________________
માર્ય સામ્રાજયની
[ ષષ્ટમ
સામર્થ્ય વિધિએ અર્પણ કર્યું નહોતું. એટલે પરિણામ વિપરીત આવ્યું હતું અને જે રહ્યાસા નાના પ્રદેશ ઉપર તેની રાજ્યસત્તા ટકી રહી હતી, તેની પ્રજામાં પણ તેના નિત્ય જીવનમાં ઉગ જ તરવર્યા કરતો હતો.
દક્ષિણાપથમાં પણ લગભગ તેવી જ સ્થિતિપ્રજાધમને અંગે કહો તે ચાલે-પરિવર્તી–રહી હતી. ત્યાંને સમ્રાટ શતવહનવંશી સાતમો પુરૂષ જેને શાતકરણી બીજે કહેવાય છે તે પણ અવંતિપતિ સુભાગસેન જે જ ઘમંડી રાજવી હતું. તે તે ગાદીએ આવ્યો ત્યારે સુભાગસેનની પેઠે આધેડ ઉમરને નહીં, પણ બીલકુલ ઉછરતી વયન યુવક હતું, એટલે સોટે ફેરવવાની જ રાજ્યનીતિ ચલાવવાની વૃત્તિવાળો હતા; પણ તે સમયે તેના સુભાયે અવંતિપતિ તરીકે મહારાજા પ્રિયદર્શિનને તેના ઉપર અંકુશ હતા; કે જે ખૂદ પ્રિયદર્શિનના કલિંગદેશના ખડક ઉપર પિતે જ કોતરાવાયલા શિલાલેખથી આપણે જાણી શકીએ છીએ; કેમકે તેમણે કલિંગપતિ શાતકરણને જબરજસ્ત હાર ખવરાવીને પિતાના આધિપત્ય નીચે આપ્યો હતો.૪૦ એટલે જ્યાં સુધી પ્રિયદર્શિન જીવતો રહ્યો, ત્યાં સુધી તે
બહુ ભયંકર પરિણામ આવતું અટકી પડ્યું હતું; પણ પ્રિયદર્શિનનું ભરણુ ઈ. સ. પૂ. ૨૯૦ માં થતાં જ તે નિરંકુશ બની ગયો. વળી તેમાં અવંતિપતિ સુભાગસેનને રાજ્યકારભાર નબળે જે, એટલે અવંતિપતિના સ્વામિત્વની ઝું સરી ફેંકી દઈ તેણે પોતે જે વૈદિક ધર્મ અંગિકાર કર્યો હતી તેને જ પ્રચાર કરવા મંડી પડો. અને આનંદમાં ને આનંદમાં તેણે એક અશ્વમેધ પણ કરી વાળ્યું. પછી અવંતિને સર કરવા નજર દોડાવી. ખૂબ લાવલશ્કર સાથે વિદિશાઉજની પર ચડાઈ લઈ ગયો અને રાજા સુભાગસેનને હરાવી (કદાચ તે લડાઈમાં સુભાગસેન ભરાયે પણ હશે) એક વખત માટે પિતે અવંતિપતિ બની પણ બેઠો અને તેની ખુશાલીમાં ત્યાં એક બીજો અશ્વમેઘ યજ્ઞ પણ કર્યો. ઉપરાંત તે સ્થળે મેટે વિજયસ્તંભ રોપીને તેનું સઘળું ખર્ચ ત્યાંની પ્રજા પાસેથી વસુલ કર્યું. અને સુભાગસેનની ગાદી ઉપર તેના જ પુત્ર કે બંધુ બૃહસ્પતિમિત્રને૪૩ બેસારીનેએટલે કે પિતે જે ઉર્જનપતિનો ખંડ્યિો હતો તે જ ઉજનપતિને સામ પિતાને ખંડ્યિો બનાવીને, પિતાના દેશ-દક્ષિણાપથમાં-પાછો ફર્યો.
(૪૦) સુદર્શન તળાવની પ્રશસ્તિમાં પણ આ જ બનાવને પડઘા પડાય છે, કે બે વખત તેણે પિતાને હાથ દક્ષિણાપથના સ્વામિને બતાવી આપ્યું હતું.
(૪૧) તેના પૂર્વજોને જૈનધર્મ હતો પણ તેના રાજ્ય પુરેહિત પતંજલી મહાશયના ધર્મોપદેશથી તેણે વૈદિક ધર્મ અંગિકાર કર્યો હશે એમ સમજાય છે અથવા એમ પણ હેય કે, Action અને Reaction ના સિદ્ધાંત મુજબ, જે જૈનધમ મહારાજ પ્રિયદર્શિનના સમયે એકદમ શિરેભાગે પહોંપે હતું તેનું પતન સરનચલું જ હતું એટલે આવાં કારણો ઊભાં થવાં પામ્યાં હતાં.
(કેમકે એક વસ્તુની ઉન્નતિ થતાં થતાં એક
દિવસે-Zenith-ઉત્કૃષ્ટ અવસ્થાએ પહોંચે જ, અને Zenith આવી એટલે તેનાથી ઉંચું તો જવાનું હોય જ નહીં, પછી તે સ્થિર રહે કે પડવા માંડે : બેમાંથી એક થવું જ જોઈએ.)
જેમ સૂર્યોદય થયા બાદ તે મધ્યાન્હ ઉપરી ભાગે આકાશમાં આવે છે અને તે પછી ક્રમે ક્રમે તે નીચે ઉતરતે જાય છે તેમ.
(૪૨) જુઓ વિદિશાને વિજયસ્તંભ તથા તે ઉપરને શિલાલેખ.
(૪૩) આ માન્યતામાં કેટલાક ફેરફાર પાછળથી કર્યો છે, પણ ખરૂં શું હોઈ શકે તે વિચારી નાકી કરવા જેવી સામગ્રી મળી શકી નથી; તેથી એમ ને એમ
