________________
२३५
प्रमेयदोधिनी टीका पद ११ ० १ भापापदनिरूपणम् अथ एकादशे पदे सत्या १ गृपा २ सत्याप्टपाई असत्यामृपा४ इत्येवं भाषापर्याप्तानां सत्यादि भाषा विभागप्रदर्शनार्थसाह-'से गुणं भंते ! मण्णामीति ओहारिणी भासा ?' गौतमः पृच्छति हे भदन्त ! तत्-अथ, नूनम् निश्चितम् , मन्ये-अश्वोधामि यत् किल अवधारणी-अवबोधवीजस्वरूश खलु भापा भवतीति ? तनावगम्यतेऽर्थोऽनयेति करणव्युत्पत्त्या अवधारणी शब्दस्य अवबोधवीजमर्थः, भाप्यते इति वर्मव्युत्पत्त्या भाषाशब्दस्य तद्योग्यतया परिणाम प्राप्त निसृज्यमानद्रव्यसंधातरूपोऽर्थः, तथा च अमेवं मन्ये यदुतावश्यमवधारणी भापा भवतीति भावः, न खल्वेतन् सकृत् अनालोच्यैत्र मन्ये अपि तु युक्तिद्वारेणापि विचारयामि इत्याह-'चिंतेमीति ओहारिणी भासा-' चिन्तयामि-युक्त्या निश्चिनोमि, यत खलु अवधारणी भापा भवतीति, इत्येवं स्वाभिप्रायं भगवते आवेध प्ररतुतार्थ विनिश्चयार्थ प्रथमाभिप्रायेण भगवन्तं पृच्छति गौतमः-'अहमणामीति ओधारिणी भासा ?' अथ-भगवान् ! एवमहं मन्ये-मननं कुर्याम्-यत् कि अवधारणी भाषा भवतीति ? अथ द्वितीयाभिप्रायेण पृच्छतिसत्यभूषा, और असत्यपा इस प्रकार चार तरह भाषा की पर्याप्ति से पर्याप्त जीवों की भाषा का विभाग प्रदर्शित करने के लिए कहते हैं- गौतमस्वामी भाषा के लम्बन्ध में अपना अभिप्राय प्रकट करते हुए कहते हैं-हे भगवन् ! में मानता हूं कि भाषा अवधरणी है, अर्थात् भाषा के द्वारा पदार्थ का अवधारण होता है अथवा साषा अवोध का कारण हैं, जो भाषी जाय या पोली जाय वह थापा । साणा के योग्य द्रव्यों को ग्रहण करके उसे भाषा के रूप में परिणत करके त्यागे जाने वाले द्रव्य समूह को भाषा कहते हैं। तात्पर्य यह है कि में ऐसा मानता हूं और विना सोच-विचार किए नहीं वरन युक्ति के द्वारा ऐसा विचार करता हूं कि भाषा अवधारिणी है।
इस प्रकार भगवान् के समक्ष अपना अभिप्राय प्रकट करके उसकी सत्यता को निश्चित करने के लिए गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! क्या में અને અસત્યમૃષા એ પ્રકારે ચાર પ્રકારની ભાષાની પર્યાતિથી પર્યાપ્ત જીવોની ભાષાને વિભાગ પ્રદરિત કરવા માટે કહે છે
શ્રી ગૌતમસ્વામ-ભાષાના સમ્બન્ધમાં પોતાને અભિપ્રાય પ્રગટ કરતા કહે છે-હે ભગવદ્ ! હું માનુ છુ કે ભાષા અવધારિણી છે, અર્થાત્ ભાષા દ્વારા પદાર્થનુ અવધારણ થાય છે અથવા ભાષા અવબોધનું કારણ છે. જે ભાષી જાય અગર બેલી શકાય તે ભાષા (બેલી) ભાષાને ય દ્રવ્યનું ગ્રહણ કરીને તેને ભાષાના રૂપમાં પરિણુત કરીને ત્યાગ કરાતા દ્રવ્ય સમૂહને ભાષા કહે છે. તાત્પર્ય એ છે કે હું એમ માનું છું અને કઈ પણ વિચાર કર્યા સિવાય નહિ. પણ યુક્તિ દ્વારા એ વિચાર કરું છું કે ભાષા અવધારિણી છે. - એ રીતે ભગવાનની સમક્ષ પોતાને અભિપ્રાય પ્રગટ કરીને તેની સત્યતાનો નિશ્ચય કરવા માટે ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે - હે ભગવન્! શું હું એમ માનું કે ભાષા અવન
