________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १३ सु. २ गतिपरिणामादिनिरूपणम्
५३१
योगपरिणामेन परिणमन्तः पृथिवीकायिकाः काययोगिनो भवन्ति, 'णाणपरिणामे णत्थि ' ज्ञानपरिणामः पृथिवीकायिकानां न भवति, तथाहि पृथिव्यादीनां पञ्चानामपि सासादनसम्यक्त्वस्यागमे निषेधात् ज्ञाननिषेधः सम्यक्त्वनिषेधश्चावसेयः, 'अण्णाणपरिणामेणं मइ अण्णाणी' अज्ञानपरिणामेन परिणमन्तः पृथिवीकायिका मत्यज्ञानिनो भवन्ति, 'सुय अण्णाणी' श्रुताज्ञानिनो भवन्ति, 'दंसणपरिणामेण मिच्छट्टिी' दर्शनपरिणामेन परिणमन्तः पृथिवी - कायिकाः मिथ्यादृष्टयो भवन्ति, तथा च सम्यक्त्वमिथ्यात्वपरिणामस्य संज्ञिपञ्चेन्द्रियाणामेव सद्भावेन तदन्येषां तन्निषेधो वोध्यः, 'सेसं तं चेव' शेषं तच्चैव-पूर्वोक्त नैरयिकादि वदेव वोध्यम्, 'आउवणफइकाइयावि' अष्कायिकाः, वनस्पतिकायिका अपि पृथिवीकायिकवदेवावसेयाः, 'ऊबाऊ एवं चैव' तेजीवायू-तेजस्कायिकाः, वायुकायिकाचेत्यर्थः एवंश्चैव
3
देवलोक और ईशान देवलोक तक के देव पृथ्वीकायिकों में उत्पन्न हो सकते हैं। योग परिणाम से पृथ्वीकायिक जीव काययोगी ही होते हैं, उनमें वचनयोग और मनोयोग नहीं होता । पृथ्वीकायिकों में ज्ञानपरिणाम पाया नहीं जाता, क्योंकि आगम में पृथ्वीकाय आदि पांचों में सासादन सम्यक्त्व का निषेध कहा गया है, अतएव सम्यक्त्व और ज्ञान का अभाव समझना चाहिए । हां, पृथ्वी कायिकों में अज्ञान परिणाम होता है और इस परिणाम से वे मत्यज्ञानी भी होते हैं और अताज्ञानी भी होते हैं । दर्शन परिणाम से पृथ्वीकायिक मिथ्यादृष्टि होते हैं। क्योंकि सम्यक्त्व - मिध्यात्व परिणाम पंचेन्द्रिय संज्ञी जीवों में ही पाया जाता है, उनके अतिरिक्त अन्य सबमें उसका निषेध जानना चाहिए । शेष कथन नारकों के ही समान है ।
अकायिकों और वनस्पतिकायिकों की वक्तव्यता पृथ्वीकायिकों के समान ही है । तेजःकायिकों और वायुकायिकों का कथन भी इसी प्रकार है । इनमें TM પૃથ્વીકાયિક જીવેમા તે લેશ્યા પણ હોય છે. એ કારણુથી સૌધમ અને ઇશાન દે-લાક સુધીના દેવ પૃથ્વીકાયિકામા ઉત્પન્ન થઇ શકે છે. ચૈાગપરિણામથી પૃથ્વીકાયિક જીવ કાયચે,ગી જ હોય છે, તેમાં વચનયાઝવાળા અને મનાયેાગવાળા નથી હાતા. પૃથ્વીકાયિકામાં જ્ઞાન પરિણામ મળી જ નથી શકતુ, કેમકે આગમમાં પૃથ્વીકાયિક આદિ પાંચમાં સાસાદન સમ્યક્ત્વના નિષેધ કરેલા છે, તેથી જ સમ્યકૃત્વ અને જ્ઞાનને અભાવ સમજવા જોઇએ. હા, પૃથ્વીકાયિકામાં અજ્ઞાન પરિણામ હૈાય છે અને તે પરિણામથી તેઓ મત્યજ્ઞાની પણ હાય છે અને શ્રુતાજ્ઞાની પશુ હાય છે. દન પરિણામથી પૃથ્વીકાયિક મિથ્યાદ્રષ્ટિ હોય છે. કેમકે સમ્યકત્વ-મિથ્યાત્વ પરિણામ પચેન્દ્રિય સંજ્ઞી જીવામાં જ મળી આવે છે, તેમના સિવાય ]ા ખધામાં તેમને નિષેધ જાણવા જોઇએ, શેષ કથન નારકેાના સમાન છે. અષ્ઠાચિકા અને વનસ્પતિકાયિકાના વક્તવ્યતા પૃથ્વીકાયિકાના જેવી જ છે, તેજ કાયિકા અને વાયુકાયિકાનું કથન પણુ એજ પ્રકારનું છે, તેમાં વિશેષતા એટલી છે કે
