________________
-
प्रशापनासूत्रे श्रमणरूपे श्रमणोऽयमिति व्यपदेशः एवम् 'पञ्च सच्चा ६' प्रतीत्य सत्या थापा भवति या प्रतीत्य वस्वन्तर माश्रित्य सत्या स्वति यस्त्वन्दरापेल्या या सत्या भवतीत्यर्थः, यथा तर्जन्या अङ्गुप्ठिकामाश्रित्य दीर्घत्व्यप देगः, मध्यमामाश्रित्य हवलयपदेशश्च तत्रैकस्यामेव तर्जन्यां कथं दीर्यसहस्वखरूपपरस्परविरद्धधर्मयसमावेशो भवतीति न संशेतव्यम् भिन्नभिन्ननिमित्तापेक्षा परस्परविरुद्धधर्मयापि समावेशसंभवेन विरोधासंभवात् , एकस्मिन्नेव पुरुषे आपेक्षिकपितृत्वपुनत्यरूपविरद्धधर्सयसमावेगदर्शनात् , यदि तामेवाइन्गुष्ठिकां मध्यमां वाश्रित्य दीर्घत्वं हूस्वत्वञ्च प्रतिपाबेस तदा विरोशः संभवेत् , एकनिमित्तकस्यैव परस्परविन्द्धधर्मयस्य समावेशासंभवः, न तु भिन्ननिसित्तकस्येति भावः तथा
(५) रूपलत्य-जो भाषा रूप से सत्य हो वह रूप लत्य । जैसे किसीने कपट पूर्वक साधु का वेष धारण कर रखा हो, उले लाधु कहना।।
(६) प्रतीत्य सत्य-जो किसी अन्य वस्तु की अपेक्षा ले सत्य हो वह प्रतीत्य हो वह प्रतीत्यलत्य भाषा शहलाती है, जैले अंगूठे को अपेक्षा से तर्जनी उंगली को लम्बी कहना अथवा मध्यमा (चली) उंगली की अपेक्षा से तर्जनी को छोटी कहना । इस प्रकार का सन्देह नहीं करना चाहिए कि एक ही तर्जनी उंगली को लम्बी और छोटी दोनों प्रकार की कैसे कह सकते हैं ? क्यों कि भिन्न-भिन्न अपेक्षाओं एक ही दस्तु में परस्पर विरोधी अनेक धर्मों का समावेश हो सकता है। उसमें किसी प्रकार का विरोध नहीं है । एक ही पुरुष अपने पुत्र की अपेक्षा पिता कहलाता है और पिता की अपेक्षा ले पुत्र भी कह लाता है । हां, विरोध तो तब होता है जब एक ही अपेक्षा ले अथवा निरपेक्ष भाव से किसी वस्तु में विरोधी धर्म स्वीकार किए जाएं। एक अंगूठे की अपेक्षा से ही तर्जनी को लम्बी और छोटी कहने में विरोध है । अकेली मध्यमा उंगली
(૫) રૂપસત્ય-જે ભાષા રૂપથી સત્ય છે તે રૂપ સત્ય જેમકે કેઈએ કપટપૂર્વક સાધુનો વેષ ધારણ કરી રાખ્યું હોય, તેને સાધુ કહે
(૬) પ્રતીત્યસત્ય-જે કેઈ બીજી વસ્તુની અપેક્ષાએ સત્ય હોય તે પ્રતીત્ય સત્ય ભાષા કહેવાય છે-જેમ અંગૂઠાની અપેક્ષાએ તર્જની આગળીને લાબી કહેવી. અથવા મધ્યમાં (વચલી આંગળીની અપેક્ષાએ તર્જનીને નાની કહેવી એ પ્રકારનો સંદેહ ન કરવો જોઈએ કે તર્જની આંગળીને લાંબી ટુકી બન્ને પ્રકારની કેમ કહી શકાય? કેમકે ભિન્ન ભિન્ન અપેક્ષાઓથી એક જ વસ્તુમાં પરસ્પર વિરોધી અનેક ધર્મોને સમાવેશ થઈ શકે છે. તેમાં કઈ પ્રકારનો વિરોધ નથી. એક જ પુરૂષ પોતાના પુત્રની અપેક્ષાએ પિતા કહેવાય છે અને પિતાની અપેક્ષાએ પુત્ર પણ કહેવાય છે. હા! વિરોધ છે ત્યારે થાય જ્યારે એક જ પેશાએ અથવા નિરપેક્ષ ભાવથી કઈ વસ્તુમાં વિરેથી ધર્મ સ્વીકાર કરાય. એક અંગૂઠાની અપેક્ષાએ તર્જની ને લાંબી અને ટૂંકી કહેવામાં વિરોધ છે એકલી મધ્યમાં
