Book Title: Jain Sahitya Samaroha Guchha 2
Author(s): Ramanlal C Shah, Kantilal D Kora, Pannalal R Shah, Gulab Dedhiya
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/014002/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GOMLa sAhitya samAroha guccha 2 *prakAzaka zrI mahAvIra jaina vidyAlaya muMbaI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha ahevAla temaja abhyAsalekhe ane vyAkhyAne gucha-2 saMpAdaka ramaNalAla cI. zAha kAntilAla DI. kerA pannAlAla 2. zAha gulAba deDhiyA cImanalAla " kalAdhara prakAzaka zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ogasTa krAMti mArga ja muMbaI-400 036 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Jain Sahitya Samaroh (Repoft & Essays; Part-). Published in February-1987 * Price: Rs. 40-00 0 jaina sAhitya samAroha pucha-2 (ahevA temaja abhyAsalekhe ane vyAkhyAno * prathama AvRtti: phebruArI, 1987 0 nakala : 500 0 kiMmata: rU. 40-00 * AvaraNa-citra jaya paMcolI prakAzaka jayaMtilAla ratanacaMda zAha jagajIvana pI. zAha 2maNalAla cI. zAha maMtrIo, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ogasTa krAMti mArga, muMbaI-400 036 * mudraka : zivalAla jesalapurA girIza jesalapurA svAti khrisTinuM presa 13, tejapAla sesAyaTI. phatahanagara, pAlaDI, amadAvAda-3804 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajhama niya zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA Adyapreraka samayadI sva. AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jaina sAhitya samArohanA pramukhe krama nAma sthaLa varSa 1 zrI ke. kA. zAstrI muMbaI 1977 2 paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA mahetA 1979 3 DaoN. bhegIlAla sAMDesarA surata 1980 4 zrI agaracaMda nAhaTA senagaDha 1983 (saurASTra) 5 De. ramaNalAla cI. zAha " mAMDavI 1984 (kaccha) 6 zrI bhaMvaralAla nAhaTA khaMbhAta 1985 7 DaoN. umAkAnta pI. zAha pAlanapura 1986 8 . sAgaramala jaina sametazikhara 1987 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jaina sAhitya samA samiti ( 1986-87) 1 DaeN. ramaNalAla cI. zAha (sAjaka) 2 zrI amara jarIvAlA 3 zrI kAMtilAla DAhyAbhAI kArA 4 zrI naTavaralAla esa. zAha 5 zrI pannAlAla 2. zAha 6 DaoN. dhanavaData ti. zAha 4 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanAnA preraka pa. pU. AcAya zrI vijayavallabhasUrIzvarajItI tathA vidyAlayanA Adya sthApakama trI sva. meAtIcaMda giradharalAla kApaDiyAnI bhAvanA sAhitya mATe eka alaga sasthA sthApavAnI hatI. evI sasthAnA upakrame prativaSa jaina sAhityanA abhyAsIAnu sa Mmelana yAjavAnI dUraMdezI emanA mAM hatI. zrI mahAvIra jaina vidyAlaye tenA Adya sthApakanI A bhAvanAne saMsthAnI eka mahattvanI pravRttilekhe svIkArI che ane evI pravRtti hAtha dharIne jaina sAhityanA lekhana-prakAzanamAM maha ttvanA phALA ApyA che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaye I. sa. 1960 nA arasAmAM ApaNA mULa Agamagra MthAnu sa MzAdhana karI enA prakAzananI ceAjanA hAtha dharI. AgamagrathAnA sa`zodhana, saMpAdana ane prakAzananI preraNA zrutazIlavAridhi AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI mahA rAjazrIe ApI hatI. A yAjanA heThaLa atyAra sudhImAM ' zrI naMdImUtra, 6 zrI anuyAgAra, ' zrI. pannavaNA 1-ra,' 'zrI bhagavatIsUtra 1-2, zrI AcArAMgasUtra, * zrI dazavaikAlikasUtra,' > " " " " * zrI * zrI > ? 6 " uttarAdhyayanasUtra, * zrI AvazyakasUtra, 6 zrI sUtrakRtAMgasUtra, viyAhapaNuttisutta" 1-2-3,' zrI ThANAMgasUtra, ' zrI samavA-cAMgasUtra' maLI 14 graMthA pariziSTa, pAdasUci, viSayasUci ane prastAvanA sAthe prakAzita thayela che. pa. pU. sva. puNyavijayajI mahArAjanA kALadhama pachI AgamazAsrAnA prakhara abhyAsI, bahubhASAvida pa.pU. munizrI jayuvijayajI mahArAje AgamaprakAzananI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreNInI javAbadArI saharSa svIkArI lIdhI che, je mATe ame tenA atyaMta RNI chIe, ' " vidyAlayanI zrI meAtIcaMdra kApaDiyA graMthamALA 'mAM atyAra sudhImAM munisu Mdara-kRta adhyAtma-kalpadruma,' jaina dRSTie yAga,' * Ana dhana nAM pA 1-2, 6 AnaMdadhana cAvIzI, ' maheApAdhyAya zrI vinayavijayaja-kRta ' zAMtasudhArasa, ' * prazamarati 'ityAdi graMthA pragaTa thayA che. * > ' vAcaka umAsvAti-kRta 6 zrI mahAvIra jaina vidyAlaye A uparAMta rajata jayaMtI ane suvarNa jayaMtI mahAtsava prasaMge pragaTa karela graMthA ane AcAya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI smAraka graMtha sa zAdhAtmaka sAhityanI vipula sAmagrI pUrI pADela che. I. sa. 1893 mAM cikAgAmAM bharAyelI vizvadharma pariSadamAM jaina dharmanuM pratinidhitva karanAra sva. vIracaMda rAdhavajI gAMdhInuM DaoN. dIkSite soMpAdana karela dhI sisa sisTamsa eNpha inDiyana philasAphI' ane sva. DI. meAtIcaMdra ane DA. umAkAnta zAhaSkRta nyu DAkyumenTsa oNpha jaina peinTiMga' ityAdi vidyAlayanA prakAzAe deza-videzamAM pratiSThA vadhArI che. ' tAjetaramAM vidyAlaye sva. zrI meAhanalAla dalIcaMdra dezAI-kRta jaina gujara kavio ' bhAga - 1, 2, 3 jevA Akara graMthanI navI sa zASita-sa Mvardhita AvRtti prakAzita karavAnuM hAtha dharyuM che. tenA saMpAdananI javAbadArI prA. jayaMtabhAI kAThArIe svIkArI che. A jaina gurjara kavio ' bhAga-1 prakAzita thaI gayA ane bhAga-ra ane bhAga-3 thADA samayamAM ja prakAzita thaze. sva. meAhanalAla dalIcuM dezAInA suputra zrI jayasukhabhAI taraphathI vidyAlaye hAtha dharelI A prakAzanapravRttinI anumedanArUpe rUpiyA C ** Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka lAkhanuM dAna jaina sAhityanA prakAzana mATe ApyuM che e amArA mATe atyaMta AnaMda ane gauravanI vAta che. vidyAlayanI jaina dharma ane sAhityaviSayaka A pravRttimAM yazakalagIrUpa eka navI pravRttine I. sa. 1977 mAM umero thayo. vidyAlayanA hIraka mahetsava nimitte vyavasthApaka samitinI beThakamAM jaina sAhitya, tattvajJAna, itihAsa, zilpa-sthApatya, citrakalA, patrakAratva AdinuM niyamita parizIlana - parimArjana thAya e hetue jaina sAhitya samAroha yojavAnuM vicArAyuM. A pravRttine | vidvAne ane samAja taraphathI bahu umaLakAbharyo sahakAra maLyo che. - A pravRttinuM sAtatya Aja divasa sudhI jaLavAI rahyuM che. pariName muMbaI pachI mahuvA, surata, senagaDha (saurASTra), mAMDavI (kaccha), khaMbhAta ane pAlanapuramAM jaina sAhitya samAroha yojAyA hatA. have AThamo jaina sAhitya samAroha zrI sametazikhara tIrtha(madhuvana- bihAra)mAM yojAI rahyo che. samAjanI vidyAprItinuM A sUcaka udAharaNa che. vividha sthaLoe A rIte yojAyelA jaina sAhitya samArohamAM 2jU thayelA keTalAka nibaMdhenuM grantharUpe prakAzana karavAne vidyAlayanI vyavasthApaka samitie nirNaya karyo ane te mujaba "jaina sAhitya samAroha gucha-1" nAmane daLadAra grantha 1985mAM khaMbhAtanA jaina sAhitya samAroha prasaMge prakAzita thaye hatA. amane jaNAvatA AnaMda thAya che ke sametazikharamAM yojAnAra AThamA jaina sAhitya samAroha prasaMge guccha-2nuM A prakAzana thaI rahyuM che. e mATe saMpAdananI javAbadArI hai. ramaNalAla cI. zAha, zrI kAntilAla DAhyAbhAI kerA, zrI pannAlAla 2, zAha, prA. gulAba deDhiyA ane zrI cImanalAla ema zAha, "kalAdhare' saharSa Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sviIkArI che ane paripUrNa karI che e mATe ame teonA AbhArI chIe. zrI svAti prinTiMga presanA mAlikoe cIvaTapUrvaka mudraNakAma ane praphavAcana karI ApyuM te mATe ame teone paNa AbhAra mAnIe chIe. AzA che ke vidva6-jagatamAM A prakAzana AvakArya ane upayogI banaze. muMbaI tA. 3-ra-1987 vasaMtapaMcamI jayaMtilAla ratanacaMda zAha jagajIvana pI. zAha ramaNalAla cI. zAha maMtrIo Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya "jaina sAhitya samAroha" (ahevAla temaja abhyAsalekhe , ane vyAkhyAna) gucha-2 nAmane A graMtha pragaTa thAya che e amAre mana atyaMta harSanI vAta che. 198pane phebruArImAM prathama guccha pragaTa thayelo. tyArapachI be varSa jeTalA gALAmAM A bIje guccha pragaTa thAya che. prathama gurachamAM AraMbhanA pAMca samAroha mATe AvelA abhyAsalekhomAMthI pasaMdagI karIne keTalAka lekho chApavAmAM AvyA hatA. temAM dareka lekhakane eka ja lekha hevAnuM dhoraNa svIkAryuM hatuM. eTale chApavA yogya keTalAka lekho e gurachamAM graMthastha thayA vagara rahI jAya e svAbhAvika hatuM. - A bIjA gucchamAM AraMbhanA e pAMca samAroha uparAMta chaThThA ane sAtamA samAroha mATe AvelA lekhamAMthI, pratyeka lekhakane eka lekha chapAya e ja agAunuM dhoraNa svIkAryuM che. emAM mudraNanA samayanI maryAdA, viSayanuM vaividhya ane graMthanI pRSThasaMkhyA ityAdine lakSamAM rAkhIne zakya teTalA lekho samAvavA prayAsa karyo che. ema chatAM haju eka graMtha thAya teTalA lekhe agraMthastha rahe che, ane AThamA samAroha mATe AvelA lekho te vaLI judA. have pachI guracha-3 pragaTa thAya tyAre bAkInA evA keTalAka lekhono samAveza karavAnuM jarUra vicArI zakAze. . prathama gurachamAM chApavA mATe anupalabdha evAM be vibhAgIya pramukhonAM vyAkhyAnenuM lakhANa maLatAM tene paNa A bIja gura7mAM samAvI levAmAM AvyuM che. dina-pratidina mudraNakharca je rIte vadhatuM jAya che, A Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAranA graMthanuM vecANa ghaTatuM jAya che tathA graMtha-prakAzana mATe khacelI 2kama paNa pUrI pAchI maLavAne saMbhava ocho thato jAya che te jotAM zrI mahAvIra jaina vidyAlaye A graMthanA prakAzana mATe je tatparatA darzAvI che ane amane saMpAdananuM je kArya haiyuM che tethI AnaMdanI lAgaNI anubhavAya che. bhaviSyamAM pratyeka samAroha mATe eka graMtha prakaTa thaI zake eTalI abhyAsalekhonI sAmagrI have AvavI cAlu thaI gaI che e paNa AnaMdadAyaka ghaTanA che. tadana anaupacArika rIte cAlatI A pravRttine sAro AvakAra ane vega sAMpaDayAM che e enI ochI phalazruti nathI. jaina tatvajJAna, sAhitya, zilpa-sthApatya, citrakalA, itihAsa, patrakAratva ityAdinuM parizIlana karavA mATe zAstra vizArada, suprasiddha jainAcArya sva. vijayadharmasUri(kAzIvALA)e I. sa. 1914nA mArca mAsamAM jodhapuramAM prathama vAra jaina sAhitya saMmelananuM Ayojana karyuM hatuM. A saMmelana khUba saphaLa rahyuM hatuM. jarmanathI De. hamana je kebI temAM padhAryA hatA. e saMmelananA lekhe vagerenI sAmagrIne daLadAra graMtha pragaTa thayuM hatuM. tyAra pachI daza varSa I. sa. 1924 mAM (vi. saM. 1980 vizAkha vadI 1 thI 4) surata mukAme kavIzvara nAnAlAla dalapatarAmane pramukhapade jaina sAhitya pariSada yojavAmAM AvI hatI. upapramukha tarIke jAmanagaranA te samayanA suprasiddha paMDita zrI hIrAlAla haMsarAja hatA, ane pariSadanA maMtrI tarIkenI javAbadArI AnaMda kAvyamahedadhi'nA saMpAdaka ane suratanA vatanI zrI jIvaNacaMda sAkaracaMda jhaverIe svIkArI hatI. A pariSadano vigatavAra ahevAla sAMpaDato nathI. tyAra pachI sva. yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajInI nizrAmAM pethApuramAM eka jaina vida pariSada maLI hatI. alabatta tyArapachI vakhatovakhata kayAMka kayAMka nAnakaDI viDagogi mI hatI, paraMtu te ceDA vidvAne pUratI " Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maryAdita rahI hatI. zrI mahAvIra jaina vidyAlaye zarU karelI jenA sAhitya sarAhanI pravRttinuM sAtatya Aja divasa sudhI sAra jaLavAI rahyuM che e jaina sAhityanA kSetre eka mahattvanI aitihAsika ghaTanA banI raheze. jana sAhitya mATe AvI jAhera pravRtti pharI cAlu karavAnuM zrI mahAvIra jaina vidyAlaye enA hIraka mahetsava prasaMge nakkI - karyuM hatuM ane tadanusAra I. sa. 1977 mAM prathama jaina sAhitya samAroha zrI kezavarAma kA. zAstrInA pramukhapade muMbaImAM yojavAmAM AvyA hatA. e samArohanI saphaLatAthI prerAIne enA sojakone ane vidyAlayanI vyavasthApaka samitine lAgyuM ke A pravRtti satata cAlu rAkhavA jevI che. bhAgye bhinna bhinna saMsthAonA nimaMtraNa dvArA tyAra pachI anukrame mahuvA, sUrata, sonagaDha (saurASTra), mAMDavI (kaccha), khaMbhAta ane pAlanapuramAM sAhitya samAroha yojAyA ane have A AThamo jaina sAhitya samAroha zrI sametazikhara tIrthamAM jAyuM che. jaina sAhitya mATe eka prakAranI jAgRtinuM vAtAvaraNa nirmAtuM jAya che. rAjakoTa, pAlitANa, tIthala vagere sthaLAmAM samAroha yojavA mATenAM nimaMtraNa paNa maLelAM che. - nadInA ugamasthAnanuM saMzodhana karatAM jaNAya che ke prAraMbhamAM chUTAMchavAyAM vaheNa, strota ane dhodharUpe parvatanI hAramALAomAMthI vahetA nIrane AgaLa jatAM saMgama thAya ane UchaLatA, kUdatA, athaDAtA-kuTAtA jharaNumAMthI jema saritAnuM svarUpa baMdhAya tema jaina sAhitya samArohanuM svarUpa baMdhAvAnI prakriyA atyAra sudhInA samAroha daramiyAna thoDI thoDI thatI rahI che. nibaMdha lakhavA ane samArohamAM upasthita rahevA vidvAnane. - yathAzakti protsAhana apAya che ane pratyeka samAroha mATe nibaMdhonI saMkhyA vadhatI rahI che. eTale samArohamAM rajU thatA badhA ja 13. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhA pragaTa karavA cAgya ja che ema kahI zakAya nahIM, prAtsAhana ApavAnI dRSTithI keTalAka lekhAne AvakAravAmAM AvyA hoya evuM paNa banyuM che kharuM. vidyAne ane jijJAsue A nimitte nikaTa Ave ane paraspara saMbaMdha dhAtAM bhaviSyamAM enuM supariNAma Ave evI eka daSTi paN ce kAe rAkhI che. Ama chatAM evA prayatnAnA pariNAme kALanI dRSTie kAyama TakI zake evuM kAma paNa A samArAhamAM rajU thayelA lekhA dvArA vatte oche aMze avazya thayuM che. graMthastha karavAyogya evA keTalAka abhyAsapUrNa nibaMdha! A samArAhane timiro ja lakhAyA che e enI eka mahattvanI phalazruti che. ma www A graMthamAM samArAhanA lekhAmAMthI pasaMdagI karavAmAM keTalIka mAkhatA lakSamAM levI paDI che. jaina sAhitya samArAhamAM rajU thayelA lekhA paikI keTalAka lekhA ati vistRta che, teA keTalAka lekhA ati sa`kSipta - mAtra teAMdharUpe ja jovA maLyA che. keTalAka viSaye upara eka karatAM vadhu lekhA che. keTalAka lekhA lekhA pAse ja rahI gayA hAya ane zrI mahAvIra jaina vidyAlaya pAse enI takala upalabdha na heAya evu ce banyuM che. samArAha bAda kAI kAI lekhAe peAtAnA lekhanI nakala pAchI maMgAvI lIdhI hoya evu... paNa banyu che. badhA pramukhe ane vibhAgIya pramukhAnAM vyAkhyAnA upalabdha nathI. keTalAke maukhika vaktavya rajU karyu che. A badhI maryAdAone A saMpAdana taiyAra karatI vakhate lakSamAM levI paDI che. * zrI mahAvIra jaina vidyAlaye sapAdananI A javAbadArI amane sAMpI te mATe ame tenA RNI chIe. AzA che ke A graMtha vidyAneA ane bhAvakAne sASa Apaze. - sapAdA muMbaI, tA. 3-2-1987 vasa tapa camI 11 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA cho jaina sAhitya samAroha ahevAla : pannAlAla 2. zAha * sAtamo jaina sAhitya samAroha ahevAlaH gulAba deDhiyA 1 jene dArzanika vicAraNane AdikALa paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA 2 jene kalA hai. umAkAnta premAnaMda zAha 3 anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa kIrtibhAI mANekalAla * dhyeya, dhyAna, dhyAtA (gheDuMka ciMtana) 5. panAlAla jagajIvanadAsa gAMdhI 5 ItihAsanI ArasImAM jaina tIrthadhAma khaMbhAta - Do. je. pI. amIna 6 upasarga DaoN. ramaNalAla cI. zAha 7 sAhityasamrATa vAcakavara zrImadda yazovijayajI mahArAja ane khaMbhAta paM. chabIladAsa kezarIcaMda saMghavI 8 jaina maMdiramAM sthApatya - De. priyabALA zAha Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 "nItivAkathAmRtamAM rAja-pratibodha 3. pravINacaMdra ci. parIkha 10 anumAna-pramANane AdhAre "anuyAdAjUga ne kAlanirNaya prA. kAnajIbhAI ma. paTela 11 jaina dharmanuM "udyota prakAza-puMja'nuM mahAsatyaH vaijJAnika najare zrI niraMjana vakhArIA 12 jaina paghasAhityamAM tIrthonI prazasti naTavaralAla esa. zAha 13 jayatihuaNu stotra - jayendra ema. zAha 14 virala pratibhA : zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI DaoN. kumArapALa desAI 1pa " puttariyam': eka abhyAsa prA. aruNa zAMtilAla joSI 16 brahmacaryasAdhanAnI jenazelI prA. matsukacaMda ratilAla zAha 17 gAMdhIjI ane karma tattvajJAnanuM sAmAjika svarUpa pannAlAla 2. zAha 18 jaina stotrasAhitya . maNibhAI I. prajApati 18 guru gautamasvAmI prA. tArAbahena ramaNalAla zAha 256 262 277 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34ra 20 ahiMsAnAM parimANu ' ' nemacaMda ema. gola ra6 Adhunika kalAmAdhyama ane jainadharma prA. gulAba deDhiyA 22 "ratnAkara paccIzI" : eka abhyAsa '. cImanalAla em. zAha - kalAdhara" 23 jaina jJAna bhaMDAra prA. nalinAkSa paMDayA 24 kalikAlasarvajJa" zrI hemacaMdrAcAryajI Do. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA 25 sAmAyika De ramezacaMdra sI. lAlane 2 baina muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA~ maMvara nAdarA 2 jaina darzana meM dik aura kAla kI avadhAraNA narendra mAnAvata 3 aprakAzita prAkRta zatakatraya : eka paricaya DA. prema sumana jaina 4 jaina darzana meM nArI bhAvanA . DA. zrImatI zAntA bhAnAvata 5 bhaktAmara stotra meM bhakti evaM sAhitya DA. zekharacandra jaina Mystic Elements ib ttie Writings of Srimad Raichandra Dr. Nilesh N. Darai 15 - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 40 40 jaina Agama graMthamALA 3. naMdisuttaM aNuogaddArArAi ca ; saM. puNyavijayo muniH ... AyArAMgasutaM : saM. jambUvijayo muniH ... sUyagaDaMgasuttaM : saM. jambUvijayo muniH ThANAMgasuttaM - samavAyAMgasuttaM : saM. jambUvijayo muniH . . 120 viyAhapaNNattisuttaM - bhAga 1 : saM. paM. becaradAsa jIvarAja dozI 40 viyAhapaNNattisutta - bhAga 2 : saM. pa. becaradAsa jIvarAja dozI 40 viyAhapaNNattisutta - bhAga 3 : saM. pa. becaradAsa jIbarAja dozI 60 paNNavaNNAsutta - bhAga 1 : saM. puNyavijayo muniH paNNavaNNAsutta - bhAga 2 : saM. puNyavijayo muniH dasavaiyAliyasutta, uttarajjhayaNAI, Avassayasutta ca saM. puNyavijayo muniH paiNNayasuttAI- bhAga 1 : saM. puNyavijayo muniH vidyAlayanAM keTalAMka upayogI prakAzane Kavynushasana : . Kalikal Sarvagnya Sbri Hemcbapdracharya : Reedited by Dr. V. M. Kulkarni The Systems of Indian Philosophy : Shri Virchand Raghavji Gandhi supaNa mahotsava 'tha: (bhAga 1-2) sakyo bhane saMsthAmA mATe...... New Documents of Jaina Painting : Dr. Motichandra & Dr. U. P. Shah 125 prAktisthAna : (1) zrI mahAvIra rena vidyAlaya : mAgasTa 4iti bhAga, muMbaI-400 036 (2) zrI mahAvIra jaina vidyAlaya : masa-sTe-3 pAsa, pAsI, amAvA6-380006 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThTho jaina sAhitya samAreha ahevAla : pannAlAla ra. zAha prAcIna, aitihAsika, staMbhatIrtha tarIke vikhyAta nagarI khaMbhAtamAM tA. 15, 16 ane 17 phebruArI, 1985 nA traNe divaso jaina sAhityanA prakAMDa paMDita, abhyAsIo ane rasajJoe chaThThA jena sAhitya samAroha nimitte vidyAvyAsaMgamAM gALyA. jenA sAhitya eTaluM badhuM vizALa ane UMDANabharyuM che, ke enuM niyamita parizIlana-parimArjana thatuM rahevuM joIe. A bhUmikA ane dRSTithI prativarSa jaina sAhitya samAroha judA judA sthaLe jAya che. emAM saMkucita sAmpradAyikatAne sthAna hoya nahi, heI zake paNa nahi. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA upakrame yojAtA jaina sAhitya samAroha khaMbhAtamAM yojavA mATe nimaMtraka sArva. janika saMsthA - zrI khaMbhAta tAlukA sArvajanika keLavaNuM maMDaLa taraphathI nimaMtraNa maLyuM che, te A dRSTinuM ghAtaka gaNAya. chaThThA jaina sAhitya samArohanA adhyakSapade hatA zrI bhaMvaralAla nAhaTA, jyAre tattvajJAna vibhAganI beThakanA pramukhapade paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA ane jaina sAhitya, ItihAsa, kalA, sthApatya, zi95nI vibhAgIya beThakanA pramukhapade rDo. je. pI. amIna birAjyA hatA. paricayavidhi - chaThThA jaina sAhitya samArohanuM uddhATana zrI azokabhAI parIkhe karyuM hatuM. tyArabAda jaina sAhitya samArohanA saMyojaka che. - ramaNalAla cI. zAhe samArohanA pramukha zrI bhaMvaralAla nAhaTA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 ane atithivizeSa zrI dIpacaMdabhAI esa. gADane paricaya Ape hato. jene sAhitya samAroha yajavA pAchaLanI dRSTi aMge prakAza pADatAM emaNe kahyuM hatuM ke samAroha nimitte abhyAsalekho taiyAra karavAnI preraNuM rahe che ane vidvAna ane rasajJo vacce paraspara AtmIya saMbaMdha baMdhAtAM A pravRttine vikAsa thAya che ane sAmAnya prajAmAM jAgRti Ave che.. pavitra bhUmi khaMbhAta - temaNe vizeSamAM kahyuM H jaina sAhitya ati vizALa che. chellAM 800 varSane vicAra karIe te 20 lAkha jeTalI ke tethI vadhu hastaprato maLI AvI che. A hastapratonuM lekhana ane tenI jALavaNImAM gujarAtanAM judAM judAM nagaronuM pradAna rahyuM che. temAM khaMbhAtane savizeSa phALo che. kha bhAtanI A tIrthabhUmine kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya, AcArya zrI hIravijayasUrijI, devendrasUri jevA pUrvAcAryonI zubhAziSa maLI che. vaLI A nagarInA gRhastha kavi RSabhadAsane zreSTha jaina gRhastha kaviemAM sthAna maLyuM che. emaNe racela "hitazikSA rAsamAM temanA potAnA jIvanane thoDeka paricaya maLe che. AvI A pavitra bhUmimAM chaThTho jaina sAhitya samAroha yojAye che te atyaMta AnaMdadAyaka ghaTanA che. niyamita parizIlana jarUrI temaNe vizeSamAM kahyuM, ke kRtinI racanA karavI ane jIvavuM emAM ghaNe meTo taphAvata che. jJAna vinA mukti nathI ema jaNAvI emaNe umeryuM hatuM ke nava pUrvanuM jJAna hoya paNa te jIvanamAM pariNamyuM na ha ya to te jJAnI jIva paNa abhavya jIva hoI zake che. atyAre abhyAsabhUkha, jJAnapipAsA ane saMzodhana tarapha dRSTi Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThTho jaina sAhitya samAreha vikasI che tyAre AvA samArAha dvArA sAhityanuM sarjana, sauMrakSaNu, savardhana ane parizIlana niyamita thAya e jarUrI che. a'grejImAM sAhitya taiyAra karAvavAnuM sUcana atithivizeSa zrI dIpacaMdabhAI gArDIe jaNAvyu' hatu, ke jaina sAhitya vyApaka ane mA~bhayu che. Ama chatAM jaina sAhi tyanA kSetre vamAnamAM apekSita kArya thayu' nathI. temaNe vizeSamAM umeyu' hatuM ke videzamAM paNa jaina sAhitya aMge jijJAsA pragaTI che. paraMtu bhASAnI muzkelInA kAraNe jaina sAhitya videzI jijJAsu A sudhI paheAMcatuM nathI e khAkhatA raMja vyakta karI emaNe aMgrejImAM jaina sAhitya taiyAra karAvavAnuM sUcana karyuM " hatuM. svAgata Adhunika khaMbhAtanA ghaDavaiyA zrI raNajitarAma zAstrIe zrI khaMbhAta tAlukA sArvajanika keLavaNI maMDaLanA 25 varSanA vikAsanI jhAMkhI karAvI hatI. 84 ekara jamInamAM vistarelA A vidyAsakulamAM 11 hajAra vidyAthI e abhyAsa kare che ema jaNAvI khaMbhAtamAM mahAdevanAM 119 madirA, mAtAnAM 131 madirA, 68 jinAlayo ane 67 masjida Avela che, ema emaNe umeryu hatuM. A rIte khaMbhAtanA mahimA darzAgyA bAda emaNe saunu uSmAbharyu svAgata karyu hatu. svAgata samitinA pramukha zrI pravINabhAI parIkhe nAgArjuna ane navAMgI TIkAkAra abhayadevasUrine yAda karI khaMbhAtane sAhitya ane vidyAnA dhAma tarIke oLakhAvyu* hatu.... ujavaNI samitinA maMtrI zrI bhadrikabhAI kApaDiyAe A prasagane gauravabharyAM lekhAvya hatA. khabhAta nagarapAlikAnA pramukha zrI bAkhubhAI zAhe prAsaMgika -vaktavya rajU karyu hatu. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 . samArohanA pramukha zrI bhaMvaralAla nAhaTAe "jayatihuaNu" stotranA lekanA paThanathI maMgaLAcaraNa karyuM hatuM. temaNe A prasaMge abhayadevasUri ane devacaMdrasUri mahArAja khaMbhAtamAM rahyA hatA te aitihAsika ghaTanAne paNa yAda karI hatI. abhivAdana khaMbhAtanA nava jeTalA jaina saMgha ane judI judI saMsthAnA mahAnubhAvoe samArohanA pramukha zrI bhavaralAla nAhaTA, atithivizeSe, vibhAgIya beThakonA pramukho tathA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA DirekaTara zrI kAMtilAla DI. kerAnuM puSpahArathI abhivAdana karyuM hatuM. "jaina sAhitya samAroha - guccha 1"nuM prakAzana A iTTA jaina sAhitya samAroha prasaMge zrI mahAvIra jaina vidyAlaye agAunA pAMceya jaina sAhitya samArohamAM rajU thayelA nibaMdhomAMthI cUMTelA pratinidhirUpa nibaMdhanuM eka pustaka "jaina sAhitya samAroha - gucacha 1" taiyAra karAvyuM hatuM, jenuM prakAzana zrI. DAhyAbhAI rAve karyuM hatuM. A pustakanuM saMpAdana De, ramaNalAla cI. zAha, zrI kAMtilAla DAhyAbhAI korA, zrI pannAlAla 2. zAha ane prA. gulAba deDhiyAe karyuM che. tatvajJAna vibhAganI beThaka zanivAra, tA. 15-2-1985nA roja savAranA 9-00kalAke phArmasI koleja, khaMbhAtanA sabhAgRhamAM paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAnA pramukha sthAne jaina tatvajJAnanI vibhAgIya beThaka levAmAM AvI hatI. prAraMbhamAM jaina sAhitya samArohanI samitinA sabhya zrI amara jarIvAlAe paM. dalasukhabhAIno paricaya Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThTho jaina sAhitya samAroha Apyo hato. tyArabAda A vibhAgIya beThaka mATe AvelA nibaMdhanuM vAMcana zarU thayuM hatuM. zakastava" prA. tArAbahena zAhe "zakaratava" yAne "namuthunuM stotram vize rajUAta karatAM kahyuM hatuM ke "tIrthakara jyAre mAtAnA garbhamAM hoya che tyAre kendra te mAtAnI dizA sanmukha tIrthaMkaranI stuti kare che. te prabhu-stuti eTale ja A stotra. "bhagava tANuM' zabdamAM cha bhAva rahyA che ema jaNAvI emaNe kahyuM, ke bhagavAna pote taryA ane ApaNane taravAne upadeza A tIrthakara eTale tIrthapravartana ane dharmapravartana. emane upadeza caturvidha saMdha pitAnI sUjha ane zakti pramANe grahaNa kare che "namutthaNuM "mAM "namuM ' eTale ahamanuM visarjana, 'lyu' eTale thavuM. prabhune ArjavabhAve vinavavAnA che ke "prabhu! Apane namaskAra karI zakavAnI mane pAtratA prApta thAo." pariSaha ane upasarga jaina dharmanA pAribhASika zabda "pariSaha" ane "upasarga' vize rajUAta karatAM DaoN. ramaNalAla cI. zAhe kahyuM, ke vizeSapaNe samata bhAvathI sahana karavuM eTale pa raSaha. viSama paristhitithI azAtA anubhavAya taDake, varasAda, ThaMDI Adi viSama paristhitimAM sAmAnya rIte mana asvastha thAya. evuM na thAya ane evI paristhiti samatAbhAvathI sahana karI laIe tene pariSaha kahevAya. kAyakaleSa e tapazcaryAne eka prakAra che ane te ApaNe sajelI ghaTanA che eTale kAyaleSa ane pariSaha vacce tAvika bheda samajavAnuM che. upasarga e bIjAe ApaNane bhAre kaSTa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 ApavA mATe karelI ghaTanA che. te devakRta, manuSyata athavA tiyacakRta hoI zake che. karmodaya bhayaMkara hoya te rAga dvArA azAtA anubhavIe. tene AtmasaMvedanIya upasarga kahI zakAya. kolerA, marakI vagere upadrava moTA bhayarUpe Ave te upasarga. AtmAne koIpaNa prakAre calita karanAra bhaya te upasarga. svA upasarga vakhate paNa gajasukumAla, metAryamuni vagerenI jema jema samatAbhAva dhAraNa karI AtmalIna rahe che teo saMsArasAgara tarI jAya che. zrI vIracaMda gAMdhI viSe Do. kumArapALa desAI I. sa. 1893mAM zikAgomAM maLelI vizvadharma pariSadamAM jaina dharmanA pratinidhi tarIke upasthita rahelA zrI vIracaMda rAghavajI gAdhI viSe Do. kumArapALa desAIe nibaMdha rajU karyo hato. emaNe, jaina samAjane Takora karatAM kahyuM ke gharadIvaDAone bhUlI janAre ApaNe samAja vIracaMdabhAInAM siddhi ane sAmarthyane vIsarI gaye che. je prajA pitAnA cetanagrantha jevA satvazIla puruSane vIsarI jAya che e prajAnI cetanA kuMThita banI jAya che. zrI vIracaMdabhAInA jIvananAM vividha pAsAo rajU karyA bAda emaNe kahyuM hatuM, ke emanA jIvanamAM ahiMsA ane vicAramAM anekAntanI bhAvanA sAcA jainane joba Ape tevI, sAMpradAyika Agrahe ane pUrvagrahathI mukta evI taTastha emanI vicArasaraNuM che. zuddha aMgrejI bhASA, svAbhAvika rajUAta ane talasparzI abhyAsano triveNIsaMgama emanAM pravacanamAMthI pragaTe che. emanAmAM dharmapracArakanI dhagaza che paNa e dhagaza ADaMbara ke sapATI paranI banI rahI nathI. dharmapracAranA utsAhanI sAthe abhyAsazIlatAnuM samIkaraNa thatAM emanAM vaktavya suzikSita amerikana samAjane sparzI gayAM hatAM, ema temaNe umeryuM hatuM. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cho jaina sAhitya samAroha - 7 gAMdhIjI ane karmatattvajJAnanuM sAmAjika svarUpa" I. sa. 1934 mAM bihAramA dharatIkaMpa thayo tyAre gAMdhIjIe A ghaTanAne hindu samAjanA kalaMkarUpa aspRzyatAnA phalasvarUpa lekhAvI hatI. gAMdhIjIe dharatIkaMpanuM Apela kAraNa pratItikara nathI ema jaNAvI zrI pannAlAla 2, zAhe jaNAvyuM hatuM ke aspRzyatAnA kAraNe Apatti AvI hoya to jemane anyAya thayo che e varga paNa dharatIkaMpavALA vistAramAM vacce heI temane paNuM sahana karavuM ja paDe. vadhumAM jyAM bhUkaMpa thayo nathI tyAM paNa AvA anya yanuM AcaraNa thavA chatAM evA varga para Apatti AvI nathI hotI eTale gAMdhIjIne tarka nyAyayukta nathI ema emaNe umeryuM hatuM. A saMdarbhamAM emaNe spaSTa samajAvyuM hatuM, ke jaina dharmanuM samUhakarmanuM tattvajJAna AvA praznanuM nirAkaraNa Ape che ane te pratItikara nIvaDe che. samUhamAM karelA karmanuM pariNAma udayamAM AvatA evA karmane bhegavaTo sAthe karavo paDe ane evA karmanI preraNA ApanAra ane enuM anumodana karanArane paNa evA bhagavaTAmAM samAveza thAya che ema emaNe umeryuM hatuM. samUhakarmanA A tattvajJAnane vyApakapaNe sAmAjika parimANa ApI zakAya tema che. ane AjanA azistabharyA, bejavAbadAra valaNa sAme A tattvajJAna upayogI nIvaDI zake ema emaNe jaNAvyuM hatuM. paMDita sukhalAlajI paM. sukhalAlajI vize be nibaMdha 2jU thayA hatA. amadAvAdanA zrI prItibahena anubha I zAhe prajJAcakSu paM. sukhalAlajInI AtmakathAH mAruM AtmavRttAMta e vize nibaMdha rajU karyA hatA, jyAre muMbaInA prA gulAba deDhiyAe "paM. sukhalAlajI" e zIrSaka heThaLa nibaMdha rajU karyo hato. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samArAhu - guccha 2 G zrI prItibahena zAhe zItaLAnA rAgamAM AMkha gumAvIne paNa 5. sukhalAlajIe kevI rIte zAstrAbhyAsa karyAM ane kevA sama tattvavettA banyA tenI praca`Da ane bhavya puruSArthagAthA rajU karI hatI, jyAre prA. gulAba deDhiyAe paM. sukhalAlajInA darzana ane ciMtana ' granthanA AdhAre bhAratIya tattvajJAnanA kSetramAM emanu pradAna kevuM bahumUlya rahyuM tenI vizada ane vigate chaNuAvaTa karI hatI. C anya niSadhA A beThakamAM upakti nibadhAnI rajUAta uparAMta anya vidvAna ane abhyAsIxAe paNa judA judA viSaya para nibaMdho rajU karyAM hatA, tenI vigata A pramANe che : (1) sadAlaputta adhyayana : eka avalAyana -prA. aruNa jezI ( bhAvanagara ) (ra) jaina darzanamAM mananuM svarUpa-prA. nAnaka kAmadAra (bhavanagara) (3) jaina daOna ane namaskAra mahAmaMtra - prA. kaiAkilAkhahena zAha ( muMbaI ) - (4) durlabha mAnava bhava - kumArI varSA meAdI ( muMbaI ) - (5) siddhinA mama, saMyamanA dhama - zrI rAhita zAha (amadAvAda) (6) zrImad rAjacaMdra ane mahAtmA gAMdhI - prA. malukaca 6 2. zAha (amadAvAda) - (7) jaina daza nanu vizva H AcAra, vicAra te pradAna - zrI nAnAlAla vasA ( mu`baI ) (8) ahiMsAnAM parimANa - zrI temacaMd gAlA (muMbaI) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThTho jaina sAhitya samAroha ... (e) The State of a Living Being on the Fourth Gunasthanak - Dr. Nilesh Dalal (Bombay) (10) pratyAkhyAna athavA pacaphakhANanI mahattA - prA. (ku.) utpalA kAMtilAla meMdI (muMbaI) (11) anekAntavAda ane ApaNe - zrImatI sudhA jhaverI (bhUja) (12) zAzvata sukha mATenI Avazyaka kriyAo - zrI hasamukha zAMtilAla zAha (amadAvAda) (13) syAdvAdaH jaina dharmanI jagatane amUlya bheTa - zrI hareza aruNa jezI (bhAvanagara) (14) jaina darzanamAM syAdvAda - Do. bhakitanAtha jI. zukala (valabha vidyAnagara) A uparAMta keTalAka vidvAnonA saMzodhanAtmaka ke abhyAsa pUrNa nibaMdha AvyA hatA paraMtu te te vidvAne hAjara rahyA na hovAthI tevA nibaMdho rajU thayA na hatA. evA niba dhonI yAdI A pramANe che: (1) jaina dharma ane mULa tattva eTale nava ta nuM dahana - prA. jayaMtilAla ema. zAha (pAlitANA) (2) jaina darzananAM nava tattvamAM syAdvAda - pU. sAdhvIzrI pUrNa bhadrA zrIjI mahArAja (khaMbhAta) (3) jaina darzananI viziSTatA - zrImatI saroja caM. lAlakA (kAraMjAlAka - mahArASTra) (x) The Soul Karma Particles and Ghostly Particles - Neutrinose etc. - zrI niraMjana vakhAriyA (phalITa, yu. esa. e.) zrI. " Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 tatvajJAna vibhAganI beThakanA pramukha paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAe samApana karatAM kahyuM hatuM, ke AcArAMgasUtramAM samyaktvanI carcA thaI che. samyaphatvanI eTale cAritrasamyam daSTi eTale zraddhA ane samyam zraddhA, samyagu jJAna ane samyaga cAritranI ja carcA che. emaNe syAdvAdane mahimA karatAM kahyuM hatuM, ke badhA vAdane saravALo eTale syAdvAda arthAta anekAntavAda. koI paNa vAda ke matane mithyA kahe e jaina darzananI mAnyatA nathI. zrI khaMbhAta tAlukA sArvajanika keLavaNI maMDaLanA upapramukha ane chaTTA jaina sAhitya samArohanI samitinA sabhya zrI naTavaralAla esa. zAhe AbhAra mAnyo hato. e sAthe tattvajJAna vibhAganI beThakanI pUrNAhuti thaI hatI. jaina sAhitya vibhAganI beThaka zanivAra, tA. 15-2-1985nA roja baporanA 3-00 kalAke jaina sAhitya, kalA, ItihAsa ane sthApatyanI dvitIya vibhAgIya beThakane ke. je. pI. amInanA pramukhapade prAraMbha thayo zrI naTavaralAla esa. zAhe De. je. pI amInane paricaya Apyo hato ItihAsanI ArasImAM khaMbhAta 3. je pI amIne "itihAsanI ArasImAM jaina tIrthadhAmakhaMbhAta" e viSaya para nibaMdha rajU karyo hato temaNe kahyuM : tIrthomAM maMdirane samUha hoya che ane emanuM potAnuM AgavuM vAyumaMDaLa ke vAtAvaraNa hoya che, jemAM pravezatAMnI sAthe ja sAdhakanuM mana aMtarmukha thaI jAya che ane parama zAMtinI anubhUti kare che.' khaMbhAtane AvuM tIrthasthAna gaNAvI emaNe paurANika ullekha tathA lekaanuzruti anusAra khaMbhAtanAM judAM judAM 26 nAme gaNAvyAM hatAM. purANaprasiddha ane nArada munie vasAveluM A Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThTho jaina sAhitya samAroha nagara pANinInA samayamAM ane mitronA samayamAM sArI sthitimAM hatuM. "vividha tIrtha kalpa'mAM tejapAle taMbhatIrthamAM neminAthanI. mUrti ane pUrvajonI mUrtio ane hastizAlA karAvyAnuM tathA. varadhavale vastupAlatejapAlane bolAvI staMbhatIrtha ane dhavalahakakanI sattA suprata karyAnuM emaNe jaNAvyuM hatuM. purAtana prabaMdhasaMgraha'mAM. koI eka vepArIne staMbhatIrtha ane dhavalahakkanI sattA suprata karyAnuM. emaNe jaNAvyuM hatuM. "purAtana prabaMdhasaMgrahamAM kaI eka vepArI taMbhatIrtha gayAne, vastupAle staMbhatIrthamAM sarasvatIbhaMDAra. karAvyAne tathA kumArapALa gupta veze khaMbhAtamAM udayana maMtrI pAse gayAne ulekha ItihAsamAM maLe che. kavi zAMtikuzaLa, kavi meghavijaya, kavi kaSabhadAsa, kavi mahisAgara vagere madhyakAlIna kavioe potAnI kRtiomAM khaMbhAtanagarInuM varNana karyuM che. yazovijayajI mahArAja ane khaMbhAta khaMbhAtanA paM. chabIladAsa kezarIcaMda saMghavIe uparoktaviSaya para nibaMdha 2jU karyo hato. temaNe kahyuM ke jaina sAhityane advitIya rIte prakAzamAM lAvavAmAM cAra mahAstaMbharUpa cAra mahApuruSo thayA - siddhasena divAka sUri, haribhadrasUri, kavikAlasarvajJa. hemaca drAcArya ane "upAdhyAya'nA TUMkA nAmathI prasiddha yazovijayajI mahArAja, upAdhyAya yazovijayajIe khaMbhAtamAM rahIne keTalAka granthanI racanA karI hatI, jema ke : (1) sAdhuvaMdaNA (vi saM. 17- 1nA cAturmAsamAM vijayAdazamInA divase racanA), (2) mauna ekAdazInA 50 kalayANakanuM stavana ( vi. saM17-2nAdivALInA divase pUrNa thayuM. ), (3) nizcaya vyavahAravida zAMti Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 jina stavana (vi. saM. 1732nA cAturmAsamAM racAyu.), (4) jaMbusvAmI rAsa anukrame vi. saM. 1738 ane 1739mAM racAyAM. A uparathI joI zakAya che ke upAdhyAyajI mahArAje khaMbhAtamAM keTalA cAturmAsa karyA hatA. hitazikSA rAsa" vize De. ramaNabhAI "hitazikSAno rAsa" e vize haiM. ramaNalAla cI. zAhe kahyuM hatuM ke "madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jaina kaviomAM gRhastha kavio bahu ja ochA jovA maLe che. e gRhastha kaviomAM A khaMbhAtanagarInA kavi RSabhadAsane zreSTha kavi tarIke oLakhAvI zakAya. emaNe saMkhyAbaMdha rAsakRtionI racanA karI che. emAM "hitazikSAne rAsa' e eka mahatvanI kRti che. e kRti vividha prakAranI prakIrNa mAhitI ane zikhAmaNathI bharapUra che. zrAvakanuM Adarza gRhastha jIvana kevI rIte jIvI zakAya tenuM mArga darzana suMdara dRSTAMta sAthe temAM ApavAmAM AvyuM che. udAharaNa tarIke, bhajanane ja viSaya laIe to bhojana karatI vakhate mANase keTakeTalI bAbate lakSamAM rAkhavI joIe tenI vigatavAra sUcanA ApavAmAM AvI che. rAsanA aMtabhAgamAM kavie potAnA aMgata jIvanane ullekha karIne pote gRhasthanA bAra vrata kevI rIte pALe che ane potAnA jIvanamAM kevA kevA niyamo apanAve che tenI mAhitI paNa atyaMta namratApUrvaka ApI che te vAMcatAM gRhastha paNa sAdhu jevA kavi RSabhadAsa pratye ApaNane pUjyabhAva thayA vagara rahe nahi. A uparAMta A vibhAgIya beThakamAM nIce pramANenA vidvAnonA nibaMdha 2jU thayA hatA : (1) vinayacaMdanI vArtAnuM kartutva - prA. jayaMta koThArI (amadAvAda) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThTho jaina sAhitya samAroha 13. (2) kundakuMdAcArya : samaya ane kRtiparicaya - Do. zekharacaMdra jaina (bhAvanagara) (3) zrAvakadharma aura saMskAranirmANa - 3. zAMtA bhANAvata. ( jayapura) (4) jenI zikSA, svarUpa aura paddhati - DaoN. narendra bhANAvata. (jayapura) (5) jaina munio ke nAmAMta pada yA nandiyA - zrI bhaMvaralAla nAhaTA (kalakattA) - (6) jaina stotrasAhityamAM bhaktAmaranuM sthAna - paM. kanaiyAlAla Daka (udayapura) (7) 2nAkara paccIzI : eka abhyAsa - zrI cImanalAla ema.. zAha, "kalAdhara' (muMbaI) (8) jayatihuaNu stotra - zrI jayendra ema. zAha (muMbaI) (9) zramaNa saMskRti - zrI goviMdajI jIvarAja loDAyA (muMbaI) (10) prabuddha rahiNeya - prA. Ara. pI. mahetA (gAMdhInagara) (11) bhAratIya ItihAsa ane jaina dharma - zrI dineza je. khIma sIyA (muMbaI) (12) bhAratIya saMskRtimAM prabhu zrI RSabhadevanI prathama pRthavIpati. ' tarIkenI yathArthatA - zrI rAjendra sArAbhAI navAba (13) jaina jJAna bhaMDAre - prA. nalinAkSa paMDayA (vallabhavidyAnagara) (14) AcArAMga kI bhASA kA pAli sutta nipAta evama pUrva bhArata ke azoka ke zilAlekha kI bhASA ke sAtha tulanA - De. ke. Ara. caMdrA (amadAvAda) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jaina sAhitya samAreha- guccha 2 - A uparAMta nIce jaNAvela vidvAnonA saMzodhana ane -abhyAsapUrNa nibaMdha AvyA hatA ? (1) jena kAvyanI eka jhalaka - pU. munizrI vAtsalyadIpa (muMbaI) (2) jaina dharmane ItihAsa - pU. sAdhvIzrI yugadharAzrIjI (khaMbhAta) (3) jaina rAsagarabA sAhitya - DaoN. hemantakumAra vaidya (vaDodarA) (4) jUnuM veDA ane prAcIna avazeSo - prA. vasudhA bhaTTa ane prA. baMsIdhara bhaTTa (patiyAlA) (5) videzomAM jaina darzana kA adhyayana - prA. baMsIdhara bhaTTa - (patiyAlA) (6) pratibhAnI jaina paribhASA : tulanAtmaka samasyA -De. amRta upAdhyAya (amadAvAda) (7) sva. kavi Do. nAnAlAla rAyacaMda mahetA - Do. rameza sI. lAlana (muMbaI) (8) namaskAra mahAmaMtra - zrI jayaMtilAla dha, dezI (muMbaI) (9) jaina dharmane abhyadaya ane dilhInA darabAramAM bAdazAha akabare karela jainAcAryanuM sanmAna - De, mohanalAla solaMkI (liliyA moTA) saMgoSThi ane samApana - 2vivAra, tA. 17-2-1985nA roja savAranA 9-00 kalAke gujarAta rAjyanI vaDI adAlatanA nyAyAdhIza zrI baMsIlAla kApaDiyAnA pramukha sthAne sAhityasaMgaThina eka kAryakrama yojanavAmAM AvyuM hatuM, jemAM judA judA vaktAoe jaina sAhitya Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ThTho jaina sAhitya samAroha 15 samArehanI pravRttinA vikAsa mATe keTalAMka upayogI sUcanA karyAM. hatAM. pramukhasthAnethI zrI baMsIlAla kApaDiyAe zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ane jaina sAhitya samArAhanI pravRttione biradAvI hatI. chelle samApanasamArohamAM paNa vividha vaktAoe pravacana karyAM. hatAM. A samArAhamAM bhAga levA padhArelA sArasvatAe khaMbhAtanuM Atithya mANyu hatuM. khaMbhAtanA prAcIna jaina maMdire, jJAnabhaDA ane anya jovAlAyaka sthaLAnI mulAkAta nima'trita sasthAoe bhAga lenAra pratinidhie mATe gAThavI hatI. A badhI vyavathAmAM kha bhAtanI kAyApalaTa karanAra sAmAjika ane rAjakIya agraNI zrI raNajitabhAI zAstrI khaDe page satata hAjara rahyA hatA. A samAreAhanI samitinA sabhyo tarIke DaoN. ramaNalAla cI. zAha ( saMyAjaka ), zrI amara jarIvAlA, zrI kAMtilAla DAhyAbhAI dvArA, zrI pannAlAla 2. zADa, zrI naTavaralAla ema. zAha, DaoN. dhanavaMta TI. zAha, zrI vasanajI lakhamazI zAha, zrI zazIkAnta mahetA ane zrI nAnAlAla vasAe sevA apI hatI. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtamA jaina sAhitya samArehuM ahevAla : gulAba deDhiyA prAcIna bhAratamAM uttara gujarAta Anata tarIke eLakhAtuM hatuM; tyAre uttara bhArata tathA staMbhatIrtha ( khaMbhAta ) vaccenA vyApAranuM pravezadvAra caMdrAvatI hatuM. caMdrAvatInI gAdI par rAjayogI dhArAva deva AvyA tyAre rAjyamAM sAhitya, kaLA ane vyApArane vizeSa prAtsAhana maLyu. teneA nAnA bhAI pralAdanadeva sAhitya ane kaLAneA bhAktA hatA. teNe AjanA pradlAdanapurapAlanapuranI sthApanA vikramanA 13mA saikAmAM karI hatI. jaina sAdhu zrI padmasAgarajI mahArAjanI kRpAthI te aDhaLaka dhana kamAyeA hatA, ane prahlAdanapuramAM aneka vidvAneAne nimaMtrI dha gra MthA lakhavAnI sagavaDa UbhI karI ApI hatI, jenI sAkSIrUpe Aje paNa pAlanapuranA jaina derAsaramAM pradlAdanadevanI pratimA meAjUda che. akabara bAdazAhane bedha pamADanAra AcAya zrI hIravijayasUrIzvarajI ma. sA.nI janmabhUmi pAlanapura che. hIravijayasUri rAsa ' nAmanI kRtimAM pAlanapurane itihAsa AlekhAyA che. Aje pazu pAlanapura mazahUra che H jhaverIe ane phoTogrAphI mATe, attarA ane zAyare mATe. aitihAsika gaurava dharAvatA pAlanapuramAM sAtameA jaina sAhitya samArAha zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA upakrame tA. 3, 4 ane 5 jAnyuArI 1986nA rAja yAyA hatA. A samArAha yAjavA mATe pAlanapuranA vividhalakSI vidyAmaMdira, jaina sa`gheA tathA pAlanapura samAja kendra taraphathI nima traNa ane sahayoga C Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtame jaina sAhitya samAroha 17 maLyAM hatAM. samArohanuM pramukhasthAna zilpa, sthApatya ane citrakaLAnA UMDA abhyAsI che. umAkAMta pI. zAhe zobhAvyuM hatuM. paricayavidhi vidyAmaMdiranA prAMgaNamAM zrI pAlanapura zizazALA, bAlamaMdira ane eNjayukezana TrasTanA maeNnejiMga TrasTI De. satyavatIbahena jhaverIe svAgata pravacanamAM kahyuM hatuM, ke "saMskRtinAM bIja nAbUda thatAM nathI. Arthika jAherajalAlImAM bharatI-eTa AvyA kare che. paNa saMskRti kyAMka ne kayAMkathI aMkurita thatI rahe che. vidyAmaMdiranA parivAre e garbhita zaktine cetanavaMtI rAkhavAnuM kArya hAtha dharyuM che. jaina tattvajJAnanA je siddhAMta che te AjanI aneka samasyAone ukelavAmAM kaI kaI rIte bhAga bhajavI zake che te tapAsavA jaina dharmanA mUlyanuM aneka dRSTikoNathI mUlyAMkana thavuM joIe. jaina sAhityanA aneka jJAnabhaMDAramAM asaMkhya pustake ane hastaprato vaNaukayAM che enA saMzodhana-saMpAdanakSetre kArya thavuM joIe. A sAtamA jaina sAhitya samAroha prasaMge pU. svaAcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajInA samudAyanA muni zrI dharma dhuraMdharavijayajI mahArAja sAhebe taiyAra karela "jaina AgamamAM vidyA" nAmanI ratnakaNikAonI puritakA pragaTa karI ApanI sanmukha dharatAM harSanI lAgaNI anubhavuM chuM. pAlanapura jaina saMzodhananuM kendra bane te dareka pAlanapurIne gamaze evI AkAMkSA vyakta tyAra bAda zrI jaina sthAnakavAsI saMdha, jaina yuvaka maMDaLa, vividhalakSI vidyAmaMdira ane jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMdha, pAlanapura taraphathI zrI kAntilAla mahetAe saunuM svAgata karyuM hatuM. je-2 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 jaina sAhitya samAroha- guccha 2 temaNe kahyuM hatuM, ke jaina sAhitya samAroha pAlanapuramAM yojAI rahyo che e moTA gaurava ane AnaMdanI vAta che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA maMtrI zrI jagajIvanabhAI pI. zAhe vidyAlayanI pravRttionI rUparekhA ApI hatI. temaNe kahyuM hatuM, ke "AcAryapravara zrI vijayavallabhasurIzvarajI mahArAja sAhebe dharmanI sAthe vyAvahArika keLavaNInuM mahattva samajI vidyAthIo mATe chAtrAlayanI pravRttine je vega Ape te prazaMsanIya che. vidyAlaya AgAmI varSomAM kanyA chAtrAlaya zarU karavA paNa vicArI rahyuM che" samArohanI bhUmikA tyAra bAda vidyAlayanA bIjA maMtrI ane sAhitya samAroha nA saMyojaka Do. ramaNalAla cI. zAhe jaina sAhitya samArohanI bhUmikA samajAvI hatI. emaNe kahyuM hatuM, ke "prathama samAroha vakhate 40 jeTalA vidvAna ane vIseka jeTalA nibaMdha AvyA ' hatA jyAre have 125 thI vadhu vidvAne ane 60 jeTalA nibaMdho AvavA lAgyA che. prathama pAMca samArohamAM rajU thayelA nibaMdhomAMthI cUMTIne amuka nibaMdhone eka graMtha "jaina sAhitya samArehaguccha 1" nAme pragaTa thayuM che ane A samAroha pachI gucha 2 prakAzita karavA vidyAlaye nirNaya karyo che. samAroha nimitte vidvAne potAnA nibaMdha taiyAra karavA navA navA viSayone abhyAsa kare che. ahIM paraspara saMparka vadhe che. vicAravinimaya thAya che. tethI jaina sAhitya ane tatvajJAnanI dizAmAM navo abhigama janme che. pAlanapuranA A samAroha mATe mArA mitra ane sAmAjika kAryakara zrI caMdrakAMta gAMdhIe ghaNuM jahemata uThAvI che. vidyAlaye sAhitya samAroha mATe koI aupacArika mALakhuM ghaDayuM nathI. samArohanuM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtame jaina sAhitya samAre koI baMdhAraNa nathI ke tenA sabhyapadanuM keI lavAjama nathI. A eka svarapaNe vikasatI pravRtti che. emAM koI phirakAbheda nathI ke jaina-janetara evI sAMpradAyika saMkucitatA nathI. A AkhI pravRtti vidyAlaya, vidvAno ane nimaMtraka saMsthAonA sahayogathI cAle che. jaina sAhitya samArohane AMtarabhAratIya ane AMtararASTrIya stare mUkI zakIe e tarapha ApaNuM lakSya che. ApaNA saunAM prayane e dizAmAM preraka baLa banI rahe evI AzA vyakta karuM chuM." - sAhitya samAroha samitinA sabhya zrI naTavaralAla zAhe ane zrI amara jarIvAlAe prAsaMgika vaktavya rajU karyA hatAM. zrI amara jarIvAlAe evI zubhecchA vyakta karI hatI, ke A pravRtti nimitte vaparAtuM sAtvika dAna jarUra UgI nIkaLaze. ahIM je dIpaka pragaTAvavAmAM AvyuM che teno prakAza dUradUra sudhI jaze.. prahUlAdanadevanI bhUmi prA. tArAbena 2. zAhe pAlanapura zaheranI bhavyatAne yAda karI hatI. ahIM vidvAna ane ArAdhako che. zrI kanubhAI mahetA, Do. satyavatIbahena jhaverI, zrI sUryakAMta parIkha, zrI caMdrakAMta gAMdhI ane zrImatI sarojabena mahetA jevA daSTisaMpana kArya kare che. zrI hIravijayasUrinA A janmasthAnamAM zrImatI vasubahena, Do. hIrAbhAI, zrI nagInabhAI vagere UMcI keTInA jJAnI ane ArAdhake hAla vase che e ApaNuM mATe gauravanI vAta che. pAlanapurInA hIrAnA vyavasAya ane vidvAne nA zikSaNavyavasAyanI suMdara tulanA karI kahyuM hatuM, ke banee kAcA hIrAmAMthI pANIdAra hIrA sara vAnA hoya che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha samArohanA pramukha, mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTInA kalA vibhAganA bhUtapUrva niyAmaka. umAkAMta pI. zAhe adhyakSasthAnethI kahyuM hatuM, ke "pralAdanadeva jevA samartha sAhityakAranI A bhUmi che. vidyAmaMdiranA niyAmaka zrI suryakAMta parIkha, lekaniketananA sthApaka zrI haribhAI ane bAlArAma saghana kSetranA sthApaka zrImatI vimaLAbahena mahetA mAtra pAlanapura ke gujarAta mATe ja nahi paNa hinda mATe gauravarUpa che." temaNe vadhumAM kahyuM, ke ""dharmamAM AzAnuM tattva mahatvanuM che. jaina dharma ahiMsA-pradhAna che. paraMtu ahiMsAne siddha karavA mATe satyanI zodha paNa mahattvanI che. ahiMsA pAchaLa satya na hoya te. ahiMsA paNa pUrNa svarUpe TakI zakatI nathI. badhA ja dharmomAM satya mukhya zaktirUpe che. ApaNe sAhityakAre vAta karIe chIe, AcaraNa karatA nathI. dharmanI tattvacarcA ane sAhityacarcA AcaraNa vagara nakAmI. che, mokSa mATe satata puruSArtha karavo joIe." vijJAna ane dharmane samanvaya vidyAmaMdiranA niyAmaka zrI sUryakAMta parIkhe potAnA pravacanamAM kahyuM hatuM, ke "Adhunika vijJAna sAthe dharmane kaI rIte sAMkaLI zakAya te khAsa jovAnuM che. vijJAna ekaluM kazuM nahi karI zake enI pratIti vijJAnane paNa thaI gaI che. vijJAnane dharma sAthe nikaTane saMbaMdha che, baMne sAthe raheze te satyanI zodha thaI zakaze. : hiMsAthI nAza che, ahiMsAthI jIvana che. AjanI paristhitimAM sarvatra bIjAM para Adhipatya jamAvavAnuM valaNa vadhatuM jAya che. jaina dharmanuM mULa tattva samatva che. zeSaNathI nahi paNa premathI saune jItavAnAM che." Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtame jaina sAhitya samAroha 21 tatvajJAna vibhAganI beThaka zanivAra tA. 4-1-1986nA roja savAranA tattvajJAnanI beThaka paM. pannAlAlabhAI gAMdhInA adhyakSapade maLI hatI. temane paricaya karAvatAM Do. ramaNalAla cI. zAhe kahyuM hatuM, ke zrI pannAlAlabhAI tattvajJAnanA UMDA abhyAsI che. dravyAnuganA prakhara jJAtA che. pUrNatA e jJAnanuM sAcuM svarUpa che. paM. pannAlAlabhAI gAMdhIe potAnA pravacanamAM kahyuM hatuM ke, "jaina sAhitya samArohane "svarUpa sAhitya samAroha" kahe joIe. svarUpa sAhityamAM jJAna, darzana, tapa ane cAritra badhuM. ja AvI jAya che. zAstrajJAna AtmajJAna mATe che. te temAM na pariName te pachI artha zuM? arIso joI temAM moTuM joIe chIe. arIse tIrahita thaI jAya che. zAstra arIsAnI jema sAdhana che, A tmA sAdhya che. buddhi, zrama, IrachA ane zraddhA vagara jIvI na zakAya. e cArene darzana, jJAna, tapa ane cAritramAM lIna karavAnAM che. cAra bhAIo pitAnI milakatamAMthI vAraso meLavavA keTe caDe che. paNa ApaNe paramAtmAne vAraso meLavavA kaMI ja karatA nathI. "samAroha" paNa kevaLa jJAna paranuM AropaNa banI rahe e jovAnuM che. ApaNe AtmA avinAzI che. ApaNe jIvanamAM badhI vastuo avinAzI IcchIe chIe. pachI bhale te mATaluM hoya ke kapaDuM hoya ke jIvanasAthI heya. sarvatra pUrNatAnI mAMga che. pUrNatA e jJAnanuM sAcuM svarUpa che." karmanI parAdhInatAmAMthI mukta thavuM e ja kharo puruSArtha che tattvajJAna vibhAganA prathama vaktA paM. zAMtilAla kezavalAla zAhe "jainatva' vize bolatAM kahyuM hatuM, ke "paMca parameSThine namaskAra karavo e guNIpuruSane namaskAra karavA barAbara che. e Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jaina sAhitya samAroha - guccha ? moTAmAM moTuM guNAvalaMbana che. bhAvanamaskAra hovA joIe. karmanI parAdhInatAmAMthI mukta thavuM e ja kharA puruSArtha che. e mATe namaskAra karavAnuM che. jene potAnuM AtmajJAna thaI gayuM che te vidhAna che, te samyapha daSTi che." amara saMvAde prArA tArAbahena ra. zAhe "gautamasvAmI ane mahAvIra svAmI vaccenA saMvAda" vizenA pitAnA vaktavyamAM "saMvAda'nAM keTalAMka dRSTAMta ApIne jaNAvyuM hatuM, ke gautamasvAmInA jIvanamAM vinayanuM tava keTaluM badhuM jovA maLe che? emaNe bhagavAnane pUchelA keTalAya. praznonA uttara pote to jANatA hatA. eTale emanA keTalAya prazno. pitAne jANavA mATe nahi paraMtu samavasaraNamAM beThelA aneka chanI jijJAsA saMtoSAya e mATe bhagavAnane pUchavAmAM AvelA bhagavAna mahAvIra svAmI paNa vAtsalyathI "he goyama !" ema. saMbodhana karIne ja praznano uttara ApatA hatA. gautamasvAmI ane mahAvIrasvAmI vacce thayelA A praznottaramAM jaina dharmane sAru AvI jAya che." jaina darzana ane mane daihika rege zrI nemacaMda ema. gAlAe "jene darzana ane manodaihika roge' vize pitAnA vaktavyamAM kahyuM hatuM, ke A sRSTi snehathI. cAle che, sAmarthyathI nahi. AvegothI saMcAlita che. buddhithI nahi. mananA vividha Avege, saMvedane, Urmio eTale ke rAgadveSa jevI. vRttio ane zArIrika mAMdagI vaccenA saMbaMdhanA vaijJAnika abhyAsa ane anveSaNane "sAIkesomeTika" athavA mane daihika roge kahevAmAM Ave che. zarIrane mATe sauthI vadhu hAnikAraka kaSAya Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 sAtame jaina sAhitya samAroha hoya to te che ke. jaina dharmanA pAlanathI zArIrika ane mAnasika svasthatA maLe che." labdhi De. ramaNalAla cI. zAhe "labdhi' vize bolatAM kahyuM hatuM, ke gautamaravAmInuM A 2500 muM nivaNavarSa hevAthI ane gautamasvAmIne labdhinA bhaMDAra tarIke oLakhAvavAmAM AvatAM hevAthI labdhi vize jANavuM upayogI thaI paDaze. camatkAre jagatamAM ghaNuM bane che. keTalAka sAcA hoya che ane keTalAka banAvaTI hoya che. je vyaktinA pavitra jIvanamAM labdhio pragaTa thAya che temanA jIvanamAM camatkAro banatA jovAmAM Ave che labdhi eTale viziSTa asAdhAraNa zaktine lAbha. mana, vacana ane kAyAnA vizuddha vega vinA e prApta na thAya. labdhine jJAnAvaraNIya karmanA pakSamAMthI pragaTa thatI zakti tarIke oLakhAvavAmAM Ave che te viziSTa prakAranA tapathI pragaTatI zakti tarIke paNa oLakhAvavAmAM Ave che. keTalIka labdhio mithyAtvIne paNa heI zake te keTalIka labdhio samakiti ja mAtra heya che. je vyakti pitAnAmAM pragaTa thayela labdhiomAM prasiddhi meLavavA jAheramAM prayogo karavAnuM vicAre che tenI labdhi ghaDIkamAM cAlI jAya che. je bhavyAtmAo pitAnAmAM pragaTa thayelI labdhiomAM mohavaza thaI kheMcAtA nathI te ja bhavyAtmAo uparanA guNasthAne javA zreNuM mAMDI zake che." zakhAtIta De. nIleza dalAle "zrImad rAjacandranA sAhityamAM rahasyavAda" vize pitAne nibaMdha rajU karatAM kahyuM, ke "zrImaddanAM lakhANa vAMcatAM khyAla Ave che ke paramatattvanI vAta karatAM karatAM vAkayo vacce ja aTakI gayelAM jaNAya che. zrImad je anubhavatA hatA te zabdamAM vyakta karavAnuM saMpUrNa rIte zakaya nahetuM Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 kSamApanA prA. malakacaMda 2. zAhe " jaina dharmanuM viziSTa pradAna : kSamApanA"e vize bolatAM kahyuM hatuM ke "Ama to kSamA mAgavI kaThina che. saraLatAthI paryuSaNa parva jevA divasomAM kSamA mAgavAnuM saraLa bane che. kSamApanAne AcAra parama maMgaLarUpa che, jaina dharmanuM e viziSTa pradAna che." anya nibaMdha A uparAMta tatvajJAna vibhAganI beThakamAM nIcenA vidvAnoe pitAnA nibaMdho rajU karyA hatA (1) zrI goviMdajI jIvarAja DAyA-"yegamArga ane ahaMta sAdhanApatha', (2) prA. rohita zAha-"sAmAyika : sAdhanA ke siddhi?', (3) zrI hasamukha zAMtilAla zAha-nirarthaka daMDathI bacIe', (4) Do. kokilA zAha-jaina darzana ane Adhunika vijJAna', (5) 5. kanaiyAlAla daka- jaina dharmanA mAnavatAvAdI siddhAMto". (6) prA. prIti e. zAha-jaina dharma - satya dhama', (7) zrI rAjendra sArAbhAI navAba- navakAra maMtranA jApa, vijJAnanI kasoTIe', (8) zrI prakAza pI. vorA- jaina darzanamAM karmavAda', (9) De manaharalAla sI. zAha-mokSanI samIpa', (10) prA. nAnaka kAmadAra-jaina darzanamAM avatAranA siddhAMtanI prastutatA', (11) prA. u5lA modI- satsaMga', (2) varSA bana modI-samadaSTi'. tattvajJAnanI A beThakamAM uparanA nibaMdhe rajU thayA hatA. je vidvAna samArohamAM hAjara rahI zakyA nahatA, temanA nibaMdho A pramANe che: (1) zrI mANekacaMda nAhara "jaina dharma: eka daSTi ', (2) alakA Ara. cikANuM-brahmacaryanI suvAsa', (3) dazanA dinakara Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtame jaina sAhitya samAroha 25 avalANe- jaina dharma', (4) zrI zaileSakumAra bhagavAnalAla mahetAjaina dharma', (5) dakSAbena pravINacaMdra bakhAI- jaina dharma', (6) zrI rameza lAlajI gAlA- jamAnAnI sAthe sAthe', (7) zrI mohanalAla pIpADA-AcArAMga vizleSaNa', (8) zrI hareza aruNa jezI jaina darzanamAM AtmA', (9) mRNAla pannAlAla zAha-3 eciva dha greTanesa opha goDa', (10) zrImatI sudhA pI. jhaverIlAkha duHkhAMkI eka davA - aparigraha', (11) zrImatI saroja caMdrakAMta lAlakA-"vartamAna yugamAM jaina dharmanI jarUriyAta', (12) Di. mugaTalAla bAvIsI- namaskAra mahAmaMtranuM mahattva', (13) prA. jayaMtilAla ema. zAha-jaina zAsanamAM navapadajInAM rahasya', (14) Do. ramezabhAI sI. lAlana-yogasAdhanAnI pUrva taiyArI', (15) zrImatI sunaMdAbahena vorA- jaina darzanamAM tattvajJAna', (16) DaoN. pravINacaMdra parIkha-"nIti-vAkyAmRtamAM rAja-pratibaMdha', (17) De. ena. Ara. dANI - vItarAganI sAdhanAno pAyo ? dhyAna', (18) zrI mAvajI ke. sAvalA-jaina darzanamAM AzAvAda'. sAhityavibhAganI beThaka - zanivAre bapore sAhitya, itihAsa kaLA ityAdi mATenI beThakanA pramukha prA. jayaMta koThArI hatA, jeo saMniSTha saMzodhaka che jaina sAhityanA UMDA abhyAsI che. madhyakAlIna jaina sAhityamAM u9lAsa prA. jayaMta koThArIe kahyuM hatuM, ke "madhyakAlIna sAhitya vairAgyapradhAna ja che evo eka khyAla che. tethI 'vasaMtavilAsa 'nA kartA jena ke jainetara ? - evo prazna thAya che. kharekhara to keTalAka jaina sAdhvIoe paNa potAnI kRtiomAM jIvananA ulAsane gAye che. akho ane premAnaMda pUrve thaI gayelA jayavaMtasUri nAmanA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 jaina sAhitya samAreAha - guccha 2 sAkavie zRMgAramaMjarI' nAmanI kRti racI che, jemAM 2500 kaDI ane 51 DhALa che. AraMbhe tItha karavaMdanAne badale sarasvatIvaMdanA che. kRti bhAvacitrapradhAna ane subhASitapradhAna che. * zRMgArama jarI 'nI nAyikA zIlavatIneA zuMgAra 1150 kaDImAM varNavAyA che. varSARtune virahadazAnA AlaMbana tarIke varNavela che. ATha prakAranI virahadazA vaNuve che.' 6 sta bhatI - khabhAta - tyAra bAda sAhitya vibhAgamAM anya vaktAoe peAtAnA nibaMdha rajU karyA hatA. 'khaMbhAtanI ArasImAM jaitenuM sthAna ' vize khelatAM zrI naTavaralAla esa. zAhe kahyu hatu., 'ke " guja rAtanAM prAcIna nagarAmAM traMbAvaTI-staMbhatI -khaMbhAtanI gaNanA thAya che. khaMbhAtamAM traNa prAcIna jJAnabhaDArA che. bheAMyarApADAmAM AvelA jJAnabhaMDAramAM pANA traNase jeTalI tADapatrIya peAthIe che. khAravADAnA jJAnabhaMDAramAM vIsa hajAra hastapratA che.' - 21mI sadImAM jaina dharma . 21mI sadImAM jaina dharma' vize khelatAM DaoN. kumArapALa desAIe tyAre vijJAnanI pragati kalyAM paheAMcI haze tene khyAla ApyA hate. yatrAnI kheAlakhelA vadhI haze paNa mANasa vadhu ekalavAyA banI jaraze. hajI ApaNe jaina dharmanI vAtA karIe chIe paNa ahiMsA ane karuNAne abhAva sarvAMtra dekhAya che. yuddhanA echAyA heThaLa phaphaDatA vizvane ahiMsA, karuNA ane mAnavatAnI vadhu jarUra paDaze." jaina dharmanI prAcInatAnA ekeDemika purAvA ' jaina dharmanI prAcInatAnA ekeDemika purAvA vize zrI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtame jaina sAhitya samAroha ra7 nAnAlAla vasAe kahyuM hatuM, ke " sauthI prAcIna jaina avazeSe. mathurAnA kaMkAlI TIlAnA che, te vakhatanI mUrtiomAM lAMchana nathI. bhuvanezvaranI hAthI guphAmAM samrATa khAravelane mahattvane zilAlekha bhAratamAM jaina dharmanA phelAvA para prakAza pADe che." agAsane hastapratasaMgraha "zrImad rAjacaMdra Azrama - agAsane hastapratasaMgraha" vize. prA. nalinAkSa paMDayAe potAnA vaktavyamAM jaNAvyuM hatuM, ke "agAsanA uparokta saMgrahamAM gujarAtI 106, prAkRta 79, saMskRta. 47, rAjasthAnI 11, vraja 2, prAkRta-gujarAtI 22, saMskRtagujarAtI pa tathA prAkRta-saMskRta 8 hastaprato che. IsvIsananI. 15 mIthI 20 mI sadI sudhInI hastaprato A saMgrahamAM sacavAI che. abhayacaMdrakRta "svarodaya patra" ane "mahAdevatrizikA (saMskRta) jevI ajaina kRtio paNa ahIM sacavAI che." jaina stavya-rasadarzana jaina stotrarasadarzane" vize . zekharacaMdra jene pitAnA vaktavyamAM kahyuM hatuM, ke " stotra e bhaktinI tIvratAne AvikAra che e bhAvanAno viSaya che buddhine nahi. bhakta kavie stotrasajana samaye je bhAvasamudramAM DUbakI lagAvI hoya che te anuvAda karanAramAM te samaye zI rIte Ave ? eTale ja stotra-- kAvya mAtra kavitA nathI paNa maMtra-saMhitA che. bhaktAmara stotra ke sau daryalaharI jevAM stAromAM dareka padya koI ne koI viziSTa siddha pravege che." zrAddhaguNa vivaraNa zrAddhaguNa vivaraNa" graMthane paricaya ApatAM zrI jayendra Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 zAhe kahyuM hatuM, ke vi. saM. 1498mAM zrI jinamaMDanagaNie A graMthanI racanA aNahilapura pATaNamAM karI hatI. saMskRtamAM lakhAyelA A graMthamAM gRhastha zrAvakanA pAMtrIsa guNonuM varNana karavAmAM AvyuM che. A guNane mAganusArInA guNe tarIke paNa oLakhavAmAM AvyA che. zrAvaka gRhasthanI suMdara vyAkhyA ApavAmAM AvI che." madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jainonuM pradAna "jaina sarjakanA pradAnanuM zreya adhyayana' viSe bolatAM Di. baLavaMta jAnIe prA. jayaMta koThArInI pustikA "madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jenonuM pradAnane paricaya karAvyo hato. A prakAzanathI madhyakAlIna bhASAsAhityanA itihAsane eka bahu moTo vaLAMka maLe che. A pustikAmAM jaina sAhityanI vividhatA, vipulatA ane sAhityika guNavattAnI sUkSma carcA karI kharo aMdAja darzAvAya che. itihAsamAM praveza nahi pAmela kaMI keTalAya sajaka ane kRtionI vigate temAM ApI che. 12 mIthI 19mI sadI sudhInA gujarAtI bhASAsAhityanA vikAsanA dazakAvAra itihAsa jaina kRtione lIdhe maLe che. 2100 jeTalA madhyakAlIna saja kemAMthI 1600 jeTalA sarjaka jaina che. traNeka hajAra madhyakAlIna kRtiomAMthI beeka hajAra jeTalI racanAo jaina saja ke dvArA racAyela che. gujarAtI sAhityanI AraMbhanI kRti "bharatezvara bAhubali rAsa' paNa jaina sarjaka zrI zAlibhadrasUri dvArA racAyelI che. anya nibaMdha - jaina sA hatya, ItihAsa ane kaLA vibhAgamAM anya vaktAenA nIce mujabanA nibaMdho rajU thayA hatA? "jaina saMskRtinuM rakSaka sAhitya--prA. aruNa jozI, jaina stotrasAhitya -. maNibhAI I prajApati, "somadevasUri' - Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 sAtame jaina sAhitya samAroha prA. Ara. pI. mahetA, "aprakAzita prAkRta zatakatraya-eka paricaya" -DaoN. premasumana jaina, "prabhu mahAvIranA prathama gaNadharaH zrI gautama svAmI mahArAja '-zrI cImanalAla ema. zAha-kalAdhara', "kaDabhASAmAM jaina sAhitya -De. kalAbahena zAha, "Adhunika kalAmAdhyame. ane jaina dharma -prA. gulAba deDhiyA. A vibhAga mATe jemanA nibaMdha maLyA hatA paNa je vidvAne upasthita rahI zakyA na hatA temanAM nibaMdha ane nAma A pramANe cheH "pogresa pha prAkRta eNnDa jenijhama"-De. vidhAtA mizra, jaina dharmanI sthApanAne samaya"--zrI dinezacaMdra jeThAlAla khImasiyA, "maryAdA mahotsava ke sthala aura unakA kAlAnukrama zodha paraka adhyayana -zrI mANakacaMdra nAhara, "saMsAra dAvAnala stuti' -haMsAbahena surezakumAra zAha, "dhArmika zikSaNaH samasyA ane samAdhAna"-kumArapALa vi. zAha, "hariyALI urphe avaLavANuM - prA. kumudacandra zAha, "samrATanA ya samrATaH jayaguru zrI hIravijayasUri-paM. chabIladAsa ke. saMdhavI, "jaina kAvyaprakAra - stavana" prA. kavina zAha, "sUtra kRtAMganI eka gAthAnA pATha vize bhASAkIya samIkSA ane AgamonA saMpAdananI jarUriyAta -Do. ke. Ara. candrA, "jaina maMdiramAM sthApatya -De. priyabALA zAha, "jaina saMghanA yazasvI saMdhanAyaka zrI sudharmA svAmI " - muni zrI vAtsalyadIpa. A samArohanA ane vibhAga mATe 60 jeTalA nibaMdho prApta thayA hatA, jemAMthI be beThakamAM 33 nibaMdhe rajU thayA hatA. ravivAre savAre saMgoSThi ane samArohanA upasaMhArane. kAryakrama yojavAmAM Avyo hato. saMgoSThimAM judA judA vaktA e jaina sAhitya ane samAroha vize pitAnA vicAro raju karyA hatA. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 upasaMhAra samArohane upasaMhAra karatAM adhyakSa Do. umAkAnta pI. zAhe kahyuM hatuM ke ApaNe saue sAMpradAyika daSTi upara bahu bhAra na mUkavo joIe. bhAratIya saMskRtinA ApaNe aMga chIe, vizALa daSTi keLavavAnI jarUra che. meM eka vAra jApAnanA eka prakhyAta maThamAM bauddha sAdhuone gAna karatAM sAMbhaLyA hatA. te vaidika jJAnanI paddhati hatI. sAtamA saikAmAM cInamAMthI bauddha dharma jApAnamAM gayo tyAre e zailI paNa sAthe gaI haze. cInamAM bhAratamAMthI bauddha dharma game tyAre bauddha gAnanI paddhati paNa vaidika gAna jevI haze. hindu, bauddha ane jaina zAstronA kenuM paThana kaI rIte thatuM haze, uttarAdhyayana sUtranuM paThana kaI rIte thatuM haze te jANI levuM joIe. hindu, jaina ane bauddha e traNe dharmo sAthe cAlatA hatA ane ekamekamAMthI sAruM apanAvatA hatA. ApaNe bhAratIya tarIke ekamekanA dharmone tulanAtmaka abhyAsa karIe te mATe A samAreha che." saMgeSThi | saMgoSThimAM zrI amara jarIvAlAe sUcana karyuM hatuM, ke "moTAM zaheromAM, khAsa karIne muMbaImAM rIsarca insTiTayUTa sthApIne skolarsa taiyAra karavA joIe. jJAnabhaMDAre vize vAto thAya che paNa ene upayoga thato nathI." saMgoSThinA anya vaktAo sarvazrI kAMtilAla mahetA, muni zrI haMsa, paMDita nagInabhAI, zrI gaNapatalAla jhaverI, zrI mRgendra zAha, zrI vasaMtalAla narasiMhapurA ane zrI cImanalAla pAlitANAkara hatA. , Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtame jaina sAhitya samAroha 31. zrI sUryakAnta parIkhe zibira ane simyujhiyama javAnI vAta karI hatI. eka ja jagyAe be-traNa divasa, zaherathI dUra maLI kaI khAsa viSaya para carcA thAya e jarUrI che. uttara gujarAta yunivarsiTI "hemadrAcArya yunivarsiTI " tarIke oLakhAvI joIe. e aMge mAtra jaina ja nahi, save gujarAtIoe sarakAra samakSa rajUAta karavI joIe. uttara gujarAta yunivarsiTImAM jaina cera sthApavAmAM Ave to sAruM evuM anudAna pe te meLavI Ape ema zrI caMdrakAMta gAMdhIe jaNAvyuM hatuM. A prasaMge sthAnika saMsthAo taraphathI zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA maMtrI zrI jagajIvana pI. zAha ane De. ramaNalAla cI. zAhanuM tathA DAyarekaTara zrI kAMtilAla korAnuM hAratorAthI bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM. vidyAlaya taraphathI sthAnika saMdhanA AgevAna ane nimaMtraka saMsthAonA kAryakaronuM paNa hAratorAthI bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM. prA. tArAbahena ra. zAhe sane AbhAra mAnya hate. samArohanA prathama divase pAlanapura pAse AvelI lokaniketanaratanapura ane bAlArAma saghana kSetra-citrAsaNunI mulAkAte goThavavAmAM AvI hatI ane vidyAmaMdiranI judI judI saMsthAonI mulAkAta saue lIdhI hatI. Ama jJAnavinimaya, jJAnavRddhi ane mitrInA kSitija vistAra sAthe sAtamo samAroha saMpanna thayo hato. A samArohanI samitinA sabhya tarIke De. ramaNalAla cI. zAha (saMyojaka), zrI amara jarIvAlA, zrI kAMtilAla DAhyAlAla rA, zrI naTavaralAla esa. zAha, zrI pannAlAla 2. zAha ane che. dhanavanta TI. zAhe sevA apI hatI. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dArzanika vicAraNane AdikALa pa. dalasukhabhAI mAlavaNiyA samayacarcA jaina dharmanA sAhityano strota jaina Agama che. ane "jaina Agama" nAme atyAre je sAhitya ApaNI samakSa upalabdha che te badhuM ja bhagavAna mahAvIrakAlIna che athavA te temanA pradhAna ziSya gaNadharoe raceluM che ema kahI zakAya tema nathI. jaina Agama sAhityanA kAyadaSTie aneka stare che. yadyapi jaina AgamasAhitya je rUpe ApaNu samakSa che te valabhImAM devardhigaNie lakhela ke lakhAvela che ane tene kALa vIranirvANa pachI 980 varSa mAnavAmAM Ave che, paraMtu Ane artha e to nathI ja ke jaina AgamanI racanAne e samaya che. jainAgamanI bhASA ane temAM pratipAdita viSayane abhyAsa karI vidvAne je-te Agamane kALa jude jude mAnatA thayA che. valabhImAM je lekhana thayuM te paNa valabhI vAcanAnusArI nathI paNa mAdhurI vAcanAnusArI che e paNa dhyAnamAM levuM jarUrI che. racanA, vAcanA ane lekhana e badhuM ekakAlIna nathI e have spaSTa thayuM che. paraMtu hajI paNa e asaMdigdha rUpe spaSTa nathI thayuM ke valabhI lekhanamAM keTalAM Agamono samAveza hato. naMdIsUtramAM je sUci Ave che te bahu moTI che. ane naMdIracayitA ane devardhigaNi eka nathI. eTale ema to na ja kahI zakAya ke naMdisUcimAM AvatAM badhAM ja aDagamonuM saMkalana mAthurIvAcanAmAM thayuM hatuM, ane te saunuM lekhana valabhImAM thayuM hatuM. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dArzanika vicAraNane AdikALa - 33 eTale valabhImAM kayAM Aga lakhAyAM e prazna aNu-Uka ja mAnave joIe. - Ama chatAM je te Agamone samaya te te AgamonI bhASA ane pratipAdita viSayane vizeSa abhyAsa karavAmAM Ave to pUrvApara bhAva nakkI thaI zake che ane Avo prayatana vidvAnoe karyo paNa che ane evA sAmAnya nirNaya upara AvyA che ke AgAmomAM sauthI prAcIna AcArAMga prathama zrutaskaMdha che ane te pachI sUtrakRtAMga prathama skaMdhanuM sthAna Ave che ane temane samaye bhagavAna mahAvIrathI bahu dUra nathI. I. pU. tInazatIthI maDe ene samaya mAnavAne koI kAraNa nathI. AcArAMganA prathama zrutaskaMdhamAM jaina darzana eTale jaina darzananI sthiti A baMnemAM kevI che te je jANIe to jaina darzananuM prAcInatama rUpa ApaNI samakSa Ave tema kahI zakAya. tattvArthasUtra je AcArya umAsvAtie I. sa. ethI-pAMcamI AsapAsa lakhyuM temAM jaina darzananI te kALa sudhInI vikasita vicAraNuM sunizcita rUpe ApavAmAM AvI che eTale te kALanI vicAraNAmAM AvatA pramANa-prameya viSe AcArAMgamAM ze nirdeza maLe che te jovuM prApta thAya che. prameyanI vicAraNAmAM AcArAMgamAM jajIva nikAyanI prarUpaNuM mukhya bhAga bhajave che. jyAre tatvArthamAM paMcAstikAya ke SaDadravya vicAraNuM spaSTa che. AthI kahI zakAya ke te kALe Sako viSe keI vizeSa vicAraNA thaI hoya ema lAgatuM nathI. kadravyanI spaSTa vicAraNuM jaina darzanamAM kALakrame AvI haze ema kahI zakAya. je-8 - Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 jagata athavA loka jIvathI vyApta che. e mAnyatA spaSTa che paraMtu ajIva ke pugalane ullekha nathI. ene artha e to nathI ja ke AcArAMgane badhuM jIvarUpa ja mAnya che, kAraNa ke kamarajanI vAta temAM spaSTa che ane tethI jIvane baMdha thAya che. ane karmathI mukta thavAne ane mokSa pAmavAne upadeza to temAM che ja. vaLI "cittamaMta" ane "acittane ulekha che ja, je jIva-ajIvanI sUcanA Ape ja che. (1-5-2-4) jIva athavA AtmAne punaHjanma che ane tenuM nivAraNa karavuM jarUrI che e vAtane nideza spaSTa che. vaLI Amravane ulekha che, paNa saMvara zabdano prayoga maLato nathI. jo ke nirjarA to che. AthI spaSTa thAya che ke jaina darzananA prameyanI vicAraNuM sAta ke nava tattva tarapha pragati karI rahI hatI. hajI paDadravya ke paMcAstikAyanI bhUmikA racAI nathI. vaLI e paNa spaSTa che ke emAM jagatanA kartA tarIke Izvarane paNa sthAna nathI paNa jIvana sukhadu:khane AdhAra tenA karma upara ja che e bhUmikA spaSTa thaI che. pramANane vicAra karIe to umAsvAtimAM pAMca jJAna ane tenI pratyakSa ane parokSa evA be pramANamAM vaheMcaNa spaSTa che. to AcArAMgamAM A viSe kevo vicAra che joIe. AcArAMgamAM kaSTa, zruta, mata ane vijJAna A cAra zabdone prayoga ekasAthe jJAnanA bhedadazaMkarUpe thayela che (1-4-2-3) paNa pratyakSa-parokSa zabda vaparAyA nathI. vaLI avadhi ke mana:paryayane ullekha paNa nathI. "Akevaliehi evo prayoga (1-6-2-1) maLe che khare ane te AgaLa jatAM kevaLa ane kevaLInI je carcA thaI tenA ItihAsamAM upayogI thAya kharo, paNa 2paSTa rUpe kevaLa jJAna evo prayoga to hajI maLato nathI. spaSTa che ke pAMca jJAnanI mAnyatA haju te rUpamAM ane te mATenA zabdomAM AcArAMgakALe sthira thaI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dAnika vicAraNAnA AdikALa 35 te haju A kALe na hatI. A kALamAM tA atividya, ativijJa, anusa vedana, avagraha, avadhAna, jJAdhAtunA prayogeza nAgAra, * parijANAi, abhijANAi, samemijANiyA pariNNAya, supaNNatta vinAvai "ityAdi, tarka, tathAgata, dana, prajJA prazna, pajJAna, parijJAna, pazyaka, prekSA kSullU, dhAtunA prayogA, kheAdhi, mati, matimanta, medhAvI, vidyA, vijJAna, vijJa, vedana, zru-dhAtunA prayogA, saMjJA, sammati sammuti, zruta--ityAdi sarvasAmAnya zabdanA prayoga jovAmAM Ave che. paraMtu pAMca jJAnanA pAribhASika badhA zabdo dekhAtA nathI. spaSTa che ke AmAM jaina dunanA prameya pramANanI prAthamika bhUmikA che, jemAM hajI vikAsa ane vyavasthAne pUrA avakAza che ane je pachInA kALe thayela ApaNe joIe chIe. AcArAMganA kALe kriyAvAda ane akriyAvAda eTale ke kama ane punarjanmane mAnanArA ane nahIM mAnanArA evA e pakSamAM bhAratIya dArzanike vaheMcAyelA hatA. temAMthI bhagavAna mahAvIre paiAtAnA spaSTa pakSa kriyAvAdI rUpe rajU karyAM che. ane AcArAMganA prAraMbhamAM ja kahyu` che ke je punaHjamanA svIkAra kare che te ja AtmavAdI leAvAdI ke kriyAvAdI che. bhagavAna yuddhanA viSe paNa jyAre temanA anAtmavAdane kAraNe akriyAvAdI hAvAnA AkSepa thayA tyAre temaNe siphatathI javAba Apyo ke huM satkarmanA upadeza ApuM chuM tethI kriyAvAdI chuM ane asatkarmanu nirAkaraNa karuM chuM tethI akriyAvAdI chuM. bauddha pAlipiTAmAM je keTalAka akriyAvAdI tItha karInA matA ApyA che temanuM maMtavya jotAM ema jaNAya che ke teo karmamAM ke punarjanmamAM mAnatA nahi ane AtmAnuM astitva paNa maraNa vakhate mAnatA. paralokamAM teo mAnatA nahi. zAzvata AtmAmAM paNa mAnatA nahIM. AthI te saunI viruddha jaI bhagavAna mahAvIre pAtAne kriyAvAdI jaNAvyA eTaluM ja nahi, paNa * Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 - jaina sAhitya semAroha - guracha ? buddhathI pArthakya batAvavA AtmavAdI ane kriyAvAdInuM samIkaraNa paNa karyuM. AtmavAda vine kriyAvAdanuM astitva TakI zake nahIM evuM emanuM maMtavya AthI spaSTa thAya che. - e AtmAnA svarUpanI carcA AcArAMgamAM je che te AvI. che. saMsArI AtmA karmabaddha che ane tethI te nAnArUpe eTale ke jIvanikAyarUpa anubhavamAM Ave che paNa te jyAre mukta thAya che te kALe tenuM ja svarUpa che tenuM spaSTIkaraNa karatAM AcArAMgamAM kahyuM che : ___" savve sarA niyaTRti takA jattha na vijjai, maI tattha na gAhiyA....se nadIhe, na hasse na vaTTe...na kiNhe na nIle ....na rUthI na purise...3vamAM na vinA avatA , varasa paDyuM nathi - '' jyAre A AtmasvarUpa jANIe chIe tyAre ApaNane upaniSadonA brahma viSenI kalpanA yAda AvI jAya che. paNa ahIM eka bAbata dhyAnamAM levA jevI che ane te e ke pachInA kALe je siddhonuM varNana sthira thayuM che te AnuM saMzodhita rUpa che kAraNa ke temAM paMcAstikAya ane dehapAramANa AtmAnI je paribhASA sthira thaI tenA anusaMdhAnamAM siddhonA AtmasvarUpanuM paNa saMzodhana karavuM anivArya hatuM. ahIM tene kIdhuM ke hRsva hevAne niSedha che. jyAre pachInA kALe siddhAtmAnuM svarUpa hUsava ke dIrdha saMbhave che ema nirUpAyuM che. AcArAMgamAM AtmA viSe eka bIjI vAta paNa ahIM jANavA maLe che ane te tenA svarUpa viSe. temAM jaNAvyuM che ke Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dArzanika vicAraNane AdikALa 29. je mAyA se vinAyA, je vinAyA te gAyA, neLa vijANai se AyA " A uparathI AtmA e vijJAnamaya che evuM maMtavya siddha thAya che ane te upaniSadone maLatuM Ave che. paNa A vijJAnamaya AtmAnuM prAcIna rUpa jALavIne paNa temAM saMzodhana karavAmAM AvyuM ke AtmAmAM jJAna, darzana, sukha ane vIrya e cAra zaktio che. A saMzodhananA mULamAM paNa jenA pachInA kALanI ATha karmanI vicAraNAe ane temAM paNa ghAtakarmanI vicAraNue mukhya bhAga bhajavyo che e spaSTa thAya che. AcArAMgamAM mekSa nirvANanI kalpanA to che paNa mukta jIvonA sthAna viSenI koI kalpanA karavAmAM AvI nathI. A vize paNa paMcAstikAyanI vicAraNuM ane AtmAne deha-parimANanI vicAraNA jyAre thaI tyAre ja mukta jIvonA sthAnanI kalpanA paNa anivArya banI gaI ane te lokAMte hevAnuM svIkAravAmAM AvyuM. AcArAMga bAbate hajI vistAra apekSita che. paNa ahIM to mAtra dizAsUcanarUpe ATaluM kahI saMtoSa mAnuM chuM, jethI sAmAnya rUpe jaina darzananI prAcIna bhUmikAnuM astitva sUcita thaze.' sUtrakRtAMganA prathama zratakaMdhamAM jaina darzana AcArAMgamAM AcAranI vizeSa rUpe carcA hAI evI dalIla thaI zake ke temAM dArzanika carcAne avakAza na hoI zake. paraMtu AcAranI carcA prasaMge paNa nirUpaNanI pravRttimAM je zabdone prayoga karavAmAM AvyuM che te pachInA kALe vaparAtA pAribhASika zabdanI bhUmikArUpa che, pAribhASika rUpe athavA paribhASAbaddha nathI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 eTaluM teA nakkI ja. paraMtu sUtrakRtAMga viSe tA evI dalIlane paNu. avakAza nathI. temAM te te kALanA anya dArzanikAnI mAnyatAnu khareMDana karavAnA uddeza che ja. e paristhitimAM peAtAnA darzananI spaSTa mAnyatA ApavAne prasaMga upasthita che ja, paraMtu ahIM paNa ApaNe joIe chIe ke jaina darzananI peAtAnI mAnyatA paNu haju pachIthI sthira thayelI petIkI paribhASAmAM ApavAmAM AvI nathI. eTale mAnavuM paDe che ke ahIM paNa jaita dana tenI prAtha-mika bhUmikAmAM ja che. ane te kevu che te ApaNe joIe. jaina sAhitya samArAhu - guccha 2 - prathama e jANavuM jarUrI che ke anya mAnuM nirAkaraNa je prakAre ApavAmAM Avyu che tethI eTaluM te! siddha thAya che ke nirasta matathI judo mata jaitenA che paraMtu te kayA rUpamAM che te. tA hajI sUtrakRtAMgamAM paNa darzAvavAmAM AvyuM nathI. sUtrakRtAMganA prathama zrutaka dhamAM vaMcamabhUtiSTha matanA nirdeza che, jenI mAnyatA hatI ke leAkamAM pAMca mahAbhUtA-pRthvI, apa, teja, vAyu ane AkAza che ane te pAMca bhUtAthI banelA dehI AtmA che. Anu nirAkaraNa AmAM che. paNa pAMca bhUtathI svata Mtra AtmAnuM svarUpa kevu. jainasaMmata che tenI kazI vizeSa hakIkata nathI.. vaLI pAMca bhUtA uparAMta ThTho a mA ( AtmaSaNavAdI ) evu mAnanAranuM paNa nirAkaraNu che - ethI paNa siddha thAya ke AvI mAnyatA jainanI nathI paNa tene sthAne zuM hoya tene nirdeza nathI. maLatA. upaniSadonA ekAtmavAnuM khaMDana tA anivArya hatuM,. kAraNa ke AcArAMgamAM SaDUjIvanikAyanuM nirUpaNa thayela che. eTale ekAtmavAda nahIM paNa AtmA nAnA che evA jaine va6 siddha thAya che. jIva ane zarIra judAM nathI e vAda (tajIvataskarIravAda)nuM khaMDana sUtrakRtAMgamAM che tethI jIva ane zarIra judAM che. evuM krulita karI zakAya. vaLI AtmA akartA che (akArakavAda) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena dArzanika vicAraNane AdikALa 39 e vAdanuM nirAkaraNa maLe che-A vAda ApaNe sAMkhyadarzanamAM sthira thayele joIe chIe AnuM khaMDana thayela hoI AtmAne kartA mAna joIe ema phalita thAya ane AcArAMgamAM to spaSTa A vAta kahevAmAM AvI ja che ke jIva karma, kartA ane bhaktA che ja. bauddhonA kSaNika evA pAMca skaMdhane ullekha karI tenuM paNa nirAkaraNa karyuM che paNa ene sthAne jene mAnyatAnA paMcAstikAya ke evI kaI kalpanAne nirdeza ahIM nathI. ge zAlakanA sAMgatika athavA niyativAdanuM khaMDana karavAmAM AvyuM che tethI puruSArthavAda phalita thAya che A jagatanI utpatti koNe karI te viSenA viSNu, Izvara Adi nAnA matonuM nirAkaraNa sUtrakRtAMgamAM che. tethI e phalita thAya che ke A sRSTinI utpatti koIe kayAreya karI heya ema nathI. paNa te anAdi anaMta che. arthAt je pAchalA kALamAM bhAratIya darzanemAM sthira thayela IzvarakRta jagata che e matane svIkAra jeno karatA nathI. ane te matanuM vistRta nirAkaraNa pAchaLanA kALanA jena dArzanikoe karyuM che. ajJAnavAdInuM paNa khaMDana karyuM che. ethI e siddha thAya che ke saMsAranA prameya jANuM zakAya che. ane ethI ja sarvajJano siddhAMta phalita thAya che. sUtrakRtAMganA dvitIya zrutaskaMdhamAM ukta badhA ja vAdanuM vistArathI varNana che ane tenuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. e badhA ja matonuM vargIkaraNa kriyAvAdI, akriyAvAdI, vinayavAdI ane ajJAnavAdI-ema cAramAM paNa karavAmAM AvyuM che, ane tene vistAra 363 matomAM thAya che evuM dvitIya zrutaska dhamAM nirdiSTa che. jene mata kriyAvAdI che e to AcArAMgamAM spaSTa thayuM ja che. paNa sUtrakRtAMgamAM (1-12) anya kriyAvAdIthI janasaMmata. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa jaina sAhitya samAreAha - guSTha 2 kriyAvAdanI zI vizeSatA che te paNa khatAvavAmAM Avyu che. emAMthI te kALanI jaina dazananI keTalIka mAnyatAe spaSTa thAya te A kaMthI nahIM paNa akamathI karmAMnA kSaya thAya che. medhAvI puruSAmAM leAbha ane bhaya nathI heAtA, teo satASI che mATe pApa nathI karatA; tee atIta vartamAna ane bhaviSyane yathArtharUpe jANe che, teo svaca' netA che, khIAe batAvela mAga upara cAlatA nathI; te khudda che ane antakRta che; te AtmAne jANe che, lekane jANe che, veAnI gati ane anAgata jANuM che. teo zAzvata ane azAzvatane jANe che. janmamaraNane jANe che ane janAnA upapAtane jaNe che, savAnA aAlAkamAM thanAra vikunane jANe che. teo Asava, sA~vara tathA duHkha ane nija rAne jANe che. AvA medhAvI puruSa kriyAvAdanA upadezane lAyaka che. A uparathI eTaluM kahI zakAya ke Ama aneka tIthaMkaranI bhAvi kalpanAnAM khIja paDelAM che, eTaluM ja nahi paNu sAta ke nava tattvanI vyavasthAnI bhUmikA paNa taiyAra thaI che eTaluM spaSTa che ke haju leAka e poMcAstikAyamaya che e bhUmikA AmAM nathI. kama ane punarjanmanI vAta che paNa karmonA bhedo ane te kaI rIte phaLa Ape che tenuM nirUpaNa haju bha vaSyanA garbhAmAM che. jIveAnI gati thAya che paNa e gatinA prakAra keTalA te viSe paNa haju cokkasa spaSTIkaraNa AmAM nathI, kAraNu ke devAnI ja gaNutarI (1-12-14) rAkSasa, camaleAka, asura gadhava kAya, deva--e rUpe ApI che te prasthApita jaina mAnyatAthI judI paDe che. vaLI AmAM zAzvata ane azAzvata jANavAnI vAta kahI che ane leAkate zAzvata kahyo che. paraMtu bhagavatImAM lekane zAzvata-azAzvata banne ko che e bhUmikA hajI ahIM jovA maLatI nathI. jo ke sUtranA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 jaina dArzanika vicAraNano AdikALa dvitIya zrutaskaMdhamAM spaSTIkaraNa che ke eka anAdi anaMta che eTale tene kevaLa zAzvata ke azAzvata na kahI zakAya (2-5-2) vaLI AcArAMga ane sUtrakRtAga banemAM vizvanA bhegavAtA pramanI kSaNabhaMguratA ane pariNAmazIlatAnI vAta che ane tenA upara bhAra paNa che. Ama je rUpamAM anekAMtavAda samagra to AvarI le che e viSenI mAnyatA haju sthira thaI nathI chatAM e te noMdhavuM ja joIe ke sUtrakRtAMgamAM vibhAjayavAdane puraskAra karavAmAM Avyo che tenA svarUpa viSe ApaNane bauddha piTakathI vizeSa jANavA maLe che, kAraNa ke buddha pitAne vijayavAdI hevAnuM aneka vAra jaNAve che. A vibhAjayavAda ja pachInA kALe vikasita anekAntavAda-yAdvAdanI bhUmikArUpa che. - mekSamArgane AmAM - AraMtu vinAzvara pamAvaLa (1-12-11) - jaNAvyuM che te hajI vaidika paribhASAthI pRthaka nathI dekhAte. je pachInA kALe umAsvAtimAM trividharUpe spaSTa thAya che. sUtrakRtAMgamAM bIjA kaMdhamAM kone asti kahevA enI eka sUcI che. tethI paNa e sUcita thAya che ke haju navatatvanI bhUmikA ja racAI che, ane SaDUkavyanI te koI sUcanA ja maLatI nathI. (2-5) - karmabaMdhanAM tAttvika svarUpa ke bhedo viSe paNa haju AmAM kaI khAsa pragati thaI hoya tema jaNAtuM nathI. kamanA anusaMdhAnamAM cAra kaSAyane badale hajI prAcIna paribhASA desa, pejaja, dveSa ane rAga ja jovAmAM Ave che. sUtrakRtAMgamAMnI eka vAta viSe ahIM vizeSa rUpe yAna doravAnuM Avazyaka samaju chuM. AcArAMgamAM Atmapimya dvArA jIvahiMsA na karavAne upadeza vAraMvAra ApavAmAM Avyo che paNa sAmAyika zabda prayoga nathI maLatA. paNa sUtrakRtAMgamAM to spaSTa kahyuM che - Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. jaina sAhitya samAroha - guccha 2 na hi nUNa purA aNussuyaM aduvA taM tahano samuTThiyaM / muNiNA sAmAi AhiyaM nAhaNa jagasavvadaMsiNA // ( -2-2-22) ahiMsA viSe te AcArAMga ane sUtrakRtAMga baMnemAM aneka arihaMtAe upadeza ApyAnI vAta karavAmAM AvI che paraMtu ahIM te spaSTa karavAmAM AvyuM che ke jJAtaputra bhagavAna mahAvIre ja sarvaprathama sAmAyikane upadeza Apyo che eTale vratamAM dIkSitane apAtuM sAmAyika vrata e bhagavAna mahAvIrathI zarU thayuM hoya evuM anumAna saheje karI zakAya che. jaina darzananA A AdikALamAM jaina purANe ane pachInAM jaina AgamomAM je prakAranI tIrthakara cakravartI baLadeva-vAsudeva, utsarpiNa-avasarpiNa ane bhUgoLanI vyavasthA dekhAya che temAMnuM kazuM ja nathI. tIrthaMkara, zabda prayoga maLe che ane arihaMta aneka che ema jaNAya. che. paNa te te kALagata nizcita saMkhyAnI koI sUcanA nathI. ema kahI zakAya ke A AdikALamAM zramaNanA acAra viSe je jarUrI hatuM te vistArathI kahevAyuM che. ane gRhasthAzramanI to niMdA ja thaI che. saMdhavyavarathA ke saMdhamAM zramaNopAsakanuM yogya sthAna e te A pachInA bhaviSyakALanI vyavasthA che je mATe A pachInAM Agama jarUrI sAmagrI pUrI pADe che. . Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina kalA DaoN. umAkAnta premAnaMda zAha Aje jena graMthastha citra jaina citrita vastrapaTo, dhAtunI temaja pASANanI jaina pratimAo, jaina maMdiranuM sthApatya - A badhAMne jhINavaTathI abhyAsa thavA mAMDayo che ane jenAzrita kalAnI potAnI AgavI khUbIothI AkarSAI dezamAM temaja paradezamAM kalArasika temaja myujhiyama jaina kalAvazeSo saMdhara thaI gayAM che. paradezIo ghaNuM maTI kiMmata cUkavI jaina citro, dhAtupratimAo, temaja pASANuzilpo kharIdI jAya che. jaina dhame bhAratIya kalAnA vikAsamAM ApelA bahumUlya phALAnI A sAbitI che paNa A pravRtti, khAsa karIne videzamAM corIchUpIthI taNAI jatI kalAkRtio jotAM. ApaNe mATe zocanIya che. jaina bhaMDAramAMthI ane jaina maMdiramAMthI UpaDI jatI A virala kalAkRtione bacAvI. levA mATe samagra jaina samAje satata jAgrata rahevuM ghaTe thoDAMka varSo upara amerikAnA eka suvikhyAta myujhiyamamAM tADapatra para lakhAyelA jaina graMthamAMnAM keTalAMka citra pahoMcI gayAM enA phoTogrApha. jyAre mane batAvatAmAM AvyA tyAre huM joI zako ke emAMnAM keTalAMka citra eka jANItA jena kendramAMnA amuka jaina bhaMDAranAM hatAM. A ja bhaMDAramAMthI kahe che ke thoDAMka varSa pUrve amuka jaina tADapatrIya graMtha UpaDI gayA je eka jaina bhAI pAsethI maLI AvyA ane e prakaraNa para paDado paDayo. devazAnA pADAnA ajIta virala, ativa kiMmatI kalpasUtranAM keTalAMka khovAyelAM sacitra pAnAMo Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 Aje dezanAM judAM judAM myujhiyamomAM temaja kalApremIonA saMgrahamAM paheAMcI gayAM che paNa A jagajAhera vAtanuM pageruM pakaDI yogya zikSA karAvavA mATe jainasaMghe zAM pagalAM lIdhAM hatAM ? haju thoDAMka varSa upara suMdara citrovALI, virala citravALI kASThapadikAo - je agAu chapAI cUkelI hatI - te amuka vyaktio dvArA vecAI gayAnA samAcAra AvyA che. khera, je thaI gayuM te thaI gayuM. have beThelA pipaDA ukhADavAne A prayatna nathI ATaluM yAda devaDAvavA pAchaLa mAro Azaya eka ja cheH zvetAmbara temaja digambara samAja potAnA bhaMDAronI temaja maMdironI ane amUlya pratimAonI saMbhALa pAchaLa vadhu dhyAna Ape. navAM maMdira banAvavA pAchaLa je dhagaza hoya che ane tIrthonI mAlikInA jhaghaDA pAchaLa je dhagaza heya che tene badale tethI ghaNI vadhu dhagaza janAne surakSita rAkhavA pAchaLa hevI joIe. bhaMDAronuM A jJAnadhana, kalA-dhana temaja maMdironuM zilpa-dhana corAI jAya te ApaNe ApaNuM dhArmika pharaja cUkIe, e barAbara samajI levuM jarUrI che ane A corInAM kRmAM, bhaMDAranA A "dhanane pacAvI pADavAmAM, parata nahi karavAmAM ke corI javAmAM game tevI moTI ke sabaLa vyakti hoya to paNa tenI zarama na rAkhavI joIe. vyakti karatAM saMdhavyavasthA mahAna che. thoDAMka varSo upara, lagabhaga eka dAyakA para, bhAvanagaramAM utsava hato. te vakhate mane AmaMtraNa mokalavAmAM AvyuM hatuM. huM jaI zakyo nahi paNa tyAre meM lekhI sUcana me kahyuM hatuM ke pratyeka derAsaranI dhAtupratimAone pheTI laI tene record banAvavAmAM Ave te phoTA para phoTo lIdhAnI tArIkha haya, pAchaLa phoTogrApharanA sahIsikkA heya, eTale je pratimA corAya te tenI mAlikI sAbita karI zakAya. Aje ATalAM varSa bAda bhArata Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena kalA' 45 sarakAre e ja pagaluM kAyadAthI levaDAvyuM che, ane registration karAvavuM paDayuM che. A registrationthI bacavA ApaNe ghaNuM prayatna karI joyA. eTale sudhI ke keTalAMka derAsaramAM dhAtupratimA one dIvAla ke pITha sAthe simenTathI jaDI devAI, jethI chudI nA hevAnA kAraNe registrationnA kharca ane vidhimAMthI UgarI javAya. paNa A sAthe e paNa thayuM ke pratimA pAchaLano lekha simenTamAM jaDAI gayo e pAchaLanA lekhamAM zrAvakazrAvikA, dAtAo temaja pratiSThA karanAra AcAryonAM nAmo paNa jaDAI-DhaMkAI gayAM. corI karanAra ke karAvanAra mATe AvI pratimAone kAlakrame adazya karavAmAM khAsa aDacaNa paDavAnI nathI. A badhuM karavA chatAM maMdiranA vyavasthApakoe pote pratyeka pratimAnA pheTA laI, lekhonA pheTA laI pitAnAM maMdiramAM paNa register banAvI rAkhyuM hata. te te sAruM raheta. AvA tamAma registers nI eka eka nakala zvetAmbara temaja digambara saMdhanI potapotAnI sarvopari ke bahumAnya koI kendrIya saMsthAmAM surakSita rahevI joIe. prAcIna hastalikhita bhaMDAromAMthI pothIo bAbate paNa koI vyavasthita paddhati apanAvI je te bhaMDAronI pratAnAM sUcipatra temaja tamAma citrita sAmagrInA phaTAonI babbe nakala banAvI, eka eka nakala je te bhaMDAramAM ane bIjI nakala AvI kendrIya saMsthAmAM jALavavI. joIe. - sAdhumahArAjana, AcArya mahArAjenA piotapotAnA saMgrahamAM abhyAsa temaja vyAkhyAna mATe ane saMzodhana mATe alaga alaga pothIo hoya che. kAlakrame A prati binavArasI banI jAya che temaja astavyasta thaI jAya che. thoDAka ja varSa pUrve jemane zAstrasaMgraha hato temanuM nAma tathA je zaheramAM hato tenA nAmanA sikkAvALI eka prata vecAvA AvI tyAre eka myujhiyamane ghaNuM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 meTI kiMmata cUkavIne levI paDI. nA lIdhI hatI te kadAca anyatra .ane ghaNuM kharuM to videzamAM cAlI jAta. pahelAM evuM hatuM ke AvI pothIone kaI zrAvaka ke zrAvikA kharIdI pachI keAI sAdhune ke cikeza(bhaMDAra)ne arpaNa karI pothInA prAntabhAge tenI nedha umeratA. A eka satkarma, dhArmika kRtya gaNAtuM. Aje khuda jaina baMdhuo ja e vecavAnA dhaMdhA kare che. AnA karatAM te, AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI mahArAjazrIe potAne saMgraha lAlabhAI dalapatabhAI prAcyavidyAmaMdirane ApI daI surakSita banAvyuM te vadhu sAruM thayuM. Aje bhaMDAro saMbhALatA keTalAka zrAvaka baMdhuo niSkALajI banyA che, jemane bhASAnuM ke pothInuM jarApaNuM jJAna nathI evAonA hAthamAM vyavasthA cAlI jAya che. vidyAdevIonAM virala tADapatrIya citrone eka kabATanA kAca pAchaLa behAla dazAmAM dhULa khAtAM mukAyelAM keTalAMka varSo pUrve meM eka videzI viduSI sAthe jeyAM hatAM. have je ke huM dhAruM chuM ke e vadhu surakSita che. paNa A uparathI dhaDe levAno e che ke bhaMDArenI vyavasthA kenA hAthamAM hovI joIe te ApaNe badhAe vicAravAnuM che. jenI sAcavaNumAM jarApaNa zaMkAne sthAna hoya te saMgrahe pATaNanI hemacaMdrAcArya smAraka jJAnabhaMDAra saMsthA ke amadAvAdanI lAlabhAI dalapatabhAI smAraka saMsthAne kAyama mATe ke niyata samaya mATe sAcavavA soMpI devA joIe. A ja rIte digambara saMgha paNa evI koI saMsthA avazya jaladI UbhI kare. digambara ke zvetAmbara saMghanI citrita sAmagrI ke anya virala prato game tevI meTI vidvAna ke dhanavAna jaina vyaktine dhIrI hoya topaNa te ceDA vakhatamAM pAchI meLavavAnI saMpUrNa vyavasthA hovI joIe. vidvAnene A sarva sAmagrI abhyAsa mATe temaja saMzodhana mATe upalabdha hovI ja joIe paNa te sAthe sAthe Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina kalA 47 te tamAma sAmagrI barobara surakSita rIte bhaDAramAM sacavAya ane parata AvavI ja joIe, A sarva prAcIna sAMskRtika vArase jainasaMghanI mAlikIna ane vyavasthA heThaLa che eTaluM ja nahi, paNa samagra bhAratIya sAMskRtika vArasa hovAne kAraNe e mATe jainetara bhAratIya samAjane vyavasthA sUcavavA, vyavasthA rahe che ke nahi te jovAne hakka che, eTaluM ja nahi paNa pharaja che, naitika, dhArmika pharaja che. tIrthonA jhaghaDA viSe IzAro karyo te sAthe sAthe eka vAta yAda Ave che. jaina Agamo, purANa, sAhityakRtio, jaina sthApatya, jaiina zi Adine khUba jhINavaTabharyo ane moTe bhAge niSpakSa abhyAsa Aje dezabharamAM tathA videzomAM thaI rahyo che e khuzInI vAta che, kema ke jaina samAja - vetAmbara temaja digambara samAja - samaje to enAM phaLa ghaNAM mIThAM che ane je satyadaSTi apanAvI vicAre to zvetAmbara ane digambara phirakAo vaccenuM vaimanasya moTe bhAge zamI jAya, jene pratimA vijJAnanA mArA abhyAsamAM prAcIna jaina kalAvazeSonA abhyAsamAM evI ghaNuM hakIkata tarI AvI che je suzikSita jaina samAje jANavA jevI che. ApaNe ahIM jaina kalAnAM avAM ekabe aMge viSe vicArIzuM. buddha bhagavAne potAnI pratikRtionI pUjA karavAnI manAI pharamAvI hatI paNa zrI mahAvIra bhagavAne evuM kAMI karyAnI koI hakIkata maLatI nathI, paNa AgamAMnA bahu ja jUja paNa zaMkAspada athavA pAchaLanA samayanA havAne saMbhavavALA ulekho bAda karIe te zrI mahAvIra bhagavAnanA samayanA keI jaina maMdira aMgenI cokkasa mAhitI maLatI nathI. tAvika rIte jaina dharmamAM dravyapUjA e bhAvapUjA karatAM gauNa che. rAgadveSarahita jaina tIrthakara niMdA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 jaina sAhitya samAreha - guccha 2 temaja stutithI para heI, karmabaMdhanathI vimukta heI, pratimA pUjakane vAMchita phaLa Ape nahi eTale jaina dharmamAM pratimApUjana eTalA mATe che ke tIrthakara bhagavAnanA guNenuM smaraNa thaI ArAdhakamAM te guNo keLavAya. A rIte zarUAtanA samayamAM kadAca maMdire ke pratimAo banyAM na hoya te zakya che. bhagavAna mahAvIra ane temanAM mAtApitA pArzvanAthanA upAsaka hatAM. paNa bhagavAna mahAvIra ke temanA koI saMbaMdhI koI paNa grAma, nagara ke kSetranA koI paNa jaina maMdiramAM gayAne kaI ullekha AgamomAM nathI. bhagavAna mahAvIra je cetyomAM UtaratA - jevAM ke pUrNabhadra caitya Adi- tene TIkAkAro yakSAyatana tarIke ja oLakhAve che. paNa, bhagavAna mahAvIranI samakAlIna eka jIvaMta svAmI kASThanI pratimA - a portrait sculpture banyAno ullekha vistArathI cUrNigranthamAM ane pAchaLathI anya grAmAM maLe che. vasudevahiMDImAM paNa jIvaMta svAmI pratimAne ullekha che ane temAM Arya suhastisUri A pratimAnA rathayAtrA mahotsavamAM padhAryAno ullekha che. Ama kamamAM kama maurya rAjA sammatinA samayamAM te jaina pratimAone ullekha maLe che, ane prAcIna pATaliputranA je avazeSo paTanA pAsethI maLyA che temAM levAnIpura nAmanA sthaLa paranA khodakAmamAM eka mauryakAlIna nagna kAryotsarga sthita tIrthaMkara pratimA khaMDita avasthAmAM maLI che temaja bAjumAM eka ITanA banelA makAnanA pAyAnA avazeSe che jaina maMdiranA ja haze ane emAM A tathA anya pratimAo pUjAtI haze. eTale bhagavAna mahAvIranA samayamAM emanI jIvaMta svAmI pratimA - portrait sculpture jevI - banI pUjAI ane nirvANa pachI thoDAka samayamAM vadhu pratimAo bharAvAnuM temaja jaina maMdira banavAnuM zarU thayuM haze. mauryakAlamAM A pravRtti hatI ja e to spaSTa ja che. A pachInA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 jaina phalA samayamAM mathurAmAMthI aneka tIrthaMkara pratimAo kAryotsarga mudrAmAM temaja padmAsanastha maLI che. A pratimA namra cheje padmAsanastha AkRtio che temAM namatAnuM cihna dekhAtuM nathI paNa kaMdo ke vastra paNa dekhAtAM nathI. chatAM khUbInI vAta e che ke mathurAnI tIrthaMkarapratimAo paranA zilAlekhomAM je gaNe, kule, sAdhuo, sAdhvIo, AcAryo vagerenA ullekho che te badhA zvetAmbaramAnya prAcIna sthavirAvaliomAM maLI Ave che. mathurAmAM jaina dharma - jene kalAnA avazeSo kuSANakAlIna eTale ke IsvIsananI pahelI ane te pachInI sadIonA ja maLe che evuM nathI, paNa zuMgAlIna avazeSo paNa maLyA che. mathurAmAM eka nahi paNa ekathI vadhu jena stUpa hatA. kaMkAlITIlAnA je stUpanA avazeSo maLyA che te prAcIna supArzvanAthanA stUpane hevAne saMbhava ocho che, kema ke e stUpane eka uddhAra bappabhaTTasUrinA samayanA ullekho jena sAhityamAM maLe che chatAM kaMkAlITIlAnA ATalA badhA avazeSomAM bappabhaTTasUrinA samayanA avazeSo maLyA nathI. Ama mathurAmAMnA anya jaina stUpanI zodha karavI rahI. have A stUpanI upalabdha tamAma tIrthaMkarapratimAomAM pITha para ke kyAMya je te tIrSakanuM lAMchana batAvyuM nathI. ane je pratimA para lekha karela hoya athavA je pratimAnA khabhA para laTaktA keza hoya ke mastaka upara nAgaphaNAnuM chatra heya tevI pratimAo bAda karatAM anya koI pratimA te mA tIrthaMkaranI che te oLakhAtuM nathI. pratimAo sAthe koI yakSacakSiNuM nathI hotAM ane pITha upara dharma cakranI be bAjue maLI caturvidha saMdhanI ja AkRtio, eTale ke zrAvaka, zrAvikA, sAdhu ane sAvanI ja Atio maLe che. A paraMparA pAchaLanA parikasamAM nathI maLatI. Ama dharmanuM maNa tAva enuM Esoteric aMga badalAya nahi Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jaina sAhitya samAreha - guccha 2 pazu deza temaja kAla anusAra prAnI bhAvanA ane abhiruci anusAra etAM khAdya aMgAmAM, vidhividhAnAmAM, ghaTatA pheraphAra thatA ja rahetA heAya che. ethI dhama nA viccheda zakaya nathI. tA have prazna e thAya che ke mathurAnA kaMkAlITIlAnA A mukhyatve kuSANukAlIna avazeSonA samayamAM eTale ke IsvIsananA pahelA, khIjA, trIjA saikAemAM lAMchanAnI mAnyatA hatI ke nahotI ? savastra pratimA hatI ke nahotI ? pratyeka tIthaMkaranA zAsanadevatArUpe kAI yakSa ane yakSiNInI mAnyatA hatI ke nahotI. ka kAlITIlAnI kuSANukAlIna pratimAe zAsanadevatAnI pratimAe maLI nathI. ,k - digambara matAnusAranI temaja zvetAmbara matAnusAranI lAMchatAnI yAdImAM keTale!", jo ke thADAka, taphAvata paNa che, aSTama galeAnI yAdImAM paNa temaja che. eTale ema mAnI zakAya ke atyAre pracalita yAdI zvetAmbara-digambara matabheda - nidbhava - zarU thaI gayA pachInI banelI haze. nihvavanI tArIkha mAkhatamAM be phrikAe vacce traNeka varSanA ja matabheda hovAthI ApaNe e samayane I sa. 80 thI 8 5 vaccene khuzIthI gaNI zakIe. have mathurAnI la chanarahita pratimA I. sa. nA pahelA saikAthI trIjA-ceAthA saikA sudhInI che. atyAra sudhImAM je prAcIna tIrthaMkarapratimA maLI che temAM lAMchanayukta pratimA I. sa. nA pAMcamA saikAnI rAjaMgaranI pratimAthI jUnI eka paNu anya lAMchanayukta pratimA jaDI nathI. tItha karatA Asata nIce pITha para dharma cakranI be bAjue lAMchana kAtareluM maLe che. dAkhalA tarI ke, neminAthanI pratimA nIce dhama cakranI me bAjue eka eka zaMkha maLe che, pAMcamA saikAnI 2 A pratimA pachIta zramayanI rAjagiranI anya pratimAmAM paNa dhUma cakranI e bAjue eka eka hAthI, athavA eka eka azva ema lAMchanA "I Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina kalA 51 maLe che. Ama chatAM paNa lAMchanenI A yAdI sAtamA-AThamA sakA sudhI paNa nizcita svarUpa nA pAmI hoya evo saMbhava che, kema ke rAjagiranI eka pratimA jenA mastaka para nAgaphaNuo che tenA lAMchana tarIke hAthInI AkRtio batAvI che. ema chatAM mAnI laIe ke lAMchane pAMcamA saikAthI zarU thayAM haze. kahapasUtramAM lAMchanonI yAdI nathI e vAta paNa uparanA anumAnane puSTikartA che. upalabdha ka9pasUtra zrI devardhvigaNi kSamAzramaNanA samayanI vAcanAnuM che. rAjagiranI pAMcamA saikAnI pratimAmAM jema pahelavahelAM lAMchana jovA maLe che tema akeTAnI pAMcamA saikAnI RSabhanAthanI pratimA para pahelavahelAM vastra jovA maLe che. meM A viSayanI vistRta carcA aMgrejImAM lakhAyelA mArA eka lekhamAM karI che. hakIkata evI lAge che ke zvetAmbara temaja digambara phirakAo vacce mUrtibheda zarUAtathI nahoto. divase divase matabhede tIvra thatA gayA ane vadhatA gayA ane chevaTe lagabhaga pAMcamA saikAnA "uttarArdhamAM ke pUrvArdhamAM mUrtibheda paNa zarU thayuM. zvetAmbara saMpradAya vaDe mAnya sthavirAvaliomAM maLatA AcAryonAM, gaNonAM temaja kulenAM nAmavALI ane kAtsargamudrAnI nagna pratimAo kuSANayuganI mathurAthI maLI che je batAve che ke mUrti paratvene matabheda te vakhate zarU thayo nahato. A vAta ahIM rajU karavAne uddeza e che ke A badhI nakkara hakIkate saMzodhanamAM maLI AvyA pachI digambara-zvetAmbara Aje haLImaLIne nA rahI zake ? ane padmAsanastha pratimAomAM to spaSTa rIte nagnatva batAvavAnuM te AcArya bappabhaTTInA samayamAM thayelA giranAranA jhaghaDA pachI zarU thayuM te paNa yAda rAkhavuM ghaTe. maurya rAjavI.caMdracumra sAthe sthavira Arya bhadrabAhu dakSiNamAM kArIyA ane vadhatA vAyA nahotA. temaja jigara Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-succha AghaNaeLageLA padhAryAnI mAnyatA paNa khoTI che. A aMge sauthI prAcIna purA zravaNabaLagoLane eka zilAlekha che jemAM ujajainamAM AvanAra duSkALathI bacavA zrIsaMdhane dakSiNApatha javAnI salAha ApanAra bhadrabAhune ullekha karatI vakhate emanA pUrve thaI gayelA AcAryonI lAMbI yAdI che, jemAM prAcIna AcArya bhadrabAhu (jemane ApaNe bhadrabAhu prathama kahIzuM) pachI bIjA keTalAka AcAryonA nAmollekha pachI mahAnimittatattvajJa trikAladarza (bIjA) bhadrabAhunuM nAma ApyuM che. Ama duSkALanI bhaviSyavANa uccAranAra prAcIna bhadrabAhu nahi paNa te pachI aneka guruparaMparA pachI thayelA anya bhadrabAhu hatA. prastuta zilAlekhane A bhAga nIce mujaba che : gautmgnndhrsaakssaacchissy-lohaary-jmbuu-vissnnudev-aprAnita-ovardhana-mavAda-virAra-choTa-kSatrivArya -Ayanaam siddhaarth-dhRtissenn-buddhilaadiguruprmpriinnkrmaagtmhaapuramahaMta simaverodhitInvaya-mavAvAmi 3sjhayiAmssttaaNgmhaanimitttttvjnyen....kthite sarva saMgha uttraapthaakssinnaapartha sthitaH | digabara paTTAvaliomAM, digambara para parAnI prAcIna sthavironI yAdImAM paNa be ke traNa bhadrabAhuonA ulekha maLe che. have ApaNe lAMchanonI vAta para gheDe vadhu vicAra karIe. lAMchanenI A paripATI kevI rIte zarU thaI haze ? hiMdu devadevIenAM vAhane hoya che je temane oLakhavAmAM madada kare che paNa tIrtha ane vAhana hetAM nathI tethI temanI pratimAonI oLakha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 mATe chAnI paripATI udbhavI e zakaya che. hiMdu devadevInI mAphaka judAM judAM Ayudho ke alaga alaga hastamue paNuM tirthakara svarUpamAM zakya nathI. paNa lAMchanuM mULa zuM?' A bAbata vicAratAM hemacaMdrAcArya "abhidhAna ciMtAmaNi" (147-48)mAM A lAMchanone jinenA vaje kahyAM che te yAda Ave che. "abhidhAna ciMtAmaNimAM lAMchanonI yAdI ApatAM AcArya hemacaMdrajIe davaH zabda vAparyo che, lAMchana nahi. pachI te paranAM "pazbhASyamAM teo lakhe che - vRSAdayaH caturvizatiH arhatAM RSabhAdInAM dhvajAH / ete ca dakSiNAnavinivezino lAMchanamedA iti / digambara paMDita AzAdhara paNa kahe che ke A tIrthakarenA jagapUjya vaMzanAM cihno hatAM jene vyavahArasiddhi mATe lAMchane tarIke karAya che - vaMze jagatpUjyatame pratIta pRthagvidha tIrthakRtAM yadatra / tallAMchana saMvyavahArasiddhacai vimbe jinasyedamiholikhAmi // "pratiSThAsA ddhAra', 4.214, pR. 115 Ama lAMchanene mATe ahIM davA (vajo) zabda vAparavAmAM AvyuM che. te zuM A lAMchane mULa te te tIrthaMkaranAM vajacihno hatAM? ApaNe jANIe chIe ke prAcIna kALamAM judA judA rAjavIo yoddhAo pitAnA dhvaja para alaga alaga ciho rAkhatA hatA. paMDita AzAdharanA vidhAnamAM evuM sUcana che ke A vajacilomAMthI lAMchana thayAM. judA judA devatAonAM paNa alaga alaga vajo athavA vajacihno hatAM makaradhvaja eTale kAmadeva, vRSabha-svaja eTale dive, garaja eTale viSANu. vidizAmAM eka moTe zakomAMthI lAMchana thayA karAvaja e mATe Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. jaina sAhitya samAroha - guccha 2 UMce pASANataMbha che je garuDadhvaje che. enA paranA zilAlekhamAM A spaSTa che. jeNe bhAgavata dharma svIkAryo hato evA " hiliye. dora" nAmaka eka grIke viSNumaMdiranI sAme A garuDa-vaja Ubhe karyo hato. AvA UMcA staMbha upara je te devatAnA dhvajanA. cihanI AkRti hoya che, jevI ke tAla-dhvaja upara tAla-vRkSanI, garuDa-vaja upara garuDanI, siMha-vaja upara siMhanI, vRSabha-dhvaja upara vRSabhanI. have A daSTie vicArIe ke tIrthakaranI pratimAnI nIce lAMchana nA mukAtAM hoya paNa je te tIrthakaranA maMdira ke stUpa sAme temanA davajayukta stabha UbhA karavAmAM AvatA hoya ema baneluM ke nahi ? : kaMkAlITIlA, mathurAmAMthI eka AyAga-paTa maLelo che. e paTa. (lakhanau myujhiama naMbara je. 249) para vacamAM triratanenI vacamAM vartuLamAM eka padmAsanastha jinezvaranI AkRti che. AyAgapaTa upara kotarelA lekha mujaba A paTa mathurAnI siMhanAdika nAmanI vyaktie te chetarAvI arpaNa karela che. ("Studies in Jaina Art," fig. 13). lipi parathI e paTa I. sa. nA pahelA saikAmAM banelo hovAne mata vinsenTa smithe darzAvyo che. A paTanI uparanI haroLamAM cAra mAMgalika cihno che. nIcenI haroLamAM bIjA cAra mAMgalika cihyo che. triratnonI be bAjunI UbhI penalo UbhAM khAna)mAM eka eka stanme che. AmAne eka stambha upara dharmacakranI AkRti che, bIjA upara hAthInI AkRti che. A jotAM A AyAgapaTamAMnA tIrthakara ajitanAtha heI zake. bhadranaMdinI patnIe padharAvela kaMkAlITIlAmAMthI maLelo eka bIjo AyAgapaTa che jemAM ("Studies in Jaina Art, fig. 10) AvI ja rIte eka stambha upara dharmacakra che jyAre bIjA upara siMha che.. (naMbara je. 2para, t mArI A zAka bhare Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina kalA 55 lakhana myujhiyama). e rIte jotAM A AyAgapamAMnA tIrthakara zrI mahAvIra hoI zake. A kalpanAne puSTi Ape e bIjo purAvo maLyA che. mathurAmAMthI maLela eka nAnI khaMbhAkRti, saMbhavataH taMbhane eka bhAga, naMbara je. 268 tarIke lakhanau myujhiyamamAM sacavAyelo che. AnI eka bAjue upara-nIce be alaga alaga khAnAMmAM be alaga alaga prasaMge kotaryA che. uparanA khAnAmAM vacamAM eka sihaja - mAthe siMhavALA staMbha che. tenI AjubAja pradakSiNA karatI eka puruSa ane eka strInI AkRtio kotarelI che. nIcenA khAnAmAM nRtya karatI strI joDe mRdaMgavAdakanI ane anya nAnI AkRtio che. staMbhanI bIjI eka bAjunA eka khAnAmAM zRMgArika sUcaka prasaMga che, bIjAmAM eka puruSa potAnI beu bAjue UbhelI eka eka strIne AliMgIne Ubhela che. cAreya prasaMgone ekameka sAthe saMbaMdha he jarUrI nathI. have siMha-svajanI AjubAju pharatAM naranArI e siMhadhvaja pratye bhaktibhAvapUrvaka enI pradakSiNuM kare che te jotAM judAM judAM tIrthakonAM maMdire ane stUpe sAme te te tIrthaMkaranAM dhvaja-staMbhe kuSANakAlamAM hovAno saMbhava che. A vaje uparathI pAchaLathI lAMchana tarIke e cihno mUkavAnI prathA paDI. A vastu DIka saMdigdha rahe che. tenuM kAraNa che ke mathurAnA keI ajJAta dAtAe padharAvelA AyAgapaTa ("Studies In Jaina Art, fig. 11)mAM temaja zivASakanI patnI 42121 alell 241415142 (Studies In Jaina Art' fig. 12)mAM vacamAM tIrthakara hevA chatAM beu bAjue keI staMbhanI AkRti nathI. Ama chatAM upara rajU karelI mAnyatA hovAne ghaNe saMbhava che. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 jema staMbha bAbatamAM paNa keTaluMka vicAravAnuM, saMzodhana karavAnuM jarUrI che. zvetAmbara temaja digambara sAhityamAM, samavasaraNanA varNanamAM ane zAzvata caitya AdinAM varNanamAM mAnastaMbha, mANavakastaraNa evA ulekhe Ave che. jinasenakRta AdipurANamAM samavasaraNanA varNanamAM mAnataMbhono ullekha karatAM jaNAvyuM che ke tenA nIcenA bhAgamAM jinendronI suvarNamayI pratimAo hatI. A staMbhe trimekhalAvALA pITha upara goThavavAmAM AvyA hatA ane ene indravaja paNa kahevAmAM AvatA. uttara pradezamAM kahIna nAmanA sthaLe pASANane eka moTo jaina staMbha che jenA nIcenA bhAgamAM (base AgaLa) cAre tarapha eka eka jinapratimA ketarelI che. A staMbha paranA lekha anusAra A staMbha I. 460-61 mAM UbhuM karavAmAM AvyuM hatuM. A kahaunane staMbha upalabdha jaina mAnastAmAM jUnAmAM jUne che. nA bhAga A staMbha AvyA hatA A uparathI mane vicAra Avyo ke mayurAnA kaMkAlITIlAmAMthI je kuSANakAlIna caumukha pratimAo maLI che je te samaye pratimA sarvatamakriyA tarIke zilAlekhamAM oLakhAvAI che te badhI athavA temanI keTalIka caumukha pratimAo mAnastaMbhanA basenA bhAganI athavA enA mathALA bhAganI hoI zake. eTale gaye varSe huM mathurA gayA tyAre ekabe comukha pratimAo tapAsI joI. Akhe mAnastaMbha AkhA pASANune hamezAM te banave muzkela che tethI keTalAka staMbhamAM pASANanA moTA samacorasa TukaDAo tva nI upara ke nIcenA bhAge joDelA hoI zake AvA pASANune ghaDelA bhAganI upara temaja nIce bIje paththarane TukaDA joDavAne eka bAju vacamAM tenon ane bIje cheDe eDavAne khAve joIe. mathurAnI keTalIka caumukha pratimAonI A varSe saLatapAsa karatAM AvI vyavasthA jovA maLI. eTale evI caumukha Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenI kalA pa7 pratimAo mAnastaMbhane - zilArtAne - bhAga hatI te cokkasa thayuM. ane staMbhane mathALe athavA nIce base AgaLa A caumukha pratimAo joDavAmAM AvI hatI. AvA staMbha te kahaunanA ane dakSiNa bhAratanAM digambara maMdiramAM maLatA mAnastaMbha gaNAya. prAcIna dhvaja-staMbhe e staMbhone judA prakAra che. A uparAMta trIjo prakAra te dharmacakra-staMbha jenI AkRtio mathurAnA AyAgapaTa upara jovA maLe che. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa kIrtibhAI mANekalAla dravyAnuga ane tatvajJAna artha mAtranI talasparzI sUkSma AlocanApUrvaka te sarvanA sAmAnya svarUpanuM, tenA svabhAva arthAta tenI prakRtinuM temaja te te artha(object)nI a nya vizeSatAo ( differentia)nuM yathArtha jJAna prAkRtika vijJAna (natural science) che jene dravyAnuyAga athavA tattvajJAna paNa kahI zakAya che. tattvamAM rahelA tata 'ne artha "te" thAya che. "te ' sarvanAma che tethI te vastumAtrane vAcaka che; ane "tat ane bhAva pAme tene svabhAva arthAta "tata "nuM svatva che te tattva che, AthI tattvajJAna eTale arthamAtranuM - zeyamAtranuM paramArthathI je svarUpa che tenuM vijJAna. vaLI yamAtrane dravya, guNa ane paryAyamAM samAveza thato hovAthI kavyAdi traNenuM vijJAna pravyAnuyoga paNa tatvajJAna che. dravyAnuga agharA viSaya kema lAge che? dravyAnuga mAnavAmAM Ave che te agharo viSaya nathI, kAraNa ke Akhare te ApaNe jene roja-ba-roja anubhava karatAM AvyAM chIe tenuM ja te vijJAna (vizeSa jJAna) karavAnuM che. Ama chatAM paNa ghaNuMne te A viSayamAM praveza ja thaI zakato nathI. ghaNuM tene viparIta paNe grahaNa kare che, te ghaNuMne te vijJAnanI yathArthatAmAM zraddhA thatI nathI ane ghaNane temAM zaMkA-kuzaMkAo Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa paha thatI rahe che ane nirNaya karI zakyAM nathI A sarvemAM buddhinI maMdatA karatAM paNa pitAnI pUrvagrahIta mAnyatAone ekAMta Agraha ja pradhAna kAraNa hoya che. potAne ISTa evA koI eka daSTibiMdupUrvaka arthAta koI eka daSTibiMdunI pakSapAtI buddhithI grahIta vastu svarUpaviSayaka pitAnI mAnyatA ja yathArtha che tevA abhigrahamAM baMdhiyAra banelI buddhi bhinna bhinna daSTibiMduopUrvaka upalabdha vastunuM sarvAgI yAne anekAMtamaya svarUpa pAmI zakatI nathI, AvI rIte AgrahamAM buddhi baMdhiyAra kayA hetuothI thAya che tene gaMbhIratApUrvaka vicAra karavo ja rahyo. buddhi kaI eka daSTibiMdunI pakSapAtI zA mATe bane che? : - aMtaHkaraNa (hRdaya), mana ane buddhine adhiSThAtA cetana. che. temAM aMtaHkaraNano sIdhe saMbaMdha AtmA sAthe che tethI te. AtmAnusArI che, zraddhAnusArI che; jyAre buddhine AtmA sAthe saMbaMdha mananA mAdhyama dvArA thAya che, kAraNa ke buddhi matAnusArI che arthAta buddhine dizA ApanAra mana che. je mana rAga ane TheSanA tIvra saMskArothI lipta hoya che tevA manathI daravAtI buddhi tIvra rAganA bhautika viSayonI pakSapAtI bane che ane tIvra deSanA viSaye prati tene abhigama tiraskaraNaya bane che. AvI buddhi vastusvarUpanuM taTastha bhAve mUlyAMkana karI zakatI nathI tethI te vastusparzI (objective) nahi paraMtu potAnI pakSapAtI buddhithI vastune pitAnA bhautika cAne aihika lAbhAlAbhanI ekAMta dRSTithI (subjective) ja mUlave che AvA bhautika viSayomAM. rAgane kAmarAga kahevAya che. IndriyonA speza, rasa, gaMdha, varNA kaMI paNa viSayamAM rAgane kAmarAga kahevAya che buddhine pakSapAtIbanAvavAmAM namittabhUta rAganA anya prakAre paNa che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ reta sAhitya samAroha zucha 2 potAnI kuLaparaMparAmAM paLAtA AvatA kAmanA siddhAMto -prati aMdhazraddhApUrvaka nirapekSapaNe grahaNa karelI temaja potAnA saMpradAyanA saMkucita DhAMcAmAM baMdhAI grahaNa karelI ekAMta mAnyatAo arthAt anya daSTibiMduono tiraskAra karI pitAne ISTa evA koI eka daSTibiMdapUrvaka vastunuM ekAMgI darzana karI daDha karelI mAnyatAo buddhine ekAMtanI AgrahI banAve che. dharma ane saMpradAyanI buddhi paranI pakaDa atyaMta majabUta hoya che. bhalabhalA tIvra buddhizALIe paNa A pakaDamAMthI buddhine choDAvI taTastha bhAve vicAravimarza karI zaktA nathI ane tattvanuM yathArtha svarUpa pAmI zakatA nathI - tIvra buddhi hovA chatAM. AvI ja rIte keI vyaktinA prabhAvazALI vyaktitvathI athavA koInI vAkpaTutAthI athavA koInI tIvra buddhiprabhAthI aMjAI jaIne manuSya potAnI svataMtra vicArazakita AI bese che ane jenAthI te aMjAya che tene pitAne Adarza mAnI te jei kaMI kahe che tene vagara-vicAye turata ja svIkArI le che. AjakAla AvAM ghaNuM daSTAMto prApta thAya che. sudhArAvAda, pragati vAda sAmyavAda, samAjavAda, lokazAhIvAda, dharmanirapekSavAda sarva. dharma samabhAvavAda, ekadharmavAda ityAdi aneka vAdanI saMdigdha, aspaSTa, visaMvAdI ekAMta ane A vAdenA pravarta kenI vRttiene anukULa thAya tema niraMtara raMga badalatI chatAM paNa samAjanA -nAyaka samAna gaNatA buddhijIvI zikSitavargamAM pratiSThA ane Adara pAmelI ane te vAdonA virodhIone "rUDhicusta ', "jUnavANuM', pratyAdhAtI' 'AdinI badanAma upAdhio pradAna karatI mAnyatAemAM sarvAMgI vicAravimarza karyA vinA baMdhAI gayelI buddhi tenI -taTasthatA gumAvI bese che ane anekAMta vastunA dazanathI vaMcita rahI jAya che A pramANe buddhinI vakragatinA mULamAM je rAga che te daSTirAga che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipatizALI, anekAMtavananuM sAmAnya savarUpa . bIje eka vicitra prakArano rAga che je AjakAla atyaMta phUlyophAlyo che te kAma ane daSTirAganA mizraNa samAna kahI zakAya. tevo che. bilADInA TepanI jema phUTI nIkaLelA, bhega, vilAsa ane vaibhavamAM gaLADUba bUDelA, chaLa, kapaTa, tarka, kutarkodi karavAmAM nipuNa (ku)buddhizALI temaja potAnI vApaTutAthI bhalabhalA zikSita buddhizALIone paNa prabhAvita karI zakavAnI zakti dharAvanArA, potAne dharmAtmA, saMta, AcArya, bhagavAnAdi karAvanArA dharma te dhaMdhe laIne beThelA vezadhArIoe potAne eka vizALa anuyAyIone varga Ubho karI bhegavilAsanA sAdhanasvarUpa arthanI. prApti karavAnA ekamAtra hetuthI mAnavasahaja bhautika vRttione anukULa paraMtu vALamAM gUMthIne dharma svarUpe prasArita karelA siddhAMtothI. AkarSAIne kAma ane dRSTirAmanA tIvra saMskArothI lipta manane anusarIne grahaNa karelI te siddhAMtonI mAnyatAonI baMdI banelI buddhi paNa tenI vivekazakti gumAvI bese che. pariNAme dharmAdharma, heya-upAdeya, suguru-kugurune viveka karI zakatI nathI ane dharmanA nAme adharmanuM sevana karI pitAnA AtmAne adhogati tarapha laI jAya che. bArIA rAga ane dveSamAM rAganI pradhAnatA che, kAraNa ke rAga vinA TheSa saMbhavatA nathI. rAga saMsAranuM bIja che. sarva deSanA mULamAM rAga che, kAraNa ke rAgI jIva mAdhyastha bhAve vicAravimarza karI zakatuM nathI. mAdhyasthatA vinA nyAyapUrNatA, naitikatA ke pramANikatA saMbhavatI nathI. mAdayasthatAthI samatva Ave, samatAnI prApti thAya. samAthI vItarAgatA Ave. dareka prakAranA rAgamAM daSTirAga mahAdoSa che, kAraNa ke te mokSanA pravezadvAra samA samyaphatyanI prAptimAM bAlA che. kAmAga cAnidharmanI prAptimAM bAdhaka bane che ane eka mitra, putra, pati, patnI, gura Adi pratye Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jaina sAhitya samAroha - gucha 2 Asakti yA ratibhAva sneharAga che je zuddha cAritra arthAt yathA-khyAta caritranI prAptimAM bAdhaka che. jIvane ISTa siddhi mATe buddhi ekAMte nirupayogI nathI. AtmAnA zuddha svarUpane, sudeva, suguru, sudharmane, saMsAranI asAratAne, paramAnaMdaprAptinA mArgane yAne mokSamArganA yathArtha svarUpane, Atmahitano daSTie tattvAtane, he pAdeyane nirNaya karavA mATe buddhine bharapUra upayoga karavAno che paraMtu nirmohI banavA to aMta:karaNathI ja kAma levAnuM che. ghaNu tIvra buddhiprabhA dharAvatAM manuSya uparokta sarva nirNaya yathArtha svarUpe kare che chatAM paNa jyAM sudhI A buddhi tIvra rAganA saMskArothI lipta che tyAM sudhI A bauddhika nirNaya aMtaHkaraNasparzI arthAta -AtmapratIta thaI nathI zakatA, kAraNa ke rAgI mana buddhine aMtaH karaNane sparza karavA detuM nathI. AthI AvA yathArtha tavanirNaya chatAM paNa A bauddhika jJAna mAtra hoTha para ja rahe che, hRdayaMgama thatuM nathI. AvA buddhizALIonA jIvanamAM tenI asara jaNAtI nathI, eTaluM ja nahi paraMtu teone cetane paga niraMtara rAganA viSayomAM ja ramato rahe che. upAdhyAya yazovijayajI "jJAnasAra" graMthanA pAMcamA jJAnASTakanI bIjI gAthAmAM pharamAve che ? nirvANapadamapyeka bhAvyate yanmuhurmuhuH / tadevaM jJAnamutkRSTa nirbandho nAsti bhUyasA // 2 // .. arthAt "mekSanA sAdhanabhUta eka paNa padanI vAraMvAra bhAvanA karAya te ja jJAna utkRSTa che (kAraNa ke te bhAvanA jJAna AmasparzI havAthI ISTa sAdhaka che). ghaNuM bhaNavAne Agraha nathI. TUMkamAM kahevAno matalaba che ke mokSanA sAdhananuM thoDuM paNa jJAna je. AtmasparzI heya to te mokSaprApaka che jyAre bauddhika jJAna game Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa teTaluM paNa je te Atmasparza na hoya te te saMsAravRddhinuM ja kAraNa banI zake che. koI paNa dRSTinA ekAMta AgrahanA mULamAM rAgadveSanA tIvra saMskAra arthAta daSTieha che. moha eTale mUrNa, vastunA tAvika -svarUpanuM abhAna athavA viparIta bhAna. ekAMtadazana ISTasiddhinuM sAdhana banI zakatuM nathI ekAMtadaSTi para racAyeluM koI paNa darzana mohagarbhita ja che tethI te ISTasAdhaka nathI banI zakatuM. ekAMtadaSTinuM jJAna apUrNa che tethI nahi paraMtu te apUrNa jJAnane pUrNa mAne che tethI ayathArtha che, mithyA che. mithyAjJAna ajJAna che. ajJAna che tyAM meha che tethI ekAMtadarzana- niSpanna vairAgya paNa mohagarbhita ja che. jJAnagarbhita vairAgya mATe anekAMtadarzananuM AlaMbana keTaluM Avazyaka che te saMbaMdhamAM AcArya haribhadrasUrIzvarajI temanA "aSTakaprakaraNa"nA dasamAM verAgASTaka loka 4-8 mAM pharamAve che tene bhAvArtha che - AtmA eka (ja) che, AtmA nitya (ja) che. AtmAabaddha (ja) che, AtmAkSaNakSathI (ja) che, athavA AtmA asata (ja). che, evA ekAMta nizcayathI saMsAranI nirguNatAne vAraMvAra jovA "chatAM ane tenA tyAga mATe upazama ane sadAcAranuM bhAvathI sevana karavA chatAM tevA puruSane vairAgya jJAnagarbhita nahi paNa mehaMgarbhita ja hoya che. sajjJAnagarbhita vairAgya teone ja hoya che ke jeo syAdvAda nyAyanuM (anekAMtavAdanuM) AlaMbana laIne AtmAne samaSTirUpe eka paraMtu vyaSTirUpe aneka, dravyarUpe nitya paNuM paryAya rUpe kSaNika, nizcayanayathI abaddha paNuM vyavahAranayathI baddha, para: -svarUpe asat paNa svasvarUpe sat mAne che tathA saMsAradazAmAM Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 bAhya paudagalika karmanA saMbaMdhathI bhavasaMsAramAM bhaTakatA evA . pitAnA AtmAne temAMthI mukta karavA mATe vidhipUrvaka tene tyAga kare che. teone ja vairAgya jJAnagarbhita ane siddhinuM ananya sAdhana bane che" anekAMta saMskAro vaDe buddhi parikamita thAya che tyAre bauddhika jJAna Atmasparza thAya che ane vastusvarUpanuM ane kAtma yathArtha jJAna thAya che. A ja jJAna samyaphajJAna che je paraMparAe ekSaprApaka che. kare che? mi. sAhasa, rahyAM cheparivartana dArzanika visaMvAdanuM kAraNa ane tenuM nirAkaraNa A dazya jagatanI pratyakSa jaNAtI citravicitratAonA garbhamAM mULabhUta kayAM to kArya karI rahyAM che? te to kayAM che ? teonuM kArya zuM che? temane svabhAva ke che? niraMtara parivartana karI rahelI vizvanI parivartanazIlatAnI pAchaLa kyAM paribaLa kArya karI rahyAM che? jIvanuM tAtvika svarUpa zuM che? sukhane cAhaka chatAM te duHkhI kema che? tenA duHkhanuM kAraNa zuM che? te dukhathI sarvathA mukta thaI zake ke nahi? je thaI zake te tene ibraja zuM? vizvataMtra niyamita che ? je te niyamita che te tene kaI niyaMtA che ke pachI te svabhAvathI ja niyamabaddha che? A ane AvI vizvasvarUpa saMbaMdhI aneka samasyAonI talasparzI vicAraNA bhAratanA aneka mahAtmAoe karI che ane tenA phaLarUpe A dezamAM aneka darzanadhArAone prAdurbhAva thayo che. paraMtu prazna e thAya che ke eka ja vastunA svarUpa saMbaMdhI badhAM darzanamAM ekavAkayanA kema nathI ? vaLI sarva dazanakAe potapotAnA dAzaktika sibate dAkhalA-dalIla sAthe tarkabaddha zailImAM raju karyA che. anyonya zabanI zuTio paNa tarkabaddha dalIla sAthe darzAvI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya savarUpa che. ekabIjAnA dArzanika siddhAMtanuM prAmANya siddha karavA aneka vAda paNa racAyA che. hajAro varSathI A thatuM AvyuM che. paraMtu Azcarya to e thAya che ke AcArya haribhadrasUrIzvarajI jevA jUja apavAda sivAya bhAgye ja koIe pitAnA kuLakuLAgata manAtA AvatA darzananI truTio svIkArI anya dArzanika siddhAMtone svIkAra karyo hoya. sarva prANIomAM vadhumAM vadhu buddhizALI gaNAtA. manu paNa satyane oLakhI nA zake te kevI vicitratA che. satyamata niyamo eka ja hoya che jyAre asatya mato aneka hoya che. Ama che te pachI aneka matamatAntaromAMthI mAnava satyane zidhIne svIkAratA kema nathI ? uparokta praznonI vicAraNA karI A vicitra vizvanA mULabhUta ghaTaka dravya (Elementary substances) karyA che, temanuM sAmAnya temaja vizeSa svarUpa kevuM che, vaLI vastumAtranuM tathA prakAranuM parigamana kayAM kAraNothI thAya che, ityAdi sarvane AgamAM pradhAna anubhava ane anumAna pramANune AdhAra laI samyagadaSTi gImahAtmAoe samyaga nirNaya karI je vijJAna racyuM che tene jene darzana dravyAnuyoga kahe che. vaLI eka ja vastunA svarUpa saMbaMdhI dArzanika visaMvAdanuM kAraNa jaNAvI tenuM nirAkaraNa kare che te anekAMta siddhAMta jaina darzanane maulika siddhAMta che. anya sava darzane jyAre ekAMtavAdI che tyAre eka mAtra jaina darzana ja anekAMtavAdI che. jaina darzana ekAMta anekAMtavAdI nathI te. samajavuM atyaMta jarUrI che. bhinna bhinna ekAMta darzanane jene darzanane anekAMta siddhAMta pitAnI vyApaka anekAMta daSTimAM yathAyogya sthAna pradAna kare che. daSTinirapekSatA thakI nirAdhAra te. ekAMtadazanone nayasApekSatA bakSI saddhara kare che, anekAMtanI viALa suSTinAM darzana karAvI ekAMtanA saMkucita DhAMcAmAM raMdhAtI. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2. te daSTine mukta karI temAM navA prANa pUre che. ekAMtaAgrahanI pakaDamAthI mithyAtvane prApta thayelI daSTine mukta karI samyatA bakSe che. ekAMtadarzanavAdIo bhinna bhinna aneka daSTibiMduonI viSayabhUta anekAMta vastune pitAnA eka ja dakiTabiMduthI prApta thatA tene apUrNa svarUpane saMpUrNa mAne che tethI, athavA pitAnI te daSTi, ja yathArtha che tema mAnI anya sarva daSTibiMduonuM nirAkaraNa kare che tethI, athavA potAnA darzanane dRSTisApekSa nahi paraMtu daSTinirapekSa mAne che. tethI, ekAMtadarzana miyAdarzana che. ekAMtadaSTi mithyAdaSTi che. anekAMtavAdanuM svarUpa hRdayaMgama thAya nahi te jaina darzana koI paNa padArtha samajavAmAM pArAvAra muzkelIo te che ja paraMtu, tene viparItapaNe grahaNa karAI javAne Dara paNa rahe che. anekAMtane ne mAna ane tenuM khaMDana karavuM te to jANe samajyA paraMtu vAcaspati mizra zrI zaMkarasvAmI, zrI bhAskarAcArya temaja rAmAnujasvAmI jevA paMDito anekAMtanuM je svarUpa jaina darzanane abhimata nathI evuM eka kAlpanika svarUpa UbhuM karIne tenuM khaMDana kare che, tyAre te jeTaluM hAsyAspada lAge che teTaluM ja khedajanaka paNa lAge che. sarvapallI zrI rAdhAkRSNana jevA Adhunika vidvAne paNa A dazanane uparachale abhyAsa karI anekAMtavAdanuM khaMDana karyuM che te temaNe A viSaya saMbaMdhamAM inDiyana philosophI" nAmanA graMthamAM je ullekha karyo che te parathI spaSTa jaNAya che. pitAnA darzana pratinA tIvra abhinivezanuM athavA jaina darzananuM khaMDana ja karavuM che evA abhigrahapUrvaka tene abhyAsa karavAnuM A sarva phaLa che- pariNAma che. lekavyavahAra, anekAMta siddhAMtane pramANabhUta TharAve che . koI paNa daSTi pratirAgarahita mAdhyastha buddhipUrvaka abhyAsa karavAmAM Ave to jenA darzana temaja tene anekAMta siddhAMta Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa samajo bilakula agharo nathI, kAraNa ke jaina darzana vastunuM jevuM svarUpa prarUpe che tevuM ApaNuM vyAvahArika jIvanamAM anubhavamAM Ave che, tethI pUrvagraharahita buddhimAM sahaja UtarI jAya che. lakattara darzana hevA chatAM paNa te ApaNuM laukika vyavahAramAM anekAMtadazana otaprota thayeluM anubhavI zakAya che. AthI viparIta ekAMta darzane jevuM vastu-svarUpa kahe che tevuM anubhavamAM AvatuM nathI tethI buddhimAM UtaratuM nathI. lokavyavahAra vastunA svabhAvane niyAmaka nathI paraMtu vastu svabhAva lokavyavahArane niyAmaka che. ApaNA kauTuMbika, sAmAjika, Arthika, rAjakIya Adi samagra prakAranA laukika vyavahAramAM vastunA yathArtha svabhAvanuM pratibiMba paDe che. ekAMtadarzanakAre vastunuM ja svarUpa prarUpe che tenI viruddha vyavahAra cAle che tethI vyavahAra nahi paraMtu ekAMtadarzana prarUpita vastusvarUpa ayathArtha kare che. ekAMta kSaNivAdI kahe che ke vastumAtra kSaNajIvI che. te utpanna thAya che ane bIjI ja kSaNe te nAza pAme che. A kSaNikavAdanuM nirAkaraNa karanAra pratyabhijJAnanI pramANutAnI svIkRti vyavahAramAM hara paLa spaSTa jaNAya che. ekAMta nityavAdane paNa vyavahAra gaNakArato nathI. ekAMta nityavAdanI mAnyatA mujaba vastu jyAM, jevI ane jevaDI che te harahaMmeza tyAM, tevI ane tevaDI ja rahevI joIe. vAstumAM koI paNa prakAre bheda (change) na thavo joIe. A vAda mujaba dadI sAje na thAya, sAje dadI na thAya, sukhI duHkhI na thAya ane du:khI sukhI na thAya. saMsArI mukta na thAya. AvuM keNa mAne che ? are A vAdanA himAyatIo paNa dardI AvatA vidanI davA levA * bhUtakALamAM joyelI vastu ane vartamAnamAM tamArI samakSa upasthita thatI varatu ekanI eka ja che (temaja eka jevI che) tevo nizcaya jenAthI thAya che te pratyabhijJAna che. FOT F Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAreha- guccha 2 jAya che. eka sAmAnya udAharaNathI beu ekAMtavAdanI apramANikatA siddha karIe. paradezamAM bhaNagaNune ATha varSe ghera AvatA dIkarA surezane bheTI paDatAM mA beTAne kahe che, "Ava beTA sureza ! tuM keTaluM badhuM badalAI gayo che ? oLakhAya tevo paNa nathI rahyo." atre ATha varSanA gALA pachI ghare AvelAne "A ja mAro beTe che je ATha varSa pUrve paradeza gayela che tema mAnIne ja tenA beTAne "Ava beTA sureza" kahI mAtA AvakAre che te ja ekAMta kSaNikavAdane asiddha kare che. ane je dIkaro ATha varSanA gALAmAM oLakhAya tevo rahyo nathI arthAta temAM AmUla parivartana thayuM hovA chatAM paNa te ja tene dIkare che temAM mAne lezamAtra zaMkA thatI nathI te ja ekAMta niyavAdane asiddha kare che. ekAMta kSaNavAda ke ekAMta nityavAdanI jema sarva ekAMta mate buddhimAM nathI UtaratA ke nathI vyavahAramAM anubhavAtA. ' je darzana pratipAdita vastu svarUpa lekavyavahAramAM anubhavAtuM nathI te dazana yathArtha che, kAraNa ke te tarkazuddha anumAna para racAyuM nathI. anumAna taka pUrvaka thAya che. taka pratyabhijJAnapUrvaka thAya che ane pratyabhijJAnane AdhAra smRti che. smRti dhAraNanI ja hoya che ane te dhAraNA lekavyavahAramAM anubhavAtA padArtho(bhAvAtmaka yA dravyAtmaka)nI ja thAya che. AthI darzanadhArAnuM "ugamasthAna lokavyavahAra che. tethI koI paNa darzana vyavahArane apalApa kare to tenI pramANikatA prati zaMkA thAya temAM Azcarya pAmavA jevuM nathI. ApaNA vyAvahArika jIvanamAM anekAMtasiddhAMtane svIkAra kevI rIte aMtabhUta thayuM che tenI vicAraNA karIe te ( pUrva dvimukhI sikkAnI upamAe tattvanuM vaita svarUpa - je anekAMtanuM hArda che - samajavA prayatna karIe. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa tattva anutpanna avinAzI che ApaNI dRSTimaryAdAmAMthI kAI paTTA dUra thatAM ApaNe tene naza mAnI laIe chIe ane ApaNI dRSTimaryAdAmAM navIna vastu upathita thatAM tenI utpatti mAnI laIe chIe. paraMtu sUkSma vicAraNA niNaeNya kare che ke vastutaH padArthanA nAza nathI temaja avastunI utpatti paNa nathI, arthAt sadbhAvanA vaMdhyAputravat atyaMtAbhAva thatA nathI temaja va"dhyAputravat atyaMtAbhAvamAMthI. sadbhAva nIpajatA nathI. utpatti ane nAza jaNAya che te sa mAtra rUpAMtarA ja che. bhAvanA kadASi mULathI abhAva thatA nathI paraMtu abhAva kAI anya bhAvapUrvaka ja thAya che, jema ke mATInA piDAkArane nAza dhaDAnI utpattipUrvaka thAya che. tevI ja rIte dhaDAnI utpatti arthAt ghaTabhAva mATInA piMDAkAranA nAzapUrvaka ja thAya che, bhAva anyanA abhAvapUrvaka ja thAya che. jo Ama na mAnatAM mATI vinA ghaDAnI utpatti mAnIe te tA asanI utpatti mAnavI paDe ane mATInA piDAkAranA nAza thAya chatAM ghaTAdanI utpatti na mAnIe te sattA nAza mAnavA paDe, sattnA nAza nathI ane asI utpatti nathI.' nyAyanA A siddhAMtanA apalApa ghaTatA nathI. vizvamAM kAI eka paramANu paNa navA UpajatA nathI ke jeTalA che temAMthI ekanA paNa nAza kadApi thatA nathI. tevI ja rIte jagatamAM eka paNa jIva navA UpajatA nathI ane jeTalA che temAMthI ekanA paNa nAza thatA nathI. jagatamAM mULabhUta dravyonI sa MkhyA acaLa (constant) che. temAM ekanI paNu ddhati cA vRddhi ghaTatI nathI. Adhunika vijJAna A siddhAMta tenA dhanajharvezana laeNA (conservation law) dvArA svIkAre che. vastunI anAdi anaMtatA arthAt vastunuM anutpannapaNuM temaja tenuM avinAzIpaNuM svIkAryA vinA kAI paNu darzana yA vijJAna potAnuM mALakhuM UbhuM karI Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAroha - gucha de zakatuM nathI. Adhunika vijJAnanI koI paNa zAkhAnA siddhAMta ane sUtromAM A siddhAMta aMtabhUta thayo hoya ja che. lekavyavahAramAM anekAMtanI svIkRti " ApaNuM sAMsArika vyavahAramAM ane kAMtavAdanI svIkRti samAyelI che paraMtu ApaNane tenuM bhAna nathI. lekamAM kahevata che ke AtmA amara che." bIjI kahevata che "nAma tene nAza che." AtmA paNa kaI vastunuM nAma che tethI A bIjI kahevata mujaba AtmA nAmanI vastu paNa nAzavaMta Thare che. A rIte A beu kahevAnuM vidhAna paraspara virodhI hovA chatAM paNa ApaNe bhAge ja A kahevatAnI yathArthatAmAM vAMdho uThAvIe chIe. "AtmA. amara che' tyAM amara eTale avinAzI, zAzvata, nitya dhruva ane. nAzavaMta eTale anitya, vinAzI, adhruva. Ama eka kahevata AtmAne nitya kahe che ane bIjI tene anitya kahe che. Ama chatAM paNa ApaNane A kahevatomAM visaMvAda zA mATe nathI. jaNAto? saheja UMDA vicAra karatAM jaNAze ke AvAM paraspara virodhI vidhAna keI eka ja daSTibiMdupUrvaka te ghaTI nA zake, 'AnI pAchaLa be virodhI daSTibiMduonI apekSA kAma karI rahI hovI joIe. jevI rIte sikkAnI parasparavirodhI dizAbhimukha be bAjuonuM koI paNa dake.biM thI nihALatAM darzana thaI zakatuM nathI paraMtu te beu pAsAMonuM darzana karavA paraspara viruddha dizAbhimukha krama pUrvaka be dakebio parathI sikkAnuM darzana karavuM paDe che. tevI ja rIte vastune "nitya" ane "anitya" evA be virodhI dharmonuM koI eka nayanI apekSAe vidhAna thaI zakatuM paraMtu te virodhI dharmonuM paraspara virodhI be nayanI kramika apekSApUrvaka ja thaI zake che. tethI ApaNe e vicAravAnuM che ke Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa 71 AtmAne nitya kahenAra kayA naya che ane tene anitya kahenAra karyA naya che. drabyArthika nayanI abhedya dRSTi 2 A pUrve ApaNe joI gayAM chIe ke jenu astitva che tene sathA mULathI atyaMtAbhAva thatA nathI ane sa thA atyaMtAbhAvarUpa avastumAMthI vastu utpanna thatI nathI. jene ApaNe utpatti ane nAza athavA vyaya kahIe chIe te tattvataH tA mAtra rUpAMtara yAne arthAntara ja che. vastu pAtAnI eka avasthAne tyAga karI navIna avasthA dhAraNa kare che tene rUpAMttara athavA arthAntara kahevAya che. AvI rIte rUpAMtara karatI vastu kALakrame je bhinna bhinna avasthAe yAne pariNAme dhAraNa kare che tene jaina paribhASAmAM paryAyA kahevAya che. -- ku MbhakAra mATIdravya laI tene 1 pIDA batAve che, pachI tene yAka para caDhAvI prathama te pIMDAne sthAlI (thALa, rakAkhI ) jevA AkAra Ape che, pachI tene keASa (UMDI vATakI) jevA AkAra Ape che. ema uttarAttara mATImAMthI piMDe, sthAsa, keSa kuzalAdi ane aMte dhaDe banAve che. A pIMDa sthAlI, kASa, dhaDA Adi sa mATIdracnI ja bhinna bhinna AkRtio che. te sava mATIsvarUpa ja che. mATI ane paMDAdi bhinna bhinna vastu nathI, te sarva mATInI ja bhinna bhinna AkRtio athavA avasthAA che. mATInA + + te sa` paryAyA che. jenI dRSTi mATImAM ja khUMpelI che tenI dRSTamAM mATI je piMDa, sthAlI Adi paryAyo dhAraNa kare che te paryAya AvatA ja nathI. tenI dRSTimAM tA piMDAdi sarva paryAya.bhAM mAtra mATInAM ja darzIta thAya che. eka mATIdravyamAM je rUpAMtara thAya che tene A daSTi rUpAMtarasvarUpe khetI ja nathI, tenI dRSTimAM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 te eka mATIdavya ja Ave che. "AmA amara che" kahenAranI paNa A ja daSTi che. anAdikAlIna nigoda avasthAmAMthI vyavahArarAzimAM AvI jIva A saMsAramAM bhinna bhinna gati, jAti Adi paryAmAM bhramaNa kare che. aneka prakAranA bhinna bhinna tiryaMca paryAyamAM paribhramaNa karatAM karatAM kadAca manuSya thAya, manuSya maTIne devagati paNa prApta kare che, devaparyAya tyajI te ja jIva pharI manuSya paNa thAya athavA pazu, pakSI, magara, maracha ane kadAca e kendriya jAtimAM pRthvI, vanaspati Adi sthAvarakAyapaNuM paNa prApta kare ane AvI rIte bhramaNa karatAM karatAM nAraka paNa bane che. AvI rIte anaMtAnaMta paryAyone prApta karavA thakI bhavya chava siddha paNa thaI jAya che ane tenA sAMsArika paryAne aMta Ave che. je nayanA AlaMbane vaktA AtmAne amara, avinAzI, zAzvata, dhruva Adi kahe che te nayanI daSTimAM chava. nigodathI laI siddha thatAM sudhI je bhinna bhina paryAya dhAraNu kare che te paryAye A dRSTimAM AvatA ja nathI. eka chavadravya kALakramathI je arthAntaro prApta kare che. tene A daSTi arthAntara svarUpe jotI ja nathI. A daSTi te kahe che: "arthAntara che ja kyAM ? zuM te javane keAI guNa nAza pAme che? nAzanI to vAta ja javA de. tenA guNamAM eka aMzanI paNa hAni cA vRddhi kadApi thatI nathI. vaLI te pradezadaLamAMthI eka pradezanI paNa kadApi hAni yA vRddhi thatI nathI. Ama che to pachI arthAntara kayAMthI AvyuM ? bheda kayAM thayo ? te jIvanA svarUpamAM vizeSatA kayAM AvI ? vinAzano te savAla ja upasthita nathI thatA. tamo mAne che te paryAyavizo te mArI draSTimAM AvatA ja nathI to huM tene kema mAnI zArI daSTimAM te eka, nirvikalama (akhaMDa, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa 73 abhedasvarUpa) nitya, zAzvata jIvakavya ja jaNAya che. A ja vastu che. je potAnA eka akhaMDa svarUpamAM haMmezAM avasthita che te ja tAtvika vastu che, te ja satya che. tame mAno che te paryAye ke je pUrve hatA nahi ane je uttarakALamAM paNa nathI te vartamAnamAM AvyA kyAMthI? AvI asat vastune manAya ja kema? AvI rIte je nava vastune akhaMDa, abheda, avizeSita potAnA sAmAnya eka rUpamAM sadA avasthita nitya arthAta avinAzI mAne che tene kavyArthika athavA dvavyAstika naya kahevAya che. kavyArthika naya abheda dRSTi che, kAraNa ke dravya je bhinna bhinna paryAyabhedane prApta karavA thakI niraMtara kALamAM nirgamana kare che te paryAye A dRSTimAM upalabdha thatA ja nathI. A naya dravyane ja sata mAne che ane paryAyane asat mAne che. paryAyArthika nayanI bhedadaSTi "nAma teno nAza che" kahenAranI daSTinuM have vizleSaNa karIe dravya kALakrame je bhinna bhinna paryAyane dhAraNa kare che te paryAyAmAM ja A nayanI daSTi khUMpI gaI che. te bhinna bhinna paryAne je dhAraNa kare che te, athavA te bhinna bhinna paryAya jenA thAya che te, athavA te bhinna bhinna paryAyamAM anugata je sAmAnya vastu che te dravya A daSTimAM upalabdha thatuM ja nathI. tenI daSTimAM te pratikSaNa utpanna thatA ane anaMtara samaye nAza pAmatA mAtra paryAye ja upalabdha thAya che. paryAya-paryAyamAM tene mAtra bheda ja jaNAya che, pratyeka paryAya tene vizeSa svarUpamAM ja jaNAya che. AthI tenI daSTimAM vastumAtra kSaNakSayI yAne nAzavaMta che. A sarva paryAyomAM anugata dravya nAmanI koI nitya ane sAmAnya vastu A nayamAM upalabdha thatI nathI tethI te mAne kema? AthI te dravyane asat mAne che. A naya te kahe che, "dravya nAmanI koI For Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 * nitya vastu che ja nahi. zuM manuSya nitya che ? deva amara che? vizvamAM kaMI vastu nitya che te te! kahe ? vaLI bhinna bhinna temaja anyonya vilakSaNa paryAyAmAM tamAne ekarUpatA jaNAya che, temAM tameAne kAI sAmAnya tattva jaNAya che. paraMtu huM pUchuM chuM ke manuSya ane pASANu( pRthvIkALatA jIva )mAM tamAne ekarUpatA jAya che? zuM deva ane dAnavamAM ekarUpatA che? deva, dAnava, manuSya, magara, maccha, pRthvI, pANI, vAyu, agni AdimAM sAmAnyapazuM kayAM che? mArI daSTimAM tA pratikSaNu utpanna thatI ane ana tara samaye nAza pAmatI vastu ja jaNAya che. vastumAtra vinAzI che, pratyeka kSaNu vilakSaNa che. bhinna bhinna aneka vizeSa ja che. AvI kSaNika vastu ja sat che. dravya jevI kAI sAmAnya ane nitya vastu che ja nahi. dravya asat che. AvI rIte je naya vastune kSaNika, aneka vizeSarUpa mAne che te paryAyArthika naya che, paryAyArthika bhedadaSTi che kAraNa ke te paryAyAmAM anugata abheda dravyatattvane mAnatA nathI. AvI rIte ekanI eka vastu jaina sAhitya samArAha - 7 3 - dravyArthika nayA pekSAe nitya che ane paryAyArthika nayApekSAe anitya che. . dravyArthika nayApekSa e eka che ane paryAyArthika nayApekSAe aneka che. dravyArthika nayApekSAe sAmAnya che ane paryAyarthika naya.pekSA e vizeSa che. vyArthika nayApekSAe abheda (nirvikalpa) che ane paryAyArthika nayApekSA e bhedarUpa (savikalpa) che, '',, dravyArthika nayApekSAe avinAzI che ane paryAyArthika nayApekSAe vinAzI che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7pa anekAMtadazananuM sAmAnya svarUpa dravyArthika nayApekSAe anAdi, anaMta che ane paryAyArthika nayApekSAe sAdi sAMta che. dravyArthika nayApekSAe paryAya asata che ane paryAyArthika nayApekSAe dravya asat che. - uparokta be to bheda ane abheda dRSTine eka prakAra che. A bhedAda daSTine bIjo agatyane prakAra paNa lekaprasiddha kahevatamAM ja chupAyele paDyo che tene have zodhI kADhIe. saMgrahanayanI abheda daSTi manuSya eka svAthI prANI che. puruSano svabhAva bhamarA jevo che. strInuM caritra deva paNa kaLI zakatA nathI. A lokika vyavahAra prasiddha uktiomAM rekhAMkita zabdone ekavacanamAM prayoga zA mATe karIe chIe ? zuM te te zabda koI eka vyaktivizeSa vAcaka che? te te ukti koI vyaktivizeSanuM ja lakSaNa darzAve che ? nA, tema tema nathI. vyAkaraNazAstramAM A zabdone sAmAnya nAma kahevAya che, kAraNa ke te te zabda pitapotAnI jAtinI sarva vyaktiono arthAta te te zabdanA vAcya artha mAtrane saMgraha karI - anekanuM ekIkaraNa karI te anekanA samUhane eka sAmAnya nAmathI saMbodhe che. vyAkaraNa bhASAnuM vijJAna che, paraMtu bhASAnI racanA vyAkaraNa zAstranA siddhAMtanuM AlaMbana laIne nathI thaI. paraMtu bhASAnA AdhAre vyAkaraNa racAya che. vyAkaraNazAstrane mUlAdhAra te lekavyavahAramAM sAhajika vikAsa pAmelI bhASA che. bhASAnI racanApaMDito nathI karatA. abudha janenA parasparanA vyavahAra mAMthI ApoApa bhASA racAya che ane temanA sAmAjika vikAsanI sAthe sAthe bhASA paNa vikAsa pAme che. anyonya saMparkarahita. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 jaina sAhitya samAroha - guracha 2 bhinna bhinna dezomAM alaga alaga praja vase che tethI aneka bhASAone vikAsa thayo che. bhASAonI anektA chatAM te pratyeka bhASAmAMthI utpanna thatA vyAkaraNazAstronI samAnatAmAM karyuM kAraNa che? A samAnatA Akasmika to mAnI na zakAya. AnI pAchaLanuM rahasya to eka ja che ke bhASAnI racanA darzanazAstranA bilakula .ajANa evA abudha janoe karI hovA chatAM paNa te naisargika padArthone anusaratI hoya che. AthI lokabhASAmAM aMtabhUta thayelA siddhAMtanuM vizleSaNa karanAra vyAkaraNazAstra jyAre anekanA saMgrahane eka sAmAnya nAmathI ekavacanamAM saMbodhe che tyAre te saMbodhana je daSTinuM AlaMbana le che te laukika vyavahAramAM pratiSThA pAmelI yathArtha daSTi che ane te ja saMgrahanIya che. eka ja kALamAM avasthita bhinna bhinna dezamAM kSetramAM)* :2helA padArthomAM rahelA anya vyavacchedaka asAdhAraNa yAne vizeSa guNadharmo jenI daSTimAM AvatA ja nathI paraMtu te sarvamAM abheda yAne ekatvabuddhi upanna karanAra te savamAM rahelA sAmAnya guNadharmo ja jenI dRSTimAM upalabdha thAya che te abheda daSTi saMgrahAya che. saMgrahanaya vastusAmAnyane ja jue che. tenI - dRSTie sAmAnya ja sat che. saMgrahanaya vizeSane asat kahe che, kAraNa ke vastuvastumAM bhedabuddhi utpanna karanAra te te vastumAM rahelA asAdhAraNa yAne vizeSa guNadharmo. saMgrahanayamAM upalabdha thatA ja nathI. vyavahAranayanI bhedadaSTi saMgrahanaya kahe che, 'jIva eka che." jIvanuM lakSaNa cetanA che. * sAmAnya rIte vastunuM kSetra eTale te vastu avagAhita kSetra yAne -AkAzakhaMDa levAmAM Ave che paraMtu taravata: vastunuM pradezadaLa tenuM kSetra che ane vastune deza kahetAM tenuM pradezadaLa samajavAnuM che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa athavA upayoga jIvanuM lakSaNa che. AthI upayoga athavA cetanAlakSaNathI lakSita je eka padArtha che tene ja saMbodhIne saMgrahAya. kahe che, "jIva eka che, jIva chavamAM tene koI bheda jaNAtuM nathI. A nayane virodhI vyavahAranaya che. bheda ane vyavahArane eka ja artha che. vyavahAra kare eTale bheda karo. jyAre daSTi bhedagAmI. bane che tyAre te sarva jIvone eka rUpe na jotAM temAM rahelI vizeSatAone nihALI kahe che, "jIva be che, kAraNa ke tenI daSTimAM saMsArI ane siddha evA be prakAranA jIvo jaNAya che. bhedagAmI. vyahAranaya jema jema chavajIvamAM rahelI vadhu ne vadhu vizeSatAonA darzana kare che tema tema saMgrahanayagrahIta eka ja rAzinA bhedonI saMkhyAmAM vadhAro thato jAya che jema ke zuddhAzuddha apekSAe "jIva be che': saMsArI ane siddha. kAyApekSAe "jIva traNa che": sthAvarakAya, trasakAya ane akAya(siddha). vedApekSAe "jIva cAra che' : puruSavedI, strIvedI, napuMsakavedI ane avedI. gatyApekSAe "jIva pAMca che" manuSya, tiryaMca, deva, nAraka ane gatyAtIta. jAtinI apekSAe "jIva cha che ? e kendriya, be-Indriya, 2-inidraya, caurendriya, paMcendriya ane indriyAtIta. AvI rIte vyavahAranayanI bhedadaSTi jema jema vadhu ne vadhu sUma banatI jAya che tema tema vizeSarUpI zastra vaDe saMgrahAya prahIta ekanI eka jIvavastunA te vadhu ne vadhu bheda, prabheda karatI jAya che ane aMtima stare - parama vyavahAranayanI dRSTimAM jeTalA jIve che teTalA arthAt madhyama anaMtAnaMta saMkhyA pramANe bhedya Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 -eka jIvarAzimAM prApta kare che. vyavahAranaya vastuvizeSane ja grahaNa kare che. tenI dRSTimAM sAmAnya avastu che. - lokavyavahAra paNa saMgraha ane vyavahAra A beu nayone jANatAM-ajANatAM svIkAra kare che te nimna udAharaNathI joI zakAya che : tame karI levA nIkaLyA. kerIvALAnI TopalImAM be-cAra moTAM phaLa joI tevAM moTAM phaLa levAnI zarate bhAva nakakI karyo, kerIvALA tamArI thelImAM kerI mUkatA jAya che. paraMtu pachI pachInuM phaLa kadamAM nAnuM nAnuM thatuM jAya che. tame virodha karo cho tyAre te kahe che, zeTha, pAMce AMgaLIo ochI sarakhI hoya che ? temAM ogaNIsavisano pharaka te heya ja ne ?' atre kerIvALAe vyavahAranayanuM AlaMbana laI ekavacanAH sAmAnya nAma "AMgaLI" zabdanA vAcyArthInA pAMca bheda karyA. jenI saMkhyA pAMca che, jenuM kSetra paNa bhinna bhinna che, jenI laMbAI paNa ekasarakhI nathI ane vaLI te pratyekane aMgUThA, tarjanI, madhyamikA, anAmikA ane TacalI evAM pAMca bhinna bhinna nAme che; AvI rIte pratyeka AMgaLI pitApitAnI vizeSatAone laIne aneka che te sarvane eka kema kahevAya ? AvI vyavahAranayanI bhedadaSTi che. AthI viruddha lokamAM kahevata che, "AMgaLI-AMgaLImAM bheda kyAM che? game te kApa, lehI te badhImAMthI ekasarakhuM lAla ja nIkaLaze. A saMgrahanayano mata che. tenI dRSTimAM sarva AMgaLI lAla lahImaya che tethI badhI ekarUpa che. ekavacanamAM "AMgaLI " evA sAmAnya nAmanA vadhyArthamAM anekatA kevI rIte ghaTe? saMgrahanayane viSaya * eka" che. vyavahArane viSaya "saMkhyA" che tethI eka saMkhyA nathI. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa sAmAnya-vizeSAtmaka vastu ane anekAMta siddhAMta bhAratavarSamAM temaja pazcimamAM vikaselI bhinna bhinna darzanadhArAomAM je visaMvAdo che teno talasparzI abhyAsa karatAM jaNAze ke temAMnA moTA bhAganA visaMvAdonA mULamAM sAmAnya ane vizeSa - Universal & Particular- nA svarUpa saMbaMdhamAM gerasamaja yA viparIta samaja ja kAraNabhUta che. AthI vastunA sAmAnya-vizeSAtmaka daita svarUpane spaSTa khyAla Apa jarUrI che, kAraNa ke vastunuM je daita svarUpa che te ja anekAMta siddhAMtanuM hAI che. " vastumAtra be sattArUpa che athavA kahe sattAnA be bheda cheH eka che sAmAnya sattA ane bIjI che svarUpa sattA yA vizeSa sattA. sAmAnya sattA vastu sAmAnyane siddha kare che ane vizeSa sattA vastuvizeSane siddha kare che. "vastu che " eTaluM ja kahevAthI vastunuM saMpUrNa darzana thaI zakatuM nathI, kAraNa ke "vastu che " eTaluM ja nahi paraMtu "vastu kaMIka che, te jIva che yA ajIva che." "vastu kaMIka che' temAM "e" vastunI sAmAnya sattAne sUcave che jyAre "kaMIka" te vastunI svarUpa yAne vizeSa sattAne sUcave che. dravyamAtramAM be prakAranA guNe che : eka che sAmAnya guNa ane bIjA che vizeSa guNa, astitva. dravyatva, pradeza-Adi sAmAnya * guNe che, kAraNa ke te guNe dravyamAtramAM prApta thAya che. jJAna, darzana, varNa, gaMdha Adi vizeSa guNa che, kAraNa ke te te guNe sarva dramAM prApta thatA nathI paraMtu dravyavizeSamAM ja prApta thAya che. vatuvastumAM anuvRtti pratyayamAM (sadazatAnuM jJAna thAya che temAM) hetu vastunA sAmAnya guNo che athavA anekamAM ekatvanI pratIti thAya che temAM kAraNabhUta te anekamAM rahelA sAmAnya guNa che; ane vastu-vastumAM vyAvRtti pratyayamAM (vastRvastumAM bhedanI pratIti Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - gucacha 2 thAya che temAM) hetu vastunA vizeSa guNe che athavA ekamAM anekatAno bodha thAya che temAM kAraNabhUta te ane kemAM rahela paraspara vyavacchedaka-bhedaka asAdhAraNa yAne vizeSa guNe che. je vastumAM vizeSa guNe na mAnatAM mAtra sAmAnya guNe ja mAnIe to arthAt sAmAnya sattA mAtrane ja mAnIe te vastumAtra ekarUpa thaI jAya. sarva vastumAM mAtra "che, che, ane che" te mAtra asti pratyaya thAya. "A vastu te nathI" e "nAsti" pratyaya to thAya ja nahi, kAraNa ke koI paNa vastumAM nAstitva te vastuthI bhinna anya vastunI apekSAe ja ghaTI zake. paraMtu vizvamAM eka ja vastu hoya te temAM nAstitvabhAva prApta thAya ja nahi. paraMtu A "jIva che, ajIva nathI,' "ta magana che, chagana nathI', evo asti sAthe nAsti pratyaya paNa thAya che tethI vastumAM svarUpa sattAnI siddhi thAya che. vaLI je vastumAM mAtra vizeSa sattA mAnIe ane sAmAnya sattA na mAnIe to pratyeka vastu ekabIjAthI bilakula bhinna thatI jeTalI vastu che teTalI svataMtra ewAI (units) prApta thaze. anekane lAgu paDe tevA koI niyamo yA siddhAMta prApta thAya ja nahi. pratyeka vastunuM bilakula bhinna vijJAna prApta thAya. aneka vastuone paraspara sAMkaLI letA keI niyama ke siddhAMta azakaya bane. paraMtu ApaNe Aje nyAya, gaNita, padArthavijJAna Adi vijJAnanI racanA karI zakayA chIe, kAraNa ke vastuvastumAM paNa koI apekSAe samAnatA che jethI aneka sadaza vastuone eka niyamAdhIna banAvI sUtra(formula)mAM gUMthI zakIe chIe. - arita pratyaya eTale je jJAna varatumAM astitva guNanI siddhimAM hetu bane che te jJAna. "vastu che" A pramANe jJAna thavAthI vastumAM asti-- tva guNanI siddhi thAya che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta zananuM sAmAnya vaLI vyAkaraNazAstramAM sAmAnya nAma ghaTe nahi, badhAM ja vizeSanAmo ja prApta thAya. paraMtu A ApaNuM anubhavanI viruddha che tethI vastu vastumAM sAmAnya guNe paNa prApta thAya che. AthI vastu sAmAnya-vizeSAtmaka tasvarUpa siddha thAya che. vastu sAmAnyavizeSa ubhayAtmaka hovA chatAM paNa sAmAnya ane vizeSa be ekAMti bhinna nathI. sAmAnya ane vizeSa evA be judA judA padArtha nathI. te beumAM pradezabheda nathI. nigna udAharaNathI A siddha thaI zake che. je sAmAnyathI dravya che te vizeSathI chavadravya che. vaLI je sAmAnyathI jIva che te vizeSathI saMsArI che. je sAmAnyathI. saMsArI che te vizeSathI paMcendriya che. je sAmAnyathI paMcendriya che te vizeSathI manuSya che. je sAmAnyathI manuSya che te vizeSathI puruSa che. je sAmAnyathI puruSa che te vizeSathI maganalAla che. atre spaSTa jaNAya che ke sAmAnya ane vizeSamAM bheda nathI. je maganalAla che te ja saMsArI-paMcendriya-manuSya-puruSa-chavadravya che. atre dravya jIva-saMsArI-paMcendriya-manuSya-puruSa ane maganalAlanI sAmAnyavizeSanI je zreNI che temAM dravya sarvavyApaka che, kAraNa ke temAM nIcenAM sarva sthAne vyApe cheH " dravya" uparanI zreNImAM prathama sthAne che. tenI upara koI vadhu vyApaka sthAna nathI tethI " dravya" aTo para sAmAnya che ane "maganalAla" je aMtima sthAne che ane te uparanAM badhAM ja sthAnamAM vyApe che tethI, maganalAla' paravizeSa che. A be aMtima sthAna sivAya sarva madhyama sthAne sAmAnya paNa che ane vizeSa paNa che, kAraNa ke te te sthAne tenI uparanA sthAnanI apekSAe sAmAnya che ane anya apekSAe vizeSa paNa che. AthI ja sAmAnyamAM vizeSa vAsa hevAthI te padArthane vastu kahI che arthAt sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka padArthane "vastu' kahevAya che, at Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAroha- guccha 2 saMgrahanaya vastumAM rahelI mAtra sAmAnya sattAne ja jue che. tenuM lakSa vastumAM rahelI vizeSa sattA para te jatuM ja nathI, ane jatuM nathI kAraNa ke vizeSane grAhaka te saMgrahano virodhI vyavahAranaya che. koI eka kALe je eka nayapUrvaka vastu svarUpa jaNAya che te ja kALe tenA virodhI nayanuM AlaMbana laI zakAtuM nathI. AthI ja saMgrahanaya kahe che ke "sAmAnya ja che, kAraNa ke hu te mAtra sAmAnya sattAne ja nihALuM chuM. vizeSa to vaMdhyAputravata avastu che. jenI upaladhi ja nathI thatI tene manAya ja kema ?" vyavahAranaya virodha kare che tyAre saMgrahanaya kahe che, tuM jene mAne che te vizeSa sAmAnyathI bhinna che ke abhinna je tuM kahetA hoya ke vizeSa sAmAnyathI bhinna che to te te vaMdhyAputravata avastu ja che, kAraNa ke sAmAnya rahita koI vastu saMbhavatI ja nathI. ane jo tuM ema kahetA hoya ke vizeSa sAmAnyathI abhinna che te pachI tuM kahe che te vizeSa sAmAnya ja che, kAraNa ke je jenAthI abhinna hoya te te rUpa ja hoya. AthI ja mAro nizcaya che ke sAmAnya ja che. vizeSa avastu che." have vizeSane grAhaka vyavahAranaya kahe che, "vizeSathI atirikta sAmAnya jevI koI vastu che ja nahi, kAraNa ke sAmAnyanI upalabdhi kadApi thatI ja nathI. jJAnamAM je upalabdha thAya che te vizeSa ja che ane saMsArane samagra vyavahAra vizeSathI ja cAle che. tuM kahe che ke tene jIva sAmAnyanI ja upalabdhi thAya che, paraMtu te tAre bhrama che. tane jenI upalabdhi thAya che te, kAM to saMsArI manuSya, deva tiryaMca, nAraka yA siddhAtmA che. A sarva vizeSa ja che." ATalAthI saMgrahanaya tenI jIda choDatA nathI tyAre vyavahAranaya saMgraha karelI dalIla ja tenA mAthe mAratAM kahe che, "tuM jene mAne che te sAmAnya vizeSathI bhinna che ke abhina? je tuM kahe ke Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa sAmAnya vizeSathI bhinna che te te vaMdhyAputravata avastu ja che, kAraNa ke vizeSa rahita kaI vAtu saMbhavatI nathI. ane je tuM sAmAnyane vizeSathI abhina mAne to te vizeSa ja che, kAraNa ke je jenAthI abhinna hoya te tarUpa ja hoya. AthI mAre nizcaya che ke vizeSa ja che. sAmAnya kharazaMgavata avastu ja che." AvI rIte jyAre beu naya paraspara TakarAya che ane je asAdhya visaMvAda Ubho thAya che tyAre anekAMtavidyAne jANakAra syAdvAdI vacamAM paDI samAdhAna karAve che, "he vAdIo, tamo khoTA jhagaDe cho. tame beu tamArI dRSTie sAcA cho paratuM ekabIjAnI daSTie khoTA che. saMgrahAye varatune sAmAnya mAtra kahI che te tenA abheda daSTibiMduthI kahI che, tethI tene mata tenI daSTithI sAco che paraMtu te nirapekSapaNe sAco nathI. AvI ja rIte vyavahAranaye vastumAtrane vizeSa kahI che te tenI bhedadaSTithI kahI che tethI teno mata tenI dRSTithI sAce che paraMtu te nirapekSapaNe sAco nathI. AthI tamArA vidhAna pUrve "syAHpadano prayoga kare jethI sarva visa vAda ja maTI jAya. "syA" eTale "keI eka apekSAe" athavA "koI eka nayanI apekSAe." A ja arthamAM svAdanA badale "kathaMcit "padane paNa prayoga thAya che. je koI paNa naya pitAnA abhiprAyane nirapekSabhAve kahe to te durnaya banI jAya che. AthI ja anekAMtavAdI potAne koI paNa ekAMta mata syAdavAdapUrvaka ja kahe che. jo ke vyavahAramAM A padano prayoga te haMmezAM karatuM nathI paraMtu tene asaMdigdhapaNe svIkAre te che ja. AvI rIte parasparavirodhI nayanA vidhAnamAM utpanna thatA visaMvAdane syAdvAda dUra karI saMvAdanI sthApanA kare che. je kAraNathI vastu sAmAnya-vizeSarUpa siddha thAya che te ja kAraNathI te dravya-paryAyamaya paNa siddha thAya che, kAraNa ke dravya Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha che. sAmAnya che ane paryAya vizeSa che. vaLI jema sAmAnyanI upalabdhi tenA koI ne koI vizeSamAM ja thAya che tema dravyanI upalabdhi paNa tinA keI ne koI paryAyamAM ja thAya che. ane jema sAmAnya rahita vizeSa nathI ane vizeSa rahita sAmAnya nathI tema dravya paryAya rahita ane paryAya dravya rahita kadApi prApta thAya nahi. TUMkamAM sAmAnya sattA ane vizeSa sattA tAdAbhyasvarUpa che arthAta ekAtmaka che. te be pRthapha pRthapha vastu nathI. ekabIjAnI abhivyaMjaka che. koI paNa eka bIjA vinA rahI zake nahi. AvI ja rIte eka ane aneka, nitya ane anitya, bheda ane abheda, sadaza ane visadaza, tat. ane atata yAne taddabhAva ane atabhAva, anvaya ane vyatireka, sata ane asata, pariNamI ane apariNAmI, nivikalpa ane savikalpa ityAdi paraspara virodhI ane dharmayugalamaya jANe vastu guzkita thaI rahI che. A ja anekAMta siddhAMtanuM hArda che. anekAMtamAM "aMta"ne artha dharma che. AthI sAmAnya rIte kahevAya che ke vastu anaMta dharmAtmaka che. A anekAMta siddhAnta che. paraMtu Ama mAnIe te vastumAM aneka guNadharmo jevA ke satva, raja ane tama mAne te ekAMtadarzana paNa anekAMtadarzana banI jAya. AthI anekAMtasiddhAntanuM vidhAna cheH parasparavirodhI evA aneka dharmayugalamaya vastu che." vadhu spaSTatApUrvaka kahetAM parasparavirodhI aneka nanI apekSApUrvaka vastumAM parasparavirodhI aneka dharmayugalanuM vyavasthApana kare che te anekAMta siddhAnta che." aMte AcArya sattama zrI jinabhadragaNikSamAzramaNa-racita zrI jinazAsananA Agama-takasAhityanA ratana samAna zrI vizeSAvazyakabhANanI 3ramI gAthAmAM sAmAnyanuM je mArmika svarUpa ApyuM che tene ulekha karI sAmAnyanA be bhedanuM svarUpa-kathana karIzuM. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa eka nicca niravayamakkiyaM savvagaM ca sAmanna / nissAmannattAo, nasthi viseso khapuppha ca // arthAta eka, nitya, niravayava arthAta nirvikalpa, akriya ane sarvagata evuM sAmAnya vasturUpe che; AkAzapuSpanI jema sAmAnya vinAnuM vizeSa kaMI che ja nahi. sAmAnyanA bheda jyAre kavyArthika temaja saMgrahanaya abheda dRSTi che ane te beu sAmAnyane grahaNa kare che tyAre dravyArthikanaya grahIta sAmAnya ane saMgrahanaya grahIta sAmAnyamAM zo bheda che te prazna upasthita thAya che. dravyArthika naya je anekamAM (vizeSamAM) ekatvabuddhi kare che te sarva eka ja dravyanA kALakramathI thatA paryAya che ane te paryAye pRthapha pRthapha vastu nathI paraMtu te sarva paryAya ane tenA AdhArabhUta dravyane pradezapiMDa eka ja che. paryAya-paryAyamAM dezabheda nathI paNa kALabheda che. dravyArthika nayanI abheda daSTimAM dravyanA kALakramathI thatA paryAyamAM bhedabuddhi thatI nathI. tenI dRSTimAM te te paryAyamAM anugata je sAmAnya che te dravyanI ja upalabdhi thAya che. tenI dRSTimAM dravya kALakramathI je bhinna bhinna paryAyane prApta kare che te sarvamAM tarbhAvabuddhi thAya che. "A te ja (dravya) che, A te ja (dravya) che, A pahelAM je hatuM te A ja (dravya) che." A pramANenA pratyayamAM je hetu che tene taddabhAva sAmAnya kahevAya che. AthI dravyAkinaya je eka arthAt sAmAnyane viSaya kare che te taddabhAva sAmAnya che paraMtu jainadarzanamAM tabhAva sAmAnyane mATe vadhu pracalita saMjJA UdavatA sAmAnya che. dravya uvatA sAmAnya che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 jaina sAhitya samArAha - guccha 2 w vaLI sauMgrahanayanI abheda dRSTimAM samakALa avasthita bhinna bhinna dezamAM arthAta bhinna bhinna aneka vastunA svakSetrarUpa pradezadaLamAM ekAkAra buddhi thAya che temAM kAraNabhUta te aneka vastu yA dezamAM anugata kAI sAmAnya guNukRta sadazatA hetu che. AthI saMgrahanaya je sAmAnyane viSaya kare che te sadaza sAmAnya vA sAdRzya sAmAnya che je mATe jainadarzanamAM vadhu pracalita saMjJA tiyaka sAmAnya che. A beu prakAranA sAmAnyamAM je bheda che te kharAbara samajI levA joIe. kALabhede utpanna thatA dravyanA je paryAyavizeSAmAM anugatAkAra pratIti arthAt tadbhAva buddhi thAya che temAM hetu UrdhvatA sAmAnya che ane samakALa avasthita bhinna bhinna aneka dezavizeSA(vyatireka vizeSA)mAM ekAkAra pratIti thAya che temAM je hetu che te ti' k sAmAnya che. TUMkamAM dezabhede jyAM ekAkAra pratIti thAya tyAM tiya k sAmAnya ane kALabhede anugatAkAra pratIti thAya tyAM UrdhvatA sAmAnya kahevAya. A pUrvanA phakarAmAM kahyuM che tema sAmAnya sattA ane vizeSa sattAmAMthI kAI eka sattA ta mAnatAM je doSo prApta thAya che te ja dASA tik sAmAnya ane UrdhvatA sAmAnyamAMthI kAI ekane na mAnatAM prApta thAya che. vizeSanA be bheda ane anekAMta jo e prakAranI abheda dRSTimAM upalabdha sAmAnyanA be bheda che tA te beu prakAranI abheda dRSTinI virAdhI be prakAranI bhedadRSTimAM paNa e prakAranA vizeSa upalabdha thAya te svAbhAvika che. UrdhvatA sAmAnyanA arthAt eka ja dravyanA kALakramathI prApta thatA bhinna bhinna paryAya ja jenA viSaya che paratu te sarva paryaMcAnA AdhArabhUta je .eka sAmAnya dravya che te je nacamAM upalabdha thatu N nathI te paryAyArthika nayanI dRSTimAM upalabdha thatAM bhinna bhinna aneka paryAyavizeSo yugapat yAne akramapUvaka prApta thatA nathI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa paraMtu eka kALe eka ja paryAyavizeSa prApta thAya che tethI paryAyArthika naya grahIta paryAyavizeSAnI anekatA dravyanI kamaanekatA che, ane paryAya paNa dravyane kamaprApta dharma hevAthI ane anekAMtamAM aMtano artha paNa dharma hovAthI dravya krama pUrvaka prApta thatA tenA aneka paryAyane AtmA che. AthI dravyamAM krama anekAMta siddha thAya che. vaLI sarva paryAne temaja te paryAnA AdhArabhUta dravyane pradezapiMDa to ekane eka ja che dravya ane paryAya temaja dravyanA bhinna bhinna paryAye kaMI pRthapha pRthapha vastuo nathI chatAM paNa paryAya-paryAyamAM vizeSatA hevAthI bheda to che. A prakAranA bhedane anyatva bheda kahevAya che. AthI paryAyArthika naya grahIta dravyanA paryAyavizeSanI anetA dravyamAM anyatvabhedagAmI krama anekAMtanI siddhi kare che AthI viparIta vyavahAranaya grahIta anekatA pRthaphatvabhedagAmI anekatA che, kAraNa ke saMgrahanaya grahIta tiryapha sAmAnyanA vyavahAranaya aneka bheda prApta kare che te sarve bheda yugapata varte che arthAt te sarva bhinna bhinna dezavartI samakALa avasthita che ane tethI te sarva bheda jene vyatireka vizeSa kahevAya che. te pRthapha pRthapha che, kAraNa ke te sarvemAM dezabheda che yAne te vyatirekavizeSa bhinna bhinna svakSetrarUpa dezamAM rahe che AthI vyavahAra naya grahIta anekatA tiryapha sAmAnyamAM pRthakatva bhegAmI akrama anekAMta siddha kare che. vo krama anekAMtane eka bIje paNa bheda che tene vicAra karIe. dravya svayaM potAnA sabhAvI aneka guNene AdhAra che. pudgala dravyamAM varNa, gaMdha, rasa, sparzAdi guNe yugapat vate che tevI ja rIte chavadravyamAM jJAna, darzana, cAritra, tapAdi yugapata, varte che. A badhA ja guNe pitAnA dravya sAthe tAdAmya (dezabheda rahita) saMbaMdhathI rahyA che. te sarve sajAtIya guNAmAM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 jena sAhitya samAroha - guccha 2 paraspara temaja te guNI dravyamAM pradezabheda nathI paraMtu sarva gaNe anyonya bhinna te che, kAraNa ke pugalane varNa guNa cakSano viSaya che to gaMdha nAsikAne, rasa chavAne ane sparza sparzendriyane viSaya che. A rIte pudgala dravyanA bhinna bhinna guNe bhinna bhinna indriyane viSaya hovAthI A sarva guNemAM dezabheda na hovA chatAM paNa anyatvabheda ghaTe che. tevI ja rIte jIvanA guNAmAM paNa anyatvabheda che, kAraNa ke tenA sarva guNanuM kArya bhinna bhinna che. jJAnanuM kArya jANavAnuM, darzananuM javAnuM, cAritraguNanuM sva yA paramAM ramaNa karavAnuM, tapaguNanuM kArya IrachAmAM tapana yA svamAM tRtirUpa saMtRpta rahevAnuM che. bhinna bhinna guNAnI apekSAe ekaja jIva bhinna bhinna nAme oLakhAya che. jJAnaguNunI apekSAe jIva jJAtA che, darzanaguNanI apekSAe te draSTA che, caitanyaguNanI apekSAe jIva cetaka che, saMvedanazIlatA guNanI apekSAe jIva vedaka che. AvI rIte jIva yA dravya tenA bhinna bhinna guNonI apekSAe bhinna bhinna nAmadhArI bane che. paryAyAdhika nayane eka sUkSma bheda samabhirUDha naya che. A naya eka ja padArthanA bhinna bhinna nAmane svIkArato nathI. A naya kahe che ke nAmabhede arthabheda mAnavo ja joIe. eka ja arthanA aneka nAma kevI rIte saMbhave ? A nayanI apekSAe dravyamAM yugapabhAve tAdAmyasaMbaMdhathI rahelA tenA aneka guNonI apekSAe dravyamAM anyatvabhedagAmI akrama anekAMta paNa siddha thAya che. A rIte jotAM anekAMta paNa anekAMtamaya che, kAraNa ke ane kAMtanA paNa aneka bheda che, jene saMkSepamAM pharI nedhI laIe, . (i) kALakamathI eka dravacanA thatA bhinna bhinna paryAya'vizane grAhaka pacacarthika naya urvatA sAmAnyarUpa dravyamAM zva vegAmI ma akita siddha kare che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa (ii) samakALa avasthita tiryapha sAmAnyanA vyatireka vizeSane grAhaka vyavahAra naya tirya sAmAnyarUpa saMgrahamAM pRthakatvabhedagAmI akrama anekAMta siddha kare che. (iii) dravyane sahabhAvI tadAtmaka aneka guNanI apekSAe dravyane aneka rUpe jonAra samabhirUDha naya dravyamAM anyatvabhedagAmI akama anekAMta siddha kare che. anekAMta uttama nIti che parasparavirodhI evI aneka dharmAtmaka vastu hovAthI tenuM yathArtha sarvAgI jJAna prApta karavA parasparavirodhI evA aneka nayanA kramika AlaMbanapUrvaka vastune jovI paDe che. koI eka kALe eka nayanA AlaMbanapUrvaka varatunA eka dharmanuM vidhAna thaI zake che. vasturUpa saMbaMdhI kaI paNa vidhAna nirapekSapaNe satya nathI. nirapekSa satyatA saMbhavatI nathI. vaLI koI eka naya sAco ane bIje khoTo athavA eka naya anyathI vadhu yathArtha kahI zakAya nahi. harakoI naya potapotAnA sthAne samAna baLa dharAve che. AthI jyAre buddhi koI eka daSTinI pakSapAtI banI anya dRSTione apalApa kare che ane potAnI dRSTi ja sAcI che ane anya sarva dRSTi sAcI nathI athavA pitAnI daSTi ja vadhu yathArtha che e ekAMta Agraha kare che, athavA pitAnuM vidhAna nirapekSapaNe sAcuM mAne che athavA potAnI dRSTithI jaNAtA vastunA apUrNa svarUpane saMpUrNa mAne che tevI ekAMta AgrahamAM baMdhAyelI dRSTi mithyAdRSTi che. jevI daSTi tevI sRSTi" A mithyAdaSTinI sRSTi che. "jevI sRSTi tevI daSTi" samyagU daSTinI sRSTi che. mithyAdaSTinI vastasavarUpa vicAraNA vaiyaktika yAne svArthanika (subjective) Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guracha 2 hoya che ane samyam daSTinI te vicAraNA arthanika (objective) hoya che. A vizvamAM jeTalA visaMvAdI mato che te sarva ekAMta AgrahanuM ja pariNAma che. aneka dRSTinI viSayabhUta anekadharmAtmaka vastune koI eka ja daSTimAM bAMdhI nAkhanAra buddhi ja sarva durAgrahanA mULamAM che. anekAMta vicAratattva che. syAdavAda vANItava che. syAdvAdanA nAme keTalIka gerasamaja phelAI che te dUra karavI jarUrI che. keTalAka prAcIna kahe che ke te saMzayavAda che ane keTalAka Adhunike tene sarvadharma samanvayavAda kahe che. A abhiprAya anekAMta darzana anabhyAsanuM phaLa che. syAdvAda saMzayavAda te che ja nahi paraMtu tethI viruddha te sarva saMzane chedana 2 eka nizcita vAda che, A pUrve ApaNe joI gayA chIe ke sAmAnyavAdI ane vizeSavAdI piotapotAne nirapekSapaNe grahaNa karele mata sthApatA. kevA asAdhya visaMvAdamAM TakarAya che ane anekAMtavidyAnA jANukAra syAvAdIe "syAdrarUpI zastrathI te visaMvAdane chedI saMvAdanI sthApanA kevI rIte karI. AthI anekAMta siddhAntane sahakArI syAdavAda sunizcita vAda che. Adhunika anekAMtane sarva dharmasamanvayavAda kahIne ane kAMtane nyAya ApatA nathI. vastumAM rahelA anaMta dharmone, ekane paNa apalApa karyA vinA, te svIkAre tethI tene sarva dharmone samanvaya karanAra tarIke oLakhAve te anekAMtanuM dUSaNa nahi paraMtu bhUSaNa che. paraMtu ekAMtavAdanA pAyA para racAyelA sarva dharmamArge mukti apAvanArA che tema kahevuM nitAMta asatya che. ekAMta ane anekAMtane aMdhakAra ane prakAzanI jema paraspara atyaMta virodha che. vidhiniSedhe ke bAhya AcAronI keTalIka samAnatAo jeIne sarva dharmamArge ekarUpa che Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtadarzananuM sAmAnya svarUpa 1 tema anekAMtavAdI kahe nahi, sarva dharmAMmAM vidhi-niSedhA ane AcArAmAM jema keTalIka samAnatA jAya che tema asamAnatA pazu pAra vinAnI che. bhaThyAbhakSya, peyApeya, kRtyAkRtya Adi vibhAge| badhe samAna nathI. tevI ja rIte hiMsA-ahiMsA, satya-asatyAdinA vidhiniSedhA, utsaga apavAde badhe sarakhA kahevA sarva dharmAMnA anabhyAsanuM phaLa che, ekAMta ane anekAMta dunanA jIvAjIvAdi tattvaviSayaka vivecanA vacce teA AsamAnamIta jeTaluM aMtara che. Ama chatAM paNa badhA dharmo ane tenA praNetAe vacce saMpUrNa sAmya che, maulika aMtara nathI tema kahevuM te syAdvAda nahi paNa mRSAvAda che. syAdvAdIneAsa dhama tulanAvAda judo ja che. te satyane satyarUpe ane asatyane asatyarUpe eLakhI satyanA svIkAra ane asatyane parihAra karavAmAM rahyo che. asatyane kheATe pakSa na karavA ane satyane khATA dveSa na karavA, e syAdvAdanI sAcI mAtmyasthatA che. cAAdInI mAdhyasthatA zrI haribhadrasUrinA zabdomAM tarI Ave che. temanu' kahevu che anya zAstronA dveSa karaveza yAgya nathI. paraMtu te je kahe che tenA viSayane yatnapUrvaka zodhavA. tenu je kaMI sacana che te dvAdazAMgIthI anya nathI. ' kAI paNa vacana syAdvAdIne svaya pramANu ke apramANurUpa nathI. jene viSaya pratyakSa yA parAkSa pramANathI aviruddha hoya te vacana, svazAstranuM hoya ke parazAstranuM heAya, pramANurUpa che. < ' sa sarvArtha siddhinA mULamAM anekAMta daSTi che. sa anarthAMnA mULamAM ekAMta STi che. anekAMta sumati che, ekAMta kumati che. anekAMta sadAgraha che, ekAMta durAgraha che. : - anekAMta saMvAda che, ekAMta visa`vAda che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guche re anekAMtadarzana samyaga darzana che, ekAMta mithyA darzana che. anekAMtadaSTi san dRSTi che, ekAMtadaSTi mithyA dRSTi che. aMtamAM, kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryanI nimna udyaNuM prati sarvanuM lakSa kheMcIe chIe? sarvavAdIonI samakSa amArI A ucca svare udghoSaNA vItarAgathI anya koI zreSTha daivata nathI ane anekAMtathI anya koI zreSTha nIti nathI." [mAMDavI-kacchamAM yajAyelA pAMcamA jana sAhitya samArohanA tatvajJAna vibhAganA pramukha tarIke ApavA vyAkhyAnamAMthI ceDAka bhAga.], Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya, dhyAna, dhyAtA [ thADuMka ciMtana ] 5, panAlAla jagajIvanadAsa gAMdhI dhyAna e ja vIzakti che. daDhatA, ekAgratA, Teka e vI tarAyanA kSayApazamabhAva che. dhyAnamAM ekAgratA mukhya che. parane jANavu nahi. parateA upayoga karavA nahi ane svane jevA jANyA che tevA vaivA tenuM nAma jyAna che. dehAdi bhAvA cheDI dIdhA hAya che, ane parane jANavAnuM tyajI dIdhela che te apekSAe dhyAna akriyAtmaka eTale ke akriya che. chatAM sva-svarUpa vedana aMge sattAgata kevalajJAnane nirAvaraNu karavAnI apekSAe dhyAna kriyAtmaka eTale ke sakriya paNa che. TUMkamAM, paramAM akriya ane svamAM sakriya e ja dhyAna. nirvikalpa dhyAna eTale na jAvuM, na icchavuM, na vicAravuM, ke na smaraNa karavuM. arthAt Not going to know, Not to wish, Not to think, Not to remember. mana, vacana ane kAyA e traNe cAganI sthiratA e ja dhyAna. jevuM jIvanu zuddha svarUpa che tevu dhyAna karI zakAya che. jevuM jIvatu zuddha svarUpa che tevu" dhyAna thAya tA svarUpasthiratA Ave ane pachI dhyAna haTatAM bAkI svarUpa niya sthira thaI ya che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - gucha 2 dhyAna eTale ekAgratA - sthiratAM. ekAgratA-sthiratA AvyA pachI zAMti maLe che ane anyatAmAM arthAta nirvikalpatAmAM pariName che. jevuM AtmAnuM zuddha svarUpa che tevuM jJAna prApta karIne te dazAmAM rahetAM zIkhavuM tene dhyAna kahevAya che. dhyAna eTale zramita thayelA mana-vacana-kAyAnA yoganI jJAnapUrvakanI vizrAMti arthAta jJAnadazA. tema nidrA e karmabhanita vizrAMti che. mana-vacana-kAyAnA yoganI sakriyatAthI dhasAre lAge che. svapna vagaranI nidrAthI agara te vikalpa vinAnI avasthA je sthAna che tenAthI mana-vacana-kAyAnA gine vizrAMti maLe che. dhyAnanA traNa bheda che: (1) jAgRta : jAgRta je sakriyatA che, sthiratA che, ekA gratA che. (2) jAgRta-svapnAvasthA : jagRta svapnAvasthA e deza kriyatA che, sAkSIbhAva che, nilepatA che. (3) jAgrata-suSupti : jAgRta suSupti e sarvathA akriyatA che, je samAdhi che, je vItarAgatA che. lakSya arthAta sAdhya arthAta dhyeya sAthe ekAgratA karavAthI lakSyathI abheda thavAnI zarUAta thAya che. sAkSI banavAthI akriyatAnI zarUAta thAya che. ane aMte sAkSIbhAvathI atIta thavAthI svarUpamAM sthita thavAya che ane sacidAnaMda svarUpane pamAya che. sahajatA prApta thAya che ane sakriyatA samApta thAya che. ekAgratA e sthUla sAdhanA che. nilepatA - (sAkSIbhAvana Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya, dhyAna, dhyAtA mAdhyasthatA) e sUma sAdhanA che. vItarAgatA (svarUpa ramaNatAsvarUpAnaMdAvasthA) e zUnya sAdhanA che. ekAgratAmAM lakSya-ISTanI kalpanA karIne ekamanA thaI ene joIe chIe. ane enAthI vikhUTA paDI na javAya arthAta lakSyAMtara na thaI jAya ene mATe mathIe chIe. pratikSaNe sAdhake pitAnA manane ane potAnI vRttine jotAM zIkhavAnuM che. bAhya dazyane nathI jovAnuM. paraMtu potAnI aMtaradaSTithI pitAnI ja daSTine sAdhake jovAnI che. manane jovA vaDe ja manano nAza thAya che. manane jenAruM bIju mana - AMtaramana - nirdoSa hoya che. Ane ja aMtarakriyAAMtarakhoja - AtmAne avAja - Introspection - AtmanirIkSaNa kahevAya che. zaLathI (kAMTAthI) jema zaLa (koTa) nIkaLI jAya che, tema nirdoSa manathI sadoSa mana nAza pAme che. sadaguru bhagavaMta ziSyane AvI AMtarakriyA karatAM zIkhave che. AtmAnA jJAnane avinAzI banAvavuM hoya to je AtmAnA Atmapradeza avinAzI che emAM enuM dhyAna dharavuM joIe. Atmapradezane sthira karI upayogane emAM sthira karavAthI upaga avinAzI bane che. upaga AtmapradezathI bahAra na javAthI padravya-kSetra-kALa-bhAvanuM pratibiMba upagamAM paDatuM nathI. je tema na thAya to upayoga parabhAva ramaNatAmAM rahe che. je chaghastha upayoga che ane vinAzI che. asthira che. anitya che mATe ja kAyotsargamAM "apANe vosirAmi" zabda saha AtmAe AtmAnA pradezamAM pitAnA jJAna-darzananA upayogane sthira karI daIne paradravya-kSetrakALa-bhAvathI para-atIta thavAnuM che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha- gurai 2 mA ciTThaha mA jaMpai mA citai kiMci jeNa hoi thiro / appA appAmmi rao iNameva have para jjhANaM // 56 // - he bhavya ! kAMI paNa ceSTA na kara, kAMI paNa na balo, kAMI paNa ciMtavana na kare jethI AtmA nijAtmAmAM tallInapaNe sthira thaI jAya. A AtmAmAM lInatA e ja parama dhyAna che. (bahad dravyasaMgraha, digaM graMtha) jaM kiMcivi ciMtaMto nirIhavittI have jadA sAhU / laddhaNa ya eyaMtaM tadAhu taM tassa NicchayaM ujhANaM // 55 // dhyeyamAM ekatva prApta karIne koIpaNa padArthanuM dhyAna dharatAM sAdhu jyAre niHspRha vRttivALA hoya che tyAre temanuM te dhyAna nizcayavAna kahevAya che. (brahad dravyasaMgraha, digaM. graMtha) jJAnAvasthA - kevalajJAna e nirvikapa upayoga che, jemAM sarva ya padArtho guNaparyAyayukta pratibiMbita thAya che. dhyAnAvasthA - dhyAna-samAdhi jAgrata avasthA hovA chatAM koIpaNa padArthane jovA-jANavA jatAM nathI tema temAM padArtho pratibiMbita paNa thatAM nathI. - nidrAvasthA-mUchavasthA - nidrAmAM-saMhitAvasthAmAM, mUchamAM, venamAM jaDa nirvikalpatA che. emAM tana-mananI jaDa avasthA che ane tethI padArtho jANavA-javAnI pravRttine abhAva che. A avasthAmAM paNa padArtha pratibiMbita thatA nathI. ya padArthone jovA-jANavA javuM enuM ja nAma vikalpa. vikalpa vinAzI che. nirvikalpatA avinAzI che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya, dhyAna, dhyAtA dhyAna e anala-agnitattva che, je AtmA paranA AvaraNane ALI nAMkhe che eTale ke AvaraNubha ga kare che. agni e teja tattva che. Ur - jIva ane ziva - paramAtmAnI jAti aikanyatA che. ubhayanu svarUpa ekasarakhuM hovA chatAM jIva svarUpate vikArIpaNe veda che. jyAre paramAtmA (ziva-siddha )- siddha paramAtmA svarUpane avikArIpaNe vede che. avikArI svarUpane je vede che enuM nAma arihaMta che, siddha paramAtmA che. Adhi, vyAdhi ane upAdhi e trividha tApathI kayA sAMsArI bacyA che? Adhi e manane tApa che, mananA saMtApa che, phleza che, udvega che, asvasthatA che, vyagratA che. jyAre upAdhi e bahAranI-AsapAsanI pratikULatA che, saMcAgA, prasaMgo ane paristhitinI pratikULatA che ane vyAdhi e tananA tApa che, tananI asvasthatA che, tananI vyagratA che, tananA rAga che. vyAdhi ane upAdhithI chUTAya ke chUTakAya evuM nathI. emAM AtmA parAdhIna che. paraMtu vyAdhi ane upAdhinI asara mana sudhI ta paheAMcavA daI AdhinI AMdhI UbhI na thavA devAnu AtmAnA potAnA hAthamAM che. manane game evA sa`yAgAmAM-prasa`gAmAM paristhitimAM - vyAdhi ke upAdhimAM sama rAkhavA AtmA samartha che, svAdhIna che. mATe ja samAdhi zabdane AdhinI sAme prAjavAmAM AvyuM che, ane nahi ke samavyAdhi ke sameApAdhi, vyAdhi ane upAdhinI vacceAvacca paNa je vyAdhi ane upAdhika thaI manane sama rAkhI zake che. ane AdhimAM aTavAtA nathI te samAdhimAM rahe che ema kahevAya che. samAdhimAM rahevAthI ja Adhi, vyAdhi ane upAdhinA trividha tApa TALI zakAya che ane pariNAme ate paramasamAdhisvarUpa - parama Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha -zucha " madanI prApti thaI zake che. mATe ja samagra jIvana samAdhimaya ja che! ane mRtyu paNa samAdhimaraNa ja he ! . adhyAtma eTale ajJAna-moha-rAga-dveSa Adi bhAvone bahAra kADhavArUpa bahAra nIkaLIne pAchA samatva Adi bhAvarU5 aMdara samAvuM - AtmAmAM samAvuM. jANavAnuM che te dehabhAva mATe che arthAta IndriyonA bhaMga bhogavavA mATe che. mATe jANavAnI irachA ja je cheDI devAze je dehabhAvarahita thavAze, bhegecha rahita thavAze. - tanasukha ane manasukhane ApanArI sAmagrIne jANIne temAM taNAIzuM nahi to doSarahita rahI zakIzuM. e ja jAgati, jAgRta evA sAdhaka AtmAe buFAnadazAmAM rAkhavAnI che. | darzana heAya tyAM draSTApaNuM heya ja nidrA e ajJAta avasthA che. e jIvanI jaDa jevI avasthA che, jyAM jIva kAMI ja jANata nathI. turiya (kevalajJAna) avasthA e pUrNa jJAnAvasthA che. jyAM jIvane sarva jaNAya che tyAM jIvanI pUrNa jJAnAnaMdAvasthA che. ' jayAre nidrAmAM to jaDa avasthAnA kAraNe rAgadeSarUpI vedanArUpa ane zAtA-azAtArUpa duHkhanuM bhAna nathI - jJAna nathI. e niSedhAtmaka (Negative) sukha che. daSTine vina zI tatva uparathI haTAvIne avinAzI tatva upara keravavAnI che. dehabhAva jAya eTale samakti Ave dehabhAna jAya eTale samyapha cAritra Ave. deha jAya ane dehAtIta thavAya eTale svarUpAvasthA, siddhAvasthA Ave. deha chatAM jenI dazA, varte dehAtIta, te zAnIne caraNamAM vaMdana hai agaNita Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya, dhyAna, mAtA - dehabhAve dehabhAna choDI AtmabhAvamAM AvI AtmabhAnamAM rahI AtmAmAM sthiti kare te jJAnI. vikalpanI paraMparA e vikapanuM (moha-rAgadveSa dvArA) -amaratva che. vikalpamAMthI rAgadeSa-moha sarvathA nIkaLI jAya e vikalpanuM maraNa che ane nirvikalpatAnI prApti che. vikalpane nAza be tabakake karavAnuM che. prathama tabakkAmAM vikalpathI ja vikalpane nAza karavAnuM che, eTale ke azubhamAMthI zubhamAM AvavAnuM che. tyArabAda vikAsanA bIjA tabakkAmAM nivikalpa vaDe vikalpane nAza karavAno che eTale ke zubhamAMthI zuddhatAmAM AvavAnuM che. AtmAne kadI samajAvI zakAto nathI. "je anAtmabhAve che te tuM nathI, ema jJAnI samajAve che, je samajIne AtmAne anubhava-vedana karavAnuM hoya che. AtmAne mUkapaNe vedAya che. vAdavivAda baMdha karIne mUkapaNe mAtmAne vedI zakAya che. ekAMta + asaMga + mauna e traNeyanI AtmavedanamAM atyaMta AvazyakatA che. asaMga che e mahAramAM che. ekAMta che te aMdaramAM che. saMga vinA na rahI zakAya te satsaMga karavA kahela che. mauna na rahevAya 'to paramAtmatattvanI vAto karavA jaNAvela che. maMdira-mUrti Adi pavitra sthAna nuM Ayojana eTalA ja mATe pUrvAcAryoe karela che. jethI ekAntamAM na rahI zakanAra AtmA te te pavitra sthAne ne Azraya laI sAdhanAmAM AgaLa vadhI zake. mATe ja te strIkathA-rAjakathA-bhaktakathA-dazakathAne tyAga yuvA jJAnI bhagavatee pharamAvela che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jaina sAhitya samAreAha - guccha teM samaya eTale AtmA. AtmA AtmAbhaya (pudgalamaya nahiM) ane eTale paramAtmA thAya. samayamaya-svamaya-tanmaya. AtmA enA zuddha svarUpamAM asatA draSTA che ane satane bhAtA che. jyAre tethI viparIta vamAnamAM ApaNe asatnA bheAktA banI gayA chIe. pariNAme sattA (svarUpanA ) bhoktA thaI zakatA nathI. samAdhi e dhyAnanA eka che, ane kevalajJAna e samAdhinu phaLa che. mana-vayaMna-kAyAnA yAgane sthira karavA tenu nAma dhyAna. khelavuM eTale saMsAra, vicAravuM eTale sauMsAra, icchavu eTale sa'sAra. khAlIe nahi, vicArIe nahi, icchIe nahi ta saMsAra zuM ? dhyAna eTale ja kheAlavuM nahi, vicAravuM nahi, icchavu nahi. mATe ja traNa gupti ane pAMca samiti che je aSTapravacana pAlana ja meAkSamAga che. svarUpane anurUpa jeTalA bhAvA karIe te sAdhanA che, jyAre parane anurUpa thavu te saMsArabhAva che. jJAnathI jJAnanuM dhyAna karavuM e rAjayoga che. adhAtikama nA udayane na vetAM devala AtmAne vaidavA tenu nAma dhyAna che. vicAra eTale padAtha svarUpanI bauddhika tapAsa. bhAvanA eTale lakSyane AMkhavAnI lAgaNI. dhyAna eTale dhyeyamAM ekAgratA. AtmAnuM svarUpa sthira che. pradeza sthiratA ane upayega Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya, dhyAna, dhyAtA 101 nityatA e be AtmA saMbaMdhe mahattvanA che, jenI prAptinI sAdhake sAdhanA karavAnI che. prathama Asana vaDe zarIra ane indriyone sthira karavI joIe. tyArabAda bIjA tabakkAmAM kuMbhakathI prANane sthira karo joIe. recaka ane pUrakanI kriyAthI prathama prANane tAlabaddha banAvo ane pachI kuMbhakathI sthira karavo joIe. ATaluM karyA pachI trIjA tabakkAmAM mananI sthiratA meLavavA menane nirihi arthAta IrachArahita banAvavuM joIe, eTale ke vikalparahita thavuM joIe. Ama thatAM aMte cothA tabakkAmAM mana te amana thaI jatAM buddhine kaMI kAma karavAnuM nahi rahe jethI te zAMta thaI jaze. - Ama zarIra, Indriya, prANa, mana ne buddhi e pAMce tatvane sthira karavAnI sAdhanA karavAnI che. jethI ApaNuM upaganI nityatAne ApaNe prApta karI zakIe. mana-vacana-kAyAnA vegane sthira karavA tenuM nAma dhyAna che. mithyAtva-avirati-kaSAyanA bhAva vartatA hoya tyAre traNa cogane asthiratva prApta thAya che. gasthaya je ApaNe dhyAna vaDe prApta karIe te mithyAtva-avirati ane kaSAyane nAza thaze. - svabhAvamAM rahIne vibhAvane TALI zakAya enuM nAma dharma che. vibhAvamAM rahIne svabhAvamAM AvI zakAya nahi ane vibhAvane TALI zakAya nahi jenuM nAma adhama che. , azAMta manamAM Atmadarzana thAya kevI rIte ? asthira jalamAM pratibiMba kevI rIte paDe? sAdhupaNuM eTalA mATe ja UMcuM kahe che ke eonuM mana zAMta hoya che ane bAhyajIvana nirapAdhika heAya che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samArAha - gujara AtmAne AtmabhAva arthAta svabhAvamAM rAkhavA tema nAma dhUma. 12 upayAga baLane keLavIe teA upayoga baLanI tAkAta kAyamaLate ApI zakIe. upayAga e ja AtmA che. ane upayoga (kevalajJAna upayoga) e ja paramAtmA che. jJAna e AtmA che ane kevalajJAna e paramAtmA che. jJAna zakti ane rasa ubhaya che, sukhamAtra rasarUpa che. zuktirUpa nathI. jJAna rasarUpa bane tA sukhane! rasa maLe. rasanu svakSetra vedana haiAya che. jJAna mAtra zaktirUpa ane tA sukharasa vedanA ta maLe. paraMtu jJAnamAM aham ane taphAnA thayA kare. dhyAna eTale manane paDatAM zIkhavuM. ekAgna thayela manathI. sukha maLe che. chinnabhinna - caMcaLa manathI jIvane pariName duHkha, sakleza, udUMga maLe che. sAkara jema pANImAM abheda thAya che. AtaprAta thAya che, tevuM paramAtmA sAthe abheda thavAnu che. dehabhAve maTI jaIne svayaM paramAtmA banI javuM te zreSTha bhakti che je parAbhakti che. sukha AtmAnI aMdara che. bahAra nathI e nirNaya karIne sAdhubhagavaMta saMsArane cheDe che sukhane aMdaramAM zeAdhe tA sAdhubhagavata Anadhana banI zake. Atmaanubhava karavA joIe. tAre svayaM banavAnu che te samajIne sAdhana karaje. bahAranuM sAdhana - Ala bana levu paDe to leje para`tu parAvala khI rahevA mATe nahi. paheluM bhedajJAna che ane pachI abhedajJAna che. pahelAM tyAgavairAgya che ane pachI jJAna-dhyAna che Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ezva dayA karAtA dehamAM rahevA chatAM upaganI ekAgratAthI paramAtmAna jJAna sthAnamAM dehabhAna bhUlavAnuM che dhyAna eTale matijJAnanI gatine sthagita karavI. dhyAna eTale dhyAnAtIta thavuM te, nirAlaMbana thavuM e. sAdhya sAthe abheda thaIne dhyAna UbhuM rAkhavuM te sAlaMbana yAna che. sAdhana ane sAdhanA sAdi-sAnta che jyAre sAdhya sAdi anaMta che. sAdhanAne kALa jeTaluM che teTalI sAdhanA UMcI ane siddhi vahelI. jJAna ane dhyAna e AtmAnA vidheyAtmaka svarUpanI prApti mATenI aMtarakriyA che. kaMIkamAM zakti nathI. jyAM kAMI nathI ane nyatA che tyAM ramanAtazakti che. zUnya eTale anya padArthonA saMbaMdhathI para, saMbaMdha abhAva - asara abhAva eTale zUnya. Asanastha (kAyAthI sthira rahevuM) e kAyayAcanuM dhyAna che. mIna rahevuM e vacana yoganuM dhyAna che. manathI nirvicAravikapa vanavuM (mananuM caudae ma ganuM dhyAna che. audradhyAna eTale nakkagamanabhAvamAM vizvavuM. ArtadhyAna eTale tiryaMcagamanabhAvamAM vicaravuM. dharmadhyAna eTale deva manuSyagamanabhAvamAM vicaravuM. zukaladhyAna eTale muktAtyabhAvamAM vicaravuM. ' sukha e zAMta taja che. indri dvArA lega tyAre bhagavAya che, jyAre ApaNe sAMta pIe chIe ane upayogamAM ekAkAra jaIe chIe. bhegane rAmagrIne paNa te samaye bhUlIe chIe. tyAre tenA upagamAM magna banAya che. tema mokSamArga e paNa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - gucchara Atmasukha davA mATe nirvikalpa-prazAMta ane ravarUpamAM sadAkAra thavAnuM che, layalIna banavAnuM che, ane tyAre ja Atmasukha vedAya che. svarUpane samajavAnuM che satsaMgathI, ane svabhAvamAM rahetAM zIkhavAnuM che svayaMthI. svabhAvamAM rahetAM thavuM e ja AtmasAdhanA - adhyAtmasAdhanA che. * AtmAnI sAdhanA karavAnuM najIkamAM najIka sAdhana kayuM? vartamAnakALamAM ApaNuM AtmAmAMthI pratikSaNe UThata ApaNo jJAnadarzanane upayoga e ApaNuM najIkamAM najIka rahela sAdhanA mATenuM svane AdhIna evuM svAdhIna sAdhana che. " - AtmAno upayoga jyAMthI nIkaLe che tyAMthI tene bahAra na javA detAM AmAnA pitAnA ja pradezo upara ene sthApIne sthira thavuM joIe. - che je icchuM te mAruM svarUpa che. dazya jene huM jouM chuM te mAruM svarUpa nathI. jayAMthI bhAva nIkaLe che tyAM mAruM svarUpa che. dazyane huM je bhAve nihALuM chuM te bhAva mAro che, dasyane nathI. mAro bhAva dazya paratve paNa nityatAne che - sundaratAne che - satyatAne che - prakAzane che - sukhane che. e bhAva mAruM svarUpa che, dazyanuM nahi. dastha prati avivekathI je sacidAnaMdane bhAva thaI gayela che. e ja jIvanI avidyA-ajJAna-bhUla-bhrama-mithyAtva che, je jIva upara AvaraNa UbhuM kare che. A mithyAtvane ulaTAvavAnI kriyA eTale ke dastha prati thatA saccidAnaMda bhAvane ulaTAvI sva prati eTale ke draSTA prati daSTipAta arthAta sva pratisvarUpa pratine kAno daSTipAta. saccidAnaMda bhAva- svarUpadaSTi te ja samyagadaSTi Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaceca, dayAna, dayAtA 105 daSTi bhaLe che kyAM to draSTAmAM ke kAM to dazyamAM. dazyamAM bhinnatva che - vinAzIpaNuM che. draSTAmAM abhinnatva che - avinAzItA che. dazya para je saccidAnaMda bhAvo karIe chIe emAM dazyane na pakaDatAM bhAvane pakaDIzuM te dazya vilIna thaze ane dRSTi te draSTAmAM laya pAmaze. dhyAna ane samAdhi e mananA mahAna tapa che. jJAna ane tapane gupta rAkhavAM sArAM. dhyAna eTale cittavRttinirodha .. atyaMtara aMtarakriyAmAM to paramAtmatatvanA jJAna-dhyAnathI temaja nirvikalpa samAdhi AdithI jJAna-darzana upaganuM zuddhikaraNa karavAnuM che, ane nirvikAritA-nirvikaTa5ktA lAvavAnI che. samajavuM ane samajAvavuM e apUrNa tatva che. phakta anubhava saMvedana e pUrNatattva che. anubhava AtmAthI abhinna hoya, bhinna na heya. eka ja vastu vizvamAM hoya ane te prApta karyA pachI pharI prApta na karavI paDe te vastune dhyeya kahevAya. e che kevalajJAna ane siddhatva. - vicArenuM mULa jyAM che, vicAre jyAMthI UThe che tyAM je - tene je, - AtmA svarUpathI de che? e anubhavavAnI cIja che. jyAre "AtmA kevo nathI' e kahevAnI cIja che. je cIja vecavAnI hoya te jovAnI na heya. sAkara ghanatvane choDe to jalatvane pAme. jude tuM bheLA thAyaabheda thAya te paramAtmatatvamAM bhaLe. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sArAha - gu - svazaktinA AvirbhAva thAya. jemAM kAMI banatuM na hoya, jemAM kAMI anAvavu paDatu huM DhAya, vikRti na hoya, sauMskRti na hoya paraMtu kevaLa kRtakRtyatA hoya tene dhyeya kahevAya. jevuM dhyAna tevA AtmA. jenuM dhyAna tene AtmA. sva-paranu bhAna bhUlI javuM e laya che. dRSTi jema jema svalakSI thatI jAya tema tema uparauparanA guNasthAnAnu` ArAhachu thatuM jAya. puNyanA udaya e kALa ane bhavitavyatA che. jyAre dhyAna ane samAdhi e AtmapuruSA che. manathI manane pakaDA tA AtmA pakaDAya. manathI dehane pakaDA tA AtmA bhulAya. vastute tADI zakAtI nathI. para Mtu vastu vizenA vikAne tADI te vikalponA kramane nADI akrama-nivikalpa-nirAvaraNu manI zakAya che, jene mATe cittavRtti-nirAdha karavAnA che, je yogasAdhanA che. vRttinirAdha e abhyAsa che. samatvanI prApti e siddhi che svamAM sthiratA thaze tA svasthatA Avaze ane mamatAnuM sthAna samatA leze. darzana vaDe dRzyane jovAnuM baMdha karI dRzyanuM visarjana karI, darzana vaDe draSTAne jovA tenu nAma dhyAna." dRzya para che - kAlpanika che- mAyika che- vinara che. draSTA avinAzI sarva svarUpa che. mATe ja draSTAne svaya' jovAthI sa* sva maLe che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka chAyAnA kapAta vicArazna TakAvavAnuM sAdhana vicAra che smA vicAra atara karanAruM sAdhanA paNa vicAra che. mATe ja vicAra evA kare che jethI vicArIne aMta Ave. asaMga-ekAMta ane maunane Azaro le joIe. enAthI brahmadaSTi khIle che. jJAna, dhyAnathI juduM nahi paDe ane darzana kartavyathI judu nahi paDe. paramAtmatattva e davAnI cIja che, anubhava karavAnI cIja che; bolavAnI cIja nathI. svarUpAnaMdanI svAnubhUti thavI te dharmane dharma che. AtmAnA AnaMdanI vAta samajavA jevI che, sAMbhaLavada jevI che ane pachI vedavA jevI che. paraMtu kahevA-bolavA jevI nathI AvaraNa jema jemma haTaze ema svarUpAnaMda-AtmAnaMda vedAze jJAna bhaNIne jJAna gaNavAnuM che. jJAna gaNavuM eTale ke jJAna, vedavuM arthAta nirmohI banI AtmasukhanI anubhUti karavI. jema ghare Avela mahemAnane pAchA vaLAvIe tyAre te tenI sAthe lAvela bistarA-paTalA-mAlasAmAnane sAthe letA jAya che.. ema vinAzI daSTinA draSTA banavuM eTale ke vinAzI daSTine vaLeTAvavI. e vinAzI dRSTi enI sAthe lAvela deha ane mana arthAta rAga, moha, mamatA, Asakti Adi dehabhAva-saMsArabhAvane paNa sAthe letI jaze. Ama je ApaNe asatavinAzI daSTinA draSTA banIzuM te te ApaNI daSTi javAlA banIne asat daSTine. bhasma karI nAkhaze, khatama karI deze, bALI nAkhaze. jema jJAnAcAramAM vikalpone bhaNavAnA che tema nirvikalpa Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jaina sAhitya samAreha- gu7 21 bhAvane paNa bhaNavAnA che. anAdi kALathI jIvane je paradravya-kSetrakALa-bhAvanI vAsanA cAlI Ave che enAthI mukta thavA mATe asaMga-ekAMta-maunayogamAM rahI nirvikalpa dazAmAM javAnuM che.. vacagALAnA bAvIza tIrthakara bhagavaMtenA kALamAM sAdhubhagave tene kalpasUtranI jema AcAranAM baMdhana nahatAM. teo prAjJa, Rju ane saraLa-niSkapaTa hatAM. aMtaHkaraNamAM rahIne svarUpanI sAdhanA aMtarakriyA karIne karatAM hatAM. khAvApIvAnAM, rahevAnAM, paheravAnAM, viharAdinAM koI baMdhana AjanA jevAM te kALamAM nihetAM. vartanakALamAM ApaNe jaDa ane vakra hovAthI A prakAranAM baMdhane jJAnI bhagavaMte ApaNuM kalyANa mATe yojelAM che, kAraNa ke aMtaHkaraNanI kriyA-bAhya kriyA karyA sivAya karavAne vartamAnamAM ApaNe asamartha chIe. AtmA deha sAthe baddha saMbaMdhe je joDAyela che te "dehanA dabANa-Body Pressure thI bacavA mATe AtmAe dehathI bhinna thavAnuM che. bhedajJAnanA baLe AvaraNa haTAvavAnuM che. AtmAe AtmAnA jJAna-darzanaupagamAM "huM deharUpa chuM - huM AtmA deharUpa chuM" e dehAdhyAsanA bhAvane nivAravAne che. "huM deha nathI" paNa "AtmA chuM" e bhAvamAM AvavAnuM che. Ama anAtmabhAvamAM na rahetAM svarUpabhAvamAM arthAta AtmabhAvamAM-saccidAnaMdabhAvamAM pravartavAnuM che. jethI karI dehabhAvarahitatA AvyathI dehanI asara vartAze nahi. Arogya be prakAranAM che : (1) dravya-Arogya arthAta zarIrasvAzya, ane (2) bhAva-Arogya arthAta samatA-zAMti-samAdhi-samyaktva Atmanniti Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya, dhyAna, dhyAtA 109 tapAsavA jevAM hoya te te ApaNuM tana ane mana che. ubhayane dazya banAvIne ApaNI daSTi vaDe tapAsavAthI khoTA bhAgathI chUTI tananI taMdurastI prApta thaze ane IcchArahita thavAthI manarahita thavAze. arthAt mana amana thaze, jethI deharahita ajanmAvasthA prApta thaze. Ama tana-mananI tapAsa e paramAtmAnI mahApUjA che. - ' AtmA upara tana ane mananuM bhayaMkara dabANa-Pressure che te Body Pressure and Mind Pressure arthAta dehane dabAva ane manane taNAva ocho thaze ne te khatama thaze. pariNAme Weightless-gurulaghu svabhAvAvasthA-svarUpAvasthA je AtmAnI che te AtmAne prApta thaze. arthAta pudgala(tana ane mana pudgalanA banelA hoya che)thI chUTatAM, rUpIpaNuM eTale ke skUlamAMthI sUkSamatAmAM thaI zunyamAM arthAta arUpIpaNAmAM javAze, je AtmAnI sAcI svAbhAvika mULabhUta svarUpAvasthA che. jevI. avasthA arUpI evAM dharma-adharma ane AkAzAstikAyanI che. je agurulaghupaNuM che. '' AtmapradezanI pharate zarIra (deha) che e dehanuM dabANa che. ane ajJAna-rAga-moha-mamatA-Asakti Adi mananA taNAva che. ApaNe para-dravyomAM bhedadaSTi karIne jIvIe chIe ane ApaNuM sAmena padArtha ApaNuM khapane che ke nahi ? ApaNane te anukULa che ke pratikULa ? - tene ja vicAra karI karIne rAga-dveSayukta jIvana jIvatAM hoIe chIe. vAstavikapaNe to ApaNe paradravyane jovAnI jarUra nathI. ApaNe te ApaNuM zuddha svarUpane aMdara jotAM zIkhavuM joIe. aMdaramAM rahelAM ApaNuM ajJAnarAga-mohane jotAM zIkhIzuM te dhIre dhIre tenAthI aLagA thaI mukta thaI zakIzuM kharekhara te ApaNAmAM rahela ApaNuM ajJAna - Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sohAra ApaNe rAga-meha ja duHkhaddhAvI che ane ApaNane pratikuLa che. mATe duHkhathI chUTavuM. tene ja khatama karavAnI jarUra che. - ajJAnamoha-rAgane dazya banAvIne mane gamAM-jotAM zIkhIzuM te sAcuM samyagudarzana thaze. darzana darzanane jue to te darzana che. bAhyadakSyane jenAruM darzana, darzana nathI. - koIpaNa padArthonuM jJAna prApta karIne tame tamane jANe te jANyuM kahevAya. potAne bAda rAkhIne je jANyuM tene jANyuM na kahevAya. badhA padArthane jANIne tuM tane jANa, tuM tane saMbhALa to huM tane prApta thaIza. nija svarUpa je kriyA sAdhe, teha adhyAtma kahIe re, - je kriyA karI caugati sAdhe, te na adhyAtama kahIe re. - pU. AnaMdadhanajI mahArAja saMsArabhAvamAM ramaNa karatAM jIvane dharma pAmavo hoya to upayogamAM AtmAne zodhavAne che. zuddha naya - nizcayanayanI apekSAe AtmAne zodhIne upagathI upayogane zuddha karIne vedanAne che, anubhavavavAne che. - zarIramAM AtmA rahela che. paraMtu zarIra-indriya-prANa-manabuddhino mahimA gAIe chIe ane tenA sArA mATe ja sadA AtmAne visArIne mathIe chIe. paraMtu AtmAnuM zuddha svarUpa kevalajJAnanuM sukha je lUMTAI rahyuM che tenI leza mAtra ciMtA ApaNe karatAM nathI. - zarIrAdi vacce rahIne svarUpanA khAna-kamrAta-anubhavAtathI AtmAne zodhavo ane pAmavo te niNayathI dharmabhyAjanA che." Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIya, dhyAna, dhyAtA duHkha te sa MsAramAM Ave che. bhAgavIe chIe, paraMtu te daramyAna AtmasvarUpane velluM te adhyAtma che. parisaha-upasama sahana karatAM AtmAnA svarUpa vedanathI gaDagaDiyA nALiyera jevA manI javuM joIe. teA dehavedana, dehabhAva leza paNa naDaze nahiM cA tA thaze ja nahi ane kaivalajJAna pragaTaze. AtmAnuM svarUpa - kevalajJAna e mAtra jJAna ane upayogarUpa che. jyAre matijJAna e jJAna, dhyAna ane vikalparUpe ema traNa prakAra che. devalajJAnanA dhyeya vaDe matijJa!na krevalajJAna ane che, dhyAna e matijJAna ane kevalajJAnane joDanArI mAdhyama avasthA sAdhanArUpa che. dhyAna e svarUpa nathI paNa sAdhanA che. dhyeyUrUpa padArthanuM satata avismaNu te ja dhyAna. dhyeyanI AvazyakatA lAge tyAre ja sahaja ekAgratA Ave, dhyAna lAge ane dhyeyathI abheda thavAya. sahaja dhyAna thAya ane dhyeyanu vismaraNa na thAya. jo jJeyanI ane dhyeyanI AvazyakatA khUba khUba lAge, tene mATe marI phITavAnI taiyArI, tatparatA jo hAya ! te jJeyanuM jJAna ane dhyeyanuM dhyAna sahaja thAya ane satata tenu raTaNa raheavismaraNu rahe. AvazyakatAnI tAkAta ja AtmIyatA lAvavAnI che. AtmIyatA AvatAM avismaraNutA sahajatA Ave - sahaja ane - AtmA svarUpe akALa che. tethI dhyAnamAM akALatva vedAya, kALanu bhAna bhulAya, kALAtIta thavAya, tA . AtmAnuM amaratva pamAya ane kevalajJAna-kevaladaza na pragaTa karAya. Azaya ane vRkSanI uddhi hAya tA dhyAnane baLa maLe che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jaina sAhitya samAroha - guche re * dharma eTale manane zAMta-sthira-pavitra ane dayeya para ekAgra banAvavAnI prakriyA. * svadoSadarzana karavuM tenuM ja nAma samyagadarzana. dasyadarzana eTale ke bIjAonA dezo jevA. dakSyadarzana e samyagdarzana nathI. paNa mithyAdarzana che. deSa to potAnI dRSTi - pitAnA darzanamAM ja che. e potAnI daSTi - pitAnA darzanane samyagU banAvavAnuM che, eTale ke darzanane deSarahita banAvavAnuM che. dRSTimAM deSa enuM nAma mithyAdaSTi. daSTimAMthI doSa kADhavo. eTale samyagadaSTi. kevala dazya pratye daSTi nathI karavAnI, svayaM dRSTi pratye dRSTi karavAnI che. dhyAnamAM pitAnI daSTi pratye daSTi karavAnI hoya che ane daSTine nirvikAra - nirdoSa banAvavAnI hoya che. dhyAnanI sAdhanAmAM kaI dazyanI ke koI vastunI jarUra nathI. pitAnA traNa vegane kema jALavavA e samajavAnuM che. yoga karyo dhyAna" kAyayogane kaIpaNa Asane sthira karavuM. vacanathI mauna rahIne vacanagane sthira karavAne che. ane mane gamAM koIpaNa eka vikalpamAM ekAgra thaI vika9parahita evAM nirvikalpa banI mane yoganI sthiratAne prApta karavAnI che. Ama pitAnA AtmAne ekakSetrI prApta evA AtmAnI samIpamAM samIpanAM evAM sAdhana te traNe rogane sthira karavA tenuM ja nAma dhyAna ! thAnamAM koI darzananA jhaghaDA nathI. manane halAvazo nahi te mana thira thaze. prathama manane zAMta karavuM. mana sAthe vAta Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 dhyeya, dhyAna, cAtA karazo to mana ane AtmA vahAla karaze. vAta kare te vahAle. ApaNuM mana - manobhAva cAre gatimAM pherave che tema mokSa paNa manathI, manobhAvathI maLe che. mana, manamAMthI nIkaLI pAchuM manamAM samAya che. saMsArI jIva kramikatAe vizvamAM phare che ane sarvajJa bhagavaMta jagatane akramika bhAve pitAmAM samAve che (pratibiMbathI). daSTi pramANe dazya jagata nirmAya che. dazya jagatanI chAyA prathama daSTimAM eTale ke manamAM paDe che ane pachI e pramANe bAhya padArthone AkAra maLe che, tathA prakAranI kriyA dvArA. "jyAM mana tyAM jJAna." dhyAnathI mana sthira ane zAMta thAya che. ane koI bAhya dazyamAM bhaLatuM nathI - taNAtuM nathI. tethI dhyAna zreSTha che. dhyeyapadArthane choDIne mana bIje jAya to dhyAna thayuM na kahevAya. yeya (paramAtmA) e akriya tatva che. mATe kAmaga-vacanaga-manoyogane akriya eTale ke sthira karavA kahela che. manadhyAna-jJAna traNene eka karavAM te zreSTha sAdhana che. kriyAnuM phaLa kriyA - coryAsI lAkha eni che. jyAre akriyA - dhyAnanuM phaLa akriya svarUpa - paramAtmasvarUpa che. zrutakevalI bhagavaMte paNa zrutajJAna saghaLuM ya pAmyA chatAM paNa AtmAne pAmavA mATe nirvikalpa dhyAna-sAdhanA vAraMvAra kare che. je AtmAne nathI pAmato te saMsArano aMta nathI ANI zakate. mATe jJAna karatAM dhyAna caDhe che. dhyAna vaDe jJAna pUrNa bane che. tema paranA vikalpo paNa dhyAna dvArA nIkaLI jAya che. parayane jANavuM te jJAna che. svayane jANavuM te dhyAna che. dhyAna svayanuM karAya. svaya e AtmAnuM parama Atmatattva eTale ke paramAtmatattava che, Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 14 jaina sAhitya samAroha - 37 nikAmAM jIva ayi che ane nidrAnuM sukha che. svAtamAM jIva draSTA che ane akriya che. jAgRtamAM jIva sRSTA che ane sakriya che. je jIva jAgRtamAM bhraSTA maTI jaI mAtra jJAtA-draSTA banI rahe te svarUpAnaMda, cetanyAnaMda prApta karI zake. cAritra ane tapa e tyAgapradhAna dharma che, jyAre dhyAna e jJAnapradhAna dharma che ane bhakti e lAgaNIpradhAna dharma che. A badhAMthI saMvara ane nirjarA thavA joIe e khAsa mahattvanuM che. A svapna cheDIne jayAre jAgIe chIe tyAre svapnAvasthA pratye ApaNane rAgadveSa rahetAM nathI, kAraNa ke tenI asatA jAgrata thatAM ja lakSyamAM Ave che. te ja pramANe jAgrata avasthAmAM dhaTatI ghaTanAone svanavat asat samajIne mAtra tenA je jJAtA-draSTA eTale ke sAkSI banI rahIe to ApaNe rAgadveSarahita thaIe. svarUpa-AnaMda levo e ja mekSa ! jJAnane svarUpa-AkAramAM mUkavuM enuM nAma dhyAna ! jevuM jJAnanuM nirvikalpa vItarAga svarUpa che evA svarUpamAM jJAnane rAkhavuM enuM nAma dhyAna ! dharma karavAnuM kharuM kSetra kyAM che ? ApaNe potAne matijJAnane upayoga je prakSiNe cAlu che te ja dharma karavAnuM kharuM kSetra che. tyAM ja adharma cAlato hoya che ane tyAM ja dharma karavAnuM hoya che e dharma AcaravA mATenuM svakSetra che dharmAcaraNane mATe atyaMtaramAM AtmAne nirvikalpa upaga che. jyAre, asthamAM jinakalpa eTale ke munidharma-sAdhudharma che. bahAramAM vasturahita thavAnuM che ane atyaMtaramAM vikalparahita thavAnuM che. e ja bAhya-atyaMtara mokSamArga che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya, dhyAna, dhyAtA 115 bAhyamAM kAyagamAM aviratino tyAga karI dezaviratimAM AvIne sarvaviti svIkArI sthavirakalpa-jinakalpane pAmavAnuM che. jyAre atyaMtaramAM maneyegamAM azubha bhAva-azubha vikalpane tyAga karI zubha bhAva bhAvatAM bhAvatAM zubha vikalpamAM ramamANu vahI parAkASThAe nirvikalpa upayogamAM AvatAM AvatAM nirvikalpa thavAnuM che. manamAM ke jyAMthI rAgadveSAdi tathA vAsanAdi utpanna thAya che tyAM tenA upayoga vaDe jatAM ane mAratAM AvaDe tyAre mehanIya karmanI nirjarA thAya. kriyA bhAvamAM; bhAva dayAnamAM ane dhyAna jJAnamAM arthAta kevalajJAnamAM pariNamavuM joIe. jJAna eTale nijasvarUpanuM bhAna ! nija bhAna thayAM pachI ja dhyAna thAya ! tyAga-virAga sAdhana zreSTha che. emAM bAhya sAMyogika saMbaMdhane abhAva karavAno hoya che. bAhya padArthothI saMbaMdhita A kriyA che, ane tethI te niSedhAtmaka - Nagative - dharma che, je dharmanA baLe vidheyAtmaka dhama evAM jJAna ane dhyAna sahaja bane che. bAkI jJAna (kevalajJAna) ane zuddhasvarUpa vedana (dhyAnamAM jenI jhalakaAsvAda maLe che) e sAdhya che. jJAna ane dayAnane svarUpathI saMbaMdha che. ethI e taddarUpa saMbaMdha che. bAhya sAdhanA + atyaMtara sAdhanA = akhaMDa mokSamArga (tyAga virAga-vyavahAra) + jJAna-dhyAna-atyaMtara nizcayAtmaka sAdhanA. akhaMDa mokSamArga = nirAvaraNa-nirvikalpa-vItarAgatA-sarvajJatAnI prApti, nizcaya, nitya, sat svarUpanI prApti. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jaina sAhitya samAroha - guccha che jJAnamAM ApaNe AnaMda tattvane IcchIe chIe. mATe ya karatAM AnaMdanuM lakSya vizeSa karavuM joIe, svAdhyAya eTale AtmAne potAne svayaMne adhyAya, paradravyane adhyAya nahi. svamAM jIve pote pitAnAmAM samAvAnuM che. paramAM samAvAnuM baMdha karavAnuM che. kevalI bhagavaMta jyAre ApaNane siddha svarUpe jue che tyAre. ApaNe ApaNane dehadhArI, nAmadhArI tarIke zuM kAma jovAM joIe... saMsArI jIva duHkhane jema vede che, samaje che ema dehanA sukhane paNa sArI rIte samaje che ane vede che. paraMtu AtmAne. sahajAnaMda-svarUpAnaMda zuM che e samajatA ja nathI, te vedavAnI vAta keTalI cheTI rahI ? A AtmAnaMda-sahajAnaMdasvarUpAnaMdane samajavA ane vedavA mATe mekSamArge caDhavAnuM che, adhyAtmamArge caDhavAnuM che. jemAM - je mArgamAM- je sAdhanAmAM AtmAnI enA aneka paryAyathI zuddha svarUpanI samajaNa levAnI che. ane pachI AtmAmAM sthiti karIne sahajAnaMda davAne che. AtmAnA jJAnanuM--AnaMdanuM svarUpa kevuM che te vicAravuMsamajavuM ane te pramANe AtmAmAM sthiti karavI te adhyAtma che. ApaNe ApaNA AtmAmAM dhyAnastha rahIe ane karmanA vipAkedayane na vedIe te nizcayathI ahiMsA Adi paMca mahAvratanI. pAlanA che. vipazyanA sAdhanA e vizeSa prakAre vikArarahita pitAnA AtmAne mana dvArA jotAM zIkhavAnI kaLA che, Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya, dhyAna, yAtA 117 AtmAne prApta karavA mATe prathama tyAga-virAga joIe. tyAga-virAga sahita jJAna-dhyAna thAya to ochI mahenate baMdhane tUTe. Indri ane dehane bIjAM poSI paNa zake che ane joSI paNa zake che, mArI ya zake che. paraMtu manane koI bIju amana karI zakatuM nathI sivAya ke jIva svayaM pote potAnA manane amana banAve. tyAga virAgathI aTakavAnuM nathI, paraMtu svarUpanuM jJAna-yAna karIne nirAvaraNa thavAnuM che. nyAyasaMpanna vaibhava joIe, tema nyAyasaMpana dharmAcaraNa paNa hevuM joIe. pariNAmazuddhi badhe rAkhavI te atyaMta paMcAcAra che. svAdhInatA ane anyanI sevA-vaiyAvacca guNa nahi Ave to bAhya tyAga-vairAgya TAM. anya jIvo sAthe jIvanavyavahAra suMdara che joIe. deha che tyAM sudhI bIjA vaDe jIvIe chIe mATe bIjAnuM karI chUTavuM joIe. te ja pramANe jJAnI-cAnInA jIvanamAM zAMti ane samatA nahi Ave to jJAna ane dhyAna khoTAM, tyAga eTale sevA-popakAra-svAdhInatA ! vairAgya eTale premapUrNatA ! jagata AkhuM dravyasvarUpa che. AtmA ja mAtra bhAvasvarUpa che. sarva dravyanA bhAvene bhAva AtmA kare che. - sAdhanAnA game eTalAM bheda hoya paraMtu sAdhananI saphaLatA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ane sASyanI prApti tA sAdhyanuM anusa dhAna karavAthI ja thAya che. jaina sAhitya samA2Ahu - guccha 2 - pratikramaNa e yaugika kriyAmAM karelI bhUlenuM prAyazritta che, te ja pramANe pratisamaya, svarUpanA vismaraNe karIne saMsAra mAM aham-mamatva ane mAharUpa rahevA dvArA upayoganI bhUla thayA ja kare che, jenA prAyazcitta-pratikramaNurUpe AtmAe AtmAnA paramAtma svarUpanuM jJAna ane dhyAna dharavAnuM che. dhyAna ane dhyeyanA abheda sa dha che. dhyeyane barAbara samajyA pachI dharmadhyAna karI te! uparauparanA vikAsa thatA raheze. jIva sthiratA ane nityatA icche che. AtmAnuM svarUpa sthira, nitya ane abheda che. bhautika padArthomAM bhAga-upabhAganI vastuAmAM nityatA ( TakAupaNu`), sthiratA ( cAlI na jAya - bagaDI na jAya ane evI ne evI rahe) ane abhedatA (mArI ja mAlikI rahe.) rahe evu* icchIe chIe, paraMtu ema khana nathI, kAraNa ke bhautika bhAgya sAmagrIo pudgalanI banelI heAya che. ane pudgalane svabhAva anitya (parivartanazIla) ne asthira (paribhramaNuzIla ) che. vaLI pudgala para che ane khaMDita tathA paricchinna svabhAvavALuM DhAvAthI bhedarUpa che. nityatA-sthiratA ane abhedatA jIva Icche che, kAraNa ke jIva enA zuddha siddhasvarUpamAM nitya che, sthira che ane abheda-advaita che. mATe jIva je icche te sAcu ja che. e enA svarUpane ja icche che paNa te tene tenA potAnA AtmAmAM ja maLe, svamAM ja maLe. para evA pudgalamAM nahi maLe ane nathI maLatu mATe ja jIva sukhI che te duHkhI. thAya che. vizvanI aMdara kharekhara ApaNe jevu nitya-sthira ane Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 dhyeya, dhyAna dhyAtA abheda svarUpa IcchIe chIe te paramAtmatattva che je jIvamAM svayaM ja paDeluM che, je jIva sAthe abheda saMbaMdha dharAve che. ApaNAthI je abheda tatva hoya, te nitya heya, sthira heya mATe ja dayeyarUpa hoya, gamArga trATaka dhyAnane mArga che. vedAMta mArga vicAradhyAnano mArga che. bhaktimArga zaraNa -samarpaNabhAvasthAnane mArga che. jaina darzanamAM A traNeya prakAranA dhyAna paDAvazyaka kriyAmAM khUba suMdara samanvaya sAdhavAmAM AvyuM che ane rojabarojanuM sahaja jIvana banAvI devAmAM Avela che. - "zA samajyAM eTale jJAnI" te vyavahArika vyAkhyA che. jema gaNita zIkhyA eTale paisA kamAIe evuM nathI, tema zAstra bhaNyA pachI AtmAnuM dhana je AnaMdarUpa che - AnaMdaghana che tenI anubhUti thAya to Atmadhana kamAyA kahevAya. - kriyA vicAramAM, vicAra bhAvamAM, bhAva dayAnamAM, yAna samAdhimAM ane samAdhi kevalajJAnamAM pariNamAvavAnI che. saMsAra bhUDa che e nivAravA mATe tyAga ane vairAgyanI niSedhAtmaka-Negative sAdhanA che. jyAre "AtmA rUDe che" e pAmavA mATe svarUpajJAna ane zAnanI vidheyAtmaka-Positive sAdhanA che. - zarIra IndriyamAM, Indriya prANamAM, prANu manamAM ane mana buddhimAM laya pAme che paraMtu je mana ane buddhi AtmAmAM laya game te paramazAMtatA ane nitrika5tAnI prApti thAya che. rUci paDe te sAdhanAne apanAvI cittavRttino nirodha karavo. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 . jaina sAhitya samAroha - gu7 2 sthUla karmayoga apanAvIe te niSkAmabhAve paropakAra karatAM karatAM phaLanI IrachA rAkhyA vinA ane kartApaNAnA abhimAnarahita rahIe to te cittavRttinirodha che. suma e upAsanAyoga (bhaktiyoga) apanAvIe to temAM bhaktimAM layalIna thatAM saMsAranAM viSaya-kaSAyabhAvarahita thaIe. to te cittavRtti nirodha che. zanya evA jJAnagane apanAve te emAM zubha bhAvone paNa nirodha karI jeTalA bane eTalA aMze nirvikalpa upagamAM (vicArarahita avasthAmAM) rahe to te cittavRtti nirodha che. karmayoga sudhI sthUla vikalpa bhAvo rahe che. upAsanA yoga sudhI sUkSma vika95 bhAvo rahe che. jJAnayoga-cAgamAM ane aMte zanyamAM vilIna thavAya che. sthUla (zarIra, Indriya, prANu) upara ArohaNa karIne sUkSma (mana ane buddhi) upara pahoMcavuM joIe. sUkSma upara ArohaNa karIne zanya(paramAtmasvarUpa)mAM laya thavuM joIe. dhyAnathI jJAnAvaraNIya karmane kSayopazama thAya che ane smaraNazakti-buddhizakti-saMkalpazakti (ciMtaveluM - chaDeluM pAra pAvAnI zakti)-jJAnazakti Adi khole che. agnine IMdhaNa maLe to agni Take, nahitara nahi Take eTale ke olavAI jAya-bujhAI jAya. manane bahAranA padArtho jovA maLe te moha ane ajJAna Take. kAyotsarga karIne manane juo te IdhaNa (parapadArtha) nahi maLavAthI mana prazAMta thAya che. bhogya padArthanI je je IcchAo thAya che te icchAo khAI javAnI eTale ke Ione bhogya padArthonI sAthe nahi joDavI. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 dhyeya, dhyAna, dhyAtA - upAzraya-derAsara Adi te sAdhanakSetra che. jyAre mane e sAdhanAkSetra che. mATe mananI khUba cokI karavI ane svadeSadarzana karavuM. potAmAM rahelA mohabhA-rAgadveSabhAvo-kaSAyabhA-ajJAna Adine jovA ane zubha bhAvathI, adhyAtmabhAvathI kADhavA. ke zarIramAM zarIrane jovAnuM baMdha karIe te dhyAnamAM aMdara rahele AtmA dekhAya. AMkhathI bahAranA sarva pudgalaka javAnAM baMdha karavAnA heya che. jagatanA koI paNa bahAranA padArthone joIe chIe te ApaNA zarIra mATe joIe chIe. AtmA mATe bahAranA padArtho jovAnI jarUra rahetI nathI. dayAna zarIramAM rahelAM Atmapradezoe karavAnuM kahela che. zarIra bahAra cAna karavuM hoya te paramAtmAnI mUrti sAme agara eka biMdu sAme trATaka karavA dvArA thAya che. zAstramAM zabda che. zabdanA artha karavAnA che ane arthanA artha karI bhAva bhAvatAbhAvatA zabdamAM rahela bhAvane rasAsvAda mANavAno che. nididhyAsana-anubhavana-vedana karavAnuM che. artha sAthe kSAyikabhAve ekAgra thaI anubhavana karavAthI arthanA arthamAM kaI bheda raheze nahi. zabda eTale rasoI karavI. artha eTale karelI rasoI pIrasAI che. ane anubhava eTale pIrasAyelI rasoI ArogI che. - "acAtmasAra" graMthanA loka 607mAM mahopAdhyAyajI yazovijyajI mahArAjA jaNAve che... sarvAsu munayo dezakAlAvasthAsu kevalam / prApAsta niyamo nA''sAM, niyatA yogasusthatA // saghaLA dezamAM, sarva kALamAM ane badhI avasthAmAM atIta Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 anatakALamAM mahAtmAe e kevalajJAna prApta karyu che, arthAt dhyAna mATe dezakALa avasthAnAM baMdhana hAI zakatAM nathI. ane zlAka 667mAM jaNAve che. samplutodakamivAndhujalAnAM sarvataH sakalakarma phalAnAm / siddharasti khalu yatra taduccai, dhyAnameva bhavanAzi bhajadhvam // saghaLI kriyAonI siddhi (saphaLatA) aMtaramAM dhyAnane pravAha vahetA rahe tA ja che. kUvAnA pANInI prApti dharatImAM vahI jatAM UchaLatAM jharaNAM na hoya tA kUvA meDAvahele paNa sukAI jAya. dhyAna na hAya tA kriyA zuSka thaI jAya mATe ja zivasukhanuM kAraNuM dhyAna khanI rahe che. dhyAna vIzaktinA pragaTIkaraNa mATe hoya che. manavIya vizeSe keLavavAnu che. mananuM vIryAM svAdhIna che, jene aMdaramAMthI pragaTAvavAnuM heAya che, utpanna karavAnuM heAya che, jenAthI asAdhAraNu kAraNa tejasvI bane che. dhAtikanA jo nAza thatA hAya tA te vIryaMcAravInI zakti utkRSTa thavAthI-vIyeryAMllAsa AvyethI thAya che. kALanA kherAka kriyA ane jJAna che. kALa anA che, eTale kriyA bahu karavAnI rahe che. paraMtu bahu karIe tenA karatAM kharekhara karIe te kALaneA kALiyA thaI jAya. kALanA kALiyA karavA hAya tA akALa evA paramAtmAnA kheALAmAM evu joIe. akALanA kheALAmAM besavuM eTale u sagga dhyAnamAM sthira thavuM. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya, dhyAna, dhyAtA 123 dehabhAve jo dehadhAta eTale ke maraNa thAya che teA pachA AtmabhAve arthAt zuddhasvarUpabhAve AtmAnI utkRSTa vI zaktithI vA dehAta thAya ? sIdhAM azarIrI, adehI, siddha ja banAya. manane manAvavu muzkela che teA manane banAvavuM - pariNumAvavuM tA keTalu muzkela hAya ! upAsanAnA bhedo che stuti-prArthanA-dhyAna ! stuti : levA jenI pAse AvyAM chIe te ApanArA iSTa devanI sArAmAM sArI praza'sA karavI. emanI biradAvalI gAvI, sArAmAM sArI UMcI daSTie nihALavA te stuti che. prAthanA : levA AvyAM chIe, mAMgavA AvyAM chIe te emanI pAsethI satya-nitya-nirdoSa mAMgavuM ke jevu... "jaya vIya rAya ' sUtramAM mAMgyu che. dhyAna : dhyAnamAM abheda thavAnu che. ApanArA bhagavAna sAthe levA AvelA upAsake eka thavAnuM che, laI levAnu` che, enA jevA thaI javAnuM che, tyAga ane virAga e niSedhAtmaka kriyA che. e virUpa( vibhAva)ne haTAvavAnI kriyA che. jyAre jJAna ane dhyAna e vidheyAtmaka kriyA che. e svarUpa( svabhAva )ne pragaTAvavAnI kriyA che.tyAga virAga na cittamAM, thAya ne tene jJAna, aTake tyAga virAgamAM, tA bhUle nija bhAna '...zrImadana vicArathI svarUpanuM darzana thAya. bhAvanAthI aMtaranI zuddhi thAya. jyAre dhyAnathI svarUpanI prApti thAya dravyAnuyAga e zukla dhyAnanA viSaya che. ' Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha- guccha 2 paramAtmA atIndriya che. tethI emanA sthAnathI-prazaMsAthI - stutithI-stavanAthI ApaNe paNa atIndriya thaI zakIe chIe. paramAtmA sivAyanA padArtho jara-jhaverAta AdinA dhyAna ane raTaNa, prazaMsA AdithI aMte ApaNe bhAvimAM ekendriya thaIe, kAraNa ke hIrAmANeka Adi jarajhaverAta ane vADI-vajIpha-baMgalA-mahAlaya-tAjamahAlAdi e kendriya(pRthvIkAya jIva)nA kalevare che. zraddhA ekanI ja rAkhavI, lakSya ekanuM ja karavuM, dhyeyapadArtha eka ja haya, jyAre jJAna anekanuM hoya ke aneka padArthanuM jJAna karAya. jenAM brahma-AnaMda ane vijJAna ekarUpa banI gayAM che te ApaNuM laya-bhecane cagya che. zraya padArtha sAthe zraddhAthI abheda thavAnuM che. lakSya padArtha sAthe lakSaNathI abheda thavAnuM che. yeyarUpa padArtha sAthe dhyAnathI abheda thavAnuM che. zraddhA e bhaktiyoga che, samarpitatA che. paramAtmAthI jIvuM chuM, paramAtmA mATe jIvuM chuM, paramAtmA vaDe jIvuM chuM, ane paramAtmAmAM rahIne je kAMI karuM chuM te paramAtmazaktithI karuM chuM" evI bhAvanA thavI te ja zraddhA! lakSaNathI lakSya sAthe abheda thavuM eTale jJAnayogamAM rahevuM. jJAna-darzanAdi lakSaNa che. jJAna-darzana jenA sahaja che te vItarAga tatva che. je jJAnamAM rAga nathI te jJAna vItarAga che - sahaja jJAna che. vItarAga jJAna eTale sahaja jJAna arthAta kevalajJAna-nivikalpadazA. Ama A paNa AtmA-paramAtmA svarUpanA lakSaNarUpa je jJAna-darzana che te jJAna-darzananA upayogamAMthI rAga kADhI vItarAga banavuM te lakSaNane lakSyathI abheda karavAnI sAdhanA che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya, dhyAna, yAtA 125 dhyeyarUpa padArthomAM dhyAnathI abheda thavuM eTale legassa AdinA kAussagga dhyAnamAM rahevuM. logassamAM paramAtma-vyaktie ane kSAyika bhAva ema ubhaya-dravya eTale ke paramAtma-vyakti ane bhAva eTale ke guNatu yAta che. dha kriyA e anuSThAna che. jyAre dharmadhyAna dhama bhAva e manayoganI kriyA-aMtarakriyA che je aMtarakriyA, bAlakriyAnI sAthe sAthe eTale ke anuSThAnanI sAthe karavAnI che ane jo ema karIe tA ja dharmAnuSThAna, tahevu anuSThAna ke amRtAnuSThAna banI rahe. jenuM jJAna teneA jevuM dhyAna tavA jenu dhyAna tamA AtmA ! AtmA ! AtmA ! paramAtmAnI pUjA karatAM karatAM dhyAnamAM lIna thavAnuM che. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsanI ArasImAM jaina tItha dhAma khabhAta hA. je. pI. amIna C sauMskRtamAM tItha' zabdanA aneka artha thAya che. tene sAmAnya artha yAtrAdhAma ke tIthasthAna evA thAya che. tItha prAcIna sabhyatAnA zAdhelAM atyaMta gahana, sAMketika ane anupama AviSkArI che. tItha' 'nu' AkhuM vAyumaMDaLa saMpUrNa paNe caitanyaspaMdita hoya che. tethI AvA sthaLe sAdhanA alpa prayAse Urdhva - gAmI mate che. AdhyAtmika cetanAnAM ekadhArAM saghana AMdolana(vibrations )ne kAraNe AvI jagAe sAdhakanuM mana sahelAithI aMtarmukha thaI AtmAkAra thaI zake che. jaina dharmInA ati pavitra zabdatIrthaMkara * tItha 'mAMthI banyA che. tIrthAmAM madirAnA samUha hoya che ane emanuM peAtAnuM AgavuM vAyumaMDaLa ke vAtAvaraNa hoya che, jemAM pravezatAMnI sAthe ja sAdhakanu mana aMtamukha thaI jAya che, ane parama zAMtinI anubhUti kare che. khaMbhAta AvuM prAcIna pavitra jaina tI dhAma gaNAya che. jainee jaina dharmAMnAM AvAM judAMjudAM pavitra sthAnAe 84 mUrtieNnI sthApanA karelI che. emAM staMbhatIrthaM-kha bhAtamAM neminAtha bhagavAnanI sthApanA karyAnuM kahevAya che. paurANika ullekha tathA leka-anuzruti pramANe khaMbhAta dhaNAM nAma-mahIsAgarasaMgamakSetra, guptakSetra, kumArikAkSetra, mahInagara, traMbAvatI, ( tAmralipti), bhagavatI, lIlAvatI, karNAvatI, ratnAvatI, kanakAvatI, sta'bhatI, talanapura, staMbhatIpura, thala, thaMbhatIratha, bhana, tha"bhaNI, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsanI ArasImAM jaina tIrthadhAma khaMbhAta 127 zaMbhanapura, khaMbha, khaMbhanapura, khaMbhanaparI, khaMbhanayara, khaMbhAvatI, khaMbhAti, khaMbhAyata-dharAve che. AmAM mahIsAgarasaMgamakSetra, gukhanakSetra, staMbhatIrtha tathA mahInagara purANelikhita nAma che. emAM mahAnagara nAma sakaMdapurANanA komArikA khaMDamAM ghaNI vakhata jovA maLe che. e nagara nAradamunie vasAvyuM che ema lakhyuM che. ane nagara zabda lagADelAM zahere prasiddha hoya to ene ekaluM nagara" kahevAnA dAkhalA ghaNA maLe che. eTale mahInagara lokamAM ekaluM "nagara" ke " nagaraka" e nAmathI prasiddhi pAmyuM jaNAya che. e zahera hAlanA nagarA gAmanI jagAe hatuM. nagarA gAmamAMthI jayAdityanA maMdiramAMthI vastupAlanA samayanA be lekha e maMdirane jIrNoddhAra karAvyAne maLyA che. emAM "nAmunivanivAsita zrInAra mAthAne " e pramANe ullekha che. eTale skadapurANanA nAradamunie vasAvela mahInagara sAthe A vidhAnane meLa maLI rahe che. A nagarakane ullekha valabhInA tAmrazAsanamAM maLe che, ane vastupAlanA samayamAM to e ghaNuM prAcIna manAtuM e parathI mikenA samayamAM I. sa.nI chaThThI sadImAM e sArI sthitimAM hatuM ema mAnavAne kAraNa che. vizeSamAM pANinInA vyAkaraNa sAthenA gaNapAThamAM "mahInagara" nAmanuM eka zahera zrI sI. vI. vaidya gaNave che, ane bhAratanI prAcIna ke arvAcIna bhUgoLamAM zodha karatAM e nAmanuM bIju koI sthaLa maLatuM nathI to pachI kaMdapurANe spaSTa ullekheluM ane nAradamunie vasAveluM mahInagara e A ja hoya. A ullekhane satya mAnI AgaLa cAlIe to nagarA cheka pANinInA samaya (I. sa. pUrve 6 ThThI sadI) jeTaluM prAcIna Thare. ma. sa. yunivarsiTI-vaDedarAnA purAtatva khAtA dvArA thayeluM ukhanana paNa ATalI prAcInatAnI pratIti karAve che. mahIsAgara saMgama pAse AveluM A nagaraka-nagarA I.sa.nI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jaina sAhitya samAreAha - guccha 2 : 6 chaThThI-sAtamI sadImAM vahIvaTI mathaka hatuM. e pachI mahInA mukhanA paTa sAMkaDA thatAM nagarAnI dakSiNe khaMbhAta vasyuM. A khaMbhAta zabdanuM saMskRta rUpa * sta bhatI ' che. A staMbhatI nAma seAla kI kALanA abhilekhamAM prayojAyu che. vastupAla-tejapAla vi. saM. 1232nA giranAra abhilekhAmAM vastupAlanA putra jayaMtasiMhane * staMbhatIrtha'nA mudrAvyApAra karatA kahevAmAM AvyA che. eka abhilekha tA khaMbhAtanA ciMtAmaNi pArzvanAthanA maMdiranA I. sa. 1296tA che, jemAM vAvelA aju nadevanA putra rAmadevanA samayamAM sta'bhatI'mAM khulla nAmanA eka meADha vaNike ciMtAmaNi pArzvanAthanu jaina maMdira karAvyAnuM jaNAvyu che. tyAM ene samagra zaheramAM zirAmaNI kahyuM che. graMthastha ullekha prabaMdhAmAM ThIkaThIka thayelA che. prabhAvaka caritamAM * hemacaMdrasUricarita 'mAM hemacaMdranAM mAtA-pitA staMbhatI 'mAMnA pA madiramAM gayAne ane tyAM seAmacaMda nAmathI hemacaMdrAcAya nI dIkSA thayAnuM, kumArapAle ' staMbhatItha''mAM praveza karyAMnuM, staMbhatIrthAMmAM uddayana maMtrInA nivAsanu vagere vadhyuta maLe che.1. e ja graMtha abhayadevasUrinA prasaMgamAM * patana' ane ' AzApallI ' vacce 'tAmralipti' kahe che, te khaMbhAta che. 11 prabaMdhacitAmaNimAM 'kumArapAlApribaMdha 'mAM A hemacaMdranuM udayanane tyAM javAnuM, kumArapAle tyAM 'sAligavasahikA prasAdanA ' jIrNoddhAra karAvyAnuM, ane vastupAlane ' staMbhatIrtha 'mAMnA saIda nAmanA nAvika sAthe vigraha thayAnuM noMdhAyu che. 128 vividha tI kalpa 'mAM tejapAle ta'bhatI mAM naimijinanI mUrti temaja pUvajonI mUrtie ane hastizAlA karAvyAnuM, vIradhavale vastupAlatejapAlane kheAlAvI staMbhatIrtha' ane ' dhavalakaka 'ne sattA suprata kAryonuM ane tIrthAnI yAdImAM neminAthanu` derAsara hovAnuM kahevAyu che.13 'purAtana prabaMdha saMgraha 'mAM koI eka vyavahArI ( vepArI ) staMbhatIrthamAM gayAnuM, vastupAla staMbhatItha gayAnuM, tejapAle " " . * . Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ItihAsanI ArasImAM jaina tIrthadhAma khaMbhAta 129 staMbhatIrtha' rANuM varadhavalane prApta karAvyAnuM, vastupAle staMbhatIrthamAM paNa sarasvatI bhAMDAgAra karAvyAnuM, vepAra mATe tejapAlane staMbhatIrthamAM mokalyAnuM, kumArapAla guptavezamAM staMbhatIrthamAM udayana maMtrI pAse gayAnuM noMdhAyuM che. 14 prabaMdhakeza'mAM paNa Ama nAmano rAjA "staMbhatIrthamAM gayAnuM ane tyAM neminAthanA biMbane namana karyAnuM, staMbhatIrthamAM vastupAlane "staMbhatIrtha' ane dhavalakakkanuM Adhipatya ApyAnuM, sulatAna majadInanI vRddha mAtA haja mATe stabhapura gayAnuM, vastupAla eka vakhate dhavalakawthI gayAnuM ane "dhavalakakka ', "staMbhatIrtha : ane "patana" vageremAM sarasvatI bhAMDAgAra karyAnuM noMdhAyeluM che.15 gujarAtamAM suvarNakALa gaNutA solaMkIkALamAM ane enI aMtargata paNa sthApatya ane zilpakSetre aditIya pragati samA siddharAja jayasiMha (I. sa. 1094 thI 1142) ane kumArapAla(I. sa. 1142 thI 1172)nA samayamAM gujarAta ane khAsa karIne pATaNa ane khaMbhAta samRddhinA zikhare hatAM. ane e samayamAM khaMbhAtamAM mahAmAtya tarIke rahela udayanamaMtrI jainadharmI hevAne pariNAme tathA kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryanI A dIkSAbhUmi hovAne laIne A bhUmimAM jaina dharmane moTuM protsAhana maLyuM. pariNAme khaMbhAtamAM moTAM jaina prAsAda, pratimAo,jinAlaya, citya, upAzraye, jJAnabhaMDAra vagere nirmANa pAmyAM. uparAMta vAghelA kALamAM khaMbhAtamAM niyukta amAtya vastupAla ane tejapAla paNa jainadharmAvalaMbI tathA adhivat audAryavALA hevAthI khaMbhAtamAM jaina pratimAonuM. nirmANa carama sImAe pahoMcyuM. 16 eTale sudhI ke gujarAta bahAra. AbunA luNavasahInA maMdiranA mUjInAyaka tarIke pratiSThita karavAmAM AvelI zrI neminAtha bhagavAnanI mUrti khaMbhAtamAM khAsa taiyAra karavAmAM AvelI 17 tathA patnI sahita potAnA bhAIo vagerenI - Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana sAhitya samAhi- sura 2 mUrtio ahIM karAvIne tyAM mukAvI hatI, je Aja sudhI tyAM vidyamAna che (vi. saM. 1368, I. sa. 131ramAM) staMbhana pAke nAthanI alabhya ati kImatI ane pavitra pratimA staMbhanakapura(thAMbhaNapura, thAmaNA)mAMthI staMbhatIrtha (khaMbhAta) lAvI pratiSThita karI tyArathI taMbhatIrtha jaina tIrthakSetra tarIke vizeSa khyAti pAmyuM ane enI yAtrA karavA hajAre zraddhALu zrAvako ane sAdhu sAvIo AvavA lAgyAM. temaNe A tIrthabhUminI ghaNI gAthAo gaI che. emAM savizeSa rUpe (vi. saM. 1499, I. sa. 1443mAM) paMDita medhe "tIrthamAlA"mAM 8 vi. saM. 1667 (I. sa. 1611)mAM zrI zAMtikuzale "goDI pArzvanAthastavanamAM, 19 vi. saM. 1721 (I. sa. 1665)mAM upAdhyAya medhavijayakRta "pArzvanAtha nAmamAlA mAM, vi. saM 1723 thI 1738 (I. sa. 1667thI 1682)nA gALA daramyAna jainatIrtha khaMbhAtanI yAtrA daramyAna racAyela "tIrthamAlA"mAM,2* vi. saM 1750 (I. sa. 1694)mAM khaMbhAtanI yAtrA karanAra zrI saubhAgyavijaye potAnI tIrthamAlAmAM, 21 vi. saM. 1886( I. sa. 1830)mAM ratnakuzale "pArzvanAtha saMkhyA stavana mAM 22 vagere ane A uparAMta sattaramI sadInA kavi RSabhadAsa ane paMDita matisAgare tIrthakSetra tarIke kareluM khaMbhAtanuM varNana paNa nedhapAtra che. paMDita zItavijayajI mahArAja sattaramA saikAnA uttarArdhamAM tIrthayAtrAe AvyA hatA. emaNe pitAnI tIrthayAtrAmAM khaMbhAtanuM jaina tIrthadhAma tarIke suMdara varNana karyuM che jemAM emaNe khaMbhAtanI ( hAle khAravADAmAM AvelA) staMbhanapArzvanAtha bhagavAnano atizaya mahimA gAve che. uparAMta A bhagavAnanI tathA jIrAulA pAzvanAtha, 23 tAraMgA pArzvanAtha, zAmaLA pArzvanAtha, 24 navapallava pArzvanAtha, 25 jagavallabha pArtha nAtha, sukhasAgara pArzvanAtha, ra7 bhIDabhaMjana pArzvanAtha 28 vagerenI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsanI ArasImAM jaina tIrtha dhAma khaMbhAta 131 .. r sevApU na karavAne anurAdha karyAM che, temaNe ahIMnA dhamapremI ane dAnavIra zrAvakonA guNugAna mukta kaThe gAyA che. tathA seAnI tejapAla, saMdhavI uddayakaraNa, seAmakaraNa, pArekha rAjIyA," vajIyA, lavajI tathA tenA putra mAlajI ane rAvajI tathA kAvInA maMdira vagerenu varNana karyu che. sattaramA saikAnA mahAkavi vRSabhadAsa zrI hIravijayasUri rAsamAM' jaNAve che ke te ATha yAtrAe karI hatI. A ATha yAtrAemAM khaMbhanagarane-khaMbhAtane paNa gaNAvyuM che. saMvata 1701 (I. sa. 1645)mAM matisAgare khaMbhAtanI tI mALA * banAvI. muni jJAnavijayaeN peAtAnA jainatIrthonA itihAsa 'mAM khaMbhAtanu" jaina tIrtha dhAma tarIke suMdara varNana karyuM che ane staMbhanapArzvanAthanA suMdara sakSipta ahevAla ApyA che. vidyAsAgara -nyAyarana mahArAja zAMtivijayajIe peAtAnA racelA hiMdI pustaka ktiAma jaina tItha gAIDa mAM khaMbhAtamAM meTAM jaina madirA AvelAM hovAnuM kahyuM che; temAM sta bhanapAnAthanuM maMdira agresara hAvAnuM kahyuM che.29 te uparAMta ahIMyAM sAdhumahArAjo mATe aneka mATA upAzrayA tathA jaina pustakAlayA AvyAM hAvAnu lakhyu che. vikramanA sALamA saikAmAM AvelAM jainama dirAnu varNana DuMgara nAmanA eka zrAvake " khaMbhAta caitya parapATI'mAM ApyuM che. prakhyAta jaina kavi RSabhadAse (Azare I. sa. 1585 thI 1644) hIravijayasUri rAsa mAM khaMbhAtamAM 85 meTAM bhavya jinAlayo AvyAM hovAnuM neAMdhyu che. " . hAla khaMbhAta ane najIkanA vistAramAM thaIne kula 74 jinAlayeA AvelAM che.3 emAM kula 1200 jeTalI ArasapratimAo, 1970 dhAtupratimA, sAcA nIlamanI eka pratimA, sphaTika ane ratnanI 20 pratimA, cAMdInAM 146 siddha cakro tathA dhAtunAM siddha cakro 98 AvelAM che. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jaina sAhitya samAroha - guccha 2. * khabhAtanAM jANItA jinAla * mANekacoka: 1 zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha 2 zrI AdIzvara , zAMtinAtha 4 vAsupUjya svAmI 5 ,, ciMtAmaNi pArzvanAtha ane , AdIzvara bhagavAna (bhoMyarAmAM) ,, dharmanAtha 8 zrI mahAvIra svAmI , ratnaciMtAmaNi pArzvanAtha (gRhamaMdira) vagere bhavya jinAlaye AvelAM che. cAkasInI piLaH 10 zrI vimalanAtha - 11 zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha 12 ,, manamohana pArzvanAtha 13 , zreyAMsanAtha 14 , mahAvIra svAmI 15 ,, zAMtinAtha khAravADA : 16 zrI anaMtanAtha 17 zrI kaMsArI pArzvanAtha 18 ,, mahAvIra svAmI 19 , muni suvratasvAmI 20 ,, staMbhana pArzvanAtha 21 , sImaMdhara svAmI 22 , sukhasAgara pArzvanAtha TekarI upara: 23 zrI saMbhavanAtha (gRhamaMdira) 24 ,, sumatinAtha , nAgaravADA : 25 zrI vAsupUjya svAmI 26 zrI digaMbara jaina maMdira 27 ,, hemacaMdrAcArya smRti maMdira Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsanI ArasImAM jaina tItha dhAma kha'bhAta liMga : 28 zrI muni suvratasvAmI lADavADA : 29 zrImad vijayanemisUrIzvarajI ma. sA. smRti maMdira 30 zrI abhinaMdana svAmI saMghavInI pALa : 31 zrI sAmaciMtAmaNi pArzvanAtha (tathA padmAvatIdevI ) 32 vimalanAtha ,, mALa pIpaLA : 33 zrI navapallava pArzvanAtha - zrI cuDIpArzvanAtha ( bhoMyarAmAM) 34 saMbhava pArzvanAtha (zrI caMdraprabhusvAmI ) 35 muni suvratasvAmI "" .. bhAMyarA pADA : 36 zrI zAMtinAtha ane neminAtha ,, 37 zAMtinAtha 39,, caMdraprabhusvAmI gImaTI : 41 zrI mahAvIra svAmI 43 ajitanAtha ' UDI pALa : 44 zrI zAMtinAtha puNyazALInI khaDakI : 45 zrI zAMtinAtha *tAravADA : 46 zrI kuMthunAca 38 zrI mallinAtha 40 navakhaMDa pArzvanAtha 42. zrI dharmanAtha 133 47 zrI zAMtinAtha Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jaina sAhitya samAroha - guccha : sATA pADA : (bajAramAM) 48 zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha ane zrI sthaMbhana pArzvanAtha (bheMyarAmAM) 49 zrI AdIzvara cALAvADe : 50 zrI sumatinAtha vAvamAsInI khaDakI : 51 zrI saMbhavanAtha, zrI zAMtinAtha (bhoMyarAmAM) para , vijayaciMtAmaNi pArzvanAtha zeraDIvALAnI khaDakI : 53 zrI vAsupUjya svAmI gRhamaMdira mATe kumAravADa : 54 zrI zItalanAtha gaMdhakavADe : 55 zrI pArzvanAtha mAMDavInI poLa : 56 zrI kuMthunAtha pa7 zrI AdIzvara khALI pADo : 58 zrI zAMtinAtha 59 zrI pArzvanAtha kaDAkoTaDI : 60 zrI padmaprabhu 61 zrI zAMtinAtha charALI pADo : 62 zrI manamohana pArzvanAtha 63 zrI aranAtha 64 ,, amIjharA pArzvanAtha 65 zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha 66 , zrI cImanalAla dalAla gRhamaMdira Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsanI ArasImAM na tIrthadhAma khaMbhAta 15 siTazana cheDa, esa. TI. sTenDa vistAra, ' A -hevANa nagara : 67 zro ha. a. na. dahevANuvAlA covIsa tIrthakara derAsara jona ruha beThakareDa upara janarala hospiTalanI sAme 68 zrI premasUrIzvarajI mahArAja sAheba smRti maMdira khaMbhAtanI najIka Avela zakarapuramAM 69 zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha 70 zrI sImaMdharasvAmI 71 ,, gautamasvAmInuM gurumaMdira tathA zrI vijaya nemisUri sthApita gurumaMdira AveluM che. rALajamAM 72 zrI goDI pArzvanAthanuM jinAlaya AveluM che. vAvA zrI madurAjacaMdrajInA AzramamAM 73 zrI pArzvanAtha, zrI caMdraprabhullAmI, muni suvratasvAmI 74 zrImad rAjacaMdrajInuM maMdira AveluM che.. Ama, hAla khaMbhAtamAM moTI saMkhyAmAM jene pratimAo ane maMdiro AvelAM che, jene pariNAme dUra dUrathI dhamapriya 'jane tIrthayAtrA mATe khaMbhAtamAM avAranavAra Ave che. mAtra taLa khaMbhAta ja jaina dharmanuM tIrthadhAma hatuM evuM ja nahIM, paNa akabarapura ane katakapura jevA parA vistAra aNu pahelAM jaina tIrthadhAma tarIke suvikasita hatAM. viksanA sattaramA saikAmAM thaI gayela jaina kavi bhAse bitAvelI khaMbhAtanI caitya paripATI parathI jaNAya che ke khaMbhAtanA parA tarIke Avela akabarapuramAM vAsupUjya, zAMtinAtha ane gAditAtha e traNa tIrthakaranAM prasiddha jinAlo hatAM. akabara Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jat jaina sAhitya samAraha - guccha 2 bAdazAhanA samayanA mahAna jainAcArya zrI hIravijayasUrinA paTTa ziSya ane temanA pachI te pATanA mahAna AcArya zrI vijayasenasUri ke jemanA hAthe khaMbhAtamAM ghaNI ja pratiSThAo thaI che te AcArya zrInA aMtima samaye prakRti bagaDI tyAre te khaMbhAta AvI akabarapuranA upAzraye utaryAM hatA. khaMbhAtanA jaina samAje puSkaLa dhana kheMcI temanA nirvANaprasa gayA samajI naMga UjavyeA hatA. zrI vijayasenasUrinA kALadhama sthAne khabhAtAmajI zAhe eka bhavya stU pa banAvarAvyA hatA. A samaye dilhInI gAdI upara jahAMgIra bAdazAhe vijayasenasUrinA samAdhi maoNMdira ane AsapAsanA udyAna mATe dasa vIdhAM jamIna akabarapuramAM I. sa. 1616 mAM bheTa ApI hatI. akabarapura akabara bAdazAhanA nAme vasAvelu te dRSTie akabarapura kha bhAtanA itihAsamAM eka mAtra aitihAsika sthaLa tarIke ja nahi paNa jaina dhama kendra tarIke paNa prasiddha hatuM. akabarapura uparAMta katakapura paNa jaina dharmanuM kendra hatuM. vi. saM. 1para ( I. sa. 1470 ) nA eka dhAtupratimA lekha maLe che. temAM tyAM zrI kuMthunAtha bhagavAnanI pratimA sthApelI lakhI che. uparAMta vi. saM. 1563nA (I.sa. 1507) mAM khaMbhAtanA zrImALI jJAtinA amarAdee zrI vAsupujyanI mUrti tyAM padharAvyAnA lekha che. A parathI siddha thAya che ke A pUruM prasiddha jaina dharmanuM prAMcIta kendra hatuM. jaina tIrtha dhAma tarIke khaMbhAta khyAtanAma hevAne kAraNe dhaNA prabhAvika AcAyA khaMbhAtamAM thaI gayA che athavA cAturmAsa vagere nimitte khaMbhAtamAM rahI gayA che. temAM zrI devendrasUri, zrI hemacadrAcAya, zrI mANika caMdra, zrI vijayacaMdra, zrI siMhatilakasUri) zrI jyUkIrtisUri, zrI jayakesarasUri, zrI jiMnacaMdrasUri, zrI jineAdhya Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ItihAsanI ArasImAM jaina tIrthadhAma khaMbhAta 137 sUri zrI ratnasiMhasUri, zrI munisuMdara, zrI siddhAMtasAgarasUri, zrI bhAvasAgara sUri, zrI guNanidhAnasari, zrI dharmamUrtisUri, zrI kalyANa sAgarasUri, zrI amarasAgarasUri, dharmalakSamI mahattarA, zrI hIravijayasuri, zrI vijayasenasUri, zrI vijayatilakasUri, zrI vijayANuMda suri, zrI hemavimala, zrI somavimalasUri, zrI ANuM davimalasUri, zrI vijayadevasUri, zrI samaracaMdrasUri, zrI rAyacaMdrasUri, zrI vimalacaMdrasUri, zrI jayacaMdrasUri, zrI lakSmIsAgarasUri, zrI kIrtivijaya, zrI labdhicaMdrasUri, zrI brAtRcaMdrasUri tathA devacaMdrasUri, paM. zrI mahArAja caturavijaya, zrI vijayAnaMdasUri (zrI AtmArAmajI), zrI vijayavallabhasUrIzvara, zrI vijayanemisUrIzvara, zrI vijayalAvaNyasUri. sAgarAnaMdasUri, vijayapremasUri, rAmacaMdrasUri, vijayalabdhisUri, buddhisAgarasUri, vijayakesarasUri, vijayanemisUri vagere nAmo khAsa ullekhanIya che. A sarvemAM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryanuM nAma mokhare che. temane dIkSA-mahotsava khaMbhAtamAM ja zrI pArzvanAthanA maMdiramAM saMvata 1154 (I. sa. 1098)mAM mAga mahinAnI zrecaturdazInA divase brAhmamuhUrta thayo hate. khaMbhAtamAM temaNe potAnA guru zrI devendrasUrijI mahArAja pAse vidyAbhyAsa karyo ane temane varada haste vi. saM. 116nA vaizAkha suda 3 nA divase AcArya pada prApta karyuM. zrI hemacandrAcA kumArapALane khaMbhAtamAM Azraya Apelo ane enI rAjyaprAptinI bhaviSyavANInAM Igata khaMbhAtamAM ja thayelAM. teo- zrIne dIkSA mahotsava khaMbhAtamAM mahAmAtya udayamaMtrI dvArA goThavavAmAM Avela. zrI mANikayacandrasUri mahArAja prathama khaMbhAta pAsenA vaTakupa(vaDavA)mAM ane pachI khaMbhAta padhArelA; emasa tarapha vastupAlane atyaMta AdarabhAva hato. udayaprabhasUrinA ziSya zrI jinaprabha mahArAje mahAmAtya vastupAlanA putra jayaMtasiMhanA vacana athe vi. saM. 1290(I. sa. 1234)mAM "prabaMdhAvali" Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 racI. devaprabhasUrinA ziSya zrI tarayandrasUri mahArAja vastupAlanA mAtRpakSe curu hatA ane te vastupAla dvArA cAjita dhaNI sabra yAtrAomAM joDAcA hatA. jaina sAhitya samAsaha - zukajI 2 - zrI vijayacaMdra mahArAja khaMbhAtamAM ja varSAva meTA upAzrayamAM rahetA hatA. zrI siMhatilakasUri vi. sa', 1395 mAM khaMbhAtamAM kALadhama pAmelA. zrI mahendrasUri saMvata 1398 mAM kha'bhAtamAM ja gucchanAyakapada pAmyA hatA. zrI kIrtisUrijI mahA rAjane khaMbhAtamAM vi. saM. 1467mAM sUripada maLyuM hatuM. zrI jinacaMdrasUri sa vata 1418 mAM khaMbhAtamAM kALadharma pAmyA. zrI jitAdacasUri mATe vi. sa'. 1465 mAM luNiyAga trAya thAuM jesale khabhAtamAM naMdI mahAtsava karyo. ane taruNa prabhAcAya emane sari maMtra dIdhe! ane padasthApana karyA. tyAra pachI khaMbhAtamAM ajitanAtha svAmInI pratiSThA karI. zrI ratnasiMha sUrine saMvata 145ra mAM jayatilakasUrie khaMbhAtamAM AyAyapada Apyu ane haramatie ene mahAtsava karyAM. A sU rie khaMbhAtamAM vi. saM. 1481, 1486, 1488, 1503, 1507, 1513 ane 1517 mAM pratiSThA karAvI, zrI ratnazekharane khANyuMvayamAM khaMbhAtanA khAkhIe " bAlasarasvatI '' evu biruda ApyuM.. te ja rIte zrI munisuMdara mahArAjane khaMbhAtanA daphatara khAte 'vAdi gAkulakhaMDa 'tuM biruda ApyuM hatuM'. '' ': = zrI bhAvasAgarasU rie vi. sa. 1520 mAM khaMbhAtamAM zrI jayakesarInA varada haste dIkSA lIdhI hatI. zrI guNuniyAnasUri vi. sa. 1584 mAM khabhAtamAM sUripada ane gacchezapada pAmelA tresaThamAM paTTadhara zrI dhamUrtisUrijInA pitA zAha zrI huma rAja ate mAtA hAMsalade khabhAtanAM hatAM. zrI kalyANasAgarasUrie . khabhAtamAM vi. saM. 1667 ane vi. sa. 1981mAM Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ItihAsanI ArasImAM na tIrthadhAma khaMbhAta 139 pratiSThA karAvI. zrI amara sAgarasUrijI vi. saM. 1715mAM khaMbhAtamAM AcAryapada pAmyA. zrI ratanasiMhasUrijInA hAthe vi. saM. 1491 mAM khaMbhAtanI sAta varSanI bALA melAIe (dharmalakSamIe) dIkSA lIdhI ane saM. 1501 mAM mahattarApada pAmyA. jaina dharmanA tAttvika siddhAMtanuM Alekhana karavA mATe akabaranA darabAramAM bahumAna pAmelA zrI hIravijayasUrijI mahArAje (vi. saM. 1583) khaMbhAtamAM sAta vAra cAturmAsa karelA. temanA varada haste ghaNA jijJAsuoe khaMbhAtamAM dIkSA lIdhelI. khaMbhAtanA jaina itihAsamAM emane prabhAva eTale badhe jovA maLe che ke khaMbhAtanA kavi naSabhadeve vi. saM. 1685 mAM "hIravijayasUri rAsa" e. hate. te uparAMta hIravijayasUrijInI prazastirUpe hIrasaubhAgyakAvya" vagere saMskRta graMtha racAyA che. tenI tejapAla, udayakaraNa, - Thakkara kIkA, pArekha zajIyA tathA vajIyA vagere emanA parama bhakta hatA. teo sUrIzvarasamrATa kahevAtA hatA ane temanA varada haste. khaMbhAtamAM vi. saM. 1617 mAM ka, saM. 1662 mAM 3, saM. 16ra6mAM , saM. 16ra7 mAM 2, saM. 1630 mAM 1, sa. 1631 mAM 1, saM'. 1632 mAM 3, saM. 1637 mAM 2, saM. 1638 mAM 2, saM. 1644mAM 1, saM. 16pa3 mAM 3 ema lagabhaga 25 pratiSThAo thaI hatI. temanA svargavAsa pachI bIje varSe khaMbhAtanA nivAsI udayakaraNe emanI pAdukAnI zatruMjaya upara sthApanA karAvelI. uparAMta temanI pASANapratimA saM. 16pa3 mAM khaMbhAtamAM pratiSThita karavAmAM AvelI; e ja rIte zrI vijayasUrinA hAthe khaMbhAtamAM vi. saM. 1632 mAM 1, 1643 mAM 2, 1644 mAM 8, 1654 mAM 2, 1656 mAM 2, 1658mAM 1, 1659mAM 1, 1961mAM 3, 166ramAM 2, 1668mAM 1, ema emanA varada haste lagabhaga 22 pratiSThA thayelI che. bajAranA ciMtAmaNi pArzvanAthanI pratiSThA temanA varada hasta Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jaina sAhitya samAreha - guccha 2 thayelI che, je atyAre paNa vidyamAna che. teozrI khaMbhAtamAM akabarapuranA jaina upAzrayamAM vi. saM. 16 62 nA jeTha vadi 11 nA -divase kALadharma pAmyA, jene nirmANa mahotsava khaMbhAtanA jaina saMghe bhavya rIte ujave ane zrI vijayasenasUrinA nirvANasthAne khaMbhAtanA vatanI zrI somajI zAhe akabarapuramAM eka stUpa karAvyuM. e samaye dilhInI gAdI upara jahAMgIra bAdazAha hatA. temanI pAse khaMbhAtanA caMdu saMghavIe daza vIghAM jamIna mAgI. bAdazAhe te "madade Asa" nAmanI jAgIra ApI. hAla A sUpa akabarapuramAM maLatuM nathI, paraMtu khaMbhAtanAM bhoMyarA pADAmAM zAMtinAtha-neminAtha bhagavAnanuM maMdira che, tenA mULa garbhagRhanA DAbA hAtha tarapha pAdukAvALo paththara che, jenA lekha uparathI jaNAya che ke A pAdukAo te ja haze. vi. saM. 1977 ne mahA sudi 13 ne ravivAranA divase samajIe pitAnI bahena dharmAI tathA strIo Rhajalade ane vayajalade tathA putro sUraja ane rAmajI vagere kuTuMbanI sAthe pitAnA kalyANane mATe vijayasenasUrijInA ziSya vijayadevasUri pAse vijayasenasUrinI A pAdukAnI sthApanA karAvI. vijayatilakasUrijI mahArAje khaMbhAtamAM vijayasenasUrijInA varada haste pUrvAzramanI patnI ane putro sAthe dIkSA lIdhelI. uparAMta vijayatilakasUrijIne khaMbhAtamAM vi. saM. 1673mAM gacchanAyaka pada prApta thayela che. zrI vijayANaMdasUrijInA varada haste khaMbhAtamAM saM. 16 83 nA phAgaNa vada 4 ne divase gAMdhI kuMvarajIe munisuvrata bibanI pratiSThA karAvI hatI, je hAla ALI pADAnA zAMtinAtha jinAlayamAM ja birAjamAna che. teozrI khaMbhAtamAM ja kALadharma pAmelA. kavi zrI RSabharAja temane guru gaNatA hatA. zrI hemavimala munie saM. 1550 mAM staMbhatIrthanA siMdha sAthe zatruMjayanI yAtrA karelI ane temanA hAthe saM. 1551, Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ItihAsanI ArasImAM jaina tIrthadhAma khaMbhAta 1553, 1556, 1563, 1565 ane 156 8 mAM pratiSThA thaI che. zrI saMmavimalasUrijIne janma khaMbhAta pAsenA kaMsArI gAmamAM thayela ane teone khaMbhAtamAM gaNipada prathama prApta thayeluM. uparAMta teoe saM. 1619 mAM khaMbhAtamAM cAturmAsa karyA. ANaMdavimalasUrijI mahArAja khaMbhAtamAM ghaNe samaya rahyA hatA ane khaMbhAtanA zrAvake temanA tarapha atizaya pUjyabhAva rAkhatA hatA. zrI vijayadevasUrine janma saM. 1634 mAM thayuM hatuM ane khaMbhAtamAM temanA varada haste ghaNI pratiSThAo thaI che. temane vi. saM. 1656 mAM vaizAkha suda 4 ne divase sUripada prApta thayeluM. teozrInA varada haste khaMbhAtamAM saM. 1677 mAM lagabhaga bAra jeTalI pratiSThAo thaI hatI. temane AcAryapada mahetsava ujavanAra zrI mallazAhanI patnI valhAdee potAnA zreya mATe zrI saMbhavanAthanuM biba bharAvyuM, jenI pratiSThA temaNe ja karAvI. lADavADAnA abhinaMdana jinAlayamAM zrI anaMtanAthanI, bhoMyarApADAnA navakhaMDA pAnAtha jinAlayamAM sumatinAthanI, zakarapuranA ciMtAmaNi pAzvanAtha jinAlayamAM suvidhinAtha biMbanI, tathA mANekacokamAM zrI zitalanAthanI pratiSThAo temanA zubha haste thayelI jaNAya che. zrI samacaMdrasUrijI mahArAja saM. 1626 ne jeTha vadi 1 ne divase khaMbhAtamAM kALadharma pAmelA. zrI rAyacaMdrasUrijI mahArAje khaMbhAtamAM dIkSA lIdhelI. emaNe ghaNu graMtha lakhyA che. vi. saM. 1668 nA jeTha sudi 13 ne divase teo khaMbhAtamAM kALadharma pAmyA. zrI jayacaMdrasUrijI mahArAja khaMbhAtamAM vi. saM. 1674 mAM AcAryapada pAmyA. eja rIte municaMdrasUri mahArAja saM. 1737mAM khaMbhAtamAM AcAryapada pAmyA. zrI lakSmIsAgarasUrijI mahArAjane janma vi. saM. 1728 nA caitra suda 5 ne divase khaMbhAtamAM thayele. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ma sAhitya samAha- gu) 2 te ja rIte zrI kIrtivijaya mahArAjane janma vi. saM. 1816 mAM -khaMbhAtamAM thayeluM. zrI labdhicaMdrasUri mahArAjane vi. saM. 1849 nA phAgaNa suda 3 ne divase khaMbhAtamAM dIkSA ApelI. zrI bhrAtRcaMdrasUri mahArAja tathA zrI devacaMdrasUrie khaMbhAtamAM khaMbhAtanA navAbanA bhatrIjAne pratibaMdha karI zikAra vagere baMdha karAvyuM. zrI vijayAnaMdasUri (zrI AtmArAmajI) mahArAja saMvata 1942 mAM pAlItANAthI pAchA pharatA khaMbhAta padhAryA hatA. ahIMnA prAcIna bhaMDAroe temanA vidyApremI hRdayane ApyuM hatuM ane A bhaMDAramAMthI zAstranAM AdhAra ane pramANe meLavI "ajJAnatimira bhAskara" nAmanA suMdara graMthanI racanA karI hatI. zrI vijayavalabhasUrIzvarajI mahArAja saM. 1993 ne ziyALAmAM khaMbhAta padhArelA. mAMDavInI poLamAM AvelA AdIzvara bhagavAnanI teoe navIna jinAlayamAM pratiSThA karAvI. uparAMta temaNe zAMtinAtha tADapatrIya jJAna bhaMDArane suvyavasthita karyo. zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAje khaMbhAtamAM ghaNuM cArtumAsa karelA. temanI preraNAthI zakarapuranA jinAlayane jIrNoddhAra thayela tathA temanA haste staMbhana pArzvanAthanA navA maMdiranI pratiSThA thaI hatI. temanI preraNAthI khAravADAmAM jJAnazALAnuM vizALa makAna taiyAra thayuM ane temAM pustaka bhaMDAra zarU tha. zrI vijayalAvaNyasUrijI mahArAje saMvata 1980 mAM khaMbhAtamAM sAta bhAgamAM "dhAtu ratnAkara' nAmane moTo graMtha rara. zrI jayaratnagirijI( vikrama saM1662)e "javara parAjaya" ane "doSa2nAvalI" nAmanA be graMtha khaMbhAtamAM racyA, AgamaprabhAkara zrI puNyavijayajI mahArAja khaMbhAtamAM ghaNuM rokAyelA. khaMbhAtanA jaina bhaMDArane vyavasthita karavAmAM temanuM pradAna aneruM ane advitIya che. zatAvadhAna mATe jANutA vijayakIrticaMdrasUrijI mahArAja khaMbhAtanA vatanI che. A uparAMta hAla vidyamAna evA www.jainekbrary.org Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ItihAsanI ArasImAM jaina tIrthadhAma khaMbhAta 143 -ghaNA sAdhu-sAdhvIjInI mahArAja sAhebae khaMbhAtamAM padhArI prajAne dharmabodha Ape che. sthAnakavAsI zrI lavajI RSie (saM. 1992 mAM) khaMbhAtamAM dIkSA lIdhelI. lavajI RSinA navamI pATe thayelA mANekacaMdajI mahArAje khaMbhAtamAM ghaNuMne dIkSA ApelI, ane 1949mAM kALadharma pAmelA. temanA pachI pATa para AvanAra zrI bhANajI RSi tathA giradharalAlajIe paNa khaMbhAtamAM dIkSA lIdhelI. harSacaMdrajI vi. saM. 1949mAM khaMbhAtamAM kALadharma pAmelA. zrI chaganalAlajI mahArAja mULa khaMbhAtanA vatanI hatA ane ghaNuM comAsAM khaMbhAtamAM gALelAM ane khaMbhAtamAM ja vi. saM. 1995 mAM kALadharma pAmelA. zrI ratnacaMdrajI mahArAja vi. saM. 2004 mAM khaMbhAtamAM svargavAsI thayelA. zrImad rAjacaMdra sauprathama vi. saM. 1946 nA zrAvaNa mAsamAM khaMbhAta padhArelA, tyAra bAda teozrI vi. saM. 1946, 1947, 1949, 1951...vagere varSomAM khaMbhAta padhAryA hatA. teozrI saM. 19para nI sAlamAM khaMbhAtanI najIkanA vaDavAkSetramAM padhArelA, jyAM Aje zrImad rAjacaMdrane punita ane bhavya Azrama Avelo che. zrI vinayaprabha mahArAje "gautamasvAmIne rAsa" khaMbhAtamAM racelo. zrI lAvaNyasamaya mahArAje "surapriyakevalI rAsa" vi. saM. 1567mAM khaMbhAtamAM racela. zrI naMdasUrijI mahArAje vicAra soraThI, gajasumAra rAsa" vagere khaMbhAtamAM racelAM. zrI bhuvanakIrti mahArAje kalAvatI carita" vi. saM. 1580 mAM khaMbhAtamAM raceluM. zrI kanakasema mahArAje "aSADhAbhU ti rAsa" vi. saM. 1638 mAM khaMbhAtamAM rae. zrI vijayasemasUrijIe vi. sa. 1615 mAM "dhamAlarAsa" khaMbhAtamAM ra. zrI vacharAja mahArAje vi. saM. 1642 mAM "samyakta kaumudI rAsa' tathA "zAMtinAtha caritra" khaMbhAtamAM racyAM. zrI zakalacakra upAdhyAye vi. saM. 1943mAM vAsupUjajina rAsa khaMbhAtamAM Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jaina sAhitya samAreha - zuccha , ' . racyA. zrI kuzalalAbhargANu mahArAje vi.saM. 1653 mAM 'sta Mbhana rAsa stavana khaMbhAtamAM racyuM. zrI samaracaMdra mahArAje vi. saM. 1607 mAM khaMbhAtamAM 'mahAvIra stavana ' racyuM. zrI ratnasuMdara mahArAje vi.saM. 1638 mAM 'zukakhe tarI' khaMbhAtamAM racI. zrI jayacaMdrasUri mahArAje vi. sa', 1654 mAM 'rasaratna rAsa' khaMbhAtamAM racyA. zrI samayasuMdara mahArAje saM. 1691 mAM 'zabdA vRtti' khaMbhAtamAM racI. jJAnasAgara mahArAje vi. sa. 1685 mAM agaDadatta rAsa khaMbhAtamAM racce, zrI bhAvijaya mahArAje vi. sa. 1996 mAM khaMbhAtamAM jJAna svarUpa cApAI' racI. zrI matisAgara mahArAje khaMbhAtamAM vi. saM. 1701 mAM * khaMbhAtanI tI mALA' racI. zrI cazeAvijayajI mahArAje mauna ekAdazanA 150 kalyANaka stavana', ' brahmagItA ', ' ja khUsvAmI rAsa ' khaMbhAtamAM racyAM. zrIlakSmIvijayajI mahArAje vi.saM. 1727 mAM 'zrI cAlamayaNuAsu darI rAsa' kha'bhAtamAM racyo. zrI jJAnakIrti mahArAje 1737 mAM 'guru rAsa' khaMbhAtamAM racyA. zrI bhAnuvijaya mahArAje vi. sa. 1737 mAM 'mauna ekAdazI stavana khaMbhAtamAM racyuM. zrI jJAnavimala mahArAje dhaNA graMthA khaMbhAtamAM racyA. zrI uddayaratna mahArAje dha bruddhi matrI' ane dIvijayajI mahArAje vi. sa'. 1859 mAM ' rAhiNI stavana ' khaMbhAtamAM racyuM. zrI umedra mahArAje vi. sa. 1925 mAM khaMbhAtamAM 'metArajamuni' nAme kAvya racyuM, ' " " khaMbhAtanI jaina tIrtha dhAma tarIkenI khyAti tathA suvikasita vepAra-vANijya ane samRddhithI tathA rAjakIya mahattvathI AkarSAIne dhaNA dAnavIra, dharmavIra ane sAhasika jaina vepArIo tathA rAjakrIya puruSA khabhAtamAM AvIne rahyA ane vasyA. emanA dvArA tathA emanA vArasadArA dvArA khabhAtamAM jainadharmImAM meATu' pradAna yuM, uparAMta ghaNA khabhAtanivAsI zIlavAna suzrAvakA ane zreSThina 6 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ItihAsanI ArasImAM jaina tIAma zAta .. varmAe khabhAtanI jaina tIrthagAma tarIkenI khAsa pasAravAmAM mATuM pradAna karyu che jemAM uDDayana maMtrI, mahAmAtya vastupAla ane tejapAla, sAhazupAla, bhImAzA, ratnapAla dozI, saMdhavI udayakaraNa, abhayarAja, rAA zrImalla, jasarAja, Thakkara kI, zAha vAdhajI, khImA vyavahArI, seAnI tejapAla, gAMdhI arajI mADuo, pArekha jiyA ane rAjIA, zrI nAgajI, zrI sAmajI zAha vagere nAme! ullekhanIya che, pUrvakALamAM khaMbhAta jaina tIrthaM dhAma hovAnI pratIti A dharmAMnA AcAryoM tathA sAdhu-sAdhvI mahArAjonA UtaravA mATenI te samayanI peSadhazALa!-upAzrayA, dhaniSTha zrAvaka-zrAvikAo tathA yAtrikAnA rahevA mATenI dharmazALAo parathI thAya che. jena kavi RSabhadAse 'bharata-bAhuti rAsa'mAM jaNAvyA pramANe seALamAsattaramA saikAmAM kha'bhAtamAM 45 upAzraya hatA. hAlamAM khaMbhAtamAM vividha gucchanA Azare cAvIsa jeTalA upAzrayA tathA vividha dharmazALAo tathA vADIe che. TekarI upara zrI tapagaccha amara jainazALAnA upAzraya (tathA jJAnabhaMDAra), nAgaravADAmAM zrI gulAbavijayanA tathA acalagacchanA upAzraya, mANekacAkamAM zrI vIzA ozavALa jaina tapagaccha saMdhanA upAzraya, kherapIpaLAnA nAke zrI pApacaMda gacchanA upAzraya, sAMgATA pADAmAM zrI sAgaragacchane upAzraya, lADavADAmAM zrI sta`bhatI tapagaccha jaita sadhane upAzraya, traNa daravAjA najIka khAramAM zrI aMbAlAla pAnAcaMda jaina upAzraya, kheArapIpaLAmAM sthAnakavAsIneA navA upAzraya, jIrALA pADAmAM navI pAThazALAnA makAnamAM Avela upAzraya, saMdhavInI peALamAM Avela sthAnakavAsInA upAzraya vagere upAzrayAmAM sAdhu mahArAjone UtaravA-rahevAnI suvyavasthA jovA maLe che. uparAMta sAdhvIjI mahArAjo mATe... Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAreha-gu 2 nAgaravADAmAM be upAzraya, khAravADAmAM traNa upAzraya, cokasInI piLamAM be upAzraya, mAMDavInI piLamAM eka upAzraya, bahucarAjInI piLamAM eka upAzraya, 2 La pADAmAM eka upAzraya, moTA caLAvADAmAM (traNa daravAja) eka upAzraya, tathA borapIpaLAmAM be upAzraya AvelA che. uparAMta vaDavAmAM zrImad rAjacaMdra AzramamAM sAdhu mahArAja tathA sAdhake mATe rahevA-UtaravAnI suvidhA che. A uparAMta dUra dUrathI moTI saMkhyAmAM AvatA jaina yAtrikone adyatana suvidhA maLe tevI moTI dharmazALA - zrI mehanalAla vakhatacaMda jaina dharmazALA ane enI aMtargata bhejanazALA - zrI cImanalAla vADIlAla jaina bhojanazALA paNa khaMbhAtamAM daMtAravADAmAM vidyamAna che. khaMbhAta vidyAnuM parama dhAma hatuM, jenI pratIti vidyamAna graMthabhaMDAre - zrI zAMtinAtha tADapatrIya jJAna bhaMDAra, jainazALAmAM Avele thI nItivijayajIne jJAnabhaMDAra, jJAnazALAmAM Avela zrI vijayanemisUrijIne jJAnabhaMDAra, tathA vividha upAzrayamAM AvelA chUTAchavAyA saMgraho uparathI pratIta thAya che temAM zAMtinAtha tADapatrIya jJAnabhaMDAra gujarAtane jJAnabhaMDAramAM ja nahi paraMtu bhAratanA agragaNya bhaMDAromAM mahatvanuM sthAna prApta kare tevo samRddha che. Do. pITarsana nAmanA paradezI vidvAne I. sa. 1882-83 mAM eTale ke AjathI lagabhaga eka saikA pahelAM A bhaMDAranI mulAkAta laI temAMnA graMthenI prathama vAra sUci taiyAra karI "pIksana Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsanI ArasImAM jaina tIrthadhAma khaMbhAta 147 ripiTa ne nAme pragaTa karelI, jenI eka nakala vaDodarAnA orienTala insTITayuTamAM che. pITarsana pachI saM. 2009mAM muni zrI puNyavijayajIe eka sUci taiyAra karelI. zrI zAMtinAtha tADapatrIya bhaMDAramAM Aje lagabhaga paNa traNase jeTalI tADapatrIya pithIo che, jemAMthI saMkhyAbaMdha prata kalApUrNa citrothI alaMkRta che. zrI haribhadrasUri-viracita "yogazataka" nAmanA alabhya graMthanI nakala A bhaMDAramAM jovA maLe che. A uparAMta vikrama saMvata 1212 mAM lakhAyela eka pothI ke je gujarezvara caulukyarAja zrI kumArapAladevanA vakhatamAM lakhAyelI lATa pradezanI oLakha ApatI pithI tathA mahAkavi kAlidAsanuM "raghuvaMza', vAkpatirAjanA gakaDavaNe" temaja prAkRta kAvyanI prAcIna prate, jayamaMgalakRta kavizikSA' ane ravi guNAcArya temaja parama zaivAcArya mumuNidevakRta "sUktAvalIo" jevA dhaNu graMthe A bhaMDAramAM saMgrahAyelA che. ne noMdhavA jevI vAta to e che ke vi. saM. 1290 mAM vastupAle svahaste lakhela "dharmAlyudaya mahAkAvya" nI pothI ahIM sacavAI che. mahAmAtya vastupAla jevI sarvamAnya aitihAsika vyaktinA hastAkSaranuM darzana Aja paryanta bIje kyAM ya thayuM nathI. paraMtu khaMbhAtanA A jJAna bhaMDAre ApaNane e mahatvanI ane apUrva aitihAsika sAmagrI pUrI pADI che. * vijayanemisUrijI jJAnabhaMDAramAM ekaMdare vIsa hajAra jeTalI hastapatro sacavAyelI che jemAM vinayavijayajIe jUnAgaDhamAM racela lekaprakAza"nAme bRhad graMtha jevo vizvavidyA(encyclopedia)ne graMtha sacavAyeluM che. - zrI nItivijayajI jJAnabhaMDAramAM pAMceka hajAra jeTalA prAcIna evA zreSTha jaina graM che. vikramanI paMdaramI sadInA uttarArdhamAM ke Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jaina sAhitya samAroha - gura7 2 soLamI sadInA prAraMbhamAM lakhAyela suvarNAkSarI sacitra prAcIna pithI Aje A bhaMDAramAM eTalI sArI dazAmAM che ke te jANe haju hamaNAM ja lakhAyelI lAge. AvI ja eka sajIva lAgatI piothI jesalameranA tapagacchIya jJAna bhaMDAramAM sarasa rIte sacavAI rahI che. zrI nItivijayajI mahArAja jJAnabhaMDAra sAthe khaMbhAtanA nivAsI ane bhaMDAranA saMrakSaka zeTha zAMtilAla maNilAlane saMgraha joDAyelo che, jemAM cAlu sadImAM lakhAyela tADapatrIya pratA ane cAMdInI zAhIthI lakhAyela kalpasUtra ane navakArasmaraNanI sacitra prati che. - jaina ItihAsa-saMzodhananAM pagaraNa prAcIna samayamAM khaMbhAtamAM zAMtinAtha tADapatrIya jJAnabhaMDArathI thayelo jaNAya che ane te hAlanA samayamAM I. sa. 1960 mAM zrI Ara. pI ArTasa eNnDa ke. bI. kaeNmarsa koleja myujhiyamamAM pAMgare che. A keleja myujhiyamamAM paNa keTalIka noMdhapAtra jaina zilpAkRtio saMgrAyelI che, jemAM vyAkhyAna ApatA jainAcAryanI zilpAkRti khAsa ullekhanIya che. pahelAMnA samayamAM jainAcAryo kevI DhabathI vyAkhyAna karatA hatA, tene AbehUba namUne A zilpAvazeSamAM upalabdha che. mULamAM A zilpAkRti khaMbhAtanA prAcInatama akhaMDa sthApatyarUpe vidyamAna jumA masjida 'nA eka khUNAmAM varSothI paDI hatI, je I. sa. 1962-63 mAM koleja myujhiyamane arpaNa thaI hatI. alabatta eno lekha dhasAyelo che paNa jainAcAryanI AkRtinI upara "zAlibhadrasUri' evA akSara katarelA jaNAya che. temanI Agama ThavaNanuM eka suMdara citra che; tenI AgalI bAju be AcArya mahArAja sanmukha pAMca munIzvaronI beThelI AkRtio kaMDArelI che ane uparanA bhAgamAM anukrame "bhavadeva, ma. harizcaMdra, bha. vastudeva, dhanadeva mahAra vA. zubhacaMdramaNi" evAM nAma kotarelAM vaMcAya che. chaThThI AkRti khaMDita che. A sarva mahArAja sAhebonA hAthamAM muhapatti ane Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ItihAsanI ArasImAM jaina tIrthadhAma khaMbhAta 149 ane rajoharaNa (jovA maLe) che. A uparAMta eka ra9" x 12" mApanA UMcA paththara para cAre dizAe tIrthakaranI pratimA ke relI zilpAkRti che. ' Ama vipula jaina sAhityanA sarjana ane saMgrahane kAraNe tathA anekavidha AcArya tathA sAdhu-sAdhavI mahArAja sAheba tathA dharmapremI, dAnavIra, zrAvaka-zrAvikAonA Agamana ane vasavATane kAraNe tathA vividha jJAnabhaMDAre, upA, dharmasthAnake, dharmazALAo, vividha jinAlaye ane emAM pratiSThita aneka apUrva jinabiMba vagerene kAraNe khaMbhAta jaina tIrthadhAma tarIkenI tenI suvAsa adyApi payata prasarAvI rahyuM che. pAdaTIpa 1. zrI. ke. kA. zAstrI, "prAcIna bhaugolika ulle," "guja rAtane rAjakIya ane sAMskRtika ItihAsa" (saMpAdaka : zrI. rasikalAla che. parIkha ane De. hariprasAda zAstrI), (gu. rA. sAM. I.), graMtha 1, pR. 388 tathA zrI ratnamaNi rAva joTe, "khaMbhAtane ItihAsa , pra. 3. pR. 14 2. skaMdapurANanA mAhezvara khaMDa aMtargata kaumArikA khaMDamAM A cAra nAmanuM varNana vAraMvAra jovA maLe che. juo H mahIsAgara-saMgamakSetra," acAya 6-125; "guptakSetra, adhyAya 13-120, 25-3, 14pa-58, 102-63, 128- 66 vagere; "staMbhatIrtha," adhyA. 35, para-37; "mahI nagara," adhyAya 48 ane 49 . adhyAya 48 ane 49 mAM khAsa, adhyAya 49mAM tIrtha tarIke mahIsAgara saMgamatIrtha ane guptatIrtha tathA nagara tarIke - mahInagara ane staMbhatIrtha vAraMvAra Ave che. kaumArikA Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jaina sAhitya samAroha - gucacha ru khaMDamAM tAmralipti ke tAmravatI nAma nathI, ke nAgarakhaM mAM "tAlipti' nAma maLe che. 4. zrI. ratnamaNirAva bhImarAva joTe, uparyukta, pR. 21 4. C. V. Vaidya : History of Sanskrit Li terature," See IV; pp. 93 . emAM pANininA gaNapATha uparathI nagaronI yAdI ApelI che. f. Dr. R. N. Mehta, 'Excavation of Nagra," p. 18 7. mitrakakAla (I. sa. 470 thI 779)nAM tAmrazAsanamAM enI nUdha maLI Ave che... ane e pramANe naga2pathakane vistAra. uttare bAra mAIla (19 ki. mITara) sudhI cIMdhI zakAya che, jayAre dakSiNamAM ene vistAra cheka mahI nadInA mukha sudhI. arthAt akhAtanA bArA sudhI jaNAya che. (De. hariprasAda zAstrI, "maitrakakAlIna gujarAta," bhAga-2, pR. 183) hAla khaMbhAtanA akhAta tarIke oLakhAto akhAta nagaraka (nagarA) pAse Avelo hato, paraMtu mahInuM mukha sAM thatAM dariyo dUra jatAM nagarAnI jAhejalAlI gaI ne enA pariNAme staMbhatIrtha (khaMbhAta) vasyuM. sAta-ATha saikA sudhI enI jAherajalAlI rahI paNa e tyAMthI ye dariye dUra jato rahetAM khaMbhAta baMdara paDI bhAMgyuM ane enuM sthAna surata baMdare lIdhuM. 8. "gu. e. le., lekha naM. 207 (lekha naM. 1 thI 6), pR - 14 thI 41 9. ejana, lekha naM. 224, pR. 9ra (le. 10 vagere) 10. "prabhAva varita,' pR. 184, 266, 218, 16 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsanI AsImAM jaina tIrtha nAma kha'bhAta 11. pana, 1 12. * prabaMdhacintAma,i' pR. 7, 22, 202 13. vividhatIrthaq,' rR. 26, 72, 86 . 15. 14. 'purAtanapravasaMgraha, 74, 222 'prabaMdhArA,' rR. 42, 202, 28, 26, 21, 222, 227; zrI. ke. kA. zAstrI, upayukta, graMtha-5, pR. 389 16. khaMbhAtamAM vastupAle ghaNAM lekapayogI kAryo karelAM. emaNe uttarapradezathI AvatA brAhmaNAne rahevA mATe brahmapurIe karAvelI hAlamAM khaMbhAtamAM cAvIsI brahmapALa, sAta brahmapALa, meATI traNa pALa vagere nAmanI pALeA che. vaLI vastupAle lakSmIjInu` ma`dira karAvelu' je saMbhavataH cAkasInI peALamAM Avela mahAlakSmInA maMdiranA sthAne haze, emaNe karAvela bakulAditya nAmanu sUryama Mdira khaMbhAtamAM vidyamAna nathI. saMbhava che ke nagarAnu" prAcIna sUrya maMdira paDI jatAM vi. sa. 1292(I. sa. 1236)mAM potAnI patnIonA nAmathI tene jarNoddhAra karAvyA hoya. vastupAle zava maDhA baMdhAvelA vaidyanAtha mahAdevanuM eka navu zivama dira karAvelu mai bhaTTAditya ma`diranI mUrtinI uttAnapIkiA karAvI hatI. ( kALI talAvaDInA) bhImezvara mahAdevanA zikhara upara suvarNa kaLaza tathA dhvajadaMDa paNa vastupAle karAvelAM. emaNe e lAkha sAnaiyA kharcI khabhAtamAM tAraNA karAvyAM hatAM. vastupAle AdinAtha caityamAM suvarNa nA navA kuMbha karAvyA, neminAtha ane pArzvanAthanI devakulikAo karAvI, rAjAnA caityamAM eka divya pASANunu tAraNa karAvyu" ne sekaDA jita 151 ' 6. 4, 14, 6, 4, 6, 72, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jaina sAhitya samAreha - guccha 2. caiitya karAvyAM. (khaMbhAtamAM caityonAM nAma ane racanAmAM vakhatovakhata pheraphAra thayela hovAthI A ci Aje cakkasa paNe oLakhI zakAtAM nathI.) uparAMta vastupAle jaLa ane sthaLamAMthI AvatA vepArIonA sukha-ArAma ane dANa* pANI mATe be maMDapa alaga karAvelA. garIo mATe emaNe dAnazALAo kholAvI. samudrakinAre marachImArI baMdha karAvI. A pramANe zrImaMta ane dhImaMta maMtrIe staMbhatIrthamAM jinabhavane, zivabhavane ane dharmazALAo baMdhAvyAM; aneka jinabiMbo karAvyAM ane pratiSThita paNa karAvyAM; kavio ane vidvAnone protsAhana ApyuM, graMtha lakhAvyA ne sarasvatI-bhAMDAgAra karAvyA. Ama anekavidha sukRtya karavAmAM vastupAle pAMca karoDa kampane vyaya karI pitAnI samRddhine caritArtha karI. (phArbasa, rAsamAlA, pu. 1, pR. 257-158) Abu paranA eka lekhamAMnA kalekamAM jaNAvyuM che ke, "tejapAla maMtrIe staMbhatIrthamAM baneluM ane AMkhane amRta samAna ane kasAyelA paththaranuM banAveluM biMba tyAM sthApyuM ane te khaMbhAtathI lAvIne tyAM mUkavAmAM AvyuM. tenI pratiSTA nAgendra ga7nA haribhadrasUrinA ziSya zrI vijayasenasUri pAse mahatsava pUrvaka vi. saM. 1287 (I. sa. 1231)nA citra vadi 3 ne ravivAranA divase karavAmAM AvI. (abudaka5, "jaina satyaprakAza", pu. 6, pR. 237). A mUrtine paththara khaMbhAtamAM lAvavAmAM AvyuM haze, ane tenI mUrti taiyAra karI Abu parvata upara laI javAmAM keTalI mahenata ane keTale kharca thaye haze tene vicAra karatAM e samayanI dharmabhAvanAnI pratIti thAya che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsanI ArasImAM jaina tIrthadhAma khaMbhAta 153 18. " khaMbhanapara tiratha hi bhaNau, sakaLa sAmithI thau thAMbhaNau, dhaNudarataNAM parahurNa je hutA, samudramAhi rAkhiyAM buDatAM. 8 dhaNudatta sAha sapanaMtara lahaI, sAsaNutANI devi Ima kahaI, trevIsamau deva mAni dhare kusala khemi parahaNa jaI dhare. 9 maMgalera hu ta sAcariuM, khaMbhanapara sopAraI phiriyAM, pUjyA sakala sAmi thaMbhaNa, ajI manoratha chaI mani ghaNuM."10 ("prAcIna tIrthamALA' bhAga-1, yazavijaya graMthamAlA, 5. 48) 19. "thaMbhaNapAsa jhUMbAvatI nA keDe tuM ghata kalela, sasaphaNe naI, sAMmale, pAsa paragaTa hatuM kuMkumarola"7 ("prA. ta., bhAga 1, pR 198) 20. "mahIsAgara utarIe pAra, AvyA traMbAvaTI majhAra, thaMbhatIratha mahImAM ghaNe bhAve bhavikA bhakata suNo. vahANa thaMbhyA sAgara maya sAgaradatta zeTha tihAM laya, kuzaLa AvyA mahatsava karI, thaMbhaNa pAsajI nAme dharI. prabhujI pAmyA puNya saMyoga, abhayadevane TALe roga, ghaNuM varSa vaLI bhUdbe rahI, gokSIra jharyAthI pragaTa ja thaI." (prA. tI." bhAga 1, pR 122) 21. "saghaLe gAme juhArIye, huSa vAriyuM re, pUjI prabhujInA pAya, dehare ne deharAsare biMba pare re, vaMdu khaMbhAyata Aye, - thaMbhaNu pAsa juhArIye citta dhArIyeM re kaMsArI pAsa nAma." ("prA. tI.' bhAga 1, pR. 97) 22. "thaMbhaNapAsa jiNesara sAcuM suratarU re aDavaDiyAM AdhAra bhIDabhaMjana pAsa bhIDabhaMjana jina namo re TAle roga pracAra." ("prA. tI " bhAga 1, pR. 169) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24, jaina sAhima samAha- guthaNa 2 23. jIrALA pADAmAM AvelA zrI ciMtAmaNi pArzvanAthanA moTA jinAlayanA bhoMyarAmAM garbhagRhamAM zrI neminAtha bhagavAnanI najIkamAM zyAma nAnI pratimA che, te A charAulA pArzvanAtha bhagavAna levA ghaTe traNa daravAjA najIka bajAramAM AvelA zrI ciMtAmaNi pArthanAtha jinAlayamAM mULanAyaka zrI ciMtAmaNi pArzvanAthanI najIkamAM je zAmaLA pArzvanAtha che, te A bhagavAna hevAnI saMbhAvanA gaNI zakAya. uparAMta bheAMyarA pADAmAM navakhaMDA pArzvanAtha che te paNa zAmaLA che ane zAmaLA pArzvanAthanA nAme paNa oLakhAya che. 25. hAla paNa borapIpaLAmAM zrI navapallava pArzvanAtha jinA layamAM zrI navapallava pArzvanAtha bhagavAna birAjamAna che. 26. charALA pADAmAM AvelA ciMtAmaNi pArzvanAtha jinAlayamAM dvitIya majalAe Avela pratimAomAM jagavallabha pArzvanAtha bhagavAna che. 27 khAravADAmAM hAla pazu sukhasAgara pArzvanAtha jinAlayamAM mULanAyaka tarIke A nAmanA bhagavAna pratiSThita che. khAravADAmAM kaMsArI pArzvanAthanA nAmathI hAla je jinAlaya prasiddha che, te jinAlayanuM bIjuM nAma bhIDabhaMjana pArzvanAtha paNa hatuM. 29, vistRta varNana mATe juo H Do. je. pI. amIna, khaMbhAta nI caitya paripATI ane staMbhana pArzvanAtha", 1985 30. vigata mATe juoH De. je. pI. amIna, "khaMbhAtanuM jaina - mUrtividhAna, pR. 10 thI 48 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasarga Do. ramaNalAla cI. zAha upasarga' zabda jenAmAM vizeSapaNe vaparAya che. '31' zabda saMskRta bhASAne che. enA judA judA artha thAya che, jema ke (1) mAMdagI, vyAdhi, (2) durbhAgya, (3) ijA athavA hAni, (4) grahaNa, (5) bhUtapretAdine vaLagADa, (6) mRtyu AvavAnI nizAnI athavA AgAhI, (7) apazukana, (8) maraNane bhaya, (9) Aphata, (10) vyAkaraNamAM avyayane eka prakAra-dhAtunI AgaLa athavA dhAtu parathI banelA nAmanI AgaLa joDAtA zabda, (11) mahAkAvyano eka nAne khaMDa ane (12) deva, manuSya vagere. taraphathI thatI kanaDagata. jainamAM "3aa' zabda eka viziSTa lAkSaNika pAribhASika arthamAM vaparAya che. saMskRta " " uparathI AvelA prAkRtaardhamAgadhI zabda "yavasa" paNa vaparAya che. sUyarA" (sUtrakRtAMga) nAmanA AgamagraMthamAM 3vasI" upara eka adhyayana paNa ApeluM che. "vasaram' nAmanuM camatkArika stotra jemAM suvikhyAta che. aneka dhArmika tathA anya prasaMgoe e stotranuM paThana thAya che. bhadrabAhu-racita manAtA e maMtragarbhita staMtrane nIceno ka maMgala stuti-mAMgalika tarIke bolavA-saMbhaLAvavAnI paraMparA paNa jemAM pracalita che. upasargAH kSayaM yAnti, chidyante vidhanavallayaH / mana prasannatAti, jUcamAne vinezvare che? Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jaina para parAmAM -bhaya kara kaSTa. kayAreka e kaSTa maraNAntika paNa hoya che. jaina sAhitya samArAha - zuccha 2 upasarga nA atha thAya che AvI paDelu jaina zAstrakArIe vacarna-vasananI vyAkhyA nIce pramANe ApI che: (2) 35 + mrugU = joDAvu" jIva upasRjyate sambadhyate pIDAdibhiH saha yasmAt sat3vasaH / ( jenA vaDe jIva pIDA vagere sAthe sa`khadhAvALA thAya che te upasaga kahevAya che. ) sRg = visarge; upasaraMti iti (2) 35 = sAmIvye; jIvasaI: / (je pAse Ave che ane pIDita kare che te upasaga) (2) sRnati yA anena - vasa: - (je kaSTanuM upasarjana kare che, eTale ke je kaSTane utpanna kare che te upasaga ) (4) upasRjyate - kSipyate cyAvyate prANI dharmAdibhirityupa sarvAMH / (je prANIne dhamathI kheMcI le che, cyuta kare che te upasatra) (1) 35sI: savaH / C ( hemaca`drAcAya . abhidhAna ciMtAmaNi' nAmanA kAzamAM che ke upasaga eTale upadrava) Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasarga (6) upasargAn devAdikRtAn upadravAn / (deve vageree karele upadrava te upasarga) upasarganA mukhya traNa prakAre cheH (1) devatAkRta, (2) manuSya- * kRta ane (3) tiyacakRta, uttarAdhyayana sUtranA 31 mA adhyAyamAM kahyuM che keH divve ya je uvasagge taddA niricha mApuNe | je bhikkhu sahai nicca se na acchai maNDale // je bhikSa devatA, tiryaMca ane manuSya karelA "upasargone nitya sahana kare che te maMDalamAM raheto nathI arthAta tene A saMsArarUpI maMDalamAM paribhramaNa karavuM paDatuM nathI. keTalIka vAra mANasane mAthe AvI paDelA kaSTa ke saMkaTanuM vyAvahArika buddhigamya nirAkaraNa thaI zakatuM nathI. keIka atIndrIya zakti emAM kAma karI gaI che evuM lAge che. zraddhALu loke mAne che ke bhUta, preta, picAza, vyaMtara, zAkinI, DAkinI ItyAdi koI deva-devI IrAdApUrvaka e kaSTa Ape che. jene mAnyatA anusAra keTalAka devo adazya rahIne vyaktine trAsa ApavA athavA sAdhanAmAMthI calita karavA, bihAmaNuM dazyarUpI upasargo kare che. saMgamadeve bhagavAna mahAvIra upara ke kamaTha-meghamALI deva bhagavAna pArzvanAtha upara upasargo karyAnI vAta jANItI che. AvA upasargo devakRta manAya che. mANase vera levAne mATe athavA pitAne evo roSa pragaTa karavAne mATe, gunAnI zikSA karavA mATe athavA kevaLa potAnA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 sthULa, nirdaya Ana MdamAM rAcavA mATe khIjane bhaya kara ko Ape che. evAM kaSTane pariNAme keTalIka vAra mANasa mRtyu pAme che. kacAreka mANasa khIna upara vera levAne mATe matra-taMtra vagerenA prayAga paNa kare che. A prakAranA upasarvAMte manuSyakRta upasargI che. jaina sAhitya samArAhu - guccha 2 - bhayaMkara hiMsaka prANIe mANasane mArI nAkhe che athavA karaDIne ghaNuM asahya kaSTa paheAMcADe che. vAdha, siMha, gAMDA hAthI, magara sApa, vIMchI, garuDa vagere taraphathI thatA upasarvAMne tiya kRta upasarga kahevAmAM Ave che. A traNa prakAranA mukhya upasarge+ uparAMta ' Atmasa vedanIya ' nAmanA cAthA prakAra paNa batAvavAmAM Ave che. 'a kalpalatA 'mAM lakhyu che ke rUpasargA: rivya-mAnuSa-aurakSA'masaMveddanIya mevAccturvidhaaH / ( caunviddA uvasaggA paNNattA taM jahA divvA mANusA tirikkhajoNiyA AyasaMceyaNijjA ) Atmasa vedanIya eTale azAtAvedanIya karmInA udayathI zarIrane bhogavavI paDatI asahya vedanA. A vedanA kaSTa, du:kha, AtmAne mATe upasarga samAna khate che. AvA prasa Mge daiva, manuSya ke tiya "ca kRta upasarga nathI heAtA, paraMtu peAtAnAM pUva sa`cita tItra, azubha karmAMnA bhAre udaya upasarga samAna khate chaeN. upasanA bAhya ane abhyatara evA prakAro paNa pADavAmAM Ave che, khAdya zArIrika kaSTavALA upasarga te khAdya ane rAgAthI thatA Atmasa vedanIya prakAranA upasarga' abhyaMtara upasa kahevAya che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasarga 19 sAdhuoe manuSya, devatA vageree karelA AvA badhA upasargo samatAthI sahana karavA joIe. e vakhate manamAM jarA paNa krodha ke kaleza na ANu joIe. ane kasoTImAMthI pAra paDavuM joIe. sAcA mumukSu sAdhuoe duHkha ke kaSTa AvI paDe tyAre paNa samatAmaya jIvana jIvavuM joIe. bhayaMkara karmonI nirjarA mATe potAne eka apU rva nimitta maLyuM che ema samajavuM joIe. zAstrakAre A cAra mukhya prakAranA upasarganA seLa peTA prakAra nIce pramANe kahyA che : (1) devakRta - 1. rAgathI athavA hAsyathI, 2. SathI, 3. vimarzathI athavA parIkSAthI (vedanA sahana karI zake che ke nahi te daDhatA jovA mATe parIkSA karavI te), 4. pRthakavimAtrA (dharmanI IrSyA Adine aMge vakriya zarIre karIne upasarga kare che te.) (2) manuSyakRta 1. rAgathI athavA hAsyathI, 2, 8SathI, 3. vimarzathI, 4. kuzIlathI (u. ta., brahmacArIthI putra thAya te baLavAna hoya che ema dhArIne keI strI dharmavAsanA vinAnA sAdhune brahmacaryathI calita karavA anukULa upasarga kare te.) (3) tiryacakRta 1. bhayathI (manuSyane joIne te mane mAraze ema dhArI sAmuM dhase te) 2. zreSathI, 3. AhAra mATe (bhUkha lAgyAthI tenuM nivAraNa karavA mATe vAgha, ziyALa, garuDa vagere upaga kare te) ane jha. pitAnA saMrakSaNa nimitte sAmo prahAra kare te. . Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAgraha - guccha 2 160 (4) AtmakRta athavA Atmasa vedanIya 1. vAtathI, 2. pittathI, 3. kAthI ane 4. sanipAtathI thatA bhayaMkara roga rUpI upasa`gaAtmasavedanIyanA A cAra peTA prakAra khIjI rIte paNa gaNAvavAmAM Ave che, jema ke paDelu kahyu. vagere khU`cavu', (ra) a MgAnu` stazciMta khADA vageremAM uparathI paDI javuM ane (4) khAhu vagere a Mgenu paraspara athaDAvuM, * manuSyajIvanamAM vividha prakAranI Apattio, jAtajAtanA upadrave acAnaka AvI paDe che. e vakhate sAmAnya manuSya mU-jhAya che, kAyara thaI jAya che, deva-devIonu` zaraNu` le che, khAdhA-AkhaDI mAne che. (1) netramAM thavuM, (3) zraddhALu mANasA mATe, sa`kaTothI bacAvanAra deva-devIonI stuti paNa lakhAI che. 'navaratnamAlA 'mAM eka stutimAM vijayA jayAdevIne udmApana karavAmAM Avyu che ke he devI ! tuM leAkeAnuM nIcenA bhaye tathA upadrAmAMthI rakSaNa kara : " (1) ativRSTi, pANInAM pUra ke khIjI kAIpaNa rIte utpanna . " " thatA ' jala bhaya. ' (2) acAnaka Aga phrATI nIkaLavI, dava prakaTavA ke khIjI koIpaNa rIte utpanna thatA ' agni bhaya, ' (3) sthAvara 'ke jaMgama ' viSa bhaya, ' (4) jUdI judI jAtanA sApe| taraphathI thatA viSadhara bhaya. ' (5) geAcaramAM viziSTa sthAne paDelA grahe taraphathI thatA 'grahacAra bhaya. ' (6) judAM judAM aneka kAraNAthI utpanna thatA 'rAja bhaya.' (7) judAM judAM kAraNeAthI utpanna thatA 'rAga bhaya,' (8) laDAI ke yuddhatA bhaya (9) rAkSasaneA bhaya (10) zatru-samUhateA bhaya, (11) marakI ke anya jIvaleNu rAga phATI nIkaLavAthI utpanna thatA upadrava. (12) cAra-DAku tathA dhADapADu Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaga heranA upadrava. (13) uMdara, tIDa vagere sAta prasAranI patiethI utpanna thatA upadrava. (14) siMha, vAgha, va, rIMcha vagera zikSarI pazuothI utpanna thatA upava; ane (15-16) bhUta, picAza vagere halakA devA tathA zAkinI, DAkinI vageranA upadrava' RSimaDaLa stotra'mAM siMha, hAthI, pannA, vRzcika, rAkSasa, kumata, takara, durjana, zatru, DAkinI, zAkinI, vyatarI vagere aDatAlIsa prakAranA bhaya sAme rakSaNa mATe prArthanA karavAmAM AvI che. . leAkapracalita upadravA kevA kevA heAya che tene khyAla AnA uparathI Ave che. dezakALa anusAra keTalAka upadraveza alpa, haLavA ke lupta thaI jaya che tA keTalAka navA prakAranA upadrave astitvamAM Ave che. rela, dharatIka Mpa, jvALAmukhInu kADhyu, vagere prakAranA kudaratI upadrA hoya che. alabatta e badhA vyaktilakSI nathI hAtA, sarvasAmAnya hoya che, paraMtu te anekanA jIvanA aMta ANe che. kSepakAsra, khAmbha, mazInagana vagere dhAtaka zasrAnA pracAra pachI mAnavasarjita bhayaMkara upadravA aneka nirdoSa leAkAne saMhAra kare che. AvAM zastra dvArA khIntanA jIva levAnuM saraLa thaI gayu che. mANasane khabara na paDe evI rIte kSaNavAramAM enA prANa haNAI jAya che. emAM zArIrika kaSTa ke vedanAne khAsa avakAza hai|tA nathI. AvA prakAranA upadravezamAMthI ka kSayanI dRSTie upakAraka evA upasargA keTalA te vicAraNIya viSaya che. upasarganA nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI dRSTie cha prakAranA darzAvavAmAM AvyA che. upasanA pratilema ane anuleAma evA be mukhya prakAra paNa darzAvavAmAM AvyA che. pratileAma eTale pratikULa arthAta je-11 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - gu7 2 zirIrane atizaya kaSTa ApanArA upasargI je sAdhakomAM sthiratA, acalamAM AvI nathI hotI tevA nirbaLa sAdhako upasarga sahana karavAnI vAta zuravIratApUrvaka kare che, paraMtu kharekhara upasarga AvI paDe che tyAre. DarI jAya che, DagI jAya che sAdhanAthI bhraSTa thaI jAya che. je sAdhake saMyama-sAdhanAmAM aDaga hoya che te sAdhake bhayaMkara upasargomAM paNa DagI jatA nathI. gajasukumAla, avaMtIsukumAla, kha dhaka muni metA muni vagere sAdhakoe pratikULa upasargo upara vijaya meLavyA hatA. - anulema upasarga eTale anukULa upasarga. pratima upasarga karatAM paNa kayAreka anukULa upasarga upara vijaya meLavavAnuM kaThina che. sAdhaka potAnI saMcama-sAdhanAmAM magna heya teve vakhate mAtA, pitA, bhAI, bahena, patnI, putra ItyAdi svajane taraphathI athavA kuzIla strIo taraphathI khAnapAna ityAdinI vadhu paDatI saMbhALa rAkhavAmAM Ave. vividha prakAranI bhegasAmagrI mATe lalacAvavAmAM Ave rudana vagere karI ArTa banAvavA keziza kare te vakhate mamatAnA bhAvathI sAdhaka DagI jaI tevI jogasAmagrI svIkAravA vaza banI jAya che ane pariNAme sAdhanAmAMthI cuta thaI jAya che je sAcA mumukSa sAdhako hoya che teo AvA anukULa upasarga vakhate paNa aDaga rahe che. teo pralobhanethI AkarSAIne saMyamathI patita thatA nathI. eTalA mATe "sUtrakRtAMga'mAM kahyuM cheH saMkhAya pesala dhamma A viDrima parinivRe | usagge niyAmittA AmokkhAe parivvaejjAsi / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasarga. upasargathI asahya pIDAne, azAtAne anubhava thAya che. e azAtA jyAre anubhavAya che tyAre citta svastha rahevuM e dhuNa agharI vAta che. azAtA vakhate azAtA karanAra pratye krodha; verabhAva, teno nAza karI nAkhavAnI vRtti vagere azubha Avego anubhavAya che. ane tethI navuM azubha karma baMdhAya che. azAtAnA anubhava vakhate cittamAM je samatA ane svasthatA rahyA kare to kamanI bhAre nijera thAya ane navuM karma baMdhAya nahi. paraMtu evI sthitie to kaI virala mahAtmAo ja pahoMcI zake. : "jJAnasAra'nA eka aSTakamAM upAdhyAya cavijayajI kahe che: viSa viSasya vahnazca vahanireva yadauSadham / tatsatyaM bhavabhItAnAmupasarge'pi yanna bhiH // viSanuM osaDa viSa che ane agninuM auSadha agni che e sAcuM che, kAraNa ke bhavathI (saMsArathI) bhaya pAmelAne upasargo prApta thAya to paNa bhaya heto nathI. - mana, vacana ane kAyA e traNa dvArA zubhAzubha karmo baMdhAya che. ochAM karmo baMdhAya eTalA mATe sAdhuoe pAMca mahAvratanA pAlana sAthe pAMca samiti ane traNa guptinuM (managupti, vacanagupti ane kAyagupti e traNa guptinuM) pAlana karavAnuM hoya che. emAM kAyaguptinA be prakAra batAvavAmAM AvyA cheH (1) ceSTA-nivRttirUpa kAyagati ane (2) yathAsUtra ceSTA-niyaminIrUpa kAyagupti. - ghara upasarga vagere thavA chatAM je mahAtmAo pitAnI kAyAne jarAya calAyamAna thavA nathI detA te emanI ceSTA-nivRtti25. kAcagupti che. (kevalI bhagavaMta caudamA guNasthAnake yoganirAdha kare che te paNa ceSTA-nivRttirUpa kAyagRti kahevAya che.) Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guMjI re zAstrokta vidhi pramANe kAyAnuM maryAdita, saMyamita, halanacalana - gamanAgamana karavuM te yathAsUtra ceSTA-niyaminI kAcaguti kahevAya che. AthI jema jema kAyamutine abhyAsa thatuM jAya tema tema. upasargo sahana karavAnI, upasarga vakhata daDha samatA dhAraNa karavAnI zakti Ave che. je mahAtmAo dehAtItapaNAnA bhAvamAM magna heya. che temane te potAne upasarga thayo hovA chatAM te thayAne khyAla. paNa nathI hoto. upasarga emane mATe upasarga rahetA nathI. zrImad rAjacaMdra "apUrva avasara mAM kahyuM che ? AtmasthiratA traNa saMkSipta yuganI, mukhyapaNe te vAte dehaparyata je; ghora parISaha ke upasarga bhaye karI, AvI zake nahi te sthiratAno aMta je." upasarga ane kAyakaleza vacce taphAvata che. upasargamAM AvI. paDeluM kaSTa hoya che. kAyakleza nAmanI tapazcaryAmAM svecchAe harSapUrvaka kAyAne kaSTa ApavAnuM hoya che. eTalA mATe kAyamalezanI gaNanA bAhyatapanA eka prakAra tarIke thAya che. gRhastha karatAM sAdhusaMnyAsIo AvuM tapa vizeSa karatA hoya che. zarIra jakaDAI jAya tyAM sudhI eka Asane besI rahevuM, khIlA para sUI javuM, aMgArA upara cAlavuM, sUrya sAme ekITaze joyA karavuM, hAthe-- page beDIo paherI rAkhavI, zarIre cAbakhAne mAra mAro ityAdi prakAranI kriyAo kAya-kalezanA prakAranI gaNAya che. ethI karmanI nirjarA thAya che, paraMtu emAM sAdhake sAmethI harSa ke svaccha pUrvaka evI paristhitinuM nirmANa kare che eTale ene upasarga kahI zakAya nahi. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasarga parISaha ane upasarga vacce tAtvika bheda e che ke parISaha sAmAnya rIte sahya - sahana karI zakAya evo hoya che. emAM tAtkAlika mRtyune Dara nathI hoto. upasarga vadhu bhayaMkara hoya che. keTalAka upasargo sAme mANasa TakI zake che, to keTalAka upasargo maraNAMta hoya che. parISaha karatAM upasargamAM mANasanI vadhu kasoTI thAya che. bhagavAna pArzvanAtha, bhagavAna mahAvIra jevA tIrthakaronA jIvanamAM paNa upasargonI ghaTanA banI che, paraMtu teo upasargothI calita thayA nathI. tIrthakaro upasargane namAvanArA hoya che. mATe teo namaskArane pAtra hoya che. eTalA mATe kahevAyuM cheH rAgadosakasAha iMdiyANi a paMca vi / parisahe uvasamge nAmayaMtA namo'irihA // (rAga, dveSa, kaSAya, pAMca Inidra, parISaha ane upasargane amAvanAra ariha tone namaskAra he.) iMdiyavisaya kasAye parisahe veyaNA uvasamge / / ee ariNo hantA arihaMtA teNa vuccati // (Indriya, viSaya, kaSAya, parISaha, vedanA, e rUpI e duzmanane haNanAra hovAthI teo arihaMta kahevAya che.) ' tIrthaMkara paramAtmAo paNa upasargathI mukta nathI letA. pUrve karelAM bhAre nikAcita karmone udaya thAya tyAre te bhegavavA ja paDe che. bhagavAna mahAvIre jyAre saMsAratyAga karyo tyAre indra emane prArthanA karI hatI ke "he prabhu! Apane upasargo ghaNA che, mATe bAra varSa sudhI huM ApanuM rakSaNa karavA, ApanI vaiyAvaca karavA ApanI sAthe rahuM." para tu IndranI e sevAne prabhue asvIkAra karyo hato, kAraNa ke prabhu te pitAnAM bhAre karmo khapAvavA mATe ghara upasargo sahana karavA taiyAra hatA. pitAnAM karmo Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jaina sAhitya samAroha - guccha re khape eTalA mATe te teo svarachAe jANI joIne lADha pradezamAM, anArya pradezamAM gayA hatA, ghAtI karmone kSaya thayA pachI eTale ke kevaLajJAnanI prApti pachI tIrthakaro jyAM jyAM vicare tyAM tyAM badhI dizAomAM maLI kula savAse jana jeTalA vistAramAM roga, vera, uMdara, tIDa vagerene upadrava, marakI, ativRSTi, avRSTi, dukALa, ramakhANe, baLavo, videzI sattA sAthe yuddha ityAdi prakAranA upasargo thatA nathI. tIrthaMkara paramAtmAnA jIvanamAM ghAtI karmonA kSayane kAraNe je atizaya thAya che tenA pariNAme pote jyAM vicaratA hoya tyAM savAsa yojanAnA vistAramAM AvA upasargone abhAva hoya che. upasargo dvArA ghara ghAtI karmono kSaya thAya che. sAdhaka mahAtmA potAnA jIvanamAM jyAre AvA upasargo AvI paDe che tyAre tenAthI bacavA prayatna karavAne badale potAnA karmakSayane mATe A apUrva avasara che ema samajIne samatA bhAvathI te upasargone sahana karI le che. teo upasarga karanAra pratye ane khuda upasargo pratye paNa maitrIbhAva rAkhe che. eka mahAtmAe to upasargone saMbodhIne kahyuM che ke, "he upasargo! tamAro mArA upara keTale badhe upakAra che! tame je A saMsAramAM na te nikAcita bhayaMkara ghAtI karmone kSaya karavAmAM ane bIju keNa madada karata da tame che eTale ja aneka mahAtmAo potAnAM ghAtI karmone saMpUrNa kSaya karIne muktipaMthagAmI banI zakaLyA che." mRtyune ANanArA bihAmaNuM upasarga pratye paNa kevI sarasa savaLI tAtvika daSTi jaina dharmamAM prarvate che! Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s sAhityasamrATa vAcavara zrImadda yazovijayajI mahArAja ane khaMbhAta 5. chabIladAsa kezarIcaMda saMghavI - zrI jaina sAhitya samAroha chaThTho zrI khaMbhAta tAlukA sAva janika keLavaNI maMDaLanA upakrame yojAye che te ati abhinaMdanIya che. - jena sAhityane advitIya rIte prakAzamAM lAvavAmAM cAra mahAstaMbharUpa cAra mahApuruSo thayA : zrI siddhasena divAkarasUri, zrI haribhadrasUri, kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasUri ane chellA zrImad upAdhyAya yazovijayajI mahArAja jeo upa thAyachanA TUMkA nAmathI prasiddha che ane te AjathI barAbara traNa varSa upara thayA. . upAdhyAyajIe zrI (sthaMbhanapura) khaMbhAtamAM paNa sarvagrAhI paMDitane mAnya evA ghaNu graMthanI racanA karI che jemAMnAM keTalAMka nAma ahIM jaNAvavAmAM Ave che. upAdhyAyajIe khaMbhAtamAM racela graMthe tathA salavArI sAdhuvaMdaNa" saM. 1721 nA cAturmAsamAM vijayAdazamIe; monae kAdazI 150 kalyANakastavana', saM. 1732 nA cAturmAsamAM divALInA divase nizcaya vyavahAravida zAMti jinastavana, 1732 nA cAmurmAsamAM brahmagIta, 178 nA cAturmAsAM; "jabUsvAmI rAsa', 1739 nA cAturmAsamAM. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 - jaina sAhitya samAroha - gu7 2 A daSTie teozrInAM uparokta comAsAM khaMbhAta thayAM te nizcita thayuM. bIjAM paNa ghaNuM thayAM che. ' khaMbhAtamAM karelI racanAomAM eka rahasyamaya racanA paNa ullekha paraMparAgata jANavAmAM Avela e che ke - karyA upAdhyAyajI jyAre 12 varSa sudhI sarasvatIdhAma zrI kAzImAM abhyAsa karI khaMbhAta padhAryA ane sAMje gurumahArAja sAthe pratikramaNa karatAM sajajhaya bolavAno samaya thatAM gurumahArAje sajhAya balavI zarU karI tyAre zrAvakoe gurumahArAja zrI jayavijayajI ma. sAhebane vinaMtI karI ke, "sAheba ! ApanA vidvAna ziSya kAzI jevA vidyAdhAmamAM abhyAsa karI AvyA che to temane sajhAca bolavA de. kaMIka navuM sAMbhaLavA ane jANavA maLe. gurujIe kahyuM ke, "bola jazA !" tyAre upAdhyAyajI mahArAje kahyuM, "sAheba! sajhAya te AvaDatI nathI." tyAre zrAvakomAMthI koIka bolI UThayuM ke, "bAra varSa kAzImAM bhaNuM - rahI zuM ghAsa vADhayuM ?" upAdhyAyajI ma. te samaye te cUpa rahyA paNa bIje divase sajhAyane avasara pAmI Adeza mAgI sajajhAya kahevA mAMDI. vakhata ghaNe vItavA mAMDyo badhA akaLAyA paNa upAdhyAyajI mahArAje te sajhAya balavI cAlu ja rAkhI. Takora karanAra Takera karavAmAM utAvaLA hoya che tema akaLAI javAmAM paNa sahuthI AgaLa hoya che. eTale jemaNe AgalA divase Takora karI hatI te ja zrAvake kahyuM ke, "have kyAM sudhI cAlaze?" javAbamAM upAdhyAyajI mazrIe kahyuM ke - "kAzImAM 12 varSa sudhI vAvelA ghAsanA A to pULA baMdhAya che." AthI Takora karanAra zrAvaka jhaMkhavANuM paDathA ane kSamA yAcI temanI vidvattAnI stuti karavA lAgyA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImada vijayajI mahArAja ane khaMbhAta 169 A ja prasaMga amadAvAdamAM "bhagavatIjI sUtra' uparanI sajajhAya mATe banyA che. 1. kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUri, udayanamaMtrI, mahArAjA kumArapAla vastupAla-tejapAla AdinA suvarNamaya jIvanathI javalaMta ane navAMgI TIkAkAra zrI abhayadevasUri mahArAjathI ArAdhanAprApta ArAdhyadeva zrI sthaMbhana pArzvanAthanA nAme thaMbhanaura tarIke prasiddha thayela khaMbhAta zaheramAM upAdhyAyajI mahArAja eka vakhata vyAkhyAna ApI 2hyA hatA. sabhA teozrInI amRtavANI sAMbhaLavAmAM ekatAna hatI. . upAdhyAyajI mahArAjanA vidyAguru eka vakhata khUba ja daridrAvasthAmAM AvI gayelA ane potAnA ziSya ucca koTinA vidvAna ane prakhara vyAkhyAtA banela che ema jANe temanI zodha karatAM karatAM khaMbhAtamAM barAbara cAluM vyAkhyAnamAM ja AvI pahoMcyA upAchae ekadama temane oLakhI lIdhA ane temane jotAMnI sAthe ja paristhitinuM mApa kADhI lIdhuM ane potAnI amRterasabharI vANune pravAha ekadama vidyAnI mahattAmAM pheravyo ane aMte jaNAvyuM ke mArAmAM Aje je kaMIka aMze paNa vidvatA ke vakatRtva joI zako cho te A Agantuka mahAnubhAvane ja prabhAva che. ema jaNAvI vidyAgurunI oLakhANa ApavA sAthe jJAna, jJAnI tathA jJAnanAM sAdhanonuM bahumAna sUcavatuM evuM asarakAraka vyAkhyAna ApyuM ke jenA prabhAve parisi bhaNAvavAnA samaye tyAM beThelA dareka zrAvaka-zrAvikAoe pote paherelAM suvarNanAM AbhUSaNene gurukSiNA mATe Dhagalo karI dIdho. AvA jaina zAsananA ziratAja mahAna guru temanA ya gurunA caraNomAM dharI dIdhA che (taddana sastA jabhAne jemAM zuddha ghI 1 rU. nuM 21 zera ane dhauM 1 rU nA 161 zera maLatA hatA tevA jamAnAmAM) rU. 70 hajAranI kiMmatanA thAya, Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jaina sAhitya samAroha - guccha Aje jenA cAraso-pAMcase gaNuM bhAvanI dRSTie keTaluM badhuM mUlya gaNAya ! , A mahApuruSe prAcInakALanI paddhatie AtmaprazaMsA nahIM karavAnA kAraNe ke bIjA koI kAraNe pote potAnA jIvanane kyAMya ullekha sarakhoya karyo nathI. temanA ziSyomAMnA paNa koIe karyo nathI. mAtra teozrInA samakAlIna pU. kAMtivijayajIe "sujasavelI bhAsa" nAmane graMtha racyuM che tenA uparathI je kAMI spaSTA spaSTa bInA maLI. temaja temanA banAvelA graMthonA AdhAre temAM sUcavyA pramANe je kAMI bInA maLI te sana 1957mAM yazobhAratI prakAzana samiti taraphathI sAhityasevAmAM tamannA ane jemaNe pa. pU. upAdhyAyajI ma.zrInA sAhitya pratye atirasa dharAvyuM che, atisUjha che te pa pU. yazovijayajI (hAla 5 pU. A. zrImadhanya yazadevasUrIzvarajI) ma. sAhebanA mArgadarzana pramANe "nyAyavizAradanyAyAcArya mahApAdhyAya zrI yazovijaya smRtigraMtha"mAM pragaTa karavAmAM Avela che. upAdhyAyajI ma. sAhebane vidyAnA avatAra kahIe te paNa cAle, kAraNa ke temane kAmamAM temaNe vidyAne eTale badho phelAvo karyo ke sAmAnya janatA paNa vidyAvyAsaMgI banI hatI ke je saMskRta temaja nyAyapaddhatithI vAta karI zakatI hatI. nyAya-vyAkaraNa, kAvya, keza, dharmazAstra, yoga vagere koI paNa viSaya evo na hato ke jemAM upAdhyAyajI mahArAje kaMI ne kaMI na lakhyuM hoya. bIjA graMthakAranA saMskRta-prAkRta graMthanAM gujarAtI hiMdImAM bhASAMtare thAya tyAre upAdhyAyajI mahArAjanA gujarAtI bhASAtmaka dravyaguNaparyAyanA rAsa"nuM saMskRtamAM bhASAMtara thayuM hatu e temanI apUrva graMthakAra " tarIke sAbita karatI viziSTatA che, Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadda yazovijayajI mahArAja ane khaMbhAta 171 ' upAdhyAyajI mahArAje sAhitya dvArA jaina zAsanane bahoLo phelAvo ane kumatavAdIonA haThAgrahanuM suMdara zailImAM nirasana. karyuM che. AjathI lagabhaga traNa varSa pUrvene eTale te mahApuruSane kALa evo hato ke je temanA jevA vidvattApUrNa puruSa na pAkayA heta te jaina samAjanI zI paristhiti heta tenI kalpanA sarakhI paNa na AvI zake. teozrIe jaina samAjane sadhdhara banAvavAmAM ane unnata rAkhavAmAM mahAna bhoga Apyo che ane graMtharatnane moTo vAraso Ape che. upAdhyAyajI mahArAje tarka, Agama, adhyAtma ane emanA viSayamAM seMkaDo vidagya graMthanI racanA karI che. eTaluM ja nahIM paNa pade, sajha, stavane stutio, rAsAo vagere bAlapabhogya gujarAtI sAhityanI racanA karavAnuM paNa teo cUkyA nathI." tAMbara, digaMbara, sthAnakavAsI A traNeya rU5 jainadarzanamAM navIna nyAyanI zailImAM graMthasarjana karanAra tarIke Adi ke aMtarUpa adyApi paryaMta teo ja che. - vega viSayanA prathama vivecanakAra virahAMkita 1444 graMthanA praNetA haribhadrasUri thayA. temanAM vacananA bhAvane UMDANapUrvaka samajI temanA graMthanI TIkA temaja svataMtra prakaraNe racanAra upAdhyAyajI mahArAja ja che tethI temanuM laghu haribhadra nAma saMpUrNa svarUpe anvarthaka che. - kalikAlasarvajJa bhagavAna hemacaMdrasUri pachI mahAsAmarthyazALI vidvAnenI gaNanAmAM upAdhyAyajInI tulanA karI zake tevA mahAvidvAna jANavAmAM ke sAMbhaLavAmAM AvyA nathI tethI temane dvitIya. hemacaMdra kahevAmAM paNa kaI atizayokti thatI nathI. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jaina sAhitya samAreha- guccha ? vidyAdhAma kAzImAM rahI vidyAbhyAsa karatI vakhate eka dujeya paM. ziromaNi vAda karavA mATe AvI caDayA. temane vAdamAM jItavA mATe kAzInagaranA samasta vidvAnonuM sAmarthya sarI paDayuM tyAre gujJA meLavI pU. upAcAyajIe jIta meLavI tethI kAzInA vidvAnoe bhegA maLI "nyAyavizArada" biruda ApyuM. tyArabAda kAzImAM ja vidyAbhyAsa karatAM karatAM be lAkha pramANa sAhityanuM sarjana karatAM teozrIne kAzInA vidvAnee " nyAyAcArya " biruda ApyAne ullekha maLe che. tyAM teoe bauddha darzana vagere ekAMtavAdIonuM khaMDana karavA pAchaLa rahasya-nAmAMkita biMdu"-nAmAMkita "aNuva"-nAmAMkita seMkaDo graMtha banAvyA. paNa duHkhanI vAta che ke TUMkA gALAmAM paNa e badhA graMthanI upalabdhi nathI. je kaMI upalabdha che te to temanI racanAnI dRSTie 10 TakA ja hoya tema lAge che. chatAM paNa Aje ApaNuM mATe eTaluM paNa maLyuM mAnI saMtoSa mAnIe tenA karatAM avAranivAra AvI pariSada yojI khoja karavI ja joIe. upAdhyAyajI mahArAjazrIe "tatvArthabhASya" upara TIkA cI che. temAM mAtra prathama adhyAya eTale ja bhAga maLe che. jenA upara eMdayu gIta A. zrImadvijaya darzanasUrIzvarajI ma. sAhebe TIkA racela che tenI huM presakopI karato hato tyAre mane pade pade vicAra karatAM teozrInuM DhakelkI eka eka vacana agAdha -pAMDityapUrNa lAgavA sAthe navInatA arpatuM hatuM. to dazeya adhyAyanI TIkA maLI heta te Aje maLatI bIjI tavArthabhASyanI TIkAomAM koI anerI bhAta pAData ane ghaNuM ja jANavAvicAravAnuM maLata chatAM Aje je graMthe maLe che te paNa ApaNe mATe to eTalA che ke tene sArI rIte vAMcavAnI-vicAravAnI, UMDANamAM utAravAnI paDI che ne ? chatAM AvI pariSado, suSupta Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad ze nijayajI mahArAja ane khaMbhAta 173 mAnasane nagrata karavA mATe ati upayogI banaze tethI AzA rAkhavI asthAne nahI' gaNAya. ane e rIte temanA banAvelA gra MthAnuM vAMcana-manana-parizIlana thAya, anupalabdha prathAnI zodha-khALa thAya, apragaTa hoya te pragaTa thAya te temanI sAI sevA che. vaLI temanAM vacane pramANe yathAzakaya mArgonA pAlanarUpa AchAmAM ochI jarUriyAtAthI ApaNA jIvanane nibhAvavA jeTale svAtyAga keLavIe ke jemAM azataH bhUtamAtranI sevAne phALA Ave temaja temaNe ApeleA vArasA jALavI rAkhyA gaNAya. nahIM tA vArasAmAM maLelI vastune durupayoga karanAra akulIta putranI jema ApaNe pazu AvA mahApuruSAte anyAya ApI rahyA hoIe ema. zuM nathI lAgatuM ? tA ane teTalA tana-mana-dhana kharcI temanA aprakAzita prathAne prakAzamAM lAvavA ane paThana-pAThananA meATA vargo, inAme ane upAdhionI yAjanA karavI te hAlanA tabakake ati Avazyaka che. upAdhyAyajI samatha tArkika hatA, eTaluM ja nahiM paNa bhAre!-- bhAra adhyAtmajJAnI paNa hatA, e teezrInA banAvelA ' adhyAtmasAra ', ' adhyAtma paniSad ', jJAnasAra' vagere graMthAthI spaSTa " mAluma paDe che. pUnA mahApuruSo jinabhadraSNui, kSamAzramaNu tathA siddhasenadivAkaranAM paraspara viruddha dekhAvA chatAM nayApekSa vacanane barAbara saMgata karI ApavAmAM upAdhyAyajI mahArAjanI tulanAtmaka dRSTie ajaba kAma karyuM. che. te vata mAna pU. AcArya' puMgavAe dhyAnamAM levA jevuM che. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha ra temanA jIvanane lagatI keTalIka kiMvadaMtIo cAlI Ave che ane temAM tathya hevAnI saMbhAvanA ghaNI jaNAya che. * bAlavayamAM "bhaktAmarastotra' sAMbhaLavAnI pratijJAbaddha mAtAnI sAthe upAzrayamAM gurumahArAja pAse bhaktAmara stotra sAMbhaLavA javAnuM banatuM. eka vakhata varasAda satata mUzaLadhAra paDavA lAgyA. mAtA -upAye na jaI zakavAthI dAtaNa karI zakatAM na hatAM. bhUkhyA rahevAnuM thayuM. traNa traNa divasa sudhI bhUkhI rahetI mAtAnI glAni joI putre pUchyuM, "mA ! kema khAtI nathI ?' mAe pitAnI pratijJA saMbhaLAvI. putre kahyuM: "emAM zuM! huM saMbhaLAvuM." ane mAtAne stotra saMbhaLAvI pAraNuM karAvyuM. varasAda sAta divasa sudhI cAlyuM. AThame divase mAtA upAzraye gayAM tyAre mahArAjazrIe saheja pUchayuM ke tamAre to sAta upavAsa thaI gayA haze. tyAre mAtAe kahyuM ke - mArI pratijJA pramANe ApanI pAse mArI sAthe sAMbhaLavA AvatA mArA ja (nAnA) bALake saMbhaLAvyuM. AvuM ja eka vakhata mAtAjInA pratikramaNa mATe baneluM jethI mAnI pAse saMghe jaina zAsanane ziratAja tamAre bALaka thaze ane tethI tenI mAgaNI karatAM mAtAe saharSa dIkSA ApI hatI. saM. 1968mAM vaDodarAmAM gujarAtI sAhitya pariSada bharAvAnI hatI temAM gujarAtI bhASAmAM jaina munionA nibaMdhenI AvazyakatA jaNAtAM pa. pU. ginijha A zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI ma. sA.ne vaDodarA gAyakavADa sarakAra taraphathI AmaMtraNa maLyuM ane kaI jainAcArya ke jemaNe gujarAtI bhASAmAM graMtha lakhyA hoya temanA saMbaMdhI nibaMdha mAM. te teozrIe saMskRta-prAkRta-gujarAtI bhASAmAM seMkaDe graMtha lakhanAra upAdhyAyajI yazovijayajI upara nibaMdha lakhyo. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadda yazovijayajI mahArAja ane khaMbhAta 175 temAM teo lakhe che ke - upAdhyAyajInuM AMtarika - AdhyAtmika jIvana cItaravuM te te temanA jevA ja kaI lakhI zake. mArA jevA alpajJanuM kAma nahIM huM to mAtra temanuM bAhya vihAra graMthalakhANa vagere sthUla bAbatenuM Alekhana karI zakuM, temaNe lakhela nibaMdha pariSadamAM vaMcAya ane te sahune khUba ja gamyo, jethI pariSade je te chapALe jenI pAchaLathI bIjI . AvRtti thaI. upAdhyArca ane mahAtmA AnaMdaghanajI aneka vAra maLyA hatA. te saMbaMdhI aneka daMtakathAo paNa cAle che. paNa te laMbANa thaI javAnA bhaye atre lakhI nathI AnaMdaghanajI mahArAja ghaNuM ja AdhyAtmika ane nivRtti. pradhAna hatA. jyAre upAdhyAyajIe AdhyAtmika hevA sAthe e pade. zika pravRtti karI. lekakalyANanA mArgane ujajavaLa banAvavA sAthe graMthasarjana karI jaina zAsanane nirAbAdha rIte TakAvI rAkhavAmAM moTo phALo nedhA che. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' jaina ma'dizamAM sthApatya OMA. priyamALA zAha " jaina tattvajJAna pramANe jIvanu lakSaNu upayoga che. A upayoga be prakAranA heAya cheH eka tA jIvane peAtAnI sattAnuM bhAna thAya che ke huM chuM, ane mArI AsapAsa anya padArtha che. anya padArthAMmAM vRkSa, parvata, gurA vagere prakRtithI viparIta zakti tAphAna, varSA, tApa vageremAM rakSaNa Ape che. pazupakSI vagere prakRtinA padArthAne upayoga karatAM potAnu jIvana vyatIta kare che. jayAre manuSyamAM peAtAnI jJAnazaktine kAraNe keTalIka vizeSatA rahelI hAya che. paraMtu manuSyamAM jijJAsA hAya che. tene kAraNe te prakRtine vizeSa rUpathI jANavA icche che pariNAme vijJAna ane danazAstrane vikAsa thayo. manuSyamAM khIjo guNa che sArA ane khATAnA viveka. A guNunI preraNAthI dharma, nIti, sadAcAranA niyamA ane Adeza sthApyA ane mAnavasamAjane uttarAttara sabhya banAvyA. manuSyane trIjo vizeSa guNa che saundaryaMnI upAsanA. mANasa potAnA pASaNa ane rakSaNa mATe je pArthAne upayoga kare che, tene uttarAttara suMdara banAvavAneA prayatna karyAM kare che, jema ke suMdara vezabhUSA, suMdara khAdyapadArthAMnI sAvaTa vagere. paraMtu manuSyanI saundaryApAsanA gRhanirmANa, mUrtinirmANu, citranirmANa tathA saMgIta ane kAvyakRtimAM carama sImAe paheAMcI che. A pAMce kalAne prAraMbha jIvanamAM upayAgI dRSTithI thayA. A rIte upayogI kalA ane lalita kalAone kAI paNa deza ke samAjanI sabhyatA athavA saMskRti Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainama diAmAM sthApatya 177 tu anivAya pratIka mAnavAmAM Ave che. jaina para paramAM kalAnI upAsanAne viziSTa sthAna ApavAmAM AvyuM che. prAcInatama jaina AgamamAM zilpeza ane kalAonA zikSaNu upara bhAra mUkavAmAM Avyo che ane tene zikhavavA mATe zilpAcAryAM ane kalAcACnA alaga alaga ullekhA maLe che. jaina sAhityamAM 72 kalAnA ullekha che temAM vAstukalA-sthApatyakalAnA paNa nide za che. vAstukalAmAM maMdiranirmANa tathA zilpacAturya tenI dI kAlIna para parA vagara zakaya na bane. paththarane kApIne caityanA nirmANanI kalAnI zreSThatA ane tenA AdhAre svataMtra madirAnA nirmANanI paraMparA zarU thaI. sauthI prAcIna mauryakAlIna jainamadirAnA avazeSe bihAra jillAnA paTaNAnI pAse lahAnIpuramAMthI maLI AvyA che. I.sa. 634nu... eka mA~dira dakSiNa bhAratamAM bAdAmInI pAse aihelamAMthI maLI AvyuM che. A maMdiranI racanA cAlukayanaraiza pulakezI dvitIyanA rAjyakALa daramyAna thaI hatI. A maMdira pUrNa rUpamAM surakSita nathI chatAM paNa je bhAga sacavAyA che tenAthI maMdiranI kalAtmaka sayAjanAmAM tenuM lAlitya daSTivaicara thAya che. A maMdira lAMbuM paNa catuSkALu che. tenA be bhAga che : eka pradakSiNAsahita garbha gRha ane khIjo sabhAgRha maDapasta bhA para AdhArita che. guptakALanAM je madirA maLe che te traNa prakAranAM cheH nAgara, drAviDa ane vesara. nAgarazailI bhAratamAM himAlayathI viMdhyapa ta sudhI pracalita che. drAviDazailI viMdhya parvata ane kRSNA nadIthI kanyAkumArI sudhI tathA vesara madhya bhAratamAM viMdhyapa ta ane kRSNA nadInA vacalA pradezamAM hiMdu ane jaina ma`dire ArolIAmAM maLI Ave che. paraMtu nAgara ane drAviDanA prakAra vizeSa jAya che. saurASTramAM zatru jaya paryaMta para jeTalAM jainama dirA che je-12 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1% jaina sAhitya samAroha - guccha 2 teTalAM bIje kayAMya nathI. zatruMjayamAhAsya anusAra A parvata para prathama tIrtha karanA samayathI jainamaMdiranuM nirmANa thavA lAgyuM hatuMhAlamAM agiyAramI sadInuM sauthI prAcIna jainamaMdira vimaLazAhanuM chejeNe Abuparvata upara vimaLavasahI baMdhAvyuM che. bAramI zatAbdInu rAjA kumArapALanuM maMdira che. paraMtu vizALatA ane kalAsaundaryanI dRSTithI AdinAtha maMdira sauthI mahattvanuM che A madira ke pa30mAM banyuM che. jaina maMdiromAM caturmukha maMdiranI vizeSatA che ane 1618mAM A parvata para taiyAra thayuM. tene cAre dizAomAM cAra pravezadvAra che. tene pUrvaThAra raMgamaMDapanI sanmukha che. bIjA traNa dvAranI sanmukha mukhamaMDapa che. A maMdira temaja ahIMnAM bIjAM maMdire garbhagRha maMDapa, devakulikAonI racanA zila-saudarya vageremAM delavADAnA malavasahI ane lUNavasatInA ochAvattA pramANamAM anukaraNa jevA che. * bIjuM tIrthakSetra che giranAra. A parvatanuM prAcIna nAma urjayanta ane raivatakagiri che. tyAMnuM prAcIna nagara girinagara ane tene parvata girana ra kahevAya che. junAgaDhamAM A parvatanI dizAmAM jatAM mArga para ItihAsaprasiddha vizALa zilA maLe che, jenA upara azoka, rudradAmana ane kaMdagupta jevA samrATonA zilAlekha che jenA upara lagabhaga 700 varSane itihAsa AlekhAyeluM che. junAgaDhanA bAvAyArAnA maTha pAse jaina guphA che. A sthAna aitihAsika ane dhArmika baMne dRSTie ati prAcIna ane mahatvapUrNa mAlUma paDayuM che, kAraNa ke bAvIsamA tIrthaMkara neminAthe ahIM tapa karIne nirvANa prApta karyuM hatuM. A tIrthane sarva prAcIna ulekha pAMcamI sadIne maLe che. ahIMnuM sauthI prasiddha ane suMdara maMdira neminAthanuM che. ahIMnuM bIjuM mahattvanuM maMdira "vastupALa dvArA nirmita karAyeluM mahilanAtha tIrthakaranuM che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina maMdiramAM sthApatya 179 AbunAM jainamaMdiramAM mAtra jainakalA nahIM paNa bhAratIya vAstukalA sarvotkRSTa vikasita rUpe jaNAya che. Abuparvata upara dalavADA gAmamAM vimalavasahI, lUNavasahI, pitalahara, caumukha ane mahAvIrasvAmInuM ema kula pAMca maMdiro che. A maMdire jatAM digambara jainamaMdira Ave che. vimalavasahInA nirmANakartA vimalazAha piravADa vaMzanA ane te cAlukya vaMzanA nareza bhImadeva prathamanA maMtrI ane senApati hatA. daMtakathAnusAra pote niHsaMtAna hAIne maMdira mATe jamIna upara suvarNamudrA pAtharIne jamIna prApta karI ane te upara AdinAtha tIrthakaranuM maMdira baMdhAvyuM. A maMdira zveta saMgemaramaranA paththaranuM che. janazruti pramANe A maMdiranA nirmANamAM 18 karoDa 53 lAkha suvarNa mudrAo kharcAI hatI. saMgemaramaranA moTA moTA paththara parvata upara ATalI UMcAIe hAthI upara lAvavAmAM AvyA hatA. AdinAtha tIrthakaranI vizALa padmAsanamUrti suvarNamizrita pittaLanI 4 phUTa 3 IcanI pratiSThA karAvelI che. A pratiSThA vi saM. 1088 (I. sa. 1031)mAM emanAtha maMdirane vinAza mahammada gherIe karyA pachI sAta varSe thaI. A maMdira vizALa cokamAM che tenI cAre bAjue devakule che. devakulanI saMkhyA para che. devakulanI sanmukha cAre bAjue staMbhanI maMDapAkAra pradakSiNApatha che dareka devakulanI sAme cAra stanI maMDapikA che. A rIte kula 332 staMbhe che. prAMgaNanI madhyamAM mukhya maMdira che. maMdiranI pUrva bAjue hastizALA che, A hAthIo upara vimaLazAha ane tenAM vaMzajonI mUrtio che. tenI AgaLa mukhamaMDapa che. sauthI AkarSaka mukhya maMdirane raMgamaMDapa ke sabhAmaMDapa che, jenuM goLa zikhara 24 staMbhone AdhAre taiyAra kareluM che. chatamAM paMcazilA che. tenI madhyamAM tAreluM lolaka kArIgarInI dRSTie advitIya che. tenI pharatI - Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jaina sAhitya samAroha - guccha ra vidyAdharIonI A AkRtio mane hArI che. A raMgamaMDapanI samasta racanA ane kotarakAma jotAM jANe ke divyalokamAM AvI pahoMcyAM hoIe tevo bhAsa thAya che. raMgazALAthI AgaLa navacokI, che jenI chatane bhAga nava vibhAgomAM vaheMcI devAmAM AvyuM che ane tene kAraNe tenuM nAma navacokI pADavAmAM AvyuM che. tenI AgaLa gUDhamaMDapa che. ahIMthI mukhya pratimAnA darzana thAya che. tenI AgaLa mULa garbhagRha che temAM RSabhanAthanI dhAtupratimA birAjamAna che. A maMdiranI AgaLa lUNAvasahI che. tenA mULa nAyakanA nAma parathI nemInAtha maMdira kahevAya che. tenuM nirmANa vAghelA vaMzanA rAjA vIradhavalanA be maMtrIbhAIo tejapAla ane vastupAle I sa. 1232 mAM karAvyuM. maMtrI tejapAlanA putra lUNasiMhanI yAdamAM A maMdira banAvavAmAM AvyuM hatuM. tethI lUNavasahI tarIke oLakhAvA lAgyuM. A maMdiranI stranA AdinAthanAM maMdira jevI che. prAMgaNa, devakula, staMbha, maMDapa vagere ahIM paNa che. raMgamaMDapa, navacokI, gUDhamaMDapa ane garbhagRhanI racanA pahelA maMdira jevI che. hastizALA prAMgaNanI aMdara ja che. paraMtu ahIM raMgamaMDapamAM staMbhanI UMcAI kAMI vizeSa che. dareka staMbhanI racanA tathA tenuM takSaNakAma bhinna bhinna che. maMDapanI chata khUba nAnI che. ahIMnI racanA saundaryanI prazaMsA karatAM pAzcAtya vivecaka phargyusana kahe che ke Arasa upara je paripUrNa lAlitya samatulAthI alaMkRta karavAmAM AveluM che tenI upamA maLavI kaThina che. paththara upara eTaluM bArIka tIkSaNa kotarakAma karavAmAM AvyuM che, jANe ke mINanA piMDamAM kotarakAma karavAmAM AvyuM na hoya ! A baMne maMdiranI ArasapahANanI kArIgarI joIne kalAvizArade Azcaryacakita banIne moMmAM AMgaLAM nAMkhI de che. bhAratIya zipIoe kalAkozala 'evuM vyakta karyuM che ke jene kAraNe kalAnA kSetramAM bhAratanuM mastaka Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina madirAmAM sthApatya 181 '' sadA gava`thI UMcu` raheze. kArIgaroe TAMkaNAthI A kAma karyu" nathI paNa sa Mgemaramarane dhasIdhasIne AvI sUkSmatA ane kAca jevI camaka ane pAradarzI kapaNu lAvI zakavyA che. kahevAya che ke kArIgarAe dhasIdhasIne je bhUkA pADaco tenA vajana pramANe teomaiM vetana ApavAmAM AvyuM hatuM, anya ullekhanIya jaina maMdiramAM jodhapura rAjyAntargata rANakapuranu` madira che je 143 mAM banAvavAmAM AvyuM hatuM. A vizALa catumukhI maMdira che. temAM 420 stabhA ane 29 maMDapeA che. A staMbhAnI banAvaTa ane zilpa nirALAM che. temAM judI judI vizeSatA che. madirA AkAra caturmukhI che. madhyamAM mukhya maMdira che. tenI cAre dizAmAM khInna cAra diza che. zikharA sivAya khIjA maMDAnI AsapAsa 86 devakulikA che. tenAM zikhara pirAmIDanA AkAranAM che. teneA dekhAva dUrathI pazu atyaMta prabhAvazALI che. mukhya garbhagRha svastikAraka che. tenI cAre bAju cAra dvAra che, jemAM AdinAthanI zveta saMgemaramaranI caturmukhI mU ti pratiSThita che. tane be mALa che. khInna majalAmAM paNa A prakAranI racanA che. A madirane jema khInna jaina devAlayeA auAya che tema dareka dvAranI AgaLa gUDhamaMDapa nathI paraMtu eka nAte mukhama Dapa che. dareka bAjue jarA nimna bhUmi upara eka eka sabhAmaDapa che, jemAM javA mATe sIDI che. AvI sIDIAmAM pazcimanI sIDIne vadhAre pagathiyAM che tethI te bAjunu N dvAra mukhya gaNAya che. tabhAnI AvI sudara beThavaNIvALuM bhAratamAM khIju eka paNa devAlaya nathI. gaThavaNInI uttamatA uparAMta khIjI jANavAlAyaka bAbata e che ke teNe rADhelI jagA 48,000 co. phUTa eTale ke madhyakAlIna yurApIya devaLAnA jeTalI che ane kArIgIrI tathA suMdaratAmAM tenA karatAM ghaNI rIte caDhe tema che. A madiramAM zilAlekha katarelA che ane temAM A madirane 'tribhuvanadIpaka ' Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 tarIke oLakhAvavAmAM AvyuM che. tyAMnI pracalita vAtA tathA lekhAnI hakIkata pramANe A madira bAMdhanArAnAM nAma dhannAzA ane ratnAzA che. A baMne bhAIo hatA. eka rAtre dhanAe svapnamAM eka vimAna dekhyu. tethI teNe keTalAka seAmapurAne kheAlAvyA ane te vimAnanuM vana kayu. ane tenA plAna khanAvavA jaSNuAvyuM . dIpA nAmanA sAmapurAnA plAna pasaMda karavAmAM AvyA, kAraNa ke svapnamAM joyelA vimAnanI teNe barAbara nakala utArI hatI. A devAlayane mULa sAta mALa karavAnA hatA, jemAMnA mAtra cAra karavAmAM AvyA hatA. A devAlaya adhUruM rahyuM hovAthI hAla pazu ratnAnA vaheMzanA mANasA astrAthI hajAmata karAvatA nathI ema. kahevAya che. caitra vada 10 ne divase rANakapuramAM bharAtA meLAmAM kesara tathA attara lagADavAne, AratI utAravAnA ane navI dhA caDhAvavAnA hakka, Aje paNu ratnAnA vaMzajo je hAlamAM dhANerAvamAM rahe che tee dharAve che. jaina sAhitya samAroha - zuccha 2 - kacchamAM bhadrezvara maMdiranuM mahattva ghaNuM che. itihAsanI sAkSI rUpa bhadrAvatI nagarIneA ullekha mahAbhArata ane bhAgavatamAM thayelA che. A purANaprasiddha nagarInA avazeSo ane bhaDiyA parathI A sthaLanI prAcInatAne khyAla Ave che. jaina prakhadhAmAM bhadrezvarane lagatAM lakhANa che. maMdiranA sthApatyanA nIcenA bhAga sauthI purANe che. tyAM purAMtattvanI daSTie khAramI sadI pahelAMnA ekeya avazeSa jovA maLatA nathI. jaina ma`diza mATe bhAge ArasanAM badhAyelAM che. madirAnA Arasane jaNe vANI prApta thaI che. azva sAthe dAnavIrAnA AdarzI caritArtha thatA joI zakAya che. ucca dharma prema ane kalA temanA pratIkarUpa A jaina madirA pratyeka mAnavI mATe darzanIya che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "nItivAkyAmRta'mAM rAja-pratibodha Do. pravINacaMdra ci. parIkha jaina vidvAnoe lakhelI seMkaDo kRtiomAM prasaMgopAta rAjanItinI carcA ane rAjAne pratibaMdha karatA prasaMge vAraMvAra Ave che. taduparAMta jaina vidvAnoe svataMtrapaNe rAjanItinI carcA karatA keTalAka graMthe paNa lakhyA che, temAM digaMbara saMpradAyanA AcArya somadevasUrikRta "nItivAkayAmRta" vikhyAta che. somadevasUri temanA "yazasa tilakacapU" nAmanA kAvyane laIne vizeSa khyAti pAmyA hatA. . 10 mI sadInA uttarArdhamAM kannaDa dezamAM thaI gayelA A AcAye "nItivAkathAmR'nA 35 samudezamAM dharma, artha, kAma, AnvIkSikI, daMDanIti, maMtrI, purohita, senApati, dUta, svAmI, amAtya, janapada durga, keza, bala, mitra, rAja rakSA, yuddha vagere viSayonI vizada chaNAvaTa karI che. alabatta AmAM potAnI pUrve thaI gayelA kauTilyAdi aneka rAjanItivizAradenAM vidhAne te teoe lIdhAM ja che. te uparAMta pote dezakAlecita jUnAM valaNa choDI daIne navAM valaNa ane dRSTikoNane paNa apanAvyAM che, AthI A kRtimAM graMthakartAnA anubhavanI vANuM paNa vaNAI gaI che. prastuta nibaMdhamAM kharA arthamAM rAjA "lokapAla"kevI rIte banI zake te mATe somadevasUrie rAjAne karelA pratibodhanuM saMkSipta vizleSaNa prastuta che. (1) samadeva rAjAne samAjajIvananuM anivArya e hai Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fr 184 jaina sAhitya samArAha - guccha 2 che. arthAt te rAjazAhI( nRpataMtra )nA himAyatI che. temane mate samagra prAM rAja para nirbhara hAya che. svAmI vagara te peAtAnI AkAMkSAe pAra pADI zake nahi. prazna samRddha hoya tA pazu te rAjA vagara TakI na zake. prazna e vRkSa che ane rAjA enu` mULa che. mULa vagara jhADane ucheravAnu' zu' phaLa maLe? ( 17-4,5 ) rA prajAnI AkAMkSA pUrI na kare teA evA rAjane paNa kAI a nathI. vastuta: rAjAe peAtAnA 'a' prazna mATe khullA mUkavA joIe ane tA ja e prajAnI prIti pAme (17-8). Ama karavAthI prazna paNa AbAda bane. (ra) rAjyanuM mULa krama ane vikrama che (5-26 ). krama eTale paraparA ane vikrama eTale parAkrama. vArasAthI prApta thayela rAjasattAne parAkrama vaDe rakSavA uparAMta emAM vadhArA karavA. jema vRkSanA mULathI saMzAkhAo para phaLaphUla thAya che tema rAjAnA kramavikramathI rAjyanA abhyudaya thAya che. - (3) vastutaH rAnA hAsyAragam ( 20-48 ) -- rAjA ja samayane ghaDavaiyA che. te nyAyapUrvaka prananuM pAlana kare tyAre badhI dizAo kAmadhenu banI jAya, iMdra cai:gya RtumAM varasAda varasAve ane badhA jIvA sukhI thAya ( 17-51), je rAjA prajAnu' yogya rIte rakSaNa karatA nathI te rAjA duSTa che. prajAnuM pAlana karI na zake tevA rAjanA artha paNu zA ? je gAya gAbhaNI thatI na hAca ke dUdha ApatI na hoya tevI gAyanu zuM prayeAjana ? (19-12 ), je rAjA cagyAyeAgyanA niNaeNya karI zakatA nathI, cAgyajaneAnA anAdara kare che ane ayogyajane para kRpA kare che tevA rAjAnA darabAramAM dAI ziSTa jatana jAya. tene muzkelImAM kAI madada paNa na kare. ane tenA darabAra sarpa jevA duSTa jatAnu AzrayasthAna banI jAya (17-14). mAtra peTabharA rAjAne te Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItivAkacAmRta mAM rAja-pratie dha 185 tenI rANI paNa dhikkAre rA pote ja khATAM kAma karatA hAya te khIju kANu khATAM kAma na kare? rAjA adharmI hAya tA khI paNa kema adhama puraka na ane? (17-32, 33). AvA durjiMnayavALA rAjAthI praznane vinAza sivAya bIjo kAI mATe utpAta nathI { 5-39 ). seAmadevasUrirAjAne cetavaNI ApatAM kahe che ke rAjAe hamezAM smaraNamAM rAkhavuM ghaTe ke badhA kApamAM prajA kApa moTA che (10-165). (4) AthI rAjAe guNupArakhuM, sadAcArI ane parAkramI thavuM joIe. kAzanuM jatana karavuM joIe ane prajAnu supere pAlana karavuM joIe. teNe rAjyanI aMdaranA ane bahAranA zatrue ne nAza karavA joie. sAmadeva parAkramI rAjAne biradAvatAM kahe che ke nadInA pUrane vega jema kinAre UgelAM ghAsa-vRkSAdine ukheDI nAkhe che, tema rAjA paNa ghaNA upAye vaDe nAnA-meTA zatruone nAza kare che (11-153). rAjAe hamezAM smaraNumAM rAkhavu. dhaTe ke badhA pakSapAtAmAM svadeza mATenA pakSapAta uttama che. samastavakSavAtevu svadezajJavAto mahAna (10-6). (5) rAjAe kAzanI vRddhi nyAyapUrvaka karavI joIe. vahIvaTa mATe kara grahaNa karavA anivAya che. paNa A kara, mALI khAgamAMthI cheDane nukasAna thayA vagara puSpa cUTe ke phaLa utAre te rIte athavA madhamAkhI puSpane nukasAna karyAM vagara madha cUsI ekaThuM kare te rIte grahaNa karavA joIe. seAmadevane mate Avakane najara samakSa rAkhIne ja kha karavA joIe, upArjana thatu' na heAya ane hamezAM kharca thatA haiAya te! tetrA rAjyane! kAza dhIme dhIme nAza pAme che.. nitya seAnAne ya karavAthI meru paryaMta paNu kSINa thaI jAya che (8-5); (6) rAjAe kAyadAe ane hukamAnuM kaDakAIthI pAlana karAvavu' jeIe. sAmadevane mate rAjyanA hukama e evI dIvAla * Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jenA sAhitya samAroha ma gugaLa 2 che jene koI ThekI na zake. rAjAe hukamane anAdara karanAra buka pitAne putra heya te tene paNa sAMkhI levo na joIe. aparAdhI one - aniSTakArIone kSamA karavI e cationuM bhUSaNa che, rAjAnuM nahi. - aparAghArivu prarA vatInAM mUSa ne mahIpatAnAM (6-37) duSTone daMDa na karanAra rAja mATe tenuM rAjya nAra samAna banI jAya che (6-42 ). vaLI anyAyakartAone sAMkhI lenAre rAjA pitAne paNa sarvanAza netare che (8-2 ). rAjAe rAjadaMDa dhAraNa karavAnuM prayojana paNa A ja che. jene jeTale. doSa hoya tene eTalA pramANamAM zikSA karavI tene daMDanIti kahe cheH yathA isuLAnaM DhaMDhanIti: (9-2). daMDanuM prayojana aparAdhIone zuddha karavAnuM che. jema vaidya dardInI sAravAra karI tene rogamukta karI nIrogI banAve che tema rAjA aparAdhI manuSyone zikSA karI temane zuddha kare che - cikitsAma rU Savizuddhi hetu03: } (9-1). Y, somadevasUrine mate rAjAe e bAbata satata smaraNamAM rAkhavI joIe ke rAjadaMDa prajAnuM pAlana karavA mATe che, dhanasaMpatti ekatra karavA mATe nahi - prakAranA rastA Tura prayate ja dhanArtham | (9-3). (7) lAMca e e roga che je rAjA ane prajA baMnenA kalyANane kerI khAya che. lAMca rUpI pravezadvAramAMthI badhAM pApa praveze che (17-42). lAMca para jIvanAra le ke potAnI mAtAnA stana kApI nAkhatAM paNa khacakAtA nathI (17-43). rAjA pote lAMca le te te atyaMta bhayaMkara che. rAjA pote ja lAMca laI kAma kare te temAM karyu kalyANa thAya ? devatA pote ja cora sAthe maLI jAya to prajAnuM kuzaLa kayAMthI thAya ? (1-4, 47) che Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItivAkyAmRta'mAM rAja-pratibodha 187" rAja pote ja lAMcathI kamAvAne rasto lekene cIdhe te deza, zi, mitra ane taMtra A badhAno nAza kare che (17-48). rAja pite zuddha heya paNa avicArIpaNe rAjyanAM sAdhanane upayoga kare to rAjayane bhAre hAni pahoMcADe che. je rAjA pitAnA taMtrane peSavA mATe rAjyanAM sAdhanene khoTI rIte upayoga kare che te to karmacArIo mATe utsavarUpa banI jAya che. kAraNa ke ethI temane dravyanuM bhakSaNa karavAno moko maLI jAya che; paNa tema karatAM rAjyano khajAne khAlI thaI jAya che - vAsthAzvatatraghoSa vivonInAmutsavo mahAna zikSaca (8-4). somadevanA upayukta rAjapratibodhane lagatAM keTalAMka vAkayA mRta sarvakAlanA rAjakartAone sarakhI rIte lAgu paDe tevAM che. emAM uttama rAjAonA Adarzo to vyakta thayA ja che, e uparAMta rAja sAcA arthamAM "lokapAla kevI rIte banI zake tenA mArga darzaka siddhAMto paNa ApyA che. Ama sAcA arthamAM lokapAla banavA jhaMkhatA rAja mATe "nItivAkyAmRta" eka uttama vahI. banI zake ema che. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 anumAna-pramANane AdhAre anuyogadyasUtra 'ne kAlaniya prA. kAnajIbhAI ma, paTela jaina para parAmAM vastudananA ane dRSTa vastunA pratipAdana mATe anyatra jovA na maLatI eka viziSTa zalI jovA maLe che. -sthAnoMgasUtra, samavAyAMgasUtra, bhagavatIsUtra Adi Agama graMthAmAM dravya, kSetra, kALa, bhAva Adi judAM judAM dvArAne AdhAre vastuvicAra karavAmAM AvyA che. tattvAtha sUtramAM umAsvAtie ane tyArabAda siddhasena divAkara Adi dArzanikAe upAyatattvanA nirUpaNamAM pramANa, naya ane nikSepane vicAra karyAM che. paNa sUtranI vyAkhyA karavAnI paddhatinuM paripatra svarUpa tA ApaNune anuyogaddArasUtramAM ja jovA maLe che. A sUtrane paraMparA pramANe A rakSitanI kRti mAnavAmAM Ave che. paNa A mAtra pravAda che. AthI tenA samayanI khAkhatamAM cAkkasa ni ya thaI zakatA nathI. anuyAgadArasUtranA samayane vicAra karatAM traNa bAbatA dhyAnamAM levI ghaTe : (1) ArakSita tenA kartA che tevA pravAda, (ra) bAhya pramANA, ane (3) AMtarika pramANeA. 1. A rakSitanA samayathI kAI paNa sUtrane anuyAga karavA hAya eTale ke vyAkhyA karavI heAca te tenA sabaMdha dha kathAnuyAga, caraNakaraNAnuyAga, gaNitAnuyoga ane dravyAnuyoga - A cAramAMthI kAI paNa eka anuyAga sAthe joDavAnI paraMparA zarU thaI che. te pahelAM Aya vrajanA samaya sudhI sUtranI vyAkhyA A cAreya prakAranA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAna pramANane AdhAre anupAtrane kAlanirNaya 189 anugathI thatI. mATe ja Arya rakSitane anugArasUtranA kartA svIkArI levAmAM AvyA hoya ema banI zake. tAMbara paraMparA pramANe Aryavaja aMtima dazapUrvadhara hatA temane svargavAsa. vIranirvANa saMvata 184(vi. saM. 114)mAM thayuM manAya che. Arya vaja pachI AryarakSita 13 varSa sudhI yugapradhAna rahyA. eTale je anugArasUtra temanI racanA hoya to te vIra vi. saM. 184 thI 597mAM kayAreka thaI haze. digaMbara paTTAvalI pramANe paNa AryarakSita AryamaMsu ane nAgahastinI vaccenA samayamAM vIra ni. saM. 197mAM thaI gayA. TUMkamAM, je anugadvArasUtra Arya rakSitanI racanA heya te te vi. saM. 114 thI 127 mAM kayAreka racAyuM haze. Arya rakSitanA koI ziSya - praziSyanI racanA heya te paNa tene samaya vi. saM. bIjI zatAbdIne pUrvArdha siddha thAya che. 2. naMdasUtranA 83 mA satramAM utkAlika zrutanI gaNanAmAM anugadvArasUtranuM nAma Ave che. naMdIsUtra devavAcakanI racanA che ane temaNe vi. saM. para3 thI pahelAM AnI racanA karI hatI ema. mAnavAmAM Ave che. tenI racanA vakhate anuyogaThArasUtranuM nAma umeravAmAM AvyuM hoya ema mAnI laIe to paNa tenI uttaramaryAdA vikramanI chaThThI zatAbdInI zarUAta mAnavI paDe. bhagavatIsUtrane AdhAre A maryAdA ethI paNa AgaLa laI jaI zakAya. tema che, bhagavatIsUtra (za. 5, u. 3, sUtra 192)mAM "manuyogadvAre'nI bhalAmaNa karavAmAM AvI che ane te paNa pratyakSa Adi cAra pramANenI bAbatamAM 3 AthI eTaluM nizcita thAya che ke AgamanI aMtima vAcanA samaye (vi. saM. 510-para3) anugadvAranI. racanA thaI gaI hatI. ethI AgaLa vadhI evuM anumAna thaI zake ke AgamonI aMtima vAcanA jene anusare che te mAdhurI vAcanA. (vi. saM. 357) pahelAM anugAranI racanA thaI gaI hatI. eTale A ja tenI uttaramaryAdA gaNuMvI joIe. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -1 jana sAhitya samAroha - guca7 2. 3 AMtarika pramANe be prakAranAM cheH (a) anuyogadvArasUtramAM je graMthane ullekha maLe che temane samaya, ane (ba) anugadvAramAM pramANacarcA. (a) anugadvArasUtramAM laukika zrutanA paricaya prasaMge (sU-49) 19 graMthanAM nAma ApavAmAM AvyAM che. sUtra 308 saMdhUtha nAmanI gaNanAmAM taraMgavatI, malayavatI, AtmAnuzAsti ane biMdu e cAra graMthane ullekha che. paraMtu A nAmo anucigadvArane racanA-samaya nizcita karavAmAM bahu upayogI banatAM nathI. mAtra taraMgavatIne AdhAre tenI pUrvamaryAdA nakkI karI zakAya. taraMgavatInI racanA AcArya pAdaliptasUrie karI che. temane samaya vikramanI prathama zatAbdIne che. eTale anuyogakAranI racanA vikramanI prathama zatAbdI pachI thaI haze ema kahI zakAya. paraMtu keTalA samaya pachI, e nakkI karavuM saraLa nathI. vaLI anya grathanI jema A nAma paNa pAchaLathI umeravAmAM AvyuM hoya ema banI zake. chatAM A tenI pUrvamaryAdA che ema svIkAravAmAM bAdha na Ave. (ba) anuyogadvAramAM pramANacarcA ane khAsa karIne anumAnabhedanI carcA tene samaya nakkI karavAmAM madadarUpa thAya che. pramANabheda . pramANabhedanI bAbatamAM prAcIna kALamAM aneka paraMparAo prasiddha hatI. nyAyasUtra, carakasaMhitA" ane upahaMdayamAM pratyakSa, anumAna upamAna ane Agama - A cAra bhedanI carcA che. IzvarakRSNanI sAMkhyakArikA, pataMjalinA yogasUtra, yogAcAra ane bhUmizAstramAM pratyakSa anumAna ane Agama-A traNa bheda svIkAravAmAM AvyA che. vazeSikasUtrakAra, prazastapAda, dinAga* ane dhamakIrtie pratyakSa ane anumAna evA be bhedanI carcA karI che. bhagavatI ane Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAna pramANane AdhAre anuyogasUtrane kAlanirNaya 11 kSAnAMganI jema anudArasUtramAM 13 pratyakSa, anumAna, upamAna ane Agama-A cAra bhedanI carcA che, ane te te samayanA dArzanikonA matane anurUpa ja heAya ema svIkAravuM paDe, kema ke AgamakALanA jaina zAstrakAroe pramANabhedanI bAbatamAM svataMtra vicAra nathI karyo paraMtu te kALe prasiddha anya dArzanikonA vicArone saMgraha mAtra karyo che. 14 anya dArzanikamAM akSapAda, caraka ane nAgArjune A cAra bheda svIkAryA che eTale ke anucegaThArasUtra, nyAyasUtra, carakasaMhitA ane upAhadayanI paraMparAne anusare che. (anumAna) bheda : nyAyadarzanamAM anumAnabhedanI traNa paraMparAo jovA maLe che? 1. nyAyasUtroktapa traNa bhedanI paraMparA . 2. udyotakaranI kevalAnvayI Adi traNa bhedanI paraMparA 3. jayaMtabhaTTa-svIkRta prazastapAdakta8 ( vazeSika) svArtha-parArtha dvividha bhedavALI paraMparA. anumAnabhedanI uparokta traNa paraMparAo svArtha-parArtha evA be bhedanI paraMparA pAchaLanI che. nyAyasUtra ane tenA bhASya sudhI A paraMparA jovA maLatI nathI. sarvaprathama bauddhomAM hiMga nAmanA (I. sa. 455) pramANa samuccayamAM 19 ane vaidikAmAM prazastepAdanA bhASyamAM ja svArtha ane parArtha evA be bheda dekhAya che. kevalAnvayI Adi traNa bhedanI paraMparA nyAyasUtranA bhASyakAra udyotakarathI (I. sa. 550) zarU thAya che. udyotakare zeSavat Adi traNa bhedanI paraMparA paNa svIkArI che. anugArasUtramAM paNa zomavata Adi traNa bhedanI paraMparA che. AthI anuyAgadvArane racanAsamaya udyotakaranI pahelAMne gaNavo joIe. vaLI, nyAyasUtrama Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jaina sAhitya samAroha - zuddha 2 bhASyakAra vAtsyAyananA (I. sa. 255) anumAna vivecanathI anuyAgadArasUtranuM anumAnanirUpaNa prAcIna lAge che. anuyogaddAratA anumAnanuM vivecana abhidhAmUlaka che. vAtsyAyane anumAnabhedyanI carcA vAgyAnA AdhAre karI nathI, paNa temaNe pAribhASika zabdavalInA upayoga karyAM che. ethI evA niSkarSI nIkaLe ke pAribhASika zabdamAM pratipAdita svarUpanI apekSAe avayavA dvArA vivecana karAyela svarUpa adhika maulika ane prAcIna hoya che tA te ayukta nathI, kema ke abhidhA pachI lakSaNA yA vyaMMjanA yA rUDha zabdAvalI dvArA svarUpa nirdhArita karavAmAM Ave che. vaLI, vAtsyAyananuM trividha anumAna vivecana anuyAgadvArasUtranI apekSAe adhika puSTa ane vikasita che. anuyegArasUtramAM je bAbata aneka udAharaNA dvArA rajU karavAmAM AvI che te vAtsyAyane sakSepamAM be-traNa pa`ktiAmAM jaNAvI che. aMtaH bhASAvijJAna ane vikAsa-siddhAMtanI dRSTie anuyAgadvAranu anumAnatirUpa gu vAtsyAyanA anumAna-vivecanathI prAcIna lAge che. AthI anuyAgadvArA racanAsamaya dyotakaranI ja nahIM vAtsyAyananI paNa pahelAMnA DhAvA joIe. Ama pramANabheda tathA anumAnabhedanI bAbatamAM anuyAgadvArasUtra, nyAyasUtra, carakasa hitA2 tathA upAhRdayanI21 para parAne anusare che. vaLI, upAhadayamAM pUvata, zaiSavata ane sAmAnyatASTa evAM traNu anumAnenAM je udAharA ApavAmAM AvyAM che te nyAyabhASyagata udAharaNAthI bhinna tathA anuyogaddArasUtra ane yuktidIpikAthI abhinna che. ethI sAbita thAya che ke A badhAMmAM AI prAcIna paraMparAnu' anusaraNa che. AthI anuyogadvArasUtrane racanAkALa nyAyasUtra, carakasa hitA ane upAhRdayanA racanAsamayanI AsapAsanA hovA joIe, akSapAdane samaya I. sa. pU. pAMcamA . . Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnapramANane AdhAre 'anuyogasUtra'nA kAniNaeNya 193 saikAthI I. sa. mIA saikAnI vacce manAya che.. pati rAhula sAMkRtyAyane akSapAdaneA samaya I. sa. 150 mAnyo che. carakanA samaya I. sa. pU. paheleA-bIjo saiA che. nAgAju nane samaya I. sa. 250 nA che. pramANacarcAnI bAbatamAM anuyogadvArasUtra nyAyasUtranI vadhAre najIka che. vaLI, temAM nyAya-vaizeSika, mADara ityAdi. mAMthI kAInuM anusaraNa hoya tema jaNAtu nathI. evI sthitimAM temaja taragavatI jevA graMthAno temAM ullekha che te dhyAnamAM letAM anuyogaddAratrane I. sa. nI khIjA-trIjA saikAnI AsapAsanI racanA mAnavAmAM kAI mAdha nathI. I. sa. 300 pachI te teno samaya kalpI zakAya tema nathI ja pAdaTIpa 1 Avazyakaniyukti ', patra 143 < 2 zrImadAryarakSitasUriH saptanavatyadhika paJcazatavarSAnta svargabhaNitipaTTAvalyAdau dRzyate / : 3 goyamA se kiM taM pramANa / pramANe cauvvihe paNNatte ta' naTTA-paracAve, anumALe, soLe gAme nahIM - aNuyogadvAre tahA yavvaM pramANa / ' 1. za.' 6, 3. rU, sUtra 162 4 pratyakSAnumAnopamAnazabdAH pramANAni / * 5. sa. ' pR. 84 " - gautama akSapAda nyAya sU. 2/2/2 . Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tene sAhitya samAre na guccha 2 1 atha heturnAma upalabdhikAraNa tat pratyakSamanumAnamaitika maupamyamiti / __-'caraka', vimAnasthAna, a. 8, sU. 33 1 'upAhRdaya', pR. 15 7 dRSTamanumAnamAptavacanaM ca sarvapramANasiddhatvAt / trividhaM pramANamiSTaM prameyasiddhiH pramANAddhi // ___-'IzvarakRSNa', sAMkhya kA. 4 8 tayoniSpattiH pratyakSalaiMgikAbhyAm / ' ___ - kaNAda', vaize. sUtra 10/1/33 8 zabdAdInAmapyanumAne'ntarbhAvaH samAnavidhitvAt.. / _ 'prazasta', bhI, pR. 106-111 10 pratyakSamanumAna ca pramANa hi dvilakSaNam / prameya tatprayogArtha na pramANantaraM bhavet // -'diGnAga', pramA. samu. kA. 2 11 'dharmakIrti-nyAya', vi. pR. 21, 46 12 ahavA heU cauvihe paNNatte taM jahA - paccakkhe aNumANe obame Agame / 'sthAnAMga sUtra', 330 13 se kiM ta NANaguNampamANe ? caunvihe paNNatte / taM jahApaccakkhe aNumANe ovamme Agame / 'anuyoga', sUtra 446 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manubhAnaprabhArI ne AdhAre anuyogadvArasUtra'ne saniya 165 14 paMDita dalasukha mAlavaNiyA : 'Agama yugakA jaina . darzava' 5144 "15 atha tatpUrvaka trividhamanumAnam pUrvavaccheSavatsAmAnyato. dRSTaM ca / - 'gautama asamAda ', nyAyasUtra 1/11/5 "16 trividhamiti / anvayI vyatirekI anvayavyatirekI ceti / - udyotakara', nyAyavArtika 1/1/5 17 'nyAyamaJjarI', pR. 130-131 18 'prazastapAda', pR. 563, 577 16 'pramANasamuccaya', pR. 201 2. 'caraka : sUtrasthAna 'bhA anumAnanA 19 4aa che 5Y ... .nAma mAvAmAM mAvyAM nathI. mI : ' sUtrasthAna', adhyAya ta, Rel21-22 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmanuM "udyota prakAza-pujanumahIsatya : vaijJAnika najare zrI nirajana vakhArIA - jyAre jyAre saMtonAM ke tIrthakara bhagavAnanAM vyavana, janma, kevaLajJAna, mahAnirvANa jevA mahAna kalyANaprasaMgo thAya che tyAre samasta brahmAMDamAM sarva pradezamAM eka mahA udyotane zItadAyI prakAza-puMja phelAI rahe che ane badhA ja ne emanAM duHkhamAM amuka paLomAM zAtAdAyI banI rAhata anubhava karAve che. are, nakavAsanI yAtanA anubhavatA jIvone paNa zItaLa rAhata ApI saMtoSa Ape che. A che jaina dharmanI (zramaNudharmanI) prAgU aitihAsika mAnyatA je Aje vijJAna mahAsatya tarIke puravAra kare che. vizvanI ghaNIkharI dharmasaMskRtio paNa AvI ja mAnyatA dharAve che. Ijiziyana - bebiloniyana ane sumeriyana saMskRtioe mahAprabhu EO ne janmakALe avakAzamAM je suparavAsupernova nA darzana karI AvuM satya uccAyuM che. AvA suparanovA roja satA nathI, amuka amuka sadIonA gALe - AMtare ja jovA malyA che. ane kahe che ke sarvaprathama suparavAnI. noMdha emanA ItihAsamAM lIdhA che. hiMdu dharma paNa AvA ja avakAzI banAvanI bhagavAna zrIkRSNanA janmakALe sarva grahanA Allignments samAMtara kakSA parathI lIdhI che. ane hiMdu dharmazAstra emanA jamakALe avakAzamAM A banAva banyA hatA tyAre zrIkRSNane janma thayo hato ema kahe che. ane bhagavAna Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmanuM ullota prakAza-puMjanuM mahAsatya 197 zrI rAmacaMdrajInA janmakALe saMpUrNa khagrAsa grahaNa thayuM hatuM enI noMdha lIdhI che. A nadhi parathI hiMdu ane jaina dharmanA prakhara abhyAsI jeo bhAratanAM zAstranA abhyAsa karavA kAzI vidyApITha sudhI pahoMcI jaI vidyApIThanA zAstravizArada AcArya zrI dharmasUrIzvarajI pAse abhyAsa karavA AvelA vidvAna zrI harmana je kebIe rAmAyaNakALane cokkasa samaya nakkI karavA hAla speziyala kayuTaranI sahAya vaDe hAlamAM saMzodhana jarmanImAM karI rahyA che. Ama hiMdu dharmamAM rAmAyaNakALa ane mahAbhAratakALane koI ja spaSTa nirdeza nathI, mAtra avakAzI banAvonI ja noMdha levAI che ane enA parathI kalpanA ja karavAmAM AvI che ke bhagavAna zrIkRSNane janma Azare 5 thI 6 hajAra varSa pahelAM thaye haze. Avo purA pUjaya zrI cinmayAnaMda svAmI e mArA savAlanA javAbamAM thoDAM varSa pUrve Apyo che. paNa jaina aitihAsika daSTie bhagavAna zrIkRSNane kALa lagabhaga 83000 varSa pahelAMne jaina dhArmika ItihAsamAM varNavyo che. pRthvInA lAMbA itihAsamAM AvA avakAzI grahanAM elAInamenTa ke saMpUrNa khagrAsa grahaNanA lAkho banAva thaI gayA haze eTale ke I cokkasa samayanI spaSTa gaNatrI na ja thaI zake. A rIte bhUla thavAnI saMbhavitatA rahe ja. paraMtu vizvanI ghaNI saMskRtio AvA avakAzI banAvanI jyAre pitapotAnA saMta mahAtmano bhagavAne ane dharmasaMsakRtinA janmakALanI sAthe sAMkaLe che ne AvA Supernova jevA banAve para AdhAra rAkhe che eTale mArA aMgrejI pustaka "Cosmological Truths of Ancient Indian Religions 'Hi ahIMnA "Astronomy Magazine 'nA lekhane AdhAre lakhyuM ke A suparavA e ja jainadharmane udyota prakAza puMja che evI noMdha lIdhI tyAre mArA manamAM e samaye jarUra vasavaso hato ke, * * * Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sTa jena sAhitya samAroha - guracha 2 suparasevA samaye te vizvamAM uSNu prakAza ja phelAI zake, to e samaye samasta vizvanA jIvo mATe zItaLa kevI rIte heI zake ? paraMtu adyatana vijJAnanAM pustakanuM adhyayana karyA pachI e cokkasa jANavA maLyuM ke AvA suparavA sarjAya che tyAre tyAM megnaziyama silikeTa nAmanuM rasAyaNa dravya heya je tyAM condensed. thaI miniTanA hajAro mAIlanA vegathI kaMkAtA vAyarA Hurricane nA vegathI badhAM ja brahmAMDamAM pharI vaLe che, ane Ama zItaLa vAyarA sarva jIvane zAtAdAyI banI rahe che. A vAMcyA pachI jaina dhame kathele "udyota prakAzapuMja' jene superlight in the sky 6791 Hill 21814. 241 Super-- nova ja che, ema mAnavuM paDe. AvA Supernova kAMI navA. mAphaka vAre vAre jovA maLatA nathI. amuka sadIonA AMtare ja jovA maLe che ane vizvanI ghaNI saMskRtioe enI ane AvA avakAzI banAvonI dha lIdhI che. Ama bleka helazyAmaga--e jana dhamane tamasmaya pradeza e suparableka hela che enI samAnatA darzAvatAM kAraNe sAthe e. mahAsatya lAgyuM tema jaina dharmane "udyotapuMja' e suparavA ja che e satya paNa svIkAravuM ja rahyuM. vaLI bleka helanA saMdarbhamAM eka jJAnI puruSe mane lakhelI neMdhamAM tamammaya pradezamAM samAMtara dIvAlo hevAnuM jaNuvyuM che te bleka helamAM paNa AvI samAMtara dIvAle racAtI hoya che eTaluM spaSTIkaraNa karavuM paDe che. AvI vijJAnavAtothI dharmazAstranAM vaijJAnika satya puravAra thaI zake che. dharmoe kathelAM satyo e kapolakalpita nathI paNa vijJAnadaSTie puravAra. thaI zake evAM aitihAsika mahAsatya che e siddha karI zakAya. ane jema komyuTarAmAM ghaNI bhUle sarjAya che tema rAmAyaNa kALanuM AvA yaMtra vaDe nidarzana karI rahelAM jamIna vidvAna zrI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmanuM "udyota prakAza-puMja"nuM mahAsatya 19 harmana jekobIne AvI yAMtrika bhUlathI cokkasa nideza na maLI zake paNa dharmanA ItihAsamAM bhUla hevAne saMbhava ocho ja heya. ethI jaina itihAsakALe thayelA vIsamA jaina tIrthakara zrI muni suvratasvAmInA kALe bhagavAna rAmacaMdrajI vidyamAna hatA e jotAM rAmAyaNakALane lagabhaga sAteka lAkha varSa pUrvane kALa jenI daSTie mAnavAmAM AvyuM che ane mahAbhAratakALane paNa lagabhaga 83-84 thI 87 hajAra varSa pUrvene kALa gaNavAmAM Avyo che. aitihAsika kALane jarUra vadhu cokkasa kALa mAnI zakAya paNa mAtra avakAzI banAvanI taidha geraraste derI zake. evA banAve te pRthvInA lAMbA ItihAsamAM ghaNuM ghaNuM thaI gayA saMbhave eTale e dhoraNe cokkasa samayano nirNaya na ja thaI zake. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jana padhasAhityamAM tIrthonI prazasti * naTavaralAla esa. zAha jaina dharmanA kriyAkAMDa - mahAmUlA tahevAro-pratiSThA Adi aThThAI mahetso ItyAdi prasaMgone kAvyamAM kaMDAravAmAM AvelA najare caDe che. gadya karatAM padyane mahimA vadhu che kAraNa ke kAvyanI asara vahelI thAya che. rAga ane tAlamAM gavAtAM stavane-stutiosajajhA ane DhALe ApaNA AtmAne bhAvavibhora ane unnata banAvavAmAM vadhu jhaDapathI sahAyabhUta nIvaDe che. bhAratanAM jaina tIrthonI prazasti paNa kAvyamAM aMkita thayelI joI zakAya che je te samayanA saMskRta zlokamAM-zilAlekhomAM - gujarAtI temaja anya bhASAnAM padomAM racAyelI ane aneka pustakamAM pragaTa thayelI najare caDhe che. Aje paNa derAsara-upAzraya-dharmazALA Adi jagAe ArasanI takatI lagADavAmAM Ave che jemAM tenA uddaghATanane divasa lakhavAmAM Ave che, je kALakrame aitihAsika purAvAnI garaja sAre che ane saMzodhanakArone mahattvanI mAhitI pUrI pADe che. vartamAne paNa AcArya bhagavaMte tathA muni-mahArAjAo je je pradezamAM vicAre che tenI noMdha rAkhe che. teozrInA cAturmAsasamayanI ane te zahera-gAma ityAdinA varNana darzAvatI gahulIo racAya che je vyAkhyAnamAM gavAya che. pUjya munigaNoe racelAM stavane-sajajhAmAM judAM judAM Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena padyasAhityamAM tIrthonI prazasti 201 tainI noMdha lIdhelI che. tenAM keTalAMka udAharaNa ahIM rajU karavAmAM Ave che: - (1) 1883ne aSADa mAsanA vada 8 ne bhamavAre kSeparatanasUrie "siddhAcala giri bheTayA" tene ullekha karyo che. (2) rUpavijayajI mahArAje sametazikhara stavanamAM gAyuM saMvata sara rIkhI gaja caMda same, phAgaNa sudI tIja budhavAra game; gIrI darasa karanAM citta rame (3) saI sattara (saMvata) ogaNatIsamAM vijayAdazamInA reja vinayavijayajI mahArAje rAMdera mukAme pUnyaprakAzanuM stavana racyuM hatuM. (4) zrI dIpavijaya kavirAja kahe che ke " bIlImorA nagare varNavyuM vIranuM hAlarU, jaya jaya maMgala je DI vijaya kavirAja.' (6) zrI RSabhadAsa kavie saMvata 1605mAM khaMbhAtanuM je varNana karyuM che tenI be paMktio ahIM noMdhavAmAM Ave che? sakala nagara nagarImAM jaya, kaMbAvaTI te adhikI heya; sakala deza taNe zaNagAra, gujajara deza nara paMDita sAra. paMcAsi jinanA prAsAda, vaja toraNa tihAM ghaMTAnAda, pistAlIsa tihAM pauSadhazALa, kare vakhANa muni vAcALa." . . dararoja savAre pratikramaNa karatI veLAe "tIrthanaMdanA ' stotrane pATha karavAmAM Ave che ane te dvArA judAM judAM tIrthone bhAvapUrvaka vaMdana karavAmAM Ave che. emAM sametazikhara, aSTApada, vicalAcala (zatruMjaya-siddhakSetra) - giranAra - Abu - zaMkhezvara - Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 - kaizariyAjI - tAraMgA - varakANA - jIrAvalA - stha bhaNupura tIrthama ullekha karavAmAM AveleA che. jaina sAhitya samAreAha - zuccha 2 - zatru Mjaya tItha - giranAra - bharUca - saSapurI athavA sAcAra nagara tathA mudgAra gAmanA ullekha jaga ciMtAmaNI 'nA pAThamAM Ave che: "jaya vIra saccarI maMDaNu,'' pukhvaradIvatlRmAM puSkaravaranAmA dvIpanA ardhA bhAgamAM dhAtakI khaMDamAM ane jaMbudrIpamAM, pAMca khairavrata ane pAMca videhamAM vicaratA tI karAne huM namaskAra karuM chuM evI bhAvanA sa sthaLe Avela nAmI-anAmI sahu tI pratyeA bhaktibhAva hradayamAM upasAvI jAya che. navapadajInI AyaMbIlanI ALInA avasare dhaNuM sthaLe zrIpAla rAjAnA r sa vaMcAya che. emAMthI thANA - nAlA seApArA - bhRgukaccha ( bharUca ) ityAdi sthaLAA mahimA te kALe kevA hatA tenuM citra najara samakSa khaDuM thaI jAya che. prasiddha prabhAvI zrI mAnadevasUrinADula nagaramAM cAmAsa rahyA hatA tyAre zAka bharI nagarImAM upadraveA thayA tenI zAMti athe laghu zAMti stAtra'nI racanA karavAmAM AvI hatI. e ' sAmasuMdarasUrinA paTTaprabhAvaka zrI munisuMdarasUri 'devakula pAra gAmamAM cAturmAsa rahyA hatA te samaye sadhane marakInA meATA upadravamAMthI bacAvavA satikara stAtranI racanA karI hAvAnA ullekha che. mAnatu gasUri nAmanA prabhAvazALI AcAyaeN mAM saMvata 800nA arasAmAM ha`deva rAjane ane camatkAra darzAvavA mATe bhaktAmaranA sumALIsa DhALye anAvI dareka kAvyathI krekI kheDI tADI hatI ane hu devarAnane dhama >> ' vArANasI nagarIjainadhama nA prabhAva Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene padyasAhityamAM tIrthonI prazasti 203 pamADayo hato. Aje paNa bhaktAmara stotranA pAThane nitya niyama keTalAka AcAryo jALavI rahyA che. kalyANamaMdira stotra siddhasenasUrinI eka ajoDa kRti che. A kAvya atyaMta buddhipradhAna ane manahara che. ujajainanA mahAkAla prAsAdamAM A kAvya racavAmAM AvyuM hatuM ane tenA prabhAvathI pArzva prabhunI pratimA pragaTI hatI, zrI jaina dharmaprasAraka sabhA, bhAvanagara taraphathI zrI zIlavijayajI-viracita cAre dizAnAM tIrthonI tIrthamALA artha sahita pragaTa karavAmAM Avela che. temAM dareka dizAnAM tIrthonuM varNana. padyamAM karavAmAM AveluM che. A pustakanA pAnA 23 mAM pazcima dizAnAM tIrthonuM varNana. karatAM aMte kaLazamAM munizrIe jaNAvyuM che ke Ima aneka tIratha a che samaratha pa7ima dize sahAmaNA, jaya jayakAraka ziva sukhakAraka tribhuvananAyaka jina taNuM; saMvata zazI muni veda rasa (1746) bharI Aso mAse anubhavI, budha zivavijaya ziSya zIla sevI vade ANaMda vinavI." (gAthA 85):teozrIe pUrva dizAnAM tIrthonI yAtrA saMvata 1711 ane. 1712 mAM pUrNa karI tathA dakSiNa dizAnAM tIrthonI yAtrA saMvata17ra1 ane 1738 mAM karI te saMbaMdhamAM upasaMhAra karatAMjaNAve che ke traNa gatine tribhuvana taNAM, zAzvatA azAzvatA sahAmaNA, je apUrva suNiyA pITha, te trikALe praNamuM dITha Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 204 - jaina sAhitya samAroha - guccha 2 sattara agyAre bAre pharI, pUrva dizInI yAtrA karI; ekavIse aDatrIse sahI, dakSiNa dezanI sevA lahI." (gAthA 168) AmAM mALavadeza ane ujajayinI nagarIne mayamAM gaNune tenAthI cAre bAjunI dizAo gaNelI che. A tIrthamALAmAM ghaNAM - aprasiddha tIrthonI hakIkta maLI rahe che. pazcimanAM tIrtho saMbaMdhI TUMkI noMdhaH pazcima deze soraTha maMDANa, siddhikSetra zatruMjaya jANa; dITha durgati dUra kare, sevya saMpatti saghaLI bhare. (5) AdinAtha dIThA mana raLI, rAyaNa heThe pada bheTavA vaLI; sUraja kuMDe nAhI karI, paramezvara pUju kara dharI. (6) sava thaI traNa saMya chAsaThuM, gaDha upara derA guNa haTTa; bharate bharAvI maNIme jeha, dhanuSa pAMcase UMcI deha. (8) tyArabAda gAthA 3ra thI 48 mAM Abu tIrtha-delavADA tathA - acalagaDhanuM rasaprada varNana cheH "giri bheTI pAje uryA gAma (a)NudaramAM saMcaryA; puNya khyiA pArasanAtha, sura nara seve joDI hAtha. (51) jarAule dAda dIpati, teje tribhuvana ravi pati, nayara maDADa ane rAmasaNa, pApa paNAse deva dIThe jeNu' () - dakSiNa dizAnAM tIrthonI zarUAta karatAM narmadA nadInI pele pAra dakSiNa dezamAM mAdhAtA tIrthane zivamIo ghaNuM mAne che tene ullekha karIne khaMDavA khAnadezamAM) ane burAnapurane nirdeza karavAmAM Avela che. kavi AgaLa kahe che ke "AgaLa malakApura zubha kAma, zAMtinAthane karuM praNAma; tihAMthI caDhIe deula ghATa, deza varADanI cAra vATa. (12) - - - - - * * * ** . . . ! = 2. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padhArI dinacaryA che ya che. jaina padyasAhityamAM tIrthonI prazasti 205 deula gAma che dhanavaMta, nezvara praNamyA zubha zAMta; ', - have saghaLe digaMbara vase, samudra sudhI te ghaNuM ulhase. (13) " zirapura nagare aMtarika pAsa, amIjhara vAsiya suvilAsa; paragaTa parate pUre Aje, navanidhi Ape e jinarAja." (14) munizrIe digaMbare aMge temaja te samayanA rAjA-prajAzreSThi temaja anupama jinacaitya saMbaMdhI temaja anyadharmInAM dhama. sthaLanuM varNana karela che. muktAgiri, tyAMthI AgaLa siMdhakheDA, AMbA ane pAtra gAme jyAM anukrame caMdraprabhu ane zAMtinAthanuM manohara jinabiMba che tyAMthI AgaLa tilaMga dezamAM bhAganagara ane galakuMDuM nAmanAM manohara gAmane ulekha karatAM tenA prAcIna mahattvanI vAta jaNAvavAmAM AvI che. tyArabAda kulapAkajI (kulapAkapura) temaja drAviDa dezanAM tIrthomAM jinakAMcInA jinaprAsAdo je svarganI sAthe vAda mAMDe che tene ullekha che. Aje to jinakAMcI khUba ja jIrNa avasthAmAM che. deza karaNATakane AcAra, beluM tIrathane suvicAra; cora taNe tihAM nahiM saMcAra, dharamarAja bahulA zatrukAra. (12) nadI kAberI maye vase, zrI raMgapaTTaNa ati uhase; tihAM bheTA jina nAbhi mahAra, ciMtAmaNine vIravihAra. (53) zrI raMgapaTTana gAmanA varNanamAM munizrI lakhe che ke tyAM devarAya nAmane rAjA che. te che to mithyAtvI paraMtu tenI buddhi sArI che. dAnamAM te bhejarAja jevuM che. madhamAMsane paNa te tyAgI che. tene pAMca lAkha pAcakane parivAra che. tenA rAjyamAM hAthIo ane caMdananI te jANe khANe ja che. A rAjayamAM prativarSa 65 lAkha rUpiyA UpajatA hatA temAMthI aDhAra lAkha te dharmavarNamAM Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -2016 vAparatA hatA. emAMthI ATha DhAkArajInA kArya mAM, cAra jaina mudizamAM ane cha mahAdevajIne AdhIna karatA. rAja je rIte pUjanavidhi karatA hatA tenuM vaNaeNna karelu che. A uparAMta gAmaTasvAmI( bAhubaliccha)nI mUrti ane tenI AjubAjunAM madirA sabadhI vana che. tyArabAda munizrI jaNAve che ke jaina sAhitya samArezahe - guccha 2 - "6 * kanakagiri jvAlAmAlinI, devI caMdraprabhu svAminI; nadI kAmerI janma utaryA tava malayAcalamAM sa'carcA. (75) aMjanagiri tihAM viSame ThAma, zAMtinAthane karyAM praNAma; caMdanavana te hAthI ghaNA, pAdapa peDhA raLiyAmaNA. (76) ghATa utarI AvyA malakhAra, kalikATa khaMdara ati udAra; timaMdira zvetAmbara taNuM, vyApArI gujjara tihAM bhaNuM. (77) se! kaise zubha ramaNI gAma, sabhavanAyane karuM praNAma; gAmaTa svAmI pUre tUra, sAta dhanuSya deha sanUra. ahiMthI jaita taNAM je rAja, pAMce ThAme sAhe Aja; tula dese meATA vistAra, pAle jina ANuA AcAra." (79) (58) pachI badarI nagarInuM varNana che, jemAM tADapatra uparanA pustakanA bhaMDArI tathA sAta dhAtunI, caMdananI, ratnanI jAtinI pratimAe che evAM khiA munizrIe nIrakhyAM. khabhAta H Aja paNa alaukika ane vikhyAta camatkArI stha Mbhana pArzvanAthanI mUrti je saMvata 1360 nI AsapAsa khaMbhAtamAM lAvavAthI jeNe A nagarane tInuM gaurava Apyu. te samadhI zrI kuzalalAbhakRta 'thaMbhaNA pArzvanAtha bRhat stavanamAM' kahyuM che "zvetale varase desa gujjara, sayala malecchAmaNu thayau, bhala ThAma jANI bhima ANI, nacara khabhASata raca.' Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na padyasAhityamAM tIrthonI prazasti 207 khaMbhAtanA mANekacokamAM zrI vijaya ciMtAmaNi pArzvanAtha bhagavAnanA devaprAsAda saMbaMdhI zrI RSabhadAsa kavie lakhyuM che keH Ika bhuvana jiSNu deharU karAvyuM, citta la lata abhirAma, trevIsamo tIrthaMkara thA, vijaya ciMtAmaNuM nAma che, RSabhataNI teNe mUrati bharAvI, atyaMta moTI soya, bhu irAmAM jaIne juhAre, samakita niramala ho. aneka biMba jeNe jinanAM bharAvyAM rUpaka kanaka maNi kerAM, ozavaMza jeNe ujavala karIe, karaNa tAsa bhamarA che." (A hakIkatane purAvo e maMdiranI bhIMtamAM lAgelA saMvata 1661 nA zilAlekhamAMthI maLI rahe che.) siddhapura : zrI hIravijayasUrinA ziSya kuzalavardhanagaNie saM. 1641mAM racelI "siddhapura caityaparipATI 'mAM be moTI pauSadhazALAo uparAMta pAMca jaina maMdire saMbaMdhI ullekha karyo che? "saddhapura nayara vakhANuI, avanitali caMga, zrAvaka zrAvikA bahu vasaI, jinadharamI raMga; pauSadhazALA atibhalI bedra tihAM hAI, jiguhara paMca mane hara dIsaI manamohaI." (4) -uparIyALajI : A saMbaMdhI zrI jayasAgara upAdhyAye racelI "citya paripATI mAM jaNAvyuM che "AdinAha upalliyA asarI". kavi lAvaNyasamaye "serisA tIrthastavana mAM gAyuM che : e navala mANI vivara jANuM, khAla gayo tava visarI, aMtara evaDe serI sAMkaDI nayarI kahetI serIsA-kaDI." Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jaina sAhitya samAroha - guccha che dhALakA : . caudamA saikAnA vinayaprabha upAdhyAye racelI tIrthamALAmAM ullekha karyo cheH dhavalakaI e pAsu kalikuDa, jiguhA vasaMtIya pAsavare." IDara : - enA saMbaMdhI tenI caityaparipATImAM zaheranuM temaja jinamaMdiranuM varNana A pramANe che: "talahaTTAI zrI pAsanA prAsAda nihAla, pUjIe paNumIe pAsa sAmi, pAtaga savi TAla; khamaNa vasahI vepI harakhi, giri sirivari vaDIA, Agali Adi jiNaMda, bhamaNa dIsaI pAvaDIA." seLamA saikAnA zrI sudhAnaMdasUrinA kaI ziSya uparokta racanA karI che. giranAra : parvata upara saMgrAma sonInI Treka Ave che. zrI hemahaMsagaNie vikrama saMvata 1502 thI 1517 vacace racelI "giranAra caitra pavADI mAM A TrekanA uddhAraka tarIke osavAla sonI samarasiMha ane mAladevane ullekha karatAM jaNAvyuM che ke : samarasiMha - mAladeva taNuu uddhAra nihAlauM, maMDapi meDiA ativisAla cauvIsa jiNAlauM." bhAvaharSanA ziSya raMgasAra-kRta "giranAra giri caitya paripATI"mAM paNa A kathanane puSTi ApavAmAM AvI che. emAM jaNAvavAmAM Avela che ke : Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina padyasAhityamAM tIrthonI prazasti 20 "dhana dhana nI vaMza prabhAvaka samarasiMdha mAlade zrAvaka, jiNa karIya uddhAra. (16) vihu bhUmIpati jiNahara bAra, kAusagi rahiyA nemikumAra paDhama bhUmi pekhe vi. (17) saMvata cauda caurANa (1494) varachari, udhara 51 jiNabhavaNa mahara, bhUdhara jema utuMga." (18) rAjagRhI saMbaMdhI zrI haMsasoma potAnI tIrthamALAmAM A giri viSe suMdara varNana karatAM jaNuve che keH ' rAjagRha pura nayaNe dITha, tatakhaNa hIaDaI amI paIDauM, pUrava puNya saMbhAra; cauda kuMDa uhavaI jala bharIA, , , aMga pakhAlI pAjaI caDhI, pahutI giri vaibhAra. te uparI cauvIza prAsAda, devale karyu maMDaI vAda, deharI jhAkajhamAla; mULa nAyaka muni suvrata svAmI, darisaNa bhaviA ANaMda pAmI, pUjA racAI suvizALa, saghaLe dehare sAta saI deva, sura nara kinara sAraI seva, Agali moTa6 iMga. aradhA kesa te uMcI sUNIi, IgyAraha gaNadhara tihAM thaI, vAMdI jaI dharI raMga, rahaNIyAnI guphA java dIThI, pustaka vAta huI java mIThI, aThThotera so bAra, jAtrA karI sAriyA savi kAma, : Agali dhajA zAlibhadra kAma, kAusagIyA bahu sAra." je-14 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 sAvasthI (zrAvastI). A viSe aDhAramA saikAnA yAtrI zrI vijayasAgara jaNAve "dekhuM dariyAbAdathI; daI dizaM keza trIza; sAvathI saMbhArI che, saMbhava janma jagIsa." aDhAramI sadInA utarArdhamAM thayelA nihAla nAmanA yatie racelI "baMgAla-dezakI gajhala mAM jagatazeTha ane mahimApura je murzIdAbAdanuM parUM che te saMbaMdhI ullekha karyo che? mahimApura mahA AbAda jihAM jina dharamakA varasAda; jihAM jagata zeThajI zeTha, Ave khalaka thakI bheTa, dIjai dAna jAke dvAra, jAcika kare che je kAra." rAjasthAna : maMDAra : paM. mahimAe lagabhaga 18 mA saikAmAM racelI tIrthamALAmAM jaNAvyuM che ke : maMDora gAmanI gari re, moTA triNi prAsAda 2, ekAvana pratimA bhalI re, lAla gagANI myuM vAda re." jesalamera : zrI samayasuMdara upAdhyAya noMdhe che ke : jesalamera juhArIe duHkha vArIe re, arihaMta bIMba aneka tIratha te namuM re." dravA : zrI ravijeThI nAmanA kavie racelA "ledrapura ciMtAmaNi pArzvanAtha stavayamAM maMdiro viSe suMdara varNana che te sAMbhaLoH Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina padyasAhityamAM tIrthonI prazasti " la(lA)drapura pATaNa paragaDa, jima uddayAyakSa bhANu lAla re; setruMja tIrathanI parai, mura(mara)dhara desa maMgaNu lAla re. tihAM khaqhaDA prabhu zAbhatA, pUjau citta lagAya lAla re; milI, nirati karI guNu gAya lAla re." cavita deva tihAM * "sa"vata sAla pahitara4 (1975) mAgazara mAsa udAra lAla re; sukala pakSi khArasa dina!, joga nakSatra subha vAra lAla re." "savata panI cAsaa4 (1564), aSTamI Ida vaizAkha, zanivAra divasa pratiSThA, mahevA nagara ( nAkADA) : zrI mahimA samudra nAmanA kavie racelA (aprasiddha) 'sahevA nagara stavana'mAM nAkADA maMdiranA jIrNoddhAraka ane temaNe karAyelA jIjJeEhAranI sAla-tithi A prakAre ApI che kharacyA. jUnA cha lAkha mArI. AsavAla va`sa ati bhale, jalisuta chAjahuDa gAtra chatrAla; nayaNA jache; suta sIMhA suvilAsa merI. sama (3) 0 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha che. sIMhAsutana samadhara, sadbhu tasu suna sAha sadAraMga; bhAvasa teNa bharAvIyA, ( ANaMda ati ucharaMga morI." (5) nAkoDA saMbaMdhI zrI samayasuMdara upAdhyAya jaNAve che keH jagata tIrtha pArzva pahu jahAM yAtrI Ave jagata sahu; (*) mujane bhavaduHkha thakI cheDe nita nAma jape zrI nAkeDe." gaMdhAranA vatanI zeTha dhAjiyA-rAjiyA nAme baMdhubelaDIe. bharatamAM AvIne vasI aDhaLaka kamANI karI hatI. saMvata 1661 mAM paDelA dukALa samaye temaNe hajAra maNa anAja kharIdIne bhUkhyAne bhojana ApyAM hatAM ane zarIra DhAMkavA va ApyAM hatAM. A baMdhubelaDInI kIrtigAthA gAtAM paM. zalavijyajIe. racelI tIrthamALAmAM gAyuM che keH "pArekha vAjiyA ne rAjiyA, zrIvaMze bahu gAjiyA; pAMca prAsAda karAvyA caMga, saMgha pratiSThA manane raMga. jenI gAdI goA baMdare, sovana chatra sohe upare, ( ke koI na le tehanI laja, nAme zIza phiraMgI rAja." pAvAgaDha : aDhAramI sadInA kavivara zrI lakSmI ratanajIe pAvAgaDhanI prazasti karatAM gAyuM che Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene padyasAhityamAM tIrthonI prazasti "gurjara deza guNa nIle, pAvA nAme gaDha besaNa, moTA zrI jina taNuM prAsAda, saraga sarIzuM mAMDe vAda." ( 'je. tarasa, saMgraha', pA. 19 ) ogaNIsamI sadInA kavi bahAdura zrI dIpavijayajIe racelA * jIrAvalI pArzvanAtha stavana'mAM eka maMdiranuM varNane A pramANe karela che ? "pAvA upara saMghe kIdhe devala jaga mane hArI re, bAvana jinAlaya pharatI deharI, jaga jaMnene hitakArI re, jJAnarasIlA re abhinaMdana, devadayAla gAna, prabhu jirAvalI jaganAtha thAna, saMvata agyArase he bArA varase, devapratiSThA thAve re, abhinaMdana. jIrAvali pArasa aMjanazalAkA sohAve re.' surata : surata saMbaMdhamAM teozrIe "surata gajajala'mAM nIce pramANe varNana karyuM cheH saMvata sela vikamarAja, sUrata nami gaNikA sAja; - tApara potasAhakI mahera, tAne vacce surata zahera, (3) phiraka gopIsA sAhukAra, gopIpurA vAsyA sArI gopI nAma saravara vAva, paththara kela badhI sAva. (4) - sUjI maMDalA zrI pAsa, thApana kiyA gepIdAsa; , " tApi chaparAMsI patasAha, killA kIna vaDa uchAMha. (4) ("je. tI. sa, saMgraha, pA. 30) Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha- guccha cANasmA : - zrI lalitaprabhasUrie saMvata 1648 mAM racelI pATaNa caitya paripATImAM cANumAna maMdira ane mUrtione ullekha karyo che ke - cANasamaI ne pUjaI tu, bhadevu zrI pAsa re, cautrIsa paDimAM nikhato tu, pUgI mananI Asa re." aDhAramA saikAnA upAdhyAya zrI meghavijayajI tIrthamALAmAM sAMdhe che keH cANasa dhana e, bhaTevau bhagavata." bhIlaDIyAjI (zAstrIya nAma bhImapallI): che. A saMbaMdhamAM zrI abhayatilakagaNie vikrama saMvata 1317mAM racelA "mahAvIra rAsamAM jaNAvyuM che ke : bhImapallI puri vihibhavaNI, anusaMThiyuM vIru jirNa, harisaNa mitta vibhaviya jaNa anutaDiI bhavadulakaM; taru uvari bhavaNa uga vara taraNuM, maMDalirAya Aesi aI sehaNa, - sAhulA bhuvaNapAleNu kArAviyaM, jaga dharAha sAhu kuli kalasa caDAviyaM." (je. tI. sa. saMgraha" pA. 37) kavi ramaNa zAha-kRta "jinapati dhavalagatamAM A pramANe ulekha che: bAra aDhAra e vI2 jinAlaye, phAgaNa vadi dasamI pavare; varIya saMmasirIyA bhImapallIpure. naMdivara Thaviya jiNacaMdasU re" ("je. tI, sa. saMgraha,' pA. 37) Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina padyasAhityamAM tIrthonI prazasti 15 " zrI sumatisAgarajI-viracita zrI bhadrezvara tItha'nA cADhAbiyAmAM nIcenI 5ktio che: " ja qhudrIpanAM (bha)ratamAM, madhyakhaMDa maneAhAra, kaccha deza ati dipatA, seAbhAnA nahi pAra. (4) cyAra sahera vakhAMNIi bhuja aMjAra niradhAra; muMdarA mAMDavI AtI bhali, kahetAM nAve pAra, nAgAra : nAgAra catya paripATImAM zrI vizAlasu MdarasUrinA ziSya sattaramI sadImAM ullekha karyAM cheH ' pura nAgora taMgInA nAma, jinahara sAta tihAM abhirAma, eka eka pAhai ati caMga nirakhatAM upajai mana raMga ' 37 rANakapura : tIrthanI prazasti karatAM kavi RSabhadAsa 'hIravijayasUri rAsa mAM jaNAve che ke : ' gaDha Apyu navi rasiyA. na suNyA hIranA rAsa; rANakapura naravi gayo, triNya garbhAvAsa. nAMkriyA : A tImAM mahAvIra svAmInA samayanI mUrti manAya che tene * jIvita svAmI 'nA nAme leAkeA ALakhe che ane kahevAya che ke : * nANA dIyANA nAMdiyA, jivita svAmI vAdiyA.7 banAsa sTezanathI dasa mAIla dUra pahADamAM eka TekarI upara dIyANA nAmanu jaina tI dhAma Avelu che te saMbaMdhI paNa uparakta kathana gavAya che. "" Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rilara jaina sAhitya samAroha - guccha 2. jaina padyasAhityamAM tIrthonI prazasti saMbaMdhI cata kiMcita Apa sarvanI samakSa rajU karyA pachI eTaluM ja kahevAnuM rahe che ke : ramaNIya tIrthasthaLA bhAratamAM aparaMpAra, kaLA-kArIgarImAM caDiyAtA ramaNIya ne mahAra; sAgaramAMthI gAgara bharIne darzAvyuM che sAra, samaya meLavIne jarUrathI pharajo sarva tIrtha mejhAra; - naTavara' vade che punita tIrthabhUmi nie tAraNahAra, zAMta jharaNuM urathI vaheze yAtrAthI dhanya thaze avatAra." "disaha viviha cariyuM, jANijajaI dujaNa sajajaNa visesa, apAyuM ca kilijajaI hiDijajaI teNu puhIe." che. vividha prakAranAM caritro jovAya ane durjana-sajajananI vizeSatA samajAya temaja AtmA paNa kaSTa sahana karatAM zIkhe, te mATe pRthvI para paryaTana karavuM yogya che. dhanya divasa te veLA sAra, dhanya jIvyuM mANasa avatAra, tIratha yAtrA kare sujANu, te naranArI lahe kalyANuM." Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayatihuaNa tetra jayendra ema. zAha bhagavAna zrI pArzvanAthanAM tAtromAM apabhraMza bhASAmAM navAMgI TIkAkAra AcArya zrI abhayadevasUrie racelA "jayatihuaNa" teMtranuM viziSTa sthAna che. stotranA prathama zabda "jayatihuaNuthI oLakhAtA A stotranA kartA viSe "zrI prabhAvacaritra'nA 19 mA zrI abhayadevasUri prabaMdhamAM mAhitI ApavAmAM AvI che. - mAlavadezanI rAjadhAnI dhArAnagarImAM rAjA bhoja rAjya karatA hate te nagaramAM lakSmIpati nAme eka zreSThi hato. tene ghera zrIdhara ane zrIpati nAmanA brAhmaNa vidvAne rahetA hatA. A baMne vidvAne zrI vardhamAnasUri pAse dIkSA laIne jinezvara tathA buddhisAgarane nAme prasiddha thayA hatA. jinezvarasUrie dhArAnagarInA mahIdhara zreSThinA putra abhayakumArane dIkSA ApI. A ziSya abhayadeva tarIke jANItA thayA. temane saMvata 1888 mAM AcArya padavI ApavAmAM AvI. zrI abhayadevasUri pratyapada nAmanA nagaramAM padhAryA tivAmAM temanA guru jinezvarasUri svargavAsI thayA. te pradezamAM tyAre bhayaMkara duSkALa paDyo hato. tethI siddhAMto ane vRttione uracheda thavA lAge eka vakhata zAsanadevIe zrI abhayadevasUrine kahyuM, "agAu zrI zIlAMgakaTi AcAye agiyAra 'aMganI vRtti racI hatI temAMthI kALaprabhAve hAlamAM be aMganI navRtti bacI che, bAkInI badhI viccheda' gai che. mATe have tame . aMganI vRtti ro." zrI abhayadevasUrie jyAre A kArya karavAnI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jaina sAhitya semAroha - guracha 2 pitAnI azakti darzAvI tyAre zAsanadevIe kahyuM, "tamArAmAM A kArya karavAnI yogyatA che. tema chatAM tamane koI bAbatamAM saMdeha thAya te mane pUchajo. huM mahAvideha kSetramAM zrI simaMdhara svAmI pAsethI tene uttara laI AvIza." zrI abhayadevasUrie nava aMga para vRtti racavAnuM kArya zarU karyuM. jyAM sudhI A kArya pUruM na thAya tyAM sudhI AyaMbilanI tapazcaryA cAlu rAkhI. aMte naveya aMganI vRttinI racanA pUrNa karI. tyAra bAda zrI abhayadevasUrinA aMge keDha utpanna thayuM. te joI keTalAka SI loko kahevA lAgyA, ke temaNe usUtra prarUpaNuM karI che. tethI zAsanadeve kopAyamAna thayA che. tethI temane keDha thaye che." AcAryazrI A sAMbhaLI udina rahetA eka vAra dharaNendra nAgarAje pragaTa thaIne temane kahyuM, "meM tamArA dehane nIrogI karyo che. have tame ciMtA choDIne jinabiMbane uddhAra karI zAsanaprabhAvanA kare" dharaNendra nAgarAje vadhumAM kahyuM, "zrIkAMtA nagarIne dhaneza nA mane zrAvaka eka vakhata vahANa laIne samudramA jaI rahyo hato tyAre samudranA adhiSThAyaka deve te vahANa taMbhita - karyuM. AthI te zreSThie te adhiSThAyaka devanA kahevAthI te jagyAethI jinezvaradevanI traNa pratimAo bahAra kADhI temAMthI eka pratimA cArUpa (pATaNa pAse) tIrthamAM sthApita karI. bIjI pATaNamAM ariSTanemi prabhunA maMdiramAM sthApita karI trIjI zrI pArzvanAthanI pratimA sthaMbhanapuranA najIka seDhI nadInA kinAre AvelA vaDanA jhADanI nIce bhUmimAM sthApita karI. te sthaMbhana pArzvanAthanI pratimA tame pragaTa kare, kAraNa ke tyAM mahAtIrthaM thavAnuM che. bhUmimAM rahelA A bibanA prabhAve rasasiddha nAgArjune rasasiddhi prApta karI hatI ane teNe sthaMbhanapura nagaranI sthApanA karI katI." ema kahIne dharaNendra adazya thayA. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayatihuaNa stotra 219 zrI abhayadevasUrie A banA zrIsaMghane kahI. zrIsaMghe prabhunA darzana mATe taiyArIo karI. dhoLakAthI navase gADAM jeDIne AcArya mahArAjanI AgevAnI nIce bIsaMdha seDhI nadInA kinAre pahe-- A saMghane doranArA be bhedI azvo hatA te ahIMthI adazya thayA. zrI abhayadevasUrie gAye carAvatA govALane pUchayuM, "ATalAmAM kaI pUjananuM sthAna che ?" tyAre eka govALiyAe kahyuM, "pAsenA gAmamAM mahINula nAmane eka mukhI paTela rahe che tenI gAya ahIM. AvIne ApameLe dUdhane prakSAla karI jAya che. badhuM dUdha ahIM ja vahAvIne te ghera pAchI phare che. ghera dehavAmAM AvatAM TIpuM paNa dUdha ApatI nathI te eka koyaDe che." te sthAna para jaIne zrI abhayadevasUrie zrI pArzvanAtha bhagavAnanI stuti karatuM eka stotra racyuM. A stotra "jayatihuaNu' zabdathI zarU thatuM hatuM. 32 gAthAnuM A stotra belAtAM zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM biMba pragaTa thayuM. AcArya mahArAje tathA zrIsaMghe vaMdana karyuM. AcArya mahArAjane vyAdhi dUra thaze. * zrIsaMghe pratimAnI vidhipUrvaka pUjA karI. te sthaLe maMdira bAMdhavAno nirNaya karyo. jinamaMdira taiyAra thatAM zrI abhayadevasUrie jinaveibanI pratiSThA karI. pratiSThAvidhi thayA pachI rAtre dharaNendradeve AvIne AcArya zrIne vinaMtI karI, "jayanihuaNa stotramAMnI keTalI be gAthAo Apa gopavI de, kAraNa ke A gAthAonA prabhAve mAre keTalAka agya maNaso samakSa hAjara thavuM paDaze. AcAryazrIe te be gAthAo gopavI dIdhI, tethI vartamAnamAM A stotranI trIsa gAthAo. ja che. zrI abhayadevasUri karNadevanA samayamAM vi. saM. 1135mAMkapaDavaMjamAM devaloka pAmyA. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jaina sAhitya samA rAhu - guccha 2 - > prabhAvakacaritranA kartA zrI prabhAcaMdrasUri ane prAcIna para'parA ema mAne che ke,''jayatihuaNu * steAtranI khatrIza gAthAe zrI abhayadevasUrie racI hatI ane dharaNendranI vinaMtIthI be gAthAe bhaMDArI dIdhI hatI. sva. sArAbhAI navAba taidhe che ke, rAdhanapuranA zrIsa dhanA jaina bhaMDAramAM eka hastalikhita pratamAM vi. saM. 1990 nA ASADha sudi 1 te budhavAra tA. 12-7-1964 nA rAja mArA jovAmAM A gAthAe AvI hatI. temaNe A gAthAo noMdhI che. kalikAla kalpataru zrI pArzvanAtha upAsanA', pRSTha 23] OM Namo paramesara - siri-pAsanAha dharaNendra paTThiya / paumAvai vaIrUTTAdevI jaya-vijayAlakiya / tirucaLa-maMta-tijoLa-vijJapti-heri-hi maMtriya / tiya- veDhiya-mahavijjadevI - thaMbhaNaya-puraTThiya // z // sattamavaNNa jugaddhavaNNa siri aTThavibhUsiya / vaMjjaNavaNNa dasavaNNa siri-sirimaMDala bhU siya / ciri miri kiti subuddhi lacchi kirimaMta susAyara / thaMbhaNa pAsa jiNaMda-siddhi maha vaMchiya pUraNa // 2 // A gAthAe sAthe paMdara prayoga paNa sva. navAbe temanA pustakamAM nAMdhyA che. 'jatihuaNu ' AtranI prathama gAthAmAM AcArya zrI kahe che, RNu jagatamAM rahenAra prANImAtranA uttama kalpavRkSanI mAphaka mAvAMchita pUrNa karanAra, he zrI pArzvanAtha prabhu ! Apa jayavaMtA vartI. stuti karanAra puruSanA rAgAdi abhyaMtara zatrutA nAza Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 jayatihuaNa stotra karanAra, he dhavaMtari nAmanA vidya samAna evA he traNa jagatamAM 2helA kalyANanA bhaMDAra samAna evA Apa traNe kALa niraMtara jayavaMtA varte che. pApa athavA upadravarUpa hAthI nAza karavAmAM siMha samAna, jeonA nAmamAtrathI upadra nAza pAme che, jeonI AjJAnuM traNeya jagatamAM pAlana thAya che evA, traNeya jagatanA svAmI zrI svaMbhanakapura(khaMbhAta)mAM rahelA evA zrI sthaMbhana pArzvanAthanI stuti karanAranAM saghaLAM manavAMchita pUrNa thAo. 18mI gAthAmAM stotrakAra kahe che, he prabhu, mAruM mana aprasanna ane avyavasthita che. zarIra paNa avivekavALuM ane ALasane lIdhe bekAbU che. te mATe mAre te tamAro mahimA ja pramANa che. mATe mArA para kRpA kare. mane pavitra kare. he pArzvanAtha prabhu, mArI avagaNanA na kare. duHkhathI vilApa karatA evA. mAruM rakSaNa karo. rAga vagere zatruothI mAruM rakSaNa karo. 20 mI gAthAmAM stotrakAra kahe che, he prabhu, tame ja mArA sarva aizvarya saMpanna svAmI che. tame ja mArAM mAtApitA che. tame ja priya karanArA evA mitra che. tame ja mArA rakSaka che. tame ja mArA matidAtA che. tame ja mArA tAraNahAra che, tame ja mAruM kalyANa karanAra guru che. cAre bAjuthI du:khanA samUhathI gherAyelo rAMka thaI gayelo hu nirbhAgyaziromaNi chuM. chatAM paNa meM tamArAM caraNakamalane Azraya lIdhe che. mATe he jinezvara deva !. mAruM rakSaNa kare. 28 mI gAthAmAM AcArya zrI kahe che, "Apa mAruM kArya nahi kare te paNa huM bIjA koI deva pAse prArthanA karavAne nathI. anaMta dayAnA svAmI evA Apane choDIne huM bIjA konI pAse prArthanA karuM ? je Apa mArI avagaNanA karazo te mAruM zuM thaze?' Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -222 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 A stotranI paMktie paMktie bhaktibhAva UchaLate dekhAya che. pArzvanAtha bhagavAnane mahimA varNavatAM bhaktahRdaya potAnA kalyANanI prArthanA kare che. bhaktahRdayanI ArjavatA, dInatA, tAlAvelI, ananyaniSThA ane samarpaNabhAvanAnAM darzana pratyeka gAthAmAM thAya che. tetramAM guMthAyelA bhAva je zuddha hRdayamAM pratibiMbita thAya te stotramAM darzAvAyelA lAbha stotrane pATha karanAra meLavI zake. zrI abhayadevasUrie A staMtranI 17mI gAthAnI racanA karatAM sthaMbhana pArzvanAtha prabhunI pratimA pragaTa thaI hatI ema -vRddha saMpradAya kahe che. phaNiphaNaphAraphuraMta rayaNakara raMjiyanahayala, phaliNIkaMdala dalatamAla-niluppala sAmala / kamaThAsurauvasaggadhagga saMsagga agaMjiya, jaya paccakkha jiNesa pAsa thaMbhaNayapuradviya // 17 // A stotra nitAMta bhaktinuM stotra che. zrI pArzvanAtha bhagavAnanI upAsanAmAM te prabaLa avalaMbana che. upAsakene upAsanAno bhArga darzAvatuM A stotra sahadane kAvyarasathI tRpta kare tevuM banyuM che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 virala pratibhA : zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI DaoN. kumArapALa desAI kALanuM satata pharatuM cakra paNa keTalIka ghaTanA ane vibhUtione lepI zakatuM nathI. varSonA keTalAya vaMToLa pasAra thaI jAya tema chatAM samayanI retI para paDelAM e pagalAM bhuMsAI zakatAM nathI. AjathI bANuM varSa pahelAM amerikAnA zikAgo zaheramAM bharAyelI vizvadharma pariSadamAM pahelI vAra amerikAnA nUtana vizvane, bhAratIya darzana ane bhAratIya saMskRtine daDha ane tejasvI kAra ane raNakAra saMbhaLAyo. A pariSadamAM AvelA bhAratanA be pratinidhioe svadezanA AdhyAtmika vArasA pratye jagatane jAgatuM karyuM. AmAM eka hatA svAmI vivekAnaMda, ke jemanI zikAgo vizvadharma pariSadanI kAmayAbI Ajeya sahunA heThe rame che, paraMtu ethIya adhika siddhi meLavanArA jaina dharmanA pratinidhi zrI vIracaMdabhAI rAghavajI gAMdhI hatA. paraMtu gharadIvaDAene bhUlI janAro ApaNo samAja vIracaMdabhAInAM siddhi ane sAmarthyane visarI gayo che. je prajA potAnA cetanagraMthe jevA satvazIla puruSone vIsarI jAya che e prajAnI cetanA kuMThita banI jatI hoya che. paNa khera ! AjathI bANuM varSa pahelAMnI e ghaTanA para paDelo kALo paDade haTAvIne najara karIe. amerikAnA zikAge zaheramAM maLelI e dharma pariSadamAM judA judA dezanA ane judA jaMdA dharmanA traNa hajArathI vadhu pratinidhio ekatra thayA hatA. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 emAM eka hajArathI vadhu nibaMdhanuM vAcana thayuM. daseka hajAra zrotAjanoe bhAga lIdho. I. sa. 1893nI 11mI sapTembare enuM uddaghATana thayuM. vIracaMda gAMdhI, svAmI vivekAnaMda, pI. sI. majamudAra jevA vidvAne bhAratamAMthI bhAga levA mATe AvyA hatA. A aitihAsika dharma pariSadane hetu vate jagatane judA judA dhamenuM jJAna ApavAne, sarva dharmanA anuyAyIo vacce bhrAtRbhAva pragaTAvavAne ane e rIte enI nema hatI vizvazAMti sthApavAnI. ogaNatrIsa varSanA yuvAna vIracaMda gAMdhInI vidvattA ane vAdhArAe sahune stabdha karI dIdhA. mAthe sonerI kinAravALI kAThiyAvADI pAghaDI, lAMbe jhabbe, khabhe dhoLI zAla ane dezI AMkaDiyALAM jeDAM. emanA paheravezamAM bhAratIyatAnI chApa hatI. A yuvAnanI vidvattA, abhyAsazIlatA. tATazyavRtti ane vAphacAturyathI vizvadharma-pariSada me hita thaI gaI. eka amerikana akhabAre lakhyuM, "pUrvane vidvAnamAM je rocakatA sAthe jaina yuvakanuM jainadarzana ane cAritra saMbaMdhI vyAkhyAna jeTalA rasathI zrotAoe sAMbhaLyuM eTalA rasathI teoe bIjA koI pauvaMtyA vidvAnanuM sAMbhaLyuM na hatuM. vIracaMdabhAIe jaina dharmanA siddhAtinI evI vidvattAthI vAta karI ke keTalAMka vartamAnapatroe emanuM pravacana akSarazaH pragaTa karyuM. jaina dharmanI paribhASA saraLatAthI samajAvavAnI anerI khUbI emanI pAse hatI. vAtane ke vigatane tArkika mAMDaNathI spaSTa karavAnI emanAmAM ane khI! kSamatA hatI. eka bAja pitAnI vAtane samajAvatA jAya ane bIjI bAju e vizenuM pitAnuM AgavuM arthaghaTana ApatA jAya. bhAratIya darzana samajavA mATe saMskRta ane prAkRta abhyAsa ja pUratA na hatA. paraMtu bhAratanI gatakAlIna saMskRtinA saMdarbhane AtmasAta karavAnI jarUra. hatI vIracaMdabhAIe e AtmasAta karyuM hatuM. AthI ja kayAMka Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virala pratibhA : zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI 225 e jene lAge che, kayAMka hiMduonI taraphadArI kare che, paNa badhe ja e bhA2tIya lAge che. emanI vANumAM piothI paMDitanuM zuSka pAMDitya nahatuM, paraMtu UMDA abhyAsanI sAthe hUMphALI lAgaNuM ane bhAvanAone sparza hati. vivekAnaMda ane vIracaMda rAghavajI gAMdhInI vicArasaraNImAM anekAMtanA upAsakanI vyApakatA ane sarvagrAhI daSTi jovA maLe che. amerikAmAM emaNe mAtra jainadarzana para ja pravacana ApyAM nathI, paraMtu sAMkhyadarzana, yogadarzana, nyAyadarzana, vedAMtadarzana, bauddhadarzana vize pravacana ApyAM che, jyAre svAmI vivekAnaMdanAM e samayanAM pravacanamAM hiMdu dharma tarapha vizeSa jheka jovA maLe. che, ane bauddha dharmanI AkarI TIkA paNa maLe che. Ama chatAM A baMne samartha puruSoe ekabIjAnA pUraka banIne, videzamAM bhAratIya darzanenI mahattA batAvI che. - vIracaMda rAghavajI gAMdhIe sadAya satyane pakSa lIdhe. emanI nikhAlasatA, prAmANikatA ane jIvanavyavahAranI pavitratA sahune sparzI jatI hatI. A dharma pariSadamAM revanDa epha. penTekeTa nAmanA laMDananA pratinidhie bhAratanI devadAsInI prathAnI TIkA karIne hiMdu dharmane utArI pADayo hato. hiMdu dharmanI A TIkAno bacAva karanAra ekamAtra vIracaMda gAMdhI hatA. emaNe kahyuM ke mArA dharmanI TIkA karavAnI hiMmata koIe karI nathI tethI huM : AnaMda anubhavuM chuM. paNa mArA samAjanI je TIkA thaI. tene. mAre javAba Apa ja rahyo. vIracaMda gAMdhIe paDakAra pheMkatAM kahyuM, "A e hiMdu dharma che jene mATe grIsanA itihAsakAroe navuM che ke kaI hiMdu kayAreya asatya bela ja nathI ane koI hiMda jIne kayAreya apavitra jANI nathI.' ' je-15 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samArAha - guccha 2 3 vIracaMda gAMdhI sabhAne sAme prazna kare ATaluM kahyAM bAda che. Even in the present day, where is the chaster woman or milder man than in India?' - 2 < $ nedhapAtra khAkhata e che ke vIracaMda gAMdhIne amerikA ane iMglenDanA aneka khristI sajjanA sAthe gADha maitrI hatI, Ama chatAM emaNe bhAratamAM vaTALa pravRtti karatA khristI mizanarIenI nirbhikatAthI TIkA pazu karI. 'India's Message to America ' ane ' Impressions of America' jevA lekhAmAM amerikAnA leAkA pratye peAtAnA dUkALA pratibhAva ApyA che, paNa khIMjI khAju * Have Christian Missions to India been Successful ?' jevA lekhAmAM pAdarIonI vaTALapravRttinI kaDaka AlAcanA karI che. emaNe kahyuM hatuM ke tame tamArA mizanarIo pAsethI sAMbhaLyu* haze ke bhAratanA lAA keTalA gadA, cAritryahIna ane luccA che paNa tame kayAreya e mizanarI pAsethI, je mAnavAtane praznanA sandezA ApanArA kahevAya che emanI pAsethI, bhAratamAM hiMduo para thatA julamanI vAta sAMbhaLI che? bhAratamAM sAru khAra maLI rahe te mATe livarapula ane mAMcesTaranA mAla para sarakAre kAI jakAta nAMkhI nathI, jyAre khIjI bAju kharcALa sarakAra calAvavA mATe mIThA para khase TakA verA nAkhyo che te vAta tamArA mizanarIoe tamane kahI che kharI ? e pachI zrI vIramaMda gAMdhI AkarA prahAra karatAM kahe cheH If they have not, whose messengers you will call these people who always side with tyranny, who throw their cloak of hypocritical religion over murders and all sorts of criminals . Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virala pratibhA : zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI 27 who happen to belong to their religion or to their country ?' zikAgAnI A vizvadharma pariSadamAM vIraca`dabhAIe jaina dharmAMnI sakSipta paNa sacoTa rajUAta karI. emaNe jaina dharmane e bhAgamAM samajAvyo : eka jaina tattvajJAna ane bIjo bhAga te jaina nIti, nava tattva, cha prakAranA jIvA, dravyArthika ane paryAyArthika naya sauMbaMdhI jainadananI sUkSma vicArasaraNI, syAdvAda vagere tattvajJAnanI khAkhatA rajU karIne sahune mugdha karyAM, jaina cAranI vizeSatA samajAvI jaina nItinI carcA karI. vizvanA astitvane lagatA praznanI tulanAtmaka carcA karatI vakhate emaNe bauddha dhama ane anya dharmo sAthe tulanAtmaka gaveSaNA karI, jaina dharma bauddha dharma thI.. prAcIna che e tathyanu pratipAdana karyuM.. A badhAMne pariNAme jaina zvama e eka pramANuyukta ane buddhivAdI dha praNAlI che evu satya sahune svIkAravA jevuM lAgyuM. A navIta samaja aMgenA AnaMda pragaTa karatAM eka amerikane vIracaMdabhAI vize evA abhiprAya ApyA ke dharmAMnI leAkasabhAmAM aneka tattvaciMtA, dharmopadezake ane vidyAnA hiMdustAnathI AvIne kheAlI gayA ane te dareke kAMI ne kAMI navI daSTi rajU karI, dharmAMnA A milanamAM navuM tattva umeratA gayA, jethI te darekanA dhama jgatanA mATA dharmonI haroLamAMnA eka che evu' lAgyA vagara rahe nahi. uparAMta emanI vArSyA ane emane zaktibhAva paNa viziSTa prakAranAM mAlUma paDayAM. emAMthI bhArAbhAra pAMDitya ane ciMtana-manana sAMpaDayAM, tema chatAM e badhAMmAMthI tarI AvatA jaina dharmanA eka yuvAna gRharathane sAMbhaLavAthI nIti ane philasUphInI navA prakAranI bhALa lAgI. Ama tA te mAtra gRhatya kuTuMbanA sajjana che, kAI sAdhu-muni ke dharmAcArya nIM, chatAM ATaluM sarasa pratipAdana karI zake che tyAre emanA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jaina sAhitya saMmArAhu - guccha 2 228 gurue kevA haze ? emanI sAdI paNa sacATa jIvanadharma-philasa phI jarUra samajavA-jANavA jevI che.' zrI vIrada rAdhavajI gAMdhInAM jaina dharmAviSayaka pravayaneAnI eka khIjI vizeSatA e che ke emaNe paradharmonI TIkAne AzarA lIdhA nathI. jIvanamAM ahiMsA ane vicAramAM anekAntanI bhAvanA dharAvanAra sAcA jaitane jema Ape tevI sAMpradAyika Agraha ane pUrvAgraheAthI mukta evI taTastha emanI vicArasaraNI che. zuddha aMgrejI bhASA, svAbhAvika rajUAta ane talasparzI abhyAsane triveNIsaMgama emanAM pravacanemAMthI pragaTe che. emanAmAM dha pracArakanI dhagaza che, paNa e dhagaza ADa bara ke sapATI paranI banI rahI nathI. dharmapracAranA utsAhanI sAthe abhyAsazIlatAnu samIkaraNa thatAM emanAM vaktavyA, suzikSita amerikana samAjane sparzI gayAM hatAM. emaNe 'The Yoga Philosophy', 'The Jain Philosophy' jevAM pustaka ApyAM che, paraMtu emanu uttama pradAna tA - The Karma Philosophy ' gaNAze, jemAM jaina dharmonI kaMma-bhAvanAnI chaNAvaTa karatI vakhate emanI UMDI abhyAsaniSThA ane jAgrata dhama bhAvanAnA mArmika paricaya maLe che. > zrI vIracaMda rAdhavajI gAMdhI mAtra tattvaciMtaka nahotA balake dezahitanI ciMtA paNa emanA haiye vaselI hatI. amerikAmAM hiMdustAnane vize evI mAnyatA hatI ke e vAdha, sApa ane rAj AA deza che. khristI pracArakAe paNa hiMdustAnanI prajAnuM hINuM citra videzamAM rajU karyuM hatuM. vIracaMda gAMdhIe bhAratanI sAcI samaja videzIemAM jAge te mATe vivekAnaMda jeTalA ja prayAsa karyA hatA. emaNe bhAratIya saMskRtinu mahattva batAvatAM videzIone kahyuM, Azcaya nI vAta tA e che ke bhArata upara videzIe satata. C. " Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virala pratibhA zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI 229 humalAo karatA rahyA che ane e badhAM AkramaNeAnI AphatA AvyA chatAM bhAratanA AtmA jIvaMta rahyo che. enA AcAra ane dharmAM sAbUta che ane sArAye vizvane bhArata tarapha mITa mAMDIte jovuM paDe che. saMskRtinAM lakSaNa khetI, kalAkArIgarI, sAhitya, sadAcAra ane jJAnavijJAnanAM sAdhane, AtithyasatkAra, tArI pUjA, prema ane Adara badhuM ja bhAratamAM kaI judA ja svarUpe jovA maLe che. kharIdI zakAya evI e saMskRti hota tA iMglenDa A dezamAMthI ene kharIdI laI zakta, peAtAnI manAvI zakata, pazu evuM nathI banyuM, nahi banI zake. ' cheka I. sa. 1893 mAM vIracaMda rAghavajI gAMdhIe dezanA Arthika ane rAjakIya svAtaMtryanI vAta karI hatI. eka vAra emaNe amerikana leAkAne kahyuM ke bhArata atyAre paradezI eDI nIce kacaDAyeluM che. e mAtra dhArmika kSetramAM svAtaMtrya dharAve che, paNa bhArata svataMtra thaze tyAre te hiMsaka mArge kAI paNa deza para AkramaNa nahI kare. 1893 mAM gAMdhIjI mAtra berisTara hatA, te samaye vIracaMdabhAIe A bhaviSyakathana karyuM hatu.. emanI e kalpanA keTalI badhI vAstavika sAbita thaI ! paNa huM tAethI ya AgaLa vadhIne kahIza ke A dharmajJAtA aneAkhA krAMtadraSTA hatA. A jagatanI pele pAranu joI zake te krAMtadraSTA, vamAnane vIMdhIne bhaviSyane jANI zake te krAMtadraSTA. jyAre bhAratanA rAjakIya svAtaMtryanI uSAnuM paheluM kiraNu paNa phUTapu nahAtu tyAre vIraca dabhAIe ema kahyuM ke hindustAna AjhAda thaze tA badhA dezA sAthe zAMtimaya sahaastitvathI jIvaze. dezane AjhAdI maLI te agAu pAMca-pAMca dAyakA pUrve pele prAranuM darzana karatA vIracaMdabhAI 'The Jain Philosophy' ' ' 6. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 jaina sAhitI samAreha- 7 2 vizenA emanA pravacanamAM kahe che: "You know, my brothers and sisters, that we are not an independent nation; We are subjects of Her Gracious Majesty Queen Victoria ibe defender of the: faith', but if we were a nation in all that, name implies with our own government and our own rulers, with our laws and institutionscontrolled by us free and independent, I affirm that we should seek to establish and for ever maintain peaceful relations with alb the nations of the world." . - zrI vIracaMdabhAIne eTalo badho prabhAva paDayo ke vizvadharma pariSadanA AvAhake ane vidvAnoe emane rauyacaMdraka enAyata karyo hati. e pachI 1894nI 8mI ogaSTa kAsADegA zaheranA nAgari kee emane suvarNacaMdraka Apyo hatA. emaNe A zaheramAM "Some mistake corrected" aMge pravacana ApyuM hatuM. ane e pravacana pUruM thayA pachI pharI pharI pravacana karavAnuM kahevAmAM AvyuM ema bolo kerIyara" akhabAra neMdhe che. amerikAmAM emaNe The Gandhi Philosophical Society" ane "The School of Oriental Philosophy' nAmanI be saMsthAnI sthApanA karI. zikAgomAM "Society for the Education of women of India" nAmanI saMsthA sthApI. A saMsthAnA maMtrI zrImatI hAvarDa hatA ke jemaNe vIracaMdabhAInI preraNAthI zuha zAkAhAra ane custa jaina dharma apanAvyA hatA. svAmI vivekAnaMdanAM ziSyA bhaginI niveditAnI jema zrImatI hAvarDa vIracaMdabhAInA ziSyA banI gayAM ane teo jenenI jema vidhisara sAmAyika paNa karatAM hatAM. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virala pratiya zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI 231 A pachI zrI vIracaMdabhAI gAMdhI iglenDa AvyA. ahIM emaNe berisTara thavAnI icchA pUrI karI, paraMtu A jJAnane upayoga emaNe arthopArjana mATe bhAgye ja karyo. IgleMDamAM jena dharmanI jijJAsA jaIne emaNe zikSaNa varga che. AgaLa jatAM laMDanamAM jena liTarecara sosAyaTInI sthApanA karI. eka dharmajijJAsu harbarTa vorane mAMsAhArane tyAga karIne jena dharmane svIkAra karyo emaNe vIracaMdabhAInAM bhASAnI nedha rAkhI, temaja aMgrejImAM jaina dharma vize eka pustaka lakhyuM. A uparAMta vizvadharma pariSadanA pramukha cArja sI. banI emanAthI prabhAvita thayA hatA. ane vIracaMdabhAIe bhAratamAM 1896-97 mAM duSkALa paDayo tyAre amerikAmAM sthApelI duSkALa rAhata samitinA pramukha sI. benI hatA. A samitie tatkALa cAlIsa hajAra rUpiyA ane anAja bharelI sTImara bhArata mokalyAM hatAM. zrI vIracaMdabhAI gAMdhIe A pravAsa daramyAna pa35 jeTalAM vyAkhyA ApyAM hatAM. teo gujarAtI hiMdI, baMgALI, aMgrejI, saMskRta ane phrenca jevI cauda bhASAo para prabhutva dharAvatA hatA. Ama ogaNatrIsa varSano eka yuvaka paradezagamananI khaphagI vaherIne videzamAM dharmapracAra kare ane eka vAra nahIM balake traNa-traNa vakhata videzanI saphara karI mAtra jaina darzanane ja nahIM baheThe bhAratIya darzanane pracAra kare te kevI virala ghaTanA kahevAya! " zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhInuM a95 AyuSya paNa anekavidha yazasvI siddhiothI bhareluM che. 1884mAM e bI. e. thayA hatA. jenA samAjamAM aursa sAthe bI. e. thanArA e prathama snAtaka hatAM. 1890mAM pitAnuM avasAna thatAM rovAskUTavA vI kurUDhione emaNe e jamAnAmAM tilAMjalI ApI hatI te jevItevI vAta na kahevAyuM. ekavIsa varSanI uMmare zrI jena esesiezana opha inDiyAnA maMtrI Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jaina sAhitya samAreha - gu7 2 tarIke pAlitANA AvatA yAtrIone mUMDakAverA nAbUda karavAnuM kAma kareluM mUDakAverA ane bIjI ranaDathI parezAna thaIne ANu dRSTa kalyANajInI peDhIe pAlitANAnA ThAkAra sAme kesa karyAM hatA. paraMtu pAlitANAnA ThAkAra surasiMhajI para pAliTikala ejanTanA cAra hAtha hatA. pAliTikala ejanTe zuddha nyAya na ApyA. vIracaMdabhAIe A prazna hAthamAM lIdhA. e vakhate rajavADA sAme mAthuM UMcakavuM e sAme cAlIne mAtane khAtha bhIDavA jevuM hatuM. paNa emaNe mahuvA ane pAlitANA vacce avAranavAra gheADA para majala kApIne samAdhAnanuM vAtAvaraNa UbhuM karyuM. mubaInA gavana ra lere ane peAliTikala ejanTa kaeNla vArasanane maLI sama rajUAta karI mUDakAverA nAbUda karAvyA. aMgreja meDamasAhebe sametazikhara para urAnI carabI kADhavAnuM kArakhAnuM nAkhyuM hatuM te dUra karAvavA mATe vIracaMdabhAI kalakattA gayA. dastAvejonI jANakArI mATe kalkattAmAM cha mAsa rahI kha'gALI bhASAnA abhyAsa karyo ane Akhare sametazikhara jainAnu' tIrthaM sthAna che, khIjA kAIne tyAM Dakhala karavAnA adhikAra nathI' evA cukAdA meLavIne temaja kArakhAnu dUra karAvI te ja jagyA. kAvInA derAsara aMgenA vikhavAdanA suMdara uDela teme lAvyA hatA. AMtararASTrIya vA zu, pariSadamAM samaya e zayAnA pratinidhi tarI ke hAjarI ApI hatI. 1895mAM pUnAmAM bharAyelI inDayana nezanala koMgresamAM muMbaInA pratinidhi tarIke hAjarI ApI hatI. te rASTrIya mahAsabhAnA custa himAyatI hatA temaja mahAtmA gAMdhI sAthe emaNe khArAkanA akhatarA karyAM hatA. teo gAMdhIjInA saparka mAM paNa sArI rIte AvyA hAya tema lAge che, kAraNa ke vIraca dabhAInA putra upara lakhelA eka patramAM gAMjI AzIrvAda sAthe pUche che ke, pitAjInA AdarzamAMthI kaMI jALavI rAkhyA " " khA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virala pratibhA : zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI 233 AvA vIracaMda rAdhavajI gAMdhInu` sADatrIsa varSanI vaye I. sa. 1901mAM muMbaImAM avasAna thayuM hatuM. mAtra sADatrIsa varSoMnI AyumAM daivI apU` siddhi meLavI che vIracaMdabhAI gAMdhIe ! A siddhine aMjali ApavA mArI pAse kaI zabdo nathI. mAtra rASTrazAyara IkAlane eka zera che: hAre| sAla naragIsa apanI menUrIpe rAtI hai, khaDI muzkila se hAtA hai yamaname dIdAvara paidA.' che. suMdara AMkhane mATe naragIsanA phUlanI upamA ApavAmAM Ave A naragIsanu puSpa hajA varSathI peAtAnI jgyAtihInatA mATe - menUrI mATe - raDatuM rahe che. ghaNAM varSo pachI bAgamAM ane jonArA (dIdAvara ) pedA thAya che ane te khIlI UThe che. vIracaMda rAdhavajI gAMdhI e A camanamAM pedA thayelA AvA eka 'dIdAvara hatA 1 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sumaputtariya": eka abhyAsa prA, aruNa zAMtilAla joSI dharmanA dAna tapa, zIla ane bhAva evA cAra bhedamAM bhAvanuM mahattva savizeSa rIte svIkArAyuM che; jANItI kahevata mana caMgA to katharoTamAM gaMgA" paNa mana athavA mananA viSaya bhAvanuM mahattva pradarzita kare che. bhavasAgarane taravA mATe bhAva heDI che, svarge javA mATe nisaraNI che ane manovAMchita vastu meLavavA mATe bhAva ciMtAmaNiratna samAna che. A vAtane rasika kathA dvArA anaMtahaMsaracita "siri puravayaM 'mAM suMdara rIte vyakta karavAmAM AvI che. bhAva thakI, sAdhu thayA vagara, gRhavAsamAM vasatAM vasatAM paNa kevalI thaI zakAya che e vAta nIcenI kathA dvArA kavie spaSTa karela cheH durgamapuranA rAja droNa ane rANI kumAne putra nAme durlabha rAjamadane lIdhe nAnAM bALakone AkAzamAM daDAnI jema uchALavAmAM AnaMda prApta karatA hatA. te nagaranA udyAnamAM eka vAra sulocana nAmanA kevalI padhAryA. temanI pAsethI bhadramukhI yakSiNIe mAhitI meLavI ke pitAne pUrvabhavane suvela nAmane pati rAjakumAra durlabha tarIke janme che. pachI bALakone uchALavAmAM tallIna evA te rAjakumArane te yakSiNuM pitAnA divya bhavanamAM laI AvI ane 1 "mA vi manovisa - sirimAlakA, gAthA 21 2" puravariyam', gAthA 6 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MApurAri' : eka abhyAsa 235 kumAranA cittamAM paNa pUrvabhavane sneha jAgrata thatAM baMne yatheccha rIte samaya pasAra karavA lAgyAM. rAjakumAra dulabhanAM mAtApitAe kumAranI zodhakhoLa AdarI. paNa kaMI pariNAma AvyuM nahi kevalI munine pUchavAthI badhI vAtathI vAkepha thayA pachI teoe muni pAsethI Aritra lIdhuM ane bhaviSyamAM cokkasa thanArA putra-milananA prasaMganI rAha jovA lAgyAM. vihAra karatAM karatAM kevalI sulocana muni te ja udyAnamAM. pAchA pharyA. yakSiNIe avadhijJAnathI jANyuM ke kumArano aMta najIka che tethI tenuM AyuSya sAMdhavAne upAya pUchavA te kevalI. muni pAse AvI. e upAya maLavo asaMbhavita che ema jANyA bAda te khUba ja kheda pAmI ane jalabindu sama asAra saMsAranuM mamatva nakAmuM che ema kha tarI thatAM yakSiNa kumArane te kevalI pAse lAvI tyAM tenAM putravirahathI vivaLa mAtA-pitAne kumArapharIthI maLe ane e prasaMge muni mahArAje manuSyajIvananI durlabhatA samajAvatI eka kathA kahI. te kathAmAM, ratnaparIkSA graMthane abhyAsa karanAra eka kaLAkuzaLa vepArI mahAmahenate prApta thayela citAmaNi ratnane samudramAM pramAdane kAraNe gumAve che emajaNAvI mAnavajIvanane aneka muzkelIo bAda meLavyA pachI pramAda na karavo joIe ema bhArapUrvaka baMdha AMkhe, A dezanA sAMbhaLyA bAda yakSiNIne samyaktva prApta thayuM, te cavIne vaizAlInA bhramara. - rAjAnI satyazIla saMpanna kamaLA nAme patnI thaI. bhramara ane kamaLA jaina dharmanuM pAlana karatAM karatAM zubha adhyavasAyapUrvaka devagatine pAmyAM. koNa, kumA ane durlabha mRtyu pachI mahAzukra devalokamAM maMdira vimAnamAM janmyAM, tyAM devanuM AyuSya pUruM karI puNyazALI durlabha rAjakumArane jIva rAjagRhanA rAjA mahendrasihanI rANI kummAnI. mukhamAM UtarI AvyA.rANI chuM amAe yogya. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -236 jaina sAhitya samA rAha - gucha 2 samaye putraratnane janma ApyA ane rANIne dhama zravaNunu dohada thayuM... hAvAthI te kumAranuM nAma dhama deva rAkhavAmAM AvyuM. tenuM hulAmaNAnuM khIjuM nAma kummAputa rAkhavAmAM AvyuM. peAtAnA pUrvabhavamAM bALakone teNe khUba pajavelAM tethI A bhavamAM te DhIMgujI rahyo paNa viSaya pratye virakta rahyo. jAtismaraNa thatAM teNe bhAvanAnA baLathI karmAMnA kSaya * karyAM ane kevaLajJAna prApta karyuM; paraMtu potAnAM mAtApitA putraviyoge mRtyu na pAme e mATe teNe bhAvadIkSA laI gharamAM rahevAnu nakkI karyu, upara jenA ullekha thayA che e kamaLA, bhramara, droNu ane ane kumA devalAkamAMthI vyuta thaI khecareA thayAM ane temaNe cAraNamuti pAse cAritra lIdhuM. pachI jitendra bhagavAnanI pAsethI maLelI mAhitI mujaba teoe kummAputta pAse jaI temanI pAsethI kevaLajJAna prApta karyuM.kummAputte potAnAM mAtApitA temaja bIna aneka bhavyajIvAne bedha ApyA ane pachI pote paNa manahara bhAvathI puNyAtmA gRGgasthavAsamAM rahevA chatAM kevaLajJAna pAme che evuM dRSTAMtapU kanuM jIvana jIvI zAzvata meAkSa pAmyA. kummAputta eka paurANika kathAnu pAtra che. RSimaDaLamAM mAtra eka ja zlekamAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke : 66 "" huM kummAputtane namu` chu.. khe hAtha mAtranI UMcAI hAvA chatAM traNa guptithI, rakSAyelA te pratibAdha pAmyA ane siddhi pAmyA. " RSima`DaLa upara aneka TIkAo racAI che temAMnI zubhavananI TIkAne anusarIne ' kummAputtariyam'nI 198 gAthAo kAvyamayatAthI rajU karavAmAM AvI che. sAva sAmAnya kathAnakane kavinAM prAtibha cakSu nirALI rIte nihALe che ane khUba ja rocaka rIte rajU karI zake che .e hakIkata ' kummAputtariyama' vAMcatAM anubhavI zakAya che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuputtariyama" H eka abhyAsa 27" kummApuracariyam'nuM pradhAna lakSma bhAvanuM mahattva samaja- . vavAnuM che. e mATe kavie keTalAMka suMdara padyo ApyAM che. keTalAMka pone AsvAda laIe : dANatavasIlabhAvaNabheehi cauvviho havai dhammo / samvesu tesu bhAvo mahappabhAvo puNeyavvau // 5 (dAna, tapa, zIla ane bhAvanA Ama cAra bhedathI dhama cAra prakAra che. te badhAmAM bhAvane mahAna prabhAvavALo jANavo.) bhAvo bhavudahitaraNI bhAvo saggApaggApurasaraNI / bhaviyANa. . maNacitiaaciMtaciMtAmaNI bhAvo // 6 (bhAva bhavasAgarane taravA mATe vahANa samAna che. svarga ane mokSane pAmavAnI nisaraNI jevo che ane bhavyajIne mana-- mAM ciMtavelI akaya vastu meLavI ApanAra citAmaNi ratna che. ) dANatavasIlabhAvaNabheA cauro havati dhammassa / tasu . vi bhAvo paramosahamasuhakammANa // 190 (dharmanA cAra bheda che : dAna, tapa, zIla, bhAva, temAM bhAva. mukhya che ane te azubha karmanuM parama auSadha che.) dANANamabhayadANa nANANa jaheva kevala nANa / jhANANa sukkajhANa taha bhAvo savvadhammesu // 191 kammANa mohaNijja rasaNA savvesu iMdiesu jahA / baMbhanvaya vayesu vi taha bhAvo savvadhammesu // 192 (dAnamAM jema abhayadAna, jJAnamAM jema kevaLajJAna ane dhyAnamAM jema zukala dhyAna tema sarva dharmamAM bhAva mahAna che. karmomAM. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 jaina sAhitya samAroha - ga7 2 jema mohanIya kamI, sarva indriyamAM jema rasanA, vratomAM jema -brahmacarya tema sarva dharmamAM bhAva mukhya che.) ( hindu dharmamAM che evI punarjanmanI mAnyatA paNa ahIM jevA maLe che. kathAmAM AvatI vigata anusAra suvela saMdhara, durlabha nAmane rAjakumAra bIjA janmamAM bane che ane suvela saMdharanI patnI mAnavatI yakSiNa tarIke avatare che. pachInA janmamAM te bhramara 2AjAnI patnI kamaLA tarIke janme che. durlabha bIjA janmamAM - dharmadeva athavA kumApura tarIke avatare che. bhramara, kamaLA, droNa ane kumA anya janmamAM khecara tarIke prAdurbhAva pAme che. A badhA cha varganuM sukha bhogavavA paNa bhAgyazALI thAya che paNa sAdhudharma ke gRhasthadhama ArAdhavAnI svargalokamAM sthiti nathI tethI sarva devo haMmezAM mAnavajanmanI pratIkSA karatA hoya che, kAraNa ke mAnavajIvana prApta karyA vinA mukti meLavI zakAtI nathI, svarga karatAM paNa mAnavajanmanI mahattAnuM A viziSTa kAraNa che. "kumArUttariyama'mAM jIvanamAM upayogI evAM suMdara daSTAMto ApavAmAM AvyAM che. temAM kalAkuzaLa vaNikanuM daSTAMta khUba ja jANItuM che. tenI vigata anusAra, eka kalAkuzaLa vaNika ranaparIkSA graMthano abhyAsa guru pAse karato hato. jalakaMta, sUkaMta, segaMdhiya Adi 2nI parIkSA karavAmAM te pAvara baje paNa tene ciMtAmaNi prApta karavAnI dhUna lAgI. te maNi kayAMyathI maLyo nahi eTale gurunI sUcanAthI teNe beTamAM Avela AzApurInI ArAdhanA karI. devIe nA pADI paNa trAguM karIne teNe to maNi meLavyo ja. paNa pAchAM pharatAM pramAdathI te maNi sarakIne 1. "jaina darzana : eka daSTipAta," Da. vI. je. cokasI - ciMtanaparAga". Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239. pApurAriyama' : eka abhyAsa samudramAM paDayo ane ane kapAye paNa pAcho maLe nahi. A kathA kahI kevalI kahe che ke : taha bhaNuattaM bahuvihabhavabhamaNasaehi kahakahaviladdhaM / khaNamittaNa hArai pamAyabharaparavasA jIvo // 19 (te ja rIte aneka prakAranA bhavamAM bhramaNa karyA bAda muzkelIthI meLavele A mAnavajanma khUba pramAdane lIdhe jIva kSaNa vAramAM gumAvI bese che). gAthA 140 mAM vinItAnagarInA rAjA bharatanuM daSTAMta ApavAmAM AvyuM che. arIsAbhavanamAM vIMTI paDI javAthI tene potAnI jAta kurUpa lAgI ane saMsAranI asAratA samajAtAM kevaLajJAna thayuM. gAthA 141 mAM IlAputranI vAtane ullekha che. ilAputranI pasaMdagI pAmelI kanyA Dhela vagADatI hatI ane ilAputra vAMsa upara nRtya karate hato. prekSaka tarIke rahela rAja ilAputra mRtyu pAme ema IcchatA hatA te samaye munionuM darzana thatAM dalAputrane vairAgya thayo. gAthA 14ra mAM bharatezvaranuM nATaka karatA aSADhAbhUtinI khUba ja jANItI kathA daSTAMta tarIke ApIne kavie potAnI racanAne khUba ja rocaka banAvI che. " "kuSmApunnacariyama'nA kartAne prAkRta bhASAnA A kAvyamAM. saMsakRta subhASita prayojavAno zokha vartAI Ave che. e subhAra , Sita bahu ja saraLa bhASAmAM jIvanapayogI upadeza ApI jAya . evAM che. AyuSya ghaTe pachI tene sAMdhavA koI upAya nathI. ema vyakta karatA eka subhASitamAM kahevAmAM AvyuM che keH ' nA vidyA na ca bheSaja na ca pitA no vAndhavA no sutAH .: nAbhISTA kuladevatA na jananI snehAnubandhAnvitA / nArtho na svajano na vA parijanaH zArIrika no valaM no zaktAH satata surAvaravarAH saMghAtumAyuH kSamAH // 53 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jena sAhitya samAroha - gucha 2 - " dayA vagara badhuM niSphaLa che ema vyakta karatAM be subhASita ati saraLatAthI artha spaSTa kare che? dadAtu dAnaM vidadhAtu mauna vedAdika' cApi vidAMkarotu / devAdikaM dhyAyatu nityameva na ced dayA niSphalameva sarvam // 113 na sA dIkSA na sA bhikSA na tadAna na tattapaH / na tad dhyAna na tanmauna dayA yatra na vidyate // 114 pramAdanI bhayaMkaratA varNavatA eka subhASitamAM kahevAyuM che keH pramAdaH paramadveSI pramAdaH paramo ripuH / pramAdo muktipUrvasyuH pramAdo narakAyatanam // 161. A kAvyamAM suMdara alaMkAranI yojanA paNa dhyAna kheMce che. temAM paNa (1)mAM yamaka, (2)mAM yamaka, (3)mAM yamaka, (6)mAM rUpaka, (11)mAM upamA, (13)mAM upamA, (19)mAM yamaka, (20)mAM camaka, (32)mAM yamaka, (53)mAM dIpaka, (59)mAM rUpaka, (66)mAM upamA, (121 ane 122)mAM svAbhAkti , (130)mAM vyatireka vagere alaMkAre dhyAna kheMce che. chatAM prAkRta sAhitya kRtihAsa pR. 568 upara hai. jagadIzacaMdra jaina dhe che ke mAre mAhi prathA vAM nahIM hai ! e vAta sAthe huM sahamata thaI zakatA nathI. A kAvyamAM hAvaka zreNi arthAta AdhyAtmika vikAsanA mArganI chaNAvaTe suMdara rIte karavAmAM AvI che. gAthA 177 thI 182 mAM karmakSayano krama pradarzita thaze che. temAM kaSAya, mithyAtva, Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puravAratha : eka abhyAsa 241 saMjavalana krodha, be gati, be AnupUrvI AtApa, udyota pracalApracalA vagerene ulekha che. zilI tathA bhASAnI daSTie tapAsatAM A kAvya "temAM jevA maLatI nirADaMbarI zilIne kAraNe dhArmika pracAra karavAmAM khUba ja saphaLa thAya evuM che. temAM bhAvazuddhi, mAnavajIvananI durlabhatA, dayAnuM mahattva, karmakSaya, pramAdityAga, kSapaka zreNine krama vagere viSaya carcAyA che, paNa kavie rocaka zailIne puTa Apela hevAthI zrotA ke vAcaka kathApravAhamAM taNAte jAya che ane kyAMya kaMTALatA nathI. A kAvyanI bhASA ardhamAgadhI nathI paNa mahArASTra prAkRta che. rAmapANivAda-kRta saMsavaha paNa mahArASTrI prAkRtamAM che paNa tenA jevI durbodhatA ahIM jovA maLatI nathI. kayAMka kayAMka saMskRta subhASite paNa kathAne vadhAre manohara banAve che. zailInI saraLatAne kAraNe upadezAtmaka kathAsAhityane A kAvya suMdara, namUne pUruM pADe che. A kAvyanA kartA koNa? -e prazna carcAnI eraNe caDe che. kartAe 198 mAM potAne paricaya ApatAM kahyuM che ke siri hemavimalasuhagurusirijiNamANikkasIsarayaeNa / rai pagaraNameaM vAijjata ciraM jayau // ahIM nimALiNIyagi mAM chaThThI vibhakti mAnI atha karavAmAM Ave to kRtinA kartA jinamANijyanA ziSya hoya evI koI vyaktine ulekha samajAya ane ema vibhakti yojanA na svIkAratAM karmadhAraya samajavAmAM Ave to jinamANikane kartA mAnI zakAya. A racanAnI bIjI eka-be hastaprato tenA kartA, tarIke anahaMsanuM nAma Ape che ane e vAtane mATenuM sucana Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ujhara jaina sAhitya samAroha - gucha- 2 gAthA 197 mAM joI zakAya che. kRtine AdhAre kartAne samaya 16 mI sadIne nakkI thayuM che ane kavie vatanane kayAMya ulekha karyo nathI. paNa badhI ja hastaprata uttara gujarAtamAMthI maLI che. tethI anumAna thaI zake ke kata uttara gujarAtanA vatanI haze. jaina pravacananA caraNakaraNanuga, dharmakathAnuga, gaNitanuyAga ane dravyAnuyoga evA cAra vibhAgo che. temAM dharmakathAnuga sivAyanA vibhAgo mukhyatve saiddhAMtika carcAsabhara hovAne kAraNe dharmakathAnuyoga vizeSa prAdhAnya dharAve che. te recaka kathAnakane kAraNe janasAdhAraNane paNa AkarSI zake che ane dhArI asara upajAvI zake che. A pravacanano mukhya uddeza dharmanI zreSThatA sthApavAno hoya che. ("kummApucariyam' gAthA 90 mAM kahevAyuM che ke te dhannA kayapuNNA je jiNadhammaM dharati niahiye|) anya dharmanI kyArekaTIkA paNa karavAmAM AvI hoya che. dA. ta., 110 mAM cha darzananA jANakAra AcAryo pratye Acho kaTAkSa karyo che. pravacananI A viziSTatAnusAra kuputtariyama' eka saMkSipta AkAranuM dhArmika kathAkAvya che ane upara joyuM tema bhAvazuddhinI mahattA temAM spaSTa karavAmAM AvI che. mukti mATe dIkSA anivArya nathI. bAhya upakaraNe karatAM cittanI zuddhi vadhAre jarUrI che e hakIkata pratye kavie vAcakonuM dhyAna suMdara rIte deyuM che sirivAtrA mAM mAtra karmano siddhAMta vyakta karavAne hetu pradhAna che, jyAre A kAvyamAM kuSmApuranA vAmanapaNAnuM kAraNa ApI kamane siddhAMta to vyakta thaya ja che ane sAthe sAthe bhAvanuM mahatva paNa vyakta thayuM che. - Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmacarya sAdhanAnI jainazailI prA. macaMda ratilAla zAha jainadharmamAM brahmacaryanI be vyAkhyA jovA maLe che. temAM pahelI vyAkhyA ghaNuM vyApaka ane tAtvika che? . brahmacarya satyatapobhUtadayendriyanirodhalakSaNam / sUtrakRtAMgasUtra, zrutaskaMdha 2, madhya 5 gAthA 1 eTale ke sarva IndrionA saMyama dvArA sarva Amravane-pApavRttiene nirodha karIne satya, tapa jIvadayA vagere pitAnA Atmika guNothI yukta svAtmasvarUpamAM carcA karavI-2maNutA karavI - tenuM nAma brahmacarya. brahmamAM carcA karavI te ja brahmacarya. A vyAkhyA pramANe kahI zakAya ke paramAtmAsvarUpane vismarIne kAMI paNa vicAravuM te ja abrahmacarya ane ApaNe tAttvika brahmacarya kahIe brahmacaryanI bIjI vyAkhyA "maithuna viramaNa'nA arthamAM che. mithuna viramaNa eTale kAmagane tyAga, puruSa-strI parasparanA kAmasaMgathI dUra rahe che. sthUla vIryanI rakSA e tenuM mukhya lakSaNa che. Ane ApaNe sthUla brahmacarya ke kAyika brahmacarya paNa kahI zakIe. prathamanI vyAkhyAvALA tAtvika brahmacaryanA pAlanamAM, hRdaya, mana ke zarIramAM kiMcita paNa vikAravRtti hetI nathI. tethI AvA brahmacaryanA phaLasvarUpe saheje kAyika brahmacarya hoya che. kAyika brahmacarya e kAMI tAtvika brahmacaryanuM dayeya nathI. tenuM zreya te. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAraha - guccha 2 244 nirvikAra AtmaravarUpamAM ramaNutA karavAnu... hAya che ane e ramaNutAnA pariNAme sthUla brahmacarya to svAbhAvika nIpajI Ave che, jema pUrva dizAmAM daSTi lAgela hoya tyAre pazcima dizA tarapha jovAnI kriyAne ApoApa abhAva heAya tema. bIjI rIte kahIe teA sthUla brahmacarya e tAttvika brahmacaryoMmAM sAdhya tA che. paraMtu te paramAtmasvarUpamAM ramaNutA siddha karavAnA atima sAdhdhanA eka sAdhana tarIke ja paramAtmapadanI prAptinA lakSya vinAnuM, ArAgyaprApti mATe ke anya kaI mahattvAkAMkSA siddha karavAnA hetuthI paNa sthUla brahmacaya kAI zake che. sthUla vIya rakSA - kAyikaH brahmacarya e tenuTM mukhya dhyeya che. 'te prakAranA brahmacaryoMmAM kAyika brahmacaya nI AvazyakatA tA hoya ja che. vyavahAramAM kAyika brahmacaryanI siddhi paNa ghaNI. kaThina hAvA sAtrika anubhava che. sAdhAraNa janasamUhanuM mAnasa mAnavInA bAhya AcAra parathI tene oLakhavAnuM hAya che. tethI kAI paNa dRSTie avivAhita rahenAra badhAMne brahmacArI tarIke oLakhavAmAM Ave che. brahmacarya nA bhAvane vadhu spaSTa karavA, tenAthI vidhI viSaya-vAsanAnI vyAkhyA ApatAM, * uttarAyadhyayana sUtra' a. 4 mAM kahyuM che ke ' viSidanti dharma prati notsahante teSvati viSayAH / ' eTale ke jemAM paDavAthI prANI dharma'ne utsAha gumAvI bese tevu * nAma 'viSaya ' che. ' bhagavatIsUtra' 8-2 mAM evI vyAkhyA ApI ke jemAM viSayI prANI moMdhAI jAya tenu nAma viSaya che. viSIyante niSadhayante viSayaNo'sminnati viSayaH / upadezaprAsAda 'mAM kavi kahe che ke viSa tA khAvAthI meAta lAve che, jyAre viSaya tA smaraNamAtrathI nAza karI nAkhe che. " Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahAcaryasAdhanAnI jainazailI "245 upabhukra viSaM hanti, viSayAH smaraNAdapi / hindu dharmagrantha vagavAsiSThamAM vAsanAnuM svarUpa batAvatAM kahyuM che keH dRDhabhAvanayAnyakRpUvAparavicAraNam / yadAdAna' padArthasya, vAsanA sA nirAte che AgaLapAchaLane vivekavicAra chUTI jaIne tIvra AvegathI padArthane grahaNa karavAmAM Ave tene vAsanA kahe che. hindu dharmamAM brahmacaryanA traNa artha jovA maLe che. " brahai' eTale (1) vaya, (2) AtmA ane vidyA. tathA "" eTale (1) rasaNa, (2) ciMtana ane (3) adhyayana. A baMne zabdone anukrame eDavAthI brahmacaryanA A pramANe traNa artha thAya cheH (1) vIrya 2kSaNa, (2) AtmaciMtana ane (3) vidyAdhyayana. tyAM paNa vIryarakSaNanA arthamAM brahmacarya zabda vadhu vyApaka ane mAnya banela che. zrI pArzvanAthanI paraMparAmAM cAra mahAvrato pracalita hatA. eTale ke brahmacaryane aparigrahavatamAM samAveza thaI jato hato. zramaNasaMsthAnI brahmacarya pAlana aMgenI zithilatA dUra karavA, brahmacarya para bhAra mUkavA bhagavAna mahAvIre brahmacaryane aparigrahathI juduM pADIne pAMca mahAvratAnA AcArane upadeza karyo. AcArAMga sUtranA nIcenA ullekhathI samajAya che ke keIka kALe mAtra traNa mahAvrato ja ahiMsA, satya ane aparigraha ja pracalita hatA. adattAdAna ane brahmacaryane aparigrahamAM samAveza thayo hate. jJAna vini vAhiyA che. (prANAtipAta mRSAvADa paragrastha ! ..... adattAdAnamaithunayoH parigraha evAntarbhAvAta trayagrahaNam - rIkA) "AcArAMga prathama zrutaskaMdha, a. 8, uddezaka 1 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 jaina sAhitya samAreha- guccha' 2 jaina dharmamAM brahmacaryanI sAdhanAne mATe je niyamo sUcavavAmAM AvyA che tene ' kahe che. guti eTale vADa. cheDa nAne hoya tyAre tenI surakSA mATe jema vADa hoya che tema brahmacaryanI surakSA mATe nava vADanuM athavA temAM eka umerIne daza samAdhi sthAnakenuM pAlana karavAno Adeza Apela che. nava vADa ke nava niyamone sArAMza joIe te temAM sUcana cheH brahmacArIe strI, mAdA pazu ke napuMsakanI vastIthI dUra rahevuM; strInAM aMgopAMga na jovAM; temanI sAthe ekAMta vAtacIta na karavI; temanA hAsya, -gIta ke rudananA avAja bhIMtanI sAthe paNa na sAMbhaLavA; bhUtakALanI ratikrIDAone yAda na karavI; sAde ane mApasara AhAra rAkhavo; TApaTIpane tyAga karavo vagere nava vADane mukhya dhvani A subhASitane maLato che? dhRta kumbhasamA nArI taptAMgArasamaH pumAna / tasmAddhRtaM ca vahi ca naikatra sthApayed budhaH // eTale ke nArI ghInA ghaDA jevI che ane puruSa saLagatA aMgArA je. baMnenA saMgathI javALA prajavalita thaI jAya che tethI ghI ane Agane kadI paNa buddhimAna ekatra na rAkhe. jaina dharma nivRttipradhAna che. temAM gRhasthAzramamAM jIvatA zrAvake mATe maryAdAvALA bAra vratanuM vidhAna che kharuM, paraMtu jena dhamane badhe jheka saMnyastAzrama - zramaNa jIvana tarapha che nava vADanuM sarvAze pAlana AjanA yugamAM to zramaNavarga mATe paNa azakaya bane tevI paristhiti che to brahmacArInI te vAta ja zI ? strInuM darzana TALavuM ke tenA avAje kAne na paDavA devA vagere Aje zakya ja kyAM che ? te pachI brahmacArI ke amaNe brahmacaryanI sAdhanA kaI rIte karavI ? " Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmacaryasAdhanAnI jainazailI ra47 - A mATe jarA vigatathI vicArIe : brahmacarya sAdhanAnI mukhya be paddhatio jovA maLe che(1) prathama paddhati kAMIka AvI che - kAmavAsanAnAM je je nimitto che te jIva para kAMI asara na karI jAya te mATe vratapratijJA dvArA temanAthI kaDakAIpUrvaka dUra rahevuM. dA. ta., nava vADanuM pAlana. (2) bIjI paddhatimAM vikAronAM nimittothI dUra bhAgavAne badale, prale bhanenI vacce brahmacaryanI sAdhanA karavAnI hoya che. vikAra-jAgRtinuM kharuM kAraNa AMtarika manamAM neMdhIne tattvajJAna, dhyAna, prArthanAdi dvArA manazuddhi mATe mathatA rahIne paNa A sAdhaka vikArI nimitto vacce jIvavAnuM svIkAre che athavA tenI tevI paristhiti, vAtAvaraNa ke jarUriyAta paNa hoya che. bAhya nimittone te vikAranuM mULabhUta kAraNa mAnatA nathI eTale sAvadha rahIne paNa ochAmAM ochA niyamothI te saMsAra ane samAjanI vacce ja pitAnI saMyamasAdhanA calAve che. A bIjA prakAranI upAsanAne mukhya dhvani Avo che - manasA eva kRtaM pApa, pApa, na zarIrakRtam kRtam / yenaiva AliMgitA kAntA tenaiva AliMgitA sutA // eTale ke manathI karAyela pApa e pApa che, zarIrathI karAyela nahIM. jevI rIte priyatamAne AliMgana ApavAmAM Ave che tevI rIte putrIne paNa bheTavAmAM Ave che. baMne paddhatinI saMkSepamAM tulanA karIe to pahelI paddhati niyamapradhAna che. bAhya nimitta vikArI na banAvI jAya tenI sAme niyamonuM jaMgala racIne tenA daDha pAlanane Agraha temAM che. bIjI paddhati vivekapradhAna che. AmAM niyama ochA ane 'vivekathI mAnya evI brahmacArI ke brahmacArI gRhasthane jarUrI svataMtratA temAM vadhAre jovA maLe che. jyAre prathama paddhatimAM niyama Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248. jaina sAhitya samArehi - gucha 2 vadhAre ane vivekaprerita svataMtratAnI taka ochI ane vivekathI mAnya evI brahmacArI ke brahmacArI gRhasthane jarUrI svataMtratA temAM vadhAre jovA maLe che. prathama paddhatinA brahmacArIne strInA sparzanI vAta te dUra rahI paraMtu jema maraghInA baccAne bilADIne bhaya hoya che tema teNe strIne bhaya rAkhave tevuM "daza vaikAlika sUtra'mAM a. 8/54 mAM zAstrakAra kahe che. jyAre A bIjI paddhatimAM strIne vijAtIya vyaktine bhaya nathI paNa sAvadhAnIthI vivekapUrvakane mukAbalo hoya che. jena dharmamAM ke hindu dharmamAM A baMne prakAranI sAdhanAnAM udAharaNa jovA maLe che. prathama paddhatithI brahmacarya pALanArAmAM Adarza udAharaNa lakSamaNajInuM gaNI zakAya. jayAre rAvaNa sItAnuM apaharaNa karI gayo tyAre sItAe rastAmAM potAnAM ghareNAM eka eka karIne pheMkI dIdhAM hatAM jethI rAmane khabara paDe ke sItAne kayA rastethI laI gayA che. A ghareNAM ekatra karIne rAme lakSmaNane batAvyAM ane pUchayuM ke tuM A oLakhe che tyAre lamaNe javAba Apyo: nahi jAnAmi keyUre, nahi jAnAmi kuNDale / nU pure tvabhijAnAmi, nitya pAdAbhivandanAt // eTale ke bAjubaMdha ane kuMDala je uparanA bhAganAM ghareNuM che te huM oLakhatA nathI paraMtu jhAMjharane oLakhuM chuM, kAraNa ke darare ja sItAjIne page lAgatI vakhate A jhAMjhara huM joto hato. lakSmaNanA A vidhAnamAM prathama prakAranI Adaza upAsanA jevA maLe che ke jemAM nityanA sahavAsI tAM, jarUrI nathI. tethI sItAjInuM mukha paNa teNe nathI joyuM. bIjA prakAranI brahmacaryasAdhanAnuM Adhunika Adarza udA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcarya sAdhanAnI jenazailI 249 haraNuM mahAtmA gAMdhInuM che. gAMdhIjI brahmacaryanI vyAkhyA ApatAM kahe che ke, "brahmacArI rahuM eTale strImAtrane sparza na karuM, mArI bahenane paNa sparza na karuM, evuM nathI. paNa brahmacArI houM ene artha e ke kAgaLano sparza kare ane jema vikAra na thAya tema kaMI paNa strIne sparza karuM paNa vikAra na thAya tevI sthiti hevI joIe. mArI bahena mAMdI hoya ane tenI sevA karatAM, tene sparza karatAM brahmacaryane khAtara mAre acakAvuM paDe to te brahmacarya dhULa jevuM che." A brahmacArI prasaMge kartavya upasthita thatAM strInA sparzathI dUra bhAgato nathI. AvI sAdhanA paNa cheka prAcIna kALathI jovA maLe che. strIonI ke kAmottejaka vAtAvaraNanI vacce rahIne brahmacarya pALanAra, AvA upAsake sAdhu, brahmacArI ke pariNIta brahmacArI paNa hoI zake temAMnAM ceDAM nAmo joIe? vanavAsI jIvana gALatAM maryAdApuruSottama zrIrAma; bhagavAna zrI kRSNa; kezA vezyAnA saMdarbhamAM mahAmuni sthUlibhadrajInA prasaMge; vijaya zeTha ane vijayA zeThANInuM pati-patnInuM akhaMDa brahmacarya, bauddha dharmakathAnA yuvAna pAtra mahAkazyapa ane temanAM pAnInuM lagnamAM ya brahmacArI jIvana; baMgALanA zrI rAmakRSNadeva ane zAradAmaNinuM vizuddha dAMpatya, poMDIcerI AzramamAM sAthe ja cAlela mahAyogI zrI araviMda ane mAtAjIno gADha sAhacaryavALe divya jIvanega, mahAtmA gAMdhI ane zrImatI kasturabA; lekanAyaka zrI jayaprakAza nArAyaNa ane zrImatI prabhAdevI daMpatI chatAM AjIvana brahmacArI - A badhAM pAtro e brahmacaryanI bIjA prakAranI upAsanAnAM udAharaNa gaNAya. - brahmacarya sAdhanA mATe nava vADanuM vidhAna karyuM che tethI jaina dharma niyamapradhAna lAge chatAM prasaMge niyamane gauNa karIne jina dharma tenuM vivekapradhAna pAsuM paNa batAve che. dA. ta., zramaNane ke brahmacArIne samAjamAM rahevAnuM ke javAnuM te thAya ane tyAre Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jaina sAhitya samAroha - gucache ? strIonAM rUpazaMgAra najare paDe ke hAsyapralApa sAMbhaLavo paNa paDe te tevA prasaMgamAM "AcArAMga sUtra"mAM munine rAgadveSathI dUra rahIne vastusvabhAva ke AtmasvarUpanuM ciMtana karavAnI zIkha ApI che. khuda prabhu mahAvIra svAmInA vihAronI vigatamAMthI samajAya che ke temanI sAthe sAdhu ane sAdhvI prasaMgopAtta. sAthe paNa rahetAM. dA. ta., rAjA zreNika ane rANuM callaNa bhagavAnanA darzane jAya che tyAre rAjAnuM rUpa joIne sAdhvIo ne rANunuM sauMdarya joIne sAdhuo caMcaLa thaI gayelA tevA vRttAMta maLe che. gurunI AjJA meLavIne mahAmuni yUlibhadra kezA vezyAne tyAM ja cAturmAsa kare che, ke jayAMnA aNue aNumAM vikAranuM vAtAvaraNa bharyuM hoya che tyAM nava vADanI to vAta ja zI ? evA vAtAvaraNamAM paNa mahAmuni pote to vAsanAvijaya TakAve ja che paraMtu vArAMganAnuM paNa vaMdanIya sAdhIzrImAM rUpAMtara kare che. tethI ja te prAtaHsmaraNamAM "zUDhimAcA" kahIne jaine te. kAmavijetAne vaMdana kare che. lagna pUrve anukrame zukala ane kRSNa pakSamAM brahmacarya pALavAnI alaga alaga lIdhelI pratijJA vijaya zeTha ane vijayA zeThANuM sahazayana chatAM pALI batAve che ema jaina dharmakathA kahe che te zuM batAve che ? A dRSTAMne batAve che ke jaina dharma niyamapradhAnanI sAthe ja eTalo vivekapradhAna paNa che ja, nahitara vArAMganAne tyAM munine mokalAya ? bIjI rIte kahIe te A niyamapradhAna sAdhanAzailI eTale pralobhanethI bacavAnI ke dUra bhAgavAnI jIvanapaddhati ane vivekapradhAna zilI eTale pralobhananI vacce rahIne, temanAthI bacelA rahevuM ane sAdhanA karavI tevI jIvanakalA. A rIte ApaNe e prazna upara AvI pahoMcyA ke brahmacaryanI sAdhanAmAM ke jIvana(vikAsanA paMthamAM kaI paddhati apanAvavI? niyamonI madadathI For Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251. ke brahmacaryasAdhanAnI jenazailI prabhathI dUra bhAgIne jIvavuM ke pralobhanonI vacamAM AvIne sAdhanApatha. kApavo ? kaI nIti vadhu sArI, sAcI ke salAmata 4 (ahIM nedhapAtra che ke A prazna aMgenI vicAraNuM tA. 16-9-82 ane tA. 1-10-82 nA " prabuddha jIvana'nA aMkamAM temaja "vizva vAtsalya 'nA tA. 1-11-82 nA aMkamAM rajU thaI che.) vartamAnakALamAM sAdhu, brahmacArI ke gRhastha - sarvane mATe evuM viSama vAtAvaraNa che ke pralezananA prasaMge Dagale ne pagale prAta. thatA hoya che, ane bIjI bAju tevA prasaMgothI sarvA che ke sarvakALa dUra rahI zakAya tevA AjanA saMjogo nathI. tethI A praznanI vicAraNuM ati agatyanI banI jAya che. niyamenuM jaMgala. cIne pralobhanothI dUra, jaMgalanA ekAMtamAM jIvana gALe paraMtu temAM rAgadveSa te TaLyA ja na hoya te tene ekAMtavAsa sArthaka thaye na gaNAya. e jema sAcuM che tema tethI UlaTuM, rAgadveSanA sthUla prasaMgothI dUra jaIne rahevAmAM mananI vadhu sthira: hAMsala thatI hoya te paNa anubhava thato hoya che. to pachI karavuM zuM ? AvA virodhAbhAsI anubhavomAM kaI keDI upara cAlavuM ? nava vADanI niyamazailI ke duniyAne sAmAnya vyavahAra ema sUcavati jovA maLe che ke pralobhane vacce jIvIne bacavuM tenA karatAM pralobhanathI dUra rahevuM te vadhu salAmata che. ane tethI te vadhu sAce - sAre vyavahAra che. AnI tarapheNamAM daSTAMta apAya che. ke zeThanI saratacUkathI Tebala para 1500/- rUpiyA paDI rahyA hoya. te nakara prAmANika hovA chatAM tene corI karavAnuM mana thaI jAya che te corI kare che. Tebala para paisA ja na hota to te corI. karata nA karata. sAme suMdarI najare paDI te tene joIne mane vikAra utpanna thaye suMdarI tyAM na hota to ke tene joI na hatate ane vikAra thAta ? na ja thAta pitAnA lattAmAM ja dArUnuM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 jaina sAhitya samAroha guccha 2 vAra pIyuM te prabhanA pIta mA pIThuM che tethI zarAbanI pyAlI satyAnAza netaranArI che tema mAnavA chatAM vAraMvAra pIThuM najare paDatuM hovAthI Akhare vivaza banIne na karI le che. pralobhanenuM pIThuM tyAM na ja heta te tene bhega banyA heta khare ? nA banyA heta A badhAM udAharaNathI ema dalIla karAya ke pralobhanothI dUra rahevuM e ja rAjamArga che. e ja bacavAne rAmabANa upAya che. te A dalIlamAM satyAMza che e kabUla paraMtu te pUrNa satya nathI. kaI rIte ? - te have joIe. nokare 1500 rUpiyAnI corI karI te Tebala para paDI rahelA 1500 rUpiyAnI cerInI vRtti thavAnuM nimitta kAraNa kahevAya che. paraMtu dhAro ke teNe corI na ja karI hota te Tebala para paDelA rUpiyA corInuM kAraNa kahevAya kharA ? samajavAnI jarUra che ke rUpiyA corInuM kAraNa nathI paraMtu rUpiyAmAMnI nokaranI Asakti corInuM kAraNa che. nANAMnI Asakti corI karAve che. Asakti na hota te Tebala para rUpiyA paDayA hevA chatAM cerI na thAta e suMdarIne joIne tene vikAra na thaye heta te te suMdarI vikAranuM kAraNa na ja gaNata. ane vikAra thayo paraMtu e ja suMdarIne joIne tyAM UbhelA tenA bhAI ne ke anya lokone ke eka yogIne vikAra thato nathI. je saMdarI ja vikAranuM kAraNa hota te A badhAMne paNa vikAra thavo ja joIene? matalaba ke suMdarI ke koI paNa nimitta vikAranuM sAcuM kAraNa nathI. nA aMtaraMgamAM upa dAna-bhAva-malina-vikArI che. tithI ja suMdarIne joIne vikAra thAya che. e malina upAdAna kAraNa e ja vikAranuM vAstavika kAraNa che. je lattAmAMnuM pIThuM ja panA nazAnuM kAraNa heta te e pIThuM bIjAonA nazAnuM paNa kAraNuM banavuM joIene? paraMtu nathI banyuM. lattAmAMnA ghaNuM leke pIThanI sAme rahevA chatAM tene bhoga nathI banyA. pIThuM nahi paraMtu Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahAcaryasAdhanAnI jenazailI 25 zarAbanA svAdanI rasavRtti vinA nazAnuM sAcuM kAraNa che. matalaba ke pralobhanothI dUra ja rahevuM ema ekAMte kahenAra ema mAnIne tema bole che ke pralobhanavALI vastuthI ja patana thAya che. paraMtu te vAta satya nathI e ApaNe upara joI gayA. pralobhanothI dUrabhAganAra e pralebhanavALI cIjane ja patananuM kAraNa mAnIne dUra bhAge che. aMtaramananI AsaktinuM kAraNa tenA dhyAnamAM AvatuM nathI. tethI te AsaktithI mukta thavAne prayatna paNa karI zakatA. nathI. niyama racIne te pralobhanothI dUra bhAgatA rahe paraMtu jyAre paNa tevuM nimitta sAme AvI ja jAya tyAre te bacI zakatA. nathI. paurANika kathA che ke RSyazRMge kadI strI joI na hatI. je te yuvAna bane tyAre Akarimaka mAtra eka vAra nArInuM gIta sAMbhaLatAM tenA kaMTha para ane pachI tene jovAnuM banatAM tenArUpa para mohAMdha banIne patana pAmI gaye. upAdAnadinA AMtarika kAraNone ja mahattva ApanAra ane tethI bAhya nimitta kAraNa (pralobhana) kAMI nukasAna karI zake nahi. tema ekAMte mAnanAra sAdhaka paNa patana pAme che, kAraNa ke nimitta - pralobhana pratye bedarakAra e te bedarakArIne kAraNe nimitta sAme AvatAM lapasI paDe che. satya valaNa e che ke pralabhonA vikAranAM je je AMtarika kAraNe hoya tene ja sAcAM kAraNuM mAnIne temanuM zuddhikaraNa karatAM javuM. Ama chatAM jeTaluM zuddhikaraNa ochuM teTale aMze nimitta kAraNa - pralobhane vighAtaka asara kare ja e paNa svIkAravuM, ane tethI vidhAtaka asarathI bacavA nimittathI - pralobhanathI dUra rahevA sAvadhAnI rAkhavI. manamAM te ema ja mAnavuM ke azuddhinuM - vAsanAnuM vAstavika kAraNa. te AMtarika ja che. AthI e azuddhi dUra karavAno prayatna cAlu raheze ane tethI kramazaH vikAsa vadhatAM nimittanI pralo Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -254 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 -bhananI asaro je pahelAM vadhu thatI hatI te have ghaTatI thayAnuM anubhavAze ane Akhare savAze AMtarika zuddhi thatAM nimittonI prabhanI asarothI sarvathA mukta thaI javAze. * A badhuM samajIne pralebhanethI dUra ja rahevuM ke tenI vacce rahIne jIvavuM te ekAkI nirNaya nahi rAkhatAM "bhaDakIe tyAMthI dUra bhAgavuM' e sUtra mujaba cittamAM svasthatA TakI rahe eTale aMze ja pralobhane vacce rahevuM ke temanI sAme laDavuM e ja sAcuM valaNa gaNAya. AnuM bAhya citra evuM banaze ke AvI paddhatimAM sAdhaka vivekapradhAna daSTi jAgrata rAkhIne zarUAtamAM te pralezanethI sudUra rahevAnuM niyamapradhAna jIvana apanAvaze. AMtarika upAdAne kAraNenI jeTalI zuddhi thatI jaze teTale aMze pralobhane vacce jIvavAnI tenI zaktimAM vadhAro thato jaze. tethI niyamapradhAna jIvana ghaTatuM jaze eTale ke niyamonA pAlananI AvazyakatA dhaTatI jaze. - jene upAdAna ane nimitta-kAraNanI yathArtha samaja vate che. ane tethI ja je satvazaddhinA paraSArthamAM lAgelo rahe che tene pralobhanone keTalI hade sAme AvavA devAM teno nirNaya karavAnI vivekazakti maLI ja rahe che. tethI te bacele rahI zake. teTalA aMze ja pralobhane vacce jIvaze arthAta pralobhanone mukAbale karavA chatAM tenuM kadI patana nahi thAya. - nava vADa jema niyamonuM mahattva sUcave che tema tenI maryAdAnuM sUcana paNa "vADa" zabdamAMthI maLI jAya che. bakarI, gAya nAnA choDane nAza na kare te mATe tene vADanI jarUra rahe che. e ja -cheDa kramazaH meTuM vRkSa bane che tyAre vADa tenA vikAsane UlaTI avarodhaka bane che. tethI tene dUra karavAmAM Ave che. brahmacarya Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahAca sAdhanAnI jainazailI 55 ' sAdhanAnA niyamAne ' vADa' kahIne zAstrakAra niyamapradhAna jIvananI sAthe bhAvimAM vikAsa thAya tyAre niyamane - vADane dUra karanArI vivekapradhAna jIvanazailI apanAvavAnuM sUcana A rIte-ADakatarI rIte karI ja dIdhuM gaNAya. tethI ja vikAsa sAdhanArA mahApuruSo niyameAthI para banI jatAM hoya che. teo niyameAvALu' jIvana gALe ke niyamerahitanI jIvanazailI apanAve jevI temanI icchA ke prArabdha. eTale ja tA kahyuM che ke mahApuruSa kare tevuM nahi, para`tu te kahe tevu jIvana jIvavu. AvI rIte brahmacarya-sAdhanAnI jainazailI niyamapradhAna paNa che, ane vivekapradhAna pazu che. B Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 gAMdhIjI ane karma tattvajJAnanuM - sAmAjika svarUpa pannAlAla 2. zAha I. sa. 1934 mAM bihAramAM dharatIkaMpa thayo. rASTrapitA pU. gAMdhIjIe A ghaTanAne hiMdu samAjanA kalaMkarUpa aspRzyatAnA anyAyI valaNa sAthe sAMkaLI, kudaratanI A ghaTanAne aspRzyatAnA phaLasvarUpa lekhAvI hatI. temaNe kahyuM : "ApaNAmAMthI jemane izvara para zraddhA hoya temaNe mAnavuM joIe ke A avarNanIya ApattinI pAchaLa paNa manuSyanuM kalyANa karanAra IzvarI hetu rahele haze. tamAre mane vahemI kahevo hoya te bhale kaheje; paNa mArA jevA mANasathI. ema mAnyA vinA rahevAtuM nathI ke A dharatIkaMpa e Izvare ApaNu pApane mATe mekalelI sajA che. haDahaDatA nAstikane paNa eTaluM cokhkhuM dekhAvuM joIe ke AvA utpAtanuM kAraNa IzvarI IrachA sivAya bIjuM heI zake nahi. * * * mAre mana bihAranI Aphata ane aspRzyatAnivAraNa karavA mAganAra sudhArake A dharatIkaMpane aspRzyatAnA pApanI sajArUpa gaNe" koI paNa bhaugolika hakIkata ke sacarAcara sRSTinI ghaTanAne vaijJAnika Dhabe samajavI-samajAvavI joIe. ene badale gAMdhIjI jevI vibhU ti A bhUkaMpane aspRzyatAnA pApanI sajArUpa gaNe e hakIkata vismayajanaka lAge. AvuM atArkika kAraNa ApavAmAM prajanA vahemene poSaNa ApavA jevuM paM, javAharalAla naheru ane kavivara TAgorane lAgyuM hatuM. kavivara TAgore potAnA AvA prati Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhIjI ane kama tattvajJAnanuM sAmAjika svarUpa 257 bhAvatI abhivyakti jAhera nivedana dvArA karI paNa kharI. pU. gAMdhIjIe ene zraddhAyukta pratyuttara paNa ApyuM. pU. kAkAsAheba kAlelakarane paNa gAMdhIjInA A 'asAdhAraNa nyAya'nI vAta jacI. na hatI. emaNe pU. gAMdhIjI sAthe A bhAkhata vicAra-vinimaya paNa karyA. alabatta, pU. gAMdhIjInI zraddhA ane tarkane emanI 5.se kAI pratyuttara na hatA. emane ema paNa lAgyuM hatu` ke gAMdhIjInI zraddhA saMpUNa hatI, doSarahita hatI; paraMtu enuM cAkkasa ghaTanA sAthenuM soMkalana nyAyayukta na hatu.. Truth called them differentlynI prastAvanAmAM pU. kAkAsAhebe lakhyuM: ' His Faith was unerring, but its application unjustifiable.' prakRti ane sRSTinA niyameA ane keTalIka ghaTanAe bauddhika rIte samajavI-samantavavI kayAreka muzkela ane azakaya paNu che. Ama chatAM evI ghaTanAne samajavA-samajAvavA mAnavI anumAna kare che. evu' anumAna - tAraNa dvi-parimANI che: (1) tArkika rIte samajI-samajAvI na zakAya evuM anumAna, emAM game teTalI zraddhA hoya tA paNa samUhanI dRSTie aMdhazraddhAmAM khape; adhazraddhAne paiSanAru' gaNAya. (ra) bauddhika sImADAnI pele pAranI bAbatA ke ghaTanA aMge Izvara para saMpUrNa zraddhA rAkhavI, eTalu ja nahi paraMtu, ApaNA jIvana sAthe, ApaNAM sArAM-narasAM khAsa karIne nArAM - kRtyo sAthe, ApaNA samUhajIvana sAthe avinAbhAva sabaMdha che ema samajavu, ApaNA jIvanamAM je kaMI anyAyayukta haiAya te a Mge AvI ghaTanAne cetavaNIrUpa samajI AtmanirIkSaNu karavu' ane AMtarazuddhi temaja samAjazuddhi mATe e adegge jAgRti dAkhavavI. kudaratanI kRpA ane pate ApaNe A rIte samajIe chIe. emAM ya kudaratI kApa ane abhizApamAM paNa AzIrvAda. chupAyebrAM che. ema ApaNe samajIe chIe enI A bhUmikA che. 2-17 * Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , rapa8 jaina sAhitya samAroha-guccha 2 jaina dharmamAM samUhakarmanuM tattvajJAna che. samUhamAM karelAM karmanuM pariNAma udayamAM AvatAM samUhamAM - sAthe bhogavavuM paDe. emAM evA karmanI preraNA ane anumodana ApanArane paNa evA bhagavaTAmAM samAveza thAya che. sagara cakravartInA sATha hajAra putronA ekIsAthe thayelAM maraNanA mULamAM samUhakama hatuM. e udAharaNa samUha-karmanuM tattvajJAna samajAvavA mATe avAranavAra apAya che. muMbaI jevA zaheramAM bismAra hAlatamAM makAne tUTI paDatAM cakkasa vyaktio ke samUha ijA pAme, maraNa pAme ke ochIvatI muzkelImAM mukAya, ene samUhakarmane udaya ane enuM pariNAma lekhI zakAya. Aga, akasmAta ke virUTane paNa emAM samAveza karI zakAya. emAM karmabaMdhana vakhate vyaktimAM rahelI tIvratA ke maMdatAne bhAva eTale ke taratamabhAva upara ene AdhAra rahe che. lUMTa, atyAcAra ke baLAtkAranA samUhakarmano bhogavaTo ekIsAthe, samUhamAM karavuM paDe. lokazAhI rAjyavyavasthA ke saMsthAkIya mALakhAmAM anyAya thAya, bhraSTAcAra heya, nirNayamAM sarvasaMmati hoya, sabhyo zAMta hoya ane anyAyane pratikAra karyA vinA anyAya ke bhraSTAcAra cAlu rahe emAM saina e sUcaka saMmati lekhAya ane ethI samUhakarmanuM baMdhana thAya. emAM sabhya keTalIka vAra pragaTa rIte te keTalIka vAra pracchanapaNe AvA karmabaMdhanamAM bhAgIdAra heya. pU. gAMdhIjIe ahiMsaka satyAgraha dvArA ahiMsAne jema sAmAjika parimANa ApyuM tema karma tatvajJAnanuM A sAmAjika svarUpa thayuM. saramukhatyArazAhI ke rAjAzAhIne yugamAM paNa kariyAta varga ciThThIne cAkara hovA chatAM sAcI vAta sattAdhIzonA lakSa para na lAve ke satyaniSTha rahIne makkamatApUrvaka sattAdhIzonA Adezane amala karavAno inkAra na kare to te nokariyAta varga paNa samUhakarmanA baMdhanamAM bhAgIdAra bane. pU. gAMdhIjIe karelI savinaya kAnUnabhaMga ane asahakAranI himAyata ke lekatAmaka jya- . Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhIjI ane karma tatvajJAnanuM sAmAjika svarUpa rapala prakAza nArAyaNe anyAyI hukamonA virodhanI surakSA daLane karelI himAyata A saMdarbhamAM mUlavI zakAya. alabatta, jAgratapaNe emanA manamAM AvI AdhyAtmika bhUmikA hovAnuM AropaNuM na karI zakAya. ApaNe tyAM uttama vahIvaTakartAoe ane nyAyAdhIzoe sattAdhIzonI paravA karyA vinA AvuM valaNa dAkhavyuM che enI noMdha ItihAsamAM ane lekamAnasamAM kAyama rahI che. sAthe sAtha evI jAgRtinA kAraNe teo samUhakarmanA baMdhanamAM bhAgIdAra thayA nathI, (evI jagrata AdhyAtmika bhUmikA manamAM na hoya to paNa) ema lakhI zakAya. samUhakarmanA A tatvajJAnane lIdhe kema tatvajJAnane vyApakapaNe sAmAjika svarUpa ApI zakAya tema che. - A theory nA vikAsanI khUba zakayatAo che. gAMdhIjIe bihAranA dharatIkaMpanuM Apela kAraNu pratItikara lAgyuM nathI. eTalA mATe ke aspRzyatAnA kAraNe Apatti AvI ema lekhIe te nIce mujabanA praznonuM samAdhAna thatuM nathI ? (1) aspRzyatAnA kAraNe Apatti AvI hoya te jemane anyAya thayA che e varga paNa A vistAramAM vase che. emane paNa A ghaTanAthI sahana karavuM ja paDe che ApaNe jANIe chIe ke AvI ApattimAM AvA nimna staranA vargane sauthI vadhu sahana karavAnuM Ave che. AvI paristhitimAM aspRzyatAne kAraNabhUta kevI rIte lakhI zakAya ? (2) jyAM bhUkaMpa thayo nathI evA vistAramAM rahenArA varga paNa AvA anyAyanuM AcaraNa kare che. Ama chatAM evA varga para Apatti AvI nathI, eTale aspRzyatAne kAraNabhUta samajavAmAM A bAbatanuM samAdhAna thatuM nathI. (3) -aspRzyatAnuM kalaMka te sadIo jUnuM lekhAya che. e kalaMkanA kAraNe to cokkasa samayanA aMtare AvI kudaratanA kepanI ghaTanA -imanavI joIe. paraMtu evuM niyamitapaNe banyuM nathI. pU. gAMdhIjI Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra60 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 nI zraddhAnA rahasyano tAga ane tALo ahIM maLatA nathI. samUha-- karmanuM taravajJAna A badhA praznonuM samAdhAna kare che, samUhamAM bAMdhelAM karmane udaya thatAM eno bhogavaTo evA karmabaMdhananA. bhAgIdAro ekIsAthe kare che emAM kudaratI kepanI ghaTanAo jevI. ke Aga, akasmAta, vizkeTa, jaLapralaya, vAvAjhoDuM, dharatIkaMpa ke. mAnavasarjita Apatti vagere saMhAraka to nimitta bane che. bihAranA dharatIkaMpanI ke anya kudaratI kaMpanI ghaTanAnuM arthaghaTana A rIte karI zakAya. bauddhika sImADAnI pele pAranI ghaTanA na. samajAya tyAM ApaNI zraddhA mATe game tevuM dyotaka paNa atArkika evuM anumAna ApaNe jarUra karI zakIe ane e vyaktigata kakSAe Atmazuddhi mATe upakAraka paNa bane, paraMtu e vyaktigata sRSTimAMthI samaSTigata siddhAMtanuM parimANa na pAmI zake, - samUhakamanI A chaNAvaTathI have eka prazna to rahe ja che. gAMdhIjInI zraddhA ane pratItinuM zuM ? gAMdhIjInA nivedana pAchaLa ApaNe eTaluM te avazya joI zakIe chIe ke emanA manamAM aspRzyatAne prazna kendrasthAne hate. e prazna aMge tIvra saMvedanA. ane satata vicAraNA emanA manamAM cAlatI hatI. kudaratanI na samajAya evI ghaTanAnuM mULa ApaNuM vartanamAM kayAMka rahyuM hovAnA ke ApaNuM vartananA pratyAghAta AvI ghaTanAmAM jovAnA ApaNA saMskAra che. e sAmAnya saMskArane, ApaNuM manamAM racI rahelApraznanuM agratAkrame AvI ghaTanA sAthe saMkalana karavAmAM tAtvika nyAya nathI e spaSTa che. paraMtu e prazna paratve ApaNe kevI. saMvedanA anubhavIe chIe enI abhivyakti AvA arthaghaTanamAM joI zakAya. eTaluM ja enuM mahattva che. jyAM sudhI AvI ghaTanAne pAra pAmI zakAya ema na hoya tyAM sudhI AvI ghaTatmAne ApaNAM kRtyo sAthe sAMkaLavAmAM AvI sthiti rahevAnI ja. gAMdhIjI Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhIjI ane karma tattvajJAnanuM sAmAjika svarUpa 21 jevI vibhUti ane kavivara TAgora jevAnI tAttvika carcAthI ke nivedanathI mAnavajIta aTakavAnI nathI. enI zeAdha, pratIti, AtmanirIkSaNa ane AtmadarzanathI thAya. samUhaka nuM tattvajJAna emAM keTalu upayAgI ane upakAraka thaI zake e tarapha agulinirdeza karavAne A chaNAvaTanA hetu che. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina stotrasAhitya Do. maNibhAI I. prajApati bhaktakavi "stotra' dvArA ISTadevanI, tIrthakaranI ke AcAryAdinI stuti kare che. jena dharmamAM aneka vidvAno-kavio-sUrizrIo dvArA racAyelAM bhaktirasamaya, vairAgyagati ane nirvANaprabodhaka asaMkhya stotro prApta thAya che, je rAgadveSAdi-aSTAdaza-doSamukta devAdhideva jinanI ke tIrthakaronI ke siddhonI stutirUpa che. prAcIna jaina AgamAdi graMthamAM stavana-stotrano mahimA gAya che: "jvarazalAdinuM zamana karanAra ratna-mANekanI jema stuti-stotro paNa jvarAdi rogonuM zamana karanAra che, te te bhAvarane che, pAramArthika mANikakyaratno che.' jaina sAhityamAM stotrakAvyanI sudIrgha ane samRddha paraMparA prApta thAya che. jaina kavio saMskRta, prAkRta ane apabhraMzamAM tIrthakare, siddho temaja anya devonAM AdhyAtmika ane tattvajJAnapradhAna stotro racIne prAcIna kALathI adyaparyata stotrasAhityanI zrIvRddhi karatA rahyA che. pragaTa thayelA stotrasaMgraha jevA ke "jenastotrasadeha', 'jenastotrasamuccaya", "kAvyamAlA '' (gurachaka-7) vagerenA vihaMgAvalokanathI paNa jaina stotrasAhityanI vipulatA, vividhatA ane tenI adbhuta samRddhino khyAla Ave che. 1. vaMcA. 4, 5, 26 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena ratatrasAhitya saMskRta stotrasAhityanA AraMbhika yugamAM jene stotrakAre e stotrakAvyane pratiSThita karavAmAM mUlyavAna phALe Ape che. jaina paraMparAmAM sauthI prAcIna stotrakAra tarIke bhadrabAhu (vI.ni. bIjI sadI)nuM nAma jANItuM che. munizrI puNyavijayajInA mate sUtro para niyuktio canAra A bhadrabAhu che, chedasUtronA kartA bhadrabAhuthI teo bhinna che je temaNe prAkRta bhASAnI pAMca gAthAemAM "upasargahara stotra' racyuM. tetranA AraMbhe kavi karma baMdhanamukta, maMgaLa kalyANanA AvAsarUpa ane viSadhara viSanirnAzarUpa pArzvanAthane vaMdana kare che : uvasamgaharaM pAsa' pAsa vadAmi kammaghaNamukka / visaharavisaninnAsa maMgalakalyANa AvAsa // 1 // bhaktinirbhara hadayathI kavie jinendranI stuti karI che; tethI ja teo temane bhavabhave "bedha" (samyaktva) pradAna kare che - tA deva ! dijja. bohiM bhave bhave pAsa ! jiNacaMda ! // 5 // anya prAcIna stotrakAra che AcArya samaMtabhadra (vi. bIjI sadI) temaNe bhaktirasa saMpana "svayaMbhUstotra" ane "stutiviza stotranI racanA karI. "svayaMbhU stotra (143 zleka)nAM padonI, mArmikatA prazasya che. bhagavAnanAM guNasmaraNathI mana pApamukta thAya che - tathApi te puNyaguNasmRtirnaH punAticitta duritAM janebhyaH // 67 // "savayaMbhUstotra'nA uccAraNuthI samantabhadra caMdraprabhanI mUrti pragaTa karelI ema kahevAya che. e che. stotra. adbhuta prabhAva! !' ra mahAvIra je vidyAlaya rajata mahotsava thI 14 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 stutividyA (jina stutizataka)mAM kavinuM kAvyazala pragaTa thayuM che. zleSa-yamakanI zAbdI krIDAmAMthI citrakAvyane janma ze. eka glaeNkanA akSaranA saMyojanathI dvitIya zleka banAvavAnuM sAhityika cAturya tetramAM pragaTa thayuM che. AvA prakAranAM stotro pUrvakAlIna zAbdIkIDApradhAna jaina stotraparaMparAne nirdeza kare che, paraMtu te tetro hAla maLatAM nathI ! je samatabhadrane samaya vikramanI bIjI sadI mAnavAmAM Ave te samagra saMskRta stotrasAhityamAM citrakAvyanA Adi praNetA temane mAnI zakAya. samantabhadranI sAthe ajJAtakAlIna paNa prAyaH pAMcamI sadInA manAtA siddhasena divAkaranuM nAma saMkaLAyeluM che zivamUrtimAMthI tIrthakara batAvavAnI janazrutio bannenA jIvana sAthe joDavAmAM AvI che. siddhasena divAkaranuM kalyANa maMdira" prAcIna stotromAM atIva kapriya che. emAM pArzvanAthanuM stavana che. mahAkAlaprAsAdamAM te stavana raceluM ane enA uccAraNathI zivamUrtimAMthI tIrthaMkaranI pratimA nIkaLelI evI kathA pracalita che. teMtranI AvI camatkArI zaktithI prabhAvita thaIne rAjA vikramAditya ane bIjAoe jena dharma aMgIkAra kare. vidarbha selImAM racAyela A stotramAM vasaMtatilakA chaMdanAM 44 pado che. emAM bhAvonI mane hArI abhivyakta thaI che. bhAvAnarUpa bhASAnI saraLatA noMdhapAtra che. caMdana para vIMTaLAyela maNidhara jema mayUrakekAthI mukta thaI cAlyo jAya, tema prabhunA dhyAnathI manuSya karmabaMdhanamAMthI mukta bane che (le. 8). ravi pragaTatAM cAra nAse tema bhagavAne darzana mAtrathI pApa-tApa dUra bhAge che (. 9). ghanazyAmala prabhu te suvarNamaya siMhAsana para virAjamAna che ane bhakta-moralA nRtya sAthe kekArava kare che, stutigAna kare che (le. 23).pitAnI Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina stotrasAhitya 265 asahAya-pIDita avasthAnuM kavi marmasparzI varNana Ape che ane aMte te ArtanAdapUrvaka paramAtmAnI zaraNAgati svIkAre che : niHsaMdacArazara zaraI zaamaasaady sAditaripuprathitAvadAtam / svatpAdapaMkajamapi praNidhAnavaMdyo vadhyo'smi cedbhuvanapAvana ! hA hato'smi // 40 // bhAnI sAndratA, nirmaLatA ane bhASAnI akRtrima zailI kAvyane vAstavika stotra banAve che. vizuddha bhaktibhAvanAne svataH unmela hodgArarUpe stotramAM pariName che (le. 6). A uparAMta siddhasene saMskRtamAM 3ra dvArnAizikAo racI, je jena sAhityanA AbhUSaNarUpa che. emAM mahAvIranI stuti sAthe vaidika, jaina, bauddha ityAdi bhAratIya darzananuM svarUpa batAvyuM che. A yuganAM anya stotromAM vidyAnaMda pAkezarI (IsunI chaThThI sadI) racita "pAgakezarIstotra" prasiddha che. emAM pa0 padezrI mahAvIranI stuti che. A uparAMta vAsvAmI (vI.ni. 496pa84)e pa1 lekamAM "zrIgautamasvAmistavana' racyuM. kavinA hadayamAM gautamane nirmaLa deha vividha rUpazrI dhAraNa kare che e uljhakSAmAM kavi-kalpanAnI ane hAritA anubhavI zakAya che (aa . 6). sAtamI sadIthI racAtAM hiMdu dharmanAM stAtrAmAM saraLatA ane svAbhAvikatAne sthAne tatkAlIna aizvarya saMpanna bhadrasamAjanI vilAsitAne kAraNe kilaSTatA. kRtrimatA ane zRMgAre praveza karyo jaina dharma vItarAgI heI, jena kavioe racelAM stotromAM AlaMkArika samRddhi ane zaradacamatkRti te bharapUra niSpanna thaI, paNa te Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha- gucacha 4 kAvya zRMgAracitraNathI mahadaMze dUra rahyAM che jena ane hiMdu stotro vacce eka mukhya bheda che. sAtamI sadI oNtrakAvyano suvarNayuga che. A sadInA traNa mUrdhanya stotrakAre jainAcArya mAnatuMga ane hiMdu dharmanA bANabhada ane mayurabhada stotrasAhityanA itihAsamAM jAjavalyamAna pratimA o che. temanI lekhinImAMthI sAhityika samRddhithI saMpanna stotronuM nirmANa thAya che. AcArya mAnatuMgane samaya anizcita che. sAmAnyataH temane kAdaMbarI'nA kartA bANabhaTTanA samakAlIna (sAtamI sadI) mAnavAmAM Ave che. vasaMtatilakA chaMdanA 44 ke 48 lekanA temanA bhaktAmara stotra'mAM RSabhadevanI prazaMsA che. mAnatuMganI daSTie RSabhadeva te sauMdaryanidhi che. AnuM jaina daSTie kAvyAtmaka kAraNa kavi. kalpe che : "he jinendra, ApanA dehanI racanA je pudgalethI thaI che, te pudgala saMsAramAM eTalAM ja hatAM. je adhika heta, to ApanA jevuM rUpa anyanuM paNa heta vAstavamAM ApanA jevuM. suMdara pRthvI para koI nathI" (zlo. 12). devamukha to caMdramukhathI paNa utkRSTa che. kavioe Apela upamAnane galata TharAvatAM stotrakAra kahe cheH he jinendra caMdramA tikalaMkI che ke je divase phikko paDe che jayAre ApanuM mukha to haMmeza niSkalaMka ane tejasvI che. tethI ja vidvAnonI upamA khoTI che - vaktraM kva te suranaroraganetrahArI ( niH zanitinapAritrayopamAnam . vimba kalaGkamalina kva nizAkarasya ya vAsare mati pATu pANag - 2 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267* nagaNya kavi eIne 'ktinAM da. jaina terasAhitya rUpavarNananI kalpana-zaktinAM darzane AvAM mArmika pade. thAya che. te joIne De. kIthane paNa kahevuM paDayuM ke mAnatuMga keI nagaNya kavi nathI, paraMtu kAvyazailInI bArIkInA AcAya che. siddhasenanA "kalyANamaMdira" ane mAnatuMganA "bhaktAmaramAM aneka samAnatAo che. Arya khapaTavaMzIya suri vijayasiMhanuM "ministavana' prAsAdika madhura zailInAM kula 24 padomAM racAyeluM che. saMsArasAgaramAMthI uddhAra mATe mathatA ka va potAnA para kRpAdaSTi nAkhavA neminAthane vInave che (le. 2). neminAtha to kalpavRkSa che, parama jyoti che (le. 3, 4, 18). samyaphajJAna ane tatvathI ajJAna bhakta kavi te bhave bhave neminAthanA caraNanI sevAnuM sukha pAme samyagjJAnavihInamUDhamatayastattvajJAnabhijJA vaya . tattvaprItimato narasya niyata muktizcaritrAtmanaH / hetuH sarvasamIhitasya bhavataH pAdaprasAdaH varaM tasmAd deva ! bhave bhave mama bhavet tvatpAdasevAsukham // 23 // vikramanI AThamI navamI sadImAM aneka stotrakAre thayA. AcArya siddhasenanA ziSya bappabhaTTasUrie yamakAlaMkAramayI stuticaturvizatikA', "sarasvatI stotra', "vIrAstava', "zAntistava" vagere te saMskRtamAM racyAM. 96 kAvyapramANu camakAlaMkAramaya je stuticaturvizatikAo. lakhAI che, emAM racanA samayanI daSTie AcArya bappabhadakRta stuticaturvizatikA' sauthI prathama che. A sarva, caturvizatikAemAMnI athavA koI paNa cAra padanI stuti devavaMdanamAM kAryotsarga karyA pachI besavAnI hoya che. temAM nIcenA viSaya hoya che Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jaina sAhitya samAroha - guccha , ahigayajiNa paDhama thuI, bIA savvANa taIa nANamsa / . veyAvaccagarANa, uva ogattha cauttha thuI // . (revanaMdanamASya, para) arthAta - prathama stutimAM vivakSita koI eka tIrthakaranI -stuti, bIjImAM sarva jinenI stuti, trIjamAM jinapravacananI ane ethImAM vaiyAvRtyakara devatAonuM smaraNa. A uparAMta AThamIthI dazamI sadImAM haribhadrasUrikRta * "vIrastava, kavi dhanaMjayaracita "viSApahArastotra' vagere aneka prAkRta ane apabhraMzamAM racAyelAM stotro prApta thAya che. bANabhaTTa-mayUra ityAdi hiMdu stotrakAroe pravartita karelA zataka-stotrakAvyanI paraMparAmAM caMdragarachanA ja bUsvAmI (dazamI - sadI)e "jinazataka' racyuM ke jenA para sAmba munie vivaraNaTIkA - paMjikA racI che. "tilakamaMjarI"nA kartA kavi dhanapAle (vi. 11mI sadI) tA aneka stotro racIne pitAnI kAvyakuzaLatA ane saMskRta-prAkRta " uparanI abhuta bhASAprabhutA pragaTa karI. virodhAbhAsa ala kAranA arthasoMdaryathI maMDita emanI "zrI mahAvIrastuti (gAthA 30)ne mahimA prabhAvakacaritrakAre gAye che - namaskRtya stuti tatra virodhAbhAsasaMskRtAm / cakAra prAkRtAM 'deva nimmale ' tyAdi sAsti ca // 226 // saMskRta-prAkRtamaya "zrI vIrastava'nAM dazeya padamAM, pratyekamAM paheluM caraNuM saMskRtamAM ane bIju caraNe prAkRtamAM racIne navIna. - kAvyazailInuM darzana karAvyuM che, jema ke : sarabhasanRtyatsurayuvatikucataTatruTitahAratArakitam / jAya siddhatthanariMdamaMdira jarasa jammaMmi // 1 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina stavyasAhitya * 2696 dhanepAlanI "RSabhapaMcAzikA'mAM prAtanAM pa0 pada che. emAM AraMbhika 20 pademAM RSabhadevanI jIvanaghaTanAo ane bAkInAM 30 padomAM bhagavAnanI stuti-prazaMsA che. dhanapAlanA laghubaMdhu zobhana munie ra4 tIrthakaronI yamakAlaMkAramayI zobhanastuti" racI. te stuti para dhanapAle saMskRtamAM TIkA "zobhanastutivRtti" racI che. 11mI sadInA vAdirAjasUrie ekIbhAvastAtra", "jJAnalocanastotra", "adhyAtmazataka' vagerenI racanA karI. dhArAnagarInA zAsaka muMjanI sabhAnAM nava ranemAMnA eka amitagati(11mI sadI)e "paramAtmaSatrizikA racI che. mokSaprAptinA mArga svarUpa Akhe jaina-AcAra prastuta stotramAM prAsAdika zailImAM rajU thayela che. mitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyastha e cAreya bhAvanAonI kAmanA karatAM amitagati jinendrane prArtho che (le, 1). rAgadveSarahita banI mananI samatA keLavavAne saMkalpa teo vyakta kare che. emAM sAmAyikavrata "nuM darzana thAya che? duHkhe sukhe vairiNi bandhuvarga yoge viyoge bhanane vane vaa| nirAkRtAzeSamamatvabuddheH sama mano me'stu sadApi nAtha // 3 // - karmabaMdhanamAMthI mukta thanAra rAgAdi deSarahita muktAtmA ja jainadarzananI dRSTie siddha, vibuddha ke deva che (le. 16). jenadarzana pramANe jIva karmAnusAra phaLa bhogave che. sukha-duHkhanuM kAraNa karma che. jenAM sakaLa karmo kSaya pAme te ja Izvara che. (parikSI" sAme udhaH). karmAnusAra phaLaprAptine siddhAMta saraLa bhASAmAM stotrakAra zrI amitagati samajAve che svayaM kRtaM karma yadAtmanA purA phalaM tadIyaM labhate zubhAzubham / pareNa datta yadi labhyate sphuTa svayaM kRtaM karma nirarthaka tadA // 3. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 jaina sAhitya samAroha - gucacha 2 jaina sAhityamAM prAtaH kALe gAvAnAM keTalAMka "prAtaH smaraNa -sta " paNa racAyAM che. bAramI sadInA muni caMdrasUrie AvI prabhAtika jinastuti" racI che. A ja sadInA caMdraprabhasUrie prabhAtakulaka" ("sAdhAraNajinastavana ") ramyuM che. emAM 13 pada che. tenA AraMbhika lokomAM kahyuM che ke prAtaHkALe jinendranA mukhanuM darzana karanAranI sarva Apattio, rAga-dAridrayAdi naSTa pAme che. stotramAM leSa dvArA virodha sarjavAnI ane pAdAMta yamaka sarjavAnI kavi-zakti darzanIya che. vi0nI 12mI sadInA jinavalabhasUrie te "varastotra', pArzvanAtha stavana", "paMcakalyANakartotra', " stotrapaMcaka', "catuviMzatijinastuti', "jina vijJapti" ityAdi 100 jeTalAM stotro racyAM che. emAM keTalAMka prAkRtamAM ane keTalAMka saMskRtamAM che. bAramI-teramI sadImAM thayelA haribhadrasUrikRta "sAdhAraNajinastotramAM vividha chaMdanA 20 kaleka che. samagra stotra prabaLa bhAvAbhivyaktithI hRdayasparzI che. prAsAdika madhura padAvaliomAM rajU thatI kavinI yAcanA ane AtmAbhivyaktinA sUramAM karuNa kaMdana saMbhaLAya cheH mU Dho vivekavikalo vidhutolavAhu na tvaM zrRNoSi yadaha jina ! rAraTIbhi / mAM tatra karmaNi niyojaya yena deva ! saMsAracakragahana na punavijhAmi // 6 // jaina sAhityanA eka samartha stotrakAra ane vidathapaMDita te kalikAlasarvajJa AcArya hemacaMdrasUri (vi.saM. 1145-1229). tamane caulukayavaMzI gUrjarezvara siddharAja jayasiMha ane kumArapAla sAthe vidvattA ane dhArmikatAne saMbaMdha jANIto che. hemacakranA Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena tetrasAhitya | 271 jIvanamAM sarasvatI, rAjanIti ane dharma e triveNIne sumeLa hato. temaNe vIra vardhamAne mAnya karelA tyAga, tapa ane samabhAva - syAdvAdane jIvanamAM utArI jaina dharmanAM vAstavika tavo ane saMskAra prajAvyApaka bane te mATe temaNe tetronuM mAdhyama svIkAryuM. temanAM stotromAM jainadharma ane darzananA siddhAMta kAvyAtmaka abhivyakti pAmyA che. hemacaMdrAcArye "mahAdevauMtra"nA kula 44 kalekemAM mahAdevanuM pAramArthika svarUpa pratipAdita karyuM che. kumArapAle zivanI stuti karavA jaNAvyuM tyAre hemacaMdra "mahAdevastotra banAvyuM. temAM mahAdeva koNa kahevAya ene mATenA guNo batAvI tevA guNavALA eTale ke jenA bhavarUpI bIjanA aMkuro utpanna karanAra rAgAdi deSa zamI gayA hoya tevA je koI deva hAya - pachI te brahmA, viSNu, maheza ke jina hoya - tene mArA namaskAra che evI vilakSaNa rajUAta karIne hiMdu-jaina dharmane jANu samanvaya karyoH bhavabIjAMkurajananA rAgAdayaH kSayamupagatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasyai // 44 // jaina dharmanI daSTie vAratavika paramAtmA paNa kahevAya enI kevI sacoTa 2jUAta ! hemacaMdrAcArya vardhamAnanI stuti mATe anyagavyavaheMdadhArvizikA" ane "agavyavacchedakArnAizikA' nAmanI 3ra kI stutio dvArA jaina darzananA pramukha siddhAMta jevA ke syAdvAda, -naya, pramANu, saptabhaMgI ityAdi para atigaMbhIra ane sUkSma vicArone kAvya-vANImAM utAryA che. "agavyavacchedaThAtrizikA tetranA AraMbhe cAra atizaya ane yathArthavAdanuM nirUpaNuM che. leka 4 thI 12 mAM mImAMsaka vagerenA siddhAMte rajU karyA che. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra72 jaina sAhitya samAhigucche che mImAMsake vaidikI hiMsAne dharma mAne che, paraMtu hemacaMdrAcArya jenadaSTithI pratipAdita kare che ke koI paNa prakAranI hiMsA te adharma ja che. loka 13 thI 20 mAM mAyAvAda, sAMkhya, bauddha vagere siddhAMtanuM khaMDana karI leka 21 thI 29 mAM jainadarzananuM samarthana karI syAdavAdanI siddhi karI che. mahAvIranA anekAMtavAdathI ja gatane uddhAra zakaya che e stotrane kendravartI vicAra che. " hemacaMdrAcArya kRta "vItarAgastava" eka dArzanika hastAtra che. AkhuM stotra 20 prakAzomAM vibhakta che. pratyeka prakAzamAM 8 thI 9 leka che. emAM jainadharma-prabodhita vItarAga paramAtmAnAM lakSaNe, svarUpa, prAtihAryo, rUpasaudarya, vairAgya, alaukika guNa vagerenuM tAtvika ane stutyAtmaka zailImAM nirUpaNa thayuM che. AcAryazrI te evA vItarAga paramAtmAnA kiMkara (dAsa) che- / asanasya janezasya nimamasya kRpAtmanaH / madhyasthasya jagattrAtunakaste'smi kiMkaraH / / 13/6 - hemacaMdrAcAryanA ziSya rAmacaMdrasUrine kavitvazaktinA pratApe hemacaMdrAcArya pAsethI "kavikaTAramala nuM biruda maLeluM. temaNe aneka batrIsI stotro racyAM, jevA ke " vyatirekaThAtrizikA', arthAntarajAsAtrizikA ", "dAntagarbhajinastutihAviMzikA', yugAdidevadvArgizikA" vagere. eka ja alaMkAra prayojI AkhI batrIsInI racanA karavI e kavinI vizeSatA che. - * siddharAjanA bALamitra ane bhASA-kavicakravatI zrIpAlakavie yamaka-leSanI krIDAvALAM stotro racyAM che. evuM eka stotra. che "caturvizatijinastavana' (29 pada). enA pratyeka padamAM camaka-anyAnuprAsanI zleSakrIDA darzanIya che, jema ke Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na tenAhitA avatArayAsAra! sarasArita che mA punahi vaLe nAtha ! jAnArataraNAnita rUA mahAmAtya vastupAla (13 mI sadI) rAjapurUSa hovA chatAM uttama patetronuM sarjana kare che. zatruMjaya upara AdinAthanA darzanathI maLelI preraNAthI temaNe tetra racyuM dAdA kI "AdinAthastotra', emAM kavi dhArmika viSayamAM pitAnA mArA vyakta kare che, tethI stotrane "manerathamaya' kahyuM che. temanA "aMbikAstavana"mAM neminAthanI zAsanadevatA ane vastupAlanI prAgvATa jJAtinI kuladevatA aMbikAnuM stavana che. navamA lekamAM varadAna-yAcanA che? varade / klpvaalchi| tvaM stutiruupe| sarasvati / vAkAnuNaM meksa jamavAnu che A stotramAM aMbikAne "himAlayamAM janmelI haimavatI" (le. 1), "kumAra" (aa . 2-4), puruSottama-mAnanIyA" (le. da) ane "sarasvatI" (lo. 9) tarIke varNavI che, je batAve che ke uttarakAlIna jainadevasamUhamAM jaina ane brAhmaNa tattanuM kevuM saMsithANuM thayuM hatuM ! ArAdha" e vastupAlanI aMtima racanA che. enA daza kamAM saMsAranI kSaNabhaMguratA ane dharmanI kalyANamayatA varNavI. che. vastupAlanA samakAlIna amaracaMdrasUrie "sarvajinastava'. sAdhAraNajinastavana' vagere racyAM che. "sAdhAraNajinastavana'nA. ATheya zloka ka-ca-ra-ta-pa e paMcavarganA varSothI rahita che, e. stotranI vizeSatA ke kavinI kuzaLatA che. rAmantabhadrane anusarI pAchaLathI je kavioe vipula pramANamAM citrabaMdhatAsaMpana stotrakAvyanuM sarjana karyuM. emAMnA Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 jaina sAhitya samAroha- guccha 2 eka mukhya te jinaprabhasUri (14 mI sadI). temaNe tapAtrI sematilakasUrine ekIsAthe sAtaso stotra racIne bheTa ApyAM hatAM. pratidina navIna teMtranI racaMtA karyA pachI ja bhojana levAnI temanI pratijJA hatI. emanuM "amitajinastavana" camakAlaMkArathI sabhara che. emanA "vIrastavana'mAM to varNa zabdacamatkArasaMpanna citrakAvyanA aneka prakAre prApta thAya che. jema ke murajabaMdha ( 6 ) sarvate bhadra ( 8), SaDazadalakamalabaMdha (le. 23), kavinAmagupti (le. 26) vagere. ' SaDUbhASAmaya ke ekathI adhika bhASAonA pragavALAM evAM stotro paNa racAyAM che, jemAM ekIsAthe saMskRta, prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMza jevI judI judI bhASAomAM ke heya che AvAM stotromAM somasuMdarasUri (15 mI sadI)nAM "RSabhadevastavana', "zAntijinastavana", "nemijinastavana iityAdi nedhapAtra che. municaMdrasUrinuM "prathamajinastavana' prathama svaramaya eTale ke akArAnta vyaMjananuM ja mAtra baneluM che. jema ke - sakalakamaladalakarapadanayana ! praddhatamadanamada / bhavabhayaharaNa / .satatamamaranatapadakamala ! jaya jaya gatamada ! madakalagamana // 1 // - caudamI sadInA dharmaghoSasUrinAM oNtromAM "jinastavana saMskRta-prAkRtabhASAmaya che. "pArtha devastavana'mAM kavinI niHsahAya sthitinuM mArmika nirUpaNa che. emanuM "jIvavicArastavana' tattvajJAnapradhAna che. emAM pRthvIkAya apakAya, vAyukeya, tejekAya vagerenA bhedanuM temaja prANa, paMdara siddo vagerenuM nirUpaNa thayuM che. - paMdaramI sadInA ane semasuMdarasUrinA paTTadhara munisuMdarasUrie "zAMtikarastava' racIne mahAmArIne upadrava nivAryA hatA Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina stAtrasAhitya 275 ane ziAhInagaramAM tIDanA upadravanAM nAza karyAM hatA. emaNe - jinasteAtrara kASa ', ' sIma dharastuti' vagerenI paNa racanA karI. sALamI-sattaramI sadInA pA`ca drasUrie paNa vividha-viSayalakSI * citrakUTacaityaparipATIstava ', ' nizcayavyavahArastava ' ityAdinI racanA karI che. sneAtrakAranu zA jaina stAtrasAhityamAM atima yuganA pramukha sthAna prApta karavAne adhikArI ane che mahAmahepAdhyAya vijayajI ( 17 mI - 18 mI sadI ). temanI bhaktibhAvasabhara ane dArzanika stotrakRtiomAM aindrastutaya ' ( saTIka ), ' nyAyakha'DatakhAdya' ( ' hAvIrastava ' ), paramAtmapa vyaviMzatikA ', ', dazamastavana ', ' za'khezvarapArzva stAtra ', - nayagarbhitazAntijinastavana vagerene samAveza thAya che. emanuM mahAvIrastavana dArzanika hovA chatAM bhaktibhAvapUrNa che. cAvajayajInA 113 zlokI 'za khe kSarapAjitastotra'mAM pArzvanathanI prabhAvaka mUrtinuM varNana karatAM jaNAvyu` che ke te adbhuta mUrti vizvatrayInAM necakeAra mATe caMdrakrAMtinA vilAsa race cheH : mUrtistava sphUrtimatI janArtividhvaMsinI kAmitacitrAvalI | vizvatrayInetra cakorakANAM tanoti zItAMzurucAM vilAsam ||30|| > 18 mI -- 19 mI sadInA mukhya stAtrakAre!mAM meghavijaya, vRddhivijaya, bhAvaprabhasUri vagere che. bhAvaprabhasUrie mAnatuMganA 'bhaktAmara' ane siddhasenanA kalyANuma dira' teAtrone kendramAM rAkhIne 'bhaktAmara-samasyApUrti-stavana ' ( saTIka ) ane ' kalyANuma dira - samasyApUti stavana' (savRtti) racyAM. A pratyekamAM mULa je steAtranI samasyApUrti karI che te evI rIte ke pratyeka zlAkanuM aMtima padma te svaracita stavananA pratyeka zlAkanA catu ' > www:jainelibrary.org Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya sahi re pada tarIke Ave. mejiyanI paMtarmuti" sarijhamAM pratyeka pAnA pAMca ethe zairya che, je trAhimA, zAMtinAtha, phikSabhanAtha neminAtha ane pAne lAgu paDe che. ApaNe tapAsela noMdhela saMskRta-prAkRta stotro uparAMta. apabhraza ane gujarAtI bhASAmAM paNa asakhya stotra-stavano cheke lagabhage bAramI sadIthI Aja sudhI recAtAM rahyAM che. e. vizALa stotrarAzinuM bhAna thanAmAM ahIM zaMkartha nathI. jaina sAhityanA vizALa stotra-bhaMDAramAMthI ahIM to ApaNe mAtra keTalIka kRtionuM kALakramAnusAra A che darzana karyuM, vihaMgAvalokana karyuM. e badhI kRtionA pUrNa bhAvana-parIkSaNa. mATe te bRhadAkAra svataMtra graMtha racI zakAya. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 guru gautamasvAmI prA. tArAbahena ramaNalAla zAha * guru gautamasvAmIne nirvANu pAmyAne 2500 varSa thaI gayAM. bhagavAna mahAvIranA samartha ziSya ane prathama gaNadhara gautamasvAmInuM nAma samasta jaina samAja mATe atyaMta pUjanIya ane prAtaHsmaraNIya manAya che. keTalAka mAzuse Aje paNa zubha kAmanI zarUAta OM hrI~ oM arihaMta ravagnAya naitamAya namaH' e matra khAlIne athavA zrI gautamasvAmIne namaH ' ke zrI aitana vaSAya namaH ' ityAdi kheAlIne kare che. gautama nAmanA mahimA apAra che. divALInA divase zAradApUjana vakhate copaDAmAM vepArIe 'gautamasvAmInI labdhi ho ema lakhe che ane nUna vaSe vahelI savAre jaina dharma sthAnAmAM chellAM chaseA varSathI vinayaprabha upAdhyAya-viracita gautamasvAmInA rAsa ' niyamitapaNe vaMcAya che. rAsa vAMcavAthI zINavAna ane sauMpattivAna thavAya che evI dRDha zraddhAyukta mAnyatA jainAmAM pravRta > C , A rAsanI racanA pAchaLa evI eka ghaTanAneA itihAsa rahelA che. dareka tItha karatA samayamAM pachIthI sauthI mahattvanI vyaktie te temanA gadharA hoya che. jaina mAnyatA pramANe tItha kare je a pUNa upadeza Ape che tene dvAdazAMgImAM sUtrorUpe gUthI levAnuM nAma gaNadhara kare che. eTale ja kahevAyu che ke ' mAtha mAsapha vaNa suAva graMthati aa' A sUtro te zAstro bane che. gaNadharI khase viziSTa prakAranI sarve zAonu sUkSma rIte avagAhana Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 jaina sAhitya samAroha - guccha ? karanArI autpAtikI buddhi heya che. e vaDe bhagavAne sUtrarUpe ApelA upadezane gaNadharo arthavistAra kare che e sUtrone jagata kalyANa mATe teo janasamAja sudhI pahoMcADe che. bhagavAna mahAvIranA agiyAra gaNadharemAM prathama ane mukhya gaNadhara te indrabhUti gautama. magadhadezamAM gobara nAmanA gAmamAM, gautama getramAM, yeSThA nakSatramAM, pitA vasubhUti ane mAtA pRthvIne tyAM temano janma thayo. mAtApitA atyaMta puNyazALI hatAM, kAraNa ke temanA traNa putro indrabhUti, agnibhUti, vAyubhUti bhagavAna mahAvIranA gaNadhare thayA. indrabhUti gautamane vyavasAya adhyApanane hato. vedavedAMtanA bahuzruta adhyApaka tarIke temanI ujajavaLa kArakirdI hatI. pAMcase. ziSyone temano parivAra hato. indrabhUti pacAsa varSa sudhI gRhasthAzramI rahyA. pacAsame varSe temanuM jIvana vaheNa badalAyuM. bhagavAna mahAvIra betAlIsame varSe kevaLajJAna prApta karyA pachI madhyamA pAvA nAme nagaramAM mahAsena vanamAM padhAryA. dee temanuM mAna ane temane mahimA vadhAravA samavasaraNanI racanA karI. e ja samaye e nagarImAM somilAcArya nAmanA brAhmaNe mahAyajJa AraMbhya hatA. yajJamAM bhAga levA indrabhUti pitAnA baMne nAnA bhAIo sAthe tyAM padhAryA hatA. prakhara zAstrajJAnanA kAraNe IndrabhUtine yajJamAM viziSTa sthAna ApavAmAM AvyuM hatuM. e nagarImAM de paNa bhagavAna mahAva rane vaMdana karavA padhAryA hatA. brAhmaNane e vAtanuM Azcarya thayuM. kaMIka kutUhalathI, vidyAnA kaMIka abhimAnathI bhagavAna mahAvIrane zAstrArthamAM parAjaya karavAnA uddezathI indrabhUti samavasaraNamAM gayA. temane AvatA joIne bhagavAne atyaMta madhura Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru gautamasvAmI 279 ane premabharI vANImAM, temane nAmathI saMbadhAne AvakAryA. ethI indrabhUtine Azcarya thayuM. vaLI bhagavAne kahyuM: "he indrabhUti tamArA manamAM zaMkA che ke jIvanuM astitva che ke nahi." A sAMbhaLI indrabhUti vicAramAM paDyA. temane thayuM ke meM mArA mananI zaMkA koIne kahI nathI, te Amane kyAMthI khabara ?" bhagavAnanI A zakti, A jJAna ane vAtsalyabharyuM valaNa joI indrabhUtinuM abhimAna ogaLavA lAgyuM. bhagavAne madhura vANuthI ane daSTAMto ApIne indrabhUtinI zaMkAnuM nivAraNa karyuM. temaNe kahyuM ke "he indrabhUti ! tamArA manamAM zaMkA che ke jIva pratyakSa pramANathI sAbita thaI zake tema nathI. vaLI java varNa, rUpa, sparza, gaMdha, svAdarahita che. tethI IndriyagrAhya paNa nathI eTale ke IndriyothI tene anubhavI zakAto nathI paraMtu, he gautama ! najare vastu joI zakAya nahi athavA pratyakSa pramANathI siddha thaI zake nahi tethI tenuM astitva ja nathI ema kahI zakAya nahi." ' vaLI bhagavAne kahyuM, he indrabhUti gautama ! saMzavijJAnathI AtmAnI sAbitI thaI zake che. jagatamAM be prakAranA padArtho che eka jaDa ane bIje cetana zaMkA ke saMzaya thavAM, prazno thavA, samaja paDavI, vicAra AvavA te jaDane nahi paraMtu cetanane guNa che. AtmA cetana tatva che tethI jJAna AtmAthI alaga nathI. tethI ja jainadarzana AtmAne jJAnamaya, vijJAnamaya mAne che. jJAna e ja AtmA che. jene jJAna prApta thayuM hoya te tenA kAryathI, cAritryathI dekhAI Ave che. vyakti jJAnI heya to jenArane tenI samaja paDe che. tethI jene jJAna thAya che teNe AtmAne svIkAra paNa karavo joIe." he gautama ! ahaM-pratyayathI jIva pratyakSa che. traNe kALanI pratIti zarIrane nahi, paraMtu mukhyatve AtmAne thAya che. huM gayo, Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 jaina sAhitya samAreSTha guca7 2 huM jauM chuM, huM jaI vare vAkomAM je 'huM' che. jene traNe kALanI pratIti thAya che, jene anubhava thAya che te koNa che ? te ja cetana che. te ja AtmA che. kaI ema mAne ke zarIrane pratIti thAya che te te barAbara nathI, kAraNa ke zaba paNa zarIra che. ane zarIramAMthI AtmA nIkaLI gayA pachI baMne pratIti thatI nathI. temAM AtmA che, tyAre ja pratIti thAya che." "he gautama ! guNenA pratyakSathI jIvananA astitvanI khAtrI thAya che, ene guNaguNIbhAva kahI zakAya. guNa pratyakSa dekhAya che ke anubhavAya che. e guNa jenAmAM rahyo che te guNa paNa pratyakSa gaNAya. IcchA, Ana da, karuNuM vagere guNe ke lakSaNe vyaktine svAnubhava gaNAya. A guNe cetad evA AtmAmAM rahe che. AthI guNAne AdhAra te AtmArUpI guNuM mAnavo paDe guNe pratyakSa dekhAya che to tenA AdhAre AtmAne paNa pratyakSa mAnavo paDe." "he gautama ! anumAnaprabhANathI paNa AtmAne sAbita karI zakAya che. koI cIja tenI sAthe saMkaLAyela paristhiAta ke anya vastu sAthe eka vAra joI dAsa te mAtra paristhiti ke anya vastu parathI mULa sI janA astitvanuM anumAna thaI zake. dA.ta., agni ane temAMthI nIkaLato dhumADo sAthe jeyAM hoya te jyAre mAtra dhumADe joIe tyAre anumAna karI zakAya ke sAthe agni paNa haze ja paraMtu tamane prazna thaze ke je mULa vastu joI ja na hoya te kevI rIte tenuM anumAna karI zakAsa ? AtmAne kadI e ja na hoya te tenuM anumAna kevI rIte thaI zake che paraMtu he indrabhUti gautama! vizvamAM je kaMI bhecya padArtho che tenA bhoktA paNa hoya ja che zarIra bhogya che to tene bhaktA AmAM che tema svIkAravuM rahyuM " ijUti gautaw baeNkAMtamAM pAraMgata hatA. para tu AtmA Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a3 gatimavAmI: saMbaMdhI temAM AvatAM parasparavidhI vidhAnane kAraNe temane AtmAnA astitva saMbaMdhI zaMkA janmI hatI. koI kahe AtmA kSaNika che, te koI kahe ke te nitya che kaI kahe AtmA eka che, ne kAI kahe AtmA anaMta che. bhagavAna mahAvIre kahyuM, "he indrabhUti gautama! vedamAM A tmAne saH AtamAM jJAnama:-AtmA jJAnamaya che tema kahyuM che. jJAna e AtmAne guNa che, zarIrane nahi jJAna pAmavA mATe zarIra AmAne sahAyaka banI zake. paraMtu mAtra jaDa zarIrathI jJAnarUpI cetanya utpanna na thAya jema AgnanI sahAyathI suvarNa tapIne pravAhI bane, paraMtu a gnamAM pitAnAmAM prava hIpaNuM lAvI zakAya nahi. vaLI zarIra khUba tAkAtavALuM hoya te jJAna vadhAre prApta thAya evuM paNa nathI, durbaLa zarIravALI vyakti paNa jJAnI hoI zake te ja rIte majabUta zarIravALI vyakti paNa jJAnI ke ajJAnI hoI zake A siddha karI Ape che ke AtmA e zarIrathI jude jJAnavaMta-cetana-vaMta padArtha che Ama vividha daSTa to ane dalIle dvArA bhagavAna mahAvIra AtmAnA astitvane siddha karI darzAvyuM. indrabhUti gautamane paNa saMtoSa thaye temanI zaMkAnuM ucita rIte samAdhAna thayuM Ama bhagavAnane jItavA AvelA indrabhUti pate jivAI gayA. temaNe bhagavAnanuM zaraNa svIkAryuM, pAMcaso ziSya sAthe bhagavAna mahAvIra pAse dIkSA lIdhI ane bhagavAnanA prathama gaNadhara. thavAnuM mAna pAmyA. temanA pachI temanA be bhAIo agnibhUti ane vAyubhUti bhagavAna sAthe zAstrArtha karavA AvyA. temanI kAnuM samAdhAna paNa bharAvAne karyuM temaNe paNa potAnA zo. A che bhagavAna pAse dIkSA lIdhI. A pachI bIjA ATha pa Dita == vAva dharmA, sahita, sauryaputra, arkamila, acalaliAnA, metArca Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 jaina sAhitya samAroha - gucha ? ane prabhAsa bhagavAnane jItavAnI apekSAthI AvyA. temanI zaMkAe ane prazno hatAH chava che ke nahi ? karma che ke nahi ? zarIra e ja jIva che ? A bhavamAM jIva che te ja parabhavamAM 2he ke badalAya che A uparAMta baMdha ane mokSa, deva, nAraka, puNya ane pApa, paraloka, nirvANu vagere vize agiyAre paMDitanI zaMkAnuM samAdhAna bhagavAne satarka dalIle dvArA karyuM. A brAhmaNa paMDita vedavedAMtanA abhyAsI hatA. paraMtu vedomAM keTalAMka parasparavirodhI vidhAne hevAne kAraNe spaSTatA thatI nahatI ethI paMDitonI mUMjhavaNa vadhI hatI bhagavAnanI dalIlonI vizeSatA e hatI ke temaNe vedanAM vAkayono AdhAra laIne ja temanI zaMkAonuM samAdhAna karyuM. vedane abhyAsa ane potAnA dharma pratyenI zraddhAne kAraNe brAhmaNa paMDitene e dalIla jaladI samajAI gaI. 5 DitonI zaMkAnuM samAdhAna ane ziSya sahita dIkSAne Akhoya prasaMga AcArya jinabhadra kSamAzramaNe Avazyaka niyuktinI betAlIsa gAthAmAM nirUpo che ene "gaNadharavAda" kahevAmAM Ave che payu SaNanA divasomAM upAzrayamAM mahAvIra janmavAMcananA pachInA divase gaNadharavAda vaMcAya che. gaNadharavAdamAM jIva jIvana ane jagatane lagatA atyaMta mahattvanA AdhyAtmika prazno gUMthavAmAM AvyA che eka ja divasamAM agiyAra paMDitAe potAnA kula 4400 ziSyo sahita bhagavAna pAse dIkSA lIdhI. e divase mA banela A prasaMga dhArmika ane sAmAjika daSTie eka krAMtikArI ghaTanA. gaNAya bhAra nA brAhmaNa vidvAnamAM agragaNya evA agiyAra paMDita potAnA sarva ziSya sAthe zramaNa bane te akho bana va gaNAya. bhagavAna pAse dIkSA laIne indrabhUti gautama zramaNa-brAhmaNa paraMparAnI Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru gautamasvAmI 283 vacce seturUpa banyA. temanI samajaNa paranuM ekAMtika AvaraNanuM paDaLa dUra thayuM. gautamasvAmIne jJAnarUpI AMtaravaibhava jema vipula hatA, tema temanuM bAhya vyaktitva paNa gauravazALI ane atyaMta tejasvI. hatuM. suvarNa jevA varNavALe, kAntimAna, sAta hAtha UMce, samacorasa saMsthAnavALe ane vajIrUSabhanArAcasaMghanayukta temane deha hato. bhagavAna mahAvIra ane gautamaravAmI guru-ziSyanI joDI eka. Adarza jeDI hatI. bhagavAna karatAM gautamasvAmI ATha varSa moTA hatA. bhagavAna pAse emaNe dIkSA lIdhI tyAre bhagavAna betAlIsa varSanA ane indrabhUti pacAsa varSanA hatA. ATha varSa moTA chatAM gautamasvAmI khUba AjJAMkita ane vinamra hatA. rAtadivasa teo gurune ja vicAra karatA ane temanI sevAmAM ja sArthakatA mAnatA, vinayane te teo bhaMDAra hatA. bhagavAna pratyene temane vinaya. adbhuta hatA. kaI paNa kAma karatAM pahelAM teo bhagavAnanI anujJA letA bhagavAnanI sevA barAbara thAya ane temanAthI judA rahevuM na paDe te mATe teo ghaNI vAra be upavAsa para pAraNuM karatA, jethI roja gocarI vaheravA javA jeTalI judAI paNa sahana karavI . na paDe pAraNAne divase eka ja vAra ArAra letA gautamasvAmI svAvalaMbI hatA aneka ziSyane parivAra hatA, chatAM pitAnI. gocarI pote ja vaheravA jatA. AhAramAM paNa je kaMI lUkhuMsUkuM maLe te laI jaladI upAzraya AvI jatA. AvIne gurunI AjJA laI pitAnAthI nAnA gurubhAIona ane zivyAne bolAvI - temane joItI vastu ApI pachI ja pote vAparatA. teo pitAnI dinacaryAne custa rIte pALatA hatA. divasa. ane rAtrInA maLane ATha praharamAMthI cAra prahara adhyayana teo - Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakaja jaina sAhitya samA = 7 2. karatA; be prahara dhyAna dhruratA; mAtra eka prahara nidrA letA ane -eka prahara gocarI ane anya Avazyaka kAryo mATe akhatA temaNe jJAna ane kriyAnA samayanuM uttama daSTAMta pUruM pADyuM. temanA jIvana daramiyAna ane pachI paNa sAdhusaMto mATe so mavAmInI guru mata ane dinacaryA daSTAMtarUpa banI rahyAM che A vartamAnakALa sudhI evI paraMparA cAlI AvI che ke sAdhu saMta gocarI vahoravA ke anya kAme bahAra jAya tyAre gautamasvAmInuM smaraNa karIne nIkaLe. meTI tapazcaryA karavAnA kAraNe gautamasvAmI ghera tapasvI kahevAtA mana vacana ane kAyAthI akhaMDa brahmacarya pALatA hovAthI urvaretA brahmacArI kahevAtA. temanI jJAta ( ArAdhanA atyaMta prakhara hatI. bhagavAna mahAvIrane pahelI vAra maLyA e vakhate temane cauda vidyAnuM jJAna to hatuM ja. paraMtu bhagavAnanA ziSya banyA - pachI teo coda pUrvadhara paNa thayA eTale ke dvAdazAMgInuM jJAna prApta karyu ane zAste racyAM zAstranA AvA prakhara jJAtA hovA chatAM zaMkAnuM samAdhAna karavA teo samavasaraNamAM bhagavAna mahAvIra prazno pUchatA jena AgamamAM mahAvIra svAmI ane gautamasvAmInA savAla-javAbanuM - ane khuM mahatva che mANasane sAcA prazno thAya te enI jijJAsA- nI ciMtanazIlatAnI, jAgRtinI nizAnI che temAM samartha ane cAritryazIla vidvAna vyakti prazno thAya ane tenAthI vadhu samartha ane adhikArI vyakti dvArA enuM nirAkaraNa thAya te e praznosArImAMthI mAnavajAtanA kalyANa mATenuM sAhitya janme che. bhagavAna - buddha ane AnaMda. zrIkRSNa ane arjunanA savAla-javAbamAM paNa - mAvI tattva-gaSaNA thaI che pAzcAtya sAhityamAM paNa evAM suMdara - saMtA maLe che bhaNavAna maha#Ira jAte gotamAmanI vaccetA - Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuru timalI savAlajavAbamAM carcAyelA prazno ati mahattvanA che. temAM nAnAmAMnAnI ane sAmAnya mAnavIne mUjhavatI najIvI zaMkAo hoya che, to samartha sAdhakanA manamAM UThatA mahatvanA prazno paNuM heAya che. A prazno ane tenI samAdhAnamAMthI mAnavajAta mATe cAritrya ghaDataranI mUryavAna ane mahattvanI sAmagrI maLI rahe che. mAnavIne. mUMjhavatI paiNuM pAyAnA prazno sahelAithI hala karI zakAya che. gautamasvAmInI asAdhAraNa zakitane khyAla karatAM sAmAnya rIte ApaNane kadAca evo eka vicAra Ave ke teo vidvAna brAhmaNa to hatA ja dIkSA lIdhA pachI paNa ati, cuta, avadhi ane mane paryAva e cAra jJAna dharAvatA hatA. AvA samartha jJAnI levAthI keTalA savAlonA javAba e jANatA hovA joIe. te pachI bhagavAnane keTalAka sAmAnya savAla pUchavAnI jarUra zI? tenuM kAraNa e che ke teo bhagavAnanA ananya zraddhALu ane vinayI ziSya hatA. pitAnI nahi paraMtuM bhagavAnanI vANuM leke sudhI. pahoMce, vaLI bhagavAna pratyenI bhaktine kAraNe loko e javAba. jahadI ravIkAre te mATe bhagavAnane prazno pUchI javAba meLavatA.. temanA A kAryamAM guru pratyene yimaya ane lekenA kalyANa mAM mava rahelA jovA maLe che. AgamasUtramAM paNa kahevAmAM AvyuM cheH namiuNa titthanAhaM jANato taha ya goyamo bhayava / .. abuhANa bohaNatvaM dhamAdhamma phala pUche // mAtra potAnA mATe ja nahi, abUdha ane ajJAna lekene paNa bodha maLI rahe te mATe temaNe bhagavAnane aneka prazno pUchayA. sAmAnya mANasane tatvabedha karatAM jIvananI caDatI-paDatI ane khabhA prazno vizeSa jotA hoya che DAmavAnoe paNa sAmAnya jiNiyAna thanamAM rAkhIne lAke pro pUchayA hatA. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 kavi vinayaprabha kahe che: samavasaraNa majhAra, je je saMsA upaje, te te para upagAra, kAraNa pUche munipavare." gautamasvAmInI prazno pUchavAnI rIta paNa ane khI hatI. ati namra banIne ane savAlanA badhAM pAsAM AvarI levAya tevI rIte teo prazno pUchatA. praznanI zarUAtamAM "manta" ema vinayapUrvaka saMbodhana karatA. bhagavAna paNa atyaMta vatsala rIte "govA !" athavA te joyaHT." ema saMbodhIne javAba ApatA. "manne? zabda AdarasUcaka che, ane "yama" vAtsalyasUcaka che. uttara maLatAM gautamasvAmI saMtoSa vyakta karatA ane bolatA "sevaM mate, sevaM maMte, tameya mate, vitaru maMte - (bhagavAna, Apa je kahe che tema ja che. te ja satya che.) - bhagavAna mahAvIra svAmI paNa game tevA kaThina viSayane buddhigamya rIte ane daSTAMta ApIne samajAvatA. bhagavAna mahAvIra ane gautamasvAmI vacce saMvAda enI anokhI guNavattAne kAraNe sUtrarUpe lekamAM khUba Adara pAme. leke ene bhAvapUrvaka pUjatA. sauthI vadhu praznottara "bhagavatIsUtra'mAM sacavAyA che. madhyakALamAM pethaDazA nAmanA maMtrIe "bhagavatIsUtrane senAnI zAhIthI lakhAvyuM ane temAM jeTalI vAra "he gautama!" evuM saMbodhana Ave eTalI vAra "gautama' nAma para sonAmahera mUkI tenuM pUjana karavAno saMkalpa karyo hato. A rIte lagabhaga chatrIsa hajAra senAmahere mUkIne emaNe bhAlAsapUrvaka pUjana karyuM hatuM. A anokho mahimA che "gautama' nAmane. samagra Agama sAhityamAM bhagavAna mahAvIra ane gautamasvAmIno saMvAda atyaMta mahattvanuM aMga banI gaye che. seMkaDo Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru gautamasvAmI 287 kaThina pAribhASika praznonA uttare temAM samAyelA che. mukhyatve bhagavatIsUtrane moTe bhAga, uttarAdhyayanasUtra, caMdraprajJapti, sUryaprajJapti, vipAkasUtra,rAyapAseNuya vagere A gAmamAM A savAla-javAba sacavAyA che. bhagavatIsUtranA AdhAre jANI zakAya che ke bhagavAna mahAvIra ane gautamasvAmI mAtra eka bhavanA nahi paraMtu aneka bhavanA sAthI hatA. dareka bhAve gautamasvAmIe bhagavAnanI koI ne koI svarUpe sevA karI che. gautamasvAmImAM apAra namratA hatI. potAnI bhUla potAnAthI nAnA mANasa pAse kabUla karavAmAM teo pAchI pAnI karatA nahi. vANijyagrAmanA avadhijJAnI AnaMda zrAvakanI avadhijJAna vizenI maryAdAnI vAtamAM emane zaMkA thaI, paraMtu bhagavAna mahAvIre jevuM kahyuM ke AnaMda sAcA che ke tarata ja gaNadhara pade pahoMcelA gautama svAmI temanI kSamA mAMgavA gayA hatA. * gautamasvAmI bhagavAna mahAvIranA saMdezavAhaka hatA. avadhijJAnI mahAzatake pitAnI durAcAriNe patnI revatIne sAcAM paraMtu apriya vacano kahyAM hatAM. eka dharmArAdhaka ane avadhijJAnane na zobhe evI e ghaTanA hatI. e prasaMge bhagavAna mahAvIra svAmInI AjJAthI gautamasvAmI mahAzataka pAse gayA. temanI bhUla samajAvI ane temanI pAse prAyazcitta karAvI temane dejamAMthI ugAryA. - ati ugra tapa, uttamattama bhAva ane dhyAnane kAraNe gautama svAmIne keTalIka labdhio prApta thaI hatI. labdhi eTale AtmAnI abhuta camatkArika zakti pitAnI labdhinI jANa temaNe pote kaIne karI nahotI. gautamasvAmIne kevaLajJAna prApta thatuM nahatuM. bhagavAna mahAvIre jyAre kahyuM ke je vyakti aSTApada para jaI jinabiMbanAM darzana kare tene kevaLajJAna jaladI prApta thAya. gautamasvAmIe A Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sAzaka - Y 2 kSa`ge aSTApada tItha upara javA mATe temanI e vakhata jAcakSu ladhinA ane akSINamahAnasI labdhitA - upayoga karyo. ja dhAcaNu labdhi eTale dhArelI jagyAe jaladI paheAMcavAnI paganI zakti e zaktithI teo aSTApadra parvatanI taLeTImAM paheAMcyA. ane sU*kiraNa pakaDIne parvatanA zikhara upara caDI gayA. tyAM tIthakara bhagavAmanI pratimAenAM dana karyAM. teo jyAre nIce UtaratA hatA tyAre temaNe aSTApada para caDavAne ghaNA parizrama karatA paNu saphaLa na thatA evA 1503 tApaseAne joyA. Dina nAmanA tAse 500 ziSya sAthe upavAsanA pAraNe upavAsa karIne, dinta nAmanA tApase 500 ziSyA sAthe chaThThanA pAraNe. chaThThuM karIne, zevALa nAmanA tApase 500 ziSyo sAthe aTThamanA pAraNe aThThama karIne aSTApada para paheAMcavAnA prayatna karyo. paraMtu thADe thADe aMtare jaI te sahu aTakI jatA. zevALa ane tenA ziSyA paNu saphaLatA pAmyA nahi. te saue zarIra puSTa ane tejasvI evA gautamasvAmIne darzana karIne pAchA AvatA joyA. temanI zaktithI prabhAvita thaIne te sahu tApasAe temanI pAse dIkSA lIdhI ane temanA ziSya banyA. 1503 tApasAne upavAsanu pAraNa karAvavA eka pAtramAM gautamasvAmI khIra laI AvyA. khIra thADI hatI eTale eTalI khIra sahune paheAMce e mATe emaNe potAnI akSINamahAnasI labdhinA upayega karyAM. temaNe peAtAnA amRtajharatA agUTho khIranA pAtramAM mUko. ethI pAtramAMthI khIra khUTI naha. ane sahu tApamAe sASapUrvaka pAraNu karyu tethI ja gautamasvAmInA mahimA darzAvavA gavAtuM AvyuM che ke - - " agUThe amRta vase, labdhi taNA bha'DAra; zrI guru gautamane samarIe, vAMchita phaLa dAtAra.' aSTApadajInI yAtrAnA prasa`gane sAMketika rIte dhaTAvIe te Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru gautamasvAmI 289 A rIte samajI zakAya ? aSTApada eTale ATha yada. jainazAstra pramANe je vyaktine kevalajJAna - anaMta ke anAvaraNa jJAna prApta karavuM hoya teNe 13 mA guNarathAnake pahoMcavuM joIe, teramAM guNasthAne pahoMcanAra vyakti te sagI kevaLI. caudamA guNasthAne pahoMcanAra vyakti te agI kevaLI. cauda guNasthAna eTale jaina paribhASA pramANe saMpUrNa AtmavikAsanAM cauda pagathiyAM athavA cauda tabakkA. cauda guNasthAnamAM AThamAM guNasthAnanuM nAma che apUrvakaraNa. e guNasthAne pahoMcatAM jJAnAvaraNaya, darzanAvaraNaya, mehanIya ane aMtarAya e cAra ghAtI karmo ghaNuM ja pAtaLAM paDavA lAge che. tethI AtmA alaukika zAMti anubhave che. tene vItarAgapaNanI jhAMkhI thavA lAge che. A guNasthAne pahoMcavA mATe jJAnanI jarUra paDe che. jJAnanI sahAya vaDe ja karmo haLavA thavA lAge che, ane uttarottara ene kSaya thavA lAge che. gautamasvAmI sUryakiraNa pakaDIne aSTApada para pahoMcyA ane tyAM temaNe vItarAga prabhunI pratimAonAM darzana karyA. zAstramAM jJAnane sUrya sAthe sarakhAvyuM che. sUrya karatAM paNa jJAnanI zakti ghaNuM caDicAtI che. gautamasvAmI sUryakiraNa pakaDIne eTale ke jJAnane sahAre de, karNo dUra karatAM karatAM, kramazaH Atmazuddhi karatAM karatAM apUrNakaraNa nAmanA AThamA guNasthAne pahoMcyA, ema dhaTAvI zakAya. temane apUrva AnaMda thayo. Ama aSTApadajI eTale mAtra sthaLa parvata ja nahi paraMtu Atmazuddhi tarapha gati karanArI, AtmAne apUrva ulAsa ApanArI utkRSTa bhUmikA, paMdara se ne traNa tApase tapa karavA chatAM aSTApada para caDI na zakayA, tene artha ema ghaTAvI zakAya ke mAtra zuka bAla tapathI Atmazuddhi na thAya, paraMtu tapanI sAthe bhAva jJAna ane dhyAna heya te ja Atmazahi tara jhaDapathI gati karI zakAya. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 290 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 - eka pAtramAM amRtajharate aMgUThe mUkIne gautamasvAmIe 1503 tApasIne khIranuM pAraNuM karAvyuM. ahIM pAtra eTale hadaya, khIra eTale AdhyAtmika bhAva athavA AdhyAtmikatAne upadeza. akSaNa mahAnasI labdhi eTale rAMdhele khorAka khUTe nahi. lakSaNathI ene artha prakhara sAdhanA athavA uttama AdhyAtmika bhAva evo levAya ke jemAM kadIye oTa ke uNapa na Ave. gautamasvAmInA rAsamAM paNa evI paMktio Ave che, je A arthanuM samarthana kare che. te paMktio cheH "goyama ekaNuM pAtra, karAvaI pAraNuM save, paMcAsayA zubha bhAva, bhariye ujavala khIramase, sAcA guru saMga kavala te kevaLarUpa hue." gautamasvAmIe khIrane nimitte tApasomAM zubha bhAva jagADavo. emaNe mAtra peTanI nahi, haiyAnI paNa bhUkha bhAMgI. "kavala te "kevaLarUpa huo eTale ke khIrano kaLiye kevaLajJAnanuM nimitta ba, e bhAve eTalI utkRSTa kaTie pahoMcyuM ke kevaLajJAna pragaTayuM. A rIte AkhAye prasaMgane gautamasvAmIne AThamA guNakriyAne pahoMcADanArI sUkSma AdhyAtmika anubhUti karIke oLakhAvI zakAya. * gautamasvAmInA aneka ziSyane kevaLajJAna thayuM, paNa gautamasvAmIne thatuM na hatuM tenuM kAraNa bhagavAna pratyene emane sUkSma rAga hato. jo ke A roga prazasta rAga hatA, paraMtu kevaLajJAnanI prAtimAM aMtarAyarUpa hato. temanI mahecachA hatI bhagavAnane saMdeza janasamAja sudhI pahoMcADavAnI A paNa sUkaMma rArganuM ja pariNAma hatuM. A kAma mATe temaNe prabaLa puruSArtha karyo paNa rAgamukti mATe joIta puruSArtha karyo nahi. AnuM ADakataruM paNa zubha pariNAma zakAya ' + * Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru gautamasvAmI 291 e AvyuM ke samagra kRta sAhitya sarjAyuM. samaya jatA bhagavAnanI vANI graMthastha thaI ane temane saMdeze vizvavyApI bane. AvA samartha ane niSThAvAna ziSyane bhagavAne pramAda tajI rAgamukta thavA vAraMvAra kahyuM hatuM. emaNe sAthe dharapata paNa ApI ke "he gautama! chele jaI ApaNu sahI hasu tulA beu' eTale ke jIvanane aMte ApaNe baMne siddhasvarUpI jIvanamukta thaIzuM, A eka Adarza sukhada bhAvanA che. sAmAnya rIte lokika guru potAnA ziSyane AzIrvAda Ape tyAre sArA bhakta thavA mATe Ape paraMtu ahIM to guru ziSyane pitAnI jema jIvanamukta thavAne puruSArtha karavA prere che. temanAmAM zraddhA pragaTAve che ke he gautama ! chevaTe te tuM paNa mArA jevo ja siddha thaIza." namuthuNuM - zastava" sUtramAM bhagavAnanAM vizeSamAM eka eka vizeSaNa "chanANuM jAvayANuM paDyuM che. tene artha e thAya che ke bhagavAna pote jIte che ane bIjAne jItavAmAM madada kare che. sAmAnya rIte je jIte te bIjAne harAvIne jIte, paraMtu bhagavAna pite bIjAne harAvyA vinA jIte che ane bIjAne paNa jitADe che. pratyeka puruSArthI AtmAmAM vItarAga - jIvanamukta thavAnuM sAmarthya hoya che. paraMtu koI sugya vyakti pAsethI preraNuM maLavI te -subhAgyanI vAta che. bhagavAnanA vacanamAM gautamasvAmIne apAra zraddhA -hatI. potAne aMtakALa najIka che te jANIne bhagavAne gautama svAmIne devazarmAne pratibaMdha pamADavAne bahAne pitAnAthI dUra rAkhyA jethI teo sagamukta thAya. bhagavAna nirvANa pAmyA. devazama pAsethI pAchA pharatAM gautamasvAmIe nirvANunA samAcAra ajANyA tyAre temane jabarajasta AghAta lAgyo. teo hadayabhedaka vilApa karavA lAgyA ane bhagavAnane saMbodhIne bolavA lAgyA, he vIra prabhu ! have kone praNAma karIza? mArA mananuM samAdhAna Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 jena sAhitya samAroha - guccha 2 koNa karaze ? mane "oya' kahIne vAtsalyabhAvathI keNa bolAvaze?" vilApa karatAM karatAM teo zubha vicAradhArAe caDe che keH "bhamavAna te vItarAgI hatA, nirmaLa ane nirvikArI hatA. temane pitAnA ziSya pratye rAga zA mATe heya? mane temanAthI dUra rAkhe. tenI pAchaLa paNa kaIka Azaya hevo joIe. mATe mAre paNa rAga choDavo joIe.'- Ama vicAratAM temanAM rahyAMsahyAM karma baMdhana tUTyAM, Aso vada amAsanI rAte bhagavAna nirvANa pAmyA. kArataka suda ekamane divase eTale ke besatA varSe pahelI savAre gautama svAmIne eMzI varSanI ummare kevaLajJAna prApta thayuM. tyAra pachI bAra varSa sudhI kevaLI tarIke teo vicaryA ane upadeza ApI anekanuM kalyANa karyuM. bANuM varSanI vaye teo nirvANuM pAmyA. gautamasvAmI vize rAsa, chaMda, aSTaka, sajhAya, stavana vagere. prakAranI vividha racanAo saMskRta, prAkRta ane gujarAtI bhASAmAM thayelI che, ane jude jude samaye tenA paThanane mahimA manAya che. gautamasvAmInA nAmasmaraNane bhAre mahimA che. kaMI paNa Apattine dUra karavA lAvaNyasamayaracita "gautamavANIno chaMda" bolavAne jemAM mahimA che. gautamasvAmInuM nAma levAthI, gautamasvAmInuM dhyAna dharavAthI vidane dUra thAya che, verIo mitro ane che, bhautika samRddhi vadhe che, e badhuM te kharuM, paraMtu emanA nAkane moTera ane mukhya mahimA te AtmajAgRtine che. - bhagavAne gautamasvAmIne upadeza ApatAM vAraMvAra kahyuM che samartha royan nA pAme ? he gautama, samaya mAtrane prasAda karIza hi. ahIM "samaya" zabda mAtra vakhatanA sAmAnya arthamAM nathI. ena paribhASA pramANe teno artha thAya che kALanuM sucatama ekama, nAMkhanA palakArAyAM e sama jaNa teno AThamA lAkhathI paNa vadhu Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru gautamasvAmI 293 -nAne bhAga te "samaya". ATalA alpatama samaya mATe paNa pramAda kare nahi. pramAda hoya to jIvana niSphaLa bane. mahAbhAratamAM paNa kahyuM che pramAda eTale mRtyu ane apramAda eTale amRtatva. gautamasvAmIe bhagavAna mahAvIranA saMdezAvAhaka banI mahAvIravANu dvArA A amRtatvane upadeza ApyA che. amRta mAtra temanA aMgUThAmAM ja nahotuM temanA samagra astitvamAM hatuM. bhagavAnanI tripadI parathI temaNe raceluM samagra zAstra amRtarUpa che. je vyakti pramAda chaDI jAgrata banI jIvanamAM A saMdeza utAre che te vAMchita phaLane pAme che. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 20 ahiMsAnAM parimANa nemacaMda ema. gAlA vizvanA badhA dharmoe ahiMsAne svIkAra karyo ja che. jena. dharmanuM prANabhUta tattva ahisA che. jaina darzana mujaba sarva prANa-- o jIvasattAe samAna che. mAtra vikAsanI dRSTie bheda che. jena. dharmamAM prANumAtrane sukhane vicAra vyApaka ane udAtta rIte karavAmAM AvyuM che. jaina darzana jeTale ahiMsAne sUkSma ane vyApaka. vicAra ane prakSepaNa keI anya darzane karyo nathI dareka gatinA jIvane sukhanI AkAMkSA che. duHkha koIne gamatuM nathI De. A baTa svAI--re "Reverence to Life," jIva pratyenA, jIvana pratyenA Adarane siddhAMta Ape emAM A ja vAta samAyelI che. jaina darzananI ahiMsAmAM koI jIvanI hiMsA na karavI, e uparAMta dareka jIvane hiMsAmAMthI ugAravo e vidhAyaka abhigama paNa che. ahiMsAmAM satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha jevA. vrata samAI jAya che. hiMsAnA be bheda pADavAmAM AvyA che ? bhAva hiMsA ane dravya hiMsA mAnavInA manamAM bIjA koI prANIne kaSTa ApavAno vicAra Ave te bhAva hiMsA che. vANI ane zarIra dvArA thAya te dravya hiMsA che dravya hiMsAnA cAra bheda pADavAmAM AvyA che ? (1) saMkalpI hiMsA (2) virodha hiMsA (3) AraMbhI hiMsA (4) udyogI hiMsA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnAM parimANa 295 jANu-bUjhI saMkalpapUrvaka karavAmAM Ave te saMkalpI hiMsA. mana, vacana ke kAcA dvArA karIe-karAvIe ke karanArane anumodanA ApIe te saMka9pI hiMsA che. jyAre pUrI samaja sAthe parivAra, dharma, deza, dhana vagerenI rakSA mATe hiMsA karIe, te virodhI hiMsA che. saMka9pI hiMsA karavAmAM Ave che, virodhI hiMsA thaI jAya che. be hiMsA vacce A bheda che. jIvanavyavahAramAM, ghara calAvatAM, aneka prakAranI hiMsA nihita che. kapaDAM dhovAM, anAja daLAvavuM, jamavuM, nahAvuM, vagere A AraMbhI hiMsA che. paraMtu evA rejiMdA vyavahAramAM paNa dareka jIve sAvadhAnI rAkhavI joIe ke jethI ochAmAM ochI hisA thAya. kuTuMbanA bharaNapoSaNa athe, dhaMdhA-vyavasAyamAM, je hiMsA thAya che te udyoga hiMsA. ahiMsaka vyaktie e dhaMdhe karavo joIe jemAM ochAmAM ochI hiMsA thAya. hiMsA para vijaya meLavavA je paNa karavuM paDe te karavA tatpara rahevuM; A siddhAMta parathI tapasyAne vikAsa thayo che. kaSAyunuM zamana karyA vagara, Indriyanigraha vagara, ahiMsA jIvanamAM nathI AvatI. parigrahanI lAlasA hiMsAne AmaMtre che. mamatAne badale samatAne bhAga pragaTe, te ahiMsAnuM pratiSThAna thAya. saMta tiruvalluvare gRhastha jIvanane tapa ane sAdhanAnI kaTimAM mUkI dIdhuM. hiMsaka mAnavInI hiMsA aneka rUpe parivAramAM temaja tamAma pravRttiomAM sUkSma rUpe paNa AvRtta thAya ja che. gRhastha mATe paNa saMyama vinA sAdhanAnuM pagathiyuM caDhAtuM nathI. mAnavI prakRtithI dayAvAna che. enAmAM nisargadara karuNAne strota che. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAreAhe - guccha 2 liyA TAlsaToya eka vakhata katalakhAnuM jovA gayA. emaNe prANIonI katalanu varNana lakhyu che, je ApaNAthI pUruM' vaMcAI paNa na zake eTaluM bhayAnaka ane kamakamATIbharyuM che. emaNe lakhyu che ke prANIonI hatyA thakI emane je yAtanAe bhAgavavI paDe che, enAthI vizeSa teA manuSya, jemAM prakRtidatta karuNA che te enAthI uparavaTa jaI, e bhAvanAne dabAvIne je hiMsA Acare che te vadhu pIDAjanaka che. 29 eTale vAstavamAM tA hiMsAnI vRtti mAnavIe keLavavI paDe che! It has to be induced and cultivated. savedanAne kuMThita karyA vinA hiMsA AcarI zakAtI nathI. ane A hiMsAnA bhAva jIvananI dareka pravRttimAM samapaNe yA pracchannapaNe AvRtta thAya ja che ane hiMsaka vRtti tathA pravRttine janma Ape che. hiMsAnA artha che e ja ahiMsA che. ahiM amerikAnA eka taddana tAje kissA H eka pati-patnIe chUTAcheDA lIdhA ... patnIe khIna lagna karI lIdhAM. patinA manamAM patnI pratye eTalA rASa, dveSa ne dhUMdhavATa hatA ke vairavRttinI Aga bhaDakatI gaI ane chevaTe eNe potAnAM traNe saratAneAnI ThaMDe kaleje tyA karI nAkhI. ane mahattvanI vAta teA e che ke e hatyA agAu, eNe potAne ghera pALelI e bilADIAne mArI nAkhI kacarAnI TApalImAM nAkhI dIdhI... spaSTa che ke bilADIe 3 mAsUma AkAe teA e hatyArAnuM kazuMye magADavu na hatu... ! x jIvatA banyA gAma bALe" e ukti taddana sAcI Thare che. pramAda. rAgadveSa ke Asaktine tyAga sAne leza sparzI na zake, prAthamika avasthAmAM duHkhAMthI pa nIpaje che. ane krodha hiMsAne nAtare che. mAnavI jo sayamapUrvaka ane samata pUrva ke Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnAM parimANu 297 vadhA verI zake, to e ja duHkha ke pIDAmAMthI karuNuM janme che. kabIjAnI pIDAthI e mAnavIne pIDA thaI zake, sahAnubhUti ane anukaMpA jAgI zake, te potAnI pIDAmAMthI kema na jAge ? nathI jAgatI enuM kAraNa che rAga ane dvaSa temaja veravRtti. sukhamAMthI mAtra sukha nIpaje che paNa sAthe sAthe saMvedanazIlatAne vikAsa thaye heya te karuNA ke anukaMpA ke dayAnI lAgaNuo vistare che. 'Miracle of Mind over Body' Hdi 21312 para camatkArika prabhAva heya che, ethI UlaTuM zArIrika avasthA paNa manane prabhAvita kare che. mAnavInuM mana e magaja nI kAmagIrI che ane magaja (brain) e zarIrane ja eka hisso che. eTale eka rIte kahIe te beu eka ja che, arthAt avibhAjya che. zarIra ane mananI parasparAvalaMbI kriyAo viSe dAktarI vijJAna ane manovijJAne varSothI saMzodhana, sarvekSaNa ane parIkSaNa karyA che. (Psychosomatic) mane daihika rAge e te AjanuM navatara anveSaNa che jyAre prAcIna kALamAM maharSi vyAse mahAbhAratamAM darzAvyuM che ke je vividha duHkha Ape te vyAdhi. enA prakAra che zArIrika ane mAnasika, bane paraspara ekabIjAne janma Ape che, eke svataMtra nathI letAM. zarIrathI mananA ane manathI tananA re janme che. emAM saMzaya nathI." nobela prAIjhavijetA 3. elakasIsa kaeNle tathA De. kemetha vokare paNa ene samarthana ApyuM che. Do. elakasIsa kerale " Man the Unknoun mAM tana ane mananI paraspara saMkaLAyelI prakriyAnI samajaNa ApI che. bAnAvI mAM jeTalI zAMthio AdhatA jAya che, eTale Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAreAha - zuccha 2 298 aze enI ataHsrAvI graMthie (Endocrine Glands)nu* satulana khAravAI Aya che, ane rAgA janme che. A anveSaNa chellAM mAtra 40 varSa pUrvenuM ja che. paNa jaina darzana ane Ayuve ke A vAta varSo pahelAM kahI che. ApaNe jANIe chIe ke mAMsAhArathI krUratA, unmAda, uttejanA temaja tAmasI prakRti ane hiMsaka vRtti vadhe che. vikAragrasta mAnavI dharamAM temaja samAjamAM azAMti ane sa MghaSa nu` vAtAvaraNu paidA kare che, ane A sadha vaiyaktika, sAmAjika ane rASTriya stara sudhI vistare che. sa'vedanAnu` sUkSma prakSepaNu : vanaspatimAM mAtra jIva che eTaluM ja nahi, ene savedane pazu hoya che. mAtra premathI hAtha pheravavAthI phUla hasIne vadhAre sArI rIte khIlI UThe che. saMgItanA sUrAthI cheDane paNa AnaMda thAya che. eka zrImaMta pitAe peAtAnA bALakane zALAe besADyo tyAre zikSakane bhalAmaNa karI ke mArA dIkarA kaMI bhUla karI ese tA ene tamAcA nahIM mAratA. ene badale enI bAjuvALA vidyAthI ne mAro eTale mArA dIkarAne enI asara thaze. ' eka ramUjarUpe kahevAtI A vAta vAstavamAM sAcI Thare che. ( vaijJAnikAe prayogAthI siddha karyu che ke jyAre eka vRkSane kuhADIthI kApavAmAM Ave che tyAre enI bAjunA vRkSanI rasavAhinIe ( capillaries ) saMkocAI jAya che, arthAt e vRkSanI khAkhatamAM A vAta satya kare che, teA mAnavInuM lAgaNItaMtra tA sauthI vadhu sa`vedanazIla che. mAnavI mATe paNu e yathArtha puravAra thAya. pArivArika hiMsA H parivArAmAM hiMsAnA vadhatA jatA kissAo tarapha amerikA 12 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnAM parimANa 29 nA tajUnuM dhyAna derAyuM che ane ene paddhatisarane abhyAsathayA che, jemAM niSNAtoe tAravyuM che ke pati potAnI patnI pratya. krUratA AcaratA hoya ane hiMsaka humalAo karI mArapITa karato hoya evA jeTalA kissAo samAjamAM banatA haze, lagabhaga teTalA ja kissAo patnI pati para hiMsaka humalAo karatI hoya ane mArapITa karatI hoya tenA banatA hoya che. AvuM ja bALakanI bAbatamAM che. mAtA-pitAnA hAthe jeTalAM bALako hiMsAne bhega banatAM hoya che, lagabhaga e ja anupAtamAM vaDIlo paNa saMtAnonA hAthe hiMsAne bega banatA hoya che. A sarvekSaNa amerikAnuM che, jyAM saMyukta kuTuMbanI prathA nAbUda thaI gaI che. eTaluM ja nahi paNa samAja pragatizIla ane samRddha hovAthI ane anya kAraNosara mAtA-pitA ane saMtAnenuM baneluM prAthamika kauTuMbika ghaTaka paNa dhIre dhIre chinnabhinna thatuM jAya che. bhArata paNa dhIre dhIre e ja vyavasthA ke avyavasthA tarapha ghasaDAI rahyuM che ane je praznono sAmano Aje amerikA je deza karI rahyo che tene sAmane kALakrame ApaNuM samAje paNa karavo paDaze. saMyukta kuTuMbamAM vahunI vividha kAraNosara thatI satAmaNa bAda karIe te sAmAnyapaNe hiMsaka vRtti para aMkuza keTaleka aMze AvI jato hoya che ema mAnI zakAya. chatAM kisAo bane che. vibhakta kuTuMbamAM te kizora vayane ke pukhta vayane dIkarA pitA para humalAo kare che, kyAreka jIva. paNa laI le che. evA kissAo bhAratamAM paNa vadhatA jAya che. rosTara yunivarsiTInA manovaijJAnika Do. reDane zaipIe. AvA aneka kissAonA abhyAsa bAda e niSkarSa kADhayo che ke ghaNA kissAomAM hiMsAne bhoga bananAra kuTuMbane sabhya hiMsA prere evI paristhitimAMthI chaTakAne - bhAgI chUTavAne prayatna paNa karatuM nathI. kyAreka te e sabhya hiMsaka sagAnA ava Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAroha - gucha 2 saranI rAha jotA hoya che, kayAreka pitAnI pratye hiMsA AcarAya evI bhAvanAthI hiMsaka ane sapheTaka paristhiti UbhI thAya evA kAryakAraNane uzkerato hoya che ke uttejana Apate heya che. AvAM kAraNasara e sabhya hiMsaka paryAvaraNa rAkhatuM nathI, balTe keTalAka kissAomAM AvakArate paNa hoya che. A manovaijJAnikanA mata mujaba upekSita patnI eTale ke jeimanA tarapha pati bedarakAra heya, tenI upekSA karate heya, khAsa - dhyAna na Apato hoya anAdara karato hoya evI patnIe patine pajavyA kare che, kanaDayA kare che. emane samaja hoya che ke evI vartaNUkathI pati dhUMdhavAze, gusse thaze, AkramaNakhAra banaze, hiMsA Acaraze, mArajhUDa karaze ane evI pUrI jANakArIthI patinI hiMsA'ne bhega bane che. AnI pAchaLanuM patnInuM gaNita evuM hoya che ke pati pitAnI pratye koI pratibhAva dAkhavatA na hoya enA karatAM koIka to pratibhAva dAkhavaze. bhale hiMsaka hoya ! "koI paNa prati- bhAvanI avejImAM hiMsaka pratibhAva paNa sAre" evuM samAdhAna meLavavAnI keziza patnI karatI heya che. AvI ja prakriyA kizoravayanAM bALakomAM paNa jovA maLe che, upekSita ke tarachoDAyelo kizora hiMsaka kRtya dvArA udAsIna mAtA-pitAnuM dhyAna potAnI pratye kendrita karavAne prayAsa kare che. be agatyanA muddAo para niSNAta sarvasaMmata che: (1) hiMsAne pATha bALaka mA-bApanA caraNe zIkhe che : - hiMsaka mA-bApane putra pite hiMsaka nIvaDe evI saMbhAvanA - vadhAre hoya che. je vahue sAsuno trAsa bhegA haya, e vahu desAsa banatAM evA ja prakArane basa pitAnI vahune Apaze - AvuM sAmAnyataH banatuM hoya che. uparAMta je gharamAM hiMsAnuM Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnAM parimANu 301 AcaraNa thatuM hoya - bhale bALaka pratye na hoya - paNa evA vAtAvaraNamAM UchareluM bALaka hiMsaka vRttine pijatuM thaI jaze, je gharamAM nekarane mAra paDatuM hoya te gharamAM kayAreka bALakane paNa mAra paDavAne ja. je vaDIla nekarane mAratA haze te kayAreka bALaka para paNa hAtha upADaze ja, kAraNa ke beu kissAomAM mULabhUta vRtti te hiMsA ja che, mAtra AviSkAranI dizA ja badalAya che. ahiMsaka kuTuMbamAM ucharele chokare lagna pachI pitAnI patnIne mArajhUDa kare tenAthI eka hajAra gaNI zakayatA hoya che ke hiMsaka kuTuMbane chokarA patnIne mArajhUDa kare, arthAta ahiMsaka kuTuMbanA chokarA karatAM hiMsaka kuTuMbane chokarA patnI pratye hiMsA Acare tenI zakyatA - saMbhAvanA eka hajAra gaNI vadhAre hoya che. A sikkAnI bIjI bAju paNa evI che ke je putra vaDIlo pratye zArIrika ke mAnasika kuratA ke hiMsA Acare che enA putra saMbhavataH tevI ja pUratA ke hiMsA emanA pratye Acaraze. jahAMgIra-zAhajahAM ane auraMgajhebane dAkhale dRSTAMtarUpa che. (2) kauTuMbika stare hiMsA arthAt family-violence e nAnIsUnI, najIvI ke kADhI nAkhavA jevI ke - haLave haiye vicAravA jevI bAbata nathIH parivAromAM hiMsaka prakSepaNa thakI thatI ijAonuM jokhama zaheramAM raste cAlatAM akasmAtanAM jokhama karatAM vadhAre che. A sRSTi nehathI cAle che, sAmarthyathI nahi. A sRSTimAM "sImabhAyAsIsa' arthAta "parasparAvalaMbI zAMtipriya sahaastivanI" vyavasthA jevuM paNa kaMIka che. prANIsRSTimAM e vizeSa rUpe. chemAnavajatamAM e cUta thatI jAya che. uMdaranI eka prakAranI vatane bAda karatAM, manuSyane Ada karatAM, samagra prANIsRSTimAM koI For. Private & Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 jena sAhitya samAroha - guccha 2 -prANu potAnA jAtabhAIonI sAmUhika katala karatuM nathI. A - saMhAralIlA mAnavI jevuM buddhizALI prANI ja AcarI zake che. Aje samasta vizvamAM hiMsAnuM sAmrAjya vyApta che. paNa enuM udagamasthAna che mAnavInuM mana, karma ane enuM kuTuMbaparivAra sauthI paheluM ane UMcuM sthAna che. hiMsAno bhAva pahelAM manamAM utpanna thAya che. pachI vacana ane kAyA dvArA - karma dvArA AcaraNamAM Ave che. sthULa hiMsA ApaNe ochI karatAM hoIzuM paNa jIvana-vyavahAramAM Dagale ne pagale ApaNAM ja kuTuMbIo - nikaTanAM svajano sAthe kevo vyavahAra karIe chIe ? mAtra svArtha, pramAda, rAga ane dveSathI doravAI krodhanA AvezamAM marmadhAtI, kaTu, kilaSTa vacane bolIe chIe, vyaMgamAM bolIe chIe. meNAToNAM mArIe chIe, anyane mAnasika kaSTa ane AghAta pahoMcADIe chIe. azubha vicArIe chIe - icchIe chIe. A hiMsA tarapha ApaNuM dhyAna jatuM nathI, thADI sajagatA, satarkatA ane sAvadhAnI rAkhIe te mAtra Avego ane AvezothI prerAI thatI AvI ghaNI hiMsAmAMthI ApaNe jarUra bacI zakIe. saMtAno sAthe nekara jevo vyavahAra karIe chIe, nekara sAthe duzmana jevo vyavahAra karIe chIe. gharanI vahu sAthe dAsI je vyavahAra karIe chIe. kuTuMbakalaha sarvatra che. badhAnA svabhAva sarakhA nathI hotA paNa thoDI sahiSNutA samatA ane sahanazIlatA apanAvIe to hiMsAmAMthI te bacIzuM. zAMti pAmIzuM ane aNachAjate vAraso saMtAne ApI devAmAMthI paNa bacI jaIzuM. . . . - parivAramAM hiMsAo varcasva jamAvavA khAtara, zistanA eThAM heThaLa ane dhaMdhanA AvezamAM thAya che. te mAnI zakAya evA banAva bane che. pati-patnInA jhaghaDAmAM pati nAnA bALakane -paNa bIje mALethI pheMkI de che. nAnuM bALaka kayAreka jUThuM bole, Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnAM parimANa tA e mRtyu pAme, jIva nIkaLI jAya, tyAM sudhI mAra mAravAmAM Ave che. mAnasika krUratA keTalI AcarAya che, ene tA krAI hisAba nathI, dharamAM navI vahune tA zikAranuM nizAna ja banAvavAmAM Ave che. have kAyadAmAM sudhArA thayA che, ane mAnasika ke zArIrika karatA, satAmaNI, pajavaNI thakI jo vahune ijA pahoMce ke ApadhAta kare, teA sAsariyA pakSanA sabhyA para kesa thaI zake che. AvA asaMkhya kissAomAM kuTuMbanuM mALakhuM, strI ane strI vaccenu vaimanasya ane vaDIla nArInu ekacakrI rAjya javAbadAra hAya che. jevuM anna tevuM mana : A ukti anusAra AhArazuddhi para dhyAna devu ati Avazyaka che. 303 amuka prakAranA AhAra levAthI cakkasa prakAranAM svapanAM Ave che, e vaijJAnika rIte puravAra thayelI hakIkata che. dA. ta., laoNkhasTara karacalAnA AhAra levAthI mANusane te ja rAtre bhayAnaka ane DarAmaNAM svapanAM Ave che. amerikAnA eka nAnA kissA : eka pelisa aphasare nAkarI DI khANI pINInI dukAna zarU karI... TIna phUDa, paeNkDa phUDa vagere vAnagIonI, je mULamAM tA vAsI ja hAya che, jene, jeka phUDa kahevAya che. dhaMdhA dhAryA mujammu cAlyA nahi. divase divase e hatAza ane udAsa thatA gayA. ane hatAza mAnavI hamezAM vadhAre khA khA kare che. e dukAna para navarA beThA beThA gajA uparAMta vAnagIo jhApaTatA jAya... peAtAnI ja dukAna hatI ! chevaTe kaMTALIne eNe pharI peAlisanI taiAkarI mATe arajI karI. paraMtu uparI adhi kArI sAthe ene agAuthI ja matabheda rahetA. ene I rIte Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ja jaina sAhitya samAroha -guracha 2 aneka prayatno chatAM pAchI nokarI maLI nahi... ane chevaTe hatAzAnI aMtima kSaNe eNe yojanA pUrvaka sAmI chAtIe be uparI adhikArIonAM khUna karI nAkhyAM...! enA para kesa cAyA...kesamAM manasviphToe jubAnI ApI ke satata vAsI khorAka - jekaphUDa khAvAthI hiMsakavRtti bhaDakI uThe che ane mAnavI hatyA paNa karI bese che. koTe A niSNAtonI jubAnInA AdhAre ene nirdoSa choDI mUkayo. - rAtribhojana-niSedha, sAtvika AhAra le, abhakSya AhAra zarAba ane mAMsAhArane niSedha, ucita AhAra paNa peTa bharIne na le. bhUkha karatAM thoDuMka ochuM khAvuM... peTane eka khUNe khAlI rAkho. udarI.. jene mAthe tapamAM akSazana pachI prAdhAnya ApavAmAM AvyuM che. gAMdhIjIe chelAM cAlIsa varSa rAtribhojanane tyAga karyo hato. e tamAma AcAradhameM zArIrika ane mAnasika svasthatAne piSaNa Ape che, ane mAnavIne hiMsaka vRttithI dUra rAkhe che. mAMsAhAra-niSedha : jena dharme khUba daDhatA ane makkamatAthI mAMsAhArane sarvathA. niSedha karyo che. mAnavI zAkAhArI prANI che. enI zarIraracanA zAkAhArane anukULa che. enI prakRti mAMsAhArathI viruddha che. prANIsRSTinA vizALakAya prANuo - hAthI, hipopoTemasa, gaMDe, jirApha temaja gAya, bheMsa vagere tamAma zAkAhArI che. mAMsAhArI pazuo jevAM ke siMha, vAgha, kUtaro, bilADI vagerenAM nakha, dAMta temaja jaDabAMnI syanA mAMsAhArane anurUpa hoya che. emanAM jaDabAM lAMbAM hoya che, jyAre zAkAhArI prANunAM jaDabAM goLAIvALAM hoya che. ane emane parasevo thAya che. mAMzAhArI prANIone nahIM. . mAMsAhArI Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnAM parimANu 305 prANIonAM AMtaraDAMnI laMbAI ochI hoya che, ane pAcanataMtra mAMsabhakSaNane anukULa hoya che. jyAre mAnavInAM AMtaraDAM ane pAcanataMtra zAkAhArane ja anukULa che. vijJAne siddha karyuM che ke vAMdarAM ane laMgura, jeo zAkAhArI che. emanI AMtarika ane bAhya racatA mAnavIne ghaNuM maLatI Ave che. jema hiMsAnI vRtti keLavavI paDe che, tema ja mAMsAhAranI vRtti paNa keLavavI paDe che. e prakRtidata nathI. mAMsAhAra, naitika ane karuNAnI bhAvanAnA divasa uparAMta mAnavI mATe svAsthayanI dRSTie paNa hAnikAraka che. vaijJAnika parIkSaNethI puravAra thayuM che ke mAMsAhArathI kensara, kSaya, laka patharI, AMtaraDAnA rogo, anidrA, zira-darda vagere roga utpana thAya che. muMbaInI tAtA kensara hospiTalanA Do. jasAvAlAe briTanamAM A dizAmAM thayelA prayoganI vAta kahI che. emaNe kahyuM che ke pAMca pAMca vidyArthIonAM be jUthamAMthI eka jUthane zAkAhArI, ane eka jUthane mAMsAhArI khorAka ApavAmAM AvyuM. kherAka sAthe raMgaberanI nAnI nAnI lakhoTIo paNa khavaDAvavAmAM AvI. zAkAhArI jUthanA vidyArthIonA dastamAM e lakhoTIo bIje ja divase sAMja sudhImAM bahAra AvI gaI. jayAre mAMsAhArI jUthanA vidyArthIonA dastamAM e lapeTIo bahAra AvatAM traNa-cAra ke paMca divasano samaya lAgI gayA. enA parathI e tAraNa nIkaLyuM ke mAMsAhArI khorAka peTa ke AMtaraDAmAM pAMca divasa sudhI paNa rahe che, arthAta saDe che, ane ghaNu rogane janma Ape che. bhagavAna buddhanA saMsargamAM AvyA pachI pAyathAgerase zAkAhAra apanA ane ene khUba pracAra karyo. Aje te aneka saMsthAo dvArA bhAratamAM temaja videzamAM zAkAhArane vyApaka pracAra thaI 2o che. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 eka vAghane je dALa-bhAta khAvA ApIzuM, te e nahi khAya. paNa ApaNe prANune mArIne khAI jaIzuM. eka paNa prANI ApaNe khorAka nathI khAtAM, jyAre ApaNe prANune khorAka hoMze hoMze khAIe chIe, eTaluM ja nahi paNa prANune paNa khAI jaIe chIe. prANuthI paNa nIcalA stare mAnavI UtarI zake che. brasekasa vizvavidyAlayamAM dasa hajAra vidyAthIo paranA prayogomAM jaNAyuM che ke cha mahinA bAda zAkAhArI jUthamAM vadhu tejasvitA hatI temaja dayA, kSamA, prema, baLa, sahanazIlatA vagere guNe vizeSa rUpathI pragaTa thayAM, jayAre mAMsAhArI jUthamAM krodha - bhIratA jevI vRttio vadhu vikasI. , . zAkAhArIonI Atmika ane mAnasika zaktio paNa sArI rIte vikasI hatI. ' ' Aje paNa bihAranA muMgera tAlukAmAM dara varSe kaI khAsa, parvanA avasare eka ja divasamAM aThithI dasa hajAra prANIonI katala thAya che ! mahAvIra ane buddhanI bhUmimAM Aje paNa AvI amAnuSI prathA pracalita che. hiMsAnI tAlIma * agAu jaNAvyuM tema hiMsAne keLavavI paDe che. mAnavImAM e sAMja nathI. . . . . : : : - temAM paNa yuddhane morace laDavA mATe te hiMsAnI pUrI tAlIma ApavI paDe che. A tAlImane krama kaMIka Ave che: ApaNe jANIe chIe ke ghaNuM ke dhikkAra vinA hiMsA zakya nathI. sainikone zistanA nAme hiMsaka vRttinuM dhImuM jhera reDavAmAM Ave che. uparI amaladAra jANIbUjhIne vyavasthita rUpathI tAlImAthI sainiko sAthe khUba kaThora vyavahAra rAkhe che. nAnI Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnAM parimANa, 307 nAnI bhUlo mATe sakhata sajAo karavAmAM Ave che. dADhIne eka vALa paNa rahI gayuM hoya, ke yuniphormane eka phalepa jarIka sarakhe na hoya te gALo bhAMDavAmAM Ave che. sainikane apamAnita karavAmAM Ave che ane sakhata zikSA paNa karavAmAM Ave che. AvA vartana thakI sainikemAM uparIo pratye dhikkAranI lAgaNI, ghaNAnuM jhera jamA thatuM jAya che. dArUgoLe ekaThA thatA jAya che. ane chevaTe jayAre moracA para laDavAno vakhata Ave che, tyAre e ja dhikkAranI lAgaNuM hiMsaka rUpa dhAraNa kare che, ane redirect thaI duzmana pratye goLIerUpe vachUTe che. dArUgoLAne cinagArI caMpAya che, ane visphoTa thAya che. eka vakhata hi sakavRtti pheNa caDAve, pachI eka dizAethI bIjI dizA tarapha ene sahelAIthI vALI zakAya che. AtmaghAta pAchaLa paNa mULabhUta vRtti hiMsAnI ja hoya che. pitAne ghAta ke anyane ghAta hiMsA vagara thaI zakato nathI. eTale koI dharma, vicAradhArA ke paraMparAe AtmaghAtane samarthana ApyuM nathI. parigraha ane asalAmatI : parigrahavRtti ane lAlasA-tRSNA binasalAmatInI bhAvanA. mAMthI janme che. parigrahamAMthI bhaya utapanna thAya che ane bhayamAMthI hiMsA nIpaje che. hiMsaka mAnavI bhayabhIta hoya che. ahiMsaka mAnavI ja nirbhaya hoI zake. ahiMsAnuM vidhAyaka svarUpa - ahiMsA ke amArinAM be rUpe che: (1) niSedhAtmaka ane (2) vidhAyaka. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha guccha 2 jenazAstranA ahiM sAM sUtramAM niSNu che ke gatimAna manuSya tamAma prakAra yuktiothI vicArIne ane tamAma prANI ene duHkha gamatuM nathI e hakIkatane potAnA jAtaanubhavathI samajIne koI paNa prANInI hiMsA na karavI. A niSedhAtmaka hiMsA thaI. - jyAre te hiMsAmAMthI ugAravA, bIjAne duHkhamAM sahabhAgI thavuM, anyanI pIDA ochI thAya evA prayatna karavA, e vidhAyaka ahiMsA thaI. e ja bhAvAtmaka ahiMsA dayA agara sevA tarIke oLakhI zakAya ane sarva dharmomAM dayAnuM anuzIla te che ja. jaina dharma mahad aMze AcAradhama che. bhagavAna mahAvIre kahyuM che "paDhamaM nANa teo dayA' arthAta prathama jJAna ane bAdamAM dayA, tapa, paropakAra Adi sarve AcaraNa che. samAjanA vyavasthita dhAraNa ane poSaNa mATe ahiMsA temaja dayA ane anivArya che. je kuTuMbamAM, samAjamAM ke rASTramAM nabaLA varganuM zoSaNa thatuM hoya, lAcArIne lAbha uThAvAte hema ane trAsa gujarAta hoya, hakko chinavAtA hoya, te parivAra, samAja ke rASTra duHkhI ane gulAmI dazA jogavatAM hoya che. jyAM bhayanuM sAmrAjya heya. tyAM hiMsA rahevAnI ja, koI paNa yuddha prathama matamAM khelAya che, pachI raNabhUmi upara prema, dayA ane karuNAnA abhAvathI kuTuMbamAM phaleza ane hiMsA vyApe che. samAjamAM geravyavasthA vyApe che ane sAmAjika mALakhuM paNa chinnabhinna thaI jAya che. rASTramAM arAjaktA ane hiMsA phATI nIkaLe che, ane vizvanI mahAsattAomAM sAThamArI Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 vizvanA ne vizvanI mA ahiMsAnAM parimANa jAme che, temaja bhayanA othAra heThaLa khaDakAtI yuhasAmagrIthI paraspara rASTro vacce vaimana UbhuM thAya che. te Aje vizva vinAzane Are UbhuM che. A mATe koI eka vyakti, varga ke rASTrane ja mAtra javAbadAra TheravI zakAya ema nathI. pUrI mAnavajAta javAbadAra che. nyuna bebanI saMhArakazakti nirapavAda (total) che. enA bhISaNa saMhAramAMthI zikArI ke zikAra koI nahIM bace. mahAbhAratanA yuddha pachI te kaI raDanAruM paNa bacyuM. A yuddhamAM te AMsu paNa nahIM bace. vizvanA trepana nobela prAIjha vijetA mahAnubhAvoe mahAsattAone nivedana karyuM che ke vizvanI A avadazA zoSaNa, garIbI, asamAnatAne AbhArI che, ane gAMdhIjInI ahiMsA ja emAMthI bacAvI zake ema che. paraMtu A nivedana baherA kAne para athaDAyuM che. enI vizvamAM khAsa noMdha paNa levAI nathI. gAMdhIjIe te ahiMsAnI bhAvanAne dareka kSetramAM caritArtha karI batAvI. gAMdhIjI sympathy thI AgaLa vadhI ApaNane empathy sudhI laI gayA. potAnA jIvana ane kArya mAM ahiMsAnI prANapratiSThA karI pUrNarUpe pragaTa karI. pitAnI jAta, parivAra, samAja, rASTra ane vizvanA parigha sudhI ahiMsAnI bhAvanAne mAnavIe vistAravI paDaze. mAnavajAta bhayamukta haze to ja TakI zakaze. ApaNA samAje ane rASTrano itihAsa parathI eka nizcita pariNAma tAravI zakIe chIe ke ahiMsA ane dayA e bane jeTalAM AdhyAtmika hita karanArAM to che, teTalA ja te samAja ane rASTranAM dhAraka ane poSaka tattva paNa che. ane loko ene vanamAM utArI paNa zake che. ahiMsA Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 jena sAhitya mAha- guccha ? abhayadAnaH bhagavAna mahAvIranA prathama uttarAdhikArI zrI sudharmAsvAmIe kahyuM che. dANuNa seTha abhayAyANuM' arthAta sarva dAnamAM abhayadAna zreSTha che. abhayadAna eTale koI maratA prANIne bacAvavuM, kaI saMkaTamAM paDelA jIvane uddhAra karavo, keI bhayabhIta jIvane bhayamukta karavo. abhayadAna e sahelI vastu nathI. abhayadAnamAM kyAreka pitAnA prANanI Ahuti paNa ApavI paDe che. AcArya amitagatie upAsakAcAramAM kahyuM che, "abhayadAna pAmIne prANI ne je sukha Upaje che, evuM sukha saMsAramAM kayAMya hetuM nathI." tapasvI mahAvIre sADA bAra varSa dIrdha tapa karyuM, aneka pariSahe sahyAM, paNa koI jIvamAtranI hiMsA karI nahIM. jIvahiMsA na karavI emAM samagra tapano samAveza thaI jAya che. mAtra hiMsAthI ja aneka pApanI vaNajhArane prAraMbha thAya che. gAMdhIjIe kahyuM che "jIvana TakAvI rAkhavA mATe paNa bejavAbAra sAdhanane upayoga na karavo joIe." saMgItane prabhAva : hRdayamAM kaI bhAva evA nathI hotA je saMgItamAM vyakta na thaI zake. zabdathI pahelAM saMgItanI, nAdabrahmanI utpatti thaI. saMgItane prAthamika viniyoga prabhunI stuti mATe thaye, ane Aja paryata bhaktirasamAM saMgIta pradhAnapaNe hoya che. vanaspatithI mAnava sudhI saMgAtane pracaMDa prabhAva paDe che. haiyAnA aMtaHstala sudhI saMgIta paheAMcI zake che ane jJAnataMtuo para enI sIdhI asara thAya che. zAstrIya saMgata jemAM zuddha sUra ghUMTAyelA heya enI asarathI cittamAM zAMti ane ulAsa pragaTe che, sAdhanAne puSTi maLe Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnAM parimANa 311 che, vAtAvaraNa maMgalamaya thAya che. AmAM zAstrIya saMgIta paNa upakAraka nIvaDe che. - jyAre bIjI tarapha Aje pracalita jAjha, po5, bITa ane Diske saMgIta ghoMghATiyuM, dhamAliyuM, keTaleka aMze karkaza ane cittataMtrane vikSubdha karanAruM che, ane hiMsaka vRttine janma Ape che ane utteje che. tAjetaranA eka kisso H eka kizorane jorazoravALuM saMgIta sAMbhaLavAnI Adata. moDI rAta sudhI DhamaDhama vAgyA ja kare. kuTuMbanA vaDAe saMgIta baMdha karavAnuM kahyuM... Thapako Ape... kizora DA, ane kizore kuTuMbanA tamAma sabhyonI hatyA karI nAkhI ! prANIone niraMkuza saMhAra : tamAma prANIsRSTimAM mAnavI zreSTha ane sarvocca che. uparAMta A mAnavI evA bhramamAM paDelo che ke tamAma prANIo ane sRSTinAM upakaraNane pitAnI sukha-sagavaDa ane suvidhA mATe upayoga karavAne ene adhikAra che. eTale ja prANuonI cAmaDImAMthI, moMghAdATa pozAka, bUTa, slIpara, pasa vagere banAvAya che. prANuM nAM hADakAM ane aMdaranA avayavamAMthI jileTIna jevA khAdyapadArtho bane che je jelI banAvavAmAM vaparAya che ane bekhabara janatA ene hoze hoMze Aroge che. keTalAMka se darya prasAdhano mATe ka9pI na zakAya evI prANa-hatyAo thAya che. - strIomAM eka IsTrojena nAmanuM horamona hoya che, jene upaga davA, saundarya prasAdhano banAvavA mATe thAya che. A horamaino ghaDI jyAre garbhavatI hoya che tyAre e avasthAmAM enA garbha, mAMthI kheMcI kADhavAmAM Ave che. A padArtha meLavavA mATe ghaDIne vAraMvAra uparAuparI garbhavatI svAmAM Ave che. keTalI badhI Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI jena sAhitya mANaha succha 2 hiMsA AcarAto ? ane ApaNe bekhabara AvAM kIma moDhA para lagADIe chIe! - Aje to "byuTI vidhAuTa phraeTI" jevI saMsthAe A dizAmAM bhagIratha kAma karI rahI che, ane janasamAjane jAgrata karavA ane keLavavA mathI rahI che, e sadbhAgyanI vAta che. hiMsAnA dareka stare jAgarUkatA ane sabhAnatA keLavavAne samaya AvI gaye che. pUrvabhUmikA? bhagavAna pArzvanAthanI pahelAM nigraMtha paraMparAmAM 22 mA tIrthaMkara neminAthanA lagnanI ghaTanA suvidita che lagnanA utsavamAM vadhA mATe ekatra karAyela pazuone ArtanAda sAMbhaLI neminAthe lagna vicAra ja mAMDI vALe. nemikumAranA A karuNAmAMthI janmelA varAye samAjamAM evo vyApaka prabhAva pADo ke krame krame e prabhAva vadhatAM dhIme dhIme aneka jAtioe sAmAjika samAraMbhemAM mAMsAhAranI prathAne tilAMjali ApI A abhUtapUrva dhaTanAthI vyAvahArika stare sAmAjika jIvanamAM ahiMsAne pahele pAyo naMkhA. tyArabAda bhagavAna pArzvanAthe ahiMsAnI bhAvanAne vikasita karavA juduM ja pagaluM bharyuM paMcAgni jevI tAmasa tapayAmAM sthULa-sUma prANuo upayoga karavAnI prathA pracalita hatI. baLataNanI sAthe bIjA jIvo paNa baLI jatA. pArzvanAthe AvI hiMsAjaneka tapasyAnAM ghara virodha karyo. ene dharmakSetramAM hiMsAnA tyAga seraka lakatavya. pAe nANAjIkaraNa ahisAbI bhAvanA mahAvIre sudaDha karI. jemA pAvAge vAli. mahAna rAMdhIne khethI hiMsA * * * * * Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnAM parimANa 13 nA ekAMta (unequivocal) vizeSa karyo ane dhama kSetramAM eTalI ahiMsAnI pratiSThA karI ke bhAratIya dharmAnA te prANa khanI gaI. emanI ahiMsAparAyaNu ugra tapasyAe te samayanA aneka prabhAvazALI brAhmaNA ane kSatriyAne ahiMsAnI bhAvanA tarapha vALyA, ane ahiMsAnI bhAvanAnA evA majabUta pAyA nAkhyA ke varSoMsaikAo pachI paNa e ja ahiMsAnI bhUmikA parathI gAMdhIjIe adAlana ane satyAgraha calAvyAM. leAkamAnya tilake yathArtha rIte kahyuM ke gujarAtanI ahiMsA-bhAvanA e jainAnuM ja aNu che. bhagavAna mahAvIre ahiMsAnAM traNa vidheyAtmaka svarUpa AlekhyAM : (1) samatA, (2) maitrI arthAta prema ane (3) sevA arthAt karuNAnA prAdurbhAva. traNe AtmazAnti, Atma-vikAsa ane samaSTinA abhyudaya mATe Avazyaka che. * tattvArtha sUtramAM 'jIva'nAM lakSaNAnA nirdeza karavAmAM AvyA che. AcAya umAsvAtie kahyu che : parasparAgrahA jIvanAm' arthAt ekameka sAthe sahayega karavA, sevA karavI e cetananA svabhAva che, jIvanuM lakSaNa che, ene dharma ekbIjAnA sahayoga para nirbhara che. tapamAM paNa karavAmAM AvyA che. > che. pratyeka jIva sevAne samAveza niveda, anuka MpA samyak-darzananAM lakSaNAmAM zama, sa Mvega, ane AstikamAM anukapA eka anivAya ane avibhAjya aMga che. DAI pIDita ke saMtapta jIvane joI je sahAnubhUti ke anusaMpA na jAge, teA samyakdarzIta maMda paDI jAya che. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 314 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 ' ahaMnA visarjana ane vRttionA nirAdha vinA sevA - | sahayoga zakaya nathI letAM. - mAnavI, samAja ke rASTranA cAritrya ghaDataranI sAthosAtha ahiMsAnI bhAvanAne vikAsa thavo joIe. ahiMsA, saMyama, niyamana vagere mAtra uparathI apanAvavAnI vAta nathI, paNa jIvanane ahiMsAga banAvavuM joIe. vRttio evI rIte kanDIzanDa thaI jAya, ke hiMsA vicAravI, uccAravI ke AcaravI asaMbhava thaI paDe evuM bhAva-mALakhuM cittamAM majabUta baMdhAI javuM joIe. jIvanamAM aneka stare, aneka parimANamAM zramaNa saMskRti ane jaina-darzananI mahAna dena ahiMsAne AvirbhAva pUrA sAmarthya, daDhatA ane bhAvanAyukta vivekathI thAya, te AdhyAtmika ane sAmAjika utthAnamAM eka virATa pagaluM bharyuM gaNAze. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 Adhunika kalA mAdhyama ane jaina dharma prA, gulAba deDhiyA - zAlibhadranA pUrvabhavanI kathA to tame jANe ja ne ? tarata ja yAda karI kaDakaDATa bolI jaze. govALiyAne chokare. pitAnA goThiyAo sAthe ramavA gayo che. ramatAM ramatAM vAta nIkaLI ke, badhA zuM zuM khAI-pIne AvyA che ? gopabALakee khIra. khAdhAne AnaMda vyakta karyo. paNa eka ja bALaka gaI kAlanI khIcaDI khAdhAno ekarAra karyA. ThaThThAmazkarI thaI. ramata aDadhI mUkI. chokaro ghare AvyuM. khIra khAvAnI haTha pakaDI. gharagharanAM kAma karI dIkarAnuM ne potAnuM peTa bharatI mAtA asahAya banI 2DI. paDI. paDozaNee dUdha, cokhA, khAMDa ApyAM. khIra banI. dIkarAne khIra pIrasI mA kUve pANI bharavA gaI. thALImAMnI khIra ThaMDI paDe ne pote jhaTajhaTa khAI le evI tAlAvelImAM chokaro beTho che. sAdhu gocarI athe padhAre che. chokare potAnI thALInI khIra vahorAvavA taiyAra thAya che, kahe che, badhI nahi ApI dauM. aDadhI tamArI-aDadhI mArI." vacce lITI dore che. thALI upADI patrimAM vaherAve che. narama khIra badhI. ja pAtramAM reDAI jAya che. sAdhu pUche che, "have tuM kajiyA te nahi kare ne?" "nA nA.' sAdhu jAya che. chokaro thALImAM rahela jarAtarA khIra khAte beThA che, aphasosa nathI. mAtA AvI ThAmamAM rahela thoDI khIra Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 karI pIrase che. bIjI vAra rAMdhavAnI vAta nahatI. chekarAne manathI sa teSa che. - te ja rAte peTamAM dukhatAM chokaro marI jAya che. paNa chelle sudhI Ajano divasa saphaLa gayAne AnaMda rahyo. e chokarAnA manobhAva-hAvabhAva joyA ? kaDakaDATa kathA bolI jAo to kadAca cUkI javAya. kAraNa mULa kathA to zAlibhadranA guNagAna mATe che. paNa A govALiyAnI kathA jarAya UtaratI nathI. | mitro vacce apamAnita chokarAne lajijata cahere, mA pAse kajiye karato raDamasa cahere, khIra kare tenI pratIkSA karatA Anadita cahere, sAdhune khIra vaherAvatAM badhI pAtramAM khIra paDI chatAM eTale ja prasanna cahere, pachI e prasannatA te mRtyu sudhI rahI. e kSaNone ciraMjIva karavI hoya te ? kathA to kharI ja. vadhu samartha mAdayama citrakalA che. koI citrakAra e caherA para kevA bhAva pAtharI zake ! koI zilpIne kahIe te e ArasamAM e supAtre dAna denArane kaI rIte kaMDArI Ape ? khIra vaherAvatA chokarAnuM citra AMkha pAsethI khasatuM nathI. jaina dharmamAM te evA adabhuta prasaMge tarata yAda Ave kezA pUlIbhadra, elAyacIkumAra nema-rAjula, anekanAM jIvananI evI dhaNI virala kSaNe mUrtimaMta karavA jevI lAge - Adhunika kalAmAyamone, A dizAmAM navesarathI pUrepUrA kalAaucityathI kaI rIte kAme lagADI zakAya e vicAravA jevuM che. mayakAlIna sAdhu kavio zreSTio ane kalAkAroe dharmanI abhivyakti mATe hakAkA kalAdhya sAhitya, zilpa, saMgIta, citrakalA, nRtya vagerene sArAmAM sArI rIte upaya karyo hate. Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 Adhunika kalA mAdhyame ane jaina dharma e vArase asaMkhya hitaka, camadira, zilpakRtie ane citrakRtio dvArA Aja sudhI TakI rahyo che. have prazna e che, ke AjanAM kalA mAdhyamone yathAyogya sUjhapUrvaka upayoga jaina dharma mATe keTale thaI rahyo che ane keTale kara joIe. kalA mAdhyamene upayoga te Aje paNa thaI rahyo che paNa enI asarakArakatA tarapha durlakSa vadhu sevAya che. bhUtakALanI gherI chAyAmAMthI bahAra AvavAnuM bahu banyuM nathI. sAhitya ane jenadharma : - sAMprata sarjanAtmaka sAhityamAM navalakathA prabaLa mAdhyama che. jenuM kathAvastu jaina hoya evI navalakathAo sajatI nathI. paNa jemAM jaina sAdhu-sAdhvInAM pAtro Ave evI navalakathAo paNa kyAreka lakhAya che. kuMdanikA kApaDiyAe "pareDha thatAM pahelAM " navalakathAmAM aMjanAzrI sALInuM suMdara pAtra saryuM che. te ja pramANe daza ke jhera to pIdhAM che jANI jANu bhAga 3"mAM jaina dharmane, sAdhu-sAdhvIone saMdarbha lIdhe che. samudravijaya nAmanA AcAryanuM anupama pAtrAlekhana emAM thayuM che. jyAre koI samadarzI sAdhu saMthA re laI mRtyu samIpa jaI rahyA hoya tyAre emanI AMtarabAhya prasannatA kevI hoya tenuM suMdara varNana navalakathAkAre karyuM che. [A vize meM "prabuddha jIvana ', tA. 16-7-85 nA. aMkamAM "sAMprata sAhityamAM je saMdarbha ' nAme lekha lakhyo hato, jene be vAcakoe sabaLa virodha karyo hato. emane zAstranA niyamo eTalA custa rIte abhipreta hatA ke kalApakSane ne samajavA kRtanizcayI hatA.] vadhu ne vadhu bhAva sudhI pahoMcatA A navalakathA, navalikonA mAdhyamane kalAtmaka upaga hajI pUrepUre karavo bAkI che. For PM Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 cunIlAla maDiyAe "samrATa zreNika" jevuM dharma ane sAhityane uttama rIte sarjanAtmaka taTasthatAthI nyAya ApatuM ekAMkI lakhyuM che. evI vadhu kRtio sajAya te mATe vAtAvaraNanuM nirmANa karavuM joIe, - pAlitANuM ke sametazikhara vize ekAda sajanAtmaka pravAsanibaMdha paNa kayAM maLe che ? "vidizA pheIma" bheLAbhAI paTelanuM smaraNa tarata thAya che! "saMdeza" sAptAhikamAM paribhramaNa" kaeNlamamAM bhoLAbhAIe "mahAtIrtha zatruMjaya" vize suMdara rIte lakhyuM che. . harIndra dave "mAdhava kayAMya nathI" ke "kRSNa ane mAnavasaMbaMdha" lakhe paNa "mahAvIra ane mAnavasaMbaMdha" lakhavA koI sajaka taiyAra karavo paDe evuM nathI lAgatuM ? kadAca kaI hAma bhIDe to ene AvakAra maLe kharo ? kAvya, jIvanacaritra, lalitanibaMdho badhAM kSetromAM AjanA sajAta sAhityamAM jaina dharma Ave che paNa bhASAsAhityanA kasabathI ajANa evA leke A karI rahyA che. sarjakanA zabda vagara naryA dharmavacane, zAstracarcA ke gaMbhIra lekha mATe barobara che, sAhitya mATe nahi. Aje sAMpradAyika, dhArmika-tAtvika sAhitya ghaNuM lakhAya che paNa emAM sAhityasUjhane abhAva vizeSa dekhAya che. bhASAne samartha upaga nathI thatA. kharekhara te sAhityanAM vadhu ne vadhu svarUpone upayoga karI AjanI prajA sudhI pahoMce e rIte jainadharmane mUkavA jevo che. jayabhikhu, cunIlAla vardhamAna zAha ane ratilAla dIpacaMda desAInI sAhityasevAo neMdhapAtra che. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika kalA mAdhyama ane jaina dharma 319 " jaina pAribhASika koza ane jaina kathAsaMgraha jevAM saMkalane . karavAnA bAkI che. - sAhityanI sAthosAtha pustaka-prakAzanamAM je pragati thaI che,. te mudraNakaLAne lAbha bahu ochAM jaina pustake le che. mudraNanI daSTie muni amarendravijayanuM pustaka "ApaNe AtmanirIkSaNa karIzuM?nI navI AvRtti joI javA jevI che. dhArmika pustakanAM pradarzana ane vecANane vicAra paNa karavA je che. - jaina dharmanA tAtvika pakSa pratye pUratuM dhyAna sAdhuvarga ane vidvAno dvArA apAtuM haze paNa vartamAna samayanA sAhitya sAthe jaina dharmane saMbaMdha dUra thayo che. tenuM pariNAma ApaNe gujarAtI bhASAnAM pAThayapustakomAM jaina kRtionI upekSA, reDiyo ane Telivijhana jevAM mAdayama para jaina kAryakramonI upekSA joI zakIe chIe. e mAdhyamonA niyAmake karatAM ApaNe pramAda vadhu javAbadara che evuM lAge che. uttama sarjanAtmaka kRtione svIkAra emaNe sAme cAlIne karavo paDe, evuM thavuM joIe. * bALake mATenuM jaina sAhitya kyAM che ? "amara citrakathA jevI dhArmika zreNI gujarAtI, hindI, aMgrejImAM taiyAra thAya te jarUra AvakAra pAme. have to gujarAtIne badale aMgrejI mAdhyamamAM bhaNatAM bALake mATe dhArmika sAhitya aMgrejImAM utAravuM paDaze. paradezamAM paNa jene aMgrejI sAhitya vize pUchatA hoya che. sAMpradAyika sAmayike te sauthI vadhu haze paNa jaina dhArmika - zreSTha sAmayika zarU karavAnuM paNa bAkI ja che ! tema na thAya to paNuM A sAmayine uttama lakhANo pahece te te jarUra chApe che, Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ' 320 : jaina sAhitya samAroha - guraNa : jena viThAne eka sAthe badhAne sAyakaleTAIla kopI mokale ane chapAya te meTA varSa sudhI e kRti pahoMcI zake. ' , - ceDAM varSo pahelAM jenA vize koI aNasAra nahato e viDio "e prasAra mAdhyama tarIke prathama paMktimAM sthAna laI lIdhuM che. A paryuSaNa parvamAM muMbaImAM baMdhutripuTI mahArAja sAhebane sAMbhaLavA ATha-daza hajAra leke umaTatA hatA. te karNa banyu kalejha sarkITa TIvI ane mAIkanA upayoganA pratApe. emanI viDio ane oDio keseTa bhAre saMkhyAmAM vecAI. prajA jhIlavA taiyAra hoya che. rasapUrvaka pIrasanAranI jarUra che. jaina dharmamAM citro, zilpa, maMdire vagere mATe viDione mAdhyama tarIke upayoga jarUra kalApUrNa rIte thAya eTaluM sAruM. eka viDio keseTa paMdarase rUpiyAmAM taiyAra thaI jAya che. - phAphI vize paNa e ja kahevuM che. zrI zaileza mahAdeviyAe "rANakapura nI aMdara ralAIDo banAvI che vadhu AkarSaka chegrApha A rIte maLe te mATe tajavIja karavA jevI che. derAsanA eka ja eMgalanA reTogrApha AMkhane kyAM sudhI AnaMda ApI zake ? azvina mahetA jevAe himAlaya vize ramaNIya citrasaMpuTa Apyo che. to e kakSAnA kalAkArone lAbha levo joIe. sarayuM dezInuM kArya uttama saMpUTe prasiddha karavAmAM noMdhapAtra che. mArga ne aMka "dhI AIkonika enDa dhI nereTiva ina jana peInTIMjha" ullekhanIya che. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ratnAkara paccIzI ': eka abhyAsa ' cImanalAla ema. zAha, kalAdhara " vizvanA badhA ja dharmomAM gurunI mahattA svIkAravAmAM AvI che. game teTalI lAMkhI AMkha haiAya paNa dIpaka vinA aMdhAre joI na zakAya tema game teve vicakSaNa puruSa paNa guru vinA jJAna meLavI zake nahi te vAta yathArtha che. ' ajJAna timirAndhAnAM jJAnAMjana zalAkayA / netramunmIlitaM yena tasmai zrI gurave namaH // 1 zrI ratnAkarasUri paNa evA garavA guru hatA ke jemaNe ApaNane ratnAkara pacIzI' jevuM adbhuta kAvya ApIne ApaNA aMtaraAtmAne jAgrata ane cetanavatA banAvyA che. < ratnAkara pacIzI' e AlecanAnuM hRdayaspazI gAna che. mULa saMskRta bhASAmAM 25 kaDIomAM eTale ke 100 paMktimAM racAyela A kAvyamAM zrI ratnAkarasUri potAnAM duSkRtyenA spaSTa ekarAra karatAM prabhune nimA~labhAve prAthe che. " A paccIzInA chellA padyamAM zrI ratnAr ! maMdAjainiya ! zreyara' prArthace ' paMkti dvArA jaNAya che ke A kRtinA racayitA zrI ratnAkarasUri che. zrI ratnAkarasUrinA jIvana viSe khAsa kazI ja mAhitI upalabdha thatI nathI. teo kayAM janmyA hatA, temanA mAtA-pitA kANu hatAM, teoe katyAre dIkSA lIdhI, temanA guru kANu hatA, temaNe adhyayana kayAM, keTalu", "kAnI pAse karyu. hatuM, je-21 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 temA dehavilaya kayA sthaLe thayA hatA vagere kazI ja mAhitI prApta thatI nathI. keTalAka jaina graMthAnA AdhAre e tAraNa para avAya che ke teo teramA saikAmAM thayA che. teoe racela prathAmAM jIva vicAra vRtti' ane vakrokti pacAzikA ' sivAya khIjI racanAe viSe mAhitI maLatI nathI. paraMtu 'ratnAkara paccIzI jevI nAnakaDI racanA parathI temanuM zreSTha kavitva, nikhAlasa hRdaya ane bhAvuka AtmAnA paricaya thAya che. temanA jIvananA betraNa preraka prasaMga maLI Ave che. A prasaMgeA parathI A mahAna jainAcAya pratye ApaNA saunuTM mastaka AdarabhAvathI namana kare che. zrI ratnAkarasUri cAturmAsAthe gujarAtanA rAyakhaDa vaDalI gAme Ave che. tyAM vyAkhyAnamAM te parigraha cheADavAne upadeza Ape che. aparigraha paranuM vyAkhyAna ApanArA e sUrijI pAse thADAM mUlyavAna ratnA hAya che. dararoja ta ratnAne peTImAMthI kADhIne mata bharAya te rIte joIne te AnaMda pAmatA hoya che. te gAmanA kuMDaliyA nAmanA zrAvakane A vAtanI khabara paDe che. sUrijInI apUrva vidvattA ane ratnAne A parigraha e baMnenA meLa tene samajatA nathI. tene lAge che ke AvA vidvAna sUrijI peAtAnI pAse ratne rAkhe tenI pAchaLa kAI hetu heAvA joIe. e hetu jANavA athavA evA kAI hetu na heAya tA evA meAhathI emane cheDAvavA kuMDaliyA zrAvaka eka prasage sUrijIne nIcenI gAthAnA artha pUche cheH jaina sAhitya samArAhu - guccha 2 - *DholasacanU nA, pUrisiviSkriya navaMta / attha vahasi aNattha' kIsa aNatthaM tava carasi // | 1 sUrijI gAthAne artha samanavatAM kahe che: " se kaDA deSAnA mULa kAraNarUpa jALavALu' ( jALathI utpanna thayeluM ) pUrva RSioe * paMnyAsa suNIvijJayaza-saMvAti * zrIratnAra pazcavizirA ' Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara paccIzI : eka abhyAsa 323 ane saMyamI sAdhuoe tajeluM evuM anarthakArI dravya rAkhe che to pachI tapanuM kaSTa phogaTa zA mATe kare che ?" sUrijIe kahelA arthanI kuMDaliyA zrAvaka para kazI ja asara thatI nathI. pharIthI e gAthAne artha samajAvavA kuMDaliyo zrAvaka sUrijIne vinaMtI kare che. bIje divase e ja gAthAno artha vadhu spaSTatApUrvaka sUrijI samajAve che. kuMDaliye zrAvaka kahe che ke haju ene marma mane barAbara samajamAM Avato nathI. trIje divase pharIthI A gAthAne arthe dAkhalA-dalIla sAthe sUrijI samajAve che, paNa kuMDaliyo zrAvaka kahe che ke mArA manamAM haja paNa te baMdhabesatA thatA nathI. Ama lAgalagATa cha mahinA sudhI kuMDaliyA zrAvakane A gAthAne artha samajAvavA sUrijI prayatane kare che. e pachI aMtaranA UMDA khUNAmAM DokiyuM karatAM sUrijIne lAge che ke vAraMvAra A gAthAne artha pUchavA pAchaLa kuMDaliyA zrAvakanI pAse koI kAraNa hovuM joIe. vadhu vicAratAM sUrijIne AtmabhAna thAya che ke huM parigraha cheDavAne upadeza ApuM chuM, paNa huM pote zuM karuM chuM mArI pAse rahelAM mUlyavAna ratna parigraha nathI te bIjuM zuM che ? eka bAju huM aparigrahanA upadeza ApuM chuM ane bIjI bAju huM pote ja parigrahI chuM. to mArA upadezanI asara keTalI ? mArI jAtane dhikkAra che ke eka paMca mahAvrata-dhAraka zramaNa thaIne hu AvI bhavabaMdhana vadhAranArI nirarthaka vastunI mehajALamAM phasAyo ! Ama Atmakhoja karatAM karatAM sUrijI ratnane samudramAM phekI daI pharI aparigrahano ninAda jagAve che. kuMDaliyA zrAvaka kahe che ke sUrijI have mane ApanI gAthAno artha pUrepUre samajAI gayo. A aMge have mAre kaMI vizeSa pUchavAnuM rahetuM nathI. sUrijInI hRdayaguhAmAMthI nIkaLele vANa pravAha pavitra bhAgIrathInuM rUpa leto vahevA lAge che. he Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 kuMDaliyA zrAvaka ! te pUchela A gAthA kharekhara mane ja upadeza ApI rahI che ke jALamAMthI utpanna thayelA atha-dravya upara mAha rAkhIne tuM je tapazcaryAM kare che e mAtra kAyakleza che. mATe samaja, samaja. je guru chatrIza guNanA dhAraka heAvA joIe tee ja jo evA meAhamAM sAya tA pachI gRhasthane upadeza Apave e mAtra vANInI viDaMbanA ja che. A gAthAtA sAcA artha Atmaparaka che. ane tethI ja huM badhA parigrahathI nivRtta thA chuM. kharekhara huM kuMDaliyA zrAvaka ! tame mAhamAM phasAtA mArA AtmAne Ama ugArI lIdhA che te mATe tamane dhanyavAda ghaTe che. have huM ja tamArA vaMdanane pAtra sUrijInI nikhAlasa vANIthI kuMDaliyA zrAvakanuM hRdaya gargAdata thaI UThe che, tA bIjI bAju sUrijInA parigraha cheADAvavAnA tenA prayatna saphaLa thayA tene AtmasahateASa tenA mukha para taravaravA lAge che. Ama ratnAkarasUri aMtarazuddhinI agniparIkSAmAM pasAra thaI jIvanane sAka banAvavAmAM puna: magna bane che. *'ratnAkara pacIzI'nI racanA tIrthAdhirAja zrI zatru Mjaya girirAja upara karavAmAM AvI hAvAnA ullekhA maLe che. sa 1371 mAM cittoDanA kura cApaDA getrIya ezavALa zreSThi samarAzAhe cittoDathI zrI zatru Mjaya tI'nA ri pAlita padayAtrI sa Mdha kADhavyo hatA. temAM be lAkhathI vadhAre mANusA hatAM. prasiddha jaitAcAryAM zrI sAmaprabhasUri, zrI ratnAkarasUri vagere AcAryAM peAtAnA vizALa samudAya sAthe A saMdhamAM upasthita hatA. jina zAsananI Thera Thera prabhAvanA karatA A mahAsaMdha zatrujaya tImAM paheAmyA. A tIthanI astavyasta dazA joIne samarAzAhe e girirAjanA * sacitra ' munizrI dAnavijayajI-sauMpAdita : zrI ratnAkara paccIzI . Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ratnAkara pacIzI" : eka abhyAsa 325 uddhAra karAvI paMdaramA uddhAraka tarIke khyAti meLavI. A ja samaye zrI ratnAkarasUrie saMdha samakSa girirAja zrI zatruMjaya mahAtIrthanA adhipati zrI AdIzvara bhagavaMtanI samakSa potAnA cAritrakhaMDananI AloyaNarUpe "ratnAkara paccIzI" nAmanA stotranI racanA karI pitAnuM jIvana sArthaka karavAnI sAthe anya cha mATe paNa preraNA ane prakAza Apyo. ratnAkara paccIzI" e abhuta kAvya che. A kAvyanuM padalAlitya, kavinI kalpanA, athagAMbhIrya, bhASAnI sacoTatA, zabdanI racanA, rasa-paripUrNatA, jene zravaNa karatAM mAthAM DolavA lAge, haiyAM nAcavA mAMDe ane manaDAM mugdha thaI jAya, AtmA-paramAtamA vacce laya-lInatAnI kaDI banI jAya evo naisargika stotra-pravAha A kAvyamAM akhalitapaNe vahe che. A kAvyamAM kavie je bhAvo darzAvyA che te mAnava mAtrane sparze evA che. enAthI sAvadha nahi rahenAra mAnavI vikAranI suMvALI jALamAM phasAI jaI chevaTe bhAre mUMjhavaNa anubhave che. e mUMjhavaNamAMthI ugArI levAno upAya kavie A kAvyamAM batAvyo che. ratnAkara paccIzImAM kavi pratye sahaja mAna upaje evI emanI nikhAlasatA taravare che. kharuM jotAM kavinI mahattA hadayataMtrIne jagADavAmAM ja nahi paNa samavedanAnI ekalaya mAdhurI pragaTAvavAmAM che. e ekatAna laya prabhu sAthe aMta sAdhavAmAM sahAyaka bane che. AtmAnA pradezepradezane jhaNajhaNAvanAra ane dalita karanAra 'ranAkara paccIzI mAM kavi kahe che : kiM bAlalIlA kalito na bAlaH pitro pUro jalpati nirvikalpaH / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 - jaina sAhitya samAreha - guccha 2 tathA yathArtha kathayAmi nAtha, nijAzaya mAnuzayastavAgre // 3 // zu bALake mAbApa pAse bALakrIDA nava kare ? ne mukhamAMthI jema Ave tema zuM nava uccare? temaja tamArI pAsa tAraka, Aja bheLA bhAvathI, jevuM banyuM tevuM kahuM, temAM kazuM khoTuM nathI.(3) arthAt bALakrIDAmAM AnaMda pAmanAra bALaka potAnAM mAtApitA pAse koI paNa jAtanI zaMkA rAkhyA vinA mAro Azaya mAruM nivedana pazcAttApapUrvaka huM ApanI pAse yathArtha rIte kahuM te temAM zuM beTuM che ? jeo sarala bhAve bhUlane svIkAra kare che, temane vikAsa kayAMya aTakatA nathI. dina-pratidina kalyANamArgamAM teo vegabaMdha AgaLa vadhyA kare che. hRdayanI saralatA e ja muktine TUMkAmAM TUMka ane saralamAM sarala paMtha che. kavie A paMktiomAM prabhu pratye potAnA dezanI rajUAta karI potAnA kamaLane dhovAne prayatna karyo che. vairAgya, dharma ane vivAdikane pote kevo durupayoga karyo che. tenI spaSTatA karatAM kavi prabhune uddezI kahe cheH vairAgya: raMja: vara-vaMcanA, dharmopadezo jana raMjanAya / vAdAya vidyA'dhyayanaM ca me'bhUta, kiyad bruve hAsyakara svamIza // 9 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ratnAkara paccIzI ' : eka abhyAsa DhagavA vibhu A vizvane vairAgyanA ra'gA dharyA, ne dharmanA upadeza ra'jana lokane karavA karyo; vidyA bhaNyA hu. vAda mATe keTalI kathanI kahuM, sAdhu thaIne bahArathI dAMbhika aMdarathI rahu. (9) arthAt he bhagava`ta ! me` vairAgyanA dekhAva karyA te paNa khIjAne ThagavA mATe, dhanA upadeza karyo ta mAtra lAkAte khuza karavA mATe, vidyA bhaNyA te paNa vAda karavA mATe. Apane mArI hasavA jevI keTalI vAtA kahuM ? phakta mahApuruSo ja potAnI bhUlane svIkAra kare che. phakta thADAM manuSya ja bhUlamAMthI khAdha le che. je manuSyA bhUlane svIkAravAnI kaLA jANe che, te bhUlamAMthI ghaNA lAbha meLave che. zrI ratnAkarasUri A kATinA mahApuruSa hatA. temaNe karelAM duSkRtyAnI nila bhAve AleAcanA karI teoe karmInI nija rA karI hatI. 327 peAtAnAM mukha, cakSu ane mananA durupayoga jANatAM ke ajANatAM karyo tenI kabUlAta karatAM kavi kahe che: parApavAdena mukha netra parastrI jana soLaM, vIkSaNena / rataH parApAya vicitanena, // | zveta maviSyAmi jUtha vimoDaDha ? || meM mukhane melu...kacu' doSa parAyA gAIne, vaLI cittane nidrita karyAM paranArImAM lapaTAI ne; vaLI cittane DhASita karyu* ciMtI naThAruM para taNuM, he nAtha ! mAruM' zuM thaze cAlaka thaI cUkayo ghaNu. (10) Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 - arthAt anyanuM vAMku' kheAlIne me' mArA mukhane, pArakI strIAnI sAme joIne mArI AMkhane ane pArakAnuM azubha ciMtavIne mArA cittane me... dASita karyAM che. he prabhu ! have mAruM zuM thaze? agni maryAdAmAM rahe che tA manuSyane te garamI Ape che, jIvanavyavahAramAM upayogI bane che. ema ApaNAM mana, vacana ane kAyAnI zakti maryAdAmAM rahe teA AtmAnA uddAra kare, karmAnI malInatAne nAza kare. kavine spaSTa ekarAra temanA nikhAlasa hRdayanI sAkSI pUre che. zarIranI suMdaratA nathI, jJAnamAM tejasvitA nathI chatAM haiye dharelA abhimAnanA ekarAra karatAM kavi kahe cheH aMga na cagaM na gaNo guNAnAM, na nirmalaH ko'pi kalAvilAsaH / sphuratprabhA na prabhUtA ca ko'pi, tathA'pyahaMkAra Rcito'haiM? hra! suMdara nathI A zarIra ke samudAya guNu taNA nathI, uttama vilAsa kaLA taNA dedIpyamAna prabhA nathI; prabhutA nathI te paNa prabhu abhimAnathI akkaDa kuM, ceApATa cAra gati taNI sasAramAM khelyA karu. (15) arthAt nathI mAruM zarIra eTalu` suMdara ke nathI huM guNane bhaMDAra, nathI vikAsa pAmelI mArAmAM kAI kaLA, tema nathI jhaLakatuM mAruM jarA paNa teja, vaLI mArAmAM evI kaI nathI prabhutA, chatAM ahaMkAra mane cheDatA nathI. jyAM namratA che tyAM nirbhayatA rahelI che, ATha prakAranA Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ratnAkara pacIzI"H eka abhyAsa 329 madane abhAva karavAnuM ananya sAdhana namratA che. madamattatA bebhAna banAvanArI che. namratA AtmabhAna pedA karanArI che. AtmA bAhya vastuonA kAraNe moTo nathI tenI moTAI pitAnA svarUpamAM ane svabhAvamAM chupAyelI che. te moTAIne pragaTa karavAnuM sAdhana namratA- -namrabhAva-namanavRtti ane vinayazIlatA che. mana markaTa samuM che. mananI vRttine je aMkuzamAM na rAkhI zakAya to tenuM pariNAma bhayaMkara Ave che mArA mananI nirbaLatAe ja mane A bhavATavImAM bhramaNa karAvyuM che. mananI avaLagatinA namUnArUpa huM kharekhara doSita chuM ema kabUla karatAM kavi kahe che : sadbhogalIlA na ca rogalIlA, dhanAgamo no nidhanAgamazca / dArA na kArA narakasya citte, vyaciMti nitya bhayakA'dhamena // 20 // meM bhega sArA ciMtavyA te roga sama ciMtyA nahi, Agamana IcchayuM dhana taNuM paNa mRtyune prIchayuM nahi, nahi ciMtavyuM meM nake kArAgraha samI che nArIo, madhubindunI AzA mahIM bhaya mAtra huM bhUlI gaye. (20) arthAt mArA aMtaramAM suMdara bhoga te roganI khANuM samA hovA chatAM meM tenI ciMtavanA na karI. dhanaprAptine vicAra karyo paraMtu te mRtyune bolAvavA jevuM che te bhUlI gayo. strIono UhApita karyo paraMtu te narakanuM baMdIkhAnuM che tenuM bhAna mane adhamane kadI paNa na thayuM. AtmAne mukhya rega rAga che, ke je prazasta rAgathI jAya Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 jaina sAhitya samAroha- guracha 2 che. saMsArasukhamAM rAga te bhakti che. zubha rAgathI azubha rAga avazya jAya che. manuSyanuM zarIra azucisamaya che, chatAM temAM eka guNa e che ke tene pApamArgathI rokI paramAtmabhakti-upAsanAnA. mAge joDavAmAM Ave, te te divya zarIrane prApta karAve che. mAnavadehamAM ja A tAkAta che. zrI ratnAkarasUri "ratnAkara pacIzI mAM zabdezabda pitAnI nirbaLatA ane AcarelAM duSkRtyonI nirmaLa bhAve kabUlAta kare che. pote eka jaina zramaNa thaIne paNa je virAdhanA karI che tene spaSTa ekarAra karatAM kahe che ke mArI te have eka ja maherachA rahelI che ke he prabhu ! mane have zreya sAdhaka samyapharatnanI prApti thAya. ane e ja mArI aMtima sAdhanAnuM have lakSa raheze. "ratnAkara pacIzI " mULa saMskRtamAM racAyela che. te parathI tene gujarAtImAM bhAvAnuvAda-kAvyAnuvAda boTAdavALA sva. mAstara zAmajI hemacaMda desAIe karela che. harigIta chaMdamAM banAvela A kAvyAnuvAda eTale AkarSaka ane addabhuta banyuM che ke Aje gharagharamAM te pracalita banI gayo che. nAnA bALakathI mAMDIne moTI uMmare pahoMcelA evA tamAma staranA leke A kAvyAnuvAdanuM satata raTaNa-ciMtavana karatA Aje jovA maLe che. te parathI "ratnA-- kara pacIzI'nI lokapriyatA samajI zakAya che. A kAvyane hindI bhASAmAM zrI kRSNalAla varmAe anuvAda karela che je "jaina jagatamAM chapAyela che. temaja aMgrejI anuvAda bhAvanagaranA zrI nagInadAsa dIpacaMda zAhe karela che, je "ghoghArI jaina darzana'mAM prasiddha thayela che. Ama "ratnakara paccIzI" eka adbhuta kAvya che. temAM rajU thayelI bhAvanA hRdayane nirmalatA tarapha dore che. jIvanamAM mAnavI Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara pacIzI" : eka abhyAsa 331 bhUla kare che paraMtu e bhUlane samajI pharI e bhUla na thAya tenI kALajI rAkhe to tenuM jIvana sArthaka gaNI zakAya. A kAvyanuM satata ciMtana ane manana karanAra java A saMsArasAgarane taravAne samartha bane che temAM lezamAtra zaMkA nathI. ApaNe sau paNa "ratnakara parIzI'nA raTaNa dvArA hRdayane nirmala banAvI jIvanane ujamALa karIe. "ratnAkara paccIzI" jevA adbhuta, alaukika kAvyanI jagatane bheTa dharanArA jainAcArya zrI ratnAkarasUrine agaNita.. vaMdana che ! Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 jaina jJAnabhaDArA prA, nalinAkSa paDayA bhAratanA sAMskRtika vArasAmAM jaina dharma taraphathI thayelAM pradAnamAM eka agatyanuM pradAna te jaina graMthabhaMDArA che. temane mATe * vaparAtA zabda ' jJAnabhaMDAra ' spaSTa rIte sUcave che ke temAM mahattva bhautika pustakAnuM nahIM paNa te pustaiAmAM samAyelA jJAnanuM che. AvA jJAnabhaMDArI bhAratabharamAM jyAM jyAM jaineAnI gaNanApAtra vastI che te zaherA ane gAmeAmAM AvelA che. jainadharma'nI zve tAMbara ane diga khara e te mukhya zAkhAe jJAnabhaMDArA dharAve che. paraMtu zvetAMbara zAkhAmAM temane vikAsa ane jALavaNI noMdhapAtra rIte vizeSa rahI che. prAcIna bhAratamAM adhyayana ane zikSaNa mATe maukhika paddhati pracalita hovAthI graMtheAte kaThastha karavAmAM AvatA, jemAM uccArazuddhinuM mahattva rahetu. vaidika-paurANika paraparA temaja jaina ane bauddha matanI zramaNu paraparA e baMnemAM AraMbhamAM maukhika jJAnanI praNAlI hatI. paNa kALakraai jJAna ane sAhityamAM vRddhi thatAM te tamAmane yAda rAkhavAnuM muzkela banatuM gayuM. pariNAme lekhita pustakanI racanA jarUrI banI. jaina matamAM A uparAMta eka khIjI paribaLa paNa maukhika paddhatinA tyAga mATe kAraNarUpa banyuM hAvAnu jaNAya che. te e ke IsavI sananI pAMcamI zatAbdImAM paDelA eka bhISaNa dukALamAM ghaNA jaina vidvAna sAdhue mRtyu pAmatAM maukhika paraMparAthI jaLavAyelA jJAna-sAhitya mATe vinAzanA bhaya Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jJAnabhaMDAro 333 Ubho thaye. AthI vIra saMvata 980mAM (yAkalI pramANe vikrama saMvata 510 athavA pa70mAM) saurASTramAM valabhI arthAta arvAcIna. valabhIpura khAte devardhigaNi kSamAzramaNanI adhyakSatAmAM eka pariSada, bharavAmAM AvI, jemAM sarva sAdhuonI saMmatithI jainadharmanAM aMgo ane upAMgone lipibaddha karavAnuM TharAvAyuM. AnuM pariNAma e AvyuM ke te pachInI zatAbdIomAM vidyAkIya pravRttimAM vRddhi thavA mAMDI. ane jJAnane AdhArarUpa pustakonuM mahatva jainadharmamAM eTaluM vadhyuM ke dainika upAsanAmAM deva ane gurunI sAthe zAstrane paNa sthAna apAyuM tathA dharmagraMthane svAdhyAya e denika kartavya, ne zAstradAna e parama pavitra kArya gaNAyAM. A uparAMta pustakonI nakala utarAvIne tene supAtra sAdhu yA sAdhvIne arpaNa karavuM te zrAvakoe dhana vAparavAnA sAta kSetro mAMnuM eka gaNAyuM. jaina matamAM jJAnanuM mUlyAMkana keTaluM UMcuM che te e hakIkata parathI spaSTa thAya che ke temAM kArtika suda paMcamIne jJAna paMcamI tarIke ujavavAmAM Ave che. hiMdu arthAta sanAtana vaidika paurANika dharmamAM adhyayana ane adhyApana e gRhasthAzramI brAhmaNa paMDitAnuM kartavya hovAthI jJAnasAdhanA ane te sAthe saMbaMdhita graMthanA saMgraha paraMparAgata rIte brAhmaNa kuTuMbanI vyaktigata mAlikInA hoya che. jyAre jainadharmamAM tevuM nathI. jaina samAjamAM jJAnasAdhanA sAdhuone viSaya rahyo che ane temaNe pALavAnAM pAMca mahAvatemAM eka vrata aparigrahanuM hevAthI teo pustakene parigraha karI zakatA nathI. A kAraNe, A kArya jaina saMdhane zire AvyuM. AthI jaina jJAnabhaMDAra saMghanI mAlikInA hoya che, ane tethI ja temanI jALavaNI paNa vyApaka pramANamAM uttama rIte thaI zakI che. bhAratamAM ochAmAM ochAM pAMcase gAma ane zaheramAM jaina Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 jJAnabhaMDAro AvelA che vaLI AmAMnAM ghaNAM zaheramAM bhaMDAronI saMkhyA be-cArathI mAMDIne paMdara-vIsa jeTalI paNa che. dA. ta., caulukaya ane vAghelA rAjavaMzanI rAjadhAnI rahI cUkelA pATaNamAM vasathI vadhu bhaMDAre che jyAre amadAvAdamAM che ane kheDAmAM eka che A badhA bhaMDAromAM graMthanI saMkhyAmAM paNa AtyaMtika bheda che. khaMbhAtanA ja zAMtinAtha bhaMDAramAM 291 graMthe che jyAre vijayanemisUrijInA bhaMDAramAM vIsa hajAra graMtho che. khaMbhAta uparAMta kapaDavaMja, naDIAda, kheDA ane mahudhAmAM jaina ' bhaMDAra AvelA che. khaMbhAta e to jesalamera ane pATaNanI sAthe jaina graMthabhaMDAro dharAvatA dezanA sauthI mahattvapUrNa evA traNa sthAnemAMnuM eka che. ahIM cAra mukhya bhaMDAro che ? - (1) zrI zAMtinAtha tADapatrIya jainabhaMDAra, (2) surisamrATa vijayanemisUri mahArAjane bhaMDAra, (3) jaina zALAmAM zrI. nItivijayajI mahArAjane bhaMDAra, ane (4) tapAgacchanA zrI pUjyajIne bhaMDAra. AmAMthI grathasaMkhyAnI daSTie sUrisamrATane bhaMDAra sauthI moTo che. emAM vIsa hajAra hastalikhita graMtha hevAnuM anumAna che. A badhI mukhyatve kAgaLa para lakhAyelI piothIo che. zrI nItivijayajInA bhaMDAramAM pAMceka hajAra pustako che. temAM vi. saM. 1232 nI kAgaLa para lakhAyelI hastaprata paNa sacavAyelI che. suprasiddha saMzodhaka munizrI puNyavijayajIe naiyuM che tema jesalameranA jJAnabhaMDAramAM kAgaLa para lakhAyelI jUnAmAM jUnI pithI vi. saM. 1246 nI che. AthI A bhaMDAranI uparokta kAgaLa para lakhAyelI pothI tenA varganI saMbhavataH prAcInatama piothI che. A ja bhaMDAramAM vikramanI 15 mI ane 16 mI sadInI raMgIna citrovALI ane sonerI akSare lakhelI pothIo paNa che. A pustake eTalI sArI rIte jaLavAyAM che ke te lagabhaga AjakAlamAM lakhAyelAM pustake jeTalAM suMdara lAge che. A ja bhaMDAranA pUraka Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jJAnabhaDArA 335 ( evA zeTha zrI zAMtilAla mANekalAlanA pustakasaMgrahamAM kAgaLanA vapAzavALI vIsamI sadImAM lakhAyelI tADapatrIya hastapratA che, jemAM rUperI akSare lakhelA sacitra * kalpasUtra ' ane ' navasmaraNa 'teA samAveza thAya che. khaMbhAtane zrI. zAMtinAtha tADapatrIya bhaMDAra sa zA mATe sauthI mahattva che. temAM vikramanI 12 mIthI 15mI sadI daramyAna racAyelAM jaina Agame, prakaraNA, lalata sAhitya, dArzanika sAhitya vagerene lagatI tADapatrIya pAthIo che. temAM AcAryAM. hemacaMdranuM * siddhahaima zabdAnuzAsana', kAlidAsanuM ' raghuvaMza', vAkapatirAjanu* * gauDavaDA ', jayama galanuM kavizikSA ' temaja raviguptAcAya ane paramarovAyAya mumuNidevaracita " sUktAvila ' noMdhapAtra che. A bhaMDAramAM keTalAka durtaMbha prathA paNa che, je anyatra kAMca prApya nathI. dAnezvarI mahAmAtya vastupAle vi. sa. 1290 mAM svahaste lakhelI 'dharmAbhyudaya mahAkAvya 'tI hastaprata A bhaMDArane mUlyavAna graMtha che. A bhaMDAramAM 291 tADapatrIya pethIA che, jemAMnI ghaNIkharI sacitra che. tADapatra para lakhelI prAcInatama sacitra peAthI A ja bhaMDAramAM rakSita I.sa. 1127mAM racAyelI 'jJAnasUtra' ane te pachInAM traNa aMgeA paranI abhayadevanI TIkA che. > jaina jJAnabhaMDArAnI eka viziSTatA e che ke te sAMpradAyika mAlikInA hovA chatAM te mAtra jaina dharma ne lagatA graMthAnA bhaMDAra nathI, paNa temAM anya dharmAM-sa MpradAya ane viSayAnA graMtho paNa che. A jJAnabhaDArAmAMthI evAM keTalAMka pustako paNa prApta thayAM che, je agAu kAInI ANumAM na hatAM athavA to temanA a MgenI jANu anya prathAmAM thayelA temanA ullekha dvArA ja thayelI. AvA ajJAta graMthomAM rAjazekharakRta 'kAvyamImAMsA ', 'rUpakazatakam 'mAM prakruTa thayelAM vatsarAjanAM ekAMkI nATakA, leAkAyatadarzananuM eka mAtra upalabdha pustaka jayarAzinu 1tattvApaplava ' ane nAlaMda Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAreha - guccha 2 336 vidyApIThanA adhyApakA zAMtarakSita ane kamalazIlaracita bauddha darzananA graMtha ' tattvasa'graha ', vagere mukhya che. vaLI saMskRtanA ghaNAMkharAM kAvyA, nATakA tathA darzIna ane kAvyazAstra paranA graMthenI prAcInatama hastapratA A jaina bhAMDArAmAMthI ja maLI che. A jJAnabhaMDArAnI viSayavyApakatAnA khyAla e parathI AvI zakaze ke temAM jaina-jainetara siddhAMta, dharma, adhyAtma, ArAdhanA, kriyAkAMDa, pUjApATha, nyAyadarzIna, kAza, vyAkaraNa, kAvya, nATaka, chaMda, alaMkAra, nIti, nATayazAstra, subhASita, purANa, caritrakathA, itihAsa jyotiSa, Ayurveda, gaNita, maMtrazAstra, kAmazAstra, leAkavijJAna, zilpazAstra, lakSaNa, samIkSA, teAtra, bhajana, gIta vagere viSayAnAM pustake saMgrahAyelAM che. bhASAnI dRSTie paNa A graMthomAM saMskRta, prAkRta, apabhraMza, hiMdI, jUnI gujarAtI, rAjasthAnI, vrajabhASA, phArasI, marAThI Adhni vaividhya jovA maLe che. A jJAnabhaMDArAmAM sacavAyelAM pustakA madhyakAlIna itihAsanAM aneka pAsAM para prakAza pAtharavAnI sAthe vibhinna kuTumeA, jJAti, saMpradAyA ane sthaLAnA sAmAjika ane dhArmika itihAsa agenI upayogI mAhitI pUrI pADe che. A kAraNathI te ApaNA sAMskRtika vArasAmAM purAvazeSa! jeTalA ja upayAgI che. tethI jJAnabhaDArAmAMnI pothIonI sUcie taiyAra thAya te atyaMta jarUrI che. khaMbhAtanA zAMtinAthanA bhaDAranI mulAka,ta laIne DA. pITarsana nAmanA vidvAne 19 mI sadImAM tenI sUci taiyAra karelI. A ja rIte bhAratIya jJAnapITha, kAzI taraphathI karNATakanA tADapatrIya graMthAnI sUci bahAra paDI che. tethI have gujarAtanA jJAnabhaMDArAnI paNu eka pachI eka sUci taiyAra karavAmAM Ave tA eka dhaNu mahattvanuM kArya thayuM gaNAze. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya Do. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA ' ' . ahiMsAne mahAmaMtra che jeNe jagatamAM "amAri ne ke vagavaDAve, te "kalikAlasarvajJa" zrI hemacaMdrAcAryane dayAmaya vItarAgadharmanI prabhAvanAmAM ananya phALe che. A mahA jyati-dhaMranI asAdhAraNa pratibhAthI aMjAyelA mahArAjA siddharAja jayaMsiha temane gujarAtanuM gaurava gaNuM sanmAnatA ane mahArAjA kumArapALa to temanA AjJAMkita ziSya banI, dayAmaya vItarAgadharmane kevA prabhAvaka paramahaMta thayA te hakIkata ItihAsaprasiddha che. A mahA tirdharano janma dhaMdhukAmAM moDha vaNika cAciMganI gRhiNuM pAhiNInI kukSie saM. 1145 nA kArtikI pUrNimAnA puNyadine the. emanuM nAma cAMgadeva pADavAmAM AvyuM. laghu vayamAM ja asAdhAraNa buddhicApalya dAkhavanAra A tejasvI bAlaka zrI devacaMdrasUrinA daSTipathe paDatAM, tenAmAM temaNe mahAna zAsanaprabhAvaka thAya evAM lakSaNa dIThAM. eTale ladhu vayamAM dIkSA prAyaH ucita nahi chatAM, AvA koI viralA asAdhAraNa pAtranA apavAdavizeSe zAsanaprabhAvanAne hetu jANI, temaNe pAhiNu pAse te bAlakanI bhikSA mAgI ane pAhiNue te bhaktithI ApI. Ama saM. 1154nI sAlamAM nava varSanI vaye cAMgadeva dIkSita thaI muni semacaMdra thaye, ane sva95 samayamAM sarva aMgamasAhityamAM pAragata thaI sattara varSanI vaye AcArya hemacaMdra banyuM. zAsana je-2 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 dhurAne dhAraNa karatA A dhuraMdhara asAdhAraNa pratibhAsaMpana yuvAna AcArya apUrva puruSArthathI vItarAga zAsananI sevAmAM jIvana samarpaNa karyuM. amAruM te game te thAo, ame bhale thoDA bhava vadhAre vaherI laIzuM, paNa A satya ahiMsAdharmapravartaka parama lekakalyANakArI vItarAga zAsananI prabhAvanA avazya thavI ja joIe, evI udAtta bhAvanAthI temaNe kAnugrahamAM jhaMpalAvyuM, ane lokakalyANAthe jIvana samarpaNa karI vItarAga zAsananA ananya "jisasa'nuM kArya karyuM. zrI hemacaMdrAcArya vidyAsaddhi - maMtrasiddha puruSa hatA. gurjarapati mahArAjA siddharAja A mahAvidyAsaMpana puruSanA gADha saMparkamAM AvyA. eka vakhata siddharAje A jagatamAM kayA dharma zreSTha che?-- evo sIdho prazna hemacaMdrAcAryane pUcho. javAba hemacaMdra zaMkhapurANa madhyenuM cArisaMjIvanI cAra nyAyanuM daSTAMta ApyuM ane te parathI garbhitapaNe mArmika sUcana karyuM ke - he rAjana! he puruSaSabha! jema te vRSabhane caratAM caratAM saMjIvanI auSadhi maLI gaI, tema tame paNa je satyatavaMgaveSakapaNe tamArI vivekabuddhine koI paNa pUrvagraha vinA muktapaNe chUTI caravA daI, sarva darzananA tattvanuM mArgaNa - saMzodhana karazo, te tamane paNa satya dhamane mAga maLI Avaze, hemacaMdrAcAryanA A addabhuta madhyastha bhAvanA uttarathI siddharAja te hiMga thaI jaI phidA phidA thaI gayA. eka vakhata mALavA para jIta meLavI siddharAja pAchA pharyA, tyAre teNe rAjasabhAmAM pUchavuM - mArA rAjyamAM e kaI paMDita che ke je bIjA vyAkaraNanI jarUra na paDe evuM vyAkaraNa racI zake ? sarvanI daSTi mahApaMDitaziromaNi hemacaMdra para paDI, ane temaNe te mATenuM bIDuM jhaDapyuM ane pANini Adi vyAkaraNanI spardhA kare evuM saMskRta-prAkRta Adi cha bhASAnuM eka lAkha zlokapramANu silema Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI. 339 nAmanuM mahAvyAkaraNa sAMgopAMga racyuM. mahArAjA siddharAje A bhavya graMthane hAthInI aMbADIe AropI tenuM parama gaurava bahamAna karyuM. pachI kALakrame siddharAjanuM mRtyu thaye kumArapALe rAjyasana lIdhuM, tyAre potAne abhayadAna ApanArA pitAnA parama upakArI hemacaMdrAcAryanuM smaraNa karI te temanA caraNapaMkajanA bhramara banyA, ane niraMtara temanA upadezAmRtanuM pAna karatAM anukrame vItarAga dharmanA daDha anuyAyI ane vratadhArI gRhastha thayA. saMprati mahArAjanI jema, A dharmAtmA paramArhat kumArapALe avanane jinamaMdiramaMDita karI; pitAnA rAjyamAM sarvatra sarva jIvane abhayadAna ApanAre amAri paTaha vagaDAvya; magha asurane dezavaTo dIdhe; aputrIAnA dhanaharaNane anyAya dUra karyo; sarva dharma pratye samabhAvanI dRSTi dAkhavI sarvatra nyAyanIti ne sukhazAMtinuM sAmrAjya lAvyuM. kumArapALanI vijJaptithI zrI hemacaMdrAcArye tenA svAdhyAyAthe vItarAgastava ane yogazAstranuM nirUpaNa karyuM; temaja triSaSTi zalAkApuruSa caritranuM rasamaya mahAkAvya gUMcyuM. AvA rAjapUjya chatAM hemacaMdrAcArya mahArAje kadI paNa rAjapiMDa grahyo nahi, e emanI parama niHspRhatAnuM uttama udAharaNa che. * temanI madhyasthatA ane sarva dharma pratye samabhAva adbhuta hatAM. eka vakhata teo vihAra karatAM karatAM somanAtha pATaNa padhAryA. rAjendra kumArapAla paNa tyAM AvyA hatA. virodhI janoe rAjAnA kAna bhaMbheryA - A hemacaMdra mahAdevane namaze nahi, paNa hemacaMdrAcAye temanI A dhAraNuM khoTI pADI. temaNe te sASTAMga daMDavata karI, mahAdevanuM sAcuM svarUpa darzAvanAruM mahAdevastAtra lalakAryuM ane chevaTe gAyuM ke - Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ena sAhitya samAroha - guccha re " bhavavIjAkurajananA rAgAdayaH kSayamupAgatA yasya / : brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // " arthAta "bhavabIjuMkura utpanna karanArA rAgAdi jenA kSaya pAmI gayA hoya, te brahmA che, viSNu he, hara he, vA jina che tene namaskAra he !" virodhIo ne rAjA kumArapALa Adi te diMga ja thaI gayA. * hemacaMdrAcArya AvA mahAna chatAM temanI guNagrAhitA, saraLatA ne nirmAnitA AzrayakAraka hatI. eka vakhata teo zatruMjayanI yAtrAthe gayA hatA. tyAM bhagavAna RSabhadevajInI sanmukha A nirabhimAnI mahAna AcArya, eka gRhastha kavi-mahAkavi danapAlakRta "RSabhapaMcAzikA" apUrva bhAvathI gAI; ane bANanI kAdaMbarI nI spardhA karatI evI "tilakamaMjarI" mahAkathAnA sarjaka A mahAkavi dhanapAla paMDitanI A kAvyakRti to pade pade ke adbhuta bhaktirasa nijhare che, ema bhakto samakSa tenI bhArobhAra prazaMsA karI, pitAnuM anupama. guNagrAhIpaNuM dAkhavyuM; ane gRhasthanI sukRti pratye guNapramoda dAkhavavAne bhaviSyamAM dhaDa levAyogya dAkhala pUrA pADayo. - zrI hemacaMdrAcAye zAsanaprabhAvanAthe aneka camatkAro karI batAvyA kahevAya che. paNa temane moTAmAM moTo camatkAra (miracle) te temanuM adbhuta sarvAgINa (all round) sAhityasarjana che"koI kAvyamAM, koI nATacamAM koI zabdazAstramAM, kaI nyAyamAM, koI alaMkAramAM, koI chaMdamAM dakSa hoya, paNa sarvapaTu (all-: rounder) A kalikAlasarva'nuM pATava to sarvatra hatuM. sADA, traNa kreDa kapramANa vipula sAhitya sarjanArA A sAhitya, jagatanA virATa puruSe (collosus) evuM koI paNa vAMbhaya Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 kalikAlasarvajJa" zrI hemacaMdrAcAryajI kSetra nathI, ke je potAnA padanyAsathI suraNa na karyuM hoya. sAhityasuMdarIne sarva aMge alaMkRta karanArA A asAdhAraNa kaTinA sAhityasvAmI (Literary Giant) mahAkavinI ekaekathI sarasa cira jIva kRtio, A maha:tirdharanI yaza prabhA akhila bhAratamAM prasArI, prAjanene jJAnacaMdrikAmAM nimajajana karAvatI anupama AnaMda vitarI rahI che. (zArdUlavikrIDita) "spardhA pANini vArzanIya karatI vANu vadhe temanI, sau pAMDitya gumAnitA gaLI gaI sau paMDita manyanI; bIDAyA vadanAja vAdI jananA zrI hemacaMdra kuM, sarve vAMmaya vakatrapadma vikasyAM vAvyomamAM te Uge." (stragdharA) "pAmI sAdhu jene nRpakulatilake bhUpa kumArapAle, AkhA rASTra amAripaTa hataNI karI ghoSaNAo kRpALe; lAkho mUMgA ane abhaya daI lIdhI mUka AziSa bhArI, zrI hemAcArya evA karuNanidhi kare nitya rakSA amArI !" - (svaracita) Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra5 sAmAyika De. ramezacaMdra sI. lAlana sAmAIyaM samaiyaM sammavA samAsa saMkhe aNavajha ya pariNA paccakkhANo ya te ahA !" "damadate meajajhe kAlaya putthA cilAIpure ya ! dhammaruI ilA teilI sAmAIya adAharaNuM " arthAta - sAmAIka (samatAbhAva), dayAbhAva, rAgadveSarahita tathyavacana (samavAda), samAsamAM tatvabodha, saMkSepamAM tarabodha, anavadyavRtti (kriyA), pariNA ane pratyAkhyAna - ema ATha sAmAyika che. damadata rAjarSi, muni metArya, kAlakAcArya, cilAtIputra, rAjA jitazatru, muni dharmaruci, IlAcIkumAra ane teTalIputranI ATha kathAo pratyekanAM udAharaNa che. samabhAva, zubha bhAvanA, saMyama tathA Araudra pariNAmone tyAga e sAmAyika che. jyAM samatAne lAbha thAya tyAM sAmAyika che; mana, vacana ane kAyAne sthira karI samatvayeganI sAdhanA karavI tenuM nAma sAmAyika che. sAmAyikanuM cAra prakAre nirUpaNa thayeluM cheH 1. sarva virati sAmAyika, 2. deza virati sAmAyika, 3, samyaktva athavA darzana sAmAyika, ane 4. zrata sAmAyika athavA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika 343 1. dravya sAmAyika, 2. kSetra sAmAyika, 3. kALa sAmAyika ane 4. bhAva sAmAyika kayAMka vaLI 1. nizcaya sAmAyika, 2, vyavahAra sAmAyika, 3. vyavahAra-AbhAsa sAmAyika tathA 4. nAma sAmAyika evA bheda ullekha maLe che. pAMcame guNaThANe darzanazuddhi hevAthI zuddha sAmAyika thAya che. sAmAyikamAM tripadIne, dvAdazAMgIne tathA SaDAvazyakano sAra saMnihita che. sAvadya vegathI virata thavA IcchanAre avazya sAmAyika karavuM joIe. vidhipUrvaka sAmAyika karavAthI te eka abhyAsa banI jAya che. jemAM AtmA samatA-lIna banI alaukika zAMtino anubhava karI zake che. pitapitAnA saMpradAyanI vidhi jANI levI pratyeka jainanuM kartavya che. cha AvazyakomAM sAmAyikane mUrdhanya sthAna apAyeluM che. ATheka saMpradAyanI vidhinuM ahIM saMkalana kareluM che. sAmAyika pATha kaMThastha thayA bAda vidhiyukta sAmAyika karavAmAM sahajatA Ave che. nikta saMpradAyonA vidhi-pATha prastuta che: 1. digambara kAnajIsvAmI mata, 2. vetAmbara terApaMtha, 3. zvetAmbara sthAnakavAsI, 4. zvetAmbara nAnI pakSa, 5. vetAmbara mUrtipUjaka pArdhacaMdra ga7, 6. vetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha, 7. kavetAmbara mUrtipUjaka kharatara ga7, ane 8. vetAmbara mUrtipUjaka acala ga7. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 1. digambara ( kAnajIsvAmI maita) vidhi pUrva athavA uttara dizA sanmukha nava athavA traNa vAra tamaskArama tranA uccAra karI 1ra Avata, 4 zirAnnati, badhI ja dizAomAM karavI. cogya Asana para besIne athavA UbhA rahIne AcArya zrI amitagatikRta ' sAmAyika - pATha' kahevA tathA tenA arthanuM ciMtana karavuM. sAmAyika - pADatA svAdhyAya saMpanna karI zeSa kALamAM AtmaciMtana karavuM. sAmAyika kALa pUrA thavA Ave eTale UbhA thaIne namaskArama tranA nava vAra uccAra karavA. bhAvasahita paMca parameSThine namaskAra karI sAmAyika sapanna karavuM. B ~~ sAhitya samAreAha - guccha 2 - 2. zvetAmbara terApatha vidhi : 1. . * tikSttosUtra'thI guruvaMdana karI karemi bhaMte 'nA pAThathI sAmAyika vratanuM uccAraNa karavuM, ' iriyAvahiyasUtra ' ane ' tassAttarIsUtra' kahyA bAda annatthasUtra' 'tAvakAya' sudhI khelI mauna 'lAgasa ' tathA 'navakArama tra'nA kAussaga karavA. 'tamA arihaMtANuM kahI ' logassuM ' pragaTa khAlavu'. ' zanava ' ( namutyu)nA pATha karI 15 miniTa 'aliyADalA'nA jApa karavA, 15 miniTanu kAyotsarga karavu. 15 miniTa trizuMpti anuSThAna karavuM, sAmAyikavratamAM lAgelA aticArAnI AlAcanA karI * micchAmi dukkaDa'' kahevu ane sAmAyika khAravuM. C. 3. zvetAmbara sthAnakavAsI vidhi : < namaskAramatranA pATha kaDI, guruvaMdana tikSutonA pothI karavu. IMriyAvahiya sUtra ' tathA 'tasmAttarI 'no pATha karI pari cAndvaya ane navakAramaMtranI mauna kAussaga karavo. temAM arihaMtANu " kahI pragaTa * logassa ' mAlavu karima bhaMte 'nA ? . " * C 6 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika pAThapUrvaka sAmAyika vratane uccAra karo: traNa namutyu kahevA. sAmAyika lIdhA bAdR dhArmika pustakanuM vAcana, vyAkhyAna-zravaNe Adi dhArmika kriyAo karavI. somAyike pAravA mATe pharIthI namaskAramaMtra, tikhutto iriyAvahiye, tattarI tathA legasasano pATha bhaNIne sAmAyika paravAno pATha belavo. pharIthI traNa namu tthaNuM kahI, traNe navakAra gaNI, sAmAyika paravuM. sthAnakavAsIemAM ATha koTIe ane cha keTIe sAmAyika, bane rIte saMpradAyabheda anusAra levAya che. 4. zvetAmbara ( sthAnakavAsI) nAnI pakSa vidhi : . A vidhi sthAnakavAsInI samAna hovA chatAM pAThamAM thoDA bheda jovAmAM Ave che. ahIM ATha keTIe ja sAmAyika levAya che. 5. vetAmbara mUrtipUjaka zrI pArlacaMdra gacchIya vidhi muhapatti DAbA hAthamAM rAkhIne, jamaNe hAtha sthApanAMchanI sanmukha rAkhavo. pachI navakAra ane "paMciMdiyasUtra" kahevuM. je prathamathI ja sthAna para sthApanAcArya vinI sthApanAM thayelI hoya te tyAM navakAra ane paMciMdiya nahi balavuM. khamAsaNuM ApIne zrI IriyAvahiyasUtra bolavuM. tyArabAda tasmattarI ane annatthasUtra bolavuM. eka legassa athavA cAra navakArane kAunsaMga karo kAussaga pArIne ( name arihaMtANuM' kahIne ) pragaTa legarasa uccAravuM. tyArabAda paDilehaNanI AjJA mAMgo "Iracha ' kahIne UbhaDaka page muhapatti 50 bela vaDe paMDilehavI. tyArabAda khamAsaNuM I sAmAyikanI AjJA mAMgavI. be hAtha joDa, navakAra gaNI, zikArI bhagavana pasAra karI sAmAyika daMDaka uccaravI ema kahI guru athavA vaDIla pAse kami bhaMte' sUtra, vaivuM. cora khamAsaNA ane traNa navakAra gaNavA. * * .. rAma Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - gu7 2 sAmAyika pAravA mATe, iriyAvahiya satra, tasmottarI satra bAda eka legasa athavA cAra navakArane kAusaMga kara. "tame. arihaMtANuM' kahI pragaTa legassa kahevuM. muhapatti paDilehaNa karI kaTAsaNa para jamaNe hAtha rAkhI eka navakAra ane sAmAyika pAravAnI be gAthA kahevI. sAmAyikanA doSonI AlocanA karI. micchAmi dukkaDaM', ApI traNa navakAra gaNI sAmAyika saMpanna karavuM. 6. vetAmbara mUrtipUjaka zrI tapAgacchIya vidhi : gurunI sAkSIe athavA temanA abhAve sthApanAcArya (pustaka vagere)nI sthApanA karI temanI samakSa navakAramaMtrathI paMca parameSThinuM smaraNa karavuM, AcAryanA chatrIsa guNo Aro paNa karavA mATe paMciMdiya pATha kahe, khamAsaNuM devuM ane "maFNa vadAmi" kahetI vakhate be DhIMcaNa, be hAtha ane kapALa ema pAMca aMga bhUmie lagADI vaMdana karavuM. have raste cAlatAM aNajANapaNe lAgela pApathI zuddha thavAne IriyAvahiya"ne pATha kahe. tenI vizeSa zuddhi mATe "tasa uttarI" sUtra kahevuM. pachI anatya usasieNuM sUtra kahI paccIsa zvAse ravAsane kAusaga karo. eka legasa athavA cAra navakArane kAussaga karI te pANIne pragaTa kahe. pachI khamAsamaNa daI "icchAreNa saMdisaha bhagavAna sAmAyika muhapatti paDilehu? 50 bela kahI muhapatti paDilehI, II' kahI pAchuM khamAsaNuM daI "IcachA sAmAyika ThAuM?" Iccha' ema kahI be hAtha joDI eka navakAra gaNuM IcchakArI bhagavana pasAya karI sAmAyika daMDaka uccarAjI. te vAre vaDIla karemi bha te ' sUtra kahe. vaDIla na hoya te pitAnI meLe kahe, pachI khamAsaNuM daI, "IcchA sakjhAya saMdisahu ?" "I che Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika 34 pachI "chI sajajhAya karuM' "i" kahI traNa navakAra gaNuMbe ghaDI sajajhAya dharmadhyAna karavuM. sAmAyika pAravAno vidhi : khamAsaNuM daI iriyAvahiyathI legasanA pAThanuM punarAvartana. karavuM. AjJA laI muhapatti paDilehavI. sAmAyika pAravAnI AjJA laI jamaNe hAtha kaTAsaNuM athavA caravaLA para rAkhI eka navakAra kahI, "sAmAIyavayajuro'nI be gAthA bAlavI, sAmAyikamAM lAgelA. deSonI AlocanAnI sAthe sAmAyika saMpanna karavuM. 7. vetAmbara mUrtipUjaka zrI kharataragacchIya vidhi : DAbA hAthamAM muhapatti tathA jamaNe hAtha sthApanAjI sanmukha. rAkhI 13 bolathI sthApanAjInuM paDilehaNa karavuM. sthApanAne vaMdana karatI veLA khamAsaNusUtra be vAra tathA IcchakArasUtra kahevuM. tyArabAda ammudriyasUtrathI guruvaMdanA karavI khamAsaNuM daI AjJA laI traNa navakAra maMtroccAra pachI svataH traNa vAra "karemi bhaMte' sUtrane pATha kara. AjJA laI IriyAvahiyasUtra, tasottarI sUtra, annatthasUtra kahevAM tathA eka logassa athavA cAra navakArane kAusaga kare che. AjJA laI besIne sajajhAyanI AjJA levI khamAsaNuM daI 8 navakAra maMtroccAra karI 48 miniTanuM svAdhyAya, dhyAnAdi karavuM. sAmAyika pAravA athe : AjJA laI muhapatti paDi-- lehaNa karavuM, sAmAyika pAravAnI AjJA laI jamaNe hAtha nIceTekavI traNa navakAra bAda sAmAyika pAravAnI pAMca gAthA bolavI, sAmAyikanA denI AlocanA karI sAmAyika saMpanna karavuM. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samA rAhu - 48 2 8. zvetAmbara mUrtipUjaka zrI acalagacchIya (vidhipakSa ) vidhi : ' navakAra ane gurusthApanAnA pATha kahI e khamAsaNA daI cchakArasUtra ane adbhutlRene pATha kahevA. AjJAM laI, IriyAvahiya, tassAttarI tathA annatthasUtra uccAravAM. eka logassa athavA cAra navakAranA kAussaga karavA. tameA arihaMtANu..? thI pragaTa lAgasa kahevu. AjJA laI 'gamAgamaNe 'nA pATha kahevAH jamaNA hAtha kaTAsaNA para TekavI traNa navakArane mauta jApa karavA, AjJA laI jIvarAzi khamAvavA 'nA pATha kahevA. AjJA laI aDhAra pApasthAnA 'nI AlAcatA karavI khamAsaNuM daI ubhaDaka Asane besI AjJA laI 'dravya, kSetra, kALa, bhAva ' dhAravAnA pATha kahevA. eka navakAra maMtra gaNI vinayanata sAmAyika vratAccAranI AjJA levI. vaDIla 'karemi bhaMte' khAle te manamAM pote khelavu. khe dharI svAdhyAya Adi karavuM. ' . " sAmAyika pAravAnI vidhi : iricAvahiMya paDimI, eka leAgassanA kAussaga karI, tame arihaMtANuM' kahI pragaTa lAgasa kahevuM. AmAM laI sAmAyika pAravA athe jamaNA hAtha bhUmi para rAkhI, traNa navakAra gaNavA. tyArabAda sAmAyika pAravAnI huM gAthA kahevI. sAmAyikanA doSonI AlecanA karI traMNa navakAra bAda gurunI sukhazAtA pUchI sAmAyika saMpanna karavuM, * * vidhi sAmAyika karavA mATe sAmAyikanAM upakaraNA pAse DhAya te jarUrI che. upakaraNAnuM paDilehaNu - pramAja'na * jayA rAkhI karavA te paNa jarUrI che. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAjika ? :* sAmAyikanAM upakaraNe : 1. zuddha vastra, 2. kaTosaNuM, Asana pAtharaNuM ke pAtharaNuM, 3. muhapatti, 4. gurA, aravala athavA paMjaNa, 5. navakAravALI ke mALA, 6. AnupUrvI ke pustaka 7. ThavaNI ke sApas". 8. ghaDiyALa sAmAyikanAM upakaraNe ane vidhinI vAta AvatAM kaMIka jIvAtmAo tenAthI dUra-vimukha thatAM dekhAya che. temane A kriyAo ADambara mAtra athavA zuSka ane jaDa kriyA lAge che. temanI sAthe. vivAdamAM na UtaratAM sAmAyikanuM hArda UMDA UtarIne dAkhavavAnI jarUra che. "jJAnanuM phaLa virati" e sUtra svIkArIe te samajI zakAze ke jainadharmamAM sAvaghayogathI virata thavAno saMkalpa zA mATe karAvavAmAM Ave che. AnI pAchaLa karma vijJAna raheluM che. je saMkalpa na karyo, vratoccAra ke paccakhANa na lIdhA te AtmA tarapha kamaNuone satata pravAha-Asava dvArA cAlu raheze. sAmAyika vrata saMvara che je A karmAstravane rekI de che. sAvaghayogathI virata thaI chava aMtarAbhimukha thAya che. potAnAM kaSAya viSaya-vAsanA, eSaNa, mananAM pariNAme, vacana ane kAyaceSTA para saMtulana lAvI samatA eTale ke samatvagane prApta kare che. kAryotsarga, kaSAyavijaya, anuprekSA Adi anuSThAnemAM vidane jarUra AvavAnAM. upasarga - parISahene vratanI jAgarUkatA haze te samatApUrvaka sahI zakavAnuM saMkalpabaLa pedA thaze. bAkI te sakAma - nirjarA gaNAya A sukSama tAtvika bheda e jaina-darzananI maulika bheTa che, ke je be ghaDI mATe sAdhakane pataMjalinA aSTAMga yoganI samAdhinI jhalaka dekhADI zake che. bhagavAna mahAvIre karelAM puNiyA zrAvakanA sAmAyika nAM vakhANa zuM zrAvakone sAmAyikavrata apanAvavA - AcaravA pUratAM nathI Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -350 jaina sAhitya samAreha- guccha 2 sAmAyikanAM sUtronuM pariziSTa -1, namaskAramaMtraH (a) digaMbara : Namo arahaMtANuM, Namo siddhANaM Name AyariyANuM, Name uvajajhAyANuM, Namo le e savva sAhUNuM che (ba) sthAnakavAsI, nAnI pakSa, terApaMthI : namo arihaMtANaM, namo siddhANuM, namo AyariyANuM, namo uvajajhAyANuM, namo loe sava sAhUNuM che (ka) vetAmbara mUrtipUjaka : namo arihaMtANuM, name siddhANuM, namo AyariyANuM, namo uvajajhAyANuM, namo loe savya sAhUNa, eso paMca namukkAro, savya pAva paNAsaNa, maMgalANaM ca sasi paDhamaM havaI maMgalaM che 2. iriyAvahiyasUtra : [ IcchAmi saMdisaha bhagavad irayAvahiyaM paDika mAmi Iccha' -]. - IriyAvahiyAe, virahaNue, gamaNugamaNe, pANakamaNe, bIyakakamANe, hariya%maNe, sAusiMga-5Naga-daga-maTTI-makaDA saMtANuM saMkamaNe, je me javA virAhiyA eniMdiyA, beDadiyA, teIdiyA, cauridiyA, paMciMdiyA, abhihayA, vattiyA, lesiyA, saMdhAIyA, saMdiyA, pariyAviyA, kilAmiyA, uddaviyA ThANuo ThANuM saMkAmiA, chaviAo vavavio, tassa micchAmi dukkaDa che 3. tasmottarIsUtra : tassa uttarIkaraNuM, pAyariSThattakaraNuM, visahIkaraNa, i Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyaka 351 visallIkaraNeNaM, pAvANu mmANu nigdhAyaNaDhDhAe ThAmi kAussaga 4. anaMthasUtra : annatthasasieNuM nisasieNu khAsiaiNu chIeNu ja bhAIeNuM urdu eNuM vAyanisargeNu' bhamalIe pittamucchAe suhumehiM aMgasa cAlehiM suhumehiM khelasa cAlehi suhumehiM dikrisa cAlehiM avamAUehiM AgArehiM abhagA avirAhie huja me kAussaggI jAva arihaMtANu bhagava'tANuM namukkAreNu' na pAremi tAvakAya dANeNu' mANeNu jhANeNu... apANuM vAsirAmi, 5. lAgasa : legasa urjAyagare dhammatithayare jiSNu, arihate kitaImsa' cauvisaMpi devalI / / usabhamajiya ca vande saMbhavamabhiSNu dRNuM ca, sumaiM ya pamapaha' supAsa` jiSNuM ya cA~dapaha* va de suvi*i ca puSpadaMta sIyala sajjasa vAsupUjja ca, vimalabhaNuMta' ca jiSNu dhamma' sa`ti ca vAmi ! kuzuM ara` ca malli` vande muNisurvyaya namijiSNuM ca, vadyAmi riTTanemi pAsa tahe vamANu* ca || eva* mae abhithaA viyarayamalA pahIjaramaraNA, cavvIsapi jiSNuvarA titzayarA me pasIMtu| kittiya va'diya mahiyA je e legassa uttamA siddhA, Aruga mAhilAbha. samAhi varamuttamaM diraMtu // ca`desara nimmalayarA AAsu ahiMya payAsayarA, sAgaravara gabhIrA siddhA siddhi mama disaMtu ! Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara jaina sAhitya samAroha - gucchuM ? 6. karemi bhaMte sutra : (a) karemi bhaMte! sAmAIyaM sAvajaja jaga paccakkhAmi jAva niyama muddatta (ega) pajajuvAsAmi duvihaM tiviheNa na karemi na kAmi maNusA vayasA kAyasA tassa bhate ! paDikmAmi niMdAma gariphAmi apAyuM vaoNsirAmi(speterApaMthI) . (ba) karemi bhaMte sAmAiyaM sAvajaje jega paracakakhAmi java niyama pajajuvAsAmi, duvihaM rtiviheNuM na karemina kArami maNusA vayasA kAyasA *(karaMta nANujANumi vayasA kAyasA) tasa bhaMte! paDikka mAmi, niMdAmi, garivAmi, ampAyuM vasirAmi ! (sthAnakavAsI - * ATha keTie letI vakhate umeravAnuM nAnI pakSa) (ka) karemi bhaMte! sAmAi sAvaje jogaM paccakakhAmi jAva niyama pajuvAsAmi duvihaM tiviheNuM maheNuM vAyAe kAeNuM na karemi na karami tasya bhaMti! paDika mAmi,niMdAmi garivAmi apAyuM sirAmi ! (mUha ve ) 7. sthApanA paDilehaNanA 13 bela (mULa kha0), zuddha svarUpadhAre, jJAna, darzana, cAritra, sahita sahaNazuddhi, prarUpaNazuddhi, darzanazuddhi sahita pAMca AcAra pALe, paLAve, anumode, mane gupti, vacanagupti, kAyagupti Adare. 8. guruvaMdana pATha : (a) tikakhutto AyohiNe payAhiNuM vaMdAmi namaMsAmi sakkAremi sammAmi kalyANuM maMgala devayaM ceiyaM pajuvAsAmi (mAtthaNa vaMdAmi) 5 (sthAte nAnI pakSa) (ba) IrachAmi khamAsamaNA! vaMdiuM jAvaNijajAe nisIhiyAe magheNuM vaMdAmi (khamAsamaNa - praNipAta sUtra) 1 - 1 *!. ! Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmayika pa rajakAra bhagavan ! sutarAi, sudevasI, khatapa, zarI nirAla sukhasa yamayAtrA bivuM heA che. chara svAmI zAtA che OM # bhAta pANInA lAbha dejo cha. cchikAraNa sa`disaha bhagavana ! adbhudriaimi abhitara" devasiya rAya khAmeluM ?', khAmemi devasiya rAya ja" kici apattiya, paraMpattiya, bhatte, pANa, viSNue, vaiyAvacce AlAve salAve. uccAsaNe samAsag urabhAsAe ja kipi majha viSNuya hiIM, sahuma vA bAyara`vA, tumbhe nAha aha: na naNAmi; tassa micchAmi dukkaDa ll (mU. ) 9. (thApanA ) pazciyisUtra : 5ci divasa varavA, taha nahi ba bhacera caMuvikasAya mukko ya aArasa paMca mahavvaya tto paca vihAyAra pAlaNa samathaeNA; paMca samie tigutto, chattIsa guhyA guru mA ik guttidharA, hiM sajutto 10. (zakrastava) namrutyuA : (a) paheluM namrutyu! zrI ana tAsiddha bhagavAnane karavAnuM che. tameAtkruSNa' arihaMtANuM' bhagava tANu... AgarAnuM tirthaMyarANa sa" saMjIla' purasuttamANu purisasIhANu, pUrisavarapu MDariyANu puzivaraga vahANa laguttamANu leMganANuM lAgahiyALu lAmapadmavALuM lAgapoyagarANuM abhayadayALu caMkhudayA magadayALuM" saraNayANuM jIvadayANuM mAhiyANa dhammadayANuM' dhammadesiyANa" dhammunAyagANu dhammasArahINu dhamavaracAra ta cavaTTINa" davAtANu saMraga paTTA ahiMyavaranALuda saNudharANu* viyaTTamA -ra3 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU54 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 jihANa jovayANa tijJANuM tArayANuM buddhANuM behiyANa muttANuM mayagANuM savanuNuM sanradarisINuM siva mayala marUcamaNuta makakha) mavyAbAmapuNarAvitti siddhigaI nAmadheyaM ThANa saMpattAka [te namo jiNANuM jiyabhayANuM] te(tejasthA. nA.) (ba) bIjuM mulyurNa vartamAnakALe paMcamahAvidehakSetramAM 'tIrthakara deva birAje che temane karavAnuM che. sthA0. nAnI ja uparanA pATha"nAmadheyaM ThANuM .uparanA pATha "nAmadheya ThANa' pachI "sapAviEUR kAmArga " pachI "saMpAviukAbhANuM namo jiNuNuM jina bhayANuM vadami | bhagavaMtaM tatthagayuM Ihiye pAsau. meM bhagavaM tathagaye hagamaM" kahevuM. (ka) nameyurNa mama dhammagurumsa dhamAyariyasya dhamevadesayalsa agaguNasaMjussa (sthA0). | (ka-1) trIjuM namuFNuM mArA dharmaguru dharmAcAryajI mahArAjaSI zrI chu pUjya svAmIne karuM chuM. te svAmInAtha kevA che? pAMca mahAvratanA pAlanahAra, pAMca indriya vaza karI che, cAra kaSAyane jItyA che, bhAvasace, karaNusae, jegasacce kSamAviMta, vairAgavata, manasamAdhAraNa, vayasamAdhAraNa, kAyasamAdhAraNA, nANusaMpannA daMsaNusaMpanA, cAritrasaMpanA, vedanaAIAse, maraNa AIAse, kriyApAtra, dhamajAtra, pAMca sumatIe sumanA, traNa guptie guptA, cha kAyanA pihara, cha kAyane nAtha, sAta bhayanA TAlaNahAra, ATha madinA gAlaNahAra, navADe vizuddha brahmacaryanA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika 355 pAlaNahAra, dazavidha yatidharmanA ArAdhaNahAra, bArasiMkhunI paDimAnA jANa, bArabhede tapasyAnA karaNahAra, sattare bhede saMyamanA pAlaNahAra, aDhAre bheda abrahmacaryanA varajaNahAra, vIsa asamAdhi dezanA TAlaNahAra, ekavIsa sabaLA deSanAM TAlaNahAra, bAvIsa pariSahanA chataNahAra, satyAvIsa sAdhujInA guNe karI sahita, trIsa mahAmohinI sthAnakanA varajaNahAra, tetrIsa AsAtanAnA TAkaNahara, bAvana anAcIraNa doSanA TAlaNahAra, betAlIsa pAMca saDatAlIsa ogaNapacAsa jumaLe cha- deSa TALI AhAra pANInAM lenAra, sacittanA tyAgI, acetanA bhogI, mahAverAgI, paMDitarAja, kavirAja, munirAja, dhIrajavaMta, lajAvaMta, sUtrasiddhAMtanA pAragAmI, teDavA Ave nahIM, taryA jAya nahi, taLAve tarasyA, vivAhe bhUkhyA, kaMcana kAminIthI dUra, nirlobhI, nirlAlacu, sapharI jhAjharamANu, nigraMtha puruSa taraNatAraNa, tAraNe nAvA samAna, siMhanI pere zarIra, sAgaranI pere gaMbhIra, caMdananI pere zItalakArI, sUrajanI pera udyotanA karaNahAra, trividha trividha vrata paccakhANanA pAlaNahAra, e Ade daIne aneka guNe karI sahita, tamasaMbaMdhI, tamArA - mAgasaMbaMdhI tamArA jJAna-dazana-cAritra-tapasaMbaMdhI AjanA divasa saMbaMdhI avinaya, abhakti, AzAtanA, aparAdha kIdhe heya te hAtha joDI, mAna meDI traNa vAra pradakSiNuM daI . bhune bhuje khamAvuM chuM. (nAnI) 11. muhapatti paDilehaNanA bela (50) : jemAM 25 bola muhapatine ane 25 bola aMga paDilehaNa nA che. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SXE muhapattinA 25 ela : jaina sAhitya samArAha - gu 2 - samyaktvamUla nima ladare jIva joI jayA karu(pA.mU 1ma sUtra a tattva karI sahuM (ta. mU.) sUtra atha sAcA sahyuM (kha. mU.) 15 ka sattatya tattadiddhi hRdacamAM dharu... (a mU.) 2-4 samyaktva (samakita) mAhIMya, mizra mAhanIya, mithyA mAhanIya parihatu. 5-7 kAmAga, sneharAga, daSTirAga pari3 8-10 sudeva, su, sudhama Adara 11 13 deva, kuru, sudhama pahi 14-16 jJAna, darzana, cAritra AdaruM 17-19 jJAnavidhanA, darzanavirAdhanA, cAritravirAdhanA pariva 20-22 manaeNpti, vacanagupti, kAyagupta Adar" 23-25 maneAdaDa, vacanadaMDa, kAyadaDa pariharu agapaDilehaNunA 25 khela : 1-3 hAsya, rati, arati pariharu 4-6 bhaya, zAka, dugA pariharu' 7-9 kRSNa vezyA, nIla lezyA, kApAta lezyA parihara 10-12 Rddhi gArava, rasa gArava, zAtA gArava pariharu 13-15 mAyA zaya, niyANu zalya, mithyAtva (mithyA darzana) zalya pariharu Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika 340 ka-7 krodha, mAna pariharuM. 18-19 mAyA, lebha pariharuM 20-25 pRthavIkAya, apakAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya, trasakAca virAdhanA pariharu (pA. mU0), 208-258 pRthvIkAya, apakAya, teukAyanI jayaNuM karuM vAukAya, vanaspatikAya, trasakAyanI rakSA karuM (ta mU0) (kha0 mU0) 20-25 pRthvIkAyavirAdhanA, aplAyavirAdhanA, vanaspatikAya virAdhanA, trasakAyavirAdhanA, huI haiya te savi huM mane, vacane kAyAe karI "micchAmi dukkaDaM.' aMga paDilehaNamAM sAdhvIjI mATe 18 ane strIo mATe 25 bola che.] . 12. gamaNAgamaNe pATha (a) mU0) . mAragane vize jAtAM-AvatAM, pRthvIkAya, teukAya, vAukAya, -vanaspatikAya, trasakAya, nIla phUla mATI pANuM kaNa kapAsiyAM stra puruSa AditaNe saMdha huo haya, pAMca samiti, traNa gupti e ATha pravacanamAtA zrAvakataNe dhame rUDI pare pALI nahIM, khaMDana virAdhanA thaI haiya, te savi huM mane vacane kAyAe karI micchAmi duws. 3. jIvarAzine pAka (a) mU0) - sAta lAkha pRthvIkAya, sAta lAkha akAya, sAta lAkha teukAya, sAta lAkha vAukAya, daza lAkha pratyeka vanaspatikAya, cauda lAkha sAdhAraNa vanaspatikAya, be lAkha beIdriya, be lAkha teIDI che Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 lAkha cariMdriya, cAra lAkha devatA, cAra lAkha nArakI, cAra lAkha tiya ca 5 cendriya, cauda lAkha manuSyanA bheda, eva kAre cad rAja cArAzI lakSa jIvA cAti mAMhe, mAre jIve chakA dAI jIva duha hAya, virAvyA hAya, te savidu' mane, vayane, kAyAe karI micchAmi duSkA jaina sAhitya samArAha - zu7. 2 - 14. aDhAra pAsasthAnaka (a* mU.): pahele prANAtipAta, khIje mRSAvAda, trIje adattAdAna, cAle maithuna, pAMcame parigraha, chaThThe krodha, sAtame mAna, AThame mAyA, navame lebha, dazame rAga, gyArame dveSa, bArame kalaha, terame abhyA khyAna, caudame cADI, paMdarame rati-ati, seALame paraparivAda, sattarame mAyAmRSAvAda, aDhArame mithyAtva zalya : e aDhAre pApasthAnakamAMruM jike koI pApasthAnaka mAre jIve sevyuM hoya, sevarAvyuM hAya, sevatAM pratye anumAnnu hoya, te vi hu mane, vayane, kAyAe karI micchAmi dukkaDa 15. dravya, kSetra, kALa, bhAva dhAraNA (a. mU. tathA nAnI.) : (gma) dravya thakI lugaDAM, lattAM, dhareNuAM-gAMThA, pAtharaNuM, nAkAravAlI, dhAryA pramANe meAkaLAM che. khetrathakI upAsarAnI (A jagyAnI) bAraNAnI mAMhelI kAre kAraNe jayA che. kALa thakI sAmAyika nIpaje tyAM sudhI, bhAva thakI yathAzaktiye rAgadveSa rahita vatI. saMdha te tathA gurvAdika sadhAte khelavAna AgAra che. atratI sadhAtu khelavAnuM paccakkhANu che athavA jayaNA che. e rIte cha kATIe karI sAmAyika vrata uccAra karavA UbhA thaI eka navakAra ga cha !! (a. mU) Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika 3pa9 (ba) dravya thakI sAvajamga sevavAnA paccakakhANa, kSetra thakI AkhA leka pramANe kALa thakI be ghaDI sudhI te uparAMta na pAchuM tyAM sudhI bhAva thakI ATha keTIe upayoga sahita paccakakhANa(karemi bhaMte!) (nAnI) 16, sAmAyika pAravAne pATha/gAthA : (a) terApaMthI navamA sAmAyika vratamAM je kaMI ati cAra (deza) lAgyA hoya tenI huM AlocanA karuM chuM. 1mananI sAvadya pravRtti karI heca, 2. vacananI sAvadya pravRtti karI hoya, 3. zarIranI sAvadha pravRtti karI hoya, 4. avadhithI pahelAM sAmAyika pUruM karyuM hoya, tarasa mirAmi dukkaDaM te mArA doSa niSphaLa thAva. (A) sthA0 : eyasa navamasa sAmAIyavayassa paMca AiyArA jANiyavyA na samAyarivA taM jahA -maNuduppaNihANa, vayaduppaNihANe, kAyadupaNihANe, sAmAIyassa aI akarayA sAmAIyassa aNuvakriyassa karaNayA, tassa micchAmi dukkaDa sAmAIyaM sammu kANuM na phAsiyaMne pAliyaM, na tIriyaM, na kidiya, na sahiyaM, na ArAhiye ANue aNupAliyuM na bhavaI tassa micchAmi dukkaDaM. sAmAyikamAM daza mananA, daza vacananA ane bAra kAyAnA maLI kula batrIsa deze mAMhene kaI doSa lAgyA hoya te tasa micchAmi dukkaDaM. * sAmAyikamAM strIkathA, bhaktakathA, zakyA ane rAja kathA e cAra vikathA mAMhenI koI vikathA karI hoya te tarasa micchAmi Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - zukra 2 sAmayikamAM AhArajJA, bhayajJA, mithunasaMjJA, parigrahasaMjJA e cAra saMjJA sAMhenI phaI sattAnuM sevana karyuM hoya te tasa sirAmi dukkaDa. sAmAyikamAM atikrama,vyatikrama, aticAra, aNacAra jANatAMajANatAM mane-vacana-kAyAe karI keI doSa lAgyo hoya te talsa micchAmi dukkaDa, sAmAyika vrata vidhie lIdhuM, vidhie pAyuM. vidhie karatAM avidhie thayuM hoya te tassa micchAmi dukkaDa, . sAmAyikamAM kAna mAtrAmIMDI-pada-akSarajUrva-dIrgha chuM - adhika-triparIta bolAyuM hoya te arihaMta anaMta siddha kevIvI sAkSIe tassa micchAmi dukkaDaM. (I) nAnI pakSa : sthAnakavAsIonI jema nIcenA pheraphAra sAthe "eyasa navamassa"nI jagyAe pahelA navamAuparanI vidhi mujaba AdarelA mArA samatArUpa sAmAyika vratane viSe kahevuM, chelle "akSara, hRsva, dIrdha" bolavuM nathI. - (I) mUra pA0 : sAmAIye vaca jato jAva maNe, heI niyama saMjato chinnaI asuha kamaeN sAmAIye jariyA vArA ja sAmAiye mi kae samaNe Iva sAvao havaI jA; eeNa kAraNeNaM bahu sAmAIyaM kujanA dhArA | sAmAcika vrata vidhie lIdhuM, vidhie pAye vidhi karatAM che avidhi AzAtanA kaI hoya te kavi tuM manavasAkAsAe karI tassa micchAmi dukkaDaM. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasAyika 361 daza mananA, daza vacananA, bAra kAyAnA avakAre khatrIsa duSaNamAM je kAI du lAgyuM hoya te satri huM. manavamanayAe karI tassa micchAmi dukkaDa (9) mU. ta. : mU. pAnI mujaba nIcenA pheraphAra sAthe AzAtanA nathI AvatuM ' duSaNa 'nI jagyAe doSa' khelavuM. " (U) mU. kha. : bhacavaMdasaSNubhaddo sudasaNA zuddhibhad vacarA ca; salIkayamihayA sAhU eva'vihA dUti sANuM vaNe nAsai pAva asa'kiyA bhAvA; sua dANe nijara abhigA nANumANu" // 2 // umatthA mUDhamA kittiyamitta... pi saMbharaNa jIvA; ja cu ta saMbharAmi ahaM micchAai dukkaDaM nassa ltll ja jamaNeNu ciMtiya asuha', vAyAe bhAsiya ki`ci; astu. kAmeNu kayaM micchAmi dukkaDa' tassa kA sAmAya pAsahasa`kiyassa jIvasa jAI jo kAle; sA sAlA khAdhA sesAsa sArala 20. 11411 " sAmAyika viSe lIdhuM, vidhe kAdhu, vidhi karatAM avidhi sthAnanA lAgI hoya * daza mananA, daza vacananA, bAra kAyAnA e anIza duSaNamAMhi je kaI duSaNa lAgyuM hoya te sarvi hu* manadevanAgA karI micchAmi du Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 (e) a. mU. ja je maNeNu badhuM ja ja vAyA ya bhAsiyaM pAva; kANa vi dudakAM micchAmi dukkaDa talsa, 1 save jIvA kavasa cauda rajaja bhamaMta; te e savva khamAviyA mujaja vi teha khamaMta, rA khamI khamAvI me khamI chavi jIvanikAya; zuddha mane AvatAM muja mana vachara na thAya. AvA divase divase lapharUM deI suvanassa khaMDiye ege; e puNuM sAmAIyaM kaI na pahue tarU4nA kuNe pamAe beliyuM haI virAM buddhi jINuM sAsaName belIuM micchAmi dukkaDaM zuddhi. pA sAmAiya vaya jato jAva maNe heI niyamasaMjuro; chinnai asuI kamaeN sAmAIya jariyA vArA. dA sAmAikavrata phAsiyaM pAliyaM pUriyaM tIriyaM kiniyaM ArAhiyaM vidhe lIdhuM, vidhe kIdhuM, vidhe pAlyuM, vidhe karatAM kisI avidhi azAtanA huI hoya te savi huM mane-vacana-kAyAe karI micchAmi dukkaDa | pATIpothI kavaLI ThavaNa nakAravALI kAgale paga lagADo heya, jJAna dravyataNuM AzAtanA thaI hoya te savihu manevacana-kAyAe karI micchAmi dukkaDaM che aDhI dvIpane viSe sAdhu sAvI zrAvaka zrAvikA je kAI prabhu zrI vItarAgadevanI AjJA pALe paLAve bhaNe bhaNave anumode tene mArI trikALa vaMdanA hAjara atIta grevIsI, anAgata covIsI vartamAna covIsIne mArI Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika 363 trikALa vaMdanA heje. jhASabhAnana, caMdrAnana, vardhamAna, vAriNu, e cAra zAzvatA jinane mArI trikALa vaMdanA heje. daza mananA, daza vacananA, bAra kAyAne e batrIsa deza mAMhelo sAmAyika vrata mAMhe ji ke koI doSa lAgyo hoya te savituM mane-vacana-kAyAe karI micchAmi dukkaDaM. tameva sarca tisaMke, jaja jihi paiyaM taM dhamma savva phalaM mama heI. sAcAnI sahaNa, juThAnuM micchAmi dukkaDaM che sarva maMgala mAMgalya sarva kalyANa kAraNuM pradhAna sarva dharmANAM jaina jayati zAsana che (o) digabara (kAnajIsvAmI mata) amitagatikRta sAmAyika pATha 33 ka pramANe che; gAMdhI naMdalAla rAyacaMdabhAI boTAda (kAThiyAvADa)mAM prakAzita thayuM chevi. saM. 2004mAM te joI levuM. covIsI, vartamAna covIsI ne mahArI trikAla vaMdanA heje. RSabhAnana, caMdrAnana, vardhamAna, vAriNu e cAra zAzvatA jinane mahArI trikAla vaMdanA heje. daza mananA, daza vacananA, bAra " kAyAnA e batrIza doSa mAMhele sAmAyika vratamAM jika ke doSa lAge che, te savi huM mane-vacana-kAyAe karI "micchAmi dukkaDaM." tameva sacce nizaMka, je ja jirNahi paiyaM te te dhamma savya phala mama hei, sAcAnI sahayuM, juphAnuM micchAsi. dukkaDaM | sarva maMgalamAMgalya sarva kalyANakAraNuM pradhAna sava dharmANAM jena jayati zAsanuM che (o) digambara (kAnajIsvAmI mata) : satveSa mitrI guNiSa pramAda, kilazkelu cheSa kRpAparatvama che ? - mAdhyabhAva viparItavRtto sadA mAtmA vidadhAtuM devanA Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - jucha 2 zArIrataH kAnuM manantazakti vibhinamA-mAnapAktama jinendra koSAdila khaDuMgayaSTi tava prasAde mamatu zakti mArA ' sukhe veriNi badhuvane vege viyoge bhuvane vane vA ! nirAkRtArISamamatvabuddha samaM mane meDastu sadApi nAtha 3 munIza lInA vivaThINitAviva, sthira nipAtAviva bibitAviva, pAdo tvadIyau mama tiSThatAM sadA, tAdhunAnI haridIpakAvavA ekendriyAghAH yadi deva dehinaH pramAdataH saMcaratA itastataH | kSatA vibhinnA milita nipIDitA tadastu mizyA duraniSThataMtadA pApA vimukti mAga pratikULavatinA, mayA kaSAyAkSavazena dudhiyA ! cAritrazuddharyadakAhari lepana tadastu mithyA mama duSkata pratye jA vinindanAcana gaNuNarahe, mane vacaH kAyakaSAyanizcitama | nidanmi pApa bhavaduHkhakAraNuM, ' bhiSam viSe mannaguNarivAkhilANA atikramaM caThimanevyatikrama, jinAticAra sucaritrakarmaNikA badhAdanAcAramapi pramAdataH pratikramaM tasya karemi zuddha ghaTA kSati mana zuddhividharatikrama, vyatikramaM zIlavRrvilaMdhanamAM prabhAtiyA viSayeSa vatana, vadatyanAcAramihAtiraktatAbha lAlA cartha mAtrApadavAkayahIna mayA pramAdAdi kicanoktam | tame kSamitvA vidadhAtu devI, sarasvatI devalabedhalabdhima 1 bidhi samAdhiH pariNAmazuddhiH svAbhapalabdhiH zivasaukhyasiddhi ciMtAmaNi ciMtitavastudAne, tvAM vaMdhamAna manAtu devi che yaH smate sarvamunIjanI hakUmate sarvanarAbhara : e zIpane vedapurANazAstra sa divade hadaye mamAstAmArA Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAka hRdaye mamAstAm ||1ma jagadantarAla / vaidanajJAnasukhasvabhAva, samastasa'sAravikArabAlaH| samAdhigamyaH paramAtmasaMtaH, sa devadevA niyukta yA bhavaduHkhajAla, nirIkSata 1 yA'ntargatA caginirIkSaNIyaH sa devadevA hRdaye mamAstAm // 14 // vimuktimArga pratipAdA yA, ye janmamRtyu vyasanAghatItaH / trilAleGI vikalA'kalaMka, sa devadevA hRdaye mamAstAm pA koDIktAzezarIribarga, rAgAma sasya na santi deSAH / nirindriyo jJAnamayoDanapAya, sa devadevA hRdaye mamAstAm // 16 // yA ApA vizvajanInavRtto siddho vimuddo tama banyaH / dhyAtA dhrunIte sakala vikAra', sa devadevA hRdaye mamAstAm |bhA na spRsyate kama kala ka dapaiA pvAntasa thaivika tigma razmiH / nirajana nityamanaikamaika, taM devamAtra zaraNuM prapadye // 125 vibhAsate yaMtra marIcimAlI, na vidyamAne bhuvanAvabhAsi / svAbhasthita bhAvamayaprakAza, ta vamAtra zaraNaM prapadye // 19lk * vilAkamAne sati yaMtra vizva, vile cate ruparNamada viviktam / zuddha ziva zAMtamanAthananta, taM devamAtra zaraNuM prapadye ||rabAcaina kSatA samathamAnamUrchA, viSAdanidrAbhayazAkacintA ! kSaoNDanaletevuM taruprapa yasta. devamAtra zaraNaM prapadyeArA na sa`staseDasmA na tRNuM na medinI, vidhAnatA na lA vinirmitaH / catA nirastAkSakaSAyavidviSa, sudhAbhirAtmava suni lA mataH rA na saMstA bhadra samAdhisAdhata, na lAkapUrjA na ca sa dhamelanam / yatastatA'dhyAtmaratA bhavAniza, vimugdha sarvAMmapiMkhAdyavAsanAm |rA Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # 316 jaina sAhitya samAreha- gucacha 2 na sati bAdhA mama kecanAtha, bhavAmi teSAM na kadAcanAha ! atyaM vinizcitya vimucca bAhyuM, svasthaH sadA - bhava bhadra mutye rajA AtmAnamAmanyavalokamAnasatva dazanajJAnamayo vizuddha . ekAgracittaH khalu yatra tatra, sthiti kapi sAdhulabhate samAdhimArapA eka sadA zAzvati ke mAtmA, vinimala sAdhigamasvabhAva bahirbhavA satyAre samastA, na zAzvatA karmabhavAH svakIyA pAradA yasyasti nakathaM vapuSApi sAddha tasyAti kiM putrakalamiro ! pRthaphakRta camaNi rAmakRpA kute hi tiSThati zarIramathe paraNA saMgata duHkhamanekabheda, yatenu janmavane zarIrI tatastridhA sau parivajanI, ciyAsunA nitimAtmanInAma sava nirAkRtya vikalpajAlaM, saMsArakAntAranipAtahetumAM viviktamAtmAna kyamANe, nilIyase - paramAtmatara rahelA svayaM kRtaM karmayadAtmanA purA, phalaM tadIyaM labhate zubhAzubhe pareNu datta lAbhAle skuTa svayaM kRta kama nirarthaka tadA 3. nizcita karma vihAya dehine, na ke pi kasyApi dadAti kiMcana vicArayana nevamananyamAnasaH padadAtIti vimuzya zevuSIma 3 ciH paramAtmADamatagativandhaH sarvavivikto bhUzamanavA zazvadadhI manasi labhate, muktiniketa vibhavavara te pa3rA ati dvAtrizata vRtaH paramAtmAnamIkSati voDananyagataceto yAsI padamavyayama 33aaaa Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika sAmAyikanA de = 32 (TALavAnA) 10 mananA : aviveka, yazovAMchA, dhanavAMchA, garva, bhaca, nidAna, saMzaya, kaSAya; avinaya tathA apamAna. 10 vacananA : kutsita, sahasA, asadAropaNa, nirapekSa, saMkSepa, kalaha, vikathA, hAsya, azuddha tathA muNumuNu.. 12 kAyAnA : ayogya, calAsana, caladaSTi, sAvadyakiyA, Alambana, AkuMcana-prasAraNa, Alasya, maTana, maLa, vimAsaNa, nidrA tathA vaiyAvacca. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAreha- 7 dhana, sattA, kIrti mATe mANesa jIvanabhara velamAM mAre che. paNa te sAthe jANe che ane anubhave che ke temAM sAcuM sukha ke zAnti nathI. keTalAMka mUlyo evAM che jene mATe mANasa pitAnA sarvasvanuM, potAne prANanuM pazu balidAna ApavA taiyAra thAya che ane temAM potAnuM zreya mAne che, dhanyatA anubhave che. satyane khAtara, dharmane khAtara, dezane khAtara, kuTuMba mATe ke bIjA evA mahAna ! Adarza mATe mANasa tyAga karavA taiyAra thAya che. eka rIte joIe to nAnAmAM nAne garIba mANasa paNa pratikSaNa kAMI ne kAMI tyAga karatA hoya che. garIba mAtA bhUkhI rahI bALakane khavaDAvaze. sAmAnya mANasa paNa sagAsaMbaMdhInI ke paDozInI thoDIghaNI sevA karato haze, tene mATe kAMIka tyAga karato haze. te prazna thAya ke jIvananuM dhyeya, aMtima lakSya zuM che ane te lakSya prApta karavAnuM sAdhana zuM che. sadAcAra, jIvananuM aMtima lakSya paNa bane ane sAdhana paNa bane. ahIMyAM sAdhya-sAdhananI ekatA thAya che. - sva. cImanalAla cakubhAI zAha Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA bhaMvaralAla nAhaTA ananta catuSThaya virAjita AtmA apane vizuddha rUpa meM arUpI aura anAbhI hai, paraMtu dehadhArI hone se usakI pahacAna ke liye nAmasthApana anivArya hai| cAra prakAra ke nikSepoM meM nAma, sthApanA, dravya aura bhAva haiM / ye akATaya satya mAne gaye haiN| anAdi kAla se nAma rakhane kI paripATI calI A rahI hai| bhagavAna RSabhadevakI mAtAne unake garbha meM Ane para vRSabha svapna ke anusAra unakA nAmakaraNa huA, kyoMki caturdaza mahAsvapnoM meM prathama svapna vahI maradevI mAtAne dekhA thaa| anya tIrthaMkaroM ke nAma bhI ghaTanAoM ke pariveza meM rakhe gaye the, jaise - mahAmAri zAnta hone se zAntinAtha, Rddhi-sampadA meM vRddhi hone se varddhamAna ityAdi / kucha nAma prakRti se, kucha saMskRti se, kucha ghaTanA vizeSa se evaM kucha paramparAgata dezaprathA Adi se sambandhita hote the| janmasamaya ke graha-nakSatroM kI avasthiti bhI isameM prAdhAnya rakhatI thii| pANinI ne aSTAdhyAyI meM nAma va pada Adi ke sambandha meM vizada vivecana kiyA hai| apane apane deza kI bhASA, dharma aura jAtigata prathA, kAlAnurUpa saMghapraNAlI dekhate Arya, muni, sthavira, gaNi Adi upAdhisambodhana hotA thaa| pahale jo prAkRta bhASAke nAmarUpa the ve unake saMskRta rUpoM meM prayukta hone lge| phira jaba apabhraMza kAla AyA to zabdoM meM tadanurUpa parivartana A gayA / vyaktiyoM ke nAmoM meM nAgabhaTTa ko bolacAla kI bhASA meM nAhar3a, devabhaTTa ko dehar3a, jai-hi 1 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 vAgbhaTTa-bAhar3a, tyAgabhaTa-cAhar3a kSemaMdhara-khIMvaDa, pRthvIdhara-pethar3a, jasahar3a Adi meM uttarArtha lupta hokara 'Da' aura 'Na' pratyaya laga gae, jaise - jAlhaNa, karmaNa, AlhAdana kA AlhaNa, pralhAdana kA pAlhaNa Adi saMkhyAbaddha udAharaNa diye jA sakate haiN| AcAyoM ke nAma bhI kakkasari, natrasUri, jajjigasUri Adi bhI apabhraMza kAla kI dena hai / Aja ke pariveza meM nAma ke Adi pada uparyukta prathA ke sAtha sAtha nAmAnta meM jaise rAjasthAna meM lAla, caMda, rAja, malla, dAna, siMha, karaNa, kumAra Adi pracalita haiM usI prakAra. gUrjara deza kA bhI samajhanA cAhie, kyoMki prAcIna kAla meM donoM bhASAe~ eka hI thii| aba to aneka nAma prAntIya sImAoM kA ullaMghana kara sArvatrika pracalita ho gae haiN| pUrvakAla meM veza-bhUSA aura nAmoM se deza va jAti kI pahacAna ho jAtI thI kiMtu vaha bheda Ajakala gauNa hotA jA rahA hai, astu / - tIrthaMkara mahAvIra kAla meM pravarjita ho jAne para nAma-parivartana kI anivAryatA nahIM dekhI jAtI / itihAsa sAkSI hai ki sabhI zramaNAdi apane gRhastha nAma se hI pahacAne jAte the| taba prazna hotA hai. ki. gRhasthAvasthA. tyAgakara muni hone para usa ke nAma parivartana kara navIna nAmakaraNa kaba se aura kyoM kiye jAne jagA? isa para vicAra karane se lagatA hai ki caityavAsa ke yuga se to yaha prathA AraMbha huI hogI para isakA kAraNa yahI lagatA hai ki gRhatyAga ke pazcAt munijIvana eka tarahase nayA janma ho jAtA hai| gRha-saMbaMdha viccheda ke liye veza-parivartana kI bhA~ti gRhastha sambandhI rizte, smRtijanya bhAvanAoM kA tyAga, moha-parihAra aura vairAgya-vRddhi ke liye isa prathA kI upayogitA kA asvIkAra nahIM kiyA jA sakatA / zrI AtmArAmajI sapane samyaktva - zalyodvAra ke pRSTha 13 meM batalAyA hai ki 'paMcavastu' nAmaka graMtha meM isa prathA kA ullekha pAyA jAtA hai| Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA~ 3 ! nAma-parivartana kI prathA zvetAmbara aura digambara saMpradAya meM pracalita hai jo sthAnakavAsI terApaMthI, laukA, kaDuAmatI ke atirikta mUrtipUjaka saMpradAya meM to hai hI parantu ve loga svAmI, RSi, - muni Adi vizeSaNa mAtra lagA dete haiM / Ajakala to terApaMthI samAna meM bhI nAma parivartana karane kI prathA kathaMciMta pracalita ho gaI hai / digambara sampradAya meM sAgara, bhUSaNa, kIrti Adi nAmAnta pada pracalita hai / yataH - zAntisAgara, vezabhUSaNa, mahAvIrakIrti tathA AnaMdanaMdI mI vidyAnaMda, sahajAnanda Adi ke sAtha-sAtha candra aura sena bhI gaNa-saMgha kI paripATI pracalita hai / vartamAna kAla meM zvetAmbara mUrtipUjaka saMpradAya ke tapAgaccha meM sAgara, vijaya, vimala aura muni evaM kharataragaccha meM bhI - sAgara va muni nAma pracalita hai / pAyacandagaccha meM candra aura aMcalagaccha meM sAgara nAmAnta pada hI pAye jAte haiM jaba ki prAcIna itihAsa meM inake atirikta bahusaMkhyaka nAmAnta pada vyavahRta dekhane meM Ate haiM / hameM isa nibaMdha meM ina nAmAnta pada jinheM nandI kahA jAtA hai usa para vistAra se vicAra karanA hai / isa prakAra ke nAmaparivartana kI prathA bhArata aura yUropa Adi dezoM ke rAjyataMtra meM pAI jAtI hI hai para dIkSAntara nAmaparivartana kI . prathA vaidika saMpradAya meM bhI prApta hai / ' darzana prakAza nAmaka grantha meM sanyAsiyoM ke dasa prakAra ke nAmoM kA ullekha saMprApta hai / yataH 1. girI -sadAziva, 2. 6. rudra, 5. ariNa - OMkAra, ziva, 9 purI - akSara, 10. parvata - puruSa, 3. sAgara-zakti, 4. bana Agama- viSNu, 8 maTha tIrtha - brahma, 7. bhoratI - parabrahma / C bhArata kA dhArmika itihAsa ' grantha ke pRSTha 140 meM dasa nAmAnta -- pada isa prakAra batalAye haiM : 3 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 1. girI, 3. purI, 3. bhAratI, 4. sAgara, 5. Azrama, 6. parvata, 7. tIrtha, 8. sarasvatI, 9. bata, 10. AcArya I zvetAmbara jaina granthoM meM nAmakaraNa vidhi kA saba se prAcIna, vizada aura spaSTa ullekha kharataragaccha kI rUdrapallIya zAkhA ke AcArya zrI varddhamAnasUrijI racita 'AcAra dinakara' nAmaka grantha meM vistAra ke sAtha milatA hai jo vi. saM. 1468 kArtika zukla 15 ko jAlaMdhara - deza ( paMjAba ) ke nandavanapura ( nAdauna ) meM viracita hai| isa nAma - parivartana kA kAraNa batalAte hue likhA hai ki : pUrva hi jaina sAdhutve sUritvepi samAgate / na nAmnA parivartomUnmunInAM mokSa gAminAM || 6 || sAmprataM gaccha saMyogaH kriyate vRddhi hetave / mahAsnehAyAyuSe ca lAbhAyaguruziSyayoH // 7 // tatastena kAraNena nAma rAzyanusArataH / gurupradhAnatAMnItar vinayenAnukIrtayet // 8 // nandI, nAma ke pUrvapada ke sambandha meM pRSTha 386 meM likhA hai ki : nAma tathA yoni 1. varga, 2. lAbhAlAbha, 3. gaNa, 4. rAzi, bheda, 5. zuddha nAmaM dadhAta nAmaH syAtpUrvataH sAdhoH zubho deva guNAgamaiH / jinakI ci ramAcandra zIlodaya dhanairapi // 20 // vidyAvinaya kalyANairjIva megha divAkaraiH / muni tribhuvanA bhojeH sudhA tejo mahAnRpaiH ||21|| dayA bhAva kSamA sUraiH suvarNa maNi karmabhiH / AnandAnanta dharmaizva jaya devendrasAgaraiH // 22 // !X Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina- muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA~ siddhi zAnti labdhi buddhi sahaja jJAna darzanaiH / / cAritra. vIra. vijaya . cAru rAma mRgAdhipaiH / / 23 // mahI vizAla vibudha vinayairnaya saMyutaiH / . .. sarva prabodha rUpaizca gaNa meru varai rapi // 24 // jayanta yoga tArAbhiH kalA pRthvI hari priyaH / etat pramRtibhiH pUrva padaisyAdabhidhA punaH // 25 // muni nAmAnta pada :- . ... zazAGka kumbha zailAbdhi kumAra prabha vallabhaiH / / siMha kuJcara devaizca datta kIti priyai : rapi / / 26 // pravarAnanda nidhi zrI rAjasundara zekharaiH / vardhanA kara . haMsaizca ratnameru samUrtibhiH // 27 // sAra bhUSaNa dhamai zca ketu puGgava puNDakaiH / .. jJAnadarzana vIraizca padai rebhistathottaraiH // 28 // jAyante sAdhunAmAni sthitaiH pUrva padAtparaiH / , anyAni yAti sahaja nAmAni viditAni // 29 // nRNA tAnyuttama padairbhUSA yadvata . dAnataH / evaM vidadhyAtsaguruH sAdhunAM nAma kIrtanam / / 30 / / eteceva paraMsUri padasyottatpadA... game / gaccha svabhAva saMjJAsu navi bhedo'bhidhAnataH // 31 // : upAdhyAya vAcatArya nAmAni khalusAdhuvat / vratinInAM tu nAmAni yativatpUrvagaiH padaiH // 32 // sAdhvI nAmAnta pada : syuruttara :- padairebhiranantaraH samIritaiH / matizcUlA prabhAdevI labdhisiddhivatI mukhaiH // 33 // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - muccha 1 pravartinI nAma pyevaM nAmAni parikIrtayet / mahattarANAM taiH pUrvaiH sarve pUrva padairapi // 34 // zrIruttara pade kAryA nAnyA su vratinISu ca / muni nAmAni sarvANi striyAmAdAdi yojanAt / / 35 / / jAyante vratinI saMjJAH zrAntaiH kezcinmahattarAH / vizeSAnnaMdi senAntAH saMjJAsyurjinakIrtanam // 36 / / zeSAnAmAnitulyAnyubhayo rapi sarvadA / viprANAmapi nAmAni buddhArhadviSNu vedhatAM // 37 // gaNeza kArtikeyArka zcandrazaGkara dhImatAm / vidyAdhara samudrAdi kalpadrujayayoginAm // 38 // sAmAnAnyuttamAtAMca nAmAni parikalpeyat / brahmacAri kSullakayornanAmnA parivartanam // 39 // (isake bAda kSatriya vaizyAdi ke nAmakaraNa kA ullekha sarva gA. 49 taka hai|) bhAvArthasAra :- prAcIna kAla meM sAdhu evaM sUripada ke samaya nAmaparivartana nahIM hote the, para vartamAna meM gacchasaMyoga vRddhi ke hetu aisA kiyA jAtA hai| 1 yoni, 2 varga, 3 labhyAlabhya, 4 gaNa aura 5. rAzibheda ko dhyAna meM rakhate hue zuddha nAma denA cAhie / nAma meM pUrvapada evaM uttara pada isa prakAra do pada hote haiN| unameM muniyoM ke nAmoM meM pUrvapada nimnokta rakhe jA sakate haiM ---- 1 zubha, 2 deva, 3 guNa, 4 Agama, 5 jina, 6 kIrti, 7 ramA (lakSmI), 8 candra, 9 zIla, 10 udaya, 11 pana, 12 vidyA, 13 vimala, 14 kalyANa, 15 jIva, 16 megha, 17 divA. kara, 18 muni, 19 tribhuvana, 20 aMbhoja (kamala), 21 sudhA, Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA~ 12 tez2a, 23 mahA, 24 nRpa, 25 dayA, 26 bhAva, 27 kSamA, 28 sUra, 29 suvarNa, 30 maNi, 31 karma, 32 AnaMda, 33 anaMta, 34 dharma, 35 jaya, 36 devendra, 37 sAgara, 38 siddhi, 39 zAnti, 40 labdhi, 41 buddhi, 42 sahaja, 43. jJAna, 44 darzana, .45 cAritra, 46 vIra, 47 vijaya, 48 cAru, 49 rAma, 50 siMha (mRgAdhipa), 51 mahI, 52 vizAla, 53 vibudha, 54 vinaya, 55 naya, 56 sarva, 57 prabodha, 58 rUpa, 59 gaNa, 60 meru, 61 vara, 62 jayanta, 63 yoga, 64 tArA, 65 kalA, 66 pRthvI, 67 hari, 68 priya / . muniyoM ke nAma ke antya pada ye haiM: . 1 zazAMka (candra), 2 kuMbha, 3 zaila, 4 abdhi, 5 kumAra, 6 prabha, 7 vallabha, 8 siMha, 9 kuMjara, 10 deva, 11 datta, 12 kIrti, 13 priya, 14 pravara, 15 AnaMda, 16 nidhi, 17 rAja, 18 sundara, 19 zekhara, 20 varddhana, 21 Akara, 22 haMsa, 23 ratna, 24 meru, 25 mUrti, 26 sAra, 27 bhUSaNa, 28 dharma, 29 ketu (dhvaja), 30 puNDraka (kamala), 31 puGgava, 32 jJAna, 33 darzana, 34 vIra, ityAdi / .. sUri, upAdhyAya, vAcanAcAryoM ke nAma bhI sAdhuvat samajheM / sAdhviyoM ke nAma meM pUrvapada to muniyoM ke samAna hI samajheM / uttara pada Isa prakAra hai : 1 matI, 2 cUlA, 3 prabhA, 4 devI, 5 labdhi, 6 siddhi, 7 vtii| pravartinI ke nAma bhI isI prakAra haiM / mahattarA ke nAmoM meM uttarapada "zrI" rakhanA cAhiye / Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 jinakalpI kA nAmAnta pada 'sena' itanA vizeSa samajhanA cAhie / Age brAhmaNa, kSatriyoM ke nAmoM ke pada bhI batalAye haiM / vizeSa jAnane ke lie mUla grantha kA 40 vA~ udaya (pR.386-89) draSTavya hai| , kharataragaccha meM ina nAmAnta padoM ko vartamAna meM 'nAMdi' yA 'naMdI' kahate haiM aura ina kI saMkhyA 84 (caurAsI) batalAyI hai jaba ki upara nAma 68 hI diye haiN| vizeSa khoja karane para hameM bikAnera meM kharataragacchIya zrIpUjya zrI jinacAritrasUrijI ke daphatara evaM aneka kuTakara patroM meM aisI 84 nAmAnta pada sUcI upalabdha huI para una saba meM punarukti rUpa meM pAye nAmoM ko bAda dene para jaba 78 raha gaye to kharataragaccha gurvAvalI Adi meM prayukta nAmoM kA anveSaNa karane para jo naye nAma upalabdha hue una saba kI akSarAnukrama sUcI yahA~ prastuta kI jA rahI hai - 1 amRta 2 Akara - 5 udaya 6 kamala 9 kallola 10 kIrti '13 kuMjara 14 gaNi 17 citra 18 jaya 21 darzana 22 datta / 25 dhvaja 26 dhIra : 29 nivAsa 30 naMdana 33 pati : 34 pAla 37 pramoda 38 pradhAna 42 bhakti 45 mANikya 46 muni 49 maNDaNa 3 AnaMda 7 kalyAe 11 kumAra 15 candra 19 NAga 23 deva 27 nidhi 31 nandi 35 priya 39 prabha 43 bhUSaNa 47 mati 51 yukti 4 indra 8 kalaza 12 kuzala 16 cAritra 20 tilaka 24 dharma 28. nidhAna 32 padma 36 prabodha 40 bhadra 44 bhaNDAra 48 meru 52 raya 4: bhakta / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jaina muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA~ 53 rana 54 rakSita 55 rAja ...56 ruci 57 raMga 58 labdhi 59 lAbha 60 varddhana 61 vallabha 62 vijaya 63 vinaya ... 64 vimala 65. vilAsa 66 vizAla 67 zIla 68 zekhara 69 samudra 70 satya 71 sAgara ...72 sAra 73 sindhura 74 siha 75 sukha 76 sundara 77 sena 78 soma 79 saubhAgya 80 saMyama 81 harSa 82 hita 83 hema . 84 haMsa . nimnokta nAmAnta padoM kA bhI ullekha mAtra milatA hai, para vyavahRta hote nahIM dekhe gaye :--.. __kanaka, parvata, caritra, lalita, prAjJa, mukti, dAsa, giri, naMda, mAna, prIti, chatra, phaNa, prabhadra, tiya, hiMsa, gaja, lakSya, vara, dhara, sUra, sukAla, moha, kSema, vIra (kharataragaccha meM nahIM), tuMga (aMcalagaccha) / inameM se kaI pada nAma ke pUrvapada rUpa meM avazya vyavahRta haiN| .....isI prakAra sAdhviyoM kI nandiyA~ (nAmAnta pada) bhI 84 hI kahI jAtI haiM, para unakI sUcI adyAvadhi kahIM bhI hamAre avalokana meM, nahIM AI / hamane prAcIna granthoM, patroM, TippaNakoM Adi se jo kucha nAmAnta pada prApta kiye ve ye haiM : 1 zrI, 2 mAlA, 3 cUlA, 4 natI, 5 mati, 6 prabhA, 7 lakSmI, 8 sundarI, 1 siddhi, 10 nidhi, 11 vRddhi, 12 samRddhi, 13 vRSTi, 14 darzanA, 15 dharmA, 16 maMjarI, 17 devI, 18 zriyA, 19 zobhA, 20 vallI, 21 Rddhi, 22 senA, 23 zikSA, 24 ruci, '36 zIlA, 26 vijayA, 27 "mahimA, 38 candriko / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jaina sAhitya samAroha - guccha ra aba digambara sampradAya evaM kharataragaccha ke atirikta zvetAbarIya gacchoM meM bhI jitane muni-nAmAnta padoM kA ullekha dekhane meM AyA hai. unakA vivaraNa bhI yahA~ prastuta kiyA jA rahA hai| digambara - naMdi, candra, kIrti, bhUSaNa - ye prAyaH nandi saMgha ke muniyoM ke nAmAnta pada haiM / sena, bhadra, rAja, vIrya - ye prAyaH sena saMgha ke muni-nAmAnta pada haiM / ('vidvad ratnamAlA', pR. 18) upakezagaccha kI 28 zAkhAe~ 1 sundara, 2 prabha, 3 kanaka, 4 meru, 5 sAra, 6 candra, 7 sAgara, 8 haMsa, 9 tilaka, 10 kalaza, 11 ratna, 12 samudra, 13 kallola, 14 raMga; 15. zekhara 16 vizAla, 17 rAja 18 kumAra, 19 deva, 20 AnaMda, 21 Aditya, 22 kuMbha / ('upakezagaccha paTTAvalI', jaina sAhitya saMzodhaka) uparyukta nandI sUciyoM se spaSTa hai ki kahIM kahIM digambara vidvAna yaha samajhane kI bhUla kara baiThate haiM ki bhUSaNa, sena, kIrti Adi nAmAnta pada digambara muniyoM ke hI haiM. vaha ThIka nahIM hai| ina sabhI nAmAnta padoM kA vyavahAra zvetAmbara sampradAya meM bhI hotA rahA he| : nAmaparivartana meM prAyaH yathAzakya yaha dhyAna bhI rakhA jAtA hai ki muni kI rAzi usake pUrvanAma kI rahe / bahuta se sthAnoM meM prathamAkSara bhI vahI rakhA jAtA hai| jaise - sukhalAla kA dIkSita nAma sukhalAbha, rAjamala kA rAjasundara ratnasundara Adi / tapAgaccha : zrIlakSmIsAgarasUri (saM. 1508-17) ke muniyoM ke nAmAnta Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA~ 11 pada somacAritra kRta 'guruguNaratnAkara' kAvya ke dvitIya sarga meM isa prakAra likhe haiM : 1 tilaka, 2 viveka, 3. ruci, 4 rAja, 5 sahaja, 6 bhUSaNa, 7 kalyANa, 8 zruta, 9 zIti, 10 prIti, 11 mUrti, 12 pramoda, 13 AnaMda, 14 nandi, 15 sAdhu, 16 ratna, 17 maMDaNa, 18 naMdana, 19, varddhana, 20 jJAna, 21 darzana, 22 prabha, 23 lAbha, 24 dharma, 25 soma, 26 saMyama, 27 hema, 28 kSema, 29 priya, 30 udaya, 31 mANikya, 32 satya, 33 jaya, 34 vijaya, 35 sudara, 36 sAra, 37 dhIra, 38 vIra, 39 cAritra, 40 candra, 41 bhadra, 42 samudra, 43 zekhara, 44 sAgara, 45 sUra, 46 maMgala, 47 zIla, 48 kuzala, 49 vimala, 50 kamala, 51 vizAla, 52 deva, 53 ziva, 54 yaza, 55 kalaza, 56 harSa, 57 haMsa,, ityAdi pdaantaashsrshH| zrI hIravijayasUrijI ke samudAya kI 18 zAkhAe~ : 1 vijaya, 2 vimala, 3 sAgara, 4 caMdra, 5. harSa, 6 saubhAgya, 7 sundara, 8 ratna, 9 dharma, 10 haMsa, 11 AnaMda, 12 varddhana, 13 soma, 14 ruci, 15 sAra, 16 rAja, 17 kuzala, 18 udaya / ('aitihAsika sajjhAya mAlA', pR. 10) kharataragaccha kI vizeSa paripATiyA~ : ... - kharataragaccha meM nandI-nAmAnta pada ke sambandha kI katipaya : vizeSa paripATiyA~ dekhane-jAnane meM AI haiM, jinase aneka mahattvapUrNa bAtoM kA patA calatA hai / ataH unakA vivaraNa yahAM prastuta kiyA jA rahA hai| Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 1. kharataragaccha ke Adi puruSa zrI varddhamAnasUrijI ke ziSya zrI jinezvarasUrijIke paTTadhara AcAryoM ke nAma kA pUrvapada 'jina" rUDha ho gayA hai / isI prakAra inake ziSya suprasiddha saMvega raMgazAlAnirmAtA zrI jinacandrasUrijI se caturtha paTTadhara kA yahI nAma rakhe jAne kI praNAlI rUDha ho gaI hai / 2. yuga pradhAnAcArya gurvAvalI se spaSTa hai ki usa samaya sAmAnya AcAryapada ke samaya isI prakAra 'upAdhyAya', 'vAcanAcArya' padoM ke evaM sAdhviyoM ke mahattarA padapradAna ke samaya bhI kabhIkabhI nAmaparivartana arthAt navIna nAmakaraNa hotA thA ! 3. tapAgacchAdi meM guru-ziSya kA nAmAnta pada eka hI dekhA jAtA hai parantu kharataragaccha meM yaha paripATI nahIM hai / guru kA jo nAmAnta pada hogA, vahI pada ziSya ke lie nahIM rakhe jAne kI eka vizeSa paripATI hai / isa meM kvacit zAntiharSa ke ziSya jinaharSagaNi ke nAma apavAda rUpa meM kahA jA sakatA hai / bhinna nandIprathA arthAt guru ke nAmAnta pada bhinna hone vAle muni ne apane granthAdi meM yadi gaccha kA ullekha nahIM kiyA ho to usake kharataragacchIya hone kI vizeSa saMbhAvanA kI jA sakatI hai / - 4. sAdhviyoM ke nAmAnta pada ke lie naM. 3 vAlI bAta na hokara guru-ziSyA kA nAmAnta pada eka hI dekhA gayA hai / -5 saba muniyoM kI dIkSA paTTadhara jagacchanAyaka AcArya ke hAtha se hI hotI thI / kvacit dUraveza Adi meM sthiti hone Adi vizeSa kAraNa se anya AcArya mahArAja, upAdhyAyoM Adi viziSTa pada 1 5 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA~ sthita gItArtho ko AjJA dete yA vAsakSepa preSaNa karate taba anya bhI dIkSA de sakate the / navadIkSita muniyoM kA nAmakaraNa gacchanAyaka AcArya dvArA sthApita naMdI (nAmAnta pada) ke anusAra hI hotA thaa| - uparivarNita kharatagaccha kI caurAsI nandiyoM meM sarvAdhika nandiyoM kI sthApanA akabara pratibodhaka yugapradhAna zrI jinacandrasUrijI mahArAjane kI thI / unake dvArA sthApita 44 nandiyoM kI sUcI hamane apane 'yugapradhAna zrI jinacandrasUri' grantha ke pR. 259-261 meM prakAzita kI hai / yaha sUcI hameM unake do vihArapatroM meM jisameM saMvatAnukrama se cAturmAsa aura viziSTa ghaTanAoM ke saMkSipta ullekha sahita upalabdha huI thii| dIkSA samaya eka sAtha jitane bhI muniyoM kI dIkSA ho, una saba kA nAmAnta pada eka sAtha hI rakhA jAya, yaha paripATI bahuta hI mahattvapUrNa hai / itaH pUrva yaha anivArya nahIM rahA hogA / isa mahattvapUrNa prathA se usa samaya ke adhikAMza muniyoM kI dIkSA kA anukrama nandI anukrama se prApta ho jAne se hameM tatkAlIna vidvAnoM va ziSyoM kA isa vaijJAnika paddhati se sampAdana karane meM baDI suvidhA ho gaI thii| jaise guNavinaya aura samayasundara donoM samakAlIna mUrdhanya vidvAna the, para dIkSAparyAya meM kauna choTA-baDA thA ? yaha jAnane ke lie nandI anukrama kA sahArA parama upayogI siddha huA / isake anusAra hama kaha sakate haiM ki guNavinaya kI dIkSA. prathama huI thI, kyoMki unakI vinayanandI kA. kramAMka 8 vA~ hai ora sundaranandI kA kramAMka 2. vA~ hai| upayukta nandI prathA se AkRSTa hokara hamane vikIrNa patroM meM, pRSThe-TippaNikA, harSa-TippaNikA Adi meM isakI vizeSa Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , jaina sAhitya samAroha - guccha 2 zodha kI / zrI pUjyoM ke daphatara to isake vizeSa Akara haiM / pIche ke daphataroM ko dekhane se patA calatA hai ki eka nandI (nAmAnta pada) eka sAtha dIkSita muniyoM ke lie eka hI bAra vyavahRta na hokara kaI bAra' dIkSAeM diye jAne para calatI rahatI thii| arthAt 'candra'nandI cAlU kI aura usameM adhika dIkSAe~ nahIM huI to ekado varSa cala sakatI hai athavA nidhana jaisI durghaTanA yA dIkSAnAmasthApana meM guru-ziSya ke nAma, muhUrta-rAzi Adi pratikUla baiTha jAne se nandI badalI jAtI thI, anyathA gacchanAyaka kI icchA aura lAbhAlAbha ke hisAba se lambe samaya taka bhI cala sakatI thii| . . . 6. yugapradhAna zrI jinacandrasUrijI se aba taka to kharataragacchameM eka aura vizeSa praNAlI dekhI jAtI hai ki paTTadhara AcArya kA nAmAnta pada jo hogA, sarvaprathama vahI naMdI sthApana kI jaaygii| jaise jinacaMdrasUrijI jaba pahalepahala muniyoM ko dIkSA deMge to unakA nAmAnta pada bhI apane nAmAnta padAnusAra. 'candra' hI rakheMge / unake prathama ziSya sakalacandragaNi the / isI prakAra jinasukhasUri pahale 'sukha'naMdI, jinalAbhasUrijI lAbhanaMdi, jinabhaktisUrijI 'bhakti'naMdI hI sarvaprathama rakheMge, arthAt navadIkSita muniyoM kA nAmAnta pada sarvaprathama anivArya rUpa meM vahI rakhA jAyagA / .. ..... kharataragaccha meM samAcArI maryAdApravartaka AcArya zrI jinapatisUrijIne daphatara-itihAsa yA DAyarI rakhane kI bahuta hI sundara aura upayogI paripATI pracalita kI thii| aisI daphatara-bahI meM jisa saMvat miti meM jinheM dIkSita kiyA evaM sUripada, upAdhyAya Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA~ 15 - padAdi diye usI pUrI nAmAvalI likha lete the / jahA~ jahAM vicarate the vahA~ kI pratiSThA, saMghayAtrA, Adi mahattvapUrNa kAryo evaM ghaTanAoM kA ullekha usameM avazya kiyA jAtA evaM viziSTa zrAvakoM ke nAma, paricaya, bhaktikAryAdikA vivaraNa likhA jAtA rahA / jaisalamera bhaNDAra kI prAcIna sUcI meM eka aisI 350 patroM kI prati hone kA ullekha dekhA thA para vaha anupalabdha hai| kharataragaccha aneka zAkhAoM meM vibhakta ho gayA aura ve zAkhAeM nAmazeSa ho gaI aivaM jo sAmagrI thI, naSTa ho gaI / yadi vaha sAmagrI upalabdha hotI to kharataragaccha kA aisA sarvAgapUrNa vyavasthita itihAsa taiyAra hotA, jaisA zAyada hI kisI gaccha kA ho / bhAratIya itihAsa meM ye daphtara-itihAsa, gurvAvalI, khyAta Adi atyanta mUlyavAna sAmagrI hai / hame sarvaprathama daphatara jisakA nAma yugapradhAnAcArya gurvAvalI hai, saM. 1393 taka kA usameM vivaraNa upalabdha hai| usake bAda saM. 1707 se vartamAna taka kA paravartI daphatara saMprApta hai| madhyakAlIna jinabhadrasUrijI aura yu0 zrI jinacandrasUrijI ke samaya ke 300 varSo kA daphatara mila jAtA to savA~gapUrNa itihAsa taiyAra karane meM hama sakSama hote| yadi kisI jJAna bhaNDAra meM, binA sUci ke aTAle meM saubhAgyavaza mila jAya to usakI pUrNatayA zodha honA Avazyaka hai| saM. 1707 se vartamAna taka kA eka daphatara jayapura gaddI ke zrIpUjya zrI jinadharaNeMdrasUrijI taka kA upalabdha hai jisameM anekazaH purAne daphatara se uddhRta karane kA jikra hai / yadyapi vaha itanA vyavasthita nahIM hai phira bhI usameM rAjasthAna, gujarAta ke saiMkaDoM gA~voM meM vicarate aura vahA~ ke zrAvakoM kA ullekha hai jo mUlyavAna sAmagrI, hai| isI prakAra kharataragaccha kI anyAnya zAkhAoM ke daphatara mila jAe to Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 kitanA uttama ho ! bikAnera bhIpUjyoM kI gaddI kA daphatara dekhA hai evaM AcArya zAkhA kI kucha dIkSAnaMdI sUciyA~ milI haiM / anya sabhI zAkhAoM kI sAmagrI kho gaI- naSTa ho gaI hai / paraMtu prApta daphatara meM jo yati-muniyoM kI nAmAvalI dI hai, vaha isa prakAra hai : zrImannRpati vikramAditya rAjyAt saM. 1707 varSe zAke 1572 prami te mAsottama vaizAkha mAse zuklapakSe tRtIyA yAM 3 tithau zrImajjezalamerumadhye bhaTTAraka | zrI jinaratnasUribhirlAbhinaMdIkRtA // pUrvanAma dIkSAnAma mohaNa mahimAlAbha kezava kanakalAbha mitI miMgasara sudi 12 jesalameru madhye DAhA khetasI dayAlAbha kSamAlAbha harSalAbha vijayalAbha vidyAlAbha udayalAbha hemarAja vIdau vastau amIcaMda mitI phAgaNa vadi 1 zrI mer3atA nagare bhUpati bhaktilAbha khetasI kuzalalAbha ThAkurasI zAMtilAbha sAMvala saMtoSau laddhau sukhalAbha sumatilAbha lakSmIlAbha ---- gurunAma u. rAjavijayagaNeH padmaraMga ro zrIjitAm 33 23 39 39 sumatidharma re kuzaladhIra ro 37 zAMtiharSa rau sumatiraMga rau sAdhuharSa rau sahaja harSa rau Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA~ mitI phAgaNa sudi 5 zrI jayatAraNa madhye - kacarau karpUralAbha - udayaharSa rau udayacanda ANaMdalAbha jJAnamUrti rau . toDara jJAnalAbha rAyasiMha rAjalAbha rAjarSa gai bhAvasiMha bhuvanalAbha khetau nayanalAbha jJAnaharSa rau (puvAliyA grAme ) mitI vaizAkha sudi 3 dine AgarA madhye - jesiMgha yazolAbha guNasena rau karmacanda kAMtilAbha kalyANavijaya ro yodhau jayalAbha mahimAkumAra rau bAlacanda : vinayalAbha vinayapramoda ro matiharSa rau uparyukta dIkSAe~ kevala eka varSa meM eka. hI nandI meM huI haiN| zrI jinaratnasUrijI zrIpUjya AcArya the jo tyAgI, paMcamahAvratadhArI the| usa jamAne meM sabhI gacchoM meM gacchanAyaka zrIpUjya kahalAte aura unheM yati kahA jAtA thaa| sAdhu, yati, RSi, muni, zramaNa, nigrantha Adi 10 paryAyavAcI zabda haiM / saM. 1707 se pUrva zrI jinaratnasUrijI yA unake pUrvavartI AcAryoM ne dIkSAe~ dI, unakI sUcI aprApta hai| isa sUcI se ve kahA~ kahA~ vicare, kahA~ kise kisa saMvat miti, sthAna meM dIkSA dI, guru kA nAma, gRhasthAvasthA kA nAma, dIkSAnAma, zAkhA Adi aneka bAtoM kA patA cala jAtA hai| eka eka naMdI meM dasa, bIsa, pacAsa, sattara taka dIkSAe~ huI jinakA prAmANika vivaraNa aise daphtaroM meM milatA hai| yadi itihAsakAroM ke pAsa aise bahumulya dastAveja hoM to unakI aneka samasyAe~ hala ho sakatI haiN| prAmANika -hi-2 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 " jaina sAhitya samAroha - guccha 2 vivaraNa prApta karane kA parizrama aura samaya kI bacata ho sakatI hai| rAsa, caupaI, tIrthamAlA, zilAlekha, prazastiyoM Adi saMdarbha samarthita prAmANika itihAsa likhA jA sakatA hai| . nandI yA nAmAnta pada sambaMdhI jina jina maryAdAoM, vidyAoM kA upara ullekha kiyA gayA hai vaha saba kharataragaccha kI zrI jinabhadrasUri paramparA - bRhat zAkhA - ke dRSTikoNa se yathAjJAta likhA hai| saMbhava hai isa vizAla gaccha kI aneka zAkhAoM kI paripATI meM bhinnatA bhI A gaI ho ! yaha zodha kA viSaya sAmagrI kI upalabdhi para nirbhara hai| vartamAna meM uparyukta paripATI kevala yati samAja meM hI hai / jahA~ paramparA meM hajAroM yatijana the kramazaH AcArahIna hote gaye, kriyA uddhAra karane vAle munijanoM se unakA sambandha viccheda ho gyaa| kucha AcAravAna aura vidvAnoM ke atirikta yatijana bhI gRhasthavat ho gye| maryAdAe~ maraNonmukha hotI jAne se aba daphataralekhana praNAlI bhI nAmazeSa ho rahI hai| kharataragacchIya muniyoM meM abhI eka zatAbdI se una prAcIna paripATiyoM praNAliyoM kA vyavahAra baMdha ho gayA hai| aba unameM kevala 'sAgaranaMdI' aura zrI mohanalAlajI mahArAja ke samudAya meM 'muni' evaM sAdhviyoM meM "zrI" nAmAnta pada hI rUDha ho gayA hai| guru-ziSyoM kA eka hI nAmAnta pada ho jAne se utanA sauSThava nahIM rhaa| sAdhviyoM ke nAma va dIkSA Adi kA vivaraNa jayapura zrIpUjyajI ke daphatara meM saM. 1783. se upalabdha hai| tyAga-vairAgyamaya paramparA zithila hote. yatinI sAdhvI praramparA kA nAmazeSa honA anivArya thaa| saMvegI paramparA meM ve. paripATiyA~ to zeSa ho gaI - paraH jinazAsana kI unnati meM zAsanaprabhAvanA meM cAra cAMda laga gae / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina muniyoM ke nAmAnta pada yA nandiyA~ hamAre aitihAsika parizIlana meM gata pacAsa varSoM meM kharataragacchIya dRSTikoNa se jo dekhA, anubhava kiyA vahI upara likhA gayA hai| isI prakAra anya vidvAnoM ko anya gacchoM ke nAmAnta pada sambandhI vizeSa paripATiyoM kA anusaMdhAna kara una para prakAza DAlanA apekSita hai| AzA hai isa ora vidvadgaNa dhyAna dekara itihAsa ke banda pRSThoM ko kholane kA prayAsa kreNge| yaha nibandha eka saMbhAvita vizada itihAsa kI bhUmikA mAtra hai, jisake garbha meM saiMkaDoM pRSThoM kI mahattvapUrNa sAmagrI chipI par3I hai jisakA anuzIlana - prakAzana samayocita va aparihArya hai| Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM dika aura kAla kI avadhAraNA Do. narendra bhAnAvata ___jaina darzana meM vizva anAdi ananta mAnA gayA hai| yahA~ sRSTikartA ke rUpa meM Izvara kI prarUpaNA nahIM kI gaI hai / vizva ke lie jaina darzana meM loka zabda prayukta huA hai / jo dekhA jAtA hai vaha loka. hai-"jo lokkai se loe" ('bhagavatI sUtra' 5-9-25) loka kI vyAkhyAtmaka paribhASA karate hue kahA gayA hai ki jisameM 6 prakAra ke dravya haiM, vaha loka hai dhammo adhammo AgAsaM, kAlo puggala-jantavo / esa logotti patratto, jiNehi varadaMsihiM / / __-'uttarAdhyayana sUtra' 28-7 ina 6 dravyoM ke nAma haiM : (1) dharmAstikAya (gati-sahAyaka dravya) (2) adharmAstikAyaH (sthiti-sahAyaka dravya), (3) AkAzAstikAya (Azraya denevAlA dravya), (4) kAla (samaya), (5) pudgalAstikAya (mUrta bar3a padArtha), (6) jIvAstikAya (caitanyazIla AtmA) / ina dravyoM kI saha-avasthiti loka hai / ina 6 dravyoM meM se kAla ko choDakara zeSa 5 dranya astikAya kahe gaye haiM / astikAla kA artha hotA haiM pradeza aura kAya kA artha hai rAzi yA samUha / astikAya kA artha huA pradezoM kA samUha / jaina darzana meM pradeza pAribhASika zabda hai / eka paramANu jitanI jagaha gheratA hai, use pradeza kahate haiN| prakArAntara se Space-point pradeza hai / jisakA dUsarA hissA Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (221 jaina darzana meM drika aura kAla kI avadhAraNA nahIM ho sakatA, AkAza ke aise niraMza avayava ko pradeza kahate haiM / kAla dravya ke pradeza nahIM hote / bItA samaya naSTa ho gayA aura bhaviSya asat hai, vartamAna kSaNa hI sadbhuta kAla hai / muhUrta, dina, rAta, mAha, varSa Adi vibhAga asadbhuta kSaNoM ko buddhi meM ekatra kara kiye gaye haiN| ataH kSaNa mAtra astitva hone ke kAraNa use pradezasamahAtmaka zabda astikAya se sUcita nahIM kiyA gayA hai| guNa aura paryAyoM ke Azraya ko dravya kahate haiM / pratyeka dravya meM do "prakAra ke dharma rahate haiM / eka to sahabhAvI dharmaH, jo dravya meM nitya rUpa se rahatA hai, ise guNa kahate haiM / guNa do prakAra ke haiM :- sAmAnya guNa aura vizeSa guNa / sAmAnya guNa ve haiM, jo kisI bhI dravya meM nitya rUpa se hote haiN| pratyeka dravya ke 6 sAmAnya guNa haiM : (1) astitva-jisa guNa ke kAraNa dravya kA kabhI vinAza na ho, (2) vastutva -jisa guNa ke kAraNa dravya anya padArtho ke kriyA-pratikriyAtmaka saMbaMdhoM meM bhI apanepana ko nahIM chor3atA, (3) dravyatva-jisa guNa kAraNa dravya guNa aura paryAyoM ko dhAraNa karatA hai / (4) prameyatvajisa guNa ke kAraNa dravya yathArtha jJAna kA viSaya bana sakatA hai, (5) pradezatva-jisa guNa ke kAraNa dravya ke pradezoM kA mApa hotA hai| (6) agurulaghutva-jisa guNa ke kAraNa dravya meM ananta dharma aikIbhUta hokara rahate haiM-bikhara ke alaga-alaga nahIM ho jAte / vizeSa guNa pratyeka dravya ke apane-apane hote haiN| . dravya kA dUsarA dharma. kramabhAvI, dharma hai jise paryAya kahate haiM / yaha parivartanazIla hotA haiM / / / 1. 6 dravyoM meM se jIvAstikAyaH ko chor3akara zeSa dravya ajIta haiM aura pudagala, ko chor3akara zeSa, dravya, arUpI hai| yahAM AkAza aura kAda ya ke saMbaMdha meM kucha vicAra prakA-kiye jA rahe haiM / Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jaina sAhitya samAroha - guccha ra dik kI avadhAraNA . jaina darzana ke anusAra AkAza svatantra dravya hai / dik usI kA vibhAga hai / AkAza kI paribhASA karate hue kahA gayA hai ki vaha dravya jo anya saba dravyoM ko avagAha, avakAza sthAna arthAt Azraya detA hai vaha AkAza hai-avagAha lakkhaNeNaM aagaasaatthikaae| 'bhagavatI sUtra', 13-4-48 / indrabhUti. gautama bhagavAn mahAvIra se prazna karate hai - 'bhagavan ! AkAzatattva se jIvoM aura ajIvoM ko kyA hAbha hotA hai ? mahAvIra uttara dete haiM : 'he gautama! AkAzAstikAya nIva ora ajIva dravyoM ke lie bhAjanabhUta hai arthAt AkAza nahIM hotA to ye jIva kahAM hote ? dharmAstikAya, adharmAstikAya kahA~ vyApta hote ? kAla kahA~ - baratatA ? pudgala kA raMgamaMca kahA~ banatA 1. yaha kva nirAdhAra hI hotaa|' .. . jaina darzana ke anusAra AkAza vAstavika dravya hai ataH dravya meM batAye gaye 6 sAmAnya guNa usameM nihita haiM / dravya kI dRSTi se AkAza eka aura akhaNDa dravya hai arthAt usakI racanA meM sAtatya hai| kSetra kI dRSTi se AkAza ananta aura asIma mAnA gayA hai| yaha sarvavyApI hai aura isake pradezoM kI saMkhyA ananta hai / kAla kI dRSTi se AkAza anAdiananta arthAt zAzvata hai| svarUpa kI dRSTi se AkAza amUrta hai - varNa, gaMdha, rasa, sparza Adi guNoM se rahita hai| gati rahita hone se agatizIla hai| AkAza ke do bhAga kiye gaye haiM : (1) lokA* kAza aura (2) alokAkAza / AkAza kA vaha bhAga jo dharmAsti kAya, adharmAstikAya, kAla-pudgalAstikAya aura jIvAstikAya, ina pA~ca dravyoM ko Azraya detA hai vaha lokAkAza hai| zeSa bhAga, jahAM bhAkAza ke alAvA anya koI dravya nahIM hai, vaha alokAkAza hai| Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM dik aura kAla kI avadhAraNA lokAkAza ke pradezoM kI saMkhyA asaMkhyAtmaka hai. parantu alokAkAza ke pradezoM kI saMkhyA ananta hai| lokAkAza sAnta va sasIma hai jaba ki alokAkAza ananta va asIma hai| sasIma loka cAroM ora se ananta aloka se ghirA huA hai| aloka kA AkAra batAte hue kahA gayA hai ki vaha khAlI gole meM rahI huI polAI ke samAna hai| dharmAstikAya aura adharmAstikAya kA astitva lokAkAza meM hI mAnA gayA hai| alokAkAza meM inakI sthiti nahIM mAnI gaI hai| isa dRSTi se ina donoM dravyoM ke mAdhyama se hI lokAkAza aura alokAkAza kI vibhAjana-rekhA spaSTa hotI hai| AtmA mukta hone ke pazcAt Urdhvagamana karatI hai aura dharmAstikAya kI sahAyatA se samaya mAtra meM lokAkAza kI sImA ke agrabhAga para pahu~ca kara siddhazilA para virAjamAna ho jAtI hai aura punaH lauTakara saMsAra-cakra meM nahIM aatii| naizcayika kAla .. caina darzana meM kAla ke sambandha meM do dRSTiyoM se vicAra kiyA gayA hai : naizcayika kAla aura vyAvahArika kAla / naizcayika kAla kA svarUpa jaina darzana kI maulika vizeSatA hai| isakI vivecanA karma sidvAnta ke saMdarbha se kI. gaI hai| kAla kA mukhya lakSaNa 'vartanA' mAnate hue 'uttarAdhyayana sUtra', adhyAya 28, gAthA 10 meM kahA gayA hai - "vatayA. lakkhaNo kaalo|" 'tattvArtha sUtra' ke adhyAya 5, sUtra 22 meM kahA hai : 'vartanA pariNAma kriyA paratvAparatve ca kAlasya / " arthAt vartanA, pariNAma, kiyA paratva aura aparatva kAla dravya ke upakAra haiN| vartanA abda yuca pratyayapUrvaka " vRtu" dhAtu se banA hai| jisakA artha hai jo vartanazIla ho / utpatti, apacyuti aura vidya Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jaina sAhitya samAroha -guccha :2 mAnatArUpa vRtti arthAt kriyA vartanA kahalAtI hai vartanArUpa kArya kI utpatti jisa dravya kA upahAra hai, vahI kAla hai| .... . - pariNAma, pariNamana kA hI rUpa hai| pariNamana aura kriyA sahabhAvI hai| kriyA meM gati Adi kA samAveza hotA hai / gati kA artha hai AkAzapradezoM meM kramazaH sthAna-parivartana krnaa| kisI bhI padArtha kI gati meM sthAna parivartana ke vicAra usameM lagane vAle kAla ke sAtha kiyA jAtA hai| paratva aura aparatva arthAt pahale honA aura bAda meM honA athavA purAnA aura nayA ye vicAra bhI kAla ke binA nahIM samajhAye jA skte| .. dhyAna meM rakhane kI bAta yaha hai ki jaina darzana meM pratyeka dravya ko svatantra mAnA gayA hai ataH pariNamana meM kAla ko preraka kAraNa na mAnakara sahakArI nimitta udAsIna kAraNa mAnA gayA hai| jisa prakAra dravyoM kI gati va sthitirUpa kriyA meM dharmAstikAya evaM adharmAstikAya upAdAna va preraka nimitta kAraNa na hokara udAsIna va sahakArI nimitta kAraNa hai va dravya apanI hI yogyatA se gati va sthitirUpa .. kriyA karate haiM, usI prakAra padArthoM ke pariNamana meM kAla, udAsIna sahakArI nimitta kAraNa hai| isake nimitta se padArtha meM prati kSaNa navanirmANa va vidhvaMsa satata hotA rahatA hai| nirmANa va vidhvaMsa kI yahI kriyA ghaTanA oM ko janma detI hai| isa prakAra kAla hI padArthoM ke samasta pariNamanoM, kriyAoM va ghaTanAoM kA sahakArI kAraNa hai| dUsare zabdoM meM kAla padArthoM ke pariNamana, kriyAzIlatA va ghaTanAoM ke nirmANa meM bhAga letA hai| Adhunika vijJAna mIjaina darzana, meM kathita uparyukta tathya ko svIkAra karatA hai| yathA:- AInsTAina ne deza aura kAla se unakI 10 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM dik aura kAla kI avadhAraNA 25 smatA chIna lI hai| aura yaha , siddha kara dikhAyA hai ki ye mI ghaTanAoM meM bhAga lete haiM / ' tathA prasiddha vaijJAnika jinsa kA kathana hai ki "hamAre dRzya jagata kI sArI kriyAe~ mAtra phoTona aura dravya athavA mUla kI kriyAe~ hai tathA ina kriyAoM kA eka mAtra maMca deza aura kAla hai| isI deza aura kAla ne dIvAra banakara hameM ghera rakhA hai|" ataH yaha phalita hotA hai ki jaina darzana meM varNita yaha tathya ke pariNamana aura kriyA kAla ke upakAra hai, vijJAna jagata meM mAnya ho gayA hai| ... kAla ke paratva-aparatva lakSaNa ko kucha AcAryoM ne vyakti, vastu, paristhiti, kSetra Adi ke do mAdhyama sthApita kara unake sApekSa meM samajhAne kA prayAsa kiyA hai parantu vicAraNIya yaha hai ki jaba kAla ke vartanA, pariNAma aura kriyA lakSaNa svayaM usI padArtha meM prakaTa hote haiM to paratva-aparatva lakSaNa bhI usI padArtha meM prakaTa hone caahiye| inake liye bhI eka sApekSya kI AvazyakatA nahIM honI cAhiye / isa viSaya para vistArapUrvaka likhanA prastuta lekha kA viSaya nahIM hai| lagatA aisA hai ki usa samaya ke vyAkhyAkAra AcAryoM ke samakSa koI aisA udAharaNa yA vidhi vidyamAna nahIM thI, jisase ve kAla ke pariNAma, kriyA Adi anya lakSaNoM ke samAna paratva-aparatva ko bhI svayaM padArtha meM hI pramANita kara skte| vijJAna jagata meM bhI ise Aja bhI kevala gaNita ke jaTila samIkaraNoM se hI samajhA jA sakatA hai, vyAvahArika prayogoM dvArA nhiiN| padArtha kI Ayu kI dIrghatA kA alpatA meM, alpatA kA dIrghatA meM pariNata. ho jAnA 'paratva-aparatva hai| dUsare zabdoM meM padArtha kI apanI hI Ayu kA vistAra aura sankucana paratva-aparatva hai| vizva meM coTI ke vaijJAnika, AinasTIna va loraMTana ne samIkaraNoM se siddha kiyA hai. ki. gavi tAratamya se padArtha kI Ayu meM saMkocavistAra hotA hai| Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 1 . udAharaNa ke liye eka nakSatra ko leM jo pRthvI se 40 prakAza varSa dUra hai arthAt pRthvI se vahA~ taka prakAza jAne meM 40 varSa lamate haiN| yahAM se vahA~ taka pahu~cane ke liye yadi eka rAkeTa 24,0000 kilomITara prati saikiNDa kI gati se cale to sAdhAraNa gaNita kI dRSTi se use 50 varSa lgeNge| kyoM ki, prakAza kI gati prati saikiNDa 300000 kilomITara hai| ataH 300000/40 240000 - 50 varSa lage / parantu phiTajagerAlDa ve saMkucana ke niyamoM ke anusAra kAla meM saMkucana ho jAyegA / aura yaha saMkoca 10.6 anupAta meM hogA arthAt 64 50/10 = 30 varSa lgeNge| isase yaha phalita hotA hai ki kAla padArtha ke pariNamana va kriyA ko pramANita karatA huA usakI Ayu para bhI prabhAva DAlatA hai| padArtha kI Ayu kI dIrghatA-alpatA, paurvApadoM meM kAla bhAga letA hai| isa prakAra jaina darzana meM pratipAdita kAla ke paratva-aparatva lakSaNa ko Adhunika vijJAna gaNita ke samIkaraNoM se svIkAra karatA hai| tAtparya yaha hai ki jaina darzana maiM varNita kAla ke vartanA, pariNAma, kriyA, paratva evaM aparatva lakSaNoM ko vartanA vijJAna satya pramANita karatA hai| kAla ke svarUpa ke viSaya meM zvetAmbara aura digambara AcAryoM meM kucha mAnyatAbheda bhI hai| zvetAmbara paramparA ke anusAra kAla aupacArika dravya hai tathA jIva aura ajIva kI paryAya hai| yathA:'kimayaMte / kAloti pavuccaI ? goyamA / jIvA ceva ajIvA cet| tathA anyatra 6 dravyoM ko ginAte samaya "addhAsamayaM rUpa meM kAla dravya ko svataMtra dravya mAnA hai| digambara paramparA meM kAla ko spaSTa, vAstA vika va mUla dravya mAnA hai|" yathAH - logAgAsapade se ekke ekke ekke jehiyA hu aikkekke / gUyaNANaM sasIiva te kAlApU asaMkha dANA / 588 // Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM dik aura kAla kI avadhAraNA egapadezo aNussahate / 585 / / logapadesappamA kAlo / 5871 -gombhaTa sAra jIvakANDa arthAt kAla ke aNuratna rAzi ke samAna lokAkAza ke eka eka pradeza meM eka eka sthita hai| pudgala dravya kA eka aNu eka hI pradeza meM rahatA hai| lokAkAza ke jitane pradeza hai utane hI kAla dravya hai| donoM hI paramparAoM dvArA pratipAdita kAlaviSayaka vivecana meM jo matabheda dikhAI detA hai, vaha apekSAkRta hI hai| vartanA, pariNAma, kriyA, paratva-aparatva kAla ke lakSaNa bhI hai aura padArtha kI paryAyeM bhI hai| aura yaha niyama hai ki paryAyeM padArtharUpa hI hotI hai| padArtha se mile nhiiN| ataH isa dRSTi se kAla ko svataMtra dravya na mAnakara aupacArika dravya mAnanA hI ucita hai| ___ kAlANu bhinna bhinna haiM / pratyeka padArtha paramANu va vastu se kAlANu, AyAma rUpa se saMpRkta hai tathA padAtha kI paryAya parivartana meM arthAt pariNamana va ghaTanAoM ke nirmANa meM sahakArI nimitta kArya ke rUpa meM bhAga letA hai| yaha niyama hai ki nimitta upAdAna se bhinna hotA hai| ataH isa dRSTi se kAla ko svataMtra dravya mAnanA ucita hI hai| . uparyukta donoM paramparAoM kI mAnyatAoM ke samanvaya se yaha phalitArtha nikalatA hai ki kAla eka svataMtra. sattAvana dravya hai| pratyeka padArtha se saMpRkta hai| padArtha meM kI kriyAmAtra meM usakA yoga hai| Adhunika vijJAna bhI kAla ke viSaya meM inhIM tathyoM ko pratipAdita karatA hai| isa zatAbdI ke mahAna vaijJAnika AinsTAIna ne siddha kiyA hai ki deza aura kAla milakara eka hai aura ve cAra DAyameMzanoM (lambAI, cauDAI, moTAI va kAla) meM apanA kAma karate haiM / vizva ke caturAyAma gaharaNa meM dikkAla kI svAbhAvika ativyakti se gujarane ke .: . Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jaima, sAhitya samAroha - muncha 2 prayatna lAghava kA phala hI madhyAkarSaNa hotA hai| deza aura kAla paraspara svataMtra sattAe~ haiM / rimaina kI jyotimiti aura AinsTAIna ke sApekSyavAda ne jisa vizva kI kalpanA ko janma diyA hai usameM deza aura kAla paraspara saMpRkta hai| do saMyogoM ( ivenTsa ) ke bIca kA aMtarAla (inTaravala) hI bhautika padArtha kI racanA karane vAle tattvAMzoM kA saMbaMdha siddha huA hai / jise deza aura kAla ke tattvoM se anvita yA vizliSTa kara samajhA jA sakatA hai| vijJAnikoM dvArA pratipAdita kAlaviSayaka uparyukta uddharaNoM aura jaina darzana meM pratipAdita kAla ke svarUpa meM Azcaryajanaka samAnatA. to hai hI, sAtha inameM AyA huA dik-viSayaka varNana jaina darzana. varNita AkAza dravya ke svarUpa ko bhI puSTa karatA hai| . . vyAvahArika kAla ThANAMga sUtra (4/134 ) meM kAla ke 4 prakAra batAye gaye haiM:pramANa kAla, yathAyurnivRtti kAla, maraNa kAla aura addhA-kAla | kAla ke dvArA padArtha nApe jAte haiM, isalie use pramANa kAla kahA jAtA hai / jIvana aura mRtyu, bhI kAla-sApekSa haiM, isalie jIvana ke avasthAna ko yathAyurnivRtti kAla aura usake anta ko maraNa-kAla kahA jAtA hai / sUrya-candra Adi kI gati se sambandha rakhane vAlA addhAkAla kahalAtA hai| kAla kA pradhAna rUpa addhAkAla hI hai| zeSa tInoM isI ke viziSTa rUpa haiM / advAkAla vyAvahArika kAla hai / yaha manuSya loka meM hI hotA hai / isIlie manuSya loka ko 'samaya-kSetra' kahA gayA hai| 'samaya-kSetra' meM valayAkAra se ekadUsare ko parivaSThita. karane vAle asaMkhya dvIpa samudra, haiN| inameM jambU dvIpa, lavaNa samudra, ghAsa kI khaNDa, kAlodadhi samudra, arddha puSkala ra dvIpa-ye pAMca tiryaga loka ke madhya meM Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM dikU aura kAla kI avadhAraNA 2 29% sthita hai / nizvayaH kAla jIba-ajIba kA paryAya hai| vaha loka- aloka vyApI hai / usake vibhAga nahIM hote, para addhAkAla sUrya-candra Adi kI gati se sambaMdhita hone ke kAraNa vibhAjita kiyA jAtA hai isakA sarvasUkSma bhAga samaya kahalAtA hai| AkAza ke eka pradeza se dUsare pradeza meM paramANu gamana karatA hai, itane kAla kA nAma 'samaya' hai / samaya avibhAjya hai / isakI prarUpaNA vastra phADane kI prakriyA dvArA kI jAtI hai / " 6 eka darjI kisI jIrNazIrNa vastra ko eka hI bAra meM eka hAthapramANa phAr3a DAlatA hai| usake phAr3ane meM jitanA kAla vyatIta hotA hai usameM asaMkhyAta samaya vyatIta ho jAte haiN| kyoMki vastra tantuoM kA banA hai / pratyeka tantu meM aneka rUe~ hote haiM / unameM bhI upara kA rU~A pahale chidatA hai, taba kahIM usake nIce kA rU~A chidatA hai / ananta paramANuoM ke milana kA nAma saMghAta hai / ananta saMghAtoM kA eka samudaya aura ananta samudayoM kI eka samiti hotI hai| aisI ananta samitiyoM ke saMgaThana se tantu ke banatA hai / ina sabakA chedana kumarA hotA hai upara kA eka rU~A / tantu ke pahale rUe~ ke chedana meM jitanA samaya lagatA hai usakA atyanta sUkSma aMza yAnI asaMkhyAtavA~ bhAga 8 7 kahalAtA hai: samaya " saMkhyAta kAlamAna 'samaya se lekara ekapUrva taka ke saMkhyAta kAlamAna ko isa prakAra darzAyA jA sakatA hai : ( dekheM 'bhagavatI sUtra', zataka 6, U. 7, sU. 4) avibhAjya kAla 70yms, 5700 'bhAga : eka samaya ( eka saikiNDa ke se bhI kama ) Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 asaMkhyAta samaya -256 AvalikA : eka AvalikA ( saba se choTI Ayu ) : eka kSullaka bhava t -17 kSullaka bhava athavA 3773 AvalikA : eka ucchavAsa 17 kSullaka bhava athavA 3773 AvalikA : eka nizvAsa: eka ucchAvasinizvAsa athavA 7546 AvalikA : eka prANa ( pAzu ) : eka stoka ( thoka ) 7 prANa 7 stoka 38 1/2 lava 77 lava yA 3773 30 muhUrta 15 ahorAtra 2 pakSa 2 mAsa 3 Rtu 2 ayana zvAsocchavAsa : eka muhUrta ( 48 minaTa) yA 16777216 AvalikA ) : eka ahorAtra : eka pakSa : 5 varSa 84 lAkha varSa 84 lAkha pUvA~ga jaina sAhitya samAroha - guccha 2 : eka lava : eka ghaDI ( 24 minaTa ) : eka mAsa : eka Rtu : eka ayana : eka varSa : eka yuga : eka pUvA~ga : eka pUrva / samaya kA itanA sUkSma parimANa sAdhAraNataH buddhigrAhya nahIM hai" aura vyavahAra meM isakA aMkana hI sambhava hai lagatA hai, parantu vartamAna meM vijJAna ne samaya ANavika ghar3iyoM kA AviSkAra kiyA hai, usase ho gayA hai| yathA : 1 ataH eka kalpanA mAtra nApane ke liye jina anumAna lagAnA saMbhava = Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM dikU aura kAla kI avadhAraNA 31 ... "1964 meM ANavika kAlamAna kA prayoga AraMbha huA / atha: eka saikiNDa kI lambAI kI vyavasthA eka sIsiyama aNu ke 9,19, 26,31,770 spaMdanoM ke liye Avazyaka antarkAla ke rUpa meM kI. gaI hai| . ANavika ghar3I dvArA samaya kA nirdhAraNa itanI bArIkI aura vizuddhatA se kiyA jA sakatA hai ki usase truTi kI sambhAvanA 30 hajAra varSoM meM eka saikiNDa se bhI kama hogI / vijJAnika Aja-. kala hAiDrojana ghaDI vikasita kara rahe haiM jisako zuddhatA meM truTi kI sambhAvanA 3 karoDa varSoM ke bhItara eka saikiNDa se bhI kama hogI / " isa prakAra Aja vijJAnajagata meM prayukta honevAlI ANavika ghaDI saikiNDa ke nau araba unnIsa karoDa chabbIsa lAkha ikatIsa hajAra - sAta sau sattaraveM bhAga taka kA samaya sahI prakaTa karatI hai / bhautika -tatvoM se nirmita ghaDI hI jaba eka saikiNDa kA dasa arabavAM bhAga taka sahI nApane meM samartha hai aura bhaviSya meM isase bhI sUkSma samaya nApane vAlI ghar3iyoM ke nirmANa kI sambhAvanA hai ataH eka AvalikA meM asaMkhyAta samaya hotA hai / aba isameM Azcarya jaisI koI bAta nahIM raha gaI hai / " samaya kI sUkSmatA kA kucha anumAna gati va lambAI ke udAharaNa se bhI lagAyA jA sakatA hai / lambAI kA pratimAna mITara (vAra) hai / parantu san 1960 meM lambAI ke pratimAna mITara kA sthAna kripTana- 86 nAmaka durlabha gaisa se nikalane vAlI nAraMgI raMga ke prakAza ke taraMga - AyAmoM kI nirdiSTa saMkhyAoM ne le liyA hai| ataH aba eka mITara, : kripTana ke 1650,763.73 taraMga AyAmoM ke barAbara hotA hai / prakAzakiraNa kI eka saikiNDa meM 1,00000 kilomITara hai| eka kilomITara meM 1000 mITara hote hai ataH prakAzakiraNa eka saikiNDa meM 300000 x 1000x1650763.73 = 49522111900050000 kripTana AyAmoM ke barAbara calatA hai / ataH use eka AyAma A Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 jaina sAhitya samAroha - guSkara ko pAra karane meM lagabhaga eka saikiNDa kA dasavAM bhAga lagatA hai aura TelIpethI vizeSajJoM kA kathana hai ki mana kI saraMgoM kI gati prakAza kI gati se kitanA hI gunA adhika hai| ataH mana kI taraMga ko kriSTana ke aika AyAma ko pAra karane meM to zaMkha se bhI kitane hI gunA adhika kama samaya lagatA hai| isa prakAra eka saikiNDa meM asaMkhyAta samaya hote haiM yaha kathana vaijJAnika dRSTi se bhI yukti-yukta pramANita hotA hai| samaya kI sUkSmatA kA kucha anumAna vyAvahArika udAharaNa TelIphona se lagAyA jA sakatA hai| kalpanA kIjiye ki Apa do hajAra mIla dUra baiThe hue kisI vyakti se TelIphona se bAta kara rahe haiN| ApakI dhvani vidyatataraMgoM meM pariNata ho tAra ke sahAre cala kara. dUrastha vyakti taka pahu~catI hai aura usakI dhvani Apa taka / isameM jo samaya lagA, vaha itanA kama hai ki Apako usakA anubhava taka nahIM ho rahA hai aura aisA lagatA hai mAnoM kucha bhI samaya na lagA ho aura Apa usa vyakti se samakSa hI baiThe bAtacIta kara rahe hoN| cAra hajAra mIla tAra ko pAra karane meM taraMga ko lagA samaya bhale hI Apako pratIta na ho rahA ho phira bhI samaya to lagA hI hai| kyoMki taraMga vahA~ ekadama nahIM pahuMcI hai balki eka-eka mITara aura ekaeka milImITara ko pAra karane meM jitanA samaya lagA, usakI sUkSmatA, kA anumAna lagAiye / Apa cAhe anumAna lagA sake. yA na lagA sake parantu taraMga ko eka milImITara tAra pAra karane meM samaya to lagA ... hI hai / jaina darzana meM varNita samaya isase bhI asaMkhyAta gunA adhika sUkSma hai| samayaH' nApane ke vidhi meM bhI jaina darzana va vijJAnajagata meM Azcaryajanaka samAnatA hai| donoM hI gati kriyArUpa spaMdana ke mAdhyama se samaya kA parimANa nizcita karate haiN| yathA / / Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM dik aura kAla kI avadhAraNA 33 avarA pajjAyadidi khaNamettaM hodi taMca samaorti / doNhamaNUNamadikkamakAla pamANu have so du| 572 // ___ ---go. jI. sarva dravyoM ke paryAya kI jaghanya sthiti Thaharane kA samaya eka kSaNa mAtra hotA hai, isI ko samaya kahate haiM | do paramANuoM ko atikramaNa karane ke kAla kA jitanA pramANa hai, usako samaya kahate haiM athavA AkAza ke eka pradeza para sthita eka paramANu maMdagIta dvArA samIpa ke pradeza para jitane kAla meM prApta ho, utane kAla ko eka samaya kahate haiM / asaMkhyAta kAlamAna __ asaMkhyAta kAlamAnoM kI gaNanA upamA ke dvArA kI gaI hai| isake mukhya do bheda haiM - palyopama va sAgaropama / belanAkAra khaDDe yA kue~ ko palya kahA jAtA hai / eka cAra kosa lambe, cauDe va gahare kue~ meM navajAta yaugalika zizu ke kezoM ko jo manuSya ke keza ke 2401 hisse jitane sUkSma haiM, asaMkhya khaNDakara ThUsa-ThUsa kara bharA jaaye| prati 100 varSa ke antara se eka eka keza khaNDa nikAlate - nikAlate jitane kAla meM vaha kuA~ khAlI ho, utane kAla ko eka palya kahA gayA hai| dasa kror3AkroDa (eka karoDa ko eka karoDa se guNA karane para jo guNanaphala AtA hai, use kroDAkoDa kahA gayA hai ) palyopama ko eka sAgaropama va 20 kror3AkroDI sAgara ka eka kAlacakra tathA ananta kAla cakra ko eka pudagala parAvartana kahate haiN| kAlacakra samA kAla ke vibhAga ko kahate haiM tathA 'su' aura 'du' upasarga jai-hi-3 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 samA ke sAtha lagane se samA ke do rUpa ho jAte haiM : suSmA aura duSnA / 'sa' kA 'kha' yA 'gha' hone se sukhamA aura dukhamA ho jAte haiN| sukhamA kA artha hai acchA kAla aura dukhamA kA artha hai burA kAla / kAla ko sarpa se upamita kiyA gayA hai| sarpa kA vyutpatti lamya artha hai gati / kAla kI gati ke vikAsa aura hAsa ko dhyAna meM rakhakara kAla ke do bheda kiye gaye haiM : utsarpiNI va avsrpinnii| jisa kAla meM Ayu, zarIra, bala Adi kI uttarottara vRddhi hotI jAe vaha utsarpiNI aura jisa kAla meM Ayu, zarIra, bala Adi kI uttarottara hAni hotI jAya vaha avasarpiNI kAla hai| utsarpiNI kAla cakrAdha meM samayakSetra kI prakRtijanya sabhI prakriyAeM kramazaH nirmANa aura vikAsa kI aura agrasara hotI huI pragati kI carama sImA ko prApta hotI hai| usake bAda avasarpiNI kAla cakrArdha ke prAraMbha hone para prakRtijanya sabhI prakriyAe~ punaH dhvaMsa aura hAsa kI aura calatI haiM aura anta meM vinAza kI carama sImA ko chUtI haiM / pratyeka kAla cakrAdha ke 6 khaNDa hote haiM jinheM 'ArA' kahate haiN| kAla cakra ke AroM ke nAma aura kAlAvadhi isa prakAra hai : utsarpiNI kAla nAma avadhi avasarpiNI kAla nAma avadhi 1. duHkhamadukhamA 21,000 varSa sukhamasukhyA 2. dukhamA " sukhamA sukhamA 4 kroDAkoDa sAgaropama 3 kroDAkoDa sAgaropama 2 kro. sA. 3. duHkhamasukhamA kroDAkor3a sukhamadukhamA Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA Aga dukhamA jaina darzana meM dik aura kAla kI avadhAraNA 35 sAgaropama 42,000 varSa 4. sukhamadukhamA 2 kroDAkroDa dukhamasukhamA 1 kro. sA. 42,000 varSa 5. sukhamA 3 kro. sA. dukhamA 21,000 varSa 6. sukhamasukhamA 4 kro. sA. dukhamadukhamA vartamAna meM jo ArA cala rahA hai vaha avasarpiNI kAla kA 5 vA~ ArA 'dukhamA' hai| isa Are kA prAraMbha bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke 3 varSa 8 1/2 mAsa pazcAt huA thaa| bhagavAn mahAvIra kA nirvANa IsA pUrva 527 meM huA thaa| ataH IsavI pUrva 524 se 5 veM Are kA prAraMbha hotA hai / IsavI san 20476 meM isa Are kA anta hogA aura chaThe Are kA Arambha hogaa| chaThe Are kA prArambha meM hone vAlI sthiti kA vistRta vivaraNa " bhagavatI sUtra" va 'jambUdIpa prajJapti' hI meM milatA hai| eka udAharaNa isa prakAra hai : ___ usa samaya duHkha se logoM meM hAhAkAra hogaa| atyanta kaThora sparza vAlA malina, dhUli-yukta pavana clegaa| vaha duHsaha va bhaya utpanna karane vAlA hogaa| vartulAkAra vAyu calegI, jisase dhU. li. Adi ekatrita hogI / punaH punaH ur3ane se dazoM dizAe rajaH sahita ho jaagii| dhUli se malina aMdhakAra samUha ke ho jAne se prakAza kA AvirbhAva bahuta kaThinatA se hogaa| samaya kI rUkSatA se candramA adhika zIta hogA aura sUrya bhI adhika tpegaa| usa kSetra meM bAra-bAra bahuta arasa "virasa medya, kSAra, megha, vidyunmedya, amanojJa, medya, pracaNDa vAyu vAle medya" brseNge| ...usa samaya bhUmi agnibhUta, murmarabhUta, bhasmabhUta ho jaaegii| pRthvI para calane vAle jIvoM ko bahuta kaSTa hogA / usa kSetra ke manuSya vikRta varNa gandha, rasa, sparza vAle hoMge tathA ve U~Ta kI taraha vakra cAla calanevAle zarIra ke viSama Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 sandhi-kandha ko dhAraNa karane vAle, U~cI-nIcI viSama pasaliyoM tathA haDDiyoM vAle aura kurUpa hoNge| utkRSTa eka hAtha kI avagAhanA (U~cAI) aura 20 varSa kI Ayu hogI / bar3I bar3I nadiyoM kA vistAra hatha mArga jitanA hogA / nadiyoM meM pAnI bahuta thor3A rahegA / manuSya bhI kevala bIja rUpa hI baceMge / ve una nadiyoM ke kinAre biloM meM raheMge / sUryodaya se eka muhUta pazcAt biloM se bAhara nikaleMge aura matsya Adi ko uSNa retI meM pakAkara khAyeMge !... chaThe Are ke anta hone para yaha hrAsa apanI carama sImA para pahu~cegA / isake bAda punaH utsarpiNI kAla-cakrArddha prArambha hogA jisase prakRti kA vAtAvaraNa punaH sudharane lagegA / zuddha havAe~ caleMgI / snigdha megha baraseMge aura anukUla tApamAna hogA / sRSTi bddhegii| gA~va va nagaroM kA punaH nirmANa hogaa| yaha kramika vikAsa utsapiNI ke anta kAla meM apanI carama sIma para pahuMcegA / isa prakAra eka kAla-cakra sampanna hotA hai / jaina mAnyatA ke anusAra avasarpiNI kAla ke tIsare Are sukhamA-duHkhamA ke samApta hone meM 84,00,000 pUrva', tIna vaSa' va 8 1/2 mahine zeSa rahane para 15 ve kulakara se prathama tIrtha kara kA janma hotA hai / prathama tIrtha kara ke samaya hI prathama cakravartI kA bhI janma hotA hai / cauthe Are dukhamA-sukhamA meM 23 tIrthakara, 11 cakravartI, 9 baladeva, 1 vAsudeva aura 9 prativAsudeva janma lete haiN| isI prakAra utsarpiNI kAla ke tIsare Are dukhamAsukhamA ke tIna vaSa aura 8 1/2 mahine vyatIta hone para prathama tIrtha kara kA janma hotA hai / isa Are meM 23 tIrtha kara, 11 cakravartI, 9 baladeva, 9 vAsudeva aura 9 prativAsudeva hote haiM / cauthe Are sukhamAdukhamA ke 84 lAkha pUrva, tIna vaSa 8 1/2 mahine bAda 24 veM Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM dik aura kAla kI avadhAraNA 37 tIrtha kara mokSa cale jAte haiM aura 12 veM cakravartI kI Ayu pUrNa ho jAtI hai / isa prakAra 10 kroDAkoDI sAgaropama kA avasarpiNIkAlaka 10 koDAkoDI sAgaropama kA utsarpiNI kAla mila kara eka kAla. cakra banatA hai / samaya kSetra meM yaha kAlacakra anAdi se ghUma rahA hai aura ananta kAla taka ghUmatA rahegA / jaisA ki prArabha meM saMketa kiyA gayA thA, jaina darzana meM kAla kA cintana mukhyataya karmabandha aura usase mukti kI prakriyA ko lekara calA hai / yoga aura kaSAya ke nimitta se jIva ke sAtha karma pudgaloM kA bandha hotA hai / karmabandha kI mandatA aura tIvratA ke AdhAra para cittavRttiyoM meM utthAna-patana kA krama calatA hai / cittavRttiyoM kA yaha utAracar3hAva kramika rUpa se hotA rahatA hai, ata: vRttiyoM ke utthAna, patana ke krama ko "samaya" kahA jA sakatA hai| iso artha meM saMbhavataH jaina darzana meM "samaya" zabda AtmA ke lie prayukta huA hai| kaSAyoM kI AvRtti ko 'AvatikA' ke rUpa meM bhI samajhA jA sakatA hai| yoga aura kaSAya ke vazavartI hokara jIva ananta saMsAra meM bhramaNa karatA rahatA hai / viSaya-vAsanA ke guNanaphala kI sthiti ko asaMkhyAta aura ananta nAma denA samIcIna ho sakatA hai / yoga kI pravRtti ko asaMkhyAta aura citta kI pravRtti ko ananta kahA jA sakatA hai / jIva ke guNasthAna ke krama vikAsa ke sandarbha meM kAlamAnoM ke vividha rUpoM kA adhyayana aura anusaMdhAna kiyA jAnA Avazyaka pratIta hotA hai / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprakAzita prAkRta zatakatraya - eka paricaya DaoN. premasumana jaina zrI ailaka pannAlAla sarasvatI bhavana, ujjaina ke grantha bhaNDAra kA julAI, 1984 meM avalokana karate samaya prAkRta bhASA meM racita zatakatraya kI eka pANDulipi prApta haI / yaha pANDulipi vi. saM. 1981 meM azvina sudI caturthI budhavAra ko likhi gayI hai| isameM racanAkAra aura racanAkAla kA ullekha nahIM hai| yaha eka saMgrahagrantha pratIta hotA hai / isalie isameM lekhaka yA saMgrahakartA kA nAmollekha nahIM hai / prAkRta sAhitya ke itihAsa meM bhI aise kisI lekhaka kA nAma nahIM milatA, jisane zatakatraya kI racanA kI ho / isa pANDulipi meM kula 32 panne arthAt 64 pRSTha haiM / bar3e akSaroM meM dUra-dUra likhAvaTa hai / eka pRSTha meM prAkRta kI kula 7 paMktiyAM haiM / lagabhaga 9 zabda eka paMkti meM haiM / panne lagabhaga 11 ica lambe evaM 8 ica caur3e haiN| isa prAkRta zatakatraya meM prathama indriyazataka, dvitIya vairAgyazataka evaM tRtIya AdinAthazataka kA varNana hai / zatakatraya se bhartRhari ke zatakatraya kA smaraNa hotA hai, jisameM nIti, vairAgya aura zRMgAra zataka sammilita haiM / inameM isa prAkRta zataka kA koI sambandha nahIM hai / kevala nAma-sAmya hai / jaina AcAryoM meM kharataragaccha meM jina bhadrasUri ke ziSya dehaDasuputra zrI dhanadarAja saMghapATI ne saM. 1490 meM maMDapadurga meM eka zatakatraya kI racanA kI thI / / kintu yaha zatakatraya 1. veleNakara, eca. DI. : 'jinaratnakoza', pR. 370 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprakAzita prAkRta zatakatraya 39 saMskRta bhASA meM hai / isameM bhartRhari ke anusaraNa para nIti, vairAgya evaM zrRMgAra zataka kI hI racanA kI gayI hai / prAkRta zatakatraya kI eka sAtha koI dUsarI pANDulipi kI sUcanA abhI taka prApta nahIM hai / ataH isI ujjaina bhaNDAra kI pANDulipi ke AdhAra para ina tInoM zatakoM kA saMkSipta paricaya yahA~ prastuta kiyA jA rahA hai| 1. iMdriya zataka : 'indriya zataka' nAmaka pANDulipiyAM kaI jaina bhaNDAroM meM upalabdha haiN| nimnAMkita grantha bhaNDAroM kI pratiyAM prAkRta mASA kI ho sakatI haiM(1) bhaNDArakara oriyanTala risarca insTiTyuTa pUnA, kalekzana naM. pAMcavA (1884-87) grantha, naM. 1170 / (2) lIbar3I jaina grantha bhaNDAra, pothI naM. 578 . (3) jainAnanda grantha bhaNDAra, gopIpurA, sUrata, pothI . 1648 bhImasI mAneka, bambaI dvArA 'prakaraNaratnAkara' ke bhAga cAra meM eka 'indriya parAjaya zataka' prakAzita huA hai / yaha pustaka dekhane ko nahIM milI / ho sakatA hai isakA aura prAkRta indriyazataka kA koI sambandha ho / racanAkAra ke nAma kA ullekha kahIM nahIM hai / / 2 (ka) 'kAvyamAlA' ke guccha 13, naM. 69 meM nirNayasAgara presa bambaI se prakAzita / (kha) nAhaTA agaracanda, 'jaina zataka sAhitya' nAmaka lekha, garu gopAladAsa baujha smRti grantha, sAgara, 1867, pR. 525-538 3. 'jinaratnakoza', pR. 40 4. vahI, pR. 40, kAntivijayajI kA nijI saMgraha, bar3audA Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 indriyaparAjaya zataka para saM. 1664 meM guNavinaya ne eka TIkA bhI likhI hai / 40 prAkRta indriyazataka kA prArambha isa prakAra hotA Adi aza OM namaH siddhebhyaH / / so ca va sUro so ceva paMDiyo ta pasaMsimo nicca indiya corehi sayA na luhiya jassa caraNadhaNaM // 1 // indiya cavalA turago duggai maggANu dhAviNo Nicca / bhAviya bhavassa rUvo saMbhai jiNavayaNarissIhi ||2|| indiya ghuttaNamaho tilaMtu samittaM pi disu mA pasaro / jai diNNo to nIu jattha khaNo varisa koDi samo // 3 // aMtima aMza dukkarAme ehi kathaM jehiM samatthehi juvaNacchahi / bhagAindiyaNa dhiipAyAra vi laggehiM // 99 // te ghaNNA tANaM Namo dAso'haM tANa saMjamadharANaM / aha ahacchi pirIA jANa Na hiyara khuDakaMti // 100 // kiM bahuNA jai vacchasi jIva tuma sAsaya N suhauM akha / tA piasu visaivimuho saMvegarasAyaNaM Nicca // 101 // // iti zrI indiya zataka samAptaM // isa indiya zataka meM kula 101 prAkRta gAthAe~ haiM / ina gAthAoM ke upara purAnI hindI meM TippaNa bhI likhe hue haiM / inameM se kucha udAharaNa yahA~ draSTavya haiM gAthA 1 soi suramA puruSa soi puruSa paMDita te havai prasaMsyajyo nityaM / Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprakAzita prAkRta zatakatraya 41 jeha indiyarupiyA cora sadA te hane nathI lUTAvyA caritarUpa dhanu / / gAthA 2 indIrUpa cavala turaMgama durgati mArga nai dhAvata uthai sadA / svabhAviu saMsArasvarUpa rUMdhai zrIvItarAganA vacana mAragavorIi // gAthA 3 indiya dhUrata naha aho uttama tilavAkU kasamAtra desimA / pasaravA jau dIyau tau lIdhau jahAM / eka kSaNa varasanI koDisarIkho dukhamaya / / isa indriyavijaya zataka meM kAmabhogoM ke duSpariNAmoM kA varNana kiyA gayA hai| prasaMgavaza nArI ko duHkhoM kI khAna kahA gayA hai / jIvoM kA itanA mUr3ha aura azAnI kahA gayA hai ki ve viSaya bhogoM ke jAla meM jAnate hae bhI phaMsa jAte haiN| kyoMki unheM apane svarUpa kA patA nahIM hai| jo svAbhimAnI vyakti mRtyu ke Ane para bhI kabhI dIna vacana nahIM bolate haiM, ve bhI nArI ke premajAla meM phaMsakara usakI cATukAritA karate haiM / yathA maraNe vi dINavacaNa mANadharA je NarA Na paMti / te vi hu kuNati lalli bAlANaM neha-gahillA // 68|| itihAsa kA eka udAharaNa dete hue kavi kahatA hai ki yAdavavaMza ke putra, mahAn AtmA, jinendra neminAtha ke bhAI, mahAvratadhArI, caramazarIrI rathanemi bhI rAjamati se viSayoM kI AkAMkSA karane lagatA hai / jaba usa jaisA merUparvata saddaza nizcala yati bhI kAmarUpI pavana se caMcala ho uThA taba pake hue patoM kI taraha sAmAnya anya jIvoM kI gati kyA kahI jAya Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 jaugaMdaNo mahappA triNabhAya vayadharo caramade ho / rahaNemi rAyamaI, rAyamaI kAsihI visayA // 70 // mayaNapavaNeNa jai tAriso vi surasela niccalA cAliyA / tA pakkapattasattA gaiya sattANa kA vattA // 71 // isilie viSaya-kAmabhogoM se mana ko virakta kara jinabhAva meM adhyAsa karanA cAhiye / aise saMyamabhArI yogiyoM kA dAsa bananA bhI zreyaskara ho / 2. vairAgya zataka : nIti aura adhyAtmaviSayaka prAkRta racanAoM meM vairAgyazataka nAmaka racanA bahuta pracalita rahI hai / yadyapi isakA kartA abhI taka ajJAta hai / isakA dUsarA nAma 'bhava-vairAgyazataka' bhI prApta hotA hai / yaha racanA saMskRtavRtti evaM gujarAtI anuvAda sahita 3-4 bAra prakAzita ho cukI hai / kintu phira bhI isake prAmANika saMskaraNa ke prakAzita karane kI AvazyakatA hai| usake liye vibhinna pANDulipiyoM kA milAna karanA hogA / ujjaina ke sarasvatI bhavana se prApta pANDulipi ke namUne ke rUpa meM isa racanA ke Adi eva anta kI kucha gAthAe~ prastuta haiM / Adi aMza saMsArabhi asAre naritha suha vAhi vaiyaNA pavare / jANato iha jIvo Na kuNaI jiNa desiya ghambha // 1 // 5. (ka) kacarAbhAI gopAladAsa, ahamadAbAda, sana 1895 (kha) hArAlAla haMsarAja, jAmanagara, 1914 (ga) devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra granthamAlA, 1941 (gha) syAdvAda saMskRta pAThazAlA, khaMbhAta, 1948 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprakAzita prAkRta zatakatraya ajjaM kallaM purapuNNaM jIvA ciMtati asthi saMpatte / aMjali - gahiyagmi toya galatibhAu Na picchaMti ||2|| jaM kalleNa kayavva ta ajja ciya kareha turamArNa / bahu - vigdyohamuhutto mA avaraha ppaDakkhehiM ||3|| a Mtima aza caDagaiNaMta duhANala palitta bhavakANaNe mahAbhIme / sevasu re jIva ! tuma jiNavayaNa amiya kuMDa samma N / / 104 / / visame bhavamarUde se anaMtuduha gimhatAva saMtate / jiNadhamma kapparUkkhaM sarisa tuma jIva sivasuhaya ||105 // kiM vahuNA tahaghammo jahaavva jaha bhavodahiM ghora / lahu tariumaNaMta suha lahai jiyau sAsaya N ThANa N / / 106 / / / / iti vairAgyazatakaM sampUrNam || dvitIyam || 43. isa vairAgya zataka meM saMsAra se vairAgya utpanna karane ke liye zarIra, yauvana aura dhana kI asthiratA kA varNana kiyA gayA hai / saMsAra kI kSaNabhaMguratA ke dRzya upasthita kiye gaye haiM / saMsAra ke sabhI sukhoM ko kamalapatte para par3I huI jala kI bU~da kI taraha caMcala kahA gayA hai / isa zataka meM kAvyAtmaka bimboM kA adhika prayoga kiyA gayA hai / vyakti ke akelepana kA citraNa karate hue kahA gayA hai ki mAtA-pitA, bhAI Adi parivAra ke loga mRtyu se prANI ko usI prakAra nahIM bacA sakate haiM jisa prakAra siMha ke dvArA pakar3a liye jAne para mRga ko koI nahIM bacA sakatA / yathA -- jaha sIho va miyaM gahAya maccU naraM Nei hu aMtakAle / NA tassa mAyA va piyA na bhAyA kAlaMmi taMmisahArA bhavati // Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 isaliye cintAmaNi ke samAna dharmaratna ko prApta kara saMsArabandhana se chUTane kA prayatna karanA cAhiye / ' 3. AdinAtha zataka : 'AdinAtha dezanA zataka' nAmaka prAkRta racanA kA ullekha milatA hai| kintu AdinAtha-zataka nAmaka kisI anya racanA athavA pANDulipi kI jAnakArI nahIM hai / ujjaina ke grantha bhaNDAra se prApta. prAkRta kA yaha AdinAtha zataka nayA ho sakatA hai| isa AdinAtha zataka kI prAkRta gAthAoM ke upara hindI TippaNa bhI nahIM diye gaye haiN| isakA nAma AdinAtha zataka kyoM diyA gayA hai, yaha pANDulipi ko par3hane se jJAta nahIM hotaa| kyoMki isameM AdinAtha ke jIvana kI koI ghaTanA nahIM hai| jaina dharma kA pravartaka hone ke nAte AdinAtha kA nAma zAyada isiliye diyA gayA hai ki isa zataka meM jo kahA gayA hai vaha bhI jaina dharma kA mUla upadeza hI hai| isa zataka meM manuSyajanma kI durlabhatA, karmoM kI prabalatA evaM saMsAra kI vicitratA kA varNana hai / asaraNa bhAvanA ko jAnakara zIghra dharma karane kI bAta isameM kahI gayI hai asaraNa maraM ti idA--baladeva-vAsudeva-cakkaharA / tA eaM nAUNa karehi dhammu turiyaM // 21 / / manuSyajanma prApta kara lene para bhI dharmabodhi kA lAbha sabhI ko nahIM ho pAtA hai| kavi kahatA hai ki 72 kalAoM meM nipuNa vyakti bhI svarNa aura ratna ko to kasauTI meM kasakara pahicAna legA, kintu dharma ko kasauTI meM kasane meM vaha vyakti bhI cUka jAtA hai| yathA6. zAstrI, nemicandra : 'prAkRta bhASA evaM sAhitya kA AlocanAtmaka itihAsa, pR0 387 7. 'jaina granthAvali', pR0 208 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprakAzita prAkRta zatakatraya vAvattarikalA kusalA kasaNAe kaNayarayaNAeM / cukaMti dhammakasaNA tesiM vi ghammuttidunne'u / / 77 / / kavi kI mAnyatA hai ki dharma se hI vyakti, nava nidhiyoM kA svAmI, 14 ratnoM kA adhipati evaM bhArata ke chaha khaNDoM kA svAmI cakravartI rAjA hotA hai| sAmAnya upalabdhiyoM kA kahanA hI kyA ? isa grantha kI kucha gAthAo ke paricaya ke liye Adi evaM anta kI gAthAeM yahA~ dI jA rahI haiN| atha zrI AdinAtha jI zatakamAraMbhaH Adi aMza saMsAre nasthi suhaM jamma-jarAmaraNaroga-sogehiM / taha bihu micchaMgha jIyA Na kuNaMti jiNaMdavaradhammaM / / 1 / / mAi jAla sarisaM vijjAcamakkArasacchaha savaM / sAmaNNaM khaNa-di8 khaNa-NaThaM kA paDi vaccho / / 2 / / ko kassa iccha sayaNe ko va paro bhavasamudda-bhavaNammi / macchubdha bhamati jIA milati puNa japi dUraM / / 3 / / atima aMza ArogarUva-dhaNa-sayaNa-saMpayA dIhamAusohagga / saggApavaggapamaM Ne hoi viSNeNa dhammeNaM / / 83 // jattha na jarA Na maccU vAhiM Na na ca savvadukkhAI / saya succhami vi jIvo vasai tahiM savva-kAlaMmi / / 84 / / arayaba tuvalaggANo bhamaMti saMsAra-katAre sammatajIvA / Naraya tiriA nahu~ti kayA vi suhamANusadevehi / / upajjitA sivaM jati / / 85 / / // iti zataka trika / / / iti zrI AdinAtha svAmI zataka sampUrNam / zubha miti Azvana zukka caturthI budha vAsareSu vikramIyAvda 1981/ Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 isa taraha ajJAta kavi dvArA prAkRta meM racita yaha zatakatraya nIti, dharma, evaM vairAgya viSaya kI eka mahattvapUrNa racanA hai / vibhinna pANDulipiyoM ke adhyayana se isakA prAmANika saMskaraNa taiyAra karane kI jarUrata hai / hindI anuvAda ke sAtha yadi yaha prakAzita kiyA jAya to svAdhyAya ke liye yaha upayogI grantha hogA / bhartRhari ke zatakatraya kI bhAMti vidvatjagat isa prAkRta zatakatraya se bhI paricita ho sakeMge 18 46 Hei 8. isa zatakatraya kI pANDulipi kI prApti hetu paM. dayAcandra jI zastra, vyavasthApaka, ai0 pannAlAla sarasvatI bhavana, ujjaina ke prati AbhAra / Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM nArI bhAvanA DaoN. zrImatI zAntA bhAnAvata jaina darzana AtmavAdI, puruSArthavAdI aura samatAvAdI darzana hai| yaha sadaiva Atmajaya evaM guNa--vikAsa ko mahattva detA rahA hai / zramaNa saMskRti ke mahAna unnAyakoM ne AtmasAdhanA ke kSetra meM jAtibheda, vargabheda aura raMgabheda ko kabhI svIkAra nahIM kiyA / prabhu mahAvIra ne Atma vikAsa, dharmasAdhanA evaM mukti prApta karane kA sabako samAna rUpa se adhikAra diyA aura kahA : AtmasvarUpa kI dRSTi se vizva kI samasta AtmAe~ eka sI haiM / jo ananta guNayukta Atma-jyoti puruSa meM haiM, vaisI hI jyoti nArI meM bhI hai| ataH sAdhanA kI dRSTi se jaina darzana nara-nArI meM koI bheda nahIM karatA / yahA~ jo adhikAra puruSa ko prApta hai ve saba striyoM ko mI / samAja kI saMracanA meM nArI aura puruSa donoM kA samAna mahatva rahA hai| donoM vizvaratha ke do pahiye haiM / usameM na koI choTA hai aura na koI bar3A / donoM kI samAnatA hI ratha kI gati-pragati hai / itihAsa ke pRSTha ulaTakara dekhe jAyeM to pratIta hogA ki nArIjAti ne sadaiva mAnavajAti ko naI jyoti, naI preraNA aura naI cetanA dI hai / itihAsa nArI ke ujjvala Adarza evaM tae-tyAganiSTha jIvana kA sAkSI hai| jaina dharma meM nArI ke adhikAra . jaina dharma kI sabase bar3I udAratA yaha hai ki usane puruSoM kI bhAMti striyoM ko bhI tamAma dhArmika adhikAra diye haiM / yadi puruSa pUjA-pATha, dharmagranthoM kA adhyAyana, munijIvana aMgIkAra kara sakatA Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 hai to nAriyA~ bhI ye saba anuSThAna kara sakatI haiM / yahA~ kevala dhArmika adhikAra hI nahIM, sAmAjika evaM sAmpatika adhikAra bhI striyoM ko puruSAM ke samAna hI prApta haiN| yaha bAta avazya hai ki vaidika evaM anya dharmoM meM nAriyoM ko itanI svatantratA prApta nahIM thI / vahA~ nArI ko pUjA, dharmazAstra adhyayana, saMnyasta hone, dAna dene, mokSaprApti Adi ke dhArmika adhikAra nahIM diye gaye haiN| sampatti sambandhI adhikAroM meM bhI putra ke samAna putrI ko sampatti meM sahabhAgI nahIM mAnA haiM / tatkAlIna samAjavyavasthA meM nArI pUrNa rUpa se upekSita aura pada-dalita kara dI gaI thI / samAja meM usakA koI sthAna nahIM thaa| vaha mAtra bhoga kI sAmagrI samajI jAtI thI / 'strI zUdro nAdhIyatAma , 'striyAM vezyA stathA zUdrAH yepi syu: pApayo namaH' jaise vacanoM kI mAnyatA thii| bauddha darzana meM nArI ke prati sammAna aura Adara ke bhAva milate haiM / usa yuga kI gaNikAo ke jIvana ko badalane ke liye bhagavAna buddha ne mahattvapUrNa kArya kiyA / itanA kucha hone para bhI bhagavAna buddha nArI ko apane bhikSu saMgha meM sthAna nahIM de sake / jaba kabhI unake pramukha ziSya Ananda unake sAmane nArI ko zramaNadIkSA dene kI bAta rakhate to ve usa bAta ko TAlane meM hI apanA hita samajhate / unhoMne Ananda ke Agraha ko rakhane ke liye hI bhikSuNI saMgha kI sthApanA kI para sAtha hI spaSTa kara diyA ki merA yaha zAsana eka hajAra varSa calatA vaha aba pA~ca sau varNa hI clegaa| unakI isa bhAvanA se yaha spaSTa hai ki tathAgata buddha ke mana meM tatkAlIna sAmAjika paristhitiyoM kA bhaya thA aura thI nArI ke caritra ke prati AzaMkA / para mahAvIra ina saba bhUmikAoM se upara UTha cUke the / unake mana meM koI bhaya yA AzakA nahIM thI / unhoMne nArIko usakA khoyA huA sammAna dilAyA aura kahA ki nArI Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM nArI bhAvanA 49 ko puruSa se heya samajhanA ajJAna, adhama evaM atArkika hai| nArI apane asIma mAtRprema se puruSa ko preraNA evaM zakti pradAna kara samAja kA sarvAdhika hita sAdhana tathA vAsanAvikAra aura karmajAla ko kATakara mokSa prApta kara sakatI hai| isIliye mahAvIra ne apane caturvidha saMgha meM zramaNiyoM-sAdhviyoM ko zramaNa-sAdhu ke barAbara sthAna diyA aura zrAvikAoM ko zrAvaka ke samAna / unhoMne sAdhu-sAdhvI aura zrAvaka-zrAvikA cAroM ko tItha' kahA aura cAroM ko mokSamArga kA pathika batAyA / yahI kAraNa thA ki mahAvIra ke dharmazAsana meM 14000 zramaNa the, to 36000 zramaNiyA~ / eka lAkha unasaTha hajAra zrAvaka the to tIna lAkha aThAraha hajAra zrAvikAe~ / zramaNa saMghakA netRtva indrabhUti ke hAthoM meM thA, to sAdhvI saMgha kA netRtva candana bAlA ke hAthoM meM / puSpacUlA, sunandA, revatI, sulasA nAmaka anya mukhya sAdhviyAM thii| Aja bhI sAdhuoM se sAdhviyoM kI tathA zrAvakoM se zrAvikAoM kI saMkhyA adhika hai / mahAvIra se pahale ke tIrthakaroM meM striyoM ko puruSoM ke samAna hI sAmAjika, dhArmika aura AdhyAtmika kSetra meM samAna adhikAra diye| unhoMne mokSa ke dvAra bhI unake liye khUle rakkhe / zvetAmbara paramparA ke anusAra sarva prathama mokSa jAnevAlI strI hI thii| vaha thI bhagavAna RSabhadeva kI mAtA mrudevii| unhoMne hAthI para baiThe-baiThe hI nirmoha dazA meM kaivalya prApta kara liyaa| dAsI prathA kA virodha bhagavAna mahAvIra ke samaya meM dAsa-dAsIprathA joroM para thI / dAsa-dAsiyoM ke sAtha amAnuSika atyAcAra kiyA jAtA thaa| mahAvIra ke vairAgya meM sAMsArika sukhoM kI asAratA aura kSaNabhaMguratA ke sAtha sAtha dAsa-dAsiyoM ke sAtha kiye jAnevAle atyAcAroM se utpanna ja-hi-4 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 karuNA kA bhAva bhI thaa| rAjaparivAra meM dAsiyoM kA jIvana atyanta dayanIya thaa| gAjara-mUlI kI taraha unakA kraya-vikraya hotA thaa| una para bhAMti-bhAMti ke atyAcAra hote the| mahAvIra ko yaha saba pasanda nahIM thA / zreNika ke putra meghakumAra kI sevA-suzrUSA ke liye nAnA dezoM se dAsiyoM kA kraya kiyA gayA to unhoMne apanI dharmasabhAoM meM isakA khulakara virodha kiyA / pariNAmasvarUpa unheM kaI kaThora va ugra upasarga diye gye| para mahAvIra ne sabako samabhAvapUrvaka sahana kiyA / mahAvIra ne sAdhvI saMgha kI sthApanA kI to usameM rAjagharAnoM kI mahilAoM ke sAtha dAsiyoM, gaNikAoM aura vaizyAoM ko bhI pUre sammAna ke sAtha dIkSA dene kA vidhAna rakhA aura unheM dIkSita kiyA / samatva ke praharI mahAvIra ne nirbhayatApUrvaka nArIjAgaraNa kA bigula bjaayaa| tuccha se tuccha va abodha samajhI jAne vAlI abalAoM meM bhI unhoMne ucca evaM mahAna sabala bhavAnAoM ko pratiSThita kiyaa| madhyayuga meM musalamAnoM ke AkramaNoM ke samaya jaba rAjapUta yuddha meM mAre jAte to unakI striyA~ unake sAtha citA meM jalakara satI ho jAtI / satIprathA ke pIche zAyada striyoM ke mana kI yaha bhaya-bhAvanA hI mukhya kAraNa thI ki ve apane zIla kI rakSA jIvita rahakara nahIM kara skeNgii| para jaina darzana meM bhaya ke kAraNa isa prakAra ke mRtyuvaraNa kA niSedha kiyA gayA hai| yahAM satI kA Adarza pAtivrata dharma ke samyak nirvAha aura brahmacaryapAlana ke liye hara saMbhava kaSTa uThAne meM mAnA gayA hai| nArI ke vividha rUpa jaina darzana aura sAhitya meM nArI ke vividha rUpoM kA citraNa huA hai| yahA~ nArI ke bhogyA svarUpa kI sarvatra bhArsanA kI gaI Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM nArI bhAvanA hai aura sAdhikA svarUpa kI vandanA - stavanA / 'antakRta dazAMga sUtra meM magadha ke samrATa zreNika kI mahAkAlI, sukAlI Adi dasa mahArAniyoM kA varNana hai, jinhoMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke upadeza se pratibodha pAkara sAdhanA -patha svIkAra kiyA / jo mahArAniyoM rAjaprasAdoM meM rahakara vibhinna prakAra ke ratnoM ke hAra evaM AbhUSaNoM se apane zarIra ko vibhUSita karatI thIM, ve jaba sAdhanApatha para bar3hI to kanakAvalI, ratnAvalI Adi vividha prakAra kI tapazcaryA ke hAroM ko dhAraNa karake apanI Atmajyoti camakAne lagIM / jananI, patnI, bhaginI, putrIrUpa meM nArI sadaiva puruSoM kI preraNA rahI hai / 'uttarAdhyayana sUtra' ke 14 veM 'ISukArIya' adhyayana meM bhRgu purohita kA varNana AtA hai / bhRgu purohita apane do putroM ke vairAgya se prabhAvita hokara apanI patnI yazA ke sAtha dIkSA letA hai / taba iSukAra rAjA ne usakI sampadA ko apane bhaMDAra meM lAkara jamA karAne kI AjJA dI / jaba mahArAnI kamalAvatI ko isa bAta kA patA calA to usane rAjadarabAra meM upasthita hokara rAjA kI dhanalipsA evaM mohanidrA ko bhaMga kiyA aura use pratibodha dekara sAdhanApatha kA pathika banAyA / rAnI ke ye zabda kitane preraka aura marmasparzI haiM savvaM jaga jara tuhaM, savvaM savvaM vi te apajjantaM, Neva vAvi ghaNaM bhave / tANAya taM tava / / 'uttarAdhyayana' 14 / 39 he rAjan ! yadi yaha sArA jagata tumhArA ho jAya athavA sasAra kA sArA dhana tumhArA ho jAya to bhI ye saba tumhAre liye aparyApta hai / yaha dhana janmamRtyu ke kaSToM se tumhArI rakSA nahIM kara sakatA hai / 51 - tapasyA meM lIna bAhubalI ke abhimAna ko cUra karanevAlI unakI bahineM bhagavAna RSabhadeva kI do putriyA~ brAhmI aura sundarI hI Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 thI / unakI dezanA meM ahaMkAra evaM abhimAna meM madonmatta bane mAnava ko nirahaMkArI banane kI preraNA thI / unhoMne kahA : 'gaja thakI nIce utaroM vIrA gaja car3hayA~ kevalI na hotI / ' rAjamatI se vivAha karane ke liye barAta sajAkara AnevAle neminAtha jaba bAr3e meM baMdhe pazuoM kA karuNa krandana suna kara, mu~ha mor3a lete haiM, taba rAjamatI viraha-vidagdha hokara vibhrAnta nahIM banatI pratyuta vivekapUrvaka apanA gantavya nizcita kara sAdhanAmAga para agrasara hotI hai / jaba neminAtha ke choTe bhAI muni rathanemi usa para Asakta hokara apane saMyama-patha se vicalita hote haiM to vaha satI sAdhvI rAjamatI unheM udbodhita karatI huI kahatI haiM dhiratthu te'jaso kAmI, jo taM. jIviyakAraNA / vaMtaM icchasi Aveu, semaM te maraNa bhave / / 1 he apayaza ke abhilASI ! tujhe adhikAra hai, jo tU asaMyamarUpa jIvana ke liye vamana kiye hue - tyAge hue kAmabhogoM ko punaH grahaNa karane kI icchA karatA hai / isakI apekSA to terA mara jAnA zreSTha hai| saMyamavatI rAjamatI kA udbodhana pAkara aMkuza se jaise hAthI apane sthAna para A jAtA hai vaise hI vaha rathanebhi bhI cAritradhama' meM sthira ho jAtA hai / - tIse so vayaNaM socyA, saMjamAI subhAsima / aMkuseNa jahA nAgo, dhamme saMpar3ibAio / / .. -'dazavaikAlika', 2/10 tattvajJa zrAvikA ke rUpa meM jayantI kA nAma bar3e gaurava ke sAtha liyA jA sakatA hai / vaha, kozAmbI ke rAjA zatAnIka kI bahinI 1. 'dazavakAlika', 2/7 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM nArI bhAvanA 53 thI / 'bhagavatI sUtra' ke anusAra bhagavAna mahAvIra se pUche gaye usake tAttvika prazna usakI sUkSma tarkazakti va tattvajJAna ke paricAyaka hai / jaina dharma meM nArI kA sammAna aura mahattva jaina dharma sadA se udAra rahA hai| vahA~ strI-puruSa, brAhmaNa-zUdra kA liMgabheda yA varNabheda janita koI pakSapAta nahIM hai / jaina dRSTi meM sRSTi kA prArambha jugaliyA se mAnA gayA hai / isa rUpa meM nArI ko nara ke barAbara mahattA pradAna kI gaI hai / vaidika granthoM meM jahA~ striyoM ko par3hane kA adhikAra nahIM hai, vahAM prathama tIrthaMkara bhagavAna AdinAtha ne svayaM apanI putriyoM brAhmI aura sundarI kA lipizAstra va aMkagaNita kA jJAna diyA / bhagavAna RSabhadeva dvArA diye gaye jJAna ke prakAza ko sarvaprathama putriyoM ne hI grahaNa kiyA / __bhagavAna buddha kI dRSTi meM nArI samyaka sambuddha nahIM ho sakatI thI, para mahAvIra kI dRSTi meM nArI kevalajJAna prApta kara, tIrthakara rUpa meM tItha kI sthApanA bhI kara sakatI hai / 19 ve tIrthakara mallinAtha nArIrUpa meM hI zvetAmbara paramparA meM mAnya hai / isa prakAra nArI sAdhikA hone ke sAtha sAtha loka-upadezikA aura dharmacakra pravartikA bhI hai| 'upAsaka dazAMga' sUtra meM dasa Adarza zrAvakoM ke mAdhyama se zrAvakadharma kI sundara vivecanA kI gaI hai / isa sUtra ke adhyayana se spaSTa pratibhAsita hotA hai ki jaina darzana meM puruSa ke samAna strI ko bhI zrAvakadhama' aMgIkAra karane kA pUrA adhikAra hai| jaba zrAvaka Ananda bhagavAna mahAvIra se bAraha vrata grahaNa kara apane ghara AtA hai taba Ate hI vaha apanI dhama patnI zivanandA se kahatA hai : 'evaM khalu devANuppie / mae samaNarasa bhagavaoM mahAvIrassa aMtie dhamme nisaMte / se vi ma dhamme meM icchie paDicchie abhiruie, ta gacchaNa Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 tuma devANuppie ! samaNa bhagava mahAvIra vadAhijAva (Namassahi, saMkkArehi, sammANehi, kallANa, maMgala, devayaM, ceiya) pajju vAsahi, samaNasta bhagavao mahAvIrassa aMtie paMcANuvvaiya sattasikkhAvaiya duvAlasabiha gihidhamma paDivajjAhi / ' arthAt devAnupriya ! maiM ne zramaNa bhagavAna ke pAsa se dhama suna hai / vaha dhama' mere liye iSTa, atyanta iSTa aura rucikara hai / devAnupriye ! tuma bhagavAna mahAvIra ke pAsa jAoM, unheM vandanA karo, (namaskAra karoM, unakA satkAra karoM, sammAna karo, ve kalyANamaya haiM, maMgalamaya haiM, deva haiM, jJAnasvarUpa haiM) paryupAsanA karo tathA 5 aNuvrata, 3 guNavrata aura 5 zikSAvrata rUpa 12 prakArakA gRhastha dhama svIkAra karoM / zivanandA pati ke kathana ko sunakara atyadhika prasanna hotI hai aura bhagavAna mahAvIra ke pAsa jAkara zrAvikA dhama aMgIkAra karatI hai / mAtA aura patnIrUpa meM nArI apane putra va pati kA dhama mArga se vicalita hone para sAdhanA meM sudRr3ha karane ke liye preraNA va pratibodha bhI detI thI / culanIpitA zrAvaka ne jaba pratijJA dhAraNa kara pauSadha kiyA taba deva ne parIkSA ke nimitta kaI prakAra ke kaSTa diye| antima upasarga mAtA bhadrA ke liye thA / taba mAM kI mamatA aura bhakti ke vazIbhUta hokara usane usa puruSa ko pakar3anA cAhA / jyohi vaha pakar3ane uThA tyohi deva lopa ho gayA aura hAtha meM khAMbhA A gayA / vaha usI ko pakar3a kara jora jora se cillAne lagA / usakI cillAhaTa ko sunakara bhadrA sArthavAhI vahA~ AI aura kahane lagA : 'terI dekhI ghaTanA mithyA hai / krodha ke kAraNa usa hiMsaka aura pApabuddhi vAle puruSa ko pakar3a lene kI tumhArI pravRtti huI hai / isaliye bhAva se sthUla prANAtiyAta viramaNavrata kA bhaMga huA hai / ayatanA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana meM nArI bhAvanA 55 pUrvaka daur3ane se pauSadha kA aura krodha ke kAraNa kaSAya tyAgarUpa uttara guNa kA bhaMga huA hai / isaliye he putra ! daNDa, prAyazcitta lekara apanI AtmA ko zuddha karoM / culanI pitA ne aticAroM kI AlocanA kI / isI prakAra jaba saddhAlaputra agnimitrA AryA ke nimitta se apane dhama' se cyuta huA taba usakI AryA ne use udbodhana dekara dharma meM sthira kiyaa| ina udAharaNoM se yaha patA calatA hai ki nara aura nArI kA sambaMdha kevala daihika nahIM hai, kevala sAMsArika abhilASAoM aura vAsanAoM kI pUrti ke liye unakA gaThabaMdhana nahIM huA, Apatu dharmapUrvaka jIvana yApana ke liye / Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM bhakti evaM sAhitya DaoN. zekharacandra jaina jaina sAdhanApatha ke sabhI AmnAyoM meM jisa stotra kA sarvAdhika zraddhA aura bhakti se smaraNa kiyA jAtA hai, jise pavitra evaM siddhidAtA stotra mAnA jAtA hai - vaha hai AcArya mAnatugasUri racita 'bhaktAmara stotr'| apane isa viSaya kA pratipAdana maiM isa DhaMga se karU~gA : prAraMbha meM maiM bhakti kA, sAhitya kA. stotra kI racanA kI aitihAsikatA kA evaM AcAryazrI kA saMkSipta paricaya kraauuNgaa| tatpazcAt stotra ke pardo ke pariprekSya meM bhakti evaM sAhitya kI samIkSA karane kA prayAsa kruuNgaa| yadyapi bhakti aura sAhitya ke viSaya meM pRthaka se eka-eka gaveSaNAtmaka lekha prastuta kiyA jA sakatA hai para yahA~ to mAtra saMkSipta meM hI smjheNge| bhakti : jaina granthoM meM bhakti saMbaMdhI aneka sthApanAe~ dRSTavya haiM / AcArya pUjyapAda ke kathanAnusAra ahaMta paramAtmA, AcArya, upAdhyAya Adi bahujJAnI saMtoM aura jinavANI meM bhAvoM kI vizuddhipUrvaka jo anurAga hotA hai, vahI bhakti hai| jisameM svArtha, phalAzA, phala nahIM honA caahiye| bhakta niraMtara Atmonnayana meM hI prayatnazIla rahatA hai| AcArya kundakundAcArya ne bhakti ke svarUpa kI carcA karate hue kahA hai : Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM bhakti eva sAhitya 57 "jiNavara caraNAMburuha, jayati je parama bhaktirAeNa, te jammaveli mUla, khaNanti varabhAva satyeNa / / arthAt jo jana paramabhakti rUpI anurAgArvaka jinendra bhagavAna ke caraNakamaloM meM nata rahate haiM ve janma-maraNa rUpI sAMsAraveli kA ukta utkRSTa bhaktibhAvarUpa zastra dvArA samUla uccheda kara dete haiM - siddhatva yA mokSa prApta kara lete haiM / niyamAnusAra meM vyavahArabhakti ke saMdarbha meM kahA hai ki jo jIva mokSagata puruSA kA guNabheda jAnakara unakI bhI parama bhakti karatA hai usa jIva kI vyavahAra se bhakti hotI hai-'mokkhaMgaya purisANa guNabheda jANiUNa tesipi / jo kRNadi paramabhakti vavahAraNayena parikahiya / "1 'sarvArthasiddhi' meM-"bhAvavizuddhiyukto'nurAgI bhakti / "2 kaha kara bhAvoM kI vizuddhi ke sAtha anurAga rakhanA bhakti hai-mAnA hai / bhAvapAhuDa meM AcArya kahate haiM- jo nitya hai, nirajana hai, zuddha hai tathA tIna loka ke dvArA pUjanIka hai- aise siddhabhagavAna ne jJAnadarzana aura caritra meM zreSTha meM uttama bhAva kI zuddhatA dI / "3 bhaktivibhora bhakta vyavahArarUpa se ahaMta meM kartApane kA bhAva Aropita kara mukti kI yAcanA meM lIna ho jAtA hai| padmanaMdi paMcaviMzatikA meM AcArya likhate haiM-"tInoM lokoM ke guru aura utkRSTa sukha ke advitIya kAraNa aise he jinezvara ! isa muza dAsa ke upara aisI kRpA kIjiye ki jisase mujhe mukti prApta ho jAye / he deva ! Apa kRpA karake mere janma ko naSTa kIjiye yahI eka bAta mujhe Apase kahanI hai| vacanoM se kIrtana kiye gaye, mana se vandanA kiye 1. de niyamasAra, pR. 135, 'jainendra siddhAMta koza, pR. 208 2. de sa. siddhi, 6/24/339, 'jainendra siddhAMta koza', pR. 208 3. de jainendra siddhAnta koza', pR. 209 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 gaye aura kAma se pUje gaye aise ye lokAttama kRtakRtya jinendra mujhe paripUrNa jJAna, samAdhi aura bodhi prApta kareM / dhatalA meM arihaMtoM ke guNAnurAgarUpa bhakti ko arahaMta bhakti kahA hai| punazca arihaMta ke dvArA upadiSTa anuSThAna ke anukUla pravRtti karane ko arahaMta bhakti kahA hai / . jainadharma meM vyavahArabhakti ke sAtha nizcayabhakti kA mahattva akita hai| 'niyamasAra' meM AcArya kahate haiM-'nija paramAtmatattva ke samyak zraddhAna avabodha AcaraNasvarUpa zuddha ratnatraya pariNAmoM kA jo bhajana, vaha bhakti hai dhArAdhanA aisA usakA artha hai 14 'samayasAra' meM nizcaya naya se vItarAga samyagadRSTiyoM ke zuddha Atmatattva kI bhAvanArUpa bhakti hotI hai| jaina dharma ke siddhAMtAnusAra vItarAga yadyapi kucha bhalA yA burA nahIM karate, nA kucha lete-dete haiM, parantu isI tathya ko AcArya samantabhadra ne bakhUbI rakhate hue kahA hai "na pUjayA'rthastvayi vItarAge, na nindayA nAtha ! vivAnta-vaire / tathA'pi te puNyaguNa-smRtirnaH punApi citta duritAjjanebhyaH // 4 // arthAt - he nAtha ! na ApakI pUjAstuti se koI prayojana hai- aura na nindA se, kyoMki Apa samasta vaira-virodha ko parityAga kara ke parama vItarAga ho gaye haiM, tathApi Apake puNya guNoM kA smaraNa hamAre citta ko pApa-maloM se mukta karake pavitra kara detA hai| jainetara dharmoM meM bhI bhakti para vividha zAstroM meM aneka vyAkhyAe~ upalabdha hai| bhakti kA artha sevA karane ke saMdarbha meM kiyA gayA hai| bhakti ko yoga mAnA hai| jahA~ Izvara kI sevA karate hue usake sAtha naikaTya prApta kiyA jAye vahI bhakti yoga hai / saMkSipta meM yoM kahA jA sakatA hai ki bhakta evaM bhagavAna kA nikaTa sambandha 4. de 'niyamasAra' 5. de 'samayasAra' Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM bhakti eva sAhitya 59 hI bhakti hai / bhakti ke aneka prakAroM meM dAsyabhAva kI bhakti kA sarvAdhika mahattva prAyaH sabhI dharmo ne svIkAra kiyA hai / dAsyabhAva kI bhakti ke aMtargata bhakta apana ArAdhya ke guNoM kA zravaNa, kIrtana, smaraNa, pAdasevana, arcana evaM vaMdana karatA huA svayaM ko ArAdhya ke caraNoM meM samarpita kara detA hai| usake Atmanivedana se saMsArasukha kI koI AkAMkSA nahIM hotI, vaha to vihavala hotA hai apane ArAdhya ke parama-dhAma kI prApti ke lie / zrImadbhAgavata meM navadhA bhakti kA svIkAra kiyA hai / nAradabhakti sUtra meM dRDhatApUrvaka ke anurAga ko bhakti kahA hai / anya pazcimI dharmo meM bhI bhakti kI mahattA ke aneka ullekha upalabdha hai / yaha kahanA atizayokti na hogA ki IzvaraprApti yA bhakti-prApti ke liye jJAna se adhika bhakti kI vizeSa pradhAnatA rahI hai / sAhitya : sAhitya zabda ko saMkSepa meM isa prakAra prastuta kiyA jA sakatA hai : sAhitya arthAt sahita hone kA bhAva / punazca "hitena sahitam" arthAta hita ke sAtha honA / isase isako isa prakAra kahA jA sakatA hai ki sAhitya meM sahita evaM hita donoM kA sAhacaryabhAva hone se sva eva para ke kalyANa kA bhAva nihita hai / kyoMki sAhitya ke aMtargata vizva kA pratyeka viSaya samAhita hai, para yahA~ hama kAvyasAhitya taka hI sImita raheMge / kavi yA sarjaka jaba apane manaH udgAroM ko vANI dvArA vyakta karatA hai arthAt jaba usakI anubhUti vANI ke dvArA jharane sI pravAhita hone lagatI hai tabhI sAhitya kA sarjana hotA hai / aisI vANI kI komalatA, bhAva-pravaNatA kalAkAra ko 6. zravaNa kI tinam viSNoH smaraNa pAda sevanam arcana vandana dAsya sakhyamAtmanivedanam / 7. mAhAtmya jJAnapUrvakastu, sudRr3ho sadhato adhiko anurAgaH bhaktiH / / Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 Atmamukha pradAna karate hI haiM - jana-jana kI kalyANavANI se AilAdita banAte haiN| aisI vANI kisI kisI saMta ke kaMTha se phUTI ho to phira yuga kI bhAgIrathI hI bana jAtI hai / sAhitya - jahA~ bhAvoM ke sAtha kalA kA saMgama hai, bhakti-gItoM ke sAtha ArAdhya ke prati sAnnidhya hai, AtmA kA paramAtmA ke sAtha nai kaTaya bhAva hai, bhASA aura mAdhuya' bhAva kA sAma pya hai aura jahA~ hai vyaSTi ke sAtha samaSTi kA ekatva bhAva / mAnaka hindI koza meM sAhitya kI vyAkhyA karate hura likhA hai -ve sabhI vastue~ jinakA kisI kAya' ke saMpAdana ke liye upayoga hotA hai...Avazyaka sAmagro / jaise pUjA kA sAhityaakSata jala, phUlamAlA Adi |...lekhoN Adi kA samUha yA sammilita rAzi jisameM sthAyI ucca aura gUr3ha viSayoM kA sundara rUpa se vyavasthita vivecana haA ho |...saahity manuSya ko aisI antaradRSTi detA hai jisa se kalAkAra kisI prakAra kI kalAsRSTi karake Atmopalabdhi karatA hai aura rasika loga usa kalA kA AsvAdana karake lokottara AnaMda kA anubhava karate haiN| 'bhaktAmara stotra' kI aitihAsikatA aba Apake samakSa isa bhaktAmara stotra evaM AcAya' mAnatuMga ke viSaya meM sakSipta aitihAsika pRSThabhUmi prastuta karanA viSayAnukUla eva yogya samajhatA hU~ / jainAcAryo ne paMcaparameSThI kI bhakti se ota-prota aneka stavana yA stotroM kI racanAyeM kI haiN| una stotroM meM jina gine-cune stotroM kI mahimA hai unameM se bhaktAmara stotra eka hai / isakI mAtrika mahattA bhI vizeSa hai / digaMbarAcAya 'prabhAcandra' ise 'mahAvyAdhinAzaka' stotra mAnate haiM aura zvetAMbarAcArya prabhAcaMdrasUri ise 'sarvopadravahartA' mAnate hai / isa stotra ke sAtha aneka atizaya eva kiMvadantiyA~ jur3I huI haiM / bhAratIya evaM pAzcAtya ajaina vidvAna bhaiksamUlara, Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM bhakti evaM sAhitya 61 kItha, bebara, jaikobI, vinTaranitjha, paM. durgAzaMkara zarmA, gaurIzaMkara hIrAzaMkara ojhA, baladeva upAdhyAya, bholAzaMkara vyAsa jaise prabhRta vidvAnoM ne isakI bhUri-bhUri prazaMsA kI hai / isakA anuvAda aneka pazcimI bhASAoM meM huA hai / pro. vinTaranitjha likhate haiM ki dhArmika bhakti eva mAMtrika zakti donoM hI dRSTioM se mAnatuMgakRta bhaktAmara' eka sarvAdhika prasiddha stotra hai / jahA~ taka isake nAma kA sambandha hai vaha isake prathama pada ke AdhAra para pracalita huA lagatA hai / 'prathama jinendrama' ke AdhAra para AdinAtha stotra nAma bhI hai / __ bhaktAmara stotra kI padasaMkhyA ke viSaya meM digaMbara- zvetAMvara AmnAyoM meM kucha matabheda hai / zvetAMbara AmnAya meM 44 pada haiM, jaba ki digaMbara AmnAya meM 48 pada haiM / isa 48 padoM kI dRSTi se zve-AmnAya meM 32, 33, 34 eva 35 vA pada nahIM haiM jinameM kramazaH devadundubhi, puSpavRSTi, bhAmaMDala evaM divyadhvani pratihAryo kA varNana hai / yadyapi zvetAMbara AmnAya meM 8 pratihAryo kA svIkAra hai, jinakA kalyANamaMdira stotra meM svIkAra hai...yahA~ kyoM nahIM ? yaha jijJAsA honA svAbhAvika hai| jaikobI ne zvetAMbara AmnAya ke 44 padoM meM se bhI 39 ThoM aura 43 meM (digaMbaroM ke 43 meM, 47 vo) padoM ko prakSipta mAnA hai, jisase saMkhyA ghaTakara 42 raha jAtI hai / kucha prAcIna hastalikhita pratiyoM meM 48 ke uparAMta cAra-cAra zlokoM ke cAra vibhinna gucchaka bhI mile haiM jo saMkhyA ko 64 taka pahu~cAte haiM / isa carcA se itanA to siddha hotA hI hai ki yaha stotra mAnatu gAcArya davArA racita hai| zlokoM kI saMkhyA kA vivAda hamArA pratipAdya nahIM hai| ... bhaktAmAra zloka ke AvirbhAva ke viSaya meM aneka janazrutiyA~ haiM para sarvAdhika mAnya janazruti yahI hai ki dhAranareza ne AcArya mAnatuga 8. 'hisTrI oNpha inDiyana liTarecara'-prA. vinTara nitjha Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 se apane ArAdhya kA camatkAra yA atizaya batAne ko kahA / unheM 48 koThariyoM ke bhItara baMda kara diyA / pratyeka koTharI meM tAlA lagA diyA / vahI AcArya ne isa bhakti-bhAva- plAvita stotra kI racanA kI aura eka zloka kI racanA se eka-eka tAlA TUTatA gayA / kahIM-kahIM 48 sAkaloM se jakar3ane kI bhI carcA hai / AcArya mAnatuMga zvetAmbara the yA digambara ? zvetAMbara se digaMbara huye yA digaMbara se zvetAMbara ? yaha carcA vidvAnoM ke liye chor3a de para. eka satya hai ki mAnatugAcArya donoM sampradAyoM meM pUjya the aura isa amaragIta ke gAyaka bhakta kavi avazya the| bhaktAmara kI aneka bhASAoM kI pratiyA~, anuvAda evaM usa para likhI gaI aneka TIkAyeM upalabdha haiM yahI isakI lokapriyatA kA vRhad pramANa hai| "bhaktAmara stotra' meM bhakti kA svarUpa bhaktAmara stotra ke isa stavana meM kavi ne apane prabala bhAvabhakti ko iSTadeva ke prati anurAgarata hokara gAyA hai| ArAdhya prabhu ke rUpasaundarya, unake darzana evaM nAma kA mahattva evaM phala-ArAdhya kI mahimA aura atizaya unake upadeza kA laukika evaM pAralaukika phala jaise guNoM kA smaraNa, sthApana karate hue AcArya ArAdhya ke vaMdana, arcana aura pUjana meM tallIna ho gaye haiM / sampUrNa stotra meM ArAdhya kI gurutA aura svayaM kI laghutA kA hI bahulatAse varNana hai - dAsyabhakti kA yahI sarvAdhika mahattvapUrNa lakSaNa bhI hai| ArAdhya kA rUpasaundarya : ___stotra kA prAraMbha hI AcArya RSabhadeva ke acaraNoM kI vaMdanA se karatA hai jinake pada-nakha ke prakAza se devatAoM ke mukuNa kI Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM bhakti eva sAhitya 63 maNiyA~ jhilamilAne lagatI hai| jinakI kAMti candramA sI ujjvala hai / / jinendradeva itane lAvaNyamayI haiM ki jinheM ninimeza nayanoM se nihA. rane kA mana utsuka rahatA hai / isa rUpachaTA ke kSIrasAgara kA pAna karane vAle kA anyatra cita laga hI nahIM sakatA / 2 devAdhideva paramaudArika zarIra ke dhAraka haiM / unakI deha atyanta sundara hai jisase anya devoM kI deha kI kAMti bhI maMda ho jAtI hai| kyoMki upalabdha paramANu hI utane the jitane ApakI racanA meM Avazyaka the| arthAt dehasaundarya kI itizrI Apake hI zarIranirmANa meM laga gaI hai| jinendra deva kA sampUrNa zarIra yadyapi saundarya kA bhaNDAra hai tathApi unakA mukha itanA jyotirmaya hai ki tIna loka meM usake liye upamAna hI nahIM miltaa| are candramA kA upamAna bhI yogya nahIM - vaha to svayaM kalaMkI hai / dina meM nisteja ho jAtA hai aura ApakA mukha to nidadhi evaM tejayukta sadaiva rahatA hai / 3 "prabhu to karma kAlimA se rahita maNimaya jyoti se jyotirdhara haiN| unakI kAMti usa saMsArI dIpa-sI nahIM hai jo miTTI se nirmita yA bujha jAnevAlI vartikA yukta ho, taila hI jisakA jIvanAdhAra ho aura pavanajhakoroM kA jise bhaya ho| Apake tale laukika dIpasA adhikAra bhI nahIM hai / he nAtha ! Apa to alaukika dIpa haiM / jinendradeva ! sUrya se bhI adhika prakAza-tejavAna haiN| advitIya mArtaNDa haiM jo tInoM lokoM ko hara samaya prakAzita banAye rahate haiN| ve usa sUrya se zreSTha haiM jo grahaNa aura asta hone se mukta haiN| isI saundarya se abhibhUta bhakta apane iSTa ke rUpa meM itanA vibhora hai ki niraMtara nayI upamAoM se use taulatA hai| arahaMtadeva yA mukha kamala aisA vilakSaNa candramA hai jisakA kabhI kSaya nahIM hotA, grahaNa nahIM lagatA eva jisakI kAMti ghaTatI1. zloka 1-2 (2), zloka 11 (3) 2. zloka 12 3. zloka (13) 4. (16), 5. (17) Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 bar3hatI nahIM apitu sadAkAla dedIpyamAna rahatI hai| yahI mukhacandra saMsAra ko teja dekara mohaaMdhakAra kA bhI vinAza karatA hai / " are! ApakA mukhasaundarya aura teja darzana karane ke pazcAt sUrya aura candra donoM kI AvazyakatA hI kahA~ ?? 'stutikAra' kSititalAmala bhUSaNa' saMbodhana karake bhagavAna ko adha, madhya aura adholoka ke prANiyoM meM ziromaNi mAnate hue avanItala kA zRMgAra siddha karatA hai / jinakA rUpa ratnatraya kI surabhitamAlA, ananta catuSTaya ke maNimukuTa aura nava kevala labdhiyoM ke alAMkAroM se suzobhita ho rahe haiN| jo ATha pratihAryo se aura bhI adhika zobhita evaM darzanIya laga rahe haiM / jinendradeva kI dedIpyamAna razmiyA~ azokavRkSa kI zobhA pradAna kara rahI haiM / ratnajar3ita siMhAsana para kaMcana kAyA zAlIna laga rahI hai| devoM dvArA Dhore jAne vAle dhavala cavara Apake zarIra kI zobhA kuda puSpa-sI dhavala pratibhAsita ho rahI hai| aura ApakA rUpa vaisA hI pratIta hotA hai mAnAM sumeru parvata ke unnata taTa para jalaprapAta jhara rahA ho, jo udIyacandrasA kAMtiyukta hai| Apake zira para lage tIna kSatra unakI jhilamilAhaTa se rUpa kI jhilamilAhaTa hRdaya ko AkarSita kara rahI hai / arahaMta deva kI divya deha se prasphuTita razmiyoM kA prabhAmaMDala golAkAra bhAmaMDala kI zobhA nirmita kara rahA hai / jisakI zobhA samasta pujI bhUta padArtho ko mAta detI hai| 10 trilokInAtha ke pAvana yugalacaraNa nava prasphuTita kamala-se haiN| unake nakhoM kI camacamAtI kiraNeM sarvatra bikhara rahI haiN| stotra meM arahaMta ke darzana-nAma-mahattva kA phala : aneka upamAnoM se veSTita saundarya ke pratIka paramAtma jinendra deva kI rUpachaTA apanI ora AkarSita to karatI hI hai para ArAdhaka 6. (18), 7. (19), 8. (6) 9. iloka (30), 10. (30) Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM bhakti evaM sAhitya 65. to usake darzana se bhava-bhava ke pAtaka dUra karatA hai / usakA nAma aura guNoM ke mahattva kA smaraNa, guNakathana karatA huA apane sAMsArika tAvoM ko miTAnA cAhatA hai / vaha ArAdhya kI mahimA kA smaraNa karatA hai aura vedanArtha usI chavi meM lIna hone lagatA hai / pUre bhaktAmara stotra meM AcArya ne aisI hI apanI bhaktibhAvanA se prerita hokara jinendradeva kI stuti kI hai / ; prArambha se hI bhAvamaMgala kI kAmanA kI gaI hai| jinendradeva ke darzana siddhidAyaka, vighnavinAzaka evaM trilApahArI haiM / aise jinendradeva kA caraNa vaMdana stutikAra triyoga saMvAra kara karatA hai| bhakta apane bhagavAna ke caraNoM meM vaMdana karake hI apanI bhakti pradarzita karatA hai / ArAdhya ke caraNa timira - pApa ko naSTa karane vAle haiM, jinake darzana se manamayUra nAca UThatA hai jinendradeva ke darzana se bhava-bhramaNa kA bhaTakAvA rukatA hai aura AlaMbana se pAra Utarate haiM / phira mAnatuMga to bhavasAgara pAra karanA cAhate haiM yahI to isa stotra kA abhiprAya hai / ve 'stoSye kilAhamapi taM prathama jindram' kahakara isI bhAva ko vyakta karate haiM / 1 jinendradeva kA darzana hI itanA prabhAvazAlI hai ki vaha bhakta ko svayaM bhakti ke liye prerita karatA hai / aura unakA nAma itanA mahimAmayI hai ki mahAmaMdrita bhI usakA zabdoM meM varNana nahIM kara sakatA / mAtra usake smaraNa se hI jIvadhAriyoM ke janma-janmAMtaroM ke pApa kSaya ho jAte haiM / arthAt samyakapa kI kiraNa se mithyAtva kA adhakAra bhAga jAtA hai / bhakta ke anusAra usakA nAma aura guNakathana citta ko prasanna karatA hai / 1. zloka (1) 2. zloka ( 7 ) jai-hi-5 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 arahaMta ke nAma mAtra kI caritracarcA se pApI kA samUha naSTa ho jAtA hai / jinendradeva kA nAma to sUrya ke samAna hai jo saMsAra ke prANiyoM kA pApa kaSTa rUpI aMdhakAra sahasra yojana dUra hone para bhI hara letA hai / jinendradeva ke nAmasmaraNa aura pUjana kI sarvAdhika mahattA to isaliye bhI hai ki ve apane ArAdhaka ko apane tulya banA lete haiM / arthAt bhakta prabhu kI bhakti karatA huA karma-kSaya dvArA tIrthaMkara pada taka pahuMcatA hai / 66 yahI to jaina siddhAMta kI vizeSatA bhI hai aura prabhu kI samadRSTi kA pratIka bhI / Apake darzana karane kA mahattva hI yaha hai ki citta phira kisI ke darzana meM nahIM lagatA / arthAt samasta sarAgIdevoM se citta harakara vItarAga meM sannihita ho jAtA hai / he deva ! Apake guNoM kI mahimA kA gAna to carAcara vizva meM sabhI prANI karake kRtArtha hote haiM / ratnatraya ke dhAraka Apa rUpa ke hI nahIM cAritra ke bhI sumeru haiM / Apa itane vIra - ativIra haiM ki rUpAMganAe~ aneka ceSTAoM se bhI Apako kiMcit bhI nahIM DigA sakatI / Apane to apanI tapasyA ke puruSArtha se ghAtiyA karma kI 47 prakRtiyA~ hI naSTa kara dI 12 sUrya se bhI adhika jyotirmaya deva ! ApakA pratApa matizrutAvadhimanaH paryAya kevala Adi jJAnAvaraNI karmoM ke AvaraNa se sarvathA rahita hai / he jinendra ! ApakA guNa advitIya hai / Apake vacana paraspara virodharahita evaM mithyAmArga ke unmUlaka haiM / ApakA mahattva guNoM, sthiratA ke kAraNa brahmA-viSNu evaM maheza se upara hai aura jJAnaloka se to tInoM hI loka prakAzita ho rahe haiM / he deva ! nAma ke nAma kI mahattA isaliye aura bhI adhika bar3ha gaI hai, kyoMki usameM nAma anusAra guNa vidyamAna haiM / Apake sva para prakAzaka kaivalyajJAna ke Age samasta kSAyopazamika aura kSAyika jJAnoM 9 1. (9), 2. (15) Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM bhakti evaM sAhitya 67 kA avamUlyana ho jAtA hai / Apake darzana se citta itanA saMtuSTa ho jAtA hai ki mRtyu ke uparAMta bhI anya janmoM meM anya devoM ke darzana kI eSaNA nahIM rahatI / jinendra deva sahasra nAmoM ke dhAraka evaM tadanurUpa guNoM ke dhAraka haiM / akSaya, avyaya, Adya-: smaraNIya brahmA, Izvara, ananta, yogIzvara jJAnasvarUpa haiN| ApakI sarvAdhika mahattA yahI hai ki Apa 'tribhuvanAti hara' haiM Apake darzana se mAnasika pIr3A, vyAdhi to dUra hote hI haiM para uccasthiti meM prasthApita hokara paramAtmA aura AtmA kA eka abheda bhAva pragaTa hotA hai| zrI jinendra deva ke 8 pratihAryo kI mahattA jinendradeva ke rUpa aura darzana ke kAraNa hai| bhagavAna ke darzana aura dhvani se mumukSuoM kI mukti aura laukikajanoM ko svarga saMpadAdika puNya vibhUtiyoM ke dvArA svaya khula jAte haiN| tIrtha kara deva to sarvodaya tIrtha ke sAkSAt pratIka haiM / samavazaraNa meM unake darzana mAtra se prANI paraspara vairabhAva bhUla jAte hai / unake smaraNa mAtra se bhayAnaka roga-zoka bhaya naSTa ho jAte haiN| are ! lohajaMjIroM meM jakar3A bandI bhI nAma-smaraNa mAtra se bhaya eva baMdhanamukta ho jAtA hai| . isa prakAra AcArya mAnatuMgajI ne apane ArAdhya RSabhadeva ke nAma-darzana evaM smaraNa kI mahattA kI prasthApanA aneka udAharaNoM, aneka rUpoM se kI hai| ArAdhya kI mahimA evaM atizaya / yadyapi apane isa lekha meM maiMne ArAdhya ke rUpasaundarya eva nAmadarzana ke mahattva upazIrSakoM meM arahaMta kI kiMcita mahimA kI carcA kI hai| prAyaH pratyeka bhakta, bhakti kI bhAvavihvalatA meM bhAva 1. (24) 2. zloka (26) Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha guccha, vibhora hokara ArAdhya ke atizayoM kI prastuti karake svayaM to AnaMdAnubhUti karatA hI hai - anya logoM ko bhI AkarSita karatA hai / bhaktAmara stotra meM zrI jinendradeva kI mahimA evaM atizayoM kA varNana kiyA hai / jinendradeva ke nAma kI hI itanI mahimA hai ki svataH vyakti nirmala hokara unake caraNAmbujoM meM natamastaka ho jAtA hai / vANI stuti ke liye svayaM puTane lagatI hai / satya to yaha hai ki unakI hI yaha mahimA hai ki stutikAra ko preraNA prApta huI hai / he nAtha ! Apake teja kI hI yaha mahimA hai ki usakI eka mAtra sUrya- -sama kiraNa se yuga kA mithyA - aMdhakAra tirohita hone lagatA hai / ' he prabhu! ApakI mahimA candra, sUrya sabhI se utkRSTa hai - ApakI mahimA ke sAmane kisI kI mahimA Thahara nahIM pAtI / samavazaraNa meM virAjita tIrtha kara deva kA teja aharniza bhUmaMDala ko prakAzita karatA rahatA hai / he atizaya yukta ! ApakI vilakSaNatA to Apake janma ke dasa atizayoM ke sAtha hI pragaTa hone lagatI hai / jinendradeva kabhI apane AtmasvarUpa se cyuta nahIM hote ataH avyaya haiM, samasta karmoM ko kSaya karane vAle hone se vibhu haiM, nirvikalpa samAdhi dvArA AtmAnubhUti ke kSaNoM meM anubhavagocara hone se acintya haiM, saMkhyAtIta hone se asaMkhya haiM, AtmA meM nimagna rahane se brahmA haiM, jJAnAdi aizvaya' se sampanna hone se Izvara haiM, anantacatuSTaya ke dhAraka hone se ananta haiM, kAmavijayI hone se anaGgaketu haiM, yogiyoM dvArA sevya hone se yogIzvara haiM, abhyaMga yoga ke jJAtA hone se. yogavettA haiM, anantaguNoM kI akhaMDatA aura abhedatA ke kAraNa Apa eka haiM, vizuddhajJAna ke pariNAmana ke kAraNa Apa jJAnasvarUpa haiM. tathA dravya, bhAva eva nokarma ke maloM se mukta Apa amala haiM 12 mAnatuMgAcArya punaH punaH namaskAra karate haiM kyoMki Adideva tInoM ' 1. zloka (26) 2. de zloka (38) 68 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM bhakti evaM sAhitya logoM kI vedanAoM ke kartA haiM, tInoM loka ke pavitra-pAvana, maMDanamanojJa alaMkArarUpa haiM, paramezvara haiM aura saMsAra sAgara ko pracaMDa teja se zokha lene meM sakSama haiM / 1 aSTa pratihAryoM kA teja yadyapi Apa se hI tejavAna haiM, tathApi ye pratihAya" Apa atizaya aura mahimA ko hI pradarzita karate hai jisase bhavya jIvoM ko kalyANamArga kI preraNA milatI hai / jinendradeva kI divya dhvani yadyapi nirakSarI hai tathApi bhinna-bhinna koTi ke zrotA (pazu-pakSI sahita) sva-bhASA meM samajha lete haiM / tIrthakara kI divya dhvani ahorAtri kI cAra sandhyAyoM meM chaha chaha ghar3iyoM ke antarAla se khiratI rahatI haiM jo eka yAjana taka suna par3atI hai / jinendradeva kI stuti jIvana kI mukti kA mArga to prazasta karatI hI hai, para unakI ArAdhanA se laukika eva tAtkAlika saphalatAe~ bhI yathAzIghra prApta hotI haiM / airAvata ke samAna bhImakAya hAthI krodha se madonmatta hokara ucchakhala ho gayA ho jisako vaza meM karanA asambhava-sA ho gayA ho, vaha hAthI bhI Apake ArAdhaka ke sanmukha Ane para usakA kucha bhI nahIM bigar3a sakatA...are ! barbara pazu apanI pazutA tyAgakara saumyatA dhAraNa kara letA hai / baliSTha hAthI ko kSata-vikSata kara denevAlA khUkhAra siMha bhI Apake bhakta para vAra nahIM kara sakatA / siMha bhI apanI karatA tyAga detA hai / 2 he jinendra ! Apake nAmasmaraNa ke zItala jala se vaha pracaNDa dAvAgni jo pracaMDa jhakoroM se dhadhakatI hai, jo bhUmaMDala ko milane ke lie lapalapAtI hai vaha bhI zAmila ho jAtI hai / 3 jinendradeva kA kIrtana karanevAlA kAla se kAle aura jaharIle nAga ko bhI vaise hI pAMvadhara kara lAMgha jAtA hai jaise nAgadamInI bUTI ko lekara koI anya use lAMgha sakatA hai| ApakA kIrtana nAgadamanI-jar3I-sA prabhAvaka hai| bhISaNa raNakSetra meM jahA~ uchalakara ghor3e hinahinA rahe haiM, hAthI cighAr3a 1. (39), 2. (40), 3. (41) Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ... jaina sAhitya samAroha - guccha 2 rahe haiM, duzmana kI senA agnivANa varSA rahI hai aise samaya para ApakA caraNa-sebA ApakI anukaMpA se vijaya prApta karatA hai / 1 ApakI bhakti kI hI yaha mahimA hai ki vikarAla magaroM, bhImakAya matsyoM se yukta, vaDavAnala se jalate tUphAnI samudra ko bhI, ApakA bhakta saralatA se nirvighna pAra kara letA hai / isa prakAra prAkRtika bAhya vyAdhiyoM ke sAtha he nAtha ! ApakA svatana zArIrika pIr3AoM kA bhI haraNakartA hai| jalodhara roga se pIr3ita manuSya jisakI kamara TeDhI par3a gaI hai, jisakI dazA socanIya hai, jisake jIne kI AzA chuTa gaI hai, unake zarIra para yadi ApakI bhabhUta (caraNaraja) lagA dI jAye to vaha rogamukta hokara kaMcana kAyA prApta kara letA hai| arthAt sAMsArika rogoM se use mukti milatI hai| yaha bhagavAna ke nAmasmaraNa kA hI camatkAra hai ki lauhazRMkhalA meM jakar3A huA vyakti, jisakA zarIra ragar3a ke kAraNa chila gayA hai, jo bandIgRha meM paravaza hai - vaha bhI svayameva mukta ho jAtA hai| tAtparya ki jinendradeva ke nAmasmaraNa, kIrtana kI hI yaha mahimA hai ki bhakta saMsAra ke sabhI dukhoM aura bhayoM se chuTakArA pAkara muktilakSmI kA svAmI banatA hai...use laukika sampadAyeM prApta hotI sI haiM-vaha mokSalakSmI kA ananta sukha prApta kara letA hai| kRtikAra kI vinamratA : bhakti kA aura vizeSakara dAsyabhakti kA yaha lakSaNa hai ki bhakta bhagavAna ko sadaiva zreSTha mAnakara apanI laghutA prakaTa karatA hai / svayaM kI nirbala-alpabuddhi mAnate hue stavana meM lIna ho jAte haiN| yaha satya bhI hai ki jaba taka aham kA tirohaNa na hogA - bhakti kI hI na jA sakegI... usameM ota-prota nahIM huA jA skegaa| AcArya 1. (42-43) 2. zloka (44), 3. (45), 4. (48) Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stAtra meM bhakti eva sAhitya 71 mAnatuga bar3e hI mArmika zabdoM meM kahate haiM ki he jinendradeva ! maiM to buddhihIna hU~ / jaise jala meM sthita candra ko pakar3ane ke liye koI bAla macale vaise hI ApakI kIrti-gAna karane ko maiM ceSTAkRta huA hU~...jo saMbhava kahA~ ?1 para bhakti kA adamya utsAha zakti kA maryAdA tor3akara ghRhastara kArya ke liye tatpara hai| jinendradeva ke guNa candramA kI bhAMti nirmala haiM, jinakA varNana bRhaspati jaisA buddhimAna guru bhI nahIM kara sakatA, jaise pralayakAlIna samudra ko bAhoM se taira kara pAra nahIM kiyA jA sktaa| vaise hI anantaguNadhArI jinendra kA guNagAna karane kA sAmarthya mAnatuga meM kahA~ ?? punaH ve kahate haiM ki he nAtha! Apa candramA se zItala, amRtamaya haiM, maiM alpabuddhi evaM bAlaceSTAyukta hU~ / Apake guNoM kA varNana karane kA sAmarthya nahIM hai para ApakI bhakti svayaM prerita karatI hai| jaise vAtsalya se prerita mRgI mRgendra kA bhaya bhUlakara bhI zizu ke rakSaNArtha usake pAsa jAtI hai / yadyapi anantaguNoM ke dhAraka udRpta pratibhA eka aura hai aura muni kI zakti dUsarI or| donoM meM tulanAtmaka dRSTi se bhArI aMtara hai tathApi vAtsalya, prema, zraddhA aura bhakti usa ora prerita karatI hai| itanI sundara racanA meM bhI AcArya apane kartavyapane kA niSedha hI karate haiM jo unakI namratA kA pratIka hai| ve jAnate haiM ki alpajJa, alpazruta hone se vidvAnoM ke upahAsa kA nimitta bhI banU~...para bhakti kA preraka tattva hI guNagAna ke liye nAcAla banA rahA hai| jaise kokila ke madhura rava kA kAraNa vasaMta kA saundarya hai usI bhAMti ApakI guNamaMjarI mujhe kuhukane kI preraNA de rahI hai / apanI isI laghutA ke prati AcArya kahate haiM ki yadyapi osa bindu kI koI kImata nahIM hotI, para kamalapatra ke sAnnidhya meM use motI-sI camaka prApta ho jAtI hai vaise hI mujhe madabuddhi dvArA kiyA gayA yaha stavana 1. (3), 2. (4) 3. zloka (5), 4. (6) Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 Apake pratApa, prabhAva evaM prasAda se sajjana puruSoM ke citta ko praphullita karegA / 1 arthAt samyakadarzana jJAna kI prApti meM sahAyaka hogaa| saca to yahI hai ki bhakta kI laghutA, aham kA tirohaNa, ArAdhya ke caraNoM meM samarpaNa hI bhakti kI uccatA hai| ___isa pUre stotra meM bhakti kI sarvazreSThatA svayitA ne siddha kI hai / yaha bAhya rUpa se laukika smaraga isa jIva ko nizcayanaya se karmoM ke bandhanoM se mukta kara svayaM tIrthakaroM-sA samunnata banAtA hai| karmo kA kSaya karake yaha jIvana janma-maraNa ke bhayoM se chuTakara mokSalakSmI ko prApta karatA hai| pUre stotra kI isa prakAra AdhyAtmika mImAMsA kI jA sakatI hai| isa bhaktAmara stotra ko sarvasiddhidAtAmaMtra stotra kahA gayA hai / dakSiNa meM aise 48 yaMtra prApta hue haiN| eka-eka yaMtra eka-eka zlAka saMbaMdhI hai| aura pratyeka zloka kina-kina pIr3AoM ko dUra kara kauna-kauna sI siddhi pradAna karatA hai, usakI vidhi-vidhAna kyA hai isakA spaSTa ullekha kiyA gayA hai| ina sabakA viSada vivecana eka alaga se viSaya ho sakatA hai| kalApakSa __ abhI taka ke vivecana meM stotra ke bhAvapakSa para prakAza DAlA gyaa| aba mai usake kalApakSa jo abhivyakti kA saundarya pakSa hai usa para vicAra vyakta kruuNgaa| isake antargata bhASA kA saundarya usakI zakti, alaMkAra Adi kI carcA pradhAna hai| yadi racanA kI AtmA usakA bhAvapakSa hai to usakA kalevara yA zarIra usakI bhASA yA kalApakSa hai| anubhUti kA saundarya bhASA dvArA nikhara UThatA hai| bhaktAmara stotra kI bhASA mUla saMskRta hai ise hama sabhI jAnate - haiN| para kavi ne zabdacayana dvArA use saMvArA hai| paM. amRtalAla 1. (8) Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -73 bhaktAmara stotra meM bhakti evaM sAhitya zAstrIne saca hI kahA hai : 'vasantatilakA aparanAma madhumAdhavI nAmaka varNika chaMda meM racita suSThusaMskRta ke ar3atAlIsa padyovAle isa mano mugdhakArI stotraratna meM pariSkRta evaM sahajagamya bhASA-prayoga, sAhityika suSamA, racanA kI cArutA, nirdoSa kAvyakalA, upayukta zabdAAkAroM evaM arthAlakAroM kI vicchati darzanIya hai, aura atha se aMta taka bhaktirasa avicchinnadhArA askhalita gati se pravAhita hai / ...anAvazyaka pAMDitya pradarzana se stotra ko bojhila nahIM banAyA / '1 pUre stotra ke paThana ke pazcAt kahIM bhI vANIvilAsa kI vikRti yA vAcAlatA nhiiN| sarvAdhika bhASA kA guNa to yaha hai ki vaha bhakta ke Rju evaM ArAdhanA-bhAvoM ke anukUla aura bhAvoM kI vAhikA banakara praphullita hI banAtI hai| kavi ne pUrA stotra vasaMtatilakA chanda meM binA kisI skhalana ke prastuta kiyA hai| "tabhajajagugu" arthAt tagaNa, bhagaNa, jagaNa, jagaNa evaM guru-guru ke zAstrIya baMdha kA pUrNa nirvAha huA hai| bhASA kI lakSaNA eva vyaMjanAzakti kA prayoga manohara DhaMga se kiyA gayA hai| kavi ne ArAdhya kI mahimA kA guNagAna aura unake atizayoM ke varNana meM inhIM zaktiyoM kA prayoga huA hai kavi kA zabdazilpa anUThA hai| stotra kA pratyeka zabda artha evaM bhAva ko sakSamatA se vyakta karane kI zakti rakhatA hai| vaise pratyeka zabda kI vivecanA kI jA sakatI hai para yahAM kucha udAharaNa hI prastuta karake apane kathana ko puSTa kruuNgaa| kavi ne jahA~ arihaMta kI zakti, guNa aura prabhAva ke sAmane apanI nibalatA, vAcAlatA aura umaMga kI carcA kI hai vahA~ hara zabda donoM ke bheda ko spaSTa karate haiN| kavi ne jinendradeva ke lie jina vizeSaNoM kA yA upamAnoM kA prayoga kiyA hai ve isI koTi ke prayoga haiN| 'jahA~ ve' bhuvana 1. de sakSipta bhaktAmara rahasya', bhUmikA, pR.26 se udadhRta / Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha - guccha 2 bhUSaNa bhUtanAtha hai| vahA~ bhUtanAtha vRSabhezvara saMkaTa vimocaka haiM / ahorAtra tejasvI aura kAMtimAna rahane vAle mukha ke liye 'vaktra" zabda kA hI prayoga kiyA hai 2 kyoMki vaha bolane vAle upAdAna ke liye prayukta hai / jahA~ jinendra 'merU' se dRr3ha haiM vahA~ devAMganAe~ unheM calita kaise kara sakatI haiM / 3 jinendradeva ne mRtyu ko jIta liyA tabhI to mRtyujaya haiN| 4 saMtapuruSoM kI bhASA meM ve akSaya, avyaya, paramavaibhavasampanna, vacanaagocara, guNAhIta, aghasmaraNIya brahmA, Izvara, annata, anaMgaketu, yogIzvara, yogavettA, jJAnasvarUpa evaM amala kahe gaye haiM / 5 aura AdIzvara ina sabhI zabdoM yA vizeSaNoM ke guNadhArI haiM ataH hara zabda sArthaka hI nahIM dhanya ho gayA hai / ve kina guNoM aura vizeSatAoM ke kAraNa buddha hai, zaMkara hai, brahmA hai isakA vivecana bhI bar3e arthapUrNa r3haga se kavi ne kiyA hai|" araha tadeva to 'kSititalAmalabhUSaNa' haiM jo ratnatraya kI surabhitamAlA anantacatuSTaya ke maNimukuTa jaba kevala labdhiyoM ke alaMkAroM se suzobhita ho rahe haiM / 7 74 isa stotra kI bhASA mAdhurya aura prAsAdaguNoM se yukta hai / vaise ina guNoM ke sAtha bhASA kI dhvanyAtmakatA evaM saMgItAtmakatA manomugdha karatI hai / vibhora hokara bhakta aura kavi gA UThatA hai, usakA roma-roma pulakita ho uThatA hai / maiM to yahA~ taka kahanA cAhU~gA ki nayanamU~da kara gA uThanevAle svara jaise sAkAra ubharanevAle citroM meM kho jAte haiN| yaha bhASA kI hI zakti hai jo bhAvoM ke citra khar3e kara de / vizeSakara atizaya yukta varNanoM meM yaha tathya dRSTavya hai / alaMkArayojanA stotra kI kalA kI dRSTi se sarvAdhika sabala pakSa hai, aura kuzalatA to yaha hai ki ye alaMkAra lAde gaye nahIM lagate haiM, svAbhAvika hone se kalA ko sundaratA ko sundaratama banAte haiM / 1. zloka (10), 2. (15) 3. zloka (15), 4. (23), 5. (24), 6. (25), 7. (26) Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM bhakti evaM sAhitya 15 kavi ne upamA, rUpaka, utprekSA, vyatireka, vyA jastuti, udAharaNa, dRSTAMta, zleSa alakAroM kA vizeSa prayoga kiyA hai| saundarya, zakti aura zIla ke AgAra jinendra deva ke rUpa kI tulanA kavi aneka upamAnoM se karatA hai para sabhI upamAna phIke par3a jAte hai, unameM koI na koI doSa jhalaka UThatA hai| yadyapi laukika rUpa se pracalita upamAnoM kA svIkAra avazya kiyA para jinendra una sabase upara hai / sUrya, candra, dIpaka, maNi Adi upamAnoM ke sAtha kavi ne jinendradeva kI tulanA brahmA-viSNu-maheza se karate hue unake nAma aura guNoM kI sarvakSatA vItarAga meM pratiSThita kara dI hai| cUMki isa stotra kA hara pada kisI na kisI alakAra kA uttama udAharaNa prastuta karatA haipara samayAbhAva ke kAraNa hama yahA~ thor3e se udAharaNa hI prastuta kara skeNge| kavi tIrtha kara kI deha svargiya sumerU sI eva jalaprapAta ke pratIka svarUpa dolAyamAna zubha caivara ko prastuta kara rUpaka alakAra kI uttama yojanA karatA hai| isI prakAra chatratraya pratihArya evaM nirvikAra mAsatattva meM utprekSA dundubhipratihArya kA prayoga hai / upamA alakAra ke aneka udArahaNa haiM para kavi jinendradeva kI upamA kSIrasAgara meM aura sarAgI devoM kI tulanA lavaNasamudra se karake unake guNoM para bhI prakAza DAla detA hai / zloka naM. 21 vyAjokti eva virodhAbhAsa alaMkAra kA uttama udAharaNa hai| zloka naM. 10 meM kavi ne bhUtanAtha' zabda para sundara zleSa kiyA hai| kavi ne koyala evaM mRgI Adi udAharaNAM kI yojanA karake apane bhAvoM ko bhASA meM piroyA hai / iloka na. 6 eva 8 meM isa prayoga ko dekhA jA sakatA hai / saca to aisA lagatA hai ki muni kI bhaktibhAvanA evaM bandhanamukti svayauM udAharaNa yA dRSTAMta bana gaI hai| 2 1. zloka 30 (cavarapratihArya) 2. (31, 32 evaM 15) Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jaina sAhitya samAroha - guccha 2 bhaktAmara stotra bhakti kA kAvya hai jisakA mUla bhAvabhakti evaM ArAdhya kI sevA-arcanA hai isa dRSTi se samasta kAvya ko zAMtirasa kA kAvya hI kahA jaayegaa| tathApi kavi ne kalpanAntakAla ke pavana se pralayakArI samudra kA, usake bhayAnaka jalacaroM kA varNana karake bhayAnaka rasa ko prastuta kiyA hai| isI prakAra krodhAsakta madAMdha hAthI, evaM krodhonmattasiMha ke varNana meM raudra eva bhayAnaka rasa kI yojanA dRSTavya hai|2 39 vAM zloka to bhayAnaka, vIra, raudra aura karuNa rasa kA samantita udAharaNa hai| bhImakAya vikarAla hAthI meM bhayAnakatA hai to parAkramI siMha vIratA se yukta hai / to madonmata hAthI ke gaMDAsthala to vidIrNa karane kA dRzya raudratApUrNa hai aura mRtaprAyaH gajarAja varuvaza karuNA ko janma detA hai / isI prakAra ke rasoM kA saMgama jinendradeva kI zakti varNana meM bhI citrita hai jahA~ ve saMgrAma bhayavinAzaka haiM / 3 jalodara ke rogI ke varNana meM bhI karuNa rasa ubharA hai| cUMki ina raudra, bhayAnaka Adi rasoM kA zayana to prabhu kI mahimA ke zItala jala rUpI pratApa se svayaM zAMti meM hI parivartita hotA hai| 'kalApakSa' saMkSipta meM hI pUrNa kara rahA hU~ / udAharaNoM ko prastuta karane kI gujAiza kahA~ ? ho, bhaktAmara stotra kA kalApakSa eka alaga se nibandha taiyAra karane kI preraNA avazya milI hai / ___ aMta meM itanA hI kahakara apanI bAta samApta karU~gA ki yaha bhaktAmara stotra mAtra kAvya ho nahIM haiM, apitu sarva vighnavinAzaka hI zrIzakti pradAyaka ArAdhanA aura sAdhanA maMtra hai jo "vighnaudhAH pralaya yAnti zAkinI bhUta pannagAH viSa nitiSatAM yAti stUyamAne jinezvare / " 1. de zloka (4), 2. (38-39), 3. (42-43), 4. (45) Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM bhakti eva sAhitya 77 punaH itanA hI cAhatA hU~ ki he jinendra ! mere apane karmavandhana kATane meM maiM terI bhakti meM kucha gA sakU~...gunagunA sakU~, aisI zakti de...bhakti de| "vaMdana yo jinendrANAM, trikAlaM kurane naraH / tasya bhAvaM vizuddhasya, sarva nazyati duSkRtaM / / " he Adi tIrtha kara, he bhaktAmara ke kartA mAnatugAcArya ! Apake caraNoM meM vNdn| Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mystic Elements in the Writings of Shrimad Rajchandra Dr. Nilesh N. Dalal Spiritualistic writings include Mystic, Ethical and Metaphysical Writings. It is quite obvious that ethical writings claim the maximum space of the spiritualistic works. After ethics, the major portion of spiritualistic works is occupied by metaphysical and philosophical discussions. The remaining portion of spiritualistic literature goes to the share of Mysticism. But, though the space occupied by purely mystic outpourings in spiritualistic literature is the least, in importance, it is supreme. This is so because the Mystic experience is the very core of spiritualism. A perusal of Jaina Spiritualistic Litera. ture shows that though mystic utterences are scattered here and there, all these utterences taken together is scant than what one finds in the writings of Islamic or Christian saints. Very few Jaina Spiritualists have maintained a record of their Spiritual Sadhana and Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mystic Elements in the Writings of Srimad Rajchar dra 79 the ioner states they have undergone from time to time. Srimad Rajchandra is one of those rare Jaina Sadhakas who have made such a contribution. He has given a record of his spiritual states from time to time. He potes this down sometimes in his autobiografic poems like 'Dhanya re divasa a aho' or short jottings in bis diary or in his letters etc. From these writings, it is quite clear that he had undergone spiritual experience of a very high degree. In the present paper, an attempt is made to point out how the important elements of Mysticism are to be found in the writings of Srimad Rajchandra. (1) Mystics claim to have undergone a direct immediate first hand intuitive experience of God or the Ultimate Reality Srimad Rajchapdra claims to bave had such an experience. Such a claim is there in his wirtings at a number of places. For example, he refers to this Experience'in his short autobiographical account written in the poem " Dhanya re divasa a aho." (2) Due to the excellent super-normal experience the mystic experiences of bliss wbich is quite distinct from ordinary sense pleasures Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 Jaioa Sahitya Samaroh - 2 Srimad Rajchandra refers to such an experience of bliss at a number of places. (3) On account of the experience, the Mystic becomes free from doubts. Srimad expresses this state in his poems especially the line 'Maraga Saca mila gaya chhut gaye sandeha.' (4) Sometimes mystics have the experiences of seeing super-normal visions, listening to superpormal sounds etc. Yogis refer to the unstruck sound ( anahata nada ) Sudha Ras or Amrita Ras etc. Srimad claims to have had the experience of Sudha Ras and the experience of seeing sparks at a particular time during his Sadhana. One or two references to anahata nada by some interpreters. All this only strengthens our thesis that he was a mystic. (5) Mystics sometimes undergo the exprience of Dark Night of the Soul.' In this state the mystic feels that he is abandoned by God. He undergoes extreme mental torture on account of the thought of being deprived of the superb spiritual treasure of illumination. Patranka 161-162 in Srimad's writings can be said to be the expression of the Dark Night of the Soul. (6) The Mystic is faithful to his exprience Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mystic Elements in the Writings of Srimad Rajchandra 81 and to the Truth that he has realised rather then to the dogmas of any particular religious denomination. This trait is cleary evident in the writiogs of Srimad Rajchandra. (7) Due to the Mystic Experience, the mystic experiences identify with the Supreme Reality. He realises that there is no difference between his pure nature and the Supreme Reality. This experience of identity may lead to utterence where the mystic adores himself. Such utterences are not wanting in Srimad's writings. To quote only one : aviSamapaNe jyAM AtmazAna vate che, evA o's 214745' n 34?*? * 47781?..." (4713 376) (8) As the mystic is aware of his greatness from the transcendental point of view, he is also aware of limitations from the emperical standpoint. As a true spiritualist, Srimad is aware of his own limitations not only this, he even confesses what are his limitations. He even magnifies his own limitations so that he may be able to free himself from them as soon as possible. (9) Though the mystic lives in the body he realises that he is distinct from the body. Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 Jaina Sahitya Samaroh - 2 He lives in a state of soul-consciousness and not in the state of body-consciousness like ordinary people. Srimad Rajchandra definately lived in such a state of soul-consciousness. He himself says, " 247 EG 4122 07 27 3 3 2 24641377 (412. His 4EUR 2419 ." While ordinary human beings are not free from the deluded notion of "I am the body" even while they are in sleep; here we have an individual who is so much detached from the body that he has to make efforts to remember that he is in the body. The above points make it quite clear that Srimad Rajchandra was a mystic in his own right. He expresses his inner states by using both Jaina and Hindu4 terminology. His writings definately give us an idea of the high mystic attainments of his; but more important is the fact that he too has been unable to express fully all his mystic states. This is quite natural for mystic experiences are beyond the realm of concepts and language can at the most give a faint idea of the real experience. References 1. uzis 170, 317, 329, 368 3. 4715 32 iii 2. yais 95 4. yais 158, 255 etc. Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mahAvIra jaina vidyAlayanAM prakAzano ha0 kiMmata rU. (1) adhyAtmaka95kuma : AcAyapravara zrI munisuMdarasUri-viracita 25 vivecaka : zrI motIca'da giradharalAla kApaDIA (2) jaina daSTie yoga : zrI motIca'da giradharalAla kApaDIA | (3) zrI AnaMdaghanajInAM pado (bhAga 1), vivecaka : zrI matIca'da giradharalAla kApaDIA 4) zrI AnandaghanajInAM paTTA (bhAga 2 ) vivecaka : zrI motIcaMda giradharalAla kApaDIA 5) zrI AnaMdaghana cAvIsI vivecaka : zrI motIcaMda giradharalAla kA paDIA 6) zrI zAMtasudhArasa : mahApAdhyAya vinayavijayajI-viracita 32 vivecaka : zrI motIcaMda giradharalAla kApaDIA ( 7) prazamarati : zrI umAsvAti vAcaka-viracita vivecaka : zrI metIcaMda giradharalAla kApaDIA 8) jaina guja2 kavio (bhAga 1), sa grAhaka ane saMpAdaka : zrI mehanalAla dalIcaMda dezAI. | punaH sa sakaraNa : hai. jaya"tabhAI koThArI da) jaina sAhitya samArehu ( guracha 1) b) jaina sAhitya samAroha ( guccha 2) www.jaingib