________________
३१०
प्रश्नापनाचे भापा माननिःसृता मृपा भवति, तथा-'मायानिस्सिया३' मायानिःसृता भापा मृपा भवति तथा च यत् परप्रतारणाभिप्रायेण सत्यमसत्यं वा भापते तद् माययोच्चारितं वचनं मिथ्या व्यपदिश्यते, एवम्-'लोहनिस्सिया४' लोभनिःसृता भापा मृपा भवति, तथा च यल्लोभवशीभूतः सन् कूपतुलादि निर्माय यथार्थप्रमाणमिदं तुलादि वर्तते इत्येवं भापते तत् लोभेनोच्चारितं मिथ्या व्यपदिश्यते, एवम्-'पेजणिस्सिया' प्रेमनिःसृता सापा मृपा भवति यथा कश्चिद् अत्यधिकस्नेहवशाद् दासस्तवामित्यादि व्रते तदीया सा भाषा प्रेम्णो निर्गतत्वात् मृपा व्यपदिश्यते, तथा 'दोसनिस्सिया६' द्वेपनिःसृता-द्वेपानिर्गता भापा मृपा भवति था' तो उसकी मानकषाय से बोली गई यह भाषा भूषा है।
(३) मायानिसृत-साया अर्थात् छल-कपट से निकली भाषा मायानिसृत मृषा भाषा है । तात्पर्य यह है कि दूसरे को ठगने के अभिप्राय से जो भी सच झूठ बोला जाता है, वह लय माया से बोला हुआ वचन मिथ्या है।
(४) लोभनिसृत-लोम के वश बोलो गई भाषा भी मृषा है। लोभ के वशीभूत हुआ कोई मनुष्य झूठा तोल-माप आदि गढ कर यदि कहता है कि यह तोल-माप बरावर है तो उसका यह लोभप्रेरित वचन मिथ्या है।।
(५) प्रेमनिस्ता-प्रेम अर्थात् राग के कारण बोली जाने वाली भाषा भी मृषा गिनी जाती है। जैसे अत्यधिक स्लेह के वशीभूत हो कर कोई कहता है-'मैं तुम्हारा दास हूं। यह भाषा राग के कारण निकली हुई होने से मृषा कहलाती है।
(६) द्वेषनिस्त-द्वेष के कारण बोली गई भाषां भी मिथ्या है। जैसे कोई विशेष आवेश के वशीभूत होकर तीर्थकर आदि की भी-निन्दा करता है। માટે કહે છે-“મેં તે સમયે એશ્વર્યને ઉપયોગ કર્યો હતો, તે તેની માનકષાયથી બોલેલી એ ભાષા મૃષા છે.
(3) भायानिस्त-मर्थात् ७१४५८थी नीली माय! भायानिस्त-भाषा भृषा छ. તાત્પર્ય એ છે કે બીજાને ઠગવાના અભિપ્રાયથી જે કાઈ સાચુ જૂહુ બલીદે છે, તે બધું માયાથી બેલાયેલ વચન મિથ્યા છે.
(૪) લેભનિરુત–લેજના વિશે બોલવામાં આવેલી ભાષા પણ મૃષા છે. લેભને વશ થયેલ કે મનુષ્ય જૂઠી તોલ-માપ રાખીને કહે છે કે આ તોલમાપ બરાબર છે તે તેનું તે લેભપ્રેરિત વચન મિથ્યા છે.
| (૫) પ્રેમનિસૃત–પ્રેમ અર્થાત્ રાગના કારણે બેલાએલી ભાષા પણ મૃષા ગણાય છે. જેમ અત્યધિક સ્નેહને વશ થઈને કેઈ કહે છે હું તમારો દાસ છું આ ભાષા રાગને કારણે નીકળેલ હઈને મૃષા કહેવાય છે.
(૨) હેપનિઋતષના કારણે બોલેલી ભાષા પણ મિથ્યા છે. જેમ કે વિશેષ આવેશને વશ થઈને તીક નિંદા કરે છે તેની તે વાણી ભાષા દ્વેષથી નીકળી હોવાને કારણે भूषा उपाय छे.
