________________
६३४
प्रज्ञापना- सूत्रे
haइए विस पण्णत्ते ?' गौतमः पृच्छति - हे भदन्त ! श्रोत्रेन्द्रियस्य खल कियान् विषयः प्रज्ञप्तः ? कियद्दूरादिस्थान् शब्दान् श्रोत्रेन्द्रियं गृहाति ? इतिप्रश्नाशयः, भगवानाद'गोयमा !' हे गौतम ! ‘जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागो' जघन्येन अङ्गुलस्य - आत्मागुलस्य असंख्येयभागः - असंख्येयभागादागतान् 'उद्देसेणं वारसहिं जोयणेदितो' उत्कृष्टेन द्वादशभ्यो योजनेभ्य आगतान् 'अच्छिणे पोरगले पुढे परिहाई सद्दाई सुणे' अच्छिन्नान्अव्यवहितान्-व्ययधानरहितान् - अन्यैः शब्दैः वातादिकैर्वाऽप्रतिहतशक्तिकान् इत्यर्थः पुद्ग लान्- पुद्गलद्रव्यात्मकान् नतु नैयायिकाभिमवाकाशगुणात्मकान् स्पृष्टान् नतु अस्पृष्टान्, स्पृष्टमात्रा शब्दानित्यर्थः प्रविष्टान् निर्वृतीन्द्रियमव्यभागत्रविष्टान् शब्दान् शृणोतिगृह्णाति, नो ततः परतोऽपि आगतान् शब्दान् गृह्णाति, तथाहि - उक्तावधिभ्यः परत आगतानां शब्दानां मन्दपरिणामत्वसद्भावेन परतः आगताः पुद्गलात्मकशब्दास्तथाविधस्वभावत्वाद् किया जाता है ।
."
-
गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं - हे भगवन् ! है ? अर्थात् कितनी दूरी से आए हुए शब्दों को
त्रेन्द्रिय का विषय कितना कहा श्रोत्रेन्द्रिय ग्रहण कर सकती है ? भगवान् गौतम ! जघन्य आत्मांगुल के असंख्यातवें भाग से आए हुए शब्दों को और उत्कृष्ट बारह योजन से आए हुए शब्दों को सुनती है, किन्तु वे शब्द अच्छिन्न अर्थात् अव्यवहित होने चाहिए, अर्थात् दूसरे शब्दों अथवा वायु आदि से उनकी शक्ति प्रतिहत न हो गई हो । वे शब्द पुद्गल रूप हैं, नैयायिकों की मान्यता के अनुसार आकाश का गुण नहीं हैं। साथ ही वे शब्द पुद्गल स्पृष्ट होने चाहिए, अस्पृष्ट शब्दों को श्रोत्र ग्रहण नहीं कर सकते । इसके अतिरिक्त वे निर्वृत्ति - इन्द्रिय के मध्य में प्रविष्ट भी होने चाहिए । श्रोत्रेन्द्रिय में इससे अधिक दूरी से आए हुए शब्दों को ग्रहण करने की शक्ति नहीं है । इससे अधिक दूरी से आए हुए शब्दों का परिणमन मन्द हो जाता है, इस શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે-હે ભગવન્ ! શ્રેત્રેન્દ્રિયના વિલય કેટલા કહ્યા છે ? અર્થાત્ કેટલે છેટેથી આવેલા શબ્દને શ્રેત્રેન્દ્રિય ગ્રહણ કરી શકે છે ? .
શ્રી ભગવાન હૈ ગૌતમ !-જઘન્ય આત્મા શુલના અસંખ્યાતમા ભાગથી આવેલા શબ્દોને અને ઉત્કૃષ્ટ ખાર ચેાજનથી આવેલા શબ્દોને સાભળે છે, પણ તે શબ્દો અછિન્ન અર્થાત્ અવ્યવહિત હોવા જોઇએ, અર્થાત્ ખીજા શબ્દો અર્થાત્ વાયુ આદિથી તેમની શક્તિ પ્રતિહત ન થવી જોઈ એ. તે શબ્દ પુદ્ગલ રૂપ છે, નૈયાયિકાની માન્યતા અનુસાર આકાશના ગુણુ નથી. સાથે જ તે શબ્દ પુદ્ગલ સૃષ્ટ હેાવાં જોઈ એ. અસ્પૃષ્ટ શબ્દને શ્રેત્ર ગ્રહણુ નથી કરી શકતા. તદુપરાન્ત તેએ નિવૃત્તિ ઈન્દ્રિયના મધ્યમાં પ્રવિષ્ટ પણ હેાવી જેઈ એ શ્રેત્રન્દ્રિયમાં આનાથી વધારે દૂર આવેલ શબ્દોને ગ્રહણ કરવાની શક્તિ હતી નથી તેથી એનાથી કિ છેડેથી આવેલ શબ્દનું પરિણમન મન્દ થઈ જાય છે, એ કારણે તે
