________________
प्रमेययोधिनी टीका पद ११ सू० ८ भापाद्रव्यग्रहणनिरूपणम्
३६१ इत्यादि रूपाणि द्रव्याणि भापात्वेन परिणमयितुं गृह्णाति, यावत्-त्रिस्पर्शानि, चतुःस्पानि द्रव्याणि गृह्णाति, 'त्र विस्पर्शानि-मृ शीतरिनग्धस्पर्शरूपाणि कानिचिद्रव्याणि कानिचिद् मृदुष्ण स्निग्यस्पर्शरूपाणि इत्यादीनि बोध्यानि, चतुः स्पर्शानि तु मृदुलघुस्निग्धोष्ण स्पर्शरूपाणि कानिचिद्व्याणि, कानिचित्तु मृदुलघुस्निग्धशीतस्पर्शरूपाणि, कानिचिद मृदुलघुरूक्षोष्ण स्पर्शरूपाणि द्रव्याणि, इत्यादीनि वो यानि, 'णो पंचफासाइं गेण्हइ' नो पञ्चस्पर्गानि द्रव्याणि मापात्वेन परिणमयितु गृह्णाति 'जाव नो अट्ठफासाईगेण्हइ' यावत्नो पट्स्पर्शानि गृह्णाति, नो सप्तस्पर्शानि गृह्णाति, नो वा अष्ट स्पर्शानि द्रव्याणि भापात्वेन परिणमयितु गृहाति, 'सञ्चगाहणं पडुच्च नियमा चउकासाई गेण्हई' सर्वग्रहणं प्रतीत्यआश्रित्य सर्वग्राणापेक्षयेत्यर्थः नियमाद्-नियमतः, चतुःस्पर्शानि द्रव्याणि भाषात्वेन परिणमयितुं गृह्णाति, 'तं जहा-सीतफासाई गेण्डइ' तयथा-शीतस्पर्शानि द्रव्याणि गृह्णाति
किन्तु जीव भाषा के रूप में परिणत करने के लिए दो स्पर्श वाले तीन स्पर्श वाले अथवा चार स्पर्श वाले द्रव्यों को ग्रहण करता है। दो स्पर्श वाला द्रव्य हो तो स्निग्ध और शीत अथवा स्निग्ध और उष्ण होता है, इत्यादि, तीन हों तो रुक्ष, शीत और स्निग्ध स्पर्श वाले, या रुक्ष, उष्ण और स्निग्ध स्पर्श वाले आदि होते हैं। चार स्पर्श वाले द्रव्य हो तो शीत, रूक्ष, स्निग्ध और उष्ण, ये चार स्पर्श वाले होते हैं । भाषा के द्रव्य चतुःस्पर्शी होते हैं। उनमें, शीत, उष्ण, स्निग्ध और रूक्ष, ये चार स्पर्श ही होते है किन्तु लघु गुरु, मृदु कर्कश, इन चार में से कोई स्पर्श नहीं पाया जाता है। भाषा रूप में परिणत करने के लिए जीव पांच स्पर्शवाले द्रव्यों को ग्रहण नहीं करता, यावत्-छह स्पर्श वाले, सात स्पर्श वाले और आठ स्पर्श वाले द्रव्यों का भी ग्रहण नहीं करता। मगर सर्वग्रहण की अपेक्षा से विचार किया जाय तो नियम से चार स्पी वाले द्रव्यों को ही भाषा के रूप में परिणत करने के ? , કિન્તુ જીવ ભાષા રૂપ પરિણત કરવાને માટે બે પશવાળ, ત્રણ સ્પર્શવાળા અથવા સાર સંપર્શવાળા દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરે છે. બે સ્પર્શવાળાં દ્રવ્ય હોય તે સિનગ્ધ અને શીત અથવા સિનગ્ધ અને અને ઉણ હોય છે, વિગેરે, ત્રણ હાય રૂક્ષ શીત અને નિષ્પ પરવળ અગર રૂક્ષ, ઉષ્ણુ અને સ્નિગ્ધ સ્પર્શવાળા વિગેરે હોય છે ચાર સ્પર્શ વાળા સ્થા હોય તે શીત, રૂક્ષ સ્નિગ્ધ અને ઉણુ, આ ચાર સ્પર્શવાળા હોય છે
ભાષાના દ્રવ્ય ચતશીલ હોય છે–તેઓમાં શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ આ ચાર પરી જ હોય છે કિન્તુ લઘુ, ગુરૂં, મૃદ, કર્કશ એ ચારમાથી કઈ સ્પર્શ મળી આવતા નથી.
ભાષા રૂપમાં પરિણત કરવાને માટે જીવ પાંચ સ્પર્શવાળા, સાત, પશવાળા અને આઠ સ્પર્શવાળા દ્રવ્યોને પણ ગ્રહણ નથી કરતા. પણ સર્વગ્રહણની અપેક્ષાએ વિચાર કરાયતે નિયમથી ચાર સ્પર્શવાળા દ્રવ્યને જ ભાષાના રૂપમાં પરિણત કરવાને માટે
૨૫
प्र० ४६ ,
