________________
३६६
प्रशापनासूत्रे
भगवानाह - 'गोमा !' हे गौतम ! 'अणुइ पि गेण्डर वायराइ पि गेहर' अशून्यपि स्तोक प्रदेशान्यपि द्रव्याणि आत्प्रदेशेरनन्तरावगाढानि भाषात्वेन परिणमचितुं गृह्णाति, वादरावि- प्रचुर देशोपचितान्यपि, आत्मप्रदेशेरनन्तरावगाढानि द्रव्याणि भावात्वेन परिणमयितु गृह्णाति, आत्रात्वं वादरत्वञ्च भाषा योग्याना सेव स्कन्धानां प्रदेशस्तोक बाहुल्यापेक्षया विवक्षित मित्यवयम्, गौतनः पृच्छति - 'जाई भंते । अई गेण्टइ ताई किं उड़ गेण्टह, अहे गेors, तिरियं गेव्हड् ?' हे भदन्त ! यानि द्रव्याणि अणूनि - स्वोकमदेशानि भापात्वेन परिणमयितु गृहानि तानि किम् ऊम् उपरि देशावच्छेदेन गृहाणि ? किं वा अधोदेशावच्छेदेन गृह्णाति ? किंवा तिर्यग्देशावच्छेदेन गृह्णाति ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'उप गेण्ड आहे व out तिरियपि गेors' ऊर्ध्वमपि गृह्णणि, अधोऽपि गृह्णाति तिर्य गपि गृह्णाति तथा चात्र जीवस्य ग्रहणयोग्यानि मापाद्रव्याणि यावत्सु क्षेत्रेषु अवस्थितानि
,
भगवान् हे गौतम! अणुअर्थात थोडे प्रदेशों वाले द्रव्यों को भी ग्रहण करता है और बादर अर्थात् बहुत प्रदेशों से उपचित द्रव्यों को भी ग्रहण करता है । यहाँ 'अणु' का अर्थ अप्रदेशी क्रय नहीं समझना चाहिए, किन्तु भाषा के रूप में परिगत होने के योग्य थोडे प्रदेशों वाले स्कंध समझना चाहिए, इसी प्रकार का अर्थ बहुत प्रदेशों वाला भाषायोग्य स्कंध समझना चाहिए ।
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! जीव जिन अणुद्रव्यों को भाषा के रूप में परित करने के लिए ग्रहण करता है, वे क्या ऊपर रहे हुए होते हैं ? क्या अधोदेश में रहे हुए होते हैं ? या तिछे देश में रहे हुए होते हैं ?
भगवान हे गौतम! ऊर्ध्व दिशा से भी ग्रहण करता है, अधोदिशा से भी ग्रहण करता है और तिर्यगदिशा से भी ग्रहण करता है । तात्पर्य यह है कि जीव के द्वारा ग्रहण करने योग्य भाषाद्रव्य जितने आकाश- क्षेत्र में अव
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! અણુ અર્થાત્ ચેડા પ્રદેશેાવાળા દ્રવ્યેને પણ ગ્રહણ કરે છે અને ખાદર અર્થાત્ ઘણા પ્રદેશથી ઉપચિત દ્રવ્યેને પણ ગ્રહણ કરે છે. અહી ણુના અ અપ્રદેશી દ્રવ્ય ન સમજવા જોઈએ, કિન્તુ ભાષાના રૂપમાં પરિણત થવાને ચાગ્ય ચેડા પ્રદેશાવાળા સ્કન્ધે સમજવા જોઈએ એજ પ્રકારે ખાદરના અ` ઘણા પ્રદેશેાવાળા ભાષા ચેગ્ય સ્કન્ધુ સમજવા જોઇએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! જીવ જે અણુ દ્રવ્યેાને ભાષાના રૂપમાં પરિણત કરવાને માટે ગ્રહણ કરે છે, તેએ શુ' ઊપર રહેલા હેાય છે ? શું અધેા દેશમાં રહેલા હાય છે ? અગર તિરછાદેશમા રહેલા હોય છે ?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! ઊર્ધ્વ પ્રદેશથી પણ શ્રણ કરે છે, અધ પ્રદેશાથી પણ ગ્રહણ કરે છે અને તિગૂ દિશાથી પણ ગ્રહણ કરે છે તાત્પ એ છે કે જીવના દ્વારા ગ્રહણ કરવા ચેાગ્ય ભાષા દ્રવ્ય જેટલા આકાશ-ક્ષેત્રમાં અવસ્થિત હાય છે, તેટલા જ ક્ષેત્રને અહી ઊર્ધ્વ અધઃ અને તિર્ સમજવા જોઇએ.
