________________
४३८
प्रभापनासूत्रे लोकस्य सर्वतः सप्ताज्जुप्रमाणस्यायामतः सप्तरज्जुप्रमाणामुक्तावलि रिवैकाकाशप्रदेशपङ्क्तिरस्ति, लोकस्य घनीकृतत्वं सप्तरज्जुप्रमाणत्वश्च-इह लोकः अधिश्चतुर्दशरज्जुनमाणोऽधस्ताद् विस्तारतो देशोन सरारज्जुप्रमाणः एकरज्जुर्मध्यभागे तिर्यग्लोके ब्रह्मलोकप्रदेशबहुमध्यदेशमागे पश्चरज्जुरुपरि एकारजीकान्ते रज्जोश्च परिमाणं स्वयम्भूरमणसमुद्रस्य परतटवर्तिपूर्ववेदिकान्तादारभ्य तस्यैव समुद्रस्यापरवेदिकान्तं यावत इत्येवं प्रमाणपरिच्छिन्नस्य लोकस्य वैशाखस्थानस्थकटिस्थ करयुग्मपुरुपाकारस्य बुद्धिद्वारा बसनाच्या दक्षिणभागवयंधोलोक खण्डमधोदेशेन त्रिरज्जुविस्तारमतिरिक्तसप्तरज्जूच्छ्यं गृहीत्वा सनाच्या उत्तरपार्थे ऊर्धाधो भागव्यत्यासेन ऊर्ध्व भागस्याधः करणम् अधोभागस्योर्ध्वकरणमित्येवं रीत्या संघाती क्रियते इति, तदनन्तरम् ऊर्ध्वलोके त्रसनाच्या दक्षिणभागवर्तिनी कृपराकारमुक्तावली के समान एक-एक आकाश प्रदेश की पंक्ति श्रेणी कहलाती है । लोक को घनाकार करने पर वह सात रज्जु प्रमाण इस प्रकार होता है-सम्पूर्ण लोक ऊपर से नीचे तक चौदह रज्जु है । उसका विस्तार नीचे किंचित् कम सात राजू का है, मध्य में एक रज्जू है, ब्रह्मलोक नामक पांचवें देवलोक की जगह बिलाल मध्य भाग में पांच रज्जु है और ऊपर जहां लोक का अन्त होता है, वहां एक रज्ज विस्तार है। रज्जू का परिमाण स्वयंभूरमण समुद्र की परतट वर्ती पूर्ववेदिका के अन्त से आरंभ करके उसकी परवेदिका तक समझना चाहिए । लोक की यह लम्बाई-चौडाई है और लोक का आकार दोनों हाथ कमर पर रखकर नाचने भोये के समान है। अब अपनी कल्पना से सनाडी के दक्षिण मागवर्ती अधोलोक के खण्ड को, जो नीचे कुछ कम तीन रज्जु प्रमाण है और सतत रज्जु से कुछ अधिक ऊंचा है, उसे लेकर बसनाडी के उत्तर पाच से, ऊपर का भाग नीचे और नीचे का भाग ऊपर करके रख दिया जाय। उसके पश्चात् ऊर्ध्वलोक में सनाडी के दक्षिण भागवर्ती कूर्पर के आकार પ્રદેશની પક્તિ શ્રેણિ કહેવાય છે. લેકને ઘનાકાર કરવાથી તે સાત રજુ પ્રમાણ આ પ્રકારે થાય છે–સપૂર્ણ લેક ઉપરથી નીચે સુધી ચૌદ રજજુ છે. તેને વિસ્તાર નીચે કિંચિત્ ઓછા સાત રજુ છે, મધ્યમાં એક રાજ છે, બ્રહલેક નામક પચમા દેવલેકની જગ્યાએ, બિલકુલ મધ્ય ભાગમાં પાંચ રજજુ છે. અને ઊપર જ્યાં લેકને અંત થાય છે, ત્યાં એક રજુ વિસ્તાર છે. રજજુનું પરિમાણુ સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રની પરતરવતી પૂર્વ વેદિકાના અંતથી આરંભ કરીને તેની પરની વેદિકા સુધી સમજવું જોઈએ. લેડની આ લંબાઈ પહોળાઈ છે અને લેકના આકાર અને હાથ કેડે રાખીને નાચતા નટના સમાન છે. હવે પિતાની કલપનાથી ત્રસ નાડીના દક્ષિણ ભાગવતી અધલેકના ખંડને, જે નીચેથી કંઈક ઓછા ત્રણ રાજુ પ્રમાણ છે અને સાત રસ્તુથી કાંઈક અધિક ઊચા છે, એને લઈને ત્રસ નાડીના ઊપર પાશ્વમાં ઉપરને ભાગ નીચે અને નીચેનો ભાગ ઊપર કરીને
