________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद १२ सू. १ शरीरप्रकारनिरूपणम् तस्यां तु यद्भवं तदिह वैक्रियं तत्पुनारकदेवानां प्रकृत्या ।१॥ इति, वैकुर्विकमिति वा शब्दस्वरूपम् तत्र विकुर्वणार्थकाद् विकुर्वधातोः विकुर्वणं इति भावे घन-प्रत्यये सति रूपम् तस्य विविधा क्रिया इत्यर्थः, तेन निवृत्तं-'निष्पन्नमिति वैकुर्विकमिति २, एवम्-चतुर्दश पूर्वविदा कार्योत्पादेलब्धि सामर्थेन यदा हियते निष्पाद्यते तदाहारकमित्युच्यते ३, तथा तेजसो विकार स्तैजसमिति ४, एवं कर्मणो जातं कार्मजं कार्मणं वेति ५, तत्रौदारिकाद् वैक्रियस्य प्रदेशसूक्ष्मत्वमवसेयम् । वैक्रियादपि आहारकस्य, आहारकादपि तैजसस्य, तैजसादपि कार्मणस्य प्रदेशसूक्ष्मत्वं वर्तते, एवं वर्गणासु औदारिकाद् वैक्रियस्य प्रदेशबाहुल्यम् वैक्रियादपि आहारकस्य, आहारकादपि तैजसस्य, तैजसादपि कार्मणस्य वर्गणापेक्षया प्रदेशवाला शरीर वैक्रिय कहलाता है। कहा भी है- विविधा अथवा विशिष्टा क्रिया विक्रिया कहलाती है, उसमें जो हो वह वैक्रिय शरीर। यह वैक्रिय शरीर स्वभावत्तः नारकों और देवों का होता है । अथवा 'वेउब्धिय' का संस्कृत रूप में वैकुर्विक समझना चाहिए । विकुर्वणा अर्थ वाले विकुर्व धातु से भाव अर्थ में घञ् प्रत्यय होकर वैकुर्विक रूप बनता है । तात्पर्य यह है कि विविध क्रियाओं से निप्पम्न शरीर वैकुर्विक कहलाता है। - चौदह पूर्वो के धारक मुनि के द्वारा प्रयोजन होने पर जिस शरीर का निष्पादन किया जाता हैं, वह आहारक शरीर है। तथा जो तेज का विकार हो सो तैजस । इस प्रकार जो शरीर कर्म से उत्पन्न हो वह कर्मज या कार्मण शरीर कहलाता है। .. इन पांचो शरीरों में से औदारिक शरीर की अपेक्षा वैक्रिय के, वैक्रिय की अपेक्षा आहारक के, आहारक की अपेक्षा तैजस के तैजस की अपेक्षा कार्मण शरीर के प्रदेश अधिक होते हैं, फिर भी ये शरीर उत्तरोत्तर सूक्ष्म होते हैं। કહેવાય છે. કહ્યું પણ છે-વિવિધા અથવા વિશિષ્ટ કિયા વિકિયા કહેવાય છે, તેમાં જે હોય તે વૈકિય શરીર. આ વૈકિય શરીર રવભવિતઃ નારકો અને દેવાના હોય છે. અથવા . 'वेउब्बिय' नुसरत ३५ 'वैकुर्विक' समावु नये. विव'। अथवा विक, ધાતુથી ભાવ અર્થમાં “પત્ર પ્રત્યય થઈને વૈવિક રૂપ બને છે. તાત્પર્ય એ છે કે વિવિધ કિયાએથી, નિષ્પન્ન શરીર વૈકુર્વિક કહેવાય છે.
- ચૌદ પૂર્વેના ધારક મુનિ દ્વારા પ્રજન હતાં જે શરીરનું નિષ્પાદન કરાય છે, તે - આહારક છે. તથા જે તેજને વિકાર હોય તે તૈજસ, એ પ્રકારે જે શરીર કર્મથી ઉત્પન્ન થાય તે કર્મ જ અગર કાર્માણ શરીર કહેવાય છે.
- આ પાંચે શરીરમાથી દારિક શરીરની અપેક્ષાએ વક્રિયના વક્રિયની અપેક્ષાએ આહારકના આહારકની અપેક્ષાએ તજસના અને તેજાની અપેક્ષાએ કામણ શરીરને પ્રદેશ અધિક હોય છે, પછી પાછાં એ શરીરે ઉત્તરોત્તર સૂક્ષ્મ બને છે. એ જ પ્રકારે વર્ગ
