________________
५६९'
प्रमेयवोधिनी टीका पद १४ सू० २ क्रोधप्रकार विशेषनिरूपणम् यावद्-असुरकुमारादि दशभश्नपति पृथिवीकायिकादि-पञ्चैकेन्द्रियविकलेन्द्रियपञ्चन्द्रियतिग्योनिकलनुष्यवान व्यन्तरज्योतिप्कवैमानिकानामपि वोध्यम्, तथा च नैरयिकादि वैमानितान्ता अपि जीराः कपायपरिणताः क्रोधसानमायालोभैः कारणीभूतैः अष्टौ कर्मप्रकृतीश्चिान्त इत्याशयः, इति भूतकालनिष्यको दण्डकः, अथ वर्तमानकालविषयकं दण्डकमधिकृत्य प्रखपवितुमाह-'जीवा ण भंते ! कइहिं ठाणेहिं अट्ठकम्मपगडीओ चिति ?' गौतमः पृच्छति-हे भदन्त ! जीवाः खलु कपायपरिणताः कतिभिः स्थानः कारणैः अष्टौ कर्मप्रकृतीचिन्वन्ति ? भगवानाइ-गोयमा !' हे गौतम ! 'चउहिं ठाणेहि कवायपरिणताः जीवाश्चतुभिः स्थानः कारणैः अष्टौ कर्मप्रकृतीचिन्वन्ति 'तं जहा-कोहेणं माणेणं गायाए लोमेण तद्यथा-क्रोधेन मानेन मायया लोभेन चेत्याशयः, 'एवं नेरइया नाव वेगाणिया' एवम्-सामान्यजीवोक्तिरीत्या नैरयिकाः यावत्-असुरकुमारादि दश भवलपति पृथि चाहिए, अर्थात् असुरकुमार आदि दश भवनपलियों, पृथ्वीकाधिक आदि पांच एकेन्द्रियों, विकलेन्द्रियों, पंचेन्द्रिय तिर्यचों, मनुष्यों, वालव्धन्तरों, ज्योतिष्कों और वैमानिकों के विषय में भी समझ लेना चाहिए । अर्थात नरथिको से लेकर वैमानिकों तक के सभी चौवीसों दंडकों के जीवों ने कोष, सान. माया और लोभ के कारण आठ कर्मप्रकृतियों का चय किया है । यह सूतकाल संबंधी दंडक हुआ। अब वर्तमानकाल विषयक दंडक को लेकर प्ररूपणा करते हैं- गौतमस्वामी-हे भगवन् ! कितने स्थानों अर्थात् कारणों से जीव आठ कर्मप्रकृतियों का चय करते हैं ? • भगवन-हे गौतम ! कषायपरिणत जीव चार कारणों से आठ कर्मप्रकृतियों का चय करते हैं। वे चार कारण हैं-क्रोध, मान, माया, और लोभ।
इसी प्रकार नारकों से लेकर वैमानिकोंतक समझना चाहिए, अर्थात् * નારકથી લઈને વૈમાનિકે સુધી કહેવું જોઈએ, અર્થાત્ અસુરકુમાર આદિ દશ ભવનપતિયો. પૃથ્વીકાયિક આદિ પાંચ એકેન્દ્રિ, વિલેન્દ્રિયે, પંચેન્દ્રિયતિર્યંચે, મનુષ્યો વનવ્યન્તરે
તિથ્ય અને વિમાનિકના વિષયમાં પણ આજ પ્રમાણે સમજી લેવું જોઈએ. અર્થાત નરયિકાથી લઈને વૈમાનિકે સુધીના બધા ચોવીસ દંડકના જીએ ક્રોધ, માન, માયા અને લેભના કારણે આઠ કર્મપ્રકૃતિને ચય કર્યો છે. આ ભૂતકાળ સમ્બન્ધી દંડક થ. હવે વર્તમાન કાલ વિષયક દંડકને લઈને પ્રરૂપણ કરે છે ,
શ્રી ગૌતમસ્વામીહે ભગવન્! કેટલા સ્થાને અર્થાત્ કારણથી જીવ આઠ કમપ્રકतियाना यय-४२ छ ?
શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ! કષાય પરિણત જીવ, ચાર કારણથી આઠ કર્મ પ્રકૃતિના ચય કરે છે. તે ચાર કારણ છે-ક્રોધ, માન, માયા અને લેભ,
જ પ્રકારે નારકથી લઈને વૈમાનિકે સુધી સમજવું જોઈએ, અર્થાત્ અસુરકુમાર प्र० ७२
