________________
प्रधापनास्त्रे क्रोधकपायः, यावत्-मानकपायः, मायाकपायः, लोमकापायः, 'एवं जाच वेमाणियाणं' एवम्-नैरयिकोक्तिरोत्या, तावत्-असुरकुमारादि भवनपति पृथिवीकायिकायेकेन्द्रियविकले. न्द्रियपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिक मनुष्यवानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकानामपि क्रोधमानमायालोभकपाया असेयाः, गौतमः पृच्छति-'कइ पइहिए णं भंते ! कोहे पण्णत्ते?' हे भदन्त । कति प्रतिष्ठित:-कतिषु-कियत्प्रकारकेपु स्थानेषु प्रतिष्टितः किमुद्देश्यक इत्यर्थः, खल क्रोधः प्रज्ञप्त:-प्ररूपितो वर्तते ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'चउपइटिए कोहे पण्णत्ते' चतुष्प्रतिष्ठिन:-चतुर्यु स्थानेषु प्रतिष्ठितः चतुर्निमित्तकः क्रोधः प्रज्ञप्तः, 'तं जहाआयपइटिए परपइटिए' तद्यथा-आत्मप्रतिष्ठित:-आत्मन्येव स्थाने प्रतिष्ठितः आत्मप्रतिष्ठितः तथा च यदा खलु आत्मनैवाचरितस्य कर्मण ऐहिकं प्रति विनाशं वुवा कश्चिदविप. विदात्मने व्यति तदा स क्रोध आत्मप्रतिष्ठितो व्यपदिश्यते, तस्य क्रोधस्यात्मोकषाय कह लेना चाहिए, अर्थात् असुरकुमार आदि भवनपति देवों में, पृथ्वीकायिक आदि एकेन्द्रियों में, विकलेन्द्रियों में, पंचेन्द्रिय तिर्यचों में, मनुप्यों में, वानव्यन्तरों में, ज्योतिष्कों में, और वैमानिकों में भी क्रोध, मान, माया एवं लोभ कषाय जानना चाहिए।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! क्रोध कितनों पर आश्रित है ? अर्थात् किन किन के आधार पर रहा हुआ है ?
भगवान्-हे गौतम ! क्रोध चार पर प्रतिष्ठित होता है, अर्थात् क्रोध के आधार चार होते हैं, वे इस प्रकार हैं-(१) क्रोध आत्मप्रतिष्ठित होता है, अर्थात् अपने आप पर क्रोध उत्पन्न हो जाता है, जैसे अपने ही किये किसी कर्म के फलस्वरूप इहलोक संबंधी विनाश देखता है, तब वह अपने पर ही क्रोध करने लगता है। ऐसा क्रोध आत्मप्रतिष्टित कहलाता है। वह क्रोध દેવા જોઈએ, અર્થાત્ અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિમાં. પ્રથ્વીકાયિક અદિ એકેન્દ્રિમાં વિકલેન્દ્રિયમાં, પંચેન્દ્રિયતિયામાં, મનુષ્યોમાં, વાયત્તરમાં, તિષ્કમાં અને મા નિંઢમાં પણ ક્રોધ, માન, માયા તેમજ લેવાય જાણવા જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હેભગવન ક્રોધ કેટલા પર આશ્રિત છે? અર્થાત્ કેના કેના આધાર પર રહેલ છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગીતમ! ક્રોધ ચાર પર પ્રતિષ્ઠિત થાય છે, અર્થાત તે ક્રોધના આધાર : ચાર હોય છે, તે આ પ્રકારે
(૧) ફોધ આત્મ પ્રતિષ્ઠિત હોય છે અર્થાત પિતાને પિતાના ઉપર જ ફોધ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, જેમકે પોતે જ કરેલા કેઈ કર્મના ફલસ્વરૂપ કેઈ ઈહલેક સંબન્ધી વિનાશ
વે છે, ત્યારે તે પિતાના પર જ ફોધ કરવા લાગે છે. આ ક્રોધ આત્મપ્રતિષ્ઠિત , વાય છે. તે ક્રોધ પિતાના જ ઉદ્દેશથી થાય છે.
