________________
प्रमेयवोधिनी टीका पद १४ सू० २ क्रोधप्रकारविशेषनिरूपणम्
५७५ च, तत्रोदीरणं तावद्-उदीरणा करणवशात् कर्मपुद्गलाना मनुदयप्राप्ताना मुदयावलिकायां प्रवेशनमत्रसेयम्, तच्चापि उदीरणं किञ्चित्तथाविधकपायपरिणतिवशाद् भवतीत्यभिप्रेत्य'चउहि ठाणेहिं उदीरेंसु उदीरंति उदीरिरसंति' इत्युक्तम्, तथा 'वेदिमु, वेदेति, वेदइस्संति' भूयः कपायपरिणता जीवा औधिकाः, नैरयिकादि वैमानिकान्ता जीवविशेषाश्च क्रोधादि चतुर्भिः कारणैरष्टौ कर्मप्रकृती रवेदन्त-वेदितवन्तः, वेदयन्ते, वेदयिष्यन्ते चेत्यर्थः तत्र वेदना तावतू स्वस्थावाधाकालनाशादुदयप्राप्तस्य उदीरणाकरणेन वा उदयं प्रापितस्य कर्मण उपभोगरूपा वोध्या, तथैव 'निजरिंसु, निजरेंति, निजरिस्संति' कषायपरिणताः समुच्चय जीवाः नैरयिकादि वैमानिकान्ता जीवविशेषाश्च क्रोधादि चतुर्भिः स्थानः कारणैः अष्टौ कर्मप्रकृतीः निर्जरयन, निर्जरयन्ति, निर्जरयिष्यन्ति च, तत्र निर्जरा तावत् कर्मपुद्गलानां वेदयित्वा वेदयित्वा अकर्मत्वापादनरूश, आत्मप्रदेशः संवद्धानां ज्ञानावरणीयादि कर्मपुद्गलानां वेदं वेदं शातनमित्यर्थः, तथा चोक्तम्, कषायपरिणत समुच्चय जीवो ने तथा नारको से लेकर वैमानिकों तक विशेष जीवों ने उक्त चार कारणो से आठ कर्मप्रकृतियों का-वेदन किया है, वे वर्तमान कालमें वेदन करते हैं और भविष्यत् कालमें वेदन करेगे। अपनेअपने अबाधा काल के समान होने पर उदय में आये या उदीरणाकरण के द्वारा उदय में लाये गये कर्म के विपाक का अनुभव करना वेदना कहलाता है।
इसी प्रकार निर्जरा के विषय में भी कहना चाहिए, अर्थात् कषायपरिणत समुच्चय जीवों तथा नारको से लेकर वैमानिकी तक के विशेष जीवों ने क्रोध, मान, माया और लोभ-इन चार कारणों से अष्ट कर्मप्रकृतियों को निर्जरा की है, निर्जरा करते हैं और निर्जरा करेगे । कर्मपुद्गलो का वेदन होने के बाद वे अकर्म बन जाते हैं, इसी को निर्जरा कहते हैं, अर्थात् फल भोगने के पश्चात् कमों का आत्मप्रदेशों से झड जाना-पृथक् हो जाना निर्जरा है। कहा
કષાય પરિણુત સમુચ્ચય છે તથા નારકેથી લઈને વૈમાનિકે સુધીના વિશેષ જીએ ઉક્ત ચાર કારણથી આઠ કર્મ પ્રકૃતિનું વેદન કર્યું છે, તેઓ વર્તમાન કાળમાં વેદના કરે છે અને ભવિષ્ય કાળમાં વેદન કરશે. પિતા-પિતાને અબાધાકાળ સમાપ્ત થતાં ઉદયમાં આવેલ અગર ઉદીરણ કરણના દ્વારા ઉદયમા લાવેલા કર્મના વિપાકને અનુભવ કરવો તે वना ४वाय छे.
એજ પ્રકારે નિર્જરાના વિષયમાં પણ કહેવું જોઈએ. અર્થાત્ કષાય પરિણુત સમુચ્ચય જીવો તથા નારકથી લઈને વિમાનિક સુધીના વિશેષ જીના ધ, માન, માયા અને લાભ. આ ચાર કારણથી આવેલ કર્મ પ્રકૃતિની નિર્ભર કરેલી છે. નિર્જરા કરે છે અને નિર્જરા કરશે. કર્મ પુદ્ગલે નું વેદના થયા પછી તે કર્મ બની જાય છે, તેને જ નિર્જર કહે છે અર્થાત્ ફળ ભેગવ્યા પછી કર્મોનું આત્મ પ્રદેશથી પૃથફ થઈ જવું તે નિર્જરા છે,
