________________
३२०
प्रज्ञापनासूत्रे वोध्यम्९, सशयकरणी भाषा-अनेकार्थाभिधायकतया परस्य संशयोत्पादकरूपा भवति यथा-'सैन्धवमानय' इत्यत्र सैन्धव शब्दस्य लवण घोटकवस्त्र पुरुषार्थकतया संशयो पादकस्यं भवनि१०, व्याकृता भाषा स्पष्टार्थकरूपा भवति यथा घटोऽयम् ११, अव्याकृता भाषा अतिनिगूढशब्दार्थरूपा, अव्यक्ताक्षरप्रयोगरूपा वा भवति अनिश्चितार्थकत्वादिति ।। सू० ५ ॥
जीवभाषकवक्तव्यता मूलम्-जीवा णं भंते ! किं भासगा, अभासगा ? गोयमा! जीवा भासगा वि अभालगा वि, से केणणं भंते ! एवं वुच्चइ-जीवा भासगा वि अभासगा वि ? गोयमा ! जीवा दुविहा पाणता, तं जहा-संसारसमावण्णगा य, असंसारसमावण्णगा य, तत्थ णं जे ते असंसारसमा वण्णगा, ते णं सिद्धा, सिद्धा णं अभासगा, तत्थ णं जे ते संसारसमा. वण्णगा ते दुविहा एण्णत्ता, तं जहा-सेलेसी पडिवण्णगा य, असेलेसी
(१०) संशयकरणी-जो भाषा अनेक अर्थो को प्रकट करने वाली होने के कारण दूसरे के चित्त में संशय उत्पन्न करे जैसे- सैन्धव ले आओ।' सैन्धव शब्द के अनेक अर्थ होते हैं, जैसे-नमक, घोडा, वस्त्रा और पुरुष । अतएव सैन्धव शब्द को सुनकर यह सशय उत्पन्न होता है कि यह नमक मंगवाता है, या घोडा आदि यह संशय करणी भाषा है।
(११) व्याकृता-जिस आषा का अर्थ स्पष्ट हो, जैसे-'यह घडा है।'
(१२) अव्याकृता-जिस भाषा का अर्थ अत्यन्त ही गूढ हो वह अथवा अव्यक्त (अस्पष्ट) अक्षरों का प्रयोग करना अव्याकृता भापा है, क्यों कि वह भाषा ही समझ में नहीं आती।
यह बारह प्रकार की अपर्याप्त असत्यामृषा भाषा है, जो साधुजनों के लिए भी बोलने योग्य मानी गई है ॥५॥
(૧૦) સ શયકરણી–જે ભાષા અનેક અર્થોને કહેનારી હોવાને કારણે બીજાના ચિત્તમાં સંશય ઉત્પન્ન કરે, જેમકે, “સૈવ લઈ આ સેન્ડવ શબ્દના અનેક અર્થ થાય છે, જેમકે-મીઠું, ઘેડે, વસ્ત્ર અને પુરૂષ, તેથીજ સૈન્યવ શબ્દને સાંભળીને આ સંશય ઉત્પન્ન થાય છે કે આ મીઠું મંગાવેલ છે કે ઘડે વિગેરે આ સશય કરણી ભાષા છે
(११) व्याकृता-२ मापान अर्थ २५० डाय, रेभडे, 20 घडी छे.'
(૧૨) અવ્યાકૃતા-જે ભાષાને અર્થ અત્યન્ત ગૂઢ હોય તે અથવા અવ્યક્ત (અસ્પષ્ટ) અક્ષરોને પ્રવેગ કરનારી અત્યાકૃત ભાષા છે, કેમકે તે ભાષા જ સમજમાં નથી આવતી.
આ બાર પ્રકારની અપર્યાપ્ત અસત્યો મૃષા ભાષા છે, જે સાધુ પુરૂષને માટે પણ લવા ચેગ માનેલી છે કે ૫ |