________________
૧૪
ૌર્ય સામ્રાજ્યની
[ ષષ્ટમ
દેખાવાથી પિતાની ધારણુ બર ન લાવી શકે અને જેમ ચાલતું હતું તેમને તેમ ગાડું ગબડાવ્યે રાખ્યું.
હવે દક્ષિણપતિઓ એક પછી એક માત્ર નામધારી જ આવતા ગયા, પણ પુષ્યમિત્ર પોતે વૃદ્ધપણાએ પહોંચી ગયો હતો એટલે વિશેષ કાર્ય સાધક પગલાં ભરી શકે તેમ નહોતું; પણ તેને પુત્ર જે હવે તેને સ્થાને અવંતિપતિ મૌન સૈન્યપતિ બન્યો હતો તેણે પિતાને લોખંડી બાહુ, રાજકાર્યમાં તેમજ પ્રજા ઉપર પિતાને વૈદિક ધર્મ ઠસાવવાના કાર્યમાં વાપરવાનું કમી રાખ્યું નહીં. આમ કરતાં કરતાં ભ. સં. ૩૨૩=ઈ. સ. પૂ. ૨૦૪ ની સાલ આવી પહોંચી. તે કાળ દરમ્યાન ઉત્તર હિંદમાં એક દમ ઉત્તરે, પ્રિયદર્શિનનો પુત્ર રાજા જાલૌક જે કાશ્મીરપતિ બન્યો હતો તથા જે ઠેઠ કાન્યકુબજ સુધી પિતાનું રાજ્ય લંબાવી શકયો હતો, તેનું મૃત્યુ પણ તે અરસામાં જ એટલે કે આશરે ભ. સં. ૩૨૦=ઈ. સ. પૃ. ૨૦૭ માં થયું હતું, એટલે તેની પછી તેની ગાદીએ તેનો પુત્ર દામોદર આવ્યો હતો. તે જેમ નબળો પણ નહોતા તેમ તેના પિતા જેવો અતુલ પરાક્રમી પણ નહતો, એટલે હિંદુકુશની પેલી પારના દેશના રાજ વીઓ-બેકટ્રીઅન પ્રજાના સરદારે કે જેમણે અદ્યાપિ પર્યત હિંદ ઉપર અવારનવાર ચઢી આપી માત્ર ધનસંચય કરીને પાછા સ્વવતન તરફ ચાલી જવાનું ધોરણ રાખ્યું હતું, તેમણે વિશેષ પ્રમાણમાં, પશ્ચિમ હિંદને દરવાજો ગણાતા પેશાવર પાસેના પહાડી ઘાટેના રસ્તે. હિંદ ઉપર આવવાનું શરૂ કરી દીધું; કેમકે અગ્નિ- મિત્રની અને પુષ્યમિત્રની ધર્મપ્રચારનીતિની જોહુકમીથી તથા દમનનીતિથી પ્રજામાં તીવ્ર
અસંતોષ પ્રસરી રહ્યો હતો. તેમણે શરૂ આતમાં તે માત્ર પંજાબને મુલક જ સર કરી લીધો હતો પણ ધીમે ધીમે જાલૌકના પુત્ર દામોદરની સત્તા જે કાશ્મીરથી માંડીને કાન્યકુબજ સુધી પ્રવર્તી રહી હતી તેના સર્વે પ્રદેશ પિતાને સ્વાધીન કરી લીધા; અને એટલે સુધી પ્રબળ રાજ્યસત્તા જમાવી દીધી કે આખરમાં અંતિ ઉપર દબાણ લાવવા જેવી સ્થિતિ ઊભી કરી દીધી. આ સ્થિતિ, લશ્કરી ભગવાળા અવંતિસેન્યપતિ અગ્નિમિત્રથી દેખતી આંખે નીભાવી લેવા જેવી લાગી નહીં, એટલે પિતાના નભાલા રાજવી બૃહદ્રથને ૪૫ સમજાવ્યું કે આપણે આ ધસી આવતા યવન હુમલાઓનો સામનો ઝીલવાને લશ્કર સારી રીતે તૈયાર કરી રાખવું જોઈએ; અને તેને માટે લશ્કરી કવાયત વિગેરેની શિસ્ત આપી કેળવવી પણ જોઈએ; પણ તે સમયે એટલે કે કવાયત થતી હોય ત્યારે આપ નામદારની હાજરી જે હોય તે સિનિકમાં એર ઉત્સાહ અને જેમ પ્રગટ થાય. આવી રીતે લશ્કરી કવાયત ગોઠવી દીધી અને નિત્ય નિયમાનુસાર તે કાર્ય ચાલવા માંડયું. એકદા પ્રસંગ સાધીને તેણે કવાયત ચાલી રહી હતી તે સમયે રાજા બૃહદ્રથનું શીર તલવારના ઝaકેથી ઉડાવી દીધું. અને જે ભૂત્ય (રાજયના નેકર) તરીકેનું કલંક પિતાના અથવા પિતાના પિતાના લલાટે ચૂંટી રહ્યું હતું તે ટાળી નાંખી, પોતે જ સ્વતંત્ર રીતે અવંતિપતિ બની, રાજ્યધુરા ગ્રહણ કરી લીધી; અને પિતાના શુંગવંશની સ્થાપના કરી. મ. સ. ૩૨૩-ઈ. સ. પૂ. ૨૦૪. આ પ્રમાણે મૌર્યવંશની સમાપ્તિ થઈ
મૌર્યવંશના રાજાઓની નામાવલીમાં,
(૪૫) સરખા પુ. ૨. માં પૃ. ૧૩૬-૩૭ ઉ૫ર મૈર્યવંશના વર્ણને પ્રારંભમાં, તેની નામાવળી
તથા વંશાવળીની ગોઠવણવાળી હકીક્તનું વર્ણન.
(૪૬) પુ. બીજામાં પૂ. ૧૩૫ ઉપર ભૈર્યવંશી
