________________
मेयबोधिनी टीका पद १६ सू. ३ जीवप्रयोगनिरूपणम् तदा प्रथमो भङ्गो वक्ष्यमाणरूपः, यदा पुनरेकः कार्यणशरीरकापप्रयोगी उपलभ्यते तदा वक्ष्यमाणो द्वितीयो भङ्गः, यदा पुनः वहवो सवन्ति तदा तृतीयो भङ्ग इत्यभिप्रायेण भगवानाह'नेरइया सव्वे वि ताव होज्जा सचमणप्पओगी वि' नैरयिकाः सर्वेऽपि तावद् भवेयुः सत्यमनः प्रयोगिणोऽपि, 'जार वेउनियमीसासरीकायप्पओगी वि' यावत्-असत्यमनः प्रयोगिणः २, सत्यम्पामनः प्रयोगिणः ३, इत्यादिरीत्या तदन्तिममाह-वैक्रियमिश्रशरीरकायप्रयोगिणोऽपि भवन्ति, 'अहवेगे य कम्मसरीरकायप्पओगी य १, अथवा एकश्च कार्मणशरीरकाय. प्रयोगी च भवति जीवो नैरयिकः, 'अहवेगे य कस्मासरीरकायप्पओगिणो य २' अथवा एके च-केचन जीवाः कार्मणशरीकायप्रयोगिणश्च भवन्ति, 'एवं असुरकुमारा वि एवम्-नैरयिका इव अमुग्कुमारा अपि अबसेयाः, तथा-चासुरकुमारा अपि सत्यमनःप्रयोगिणश्च, मृषामनः प्रभृतिप्रयोगिणो यावद्-वैक्रियमिश्रशरीरकायप्रयोगिणोऽपि भवन्ति, एके च कार्मणशरीरकायप्रयोगी अथवा एके च-केचन असुरकुमाराः कार्मणशरीरकायप्रयोगिणश्च भवन्तीति जिसका स्वरूप आगे कहा जायगा । जब एक कार्मणशरीरकायप्रयोगी पाया जाता है तब आगे कहा जाने वाला दूसरा भंग होता है । जब बहुत पाये जाते हैं तंव तीसरा संग होता है । इस अभिप्राय से भगवान् कहते हैं-नारक सभी सत्यमनप्रयोगी भी होते हैं, असत्यमनप्रयोगी भी होते हैं, सत्यमृषामनप्रयोगी भी होते हैं, इत्यादिरूप से अन्तिम कहते हैं वैक्रियमिश्रशरीरकायप्रयोगी भी होते हैं।
अथवा कोई एक नारक कार्मणशरीरकायप्रयोगी भी होता है, कोई अनेक . नारक कार्मणशरीरकाय प्रयोगी भी होते हैं।
नारकों के समान असुरकुमारों को भी समझलेना चाहिए । इस प्रकार असुरअकुमार भी अनेक सत्यमनश्योगी, असत्य मनप्रयोगी आदि यावत चैक्रियमिश्रशरीरकाय प्रयोगी भी होते हैं। कोई एक कार्मण शरीरकायप्रयोगी, ત્યારે પ્રથમ ભંગ થાય છે. જેનું સ્વરૂપ આગળ કહેવાશે. જ્યારે એક કાર્પણું શરીરકાય પ્રયેગી મળી આવે છે ત્યારે આગળ કહેવાશે તે બીજો ભંગ થાય છે. જ્યારે ઘણા મળી આવે છે. ત્યારે ત્રીજો ભાગ થાય છે. એ અભિપ્રાયથી ભગવાન કહે છે-નાર બધા સત્યમન પ્રયોગ પણ હોય છે, અસત્યમના પ્રાગી પણ હોય છે. સત્ય મૃષામન પ્રયોગ પણ હોય છે. વિગેરે રૂપથી અન્તિમ કહે છે–ક્રિય મિશ્ર શરીરકાય પ્રવેગી પણ હોય છે.
અથવા કઈ એક નારક કામણ શરીરકાય પ્રવેગી પણ હોય છે, કેઈ અનેક નારક કાર્મણ શરીરકાય પ્રયોગ પણ હોય છે.
નારકેની સમાન અસુરકુમારને પણ સમજી લેવા જોઈએ. એ પ્રકારે અસરકમાર પણ અનેક સત્ય મન પ્રયાગી, અસત્ય મન પ્રયોગી આદિ યાવત વૈકિય મિશ્ર શરીરકાય પ્રવેગી પણ હોય છે કોઈ એક કામણ શરીરકાય પ્રવેગી કોઈ ઘણા બધા અસુરકુમાર કર્મણ
प्र० १०६
