________________
६०१.
प्रमेयवोधिनी टीका पद १५ सू० २ इन्द्रियाणामवगाहनिधपणम् भान्ति, तदपेक्षया-'जिन्मिदियस्स मउरलहुयगुणा अणंतगुणा' जिहूवेन्द्रियस्य सदुक लघुकगुणा अनन्तगुणा भवन्ति, तदपेक्षया-'घाणिदियस्स मउयाहुयगुणा अणंतगुणा' घ्राणेन्द्रिय स्य मृदुकलघुरुगुणा अनन्तगुणा भवन्ति, ततोऽपि-'सोइंदियस्स मउयल हुयगुणा अणंतगुणा' श्रोत्रेन्द्रियस्य मृदुकलघुगुणा अनन्तगणा भवन्ति, ततोऽपि-'चक्खिदियस्स मउयलहुयगुणा अणंतगुणा' चक्षुरिन्द्रियस्य मृदुकलघुकगुणा अनन्तगुणा भवन्ति, तथा च चक्षुःश्रोत्रघ्राणजिहुवा पर्शनेन्द्रियाणां यथोत्तरमनन्तगुणाः कर्कशगुरुगुणा भवन्ति, किन्तु एतेषामेव पश्चानुपूर्व्या यथापूर्व मृदुकलघुगुणा अनन्तगुणा भवन्ति तथा विषमेव यथोत्तरं कर्कशतया यथापूर्व श्वातिमृदुकतयोपल यमानत्वादिति फलितम् , अथ तदुभयगुणानां मध्ये ऽल्पबहुत्वं प्ररूपयितु. माह-कक्खडगल्यगणाणं मउथलहुयगुणाग य सव्वत्थोवा चविखदियस्स काखडगरुयगुणा' जिहवेन्द्रिय के यु-लघु गुण अनन्नगुणा हैं, उनकी अपेक्षा प्राणेन्द्रिय के मृदु लघु गुण अनन्तगुणा हैं, उनकी अपेक्षा श्रोत्रेन्द्रिय के मृदु लघु गुण अनन्तगुणा हैं। उनकी अपेक्षा चारिन्द्रिय के मृद लघुगुण अनन्तगुणे होते हैं तात्पर्य यह है कि चक्षु, श्रोत्र, घ्राण, जिवा और स्पर्शन इन्द्रियां अनुक्रम से अनन्त-अनन्तगुणा अधिक कर्कश-गुरु गुण वाली हैं। अतएव मृदु-लघु गुण की दृष्टि से विचार किया जाय नो स्वभावतः इनका क्रम उलटा हो जाता है, जिसका कथन ऊपर किया जा चुका है। अब इन दोनों के अल्पषतुत्व का कथन किया जाता है, जो इस प्रकार है-ककशगुरुगुणों और मृदु लघु गुणों में से चक्षुइन्द्रिय के कर्कशशुरु गुण सय से कम हैं, इनकी अपेक्षा श्रोत्रेन्द्रिय के कर्कश गुरु गुण अनन्तगुणा अधिक है, उनकी अपेक्षा प्राणेन्द्रिय के कर्कशगुरुगुण अनन्तगुणा अधिक हैं, उनकी अपेक्षा जिहवेन्द्रिय के कर्कशगुरु गुण अनन्तगुणा अधिक हैं, उनकी अपेक्षा स्पर्शनेन्द्रिय के कर्कशगुरु गुण अनन्तगुणा अधिक हैं। લઘુ ગુણોમા બધાથી ઓછા મૃદુ લઘુ ગુણ સ્પર્શનેન્દ્રિયના છે, જિન્દ્રિયના મૃદુ લઘુ ગુણ અનન્તગણુ છે, તેમની અપેક્ષાએ પ્રાણેન્દ્રિયના મૃદુ લઘુગુણ અનન્તગણુ છે. તેમની અપેક્ષાએ શ્રોત્રેન્દ્રિયના મૃદુલઘુ ગુણ અનન્ત ગણા છે, તેમની અપેક્ષાએ ચક્ષુરિન્દ્રિયના મૃદુલઘુ ગુણ અનન્તાગણ છે. તાત્પર્ય એ છે કે ચક્ષુ, શ્રોત્ર, ઘાણ, જિલ્લા અને સ્પશન ઈન્દ્રિ અનુક્રમથી અનન્ત-અનન્તગણ અધિક કર્કશ–ગુરુગુણવાળી છે. તેથી જ મૃદુ લઘુ ગુણની દૃષ્ટિએ વિચાર કરાય તે સ્વભાવથી તેને ક્રમ ઉલટ થઈ જાય છે, જેનું કથન ઊપર કરેલ છે. હવે એ બન્નેના અલપ બહુવનું કથન કરાય છે, જે આ પ્રકારે છે-કર્કશ ગુરુગુણો અને મદુ લઘુ ગુણોમાંથી ચક્ષુ ઈન્દ્રિયના કર્કશ ગુરૂ ગુણ બધાથી ઓછા છે, તેમની અપેક્ષાએ શ્રોન્દ્રિયના કર્કશ ગુરૂગુણ અનન્ત ગણ અધિક છે, તેમની અપેક્ષાએ ધ્રાણેન્દ્રિયના કર્કશ ગુરૂ ગુણ અનન્ત ગણા અધિક છે, તેમની અપેક્ષાએ જિન્દ્રિયના કર્કશ ગુરૂ ગુણ અના ગણ અધિક છે, તેમની અપેક્ષાએ સ્પર્શનેન્દ્રિયના કર્કશ ગુરૂ ગુણ અનન્તગણ અધિક છે.
प्र० ७६
