________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ११ सू० ३ भाषापदनिरूपणम् गित्यर्थः, प्रागुक्तयुक्तेः, अथ तर्हि किं सर्वोऽपि न जानातीत्यत आह-'णण्णत्थ सणिणो' नान्यत्र संज्ञिनः अवधिज्ञानिनो जातिस्मरणाद् वा सामान्येन विशिष्टमनःपाटवोपेताद्वाऽन्यो न जानाति, संज्ञीपुनः प्रागुक्तलक्षणो जानात्येवेति भावः, गौतमः पृच्छति-'अह भंते ! मंदकुमारए वा मंदकुमारिया वा जाणइ अयं मे अतिराउलो, अयं मे अइराउले ति?' हे भदन्त ! अथ मन्दकुमारको वा मन्दकुमारिका वा किं जानाति-एतद् से स्वामिकुलम् ? एतद् में स्वामिकुलं वर्तते इति ? अतिराउलशब्दः स्वामिकुलवाचको देशीयो बोध्यः, भगवानाह-'गोयमा!" हे गौतम ! 'णो इणढे समढे' नायमर्थः समर्थः-युक्त्योपपन्नः, नैतत् सम्यमित्याशयः, प्रागुक्तयुक्तेः, अथ तर्हि किं सर्वोऽपि न जानातीत्यत आह-'णात्थ समिणों-नान्यत्र संज्ञिनः, संज्ञिनम्-अवधिज्ञानिनं वर्जयित्वा तदन्यो न जानाति, संज्ञो तु जानात्येवेति भावः। गौतमः दिया गया है -संज्ञी को छोड कर जो अवधिज्ञानी हैं, जिन्हें जानिस्मरण ज्ञान है अथवा सामान्यतः जिनका मन अत्यन्त पड है, वे तो यह जानते हैं, किन्तु उनके सिवाय अन्य को मालूम नहीं होता कि ये मेरे माता-पिता हैं।
गौतमस्वामी पुनः प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! क्या भन्द कुमार अथवा मन्द कुमारी जानते हैं कि यह मेरे स्वामी का घर है, यह मेरे स्वामी का घर है ? मूल सूत्र में 'अतिराउल' शब्द का प्रयोग किया गया है। यह शब्द देश्य प्राकृत है और इसका अर्थ है-स्वामी का कुल अर्थात् घर । ___ भगवान्-हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है, अर्थात् यह शत संगत नहीं है। इसका कारण पहले ही बतलाया जा चुका है। तो क्या सभी को ऐसा ज्ञान नहीं होता ? इसका उत्तर है-संजी को छोड कर । संज्ञी का अर्थ पहले बतलाया जा चुका है । संज्ञी यह बात जानता है, उसके सिवाय अन्य को यह ज्ञान नहीं होता कि यह मेरे स्वामी का कुल है । એ માલુમ નથી થતું કે આ અમારા માતા-પિતા છે? તેને ઉત્તર આપેલ છે સ ી સિવાય જે અવધિજ્ઞાની છે, જેઓને જાતિસ્મણ જ્ઞાન છે અથવા સામાન્ય પણે જેમના મન અત્યન્ત પટું છે, તેઓ તે એ જાણે છે, કિંતુ તેમના સિવાય અન્યને માલુમ નથી થતું કે આ મારા માતા પિતા છે. [, શ્રી ગૌતમસ્વામી પુનઃ પ્રશ્ન કરે છે–હે ભગવન! શું મંદકુમાર અથવા મન્દકુમારી गणे छ । मा भा। स्वामीनु घर छ ? भूल सूत्रमा 'अतिराउल, शब्दन। प्रयोग ४३ છે. આ શબ્દ પ્રાકૃત છે અને તેને અર્થ છે સ્વામીનું કુળ અર્થાત્ ઘર. - શ્રી ભગવાનૂ-હે ગૌતમ! અ અર્થ સમર્થ નથી. અર્થાત્ આ વાત સંગત નથી એનું કારણ પહેલા જ બતાવી દિધેલું છે. તે શું બધાને એવું જ્ઞાન નથી થતું? તેને ઉત્તર છે સંજ્ઞીને છેડીને સંસીને અર્થ પહેલા બતાવી દિધેલ છે. સંજ્ઞી એ વાત જાણે છે. તેના સિવાય અન્યને એ નથી સમજાતું કે આ મારા સ્વામીનું કુલ છે.
