________________
trafat टीका पद ११ सू. ३ भाषापदनिरूपणम्
२६५
यावत् नान्यत्र संज्ञिनः, अथ भदन्त ! उष्ट्रो यावद् एडको जानाति इदं मे स्वामिकुलमिति ? गौतम ! नायमर्थः समर्थः, यावद् नान्यत्र संज्ञिनः अथ भदन्त ! उष्ट्रो यावद् एडको जानाति अयं मे भर्तृ दारका, अयं से नर्तुद्वारिका इति ? गौतम ! नायमर्थः समर्थो यावत् नान्यत्र संज्ञिनः ॥ सू० ३ ॥
टीका-पूर्व भाषा ग्ररूपिता, तत्प्रस्तावाद थापा विषयमेव किञ्चिद् वैशिष्टचं प्रतिपादयितुं प्रथमं भाषाद्वैविध्यं प्ररूपयन्नाह - द्विविधा खलु भाषा भवति - एका सम्यगुपयुक्तस्य संयतस्य, द्वितीया अनुपयुकस्यासंयतस्य तत्र यः पूर्वापरानुसन्धानपाटवशाली श्रुतज्ञानेन अर्थान् समर्थ नहीं सिवाय संज्ञी के ।
(अह भंते ! उट्टे जाव एलए जाणति- अयं से अतिराउलेत्ति ?) भगवन् ! ऊंट यावत् भेड जानता है कि यह मेरे स्वामी का घर है ? (गोला ! णो इण्डे समट्ठे जाणण्णत्थ ऋण्णिणो ) ( गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं, यावत् संज्ञी को छोड कर ।
(अह भंते ! उट्टे जाव एलए जाजति-अयं मे भट्टिदारए, अयं मे भट्टि - दारियत्ति ?) हे भगवन् ! ऊंट यावत् भेड जानता है - यह मेरे स्वामी का पुत्र है, यह मेरे स्वामी को पुत्री है ? (गोयमा ! णो णट्ठे समट्ठे जाव णण्णस्थ सष्णिणो) गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं, यावत् संज्ञी को छोड कर ।
टीकार्थ- पहले भाषा का निरूपण किया, अथ प्रकरण को लेकर भाषा के विषय में ही कुछ विशेष वातों की प्ररूपणा की जाती है-भाषा दो प्रकार की होती है - सम्यक प्रकार से उपयुक्त अर्थात् उपयोग वाले संघमी की भाषा, दूसरी अनुपयुक्त अर्थात् उपयोग शून्य असंयत जन की भाषा । जो पूर्वापरसंबंध को समझ कर एवं श्रुतज्ञान के द्वारा अर्थों का विचार करके बोलता है,
(अह भंचे ! उट्टे जाव एलए जाणति अयं मे अतिराउलेत्ति) हे भगवन् | अॅट यावत् १३ भागे छे है या भारास्वामीनु घर छे ? (गोयमा । जो इणट्टे समट्टे जाव णत्थि सणળો) હું ગૌતમ ! આ અથ સમ નથી સન્ની સિવાય
( अह भंते ! उट्टे जाव एलए जाणति अयं मे भट्टिदारए अयं मे भट्टिदारियत्ति ) डे ભગવન્ ! ઊઁ ટ યાવત્ વરૂ જાણે છે—આ મારા સ્વામીના પુત્ર છે. આ મારા સ્વામીની પુત્રી छे ? (गोयमा ! णो इणट्ठे समट्ठे जाव णण्णत्थ सण्णिणो) हे गौतम! | अर्थ સમ નથી, યાવત્ સંજ્ઞી સિવાય
ટીકા-પહેલા ભાષાનું નિરૂપણ કર્યું, હવે પ્રકરણને લઇને ભાષાના વિષયમાં કાંઈક વિશેષ વાતાની પ્રરૂપણા કરાય છેભાષા એ પ્રકારની હાય છે—સમ્યકૂ પ્રકારથી ઉપયુક્ત અર્થાત્ ઉપયેગવાળા સયમીની ભાષા, મૌજી અનુપયુક્ત, અર્થાત્ ઉપયાગ શુન્ય અસયત માણુસની ભાષા, જે પૂર્વાપર-સબન્ધને સમજીને તેમજ શ્રુતજ્ઞાનના દ્વારા અના
प्र० ३४
