Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10000000000 2215 janAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAja - viracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI - gurjara bhASA'nuvAdasahitam vvvvvvvvvvv03 // zrI bhagavatI sUtram // (trayodazo bhAgaH ) niyojakaH saMskRta - prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta- priyavyAkhyAni paNDitamuni - zrIkanhaiyAlAlajI - mahArAjaH T. prakAzakaH rAjakoTanivAsI- zreSTi zrI - zAmajI bhAI - velajIbhAI vIrANI tathA kaDavIbAI - vIrANI smArakaTrasTapradatta dravya sAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra samitipramukhaH zreSThi- zrI zAntilAla - maGgaladAsa bhAI - mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA - AvRttiH prati 1200 .. "vIra- saMyaMt vikrama saMvat 2495 2025 IsavIsan 1969 mUlyam - rU0 35-00:11 17 11: Parorararaporanar kAkAka YOYOYOYOYOLOLOLOY
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 bhagavAlu, Alu zrI ma. sA. zve sthAnavAsI 'nainazAstroddhAra samiti, he gareDiyA vA roDa, rATa, (saurASTra ). Wan Published by :, C Shri Akhil Bharat. SS. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India. ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // prathama AvRtti prata 1200 vIra, saMvat 2485, vikrama savata 2025 isavIsana 1969 .< Pin harigIta cchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / 4 liye // jo jAnate haiM tatva kucha phira yatna nA unake janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase hai kAla niravadhi vipulapRthvI, dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // pAyagA / phra bhUsyaH 3. 35=00 : bhudra : maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta, "priTIMga" preza dhI MaMTA roDa, abhaMr3AvAha,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... bhagavatIsUtra bhA. 13 ve kI viSayAnukramaNikAM bhanukramAMka viSaya pRSThAGka .... aThArahaveM zataka kA cauthA uddezA 1 prANAtipAta Adike paribhoga kA nirUpaNa. 1-10 2 kaSAya ke svarUpa kA nirUpaNa 10-18 3 kRtayugmAdi rAziyoM se nArakAdi kA nirUpaNa . 18-28 4 andhavahi jIvoM kA nirUpaNa ' 28-30 pAMcA uddezA 5 bhAsvara jIvavizeSa devoM kA nirUpaNa 31-40 6 amarakumAra AdikoM ke bhinnatva meM kAraNa kA nirUpaNa 41-46 7. nArakAdikoM ke AyuSka Adi pratisaMvedanA kA nirUpaNa . 8 bhamarakumAroM kI cikurvaNA kA nirUpaNa 53-60 chaTA uddezA 9 sacetana aura acetanoM ke svabhAvatA kA nirUpaNa ..61-71 10 paramANU meM varNAdi kA nirUpaNa 72-86 sAtavAM uddezA ' 11 phevalI ko yakSAveza kA nirUpaNa 87-91 12 upadhi parigraha Adi kA nirUpaNa 13 mahaka zramaNopAsaka ke cAritra kA nirUpaNa 105-132 14 devoM kI vaktavyatA 133-137 15 devAsaroM ke saMgrAma kA nirUpaNa 138-141 16 devoM ke sAmarthya kA nirUpaNa / / 141-144 17 devoM ke karmakSapaNa kA nirUpaNa 144-155 __ AThavA uddezA 18 karmabandha ke svarUpa kA nirUpaNa 156-161
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24-210. . 211-215 19 gamana ko Azrita pharake paratIrthikoM ke mata kA nirUpaNa 151-174 20 chamastha janoM ke dvipadezAdi skaMdha ke jJAna kA nirUpaNa 179-193 navA uddezA 21 bhavyadravya nAraka Adi kA nirUpaNa dazA uddezA 22 bhanyadravya devarUpa anagAra kA nirUpaNa .. 23 avagAhanA kA sparzanAlakSaNa paryAyAntara se . / paramANu Adi kA.kathana -216-221 24 pugaloM ke varNAdivatva kA nirUpaNa . ..221-225 25 dravyadharma vizeSa kA aura Atmadravya kA nirUpaNa . 225-258 26 vastutatva kA nirUpaNa 258-275 unIsaveM zataka kA pahalA uddezA .. 27: uddezArtha saMgrAhaka gAthA kA kathana / 276-278 28 lezyA ke svarUpa kA nirUpaNa 278-284 dasarA uddezA 29 lezyAvAloM kA nirUpaNa . . .:285-289 .. tIsarA uddezA 30 lezyAvAn pRthvIkAyika Adi jIvoM kA nirUpaNa 290-323 31 jaghanya utkRSTa avagAhanA ke alpabahutva kA nirUpaNa 323-340 32 pRthvIkAyikoM ke sUkSmatva kA nirUpaNa - 340-352 33 pRthvIkAyikoM ke avagAhanA pramANa kA nirUpaNa ..." 353-396, , cauthA uddezA 34 nArakAdikoM ke mahAvedanAvatva kA nirUpaNa , 367-6820 pAMcavAM uddezA 35 nArakAdikoM ke carama-paramapane kA nirUpaNa ... 384-393 36. vedanA ke svarUpa kA nirUpaNa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . 398-491 403-413 413-448. __.449-465 466-471 .... : chaThA uddezA . , , . 37, dvIpa samudra Adi kA nirUpaNa ... ... . ....... sAtavAM uddezA :.:, 38 amurakumAra AdikoM ke AvAsa kA nirUpaNa ...: .. AThavAM- uddezA39 jIvoM ke nivRtti kA nirUpaNa , .... .. navA uddezA . . .... 4. karaNa ke svarUpa kA nirUpaNa dazavA uddezA 41 vAnavyantaroM ke AhAra-karaNa Adi kA nirUpaNa bIsaveM zataka kA pahalA uddezA 42 uddezaka ke artha ko saMgraha karanevAlI gAthA kA kathana 43 dvIndriya nAmake pahale uddeze kA nirUpaNa dasarA uddezA 44 AkAza ke svarUpa kA nirUpaNa 45 dharmAstikAya Adi ke ekArthaka nAma kA nirUpaNa tIsarA uddezA . 46 mANAtipAta Adi AtmapariNAma kAH nirUpaNa ___ cauthA uddezA 47 indriyoM ke upacaya kA nirUpaNa pAMcavAM uddezA 48 pudgaloM ke varNAdimattva kA nirUpaNa 49 pAMca pradezavAle skandha kA nirUpaNa 50 cha pradezavAle skandha kA nirUpaNa 472-473 474-496 497-503 503-524 525-534 535-537 538-635 635-679 679-721
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ yh-nh 51 sAta pradezavAle skandha ke varNAdi kA nirUpaNa 722-73 52 ATha pradezavAle skandha ke varNAdi kA nirUpaNa 53 nava pradezavAle skandha ke varNAdi kA nirUpaNa 8.7-825 54 pAdarapariNata ananna pradezika skaMdha meM pudgalagana varNAdi kA nirUpaNa 826-858 55 pAdarapariNata anantamadezika skandhagana sAta ATha sparbhagata maga kA nirUpaNa 898-946 56 paramANu ke prakAra kA nirUpaNa 9.47-953 samApta
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ "masaMyaM viyaM mA pamAya" *; & , che -dha ' 1 zrI vinedakumAra vIrANuM (dIkSA lIdhA pahelAM zAstrAbhyAsa karatA) janma : piTasudAna sAM. 192 dIkSA - nirvANa khIcana - (rAjasthAna) phaledI - (rAjasthAna) saM. 2013 vaizAkha vada 12 sAM. 2013 zrAvaNa suda 12 tA. 26-5-17 ravivAra tA. 7-8-17 budhavAra
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA. bra. zrI vinAdamuninu sakSipta jIvanacaritra ' parama vairAgI ane dayAnA puMja jevA A puruSanA janma vikrama svata 1992 pA sudAna (AphrikA)mAM ke jyAM vIrANI kuTuMbanA vyApAra Aja divasa sudhI cAlu che, tyAM thayA hatA. . zrI vinAdakumAranA puNyavAna pitAzrInuM nAma zeThazrI durlabhajI zAmajI vIrANI ane mahAbhAgyavaMtA temanA mAtuzrInu nAma ena maNibena vIrANI. arnsanu asala vatana rAjakATa (saurASTra) che. ena maNimaeNna dhArmi ka kriyAmAM pahelethI ja rucivALA hatA, paraMtu zrI vinA kumAra galamAM AvyA pachI vadhAre dRDhaSamI ane priyadhamI banyA hatA. 1 1 pUrva bhavanA sa*skArathI zrI vinAnakumAranu lakSa dhArmika abhyAsa ane tyAga bhAva tarapha vadhAre hAvA chatAM teezrIe nAnameTrIka sudhI abhyAsa karI vyavahArika keLavaNI lIdhelI ane vyApAranI peDhImAM kuzaLatA batAvelI. J teozrIe yunAITeDa kiMgaDama, phrAnsa, beljIyama, DAlenDa, jamanI svIalenDa, tema ja ITAlI, IjIsa vagere dezAmAM pravAsa karela sa; 2009nA vaizAkha mAsa, sane 1953mAM la'DanamAM rANI elIjhAbethanA rAjyArAhaNu prasaMge teozrI laMDana gayA hatA. kAzmIranA pravAsa paNa temaNe karela, deza paradeza pharavA chatAM paNa temaNe keAI vakhate pazu.ka damULane AhAra vAparela nahI', '' ' ugatI AvatI yuvAnImAM teozrIe TruniyAnA'maNIya sthaLe jevAM ke kAzmIra, IjIpta ane yureApanAM sudaMra sthaLAnI 'mulAkAta lIdhI hAvA chatAMe teone te ramaNIya sthaLeA ke maNIya yuvatIonuM AkaSa Nu thayu nahI. e enA pUrvabhavanA dhAmika 'sTArane ja raMga hatA ane erge ja temane te badhu na gamyuM. ane turata tyAMthI pAchA pharyAM ane sAdhu-sAdhvIjInAM 'dazanakaravAne ThekaThekANe gayA ane temanA upadezane lAbha lIdhA ane vairAgyamAM ja mana lagADyuM.hu'DAkula avasarpiNinA A duSama nAmanA pAMcamAM AvAnu vicitra vAtAvaraNa naI temane kaMika kSeAla thatA ke turata ja tenA khulAse meLavI letA ane tyAga bhAvamAM sthira rahetA. deza paradezamAM paNa sAmAyika, pratikramaNu, cAvihAra Adi paccakkSANu vi. dhamajAya te cUkayA nahI' UMcI kreDiTanI zaiyAnA tyAga karI te sUvA mATe mAtra eka zetara'jI, eka esIku ane eDhavA eka cAdara phakta vAparatA ane palaMga-upara nahI. paNa bhUmi paraja
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zayana karatA. ane paheravA mATe eka khAdIne le che ane jhabbe vAparatAke vakhate kabajo paheratA bahu ThaMDI hoya te vakhate sAde garama koTa paherI letA ane suhapati, pAtharaNuM rajoharaNa ane be cAra dhArmika pustakanI-LI sAthe rAkhatA saMDAsamAM nahIM paNa jaMgalamAM ekAMta jagyAmAM ghaNe bhAge zarIranI azuci dUra karavA jatA, hAlatAM cAlatAM, saMDAsa ane pezAba saMbaMdhImAM jIvadayAnI 'barAbara jatanA karatA. dezamAM ke paradezamAM jyAre temane koInI sAthe maLavAnuM thatuM tyAre temanI sAthe ahiMsAmaya jainadharmanuM svarUpa prakaTa karyA vagara rahetA nahIM, ' ' dIkSArthIone DhIkSA levAnI preraNA karatA ane ema ja kahetA ke jIdagIne koI bharose nathI "zaMha jIviyaM mA umA " AyuSya tUTatAM vAra lAgatI nathI, jIvana tUTayuM sadhAtuM nathI mATe dharmakaraNamAM samayamAtrane pramAda na karavo joIe geMDala saMpradAyanA ghaNAkharA pU. munivare ane pU. mahAsatIjIone tathA boTAda saMpradAyanA pU. AcArya zrI mANekacaMdajImahArAja ane dariyA purI saMpradAyanA zAMta-zAstrajJa pU munizrI bhAyacaMdajI mahArAja zramaNasaMghanA mukhya AcAryazrI AtmArAmajI mahArAja tamaye jJAnanidhi zAstroddhAraka bA. pra. pu. AcArya mahArAja zrI vaghAsIlAlajI mahArAja vagere aneka sAdhu sAvInA upadezane temaNe lAbha lIdhela. muMbaImAM saM. 2011 sAlamAM zrI dharmasiMhajI mahArAjanA saMpradAyanA paDitaratna zrI lAlacaMdajI mahArAjane paricaya thayo. lAlacaMdajI mahArAja pita, saMsArapakSanA traNa putro ane be putrIo ema kula 6, balake AkhA kuTuMbe saMyama aMgIkAra karela. te jANI temane adUbhata tyAgabhAvanA pragaTa thaI ke je kadI kSaya pAmI nahIM, S * A spahelAM teo jyAre mAtA-pitA sAthe pUjya AcArya zrI mANekacaMdajI mahArAjanA darzane bATAM gayelA tyAre temanA upadezanI je asara thaI te sukhya asara pahelI hatI ane bIjI: asara te pUjya, lAlacaMdajI - mahArAjanA sahakuTuMbunI dikSAe hatIA beu prasaMge pUrvabhavanI bAkI rahelI ArAdhanAne pUrI karavAnA nimittarUpa hAIne vakhatovakhata teo mAtApitA pAse dIkSAnI AjJA mAgatA hatA ane tene javAba temanA pitAzrI taraphathI eka ja hate. "je hajIvAra che samaya pAkavA dIo << jJAnAyAsa vadhArA,
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' sa. 2012nA aSADha sudhI 15 thI zrI vinAikumAre goMDala sa`pradAyanA zAstrajJa pU. AcArya zrI puruSAttamajI mahArAja sAheba pAse verAvaLa cAturmAMsa daramyAna khAsa niyamita rIte dIkSAnI taiyArI karavA mATe temanI pAse jJAnAbhyAsa karyAM. tenI sAthe pU. AcArya zrI puruSAttamajI mahArAjanA sasAra pakSanA kuTuMbI dIkSAnA bhAvika zrI jasarAjabhAI paNa jJAnAbhyAsa karatA hatA. teoe tyAM eve nirNaya karelA ke AcArya zrI puruSAttama mahArAja pAse ApaNe bannee dIkSA levI, pahelAM vinadakumAre ane pachI zrI jasarAjabhAie dIkSA levI, zrI jasarAjabhAInI dIkSAtithi pU. zrI puruSAtamajI mahArAja sAhebe saM. 2013nA jeTha suda 5 ne seAsavAre mAMgarola mukAme nakkI karI zrI jasarAjabhAI vinedakumArane rAjakoTa maLyA. zrI vinemArUM zrI jasarAja bhAInI yathAyeAgya sevA khajAvI, mAMgareLa ravAnA karyAM ane peAte nizcayapUrvaka dIkSA mATe AjJA mAgI paNa teonA pitAzrInI ekane eka vANI sAMbhaLIne temane manamAM AghAta thayA ane dIkSA mATenA temaNe mIjo rastA zeAdhI kADhace.. pUjyazrI lAlacaMdrajI mahArAja ane temanA ziSyAnA paricaya mukhaImAM thayela hatA ane tyArakhAda kai vakhata patravahevAra paNa thatA hatA. chellA patrathI temaNe jANela hatuM, je pU. zrI lAlacaMdajI mahArAja. khIMcana gAme pU. AcAya zrI samasalajI mahArAja sAheba pAse jJAnAbhyAsa arthe gayA che, peAtAne pitAzrInI AjJA (dIkSA mATe) maLe tema nathI ane dIkSA teA levI ja che AjJA vinA koI sAdhu munirAja dIkSA Ape nahI ane svayameva dIkSA saurASTramAM laIne AcAya zrI puruSAtamajI mahArAja pAse javAmAM ghaNAM vidhnA thaze, ema dhArIne teee dUra rAjasthAnamAM cAlyA javAnuM nakkI karyu. tA. 24-5-57 sa'. 2013nA vaizAkha vada 10 ne zukravAranA rAja sAMjanA temanA mAtuzrI sAthe chellu jamaNa karyuM. bheAjana karI, mAtuzrI sAmAyikamAM esI gayA. te vakhate koIne jANa karyAM vagara dIkSAnA vighnAmAMthI acavA mATe ghara, kuTuMba, saurASTrabhUmi ane gAMDala saMpradAyanA paNa tyAga karI te khIcana tarapha ravAnA thayA. zrI vinAndamuninA nivedana parathI mAlUma paDyu* ke tA. 24-5-57nA rAja rAtre ATha vAge gherathI nIkaLI, rAjakATa jakazane jodhapuranI TikiTa lIdhI. tA. 25-5-57nA savAre ATha vAgye mahesANA pahoMcyA tyAM aDhI kalAka gADI paDI rahe che, te daramyAna gAmamAM jaIne lAca karavA mATenA vALa rAkhIne bAkInA kaDhAvI nAkhyAM ane gADImAM besI gayA. mAravADa ja kazana tathA jodhapura jakazana thaIne tA. 26-5-57nI savAre 4aa vacce lAdI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahoMcyA tyAMthI page cAlIne khIcana upAzrayamAM jaI tyAM birAjatA munivaronA darzana karyA vaMdaNA namaskAra karI sukhazAtA pUchI, bahAra nIkaLyA ane pitAnA sAmAyikanA kapaDAM paheryA ane pachI pUjya zrI munivaronI sanmukha sAmAyika karavA beThA, temAM "jAva nica ghagvAlAmi suvi dvivi" nA badale "nAvavIvalluvArA tivi rivijha" bolyA te zrI lAlacaMdajI mahArAje sAMbhaLyuM ane teozrIe pUchayuM ke vinodakumAra! tame A zuM kare che? tene javAba ApavAne badale "gavALuM vosirAmi" belI pATha pUro karyo ane pachI vinayapUrvaka be hAtha joDIne bolyA ke "sAheba! e te banI cUkayuM ane meM vayameva dIkSA laI lIdhI, te barobara che ane temAM koI pheraphAra thaI zake tema nathI. A sivAya ApazrInI bIjI koipaNa prakAranI AjJA hoya te pharamAve." - teja divase baporanA zAstrajJa pU munizrI samarthalAlajI mahArAja sAhebe zrI vinodakumAra munine pitAnI pAse lAvyA ane rAmajAvyA ke "tame eka sArA khAnadAna kuTuMbanI vyakti cho. tamArI A dIkSA aMgIkAra karavAnI rIta birAbara nathI, kAraNa ke tamArA mAtA pitAne A hakIkatathI duHkha thAya ane tethI mArI saMmati che ke rajoharaNanI DAMDI uparathI kapaDuM kADhI nAkho jethI to zrAvaka gaNAva ane jarUra paDe te zrAvakane sAthe laI zake, ema 'traNavAra pU. mahArAjazrIe samajAvelA paraMtu temaNe traNeya vakhata eka ja uttara pele ke "je thayuM, te thayuM have mAre AgaLa zuM karavuM te pharamAve. zrI vinodamaninA zrI samarthamalajI jevA mahAmuninA praznanA javAba pachI khIcanane caturvidha saMgha vicAramAM paDI gayo ane munizrIo para saMsArIone keI paNa prakArane niSkAraNa humale na Ave te mATe vidamunine jINavavAmAM AvyuM ke "amArI salAmatI mATe tamAre jAhera 'nivedanuM bahAra pADavAnI jarUra che tyAre zrI vine damunie pitAnA hastAkSara nivedana zrIsaMgha samakSa pragaTa karyuM, tene sArA nIce mujaba che - - 1 , mArA mAtA-pitA mohane vaza thaIne dIkSAnI AjJA Ape tema na hatuM ane "saMha jIvi mA padane AdhAre huM eka kSaNa paNa dIkSAthI vicita rahI zakuM tema nathI, ema mane lAgyuM. zrI lAlacaMdajI mahArAja sAheba vigeree mane mArI dIkSA mATe vicArI pachI pagaluM bharavAnuM kahela paraMtu mane
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaya mAtrane pramAda kara ThIka na lAge, tethI zrI arihaMta bhagavata tathA zrI siddha bhagavatenI sAkSIe mArA guru mahArAja samakSa prajyAne pATha bhaNIne mArA AtmAnA kalyANa mATe dIkSA aMgIkAra karI che. samAjane beTe khyAla na Ave ke mArI dIkSA kSaNika jussAthI agara gerasamajathI thaI che tethI tathA samAjamAM jainazAsananI prabhAvanA thAya te hetuthI mAre mArA vRttAMta pragaTa kara ucita che. uttarAdhyayana sUtranA 19 mA adhyayana parathI mane lAgyuM ke manuSya jIvananuM kharUM kartavya mekSaphaLa ApanArI dIkSA ja che. chevaTa sudhI meM mArA bApujI pAse dIkSA mATe AjJA mAgI ane te vakhate paNa pahelAMnI jema vAta uDAvI dIdhI ane anaMta upakArI evA mArA bApujI samakSa huM temane kaDaka bhASAmAM paNa kahI zakatuM na hatuM ane bIjI bAjuthI mane thayuM ke AyuSya azAzvata che ane AvA uttama kArya mATe jarApaNa pramAda kare ucita nathI tethI meM vicArIne A pagaluM bharyuM che ane mane pUrNa vizvAsa che ke zrI viraprabhu mahAvIra svAmIne sakaLa saMgha mArA A kAryane anudo ja " tathAstu". rAjakeTamAM zrI vinodakumAranA gayA pachI pAchaLathI khabara paDI ke vinoda kumAra dekhAtA nathI eTale tapAsa thavA mAMDI gAmamAM kyAMya patto na lAgyo eTale bahAragAma tAre karyA. kyAMyathI paNa saMtoSakAraka samAcAra sAMpaDayA nahIM. arthAt patte maLe ja nahI. Ama vimAsaNanA pariNAme temanA pitAzrIne be mahinA pahelAMnI eka vAtanI yAda AvI te e hatI ke te vakhate zrI vinodakumAre AjJA mAgelI ke "bApujI! ApanI AjJA hoya to A cAturmAsa khIcana (rAjasthAna) jAvuM kAraNa ke khIcanamAM pU. gurumahArAja zrI samarthamalajI mahArAja ke jeo siddhAMta vizArada che ane anekAMtavAdanA pUrA jANakAra che, teo tyAM birAjamAna che jeozrI pAse zAstrAbhyAsa karavA mATe pU zrI lAlacaMdajI mahArAja Adi ThANA 4 javAnA che. te mArI icchA paNa tyAM temanI pAse javAnI che. A vAtacItanuM smaraNa pitAzrIne AvavA sAthe teoe pa. pUrNacaMdrajI dakane potAnI pAse bolAvyA ane vinodakumAra mATenI potAnI ciMtA vyakta karI. paMDitanuM A vAtane samarthana maLyuM. teozrIe jaNAvyuM ke ceDA samaya pUrve vinadakumAre mArI pAse jANavA mAgyuM hatuM ke, khIcanamAM kevA prakAranI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sagavaDa che? Ama mArI sAthe vArtAlApa thaye hate. ane A pramANe ekamata thatAM temanA pitAzrIe khIcana tAra karavA sUcanA karI tA. ra7-5-pa7 nA roja pRthvIrAjajI mAlu khecana (rAjasthAna) upara tAra karyo. * tA.28-5-17nA roja javAba AvyuM ke zrI vinodabhAIe khIcanamAM svayameva dIkSA grahaNa karI che. eTale temanA pitAzrIe rAvabahAdurazrI ema. pI. sAheba zrI kezavalAlabhAI pArekha ane paMDitajI pUrNacaMdrajI daka ema traNeyane zrI vinaMdakumArane pAchA teDI lAvavA mATe khIcana mokalyA tA. 28-5-17nA roja ravAnA thaI tA. 30-5-17nA roja savAre phaladI sTezane pahoMcyA. baLadagADImAM teo khIcana gayA ke jyAM sthavira munizrI zIrAmalajI, mahArAja pUjaya paMDitaratna zAstra vizArada zrI samarthamalajI mahArAja Adi ThANuM 8 tathA pUjya tapasvI mahArAja zrI lAlacaMdajI mahArAja Adi ThA. 4 birAjamAna hatA. kulle sAdhu-sAdhvInI saMkhyA aThThAvIsathI trIsanI hatI. pUchaparachanA javAbamAM zrI vinodamunie kezavalAlabhAI pArekhano kahyuM ke meM te dIkSA aMgIkAra karI lIdhI che temAM kAMI pheraphAra thAya tema nathI. tame amArA vIrANI kuTuMbanA hitaiSI che. ane je sAcA hitaiSI che te mArA pU bA ane bApujIne samajAvIne mArI have pachInI meTI dIkSAnI AjJA aThavADiyAnI aMdara apAvI dyo eTaluM ja nahIM paNa savi jIva karUM zAsana rasI"nI bhAvanAmAM ane Aja divasa sudhInA mArI uparanA upakAranA badalAmAM Agamane anulakSIne mArI bhAvanA e ja hoya ke, mArI dIkSA teonI dIkSAnuM nimitta bane ane mArA mAtA-pitA saddagatine. sAdhe arthAt mArI sAthe dIkSA lIe. AvA deDha javAnanA pariNAme te ja samaye zrI vinodakumArane pAchA laI javAnI bhAvanAne niSphaLatA sAMpaDI ane tA. 31-5-17 nI rAtrInA ravAnA thaI tA. 2-6-57nA savAre mahA parISaharUpa kSetrane anubhava karI, zrI vinodakumAranA pitAzrIne tamAma vAtathI vAkepha karyA. zeDA vakhatamAM phaledIne zrI saMghe pU zrI lAlacaMdajI mahArAjane phaledImAM mAsu karavAnI vinaMtI karI tene asvIkAra thavAthI saMgha gamagIna banyuM eTale nirNaya phera ane aSADha zuda 13 nA roja bIcanathIvihAra karI phaledI AvyA.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 dIkSA pachI aDhI mahinAne AMtara kalAdI cAmAsA daramyAna zrI vinAdamuniMne hAjate javAnI sattA thaI ane te mATe javA taiyAra thayA eTale temanA gurue kahyu` ke khaDuM garamI che, jarAvAra cAlI jAya eTale zrI vinAdamunie rajoharaNu vagerenI pratilekhanA karI te daramyAna na rokI zakAya evI hAjata lAgI tethI pharI AjJA mAgatAM jaNAvyu ke mane hAjata bahu lAgI che tethI jAu chuM, jalakI pAko krIza kALanI gahana gatine duHkhad racanA racavI hatI. Aje ja hAjate ekalA javAnA banAva banyA hatA, haMmezAM te badhA sAdhue sAthe maLIne dizAe jatA. hAjatathI mAkaLA thaI pAchA pharatA hatA, tyAM relve lAina upara e gAcA AvI rahI hatI. khIjI khAjuthI TreIna paNa AvI rahI hatI tenI vhisala bhAgavA chatAM paNa gAyA khasatI na hatI. zrI vinAndamuninuM hradaya tharatharI uThayu' ane mahA anukapAe muninA hRdayamAM sthAna lIdhu' hAthamAM rajoharaNu laI jAnanA jokhamanI paravA karyAM vagara gAyAne macAvavA gayA. gAyAne tA macAvI ja lIdhI paraMtu A kriyAmAM chakAya jIvanI taiyAnA sAdhanabhUta je rajoharaNu ke vinedamunine AtmAthI vadhAre pyArU hatuM, te relve lAIna upara paDI gayuM. ane zrI vinAdamunie te pAchuM sa`pAdana karavAmAM jaDavAdane siddha karatAM rAkSasI enjinane jhapATe AvyA ane peAtAnu alidAna Apyu. arihaMta ...arihaMta ..evA zabde mukhamAMthI nIkaLyA ane zarIra tUTI paDayu.. rakta pravAha chUTI paDacA ane gheADA ja vakhatamAM prANAMta thaI gayA, badhA leAkA kahevA lAgyA ke gaurakSAmAM munizrIe prANa ApyA aMtima samaye munizrInA caherA para bhavya zAnti ja dekhAtI hatI. ' hamezAM teo je tarapha hAjate jatA hatA te tarapha lAdIthI pAkaraNa tarapha javAnI relve lAIna hatI. A lAIna upara relve sattAvALAoe phATaka mUkela nathI tyAM raste paNu che eTale pazuonI avarajavara hoya che. ane vakhata vakhata tyAM DhArA relvenI haDapheTe caDI javAnA prasaga ane che, leAdI saghe A durghaTanAnA khakhara rAjakITa, TelIphAnathI ApyA. je "vakhate TelIphAna AvyeA. te vakhate vinAntamuninA pitAzrI mahAra gayA hatA. ane mAtuzrI maNimena sAmAyika-pratikramaNamAM beThAM hatAM, mAtra eka nekara ja gharamAM hatA ke jeNe TeliphAna uThAvye paNa te kAMI TelIphonamAM hakIkata samajI zamyA nahI. ane sAcA samAcAra meADA maLyA. jethI te spezyala plenathI leAdI pahoMce te pahelAM agnisa'skAra thaI ga| sUcanAnA kelIphrAna
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka ardhA kalAkamAM pahoMcyA, je sadezA samayasara paheAmyA hatA te mAtA-pitAne zrI vanIdamuninA zarUpe paNa caherA jovAnA ane A manAM prasarI maLata paratu aMtarAya keme' tema manyu' nahI. " ke ' * ! * I pitcr AthI pleinanA prAgrAma paDatA mUkavAmAM AvyA ane mAtA-pitA tA. 14-8-17nA roja Treina mAraphata lAdI pahoMcyAM, zrI dula bhajIbhAi, ane gebane pUjya tapasvIzrI lAlacaMdajI mahArAja sAhemanA darzana karyAM. - A prasaMge zrI lAlacaMdajI mahArAja sAhebe avasarane pichANIna ane dhai'tu ekAeka akaya karIne, zrI vinAdamuninA mAtA-pitAnA sAMtvana arthe 'upadeza zarU karyAM jenA TUkamAM sAra A pramANe che-- . . k ! '} } "have te ratna cAlyu gayu! samAjane AzAdIpaka AlavAI gayA ! jhaTa UgIne AthamI gayA ! have e . dIpa pharIthI AvI zake tema nathI }} " } zrI vinAdasuninA sasArapakSanA mAtuzrI maNibenane munizrIe kahyuM kejaina ! bhAvi pramaLa che. A khAmatamAM mahApurUSoe paNu hAtha dhoI nAkhyA che ema saune maraNane zaraNu thavu' paDe che, teA pachI ApaNA jevA pAmara prANInu' zu' gajuM' che ? have to zAka dUra karIne ApaNe emanA mRtyunA 'Adaza joIne mAtra dhIraja dharavAnI rahI. pU. zrI sama malajI mahArAja sAhebane abhiprAya na prAthamika tema ja alpakALanA paricayathI mane zrI vinAdamuninA viSe anubhava thaye, ke temanI dharmapriyatA ane dharmAbhijJASA 'adgiminA vemALurAtte' nA paricaya karAvatI hatI prApta sauMsArika pracUra vaibhava tarapha temanI ruci triMgAcara thatI na hatI paraMtu teo vItarAgavANInA saMsaga thI viSayavimukha dhama kAya mAM sadA tatpara ane' laeNTvIna dekhAtA hatA. khAsa paricayanA abhAve vairAgya paNa temanI pArAthItemanI dharmonurAgitA tathA jIvanacarcAthI kaThina kArya *karavAmAM' parNa gabharoTanA sthAne sukhAnubhavanI vRtti lakSamAM AvatI hatI. have , . . zrI viAdamuninA jIvananA be prazno upasthita thAya che tenA khulAsA kAmAM Ave che. pra.1. temaNe AjJA vagara svayamena dIkSA kema lIdhI ? uttara:-pacamAM ArAnAM bhadrA zeThANInA putra evatA ( atimukta) kumArane temanI mAtuzrIe dIkSAnI .jJA ApavAnI taMdna nA pADI eTale teNe
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ savayameva dIkSA lIdhI. tyAra bAda bhadrA zeThANIe potAnA kumArane gurune seMpI dIdhA teja rAtre teNe bAramI bhikhunI paDimA aMgIkAra karI ane ziyALaNInA parISahathI kALa karI nalIna gulma vimAnamAM gayA tevI ja rIte zrI vinodakumAra svayaM dIkSita thayA. pra. 2. AvA vairAgI javane A bhayaMkara parISaha kema Ave ? uttara-keTalAka carama zarIrI jIvane mAraNAMtika upasarga Avela che. juo gajasukumAra muni, metArya muni, kozala muni, kAraNa ke temanI sattAmAM hajAre bhavanAM karma hovA joIe tyAre temane ekadama mokSa javuM hatuM, te mAraNatika upasarga AvyA vagara eTalAM badhAM karma kevI rIte khape? bA. bra. zrI vinodamunine A parISaha Ave, je uparathI ema anumAna thAya che ke te ekAvatArI jIva hoya zrI vine damuninuM vistRta jIvanacaritra judA pustakathI gujarAtI bhASA tathA hindI bhASAmAM chapAyela che temAMthI sAra rUpe ahIM saMkSepa karela che,
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIo ja . : --- - zrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda, (sva) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANa-rAjakoTa (sva) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda, che ! che | 5 2 / : homa karI ne mamatA 1. nA ' zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANu-rAjekeTa, vacce beThelA lAlAjI kizanacaMdajI sA. jAharI ubhelA suputra ci. mahetAbacandrajIsA. nAnA - anilakumAra jaina dayanA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhamurabbIzrIe (sva.) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAri bhANavaDa. (sva.) roDha raMgajIbhAI mAhanalAla zAha amadAvAda. (sva.) zeThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAha amadAvAda, zeThazrI jaisigabhAI pAcAlAlabhAi sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda amadAvAda
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIe zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakoTa. koThArI hagAvi jecaMdabhAI zakAya. zeThazrI mizrIlAlajI lAlacaMdrajI sA. luNiyA tathA zammI jevatarAjajI lAlacaMdrajI sA. (sva.) zeThazrI,dhArazIbhAi jvaNalAla bArasI sva zrImAn zeThazrI muktacaMdrajI sA. bAliyA pAlI mAravAha
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI vItarAgAya nmH|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalavRtam vyAkhyApajJaptyaparanAmakam ||shrii-bhgvtiisuutrm|| ___ (trayodazo bhAgaH) atha caturthodezakaH praarbhyte| tRtIyoddezakasyAnte nirjarApudgalAnAm AsitumityAdipadairarthataH paribhogo darzitazcaturthe ca prANAtipAtAdInAm asau paribhogo vicAryate ityevaM sambandhena AyAtasyAsya caturthoddezakasyedamAdimaM sUtram-'teNaM kAleNaM' ityAdi / mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe jAva bhagavaM goyame evaM vayAsI aha bhaMte! pANAivAe musAvAe jAva micchAdasaNasalle pANAivAyaveramaNe jAva micchAdasaNasallaveramaNe puDhavikAie jAva vaNassaikAie, dhammasthikAe adhammasthikAe AgAsasthikAe, jAva asarIrapaDibaddhe paramANupoggale, selesi paDivannae aNagAre savveya bAyaraboMdidhara kalevarA ee NaM duvihA jIvadavA ya ajIvadavvA ya jIvANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti ? goyamA! pANAivAe jAva ee NaM duvihA jIvabA ya ajIvavvA ya atthegaiyA jIvANaM paribhogatAe havvamAgacchaMti atthegaDyA jIvANaM jAva no hvvmaagcchNti| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai pANAivAe jAva no havvamAgacchaMti ? goyamA! pANAivAe jAva micchAdasaNasalle puDhavIkAie jAva vaNasaikAie savve ya vAyaraboMdidharA kalebarA ee NaM duvihA jIvadavvA ya ajIvaduvvA ya jIvANaM paribhogattAe hvvmaagcchti| pANAivAya bha0 1
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 6 veramaNe jAva micchAdaMsaNasalavivege dhammatthikAe adhammatthikAe jAva paramANupoggale selesiM paDivannae aNagAre eeNaM duvihA jIvadavvA ya ajIvaddvA ya jIvANaM paribhogatAe no havvamAgacchati se teNaTTeNaM jAva no havvasAgacchati ||suu0 1 // chAyA - tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhe yAvat bhagavAn gautama evamavAdIt atha bhadanta ! mANAtipAtI mRpAvAdo yAvat mithyAdarzanazalyam prANAtipAta viramaNaM yAvanmithyAdarzanazalya viramaNam pRthivIkAthiko yAvat vanaspatikAyiko dharmAstikAyo'dharmAstikAyaAkAzAstikAyo jIvo'zarIraprativaddhaH paramANupudgalaH zailezIM pratipanno'nugAraH sarvANi ca vAdaravadidharANi kalevarANi etAni khalu dvividhAni jIvadravyANi cAjIvadravyANi ca jIvAnAM paribhogatayA hanyamAgacchati 1 gautama | prANAtipAto yAvat etAni khalu dvividhAni jIvadravyANi ca / ajIvadravyANi ca astyekakAni jIvAnAM paribhogatayA havyamAgacchati astyekakAni jIvAnAM yAvat no havyamAgaccheti / tat kenArthena bhadanta ! evamucyate prANAtipAto yAvat no havyamAgacchanti ? gautama | prANAtipAto yAvat mithyAdarzanazalyam pRthivIkAyiko yAvat vanaspatikAyikaH sarvANi vAdaravadidharANi kalevarANi etAni khalu dvividhAni jIvadravyANi ca ajIvadravyANi ca jIvAnAM paribhogatayA havyamAgacchanti prANAtipAtaviramaNaM yAvanmithyAdarzanazalyaciramaNam dharmAstikAyo'dharmAstikAyo yAvat paramANupudgalAH tathA zailezIM pratipanno'nagAraH etAni khalu dvividhAni jIvadravyANi ca ajIvadravyANi ca jIvAnAM paribhogatayA no havyamAgacchanti tat tenArthena gautama ! yAvat no havyamAgacchanti // 01 // caturtha uddeze kA prAraMbha tRtIya uddezaka ke anta meM nirjarApugaloM kA 'Asitum zayitum ' Adi padoM dvArA arthataH uparibhoga arthAt uThanA baiThanA Adi nahIM hotA hai yaha prakaTa kiyA gayA hai aba isa caturtha uddeze meM yaha paribhoga ceAthA uddezAnA prAraMbha- zrIla uddezAnA atamAM nirA gAnA "Asitum zayitum" vigere yaha thI arthataH paribhoga arthAt uThavuM, mesavu, vigere tu nathI. te vAta atAvavAmAM AvI che. have A cAthA uddezAmAM A pariAga prANAtipAta
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za08 uM04 suM01 prANAtipAtAdInAM paribhoganirUpaNam 3 ____TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' tasmin kAle tasmin samaye 'rAyagihe jAva bhagavaM goyame evaM kyAsI' rAjagRhe yAvad bhagavAna gautamaH evam vakSyamANa prakAreNa avAdIt, atra yAvatpadena nagare guNazilakaM caityamityArabhya prAJjalipuTa ityantasya sarvasyApi prakaraNasyAnusmaraNaM kartavyam / kimavAdIt bhagavAn gautamastatrAha-'aha bhaMte' ityAdi / 'aha bhaMte !' atha khalu bhadanta ! 'pANAivAe musAvAe' prANAtipAto mRSAvAdaH 'jAva micchAdasaNasalle' yAvat mithyAdarzanazalyam tathA 'pANAivAyaveramaNe jAva micchAdasaNasallaveramaNe mANAtipAtaviramaNam yAvad mithyAdarzanazalyaviramaNam 'puDhavIkAie jAva vaNassaikAie' pRthivIkAyiko prANAtipAta AdikoM ke hotA hai yA nahIM hotA hai isakA vicAra kiyA gayA hai isI sambandha se isa caturtha uddeze kA prArambha huA hai| . ' 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi TIkArtha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAlameM aura usa samaya meM 'rAyagihe jAva bhagavaM goyame evaM bayAsI' rAjagRha yAvat nagara meM bhagavAn gautamane prabhu khe aisA kahA pUchA yAvat padase 'guNazilakaM caityam' yahAM se lekara 'prAJja jalipuTaH, yahAM taka kA saba prakaraNa gRhIta huA hai| 'aha bhaMte ! pANIvAe musAdhAe jAca micchAdasaNasalle' he bhadanta ! prANAtipAta, mRSAvAda, yAvat mithyAdarzanazalya tathA 'pANAivAyaveramaNe jAva micchAdasaNasallaveramaNe' prANAtipAta viramaNa yAvat mithyAdarzana zalya viramaNa 'puDhavIkAie jIva vassaikAie' pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyika 'dhammasthikAe' dharmAstikAya vigerene thAya che ke nathI thatuM? tene vicAra karavAmAM Ave che. te saMbaMdhathI A cethA uddezAne prAraMbha thayo che, "teNaM kAleNaM teNaM samaeNa" tyAhi -"teNaM kAleNa teNaM samaeNaM" mi mana ta samayamA "rAyagihe jAva bhAvaM goyame evaM vayAsI" 21 nagaramA mavAn gautama svAmI prabhune mA pramANe pUchyuM. DiM yAvat zapathI "guNazilaka caityam" maDiyA mAramA "prAJjalipuTaH" mahiM sudhArnu samaya 42] ahae thayera che. 'aha bhaMte ! pANAivAe musAvAe jAva micchAdasaNasalle" bhagavan prAtipAta, bhRSApAI, yAvat mithyAza nahaya tathA "pANAivAyaveramaNe jAva micchAdasaNasalle" prAyAtipAta vibha, yAvat mithyAzayaviramA "puTavIkAie jAna vaNassaikAie" pRthvii|yi vanaspatithi: "dhammatthikAe' mAstijaya
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI yAvad vanaspatikAyikaH 'dhammasthikAe' dharmAstikAyaH 'adhammasthikAe' adharmA. stikAyaH 'AgAsasthikAe' AkAzAstikAyaH 'jIve asarIrapaDibaddhe' jIvo'na. rIrapratibaddhaH-parityaktapazcavidhazarIro jIvaH siddhAvasthA prApta ityarthaH 'paramANupoggale' paramANupudgalaH 'selesi paDivannae aNagAre' zailezI pratipanno'nagArA, 'caturdazaguNasthAnavartI sAdhurityarthaH 'samve ya vAyaravoMdidharA kalevarA' sarvANi ca 'bAdaravondidharANi kalevarANi sthUlAkAradharANi na sUkSmANi kalevarANi cetanArahitA dehAH athavA vAdarAkAradhAriNaH kalevarA bhinnatvAt kalevarA dvIndriyAdayo jIvA ityarthaH 'ee Na' etAni khalu prANAtipAtAdIni 'duvihA' dvividhAni 'jIva davA ya ajIvadayA ya jIvadravyANi ajIvadravyANi ca prANAtipAtAdIni sAmA. nyato dvimakArakANi natu pratyekaM dviprakArakam, tatra pRthivIkAyikAdayo jIva. dravyANi mANAtipAtAdayastu na jIvadravyANi apitu jIvAnAM dharmAH iti na jIva 'adhammatyikAe' adharmAstikAya 'AgAsasthikAe' AkAzAsti kAya' jIve asarIpaDivaddhe' azarIra jIva pAMco prakAra ke zarIra kA parityAga kara denevAlAsiddha jIva 'paramANu poggale' paramANuputala .'selesiM paDivanae aNagAre' caturdazaguNasthAnavartI anagAra sAdhu 'sabve "ya pAyarayoMdi dharA kalevarA' sthUlAkAra ko dhAraNa karanevAle vinA ceta'nAke deha athavA zarIra se abhinna hone ke kAraNa cAdara AkAra ko dharanevAle dvIndriyAdika jIva 'ee NaM' ye saba prANAtipAdika 'duvihA 'jIvavyAya ajIvavyAya' jIvadravyarUpa evaM ajIvadravyarUpase do prakAra ke sAmAnyataH kahe gaye haiN| arthAt ye pratyeka do 2 prakAravAle nahIM haiN| apitu pRthivIkAyikAdika jIvadravyarUpa haiM, prANAtipAtAdika jIvadravyarUpa nahIM haiM, kintu jIvoM ke dharmarUpa haiM, isaliye ye jIva dravyarUpa nahIM haiM, "adhammatyikAe" amitAya "jIve asarIrapaDibaddhe" AAN2 71 pAMya prAranA zarIrakA parityAsa 42vAvANA siddha 1 "paramANupoggale" paramAra mata "selesiM pahivannae aNagAre" yauhamA gusthAnamA raDatA manAsAdhu "savve ya bAyaraboMdidharA kalevarA" sUkSma nahI 5 sthUda mArane dhAraNa karanAra cetana vagaranA deha arthAt zarIrathI bhinna na hovAne kAraNe hara mArane 52pApA dvIndriya vigere 71 "ee NaM" mA tamAma prANAtipAtAha "duvihA jIva vvA ya ajIva davvA ya" padraya ane ma04 dravyanA bhedathI sAmAnyataH be prakAranA che. arthAt te pratyeka babbe prakAravALA -- nathI. vikAyikAdi chavadravyarUpa che. ane prANAtipAtAdi achavadravyarUpa che.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 uM04 sU01 prANAtipAtAdInAM paribhoganirUpaNam 5 . dravyANi na ajIvadravyANi vA dharmAstikAyAdayastu ajIvarUpadravyANi / etAni sarvANi 'jIvANaM paribhogattAe havyamAgacchaMti' jIvAnAM paribhogatayA havyamAgacchanti kim ?, arthAt etAni jIvAjIvadvipakArakANyapi dravyANi jIvaH paribhujyante naveti / he bhadanta ! ete sarve mANAtipAtAdArabhya kalevaraparyantAH padArthAH jIvAnAM bhogAya bhavanti naveti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA!' ityAdi / 'goyamA! he gautama ! 'pANAcAe jAva ee NaM duvihA jIvadayA ya ajIvadayA ya' prANA. vipAto yAvat etAni dvividhAni jIvadravyANi cAjIvadravyANi ca 'asthegaiyA jIvANaM paribhogatAe handhamAgacchati' aratyekakAni jIvAnAM paribhogatayA havyamAgacchanti 'asthagaiyA jIvANaM jAva no handhamAgacchaMti' astyekakAni jIvAnAM yAvat no havyamAgacchanti he gautama ! prANAtipAtAdayaH kalevarAntAH sarve ime ajIva dravyarUpa haiM tathA jo dharmAstikAyAdika haiM ve ajIvadravya. rUpa haiM ye saba 'jIvANaM paribhogattAe haccamAgacchati' jIvoM ke paribhoga meM kAma Ate haiM yA nahIM ? arthAt ye saba jIvoM dvArA bhoge jAte haiM yA nahIM bhoge jAte haiM ? prazna kA Azaya aisA hai ki he bhadanta ! prANAtipAta se lekara zarIra paryanta padArtha jIvoM ke bhoga ke liye hote haiM athavA nahIM hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama 'pANAivAe jAva ee NaM duvihA jIvadavyA ya ajIvadavvA ya' prANAtipAta Adi donoM prakAra ke jIvadravyoM aura ajIva dravyoM meM se 'atthegaDyA' kitaneka dravya aise haiM jo 'jIvANaM paribhogattae havvamAgacchaMti' jIvoM ke paribhogarUpa se kAma meM Ate haiN| atthegahanyA' tathA kitaneka dravya aise haiM jo 'atthegaiyA jIvANaM jAva no handha. mAgacchaMti' jIvoM ke paribhogake kAma meM nahIM Ate haiM tAtparya kahane tathA 2 stiya vigere cha, ta ma0pa0535 che. me mayA "jIvANa paribhogatAe havvamAgacchaMti" vAnA parikSAmA ma mA cha, hai nathA AvatA? pUchavAno Azaya e che ke-he bhagavana prANAtipAtathI AraMbhIne zarIra sudhInA padArtha jIvane bhegavavA mATe hoya che? ke nathI hotA? A prazna uttaramA prabhu 4 cha -"goyamA !" 3 gautama ! "pANAivAe jAva ee Na duvihA jIvadavyA ya-ajIbavvA ya" prAtipAta bhanne prasanA OM dravyo pai "atthe gaiyA" sA dravyo mevA cha 2 "jIvANaM paribhogattAe hamAgacchaMti" vana parikSAga35thI mAM bhAve che. "atyegaiyA" Sears dravya // cha / 2 "asthegaiyA jIvANaM jAva no handhamAgacchaMti"
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI jIvadravyarUpA ajIvadravyarUpAzca teSu kecana jIvAnAm upabhogAya bhavanti kecana na bhavantItimAH / punaH praznayati 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuca pANAivAe jAva no hamamAgacchaMti' tat kenArthena bhadanta / evamucyate prANAtipAto yAvat no havyamAgacchanti, atra yAvat padena uttaravAkyaM sarvameva parigRhItaM bhavati he bhadanta ! kena kAraNena evaM kathayasi yat prANAtipAtAdikalevarAnteSu jIvAjIvadravyeSu madhyAt kiyanti abhogAya bhavanti kiyanti upabhogAya na bhavantIti dvitIya praznAzayaH / bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi / 'goyamA !' he gautama ! 'pANAivAe jAva micchAdasaNasalle puDhavIkAie jAva vaNassaikAie samve ya bAyaravoMdidharA kalevarA ee NaM duvihA jIvadavyA ya ajIvadavA ya jIvANaM paribhogattAe kA yaha hai ki prANAtipAta se lekara kalevarAnta taka ke jo ye jIva ajIvarUpa dravya haiN| una dravyoM meM se kitaneka jIva ajIva dravya jIvoM ke upabhoga ke liye hote haiM aura kitaneka jIvoM ke upabhoga ke liye nahIM hote haiN| ____aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'se kegaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai pANAivAe jAva no havyamAgacchati' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki prANAtipAta Adi se lekara kalevarAnta taka ke jo ye jIva ajIbarUpa dravya haiM unameM se kitaneka jIva ajIva dravya jIvoM ke upabhoga ke liye hote haiM aura kitaneka jIvoM ke upabhoga ke liye nahIM hote haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA' he gautama ! 'pANAhavAe jAva micchAdasaNasalle puDhavIkAie jova vnnjInA paribheganA kAmamAM AvatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che keprANAtipAtathI laIne zarIra sudhInA je A jIva ajIva dravya che, te dra mAMthI keTalAka jIva ajIva dravya jInA upaga mATe hoya che, ane keTalAka jIvonA upabhegamAM AvatA nathI. zathI gautama svAmI prabhune me che che -"se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai pANAivAe jAva no habamAgacchaMti" u samavan mA5 me zArathI kahe che ke-prANAtipAtathI AraMbhIne zarIra sudhInA je A jIva ane ajIva dravya che, te paikInA keTalAka jIva ajIva dravya jInA upabhoga mATe hoya che, ane keTalAka jIvonA upaga mATe hotA nathI ?A praznanA uttaramAM prabhu 4 cha -"goyamA ! 3 gItamA "pANAivAe jAva micchAdasaNa
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrikA TIkA za018 304 sU01 prANAtipAtAdInAM paribhoga nirUpaNam 7 hanyamAgacchati' mANAtipAto yAvat mithyAdarzanazalyam pRthivIkAthiko yAvat vanaspatikAyikaH sarvANi ca yAni vAdaravondidharANi kalevarANi etAni khala dvividhAni jIvadravyANi ajIvadravyANi ca jIvAnAM paribhogatyA havyamAgacchanti, atra prathamayAvatpadAt mRSAvAdAdArabhya mithyAdarzanazalyAntasya grahaNaM bhavati dvitIyayAvatpadAt cArakAyikAdArabhya vAyukAyikaparyantasya grahaNaM bhavati, prANAtipAtAdayaH prAyaH sAmAnyarUpeNa dviprakArakA bhavantina pratyekam, tatra pRthi atarfrkAdayo jIvadravyarUpAH santi prANAtipAtAdayo'zuddhasvabhAvatayA jIvAnAM dharmabhUtAH ato na te jIvarUpAH nAjIvarUpA iti kathayituM zakyate dharmAstissaikAie savve ya ghAyaraboMdidharA kalecarA ee NaM dubihA jIvadavvA ya ajIvadavvA ya jIvA NaM paribhogattAe havvamAgacchati 'prANAtipAta yAvat mithyAdarzanazalya pRthivIkAyika yAvat vanaspattikAdhika ye sa bAra bondi kalevarAnta taka ke donoM prakAra ke jo jIva dravya aura ajIva dravya haiM ve saba jIvoM ke paribhoga ke liye hote haiM yahAM prathama yAvatpada se mRSAbAda se lekara mithyAdarzana zalya taka ke padoM kA grahaNa huA hai tathA dvitIya yAvatpada se aSkAyika se lekara vAyukAyika taka ke padoM kA grahaNa huA hai / prANAtipAtAdika prAyaH sAmAnyarUpa se do prakAra ke hote haiM ye pratyeka do prakAra ke nahIM hote haiM jaise inameM pRthivIkAyika jIvadravyarUpa haiM / tathA proNAtipAtAdika jo haiM ve azuddha svabhAvarUpa hone se jIvoM ke dharmabhUta haiM isaliye ve na jIva rUpa haiM aura na ajIvarUpa haiM, tathA jo dharmAstikA salle puDhavIkAie jAva vaNassa ikAie savve ya vAyarabAMdigharA kalevarA ee NaM duvihA jIvadavtrAya ajIvadavvA ya jIvANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti" Azu tipAta cAvat mithyAdazanazalya pRthviIkAyika yAt vanaspatikAyika te badhA mAdara mAMdI kalevara dhAraNa karavA sudhInA banne prakAranA je jIvadravya ane ajIvadravya che te khadhA jIvAnA upaAAga mATe hoya che. ahiyAM pahelA cAvapathI mRSAvAdathI laine mithyadarzanazalya sudhInA pado grahaNa thayA che. ane khIjA cAvat paDhathI aAyikathI laIne vAyukAyika sudhInA pAne saoNMgraha thayA che. sAmAnyarUpathI prANAtipAta vigere prAyaH e prakAranA hAya che.-jema ke-neemAM pRthvikAyika vigere jIdravyarUpa che. temaja je prANA tipAta vigere che te azuddha vasAvavALA hovAthI jIvAnA dha rUpa che. tethI teo jItrarUpa ke ajIvarUpa AtA nathI. tathA je dharmAstikAya vigere che, te
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ -bhagavatI sUtre kAyAdayastu abhIvarUpANi dravyANIti kRtya ajIvadravyANi atastAni jIvAnAM paribhogAyAgacchanti jIvaistAni paribhujyante iti bhAvaH / yadA khalu jIvaH prANAtipAtAdikaM sevate tadA cAritramohanIyaM karma udyAvalikAyAm Agacchati tena prANAtipAtAdayazvAritramohanIya karmadvArA jIvAnAM paribhoge Agacchanti pRthivyAdikAyikajIvAnAM paribhogastu gamanazocanAdinA sadya eva bhavatIti / prANAtipAtAdayo jIvAnAM paribhoge AgacchantIti pradazya ye jIvAnAM paribhoge nAgacchanti tAn darzayannAha - 'pANAivAya veramaNe' ityAdi / 'pANAivAyaveramaNe jAvamicchAdaMmaNasallatrivege dhammasthikAe adhammatthikAe jAva paramANupomgale selesi paDivanae aNagAre ee NaM duvihA jIvadavtrA ya ajIvadanvA ya jIvANaM paribhogatAe no intramA gacchati' prANAtipAta viramaNam yAvat mithyAdarzanazalya yAdika haiM ve ajIvadravyarUpa hI haiM isa prakAra ye jIvadravya aura ajIba dravya jIvoM ke paribhoga ke liye kAma meM Ate haiM-jIvoM dvArA ye bhoge jAte haiM / jisa samaya jIva prANAtipAdika kA sevana karatA hai taba cAritra mohanIya karma udadyAvalikA meM AtA hai isaprakAra prANAtipAtAdika cAritra mohanIya karma dvArA jIvoM ke paribhoga meM Ate haiM tathA pRthivIkAyikAdi jIvoM kA paribhoga gamana zodhanAdi kriyAoM dvArA hotA hI hai| aba 'pANAivAyaverapaNe jAba nicchAdaMsaNa sallavivege dhammasthikAe, adhammasthikAe, jAva paramANupoggale, selesi paDivannae aNagAre, eeNaM dubihA jIvadavvA tha ajIvadavvA ya jIvANaM paribhogasAe no hadamAgacchaMti' proNAtipAtaviramaNa yAvat mithyAdarzana ajI' drazya rUpa ja che. A rIte A jIya dravya ane ajIva dravya jIveAnA upacAganA kAmamAM Ave che jIveA dvArA te bhAgavAya che. je vakhate jIva prANAtipAtanuM sevana kare che, tyAre cAritra meAhanIyakama' utkraya thAya che. A rIte prANAtipAta vigere cAritra mAhanIya kathI, jIvenA upaleAgamAM Ave che. temaja pRthivakAyika vigere jIvAnA paribhegagamana zena vigere yAmAthI thAya che. have "pANAidAcaveramaNe jAva micchAdaMsaNasavla vivige dhammatthikAe, adhammatthikAra, jAva paramANupoggale selesi paDivannae, aNagAre, ee NaM duvidhA jIvadvvA ya a nIvavvA ya jIvANaM paribhogattAe no havyamAgacchaMti" prANAtipAta triramaNu ya vat mithyAkazanazalyaviveka, dharmAstikAya, adharmAsti
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU01 prANAtipAtAdInAM paribhoganirUpaNam 9 viveko dharmAstikAyo'dharmAstikAyo yAvat paramANupudgalaH zailezI pratipannako. 'nagAra etAni khalu dvividhAni jIvadravyANi cAjIvadravyANi ca jIvAnAM paribhogAya no havyamAgacchaMti atra prathamayAvatpadena mRpArAdAdArabhya mAyAmRpAntAnAM grahaNaM bhavati tathA dvitIyayAvatpadena 'AgAsasthikAe jIve asarIrapaDibaddhe' itya. nayoH saMgraho bhavati bhANAtipAtaviramaNAdayo jIvasya virAdhanAviratirUpatvena bhAvarUpatvAt jIvasvarUpAH ataste mANAtipAtaviramaNAdayaH cAritramohanIyakarmaNaudaye hetavo na bhavanti tasmAt te prANAtipAtaviramaNADhayo jIvAnAM paribhogAya na bhavanti paramANupudgalastu sUkSmatvAdeva nopabhogayogyaH zailezI pratipanno'nagAra upadezAdidvArA preSaNAdikam akurvan anupayogI ato jIvAnAmupabhogAya na zalyaviveka, dharmAstikAya, adharmAstikAya, yAvat paramANupudgala, zailezI avasthAvAlA anagAra ye jIvadravya aura ajIcadravyarUpa saya jIvoM ke paribhoga ke liye kAma meM nahIM Ate haiN| yahAM prathama yAvaspada se mRSAvAda se lekara mAyAmRSAnta taka ke padoM kA grahaNa huA hai tathA dvitIya yAvatpada se 'AgAsasthikAe jIve asarIrapaDibaddhe' inakA saMgraha huA hai| prANAtipAtaviramaNa Adi jIva ke virodha nA se viratirUpa hone ke kAraNa bhAvasvarUpa haiM aura isa prakAra se ye jIva svarUpa haiM / isaliye ye prANAtipAta viramaNa Adi cAritra mohanIya karma ke udaya meM hetubhUta nahIM hotA haiN| isa kAraNa ye prANatipAta viramaNa Adi jIvoM ke paribhoga ke liye nahIM hote haiN| tathA paramANu pudgala jo hai vaha sUkSma hone ke kAraNa hI upabhoga ke yogya nahIM hotA hai| zailezI avasthApratipakSa anagAra upadeza Adi dvArA prpnnaakAya, yAtparamANu pudgala, zelezIavasthAvALA anagAra e jIvaachava dravyapaNAthI badhA chanA upaga mATe AvatA nathI. ahiM pahelA yAvatpadathI mRSAvAdathI laIne mAvA mRSA sudhInA pada grahaNa karAyA che. ane bIjA yAt54thI AgAsasthikAe jIve asarIrapaDibaDhe" mA paha! akSaya 42zaya che. prANAtipAta viramaNa vigere jIvanA mAravAthI nivRtti rUpa hovAthI bhAvasvarUpa che. ane e rIte te jIva svarUpa che. ethI A prANAtipAta viramaNa vigere cAritra mohanIya karmanA udayamAM kAraNa rUpa hotA nathI. A kAraNathI A prANAtipAta viramaNa vigere jIvonAM upabhoga mATe hotA nathI. ane je paramANu pudgala che, te sUkSama hovAne kAraNe ja upagya hotA nathI. zazI avasthAvALA anagAra upadeza vigerethI preSaNAdi kiyA karatA nathI, bha02
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 bhagavatI sUtre bhaktItibhAvaH / 'se teNaTTeNaM jAva no hantramAgaccheti' tat tenArthena yAvat no havyamAgacchanti atra yAvatpadena 'atthegaiyA jIvANaM paribhogattAe havvamAgacchati atthegaiyA jIvANaM jAva' ityantasya prakaraNasya saMgraho bhavatIti // 01 // pUrva sUtre prANAtipAtAdayo jIvAnAM paribhogAya bhavantIti pratipAditam pari ative area: kapAyavatAmeva bhavatIti kapAyAn pradarzayitumAha-- 'kaha NaM bhaMte !" ityAdi / mUlam kai NaM bhaMte! kasAyA pannattA goyamA ! cattAri kasAyA pannattA taM jahA kasAyapadaM niravasesaM bhANiyavvaM jAva nijarissati jAva lobheNaM / kai NaM bhaMte! jummA pannattA ! goyamA ! cantAri jummA pannattA taM jahA kaDajumme / teyoge dAvarajumme kalioge / se keNaNaM bhaMte! evaM vuccai jAva kaliyoge ? goyamA ! je NaM rAsI caukkaeNaM avahIreNaM avahIramANe caupajavalie se taM kaDajumme jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie te taM teyoe / jeNaM rAsI caukaraNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie setaM dAvara jumme / jeNaM rAsI caukkaieNaM avahAreNaM avahIramANe egadika kriyA nahIM karatA hai / ataH anupayogI hotA huA vaha jIvoM ke paribhoga ke liye nahIM hotA hai / 'se leNDeNaM jAva neo havvamAgacchaMti' isa kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki kitaneka jIva ajIva dravya jIvoM ke paribhoga ke liye hote haiM aura kitaneka jIvoM ke paribhoga ke lie nahIM hote haiN| yahAM yAvatpada se yahI pUrvokta prakaraNa gRhIta huA hai // 1 // I methI anupayogI thane te lavAnA parileogamAM bhAvatA nathI. "se teNaTuNaM jAva no havvamAgacchaMti" te arathI he gautama meM zevu' dhu' che - DeMTalA jItra ajIva, dravya jIveAnA upaseAga mATe hAya che. ane keTalAka jIvAnA upaleAga mATe hAtA nathI. ahiM yAvapadathI A pUrvokta prakaraNa levAyuM che. pahelA sUtramAM prANAtipAta vigere jIveAnA upabhega mATe hAya che. ema kahyuM che kema ke paribhAga bhAvataH kaSAyavALA jIvAne ja hAya che, jethI have te kaSAyenuM ja phaeNthana karavAmAM Ave che.na
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za0 18 u0 4 sU0 2 kapAyasvarUpanirUpaNam pajjavasie settaM kAlaoge / se teNadveNaM goyamA ! evaM vuccai jAva kalioge // sU0 2 // chAyA - kavi khalu bhadanta / kapAyAH prajJaptAH gautama / catvAraH kaSAyAH prajJaptAH tadyathA kapAyapadaM niravazeSaM bhaNitavyam yAvat nirjariSyanti yAvat lobhena / kati khalu bhadanta ! yugmAni prajJaptAni gautama ! catvAri yugmAni prajJaptAni tadyathA kRtayugmam tryojaH, dvAparayugmam kalyojaH / tat kenArthena bhadanta / evamucyate yAvat kalyojaH, gautama / yaH khalu rAziH catuSkeNa apahAreNa apahriyamANaJcatuSparyavasitaH tadetat kRtayugmam / yaH khalla rAziH catuSkeNa apahAreNa apahriyamANaH triparyavasito bhavati tadetat trayojaH / yaH khalu rAziH catuSkeNa apahAreNa apahriyamANo dviparya - vasito bhavati tadetat dvAparayugmam yaH khalu rAziH catuSkeNa apahAreNa thapahiyamANa ekaparyavasitaH tadetat kalyojaH / tat tenArthena gautama / evamucyate yAvat kalpojaH ||02|| TIkA -- ' ka rNa bhate / ' kati khalu bhadanta ! 'kasAyA pannattA' kaSAyAH prajJaptAH pAyANAM kiyanto bhedA iti praznaH / uttarayati bhagavAn 'goyamA !' ityAdi / 'goyamA !' he gautama! 'cattAri kasAyA pannattA' cazvAraH kapAyAH prajJaptAH - kathitAH pUrva sUtra meM prANAtipAtAdika jIvoM ke paribhoga ke liye hote haiN| aisA kahA gayA hai kyoMki paribhoga bhAvataH kaSAyavAle jIvoM ke hI hotA hai ataH aya unhIM kaSAyoM kA kathana kiyA jAtA hai / 'kai NaM bhaMte kasAyA paNNattA' ityAdi / TIkArtha - gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - ' kai NaM bhaMte! kasAyA paNNattA' he bhadanta ! kaSAyeM kitanI kahI gaI haiM ? bhagavAn ne uttara meM kahA hai- 'goyamA cattAri kasAyA paNNattA' kapAyeM cAra kahI gaI haiM / "kai NaM bhaMte ! kasAyA paNNattA" chatyAhi TIartha--gautamastrAbhI se prabhune yA pramAye pUchayu - " kai NaM bhaMte ! kasAyA paNNacA" he bhagavan uSAyA sA hyA chetenA uttarabhAM prabhu che - "goyamA ! cattAri kasAyA paNNattA" he gautama! SAya yAra prahAranA hyA che. adhiSAya, bhAnaupAya, bhAyAupAya, mane bolaupAya, ye rIte yAra
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI krodhamAnamAyAlobhAkhyAH 'taM jahA kasAyapadaM niravasesa bhANiya tadyathA kapAyapadaM niravazeSa bhaNitavyam kapAyapadaM prajJApanAsUtrasya caturdazaM padaM tat sarvamiha vaktavyam taccaivam 'kohakasAe mANakasAe, mAyAkasAe lobhakasAe' ityaadi| krodhakapAyo mAnakapAyo mAyApAyo lobhakapAyazcetyAdi / kiyatparyantaM prajJApanAsUtrasya caturdazaM padamiha vaktavyaM tatrAha-'jAtra nijarirasaM.te jAva lobhega' yAvada nirjariSyanti aSTakarmaprakRtIH yAvat lobhena etatparyantameva majJApanAmatrasya catudeza padaM vaktavyam tatra-pUrva kapAyANAM catuSprakAratvam 1 / kapAyANAmAtmapratiSThi tAdi prakAracatuSkam 2, kapAyANAmutpattisthAnacatuSkam 3, kapAyANAm anantA nuvandhyAdi prakAracatuSTayam 4, puna:-kapAyANAm-AbhoganirvatitAdipakAra aura ve krodha, mAna, mAyA aura lobha haiM / 'taM jahA kasAyapadaM niravasesaM bhANiyanvaM prajJApalA sUtra kA caudahA pada jo kapAyapada hai vaha yahAM sarva. rUpa se kaha lenA cAhiye vaha isa prakAra se hai-'kAhakamAe, mAnakasAe, mAyAkasAe, lebhikalAe' ityAdi krodhakaSAya, mAnakapAya mAyAkapAya aura lAbhakaSAya ityAdi prajJApanA sUtra kA yaha caudahavAM kapAya pada yahAM kahAM taka kA kahane ke liye grahaNa karanA cAhiye-to isake liye kahA gayA hai-'jAva nijjarissati jAva lobheNaM' yAvat lobha ke vedana dvArA AThakarmaprakRtiyoM kI nirjarA kareMge yahAM taka kA vaha pada grahaNa karanA cAhiye vahA~ pahile kapAyoM ke cAra prakAra kahe haiM kapAyoM ke AtmapratiSThita Adi cAra prakAra kahe haiM kaSAyoM ke cAra utpattisthAna kahe haiM kaSAyoM ke anantAnuvandhI Adi cAra prakAra kahe haiM punaH kapAyoM ke Aloganirtita Adi cAra prakAra kahe haiM / jIva se lekara vaimAnika pAya che. "taMjahA kasAyapadaM niravasesa bhANiyadhvaM" ajJApana sUtratuMre caudamuM pada kaSAya pada che te saMpUrNa rIte ahIM kahI levuM. te A pramANe cha. "kohakasAe, mANaka sAe, mAyAkasAe, lobhakasAe, tyApAya, mAna kaSaya, mAyAkaSAya ane lebhaThaSAya ItyAdi prajJApanA sUtranuM A caudamuM kaSAya 48 maDiM yAM sudhArnu ra 42vArnu cha matAvA ghucha-"jAva nijarissati jAva lobheNaM' yAvat somanA vahanathI mA bhapratiyAnI nirjarA karaze A kathana sudhInuM te pada ahiyAM grahaNa karavuM. tyAM pahelA cAra prakAro kahyA che, kaSAyonA AtmapratiSThita vigere cAra prakAra kahyA che. kaSAnA cAra utpatti sthAne kahyA che. kaSAyanA anantAnubaMdhI vigere cAra prakAra kahyA che. pharIthI kaSAyenA Aga nivartita vigere cAra prakAra
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 18 u0 4 sU0 2 kapAyasva pAyasvarUpanirUpaNam 13 catuSTayam 5, jIvAdArabhya vaimAnikaparyantamaSTakarma prakRtInAm atIta varttamAnAnAgatakAlamAtpacayopacayabandhodI raNavedana nirjaraNapadayojanenAlApakAH karttavyAH / tathAhi - 'jIvANaM bhaMte ! kahiM ThANehi aha kammapagaDIo cirNisu ? goyamA ! ThANe akampapagaDIo cirNiTa, taM jahA- koheNaM, mANeNaM, mAyAe, lobheNaM' iti / evam citi, ciNissaMtira, uvacirNisu, upaciNaMti, upaciNissati 3, baMdhisu, baMdhaMti, vaMdhissaMti 3, udIritu, udIraMti, udIrissaMti 3, verdisu vedeti, vedirasaMti 3, nijjariMsu, nijjareMti, nijjarissati taM jahAkoheNaM, mANeNaM, mAyA, lobheNaM' iti / itthaM hi tatratye'ntimabhALApamakAraH 'maNiyANaM bhaMte | kahahiM ThANehiM aTukammapagaDIo nijjarissaMti' vaimAnikAH khalu bhadanta | katibhiH sthAnairaSTakarmapakRtI nirjariSyanti bhagavAnAha - 'goyamA !' paryanta ATha karmaprakRtiyoM ke atIta vartamAna evaM anAgata kAla ko Azrita karake caya, upacaya, bandha, udIraNa, vedana, nirjaraNa ina padoM kI yojanA karake AlApaka kara lenA cAhiye aisA kahA hai jaise'jIvA NaM bhaMte / kahahiM ThANehiM aTTakammapagaDIo cirNisu ? godhamA / caurdi ThANehiM aTukammapagaDIo cirNitu taM jahA kAheNaM mANeNaM mAyAe lAbheNaM' iti evaM-cirNati ciNissaMti uvacirNisu uvaciNaMti uvaciNislati baMdhi baMdhaMti baMdhissaMti udIriMsu udIraMti udIrassaMti vedaM vedati vidissaMti nijariMsu nijjaraMti nijjarissaMti taM jahA - kAheNaM mANeNaM mAghAe lAbheNaM' vahAM kA antima AlApa isa prakAra se hai 'venANiyANaM bhaMte / kahahiM ThANehiM aTTakammapagar3Io nijarissati ?' he bhain | vaimAnika kitane sthAnoM se ATha karmaprakRtiyo kahyA che jIvathI mArabhIne vaimAnika sudhI ATha kama prakRtiyAnA bhUta, vartamAna mane lakSyi agA Azraya arIne yaya, upayaya, mandha, uhI raya, vehana, nija raNu A padone ceAjIne AlApake manAvI levA joIe tema kahyu` che -- "jItrA Na bhaMte kairiM ThANehiM aTu kammapagaDIo ciniMsu ? goyamA ! uhi ThANehiM aTTha kammapagaDIo ciNisu ta jahA koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM iti evaM ciNaMti ciNitsati uvaciNisu uvacinissaMti baMdhisu vidhiti, uddIriMsu uddIraMti udIrissaMti vediMsu vede ti vedirasaMti, nijja - riMsu nijjaraMti niriti taM jahA- koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM" tyAMnA hello bhAvAya ahAra mArIne che. "vemANiyANaM bhaMte / kaihiM ThANehiM aTThakammapagaDIo nijjarissaMti ?" De lagavan vaibhAnio sA sthAnAthI bhA urbha pratiyonI niza 2ze ? tenA uttaramA alukhe 'dhuM - " goyamA !
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka radhe he gautama! 'cauhi ThANehiM' caturbhiH sthAnaiH 'vaM jahA' tadyathA 'koheNaM jAva lobheNaM' iti krodhena yAvat lobhena - atra yAvatpadena mAnamAyayorgrahaNam tathA ca krodhamAnamAyAkomabhedena kapAyAzvatuSprakArakA bhavanti nirayAvAsa sthitAnAM nArakajIvAnAmaSTApi karmANi udaye varttamAnAni bhavanti udayavartinAM ca karmaNAmavazyameva nirjara kapAyodaya varttinazca te nArakAdayo jItrAH tatazva kaSAyANAmudaye karma nirjarAyA avazyameva saMvat krodhamAnamAyAlobhai vaimAnikAnAmaSTakarmaNAM nirjaraNam bhavatIti kathyate iti / anantaraM kapAyAH krodhAdArabhya lomAntA nirUpitAH te ca kaSAyAH catuHsaMkhyatvAt kRtayugmalakSaNasakhyAvizeSavAcyA bhavantItyato yugmasvarUpapratipAdanAya Aha - ' kaha NaM bhaMte / jummA pannattA' kati khalu bhadanta ! yugmAni rAzayaH prajJaptAni iti manaH, bhagavAnAha - 'gopamA !' ityAdi / 'goyamA !' kI nirjarA kareMge ? uttara meM prabhune kahA hai 'goghamA' he gautama ! 'cauhi~ ThANehiM' cAra sthAnoM se taM jahA - jaise 'koheNaM jAva lAbheNa ' krodha se yAvat lAbha se yahAM yAvatpada se mAna mAyA kA grahaNa huA haiM tathAca - krodha mAna mAyA aura lobha ke bheda se kaSAyeM cAra prakAra ke hote haiM / narakAvAsa meM sthita nAraka jIvoM ke udaya meM AThoM karma vartamAna hote haiM / udayavartI karmoM kI nirjarA Avazya hI hotI hai ve nAraka jIva kapAyodayavartI hote haiM isase yaha mAnanA cAhiye ki kaSAyodaya meM karma nirjarA avazya hI saMbhavita hai isIse krodha mAna mAyA aura lAbha inake udaya se vaimAnika devoM taka ke ATha karmoM kI nirjarA hotI hai aisA kahA gayA hai / kaSAya cAra prakAra kA kahA gayA hai seA yaha prakAratArUpa saMkhyA kRtayugmAdisaMkhyAvizeSarUpa hotA hai isI ghAta kA kahane ke liye sUtrakAra praznottara pUrvaka kahate haiM- 'kaha NaM bhaMte ! he gautama! " cauhiM ThANehi" yAra sthAnothI "taMjahA" prema hai- "koheNaM jAva lobheNaM" zodhathI, bhAnathI bhAyAthI bhane bolathI adha, mAna, bhAyA, ane kaiAlanA bhayathI kAcA cAra prakAranA che. narakAvAsamAM rahelA nAraka jIvAne AThe krama udayamAM rahe che. ane udaya thayela karmonI nirjarA avazya thAya che. te nAraka jIvA kaSAyathI udaya thanArA haiAya che. tethI ema mAnavu joIe hai uSAyAnA udhyamAM unI niza 432 thAya che. tethI hodha, bhAna, bhAyA, leAbhanA uyathI vaimAnika devene ATha krarmAnI nirjarA thAya che. tema kahevAmAM AvyuM che. kaSAye cAra prakAranA kahyA che. A prakArarUpa saMkhyA yugmAdi sakhyAvizeSarUpa hoya che eja vAta khatAvavA sUtrakAra pranettaranA rUpe kahe che.--" kai NaM bhaMte ! jummA paNNattA" se bhagavan yugbha-rAziyoTA aAranI
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradrikA TIkA za0 18 u0 4 0 2 kapAyasvarUpanirUpaNam 15 he gautama! 'cattAri jummA pannattA' catvAri yugmAni prajJaptAni 'taM jahA ' tadyathA 'kaDajumme' kRtayugmam ' teyoe' jyojaH 'dAvarajumme' dvAparayugmam 'kaliyoe' kalyojaH evaM catuSprakArakaM yugmam AkhyAtaM bhavati atra gaNitazAstraparibhASayA samorAziryugmamiti kathyate viSamo rAzistu oja iti kathyate yadyapi atra dvAveva rAzI yugmapadavAcyau kRtayugmadvAparayugmAkhyau etayoreva samarAzisvAt dvau ca yoja kalpanAmako rAzI tayorviSamatvenojaH zabdavAcyatvAt tathA ca dvau yugmazabdavA dvau caujaH zabdavAcyau bhavatastathApi prakRte yugmazabdena rAzayo vivakSitAH anacatvAri yugmAni rAzayaH kathitAH / punaH praznayati se keNadvegaM bhate ! evajummApannattA' he bhadanta ! yugma-rAziyAM kitanI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'gogramA' he gautama | 'cattAri jummA pannattA' yugma cAra prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA' je| isa prakAra se haiM- 'kaDajumme' kRtayugma teyoe' jyauja 'dAvarajumme' dvAparayugma 'kaliyoe' kalyoja yahA~ gaNitazAstra kI paribhASA ke anusAra sama rAzikA nAma yugma hai aura viSamarAzikA nAma oja hai, yadyapi yahAM para dohI rAzi kRtayugma aura dvAparayugma yugmazabdavAcya huI hai kyoMki ye donoM hI sama rAzi hai tathA jyoja aura kalyoka ye do rAziyAM viSamarAzi hone ke kAraNa ojazabdavAcya huI haiM isa prakAra do rAziyA~ yugma zabdavAcya aura do rAziyAM ojazabdavAcya hotI hai phira bhI prakRta meM yugmazabda rAziyAM vivakSita huI haiN| isaliye cAra yugma rAziyAM kahI gaI haiM / hevAmAM bhAvI che ? tenA uttaramAM alu uDe che "goyamA ! he gautama " cattArI jummA paNNattA" yugbha 22 aAranA uDevAmAM AyA hai. " taMjahA " ? yA prabhA che. "kaDajumme' dhRtayugbha " teyoe" yau? "dAvarajumme" dvApara yugbha "kaliyoe" sthona mahiyAM gati zAkhanI paribhASA prabhA samarAzInuM nAma yugma che. ane viSama rAzInuM nAma eja che. jo ke ahiyAM kRtayugma ane dvApara yugma e be ja rAzI yugma padmathI kahevAmAM AvI che. kemake e banne samarAzI che, tathA yauja ane kalcAja e e rAzIce viSama rAzI hAvAthI eja zabdathI kahevAI che. A rIte be rAzI yugma zabda vAsthya ane e rAzI eja zabda vAcya thAya che. te paNa cAlu prakaraNamAM yugma zabdathI rAzIyeA gratuNu karAI che. tethI yugma rAzIyA cAra kahevAmAM AvI che,
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 bhagavatI sUtre yes jAna kaliyoge' tat kenArthena bhadanta / evamucyate yAvat kalyojaH, atra yAvadena 'jumme teoge dAvarajumme' iti trayANAM grahaNaM bhavatIti he bhadanta ! eteSAM kRtayugmAdinAma kathamabhUt kazca tepAmartha iti praznaH / bhagavAnAha - kRtayummA dipadAnAmanvarthamAviSkurvannAha - 'goyamA !' ityAdi / 'goyamA !' he gautama! je NaM rAsI caukaraNaM' yaH khalu rAziH catuSkeNa 'avahAreNaM' agrahAreNa alpatAkaraNenetyarthaH ' ahIramANe ' apahiyamANaH 'caupajjavasie' catuH paryavasino bhavet yAdRzasaMkhyA vizeSe catuH saMkhyayA vimAjane kRte sati catvAra evAvaziSTA bhaveyuH tasya kRtayugmamiti nAma bhavati yasmAt rAzi vizeSAt caturNA caturNAmapahAre kRte'nte cAra evaM aziSTAH bhaveyuryathA poDarAdvAtriMzadityAdi etasyaitra kRta aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'se keNadveNa bhaMte ! evamuccaha jAya kalioge' he danta / aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki yAvat kalpoja paryanta cAra rAziyAM kahI gaI haiM ? yahA~ para yAvat zabda se 'jumme bhoge dAvarajumme' ina padoM kA saMgraha huA hai pUchane kA tAtparya aisA hai ki kRmayugmAdi aisA nAma kaile kyoM huA inakA artha kyA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama | ina kRtayugmAdipadoM kA anvartha nAma isa prakAra se hai / 'je NaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe caupajabasie' jo rAzi cAra saMkhyA se cAra se bhAjita hokara cAra bace aisI hotI hai vaha kRtayugma hai arthAt jisa rAzivizeSa meM se cAra 2 kama karate 2 anta meM cAra hI baceM usakA nAma kRtayugma hai / jaise 16, 32 ityAdi saMkhyA / ina saMkhyAoM meM have gautama svAmI prabhune evu pUche che - " se keNaNaM bhaMte / evamuccai jAva kalioje" he bhagavan sAtha me zA arathI ho cha ! cAvat kahyuMAja sudhI cAra rAzIyeA kahevAmAM AvI che ? ahiyAM yAvapadathI " kaDajumme teyoge dAvarajumme" mA yahI zraDa che ke--kRtayugma vigere e pramANe nAma kevI tenA artha zuM che? tenA uttaramAM prabhu kahe yugbha tigere paTTI A rIte manvartha thAya che. "je NaM rAsI caukkaNaM avahAre NaM avIramANe caupajjavacie" ? rAzI yAranI sadhyAthI - thArathI zrochA ratAM cAra kharce che te yugma kRtayugma kahevAya che. arthAt je rAzI.vizeSamAM cAra cAra mAchA karatAM karatAM chevaTe cAra ja khace tenuM nAma kutayugma che. jema ke-16-32 vigere sakhyA A sakhyAomAMthI cAra cAra rUma karatAM rAyA che pUchavAnA hetu me ane kema thayA ? ane --he gautama! yA mRRta rIte
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU02 kapAyasvarUpanirUpaNam yugma nAma itibhAvaH / 'se taM kaDajumme tadetat kRtayugmamiti / 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM ahIramANe tipajjavasie settaM teyoe ? yaH khalu rAziH catuSkeNa apahAreNa apahiyamANastriparyavasito bhavet tadetat vyauja iti, yasmAt rAzisamudAyavizeSAva caturNA caturNAmapahAre kRte sati ante tisa eva saMkhyA aziSTA bhaveyuH tasmAt tasya vyauja iti nAma yathA pnycdshtryoviNshtirityaadi| 'je gaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM abahIramANe' yaH khalu rAziH catuSkeNa catuH saMkhyayA apahAreNa vibhAjanena apahiyamANa:-vibhAgIkriyamANaH san 'dupajja vasie' dviparyavasitaH dvAbhyAmevA'vaziSTo bhavet yathA paT, dshetyaadi| 'se tai dAvarajumme tadetat dvAparayummam iti nAmnA vyapadizyate / 'je NaM rAsI cakka eNaM abahAreNaM abahIramANe egajjavasira se taM kalioe' yaH khalu rAzi: samudAyaH catuSkeNa apahAreNa apahiramANaH ekaparyavasitaH tasmAt sa kalyoja: yatra rAzau catuHsaMkhyayA vibhAge kRte sati ante eko'vaziSTo bhavet sa rAziH kalyojazabdena apadizyate yathA trayodazasaptadazetyAdi / 'se teNaTeNaM goyamA ! se cAra 2 kama karane para anta meM cAra hI bacate haiN| 'je NaM rAsI cau. kkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajavasie settaM teyoe ' jisa rAzi meM se cAra 2 ghaTAte anta meM 3 bacate haiM vaha rAzi yoja hai| jaise 15, 23 Adi sNkhyaaeN| ina saMkhyAoM meM se 4-4 kama karane para anta meM 3 pacate hai / 'je NaM rAsI ca ukkae avahAreNaM abahIramANe dupaja. yamie settaM dAvarajumme jisa rAzimeM se cAra 2 kama karane para anta meM do bacate haiM vaha rAzi dvAparayugma rAzi haiN| jaise 6, 10 ityAdi saMkhyA / tathA 'je NaM rAtI ca ukkaeNaM avahAreNaM avahIramANaM egapajjavasie se NaM kalioe' jisa rAzi meM se cAra 2 kama karane para anta meM eka bacatA hai vaha rAzi kalyoja zabda se vyavahRta hotI hai| chepaTa yAra / paye cha. tathA "je NaM rAsI caThakkaeNaM avahAre NaM avahIramANe tipajjavasie se taM teoe" 2 rAzImAthI yAra yAra maach| 2di chekTa 3 traNa bace te rAzio eja kahevAya che. jema ke-15-23 vigere saMkhyAo mA sayAmAmAthI yA2 yAra mAchA 42di matama RNa maya che. "jeNaM rAsI cakkaeNa avahAreNa avahIramANe dupajjavasIe se taM dAvarajumme" re rAzImAMthI cAracAra ochA karatAM chevaTe be bace te rAzi dvApara yugamarAzi 42vAya che. bha3--6-10 vigaire sadhyA tathA "je NaM rAsI caMuka eNaM bhavahAreNaM avahIramANa egapajjavasIe se NaM kalio" 2 zazimAthI yAra yAra ochA karatAM chevaTe eka bace te rAzI kalya.ja kahevAya che. jema 13-17 bha03
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI evaM vuccai jAva kalioe' tat tenArthena gautama ! evamucyate yAvat kalyoja iti atra yAvat padena kRtayugmacyojadvAparayugmAnAM saMgraho bhavati he gautama ! rAzivizeSANAM kRtayugmAdinAmakaraNe ayameva hetu vartate pAribhASikAni etAni nAmAni bhavanti zAstre evameva pratipAdanAt iti ||suu0 2 // ____ anantaraM pUrvasUtre kRtayugmAdirAzayo nirUpitAH atha taireva rAzibhirnArakA. don nirUpayanoha-'neraiyA NaM bhaMte !' ityAdi / * mUlam-neraiyA NaM bhaMte! kiM kaDajummA teogA dAvarajummA 'kaliogA goyamA! jahannapade kaDajummA ukkosapae teyogA ajahannukosapade liya kaDajummA jAva siya kaliogA evaMjAva thnniykumaaraa| vaNassaikAiyA NaM bhaMte pucchA goyamA! jahannapade apadA ukkosapade ya apadA ajahannukolapade siya kaDajummA jAva siya kliogaa| beiMdiyA NaMbhaMte pucchA goyamA! jahannapade kaDajummA ukkolapade dAvarajummA ajahannamaNukosapade siya kaDajummA jAva siya kliogaa| evaM jAva curiNdiyaa| sesA egidiyA jahA beMdiyA paMciMdiyA tirikkhajoNiyA jAva vemANiyA jahA neraiyA / siddhA jahA vnnssikaaiyaa| itthIo NaM bhaMte! kiM kaDajummA teyogA dAvarajummA kaliAgA goyamA ! jahannapade kaDajummAo ukkosapade kaDajummAo jaise 13, 17 Adi isI kAraNa he gautama ! maine aisA kahA hai ki kalyojaparyanta cAra rAziyAM kahI gaI haiM / arthAt kRtayugma Adi nAma karane meM yahI hetu hai / ye saba nAma pAribhASika nAma haiN| kyoMki zAstra meM aisA ho pratipAdana kiyA hai| sU0 2 // vigere saMkhyA A kAraNathI he gautama! meM evuM kahyuM che ke--kalyAja sudhI cAra rAzi kahI che. arthAt kRtayuma. vigere nAma kahevAmAM Aja kAraNa che. A tamAma nAmo pAribhASika, nAmo che. kema ke zAstramAM A rIte ja tenuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. sU0 rA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU03 nArakAdInAM kRtayugmatvAdinirUpaNam 19 ajahannamaNukosapade liya kaDajummAo jAba liya kaliogAo evaM asurakumAristhio vi. jAva thnniykumaaritthiio| evaM tirikkhajoNiya itthIo evaM maNuptitthIo evaM jAva vANamaMtarajoisiyavemANiya devtthiio||suu03|| chAyA-nairayikAH khalu bhadanta ! kim kRtayugmAH jyojAH dvAparayugmAH kalyojAH, gautama ! jaghanyapade kRtayugmA:, utkRSTapade vyojAH ajaghanyotkRSTapade syAt kRtayugmAH yAvat syAt kalyojAH evaM yAvat stanikumArAH vanaspatikA. yikAH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! jaghanyapade apadA utkRSTapade cApadAH ajaghanyotkRSTapade syAt kRtyugmAH yAvatsyAt klyojaaH| dvIndriyAH khalu bhadanta ! pRcch| gautama! jaghanyapade kRtayugmAH utkRSTapade dvAparayugmA: ajaghanyotkRSTapade syAt kRtyugmAH yAvat syAt klyojaaH| evaM yAvat caturindriyAH, zepA ekendriyA yathA dviindriyaaH| pnycendriytiygyo| nikA yAvat vaimAnikA yathA nairayikAH / siddhA yathA vnsptikaayikaaH| striyaH khala bhadanta ! kiM kRtayugmAH jyojAH dvAparayugmAH kalyojAH gautama ! jaghanyapade kRtayugmAH utkRSTapade kRtayugmAH, ajaghanyotkRSpade syAt kRtayugmAH yAvat syAt klyojaaH| evamasurakumArastriyo'pi yAvat stanitakumArastriyaH, evaM tiryagyonikA. striyaH, evaM manuSyastriyaH, evaM yAvat vaanvyntrjyotisskvaimaanikdevstriyH|.suu. 3 // TIkA-'neraiyA NaM bhaMte / ' nairayikAH khalu bhadanta ! 'kiMkaDajummA teyogA dAvarajummA kaliyogA' kiM kRtayugmAH vyojAH dvAparayugmAH kalyonAH he bhadanta ! pUrva sUtra meM jo kRtayugnAdirUpa rAziyoM kA varNana kiyA hai aba unhIM rAziyoM se nArakAdikoM kA nirUpaNa sUtrakAra karate haiM / __ 'neraDyA bhaMte ! kiM kaDajummA teogA dAvarajummA' ityAdi / TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'neraiyA NaM bhaMte !' he bhadanta / je| nairayika haiM ve ki 'kaDajummA teyogA dAvarajummA kaliyogA' kyA kRtayugarUpa haiM ? yA dvAparayugmarUpa haiM ? yA kalyo1 pahelA sUtramAM kRtayugma vigere rAzinuM varNana karavAmAM AvyuM che, have eja rAzithI sUtrakAra nArakAdi nuM nirUpaNa kare che. ___ "neraiyA NaM bhaMte ! kiM kaDajummA ogA dAvarajummA' TIkartha-A sUtrathI gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke"nerddyaa NaM bhaMte ! 8 lApana 2 nA26Iya 72 cha tes| "kadajummA yogA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre ime nArakAH kiM kRtayugmarAzirUpAH trapojarAzirUpAH dvAparayugmarAzirUpAH kalyojarAzirUpAH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA !' ityAdi / 'goyamA !" he gautama ! 'jahannapade kaDajummA' jaghanyapade kRtayugmA H atyantaratokatvena kRtayugma saMjJitA nArakA jaghanyapade bhavanti ityarthaH / 'ukosapade teyogA' utkRSTapade jyojAH, sarvotkRSTatAyAm jyojasaMjJitA bhavanti nArakA ityarthaH, 'bhajantuko sapade siya kaDajummA jAva siya kaliogA' ajaghanyotkRSTapade syAd kRtayugmAH, yAvat syAt kalpojAH madhyamapade caturvidhA api nArakA bhavanti, atra yAvatpadena syAt kRtayugmAH syAt jyojAH syAt dvAparayugmA eteSAM grahaNaM bhavati tathA cAjaghanyotkRSTAtmakamadhyamapade syAt kRtayugmarAzirUpAH syAt jyojaH saMjJitAH syAt dvAparayugmasaMjJitAH syAt kalyojarAzirUpA bhavantItibhAvaH, etacca sarva vacana jarUpa haiM ? arthAt inakA pramANa kyA kRnayugmarAzipa haiM ? yA yoja rAzirUpa haiM yA dvAparAzirUpa haiM yA kalyAjarAzirUpa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'gomA' he gautama | 'jahannapade0 meM nairadhika kRtayugmarUpa haiM kyoMki nArakiyoM kA jaghanya pramANa atyantastoka kahA gayA hai isaliye ye kRtayugma rAzivAle kahe gaye haiM / 'ukko para teyogA' tathA sarvokRSTatA meM ye yojarAzivAle haiN| 'ajahannukkosapade0 ' tathA ajaghanyotkRSTapadarUpa madhyamapada meM nAraka cAroM prakAra ke hote haiM / kRtayugmarAzirUpa bhI hote haiM jyojarAzirUpa bhI hote haiM dvApararAzirUpa bhI hote haiM aura kalpojarAzirUpa bhI hote haiN| yahA~ yAvatpada se syAt kRtayugmAH yAvat jyojAH syAt dvAparayugmA:' ina padoM kA grahaNa dAvarajummA kaliyogA" zu mRtayugbha35 che ? De gyoma 35 che ? dvAparayugma che ke kayeAjarUpa che ? arthAt teonuM pramANu kRtayugma rAzirUpa che ? ke dvApararAzi rUpa che? athavA kalyAja rAzi rUpa che ? mAnA uttaramA pralu che ! - " goyamA !" he gautama ? ' jahanna pade0 " 04dhanya padmamAM nairiyaka kRtayugmarUpa che. kema ke-nArakriyAnuM jaghanya pramANa atyaMta stAka dhuM che tethI te drutayugbha rAzivAlA udyA che. "ukosapade teyogA" tathA sarvotsRSTayAmAM tryona zivAjA che. "ajahannukopade" manndhanyotsRSTa35 madhyamapadamAM cAre prakAranA nAraka thAya che. kRtayugmarAzi rUpe paNa thAya che. AAja rAzi rUpe pazu thAya che. dvApara rAzi rUpe paNa thAya che ane kalyAja rAzi ithe pazu hoya che, ahiM yAvatyathI " syAt kRtayugmAH yAvat tryojAH syAt dvAparayugmAH " mA yahI aNu urAyA che, mA aghaNu athana vayaMnanI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u04 sU03 nArakAdInAM kRtayugmatvAdinirUpaNam 21 pramANyAdeva avagantavyam tattvasyAtisUkSmatvAditi / ' evaM jAva thaNiyakumArA' evaM yAtrat stanitakumArAH evam yathA nArakAH jaghanyapade kRtayugmasaMjJitA utkRSTa. pade yojAH jaghanyotkRSTAtmaka madhyamapade syAt kRtayugmAdisaMjJitAzcaturvidhA api bhavanti yathaiva - nAraka deva asurakumArAdArabhya stanitakumAraparyanta devA api jagha nyapade kRtayugmasaMjJitAH utkuSTapade yojAH jaghanyotkRSTAtmakamadhyamapade kRtayugmAdipAcaturvidhA api bhavantIti bhAvaH / ' vaNassaikAiyANaM pucchA' vanaspatikAdhikAnAm pRcchA he bhadanta ! vanaspatikA jIvAH kiM kRtayugmarAzirUpAH jyojA dvAparayugmarAzibhUtAH kalbojA veti praznaH, bhagavAnAha - ' jahanna' ityAdi / 'jahanna huA hai yaha saba kathana vacana kI pramANatA se hI jAnanA cAhiye kyoMki tatva atisUkSma hotA hai / ' evaM jAva dhaNiyakumArA' jisa prakAra se nAraka jaghanyapada meM kRtayugma rAzirUpa aura utkRSTa padameM yojarAzirUpa kahe gaye haiM, tathA ajaghanyotkRSTAtmaka madhyamapada meM kathaMJcit kRtayugmAdi cAroM prakAra kI rAzirUpa kahe gaye haiM usI prakAra se asurakumAra se lekara stanitakumAra paryanta deva bhI jadhanya pada meM kRtayugmarAzipramANa haiM / utkRSTa dameM jyojarAzi pramANa haiM tathA ajaghanya anutkRSTAtmaka madhyamapada meM kathaMcit ve kRtayugmAdirUpa cAroM rAzivAle haiM / isI prakAra se 'vaNassakAiyANaM pucchA' vanaspatikAyikoM ' ke viSaya meM prazna gautama ne kiyA hai- unhoMne pUchA hai he bhadanta ! vanaspatikAyika jIva kyA kRtayugmarAzirUpa haiM ? yA yojarAzirUpa haiM ? yA dvAparayugmarAzirUpa haiM ? yA kalghojarAzirUpa haiM ? uttara meM prabhune kahA pramANatAthI ja samajavu` kema ke tattva atyaMta khArIka hAya che. "chyuM lAva thaNiyakumArA" nAzne ? pramANe dhanyayasthI mRtayugbha rAzi 35 bhane utkRSTa padamAM yeAjara zi rUpa kahevAmAM AvyA che tathA ajaghanyAtkRSTAtmaka madhyama paTTamAM kathAcit kRtayugma vigere cAre prakAranI rAzi rUpe kahyA che. te ja rIte asurakumArathI laIne stanitakumAra sudhInA deva paNu jaghanyapadamAM nRtayugma rAzi pramANa che, ane utkRSTaparamAM caiAja rAzi pramANa che tathA ajaghanya anubhRSTavALA madhyama padamAM kathAcita teekRtayugmAdirUpa cAre zivAjA che. yena rIte "vaNassaikAiyANaM pucchA" vanaspati ayionA viSayabhAM paNa gautama svAmIe prazna karyAM che ke--he bhagavan vanaspatikAyika jIva zuM kRtayugma rAzi rUpa che? athavA caiAja rAzi rUpa che? ke dvAparayugma rAzi rUpa che ? ke kalcAja rAzi rUpa che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre pade apadA' jaghanyapade vanaspavikAyikAH sAmAnyato'padAH, 'ukkosapade ya apadA' utkRSTapade cApadAH vanaspatikAyeSu jaghanyapadasyotkRSTapadasya ca saMbhAvanA nAsti yato jaghanyapadamutkRSTapadaM ca niyatasaMkhyArUpa bhavati etAdRzaniyatasaMkhyArUpaM jaghanyapadamutkRSTapadaM ca nArakAdiSu kAlAntare'pi saMbhavati parantu vanaspatikAyaviSaye jaghanyapadamutkRSTapadaM ca kAlAntare'pi na saMbhavati yato vanaspatijIvAH paramparayA mokSe gacchanti tathApi te jIvAH anantarAzirUpA bhavanto'pi teSu rAzipu aniyatarUpatvaM bhavati vyavahAranayena ityataH sa rAziraniyatasvarUpo bhavati / ayamAzayaH jaghanyapadamutkRSTapadaM ca etadubhayamapi niyatasaMkhyArUpam etacca niyatasaMkhyA vatsu nArakAdiSveva saMbhavati na tu aniyatasaMkhyAtma vanaspatikAyepu bhavati hai-'jahanna' he gautama ! vanaspatikAyika jIva jaghanyapada meM sAmAnyataH apada haiM arthAt vanaspatikAyika meM jaghanya pada kI saMbhAvanA nahIM hai isI prakAra ukRSTapada kI bhI saMbhAvanA nahIM hai| kyoMki jaghanyapada aura utkRSTa pada niyatasaMkhyArUpa hotA hai| aisA saMkhyArUpa jaghanya pada aura utkRSTa pada kAlAntara meM bhI nArakAdikoM meM saMbhavita hotA hai parantu vanaspatikAyikoM ke viSaya meM jaghanya pada aura utkRSTa pada kAlAntara meM bhI saMbhavita nahIM hotA hai / kyoMki vanaspatikAyika jIva paramparA sambandha se mokSa meM bhI jAte haiN| phira bhI ye jIva ananta rAzirUpa bane rahate haiN| isI kAraNa vyavahArarUpa se inakI rAziyoM meM aniyatarUpatA rahatI hai| isakA Azaya aisA hai-jaghanya pada aura ukRSTa padaye donoM pada niyama se saMkhyArUpa hote haiN| aura isIse ye donoM pada niyata saMkhyAvAle nArakAdikoM meM hI saMbhavate haiN| aniyata saMkhyA*--"jahanna" hai gItama! vanaspati yi nyaSayI sAmAnyata: apada che. arthAta vanaspati kAyikamAM jaghanyapada saMbhavatuM nathI. teja rIte utkRSTa pada niyata saMkhyArUpa hoya che. evuM niyata saMkhyArUpa jaghanyapada ane utkRSTapada kAlAntaramAM paNa nArakAdike saMbhave che paraMtu vanaspati kAyikonA viSayamAM jaghanyapada ane utkRSTapada kAlAntaramAM paNa saMbhavatuM nathI kema ke vanaspatikArika jIva paramparA saMbaMdhathI mekSamAM paNa jAya che. te paNa A jIva anaMta rAzi rUpa banI rahe che eja vyavahAra rUpathI teonI rAzimAM aniyata rUpa paNa rahe che. kahevAne Azaya e che ke--jaghanya pada ane utkRSTapada e mane pada niyatasaMkhyA rUpa hoya che. ane
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u84 su03 nArakAdInAM kRtayugmatvAdinirUpaNam 23 saMbhAvanA'trobhayorato vanaspatikAyeSu apadatvaM kathitam / 'ajahannuko sapade ca siya kaDajummA jAva siya kaliogA' ajaghanyotkRSTapade ca syAt kRtayugmAH yAvat syAt kalyojAH, atra yAvatpadena 'syAt jyojAH syAt dvAparayugmAH ' ityanayoH saMgraha, ajaghanyotkRSTAtmakamadhyamapade ca kadAcit kRtryugmAH kadAcit yojAH kadAcit dvAparayugmAH kadAcit kalyojAH bhavanti vanaspatikAyikA iti / 'veI diyA NaM pucchA' dvIndriyAH khalu bhadanta / iti pRcchA he bhadanta ! 'dvIndriyAH jIvAH kiM kRtayugmAH jyojAH dvApayugmAH kalyojA veti praznaH, bhaga vAnAha - ' goyamA !" ityAdi / 'goyamA !' he gautama! ' jahannapade kaDajummA' jaghanyapade kRtayugmAH kRtayugmasaMjJitA bhavanti azyantastokasvAt / 'ukosapade dAvara jummA' utkRSTapade dvAparayugmA : - dvAparayugmasahitAH 'ajahannamanukosapade siya kaDajummA jAva siya kalibhogA' ajaghanyotkRSTapade madhyamapade ityarthaH syAt kRtayugmA yAvat syAt kalyojAH madhyamapade kadAcita kRtayugmAH kadAcit jyojAH vAle vanaspatikAyoM meM nahIM / isaliye ina padoM kI yahAM saMbhAvanA ko nahIM lekara 'apada' aisA kahA hai| 'ajahaNukkosapade0 ' ajaghanyotkRSTa meM ye kisI apekSA le kRta yugmarUpa bhI haiM jyojarAzirUpa bhI haiM dvApapayugmarAzirUpa bhI aura kalyojarUpa bhI haiM 'beiMdiyA NaM pucchA' he bhadanta / dvIndriyAdika jIva kyA kRtayugmarUpa haiM yA jpojarAzirUpa hai ? yA dvAparayugmarAzirUpa haiM ? yA kalyojarAzirUpa haiM isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA 0 ' he gautama do indriya jIva jaghanyapada meM kRtayugmarAzirUpa haiM kyoMki ye atyanta stoka haiN| 'ukkosa 0 ' tathA utkRSTa pada maiM ye dvAparayugmarAzirUpa haiM 'ajahanna' tathA ajaghanyotkRSTarUpa madhyamapada meM ye kadAcit kRtayugmarAzi rUpa bhI hote haiM / kadAcit yojtethI e banne padma niyatasakhyAvALA nArakAdikAmAM ja sa'bhave che. aniyata sakhyAtavALA vanaspitakAyikAmAM saMbhavatu nathI jethI maDiyAM te bhanne honI saMbhAvanA na detAM "apada" se pramANe chu che "ajaiNNukosapade" abhdhanyeotkRSTa pahabhAM mA ardha apekSAthI drutayugma35 pazu che yeAja rAzirUpa paNa che dvAparayugma rAzi rUpa paNa che. ane kalyAjarAzirUpa paNa che. "beiMdriyANaM pucchA" he bhagavan ! medriya vigere kavI zuddha hRtayugbha35 che ? athavA caiAja rAzi rUpa che ? athavA dvAparayugma rAzi rUpa che? athavA kahyuMAja rAzi 35 che ? "goyamA !" he gautama! bedrIya kavA dhanya paddabhAM hutayugbha rAzi 35 che. prema me atyaMta stoche " ukkoseNaM0" tathASTa pabhAM ye dvAparayugbha rAzi 35 che "ahanna0 " tathA adhanyotsRSTa3 5 madhyama pa6mAM e phAi vAra kRtayugma rAzi rUpa paNa che. ane kei vAra caiAja rAzi
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 24 kadAcita dvAparayugmAH kadAvit kalyojA iti bhAvaH / ' evaM jAva cauridiyA' evaM yAvat caturindriyAH yathA dvIndriyA jIvAH kRtayugmAdirUpatayA jaghanyotkRSTamadhyamapadeSu kathitAstathA zrIndriyacaturindriyA api jaghanyena kRtayugmAH utkRSTena dvAparayugmAH madhyamapade kadAcit kRtayugmAH kadAcit yojAH kadAcit dvAparayugmAH kadAcit kalyojA iti bhAvaH / ' sesA egeMdiyA jahA vediyA' zeSA ekendriyA yathA dvIndriyAH zeSA vanaspatiSyatiriktA ye ekendriyAH pRthivyaptejo vAyurUpA jIvAste sarve'pi dvIndriyavat jJAtavyAH jaghanyapade kRtayugmarAzisaMjJitAH utkRSTapade dvAparayugmAH madhyamapade kadAcit kRtayugmAH kadAcit trayojAH kadAcit rAzirUpa bhI hote haiM kadAcit dvAparayugmarAzirUpa bhI hote haiM aura kadAcit kalpojarAzirUpa bhI hote haiM / 'evaM jAva cauriMdiyA' jisa prakAra se dvIndriya jIva kRnayugmAdirUpa kahe gaye haiM / jaghanyotkRSTarUpa padoM meM usI prakAra se teindriya aura caturindriya jIva bhI jaghanya se kRnayugmarAzirUpa aura utkRSTa se dvApararAzirUpa jAnanA cAhiye / tathA madhyama pada meM kadAcit kRtayugmarUpa kadAcit yojarUpa kadAcit dvAparayugmarUpa aura kadAcit kalyo jarUpa jAnanA cAhiye 'sesA egeM diyA jahA veiMdiyA' vanaspati mivAya jo pRthitrI, apU, tejacAyurUpa jIva haiM ve saba bhI dvIndriya ke jaise jAnanA cAhiye / arthAt ye jaghanya pada meM kRtayugma rAzi parimita hai / ukRSTapadameM dvAparayugma parimita haiM aura madhyama padameM kadAcit kRtayugma haiM / kadAcit rUpa haiM / kdaarUpa paNa che. ane kadAcit, dvAparayugma rAzi rUpa paNa che. ane kAi vAra kalcAja rAzi 35 che. "evaM jAva cauriMdiyA" dvindriya vigere ko ? rIte kRtayugmAdirUpe kahyA che teja pramANe jaghanyatkRSTapadamAM traNa iMdriya ane cAra iMdriyavALA jIva jaghanyathI nRtayugma rAzi rUpa ane utkRSTathI dvApara rAzi rUpe samajavA. tathA madhyama padamAM koI vAra kRtayugmarUpe ane koIvAra caiAja yugmarUpe kAivAra dvAparayugmarUpe ane koIvAra yeAja yugmarUpe samajavA. "sesA ege diyA jahA beiMdiyA" vanaspati zivAya ne pRthvI, sAya, tena, vAyu, rUpa jIvA che te tamAmane e indriyAnI jema samajavA. arthAt te badhA jaghanyapadathI kRtayugma rAzi pramANu che. ane utkRSTa padamAM dvAparayugma rAzi parimita che, ane madhyama padamAM koivAra kRtayugma haiAya che. kAivAra syeAjarUpe hAya che. phAiThThAra dvAparayugmarUpa che, ane kAIvAra kalpejarUpa che,
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU03 nArakAdInAM kRtayugmatvAdinirUpaNam 25 dvAparayugmAH kadAcit kalyojA iti / 'paMcidiyatirikkhajoNiyA jAva vemANiyA jahA neraiyA' paJcendriyatiryagyonikA yAvat vaimAnikAH yathA nArakAH paJcendriyatiryagyonikAdArabhya vaimAnika devAntAH yAvatpadena manuSyabhavanapa vivAnavyantarajyotiSkAH gRhyante, ete sarve'pi nArakavadeva jJAtavyAH yathA nArakAH jaghanyapade kRtayugmAH utkRSTapade jyojAH ajaghanyotkRSTapade kadAcit kRtayugmAH kadAcit tryojAH kadAcit dvAparayugmAH kalyo jAstathA paJcendriya tiryagyonikAH manuSyAH, bhavanapatayo vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAzca sarve'pi jaghanyapade kRtayugmAH utkRSTapade tryojAH madhyamapade kadAcit kRtayugmAH kadAcit jyojAH kadAcit dvAparayuggAH kadAcit kalyojA iti / 'siddhA jahA vaNassaikAiyA ' cit dvAparayugmarUpa haiM aura kadAcit karayojana haiM / ' paMcidiyatirikkhajoNiyA jAva venANiyA jahA nerahayA , paJcendriya tiryaJcayonika se lekara vaimAnika dekhoM taka tathA yAvatpada se gRhIta manuSya bhavanapati, vAnanyantara, jyotiSka ye saba nAraka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / jaise nAraka jaghanya pada kRtayugmarUpa aura utkRSTarUpa meM jyojasaMkhyArUpa tathA ajaghanyotkRSTapada meM kadAcit kRtayugmarUpatA, kadAcit yojarUpa kadAcit dvAparayugmarUpa aura kadAcit kalpojarUpa prakaTa kiye haiM / usI prakAra se paJcendriyatiryagyonika manuSya bhavanapati vAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika ye saba bhI jaghanyapada meM kRtayugma utkRSTapada meM poja madhyamapada meM kadAcit yoja kadAcit dvAparayugma aura kadAcit kalpoja parimita haiM / 'siddhA jahA vaNassahakAiyA' jaise vanaspatikAyika jaghanya padameM aura utkRSTapada meM apada prakaTa "paMcidiyatirikkhajoNiyA jAva vemANiyA jahA neraiyA" yathendriya tiryaya ceAnikathI Ara'bhIne vaimAnika devA sudhI yAvapadathI manuSya bhavanapati, vAnavyaMtara, janmyAtiSTha e badhAne nAraka jIva pramANe samajavA, jema nAraka jaghanya padyamAM kRtayugmarUpa ane utkRSTa padamAM caiAjasa khyArUpa tathA ajaghanya tkRSTa padamAM koIvAra kRtayugmarUpa kaIvAra yeAjarUpa koIvAra dvAparayugmarUpa ane kAIvAra kalyAjarUpe vaNunyA che, teja pramANe 5'cendriya tiya caiAnika, manuSya, bhavanapati vAnatara caiAtiSTha ane vaimAnika e saghaLA jaghanya padyamAM kRtayugma ane utkRSTa padamAM jyeAja tathA madhyama paTTamAM kAivAra kRtayugma koIvAra tryAja ane kAivAra dvAparayugma ane koIvAra kalyAja che "siddhA jahA vaNassa ikAiyA" vanaspati ayi dhanya yahAM mane utkRSTa padamAM jevI rIte apada khatAnyA che. tathA ajaghanyatkRSTa pada rUpa bha0 4
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsU siddhA yathA vanaspatikAyikAH jaghanyapade utkRSTapade cApadAH ajaghanyotkRSTAsmakamadhyamapade syAt kRtayugmAH syAt jyojAH syAt dvAparayugmAH syAn kalyojA iti / 'itthIo NaM bhaMte ! kiM kaDajummA0 punchA' lipaH khalu bhadanta ! ki kRtayugmAH yojAH dvAparayugmAH kalyojA vA? striyaH kiM bhadanta ! kunagmarAzirUpAH jyojAdirAzirUpA veti praznaH, bhagavAnAha-'gogamA :' ityAdi goyamA!' he gautama ! 'jahannapade kaDajummAo' jaghanyapade kRtayugmAH, 'ukosapade kADajummAo' utkRSTapade kRtayugmAH 'ajahannamaNukosapade siya kaDajummAo jAba siya kali. yogAoM' ajaghanyotkRSTapade syAt kRtayugmAH, yAvat syAt balyojAH striyaH / jaghanyapade kRtayugmarAzirUpAH, utkRSTapade'pi tAH kRtayugmarAzirUpA gA madhyama pade tu kadAcit kRtyugmarUpAH kadAcit kalyojAntA bhavantIti / 'evaM asarakakiye gaye haiN| tathA ajaghanyotkRSTapadarUpa madhyama pada meM kadAcit kRtayugma kadAcit vyoja padAcit Dhoparayugna aura kadAcit kalyoja batalAye gaye haiN| usI prakAra se siddha bhI jAnanA caahiye| apa gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'itthIoNa mate' he bhadanta striyoM kyA kRtayugma parimita haiM ? yA yojaparimita haiM, yA dvAparayugmaparimita haiM ? yA kalyojaparimita haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gAyamA' he gautama! 'jahannapade kaDajummAo ukkolapade kaDajummAo striyAM jaghanya pade meM kRtayugmarAzirUpa haiM aura utkRSTapada meM bhI ve kRtayugmarAzirUpa haiN| 'ajahannamaNukkosapade siya kar3ajummAo jAba siya kaliyogAo' tathA ajaghanyotkRSTa padarUpa madhyamapada meM ve kadAcita kRtayugmarAzirUpa kadAcit yojarAzirUpa kadAcit dvApara yugmarAzirUpa aura kadAcit madhyama padamAM kaIvAra kRtayugma keIvAra ja kaIvAra dvAparayugma ane kaIvAra kalyAja kahA che. e ja rIte siddhone paNa samajavA. pharIthI gautama svAmI prabhune me pUche che -"itthIo paM bhaMte ! bhagavan liye kRtayubha che? ke peja che? athayA dvAparayugama parimita che? ke kAja parimita cha ? tanA uttaramA prabhu 43 che --"goyamA! 8 gautama "jahannapade kaDajummAo ukosapade kaDajummAo" jiyo dhanya 56 kRtayubha rAzi 35 che. bhane Gogre swi y] kRtayumbha rAzi 35 cha. "ajahannamaNukosapada siya kaDajummAo jAva khiya kaliyogAo" tathA anya Gre 56 35 madhyama padamAM teo keIvAra kRtayugma rAzi rUpa koIvAra ja rAzi rUpa keIvAra dvAparayugma zazi 35 mane bAIpA2 48yA rAzi 35 cha, "evaM asurakumAratthIbho
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u04 sU03 nArakAdInAM kRtayugmatvAdinirUpaNam 27 mAratthIo vi jAva thaNiyakumArasthIo' evamayurakumArastriyo'pi yAvat stanitakumArastriyA, yathA sAmAnyastrIpu jaghanyotkRSTamadhyamapadeSu kRtayugmAdirUpatvaM kathitaM tathaiva asurakumArAdistrIta Arabhya stanitakumArastrISu jaghanyotkRSTapadayoH kRtayugmatvam madhyamapade ca karAcin kRtayugmatvam kadAcita yAvat kalyojatvameva jnyaatvymitibhaavH| evaM tirikkhajoNiya itthIo' evaM tiraMgyonikastriyaH, yathA sAmAnyastrIpu kRtayugmAdirUpatvaM triSu padeSu pradarzitaM tathaiva tiryagyonikastrISvapi jadhanyapade kRtayugmarAzirUpatvam utkRSTapadeSvapi kRtayugmarAzirUpatvam ajaghanyoskRSTAtmakamadhyamapade kadAcit kRtayugmatvaM kadAcit yAvat kalyojatvamiti ? 'evaM maNusitthIo' evaM manuSyastriyaH, yathA sAmAnyataH strIpu kRtayugmAdirUpatvaM kathitaM triSvapi padeSu tathaiva manuSyastrISvapi tripu padeSvapi kRtayugmAditvaM jJAtavyamitibhAvaH / evaM nAva vANamaMtarajoisiyavemANiyadevitthIo' evaM yAvat kalyojarAzirUpa haiN| 'evaM asurakumArasthIovi jIva0' isI prakAra se asurakumAra ko striyoM ke viSaya meM bhI yAvat stanitakumAra kI striyoM ke viSaya meM bhI sAmAnya striyoM meM kiye gaye kathana ke jaisA kathana jAnanA cAhiye / 'evaM tirikkhajoNiya itthIo' tathA isI prakAra kA kadhana tiryazcayonika striyoM meM bhI jAnanA cAhiye / 'evaM maNusitthIoM' aura aisA hI kathana manuSya striyoM meM bhI jAnanA cAhiye / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki jaisA sAmAnya striyoM ke viSaya meM jaghanya utkRSTa evaM madhyama padoM meM kRtayugmAdi rUpatA kahI gaI hai / usI prakAra se anurakumAra Adi se lekara manuSya striyoM taka meM bhI jaghanya utkRSTa evaM madhyamapadoM meM kRtayugmAdirUpatA jAnanI cAhiye / 'evaM jAva vANamaMtarajAisiyavemANiyadevisthIo' isI vijAva" se zata masuramAdAnI liyonA viSayamA 555 sAmAnya ziyAnA sama'ma 42 pa na prabhArI sabhA 'evaM tirikkhajoNiyaitthIo" mA zataveM vana ti yayAni zriyAnA samabhA sabhA"evaM maNusatyI o" mA prabhArInaM 4thana bhanu 5 zrIyAnA viSayamA 5 sabhA: A kathananuM tAtparya e che ke-sAma cinA viSayamAM je rIte jaghanya utkRSTa ane madhyama padomAM kRtayumAdirUpatA kahevAmAM AvI che, te ja rIte asurakumAra vigerethI AraMbhIne manuSya stri sudhImAM jaghanya utkRSTa bhane madhyama pama kRtayumAhi355 sama . "evaM jAva pANamaMtarajoisiyavemANiyadevisthIo" me zata yAvat pAna0yanta2, jyoti,
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre vAnavyantarajyotiSkavaimAnikadevastriyaH hamA api pUrvoktaprakAreNaiva tripadeSvapi kRtayugmAditayA jJAtavyA iti // 0 3 || - jIvaparimANAdhikArAdidamapyAha- 'jAvayA NaM bhaMte / ' ityAdi / 28 mUlam - jAvaiyA NaM bhaMte! varA aMdhagavahiNo jIvA tAvatiyA parA aMdhagavahiNo jIvA, haMtA goyamA ! jAvaiyA varA aMgavaNo jIvA tAvaiyA parA aMdhagavahiNo jIvA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti ||suu0 4 // aTThAsame sa cattho uddeso samatto / chAyA - yAvatkAH khalu bhadanta / varA andhakavahnayo jIvAH tAvatkAH parA rasarat jIvAH ? hancha, gautama ! yAvatkAH varA andhakavahnayo jIvAH tAvatkAH parAH andhakavayo jIvAH / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta / iti || 4 || aSTAdazazatake caturthIdezakaH samAptaH / TIkA -- 'jAvatiyA NaM bhaMte ! varA aMdhagavahiNo jIvA' yAcanta, khalu bhadanta ! varA andhakavayo jIvA' 'tAvaiyA parA aMdhagavanhiNo jIvA' tAvantaH parA andhakaho jIvAH 'jAvayA' yAvantaH - yAvat parimANakAH 'varA' varA avarA ityarthaH C prakAra se yAvat vAnavyantara, jyotiSka evaM vaimAnika ina devoM kI striyoM meM bhI pUrvoktarUpa se hI tIna padoM meM kRtayugmAdirUpatA jAnanA cAhiye || su0 3 // jIva parimANa ke adhikAra se yaha bhI sutrakAra ne kahA hai - 'jAvazyA NaM bhaMte ! varA aMdhagavaNhaNA' ityAdi / TIkArtha - 'jAvaiyA NaM bhaMte !' ityAdi - isa sUtra meM jo 'varA' zabda AyA hai vaha avara artha meM AyA hai AyuSka kI apekSA jA ane vaimAnika devAnI zriyAmAM paNa pUrvokta rUpathI ja traNe padomAM kRtayugmAdirUpatA samajavI. Asa. gA jIva parimANunA adhikArathI sUtrakAra kahe che.--"jaaviyaa NaM bhaMte ! varA aMdhAvahiNI" tyAhi TIDArtha--" jAvaiyA NaM bhaMte! tyAhi yA sUtramAM ne varA za Apela che. te anya-khIjA e arthamAM Apela che. AyuSyanI apekSAthI je adhakati jIvA alpa AyuSyavALA che, te varA andhakajIva che. adhaka
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ki TIkA ze0 18 u04 su04 aMdhavahnijIvanirUpaNam avarA agrabhAgavarttinaH AyuSkApekSayA, alpAyuSkA ityarthaH 'aMdhagavahiNI' andhakavayaH, andhakA aprakAzakAH sUkSnanAmakarmodayAt ye vahayaH vahnikAyikA jIvA ityarthaH athavA 'aMdhagavahniNo' ityasya adhipavaya iticchAyA tadarthastu aMghiyA vRkSAsteSAM vahnayaH vRkSAzritA vahayo'pivadvayaH vAdaratejaskAyikAH ityarthaH, yAvat pramANakA alpAyuSkA andhakavahnayastAvatpramANakA eva parAH dIrghasthitikA andhakavahnayaH kimiti praznaH, bhagavAnAha - 'tA' ityAdi / 'haMtA goyamA !" hanta, gauan ! hanta, ityAmantraNam svIkAre tathA ca he gautama! yAvanta eva alpAyuSkA andhakacahnayastAvanta eva dIrghAyuSkA api andhakavahnayaH etadAzayenaiva kathayati 'jAvatiya' ityAdi / 'jAvatiyA' yAvatkAH 'varA' varAH - avarAH arvAgUbhAgavarttinaH alpAyuSkAH 'adhagavahiNo jIvA' andhakavayo jIvAH athavA adhipaarat jIvAH ' vAtraviyA parA ' tAvantaH - tAvatmamANakA eva parAH - prakRSTAH aMdhakavahni jIva arvAgabhAgavata hai- alpa AyuSkavAle haiM / ve varA aMdhaka jIva haiM / andhakazabda kA artha prakAza nahIM karanevAle aisA hai / arthAt sUkSma nAma ke udadyavartI hone se the prakAza nahIM karate haiM, aise sUkSma agnikAyika jIva jitane pramANavAle haiN| kyA utane hI pramANavAle 'parA aMdhagavahiNo jIvA' utkRSTasthitivAle andhakavahi jIva hai ? 'aMdhaga' zabda kI saMskRtacchAyA aMgripa bhI hotI hai / isa pakSa meM vRkSAzrita bahnikAya - cAdara tejaskAya aisA artha hotA hai / tathA ca jitane pramANa meM cAdara tejaskAya jIva ki jo alpa AyuvAle haiM / utane hI pramANa meM kyA utkRSTa sthitivAle bAdara tejaskAya jIva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM / 'haMtA, goyamA0' hAM gautama / jitane pramANavAle alpa AyuSkavAle andhakavahni jIva hai / utane hI pramANavAle 29 zabdanA artha prakAza na karavAvALA e pramANe thAya che. arthAt sUkSma nAmanA ubhayavazavita hAvAthI te prakAza karatA nathI. evA sUkSma agnikAyika jIva bheTalA prabhANuvAjA che teTasA prabhAnuvANA "parA aMdhagavahniNo jovA" utsRSTa sthitivANA madhavahni che. "gha" zabhanI chAyA 'adhipa' pa thAya che, e pakSamAM vRkSamAM rahela agnikAya-atyaMta khAdara tejaskAya jIva ke je alpa AyuvALA che, teTalA ja pramANumAM utkRSTa sthitivALA khAdara tejaskAya Sa he ? tenA uttaramA "hatA ! goyamA !" DA gautama ! alpa AyuSyavALA aMdhaka jIve jeTalA pramANavALA che, teTalA ja pramANavALA utkRSTa sthitivALA aMdhakavadvijIva che te sarvathA satya che. prabhunA A kathanane
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtre sthititaH dIrghAyupkA ityarthaH 'aMdhagadahiNo jIvA' andhakavayo jIvA iti / 'sevaM bhaMte ! se bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! yat devAnupriyeNa kathitaM tat evameva-satyameva ityuktvA bhagavantaM vanditvA namasyitvA saMyamena tapamA AtmAnaM bhAvayan gautamo viharatIti // 40 4 // // iti zrI vizvavikhyAta- jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjagurucAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlavataviracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM aSTAdazazatake caturtho dezakA smaaptH||18-4|| utkRSTa sthitibAle andhakavahni jIva haiM / isa prabhu ke kathana ko sunakara gautama ne unale kahA 'levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apane jo kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gayA // sU0 4 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThArahaveM zatakakA caturthe uddezaka samApta // 18-4 // samiNAne gautama svAbhAya dhu-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti" hai mApana Ape je kahyuM che te sarvathA satya che. he bhagavan ApatuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne gautama svAmI prabhune vaMdanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAne sthAne birAjamAna thaI gayA. sU 4 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghasIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakane ceze uddezaka samAsa che 18-4
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 305 sU01 bhAsvara jIvizeSadevAnAM nirUpaNam 31 atha paJcamoddezakaH mArabhyate / / caturthoddezakasyAntimamAge tejaskAyikavaktavyatA kathitA te ca tejaskAyikA bhAsvarajIyAH te ca devA bhavantIti paJcamoddezake bhAsparajIvavizeSANAm amurakumArAdidevAnAM vaktavyatocyate, ityevaM sambandhena AyAtasyAsya paJcamoddezakasya AdimaM sUtram- 'do bhaMte !' ityAdi / mUlam-do bhaMte! asurakumArA egaMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumAradevatAe uvavannA, tattha NaM ege asurakumAre deve pAsAIe darisaNijje asilave paDirUve ege asurakusAra deve se NaM no pAlAdIha no darisaNije lo abhirUve no paDirUve se kahameyaM bhaMte! evaM? goyamA ! asurakumArA devA duvihA pannattA taM jahA veuviyasarIrA ya aveuviyalarIza ya tattha NaM je se veuvviyasarIre asurakumAre deve se NaM pAsAdIe jAva paDirUve tattha NaM je se aveDabviyasarIre asurakusAre deve seNaM no pAlAdIe jAva no pddiruuve| se keNaTeNaM maMte! evaM buccai tattha NaM je se veubviyasarIre taM caiva jAba paDirUve ? goyamA ! se jahA nAmae iha maNuyalogaMsi duve purisA bhavaMti ege purise alaMkiyavibhUsie ege purise aNalaMkiyavibhUlie, eesiNaM goyamA! doNhaM purisANaM kayare purise pAsAdie jAva paDirUve kayare purise no pAsAdIe jAva no paDirUve, je vA se purile alaMkiyavibhUsie je vA aNalaMkiyavibhUsie? bhagavaM! tattha je se purise alaMkiyavibhUsie se NaM purise pAsAdIe jAtra paDirUve, tattha NaM je se purise aNalaMkiyavibhUtie se NaM purise no pAsAdIe jAva no paDirUne se teNaTeNaM jAva no pddiruuve|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 bhagavatI sUtre do bhaMte! nAgakumArA devA egati nAgakumArAvAsaMsi0 (3) evaM caiva jAva thaNiyakumArA / vANasaMtarajoisiyatremANiyA evaMceva ||suu0 1 // 7 chAyA - dvau bhadanta ! asurakumArau ekasmin asurakumArAvAse asurakumAradevatayA upapannau tatra khalu eko'surakumAro devaH prAsAdIyo darzanIyaH abhirUpaH pratirUpaH, eko'surakumAro devaH sa khalu no prAsAdIyaH no darzanIyo no abhi rUpaH no pratirUpaH tat kathametad bhadanta ! evam ? gautama / asurakumArA devA dvividhAH prajJaptAH tadyathA caikiyazarIrAzca avaikriyazarIrAzca tatra khalu yaH sa 'vaikripazarIro'surakumAro devaH sa khalu prAsAdIyaH yAvat pratirUpaH, tatra khalu yaH sa akriyazarIrakumAro devaH sa khalu no gAsAdIyo yAvat no pratirUpaH / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate tatra khallu yaH sa vaikriyazarIrastadeva yAvat pratirUpaH ? gautama ! tadyathAnAmakaH iha manuSyaloke dvau puruSau bhavataH ekaH puruSo'laMkRtavibhUSitA, ekaH puruSo'nalaMkRtavibhUSitaH, etayoH khalu gautama / dvayoH puruSayoH kataraH puruSaH prAsAdIyo yAvat pratirUpaH, kataraH puruSo no prAsAdIyaH yAvat no pratirUpaH, yo vA sa puruSo'laMkRtavi bhUpitaH, yo vA'nalaMkRtavibhUSitaH ? bhagavan ! tatra yaH sa puruSo'laMkRtavibhUSitaH sa khalu puruSaH prAsAdIyo yAtrat pratirUpaH, tatra khalla yaH sa puruSo'nalaMkRtavibhUSitaH sa khalu puruSo no prAsAdIyo yAvat no pratirUpaH tat tenArthena yAvat no pratirUpaH / dvau bhadanta ! nAgakumArau deva ekasmina nAgakumArAvAse 0 (3) evameva yAvat svanitakumArAH / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA evameva // 01 // pAMcavAM uddezAne prAraMbha caturtha uddeza ke anta meM tejaskAdhika jIvoM kI vaktavyatA kahI ye tejaskAyika jIva bhAsvara (prakAza) rUpavAle he|te haiM aise rUpavAle deva heote haiM isI abhiprAya se isa paMcama uddeze kA prArambha huA hai| kyoMki isameM unhIM bhAsvara jIva vizeSa asurakumAra Adi devoM kI vaktavyatA pAMcamA uddezAnA prAraMbha cAthA uddezAnA aMtamAM tejaskAyiko sabadhI kathana karavAmAM Avyu che A tejaskAyikajIva bhAsvara (prakAzamAna) rUpavALA hAya che evA prakAzamAna rUpavALA devA hoya che. eja abhiprAyathI A pAMcamAM uddezAnA prAraMbha karavAmAM Ave che. kema ke--A pAMcamAM uddezAmAM te bhAvara (prakAzavALA)
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA 2018 u05 01 bhAsvarajIvavizeSadevAnAM nirUpaNam 33 TIkA- 'do bhaMte !' dvau bhadanta | 'amurakumArA' amurakumArau ' egaMsi asurakumArAvAsaMsi ekasmin asurakumArAvAse 'asurakumAradevatA uvacannA' asurakumAradevatayA utpannau ' tattha ege asurakumAre deve' tatra khalu tasmin devakumArAvAse eka surakumAro devaH 'pAsAIe' prAsAdIyaH prasAdo - manaH prasannatA prayojanaM yasya sa tathAbhUtaH prasannatAjanakaguNayuktaH, yaddarzanena manaH prasannatAmeti ityarthaH 'daMsaNijje' darzanIyaH 2 - kSaNe kSaNe draSTuM yogya ityarthaH 'abhiruve' 3 abhirUpaH - abhimatam - anukUlaM rUpaM yasya sa tathAbhUtaH manonukUla rUpavAn ityarthaH 'paDirUve'4 pratirUpaH pratirUpam asAdhAraNaM rUpaM yasya sa tathAbhUtaH sarvathA darzakajanamanohArI - ityarthaH / ' ege asurakumAre deve se NaM no pAsAIe' eko'surakahI jAvegI isa udeze kA Adi sUtra 'deo bhate' ityAdi hai / 'dA te asurakumArA esi aSTarakumArAvAsaMsi' ityAdi / TIkArtha- 'do bhaMte asurakumArA' he bhadanta | do asurakumAra 'esi asurakumArAvAsaMti' ekahI asurakumArAvAsa meM 'asurakumAra deva'tAe udavanhA' asurakumAra devarUpa se utpanna hue 'tattha NaM ege asurakkumAre deve' inameM eka asurakumAra deva vahAM 'pAsAhae' prasannatAjanaka guNa se yukta huA jise dekhakara mana prasannatA ko prApta ho jAtA hai aisA huA | 'dekhaNijje' darzanIya huA / kSaNa 2 meM jo dekhane ke lAyaka ho aisA huA / 'abhiruve' anukUla rUpavAlA huA mana ke anukUla jisakA rUpa hai aisA huA / 'paDikhve' asAdhAraNa rUpavAlA huA-sarvathA darzakajanoM ke manako haranevAlA hai rUpa jisakA aisA huA / rUpa jIva vizeSa asurakumAra vigere devAnA saMbadhAM kathana karavAmAM Avaze. A uddezAnu pahelu sUtra A pramANe che. "do bhaMte! asurakumArA egaMsi asurakumArA !" tyAhi "" TIartha :--" do bhate asurakumArA he bhagavan e asurakumAza "egaMsi asurakumArAvAsaMsi " zeDa asurakubhArAvAsabhAM "arakumAradevattAe ubavannA" asurasubhAra hevapaNAthI utpanna zrayA hoya " tattha NaM ege asurakumAre deve" tebhAMthI asurakumAra heva tyAM "pAsAie' prasannatASANI thAya che, arthAt ne lene mana prasanna thAya tevA hoya che, "daMNijje " darzanIya hoya he arthAt kSavRkSazubhAM netrA yogya hoya teve| gane che. "abhiruve" manane anumane che. paDiruve" asAdhAraNa 3patrANI mane che. t 4nAnA bhanane yAnaM upalavanAra ne che. ' ege asurakumAre deve se NaM no bha0 5
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 bhagavatIsUtre kumAro devaH sa khalu no prAsAdIyaH 'no darisaNijje' no darzanIyaH 'no abhirUve' no abhirUpaH 'no paDirUve no pratirUpaH 'se hameyaM bhaMte ! evaM' tat kathametad bhadanta ! evam ? he bhadanta ! ubhayo'murakumAratvAvizeSAtvAthameko darzanIyatvAdiguNopetaH aparastu na tathA tatra ko hetu ? riti praznAzayaH, bhagavAnAha-'goyamA!' ityAdi / 'goyamA !' he gautama ! 'asurakumArA denA dudihA pannattA' asurakumArA devA dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA' tathA 'veriyamarIrA aveubdhiyasarIrA ya' vaikriyazarIrAzca akriyazarIrAzca devo yadA svAmAdhikena rUpeNa alaMkArarahitarUpeNa bhavati tadA akriyazarIra iti kathyate, yadA khallu alaMkArAdinA vibhUSitazarIro bhavati tadA vaikriyazarIra iti kathyate / 'tattha NaM je se veunciya'ege asurakumAre deve se NaM no pAlAie' tathA dUsarA asurakumAradeva prAsAdIya nahIM huA 'no darilaNijje' darzanIya nahIM huaa| 'no abhiruve' abhirUpa nahIM huaa| 'no paDisve' pratirUpa nahIM huaa| 'se kahameyaM bhaMte ! evaM' to he bhadanta ! jaba donoM asurakumAroM meM asurakumAratva kI apekSA kAI vizeSatA nahIM hai to phira kyoM eka darzanIyatvAdiguNoM se yukta hai aura dUsarA aisA nahIM hai| isameM kyA kAraNa hai| isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'asurakumArA devA dudihA paNNattA' asurakumAradeva do prakAra ke kahe gaye haiM-'taM jahAM-veumvidhalIrAya aveuni ya sarIrAya' eka vaikriyazarIravAle aura dUsare avai kriyazIracAle deva, jisa samaya apane alaMkAra rahita svAbhAvika rUpa se yukta rahatA hai, taba vaha avaikriyapAsAie" tathA bhAna asu24bhAravi cha ta prAsAhIya-mana prasanna 4211nA2 hAta nathI. "no dasaNijje" zanAya35vAnA to nathI. "no abhirUve" mani35 manata nathI. "no paDilave" nArAmAna mAna 64MnAra manatA nathI. "se kahameya bhaMte ! evaM bhagavan manne masurabhArAmA asurapaNAmAM kaMI ja vizeSapaNa na hoya te eka darzanIya vigere guNavALe hoya che. ane bIje te pramANe hote nathI temAM tema banavAnuM zuM kAraNa cha 1 mA prazna uttaramA pramu cha / "goyamA !" 8 gautama ! "asurakumarA devA duvihA paNNatA" asurabhA2 deva me prAranA DAya che. "taMjahA" -veuvviyasarIrA ya aveubiyasarIrA ya" me vaiThiya zarIravANA surabhAradeva ane bIjA avaikriya zarIravALA asurakumAra deva-deva jyAre potAnA alaMkara vinA svAbhAvika rUpathI yukta rahe che tyAre te akiya zarIravALe kahevAya che,
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 sU01 bhAsvarajIvavizeSadevAnAM nirUpaNam 35 sarIre asurakumAre deve' tatromayora surakumArayormadhye khalu yaH sa vaikriyazarIro'nurakumAro devaH 'se NaM pAsAdIpa' sa khalu prAsAdIyaH 'jAva paDirUve' yAvat mati rUpaH atra yAvat padena 'darisaNijje abhirUve' ityanayoH saMgrahaH / tathA ca yo hi amurakumAradevo vaikriyazarIravAn sa khalu pAsAdIyo'tyantamanorayatvAdiguNayukto bhavati kriyavibhUpitazarIramAhAtmyAditi / 'tattha NaM je se aveundhiyasarIre asurakumAre deve' tatra khallu yaH so'vaikriyazarIro'surakumAro devaH 'se NaM no pAsAdIe jAva no paDirUve' sa khalu no prAmAdIyo yAvat no pratirUpaH, yasyAmarakumAradevasya vaikriyazarIraM nAsti sa na prAsAdIyo nApi mnohrtvaadigunnyuktH| zarIravAlA kahA jAtA hai aura taya yaha alaMkArAdi se vibhUSitazarIravAlA hotA hai, taba vaha vaikriyazarIvAlA kahalAtA hai| 'tattha NaM je le beuviyasarIre asurakumAre deve' ina donoM asurakumAroM ke bIca meM jo kriyazarIrabAlA asurakumAra deva haiM / 'se gaM pAsAie' vaha prAsAdIya hotA hai| 'jAva paDisve' yAvat pratirUpa hotA hai / yahAM yAvatpada le 'dariNijje abhilbe' ina do padoM kA saMgraha huA hai / tathA ca jo asugakumAra deva vaiphriyazarIravAlA hotA hai / vaha prAsAdIya hotA hai atyanta manoramatvAdi gugoM se yukta hotA hai kyoMki vaha paikriya se vibhUpitazarIra ke mahAtmyavAlA hotA hai / 'tattha NaM je le aveubviyasarIre asurakumAre deve' tathA jo asurakumAradeva avaikriyazarIravAlA hotA hai / 'se no pAlAdIe jAva no paDirUve' vaha na prAptAdIya hotA hai aura na yAvat pratirUpa hotA hai| ane te jayAre alaMkAra vigerethI suzobhita zarIravALe thaI jAya che, tyAre ta vaiThiya zazavANI kAya che "tattha NaM je se veubviyasarIre asurakumAre deve" ma manne asumArAmAM 4yi zarIvAle asumAra he cha, "seNaM pAyAie" prAsAhIya mAnane bhAna nArAya cha "jAya paDirUve" yAvat prati35 ch|y che. "darisaNijje asvei " zanIya hAya che. mali35 -saMdararUpavALa hoya che arthAt je asukumAra deva vikriya zarIravALA hoya che, te prAsAdIya heya che. atyaMta manapasAdi guNovALo hoya che kema ke yathA suzAsita zarIrana mAyANe khAya . "tatya gaMje se ave. uvviyasarIre asurakumAre deve" tathA 2 sumAra va mavezyi shriirvaanne| DAya cha. "se Na No pa.sAdI ra jAva No paDihave" prAsAdIya-prasannatA. vALA hotA nathI darzanIya hetA nathI. cAva--tirUpa hotA nathI.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36.. bhagavatIsa tavatha prasannatAdi prayojakabai kriyazarIrA mAvAdevApAsAdIyaH kAraNAbhAve kAryAbhAvasyatsargikatvAditi bhAvaH / punaH manayan Aha - ' se ke!' ityAdi / 'se keNadvegaM bhaMte / evaM ca ' tatkenArthena khalu bhadanta / evamucyate 'tattha NaM je se vensirIre taMtra jAva paDirUne' vana khalu yaH sa vaikriyazarIrastadeva yAvat pratirUpaH, atra yAvatpadena saMpUrNasya uttaravAkyasyAnuvAdaH kRto bhavatIti / bhagavAnAha - 'goyamA !' ityAdi ! 'goyamA !" he gautama! 'se jahAnAmae' tadyathA nAmakaH 'iha maNugalogaMsi' iha manuSyaloke 'duve purisA bhavadi' hI puruSau bhavataH 'ege purise alaMkiyavibhUlie' ekaH puruSo'laMkRtavibhUSitaH alaMkRto'laMkArAtAtparya yaha hai ki jisa asurakumAradeva ke vaikramavArIra nahIM hotA hai maneAharatvAdiguNoM se yukta nahIM hotA hai / isa kAraNa prasannatAdi kA prayojaka jo vaikripazarIra hai, usakA usake abhAva hone ke kAraNa hI vaha aprAsAdIya hai kyoMki kAraNa ke abhAva se kArya kA abhAva svAbhAvika rahatA hai / - aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM / 'se keNaheM bhaMte ! evaM buccai' he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki 'tattha NaM z2e se veDasarIre taM ceSa jAva paDirUtre' jo asurakumAradeva vaikriya zarIravAlA hai vaha yAvat pratirUpa hai yahAM yAvat padase samasta uttaravAkya kA anuvAda kara lenA cAhiye | aisA prakaTa kiyA gayA hai / uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA !' he gautama ! 'se jahAnAmae haha maNupalo si' jaise isa manuSyaloka meM 'duve purisA bhavaMti koI do 'puruSa ho' 'ege purise alaMki vibhUsie' eka puruSa alaMkAra Adi se kahevAtu' tAtpaya e che ke-e asurakumAra devane vaikriya zarIra hAtu nathI, ane manahara Adi guNuAvALA hAtA nathI. tethI prasannatAnuM pratyeAja je vaikiya zarIra che tene tene asAva hAvAthI te aprAsAdIya hAya che. kemake kAraNanA abhAvamAM kAnA abhAva svAbhAvika rIte ja hAya che. pharIthI gautama svAmI prabhune mevu che che - " se keNaTuNaM bhaMte ! evaM vuccai" he bhagavan Apa zA arathI me / / "tattha NaM je se vevviyasarI re saMcetra jAva paDirUveM' ne asurakumAradeva caimyi zarIravANI hoya che, te yaavpratirUpa che, ahiyAM yAvatpannathI saghaLA uttara vAkacanA pAThanA sa'graha karI leve| yA aznanA uttaramA alu he che - " goyamA !" he gautama ! " se jahA nAma iha maNuyalosi" prema AA manuSya beobhAM "duve purisA - bhavaMti" ardha puruSa De "ege purise alaMkiyavibhUsie" te caiGi 4 puruSa asAra
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u05 sU01 bhAsvarajIvavizeSadevAnAM nirUpaNam 37 dinA vibhUpito vastrAdinA iti alaMkRtavibhUpitA-vastrAbharaNAdimiH sajjitazarIra ityarthaH 'ege purise aNalaMkiyavibhUsie' ekA purupo'nalaMkRtavibhUpitaH vastrabhUSaNAdibhirasajjitazarIra ityarthaH 'eesi gaM goyamA!' etayoH khallu gautama ! __ 'dohaM risANaM' dvayoH purupayoH 'kacare purise pAsAIekatara: puruSAbhAsAdIyaH 'jAva paDirUye' yAvat matirUpaH 'kayare purise no pAsAIe nAva no paDisve' kataraH puruSo na mAsAdIyaH yAvat no pratirUpaH 'je vA se purise alaMkiyavibhUsie' yo vAsa puruSo'nalaMkRtavibhUpitaH 'je vA se purise aNalaMkiyavibhUsie' yo vA sa puruSo'laMkRtavibhUSitaH alaMkRtavibhUSitAnalaMkRtavibhUpitazarIrayomadhye kataraH mAsAdIyAdiguNopeto bhavati ko vA prAsAdIyAdiguNopeto na bhavatIti kathaya itibhaavH| gauvamaH kathayati 'bhagavaM' bhagavan 'tatya je se purise alaMkiyavibhUsie se NaM purise pAsAIe jAva paDirUde' tatra yaH purupo'laMkRtavibhUpitaH sa khalu prAsAalaMkRta ho aura vastrAdi se vibhUSita ho tathA 'ege purise aNalaM kriyavibhUsie' dUsarA alaMkAra evaM vastrAdi se alaMkRta evaM vibhUSita na ho vanabhUSaNAdi le sajitazarIra hai| to 'eeliNaM goyamA, he gautama ! ina donoM puruSoM ke madhya meM kauna puruSa prAsAdIya yAvat prati. rUpa pratIta hogA aura 'kayare purise nA pAsAIe jAba no paDirUve' kauna prAsAdIya yAvat pratirUpa pratIta nahIM hogA ? 'je vA se purise alaMkiyapibhUsie, je vA se purile aNalaMkiyavibhUsie' kyA vaha jo puruSa alaMkRta vibhUSita hai ? yA vaha jo alaMkRta vibhUSita nahIM hai ? prabhu kI aisI bAta sunakara gautama ne kahA-'bhagavaM' he bhagavan 'tattha je se purise alaMkiyavibhUlie' jo puruSa alaMkRta vibhUSita hai| 'se gaM virathI zazAta jAya ane sAhiyA za sAyamAna sAya tathA "ege purise aNalaMkiyavibhUsie" mA puruSa mAbhUSaya bhane 17 vigairethI masti thayela ke suzobhita na hoya eTale ke vastra ane ghareNAthI sajaja thayela na to "eesi gaM goyamA !" 8 bhItama ! mA bhannemA 4ye puruSa prasannatA Gunal! yAvatU prati35 5 / 1 bhane "kayare purise no pAsAie jAva no paDisve" mana 4ye puruSa prasannatA 6vanA thApat prati35 nAhiM mane 1 "je vA se purise alaki vibhUmie je vA se purise agalaM kiyavibhUsie" je puruSa alaMkAra ane vibhUpa.vALo che. te prasannatA upajAvaze ke je alaMkAra Adi vagarane che te prItijanaka lAgaze? A pramANe prabhunuM vacana sAMbhaLIne gautama svAmI bhagava" mana "tattha je purise alaMkiya vibhasiya" 2 puruSa ma2 mane sthiI suzAsita cha. "se NaM purise pAsAIe
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra dIyo yAvat patirUpaH / 'tatya NaM je se purise aNalaMkiyavibhUsie se NaM purise no pAsAIe jAba no paDirUve' tatra khalu yaH sa puruSo'nalaMrakRvibhUpitaH sa khala puruSo na prAsAdIyo yAvat no pratirUpaH he bhagavan yo hi puruSo vastrAbharaNAdinA susajjitaH sa prAsAdIyAdiguNopato bhavati yazcanAlaMka navibhUpitaH sa na mAsAdIyAdiguNopeto bhavatIti smuditaarthH| 'se teNaTeNaM nAva no paDirUve' tat tenArthena yAvat no pratirUpaH / atra yAvat padena 'goyamA! amarakumArA devA duvihA pannatA taM jahA veubviyasarIrA ya' ityArabhya 'no pAsaIe' ityantasya saMpUrNasya prAthamikottaravAkyAnAM sarveSAM saMgraho bhavatIti he gautama / anena dRSTAntena evam jAnIhi yat ye asurakumArA devA alaMkRtavibhUpitA yasmAttasmAtte prAsAdIyAH ye'nalaMkRtavibhUpitAste na prAsAdIyA iti ubhayorasurakumAratve purise pAsAIe jApa paDirUve' vahI puruSa prasAdIya yAvat pratirUpa pratIta hogaa| 'tatya NaM je se purise agalaMkriyavibhUsie' aura jo puruSa analaMkRta evaM avibhUSita hai vaha purupa prAsAdIya yAvat pratirUpa pratIta nahIM hogaa| 'se tegaDeNaM jAva no paDirUve' to isI kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki jo asurakumAradeva vaikriyazarIra se yukta hai vaha prAsA. dIya Adi guNoM se yukta hotA hai aura jo vaikriyazarIra se yukta nahIM hotA hai vaha pAlAdIya AdiguNoM se yukta nahIM hotA hai yahAM yAvat padase 'goyamA ! asurakumAradevA duvihA pannatA, taM jahA veubdhiya sarIrarAya yahAM se lekara no pAsAIe' yahAM taka kA samasta pATha saMgRhIta huA hai / isa dRSTAnta se tAtparya aisA hai-ki jo asurakumAradeva alaMkRta vibhUSita hote haiM ve isI kAraNa se pAlAdIyAdi jAva paDirUve" te puruSa prAsAhIya zanIya yAvata prati35 bhane zanIya ze tayA "tattha Na je se purise aNalaMkiyavibhUsie" 2 puruSa mA2 dinAnA ane vastrathI suzobhita nathI te puruSa prasannatA upajAvanAra yAvat pratirUpa nahIM jana. "se teNaTreNaM jAva no paDimve" a RthI / gautama meM ye kahyuM che ke-je asurakumAra deva vikriya zarIravALe che, te prAsAdIya prasannatAjanaka vigere guNavALo hoya che. ane je vaikriya zarIravALo nathI hote te prItI upajAvanAra vigere guNovALe hete nathI. ahiyAM yAvatpadathI "goyamA !" asurakumAradevA duvihA pannacA-taM jahA veubdhiyasarIrA ya" mA pAthI mAralI'no pAsAIe' mADi sudhInA sadhA pAina saMgraha thaye che. A daSTAMtathI kahevAnuM tAtparya e che ke-je asurakumAradeva alakArathI ane vastrathI suzobhita hoya che, te eja
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 101 bhAsvarajIvavizeSadevAnAM nirUpaNam 39 samAnatve'pi kailakSaNyaM bhavati / 1 kAraNAbhAvaneyatyaM kAryAbhAve vyavasthitam / ato'tra kAraNAbhAvAt kAryAbhAvo'pi dRzyatAm iti / 'do bhate! nAgakumArA devA egasi nAgakumArAvAsaMsi0' dvau bhadanta ! nAgakumArau ekasmina nAgakumArA vAse he bhadanta ! dvau nAgakumAradevo ekarimanneva nAgakumArAvAse samutpanI tatraika: prAsAdIyo darzanIyo aparaH no darzanIze no'bhirUpo no patirUpazca tatkathametat evaM bhavatIti nAgakumAradevavipaye'pi vaiSamyaM kiM nimimiti gautamasya prshnH| bhagavAnAha-evaM' ityaadi| 'evaM ceva' ekmeva-asurakumAravadeva he guNoM se yukta hote haiM aura jo aise nahIM hote haiM ve prAsAdIyAdi guNoM se yukta nahIM hote ataH asurakumAratva jAzyapekSayA donoM meM samAnatA hone para bhI pUrvoktakAraNoM se vailakSaNya hai| isa prakAra kAraNAbhAva apane kArya ke abhAva kA dyotaka hotA hI hai| ____ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'do bhate ! nAgakumArA devA egaMsi nAgakumArAvAsaMsi0' he bhadanta ! do nAgakumAradeva eka hI nAgakumArAvAsa meM samutpanna hue hoM inameM eka prAsAdIya, darzanIya abhirUpa aura pratirUpa ho, dUsarA na prAsAdIya ho, na darzanIya ho, na abhirUpa ho aura na pratirUpa ho to aisI viSamatA vahAM kyA ho sakatI hai ? uttara meM prabhune kahA hAM ho sakatI hai isakA kAraNa kyA hai ? to prabhu kahate haiN| 'evaM ceca' asura kumAra ke jaise kAraNathI prasannatA upajAvanAra vigere guNavALo hoya che. ane je te pramANe alaMkAra vigere vALo nathI te prasannatA vi. upajAvI zakate nathI. jethI asurakumAra jAtipaNAthI bane samAna hovA chatAM paNa pUrvokta kAraNothI vilakSaNatA thAya che. te rIte kAraNane abhAva pitAnA kAryanA abhAvane prakAzaka hoya che zayI gautabhasvAmI prasune ye pUche che 3-"do bhaMte ! nAgakumArA devA egasi nAgakumArAvAsaMsi0" samapan me nAgabhAra haiM ye ra nAgakumArAvAsamAM utpanna thayA hoya te paikI eka nAgakumAra deva, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa hoya che. ane bIjA prasannatA upajAvanAro hato nathI suMdara dekhAvavALa nathI. abhirUpa hete nathI ane prasannatA upajAvanAra paNa hoto nathI to teomAM vidhamya zuM saMbhave che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-hA gautama tema banI zake che. tema thavAnuM kAraNa zuM che? tema gautama svAmIe pUchavAthI prabhue uttara Apyo ke- gItama! "evaM ceva" masurazubhAzanI bhA64 nAgamA 59 me mAranA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre gautama ! nAgakumAro dvividhaH tatraiko vaikriyazarIravAna aparaH ekazca na vaikriyazarIravAna , tatra yasya zarIraM sarvadaiva alaMkAravastrAdinA'lakRna bhavati vibhUSitaM ca sa prAsAdIyo darzanIyo'bhirUpaH natirUpazca tadanyasya alaMkAravastrAdibhiranalaMkRtAvibhUSitatvena ca na prAsAditva na darzanIyatva nAbhirUpatvaM na vA prati. rUpatvamiti pUrvavadeva bhagavata uttaram / 'jAva thaNiya kumArA' yAvat stanitakumArA evameva ayugakumAradevavadeva stanitakumAraNAM dvividhatvaM tatra prAsAdi vAghAsAditve ca jJAtavye, praznavAkyamunaravAkyaM ca svarasezehanIyam / 'cANamaMtarajoi. miyavemANiyA evaM cetra' dAnavyanvarajyotiSkavaimAnikAzcaivameva aurakumAradevadeva vAnavyaMtarajyotiSphagAnikA aSi jJAtavyAH, eNvapi praznavAkyottara vAkyayoranusandhAna pUrvavadeva boddhavyam iti ||muu0 1 // hI nAgakumAra do prakAra ke hote haiN| unameM eka caikriyazarIravAlA hotA hai aura dUsarA caikriya zarIrabAlA nahIM hotA hai jisakA zarIra sarvadA hI alaMkAra dhana prAdi se alaMkRta evaM vibhUSita banA rahatA hai vaha prAsAdIya darzanIya abhirUpa aura pratirUpa hotA hai| tathA jo alaMkAra vastra Adile alaMkana evaM vibhUpita nahIM hotA hai vaha prAsA. dIya darzanIya abhirUpa aura pratirUpa nahIM hotA hai| aisA yaha agaH cAn kA uttara hai| 'jAba thaNikumArA' asurakumAradeva ke jaisA hI stanitakumAroM meM vividhatA evaM prAnAdItvAprAsAdIyatvAdi jAnanA cAhiye / praznavAzya aura uttaravAkya apane Apa lagA lenA cAhiye / 'vANamaMtarajokhipavemANiyA evaM ceva' asurakumAradeva ko vaktavyatA ke jaisA hI vAnavyantara jyotiSika evaM vaimAnika ina devoM kI vktche te paikI eka vaikiya zarIravALe hoya che ane bIje kriya zarIra vinAne hoya che. jenuM zarIra hamezAM vastra, alaMkAra vigerethI alaMkAra pAmeluM ane vibhUSAvALuM baneluM rahe che, te prasannatAjanaka sudara dekhAvavALuM abhirUpa ane prasannatA upajAvanAruM hoya che. temaja je zarIra-alaMkAra vastra vigerethI alaMkArita thayeluM ane vibhUSita thayeluM hotuM nathI. te prasannatA upajAvanAra, hamA, mami35 prItI BAguDA nathI. "jAva thaNiyakumArA" asurakumAradeva pramANe svanitakumAremAM be prakArapaNuM ane aprAsAdIyapaNu vigere samajI levuM. tenA prakSavAkaya uttaravA svayaM banAvI levA, "vANamaMtarajoisiyavemANiyA evaM ceva" surabhAra na thana pramANe je vAnabhaMtara tiSika ane vaimAnika A devonA saMbaMdhamAM prAsAdIyapaNuM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ prameyacandrikA TIkA za018 385 sU02 asurakumArANA bhinnatve kAraNani0,41 ' anantaramamurakumArAdInAM vizeSaH kathita iti vizeSAdhikArAdeva idamapyAhado maMte ! neraiyA egasi' ityaadi| mUlam-do bhaMte! neraiyA egali neraiyAvAsaMli neraiyattAe uvavannA tattha gaM ege neraie mahAkamsatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva, ege neraie appakaramatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva se kahameyaM bhaMte! evaM? goyamA! neraiyA duvihA pannatA, taM jahA mAyimicchAdiTTi ubabannagAya amAthi sammadidi uvavannagA ya / tattha je je se mAyimicchAdiddhi uvavannae neraie le gaM mahAkasmatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva, tattha gaMje se amAyi sammadiSTri uvavannae neraie se NaM appakammatarAe va jAva appayaNatarAe cev| do bhaMte! asurakumArA0 evaM 'vev| evaM egidiyavigaliMdiya vajjaM jAva vemaanniyaa|suu02|| chAyA-dvau bhadanta ! nairayikau ekasmin nairayikAvAse nairayikatayA upapannau, tatra khallu eko nairayikA mahAkarmatarazcaiva yAvat mahAvedanatarazcaida, eko nairayiko'lpakarmatarazcaiva yAvad alpavedanatarazcaiva tat kathametad bhadanta ! evam ? gautama ! nairayikAH dvividhAH prajJaptA: taghayA mAthimithyAdRSTayupapannakAzca amAyisamyagdRSTayupapannakAzca / tatra khalu yaH sa mAyimithyAdRSTayupapannako nairayikaH sa khalu mahAkarmatarazcaiva yAvat mahAvedanatarazcaiva, tana khalu yaH so'mAyisamyagdRSTayupapannako nairayikaH sa khala alpakarmatarazcaitra zava alpavedanatarazcaiva / dvau bhadanta ! amurakumArau0 edameva / evam ekendriyavikalendriyavarja yAvad vaimaanikaa|mu02|| vyatA prAsAdIyatva aprAsAdIyatva Adi ke sambandha meM samana lenA cAhiye / praznavAkya aura uttaravAkya ina donoM kA anusaMdhAna pahile jaisA kara lenA cAhiye // 1 // vigerenA saMbaMdhamAM samajI levuM. A banenA prazna vAkya ane uttaravAkyanuM anusaMdhAna pahelA asurakumAra devanA saMbaMdhamAM kahyA pramANe-kahI levuM sU. che bha06 mmer-men-Immmmmspmmmmmm m mw--
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI TIkA--'do bhaMte ! nerahayA' dvau bhadanta ! nairathiko 'egaMsi neraiyAvAsaMsi' ekasmin narayikAvAse 'neraiyattAe uvavannA' nairayikatayA upapannau-samutpannau ityarthaH 'tatya the' tatra khalu nairayikAvAse 'ege neraie' eko nairayikA 'mahAkammatarAe ceva' mahAkarmatara eva 'jAva mahAveyaNatarAe ya' yAvanmahAvedanatara eva, atra yAvatpadena 'mahAkiriyatarAe' ceva mahAsavatarAe ceva' iti saMgrahaH mahAkriyatara eva mahAsravatara eva iti saMgrahaH krnniiyH| 'ege neraie' eko nairayikA 'appakammatarAe ceva' alpakarmatara eva 'jAva appaveyaNatarAe cetra' yAvad alpavedanatara eva, atra yAvatpadena 'appakiriyatarAe ceva appAsavacarAe cetra' iti saMgrahaH, alpakriyatara eva alpAstravatara eveti saMgrahaH karaNIyaH 'se kahameyaM bhaMte ! isake pahile asurakumAra AdikoM meM vizeSatA prakaTa kI gaI hai so vizeSatA kA adhikAra hone se hI sUtrakAra yaha bhI kahate haiN| 'do bhate neraiyA ergasi neraiyAvAsaMsi' ityaadi| TIkArtha-isameM sarva prathama gautama aisA prabhu se pUcha rahe haiM ki he bhadanta ! 'do neraiyA' do nairayika 'egaMsi nerayAvAsaMsi' eka hI nairayikAvAsa meM 'neraiyattAe upavanA nairayika rUpa se lamutpanna hue inameM 'ege neraie' eka nairayika 'mahAkammatarAe ceva' mahAkarmatara hI hotA hai yAvat 'mahAveyaNatarAe ya' mahAvedanatara hI hotA hai| yahAM yAvaspada se 'mahAkiriyatarAe ceva mahAlavattarAe ceva' ina padoM kA saMgraha huA hai / 'ege nerahae appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva' tathA kAI nairayika alpakarmatara hI hotA hai / yAvat alpavedanatara pahelAM asurakumAra vi. mAM vizeSatA batAvavAmAM aAvI che, e rIte vizeSatAne adhikAra hovAthI A pramANe sUtra kahe che ke-- "do bhaMte neraiyA egaMsi neraiyAvAsasi" tyAdi TIkAI---AmAM pahelAM gautama svAmI prabhune A pramANe pUche ke-he sAvana "do neraiyA" meM nArIya va "egasi neraiyAvAsaMsi" me nairavivAsamA "neraiyattAe uvavannA" nA24IyapaNAthI utpanna thayA. tamA "ege neraie" me nai2thi: "mahAkammatarAeva" mahAmavANe hoya che. yAvata: "mahAveyaNatarAe ya" bhAvahAnavANe DAya che. "mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAeceva" bhI liyAvANA hAya cha bhane bhI mAnA jAya che. sana "ege neraie appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva" tathA ase nArIya 71 ma54 vAje yAvat bhavanavANe DAya che. "se kahameyaM bhaMte / evaM" tama vAma zu. 42 cha? tenA uttaramA prabhu 43 cha hai
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za018 u05 sU02 asurakumArANAM bhinnatve kAraNani0 43 evaM' tatkathametad bhadanta ! evam ? iti gautamasya praznA, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'neraiyA duvihA pannattA' nairayikAH dvividhAH prajJapvAH, teSAM dvividhatva meva darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-mAyimicchAdihi uvavannagA ya amAyi sammadihiuvavannagA ya mAyimithyAdRSTayupapannakA amAyisamyagdRSTyupapannakAca 'tatya NaM je se mAyImicchAdiviuvavannae nerahae' tatra khalu yaH samAyimithyAdRSTayupapannako nairayikaH 'se NaM mahAkammatarAe ceka' sa khalu mahAkarmataraeva 'jAva mahAveyaNatarAe cetra' yAvanmahAvedanataraeva atra yAvatpadAtmahAUrbhataraeva mahAkriyataraeva iti saMgrAhyam 'tatya NaM je seamAyisammadiTiupacannae neraie' tatra khalu yaH saH amAyisamyagdRSTayupapanno nairayikA 'se NaM appakammatarAe ceva sa khalu alpakarmatara eva 'nAva appaveyaNa. hI hotA hai / 'se kahameya bhaMte ! evaM ' so aisA hone meM kAraNa kyA hai ? uttara meM prabhu ne kahA 'goyamA! nerajhyA duvihA pannattA' he gautm| nairayika do prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA mAthimicchadiTTIuvadhanagA ya amAyisammadihiudhAvannagA ya' jaise eka mAyI mithyASTirUpa se utpanna hue aura dUsare amAyI samyagdRSTi rUpa se utpanna hue 'tastha gaMje se sAthimicchadiSTi uvacannae neraie se NaM mahakammatarAe ceva, jAva mahAveSaNatarAe ceva' inameM jo mAyI mithyAdRSTirUpa se utpanna hue nairayika haiM ve mahAkarmatara hI hote haiN| yAvat mahAvedanatara hI hote haiN| tathA tattha NaM je se amAyisammAdiSTriuvavannae nerahae' jo inameM amAthI sampaSTirUpa se utpanna huaa| narayika hai / 'seNaM appakammatarAe ceva jAva appaveSaNatarAe ceva' vaha alpakarmatara hI hotA hai / yAvat alpavedanatara hI hotA hai| yahAM para bhI yAvatpada se "goyanA | neraiyA duvihA paNNattA" hai gautama nayi meM jAnA l cha. "taM jahA-mAyI micchadihi ubavaNNagA ya amAyisammadidiuvavanagA ya" te paikI eka mAthI mithyASTipaNAthI utpanna thayela che. ane bIje amArI sabhyaSTipAthI utpanna thye| cha. "tattha NaM je se mAyimicchadidriuvavanAe neraie se NaM mahakammatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva" mA 2 narayika jIva mAthI mithyASTipaNAthI utpanna thayela che, te mahAkarmavALo ja sAya che. yAvat bhAvanavANe DAya che. tathA "tattha Naje se amAyisammadidiuvavannae neraie" tabhA 2 sabhAyA sabhyari35yA pana thayesa nairAya cha, "se NaM aspakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva" te madhya karmavALe ja hoya che. yAvat alpavedanavALe ja hoya che. alpa kriyAvALe hoya che. ane a5AstravavALA hoya che. kahevAne bhAva e che ke he gautama
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra tarAe ceva' yAvadalpavedanatara eva atra yAvat padena alyakriyatara eva alpAsravatara eva iti saMgraho bhavati / ayamAzayaH he gautama ! dvividhA nArakA bhavanti tatraiko mAthimithyAdRSTayupapannako'paro'mAyisamyagdRSTayupapannakA, tatra yAmAthimithyAdRSTayupapannakaH sa mahAkarmataro mahAkriyataro mahAsravataro mahAvedanatarazca bhavati yaH khalu amAyisamyagdRSTyupapannakaH so'lpakamataro'lpAstravataro'lpavedanatarazca bhavati mAyimithyASTitvAmAyisamyagdRSTitvarUpakAraNAnAM bhedena ubhayoH kAryasyApi bhinnatvAditi bhAvaH / 'do bhaMte ! asurakumArA0' dvau bhadanta ! amurakumArau ekasmin 'asurakumArAvAse samutpannau asurakumAratayA, tatraiko mahAkarmataro yAvat mahAvedanataraH, aparo'lpakarmataro yAvat alpavedanatarazceti tatra he bhadanta ! kiM 'alpakriyatara aura alpAsravatara' ina do padoM kA saMgraha huA hai| isakA Azaya aisA hai he gautama ! nAraka do prakAra ke hote haiM, inameM eka nAraka mAthimithyAdRSTayupapannaka hotA hai dUsarA amAthisamyagdRSTayupapannaka hotA hai| jo mAciniyAdRSyupapannaka nAraka hotA hai vaha mahAkarmatara, mahAkriyatara, mahAbhAna tara, aura mahAvedanatara hotA hai| aura jo amAyo samyagdRSTayupapallaka nAraka hotA hai vaha alpakama. tara, alpakriyatara, alpaAna zatara aura alpavedanatara hotA hai| jaba mAyimithyASTitvarUpa aura amAyisampaSTitvarUpa kAraNoM meM bheda hai to phira inake donoM kAryoM meM bhI bheda honA svAbhAvika hI hai, 'do bhaMte ! asurakumArA0' aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM / he bhadanta ! do asurakumAra eka hI asurakumArAvAsa meM asurakumArarUpa se utpanna 'hue unameM eka mahAkarmatara humA aura yAvat mahAvedatara huA dusarA alpakarmavara yAvat alpavedatara huA to he bhadanta ! usameM kAraNa kyA nAraka che be prakAranA hoya che te paikI eka nAraka mAyI mithyASTithI utpanna thayela hoya che. ane bIje nArakIya jIva amArI-mAyA vinAne ane samyagRSTithI utpanna thayela hoya che. je nAraka jIva mAyA mithyASTithI utpanna thayela hoya che te mahAkatara, mahAkriyAvALe, mahAAsaravALe ane mahAdanavALA hoya che. ane je nAraka jIva mAyArahita samyagRdRSTithI utpanna " thayela hoya che te alpakarmavALe, alpakriyAvALe, alpaAstravavALe, ane alpavedanavALA hoya che. A rIte jyAre mArI mithyASTipaNArUpa kAraNamAM leya to te mannenA abhi 54 le DAva sAmAvi cha. "do bhaMte ! asurakumArA0" zathI mautama svAmI prabhuna ge pUche che 2-3 magana meM 'asurakumAre eka ja asurakumArAvAsamAM asurakumArapaNAthI utpanna thAya che. te paikI eka mahAkarmavALo hoya che. yAvata mahAvedanavALe hoya che. ane bIjo apakarmavALe yathAvata alpadanavALo hoya che. te he bhagavad
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za018 305 sU02 asurakumArANAM bhinnatve kAraNani0 46 kAraNam ? ityasurakumArabhedavipaye praznaH, bhagavAnAha-'eva cetra evameva-nArakavadeva tathAhi-asurakumArA dvividhAstatraiko mAyimithyAdRSTayupapannA, aparo'mAyisamyaka dRSTayupapannaH, tatra yaH mAthimithyAdRSTayupapannaH sa mahAkarmatarI mahAkriya taro mahasavataro mahAvedanatarava, yaH khalu amAyi samyagdRSTayapapannaH so'lpakarmataro'lpakriyataro'lpAstrataro'lpave inatarazca bhavati / mApi mithyASTitvA mAyisamyagdRSTitvarUpakAraNabhedena ubhayorekA samutpannatve'pi bhedo bhavatIti bhagavata uttaramiti / 'evaM egidiyavajjaM jAva vegANiyA' evamekendriyavikale. ndriyavarja yAvad vaimAnikAH evamekendriyavikalendriyajIvAn varjayitvA caimAnikAntajIvAnAmapi parasparaM bhedo jJAtavyaH / 'egidiyavikale diyavaj' iti ekendriyavikalendriyajIvA mAyimithyAdRSTayo bhavanti kintu amAyi samyagdRSTahai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM evaM ceva' he gautama! asurakumAra do prakAra ke hote haiN| eka mAyimithyAdRSTayupapannaka aura dUsarA amA. yisamyagdRSTayupapAnaka inameM jo mAyimithyAdRSTayupapannaka asurakumAra hai vaha mahAkarmatara mahAkriyAtara, mahAArabatara hotA hai tathA jo amAyisamyagdRSTayupapannaka asurakumAra hai vaha alpakarmatara, alpa. kriyAtara, alpaAsravatara aura alpavedanatara hotA hai| isa mAyimithyASTitvarUpa aura amAyisamyagdRSTitvarUpa kAraNa ke bheda se donoM ke eka hI jagaha utpanna hone para bhI bheda ho jAtA hai / 'evaM egadiyavigaliMdiyavajja jAya vemANiyA' isI prakAra se ekendriya vijhalendriya jIvoM ko choDakara vaimAnika taka ke jIvoM meM bhI paraspara tama vAma zu. 1251 nA taramA pramu cha hai-"evaM caiva" 8 gautama asurakumAre be prakAranA hoya che. te pikI eka mAthI mithyASTi paNAthI utpanna thavAvALe ane bIjo amArI samyagUdaSTipaNAthI utpanna thavA vALa hoya che. te paikI je mAyI mithyASTithI utpanna thavAvALe asurakumAradeva che, te mahAkarmavALe mahADhiyAvALo mahAAzcavavALo ane mahAdanavALe hiya che. tathA je amAthI samyaga dANathI utpanna ghavAvALe asurakumAradeva che. te apakarmavALe, apakithAva , aha5 AsavavALe, ane alpavedana vALA hoya che. A macI mithyAdaSTipaNarUpa kAraNanA bhedathI bane eka ja sthaNe 5-na yesA 4 chatai 45 laya che. "evaM egidiyavigalaMdiyavarja" "jAva vemANiyA" me 22 mendriya, vindriya chAna choDI bhAni sudhInA mAM paNa anyamAM bheda samaja. ekendriya ane
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre yaste na bhavanti atasteSu ekasmin samyagdarzanasApekSAlpakarmatvam tathaikasmin mithyAdarzanasApekSamahAkarmatvam na ghaTate api tu sarvasminneva mahAkarmatvameva bhavatItyataH 'ekendriyavikalendriyavarjam ityuktam ||suu0 2 // anantaraM nairayikAdivaktavyatA kathitA te ca nArakA AyuSkAdi pratisaMvedanAvanta iti nArakAdInA mAyuSkAdi patisaMvedanAM nirUpayannAha-'neraieNaM bhaMte !' ityAdi mUlam-neraie NaM bhaMte ! aNaMtaraM uccahittA je bhavie paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajittae ? se NaM bhaMte ! kayaraM AuyaM paDisaMvedei ? goyamA! neraiyAuyaM paDi saMvedei paMciMdiyatirikkhajoNiyAue se purao kaDe ciTui evaM maNussesu vi navaraM maNussAue le purao kaDe citti| asurakumAre NaM bhaMte! aNaMtaraM ughaTTittA je bhavie puDhavIkAiesu uvavajittae pucchA goyamA! asurakumArAuyaM paDisaMvedei puDhavIkAuyAue se purao kaDe ciTui, evaM jo jahiM bhavio uvavajjittae tassa taM purao kaDe ciTui jattha Thio taM paDisaMvedei jAva vemANie navaraM puDhavIkAiesu uvavajjai puDhavIkAuyAuyaM paDisaMvedei meM bheda jAnanA cAhiye / ekendriya vikalendriya jIvoM ko choDakara aisA jo kahA hai so isakA kAraNa aisA hai ki ye mAthimithyA dRSTi hI hote haiM samyagdRSTi nahIM hote haiM / ataHvahAM para kisI eka meM samya. gdarzana sApekSa alpakarmatA tathA kisI eka meM mithyAdarzana sApekSa mahAkarmatA nahIM AtI hai| kiMtu una saba meM mahAkarmatA hI hotI hai| suu02|| vikalendriAne choDIne evuM je kahevAmAM AvyuM che, tenuM kAraNa e che kete mAyI mithyAdRSTi ja hoya che ama thI samyagadRSTi hotA nathI. jethI tyAM kei ekamAM-samyagU darzanavALuM alpakamapaNuM ane kaI ekamAM mithyA darzanavALuM mahAkarmapaNu AvatuM nathI, paNa badhAmAM mahAkarma paNa ja Ave che. sU. rA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 sU03 nArakAdInAmAyupphAdipratisaMvedanAni. 47 anne ya se puDhavIkAiyAue purao kaDe ciTai evaM jAva maNuslo saTTANe ukvAyamvo paraTANe taheva ||suu03|| chAyA-nairayikaH khalu bhadanta ! anantaramuddhRtya yo bhavyaH paJcendriyatiryagyonikepu utpattuM sa khalu bhadanta ! kataramAyuSka pratisaMvedayati ? gautama ! nerayikAyuSkaM pratisaMvedayati pazcendriyatiryagyonikAyuSkaM tasya purataH kRtam tiSThati, evaM manuSyeSvapi, navaraM manuSyAyuSka tasya purataH kRtaM tiSThati / asurakumAraH khalu bhadanta ! anantarasuvRtya yo bhavyaH pRthivIkAyikepu utpattuM pRcchA gautama ! amurakumArAyuSka pratisaMvedayati pRthivIkAyikAyuSka tasya purataH kRtaM tiSThati / evaM yo yatra bhavya utpattuM tasya tada purata. kRtaM tiSThati yatra sthitastada gatisaMvedayati, yAvadvaimAnikaH navaraM pRthivIkAyiketRtpadyate pRthivIkAyikAyuSka pratisaMvedayati, anyacca sa pRthivIkAyikAyuSka purataH kRtaM tiSThati evaM yAvanmanuSyaH svasthAne upapAtayitavyaH parasthAne tathaiva ||mu0 3 // TIkA--'neraie NaM bhaMte ' nairayikaH khalu bhadanta ! 'aNaMtaraM uccaTTittA' anantaramuddhRtya maraNAnantarAvyavahitottarakSaNe evetyarthaH 'je bhavie' yo bhavyaH bhavituM yogya ityarthaH "paMcidiyatirikkhajogiena uvavajjittae' paJcendriyatiryagyo abhIra nairayikAdikoM kI vaktavyatA kahI gaI hai / so ye nAraka AyuSka Adi kA pratisaMvedana anubhava karanevAle hote haiM / ataH aya sUtrakAra nArakAdikoM kI AyuSkAdi kI pratisaMvedanA kA nirUpaNa karate haiN|-'nerie NaM bhaMte aNaMtaraM uccaTTittA je bhavie' ityaadi|| ___TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se sarva prathama aisA pUchA hai ki-'neraie NaM bhaMte !' he bhadanta ! nairayika jo 'aNaMtaraM uccaTTittA' marakara turaMta hI-maraNa ke anantara uttarakSaNa meM hI-'je bhavie paMciMdiya tirikkhajoNiepsu uvavajjittae' paMcendriya tiryaJca yonikoM meM pahelAM nArakIya jInA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM AvyuM che. te nArakIya jI AyuSka vigere pratisalekhanane anubhava karavAvALA hoya che. jethI have sUtrakAra nArakIya vigere jenI AyuSya vigerenI pratisalekhanAnuM nirUpaNa kare che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che. "neraiyA NaM bhaMte ! aNaMtaraM uvidvittA" tyA TIkartha-A sUtrathI gautama svAmIe bhagavAnane evuM pUchayuM ke"nerie NaM bhaMte ! 8 bhagavan re nairavi "aNaMtara uviTTittA" bhara pachAnA tti2 kSamA 1 arthAt maraNa pAyA pachI tarata 1 "je bhavie paMcidiya
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre chUTa nikeSu utpattum utpanno bhavituM ' se NaM bhaMte / ' sa khalu bhadanta ! 'kayaraM AuyaM paDisaMvedei' katara kIdRzamAyuSkaM pratisaMvedayati- anubhavatItyarthaH, he bhadanta ! yo nArako mRtvA anantarakSaNe eva paJcendriyatiryagyonikeSu utpattiyogyo varttate sa kataramAyuSkam anu macatItyarthaH / bhagavAnAha - 'goyamA ! ' ityAdi 'goyamA ! ' he gautama ! 'neraiyAu paDisaMvedeha' nairayikAyukta pratisaMvedayati- anubhavati tathA 'paMcidiyatirikkhajoNiyAue' paJcendriyatiryagyonikAyuSkam 'se purao kaDe ciTTha' tasya purataH kRtaM tiSThati udayAbhimukhaM bhavatItyarthaH he gautama ! yo nArako mRtvA anantarasamaye paJcendriyatiryagyonau utpattiyogyo bhavati sa nArako nArakAyuSkamanubhavan paJcendriya tiryagyonikamudayAbhimukhaM karotItibhAvaH / nairayika jIvAnAM maraNasamaye evadbhavasaMvandhyAyuSkasyAnu bhavanam parAyuSkasyAbhimukhIkaraNaM utpanna hone ke yeAgya hai / 'se NaM bhaMte / kagharaM AuyaM paDisaMvedeha' he bhadanta ! vaha kisa AyukkA pratisaMvedana karatA hai / anubhava karatA hai ? tAtparya aisA hai ki jo nAraka anantarakSaNa meM hI paJcendriya tiryagyonikoM meM utpattidyogya ho rahA hai vaha kisa AyuSkakA anubhava karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA ! nerayAjyaM paDisaMvedeha' he gautama! jo nairayika maraNakSaNa ke anantara hI uttarakSaNa meM paJcandriya tiryagyonikoM meM utpanna hone ke yogya hai vaha nairayika AyuSka kA to anubhava karatA hai aura 'paMcidiva tirikha 0 ' paJcendriya tiryagyonika Ayuko udayAbhimukha karatA hai / arthAt paJcendriya tiryag AyuSya usake udadyAbhimukha hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki nairayika jIvoM ke maraNa samaya meM jisa bhavameM ve vartamAna haiM, usa bhava sambandhI AyukA tirikkhajogiesu uvavajjittae" yathendriya tiyatha yoniamAM utpanna thavAvAjA che, "se NaM bhaMte! kayaraM AuyaM paDisaMvedeha" he bhagavante yA AyuSyanA anubhava kare che? kahevAtu tAtpaya e che ke-je nAraka marIne te pachInA ja kSaNamAM pacendriya tiyac ceAnikAmAM utpanna thavAnA che, te kayA AyuSyanA anubhava kare che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke"goymaa ! neraiyAuyaM paDisaMvedeha" he gautama! ne nairayiGa bharaNa samayanI kSanI pachInA kSaNamAM pacendriya tiya ca ceAnikomAM utpanna thavA ceAgya hoya te nairaci AyuSNunA to anubhava ure che, bhane "paMcidiya tirikkha0" ythendriya tiya iMca ceAnikonA AyuSyane dayAbhimukha kare che. arthAt 5cendriya tiya cAlu tene udayAbhimukha thAya che. kahevAnuM tAtpa e che ke naiyika
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 su03 nArakAdInAmAyupkAdipratisaMvedanAni. 49 bhavatIti prmaarthH| evaM maNussesu vi' evaM manuSyeSvapi yathA nArakaviSaye ekasya pratisamvedanaM dvitIyasya purataH karaNaM kathitam evameva manuSyaviSaye'pi jJAtavyam 'navara maNussAuyaM se purao kaDe ciTThaI' navaraM manuSyAyuSka tasya purataH kRtaM tiSThati 'asurakumAre gaM bhaMte !' asurakumAraH khalu bhadanta ! 'aNaMtara ubahittA' anantaramukhatya-vyutyA 'je avie' yo mavyA, 'puDhatrIkAiesu uvavajjitae' pRthivIkAyikepu upapattum 'pucchA' pRcchA 7 khalu bhadanta ! kataramAyuSka patisaMvedayati-anubhavatItyevaM rUpeNa praznA, bhagavAnAha-'asurakumAra' ityAdi / 'asurakumArAuyaM paDisaMvedeI' asurakumArAyukaM pratisaMvedayati 'puDhavIkAiyAue anubhava hotA hai aura jahAM bharakara jAtA hai ula parAyuka kA abhimukhIkaraNa hotA hai| 'evaM maNuslesu vi' jaisA nAraka ke yaha eka Ayu kA pratisaMvedana aura parAyaSka kA purataHkaraNa kahA hai| usI prakAra se manuSya ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / 'lavaraM maNussAuyaM se purao kaDe ciTTha' vizeSatA veSala yahAM aisI hai ki yaha manuSya Ayu ko udayAbhimukha karatA hai| aba gaumata prabhu se aisA pUchate haiM 'asurakumAre NaM bhaMte !' he bhadanta ! asurakumAradeva 'aNaMtaraM uvAhittA je bhavie puDhavI. kAhaela uvavajjittae' jo sarakara turata hI pRthivIkAyikoM meM utpanna hone ke yogya hai vaha phisa Ayu kA anubhava karatA hai? ila praznake uttara meM prabhu unale kahate hai| akharakumAra' he gautama! asurakumAradeva jo marakara turata hI pRthivIkAyikoM meM utpanna nA maraNanA samayamAM je bhavamAM te vartamAna hoya te bhAva saMbaMdhI AyuSyane anubhava kare che. ane marIne jyAM jAya che, te parAyuSyanuM abhibhumii 42 thAya che. "evaM maNussesu vi0" nArIya vAnare pramANe me AyuSyanuM pratisalekhana ane bIjA AyuSyanuM abhimukhI karaNa kahyuM che, teja zata manuSyanA viSayamA 5] sama4. "navaraM maNussAyaM se purao kaDe cii" 4thanamA vizeSatA va meTalI ke 8-mA manuSya mAyane udayAbhimukha kare che. 6 gautama svAmI prabhune me pUche cha hai-"asurakumAre 7 bhaMte !" gavana asumAra va "aNaMtaraM uccaTTittA" je bhavie puDhavIkAiesu svavajittae" 2 bhazana pachI tarata. pRthvIyAmA atpanna yAne yogya bane che, te kevA AyuSyane anubhava kare che ? A praznanA uttaramAM prabhu bhane 4 cha 8-."asurakumAra0" . gautama ! asu24bhAra hera ne bhara pachI tarata ja pRthvIkAyikomAM utpanna thavAne cagya hoya che, te asurakumA ma07
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 50 se purao kaDe ciTTha' pRthivIkAyikAyuSkaM tasya purataH kRtaM tiSThati he bhadanta ! yo surakkumAraH kataramAyuSkamanubhavatIti praznaH etAdRzo'surakumAraH asurakumArAyukaM pratisaMvedayan pRthivIkAyikA yuSkamudayAbhimukhaM karotItyuttaram / 'evaM yo yatra bhavya utpatum ' tassa taM purao kaDe ciTTha' tasya tat - AyuH purataH kRtaM tiSThati, evameva - asurkumaar| divadeva yo jIvo yatra bhavavizeSe utpatti yogyo bhavati sa tasya bhavavizeSasya tat AyuSkas udayAbhimukhaM karotItyarthaH / ' jattha Thio taM paDisaMvedei' yatra bhavavizeSe yo jIvaH sthitaH sa jIvaH tad-bhavasambandhyA yuvaka pratisaMvedayati anubhavatItyarthaH yAdRzabhavAt mRtvA'nantaraM yatra bhavavizeSe gamanayogyaH tAdRzamatrasthamAyuSkamanubhavanneva AgAmi mavasaMvandhyAyuSkamudayAbhimukhaM karotIti paramArthaH / evaM jAva vemANie' evaM yAvad vaimAnikaH vaimAnikaparyantam hone ke yogya haiN| vaha asurakumAra kI AyukA to anubhavana karatA hai evaM 'puDhacI kAiyAue se purao kaDe ciTTha' jahA~ use utpanna honA hai aise pRthivIkAyika kI Ayu ko udadyAbhimukha karatA hai / ' evaM jo jahiM bhavio uvavajjintae tassa te purao kaDe ciTThaha' isa asurakumArAdi ke prakAra hI jo jIva jo bhavavizeSa meM utpatti yogya hotA hai vaha usa bhavavizeSa kI Ayu ko udadyAmimukha karatA hai, aura ' jattha Thio taM paDisaMvedei' jahA~ vaha vartamAna meM sthita hai usa Ayu kA anubhava karatA hai / jisa bhava se sarakara anantara bhavameM utpanna hotA hai, vaha jIva usa AgAmI avasambandhI Ayu ko udadyAbhimukha karatA hai / aura vartamAna meM jisa paryAya meM vaha maujUda hai usa bhavakI Ayu kA vaha pratisaMvedana ( anubhava ) karatA hai / ' evaM jAva mANie' ronA AyuSyA to anubhava re che, bhane " puDhavIkAiyAue se purao kaDe ciTThara" tene yAM utpanna thavAnu che, tevA pRthvI AyionA mAyuSyane udhyAmibhu re che, "evaM jo jahi bhavio ujavajjittae tara te purao kaDe ciTThai" mA asurasubhAronA athana abhAbe ne vyakti the ava vizeSabhAM utpanna thavA cAgya ane che. te prANI te bhava vizeSanA Ayune udayAbhimukha pure che. " jattha Thio taM paDisavedei" nayAM te vartamAnamAM hoya te Ayune anubhava kare che. je bhatrathI marIne khIjA bhavamAM ja je jIva utpanna thAya che. te jItra te AgAmI bhava samadhI Ayune udayAbhimukha kare che, ane vamAnamAM je paryAyamAM te meAjuda che. te bhavanI AyunA te atisa vehana-anubhava re che. "evaM jAva vemANie" mAna tanuM
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA Toka( za018 u0 5 su03 nArakAdInAmAyuSkAdipratisaMvedanAni. 51 evameva asurakumArAdivadeva jJAtavyam vaimAniko'pi cyavanasamaye vaimAnikAyuka manubhavan yatrotpatti yogyo bhavati tadbhana saMvandhyAyuSkamudayAbhimukhaM karotIti / 'navaraM yaatmare yottaree uvavajjara' navaraM kevalam - pRthivIkAyiko jIvaH pRthivIkAyikeSu utpadyate ' puDhavIkAiyAuyaM paDisaMvedei' pRthivIkAyikAyukaM pratisaMvedayati tathA 'anne ya se puDhavIkAiyAue purao kaThe ciTThaha' anyacca sa pRthivIkAyikAyuSkaM purataH kRtaM viSThati vailakSaNyametadeva yat pRthivIkAyikaH pRthi bIkAyikepRtpadyate pRthivIkAyikAyukamanubhavan anyat pRthivIkAyikAyuSkamudayAbhimukhIkaroti / ' evaM jAva maNuslo sahANe uccArayanbo' evaM yAvanmanuSya svasthAne upapAdayitavyaH, evaM yathA pRthivIjIvasya pRthivyAmevotpattiH kathitA ekaM pRthivyAyuSkamanubhavan pRthivIsambandhye vAyuSkAntaram udayAbhimukhaM karoti isa prakAra ko yaha kathana vaimAnika devoM taka meM bhI jAnanA cAhiye / arthAt vaimAnikadeva bhI cyavanasamaya meM vaimAnika AyuSka kA pratisaMvedana karatA huA jahAM vaha utpatti ke yogya hotA hai / usa bhava sambandhI Ayu ko udadyAbhimukha karatA hai / 'navaraM puDhavIkAie puDhavIkAie uvavajja' pRthivIkAyikajIva pRthivIkAyikoM meM utpanna hotA hai / ataH vaha 'puDhavIkAiyAuyaM 0' pRthvIkAyika saMbaMdhI AyuSka kA pratisaMvedana karatA hai tathA 'anne ya se puDhavIkAiyAue' jisa dUsarI pRthivIkAyika paryAya meM use utpanna honA hai usa pRthivIkAyika paryAya ke Ayu ko vaha udadyAmimukha karatA hai / 'evaM jAva maNusso sahANe uvathAroat' jaisA yaha kathana pRthivIkAyika jIva kI dUsarI pRthivIkAyika jIva meM utpatti hone ke sambaMdha meM kiyA gayA hai arthAt pRthivIkAyika kathana vaimAnika devA sudhImAM paNa samajavuM. arthAt vaimAnika deva paNa cavavAnA samaye vaimAnika AyuSyanuM pratisavedana karaze, ane teo jyAM utpanna thavA caiAgya ane che, lava samauMdhI AyuSyane udhyAlibhubha ure che. "navaraM puDhavIkAiesu uvavajjai" pRthvI ayi va pRthviAyiThobhAM utpanna thAya che, methI te "puDhavIkAiyAuyaM" pRthvI ayi samadhI AyuSyanuM pratisa vehana re che. tathA anne ya se puDhatrIkA i0" ne mIla pRthvI ayinI paryAyabhAM tene utpanna thavAnuM che, te pRthvI jayiGa paryAyanA AyuSyane te uyAbhibhu re che. "evaM jAva masso saTTA vAyave / " me pRthvI ayi bhavanA mIla pRthvIpuAyiSTha chaSabhAM utpanna thavAnA samadhamAM je pramANe A kathana karavAmAM AvyuM che, arthAt pRthvIkAyika jIva khIjA pRthvIkAyaka bhavamAM utpatti ceAgya bane che, te te
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 bhagavatI ; - tathA aSkAyikAdArabhya manuSyaparyantanavo'pi svasthAne svakIyaM svakIyamAyuSkamanubhavan tatsamvandhyeva AyuSkAntaramudayAbhimukhI karoti yathA'kAyiko'SkAyikAyuSka' manuSyo manuSyAyuSkas svasthAne ityaspa manuSyo manuSyazarIraM tyajan yadA manuSyazarIrAntare evaM gacchati tatra sthaLe ityarthaH 'paraDDANe tadeva' parasthAne tathaiva pUrvavadeva asurakumArAdivadeva vyavasthA jJAtavyA yadA ekasmAt bhavAt bhavAntara gacchati tadA pUrvabhavAyuSkam anubhadan bhavAntarasambandhyAyuSkam udayAbhimukhI jIva dUsare pRthivIkAyika bhavameM utpattiyeogya hotA hai to vaha jaise apanI gRhItabhava kI Ayu kA udadyAbhikha karatA hai / isI prakAra se jo manuSya marakara turata hI manuSdhabhava meM utpattiyeogya hai vaha bhI apane gRhItabhavakI AyukA anubhava karatA hai aura AgAmI manuSya bhavasaMbaMdhI Ayuko udaghAbhimukha karatA hai / aisA yaha kathana aSkAfre se lekara manuSya paryanta jIva meM lagAnA cAhiye / svasthAna meM ye jIva apanI apanI AyuSka kA anubhavana karate haiM | aura AgAmI - bhava saMbaMdhI akAyAntara Adi kI Ayu ko udadyAbhimukha karate haiM / svasthAna kA matalaba hai ki jo jIva gRhIta bhava ko choDakara anantara kSaNa meM usI bhava meM janma letA hai vaha jaise bhakAyika jIva aSkAyika kI Ayu ko manuSya manuSyAyuSka ko svasthAna meM udadyAbhimukha karatA hai / 'paraTThA taheba' tathA parasthAna meM aturakumAra Adi kI taraha vyavasthA hotI hai / jaba jIva eka bhava se dUsare bhavameM jAtA hai taba vaha pUrvabhavAyuSka kA anubhava karatA huA bhavAntara saMbaMdhI 7 jema peAtAnA dhAraNa karela bhavanI Ayune uyAbhimukha kare che, teja pramANe je manuSya marIne tarataja manuSyabhavamAM utpatti ceAgya che, te paNa peAtAnA ja gRhItabhavanI Ayune anubhava kare che. ane AgAmI manuSyabhava sa'kha'dhI Ayune uDDayAbhimukha kare che. Aja pramANenuM kathana akAyikathI Ara'bhIne manuSya sudhInA jIvAmAM samajI levu', svasthAnamAM te jIva peAta-peAtAnA AyuSyane anubhava kare che. ane AgAmI bhavasa'kha'dhI Ayune uddayAbhimukha kare che sthAna eTale ke je jIva gRhIta bhuvane cheDIne pachIthI kSaNa mAM je bhavamAM janma le che te jema aprakAyikajIva aAyikanI AyuSyane manuSya bhanuSya AyuSyane svasthAnabhAM udhyAlibhuNa ure che. "paraTThANe taheva" tathA 52 sthAnamAM asurakumAra vigerenI jema vyavasthA thAya che. jyAre jIva eka bhavathI khIjA bhavamAM jAya che. tyAre te pUrvabhava sakhI AyuSyanA anubhava karatA
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 sR04 asurakumAravikurSaNAnirUpaNam 53 karoti ayamevArthaH, 'parasthAne' ityasya parasya sthAnamiti parasthAnas catra maraNasamaye tiSThati tadbhinnasya bhavAntarasaMbandhinaH sthAnam AgAmikotpatyAdhArabhUtam tatrasthAne tadviSayakagamane pUrvAyuSkam anumati parAyuSkamudayAbhimukhI karoti iti||03 // pUrvamAyuH saMvedana kathitam atha tadvizepavaktavyamAha - 'do bhaMte!' ityAdi / mUlam - do bhaMte / asurakumArA egaMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumAradevattAe utravannA, tattha NaM ege asurakumAre deve ujjayaM vivvissAmIti ujjuyaM viuvvai, vaMkaM vivvissAmIti vakaM viuvvai jaM jahA icchai taM tahA viuvvai, ege asurakumAre deve ujjuyaM viuThivassAmIti vaMkaM viuvvajJa vaka viunvistAmIti ujjuyaM viuvvai jaM jahA icchai No taM tahA viuvva se kahameyaM bhaMte! evaM ? goyamA ! asurakumArA devA duvihA pannatA taM jahA mAyimicchAdiTTizvannagA ya amAthisammadiTTiDavavannagA ya tattha NaM je se mAthimicchAddiTThi uvavannae asurakumAre deve se paNaM ujjuyaM viuvvistAmIti vaMkaM AyuSka ko udadyAbhimukha karatA hai yahI artha parasthAna zabda kA hai 'parasya sthAnam' parasthAnam maraNa ke samaya meM jIva jahA~ para vartamAna hai, usase bhinna jo parabhava meM dUsare jIva kA bhavAntara hai vaha parasthAna hai / AgAmika utpatti kA AdhArabhUta apanI gRhIta paryAya se bhinna paryAya kA jo sthAna hai vaha aise sthAna meM jAte samaya jIva pUrva AyuSka ko to anubhava karatA hai aura parAyuSka ko udaghAbhimukha karatA hai || sU0 3 // cA bhavAntaranA AyuSyane udayAbhimukha anAve che. e pramANe parasthAnanA artha che. "parasya sthAnam parasvAnam" bharayu samaye nayAM vartamAna hoya tenAthI khIjuM' je parabhavamAM khIjA jIvane bhavAntara che. te parasthAna che, AgAmI utpattinA AdhArabhUta peAtAnI gRhIta paryAyathI bhinna paryAyanu' je sthAna che, tevA sthAnamAM jatI vakhate jIva pUrve AyuSyane anubhava kare che, ane parabhava saMbadhI AyuSyane dayAbhimukha kare che. ghAsa, mA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIsUtra viuThabai jAva No taM jahA viuThabai tattha NaM je se amAyi sammadihiuvavannae asurakumAre deve se ujjuyaM viuvvissAmIti jAva taM tahA viutthvi| do bhaMte! nAgakumArA0 evaM ceva jAva thaNiyakumArA vANamaMtarajoisiyavemANiyA evaM cev| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti suu04|| aTArasame lae paMcamodesao smtto| chAyA-dvau bhadanta ! amurakumArau ekasmin amurakumArAvAse asurakumAradevatayA upapannau tatra khalu eko'surakumAro deva Rju vikurviSyAmi iti Rju vikurvate vakra vikurviSyAmIti vakra vikurvate yad yathecchati vat tahA vikurvate / eko'surakumAro deva Rju vikurviSyAmIti vakra vikurvate vakra vikurviSyAmIti Rju vikurvate yad yathecchati tattathA na vikurvate tat kathametat bhadanta ! evam ? gautama ! asurakumArA devAH dvividhAH prajJaptA tathA mAyimithyAdRSTayupapannakAzca amAyi samyagdRSTayupapannakAzva, tatra khalu yaH sa mAyi mithyAdRSTayupapannako'surakumAro devaH sa khallu Rjukai vikurviSyAmIti vakraM vikurvate yAvat no tattathA vikurvate tatra khalu yaH so'mAyi samyagdRSTayupapannako'prakumAro devaH sa Rju vikurviSyAmIti yAvat tat tathA vikurvate / dvau bhadanta ! nAgakumArau0 evameva evaM yAvat svnitkumaaraaH| vAnavyaMtarajyotiSkavaimAnikA evameva tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // 50 // aSTAdazazate paMcamoddezakA samAptaH // TokA--'do bhaMte ! anurakumArA' dvau bhadanta ! asurakumArau 'egaMsi asurakumAradevattAe uvavannA' asurakumAradevatayA utpannau 'tastha NaM ege amurakumAre AyukA saMvedana kahA jA cukA hai aba isI viSaya meM jo vizeSa dhaktavyatA hai vaha kahI jA rahI hai / 'dA bhaMte ! asurakumArA egaMsi asurakumArAvAsaMti' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA gautamane prabhu se aisA pUchA hai ki 'do AyurmanuM saMvedana pahelAM kahevAI gayuM che. have A viSayamAM je vizeSa kathana che. te kahevAmAM Ave che. "do bhaMte ! asurakumArA egaMsi asurakumArAvAsaMsi" sAtha-sA sUtrathI gautama svAmI prabhune bhayupUcha\-"dobhate !
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 305 sU04 alurakumAra vikurvaNAnirUpaNam 55 deve' tatra khala eko'surakumArI devaH 'ujjuyaM viunnissAmIti ujjayaM viu' RjukaM - saralaM vilakSaNarUpAdikaM vikurviSyAmIti Rjuka vikurvate - vikurvaNAM karoti, 'ba~ka vivvissAmIti vakaM viuntra' vakraM vikurviSyAmIti vakraM vikurvate / tatraiorakumAro devaH yadA'haM vilakSaNaM rUpaM dhArayiSyAmItyAkArakaM saMkalaM karoti tavaH saMkalpakaraNAnantarameva tAdRzaM rUpAdikaM karotItibhAvaH, 'jaM jahA icchataM tahA viunbaI' yad yathA ucchati tat tathA vikurvate yad vastu yenaiva rUpeNa kartuM yadecchati tadvastu tadaiva tenaiva rUpeNa saMpAdayatItyarthaH / ' ege asurakumAre deve ujjayaM viunnissAmIti vaka viuvvara' eko'surakumArI devaH bhaMte ! asurakumArA' he bhadanta ! do asurakumAra ' egaMsi asurakumA* rAvAsaMsi ' eka hI asurakumArAvAsa meM 'asura kumAra devattAe' asurakumAradevarUpa se 'uvavannA' utpanna hue hoM / 'tattha NaM ege asuraku mAradeve ' inameM eka asurakumAradeva 'ujjuvaM vivvissAmIti ujjuyaM faraar' maiM sarala vilakSaNarUpAdikoM kI vikriyA karUM' aisA jaba vicAra karatA hai taba hI vaha saralarUpa meM vilakSaNa rUpAdikoM kI cikriyA karatA hai aura jaba 'vakaM viuvissAmIti vakaM viubvAi' meM ar vikriyA karUM aisA vicAra karatA hai to vakra vikriyA karatA tAtparya aisA hai ki jaba unameM kA eka asurakumAradeva ' maiM vilakSaNarUpa ko dhAraNa karU' 'aisA saMkalpa karanA hai taba hI saMkalpa karane anantara hI tAdRza rUpAdika kara letA hai / 'jaM jahA icchai taM tahA viuvva isa prakAra vaha jisa vastuko jisarUpa se karanA cAhatA hai vaha usI rUpa asurakumArA' asurkubhaare| 'esi asurakumArAvAsaMsi me 4 asurakubhArAvAsabhA "asurakumAradevattAe" asurakumAra hevapaNAthI "uvavannA" utpanna thathA hoya " tattha NaM ege asurakumAradeve" temAM meDa masuraDubhAra heva "ajjuyaM viuvvissAmIti ajjuyaM viuba" huM sarasavikSaya 35 vigerenI vikriyA karU jyAre eve vicAra kare che, tyAre te tyAM ja sarala rUpe judA judA prakAranA rUpAdikAnI vikriyA kare che. ane jyAre "kaM vivissAmI ti vaMkaM viuvvai" hu 14 viDiyA 43 sheve| viyAra re tyAre te vakra vikriyA kare che kahevAnuM tAtpaya e che ke-jyAre tee paikI eka asurakumAra deva "huM" vilakSaNa rUpa dhAraNa karU " eve vicAra kare che, tyAre te pramANe vicAra karyAM pachI tarata ja tevA prakAranA rUpa vigere khanAvI se che. "jaM jahAM iccha" taM tadA vivvai" me rIte te ne vastunele 35thI 42vA 42che che, te te 35thI te vastune manAvI se che, "ege asurakumAredeve ujjuyaM viussAmIti vakaM vivaha" tathA jIle ne asurasubhAra deva hai,
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne Rju vikurviSyAmIti vakra vikurvate vilakSaNaM rUpAdikaM kartumicchati tadA kuTilameva rUpAdikaM kurvate ityarthaH 'vaka viuvissAmIti ujyaM viuvvaI' 'ka' vakraM kuTilamityarthaH vikukSyiAmIti Rju vikurvate yadicchati tato viparItameva vikurvate ityarthaH 'jaM jahA icchaha No taM tahA viubaI' yad yathA icchati no tat tathA vikurvate, icchAnukalye vijuNimAmarthyAMmAra itibhaavH| 'se kahameyaM bhaMte ! evaM tat kathametat bhadanta ! evam ? he bhadanta / etat ekajAtIyatve'pi amurakumAradevayovalakSaNyam tat evAbhayoH samAnatve'pi kathaM vailakSaNyam ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA !' he gautama ! 'asurakumArA se usa vastuko kara letA hai| 'ege asura sunAre deve ujjuyaM viuvissA. mIti vakaM viDayada tathA dUsarA jo asurakumAra deva hai / 'meM vilakSaNa rUpAdikoM kI vikriza karU" ailA japa socatA hai tatha vaha vaisA na karake kuTila hI rUpAdikoM kI vikriyA karanA hai| 'vakaM viughissAmIti ujjuyaM viuvvaha' aura jaba maiM cakra aTila rUpAdikoM kI viku. vaNA karUM' aisA socatA hai taba vaha Rjuka vikarvaNA karatA hai isa prakAra vaha jaisI vikurvaNA karanA cAhatA hai vaha vaisI cikurvaNA na karake usase viparIta hI vikRrvaNA karate haiM ataH 'jaM jahA icchA No taM tahA viuvvaI' jaisI vaha cAhatA hai vaisI vaha dikriyA nahIM kara pAtA hai| isa prakAra se usameM icchAnukUla vikurvaNA karane ke sAmarthya kA abhAva hai / 'se kahameyaM bhaMte ! evaM' so he bhadanta ! eka jAtIyattA hone para bhI donoM asurakumAra devoM meM isa vailakSaNya hone kA kyA kAraNa hai| uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA!' he gautama / te "huM vilakSaNa rUAdinI vikriyA karU" e pramANe jyAre vicAra kare che, tyAre te pramANe na Rai duTita 3pAhinI vijayA re cha. "vaka viThassAmI ti ujjuyaM viuvvaI" mana yA "hu-Tisa pAni vidhyA karUche e pramANe vicAre che, tyAre te kAju-saraLa vidurvaNuM kare che. e rIte te jevI vimurvaNA karavA Icche che, tevI vimurvaNa na karatAM tenAthI judA 35nI vigg| 2 cha. rathI "jaM jahA icchaI" NotaM tahA viuvvaisI vikriyA karavA Icche che, tevI vikiyA te karI zakatA nathI, tevI rIte IcchA prabhA vidhu'! 42vAnI Als tanAmA mA che. "se kahameyaM bhaMte / evaM" he bhagavana eka jAtIpaNuM hovA chatAM paNa bane asurakumAra devamAM A pramANe judApaNuM havAmAM zuM kAraNa che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke -
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 sU04 asurakumAravikuNAnirUpaNam 57 devA duvihA pannattA' amurakumArA devA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA mAyimicchAdihi uvayannagA ya' mAyisithyAdRSTayupapannakAzca 'amAyi sammadihi uvavannagA ya' amAthi samyagdRSTayupapannakAzca / 'tattha NaM je se mAyimicchAditi uvavannae asurakumAre deve' tatra khalu yaH sa mAthiyithyAdRSTayupapannako'nurakumAro devaH, 'se gaM ujjuyaM viuvirasAmIti viudai sa khalu Rjuka vikurviSyAmIti vakraM vikurca te 'jAva No taM tahA viDavaI' yAvara no tat tathA vikurvate atra yAvatpadena 'caka viuvvissAmIti upjuyaM viundhaDa jaM jahA inch|' etadantasya grahaNaM bhavati amurakumAreSu madhye yo mAyimithyAdRSTayupapannaH sa yathA asurakumArA dekSA duvidhA paNNatA alura asAradeva do prakAra ke hote haiN| 'taM jahA' jaise 'mAyimicchAdiSTi upavanagA ya, amAthi sammadihi uvavanagA ye eka mAyI mithyAdRSTi upapannaka aura dUsare AmArI samyagdRSTi upannaka 'tasya gaMje le mAthimicchAdiSTi javavannae asurakumAre deve' inameM jo mAthI mithyAdRSTi upapannaka asurakumAradeva hai / 'se ujju viuvisvAmIti vakaM viuvaha vaha Rjuka cikurSaNA karUM aisA vicAra karatA hai kintu vakra vikaNA unase ho jAtI hai, 'jAca NotaM taha ciunbaI' yAvat vaha jaisI vicAratA hai aisI cikurvaNA nahIM kara pAtA hai| yahAM yAvatpada se '6kaM vivistAmIti ujjuyaM viudA jaM jahA icchaI' isa pATha kA saMgraha huA hai| asurakumAroM ke bIca meM jo mAyI miyAdRSTi upapannaka asurakumAra hai vaha jaisA jo saMkalpa karatA hai use paisA nahIM kara pAtA kintu saMkalpita se viparIta hI karatA hai isameM kAraNa usake mAyI sidhyAdRSTi hone kA prabhAva hai| "goyamA !" hai gautama ! "asurakumArA devA duvihA paNNattA" asu29bhAra he se prAranA DAya che "tajahA" "mAyi micchAdidi uvavannagAya, amAyI sammadidi uvavannagAya" me bhAthI mithyA panna-panna thaye DAya cha, mana bhI amAthI sabhyaTana-DAya che. "tattha gaMje se mAyimicchAdiTThI uvavannae asurakumAre deve" tebhA 2 mAthI mithyA panna:tpanna ye masuzumAra hai , "se NaM ujjuyaM viuvvissAmIti bapha viu. vaha" -sa20 vi 43 "nAva no taM tahA viuvya" tama viyAre cha. paNa yAvat tI vi shte| nathI. mahiM yAvatpathI "vaka viussAmIti ujjuyaM viuvvai jaM jahA icchai" mA pani sbthye| chevA vicAra kare che te pramANe te karI zaka nathI. paNa saMka95thI judI rIte ja recha. tanu 42 tenu bhAyAbhithyASTipathAnA prabhAra che. "tatya NaM ne
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa yat saMkalpayati tat tathA kartuM na zaknoti kintu saMkalpitAd viparItameva karoti mAthimithyASTitvapramANatvAt iti bhAvaH / 'tastha NaM je se amAyi sammadihi uvavannae asurakumAre deve' tatra khalu yaH so'mAyi samyagdRSTayupapannako'surakumAro devaH 'se ujjuyaM viuvissAmIti jAva taM tahA viuccaI' sa RjukaM vikurviSyAmIti yAvat tat tathA vikurate atra yAvatU padena 'ujjuyaM viuvissAmIti ujjuyaM viuvvai baMka viuvissAmIti vaMka viudai jaM jahA icchaI' etadantasya vAkyajAtasya grahaNaM bhavatIti saMkSepaH, kiyanto'surakumArA devAH svecchayA Rjo cakrasya vA rUpasya vikurvaNe zaktA bhavanti tathA kiyantaH svecchayA tathA kartuM na zaknuvanti icchAviruddhameva teSAM bhavati tatra kramazo hetuH pradazyate-Rjutvam asAyi samyagdarzananimittakaM baddhaM tIbarasAtmaka vaikriyaM 'tattha NaM je se amAthi sammAdihi uvavannae asurakumAre deve' tathA jo amAyI samyagdRSTi upapannaka deva hai / 'se ujjuyaM viuvissAmIti jAva taMtahA viuvvaI' vaha maiM Rjuka vikurvaNA karUM vaha yAvat tathA vikurvaNA karatA hai| yahAM yAvatpada se "ujjuyaM viuslAmIti ujjuyaM viuvaha vakaM viuvisvAmIti vakaM viuvaha je jahA' isa pATha kA saMgraha huA hai| kitaneka asurakumAra deva apanI icchA se Rju athavA kuTilarUpa kI vikurvaNA karane meM samartha hote haiN| tathA kitaneka asurakumAra deva vaisA karane meM samartha nahIM hote icchAviruddha hI vikurvaNA unake hotI hai| lo inameM hetu kyA hai yahI bAta yahAM kramazaH prakaTa kI gaI hai Rjutva vikriyA hone meM hetu amAyI samagdarzana nimittaka ghaddha tIvrarasAtmaka vaikriya nAma karma hai evaM icchAviruddha rUpAdikoM kI se amAyI sammadiTThi uvavannae asurakumAre deve" tathA 2 mamAyA sabhya dRSTa 55-na va cha, "se ujjuyaM viusvAmIti jAva taM tahA viuThavai" kAju-saraLa vikurvaNu karUM tema vicAre che ane te teja pramANenI vimuvaNA 42 cha. mAhiM yAvata 54thI ujjuyaM viussAmIti ujjuyaM viuvvai vakaM viusvAmIti vaMkaM viuvvai taMjahA" mA pAine sara thA . Ta msurkumAra deva potAnI IcchAthI trAja-saraLa athavA kuTila rUpanI vidurvaNuM karI zake che. temaja keTalAka asurakumAra deva tema karI zakatA nathI. paNa pitAnI IcchA virUddha temane viturvaNa thAya che. temAM zuM kAraNa che? teja vAta ahiyAM kramathI pragaTa karela che. Rjutva-saraLa vikriyA havAmAM kAraNa amAthI samyagdarzana nimittavALuM tIvra rasAtmaka baMdhAyela vaikriya nAma kama che. ane IcchA virUddha rUpAdinI vimurvaNa levAmAM mAyI mithyAdarzana nimittavALuM
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u05 su04 aMsurakumAravikurvaNAnirUpaNam 59 nAmakarma ca tathA mAyimithyAdarzananinittaka vaddhaM mandarasAtmaka kriyanAma karma ca ata eva kathitam amAyi samyag dRSTayupapannako devaH svecchayA rUpAdikaM karoti mAghimithyAdRSTayupapannakaH icchayA tathA katu na zaknoti kintu icchAviruddhameva karotItibhAvaH / 'do bhaMte ! nAgakumArA0' dvau madanta ! nAgakumArauM ekasmin nAgakumArAvAse nAgakumAradevatayA utpannau tatraika Rju vikuviSyAmIti Rju viku date vakra vikurviyAnIti vakra vikurvate yat yathecchati tat tathA vikurvate aparo na tathA kartuM zaknoti kintu tasya icchAviruddhameva bhavatIti vikurvaNA hone meM mAmimiyAdarzana nimittaka baddha mandarasAtmaka vaikriya nAma karma hai / isIliye aisA kahA gayA hai ki amAyI samyagdRSTi upapannaka jo asurakumAra deva haiM vaha svecchA se rUpAdikoM ko panA letA hai aura jo mAyI mithyASTi upapannaka asurakumAra deva hai vaha apanI icchA ke anusAra rUpAdikoM kI cikurvaNA karane meM samartha nahIM hotA hai| kintu icchAviruddha hI yaha vikurvaNA karatA hai| 'do bhaMte ! nAgakumArA' he bhadanta ! eka nAgakumArAvAsa meM do nAgakumAradeva nAgakumAradeva kI paryAya se utpanna hue unameM eka 'maiM Rju vikriyA karU' aisA saMkalpa karake vaha Rju vikriyA karatA hai aura 'vakra kuTila vikriyA karU' isa prakAra kA saMkalpa karake kuTila vikriyA kara letA hai / isa prakAra vaha jaisI vikriyA karanA cAhatA hai| vaisI vikriyA kara letA hai| parantu jo dUsarA nAgakumAra deva hotA hai vaha vaisI vikriyA nahIM kara pAtA hai socatA kucha vikriyA karane kI bAta baddha maMdarasAtmaka vaikiya nAmakarma kAraNarUpa che. tethI ja ema kahevAmAM AvyuM che ke-je amAyI samyagdaSTi upapanaka asurakumAra deva che. te svachAthI rUpAdikene banAvI le che. ane je mAyI mithyAdaSTi upapanaka asurakumAra deva che, te pitAnI IcchA pramANe rUpAdinI vimurvaNa karI zakatA nathI. paNa icchA virUddha ja te viyurvaNa kare che. "do bhave / nAgakumArA" lagavan 4 nAgabhArAvAsabhA meM nAgakumAra deva nAgakumAra devanI paryAyathI utpanna thayA hoya temAM eka baha Aju-saraLa vikriyA karUM tema vicArI te te pramANe vimurvaNa kare che. ane vakra-kuTila vikriyA kare tema vicArI te pramANe kuTila vikriyA karI le che. e rIte je pramANe vicAre che. te pramANenI vikriyA karI le che. paraMtu je bIje nAgakumAra deva che. te pramANenI vikriyA karI zakatA nathI. te vi. cAre che kaMI ane vikiyA tenAthI judI ja rItanI thaI jAya che. A rIte
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre 'tatra ko hetuH 1 iti praznaH, bhagavAnAha-'evaM cetra' evameva asurakugAravadeva nAga' kumAre'pi jJAtavyam / 'evaM jAna thaNiyakumArA' evaM yAvat stanitakumArAH 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA evaM ceva' vAnavyantarajyotikavaimAnikA emeva stanitakumAracAnavyantarajyotikatraimAnikeSvapi asurakumAravadeva praznottare jJAtavye * iti 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati iti / / suu04|| aSTAdazazatake pazcamoddezakaH samAptaH // * aura ho jAtI hai dUsarI vikriyA isa prakAra icchAviruddha hI usakI vikriyA hotI hai / so he bhadanta ! isameM kyA kAraNa hai ? isa prazna ke - uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM veba' he gautama asA anuzkumAra deva ke viSaya meM prakaTa kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA caahiye| - 'evaM jAva thaNiyakumArA thANamaMtarajoiliyademANiyA evaM ceva' tathA - yAvat stanitakumAra dAnadhantara jyotipika aura vaimAnika isa saba - meM bhI asurakumAradeva ke jaisA kathana jAnanA caahiye| icchAnukUla * vikriyA hone meM aura icchA bhatikUla vikriyA hone meM jaisA kAraNa asu- rakumAra deSoM meM kahA gayA hai vaisA hI kAraNa yahAM ina sabakI - icchAnukUla aura icchA pratikUla cikriyA hone meM jAnanA caahiye| - 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAja. mAna ho gaye paMcama uddezaka samApta // sU0 5 // tenI IcchA virUddha ja bIjI vikiyA thAya che. te he bhagavanuM tema thavAmAM zu. 425 cha 1 mA prazana uttaramA prabhu 41 cha hai "evaM ceva gautama! asurakumAra devanA saMbaMdhamAM kahevAmAM AvyuM che. te ja pramANe ahiMyAM paNa samA. "evaM jAva thaNiyakumArA vANamaMtarajoisiyavemANiyA evaM ceva" tathA yAvat svanitakumAra vAnayaMtara jAtiSika ane vaimAnika A saghaLAnA saMbaMdhamAM paNa asurakumAra devanA kathana pramANenuM kathana samajavuM. IcchA pramANe vikriyA havAmAM ane IcachA virUddha vikiyA havAmAM asurakumAra devAmAM je pramANenuM kAraNa batAvyuM che, te ja pramANenuM kAraNa ahiMyAM ratanitakumAra vigerenI IcchA pramANe ane IcchA virUddha vikriyA thavAmAM paNa samajavuM. ' "sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! ti" hai bhagavan mApanu mA 4thana savathA satya che. he bhagavanuM ApanuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne gautama svAmI tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAne sthAne birAjamAna thayA, e sU. 4
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ maicandrikA TIkA za018 u06 sU01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 61 atha paSThoddezaH pAramyate / paJcamodeza ke surakumArAdInAM sacetanAnAmanekasvabhAvatA kavitA paSThodeza ke tu guDAdInAmacetanAnAM sacetanAnAM ca anekasvabhAvatA kathayiSyate ityevaM sambandhena AyAtasya paSThoddezakasyedamAdimaM sUtram -' phArNiya guThe gaM ' ityAdi / , mUlam - phANiya guDe paNaM bhaMte! kaivanne kar3agaMdhe kairase kaiphAse pannatte goyamA ! ettha NaM do nayA bhavaMti taM jahA nicchaiyanae ya vAvahAriyanae ya / vAvahAriyanayassa goDDe phANiyagule necchiyanayassa paMcavanne dugaMdhe paMcara se aTThaphAse pannate / bhamare NaM bhaMte! kaivanne pucchA goyamA ! ettha NaM do nayA bhavaMti taM jahA nicchAiyanae ya vAvahAriyanae ya / vAvahAriyanayastra kAlae bhamare necchaiyanayasla paMcavanne jAtra aTUphAse pannate / suyapicche NaM bhaMte! kaivanne0 evaM caiva navaraM vAvahAriyanayassa nIlae suyapicche necchainayassa paMcavaNNe sesaM taM cetra / evaM eevaM abhilAveNaM lohiyA maMjiTTiyA pItiyA hAliddA sukilae saMkhe subhigaMdhe koDe, dubhigaMdhe mayagasarIre, titte niMbe kaDuyA suMThI, kasAe kaviTThe aMbA aMvaliyA, mahure khaMDe, kakkhaDe bahare, maue navanIe garue ae, lahue uluyapatte sIe hise, usiNe agaNikAe Niddhe telle / chAriyANaM aMte! pucchA goyamA ! ettha do nayA bhavaMti taM jahA nicchainae ya vAvahAriyanae ya vAvahAriyanayassa lukkhA chAriyA necchAiyanayasta paMcavannA jAtra aTThaphAlA pannantA // sU0 1 // chAyA -- phANitaguDaH khalu bhadanta ! kativarNaH, katigandhaH, katirasaH, kavi: prajJaptaH ? gautama / atra khalu dvau nayau bhavataH tadyathA nizcayanayazca vyavahAra sparzaH
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre nayazca vyavahAranayasya gauDaH phANitaguDaH, naizcayikanayasya paJcavarNaH dvigandhaH paJcarasaH aSTasparzaH prajJaptaH / bhramaraH khalu bhadanta ! kativarNaH pRcchA gautama ! atra khalu dvau nayau bhavataH tadyathA nizcayanayazca vyavahAranayazca kRSNo bhramaraH nizcayanayasya paJcavarNoM yAvadaSTasparzaH prjnyptH| zurupicchaH khalu bhadanta ! kativarNa:0 evameva navaraM vyavahAranayasya nIlaH zukapiccha!, naizcayikanayasya paJcavarNaH zeSa tadeva / evametena amilApena lohitA maMniSThikA pItA, haridrA, zuklA, zaMkhA, murabhigandhaH koSThaH, durabhigandhaM mRtakazarIram tikto nimbaH, kaTukA suNThI kapAyaH kapitthaH AmrAAmlAH madhuraH khaNDaH karkazo batrA, mRdukaM navanItam, gurukam ayaH, laghukaM patram, zIto himaH, uSNo'gnikAyaH, snigdha telam / kSAraH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! atra dvau nayau bhavataH tapathA nizcayanayazca vyavahAranayazca vyavahAranayasya rUkSaH kSAra: nainazcayikanayasya paJcavarNAH yAvadaSTaspAH prajJaptAH / / 50 1 // TIkA--'phANiyaguDe NaM bhaMte !' phANitaguDaH khala bhadanta ! phANiteti dezIzabdaH tadarthazca dravatva tathA ca dravatvaguNavAn guDaH phAlitaguDaH sa ca 'kaicanne kativarNaH-kativarNavAn tathA 'kairase' katirasa kiyanto rasAstatra vartante chahA uddezekA prArambha paMcama uddezaka meM sacetana asurakumAroM meM aneka aneka svabhA. vatA kahI gaI hai| aba isa chaThe uddezaka meM sacetana aura acetana jo guDa Adika haiM unameM svabhAvatA kahI jAtI hai isI saMbaMdha ko lekara isa chaThe uddezaka ko prArambha kiyA jA rahA hai isakA sarva prathama sUtra 'phANiyaguDe NaM' ityAdi hai! 'phANiyaguDe NaM bhaMte ! kAvaNNe kahagaMdhe kArase kaiphAse pannatte' ityaadi| dIkArtha-ila sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki 'phANiya guDe NaM bhaMte ! kativanne' phANita yaha dezIyazabda hai isakA artha dravatA cha udezAne prAraMbhapAMcamAM uddezAmAM sacetana asurakumAra devAmAM aneka-aneka svabhAvapaNu kahyuM che. have A chaThThA uddezAmAM sacetana ane acetana je geLa vigere che, temAM aneka savabhAvapaNuM kahevAmAM Avaze. te saMbaMdhathI A cha uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che. "phANiyaguDeNaM bhaMte ! kaivaNNe, kai gadhe, kairase, kaiphAse" tyAha Al-AL sUtrathA gautama svAmI.me prabhuna se pUchyu che 4-"phANiya guDeNaM bhaMte ! kaivanne" "zazita dezAya za6 che. mana ma patA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u06 sU01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 63 ityarthaH 'kaiphAse' katisparzaH laghugurukAdiSu ATavidheSu sparzapu madhye katamaH sparzI vidyate 'pannatte' prajJaptA-kathitaH, bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi / 'goyamA!' 'estha NaM do nayA bhavaMti' atra khalu dvau nayau bhavataH, atra prakRnaviSaye dravaguDasya varNarasasparzAdimatve dvau nayau bhavataH nIyate prApyate vivakSitA rtho'neneti nayA pramANaikadezaH satsu bahuSu padArtheSu madhyAt ekArthAvagAhI naya iti phalitaH, prakate dvau nayau bhavataH, kau tau dvau nayo tavAha-'taM jahA' ityaadi| 'taM jahA' tathA 'nicchaiyanae ya vAvahAriyanae ya' naizcayikanayazca vyAvahAhai / tathA ca dravatA (gIlA) gugavAlA jo guDa hai vaha phANitaguDa hai| vaha phANitaguDa kitane varNavAlA hai? 'kahagadhe kitane gandhavAlA hai? tathA 'kaharase' kitane rasavAlA hai| 'kahaphAse' kitane usameM sparza hai? isakA tAtparya aisA hai ki phANitaguDa meM pAMca rasoM meM se kitane rasa haiN| pAMca varSoM meM se kitane varNa haiM yAvat ATha spazoM meM se kitane usameM sparza haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA !' he gautama 'ettha NaM do nayA bhavaMti' isa viSaya kA vicAra karane ke liye yahAM do naya hote haiM vivakSita artha jisake dvArA acchI prakAra se samajha liyA jAtA hai usakA nAma naya hai| yaha naya pramANa kA eka deza kahA gayA hai| aneka arthoM meM se eka artha meM avagAha karanevAlI jo vicAradhArA hai| vahI naya hai prakRta meM do naya patalAye gaye haiM aura ye do naya naizcAyika aura vyAvahArika naya haiM / yahI ghAta 'nicchaithanae ya' ityAdi sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai naiyatya artha -jharavuM e pramANe che. tathA dravatA jharavAnA guNavALo je geLa che, te phANita gANa 4pAya che. mANita gaNa sA va pANI cha ? "kaigaMdhe" sAdha suzavANI che 1 "kairase" yA rasapAna cha ? "kaiphAse" mA sA5za che? pUchavAne hetu e che ke-phANita goLamAM pAMca rasomAMthI keTalA rasa che? pAMca varSomAthI keTalA varNa che? be gaMdhamAMthI keTalA gaMdha che? tathA ATha sparzemAMthI keTalA sparza che? mA prazana uttaramA prabhuI cha hai-"goyamA !" gautama "ettha NaM do nayA bhavati" mA bhAmatanA viyA2 42vAmA maDiyAM nayanI mAzraya 42pAmAM Ave che. vikSita artha jenAthI sArI rIte samajavAmAM Ave tenuM nAmanaya che. A naya pramANene eka deza kahevAya che. aneka padArthomAMthI eka arthamAM avagAha karavAvALI je vicAra dhArA che, teja naya che. A cAlu prakaraNumAM naizvayi bhane vyv|2 naya se zata me naya hA cha. me pAta "nicchaiya
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra rikanayazca, naiyatyapradarzanamavaNo nizcayaH vyavahAramAtraprayojako vyavahAranayaH vyavahArazca yAvatA aMzena saMvyavahAraH pravartayituM zakyate tAvantameva aMzaM gRhAti anyAzAn upekSate satsu api anekeSu dharmeSu tatra ganimIlikAmAzrayate, nizcayazca sarvAneva gRhNAti iti tatra 'vAvahAranayasa' vyavahAranayasya matena 'goDe phANiyagule' gauDaH guDarasopetaH madhurarasopetaH phANitaguDaH, vyavahAranayamatena draguDo madhurarasopeta ityarthaH vyavahAranayo hi lokavyavahAramAtraparatvAt tadeva tatrAbhyupagacchati, anyAMzca upekSate varNarasAdIn , 'necchaiyanayassa' nezvayikanayasyako dikhAnevAlA nizcayanaya hotA hai aura vyavahAramAtra kA prayojaka vyavahAramaya hotA hai / jitane aMza se pavahAra calAyA jA sakatA hai utane hI aMza ko vyavahAra naya grahaNa karatA hai| evaM anya aMzo ke prati vaha upekSA kara detA hai / vastumeM aneka aMza hote haiM / phira bhI vaha una aMzoM-dharmoM ke prati upekSAbhAva dhAraNa kara letA hai tathA nizcayanaya jo hotA hai vaha vastugata samasta dharmoM ko grahaNa karatA hai jo vyavahAra naya hai usake matAnusAra phANitaguDa gauDa-sadhura mIThA rasa vAlA hai aisA prakaTa kiyA jAtA hai| kyoMki yaha vyavahAranaya loka vyavahAra mAtra meM tatpara hotA hai jitane se loka vyavahAra calatA hai usI bAta ko prakaTa karatA hai aura usI bAta ko vaha mAnatA hai tathA anya varNa rasAdikoM ke prati upekSAbhAva rakhatA hai| yahI pAta 'vAvahAranayassa goDe phANiyaguDe' isa pATha dvArA kI gaI hai| 'necchahanayassa.' tathA naeya" vigaire sUtrA dvArA agara 42vAma mAvI che. nizvayAtma mana batAvavAvALo nizcayanaya hoya che. vyavahAramAtrane batAvanAra vyavahAranaya che. jeTalA aMzathI vyavahAra calAvavAmAM Ave che, teTalA ja aMzane vyavahAra naya grahaNa kare che ane bIjA aMze pratye te upekSA kare che. vastumAM aneka aMza hoya che. te paNa te te aMzenA dharmaprati upekSAbhAva dhAraNa karI le che. tathA je nizcayanaya hoya che, te vastumAM rahela saghaLA dharmone grahaNa kare che. temaja vyavahAranayanA mata pramANe phANita guDa-oLa-mIThA rasavALo hoya che. ema pragaTa karavAmAM Ave che. kema ke te vyavahAranaya lekavyavahAra mAtramAM tatpara hoya che. jeTalAthI vyavahAra cAle che, teja vAtane pragaTa kare che, ane teja vAtane tyAM mAne che. tathA anya tathA bIjA varNa, gaMdha rasa vigere pratye pekSAmA rAme cha. mevAta "vavahAranayassa goDe phANiyaguDe" A! pAthI matAvAma mAvI cha. "necchaiya nayassa0" tathA nazvayi nayanA mata pramANe mAM pAya,
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 306 sU01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 65 matena 'paMcacanne' paJcavargaH dravaguDo'pi kRSNAdipaJcavarNopeta iti nizcayanayasya matam ' dugaMdhe' dvigandhaH dvau surabhidurabhigandhau tatra dravaguDe varttate ityarthaH, 'aTTaphAse pannatte' laghugurukAdyaSTasparzaH prajJaptaH dravaguDe / 'bhamare NaM bhaMte / kaivanne pucchA' bhramaraH khalu bhadanta ! kativarNa iti pRcchA praznaH, bhramaraH tannAmakazcaturindriyavizeSaH kavivarNaH kativarNavAn katirasaH -kavirasavAn katigandhaH - katigandhavAn, katisparzaH-katisparzayAMzceti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA !' ityAdi / 'goyamA !' he gautama | 'ettha NaM do dayA bhavati' atra khalu dvau nayau bhavataH, 'taM jahA nicchaiyanae ya vAvahAriyanae ya' tadyathA naizcayikanayazca vyAvahArikanayazca 'vAvahAriyanayassa kAlae apare' vyAvahArinayasya matena kAlakaH kRSNaH bhramaraH vyacahAranapAzrayaNe tu kRSNo bhramaraH bhramarakAra sarvAvisaMvAdAt 'necchainayassa nainiya ke nusAra usameM pAMca varNa haiM / 'dugaMdhe' surabhidurabhido gaMdha haiM / (paMcara) pAMca rasa aura 'aDaphAse pannante' ATha sparza haiM / arthAt dravyaguDa meM nizcayanaya kI apekSA se ye saba haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM / 'amare NaM bhaMte / ibanne0 ' he bhadanta | jo bhramara 't at fatafat hai / aisA yaha hai bhramara cauindriyoMvAlA hotA hai cakSutrANarasa sparza se indriyAM hotI hai yaha kitane varNoMvAlA kitane rakhavAlA kitane gaMdhaguNavAlA aura kitane sparzo vAlA hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyanA' he gautama | isa viSaya ke vicAra karanevAle yahAM do naya haiM / eka naizcakinaya aura dusarA vyAvahArika naya / vyAvahArikanaya hameM yaha kahatA hai ki bhramara kAlA hai kyoMki bhramarakAlA hai, isa sambandha meM kisI ko bhI visaM varSA che. "dugaMdhe" suralI bhane hurali-sugaMdha bhane durgadha me me gadha che. ane 'paMcarase' pAMtha rasa che. 'TuphA se paNNatte' yA sparza hai. arthAta sIsA goNabhAM (jharatA geALamAM) nizcaya nayanA mata pramANe A pAMca vaNu, pAMca rasa che. huMve gautama svAbhI alune pUche che - bhamare NaM bhaMte! kaivanne0 " he bhagavan je bhramara-bhamarI che. te keTalA vaNu vALeA che? bhramara cauiMdriyavALA hAya che, cakSu, ghrANu, rasa, ane spa e cAra idrA tene che te keTalA vartAvALA, keTalA raseAvALA keTalA gadha guNavALA ane keTalA spa vALA hAya che? A praznamA uttara 3 alu he che - "goyamA !" he gautama! mA viSayabhAM vicAra karavA nizcayanaya, vyavahAranaya, e e naceAnA Azraya levAmA Ave che. vyavahAranaya, ApaNane e matAve che ke-bhamarA kALeA hAya che. bhramara kALA hAya che, e saMbaMdhamAM kAine paNa visa'vAda hateA nathI, tathA naiRcika bha0 9
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 bhagavatIsUtre paMcavanne jAtra aTThaphAse pannatte' nizcayanayasya matena paJcavarNo yAvat aSTasparzaH majJaptaH, nizcayanayasya matena paJcavarNa ke paramANujanyatvena bhramare paJcavarNavacam evaM yAvat aSTamakArakasparzavatvaM cApi vidyate eva bhramare iti atra yAvatpadena paJcarasadvividhagandhayoH saMgrahaH / 'suyapicche NaM bhaMte ! kaivanne0 ' zukapicchaH khalu bhadanta ! kavivarNaH, katigandhaH, kavirasaH, katisparzaH ? he bhadanta ! zurupicche kiyanto varNAH santi kiyanto gandhAH kiyanto rasAH kiyantaH sparzAH bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - ' evaM cetra' iti 'evaM ceva' evameva - bhramarasUtravadeva zukrapicche'pi jJAtavyam 'navaraM vAvahAriyanayassa nIlae suyapicche' navaraM vyAvahArikanayasya matena vAda nahIM hotA hai tathA naizcAyika naya yaha prakaTa karatA hai ki bhramara kevalakAlA hI nahIM hai / kintu pAMcoM varNavAlA hai| pAMcoM rasavAlA hai / do gaMdhovAlA hai aura ATha prakAra ke sparzovAlA hai / nizcaya kI aisI mAnyatA bhramara meM use pAMcavarNa ke paramANuoM se yAvat ATha prakAra ke sparzo se janya hone ke kAraNa se hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'sudhaviccheNaM aMte0 !' he bhadanta ! jo tote ke paMkha haiM ve kitane varNavAle, kitane gaMdhavAle, kitane rasavAle aura kitane sparzavAle haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai- 'evaM ceva' he gautama ! bhramara ke sUtra ke jaisA yahAM para bhI sUtra jAnanA cAhiye / arthAt naivayaka kI mAnyatA ke anusAra zukra ke paMkha pacavarNa pA~ca rasa, do gaMdha aura ATha sparzavAle haiM / parantu bhramara vyavahAranayakI apekSA se kAlA hai para zurU ke paMkha kAle nahIM hai kintu ve harA raMga se naya e matAve che ke-bhamarA kevaLa kALA ja nathI paNa pAMca vaghu vALA che. pAMce rasavALo che, e gadhavALA che, ane ATha sparzavALA che. nizcayanayanI AvI mAnyatA bhramarAmAM tene pAMca vaNunA paramANuthI yAvat ATha prakAranA spA~ janya kAraNathI thAya che. have gautama svAmI prabhune kheSu pUche che haiM "suyapicche NaM aMte !" he bhagavat pApaTanI je pAMkha che, te keTalA varNavALI, keTalA gadhavALI, kaiTalA rasavALI, ane keTalA spazavALI hAya che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke"evN ceva" abharanA sabhadhabhAM hyA pramAdhu popaTI pAMnA sama'dhamAM pazu samajavuM. arthAta naiRRyika nayanI mAnyatA anusAra-peApaTanI pAMkha pAMca vaNu pAMca rasa, e gadha, ane ATha spazavALI che. para'tu bhramara vyahAranaya pramANe kALA raMganA che. paraMtu pApaDa kALA hAtA nathI paNa lIlA ragane hAya che.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TokA za018 u06 sU01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 67 nIlA nIlimAharitavarNayuktaH zukapicchaH 'necchaiyanayasta paMcavanne nizcayanayasya matena paJcavarNa:-paJcavarNavAn zukapiccha: 'sesaM taMceva' zepam-uktAdanyat sarvam evameva-bhramarasUtrabadeva nizcayanayamatena zukapuccha: paJcavarNaH paJcarasaH dvividhagandhavAn aSTavidhasparzavAn bhavatItimAtraH / 'evaM eeNaM abhilAveNaM lohiyA maMjiTiyA' evaye venAmilApena lohitA maMjiSThikA evam etena bhramarasUtroditena abhilApena maMjiSThikA lohitavarNA, vyavahAranayAzrayaNetu lohitatva maMjiSThAdInAm nizcayanayamatAnusAreNa paJcaprakArakavarNavattam dviprakArakagandhavatvam pazcaprakArakarasavatvam aSTamakArakasparzavatvam vrnnaadisrvgunnaatmkprmaannujnytvaat| 'pItiyA hAlidA' pItikA haridrA-haridrA-pItavarNAvyavahAranayamatena nizcayanayamatena paJcavarNAdimattvaM hridraayaaH| 'sukillae saMkhe' zuklaH zaGkhaH vyavahAranayasya matena, nizcayanayamatena tu pazcaprakArakavarNAdimAna bhavatIti / 'subhigandhe ko?' suramiyukta haiM / yahI bAta 'navaraM cAbahAranayasla 'Adi pATha se sUcita kI gaI hai| evaM eeNaM abhilAveNaM lohiyA majiTiyA0' isI bhramara sUtrake anusAra maMjiSThA meM lohitavarNatA, evaM nizcayanaya ke matAnusAra pAMcavarNatA dviprakAraka gaMdha yuktatA pAMca prakAraka rasavattA aura aSTaviSasparza sahitatA jAnanI caahiye| kyoMki majITha varNAdi sarvaguNAtmaka paramANuoM se janya hai / 'pItiyA hAlihA' vyavahAranaya ke anusAra haldI pItavarNavAlI hai evaM nizcaya naya ke mantavya ke anusAra vaha pAMcavarNavAlI, do gaMdhavAlI, pAMcarasavAlI evaM ATha sparzavAlI hai| 'sukille saMkhe' isI prakAra zaMkha meM zuklANa dikhAI par3atA hai| ataH vyavahAranaya kI apekSA le vahI usameM pradhAnatA hai tathA nizcayananaya kI apekSA se pAMcoM varNa do gaMdha pAMcoM rala aura AThoM sparza hai| ma vAta "navaraM vavahAranayassa" vigaire sUtrAthI 250 4 cha. "evaM eeNaM abhilAvaNaM lohiyA maMmiDiyA0" mA bharasUtranA 4thana pramANe bha74 -majIThamAM lAlavarNapaNu, ane nizcayanA mata pramANe pAMca varNapaNa be prakAranA gaMdha yuktapaNuM, pAMca prakAra nAsapaNu ATha prakAranA sparzapaNuM samajavuM, bha bha3 viresa guvAkA 52mAthA bhane cha. "pItiyA hAlihA" vyavahAranayanA matavya pramANe haladara pILA varNavALI che. ane nizcayanayanA mata pramANe-pAMca varNavALI be gadhavALI, pAMca rasavALI, ane ATha sparza. pANI cha.-"sukille saMkhe" mA prabhA zamAM vetanAya che. methI vyavahAranaya pramANe tenuM ja temAM mukhyapaNuM che. tathA nizcaya nayanA mata pramANe pAMca varNa, be gaMdha, pAMca rasa, ane ATha sparza che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne gandhaH koSThakaH koSThapuTakaH sugandhidravyasamudAyasampannau vastuvizeSaH koSThaka iti kathyate, sa vyavahAranayamatena sugandhimAn nizcayamatAnusAreNa paJcavarNAdimAneveti / 'dubhigaMdhe mayagasarIre' durabhigandhaM mRtakazarIram vyavahAramatena mRtakazarIramazubhagandhavaditi lokAnAM saMvyavahArAta nizcayamatena paJcavarNAdimattvaM mRtakazarIre vartate eveti / 'vitte nive' kaTuko nimbaH vyavahAranayamatena, nizcayanayena tu paJcavarNAdimAneva bhavati / 'kaDayA suMThI' tiktA suNThI-tIkSNarasopetA suThI vyavahAranayena, nizcayanayena sarvarasopetA paJcavarNAdhupetA ca 'kasAe kavi?' amlaH kapitthaH kapitthaphalaM AmlarasopetaM vyavahAranayamatena pradhAnataH, gauNatyA cAnyeSAM rasAnAM vidyamAnatve'pi upekSaNAt nizcayanayamatena tu varNAdisarvapadopetaM 'sunnigaMdhe ko, lugaMdhita dravyoM ke samudAya se jo vastuvizeSa niSpanna hotA hai vaha koSThapuTa bAsakSepa hai vyavahAramaya se yaha sugadhaguNavAlA mAnA gayA hai tathA nizcayanaya ke anusAra yaha paugalika 20 hI guNoMvAlA mAnA gayA hai| isI prakAra 'dunmigaMdhe mayagasarIre' mRtakazarIra durgandhaguNavAlA vyavahAranaya se kahA gayA hai aura nizcadhanaya se vaha pAMcavarNadivAlA mAnA gayA hai| vitta nive' vyAvahArikamaya se nimba tikta mAnA gayA hai nizcayanaya se pAMcoM varNoM vAlA pAMcoM hI ralavAlA, do gaMdhovAlA aura ATha prakAra ke sparzAvAlA mAnA gayA hai / 'kaDDayA suMThI' vyavahAranaya se suMThI kaTukarasopeta kahI gaI hai aura nizcayanaya se vaha rUparasAdi saba guNoMvAlI mAnI gaI hai| 'kassAe kavi' isI "mubhigaMdhe ko?" sumadhI dravyAnA sabhUyA re tu vizeSa mana cha, taTa puTa vAsakSepa kahevAya che. vyavahAranayanA maMtavya pramANe te suMgadhaguNavALe mAnela che. ane nizcaya nayanA mata pramANe tene paulika vIsa ja guNavALA mAnava cha. merI "dubbhigaMdhe mayagasarIre" vyavahAranayanA mata anusAra bharesa zarIra durgadha guNavALuM mAnela che. ane nizcayanayanA maMtavyAnusAra tene pAMca pazu me pAya 2sa mane mA 25 vANu mAnasa che. "titte nibe" vyqhAranayanA mata pramANe lIMbaDAne mATe mAnela che. ane nizcayanayanA maMtavyAnusAra te pAMcavarNavALa, pAMcarasavALo be gaMdhavALe ane ATha prakAranA 25zavANI bhAnasa . "kaDuyA suMThI" vyavahAranayanA bhatavya pramANe muNhkaDavA rasavALI kahI che, ane nizciyanayanA mata pramANe te pAMcavarNa, pAMca 2sa, me madha mana mA 25zavANI bhAnavAma mAvata cha. "kasAe kavidve"
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u06 sU01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 65 kapitthaphalamiti / 'aMbA aMviliyA' ammA-amlarasopetaM takramiti nizcayanayamatena tu varNAdisarvapadopetA eva, 'mahure khaMDe' madhuraH khalu zarkarA vyavahAranaya. matena madhurarasayuktaiva nizcayanayamatena tu vrnnaadisrvpdopetaa| 'kakkhaDe vaire' karkazo vajraH / vajrasya sparzaH karkazo vyavahAranayamatena nizcayanayamavena tu varNAdArabhyATavidhasparzavAn 'maue navaNIe' mRdukaM navanItam navanIte mRdusparzaH vyavahAranayamana pradhAnatayA mRdutvasyaiva anubhavAt nizcayamatena tu paJcavarNAH dvaugandhauH paJcarasA: aSTApi sparzAH vidyamAnAH santi, 'garue ae' gurukam aya:prakAra se vyavahAramaya se kapittha-kaitha kapAyarasopeta kahA gayA hai aura nizcayanaya se vaha rUparasAdi sarvaguNopeta kahA gayA hai / 'aMbA aMbaliyA' isI prakAra se Amra, khaTTA kahA gayA hai| kyoMki pradhAnarUpa se usameM Amlarasa hI rahatA hai| tathA nizcayanaya ke mata ke anu. sAra usameM pAMcoM hI rasa pAMcoM hI varNa, do gaMdha aura ATha sparza rahate haiN| 'mahure khaMDe' vyavahAranaya kI apekSA se khAMDa madhura hI hai aura nizcayanaya ke mata se vaha pAMcavarNa, pAMcarasa AdivAlI hai| 'kazkhaDe. vahare' vyavahAranaya kI apekSA se bajakarkaza hai arthAt vana meM pharkaza (kaThora) sparza hai tathA nizcayanaya kI apekSA le vaha varNa se lekara AThoM hI sparzavAlA hai| 'ma ue navaNIe' vyavahAranaya kI apekSA se navanIta mAkhana muTu rzavAlA hai aura nizcayanaya kI apekSA se vaha pAMcavarNoM vAlA do gaMdhavAlA pAMca rasobAlA aura ATha sparzavAlA hai| 'garue ae' loha vyavahAranaya kI apekSA se bhArI sparzavAlA hai kapittha-kevuM kaSAya-turA rasavALuM kahela che. vyavahAranayanA mata pramANe pAMcaqnn pAyarasa, me madha bhane mA 15zavANu bhAna cha. "aMbA aMdhAliyA" e ja rIte vyavahAranayanA mata pramANe kerI khATI mAnavAmAM AvI che kemake tenAmAM mukhya paNe te rasa rahela che. ane nizcayanayanA mata pramANe temAM pace 2sa, pAya paNa, me dha mana mA 25 27 cha, "mahure khaMDe" 05162 nayanA mata pramANe khAMDa mIDI ja che. ane nizcayanayanA mata pramANe temAM pAya, pAyarasa, me gadha mana mA AranA 25za 29sA che. "phakkhaDe vahare" vyavahAranayanA mata pramANe 400 *za che. (8t2) 25zavANuche. sana mA 25zA che. "maue NavaNIe" 0yavahAra nayanI apekSAthI bhAmA bhU -kamaLa sparzavALuM che. ane nizcayanayanA maMtavya pramANe te pAcevarNa, pAMca 2sa, me 15 mana mA 25zavANuche. "garue ae" sA-yahAranayanA
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 7 bhagavatIsUtra ayo-lohadhAtuvizeSo vyavahAranayena gurupradhAnatayA gurutvasyaiva anubhUyamAnatvAt nizcayanayamatena tu sarve'pi varNAdiguNAstatra vartante eva / 'lahue uluyapatte' laghukam ulukapatram-badarIpatram laghu yadvA ulUkasya ghUkAbhidharAtricarapakSivizeSasya patraM-pakSma, tallaghukaM bhavati vyavahAranayamatena nizcayamatAnusAreNa tu sarve'pi varNAdayastatra vidyante eveti| 'sIe hime' zItaM himaM vyavahAranayena, nizcayanayena tu varNAdisarvaguNayuktaM vartate, 'usiNe agaNikAe' uSNo'gnikAyaH vyavahAranaya. matena pradhAnata uSNatAyA evAgnau upalasmAt nizcayanayAdezena tu sarve'pi varNAdayasvanAgnikAye vartante eva 'giddhe telle' snigdhaM telam vyavahAranayAdezena pradhAnatayA snigdhatAyA evopalambhAt nizcayanayamatena tu sarvo'pi aSTavidhasparzastathA kyoMki pradhAnarUpa se usIkA usameM anubhava hotA hai / tathA nizcayanaya ke mata ke anusAra usameM samastavarNAdiguNa rahate haiM / 'lahue uluyapatte' ulUkapatra-parikApatra yA ullu ke paMkha vyavahAranaya kI apekSA laghu hote haiN| tathA nizcayanaya ke anusAra samastavarNAdika usameM rahate haiN| 'sIe hime' vyavahAranaya se hima zIta hotA hai kyoMki isI sparza kI usameM mukhyatA se pratIti hotI hai / tathA nizcayanaya se vaha sarvavarNAdiguNoM se yukta mAnA gayA hai / 'usiNe agaNikAe' tathA agnikAya uSNasparzavAlA hotA hai| kyoMki usameM isI sparza kI mukhyatayApratIti hotI hai tathA nizcayanaya ke anusAra to usameM samastavarNAdika guNa mAne gaye haiN| isI prakAra "Niddhe telle' vyavahAranaya kI apekSA taila snigdhaguNa kI pradhAnatAvAlA hone se snigdhaguNavAlA mAnA gayA hai mata pramANe bhAre sparzavALuM mAnela che. kema ke pradhAna rUpe tenAmAM tene ja anubhava thAya che. ane nizcayanayanA mata pramANe temAM pAMcavarNa vigere savA shug| 2 / che. "lahue uluyapatte" ulUkapatra-mAranu pAna athavA ghuvaDanI pAMkha vyavahAranayanA mata pramANe laghu-halakI hoya che. ane nizcayanaya nA mata pramANe varNa, gaMdha, rasa, ane aThe sparza tenAmAM rahelA che. "sIe hIme" vyvhaa2nyn| mata pramANe hIma-ma26 / DAya che. bha . tenAmAM ThaMDA guNanI mukhyatA rahelI che. tathA nizcayanayanA mata pramANe pAMca pAya,me gadha, pAMyarasa mana mA 25za vANubhAne che. "usiNe agaNikAe" tathA agnikAya garama sparza zuM hoya che, kema ke tenAmAM teja sparzanI mukhyatA che. tathA nizcayanayanA mata pramANe tenAmAM varNa vigere samasta zaya 29 / mAnavAmA mAvata cha. "Niddhe telle" vyavahAranayanA matAnusAra tara tigdha-cikAza guNanI pradhAnatAvALuM hovAthI niSpaguNavALuM mAnela che.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u06 sU01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 71 tatra paJcavarNapazcarasadvigandhA api tiSThantyeva / 'chAriyA NaM bhaMte ! pucchA' kSArikA khala bhadanta ! pRcchA kSArikA bhasma he bhadanta ! kSArikA kativarNA katigandhA katirasA katispI ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi / 'goyamA !' he gautama ! 'estha do nayA bhavaMti' atra dvau nayau bhavataH, 'taM jahA' tadyathA 'nicchaiyanae ya cavahAriyanae ya naizcayikanayazva vyAvahArikanayazca 'vavahAriyassa lukkhA chAriyA' vyavahAranayasya matena rUkSA kSArikA nizcayanayasya matena pazcavarNA yAvat aSTaspIH prajJatA, vyavahAranayamatena tu bhasmani rUkSa eca sparzaH nizcayanayamatena tu sarve'pi sparzAH bhasmani vartante pazcApi varNAH dvAvapigandhA aSTApi sparzAH bhavantyeva iti yAvatpadena vijJeyam // 1 // aura vyavahAranayakI apekSA se vaha pAMca rasovAlA pAMcavarNoM vAlA do gaMdhavAlA aura ATha sparzavAlA mAnA gayA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM / 'chAriyA NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta / kSArikA rAkha kitane varNavAlI hai, kitane gaMdhavAlI hai, kitane rasoMvAlI hai aura kitane sparzavAlI hai| uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! ettha.' hai gautama ! isa viSaya kA vicAra karane ke liye do naya kahe gaye haiN| eka nizcaya naya aura dUsarA vyavahAranaya vyavahAranaya kI apekSA se 'lukkhA chAriyA' rAkha-bhasma rUkSasparzavAlI hai aura nizcayanaya kI apekSA se vaha 'paMcavannA jAva aTTaphAsA' pAMco varNavAlI hai yAvat-pAMcoM rala. vAlI hai do gaMdhavAlI aura ATha sparzavAlI hai // 1 // ane vyavahAranayanA maMtavyAnusAra te pAMca varNavALuM pAMca rasavALuM, be gaMdhavALuM ane ATha sparzavALuM mAnela che. va gautama svAmI prabhune za pUche che 4-'jAriyA NaM bhaMte ! pucchA" he bhagavana kSArikA-rAkha keTalA varNavALI che? keTalA gadhavALI che? keTalA rasavALI ane keTalA sparzavALI che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke - "goyamA ! etya0" gItama mA viSayamA viyA2 425bhATa nizcayanaya ane vyavahAranaya e be nayane Azraya levAmAM Ave che. vyavahAranayanA mata pramANe "lukakhA chAriyA" rAma-sabha36 25zavAjI cha bhane nizcaya nayanA mata pramANe "vaMca vannA-jAva aTTaphAsA" pAyaqAjI. yAvat pAMya rasavALI be gaMdhavALI ane AThe sparzavALI che, sU. 1
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre nizcayanayasya matena pazcavarNAdiparamANUnAM guDAdau vidyamAnatvAt paJcavarNAdimatvam , ityanantarasUtre kathitamiti saMgatyA paramANAveva varNAdIna vivecayitumAha'paramANupoggale NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-paramANupoggale je bhaMte kaivaNNe jAva kaiphAse pannate ? goyamA ! egavaNe egagaMdhe egarale duphAle pnntte| dupaelie NaM aMte! khaMdhe kaiyaNNe pucchA, goyamA! siya egavaNNe, siya duvaNNe, egagaMdhe, siya dugaMdhe, siya egarase, siyadurale, siya duzAle, liya tiphAle, siya cauphAle pnnte| evaM tipaesie vi, navaraM siya egavaNNe, siya duvaNe, siya tivaNe, evaM rasesu vi, sesaM jahA dupaeliyasta / evaM cauppaelie vi, navaraM siya egavanne jAva siya cuvnne| evaM rasesu vi, setaM taM cetr| evaM paMcapaesie vi, navaraM liya egavanne jAba siya pNcvnne| evaM rasesu vi| gaMdhaphAsA taheva, jahA paMcapaesio / evaM jAva asNkhejpesio| suhumapariNae NaM bhaMte ! aNaMtapaelie khaMdhe kaivanne / jahA paMcapaesie taheva nirvsesN| bAdarapariNae NaM bhaMte ! aNaMtapaesie khaMdhe kaDabanne pucchA, goyamA! liya egavanne jAva siya paMcavanne, siya egagaMdhe siya dugaMdhe, siya egarase, jAva siya paMcarase, liya cauphAle, jAva aTaphAse pnntte| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti ||suu02|| ||atttthaarsme lae chaTTho uddeso smtto|| chAyA-paramANupudgalaH khalu bhadanta ! kativarNaH yAvat katisparzaH prajJaptaH ? gautama! ekavarNaH, ekagandha, egaraso dvisparzaH prajJaptaH / dvipradezikaH khalu skandhaH kativarNaH pRcchA, gautama ! syAt ekavarNaH sthAt dvivarNaH, syAt ekagandhaH, syAt
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 6 sU0 2 paramANau varNAdinirUpaNam 73 dvigandhaH, svAt ekarasaH syAt dvirasaH syAt dviraparzaH syAt trisparzaH syAt catuHsparzaH prajJaptaH / evaM trideziko'pi navaraM syAt ekavarNaH syAt dvivarNaH, syAt trivarNaH evaM rasedhvapi / zeSaM yathA dvimadezikaraNa evaM catuSpadeziko'pi, navaraM syAt ekatrarNI yAvat syAt caturvarNaH / evaM raseSyapi, zerpA tadeva / evaM paJcamadeziko'pi, natrara N syAt ekavarNaH yAvat syAt paJcavarNaH / evaM raseSvapi / gandhasparzAH tathaiva yathA paJcamadezikaH / evaM yAvat asaMkhyeyamadezikaH / sUkSmapariNataH khalu bhadanta / anantamadezikaH skandhaH kativarNaH, yathA paJcamadezikaH tathaiva niravazeSam / vAdarapariNataH khalu bhadanta / anantapradezikaH skandhaH kativarNaH pRcchA, gautama ! svAdena yAt syAt pazcavarNaH syAdekagandhaH syAd dvigandhaH, syAdekaraso yAvat paJcarasaH, svAt catuHsparzo yAvat syAt aSTasparzaH prajJaptaH / tadeva bhadanta / tadeyaM bhadanva | iti // 2 // // aSTAdaza podezakaH samAptaH // TIkA- 'paramANupale NaM bhaMte / ' paramANupudgalaH khalu bhadanta ! 'kanne jAna kaiphA se pannatte' kativarNo yAvat katispIH prajJaptaH ? he bhadanta / ekaikasmin paramANau kiyanto varNagandharasasparzAH bhavanti iti paramANuniSThavarNAdi nizcaya ke mata se pAMcavarNavikoM vAle paramANuoM kI guDAdikoM meM vidyamAnatA hone se unameM pA~ca varNAdi yukta hai aisA anantara sUtra meM kahA gayA hai so isI saMgati ko lekara aba paramANu meM hI varNAdikoM kI vivecanA kI jAtI hai / 'paramANu pogale NaM bhaMte ! kahacaNNe jAva kahaphA se pannatte' ityAdi / TIkArtha -- gautama ne isa khUna dvArA prabhu se aisA pUchA hai - 'paramANu poggale NaM bhate ! vahavaNNe jAca kaiphAse' he bhadanta ! eka eka paramANupula meM kitanevarNa kitane rasa kitane gaMdha aura kitane sparza nizcayanayanA mata pramANe pAMca vadhu che gaMdha, pAMca 2sa ATha speza vALA paramANue geALa vigeremAM rahelA hAvAthI te pAMcavaNa vigerethI yukta che. tema AgalA sUtramAM kahevAmAM AvyuM che. tethI A sabadhane laine have paramANuonA ja vaNu vagerenuM vivecana karavAmAM Ave che. "paramANupogale NaM bhaMte! kainaNNe jAva kaiphAse paNNatte" ityAdi TIkA gautama svAmIe A sUtra dvArA prabhune evu pUchyuM che ke"prmaannupognnle NaM bhaMte ! kaivaNNe jAva kaiphAse" he bhagavan me eka paramANu pudgalamAM keTalA vaNa, keTalA rasa, keTalA gaMdha, ane keTalA bha0 10
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 bhagavatIsUtre viSayakaH praznaH, varNavipaye paJcavikalpAH gandhaviSaye dvau vikalpo, rasaviSaye paJcavikalpAH, sparzaviSaye aSTavikalpAH bhavanti kim ? iti mannAzayaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'egavanne' ekavarNaH ekasmin paramANau paJcavarNeSu eka eva varNaH kRSNAdirUpaH, 'egagaMdhe' ekagandhaH ekaparamANau gandha dvayoreka eva gandho bhavati 'egara se' ekarasaH paJcaprakArakaraseSu eka eva raso bhavati 'duphAse pannatte' dvisparzaH prajJaptaH snigdharUkSazItoSNasparzeSu avirodhi - sparzadvayayukto bhavati, dvau sparzo bhavataH paramANupudgalo viruddhasparzavAn na bhavati yathA yadA snigdhaH tadA na rUkSaH, yadA rUkSastadA na snigdhaH evaM yadA zItaH , 1 hote haiM / isa prakAra se yaha paramANuniSTha varNAdi viSayaka yaha prazna hai / varNa ke viSaya meM pAMca vikalpa gandha ke viSaya meM do vikalpa rasake viSaya meM pAMca vikalpa aura sparzake viSaya meM ATha vikalpa hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA ! egavanne' he gautama ! eka paramANu meM pAMcavarNoM meM se eka hI kRSNAdirUpavarNa hotA hai| 'ega gaMdhe' eka paramANu meM do gaMdhoM meM se eka hI gaMdha hotA hai / 'egarase' eka paramANu meM pAMcarasoM meM se eka hI rasa hotA hai / 'duSphAle pannatte' tathA ATha sparzo meM se koI se do avirodhI sparza hote haiM / snigdha, rUkSa, zIta uSNa ye 4 sparzo meM se avirodhI do sparza paramANu meM hote haiM / kyoMki paramANupudgala viruddha sparzavAlA nahIM hotA hai / jaise jaba snigdhasparza hogA taba rukSasparza nahIM hogA aura jaba rUkSasparza hogA taba snigdhasparza nahIM hogA isa prakAra jaba usameM zIta sparza hAya che? A rIte paramANumAM rahelA varNAdi viSayamAM A prazna karela che. vaNunA viSayamAM pAMca vikalpa, gandhanA viSayamAM e vikalpa, rasanA viSayamAM pAMca vikalpa ane sparzanA viSayamAM ATha vikalpe ane che ? yA praznanA uttarabhAM alu uDe che - " goyamA ! egavanne" he gautama! A paramANubhAM cAMnya ve cair3I dRSya ! 4 varSA hoya che. "egagaMdhe" me parabhAzubhAM me gauMdha paiDI me ? gaMdha hoya he "dupphAse pannatte" tathA bhAI sparza baiThI ardha avirodhI me 4 sparza hoya che. snigdha, 3kSa, zIta, ane e cAra spaCmAMthI paramANu pudgugala virUddha sparzIvALA hAtA nathI. jemake jyAre snigdha-cikAzavALA sparza thaze tyAre rUkSa-lukhA sparza thaze nahI.. ane jyAre rUkSa spaza thaze, tyAre snigdha puza thaze nahIM. eja rIte
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyacandrikA TIkA za018 u0 6 sU02 paramANau varNAdinirUpaNam 75 syAt tadA uSNo na bhavet, yadA uSNaH tadA na zIta iti, kintu epu madhye'viruddhasparzadvayavAn bhavati paramANupudgalaH / atra catvAro vikalpA bhavanti, tathAhi-zItasnigdhoM 1, zItarUkSaura, uSaNasnigdhoM3, uSNarUkSau4 ceti / 'dupaesie NaM maMte khaM dvipadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kazcanne pucchA' kativarNa: iti pRcchA praznaH he bhadanta ! dvipadezikA pradezadvayayuktaH skandho'vayavI kativarNa: katigandhaH katirasaH katisparzazceti prajJA, bhagavAnAha-'siya egavanne' syAta ekavarNaH 'siyadunne' sthAna dvivarNaH siya egagaMdhe' syAta eka gandhaH 'liya dugaMdhe' syAt dvigandhaH dvayoH paramAvoH saMvandhAd dvipradezikaH skandho bhavati, tatra yadi avayavadvaye samAnajAtIya eka eva varNoM bhavet tadA samAnajAtIyavarNavadbhayAm paramANubhyAM jAyamAnatvena sparza hogA taba uSNasparza nahIM hogA aura jaba uSNasparza hogA taba zItasparza nahIM hogA yahAM cAra vikalpa hote haiN| jaise zItasnigdha 1, zItarUkSa 2, lapNasnigdha 3, aura uSNarukSa 4 aSa gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'duppaelie NaM bhaMte ! khaMdhe kaiyanne pucchA' he bhadanta ! jo skandha do pradeza se yukta hai vaha kitane varNavAlA hotA hai ? kitane gaMdhavAlA hotA hai ? zitane rasozAlA hotA hai aura kitane sparzI cAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'liya egavanne he gautama! dipradezI skandha avayavI kadAcit ekavarNavAlA hotA hai| 'siya duvanne kadAcit do varNavAlA hotA hai / isakA tAtparya aisA hai ki dvipradezika skandha do paramANuoM ke lambandha se hotA hai| usameM yadi donAM paramANurUpa avayavoM meM samAnajAtIya eka hI varNa hotA hai temAM jyAre zIta-De sparza thaze tyAre uSNa sparza thaze nahIM. ane jyAre GNa sparza thAya che tyAre zIta sparza thatuM nathI. ahIyAM nIce pramANe cAra vikalpa bane che. zIta-dhi 1 zItarUkSa 2 uSNusnigdha 3 ane uNa rUkSa 4 gautama svAmI prabhuna se pUche che -"duppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe phaivanne pucchA" samapanya prazavANA 27 cha / vANA hoya che? keTalA gadhavALA hoya che? keTalA rasavALA hoya che ane keTalA sparzIvALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke"siy egavanne" gautama / me prazANA 24.5 apayavI hAya me pANI DAya che. "siya duvaNge" Athit me va vANI kAya . ravAnA bhAva e che ke-be pradezavALa saphadha be paramANunA saMbaMdhathI thAya che, temAM je bane paramANurUpa avayavomAM samAna jAtI vALe eka ja varNa hoya. te te bane samAna jAtIvALA paramANuothI thavAvALA te be pradezavALA skaMdhamAM eka ja vaNuM thaze, temaja je te bane
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra dvipadezikaskandhe'pi eko varNaH, yadi vA paraspara vibhinnavarNadvayavasyA paramANu bhyAM dvipadezikaH skandho jAyate tadA tasmin skandhe varNadvayaM syAt , ityabhi' prAyeNa kathitaM syAdekavarNaH dvayorapi paramAnorekavarNavattvAt , atra varNAnAM paJca. 'tvena paJcavikalpAH bhavantIti / tathA syAd dvivarNaH pratipadezaM varNAntarabhAvAt , atra varNAnAM pazcatvena paramANoryugmatvena ca dazavikalpA jAyate / evameva gandharasayorapi jJeyam / 'siya egagaMdhe siya dugaMdhe' syAt ekagandhaH syAda dvigandhaH 'siya to una donoM samAnajAtIya paramANu bho le jAyamAna usa dvipradezI skandha meM eka hI varNa hogA tathA yadi una donoM paramANuoM, bhinna 2 do varNa hogA to usa dvipradezI skandha meM bhI do varNa hogA isI abhiprAya se kahA gayA hai ki kadAcit vaha dvipadezI skandha eka varNa ghAlA bhI hotA hai| aura kadAcita do varNazAlA bhI hotA hai| varNa pAMca hote haiM / isaliye yahAM eka varNavasvake kathana meM pAMca vikalpa hote haiN| tathA 'syAt dvivarNaH' isa kathana meM pratipradeza meM varNAntara ke sadbhAva se dazavikalpa heAte haiN| aura ve isa prakAra se jAnanA cAhiye eka sapheda raMgazAle aura eka hare raMgavAle paramANudvaya ke sambandha le bhI vipradezI skandha ho sakatA hai, eka lapheda raMgavAle aura eka pIle raMgavAle paramANuzya ke saMyogale bhI chipradezI skandha ho sakatA hai eka sapheda raMgavAle aura eka kAle raMgavAle paramANuvya ke sambandha se bhI dvipradezI skandha ho sakatA hai| ityAdi isI prakAra kA karthana gaMdha aura rasa ke hone meM bhI jAnanA caahiye| vaha hipradezI skandha 'liya egagaMdhe, siya dugaMdhe' kadAcit eka gaMdhaguNavAlA hotA hai paramANuomAM judA-judA be varNa hoya te te be pradezavALA skaMdhamAM paNa be varNa thaze. eja abhiprAyathI evuM kahevAmAM AvyuM che ke-kadAcit te be pradezavALe paNa haiya che. varNa pAMca heya che. tethI ahiyAM eka varNa paNAnA 4thanamA pAMca vi465 thAya che. tathA "syAt dvivarNa: ko thanamA pratiprazabhA vantaranA sadUbhAvathI daza vikalpa bane che. ane te A rIte samajavA. eka sapheta raMgavALe ane eka lIlA raMgavALe? vigere rUpe samajavA. be paramAzunA saMbaMdhathI paNa be pradezavALe skaMdha thAya che. eka sapheta raMgavALo ane eka pILA raMgavALe ema be paramANunA sAgathI paNa dvipadezika kaMdha bane che. eka sapheta raMgavALe ane eka kALA raMgavALA be paramANunA saMbaMdhathI paNa dvidezI audha thAya che. ItyAdi. Aja rItanuM kathana gIdha . ane. 2sana 142 5 sabhA mA videzI 45 "siya egagaMdhe siya ___, dugaMdhe" hAya / dha guNavAA Aya cha bhane hAyit me gadha muguvA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayandrikA TIkA za018 u0 6 sU0 2 paramANau varNAdinirUpaNam 77 egarase siya durase' syAt ekarasaH dvipadezikaH skandhaH, syAt dvirasaH dvipadezikaH skandhaH 'siya duphAse' syAt dvisparzaH skandhaH, eka sparzavAna skandhastu kadAcidapi na syAt yataH skandhotpAdake ekasmin paramANo kAraNabhUte aviruddhasparzadvayasatvena kAryapi sparzadvayasyaiva saMbhavaH, 'kAraNaguNAH kAryaguNAn Arabhante' iti niyamAta / atrApi ekapradezikasyaiva zItasnigdhatvAdibhAvena ta ena catvAro vikalpA bhavanti / 'siya tiphAse' syAt trisparzaH skandhaH, iha catvAro vikalpA bhavanti tathAhi-pradezadvayasyApi zItabhAve ekasya ca tatra snigdhabhAvAt dvitIya aura kadAcit do gaMdha guNavAlA bhI hotA hai / 'liya egarase siyadUrase' kadAcit vaha ekarasavAlA hotA hai / aura kadAcit do rasoMvAlA bhI hotA hai| 'siyaduphAse' kadAcit yaha do sparzavAlA hotA hai eka sparzabAlA pudgala kabhI bhI nahIM hotA hai / kyoMki skandhotpAdaka eka paramANu meM aviruddhasparzadvaya kI sattA hotI hai / ataH kAraNabhUta paramANudraya se jAyamAna skandha meM bhI sparzadvaya kA hI saMbhava hai| kyoMki 'kAraNaguNAH kAryaguNAn Arabhante' aisA niyama hai| jisa prakAra se eka paramANu meM zItasnigdha Adi ke sadbhAva se cAra vikalpa pahile prakaTa kiye gaye haiM ve hI cAra vikalpa yahAM para bhI hote haiN| 'siya tiphAle' kadAcit vaha tIna sparze vAlA hotA hai yahAM cAra vikalpa hote haiM-jaise donoM pradezoM meM zItasparza bhI ho sakatA hai| snigdhasparza bhI ho sakatA hai| aura rukSasparza bhI ho sakatA hai| isa prakAra donoM pradezoM meM zItasparza ke sAtha eka paramANu ke snigdhabhAva para DAya che. "siya egarase khiya dUrase" hAthit te me 2sapA 55] DAya cha bhane hAthit me 2sopA 5 jaya che. siya dupha'se" hAya ta be sparzavALa hoya che. eka sparzavALe audha keIpaNa samaye thato nathI. kema ke-dhane utpanna karanAra eka paramANumAM virUddha nahI tevA be sparzanI sattA hoya che. tethI kAraNarUpa be paramANuthI thavAvALA kaMdhamAM paNa be sparza 1 saya che. bha3-"kAraNaguNAH kAryaguNAn Arabhande" guNe :guNene prApta kare che e pramANe niyama che. je rIte eka paramANumAM zIta, snigdha vigerenA sadUbhAvathI pahelA yA vi85 tAsa che. te yAra 8 mahiyAM 55 thAya che. "siya ti phAse" hAyit traya svAmI jaya che. maDiyAM yAra vijana che. jevI rIte banane pradezamAM zItasparza paNa thaI zake che, nigya paza
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre sya ca tatra rUkSabhAvAt prathamaH 1 pradezadvayasyoSNa bhAvAdvitIyaH 2, pradezadvayasyApi snigbhAve ekasya zItabhAvAt ekasya coSNabhAvAt tRtIya3, pradezadvayasya rUkSabhAvAccaturthaH 4 | 'siya cauphAse' syAt catuHsparzaH 'pannatte' prajJaptaH, deze zItaH, deze uSNa, deze snigdho deze rUkSa iti / evaM tiraelie vi' evaM tridezikospi evameva dvidezikavadeva tripadeziko'pi / 'navara' siya egavanne siya duvanne' navara' kevalametAvAn vizeSaH syAt ekavarNaH tripradezikaH syAt dvivarNaH syAt se aura dUsare ke rUkSa bhAva se yaha pahilA vikalpa banatA hai / tathA pradeza meM uSNatA hai aura eka paramANu meM snigdhatA hai / aura dUsare meM rUkSatA hai / isa prakAra se yaha dvitIya vikalpa hotA hai tathA pradeza dvaya meM snigdhatA hai tathA eka pradeza meM zItatA hai aura ekapradeza meM uSNatA hai isa prakAra se yaha tRtIya vikalpa hotA hai / tathA donoM pradezoM meM rUkSatA hai aura eka meM zItatA hai / aura eka dUsare meM uSNatA hai / isa prakAra se yaha cauthA vikalpa hai / 'siya ca uphAse' vaha dvipradezI skandha kadAcit cAra sparzavAlA hotA hai deza meM zItatA deza meM uSNatA hai deza meM snigdhatA hai / aura dezameM rUkSatA hai / ' evaM tipaesie vi' dvipradezika skandha ke jaisA tripadezika skandha bhI jAnanA cAhiye / 'navaraM siya egavanne siya duvanne' kevala itanA hI vizeSa hai ki vaha tripradezika skandha kadAcit eka varNavAlA hotA hai / kadAcit vaha do 1 pazu thaI zake che, rUkSa paza paNa thaI zake che e rIte banne pradezeAmAM zIta sparzanI sAthe eka paramANunA snigdhabhAvathI ane khIjA paramANunA rUkSabhAvathI e rIte pahelA vikalpa mane che, e pradezamAM uSNutA che. ane eka paramANumAM snigdhapaNu che ane khIjAmAM rUkSapaNu che. e rIte A khIje vikalpa thAya che. e pradezamAM snigdhapaNu che. tathA eka pradezamAM uSNupaNu che. A rIte A trIjo vikalpa che. tathA banne pradezAmAM kSapaNu ane ekamAM zItapaNu che ane bIjA ekamAM uSNupaNu che. A rIte yA thothe| vipache, "siya cauphAse" mA dvipradezI 24dha ardhavAra zAra sparzIvALA hoya che. tathA eka dezamAM zItapaNu ane eka dezamAM uSNupaNuM che, dezamAM snigdhapAlu bhane dezabhAM ikSapazu che. "evaM tipaesie vi0" dviahezI 29dha asA tripradezi 246 viSe yA samannvu " navaraM siya egavanne siya duvanne" ThevaNa kSetra vizeSatA che te te dviaheza 246 adhavAra eka vaNu vALA hAya che, te kAivAra te e vaghu vALo hAya che,
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 18 u0 6 sU02 paramANau varNAdinirUpaNam 79 trivarNaH, yuktiH pUrvavadeva udaharaNIyA / evaM rasepvapi yathA vaNe kathitaH tathA rase'pi tripradezikaH skandhaH syAt ekarasA, syAt dvirasaH, syAt trirasaH iti / 'sesaM jahA dupaesiyassa' zeSa yathA dvipradezikasya zepam uktAdanyat sarvameva dvipadezikavadeva jJAtavyam gandhasparzaviSaye / 'evaM caupaesie vi' evaM catuppadeziko'pi, evameva tripradezikaskandhavadeva catu:madezikaskandho'pi jJAtavyaH 'navara siya egavanne jAva siya caubanne' navara' syAt ekavarNoM yAvat syAt caturvarNaH, atra yAvatpadAt syAt dvivarNaH syAt trivarNaH, etayograhaNaM bhavati tathA ca catuHpradezikaH skandhaH kadAcidekavarNaH, kadAcit dvivarNaH, kadAcit trivarNaH, varNavAlA hotA hai| aura kadAcita tIna varNavAlA hotA hai yahAM para yukti pahile ke jaisI prakaTa kara lenI caahiye| 'evaM rasuvi' jaisA kathana varNa ke viSaya meM kiyA gayA hai / aisA hI kathana rasa ke viSaya meM bhI kara lenA cAhiye / arthAt tripradezika skandha kadAcit eka ralavAlA hotA hai, kadAcit do rasavAlA hotA hai, kadAcita tIna rasavAlA hotA hai| 'sesaM jahA duppaesiyassa' kathita se atirikta aura saba gandha sparza ke viSaya meM dvipradezika skandha ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'evaM cauppaese bi' tripradezika skandha ke jaisA hI catuHpradezika skandha bhI jAna lenA cAhiye / 'navaraM siya egavanne jAya siya cavanne' itanA hI vizeSa yahAM para hai ki catuH pradezI skandha kadAcit ekavarNazalA hotA hai / yAvat kadAcit vaha cAra varNavAlA bhI hotA hai| yahAM yAvatpada se 'syAt dvivarNaH, syAt trivarNaH' ina do padoM kA vALo hoya che. ane keIvAra traNa varNavALo hoya che. ahiyAM te bAbatamAM pahA prabhArI yuti sama pI. "evaM rasesu vi" vanA viSayamA re pramANe kathana karavAmAM Avela che. evuM ja kathana rasanA viSayamAM paNa samajI levuM. arthAta tripradezika skaMdha kaIvAra eka rasavALA hoya che. keI pA2 me 2savANA hAya che. 7vA ai rsbaage| DAya che. "sesaM jahA duppaesiyassa" mane 25zanA samadhanI 4 viSayathA mADInA tamAma viSayamA vizi : 24 prabhArI sabha7 : "evaM cauppaese vi" vizi : 24' pramANe 1 yatuHpradeza 245 5 sabharavA. "navaraM siya ega vanne jAya siya cauvaNe" mahiyA mesI vizeSatA che 4-yatuHprazI kadha kadAcita eka varNavALe hoya che yAvat kadAca te cAra varNa vALA paNa
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 80 9 kadAcit caturvarNaH / evaM syAt ekagandhaH syAt dvigandhaH / ' evaM rase tri' evaM raseSvapi catuSmadezikaH skandhaH kadAvidekaramaH kadAcid dvirasaH kadAcit trirasaH kadAcit catUrasaH / catuHpadezikaH skandhaH kadAcidekarasaH kadAcida dvirasaH, kadAcit trirasaH kadAcicanUrasaH / 'sesaM taM cetra' zeSaM tadeva sparzaviSaye tridezikatradeva jJAtavyam tathA ca syAt dvisparzaH syAt trisparzaH syAt catu:sparzaH sa | 'e' elie vi evaM paJcamadeziyo'pi yathA catuHpradezikaH varNarasagandhasparzavattyA kathitaH tathA paJcamadeziko'pi jJAtavyaH 'navaraM siya ema. banne jAtra siya paMcAnte' navaraM syAdekavarNaH yAvat syAt paJcavarNaH, paJcapradegrahaNa huA hai| tathA ca catuHpradezika skandha kadAcit ekavarNavAlA hotA hai / kadAcit do varNavAlA hotA hai kadAcit tInavarNavAlA hotA hai kadAcit cAravarNavAlA hotA hai / isI prakAra vaha kadAcit eka gaMvavAlA hotA hai kadAcit do gaMdhavAlA hotA hai / 'evaM rasesu vi' isI prakAra vaha kadAcit eka rasavAlA hotA hai, kadAcit do ranavAlA hotA hai kadAcit tIna rasavAlA hotA hai aura kadAcit cAra ramavAlA hotA hai / 'sesa taM ceva' sparza ke viSaya meM tripradezika skandha ke jaisA hI yahAM jAnanA cAhiye / tathA ca catuHpradezika skandha kadAcit do sparzavAlA hotA hai / kadAcit tInasparzAlA honA hai aura kadAcit cAra sparzavAlA hotA hai / 'evaM paMcapae lie vi' jisa prakAra se catuHpradezI skandha ke viSaya meM yaha rUpa gaMdha rasa aura sparza ina guNoM ke hone kA hoya che, ahiM yAvat pahathI " syAt dvivarNaH syAt trivarNaH" me yahonA saMgraha thayo che, catuHpradezI spaSa kadAcit eka vaNu vALA hAya che kadAcit e vadhu vaNu vALA hAya che. kadAcit traNa vaNu vALA hAya che. aneka kadAcit cAra vaNa vALA hAya che. eja rIte te kAivAra eka gadhavALA hAya che. kadAca me gauMdhavANI hoya che, "evaM rasesu vi" seTa rItete aAthit me rasavAjI hAya che. kadAcit e rasavALA DhAya che, koivAra traNa rasavALA hoya che, ane adhavAra yAra rasavANI hoya che. "sesaM taM ceva" sparzanA viSayabhAM tripradezI skandha pramANe ja ahiyAM samajavuM arthAt catuHpradezika kadAcit ae sparzavALA DAya che. koIvAra traNa sparzavALA hAya che. ane keAIvAra cAra sparzavANI hoya che. "evaM paMcapaesie vi" ? prabhAye yAra ahezavAjA skaMdhanA viSayamAM A vaNu, gaMdha, rasa ane speza e guNNA hovAnA
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za018 u06 sU02 paramANau varNAdinirUpaNam .. 81 zikaH skandhaH, kadAcit ekavarNaH samAnajAtIyavarNayuktapaJcaparamANubhi yamAnatvAt, syAt dvivarNaH, kadAcit trivarNaH, kadAcita caturvarNaH, kadAcita pnycvrnnH| evaM rasesu vi' evaM raseSvapi varNavadeva rasepvapi jJAtavyaH kadAcidekarasaH, kadAcit dvirasaH, kadAcida trirasaH, kadAcit catUrasaH, kadAcit paJcarasa ityarthaH / 'gaMdhaphAsA taheva' gandhasparzAH tathaiva dvipradezikAdivadeva jJAtavyA:, kathala kiyA gayA hai usI prakAra se ina guNoM ke hone ko kathana paMcapradezI skandha ke viSaya bhI kara lenA caahiye|'nvrN siya egavaNNe jAva paMcabanne' usa kathana kI apekSA isa paMcapradezI skandha ke kathana meM vizeSatA kevala aisI hI hai ki yaha paMcapradezI kadAcit ekavarNavAlA bhI hotA hai aura kadAcit yAvat pAMcavarNavAlA bhI hotA hai jaba yaha samAnajAtIya varNavAle pAMca paramANuoM se jAyamAna hotA hai, taba yaha ekavarNavAlA hotA hai yahAM yAvat zabda se 'sthAt dvivarNaH, syAt trivarNaH, syAt caturvarNaH' ina padoM kA grahaNa huA hai / 'evaM rasestu vi' varNa ke hone ke isa kathana ke anusAra hI usameM rasa hone ke sambandha meM bhI aisA hI kathana kara lenA cAhiye / tathA ca vaha paMca pradezika skandha kadAcit ekarasavAlA hotA hai / kadAcit do rasavAlA hotA hai / kadAcit tIna rasavAlA hotA hai / kadAcit cAra rasavAlA hotA hai aura kadAcit pAMca rasavAlA hotA hai| 'gaMdhaphAsA taheva' viSayamAM kahevAmAM AvyuM che e ja rIte te guNe rahevAnuM kathana pAMca pradezavALA skaMdhanA viSayamAM paNa samajI levuM. navaraM siya egavanne jAva paMcavaNNe" te 4thananI apekSA mA panya pradezI skaMdhanA kathanamAM vizeSapaNu kevaLa e ja che ke-A paMca pradezI ska dha kadAcita eka varNavALa paNa hoya che. ane kadAcita thAvat pAMca varNa vALe paNa hoya che. jyAre samAna jAtIvarNavALA pAMca paramANuo DAya tyAre te me pAye jAya che. mADiyA yAvat 154thI. 'syAt dvivarNaH syAt trivarNaH syAt caturvarNaH" ye pahanI sabhaDa thayo che. "evaM rasesu vi" 1 DAvAnA samayamA mA thana anusAra 04 tebhA 2sa vAnA saMbaMdhamAM paNa evuM ja kathana samajavuM. te A rIte che te pAMca pradeza vALo skaMdha keIvAra eka rasavALo hoya che. ane keIvAra be rasavALo hoya che, koIvAra traNa rasavALe heya che. ane keIvAra cAra rasavALo hoya khAya che. mane adhvAra pAM5 2sapANI DAya che. "gaMdhaphAsA saheva' me bha0 11
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI syAdekagandhaH, syAd dvigandhaH, syAdekasparzaH, syAd dvisparzaH, syAt visparzaH, syAt catuHsparzaH iti / 'jahA paMcapaesio evaM jAva asaMkhejjapaesio' yathA pazcapradezika evaM yAvat asaMkhyeyapradeziko'pi, atra yAvattU padena paTpadezikAdArabhya dazapradezikaparyantaM tadanu saMkhyAtamadezikA iti saMgRhyante, tathA ca-paT pradezikAdArabhyAsaMkhyAtAdezike skandhe syAt ekagandhaH, syAda dvigandhaH syAt dvisparzaH syAt trisparzaH, syAt catuHsparza, syAt ekavarNaH yAvat paJcavarNaH, syAt ekarasaH 'vipradezika skandha Adi meM hone ke kathana ke jaise hI gaMdha evaM sparzI ke hone kA kathana yahAM para kara lenA cAhiye / arthAt paMcapradezI skandha kadAcit eka gaMdhavAlA bhI hotA hai aura kadAcit do gaMdhavAlA bhI hotA hai kadAcit yaha do sparzavAlA hotA hai| kadAcit tInasparza. vAlA hotA hai kadAcit cora sparzavAlA hotA hai / 'jahA paMcapaesio evaMjAva asaMkhejapaesio' jaisA yaha kathana paMcapradezika skaMdha meM rUpagaMdha Adike hone ke viSaya meM kiyA gayA hai / usI prakAra se chaha pradezikaskandha se lekara dazapradezika skandha taka tathA saMkhyAta pradezika skandha taka aura asaMkhyAta pradezika skandha taka meM bhI rUpagaMdha Adi hone ke viSaya meM bhI kathana kara lenA cAhiye / tathA ca SaTpradezika skandha se lekara asaMkhyAta skandha meM kadAcit eka gaMdha hotA hai, kadA. cit do gaMdha hote haiM, kadAcit do sparza hote haiM, kadAcit tInasparza hote haiM, kadAcit cAra sparza hote haiM, kadAcit ekavarNa hotA hai, pradezavALA sakaMdha vigeremAM varNAdinI mAphaka gaMdha ane sparza paNa hovAnA saMbaMdhamAM paNa ahiyAM kathana samajI levuM. arthAt pAMca pradezavALe kaMdha keIvAra eka gaMdhavALe paNuM hoya che ane koIvAra be gaMdhavALo paNa hoya che, tevI ja rIte kadAcita te be sparzavA paNa hoya che. ane kadAcit traNa sparzavALA paNa hoya che. ane koIvAra cAra sparzavALe yA DAya che. "jahA paMcapaesio evaM jAva asaMkhejjapaesio" pAMya pradezavALA kaMdhamAM rUpa, gaMdha, rasa ane sparza hovAnA saMbaMdhamAM je rIte kathana karavAmAM AvyuM che. te ja rIte cha pradezavALA skandhathI AraMbhIne daza pradezavALA sakaMdha sudhI tathA saMkhyAta pradezavALa skadha temaja asaMkhyAta pradezavALA skaMdhamAM kaIvAra eka gaMdha hoya che. koIvAra be gaMdha hoya che. keIvAra eka varNa yAvat IvAra pAMca varNa hoya che. keIvAra eka rasa hoya che. keIvAra be rasa hoya che. keIvAra traNa rasa hoya che ane kaI vAra cAra rasa hoya che tathA keIvAra pAMca rasa hoya che, koIvAra eka sparza
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA kA za018 u06 sU02 paramANau varNAdinirUpaNam yAvat paJcarasaH, dvau gandhau, catvArA sparzAH, paJcavarNAH paJcarasA eSu prApyante iti bhAvaH / 'muhumapariNae NaM bhaMte !' sUkSmapariNataH khalu bhadanta ! 'aNaMtapaesie khaMdhe' anantapradezikaH skandhaH anantamadeziko vAdarapariNAmo'pi skandho bhavati dvayaNukAdistu sUkSmapariNAma eva ato'nantapradezikaskandhe sUkSmapariNAma iti vizepaNaM dattam , tathA ca sUkSmapariNAmavAna anantapradezikAdirUpaskandhaH 'kaivanne' kativarNaH mUkSmAdiskandhe kiyanto varNAH evaM kavigandhAH, katirasAH, katisparzA bhavantoti praznaH, bhagavAnAha-'jahA' ityaadi| 'jahA paMcapaesie taheva yAvat kadAcit pA~cavarNa hote haiN| kadAcit eka rasa hotA hai, kadAcit do rasa hote haiM, kadAcit tIna rasa hote haiM kadAcit cAra rasa hote haiM, kadAcit pAMca rasa hote haiN| matalaba kahane kA yaha hai ki inameM pAMca rasa, do gandha, cAra sparza, pAMcavarNa aura pAMca rasa pAye jAte haiN| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'suhamapariNae NaM bhaMte ! aNaMtapaesie khadhe kAvanne' he adanta jo anantapradezikaskandha sUkSmapariNAmavAlA hotA hai vaha kitane varNoM vAlA hotA hai ? kitane gaMdhoMvAlA hotA hai ? kitane rasoMvAlA hotA hai ? kitane sparzIvAlA hotA hai ? yahAM jo 'suhamapariNae' aisA vizeSaNa anantapradezika skandha ko diyA gayA hai vaha pAdrapariNAma kI vyAvRtti ke liye diyA gayA hai| kyoMki anantapradezika skandha ghAdara pariNAmavAlA bhI hotA hai| dadyaNukAdikaskandha to sUkSmapariNAmavAle hI hote haiN| isa prazna ke uttara cAvata keIvAra be-traNa cAra-ane pAMca paza hoya che. kahevAno hetu e che ke cha pradezavALA sakaMdhamAM pAMca varNa, be gaMdha, pAMca rasa cAra sparza DAya che. tabha sabhA va gautama svAmI prabhune me pUche che -"suhamapariNae NaM bhave ! aNaMtapaesie khaMdhe kaivanne" he bhagavan re manAta prazANA 245 sUkSma pariNAmavALA hoya che. te keTalA varNavALA hoya che? keTalA gaMdhavALA hoya che? keTalA rasavALA hoya che? ane keTalA sparzIvALA che. ahiyAM 2 "muhamapariNae" me prabhAnu vizeSa manAta prazI 24 dhane bhAvAmA AvyuM che. te bAdara pariNAmanI vyAvRtti mATe ApavAmAM AvyuM che kema ke anaMta pradezavALA skaMdha bAdara pariNAmavALA paNa hoya che. pratyakAdi skaMdha te sUma pariNAmavALA ja hoya che. A praznanA uttaramAM prabhu kahe che-"jahA paMcapaesie taheva niravasesaM" 8 gautama! pAMya prazANA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra niravasesa' yathA pazcamadezikA tathaiva niravazepam kadAcidekavarNaH kadAcid dvivarNaH kadAcit trivarNaH kadAcit caturvarNaH kadAcit pshcvrnnH| evameka dvi tri catuH pazcarasavatvaM, kadAcit ekadvigandhavatvaM evaM dvi tri catu:sparzo'pi jJAtavyaH, tatra catvAraH zItoSNasnigdhakSAH sparzAH sUkSmeSu vAdareSu cAnantapadezikaskandheSu bhavanti, mRdukragurulaghukaThorasparzAstu bAdareSveva bhvntiiti| 'vAdapariNae NaM bhaMte !" vAdarapariNataH khalu bhadanta ! 'aNaMtapae sie khaMdhe' ana. nvAdezikaH skandhaH 'kaibanne pucchA' kativargaH iti pRcchA, he bhadanta ! vAdarameM prabhu kahate haiM-jahA paMcapaesie taheva niravasesaM' he gautama ! jaisA kathana inake hone kA paMcapradezika skandha meM kiyA gayA hai| usI prakAra se vaha saba inameM bhI jAnanA caahiye| tathA ca ye saba skandha kadAcit ekavarNavAle, kadAcit do varNavAle, kadAcit tInavarNavAle, kadAcit pAMcavarNavAle hote haiM, isI prakAra se kadAcit do gaMdhavAle hote haiM, kadAcit ekarasavAle, kadAcit do rasavAle, kadAcit tIna rasavAle, kadAcit cAraralavAle, kadAcit pAMca rasavAle hote haiM tathA kadAcit do sparzavAle, kadAcit tIna sparzavAle, kadAcit cArasparza hote haiM aisA jAnanA cAhiye / zIta, uSNa snigdha aura rUkSa ye cAra sparza sUkSma evaM bAdara anantapradezika skandhoM meM hote haiM / mRduka, guru, laghu, evaM kaThora ye cAra sparza vAdoM meM hI hote haiN| . aba gautama prabhu se ailA pUchate haiM-'bAdarapariNaeNaM bhaMte! anaMtapaesie khaMdhe kaicanne pucch|' hai bhadanta ! jo anantapradezika skandha dhane je pramANe varNa, gaMdha, rasa ane sparza hovAnuM kahevAmAM AvyuM che. te ja pramANe te tamAma kathana A asaMkhyAta pradezavALA skaMdhanA viSayamAM paNa samajI levuM te A pramANe che. te badhA ja skadha kadAcit eka varNa vALA, kadAcita be varNavALA, kadAcita traNa varNavALA, kadAcita cAra varNa vALA, ane kadAcitpAMca varNavALA hoya che. e ja rIte keIvAra eka gadha vALA ane koIvAra be gaMdhavALA hoya che. ane kadAcita eka rasavALA, kadAcita be rasavALA kadAcita traNa rasavALA kadAcita cAra rasavALA ane kadAcita pAMca rasavALA hoya che. tathA keIvAra eka sparzavALA ane kaIvAra be sparzavALA keIvAra traNa sparzavALA kaIvAra cAra sparzavALA hoya che tema samajavuM. zIta, uSNa, sinagdha ane rUkSa e pramANe cAra sparza sUkSama ane bAdara anaMtapradezI kaMdhamAM hoya che. mRdu, guru, laghu, ane kaThora e cAra spaze bAdamAM ja hoya che. gautama svAmI prabhune evuM pUche che 3-"bAdarapariNae NaM bhave anaMtapaesie khaMdhe kAvanne pucchA" .
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za018 u06 sU0 2 paramANau varNAdinirUpaNam 85 pariNAmavAn anantapradezikaH skandhaH kativarNaH, katigandhaH, katirasaH, katisparzaH iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyanA' ityAdi / 'gomA' he gautama | 'siya egavanne jAva siya paMcavanne' syAt ekavarNo yAvat paJcavarNaH atra yAvatpadena 'siya duvanne siya vinne siya uvanne' etepAM grahaNam, tathA ca kadAcidekavarNaH, kadAcida dvivarNaH kadAcit trivarNaH kadAcida caturvarNaH kadAcit paJcavarNo'pi " " bhavatIti 'si egaMdhe yi dugaMdhe' syAt ekagandhaH syAt dvigandhaH 'siya egarase jAva siya paMcarase' syAt ekaraso yAvat syAt pazcarasaH atra yAvat padena 'siya durase siya tirase siya caurase' etepAM grahaNaM bhavati tathA ca kadAcidekarasavAn, kadAcid dvirasavAn, kadAcit trirasavAn, kadAcit catUrasavAna, kadAcit paJcarasavAn anantaprAdezikavAdaraskandho bhavatIti / 'siya uphAse jAva siya aTThaphAse pannatte' syAt catuH sparzo yAvat syAdaSTasparzaH prajJaptaH / atra cAdara pariNAmabAlA hotA hai vaha kitane varNavAlA, kitane gaMdhavAlA, kitane rasavAlA aura kitane sparzo vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'godhamA' he gautama! 'liya egavanne jAva siya paMcavanne' vaha kadAcita ekavarNavAlA hotA hai, kadAcita do varNavAlA hotA hai. kadAcit tInavarNavAlA hotA hai, kadAcit cAravarNavAlA hotA hai, kadAcit pA~ca varNavAlA bhI hotA hai / 'siya egagaMdhe0 ' kadAcit vaha ekagaMdhavAlA hotA hai, kadAcit do gaMdhavAlA hotA hai 'siya egara se0 ' kadAcit0' vaha eka rasavAlA hotA hai, kadAcit do rasavAlA hotA hai, kadAcit tIna rakhavAlA hotA hai, kadAcit cAra rasavAlA hotA hai aura kadAcit pAMca rasavAlA bhI hotA hai / 'siya uphAle jAba siya phAse' kadAcit vaha bAdara anantapradezika skandha cAra sparzo vAlA bhagavat je anaMta pradezika, 'dha mAdara pariNAmavALA hAya che te keTalA vaghu vALA, keTalA gaMdhavALA ane keTalA rasavALA ane keTalA sparzAvALA hoya he ? tenA uttarabhAM alu che - " goyamA / " he gautama! "siya gavanne jAva paMcacaNe" te adhavAra me varSAvAjA hoya he ardhavAra me vaNu vALA hAya che. keAivAra traNa vaghu vALA hoya che, ane cAra vaNu vALA hoya che ardhavAra pAMca varSAvAjA hoya che. "siya egagaMve0" uhAthit te te me gadhavAjA hoya che ane hAthit me gAMdhavAjA hoya che, "siya egarase0" udAyit me rasavAjA hoya he hAthit me rasavANA hoya hai. keAIvAra traNa rasavALA haiAya che. koivAra cAra rasavALA hoya che. ane keAIvAra pAMca rasavANA pazu hoya che. "siya cauphAse jAva siya aTThaphAse" ardhavAra
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre yAvat padena paJcaSaTsaptasparzAnAM saMgrahaH tathA ca kadAcit catuH sparzaH, kadAcit pazcasparzaH, kadAcit SaTsparzaH, kadAcit saptasparzaH, kadAcit aSTasparzo bhavati vAdarapariNAmavAn anantamadezikaH skandhaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! yad devAnupiyeNa kathitaM tadevameva sarvathA satyameva iti kathayitvA candananamaskArAdikaM kRtvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan gautamo viharatIti bhAvaH // 2 // iti zrI vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlacativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAm aSTAdazazatakasya paSTodezakA samAptaH // 018-6 / / hotA hai yAvat pAMca sparzIvAlA hotA hai kadAcit 6 sparzoM vAlA hotA aura kadAcit 7 sAta spoM vAlA hotA hai| tathA kadAcit ATha sparzI vAlA bhI hotA hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apa devAnupriyane jo kahA hai vaha yaha saba sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama prabhu ko vandana namaskAra Adi karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| chaTThA uddezaka samApta / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThArahaveM zatakakA chaTThA uddezaka samApta // 18-6 // te bAdara anaMta prazika skaMdha cAra sparzavALA hoya che, yAvat pAMca sparzI vALA hoya che. kadAcita cha sparzAvaLA hoya che. ane kadAcit sAta spaze vALA hoya che. tathA keIvAra ATha sparzavALA hoya che. "sevaM bhte| seva bhaMte ! ti" he sagavana A5 hevAnupriye 2 prabhAra kahyuM che, te A badhuM kathana sarvathA satya che. he bhagavad ApatuM kathana thathArtha che. A pramANe kahIne te gautamasvAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyo te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. e sU 2 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakane chaThTho udezaka samAsA18-dA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU0 1 kevalInAM yakSAvezanirUpaNam 87 atha saptamordezakaH prArabhyatepaSThoddezake nayavAdamAzritya padArthAH vicAritA, saptamodezaketu anyayUyikamatamAzritya tad vicAryate, ityevaM sambandhena AyAtasyAsya saptamoddezakasya idamAdimaM mUtram-'rAyagihe jAva' ityaadi| ___ mUlam-rAyagihe jAva evaM vayAsI-aNNautthiyA NaM bhaMte! evamAikkhaMti jAva parUveti-evaM khalu kevalI jakkhAesaNaM AiTe samANe Ahacca do bhAsAo bhAsai taM jahA mosaM vA saccAmosaM vA se kahameyaM bhaMte ! evN0| goyamA! japaNaM te aNNautthiyA jAva je te evamAhaMsu micchaMte evamAsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi 4 no khallu kevalI jakkhAeseNaM Aissai, no khallu kevalI jakkhAesaNaM AiDe samANe Ahacca do bhAsAo bhAsai-taM jahA mosaM vA saccAmosaM vA, kevalINaM asAvajAo aparovaghAiyAo Ahacca do bhAsAo bhAsai taM jahA-saccaM vA asaccAmosaM vaa||suu01|| ___ chAyA-rAjagRhe yAvat evamavAdIt anyayUthikAH khala bhadanta ! evamAkhyAti yAvat prarUpayanti, evaM khalu kevalI yakSAvezena AviSTA san Aitya dve bhASe bhApate, tadyathA-mRpAM vA satyAmRpAM vA tat kathametat bhadanta ! evam ? gautama ! yat khalu te anyathikA yAvat ye te evamAhuH mithyA te evamAhuH ahaM punagautama ! evamAkhyAmi 4 no khala kevalI yakSAvezenAvizyate, no khalu kevalI yakSAvezena AviSTaH san Ahatya dve bhASe bhApate tadyathA-mithyAM vA satyAmithyAM vA, kevalI khalu asAvaye aparopaghAtike Ahatya veM bhApe bhApate tadyathA satyAM vA asatyA'mRpAM vA ||suu01|| sAtaveM uddeze kA prAraMbha chaThe uddezaka meM nayavAda ko Azrita karake padArthoM kA vicAra kiyA gayA hai| aba isa saptama uddezaka meM anyayUdhika mata ko Azrita sAtabhA dezAne praarmchaTA uddezAmAM vyavahAranaya ane nizcayanayane Azraya karIne vicAra karavAmAM AvyA che. have A sAtamA uddezAmAM anya matavAdIonA matane
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre TIkA - 'rAyagihe jAva evaM kyAsI' rAjagRhe yAvad evam avAdIta, atra yAvatpadena samavasaraNAdArabhya prAJjalipuTo gautamaH, etatparyantasya sarvasyApi prakaraNasya anukarSaNaM karttavyam / kimavAdIt gautamaH tatrAha - 'anna utthiyA NaM bhaMte !' anyayUthikAH khalu bhadanta ! 'evamAikkhati' evam vakSyamANaprakAreNa AkhyAnti kathayanti 'jAva parUveti' yAvat parUpayanti, atra yAvatpadena bhApante prajJApayanti ityanayoH saMgrahaH kiM te'nyayUthikAH majJApayanti ? tatrAha evaM khalu' ityAdi / evaM khala kelI janakhAeseNaM AiDe samANe' evaM khalu kevaLI cr karake punaH isI bAta kA vicAra kiyA jAtA hai ataH isI sambandha ko lekara prArambha kiye gaye isa uddezakA 'rAyagihe jAva' Adi yaha sarva prathama sUtra hai / 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / TokArtha - 'rAghagihe jAva evaM baghAsI' yahAM yAvatpada se samavasara NAt' se lekara ' prAJjalipuTaH gautamaH 'yahAM taka kA saba pATha gRhIta huA hai| tathA ca - rAjagRhanagara meM ghAvat gautamane prabhu se isa prakAra pUchA 'annautthiyA NaM bhaMte 0 !' he bhadanta ! jo anyayUthika haiM ve isa prakAra se kahate haiM / yAvat prarUpita karate haiM- 'yahAM yAvatpada se 'bhASante prajJApayanti' ina do kriyArUdoM kA saMgraha huA hai / ve kyA kahate haiM / aba isI bAta ko gautama prakaTa karate haiM- ' evaM khalu kevalI jakkhA 0 " Azraya karIne pharIthI Aja vAtanA-padArthAnA ja vicAra karavAmAM Avaze. jethI A saMbaMdhane laIne A uddezAnA prArabha karavAmAM Ave che. tenuM paDe sUtra yA pramAye che. - " rAyagihe jAva evaM vayAsI" ityAdi TImartha:-" rAyagihe jAva evaM vayAsI" aDiyAM yAvatyadhthI "samavakharaNAt" the paDhthI mAralIne "prAJjalipuTaH gautamaH" maDi sudhIneo pATha thaDaNu thayA che tenA atha A pramANe che. rAjagRha nagaramAM bhagavAnu` samavasara chu thayu. pariSad bhagavAnanA darzana karavA tathA teene vaMdanA karavA bahAra AvI. bhagavAne teone dhama dezanA ApI, dhama dezanA sAMbhaLIne te pachI pariSad pAtapeAtAne sthAne pAchI gaI, te pachI prabhunI sevA karatA gautama svAbhIye asune yA pramANe pUchayu - "anna utthiyANaM bhave !" he bhagavan anya yUthikA-anya matAdi A pramANe kahe che yAvatu prarUpita kare che. maDiyAM yAvatpathI "bhASante prajJApayanti" me meDiyAya honA saMgraha thayo che, teneA artha bhASA dvArA vadhu ve che. ajJApita re che. me abhA . tethe| zu' he che ? te tAve che. - "evaM khalu kavalI jakkhA0" he bhagavana
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 prameyacandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 1 kevalInAM yakSAvezanirUpaNam yakSAvezenAviSTaH sana yakSo devavizeSaH tasyAvezena antaH pravegenetyarthaH 'Ahacca do bhAsAo bhAsaha' Ahatya dve bhASe bhApate Ahatya kadAcidityarthaH ke dve bhASe tatrAha - 'taM jahA ' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'mosaM vA saccAmosaM vA' sRpAM vA satyAmRSAM vA, yakSAvezakzAt kevalI asatyameva vadati athavA satyAmRrpA satyarUpAM mRSArUpAM cetyarthaH mizrabhASAM vadatIti 'se kahameyaM bhaMte / evaM' tat kathametad evam he bhadanta | evaM parairucyamAnaM kim etat evaM saMbhavet ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'gopamA' ityAdi / 'nomA' he gautama ! 'jaNNaM te anna utthiyA jAba evamAhaMsa' yat khalu te anyayUthikAH yAvat ye te eramAhurate nidhyA ekamAhu', atra yAvatpadena saMpUrNasya vAkyasya anuvAdaH karttavyaH 'ahaM puNa goyahe bhadanta / ye aisA kahate haiM ki jaba kevala pakSa ke Aveza se AviSTa - gRhIta ho jAtA hai arthAt kevalI ke bhItara jaba yakSa devavizeSa lIna ho jAtA hai / kevalI ko jaba bhUta laga jAtA hai taba usake Aveza se ve 'Ahacca0' kadAcit do bhASAoM ko bolane laga jAte haiM eka bhASA unameM hotI hai mRSA, aura dUsarI hotI hai satyamRSA yadyapi kevalI satya hI bolate haiM parantu yakSAveza se ve usa samaya yA to asatya bhASA ko bolate haiM yA satya se milI nRSA bhASA ko mizrabhASA ko bolate haiN| 'se kaha' so he bhadanta ! una logoM kA aisA kathana aai ne ThIka hai / kyA aisA ho sakatA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM--yatA | japaNaM te annautthi0' he gautama jo unhoMne aisA kahA hai so vaha bilakula mithyA kahA hai / yahAM yAvat pada se samasta praznavAkya kA anuvAda kara lenA cAhiye / 'ahaM puNa0 ' maiM to teo evu kahe che ke-jayAre kevalI bhagavAna yakSanA AvezathI AvezavALA thAya che. arthAt kelInI aMdara jyAre yakSa deva vizeSa praveza kare che. eTale The ThevaJjIne lyAre lUna paDe the, tyAre tethe tenA hai| bhAvezathI "Ahatya 0 " kAIvAra e bhASA mele che. eka bhASA teA temAM bhRSNa-asatyabhASA DAya che ane khIjI satya mRSAbhASA DaeNAya che jo ke kevalI bhagavAna satya ja khele che. paraMtu yakSanA AvezathI te samaye tee asatya bhASA mele he athavA to satyayI gaNezI bhRSAbhASA bhizrabhASA se che. "se hamevaM aMte! te he bhagavan te leAkeAnuM A pramANenA kathana zuM satya hoi zake che ? yA praznanA uttaramA prabhu De - "goyamA ! jaNNaM te annautthiyA0" he gautama! te anya matavadIoe evuM je kahyuM che te bila mithyA asatya hyuM che. ahi yAvatpathI sapU ana vAiya samacha sevA. "ahaM 9 sa0 12
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre mA" aham puna gautama ! atra punaHpadaM tvarthakaM tathA ca ahaM tu gautama ! 'ecamAikkhAmi4' evaM vakSyamANaprakAreNa AkhyAmi mApe prajJApayAmi prarUpayAmi 'no khalu kevalI jakkhAeseNaM AissaI' no khalu kevalI yakSAvezena Avizyate kevalinaH zarIre yakSasthAvezo na bhavati anantavIryavAn kevalinaH 'no khalu kevalI yakSAvezena AviSTaH san 'Ahacca do bhAsAo bhAsaI' Ahatya dve bhASe bhApate 'taM jahA mosaM vA saccAmosa vA' tathathA mRpAM vA satyAmRSAM vA, kevalinAM zarIre na bhavati yakSAdeH samAvezaH kevalinAmanantavIryatayA tasya pratiruddhatvAt ata: kevalI kadAcidapi yakSAvezena AviSTaH san yakSasya bhagavaccharIre pravezAmAvAda mithyAm asatyAM vA satyAmRpAM vA satyarUpAmasatyarUpAM cetyarthaH mizrabhASAM na bhASate itibhAvaH, yAdRzI bhASAM kevalI brUte tAM darzayAmAha-kSevalINa' ityaadi| 'kevalINaM asAvajAo aparovaghAiyAoM kevaThI khalu asAvadha aparopaghAtike pApavyApArarahitA tathA yayA bhASayA parepAm upaghAto na bhavettAzI ca, etadrUpe 'Ahacca do bhAsAo bhAsaI' Ahatya dve bhASe bhASate kadAcita vakSyamANaM bhASAisa viSaya meM aisA kahatA hU~ 4 yahAM 'bhASe prajJApayAmi, prarUpayAmi' ina kriyApadoM kA saMgraha huA hai-yahI bAta 4 isa saMkhyA pada se prakaTa kI gaI hai / 'no khalu kevalI jakkhAeseNaM.' kevalI na to kabhI yakSa ke Aveza se AviSTa hote haiN| unheM kabhI bhI bhUta nahIM lagatA hai aura na ve usake kAraNa kabhI kRpA yA mizrabhASA kA prayoga karate haiM / kevalI anantavIryakSAle hote haiM ataH usake kAraNa bhUtAdika kA praveza unake bhItara nahIM ho sakatA hai vaha usake dvArA pratiruddha ho jAtA hai| isa kAraNa ve na mRSAvAdI hote haiM aura na satyamRSA mizrabhASA ko bolate haiN| kevalI to pApavyApArarahita tathA jisake uccAraNa karane se dUsare jIvoM kA upaghAta puNa goyamA0" 8 gautama humA viSayamA chu "bhASe prajJApayAmi prarUpayAmi" bhASA bArA pazu chu. prajJApita 43 chu, 3pita 4. cha8"no khalu kevalI jakkhAeseNaM0" Tel magavAn 5 samaye yakSanA pravezathI AvezavALA thatA nathI. athaoNt teone keIpaNa samaye bhUta lAgatuM nathI. ane bhUta vaLagavAne kAraNe teo kaI vakhata mRSA athavA mizrabhASA belatA nathI. kevalI ane vIryavALA hoya che. tethI teomAM bhUtAdine praveza thaI zakato nathI. tethI mRSAvADI ke satya mRSA-mizravAdI hatA nathI. kevalI bhagavAna te pApanA vyavahAra vagaranI tathA je bolavAthI bIjA ne upaghAta na thAya evI ja bhASA le che. e rIte teo
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMcandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 91 dvayaM bhApate ityarthaH 'taM jahA' tadyathA 'saccaM vA asaccAmosaM vA' satyaM vA asatyAmRpAM vA yadi kevalI tadA satyameva vadati yadvA asatyamRpAM vA na satyAM na mRpAM vyavahArarUpAmityarthaH tAm etAdRzI vyavahArarUpAM bhApAM bhApate kevalIti / / 01 / / ___ satyAdi bhApAdvayaM ca bruvan kevalI upadhiparigrahamaNidhAnAdikaM vicitravastu bhASate iti tadeva darzayannAha-'kaivihe the bhaMte' ityAdi / mUla-kAvihe NaM saMte! uvahI pannate? goyamA! tivihe uvahI pannate, taM jahA kammovahI, sarIrovahI, baahirbhNddmttovgrnnovhii| neraiyANaM bhaMte! pucchA goyamA! duvihe uvahI pannatte taM jahA kammovahI ya sarIrovahI ya, sesANaM tivihe uvahI egidiyavajjANaM jAva vemANiyANaM, egidiyANaM duvihe uvahI pannatte taM jahA kammovahI ya sarIrovahI ya / kaivihe NaM bhaMte ! uvahI pannatte ? goyamA ! tivihe uvahI pannattetaM jahA sacitte acitte mIsae, evaM neraiyANa vi, evaM niravasesaM jAva vemANiyANaM / kaivihe gaM bhaMte ! pariggahe pannate? goyamA! tivihe pariggahe pannatte taM jahA kasmaparigahe sarIrapariggahe bAhirabhaMDamattovagaraNaparigrahe / neraiyANaM bhaMte ! evaM jahA uvahiNA do daMDagA bhaNiyA tahA pariragaheNa vi do daMDagA bhANiyavvA / kaiviheNaM bhaMte ! paNihANe pannate ? goyamA! tivihe paNihANe pannatte, na ho aisI bhASA kA hI prayoga karate haiM / isa prakAra ve 'saccaM vA asaccAmosaM vAe' satya evaM alatyAmRpA kA hI prayoga karate haiN| yadi kevalI gholate haiM to satya hI bolate haiM yachA asatyAmRpA-na satya na asatya aisI vyavahArarUpa bhASA ko gholate haiN| suu01|| "saccaM vA asaccAmosaM vAe" satya sane asatya-mabhUSA mApAnAna proga kare che. je kevalI bhagavAna bAle che. athavA asatya-amRSA nasatya -ane na asatya evI vyavahAra bhASA ja bole che, je sU1
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 92 taM jahA maNapaNihANe vaipaNihANe kAyapaNihANe / neraiyANaM bhaMte! kaivihe paNihANe pannatte ? evaMceva evaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavIkAiyANaM pucchA goyamA ! ege kAyapaNihANe pannatte, evaM jAtra vaNassaikAiyANaM / beiMdiyANaM pucchA goyamA ! duvihe paNihANe pannante taM jahA vahapaNihANe ya kAyapaNihANe ya evaM jAva cauriMdiyANaM / sesANaM tivihe vi jAva vaimANiyANaM / kavi NaM bhaMte ! duppaNihANe pannatte goyamA ! tivihe duppaNihANe paNNatte taM jahA maNaduppaNihANe vaiduppaNihANe kAyaduppaNihANe jaheva paNihANeNaM daMDago bhaNio taheva duppaNihANeNaM vibhANiyo / kai vihe NaM bhaMte! suppaNihANe pannate ? goyamA ! tivihe suppaNihANe panate taM jahA maNasuppaNihANe vaisuppaNihANe kAya suppaNihANe | maNustANaM bhaMte! kaivihe suppaNihANe pannatte ? evaM cetra / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti jAva viharai / taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva bahiyA jaNavayavihAraM viharai // sU0 2 // chAyA - vividhaH khalu bhadanta ! upadhiH prajJaptaH gautama ! trividhaH upadhiH prajJaptaH tadyathA karmopadhiH, zarIropadhiH, vAhyabhAMDAmAtropakaraNopadhiH / nairayikANAM bhadanta ! pRcchA gautama ! dvividhaH upadhiH prajJaptaH tadyathA karmopadhizca zarIropadhizca zeSANAM trivi upadhiH ekendriyavadAnAM yAvadvaimAnikAnAm / ekendriyANAM dvividha upadhiH prajJaptaH tadyathA karmopadhizca zarIropadhizca / katividhaH khala bhadanta ! upadhiH prajJaptaH 1 gautama ! trividha upadhiH prajJaptaH tadyathA sacittaH, acittaH, mizritaH, evaM nairavikANAmapi evaM niravazeSaM yAvadvaimAnikAnAm / katividhaH khalu bhadanta ! parigrahaH prajJaptaH gautama ! trividhaH parigrahaH prajJaptaH tadyathA karmaparigrahaH, zarIraparigrahaH, vAhyabhAMDA mAtropakaraNaparigrahaH / nairayikANAM bhadanta ! evaM yathA upadhinA dvau daNDako bhaNitau tathA parigraheNApi dvau daNDako bhaNitavyau /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 93 kavividha khalu bhadanta ! maNidhAna prajJaptam ? gautama ! vividha paNidhAnaM prajJaptam tadyathA manaH praNidhAnam , vacaH praNidhAnam , kAyamaNidhAnam / nairayikANAM bhadanta ! katividha praNidhAnaM prajJaptam ? evameva evaM yAvat svanitakumArANAm / pRthivIkAyikAnAM pRcchA gautama ! ekaM kAyapraNidhAnam manAtam / evaM yAvat vanaspatikAyikAnAm / dvIndriyANAM pRcchA gautama ! dvividha maNidhAnaM prajJaptam , tadyathA vAmaNidhAnaM ca kAyapaNidhAnaM ca evaM yAvat caturindriyANAM zepANAM trividhamapi yAvadvaimAnikAnAm / katividhaM khalu bhadanta ! duSpaNidhAnaM prajJaptam, gautama ! trividham duSpaNidhAnam majJaptam tadyathA manoduppaNidhAnaM vacoduSpaNidhAnaM kAyaduSpaNidhAnaM, yathaiva praNidhAnena daNDako bhaNitaH, tathaiva duSpaNidhAnenApi bhaNitavyaH / katividhaM khalu bhadanta ! sumaNidhAnaM majJaptam ? gautama ! trividhaM supraNidhAna prajJaptam , tadyathA-manAsupaNidhAnaM vacaH supaNidhAnam kAyamupraNidhAnam ? manuSyANAM bhadanta ! katividha sumaNidhAnaM prajJaptam , evameva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / tataH khalu zramaNo bhagAn mahAvIro yAvaddhahirjanapadavihAraM viharati |mu02|| TIkA-'kavihe NaM bhaMte ! uvahI pannate' katividhaH khalu bhadanta ! upadhiH prajJaptA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'tivihe uvahI satyAdi bhASAdaya ko polate hue kevalI upadhi, parigraha, praNidhAna Adi vicitra vastuko kahate haiM aba yahI yAta prakaTa kI jAtI hai| 'kavihe NaM bhaMte ! uvahI paNNatte' ityAdi / TIkArtha-gautamane isa sUtra dvArA prabhu le aisA pUchA hai-'kAvihe NaM bhaMte ! uvahI paNNate' he bhadanta ! upadhikSitane prakAra kI kahI gaI hai? jIvana nirvAha meM upakAraka karma, zarIra evaM vanAdika ko upadhi kahA gayA hai| isake uttara meM prabhu kahate haiN| 'goyamA !' he gautama ! upadhi tIna prakAra kI kahI gaI hai / AtmA jinake dvArA durgati meM sthira kiyA satyAdi be bhASAne bolanArA kevalI bhagavAna upadhi paribraha, praNidhAna, vigere vicitra vastune batAve che, te ja vAta have batAvavAmAM Ave che. "kaivihe gaM bhate ! uvahI unnatte" tyAdi TakArca-gautama svAmIe A satrathI prabhune evuM pUchayuM, che ke -kaivihe the bhaMte ! vahI paNNatte" he san 64dhimA 12nI sevAmA AvI che? jIvana nirvAhamAM upakAraka karma, zarIra ane vastra vigerene upAdhi 4AmA mA che. praznamA uttaramA prabhu 4 cha-"goyamA" gItamA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 bhaMgavatIsUtre pannatte' trividhaH upadhiH prajJaptaH, tatra upadhIyate-upaSTabhyate AtmA yena sa upadhiH, sa copadhiH trividhaH karmazarIravAhyabhANDAdirUpaH tameva darzayannAha-' taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'kammovahI, sarIrovahI, bAhirabhaMDamattovagaraNIvahI ya' kopadhiH zarIropadhiH bAhyabhANDAmAtropakaraNopadhizca tatra bhANDAmAtrA bhAjanarUpaH paricchadaH, upakaraNaM ca vastrAdi, iti / 'neraiyA NaM bhaMte / pucchA' nairayikANAM khalu bhavanta ! pRcchA he bhadanta ! nairayikANAM katividhaH upadhiH prajJaptaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvihe uvahI pannatte' dvividhA dvimakAraka upadhiH prajJaptaH, 'taM jahA' tathA kammovahI ya sarIrovahI ya' karmoMpadhizca zarIropadhizca, nArakANAM dvividha eva karmazarIrobhayarUpaH upadhiH, vAhyopadherasaMbhavAt 'sesANaM vivihe unahI egidiyavajjANaM jAva vemANiyANa' zeSANAM nArakavyatiriktAnAM vividha upadhirekendriyavarjitAnAM yAvadvaimAnikAnAm ekendriyaminnavaimAnikAntAnAM jIvAnAM trividho'pi upadhi bhavatIti / tahiM ekejAtA hai vaha upadhi hai aura vaha kArma, zarIra aura bAhyabhAMDa Adi ke bheda se tIna prakAra kI hotI hai / bAhya jo vastra pAtrAdika haiM ve bAhya mAMDa Adi rUpa upadhi kahI gaI hai / aba gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'neracyA NaM bhaMte ! 'he bhadanta nairathikoM ke kitane prakAra kI upadhi hotI hai ? uttara meM prabhune kahA hai / 'goSamA' he gautama ! nairayikoM ko 'duvihe upahI pannate' do prakAra kI upadhi hotI hai / 'taM jahA0' vaha isa prakAra hai karmopadhi aura zarIropadhi yahA~ bAya upadhi nahIM hotI hai| selANaM tivihe.' nAraka bhinna jIvoM se lekara thAvat vaimAnika jIvoM taka tInoM prakAra kI upadhi hotI hai| inameM ekendriya jIvoM ko choDa denA caahiye| kyoMki inake zarIropadhi aura karmopadhi ye upadhI traNa prakAranI kahevAmAM Ave che. AtmA jenAthI sthira karAya che. te upadhI che. ane te karma, zarIra ane bAhA, bhAMDa-pAtra vigerenA bhedathI traNa prakAranI hoya che. bahya je vastra pAtra vigere che, te bAhya bhAMDa upadhI kahevAya che. Dave gautama svAmI prabhune me pUche cha -"neraiyANaM bhaMte !" hai bhagavana nairayikene keTalA prakAranI upAdhi hoya che? tenA uttaramAM prabhu e 4g , "goyamA " 3 gautama nai2yi ne "duvihe uvahI pannatte" meM prabhArI padhi apAmA bhAvI cha. 'taM jahA." mA prabhArI cha. 1 pachi bhane 2 zarISadhi mADiyAM mAha pachi tI nathI. 'sesANaM tivihe." nA24 lAne chaDIne yAvat vaimAni / sudhI no aDAnI upAdhi hoya che. te paikI ekendriya jIvone varjya gaNyA che. kema ke
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 95 ndriyANAM katividha upadhistatrAha-egidiyANa' ityAdi / 'egidiyANaM duvihe uvahI pannatte' ekendriyANAM dvividha upadhiH prajJaptaH 'taM jahA' tayathA 'kammo. vahI ya sarIrodahI ya' karmopadhizca zarIropadhizca karmazarIrobhayarUpa eva upadhirekendrijIvAnAm tadanyeSAM tu trividho'pIti / 'kaivihe NaM bhaMte ! ubahI pannatte' katividhaH khalu bhadanta ! upadhiH prajJaptaH iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'tivihe uvahI pannatte vividha upadhiH prajJaptaH 'ta jahA' tadyathA 'sacitta acitte mIsae' savittaH acittaH, mizrakaH 'evaM neraDayANaM vi evaM nairayikANAmapi AlApaprakArazcettham 'nerahayANaM bhaMte ! kAbihe ubahI pannatte ? goyamA ! tivihe ta jahA sacitte acitte mIsae' nairayikANAM khalu do dI upadhi hotI haiM / jaisA ki 'emiMdiyANaM duvihe ucahI pannatte ila sUtra bArA kahA gayA hai| aba gautama punaH upadhi ke prakAra ke viSaya meM prabhu se pUchate haiM-'kavihe gaM bhaMte ! uvahIM pannatte' he bhadanta ! upadhi kitane prakAra kI kahI gaI hai| isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! upadhi punaH prakArAntara le 3 prakAra kI kahI gaI hai / 'taM jahA sacitta' eka citta upadhi, acitta upadhi aura mizra upadhi 'nerajhyANaM bhaMte !0' he bhadanta ! ina 3prakAra kI upadhiyoM meM se nairayikoM meM kitanI upadhiyAM hotI haiM ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM nerajhyANaM vi' he gautama ! nairapikoM meM sacitta, acitta aura mitra ye tInoM hI prakAra kI upadhiyAM hotI haiN| yahAM AlAe prakAra aisA hai'neraiyANaM bhaMte ! kAvihe uvahI pannatte goyamA ! tivihe taM jahA teone zarIre padhi ane karmopadhi e be ja upadhi hoya che. jema ke"egidiyaannN duvihe uvahI pannatte" mA sUtrAMzI saMvAmA mAvyu cha. zathA gautama svAmI prabhuna dhinA prArInA viSayamA pUche che 4-"kaivihe gaM bhaMte ! vahI0" mApana pachi sA 42nI avAma mAvI cha ! tanA uttaramA prabhu 4 cha "goyamA!" gItama! tarathI padhi trae prA2nI apAmA mAvI cha. "ta jahA macitte0" sathita, padhi mayitta padhi mana mizra padhi. "neraiyANaM bhaMte !" u bhagavAn mA traNa prakAranI upadhi paikI nairayika jIne keTalI upadhi hoya che A mA praznamA uttaramA prabhu 43 cha hai-"evaM neraiyANa vihe gautama! naiyi jamAM sacitta -acitta, ane mitra e traNe prakAranI upadhi hoya che. tenA mAlApana 42 mA pramANe che.-"neraiyANaM bhate ! kAvihe uvahI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 bhagavatI sUtre bhadanta ! katividha upadhiH prajJaNaH gautama ! trividhaH sacitto acitto mizra, iti tatra nArakANAM sacivaH upadhiH zarIram acisopadhiH utpattisthAnam mizrastu zarIramevocchvAsAdipuGgalayuktam teSAM sacetanA'cetanatve mizratvasya vivakSaNAditi / 'evaM niravasesaM jAva vaimANiyANaM' evaM niravazeSaM yAvad vaimAnikAnAm, nairayikAdArAmya vaimAnikaparyanta caturviMzatidaNDakeSu pUrvoktasya tripakArasyApi upaveH sattvaM jJeyam iti / upadhi pradarzya parigrahaM darzayannAha - 'kavi ' ityAdi / 'kahavihe NaM bhaMte ! pariggahe panna' katividhaH khala bhadanta ! parigrahaH prajJaptaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'tivihe pariggahe pannate' trividhaH parigrahaH prajJaptaH 'ta' jahA' tadyathA 'kammapariggahe sarIrapariga he' bAhira sacitte, acite, mIsae' artha spaSTa hai, nAraka jIvoM ke sacitta upadhi zarIra hai / acitta upadhi unakI utpatti kA sthAna hai aura mizra upadhi ucchvAsanizvAsa Adi pudgalyukta zarIra hI hai| inameM mizrA sacetana acetanarUpa hone se hai / 'evaM niravalelaM jAva vaimANiyANaM' nairadhikoM se lekara thAvat vaimAnika paryanta 24 daNDakoM meM pUrvokta tInoM prakAra kI upadhi kA satva rahatA hai aisA jAnanA cAhiye | aba parigraha kitane prakAra kA hai / isa viSaya meM prazna karate hue gautama ! prabhu se kahate haiM - 'kaviNaM bhaMte / pariggahe pannante' he bhadanta / parigraha kitane prakAra kA kahA gayA hai / 'gopamA ! tivihe parijana he pannatte' he gautama! parigraha 3 prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA - kammapariggahe0 ' vaha pana goyamA ! tivihe taM jahA - sacitte, acitte, mIkhae" he bhagavan nAraDIya vene keTalI upadhi kahevAmAM AvI che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke hai gautama ! temane sacitta, acitta, ane mizra e pramANe traNa upaSice kahevAmAM AvI che. nAraka jIvAne sacitta upaSi zarIra che. acitta upadhi tenu* utpatti sthAna che. ane mizra upaSi upAsa vigere pudgalavALuM zarIra ja che, temAM mizrapaNa sacetana ane acetana rUpa hovAthI che. "evaM niravasesaM jAva vaimANiyANaM0" nairayiAthI mAralIne yAvat vaimAnikA sudhI 24 cAvIsa daDakAmAM pUrvokta traNe upadhiyA vidyamAna rahe che. tebha sabhannavu' huve gautama svAmI yadiaDanA viSayabhAM pUche che haiM- "kai vijJeNa bhaMte ! pariggahe pannatte" he bhagavan parigraha DeMTalA ajharanA hevAbhAM bhAvyA che? tenA uttaramA prabhu che - " goyamA ! tivihe pariggahe pannatte" he gautama! parigraha RNu ahAranA hevAmAM AvyA che, "taM jahA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 97 bhaMDamattovagaraNapariggahe' pharmaparigrahaH zarIraparigrahaH vAhyabhANDAmAtropakaraNaparigrahazca / mUrchayA parigRhyamANaM bhANDopakaraNaM parigrahaH / 'nerajhyANaM bhaMte !' nairayikANAM khalu bhadanta / katividhaH parigrahaH prajJaptaH, bhagavAnAha-evaM jahA' ityaadi| 'evaM jahA ubahiNA do daMDagA bhaNiyA' evaM yathopadhinA dvau daNDako bhaNitI 'tahA pariggaheNa vi do daMDagA bhANiyavyA' tathA parigraheNApi dvau daNDako bhaNi. tavyau ekendriya-nArakayoreko daNDakaH, dvIndriyAdArabhya vaimAnikAntAnAmeko daNDaka iti milityA dvau daNDako / ayaM bhAvaH-ekendriyanArakayoH dvau parigrahauM karmazarIrarUpo. zeSANAM tu karmagarIsvahirbhANDAdirUpAzrayaparigrahazca / 'kaivihe gaM bhaMte ! parihANe pannatte' katividhaH khalu bhadana ! maNidhAnaM prajJapta, praNihitiH, pharma parigraha, zarIra parigraha aura bAhya bhAMDamAtropakaraNarUpa parigraha hai| sUcchI se parigRhathamANa jo bhANDopakaraNa hai ve parigraha meM Ate haiM / 'neraiyANaM bhaMte !' he bhadanta ! ina parigraho meM se nairayikoM ke kitane parigraha hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM / 'evaM jahA uvahi0' ki he gautama! jisa prakAra se upadhi ko lekara do daNDaka kahe jA cuke haiN| usI prakAra se parigraha ko lekara bhI do daNDaka kaha lenA cAhiye / inameM ekendriya aura nAraka inakA eka daNDaka aura bIndriya se lekara vaimAnikAnta taka ke jIvoM kA dUsarA daNDaka hai / bhAva isakA aisA hai ki ekendriya aura nAraka inameM do parigraha hote haiN| eka karmarUpa aura dUsarA zarIrarUpa / inake atirikta jo aura jIva haiM, unake karma, zarIra aura bahirbhANDAdirUpa parigraha hotA hai| kammaparigga" bhapazthi, zarIra5riyala, mAmamAtrA542535 traNa parigraha che. mUchIthI parigramANa je bhAMDepakaraNa che, tene parigrahamAM bhAvAmA mAve cha "neraiyANaM bhaMte !" 8 sana mAtra pariyaDI paitrI nArakIya jIne keTalA parigraha hoya che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke"evN jahA uvahi0" gautama! padhinA viSayamA pramANe meM haiN| kahevAmAM AvyA che, e ja rIte parigrahane laIne paNa be daDake kahevA. temAM ekendriya ane nArakane eka daMDaka ane dvIndriyathI laIne vaimAnika sudhIne jIne bIje daMDaka che. kahevAne bhAva e che ke-ekendriya ane nArakamAM karmarUpa, ane zarIra rUpa ema be parigraha thAya che tethI bIjA je jIve che, tene karma, zarIra ane bahirbhADAdi rUpa traNa parigraha heAya che. bha0 13
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatosUtre praNidhAnam ekAgratA ityarthaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'tivihe paNihANe pannate' trividhaM praNidhAnaM prajJaptam, trividham- manozakAya bhedAditi / manovAkkAyabhedAneva darzayannAha - 'ta' jahA' ityAdi / 'va' jahA' tadyathA 'maNapaNihANe' manaH praNidhAnam 'vaha paNihANe' vacaHpraNidhAnam kAyapaNihA' kAyamaNidhAnam / 'neraiyANaM bhaMte ! kai paNihANe pannatte ' naira vikANAM bhadanta ! katipraNidhAnaM prajJaptam, bhagavAnAha - ' evaM cetra' ityAdi / 'evaM ceva' evameva trivi dhameva trividhaM praNidhAnaM nArakANAm manovAkkAya se dena, na kevalaM nArakANAmeva triprakArakaM praNidhAnam apitu anyeSAmapi tatrAha - ' evaM jAtra thaniyakumArANaM' evaM yAvat stanitakumArANAm asurakumArAdArabhya svanitakumAradecaparyantAnAmeva aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM / 'kavihe NaM saMte / paNihANe paNNatte' he bhadanta / praNidhAna kitane prakAra kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA' he gautama | praNidhAna ( ekAgratA) tIna prakAra kA kahA gayA hai / mana kI ekAgratA manaHpraNidhAna hai vacana kI ekAgratA vacanapraNidhAna hai / aura kAyakI ekAgratA kAyapraNidhAna hai isa prakAra mana vacana aura kAyakI ekAgratA ko lekara praNidhAna tIna prakAra kA hotA hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'neraiyA NaM bhaMte 0' he bhadanta ! ina praNidhAnoM meM se nairayikoM ke kitane praNidhAna hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM / ' evaM 'ceva' he gautama! nairayikoM ke mana vacana aura kAya ke praNidhAna se tInoM hI praNidhAna hote haiM ye tInoM prakAra kA praNidhAna kevala nAraka jIvoM ke hI hote hoM to bAta nahIM hai kintu 'evaM jAva Dave gautama svAbhI asune yevu che che - " kaivihe NaM bhaMte ! parihANe pannatte" he bhagavan azidhAna - sebhayatA DeTA aAranaM aDevAbha Avesa che! tenA uttaramA alu che ! "goyamA !" he gautama prshidhaanekAgratA traNu prakAranuM kahela che. mananI ekAgratA-manaHpraNidhAna che. vacananI ekAgratA vacanapraNidhAna che. kAyanI ekAgratA kAyapraNidhAna che. e rIte mana, vacana ane kAyanI ekAgratA rUpa traNa prakAranuM praNidhAna uDela che, irIthI gautama svAmI alune mevu che che -"neraiyANaM bhaMte !" he bhagavan A praNidhAneA paikI nArakIya jIvAne keTalA praNidhAna hoya che ? tenA uttaramAM alu uDe che - "evaM ceva" he gautama! nArIya lavAne bhana vacana ane kAyarUpa traNe praNidhAna hAya che. A traNe prakAranA azidhAna ThevaNa nArada bhavana hoya che, tebha nathI paraMtu "evaM
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ premayacandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 96 triprakArakaM praNidhAnaM jJeyam / 'puTavIlAjhyANaM pucchA' pRthivIkAyikAnAm pRcchA he bhadanta ! pRthivIkAyikAnAm jIvAnAM katividhaM praNidhAnaM bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'ege kAyapaNihANe pannatte' ekaM kAyapaNidhAnaM bhajJaptam pRthivIkAyikajIvAnAm ekendriyatayA manovacasorabhAvAt kAyamAtramaNidhAnameva bhavatItyuttaram / 'evaM jAva vaNassaikAiyANaM' evaM yAvadvanaspavikAyikAnAmapi, yA yAvatpadena aptejocAyUnAM saMgraho bhavatIti 'beiMdiyANaM pucchA' dvIndriyANAM pRcchA he bhadanta ! dvIndriyajIvAnAM katividha praNidhAna bhavatIti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyasA' he gautama ! thaNiyakumArANa' arakumAra se lekara stanitakumAra paryanta ye tInoM praNidhAna hote haiN| aisA jAnanA caahiye| ____ ava gautama prabhu se ailA pUchate haiM-'puDhavIkAiyANaM' he bhadanta ! jo pRthivIkAyika jIva haiM / unake kitane paNidhAna hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'godhamA ! ege.' he gautama ! ekendriya pRthivIkAyika jo jIva haiN| unake sirpha eka kAyapraNidhAna hI hotA hai| kyoMki inake vacana aura janapraNidhAna nahIM hote haiN| inakA usa ko abhAva rahatA hai| 'evaM jAva vaNassahakAiyANa' isI prakAra kA praNidhAna hone viSa. yaka kathana akAcita tejAkAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika jIvoM meM bhI jAnanA cAhiye / arthAt ye saba ekendriya jIva haiM aura isI kAraNa se inameM kevala eka hI kAyapraNidhAna hotA hai| 'iMdiyANaM pucchA' he bhadanta ! dvIndriya jIvoM ke kitane praNidhAna hote haiM-isa prazna ke jAva thaNiyakumArANa" masuramAthI mAralIna nita zubhAra sudhInAmAne traNe praNidhAna hoya che. tema samajavuM. gautama svAmI pharIthI prabhune evuM pUche cha hai-"puDhavIkAiyANa0" san 2 pRthvI4i / cha, tana keTalA prakAranA praNidhAna hoya che tenA uttaramAM prabhu kahe che ke"goymaa ! eo" hai gautama! yendriya vIyi 2 1 cha, ta ta eka kAyapraNidhAna ja hoya che. kema ke tene vacana ane manapraNidhAna DatA nathI. mana bhane kyanana tamAne malA uya che. "evaM jAva ghaNassai kAiyANa" mA prabhArI pradhAna pAnA viSayanu pathana-mayi, teja kAyika vAyukAvika ane vanaspatikAyika jImAM paNa samajavuM arthAta te badhA ekendriya jIve che. ane te ja kAraNathI teomAM phakta eka kAya maNidhAna thAya che. "veiMdiyANaM pucchA" u sandIndriya 7vAna 48tA
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 bhagavatIce 'duvihe paNihANe pannatte' dvividhaM praNidhAnaM prajJaptam dvIndriyajIvAnAmiti 'taM jahA' tadyathA 'vaipaNihANe ya kAyapaNihANe ya' vacaHpraNidhAnaM ca kAyamaNidhAnaM ca 'evaM jAva cauridiyANaM' evaM yAvat caturindriyANAM jIvAnAm evameva dvIndriyavadeva manaHmaNidhAnarahitavacaHkAyAtmakamaNidhAnadvayavatvaM trIndriyacaturindriyajIvAnAmapi manaso'bhAvena manaHpraNidhAnasyAbhAvAt / atra yAvatpadena trIndriyajIvAnAmeva grahaNaM bhavatIti / tat kiM sarvajIvAnAM dviprakArakameva praNidhAnamityAzaGkA nirAkurvan Aha-'sesANa' ityAdi / 'sesANaM tivihe vi' zeSANAM tiryag paJcendriyAdi vaimAnikaparyantAnAM trividhamapi praNidhAnaM bhavatIti / ayamAzayaHekendriyajIvAnAM pRthivIkAyAdArabhya vanaspatikAyAntAnAM zarIramAtraM bhavati bhogAdhiSTAna, manovacanaM ca na bhavati ataH tepAmekameva kAyAtmakaM paNidhAna bhavati, dvIndriyAdArabhya caturindriyaparyantajIvAnAM zarIraM vacanaM ca bhavati bhogAuttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA !' he gautama! dIndriya jIvoM ke do praNidhAna hote haiN| eka vacanapraNidhAta aura dUsarA kAyapraNidhAna evaM jAva cauridiyANa' isI prakAra se ye do praNidhAna teindriya jIvoM aura cauiMndriya jIvoM ke hote haiN| kyoMki inake bhanake abhAva se manaHpraNidhAna nahIM hotA hai| 'sesANaM' ityAdi inake atirikta paJcendriya tiryazca manuSya se lekara vaimAnikadevaparyanta jIvoM ke tInoM prakAra ke praNidhAna hote haiN| tAtparya kahane kA yaha hai ki ekendriya jIvoM ke bhogASThiAnarUpa eka zarIra hI hotA hai lana aura vacana vahAM hote nahIM haiM ataH unake eka kAyAtmaka praNidhAna hI hotA hai tathA dvIndriya se lekara coindriyaparyanta jIvoM ko bhogAdhiSThAnarUpa zarIra aura bacA hote haiM praNidhAna hoya che? gautama svAmInA A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke"goymaa!" he gItama! meM dhandriyANA vAle payanapraNidhAna bhane AyapraNidhAna mema meM praNidhAna DAya che. "evaM jAva cAridiyANaM' se rIte be praNidhAna traNa IndriyavALA ane ane cAra indriyavALA ane thAya che. kema ke tene manane abhAva hovAthI mana praNidhAna hotuM nathI. "sesANaM" tyAlA zivAyanA mAhInA pandriya tiya"ya, mana manuSyathA laIne vaimAnika deva sudhInA ane traNe prakAranA praNidhAna hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke ekendriya jIne bhegAdhiSThAna-bhegabhegavavAnA sAdhana rUpa eka zarIra ja hoya che, mana ane vacana teomAM hotA nathI. tethI teone eka kAyapraNidhAna ja hoya che tathA zrIndriyathI laIne cauIndriya sudhInA chAne bhegAdhiSThAna rUpa zarIra ane vacana hoya che.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 7 0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 101 dhiSThAnamatI vAkAyadvayAtmakaM dvividhaM praNidhAnaM bhavati, zeSANAM manovAkkAyAtmakaM trayamapi bhavati bhogAdhiSThAnamataH trividhamapi praNidhAnatrayamapi bhavatIti / kiyatAM tarai fararti maNidhAnaM bhavati ? tatrAha - 'jAva' ityAdi / 'jAva vaimANiyANaM' yAvadvaimAnikAnAm, atra yAvatpadena tiryak paJcendriyamanuSya bhavanapativAnavyantarajyotiSkANAM grahaNaM bhavati / sAmAnyataH praNidhAnaM nirUpya praNidhAna - vizeSa duSpraNidhAna darzayannAha - ' kai vihe NaM' ityAdi / 'kaivihe NaM bhaMte !" kavividhaH khalu bhadanta ! 'duSpaNihANe pannatte' duSpraNidhAnaM prajJaptam bhagavAnAha 'goyamA ' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'tivihe duSpaNihANe pannatte' trividhaM duSpraNidhAnaM prajJaptam / bhedatrayameva darzayitumAha - 'taM jahA ' ityAdi / 'taM jahA ' tadyathA 'maNadupaNihANe vaiduppaNihANe kAyaduppaNihANe ' manoduSpraNidhAnaM vaco duSpraNidhAnaM isaliye unake vacana evaM kAyarUpa do praNidhAna hote hai / inase avaziSTa jIvoM ko mana vacana evaM kAyAtmaka tInoM hI praNidhAna hote haiM / yahI bAta 'jAva vaimANiyANaM' isa sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai| yahAM yAvatpada se paJcendriya tiryaJca, manuSya bhavanapati, vAnavyantara aura jyotiSka inakI grahaNa huA hai| isa prakAra sAmAnyataH praNidhAna kI prarUpaNA karake praNidhAna kA bhedarUpa jo duSpraNidhAna hai aba usakI prarU paNA kI jAtI hai isa viSaya meM gaunamane prabhu se aisA pUcho hai- 'kaivihe gaM bhate / dupaNihANe paNNatte' he bhadanta duSprANidhAna kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhu ne aisA kahA hai / 'goyamA / tithihe duSpariNAhANe paNNatte' he gautama! duSpraNidhAna tIna prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA 0 ' jaise manoduSpraNidhAna, va coduSpraNidhAna aura kAya duSpraNidhAna mana vacana tethI teone vacana ane kAya e e praNidhAna kahevAmAM Avela che. te zivAyanA jIvAne mana, vacata ane kAya rUpa traNe praNidhAna thAya che. eja vAta "jAva vaimANiyANaM" se sUtrAMza dvArA matAvesa che. ahi yAvata yahathI yathendriya, tiryatha, manuSya, lavanapati, pAnavya Mtara, bhane jyotiSanu grahaNa thayela che, A rIte sAmAnya prakArathI praNidhAnanI prarUpaNA karIne praNidhAnanA bheda rUpa je dupraNidhAna che, tenI prarUpaNA karavAmAM Ave che mA viSayabhAM gautama svAmI asune yevu pUche che hai-"kaiviNaM bhaMte / dupaNihANe pannatte" he bhagavan duSpraNidhAna DeMTalA ahAranA hevAmAM bhAvesa cha. tenA uttaramAM alu uDe che - " goyamA ! tivihe duppaNihANe pannatte" he gautama! duSprazidhAna trayu ahAratu uDevAmAM Ave che. "taM jahA~o" jema ke-manAdupraNidhAna, vAdupraNidhAna ane kAya dupraNidhAna ana
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kApaduSmaNidhAnaM ca, manovAkAyA eva sAvadhavyApAre vyAmiyamANAH duSpraNidhAnazabdavAcyA bhavantIti manovAkAyAnAM triprakArakatvAt duSpraNidhAnamapi tripakArakaM bhavatIti, 'jaheca paNihANeNaM daMDao bhaNio taheva duppaNihANeNa vi bhANi. yo' yathaiva yenaitra prakAreNa maNizanena daNDako bhaNitaH tathaiva dupraNidhAnenApi daNDako bhaNitavyaH, yathA nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvaviSaye praNidhAnamAzritya daNDakaH kathitaH tathaiva duSpaNidhAnamAzrityApi vicAraH karaNIyaH, yathA ekendriyajIvAnAmekameva praNidhAnaM kAyAtmakaM, dvIndriyAdArabhya caturindriyAntAnAM dvipakArakaM praNidhAnaM tataH paraM tiryapaJcendriyAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM tri. aura kAya jaba sAyadyavyApAra meM laga jAte haiM taba ye duSpraNidhAna zabda vAcya ho jAte haiN| mana vacana evaM kAya ye svayaM tIna haiN| ataH ina saMbadhI jo duSpraNidhAna hotA hai vaha bhI tIna hI prakAra kA hotA hai| 'jaheva paNihANeNaM daMDo maNio taheva duppaNihANeNaM vibhANiyavyo' jisa prakAra se praNidhAna ko lekara daNDaka kahA gayA hai| usI prakAra le duSpraNidhAna ko lekara bhI daNDaka kaha lenA caahiye| tAtparya aisA hai ki nAraka se lekara vaimAnikAnta jIva ke viSaya meM praNidhAna ko Azrita karake daNDaka kahA jo cukA hai| usI prakAra se duSpraNidhAna ko bhI Azrita karake vicAra kara lenA cAhiye / arthAt ekendriya jIvoM ko eka hI jhAyAtmaka praNidhAna dvIndriya le lekara cauhandriyoM taka ke vacana aura kAyAtmaka do praNidhAna tathA tiryak paJce. ndriya se lekara vaimAnikAnta jIvoM ko mana vacana aura kAryAtmaka tInoM vacana, ane kAya jyAre sAvadha pravRttimAM lAgI jAya che. tyAre teo A dupraNidhAnavALA banI jAya che. mana vacana ane kAya e pite traNa che che tethI tenA saMbaMdhI je dupraNidhAna hoya che, te paNa traNa ja DAya che. "jaheva paNihANegaM daMDao bhaNio taheva duppaNihANeNa vi bhaannijavo" je rIte praNidhAnane uddezIne daMDaka kahela che. te ja rIte duppaNi dhAnanA viSayamAM paNa daMDake samajI levA. kahevAnuM tAtparya e che kenAraka chathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jInA viSayamAM praNidhAnane Azraya karIne daMDaka kahevAmAM Avela che. e ja pramANe dupraNidhAnanA viSayamAM paNa daMDakene vicAra samaje. arthAt ekendriya jIvone kAyarUpa eka ja praNivAna hoya che. ane hIndriyathI laI ne cAra IndriyavALA jIne vacana ane kAya rUpa be praNidhAna hoya che, ane tiryaMca
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u0 7 0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam prakArakaM manovAkkAyAtmaruM trividhamapi duSpraNidhAnaM bhavatIti / duSpraNidhAnavirodhinaM supaNidhAnaM nirUpayannAha - 'karavihe ' ityAdi / 'kaividdeNaM aMte' katividhaM khalu bhadanta ! 'suppaNihANe pannatte' supraNidhAnaM yajJaptamiti praznaH bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi / 'goyamA' he gautama | 'tivihe suppaNihANe pannate' trividhaM supraNidhAnaM prajJaptam traividhyameva darzayannAha - ' taM jahA ' ityAdi / 'taM jahA ' tadyathA 'maNasupaNihANe vasupaNihANe kAya suppaNihANe' manaHsupraNidhAnaM vacaHsupraNi dhAnaM kAyasupaNidhAnam | 'saNussANaM bhaMte / ' manuSyANAM bhadanta ! 'kahavihe suppa NihANe pannatte' katividha supaNidhAnaM prajJaptam bhagavAnAha - 'ervaceva' praznoktavadevottaram manuSyANAM trINi supaNidhAnAni bhavanti, etAni ca trINi sugaNidhA prANidhAna hote kahe gaye haiM / usI prakAra se duSpraNidhAnoM ke sambandha meM bhI aisA hI kathana kara lenA cAhiye / ava duSpraNidhAna virodhI supraNidhAna kI prarUpaNA karane ke nimitta praznottara ke rUpameM usakA spaSTIkaraNa kiyA jAtA hai / isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai / 'kavi NaM bhaMte! suppaNihANe paNNatte' he bhadanta ! supraNidhAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai - 'goyamA0 ' he gautama ! supraNidhAna tIna prakAra kA kahA gayA hai jaise- 'maNasupaNihANe0 ' manaHsupraNidhAna vacanasupraNidhAna, aura kAyasupraNidhAna / 103 atha gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'maNurasANaM bhaMte ! kaivihe supaNihANe pa0' he bhadanta ! manuSyoM ke kitane supraNidhAna kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-' evaM ceva' he gautama ! manuSyoM ke ye tInoM pacendriyathI Ara'bhIne vaimAnika sudhInA jIveAmAM mana, vacana, ane kAyarUpa traNe praNidhAna kahyA che. eja rIte dupraNidhAnanA viSayamAM paNa A pramANe ja saghaLu kathana samajavuM', have dupraNidhAnanu* pratipakSa je supraNidhAna che, tenI prarUpaNA karavA bhATe gautama svAbhI asune me pUche che - " kai viNaM bhaMte ! suppaNihANe vaLatte" he bhagavan supraNidhAna keTalA prakAranuM kahevAmAM Avela che tenA uttarabhAM alu uDe the - "goyamA !" he gautama! supravidhAna RNu aAranuM vAmAM Ave che. prema hai - maNasuppaNihANe0 " bhanaH supralidhAna, vathana supraNidhAna, ane kAyasupraNidhAna, pharIthI gautama svAmI prabhune evu' pUche che-" maNuskhANaM bhaMte ! kavi suppaNihANe paNNatte" he bhagavan bhanuSyane keTalA supraNidhAna kahevAmAM AvyA che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke~~ "evaM ceva" he gautama! manuSyAne mAtra ahAranA suvidhAna hevAmAM
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 bhagavatIstre dhAnAni caturviMzatidaNDa keSu manuSyANAmeva bhavanti nAnyepAm , tatrApi saMyatAnAmeva, sumaNidhAnAnAM cAritrapariNatirUpatvAditi / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAca viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! upa. dhyAdhArabhya supaNidhAnaparyantaM yad devAnupriyeNopadiSTaM tada sarvamevameva sarvataH satyameveti kathayitvA bhagavanta vanditvA namaskRtya saMyamena tapamA AtmAna bhAvayan viharatIti / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tataH khalu samaNo bhagavAn mahAvIraH, 'jAva bahiyA jaNavapabihAra viharai' yAvad vahirjanapadavihAra viharati yasmin sthAne bhagavantaM gautamamupadizan AsIt bhagavAna mahAvIraH tasmAt sthAnAt nirgatya bahirjanapadavihAram tato rAjagRhAt vibhinnamadeze vihAra viharati vihAra kRtavAnitimAtraH ||suu0 2 // prakAra ke supraNidhAna kahe gaye haiM inheM hI 'maNasmuppaNihANe ityAdi0' manaH supaNidhAna Adi nAmoM se isa sUtra dvArA prakaTa kiyA gayA hai| "evaM ceva' isI prakAra hai jaisA ki prazna meM pUchA gayA hai arthAt manuSyoM ko manavacana, kAya ko Azrita karake tInoM prakAra ke stupraNidhAna hote haiM, vahAM bhI layatoM ko hI hote haiM kyoMki supraNidhAna cAritrapariNati rUpa hote haiM / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! tti' jAva viharaha' he bhadanta / jaisA Apa devAnupriyane yaha viSaya kahA hai vaha aisA hI hai-sarvathA satya hI hai / arthAt upadhi se lekara supraNidhAna paryanta jo Apane pratipAdita kiyA hai vaha saba isI prakAra se hai aisA kahakara ghe gautama bhagavAn ko vandanA namaskAra karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAca bahiyA jaNavayavihAraM viharaha' isake bAda zramaNa AvyA che. teone manasupraNidhAna vacana supraNidhAna ane kAya supraNidhAna e traNe praNidhAna hoya che. manuSya sivAyanA tevIsa daMDakamAM supraLiyAra hatA ja nathI // 29 manuSya sivAyanA vAmAM yAtrina malA 2 cha. "sevaM bhate ! sevaM bhaMte / tti jAba viharaI" 3 sAvana mA5 pAnu priya mAviSayamA jevuM pratipAdana karyuM che. te te pramANe ja che. A5nuM kathana sarvathA satya che. arthAta upadhithI AraMbhIne supraNidhAna sudhinA viSayamAM Ape je pratipAdana karyuM che te saghaLuM teja pramANe che. A pramANe kahIne te gautama svAmIe bhagavAnane vaMdanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI AtmAne sAvita 42 // 54pAtAne sthAna vimAna tha/ gayA. "tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva bahiyA jaNavayavihAraM viharai" te pachI zrama samavAna
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 105 . eSu ca kevalibhASiteSu vastuSu vipratipadyamAno'haMmAnI manuSyo nyAyena nirAkaraNIya ityetat madrukazramaNopAsakacaritena darzayannAha-'teNe kAleNe' ityaadi| mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare / guNasilae ceie vannao jAva puDhavIlilApaTTao tassa NaM guNasilasla NaM ceiyalsa adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti taM jahA kAlodAyI, selodAyI. evaM jahA sattamasae annautthiya uhesae jAva le kahameyaM sanne ! evaM ? tastha NaM rAyagihe nayare mahue nAmaM samaNovAsae parivasai aDDe jAva aparibhUe abhigaya0 jAva vihri| tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI puvvANupuci caramANe jAva samosaDhe parisA jAva pnjuvaasi| tae NaM madue samaNovAlae isIse kahAe laDhe samANe hatuTa jAva hiyae hAe jAva sarIre sayAo gihAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA pAdavihAracAreNaM rAyagihaM nagaraM jAva niggacchai niggacchitA tesi annautthiyANaM adUrasAmaMteNaM vIyIvayai / tae NaM te annautthiyA maduyaM samaNovAsayaM adUrasAmaMteNaM vIyIvayamANaM pAsaMti pAsittA annamantraM sadAveMti saddAvettA evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA! amhaM imA kahA avippagaDA ayaM ca NaM mahue samaNovAsae amhaM adUrasAmaMte NaM vIibayai taM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM mayaM samaNo bhagavAna mahAvIra usa sthAna se ki jahAM bhagavAn gautama ko upadeza de rahe the nikala kara vibhinna pradezoM meM vihAra karane lge| sU0 2 // te sthAnethI ke jayAM bhagavAna gautama svAmIne upadeza ApatA hatA tyAMthI nIkaLIne judA judA pradezamAM vihAra karavA lAgyA. te sU. 2
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 bhagavatIya vAsayaM eyamadraM pucchittae ttikaTu annamannassa aMtiyaM eyamaDhe paDisuNeti, paDisuNettA jeNeva mahue samaNovAlae taNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA maduyaM samagovAlayaM evaM vyaasii| evaM khalu mayA tava dhammAyarie dhammopadelae lamaNe NAyaputte paMca asthikAe pannavei jahA satbhe sae annausthiya uddelae jAva se kahameyaM mayA! evaM ? tae NaM se saddae samaNovAsae te annautthie evaM vayAsI jai kajjaM kajjai jANAmo pAsAmo ahe kajaM na kajjai na jANAmo na paasaamo| tae NaM te annautthiyA mayaM samaNobAsayaM evaM vayAsI kesa NaM tumaM mayA samaNovAsagANaM bhavasi je NaM tumaM ethamaTuM na jANAsi na paassi| tae NaM se mahue samaNovAsae te annausthie evaM vayAsI asthi NaM Auso vAukAe vAti? haMtA! asthi / tujhe NaM Auso ? vAukAyasta vAyamANassa rUvaM pAsaha ? No iNTre smjhe| asthi NaM Auso ? ghANasahagayA poggalA? hatA! asthi / tujjheNaM Auso ghANasahagayANaM poggalANaM rUvaM pAsaha ? No iNaDhe smtthe| atthi NaM Auso araNisahagae agaNikAe ? haMtA atthi, tujjhe NaM Auso! araNisahagayasta agaNikAyassa rUvaM pAsaha ? No iNaDhe smhe| atthi NaM Auso! samudassa pAragayAiM rUvAiM? haMtA atthi| tujhe NaM Auso! samudassa pAragayAI rUvAiM pAsaha ? jo iNaDhe samaTe / atthiNaM Auso! devalogagayAiM rUvAI ? haMtA atthiA tujhe NaM Auso!
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA zaM018 u07 sU03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 107 devaloga gayAI rUvAI pAsaha ? . jo iNaDhe smddhe| evAmeva Auso ? ahaM vA tujjhe vA anno vA chaumattho jaha jo jaM na jANai na pAsai taM savvaM na bhavai evaMbhe subahue loe na bhavislAi ttikaTTu te NaM annautthie evaM paDihaNai, evaM paDihaNittA jeNeva guNasilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchada uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM jAva pajjuvAsai / mayAi samaNe bhagavaM mahAvIre maduyaM samaNovAsagaM evaM vayAlI-suDu NaM maIyA ! tumaM te annausthie evaM vayAsI, sAhU NaM mayA! tumaM te annausthie evaM kyAsI je NaM madhuyA! aTuM vA heDaM vA paliNaM vA vAgaraNaM vA annAyaM adiTuM assuyaM amayaM aviNNAyaM bahujaNamajhe Aghavei pannavei jAva uvadaMseI se NaM arihaMtANaM AsAyaNAe vai, arihaMtapannattassa dhammassa AsAyaNAe vai, kevalINaM AsAyaNAe vahai kevalipannattassa dhammassa AlAyaNAe vahai taM suhu NaM tumaM mayA! te anna utthie evaM vayAsI, sAhu NaM tumaM maduyA? jAva evaM vyaasii| tae NaM madue lamaNovAnae samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte lamANe hadvatuDhe samaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA NaccAsanne jAva pajjuvAlai / taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre mayassa samaNovAlagasta tIseya jAva parisA pddigyaa| taeNaM madue lamaNovAsae samaNasta bhagavao mahAvIrassa jAva nisamma haTTatuTTe paliNAI vAgaragAIpucchai pucchittA aTTAI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ot bhagavatI sUtre pariyAyai, pariyAitA uDAe uTTheha, uDAe uTTittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai nasaMsai vaMdittA namasittA jAva pddige| bhaMte tti bhagavaM goyase samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namasittA evaM vayAsI, pasUrNa bhaMte! maddue samaNo vAlae devANupiyANaM aMtiyaM jAva pavvaittai ? No iNaTTe samaTTe evaM jaheva saMkhe taheva aruNAbhe jAva aMtaM kAhi ||sU03 // chAyA - tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaram guNazilakaM caitya, varNakaH yAvat pRthivIziLApaTTakaH, tasya khalu guNazilakacaityasya adUrasAmante bahavo'bhyayUthikAH parivasanti tadyathA - 'kAlodAyI zailodAyI' evaM yathA saptamazatake anyayUthikodeza ke yAvat tat kathametat manye etram ?' tatra khala rAjagRhe nagare madbhuko nAmA zramaNopAsakaH parivasati, ADayo yAvat aparibhUto'bhigatajIvAjIvo yAvat viharati / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro'nyadA kadAcit pUrvAnupUrvyaM caran yAvat samavasRtaH pariSat yAvat paryupAste / tataH khalu manuH zramaNopAsakaH etasyAH kathAyAH labdhArthaH san hRSTatuSTa, yAvat hRtahRdayaH snAto yAvat zarIraH svakAt gRhAt pratiniSkrAmati pratiniSkramya pAdavihAracAreNa rAjagRhanagare madhyamadhyena nirgacchati, nirgatya te pAmanyayUthikAnAmadUra sAmantena vyatitrajati / tataH khalu te anyayUthikAH madukaM zramaNopAsakam adurasAmantenaM vyativrajantaM pazyanti dRSTvA anyo'nyaM zabdayanti, zabdayitvA evam atrAdipuH, evaM khalu devAnupriyAH asmAkamiyaM kathA aviprakaTA ayaM ca khalla malukaH zramaNopAsako'smAkamadarasAmantena vyativrajati tat zreyaH khalu devAnumiyAH vayaM manuka zramaNopAsaka metamarthaM praSTumiti kRtvA'nyomyasyAntike etamartha pratigraNvanti pratizrutya yatraiva madukaH zramaNopAsakaH tatraiva upAgacchanti upAgatya madukaM zramaNopAsakamevamavAdiSu : - evaM khalu maDaka ? tava dharmAcAryo dharmopadezakaH zramaNo jJAtaputraH paJcAstikAyaM prajJApayati yathA saptame zatake anyayUthikoddezake yAvat tat kathametat maduka ? evam ? / tataH khallusa manukaH zramaNopAsakaH tAn anyayUthikAn evam avAdIt yadi kArya kriyate (tadA) jAnImaH pazyAmaH atha kArya na kriyate (tadA) na jAnImaH na pazyAmaH / tataH khalu te'nyayUthikAH madukaM zramaNopAsakamevamavAdiSuH ka epaH khalu tvaM madruka ! zramaNopAsakAnAM bhavasi yat khalu tvam etamartha na jAnAsi na pazyasi / tataH khalu
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 maMdrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 109 sa madrukA zramaNopAsakaH tAna anyayUthikAnevamavAdIt asti khalu AyuSmantaH / vAyukAyo vAti ? hanta ! asti, yUyaM khalu AyuSmantaH ! vAyukAyasya vahato rUpaM pazyata ? nAyamartha samarthaH santi khalu AyuSmantaH ghANasahagatAH pudgalAH ? hanta! santi / yUyaM khalu AyuSmantaH ghrANasahagatAnAM pudgalAnAM rUpaM pazyatha ? nAyamartha: smrthH| asti khalu AyuSmantaH ! araNisahagato'gnikAyaH? hanta ? asti, yUyaM khalu AyuSmantaH ? araNisahagatasyAgnikAyasya rUpaM patha ? nAyamarthaH samarthaH / santi khalu AyuSmantaH ? samudrasya pAragatAni rUpANi ? hanta ! santi, yUyaM khalu AyuSmantaH ? samudrasya pAragatAni rUpANi pazyatha ? nAyamarthaH samarthaH / santi khalu AyuSmantaH ? devalokagatAni rUpANi ? hanta ! santi, yUyaM khalu AyuSmantaH ? devalokagatAni rUpANi pazyata ? nAyamarthaH samarthaH / evameva AyumantaH / ahaM vA yUyaM vA anyo vA chadmastho yadi yo yat na jAnAti, na pazyati tat sarva na bhavati? evaM yuSmAkaM mate suvahuko loko na bhaviSyati ? iti kRtvA tAn khalu anyayUthikAna evaM pratihanti evaM pratihatya yatreva guNazilakaM caityaM yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraiva upAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIra paJcavidhena abhigamena yAvat paryupAste / madrukaH iti zramaNo bhagavAn mahAvIro madrukaM zramaNopAsakamevam avAdIt-suSTu khalu madruka ! tvaM tAn anyayathikAna evamavAdIH, sAdhu khalu madruka ! tvaM tAn anyayUthikAn evamavAdIt yata khalu madruka! artha vA hetuM vA prazna vA vyAkaraNaM vA ajJAtamama azrutamamatamavijJAtaM bahujanamadhye AkhyAti prarUpayati yAvat upadarzayati se khallu arhatAmAzAnAyAM vartate, arhasmajJaptasya dharmasya AzAtanAyAM vartate, kevalinAmAzAtanAyAM vartate, kevalimajJaptasya dharmasyAzAtanAyAM vartate, tata suSTha khala vaM madruka ! tAn anyayUthikAn evamavAdI, sAdhu khal tvamevamayAdIH / tataH khalu madrukaH zramaNopAsakaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evamuktaH san hRSTatuSTaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate namaspati vandityA namasthitvA nAtyAsanne yAvata paryupAste / tataH khalla zramaNo bhagavAna mahAvIro madrukAya zramaNopAsakAya, tasyai va yAvata paripat matigatA / tataH khala madrukA zramaNopAsakaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya yAvat nizamya hRSTatuSTaH praznAni vyAkaraNAni pRcchati pRSTvA arthAna paryAdadAti / paryAdAya utthayA uttiSThati, utthayA utthAya zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate namasyati vanditvA namasyitvA yaavtmtigtH| bhadanta iti bhagavAna gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati vanditvA namasyitvA evamavAdIta prabhuH khalu bhadanta ! manukaH zramaNopAsako devAnupriyANAmantike yAvat pravajituma ? nAyamarthaH smrthH| evaM yathaiva zaGkha tathaivAruNAbhe yAvat antaM kariSyatIti ||suu03||
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre TIkA- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'rAyagihe nAmaM navare' rAjagRhaM nAma nagaram 'guNasilae ceie' guNazilakaM caityam udyAnam AsIt 'vannabho' varNakaH rAjagRhanagarasya tathA guNazilakodhAnasya ca varNanaM campA - nagarIvana pUrNa madra caityavacca kartavyamiti 'jAva puDhanI silApaTTao' yAvat pRthivI zilApaTTakaH kiyatparyantaM varNanaM kartavyaM tatrAha - ' jAva' ityAdi / yAvatpadena guNazilakanAmaka cainyasya varNanaM pRthivIzilApaTTakaparyantaM vidheyamiti / 'tassa NaM guNa silassa cehayassa' tasya khalu guNazilakasya caityasya 'adUrasAmaMte' adUrasAmante 110 ina kevalI bhASita vastuoM meM vipratipadyamAna jo ahaMmAnI-abhimAnI manuSya hotA hai vaha yuktipUrvaka nirAkaraNIya hotA hai isI bAta ko ava sUtrakAra madraka zramaNopAsaka ke cAritra se pradarzita karate haiM 'teNaM kAle terNa samaeNaM rAyagihe nAmaM naghare' ityAdi / TIkArtha - isa sUtra dvArA sUtrakAra aisA pratipAdana kara rahe haiM 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'rAyagihe nAmaM nathare' rAjagRha nAmakA nagara thA / 'guNasilae cehae' isameM guNazi. laka nAmakA udyAna thA / 'vannao' rAjagRha nagara kA tathA guNazilaka udyAna kA varNana campAnagarI evaM pUrNabhadra caitya-udyAna ke jaisA karanA cAhiye | 'jAva pur3havI silApaTTao' yahA~ yAvatpad se yaha samajhAyA gayA hai ki guNazilaka caitya kA varNana pRthivIzilApaTTaka taka kara lenA cAhiye | 'tassa NaM guNasilassa cehayassa' usa guNazilaka caitya ke A kevalI kathita vastu emAM vipratipadyamAna je abhimAnI manuSya hAya che, te yuktipUrvaka parAsta karavA lAyaka hAya che. eja vAta have sUtrakAra makkuka zramaNeApAsakanA cAritrathI batAvavAmAM Ave che. "teNaM kAleNaM vegaM samaraNaM rAyagihe nAmaM nayare" ityAhi TIDaartha -- mA sUtrazrI sUtrAra me pratipAdana re " teNa kAle veNaM samaeNaM." te aNamA bhane te sabhaye "rAyagihe nAmaM nayare" rAnagRha nAbhanuM nagara hetu' "gugasilae ceie" tebhAM gubuzila nAmanuM udyAna hetu "vannao" zabbhgRDDa nagaranuM bhane guzuzila udyAnatuM varSAna anume yabhyA nagarI bhane pUyubhadra thaitya - udyAna abhAye abhavu "jAva puDhavIsilApaTTabha" ahiM yAvatpathI se sabhalatravAmAM Avyu' che --guzuzila tya - udyAnatuM vArjuna pRthvIzilApaTTa sudhI samannvu' "tasvaNaM guNasilassa ceyAsa" te guthuzitaH zaiyanI "adUrakhAmaMte" adhika nala nahIM tebha
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 111 nAtidare nAtisamIpe ucitasthAne 'bahave anna utthiyA parivasaMti bahavo'nyayUthikAH parivasanti, ke te anyayUthikA bahavo vasanti ? tatrAha-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyayA 'kAlodAyI selodAyI' kAlodAyinAmakAH zailodAyinAmakAzca 'evaM jahA sattamasae annautthiya uddesae' evaM yathA saptamazatake dazame'nyayathikoddezake 'jAva se kahameyaM manne evaM' yAvat kathametat manye evamityantaH saptamazatakIyAnyayUthikamastAba upavarNanIyaH 'evaM jahA sattamasae' ityAdinA yat sacitaM tadiha saMkSepataH padazyate, tathAhi-kAlodAyI zailodAyI sevAlodAyI udayaH nAmodayaH narmodayaH anyapAlakA, zailapAlakA, zaMkhapAlakaH, suhastI mAthApatiriti nAmakA vahavo'nyayUthikAH parivasantisma guNazilacaityasya samIpadeze teSAmanyayuthikAnAM kadAcit ekatra saMhitAnAM parasparaM 'adUra sAmaMte' na adhika pAsa aura na adhika dUra aise ucita sthAna para 'bahave annanathiyA parivasaMti' aneka anya tIrthikajana rahate the| unameM 'taM jahA-kAlodAyI selodAyI' kisI kA nAma kAlodAyI thA kisI kA nAma zailodAyI thA / 'evaM jahA sattamasae annautthiya uddesae' ityAdi yaha saba varNana pahile saptama zataka ke dazaveM uddezaka meM kiyA gayA hai, aura yaha varNana vahAM 'jAva se kahameyaM manne' isa pATha taka hai yahI bAta yahAM saMkSepa se pradarzita kI jAtI hai jo vahAM aneka anyatIrthikajana rahate the unameM se kitaneka ke nAma isa prakAra se haiM-kAlodAyI, zailodAyI, sevAlodAyI, udaya namoMdaya anyapAlaka, zailapAlaka, zaMkhapAlaka suhastI aura gAthApati Adi guNazilaka caitya ke samIpa ke pradeza meM base hue una anyatIrthikoM kI adhiH pAsa nahI me sathita sthAna 52 "bahave annautthiyA parivasaMti" bhane anyatArthi na 2DetA tA. "taM jahA-kAlodAyI, selodAyI" bhAM Usd nAma yA tumane nAma zaiohAyA tu. "evaM jahA sattamasae annautthiya uddesae" tyAdi tamAma pa na pasai sAtamA zatanA sabhA dezAmA 42vAmA mA0yu che. bhana te pana tyAM "jAva se kahamevaM manne" bhA 48 sudhA che. me pAta maDiyA sopathI matAvAmA Ave che. te A pramANe che-tyAM aneka anya matavAdIo rahetA hatA. temAMnA keTalAkanuM nAma-kAledAyI zeledAyI, sevAdAyI. udaya, nadaya, anyapAlaka zailapAlaka, zaMkhapAlaka sustI ane gAthA5tI vigere guNa zilaka cityanA najIkanA pradezamAM vaselA. te anyatIthike jyAre paraspara
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 112 kathAlApaH saMjAtA-yadayaM mahAvIraH samutpanna kevalajJAnI dharmAstikAyAdIn paJcAstikAyAn prajJApayati, tatra ca dharmAstikAyAdharmAstikAyAkAzAstikAyAnacetanAn jIvAstikAyaM ca sacetana prajJApayati / tathA dharmAstikAyA'dharmAstikAyA''kAzAstikAyAn arUpitvena prajJApayati, pudgalAstikAya ca rUpitvena majJApayati iti 'se kahameyaM manne evaM' iti, tat kathametat dharmAstikAyA'dharmAstikAyA''kAzAstikAyAdi vastujAtaM manye iti vitIrthaH evaM sacetanAcetanarUpeNa rUpitvArUpitvAdirUpeNa ca adRzyamAnatvenAsaMbhavAttasya dharmAstikAyAvInAmadRzyatvena kathamayaM vibhAgaH saMbhavati kathamayamitthaM prajJApayati sarvametadasaMvaddhameveti saptazatakIyaH saMkSipto vRttAnta iti / 'tattha NaM rAyagihe nayare tana khalu jaba ve ekatrita hue taba Apasa meM isa prakAra se bAtacIta huI ki mahAvIra jile kevalajJAna utpanna ho gayA hai ve dharmAstikAyAdika pAMca astikAyoM kI prarUpaNA karate haiN| inameM dharmAstikAya adharmAstikAya aura AkAzAstikAya inheM to vaha acetana kahate haiM / aura jIva dravyoM ko sacetana kahate haiN| dharmAstikAyAdika tIna ko arUpI kahate haiM / evaM pudgalAstikAya ko rUpI kahate haiM / 'se kahameyaM manne evaM' to kyA mahAvIra ke dvArA kathita isa dharmAstikAya adharmAstikAya aura AkAzAstiphAya Adi rUpa vastujAta ko kaise svIkAra kiyA jAve kyoMki sacetana acetanarUpa se tathA rUpI arUpI Adi rUpase jo inakA vibhAga kiyA gayA hai vaha dharmAstikAyAdiko ke adRzya hone se saMbhava kaise ho sakatA hai ? ataH isa prakAra kA yaha unakA kathana saba asaM. ekaThA thayA tyAre A rIte vAta thaI ke- mahAvIra svAmI ke jeone kevaLajJAna prApta thayela che, teo dharmAstikAya, vigere pAMca astikAnI prarUpaNa kare che. te paca paikI dharmAstikAya adhamastikAya ane AkAzA stikAya e traNane teo acetana kahe che. ane jIvane sacetana kahe che. dharmAstikAya vigere traNene arUpI kahe che. ane padlAstikAyane rUpI cha, "se kahameyaM manne evaM" to tezu pramANe mAnI zAya tama cha ? arthAt mahAvIra svAmIe kahela A dhamastikAya adharmAstikAya ane AkAzAstikAya vigere rUpa vastu samUhane kevI rIte svIkArI zakAya? kema kesacetana acetanarUpathI ane rUpI arUpI vigere rUpathI. je pramANe A dharmAstikAyAdine vibhAga karyo che, te dharmAstikAya vigere adazya hovAthI kevI rIte saMgata thaI zake tema che tethI A rItanuM teonuM kathana asaMbaddha ja che. eja vAta sAtamA zatakanA dasamAM uddezAmAM kahelI che. te
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA TIkA za018 u07 su03 martukazramaNopAsaka caritanirUpaNam 113 , rAjagRhe nagare ' madue nAma samaNovAsae parivasaI' maduko nAma zramaNopAsakaH parivasatIti' 'aDDe' ADhyaH atizayitadhanavAn 'jAva aparibhUe? yAvat aparibhUtaH kenApi parAbhavitumayogya ityarthaH atra yAvat padena 'ditte visthinnaviulabhavaNa sayaNAsaNa jANavAhaNA iNje vahudhaNavahujAyarUvarayae AogapaogasaMppa ucchivilamatapaNe vahudAsIdAsagomahisaga velayapyabhUe bahujaNassa' iti grAhyam / dIpto vistIrNa vipula bhavana zayanAsanayAnavAhanAkIrNo bahudhanabahujAta rUparajataH Ayogaprayoga saMyukto vincharditavipulabhaktapAnaH bahudAsIdAsagomahipagavelakamabhUto bahujanasya - eSAM vyAkhyAnam upAsakadazAMgasUtrasya matkRtAyAmagaradharma saMjIvanI TIkAyAM draSTavyam | 'abhigayajIvAjIve' abhigatajIvAjIcaH, baddha hI hai| yahI bAna sAtaveM zataka ke dazaveM uddeze meM kahI gaI hai yahAM saMkSipta rUpa se prakaTa kI gaI jAnanI cAhiye / 'tattha NaM rAyagihe nayare' usa rAjagRhanagara meM 'ahue nAyaM samaNovAsae parivasa' maTuka nAmakA zramaNopAsaka rahatA thA / aDDe jAva aparibhUe' yaha vizeSarUpa meM saba prakAra se sampanna thA dhanika thA, yAvat aparibhUta kisI ke bhI dvArA parAbhava ko prApta ho sake isa yogya nahIM thA yahAM yAvatpada se 'ditte visthinadiulabhavaNasaghaNAsaNajANavAhaNabahudhaNabahujAgarUvarathae Aogapaogate vicchabhittapANe bahudAsIdAsagomahisagavelayappabhUe bahujaNassa' isa pATha kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyAkhyA upAsakadazAMga sUtra para kI gaI agAra saMjIvanI TIkA meM kI jA cukI hai, ataH vahIM se dekha lenA caahiye| 'abhigayajIvAjIve' yaha yaduka zrAvaka aDIyAM AzuthI pragaTa zvAsAM gAvI . " tattha Na rAyagihe nayare" te zabhgRDe nagarabhAM "madue nAmaM savaNeAvAsae parivasai" bhadruTa naamne| zramApAsa rhen| te "aDDhe jAva aparibhUe" te mADhaya yAvat ardhathI yAzu parAbhya na pAme tevA hateA arthAt vizeSa rUpathI dareka prakAre sapanna dhanADhaca hatA. aDiyAM yAvatpadRdhI "ditte vitthinnaviula - bhavaNa - sayaNAsaNajANavAhaNa bahudhaNajAyasarre AyogapaogasaMpatte vicchaDDiyaviulabhatapANe bahudAsIdAsagomahisa gavelayappabhUe bahujaNassa" mA pahanA saMtha dhye| che, yA mahonI vyAbhyA upAsakadazAMga sUtra para me karelI agArasa jIvanI TIkAmAM karavAmAM AvI che. te tyAM le levI. 'abhinaya - jIvAjIve' te va vigerene yathArtha 3 laghunAra to, arthAt A mahuka zrAvaka sArI rIte jANu| hatA ke A chatra sacetana arthAt cetanAlakSaNu bha0 15
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 bhagavatIsUtre 'ayaM jIvaH sacetano'yama jIvo'cetanaH' ityevaM rUpeNa jIvAjIvAdisakalapadA. rthAnAM jJAtA 'jAva viharaI' yAvad viharati, iha yAvat padena eteSAM zrAvakavizeSaNAnAM saMgrahaNam' unaladdhapuNNapAve AsavasaMvaranijjarakiyAhigaraNavaMdhappamokkhakusale' ityAdi / eteSAM vyokhyAnaM bhagavatIsUtradvitIyazatakapazcamoddezake draSTavyam / tae Na samaNe bhagavaM mahAvIre' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIra: 'annayA' anyadAanyasmin kAle 'kayAi' kadAcit 'puvANupuci' pUrvAnupUryA tIrthakaraparamparayA 'caramANe' caran, gAmANugAma duijjamANe grAmAnugrAmaM dravan ekasmAt grAmAt grAmAntarakrameNa gacchan 'jAva samosaDhe' yAvat samavamRtaH vihAraM kurvan guNazilako. dyAne samAgataH / tatra ca bhagavataH samavasaraNaM jAtamiti 'parisA jAva pajjuvAsaI' pariSat yAvat paryupAste bhagavataH samavasamaNAnantaraM pariSat nAnAdigbhyaH samAgayaha acchI taraha se jAnatA thA ki jIva sacetana arthAt cetanolakSaNa. vAlA hai aura ajIva acetana hai / isa prakAra yaha jIva ajIva Adi sakala padArthoM kA jJAtA thaa| 'jAva viharaha' meM jo yAvat pada AyA hai usase 'uvaladdhapuNNapAve, AsavasaMvaraninjarakiriyAhigaraNe baMdhappamokkha. kusale' ityAdi ina zrAvaka vizeSagoM kA saMgraha huA hai| ina padoM kI vyAkhyA bhagavatIsatrake dvitIya zataka ke paMcama uddezaka meM kI jA cukI hai| ataH vahIM se dekha lenA cAhie / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra 'annayA kayAI' kisI eka samaya 'puvANupubdhi tIrthaMkara paramparA ke anusAra 'caramANe' vihAra karate hue| 'gAmANugAma dUijjamANe ekAgrAma se dUsare grAma meM dharmopadeza karate hue|'jaac samosaDhe' yAvat gugazilaka udyAna meM padhAre / parisA jAva pajjuvAsai' prabhukA Agamana sunakara nAnA dizAoM se aneka janoM kA pAmA cha bhane ma mayatana cha. "jAva viharai" se pahamAre yAvata pahAveta che, tethI "uvaladdha puNNapAve AsavasaMbaranijjarakiriyAhigaraNe baMdhamokkhakusale" ItyAdi zrAvakanA vizeSane saMgraha thayo che. A padanI vyAkhyA bhagavatI sUtranA bhI zatanA 5iuwi deza mA 52vAmA bhAvI che tethI navI . "tae Na samaNe bhagavaM mahAvIre' te pachI zrama sagavAn mahAvIra svAmI "annayA kayAI" cha me sabhaye "puvANupuvviM' tIrtha 32nI 52521 anusAra "caramANe" vihAra 42di 42di "gAmANugAma dUijjamANe" 4 bhAbhathA bhI gAmamA dhapaheza 42di 42ai 'jAva samosaDhe' yAvat zuzita jadhAnamA padhAryA "parisA jAva pajjuvAsaI" prabhuna bhAgamana samajAna bhane dizAethI janasamUha rUpI pariSad prabhunI pAse AvI ane prabhune vaMdanA
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 115 tAnAM bahUnAM janAnAM samudAyaH bhagavantaM vandate namasyati dharmakathAM zRNoti, tatazca trividhayA paryupAsanayA bhagavantaM paryupAste iti / 'tae NaM madadue samaNovAsae' tataH khalu madrukA zramaNopAsakaH 'imose kahAe laDhe samANe etasyAH kathAyAH labdhArthaH san ' hataDha0 jAva hiyae' hRSTatuSTa yAvad hRdayaH yAvatpadena cittAnanditaH motimanAH paramasaumanasthito harSavazavisarpad hRdayaH' ityantagrahaNaM bhavatIti 'hAe' snAtaH kRtasnAna:' 'jAba sarIre' yAvaccharIraH yAvatpadena 'kayavalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte appamahagyAbharaNAlaMkiya' ityAdInAM grahaNaM bhavati tataH kRtavalikarmA kRtakautukamaGgalamAyazcittaH alpamahA_bharaNAlaGkRtazarIra iti / etAdRzaH san' 'sayAo gihAo paDinikkhamaI' svakIyAt gRhAva pratiniSkA. pariSad prabhu ke pAsa AyI, Akara ke usane prabhuko vandanA kI nama. skAra kiyA prabhune dharmakathA kahI sabane usa dharmakathA ko sunI aura sunane ke bAda trividha paryupAsanA se prabhu kI paryupAsanA kI 'tae NaM mudue samaNovAsae imIle kahAe laddhaDhe samANe hatuTTha0 jAca hiyae' madruka zrAvakane jaba prabhu ke Agamana kA samAcAra sunA to vaha haSTatuSTa hRdayavAlA huA prItimanavAlA huA, paramasaumanasthita huaa| evaM harSa se visarpat hRdayavAlA huaa| aura usI samaya usane 'hAe' snAna kiyA 'jAva sarIre' yAvat 'kayavalikamme' balikarma kiyA vAyasAdi ko annAdi kA bhAga diyA 'kayakouyamaMgalapAyacchitte' duHsvapnAdi nivAraNa ke lie kautukamaMgalarUpa prAyazcitta kiyaa| 'appamahagghAbharaNAlaMkiya' aura thoDe se bhAravAle AbharaNoM se ki jo bahuta vizeSa kI. karI namaskAra karyA prabhue dharmakathA kahI saMbhaLAvI pariSadAe dharmakathA sAMbhaLyA pachI mana, vacana ane kAya rUpa traNa pathupAsanAthI prabhunI payupAsanA 43 tae Na madue samaNovAsae imIse kahAe laDhe samANe hada tu0 jAva hiyae" bhara zrApa prabhunA mAgamAnanA sabhAyA nyAre sAMbhaLyAM tyAre huNa-tuSTa hRdayavALe thaye prasanna manavALo banyo atyaMta somanasthita banyo ane harSathI prakulita hadayavALo thaIne te ja samaye to "hAe" snAna yu "jAva sarIre" yAvat "kayavalikamme" vAyasa-kAgaDA vigerene annane bhAga ApavA rUpa balikarma karyuM , "kayakouyamaMgalapAyacchitte vAhinA nivAraNa mATotu bhaNa35 prAyazcitta thu" "apamahagyAbharaNAlakiyasarIre" bhitamai bhane ARHI SA mevA mAsUSa dhAraNa 4aa mana pachI "sayAo nihAo
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ -116 bhagavatI sUtre mati 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya 'pAyavihAracA reNaM' pAdavihAracAreNa-paddhayAmeva na tu vAhanAdinA 'rAyagihaM nayaraM jAva nimgaccha3' rAjagRhaM nagaraM yAvat nirgacchati yAvadAt madhyamadhyena iti grAhyam' niggacchitA' 'nirgatya 'tersi anna utthiyANa' tepAmanyayUthikAnAm ' adUrasAmaMteNaM bIivayaha' adUrasAmante vyativrajati, anyayuthikAnAM nAtidUreNa nAtisamIpena vA gacchatItyarthaH ' 'tae NaM te anauthiyA' tataH khalu te anyayUthikAH 'maduyaM samaNovAsayaM' maDakaM zramaNopAsakam 'adUrasAmaMteNaM' adurasAmantena nAtyAsannena nAtidUreNa' bIivayamANaM pAsaMti' vyatitrajantaM - gacchantam pazyanti 'pAsitA ' annamannaM sahAveti' dRSTA anyo'nyaM zabdayanti Ahvayanti' 'saddAvittA evaM vyAsI' zabdayitvA evaM vakSyamata ke the apane zarIra ko alaMkRta kiyA / 'sayAo gihAo paDinikkhamai' isake bAda vaha apane ghara se bAhara nikalA / 'paDinikkhamittA' bAhara nikala kara 'pAyavihAracAreNaM' paidala hI savArI para baiThakara nahIM / 'rAyahiM nayaraM jAva niggacchacha' yaha rAjagRha nagara ke ThIka bIcobIca ke rAste se hotA huA cala diyA / 'yahAM yAvatpada se 'madhya madhyena' isa pada kA grahaNa huA hai / niggacchittA' calakara vaha 'tesi anautthiyANaM adUrasAmaMteNaM bIhavayaha' una anyayUthikoM ke pAsa se hokara nikalA na vaha unake bilakula pAsa se hI hokara nikalA aura na unake adhika dUra se hI hokara nikalA yahI bAta 'adUrasAmaMteNaM' pada dvArA prakaTa kI gaI hai / 'tae NaM te annasthiyA madduyaM samaNovAsagaM adUrasAmaMteNaM vIivayamANaM pAsaMti' jaba una anyayUthikoMne apane se thor3I sI dUra se hokara jAte hue madruka zrAvaka ko dekhA to 'pAsittA' dekhakara 'annamana' sahAveti' Apasa meM unhoMne eka dUsare ko bulAyA' , paMDiNikkhamai" potAnA dharanI mahAra nIujyA. "paDiNikkhamittA" mahAra nIDajIne "pAyavihAracAreNaM" pagapANI - ( vArDana para mesIne nahIM ) " rAyagihaM 'nayaraM jAva nigacchara' te zanagRhanA vasyopasyanA bhAgethA nIDajyo. "nigga'cchittA" nINIne te "tekhi annautthiyANaM adUrasAmaMteNaM vIivayai" te anya yUthikAnI pAsethI eTale ke teonI mahu najIka nahIM ane temanAthI bahu i2 the| nahIM tevI rIte te nIDalyA. "tae NaM annautthiyA maduyaM samaNovAsage adUrasAmaMteNaM vIitrayamANaM pAsaMti" kyAre te anyayUtha me thotAnAthI thoDe irathI natA sevA bha zravane leyeo to "pAsittA" tene lene "annamannaM sahAve'tti" paraspara tethe zreNIlane molAvyA. "sadAvittA evaM
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ %20 ameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 117 mANakAreNa Adighu ruktavantaH' evaM khalu devANuppiyA amhaM imA kahA avipakaDA' evaM khalu devAnupiyAH asmAkam iyaM kathA aviSakTA na samyaktayA prakaTA pratItA / 'ayaM ca NaM madue samaNovAsae' ayaM ca khalu madgukaH zramaNo. pAsakA 'agha adUrasAmaMteNaM vIivayai' aramAkamadUragAmante-adurAsannena vyativanati-gacchati' taM 'seyaM khaca devANuppiyA amhaM maduyaM samaNovAsayaM' asmAkaM madrukaM zramaNopAsakam 'eyamadaM pucchittu etamathai praSTum 'tikaTu' iti kRtvA 'ayaM madrukA zramaNopAsako'smAbhiH praSTa' ityevaM rUpeNa mizo vicAraM kRtvA ityarthaH / 'abhamaNNassa aMtiyaM eyama paDisuNeti' anyo'nyasyAnti ke etamartha pratizaNvanti-svIkurvanti paDisuNettA pratizrutya jeNeva madadue samaNovAsae' yatraiva manukaH zramaNopAsakA 'teNeva uvAganchaMti' tatraiva upAgacchanti' uvAMga 'sAvitsA evaM yAsI' bulAkara paraspara aisA kahA-'evaM khalu devANupiyA ahaM damA kahA avipakaDA he dezAtupriyo ! hama logoM ko yaha kathA acchI taraha se pratIti meM nahIM AtI hai| 'ayaM ca gaMmadae samaNovAsae amhaM adUrasAmaMteNaM vIravayaha' yaha ka zrIvaka hama logoM ke adUrAsanna se hotA huA calA jA rahA hai| 'ta seyaM khala devAnuppiyA! amhaM madaduyaM samaNovAlayaM eyama pucchittae' to hameM aya ucita yahI hai ki isa bAta ko isa madruka zrAvaka se puuchleN| isa prakAra kA una sabane paraspara meM vicAra kiyA aura vicAra karake phira unhoMne 'aNNamaNNasta eemaTuM paDisuNeti' paraspara kI isa bAtako mAna liyA / paDisuNettA jeNeva maddue samaNovAsae teNeva uvAgacchati' isa bAta ko mAnakara phira ve saba ke saba usa manuka zrAvaka ke pAsa phuNce| vayAsI, Rain mAya ta 53952 mA pramANe hyu "evaM khala devANupiyA amhaM imA kahA avipakaDA" hevAnupriyA amAna se pAta samalatI nathI. "ayaM ca Na madue samaNovAsai amhaM adUrasAmaveNaM vIibayai" A maka zrAvaka ApaNAthI bahu dUra nahiM tema bahu najIka nahiM te rIte marAsanna laya che. 'taM seyaM khalu devANuppiyA anhaM maduyaM samaNovAsayaM eya madaM pucchittae" to mApane ve me yezya cha hai-mApaNe mAvata bhara zrAvakane pUchI laIe A pramANe teoe vicAra karIne pachI teoe "aNNamaNgasvaM eyamaTuM paDimuNe ti" BalannI mA pAta teyAya 25 rI FdhA. "DimuNittA jeNeva maddue samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti" rIte vicAra karIne te pachI teo badhA ja te maduka 'zrAvaka pAse gayA "vA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre ra , " cchittA maduyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI' upAgatya madbhukaM zramaNopAsakam evaMvakSyamANaprakAreNa avAdipuste anyayuthikAH kimuktavanto'nyayUthikA madbhukaM tatrAha - ' evaM khalu' ityAdi / evaM khalu mayA' evaM khalu madruka !' taba dhammAyarie' tava dharmAcAryaH 'dhammo desae samaNe NAyaputte ' dharmopadezakaH zramaNo jJAtaputraH ' 'paMca atthikAe pamnavei' pazcaprakArakAn astikAyAn dharmAstikAyAdIn padArthAn prajJApayati 'jahA sattame sara annautthi uddesae' yathA saptamazate anyayUthiko deza ke 'jAba se kahameyaM madda evaM ' yAvat tat kathametat manuka ! evam he manuka ! tava dharmAcAryaH paJcAstikAyAn dharmAstikAyAdIna majJApayati etat kathaM ghaTate dharmAstikAyAdInAmadRzyatvena tat parijJAnAsaMbhavAt ityAdikaM sarva saptamazatakIyavRttAntam avagantavyam / 'taraNaM se madue samaNovAsae' tataH khalu sa madukaH zramaNopAsakaH 'te anna utthie evaM kyAsI' tAnanyayUthikAne vamavAdIt anyayUthikena 'uvAgacchittA maduyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI' vahAM pahuMca kara una logoM ne usa madruka zrAvaka se aisA kahA - 'evaM khalu maduyA ! tava dhammAyarie, dhammo desa samaNe NAyaputte paMca asthikAye panave' he maduka ! tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa jJAtaputrane jo pAMca prakAra ke dharmAstikAyAdika padArtha kahe haiM / 'jahA sattame sae annautthiuddesae' jaisA ki saptama zataka ke anyayUthikoddezaka meM prakaTa kiyA gayA hai| 'jAva se kahameyaM manuyA ! evaM' so he madruka ! yaha unakA kathana kaise saMgata mAnA jA sakatA hai ? kyoMki dharmAstikAyAdika pAMca astikAyakA kathana yahAM para saptanazataka meM jaisA kahA gayA hai vaisA kaha lenA caahiye| 'tae NaM se madue samaNovAsae te annautthie evaM vayAsI' taba usa maduka cchittA maduyaM khamaNovAsayaM evaM vayAsI" tyAM kahane te bha69 zrAvane bhA prabhAo 4hyu' "evaM khalu mayA tavadhammAyarie dhammovadesae NAyaputte paMcaasthikAe pannavei" De bhae tabhArA dharbhAyArya bhane dharmopadezaH zrabhaya jJAtaputre yAMya prAranA ? dharmAstiya vigere pahArthe udyA che " jahA sattamasapa anna utthi uddesa e" sAtabhA zatanA anyayUthiGa uddezAmAM ne prabhAvAbhAM mAnyu che. te pramANe sabhavu " jAva se kahameyaM maduyA ! evaM" to macchuka tenuM' A pramANenu' kathana kevI rIte saMgata mAnI zakAya ? kema ke dharmAstikAya vigere pAMca atikAyAnuM kathana ahiyAM sAtamAM zatakamAM je pramANe dhuM che, te prabhAva saghaNu athana samanvu "tae NaM se madue samaNovAsapa te annautthi evaM vayAsI" te anya yUdhiDoge nyAre pUrvota prArathI bha
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ameyacandrikA TIkA za018 u07 103 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 119 aSTo madruko'dRzyAnAmapi padArthAnAM sattAmAvedayituM dRzyatvAbhAvaM ca pratipAdayituM mAnavAdIdityarthaH 'jai kajja kajjai jANAmo pAsAmo' yadi kArya kriyate tadA jAnImaH pazyAmaH / 'aha kajnaM na kajjai na jANAmo na pAsAmo' atha kArya na "kriyate tadA na jAnImo na pazyAmaH, he anyayUthikAH! zRNuta yadi dharmAstikAyAdibhiH svakIya svakIya kArya kriyate tadA tena kAryeNa kAraNasvarUpAn tAn dharmAstikAyAdIn jAnImaH pazyAmazca yathA parvatAdau dhUmAdikArya kurvan agniriva, atha taiH dharmAstikAyAdibhiH svakIyaM kArya na kriyate tadA na jAnImo na vA pazzAmA jale vahiriva, etaduktaM bhavati atIndriyapadArthAvagamaM nAsmAkaM sAkSAdeva bhavati, kintu kAryAdiliGgena tAzA. zrAvaka ne unakI aisI bAta sunakara una anyayUthikoM se aisA kahA arthAta adRzya padArthoM kA abhAva nahIM hai| kintu unakI bhI satsA hai| parantu ve dikhate kyoM nahIM haiM, isa bAta ko prakaTa karane ke liye madruka zrAvakane unase aisA kahA~-'jai kajja kajaha jANAmo pAsomo ahe kajjaM na kajaha na jANAmo na pAsAmo' he anyayUthikoM ! suno java dharmAstikAyAdikoM dvArA apanA kArya kiyA jAtA hai| taya hama loga usa kArya se kAraNa rUpa una dharmAstikAyAdiko jAnate haiM aura dekhate haiN| jaise parvata meM dhUmAdika kArya karate hue agni ko hama jAnate aura dekhate haiM / aura dharmAstikAyAdikoM ke dvArA jaba apanA kArya nahIM kiyA jAtA hai taba hama unhe jalameM agni ke jaisA na jAnate haiM aura na dekhate haiM / kahane kA bhAva aisA hai ki yadyapi atIndriyapadArthoM kA zrAvakane kahyuM tyAre te madraka zrAvake teonI e pramANenI vAta sAMbhaLIne te anyamUrthikone A pramANe kahyuM arthAt -adazya padArthone abhAva nathI, kiMtu temanI paNa sattA che ja te dekhAtA kema nathI? e vAta pragaTa karavA bhadra4 zrApa mAne yA pramANe 4ghu "jai kajaM kaai jANAmo pAsAmo ahe kajja na kajjai na jANAmo na pAsAmo" 3 anya yUthi! nyAre dharmAstikAyAdikethI pitapotanuM kArya karavAmAM Ave che. tyAre ApaNe te kAryanA kAraNarUpa te dharmAstikAyAdikene jANIe chIe ane dekhIe chIe jema parvatamAM dhUmAdi kArya karatA agnine ApaNe jANIe chIe ane dekhIe chIe. ane dharmAstikAyAdike jyAre pitAnuM kArya karI zakatA nathI tyAre pANImAM rahela agninI mAphaka ApaNe tene jANatA nathI ane dekhatA nathI, kahevAne bhAva e che ke-je ke atIndriya padArthonuM jJAna ApaNane
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre tIndriyapadArthasyApi jJAnaM jAyate eva dhUmenAgniriva evameva atIndriyANi dharmAstikAyAderanugrahAdikAryeNa bhagatirbhavatyeveti / kintu asmAnAnAM dharmAsti" kAyAdInAM kAryasya anavagamAt tAdRzAnIndriyapadArthasya anumati na bhavatIti bhAvaH / arhanpratipAditapazcAstikAyasvarUpasyAjJAnaviSayaka mahakasya yukti zrutvA te anyayUthikAstaM parAbhavituM yaduktavantaH tadAha- 'tam te' ityAdi / 'taNaM' tataH khalu madrukasya vAkyazravaNAntaram 'te annausthiyA' te anyayUthikAH 'madduyaM samaNozzAsa' maTukaM zramaNopAsakam 'evaM pagAsI' evaM mAmakAreNa vA dipuH uktavantaH, madukaM dharmAstikAyAdyaparijJAnAbhyupagamavantamupAlambhayituM yat te jJAna hama logoM ko mAkSAt rUpa me nahIM hotA hai / phira bhI kArya se to hotA hI hai / jaise pahAr3a ke nikuJja meM avazya bhI agni usa parvata meM se nikalate hue dhUma se jAnI jAtI hai / hamI prakAra atIndriya dharmAstikAdika bhI anugrahAdirUpa apane kArya se jAne jAte haiM / isa prakAra hama logoM ko paritakAyAdikoM kA sAkSAt darzanAdirUpa jJAna nahIM haiM phira bhI unake kArya ke jJAna se unheM hama jAnate haiM / aura dekhate haiM / sAmAnya vizeSarUpa se unakA hameM jJAna hotA hI hai / isa prakAra se mahu~ka Avaka ke dvArA kI gaI avatipAdita paJcAstikAya ke svarUpa kI ajJAna viSaya zakti se sunakara una anyayUdhikone use parAsta karane ke liye jo kahA vaha isa prakAra se hai - yahI bAta 'tae NaM te annatthA maddu sanovAsavaM evaM vayAsI' isa sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai| unhoMne maguru bhASaka ko upAlambha dete hue sAkSAt rUpathI hAtu nathI. teA paNa tenA kAzI thAya che. jema ke pahADanI gudAmAM rahela adRzya agni te patanI jhukAthI nIkaLatA dhumADAthI jaNAi Ave che teja pramANe atIndriya dharmAstikAyAdi paNa anugrahArUipa pAtAnA kAryathI jaNAya che. A rIte ApaNane dharmAstikAyAdikAnu sAkSAt darzana vigere prakAranuM jJAna na hovA chatAM tenA kAnA jJAnathI ApaNe tene jANIe chIe ane dekhIe chIe. 120 sAmAnya vizeSarUpathI tenuM jJAna ApaNane thAya che ja A rIte maduka zrAvake kahela ahahanta bhagavAne pratipAdana karela 5'cAstikAyanA svarUpanI ajJAna sakha dhI kathanane sAMbhaLIne te anyayUthakAe tene parAjIta karavA A pramANe adhu -vAta 'tae NaM te annautthiyA maduyaM samaNovAsaya evaM vayAsI" mA sUtra dvArA pragaTa karela che teoe madhuka zrAvakane upAla'bha-maheNu mAratA A pramANe
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madkazramaNopAsakacaritanirUpaNam 121 uktavantaH tadevAha - 'kesaNaM ityAdi / kesa NaM tuma maheyA' ka epa tvaM madruka ! samaNovAsANaM bhavasi' zramaNopAsakAnAsa madhye bhavasi 'je NaM tumaM eyaraTTha na jANAsi na pAsasi' yat khalu svam etamartha na jAnAsi na payasi yastvametamartha zramaNopAsakai tivyaM dharmAstikAyAdharmAstikAyAdi lakSaNamartha padArthajAtana jAnAsi sAmAnyarUpeNa, na vA pazyasi vizeSarUpeNetyarthaH / athaivam anyayUthikairupAlabdho madruko yattairahazyamAnatvena dharmAstikAyAdhasaMbhava ityuktaM tadvighaTanena tAn anyayUthikAn parAbhavitumidamAha-taraNaM' ityAdi / 'taeNaM se maddue samaNovAsae' tataH khalla sa sadgukA zramaNopAsakA 'te annautthie evaM kyAsI' tAn anyayUthikAna evaM-uSamANarUpeNa agadIda uktavAna, kimuktavAn manukaH? tatrAha-'asthi NaM' ityAdi / 'asthi NaM Auso' yAukAe vAI' asti khalu AyuSmantaH ! paratIthikAH ! vAyukAyo dAti ? he paratIthikAH ! vAyurvAti kim ? iti te anyayUthikAH prAhuH 'hatA atyi' hanta asti vAti vAyuriti jAnImaH, punaH pRcchati madrakA 'tujjheNaM Auso' yUyaM khallu AyuSmantaH 'cAukAyasta vAyamANassa rUvaM pAsaha' vAyukAyasya vahatA rUpaM pazyatha,yo'yaM vAyuH pracalati tasya aisA kahA-madruka ! tuma kaise zramaNopAsaka ho jo tuma zramaNoMpAlako dvArA jJAtavya dharmAstikAya adharmAstikAya AdirUpa artha ko na sAmAnyarUpa se jAnate ho aura na vizeSarUpa se dekhate ho| isa prakAra anyathUthikoM dvArA ullAhane se yukta kiye madruka zrAvaka ne 'te anyautthira evaM vayAlI' una anyayUdhikoM se isa prakAra se kahA-'asthi NaM Aulo ! bAukAe vAI' he AyuSman ! paratIrthakoM tuma hameM batAo ki vAyu calatA hai ? uttara meM unhoMne kahA'haMtA, atthi' hA pAyu calatA hai aisA hama jAnate haiM / madrukane unase puna: pUchA-'tujheNaM Auso ! bAukAyasta vayamANassa rUvaM pAsaha' he 4 -- ma / tame zramAsa navA ye25 pAstAya. adharmA. stikAya vigere rUpa arthane samAnya rUpe ke vizeSa rUpe jANatA nathI. ane dekhatA nathI? te pachI tame kevA prakAranA zramaNopAsaka che ? A pramANe te bhanyayUthihI bhana bhArata bhadra zrAva "taM annaithie evaM vayAsI" te anyayathilIna mA pramANe yu "atthiNaM bhAusopAukAe vAi" 8 maayumana paratIrthike! tame kaho ke havA cAle che ? tenA uttaramAM teoe kahyuM hai-"haMtA asthi" hai vAyu yA che the prabhArI same! anti choya. te pachI bhadrura zrApa zathI temAna pUchyu -" tujheNaM Auso! vAukAyassa vayamANasma evaM pAsaha" maayubhn| / / tamAme,
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 bhagavatI sUtre svarUpaM parapatha kimati manukAzayaH / kathayanti paratIrthikAH, 'No iNaDe samahe', nAyamarthaH samarthaH na vayaM vahato vAyoH svarUpaM pazyAma ityartha: / ' atthi NaM Auso' santi khalu AyuSmantaH cANasahagayA poggalA ghrANasahagatAH pudgalAH ghrANate prANendriyavipayIkRto bhavatIti prANaH gandhAsmako guNastena gandhAstena gandhaguNAtmakaprANena saha gatAH- ganyasahacaritAH gandhavanta iti ghrANasahagatAH tathAvidhAzca te pudgalA iti ghrANasahagatAH pudgalAH ghANendriyagrAhyAH pudgalAH ? paratIrthikAH prAhu- 'haMtA asthi' danta, santi ghrANasahacaritAH pudgalA iti' tujjhe NaM Auso' yUyaM khalu AyuSmantaH ' ghANasahagANaM poglANaM rUvaM pAsaha' ghrANasahagatAnAM pudgalAnAM rUpANi pazyatha, pacanAnItagandhayuktapulAnAM kiM rUpaM jAnIya yUyamiti manukasyAzayaH, paratIrthikA AhuH 'No iTThe samaTThe' nAyamartha samartha, tAdRzapudalAnAM rUpANi na pazyAma AyuSmanto ! batAo tuma loga kyA calate hue usa vAyukAya ke rUpa ko dekhate ho ? uttara meM paratIrthikoMne kahA- 'No iNaTTe samaTThe' he druka ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt hama calate hue vAyukAya ke rUpa ko nahIM dekhate haiM / punaH badruka ne unase pUchA 'asthi NaM Auso ! ghANa sahagayA pogalA' gandhayukta pudgala ghrANendriya sahagata hote haiM kyA ? uttara meM paratIrthikoM ne kahA- 'haMtA: asthi' hAM hote haiM / taba madrukane unase kahA- 'tujjheNaM Aulo ! ghANasahagayANaM poggalANaM rUvaM pAsaha' he anyatIrthika ! kyA tuma loga ghrANa indriya sahagata una pavanAnIta gandhaguNaviziSTa pudgaloM ke rUpa ko dekhate ho ? uttara meM unhoMne kahA'No iNaTThe samaTTe' he madruka ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt hama loga pavanAnIta gandhaguNa viziSTa pudgaloM ke rUpa ko nahIM dekhate haiN| mahuka 1 " cAlatA evA te vAyukAyanA rUpane dekhyu che? tenA uttaramAM te dharatIthi kA me uchu !- "No iNaTTe samaTTe" he drumA artha marobhara nathI. arthAt calatA vadhyunA rUpane ame joyu nathI. pharIthI madruka zrAvake tene kahyuM ke "atthi NaM Auso ! ghANasahagayA pomalA" gandhayukta yugaso zu prAyendriyanI sAthai 4 rahe hai ? tenA uttarabhAM paratIrtha the| hai-"haMtA atthi " hA madhuka te ghrANuindriyanI sAthe rahe che. pharIthI makrake teone kahyu* -- "tujheNaM Auso ! ghANasahagayA poggalANaM rUvaM pAsaha" he manyatIrthio ! tabhI prANaIndriyanI sAthe rahela pavana zivAyanA gandha guNavaLA pudgalAnA rUpane leha zo hai| ? tenA uttaramAM tethethe ' - - " No iNaTTe samaTTe" mA artha kharekhara nathI, arthAt ame te pavanathI AvelA gadhaguNavALA pudgalAnA
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madkazramaNopAsakacaritanirUpaNam 123 tyarthaH / punaH kathayati madruka' asthi NaM Auso' asti khalu AyuSmantaH ! araNisahagae agaNikAe' araNisahagato'gnikAyaH araNiH vayarthaM nimanthanIyakASThaM tena kASThena saha gataH sahavarita iti araNisahagataH agnikAyo vaha araNikASThena sahAgnivartate kim ? iti manukasyAzayaH / 'haMtA atthi' hanta, asti araNikASThe'gnivartate evetyuttaram paratIthikAnAmiti 'tujjhe NaM Auso' yayaM khalu bhAyuSmantaH 'araNi sahagayassa agaNikAyasta rUvaM pAsaha araNisahagatasya rUpaM pazyatha ? iti praznaH 'No iNahe samahe nAyama: samatheM: araNiniSThasya vaDhe. ratIndriyasya rUpaM na pazyAmaH, ityuttaraM para thikAnAm ' madruka Aha-'asthi NaM Auso' santi khalu AyuSmantaH 'samudassa pAgarayAI khvAI' samudrasya pAragatAni punaH unase pUchatA hai-'asthi NaM Auso! araNisahagae agaNikAe' kaho AyuSmanto! araNikASTha ke sahagata agni hai kyA bahni ke nimitta jo kASTha ragaDA jAtA hai vaha aNikASTha hai| isako ragaDane se agni hotI hai / uttara meM unhoMne kahA-'haMtA asthi hAM madaka araNikASTha meM agni hai madruka ne puna: unase pUchA-'tujjheNaM Auso! araNi sahagayasta agaNikAyasla khvaM pAsaha he AyuSmanto ! kyA tuma loga usa araNikASTha meM vartamAna agni ke rUpa ko dekhate ho ? uttarameM unhoMne kahA-'No iNahe samaDe' he madruka ! yaha artha samartha nahIM hai| kyoMki araNikASThagata agni atIndriya hai / ataH usake rUpako hama nahIM dekha sakate haiM / punaH madruka ne unase pUchA-'asthi NaM Auso! samudassa pAragayAI bAI' he AyuSmanto ! kaho samudra ke dUsare taTa upanazatA nathI. zathI bhatamAna pUche cha hai-"asthi NaM Auso! araNisahagae agaNikAe" mAyubhatA! / mInA 4mA mabhi rahela che ke nahi ? agni pradIpta karavA je kASTha paraspara ghasavAmAM Ave che te araNa kASTha che. tene ekabIjA sAthe ghasavAthI agni utpanna thAya che, maprazana uttaramA tamAme yu:--"haMtAatthi" hai| bha! aginA 4mA mami 24 . ma zathA pUchayu --"tujhe NaM Auso araNisahagayassa agaNikAyassa rUvaM pAsaha" u bhAyubhAtA! zutame / te araNikASThamAM rahelA agninA rUpane joI zake che ? A praznanA uttaramAM tamAma hai 'No iNaTe sama?" hai bhara mA ma sarAsara nathA. bha. ke araNinA kASThamAM rahele agni atIndriya che. tethI tenA rUpane ApaNe nazatA nathI zathI bhaTThaH zrApa mAne pUchyuM hai "asthi NaM Auso samuhassa pAragayAI ruvAI" mAyuSmata! samudranA bhI hamAre haTiyA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 124 rUpANi samudrasya parabhAge cakSurviSayAtItAH padArthAH santi kimiti manukasya praznaH, 'haMtA asthi' hanta, santItyuttaram / punaH pRcchati manukaH 'tujjhe Auso' yUyaM khalla AyuSmantaH 'samudassa pAragayAI ruvAI pAsaha' samudrasya pAragatAni rUpANi pazyaya samudrapAravartipadArthajAtasya kiM svarUpa mito'vasthitAH pazyatha kimiti madrukasyAzayaH / te kathayanti 'No iTTe sama' nAyamarthaH samarthaH naiva pazyAma itibhAvaH / ' asthi NaM Auso' santi khalu AyuSmantaH ! 'devalo gAI ruvAI' devalokagatAni rUpANi mAdRzAnAmaviSayAH devalokagatAH padArthAH santi kimiti pracchakAzayaH, kathayanti te anyayUthikAH 'haMtA asthi' hanta santi tatrApi devaloke padArthA iti 'tujhe NaM AulI' yUyaM khalu AyumantaH ! 'devalogagayA' rUza pAsaha' devalokagavAni rUpANi parapatha, para cakSurdiSayAtIta (dRSTi se dekhane meM nahIM Ave aise) padArtha hai kyA ? uttara meM unhoMne kahA- 'haMnA asthi' hAM madraka | samudra ke dUsare taTa para padArtha haiM / punaH madruka ne unase prazna kiyA / 'tujjhegaM Auso ! samudassa pAragayAI ruvAI pAsaha' he AyuSmanto ! kyA tuma loga samudra ke apara pAravartI padArthoM ke rUpako dekhate ho ? uttara meM unhone kahA 'jo iNaTThe samaTTe' he madruka ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt samudra ke apara pAravartI padArtho ke rUpa ko hama nahIM dekhate haiN| aba maduka ne unase punaH aisA pUchA 'asthi NaM Auso ! devalogagadhAI ruvAI' he AyuSmanto ! devaloka meM rahe hue padArtha jo ki hama logoM ke viSaya hai kyA ? uttara meM anyayUthikoM ne kahA- 'haMtA asthi' hAM maduka ! devaloka meM padArtha haiM / punaH manukane unase pUchA- 'tujjhegaM Auso ! devalogagayAI ruvAI na joI zakAya tevA padArtho che ke nahi? tenA uttaramAM teee kahyuM ke~~ "haMtA ! asthi " / bhadruGa! samudranA jIla sniAre pahArthoM che, te pachI irIne bhaduI pUchayu } "tujhe NaM Auso samuhassa pAragayAI ruvAI pAsaha" he bhaayumatA kahe! tameA sau samudranA khIjA kinArA para rahelA padArthonA rUpa joi zo ch| ? tenA uttaramAM tethe me chu ! "jo iNaTTe samaTTe" he bhagu sbhudranA khIjA kinAre rahelA padArthAMnA rUpane me joi zakatA nathI pharIne bhadruGa zrAvarDe teoni pUchayU~ - "atthi NaM Auso ! devalogagayAI ruvAI" huM AyuSma'tA ! devalAkamAM padArtho vidyamAna che? tenA uttaramAM anyayuuthiye uchu -- "hatA asthi" / bhaDu devakheAbhAM pArtho raDelA che. irIthI bhaTurDe temAne pUchayu -- "tujhe NaM Auso devalogagayAI ruvAI 'pAgraha" he AyuSbha'to ! tate devobhAM raDelA 3yo leha zo cho?
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyacandrikA TIkA za018 307 su03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 125 valokavarttamAnapadArtha jAtAnAM pratyakSaM bhavati kimiti praznaH, uttarayanti 'po gaDe samar3e' nAyamarthaH samarthaH, paralokagatapadArthaH, paralokagata padArthajAtAnAM pratyakSa na bhavatIti / 'evAmeva Auso' evameva AyuSmantaH ! 'ahaM vA tujjhe vA anno vA chaumattho' ahaM vA yUyaM vA anyo vA chadmarathaH ' jai jo jaM na jANai na pAsai taM savrvvaM na bhavai' yadi yo thaM na jAnAti na pazyati tatsarvaM na bhavati kim ? ' evaM me 'subahue loe na bhavissara' eva tadA subahuko loko na bhaviSyati yadi pratyakSanivRttimAtrAt nivRttimAtrAt vastUnAmabhAvo bhavettadA bhavatkathanAnusAreNa pavanAdi devalokasthita bahupadArthAnAmabhAvaH prasajyeta ataH yo yaM pazyati tasya kRte tadvastu pratyakSa na bhavati na vAcatA tAdRzapadArthajAtasyAbhAvo bhavatIti / pAsaha' he AyuSmanto ! tuma loga kyA una devalokagata padArthoM ke rUpa ko dekhate ho ? uttara meM una logoM ne kahA 'No iNaTThe samaTTe' he madruka ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt hama logoM ko devalokagata padArthoM kA pratyakSa nahIM hotA hai | 'evAmeva Auso ! ahaM vA tujhe vA anno vA chaumattho jaha jo jaM na jAya, taM savvaM isI prakAra se he AyuSmanto ! maiM athavA tuma saba yA dUsarA koI chadmastha jo jisa padArtha ko nahIM jAnatA hai / yA nahIM dekhatA hai to kyA vaha nahIM hai / aisA mAnA jAtA hai ? ' evaM se pahue loe na bhavissai' yadi aisI bAta mAnI jAve ki jo pratyakSa se pratIta nahIM hotA hai usa vastu kA abhAva hai to Apake isa kathana ke anusAra pathanAdikoM kA devaloka sthita padArthoM kA abhAva mAnanA paDegA- isaliye jo jise nahIM dikhatA hai / usake liye vaha vastu pratyakSa nahIM hotI hai etAvatA tAdRza padArtha jAta kA abhAva hotA hai uttara- "No iNaTTe sagaTTe" De ! ma athana marora nathI. arthAt ApaNe devaleAkamAM rahelA padmArthAnA rUpane pratyakSa joI zakatA nathI. evA meva AusA ahaM vA tujjhe vA anno vA chaumattho jaha jo ja na jANai na pAsai tuM sa" huM AyuSma`tA! hu' athavA tame agara khIje koI chadmastha je padmAne jANatA nathI athavA dekhate nathI. tethI zuM te padArtha che 4 nahi tema uhI zAya che ? " evaM subahue loe na bhavisvai' le sebhana mAnI levAmAM Ave ke pratyakSa rIte joi na zakAya te vastunA abhAva che, tA e kathananA AdhArathI pavana vigerenA ane DaeNvalekamAM rahelA padArthonA abhAva ja mAnavA paDaze.--tethI je vastu jenAthI joI zakAtI nathI tene te vastu pratyakSa na heAvAthI tevA padArthanA annAva ja hAya che evu kathana
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 bhagavatI sUtre 'ttikaddu' iti kRtvA evaM rUpeNetyarthaH teNaM annautthie evaM paDihaNaI' tAna khar3I anyayUthikAn evaM yathoktaprakAreNa pratihanti parAmavati madukaH 'evaM paDiNisA evaM yathoktakrameNa parAn pratihatya - parAbhUya' jeNeva guNasilae ceie' yatraiva guNazilakaM caityam | 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAna mahA vIra: 'teNeva uvAgacchai' tatraiva upAgacchati' uvAgacchittA upAgatya " samaNaM bhagavaM mahAvIraM zramaNa bhagavantaM mahAvIram 'pacaviNaM abhig2ameNa jAva pajjuvAsaha' paJcavidhena-paJcaprakAreNa abhigamena yAvat paryupAste yAvatpadena vandananamaskArAdInAM grahaNaM bhavatIti maduyAi samaNe bhagavaM mahAvIre' he maduka ! iti zramaNo bhagavAn mahAvIraH, he manuka ! ityevaM rUpeNa madukaM saMbodhya zramaNo bhagavAn mahAvIra H 'maduyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI' madukaM zramaNopAsakam evaMaisA kathana to ThIka nahIM mAnA jA sakatA / 'tti kaTTu teNaM annautthie evaM pasihaNai' isa prakAra ke yukti pUrNa kathana se madruka zrAvakane una anyayUthikoM ko parAsta kara diyaa| evaM paDiNittA jeNeva gugasilae cehae jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchadda' aura parAsta karake vaha jahAM guNazilaka udyAna thA, aura usameM bhI jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the vahAM para AyA / 'uvAgacchittA' vahAM Akara ke usane 'samaNa bhagavaM mahAvIraM' usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko 'paMcaviheNaM abhigameNaM jAva pajjuvAsaha' pA~ca prakAra ke abhigama se yAvat paryupAsanA kI yahAM yAvatpada se vandanA namaskAra Adi padoM kA grahaNa huA hai / 'maduyAI samaNe bhagavaM mahAvIre' he manuka ! isa prakAra se sambodhita karake zramaNa bhagavAn mahAvIrane 'madUduyaM samaNovAsayaM evaM ardha rIte yogya bhAnI zAya nahi. "tikaTTu teNaM annautthie evaM paDihaNai " A rIte yukti yukta kathanathI madruka zrAvake te anyayUthikone parAjIta karyAM. " evaM paDihaNittA jeNeva guNavilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai" mA rIte te anyayUthihone parAkata ryA pachI te bhagu zrAva yAM bhagavAn bhahAvIra svAbhI mirAbhAna detA tyAM te mAnyo "uvAgacchittA" tyAM bhAvIne tethe "samaNaM bhagavaM mahAvIraM " zramAzu lagavAn mahAvIra svAbhIne "paMca viddeNaM abhigameNaM jAva pajjuvAkhai" yAMya ahAranA aligabhathI yAvatthayupAsanA urI yAvatpadyathI vahana namaskAra vigere yahI thaDa thathA che. "madu thAiM samaNe bhagavaM mahAvIre" he 26 me prabhA sabhodhana purIne zramAyu bhagavAn mahAvIre "maduya' samaNovAsaya evaM kyAsI" te 2 zrAvane
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 203 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 127 ayamANamakAreNa avAdIt-uktavAn' 'muTu NaM madaduyA' suSTu khala madruka ! ma te annausthie evaM vayAsI' tvaM tAn anyayUthikAn evamavAdIH, 'sAhu NaM yA tumaM te annausthie evaM vayAsI' sAdhu khalu madruka ! tvaM tAn anyayUthikAnevamavAdI:, he madruka ! sAdhu tvayA kRtaM yat anyayUthikAna pati evamuktavAn yadahaM na jAnAmIti, anyathA ajAnanapi yadi jAnAmi ityabhASyastadA'haMdAdInAmAzAvanAkArako'bhaviSyaH, iti sAdhuvAditve kAraNaM darzayannAha-'je NaM maduyA' yat khalu madruka ! 'aha~ vA heuvA pasiNaM vA vAgaraNaM vA' artha vA hetuM vA praznaM vA vyAkaraNa vA' annAyaM adiLaM assuyaM amayaM aviNNAya' ajJAtam adRSTam azrutam amatam avijJAtam 'bahujaNamajjhe Aghavei panavei jAva uvadaMsei' bahujanamadhye AkhyAti prajJApayati yAvadupadarzayati yAvatpadena vayAsI' usa madruka zrAvaka se aisA kahA-'suTu NaM maduyA tumaMte anna utthie evaM vayAsI sAhuNaM mayA tumaM te annautthie evaM vayAsI' he madruka ! tumane bahuta acchA kiyA he madruka ! tumane bahuta acchA kiyA jo tumane una anyayUthikoM se aisA kahA ki maiM nahIM jAnatA hUM nahIM jAnate hue bhI maiM jAnatA hUM' aisA kaha dete to to ahaMdAdikoM kI AzAtanA ke karanevAle hote isI bAnako spaSTa karate hue prabhu usase kahate haiM-'je Na madruyA ! ahra vA heuM vA, pasiNaM vA, vAgaraNaM vA annAyaM adiLaM assuyaM amayaM aviNNAyaM bahujaNamajjhe Aghaveha, panavei jAva uvadaMseha' he madruka! jo jisa artha ko, hetu ko, vyAkaraNa ko jo ki ajJAta ho, adRSTa ho, azruna ho amata ho aura avijJAta ho anekajanoM ke bIca meM kahatA hai / prajJApita karatA hai, yAvatU usakA upadarzana bhagavAne yA pramANe 4yu-"suThThaya madyA tuma te annausthie evaM vayAsI" te madraka tame ghaNuM sAruM karyuM che maduka tame bahu ja uttama karyuM ke te anyagRthikane evuM kahyuM ke--huM jANatA nathI. athavA na jANavA chatAM paNa huna chu. me 4yuM mAnI mAyAtanA 42vA. mana 53ta. mA vAtane padhAre 2508 425 // prabhu 4 cha -"je NaM mayA / aTuM vA, heu vA, pasiNaM vA, vAgaraNa vA, annAya' adiTuM assuyaM amAya aviNNAya bahujaNamajjhe Aghavei, panavei, jAva ubadasei" 8 bha ! 2 je arthane, hetune, praznane vyAkaraNane ke je ajJAta hoya, adaSTa hoya, azruta heya, amAnya hoya ane avijJAta hoya tene aneka janamAM kahe che, prajJA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre bhApate marUpayati darzayati pradarzayatItyAdInAM grahaNaM bhavatIti se arihaMtANaM AsAyaNAe caTTaI' sa khala ahatAm AzAtanAyAM vartate, tathA ' iMta-pannattassa dhammassa AyAyaNAe baTTai' atmajJaptasya dharmasya AzAtanAeM vartate yo jAnannapi lovebhyaH prajJApayati pradarzayati vA sa bhagavato bhagavatpAda vasya dharmasya ca virAdhanAM karoti-ityarthaH tathA 'kevalINaM AsAyaNAe vaha kevalinAm AzAvanAyAM vartate' kevalipannattassa dhammassa AsAyaNAe bahui' kevalipajJaptasya dharmasya AzAtanAyAM vartate 'ta muThThaNaM tuma maduyA' tat sugchu khalu vaM madruka ! 'te annauthie evaM bayAsI' tAn anyayadhikAn evamavAdIH yasmAtkAraNAt yo yaM na jAnAti na pazyati tasya vastuno bahujanamadhye prarUpaNe karatA hai yAvat-usa para bhASaNa karatA hai, usakI prarUpaNA karatA hai, use dikhAtA hai| use pradarzita karatA hai| 'leNaM arihaMtANaM AsAyaNAe vaI' vaha arhantoM kI AzAtanA meM rahatA hai / nathA-'arihaMta pannattassa dhammasta AsAyaNAe vaha ahantapraNIta dharma kI AzAtano meM rahatA hai tAtparya yaha hai ki jo pUrvokta arthAdikoM ko nahIM jAnatA huA bhI lokoM ke liye unakI prarUpaNA karatA hai| athavA pradarzana karatA hai vaha bhagavatpratipAdita dharma kI cirAdhanA karatA hai / tathA kSevalINaM AsA. yaNAe vaTTA' kevaliyoM kI AzAtanA meM rahatA hai arthAt unakI AzAtanAM karatA hai| 'kevalipannattasta dhasmasla ArasAyaNAe daTTaI' tathA kevaliprajJapta dharma kI AzAtanA karatA hai / 'te sukhaNaM tu maduyA!te anna utthie evaM kyAlI' to he madruka ! tumane acchA kiyA jo una anyayUthikoM se aisA kahA ki jo jilako nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA pita kare che, yAvata, tene prarUpita kare che ane tene bhASA dvArA varNave che. 'se NaM arihaMtANaM AsAyaNayAe vaTTai" te manuSya mata agavAnanI mAzAtanA 42vAmA mana che. tema 1 "arihaMtapannattassa dhammassa AsAyaNayAe vaTTaI" ahaMta bhagavatee upadezelA dharmanI AzAtanA kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-je pUkti adine na jANavA chatAM paNa tenI AgaLa tenI prarUpaNa kare che. athavA tene varNave che te vyakti bhagavAnanI ane bhagavatkRti pAhita dhamanI mAzAtanA 3re the. tathA--"kevalINaM AsAyaNAe vaTTai" vahI prajJAta dhamanI mAzAtanA re cha. "te suTUThThayaM tuma maddayAte annautthie evaM vayAsI" as bhaTTha! tamAme uttama yu bhanyayUthine se 4hyu. je kaI je padArthane keAI jANatA nathI. ke dekhatA nathI. tenI aneka samu
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 129 te sati ahaMdAdhAjJAyAH tadIyadharmasya ca dirAdhanaM bhavati tasmAt kAraNAt yat khama nyayUthikAn prati pazcAritakAyaviSayakAjJAnasya kathanaM kRtaM tava samyagevakRtamityarthaH 'sAhU NaM tumaM madruyA jAya evaM vayAsI' sAdhu samyaka khalu tvaM madruka ! , yAvat evam pUrvoktaprakArega avAdoH, atra yAvat padena 'te annausthie evaM' ityasya grahaNaM kartavyam / tae NaM maddue samaNovAsae' tataH khalu-bhagavato'numo. danAnantaraM madrukA zramagopAsakaH 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa evaM vutte samANe' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa emuktaH san hatuDe' hRSTatuSTaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsaI zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate nayasyati' vanditvA namasyitvA 'NaccAsanne jAva ejjuvAsai' nAtyAsanne yAvat paryupAste, nAtidUre nAti hai / usakI anekajanoM ke bIca meM prarUpaNA karane para ahaMdAdikoM kI aura unake dharma kI virAdhanA hotI hai| isa kAraNa jo tumane anyayU. thikoM ke prati paMca aritApa viSayaka ajJAna kA kathana kiyA vaha acchA hI kiyA hai| ataH 'lAhU NaM tuma maddumA! jAca evaM bayAsI' he madguka! tuma bahuta acche ho jo tumane pUrvokta rUpa se kahA yahAM yAvata pada se 'te annautthie evaM isakA grahaNa huA hai| 'lae NaM madue samaNovAsae' isa prakAra se bhagavAna dvArA kI gaI anumodanA ke bAda usa zramaNopAlaka madraka ne jaba 'lanaNeNa bhagavaNa mahAvIreNaM evaM vutte samANe zramaNa bhagavAna mahAvIra ke dvArA vaha isa prakAra se kahA gayA taba 'hahatuDhe samarNa bhagavaM mahAvIraM badaha namasa' hRSTatuSTa hRdyavAle hokara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMpsittA jaccAptanne jAca pajjudhAlai' bandanA namaskAra kara phira vaha dAyamAM prarUpaNa karavAthI ahaMtAdikanI ane teoe praNIta dharmanI virAdhanA thAya che, te kAraNe tame e acUthine pAMca astikAyanA saMbaMdhamAM teonA majJAnana 45na yu hI 4yu cha. "sAhU Na tumaM maduyA! jAva eva vayAsI" bha! tamAse 2 pUr3ita 32 panyu cha ghAra 4 uttama 4yu che. mAliyAM yA54thI ' annautthie evaM vayAsI" mA vAya ahae 4zayu che. 'taeNaM maddue sanaNovAsae' sAne mArI bhaTTha zrInA 4thana samarthita yu ta pachI te zramAsa bhaTThayAre "samaNeNaM bhagavayA evaM vutte samANe" samakAna mahAvIra svAbhAna yA pramANe yu tyAre "haTatuThe samaNaM bhAgava' mahAvIra caMdai namasai haTatuSTa (yavANI ne zraHAIna mahAvIrane nA 431 nama2412 ryA vadittA namasittA paccAsanne bha0 17
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 bhagavatI sUtre : samIpe vA sthito bhagavantaM trividhayA paryupAsanayA kAyivyAdirUpayA paryupAste, ityarthaH 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tataH madrakasya vinayena paryupAsanAnanta khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra : 'maduyassa samaNovAsagassa tIse jAva parisA paDigayA / madukAya zramaNopAsakAya tasyai ca yAvat pariSat pratigatA, bhagavatA dharmakathA kathitA sadrukamuddizva tathA pariSadaM coddizya, tadanantaraM bhagavato vandanAdikaM kRtvA pariSat pratigateti, atra yAvatpadena 'mahatimahAlayAe' ityArabhya 'parisA' ityantaH sarvo'pi pAThaH saMgrAhyaH 'taeNaM madue samaNovA sae' tataH khalu martukaH zramaNopAsakaH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jAba nisamma haTTatuDe pariNAI pucchar3a' yAvat nizamya unake samakSa apane ucita sthAna para baiTha gayA aura vahIM se vaha trividha paryupAsanA se kAyika, vAcika aura mAnasika paryupAsanA se unakI paryupAsanA karane lagA / 'tae NaM saraNe bhagavaM mahAvIre' isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra ne 'madugrasta samaNovAsagassa tIse ya jAva parisA paDigayA' zramaNopAsaka manuka ke liye aura usa pariSadA ke ke liye dharmakathA kahI, isa kathina dharmakathA ko sunakara aura bhagavAn ko vandanA Adi kara pariSadA visarjita ho gaI yahAM yAvatpad se 'mahatimahAlapAe' se lekara 'parisA' yahA~ taka kA pATha saba gRhIta huA hai / 'tae NaM maddue samaNovAlae' isake anantara zramaNopAsaka maThuka prabhu se dharmakathA sunakara aura use hRdaya meM dhAraNa kara hRSTatuSTa hote hue unase praznoM ko pUchA yahI pAna 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva nissamma haTThe pasinAI puccha' isa mUtrapATha dvArA vyakta kI jAva pajjuvAsai" vahanA namaskAra purIne te pachI bhagavAnanI sabhIyamAM yAtAnA ucita sthAne besI garcA ane tyAMthI ja TAyika, vAcika, ane mAnasika paryupAsanAthI tekhAnI paryupAsanA vA sAjye "tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre" te pachI zramAyu bhagavAn mahAvIra svAbhIye " madussa samaNozasagassa tIse ya jAva parisA paDigayA" zramAsa hune tathA tyAM zreSThI thayesa pariSahAne dharmakathA kahI. te dhama thAne sAMbhaLIne ane bhagavAne vaMdanA namaskAra karIne pariSadhA potapotAne sthaNe pachI gaI. maDiyAM yAvat pathI "mahaimaha layAe" thI sardhane "parisA " sahIM sudhInA pATha thoche "tae NaM madue samaNovAsa" te pachI zramAsa bhaguDe prabhunI pAsethI dharma athA sAMsaNIne ane tene hRdayamAM dhAraNa karIne hutuSTa thaIne prabhune praznane! pUchyA. Aja vRta "samaNassa bhagavo mahAvIrassa jAva nisamma hahRtuThe pasinAI puccha "
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI prameyacandrikA TIkA ze018 uM07 sU03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 131 tuH paznAn pRcchati, atra yAvatpadena dharmakathAdi zravaNAdikaM sarvaM jJAtavyam , bhagavato mukhAta dezanAM zrutvA hRdi avadhArya ca atizayena prasannacitto bhUtvA nAn apRcchaditibhAvaH / 'pasigAI pucchitA aTThAI pariyAyai' praznAn pRSTvA arthAn paryAdadAti pariyAittA' paryAdAya 'uhAe uddeI' utthayA uttiSThati 'uThAe uhittA' utthayA utthAya 'samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai namaMsaI' zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate namasyati 'vadittA namaMsittA jAva paDigae' vanditvA namasyitvA yAvatmavigataH atra yAvatpadAt maTThakaH zramaNopAsakA yAmeva dizamAzritya mAdubhUtastAmeva dizaM pratigataH, iti saMgrAhyam / 'maMte ! ti bhagavaM goyame' bhadanta ! iti evaM rUpeNa bhagavanta saMvodhya bhagavAn gautamaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaha namaMsaI' zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' gaI hai| 'pasiNAI pucchittA aTThAI pariyAyai' praznoM ko pUchakara phira usane artha ko grahaNa kiyA 'pariyAittA uThAe uhe' artha ko grahaNa karake phira vaha apane Apa uThA-uThAe uhittA' apane Apa uThakara 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaha namasaI usane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI aura namaskAra kiyA 'vaMdittA namasittA' vandanA namaskora kara 'jAva paDigae' phira vaha jahAM se AyA thA vahIM para calA gayA yahAM yAvatpada se 'yAmevadizamAzritya prAdurbhUtaH tAmeva diza pratigata:' isa pATha kA grahaNa huA hai / 'bhaMte ! ti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM baMdA namaMsaha he bhadanta ! aisA kahakara bhagavAn gautamane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyaa| 'vaMdittA namasittA' vandanA namaskAra kara 'evaM vayAsI' phira mA sUtra 4 49 cha. 'pasiNAI pucchittA aDhAI pariyAyaI" pratA pachI pachI tere mache aru 4A--"pariyAittA uhAe uTheI" mana graha 42a a pAtAnI utthAna zatIthI 8:21. "uTAe udvittA" pAtAnI sthAna zatithI hIna te "samaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai" zramaza bhagavAna mahAvIra sAbhAna nA 4 namaH42 4aa. "vaMdittA namaMsittA" bahana nabhA2 4zana "jAva paDigae" ta ma nyAthI pAye te tyAMthI paach| gayA. maDiyA yAt5:yI "yAmevadizamAzritya prAdurbhUtaH tAmeva diza prati gata." mA pAine saba thye| cha. "bhaMte / tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai', tI gayA pachI u mApana me pramANe DIne bhagavAna gautamasvAmIe zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne vaMdanA karI nabhasAra ryA 'vaMdittA namaMsitA' banA nabhara 4zana evaM payAsI"
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 bhagavatIstra vanditvA namasyitvA evam-vakSyamANaprakAreNAvAdIt 'pabhU NaM bhaMte !' prabhuH samartha khalu bhadanta ! 'maddue samaNobAsae' gadrukaH zramaNopAsakaH 'devANuppiyANaM aMti jAva pavaittae' devAnupriyANAmantike samIpe yAvat manajitum' bhagavAna gautamo bhagavantaM namaskRtya uktAn he devAnupiya ! kimayaM mahakaH zramaNopAsakaH bhava samIpe yAvatpadena muNDo bhUtvA AgArAt anagAritAM pratrAjituM samarthaH kimitibhaavH| bhagavAnAha-'jo iNaDe' ityAdi / 'No iNahe samaThe nAyamarthaH samarthaH 'evaM jaheva saMkhe taheva aruNAbhe jAva aMtaM kAhiha' evaM yathaiva zaMkhastathaiva aruNAbhe yAvad antaM kariSyatIti / sAkSAdayaM matsamIpe dIkSAM na ahipyati kintu yathA zaMkho nAma zrAvakaH dvAdazazatake prathamoddezake uktA tathaiva ayApi aruNAbhanAmakavimAne utpadha tatazcyu vA mahAvidehe utpatha samArASitamokSamArgaH kevalajJAnamavApya setsyati bhotsyate mokSyati parinirvAsyati sarvaduHkhAnAmantaM kariSyatIti // 0 3 / / unhoMne prabhu se aisA puuch| 'pabhUNaM bhaMte ! mahue samaNovAsae devAnuppiyANaM aMtithaM jAva pacahattae' he bhadanta / zrapraNopAsaka madruka kyA Apa devAnupriya ke pAsa dharmazo zravaNa kara jhuMDita hokara agArAvasthA kA parityAga karake anagorAvasthA dhAraNa karane ke liye samartha hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA-'No iNa? samahe gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| 'evaM jaheva saMkhe taheva aruNAbhe jAva aMtaM kAhiha' arthAta yaha sAkSAt rUpa se mere pAsa dIkSAgrahaNa nahIM karegA, kintu dvAdaza. zataka ke prathama uddezaka meM kathita zaMkha zrAvaka ke jailA yaha aruNAma nAmaka vimAna meM utpanna hokara aura phira vahAM se cabAkara mahAvideha meM utpanna hogA, aura vahAM mokSamArga kI ArAdhanA karegA usase yaha kevala. jJAna ko prAptakara siddhagati pAvegA, yuddha ho jAvegA, mukta ho jAvegA, parinirvANa ho jAvegA evaM sarvaduHkhoM kA vinAza kara degA |sU0 3 // awii mAya sApAnana mA pramANe pUchyu "pabhU NaM bhaMte ! madue saNaNovAsae devANuppiyANaM aMtiyaM jAva pavaittae" hasana abhe| pAsaka makka Apa devAnupriya pAse mu Dita thaIne agAra avasthAne tyAga karIne anagAra avasthA dhAraNa karI zakaze ? A praznanA uttaramAM prabhue kahyuM 2--"No iNaTUThe samaThe" hai gautama bhAgaya sarAsara nathA. 'evaM jaheva saMkhe taheva arUNAbhe jAva aMtaM kAhiha" arthAta te sAkSAt 35thI bhArI pAse dIkSA svIkAraze nahIM paraMtu bAramA zatakanA pahelA uddezAmAM varNavela zaMkha zrAvakanI jema A maka zrAvaka arUNAbha nAmanA vimAnamAM utpanna thaIne te pachI tyAMthI cavIne mahAvidehamAM utpanna thaze. ane tyAM mokSamArganI ArAdhanA karIne kevaLajJAna prApta karaze ane te pachI te siddha gati bhagavate. arthAt siddha thaze. muddha thaze. bhuta thaze. ane parinirvAta thaze, mana sAmAnA mata 22. // sU0 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU0 4 devavaktavyatA 133 itaH pUrvatra karaNe sadgurUzramagopAlako'ruNAye vimAne devatvenotpatsyate ityu atha devAdhikArAt devavatavyatAmeva uddezakasamAptiparyantaM prastuvan AhaveNaM saMte' ityAdi / mUla- deve chaNaM te! mahiDDie jAva mahAsokkhe rUvasa hassa viuThivatA pasU annamannerNa saddhi saMgAmaM saMgAmittae haMtA pabhU / tAo NaM bhaMte ! boMdIo kiM ega jIvaphuDAo aNegajIvaphuDAo ? goyamA ! egajIvakuDAo No aNegajIvaphuDAo / tesi NaM bhaMte! boMdaNaM aMtarA kiM egajIvaphuDA aNegajIvaphuDA ? goyamA ! egajIvakuDA No aNegajIvaphuDA / purise NaM bhaMte! aMtareNaM ityeNaM vA0 evaM jahA aTTamasae taie uddesae jAva no khalu tattha satthaM kamai // sU0 4 // chAyA - devaH khalu bhadanta | maharddhiko yAvanmahAsaukhyaH rUpasahasraM vikurvya prabhuranyo'nyena sArddha saMgrAmaM saMgrAmayitum ? hanta, prabhuH / teSAM khalu bhadanta / tAni ' vadIo' zarIrANi kima ekajIvaspRSTAni anekajIvaspRSTAni ? gautama ! ekajIvaspRSTAni no anekajIvaspRSTAni / tepAM khalu bhadanta ! 'caudInAM' zarIrANAmaMtarA ekajIvaspRSTA anekajIvaspRSTA ? gautama / ekajIvaspRSTA no anekajIvaspRSTA / puruSaH khalu bhadanta ! antareNa hastena vA0 evaM yathA aSTamazatake tRtIyo deza ke yAvat no khalu tatra zastra krAmati // sU0 4 // isa sUtra se pahile jo zramaNopAsaka maDaka aruNAbhavimAna meM devakI paryAya se utpanna hogA aisA kahA hai so deva kA adhikAra hone ke kAraNa aba sUtrakAra uddezaka kI samApti paryanta devasambandhI vaktavyatA kA hI kathana karate haiM / 'deve NaM bhaMte / mahiDie jAba mahAsokkhe' ityAdi / pahelA sUtramAM zramazepAsaka Aka zrAvaka aruNuAbha vimAnamAM devanI paryAyathI utpanna thaze tema kahevAmAM AvyuM che, te devaneA adhikAra hAvAthI have sUtrakAra A uddezAnA anta panta deva saMbadhI adhikAranuM ja varNana karaze, "deve NaM bhaMte | mahiDhie jAba mahAsrokkhe' tyAhi,
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra ___TokA--'deve NaM bhaMte / devaH khalu madanta ! 'mahiDie jAva mahAsoro 'mahaddhiko yAvanmahAsaukhyaH atra yAvatpadena mahAyazAH mahAvalo mahAdyutika) eteSAM vizeSaNAnAM saMgraho bhavati 'rUvasahassaM viuvittA' rUpasahasraM vikuvya 'pa, anamanneNaM saddhi saMgAma saMgAmittae' prabhuH anyo'nyena sAI saMgrAma saMgrAmayi tum , he bhadanta ! mahaddhiko mahAdyutiko mahAyazAH mahAsaukhyo devaH sahasrarUpANi vikuyaM mithaH saMgrAmaM kartuM kiM samartho'samarthoveti praznaH, bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi / 'haMtA pathU' hanta prabhuH, he gautama ! mahAsaukhyAdi guNopeto devo rUpasahasraM vikuLa mithaH saMgrAmaM kartuM samarthoM bhavatItyuttaram / punaH praznayati gautamaH 'tAo NaM' ityAdi / 'tAo NaM bhaMte!' tAni khalu bhadanta ! 'vodIo ki egajIvaphuDAo aNegajIvaphuDAo' 'bodayaH' zarIrANi kim ekajIvaspRSTAni ane TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki 'deve gaMbhaMte !' he bhadanta ! jo deva parivAra vimAna bhAdi mahARddhi se yukta hai| yAvat mahAyazasvI hai / mahAbaliSTha hai| mahAdyutika hai aura mahAsukha se saMpanna hai vaha eka hajAra rUpoM kI cikurvagA karake kyA una vikurvita hajAra rUpoM ke sAtha saMgrAma karane ke liye samartha hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiN| he gautama! pUrvokta mahAsaukhyAdi vizeSaNoMvAlA deva hajArarUpoM kI vikurvaNA karake unake sAtha saMgrAma karane ke liye samaya hai, asamartha nahIM hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'tAoNaM bhaMte he bhadanta ! usa devake dvArA jo ve hajArarUpa vikurvita kiye gaye haiN| una saba meM eka hI jIva hai ? yA bhinna 2rUpoM meM bhinna 2 jIva haiN| arthAt vikurvita ve TIkArtha--A sUtrathI gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke- "deve NaM bhaMte !' usa parivAra vibhAna vigaire mahAdvipApA 2 deva che, yAvat mahAyazasvI che. mahAbaLavALe che. mahAdyutivALe che. ane mahAsukhavALe che, te deva eka hajAra rUpanI sAthe saMgrAma karavA samartha che? ke asamartha che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke--he gautama? pUrvokata mahAsukha vigerethI yukta deva hajAra rUponI vimuvaNA karIne te rUpe sAthe saMgrAma karavA samartha che, asamartha nathI. zathI gautama svAmI prabhune bhayu' pUche che --"tAo NaM bhave". bhagavana te deve je hajAra rUpinI vikvaNu karI che, te badhAmAM eka ja jIva 11 sa . sa .
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ refer TIkA za018 u07 su0 4 devavaktavyatA iMjIvaspRSTAni vA teSAM devAnAM vikurvitanAnAzarIrANi kima ekajIvasambaddhAni jIvasambaddhAni veti manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he OMtama | 'egajIvaphuDAo jo aNegajIvaphuDAo' ekajIvaspRSTAni no anekazrIvaspRSTAni devAnAM trikurvitanAnAzarIrANi na vibhinnajIvasaMbaddhAni bhavanti kintu ekajIvasaMbaddhAnyeva ekaeva devajIvaH sarveSAM zarIrANAM nirmAtA, tasyaitra nirmAtu rdevasya vikurvitanAnAzarIraiH saha saMbandhAdityuttaram / punaH praznayati gautamaH ' te NaM bhaMte !' ityAdi / 'te NaM bhaMte!' te khalu bhadanta | 'tesiMNaM boMdINaM' teSAM vikurvitazarIrANAM khalu 'aMtarA' antarANi 'kiM ega jIvaphuDAo aNegajIvaDAo' kim ekajIvaspRSTAni anekajIvaspRSTAni vA ? he bhadanta / teSAM devasaMvandhivikurvita zarIrANAmantarANi kimekajIvasaMvaddhAni anekajIvasaMbaddhAni veti praznaH, bhagavAnAha - goyamA' ityAdi / 'goyamA !' he gautama! ' egajIvaphuDA No aNegajIvaphuDA' ekajIvaspRSTA no anekajIvaspRSTA, vikurvitazarIrANArUpa saba eka jIva se sambaddha haiM yA aneka jIvoM se sambaddha hai ? uttara maiM prabhu kahate haiM - 'gomA0' he gautama ! ve deva dvArA vikurvita hue saba rUpa eka hI jIva dvArA saMbaddhita hai bhinnara jIvoM se saMbaMddhita nahIM hai tAtparya aisA hai ki eka hI deva jIva una saba vikurvita rUpoM kA karanevAlA hai ataH usa deva kA hI vikucita una nAnA zarIroM ke sAtha sambandha hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'te NaM bhaMte !0' he bhadanta ! vikurvitazarIroM ke jo antara haiM ve kyA eka jIva se sambaddhita haiM yA aneka jIvoM se sambaddhita hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA0' he gautama! ve devadvArA vikurvita hue zarIroM ke antara aneka 135 rUpe eka jIvathI baMdhAyela che? ke aneka jIvAthI madhAyelA che ? A praznanA uttarabhAM alu ! che -- " goyamA !" he gautama! te devadvArA vibhurvita thayelA badhA ja rUpe! eka ja jIvatA sabaMdhavALA che. judA judA jIvAnA samadhavALA nathI. kahevAnu tAtparya e che ke--eka ja deva sama`dhI jIva te badhA vikaniMta rUpAne banAvanAra che. tethI vikRvita thayelA te aneka zarIra sAthe te devne| sagaMdha che. Dave gautama svAbhI alune me pUche che ! - "te NaM bhaMte!" he bhagavan vikuvA thayela zarIrAnuM je aMtara che, te zu eka jIvanA saMbaMdhavALu' che ke aneka jIvenA saMbaMdhavALu' che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-- " goyamA !" devadvArA vidurvita thayeva zarIrAtuM bhatara bhane hAvA chatAM pazu
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre prApowere er maMcarANi yadyapi anekAni athApi tAni antarANi ekajIvanirmitatvena eka . spRSTAnyeva, na tu anekajIvaspRSTAni, ityuttaram / 'purise NaM bhaMte !' puruSaH khe bhadanta ! 'aMtareNaM' antareNa-vikurvitazarIrAvayavizeSeNa 'hatthega vA' hastena 'evaM jahA aTThamasae taiya udesae' evaM yathA aSTa pazate tRtIyoddezake 'jAva ko khalu tattha satthaM kamaI' yAvat no khalu tatra zastra krAmati he bhadanta ! kazcita puruSaH vikurvitazarIrANAM padhye vartamAnAni antarANi svakIyahastena vA pAdena vA yAvat zastrega vA chindana du kha utpAdayituM samaryo bhavati kiMmityAdi aSTamazatakIya tRtIyAddezake kathi prakAreNa praznanIya natra zastrAdikachedanadvAreNa duHkhamutpAdayitu na samarthoM bhavatItyetan paryantamuttaravAkyamihArotavyamiti, aSTaH mazatakIyatRtIyodezakamakaraNaM tu ityam , tathAhi-'pAraNa vA hanthe ma vA aMguliyAe vA silAgAe vA kaTega vA kaliMcega vA AmumamANe vA AlihamANe vA hone para bhI eka jI dvArA nirmita hone ke kAraNa eka jIva se hI sampaddhita hai aneka jIvoM se sambaddhita nahIM hai| ___aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'purile gaM aMte !' he bhadanta ! koI puruSa vikurvita zarIroM ke bIca meM vartamAna antaroM ko apane hAtha se yA paira se yA zastra le chedana dvArA duHkha utpanna karane ke liye lamartha ho sakatA hai kyA ? isake uttara meM tu kahate haiM ki he gautama ! isa sambandha meM jaisA kathana aSTama jhanaka ke yutIya uddezaka meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para kara lenA caahiye| tAtparya ailA hai ki koI bhI vyakti zastrAdikoM dvArA chedana karane se yahAM duHkha utpanna karane ke liye samartha nahIM ho sakatA hai yaha aSTana zataka ke tRtIya uddezaka kA isa sambandha kA kadhita prakaraNa isa prakAra se hai-'pAe gayA, eka jIvathI nirmita thayela hovAthI eka charathI ja saMbaMdhita che. aneka jIvothI samAdhita nathI. ve gautama svAmI prabhune se pU "purase NaM bhaMte!" he bhagavana keI puruSa vikarSita zarIremAM rahela aMtarone pitAnA hAthathI athavA pagathI athavA hathiyAra vaDe dukha upajAvI zake che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke--he gautama AThamA zatakanA trIjA udezAmAM je kathana karyuM che. te ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa che. AThamA zatakanA trIjA dezamA 4thana 42 42 mA pramANe che. "pAraNa vA hatyeNa vA, aMguliyAe vA, silAgAe vA kaTheNa vA kaliMceNa ghA, AmumramANe vA, AlihamANe vA,
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma prameyacandrikA TIkA za018 u07 su0 4 devavaktavyatAnirUpaNam ......967 lihamANe vA annayareNa vA tikkheNaM satyanAeNaM AdimANe vA vichiMdamANe 11.31 agaNikAeNa vA samo'hamANe vA tesi jIvappaesagaNaM AvAhaM vA vAvAI vA rei chaviccheyaM vA uppAei' pAdena vA hastena vA aMgulikayA vA zalAkayA vA kASThena vA kaliMcena vA AmRzan vA Alikhan vA cilikhan vA anyatareNa vA tIkSNena zastrajAtena Achindan vA vicchindana vA agnikAyena vA samavadahan vA teSAM jIvapradezAnAm AyAdhAM vA vyAdhI nA karoti chavicchedaM vA utpAdayati, tatra pAdena caraNena hastena pANinA aMgulikayA-karacaraNAdhavayavavizeSeNa zalAkayAlohAdiracitayA, kApThena-khadirAdidArukhaNDena, kaliMcena-vaMzanirmitakaMcikayA Amazan-sparza kurvan , alikhan sakadalpaM vA saMgharSayana, vilivan vizeSato ghaMrpayan, zastramahAreNa Achindana sakRt karttayan vicchindana-vizeSataH kayan agnikAyena vA lamabadahana-bahinA jvALayan teSAM jIvapradezAnAM vAghAM-dukham vyAvAdhA-vizeSato duHkhaM vA karoti chaviccheda-zarIrAkAracchedaM utpAdayatikimityarthaH, bhagavAnAha-jo iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH iti // 4 // hattheNa kA aMguliyAe vA khilAgAe vA koNa yA kaliMceNa vA Anu sapaNe vA AlihamANe vA bilihamANe annaghareNa yA tikkheNa saMsthajAeNaM AchimANe vA vichiMdamoNe vA agaNikAeNa vA samo'hamANe vA tesi jIvappaesANaM AvAhaM vA vAbAhaM vA kareha chaviccheyaM vA upAeha isa pATha kA bhAvArtha aisA hai ki-gautamane prabhu se aisA pUchA hai hai bhadanta ! kNa koI jIca una jIva pradezoM ko paira se, yA hAtha se, yA lohAdika kI zalAkA se-zalAha le khaira Adi kI lakar3I le, yA vAMsa kI paMca se sparza karatA huA bAra 3 kuredatA huA ghisatA huA vizeSarUpa se ragaDatA huA zastra ke prahAra se chedatA huA eka hI bAra kATatA huA unheM duHkha pahuMcA sakatA hai yA unakA chaviccheda kara vilihamANe vA, annayareNa vA, tikkheNaM, khatthajAeNaM achidamANe vA vichiMdamANe vA agaNikAeNa vA, samo'hamANe vA, vesiM jIvappaekhANaM, AvAha vA vAvAhaM vA karei chaviccheya vA uppAei" mA 54 mAvA--mA prabhArI che. ke--gItamasvAmIe prabhune evuM pUchyuM che ke he bhagarvana keI jIva te jIva pradezane pagathI athavA hAthathI athavA AMgaLIothI athavA lokhaMDanA saLIyAthI-athavA khera vigerenI lAkaDIthI athavA vAMsanI saLIthI sparza karate vAraMvAra kacarata-ghasata vizeSa rUpathI ghasate zastranA prahArathI chedana karate eka vAra kApate thake tene dukha upajAvI zake che? athavA tene chavi cheda-aMgabhaMga a0 18
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 ' bhagavatIstre ___mUlam-asthi NaM bhaMte ! devAsurANaM saMgAme ? haMtA asthi devAsurelu NaM bhaMte ! saMgAmesu vahamANesu kinna tesiM devANe paharaNarayaNattAe pariNasai? goyamA ! jannaM te devA taNaM vAra ka; vA pattaM vA sakaraM vA parAmusaMti taM gaM tesiM devANaM paharaNarayaNattAe prinnmi| jaheva devANaM taheba asurakumArANaM? No iNaTe samaTe, asurakumArANaM devANaM NiccaM viubdhiyA paharaNarayaNA pannattA ||suu05|| ___ chAyA-asti khalu bhadanta ! devAsurANAM saMgrAmaH ? hanta, asti devAsureSu khalu bhadanta ! saMgrAmeSu vartamAneSu kiM teSAM devAnAM praharaNaratnatayA pariNamati ? gautama ! yat khallu te devAH tRNaM vA kASThaM vA patraM vA zarkarAM vA parAmazanti tada khalu teSAM devAnAM paharaNaratnatyA pariNamati / yathaiva devAnAM tathaiva asurakumArANAmapi ? (viSaye praznaH), nAyamarthaH samarthaH, asurakumArANAM devAnAM nityaM vikurvitAni praharaNaratnAni prajJAptAni mU0 5 // TIkA-'atthi NaM bhaMte !' asti khallu bhadanta ! 'devAsurANaM saMgAme devAmurANAM saMgrAmaH he bhadanta ! devAsurayomadhye kadAcit saMgrAmaH-yuddhaM bhavati kimiti praznA, bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi / 'haMtA asthi hanta ! asti he gautama ! devAsakatA hai ? uttara meM prabhune kahA--'No iNaDe sama?' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| suu04|| asthi NaM bhaMte ! devAsurANaM saMgAme' ityaadi| TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'asthi NaM bhaMte ! devAsurANa' he bhadanta ! deva aura asuroM ke bIca meM kyA kabhI yuddha bhI hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA asthi he gautama ! deva 4ii za cha ? tenA uttaramA prabhu 4 --"No iNaThe samaThe" gautama A artha barAbara nathI. sU 4 "atthi Na bhaMte ! devAsurANaM saMgAme" tyA TIkAI--A sUtrathI gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke-- "asthi NaM bhaMte ! devAsurANa" 3 sapana va ane asuzane 52252 mate yuddha thAya che ?
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za018 u07 sU0 5 devAsurasaMgrAmanirUpaNam 139 rANAmapi saMgrAmo bhavatyeva, rAgadveSo hi saMgrAmasya kAraNam rAgadveSau ca saMsArijatre eva bhavataH, devAsarAvapi saMsAribhAva nAtikrAmataH yato avazyameva bhavati yo yuddhamiti uttarapakSAzaya iti / saMgrAmasya zastrasAdhyatvena zastrasaMvandhe praznayana Aha-'devAsuresu' ityAdi / 'devAsuresu NaM bhaMte !' devAsureSu khalu bhadanta ! saMgA/ mesu caTTamANesu saMgrAmeSu vartamAneSu 'kinna tesiM devANaM paharaNarayaNattAe pariNamai' kiM khalu teSAM devAnAM paharaNarasnatayA pariNamati ? yadA devAsurayoH saMgrAmo bhavati tasmin samaye devAnAM kiM tadvastu yat zreSThazastratayA pariNamati, tasya zastraM kimiti praznAzayaH / bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jannaM te devA taNaM vA kaTaM vA' yat khallu te devAH tRgaM vA kASThaM vA 'pattaM vA sakkara vA' patraM vA zarkarAM vA zakarAnAma-pASANasya sUkSmakhaNDam 'parAmusaMti' parAmazanti aura asuroM ke bIca meM yuddha hotA hai / kyoMki saMgrAma kA kAraNa rAga aura deSa huA karatA hai / ye rAgadveSa samasta saMsArI jIvoM meM vartamAna rahate haiN| deva aura asura bhI sasArI hI haiM ataH isI kAraNa se inameM bhI avazya hI yuddha hotA hai saMgrAma zastrasAdhya hotA hai ataH vahAM zastra kahAM se unake pAsa Ate haiM ? isa viSaya meM prazna karate hue gautama unase pUchate haiM-'devAsuresu' ityAdi he bhadanta ! jaba deva aura asurasaMgrAma meM vartamAna rahate haiM / arthAt jaba ina donoM kA saMgrAma chiDa jAtA hai-usa samaya devoM ke kaunasI vastu zreSTha zastrarUpa se pariNata hotI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! jannaM te devA0' he gautama! saMgrAma meM rata deva jisa tRNa ko athavA kASTha ko, athavA patra ko tanA uttaramA prabhu hai--"hatA atthi" hai gautama ! he mana ane paraspara yuddha thAya che, rAga ane dveSanA kAraNe yuddha thAya che. A rAga dveSa saghaLA sa sArI mAM rahe ja che. deva ane asura paNa saMsArI ja che. A kAraNathI temAM paNa jarUra yuddha thAya che. saMgrAma zarusAdhya hoya che. tethI tyAM teonI pAse za kayAMthI Ave che? A viSayamAM pUchatAM gautama svAmI 4 cha --"devAsuresu0" tyA gavan nyAre ane asure anya anya yuddhamAM pravRtta rahe che, arthAt jyAre teomAM yuddha thAya che, te samaye devone kaI vastu uttama zastra rUpe pariName che? A praznanA uttaramA prabhu 4 cha hai-"goyamA janaM te devA0" sabhAmamA rata thayemA 31 koIpaNa tRNane ke lAkaDAne athavA pAnane, pattharanA nAnA nAnA kakaDAone sparza kare che, arthAt A yuddhamAM mAruM Aja zastra che, e buddhithI je kaI
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 140 saMgrAme upasthite'smAkanidameva zastramiti buddhayA yadeva tRNAdivastu upAdadA ityarthaH 'taM NaM tersi devANaM' tadeva khalu teSAM devAnAm 'paharaNarayaNattAe pariNama maharaNaraznatayA pariNamati, tadeva tRNakASThapatrAdivastu zreSThazastratayA pariNamati zastrabuddhayA upAdIyamAnaM tRNAdi sarvamadi vastu zastrarUpeNa pariNamati / iha devAna yat tRNAdyapi vastujAtaM maharaNIyayati tat pUrvopArjitapuNyaprabhAvabalAt, yathA subhUmacakravarttinaH sthAlamiti / yathA devAnAmupAdIyamAnaM tRNAdyapi zastrIbhati tathA kirANAmapi bhavatItyAzayena pazyannAha - ' jaheba' ityAdi / 'jadeva devANaM taheva asurakumArANaM' yathaiva vaimAnikadevAnAM tathaiva asurakumArANAm ? he bhadanta ! - zastrabuddhayopAdIyamAnaM tRNAdyapi praharaNIbhavati devAnAM tathaiva asurakumArApattharoM ke choTe 2 TukaDoM ko chUtA hai arthAt isa saMgrAma meM hamArA yahI zastra hai isa buddhi se jisa tRNAdi padArtha ko sparza karatA hai uThAtA hai / 'teNaM tesi0 ' vahI tRNAdi vastu unake zreSTha hathiyAra ke rUpa meM pariNata ho jAtI hai / zastra buddhi se grahaNa kI gaI hara eka tRNAdivastu : zastrarUpa meM badala jAtI hai / yahA~ jo aisA kahA gayA hai ki devoM dvArA zastrabuddhi se spRSTa kI naI pratyeka tRNAdivastu zastrarUpa meM pariNata ho jAtI hai so yaha unake pUrva ke puNya ke pradhyAva ke bala se hotA hai aisA jAnanA cAhiye / jaisA subhUma cakravartI ke unakA sthAla ho gayA thA / : ava gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki jisa prakAra se devoM dvArA zastrabuddhi se spRTa kI gaI tRNAdi vastu unake zastrarUpa se pariNata ho jAtI hai, to kyA isI prakAra se asurakumAroM ke bhI hotA hai ? yahI bAta- ' jaheba devANa taheba asura0' isa sUtrapATha dvArA pradarzita kI tathubhalA digere yahArthane aDaDe che, hai upADe che, "teNaM teliM0" tena tazubhasA di vastu teonA zreSTha hathiyAra rUpe pariName che. zastra-buddhithI lIdhela kAI paNa taNakhalu' vigere vastu uttama zasrarUpe adalAI jAya che. ahiyAM je ema kahyu che ke-devAe zasra buddhithI sparza karela dareka tADhi vastu zastra rUpe badalAi jAya che, te teveAnA pUrvApAta puNyanA pratApathI ja tema thAya che. tema samajavuM jevI rIte subhUma cakravartinI thALI temanA hathiyAra rUpe pariNamI hatI. have gautama svAmI prabhune evu* pUche che ke--je rIte devAe zastrabuddhithI grahaNa karela tuNudi vastu, tee'nA zastra rUpe pariName che, tevI ja rIte asura kumArIne pAthu bhane che ? mAnavAta "jaheva devANaM taheva asura0" mA sUtrapAThe
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyaMcandrikA TIkA ze018 u0 7 0 6 devasAmarthyanirUpaNam re zAmapi tRgAdi maharaNIbhavati kimiti praznaH, bhagavAnAha niSedhamukhena - 'No iNaDe' pratyAdi / 'No iTTe samaTThe' nAyamarthaH samarthaH asurakumArANAM tRNAdi zastraM na bhavati kintu 'asurakumArANa' devANa NiccaM viubviyA paharaNarayaNA pannattA' asurakumArANAM devAnAM nityaM vikurvitAni maharaNaratnAni prajJaptAni, asurakumArANAM tu nityaM vikurvitAni praharaNaratnAni bhavanti na tu vikurvaNAmantareNa devApekSayA asurakumArANAm mandamandataramandatamapuNyaprabhAvAt mandatarAdipuNyayukta puruSANAmivetibhAvaH ||5|| mUlam - deve NaM bhaMte! mahiDie jAva mahAsokkhe pabhU lavaNasamudde aNuparihiMttA havvamAgacchittae ? haMtA pabhU / deve NaM bhaMte ! mahiDDie evaM dhAyaikhaMDaM dIvaM jAva haMtA pabhU / evaM jAva rUgavaraM dIvaM jAva haMtA pabhu / te NaM paraM vIivaejjA no veva NaM aNupariTTejjA // sU0 6 || chAyA - devaH khalu bhadanta ! mahadviko yAvanmahAsaukhyaH prabhu lavaNasamudram anuparyaTaca havyamAgantum ? hanta, prabhuH / devaH khalla bhadanta ! maharddhikaH evaM dhAtakIkhaNDa gaI hai| uttara meM prabhu kahate haiM - 'jo iNDe samaTThe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt asurakumAroM ke tRNAdirUpa vastu zastrarUpa se nahIM banatI hai / kintu 'aMsurakumArANaM devANaM Nicca viubviyA0' asurakumAra devoM ke pAsa unakI cikriyA se vikurvita kiye hue zastra hI sadA rahate haiM / arthAt asurakumAroM ke jo maharaNa hote haiM, ve devoM ke praharaNoM ke jaise vinA vikurvaNA ke nahIM hote haiM / kintu viku - vA janya hI hote haiN| kyoMki asurakumAroM kA puNyaprabhAva sandatarAdi puNyayukta puruSoM ke prabhAva ke samAna manda mandatama hotA hai || sU05 // thI agara 4resa che, yA praznanA uttaramA prabhu ! che hai--' No iNaTTe samaTTe" huM gautama! A artha kharAbara nathI arthAt asurakumArane tRNu vi. vastu zastra 3ye pariNamati nathI 'asurakumArANaM devANaM Nicca viubviyA" asurakubhAra devAnI pAse teonI vikriyAthI vikavi ta karela zasro haMmezA rahe che arthAta asurakumAranA je prahAra karavAnA zo hAya che, te devAnA zasro pramANe vidhruva NA karyo zivAya thatA nathI. paNa viSuNAthI zasro khanI jAya che. kAraNa ke asurakumArAdikAne puchyuM " '' pandatara vigere puNyavALA puruSAnA prabhAva pramANe mantra, mandatara, ane hoya che. // sU. 5 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 bhagavatIstra dvIpaM yAvat inta, mbhuH| evaM yAvat rucakavaraM dvIpa yAvat hanta, prbhuH| tataH khala para vyativrajet naikhalu anuparyaTet ||mu06|| ___TIkA-'deve NaM bhaMte !' devaH khalla bhadanta ! 'mahiDie jAva mhaasokkhe| mahaddhiko yAvanmahAsaukhyaH, atra yAvatpadena mahAdyutiko mahAyazAH mahAbalaH ityAdi vizeSaNAnAM saMgrahaH 'pabhU prabhuH-samarthaH 'lavaNasamudaM aNupariyahittA' lavaNasamudram anuparyaTaya-lavaNasamudrasya caturdikSu bhramaNaM kRtvA ityarthaH 'havyamAgacchi. ttae' havyamAgantum, he bhadanta ! mahAvalAdivizeSaNopeto devo lavaNasamudrasya caturdikSu bhrAntyA zIghraM svasthAnamAgantuM zaktaH kimiti praznA, bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi / 'haMtA pabhU' hanta, prabhuH he gautama ! lavaNasamudrasya caturdikSu bhramaNe devasya sAmarthamasti viziSTatarapuNyaprabhAvAdavAptasAmarthyazAlivAdinyuttaramitibhAvaH / 'deve rNa bhaMte ! mahiDie jAya mahesozkhe' ityaadi| TIkArtha--isa mantra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki'deve NaM bhaMte ! mahiDie0' he bhadanta ! jo deva vimAna AdirUpa mahARddhivAlA hotA hai / yAvat mahAsukhavAlA hotA hai vaha kyA lavaNa samudra kI cAroM ora cakara lagAkara bahuta hI jaldI apane sthAna para A sakatA hai ? yahAM yAvat zabda se 'mahAdyutikA, mahAyazAH mahAbala' ina vizeSaNoM kA saMgraha huA hai| pUchane kA tAtparya aisA hai ki mahAyalAdi vizeSaNoMvAlA deva lavaNasamudra kI cAroM dizAoM meM bhramaNa karake zIghra hI kyA apanI jagaha para A sakatA hai ? isake uttA meM prabhu ne kahA-'hanA pallU' hA gautama ! A sakatA hai kyoMki laghaNasamudra kI cAroM dizAoM meM bhramaNa karane meM deva kI zakti hai| "deve NaM bhaMte ! mahiDhie jAva mahAsokkhe" tyA 12--21 sUtrI gautama svAmI prabhune yanu 5 yucha hai-"deveNaM ve! mahi Dhie" 7 san 2 va vimAna virethI mahAzaddhivANe DAya che. yAvata mahAsukhavALA hoya che, te lavaNa samudranI cAre bAju cakakara lagAvIne arthAta cAre bAju pharIne ghaNIja zIghanAthI te potAnA sthAne AvI zake che? ahiyAM yAvat zabdathI mahAdyutivALa, mahAbaLavALe A padono saMgraha thaye che. A prazna pUchavAne hetu e che ke mahAbala vigere vizeSaNavALo deva lavaNa samudranI cAre bAju pharIne turata ja te pitAnA sthAne AvI zake che? mA prazna uttaramA prabhu 49 che hai--"haMtA pabhU" / gautama! tavI zata samudrane pharIne deva AvI zake che. kAraNa ke lavaNa samudranI cAre bAju pharavAnI devanI zakti che. kema ke te zakti vizeSa prakAranA puNyanA prabhAvathI-baLathI
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA 2018 u0 7 sU0 6 devasAmarthyanirUpaNam 143 I deve NaM' devaH khalu bhadanta | 'mahiDie' maharddhiko mahAdyutiko mahAyajJA mahAvalo jahAsaukhyaH evaM ghAyakhaMDaM dIvaM jAva' evam lavaNasamudravadeva dhAtakIkhaMDa dvIpa' sarvato vA zIghramAgantuM samarthaH kim, yAvatpadena 'aNupariyahitA NaM hantramAgacchittae' etadantasya pUrvavAkyAvayavasya saMgraho bhavatIti praznaH bhagavAnAha - 'haMtA' ityAdi / 'haMtA pabhrU ' hanta ! prabhuH he gautama ! dhAtakIkhaNDasya caturdikSu bhramaNe tataH parAvRtyAgamane cAsti devAnAM sAmarthyamityuttaram / ' evaM jAna ruyagavara dIvaM jAva' evaM yAvat ruvakavaraMdvIpaM yAvat evameva dhAtakIkhaNDavadeva yAvat rucakadara' khaNDamiti paryantaM maharddhikAdi vizeSaNavato devasya caturdikSu bhramaNe sAmarthyamasti tataH parAhRtya Agamane ca sAmarthyamavagantavyamiti uttarapakSAzaya kyoMki vaha viziSTatara puNya ke prabhAva se apUrva sAmArthyazAlI hotI hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'deve NaM bhaMte ! mahaDDie' he bhadanta ! maharddhika Adi vizeSaNoMvAlA deva ' evaM dhAiyakhaMDa 0 lavaNasamudra ke jaisA hI ghAtakI khaNDa dvIpa kI cAroM dizAoM meM bhramaNa karake zIghra hI apane sthAna para A sakatA hai ? yAvatpada se 'aNupariyahitANaM havvamAgacchattae' ina pUrvapATha kA saMgraha huA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'haMtA pabhU' hAM gautama ! pUrvokta vizeSaNoMvAlA deva dhAtakI khaNDa kI cAroM dizAoM meM bhramaNa karake apane sthAnapara Ane ke liye samartha hai | kyoMki devoM meM aisI sAmarthya hotI hai / 'evaM jAba rUpagavaraM dIvaM jAva' ghAtakI khaNDa ke jaisA rucakaravara dvIpa taka vaha maharddhika Adi vizeSaNoM vAlA deva usakI cAroMdizAoM ghUmakara vApisa bahuta jaldI apane sthAna para A sakatA hai / 'teNaM paraM biiivyej|' apUrva zaktivALI hAya che. pharIthI gautama svAmI prabhune evu pUche che ke-"deve NaM bhaMte! mahiD Dhie" he bhagavan bhaDaddhiH vigere vizeSa vANI dveva "evaM hai dhAyai khaMDaM0" savayusamudranI bhAI ghAtaDImAMDa dvIpanI yAre mAju zrIne sahIthI cAtAnA sthAna para bhAvI zaDe he ? maDiyAM yAvatpathI "aNupariyaTTittA gaM havvamA gacchittae" mA pUrva cAhanA saMgraha thayo che. yA azranA uttaramAM alu uDe che ! - "haMtA pabhU" DA gautama! pUrvokta vizeSavAjo deva dhAtaThI khaMDanI cAre bAju pharIne peAtAne sthAne AvavA te samatha che kema ke devAmAM vu sAmarthya hoya che. "evaM jAva ruyagavaraM dIva jAva" te bhaddhi deva dhAtakI kha'Da dvIpa pramANe rUcakavara dvIpa sudhI tenI cAre tarapha pharIne ghaNuAja saddI potAnA sthAne bhAvI zaDe che. " terNa paraM vIivaejjA" te pachI te heva
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ karNa bhagavatIstre iti / 'teNaM paraM bIiyayejjA' tataH paraM vyatitrajet - ekayA dizA vyatikrame gaccheaat aai aNupariyojjA 'no caiva khalu anupa naiva sarvataH paribhrameta tathAvidhaprayojanAbhAvAditi saMbhAvyate, rucakacaradvIpAditaH paraM deze ekayA dizA / gamanaM saMbhavati kintu sarvataH paribhramaNaM na saMbhavati tatra sarvataH paribhramaNe prayojanavizeSa syA'bhAvAditibhAvaH ||su0 6 || mUlam - asthi bhaMte! te devA je anaMte kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM va ukkAMseNaM paMcahiM vAsasa ehiM khavayaMti ? haMtA asthi / asthi NaM bhaMte te devA je anaMte kammaMse jahaNeNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM vA, ukkoseNaM paMcahiM vAlasahaste hi khavayaMti / haMtA asthi / asthi NaM aMte ! te devA je anaMte phammaMse jahaneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM paMcahiM vAsasaya sahassehiM khayaMti ? haMtA asthi / kayare paNaM bhaMte! te devA je anaMte kammale jahanneNaM ekkeNa vA jAva paMcahiM bAsasahi khavayaMti / kayare NaM bhaMte! te devA jAva paMcahiM vAsasahassehiM khavayaMti / kayare NaM bhaMte! te devA jAva paMcahiM vAsaMsaya sahassehiM khavayaMti ? goyasA ! vANamaMtarA devA anaMte kammaMse egeNaM vAsasaeNaM khavayaMti, asuriMdavajjiyA bhavaNavAsI devA anaMte kammaMse dohiM vAsasaehiM khavayaMti / asurakumArA devA anaMte kammale tihiM vAsasaehiM khavayaMti / gaha isake bAda vaha eka dizA tarapha jA sakatA hai para vahAM vaha saba aura nahIM ghUmatA hai kyoMki vahAM use saba ora ghUmane kA aisA koI prayojana nahIM rahatA hai aisI sabhAvanA se aisA kahA gayA hai | sU0 6 // eka dizA tarapha jaI zake pazu tyAM te badhI dizA tarapha pharatA nathI. kema ke tyAM cAre khaju karavAnu tene kAi pratyeAjana-khAsa kAraNa hatuM nathI. ema mAnIne A kathana karyuM che. 5 sU. 65
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU0 7 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam 145 sukhacatArArUvA joisiyA devA anaMte kammaMse cauhiM isasa ehiM khavayaMti / caMdimasUriyA joisiyA joisarAyANo yAMte kammaMse paMcahiM vAsasaehiM khavayaMti / sohamma IsAz2agA devA anaMte kammaMse egeNaM vAsasahasseNaM khavayaMti / sarNakumAramAhiMdagA devA aNate kammaMse dohiM vAsasahassehiM khavayaMti / evaM ee abhilAveNaM baMbhalogalaMtagA devA anaMte kammaMse tihiM vAsasahassehiM khavayaMti / mahAsukkasahassAragA devA aNate kammaMse cauhiM vAsasahassehiM khacyaMti | ANayapANaya AraNa - accuyagA devA anaMte kammaMse paMcahiM vAsasa hasse hi khavayaMti / hiTTimagevi jagA devA anaMte kammaMse egeNaM vAsasayasahasseNaM khavayaMti / majjhimagetrejjagA devA anaMte kammaMse dohiM vAsayalahassehi khvyNti| uvarima gevejagA devA anaMte kammaMse tirhi vAsasyasahassehi khavayaMti vijayavejayaMta jayaMta - aparAjiyagA devA aNaMte kammaMse cauhiM vAsasayasa hassehi khavayaMti / savvaTTasiddhagA devA anaMte kammaMse paMcahiM vAsasayasahassehiM khavayaMti / eeNDeNaM goyamA ! te devA je anaMte kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM pacahi vAsasahi khavayaMti, eeNaDe NaM goyamA ! te devA jAva paMcahiM vAsasahassehi khavayaMti, eeNTTeNaM goyamA ! te devA jAva paMcahiM vAsasayasahassehiM khavayaMti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti // sU0 7 // aTTArasamasa sattamo uddesao samatto // bha0 19
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatosUtre/ da chAyA - santi khalu bhadanta ! te devA ye anantAn karmA zAn jaghanyena eke vA tribhirvA utkRSTena paJcabhi va varSazataiH kSapayanti ? haMta santi / khalu bhadanta! te devA ye anantAn kamIMzAn jaghanyena ekena vA dvAbhyAM vA trii utkRSTataH paJcabhiH varSasahasraiH kSapayanti ? haMta saMti / santi khalu bhadanta ! te haiM ye anantAn karmAzAn jaghanyena ekena vA dvAbhyAM vA tribhirvA utkRSTataH paJcabhi varSa ' zatasahasraiH kSapayanti ? hanta, santi / katare khalu bhadanta ! te devA ye anantAn karmAzAn jaghanyena ekena vA yAvat paJcabhirvarSazataiH kSapayanti ? katare khalu bhadanta ! te devA yAvat paJcabhirvarSazatasahasraiH kSapayanti ? katare khalu bhadanta ! te devA ye yAvat paJcabhirvarpa zatasahasraiH kSapayanti ? gautama / cAnavyantarA devAH anantAna kamazAna ekena varSazatena kSapayanti ? asurendravarjitA bhavanavAsino devA anantAn karmazAn dvAbhyAM varSazatAbhyAM kSapayanti, asurakumArAH devA anantAn karmAzAn tribhirvarSazataiH kSapayanti / grahanakSatratArArUpA jyotikA devA anantAn karmazAna caturvizataiH kSapayanti, candrarUpAH jyoti kendrAH jyotirAjAnaH anantAn karmAzAn paJcabhiH varSazataiH kSapayanti / saudharmezAnakA devAH anantAn karmA zAn ekena varSa sahasrega yAvat kSapayanti / sanatkumAramAhendrakA devAH anantAn karmAzAn dvAbhyAM varSasahasrAbhyAM kSapayanti, evametenAbhilApena brahmalokAntakA devAH anantAn karmAzAn tribhirvarSasahasraiH kSapayanti / mahAzukrasahasrArakA devAH anantAn karmAzAn caturbhirvarSasahasraiH kSapayanti / AnataprANatA''raNAcyutakA devAH anantAn karmA zAn paJcabhirvarSasahasraH kSapayanti / adhograiveyakA devAH anantAn karmA zAn ekena varpa zatasahasrega kSapayanti, madhyamagraiveyakA devAH anantAn karmA zAn dvAbhyAM varSazatasahasrAbhyAM kSapayanti, uparitanayaiveyakAH devAH anantAn kama zAn tribhirvarSazatasahastreH kSapayanti, vijayavaijayantajayantA - parAjitakA devAH anantAn karmA jJAna caturbhirvarSasahasraiH kSapayanti, sarvArthasiddhakA devAH anantAn karmA zAna, paJcabhi varSa zatasahasraiH kSapayanti / etenArthe gautama ! te devA ye anantAn karmA zAn jaghanyena ekena vA dvAbhyAM vA tribhirvA utkRrSeNa paJcabhirvarSazataiH kSapayanti / etenArthena gautama ! te devAH yAvat paJcabhiH varSasahasraiH kSapayanti / anena arthena gautama / te devAH yAvat paJcabhirvarSazatasahasraiH kSapayanti, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // mra0 7 // // aSTAdazazate saptamoddezakaH samAptaH //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 7 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam 147 TIkA-'asthi NaM bhaMte' santi khalu bhadanta ! 'te devA je aNaMte kammase te SANE ye anantAn karmA zAn zubhamakRtilakSaNAna' jahanneNaM egeNa vA dohiM vA vA' jaghanyena ekena vA dvAbhyAM vA tribhirvA 'ukkoseNaM utkRSTa : paMcahi sasaehi khavayaMti' paJcabhirvarSazataH kSapayanti AtmapradezebhyaH zAtayanti vinAzayantItyarthaH, he bhadanta ! kiM tAzA devAH ko'pi santi ye anantAn karmA zAn ekena varSazatena dvAbhyAM vA varpazatAbhyAM tribhirvA varSazatejaghanyataH zubhaprakRtikAni karmANi kSapayanti, utkRSTataH paJcabhivarSazataiH tAdRzAni karmANi vinAzayantIti praznA, bhagavAnAha-'hatA' ityAdi / 'haMtA asthi' hanta, gautama ! santi etAdRzA devA ye ekena dvAbhyAM tribhirvA varSazatairjaghanyataH kINi nAzayanti tathA utkRSTataH paJcamivazataiH karmANi vinAzayantIti uttrpkssaashyH| 'asthi NaM bhaMte !' santi khalu bhadanta ! 'te devA je aNaMte kammaMse' te tAIzA devA ye anantAn karmA zAn-zubhaprakRtikAn 'jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM 'asthi gaM bhaMte ! te devA je aNate kammaMse ityaadi| prazna--(asthi NaM bhate! te devA je aNate kammase) he bhadanta / aise deva haiM jo ananta zubhaprakRtirUpa karmAzoM ko (jahanne] ekkeNa vA dohiM vA, tihiM vA) kama se kama eka sau varSa meM athavA dosau varSa meM athavA tInasau varSa meM (ukkoseNaM paMcahi vAsasaehiM khavayaMti) evaM adhika se adhika pAMcasau varSa meM naSTa kara dete ho? uttara--(haMtA atthi) hAM gautama ! aise deva haiN| prazna--(asthibhaMte / te devA je anante kammase jahanneNaM ekkeNa yA dohiM vA tihiM vA ukkoleNaM paMcahiM vAlasahasse hi khavayaMti) he "asthiNaM bhaMte ! te devA! jo aNate kammaMse" tyAva A4:--"asthi NaM bhaMte ! te devA je aNate kammaMse" bhagavan mevA hai| cha tanA zubha prakRti 35 zAna "jahanne NaM ekeNa vA, dohiM vA, tihiM vA." mAchAmA me se 15 mA athavA ase 1 mA mayA se varSamA "ukoseNa paMcahiM vAsasahi khavayaMti" bhane padhArebhA padhAre pAyo varSamAM nAza karI zake che? u0 "haMtA asthi" / gautama! prabhAe za che. pra. "asthi NaM bhaMte ! te devA je aNate kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA, tihiM vA ukroseNaM paMcahi cAsasahassehi khavayaMtri" ke sAvana
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ phuTa bhaMgavatIsa vA' jaghanyena ekena vA dvAbhyAM vA tribhirvA 'ukkoseNaM' 'utkRSTataH '6 vAsasahassehiM khavayaMti' paJcabhivarSasahasraiH kiM kSapayanti iti praznaH bhgvaanaa| 'hatA' ityAdi / 'haMtA atthi' hanta ! santi tAzA api devA ye jghn| ekena dvAbhyAM tribhirvA utkRSTataH paJcabhirvarSa savaranantAn karmA zAn kSapayantI tibhAvaH / 'asthi NaM bhaMte ! te devA' santi khalu bhadanta te devA' je aNate kamma se ye anantAn karmA zAn zubhamakRtikAn 'jahanneNaM' jaghanyena 'ekkeNa vA dohi vA tihiM vA' ekena vA dvAbhyAM vA tribhirvA 'ukkoseNaM paMvahiM vAsasayasahassehi' utkRrSeNa paJcabhirvazatasahasraH paJcalakSAmitavaH 'khavayaMti' kSavayanti kimiti praznA, bhagavAnAha-'haMtA ! atthi' hanta ! santi he gautama ! santi tAdRzA api devAH ye jaghanyata ekena dvAbhyAM trimiA, utkRSTataH paJcabhivarSazavasaharanantAn karmA zAn kSapayantItyuttaram / ke devA etAdRzAH santIti tAn vizeSato darzayannAhabhadanta ! aise deva haiM jo anantakAzI ko kama se kama eka hajAra varSa meM athavA dohajAra varSa meM yA tIna hajAra varSa meM aura adhika se adhika pAMca hajAra varSa meM naSTa kara dete hoM ? uttara--(haMtA asthi) hAMgautama ! haiN| prazna--(asthi NaM bhate ! te devA je aNate kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohi vA tIhi vA ukkoleNaM paMcahi vAsasayasahassehi khavayaMti) he bhadanta ! aise deva haiM jo anantakarmAzoM ko kama se kama eka lAkha dharSa meM athavA do lAkha varSa meM yA tIna lAkha varSa meM evaM adhika se adhika pAMca lAkha varSoM meM naSTa kara dete hoN| uttara--(haMtA, hasthi) hA~ gautama haiN| e deva che ke je anaMta kamane ochAmAM ochA eka hajAra varSamAM athavA be hajAra varSamAM athavA traNa hajAra varSamAM ane vadhAremAM vadhAre pAMca hajAra varSamAM nAza karI zake che? 6"haMtA asthi" DA gautama tama 3zaza cha, pra0 'asthi NaM bhaMte ! te devA je arNate kammaMse jahaNNeNaM ekkeNa vA, dohi vA, tihiM vA, ukkoseNaM paMcahi vAsasayasahassehi khavayaMti' mAn e deva che ke je pitAnA anaMta karmozene ochAmAM ochA eka lAkha varSamAM athavA be lAkha varSamAM athavA traNa lAkha varSamAM ane vadhAremAM vadhAre pAMca lAkha varSamAM nAza karI zake che?
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA 2018 u0 7 sU0 7 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam tukayare NaM' ityAdi / 'kayare NaM bhaMte ' katare ke khalu bhadanta ! 'te devA je anaMte (kammaM se' te devA ye anantAn karmA zAn 'jahanneNaM ekkeNa vA jAva paMcahi 'vAsasahi 'khavayaMti' jaghanyena ekena vA yAMvat paJcabhirvarSazataiH kSapayanti, atra yAvatpadena 'dohiM vA tirhi vA ukko seNaM' ityantasya grahaNaM bhavatIti praznaH, tathA 'kare NaM bhaMte' katare ke khala bhadanta ! 'te devA jAva paMvahiM vAsasahasse hiM khatrayaMti' te devA yAtrat paJcabhiH varSasahasraiH kSapayanti atrApi yAvatpadena' je anaMte kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tirhi vA ukkoseNaM' ityantasya grahaNaM bhavatIti praznaH, tathA 'kayare NaM bhaMte / ' katare ke khalu bhadanta ! 'te devA jAva paMcaIi vAsasayasahassehiM khaMbayaMti' te devAH yAvat paJcabhirvarSazatasahasraiH kSapayanti ihApi yAvatpadena' je aNate kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tirhi vA ukkoseNaM' ityantasya grahaNaM bhavatIti praznaH yathAkramaM trayANAmapi praznAnAmutarayitumAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vANamaMtarAdevA' vAnavyarA devAH 'anaMte kammaMse' anantAn karmA zAn zubhaprakRtirUpAn 'egeNaM vAsa prazna - - ( kayare NaM bhaMte! te devA je anaMte kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA jAva paMcAhi~ vAlasahi khavardhati) he bhadanta ! aise ve kauna se deva haiM jo anantakarmAzoM ko kama se kama eka so varSa yAvat adhika se adhika pAMca sau varSa meM naSTa kara dete haiM ? (kaghare NaM bhaMte / te devA jAya paMcahiM vAsasahassehiM khavayaMti) tathA aise ve kauna se deva haiM jo yAvat pAMca hajAra varSoM meM naSTa kara dete haiM ? (kapare NaM bhaMte ! te devA jAva paMcahi vAlasayasa hasse hiM khabayaMti) tathA aise ve kauna deva haiM jo yAvat pAMca lAkha varSoM meM anantakarmA zoM ko naSTa kara dete haiM ? uttara -- (goyamA vANamaMtarA devA aNate kammaM se egeNaM vAsasae NaM khavayaMti) he gautama | vAnavyantara jo deva haiM ve anantakarmAzoM ko a0 " kareNa bhaMte ! te devA je anaMte kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA jAva paMcahi vAsasaehi khavaryati" he bhagavan bhevA te yo heva hai, peAtAnA karmAzAne AchAmAM ochA ekasA varSe yAvata vadhAremAM vadhAre yaaNyse| varSamAM nAza zrI za che ? " kayare NaM bhaMte! te devA paMcahi vAsa sahasse hi khatrayaMti" mane mevA atha deva che ? he yAvat pAMtha untara varSabhAM anaMta urbhAzAMnA nAza arI he che ? 'kayare NaM bhaMte ! te devA jAva pacahiM vAsayasahassehiM khavaya Mti" tathA mevA aheva cha ? varSomAM anata karyAM zAne nAza karI de che ? ? yAvat yAMnya sAtha Go "gomA ! bANamaMtarA devA anaMte kammaMse hai gaitama ! je vAnanyantara deva che? te anaMta egeNaM vAsasaeNaM khavayati" karmAzAne eka se va mAM
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre saeNaM khatrayaMti' ekena varSazatena kSapayanti, he gautama ! vAnavyantarA devA ekena varSazatena anantAn karmAMzAn kSapayanti strAtmapradezebhyaH zAtayantItibhAvaH 'asuriMdavajjiyA bhavaNavAsI devA' asurendravarjitA bhavanavAsino devA.' 'dohiMTa bAsasaehiM khavayaMti' dvAbhyAM varSazatAbhyAM kSapayanti, parityajya asurendram anye . ye bhavanavAsino devAste dvAbhyAmeva varSazavAbhyAm anantAn karmAzAn kSapayantItyarthaH asurakumArA devA' asurakumArA devA: 'aNate kammaM se' anantAn karmAzAna 'tihiM vAsasahi' tribhirvarSazatai.' 'khavayaMti 'kSapayanti' ' gahanakkhattatArAkhvA johasiyA devA' grahanakSatratArArUpA jyotiSkA devAH aNate kammaMse ' anantAn karmAzAn 'cauhiM vAsasaehiM khatrayanti' caturbhirvarSazataiH kSapayanti, tathA ca grahanakSatratArArUpA jyotiSkA devAH caturbhirvarSazatairanantAn karmA zAn kSapayantItyarthaH / caMdimasUriyA joDarsidA jotisarAyANI' candrasUryAH jyotiSkendrA jyotiSkarAjAnaH 'agaMte kammaMse' anantAn karmAzAn 'paMcahiM vAsasahi khatrayati' paJcabhirvarSazataiH kSapayanti jyotiSa kendrA jyotiSkarAjAnaH candrasUryAH paJcabhirvarSazataiH anantAni karmANi kSapayantItyarthaH 'sohammIsANagA devA' sauSaeka so varSa meM naSTa kara dete haiM / (asuriMdiyavajjiyA bhavaNavAsI devA anaMte kammale dohiM vAlasahi khavayaMti) tathA asurendroM ko chor3akara bhavanavAsI jo deva haiM ve anantakarmAzoM ko do sau varSa meM naSTa kara dete haiM / (asurakumArA devA aNale kammaMse tihiM vAsasahi khavayaMti) asurakumAra deva ananta karmAzoM ko 300 varSoM meM naSTa kara dete haiM / (gahanakkhantatArAkhvA johaliyA devA anaMta krammaMse cauhiM vAsasaehiM khayaMti) graha nakSatra tArArUpa jyotiSikadeva anantakarmAzoM ko cAra sau varSa meM naSTa karate haiM / (caMdima sUriyA joisiMdA joisarAyANo No anaMte kamnase paMcahi vAsasaehi khavayaMti) jyotiSa indra aura nAza zrI za che. " asuriMdavajjiyA bhavaNavAsI devA aNate kammaMse dohi vAsasaehi khavayaM'ti' surendrAne choDIne ? lavanavAsI va che, te anaMta urbhAzAne maseo varSabhAM nAza ure che bhane ' asurakumArA devA anaMte kammaMse tihi vAkhasahi khatrayati" ne asurakumAra deva che te anaMta urbhAzone trazuso varSabhAM nAza ure che. " gahanakkhattatArArUvA joisiyA devA anaMte kammase cauhiM vAsasahi' khatrayaMti" graha, nakSatra, tArA 35 jyotiSTha heva manAMta arbhAzanei thAraso varSa mAM nAza pure che. "caMdimasUriyA joisi dA joisarAyAno anaMte kamnaMse paMcahi vAsasarahiM khatrayati" nyotiSi Indra,
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafdrakA TIkA 0 18 u0 7 sU0 7 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam 151 tsu maizAnakA devAH' uNate kAmase' anantAn dazAn 'egeNa vAsasahasseNa khavayaMti' ekena varSasahasreNa kSapayanti saudharmezAnava lpe vartamAnA devA anantAn karmA zAna ekenaiva vasara seNa kSapayantItyarthaH ' 'sarNakumAramA hiMdegA devA' sanatku'mAramAhendrakA devAH anaMte vammaMse' anantAn karmA zAn 'dohi vAsasahasse hiM' dvAbhyAM varSasahasrAbhyAM kSapayanti evaM eeNaM abhilAveNaM' evametena abhilA pena' logalaMgA devA ate kammaMse' brahmalokalAntakA devAH anantAn karmA zAn 'tirhi vAsasahassehiM khabhyaMti' tribhirvarSasahasraiH kSapayanti brahmalokasthitA devAH tathA lAntA devAzca tribhireva varSasahasraiH anantAnapi karmA zAna kSapayantItyarthaH / mahAsukka sahassAragA devA anaMte kammaMse cauhiM vAsasahara sehi 'mahAzukrasahasrArakAdevAH anantAna karmoMzAn caturbhirvarSasahasraiH kSapayanti, mahAzukre kalpe sahasrArakalpe ca vidyamAnAH devAH caturbhireva varSa sahasairanantAn karmA zAn kSapayantItyarthaH / jyotiSa rAjA candramA evaM sUrya anaMtakarmAzoM ko pAMcaso varSa meM naSTa karate haiM / (sohammIsANagA devA aNate dhammaMle egeNaM vAsasahasserNa svavayaMti) saudharma IzAna meM rahanevAle deva ananta, karmAzo ko eka hajAra varSa meM naSTa karate haiM / (sarNakumAramAdigA devA aNate kammaMse dohiM vAsasahassehiM khacayaMti) sanatkumAra aura mAhendra devalokavAsI deva anantakarmAzoM ko 2 hajAra varSa meM naSTa karate haiM / ( evaM eeNaM abhilAveNaM baMbhaloga laMtagA devA aNaMte kammaMse tirhi vAsasahasse hi khavayaMti) isI prakAra isa abhilApa se brahmaloka evaM lAntaka devalokavAsI deva anantakarmAzoM ko tIna hajAra varSa meM naSTa karate haiM / (mahAsukka saharamAragA devA aNate kammaMse cauhi yasasahasse hi khavayaMti) mahAzukra aura sahasrAra devaloka ke deva anantakarmA zo cAra hajAra varSa ane jyeAtirAja caMdramA ane sUrya anata karyAM'zAne pAMcase varSamAM nAza 2 . "sohammIsANagA devA anaMte kammaMse egeNaM vAsasaharaseNaM khavayaMti" saudhama izAnamAM rahevAvALA devA anata karmAzAne eka hajAra varSamAM nAza pure che. "varNakumAramAdigA devA anaMte kammaMse dohi vAsa sahara se hi khavayaM'ti" sanatkubhAra bhane mAhendra hevaseobhAM nivAsa puranArA hevA manata zone me hara varSabhAM nAza urI he che, "evaM eeNaM abhilAveNaM baMbhalo galatagA devA ate kammaMse tihi vAkhasahassehi khavayati" mena rItanA abhilApathI brahmaleka ane lAntaka devaleAkamAM rahenArA devA anata karmAzAne trayu Debhara varSabhAM nAza urI he che, "mahAsukka sahassAragA devA anaMte kammaMse cauhi vAsa sahassehi' khatraya'ti" bhaDAzu bhane sahasrAra devayeobhAM rahenArA heve| anata karmo zAne cAra hajAra varSamAM khapAve che.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 152 'ANaya - pANaya - AraNa - accuyagA devA AnataprANatAraNAcyutakA devAH 'aNaMte kammaMse' anantAn karmAzAn 'paMcarhi vAsasahassediM vapayaMti' paJcabhiH varSa sahasra / kSapayanti 'himavijjagA devA aNaMte kammaMse' adhograiveyakA devA anantAna karmA zAn 'egeNaM vAsamayasahasseNaM khaccayaMti' ekena varSazatasahaseNa kSapayanti, adhobhAgasthitagraiveyakA devAH ekalakSavarSeNa anantAn karmAzAn kSapayantItyartha: 'majjhimavejjagA devA anaMte' madhyamatraiveyakA madhyabhAgasthitA graiveyakA devAH ananvAn karmA' zAna 'dohiM vAsasaya sahasse hiM khatrayaMti' dvAbhyAM varSazatasahasrAbhyAm free rityarthaH kSapayanti 'uvarimage ghejjagA devA anaMte kammaM se tihiM vAsasayasahassehiM khavayaMti' uparitanagraiveyakAH uparibhAgasthitA graiveyakA devAH anantAn kamazAna trizatasahasraiH kSapayanti graiveyakavimAnasyoparibhAge vidyamAnAH graiveyakA devAH trivarSe: anantAn karmA zAna kSapayantItyarthaH / 'vijayavejayaMtajayaMta aparAjiyagA devA' vijayavaija panta jayantAparAjitavimAnasthitA devAH 'anaMte kammaMse cauhiM vAsavasadassehi khavayaMti' anantAn karmAzAn caturviSazatameM naSTa karate haiM / (ANayapANaya AraNaaccuyagA devA anaMte kammaMse paMcAhi~ vAsasahassehiM khabayaMti) AnataprANata AraNa acyuta inake deva ananta karmAzoM ko pAMca hajAra varSa meM naSTa karate haiM / (hiTTima gevijjagA devA anaMtakammaMse egeNa vAsasaya sahasseNaM khavayaMti) adhastana graiveyaka ke deva anantakarmA zo ko eka lAkha varSa meM naSTa karate haiM / (majjhimavejjagA devA anaMte, kammaMse dohiM vAsasaya sahasse hiM khavayaMni) madhyama graiveyakavAsI deva anaMtakarmAzoM ko do lAkha varSa meM naSTa karate haiM / ( uvarimagevejagA devA anaMte kammaMse tirhi vAsasyasahassehiM khavayaMni) uparima graivedhaka ke deva anantakarmAzoM ko tIna lAkha varSo meM naSTa karate haiM ( vijayavejayaMtajayaMta aparAjiyagA devA aNate kammaMse cAhiM vAsalaya sahassehiM khavayaMti) vijaya, vaijayanta, + " ANaya pANaya accuyagA devA anaMte kammaMse paMcahi vAkhasahasse hi khatrayatri" yAnata, ANuna bhane abhyuta devayeo nivAsI hevA anaMtazone yAMtha ubhara varSa bhAM pAve che. arthAt nAza are che. "hiTTima gevijjagA devA anaMte kammaMse egeNaM vAsasyasaharaseNaM khavayati" adhastana-nIcenA devalAkamAM traiveyaka devA anata kAne eka lAkha varSamAM nAza kare che. "uba rimagevejjagA devA aNaMte kammaMse tihi vAsa mrayavharasehi khavayaM ti" 752 nA graiveya va anaMta ubhazanei zubha varSabhAM nAza re che "vijaya vaijayaMta jayaMta aparAjita devA aNaMte kamma se cauhi vAsa hassehi khavayati'"
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU07 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam 153 lakSacatuSkeNa varSega kSapayanti svAtmapadezebhyo dUrIkurvantItyarthaH 'sacaTTha dagA devA' sarvArthasiddhakA devAH-sarvArthasiddhavimAnasthitA devAH 'aNaMte kammaMse' tAn karmA zAn 'paMcahi vAsasayasahassehiM khavayaMti' paJcabhirSa zatasahasraH gAyanti-pazcalakSavaH vinAzayantItyarthaH 'eeNaDeNaM goyamA' etena arthena he gautama! te devA je aNate kammase jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihi kA' te devA ye (anantAn karmA zAn jaghanyata ekena vA dvAbhyAM vA tribhi vA 'ukoseNaM' utkRSTataH ' 'paMcarhi vAsasaehiM khavayaMti' paJcabhizataiH kSapayanti / 'eeNadveNa goyamA' etenaiva arthena kAraNena he gautama ! 'te devA jAva paMcahi vAsasahassehiM khavayaMti' te devAH yAvat paJcabhirvarSa sahasraH kSapayanti atra yAvatpadena 'je aNaMte kammase jahanneNaM ekkeNa vA dohi vA tIhiM vA ukkoseNaM' ityantasya grahaNaM bhavati he gautama ! anena kAraNena kathayAmi yat santi tathAvidhA devA ye jaghanyata ekena jayanta aparAjita inake deva anantakarmA zo ko cAra lAkha varSa meM naSTa karate haiN| (savvasiddhagA devA aNate kammaMse paMcahiM vAsasayasahasse hiM khavayaMti) sarvArtha siddhikadeva ananta karmA zoMko pAMcalAkha varSa meM naSTa karate haiM (eeNadveNaM goyamA te devA je aNate kammaMse jahaNNeNaM ekeNa vA dohi vA tihiM vA ukoseNaM paMcahiM vAsasaehi khavayaMti) isa kAraNa he gautama! aise deva haiM ki jo anantakarmAzoM ko kama se kama eka do aura tInasau varSa meM aura uskRSTa se pAMcasau varSa meM naSTa karate haiM / (eeNaTeNaM goyamA / te devA jAca paMcahi vAsasahassehiM khavayaMti) tathA aise bhI deva haiM ki jo jaghanya se eka do evaM tIna hajAra varSa meM aura utkRSTa se pAMca hajAra vijaya, vajyA, jayanta ane aparAjIta devalokamAM rahenArA de anata mAzAna yA2 ma varSamA nAza 3re che "savvadRsiddhagA devA aNate kamma se paMcahi vAsasayasahassehi navayati" sAtha siddha nivAsI hai| manata bhAMza pAya am qSamA bhayAva cha. arthAt nAza 43 cha. "eeNaTheNaM goyamA! te devA je aNate kammase jahamneNaM ekkeNa vA dohi vA tihi vA ukkoseNaM paMcahi vAsasaehi khavayati" ta thA 8 gautama! evA de che ke jeo anata karyAzene ochAmAM ochA ekase, base ke traNa varSamAM ane vadhAremAM vadhAre pAMca varSamAM nAza kare che. "eeNaTheNaM goyamA! te devA jAva paMcahi vAsasahassehi khavayaMti" tathA sevA paNa de che ke jeo jaghanyathI eka, be ane traNa hajAra varSamAM ane bha0 20
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatI cA dvAbhyAM vA tribhirvA varSa sahasrairantAn karmA zAn ksspyntiityrthH| 'ee. goyamA!' anena arthena gautama ! 'te devA jAva paMcahi vAsasayasahassehi khaba te devAH yAvat paJcabhirvarSa zatasahasraH kSapayanti, iha yAvatpadena 'je aNate kara jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihi vA ukkoseNaM' ityantasya grahaNaM bhvti| gautama ! anenaiva kAraNenAhaM kathayAmi yat tathAvidhA api devA ye anantAna karmA zAn jaghanyata ekena varSa zavasahasraga dvAbhyAM vA vimirvA varSa zatasahasra karmANi kSapayanti, tathA utkRSTataH paJcabhirvarpa zatasahastrantAnapi karmA zAn AtmaH / pradezebhyo durIkurvantIti nigamanAbhimAyaH iti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! yat devAnAM karmakSapaNaviSaye devAnupiyeNa niveditaM tat evameva sarvathaiva satyaM, bhavadvAkyasya sarvathaiva satyatvAt iti kathayitvA varSa meM anantakarmA zo ko naSTa karate haiN| (eeNaDeNaM goyamA ! te devA jAva paMcahi vAsasayalahaslehi khavayaMti) tathA aise bhI deva haiM jo he gautama ! jaghanya se eka do aura tIna lAkha varSa meM evaM utkRSTa se pAMca lAkha varSa meM anantakarmAzoM ko naSTa karate haiM / (sevaM bhaMte / "sevaM bhaMte ! tti) he bhadanta ! Apane jo kanakSapaNa ke viSaya meM yaha saba viSaya kahA hai vaha aisA hI hai / arthAt sarvathA satya hI hai kyoMki Asake bAkya sarvathA satya hI hote haiM 2 isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAnapara virAjamAna ho gye| 'te devA jAva paMcahi vAsasassehi' yahA~ para thAvaspada se 'je aNaMte "kammase jahanneNaM ekkeNa vA dohi vA tihi vA ukkoseNa' yahAM taka kA Geii pAya 12 1 mA mAnata ziAne nAza re che. "eeNaTheNaM goyamA! te devA jAva paMcahi vAsasrayasahassehi khavayaMti" he gautama! tathA evA paNa de che ke jeo jaghanyathI eka che ane traNa lAkha varSamAM ane utkRSTathI pAMca lAkha varSamAM anaMta karmozene nAza kare che. "seva bhate / seva bhaMte ! ti" hai saba bhakSayanA viSayamA mAre A saghaLuM kathana karyuM che, te saghaLuM teja rIte che. te saghaLuM temaja che, arthAt sarvathA satya ja che. kema ke Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja hoya che. A pramANe kahIne te gautama svAmI tapa ane saMyamathI bhAvita thaIne pitAnA sthAna para virAjamAna thaI gayA. "te devA jAva paMcahi vAsasahassehi" mA pAiyabhAM yAvat 54thI "je aNate kamma se jahaNNeNaM ekkeNa vA, dohi vA vihiM vA ukkoseNaM" maDi sudhiin|
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2018 uM0 7 0 7 devAnAM karmakSapaNanirUpaNa 155 hamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM na viharatIti // 0 7 // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddha gadyapadyanaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka - zrI zAhacchatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM aSTAdazazata ke saptamoddezaH samAptaH // 18-7 // pATha gRhIta huA hai | tathA 'te devA jAva paMcahi vAsasayasahassehiM' meM Agata yAvatvada se 'je aNaMte kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tirhi vA ukko seNaM' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai || sU0 7|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA ke aThArahaveM zatakakA sAtavAM uddezaka samApta // 18-7 // yA grahaNu urAyo hai, tathA ve deza jAva paMcahiM vAsasayasa hassehi" mA vAdhyamAM Apesa yAvatpathI "je eNate kamma se jahanneNaM ekkeNaM vA dohiM vA tihi vA ukkoseNaM" maDi supIno yA grahaNa harAye che. // sU. 7 // jainAcAya jainadhama 'divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakanA sAtame uddezaka samAsA!18nA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI atha aSTamoddezakaH paarbhyte| kSapaNaM tu vaddhakarmaNAmeva bhavatIti karmabandhasvarUpa darzayannAha-'rAyagihe' ityA mUlam-rAyagihe jAva evaM kyAlI, aNagArassa NaM bhara bhAviyappaNo purao duhao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANasse pAyasla ahe kukkuDapote vA vaTTayapote vA kuliMgacchAe vA pariyAvajejA tassa rNa bhaMte ! kiM IriyAvahiyA kiriyA kajai ? saMparAiyA kiriyA kanjai ? / goyamA! aNagArasta NaM bhaviyappaNo jAva tasta gaM IriyAbahiyA kiriyA kajai, No saMparAiyA kiriyA kajai / se keNaDeNaM bhaMte evaM vuccai jahA sattamasae saMbuDuddelae jAva aTo nikkhitto| levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva vihri| tae samaNe bhagavaM mahAvIre bahiyA jAva vihrhaasuu01|| __ 'chAyA-rAjagRhe yAvadevamayAdIt anagArasya khalu bhadanta ! bhAvitAtmanaH purataH dvidhAtaH yugamAtrayA prekSya rIta rIyataH pAdasyAdhaH kukkuTapoto vA vattakapoto vA kuliMgacchAyo vA paryApadheta tasya khalu bhadanta ! kiM aipithikI kriyA kriyate ? sAMparAyikI kriyA kriyate ? gautama ! anagArasya khala bhavitA. smano yAvat tasya khalu aipithikI kriyA kriyate, no sAMparAyikI kriyA kriyate / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate yathA saptamazate saMvRtoddezake yAvat arthoM nikSiptaH / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvat viharati / tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro bahiryAvadviharati |mu0 1 // / TIkA-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvadevamayAdIt atra yAvatpadena bhagavataH samavasaraNamabhUt , ityArabhya 'prAJjalipuTo gautamaH' etadantasya prakaraNasya AThaveM uddezekA prAraMbhanAza-kSaya baMdha avasthA prApta karmoM kA hI hotA hai / ataH isa uddezaka meM karmavandha kA svarUpa dikhAyA jAtA hai AmA udezAne prAraMbha avasthA prApta karmone ja nAza; kSaya ane baMdha thAya che. jethI A uddezAmAM kamabandhanuM svarUpa batAvavAmAM Ave che. rAyagihe jAva evaM vayAsI" tyAla
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMcandrikA TIkA za018 uM0 8 sU0 1 karmabandhasvarUpanirUpaNam 157 khaNaM bhavati, tathA ca pariSado gamanAnantaraM gautamo bhagavantaM vandate namasyati nditvA namasyitvA trividhayA paryupAsanayA paryupAsIna evamavAdIt 'aNagArassaNaM hote!' anagArasya khalu bhadanta ! 'bhAtriyappaNo' bhAvitAtmanaH bhAvitaH-saMyamAdinA 'prabhAvitaH AtmA antaHkaraNaM yasya sa tathAbhUtaH tasya 'purao' purato'grataH 'duhao' dvidhAta:-dvipArzvata ityarthaH 'jugamAyAe' yugamAtrayA-dRSTayA yugaM caturhastapramANaH zakaTAvayavavizeSaH tat pramANaM vidyate yasyAH sA yugamAtrA dRSTiH tayA yugamA trayA dRSTayA 'pehAe' prekSya-dRSTvA 'rIyaM rIyamANassa' rItaM rIyataH-gamanaM kurvataH 'pAyassa Ahe' pAdasyAdhaH 'kukkuDapote vA' kukkuTapota:-kukkuTaDiMbhA laghukukkuTa 'rAyagihe jAva evaM kyAsI' ityaadi| TIkArtha-rAyagihe jAva evaM vayAsI rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra se pUchA-yahAM yAvatpada se (bhagavataH samavasaraNamabhUt) yahAM se lekara 'prAJjalipuTo gautamaH' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai| tathA ca pariSadA ke visarjita ho jAne ke bAda gautama ne bhagavAna ko vandanA kI namaskAra kiyA dhandanA namaskAra kara ke phira unhoMne trividha paryupAsanA se unakI paryupAsanA kI aura phira aisA pUchA'aNagArasma NaM bhaMte ! bhAviyappaNo ityAdi' jisakA antaHkaraNa saMyama Adi se prabhAvita ho rahA hai aise anagAra ke jo ki sAmhane kI aura apane donoM ora ke pradeza ko yugamAtra dRSTi se dekhakara gamana karate samaya 'pAyassa ahe' caraNa ke nIce 'kukkuDapote' murgIkA ---"rAyagihe jAva evaM vayAsI" nagaramA "bhagavataH sama ghasaraNama mRt' sagavAn mahAvIra svAmI yathAryA pariSada tamAna pahanA 4211 AvI prabhue dharmane upadeza Apyo te pachI bhagavAnane vaMdanA namaskAra zana pariSadA yAta' yAtAne sthAne pAchI 5 te pachI "prAJjalipuTo gautamaH" autama svAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyo, vaMdanA namaskAra karIne teoe kAyika, vAcika ane mAnasika e rIte traNa prakAranI paryuM pAsanAthI pAnI paryupAsanA n a pachI sune yA pramANe pUchayu "aNagArassa Na bhaMte ! bhAviyappaNo" 4tyAdi sayama vigerethI renu ata:42 amAvANu thayuM che tevA anagArane ke jeo sAmI bAjue tathA potAnI ane bAjunA pradezane yugamAtra daSTithI (yuga-gADAnI dhuMsarIne kahe che. tenuM mApa yAra DAthanu gAya che.) nana yAsatI mate "pAyassa ahe" pAnI nIya
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 158 ityarthaH 'caTTayapote vA vartakapoto vA vartakaH-pakSivizepa: 'vaTera' iti prasiddha tasya poto-DimaH 'kuliMgacchAe vA kuliMgacchAyaH-pipIlakAdi sadRzo janta vizeSaH 'pariyAvajjejjA' paryApayeta-mriyeta ityarthaH 'tassa NaM bhaMte !' tasyA bhAvitAtmano'nagArasya khalla bhadanta ! 'kiM IriyAbahiyA kiriyA kanjai' ki aiyopathikI kriyA kriyate bhavati athavA 'saMparAiyA kiriyA kajjaI' sAmparAyikI kriyA kriyate bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama / 'aNagArassa NaM bhAviyappaNo jAtra' anagArasya khalu bhAvitAtmano yAvat , atra yAvatpadena 'purao duha mo jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukku Dapote vA vaTTayapote vA kuliMgacchAe vA pariyAvajjejjA' ityantasya grahaNaM bhavati baccA 'vayapote yA' vartaka-caTera kA baccA' 'kuliMgacchAe vA pipI. likA jaisA jantuvizeSa pariyAvajjejnA' Akara dabakarake mara jAtA hai to 'tassa Na bhaMte !" to usa bhAvitAtmA anagAra ko 'kiM IriyA bahiyA kiriyA kajjA saMrAcyA kiriyA kajjai' kyA aiyApathikI kriyA lagatI hai yA sAMparAyikI kriyA lagatI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama! 'aNagArassa NaM bhAviyappaNo jAva purao duhao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukkuDapote vA vayapote vA kuliMgacchAe vA pariyAvajjejjA' donoM ora ke pradeza ko tathA sAmane kI bhUmi ko yugamAtra dRSTi se dekhakara gamana karate hue bhAvitAtmA anagAra caraNa ke nIce dabakara murgI kA baccA yo ghaTera kA baccA yA pipIli kA ke jaisA koI jantu vizeSa bhara jAtA hai to usa bhAvitAtmA anagAra " Dayo" dunu sakthu "vaTTayapote vA" patta-kTara, matanuM sarayu "kuli gacchAe vA" 1 24 tu vizeSa "pariyAvajjejjA" mAvasa mAIna bhI taya che. to "tassa NaM bhate !" te mAvitAtmA sanamArane "ki IriyA bahiyA kiriyA kajjai ahavA saMparAiyA kiriyA kajjai" bhaipathihI yA lAge che ke sAMparAyikI kriyA lAge che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-- "goyamA" hai gItama! "aNagArarasa NaM bhaMte ! bhAviapaNo jAva puramo duhao juMgamAyAe pehAe rIya rIyamANassa pAyassa ahe kukkuDapote vA, vaTTayapote vA kuliMgaccAe pariyAvajjemjA" bhanne mAnA prazana tathA sAmenI bhUbhImA yuga patra (cAra hathi pramANa) daSTithI joIne jatAM evA bhAvitAtmA anagAranA paga nIce maravAnuM baccuM athavA batakanuM baccuM athavA kIDi jevuM jaMtu
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za018 u0 8 sU0 1 karmavandhasvarUpanirUpaNam 159 sutassaM NaM' tasya bhAvitAtmano'nagArasya khalu 'IriyAvahiyA kiriyA kajjai ' priryApathikI kriyA kriyate bhavati 'No saMparAiyA kiriyA kajjai' no sAMparAyikI kreyA kriyate, he gautama! yugamamANadRSTyA gacchato bhAvitAtmano'nagArasya yadi mArge prANivirAdhanaM bhavettadA tasya airyApathikI kriyA kriyate bhavati, sAMparAyikI kriyA tu na bhavatItibhAvaH / ' se keNadveNaM bhaMte / evaM buccara' tatkenArthena danta / evamucyate yat airyApathikI kriyA bhavati na sAMparAyikIti praznaH bhagavAnAha - ' hA ' ityAdi / 'jahA sattamasae saMbuDuddesae' yathA saptamazata ke saptame saMdeza kathitaM tathaiva ihApi voddhavyam, kiyatparyantaM saptamazatakIya prakaraNaM ko 'IriyAhiyA kiriyA kajjaha' airyApathikI kriyA lagatI hai | 'No sAMparAiyA' sAMparAyikI kriyAM nahIM lagatI hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki calate samaya yugapramANa dRSTi se bhUmikA saMzodhana karate huve bhAvitAtmA anagAra ko mArga meM prANi kI virAdhanA ho jAtI hai, to usakA airyApathikI kriyA hI lagatI hai sAMparAdhikI kriyA nahIM lagatI hai kyoMki yaha kriyA pramAda ke yogavAle anagAra ko lagatI hai usake usa samaya pramAda kA yoga hai nahIM / isaliye yaha kriyA usake nahIM lagatI hai / 'sekeNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccaha' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki usa bhAvitAtmA anagAra ko airyApathikI kriyA lagatI hai sAMparAyikI nahIM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'jahA sattamasae saMbuDuddesae' he gautama! isa viSaya meM jaisA saptamazataka ke vizeSa bharI laya to te lAvitAtmA matagArane "IriyA vahiyA kiriyA kajjai" bhairyApathi diyA lAge che. "jo sAMparAiyA " sAMparAyiSThI ThiyA lAgatI nathI. kahevAnuM tAtpa e che ke cAlatI vakhate yugapramANu dRSTithI bhUminuM sa'zAdhana karatAM karatAM bhAvitAtmA anagAranA mArgamAM prANinI virAdhanA thaI jAya teA tene eoMpathikI ja kriyA lAge che saparAcikI kriyA lAgatI nathI. kema ke sAMparAyikI kriyA pramAdanA cagavALA anagArane lAge che, maDiyAM prabhAvanA yoga nathI tethI sAMparAyiDI DiyA sAgatI nathI. "se keNaNaM bhaMte ! evaM vaccai" he bhagavan sAtha menuM zA araNathI / cho te bhAvitAtmA anagArane aiyyapathikI ja kriyA lAge che, sAMparAyikI kriyA sAgatI nathI ? yA praznanA uttarabhAM alu uDe che - " jahA sattamasae saMbuDu -
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 bhagavatI jJAtavyaM ? tatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAba aTTho nikkhitto' yAvad arthoM nikSipta etatparyantaM tatratyaM prakaraNaM jJAtam, tathAhi-atha kenArthena bhadanta / evamacyA gautama ! yasya krodhamAnamAyAlobhAH vyavacchinnA vinaSTAstasya aipithikya / kriyA bhavati, na sAMparAyikI kriyA bhavatItyAdi / 'jAva aTTho nikkhitto' tiH 'se keNaTeNaM' ityAdi vAkyasya nigamanaM yAvadityarthaH tacca nigamanaM 'se teNaTeNaM goyamA ! evaM vucaI' ityAdi / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharaI tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvahiharati, he bhadanta ! airyApathikI kriyA viSaye devAnupiyeNa yat kathitaM tat evameva sarvathA satyameva bhavadvAkyasyAptasaMvRta uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye / saptamazataka ke uddezaka kA prakaraNa yahA~ para kahAM taka kA grahaNa karanA cAhiye ? isake liye 'jAva aTThoNikkhitto' aisA kahA gayA hai ki yahAM taka kA vaha prakaraNa yahAM lenA cAhiye / tAtparya aisA haiM kigautamane aisA pUchA hai jisa bhASitAtmA anagAra ke krodha, mAna, mAyA aura lobha ye kaSAyeM naSTa ho cukI haiM / usa bhAvitAtmA anagAra ko aiyopathikI kriyA hI hotI haiN| sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai| ityAdi so 'jAva aTTho nikkhitto' yaha 'se keNaTeNaM' ityAdi vAkya kA nigamana hai / 'se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccaI' aura vaha isa prakAra se hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaha' he bhadanta ! aiyopathikI kriyA ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha sarvathA satya hI desa" hai gItama. mA viSayamA sAtamA zatanA saMta nAmanA dezAmA pramANe kahyuM che, te pramANe ahiyAM paNa samajavuM. sAtamA zatakanA sAtamA uddezAnuM kathana ahiyAM kayAM sudhInuM grahaNa 42vAtuM che, te bhATa ghucha hai 'jAva aDcho nikkhitto" me thana sudhArnu tyAMnu thana mAha sabhA. tAtparya e che ke-gautama svAmIe bhagavAnane evuM pUchayuM che ke je bhAvitmA anagAranA krodha, mAna, mAyA, ane lebha e kaSAye nAza pAmyA che, tevA bhAvitAtmA anagArane aiyapathikI ja kriyA lAge che. sAMparAyikI hiyA hAtI nathI. tya.8 thina "jAva ado niklevo" // pAya "se keNaTreNa" tyAdi vAyatu nigamana che. "se veNaTeNaM goyamA evaM buccai" te A rIte che. ___ "seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti jAva viharaI" hai bhagavan maryApAthilI kriyAnA viSayamAM ApI devAnuM priye je pramANe kahyuM che. te sarvathA satya ja
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 prameyacendrikA TIkA za018708 sU02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam161 yatayA sarvataH satyatvAditi kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati tyA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatItibhAvaH / 'tae NaM _ Ne bhagavaM mahAvIre bahiyA jAva viharaI' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro maharjanapadavihAra viharati tasmAd rAjagRhAdanyatra vihAramakarod bhagavAn mahAvIra ityarthaH // 10 1 // . itaH pUrvaM vihAramAzritya vicAraH kRtaH, atha gamanamevAzritya paratIthikamata niSedhakaraNena sa eva vicAra ucyate-'teNaM kAleNaM' ityaadi| mUlam-teNaM kAlaNaM teNaM samaeNaM rAyagihe jAva puDhavIsilApaTTae0 tassa NaM guNasilassa ceiyasta adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe jAva parisA pddigyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTe aMtevAsI iMdabhUInAmaM aNagAre jAva uDhe jANU jAva viharai / tae NaM te aNNautthiyA jeNeva bhagavaM goyase teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA bhagavaM goyamaM evaM kyAlI-tujjhe gaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM hai 2 kyoMki Apake vAkya AptavAkya svarUpa haiM / ataH ve sarva prakAra se satya haiM isa prakAra kahakara gautama ne bhagavAna ko bandanA kI namaH skAra kiyA vandanA namaskAra karake phira ve saMyama auratapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre pahiyA jAca viharaI' isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvI. rane usa rAjagRhanagara se bAhara ke dezoM meM vihAra kara diyA / suu01|| che. ApanuM kathana yathArtha che. kema ke A5 devAnupriyanuM vAkya Apta vAkya che. jethI te sarva rIte satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe bhagavAnane vaMdana karI namaskAra karyA vadanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. "tae NaM samaNe bhagava' mahAvIre bahiyA jAva viharaI" te pachI zramara lagavAn mahAvIra svAmIe rAjagRha nagarathI bahAranA dezamAM vihAra karyo. sU. 15 bha0 21
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI asaMjayA jAva egaMtabAlA yAvi avaha / tae NaM bhagavaM goyase annautthie evaM vayAsI-se keNaM kAraNeNaM ajjo amhe tivi tiviheNaM asaMjayA jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo / tae NaM te aNNautthiyA bhagavaM goyale evaM bayAtI tujjheNaM ajjo rIyaM rIyamANA pANe pecceha abhihaNaha jAva upadaveha tae NaM tujhe pANe peccamANA jAva uvavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhvh| taeNaM bhagavaM goyale se aNNautthie evaM kyAsI No khallu ajjo! amhe rIyaM rIyamANA pANe peccemo jAva uvavemo, amhe NaM ajo rIyaM rIyamANA kAyaM ca joyaM ca rIyaM ca paDuca dissAra padissA2 cayAmo tae NaM amhe dissA dissA vayamANA padillA padissA vayamANA jo pANe peccamo jAva No uvaddavemo, tae NaM amhe pANe apeccemANA jAva aNuhavemANA tivihaM tibiheNaM jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhvaamo| tujhe NaM ajjo appaNA ceva tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhvh| tae NaM te annautthiyA bhagavaM goyama evaM vayAsI-keNaM kAraNeNaM ajjo amhaM tivihaM tiviheNaM jAva bhavAmo / tae NaM bhagavaM goyame annautthie evaM vayAsI-tujjheNaM ajjo ! rIyaM rIyamANA pANe pecceha jAva uvaddaveha, tae NaM tujjhe pANe peccebhAgA jAva uvaddavemANA tivihaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha / tae NaM bhagavaM goyame te annautthie evaM paDihaNai paDihaNittA jeNeva samaNe bhagavaM
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u08 su02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam 163 mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM dai namasai vaMditA narmasittA paccAsanne jAva paeNjjuvAsai / goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIraM bhagavaM goyamaM evaM vayAsI, suNaM tu goyamA ! te annautthie evaM vayAsI, sAhUNaM tumaM goyamA ! te annautthae evaM vayAsI, asthi NaM goyamA, mamaM bahave aMtevAsI samaNA NiggaMthA chaumatthA je NaM No pabhU evaM vAgaraNaM vAgarattae jahA NaM tumaM taM suDuNaM tumaM goyamA ! te annautthie evaM bayAsI, sAhU NaM tumaM goyamA ! te annautthie evaM vayAsI || sU0 2 // " chAyA - tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM yAvat pRthivIzilApaTTakaH tasya khalu guNazilasya caityasyAdUrasAmante vahavo'nyayUthikAH parivasanti / tataH khala zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvat samavasRtaH yAvat pariSad pratigatA / tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntevAsI indrabhUtinamAnagAro yAvat UrdhvajAnuryAvadviharati / tataH khalu te anyayUthikA yatraitra bhagavAn gautamaH tatraiva upAgacchanti upAgatya bhagavantaM gautamam evamavAdiSu :yUyaM khalu AryA | trividhaM trividhena asaMyatA yAvad ekAntabAlAzcApi bhavatha / tataH khalu bhagavAn gautamaH ! anyayUthikAnevam avAdIt tat kena kAraNena AryAH ! vayaM trividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? | tataH khalu te anyayUthikA bhagavantaM gautamevamavAdipuH - yUyaM khalu AryAH ! rIta rIyantaH prANAn AkrAmaya amitha yAvadupadravatha tataH khalu yUyaM prANAn Akramanto yAvadupadravantaH trividhaM trividhena yAgt ekAntavAlAzcApi bhavatha / tataH khalu bhagavAn gautamaH tAn anyayUthikAna evamavAdIt-no khalu AryAH ! vayaM rItaM rIyantaH prANAn AkramAmo yAvadupadravAmaH, vayaM khalu AryAH ! rItaM rIyantaH kArya ca yogaM ca rItaM pratItya dRSTvA 2 pradRSTvA 2 najAmaH 2 tataH khalu cayaM dRSTvA - dRSTvA vrajantaH maSTvA dRSTvA vrajantaH no prANAn AkrAmAmaH yAvat no upadracAmaH, tataH khalu vayaM prANAn anAkramanto yAvat anupadravantaH trividhaM trividhena yAvadekAnta paNDitAzcApi bhavAmaH, yUyaM khalu AryAH | Atmanaitra ( svayameva )
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI trividhaM trividhena yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha / tataH khalu te anyayUthikA bhagavantaM gautamamevamavAdipuH kena kAraNenAryA vayaM trividhaM trividhena yAva bhatrAmaH / tataH khalu bhagavAn gautamaH tAn anyayUthikAna evamavAdIt-yUye. khalu AryAH rItaM rIyantaH prANAn AkrAmaya yAvadupadravatha tataH khalu yUyaM prANAna AkrAmanto yAvadupadravantaH trividhaM yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha / tataH khalu bhagavAn gautama ! tAn anyayUthikAn evaM pratihanti pratihatya yaMtra zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraivopAgacchati, upAgatya zramaNa bhagavaMtaM mahAvIraM vandate nAmasyati vanditvA namasthitvA nAtyAsanne yAvat paryupAste / gautama iti zramaNo bhagavAn mahAvIro bhagavantaM gautamamevam avAdIt suSTu khalu tvaM gautama ! tAn anyayUthikAna evamavAdIH sAdhu khalu tvaM gautama ! tAn anyayUthikAn evamvAdIH santi khalu gautama ! mama bahavaH antevAsinaH zramaNA nirgranthA chadmasthAH ye khalu no prabhavaH evaM vyAkaraNaM vyAkartum yathA khalu tvaM, tat suSThu khalu tvaM gautama ! tAn anyayUthikAna evavAdIH sAdhu khalu vaM gautama ! tAn anyayUthikAn evamavAdIH / / 0 2 // TIkA- ' teNaM kALeNaM teNaM samae' tasmin kAle tasmin samaye' rAyagihe jAba puDhacI silA pahae' rAjagRha yAvat pRthivIzilApaTTakaH atra yAvatpadena nagaramAsIt varNakaH ityAdInAM saMgraho jJeyaH 'tassa NaM guNasilassa ceiyassa' tasya , - isase pahile vihAra ko Azrita karake vicAra kiyA gayA hai| aba gamana ko hI Azrita karake paratIrthika mata ke niSedha pUrvaka vahI vicAra prakaTa kiyA jAtA hai / 'teNaM kAleNaM tena samaeNaM rAyagihe jAva' ityAdi / TIkArtha - - ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM aura usa samaya maiM 'rAyagihe ' rAjagRha yAvat nagara thA / isakA varNana campAnagarI ke jaise hai / ityAdi saba kathana yahAM para jAnanA cAhiye / isa raajpUrvokta sUtramAM vihArane uddezIne vicAravAmAM Avye che. have gamanane Azraya karIne paratIthiMkAnA matanA niSedha pUrvaka eja kathana azvAmAM bhAvaze, "veNaM kAleNaM veNaM samaenaM jAva' ityAdi TIartha -- "veNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" te aNe ane te sabhaye ' rAyagihe " rAjagRha nAmanuM nagara hatuM tenuM vaNa na caMpAnagarI pramANe samajavu. A rAjagRha nagarabhAM guNuziva' nAbhanu' udyAna hetu' temAM pRthvizisAyaTTara hetu "tarasaNaM guNasilassao" te guthuzila udyAnanI pAse tenAtha mahu dUra pAyu nahIM mane jahu nala yA nahi sevA sthAnamA ' bahave 0" dhathA anya tIrthAne
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u08 02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam 165 balu guNazilasya caityasya udyAnasya 'adarasAmaMte' adUrAsanne-nAtidUre nAti hamIpe ityarthaH 'bahave annautthiyA parivasaMti' vahavo'nyayUthikAH anyatairthikAH rivasanti / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro yAvat samavastaH, atra yAvatpadena 'puvANupunvi caramANe gAmA'NugAmaM dUijjamANe jeNeva rAyagihe nayare jeNeva guNasilae cehae teNeva 'iti saMgrahaH karaNIyaH' jAva parisA paDigayA' yAvat pariSat pavigatA, atra yAvatpadena bhagavadAgamanazravaNAnantaraM paripat dharmazravaNArtha nagarAnirgatA dharmakathopadezo'bhUt , tataH pariSat bhagavantaM vandate namasyati, banditvA namasyitvA pratigatA, ityAdi saMgraho bhavatIti / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sama. gRha nagara meM guNazilaka nAma kA udhAna thA usameM pRthivIzilApaTTaka thaa|'tssnnN guNa.' usa guNazilaka udyAna ke pAsa na atidUra na ati najadIka sthAna meM yahave.' aneka anya tairthikajana rahate the| 'sae NaM samaNe' zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat vahA~ para padhAre yahA~ yAvatpada se 'puvvANupuci caramANe gAmANugAmaM dUijjAmANe jeNeva rAyagihe nayare jeNeva guNasilae cehae teNeva' isa pATha kA saMgraha huA hai 'jAva parisA paDigayA' thAvat pariSadA visarjita ho gaI yahAM yAvatpada se aisA pATha grahaNa kara lagA lenA cAhiye ki jaba prabhu vahAM padhAre taba logoMne unakA vahA~ Agamana sunA, sunakara dharmazravaNa karane ke liye unakA samudAya prabhu ke pAsa AyA prabhune dharmopadeza diyA dharmodeza sunakara usa lamudAya ne prabhu kI vandanA kI, namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira vaha jahAM se AyA thA, vahAM para vApisa calA gyaa| 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAla meM aura usa samaya 2tA tA "taeNaM samaNe0" zrama bhagavAn mahAvIra svAmI "puvvANupubdhi caramANe gAmANugAma dUijjamANe jegeva rAyagihe nayare jeNeva guNakhilae ceie veNeva uvAgacchai" tItha rAnI 52 52rAnusAra vi.2 42i 42di mana me sAmathI bIje gAma vicaratAM jyAM AgaLa rAjagRha nagara hatuM ane temAM paNa jyAM zuzima yetya-udhAna hetu tyAM payAryA. " jAva parisA paDigayA" yAvat prabhunuM Agamana sAMbhaLIne pariSadA prabhune vaMdanA karavA AvI prabhue temane dharmadezanA ApI te pachI prabhune vaMdana namaskAra karIne pariSadA pitApitAne sthAna pAchI 4. teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' te aNe mana ta samaye "samaNassa
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre Nassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeDe aMtevAsI iMdaI nAma aNagAre' jyeSTho'ntevAsI-ziSya ityarthaH indrabhUti mAnagAraH 'jAva uI jANU jAba viharaI' yAvadUrvajAnuryAvadviharati atra prathama yAvatpadena 'goyara gotteNaM sattusse he 'ityArabhya' samaNassa bhagavao mahAvIrassa adurasAmaMte 'itiparyantaM saMgrAhyam' dvitIyayAvatpadena ca 'ahosire jhANakohovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe ityantaM saMgrAhyam / 'tae NaM te annautthiyA' tataH khalu te / anyathikAH 'jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchaMti' yatraiva bhagavAn gautamaH tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA bhagavaM goyamaM evaM bayAsI' upAgatya gautamasya samIpamAgatya bhagavantaM gautamam evam-vakSyamANaprakAreNa avAdipuH-uktavanta ityarthaH 'tujjhe gaM ajjo' yUyaM khalu he AryAH 'tivihaM tiviheNaM' trividhaM trivimeM 'lamaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAna mahAvIra ke 'jehe aMtevAlI iMdabhUI nAma aNagAre pradhAna ziSya indrabhUti nAmake anagAra 'jAva uDUMjANU jAva ciharai' yAvat urvajAnu hue yAvat apane sthAna para virAjamAna the| yahAM prathama yAvatpada se 'goyamanotteNaM sattuslehe' yahAM se lagAkSara 'samaNasta bhagavao mahAvIrassa adarasAmaMte' yahA~ taka kA pATha gRhIta huA hai| tathA dvitIya yAcaspada se 'ahosire jhAjakohovagae saMjameNaM tavalA appANaM bhAvemANe' isa pATha kA saMgraha huA hai| 'tae Na te annausthiyA' isake bAda ve anyayUthikajana jahAM bhagaghAn gautama virAjamAna the vahAM para Aye / 'unhoMne bhagavAn gautama se aisA kahA-'tujjhe NaM ajno !tivihaM0' he Arya ! Apa loga trika bhagavao mahAvIrasva" zrama lagavAn mahAvIranA "jeTe aMtevAsI iMdabhUI nAma anagAre" bhujya ziSya suti nAmanA manA2 "jAva uDDa jANU jAvaviharaI" thAvata urva jAtuvALA thaIne yAvat pitAnA sthAne birAjamAna hatA. arthAta goThaNa uMcA rahe tevA AsanathI ane dhyAna rUpI kaThAmAM jenuM citta ekAgra hatu tema ja tapa ane saMyamathI potAnA AtmAne bhAvita karIne birAjamAna hatA. mADiyAM paDe yAvara54thI "goyamagoteNaM sattussehe" mA pAthI bhAralIna "samaNasva bhagavao mahAvIrassa adUrasAmate" mahIyAM sudhInA 54 e rAya che. bhane mI yAvat54thI 'ahosire jjhANakkoTTovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe' mA pAnI saDa thy| che. "tae NaM te anna utthiyA" pachI te anyayUthi jyAM mavAn gautama virAnabhAna tyo bhAvyA. "vAgacchittA" tyA bhAvAna "bhagavaM goyama evaM vayAsI" tyA sagavAn gautama svAbhAna mA prabhArI yu "tujjhe NaM
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 308 602 gamanamAzritya paratIrthikamata nirUpaNam 167 na trikaraNa triyogena 'asaM jayA' asaMyatAH - saMyamarahitAH 'jAba egaMtabAlAyA yAvi bhavaha' yAvat ekAntavAlAca api bhavatha / atra yAvatpadena avirayA appa Dihaya cikkhAyapAnakammA sakiriyA asaMbuDA egaMtadaMDA egaMtasuttA' ityantasya "grahaNaM bhavati aviratA apratihatA'patyAkhyAttapApakarmANaH sakriyA asaMvRtA ekAntadaNDA ekAntasuptAH / tatra aviratAH atItakAlikapApAjjugupsApUrvakam bhaviSyati ca saMvara pUrvakamuparatAH, viratA- nivRttAH, na viratA aviratAH, ataeva apratihatA'pratyAkhyAta pApakarmANaH- tatra pratihataM - vartamAnakAle sthityanubhAgahAsena nAzitam, pratyAkhyAtam - pUrvakRtAticAranindayA bhaviSyatyakaraNena nirAraNa triyoga se saMgrama rahita hai / isa kAraNa 'jAva egaM0' yAvat ekAnta bAla bhI haiN| yahAM yAvatpada se 'adiramA apar3iyApaccavakhAya pAcakammA sakiriyA asaMbuDA egaMtadaMDA enaMtasuttA' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai| jo atItakAlika pAroM se jugupsA pUrvaka evaM bhavi yatkAlina pApoM se saMvara pUrvaka uparata hote haiM ve virata haiM aura jo aise nahIM haiM ve avirata haiM jo vartamAnakAlika pApakarma ko sthiti anubhAga ke hAsa se naSTa kara dete haiN| tathA pUrvakRta aticAroM kI nindA se evaM bhaviSyat meM inheM nahIM karane ke niyama se jo pApakarma ko naSTa kara dete haiM, ve pratihatapratyAkhyAtapApakarmA jIva kahe gaye haiM tathA jo aise nahIM hote haiM arthAt inase jo bhinna haiM ve apratihata aprasyAkhyAta pApakarmAjIva haiM / kAyikI Adi kriyA se yukta jo hote ajjo tiviha" he mArya sAtha nayu 12Su anetra yogothI saMyama vinAnA che! methI "jAba egaMta." ase yAvat anta mAsa pazu hai| maDiyAM yAvatpathI "avirayA appaDiyapaccarakhAya pAvakammA kiriyA asaMvuDA egaMtadaMDA egaMtasuttA" ahi sudhInA yA grahaNa thayo che. je bhUtakALanA pApAnI niMdApUrvaka ane bhaviSyakALanA pApeAthI savarapUrvaka uparata-nivRtta thAya che, tee virata kahevAya che, ane te prakAranA na haiAya te avirata kahevAya che. jee vartamAna kALanA pApa karmona sthiti ane anubhAganA hAsathI nAza kare che, tema ja pahelAM karelA aticArInI nidApUrvaka temaja bhaviSyamAM te pApakama na karavAnA niyamathI jee pApa karmonA nAza kare che, te pratihata pratyAkhyAta pApakarmAM jIva kahevAya che. tathA tevA ? hotA nathI. arthAt a. a. pAyArbhA lavathI ne nUhA che te apratihata apratyAkhyAta pApakamAM jIva kahevAya che, kAyikI vigere kriyAe
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 bhagavatIsUtra kRtam na pratihataM na pratyAkhyAtaM pApakama-pApAnuSThAnaM yaiH te tathA, sakriyA:kAyikyAdikriyAyuktAH, asaMyatA:-anavaruddhandriyAH, ekAntadaNDA:-ekAntenasarvathaiva daNDayanti AtmAnaM parAn vA pApapravRttitaH ye te tathA, ekAntamuptAHsarvathA mithyAtvanidrayA pramuptAH, ekAntavAlA:-sarvathA mithyAdRSTaya ityarthaH, 'tae NaM bhagavaM goyame annauthie evaM kyAsI' tataH khalu bhagavAn gautamaH anyayathikAn evaM vakSyamANaprakAreNa agadIt-uktavAn kimuktavAn tatrAha-'se keNaM' ityAdi / 'se keNaM kAraNeNaM ajjo' tat kena kAraNena AryAH ! 'amhe tiviha tiviheNaM asaMnayA jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo vayaM trividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntavAlAzcApi bhavAmaH 'tae NaM te annautthiyA' tataH khaluhaiM ve sakriya haiN| jo apanI indriyoM ko iSTAniSTa viSaya se haTAlete haiM ve avaruddhendriya hai |jo aise nahIM hote haiM ve anavaruddhendriya haiM / jo pApa meM pravRtti karane se apane ko athavA dUsaroM ko duHkha bhogane ke yogya ghanAte haiM / ye ekAntadaNDayAle haiN| yahI bAta 'ekAnta daNDa pada se vyakta kI gaI hai sarvathA jo mithyAtvarUpI pragADha nidrA meM soye hue hote haiM ve mithyAtva avasthA sampanna haiM ve ekAnta suta kahe gaye haiM / aura unhIM ko ekAnta bAla kahA gayA hai / isa prakAra kA Aropa jaba una anghayUthikoMne gautamAdi anagAra ke Upara thogaa| 'tae NaM bhagavaM goyame annathie evaM kyAsI' taba bhagavAn gautama ne una anyayUdhikoM se aisA pUchA 'se keNa kAraNeNe ityAdi he AyoM! kisa kAraNa se hamaloga trikaraNa' triyoga se asaMyata yAvat ekAntapAla haiM ? 'tae NaM te annautthiyA.' vALA e hoya che te A sakriya kahevAya che. je ISTa ane aniSTa padArtha thI pitAnI Indrione pAchI vALe che, te avaruddhendriya kahevAya che. ane tethI je virUddha hoya te anavaruddhendriya kahevAya che. jeo pApamaya pravRttithI pitAne ke anyane duHkha bhegavavALA banAve che. te ekAntadaDavALA kahevAya che. Aja vAta ekAntadanDa e padathI batAvela che jeo mithyAtvarUpI gADha nidrAmAM sUtelA hoya che. teo mithyAtva avasthAvALA kahevAya che. arthAt teo ekAntasusa kahevAya che. ane tene ja ekAnta bAla kahevAmAM Ave che. te anya yuthikedvArA jyAre A pramANene Aropate gautamAdi anagAre 12 42vAmA mAgyo tyAre "tae NaM bhagava' goyame ! annautthie evavayAsI" sagavAn gautama svAbhAsata manyathUthina ma pramANu yu:--"se keNa " ItyAdi he Aryo! amene kayA kAraNathI traNa karaNa ane traNa vegathI masayata yAvata memanta mAla 4 ch|? "tae NaM te annautthiyA" tyAta
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za018 308 02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam 169 gautamasya praznAnantaraM kila te anyayUthikAH, 'bhagava' goyamaM evaM vayAsI' bhagaevaM gautamam evam vakSyamANaprakAreNa avAdipuH 'tujhe NaM ajjo' yUyaM khaluAryAH 'yaM rIyamANA' rIta rIyantaH - gamanaM kurvANAH 'pANe pecceha' prANAn Akramatha nAgamanasamaye bhavadbhirbahavo jIvAH padbhyAM vinAzyante ityarthaH ' abhihaNaha' mitha - mArayatha ityarthaH 'jAtra ubaDaveha' yAvat upadravatha jIvitAdUvyaparopayatha 'atra yAvatpadena 'ajjAveha, parigindeha, pariyAveha' AjJApayatha, parigRhItha, paritApayatha iti grAhyam / AjJApayatha - teSAmanicchAyAmapi tAn svAbhimatakArye pravarttayatha, parigRhItha parigraharUpeNa tAna svIkurutha, paritApayatha-annapAnAdyavarodhena grISmAtapAdau sthApanena ca pIDayatha 'tara NaM tujhe pANe peccemANA' tataH khalu yUyaM prANAna-jIvAn AkramantaH 'jAba ucddavemANA' yAvadupadravantaH 'tivihaM tivideNaM jAna egaMtavAlA yAvi bhava' trividhaM trividhena yAvat ekAntavAlAzcApi bhavatha, yatra yAvatpadena 'asaMjayA' ityAdInAM padAnAM grahaNaM bhavati yasmAt yUyaM gamanasamaye prANAn mArayatha tasmAt trividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntabAlAzca bhavatha iti vayaM kathayAma iti anyayUthikAnAM kathanam / imamAkSepaM pariharanAha gautamaH 'tae NaM' ityAdi / 'tara NaM bhagavaM goyame' tataH khalu bhagavAn gautamaH 'te anautthi evaM vayAsI' tAn anyayUthikAn prati evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt uktavAn 'No khalu ajjo amhe' no khallu AryAH / vayam 'rIyaM rIyataba una anyayUthikoMne bhagavAn gautama le aisA kahA 'tujjhe NaM ajjoo' he Arya ! Apa loga jaba namana karate haiM AnA jAnA karate haiM taba prANiyoM ko Apa loga kucalate haiM unheM pIDina karate haiM / yAvat upadravita karate haiM yahAM yAvatpada se 'ajjAveha parigiNheha pariyAveha ' isa pATha kA grahaNa huA hai isa prakAra prANiyoM ko kucalate hue, Apa loga trividha vivizva se yAvat ekAntavAla bhI haiM / taba gautamane una anyayUthikoM se isa prakAra kahA- he Aryo ! jaba hama loga gamana 9 anyayUthiye bhagavAn autama svAbhIne yA abhASe uchu "tujhe NaM ajjho0 " huM Aya tamA jyAre gamana karI che arthAt avara javara karI che, tyAre ApaleAka prANiyAne kacaDA che. tene pIDA paheAMcADA che yAvat upadravita 1 / cho, aDiyAM yAvatyathI "ajjAveha parigincheha pariyA veha " mA cAhanA sa'graha thaye che. A rIte prANiyeAne kacaDavAthI, ane teene upadravita karavAthI Apa leAkeA traNa karaNa ane traNa caiAgathI asa'yata cAvat ekAntamAla che. A pramANe te anyayUthikAnu kathana sAMbhaLIne bhagavAn gautamasvAmIe te anyayUthikAne A pramANe kahyuM. huM ArTa ! ame jyAre gamana karIe bha0 22
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 bhagavatIsUtre kRtam na pratihataM na pratyAkhyAtaM pApakarma-pApAnuSThAnaM yaiH te tathA, sakriyA:kAyikyAdikriyAyuktAH, asaMhatAH-anavaruddhendriyAH, ekAntadaNDA:-ekAntenasarvathaiva daNDayanti AtmAnaM parAn vA pApapattitaH ye te tathA, ekAntamuptAHsarvathA mithyAtvanidrayA prasuptAH, ekAntabAlA:-sarvathA mithyAdRSTaya ityarthaH, 'tae NaM bhagavaM goyame annauthie evaM vayAsI' tataH khalu bhagavAn gautamA anyayathikAna evaM vakSyamANaprakAreNa agadIt-uktavAn kimuktavAn tatrAi-se keNaM' ityAdi / 'se keNaM kAraNeNaM ajjo' tat kena kAraNena AryAH ! 'amhe viviha tivideNaM asaMjayA jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo vayaM trividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntavAlAzcApi bhavAmaH 'tae NaM te annautthiyA' tataH khalahaiM ve sakriya haiN| jo apanI indriyoM ko iSTAniSTa viSaya se haTAlete haiM ve avaruddhendriya hai |jo aise nahIM hote haiM ve anavaruddhendriya haiM / jo pApa meM pravRtti karane se apane ko athavA dUsaroM ko duHkha bhogane ke yogya ghanAte haiN| ve ekAntadaNDavAle haiN| yahI bAta 'ekAnta daNDa pada se vyakta kI gaI hai sarvathA jo mithyAtvarUpI pragADha nidrA meM soye hue hote haiM ve mithyAtva avasthA sampanna haiM ve ekAnta supta kahe gaye haiN| aura unhIM ko ekAnta bAla kahA gayA hai / isa prakAra kA Aropa jaya una anyUthikone gautamAdi anagAra ke Upara thopA / 'tae NaM bhagavaM goyame annarathie evaM kyAsI' taba bhagavAn gautama ne una anyayUdhikoM se aisA pUchA 'se keNa kAraNe Na' ityAdi he Aryo! kisa kAraNa se hamaloga trikaraNa' triyoga se asaMyata yAvat ekAntapAla haiM ? 'tae NaM te annautthiyA.' vALA jeo hoya che te A sakriya kahevAya che. je ISTa ane aniSTa padArtha thI pitAnI Indriyane pAchI vALe che, te avaruddhendriya kahevAya che. ane tethI je virUddha hoya te anavaruddhendriya kahevAya che. jeo pApamaya pravRttithI pitAne ke anyane dukha bhogavavALA banAve che. te ekAntadanDavALA kahevAya che. Aja vAta ekAntadanDa e padathI batAvela che jeo mithyAvarUpI gADha nidrAmAM sUtelA hoya che. teo mithyAtva avasthAvALA kahevAya che. arthAta teo ekAntasusa kahevAya che. ane tene ja ekAnta bAla kahevAmAM Ave che. te anya yuthikedvArA jyAre A pramANene Aropate gautamAdi anagAre 52 42vAmA mAlyo tyAre "tae NaM bhAva goyame ! annautthie eva vayAsI" bhagavAn gautama svAbhImeta manyayUthina / prabhAe yu:--"se kennna ItyAdi che A! amane kayA kAraNathI traNa karaNa ane traNa yogathI masayata yAvata menta mAla 4 ch|? "tae NaM te annautthiyA" tyAre te
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam169 gautamasya praznAnantara mila te anyayUthikAH, 'bhagava goyama evaM cayAsI' bhagataM gautamam evam-vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH 'tujhe NaM ajjo' yUyaM khaluAryA ayaM rIyamANA' rIta rIyanta:-rAmanaM kurvANAH 'pANe pecceha' prANAn Akramatha nAgamanasamaye bhavadbhirvavo jIvAH paddhayAM vinAzyante ityarthaH 'abhihaNaha' abhihatha-mArayatha ityarthaH 'jAtra uvahaveha' yAvat upadravatha jIvitAdvyaparopayatha "atra yAvatpadena 'ajjAveha, parigiNheha, pariyAveha' AjJApayatha, parigRhItha, paritAphyatha iti grAhyam / AjJApayatha-teSAmanicchAyAmapi tAn svAbhimatakArye pravartayatha, parigRhIya parigraharUpeNa tAn svIkurutha, paritApayatha-annapAnAdhavarodhena grISmAtapAdau sthApanena ca pIDayatha 'tae gaM tujhe pANe peccemANA' tataH khallu yUyaM prANAn-jIvAn AkramantaH 'jAba ubaddavemANA' yAvadupadravantaH 'tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavai' trividhaM trividhena yAvat ekAntavAlAzcApi bhavatha, yatra yAvalpadena 'saMjayA' ityAdInAM padAnAM grahaNaM bhavati, yasmAt yUyaM gamanasamaye prANAn mArayatha tasmAt trividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntavAlAzca bhavatha iti vayaM kathayAma iti anyayathikAnAM kathanam / imamAkSepa pariharanAha gautamaH 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM bhagavaM goyame' tataH khalu bhagavAn gautamaH 'te anautthie evaM vayAsI' tAn anyayUthikAn prati evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIt-uktavAn 'No khalu ajjo amhe' no khallu AryAH / vayam 'rIyaM rIyataba una anyayUthikoMne bhagavAn gautama le aisA kahA 'tujhe NaM ajjo' he AyeM ! Apa loga jaba gamana karate haiM AnA jAnA karate haiM taba mANiyoM ko Apa loga kucalate haiM unheM pIDita karate haiM / yAvat upadravita karate haiM yahAM yAvatpada le 'ajjAveha parigiNheha pariyAveha' isa pATha kA grahaNa huA hai isa prakAra prANiyoM ko kucalate hue Apa loga trividha trividha le yAvat ekAntavAla bhI haiN| taba gautamane una anyayUthikoM se isa prakAra kahA-he AryoM ! jaba hama loga gamana manyayUbihAra masavAn gautama svAbhAna mA pramANe yu: "tujhe NaM ajjho." he Aya tame jyAre gamana kare che arthAt avara javara kare che, tyAre Apaleka prANiyAne kacaDe che. tene pIDA pahoMcADe che yAvat upadravita 4 / 2. maDiyA yAtpathI "ajjAveha parigiNheha pariyAveha" mA paain| saMgraha thaye che. A rIte prANiyone kacaDavAthI, ane teone upadravita karavAthI Apa le ke traNa karaNa ane traNa rogathI asaMyata yAvat ekAntabAla che. ( A pramANe te anyayuthikanuM kathana sAMbhaLIne bhagavAna gautamasvAmIe te anyamUthikane A pramANe kahyuM. he Aryo! ame jyAre gamana karIe bha0 22
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatIsUtre mANA pANe pecvemo' rotaM riyantaH gamanaM kurvantaH prANAn AkramAmaH-hanmaH 'jAva upaddavemo' yAvat upadravAmaH yAvatpadena amihanma', AjJApayAmaH, parigRhNAma paritApayAmaH ityeSAM grahaNaM bhavati-kathaM na AkramaNAdikaM kurma stabAha-'amhe ityAdi / 'amhe NaM ajjo' kyaM khalu AryAH ? 'rIyaM rIyamANA kAyaM ca joyaM / rIyaM ca paDucca' rItaM riyanta:-gamanaM kurvANAH, kAyaM ca yogaM ca rItaM ca pratItya, kArya dehaM pratIsya banAmaH dehazcedgamanazakto bhavati tadaiva brajAmo nAnyathA vAhanAdinA aMjAma ityarthaH, tathA yogaM ca saMyamavyApAra jJAnAdyupaSTambhaprayojanaM bhikSATanAdikaM pratItya paddhyAmeva bajAmo na tu niSprayojanaM kadApi vrajAma ityarthaH, tathA rIta gamanam atvaritAdikaM gamanavizeSaM pratItya-Azrityaiva, na tu upAnatpAdukAdinA vrajAmo'to gacchatAmapi asmAkaM mANavirAdhanaM na bharati / kathaM ? tatrAha-'dissA dissA' dRSTvA dRSTvA mArga vilokyara rAgadveSarAhityena prakharatararAhasrakaranikaraprakAzitAsu dizAsu padArthAvekSaNakSame cakSudvaiye manuSyarathacakraturagakharakSuNNatuSArAdoM prAmukamArge manasa ekAgratAmAlambya zanairvinyastacaraNA: saMkucitanijapUrvAparagAvAH purato bhUnyastayugamAtradRSTayA, tathA 'padissA padissA' pradRzya madRzyabhakarSaNa dRSTA dRSTvA 'vayAmo' brajAma: 'tae NaM amhe dissA dissA vayamANA' tataH khalu dRSTvA dRSTvA vAntaH 'padissA padissA, cayamANA' madRzya padRzya vrajantaH 'No pANe peccemo' no prANAn AkramAmaH hanma: 'jAva No uvahavemo' yAvat no upadravAmaH yAvatpadAt 'no abhihaNAmo' ityAdInAM sNgrhH| 'tae NaM amhe pANe apeccamANA' tataH khalla vayaM prANAn anAkramanta: 'jAva aNuhavemANA' yAvat anupadravanta: 'tivihaM tiviheNaM jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo 'trividha trividhena yAvat ekAntapaNDitAzcApi bhavAmaH prayojano. payogamantarA na vayaM gacchAmo'pitu upayogaM datvA mArga muhurmuhuravalokyaiva bajAmo 'to na vayam asaMyatA: ekAntavAlA vA kintu saMyatA, ekAntapaNDitA eva karate haiM, Ane jAne kI kriyA karate haiM, taba prANiyoM ko nahIM acalate haiM, yAvata unheM upadravita nahIM karate haiN| kintu jaba hama loga gamanAgamana karate haiM, taba kApayoga evaM gamana ko Azrita karake hI calate haiM / ataH calane para bhI hama logoM ke dvArA prANI kI viradhanA nahIM hotI hai| chIe arthAt cAlIe chIe AvajAva karIe chIe tyAre ame prANine kacaDatA nathI. yAvat teone upadravita karatA nathI paraMtu ame jyAre AvajAva karIe chIe tyAre kAyAga ane gamanane Azraya karIne ja cAlIe chIe. jethI cAlavA chatAM amArAthI -prANivadha thatuM nathI. ahiyAM
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam 171 mavAma ityarthaH / 'tujjhe NaM ajjo' yUyaM khalu AryAH 'appaNAceva tivihaM tiviheNaM saMjayA etavAlA yAci bhava' Atmanaiva svayameva trividhaM trividhena ekAntapalAzvApi - viratirahitA ityarthaH bhavatha, na vayam ekAntavAlAH viratirahitAH, apitu ekAntapaNDitAH, matyuta yuyameva ekAntabAlAH, viravirahitA bhavatha itibhAvaH / 'tae NaM te annautthiyA bhaganaM goyamaM evaM kyAsI' tataH khalu te anyayUthikA bhargavantaM gautamam evam - vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH uktavantaH 'keNaM kAraNeNaM ajjo' kena kAraNena AryA' ! 'tivihaM tibiheNa jAva bhavAmo' vayaM trividhaM trividhena yAvat bhavAmaH atra yAvatpadena asaMyatA ekAntabAlAzcApi ityasya grahaNaM bhavatIti / 'tae NaM bhagavaM goyame' tataH khalu bhagavAn gautamaH ' te anna utthie evaM vayAsI' tAn anyayUthikAn evamavAdIt 'tujhe NaM ajjo' yUyaM khalu AryA: 'rIyaM rIyamANA' rItaM riyantaH - gamanaM kurvANAH 'pANe' prANAn - jIvAn pecceha' AkrAmatha 'jAva upaddaveha' yAvat upadravatha yAvatpadena abhihatha ityAdi saMgraha: 'taeNaM tujjhe' tataH yahAM 'tujjhe NaM ajjo rIyaM rIyamANA pANe pecceha' se lagAkara 'amhe NaM ajjo rI rIyamANA' kA artha hai gamana karate hue / 'pANe pecceha' prANoM ko apane pairoM dvArA vinaSTa karate ho arthAt kucalateM' ho Ate jAte hue Apa loga usa samaya unheM apane caraNoM dvArA kucalate hue calate ho 'abhihaNaha' mArate ho 'jAva 'uvaddaveha' yAvat jIvita se unheM vyaparopita karate ho- rahita karate ho yahAM yAvat pada se jina padoM kA saMgraha huA hai unakA abhiprAya aisA hai ki-unakI icchA nahIM hone para bhI Apa loga unheM apane kArya meM lagAte ho parigraha rUpa se unhe svIkAra karate ho aura annapAna Adi ke nirodha se evaM grISmakAla meM dhUpa meM rakhane se unheM kaSTa pahuMcAte ho "tujhe NaM ajjo ! rI rIyamANA pANe pecceha" aDIMthI mAralIne "amhe NaM anjo rIyaM rIyamANA" sAno artha jamana puratA uratAM "pANe pecce " prANiyAnA prANAne pageA dvArA nAza kareA che, arthAt AvatA jatAM teone ghotAnA yazothI 4thaDe hai| "abhihaNaha" bhArI the|. "jAva uvaddavei" yAvat temane jIvanathI cheDAvA che. ahiyAM yAvat padmathI je padmAne sagraha thaye che. tenA atha evA che ke-teonI IcchA na heAvA chatAM Apa leAkeA teone peAtAnA kAmAM lagADA che. parigraha rUpe tenA svIkAra kare che, ane anna pAna vigerenA nirAdhathI grISmakALamAM (unALAmAM) tene taDakAmAM rAkhIne duHkha paheocADI che, A rItaneA jIvA pratyene ApanA vyavahAra tamArAmAM
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. bhagavatIsUtre khalu yUyam tena kAraNena bhavantaH 'pANe peccemANA' prANAn Akramanta jAva ubaddavemANAM vivihaM jAva egatavAlA yAvi bhavaha' yAvadupadravantaH nividhena yAvat ekAntavAlAzcApi bhavatha yasmAtkAraNAt mArgamaTanto bhavantaH prANAn vinAza yanti tasmAt yUyameva mANAnAM vinAzakatvAt asaMyatA ekAntavAlAzcApi bhavatha, isa prakAra kA Apa logoM kA jIvoM ke prati hotA huA yaha vyavahAra Apa logoM meM trividha trividha se asaMyatapane ko hI prakaTa karatA hai| ataH Apa loga ekAntataH bAla hI hai yahAM 'jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha meM jo yAvatpada AyA hai usase 'asaMjaya' Adi padoM kA grahaNa hotA hai| jisa kAraNa le Apa loga gamana samaya meM prANiyoM ko mArate ho isa kAraNa se Apa loga trividha vividha se asaMyata hai| aura ekAntavAla bhI hai aisA hamaloga kahate haiN| isa prakAra jaba anyayUthikoM ne gautama se kahA taba unake isa AkSepa ke parihAra nimitta gautama ne unase isa prakAra kahA-he AryoM ! jaba hama loga gamana karate haiN| taba usa samaya prANiyoM ko nahIM mArate haiM yAvat unheM jIvita se vyaparopita nahIM karate haiM yahAM yAvat padase 'abhihanmaH AjJApayAma: parigRhImaH paritApayAmaH' ina padoM kA grahaNa huA hai / isI bAta kA gautama ne 'amhe NaM ajjo !' ityAdi sUtrapATha dvArA spaSTa kiyA hai / isameM yaha kahA gayA hai ki hama loga jo zamana karate haiM vaha deha ke sahAre se karate haiM / yadi gamana ke yogya deha haiM arthAt gamana kriyA meM trikaraNa trigathI asaMtapaNAne ja pragaTa kare che. jethI Apa ja ekAnta 'mA chau. maDiyA "jAva egatamAlA yAvi bhavaha" 0 yabhAre yA154 cha, tanAthI "asaMjaya" vire yahI aDa 42zayA cha. mAyA gamanAgamana samaye prANine mAre che, tethI Apa le ke traNa karaNa ane traNa cogathI asaMyata che. ane ekAntamAla paNa che. e pramANe ame kahIe chIe. A rIte jyAre anyagRthie bhagavAna gautamasvAmIne kahyuM tyAre teo nA A AkSepanA nivAraNa mATe gautama svAmIe teone A pramANe kahyuM -ke he Aje? amo jyAre Ava jAva karIe chIe tyAre te samaye ame prANine mAratA nathI. yAvat teone jIvanathI vyaparapita--alaga karatA nathI. maDiyAM yAvatyathA "amihanmaH, AjJApayAmaH, parigRhNImaH, paritApayAmaH, mA pAnI saDa thayo cha, mAna pAta gautama svAbhAye "amhe NaM ajjo!" ItyAdi sUtrapATha dvArA spaSTa karI che. temAM ema kahyuM che ke-ame je Ava jAva karIe chIe te zarIranI sahAyathI karIe chIe. je zarIragamana karavA gya heya arthAt gamana karavAmAM zaktivALuM zarIra hoya, te ja
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ % prameyaMcandrikA TIkA za018 u08 sU02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam173 zakta zarIra hai taba hI hama loga calate haiM / yadi vaha azakta hai to hama loga vAhana Adi para baiThakara gamana nahIM karate haiN| tathA yoga ko saMyama ke vyApAra ko lekara jJAnAdika kI prApti ko yA bhikSATanAdika ko lekara gamana karate haiM / vinA prayojana ke hama loga kabhI idhara udhara gamana nahIM karate haiM tathA gamana jo karate haiM, vaha bhI tvaritAdi vizeSaNa vihIna hokara hI karate haiN| jUte Adi pahinakara gamana nahIM karate haiN| isa kAraNa calate hue bhI hama logoM ke dvArA prANiyoM kA vadha nahIM hotA hai / unheM kisI bhI prakAra kA hama logoM se kaSTa nahIM hotA hai| dissA 2 padissA02' isa pATha dvArA gautama ne yaha samajhAyA hai ki hamaloga jisa mArgase calate haiM vaha mArga jaba sUrya kI prakharatara kiraNoM se prakAzita ho jAtA hai taba usa para calate haiM / calate samaya bhI hama yatanA sahita hokara calate haiM / kintu jIvoM kI virAdhanA na ho jAya isa viSaya kI bahuta hI sAvadhAnI rakhate haiN| citta kI ekAgratA kiye rahate haiM cittameM rAgadveSa nahIM Ane dete haiN| pratyeka padArtha ko indriya-cakSuindriya jaba acchI prakAra se dekhane laga jAtI hai, tapa calate haiM / yadyapi mAnA ki mArga meM tuSAra (osa) Adi kA pAta rahatA hai, ame cAlIe chIe je te azakta hoya te amo vAhana vigere para besIne gamana karatA nathI. tathA yegane-saMyama vyApAra mATe athavA jJAnAdinI prApti mATe athavA AhAra paNa vigere mATe gamana karIe chIe. projana vinA ame kaI paNa samaye Ama tema gamana karatA nathI. ane gamana karatI vakhate paNa utAvaLA gamana karatA nathI. jeDA vi. paherIne gamana karatA nathI. tethI cAlavA chatAM paNa amArAthI prANi-vadha-hiMsA thatuM nathI. teone bhabhArAthI 45] tanuM Ta payatu nathI. dissAra padissAra' mAthI gautama svAmIe e samajAvyuM che ke-ame je mArga thI cAlIe chIe te mArga jyAre sUryanA tejasvI kiraNathI prakAzavALo thAya che tyAre ja te mArga parathI cAlIe chIe. cAlatI vakhate paNa amo yatanA pUrvaka cAlIe chIe, ane jIvanI virAdhanA na thaI jAya A vAtanI ghaNuM ja kALajI rAkhIe chIe. cittanI ekAgratA rAkhIe chIe cittamAM rAga, dveSa ne AvavA detA nathI. dareka padArthane cakSu Indriya jyAre sArI rIte joI zake tyAre ja amo cAlIe chIe. jo ke mArgamAM kaI vAra tuSAra (jhAkaLa) vigere paDe
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre .......... 174 - parantu isa hAlata meM hama usa para nahIM calate haiM / kintu hamAre calane se pahile jaba usa para se hokara manuSya ratha cakra turaga Adi nikala gaye hote haiM, aura unake nikalane ke bAda hama calate haiN| taba usa para :se hokara hama gamana karate haiM / gamana karate samaya hama utAvalI se ayatanA se nahIM calate haiM / kintu dhIre 2 calate haiM / aura Age kI bhUmi ko yuga pramANa dRSTi se dekhate hue calate haiN| calate samaya bhI hamaloga apane zarIra se pUrvApara bhAga ko saMkucita kiye rahate haiN| use hilAte DulAte nahIM calate haiM / isa prakAra sUkSma dRSTi se bArIkI ke sAtha mArga kA avalokana karate hue IrthA samiti pUrvaka hamaloga calate haiN| ataH aisI sAvadhAnI meM hamalogoM dvArA jIvoM kI hiMsA kathamapi nahIM hotI hai, na unheM hama logoM ke dvArA pIDA hI hotI hai aura na ve hamAre pairoM dvArA kucale hI jAte haiN| phira kaise hama loga trividha trividha se saMyama ke ArAdhaka nahIM ho sakate haiM ? ataH yaha mAnanA cAhiye, ki hama loga isa prakAra kI pravRttizAlI honeke kAraNa trividha trividha se saMyata haiM, aura ekAnta paNDita bhI haiM / yahI ghAta-'tae NaM amhe pANe apeccamANA jAva aNuhavemANA tivihaM tiviche. paraMtu tevA samaye ane mArgamAM cAlatA nathI. ane amArA cAlyA pahelAM mArga parathI mANase, ratha, gheDA vigere cAlatA thaI gayA hoya ane te vAhanAdinA nIkaLyA pachI ja ame te mArge cAlIe chIe, te mAge thI ame gamana karIe chIe. | gamana karavAnA samaye ame utAvaLa karatA nathI. tema ja ayatanAthI paNa cAlatA nathI. paraMtu dhIre dhIre jaIe chIe ane sAmenI bhUmI para yugapramANa (cAra hAtha parimita) daSTithI joIne cAlIe chIe cAlatI vakhate paNa ame pitAnA zarIranA AgaLanA bhAgane saMkocIne cAlIe chIe, tene halAvatA ke DolAvatA cAlatA nathI. A rIte sUkSama draSTithI ane bArIkAIthI. mArganuM avalekana karatAM karatA Isamiti pUrvaka amo cAlIe chIe jethI A prakAranI sAvadhAnIthI gamana karanArA amArAthI koI paNa rIte jIvahiMsA thatI nathI. temaja amArAthI temane pIDA paNa thatI nathI, ane te amArA paga nIce kacaDAtA paNa nathI. to pachI ame braNa karazuM ane traNa cogathI saMyamanA ArAdhaka kema na banI zakIe ane kevI rIte ane ekAMtabAla kahe che? jethI ema mAnavuM joIe ke ame A rItanI pravRttivALA hovAthI traNa karaNa ane traNa vegathI sayata chI bhane Antarita chI mA pAta "tae NaM amhe pANe ape.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 gamanamAzritya paratIthikamatanirUpaNam175 heNaM jAva egaMtapaMDiyA vi acAso' isa sUtra pATha dvArA sUtrakArane spaSTa kI hai / tAtparya kahane kA kevala aisA hI hai ki prayojana evaM upayoga ke vinA hama loga calate phirate nahIM haiN| aura isI kAraNa se jaba hama logoM ko calanA phiranA paDatA hai / tacca upayoga pUrvaka mArga ko ghAra 2 dekhate hue hI hama loga calate haiM / ataH hama loga asaMyata ekAntabAla nahIM haiM / kintu saMyata aura ekAntapaNDina hI haiN| kintu jaba hamaloga ApakI isa pravRtti para vicAra karate haiM to 'tujjhe gaM ajjo ! appaNA ceva tivihaM niviheNaM asaMjayA egaMtabAlA yAvi bhavaha' ulTe tuma loga hI trividha trividha se asaMpata evaM ekAntapAla pratIta hote ho virati vihIna ho 'tae NaM te annautthiyA bhagavaM goyamaM evaM dayAsI' gautala kA isa prakAra kA kathana sunakara una anyayathikoMne una bhagavAn gautama se aisA kahA-'keNaM kAraNeNaM ajo! tivihaM tiviheNaM jAva bhavAmo' yahA~ yAvatpada se 'asaMyatA ekAntabAlAzcApi' ina padoM kA grahaNa huA hai / tathA ca he gautama ! hama loga kisa kAraNa se trividha niviSa se asaMkhyAta aura ekAntabAla banate haiM ? 'tae NaM bhagavaM goyame taba bhagavAna gautama ne 'te annauthie evaM kyAsI' ccemANA jAva aNuhavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtapaMDiyA vi bhavAmo" A sUtrapAThathI sUtrakAre spaSTa karI che kahevAnuM tAtparya e che ke projana ane upayoga zivAya ame cAlatA pharatA nathI. ane amAre jyAre cAlavuM pharavuM paDe che tyAre upaga pUrvaka bhAgane vAraMvAra joI joIne ja amo cAlIe chIe. tethI ame asaMyata ekAnta bAla nathI. paraMtu saMyata ane ekAnta paMDita ja chIe. paraMtu jyAre ApanI pravRtti para bhamA viyA2 4za chI tyAre "tujhe NaM ajjo! appaNAceva tivihaM tiviheNaM asaMjayA egaMtabAlA yAvi bhavaha" mA at a 426 matra gathI asaMyata ane ekAntabAla lAgo cho. arthAt Apa viratirahita ch|. "tae NaM te aNNautthiyA bhagavaM goyama evaM vayAsI" gautama svAbhAnu mA kathana sAMbhaLIne te anyamUthikee bhagavAna gautama svAmIne A pramANe kahyuM. "keNaM kAraNeNaM ajjo! tivihaM tiviheNaM jAva bhavAmo" mADiyAM yAvatyathA "asaMyatAH ekAntavAlAzcApi" ko phon| saha thy| cha tanA ma mA pramANe che ke-hegautama ane zA kAraNathI traNa karaNa ane traNa vegathI asaMyata bhane Anta mAna / ch| ? "tae NaM bhagava goyame" tyAsa pUtizata DivAthI bhagavAna gautama svAmI "te annauthie evaM vayAsI" te manya
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 176 tu vayaM tathetibhAvaH 'taraNaM bhagavaM goyame' tataH khalu bhagavAn gautamaH te annausthie evaM paDihaNaI' tAn anyayUthikAn evam - yathoktaprakAreNa pratihanti parAbhavati nirUttarIkarotItyarthaH ' paDihaNittA' pratihatya - parAbhUya' jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIra H 'teNeva utrAgaccha tatraivopAgacchati' upAgatya - bhagavataH samIpamAgatya' samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaH bhramaNaM una anyayUdhikoM se aisA kahA 'tujhe NaM ajja rIyaM rIyamANA' japa Apa loga gamanAgamana karate haiM, taba jIvoM ko 'pecceha' kucalate jAte haiM / 'jAba uvaddaveha' yAvat unheM upadravita karate jAte haiM / yahA~ yAvapada se 'abhi' Adi padoM kA saMgraha huA hai / 'tae NaM tujjhe pANe peccamANA ityA0' isa kAraNa prANoM ko kucalane ke kAraNa aura yAvat unheM utadravita karane ke kAraNa Apa loga vividha trivizva se asaMyata haiM aura ekAntabAla bhI viratirahita bhI haiM / nigamana isakA kevala aisA hI hai ki jisa kAraNa se Apa loga mArga para calate hue prANoM ko naSTa karate ho isI kAraNa se Apa loga prANoM ke vinAzaka hone se asaMyata aura ekAntabAla hote ho, hama loga nahIM / 'tae bhagavaM godha me te anna utthi evaM pasihaNaI' isa prakAra se bhagavAn gautama ne una anyayUthikoM ko isa prakAra se niruttara kara diyA / 'paDiNittA jeNeva samaNe bhagava mahAvIre teNeva uvAgacchadda' aura niruttara karake phira ve jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the vahAM para Aye / 'svAga yUthAne bhA prabhA - "tujjhe NaM ajjo ! rIya rIyamANassa" kyAre tabhI sohI bhAva na puro che| tyAre kavIne "pecceha" uthaDe che| "jAba u6veda" yAvat tene upadrava re| cho, ahi yAvatpathI "abhihatha" vigere paho graha 4rAyA che. "tae NaM tujjhe pANe peccemANA" ityAhi AziyAne uDavA thI yAvat teone upadravavALA karavAthI tame traNa karaNa ane traNa caiAgI asayata che ane ekAntamAla paNa che tathA virati vinAnA paNa che. A kathananA sAra e che ke--tame leAkA mArga para cAlatAM prANiyAne mArA che teone duHkha paheAMcADA che te kAraNathI tamA ja prANiyAnA prANeAnA nAza karanAra haiAvAthI asayata ane ekAntamAla che. ameA ekAntamAla nathI. "tara NaM bhagavaM goyame te annautthiya evaM paDihaNaha" mA rIte bhagavAn gautama svAbhIo te manyayUthine AA rIte niruttara arI hIdhA. "parihaNittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai" mA rIte temAne niuttara manAvIne
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018308 su02 gamanamAzritya paratirthikamatanirUpaNam177 bhagavantaM mahAvIraM candate namasyati' 'vaMdittA namaMsittA NacAsanne jAva, pajjuvAsaI' vanditvA namasyitvA nAtyAsanne nAtidure nAtisamIpe ucitasthAne sthitaH san yAvat paryupAste-pAJjalipuTaH paryupAsanAM karotItyarthaH 'goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIreM' gautama ! iti evaM rUpeNa bhagavAn gautamaM saMbodhya zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'bhagavaM goyama evaM vayAsI' bhagavantaM gautamam evam-vakSyamANamakAreNa avA. dI-uktavAn / kimuktavAn bhagavAn gautamaM tatrAha-'suTu NaM ityAdi / suThu NaM tumaM goyamA' suSThu khalu tvaM gautama ! 'te annautthie evaM vayAsI' tAn anyayU. thikAn evam-pUrvoktarUpaM vacanamavAdIH 'sAhU NaM goyamA !' sAdhu khalu gautama ! __'te annauthie evaM vayAsI' tAn anyayUthikAn evamavAdIH he gautama ! yat tvam anyayUthikAn prati samyageva uktavAn ayameva panthAH jinazAsanapravartakaH samupAcchittA' vahAM Akara ke unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyaa| 'vaMdittA namasittA' vaMdanA namaskAra kara phira ve na unale atidUra aura na unake ati samIpa aise samucita sthAna para khaDe ho gaye aura vahIM se ve yAvat unakI donoM hAtha joDakara paryupAsanA karane lage / 'goyamAi samaNe agavaM mahAvIre' he gautama ! isa prakAra se sambodhita kara zramaNa bhagavAna mahAvIrane 'bhagavaM goyama evaM kyAsI' bhagavAna gautama se aisA kahA-'luTu NaM, ityAdi' he gautama! tumane jo pUrvokta rUpa se una anyayUthikoM se kahA hai vaha ThIka kahA hai 'sAhUNaM goyamA' he gautama ! jo pUrvoktarUpa se una anyayUthikoM se kahA hai vaha bahuta acchA kahA haiM yahI mArga jinazAsakapravartakoM dvArA te pachI teo jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI birAjamAna hatA tyAM mA0yA. "uvAgacchittA." tyA bhAvIna tamAme zrama bhagavAna mahAvIra svAbhAna nA 4 nabha242 4aa. "vaMdittA namaMsittA" nA 4ii namAra karIne teo bhagavAnathI bahu dUra nahIM temaja bahu najIka paNa nahIM te rIte ucita sthAna para ubhA rahI gayA. ane tyAMthI ja yAvat bane hAtha joDIne teyAnI pathupAsanA 421 / sAzyA. tyAre "goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre" hai gautama!samAdhana zana zrama sagavAn mahAvIra svAmI "bhagavaM goyama evaM vayAsI" sagavAn gautamane yA pramANe yu'--"suThuNaM" tyAdi he gautama tamee te anya yuthikane pUrvokatarUpathI kahyuM che, te ThIka ja kahyuM che. "sAhU NaM goyamA" B gautama! tamAme ta anya yUthine pUrita 35thI kahyuM che te ghaNuM ja ThIka kahyuM che. Aja mArga janazAsana pravartakoe sevele bha023
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 bhagavatIsUtre sitaH aMto bhavantaM sAdhuvAdena anumodayAmItibhAvaH 'asthi NaM goyamA ! mamaM bahave aMtevAsI' santi khalu gautama ! mama bahavo'ntevAsinaH- ziSyAH 'samaNA NiggaMthA chaMumasthA' zramaNA nirgranthAH chadmasthAH 'je NaM No pabhU evaM vAgaraNaM vAgarittae' ye khelu no prabhava evam - yathoktarUpaM vyAkaraNamuttaram vyAkartum - uttarayitum ' jahA tumaM yathA khalu tvam, he gautama ! tvadanye samAneke ziSyAH santi kintu yathA tvamasi samucitottaradAne samartha stathA nAnye santi, itibhAvaH / ' taM suTTaNaM tumaM goyamA' tat suSThu khalu tvaM gautama ! 'te annautthie evaM vayAsI' tAn anyayUthikAn evamavAdIH 'sAhUNaM tumaM goyamA ! te annautthie evaM kyAsI' sAdhu khalu gautama ! tvaM tAn anyayuthikAn evamavAdIH // sva0 2 // 1 prAk chadmasthA evaM rUveNa uttarayituM na samarthA iti kathitam yad chadmasthametra adhikRtyAha - 'ar NaM ityAdi / mUlam - tae NaM bhagavaM goyame samaNaM bhagavayA mahAvIreNa evaM vRtte samANe haTTatuTTe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai samupAsita huA hai / isaliye maiM tumane jo kahA usakA anumodana karatA hUM / 'atthi NaM goyamA0' he gautama | mere aneka zramaNa nirgrantha ziSya haiM jo chadmastha haiM / 'je NaM No pabhU evaM0' aura tuma bhI chadmastha ho parantu ve tuma jaisA samucita uttara nahIM de sakate haiM / ataH 'taM suTTu NaM tumaM goyamA ! te annautthie evaM vayAsI0' tumane una anyayUthikoM ko jo aisA samucita uttara diyA hai vaha bahuta acchA kiyA hai / he gautama ! tumane jo una anyayUthikoM ko aisA samucita uttara diyA hai vaha bahuta acchA kiyA hai isa prakAra se prabhu ne unake uttara kI anumodanA kI // 02 // che. tethI tabho ? 4hyaM tene huM anumohana Ayu chu " atthi NaM goyamA !" De gautama bhArA bhane zrama nirthantha ziSyo che ? chamastha che. "jeNaM no pabhU evaM0" ane tabhI thA chadmastha ch| paraMtu tethe| tabheothe 4hyA prbhaassene| yogya uttara gAMdhI zatA nathI. thI "taM suguNaM goyamA te annavatthi evaM vayAMsI" tabheoNe te manyayUthi bhane ? yogya uttara mAdhyo che, te dhAyeM uttama karyu che. he gautama! tamAe te anyayUthikAne te pramANenA sacATa uttara ApyA che te ghaNuM ja uttama karyu che A rIte prabhue teonA utta ne anubhedana ApyuM. // sU. 25
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA zaM018 uM08 sU02 chaM sthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0 179 vaMdittA namaMsittA evaM vyaasii| chaumatthe NaM bhaMte ! maNUse paramANupoggalaM kiM jANai pAlai udAhu na jANai na pAsai ? goyamA atthegaie jANai na pAsai atthegaie na jANai naM pAsai / chaumatthe NaM bhaMte! maNUse dupaesiyaM khadhaM kiM jANai pAsai ? evaM ceva evaM jAva asaMkhejapaesiyaM / chaumatthe NaM bhaMte! maNUse aNaMtapaesiyaM khaMdhaM kiM pucchA goyamA! asthegaie jANai pAsai1, atthegaie jANai na pAsai2, atthegaie na jANai pAsai3, atthegaie na jANai na pAsai / Aho. hie NaM maMte ! magusse paramANupoggalaM. jahA chaumatthe evaM Ahohie vi jAva annNtpesiyN| paramAhohie NaM bhaMte ! maNUse paramANupoggalaM jaM samayaM jANai taM samayaM pAsai jaM samayaM pAsai taM samayaM jANai ? / No iNadve samaDhe |se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai paramAhohie NaM maNUse paramANupoggalaM jaM samayaM jANai no taM samayaM pAsai jaM samayaM pAsai no taM samayaM jANai ? gothamA ! sAgAre se nANe bhavai aNAgAre le dasaNe bhavai se teNaTeNaM jAba no taM samayaM jANai evaM jAva aNaMta. paesiyaM / kevalI NaM bhaMte ! maNusse paramANupoggalaM. jahA paramAhohie tahA kevalI vi, jAva aNaMtapaesiyaM / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti ||suu03|| aTThArasasae aTThamo uddesao smtto|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 bhagavatI sUtre chAyA -- tataH khalu bhagavAn gautamaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evamuktaH san hRSTatuSTaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati vandiravA namasyitvA evamavAdIt / chadmasthaH khalu bhadanta ! manuSyaH paramANupudgalaM ki jAnAti pazyati utAho na jAnAti na pazyati ? gautama / astyekako jAnAti na pazyati atyekako na jAnAti na pazyati / chadmasthaH khalu bhadanta ! manuSyo dvipradezikaM skandhaM kiM jAnAti pazyati evameva evaM yAvat asaMkhyeyapradezikam / chadmasthaH khalu bhadanta ! manuSyo'nantapradezikaM skandhaM kiM pRcchA gautama ! astyekako jAnAti pazyati 9, asyetyekako jANAti na pazyati 2, astyekako na jAnAti pazyati 3, astyekako na jAnAti na pazyati 4 / AdhovadhikaH khalla bhadanta ! manuSyaH paramANupudgalaM yathA chanastha evamAdhovadhiko'pi yAvadanantapradezikam / paramAdhovadhikaH khalu bhadanta ! manuSyaH paramANupudgalaM yasmin samaye jAnAti tasmin samaye pazyati yasmin samaye pazyati tasmin samaye jAnAti ? nAyamarthaH samarthaH, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate paramAdhovadhikaH khalu manuSyaH paramApulaM yasmin samaye jAnAti no tariman samaye pazyati, yasmin samaye pazyati no tasmin samaye jAnAti ? gautama | sAkAraM tasya jJAnaM bhavati anAkAraM tasya darzana bhavati tattenArthena yAvat no tasmin samaye jAnAti evaM yAvat anantapade - zika sU / kevalI khalla bhadanta ! manuSyaH paramANu pudgalam yathA paramAdhovadhikaH tathAvalI api yAvat anantapradezikam tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti / sU0 3 / // aSTAdazazate aSTamoddezakaH samAptaH // taNaM bhagava goyame' tataH khalu bhagavAn gautamaH tato bhagavato'numodanAnantaraM bhagavAn gautamaH 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa' zramaNena bhagavatA chadmastha jana isa rUpa se uttara dene meM samartha nahIM hote haiM, aisA jo kahA gayA hai so isI chavasthatA ke viSaya meM aba aura sUtrakAra kathana karate haiM / 'tara Na bhagavaM godhame samaNeNa bhagavadyA mahAvIreNa evaM vRtte' ityAdi TIkArtha - - 'tae NaM bhagavaM goyame' isake bAda gautama ! jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra ne unake anyayUthikoM ke prati kiye gaye kathana kI anuanyayUzikAne gautama svAmIe je uttara ApyA. te pramANe chadmasthA uttara ApavA samartha thatA nathI. e pramANe je kahevAmAM AvyuM che. tethI have A chadmasthAnA viSayamAM sUtrakAra kathana Dare che.-~~ *H "tae NaM bhagavaM goyame samaNeNa bhagavayA" ityAhi TIDArtha "tae NaM bhagava' goyame0 " te pachI kyAre zrabhaNu bhagavAn bhuDI vIra svAmIe gautama svAmIe anyayuthikA pratye karelA kathananuM samathana
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA zaM018 u08 su02 chadmasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani 0 181 mahAvIreNa 'evaM vRtte samANe' etat prazaMsAvAkyena uktaH kathitaH san 'haTTatuTTe' 'hRSTatuSTaH ' 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM' zramaNaM bhagavantaM mahAvIram 'vaMdaha namasaI ' vandate namasyati 'vaMdittA namasittA evaM vayAsI' vanditvA namasthitvA evaM vakSyamArNa praznavAkyam avAdIt uktavAn kimavAdIt 1 tatrAha - 'chaumatye' ityAdi / 'chaumatthe NaM bhaMte ! chadmasthaH khalu bhadanta | 'maNusse' manuSyaH chadmastha iha niratizaya eva grAhyo na tu sAtizaya iti 'paramANuyoggalaM kiM jANai pAsaha' paramANupudalam - paramANvAtmakaM sUkSmapudgalaM varNasparzagandharasavantaM padArthavizeSaM kiM jAnAti pazyati ? ' udAho na jANai na pAsa?' utAho athavA na jAnAti na pazyati, na jAnAti - ityajJAnamabhidhIyate na pazyati ityadarzanamabhidhIyate tathA ca chadmasthamanuvyANAM paramANvAdi sUkSmapadArthaviSayake jJAnadarzane bhavato naveti praznAzayaH, bhagamodanA kI taba baDe hI adhika hRSTatuSTa hue aura usI samaya unhoMne 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM 0 ' zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA kI aura namaskAra kiyA ' vaMdittA namasittA0' vandanA namaskAra karake phira unhoMne prabhu se isa prakAra pUchA 'chaumatthe NaM' ityAdi' he bhadanta ! jo manuSya chadmastha hai / atizayadhArI nahIM hai / kyoMki yahAM para usIkA grahaNa huA hai aisA niratizayachadmastha manuSya paramANurUpa sUkSma pudgala ko varNa rasa, gaMdha aura sparzayukta padArtha vizeSa ko kyA jAnatA aura dekhatA hai ? 'udAho - na jANaI' athavA nahIM jAnatA nahIM dekhatA hai ? 'na jANaI' isa pada se use usa viSayaka ajJAna kahA gayA hai / aura na 'pAsaha ' isa pada se usake adarzana kahA gayA hai ila prazna kA Azaya aisA hai ki jo chadmastha manuSya haiM, unako paramANu Adi suukssmkaryuM" tyAre bhagavAn gautama svAmIe ghaNuA ja hRSTa tuSTa ane prasanna cittavALA thAne "samaNaM bhagava' mahAvIraM" zramaNa lagavAn mahAvIrane vaDhanA harI gane namaskAra rdhyA "va MdittA namakhittA" vahanA namaskAra urIne te pachI tethe prabhune yA pramANe pUchayuM - "chaumatthe NaM" ityAhi he bhagavan ne manuSya chadmastha che, arthAt atizaya dhArI nathI. evA nitizaya dhArI chadmastha manuSya paramANu rUpa sUkSma pudgalane vaNu, gaMdha, rasa ane spavALA padArthI vizeSane zu laye che ? bhane dekhe hai ? athavA "na jANai" athavA laghutA nathI ane DejatA nathI. 'na jANai' se pahathI tene te viSayatuM ajJAnayazu matAvesa che, bhane "na pAkhai" se pahathI tetu maharzana matAvesa che. A azna puuchvAnA hetu e che ke--je chadmastha manuSya che, tene paramANu vigere sUkSma padA' saMbadhI viSayanuM jJAna dazana hAya che, ke nathI hAtu ? A praznanA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 bhagavatI vAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie jANai na pAsaI' astyekako jAnAti paramANupudgala kintu na pazyati kevAMcit puruSANAM sUkSmapapadArthaviSayakaM jJAnaM bhavati kintu darzanaM na jAyate ityarthaH zrutopayuktaH zrutajJAnI zruterdarzanA'bhAvAt 'atyaMgaie na jANaina pAsaI' astyekako na jAnAti na pazyati keSAMcit chamasthAnAM paramAvAdiviSayakaM jJAnamapi na bhavati darzanamapi na bhavatI. tyarthaH zrutopayuktAtiriktastu na jAnAti na pazyatIti, 'chaumasthe NaM bhaMte ! mAse' padArtha viSayaka jJAnadarzana hote haiM yA nahIM hote haiM ? inake uttara meM prabhu kahate haiM, 'goyamA' ityAdi he gautama ! koI eka chadmastha manuSya paramANupudgala ko jAnatA to hai para vaha use dekha nahIM sakatA hai| tAtparya aisA hai ki kitaneka chadmastha puruSoM ko sUkSma padArtha viSayaka jJAna to hotA hai kintu unheM darzana nahIM hotA hai 'zrutopayuktaH zruta. jJAnI zrute darzanAbhAvAt' isa kathana ke anusAra aMta meM upayukta hue zrutajJAnI ko zrutapadArtha meM darzana kA abhAva rahatA hai| arthAt zrutajJAnI jina sUkSmAdika padArthoM ko zruta ke bala se jAnatA hai unakA use darzana pratyakSa jJAna nahIM hotA hai, isa kAraNa yahAM aisA kahA gayA hai ki kitaneka chadmastha manuSya paramANu Adi sUkSama padAthoM ko jAnate to haiM zAstra ke AdhAra se unake jJAna viziSTa to hote haiN| para unake sAkSAt darzana se ve rahita hote haiM / 'asthagaie na jANai na pAlai tathA kitaneka .chAstha aise hote haiM jo sUkSmAdika paramANu padAthoM ko na jAnate haiM aura na dekhate haiM / 'zrutopayuktAtiriktastu na uttaramA prabhu cha ?--"goyamA!" tyAhi gautama ! 7 me stha manuSya paramANu pulane jANe che. paNa te pulane joI zakatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke--keTalAka chavAstha puruSane sUma padArtha saMbaMdhI jJAna soDAya cha, 52'tu m| tara mI zata nathA. zrutopayuktaH tajJAnI zrute bhAvAt" mA 4thana pramANe zrutama upayogavAyA zruzAnI zruta pahAbhA darzanane abhAva rahe che. arthAt zrutajJAnI sUphamAdi je padArthane zrI baLathI jANe che, tenuM tene darzana-pratyakSa jJAna thatuM nathI. te kAraNathI ahiMyAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke keTalAka chadmastha mANasa paramANu vigere sUkSama padArthane jANe che, kAraNa ke zAstranA AdhArathI tene jJAna te che, paNa tenA sAkSAt zanI te vayita 27 cha, "atthegaie Na jANai na pAsai" tathA sA chava evA hoya che, je sUkSama paramANu vigere paramANu yuddhane jANatA nathA bhane matA 5 nathI. "zrutopayukAtiriktastu na jAnAti na pazyati"
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chadmasthAnAM dvivadezAdiskaMdhajJAnani0 183 chadmasthaH khalu bhadanta ! manuSyaH 'dupae siyaM khaMdhaM ki jANai pAsa' dvipadezikaM pradezadvayayuktaM skandhamavayavinaM dyaNukAparaparyAyam ki jAnAti pazyati athavA na jAnAti na pazyati iti praznaH, bhagavAnAha - ' evaM ceva' pUrvavadeva ihApi uttaraM jJeyam astyekako jAnAti na pazyati astyekako na jAnAti na vA pazyatItyarthaH / 'evaM jAva asaMkhejjapa esiyaM' evam - dvimadezikaskandhavadeva tricatuHpaJcapa saptASTanavadazasaMkhyeyamadezikas, asaMkhyeyapradezikaM skandham astyekako jAnAti na pazyati astyekako na jAnAti vA na pazyatIti / 'chaumatthe NaM bhaMte! maNUse' chadmasthaH khalla jAnAti na pazyati' isa niyama ke anusAra jo chadmastha manuSya zrutopayoga se rahita hote haiM ve sUkSmAdika padArtho ko na jAnate haiM aura na dekhate haiM / 'chaumatthe NaM aMta ! maNUse0 ' aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki- he bhadanta ! jo manuSya chadmastha hotA hai vaha kyA dvipradezika skandha ko dvyaNuka avayavoM ko kyA jAnatA hai aura dekhatA hai ? yA use nahIM jAnatA hai aura nahIM dekhatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'evaM ceva' pahile ke jaise hI yahAM uttara jAnanA cAhiye / arthAt koI eka use jAnatA hai para dekhatA nahIM hai tathA koI eka use na jAnatA hai aura na dekhatA hai / 'evaM jAva asaMkhejapaesiyaM' dvipradezika skandha ke jaisA tIna, cAra, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau, daza, aura saMkhyAtapradezI, asaMkhyAta pradezI skandha ko koI eka jAnatA hai para use dekhatA niyama pramANe je chadmastha mANaseA zrutajJAna vinAnA hAya che, te sUkSmAdi padArthAna jANatA nathI ane dekhatA nathI. " chamatthe NaM bhaMte maNUse" have gautamasvAbhI asune yevu che che hai --he bhagavan ? manuSyo chadmastha hoya che, te me ahezavAjA sudhne-dvyzuka-e pradeza avayavavALAne zuM jANe che, ane dekhe che ? athavA tene jANatA nathI maneM hematA nathI ? yA praznanA uttaramA alu uDe che -- " evaM ceva" pahelAM kahyA pramANenA uttara ahiyAM samajI leveA, arthAta keAI eka tene jANe che, paNa tene dekhatA nathI. ane koI eka tene jANato paNuM nathI bhane hemato pazu nathI. " eva' jArja akhaMkhejjapaekhiyaM" dviprahezi sudhanA viSayabhAM trAlu, thAra, cAMtha, cha, sAta, ATha, nava ane isa tathA sauMdhyAta, asakhyAta pradezavALA skaMdhane koi eka tene jANe che. paraMtu tene dekhatA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIkSe bhadanta ! manuSyaH 'aNaMtapaesiyaM khaMdhaM kiM pucchA' anantamadezikaM skandhaM kiM pRcchA he bhadanta chanastho manuSyaH anantapradezikaM skandhaM ki jAnAti pazyati athavA na jAnAti na pazyatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie jANai pAsai' astyekako jAnAti pazyati ca 1, atthegaie jANai na pAsaI' astyekako'nantamadezikaM kadhaM jAnAti na pazyati 2, 'atthegaie na jANai pAsaI' astyekako na jAnAti kintu pazyati 3, asthegaie na jANai na pAsai' astyekako na jAnAti na pazyati 4 iti catvAro bhaGgA bhagavatA pradarzitAH tathAhinahIM hai| tathA koI eka use na jAnatA hai, aura na dekhatA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'chaumatthe NaM bhaMte ! aNUse' he adanta ! jo manuSya chadmastha hai vaha 'aNaMtapaeliyaM khadhaM ki pucch|' kyA anantapradezika skandha ko kyA jAnatA aura dekhatA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ityAdi' he gautama! koI aisA chadmastha manuSya hotA hai jo usa anantapradezI skandha ko jAnatA bhI hai aura dekhatA bhI hai 1, 'atthegaie jANai na pAla' tathA koI aisA chamastha manuSya hotA hai jo usa anantapradezI skandha ko jAnatA to hai para dekhatA nahIM hai 2 'asthegahae na jANai, pAsaha tathA koI eka aisA chadmastha hotA hai jo anantapradezI skandha ko jAnatA nahI hai kintu dekhatA hai 3 -'asthegahae na jANai na pAla' tathA koI eka chamastha manuSya aisA nathI. tathA koI eka tene jANatA nathI ane dekhatA paNa nathI. pharIthI gautama svAmI prabhuna me pUche che 4-"chaumatthe NaM bhaMte maNUse"3 sagavan ra bhnussy| 7525 che te "aNaMtapaesiya' khaMdhaM kiM pucchA" manAta prazI skaMdhane zu. jANe che ? ane dekhe che ? athavA jANatA nathI ane matA nathI ? prazna uttaramA prabhu 4 cha / goyamA!" tyAha he gautama! koI eka chAstha manuSya e hoya che, ke je te anaMta pradezI 24dhana ta 54 cha bhane he pay cha. 1, atthegaie jANai na pAsaI" tathA koI eka chazvAstha evA hoya che ke je te anaMtapradezavALA skaMdhane na ta cha, 55 te matA nathI. 2, atyaMgaie na jANai pAsaI" tathA koI eka ivastha evA hoya che ke jeo anaMta pradezI skaMdhane jANatA nathI bhane 52'tu te deNe che, 3, "atyaMgaie na jANai na pAsai" tathA
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ . prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chamasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0 185 1-jAnAti sparzanAdinA pazyati ca cakSuSA ityeko bhaGgaH 1 yathA avadhijJAnI 2-tathA anyo jAnAti sparzanAdinA na pazyati cakSuSA cakSupo'bhAvAditiH, dviyIyaH yathA zrutajJAnIzrutadarzanAbhAvAt / 3-tathA anyo na jAnAti sparzAyaviSayatvAt pazyati cakSuSA iti tRtIyaH yathA dUrasthaM parvatAdikam / 4-tathA'nyo na jAnAti na pazyati cAviSayatvAditi caturthoM vikalpaH, hotA hai jo anantapradezI skandha ko na jAnatA hai aura na dekhatA hai isa prakAra ke ye cAra aGga bhagavAna ne dikhalAye haiN| 1--koI eka chamastha manuSya spAdi dvArA use jAnatA hai aura cakSu se dekhatA hai ? 2--tathA koI eka chadmastha manuSya sparzAdi dvArA ise jAnatA to hai para cakSu ke abhAva le dekhatA nahIM hai 2 3--tathA koI eka chadmastha manuSya sparzAdi kA aviSaya, hone ke kAraNa use nahIM jAnatA hai| parantu cakSu le use dekhatA hai yaha tRtIya bhaGga hai| jaisle dUrastha parvata Adi ko koI eka chamastha manuSya cakSu ke dvArA dekhatA to hai para sparzAdi dvArA use jAnatA nahIM hai| 4--tathA koI eka chamastha manuSya na use jAnatA hai aura na use eka chavAstha manuSya evA hoya che ke jeo anaMta pradezavALA skaMdhane jANatA nathI. ane dekhatA paNa nathI. 4, A rIte A cAra bhaMga bhagavAne batAvyA che. 1. kAI eka chadyArthI manuSya sparzAdithI tene jANe che ane netrathI duva cha. 1, rebha avadhijJAnI. 2koI eka chadmastha manuSya sparzIdithI tene jANe te che. paraMtu, netranA abhAvathI tene dekhato nathI. 2 jema ke kRtajJAnI. zratamAM darzanane abhAva rahe che. 3 tathA koI eka chagrastha spazadi aviSaya hovAthI jANatA nathI. paraMtu cakSuthI tene dekhe che. A trIjo bhaMga che. jema dUra rahela parvata vigerene koI eka chAstha mANasa netrathI dekhe te che paNa spazadithI tene jANato nathI. 4 tathA koI eka chavAstha manuSya tene jANatA nathI. ane dekhate paNa, nathI jema ke AMdhaLo mANasa. e pramANene A ceAtho bhaMga che. bha0 24
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre yathA'ndhaH / ete catvAro bhaGgA anantapadezikaskandhavipaye iti / chadmasthAdhikArAt chadmasthavizeSaNabhUtAdhovadhikaparamAdhovadhikasUtre Aha Ahovahie' ityAdi / 'Ahovahie NaM bhaMte' Adhovadhika:- adhovadhijJAnI khalu bhadanta ! 'maNusse manuSyaH 'paramANupoggala.' paramANupudgalaM jAnAti pazyati athavA na jAnAti na pazyatIti praznA, bhagavAnAha-'jahA' ityAdi / 'jahA chaumasthe evaM Ahohie vi' yathA chadmastha evamAdhovadhiko'dhovadhijJAnI api astyekako jAnAti na pazyati astyekako na jAnAti na pazyatItyarthaH 'evaM jAva aNaMtapaesiyaM' evaM yAvat anantamadezikam atra yAvatpadena dvipadezikatricatupazcapaTasaptASTanavadazasaMkhyeyamadezikaskandhAnAM grahaNaM bhavati tathA ca yathA avadhijJAninAM dekhatA hai aisA yaha cauthA bhaGga hai jaile andhA manuSya ye cAra bhaGga anantapradezika skandha ke viSaya meM hai| ____ aSagautama prabhu se aisA pUchate haiN| 'Ahovahie' ityAdi he bhadanta! jo chamastha manuSya adhaavadhijJAnI hotA hai vaha paramANupudgala ko jAnatA aura dekhatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jahA' ityAdi hegautama ! jaisA uttara chadmastha ke sambandha meM diyA gayA hai| isI prakAra kA uttara yahAM para bhI jAnanA cAhiye / arthAt koI eka adhovadhijJAnI paramANupudgala ko jAnatA to hai para use dekhatA nahIM hai tathA koI eka adho. vadhijJAnI paramANupudgala ko na jAnatA hai aura na dekhatA hai / 'evaM jAva bhaNataesiyaM' isI prakAra le dvipradezika skandha, tripradezika skandha, patuH pradezika skandha, paMcapradezika skandha, chaha pradezika skandha, saptapra A pramANenA cAra bhage anaMta pradezIka skaMdhanA viSayamAM che. ve gautama svAmI prabhuna sapache che / "mAhovahie" tyAdi. bhagavad je chAstha mANasa avadhijJAna vALo heya che. te paramANu pudgalane naye ? mana cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha -"jahA" ItyAdi he gautama! chadmasthAnA saMbaMdhamAM jevI rIte kathana karyuM che te ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajI levuM arthAta koI eka AdhavadhijJAnI paramANu pulene jANe te che, paraMtu tene dekhatA nathI. tathA koI eka adhAvadhijJAnI parabhA purasane tatA nathI bhane hemA 5 nathI. "evaM jAva aNatapaesiya" mA prabhAre meM pradezavAra 24, prazavANA kapa cAra pradezavALA sakaMdha pAMca pradezavALA skaMdha cha pradezavALA audha sAta pradezavALA skaMdha, ATha pradezavALA dha, nava pradezavALA skaMdha, dasa
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chadmasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0 187 paramANupudgalaviSayajJAnadarzanayoH satcAsattve vikalpena darzite tathaiva dvipadezikaskandhAdArabhya anantapradezikaskandhaparyantaviSaye'pi jJAnadarzanayoH sattva , asatvaM cApi jJeyamitibhAvaH / 'paramAhohie NaM bhaMte ! maNase' paramAdhovadhiko khalu bhadanta ! manuSyaH 'paramANupoggalaM jaM samayaM jANai taM samaya pAsaI' paramA. NupudgalaM yasmin samaye jAnAti tasmin samaye pazyati' ja samayaM pAsai taM dezika skandha, ATha pradezika skandha, nau pradezika skandha, dazapradezika skandha, saMkhyAtAdezika skandha, asaMkhyAta pradezika skandha aura ana. ntapradezika skandha ina sabake viSaya meM bhI aisA hI kathana jAnanA caahiye| arthAta koI eka adhovadhijJAnI chamastha puruSa vipradezika skandha se lekara anantapradezika skandha taka ko jAnatA to hai para unhe dekhatA nahIM hai| tathA koI eka adhoSadhijJAnI chadmastha puruSa na inhe jAnatA hai aura inheM na dekhatA hai / isa prakAra paramANupuchalake viSaya meM jisa prakAra se isake jJAna aura darzana kA satva aura asatva vikalpa se pratipAdita kiyAgayA hai, usI prakAra se videzIskandha lekara anantapradezika skandha taka ke viSaya meM bhI inake jJAna darzana kA satva aura asatva vikalpa se jAnanA caahiye| aya gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'paramAhohie NaM bhaMte ! maNUse' he bhadanta ! manuSya paramAdhovadhika hai vaha 'paramANupoggalaM je samaya jANai0 paramANupudgala ko jisa samaya meM jAnatA hai| usI samaya pradezavALA kaMdha, saMkhyAta pradezavALA sakaMdha asaMkhyAta pradezavALA kaMdhaane anaMta pradezavALA skaMdha A tamAmanA saMbaMdhamAM paNa Aja pramANe tu kathana samajavuM arthAt koI eka avadhijJAnI chaghastha puruSa kripradezI hakane jANe te che, paraMtu tene dekhate nathI. tathA koI avadhi jJAnI chadmastha puruSa tene jANatA nathI. ane dekhate paNa nathI. je rIte paramANa pulanA viSayamAM tenA jJAna ane darzananA viSayamAM vikalapathI tenuM satva hovApaNuM asatva-nahiM hovApaNuM batAvavAmAM AvyuM che. te ja rIte be pradezavALA kaMdhathI AraMbhIne anaMta pradezavALA kAdha sudhInA viSayamAM paNa tenA jJAna darzananuM satva--hovApaNuM ane asatva--nahI hevApaNuM vikalpathI samajI levuM. have zItama svAmI prabhune me pUche che 4--paramAhie NaM bhaMte ! maNase" B mApana 2 bhAsa 5rabhAdhAvadhijJAnI che, te "paramANupoggalaM jaM samayaM jANai" 2 samaye 52mA pusane che, te sabhaye na za 1
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 188 / bhagavatIce samayaM jANaI' - yasmin samaye pazyati tasmin samaye jAnAti darzanasamaye jJAna bhavati jJAnasamaye darzanaM bhavati na vAubhayonidarzanayoH samAnakAlikatvaM bhavati naveti praznAzayaH, samAnakAlikatvasya niSedhaM kurvanneva bhagavAnAha-'No iNahe samahe' nAyamarthaH samarthaH jJAnadarzanayoH samAnakAlikatvaM na bhavatItyayaH, punaH praznayannAha''sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate paramAhohie NaM maNase / paramAvadhikaH khalla manuSyaH 'paramANupoggala jaM samayaM jANai taM samaya no pAsaI paramANupudgalaM yasmin samaye jAnAti no tasmin samaye pazyati tathA 'jaM samayaM pAsai no taM samayaM jANai' yasmin samaye pazyati tasmin samaye no jAnAti ivi praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama | meM use dekhatA hai kyA ? athavA jila samaya meM dekhatA hai usI samaya meM kyA vaha * use jAnatA hai ? isa praznakA Azaya aisA hai ki darzana ke samaya meM jJAna hotA hai kyA ? yA jJAna ke samaya meM darzana hotA hai kyA ? jJAna darzana ye donoM kyA eka hI kAla meM hote haiM ? yA nahIM hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM / 'No iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt jJAna aura darzana samAna kAla meM nahIM hote hai / aba isa para punaH gautama prabhu se aisA pUchate haiM-- 'sekeNa?NaM bhate !' he bhadanta aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM kIparamAhohie NaM maNUle0' ki jo paramAvovadhika chadmastha manuSya hai vaha paramANupudgala ko jisa samaya meM jAnatA hai usa samaya meM vaha use dekhatA nahIM hai| tathA jisa samaya meM vaha use dekhatI hai| usa samaya meM vaha use jAnatA nahIM hai ? isake uttara meM prabhu athavA je samaye tene dekhe che, te ja samaye zuM tene jANI zake che? A praznane hetu e che ke--darzananA samayamAM jJAna ane darzana zuM eka ja samayamAM thAya che? athavA nathI thatA? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che hai--"No iNaThe samaThe" u gautama ! ma ma marerAma nathI. arthAt jJAna ane darzana eka ja kALe thatA nathI. A viSayamAM pharIthI gautama svAmI asune pUche che --"se keNaTheNaM bhaMte !" hai maga bhA5 se prabhArI zA rathI 4 ch| --"paramAhohie NaM maNUse0" 2 52bhAvadhi chamastha manuSya che, te paramANu pulene je samaye jANe che, te samaye tene te mANasa joI zakatA nathI. tathA je samaye tene te joI zake che, te samaye ta nathI. 1 mA praznamA uttaramA prabhu 49 cha --"goyamA "
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chamasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0 189 'sAgAre se nANe bhavaI' sAkAraM yat tajjJAnaM bhavati paramAvadhikajJAninAM jJAnaM vizeSagrAhakaM bhavatItyarthaH 'aNAgAre se dasaNe bhavaI' anAkAraM tat darzana bhavati, darzanam anAkAraM sAmAnyagrAhakaM bhavati' 'se teNaTeNaM jAva no ta samayaM jANaI' tat tenArthena yAvat na tasmin samaye jAnAti atra yAvatpadena 'paramAhohie NaM maNUse paramANupoggalaM jaM samayaM jANai no taM samayaM pAsai jaM samayaM pAsaI' ityantasya prakaraNasya grahaNaM bhavatIti, he gautama ! jJAnadarzanayoH sAkAratvanirAkAratvarUpaviruddhadharmopetatvAta samAnakAlikatvaM na bhavatItyata eva kathitaM yata yadA -jAnAti tadA na pazyati tathA yadA pazyati tadA na jAnAtItibhAvaH / evaM jAva aNaMtapaesiyaM' evaM yAvat anantapradezikam atra yAvatpadena dvipadezikAdArabhyAkahate haiM / 'goyamA ityAdi-he gautama ! paramAvadhika jJAniyoM kA jo jJAna hotA hai vaha lokAra hoto hai arthAt vizeSa kA grahaNa karanevAlA hotA hai / tathA unakA jo darzana hotA hai vaha nirAkAra hotA hai, sAmAnya kA grahaNa karanevAlA hotA hai| 'se teNaTeNaM jAva notaM samayaM jANaha' isa prakAra paramAvadhika chadmastha manuSya jisa samaya meM paramANupudgala ko jAnatA hai, usa samaya meM vaha use dekhatA nahIM hai| aura jisa samaya vaha use dekhatA hai usasamaya meM vaha use jAnatA nahIM hai / aisA maiMne kahA hai / tAtparya kahane kA aisA hai ki jJAna aura darzana sAkAra aura nirAkAra rUpa virUddha dharmadraya se yukta haiM / ataH unameM samAnakAlikatA nahIM hai| isI kAraNa aisA kahA gayA hai ki jisa samaya vaha jAnatA hai| usa samaya vaha dekhatA nahIM hai| aura jisa samaya yaha dekhatA hai usa samaya vaha jAnatA nahIM hai / 'evaM jAca aNaMtapaesiyaM' isI ItyAdi he gautama! paramAvIjJAnInuM je jJAna hoya che, te sAkAra hoya che, arthAta vizeSane grahaNa karavAvALuM hoya che. tathA teonuM je darzana hoya che, te nirAkAraNa hoya che eTale ke sAmAnyanuM grahaNa karavAvALuM hoya cha, "se teNaTreNaM jAva no taM samayaM jANai" 124thI 7525 puruSa re samaye paramANu pudgalene jANe che, te samaye te tene joI zakatA nathI. ane je samaye te tene dekhe che, te samaye tene jANatA nathI. evuM' meM kahyuM che. kahevAnuM tAtparya e che ke--jJAna ane darzana sAkAra ane nirAkAra rUpa paraspara viruddhatAvALuM che. tethI temAM samAna kAlapaNuM hotuM nathI. teja kAraNathI meM evuM kahyuM che ke je samaye te jANe che, te samaye te tene rekha nathI. ane je samaye tene dekhe che, te samaye tene jANatA nathI.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavanItra saMkhyeyapradezikaskandhaparyantasya grahaNam yathA paramANupudgalaM sUkSmamadhikRtya paramAdhovadhikAnAM jJAnadarzanayoH sahAnavasthAnaM pradarzitaM tathA dvipadezikaskandhA. dArabhya anantamavezikaskandhamadhikRtyApi jJAnadarzanayoH sahAnavasthAna pratipAdanIyaM sAkAratvanirAkAratvayoryukteH sarvatra samAnatvAditibhAvaH / paramAdhovadhika zcAvazyamantarmuhUrtena kevalI bhavatIti / paramAdhika sUtrAnantara kevalisUtra darzayannAha-'kevalI ' ityAdi / ' kevalI NaM bhaMte ! maNa se 'kevalI khalu bhadanta ! prakAra kA kathana yAvat anantapradezika skandha ke viSaya meM bhI kara lenA caahiye| yahAM yAvatpada se dvipradezika skandha se lekara asaMkhyAtapradezika skandha taka kA grahaNa huA hai| jisa prakAra se sUkSma paramANupudagala ko lekara usake jAnane meM paramAdhovadhika manuSyoM ke jJAna darzana meM sahAnavasthAna dikhalAyA gayA hai| usI prakAra se hipradezika skandha le lekara anantapradezika skandha taka usa ko jAnane dekhane meM paramAvadhika manuSyoM ke jJAnadarzana meM sahAnavasthAna pratipAdita kara lenA cAhiye / kyoMki lAkAra nirAkAratA hI sahAnavasthAna kA kAraNa hai aura vaha ina donoM meM sarvatra rahatI hI hai| paramAvadhika sUtra ke yAda jo kevalisUtra kahA gayA hai| usakA kAraNa aisA hai ki paramAvadhika jJAnI niyama se antarmuhUrta ke bAda kevalI ho jAtA hai / ataH aya "evaM jAva aNaMtapaesiya" mA zatanu 4thana yAvat 56thI mAnata pradezavALA kAdhanA viSayamAM paNa samajI levuM. ahiyAM yAvat padathI be pradezavALA sadhathI AraMbhIne saMkhyAta asaMkhyAta pradezavALA skaMdha sudhInuM kathana grahaNa karAyuM che. je rIte sUkSama paramANunA kathanamAM tene jANavA ane dekhavAnA viSayamAM paramAvadhijJAnI manuSyanA jJAna ane darzanamAM sahAnavasthAna-eka sAthe na hovAnuM batAvela che, eja rIte be pradezavALA dhathI AraMbhIne anaMta pradeza skaMdhanA jANavA ane dekhavAnA saMbaMdhamAM paramAvadhijJAnI puruSanA jJAna darzanamAM sahAnavasthAna-sAthe na hevApaNAnuM pratipAdana karI levuM. kema ke sAkAra ane nirAkArapaNuM ja sahAnavasthAnanA virodhanuM kAraNa che. ane te A bannemAM badhe ja rahe che. paramAvadhi sUtranA kathana pachI je kevalI sUtra kahevAmAM AvyuM che, tenuM kAraNa e che ke-- paramAvadhijJAnI niyamathI antarmuhUrta pachI kevaLajJAnI banI jAya che. jethI have kevalI manuSanA saMbaMdhamAM gautama svAmI prabhune prazna kare che ke--
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chadmasthAnAM dvipradezAdiskaMdhazAnani0 121 manuSyaH 'paramANupoggalaM.' paramANupudgalaM yadA jAnAti tadA pazyati yadA paramA NupudgalaM pazyati tadaiva jAnAti athavA na tathA bhavatIti praznaH, atidezamukhena bhagavAnAha 'jahA' ityaadi| 'jahA paramAhohie tahA kevalI vi' yathA paramAdhovadhika tathA kevalI api yathA paramAdhovadhijJAnI paramANupudgalaM yasmin samaye jAnAti tasmin samaye na pazyati tathA kevalI api yasmin samaye jAnAti tasmin samaye na pazyati yato hi jJAnasya vizeSagrAhakatayA darzanasya sAmAnyagrAhakatayA ca parasparaviruddhayo yorekasmin kAle na saMbhava iti / 'jAva aNaMtapaesiya' yAvat anantapradezikaM yathA paramANupudgala viSaye kathitaM tathaiva dvipadezikaskandhAdArabhya kevalI manuSya ko lekara gautama prabhu se aisA pUchate hai-'kevalI NaM bhaMte ! maNUse0' he bhadanta ! jo kevalI manuSya hotA hai, vaha paramANupudgala ko jisa kAla meM jAnatA hai, usI kAla meM kyA vaha use dekhatA hai ? aura. jisa kAla meM vaha use dekhatA hai, kyA usI kAla meM vaha use jAnatA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'jahA' ityAdi jisa prakAra se paramAdhovadhikajJAnI paramANupudgala ko jisa samaya meM jAnatA hai / usa samaya meM vaha use dekhatA nahIM hai| aisA kahA gayA hai| usI prakAra se kevalI zrI jisa samaya meM jAnatA hai, usa samaya meM vaha use dekhatA nahIM hai, aiso jAnanA caahiye| kyoMki jJAnavizeSa grAhaka hotA hai| aura darzana sAmAnyagrAhaka hotA hai| ataH aisA hone se ekahI kAla meM paraspara viruddha dharmadvayavAloM kA eka hI sthAna meM honA saMbhavita nahIM hotA hai / 'jAva aNaMtapaesiyaM' jaisA kathana paramA. "kevalI gaM bhaMte ! maNase." maga 2 hI manuSya DAya cha, te paramANu palane je samaye jANe che, te ja samaye zuM tene joI zake che? ane je kALe tene joI zake che, te ja kALe tene te jANe che? A praznanA uttaramA pra4 cha ?--"jahA" tyAhiza parabhAdhAvadhijJAnI 52mANu pudgalane je samaye jANe che, te samaye te tene joI zakato nathI. e pramANe kahevAmAM AvyuM che, te ja prakArathI kevalI paNa je samaye tene jANe che. te samaye tene joI zakatA nathI. tema samajavuM kema ke jJAna vizeSanuM grAhaka hoya che, ane darzana sAmAnyanuM grAhaka hoya che. tethI eka ja samayamAM paraspara virodhI evA be dharmavALAnuM eka ja sthAnamAM sahAvasthaan--saath vA samatu nathI. "jAva aNaMtapaesiya" paramAra punA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, te ja rItanuM kathana be
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___bhagavatIstre 192 anantapradezikaskandhaparyante'pi viSaye jJAtavyam yadA dvipadezAdikasandhaM jAnAti tadA taM na pazyati yadA tu dvipadezikaskandhAdikaM darzanaviSayIkriyate tadA na jAnAti vizeSAvagAhIjJAnavipayaM na karotIti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! muzmasthUlapadArthaviSayajJAnadarzanayo yat kramikatvaM devAnupiyeNa kathitam tat evameva bhavatAmAptatvena bhavadvAkyasya sarvathaiva satyatvAt , ityuktvA bhagavantaM yAcanamaskRtya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati // 3 // iti zrI vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlacativiracitAzaM zrI "bhagavatI" mUtraraya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAm aSTAdazazatakasya aSTamoddezakaH samAptaH 018-8 // Nupudgala ke viSaya meM kiyA gayA hai| vaisA hI kathana dipradezika skandha se lekara anantapradezika skandha taka ke viSaya meM bhI kara lenA caahiye| arthAt jaba vaha dvipradezika Adi skandha ko jAnatA hai taba use dekhatA nahIM hai| aura jaba use dekhatA hai taba use jAnatA nahIM hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' prabhu ke dvArA apanI jijJAsA ke viSayabhUta padArthoM kA spaSTIkaraNa sunakara gautama ne unase kahA he bhadanta ! opake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya kA spaSTIkaraNa bilakula sarvathA satya hI hai 2 arthAt sUkSma sthUla padArtha ko viSaya karanevAle jJAna darzana ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kramikanA kA kathana kiyA hai| vaha saba aisA hI hai / satya hI hai kyoMki Apa meM AptatA hai aura jo Apta ke vAkya pradezavALA sakaMdhathI AraMbhIne anaMta pradezavALA skaMdha sudhImAM paNa samajI levuM, arthAt jyAre te be pradezavALA vi. skane jANe che. tyAre tene dekhate nathI. ane jyAre tene dekhe che, tyAre tene jANatA nathI. tema samajavuM __ "seva bhaMte ! seva' bhaMte ! ti" prabhunI pAsethI pAtAnI zAsAnA viSayavALA padArthonA saMbaMdhamAM pUrvokta prakArathI spaSTIkaraNa sAMbhaLIne gautamasvAmIe teone kahyuM- "he bhagavan Apa devAnupriye kahela A sarva viSayanuM spaSTIkaraNa bilakula satya che he bhagavanuM ApanuM saghaLuM kathana yathArtha che. arthAta sUkSama ane sthUla padArthone viSaya karavAvALA jJAna ane darzananA saMbaMdhamAM A5 devAnupriye je kathana karyuM che. te saghaLuM teja pramANe che. arthAt satya ja che. kema ke Apa Asa che, ane AptanA vAkyo nirdoSa hovAthI sarva prakAre satya ja hoya che. A pramANe kahIne
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chadmasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0 193 hote haiM ve nirdopa honeke kAraNa sarva prakAra se satya hI hote haiN| isa prakAra kahakara bhagavAn gautama ne prabhu kI vandanA kI aura namaskAra kiyA bAda meM ve phira saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| sU0 3 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameya candrikA vyAkhyAke aThArahaveM zatakakA ||aatthvaaN uddezaka samApta // 18-8 // bhagavAna gautama svAmIe prabhune vaMdanA karI ane namaskAra karyA te pachI saMyama ane tapathI pita nA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. e sUtra 3 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakane AThame uddezaka samApta . 18-8 bha0 25
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 reader atha navamoddezaH prArabhyate / aSTamoddezakAnte kelI nirUpitaH sa ca kevalI bhavyadravyasiddhaH ityevaM bhavyadravyAdhikArAt navame uddezake bhavyadravyanArakAdayaH kathyante ityevaM sambandhena AyAtasyAsya navamoddezakasya idamAdimaM sUtram - 'rAyagihe ' ityAdi / mUlam - rAyagihe jAva evaM vayAsI asthi NaM bhaMte ! bhaviyadavva neraiyA bhavi0 haMtA asthi / le keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai bhaviyadavvaneraDyA bhavi0 goyamA ! je bhavie paMcidietirikkhajoNie vA masse vA neraiesa uvavajjittae0 se teNahe0 evaM jAva thaNiyakumArA / asthi gaM bhaMte ! bhaviyadavva puDhavIkAiyA bhavi0 haMtA asthi se keNaTuNaM bhaMte evaM vuccai bhaviyadavyapuDhavIkAiyA bhavi0 goyamA ! je bhavie tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA puDhavakAi esu uvavajjittae se teNa - TTeNaM goyamA ! evaM vuccai bhaviyadavyapuDhavIkAiyA2 | AukkAiya vaNasaikAiyANaM evaM ceva uvavAo teuvAuveiMdiya tediyacauriMdiyANa ya je bhavie tirikkhajoNie vA maNusse vA, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM je bhavie neraie vA tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA paMciMdiyatirikkhajoNie vA evaM maNussA vi / vANamaMtarajoi siyavemANiyANaM jahA neraiyANaM / bhaviyadavvaneraiyassa NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA goyamA jahanneNaM aMtosuhuttaM ukkoseNaM puddakoDI / bhaviyadavvaasurakumArassa NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA goyamA ! janneNaM aMtomuDutaM ukkoseNaM tinni palio mAI /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za018 409 su0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 201 evaM jAva thaNiyakumArasta / bhaviyadavvapuDhacIkAiyassa NaM pucchA goyasA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoleNaM sAtiregAI do sAgarovamAI | evaM AukAiyassa vi / teUbAU jahA neraiyassa / vaNassa ikAiyassa jahA puDhavIkAiyassa | beiMdiyassa teiMdiyasa cauridiyassa jahA neraiyassa / paMcidiyatirikkhajoNiyassa jahaneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI | evaM maNustANa vi / vANamaMtara joisiya vaimANiyarasa jahA asurakumArasta | sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti ||sU0 1 // aTThArasalae navamo uddesro samatto // chAyA --- rAjagRhe yAvadevam atrAdIt santi khalla bhadanta ! manyadravyanairayikA, bhavyadravyanairayikAH, hanta, asti / tat kenArthena bhadanta ! evamucyate bhavyadravyanairayikA bhavyadravya nairayikAH, gautama ! yo savyaH paJcendriyaH tiryagyoniko vA manuSyo vA nairayikepu utpattuM tat tenArthe na gautama ! evamucyate bhavyadravyanairayikAH bhavyadravya'nairayikAH, evaM yAvat stanitakumArAH / santi khalu bhadanta / bhavyadravyapRthivIkAyikAH bhavyadravyapRthivIkAyikAH, hanta santi / tat kenArthena bhadanta ! evamucyate santi bhavyadravyapRthivIkAyikAH bhavyadravyapRthivIkAyikAH, yo bhavyaH tiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA pRthivIkAyikeSu utpattum tat tenArthena gautama ! evamucyate santi bhavyadravyapRthivI kAyikAH bhavyadravyapRthivI kAyikAH / aSkAyikavanaspatikAyikAnAM evametra upapAtaH tejovAyudvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM ca yo bhavyaH tiryagyoniko vA manuSyo vA paJcendriyatiryagyonikAnAM yo bhavyaH nairathiko vA tiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA paJcendriyatiryagyoniko vA evaM manuSyA api / dAnavyantarajyotiSkavaimAnikAnAM yathA nairayikANAm / bhavyadravyanairathikasya khalu bhadanta / kiyatkAlaM sthitiH prajJatA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa pUrvakoTiH / bhavyadravyAsurakumArasya khala bhadanta ! kiyatkAlaM sthitiH prajJatA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrttam utkarSeNa trINi palyopamAni evaM yAvat stanitakumArasya / bhavyadravyapRthivIkAyikasya khalu pRcchA gautama ! jaghanye nAntarmuhUrta urakarSeNa sAtirekau dvau sAgaropama, evam aSkAyikasyApi
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra tejovAyu yathA nairayikasya, vanaspatikAyikasya yathA pRthivIkAyikasya dvIndriyasya zrIndriyasya caturindriyasya yathA nairayikasya / paJcendriyatiryagyonikasya jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi / evaM manuSyANAmapi / vAnavyantara jyotiSkavaimAnikasya yathA asurakumArasya / tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti||suu.1|| aSTAdazazate navamoddezakaH samAptaH / TIkA-'rAyagihe jAca evaM vayAsI' rAjagRhe yAvat evam avAdId atra yAvatpadena guNazilakaM caityaM tatra bhagavAn samavasta ityArabhya mAjalipuTo gautamaH ityantasya saMpUrNasyApi prakaraNasya grahaNaM bhavatIti / 'asthi NaM bhaMte / santi khalu navave uddeze kA prAraMbha aSTama uddezaka ke antameM kevalI kA nirUpaNa kiyA gayA hai so yaha kevalI bhavyadravyasiddharUpa hotA hai isa prakAra bhavya dravya ke adhikAra ko lekara isa nauve' uddeze meM bhavyadravya nAraka Adi ke viSaya kA kathana kiyA jaayegaa| isa nauve uddezekA yaha 'rAyagiheM' Adi sUtra pahilA sUtra hai| 'rAgihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / TIkArtha-'rAyaNihe jAva evaM kyAsI' rAjagRha nagara meM yAvat 'guNazilaka nAmakA udyAna thA usameM bhagavAna mahAvIrasvAmI padhAre' isa kathana se lekara gautama ne donoM hAtha joDakara isa prakAra unase pUchA yahAM taka kA saMbaMdha yahAM para lagA lenA caahiye| yahI bAta yahA~ navamA udezAno prAraMbhaAThamA udezAnA aMtamAM kevalIonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. te te kevalI bhavya dravyasiddharUpa ha ya che, tethI bhavyadvavyanA adhikArathI A navamAM uddezAmAM bhavya dravya nAraka vigerenuM kathana karavAmAM Avaze. A saMbaMdhathI A navamAM uddezAne prAraMbha thAya che AnuM paheluM sutra A pramANe che-"rAyagihe jAva" tyAla. '--"zayagihe jAva evaM vayAsI" 24nagaramA yAvat zuzita nAmanuM udyAna hatuM temAM bhagavAna mahAvIra svAmI padhAryA. teonuM Agamana sAMbhaLIne pariSadA teone vaMdanA karavA AvI bhagavAne teone dharmadezanA ApI dharmadezanA sAMbhaLIne pariSadA prabhune vaMdanA namaskAra karIne pitApitAne sthAne pAchI gaI te pachI bhagavAnanI papAsanA karatAM gautama svAmIe
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u09 sU0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 197 bhadanta !' bhaviyadavyaneraiyA bhaviyadavbaneraiyA' bhavyadravyanerayikA bhavyadravyanairayikAH bhaviSyat paryAyasya yat kAraNaM tat dravyamiti kathyate dravyatayA nArakA dravyanArakAH na tu bhAvena bhaviSyakAle nArakatvena utpasyamAnatvAt / ataH bhavyazabdena vizepitA iti te ca nairayikatvena utpatsyamAnAH paJcendriyatiyagyoniko vA manuSyo vA bhavyadravyanairayikatayA vyapadizyante ete ca bhavyadravyanairayikA ekabhavika-baddhAyuSkA'bhimukhagotrabhedAt trividhA bhavanti tatra ekamavikA:-ye vivakSitaikabhavAnantarameva nairayikarUpeNa utpatsyante ekamavikAH kathyante / / Agata yAvaspada le pradarzita kI gaI hai / isa prakAra se kyA pUchA so hI viSaya 'asthi Na bhaMte ! akyibaneraiyA 2' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai| bhaviSyat paryAya kA jo kAraNa hotA hai vaha 'dravya' hai aisA kahA gayA hai| dravya kI apekSA jo nAraka haiM ve dravya. nayika haiN| vartamAna paryAya se jo nAraka hai ve dravyanarayika nahIM ve bhAvanAraka haiM kintu bhaviSyakAla meM jo jIva nAraka kI paryAya se utpanna honevAlA hai cAhe vaha paMcendriyatiyazca ho cAhe manuSya ho vahI jIva bhavyadravyanayika rUpa se kahA gayA hai| ye bhavyadravya nairathika ekabhavika, baddhAyuSka aura abhimukhanAmagotra isa prakAra se 3 prakAra ke kahe gaye haiM, jo jIva vivakSita ekabhava ke anantara hI nArapharUpa se utpanna hone ke yogya hai, arthAt Age utpanna honevAle haiM ve ekabhavika bhavyadravyanarathika kahe gaye haiM / baddhAyuka-jo pUrva bhava saMbaMdhI Ayu ke tRtIya bhAga Adi ke zeSa rahane para nAraka kI Ayu bhanna tha na vinaya sahita prabhune mA prabhArI 57yu:--"asthi Ne bhaMte ! bhaviyabvaneraiyA" bhaviSyat paryAyarnu re // 25 DAya che. te "vya" che tama kahevAmAM AvyuM che. dravyanI apekSAe je nAraka che. teo dravyanarayika che. vartamAna paryAyathI je nArako che, te dravya nairayiko nathI teo bhAvanairayika che, paraMtu bhaviSyakALamAM je jIve nArakanI paryAyathI utpanna thavAnA che, cAhe te te pacendriya tiryaMca hoya ke manuSya heya te jIva bhavya dravya nairayika kahevAya che. A bhavya dravya narayika eka bhavika 1, baddhAyuSka 2, ane abhimukha nAmagAtra 3, e rIte traNa prakAranA kahyA che. je jIva eka bhava pachInA bhAvamAM nArakapaNuthI utpanna thavAne cagya heya arthAta bhaviSyamAM utpanna thavAnA hoya
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ phuTa bhagavatIsatre vAyukAH- ye pUrvabhavAyupastRtIyabhAgAdizeSe nairayikAyuSkaM badhnanti te vAyukAH bhavyadravyanairavikAH kathyante 2 / abhimukhanAmagotrAH - ye pUrvabhavatyAgAnantaranairayikasya AyuSaM nAmagotraM ca sAkSAt vedante te abhimukhanAmanairayikAH kathyante iti tatra dravyabhUtAH kAraNarUpA nArakA iti dravyanArakAH te ca dravyanArakAH bhUtanArakaparyAyatayA'pi bhavantIti bhavyeti vizepaNam bhavituM yogyA bhavyAH etAvatA bhUtaparyAyatayA dravyanArakasya nirAkaraNaM jAtam / pUrvaMbhUtakAle nArakA na, kintu bhaviSyatkAle nArakatvena utpatsyante iti bhAvaH tatra bhavyatvadharmasyAbhAvAt tathA ca bhavyAzca te dravyanArakAzceti bhavyadravyanArakAH, tatazca he bhadanta / bhavyadravyanArakAH santi kimiti gautamasya praznaH, kA baMdha karate haiN| ve badvAyuSka bhavyadravyanairathika kahalAte haiM 2 / abhimukhanAmagotra jo pUrvabhava ke tyoga ke anantara hI nAraka kI Ayu kA aura nAmagotra kA sAkSAt vedana karate haiM ve abhimukha nAmagotra nairacika kahalAte haiM / jo dravyabhUta kAraNarUpa nAraka haiM ve dravyanAraka haiM aise ye dravya nArakabhUta nAraka paryAyarUpa se bhI hote haiM, ataH aise nAraka yahAM dravyanArakarUpa se gRhIta nahI hue haiM / kintu jo jIva bhaviSyat meM nAraka hone ke yogya haiM arthAt gRhota paryAya ko choDane ke bAda hI jo nAraka paryAya se utpanna honevAle haiM ve hI bhavyadravyanairathika haiM' / 'bhavituM yogyAH bhavyAH ' isa vyutpatti ke anusAra bhUtanaraka paryAyavAle jIvoM ko bhavyadravya nairayika nahIM kahA gayA hai / te ekalanika kahevAya che. 1 khaddhAyuka-je pU lava sa`badhI AyuSyanA trIjA bhAga vigere bAkI rahe tyAre khAdara paryApta tejaskAyikanI nairayikAnA AyuneA 'dha kare che, te khaddhAyuSka kahevAya che. 2 abhimukhanAmagAtra--je pUrva bhavanA tyAga pachI nairayikAnA AyuSyanuM ane nAmageAtranu sAkSAt vedana kare che, te abhimukhanAmagAtra kahevAya che. 3, je dravyabhUta kAraNapaNAthI nAraka che, teo dravyanAraka che. evA A dravyanAraka, bhutanAraka paryAya rUpe paNa hAya che, tethI evA nAraka ahiM dravyanAraka rUpe grahaNa karyAM nathI. paraMtu je jIva bhaviSyamAM nAraka thavAvALA hAya arthAt gRhIta paryAyane cheADhyA pachI ja je nArakapaNe utpanna thavAnA hoya te lavyadravyanAra che "bhavitu' yeogyAH bhavyAH" yA vyutpatti pramAye lUnanAra paryAyavAjA kavIne lvydrvynairvika kahevAmAM AvyA nathI. jethI Aja prazna ahiyAM gautamasvAmIe
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ . prameyacandrikA TIkA za018 u09 sU01 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 199 bhagavAnAha-'hatA' ityAdi / 'hatA atthi' inta santi he gautama ! bhavanti bhavyanArakA ityarthaH punaH praznayati gautamaH 'se keNaTeNa' ityAdi / 'se keNa?NaM bhaMte !' tat kenArthena bhadanta ! 'evaM buccai bhaviyadavyaneraiyA bhaviyadabaneraiyA' eva mucyate bhavyadravyanairayikAH bhavyadravyanAyikA iti ke bhavanti bhavyadravyanairayikAH kathaM vA teSAM 'bhavyadravyanairayikAH' iti saMjJAkaraNamiti prshnH| bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'je bhavie paMce die tirikkhajogie vA maNusse vA' yo bhavyA-bhavituM yogyaH paJcendriyo vA tiryagyoniko vA manu yo vA 'niraemu ubavajjittae' narake pu utpattum 'se teNaTeNaM bhaviyadadhaneraiyA' tat venArthena bhavyadravyanairayikA iti he gautama ! yo hi paJcandriyastiryagyoniko vA manuSyo vA bhaviSyatkAle narakeSu samutpattuM yogyo bhavati tasmAtkAraNAt sa ataH yahI prazna yahAM para gautama ne prabhu se pUchA hai ki he bhadanta ! bhavyadravyanAraka hai kyA ? isa prazna ke uttara meM prabhune kahA-'haMtA asthi' hAM, gautama ! bhavyadravyanAraka haiM / aba punaH gautama prabhu se pUchate haiM'se keNaTeNaM' ityAdi he bhadanta ! bhavyadravyanairapika kauna hote haiM / aura bhavyadravyanairayika ailI saMjJA unakI kyoM hotI hai ? isa para prabhu unase kahate haiM-'goyamA' ityAdi-he gautama ! jo jIva cAhe vaha paJcendriya tiryaJca ho cAhe manuSya ho vaha yadi nArakoM meM utpanna hone ke yogya hai to vaha bhavyadravyanarayika hai / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki koI manuSya yA paJcandriyatiyazca jo ki abhI hai to apanI hI gRhIta paryAya meM parantu maraNa ke bAda hI utpanna hotA hai nairayika kI paryAya prabhune pUche che ke - he bhagavana zuM bhavyadravyanArake che? A praznanA uttaramA prabhume 4yu -"haMtA asthi" & gautama bhavya dravya nA24 che. zathI gautama svAmI prabhuna pUche che 4-"se keNaTheNaM" tyAhi samapan bhavya dravya nairayika koNa hoya che? ane bhavyadravyanairayika e pramANenuM nAma teonuM kema thayuM che? A pramANe gautamasvAmInA pUchavAthI bhagavAne tamAna yu hai--"goyamA" tyA gItama! payandriya tiyanya 75 hiya ke manuSya hoya te je nArakomAM utpanna thavAnA hoya te te bhavya dravya naivika kahevAya che. A kathananuM tAtparya evuM che ke--koI manuSya athavA paMcendriya ke je vartamAnamAM te pitAnI gRhIta paryAyamAM che. paraMtu maraNa pachI tene nirayikanI paryAyathI utpanna thavAnuM che. te e te jIva ke je
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 bhagavatIstre meM, to aisA vaha jIva jo kI manuSya yA tiryazca kI paryAya meM maujUda hai bhavyadravyanairayika hai jaise rAjagaddI milane vAlI hai abhI milI nahIM aile rAjaputra ko vyavahAra meM rAjA kaha diyA jAtA hai isI prakAra se yahAM bhI jise Age nArakaparyAya se utpanna honA hai ese jIva ko bhI vyavahAra se bhavyadadhanAraka kahA jAtA hai isI kAraNa gautama! maiMne bhI aise jIva ko cAhe vaha paJcandriya tiryazca ho yA anuSya ho bhaviSyakAla meM narakoM meM bhI utpanna hone ke yogya hone ke kAraNa bhavyadravyarayika kahA hai / ataH bhavyadravyanairapika hai aisA mAnanA caahiye| prabhu se gautama ne jo aisA pUchA hai ki bhavyadravyanairathika kauna hote haiM, aura bhavyadravya aisIsaMjJA unakI kyoM hotI hai to ina donoM bAtoM kA isa kathana se samAdhAna ho jAtA hai / deva marakara nAraka nahIM hotA hai aura nAraka marakara deva yA nAraka nahIM hotA hai isaliye ina donoM ko yahAM choDa diyA gayA hai / isI kAraNa 'tirikkhajoNie vA maNusse vA' ailA pATha sUtrakArane kahA hai| ataH bhavyadravyanairayika manuSya aura tiryazca paJcendriya hote haiM yaha phalita ho jAtA hai| tathA isa prakAra kI unakI saMjJA hone kA manuSya athavA tiryaMcanI paryAyamAM rahelo che. bhavyadravyanarayika che. jema bhaviSyamAM jene rAjagAdI maLavAnI hoya, hajI maLI na hoya, evA rAjaputrane vyavahAramAM rAjA kahevAmAM Ave che. e ja rIte ahiyAM paNa jene bhaviSyamAM nArapaNAthI utpanna thavAnuM che, evA jIvane paNa vyavahArathI bhavya dravya nAraka kahevAmAM Ave che. te kAraNathI he gautama! meM paNa tevA jIne ke je paMcendriya tiryaMca hoya ke manuSya hoya tevA bhaviSyamAM nArakamAM utpanna thavA cogya hovAne kAraNe bhavyadravyanairayika kahyA che. jethI bhavya dravya narayika che, tema mAnavuM joIe. prabhune gautamasvAmIe je evuM pUchayuM che ke--bhavyadravya nairayika keNa hoya che? ane bhavyadravya nairayika tevI temanI saMjJA kema thaI che? e ane praznonuM pUrvokta kathanathI samAdhAna karyuM che. deva marIne nAraka thatA nathI. ane nAraka marIne deva agara nAraka thatA nathI. tethI te bannene ahi choDI dIdhA che te arathI "tirikkhajoNie vA maNusse vA" mevI pA sUtrAre ho che, e rIte bhavyadravyanarayika manuSya ane tiryaMnca hoya che. e siddha - thAya che. tathA A rItanI temanI saMjJA levAne kAraNe bhaviSyakALamAM temane
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u09 sU0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 201 bhavyadravyanairayika iti kathyate etena kAraNena gautama ! kathayAmiH yat santi bhanyadravyanairayikA itibhAvaH / 'evaM jAva thaNiyakumArANa' evaM yAvat / stanitakumArANAm upapAto vAcyaH, atra yAvatpadena asurakumArAdArabhya vAyukumArAntAnAM grahaNa bhavati / 'asthi NaM bhaMte !' santi khalu bhadanta ! 'bhaviyadavyapuDhavIkAiyA bhaviyadavvapuDhavIkAiyA' bhavyadravyapRthivIkAyikAH bhavyadravyapRthivIkAyikA, bhagavAnAha'goyamA haMtA asthi' gautama ! hanta santi 'se keNaTeNaM bhaMte evaM buccai bhaviyadavyapuDhavIkAiyA' tat kenArthena bhadanta ! evamucyate bhavyadravyapRthivIkAyikA bhavyadravyapRthivIkAyikA iti kathane kiM kAraNamiti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'je bhavie' yo bhavyaH-bhavitu yogyaH, kA kutrotpattuM yogyastatrAha-nirikkha' ityaadi| 'tirikkhajoNie vA maNusse vA' niyaMg yoniko vA manuSyo vA devo vA 'puDhavIkAiemu uvavajjittae' pRthivIkAyikeSu kAraNa bhaviSyakAla meM unakA nAraka paryAya se utpanna honA hai / 'evaM jAva thaNiyakumArANa' isI prakAra se asurakumAra se lekara stanitakumAroM taka kA upapAta kaha lenA caahiye| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'asthi NaM bhaMte ! bhaviyavapur3havIkAiyA bhaSiyavyapuDhacIkAiyA'2 he bhadanta ! bhavyadravyapRthivIkAyika nairayika hai kyA ? uttara meM prabhu kahate haiM--'goyamA! hatA, asthi' hAM, gautama ! bhavyadravyapRthivIkAyika hai / aba punaH gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'se keNa?NaM bhaMte evaM vuccA bhaviyadhyapuDhavIkAiyA' he bhadanta ! bhavyadravyapRthivIkAyika 2 isa prakAra se kahane meM kyA kAraNa hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA!je bhavie tirikkhajoNie vA maNusle vA deve vA puDhavIkAiessu uvavajjittae' he gautama! kAraNa nA24 paryAyathI utpanna thavAnu cha. "evaM jAva thaNiyakumArANa" mA zata asurakumArathI AraMbhIne svanitakumAranA upapAtanA saMbaMdhamAM kathana karI levuM. zathI gautama svAmI prabhune me pUche che 8--"atthi NaM bhaMte ! bhavi yadavyapuDhavIkAiyA" bhavan savyadravyapRthvI 2 cha ? tanA uttaramA prabhu 49 cha ?--"haMtA atthi" &i gItama! sabhyadravyapRthvI yi che. tenuM 265 ongpAnI chAthI gItabhasvAmI prabhune pUche che -"se keNaTUTheNaM bhaMte evaM vuccai bhaviyadavapuDhavIkAiyA" 27 bhagavan manyadravyavayi 2 me zata 4Anu zu. 29j cha ? tena ttaramA prabhu 4 che -"goyamA! je bhavie tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA puDhavIkAiesu uvavajjittae" - bha0 26
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 202 utpattaM yogya: 'se teNadvegaM goyamA ! evaM bucca bhaviyadavyapuDhavIkAiyA' tat nArthena gautama! evamucyate bhavyadravyapRthivIkAyikA iti yaH khalla tiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA pRthivIkAyikazarIre utpatti yogyo bhavati bhaviSyatkAle satiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA bhavyadravyapRthivIkAyikazabdena vyava hriyate iti bhAvArtha: / 'AukAiyatraNassaikAiyANaM evaM ceva uvatrAo' akAyika vanaspatikAyikAnAm evametra upapAto vaktavyaH / evaM bhavyadravyApUkAyikatva N bhavyadravyavanaspatikAyikatvaM vijJeyam yaH khalu paJcendriyatiryagyoniko manuSyo vA bhaviSyatkAle aSkAyikeSu vanaspatikAyikepu vA utpatti yogyo sa paJcendriyatiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA bhavyadravyAkAyikatayA bhavyadravyavanaspatikAyikatayA vA vyavahArayogyo bhavan bhavyadravyAkAyikapadena bhavyayaha hai ki jo tiryaJca athavA manuSya yA deva bhaviSyatkAla meM pRthivIkAyikoM meM utpanna hone ke yogya hotA hai vaha tiryagyonika jIva athavA manuSya yA deva bhavyadravyapRthivIkAyika isa zabda se vyavahRta kiyA jAtA : hai / isI kAraNa he gautama ! ' evaM bucca bhaviyadavyapur3havIkAiyA' maiMne use bhavyadravyapRthikAdhika kahA hai / 'AukADayAvaNassaikAiyA NaM evaMceva uvavAoM' bhavyadravya akAyika aura bhavyadravyavanaspatikAyika bhI isI prakAra se jAnanA cAhiye arthAt jo paJcendriya tiryaJca athavA manuSya yA deva bhaviSyatkAla meM aSkAyika meM athavA vanaspatikAyika meM utpanna hone ke yogya hotA hai vaha paJcendriyatiryazca, athavA manuSya yA deva bhavyadravya akAyikarUpa se yA bhavyadravya vanaspatikAyikarUpa se vyavahAra karane yogya hotA huA bhavyadravya akAyikapada se yA bhavyadravyavanaspatikAyika pada se vyavahAra meM kahA he gautama tenu ra me che -- tiryaya, athavA deva bhaviSyamAM pRthvIkAyikapaNAthI utpanna thavAnA hoya te tiya'cAnika manuSya agara jIva athavA manuSya athavA devane--bhanyapRthvIkAyika e zabdathI vyavahAra haizvAmAM Ave che. te arathI he gautama " evaM vuccai bhaviyadavvapuDhavIkAiyA" bhe temAne lavya dravya pRthvIayi udyA che. "AukAiyA vaNassaikAiyANaM evaM ceva uvavAo" bhavyadravya ayumAthi ane bhavyadra vanaspatikAyikone paNa AAja rIte samajavA. arthAt je pa'cendriya tiryaMnca manuSya athavA deva bhaviSyakALamAM aAyikamAM athavA vanaspatikAyikamAM utpanna thavAnA hAya che, te pacendriya tiryaMca, manuSya athavA deva bhavya dravya aAyikapaNAthI athavA bhavya dravya vanaspatikAyikapaNAthI vyavahAramAM
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u09 sU0 1 bhavyadravyaMnArakA dinAM nirUpaNam 203 dravyavanaspatikAyikapadena ca vyavahiyate itibhAvaH / 'teuvAubeI diyateiMdiyacAuriMdiyANa ya je bhavie tirikkhajoNie vA maNusse vA' tejo vAyudvindriyatrIndriyacaturindriyANAM ca yo bhavyastiryagyoniko vA manuSyo vA sa bhavyadravyatejaH kAyikatayA bhavyadravyavAyukAyikatayA bhavyadravyadvIndriyatayA bhavyadravyatrIndriyatayA bhavyadravyacaturindriyatayA vyavahiyate 'paMcidiyatirikkhajoNiyANaM je bhavie neraie vA tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA paMcidiyatirikkha * joNie vA' yo avyo nairayiko vA tiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA paJcendriyatiryagyoniko vA paJcendriya tiryagyonikeSu utpattuM yogyo vA sa bhavyadravyapaJcendriya tiryagyonikazabdena vyavahiyate iti / ' evaM maNussA vi' evaM manuSyA jAtA hai| 'bAuve idiya teiMdiya cauriMdiyAga ya je bhavie tirikkha0 ' tathA jo tiryagyonika jIva, athavA manuSya bhaviSyatkAla meM agnikAyika maiM utpanna hone ke yogya hotA hai athavA do indriya jIvoM meM yA teindriya jIvo meM yA vauindriya jIvoM meM utpanna hone ke yogya hotA hai / vaha bhavyadravyatejaskAyikarUpa se yA bhavyadravyavAyukAyikarUpa se vyavahRta hotA, hai athavA bhavyadravya dohandriyarUpa se vyavahRta hotA hai / athavA bhavyadravyateindriyarUpa se vyavahRta hotA hai / athavA bhavyadravya cauindriyarUpa sehata hotA hai / isI prakAra se 'paMcidiyatirikkhajoNiyANaM je bhavie neraie vA tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA paMcidiya tirikkhajoNie vA' jo nairathika, athavA tiryagyonika athavA manuSya, yA deva paJcendriyatiryaJca paJcendriya tiryaJcayonikoM meM utpanna hone ke yogya hotA hai vaha bhavyadravya paJcendriya tiryagyonika zabda se vyavahRta aDevAmAM Ave che. "teuvA uveI diyateiMdiyaca uriMdiyANa ya je bhavie tirikkha0 " tathA je tiya caceAnika jIva athavA manuSya bhaviSvakALamAM agnikAyika athavA vAyukAyika paNAthI utpanna thavAnA hAya che, athavA e iMdriyavALA jIvAmAM bya bha IndriyavALA jIveAmAM athavA cAra iMdriyavALA javAmAM utpanna thavAnA hAya che, tene bhavya dravya tejakAyikapaNAthI athavA bhavya dravya vAyukAyikapaNAthI vyavahAra karavAmAM Ave che. athavA bhavya dravya e iMdriyapaNAthI ke dravya taii driyapaNAthI athavA bhavyadravya cauiMdriyapaNAthI vyavahAra karavAmAM bhAve che. yena rIte paMcidiyatirikkhajoNiyANaM je bhavie neraie vA tirikkhajoNie vA maNuskhe vA deve vA paMcidiyatiriktajINie vA je naiyika athavA tiya cainika athavA manuSya ke dhruva athavA pacendriya tiryaya, 5'cendriyatiya 'cAnikomAM " utpanna thavAnA
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pos -... ... bhagavatI api yaH kazcit nairayikAdiH manuSyayonikepu utpattiyogyo bhavati kAlAntare sa bhavyadravyamanuSya iti zabdena vyavahiyate itibhAvaH / 'vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neraiyANaM' vAnabhyantarajyotiSkavaimAnikAnAM yathA nairayikANAm upapAtaH / yathA kazcinnerayikaH paJcandriyatiryagyonikAdau kAlAntare utpattiyogyo bhavana bhavyadravyapazcendriyAditayA vyapadizyate tathA yaH kazcit paJcendriyatiryagyoniko vA manuSyo vA vAnavyantare jyotiSke vaimAnike vA kAlAntare utpattiyogyo bhavet sa bhavyadravyavAnabhyantarabhavyadravyajyotiSkamavyadravyavaimAniketi zabdena vyavahiyate itibhAvaH / bhavyadravyanarakAdeH svarUpaM parijJAya teSAM hotA hai / 'evaM maNussA vi' isI prakAra jo koI nairathika Adi jIva bhaviSyakAla meM manuSyayonikoM meM utpatti yogya hotA hai vaha bhavyadravya anuSya isa zabda se vyavahana hotA hai| 'vANamaMtarajohasiyavemA. NiyANaM jahA neraiyANaM' jailA narayikoM kA upapAna kahA gayA hai| isI prakAra se vAnavyantara, jyotiSika evaM vaimAnika inakA utpAta kaha lenA cAhiye / jaise koI nairayika paJcendriya tiryagyonika Adi meM kAlAntara meM bhaviSyakAla meM utpatti ke yogya hotA hai to vaha bhavyadravyapaJce. ndriya Adi zabda se vyavahRta kiyA jAtA hai / usI prakAra se koI paJcandriyatiryagyonika jIva athavA manuSya vAnavyantara meM yA jyotiSka meM yA vaimAnika meM kAlAntara meM utpatti yogya hotA hai vaha bhavyadravyajyotiSka aura bhavyadravyavaimAnika aise zabda se vyavahara hotA hai / cha ta malyadravyAtiya yayAni zapathI vyapAhata rAya cha. "evaM maNussAvi" se zata 2 4 nayi vigaire 1 mavizyamA manuSya nimAM utpanna thavA egya hoya tene bhavya dravya manuSya e rIte vyavahAra 42rAya cha, "vANamaMtarajoisiyavemANiyANa jahA neraiyANa" naiyiAnA viSayamA je rIte upapAta kahela che. eja rIte vAtavyantara, tiSika, ane mAnikonA saMbaMdhamAM upapAta samajI le. jema ke koI nairayika paMcendriya tirthanganika vigeremAM bhaviSyakALamAM utpanna thavA cogya banyA hoya te bhavya dravya paMcendriya vigere zabdathI kahevAya che. e ja rIte je koI pacendriyatiyamnika jIva athavA manuSya vAnavyaMtaramAM athavA tikomAM athavA vaimAnikomAM bhaviSyakALamAM utpanna thavA pezya hoya teo bhavya dravya vAnavyantara, bhavya dravya tiSka, ane bhavya dravya vaimAnika e zabda thI vyavahAra karAya che.
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyacandrikA TIkA 2018 u09 sU0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 205 sthitijJAnAya maznapanAha - 'bhaviyadanya' ityAdi / 'bhAviyadavyaneraiyassa NaM bhaMte !' bhavyadravyanairathikaspa khalu bhadanta ! 'kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' kiyatkAlaM sthitiH majJatA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jahaneNaM aMtomuhurta' jaghanyena antarmuhUrtam nairayikasya jaghanyA sthitirityarthaH 'ukoseNaM puntrakoDI' utkRSTataH pUrvakoTiH yaH antarmuhUrttAyuSkaH saMjJI vA asaMjJI af mRtvA naraka gantuM yogyo vartate tamAzritya bhavyadravyanairathikasya jaghanyA sthitirantarmuhUrtta pramANAtmikA kathitA, tathotkRSTapUrvakoTisthitimAn saMjJI paJce isa prakAra se maMtradravyanArakAdi ke svarUpa ko jAnakara aba gautama unakI sthiti ko jAnane ke liye prabhu se isa prakAra se prazna karate haiM-'bhavid banerahayassa NaM bhaMte / ' he bhadanta jo bhavyadravyanairayika hai, usakI 'kevahayaM kAlaM ThiI pannattA' sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA jahanneNaM atomuhRnta' he he gautama! jo bhaordravyanairamika hai, usakI jaghanya sthiti eka antamuMha kI hotI hai aura 'ukko seNaM putrakoDI' utkRSTa sthiti eka pUrvakoTi kI hotI hai yaha utkRSTa sthiti utkRSTarUpa meM eka pUrvakoTi kI sthitivAle saMjJI paJcendriya tiryaJcayonika athavA manuSya ko lekara jo marakara naraka gati meM jAne ke yogya hai kahI gaI hai tathA jo antamuhUrta kI jaghanya sthiti kahI gaI hai| vaha antarmuhUrta kI AyuvAle saMjJI athavA asaMjJI ko jo marakara narakagati meM jAne yogya hai, unako lekara kahI gaI hai aisA jAnanA cAhiye / isa prakAra se bhavyadravyaM A rIte bhavyadravya nArakAdinA svarUpane jANIne have gautamasvAmI teonI sthitine bhaguvAnI cchAthI alute yA prabhANe pUche che hai--" bhaviyadavva neraiyarasa NaM' bhaMte!" De bhagavan ke bhavya dravya nairayi che, tekhAnI "kezana * ye kAlaM ThiI paNNattA" sthiti DeMTalA ANa sudhInI 'DevAsAM bhAvI che ? mA praznamA uttarabhAM pralu 4 che - " goyamA !" he gItabha ! "jahaNaNaM aMtomuhuttaM" ne lavyadravya nairayi4 che, tenI dhanya sthiti 4 antarmuhUrta nI DAya che, tebhara "ukkoseNaM puvtrakoDI" GSTa sthiti thoDa pUrva DoTI hoya che, A utkRSTa sthiti, utkRSTa rUpamAM eka pUrva kATInI sthitivALA sI pacendriya tiya caiAnika athavA manuSya marIne narakagatimAM javAne cegma hoya teone kahI che. tathA je aMtarmuhUtanI jaghanya sthiti kahevAmAM AvI che, te aMtarmuhUtanI AyuSyavALA sannI tathA asannI ke je marIne narakatimAM javAvALA hAya che, teone uddezIne kahI che tema samajavu,
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 206 ndriyatiryagyoniko manuSyo vA mRtvA narakagatiyogyo vartate tamAzrityotkRSTataH pUrvakoTipramANAtmikA kathiteti bhAvaH / bhavyadravyanArakasya sthiti kathayitvA bhavyadravyAsurakumArasya sthitijJAnAya praznayannAha - 'bhaviyadavva' ityAdi / bhaviyadavtra asurakumArasta NaM bhaMte' bhavyadravyAsurakumArasya khalu bhadanta ! 'kevaiyaM kAla 'ThitI pannattA' kiyatkAlaM sthitiH prajJapteti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'jahanneNaM aMtomuhuttaM' jaghanyenAntarmuhUrtam ' ukko serNa vini paliyovamAI' utkRSTataH trINi palyopamAni manuSyaM paJcandriyatiryaJcaM cAzritya jaghanyato'ntarmuhUrta sthitiruktA, utkRSTata uttarakurvAdiyuga likamanuSyAn Azritya parayopamatrAyAtmikA sthitiH prajJaptA / ' evaM jAva thaNiyakumArassa' evaM yAvat sta nAraka kI sthiti kA kathana karake aba sUtrakAra bhavyadravya asurakumAra kI sthiti ko prakaTa karane ke praznottara ke rUpa meM kahate haiM- 'bhaviyadavca asurakumArasta NaM bhaMte / kevahayaM kAlaM ThiI paNNattA' he bhadanta jo jIva bhavyadravya asurakumAra hai, usakI kitane kAla kI sthiti hotI hai ? isa gautama ke prazna ke uttara meM prabhu unase kahate haiM- 'goyamA / jahanneNaM aMtomuhatta' ukkosegaM tini paliomAI' he gautama! jo jIva bhavyadravya asurakumAra hai usakI sthiti jaghanyarUpa se eka antamuhUrta kI hai aura utkRSTa se tIna patyopama kI hai jaghanyasthitivAle saMjJopaJcendriya tirthazca ko evaM manuSya ko lekara kahI gaI hai| kyoMki paJcendriya tiryaJca aura manuSyoM kI jaghanya sthiti antarmuhUrta kI siddhAnta meM kahI gaI hai / tathA utkRSTa sthiti uttara kuru Adi ke yugalika manuSyoM ko lekara kahI gaI hai / 'evaM jAva thaNiyakumArassa' jisa A rIte bhavyadravyanArakanI sthitinuM kathana karIne have sUtrakAra bhavya dravya asurakumAranI sthiti matAvavA praznottara 3ye che. "bhaviyadavva asurakumArANaM bhate ! ketraiya kAlaM ThiI paNNattA" De lagavan ne lava lavyadravya asurakumAra che. tenI sthiti keTalA kALanI hAya che? A praznanA uttaramAM prabhu De che - "goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tinni palio mAI " he gautama je jItra bhavya dravya asurakumAra che, tenI sthiti jaghanya rUpathI eka aMtarmuhUta'nI che, ane utkRSTathI traNa patyeAmanI che. jaghanya sthitivALA sa'nI pa'cendriya tiyA~ca ane manuSyane uddezIne kahI che. krama ke--paMcendriya tiya"ca ane manuSyanI jaghanya sthiti siddhAMtamAM antahUta'nI kahI che. tathA utkRSTa sthiti uttara kuru vigerenA yugalika manu pyane uddezAne uDI . "evaM jAva thaNiyakumArassra0" ne rIte bhavya dravya
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u09 sU01 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 207 nitakumArasya evaM yathA bhavyadravyAmurakumArasya jaghanyena antarmuhUrtamutkRSTataH palyo pamatrayamAyuH kathitaM tathaiva stanitakumAraparyantaM jaghanyato'ntarmuhUtam utkRSTataH palyopamatrayamAyunirUpitamiti uttarakurvAdiyugalikAnAM maraNAnantaraM deveyUtpadhamAnatvAt 'bhaviyadavyapuDhavIkAissa ' bhavyadravyapRthivIkAyikasya khalla 'pucchA' pRcchA uktarUpeNa bhavyadravyapRthivIkAyikasya sthitiviSaye praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhutta' jaghanyena antamahataM bhavyadravyapRthivIkApikasya sthitiH prajJatA 'ukoseNaM sAtiregAI do sAgarovamAI utkarSeNa sAtirekANi dvisAgaropamANi, bhavyadravyapRthivIkAyikasya sthitiH IzAnadevamAzritya kiJcidadhikasAgaropamadvayAtmikA kathitA, 'evaM prakAra se bhavyadravya asurakumAra kI sthiti jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta kI aura tIna palpopama kI kahI gaI hai, usI prakAra se stalitakumAra taka ke bhavyadravyabhavanapatiyoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti antarmuhUrta kI tathA tIna palyopama kI kaha lenI cAhiye / kyoMki uttara kuru Adi ke yugalikoM kA utpAda devoM meM hI hotA hai / 'bhaviyavyapuDhavIkAiyasta NaM pucchA' he bhadanta jo jIva bhavyadravyapRthivIkAyika hotA hai, usakI sthiti kitane kAla kI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM aMtomuhataM ukkoseNaM sAtiregAI do sAgarodhamAI' he gautama | bhavyadravyapRthivIkAyika kI sthiti jaghanya se antarmuhUrta kI hotI hai aura utkRSTa le do sAgaropama se kucha adhika hotI hai / yaha sthiti utkRSTa jo itanI kahI gaI hai vaha IzAnadeva ko asurakumAranI sthiti jaghanyathI aMtamuhUrtanI ane utkRSTathI traNa pApamanI kahI che. te ja rIte svanitakumAra sudhInA bhavyadravyabhavanapatinI jaghanya rithati antamuhUrtanI ane utkRSTa sthiti traNa pApamanI samaja levI kema ke uttara kuru vigerenA yugalikeno utpAta dezamAM ja hoya cha. "bhaviyadavvapuDhavIkAiyassa Na pucchA" u mApana bhavya dravya pRthvI yi je jIva hoya che, tenI sthiti keTalA kALanI hoya che? tenA uttaramAM prabhu 4 cha hai-"goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM sAtirekAI do sAgaroghamAI" he gItama! savyadravyapRthvI yinI sthiti dhanyathI matabhutanI hoya che. ane utkRSTathI be sAgaropamathI kaMIka vadhAre thAya che. A utkRSTa sthitikI che te zAnadevane uddezAne hI cha. "evaM AukkAiyassa vi"
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 bhagavatIsUtre AukAiyassa vi evamapkAyikasyApi jaghanyotkRSTAbhyAM sthititivyA jaghanyato'ntarmuhUrtam utkRSTatassAtirekasAgaropamadvayamitibhAvaH / 'teU vAU jahA neraiyassa' tejo vAyavoryathA nairayikasya bhavyadravyatena kAyikasya tathA bhavyadravyavAyukAyikasya ca sthitiviSaye bhavyadravyanArakavadeva sthitiH jJAtavyA, jaghanyato'ntarmuhUrtam utkRSTataH pUrvakoTiriti / devAdInAM yugalikAnAM ca tatrotpAdAbhAvAt 'vaNastaikAiyassa jahA puDhavIkAiyassa' vanaspatikAyikasya yathA prathivIkAyikasya, bhavyadravyavanaspatikAyikasya sthitiH bhavyadravyapRthivIkAyikatradeva jJAtavyA jaghanyena antarmuhUrtam , utkRSTataH sAtirekaptAgaropamadvayaM sthitiriti bhAvaH / 'beiMdiyassa teiMdiyassa cauridiyassa jahA neraiyassa dvIndriyasya trIndriyasya caturindriyasya yathA nairayikasya, bhavyadravyadvIndriyasya bhavyadravyatrIndriyasya bhavyadravyacaturindriyasya sthitiH bhavyadravyanArakasthitivadeva jJAtavyA jaghanyena Azrita karake kahI gaI hai / 'evaM AukkAiyassa vi' isI prakAra kI sthiti jaghanya aura utkRSTa akAyika kI bhI jAnanI cAhiye / 'teU. vAU jahA neraiyarasa' bhavyadravyanAraka kI sthiti jaghanya aura utkRSTa jitanI kahI gaI hai, utanI hI jaghanya utkRSTa sthiti bhavyadanyataijasakAyika kI aura bhavyadravyavAyukAyika kI samajha lenI caahiye| arthAt jaghanya se aMtarmuhUrta kI aura utkRSTa se eka karoDapUrva 'vaNassaikAiyasta jahA puDhavIkAiya' arthAt jayadravya vanaspatikAdhika kI sthiti bhavyadravyapRthvIkAyika ke jaisI kaha denI caahiye| 'veiMdiyassateiMdiyassa cAuridiyassa jahA nerajhyassa' bhavyadravyadvIndriyajIva kI bhavyadravya teindriya jIva kI aura bhavyadravyacauindriya jIva kI sthiti bhavyadravyanAraka ke jailI hI jaghanya aura utkRSTa se hai aisA Aja pramANenI sthiti jaghanya ane utkRSTathI apakAyikAnI paNa samajavI. "teu vA jahA neraiyassa" dhanya mana greeii 10ya dravya nA2nI sthiti jeTalI kahI che. teTalI jaghanya ane utkRSTa sthiti bhavya dravya tejaskAyikanI ane bhavya dravya vAyukAyikanI samajI levI. arthAt jaghanyathI aMtarmuhUrtanI mana geethA meM sAgaropamathI 6 madhira 4ii che. "beiMdiyassa teiMdiyassa caridiyassa jahA neraiyassa" satyadravyahIndriya nI tathA savyadravya triIndriyajIvanI ane bhavya dravya caturiMdriya jIvanI sthiti jaghanya ane ukacharUpathI bhavya dravya nAraka pramANe che tema samajavuM arthAt jaghanyathI eka mata itanI bhane TamI pUoTinA. che, "paMciMdiyatirikkhajoNiyassa
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkAza018 u09 sU0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 209 antarmuhUrtamamANA utkRSTataH pUrvakoTimamANetibhAvaH / 'paMceM diyatirikkhajoNiyassa jahanneNaM aMtomuhurta' paJcendriyatiryagyonikasya jaghanyena antarmuhUrtam' ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi, bhavyadravyapazcandriyatiryagyonikasya Ayustu jaghanyato'ntarmuhUrtam utkRSTataH trayastriMzatsAgaropamamityarthaH etat saptamanArakamapekSya kathitam 'evaM maNussANa vi' evaM manuSyANAmapi bhavyadravyamanuSyANAmAyurviSaye jJAtavyam jaghanyena antarmuhUrttam utkRSTataH trayastriMzat sAgaropamam, iti saptamapRthivInArakApekSayA kathitam / 'vANamaMtarajoisiyavemANiyasa jahA asurakumArassa' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikasya yathA asurakumArasya bhavyadravyavAnavyantarasya bhavyadravyajyotiSkasya bhavyadravyavaimAnikasya yathA bhavyadravyAmurakumArasya tathA jJAtavyam , jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTataH palyopamatrayamitibhAvaH uttarakurvAdiyugalikApekSayA kathitam / 'sevaM bhaMte / sevaM jAnanA cAhiye / arthAt jaghanya se eka antarmuhUrta kI aura utkRSTa se pUrvakoTi kI hai / paMciMdyi tirikkhajoNiyassa jahanneNaM aMtomuhatta ukkoseNaM tetIsaM sAgarovamAI' jo jIva bhavyadravya paJcendriya tiyaJca hai usakI jaghanya sthiti eka aMtarmuhUrta kI hai, aura utkRSTa Ayu tetIsasAgaropama kI hai / yaha kathana saptamapRthivI ke nAraka kI apekSAle kahA gayA hai, aiso jAnanA cAhiye / 'evaM maNussANa vi' isI prakAra manuSya saMbaMdhI kathana kaha denA cAhiye / 'vANamaMtara joiliyavemANiyassa jahA asurakumArasta' bhavyadravya asurakumAra ke jaisI bhanyadravyavAnanya ntarakI bhavyadravyajyotiSkakI aura anyadravyavaimAnika kI sthiti jaghanya se to eka aMtarmuhUrta kI hai, aura utkRSTa se tIna palyopama kI hai yaha tIna palyopama sthiti kA kathana uttarakuryAdika ke yugalika kI apekSA se jahanneNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI" savyadravyapa yandriya jIva che tenI jaghanya sthiti eka aMtarmuhUrtanI che. ane utkRSTa sthiti tetrIsa sAgaropamanI che, A kathana sAtamI tamatamA pRthvInA nArakonI apekSAthI avAma mAvesa che. tebha samApu "vANamaMtara joisiyavemANiyassa jahA asurakumArassa" savyadra0yavAna0yantanI laya dravya nyAtinI tathA dravya vaimAnikanI sthiti bhavya dravya asurakumAranA saMbaMdhamAM kahyA pramANe, jaghanyathI eka aMtarmuhUrtanI che. ane utkRSTathI traNa palyopamanI che A traNa pApamanI sthitinuM kathana uttara kSetra kurU vigerenA yugalikone uddezIne kahevAmAM AvyuM che tema samajavuM. bha027
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ r 210 bhagavatIne bhaMte ! ci' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! bhavyadravyanArakAdInAmAyuviSaye yat devANupiyeNa kathitam tat evameva-satyameva AptavAkyasya sarvathA pramANatvAditi kathayitvA bhagavantaM yAvat namaskRtya gautamaH saMghamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati, itibhAvaH ||suu0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta- jagadallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM aSTAdazazatake navamoddezakaH smaasH||18-9|| kahA gayA jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte / levaM bhaMte ! tti' bhavyadravyanAraka Adi ke viSaya meM aura unakI Ayu ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne yaha kathana kiyA hai vaha AptacAzya ke sarvathA pramANa hone ke kAraNa satya hI hai| isa prakAra kahakara bhagavAna ko yAvat namaskAra karake gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAlIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA aThArahaveM zatakakA navavAM uddezaka samApta // 18-9 // "sevaM bhaMte !sevaM bhaMte ! ci" madhyadravyanA24 vi. na samayamA bhane tenI AyuSyanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je A kathana karyuM che, te Apta vAkya pramANarUpa ja hevAnA kAraNe satya ja che. A pramANe kahIne bhagavAnane vaMdanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA gautama svAmI pitAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA sU. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI ameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakane name uddezaka samAptA18-lA
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 01 bhavyadravyadevarUpAnagAranirUpaNam 211 atha dazamoddezakaH prArabhyate / navamodeza ke bhavyadravyanArakAdInAM svarUpaM kathitam atha bhavyadravyAdhikArAt asmin dazamodeza ke bhavyadravyadevasthAnagArasya svarUpaM nirUpayiSyati ityevaM saMbandhenAyAtasyAsya dazamodezakasyezmAdimaM sUtram - 'rAyagihe ' ityAdi / mUlam - rAyagihe jAva evaM vayAsI aNagAre NaM bhaMte bhAviyappA asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejjA haMtA ogAhejjA se NaM tattha chileja vA bhijeja vA No iNaDe samaTThe No khalu tattha satthaM kamai evaM jahA paMcamasae paramANupoggalavattavayA jAva aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA udAvattaM vA jAva no tattha satthaM kamai ||suu0 1 // khalu chAyA - rAjagRhe yAvadevamavAdIt anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA asidhArAM vA kSuradhArAM vA avagAheva hanta avagAheta sa khalu tatra chidyeta vA bhidyeta vA nAyamarthaH samarthaH no khalu tatra zastraM krAmati / evaM yathA paJcamazate paramANupudgalavaktavyatA yAvad 'anagAraH khalla bhadanta ! bhAvitAtmA udAvarta vA yAvat no khalu tatra zastra krAmati // 0 1 // TIkA - 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvadevam avAdIt atra yAvatpadena guNazilakaM caityamityArabhya prAJjalipuTo gautama etadantasya sarvasyApi dasaveM uddeze kA prAraMbha nauveM uddeze meM bhavyadravyanAraka Adi koM kA svarUpa kahA gayA hai aba isa 10 veM uddeze meM bhavya kA adhikAra hone se bhavyadravyadevarUpa anagAra ke svarUpa kA kathana kiyA jAvegA so isI sambandha ko lekara prAraMbha kiye gaye isa uddeze kA 'rAyagihe jAva' ityAdi pahilA sUtra hai / 'rAyagihe jAva evaM bayAsI' ityAdi / dasamA uddezAnA prAra Mbha-- navamAM uddezAmAM bhavyadravya nAraka vigerenu kathana karavAmAM Avyu che. bhavyadraSyanA adhikAra cAlu hAvAthI A dasamAM uddezAmAM bhavyadraSya deva -rUpa anagAranAM svarUpanuM kathana karavAmAM Avaze e sabandhathI A uddezAnA prAra'bha zvAmAM Ave che. tenuM paDe sUtra ' rAyagihe jAva" ityAhi che.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 bhagavatIya prakaraNasyAnusmaraNaM bhavatIti / kimuktavAn gautamaH tatrAha-'aNagAre' ityAdi / 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyapA' anagAraH khalu bhadanta | bhAvitAtmA bhAvitojJAnadarzanacAritraidharmavAsanayA vA AtmA yena sa mAvitAtmA 'asidhAra vA khuradhAravA ogAhejjA' asidhArAM vA kSuradhArA vA avagAheta kiM bhAvitAtmA anagAraH asidhArAyAM vA kSuradhArAyAM vA upaveSTuM zaknuyAditi praznA, bhagavAnAha'haMtA' ityAdi / 'haMtA avagAhejjA' hanta avagAheta upaveSTuM zaknuyAdityarthaH asidhArAdiSu bhAvitAtmano'nagArasya pravezo vaikiyalabdhisAmarthya lAd bhavatIti TIkArtha--'rAyagihe jAva evaM bayAsI' rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra se prabhu se pUchA yahAM yAvatpada se 'guNazilakaM caityam' yahAM se lekara 'prAJjalipuyo gautamaH' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai| kisa prakAra se pUchA ? so 'aNaNAre Na bhaMte ! bhAviyappA asidhAraM vA khuradhAraM cA ogAhejjA' isa stUpATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai, ki'jo anagAra bhAvitAtmA hotA hai-jJAnacAritra se athavA dharma kI vAsanA se jisane AtmA ko vAsita kiyA hai / aisA anagAra kyA asidhArA para kSurA kI dhArA para upaveSTu (baiThane ke liye) samartha ho sakatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiN| 'haMtA avagAhejA' hI gautama ! aisA vaha anagAra baiThane ke liye samartha ho sakatA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki yahAM jo asidhArA para yA kSurA kI dhArA para bhAvitAtmA anagAra ko --"rAyagihe jAva eva' vayAsI" rAmanAramA lagavAnnu sama vasaraNa thayuM. bhanavAnanuM Agamana sAMbhaLIne pariSadA teone vaMdana karavA AvI. bhagavAne tene dharmadezanA ApI. dharmadezanA sAMbhaLIne pariSadA ghAtapAtAna sthAne pachI .te pachI mAvAnnI payupAsanA 42di "prAJjalipuTo gautamaH" gautama svAmINa bhanne hAtha na 1 vinaya sAthe mA pramANe 57yu 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejjA" je anagAra bhAvitAtmA hoya che.--jJAna cAritrathI athavA te dharmanI vAsanAthI jeNe pitAnA AtmAne vAsita karela che, e anagAra zuM talapaarnii dhAra 52 athavA manAnI thA2 52 "upaveSTu' mesavAna sabhaH thapa za cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha --"hatA avagAhejjA" DA gautama! e te anagAra tenA para besavAne samartha thaI zake che. kahevAnuM tAtparya e che ke--ahiyAM je talavAranI dhAra para athavA astrAnI dhArapara bhAvitAtmA anagArane besavAnuM batAvyuM che, te vaikriya labdhinA prabhAvathI
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU01 bhavyadvyadevarUpAnagAranirUpaNam 213 jJeyam anyathA agrimottaravAkyasyAsAmaMjasyamApavediti / 'seNaM tastha chijjeja vA bhijjejja vA sa bhAvitAtmA'nagAraH khalu tatrAsidhArAdau chigheta vA bhidheta vA asidhArayopavezanAdi kartustasyA'nagArasya zarIre chedanaM bhedanaM bhavati naveti praznaH, bhagavAnAha-'No iNaTe samajhe nAyamarthaH samarthaH asidhArayA tadaMgasya chedanAdikaM na bhavatItimAvA, kathaM tadaGgasyAsidhArayA chedanAdikaM na bhavati atra lokAnubhavavirodho bhavediti cettatrAha-No khalu' ityAdi / 'No khala tattha satya kamai' no khalu tatra zastraM kAmati bhAvitAtmano'nagArasya zarIrAvayave zastrasya kramaNaM na bhavati vaikriyalabdhisAmarthyavalena zastrasya tatra kuNThitatvAt pASANapraveza yA baiThanA kahA gayA hai vaha vaikriyalabdhi ke prabhAva ke vaza se aisA kara sakatA hai, yaha prakaTa karane ke liye kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye nahIM to agrima uttaraSAkya meM asamaJjasatA AjAvegI aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'se Na tattha chijjejja vA bhijjeja vA' he bhadanta ! asidhArA ke Upara upavezanAdi kriyA karane. vAle usa anagAra ke zarIra meM chedana bhedana hotA hai, yA nahIM hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'No iNaDhe samaDe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| arthAt asidhArA Adi ke Upara upavezanAdi kriyA karanevAle usa anagAra ke zarIra meM usa asidhArA Adi dvArA jarAsA bhI chedana nahIM hotA hai / isakA kAraNa kyA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiN| 'No khalu tattha sasthaM kamaI' usa bhAvitAtmA anagAra ke zarIrAvayava ke Upara zastra kA kramaNa nahIM hotA hai| kyoMki vaikriyA tema karI zake che. te batAvavA tema kahevAmAM AvyuM che. tema samajavuM. nahi te pahelA kahela uttara vAkayamAM asamaMjasapaNuM-aghaTitapaNu AvI jaze. va gautama svAmI se pUche che 2-"se NaM tattha chijjejja vA bhijjejaja vA" hai maganan masi-tasavAranI ghA2 52 mesanA2 manAnA zarIramAM chedana bhedana thAya che? ke nathI thatuM? A praznanA uttaramAM prabhu cha8--"No iNaThe samaDhe" gautama ! ma atha parAmara nathI arthAt talavAranI dhAra vigere upara besavA vi0 nI kriyA karavAvALA te anagAranA zarIramAM te talavAranI dhAra vigerethI jarA paNa chedana bhedana thatuM nathI. tema na thavAnuM zuM kAraNa che? te pramANe gautama svAmInA pUchavAthI tenA uttaramA prabhu 49 cha -"No khalu tattha satthaM kama" mAvitAmA mAna
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 bhagavatI patitAradhArAvan yathA loko'pi dRzyate tIkSNApi kSuradhArA pApANAdau viphalI bhavati tathaiva bhAvitAtmA'nagArazarIre'pi zuradhArAdeH pravezAsaMbhavaH etAvAneva vizeSaH yat pASANAdiSu tatra kSuradhArAdervaiphalyaM tat tepAmatikAThinyAt, atra bhAvitAtmAnagArazarIre tu caikriylbdhisaamrthyblaaditi| 'evaM jahA paMcamasae paramANupoggalabattaccayA' evaM yathA pazcamazate paramANupudgalavaktavyatA 'jAva aNagAre NaM bhaMte !' yAvadanagAraH khalla bhadanta ! 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'udAvattaM vA jAva no khalu tattha satthaM kamai' udAvate vA yAvat no khalla tatra zastra krAmati, tatra paramANupudgalaghaTita AlApa iha tu bhAvitAtmaghaTita labdhi kI zakti ke bala se zastra usa para kuNThita ho jAtA hai jaise pASANa ke Upara gire hue kSure Adi kI dhAra kuMThita ho jAtI hai ataH jaisI pApANapatita tIkSNa bhI kSuradhArA viphala bana jAtI hai / usI prakAra se bhAvitAsmA anagAra ke zarIra meM bhI kSura Adi kI dhArA viphala ho jAtI hai / usa para apanA kucha bhI prabhAva nahIM dikhalA sakatA hai vaha usameM praviSTa nahIM ho sakatI hai, pApANa Adi para jo kSura dhArA viphala hotI hai, vaha usakI atikaThinatA ke kAraNa hotI hai| aura yahAM jo bhAvitAtmA anagAra ke zarIra para viphala hotI hai vaha vaikripalabdhi ke sAmarthya ke pala se hotI hai, basa yahI dRSTAMta aura dASTanti meM vizeSatA jAnanI cAhiye / 'evaM jahA paMcamasae paramA NupoggalabasavvayA' jAva aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA udAvataM vA jAvano khalu tasya satthaM kamai to jisa prakAra se paMcama zataka ke sAtaveM gAranA zarIranA avayava upara zastra cAlI zakatuM nathI. kAraNa ke vaikiya labdhinI zaktinA baLathI zastra nisteja-kuMThita thaI jAya che. jevI rIte patthara para paDelA astrA vi. nI dhAra kuti-buThI thaI jAya che. tethI patthara para paDelI tIvaNa astrAnI dhAra niSphaLa banI jAya che. te ja rIte bhAvitAtmA anagAranA zarIramAM paNa talavAra-astrA vi. nI dhAra buThI yAne niSkaLa banI jAya che. temanA zarIramAM te pravezI zakatI nathI. pASANuM para je astranI dhAra vi niSphaLa jAya che, te patharanA kaThaNapaNAne laIne tema bane che. paNa ahiM bhAvitAtmA anagAranA zarIramAM niSphaLa thAya che te teonA vaikriyalabdhinA baLathI thAya che. daSTAMta (udAharaNa) ane dASTantikamAM maTakI vizeSatA cha. "evaM jahA paMcamasae paramANupoggalabattavvayA jAva aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA udAvattaM vA jAva no khalu tattha satthaM kamai"241 rIte pAMcamA zatakanA sAtamA uddezAmAM paramANu yudala saMbadhI kathana karyuM
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU01 bhavyadravya devarUpAnagAranirUpaNam 215 AlApa etadeva ubhayorvailakSaNyam / 'jahA paMcamasara' ityAdinA yat sUcitaM tadidam 'aNagAre NaM bhaMte / bhAviyayA agaNikAyasta majjha majjheNaM vIIvaejjA haMtA bIIejjA se NaM tattha kiM jhiyAejjA No iNTThe samaTThe No khalu tattha satthaM kamai' ityAdi / anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA agnikAyasya madhyaM madhyena vyativrajet ta vyativrajet sa khalu tatra kiM dhyApayeda nAyamarthaH samarthaH no khalu tatra zastra krAmatItyAdi // sU0 1 // uddeza meM paramANupudgala sambaMdhI vaktavyatA yAvat udakAvarta meM vaha praveza kara sakatA hai kyoMki usa para zastra apanA kucha prabhAva nahIM dikhA sakatA hai| yahAM taka kI vaha saba vaktavyatA yahA~ para kaha lenI cAhiye / paMcamazataka ke sAtaveM uddeze meM jo AlApa kahA gayA hai vaha paramANu pula ko lekara kahA hai so vahI AlApa yahAM bhAvitAtmA anagAra ko ghaTita karake kaha lenA cAhiye jaise- 'aNagAre NaM bhaMte / bhAviyappA agaNikAyarasa majjha majjheNaM bIivaejjA ? haMtA vIivaejjA se NaM tattha jhiyAejA ? No iNDe samaTThe No khalu tattha satthaM kamai' ityAdi isakA artha spaSTa hai / tAtparya gautama ke pUchane kA aisA hai ki- he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra kyA agni ke bIca meM hokara nikala sakatA hai ? uttara meM prabhu ne kahA hAM gautama ! nikala sakatA hai vaha agni ke bIca meM se hokara nikalane para bhI jo usa se jalatA nahIM hai usakA kAraNa ula para zastra apanA kucha bhI prabhAva nahIM dikhA sakate haiM / yaha hai | sUtra 1 // che. te yAvat ukAvatamAM----jalanA caDhAvAmAM te praveza karI zake che, kema ke tenA para zastra peAtAnA kaMI ja prabhAva khatAvI zakatu nathI, ahi sudhInu te tamAma kathana ahiMyAM samajI levuM pAMcamA zatakanA sAtamA uddezAmAM je je AlApako kahyA che te paramANunA pudgalane uddezIne kahevAmAM Avela che. teja AlApaka ahiyAM bhAvitAtmA anagArane ghaTAvIne kahevA. jema ke - " aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA agaNikAyassa majjha majjhaNaM vIivaejjA hatA vIivapajjA se NaM tattha jhiyAenjA, jo iNaTThe samaTThe No khalu tattha satthaM kamai" ityAhi maDiyAM gautama svAbhIye yevu pUchayu che hai--he bhagavan bhAvitAtmA anagAra zu' agninI vacce thaIne nIkaLI zake che ? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke--hA gautama ! tevI rIte bhAvitAtmA anagAra agninI pAra nIkaLI zake che. te agninI vacce thaIne nIkaLavA chatAM paNa te agnithI aLatA nathI tenuM kAraNa tenA para zastra peAtAnA kAMI ja prabhAtra batAvI zakatu nathI te ja che. 5 sU, 1 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 bhagavatIstre pUrvamanagArasya bhAvitAtmano'sidhArAdau avagAhanA kathitA ataH param aba gAhanAmeva sparzanAlakSaNaparyAyAntareNa paramANvAdipudgaleSu kathayitumAha-paramANupoggale' ityaadi| ___ mUlam-paramANupoggale NaM bhaMte ! vAukAraNaM phuDe vAukAe vA paramANupoggaleNaM phuDe goyamA ! paramANupoggale vAukAraNaM phuDe no vAukAe paramANupoggaleNaM phudde| duppaelie NaM bhaMte! khaMdhe vAukAeNaM evaM ceva evaM jAva asaMkhejapaesie / aNaMtapaeptie NaM bhaMte ! khaMdhe vAu0 pucchA goyamA! aNaMtapaesie khaMdhe vAukAeNaM phuDe, vAukAe aNaMtapaesiNaM khaMdheNaM siya phuDe liya No phuDe / vatthINaM bhaMte! vAukAeNaM phuDe vAukAe vatthiNA phuDe goyamA! vatthI vAukAe NaM phuDe No vAukAe vasthiNA phudde||suu02|| chAyA-paramANupudgalaH khalu bhadanta ! vAyukAyena spRSTaH vAyukAyo vA paramANupudgalena spRSTaH, gautama ! paramANupudgalaH vAyukAyena spRSTaH, no vAyukAyaH paramANupudgalena spRssttH| dvipadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH vAyukAyena evameva evaM yAvat asaMkhyapradezikaH / anantapradezikA khalu bhadanta! skandho vAyu0 pRcchAgautama ! anantapradezikA skandhaH vAyukAyena spRSTaH vAyukAyaH anantapradezikena skandhena syAt spRSTaH syaanospRssttH| vastiH khalu bhadanta ! vAyukAyena spRSTaH vAyukAyo vA vastinA spRSTaH gautama ! vastiH vAyukAyena spRSTaH no vAyukAyo vstinaaspRssttH|suu02|| bhAvitAtmA anagAra kI asidhArA (talavAra kI dhAra para) Adi meM avagahanA prakaTa kI gaI haiM / ataH isI avagAhanA kA sparzanA lakSaNa paryAyAntara se paramANu Adi pugaloM meM kathana abasUtrakAra karate haiN| ___ 'paramANupoggele NaM bhaMte ! vAukAeNaM phuDe' ityAdi / pUrva sUtramAM bhAvitAtmA anagAranI talavAranI dhAra vigere paranI avagAhanA batAvavAmAM AvI che. jethI have sUtrakAra teja avagAhanAnA sparzanA lakSaNa paryAyAntarathI paramANu vigere pudagalamAM kahevAne prAraMbha kare che, "paramANupogale NaM bhaMte ! vAukAeNaM phur3e" tyAdi.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za018 u010 su02 a0 paryAyAntareNapudgalAdipuni0 217 TIkA - paramANupoggale NaM bhaMte !' paramANupudgalaH khalu bhadanta ! 'vAyukAraNaM phuDe' vAyukAyena spRSTo bhavati ? 'vAukAe vA paramANupoggaleNaM phur3e' vAyukAyo vA paramANu galena spRSTaH ? he bhadanta ! vAyunA paramANurvyAptiH paramAnA vA vAyurvyApta iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! ' paramANupale vAukAraNaM phuDe' paramANupudgalaH vAyukAyena spRSTaH vyApto madhye kSipta ityarthaH / 'no bAukAe paramANupoggaleNaM phuDe' no vAyukAyaH paramANupudgalena spRSTa, vyAptaH madhye kSiptaH, vAyormahattvAt paramANozca niSmadezatvenAtisUkSmatayA vyApakatvAbhAvAditi / 'dupae lie NaM bhaMte ! khaMdhe vAukANaM evaM ce' 'dvipradezikaH khala bhadanta / skandhaH vAyukAyena evameva spRSTo. TIkArtha - isa sUtradvArA sUtrakAra ne aisA pUchA hai ki- paramANupoggaleNaM bhaMte 0 !' he bhadanta ! jo paramANupudgala hai, vaha kyA vAyukAya ke dvArA spRSTa hotA hai yA vAyukAya paramANupudgala dvArA spRSTa hotA hai ? paramANu ke dvArA vAyu vyApta hai yA vAyu ke dvArA paramANu vyApta hai aisA isa prazna kA Azaya hai uttara meM prabhu ne kahA- 'goyamA' ityAdi - he gautama! paramANupudgala vAyukAya dvArA spRSTa hotA hai - vyApta hotA hai madhya meM kSipta hotA hai para vAyukAya paramANupudgala se vyApta nahIM hotA hai madhya meM kSipta nahIM hotA hai, kyoMki vAyukAya mahAn hotA hai aura paramANu dayAdi pradezoM se rahita hone ke kAraNa ati sUkSma hotA hai / isa kAraNa vaha use vyApta nahIM kara sakatA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM / 'duppaesieNa aMte / khaMdhe0 ' he bhadanta ! jo skandha dvipradezika TIArtha-mA sutrathI sUtrAre me pUchayu che - " paramANupogale NaM maMnne !'' he bhagavat je paramANu pudgala che, te vAyukAyane spaza karI zake che? athavA vAyukAya tene sparza karI zake che? paramANuthI vAyu vyApta che ? ke vAyuthI paramANu vyApta che? e rItaneA A praznanA bhAva che. A praznanA uttarabhAM alu ! che ! - "goyamA !" tyAhi he gautama! paramANu yugasa vAyuthI spaSTa vyApta thAya che. paNa vAyukAya paramANu pudgalathI vyApta thatA nathI kema ke vAyukAya mahAt heAya che. ane paramANu e pradeza vigerethI rahita hAvAthI atyaMta sUkSma hAya che. tethI te tene vyApta karI zakatA nathI have gautama svAbhI asune yevu cUche che hai--' duSpaesie NaM bhaMte ! khaMghe0" he lagavan me pradezavAjA ? 24dha hoya che, te vAyubhayathI vyApta bha0 28
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 bhagavatIstre vyAptaH kiM vA vAyukAyiko dvipadezikena skandhenAvayavinA spRSTaH vyApta iti praznaH, bhagavAnAha-yathA paramANupudgalena vAyukAyo na vyApto bhavati paramANoH sUkSmatayA vAyozca mahatvAt kintu mahatA vAyunA alpIyAn paramANuptei tathA ime'pi dvipradezikAvayavino vAyukAyApekSayA sUkSmatvena na vAyukAyo dvipadezikena skandhena vyApyate apitu mahatA vAyukAyena alpIyaso dvimadezikaskandhasyaiva vyAptirbhavati, dRzyate ca loke'pi mahatA'lpIyaso vyApanAt yathA paTairghaTasya na tu ghaTena mArata pttsyaatiritibhaavH| ' evaM jAva asaMkhejjapaesie' evaM yAvadasaMkhyeyapradezikaH yathA dvipadezikaskandhaviSaye vAyukAyavyAptatvaviSayako vicAraH kRtastathaiva asaMkhyAtapradezikaskandhavipaye'pi vicAraH kartavyo hotA hai vaha vAyakAya ke dvArA vyApta hotA hai yA vAyakAya usake dvArA vyApta hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM / he gautama ! jisa prakAra paramANupudgala dvArA vAyujhAya vyApta nahIM ho sakatA hai| kyoMki vaha sUkSma hai aura vAyukAya mahAna hai / ataH aisA samajhanA cAhiye-ki mahAn ghAyukAya dvArA alpIyAn paramANu hI vyApta hotA hai aura aisI hI dhAta dekhI jAtI hai| ki loka meM jo mahAna hotA hai vaha apane se choTe ko vyAsa karanevAlA hotA hai jaise vastra ke dvArA ghaTa vyApta ho jAtA hai para pasArA huA vastra ghaTa ke dvArA vyApta nahIM hotA isI prakAra dvipadezI skandha ke viSaya meM samajhanA caahiye| 'evaM jAva asaMkhejjapaesie' jisa prakAra se dvipadezika Adi skandha ke viSaya meM vAyukAya dvArA vyAsa hone kA vicAra kiyA gayA hai usI prakAra se asaMkhyAtapradezika skandha thAya che ke vAyukAya tenAthI vyApta thAya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke--he gautama! je rIte paramANu pudgalathI vAyukAya vyApta thatA nathI. kema ke te sUkSama che. ane vAyukAya mahAna che jethI ema ja samajavuM joIe ke mahAna vAyukAyathI alpa evA paramANuM ja vyApta thAya che ane evI ja rIte jovAmAM Ave che ke -jagatamAM je mahAna hoya che, te pitAnAthI nAnAne vyApta karavAvALA hoya che. jema ke vastra dvArA ghaDe vyApta thaI jAya che. paraMtu phelAveluM vastra ghaDAthI vyAta tha nathI. "eva jAva asaMkhejjapaesie" re prAthI meM pradezavAmA skaMdhanA viSayamAM vAyukAyathI vyApta hovAnA saMbaMdhamAM vicAra karavAmAM Avye che, te ja pramANe asaMkhyAta pradezavALA skaMdhane vAyukAyathI vyApta
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u010 sU02 aM0 paryAyAntareNapudgalAdiSuni0 219 jJAtavyazca, yAvat asaMkhyAtamadeziko'vayavI vAyunA vyApyate na tu kadApi asaMkhyAtapradezikAvayavinA vAyukAyo vyApyate iti / atra tripadezikAdArabhya dazamadezikasaMkhyAtamadezikAntasya yAvatpadena grahaNaM bhavati / 'aNaMtapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe vAukAya pucchA' anantamadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH vAyukAyaH pRcchA. arthAt anantapradezikaH skandhaH vAyunA vyApyate athavA anantamadezikena skandhena vAyu vyApyate iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'aNaMtapaesie khaMdhe vAyukAraNaM phuDe' anantapradezikA skandhaH vAyukAyena spRSTovyAptaH madhye nikSiptaH 'vAukAe arNatapaesie NaM khaMgheNaM siyaphuDe' vAyukAyA anantamadezikena skandhena syAt spRSTaH 'siya no phuDe' syAt no spRSTaH, anako vAyukAya dvArA vyApta hone kA vicAra jAnanA cAhiye yAvat asaMkhyA: tapradezI rUpa avayavI vAyukAya ke dvArA vyApta to ho jAtA hai para ghAyukAya usa asaMkhyAtapradezI avayavI dvArA vyApta nahIM hotA hai| yahAM yAvatpada se tripradezika skandha se lekara kara dazapradezika skandha saMkhyAtapradezI skandha kA grahaNa huA hai| aNaMtapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe vAu0 pucchA!" he bhadanta ! jo skandha anantapradezika hotA hai| usake dvArA vAyukAya vyApta hotA hai yA vAyukAya ke dvArA vaha vyApta hotA. hai, uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! anantapaesie khaMdhe0' he gautama ! jo anantapradezika skandha hotA hai| yaha vAyukAya ke dvArA vyApta hotA hai madhya meM nikSipta hotA hai para jo anantapradezika skandha hai usake dvArA vAyukAya vyAsa bhI hotA hai, rahevAnA saMbaMdhamAM vicAra samajI le. yAvat asaMkhyAta pradezI rUpa avayavI vAyukAyathI te vyApta thaI jAya che vAyukAya te asaMkhyAta pradezavALA avayavIthI vyApta thatuM nathI. ahiyAM yAva5dathI traNa pradezavALA skaMdhathI mAra lAna se pradeza 34 sudhI ghaDaNa yA che. "aNaMtapaemie NaM bhaMte ! khaMghe vAu pucchA0" u lagavan manAta pradezavANA 2245 cha, tenAthI vAyukAya vyApta thAya che? athavA vAyukAyathI te vyApta thAya che. A prazna uttaramA prabhu 47 cha hai-'goyamA ! anaMtapaesie khaMghe." gItama! anaMta pradezavALA je kaMdha hoya che, te vAyukAya dvArA vyApta thAya che. madhyamAM nikSipta hoya che. paraMtu je anaMtapradezI skaMdha che, tenAthI vAyukAya vyApta thAya che paNa kharA. ane nathI paNa thatA. A kathananuM tAtparya e che
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220. bhagavatI sUtre ntapradezikena skandhena syAt spRSTaH syAt no spRSTaH anantapradezikaH skandho vAyunA vyApyate sUkSmataratvAt skandhasya, vAyukAyikastu anantapradezikaskandhena syAt vyAptaH syAt na vyAptaH katham ? kadAcit vyAptatvaM kadAcidavyAptatvamiti, rator, yadA vAyukAyikaskandhApekSayA anantapradezikaH skandho mahAn bhavati tadA vAyurmahatA'nantamadezikaskandhena vyApyate yadA tu vAyvApekSayA asau anapradeziko mahAn na bhavati kintu alpIyAneva bhavati tadA anantamadezikaskandhena vAyukAyo na vyApto bhavati iti apekSAvAdamAzritya syAd vyAptaH syAt avyApta iti kathitam / 'vatthI NaM bhaMte / vAukAraNaM phuDe' vastiH khala bhadanta ! vAyukAyena pRSTaH 'vADayAe vatthA phuDe' vAyukAyo vA vastinA spRSTaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vatthI vAukAeNaM phuDe' vastiH hRtiH 'mazaka' iti lokaprasiddhaH vAyukAyena spRSTo vyAptaH vAyunA sAmastyena aura nahIM bhI hotA hai / tAtparya isakA aisA hai ki jaba anantapradezika kandha sUkSma hotA hai taba to vaha vAyukAya ke dvArA vyApta ho jAtA hai / parantu jaba thAyukAyika rUpa skandha anantapradezika skandha kI apekSA mahAna nahIM hotA hai pratyuta anantapradezika skandha hI mahAn rahatA hai taba vaha anantapradezika skandha dvArA vyApta ho jAtA hai| isa prakAra se apekSAvAda ko Azrita karake 'siya phuDe siya No phuDe' aisA kahA gayA hai / 'vasthI NaM bhate ! bAukAeNaM phuDe' he bhadanta ! vastImazake vAyukAya se spRSTa hotA hai ? yA 'vAuyAe vatthiNA phuDe' vAyukAya mazaka se spRSTa hotA hai uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyanA ! vatthI vAyukAraNaM phuDe' he gautama! mazaka vAyukAya se spRSTa hotA hai / kyoMki vAyukAya ke dvArA usake jitane bhI vivara hote haiM, ve saba ke saba kra--jyAre ana ta pradezI kadha sUkSma hAya che, tyAre te vAyukAyathI vyApta thaI jAya che. paNa jyAre vAyukAyikarUpa skaMdha anata pradezI skadhathI sahAn hAtA nathI paraMtu anaMta pradezI ska'dha ja mar3Ana rahe che, tyAre te anaMta pradezI skaMdha dvArA vyApta thai jAya che. apramANenI apekSAvAdanA Azraya rIne " syAd vyAptaH syAd avyAptaH" sebha uDevAmAM bhAvyu che. "vatthI NaM bhaMte! vAukAeNaM phuDe" he lagavan vastI-bhazA vAyubhayathI spRSTa thAya che ? ! " vAukAra vatthiNA phuDe" vAyuDAya bhazasthI vyApta thAya che. yA praznanA uttaramAM prabhu 4 cheDe - " goyamA ! vatthI vArakAraNaM phuDe" he gautama! mazaka vAyukAyathI pRSTa thAya che. kema ke tenA jeTalA chidro che, te mA ja
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0183010 sU03 pugalAnAM varNAdimatva nirUpaNam 221 vastitrivaraparipUraNAt ' no vAukAe balthigA phuDe' no vAyukAyo vastinA spRSTo vyAptaH vaste vayukAyasya parita eva sadbhAvAditi // sU0 2 || itaH pUrva pudgaladravyANi nirUpitAni tadanu varNAdibhiH tAnyeva pudgaladravyANi nirUpayannAha - ' i - 'atthi NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe davvAI vannao kAla-nIla - lohiya- hAlida - sukillAI, gaMdhao subhigaMdhA, dubibhagaMdhAI, rasao titta- kaDuyakasAya - aMbilamahurAI, phAsao kakkhaDa - mauya - garuya - lahuya - sIya - usiNaniddha - lukkhAI annamannabaddhAI annamannapuTThAI jAva annamannaghaDattA citi ? haMtA asthi evaM jAva ahe sattamAe / asthi NaM bhaMte! sohammassa kampassa ahe evaMceva evaM jAva Isippa - bhArAe puDhavIe / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharai / tara rNa samaNe bhagavaM mahAvIre rAyagihAo nayarAo paDinikkhamai paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai // sU0 3 // chAyA - santi khalu bhadanta ! asyAH ratnamamAyAH pRthivyAH atro dravyANi varNataH kRSNanIlalohitaddAridrAzukachAni, gandhataH surabhigandhIni durabhigandhIni rasataH tiktakaTukakapAyAmlamadhurANi sparzataH karkazamRdukaguru laghukazItoSNasni rUkSANi anyonyavaddhAni anyonyaspRSTAni yAvat anyonyaghaTTatayA viSThanti ? hanta santi / evaM yAvadadhaH saptamyAM santi khalu saudharmasya kalpasyAdhaH evametra evaM yAvat ISat prAgbhArAyAH pRthivyAH / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / yAvadviharati / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra H rAjagRhAnagarAt pratiniSkrA mati pratiniSkrAmya vahiH janapada vihAra viharati // sU0 3 || pUre bhare hue rahate haiM / 'no vADakAe vatthiNA phuDe' ataH jaba aisI bAta hai, to mazaka se vAyukAya spRSTa nahIM hotA hai / kyoMki mazaka ke cAroM ora vAyukAya kA sadbhAva rahatA hai || sU0 2 // yUrepUrA vAyubhayathI bharelA rahe the. "no vAukA vatthiNA phuDe" tethI mazakathI vAyukAya pRSTa thate nathI. kema ke mazakanI cAre khAju vAyukAyanA sahUlAva rahe che. // sU. 2 //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 .. bhagavatIMsUtra TIkA-'atthi NaM bhaMte !' santi khalla bhadanta ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'ahe' adhobhAge 'dabAI' dravyANi, yAni dravyANi khalu 'vanno kAlanIlalohiyahAlimukkillAI' varNataH kRSNanIlalohitahAridrazuklAni-kRSNanIlalohitapItazuklarUpavanti dravyANi, tathA 'gaMdho munmigaMdhAI dubhigaMdhAI" gandhataH surabhigandhIni durabhigandhIni tathA 'raso tittakaDDayakasAyaaMbilamahurAI' rasataH tiktakaTukapAyAmlamadhurANi tiktAdi rasavantI. tyarthaH tathA, 'phAsao kakkhaDamauyagaruyalahuyasIyausiNaniddhalukkhAI' sparzataH karkazamRdukagurukalaghukazItoSNasnigdhalakSANi yathoktasparzaviziSTAni nAni kim pudgaloM kA nirUpaNa kiyA jA cukA hai| aba unhIM pudgaloM kA varNAdiguNoM ko lekara varNana kiyA jAtA hai 'asthi NaM bhaMte isIse rayaNappabhAe puDhavIe' ityAdi / TokArtha-isa stra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke 'ahe' adhobhAgameM aise dravya jo 'vanno kAlanIla lohiyahAliha mukkillAI' varNa se kAle ho, nIle ho, lohita ho, pIle ho aura sapheda ho tathA 'gaMdhao' gaMdha se 'subhigaMdhAI dunbhigaMdhAI surabhirgadhavAle ho evaM durabhigaMdhavAle ho / 'rasao' rasa se tittakaDuyakasAya. 'aMpila mahurAI' tikta, kaTuka, kapAya, amla evaM madhura rasopeta hoN| 'phAsao' sparza se 'phakkhar3amauyagaruyalahuyasIyausiNaniddha. pulanuM nirUpaNa karAI gayuM che. have te pulenA varNAdi guNene laIne varNana karavAmAM Ave che. "asthi NaM bhave ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe tyAta TIkA--A sUtrathI gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke-- asthi NaM bhaMte ! inIse rayaNappabhAe puDhavIe" bhagavan mA ratnaprabhA pRthivInA "ahe" nAyana lArAmA sevA drvye| cha hai --"vaNNao kAlanIlalohiya hAlihasuskillAI" pa thI 4aa DAya, nIla DAya, anAya, pIlA DAya, bhane saI hAya ? "gaMdhao" bhane yathA "sunbhigaMdhAI dubhigaMdhAI" sumi dhANA DAya liya-dhAmA DAya "rasao" rasathI "tittakaIkasAya-aMbilamahurAI" tita tImA-494-44A pAya-turA mana-mA ane bhadhura-bhI. 2sANA DAya "phAsao" 25NthA 'kakkhaDamauyagaruyalahuya sIyaukhiNanikhalukkhAI" 44za, bhUDa, mAre aadhu-74| 81 BY-rama, thie|
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU03 pudgalAnAM varNAdimatvanirUpaNam 223 'annamannabadAI' anyonyabaddhAni gADhAzlepattaH paraspara saMvaddhAni 'annamanapuTThAI' anyonyaspRSTAni sparzanAmAtreNa sparzaviSayIbhUtAni 'jAva annamanaghaDatAe' anyo. nyaghaTatayA parasparasamudAyarUpasambaddhatayA iha yAvatpadena 'annamanno gADhAI aNNamaNNa miNehapaDivaddhAI' anyonyAvagADhAni ekakSetrAzritatvAt paraspara lolIbhAva mAtAni anyonyasnehaprativaddhAni-cikkaNatvena parasparaM zliSTAni iti saMgRhItaM bhavati / 'ciTThati tiSThati kimiti praznaH, bhagavAnAha-'haMtA asthi' hanta santi he gautama ! asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH adhodeze etAdRzavizeSa Navanti dravyANi santItimAva: 'ecajAva ahe sattamAe' evaM yAvata adhaH saptamyAH pRthivyAH viSaye'pi jJAtavyam pUrvaprakAreNaiva yathoktavizeSaNaviziSTadravyANAM sthitiviSaye praznaH pUrvoktottaramakAreNaiva uttaramapi jJAtavyamiti / 'asthi NaM bhaMte / sohammassa kappassa ahe' santi khalu bhadanta ! saudharmasya kalpasyAdhaH lukkhAI' karkaza, mRdu, bhArI, laghu, zIta, uSNa, snigdha evaM rUkSa sparzavAle haiM kyA 'annamannaghaddhAI' gADhazleSa se paraspara saMbaddha hue / 'annamanapuTAI paraspara meM spRSTa hue 'jAva annamaNNaghaDattAe' yAvat paraspara meM samudAya rUpa se sambaddha hai kyA ? yahAM yAvatpada se 'annamabaogADhAI aNNamaNNasiNehapaDibaddhAI' ina padoM kA grahaNa huA hai| uttara meM prabhu kahate haiM-'hatA asthi hAM, gautama! haiM isa ratnaprabhA pRthivI ke nIce ina vizeSaNoM se viziSTa hue dravya haiN| 'evaM jAca ahe sattamAe' isI prakAra kA kathana yAvat saptamI pRthivI ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye arthAt pUrvokta prakAra se hI yadhokta vizeSaNaviziSTa dravyoM kI sthiti ke viSaya meM prazna karanA cAhiye, aura pUrvokta prakAra se hI uttara bhI samajha lenA cAhiye / 'asthi NaM bhaMte ! sohammassa bhane 31-dumA 25zavAya cha ? "annamannabaddhAI" mA madhathI 52252 madhAna "annamanapudAI" manyAmanya 25dhina "jAva annamanaghaDatAe" yAvat 52252 samudAya 32 madhAyeA cha ? mADiyAM yAvat yathA "annamanna bhogADhAI annamannasiNehapaDibadhAI" mA paho aDara yA cha. ma praznanA uttaramA prabhu 4 cha ?-"haMtA asthi" & / gautama! a pramANe che. arthAt bhArallA pRthvInA nAya pUrveti vizeSa vANA dravyo cha. "evaM jAva ahe sattamAe" mA prabhAnu 4thana ardhA yApat sAtabhI tamastamA pRthvInA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. arthAt pUrvokta prakAre ja prazna karavA sa. bhane pUrvarita prArathI St2 55 sabhA mevA, "asthi bhate!
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 bhagavatIstre dravyANi varNataH kRSNanIlalohitapItazuklarUpavanti, tathA gandhataH sugandhIni durgandhIni, rasataH tiktakaTu kaSAyAmlamadhuravanti, sparzataH karkazamRdugurulaghuzItoSNa snigdhakSANi anyonyaptambaddhetyAdi vizeSaNavanti tiSThanti kim ? iti praznaH, bhagavAnAha-evaM ceva' evameva ratnaprabhAsambandhidravyameva svIkArAtmakayuttaram 'evaM jAva isIpabbhArAe puDhavIe' evaM yAvat ISat mAgmArAyAH pRthivyAH viSaye'pi sarvameva praznottarAdikaM jJeyam / 'sevaM bhaMte / seva bhaMte ! jAva viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! yAvadviharati he bhadanta / ratnaprabhAdipRthivIsambandhidravyaviSaye yat devANupriyeNa kathitam tat sarvameva sarvathA satyameva AptavAkyasya sarvathA pramANatvAditi / evaM kathayitvA yAvannamaskAra kRtvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan kappasa ahe' he bhadanta ! saudharmakalpa ke nIce kRSNanIlAdi varNavAle surabhidurabhi gaMdhavAle tikta kaTu Adi rasavAle evaM karkaza, mRdu Adi sparzabAle dravya anyonya saMbaddha Adi vizeSaNoM vAle haiM kyA? uttara meM prabhu kahate haiN| 'evaM ceva' jaisA uttara ratnaprabhA pRthivI ke nIce rahe hue dravyoM ko svIkRti ke rUpa meM diyA gayA hai vaisA hI uttara yahAM para bhI jAnanA cAhiye / 'evaM jAva IsIpanbhArAe puDhavIe' isI prakAra kA kathana yAvat ISasmArabhArA pRthivI ke viSaya meM bhI kara lenA caahiye| arthAt pUrvokta rUpale prazna aura pUrvokta se hI uttara jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte! sevaM bhate ! jAva viharaI' he bhadanta ! ratnaprabhApRthivI Adi ke sambandhI dravya ke viSaya se jo Apa devonupriya ne kahA hai vaha saba hI AptavAkya ko sarvathA pramANabhUna hone ke kAraNa satya hI hai sohammata kappassa ahe" sApa saudhama 465nI nAya - vi. varNavALA sugadha ane durgadhavALA, tIkhA, kaDavA, vigere rasavALA ane kaThora, mRdu-kemaLa vigere sparzIvALA dravyo parasparanAM saMbaMdhita rIte che? mA prazna uttaramA prabhu 4 cha hai "evaM ceva" 2tnaprabhA pRthvInI nAya rahelA dravyanA svIkAra karavAmAM je pramANene uttara Ape che, teja prbhaagen| utta2 maDiyA para samal. "evaM jAva IsIpabbhArAe puDhavIe" Aja pramANenuM kathana yAvat ISat prAmbhArA pRthvInA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. arthAt pUrvokta prakAre prazna vAkya ane uttara vAkya samajI levA seva bhave! seva' bhaMte ! jAva viraI" magan 2namA pRthvI vigeremAM rahelA dravyanA saMbandhamAM Apa devAnupriye je kahyuM che, te Ata vAkya hovAthI sarvathA satya ja che. ApanuM kathana pramANarUpa hovAthI yathArtha
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u010 su04 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 225 viharatIti / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH 'jAva bahiyA jaNavayavihAraM viharai' yAvat-rAjagRhanagarAt nirgacchati nirmAtya vahiH janapadavihAra viharatIti ||suu03|| ___itaH pUrva pudgaladravyANAM nirUpaNaM kRtam , ataH paramAtmasvarUpadravyadharmacizepAna AtmadravyaM ca nirUpayannAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi / mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme nAmaM nayare hotthA vannao duIpalAsae ceie vannao tattha NaM vANiyagAme nayare somile NAsa mAhaNe parivasai aDDe jAva aparibhUe riuvveya. jAva supariniTie paMcaNhaM khaMDiyasayANaM sayassa kuDuMbassa AhevaccaM jAva viharai tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe / jAva parisA pajjuvAlai, tae NaM tassa:somilassa mAhaNasta imIle kahAe laddhaTussa samANasla ayameyArUve jAva samupajjitthA evaM khalu samaNe NAyaputte puvANupurvi caramANe gAmANugAmaM duijjamANe suhaM suheNaM jAva ihamAgae jAva dUipalAsae ceie ahApaDirUvaM jAva viharai / taM gacchAmiNa isa prakAra kahakara yAvat namaskAra kara gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre0' isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra rAjagRha nagara se nikale aura nikala kara bAhara ke dezoM meM vihAra karane lge| suu03|| ja che. A pramANe kahIne gautama svAmI prabhune vaMdanA namaskAra karIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para, mirAmAna 24 gayA. "tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre0" te pachI zrI bhagavAna mahAvIra svAmI rAjagRha nagarathI nIkaLIne anyatra bahAranA dezamAM vihAra karavA lAgyA. sU. 3 bha0 29
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre salagala gAyaputtarata aMtiyaM pAubbhavAmi imAiM ca NaM eyAhavAI aThAI jAva vAgaraNAiM pucchissAmi taM jai me se imAI eyArUvAI aTAI jAva vAgaraNAI bAgarehii tato vaMdIhAmi namasIhAmi jAva pajjuvAsIhAmi, aha me se imAI eyArUvAI aTAI jAva vAgaraNAI no vAgarehii toNaM eehiM ceva ahiya jAva vAgaraNehiya nippaTrapasiNavAgaraNaM karessAmi tikaTu evaM saMpehei, saMpehettA pahAe jAva sarIre sAo gihAo paDinikkhapAi paDinikakhamittA pAyavihAracAreNaM egeNaM khaMDiyasaeNaM saddhiM saMparituDe vANisgAmaM nayare majjhaM majheNaM Nigacchai Niga chicA jeNeka dUtipalAsae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvI teNe ubAgacchada uvAgacchittA samaNasta bhagavao mahAvIrassa adUrasAsate ThicA samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM kyAsI jattA haiM zaMte ! javaNijjaM te bhaMte !, avAbAhaM te bhaMte ! phAsuyavihA te bhaMte ! somilA jattA vi me javaNijja pi me avvAbAhaM vi| phAyavihAraM pi me| kiM te bhaMte ! jattA ? somilA jN| tavaniyamasaMjamasajjhAya jhANAvastaya mAiesu jogesu jayaNA jttaa| kiM te bhaMte ! javaNijja ? somilA! javaNijjaM duvi pannattaM taM jahA iMdiyajavaNijjaM ca no iMdiyajavaNijaM ca / se| taM iMdiyajavaNijjaM iMdiyajavANijjaM jaM me soiMdiyacakkhiMdira ghANidiyajibhidiyaphAsiMdiyAiM nirUvahayAI vase vadaMti se iNdiyjvnnijj| se kiM taM no iMdiyajavaNijja no iMdira
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA zaM018 u010 sU04 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam -2 javaNijaM jaM me kohamANamAyAlobhA vocchinnA no udIti se taM no iMdiyajavaNijja se taM javaNijja / kiM te bhaMte / avAbAhaM ? somilA! jaM me vAtiyapittiyasibhiyasaMni-' vAiyA vivihA rogAyaMkA sarIragayA dosA uvasaMtA noM udI roti se taM avvAbAhaM / le ki taMbhaMte ! phAsuyavihAraM somilA! jannaM ArAmesu ujjANesu devakulesu sabhAsu pavAsu itthI pasupaMDagavivajiyAsu vasahIsu phAsuesaNijaM pIDhaphalagasejjA. saMthAragaM uvasaMpajittANaM viharAmi se taM phAsuyavihAraM / sari. savayA te bhadanta ! kiM bhakkheyA abhakkhayA ? somilA ? sari saMvA me bhakkheyA vi abhakkheyA vi / se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai sarisavA me bhakkheyA vi abhakkheyA vi ? se nUNaM teN| somilA ! baMbhannaesu naesu duvihA sarisavayA pannattA taM jahA~ mittasarisakyA ya dhannasarisakyA y| tattha NaM je te mittasarisavayA te tivihA pannattA taM jahA sahajAyayA sahavaDDiyayAM sahapaMsukIliyayA teNaM samaNANaM niggaMthANaM abhkkheyaa| tatthaM NaM je te dhannasarisavayA te duvihA pannacA taM jahA satthaMpariNayA ya asatthapariNayA ya tattha NaM je te asatthapariNayA te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhkkheyaa| tattha NaM je te satya pariNayA te duvihA pannattA taM jahA esaNijjA ya aNesaNijjA ya / tattha NaM je te aNesaNijjA te samaNANaM NiggaMthANe abhkkheyaa| tattha NaM je te esaNijjA te duvihA pannatA te
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... bhagadhatIsUtra jahA jAiyA ya ajAiyA ya tattha NaM je te ajAiyA te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA tattha gaMje te jAiyA te duvihA pannattA taM jahA laddhA ya aladdhA ya tattha NaM je te aladvA te samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA tattha NaM je te laddhA te NaM samaNANaM NiggaMthANaM bhakkheyA se teNa?NaM somilA ! evaM bucar3a jAva abhakkheyA vi| mAlA te bhaMte ! ki bhakkheyA abhakkheyA? somilA ! mAlA me bhakkheyA vi abhakkheyA vi le keNaTeNaM jAva abhakkheyA vi ? se nUNaM te somilA baMbhannaesu naesu duvihA mAsA pannattA taMjahA duvvamAsA ya kAlamAsA ya tattha NaM.je te kAlamAsA te NaM sAvaNAdIyA AsADhapajjavasANA duvAlasaM. pannattA taM jahA sAvaNae bhadavae Asoe kattie maggasire pose mAhe phagguNe citte vaisAhe jeTrAmUle AsADhe teNaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA tattha NaM je te davamAsA te duvihA pannattA taM jahA asthamAsA ya dhannamAsA ya tatthaNaM je te atthamAsA te duvihA pannattA taM jahA suvannamAsA ya rudhvamAsA ya te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA tastha NaM je dhaNNamAlA te duvihA pannattA taM jahA sasthapariNayA ya asatthapariNayA ya evaM jahA dhannasarisavayA jAva se teNaTeNaM jAva abhakkhayA vi| kulatthA te bhaMte ! kiM bhakkheyA abhakkheyA ? somilA ! kulatthA bhakkheyA vi abhakkheyA vi| se keNaTreNaM jAva abhakkheyA vi ? se nUNaM lomilA! te baMbhannaesu naesu
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU04 vyadharmavizeSAdinirUpaNam 229 duvihA kulatthA pannattA taM jahA isthi kulatthAya dhannakulasthAya tattha NaM je te itthikulatthA te tivihA pannattA taM jahA kulakannayAi vA kula vahuyAi vA kulamAuyAi vA te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA tattha NaM je te dhannakulatthA evaM jahA dhannasarisayA se teNaTeNaM jAva abhakkheyA vi ||suu04|| chAyA-tasmin kAle tasmin samaye vANijyagrAma nAma nagaramAsIva varNakA, dUtIpalAzakaM caityam varNakaH tatra khalu vANijyagrAme nagare somilo nAma brAhmaNaH parivasati ADhayo yAvat aparibhUtaH Rgveda0 yAvat supariniSThitaH pazcAnAM khaNDikazatAnAM svakasya kuTuMvasya AdhipatyaM yAvad viharati / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvat samavasRtaH yAvat pariSat paryupAste, tataH khalu tasya somilasya brAhmaNasya etasyAH kathAyA labdhArthasya sataH ayametAcadrUpo yAvat samutpadyata evaM khalu zramaNo jJAtaputraH pUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAma dravan sukhaM mukhena yAvadihAgata: yAvad dUtIpalAzake caitye yathApatirUpaM yAvadviharati, tadgacchAmi khalu zramaNasya jJAtaputrasyAntike prAdurbhavAmi imAn khalu etAvadrUpAn arthAn yAvad vyAkaraNAni pakSyAmi tat yadi me imAnetAvadrUpAn arthAn yAvada / vyAkaraNAni vyAkariSyati tataH khalu vandidhye namasyAmi yAvat paryupAsye tava yadi me sa imAn etAvadrUpAn arthAn yAvat vyAkaraNAni no vyAkariSyati tataH khalu emireva arthazca yAcad vyAkaraNaizca nispaSTapraznavyAkaraNaM kariSyAmIti kRtvA evaM saMprekSate saMprekSya snAto yAvat zarIraH svagRhAt matiniSkAmati prati niSkramya pAdavihAracAreNa ekena khaNDikazatena sAI saMparivRto vANijyagrAma nagara madhya madhyena nirgacchati nirgatya yatraiva vIpalAzakaM cetyaM yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIra statraivopAgacchati upAgatya zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAdUrAsanne sthitvA zramaNaM bhagavantaM mahAvIram evamavAdIt yAtrA te bhadanta ! yApanIyaM te bhadanta !, avyAvAdhA te bhadanta ! mAsukavihAraH te madanta ! somila ! yAtrA api me yApanIyamapi me avyAvAdho'pi me mAsukavihA. ro'pi me| kiM te bhadanta ! yAtrA ? somila ! yanme tapo niyamasaMyamasvA. __dhyAyadhyAnAvazyakAdikepu yogeSu yatanA sA yaatraa| ki te bhadanta ! yApanIyama, somila ! yApanIyaM dvividha prajJaptam tadyathA indriyayApanIyaM ca, no indriyayApanIya ca / atha kiM tat indriyayApanIyam ? somila ! indriyayApanIyaM yanme zrotrendriya
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 230 enadrea " cakSurindriya- ghrANendriya-jihvendriya- sparzanendriyANi nirupahatAni vaze vartante tadetat indriyayApanIyam / atha kiM tat no indriyayApanIyam no indriyayApanIyanme krodhamAnamAyalobhAvyavacchinnAno udIrayanti tadetat no indriyayApanIyam / kaste bhadanta ! avyAbAdhaH somila ! yat me vAtikapaittikazlaiSmikasAnnipAtikA vividhA rogAtaGkAH zarIragatA doSA upazAntA no udIrayanti sa eSa avyAvAdhaH / atha kahate bhadanta ! mAsukavihAraH ? somila ! yat khalu ArAmeSu udyAneSu devakuleSu sabhAsu pAlu strIpazupaNDakarahitAsu vasatiSu prAsukaiSaNIyapIThaphalakazayyAsaMstArakamupasaMdha khalu viharAmi sa eSaH prAsukavihAra : 'sarisavayA' (sarpapakAH sadRzavayasaH) ve bhadanta kiM bhakSyA amakSyA somila ! 'sarisavayA' meM bhakSyA afe abhakSya api / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate ' sarisabayA' meM bhakSyA api abhakSyA api tat nUnaM te somila ! vAhmaNyeSu nayeSu dvividhAH 'sarisavayA' prajJatAH tadyathA mitrasariyA (sahAvayasaH) ca dhAnya sarisavayAzva ( dhAnyasarva pAzca) tatra khalu ye mitrasarisavayA te trividhAH prajJaptAH tadyathA sahajAtAzca sahavarddhitAzva sahapAMzukrIDitAzca te khalu zramaNAnAM nirgranthAnAm abhakSyAH tatra khalu ye dhAnyasariyA (dhAnyasarSapA) te dvividhAH prajJaptAH tadyathA zastrapariNatA zvAzastrapariNatAzca tatra khacca ye azastrapariNatAste khalu zramaNAnAM nirgranthAnAm abhakSyAH, tatra khalu ye te zastrapariNatAH te dviSAH prajJaptAH tadyathA evaNIyAzcAnepaNIyAzca tatra khalu ye aneSaNIyAste zramaNAnAM nirmanthAnAm abhakSyAH, tatra khalu ye epaNIyAste dvividhAH majJaptAH tadyathA- yAcitAzcAyAcinAzca tatra khaca ye ayAcitAste zramaNAnAM nirgranthAnAm abhakSyAH, tatra khala, ye yAcitAste dvidhAH majJaptAH, tadyathA - labdhAzca alabdhAzca tatra khalu ye alabdhAste zramaNAnAM nirgranthAnAm amakSyAH, tatra khalu ye labdhAste khalu zramaNArnA nirgranyAnAM bhakSyAH, tat tenArthena somila ! evamucyate yAvat abhakSyA api / mAsA te rea | kiM bhakSyAH abhakSyAH, somila ! mAtA meM bhakSyA api amakSyA api tatkenArthena yAvat amakSyA api tat nUnaM te somila ! brAhmaNyeSu nayeSu dvividhAH mAsA prajJaptAH tadyathA dravyamAsAH ca kAlamAsAzca tatra khalu ye kAlamAsAste khalu zrAvaNAdikAH apAThaparyavasAnAH dvAdazAH prajJaptAH tadyathA zrAvaNa bhAdrapadAzvina kArtikamArgazIrSa pauSa mAgha phAlguna caitra vaizAkhajyeSThA mUlApAdAH, te khalu zramaNAnAM nirya myAnAm abhakSyAH, tatra khalu ye te dravyamAsAH te dvividhAH prajJaptAH arthamAsAH ca dhAnyamAsAH ca tatra khalu ye te artha mAsAste dvividhAH prajJaptAH tadyathA suvarNamAsAH ca rUpyamAsAH ca te khalu zramagAnAM nirgranthAnAm akSyAH, tatra khalu ye te dhAnyamAsAH te dvividhAH majJaptAH tadyathA zastrapariNatA zvAzastrapariNatAzca evaM yathA V
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU04 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam .231 dhAnyasarisavayA yAvat tat tenArthena yAvan amakSyA api / kulatthAste bhadanta ! ki bhakSyA abhakSyA somila ! kulatthA bhakSyA api, abhakSyA api tatkenArthena yAvat abhakSyA api tat nUnaM somila ! te brAhmaNyeSu nayeSu dvividhAH kulatthAH majJaptA tathA strIkulatthA ca dhAnyakulatthA ca, tatra khalu yAstAH strIkulatthAH tAstrivivAH prajJaptAH tadyathA kulakanyakA cA kulavadhvo vA kulamAnaro vA tAH khalu zramaNAnAM nigranthAnAm abhakSyAH, taba khalu ye te dhAnyakulasthA evaM yathA dhAnyasarisavayA tat tenArthena yAvat amakSyA api ||suu0 4 // TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'bANiya gAme nayare hotthA' vANijyagrAmaM nAma nagaramAsIt 'vanabho' varNakA-campApurIvat asyApi nagarasya varNanaM kartavyam 'dUtIpalAsae ceie' dRtipalAzakam caitya. mudyAnamAptIta iti 'vana bho' varNakaH, pUrNabhadra caityavat dutipalAzacaityasyApi varNana isase pahile pudgaladravyoM kA nirUpaNa kiyA jA cukA hai / aba paramAtma svarUpadravdha ke dharmavizeSoM kA evaM Atmadravya kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' ityAdi TIkArtha---isa sUtra dvArA kalpanIya akalpanIya ke viSaya meM prabhu aura somila kI bAtacIta kA varNana kiyA gayA hai so avya isI viSaya ko spaSTa kiyA jAtA / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'vANiyagAme nayare hotthA' vANijyagrAma nAma kA nagara thA, vaNNao' isakA varNana aupapAtika sUtra meM varNita campAnagarI ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'dUtIpalAsae cehae' isa vANijyagrAmanagara meM tIpalAzanAma kA udyAna thaa| 'vaNNo isakA bhI varNana auSapA pUrvokta sUtramAM pula dravyanuM nirUpaNa karavAmAM AvI gayuM che, have paramAtma svarUpa dravyanA dharma vizeSanuM ane AtmadravyanuM nirUpaNa 42vAmI bhAva cha.-"veNe kAleNaM deNaM samaeNaM" tyAta TIkAI---A sUtrathI kalpanIya ane akalpanIyanA viSayamAM prabhu ane semila nAmanA brAhmaNa vacce je saMvAda thaye tenuM varNana karavAmAM Ave cha.--"veNa' kAleNa veNa samaeNa" te Age mana ta samaye "vANiya gAme nayare hotthA" vAzinya gAma nAmarnu nagara tu "vaNNao" tenu, varNana mo55ti sUtramA qaa yampAnagarI vana pramANe sabhA "duipalA 'sae ceie" mA pAgiryayAma nagaramA tipA se nAmanu GdhAna & "vaNNao" mA itipamA GdhAnanu na 5 bhopapAti sUtramA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavanIsUtra kartavyam 'tatya NaM vANiyagAme nayare' tatra khalu vANijyagrAye nagare 'somile nAmaM mAhaNe parivasaI' somilo nAma brAhmaNaH parivasati 'ar3e jAva aparibhRe' ADhatho yAvad aparibhUtaH atra yAvat padena dIpjAdivizeSaNAnA saMgraho bhAti bhagadatIsUtrastha dvitIyazatakAzcamoddezatituMgikAnagarIdhazrAvakavat 'riu. vveda0 jAva suparinihie' Rgveda yAyat pariniSThitaH skandakavat atra yAvatpadena yajurvedAdi vedazikSAkala gAyanekavidhAGgAdInAM saMgraho bhavati atra skandakapakaraNaM sarvameva anusmaraNIyam / 'paMcaNha khaMDiyasayANaM' paJcAnAM khaNDikazanAnAm khaNDikA ziSyaH 'sayasa kuDuvassa ya' strakasya kuTumbasya ca 'AhevaccaM jAva viharaha' Adhipatya yAvatpadena 'poresaccaM ANAImarasegAvacvaM kAremANe' pauratika sUtra meM varNita hue pUrNabhadra caitya udyAna ke hotA hai aisA lamAnA cAhiye / 'tattha NaM vANikagAme0' isa cANijyagrAma nagarameM 'somile. nAma0' somila nAma kA brAhmaNa rahatA thA / 'aDhe jAva aparibhUe' yaha ADhya yAvat aparibhUta thA yahAM yAvatpada se dIpta Adi vizeSaNoM kA grahaNa huA hai / bhagavatI sUtrake dvitIya zatakake paMcama uddezaka meM varNita hue tugikA nagarI meM rahanevAle zrAvaka ke jaisA yaha thA tathA skandaka ke jaisA 'riummeSa0 jAva suparinihie' yaha Rgveda Adi cAroM vedoM kA jJAtA thA vedazikSAkalpa Adi aneka prakAra ke aGgoM kA jAnanevAlA thA / isake varNana meM skandaka kA prakaraNa saya hI yahAM lagA lenA caahiye| 'paMcaNha khaDiyasayANaM' isake 500 ziSya the khaNDika zabda kA artha ziSya hai / 'sayassa kuDaMpassa ya AhevaccaM jAva viharaI' ataH vasA pUla udyAna prabhAra 4 sabhA "tattha Na vANiyagAme0 mA pANinya grAma nAma "somile nAma0" misa nAmanA brAhmaera khetA to "aDDhe jAva aparibhUe" te mADhaya-meTo hai sapattipANI to yAvat aparibhUta-bIjAthI parAjaya na pAme te hate. ahiyAM yAvat padathI dIsa vigere padone saMgraha thaye che. bhagavatI sUtranA bIjA zatAnA pAMcamA udezAmAM varNavelA tuMgikA nagarImAM rahevAvALA zrAvaka je te semila mAjha tA. tabhanI ma te "riuvveya jAva suparinidie" vaha yajuveda sAmaveda atharvaveda cAre vedane jANakAra hatA. temaja zikSA, kalpa tiSa vyAkaraNa nirUkta chaMda vigere aneka prakAranA aMgone jANavAvALe hatA, tenu na 244nA vana pramANe saghaNu samA. "paMcaNhaM khaMDiyaprayANa" tara paaNyse| 500) ziSya tA ''31 zahanA artha ziSya se prabhArI cha. "sUyassa kuDu bastra ya AhevaccaM jAva viharaite sobhita
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam '233 patyam AjJezvarasenApatyaM kArayan itigrAhyam 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvat samavasRtaH atra yAvatpadena pUrvAnupUrvyAcaran ityAdi vizeSANAnAM saMgrahaH 'jAva parisA pajjuvAsaI' yAvat pariSat paryupAste atra yAvatpadena pariSatsaMmelanAdikAdInAM saMgrahaH vANijyagrAmAta pariSanirgatA, bhagavataH dharmakathAM zrusvA pariSat bhagavantaM trividhayA paryupAsanayA paryupAste itibhAvaH / 'taeNaM tassa somilassa mAhaNassa' tataH khalu tasya somilasya brAhmaNasya 'imIse kahAe lahassa samANassa' etasyAH kathAyAH labdhArthasya sataH 'ayameyArUve jAva samupajjitthA' ayametAvadryo yAvat samupapadyata, atra yAvatpadena AdhyAtmikazcintitaH prArthitaH kalpito manogataH saMkalpaH, eteSAM grahaNaM bhavati yaha unakA aura apane kuTumba kA Adhipatya karatA huA sukha se apane samaya ko vyatIta karatA thA yahAM yAvatpada le 'porevaccaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe' ina padoM kA saMgraha huA hai / 'tae NaM se samaNe bhagava0' eka samaya kI bAta hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra yahAM para padhAre yahA~ yAvatpada se 'puvvANupuni caran' ityAdi vizeSaNoM kA saMgraha huA hai / 'jAva parisA pajjuvAsaha' yAvat pariSadA ne unakI paryupAsanA kI yahA~ para yAvatpada se 'pariSatsaMmelana Adi kA grahaNa huA hai| vANijyagrAmanagara se pariSadA nikalI bhagavAn ne dharmakathA kahI, dharmakathA ko sunakara ke pariSadA ne bhagavAn ko tIna bAra caMdana namaskAra kiyA caMdanA namaskAra karake bhagavAn kI vividha prakAra se paryupAsanA kI / 'tae NaM tassa somilassa0' jaba somila brAhmaNa ko yaha bAta mAluma huI to 'ayameyA0' usake manameM aisA vicAra utpanna brAhmaNa te ziSyanuM ane pitAnA kuTuMbanuM adhipatipaNu karate thake sukhapUrvaka patAnA samaya vitAvI rahyo Dato. maDiyAM yAvatpathI 'poravaccaM ANAIsaraseNA. vaccaM karemANe' se pahIna saya thye| cha. "tae Na' se samaNe bhagavaM0" me samaye zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI vihAra karatA karatA A vANijagrAma nAbhA padhAryA. mADiyAM yAvatpathI "pUrvAnupUrtyA caran" vigere vizeSa akSaya thayA cha. "jAva parisA pajjuvAsaI" yAta pAya grAma nAranI pariSadA bhagavAnane vaMdanA karavA nIkaLI prabhue teone dharmadezanA saMbhaLAvI dharmadezanA sAMbhaLIne pariSadAe bhagavAnane traNavAra vaMdanA namaskAra karyA. vana nabha242 43zana bhagavAnnI traprAthI paryupAsanA 41. 'tae NaM tassa somilassa" pachI nyAre sebhisa prAsAne mA vAtanI na tha tyAre 'ayameyA0 tena bhanabhA vA piyA thA -maDiyAM yAvat . yathA bha0 30
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . '234 . . . . . bhagavatI iti 'evaM khalu samaNe NAyaputte' evaM khalu zramaNo jJAtaputraH 'puvANupuci caramANe' pUkhnupUrvyA caran tIrthakaraparamparayA gacchan 'gAmANugAma duijjamANe' grAmAjugrAmaM dravan gacchan-mArgasthagrAmamatyaktvA gacchan ityarthaH 'muhaM suheNaM jAva iha Agae' sukhaM sukhena yAvat iha AgataH atra yAvatpadena 'viharamANe' ityasya grahaNaM bhavati 'jAva dUtipalAsae ceie' yAvatpadena 'iha samosaDhe' ityasya saMgrahaH 'ahApaDirUvaM jAva viharaha' yathAmatilpa yAvada viharati ana yAvatpadena avagrahaM avagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan ityasya saMgrahaH 'taM gacchAmi NaM samaNassa 'NAyaputtassa' tadgacchAmi khalu zramaNasya jJAta putrasya 'aMtiyaM pAunmavAmi' antike huaa| 'yahAM yAvatpada se 'AdhyAtmikazcintitaH prArthitaH, kalpitaH, manogatA, saMkalpaH 'ina padoM kA grahaNa huA hai| evaM khalu samaNe NAyaputte puvANupuci caramANe gAmAnugAmaM dUijjamANe suhaM suheNaM jAva iha Agae' pUrvAnupUrvI se tIrtha kara paramparA ke anusAra calate hue tathA eka grAma se dUsare grAma meM vihAra karate hue sukhazAtA pUrvaka yahAM para Aye hue haiN| yahAM yAvatpada se 'viharamANe' isa pada se vihAra karate karate yahAM para Aye 'hue haiN| aura 'jAva dRtipalAsae cehae lamolaDhe' yAvat dutipalAza caitya meM Thahare hue haiN| 'ahApaDirUvaM jAva viharaI' Thaharane ko unhoMne vahAM ke vanapAlaka se AjJA prApta kara lI hai-yahAM yAvatpada se 'avagraha ava. gRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan' ina padoM kA saMgraha huA hai / 'taM gacchAmi NaM samaNassa NAyaputtasta aMtiyaM pAunbhavAmi' to mujhe una "AdhyAtmikazcintitaH, prArthitaH, kalpitaH, manogataH, saMkalpaH, mA 54! ! 42rAyA che. "evaM khalu samaNe NAyaputte puvvANupubbi gharamANe gAmANugAmaM dUijjamANe suhaM suheNaM jAva iha Agae pUrvAnupUrvI thI tIya dharonI 525rAnusAra cAlatA cAlatA ane eka gAmathI bIjA gAma sudhInA vihAra karatAM karatAM musa 4 maDiyA padhAre che. maDiyAM yA154thI "viharamANe" vihAra 42di 42di . 54 ara rAyu che. mane "jAva dUipalAsae ceie samosaDhe" yAvat itipamA dhAnamA bhirAmAna cha. "jAva paDirUva jAva viharaI" tamAme yA 221 / bhATe tyAMnA vanayAnI mAjJA prApta - zana mizanabhAna thayA cha, mADiyAM yAvatpathI " avagrahaM avagrahya saMyamena tapamA AtmAnaM bhAvayan" / paha! ahaY 42rAyA che. 'taM gacchami Na samaNassa , NAyaputtassa aMtiyaM pAunmavAmi" tAI jJAtaputra zrama samapAnanI
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 uM010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 236 prAdurbhavAmi-upatiSThAmi 'imAI ca NaM eyArUvAI aTThAI' etAMzca khalu-vakSyamANAn yAtrAyAphnIyAdIn etAvadrUpAn arthAn 'jAva vAgaraNAI pucchissAmi' yAvad vyAkaraNAni bhaznAn prakSyAmi yAvatpadena hetUn kAraNAni iti saMgrahaH / arthAdIn prakSyAmItibhAvaH atra 'hetuH' upapattimAtradRSTAntavirAdhanaM kAraNam , yuktirUpapattistanmAtrasya kathanam / 'taM jai me se imAI eyArUvAI aTThAI jAva vAgaraNAI tad yadi me sa imAn etAvadrUpAn arthAn yAtrAyApanAdIyAna yAvat vyAkaraNAni atra yAvatpadena hetUna kAraNAni iti saMgrahaH 'vAgarehiti' vyAkariSyati pratipAdayiSyati tao NaM baMdIhAmi namasIhAmi' tataH khalu vandiSye namasyAmi 'jAba pajjubAsIhAmi' yAvat paryupAsiSye atra yAvatpadena satkari. pyAmi sammAnayiSyAmi kalyANaM maMgalaM daivataM caityaM vinayena ityeSAM saMgrahaH / 'aha me se imAI eyArUbAI aTThAI jAva vAgaraNAI' atha me sa zramaNa jJAtaputra ke samIpa calanA cAhiye aura calakara 'imAIcaNaM eyAkhvAiM aTThAIjAva vAgaraNAI puchissAmi' unase ina yAtrA yApanIya Adi praznoM ko pUchanA caahiye| yahAM yAvatpada se 'hetUna kAraNAni' ina padoM kA saMgraha huA hai / 'taM jaha me imAI eyAkhvAiM aTThAI jAva vAgaraNAI vAgarehiti' yadi ve mere ina arthoM kA yAtrA yApanIya AdikoM kA tathA vyAkaraNoM kA praznoM kA yAvat hetuoM kA evaM kAraNoM kA acche prakAra se uttara de degeM to maiM unako vandanA karUMgA, unheM namaskAra kruuNgaa| 'jAva pajjuvAsAmi' yAvat unakI paryupAsanA karUMgA yahAM yAvat pada se 'satkariSyAmi sammAnayiSyAmi kalyANaM maMgalaM daivataM caityaM vinayena' ina padoM kA saMgraha huA hai| 'aha me se imAI eyAravAI aTThAI jAva vAgaraNAI No vAgarehiti' aura yadi ve mere ina pAse na ne "imAi ca Na eyArUvAI aTThAi jAva vAgaraNAI pucchitsAmi" mAna mA yAtrA yApanIya vigere sabhI prazna pUchana maDiyAM yAvatpathI "hetUn kAraNAni" ma pahonA saba thayo che. "taMja me imAI eyArUvAI aDhAi jAva vAgaraNAI vAgarehiti" na to mArA A yAtrA yApanIya vigerenuM tema ja bIjA praznone yAvatu hatuo ane ane kAraNene yathArtha uttara Apaze te huM temane vaMdanA karIza tamane nmH||2 zaza "jAva paJjuvAsAmi" yAvat tabhAnA payupAsanA 4rIza mA yAvat za54thI 'satkariSyAmi sammAnayiSyAmi kalyANaM magalaM daivataM caitya vinayena' mA paha! ahe| 42zayA cha. 'aha me se imAI eyAravAI aDhAi jAva vAgaraNAI No vAgarihiti' bhana na tamA bhArA mA
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI imAn etAvadrUpAn arthAn yAtrAyApanIyAdIn yAvat hetUn kAraNAni vyAkaraNAni paramaznasyottararUpANi 'No vAgarehiti' no vyAkariSyati artha prakSAntare yadi madIyapraznAnAm uttaraM no dAsyatItyarthaH 'tao NaM' tataH khalu 'eehiM veva aTehiya jAva vAgaraNehiya' ebhireva arthazca yAvad vyAkaraNaizca niSpRSTamaznavyAkaraNaM pRSTamaznottarapratipAdanAbhAvayukta niruttaramityarthaH karijyAmi 'iti kahu evaM saMpehei' iti kRtvA evaM saMprekSyate vicArayati / 'saMpehettA' saMprekSya-vicArya 'NhAe' snAtaH 'jAva sarIre' yAvat zarIre atra yAvatpadena kRtabalikA kRtakautukamaGgalamAyazcittaH alpamahArghAbharaNAlaGkRtazarIraH iti saMyojanIyam / etAdRzaH san 'sAo gihAo paDinikkhamaI' svAda gRhAda pratiniSkrAmati svagRhAt bhagavataH pAzveM gamanAya nirgacchatItyarthaH 'paDinikkhamittA' pratiniyAtrA yApanIyaM Adi artho kA tathA aura bhI kRta praznoM kA samucitarUpa se uttara nahIM deMge-'to NaM eehiM ceva aDehiM ya jAva vAgareNahiM' to maiM inhIM arthoM se yAvat kRta praznoM se unheM niruttara kara duuNgaa| 'evaM saMpehe' isa prakAra se usane vicAra kiyA 'saMpehettA hAe' vicAra karake bAda meM usane snAna kiyA 'jAva sarIre sAo0' kAka Adi ko annAdikA bhAgarUpa balikarma kiyA, duHsvapna vighAtaka kautukamaGgakarUpa prAyazcitta kiyA aura bahumUlyavAle alpa AbharaNoM se apane zarIra ko alaMkRta kiyA / isa prakAra se sajadhajakara vaha phira vaha apane ghara se pAhara nikalA aura nikala kara 'pAyavihAracAreNaM0' vaha paidala hI 100 vidyArthiyoM ko sAtha lekara bhagavAna ke pAsa jAne ke liye ThIka vANi. jyagrAma nagara ke bIcoMbIca se hotA huA claa| 'NiggacchittA.' yAtrA yApanIya vigere ane tema ja bIjA karela praznone uttara nahIM sAye to 'tao NaM eehiM va aThehiM ya jAva vAgaraNehi 'ImAna mA arthothI yAvat anya praznothI teone niruttara karI daIza. A rIte teNe viyA ye 'saMpehettA hAe' mA zata vizAra 4zana to snAna yu" 'jAva sarIre sAo.' gA vigere pakSIyAne mannana mA maa5| 35 bali karma karyuM duHzvamanA nAza karavA rUpa maMgala rUpa prAyazcitta karyuM ane bhAramAM halakA tathA kIMmatamAM adhika evA kImatI AbhUSaNe pote dhAraNa karyA. A rIte sajaja thaIne te pitAnA gharanI bahAra nIkaLe 2 nIjI 'pAyavihAracAreNa' 55pA 1 mese| vidyArthi mAnasAthe laIne bhagavAnanI samIpe javA mATe vANija grAma nagaranA vacce vaccenA 25tathA nInyA. "NigacchittA' mA nIjIna yA ti5mAdhAna tu
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 237 kramya 'pAyavihAracAreNaM' pAdavihAracAreNa padbhayAmeva na tu zakaTAdinetyarthaH 'egeNaM khaMDiyasaeNaM saddhiM saMparikhuDe' ekena khaNDitazatena ziSyazatenetyarthaH sAdha saMparivRto yukta ityarthaH 'vANiyagAmaM nayaraM majjhaM majheNaM Nigacchaha' vANijyagrAma nagaraM vANijyagrAmA, nagarAdityarthaH madhyaM madhyena nirgacchati 'NiggacchittA' nirgatya 'jeNeda (IpalAsae ceie' yatraiva dUtI. palAzanAmakaM caityam-udyAnam 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH teNeva uvAgacchada' tatraiva upAgacchati 'uvAgacchittI' upAgatya 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aresAmaMte ThiccA' adUrAsanne sthitvA nAtidUre nAtisamIpe ucitasthAne sthitvA ityarthaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM vayAsI' zramaNaM bhagavantaM mahAvIram evam-vakSyamANam yApanIyAdiviSayakaM praznavAkyam avAdI-uktavAn / kimuktavAna somilo bhagavantaM ? tatrAha-'jattA te' ityAdi / 'jattA te bhaMte!' yAtrA te bhadanta ! 'javaNijjaM te calakara vaha vahAM pahuMcA ki jahAM dUtipAlAza.caitya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the 'uyAgacchittA0' vahAM pahuMca kara vaha 'samaNassa0' zramaNa bhagavAna mahAvIra se kucha thoDI sI dUra para khar3A ho gayA, vahAM khaDe hokara usane 'samaNa bhagavaM mahAvIraM evaM payAsI' zramaNa bhagavAn vIra se aisA pUchA 'jattA te bhaMte !' he bhadanta ! apike yAtrA hai yA nahIM ? 'javaNija te bhaMte..' he bhadanta ! Apake pinIya hai yA nahIM ? 'avyAvAhate bhaMte ! he bhadanta ! Apake anyAyAdha hai yA nahIM ? 'phAsu. yavihAraM te bhaMte !'he bhadanta ! Apake prAmuka vihAra hai yA nahIM? uttara meM prabhu ne kahA-'somilA ! jatA pi me' he lomila | saMyamarUpa thogoM meM jo merI pravRtti hai vahI merI yAtrA hai| 'javaNijjaM ca me ane temAM jyAM AgaLa bhagavAna mahAvIra svAmI birAjamAna hatA tyAM te pddegy|. "uvAgacchittA0' tyo ta pAMthAna ta 'samaNasva' zrabhA sagavAn mahAvIrathI thora '2 te me 2hI gayA. tyai Sai RhI tarI 'samaNa bhagava' mahAvIraM evaM vayAsI' zrama lagavAn mahAvIra svAmIna mA prabhAra 57yu'-'jattA bhaMte ! sAvana mApana yAtrA che nahI ? 'javaNijjaM te bhaMte !' mApana yAyanIya che nahI ? 'abAvAhaM ve bhave sagavan mA5 nAmA mavyAmA cha / nahI'phAsuyavihAraM te bhaMte, sagana mApana mAsu vihAra cha / nahiM ? ma praznAMnA uttaramA prabhuNe 4hyu-sromilaa| jattA vi meM sabhi sayama yogamA bhArI pravRtti cha, te bhArI yAtrA che. 'javaNijjaM ca me bhAkSabhAgamA rAvaNa puruSAne lAthAnI bha jAma
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre rUDha bhadanta !, aMte / " yApanIyaM te madanta ! 'avvAvAhaM te bhaMte !" avyAvAdhaH te ' phAsUyavihAra te bhaMte / prAsukavihAraste bhadanta / he bhadanta ! te tatra yAtrA yApanIyAvyAvAdhaprAsukavihArAdikamasti naveti praznaH, bhagavAnAha - 'somilA ' ityAdi / 'somilA' he somila ! ' jattA vi me' mama yAtrApi vidyate yAnaM yAtrA saMyamayogeSu pravRtiH tathA ca saMgamayogeSu pravRttirUpA yAtrApi mama vidyate eveti svIkArAtmakaM bhagavata uttaram / 'javaNijjaM pi me' yApanIyamapi me' he somila ! yApanIyamapi mama vidyate eva, yApanIyaM nAma mokSamArge gacchatAM pAtheya va prayojaka indriyavazyatvAdirUpo dharmavizeSaH sa ca parityaktasaMsArasya zivaM prati prasthitasya mamApi Avazyakameva ato yApanIyamapi mama vidyate evetyatrApi svIkArAtmakameva uttaram | 'actrAvAhaM pi me' annAvAdho'pi me avyAbAdhaH - zarIravAdhAnAmabhAvarUpaH so'pi mama vidyate eveti / 'phAsuyavihAra pi me' prAvihAro'pi me nirjIva vasativAsarUpo vihAraH prAsukavihAraH so'pi ~ vidyate evetibhAvaH / punaH somilaH pRcchati - 'kiM te bhaMte! jattA' kA te bhadanta / mokSa mArga meM gamana karanevAle manuSyoM ko kalevA ke jaisA kAma AnevAle indriyoM ko vaza meM rakhanerUpa jo dharmavizeSa hai vaha yApanIya hai aisA yaha yApanIyarUpa dharmavizeSa mujha meM hai hI kyoMki maiM saMsAra ko choDakara zivamukti ke prati prasthita huA hUM ataH vaha mujhe Avazyaka hai | 'avvAbAha' pi me' zarIra meM kisI bhI prakAra kI bAdhA kA sadbhAva na hone se mujha meM avyAvAdharUpa dharma bhI hai hI 'phAsuyavihAraM pi meM' nirjIvavasati meM rahane kA nAma prAluka bihAra hai aisA vaha prAkavihAra bhI merA hotA hai / isa prakAra ke ye uttara prabhune lomila ko svIkArAtmaka hI diye hai / aba somila prabhu se aisA pUchatA -kiM te bhaMte / jattA' he bhadanta ! usa ApakI yAtrA kA kyA svarUpa AvavAvALuM indriyAne vaza rAkhavArUpa je 'vizeSa che, te yApanIya che. evA A yApanIya dharmAMvizeSa mArAmAMche ja kAraNa ke meM sa'sArane cheDIne muktinA bhArga atye asthAna yu che, tethI te bhane Avazya che. 'aThavAvAhaM pi me' thArIramAM koIpaNa jAtanI mAdhA na hovAthI mArAmAM anyASAdhapaNu paNa che 4 'phAyavihAra piya' niva vasatibhAM rahevu' tenuM nAma Asura vihAra hai, eveA te prAsuka vihAra paNa mAre thatA ja rahe che. e rIte seAmila brAhmaNu nA tamAma praznAnA uttara bhagavAne svIkAra rUpe ApyA che. prabhunA e pramANe uttara sAMbhaLIne te sAmila brAhmaNu pharIthI prabhune A pramANe pUche 4- kiM taM bhaMte! jattA' he lagavan te ApanI yAtrA zu sva35 che ?
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA 2018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 239 yAtrA he bhadanta ! kiM svarUpA tava yAtrA ? bhagavAnAha - 'somilA ' he somila 1 'jaM me tavaniyama saMjamasajhAyajhANAvastayamAiesu jopasu jayaNA se taM jattA' yanme tapo niyamasaMyamasvAdhyAyadhyAnAvazyakAdiSu yogeSu yatanA sA epA yAtrA tatra tapo'nazanAdi dvAdazavidham, niyamAstadviSayA abhigrahavizeSAH yathA etAvattapaH svAdhyAyavaiyAvRttyAdi mayA avazyaM kartavyamityAdirUpAH / saMyamaH- pRthivIkAyAdi saptadazavidhaH, svAdhyAyaH dharmakathAdiH, dhyAnaM - dharmadhyAnAdiH Avazyaka pavidham, yadyapi eteSu tapaH prabhRtiSu bhagavatastadAnIM vizeSato na kazcidari saMbhavati tathApi tapaH prabhRtInAm tatphalasadbhAvAt tapaH prabhRtikamastIhai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'somilA ! jaM me tavaniyama saMjamasajjhAyajhANAvaralayamAha esu jo esu jayaNA se taM jantA' he somila! tapa, niyama, saMyama, svAdhyAya, dhyAna aura Avazyaka Adi yogo meM jo yatanA hai anazana Adi ke bheda se tapa 12 prakAra kA hai tapa kI vRddhi karanevAle yA tapameM sahArA pahuMcAnevAle jo abhigraha vizeSa haiM ve niyama haiM jaise itanA tapa, svAdhyAya vaidyAvRtya Adi mujhe itane samaya taka avazya karanA cAhiye / pRthivIkAyAdikoM kI rakSA karane rUpa saMyama 17 prakAra hai dharmakathA Adi karanA svAdhyAya hai dharmadhyAna Adi dhyAna haiM samaMtA bandanA Adi ke bheda se Avazyaka 6 prakAra kA hai yadyapi bhagavAn ke tapa AdikoM meM usa samaya kucha bhI vizeSarUpa se saMbhavita nahIM hotA hai phira bhI tapa AdikoM meM vizeSaphala kA sadbhAva hone se tapa Adi tenA uttarabhAM alu he che -- 'somilA ja me tavaniyamasaMjamasajjJAya jhANAvas yamAie joe jayaNA se tta jattA' he sobhisa tapa niyama saMyama svAdhyAya dhyAna ane Avazyaka vigere ceAgeAmAM je yatanA che, teja yAtrA che. anazana vigerenA bhedathI tapa 12 khAra prakAranuM che. tapa vadhAravAvALuM athavA tapamAM sahAyatA paheAMcADanAra je abhigraha vizeSa che, te niyama che. jema ke ATaluM tapa, svAdhyAya ke vaiyAvRtya vigere mAre amuka samaya sudhImAM karI ja levuM joIe. pRthvIkAya vigere jIvAnI rakSA karavA rUpa sayama 17 sattara prakAranA che. dharma athA vi. 42 te svAdhyAya che. dharmadhyAna vigere dhyAna che. samatA, vandanA vigerenA bheDhathI Avazyaka che 6 prakAranuM che jo ke bhagavAnanA tapa vigeremAM te samaye kAMI paNu vizeSa rUpathI saMbhavita thatuM nathI teApaNu tapa - vigeremAM vizeSa phaLane sadbhAva hAvAthI tapa vigere che, tema samajavu...
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 . bhagavatIstra tyavagantavyamityAdi yogepu yatanA pravRttiH, epA sA yAtrA, tapaH prabhRtiSu pravRttirUpaiva mama yAtrA iti bhAvaH / 'kiM te bhaMte ! javaNijja' kiM te bhadanta ! yApanIyaM yApanIyaM kimAkArakaM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'somilA' he somila ! 'javaNijje duvihe pannatte' yApanIyaM dvividhaM prajJaptam, prakArabhedameva darzayati-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'iMdiyajavaNijje ya no iMdiyajavaNijje ya' indriyayApanIyaM ca no indriyayApanIyaM ca indriyaviSayakaM yApanIyam-vazyatvamindriyayApanIyam no indriyaviSayakaM yApanIyaM vazyatvam no indriyayApanIyam kintu prakRte no zabdasya mizrArthakatvAt indriyaimizrA no indriyAH, athavA no zabda: sahArthakastena indriyANAM sahacaritA iti no indriyAH krodhAdilobhAntAH kapAyAH, tadvipayakaM vazyatvam no indriyayApanI. yam 'se kiM taM iMdiyajavaNijja' atha kiM tat indriyayApanIyam he bhadanta ! tad hai aisA jAnAnA cAhiye ataH tapa niyama AdikoM meM jo merI pravRtti hai vahI yaha merI yAtrA hai| aba somila prabhu se aisA pUchatA hai he bhadanta ! ' kite bhate javaNijja' ApakA yApanIya kyA hai ? arthAt yApanIya kA kyA svarUpa hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'somilA ! duvihe jarvaNijje0' he somila ! yApanIya do prakAra kA kahA gayA hai eka indriya yApanIya aura dUsarA no indriyayApanIya indriyoM ko vaza meM rakhanA yaha indriya yApanIya hai noindriya ko vaza meM rakhanA yaha no indriya yApanIya hai yahAM jo no zabda mizrArthaka hai indriyoM se mizrajo haiM ve no indriya haiM athavA no zabda sohArthaka hai| isase indriyoM se saha carita jo haiM ve no indriya haiM / aisI ye krodhAdi lobhAnta kaSAye haiM, inheM vaza meM karanA no indriya yApanIya hai / 'se kiM taM iMdiyajaya. joIe. tethI tapa niyama vigeremAM mArI je pravRtti che te ja mArI yAtrA cha. zathA sobhita prAzaya prabhuna se pUche che 2-3 masana 'kiM te jvjilla ApanuM yApanIya zuM che? arthAt yApanIranuM zuM svarUpa che? tenA uttaramA prabhu 49 cha hai-'somilA! duvihe javaNijje0' 3 sobhita yApanIya be prakAranuM kahyuM che. eka Idriya yApanIya ane bIju naidriya yApanIya. Iddhine vaza rAkhavI te Idriya yApanIya che ke Idriyane vazamAM rAkhavI te Idriya yApanIya che. ahiyAM no zabda mizravAcaka che. iMdrithI je mizra che, te neIdriya che. athavA ne zabda sahArthaka che, tethI IddhinI sAthe rahenAra je che, te ne Indriya che. evA A kaeNdha, mAna, mAyA ane lebha chetena. 122 rAmapA va nAdriya yAyanIya che. 'se kiM taM iMdiyaja
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ F. prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam--- 245 indriyayApanIyaM kimiti praznaH, bhagavAnAha-'iMdiya' ityAdi / 'idiyajavaNijz2e jaM me soiMdiyacavikhadiyaghANidiyajibhidiyaphAsidiyAI niruvahayAI, base vati' indriyayApanIyaM yanme zrotrendriyacakSurindriyaghANendriyajihvendriyasparzanendriyANi nirupahatAni vaze svAdhikAre vartante 'se taM iMdiyajavaNijje' tadetat indriyayApanIyam indriyavazyatvameva indriyayApanIyamiti phlito'rthH| 'se ki taM no iMdiyajavaNijja' atha kiM tat no indriyayApanIyam, no indriyayApanIyam / kimiti paznA, bhagavAnAha-'no iMdiyajavaNijje no indriyayApanIyam 'jame kohamANamAyAlomA vocchinnA, yanme yasmAtkAraNAt mama krodhamAnamAyAkomA__ vyucchinnA:-vinaSTA jAtAH 'no udIriyaMte' udayabhAvaM na prApnuvanti ityarthaH, 'se taM no iMdiyajavaNijje' etattat no indriyayApanIyam , krodhamAnamAyA. lobhAnAm AtyantikavinAzasyaiva no indriyayApanIyamiti sNjnyetibhaavH| 'se te ___ javaNijje' etat yat yApanIyam prakArabhedena kthitmitibhaavH| 'kiM te bhaMte ! - avvAvAha' kiM te bhadanta ! avyAvAdhaH, he bhadanta ! taba avyAvAdho'yaM ka iti-Nijja' indriya yApanIya kyA arthAt indriya yApanIya kA kyA svarUpa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-idiya javaNijjaM ca me soiMdiyaH' he sAmila! merI jo zronendriyAdi pA~ca indriyAM haiM jo nirupahata haiM apane 2 viSaya ko pUrNarUpa se acche prakAra se grahaNa karane meM zaktizAlI haiM ve / mere adhIna haiM yahI indriya yApanIya hai| 'le kiM taM no iMdiyajavaNijja 'no indriya yApanIya kA kyA svarUpa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'no iMdiyajavaNijje jaM me0' he somila! krodha, mAna, mAyA aura lobha * ina kaSAyoM kA sarvathA kSaya vinAza ho jAnA no indriya yApanIya hai| / 'ApakA avyAbAdha kyA hai arthAt anyAyAdha kA kyA svarUpa hai ? vaNija' chandriya yApanIya me zu cha ? 4ndriya yApanIyanu zu 1135 cha ? mA prazna uttaramA prabhu 4 cha ?--'iMdiya javaNijjaM ca me khoiMdiyaH 5. he somila zrotra - Idriya, vigere je pAMca mArI Idri che, ke je zaktizALI che. eTale ke potapotAnA * viSayane, pUrNa rUpe grahaNa karavA samartha che, tevI te Idriyo mAre adhIna che. Aja diya , yApanIya che. 'se kiM taM no iMdiyajavaNijja' nAdriya yApanIyatuMzu 2135 nA ttaramA prabhu 43 che ----'noiMdiyajavaNijje jaM. me0. . saumila krodha, mAna, mAyA, ane lebha e kaSAcAne sarvathA kSaya-vinAza thaI ja tenuM nAma Idriya yApanIya che. Apane avyAbAdha zuM che? ' arthAt avyAbAdhanuM zuM svarUpa che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke bha0 31
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 bhagavatI sUtre prazna', uttarayati 'somilA' ityAdi / 'somilA ' he somila | 'jaM me vAti ya pitta ya sibhiyasannivAiyA' yat yasmAt kAraNAt me mama vAtikaH paittikaH zlaiSmikaH sAnnipAtikAH 'vivihA rogAyaMkA' vividhAH - aneka prakArAH rogAkAH 'sarIragayA dosA' zarIragatA doSAH zarIre vartamAnA dopAH-dopotpAdakAH 'uvasevA' upazAntAH - vinaSTA ityarthaH 'no udIrayaMtaM' nodIriyanti-nodayabhAvamAsAdayanti nodIritA bhavanti - nAbhIkSaNyena udaya mAgacchantItyarthaH 'se taM annAvAhe ' eSa eva anyAvAdhaH 'kiM te bhaMte! phAsUyavihAraM kiM te bhadanta ! ghAsukavihAraH he bhadanta koyaM bhavataH prAsukavihAra itipraznaH, uttarayati - 'somilA' ityAdi / 'somilA' he somila ! ' jaM NaM ArAmesu ujjANesu ' yat khalu yasmAt kAraNAt ArAmeSu upavaneSu udyAneSu 'devakuLesu sabhAsu pacAsu" devakuleSu devAyataneSu ityarthaH sabhAsu mapAsu 'izthIpasu1. paMDagavajjiyAsu vasatisu" strIpazzunapuMsakavarjitAsu vasatiSu "phAsuyaesa NijjaM" 1 1 usara meM prabhu kahate haiM- 'somilA / jaM me vAtiya vittiya siMbhiya0' he somila ! vAta, pitta, kapha ina tIna doSoM se tathA saMnipAta se utpanna honevAle jo vividha prakAra ke rogAMta haiM tathA zarIra meM vartamAna jo doSa haiM ye saba mere upazAnta ho cuke haiM aba ye udadya meM AnevAle nahIM haiM yahI merA avyAbAdha hai aura yaha avyAbAdha mujha meM maujUda hai 'kiM te bhaMte ! phAyavihAra' he bhadanta ! Apa kA prAsukavihAra kyA hai arthAt prAsukavihAra kA kyA svarUpa hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'somilA / jaM NaM ArAmesu ujjANesu0' he somila / jo maiM ArAmoM meM, udyAnoM meM devakuloM meM, sabhAo meM prapAoM meM tathA strI pazu paMDakava jisa sthAnoM meM nirduSTa pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka ko prApta karake 'somila ! jaM me vAtiyapi ttiya sibhiya0' he sobhita vAta, pitta, ane 43 e traNa dASAthI sanipAtathI utpanna thavAvALA judA judA prakAranA je rAgAtA che, tathA zarIramAM rahela je dASA che. te tamAma mArA DhASA upazAMta thaI gayA che. arthAt nAza pAmyA che. have te udayamAM AvavAnA nathI. Aja mArA avyAbAdha che. ane A avyAkhAdha mArAmAM mejuda che. vi' te bhaMte! phAsUyavihAraM' he bhagavan Apano Asura vihAra zu che ? marthAt prAsuka vihAranuM zuM svarUpa che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke 'somilA ! jaM NaM ArAmesu ujjANesu0' he somila ? huM ArAmAMmAM udyAnAmAM, devakuLAmAM sabhAomAM prA-vAvAmAM tema ja srI pazu, paMka vinAnA
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyakhandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam rahepha , prAsukaiSaNIyam prAsukaM nirduSTam " pIDhaphalaga sejjAsaMthAragaM" pIThaphalakasayyA - saMstArakam "upasaMpajjittANaM viharAmi" upasaMpadya-saMprApyetyarthaH khalu viharAmi " se taM phAyavihAraM " eSa eva prAsukavihAra iti / eteSAM yAtrAdipadAnAM sAmayikAtikliSTArthatvena bhagavato mahAvIrasya tadarthaM parijJAnamasaMbhAvayatA somi lena bhagavataH parAjayArthametAdRzAH praznAH kRtAH punaragre'pi "sarisacyA " ityAdi zabdaiH somilasya praznAH santi te'pi tena pUrvoktAbhiprAyeNaiva kRtA iti jJAtavyam / / " sarisavayA te bhaMte / kiM bhakkheyA abhakkheyA" sarisavayA te bharanta / kiM bhakSyA abhakSyAH he bhadanta / ye sarisavayA bhavata ThaharatA hUM vahI merA prAsukavihAra hai somila ne ina yAtrAdi padoM ke viSaya meM prabhu se aisA hI samajha kara pUchA hai ki ye pada sAmAyika hone ke kAraNa atikliSTa arthavAle haiM ataH bhagavAn mahAvIra ko inakA artha parijJAta nahIM hogA isa prakAra inakI ajJAnatA ko lekara maiM prabhu ko parAjita kara dUMgA parantu vaha unheM ina praznoM se jaba parAsta nahIM kara sakA taba vaha unheM parAjita karane kI bhAvanA se hI punaH unase aise prazna karatA hai - 'sarisavA' ityAdi 'sarisava' yaha zliSTa prAkRta zabda hai isakA eka artha sarSapa - sarasoM - aisA hotA hai aura dUsarA artha 'sadRzavayA' mitra aisA hotA hai isa bhAva ko lekara vaha prabhu se.. aisA pUcha rahA hai / hai bhadanta ! jo 'sarisava' haiM ve Apa ko bhakSya haiM sthAnAmAM doSa vagaranA pITha, phalaka zayyA, sastAraka prApta karIne rahu chu - te ja mArA prAsuka vihAra che. seAmila brAhmaNe A yAtrA vigere padAnA viSayamAM evu samajIne prabhune prazna kareleA ke~~A pado garbhitA vALA hAvAthI kaThaNu arthavALA che. jethI bhagavAna mahAvIra A atha samyag rIte jANatA nahi heya jethI A rIte teonI ajJAnatAne kAraNe huM bhagavAne parAjaya pamADIza. paraMtu A praznottareAthI te bhagavAne harAvI na zakA tethI teone parAjaya pamADavAnI bhAvanAthI ja pharIthI teone A pramANe, prazna 42vA lAgyo. 'sarisravayA' tyAhi 'sarisava' mA risaSTa Ata zabda hai. tenA eka atha sava-sarasava e pramANe thAya che. ane bIjo atha 'sadRzavayA' samatrayas- mitra me prabhA thAya che. A prabhAveneo bhAva sardhane te prabhune evu' pUche che ke-he bhagavan je sarasava che, te Apane lakSya-bhaavaasaay! che ? he alakSya na bhAvAdAya che ? arthAt ne 'sarisrava' che te khAvA cAgya che? ke khAvA cAgya nathI ApraznanA uttaramAM prabhu kahe che
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra makSyAH-bhakSayituM yogyAH upabhogyA ityarthaH amakSyA vA-nopabhogayogyA veti - praznA, bhagavAnAha-"somilA" ityAdi / "somilA" he somila ! "sarisavA: se bhakkheyA vi abhakkheyA vi' sarisavayA me bhakSyA api abhakSyA api sarisakyA, iti padaM prAkRtazailyA dvayarthakam ekatra sadRzavayasaH-samAnavyaskAH anyatra sarpapakA dhAnyavizeSA ityarthoM bhavati arthavizepamAzritya' upabhogayogyA api ityuttaram / ekasyaivopabhogayogyatvAnupabhogayogyatvarUpaviruddhadharmAzritatvaM matvA punaH pRcchati-" se keNaTeNaM bhaMte !" tava kenAthaina bhadanta ! 'evaM vucaha sarisatrayA me bhakkheyA vi abhakkheyA vi' evamucyate yat sarisavayA me bhakSyA api abhakSyA apIti / athArthavizeSamAzritya - bhakSyatvAbhakSyatvayorubhayorapi viSaye bhagavAnAha- se nUrNa' ityAdi / 'se nUrNa yA alakSya hai ? arthAt 'sarisava' Apa ke dvArA khAne yogya haiM yA khAne yogya nahIM haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM / 'sarisavA me akkheyA vi abhekkheyA ci he somila ! 'sarisava' mere dvArA bhakSya bhI haiM, aura abhakSya bhI haiM jaba yaha sarisava zabda dhAnyavizeSa kA vAcaka hotA hai taba to vaha sarisava khAne yogya bhI hai aisA prabhu ne kahA hai aura jaba yaha zabda sadRzacayA mitra kA vAcaka hotA hai, taba vaha bhakSya khAne yogya nahIM hai aisA prabhune kahA hai| jaba 'sarisava' yaha eka hI zabda hai taba usameM bhakSyatA aura abhakSyatA kaise yugapat saMbharvita hotI hai ? isa bAta ko mAnakara somila prabhu se pUchatA hai| 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccaha0' he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa ko lekara kaha rahe haiM ki 'sarisava' bhakSya bhI hai aura abhakSya bhI hai ? isa viSaya meM artha vizeSa ko lekara prabhu bhakSya abhakSya kA 'sarisava' -'sarisavA me bhakkhayA vi abhakkheyA vi0' 8 sobhita 'sarisava' lakSya khAvAlAyaka paNa che, ane abhaya na khAvAlAyaka paNa che. "sarisava" zabda dhAnya vizeSane vAcaka thAya che. tyAre "sarisava khAvA yogya paNa bane che, sarisava e zabda samAnavaya-mitravAcaka thAya che tyAre te abhakSya khAvA lAyaka hotA nathI. A pramANe prabhune uttara sAMbhaLIne jyAre "sarisava e eka ja zabda che, te temAM eka sAthe bhayapaNu ane abhayapaNuM kevI rIte saMbhavI zake? tema vicArIne semi pharIthI prabhune evuM pUche cha ?--'sekeNaTheNa bhaMve ! evaM vuccaI' De magavan mA5 me zAyarI kahe che ke--sarisavI bhaya paNa che, ane abhakSya paNa che? A viSayamAM artha vizeSane laIne prabhu sarisavamAM bhaNya abhakSyapaNAnuM pratipAdana
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0. dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 245 somilA' tat nUnaM nizcitaM somila ! 'vabhaNNaesu naemu' brAhmaNyeSu nayeSu-brAhmaNaviSayeSu zAstreSu, athavA vRhayati-zarIrAdIn pariNamayati iti brahma jIvAtmA, jIvasaMvandhAdeva jaDapadArthAnAM pariNAmasaMbhavAt , brahmaga upAsakA. brAhmaNAH teSAM ''zAstre jIvAjIvAdi sUkSmasthUlaviSayapratipAdakasarvajJazAsane ityarthaH saMpayate / 'duvihA sarisavayA pannattA' dvividhAH dvimakArakAH sarisavayAH prajJaptA kathitAH taM jahA' micasarisakyA dhanasarisabayA' tadyathA mitrasarisavayAzcadhAnyasarisavayAzca, sarisavayapadasya sahazavayaskA ityarthe mitraparatvaM, sarSapakA meM pratipAdana karane ke abhiprAya se somila se kahate haiM-'se pUrNa somilA! baMbhaNNaesu0' he somila ! brAhmaNaviSayazAstroM meM athavA sarvajJazAsana meM do prakAra ke 'sarisava' kahe gaye haiM yahAM 'bhaNNaesa naesu' pada kA jo dUsarA artha 'sarvajJazAsana aisA kiyA gayA hai vaha isa abhimAya ko lekara kiyA gayA hai-brahma zabda kA artha jIvAtmA hai kyoMki 'bRhati zarIrAdIn pariNamayati' isa vyutpatti ke anusAra jo zarIrAdikoM ko pariNamAtA hai vaha brahma hai, aisA vaha brahma jIvAtmArUpa hI hai kyoMki jaDa padArthoM meM jo pariNamana hotA hai vaha jIva ke sambandha se hI hotA hai| aise isa brahma ke jo upAsaka haiM ve brAhmaNa haiM ina brAhmaNoM ke zAstra meM jIva, ajIca, sUkSma sthUla Adi viSayoM ke pratipAdaka sarvajJazAsana meM 'sarisava' do prakAra ke kahe gaye haiM aisA jAnanA cAhiye do prakAra ke sarisava mitrasarisava aura dhAnya-anAja sarisava ke bheda se haiM / 'sahazavayaska isa artha meM sarisavavaya padaM mitra 42vAnA abhiprAyathA sAbhisara 4 cha hai--se 'NUNa somilA! babhaNNaesa0 he mila! brAhmaNa viSayanA zAstromAM athavA sarvajJa zAsanamAM be prakAranA sarisara vAmAM mAvyA che. mADiyAM 'baMbhaNNaesu naesa' se phne| bhIgane artha sarvajJazAsana e karela che, te e abhiprAyathI karavAmAM AvyuM --brAhmaera zo maya vAtmA se pramANe che. bha hai 'bRhayati zarIrA dIn pariNamayati' se vyutpatti pramANe zarIrAsare pariNabhAva cha, ta. brahyA che. evuM te brahma jIvAtmA rUpa pariNamana thAya che, te charanA saMbaMdhathI ja thAya che. evA te brahAno je upAsaka che, te brAhmaNa che. e brAhmaNonA zAstramAM jIva, ajIva, sUma, sthUla, vigere viSayane pratipAdana karanAra sarvajJa zAsanamAM "sarisava be prakAranA kahevAmAM AvyA che. tema samajavuM. te be prakAra mitra sarisava ane dhAnya sarisava e rItanA bhedathI che. "sadazavayaraka' e arthamAM sarisava pada mitrane vAcaka hoya che. ane "sarNa
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 249 bhagavatI sUtre * ityarthe tu dhAnyavizeSaparatvam maNDapAdipadavat arthadvayaparatvaM maNDaM pivatIti vigrahe maNDapAnakartRtvamarthaH anyatra tu maNDapo - vitAnavizeSastadvat prakRte'pIti / 'tattha NaM je te mittasarisavayA te vividhA pannattA' tatra khalu ye te mitrasarisavayAH te trividhAH - triprakArakAH prajJaptAH kathitAH 'taM jahA sahajAyayA sahava DiyA sahapaMkIliyA' tathA sahajAtakAH saharddhitAH sahapAMzukrIDitAH tatra sahajAtakAH - samAnakAle jAtAH, sahavarddhitAH - sahaiva samAnasthAne samAnakAle lAlanapAlanAdinA varddhitAH, sadaiva pAMzubhiH dhUlibhiH krIDitArtheti / 'te NaM paraka hotA hai aura 'sarSapaka' isa artha meM sarisava pada dhAnyavizeSa paraka hotA hai isa prakAra yaha pada maNDapAdi pada ke jaise artha dvaya paraka hai maNDaM pivati iti maNDapaH' jaba maNDapa pada kA aisA vigraha kiyA jAtA hai taba yaha pada mAMDa ko pInevAle kA bodhaka hotA hai aura jaba aisA vigraha nahIM kiyA jAtA hai taba yaha maNDapa vitAna vizeSa kA bodhaka hotA hai isI prakAra prakRta meM bhI 'sarisava' pada dvyarthaka hai aisA jAnanA cAhiye inameM jo 'mittasarisavayA 0 ' jaba yaha zabda mitra artha paraka gRhIta hotA hai taba ve mitra sarilava 3 prakAra ke kahe gaye haiM- 'taM jahA sahajAyayA 0 ' jaise sahajAtaka mitra, jo samAna samaya meM utpanna hue hote haiM ve sahabarddhita - sAtha 2 eka sthAna meM eka kAla meM jo lAlanapAlana Adi karake par3e kiye gaye hote haiM ve aura sahapAMzukrIDita sAtha 2 paka' me arthamAM 'sarisava' yaha dhAnya vizeSanu vAtha che mA rIte mA 'sarisava' yaha bhaeupAhi pahanI prema me arthavAyA che. 'maNDaM pibati' 'iti maMDapa' bhaya pahano kyAre mA rIte vigraha ravAmAM Ave che, tyAre bhA pada mAMDa-cAkhAnA esAmaNane pIvAvALA e arthanuM kheAdhaka che. ane jyAre e pramANenA vigraha karavAmAM na Ave tyAre maDapa' mAMDavA e anA dha karAve che. eja rIte A sarisava pada dvimathI che. tema samajavu' tebhAM ne 'mittaMsarisavayA' kyAre yA artha bhitra arthavANu yaha tha rAya che, tyAre te mitra 'sarisava' zu aAranA hevAmAM Ave che. 'taMjahA sahajAyayA0' prema } samatA mitra ne samAna - saramA- sabhayabhAM utpanna thayA hAya che, te, 1 sahevadhi ta-eka sthAnamAM eka sAthe, eka kALe jene lAlana ghAsana vigere urIne bhoTA ravAmAM Ave che te, 2 bhane 'sahapAMzukrIDitAH' eka sAthe dhuLamAM je ramelA hAya che te, 3 AvA A traNa prakAranA
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 prameyacandrikA TIkA za018 u010 su0 4 dravyadharmavizepAdinirUpaNam samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA' te khalu zramaNAnAM nirgranthAnAm abhakSyAH te trakArakA mitrasarisavayA na sAdhUna bhakSyA ityarthaH ' tattha NaM je te dhanasarisavA te duvidhA pattA' tatra khala ye te dhAnya sarisavayA dhAnyasarpapakAH te dvividhAH - dviprakArakAH majJaptAH kathitAH "taM jahA satthapariNayA ya asatthapariNayAya' tadyathA zastrapariNatAca vahnacAdizastreNa pariNatA acittabhAvaM prApitA iti zastrapariNatAH, azastrapariNatAtha vahnayAdirUpazastravizepeNa nAcitIbhUtAH sacittA eva, ye zastrapariNatAste acittAH, ye azastrapariNatAste sacittA ityarthaH 'tattha NaM je te asatyapariNayA " tatra khalu ye te azastrapariNatAH bahrayAdinA acittatAM na prApitAH dhAnya sarisavayA dhAnyasarpapakAH 'te NaM samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA" te khalu zramaNAnAM nirgranthAnAm amakSyAH " tattha NaM je vayA0' satyapariNayA te duhiA pannattA' tatra khalu ye te zastrapariNatA vahnacAdizatraNa jo dhUli meM khele hote haiM ve aise ye 3 prakAra ke mitra sarisava zramaNanirgranthoM ke dvArA bhakSya nahIM kahe gaye haiM, tathA 'tatthaNaM je te dhannasarisatathA jo dhAnya sarisava haiM ve zastrapariNata aura azastra pariNata ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM jo 'dhAnyasarisava' agnyAdi zastra ke dvArA acittabhAva ko prApta karavAye jAte haiM ve 'dhAnya sarisava' zastrapariNata haiM aura jo vahnayAdirUpa zastra ke dvArA acittabhAva ko prApta nahIM karAye gaye hote haiM ve dhAnya sarisava azastrapariNata haiN| inameM jo zastrapariNata haiM ve acitta aura jo azastra pariNata haiM ve sacitta hote haiM / inameM jo 'asatthapariNayA' azastra pariNata sacitta dhAnyasarisava haiM ve 'samaNANaM niggaMdhANaM abhakkheyA' zramaNa nirgrantho dvArA abhakSya haiM tathA jo 'satyapariNayA0 ' zastrapariNata mitro 'sarisava' pahathI grahatha azvAmAM bhAve to te zrabhayu nizranthAne lakSya hotA nathI. 'tattha NaM je te dhannasarisavayA0' temAM ne dhAnya sarisava che, te zastra pariNata ane azasra pariNata e bhedathI be prakAranA kahevAmAM AvyA che, je dhAnya sarisava' agnyAdi zastrathI acittapaNAne prApta karAvAya che. te dhAnya sarisava 'zastra pariNata che. ane je agni vigere zastrathI acittabhAva prApta nathI karAvAyA te dhAnyasarisava azastra pariNata kahevAya che. temAM je zasraparijIta che, te acitta che, ane je azastra paNita che, te sacitta hoya che, tethI te 'asatyapariNayA' azastra pariyuta dhAnya sarisava che, te 'samaNANaM NiggaMthANa' abhakkheyA' zramaSu nigranthAne lakSya che. tathA ? 'sattha pariNayA?' zastra paributa vyathita dhAnya sarisava che, te zrama 9
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248. bhagavatIsUtre , acittIkRtAste dvividhAH dvimakArakAH majJaptAH 'taM jahA esaNijjA yaM aNesa" NijjA ya'' tadyathA eSaNIyAtha anepaNIyAzca tatra eSaNIyA - AdhAkarmikA didoSarahitAH na eSaNIyA iti anepaNIyA AdhAkarmAdidopasahitAH sadopA ityarthaH / 'tattha NaM je aNe NijjA' tatra khalu ye te anepaNIyAH "te samaNANaM giggaMthANaM amakkheyA" te aneSaNIyA dhAnyasarisacyA dhAnyasarpapakAH zramaNAnAM nirgranyAnAm abhakSyAH upabhogAya grahItumayogyA ityarthaH ' tattha NaM je te esaNijjA te duvidhA panattA tatra khalu ye te paNIyAste dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA jAiyA ya ajAiyA ya' tadyathA yAvitAca apAcitAzca tattha NaM je te ajAiyA' tatra khalu ye te ayAcitAH 'dhannasarisavayA' dhAnyasarpaSakAH 'te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhavakheyA' te khalu ayAcitA dhAnyasarisakyA epaNIyA api zramaNAnAM niryaacitta dhAnyariva haiM ve zramaNa nirgranthoM dvArA bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI hai tAtparya kahane kA yaha hai ki zastra pariNata dhAnya sarisava 'esaNijjAya aNesa NijjA ya0' eSaNIya aura aneSaNIya ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM / AdhAkarma Adi doSa se jo dhAnyasarisava rahita hote haiM ve eSaNIya haiM aura jo AdhAkarma Adi dopoM se sahita hote haiM ve aneSaNIya haiM inameM jo AdhAkarma Adi doSavAle dhAnya sarisava haiM ve agni pariNata hone para bhI bhramaNanirgranthoM dvArA abhakSya hote haiM aura jo AghAkarma Adi doSoM se rahita hote haiM ve dhAnyasari - sava zramaNa nirgranthoM dvArA bhakSya bhI hote haiN| yahAM 'bhI' zabda yaha prakaTa karatA hai ki jo eSaMNIya dhAnya sarisava haiM ve yadi yAcita haiM to hI bhakSya haiM ayAcita nahIM kyoMki ayAcita dhAnyasarisavoM ke grahaNa karane meM adattAdAna kA doSa zramaNanigranthoM ko' lagatA hai yahI bAta 'tattha nigranthAne lakSyapaNu che, ane abhakSyapaNu che. kahevAnuM tAtparya e che keshstrpriyut dhAnya sarisava 'esaNijjA ya aNe saMNijjAya0 ' zoSaNIya mane aneSaNIyanA bhethI e prakAranA che, je dhAnya sarisava AdhAma' vigere doSa vinAnA hAya che te agnipariNata thavA chatAM paNa zramaNa nirjhInthAne abhakSya che. ane je Akama vigere doSa vinAnA che, tevA dhAnya sarisava zramaNa nigranthAne bhakSya paNa hAya che. ahiyAM 'paNu' zabda e khatAve che ke--je eSaNIya . dhAnya sarisava che, te le thAyanA puresA hoya to lakSya gAya che. ayAcita hai!ya tA lakSya manAtA nathI kema ke yAcanA karyA vinAnA dhAnya sUsiva levAmAM zramaNu nigranthAne ataMttAdAnanA phASa lAge che. eja vAta * 1
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ +- - - prameyacandrikA TIkA za018 2010 sU0 4 davyadharmavizeSAdinirUpaNam 249 nthAnAm amakSyAH adattAdAnasadbhAvAt 'tattha NaM je te jAiyA te duvihA pannattA' . tatra khalu ye te yAcitArate dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA 'laddhAya aladdhAya labdhAcAlabdhAzca, ladhiH-prAptistadviSayobhUnA labdhA etadviparotA alabdhAH, 'tastha Naje te aladdhA te Na samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA' tatra khalu ye te alabdhAste khalu zramaNAnAM nigranthAnAm abhakSyA, etatparyanta sarisavaye padArthAH mitrAdirUpAH ASAkarmAdidopapitA dhAnyAdi rUpAzca sAdhUnAM na kalAnte iti, atha sAdhUpabhogayogyaM sarisavayaM darzayannAha- 'tatya Na' ityAdi / 'tastha NaM je te laddhA' tatra khalu zastrapariNatA epaNIyA yAcitA doparahitA labdhA dhAnyasarisacayAH 'te NaM samaNANaM NiggaMthANaM bhakkheyA' te khalu dhAnyasarisavayAH zramaNAnAM nigranthAnAM bhakSyAH / pakaraNArthamupasaMharanAha -"se teNaTeNaM somilA' tat tenArthena Na je te esaNijjA te duvihA' isa satra se lekara abhakkheyA' isa sUtra pATha taka prakaTa kI gaI hai| yAcita dhAnyasarisava meM bhI do prakAratA hai jaise eka labdha aura dUsare alabdha prApti ke vipayabhUta hue kA nAma labdha aura jo isase viparIta hoM ve alabdha haiN| inameM jo alabdha haiM vaha alabdha dhAnya sarisava zramaNajanoM ko abhakSa hai| isa prakAra yahAM taka jo mitrAdirUpa sarisava padArtha aura AdhAkAdi doSa se dUSita dhAnyadi. rUpa sarisava padArtha haiM ye saba sAdhu janoM ke liye abhakSya haiN| isa prakAra sAdhujanoM dvArA vehI dhAnyarUpa sarisava bhogya ho sakate haiM jo zastra pariNata hoM, epaNIya hoM, yAcita ho, doparahita hoM aura labdha hoM isI kAraNa he somila ! maiMne aisA kahA hai ki dhAnyarUpa sarisava eSaNIya na hoM, yAcita na hoM, labdhAdi na hoM, ve sAdhujanoM ko mogya nahIM haiM tathA 'tattha Na je ve emaNijjA duvihA' ke sUtrathI mArIna. 'abhakkheyA' mA sUtra5 Tha sudhImAM batAvavAmA Avela che yAcanA karela dhAnya sarisaramAM paNa labdha ane alabdha e bhedathI be prakAra che, prAptinA viSayabhUta thayelAnuM nAma labdha che. ane tenAthI bhinna alabdha che. temAM je alabdha che, te alabdha dhAnya sarisava zamaNujanene abhakSya che. A rIte ahiM sudhI je mitrAdi. rUpa sarisava padArtha ane A dhAkarmAdi deSathI dUSita dhAnya sarisava che, te sAdhujanone abhakSya che. A rIte sAdhujanene eja dhAnya rUpa sarisava grAhya kahyA che ke je zastrapariNata hoya, eSaNIya hoya, yAcanA karelA hoya ane nirdoSa heya tathA labdha heya. he se mila Aja kAraNathI meM evuM kahyuM che ke-je dhanyarUpa sarisava eSaNaya na hoya yAcita na hoya, te sAdhujanene ma0 32
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 250 saumila ! he somila ! etadanena uparoktena kAraNena " evaM buccai jAtra abhakkheyA vi" etramucyate yAvat amakSyA api atra yAvAdena saMpUrNamapi praznavAkyaM saMgRsti refa | 'sarisavayA' amitrarUpA dhAnyarUpAH epaNIyA yAcitA lavdhAstetu sAdhunAmupabhogayogyAH etad vyatiriktA mitrAdirUpAH, dhAnyarUpe'pi anepaNIyA ayAcitA azastrapariNatA alabdhAyAbhakSyeyA anupabhogayogyA iti samuditArthaH punaH somilaH pRcchati - 'mAsA te bhaMte' mAlA te bhadanta ! 'kiM bhakkheyA abha kkheyA' kiM bhakSyAH abhakSyAH atra mAlazabdasya saMskRte rUpadvaye bhavati - mASAH mAsAH iti tatraikasyArthaH mAparUpadhAnyavizeSaH, aparatha kAlAtmakamAsarUpaH, tatra linus mAsasyAyeM vAdI a na jJAsyati tat enaM parAbhaviSyAmi iti manasi avavAya somilena praznaH kRta iti bhagavAnAha - ' somilA 'ityAdi / 'sovilA' he somila ! 'mAlA me inase bhinna mitrAdi rUpa sarisava evaM dhAnyarUpa sarisava meM bhI anepa NIya, ayAcita, azastrapariNata aura alabdha ye saba abhakSya koTI meM sAdhujanoM ke liye haiM aisA yaha samudita artha jAnanA cAhiye | aba soli prabhu se aura bhI isa prakAra se pUchatA hai - 'mAsA te bhaMte! kiM bhakkheyA abhakkheyA' he bhadanta ! mAsa mASa sAdhujanoM dvArA bhakSya hai yA abhakSya haiM ! saMskRta meM mAsa zabda ke do rUpa hote haiM / mASamAsa inameM mASa zabda kA artha uDA hai aura mAsa zabdakA artha mahinA hai / zliSTa mAsa zabda kA artha yaha vAnI nahIM jAnatA hogA isaliye isa zabda kA prayoga kara maiM ise rAji dUMgA, aisA manameM vicAra kara somila ne prabhu se aisA yaha prazna kiyA hai uttara meM prabhu ne grahaNu kavA cegya nathI. tathA AnAthI juA miyAdvirUpa sarisava ane dhAnya rUpa-sirasavamAM paNa aneSaNIya ayAcita, astra pariNata ane alakhyuM e tamAma sAdhujanane abhakSya kahevamAM AvyA che eja A kathanane sArAMza che tema samajavuM. irIthI sobhita brAhmazu prabhune pUDe che - ma sA te bhave ! bhikkheyA abhakkheyA' he bhagavan bhAsa-bhASa bhaDaDa sAdhunAne lakSya che ! alakSya che ? saskRtamAM mAsa zabdanA e rUpa thAya che, mAtra-ane mAsa temAM mASa zabdane atha aDada e pramANe thAya che, ane 'mAsa' zabdanA artha mahinA vAcaka che. zrviNa mAsa zabdanA artha A mahAvIra svAmI jANatA nahI' hoya tethI A zabda prayoga karIne huM tene pujI1 - 1 tema manamAM vicArIne sAmiye prabhune A rItanA prazna karela che, AnA uttaramAM prabhu kahe che ke
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 256 bhakkheyA vi abhakkheyA vi' mAsAH mAsAvAcyA me sAdhUnAM bhakSyA api bhavanti abhakSyA api bhavantIti-kathaM bhakSyAcAbhakSyAzcatyAzayena punaH pRcchati-"se keNadvegaM' ityAdi / "se keNaTeNaM jAva abhakkheyA vi' tatkenArthena yAvad abhakSyA api, atra yAvat padena 'bhate evaM buccai mAtA me bhakkheyA vi' ityantasya padajAtasya grahaNaM bhavatIti / bhagavAnAha'se cUrNa' ityAdi / 'se nUNaM te somilA' tat nUnaM nizcayena te-tava somila ! 'vabhagaesa naesu' brAhmaNyeSu nayeSu svadIya zAstreSvapItyarthaH 'duvihAmAsA pannattA' dvividhAH-dvimakArakAH mAsA:-mAsapadavAcyA prajJatAH 'taM jahA' tathA 'dandhamAsAya kAlamAsA ya' dravyamASAzva kAlamAsAzca tatra dravyamASA:-garUpAH mASA dravyamApAH kAlarUpAmAsAzva kAlamAsAH / 'tatya NaM je te kAlamAsA' tatra khala ye te kAlarUpAH mAlAH 'te NaM sAvagAdIyA asADha pajjavasANA duvAlasaM pannattA' te khalu zrAvaNAdikA ApAThaparyavasAnA dvAdaza yajJaptAH zravagAdArabhya ApADha paryantA dvAdaza kathitAH kAlamAsAH zrAvaNa AdiyeSAM te zrAvaNAdikAH, ASADhaH asti paryavasAne-samAptau yeSAM te ASADhaparyavasAnA ityarthaH 'taM jahA' tadyathA kahA hai-'sAmilA! mAsA me bhakkheyA vi abhakkheyA vi' he somila! mAsapadavAcya padArtha sAdhujanoM dvArA bhakSya bhI hote haiM aura abhakSya bhI hote haiM inake bhakSya aura abhakSya hone meM kAraNa kyA hai ? 'se keNaTeNaM' to isake uttara meM prabhu kahate haiM-'se gRNaM te somilA ! babhaNNaesu naesuhe somila ! tuma brahmaNoM ke zAstroM meM bhI 'duvihA mAsA pannattA' mAsa do prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA' jaise-'davyamAmA ya kAlamAsA ' eka dravyamAsa aura dUsare kAlamAsa 'tattha NaM je te kAlamAsA' ina meM jo kAlarUpa mAsa haiM 'teNaM sAvaNAdIyA amAda rajjavasANA duvAlasaM patnattA' ve zrAvaNa se lekara asADha taka ke mahinoM taka 12 prakAra ke kahe gaye haiN| jaise-'sAvaNe, bhaha'somilA! mAsA me zakkheyA vi abhakkheyA vi' sobhita bhAsa' meM pahathA kahevA padArtha sAdhujanene bhakSya paNa hoya che, ane abhaya paNa hoya cha. 'se keNaTheNaM 8 lagan ta sakSya bhane alakSya abha manne ghAre DAvAtuM ra zucha 1 te pramANe prabhune pUchavAzrI prabhu 7 cha hai-'se NUNaM ve somilA ! baMbhaNNaesu naesu0' 8 samiTa 1 mA prAsAnA zAkhamA ! 'duvihA mAsA paNNattA' mAsa meM prArathI 43 cha. 'taMjahA' sebha hai'dabamAsA ya kAlamAsA ya' se dravyamAsa bhane bhI mAsa 'tattha jete kAlamAsa' mA 44 35 bhAsa cha, 've Na' sAvaNAdIyA asADhapajjabasANA duvAlasaM pannatA' zrAvathI gAlIna bhAsa sudhAmA 12 mAra
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 552 'sAvaNe mahayae Asoe kacie maggasire pose mAhe phagguNe citte vahasAhe jehA mULe AsADhe' zrAvaNaH bhAdrapadaH AzvinaH 'kArttiko mArgazIrSaka: pauSo mAghaH phAlgunazcaitro vaizAkho jyeSThA mUla ASADhazca ' teNaM ' te khalu zrAvaNAdikA ASADhAntAH kAlarUpA mAsAH 'samaNANaM NiggaMdhANaM abhakkheyA' zramaNAnAM nirgranyAnAm amakSyAH 'tattha NaM je te davvamAsA te duvidhA pannatA' tatra khalu ye te dravyamANAH dravyarUpAmASAste dvividhAH - dviprakArakAH prajJaptAH kathitAH jahA atthamAsA ya dhannamAsA ya' tadyathA - arthamApAzca dhAnyamApAzca 'tattha NaM je asthamAsA te duvidhApannattA' tatra khara ye te artharUpA mASAste dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA ' tadyathA 'suvannamAsA ya rupamAsA ya' suvarNamApAzca - suvarNarajata tolanA suvarNakArasya karSavizeSo mApaH ime, suvarNaraupyamASAH 'samaNANaM nigaM - thANaM amakkheyA' zramaNAnAM nirgranthAnAmabhakSyA- upabhogAnadaH 'tastha NaM je te yae, Asoe, kantie, maggasire, pose sAhe0 'zrAvaNa, bhAdrava, Asoja, kArtika, mArgazIrSa, pauSa, mAgha Adi kAlarUpa jo mAsazabda vAcyArtha haiM ve zramaNanirgranthoM dvArA abhakSya haiN| tathA 'tatyaNaM je davasAsA0' jo dravarUpa mASa zabda ke vAcyArtha haiM ve do prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA ' jaise 'atthamAsA ya dhannamAsA ya' jaise eka artha rUpa mASA aura dUsare dhAnyarUpamASa 'tattha NaM je te' ina meM bhI jo arthamASa haiM ve bhI do prakAra ke kahe gaye haiM / jaise 'suvannamAsA ya0' suvarNa mASa aura raupyamASa suvarNa ko evaM cAMdI ko tolane kA jo 8 rattIkA bATa vizeSa hotA hai jise mAsA kahate haiM ve suvarNamApa aura raupyamASa haiM ye donoM prakAra ke arthamA haiM / bhramaNajanoM ko abhakSya kahe gaye haiM / tathA 'je te dhannamAsA0' jo dhAnyarUpamASa haiM ve bhI do prakAra ke hote haiM - 'satthapariyA0' eka zastrapariNata aura dUsare azastrapariNata jaise dhAnyasarisava aAranA udyA che. prema 'sAvaNe, bhahue, Asoe, kattie, maggasire, pose, mAhe0 ' zrAvaNa, lAharavA, bhAso, artika, bhArgazIrSa, ghoSa, bhAdha vigere asa 5 ke bhAsa zabda vAkyArtha che, te zramazu nirmanthAne lakSya che. 'tattha NaM' je se davvamAkhA0 ? dravya35 bhAsa zabdadhI yojadhyAya che, te me aAranA hyA che. 'taMja' prema ' atyamAsA ya dhannamAsA ya' me artha 35 bhASa bhane khIjuM dhAnya rUpa mASa temAM je atha mASa che te paNa e prakAranA kahevAmAM yAvesa che, prema hai 'suvannamAsA ya0' sutra'bhASa bhane raupya bhASa sonA ane cAMdIne tAlavAnu' je 8 ATha ratinu khaTa vizeSa hAya che, tene mASA kahe che, te suvamASa ane ropyamASa te ane amASa che. te thamaNeAne abhakSya 4hyA che. tathA 'je te dhannamAsA0' ne dhAnya35 bhaSa che, te yA me prAra
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 2010 50 4 dharmavizeSAdinirUpaNam 253 dhannamAsA te duvidhA pannatA' tatra khalu ye ve dhAnyamApAste dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA satthapariNayA ya asatthapariNayA 2' tadyathA zastrapariNatAzca azastra pariNatAca zastreNa vahnayAdinA pariNatA acittIbhUtA iti zastrapariNatAH, vayAdi zastreNa apariNatAH nAcinIbhUtA azastrapariNatAH 'evaM jahA dhannasarisavayA jAva se tejadveNa evaM yathA dhAnyasarisavayA yAvat tat tenArthena yathA dhAnyasarisave vicAraH kRtastathaivehApi karaNIyaH, atra yAvatpadena 'tattha gaM je te asatthapariNayA te NaM samagANaM NigaMyANaM abhakkheyA 'ityArabhya tattha NaM ke viSaya meM kahA gayA vaizAhI kathana bhanake viSaya meM bhI kara lenA cAhiye arthAta zastrabanyAdi dvArA jo acitta kara diye gaye hoM, ve zastra pariNata haiM |ashstr pariNata jo dhAnyamAsa hai ve abhakSya haiM / zastrapariNata meM bhI eSaNIya evaM aneSaNIya do prakAra haiM jo dhAnyamAsa zastrapariNata ho jAne para bhI aneSaNIya hote haiM to sAdhujanoM ko abhakSya koTi meM kahe hI gaye haiM aura eSaNIya hI dhAnyamAsa bhakSyakoTi meM kahe gaye haiM parantu phira bhI eSaNIya hone para bhI jodhAnyamASa alabdha hoM ve abhakSya aura jo labdha hoM ve bhakSya kahe gaye haiN| isa kAraNa he somila ! maiMne aisA kahA hai ki dhAnyamASa bhakSya bhI hote haiM aura abhakSya bhI hote haiM / isa prakAra se dhAnyalarivala meM jaisA vicAra kiyA gayA hai usI prakAra kA vicAra yahAM para bhI kiyA gayA hai aisA jAnanA caahiye| tAtparya isa kathana kA kevala aisA hI hai ki dhAnyamApa ve hI bhakSya kahe gaye haiM jo zatra pariNata hote haiM zastra pariNata dhAnyamASoM meM bhI saba ho dhAnyamASA bhakSya nahIM hote haiM kintu jo eSaNIya dhAnyamASa hote haiM ve hI bhakSaNIya hote haiM eSaNIya dhAnyamAla bhI lava hI eSaNIya bhakSya nahIM hote haiM kintu inameM jo yAcita dhAnyamASa hote haiM ve hI bhakSacha. 'satyAriNayA' mA me zakha pariNata DAya cha, bhane bhI sazastra pariNata hoya che je pramANe dhAnya sarisavanA viSayamAM kathana karavAmAM AvyuM che, te ja pramANenuM saghaLuM kathana A bhASanA viSayamAM paNa samajI levuM. arthAt zastra agni vigerethI je acita karI devAyA hoya che te zastra pariNata che. tathA azastra pariNata je dhAnya mAsa che, te abhakSya che. zastra pariNutamAM paNa eSaya aneSaNIya e rIte be prakAra che je dhAnya mAsa zastrapari. puta thavA chatAM paNa aneSaNaya hoya che, te sAdhujanene abhakSya che tema pahelAM kahI ja dIdhuM che. ane je eraNIya dhAnyamASa che te ja sAdhujanene bhaya-AhAramAM grahaNa karavA lAyaka kahyA che. paraMtu eSaNIya hovA chatAM
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra je te laddhA te gaM samaNANaM jiggaMthANaM bhakkheyA' ityantaH sarvo'pi pAThaH saMgrAhyaH, tathA ca ye dhAnyamAsA azastrapariNatAste'bhakSyAH zastrapariNatAH dvividhAH epaNIyA aneSaNIyAzca anevaNoyA abhakSyAH epaNIyA dvividhAH yAcitA ayAcitAca tatra ayAcitA abhakSyAH, yAcitA dvividhAH labdhA alabdhAzca tatrAlabdhAH abhakSyAH labdhAzca dhAnyamApA zramaNAnAM bhakSyA iti bhAvaH / 'jAva abhakkheyA vi' yAvat amakSyA api atra yAvatpadena dhAnyamAsA me bhakSyA api ityasya grahaNaM bhavatItibhAvaH / punaH praznapati somilA-'kulatyA te' ityAdi, 'kulatthA te bhaMte ! kiM makkheyA abhakkheyA' kulatthA te bhadanta ! kiM bhakSyA abhakSyA vA kulatthA kiM bhavatAM sAdhanAM bhakSyA bhavanti athavA na bhavanti iti praznaH / kulatthetipadam zliSTam tena kulatthA' ityasya 'kulasthAH' NIya hote haiM yAcina meM bhI saba hI yAcanIya bhakSya nahIM hote haiM kintu jo labdha hote haiM ve hI bhakSaNIya hote haiN| aba somila prabhu se aisA prazna karatA hai-'kulatyA te mate ! kiM bharakhepA amarakheyA?' he bhadanta ! kulasthA Apake liye bhakSya hai-apane upayoga meM lAne yogya hai yA abhakSya hai apane upayoga meM lAne yogya nahIM hai ? yaha 'te' pada upa. lakSaNarUpa hai ataH isase aisA artha lagAnA cAhiye ki kulatyA Apake sAdhuoM ko bhakSya hai yA abhakSya hai ? yahAM kulasthA yaha pada zliSTa pada je yAcita dhAnyamASa che te ja AhAra mATe graDaNa karavA cogya che. ane vAcitamAM paNa je dhAnyamASa alabdha hoya eTale ke anya dvArA maLelA na hoya te abhaya che. ane je labdha che te bhaya kahevAya che. te kAraNathI he mila meM evuM kahyuM che ke-dhAnyamASa bhaya paNuM hoya che, ane abhaNya paNa hoya che. A rIte dhAnya sarisavanA viSayamAM je pramANeno vicAra karavAmA Avela che, e ja pramANene saghaLe vicAra ahiyAM paNa karavAmAM Avela che, tema samajavuM. A kathananuM tAtparya kevaLa eTaluM ja che ke-eja dhAnyamASa bhaya kahevAmAM Avela che ke je zastra pariNata hoya che. ane zastrapariNata dhAnyama mAM paNa badhA ja dha nyamASa bha hotA nathI. paraMtu je eSaNIya ha ya che te ja dhAnyamASa khAvAlAyaka hoya che ane eSaNIya dhAnyamASamAM paNa badhA ja eSaNIya bhaya hotA nathI paraMtu temAM je yAcita dhAnyama sa hoya te ja bhakSaNIya hoya che, eja yAcitamAM paNa badhA ja cAcita karI detA nathI. paraMtu je labdha heya che, te ja dhAnya moSa bharyo hoya che. zayA sobhita prANa prabhune prazna 42 -'kulatyA he bhate / kiM bhakkhayA abhakkheyA samavan musatyA sApanA bhatathI 1kSya cha , abhakSya che arthAt te ApanA upayogamAM levA gya che? ke upayogamAM levA lAyaka
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU04 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 255 'kulasthA' iti ca saMskRtaM bhavati / tatra-kule tiSThati yA sA kulasthA nArI, athavA kulattho dhAnyavizeSaH tatra prathamapakSamAzritya abhakSyatvaM dvitIyapakSe'pi kathaMcit bhakSyasvamabhakSyatvaM veti manasi nidhAya bhagavAnAha-'somilA' ityaadi| 'somilA' he somila ! 'kulatthA bhakkhayA vi abhakkheyA ki kulasthA bhakSyA api abhakSyA api, ekasya kulatthapadavAcyasya kathaM bhakSyatvamamakSyatvamityAzayena punaH pRcchati somilA 'se keNaDhaNaM' ityAdi / 'se keNaTeNaM nAva abhakkheyA vi' tat kenArthena bhadanta ! emucyate kulatthA bhakSyA api abhakSyA apIti / bhaga vAnAha-"se cUrNa' ityAdi / 'se cUNaM somilA' tata nUna-nizcitaM somila ! hai usake saMskRta meM 'kulasthAH aura kulatthA' aise do rUpa hote haiN| 'kule tiSThati iti kulasthA' isa vyutpatti ke anusAra kulasthA pada kulina nArI kA vAcaka hotA hai tathA kulatthakulathI nAmaka dhAnyavizeSa kA vAcaka hotA hai, isameM prathamapakSa jo kulIna nArIrUpa hai use lekara praznu abhakSatA kA aura jo kulathI nAmaka dhAnyavizepahapa dvitIyapakSa hai use lekara kathaMcit bhakSyatA aura kathaMcit amakSatA kA pratipAdana karane ke abhizApa se aisA kahate haiM'momilA ! kulatthA bharakheyA vi abhakkheyA vi' he somila! kulasthA to sAdhujano ke dvArA sarvathA abhakSya apane upayoga meM lAne yogya hI nahIM hai parantu jo kulattha dhanyavizeSa hai vaha bhakSya bhI hai aura abhakSya bhI hai 'sekeNaSTeNaM jAva abhakkheyA vi' he bhadanta ! ekahI kulastha pada vAcya padArtha meM Apa bhakSyanA aura abhakSyatA kA pratipAdana kisa kAraNa se karate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'se nUNaM somilA! nathI? ahiMyAM pada upalakSaNarUpa che eTale e artha samajavuM joIe ke vasthA ye pisATa 54 che. satamA tenA 'kulasthAH' mane 'kulatthAH' mevAme 31 // bane cha 'kule tiSThati iti kulsthA ' mA vyutpatti anusAra 'sasthA' se yaha kulIna nArI vAcaka che tema ja "kulacA e pada "kulatha" kaLathI nAmanA dhAnya vizeSana bedhaka che. temAM pahele pakSa je kurIne strIvAcaka che, tene uddezIne abhaya paNAnuM tathA kaLathInAmanA dhAnya. vizeSa rUpa bIjA pakSane svIkArane kaIvara bhayapaNAnuM ane keIvAra abhakSapaNAnuM pratipAdana karavAnA abhiprAyathI prabhu A pramANe kahe cha -'somilA! kulatyA bhakkheyAvi abhakkheyAvi' mila kulasthA' e kuvAna strI vAcaka "kulasthA sAdhuone potAnA upayogamAM levA gya ja nathI arthAta abhakSya che. tema ja kaLathI nAmanuM dhAnya vizeSarUpa je bIjo pakSa che, tene te dhanya vizeSa kaLathI koIvAra bhakSya-grahaNa karavA yogya bhane vAra asakSya-balya 59 he 'se veNaTeNaM bhaMte ! jAva abhakkheyAvi' he bhagavan eka ja kulastha para vAcya padArthamAM Apa bhaThyapaNAnuM ane abhayapaNAnuM pratipAdana kevI rIte arthAt kayA kAraNathI kare che? A
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 bhagavatI sUtre 'te bhae nae duAi kuchatthA pattA ' se taba brAhmaNyeSu nayeSu zAstreSu dvividhA: - dvimakArakAH kulatthA bhavanti, dvaividhyameva darzayati- 'taM jahA ' ityAdi / 'taM jahA ' tathA 'itthi kulatthAya dhannakulatthAna' strIkulatthAca dhAnyakulatthAzca kulasthA iti saMskRtena kule tiSThanti yAstAH kulasthA iti vyutpattiriti yaugikArthAzrayaNe kulasthAH striyaH " kulastha" iti prAkRtena kulattho dhAnyavizeSaH 'tattha NaM je te itthikulatthA te vividha pannattA' tatra khalu yA stAH strI kulasthAH strIrUpAH kulasthAH tA vividhAH - triprakArakAH prajJaptA bhavanti 'taM jahA ' tadyathA 'kulakannayAI vA kulavahuyAI vA kulamAuyAi vA' kulakanyakA iti vA kuna iti vA kumAtara iti / kulakanyakA, kulavadhU, kulamAtRbhedena kulasthA trividhA itibhAva: 'teNaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA' tataH te babhaNNaenaesa duvihA kulatthA pannattA' he somila ! aisA karane kA kAraNa yaha hai ki tumhAre jo naya zAstra hai unameM do prakAra kI kulatthA hotI hai aisA kahA gayA hai / 'laM jahA' jaise -' itthI kulatathA ya dhanaku latthA ya' eka strI kulasthA aura dUsarI dhAnyakulatthA 'kule tiSThanti yA stAH kulsthaa|' isa prakAra ke yaugika artha ke AzrayaNa karane para saMskRta meM kulasthA zabda kA artha kulIna nArI hotA hai aura jaba 'kulasyA' pada kA vicAra prAkRta se kiyA jAtA hai to vaha isa zabda kA artha dhAnyavizeSa hotA hai| 'tattha je je te itthi kulatthA te tivihA pannattA' inameM jo strIlpa kulatyA hai vaha tIna prakAra kI kahI gaI hai ! 'ta jahA jaise 'kucakAyAha vA kulabahudhAi vA kulamAuyAha vA' kulaka nyakA. kulavadhU aura kulamAnA 'te maM saraNANaM biyANaM abhakkheghA' praznanA uttarabhAM pralu che-se NUgaM khosilA ! ve baMbhaNNarasu narasu duvihA kuThalyA pannattA' he seobhisa me N 'heSAnu ra the che !-tabhA ? nayazAstra che, temAM meM ajaranI 'saMsthA' he che. 'taMjahA' bha ' itthI - kulatthAya dhanna kulatthA ya' tebhA the| zrI 'kulatthA' 'kule tiSThanti yAstAH kulasthA:' mA azvAthI sa MsGkRtabhAM 'kulasthAH' me pahane artha sIna strI me pramANe thAya che bhane nyAre 'kulatthA" paDhanA Ata prabhA vicAra azvAmAM Ave to the pahano artha dhAnya vizeSa me abhAye thAya che 'tattha NaM je ve itthi kulatthA ve tivihA pannattA' temAM ne svI35 'kulatthA' che te trANa aAratI 'DezrI che. 'taMjahA' prema hai 'kuchakannayAi vA, kulabahuyAi vA kulamAcyA vA, Dusa hunyA, Dula vadhU ne isa bhAtA 'te NaM samaNANa' NiggaMthANa abhakkheyA' satthA bhane jIla dhAnya rItanA yaugiGa arthanA mAzraya
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU04 dravyadharmavizeSAdinirupaNam 257 khala kulakanyakAdikAH kulasthaparavAcyAH zramaNAnAM 'nirgranthAnAm abhakSyAH kathitA itibhAvaH / 'tattha NaM je te dhannakulatyA evaM jahA dhanasarisavayA' natra khalu ye te dhAnyakulasthAH dhAnyarUpAH kulatthAH te evaM yathA dhAnyasarisakyA: dhAnyasarisavayA padavAcyAnAM yathA bhakSyatvamabhakSyatvaM ca vibhAgazaH kathita tathaivA. trApi jJAtavyam 'se tegaDeNaM jAva abhakkheyA vi' tat tenArthena somila ! evamucyate yAvat dhAnyakulatthA bhakSyA abhakSyA api ayaM bhAvaH dhAnyakulatthA dvividhAH bhavanti zastrapariNatAzca azastrAriNatAzca tatra ye agnyAdizastreNa acittIbhUtAste zastrapariNatAH te saadhuunaambhkssyaaH| ye zastrapariNatAH agnyAdizastreNAcittIbhUtAH tInoM prakAra kI yaha kulasthA-kulatthA kulasthapadavAcya padArtha zramaNa nirgranthoM ke liye abhakSya hai tathA-tattha NaM je te dhanna kulatyA evaM jahA dhanasarisavA' jo dhAnyarUpa kulatthA hai vaha dhAnyarUpa sarisava ke jaise bhakSya bhI hai aura abhakSya bhI hai / isa viSaya meM jaisA vicAra pahile kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kara lenA cAhiye / 'se teNaTeNaM jAva abhakkheyA vi' isa kAraNa he somila ! maiMne ailA kahA hai ki yovat dhAnyakulattha bhakSya bhI hai aura abhakSya bhI haiN| tAtparya aisA hai-dhAnyakulattha do prakAra ke hote haiM eka zastra pariNata aura dUsare azastra pariNata jo dhAnyakulattha agnyAdirUpazastra se acitta kara diye jAte haiM ve zastra pariNata haiM aura jo aise nahIM ve azastrapariNata haiM zastrapariNata dhAnyarUpa kulastha sAdhujanoM dvArA bhakSya aura azastra pariNata dhAnya. rUpa kulattha abhakSya hai / zastrapariNatakulattha saba hI sAdhujanoM dvArA A traNe prakAranI kulasthA, kulasthA zramaNa ninthane abhakSya che. tathA 'tattha Na je ve dhanna kulasthA evaM jahA dhannasarisavA' tawi re dhAnya35 kulathA-kaLathI che te dhAnyarUpa "sarisavanA kathana pramANe bhaThyapaNuM che, ane abhayapaNa che. A viSayamAM pahelAM je pramANe vicAra karavAmAM Avela cha. prabhArI viyAra galiyAM 55 sama devA. 'se deNaTreNa jAva abhakkheyAvi' 24thI 3 se mila 5 che 4-yAvat dhAnya satya bhaya paNa che, ane abhakSya paNa che. kahevAnuM tAtparya e che ke-dhAnya kulattha be prakAranA hoya che. temAM eka zastrapariNata ane bIju azastra pariNata hoya che je dhAnya kulastha agni vigere zastrathI acitta karAyeluM che. te zastra pariNata kahevAya che, ane evuM je nathI te azastra pariNata che. zAstra pariNata dhAnyarUpa kula sa dhujanene bhaya khAvAlAyaka kahela che. ane azastra pariNata dhAnyarUpa kula che, te abhakSya che ane zastra pariNata dhAnya bha0 33
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 bhagavatIsve te'pi dvidhA bhavanti eSaNIgacAneSaNIyAzca tatra ye anepaNIyAste sAdhUnAmabhakSyAH, ye epaNIyAste'pi dvividhA bhavanti yAcitAzca ayAcitAca tatra ye ayAcitAste mAdhUnAmabhakSyAH ye yAcitAste'pi dviprakArakA bhavanti labdhAzca alavdhAzca tatra ye alabdhAste sAdhUnagamabhakSyAH ye ca labdhA bhavanti te dhAnyakulasthA: sAdhUnAM bhakSyA bhavanti / anenaiva kAraNena ahaM kathayAmi yat kulatthAH sAdhUnAM bhakSyA api abhakSyA api tamAbhakSyakoTipatitA aneke santi kulatthapadavAcyAH, bhakSyakoTau tu eka prakArakA eva ye dhAnyarUpAH kulatthA zastrapariNatA epaNIyA yAcittA labdhAzca bhaveyuriti prakaraNArthaH / sU0 4 // punarapi bhagavato vastutattva jJAgajijJAsayA''ha-'ege bhava' ityAdi / mUlam-ege bhavaM duve bhavaM akkhae bhavaM avvae bhavaM avaTrie bhavaM aNegabhUyabhAvabhavie bhavaM ? somilA! ege vi ahaM jAva aNegabhUyabhAvabhavie vi ahaM se keNaTeNaM bhaMte ! bhakSya hote hoM so ailI bAta nahIM hai kintu inameM bhI jo eSaNIya hote haiM ve hI akSya hote haiN| eSaNIya meM bhI jo yAcita hote haiM ve hI bhakSya hote haiM ayAcitta nahIM, yAcita meM bhI saba hI yAcita bhakSya nahIM hote kintu yAcina meM jo dhAnyakulatya labdha hote haiM ve hI bhakSya hote haiM alabdha nahIM isI kAraNa maine aisA kahA hai ki kulatthA sAdhuoM ko bhakSya bhI hotI hai aura abhakSya bhI hotI hai kulatthapada vAcya aneka kulatya abhakSya koTi meM kahI gayI hai| tava kI bhakSyakoTi meM dhAnyarUpa jo eka prakAra kI kulattha hai ki jo agni pariNata ho, eSaNIya ho, yAcina ho aura labdha ho vahI kahI gaI hai| sUtra 4 // kulattha paNa je eSaNaya heya te ja bhakSya-khAvAlAyaka hoya che. ane temAM je ane eSaNayamAM, paNa je yAcita hoya che, te ja bhaya kahevAya che. ayAcitane bhakSya kahyA nathI. ane yAcitamAM paNa badhA ja yAcita bhaya hatA nathI paraMtu yAcitamAM je dhAnya kulastha labdha hoya che, te ja bhaya gAya che. ma sakSya nathI. te 12thI meM ma4yuM cha-'kulatthA' sAdhumAne lakSya para DAya che bhane samaya paY DAya che. 'kulattha' se padathI aneka kulatthA abhakSya hoya che. ane je dhanya kulattha agnithI pariNata thayela hoya, eSaNIya hAya, yAcita hoya, ane labdha hoya te ja kulastha bhakSyakhAvAlAyaka kahela che. je sU. 4
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u010 su05 vastutatvanirUpaNam 259 evaM vuccai jAva bhavie vi ahaM sobhilA! dabaTTayAe ege vi ahaM, nANadaMsaNaThyAe duve vi ahaM, paesaThayAe akkhae vi ahaM avae vi ahaM avaTThie vi ahaM udaogaTThayAe aNegabhUyabhAvabhavie vi ahaM se teNaTeNaM jAva bhavie vi ahN| ettha NaM se somile mAhaNe saMbuddhe, samaNaM bhagavaM mahAvIraM0 jahA khaMdao jAva se jaheyaM tujne vadaha jahA NaM devANuppiyANaM aMtie bahave rAIsara0 evaM jahA rAyappaseNaije citto jAva duvAlasavihaM sAvagadhamma paDitrajjai paDivajittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai jAva paDigae / tae NaM se somile mAhaNe samaNovAsae jAe abhigayajIvA0 jAva viharai / bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai nabhaMsai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI pabhU NaM bhaMte ! somile mAhaNe devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA0 jaheba saMkhe taheva niravaselaM jAva aMtaM kaahii| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai ||suu05|| aTThArasamasayassa dasamo uddeso smtto||18-10|| // aTThArasamaM sayaM samattaM // chAyA-eko bhavAn dvau bhavAn akSayo bhavAn avyayo bhavAn avasthito bhavAn anekabhUtabhAvabhavyo bhavAn ? somila ! eko'pyahaM yAvadanekabhUtabhAvabhavyo'pyaham , tat kenAthaina bhadanta ! evamucyate yAvad bhavyo'pyaham , he somila ! dravyArthatayA eko'pyaham , jJAnadarzanArthatayA dvAvapyaham pradezArthatayA akSayo'pyaham avyayo'pyaham avasthito'pyaham upayogArthatayA anekabhUtabhAvabhavyo'pyaham tat tenArthena yAvat bhavyo'pyaham / atra khalu sa somilo brAhmaNaH saMbuddhaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM0 yathA skandakA yAvat tat yathedaM yUyaM vadatha0
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 560 yathA khalu devAnupriyANAmantike bahavo rAjezvara0 evaM yathA rAjamanIye citro yAvat dvAdazavidhaM zrAvakadharma pratipadyate, pratipadya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate yAvat pratigataH, tataH khalu sa somilo brAhmaNaH zramaNopAsako jAtaH abhigatajIvA0 yAvad viharati, bhainta iti bhagavAn gautamaH zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati canditvA namasthitvA evamavAdIt prabhuH khalu bhadanta ! somilo brAhmaNo devAnupriyANAmantike muNDo bhutlA AgArAdanagAritAM pratrajitam ? yathaiva zaMkhaH tathaiva niravazeSaM yAvadantaM kariSyati / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvad viharati // sU0 5 // || aSTAdazazatasya dazamoddezaH samAptaH ||18 - 10 // // aSTAdazaM zataM samAptam // TIkA- 'ege bha' eko bhavAn he bhadanta ! kiM bhavAn ekarUpaH eko bhavAn ityevaM bhagavatA Atmana ekatvasvIkAre kRte sati zrotrAdi vijJAnAnAmavayavAnAM cAtmano'nekatvadarzanAt bhagavata ekatvapakSadupayiSyAmIti somilena praznaH kRta iti bhAvaH / 'duve bhavaM' dvau bhavAn 'dvau bhavAn' ityevaM dvitvAbhyupagameSemityevaviziSTasyArthasya virodhena dvitvapakSa khaNDaviSyAmIti manasi nidhAya somila punaH bhagavAn se vastutatva ko jAnane kI icchA se aisA pUchatA hai - 'ege bhavaM duve bhavaM, akkhae bhava, antra bhava' ityAdi / TIkArtha - - isa sUtra dvArA somila ne prabhu se aisA pUchA hai ki hai bhadanta ! 'ege bhavaM' Apa kyA ekarUpa haiM ? aisA prazna somila ne prabhu se isaliye kiyA hai ki yadi bhagavAn apane Apa meM ekatA ko svIkAra kara lete haiM to maiM zrotrAdika vijJAnoM kI evaM avayavoM kI anekatA pradarzita karAkara unake isa ekatva pakSa ko dUSita kara dUMgA / 'duve bhavaM' athavA Apa do rUpa haiM ? aisA yaha prazna somilane prabhu se isaliye kiyA vastutatvane jANavAnI IcchAthI sesila brAhmaNa prabhune A pramANe pUche che. 'ege bhavaM, duve bhavaM, akkhae bhavaM, avtrae bhavaM.' ityAhi TIkA"--A sUtrathI seAmile prabhune evu' pUchyu... che ke-he bhagavan 'ege bhavaM' Apa zuM ! 3ye hai| ? yA prazna sobhita brAhmaNe se bhATe pUchela che ke-jo mahAvIra bhagavAn peAtAnAmAM ekatAnA svIkAra karI leya te trAdi vijJAnAtu ane avayavAnu anekapaNu khatAvIne teenA A ekatva yAne poTu urAvI dRza. 'duve bhavaM' athavA sAtha me 3ye ho? mA pramANenA A prazna seAmile prabhune e hetuthI karyAM che ke jo prabhu peAtAnAmAM
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 3020 sU05 vastutatvanirUpaNam ... 261 somilena praznaH kRta iti / 'akkhae bhavaM' akSayo bhavAn kSIyate iti kSayoM vinAzA na kSayo'kSayo'vinAzItyarthaH, tathA cAvinAzI bhavAnityarthaH avinAzitvasvIkRte 'maraNAdikaM katham' ityAdi dopeNa parAbhaviSyAmItyAzayena praznaH kRto bhavati 'avvae bhavaM' adhyayo bhavAn navyeti svakIya svarUpaM parityajya rUpAntaraM prAmotIti avyayaH paryAyAntareNa sarvasya vyapadarzanAt kathamavyaya iti kRtvA tadvacanaM duSayiSyAmIti bhAvena praznaH / 'ahie bhavaM' avasthito bhavAn ekarUpeNa hai ki yadi prabhu apane meM dvitva kI svIkRti dete haiM to phira maiM unake usa ekatva pakSa ke sAtha isa dvisvapakSa kA to virodha hai aisA udbhAvita karake unake isa dvitva pakSa kA khaNDana karUMgA / 'akkhae bhavaM' athavA Apa akSaya haiM aisA yaha prazna somila ne prabhu se isa abhiprAya se kiyA hai ki yadi Apa akSaya avinAzI haiM to phira maraNA dika kaise ho sakate haiM aura ye hote to haiM ataH aisA prakaTa kara yuktiyoM se puSTa kara mai unheM parAbhUta karU gA / 'acae bhavaM' athavA Apa avyaya haiM aisA jo yaha prazna unase kiyA hai vaha isa abhimAya se kiyA hai jo svakIya svarUpa kA parityAga kara rUpAntara ko prApta karatA hai usakA nAma vyaya hai yadi aise vyayarUpa Apa nahIM haiM to paryAyAntara se sarva kA vyaya dekhA jAtA hai to vaha aba kaise dekhA jA sakegA isaliye Apa meM avyayatA kaise mAnI jA sakatI hai ? isa prakAra se udbhAvita karake maiM unake isa avyaya pakSa ko dUSita kruuNgaa| 'ahiebhavaM' Apa avasthita e paNAne svIkAra kare te pachI teonA ekatvavAda sAthe A divapaNAne viza che, te matAvAna yAnI 1 dvisvAnubhana zaza. 'akkhae bhava' athavA mA5 makSaya ch| 1 mA prazna sobhita brAjho prabhune se bhATa paDela che ke-je Apa akSaya ane avinAzI cho te pachI maraNa vigere kevI rIte thAya che? ane maraNAdi thAya te ja jethI evuM yuktithI batAvIne hai. tamAna 52 5mAza. 'avvae bhava' mA mA5 a0yaya ch|1 mA prazna karavAne sAmila brAhmaNane hetu e che ke-je pitAnA svarUpane tyAga karIne rUpAntarane prApta kare che, tenuM nAma "vyaya che. je Apa evA vyaya rUpa na ha to paryAyAtarathI savane vyaya jovAmAM Ave che. to te have kevI rIte dekhavAmAM Avaze. tethI ApanAmAM avyaya paNa kevI rIte mAnavAmAM AvI zake? A rIte kahIne teonA A avyaya pakSane doSavALo mIza, 'avaDhie bhavaM' mA5 bhavasthita ch| 1 arthAt me 3 sthita cha ?
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 262 bhagavatIsUtre sthita ityarthaH pratikSaNaM rUpAntaradarzanAt katham avasthitaH iti kRtvA parAbhavivyati anena 'akkhae' ityAdi padatrayeNa Atmano nityatAviSayakaH praznaH kRtaH somileneti 'aNegabhUyabhAvamavie bhavaM' anekabhUtabhAvabhanyo bhavAn aneke bhratA atItAH, bhAvAH sattA pariNAmAH, bhavyAzca bhAvino yasya so'nekabhratabhAvabhavyaH, etena Atmano'tItAnAgatasattAviSayakamaznena Atmano'nityatA. pakSaH pradarzitaH / atra ekatarastrIkAre tasyaiva dUSaNAya bhaviSyatIti matvA praznaH kRta iti pradarzitapazneSu ekatarapakSasya svIkAre'parapakSIyo dopaH samApatet haiM kyA ? ekarUpa se sthita hai kyA ? aisA jo yaha prazna usane kiyA hai so pratikSaNa meM pratyeka padArtha meM rUpAntara kA darzana hotA rahatA hai ataH Apa meM avasthitatA kaise mAnI jA sakatI hai ? ataH apane meM avasthitatA kA pakSa yuktiyukta nahIM hai aisA prakaTa kara maiM unake isa pakSako duSita kruuNgaa| isa prakAra 'akkhae' Adi ina tIna padoM ko lekara somila ne jo prabhuse pUchA hai so vaha usakA pUchanA AtmA kI nityatA ko lakSya kara ke hai aisA jAnanA cAhiye tathA 'aNegabhUyabhAvabhavie bhavaM' Apa aneka bhUna vartamAna evaM bhAviparyAyavAle haiM ? aisA jo yaha prazna kiyA hai vaha AtmA kI anityatA ke pakSa ko lekara kiyA gayA hai jisameM bhUtakAla meM aneka bhAva hue hoM vartamAna meM jisa meM aneka bhAva ho rahe hoM evaM bhaviSyat meM bhI jisameM aneka bhAva hone yogya haiM vaha aneka bhUtabhAva bhavya hai aisA vaha anekabhUta bhAva bhavyavAlA AtmA hai A prazna karavAne mila brAhmaNane hetu e che ke-dareka kSaNe padArthamAM rUpAntara thayA kare che, te pachI ApanAmAM avasthitatA kevI rIte mAnI zakAya? jethI ApanAmAM avasthita hovApaNAne pakSa svIkArI zakAya tema nathI. ema batAvIne huM temane e pakSa dejavALe batAvIza. A rIte 'akkhae' vigaire traNe ph| hIna sobhita mAjhAe prabhune ne pUchayu cha, te temanA prazno AmAnI nityatAne lakSya karIne teNe A prazno karyA che, tema samana. tathA 'aNegabhUyabhAvabhavie bhavaM' A5 bhane bhUta patamAna mana bhAvi paryAyavALA che? e je A prazna karavAmAM Avela che, te AtmAnI anityatA mAnIne karavAmAM Avela che, jemAM bhUtakALamAM aneka bhAva thayA hoya, vartamAnamAM jemAM aneka bhAva thaI rahyA hoya ane bhaviSyamAM paNa jemAM aneka bhAva thavAnA che, te aneka bhUta bhAva bhavya che. e aneka bhUta bhAva bhavyavALe AtmA che. kAraNa ke AtmAmAM
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - - - - - prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU05 vastutatvanirUpaNam 263 iti vicArya bhagavAn syAdvAdasya samastadoSagocarAtikAntatvAt syAdvAdapakSamAlamvyaiva uttarayati-'ege vi ahaM' ityAdi / 'ege vi ahaM' eko'pyaham 'jAva aNegabhUyamAvabhavie vi ahe' yAvat anekabhUtabhAva manyo'pyaham atra yAvatpadena 'duve vi ahaM akkhae vi ahaM anvae vi ahaM avahie vi aha' ityantasya grahaNaM bhavatIti ekatvadvitvAdInAM viruddhatvAt kathamityetadityAzayena punaH pRcchati kyoMki AtmA meM hI the saba bhUtakAlIna, vartamAnakAlIna aura bhaviSyaskAlIna pariNamana hote haiM / isI prakAra bhUtakAla ke bAda vartamAnakolika pariNamana aura vartamAnakAlika pariNamana ke bAda bhaviSyatkAlIna pariNamana jo AtmA meM hote haiM ve usakI anityatA binA ho nahIM sakate haiM kyoMki bhinna 2 pariNamanoM meM AtmA meM eka svabhAvatA vyavasthitatA evaM avyayatA raha nahIM sakatI hai| isa prakAra se pradarzita ina praznoM meM ekatara pakSa ke svIkAra meM aparapakSIya doSa AtA hai aisA vicAra kara bhagavAn use svAdAda kI zailI se jo ki samasta doSa gocarAtikAnta hai uttara dete hue kahate haiM 'ege vi ahaM' he somila ! maiM eka bhI hUM yAvat 'aNegabhUya' aneka bhUta, bhAva aura bhavya pariNamanovAlA bhI hU~ yahAM yAvat pada se 'duve vi ahaM' ityAdi vIca kA saba pATha saMgRhIta huA hai| prabhu kI apane dvArA kuna praznoM ke Upara svIkRti jAnakara vaha isa khyAla se ki ekatva dvitva Adi dharma paraspara meM viruddha haiM ataH eka hI jagaha meM inakI mAnyatA kaile ghaTita ho sakatI hai prabhu se punaH ja bhUtakALa saMbadhI vartamAnakALa saMbaMdhI pariNamana thAya che, eja rIte bhUtakALa pachI vartamAnakAlika pariNamana ane vartamAnakAlanA pariNamana pachI bhaviSyakAla saMbaMdhI pariNamana a mAmAM je thAya che, te tenI anityatA vagara thaI zakatI nathI. kema ke judA judA pariNamanomAM AtmAmAM eka svabhAvapaNuM vyavasthitapaNuM ane avyayapaNuM rahI zakatA nathI. A pramANe kahelA A praznonA eka pakSane svIkAra kare te bIje pakSamAM deSa AvI jAya che. ema vicArIne bhagavAna tene sthAdvAdanI zailIthI uttara bhA5i cha hai-'ege vi ahaM' 3 misa me pachu yAvat 'aNe gabhUya0' bhane bhUta, bhAva mana saya pariNAbhA paanne| pa chu: maliyAM yAvatyathA 'duve vi ahaM' ityAdi sadhaNe yA graha rAya che. pate karelA praznone uttara prabhue svIkAra rUpe Ape te joIne te pharIthI evA vicArathI ke ekava, dina vigere dharma paraspara viruddha che, jethI eka ja sthaLe te bane chevAnI vAta kevI rIte ghaTI zakaze?
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 bhagavatIsve se kegaTeNe' ityAdi se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai jAva bhavie vi ahaM' tat kenArthena bhadanta ! evamucyate yAvat bhavyo'pyaham atra yAvaspadena 'ege vi aha' ityArabhya "aNegathUyabhAva' ityantasya grahaNaM bhavati / bhagavAnAha-'somilA' ityAdi / 'somilA' he somila ! 'dabaTTayAe ege vi ahaM' dravyArthatayA eko'pyaham he somila ! jIvadravyasyaikatvena eko'ham na tu pradezArthatyA eko'ham tathA cAnekatvAt mametyavayavAdInAmanerutvopalambho na vAdhako bhavati yathA pRthivyAdi bhedena dravyANAmane katve'pi sakaladravyAnugatadravyatvadharma puraskRtya dravyamityAkArakamayogo nAnupapannaH tathA jIvapradezAnAmanekatve'pi jIvatyarUpadravyakatvamAdAya eko'hamiti prayogo nAnupapanno'pi tu upapadyate evetibhAvaH, tathA pUchatA hai ki-'se keNaTaNaM' ityAdi he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki maiM yAvat bhaviSyakAlIna aneka pariNAmoMvAlA bhI haiM. yahAM yAvatpada se 'ege vi ahaM' isa pATha se lekara 'aNegabhUyabhAva yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai isa lomila ke prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM 'lomilAdabvayAe ege vi ahaM' he lomila ! maiM eka bhI aisA jo maiMne kahA hai vaha jIvadravya kI ekatA ko lekara kahA hai pradezArthanA. ko lekara aisA nahIM kahA hai hama ekatva bAdhaka avyAdikoM kI anekanA kA upalamma nahIM honA hai kyoMki jaise pRthivI Adike bheda se dravya meM anekalA hone para bhI sakaladravyAnugata dravya eka hai isa prakAra kA kathana vahAM bAdhaka nahIM hotA hai usI prakAra se jIva ke pradezoM meM anekatA hone para bhI jIvatvarUpa dravya kI ekatA ko lekara maiM eka hUM tabha sama prasuna bhA pramANe 5 vAyA. 'se keNaTreNaM' tyA bhagavana Apa evuM zA kAraNathI kahe che? ke-yAvata bhaviSya kALa saMbaMdhI bhane pariNAmI pAme54 mahiyAM yAvat 54thI 'ege vi ahaM' yA pAthI bane 'aNegabhUya bhAva' mahi sudhaan| 54 apraaye| cha. sobhitanA mA prazramI utta2 mA5tai prabhu 4 che 4-'somilA ! davvadayAe ege vi ahaM' he somila huM eka chuM tema meM kahyuM che, te jIva dravyanI ekatAne laIne kahyuM che. pradezArthatAne laIne tema kahyuM nathI A ekatvano bodha karanAra avayavAdikanA anekapaNAne upalabhya thatuM nathI. kema ke-jema pRthvI vigerenA bhedathI dravyamAM anekapaNuM hovAthI sakala dravyAnugata cha dravyatva dharmanI apekSAthI te dravya eka che, A rItanuM kathana tyAM bAdhaka thatuM nathI
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 5 vastutatvanirUpaNam ... --265 ca jIvasvarUpadravyaikatvamAdAyAhameko'pIti / tathA kaJcit svabhAvavizeSamAzrityaikatvasaMkhyAviziSTasyApi padArthasya svabhAvAntaradvayApekSayA dvitvamapi na viruddhamityAzayena samAdhatte 'nANadasaNaTTayAe duve ahaM' jJAnadarzanArthatayA ahaM dvau dvividho'ham dharmadharmiNoH kathaMcidabhedo bhavati tathA ca jJAnaM darzanaM cAtmano dharma iti jJAnadharma puraskRtya jIvo jJAnAtmako darzanadharma ca puraskRtya darzanAtmako bhavatIti jJAnadarzanArthatayA eko'pi jIvo dvividho bhavati jJAnasvabhAvasya aisA kathana bhI bAdhaka nahIM hotA hai isa prakAra jIvatvarUpa dravya kI apekSA se meM eka bhI hUM aisA kathana nirvAdha haiM / tathA kisI svabhAva. vizeSa ko Azrita karake ekatvasaMkhyAviziSTa bhI padArtha meM svabhAvAntara kI apekSA se dvitva bhI virodha ko prApta nahIM hotA hai isI Azaya ko lekara 'nANadalaNayAe duvihe ahaM' aisA kahA gayA hai ki maiM jJAna aura darzana kI apekSA lekara do rUpa bhI hUM isa kathana meM dharma aura dharmI meM kathaMcit bheda mAna liyA gayA hai ataH jJAnadarzana AtmA ke vedo dharma haiM jaba jJAnadharma ko puraskRta karake kahA jAtA hai tatha jIva jJAnAtmaka hai aura darzana dharma ko puraskRta karake japa kahA jAtA hai taba jIva darzanAtmaka hai isa prakAra jJAnadarzana kI apekSA se ekatvaviziSTa bhI jIva meM vividhatA A jAtI hai| yadi yahAM para aisI AzaMkA kI jAve ki jJAnasvabhAvavAle jIva ko darzana sthAvatA aura eja rIte jIvanA pradezamAM anepaNuM hovA chatAM paNa jIvatvarUpa dravyanI ekatAne laIne huM eka chuM e rItanuM kathana paNa bAdhaka thatuM nathI. A rIte jIvava rU5 dravyanI ekatAthI huM eka paNa chuM. e kathana nirdoSa che. tema ja keI svabhAva vizeSane Azraya karIne ekatva saMkhyAvALA padArthamAM svabhAvanI bhinnatAthI dhitvapaNumAM virodha AvatuM nathI. eja AzayathI 'nANadasaNaTayAe duve ahaM' me pramANe 4AmA mA0yu cha. arthAt jJAna bhane darzananI apekSAthI huM be rUpe paNa chuM. A kathanamAM dharma ane dharmimAM kathaMcita kSetra mAnavAmAM Avela che. tethI jJAna ane darzana A be AtmAnA dharma che. jyAre jJAnadharmane laIne kathana karavAmAM Ave che, tyAre jIva jJAna svarUpa che, ane darzana dharmane laIne kathana karavAmAM Ave che, tyAre jIva darzana svarUpa che. A rIte jJAna ane darzananI apekSAthI ekava dharmavALA jIvamAM dvividhapaNu AvI jAya che. je ahiyAM evI zaMkA karavAmAM Ave ke-jJAna svabhAva vALA jIvana darzana svabhAvapaNu ane darzana- svabhAvavALA bha034
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle jIvasya darzanasvabhAvatA kathaM syAt na hi zItasvabhAvasya jalasya kathamapi uSNasvabhAvatA bhavatIti kathamucyate ubhayasvabhArAt dvividho bhavatyAtmeti na vAcyam apekSAbhedena ubhayorapi samAvezasaMbhavAt yathA eko'pi devadatta ekadaiva pitRputrajAmAtRzyAlakazvasurAdhapekSayA piLaputrAyanekAn svabhAvAn labhate tathA jIvopyapepekSAbhedamAdAya aneko'pi syAdana kA kSatiH / 'parasaTTayAe akravae vi ahaM' pradezArthatayA asaMkhyapradezatAmAzrityAkSayo'pyahaM pradezAnAM sarvathA kSayAbhAvAt / darzana svabhAvavAle jIya ko jJAna svabhAvatA kaise mAnI jA sakatI hai kyoMki ina donoM svabhAvoM meM bhinnatA hai, bhinna svabhAva yugapat eka vastu meM raha nahIM sakate haiM jaise ki zItasvabhAvabAle jala meM uSNasvabhAvanA nahIM rahatI hai| to isakA samAdhAna aisA hai ki yahA~ apekSA ke bheda se eka AtmA meM donoM kA samAveza ho jAtA hai jaise eka bhI devadatta apekSA ke bheda se eka hI kAla meM aneka svabhAvoMvAlA ho jAtA hai| pitA kI apekSA vaha putra svabhAva ko dhAraNa karatA hai putra kI apekSA vaha pitR svabhAva ko dhAraNa karatA hai jAmAtA kI apekSA vaha sasura svabhAva ko dhAraNa karatA hai Adi 2 apekSA leda se aura bhI aneka svabhAva ko vaha yugapat dhAraNa karatA hai ataH usameM svabhAva bheda se bhinnatA AtI hai usI prakAra se eka bhI jIva apekSA bheda se aneka bhI hotA hai isameM hAni hI kauna sI hai ? 'paesaTTayAe akkhae vi ahaM' tathA jaba jIva ke asaMkhyAta pradezoM ko Azrita karake vicAra kiyA jIvane jJAna svabhAvapaNuM kevI rIte mAnI zakAya tema che? kema ke-A banane svabhAvamAM bhinnatA rahelI che. bhinna svabhAva eka sAthe eka vastumAM rahI zakatAM nathI. jema ke-ThaMDA svabhAvavALA jaLamAM uSNu svabhAvapaNu rahetuM nathI. A zaMkAnuM samAdhAna evuM che ke ahiyAM apekSAnA bhedathI eka AtmAmAM A bannene samAveza thaI jAya che. jema eka ja devadatta apekSAnA bhedathI eka ja kALamAM aneka svabhAvavALo banI jAya che. pitAnI apekSAthI te putra paNane dhAraNa kare che. putranI apekSAe te pitRsvabhAvane dhAraNa kare che. jamAInI apekSAe te sasarApaNuM dhAraNa kare che vigere vigere. apekSAnA bhedathI bIjA paNa aneka svabhAvane te eka sAthe dhAraNa kare che. tethI svabhAva bhedathI bhinnapaNuM Ave che. te ja rIte eka ja jIva apekSAnA bhedathI aneka 5 tha/ naya che. to tamA zubAnI cha ? 'paesaTTayAe akkhae vi ahaM' nA asaMkhyAta pradezano Azraya laIne vicAra karavAmAM Ave te he mila te
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 5 vastutatvanirUpaNam 200 , tathA 'annae vi aha' avyayo'pyaham katipayAnAM pradezAnAM vyayAbhAvAt 'atrafor a aha' avasthito'pyahas yata eva akSayo'vyayo'taetra avasthito nityo'pyaham asaMkhyeyapradezitA hi jIvasya na kadApi vyapaiti ato jIvasya nityasvAbhyupagame'pi na doSaH / tathA 'utrabhogaTTayAe agabhUyabhAvabhavie vi aha " upayogArthatayA'nekabhUtabhAvamaviko'pyaham upayogArthatayA anekaviSayakopayogAnAzritya aneka bhUtabhAva bhaviko'pyahamiti atItAnAgatakAlayoranekaviSayabodhAnAmAtmanaH sakAzAt kathaMcidabhinnAnAM bhRtatvAt bhAvitvAcceti anityapakSo'pi jAtA hai to he somila ! usa samaya meM akSayarUpa bhI hUM kyoMki pradezoM kA trikAla meM bhI kSaNa nahIM hotA hai / tatho 'avvae vi ahaM' aisA jo kahA gayA hai vaha jIva ke eka bhI pradeza kA dravya nahIM hone ke kAraNa se kahA gayA hai 'aDie vi ahaM' maiM avasthita bhI hU aisA jo prabhune somila se kahA hai so usakA abhiprAya aisA hai ki jIva ke jo asaMkhyAta pradeza haiM unameM eka bhI kamatI baDhatI nahIM hotA hai isa kAraNa maiM avasthita bhI hUM arthAt nitya bhI hU jo vastu nitya hotI hai vaha akSaya aura anya svarUpa hotI hai maiM bhI aisA hI hU ataeva maiM nitya hUM aisA mAnane meM bhI koI doSa nahIM hai / tathA 'uvaogaTTayAe aNegabhUyabhAvabhacie vi ahaM' upayogArthatA kI apekSA lekara maiM anekabhUta bhAvabhavika bhI hU~ / isa kathana se somila ko prabhu ne yaha samajhAyA hai ki maiM anitya bhI hUM isa kathana kA tAtparya aisA hai ki aneka padArtha samaye hu' akSaya rUpa paNu chuM, kema ke-te pradezAnA traNe kALamAM kSaya thatA nathI. 'avvaeva ahaM' medhuM ? mahevAmAM mAnyuche, te lavaneo me pradezanuM dravya na hovAnA hAraguthI usa che. 'avaTTie vi. ahaM' ' avasthita paNa che, e pramANe prabhue seAmila brAhmaNane je kahyu che, tenA bhAva e che ke-jIvanA je asaMkhyAta pradeze che. temAM eka paNa echAvatti thatuM nathI. te kAraNathI huM... avasthita arthAt nityapaNu chuM. je vastu nitya hAya che, te akSaya ane avyaya svarUpa he ya che. hu' pazu eveA ja chuM. tethI ja huM nitya chu. mevu bhAnavAmAM pazu aI hoSa bhAvato nathI. tathA 'uvaogaTTayAe agabhUyabhAvabhavi vi ahaM' upayogArtha pAnI gapekSAthI hu mane bhUta bhAva bhAvika paNa chuM. A kathanathI seAmilane prabhue e samajAvyu che kehuM anityapaNu chu. eka kathananuM tAtparya evu` che ke-aneka padAtha
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 268 na dopAya iti bhAvaH / 'se teNadvegaM nAva bhanie vi ahaM' tattenArthena somila ! rasad ekostor dvividho'pyaham akSayo'pyaham avyayo'pyaham avasthito'pyaham aneka bhUtabhAva bhaviko'pyahamiti / ettha NaM se somile mAhaNe saMbuddhe' atra khalu sa somilo brAhmagaH saMbuddhaH atra jIvarUpakatva dvitvanityatvAnityatvavipayakottarazravaNAnantaram sa somilo brAhmaNaH samyag vodhavAn abhUt sayuktikaM samIcInottaramavAcya bhagavati zraddhAvAn jAta ityarthaH / tataH saH " samaNaM bhagavaM viSayaka upayoga bhUtakAla meM mujha meM hI hue haiM aura ve upayoga mujha se bhinna nahIM hue haiM mujhameM hI hue haiM ataH maiM kathaJcit una upayogoM se abhinna hone ke kAraNa tathA bhaviSyatkAla meM bhI jo aneka padArthaviSayaka upayoga hoMge ve bhI mujha meM hAMge, ataH unase bhI maiM kathaJcit abhinna haiM ataH upayogoM ko kathazcita abhinatA hone ke kAraNa unake pariNamana meM mujha meM pariNamana huA hai aura Age bhI vaha pariNamana hogA isa kAraNa isa pariNamana rUpa se mai anitya bhI hU / 'se teNaTTeNaM jAva bhavie vi ahaM' isaliye he somila ! maiMne aisA kahA hai ki maiM eka bhI hUM do rUpa bhI hU~ akSaya bhI hUM avyaya bhI hUM avasthita bhI hUM aura aneka bhUtabhAva bhavika bhI huuN| prabhu ne jaba isa prakAra se use samajhAyA to vaha somila brAhmaNa jIva viSayaka ekatva, dvitva, nitya anitya pakSa sambandhI uttara sunakara acche prakAra se pratibodha ko prApta ho gayA aura sayuktika samIcIna uttara pAte hI usane zraddhAzIla hokara 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM samadhI upayAga mArAmAM ja bhUtakALamAM thayA che. ane te upacega mArAthI judA judA thayA nathI. mArAmAM ja vata mAnamAM thathA che. tethI huM katha-cit te uceAgeAthI judo nahAvAnA kAraNe tathA bhaviSyakALamAM paNa aneka padAtha sa*badhI upayAga thaze. te paNuM mArAmAMja thaze tethI tenAthI paNa huM kathacita abhinna chuM. tethI upaceAgeAnu katha'cit abhinna paNa heAvAne kAraNe tenA pariNamanamAM mArAmAM pariNamana thayuM che. ane AgaLa paNa te pariNamana thaze te kAraNathI A pariNamanathI huM' anipshu cha 'se veNaTTheNaM jAva bhavie vi aha' mA arathI he sobhisa ! meM mevu' mhyuM che haiM-hu me pazu chu. me 3ye cha. akSaya cha avyaya pazu chu, avasthita paNa chu, ane aneka bhUta bhAva bhAvika paNa chu'. prabhue jyAre A rIte te seAmila brAhmaNane samajAbyA tyAre te sAmila brAhmaNa jIva samRdhI ekatva, dvitva, nitya ane anitya pakSa samadhI uttara sAMbhaLIne sArI rIte pratibaMdha pAmyA' yuktiyukta cegya uttara sAMbhaLIne
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za018 u010 sU05 vastutatvanirUpaNam mahAvIraM vaMdai namasai" tataH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati 'jahA khaMdao' yathA skandakaH candananamaskArAdikaM sarvamapi skandakavadeva karoti atra dvitIyazatakamathamoddezakamarUpitaM skandakaprakaraNamanusmaraNIyam kiyatparyantaM skandakapakaraNam iha adhyetavyam ? tatrAha-'jAva se ityAdi / 'jAva se jaheyaM tujjhe vadaha' yAvat tat yathedaM yUyaM vadatha etatparyanta skandakapakaraNaM jJAtavyam / 'jahA gaM devANuppiyANaM aMtie vahave rAIsara0' yathA khallu devAnu piyANAmantike bahavo rAjezvaratalacaramADampikakauTumbikebhyazreSThisenApatisArthavAhamabhRtayaH muNDA bhUtvA agArAdanagAritAM prabanitA, kintu nAhaM tathA kartuM zaknomi kintu ahaM tu devAnupriyANAmantike pazcAnuvratAdiyuktaM dvAda vaMdaha namaMsaha 'zramaNa bhagavAna mahAvIra ke vandanA kI namaskAra kiyA 'jahAkhaMdao' jaisA bandana namaskAra Adi skandaka ne kiyA thA vaisA hI isane kiyA skandaka kA prakaraNa dvitIya zataka ke prathama uddezaka meM prarUpita kiyA gayA hai so vaha saba prakaraNa 'jAba se jaheyaM tujjhe badaha' isa mUtra taka kA kathana yahA~ grahaNa kara kaha lenA cAhiye tAtparya isa prakaraNa kA aisA hai ki he bhadanta ! jaisA Apa kahate haiM, bAta to vaisI hI hai, parantu 'jahANaM devAnupiyANaM aMtie bahave rAIsara.' jisa prakAra se Apa devAnupriya ke pAsa aneka rAjezvara talavara mADambika, kauTumbika, ibhya, aSThI, senApati aura sArthavAha Adi suNThita hokara agArAvasthA se anagArAvasthA ko dhAraNa kara cuke haiM vaisI avasthA meM dhAraNa karane ke liye samartha nahIM hUM maiM to Apa devAnupriya ke pAsa paMca aNutethe zraddhA yuddh| dhana 'samaNaM bhagava mahAvIraM vaMdai namasai' zrama magavAna bhalAvIra svAmI na 42, nmH||2 4A-'jahA khaMdao' kI rIte vaMdanA namaskAra karyA hatA te ja pramANe A samile paNa vadana namaskAra karyA. skaMdakanuM prakaraNa bIjA zatakanA pahelA uddezAmAM prarUpita karela che. te tamAma prakaraNa ahiyAM samajI levuM. A kathananuM tAtparya evuM che ke-he mApana bhA52 pramANe / ch|, te prabhArI che. para' jahA NaM devANu ppiyANaM aMtie bahave rAisara0' le pramANe mA5 |nupriynii pAse bhane rAjezvara talavara, mADambika, kauTumbika, Ibhya, zreNI, senApati ane sArthavAha vigere muMDita thaIne agAra avasthAthI anagAra avasthAne svIkArI cUkyA che. tevI ja avasthA huM svIkAravA samartha nathI. huM te Apa devAnupriya
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 bhagavatIsUtre zavidha gRhidharma patipatsyAmi, ityAdi sarvamatravAcyam , tadevAha-'evaM jahA rAyappaseNaijje citto' evaM yathA rAjapraznIye citraH yathA rAjapraznIyamUtre citrapradhAnasya varNanaM tathA ihApi sarvo'pi citrakattAnto jJAtavyaH, kiyatparyantaM rAja. praznIyaprakaraNamadhyetavyaM tabAha-'jAva' ityAdi / 'jAva duvAlasavihaM sAvagadharma paDivajjai' yAvad dvAdazavirSa zrAvakadharma pratipadyate dvAdazabhakArakaM zrAvakadharma strIkarotItyarthaH 'paDivajjittA' pratipadya-zrAvakadharma svIkRtya sa somila: 'samarNa bhagavaM mahAbIra badai jAva paDigae' zramaNaM bhagavantaM mahAvIra candate yAvatmavigataH yAvatpadena namasyati, vanditvA namasyitvA yasyAM dizaH prAdurbhUtaH samAgatastAmeva dizamAzritya pratigataH, iti paryantasya grahaNaM bhavati tatazca sa vratAdiyukta 12 prakAra kA gRhidharma svIkAra karUMgA ityAdi saba kathana yahAM para kaha lenA cAhiye yahI bAta 'evaM jahA rAyappaseNahajje citto' isa sUtra pATha chArA prakaTa kI gaI hai arthAt rAjapraznIya sUtra meM citra. pradhAna kA jaisA varNana AyA hai vahI citrakavRttAnta yahAM para bhI saba 'jAba duvAlasacihaM sAvagadhamma par3ivajaI' yAvat usane 12 prakAra kA zrAvaka dharma ko svIkAra kara liyA isa sUtra pATha taka kA kaha lenA cAhiye 'paDijittA' 12 prakAra kA zrAvaka dharma svIkAra karake ula somila ne 'samaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdaha jAva paDigae' zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyA aura yAvat vaha phira vApisa apane ghara para calA gayA yahAM yAvatpada se 'namasyati vanditvA namasthitvA dharma kathAzrutvA trividhayA paryupAlanayA paryupAstha yasyAM dizaH prAdurbhUtaH tAmeva pAse pAMca aNuvrata sahita bAra 12 prakAranA gRhasthanA dharmane svIkAra karIza vigaire sapaNu 4thana maDiyA sabha ra pAta 'evaM jahA rAyappaseNaijje citto' mA sUtrapA8thI matAvara che. arthAt 24praznIya sUtramA yipradhAnanu jevuM varNana Avela che, te citrakanuM saghaLuM vRttAMta ahiyAM paNa samajavuM. 'jAva duvAlasavihaM sAvagadhamma paDibajjaI' yAvat taNe mA2 12 rana zrApa dharmane svIkArI lIdhuM. A sUtrapATha sudhInuM te kathana ahiyAM samajI levuM. 'paDijittA' 12 mAra mArane zrApa dharma svIjarIna ta sabhila brAye 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai jAva paDigae' zrama samavAn mahAvIra svAmIna vadanA namaskAra karyA ane yAvat te pachI te pitAnA ghera gaye. ahiyAM thApatpathI 'namasyati vanditvA namasyitvA dharmakathAM zrutvA trividhayA paryupAsanayA paryupAsya yasyAH dizaH pAdurbhUtaH tAmevadizaM pratigataH' mA paaine| sabhaDa thayo
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU05 vastutatva nirUpaNam 279 dharma somilaH saMprAptasamucicocaraH san bhagavati tatpatipAditadharme ca saMjAtazraddho'nagAriyAzaktaH zrAvadharma svIkRtya bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyizrutvA trividhayA paryupAsanayA paryupAsya yasyA dizaH prAdurbhUtaH tAmeva dizaM pratigata itibhAvaH / 'tara NaM se somile mAhaNe samaNovAsae jAe' tataH khalu sa somilo brAhmaNaH zramaNopAsakaH zrAvako jAtaH kIdRzo jAtaH tatrAha - 'abhigayajIvA0 jAva viharaI' abhigatajIvA0 yAvad viharati atra yAvatpadena cakSyamANaH pATho vAcyaH - abhigatajIvAjIvaH upalabdha puNyapApaH asavasaMvara nirjarA kriyAdhikaraNabandhamokSakuzalaH asahAyyaH devAsuranAgayakSarAkSasakiMnara kiM dizaM pratigata:' isa pATha kA grahaNa huA hai tAtparya isa pATha kA aisA hai ki somila samucita uttara prAptakara jaba prabhu para aura unake dvArA pratipAdita dharma para zraddhAyukta ho gayA taba vaha anagArAvasthA svIkAra karane kI apanI azakti ko prakaTa karake aura zravadharma dhAraNa karane kI apanI yogyatA ko prakaTa karate hue usa dharma ko svIkAra karake tathA prabhu ko vandanA aura namaskAra karake evaM unase dharmakathA sunakara ke yaha jisa dizA se AyA thA usI dizA kI tarapha calA gayA calate samaya usane trividha paryupAsanA se prabhu kI paryupAsanA kI 'tae NaM se somile mAhaNe0 ' isa prakAra vaha somila brAhmaNa sacA zrAvaka bana gayo / 'abhigaya jIvA0 jAva viharaha' jIva ajIva Adi tatvoM ko vaha jAnane lagA yahAM yAvatpada se 'upalabdhapuNyapApaH AsravasaMvara nirjarAkriyAdhikaraNabandhamokSakuzalaH, asahAyyaH, devAsuranAgayakSarAkSasa kinnara kiMpuruSa che tAtpaya A pAThanuM e che ke-seAmila brAhmaNu ceAgya uttara sAMbhaLIne jyAre prabhu pratye tema ja prabhue pratipAdita dharma pratye zraddhAvALA thayA tyAre teNe anagAra avasthA svIkAravAnI peAtAnI azakatI khatAvIne aneka zrAvaka dhanA svIkAra karIne te pachI prabhune vaMdanA namaskAra karIne ane teo pAsethI dhama dezanA sAMbhaLIne te je dizAethI AnyA hatA te ja dizAe thaI ne cAlyeA gayA, jati vakhate teNe mana vacanakAya rUpa traNa prakAranI pathu.pAsanAthI prabhunI pacu pAsanA zrI 'taeNa se somile mAhaNe0 ' bhA rIte te sobhita brAhmaNu sAthI zrI manI gayI. "abhigayajIvA0 jAva viharai ' lava lava vigere tattvAne te bhaguvA sAgyo maDiyAM yAvatyathI 'upalabdhapuNyapApaH AsravasaMvaranirjarA kriyAdhikaraNabandhamokSakuzalaH' asahAyya H devAsuranAgayakSarAkSasa kiMnarakiMpuruSagaruDagandharvamahoragAdikairdevagaNaiH nirmanthAt pravacanAt anati
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 bhagavatIce puruSagaruDagandharvamahoragAdika vagaNainigranthAt pravacanAd anatikramaNIyaH nainathe pravacane nizzaGkitaH niSkAikSitaH nirvicikitsaH labdhArthaH gRhItArthaH pRSThArthaH abhigatArthaH vinizcitArthaH asthimajjApremAnurAgaraktaH idamAyuSman ! nainthaM pravacanam artha:, idaM paramArthaH zeSamanarthaH ucchritasphaTikA (ucchri paridhaH) avaMguyadvAraH (apAhatadvAra:) zyaktAntaHpuragRhamavezaH bahubhiH zIlavata-guNaviramaNa-pratyAkhyAna-poSadhopavAsai caturdazyaSTamyuddiSTapaurNamAsISu pratipUrNa popadham anupAlya zramaNAn nigranthAna mAsukaipaNIyena azanapAnakhAdyasvAyena vastrapratigrahakambalapAdamouna kena auSadhabhaiSajyena prAtihArikeNa ca pIThaphalakazayyAsaMstArakeNa pratilAbhayan , iti agreviharati' iti sambandhanIyam eSAM padAnAM savistaravyAkhyA aupapAtikamUtrasyottarArdai triSaSTitamasUtrasya satkRtAyAM pIyUpavarSiNI vyAkhyAyAM vilokanIyA / 'bhaMte ti bhagavaM goyame' bhadanta ! iti bhagavAn garuDagandharvamahoragAhikairdevagaNaiH nirgranthAt pravacanAt anatikramaNIyaH nainthe pravacane nizzaMkita:niSkAMkSitaH nirvicikitsaH labdhArthaH, gRhItAH, pRSThA abhigatArthaH, vinizcitArtha: asthimajjApremAnurAgaraktaH idamAyuSman nairgranthaM pravacanam arthaH idaM paramArthaH zeSamanarthaH ucchritasphaTikA (ucchritaparidhaH) avaMzuyadvAraH (apAvRtadvAra:) tyaktAntaHpuragRhapravezaH bahubhiH zIlavataguNaviramaNamatyAkhyAtapoSadhopavAsai:saMstArakeNa pratilAbhayan viharati' ina saba padoM kI vyAkhyA vistArapUrvaka aupapAtika sUtra ke uttarArdha meM jo 63 vAM sUtra hai usakI pIyUSa varSiNI TIkA meM kI gaI hai sodhahI se dekha lenI cAhiye 'bhaMte tti bhagavaM goyame' he bhadanta ! isa rUpa se bhagavAna gautama ne sambodhita kramaNIyaH nainanthe pravacane nizzaMkitaH niSkAMkSitaH vinirvicikitsA, labdhArthaH, gRhItArthaH pRSThArthaH abhigatArthaH vinizcitArthaH asthimajjApremAnurAgaraktaH idamAyuSman nainyaM pravacanam arthaH idaM paramArthaH zeSamanarthaH ucchitasphaTikaH (ucchitapariSaH) avaMguyadvAraH (apAvRttadvAraH) tyaktamantapurapravezaH bahubhiH zIlavataguNaviramaNa pratyAkhyAtapoSadhopavAsaiH-saMstArakeNa pratilAbhayan viharati' ma tamAma pA8 ahae karAve che. A tamAma padanI vyAkhyA aupapAtika sUtranA uttarArdhamAM 63 saThamAM sUtramAM pIyUSavarSiNa TakAmAM vistAra pUrvaka karavAmAM Avela che. te te tyAMthI samajI levuM. bhate tti bhagavaM goyame' 3 mahanta mA pramANe bhagavAn gautama svAbhAye ___prabhune samApana zana 'samaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaI' zrama lagavAn
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272. prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU05 vastutatvanirUpaNam gautamaH he bhadanta ! ityevaM rUpeNa bhagavantaM saMbodhya bhagavAn gautamaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati 'baMdittA namaMsittA evaM vayAsI' vanditvA namasyitvA evam-vakSyamANa vacanam avAdIt uktavAn kimuktavAn tatrAha-'pabhU NaM bhaMte ! prabhu!-samarthaH khalu he bhadanta ! 'somile mAhaNe' somilo brAhmaNaH 'devANupiyANaM aMtie muMDo bhavittA0' devA. nupriyANAmanti ke muNDo bhUtvA agArAn anagAritAM pravrajitum atrAtidezamAha'jaheva saMkhe tahetra niravasesa jAva aMtaM kAhii yathaivAna dvAdaze zate prathamoddezake zaMkhaH tathaiva niravazeSa yAvad antaM kariSyati he bhadanta ! bhavadantike dIkSAmAdAya prajiSyati somilaH kimitigautamaprazne zaMkhazrAvakadRSTAnto vAcyaH karate hue 'lamaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdaha namaMsaha zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyA 'badittA namaMsittA vandanA namaskAra karake phira unhoMne prabhu se 'evaM bayAlI' aisA pUchA 'pabhU NaM bhaMte / somile mAraNe' he bhadanta ! lomila brAhmaNa kyA 'devAnuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA0' Apa devAnupriya ke pAla muDita hokara agArAvasthA se anagArAsthA dhAraNa karane ke liye kyA samartha hai 'jaheva saMkhe' he gautama ! 12 veM zataka ke prathama uddezaka zAsa ke viSaya meM jaisAkathana kiyA gayA hai vahI saca kayana yahAM para bhI isake viSaya meM kara lenA cAhiye arthAt jama gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA ki he bhadanta ! Apake pAsa kyA somila bhAgavatI dIkSA dhAraNa karegA ? to prabhu ne unase kahA he gautama ! isa viSaya meM yahA~ para zata zrAvaka kA dRSTAnta kaha lenA cAhiye jisa prakAra se zaH zrAvaka ne zrAvakadharmakA pAlana mahAvIrana banA 4rI nmH4|2 4aa, 'vaMdittA namaMsittA' nA nabha2412 zana te pachI tamA prabhune 'evaM vayAsI' 4 pramANe pUchayu'. 'pabhUNaM bhaMte ! somile mAhaNe' hai bhagavan sobhita mAjhae 'devANupiyANaM aMtie muMDe bhavittA0' mA5 hevAnupriyanI pAse dIkSA svArIna mA2 mavasthAthI sanagAra sapathA ghAra rI zaze ? 'jaheva saMkhe0' hai gautama 12 mAramA zatakanA pahelA uddezAmAM zaMkhanA viSayamAM je pramANe kathana karavAmAM AvyuM che. te saghaLuM kathana ahiyAM A semilanA viSayamAM samajavuM arthAta jyAre gautama svAmIe prabhune evo prazna karyo ke-he bhagavana ApanI pAse semila brAhmaNa dIkSA dhAraNa karaze? tenA uttaramAM prabhue kahyuM ke-he gautama! A viSayamAM ahiyAM zaMkha zrAvakanuM dRSTAMta samajavuM zaMkha zrAvaka je rIte zrAvaka bha0 35
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ m bhagavatIstre yathA shNkhshraavkH| zrAvakadharma pratipAlya kAlamAse kAlaM kRtvA devalokaM gataH san tatazcyutvA mahAvidehe utpadya gRhItadIkSaH saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan siddho buddho muktaH parinirvRtaH sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati tathaiva somilo'pi zrAvakadharma pratipAlya devaloke gatvA tatazcyutvA mahAvidehe varSe utpano bhaviSyati tatra dIkSito bhUtvA dharma pratipAlya setsyati bhotsyate mokSati parinivAsyati sarvaduHkhAnAmantaM kariSyatIti bhAvaH / 'sevaM maMte ! sevaM bhaMte ! ti jAba viha. raI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvad viharati, he bhadanta ! somila viSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tat evameva sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatItibhAvaH // 10 5 // iti zrI vizvavikhyAtajagadvallabhAdiSadathUSitabAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla ativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya proyandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM aSTAdazazatake dazamoddezakaH samAptaH // 18-10 // aSTAdazaM zatakaM samAptam // 18 // karake maraNa samaya meM marakara devaloka meM gaye haiM aura phira vahAM se cyuta hokara mahAvideha meM janma lekara ve dIkSA svIkAra karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue siddha, buddha,mukta parinirvAta hokara samasta duHkhoM ke antakartA hoMge usI prakAra se somila zrAvaka bhI dharma ko pAlana kara ke devaloka meM jAvegA aura vahA~ se cyuta hokara vaha mahAvideha kSetra meM utpanna hogA vahAM bhAgavatI dIkSA dhAraNa karake aura dharma kA pAlana karake vaha siddha hogA, vuddha hogA, yukta hogA, parinirvAta hogA aura samasta duHkhoM kA antakartA hogA / 'sevaM bhaMte ! dharmanuM pAlana karIne maraNa samaye marIne devalokamAM gayo. ane te pachI tyAM thI AvIne mahAvidehamAM janma dhAraNa karIne teNe dIkSA svIkArIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karIne siddha thaze, buddha thaze, mukta thaze, parivita thaze, ane samasta duHkhane aMta kartA thaze te ja rIte A semila brAhmaNa paNa zrAvaka dharmane pAlana karIne devalekamAM jaze. tyAMthI cavIne te mahAvideha kSetramAM utpanna thaze. tyAM dIkSA paryAyane dhAraNa karIne ane dharmanuM pAlana karIne siddha thaze buddha thaze, mukta thaze, parinirvA thaze. ane samasta dukhene aMta kartA thaze,
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u0 10 sU05 vastutatvanirUpaNam 275 sevaM bhaMte ! tti jAva viharai' he adanta ! somila ke viSaya meM Apa devAnupriyane jo kahA hai vaha aisA hI hai sarvathA satya hI hai aisA kahakara gautamane bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 5 // jainAcArya jainadharmadikhAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIlUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA aThArahaveM zatakakA dasavAM uddezaka samAsa // 18-10 // 'seva bhaMte ! sevaM bhaite ti jAva viharaI' san sobhitAnA viSayamA Apa devAnupriye je kahyuM che. te sarvathA satya che. e pramANe kahIne gautama svAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karIne pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. e sUpa che jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakane dasame uddezaka samAptA18-1
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre ||athaikonviNshtitmN zatakaM mArabhyate // aSTAdazazatakaM nirUpya avasarasaMgatyA ekonaviMzatitama zatakamArabhamANaH taduktoddezArtha saMgrAhiko gAthAmAdau udAharatimUlam-leslA ya1 bhabsa2puDhavI mahAsavA4 carama5 dIva6 bhava nnaay7|nivttitt karaNa9vaNacarasurAya10 eguunnviisime||1|| chAyA-chezyAzca garbhaH pRthivI mahAsravAzcarama dvIpa bhavanAni ca / nittikaraNavanacaramurAzca ekonaviMzatitame / / TIkA-lezyAnAmakA prathamodezako-yatra lezyAvicAraH kariSyate 1 / garbhanAmako dvitIyoddezako-yatra garbhamAzritya vicAraH kariSyate 2 / pRthivInAmaka __unIsaveM zataka ke pahale uddeze kA prAraMbha18 ve zataka kI marUpaNA ho cukI aba 193 zataka kI prarUpaNA kI jAtI hai isa zataka meM jo uddezAlArtha kI prarUpaNA kI jAtI hai usako saMgraha karake batAnevAlI gAthA isa prakAra se hai-'leslAya gambha' ityaadi| lezyA nAma kA prathama uddezA haiM garbha nAmakA dvitIya uddezA hai pRthivI nAmakA tIsarA uddezA hai mahAlaka nAla kA cauthA uddezA hai carama nAmakA pAcA uddezA hai dvIpa nAmakA chahA uddezA hai bhavana nAmakA sAtavAM uddezA hai nivRtti nAma kA AThavAM uddezA hai karaNa nAmakA navavA uddezA hai aura vanacarastura nAmakA dazavAM uddezA hai| ogaNIsamA zatakanA pahelA udezAne prAraMbhaaDhAramA zatakanI prarUpaNa karavAmAM AvI gaI che. have A ogaNIsa mAM zatakanI prarUpaNuM karavAmAM Ave che. A zatakanA uddezAonA arthanI prarUpaNa karavAmAM Ave che, tene saMgraha karIne batAvanArI gAthA A pramANe cha-'lessAya gambha' 'tyAdi. lezyA nAmane pahele uddeza che. garbha nAmane bIjo uddeza che. pRthivI nAmane trIje uddeza che. mahAsava nAmane cUMtho udeze che. carama nAmane pAMcame uddeza che. dvIpa nAmane uddo uddeza che bhavana nAmano sAtame udeze che. nivRtti nAmane AThame uddeza che. karaNa nAmane navamo uddeza che ane vanacara sura nemane dazamo uddeza che.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 19 u0 1 uddezArthagAthAsaMgrahaH 277 stRtIyoddezako-yatra pRthivIkAyikravaktavyatA bhaviSyati 3 / mahAsvanAmakazcatuthoddezako-yatra nArakA mahAsvavanto mahAkriyAvantazceti vicAraH kariSyate 4 / caramanAmakaH paJcamoddezako - yatrAlpasthitikanArakApekSayA'dhikasthitivanto nArakA mahAkriyAvanta iti vicAraH kariSyate 5! dvIpanAmakaH papThoddezako-yatra dvipAdi viSayako vicAra: karipyate 6 / bhavananAmakaH saptamo dezako-yatra bhatra TIkArtha--lezyA nAmake prathama uddeze meM lezyAoM ke sambandha meM vicAra kiyA gayA hai isaliye isakA nAma lezyA uddeza huA hai| garbha nAmake dvitIya uddeze meM garbha ke viSaya meM vicAra kiyA hai| isa liye usa uddeze kA nAma garbha uddezA huA hai pRthivI nAmake uddeze meM pRthivIkAyika ke sambandha meM vaktavyatA kahI gaI hai ataH isa uddeze kA nAma pRthivI uddezA huA hai mahAnava nAmake caturtha uddeze meM nAraka mahasravavAle evaM mahAkriyAvAle hote haiM aisA vicAra kiyA gayA hai ataH isIse isa uddeze kA nAma mahAsraya uddezA huA hai| caramanAmake pUrva uddeze meM alpasthitivAle nArakoM kI apekSA mahAsthitivAle nAraka mahAkriyAvAle hote haiM aisA vicAra kiyA gayA hai ataH isa sambandha ko lekara isa uddeze kA nAma carama uddeza aisA huA hai DIpa nAmake uddeze meM dvIpAdiviSayaka vicAra kiyA gayA hai ataH isa uddezA kAnAma dvIpa uddeza aisA huA hai bhavana nAmakA sAtavAM uddezA hai, isameM bhavana TIkAryuM-lezyA nAmanA pahelA uddezAmAM vezyAonA viSayamAM vicAra karavAmAM Avyo che. tethI tenuM nAma lezyA uddeza e pramANe paDayuM che. garbhanAmanA udezAmAM garbhanA viSayamAM vicAra karavAmAM AvyuM che tethI te uddezAnuM nAma garbha uddeze e pramANe thayuM che. pRthivI nAmanA udezAmAM pRthivIkAyikanA saMbaMdhamAM kathana kahevAmAM AvyuM che, jethI A uddezAnuM nAma pRthivI udeza e pramANe thayuM che. mahAnsava nAmanA cethA uddezAmAM nAra mahAstravavALAM ane mahAdivAvALA hoya che. e vicAra karavAmAM Avyo che. tethI A uddezAnuM nAma mahAva evuM thayuM che. carama nAmanA pUrva uddezAmAM a5rithativALA nAranI apekSAthI mahAsthitavALA nAraka mahAkiyAvALA hoya che, evo vicAra karavAmAM AvyuM che. tethI A saMbaMdhane laIne A udezAnuM nAma carama udeza e pramANe thayuM che. dvIpa nAmanA uddezAmAM dvipa vigereno vicAra karavAmAM Avyo che. tethI A saMbaMdhane laIne A udezAnuM nAma dvIpa e pramANe thayuM che. bhavana
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra nAdi saMbandhi vicAraH kariSyate 7 / nitinAmako'hamoddezako-yatraikendriyAdi jIvAnAmutpativipaye vicAraH kariSyate 8 / karaNanAmako navamodezako-yatra dravyAdikaraNanipaye vicAraH kariSyate 9 / vanacarasuranAmako dazamoddezako-yatra vAnavyantaradevaviSayako vicAraH kariSyate 10 / evaM rUpeNa asmin ekonavizatitame zatake dazodezakAH santIti / / mUlam-rAyagihe jAva evaM vayAsI kai NaM bhaMte! lassAoM pannatAo goyasA! cha llessAo pannatAo, taM jahA evaM jahA pannavaNAe cauttho lessuddello bhANiyako niravaseso sevaM bhaMte ! levaM bhaMte! ti||1|| chAyA-rAjagRhe yAvad evamavAdIt kati khalu bhadanta ! lezyAH prajJaptAH gautama paDalezyAH prajJaptAH tadyathA evaM yathA prajJApanAyAH caturthIlezyoddezako bhagijanyo niravazeSaH / tadevaM gadanta / tadevaM bhadanta ! iti // 10 1 // saMbandhI vicAra kiyA gayA hai ataH isI saMbandha ko lekara isa uddeze kA nAma bhavana huA hai nivRttinAmake 83 uddeze meM ekendriyAdi jIvoM kI utpatti ke viSaya meM vicAra kiyA gayA hai ataH isIse isa uddeze kA nAma nivRtti aisA huA hai karaNa nAma ke 93 uddeze meM dravyAdikaraNa ke viSaya meM vicAra kiyA gayA hai isase isa uddeze kA nAma karaNa uddeza huA hai aura 10 ve uddeze meM vanacarasura vAnavyantara ke sambandha meM vicAra kiyA gayA hai isaliye isa uddeze kA nAma vanacarasura uddeza aisA huA hai isa prakAra se isa 19 veM zataka meM ye 10 uddeze haiN| nAmane sAtame uveze che. temAM bhavana saMbaMdhI vicAra karavAmAM AvyuM che, tethI A saMbaMdhane laIne A uddezAnuM nAma bhavana uddeza e pramANe thayuM che. nivRti nAmanA AThamAM uddezAmAM ekendriya vigere jIvanI utpattinA viSayamAM vicAra karavAmAM Avyo che. tethI uddezAnuM nAma nivRtti e pramANe thayuM che. karaNa nAmanA navamAM uddezAmAM dravya vigere karaNanA viSayamAM vicAra karavAmAM Ave che. tethI A uddezAnuM nAma karaNa uddeza e pramANe thayuM che. ane dazamAM uddezAmAM vanacara sura vAnavyantara devanA saMbaMdhamAM vicAra karavAmAM AvyuM che. tethI A uddezAnuM nAma "vanacarasura e pramANe thayuM che. A rIte egaNamA zatakamAM A daza uddezAo che.
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ reedrakA TIkA za019 u0 1 sU0 1 lezyAsvarUpanirUpaNam 279 TIkA - " rAyagihe jAva evaM kyAsI" rAjagRhe yAvada gautama evamavAdIt atra yAvatpadena guNazikaM cainyam bhagavAn samavataH pariSat samAgatA dharmakathAnantaraM pariSat mavigatA, tadanu prAJjalipuTo gautamaH, etadantasya prakaraNasya saMgraho bhavati kimuktavAn gautamaH tatrAha - ' kai NaM' ityAdi / 'kai ' saMte ! lessAo pannattAo" kati khalu bhadanta ! lezyAH prajJaptA iti praznaH, bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi / 'gogramA' he gautama! 'cha lessAo panacAo' palezyAH prajJatAH, kRSNAdidravyasaMbandhAt AtmanaH pariNAmavizeSo legyA yAvatparyantaM yogA 'rAyagihe jAva evaM bayAsI' ityAdi / TIkArtha -- 'rAyagihe jAva evaM vayAsI rAjagRhanagara meM yAvat gautama ne isa prakAra se pUchA yahAM yAvatAda se isa prakaraNa kA saMgraha huA hai ki usa rAjagRha nagara meM gugazila udyAna thA / usameM bhagavAn kA Agamana huA pariSadA vahAM pahuMcI prabhu ne kathA kahI pat pariSat vApisa calI gaI, taba gautama ne donoM hAtha joDakara prabhu se aisA pUchA aisA sambandha yahAM yAvatpada se lagAyA gayA hai prabhu se pUchA - 'kaha NaM bhaMte / lessAo pannantAo' to ise batAne ke liye yaha sUtra kahA gayA hai, he bhadanta ! lezyAe~ kitanI hotI haiM aisA gautama ne prabhu se pUchA hai / uttara meM prabhu ne kahA- 'gomA ! challessAo panantAo' he gIta ! daure~ cha hotI haiM kRSNAdidravya ke sambandha se jo AtmA kA pariNAma vizeSa hotA hai usakA nAma bezyA hai, yaha lelyA jaba taka yoga rahate haiM 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' TIDArtha - rAyagihe jAva evaM vayAsI' gRha nagarabhAM yAvat gautama svAmIe prabhune A pramANe pUchyu. ahiyAM cAvat padathI nIce pramANe pAnA sagraha thayeA che. rAjagRhe nagaramAM guruzilaka nAmanA udyAnamAM bhagavAn mahAvIra svAmI padhAryAM. prabhunu Agamana sAMbhaLIne pariSadA prabhune va'danA karavA AvI prabhue teonedhadezanA ApI. te dhama dezanA sAMbhaLIne prabhune vaMdanA namaskAra karIne pariSadA pAtapAtanA sthAne pAchI gaI che pachI prabhunI payu pAsanA karatA evA gautama svAmIe anne hAtha leDIne alune yA abhAge pUchayu - kraiNaM bhaMte / lessAo paNNattAo' he bhagavat lezyAe keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhue prabhA - 'goyamA ! cha kepsAo paNNattAo' he gautama! vezyAo cha thAya che. kRSNAdvi dravyanA sabadhathI AtmAmAM je kanu pariNamana thAya che,
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 H bhagavatIstre stiSThanti tApadeva lezyA bhavati yogAbhAve sati lezyA na bhanati ityanvayavyatirekAbhyAM yogaiH saha niyatasambandhamAd yogakArikI lezyeti nizrIyate / atheyaM lezyA ki yogAntargatadravyarUpA yoganimittakakarmadravyarUpA vA ? yadi yoganimittakapharmadravyarUpeti dvitIyapakSaH svIkriyate tadA kiM ghAtikakarmadravya. rUpA aghAtikakarmadravyarUpA vA ? tatra nAyaH pakSI ghAtikakarmadravyarUpeti yataH sayogikevalinAM ghAtikarmA'bhAve'pi legyA bhavatIti na vA aghAvikarmadravya rUpeti pakSo'pi na sAdhuH ayogiphevalinAm aghAtikarmasadbhAve'pi lezyAyA abhAvAt ato lezyA yogAntargatadravya rUpaiveti arthAt manovAkkAyAnAmantargata. taba taka rahatI hai gega ke abhAva meM lezya nahIM hotI hai ataH anvaya vyatireka sampandha se yahI nizcita hotA hai ki yogoM ke sAtha niyata laspandhanAlI hone se lezyAyoga nimittaka hai yahAM yaha vicAraNIya hai ki lezyA yogAntargata dravyarUpa hai ? ki yoganimittakamadravyarUpa hai ? yadi yoganimittaka karmadravyarUpa lezyA hai aisA yaha dvitIya pakSa svIkAra kiyA jAve to isameM punaH yaha prazna uThatA hai ki kyA vaha ghAtiyAkarmadravyarUpa hai yA aghAtiyA karmadravyarUpa hai yadi kahA jAve ki lezyA ghAtiyAkarmadravyarUpa hai to yaha kahanA isaliye nahIM banatA hai ki sayoga phevalI ke ghAtiyAMkanadravya ke abhAva meM bhI vaha vahAM hotI hai yadi kahA~ jAveM ki lekhyA aghAtiyA kasaidravyarUpa hai so gai bhI kathana ThIka nahIM baiThatA hai kyoMki aghAliyA karmoM ke sadbhAva meM bhI ayoga kSeva. liyoM meM yaha nahIM pAI jAtI hai isaliye lezyA yogAntargata dravyarUpa tenuM nAma lezyA che. A vezyA jayAM sudhI cAga rahe che. tyAM sudhI rahe che. ganA abhAvamAM vezyA rahetI nathI. tethI anvaye tirekanA saMbaMdhathI eja nizcita thAya che ke-gonI sAthe niyata saMbaMdhavALI havAthI lezyA jega nimittaka che. ahiyAM vicAravAnuM e che ke leNyA gAntargata dravyarUpa che kecoga nimitta karma dravya rUpa che? je coga nimittavALA karma dravya rUpalezyAne mAnavAmAM Ave che temAM prazna e thAya che ke-te ghatiyA karma dravya rUpa che? ke aghAtiyA karma dravya rUpa che? je vezyA ghAtiyA karma dravya rUpa che tema kahevAmAM Ave che te kathana eTalA mATe susaMgata thatuM nathI ke-sAga kevalajJAna ne ghAtiyA kadravyanA abhAvamAM paNa te vezyA tyAM thAya che je vezyA aghAtiyA karma dravyarUpa che, tema svIkAravAmAM Ave te paNa barAbara lAgatuM nathI kema ke aghAtiyA karmonA sadUbhAvamAM paNa aga kevaLImAM te hotI nathI tethI leNyA gAntargata dravya rUpa che eja mAnyatA barAbara che.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za01901 su01 lezyAsvarUpanirUpaNam 282 zubhAzubha pariNAmakAraNarUpa kRSNAdivarNAnAM pudgalavizeSA eva lezyAH, iyaM ca lezyA kaSAyodaye nimittabhUtA yato yogAntargatapudgalAnAM kaSAyodayavRddhau sAmarthyasya sadbhAva iti yathA pittaprakopAt krodho varddhate, Antarasya pittodayasya kAraNatvAt vAhyadravyamapi karmaNAmudaye kSayopazamAdau kAraNaM bhavati yathA brAhmI vanaspatirUpA jJAnAvaraNIya kSayopazame, madyapAnaM ca jJAnAvaraNodaye nimittaM bhavavIti seyaM lezyA padavidhA kRSNanIlakApotitejaH padmazukla bhedAditi / 'taM jahA ' tadyathA ' evaM jahA panatraNAe cauttholessuddesao bhANiyacyo niravaseso ' evaM yathA prajJApanAyAzcaturtho lezyoddezo bhaNitavyo niravazeSaH prajJApanAyAH sapta hI hai aisA mAnanA cAhiye / arthAt mana vacana evaM kAyarUpa yogoM ke antargata jo zubha aura azubha pariNAma hote haiM una zubhAzubha pariNAmoM ke kAraNa kRSNAdivarNavAle pudgala hote haiM ataH ye kRSNAdivarNavAle pudgala hI lezyArUpa haiM / yaha lezyA kaSAya ke udaya meM nimitta hotI hai kyoMki yogAntargata pudgaloM meM kaSAya ke udaya kI vRddhi karane kA sAmarthya hai / jaise pitta ke prakopa se krodha kI vRddhi hotI hai| Antara pitodaya kA kAraNa hone se bAhyadravya bhI karma ke udaya meM evaM kSayopazama Adi meM kAraNa hotA hai / jaise vanaspatirUpa brAhmI jJAnAvaraNIya ke kSayopazama meM, evaM madyapAna jJAnAvaraNIya karma ke udaya meM nimitta hotA hai / lezyA 6 prakAra kI kahI gaI hai 1 kRSNaleDyA, 2 nIlalezyA, 3 kApotaleiyA, 4 tejolezyA, 5 padmalezyA, 6 aura zuklalezyA ' evaM jahA pannacaNAe cauttho bestuddesao bhANiyacvo niravaseso ' arthAt mana, vacana ane kAyarUpa cAMgAnA antagata je zubha ane azubha pariNamana thAya che. te zubhAzubha pariNAmeAne kAraNe kRSNAdi vaNu vALA pudgalA thAya che. tethI A kRSNAdivaNu vALA pudgalA ja lezmArUpa che. A lephyA kaSAya nA uddayamAM nimittarUpa ane che. kema ke-ceganA antagata pudgalAmAM kaSAyanA udayanI vRddhi karavAnuM sAmarthya che, jema pittanA prakApathI krAdha vadhe che. Antara pittodayanu' kAraNa hAvAthI khA dravya paNa kramanA udayamAM ane kSayeApazama vigeremAM kAraNu rUpa hAya che jema vanaspattirUpa bhrAhmI jJAnAvaraNIyanA kSayApazamamAM ane madyapAna jJAnAvaraNIya karmAMnA udayamAM nimitta bane che. lesyA cha prakAranI kahevAmAM AvI che. 1 kRSNulezyA, 2 nIlalezyA, 3 ayotajhezyA, 4 teleTvezyA ca padmavezyA, ane 6 zusozyA 'evaM jahA paNNavaNAe cauttho lezsuddesro bhANiyanvo niravaseso' mevI rIte maDiyAM prajJAbha0 36
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce dazasya lezyApadasya caturthoM lezyoddezaka iha bhaNitapaH sa ca 'kaNhalessA jAva mukkalessA' ityAdi / kRSNalezyAdidravyaM yadA nIlalevyAdi dravyeNa saha saMvadhyate tadA nIlalezyAdInAM svabhAvatayA vadIyavarNAdirUpeNa ca pariNamate yathA dugdhe dadhanaH saMbandhAda dugdhaM dadhyAsAreNa pariNabhate etAdRzo lezyA pariNAmaH tiyaMgmanuSyayorlezyA Azritya jJAtavyaH, devanairayikayostu svabhavaparyantaM lezyAdravyasyAvasthAnAt tatrAnyaleNyAdravyasaMvandhe'pi tathA pariNAmasya asaMbhavAt arthAt pUrvalezyAntararUpeNa na pariNamate kintu svakIyavarNasvabhAvamaparityajyantI isa prakAra se yahAM prajJApanA kA pUga cauthA lezyoddezaka kaha lenA cAhiye isa lezyA uddezaka kA abhiprAya aisA hai-'kaNhalessA jAva sukkalestA' ityAdi kRSNalezyA AdikA dravya jisa samaya nIlalejhyAdi dravya ke sAtha sambandha ko prApta hotA hai usa samaya vaha nIlalezyAdi ke svabhAva rUpa meM badala jAtA hai arthAt usake varNAdirUpa meM pariNama jAtA hai jaile dugdha kA dahI ke sAtha sambandha hone para vaha dUdha dahI ke AkAra meM pariNama jAtA hai| lezyA kA aisA yaha pariNamana tiryagmanuSyoM kI lezyAoM ko lekara hI hotA hai aisA jAnanA caahiye| deva nArakiyoM kI lezyAoM ko lekara lezyAoM kA aisA pariNAma nahIM hotA hai| kyoMki vahAMtosvabhAvaparyanta lezyAdravya kA avasthAna rahatA hai anya leNyAdravya ke sAtha sambandha hone para bhI eka lezyAdravya dUsare panAno sattaramAM padano cethe leDyA udeze pUrepUro samajI levo. A lesthA deshaan| bhAvArtha mA pramANe che.-'kaNhalessA jAva sukalessA' tyA dRSya lezyA vigerenuM dravya je samaye nIlA dravyonI sAthe saMbaMdhavALuM bane che, te samaye te nIlalezyA vigerenA svabhAva rUpamAM badalAI jAya che, arthAta tenA vaNadirUpamAM pariNamI jAya che. jema dUdhane dahIM sAthe saMbaMdha thavAthI te dUdha dahIM rUpe pariName che. vezyanuM AvI rItanuM A pariNamana tiryaMca manuSyanI vezyAone laIne ja thAya che. tema samajI levuM deva ane nArakInI lezyAonuM AvuM pariNamana thatuM nathI. kema ke-tyAM te svabhAva paryanta vezyA dravyanuM avasthAna rahe che, bIjI le kara sa the saMbaMdha thavA chatAM paNa eka vezyA dravya rUpe pariNamanavALuM thatuM nathI eka lesthA dravya sAthe saMbaMdha thavA chatAM paNa eka vezyA dUca bIjI vezyA dravya rUpe pariNamanavALuM thatuM nathI
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za019 u01 sU01 lezyAmvarUpanirUpatham 283 evaM lezyAntarasya chAyAmAtramanukaroti yathA sphaTikamaNiH raktAdiga grathitaH svakIya rUpamaparityajanneva tasya sUtrasya chAyAmAtraM gRhNAti tathaiva kRSNAdidravyaM vezyAntaradravyasya saMbandhe Agacchati tadA'nyasya chApAmAtraM gRhNAti, na tu svakIyaM svarUpaM paritya natIti prajJApanAmUtrasthasazadazapadasya caturyoddezakasyAbhiprAyaH / vizeSajijJAsubhistu prajJApanAta eva sarvaM draSTavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! lezyAviSaye yat devAnupiyeNa kathitam tat sarvameva sarvathA satyameveti kathayitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan gautamo viharatIti bhAvaH ||suu0 1 // iti zrI vizvavikhyAtanagaddvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmavAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlacativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatitamaza kasya prathamodezakA smaaptH||19.1|| lezyAvyarUpa se pariNAmanavAlA nahIM hogA hai ekalezpAdravya kA anya lezyAvya ke sAtha sambandha hone para bhI vaha lezyA apane varNa svabhAva kA parityAga nahIM karatI huI hI lezyAntara kI chAyAmAtra kA anukaraNa karatI hai jaisA sphaTika maNiraktAdisUtra se grathita hone para bhI apane rUpAdi ko nahIM choDatA hubhA hI ula raktAdi sUtra kI kevala chAyAmAtra ko grahaNa karatA hai usI prakAra se kRSNAdi lezyAdravya ke sAtha sambandhita hone para bhI usa sambandhita lezyAdravya kI chAyAmAtra ko grahaNa karatA hai apane svarUpa kA parityAga nahIM karatA hai| aisA yaha bhAva prajJApanA sUtra ke 17 veM pada ke cauthe uddezaka kA hai| isa viSaya meM vizeSa jijnyaaeka vezyA dravyanuM anya lesthA dravya sAthe saMbaMdha thavA chatAM paNa te vezyA pitAnA varNa ane savabhAvane tyAga na karatAM anya lesthAnI chAyA mAtranuM anukaraNa kare che. jema sphaTika maNi lAla vigere raMganA derAthI gUMthAvA chatAM pitAnA rUpane choDyA vinA ja te rakta vigere derAnI kevaLa chAyA mAtrane grahaNa kare che. te ja rIte kRSNadi lezyAnuM dravya bIjA sthAdvavyanI sAthe saMbaMdhavALuM hovA chatAM paNa te sabaMdhavALA vezyAdrivyanI chAyA mAtrane ja grahaNa kare che. pitAnA svarUpane tyAga karatA nathI. A pramANene bhAva prajJApanA sUvanA 17 sattaramA padanA cethA uddezAne che A viSayamAM vizeSa jIjJAsuee prajJApanA sUtramAM joI levuM.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 bhagavatIsUtra suoM ke liye prajJApanA sUtra kA avalokana karanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti' he bhadanta ! lezyA ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne yaha kahA hai vaha saba satya hI kahA hai isa prakAra se kahakara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue gautama apane sthAna para virAjamAna ho gaye / sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA ||phlaa uddezaka samApta // 19-1 // 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' lagavan vezyAnA viSayamA mAya devAnu priye je kathana karyuM che, te saghaLuM satya che. he bhagavana ApanuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA gautama svAmI pitAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. e sU. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogasamA zatakane pahele uddezaka samAsa 19-1
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyaryAndrakA TIkA za019 u01 sU02 lezyAvataH nirUpaNam arthakonaviMzatitame zatake dvitIyodezaka mArabhyate / itaH pUrva prathamoddezake lezyA nirUpiteti lezyAdhikArIda lezyAvAn dvitIyoddezako nirUpyate ityevaM sambandhena AyAtasya dvitIyodezakasya idamAdima sUtram-'kai NaM bhaMte / ityAdi / mUlam-kaha NaM bhaMte ! lessAo pannattAo evaM jahA pannavaNAe gabbhudeso so ceva nirakseso bhANiyavyo / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti suu01|| egUNavIsaime sae bIo uddeso smtto| chAyA-kati khalla bhadanta ! lezyAH prajJaptA evaM yathA prajJApanAyAH garbhodezaH sa eva niravazeSo bhaNitavyaH tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 0 1 // ekonaviMzatitame zatake dvitIyodezakaH samAptaH TIkA-'kaha NaM bhaMte !' kati khalu bhadanta ! 'lessAo pannatAoM' lezyA: prajJaptAH iti praznaH evaM jahA' evaM yathA 'pannavaNAe gabhui~so' prajJApanAyA: dUsarA uddeze kA prAraMbha isase pahile prathama uddezaka meM lezyAoM ke sambandha meM vicAra kiyA gayA hai ataH lezyA ke adhikAra le lezyAvAna jIva kA isa dvitIya uddeze meM nirUpaNa kiyA jAyegA isI saMbaMdha ko lekara isa dvitIya uddezakA prArambha ho rahA hai| 'kai NaM bhaMte leslAo pannattAoM' ityaadi| TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki 'kaha NaM bhaMte ! lessAo pannattAo' he bhadanta ! lezyAeM kitanI kahI gaI haiM ? prabhune isake uttara meM evaM jahA panavaNAe gambhuddeso soce' aisA kahA bhI dezAna paarspahelA udezAmAM lezyAonA saMbaMdhamAM vicAra karavAmAM AvyuM che. tethI lezyAnA adhikArathI A bIjA uddezAmAM lezyAvALA jIvonuM nirUkSaNa karavAmAM Avaze. A saMbaMdhathI A bIjA uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che 'kai gaM bhaMte lessAo paNNattAo' tyAhi TIkAI-A sUtrathI gautama svAmIe prabhune evuM pUchavuM che ke'ki NaM bhaMte ! lerasAo paNNattAo' magavan vezyAmA vAma mAvI cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 43 cha , 'evaM jahA paNNavaNAe ganbhudesro
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ sTeT bhagavatI garbhodezakaH 'socaiva niravaseso bhANiyantro' sa eva niravazeSaH- samagro'pi bhaNitavyaH - vaktavyaH 'eva' iti evam anena prakAreNa yathA prajJApanAyAM garbhodeza ke garbhasUtropalakSito deza ke saptadazapadasya SaSThe uddeza ke sUtraM tathaiva ihApi vAcyam tannyUnAdhikatvaparihArArthamAha- 'soceva' sa eva gamadezako niravazeSo bhaNitavya iti anena yat sUcitaM tadidam kati khalu bhadanta ! lezyAH prajJaptAH 'goyamA ! cha lessAo pannattAo taM jahA kaNhalessA jAva sukkalessA' gautama ! paDlezyAH prajJatAH tadyathA kRSNalezyA yAvat zuklalezyA atra yAvatpadena nIlakApotatejaH patileAcatuSTayasya saMgraho bhavati tathA ca kRSNanIlakA pota tejaHpadmazuklAdi bhedena SaDlezyAH prajJaptAH 'maNussANaM bhaMte ! kailessAo pannatAo goyamA ! hai ki he gautama! yahA~ prajJApanA sUtra ke 17 veM padakA chaTTA garbha uddeza 'pUrA kara lenA cAhiye / isa prakAra se jailA prajJApanA sUtra ke garbhodezaka maiM- garbhasUtropalakSita uddezaka meM 17 veM pada ke chaTTe uddeze meM sUtra hai 'usI prakAra se yahAM para bhI vaha samagrarUpa se kaha lenA cAhiye 'niravasesI' pada se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki vaha uddeza pUrA kA pUrA yahAM kahanA cAhiye kamatI baDhatI nahIM isa prakAra ke kathana se jo niSkarSa nikalA vaha isa prakAra se hai - gautama ne prabhu se jaba aisA pUchA he bhadanta / asure kitanI kahI gaI haiM ? to isake uttara meM prabhu ne kahA he gautama! lezyAeM chaha kahI gaI haiN| kRSNalezyA yAvat zukulezyA yAvatpada se yahAM nIla, kApota, teja aura padma ina cAra lezyAoM kA grahaNa huA hai / phira gautama ne prabhu se pUchA - 'maNussANaM bhaMte 0 !' he bhadanta ! manuSyoM ko soce0' he gautama! yA viSayabhAM prajJAyanA sUtranA 17 attaramA pahanA pUrepUrA chaThThA goddezanu kathana samajavu' arthAt je rIte prajJApanA sUtranA goMddezamAM -ga sUtrathI upalakSita uddezAnA 17 sattaramAM padanA chaTThA uddezAmAM sUtra che. te ja rIte ahiyAM paNa te sampUrNa rUpe samajI levuM 'niravasesro' the yahathI me manAvyu che ! - yUrepurA uddezAnu uthana 42. tethI vadhu ke ochuM karavuM nahIM. gautama svAmIe prabhune jayAre evu' pUchyuM ke he bhagavanlezyAe keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? tenA uttaramAM prabhue kahyu` ke-he gautama ! cha prakAranI vaizyAe kahevAmAM AvI che te A pramANe che. kRSNe lezyA1, nIlalezyA 2, kApeAtavaizyA, tejolezyA4, padmavezyApa ane zukalalezyA6, krIthI gItabhasvAbhIme prabhune me' pUchayu che hai- 'maNuskhANaM bhate ! he bhagavan manuSyAne
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2019 u01 sU02 lezyAvataH nirUpaNam cha lessAo pannattAo taM jahA kaNhalessA jAva sukkalessA' ityAdi, manuSyANAM bhadanta ! katilezyAH prajJaptAH gautama ! SaDlezyAH prajJaptAH, tadyathA kRSNalezyA yAvat zuklalezyA atrApi yAvatpadena nIlakApotateja padmalezyAnAM saMgraho bhavatIti yAni ca sUtrANi Azritya ayaM garmoddezaka uktaH tAni sUtrANImAni 'kaNhalesse NaM bhaMte ! maNusse kaNhalessaM gambhaM jaNejjA haMtA goyamA ! jaNejjA! kaNhasseNaM bhaMte ! masse nIlalessaM gambha jaNejjA haMtA goyamA ! jaNejjA' ityAdi, kRSNalezyaH khalu bhadanta ! manuSyaH kRSNalezyaM garbha janayet inta gautama ! janayet kRSNalezyaH khalu bhadanta ! manuSyaH nIlaleiyaM garbha janayet hanta kitanI lezyAeM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu ne kahA-he gautama! manuSyoM ko cha lezyAeM kahI gaI haiM / jo kRSNa nIla Adi rUpa se hI haiM / 'kai NaM bhaMte lessAo pannattAo' se lekara 'goyamA ! cha leslAo panattAo taM jahA kaNhalessA jAva sukkalessA isa prakAra se jina sUtroM ko Azrita karake yaha goddezaka kahA gayA hai ve khUna ye haiM-pra0 'kaNha lesleNaM bhate! maNusse kAlessaM gambha jaNejA? haMtA, goyamA jnnejaa|' he bhadanta ! kRSNalezyAvAlA manuSya kRSNalezyAvAle garbha ko utpanna karatA hai kyA ? hAM gautama ! kRSNalezyAdAlA manuSya kRSNalezyAvAle garbha ko utpanna karatA hai / pra. 'kaNhalesse Na bhaMte ! maNusse nIla. lesaM garbha jaNejjA ? u0-haMtA, goyamA ! jaNejjA' he bhadanta ! kRSNalezyAvAlA manuSya nIlalezyAvAle garbha ko utpanna karatA hai kyA ? hAM, gautama ! kRSgalezyAvAlA manuSya nIlalezyAvAle garbha ko utpanna krtaakeTalI vezyAo kahevAmAM AvI che, tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama! manuSyane cha lezyAo kahevAmAM AvI che je kRSNa, nIla vigere rUpe che. 'kai NaM bhaMte ! lespA paNNattAo' se pa4thI as 'goyamA cha lessAo paNNa. ttAo taMjahA-kaNhalessAo jAva sukkalessA' mA prabhAranA 2 sUtrAnA AzrayathI A gabhedezaka kahevAmAM Avela che. te sutra A che. a. 'kaNhalesse Ne bhate ! maNusse kaNhalessaM gambha jaNejjA? haMtA goyamA loka' he bhagavAna kRSNalezyAvALA manuSya kRSNalezyAvALA garbhane utpanna kare che? hA gautama? kRSNalezyAvALo manuSya kRSNalezyAvALA garbhane utpanna kare che. ___ 'kaNhalesse NaM bhate ! maNusse nIlalessaM gama jaNejjA? u haMtA goyamA! jaNejjA' lagavan vezyAvANA manuSya, nAsa
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 bhagavatIstra gautama ! janayet ityAdi / tadayaM prajJApanAmakaraNasya nikRSTo'rthaH tathAhi-he bhadanta ! kiM kRSNalezyo manuSyaH kRSNalezyaM garbhamutpAdayet hanta, gautama ! kRSNa. lezyo manuSyaH kRSNalezyaM garbhamutpAdayet / kRSNalezyaH khalu bhadanta ! manuSyaH nIlalezya garbhamutpAdayet kim ? haMta gautama ! utpAdayet kRSNalezyo manuSyaH kApotatena padmazuklalezyaM garbhamutpAdayet kim ? hanta gautama ! kRSNalezyo manuSyaH kApotalezyagarbhAdArabhya zuklalezyaparyanta garbhamutpAdayet , evaM nIlalezyo manuSyaH kRSNalezyaM garbhamutpAdayet evameva kApotatenaH padmazuklalezyAyuktagarmaviSaye'pi jJAtavyam / evaM kRSNaleiyo manuSyaH kRSNalezyAyuktastrItaH kRSNalezyAvantaM garbhamutpAdayet evameva sarvAravapi karmabhUmiSu akarmabhUmipu ca manuSyaviSaye jJAtavyam hai| isI prakAra se kRSNalezyAvAlA manuSya kAponalezyAvAle garbha ko tejolezyAvAle garbha ko pAlezyAvAle garbha ko aura zuklalezyAvAle garbha ko kyA utpanna kara sakatA hai ? hAM, gautama! kRSNalezyAvAle manuSya kapotalekyovAle garbha ko padmalezyAvAle garbha ko aura zuklalezyAvAle garbha ko utpanna kara sakatA hai / isI prakAra se nIlalezyAvAlA manuSya kRSNalezyAbAle garbha se lekara zuklalezyAvAle garbha taka utpanna kara sakatA hai isI prakAra se kRSNalezyAvAlA manuSya kRSNalezyA yukta strI se kRSgalezyAvAle garbha ko utpanna kara sakatA hai isI prakAra kA kathana samasna karmabhUmi aura akarmabhUmi ke manuSyoM ke sambandha meM lezyAvALA garbhane utpanna kare che? hA gautama kRSNalezyAvALe manuSya nIla lezyAvALA garbhane utpanna kare che. e ja rIte kRSNa lezyAvALA manuSya kApita lezyAvALA garbhane, te jelezyAvALA garbhane, palezyAvALA garbhane ane zukala lekSAvALA garbhane upanna karI zake che? hA gautama? kRSNalezyAvALe manuSya, kApata lezyAvALA garbhane, padma lezyAvALA garbhane ane zukala vezyA vALA garbhane utpanna karI zake che. ane eja rIte nIva lezyAvALo manuSya kRSNa lezyAvALA garbhathI laIne zukala lezyAvALA paryantanA garbhane utpanna karI zake che. ane e ja rIte kRSNalezyAvALo manuSya kRSNalezyAvALI strIthI gulezyAvALA garbhane upanna karI zake che, A pramANenuM kathana saghaLI karma
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u02 sU02 leiyAvataH nirUpaNam 289 akarmabhUmistha manuSyANAM prathamAzcatasra eva lezyA bhavantIti tA Azrityaiva sarva jJAtavyamiti / vizeSatastu prajJApanAmutrAdeva avagantavyamityalamadhikena // 1 // // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha-prasiddhavAcaka- paJcadazabhApAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddhagadyapadyanaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI " bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAmekonaviMzatizata ke dvitIyodezakaH samAptaH // 19-2 // bhI jAnanA cAhiye | akarmabhUmistha manuSyoM ke pahilI cAra ThezyAeM hI hotI haiM ataH unheM hI Azrita karake pUrvokta rUpa se kathana karanA cAhiye, isa viSaya meM vizeSa meM jAnane ke liye prajJApanA sUtra dekhanA cAhiye || sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA dUsarA uddezaka samApta // 19-2 // bhUmi ane akama bhUminA manuSyeAnA saMbaMdhamAM paNa samajI levu'. akrama bhUmimAM rahevAvALA manuSyane pahelI cAra lezyAe ja thAya che. tethI tene ja uddezIne pUrvati rUpe kathana karavu. joIe A viSayamAM vizeSa jANavAnI icchAvALA Ae prajJApanA sUtramAM joI levu'. jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA egaNIsamA zatakane bIjo uddezaka samApta 519-rA bha0 37 5
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 bhagavatI sUtre athaikonaviMzatizate tRtIyodezakaH prArabhyate // dvitIyodezake lezyAH kathitAH lezyAyuktAzca jIvAH pRthivyAdi kAyikatayA utpadyante iti pRthivIkAyikAdayo jIvAH tRtIyodezake nirUpayiSyante, ityevaM sambandhenAyAtasya tRtIyoddezakasya idamAdimaM sUtram - 'rAyagihe ' ityAdi / mUlam - rAyagihe jAva evaM vayAsI siya bhaMte! do vA tinni vAcattAri vA paMca vA puDhavIkAiyA egayao sAdhAraNaM sarIraM baMdhaMti, baMdhittA tao pacchA AhAreti vA pariNAmeti vA sarIraM baMdhati ? no iNaTThe samaTTe puDhavIkAiyA NaM patteyAhArA patteyapariNAmA patteyaM sarIraM baMdhaMti baMdhittA tao pacchA AhAreMti vA pariNAmeti vA sarIraM vA baMdhaMti 9 / tesiM NaM bhaMte! jIvANaM kailessAo pannattAo ? goyamA ! cattAri lessAo pannatAo taM jahA kaNhalessA nIlalessA kAulessA teulessA | te bhaMte! jIvA kiM sammadiTThI micchAdiTTI sammAmicchAdiTThI ? goyamA ! no sammaddiTThI micchAdiTTI no sammAmicchAdiTTI 3 | te NaM bhaMte! jIvA kiM nANI aNNANI? goyamA ! no nANI annANI niyamA du annANI taM jahA maha annANI ya suyaannANI ya 4 te NaM bhaMte! jIvA kiM maNajogI vayajogI kAyajogI ? goyamA ! no maNajogI no vayajogI kAya jogI 5 / te NaM bhaMte jIvA kiM sAgArovauttA aNAgArovauttA ? goyamA ! sAgArovauttA vi aNAgArovauttA vi 6 / te NaM bhaMte! jIvA kimAhAramAhAreti goyamA ! davtrao NaM anaMtapasiyAI davAI
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 291 evaM jahA pannavaNAe paDhame AhAruddesae jAva savvappaNayAe aahaarmaahaareti| te NaM aMte! jIvA jamAhAreti taM cijati jaM no AhAroti taM no cijati cinnevA sa uddAi palisappai vA haMtA goyamA! te NaM jIvA jamAhAti taM cijati jaM nojAva plisppi| tesi NaM bhaMte ! jIvA NaM evaM sannAi vA pannAi vA maNo ti vA vaII vA amhe NaM AhAramAhAremo ? No iNaTre samaTe AhAreMti puNate tesi gaM bhaMte! jIvA NaM evaM sannAivA jAva vaIi vA amhe NaM iTTANiTe phAse paDisaMvedemo? No iNaThe samaDhe paDisaMvedeti puNate 7 / te NaM bhaMte! jIvA kiM pANAivAe uvakkhAijjati musAvAe adinnAdANe jAva micchAdaMsaNasalle uvakkhAijati ? goyamA ! pANAivAe vi uvakkhAijjati jAva micchAdasaNalalle vi uvakkhAijati jesi piNaM jIvANaM te jIvA evamAhijjati tesiM piNaMjIvANaM no vinnAe naanntte| te NaM bhaMte! jIvA kaohito uvavajjaMti kiM neraiehito uvavajjati evaM jahA vakaMtIe puDhavIkAiyANaM uvavAo tahA bhANiyavyo 9 // tasiNaM bhaMte! jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA? goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoleNaM bAvIsaM vaasshssaaiN10|| tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kaisamugghAyA pannattA ? goyamA! tao samugdhAyA pannattA taM jahA veyaNAlamugghAe kasAyasamugdhAe mAraNaMtiyasamugghAe / te NaM bhaMte ! jIvAH mAraNaMtiyasamugghAeNaM kiM samohayA marati asamohayA maraMti goyamA! samohayA
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 bhagavatIsUtre 'vi maraMti asamohayA vi maraMti 11 // te NaM bhaMte ! jIvA aNaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchaMti kahiM uvavajjati evaM uvvadRNA jahA vakratIe 12 / siya bhaMte ! jAva cattAri paMca AukkAiyAe, gayao sAhAraNasarIraM baMdhittA tao pacchA AhAraiti evaM jo puDhavIkAiyANaM gamo so ceva bhANiyavo jAva uvvati navaraM ThiI sattavAsasahassAI ukkoseNaM sesaM taM ceva 12 // siya bhaMte! jAva cattAri paMca teukkAiyA0 evaM ceva navaraM uvavAo ThiI uvaNAya jahA pannavaNAe, sesaM taM ceva 12 / vAukkAiyANaM evaM caiva nANataM, navaraM cattAri sasugghAyA 13 / siya bhaMte ! jAva cattAri paMcavaNassaikAiyA0 pucchA, goyamA ! No iNaDhe smtte| aNaMtA vaNastaikAiyAe, gayao sAhAraNalarIraM baMdhaMti baMdhittA tao pacchA AhAreti vA pariNAmeti vA sarIraM vA : bNdhti| sesaM jahA teukAiyANaM jAva ujvaTaMti navaraM AhAro niyama chadisiM ThiI jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMto. muhuttaM sesaM taM cev|suu01|| ... chAyA-rAjagRhe yAvadevamavAdIt syAd bhadanta ! dvau vA trayo vA catvAro thA pazca vA pRthivIkAyikAH ekataH sAdhAraNazarIraM badhnanti baddhvA tataH pazcAt 'Aharanti vA pariNamayaMti vA zarIraM vA badhnanti ? nAyamarthaH samarthaH pRthivIkAyikAH pratyekAhArAH pratyekapariNAmAH pratyekaM zarIraM vadhnanti baddhvA tataH pazcAt Aharanti vA pariNamayanti vA zarIraM vA vadhnanti 1 / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kati lezyAH prajJaptAH ? gautama ! catasro lezyAH prajJaptAH tadyathA kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyAH 2 / te khalu bhadanta ! jIvAH ki samyagU dRSTayo mithyAdRSTayaH samyamithyAdRSTayo vA ? gautama ! no samyagU dRSTayo mithyAdRSTayo no sampamithyadRSTayaH 3 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAna pRthvIkAyikAdinIpani0 293 jJAninaH ajJAninA, gautama ! no jJAninaH ajJAninaH niyamato dve ajJAne tadyathA matyajJAnaM ca zrutAjJAnaM ca 4 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM manoyogino vacoyoginaH kAyayoginaH ? gautama ! no manoyogino no vacoyoginaH kAyayoginaH 5 / te khalu bhadanta / jIvAH ki sAkAropayuktA anAkAropayuktAH ? gautama ! sAkAropayuktA api anAkAropayuktA api 6 / te khalu bhadanta ! jIvAH kimAhAramAharanti ? gautama ! dravyataH khalu anantapadezikAni dravyANi evaM yathA prajJApanAyAH prathame AhAroddezake yAvat sarvAtmatayA AhAramAharanti te khalu bhadanta ! jIvA yamAharanti taM cinvanti yaM no Aharanti taM no cinvanti cINa vA tat apadravati parisarpati vA ? hanta gautama / te khalu jIvAyamAharanti taM cinvanti yaM no yAvat parisarpati vA teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAma evaM saMjJA iti vA prajJA iti vA mana iti vA vaca iti vA 'vayaM khalu AhAramAharAma:' nAyamarthaH samarthaH Aharanti punaste / teSAM khalu jIvAnAm evaM sajJA iti vA yAvad vaca iti vA vayaM khalu iSTAniSTAna sparzAn pratisaMvedayAmaH ? nAyamarthaH samarthaH pratisaMvedayanti punaste 7 / te khalu bhadanta ! jIvAH ki prANAtipAte upAkhyAyante mRSAvAde adattAdAne yAvanmithyAdarzanazalye upAkhyAyante ? gautama ! prANAtipAte'pi upAkhyAyante yAvat mithyAdarzanazalye'pi upAkhyAyante, yeSAmapi khalu jIvAnAM te jIvA evamAkhyAyante teSAmapi khalu jIvAnAM kiM no vijJAtaM nAnAtvam 8 / te khalu bhadanta ! jIvAH kuta utpadyante ki narayikebhya utpadyante ? evaM yathA vyutkrAntau pRthivIkAyikAnAmupapAta tathA bhaNi nyaH 9 / veSAM khalu madanta ! jIvAnAM phiyatkAla sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena antarmuhurtam utkRSTato dvAviMzativarSasahasrANi 10 // teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kati samudghAtAH prajJaptA: gautama ! trayaH samudaghAtAH prajJaptAH tadyathA vedanAsamudaghAtaH kaSAyasamudghAto maarnnaantiksmudghaalH| te khallU bhadanta ! jIvAH mAraNAntikasamudghAtena ki samavahatA niyante asamabahatA niyante gautama ! samavahatA api niyante asamavahatA api niyante 11 / te khala bhadanta ! jIvAH anantaramudatya kutra gacchanti kutrotpadhante, evamudvartanAya vyutkrAntI 12 / syAdbhadanta ! yAvat catvAraH paJcAfAyikA ekataH sAdhAraNazarIraM vadhnanti, ekataH sAdhAraNazarIraM baddhvA tataH pazcAt Aharanti evaM ya: pRthivIkAyikAnAM gamaH sa eva bhaNitavyo yAvadudvatante nAraM sthitiH saptavarSasahasrANi uskRSTataH zeSa tadeva 13 / syAd bhadanta ! yAvat catvAraH paJca teja: kAyikA evameva navaramupapAtaH sthivirudvartanA ca yathA prajJApanAyAm zeSaM tadeva 12 / vAyukAyikAnAmeyameva nAnAtvam , navaraM catvAraH samudghAtAH 12 / syAda
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 bhagavatI bhadanta ! yAvat catvAraH paJcavanaspatikAyikA0 pRcchA, gautama ! nAyamaryaH samarthaH anantA vanaspatikAyikAH ekataH sAdhAraNazarIraM vadhnanti baddhyA tataH pazcAd Aharanti vA pariNamayanti vA zarIraM vA vadhnanti 2 / zepaM yathA tejaskAyikAnAm yAvadudvartante navaramAhArI niyamAt padizi sthitirjaghanyena antarmuhartam utkRSTenApi antarmuhUrta zeSaM tadeva ||suu0 1 // TIkA-'rAyagihe jAva evaM kyAsI' rAjagRhe yAvadevamavAdIt atra yAvatpadena guNazaila caityaM tatra bhagavAn samasta ityArabhya prAJjalipuTo gautama etadantasya prakaraNasya grahaNaM bhavati kimavAdIva gautamastatrAha-'siya bhaMte' ityAdi / iha ca tIsare uddeze kA prAraMbha dvitIya uddezaka meM lezyAeM kahI gaI haiM lezyAyukta jIva pRthivyAdi. kAyika rUpa se utpanna hote haiM isI kAraNa yaha tRtIya uddeza pRthivIkAyika Adi jIvoM kA nirUpaNa karane ke liye prArambha kiyA jArahA hai 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / TIkArtha-'rAyagihe jAca evaM vyAsI' rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra se pUchA-yahAM yAvatpada se 'guNazilaka caitya. tatra bhagavAn samavasataH' isa pATha se lekara 'prAJalipuTo gautamaH' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai tathA ca rAjagRha nagara meM guNazilaka nAma kA udyAna thA usameM tIrthaMkara paramparA ke anusAra vihAra karate hue zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAre pariSadA dharmopadeza sunane ke liye prabhu ke samIpa AdhI prabhune dharmakathA kahI pariSad dharmazathA sunakara vApisa calI gaI vAda meM donoM trIja udezAne prAraMbhabIjA uddezAmAM lezyAonuM kathana karavAmAM AvyuM che. vezyAvALA jIva pRthivIkAya vigere rUpathI utpanna thAya che. e ja kAraNathI pRthivIkAyika vigere jInuM nirUpaNa karavA mATe trIjA uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che, 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' tyAla --'rAjagihe jAva evaM vayAsI' saguDa nAbhA sagavAn mahAvIra svAmI tIrthaMkara paramparA anusAra vihAra karatA karatA padhAryA, 'guNazilakaH caityaH tatra bhavAn samatrasRtaH' sati bhATa vanapAsanI mAjJA laIne guNazilaka nAmanA caityamAM-udyAnamAM birAjyA prabhunuM Agamana sAMbhaLIne pariSadA teone vaMdanA karavA AvI prabhue teone dharmadezanA ApI dhamadezanA sAMbhaLIne prabhune vaMdanA namaskAra karIne pariSad pitapotAne sthAne pAchI gaI. te 57 prabhunI payupAsanA 42tA gautama svAbhIme 'prAJjalipuTo gautamaH'
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAri kAdijIvani0 295 kacidiyaM dvAragAthA dRzyate siye 1 lesse 2 dihi 3 nANe 4 jogo 5 vaoge 6 dahA kimAhAro 7 / pANAivAya 8 uppAya 9 ThiI 10 samugdhAya 11 uncaTTI 12 // 1 // syAt 1 lezyA 2 dRSTi 3 jJAnaM 4 yogo 5 payogau 6 tathA kimAhAraH 7 / prANAtipAtoTatpAda9 sthitayaH 10 samudghAto 11 dvarttanA 12 // 1 // eteSu dvAdazadvAreSu prathamadvAramAha-'siya bhaMte' ityAdi / 'siya bhaMte' syAta bhadanta ! athavA prAyaH sarvepi pRthivIkAyikA jIvA: pratyekaM zarIraM vadhnanti iti siddhameva kintu 'siya tti' syAt kadAcit 'do vA tini vA cattAri vA paMca vA puDhavIkAiyA' dvau vA trayo vA catvAro vA paJca vA pRthivIkAyikAH, upalakSaNametat tathA ca bahutarA vA pRthivIkAyikA jIvAH 'egayao' ekata ekIbhUya parasparaM saMyujyetyarthaH 'sAdhAraNasarIraM vaMdhaMti' sAdhAraNamekazarIraM vadhnanti vahUnAM hAtha joDakara gautama ne prabhu se isa prakAra pUchA-'siya bhaMte ! jAva cattAri paMca puDhavIkAiyA egaya o0' yahAM para kahIM 2 dvAra gAthA likhI huI milatI hai-siya 1, lese 2, ityAdi syAt , lezyA, dRSTi, jJAna, yoga, upayoga, kimAhAra, prANAtipAta, utpAta, sthiti samudghAta evaM udvartanA ye 12 pRthivIkAyika se lagAkara vanaspatikAyika taka kahe jAte haiM so inameM se pahilA dvAra jo 'syAt' hai usako Azrita karake gautama ne aisA yaha prabhu se prazna kiyA hai isameM pUchA gayA hai ki he bhadanta ! kadAcit do yA tIna, yA cAra yA pAMca pRthivIkAyika jIva ekaTe hokara milakara sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM ? pUchane kA tAtparya aisA hai ki yadyapi prAyaH saba hI pRthivIkAyika jIva pratyeka zarIra kA baMdha karate haiM yaha bAta to siddha hI hai parantu ve do, bhanna sAtha 12 ghag! vinaya sAthai prabhune mA pramANe pUchayu-'siya mate / jAva cattAri paMca puDhavIkAiyA egayao0' bhaDiyo mAgAthA sametI bhaNe cha, 'siya1 lese2' tyAl: syAt vezyA, halTi, jJAna, yoga, upaga, kimAhAra, prANAtipAta, utpAta, sthiti, samuddaghAta, ane udvartanA A bAra dvAra pRthvIkAyikAthI laIne vanaspatikAyike sudhImAM kahevAmAM Ave cha. tamAthI 5 vA 2 'syAt' che, tara dezIna gautamasvAmI prasune evuM pUchayuM che ke-he bhagavana keIvAra be agara traNa athavA cAra athavA pAMca pRthvIkAyika jI eddA thaIne-maLIne sAdhAraNa zarIrane baMdha kare che? A prazna pUchavAne hetu e che ke je ke prAyaH badhA ja pRthvIkayika pratyeka zarIrane baMdha kare che. e vAta to siddha ja che. paraMtu te be, traNa,
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 296 sAmAnyazarIraM badhnanti Adita eva tat prAyogyapudgalagrahaNAt iti 'baMdhittA' vaddhvA 'tao pacchA AhAraiti' tataH pazcAt Aharanti vizeSAhArApekSayA sAmAnyAhArasyApi viziSTazarIravandhanasamaye eva kRtatvAt 'pariNAmeti vA' pariNAmayanti vA AhRtapudgalAnAM pariNAmaM kurvantItyarthaH ' sarIraM vA vayati' zarIraM vA vananti AhAritapariNAmivapudgalaiH zarIrasya pUrvabandhApekSayA vizeSato vandhaM kurvantItyarthaH / kadAcidane ke pRthivIkAyikA jIvA militvA prathamamekasAdhAraNazarIraM badhnanti sAdhAraNazarIrasya vandhAnantaraM vizeSapAhAramAharanti tathA AhanapuGgalasya pariNAmaM kurvanti tataH paJcAt zarIrasya vizeSarUpeNa vaMndhaM kurvanti kim ityayaM praznaH / tIna, cAra, pAMca Adi pRthivIkAyika jIva Apasa meM milakara kyA aisA bhI kara sakate haiM ki ve sAdhAraNa eka zarIra kA bhI Adi se hI tatprAyogya pudgaloM ko grahaNa karake bandha karaleM ? aura 'baMdhitA tabha pacchA AhAreti' baMdha karane ke bAda phira ve viziSTa AhAra grahaNa kareM kyoMki sAmAnya AhAra to unakA viziSTa zarIra bandha ke samaya meM hI kiyA gayA ho jAtA hai tathA gRhIta AhAra ko ve pariNamAveM aura phira ve zarIra kA pUrvandha kI apekSA viziSTa bandha karaleM ? yahAM pAMca yaha upalakSaNa pada hai isase bahuta se bhI pRthivIkAthikoM kA yahAM grahaNa ho jAtA hai aisA jAnanA cAhiye isakA sakSiptArtha aisA hai ki kyA aneka pRthivIkAyika jIva pahile eka sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM ? zarIra ke baMdha ke anantara phira ve kyA vizeSa AhArako grahaNa karate haiM ? AhAra ko grahaNa karake phira ve kyA gRhIta usa AhAra ko pariNamAte cAra pAMca vigere pRthvIkAyika jIve parasparamAM maLIne zu evuM karI zake che . ke-teo sAdhAraNa eka paNu zarIra pahelethI ja tatkAyeAgya puddhelAne grahaNa harIne andha purI se ? bhane 'vadhittA tao pacchA AhAreti' aMdha aryA pachI AhAra grahaNa kare. kema ke AhAra to tenA viziSTa zarIra anyanA samayamAM ja karelo heAya che. tathA grahaNa kareH AhArane te pariNamAve ane te pachI te pUrvanI apekSAe zarIranA viziSTa adha karI le che? ahiyAM pAMca e upalakSaNu pada che, tethI ghaNA pRthivIkAyikAnuM grahaNa thAya che. tema samajavu'. AnA saMkSepa artha A pramANe che ke-thru aneka pRthvikAyika jIvA pahelAM eka sAdhAraNa zarIranA aMdha kare che? zarIranA adha karyAM pachI te vizeSa prakAranA AhArane grahaNa kare che ? AhArane grahaNa karIne grahaNa karelA te AhArane pari gumAve che ? ane pariNumAvIne vizeSa rUpathI zarIranA baMdha kare che? ema te
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za019 u03 sa01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 297 atra sAmAnyataH sarvasaMsArijIvAnAM patisamaye nirantaramAhAragrahaNaM bhavatyeva tataH mAthamikasAmAnyazarIrabandhasamaye'pi AhArastu vidyate eva tathApi te prathama zarIraM vadhnanti pazcAdAhAragrahaNaM kurva-tItyAkArakaH prazno vizeSazarIragrahaNApekSayA jJAtavyaH / arthAt jIvA utpattisamaye prathamamojAhAraM kurvanti tadanantaraM zarIrasparzadvArA lomAhAraM kurvanti pariNamayanti ca tadanantaraM vizeSarUpeNa zarIraM vadhnanti kim ? ityAkArakA praznA, prathamaM sarve jIzaH militvA ekameva zaroraM gRhNanti Aharanti pariNamayanti ca tato vizeSarUpeNa zarIraM gRhNanti Aharanti pariNamahai ? aura pariNamA kara zarIra kA phira vizeSarUpa se candha karate haiM kyA? vaise dekhA jAve to sAmAnyarUpa se samasta saMsArI jIvoM ke pratisamaya nirantara AhAra kA grahaNa to hotA hI hai isase prathama sAmAnyazarIra ke bandhanasamaya meM bhI AhAra to cAluhIrahatA hai phira bhI yahAM jo aisA prazna kiyA gayA hai ki ve prathama zarIra kA baMdha karate haiM aura bAda meM AhAra lete haiM aisA jo yaha prazna kiyA gayA hai vaha vizeSa zarIra ko grahaNa karane kI apekSA se kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye arthAt jIva utpatti ke samaya meM oja AhAra karate haiM usake bAda zarIra sparza dvArA lomAhAra karate haiM aura use pariNamAte haiM, pariNamAne ke bAda phira ve vizeSarUpa se zarIra kA baMdha karate haiM aisA yaha prazna hai| isakA Azaya aisA hai prathama saba jIva milakara eka hI zarIra grahaNa karate haiM phira AhAra karate haiM bAda meM use pariNamAte haiM, phira vizeSarUpa se zarIra kA grahaNa karate haiM phira AhAra karate haiM, phira use sAmAnya rUpathI saghaLA saMsArI jIne pratisamaya niraMtara AhAranuM grahaNa te thAya che ja tethI prathama sAmAnya zarIranA baMdhana samaye paNa AhAra te cAlu ja rahe che. te paNa ahiyAM je e prazna kare che ke te pahelAM zarIrane baMdha kare che, te pachI AhAra le che? e je A prazna karavAmAM Avyo che, te vizeSa zarIrane grahaNa karavAnI apekSAthI karavAmAM Avela che. tema samajavuM. arthAta jIva utpattinA samaye ja AhAra grahaNa kare che. te pachI zarIra sparza dvArA lemAhAra kare che ane tene pariNumAve che. pariNumAvyA pachI te vizeSa rUpathI zarIrane baMdha kare che? e A prazna che A kathanano hetu e che ke-pahelAM badhA ja maLIne ekaja zarIra grahaNa kare che. te pachI AhAra grahaNa kare che. te pachI tene parINumAve che te pachI vizeSarUpathI zarIranuM grahaNa kare che. te pachI ahAra kare che, ane te pachI pariNumAve che. A praznanA bha0 38
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 bhagavatIstra yanti ca kim ? iti praznAzayaH / bhagavAnAha-'yo iNaDhe sama?' nAyamarthaH samarthaH kuto nAyamarthaH samayaH tatrAha-'puDhatI' ityAdi 'puDhavIkAjhyANa' pRthivIkAyikAH khalu jIvAH 'patteyAhArA' pratyekAhArAH 'patteyapariNAmA' pratyekapariNAmAH 'pattayaM sarIraM baMdhati' pratyekaM zarIraM badhnanti 'baMdhittA' baddhyA 'taopacchA' tataH pazcAt tattadrUpeNa pratyekAhAragrahaNapariNamanazarIravandhAnantaram 'AhAreti vA' Aharanti vA vizeSarUpeNa 'pariNAmeti vA pariNamayanti vA ahRtapudgalAnAM pariNAmaM vizeSarUpeNa kurvanti 'sarIraM vA baMdhati' zarIraM vA vizeSarUpeNa badhnanti ityarthaH / / dvitIyaM lezyAdvAramAha-'tesiNaM bhaMte ! jIvANe teSAM pRthivIkAyikAnAM khalu jIvAnAM bhadanta ! 'kailessAo pannattAoM' katilezyAH prajJatAH pariNamAte haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'No iNa? sama?' he gautama ! aisA yaha artha samartha nahIM hai kyoMki 'puDhavIkAiyANaM patteyA. hArA pattepapariNamA, patteyaM sarIraM baMdhaMti' pRthivIkAyika jo jIva haiM ve pratyeka AhAravAle hote haiM aura pratyeka hI usa gRhIta AhArake pudgaloM ko pariNAmAnevAle hote haiN| isa kAraNa ve pratyeka apane zarIra kA bandha karate haiM eka hI zarIra kA saba milakara bandha nahIM karate haiN| 'baMdhittA' apane 2 zarIra kA bhinna 2 rUpa se bandha karake phira 'tao. pacchA' ve pratyeka hI AhAra ke grahaNa usake jUde 2 pariNamana aura zarIra ke bandha ke bAda meM vizeSarUpa se AhAra karate haiM aura AhRta. pudgaloM ko vizeSarUpa se pariNamAte haiM aura vizeSarUpa se phira ve zarIra kA bandha karate haiM // 1 // __ aba dvitIya lezyAdvAra kA kathana kiyA jAtA hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-tesiNaM bhaMte ! jIvANaM kahalessAo panattAo' SttaramA prabhu 4 cha hai-'No iNaThe samaThe' he gautama! 2 aya parAmara nathI. bha puDhavIkAiyANe patteyAhArA patteyapariNAmA patteyaM sarIraM baMdhati' je pRthvIkAyika jIve che, te pratyeka AhAravALA hoya che, ane pratyeka te grahaNa karela AhAranA pudgalene pariNumAvavAvALA hoya che. te kAraNathI te pratyeka potAnA zarIrane baMdha kare che badhA maLIne eka ja zarIrane baMdha ztA nathI. 'badhittA' pAtAnA zarIra l gal 32 55 rI tao gjha' te pachI teo AhAranuM grahaNa ane tenA judA judA pariNamana ane zarIranA baMdha pachI vizeSa rUpathI AhAra kare che ane AhAra karelA pulane vizeSa rUpathI pariNamAve che ane pachI te vizeSa rUpathI zarIrane baMdha kare che ?
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA zaM019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 292 pRthivIkAyikajIvAnAM kiyantyo lezyA: bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'cattAri lessAo pannattAo' catasro lezyAH prajJaptAH taM jahA' tadyathA 'kaNhalessA ya' kRSNalezyA 'nIlalessA' nIlalezyA 'kAulessA' kApotalezyA 'teulessA tejolezyA 2 / tRtIyaM dRSTidvAramAha'te NaM bhaMte ! 'te pRthivokAyikA khalu bhadanta ! jIvA kiM sammadihI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI' te jIvAH kiM sabhyadRSTayo mithyAdRSTayA samyagmithyAdRSTayo vA ? kIdRzI dRSTiH pRthivokAyikajIvAnAM bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA! ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'no sammadiTThI' no samyagdRSTayaH pRthivIkAhe bhadanta ! una pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI lezyAeM hotI haiM aisI yaha dvitIya prazna haiM uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! cattAri lessAo pannattAo' he gautama ! una pRthivIkAyika jIvoM ke cAra lezyAeM hotI haiM, jinake nAma isa prakAra se haiM--'kaNha lessA ya0' kRSNalezyA, nIlalezyA kApotalezyA aura tejolezyA // 2 // aba tRtIyadRSTidvAra kA kathana kiyA jAtA hai isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai--'te NaM bhaMte ! jIvA kiM sammadiTThI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIva kyA samyagdRSTi hote haiM ? yAmithyAdRSTi hote haiM ? yA samyagamithyAdRSTi hote haiM ? arthAt ina jIvoM kI kaisI dRSTi hotI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'no sammadiTThI' pRthivIkAyika jIva samyag dRSTi nahIM hote haiM aura na have bIjA lesthA dvAranuM kathana karavAmA Ave che. mAmA gautama svAmI prasuna me 57thu cha , 'vesi NaM bhate ! jIvANaM kailessAo pannattAo' hai maga te pRthvIya4 vAnI vezyAya hAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuNe 4thu-goyamA! cattArita lessAo paNNattAo' 3 gautama! te pRthvI4x vAle yA2 zyAmA vAma mAvI cha. nA nAma mA pramANe cha-'kaNhalessA ya0' vezyA , nIlezyA, kApatalezyA, ane te jelezyA pArA have trIjA daSTidvAranuM kathana karavAmAM Ave che. temAM gautama svAmI prabhune me pUche -'te NaM bhate! jIvA ki' sammadiTThI micchA didI sammA micchA didI bhagavana zivayi ch| zusabhyaSTi DAya cha ? athavA mithyA dRSTivALA hoya che athavA te sabhya mithyAdaSTivALA hoya che? arthAt A jIvanI kevI daSTi hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu cha -'goyamA' 8 gautama ! no sammadiTThI' pRthvIya sabhya
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 bhagavatIstre yikA jIvAH samyagdRSTayo na bhavantItyarthaH, api tumicchAdiTThI' mithyAdRSTayaH 'no sammamicchAdiTThI' no samyagmithyAdRSTayaH no samyagdRSTitvaM na vA samyagmi thyASTitvaM teSAM kintu mithyASTitvameva 3 / caturtha jJAnadvAramAha-'te NaM bhaMte ! jIvA' te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH 'ki nANI annANI' kiM jJAnino 'jJAnino veti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA he gautama ! 'no nANI annANI' no jJAnino'pi tu ajJAnina eva te pRthivIkAyikA jIvA ityuttaram ajJAnitve'pi te 'niyamA do annANI' niyamAt te dvanyajJAninaH pRthivIkAyikA jIvA dvayajJAninaH, teSAmajJAninAM niyamato'jJAnadvayaM bhavati yena dvayajJAninau vyapadizyete, kIdRzamajJAnadvayaM tatrAha-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'mai annANI ya suya annANI ya' matyajJAninazca zrutAjJAninazceti 4 / paJcamaM yogadvAramAha-'te NaM bhaMte ! te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! 'jIvA ve 'sampagmiyAdRSTi hote haiM kyoMki ina donoM dRSTiyovAle paJcendriya jIva ho hote haiM / isa kAraNa ve mithyAdRSTi hI hote haiN| jJAnadvAra--isa caturtha dvAra ko lekara gautamane prabhu se aisA pUchA hai 'te NaM bhaMte ! jIvA nANI aNNANI' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIva kyA mati Adi jJAnavAle hote haiM / yA mati ajJAna AdivAle hote haiM ? uttara meM prabhu ne kahA 'goyamA ! no nANI.' he gautama | ve pRthivIkAyika jIva mati Adi jJAnavAle nahIM hote haiM kintu mati ajJAnI aura zruta ajJAnI hote haiM yahI bAta 'mai anANI.' Adi padoM dvArA prakaTa kI gaI hai| eqaa jAtA nathI. tabha. mA 'sammAmicchAdidvI0' sabhya mithyA daSTi paNa hotA nathI. kema ke A be daSTivALA pacendriya tirdhanya che ja hoya che. tethI teo miyAdRSTi ja hoya che. 4 jJAnadvAra--A cethA jJAnadvAra mATe gautama vAmIe prabhune evuM 7yu cha -'te NaM bhave! jIvA nANI aNNANI' 8 bhagavan yi 7 zuM matijJAna vigere jJAnavALA hoya che? ke mati ajJAnavALA hoya che? mA prazna uttaramA prabhume yu 'goyamA ! no nANI' gautama! te pRthvI kAyika jI matijJAna vigere jJAnavALA detA nathI. paraMtu matiajJAnI ane zrata ajJAnI ya cha me pAta 'maiannANI0' vigere yaha dvArA batAvavAmAM Avela che.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 301 kiM maNajogI' jIvAH kiM manoyoginaH 'vayajogI' vacoyoginaH 'kAyajogI' kAyayoginaH, manoyogavacoyogakAyayogamadhyAt katamo yogaH pRthivIkAyikAnAM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No maNajogINo vayajogI' no manoyogino no vacoyoginaH kintu 'kAya. jogI' kAyayoginaH pRthivIkAyikajIvAnAM manovacasorabhAvAt kAyamAtrasyaiva sadbhAvena itthamuktamiti 5 / paSThaM upayogadvAramAha-'te gaM bhaMte !' ,te khalu bhadanta ! 'jIvA kiM sAgArovauttA' pRthivI kAyikA jIvAH kiM sAkAropayuktAH athavA 'aNAgArovauttA' anAkAropayuktAH iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' yogadvAra-isa yogadvAra meM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai| teNaM bhaMte ! jIvA0' he bhadanta ! ve pRthivIkAyika jIva kyA manoyogavAle hote haiM ? yA vacana yogavAle hote haiM ? yA kAyayogavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goSamA No maNajogI.' he gautama ! ve pRthivIkAdhika na manoyogI hote haiM kyoMki yaha yoga saMjJI paJcendriya ke hotA hai na vacanayogI ve hote haiM kyoMki yaha yoga dvIndriya jIvoM se prArambha hotA hai ataH ina donoM yogoM ke abhAva se sirpha eka kAya yogavAle hI hote haiM kyoMki isa yoga hone kA kAraNa unake kAyA kA sadbhAva hai| upayogadvAra-isa bAra ko Azrita karake gautamane prabhu se aisA pUchA. hai-teNaMbhaMte! jIyA ki0' he bhadanta ! ve pRthivIkAyika jIva sAkAropa pa yogadvAra-A gadvAramAM gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che hai-teNaM bhaMte ! jIvA0' samapanta pRthivIzayi: / mnaayogaa| DAya che? ke vacanogavALA hoya che? athavA kAgavALA hoya che tenA uttaramA prabhu che? - goyamA! No maNajogI 3 gItama! te ni kAyika cha mAgavALA hotA nathI. kema ke te yoga saMjJI paMcendrione thAya che. te vacanagI paNa letA nathI. kema ke te roga kIndriya jIthI prArambha thAya che, tethI e banne cAnA abhAvathI teo kevaLa eka kAya gavALA ja hoya che. A cega hovAnuM kAraNa teone kAyane sadabhAva cha ta 1 che. 6 upagAra-A kArane uddezIne gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM cha -'te NaM bhave jIvA kiM.' maga te vI4i7 sApayogavANA hoya che ke nirAkArapagavALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'sAgArovauttA vi aNAgArovauttA vi' pRthivIkAyikajIvAH sAkAropayuktA api anAkAropayuktA api sAkArojJAnopayogaH anAkAro darzanopayogo'pIti 6 / saptamamAhAradvAramAha-'teNaM bhaMte ! jIvA' te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH 'kimAhAramAhAreti' kimAhAramAharanti kIdRzamAhAram-AhArapudgalarUpam Aharanti-gRhNanti ? iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'dabao NaM aNaMtapaesiyAI davAI' dravyataH anantamadezikAni dravyANi AhArapudgalarUpANi AharantItyarthaH 'evaM jahA panavaNAe paDhame a hAruddesae' evaM yathA prajJApanAyAH aSTAviMzcatitamapadasya prathame AhAroddezake nairayikapakaraNe AhAravipaye kathitaM tathaiva ihApi jJAtavyayogavAle hote haiM yA anAkAropayogavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama! pRthivIkAyika jIva sAkAropayogavAle bhI hote haiM aura anAkAropayogavAle bhI hote haiM jJAnopayoga kA nAma sAkAropayoga aura darzanopayoga ko nAma anAkAropayoga hai donoM upayoga inameM isaliye hote haiM ki jIva kA svabhAva hI upayogarUpa hai| AhAradvAra-'te NaM bhaMte ! jIvA' he bhadanta ! ye jIva kaise AhArapudgaloM kA AhAra karate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM--- 'goyamA0' he gautama ! ve pRthivIkAyika jIva 'vyao0' dravyakI apekSA aise dravyoM kA AhAra karate haiM ki jo anantapradezAtma hote haiM / evaM jahA.' -prajJApanA ke 28 ve pada ke prathama AhAroddezaka meM nairayika prakaraNa meM AhAra ke viSaya meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI kathana yahAM cha 4-goyamA !' 8 gautama / pRthivIyi ve sAropayogamA hoya che, ane nirAkArapagavALA paNa hoya che. jJAna veganuM nAma sAkArapaga che. darzanAganuM nAma nirAkAre paga che. A baMne pego teomAM e kAraNathI hoya che ke-jIvane svabhAva ja upayoga rUpa hoya che. 7 mA 262-te NaM mate ! jIvA0' hai magavan mAhAra pudInA bhAlA 42 cha 1 mA praznanA uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA0' gItamA thiyi 73 'davyao0' dra0yanI apekSAthI mevA drvyaan| mAhAra re cha hai mana-1 prazAma jAya che. 'evaM jahA0' prajJApana sUtranA 28 aThyAvIsamA padanA pahelA AhAra uddezAmAM nararthika prakaraNamAM AhAranA viSayamAM jevI rIte kathana karavAmAM AvyuM che, tevuM ja kathana
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 101 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0303 miti kiyatparyantaM prajJApanAsUtrasya AhAroddezako vaktavyaH tatrAha'jAva sancappaNayAe AhAramAhareMti' yAvat sarvAtmatayA sarvAtmapradezena AhAramAharanti etat paryantaM prajJApanAsUtrasya AhAroddezako vaktavyaH evaM yathA prajJA panAyAm aSTAviMzatitamapadasya prathame AhArAbhidhAyakoddeza ke nairayikamakaraNe sUtraM tathaivehApi vaktavyaM tathAhi-'khettI asaMkhejjapaesogADhAI kAlo annayaradvitiyAI bhAvo vanamaMtAI gaMdhamaMtAI rasamaMtAI phAsamaMtAI' ityAdi, kSetrato'saMkhyeyapadezAvagADhAni kAlato'nyatarasthitikAni bhAvato varNavanti gandhavanti rasavanti sparzavanti dravyANItyarthaH te pRthivIkAyikA jIvAH dravyato'saMkhyeyapadezAvagADhAni dravyANi AhAratayA Aharanti kAlatazca anyatarasthitikAni dravyANi AhArapudgalatayA Aharanti bhAvataH varNagandharasasparzaviziSTAni dravyANi AhArapudgalatayA Aharanti iti bhAvaH / te NaM bhaMte ! jIvA' para bhI jAna lenA cAhiye aura yaha prajJApanA sUtra kA AhAroddezaka 'jAva sadhappaNayAe AhAramAhareMti' isa sUtra taka kA yAvat ve sarvAsmakapradezoM dvArA grahaNa karate haiM yahAM grahaNa karanA cAhiye prajJApanA sUtra meM kSetrakAla aura bhAva kI apekSA lekara jo AhAra ke viSaya kA kathana AyA hai vaha isa prakAra se hai| 'khettao0' kSetra kI apekSA asaMkhyAtapradezoM meM avagADha hue dravyoM kA kAla kI apekSA anyatara kAla meM sthita hue arthAt jaghanya madhyama evaM utkRSTa kAla meM rahe hue dravyoM kA tathA bhAva kI apekSA varNavAle gandhavAle aura sparzavAle dravyoM kA AhAra karate haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'te NaM bhaMte ! ahiyAM paNa samajI levuM ane prajJApanA sUtramAM kahela A AhAra uddezAnuM 4thana 'jAva sabappaNayAe ahAramAhare ti' yAvat te sarvAtma prazAthI mAhAra grahaNa kare che. A kathana sudhInuM tyAMnuM saghaLuM kathana ahiyAM grahaNa karavuM joIe. prajJApanA sUtramAM kSetra, kALa, ane bhAvanI apekSAthI AhAranA viSayanuM 2 4thana 42vAmA mAnche , mA pramANe che. 'khettamo0' kSetranI apekSAthI asaMkhyAta pradezomAM avagADha thayelA dramAM kAlanI apekSAthI anyatara kALamAM rahelA athata janya, madhyama, ane utkRSTa kALamAM rahelA dravyone tathA bhAvanI apekSAthI varNavALA, gadhavALA, rasavALA ane sparzavALA dravyane AhAra kare che. ve gautama svAmI prabhune me pache che - NaM bhate ! jIvA jaM zrAhAreti taM cijati' 8 lagavan te pRthii|yi vA rebha sAsAra
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare 304 te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH 'jaM AhAreti taM citi' yaM yAha. zam AhAram AhArapudgalam Aharanti AhArarUpatayA gRhanti 'taM vinaMti tada cinvanti tat AhAratayA gRhotaM pudrajAtaM cinvanti zarIrendriyatayA pariNamantItyarthaH 'jaM no AhAreti taM no cijati yat pudgalajAtaM no Aharanti tat pudgalanAtaM no cinvanti na zarIrendriyatayA pariNamanti / 'cinne se vA uddAi' cIrNa tat vA cIrNaM ca AhAritaM sat tat pudgalajAtam apadravati-apayAti vinazyati malavat, sArazvAsya zarIrendriyatayA pariNamati etadevAha-'palisappar3a vA' parisarpati vA parisamantAt sarpati gacchati kimiti praznA, bhagavAnAha'havA' ityAdi 'haMtA goyamA ! hanta, he gautama ! 'te NaM jIvA jamAharaMti taM jIvA jaM AhAreti taM citi' he bhadanta ! ve pRthivIkAyika jIva jaise AhArapudgala ko AhArarUpa se grahaNa karate haiM usa AhArarUpa se gRhIta pudgala jAta ko kyA ve zarIra aura indriyarUpa se pariNa. mAte haiM ? 'jaM no AhAre ti taM no cijjati' tathA jisa pudgalajAta ko ghe AhArarUma se grahaNa nahIM karate haiM, usa pudgalajAta ko ve zarIra indriyAkArarUpa se nahIM pariNamAte haiM kyA ? 'cinne se vA uddAI' yA AhArita hue usa pudgala jAta kA amArabhAga mala kI taraha naSTa ho jAtA hai kyA? aura 'palilapahavA' jo usakA sAra bhAga hotA hai vaha zarIra indriyarUpa se pariNama jAtA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'hatA, goyamA ! hAM, gautama ! 'te NaM jIvA jaM AhA.' ve pRthivIkAyika jIva jisa pudgala jAta ko apane AhArarUpa se grahaNa karate pune AhAra rUpathI grahaNa kare che. te AhAra rUpe grahaNa karelA pula samUha zutemA zarI2 ane driya 32 parIbhAve che. 'jaM no AhAre ti taM no cijjati ! bhane 2 yuddha samUhanata mAhAra 32 setA nathI, te pula samUhane teo zarIra IndriyAkAra rUpathI pariNamAvatA nathI? 'cinne se pA udAi' athavA bhADA2 43 / purAno asAra mA bhajanI bhA4 nAza 25 taya cha ? bhane 'palisappai vA' bhane sana 2 sA2 mA che, te zarIra ane Indriya rUpathI pariNamI jAya che? A praznanA uttaramAM prabhu 4 cha -'haMtA! goyamA!' hA gautama!' 'veNa jIvA jamAhA0' te pRthivIkAyika jIvo je pulane pitAnA AhAra rUpe grahaNa kare
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 305 cijati' te khalu jIvAH pRthivIkAyikAH yadAhArapudgalajAtam Aharanti tava pudgalajAta cinvanti saMgRhNanti 'jaM no jAva palisappai vA' yat pudgalajAtaM no cinvanti tat pudgalajAtaM na saMgRhNanti cINa sat tat pudgalajAtam apadravati apayAti malavat sArAMzazca zarIrendriyatayA pariNamati atra yAvatpadena "cijjati cinne vA se udAI' ityantasya grahaNaM bhavati iti gautamaH pRcchati 'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM' teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM pRthivIkAyikAnAm 'evaM sannAti vA pannAti vA maNoi vA vaIi vA' evaM vakSyamANaprakAreNa saMjJA iti vA saMjJA vyAkhyAvahArikArthAvagraharUpA maviriti pravartate kim prakSeti vA prajJAmamArthaviSayA matirasti kim mana iti vA mano dravyastrabhAvakam vAgiti vA dAna dravyazrutarUpA asti kimiti / saMjJAdeH svarUpaM darzayati 'amhe NaM' ityAdi / 'amhe NaM AhAramAhAremo' vayaM khalu haiM usa ohArita hue pudgalajAta ko ve zarIra indriyAkArarUpa se pariNamAte haiM 'jaM No jAva palisappaha vA' tathA jisa pudgala jAta ko ve AhArarUpa se grahaNa nahIM karate hai usa pudgala jAta ko ve zarIraindriyAkArarUpa se bhI nahIM pariNamAte haiN| Aharita hue usa pudgalajAta kA asArabhAga mala ke jaizA naSTa ho jAtA hai aura sAra mAga zarIra indriyAkArarUpa se pariNama jAtA hai yahAM yAvatpada se 'cijjaMti cinne vA se udAi' isa pATha kA grahaNa huA hai| ___ aba gautama prabhu le aisA pUchate haiM-'tesiNaM bhaMte! jIvANa evaM sannAti vA pannAti vA manoi vA vaIi vA' he bhadanta ! una pRthivIkA. yika jIvoM ke kyA aisI saMjJA, prajJA, mana athavA ghANI hotI hai ? ki jisase ve 'amhe NaM AhAramAhAremo' hama AhAra karate haiM aisA vicAra che, te AhAra rUpe thayela ane te zarIra Idriya rUpe pariNAve cha. 'ja no jAva palisappai vA' tathA re purAne mA.2 32 tasA hai| karatA nathI. te pudgala jAnane teo zarIra IndriyAkArathI paNa pariNamAvatA nathI, ane AhAra rUpe grahaNa karelA te pulene asAra bhAga maLanI jema nAza pAme che. ane sAra bhAga zarIra IndriyAkAra rUpe pariNamI jAya che. yAvatpathI "cijjati cinne vA se udAi' 241 48 ha rAya che. ve gautama svAmI prabhune ye pUche che ?-vesi NaM bhate ! jIvANaM evaM sannAti vA pannAti vA manAi vA vaIi vA' 8 sasavana pRthvI yivAna mevI jJA, prajJA, mana athavA pAya che ? nAthA to 'amheNaM AhAramAhAremo' ame| mAhA2 4zame chIme, mevA piyAra 4zaza ? bhane bha0 39
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatotre 306 AhAramA rAmaH ityAkArikAH saMjJAdikAH santi kimiti praznaH, bhagavAnAha - 'No ddaNaDe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH kintu 'AhAreti puNa te' Aharanti punaste hai gautama ! tepAM pRthivIkAyikajIvAnAM vayamAharAmaH iti saMjJA prajJAdikaM nAsti tathApi te AhAraM kurvantyeva ekendriyajIvAnAM manovacasorabhAvena saMjJAdInAmabhAvAt AbhogapUrvaM kamAhAraM na kurdanti kintu anAbhogAt etra te AharantItibhAvaH 'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM' sepAM pRthivIkAyikAnAM khalu bhadanta ! jIvAnAm ' evaM sannAti vA jAva vaIi vA 'evaM vakSyamANastrarUpA saMjJeti vA prajJeti vA matiriti vA vAgiti vA 'amhe NaM indrANiTTe phAse paDisaMvedemo' nayaM khalu iSTaniSTAn kara sakeM aura dUsaroM se bhI aisA hI prakaTa kara sakeM ? arthAvagrarUpa ti kA nAma saMjJA hai sUkSma artha ko viSaya karanevAlI mati kA nAma prajJA hai / manodravya kA nAma yahAM mana hai aura dravyazrutarUpa vacana kA nAma vANI hai uttara meM prabhu kahate haiM - 'No iNDe samaTThe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai phira bhI ve AhAra to karate hI haiM kahane kA tAtparya aisA hai ki una pRthivIkAyika jIvoM ke yadyapi mana vacana ke abhAva se hama AhAra karate haiM aisI saMjJA prajJA Adi kucha bhI nahIM haiM phira bhI ve jo Ahora karate haiM vaha unakA AhAra anAbhoga (ajJAna ) pUrvaka hI hotA hai Abhoga pUrvaka nahIM hotA hai / 'tesi NaM bhaMte! jIvANaM evaM sannAti vA jAva0' isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhain ! una pRthivIkAyika ekendriyoM ko kyA aisI saz2A prajJA, mati athavA vANI hotI hai ki jisase ve aisA jAna sakeM ki hama khIjAone paNa te rIte khatAvI zake? arthAvagraha matinuM nAma saMjJA che. ane sUkSma ane viSaya karavAvALI matinuM nAma prajJA che. maneAdrazyanu nAma ahiyAM mana che. ane dravya zruta rUpa vacananuM nAma vANI che. A praznanA uttaramAM alu uDe che hai- 'No iNaThe samaTThe' he gotama ! A artha kharAkhara nathI. te paNa te AhAra tA kare ja che. kahevAnuM tAtpaya e che ke te pRthivIkAyika jIvAne jo ke mana ane vacananA abhAvathI huM AhAra karU chuM te rItanI saMjJA, prajJA vigere kaI pazu hetu nathI. te paNa te je AhAra kare che. te tenA AhAra anAbhAga pUrNAMka ja hAya che, mAloga pUrva' hoto nathI. 'tekhi NaM bhave ! jIvAnaM' evaM sannAti vA jAva0' mA sUtra dvArA gautamasvAbhI se prabhune me pUch che hai-he bhagavan te pRthvIkAyika ekendriyAne zuM evI saMjJA, prajJA, mati, athavA vANI DAya
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA zaM019 uM03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 307 // sparzAn pratisaMvedayAmaH kyamiSTAniSTasparzasaMvedanaM kurma iti vipayA sajJAdikA bhavati kimiti praznaH, bhagavAnAha-'No iNaDhe samahe' nAyamarthaH samarthaH he gautama ! pRthivIkAyikAnAm iSTAniSTasparzasaMvedanaviSayA saMjJAdikA na bhavati mano vacasorabhAvena saMjJAdInAmabhAvAt tathApi 'paDisaMvedeti puNate' pratisaMvedayanti punaste yadyapi teSAM pratisaMvedanaviSayiNIsaMjJAdikA na bhavati kintu te iSTAniSTAdivastUnAM pratisaMvedanaM kurvantyeva 7 / athASTamaM prANAtipAtadvAramAha'te NaM maMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! pRthivIkAyikA jIvAH kiM pANAivAe uvakkhAijjati' prANAtipAte-hiMsanavyApAre vidyamAnAH santi iti kim upAiSTAniSTa sparza kA prati saMvedana karate haiM aura dUsaroM se bhI ve aisA prakaTa kara sakeM ki hama iSTAniSTa sparza kA pratisaMvedana karate haiM ? tAtparya prazna kA aisA hai ki kyA unake iSTAniSTa sparza viSayaka saMjJA, prajJA Adi hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'No iNaDhe sama?' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt pRthivIkAyika jIvoM ke iSTA. niSTa sparza viSayaka saMjJA prajJA Adi kucha bhI nahIM hote haiN| kyoMki ekendriya jIvoM ke mana vacana kA abhAva rahatA hai, ata: saMjJA Adi inameM nahIM hote haiM phira bhI iSTAniSTa kA saMvedana to inako hotA hI hai aura aisA yaha savedana unake anAbhoga pUrvaka hI hotA hai|8 prANAtipAtadvAra-isa dvAra ko Azrita karake gautama ne prabhu se aisA pUchA hai 'teNaM bhaMte! jIvA kiM pANAivAe0' he bhadanta ! ye pRthiviikaayikpraannaatipaatche? ke jenAthI teo samajI zake ke ame ISTa athavA te aniSTa sparzanuM pratisaMvedana karIe chIe. ane bIjAne paNa te evuM ja batAvI zake ke ame IbrAniSTa sparzanuM pratisaMpAdana karIe chIe? kahevAnuM tAtparya evuM che ke-teone ISTa aniSTa sparza saMbaMdhI saMjJA, prajJA, vigere hoya cha ? yA prazna uttaramA prabhu 3-'No iNaThe samaThe' gautama ! A artha barAbara nathI. arthAt pRthvIkAyika ne ISTa aniSTa saMbaMdhI saMjJA, prajJA vigere kaMI paNa hatA nathI. kema ke ekendriya jIne mana ane vacanane abhAva rahe che. tethI teomAM saMjJA vigere hotA nathI. te paNa teone ISTaniSTanuM saMvedana te thAya ja che. ane AvuM A savedana teone anAga pUrvaka ja thAya che. 8 prANAtipAta dvAra-A dvArane uddezIne gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM hai-te NaM bhave ! jIvA! kiM pANAivAe0' nAvan mA pRthvI thi| prAyAti pAta-arthAta hiMsAnA vyApAramAM tatpara che, tema teonA saMbaMdhamAM kahI
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 bhagavatIstra khyAyante ? te jIvAH prANAtipAte sthitAH prANAtipAtattayaH ityevam upA. khyAyante abhidhIyante kim ? ete jIvAH mANAtipAtaM kurvantItyevaM rUpapeNAbhidhIyante kimiti bhAvaH / 'musAvAe adinnAdANe jAva micchAdasaNasalle uvakkhAijjati' mRpAvAde adattAdAne yAvat mithyAdarzanazalye vartante ityevaM rUpeNa te jIvA upAkhyAyante abhidhIyante kim ? iti praznaH bhagavAnAi-'goyamA' he gautama ! 'pANAivAe vi uvakkhAijjati' prANAtipAte'pi upAkhyAyante he gautama ! pRthivIkAyikAH jIvAH prANAtipAte'pi vartante ityevaM rUpeNAbhidhIyante eveti na kevalaM prANAtipAve vartante ityAkhyAyante api tu 'jAva micchA. dasaNasalle vi ubakkhAijjati' yAvat mithyAdarzanazalpe'pi upAkhyAyante yAvalpadena prANAtipAtAdArabhya mithyAdarzanaparyantASTAdazapApeSvapi upAkhyAyante ityarthasya grahaNaM bhavati yadiha pRthivIkAyikajIvAnAM prANAtipAtAdibhirupAkhyAnaM "hiMsanavyApAra meM vidyamAna hai aisA inake viSaya meM kahA jA sakatA hai kyA? arthAt ye jIva prANAtipAta karate haiM isa prakAra se ye kahe jA sakate haiM kyA? tathA-'musAbAe adinAdANe jApa micchAdasaNasalle uvakkhA. ijjati' mRSAvAda meM adattAdAna meM yAvat mithyAdarzanazalya meM vidyamAna haiM ilarUpa se ye kahe jAte haiM kyA ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'pANAhavAe viDavakvAijjati jAva 'micchAdasaNalalle vi upakvAijani' ye pRthivIkAdhika jIva prANAtipAta meM vartamAna haiM isa rUpa se bhI ye kahe jAte hai aura yAvat mithyAdarzanazalya meM ye vartamAna meM isa rUpa se bhI ye kahe jAte haiN| yahAM yAvaspada se prANAtipAta se lekara mitha zAdarzanazalya taka ke 18 pApa sthAnoM meM bhI hai aisA inake viSaya meM kahA jAtA hai| aise artha kA grahaNa zakAya che? arthAt e ja prANAtipAta kare che, e rIte teo mATe kahI zaya cha ? tathA 'musAvAe adinnAdANe jAva micchAdasaNasalle uvakkhAijjati' mRSAvAdamAM adattAdAnamAM yAvat mithyAdarzana zalyamAM tatpara che. e rIte kahI zAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 47 cha - 'goyamA !' . gautama ! 'pANAivAe vi uvakkhAijjati jAva micchAdasaNasalle vi ubakkhAijjati' mA pRthivIkAyika che prANAtipAtamAM tatpara che, te rUpe paNa teonA saMbaMdhamAM kahI zakAya che, ane yAvat mithyAdarzana zalyamAM e vartamAna che. e rUpe paNa kahI zakAya che. ahIyAM yAvatpadathI prANAtipAtathI laIne mithyAdarzana zalya sudhInA 18 aDhAra pAsthAnamAM paNa teonA viSayamAM evuM kahI zakAya che, e artha grahaNa karAya che. ahiyAM pRthvikAyika ane prANAtipAtamAM
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 309 kathitaM tatteSAmaviratimAzrityocyate iti / 'jesiM piNaM jIvANaM' yeSAmapi khalu jIvAnAM prANAtipAtAdiviSayabhUtAnAM pRthivIkAyikAnAmeva samvandhinAm atipAtAdinA 'te jIvAH' te jIvAH te prANAtipAtAdikAriNo jIvAH ' evamAhijjeti evamAkhyAyante ete prANAtipAtamRSAvAdAdikAriNaH ityAkhyAyante teSAmapi jIvAnAm atipAtAdiviSayabhUtAnAm na kevalaM ghAtakAnAmeva 'tesiM piNaM jIvANa' teSAmapi khalu jIvAnAm 'no cinnAe ' naiva vijJAtam avagatam 'nANatte' nAnAtvaM bhedaH vadhyavadhakarUpayaduta vayaM vadhyAH, ete tu vadhakAH, evaM rUpeNa vadhyavadhakayorbhedo naiva jJAyate manorahitatvAtteSAM pRthivIkAyikAnAmitibhAvaH | 8 | atha navamamutpAdadvAramAha- 'tenaM bhaMte ! jIvA' te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH 'kaohiMto utravajjaMti' kuta Agatya huA hai| yahAM jo pRthivIkAdhika jIvoM ko prANAtipAtoM meM vartamAnarUpa se kahA gayA hai vaha unake aviratibhAva ko lekara hI kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / 'jeli pi NaM jIvANaM te jIvA0' tathA jina apane sambandhI anya pRthivIkAyika jIvoM ke ve pRthivIkAdhika jIva prANAtipAtakArI haiM tathA unake viSaya meM mRSAvAdAdikArI haiN| una ghAtAdi kriyA ke viSayabhUta anyapRthivIkAyika jIvoM ko bhI Apasa kA yaha vadhyavadhakabhAva jJAta nahIM hotA hai arthAt ye hamAre vadhaka haiM aura hama inake vadhya haiM aisA vadhyavadhaka bhAva nahIM jAnA jA sakatA hai kyoMki pRthivIkAyika jIva ekendriya hone ke kAraNa manorahita hote hai / navayAM utpAdakadvAra - isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai-' teNaM bhaMte / jIvA' he bhadanta ! ye pRthivIkAyika jIva 'kaohito uvavajrjjati' vartamAna rUpe kahevAmAM AvvA che, te temenA aviratibhAvane uddezIne ja vAmAM mAnche, tebha sabhavu jesi pi NaM jIvA NaM te jIvA' tathA sabaMdhI anya pRthvIkAyika jIveAnA te pRthvIkAyika jIve prANAtipAta kare che, tema ja teonA saMdhamAM mRSAvAda vigere kare che, te ghAta vigere kriyAnA viSaya bhUta anya pRthvIkAyika jIvane paNa parasparanA A vadhyu vadhakabhAva jANu vAmAM AvatA nathI, arthAt A amene mAranAra che, ane ame tenA vacce chIe e rItanA vacce vadhakabhAva teone jANavAmAM AvatA nathI. kema kepRthvIkAyika jIva ekendriya hAvAthI temane mana hetu nathI. 9 utpAtaDhAra--A dvAranA saMbadhamAM gautama svAmIe prabhune evu' pUchayu che - te NaM bhaMte ! jIvA0' he labhavan A pRthviyi ve 'kaohi 'to
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 bhagavatIsUtra utpadyante he bhadanta! te jIvAH kasmAt sthAnavizeSAdAgatya tatrotpatti prApnuvantI. tyarthaH tadeva vizinaSTi : kiM neraiehito' ityAdi / kiM neraiehito uvavajjati' kiM nairayi kebhya Agatya utpadyante ? ityAdirUpeNa prazna uttaraM cAtidezenAha-evaM jahA' ityAdi / 'evaM jahA cakaMtIe puDhavIkAiyANaM ubavAo tahA bhANiyavyo' evaM yathA vyutkrAntau pRthivIkAyikAnAmupapAtaH tathA bhaNitavyaH vyutkrAntiH prajJApanAyAH SaSThaM padam anena yat sUcitaM tadidam "kiM nehaehito uvavajjati tirikkhajoNiehito upavajjati maNusse hito uvavajjati, devehito uvavajjati' ki nairayikebhya upapadyante tiryak yonikebhya upapadyante, manuSyebhya upapadyante ? devebhya upapadyante iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA ! no neraiehito upavanaMti tirikkhanoNiehito upavajjati maNussehito uvavajnati kisa sthAnavizeSa se gati se Akara pRthivIkAyikarUpa se utpanna hote haiM ? kyA 'neraiehito' nairayikoM meM se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi isa viSaya meM uttara dete hue prabhu kahate haiM / 'evaM jahA vakkaMtIe0' he gautama ! prajJApanA ke chaThe vyutkrAntipada meM jaisA kahA gayA hai inakI utpatti ke viSaya meM vaisA hI yahAM para usakA kathana kara lenA cAhiye vahAM para isa viSaya meM aisA kathana kiyA gayA hai ki ye pRthivIkAyika jIva kyA nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM yA tiryazca yonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA devoM se Akara utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA! no neraihito.' he gautama | pRthivIkAyika rUpa se dhvavajjati' yA sthAna vithI bhane 44 atithI mApI mA pRthiyi pAthI Burna thAya cha ? meTa 'neraiehito.' tasA narayihAthI bhAvIna tiya cothI AvIne manuSyathI tathA devethI AvIne utpanna thAya che. ItyAdi. uttaramA prabhu 43 cha -'evaM jahA vakkaMtIe0' hai gotama prajJApanA sUtranA chaThA yuddha ti padamAM jevI rIte kahevAmAM AvyuM che. tevI ja rIte ahiyAM tenI utpattInA viSayamAM kathana samajI levuM. tyAM A viSayamAM evuM kathana karyuM che ke-A pRzivakAyika jI narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryacanikemAthI AvIne utpanna thAya che? ke manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? ke deva mAMthI AvIne utpanna thAya che? tenA uttaramA prabhu 43 cha -'goyamA ! no neraiehito.' ke gotama pRthvImAthi
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAna pRthvIkAyikAdijIvani0 311 devehito uvavajjati' ityAdhuttaram he gautama ! pRthivIkAyikA jIvAH no nairayikebhya Agatya pRthivIkAyi ke samutpadyante kintu tiryagyonikebhya Agatyotpadhante manuSyebhya Agatyotpadyante devebhyo vA Agatya samutpadyante itibhAvaH 9 / dazamaM sthitidvAramAha-siM gaM bhaMte ! jIvANa' teSAM pRthivIkAyikAnAM khala jIvAnAm 'kevaiyakAlaM ThiI pannattA' kiyatkAlaM sthitiH prajJaptA he bhadanta ! pRthivIkAyikAH jIvAH kiyatkAlaM pRthivIkAyike tiSThantIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama / 'jahanneNaM aMtomuhutta' jaghanyena antarmuhUrtam 'ukkoseNaM vAdhIsa vAsasahassAI' utkRSTena dvAviMzativarSasahasrANi pRthivyAM pRthivIkAyikajIvAnAM sthitirbhavatIti 10 / ekAdazaM samudghAtadvAramAhajIva nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM, kintu manuSyoM meM se Akarake bhI jIva pRthivIkAyikarUpa se utpanna ho jAte haiM, tiryazcagati meM se bhI Akarake jIva pRthivIkAyikarUpa se utpanna ho jAte haiM aura devoM meM bhI Akara ke jIva pRthivIkAyikarUpa se utpanna ho jAte haiN| sthitiddhAra--isa 10 veM sthitidvAra ko lekara gautama ne prabhu se aisA pUchA hai--'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM.' he bhadanta ! una pRthivIkAyika jIvoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti kyA hai ? arthAt jIva pRthivIkAyika avasthA meM adhika se adhika aura kama se kama kitane samaya taka rahatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'jahanne] aMtomuhatta0' he gautama! jIva pRthivIkAyika avasthA meM kama se kama eka antarmuhUrta taka aura adhika se adhika 22 hajAra varSa taka rahatA hai / rUpathI jIva nArarkimAMthI AvIne utpanna thatA nathI. paraMtu manuSyamAthI AvIne paNa jIva pRthvIkAyikapaNAthI utpanna thAya che. tiryaMcagatimAMthI paNa AvIne jIva pRthvikAyikapaNAthI utpanna thaI jAya che. ane demAMthI AvIne paNa jIva pRthvIkAyikapaNAthI utpanna thAya che. 10 sthitidvAra-khA dasamAM sthiti dvAranA saMbaMdhamAM bhagavAna gautama prabhune me pUche che -'teni jIvANaM0' le mApana te zivAya jIvonI jaghanya ane utkRSTa sthiti keTalI che? arthAtajI pRzivakAyika paNAmAM vadhAremAM vadhAre ane ochAmAM ochA keTalA kALa sudhI rahe che? A praznamA uttaramA prabhu 4 ?-'goyamA! 8 gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhatta' he gautama! jIva pRvikAyikapaNAmAM ochAmAM ochA antarmuhUrta sudhI ane vadhAremAM vadhAre 22 bAvIsa hajAra varSa sudhI rahe che,
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 bhagavatIsare 'tesi NaM bhaMte ! jIvANa' teSAM pRthivIkAyikAnAM khalu bhadanta ! jIvAnAm 'kai sAmugdhAyA pannattA' kati samudghAtAH prajJaptAH ?, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'to samugdhAyA pannattA' trayaH samudghAtAH prajJatA prakAratrayameva darzayati "taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'veyaNAsamugdhAe' vedanAsamudghAtaH 'kasAyasamugdhAra' kaSAyasamudghAta: 'mAraNAMtiyasamugdhAe' mAraNAMvikasamudghAtaH, vedanAkaSAyamAraNAntikabhedena trayaH samudghAtAH pRthivIkA. yikajIvAnAM bhavantIti bhagavata uttaramiti / teNaM bhaMte ! jIvA' te pRthivIkA yikAH khalu jIvAH 'mAraNAMtiyasamugghAeNaM kiM samohayA maraMti' mAraNAntika samudghAtena samavahatAH kRtasamudghAtAH kRtadaNDA ityarthaH, niyante 'apsamohayA maraMti' asamavahatAH akRtasamudghAtAH akRtadaNDA ityarthaH, niyante ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'samohayA vi maraMti asa. mohayA vi maraMti' samavahatA api mriyante asamavahatA api mriyante samavahatAnAM kRtasamudghAtAnAmapi maraNaM bhavati asamavahatAnAM daNDAduparatAnAm akRtasamu samuddhAtadvAra-tesi NaM bhaMte! jIvANaM0' isa gyArahaveM samudghAta dvAra meM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvoM meM kitane samudghAta hote haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai 'goyamA0' he gautama ! pRthivIkAyika jIvoM ke tIna samudrAta hote haiM / 'taM jahA0' unake nAma isa prakAra se hai-vedanA samudghAta 1 kaSAyasamudghAta 2, aura mAraNAntika samudghAta 3 aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki he bhadanta ! ve pRthivIkAyika jIva mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara marate haiM ? yA vinA samudghAta kiye hI marate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! samohayA vi maraMti0' he gautama ! ve pRthivIkAyika 11 samudadhAtavAra-'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM0' mA mayAramA samuddhAta dvAramAM gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke-he bhagavana pRzivakAyika vAma hai| samuddhAta DAya cha1 tanA uttaramA prabhu cha hai-'goyamA! 3 gItama! viyi4 vAna trae samuddhAta hAya che. taMjahA0' tenA nAmo A pramANe che 1 vedanA samughAta 2 kaSAya samughAta 3 mAraNunika samuddaghAta. pharIthI gautama svAmIne prabhune evuM pUche che ke-he bhagavana te pRvikAyika jIve mArAntika samughAtathI samavahata thaIne mare che ke sabhudhAta yA vinA bhare che ? tanA uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA! samohayAvi0 maraMti0' 3 gautama! te viyi ve! bhArAnti samuha - ghAta karIne paNa mare che, ane mAraNablika samudughAta karyA vinA paNa kare che,
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrikA TIkA za019 u03 sU01 leiyAvAn pRthvIkAyikA dijIvani0 313 dUdhAtAnAmapi maraNaM bhavati iti bhAvaH 19 / dvAdazamudvartanAdvAramAha - ' te NaM bhaMte ! jIvA' te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta / jIvAH 'aNaMtare' anantaram - maraNAnantaramityarthaH 'unbadvittA' udvRtya 'kahiM gacchati' kutra gacchanti 'karhi uvavajjaMti' kutra utpadyante he bhadanta ! te pRthivIkAyikA jIvAH maraNAnantaraM kutra gacchanti kutra vA gatvA utpadyante iti praznaH, bhagavAnAha - ' evaM ' ityAdi ' evaM uvahaNA jadA barkanIe' evadvartanA yathA vyutkrAntau vyutkrAntinAmakaM prajJApanAyAH SaSThaM padam pRthivIkA vikajIvAnAmudvartanA yathA prajJApanAyAH SaSThe vyutkrAntipade fear as surry jJAtavyA tathAhi - 'ki nerairasu jAva devesu' kiM nairayikeSu yAvat deveSu yAvatpadena tiryak manuSyayorgrahaNam he bhadanta / kiM pRthivIkAyikAjI mAraNAntika samudghAta karake bhI marate haiM aura mAraNAntika samudghAta nahIM karake bhI marate haiM / udvartanAdvAra - isa bArahaveM dvAra ko Azrita karake gautamane prabhu se aisA pUchA hai - 'te NaM bhaMte ! jIvA anaMtaraM0' he bhadanta / ve pRthivIkAyika jIva maraNake bAda kahAM jAveMge ? kahAM utpanna hoveMge ? uttara meM prabhu kahate haiM- evaM unhagA jahA vakkaMtIe0' he gautama ! prajJApanA kA vyutkrAnti nAmakA chaTThA pada hai lo isa pada meM pRthivIkAyika jIvoM kI udvartanA ke viSaya meM kathana kiyA gayA hai so jaisA kathana udvartanA ke viSaya meM vahAM kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI isake sambandha meM jAnanA caahiye| vahAM prabhu se gautama ne isa prakAra kA prazna kiyA hai - 'ki neraiesa jAva devesu' yahAM yAvatpAda se tiryaJca manuSyoM kA grahaNa huA hai tathA ca-he bhadanta / pRthivIkAyika jIva maraNAna 12 uddhRtanAdvAra-A khAramA dvAranA Azraya karIne gautama svAmIe amune kheSu gUchayu che hai 've NaM bhaMte jIvA aNaMtaraM0' he bhagavan te pRthvi. kAyika jIva maraNa pachI kayAM jaze? ane kayAM utpanna thaze? tenA uttaramAM anu ! che - evaM utraTTagA jahA vakkaMtIe0' he gautama / prajJAyanA sUtranA vyutkrAMti nAmanA chaTThA padyamAM pRthvakAyika jIvAnI uddhRtAnA viSayamAM kathana karavAmAM Avyu che, te ja pramANenuM kathana ahiyAM A vitrayanA samadhamAM paNa samajI levuM tyAM prabhune gautama svAmIe A rIte prazna 4resa che - 'ki' negiesu jAva devesu0' maDiyAM yAvat pahathI tiryanya ane manuSyA grahaNa thayA che. arthAt he bhagavana pRthvikAyika jIva maraNu pachI zuM narakamAM utpanna thAya che? athavA tiyeAnikAmAM utpanna thAya che ? ke bha0 40
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 bhagavatI sUtre jIvAH maraNAnantaraM narake gacchanti narake utpadyante tiryagyonikeSu manuSyeSu deveSu vA gacchanti samutpadyante ca ityAdi praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi 'goyamA ' he gautama | 'no neraiesa upavajjeti tirikkhajoNiesa ubavajjati maNussesu uvavajjaMti no deveSu uvavajjati' ityAdi / no nairayikeSu utpayante api tu tiryagyonikeSu utpadyante manuSyayoniSu utpadyante no deveSu utpadyante ityAdi / he gautama ! pRthivIkAyikA jIvAH pRthivIzarIraM parityajya mRtvA narakeSu na gacchanti, naiva tatra narake utpati labhante kintu kadAcit tiryakyonau gacchanti tatraiva utpatiM labhante athavA puNyaprakarSAt kadAcit manuSyagatI gacchanti tatraiva utpatti labhante kintu na punardeveSu gacchanti na vA tatrotpatiM labhante iti nirgalito'rthaH ntara kyA naraka meM utpanna hote haiM ? yA tiryaJcayonikoM meM utpanna hote haiM ? yA manuSya meM utpanna hote haiM ? yA devagati meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhu ne kahA- 'godhamA !' he gautama / pRthivIkAyikajIva 'no neraha ubajeti0' nairadhikoM meM utpanna nahIM hote haiM kintu 'tirikkha joNiesu0 ' tiryaJcayonikoM meM utpanna hote haiM / 'maNu.' manuSyagati meM bhI utpanna hote haiM / parantu devagati meM utpanna nahIM hote haiM / ityAdi / tAtparya kahane kA yaha hai ki pRthivIkAyika jIva pRthivIzarIra ko choDane ke bAda marakara larakoM meM nahIM jAte haiM ataH ve vahAM utpanna bhI nahIM hote haiM, kintu kadAcit ve tiryaJcagati meM jAte haiM isaliye ve vahIM para utpanna hote haiM, athavA puNyaprakarSa se ve manuSyayoni meM bhI jAte haiM ataH ve vahA~ utpanna hote haiM / devagati meM ye marakara nahIM jAte haiM ataH vahAM inakI utpatti bhI nahIM hotI hai| isa prakAra se pRthivIkA bhanuSyobhAM utpanna thAya che ? yA praznamA uttaramA anu che hai - 'goyamA ! he gautama! pRthviAyi va 'no neraiesa uvavajjaMti0' nairthi|bhaaN utpanna thatA nathI. paraMtu 'tirikakhajogiesu0' tirtha yayoniamAM utpanna thAya che.. 'maNu0' bhanuSyagatibhAM pazu utpanna thAya che, paraMtu hevagatibhAM utpanna thatA nathI. ityAdi kahevAnu' tAtpaya' evu che ke-pRthvikAyika jIva pRthvikAyika zarIrane cheDIne te pachI marIne narakAmAM jatA nathI tethI teo tyAM-narakamAM utpanna paNa thatA nathI. paraMtu koIvAra tiya ca gatieAmAM jAya che, tethI teo tyAMja utpanna thAya che. athavA puNyanA caiAgathI teo manuSyamAM paNa jAya che. tethI tee tyAM paNa utpanna thAya che . tee marIne devagatimAM jatA nathI.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaicandrikA TIkA 2019 403 01 ledayAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 315 pRthivIkAyikA jIvAH maraNAnantaram kadAcit virya yonau utpadyante kadAcit manuSyagatau vA utpadyante na tu kadAcidapi narakagatau vA teSAM gamanaM bhavatIti bhAvaH / pRthivIkAyikajIvamakaraNaM samApya akAyikAnAM vipaye kathayitumAha- 'liya bhaMte' ityAdi / 'siya maMte' syAt bhadanta | 'jAba cattAri paMca AukkAiyA' yAvat catvAraH paJca / ekAyikA jovAH yAvatpadAt dvau trayaH iti saMgraha: 'ega - o' ekata: - ekIbhUya militvetyarthaH 'sAhAraNasarIraM baMdhaMti' sAdhAraNam - ekaM zarIraM badhnanti he bhadanta | akAyikAH jIvAH dvau vA trayo vA catvAro vA pazca vA ekIbhUya kimekaM zarIraM badhnantotyarthaH / vaMcitA' ekata: - ekIbhUya sAdhAraNamekaM zarIraM vaddhvA 'tao pacchA AhAre ti' tataH pazcAt sAdhAraNazarIrasya bandhanAnantaram AhAram AhArapudgalam Aharanti AhAratayA strIkurvanti pariNamanti tatazca svakIyaM pRthak pRthakra garAraM badhnanti kimiti praznaH, bhagavAnAha - ' evaM jo puDhavIkAiyANaM gamo so ceva bhANiyantro jAtra unnati' evaM yo pRthivIkAyiyika jIva kA prakaraNa samApta karake akAyika jIva kA prakaraNa prArambha hotA hai - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - 'siya bhaMte ! jAva cattAri paMca Auka mAjhyA' he bhadanta ! do, tIna, cAra yA pAMca aSkAvika jIva eka sAtha milakara 'sAhAraNasarIraM baMdhaMti' sAdhAraNa zarIra kA eka zarIra rUpameM bandha karate haiM kyA ? 'baMzrittA0' aura use bAMdha karake phira kyA ve bAda meM AhArapudgaloM ko grahaNa karate haiM? unheM grahaNa karake phira ve unheM pariNamAte haiM kyA ? aura unheM pariNamAne ke bAda phira ve kyA apane 2 zarIra kA pRthivIkAyikarUpa se bandha karate haiM- uttara prabhu kahate haiM 'evaM jo puDhavIkAyiyANaM gamo so ceva bhANigranvo jAva tethI tyAM teonI utpatti pazu thati nathI. A rIte pRthvikAyika vAnuM prakaraNa matAvIne have aAyika jIveAnA sa madhamAM kathana kare che temAM gautama svAbhIya anune khevu pUchayu che - lagavan 'siya bhate ! jAva cacAri paMca Auka iyA0' he bhagavan me Rbhu yAra, athavA pAMtha, mathamAthi lA o sAthai bhasIne 'sAhAraNasarIraM badhaMti' sAdhAraNa zarIranA gaMdha are he ? 'badhitA0' bhane te pramANe maMgha purIne te pachI tethe AhAra yuddhasone thaDaNu kare che? ane tene grahaNu karIne te pachI tene pariNamAve che ? ane teone pariNumAvyA pachI te paiAtAnA zarIranA pRthak rUpathI baMdha kare che? A azvanI uttaramA alu De - 'evaM jo puDhavIkAiyANaM gamo so ceva bhANiyantro jAva upati' he gautama! pRthva prayi lavAnA saMbaMdhAM devI
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 bhagavatI sUtre kAnAM gamaH sa eva bhaNitavyo yAvat udvartante, apUkAdhiko'pi pRthivIkAyikadvayAdi paJcAntajIvAnAm ekIbhUya sAdhAraNazarIrabandhanamA hatapudgalAnAM matyeka pratyekarUpeNaiva pariNamanam pratyekamaprakAyikAH jIvAH AharapudgalamAharanti pariNamayanti ca tathA pratyekaM zarIraM vadhnanti na tu kadAcidapi saMbhUya dvau trayaH catvAraH paJca vA sAdhAraNazarIreNa AhAramATharanti pariNamayanti zarIraM vA vadhnanti, iti sarvo'pi vicAraH pRthivIkAyikavadeva jJAtavyaH / kiyatparyantaM pRthivIprakaraNam iha netavya' tatrAha - 'jAva uccati yAvadudvartante udvartanAmakaraNaparyantaM jJAtavya - mityarthaH tad yadi ubhayoH sarvathaiva sAdharmya tadA prakaraNabhedo nirarthaka ityAzaMkya vati' he gautama! pRthivIkAyika jIvoM ke viSaya meM jaisA gama-sUtrapATha unakI udvartanA taka kahA gayA hai vaisA hI sUtrapATha inake saMbandha meM bhI kaha lenA cAhiye / tAtparya aisA hai ki do, tIna, cAra yA pAMca Adi aneka apakAdhika jIva milakara na eka zarIra kA bandha karate haiM aura usake prAyogyapudgaloM kA AhAra karate haiM na usa gRhIta AhAra ko pariNamAte haiM aura na punaH vizeSarUpa se zarIra kA bandha karate haiM kintu pratyeka apakAyika jIva apane pratyeka zarIra kA bandha karate haiM pratyeka jIva usake prAyogyapuloM kA AhArarUpa se grahaNa karate haiM aura pratyeka hI usa gRhIta AhArapudgaloM ko pariNamAte haiM evaM pratyeka jIva hI pratyeka zarIra kA yantra karate haiM / aisA yaha saba vicAra pRthivIkAyika jIva ke jaisA akAdhika jIva ke viSaya meM bhI udvartanA taka kara lenA cAhiye parantu pRthivIkAyika ke prakaraNa meM aura akAyika ke prakaraNa rItanA sUtrapaTha tenI uddatanA sudhImAM kahyo che eja rItanA sUtrapATha A priyakAnA saMbaMdhamAM paNa samajI levA. kahevAnu' tAtpaya' evu' che ke-- traNa, cAra, pAMca vigere aneka aAyika jIve maLIne eka zarIrane kha dha karatA nathI. tema ja temanA prAcegya pudgalenA AhAra paNa karatA nathI, ane te grahaNa karelA AhArane pariNamAvatA paNa nathI. tema ja vizeSa rUpathI tee zarIrane khadha pazu karatA nathI. paraMtu pratyeka aAyika jIva peAtAnA pratyeka zarIranA baMdha kare che. pratyeka jIva tenA AhAra prAgya pudgalAnA AhAra rUpathI grahaNu kare che. ane te pratyeka gRhIta AhAra pudgalAne pariNamAve che. ane pratyeka zarIranA 'dha kare che. e pramANenA A vicAra pRthvikAyika jIvAnI jema aprakAyika chavAnA viSayamAM paNu uddatanA sudhI samajI levA. paraMtu pRthvikAyikanA prakaraNamAM ane apriya
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyaryAndrakA TIkA za019 u03 901 lezyAvAn pRthvIkAyikodijIvani0 217 vailakSaNyamAkhyAtumAha-'navaraM' ityAdi / 'navaraM ThitI sattavAsasahassAI ukkoseNaM' navaraM sthitiH saptavarSasahasrANi utkRSTatA, pRthivIkAyikAnAM sthitiH jaghanyato'ntamuhUrtam utkRSTato dvAviMzativarpasahasrANi akAyikAnAM tu jaghanyataH sthitirantarmuhUrtam utkRSTataH saptavarSa sahasrANi etAvAneva anayorbheda: sesaM taM ceva' zeSa tadeva zepaM sthityatiriktaM lezyAdikaM tadeva pRthivIvadeva jJAtavyam iti / apkAyikajIvAzritA''hArAdArabhya udvartanAparyanta vicArya tejaskAyikAzritAn tAn vizadayituM prakraman Aha-'siya bhaMte' ityAdi / 'siya bhaMte ! jAva cattAripaMca teukkAiyA' syAt bhadanta ! yAvat catvAraH paJca tejaskAyikA jIvA: 'evaM ceva evameva pRthivIkAyikavadeva jJAtavyam , tathA ca ekIbhUya sAdhAraNazarIraM badhnanti ekataH sAdhAraNazarIraM vaddhvA tataH pazcAt Aharanti AhRtapudgameM yadi kisI bAta ko lekara vizeSatA hai to vaha eka sthiti dvAra ko lekara ke hI hai yahI bAta 'navaraM ThitI sattavAlasahassAI ukkoseNaM' isa sUtrapATha dvArA prasTa kI gaI hai / pRthivIkAdhika jIva kI sthiti utkRSTa se 22 hajAra varSa kI kahI gaI hai / tatha ki akAyika jIva kI utkRSTa sthiti 7 hajAra varSa kI kahI gaI hai jaghanyasthiti meM donoM meM koI antara nahIM hai ? 'sesa taM ceva' isa kAraNa sthiti ko choDakara lezyAdika dvAroM meM kathana kI samAnatA hI hai| tejaskAyika jIvoM ke vicAra meM bhI pRthivIkAyika jIva ke jaisA hI vicAra hai arthAt gautama ne isake viSaya meM jaba prabhu se aisA pUchA-he bhadanta ! kadAcit do, tIna, cAra yA pAMca tejaskAyika jIva Apasa meM milakara eka sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM ? usakA bandha karake phira ve kyA bAda meM kenA prakaraNamAM je kaMI vizeSatA hoya te kevaLa sthitidvAranA saMbaMdhamAM ja cha. merI vAta 'navaraM ThiI sattavAsasahassAI ukkoseNaM' yA sUtramA dvArA pragaTa karela che, pRvIkAyika jInI sthiti utkRSTathI bAvIsa 22 hajAra varSanI kahI che, ane aprakAyika jIvanI utkRSTasthiti sAta 7 hajAra varSanI kahI che. jaghanya rithati banenI aMtamuhUrtanI banelI che. bannemAM kAMI vizeSatA nathI. 'sesa taM ceva' mA zata sthiti choDIna vezyA vire dvAramAM banenA saMbaMdhanuM kathana sarakhuM ja che. tejaskAyika jInA saMbadhamAM paNa pRthviIkAyika jIva pramANe ja samajavuM. arthAta gautama svAmIe tejaskAyikanA saMba dhamAM jayAre prabhune evuM pUchyuM ke- bhagavat kadAca be traNa, cAra athavA pAMca tejakAyika jIve paraspara maLIne eka sAdhAraNa zarIrane baMdha kare che? ane tene baMdha karIne te pachI AhAra palaine grahaNa
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre gan pariNamanti tadanantaraM zarIraM vadhnanti kimiti praznaH, pRthivIkAyikavadeva ihApi sarvaM jJAtavyam bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH yatastejaskAyikAH pratyekAhArAH pratyekapariNAmAH pratyekameva zarIraM badhnanti tataH pratyekaM zarIraM vaddhvA Aharanti pariNamanti vA zarIraM vA vananti ityAdikaM sarva pUrvavadevetyuttaram / pRthivIkAyikAdyapekSayA yadvailakSaNyaM tejaskAyikeSu tadAha-'navaraM' ityAdi / 'navaraM uvavAo ThiI undhaTTaNA ya jahA panavaNAe 'sesaM taM ceva navaramupapAtaH sthiti: udvartanA ca yathA prajJApanAyo zeSa tadeva tejaskAyikadeNDa ke syAdAdi dvArANi pRthivIkAyikadaNDakavadeva vaktavyAni utpAdasthityudvartanAnu asti vizeSaH sa ca prajJApanA mUtre ivAtrApi draSTavyaH prajJApanA AhArapudgaloM ko grahaNa karake phira bAda meM ve kyA una pudagaloM ko pari mAte haiM ? pariNamAne ke bAda phira kyA ve viziSTa zarIra kA bandha karate haiM? isake uttara meM prabhu unase kahate haiM-he gautama! 'No iNaTTe sama?' yaha artha samartha nahIM hai / kyoMki pratyeka tejaskAyika jIva hI apane 2 zarIra kA bandha karate haiM, apane 2 zarIra ke prAyogya pugaloM ko AhArarUpa se grahaNa karate haiM gRhIta AhAra ko sAra asAra rUpameM pariNamAte 'haiM bAda meM ve viziSTazarIra kA bandha karate haiM ityAdi saba kathana pRthi. dhIkAyika ke kathana jaisA hI jAnanA cAhiye parantu unake kathana meM aura inake kathana meM yadi koI vizeSatA hai to vaha utpAda sthiti aura 'udvartanA dvAroM meM hai yahI vAta 'navaraM uvavAo ThiI uThANA ya jahA.' isa sUtragATha dvArA vyakta kI gaI-arthAt syAt Adi dvAra to pRthivI. 'kAyika kI taraha se hI yahAM kahe gaye haiN| parantu utpAda sthiti aura kare che? ane AhArapulene grahaNa karIne te pachI te pulene pariNAve che? ane pariNumAvyA pachI teo zuM tene vizeSa prakAre baMdha kare che? A prazana uttaramA prabhu ke 2-3 gautama! 'No iNaThe samaThe' mA ma barAbara nathI. kema ke-pratyeka tejaskAyika jIva ja pitA potAnA zarIranA prAthAga palene AhAra rUpe grahaNa kare che. ane grahaNa karelA AhArane sAra asAra rUpe pariNumAve che. te pachI viziSTa zarIrane baMdha kare che vigere saghaLuM kathana pRzcikayikanA kathana pramANe samajavuM paraMtu te kathanamAM ane AnA kathanamAM je kaMI vizeSapaNuM hoya te te utpAda rithati ane uddhatanA dvAramAM cha. ' me ta 'navara uvavAo ThiI uvaTTaNA ya jahA0' se sUtrA dvArA mavIna MrthAt syAt' vigere dvArA to zikSAvihInI bhA341 mahiyAM che.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 303 sU01 lezyAvAn pRthvIkA yikA dijIvani0 319 sUtrasya vyutkrAntinAmakaM paSThaM padam tathAcaitram tejaskAyikajIvAnAmupapAtastigatiyo manuSyagatibhyo na tu etadbhinno'yamityAzayaH / sthitistu tejaskA yikAnAM jaghanyato'ntarmuhUrttaM pUrvavadeva utkRSTatastu ahorAtratrayamAtram tejaskAvikajIvAstejaskAyikebhya udvRttAstu tiryaggatAveva utpadyante yathaiotpAdAdau vizeSo'sti tathA lezyAyAmapi yataH pRthivIkAyikAnAM catasro lezyA bhavanti 'tejaskAyikAnAM tu - tisrotalezyA bhavanti 'sesaM taM cetra' zeSaM tadeva zeSa N yat vailakSayAdikaM kathitaM tadbhinaM sarvamapi tadeva pUrvavadeva samudghAtAdikaM sarvaM pUrvavadeva boddhaudvartanA dvAroM ko lekara yahA~ taijaskAyika prakaraNa meM antara hai yaha antara prajJApanA sUtra ke vyutkrAnti nAmake chaDe pada meM isa prakAra se prakaTa kiyA gayA hai taijaskAdhika jIvoM kA utpAta niryazcagati se aura manuSyagati se hI yahAM kahe gaye haiM parantu utpAda sthiti aura udvartanA dvAroM ko lekara yahAM taijaskAyika prakaraNa meM antara hai yaha antara prajJApanA sUtra ke vyutkrAnti nAmake chaDe pada meM isa prakAra se prakaTa kiyA gayA hai tejaskAyika jIvoM kA utpAta tiryaJcagati se aura manuSyagati se hotA hai anya gati se nahIM / taijaskAyikoM kI sthiti jaghanya se aMtamuhUrta kI hai aura utkRSTa se tIna ahorAtra kI hai tejaskAyika jIva taijaskAyikoM kI paryAya se maraNa karake tiryaJcagati meM hI utpanna hote haiM / jaisA utpAda AdikoM ko lekara yaha pUrva kathana kI apekSA yahAM antara pradarzita kiyA gayA hai usI prakAra se lezyA ko lekara bhI isa kathana meM vizeSatA hai kyoMki pRthivI kAyika jIvoM meM cAra lezyAeM honI haiM aura taijaskAyika jIvoM meM tIna lezyAeM hotI haiM / 'sesaM taM ceva' taijaskAyikoM meM jina bAtoM ko lekara pRthivIkAdhika kI apekSA paraMtu utpAta, sthiti ane udvaitanA dvAramAM A tejaskAyikAmAM antara che, anantara prajJApanAsUtranA vyutkrAnti nAmanA chaThThA paTTamAM A pramANe batAvela che tejaskAyika jIveAnA utpAta tiya ca gatithI ane manuSyagatithI thAya che. khIjI gatithI thatA nathI. tejaskAyikAnI sthiti jaghanyathI antarmuhUtanI che. ane utkRSTathI traNu aheArAtranI heAya che. taijaskAyikanI paryAyathI marIne tiyA~ca gatimAM ja utpanna thAya che. utpAta vigerenI khAkhatamAM pUrva kathananI apekSAthI jevI rIte antara atAvela che te ja rIte lezyAnA sabadhamAM A kathanamAM vizeSapaNuM che. kema ke pRthvikAyika jIveAmAM cAra lezyAe thAya che, 'sesa taM cena' tai sthAyi amAM ne mAmanAthI pRthviyi lavonI apekSAo
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsne dhyamitibhAvaH / 'vAukAiyANaM evaM ce' vAyukAyikAnAm evameva, vAyukAyikajIvAnAM syAdAdidvArANi sarvANyapi pRthivyAdivadeva jJAtavyAni 'nANattaM navaraM cattAri samugghAyA' nAnAtvaM bhedaH navaram-ayaM vizeSaH catvAraH samudghAtAH, vAyukAyikAnAM catvAraH samudghAtAH pRthivyAdInAM trayANAmapi AdhAstraya eva samuyAtAH vAyukAyikAnAM tu vedanAkapAyamAraNAntikavaikriyAkhyAzcatvAraH samu. dhAtA bhavanti vAyukAyikajIvAnAM vaikriyazarIrasya sadbhAvAditi / 'siya bhaMte! syAbhadanta ! 'jAva cattAri paMca vaNassaikAiyA0 pucchA' yAvat catvAraH paJcavanaspatikAyikA jInA iti pRcchA praznaH he bhadanta ! vanaspatikAyikAH dvau trayaH catvAraH paMca vA jIvAH ekIbhUya sAdhAraNamekaM zarIraM vaghnanti tataH pazcAt AhavilakSaNatA prakaTa kI gaI hai una bAtoM ko choDakara aura saba samuddhAtAdi dvAroM ke kathana meM samAnatA hI hai| 'vAukkAiyANa evaM ceva' vAyukAyika jIvoM meM syAt Adi dvAroM ko lekara jaisA kathana pRthivyAdikoM meM kiyA gayA hai baisA hI hai yadi pUrva kathana kI apekSA vAyu: kAya ke kathana meM koI antara hai to vaha samudghAta dvAra ko hI lekara hai kyoMki vAyukAyika jIvoM ke cAra samudghAta hote haiN| pRthivI Adika jIvoM ke Adi ke 3 samudaghAta hote haiM vedanA, kaSAya mAraNAntika aura vaikiya ye cAra samudghAta vAyukAyikoM meM hote haiN| kyoMki vAyukA. 'yikoM ke vaikriyazarIra kA sadbhAva kaho gayA hai| ___aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'siya bhaMte ! jAva cattAri paMca ghaNasmaikAiyA' he bhadanta ! kyA kadAcit do tIna, cAra yA pAMca vanaspatikAyika jIva eka hokara eka sAdhAraNa zarIra kA bandha vilakSaNapaNuM batAvela che te vAtane cheDIne bIjI tamAma samudraghAta vi. dvAranA kathanamAM sarakhApaNuM ja che, __ 'vAukAiyANa evaM ceva' vAyuAyiH vAmAM zyAta' vigere vAsanA saMbaMdhamAM praSyikAyikAdinuM jevuM kathana karyuM che. te ja pramANe che. pUrva kathanathI vAyukAyikAdikanA kathanamAM je bIju kAMI aMtara che te samudughAtanA dvArane laIne ja che kema ke-vAcakAyika jIvane cAra samudughAta hoya che. pRvikAyika ne AdinA traNa ja samudraghAta thAya che. vAyukAyikene vedanA samuddaghAta, kaSAya samughAta mAraNatika samudRghAta ane vaikriya samRdughAta e cArasamudughAta hoya che kema ke vAyukAcikene vakriya zarIrane sadbhAva kahyo che. ve gautama svAmI prasune ye pUche che haiM-'khiya bhaMte ! jAva, cattAri paMca vaNassaikAiyA' maga vAra , 3 yAra athavA pAya vanA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ threat TIkA za019 303 sU01 lezyAvAn pRthvIM kAyikAdijIvani0 321 ranti vA pariNamanti vA zarIraM vA vadhnanti? iti pUrvapakSaH, bhagavAnAha - 'oyamA ' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'jo haNaDe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH api tu ' anaMtA vaNassaikAiyA egayao sAdhAraNasarIraM vaMdhati' anantA vanaspatikAyikajIvA ekata ekIbhUya sAdhAraNamekaM zarIraM vananti 'emao sAhAraMNasarIraM after ' ekata: ekIbhUya sAdhAraNazarIram - ekazarIraM baddhvA 'tao pacchA Aha raMti vA pariNAmeti vA' tataH pazcAt sAdhAraNazarIrabandhanAnantaramAharanti AhRta pudgalajAtAn pariNamayanti ' sesaM jahA teukAiyANaM jAna unnati' zeSaM yathA tejaskAyikAnAM yAvaddudvartante zeSamuktAdanyat sarvaM tejaskAyikavadeva jJAtavyam karate haiM ? bandha kara ke ve usake yogya AhArapuhaloM kA AharaNa karate haiM ? AhArapudgaloM ke bAda kyA ve usa AhAra ko pariNamAte haiM pari mAne ke bAda kyA ve phira viziSTa zarIra kA bandha karate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA0' he gautama! 'No iNDe samaTTe' yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki 'arNatA vaNaslaikAiyA 0' terrestpatikAyika jIva ekatrita hokara eka sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM / 'egao0' eka hokara sAdhAraNa zarIra kA bandha karake bAda meM ve usake prAyogya AhArapudgaloM ko grahaNa karate haiM / unako grahaNa karane ke bAda phira ve usa AhAra ko asAra sArarUpa aMza meM pariNamAte haiM usake pariNamAne ke bAda phira ve viziSTa rUpa se punaH zarIra kA bandha karate haiM / 'sesaM jahA teDakAiyANaM jAva uccarvRti' spatikAyika jIvA ekaThA thaIne sAdhAraNa zarIranA khadha kare che ? ane anya karyAM pachI te tenA cAgya AhAra pudgaleAnu AharaNa kare che? ane AhAra pudgalAnA AharaNa pachI te AhArane pariNumAve che ane pariNabhaavyaa pachI tethe viziSTa shriirne| adha ure che ? 'goyamA / ' he gautama! 'jo iNaTTe khamaTTe' yA artha' romara nathI prema hai- 'aNatAvaNarasaikAiyA0' ananta vanaspatiyiH lava meThA thAne sAdhAraNa zarIrano gaMdha re che. 'egao0' ekaThA thaIne sAdhAraNu zarIrane khadha karyAM pachI te tenA prAceAgya AhAranA pudgalAne grahaNa kare che? tene grahaNa kraryAM pachI teo te AhArane asAra-sAra rUpa azathI pariNumAve che. tene pariNamALyA pachI te vizeSa 35thI irIthI zarIrane madha ure che. 'sesaM jahA veDakAiyANaM jAva uvvaTTati' maDiyAM ? athana Dyu' che, tenAthI atirikta mADInuM madhu bha0 41
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra kiyatparyantaM tatrAha-'jAva' yAvat udvartanAparyantaM vanaspatikAyikAnAM tejasvAyiphavadeva jJAtavyamiti / tejaskAyikApekSayA yadailakSaNyaM tadAha-'navare' ityAdi / 'navaraM AhAro niyama chadipsi' navaramAhAro niyamAt padizaM paTsvapi dikSu niyamato vanaspatikAyikAnAmAhAro bhavati parantu idasatra vicAraNIyaM lokAnta niSkuTAni Azritya vidigAdereva AhArasya teSAM vanaspatikAyikAnAM saMbhavAt athavA vAdaranigodAnAzritya niyamAt padizamityavaseyam bAdaranigodAnAM pRthivyAzritatvena paidigAhArasva saMbhavAditi / sthitiviSaye'pi banaspatikAyikAnAmitarApekSayA vailakSaNyaM darzayati-'ThaI' ityAdi / 'ThaI jaharaneNaM aMto mulutta' yahAM ukta se anya aura saba kazna tejaskAyika ke jaise hI hai 'jAva uvati' yAvat utanA taka jAnanA cAhiye parantu tejaskAyika ke kathana kI apekSA se inake kathana meM jo antara hai vaha AhAra evaM sthiti kI apekSA lekara ke hai, yahI yAta 'navaraM AhAro niyamA chadisiM' isa pATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai| chahoM dizAoM meM se niyasa se vanaspatikAyika jIvoM kA AhAra hotA hai| yahAM tAtparya aisA hai ki lokAnta meM jo niSkuTa hai unako Azrita karake tIna dizAoM meM se hI unakA AhAra saMbhavita hotA hai athavA bAdara nigodoM ko Azrita karake niyama se chahoM dizAoM meM se inakA AhAra hotA hai kyoMki cAdara nigodoM ke pRthivyAzrita hone se chahoM dizAoM meM se hI inake AhAra kI saMbhAvanA hai| sthiti ke viSaya meM bhI vanaspanikAyikoM kI 4thana drshinI ma 'jAva ubaTreti' yAvat Sad (nija) sudhIbhI samajavuM. paraMtu teja kAyikanA kathananI apekSAe A kathanamAM je aMtara che, te mAhAra mana sthitinI apekSA che. me 1 ta 'navaraM AhAro niyamA s' A pAThathI batAvela che. vanaspatikAcikene chae dizAthI niyamathI AhAra hoya che. arthAt vanaspatikAmikA niyamathI chaedizAethI AhAra kare che. A kathananuM tAtparya e che ke-kAntamAM je niSphaTa che, tene Azraya karIne traNa dizAethI ja teno AhAra saMbhavita thAya che. arthAta bAdara nigene Azraya karIne niyamathI chae dizAethI tene AhAra thAya che. kema ke bAdara nigada pRthyAzrita hovAthI e dizAmAMthI tene AhAranI saMbhAvanA che. sthitinA viSayamAM paNa vanaspatikAyikanI sthiti kaphanenn' dhanyathA me anta tanI cha, bhane 'ukoseNe' GTathI "aMto.
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramairyathandrikA TIkA zaM019 u03 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpabahutvam 323 vanaspatikAyikAnAM sthitiH jaghanyena antarmuhUrtam 'ukoseNa vi aMtomuhuttaM' utkRSTato'pi antarmuhUrttaM pRthivyAdikAyikajIveSu utkRSTataH sthitiH bhinnA bhinnA kavitA tatsthAne vanaspatikAyikeSu antarmuhUrtamAtraiva kathitA jaghanyatastu sthitiH sarveSAmapi samAnaiveti / 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva - pUrvavadeva yaduktaM tadbhinnaM samudghAtAdikaM pUrvavadeva avagantavyamiti saMkSepaH // 01 // atha eSAmeva pRthivIkAyikAdijIvAnAM jaghanyotkRSTAvagAhanAyA alpa bahutvanirUpaNAyAha- 'eesi NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam - eesi jaM bhaMte! puDhavIkAiyANaM AuteuvAuvaNaesaikAiyANaM suhumANaM bAyarANaM pajattagANaM apajattagANaM jAva jahannukkosiyAe ogAhaNAe kayare kayarehiMto jAva visesA - hiyA vA ? goyamA samvattho vA suhumanioyassa apajjatassa jahanniyA ogAhaNAra, suhumavAukkAiyassa apajattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 2 | suhuma teukAiyassa apaja - tassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 3 | suhuma AukAiyassa apajjasahasa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA4 / 'ThiI' sthiti 'jahanne NaM' jaghanya se eka antarmuhUrta kI hai aura 'ukko - sena' utkRSTa se bhI 'aMto muhataM' antarmuhUrta kI hI hai pRthivIkAyika jIvoM meM utkRSTa se sthiti bhinna 2 kahI gaI hai / usake sthAna meM vanaspatikAyikoM meM kevala antarmuhUrta kI hI sthiti kahI gaI hai / tathA jaghanya kI apekSA sthiti saba kI ephasI hI hai / 'sesaM taM 'ceva' isa kathana se atirikta aura saba samudghAtAdiviSayakakathana pUrvokta jaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye // sU0 1 // muhuttaM' me4 antarmuhUrta'nI che. pRthviyi vAmAM utsRSTasthiti bhinnabhinna kahI che, ane vanaspatikAyakAmAM kevaLa antarmuhUtanIja sthiti kahI che. tathA adhanyanI apekSAthI yA madhAnI sthiti me saraNI he 'sesaM taM caiva mA kathanathI bhinna khIju khadhu samuddAta vigere sabaMdhI kathana pUrvokta pramANe ja che, tebha samanvu // sU. 1 //
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 bhagavatIsUtra suhuma puDhavIkAiyassa apajjattasla jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 5 / pAdaravAukAiyAsa apajjattagarasa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 6 / bAdarateukAiyasta apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 7 / vAdaraAukAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asNkhejjgunnaa8| vAdarapuDhavIkAiyasta apajjattasla jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 9 / patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyassa vAdaranigodassa eesiNaM apajjattagANaM jahanniyA ogAhaNA doNha vitullA ' asaMkhejjaguNA 10-11 / suhumanioyasta panjattagasla jahanniyA 'ogAhaNA asaMkhejjaguNA 12 // tasleva apajjattagasta ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA 13 / tasta ceva apajjatlagassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA 14 / suhama vAukAiyasta pajjatagasla jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 15 / tasla ceva apajjattassa ukkoliyA ogAhaNA risesAhiyA 16 / tassa ceva pajjattagasta ukkosiyA ogAhaNA viselAhiyA 17 / evaM suhamateukAiyassa vi.18-20|| evaM suhama AuskAiyasta vi 21-23 / evaM suhumapuDhavIkAiyasta vi. 24.26 / evaM bAdara bAukAiyassa vi. 27-29 / evaM bAyarateukAiyasla vi. 30-32 / evaM vAyaraAukAiyasla vi. 33.35 / evaM bAdarapuDhavIkAiyasta 36.38 // savvesiM tiviheNaM gameNaM mANiyavvaM bAdaranio
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ DD prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpavahutvam 325 gasta pajjattagasta jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 39 / tasla ceva apajjattagasta ukkoliyA ogAhaNA visesaahiyaa40| tasta ceva pajjattagasla ukkoliyA ogAhaNA vislaahiyaa41| patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyassa pajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 42 / tassa ceva apajjatagassa ukosiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 43 / tasta ceva pajjattagassa ukoliyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 44 ||suu02|| ___ chAyA-eteSAM khalu bhadanta ! pRthivIkAyikAnAmaptejovAyuvanaspatikAyikAnAM sUkSmANAM vAdarANAM paryAptakAnAmapazikAnAM yAvat jaghanyotkRSTAyAmavagAhanAyAM katare katarebhyo yAvad vizeSAdhikAvA ? gautama ! sarvastrokAH sUkSma____ aba inhIM pRthivIkAyika Adi jIvoM kI jaghanya evaM utkRSTa avagAhanA ke alpabahutvakA nirUpaNa kiyA jAtA hai| 'eesiNaMbhaMte ! puDhavIkAjhyANaM AuteuvAuvaNasaikAiyANa ityaadi| pra0 (eesiNaM bhaMte ! puDhavIkAiyANaM AuteuvAuvaNassaikAiyANaM suhamANaM vAyarANa pajattagANaM apajattagANaM jAya) he bhadanta ! sakSama. bAdara paryApta aparyApta aise pRthivIkAlikoM kI tathA apkAya, vAyakAya evaM vanaspatikAyikoM kI yAvat 'jahannukosiyAe ogAhaNAe kayare kayare hito jAca visesAhiyA vA) jaghanya uskRSTa avagAhanA meM kina kI avagAhanA kinakI avagAhanA se yAvat vizeSAdhika hai? have eja pRthvikAvika vigere nI jaghanya ane ukaSTa avagAhI nAnA alapa bahuvapaNAnuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. eesiNaM bhaMte ! puDhavIkAiyANa auteubAuvaNassaikAiyANaM' tyAta . 'eesiNaM bhaMte puDhavIkAiyANaM auteuvAuvaNassaikAiyANaM suhamANaM bAyarANaM pajjatANa apajjattagANaM jAva' 3 samapan sUkSma mAha2 paryApta, aparyApta evA kRtrikAyikenI tathA apakAyikenI, vAyukAIkaeNnI ane vanaspati yinI yAvat 'jahannukkosiyAe ogAhaNAe kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA' dhanya bhane Ta agADanAmA hAnI manAhAnI avagAhanA karatAM yAvat vizeSAdhika che?
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'nigodasya aparyAptakasya jaghanyAvagAhanA 1 / sUkSmavAyukAyikasya aparyAptakasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNAH 2 / mUkSmatejAkAyikasyAparyAptasya jaghanyA. 'vagAhanA asaMkhyeyaguNAH 3 / sUkSmA'pU kAyikasyAparyAptasya jaghanyA'vagAinA asaMkhyeyaguNA 4 / sUkSmapRthivIkAyikasya aparyAptasya jaghanyA'vagAhanA asaM u0--(goyamA) he gautama ! (savvattho vA) sagha se kamatI avagA. hanA (suhamanioyassa apajjattagassa) sUkSmanigodiyA aparyAptaka jIva kI (jahaniyA ogAhanA) jaghanya hai arthAt sUkSmanigodiyA apa. pti jIva kI jo jaghanya avagAhanA hai vaha saba se kama hai| (suhamavAukAiyarasa apajjattagasta jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) isase asaMkhyAtaguNI jaghanya avagAhanA aparyAptaka sUkSmavAyukAyika jIva kI hai| (sahumateukAiyassa apajattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhenaguNA) sUkSma aparyAptaka tejaskAyika jIva kI jaghanya avagAhanA vAyukAyika jIva kI jaghanya avagAhanA se asaMkhyAtaguNI hai| (suhamaAukAiyassa apajjattassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) sUkSma aparyAptaka akAdhika kI jaghanya avagAhanA sUkSma aparyAptaka tejaskAyika kI jaghanya avagAhanA se asaMkhyAtaguNI haiM (suhamapuDhavIkAiyassa apajja. tagasla jahanniyA ogAhaNA asakhejjaguNA 5) sUkSma aparyAptaka apkAyika kI jaghanya avagAhanA se aparyApta sUkSmapRthivIkAyika kI __G. 'goyamA!' gItama! 'savvattho vA' mAthI mAchI mAnA 'suhamanimaoyassa apajjattagasva' sUkSma nigahiyA aparyApta vAnI 'jahaniyA ogAhaNA' dhanya mAnA cha. arthAta sUkSma nigohiyA aparyApta vAnI 2 dhanya mAnA che. mAthI bha cha, 'suhama vAukAiyassa apajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' tanAthI bhyAtANI nya sasAnA ati sUkSma vAyuyi: vAnI cha. 'suhumateukAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' sUkSma aparyApta yi jIvonI jaghanya avagAhanA vAyukAyika jIvanI jaghanya avagAhanAthI asaMjyaat hI cha 'suhumaAukAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejaguNA' sUkSma aparyApta a54AyiH panI dhanya sAnA sUkSma ma5. yati yinI dhanya mAnAthI asanyAta bhI che. 'muhuma puDhavIkAiyassa apajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA5' sUkSma aythaptaka aprakAyikanI jaghanya avagAhanAthI aparyAptaka sUphama pRthvikAyikanI
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpavahutvam 327 khyeyaguNAH 5 / vAdaravAyukAyikasyA'paryAptasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeya. guNA 3 / bAdara teja.kAyikasyAparyAptasya jaghanyA'vagAhanA asakhyeyaguNA 7 // vAdarApkAyikasya aparyAptasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA 8 / vAdarapRthivIkAyikasya aparyAptasya jaghanyA'vagAhamA asaMkhyeyaguNA 9 / pratyekazarIravAdaravanaspatikAyikasya vAdaranigodasya etayoH khalu aparyAptayoH jaghanyA'vagA jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai (vAdara bAukAyassa apajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) aparyAptayAdaracAyukAyika kI jaghanya avagAhanA sUkSmaaparyAptaka pRthivIkAyika kI jaghanya acchagAhanA se asaMkhyAtaguNI hai 6 (cAdarateukAiyasla apajjattagasta jahaniyA ogAhaNA asaMkhenaguNA ) aparyAptavAdara vAyuzAyika jIva kI jaghanya avagAhanA se aparyAsakAratejaskAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai 7 (bAdaraAukAhayarasa apajjattassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) aparyApta pAdaravAyukAyika jIva kI jaghanya avagAhanA se aparyApta pAdara apkAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai 8 (bAdara puDhavIkAiyasta apajjatassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNAH pAdarapRthivIkAyika apayAptaka kI jaghanya avagAhanA aparyApta bAdara apkAyika kI jaghanya avagAhanA se asaMkhyAta guNI hai 9 (pattayasarIrabAdaravaNastaikAiyassa bAdaranigodarasa egasiNaM apajjattagANaM jahaniyA ogAhanA dhanya asAhana masajyAta gayI cha. 'bAdaravAukAiyassa apajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' aparyApta mA42 vAyuyinI dhanya avagAhanA sUkSma aparyAptaka pRthivIkAyikanI jaghanya avagAhanAthI asaMkhyAta gaNI che. 'bAdarateukAiyassa apajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' aparyAptaka bAdara vAyukAyika jIvanI jaghanya avagAhanAthI aparyAptaka bAdara te424AyinI dhanya avAnA asaNyAta AlI cha.7 'bAdara AukAiyassa apanjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' aparyApta mA2 vAyuyi jIvanI jaghanya avagAhanAthI aparyAptaka khAdara aprakAyika jIvanI jaghanya avagaanaa asabhyAtAzi cha 8 'vAdarapuDhavIkAiyatsa apajjanagarasa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejaguNA' mA 2 pRthviyi maryAtanI dhanya mAnA, aparyApta mAra a5yinI dhanya avAnAthI asabhyAta gayI che 8 'patteyasarIravAdaravaNassaikAiyassa bAdaranigodassa egaMsi apajjacagANaM jahanniyA ogAhaNA doNha
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 bhagavatIne hanA dvayorapi tulyA asaMkhyeyA 10-11 / nigodasya paryAptakasya jaghanyAvagAhanA asaMkhyeyagugA 12 / tasyaiva apatakasya utkRSTA'vagAhanA vizepAdhikA 13 | tatyaitra paryAptasya ukAragAnakA 14 | sUkSmavAyukAyikasya paryAptakasya jaghanyA avagAhanA asaMkhyeyA 15 tasyaiva aparyAptakasya utkRSTA'snAhanA vizeSAdhikA 16 paryAka doha vitullA asaMkhejnaguNA) aparyAta bAdarapRthivIkAdhika kI jaghanya avagAhanA se pratyeka zarIravAle apati bAhara vanaspatikAmika kI aura bAdara nigoda kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAta guNI hai aura paraspara meM tulya hai 10-11 (muhamaniovasya pajjanagasya janniyA ogANA amaM khejjagugA) isase asaMkhyAtaguNI javanya avagAhanA sUkSma nigodiyA paryAta kI hai (tasseca apajjattassa ukrosiyA ogAhaNA vilemAhiyA) isase vizepAdhika utkRSTa avagAhanA aparyApta sUkSmanigodiyA jIva kI hai 13 (tassa ceva pajjattagasta ukkosiyA ogAhaNA dise. sAhiyA) isase paryApta sUkSma nigodiyA jIva kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai 14 (sumanAGakAiyassa pajjatassa vahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 15 ) isase paryApta sUkSma vAyukAyika jIva kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai (tAma ceca apajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA 16 / isakI apekSA aparyApta sUkSma vAyu vitullA, asaMkhejjaguNA' aparyApta nAhara pRthviAyinI dhanya avagAhanAthI pratyeka zarIravALA aparyAptaka khadara vanaspatikAyikanI ane bAdara nigeAdanI jaghanya avagAhanA asakhyAta gaNI che. ane parasparamAM tulya che.10-11 'suhumanioyalsa pajjatagarasa jainniyA ovAhaNA asaMkhejjaguNA' tenAthI asadhyAta gANI 4dhanya atragADunA sUkSma nigohiyA paryAptanI hai. 12 'tara seva apajjattassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tenAthI vizeSAdhi4 GSTa bhavagAnA aparyApta sUkSma nigeohiyA bhavAnI che. 13 'tarasa caiva pajjattaree ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tenAthI paryApta sUkSma nigeohiyA ranI utsRSTa avazAnA vizeSAdhi4 che.14 'sudumadA ukAiyassa pajjattagarasa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' tenAthI paryApta sUkSma vAyuayi chavanI dhanya avagAEnA asabhyAta gaNi che 15 " tassa ceva apajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tenAthI aparyApta sUkSma vAyumAyinI dhanya avagAhanA vizeSAdhiH che, 16 'tassa ceva pajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpabahutvam - 329 TAvagAhanA vizeSAdhikA 17 / evaM sUkSmatejaHkAyikasyApi 18-20 / evaM sUkSmApakAyikasyApi 21 - 23 / evaM sUkSmapRthivIkAyikasyApi 24 - 26 / kAyika kI jaghanya avagAhanA vizeSAdhika hai / (tassa ceva pajjantagassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA 17 ) isakI apekSA paryApta sUkSma vAyukAyika kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai ( evaM suhumate ukAiyassa vi 18, 19, 20 ) isI prakAra se sUkSma agnikAya paryApta kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI aura isase bhI vizeSAdhika aparyAta sUkSma agnikAya kI utkRSTa avagAhanA aura paryApta sUkSma agnikAya kI utkRSTa avagAhanA uttarottara vizeSAdhika jAnanI cAhiye / ' ( evaM suhuma AukAiyassa vi 21, 22, 32 ) isI prakAra se sUkSma akAyika paryApta kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai aura isase aparyApta sUkSma aprakAyika kI utkRSTa avagAhanA tathA paryAtaka sUkSma apakAyika kI utkRSTa avagAhanA uttarottara vizeSAdhika hai / ( evaM maDhavIkAyassa vi 24, 25, 26) isI prakAra se sUkSma pRthiParatfun kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai aura isase bhI vize-' SAdhika aparyApta pRthivIkAyika kI utkRSTa avagAhanA hai aura isase visekhAhiyA' tenAthI paryApta sUkSma vAyuAyinI utkRSTa avajAInA vizeSAdhi che, 17 ' evaM suhuma teukAiyassa vi' me rIte sUkSma abhiprAya paryAptAnI jaghanya avagAhanA asakhyAta gaNI ane tenAthI paNu vizeSAdhika aparyAptaka sUkSma agnikAyanI utkRSTa avagAhanA ane paryAptaka sUkSma agnikAyanI utkRSTa avagAhanA uttarAttara vizeSAdhika sabhavI.18-18-20 ' evaM suhuma AukkAiyassa vi' ye rIte sUkSma - kAcika paryAptakanI jaghanya avagAhanA asakhyAta gaNI che. ane tenAthI aparyAptaka sUkSma akAyikanI utkRSTa avagAhanA tathA paryAptaka sUkSma ApkAyikanI utkRSTa avagAhanA uttarAttara vizeSAdhika che.ra1-22-23 va suhumapuDhavIkAiyassa vi0' 4 rIte sUkSma pRthvidhAyinI dhanya avagAhanA asakhyAta gaNI che. ane tenAthI paNa vizeSAdhika aparyApta pRthvIkAyikanI utkRSTa avagAhanA che. ane tenAthI paNa vizeSAdhika pa+pta sUkSma pRthvIkAyikanI utchRSTa avazAInA che, 24-25-26 'eva bAdaravAukAiyassa vi' me04 rIte mAhara paryAptaka vAyukAyikanI jaghanya avagAhanA asakhyAta gaNi che. ane tenAthI paNa vizeSAdhika aparyAptaka khAdara vAyukAyikanI utkRSTa avagAhanA che. ane 40 42
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 bhagavatIstre evaM bAdaravAyukAyikasyApi 27-29 evaM cAdara tejAkAyikasyApi 30-32 / evaM cAdarAprakAyikasyApi 33-35 / evaM vAdarapRthivIkAyikasyApi bhI vizeSAdhika paryApta sUkSma pRthivIkAyika kI utkRSTa avagAhanA hai| (evaM vAdara vAukAiyassa vi 27, 28, 29) isI prakAra se bAdara paryAptakavAyukAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtANI hai| isase bhI vizeSAdhika aparyAptabAdaravAyukAyika kI utkRSTa avagAhanA hai aura isase bhI vizeSAdhika paryApta sAdara vAyukAyika kI utkRSTa avagAhanA haiM / (evaM vAdara teukAiyassa vi 30, 31, 32) isI prakAra se cAdara paryApta tejaskAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai aura isase bhI vizeSAdhika aparyApta bAdara tejaskAyika kI utkRSTa avagA. hanA hai / (evaM bAdara AukAiyasta vi 33, 34, 35) isI prakAra se cAdara paryApta apkAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai aura isase bhI vizeSAdhika aparyApta bAdara aphAyika kI utkRSTa avagAhanA hai aura isase bhI vizeSAdhika paryApta vAdara aphAyika jIva kI utkRSTa avagAhanA hai / (evaM vAdarapuDhavIkAiyassa) isI prakAra se bAdara paryAptaka pRthivIkAyika jIva kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai aura isase bhI vizeSAdhika aparyApta bAdarapRthivIkAdhika jIva kI utkRSTa avagAhanA hai tathA isase bhI vizeSAdhika paryApta pRthivIkAyika tenAthI paNa vizeSAdhika paryAptaka bAdara vAyukAyikanI utkRSTa avagAhanA cha. 27-28-29 evaM vAdarateukAiyassa vi' me zata mA42 paryApta tejaskAyikanI jaghanya avagAhanA asaMkhyAta gaNI che. ane tenAthI paNa vizeSAdhika aparyAptaka badara tejaskAyikanI utkRSTa avagAhanA che.3031-32 'evaM vAdaraAikAiyastavi0' se zata mAha2 paryApta mAyinI jaghanya avagAhanA asaMkhyAta gaNuM che. ane tenAthI paNa vizeSAdhika aparyAptaka aprakAyikanI utkRSTa avagAhanA che. ane tenAthI paNa vizeSAdhika paryApta mAha mayi panI reTa agADanA cha.33-34-35 'evaM bAdarapuDhavIkAiyasva' mera zata mA42 54 pRthivIyi na dhanya avagAhanA asaMkhyAta gaNe che. ane tenAthI paNa vizeSAdhika aparyAptaka bAdara pRthvikAyika jIvanI utkRSTa avagAhanA che. tathA tenAthI paNa vizeSAdhika paryAptaka pRthvikAyika jIvanI utkRSTa avagAhanA che. 36-37-38
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAspabahutvam 331 36-38 / sarveSAM trividhena gamena bhaNitavyam vAdaranigodasya paryAptakasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyagugA 39 / tasyaiva aparyAptakasya utkRSTA avagAhanA vizeSAdhikA 40 / tasyaiva paryAptakasyotkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA 41 / pratyekazarIravAdaravanaspatikAyikasya paryAptakasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA 42 / tasyaivApakasya utkRSTA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA 43 / tasyaitra paryAptasya utkRSTA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA 44 // 02 // jIva kI utkRSTa avagAhanA hai 36, 37, 38 (savvesi tiviheNa gameNaM bhANiya) isa prakAra ke tIna gamoM se saba vAyukAyAdikoM kI avagAhanA kaha lenI cAhiye (bAdaraniogassa pajjantagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA ) isase bAdara nigoda paryAptaka kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai 39 (tassa ceva apajjantagassa ukkosiyA ogAhaNA bisesAhiyA 40) isase aparyApta bAdara nigoda kI utkRSTa avagAhanA vizeSadhika hai / (tassa caiva pajjanttargassa ukkosiyA ogA. haNA visesAsiyA) isase paryApta bAdara nigoda kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai 41 (1tteyasarIrabAdaravaNassa ikAiyassa pattajjattagasa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 42 ) isase pratyeka zarIra, vAle bAdara vanaspatikAyika jIva kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / (tassa ceva apajjantagassa ukkosiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 43) isase aparyApta pratyeka zarIravAle vanaspatikAyika kI utkRSTa ava 'savvesiM tividdeNaM gameNaM bhANiyantra' mA rItanA trayu gabhauthI adhAna vAyuAyionI bhavagArDenA sabhala sevI 'bAdara niyogassa pajjatagastha jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' tenAthI mAhara nigoha paryAptaunI dhanya bhavagAhanA asabhyAta gaNI che.u8 'tassa ceva apajjattagasta ukkokhiyA ogAhaNA visesAhiyA' tenAthI aparyApta mahara nigohanI aDDaSTa avagADenA vizeSAdhi 4 40 ' tassa ceva pajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA visekhAhiyA' tenAthI paryApta bAhara nigohanI utDaSTa avagAhanA vizeSAdhi che. 41 'patteyasarIra bAdaravaNassa ikAiyasva pajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' tenAthI pratyeka zarIravALA adara vanaspatikAyika jIvanI jaghanya avagAhanA asa dhyAta gaNI che. 'tassa cetra apajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' tenAthI aparyAptaka pratyeka zarIravALA vanaspatikAyika jIvanI utkRSTa ava
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre TIkA- 'eesi NaM bhaMte / eteSAM khala bhadanta ! ' puDhavIkAiyANaM' pRthivIkAthikAnAM jIvAnAm ' AuteuvAucaNassaikAiyANaM' apU tejo vAyuvanaspatikAyikAnAm 'suhumANaM vAdarANaM' sUkSmANAM vAdarANAM 'pajjatagANaM apajjatagANaM 'paryAptakAnAmaparyAptakAnAm ' jahannukkosiyAe ogAhaNAra' jaghanyotkRSTAyAmavagAhanAyAm ' kayare kapare jAva vise sAhiyA vA' katare katarebhyo yAvad vizeSAdhikA vA atra yAvatpadena alpA vA bahukA vA tulyA vA ityeSAM gAhanA asaMkhyAtaguNI hai (tassa cetha pajjantagassa ukkoliyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 44 ) isase asaMkhyAtaguNI utkRSTa avagAhanA paryApta pratyeka zarIravAle vanaspatikAyika ko hai 44 / TIkArtha -- ekendriya pRthivIkAyika Adi jIva sUkSma aura bAdara ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM tathA ye donoM prakAra ke bhI jIva paryApta aura aparyApta hote haiM / so isI bAta ko lekara isa sUtra dvArA vanaspatikAdhika taka ke jIvoM kI jaghanya aura utkRSTa avagAhanA kA vicAra kiyA gayA hai isameM saba se prathama gautamane prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta | 'eesiM puDhavIkAiyANaM ADateuvAuvaNassahakAiyANaM0' paryApta aparyApta jo sUkSma bAdara pRthivIkAyika jIva haiM tathA paryApta aparyApta jo sUkSmayAdara aSkAdhika, taijaskAyika, vAyukAyika evaM vanaspatikAdhika jIva haiM so ina sabakI jaghanya aura utkRSTa avagAhanA maiM kaunasI avagAhana vAle jIvoM kI apekSA kaunasI avagAhanAvAle zAhunA asakhyAta galI che. 'tassa ceva pajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA akhejjaguNA' tenAthI asabhyAta galI utkRSTa bhavazAnA paryApta atyeka zarIravALA vanaspatikAyika jIvAnI che44 332 TIkA ekendriya 'pRthvikAyika vigere jIvA sUkSma ane mAdaranA bhedathI e prakAranA che. A banne prakAranA jIve paryAptaka ane aparyAptaka hAya che. mAne uddezIne A sUtra dvArA vanaspatikAyika sudhInA jIvAnI jaghanya ane utkRSTa avagAhanAnA vicAra karavAmAM AnyA che. AmAM sauthI pahelAM gautama svAmIe prabhune evuM pUchyu che ke he bhagavan 'vi puDhavIkAiyANaM AteuvAuvaNaikAiyANaM0' paryApta bhane aparyApta sUkSma bAdara pRthvikAyika jIve che, tathA paryAptaka ane aparyAptaka je sUkSma khAdara aAyika jIva, tejaskAyika jIva, vAyukAyika jIva, ane vanaspati kAyika jIva che, te badhAnI jaghanya ane utkRSTa avagAhanAmAM kaI avagAhanAvALA jIveAnI apekSAe kaI avagAhanAvALA jIvA yAvat vizeSAdhika -
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpavahutvam 333 saMgraho bhavati tathA he bhadanta ! pRthivyap tejovAyuvanaspatikAyikajIvAnAM sUkSmavAdaraparyAjAparyAptabhedabhinnAnAm jaghanyotkRSTAyAmavagAhanAyAM katare katarebhyo 'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'savatthovA muhumaniyoyasta' sarvastokA sUkSmanigodasya 'apajattassa jahanniyA ogAhaNA' aparyAptakasya jaghanyA avagAhanA bhavati sUkSmanigodAparyApta jIvAnAM sarvApekSayA stokA jaghanyA'vagAhanA bhavati iti bhAvaH // 1 // 'muhumavAukkAiyassa apajjattagassa' sUkSmavAyukAyikasya aparyAsakasya 'jahaniyA ogAhaNA asaMkhejaguNA' jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA sUkSmanigodAparyAptajIvApekSayA sUkSmavAyukAyikAparyAptakajIvAnAM jaghajIva yAvat vizeSAdhika haiM ? yahAM yAvatpada se 'appAvAtullA vA' ina padoM kA saMgraha huA hai tathA ca sUkSmaSAdaparyAptaaparyApta ina bhedavAle pRthivIapU teja vAyu aura vanaspatikAyika jIvoM kI jaghanya utkRSTa avagAhanA meM kaunasI avagAhanAvAle jIva kaunasI avagAvahanAvAle jIvoM se alpa hai ? kaunasI avagAhanAvAle jIvoM se bahuta hai ? kaulasI avagAhanAbAloM ke barAbara haiM ? aura kaunasI avagAhanAbAloM se vizeSAdhika haiM ? isa gautama ke prazna ke uttara meM prabhu unase kahate haiM-'goyamA' savyatyo vA suhuma' he gautama ! sUkSmaaparyAptaka nigoda jIva kI jaghanya avagAhanA saba se kama kahI gaI hai ? 'suhamavAukAiyassa apajattagassa.' isakI apekSA sUkSma aparyAptaka vAyukAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI haiM ise yo samajhA jA sakatA hai ki cha ? maDiyAM 'appA vA tulA vA' mA pani saghaDa thayo che. tanA artha A pramANe che-sUma bAdara paryAptaka aparyAptaka e bhedavALA pRthvikAyika, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika nI jaghanya ane utkRSTa avagAhanAvALA ja kaI avagAhanAvALA jIvothI alpa che? ane kaI avagAhanAvALA jIvothI vadhAre che ? ane kaI avagAhanAvALAnI barAbara che? ane kaI avagAhanAvALAethI vizeSAdhika che? gautama svAmInA mA praznanA uttaramA prabhu 49 cha -goyamA ! savva stho vA suhuma0 3 gItama! sUkSma aparyApta nigaa| yAnI dhanya ma gAnA mAthI mAchI 4DI cha.1 'suhumavAukAiyassa apajjattagassa0' he gautama! tenI apekSAe sUma aparyAptaka vAyukAyikanI jaghanya avagAhanA asaMkhyAta gaNi che. A kathanane bhAva e che ke-je sUkSama apAya
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre nyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNAdhikA bhavatItibhAvaH 2 / 'suhumateukAiyassa apajjatassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' 'sUkSmatejaskAyikasya jIvasyAparyAjakasya jaghanyAvagAhanA asaMkhyeyaguNAdhikA bhavati sUkSmAparyAptavAyukAyikajIvApekSyeti 3 / 'suhuma AukAiyassa apajjattassa jahanniyA bogAhaNA asaMkhenaguNA' sUkSmApkAyikasya jIvasya jaghanyA'vagAhanA sUkSmAparyAptatejaskAyadi hama sUkSma aparyApta nigodiyA jIva kI saba se kama jaghanya avagAhanA ke sthAna para 2 rakha leM aura asaMkhyAta ke sthAna 4 rakhaleM to 24 4 = 8 jo A jAte haiM ve aparyAptasUkSma vAyukAyika jIva kI jaghanya avagAhanA ke sthAna para Aye hue jAnanA cAhiye / isase yahI niSkarSa nikalatA haiM ki sUkSma aparyAptaka nigodiyA jIva kI jaghanya avagAhanA se sUkSma aparyAptaka vAyukAya kI jaghanya avagAhanA asaM. khyAta guNita adhika AtI hai| Age bhI isI prakAra se kalpanA karake samajhA jA sakatA hai 2 sUkSma aparyAptaka vAyukAyika jIva kI jitanI jaghanya avagAhanA hotI hai usase asaMkhyAtaguNI jaghanya ava. gAhanA sUkSma aparyAptaka tejaskAyakI hotI hai yahI bAta 'suhumateu. kAiyassa apajattagassa jahaniyA' isa sUtrapATha dvArA samajhAI gaI hai 3 sUkSma aparyApta taijaskAyika jIva kI jaghanya avagAhanA se bhI asaMkhyAtaguNI jaghanya avagAhanA 'suhumAukAiya0' sUkSmaaparyAptaka apkAyika jIva kI hai 4, sUkSma aparyAptaka akAyika jIva kI jaghanya ptaka nigediyA jIvanI badhAthI ochI jaghanya avagAvanAnA sthAne 2, bene AMka rAkhavAmAM Ave. ane asaMkhyAtane sthAne 4 cArane AMka rAkhavAmAM te 24 4 = 8 je A ATha AvI jAya che, te aparyAptaka sUma vAyukAyika jIvanI javanya avagAhanAne sthAne Avela samajavA. tene sAra eja che ke-sUkSma aparyAptaka nigediyA jenI jaghanya avagAhanAthI aparyAptaka vAyukAyikanI jaghanya avagAhanA asaMkhyAta gaNuM adhika che. have pachI paNa Aja rIte kalpanA karIne samajAvI zakAya che. sUkSma aparyA-* "taka vAyukAyika jIvanI jeTalI jaghanya avagAhanA hoya che tenAthI asaM. khyAta gaNuM jaghanya avagAhanA sUkSama aparyAptaka tejaskAyikanI hoya che. 1 pAta 'suhuma teukAiyassa apajjattagassa jahanniyA0' mA sUtrayA dvArA samajAvavAmAM AvI che. 3 sUkSama aparyAptaka tejaskAyika jIvanI agADanAthI 5 asabhyAtagaNa dhanya agADanA 'suhumaAukAiya0' sUkSma apAta mAthi nI cha. 4 sUkSma
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpacahutvam 335 yikApekSayA asaMkhyeyaguNA adhikA bhavatIti 4 / 'suhumapuDhavIkAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' saMkSamapRthivIkAyikasya jIvasyA paryAptasya jaghanyAvagAhanA sUkSmAparyAptApkAyikajIvApekSayA'saMkhyeyaguNAdhikA bhavatIti 5 / 'bAdaravAukAiyasta apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' 'bAdaravAyukAyikasyAparyAptakasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNAdhikA bhavati sUkSmAparyAptapRthivIkAyikApekSayeti / / 'vAyara teukkAiyassa apajjattassa jahanniyA, ogAhaNA asaMkhejjaguNA' bAdaratejaskAyikasya jIvasyAparka ptakasya jaghanyA'AgAhanA vAdarAparyAptavAyukAyikanIvApekSayA asaMkhyeyaguNA. dhikA bhavatIti 7 / 'vAdara AukAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA avagAhanA se asaMkhyAtaguNI jaghanya avagAhanA 'suhumapuDhavIkAi. yassa0' sUkSma aparyAsa pRthivIkAyika jIva kI hotI hai 5 isa prakAra se sUkSma aparyAptaka vAyukAya se lekara sUkSma aparyAptakapRthivIkAyika jIva taka yaha jaghanya avagAhanA kahI gaI hai| aba bAdaraaparyAsaka vAyukAyika se lekara bAdara aparyAptaka pRthivIkAyika taka ke jo jIva haiM unakI jaghanya avagAhanA prakaTa kI jAtI hai-'pAdaravAukAiyassa apajjattassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjAguNA' sUkSma aparyAsaka pRthivIkAyika kI jitanI jaghanya avagAhanA prakaTa kI gaI usase asaMkhyAtaguNI jaghanya avagAhanA aparyApta bAdaravAyukAyika jIva kI hai 6 'bAdara teukAhayasta0' aparyApta bAdaravAyukAyika jIva jaghanya avagAhanA kI apekSA aparyAptaka bAdara tejaskAyika jIva kI jaghanya aparyAptaka aprakAyika jIvanI jaghanya avagahanAthI asaMkhyAta gaNI jaghanya bhAnA 'suhuma puDhavIkAiyassa0' sUkSma aparyApta viyi panI hoya che. 5 eja rIte sUkSama aparyAptaka vAyukAyikethI AraMbhIne sUkSama aparyAptaka pRvikAyika jI sudhI A jaghanya avagAhanA kahI che. have bAdara aparyAptaka vAyukAyikAthI laIne bAdara aparyAptaka pRthvIkAyika sudhInA 27 cha, tamAnI dhanya avagAhunA matAvAmAM Ave che. 'bAdara vAu kAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' sUkSma aparyApta pRvikAyikanI jeTalI jaghanya avagAhanA batAvI che, tenAthI asaMkhyAta gae dhanya bhagAnA aparyApta mA42 vAyuyi vAnI cha 6 'vAdara teukAiyassa.' aparyApta pA2 vAyuyi: panI dhanya apamAnAnI apekSAthI aparyAptaka bAdara tejaskAyika jIvanI jaghanya avagAhanA asaM
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 bhagavatIsatre asaMkhenaguNA cAdarApkAyikasya aparyAptakamya jIvasya jaghanyA'vagAhanA cAdarAparyAptatejaskAyikApekSayA asaMkhyeyaguNA adhikA bhavatIti 8 / ' vAyarapuDhavIkAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asakhenaguNA bAdarapRthivIkAyikasya aparyAptakasya jIvasya jaghanyA'vagAhanA vAdarAparyAptA kAyikajIvApekSayA asaMkhyeyaguNAdhikA bhavatIti 9 / 'patteyasarIravAyaravaNassaikAiyasta vAyaranioyassa eesi NaM apajjattagANaM jAnniyA ogAhaNA doNha vi tullA akhejaguNA' pratyekazarIravanaspatikAyikasya vAdaranigodasya ca etayoH aparyAptakayoH jaghanyA'vagAhanA dvazerapi tulyA, asaMkhyeyaguNA adhikA bhavati pUrvIpekSayA vAdarapRthivIkAyikAparyAptApekSayA dvayo:-cAdaravanaspati kAyikabAdaranigodanIvayojaghanyA'vagAhanA asaMkhyAtaguNA adhikA bhavati 10-11 / 'suhumanigoyasta pajjata garasa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' sUkSmanigodasya paryAptakasya jaghanyA'vagAhanA pUrvApekSayA asaMkhyeyaguNAdhikA avagAhanA asaMkhyAtaguNita adhika hai 7 'bAdara AukAiyarasa' apayApta bAdara tejaskAyika kI jaghanya avagAhanA se aparyAptaka cAdaraapkAyika jIva kI jaghanya avagAhanA asaMkhghAtaguNI adhika hai 8 'thAyarapuDhavIkAiyassa0' aparyApta cAdara apkAyika jIva kI jaghanya avagAhanAse aparyApta bAdara pRthivIkAyika jIva kIjaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNita adhika hai 9 'pattayasarIrabAghara0' aparyApta bAdara pRthivIkAyika kI jaghanya avagAhanA se aparyApta pratyeka zarIravAle bAdara vanaspatikAyika jIva kI aura aparyApta bAdara nigoda jIva kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI adhika hotI hai 10-11 'suhamani. goyassa pajjattagassa jahaniyA ogAhaNA.' isa prakAra se yahAM taka apabhyAtathi madhi cha 7 'bAdara AkAiyassa0 aparyApta mAha ta ya jIvanI jaghanya avagAhanAnI apekSAthI aparyAptaka bAdara apakAyika jIvanI dhanya mAnA asaNyAta l madhiH che.8, 'pAyara puDhavIkAiyassa0 aparyAptaka badira apakAyika jIvanI jaghanya avagAhanAthI aparyAptaka bAdara pRvIkAyikanI jaghanya avagAhanA asaMkhyAta gaNi adhika cha 'patteyasarIrabAyara' aparyApta mAha yinI jaghanya avagAhanAthI aparyAptaka pratyeka zarIravALA bAdara vanaspatikAyika jIvanI ane jaghanya avagAhanA asaMkhyAta gaNi adhika hoya che 10-11 'suhama nioyassa pajjattagassa jahanniyA ogAhaNA' mA mADi sudhI HTHHTHHTHE
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 303 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpabahutvam 337 bharati 12 / 'tasseva apajjattassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tasyaiva sUkSmanigodasya aparyAptakasya uskRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA bhavatIti 13 / 'tassa ceva pajjattagamsa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tasyaiva sUkSmanigodasyaiva paryAptakasya utkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA bhavatIti 14 / 'muhumavAukAiyassaM pajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjagugA' sUkSmavAyuvAyikasya paryAptasya jIvasya jaghanyA'vagAhanA pUrvApekSayA asaMkhyAtaguNA adhikA bhavatIti 15 / 'tassa ceA apajjatagAsa ukosiyA ogAhaNA visesAhiyA' yoptaka cAdara ekendriya jIvoM ko avagAhanA uttarottara asaMkhyAtaguNita adhika prakaTa kara aba sUtrakAra paryAptaka ekendriya jIvoMkI avagAhanA prakaTa karate haiM-isameM sabase pahile paryAptaka sUkSma nigodiyA jIva kI jaghanya avagAhanA prakaTa kI jAtI hai sUkSmanigodiyA paryAptaka jIva kI jaghanya avagAhanA, pUrvakI apekSA se asaMkhyAtaguNita adhika hotI hai 12 'tasleva apajjattagasta ukkoliyA ogAhaNA visesAhiyA' aparyAka sUkSma niyodiyA jIva kI uskRSTa avagAhano vizeSAdhika hotI hai 13 'tassa ceva pajjattagasta ukkoliyA ogAhaNA visesAhiyA' tathA paryApta sUkSma nigodiyA jIva kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hotI hai 14 'suhamavAukAiyarasa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejja. guNA' sUkSamavAyukAyikaparyApta jIva kI jaghanya avagAhanA pUrva kI apekSA asaMkhyAnaguNita adhika hotI hai 15 tassa ceva apajjattagassa aparyAptaka khAdara ekendriya jInI avagAhanA uttarottara asakhyAta gaNi adhika batAvIne have sUtrakAra paryAptaka ekendriya jInI avagAhanA pragaTa kare che. temAM sauthI pahelAM paryAptaka sUkSama nidiyA jIvanI jaghanya avaavagAhanA batAvavAmAM Ave che. sUkSama nidiyA paryApta jIvanI jaghanya bhAna pAnI apekSA maNyAta ya cha 12 'tasseva apajjattAssa unakosiyA ogAhaNA visesAhiyA' aparyApta sakSma nigohiyA Ta agADanA vizeSAdhi yi cha 13 'tasya cetra pajjattAstra kosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tathA pani sakSama nagahiyA panI Grve sAnA vizeSAdhi4 saya cha 14 'suhumavAukAiyassa pajjattagarasa jahanniza ogAhaNA asaMkheja guNA' sUkSma vAyuyiparyApta eqnI dhanya avagAhanA pahelAnI apekSAe asaMkhyAtagaNi adhika hoya che.15 "taraNa bha0 43
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre tasyaitra sUkSmavAyukAyikasya jIvasyApatikasya utkRSTA'vagAhanA pUrvApekSayA vizeSAdhikA bhavati 16 / 'tassa ceva pajjatagasta ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' 17 / tasyaiva mRkSAvAyukAdhikasyaiva paryAptakasya utkRSTA'vagAhanA aparyAptasUkSmavAyukAdhikApekSayA vizeSAdhikA bhavatIti 17 / 'evaM suhumateukAiyassa vi evaM sUkSmatejaskAyikasya jIvasyApi jaghanyotkRSTA'vagAhanA jJAtavyA tathAhi-nakSmatejaskAyikasya paryAptakasya jaghanyAvagAhanA asaMkhpeyaguNA adhikA sUkSmatejaskAyikasya aparyAptasya utkRSTA'vagAhanA pUrvApekSayA vizepAdhikA evaM sUkSmatejaskAyikasya paryAptakasya utkRSTAvagAhanA tato'pi vizeSAdhikA bhavatItimAH 18-20 / 'evaM suhumAukAiyassa vi' evaM yathA ukkosidhA ogAhaNA visesAhiyA' aparyAptaka sUkSmavAyukAyika jIva kI utkRSTa avagAhanA pUrvako apekSA vizeSAdhika hotI hai 16 'tassa ceva pajjattaga' paryAsamavAyukAdhika jIva kI utkRSTa avagAhanA aparyApta sUkSma vAyukAyika kI utkRSTa avagAhanA kI apekSA vizeSAdhika hotI hai 17 'evaM luhalateukAjhyasta vi' isI prakAra se sUkSma tejaskAyika jIva kI bhI jaghandha utkRSTa avagAhanA jAnanI cAhiye / arthAt paryApta sUkSama tejaskAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNita adhika hai tathA aparyAsa sUkSma tejaskAyika kI utkRSTa avagAhanA pUrva kI apekSA vizeSAdhika hai isI prakAra paryApta sUkSma tejaskASita kI uskRSTa avagAhanA usase bhI vizeSAdhika hai 18-20 'evaM suhama AukAsyasta dhi' sUkSma tejaskAdhika kI avagAhanA cetra ajanAsa ukosiyA ogAhagA vivAhiyA ati sUkSma vaayukAyika jIvanI ukRSTa avagAhanA pahelAMnI apekSAthI vizeSAdhika heya cha 16 'tassa ceva pajattaga0' paryApta sUkSma vAyuAyi: na STa avagAhanA aparyAptaka sUkSma vAyukAyikanI utkRSTa avagAhanAnI apekSAthI vizeSAdhina DAya che. 17 evaM suhumate ukAiyaspa vi' 204 zane sUkSma tejaskAyika jIvanI paNa jaghanya ane utkRSTa avagAhanA samajI levI, arthAta paryAptaka sUma tejaskAyikanI jaghanya avagAhane asaMkhyAtagaNI adhika che, tathA aparyAptaka sUkSama tejaskAyikanI utkRSTa avagAhanA pahelAMnI apekSAe vizeSAdhika che. e ja rIte paryApaka sUma tejasakAyikanI utkRSTa bhara huna tanAthI 5 vizeSa piche 18-16-20 'evaM suhama AukAiyassa
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ premendrakA TIkA za019 303 02 jaghanyautkRTAva vAhanAyAlpabahutvam 339 sUkSmatejaskArikasya tathaiva sUkSmAkAyikajIvasya paryAptakasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNAdhikA pUrvApekSayA tathA aparyAptasya paryAptakasya cotkRSTA'vagAhA vizeSAdhikA bhavatIti 21 - 23 / 'evaM muhumapuDhIkAiyassa tri' evameva sUkSmApakAyikavadeva sUkSmapRthivIkAyikasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA aparyAptaparyAptabhedabhinnasya tasyaivotkRSTA'vagAhanA vizeSAdhiketi 24 - 26 // ' evaM bAdaracA kAyassa vi' evaM bAkhAdhukAyikasyApi jaghanyA'vagAhanA asaMguNA aparyAptaparyAptabhedasya tasyotkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA bhavatItibhAvaH 27-29 / 'evaM bAdarate kAiyassa vi' evametra bAdaravAyu kAyavadeva bAdaratejaskAyikasyApi paryAvakasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyagugA aparyAptakaparyAkotkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA jJAtavyetibhAvaH 30-32 / evaM vAyaraAukAiyassa vi' evameva vAdaratejaskAyikavadeva vAdarApUkAyikajIvasyApi jaghanyotkRSTA'vagAhanA jJAtavyetibhAvaH 33 - 35 / 'evaM vAdarapuDhavIkAisa vi' evaM vAdarapRthivI kAyikajIvasyApi jaghanyotkRSTA'vagAhanA jJAtavyeti 36-38 / 'savvesi viviNa gameNaM bhANika' sarveSAM trividhena gamena bhaNitavyam, sarveSAM vAyukAyikAdijIvAnAM trimakAreNa gamena avagAhanA vaktavyet / traividhyamittham - sUkSmavAyukAyikAderjaghanyA'vagAhanA'saMkhyaguNA tathA aparyApta utkRSTatragAhanA vizeSAdhikA tathA paryAptakasya utkRSTA'vagAhanA vizeSAdhiketi 'bAdaranigoyassa pajjatagassa jahanniza ogAhaNA asaMkhejjaguNA' bAdaranigodasya paryApakasya jaghanyAvagAhanA asaMkhyeyaguNA sUkSmavAyukAyikAdyavagAhanApekSayA paryAptakasya vAdaranigodajIvasya jaghanyA'vagAnA asaMkhyaguNAtrikA bhavatIti 39 / 'tassa cetra apajjatagassa ukkosiyA jaisI yaha kahI gaI hai usI prakAra kI paryAtaka sUkSma aSkAyika jIva kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNita hai tathA aparyAtaka kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai 21 - 23 imase AgekA aura saba kathana mUla sUtrArtha ke jaisA hI hai isa prakAra se yahAM taka 44 sthAnoM kI avagA - hanA prakaTa kI gaI hai // 02 // vi' sUkSma tejaskAyikanI A avagAhanA je rIte kahevAmAM AvI che, teja rIte paryAptaka sUkSma aAyika jIvanI jayanya avagAhanA asakhyAta gaNi che tathA aparyAptaka, paryotakanI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika che. 21-22 mAnA pachInuM khIjuM saghaLuM kathana sUtra pramANe che. A rIte ahi sudhI 44 cuMvALIsa sthAnAnI avagAhanA matAvI che. ! sU. 25
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 bhagavatIstre ogAhaNA vise sAhiyA tasyaiva bAdaranigodasya aparyAptasya utkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA bhavatIti 40 / 'tassa ce pajjanassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tasyaiva vAdaranigodasya paryAptakasya aparyAptavAdaranigodApekSayA utkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA bhavatItibhAvaH 41 / 'patteyasarIravAdaravaNassaikAiyassa' pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikasya jIvasya 'pajjattassa' paryAptasya 'jahanniyA ogAhaNA' jaghanyA avagAhanA 'asaMkhenaguNA' asaMkhyAtaguNAdhikA bhavati 42 / 'tassa ceva' tasyaiva pratyekavanaspatikAyikajIvasya 'apajjattassa' aparyAptasya 'ukkosiyA ogAhaNA' utkRSTAnagAhanA 'asaMkhejjaguNA' asaMkhyeyaguNAdhikA bhavatIti 43 / 'tasta cetra' tasyaiva ca pratyekavanaspatikAyikasya jIvasya 'pajjattassa' paryAptasya 'ukkosiyA ogAhaNA' utkRSTA'vagAhanA 'asaMkhejjaguNA' asaMkhyAtaguNAdhikA bhavatIti 44 / |suu0 2 // anantarapUrvasUtre pRthivIkAyikAdijIvAnAM ye avagAhanA bhedAsteSAmalpayahutvAdikaM nirUpitam athavA kAyamAzritya pRthivyAdi jInAnAmeva itaretarApekSayA makSmatvaM nirUpayannAha-'eyassa NaM bhaMte / ' ityAdi / - muulm|-eyss NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukkAiyasta teukAiyasta vAukAiyasta vaNassaikkAiyassa kayare kAye sambasuhume, kayare kAye savvasuhumatarAe ? goyamA ! vaNassaikAe savyasuhume vaNastaikAie savvasuhumatarAe 1 / eyassaNaM bhaMte ! puDhavIkAiyasta AukAiyassa teukAiyassa vAukAiyasla kayare kAye savvasuhame kayare kAe savvasuhumatarAe ? goyamA ! vAukAye savvasuhume vADakAe savvasuhu. matarAe 2 / eyasta NaM bhaMte ! puDhavIkAiyasta AukAiyasta teukAiyasta kayare kAe savvasuhume kayare kAe sabasuhumatarAe? goyamA ! teDakAe savvasuhume teukAe savvasuhumatarAe 3 / eyassa NaM bhaMte ! puDhavAMkAiyassa AukAiyasta kayare kAe
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za019 u03 su03 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatyanirUpaNam 341 sabasuhume kayare kAe sabasahumatarAe ? goyamA ! AukAe sambasuhume AukAe savvasuhumatarAe 4 / eyarata NaM bhaMte ! puDhavIkAiyasta AukkAiyasa teukAiyassa vAuskAiyasta vaNassaikAiyasta kayare kAe savvabAyare kayare kAe savvabAyaratarAe ? goyamA ! vaNassaikAie sababAyare vaNassaikAie savvabAyaratarAe 1 / eyarala NaM aMte ! puDhavIkAiyasta AukAiyassa teukAiyasta vAukAiyA kayare kAe savvabAyare kayare kAe lababAyaratarAe ? goyamA! puDhavIkAe savvabAyare puDhavIkAe savvabAyaratarAe 2 / eyassa NaM bhaMte ! AukAiyassa teukAiyassa vAukAiyassa kayare kAe sambabAyare kayare kAe savabAyaratarAe ? goyamA! AukkAe sababAyare AukkAe savvabAyaratarAe 3 / eyassa NaM bhaMte ! teukkAiyarasa vADakkAiyasta kayare kAe savvabAyare kayare kAe savabAyaratarAe ? goyamA ! teukkAe savvabAyare teukkAe savvabAyaratarAe 4 / ke mahAlae NaM bhaMte ! puDhavIsarIre pannatte ? goyamA ! arNatANaM suhumavaNassaikAiyANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhumavAusarIre, asaMkhejjANaM suhumavAusarIrANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhumateUsarIre, asaMkhejjANaM suhumateUkAiyasarIrANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhame AUlarIre, asaMkhejjANaM suhamaAukAiyasarIrANaM jAvaiyA sarIrA le ege suhame puDhavIsarIre, asaMkhejjANaM
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre suhamapuDhavIkAiyalarIrANaM jAvaiyA sarIrA se ege vAyaravAusarIre, asaMkhejjANaM vAyaravADakkAiyANaM jAvaiyA sarIrA se ege0 bAyara teusriire| asaMkhejjANaM vAyara teukAiyANa jAvaiyA sarIrA se ege bAyara AusarIre, asaMkhejANaM vAyara AukAiyANaM jAvaiyA sarIrA se ege vAyarapuDhavIsarIre e mahAlapaNa goyamA ! puDhavIsarIre pannatte ||suu0 3 // ___ chAyA-etasya khalu bhadanta ! pRthivIkAyikasyApkAyikasya tejaskAyi. kasya vAyukAyikasya vanaspatikAyikasya katarA kAyaH sarvabhUkSmaH kataraH kAya: sarvasUkSmatara: ? gautama ! vanaspatikAyaH sarvasUkSmaH vanaspatikAyaH samUkSmataraH 1 / etasya khalu bhadanta ! pRthivI kAyikasya apUkAyikasya tejaskAyikasya vAyukA. yikasya kataraH kAyaH sarvabhUkSmaH katara kAyaH sarvasUkSmataraH ? gautama ! vAyukAyaH sarvamUkSmaH vAyukAyaH sarvamakSmataraH 2 / etasya khalu bhadanta ! pRthivIkAyikasya akAyikasya tejaskAyikasya kataraH kAyaH sarvamakSmaH kataraH kAyaH sarvamUkSmataraH ? gautama ! tejaskAyaH sarvakSamaH tejaskAyaH sarvasUkSmAraH 3 / etasya khalu bhadanta ! pRthivIkAyikasyApkAyikasya kataraH kAyaH sarvasUkSmA katarA kAyaH sarvakSamatA? gautama ! akAyaH sarvasUkSmo'phAyaH sarvasUkSmataraH 4 / etasya khalu bhadanta ! pRthivIkAyikatyApkAyikasya tejaskAyikasya vAyukAyikasya vanaspatikAyikasya kataraH kAyaH sarvavAdaraH kataraH kAyaH sarvavAdarataraH ? gautama ! vanaspatikAyaH sarvavAdaraH vanaspatikAyaH sarvavAdarataraH 1 / etasya khalu bhadanta ! pRthivIkAyikasya akAyikaraya tejaskAyikasya vAyukAyikasya katara kAyaH sarvavAdaraH kataraH kAyaH sarvavAdarataraH 1 gautama ! pRthivImAya: sarvavAdaraH pRthivIkAyaH sarva bAdarataraH 2 / etasya khalu bhadanta ! aphAyikasya tejaskAyikasya vAyukAyikasya kataraH kAyaH sacAdaraH kAraH kAyaH samvAdarataraH ? gautama ! aphAya: sarvabAdaraH aphAyaH sarvavAdarataraH 3 / etasya khalnu bhadanta ! tejaskAyikasya vAyukAyikasya kataraH kAyaH sarvavAdaH, kataraH kAyaH sarvavAdarataraH ? gautama / tejaH kAyaH sarvatrAdaH tejaH kAyaH sarvabAdarataraH 4 / kiyanmahat khalu bhadanta ! pRthivIzarIraM prajJaptam ? gautama ! anantAnAM sUkSmavanaspatikAyikAnAM yAvatkAni zarIrANi tadekaM sUkSma vAyuzarIram / asaMkhyeyAnAM sUkSmavAyukAyikAnAM yAvatkAni zarIrANi tadekaM sukSma tejaH zarIram / asaMkhyeyAnAM sUkSmatejaskAyikazarIrANAM yAvaskAni zarIrANi tadekaM sUkSmama zarIram / asaMkhyeyAnAM sUkSmAkAyikazarI
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU03 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatvanirUpaNam 343 rANAM yAvatkAni zarIrANi tadekaM sUkSma pRthivIzarIram / asaMkhyeyAnAM sakSama pRthivIkAyikazarIrANAM yAvatkAni zarIrANi tadekaM vAdaravAyuzarIram / asaMkhyeyAnAM bAdaravAyukAyikAnAM yAvatkAni zarIrANi tadekaM vAdara tejazzarIram / asaMkhyeyAnAM bAdaratejaskAyikAnAM yAdanti zarIrANi tadekaM cAdarApzarIram / asaM. khyeyAnAM bAdarAkAyikAnAM yAvatkAni zarIrANi tadekaM bAdarapRthivIzarIram / etanmahata khallu gautama | pRthivI zarIraM prajJatam // 3 // TIkA-'eyassaNaM bhate !' etasya khalu bhadanta ! 'puDhavIkAiyassa' pRthivIkAyikajIvasya 'AukkAiyarasa' apkAyikasya 'teukkAiyassa' tejaskAyikajIvasya 'vAukkAiyassa' vAyukAyikajIvasya 'vaNassaikAiyassa' vanaspatikAyikajIvasya 'kayare kAe' kataraH kAyaH ko jIvanikAyaH 'sadhamuhame' sarvamRkSamA paJcAnAM madhye sarvathA sUkSmaH sarvasUkSmaH sarvasUkSmatvaM ca cakSurindriyAgrAhyatAmAtreNa isale pahile ke sUtra meM pRthivIkAyikAdi jIvoM kI avagAhanA ke bhedoM kA alpabahutva Adi kahI jA cukA hai aba kAya ko Azrita karake pRthivyAdi jIvoM kI hI eka dUsare kI apekSA le sUkSmatA kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| 'eyarasa NaM bhaMte ! puDhacIkAiyarasa AukkAiyassa' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'eyassa NaM bhaMte ! puDhapIkAiyasta, AukAiyarala, te ukkAiyasta vAukAiyassa, yaNassaikAiyassa kayare kAe' he bhadanta ! ye jo pRthivIkAyika, apkA. yika, tejaskAyika vAyukAyika, evaM vanaspatikAyika jo pAMca jIvanikAya haiM so inameM se kauna sA jIvanikAya 'savvaluhame0' sarvasUkSma hai sarvathA sUkSma hai sarva sUkSmatA cakSuindriya dvArA agrAhyatA mAtra se yA AnAthI pahelA sUtramAM pRthvikAyikAri jInI avagAhanAnA bhedonuM alpa bahatva vigere kahevAI gayuM che. have kAyane Azraya karIne pRvi vigere jIvonI ja ekabIjAnI apekSAe sUkSamatAnuM nirUpaNa karavAmAM Avaze. 'eessa NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukAiyassa' ityAdi TIkartha-A sUtra dvArA gautama svAmIe prabhune evuM pUchyuM che ke'eyrs je bhane ! puDhavIkAiyassa, AukAiyarasa, teukAiyassa, vAukAiyassa vaNa ssakAiyasta kayare kAe ? 8 sAvan re / pRthivI1i8, 4:43, te kAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika A pAMca javanikA che temAthI 4 nidhAya 'savvasuhume' savathA sUkSma cha1 sapathA sUkSma che? sava
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 344 padArthAntaramapekSazApi saMbhavati yathA sUkSmovAyuH sUkSma mana ityata Aha-'kayare. kAe' kataraH kAya:- kAya: sabasu humatarAe' sarvakSmataraH paJcAnAM madhye atizayena sUkSma iti sUkSmataraH ApekSikasUkSmatA ca bhavatu anyatrApi yathA tathA kintu sukSme'pi sUkSmataraH ka iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vaNasyaikAie' vanaspatikAyikA 'sama suhume' sarvasUkSmaH 'vaNassaikAie sabasuhumatarAra' vanaspatikAyaH sarvasUkSmataraH ayamatizayena sUkSmaH epAM madhye etadapekSayA nAnyaH kazcidapi sUkSma iti 1 / 'eyarasa NaM bhaMte !' etasya padArthAntara kI apekSA se bhI ho sakatI hai jaise vAyU meM sUkSmatA hai mana meM sUkSmatA hai lo aisI sUkSmanA yahAM nahIM vivakSita huI hai kintu ina pAMcoM ke bIca meM sUkSama meM bhI sUkSana kauna sA kAya hai ? aisA prazna kA tAtparya hai isake uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA ! vaNarasahakAhae savvAsahuse vaNalaikAie savvAnuhamatarAe' he gautama ! vanaspatikAya hI ina pAcoM ke bIca meM sakSama aura sUkSmatara hai banaspatikAya kI apekSA ina pAMcoM meM aura koI kAyana sUkSama hai aura na sUkSmatara hai| ApekSika sUkSmanA to aura bhI kAyoM meM ho sakatI hai parantu sarvasUkSama taratA ApekSika nahIM honI hai isaliye aisA hI prazna aura aisA hI uttara diyA gayA hai / / 1 / / ___apa gautama vanaspatikAyika ko choDakara zeSa cAra jIvanikAyoM meM sarvaprayatA aura sarvasUkSmataratA ko pUchate haiM-'eyarasa NaM bhaMte ! puddhsUkSamatA cakSudraya dvArA agrAhyApA mAtrathI athavA padArthAntaranI apekSAe paNa thaI zake che jema vAyumAM sUra paNa che. manamAM sUkSama paNa che. evuM sUmapaNuM ahiyAM vivakSita thayuM nathI paraMtu A pAcenI aMdara saphamathI sUma kayA nikAya che? A rItanuM A praznanuM tAtparya che. A praznanA uttaramA prabhu 43 cha - goyamA vaNassaikAie savvasuhume vaNassaikAie sampasahamanarAva' gItama! vanaspatiya 1 mA sayAmA savathA sUkSama che. ane sUjhatara che vanaspatikAyanI apekSAe A pacemAM bIjI koI paNa kAya sUma nathI temaja sUkSamatara paNa nathI. apekSAvALI sUkSmatA te bIjI kAramAM paNa hoI zake che paraMtu sarva sUkSmatarapaNu ApekSita hotuM nathI tethI ahiyAM eja rItane prazna ane eja rItane uttara ApavAmAM Avela che. jenA have gautama svAmI vanaspatikAyikane choDIne bAkInA cAra jIvanakAmAM sana 2655 // ane sU sUdapata251 2 prazna 42 cha, 'eyassa NaM bhate !
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 su03 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatvanirUpaNam 346 khalu bhadanta ! 'puDhavIkAiyassa AukAiyassa teukAiyarasa bAukAiyassa' pRthivIMkAyikasyAkAyikasya tejaskAyikasya vAyukAyikasya 'kayare kAe' kataraH kAyo kaH kAyaH eSu caturyu 'sAsuhume' sarvanakSamA 'savvamuhumatarAe' sarvakSmatarakA sarvebhyaH sUkSma iti sarvasukSmA sarvasUkSme'pi atizayena sUkSma iti sarvasUkSmatara: sarvasUkSmatara eva sarvasUkSmatarakaH pRthivyA Arabhya vAyvanteSu caturyu jIvanikAyeSu atizayena sUkSmaH kaH ? iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'cAukAe sabasahumeM' vAyukAyaH sarvasUkSmaH 'vAukkAe sabasahumatarIe' 'vAyukAyaH sarvakSmavarakaH pRthivyAzivAyabanteSu sarvApekSayA vAyureva sarvataH sUkSmatara iti bhAvaH 2 / 'eyassaNe bhaMte !' etasya khalu bhadanta ! 'puDhavIkAiyassa' pRthivIkAyikaraya 'AukAiyassa' aphAyikasya 'teukAiyassa' tejaskAyikasya 'kayare kAe' kataraH kAyaH eSu triSu kA kAyaH 'savvasahume' sarvasUkSmaH vIkAiya' he adanta pRthivIkSAdhika, apakAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika ina cAra jIvanikAyo meM kauna nikAya sarvasUkSma aura sarvasUkSmatara hai ? saboM se sUkSA hai, aura sarvasUkSama meM bhI atizaya sUkSma hai ? arthAt pRthivI se lekara bAyabanta ke cAroM jIvanikAyoM meM atizaya sUkSma konasA jIvanikAya hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! bAukAe sabasnuhumehe gautama ! ina cAra jIvanikAyoM meM vAyukAyika hI sarva kI apekSA lakSma aura sUkSmatara hai| ____aba gautama vAyukAyika ko choDakara tIna jIvanikAyoM meM kauna nikAya sarvakSama aura sarvasUkSamanara hai aisA pUchate haiM-'eyarala bhaMte ! puDhavIkAiyarasa AukAiyarasa' he bhadanta ! pRthivIkAyika, apUkAyika puDhavIkAiya0' magavan pRthvI thi4, PAutfix, tAyi bhane . vaayukAyika e cAra javanikAmA kaI nikAya sarvathI sUkSama che? ane kaI nikAya sarvathI sUkSamatara che? ane sarva sUphamamAM paNa atyaMta sUkSama che? arthAta pRvikAyikathI AraMbhIne vAyukAya sudhInA cAre jIvanikAmAM atyaMta sUkSama kaI jIvaniy cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha -'vAukAie savvasuhume' gautama! A cAre javanikAmAM vAyukAyika ja sarvathI sUkSma ane sUkSamatara che 2 have gautama svAmI vAyukAyikane choDIne bAkInA traNa javanikAmAM 4. nihAya sAthI sUkSma ane sUkSmatara cha? vA prazna. 42 che. 'eyasva NaM bhaMte ! puDhavIkAiyarasa AukAiyassa.' bhagavana vi4i8, ma5 bha044
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 bhagavatIsUtra 'kayare kAe' kataraH kAya ko jIvanikAyaH 'sadhamuhumatarAe' sarvasakSamatarakA, pRthivIkAyikAdArabhya tejaskAyikAnteSu sarvataH sUkSmatarakaH ka iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'teukkAe savvasuhume tejaskAya: sarvavakSmaH 'teukkAie sabasahumatarAe' tejaskAyaH sarvasUkSmatarakaH pRthivyAdi taijasAnteSu sarvataH sUkSmatarastejaskAya eveti 3 / 'eyassa NaM bhaMte !' etasya khalu bhadanta ! 'puDhacIkAiyassa bhAukAiyassa' pRthivIkAyikasyAkAyikasya anayoyomadhye 'kayare kAe sanamuhume kataraH kAyaH sarvasukSmaH 'kayare kAe sabasuhumatarAe' kataraH kAyaH sarvasUkSmatarakaH pRthivyapkAyikayomadhye kataraH kAyaH sUmA kataraH kAyaH sarvataH sUkSmataraka itipraznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'AukkAe sabasahume' apkAyaH sarvasUkSmaH 'AukAe savvasuhumatarAe' apkAyaH sarvasUkSmatarakaH pRthivyaSkAyikayomadhye akAya eva sarva sUkSmatarapha itibhAvaH 4 / tadevaM paJcasthAvarANAM sUkSmatvaM nirUpitamataH paraM teSAmeva bAdarANAM bAdaratvanirUpaNAyAha-'eyassa NaM bhaMte' ityaadi| aura tejaskAyika ina tIna jIvanikAyoM meM kaunasA jIvanikAya sarvasUkSma aura sarvasUkSmatara hai uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA ! teukAe savvasahume' he gautama! ina tIna jIvanikAyoM meM tejaskoyika hI sarvasUkSma aura sarvasUkSmatara hai 3 aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM'eyassa NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukkAissa.' he bhadanta ! ina pRthivIkAyika aura apamAyika meM kaunasA jIvanikAya sarvasUkSma aura sarvasUkSmatara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA aukkAe savvasu. hume' he gautama! akAyika hI ina donoM meM se sarvasUkSma aura sUkSmatara hai| isa prakAra se ina pAMca sthAvaroM meM sUkSmatA kA nirUpaNa kiyA aba inhIM ke bheda rUpa bAdaroM meM pAdaratA kA nirUpaNa kiyA kAyika ane tejaskAyika A traNa javanikAmAM kayA javanikAya savathI sakSama bhane sava sUkSbhata2 cha 1 tena uttaramA prabhu 49 cha hai-'goyamA ! tesakAe savvasuhume0' gautama mA paniyAmA yi sarva sukSama ane sUkSmatara che. 3 va gautama svAmI prasana me pUche che ,-'eyassa NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukAiyassa03 magavan mA pRthimAthi bhane ayibhA kayA javanikAya sarvathI sUkama ane sarva sUkSamatara che? A praznanA uttaramAM anu -'goyamA ! AukkAe savvasuhume0' 3 gautama! mAthi A bannemAM sarva sUkSama che. ane sUkSamatara che. A rIte A pAMca sthAvarAmAM sakSamatAnuM nirUpaNa karyuM have tenA ja bheda rUpa pAdaramAM bAdarapaNAnuM
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMcandrikA TIkA zaM019 u03 sU03 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatvanirUpaNam 347 'eyassa NaM bhaMte / etasya khalla bhadanta ! 'puDhavIkAiyassa' pRthivIkAyikasya 'AukAiyassa' apkAyikasya 'veukAiyasya' tejaskAyiphasya 'vAukAiyassa' vAyukAyikasya 'vaNassaikAiyassa' vanaspatikAyikasya 'kayare kAe sanca. bAyare' kataraH kAyaH eSu paJcasu madhye ko jIvanikAya: srvvaad| sarvavAdaratva kadAcit apekSayApi syAdata Aha-'kayare kAe sababAdaratarAe' kataraH kAyaH sarvabAdaratarakA sarvebhyo'tizayena bAdara iti sarvabAdaratA bAdaratara eva bAdarataraka iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'gothamA' he gautama ! 'vaNassaikAe savvavAyare vanaspatikAyaH sarvabAdaraH eSu paJcasu sarvebhyo bAdara vanaspatikAya ityarthaH 'vaNassaikAe sabavAyaratarAe vanaspatikAya: sarvabAdaratara iti 1 / 'eyassa bhaMte ! ' etasya khalu bhadanta ! 'puDhavIkAiyassa apUkAijAtA hai--isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai-'eyassa NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukAiyasta teukAyahassa.' he bhadanta ! ina pRthivIkAyika, akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ina pAMca jIvanikAyoM meM kaunasA jIvanikAya sarvathA bAdara hai ? sarvathA bAdaratA apekSA se bhI A sakatI hai-isaliye aisA pUchA hai ki kauna sA jIvanikAya sarva meM atizayarUpa se bAdatara hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA vaNassahakAe savva bAyare0' he gautama ! vanaspatikAyika hI ina pAMca jIdhanikAyoM meM sarva cAdara aura sarva yAdatara hai / aba vanaspatikAya ko choDakara cAra jIvanikAyoM meM se kaunasA jIvanikAya bAdatara hai ise jAnane ke liye gautama prabhu se pUchate haiM-'puDhavIkAiyassa AukAiyassa teukAiyassa vAukAithassa0' he bhadanta ! pRthivIkAyika nirUpaNa karavAmAM Ave che. temAM gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che hai-'eyatva NaM bhave ! puDhavIkAiyassa AukAiyassa teukAyaissa0' le mAn A pRvikAyika, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika A pAMca javanikAmAM kayA javanikAya sarvathA bAdara che? sarvathA bAdara paNu apekSAthI paNa saMbhavI zake che, tethI evuM pUchela che ke-kayA jIvanikAya sarvathI atizaya rUpe bAdaratara che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che-'goyamA! vaNassaikAe savva bAyare0' gotamA vanazyanihAya ra A pace jIvanikAmAM sarvathI bAdara che. ane bAdaratara che. have vanaspati kAyane choDIne cAra javanikAmAMthI kayA jIvanikAya bAdaratara che, te jANavA bhATa gautama svAmI prabhuna pUche che 4-'puDhavIkAiyasma AukAiyasma veukAiyassa vAukAiyassa0' san ciyis, Ali, yi ma vAyu.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348, .. bhegavatIsUtre nyessa teukAiyasta vAukAiyassa' pRthivIkAyikasya akAyikasya tejaskAyikasya vAyukAyikasya 'kayare kAe' kataraH kAyA kA kAyaH 'savvavAyare' sarvavAda:sarvebhyo vAdara ityarthaH 'kayare kAe savvayAyaratarAe' kataraH kAyA sarvavAdaratarakA sarvebhyo'tizayena cAdaratarakaH ka ivi praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / goyamA' he gautama ! 'puDhavIkAie samavAyare' eSu caturyu pRthivIkAyaH sarvavAdaraH 'puDhavIkAe sabavAyaratarAe' pRthivIkAyaH sarvavAdaratarakaH eSu sarvAtizAyIvAdaraH pRthivIkAya evetibhAvaH 2 / 'eyassa gaMbhaMte ! 'etasya khalu bhadanta ! 'AukkAiyassa' akAyikasya 'teukAiyassa' tejaskAyikasya 'vAukAiyassa' vAyukAyikasya 'kayare kAe savyavAyare' epu tripu kataraH kAyaH sarvavAdaraH kayare kAe sabavAdaratarAe' kataraH kAyaH sarvavAdastarakA eSu sarvApekSayA'tivAdaraH kA iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'AukkAe akAdhika tejaskAyika aura vAyukAyika ina cAra jIvanikAyoM meM 'kaunasAjIvavikAya sarva se cAdara aura sarva se bAdatara hai ? uttara meM prabhune kahA-'goyamA' he gautama ! 'puDhayIkAiyassa.' ina cAra jIvanikAyoM ke bIca meM pRthivIkAya hI saba se bAdara hai aura pRthivIkAya hI saba se adhika pAdaratara hai 2 agha pRthivIkAya ko choDakara gautama tIna jIvani'kAyoM meM sarva bAdatAaura sarva bAdataratA jAnane ke liye prabhu se aisA '' pUchate haiM 'AukAiyassa teukAissa0 he bhadanta apUkAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika ina tIna jIvanikAyAM meM kaunasA nikAya sarva cAdara aura pAdatara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goSamA AukkAe savva. kAyika A cAra javanikAmAM kayA javanikAya sarvathI bAdaratara che? tenA uttaramA prabhu 43 cha ?--goyamA !' gItama! 'puDhavIkAiyassa.' mA yAra chatranikAmAM pRthvikAvika ja badhAthI bAdara che. ane pRthvikAyika ja sauthI adhika bAdaratara che. have pRvikAyikane choDIne gautama svAmI traNa jIva niyAmA sava mAharA tayA mATe prabhune me pUche che hai-'AukAiyassa ujhAiyassa0' sAn yi: zAyi bhane vAyuAyi mA 3 javanikAmAM kayA javanikAya sarva bAdara ane bAdaratara che?tenA uttaramAM 'prabhu 4 cha hai-'goyamA !' AukkAe saba vAyare' gautama ! mAtra pani
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya vandrikA TIkA zaM019 u03 503 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatvanirUpaNam 346 sabavAyare' akAyaH sarvavAdaraH 'AukkAe sabavAyaratarAe' akAyaH sarvavAdaratarakaH eSu triSu sarvathA bAdaratvamakAyasyaiva iti bhagavata uttaramiti 3 / 'eyassagaM bhaMte !' etasya khalu bhadanta ! 'veukAiyassa vAukAiyassa' tejaskAyikasya vAyukAyikasya madhye 'kayare kAe sacabAyareM' etayoyomadhye kataraH kAyaH sarvabAdaraH 'kayare kAe savyavAyaratarAe' kataraH kAyaH sarvavAdaratarakA anayoyomadhye sarvApekSayA atizayitabAdarastejaskAya evetibhAvaH 4 / pUrvoktamevArtha prakArAntareNa kathayannAha-'ke mahAlae' ityAdi / 'ke mahAlae NaM bhaMte !' kiyanmahat khalla bhadanta ! 'puDhavI sarIre pannate' pRthivIzarIraM prajJaptam he bhadanta ! pRthivIkAyikasya zarIraM kiyanmahaditi praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! aNaMtANaM suhumavaNassaikAiyANaM' anantAnAM sUkSmavAyare0' he gautama! ina tIna jIvanikAyoM meM apUkAyika hI saba kI apekSA bAdara aura atizayarUpa meM bAdatara hai arthAt ina tIna jIvanikAyoM meM sarvathA bAdaratA aprakAyika meM hI hai| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'eyarasa NaM bhaMte ! teukAiyassa ghAukAiyasta0' he bhadanta tejaskAyika aura vAyukAyika ina do jIvanikAyoM meM kauna se jIvanikAya meM sarvathA bAdatA aura bAdataratA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA0 !' he gautama ! ina donoM jIva. nikAyoM ke bIca meM sarvApekSa atizayavAdara tejaskAya hI hai aba gautama 'isI bAta ko prakArAntara se prabhu se pUchate haiM-'ke mahAlae NaM bhaMte ! puDhavIsarIre pannatte' he bhadanta ! pRthivIkAdhika kA zarIra kitanA dhaDA kahA gayA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'aNaMtANaM suhumykAryomAM aSkAyike ja sarvanI apekSAe bAdara ane atizaya rUpathI bAdaratara che. arthAt A traNe javanikAcAmAM sarvathA bAdarapaNuM aSThAyikAmAM ja che. va gautama pAbhI prabhu se pUche che ?-'eyassa Na bhaMte ! teukAiyassa vAukAiyassa' 8 sapana tAyi bhane vAyuyi mAme niyomA kyA javanikAyamAM sarvathI bAdaratarapaNu che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe hai-'goyamA! gautama! mA 304 bhanne paniyomA sapanA apekSAthI atyaMta bAdara tejaskAyika ja che. have gautama svAmI Aja vAtane prakArAntarathI prabhune pUche che ke'ke mahAlae NaM bhaMte ! puDhavI sarIre paNNatte' 3 lagavan ciyituM zarIra hai vi 4 cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 43 cha -'aNatANaM
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 bhagavatIsUtra vanaspatikAyikAnAM jIvAnAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege suhamavAyuparIre' tadekaM sUkSmavAyuzarIraM bhavati 'asaMkhejANaM suhumacAusarIrANa' asaMkhyeyAnAM sUkSmavAyuzarIrANAM vAyureva zarIraM yeSAM te vAyuzarIrA: sUkSmAzcate vAyuzarIrAzceti sUkSmavAyuzarIrAH teSAM sUkSmavAyuzarIrANAm asaMkhyeyAnAM sUkSmAyukAyikAnAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege muhume teusarIre' tadekaM sUkSma teja-zarIram 'asaMkhejjANaM muhumateukAyasarIrANaM' asaMkhyeyAnAM sUkSmatejaskAyazarIrANAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege muhume AusarIre' tadeka sUkSmApazarIram 'asaMkhejANaM suhuma AukAiyasarIgaNaM' asaMkhyeyAnAM sUryamApkAyikazarIrANAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvaNassahakAiyANa' he gautama ! ananta sUkSmavanaspatikAyikoM ke jitane zarIra hote haiM / 'se ege suhumavAusarIre' utanA zarIra eka sUkSma vAyukAyika jIva kA hotA hai tAtparya kahane kA yaha hai ki ananta sUkSma vanaspatikAyikoM ke asaMkhyAta zarIra ko ekatrita karane para jo samudAya rUpa meM zarIra kA pramANa hotA hai utanA pramANa eka sUkSma vAyukAyika jIva ke zarIra kA hotA hai aisA hI kathana Age bhI jAnanA cAhiye / 'asaMkhejjANaM suhuma bAusarIrANaM0' asaMkhyAta sUkSmavAyukAyikoM ke jitane zarIra haiM-'se ege suhume teusarIre0' utanA eka zarIra sUkSma eka tejaskAyika jIva kA hotA hai 'asakhejjANaM suhama teukAya sarIrANaM0' isI prakAra se asaMkhyAta sUkSma tejaskAyika jIvoM ke jitane zarIra hote haiM 'se ege suhume AusarIre0 utanA eka zarIra eka suhumavaNastaikAiyANaM0' 3 gautama! mananta sUkSma vanaspatihina rekhA zarIra DAya cha. 'se ege suhumavAusarIre' bheTamA zarI2 me sUkSma vAyuAyihAnA hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-ananta sUma vanaspatikAyikAnA zarIrane ekaThA karavAthI samudAya rUpathI zarIranuM je pramANa thAya che, eTaluM ja pramANe eka sUkSma vAyukAyika jIvanA zarIranuM thAya che. e ja pramANanuM 4thana mA 5 sabhA . 'asaMkhejjANa suhuma vAusarIrANaM0' asabhyAta sUkSma vAyuvihIna resA zarIra DAya cha, 'se ege suhume teusarIre0' tara zarIra sUkSma aryi panu DAya che. 'asaMkhejjANaM suhuma teukAyasarIrANaM0' me zata masabhyAta sUkSma yi vAnA rekhA zarIra DAya cha, 'se ege suhume AusarIre se zarIra me sakSama mayi va DAya che. 'asaMkhejjANa suhamabhAukAiyasarIrANa'
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU03 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatvanirUpaNam 351 kAni zarIrANi 'se ege suhume puDhavI sarIre' tadekaM sUkSmaM pRthivI zarIram 'asaMkhejjANaM suhumapuDhavIkAiyasarIrANaM' asaMkhyeyAnAM sUkSmapRthivIkAyikazarIrANAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege bAdaravAusarIre tadekaM vAdaravAyuzarIram 'asaMkhejjANaM bAdaravAukAiyANaM' asaMkhyeyAnAM vAdaravAyukAyikAnAM jIvAnAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege bAdarateusarIre' tadekaM bAdaratejaH zarIram 'asaMkhejjANaM bAdarateukAiyANaM jAvaiyA sarIrA' asaMkhyeyAnAM bAdaratejaskAyikAnAM jIvAnAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege bAdara Au sarIre' tadekaM bAdarA zarIram 'asaMkhejjANaM vAdaraAukAiyANaM jAvaiyA sarIrA' asaMkhyeyAnAM vAdarAkAyikAnAM yAvatkAni zarIrANi 'se ege sUkSma apUkAyika jIva kA hotA hai / asaMkhejjANaM suhama 'AukAiyasarIrANaM.' asaMkhyAta sUkSma akAyika jIvoM ke jitane zarIra hote haiM se ege suhume puDhavI sarIre0 utanA eka zarIra eka sUkSma pRthivI. kAyika kA hotA hai| 'asaMkhejjANaM suhamapuDhacIkAsyasarIrANaM' asaMkhyAta sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke jitane zarIra hote haiM 'se ege pAdaravAusarIre utanA eka zarIra eka bAdavAyukAyika jIva kA hotA hai 'asaMkhejANaM bAdavAukAiyANaM.' asaMkhyAta bAdacAyukAyikoM ke jitane zarIra hote haiM utanA eka zarIra bAdara tejaskAyika eka jIva kA hotA hai / 'asaMkhajjANaM bAdara teukAiyANaM' asaMkhyAta bAdara tejaskAyika jIvoM ke jitane zarIra hote haiM 'se ege pAdarAusarIre' utanA eka zarIra eka pAdara apUkAyika kA hotA hai 'asaMkhejjA NaM bAdara AukAiyANaM' asaMkhyAta bAdara apkAyika jIvoM ke jitane masabhyAta sUkSma mAya: wvAnA 28vA zazara hAya cha, 'se ege sahame puDhavIsarIre0' tara me zarIra me sukSma pRthviAyinusAya che. 'asaMkhejjANa' muhuma puDhayIka iyasarIrANa'0' asabhyAta sUkSma piAya: vAnA 28mA zarIra DAya cha, 'se ege pAdaravAusarIre' meTa se zarIra meM mA42 vAyuyi nu DAya che. 'asaMkhejjANa' bAdaravAukAiyANa' masa khyAta bAdara vAyukAcikenA jeTalA zarIra hoya che, teTaluM eka zarIra bAdara yi pAya che. 'asaMkhejjANa bAdara veTakAiyANa'' asabhyAta mAha ta ya 7vAnA rekhA shrii| hAya cha, 'se ege bAdara AusarIre' mero zarIra mA 2 mayi ya che. 'asakhejANa' bAdara AukAiyANa'0' madhyAta mAha2 mayi lavAna 28mA shrii| hAya
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 bhagavatIsUtre bAdarapuDhavIsarI re' tadekaM cAdarapRthivIzarIraM bhavatIti / prakaraNArthamupasaMharamAha'e mahAlaeNaM' iti 'e mahAlae NaM goyamA' etanmahat khalu gautama ! 'puDhavIsarIre phanatte' pRthivIzarIra majJaptam he gautama ! etAdRzaM mahatpramANakaM vAdarapRthivIkAyika zarIraM bhavatItibhAvaH // 03 // prakArAntareNa pRthivIkAyikAnAmavagAhanA pramANamAha - 'puDhacI ' ityAdi mUlam - puDhavIkAiyassa paNaM bhaMte ! ke mahAlayA sarIrogAhaNA pannattA goyamA ! se jahAnAmae ranno cAuraMtacakkavahissa vannagapesiyA taruNI valavaM jugavaM juvANI appAyaMkA0 vannao jAva niuNasippovagayA navaraM cammedRduhaNasuTTiyasamAhayaNiciyagattakAyA na bhaNNai sesaM taMceva jAva niuNasippovagayA tikkhAe vairAmaIe saNhakaraNIe tikkheNaM vairAmaeNaM vahaviraNa evaM mahaM puDhavIkAiyaM jatugolAsamANaM gahAya paDisAhariya paDisAhariya paDisaMkhiviya paDisaMkhiviya jAva iNAmeva tikaDa tittakhutto uppIsejjA tattha NaM goyamA ! atthegaiyA puDhavIkAiyA AliddhA atthegaiyA puDhavIkAiyA no AliddhA atthemaiyA saMghaTTiyA atthegaiyA no saMghaTTiyA atthegaiyA pariyAviyA atthegaiyA no pariyAviyA atthegaiyA udda viyA atthegaiyA no uddeviyA atthegaiyA piTTA atthegaiyA zarIra hote haiM / 'se ege bAdarapuDhavIsarIre' utanA eka zarIra eka yAdara pRthivIkAyika kA hotA hai 'e mahAlaeNaM goyamA0' he gautama ! aise baDe pramANavAlA cAdara pRthivIkAdhika kA zarIra hotA hai || sU0 3 // 'se ege bAdara puDhatrI sarIre' tedu me zarIra jAhara pRthviAyiunu hoya che. 'e mahAlAe NaM goyamA !' he gautama! bhASA bhoTA prabhANuvANu bAhara pRthvikSayitu zarIra hoya che. // sU. 3 //
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019303 sU04 pRthvIkAyikAnAmavagAhanApramANani0 353 no piTTA puDhavIkAiyassa NaM goyamA ! e mahAlayA sarIrogAhaNA pannatA / puDhavIkAie NaM bhaMte! akaMte samANe keriliyaM vedaNaM paccaNugbhacamANe viharai goyamA ! se jahAnAmae kei purise taruNa balavaM jAva niuNasippovagae egaM purisaM junnaM jarAjajjariyadehaM jAva dubbalaM kilaMtaM jamalapANiNA mudvANaMsi abhihaNijjA se NaM goyamA ! purise teNaM puriseNaM jamalapANiNA muddhArNati abhihae samANe kerisiyaM vedaNaM paccaNubhavamANe viharaha ? aNihaM samaNAuso ? tassa NaM goyamA ! purisassa vedanAhiMto puDhavIkAie akaMte samANe eto aNiTUtariyaM ceva akaMtatariyaM jAva amaNAmatariyaM ceva vedaNaM paccaNugbhavamANe viharai ? AukAie NaM bhaMte! saMghaTTie samANe kerisiyaM vedaNaM paccaNubbhavamANe viharai ? goyamA ! jahA puDhavIkAie evaMceva evaM teukAie vi evaM vAukAie vi evaM vaNassaikAie vi viharai / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti ||suu0 4 // egUNavIsamasa taIo uddeso samato chAyA -- pRthivIkAyikasya khalu bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA / gautama ! tadyathAnAmakam - rAjJazvA turanta cakravartino varNakapeSikA taruNI vaLavatI yugavatI yuvatiralpAkA varNakaH yAvat nipuNazilpopagatA navaraM carmeSTadudhaNamuSTisamAhatanicitagAtrakAyA na bhavyaye zeSaM tadeva yAvadda nipuNazilpopagatA tIkSNAyAM vajramayyAM zlakSNakariNyAM tIkSNena vajramayena vartakavareNa ekaM mahat pRthivI kAyikaM jatugolasamAnaM gRhItvA matisaMhRtya pratisaMhRtya pratisaMkSipya pratisaMkSipya yAvat imAmeveti kRtvA trisaptakRtvaH utviSyAt tatra khalu gautama ! astyeka ke pRthivIkAyikA AdiSTAH astyeke pRthivIkAyikA no AzliSTAH astyeka ke saMghaTTitAH astyeka ke no saMghaTTitAH astyekake paritApitAH, astye 045
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre kake no paritApitAH, astyekake upadrAvitAH astyekake no upadrAvitAH, astyekake piSTAH astyekake no piSTAH pRthivIkAyikasya khalu gautama ! etanmahatIzarIrAvagAhanA prajJaptA / pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! AkrAntaH san kIhazIM vedanAM pratyanubhavan viharati ? gautama ! tadyathAnAmakaH kazcitpuruSaH taruNo balavAn yAvat nipuNazilpopagataH eka puruSa jIrNa jarAjarjaritadehaM yAvat durvalaM klAntaM yamalapANinA mUrddhani abhihanyAt sa khalu gautama ! purupastena puruSeNa yamalapANinA mUrddhani abhihataH san kIzI vedanA pratyanubhavan viharati ? aniSTaM zramaNAyuSman / tasya khalu gautama ! purupasya vedanAbhyaH pRthivIkAyikathAkrAntaH sana ito'niSTatarAmeva akAntatarAM yAvat amanaAmatarAM vedanAM pratyanubhavan viharati / apkAyikaH khalu bhadanta ! saMghaTTitaH san kIdRzIM vedanAM pratyanubhavan viharati ? gautama ! yathA pRthivIkAyika evameva / evaM tejaskAyiko'pi evaM vAyukAyiko'pi evaM vanaspatikAyiko'pi viharati / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 04 // ekonaviMzatizate tRtIyodezakaH samAptaH TIkA-'puDhavIkAiyassa NaM bhaMte / pRthivIkAyikasva khalu bhadanta ! 'ke mahAlayA sarIrogAhaNA' kiyanmahatI zarIrAvagAhanA zarIrasya pRthivIjIvasambandhinaH avagAhanA kiyatI kiyatmamANA 'pannattA' prajJaptA kathiteti avagAhanA aba prakArAntara se pRthivIkAyikoM kI avagAhanA kA pramANa sUtrakAra kahate haiM-- 'puDhavIkAiyassa NaM bhaMte / ke mahAlayA sarIrogAhaNA paNNattA' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai 'puDhavIkA. iyassa NaM bhaMte ! ke mahAlayA sarIrogAhaNA paNNatA he bhadanta ! pRthibIkAyika jIva ke zarIra kI adagAhanA kitanI baDI kahI gaI hai ? isa prakAra kA yaha prazna avagAhanA ke pramANa viSaya kA hai isake uttara meM prabhu have prakArAntarathI pRvikAyikenI avagAhanAnuM pramANa sUtrakAra kahe cha.-'puDhavIkAiyassa Na' bhaMte ! ke mahAlae gharIroga haNA paNNattA' tyAdi TIkAI- A sUtra dvArA gautamasvAmIe prabhune evuM pUchyuM che ke --'puDhavIkAiyassa Na' bhaMte ! ke mahAlayA sarIrogAhaNA paNNattA' lagan pRthvIkAyika jIvanA zarIranI avagAhanA keTalI kahevAmAM AvI che? A rIte avagAhanAnuM pramANa jANavA tenA pramANa viSe A prazna gautama
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za019 u03 su04 pRthvIkAryi kAna (mavagAhanA pramANani0 356 pramANaviSayakaH praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAma9' tathathAnAmakA kazcit 'rano' rAtaH 'cauraMtacakkavaTissa' cAturantacakravartinaH caturdigantAdhipatezcakravarttinaH peSikA varNako nAma gandhadravyacUrNa vizeSaH tasya peSaNakAriNI dAsI bhavedityarthaH dAsyAH vizeSaNAni kathayati - 'taruNI' ityAdi / 'taruNI' taruNI pravarddhamAnavayAH yasyAH vayaH pratidinaM varddhate itthaMbhUtAyA ityarthaH ' valava' valavatI - zArIrikasAmarthyavatI 'jugavaM ' yugavatI suSamahuSpamAdiviziSTakAlavatI 'jutrANI' yuvati:- yuvatvaM prApteti yAvat 'apAyaMkA' alpAtaGkA - alpaH avidyamAnaH AtaGko - rogo yasyAH sA alpAtaGkA atrAlpazabdaH abhAtravAcI tena nIrogetyarthaH 'vana' varNakaH varNanagrantho'tra vAcyaH atrAsyA varNanaM karttavyamitibhAvaH kiyatparyantametadvarNanaM kartavyaM tatrAha - ' jAva' ityAdi / 'jAtra niuNasippopagayA' yAvat nipuNazilpopagatA kiM tatratyaM sarvameva varNanaM karttavyaM tatrAha - 'navara' ityAdi / 'navare' ayaM vizeSaH kahate haiM - 'goyamA ! se jahAnAmae ranno cauraMtacakkavahissa' he gautama! jaise koI eka cAroM dizA ke adhipati cakravartI rAjA kI varNakape SikA - gandhadravyacUrNavizeSa ko pIsanevAlI dAsI ho jo ki - 'taruNI0 ' yuvatI ho vRddha na ho 'balava' baliSTha ho zArIrika zakti se yukta ho 'jugavaM ' suSamaduSSayAdiviziSTa kAla meM utpanna huI ho 'juvANI' javAna ho - umaralAyaka ho 'apAyaMkA' niroga ho yahA~ alpazabda abhAvavA - 'caka hai 'vannao' isa dAsI ke varNana karanevAlA pATha yahAM para kaha lenA cAhiye | varNana karanevAlA pITha yahA~ para kahAM taka kA grahaNa karanA cAhiye to isake liye kahA gayA hai- 'jAva niuNasipovagayA' yAvat svAbhIge ye che. tenA uttaramA alu he che - 'goyamA ! se jahAnAmae ranno 'cAurannacakkava TTesva0' he gautama! prema artha me yAre hizAsanA adhi pati kurti rAjAnI vadhu kapeSikA-eTale ke anya dravya sUtru vizeSa ne vATavAvANI hAsI hAya hai the hAsI 'taruNI0' yuktI hoya marthAt vRddha na hoya 'valabaM0' jalavAn hoya arthAt zArIrikha zakti saMpanna hoya 'jugavaM 0 ' suSabha duSTabhAhi vizeSANAM utpanna thayesa hoya 'juvANI' yuvAna DAya arthAt ubhbhara sAya! hoya appAyaMkA' nirogI hoya aDiyAM madapa zabDa abhAva vAcaka che. inno' dAsInA varNana karavAvALA pATha ahiyAM kahevA joIe A pATha ahiyAM kacAM sudhInA grahaNa karavA joIe te mATe kahe che hai- 'jAva niuNakhippovagayA' yAvat te niyuSya ziSyopagata hoya za
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIstra 'cammedRduhaNamuSTiyasamAhayaNiciyagattakAyA na bhaNNaI' carmeSTadrughaNamuSTikasamAhatanicitagAtrakAyA na bhaNyate tatra carmeSTadrughaNamuSTikAdikAni vyAyAmakriyAyAmupakArINi upakaraNAni ebhiH samAhatAni vyAyAmapravRttI ataeva nicitAni ca ghanIbhUtAni gAtrANi aMgAni yatra sa camaSTadrughaNamuSTikasamAitanicitagAtrakAyA, etad vizeSaNamatra na vaktavyam , striyA etAdRzavizeSaNasyAsaMbhavAd 'sesaM taM ce' zeSaM tadeva etadbhinnaM yat yat tatra vizeSaNaM tat sarvameva vaktavyaM kiyatparyantaM vizeSaNaM vaktavyaM tatrAha-jAya niuNasipporagayA' yAvat "nipuNazilpopagatA sUkSmazilpajJAnasampanneti / atra yAvatpadasaMgrAyaH pATho yathA'thiragahatthe daDhapANipAyapApitarorupariNayA, valajamalajugalaparighaNibhavAhU urassabalasamaNNAgayA laMghaNapavaNajavaNavAyAmasamatthA cheyA dakkhA patA yaha nipuNa zilpopagata ho utpanna kalA meM kuzala ho isa pATha ke bhItara 'cammedhaNatuSTiyasamAiyaNiciyagattamAyA na bhaNNaha' yaha pATha bhI AyA hai, so yaha pATha ila dAsI ke varNana karane meM grahaNa nahIM karanA cAhiye kyoMki striyoM meM isa prakAra ke vyAyAma kriyA ke sAdhaka upakaraNoM dvArA puSTa gAtra hone kA prAyaH abhAva sA rahA karatA hai| 'sesaM taM ceva' isa vizeSaNa ke atirikta aura jo 2 vizeSaNa vahA~ para ho ve saba yahAM para kaha lenA cAhiye aura ye saba vizeSaNa 'jAva niuNanippodhagayA' isa pATha taka haiM isa vizeSaNa kA artha aisA hai ki yaha dAsI sUkSma zilpajJAna se saMpanna thI yahAM jo yAvatpada AyA hai usa se isa pATha kA yahA~ saMgraha huA hai-'ciragmahatthe, r3hapANipAyapAsapiThaMtarorupariNayA talajamalajuyalapariNibhabAhU urassapalasamaNNAyA laMghaNa. hAya maDi sudhArA 54 saya 42 mA pAnI bhara 'cammedvaduNamuTTiya samAhayaNiciyagattakAyA na bhaNNaI' mA prabhAonA yA4 mA che te pA4 // dAsInA varNanamAM grahaNa karavAnuM nathI. kema ke striomAM A rItanA vyAyAma kriyAnA sAdhaka upakaraNathI zarIranA avayave puSTa karavAne abhAva hoya che. 'sesaM taM ceva' mA vishess| zivAyanA bhIgata 22 vizeSa yo DAya te tamAma mahiyAM sama vA. mana ta vishess| 'jAva niuNasippovagayA' A pATha sudhI grahaNa karavAnA che. A vizeSaNone artha e pramANe che ke -A dAsI sUma zilpa jJAna vALI hatI. ahiyAM je cAvatpada Apela che, tanAthI naye pramANena58 mADiyAM aDara zaya che. 'thiraggahatthe, dRDhapANipAyapAsapiTuMtarorupariNayA talajamalajuyalaparighaNibhavAhU urassa balasama
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA zaM019 u03 sU04 pRthvIkAyikAnAmavagAhanApramANani0 357 kusalA mehAvI niuNA' iti 'thiragnahatthA' sthirAgrahastA-sthiraH kampanarahitaH agrahasto yasyAH sA tathA 'daDhapANipAyAsapiTavarorupariNayA' dRDhapANipAdapArzvapRSThAntarorupariNatA tatra-pANI ca pAdau ca pAvoM ca pRSThAntare ca urU ca etairaGgaiH pariNatA pariNAma prAptA dRDhapANipAdAdisaMpannA, sarvAvayavairatyuskRSTasaMhananavatItyarthaH 'talajamalajuyalaparighaNibhavAhU' talayamalajugalaparighanibhabAhU tatra talasya-tAlavRkSasya yad yamalaM samazreNIkaM yugalaM-dvayaM, paridhaH kapA. TArgalA ca, etannibhau etatsadRzI dIrghasaralapInatvAdinA vAhU yasyAH sA tathA 'urassavalasamannAgayA' aurassavaLasamanvAgatA-aurasyaM sahajaM yad balaM tena samanvAgatA yuktA AntarotsAhavIryavatItyarthaH 'laMghaNapavaNajavaNavAyAmasamatthA' laMghanaplavanajavanavyAyAmasamarthAH, tatra laGghanaM kUdanam , plavanaM vAhubhyAM nadhAstaraNam , javanaM vegena dhAvanam etadrUpo vyAyAmastatra samarthA laGghanAdi sAmarthyasaMpannA ityarthaH 'cheyA' chekA-prayogajJA, 'dakkhA' dakSA-zIghrakAriNI 'pattaTTA' mAptArthI pavaNajavaNavAyAmasamatthA cheyA dakkhA patahA kusalA mehAvI niuNA' isase yaha jAnA jAtA hai ki yaha dAlI aura bhI ina vizeSaNoM vAlI ho arthAta isakA agrahasta kampana kriyA se rahita ho majabUta kara caraNa Adi se saMpanna ho sarva avayavoM dvArA ati utkRSTa zarIravAlI ho-samazreNivAle do tAla vRkSoM ke jaise evaM kapATa kI argalA jaise dIrgha sarala puSTa jisake donoM bAhu ho svAbhAvika bala se jo yukta ho arthAt Antara utsAha evaM vIryavAlI ho lAMghane meM dauDane meM vegase calane meM aura vyAyAma karane meM jo samartha ho laGghana zabda kA artha kUdanA hai, plavana zabda kA artha nadI Adi kA tairanA hai javana zabda kA artha vega se NNAgayA ladhaNapavaNajavaNavAyAmasamatyA cheyA dukkhA, pattadvA kuTalA mehAvI niuNA' mA pAine ma mA prabhAe cha. ma hAsInasaDarata kaMpana vinAne hoya arthAt kAMpate na hoya, hAtha paga vigere avaya jenA majabUta hoya, jenA zarIranA badhA ja avayava ghaNA ukaI-arthAta uttama hoya, jenA bane hAtha samAna uMcAIvALA be tADa vRkSa jevA lAMbA ane kamADanI sAMkaLa jevA sarala ane puSTa hoya che svAbhAvika baLavALA hoya arthAta, AMtarika utsAha ane zaktivALI hoya lAMghavAmAM, deDavAmAM utAvaLathI cAlavAmAM ane kasarata karavAmAM je samartha hoya, laMghana zabdano artha kUdavuM e pramANe che. lavana zabdano artha nadI vigeremAM taravuM e pramANe che. "kvana' zabdano artha vegathI daDavuM e
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre rUTa svakarmajJA, 'kusalA' kuzalA Asocya kAryakAriNI 'mehAvI' medhAvinI sakRcchutadRSTakarma parijJAnavatI 'niuNA' nipuNA upAyAramhakAriNI iti ( maga. za. 16 u. 4) 'tikkhAe' tikSNAyAM kaThorAyAm ' vairAmaIe' vajramayyAM vajravat kaThi nAyAmityarthaH ' saNDakaraNIe' zlakSNakaraNI sUkSma cUrNakAriNI pepaNazilA tasyAm ' tikkheNaM' tIkSNena 'vairAmaeNaM' vajramayena vajravat kaThoreNa 'vaTTavaraeNaM' adhara pradhAnaloSTakena golAkArapepaNaprastareNa 'loDhA' iti lokamasina 'egaM mahaM puDhavIkAyaM ekaM mahat pRthivIkAyikam 'jatu golAsamANaM, jatu golasamAnam DimarUpakrIDanakaM jatugolakapramANaM nAtimahat tat 'gahAya' gRhItvA 'paDisAhariya paDisAiriya' pratisaMhRtya pratisaMhRtya 'paDisaMkhiviya paDi dauDanA hai isa rUpa vyAyAma meM jo dakSa ho 'chekA' prayogajJa ho ' dakkhA' zIghratA se pratyeka kArya karanevAlI ho 'pattaTThA' apane kAma ko jAnanebAlI ho 'kusalA' kAma karanevAlI ho 'mehAvI' ekabAra meM hI sune gaye athavA dekhe gaye kAma ko jAnanevAlI ho 'niDaNA' nipuNa ho - upAyA. rambhakAriNI ho (bhaga0 za0 16 u0 4) aisI vaha dAsI 'tikkhAe' tIkSNa-kaThora 'vairAma eNaM' vajramaya 'saNhakaraNIe' sUkSma cUrNakaranevAlI zilA ke Upara 'tikkheNa vaharAmaeNaM' tIkSNa vajramaya kaThora vajra ke jaisI kaThina 'vavaraNaM' gola AkAravAlI loDhI se pIche, kyA pIse to kahate haiM - ' egaM mahaM puDhavIko iyaM jatugolAsamANaM' lAkha ke golA jaise pRthivIkAyika ko pIle pIsate samaya vaha zilA para aura loDhI para cipaka gaye usa pRthivIkAyika ko 'paDisAhariya 2' bAra 2 chuDAve aura chuDAkara pramANe che. AvA prakAranA vyAyamamAM je kuzaLa DAya cheoA' prayAgane aNuvAvAjI hoya 'dakkhA' zIghratAthI hare kArya 12vAvAjI hoya 'pattaTThA' ghotAnA arthane laguvAvAjI hAya 'kusalA' duzaNatAthI abha uravAvAjI hAya 'mehAvI' zobha vAra sAMlaNesA athavA leyesA amane lagunArI hoya 'niuNA' nipuNu hAya-upAyaneo mArala u2nArI hoya (la, za. 167. 4) bhevI mAhAsI. 'tikkhAe' tIkSya haiThora 'vairAmaeNaM' vanamaya 'saNha karaNIe' sUkSma laghu yU uravAvAjI zikSA-patthara ubhara tikkheNa vairAmaraNaM' tIkSya valamaya uThauraarthAt vanna vA uThe 'vaTTavara eNaM' goja AkAranA uparavaTaNAthI vATe. zuM vATe tene bhATe Ahe - ' egaM mahaM puDhatrIkA iyaM jatugolAsamANaM' sAmanA geALA jevA pRthvikAyikane vArTa ane vATatI vakhate te zilA para ane upara baTalA para thoMTI gayelA te pRthvI thie- 'paDisAhariya par3isAhariya' vAraMvAra
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2069 u0304 pRthvokAyikAnAmavagAhanApramANani0 359 saMkhiviya' pratisaMkSipya patisaMkSipya atra pratisaMharaNathilAyAH zilAputrakAcca saMhRtya ekIkaraNa pratisaMkSepaNaM tu zilApRSThAt patato dravyasya saMrakSaNamiti 'jAvaiNAmeva tikaTu' yAvat idameva itikRtA-zilApRSThe kizcit dravyaM datvA gharSa yet tatra patato'zasya ekatrIkRtya punaH zilApRSThe saMsthApya enamaha jhaTityeva gharSayiSyAmi ipi kRtyA 'ti sattakhutto uppIsejjA' nirAptakRtvaH ekaviMzativAramityarthaH utpeSayet-cUrayet 'tattha Na' tatra khalu 'atthegahayA puDhayIkAiyA AliddhA atthegaiyA puDhavIkAiyA no AliddhA' astyekake pRthivIkAyikAH AzliSTAH zilAyAM zilAputrake yA saMlagnAH, atyekake pRthivIkAyikA no AzlipTAH na saMlagmA 'atthegaiyA saMghaTTiyA' astyekale saMghaTitAH 'atthegaiyA no saMghaTTiyA' astyekake no saMghaTTitAH tatra kecana pRthivIkAyikAH zilayA zilAnakeNa saha spRSTA eva avantItyarthaH 'atthegaiyA pariyAbiyA' astyeka ke paritApitAH 'atthe gaiyA no pariyAdiyA' Atyekake no paritApitA keSAMcit saMghRSyamANAnAM use 'paDisaMkhaviya 2'bAra 2 hI ula zilA para ekatrita karatI jAve isa prakAra se karate:2 vaha use 'ttisattakhutto uppIlejanA 21 cAra pIse pIsate samaya vaha apane mana meM aisA utsAha rakhe ki maiM ise abhI dekhate 2 pIsa DAlatI hUM isa prakAra se usa pRthivIkAdhika ke cUrNa karane meM lagI hui vaha dAsI he gautama! usa pRthivIkAyika ko pUrNarUpa se nahIM pIsa sakatI hai kyoMki 'atthegahathA.' usameM pRthivIkAyika kitaneka aise haiM jo usa zilA meM aura loDhI meM laga hI nahIM pAye haiM kitaneka hI laga pAye haiM tathA kitaneka aise haiM jo usa zilA le evaM loDhI se ghisa hI nahIM pAye haiM tathA kitaneka pRthivIkAyika aise haiM ghise jAne 63 mana te pramANe 8 'paDisaMkhaviya paDisaMkhaviya' vArapAra zikSA 52 4 42tI taya mA zata 420i 42di tara 'cisatakhuttouppIsejjA' ekavIsa vAra vATe ane vATatI vakhate te pitAnA manamAM e utsAha rAkhe - mAna bhai or talatAmA pArI nAbhu chu. mAzate te pRthviikAvikane cUrNa karavAmAM lAgelI te dAsI che gautama te pRvikAyikane pUrNa 35thI pATI zatI nathI bha-'atthegaiyA0' tamAsA pRthviAyi evA hoya che ke-te zilAmAM ane uparavaTaNAmAM lAgyA ja nathI hotA. ane keTalAka ja lAgelA hoya che. ane keTalAka evA hoya che ke te zilAthI athavA uparavaTaNAthI ghasAyA ja hotA nathI tathA keTalAka pRvikAvike evA hoya che ke-jene ghasavA chatAM paNa duHkha thatuM nathI, tathA keTalAka evA hoya
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 bhagavatIMsUtre pRthivIkAyikAnAM duHkhapnutpadyate kepAMcinnotpadyate ityarthaH 'atthegaiyA udRviyA atthegaDyA no uddaviyA' astyekake udrAvitAH aratyekake no udrAvitA:-no mAritAH kepAMcit saMghRSyamANAnAM maraNaM bhavati kepAMcinna bhavatItyarthaH 'atthe. gaiyA piTThA atthegaiyA no piTThA' astyekake piSTAH astyekake no viSTAH keSAMcit pepaNaM bhavati kepAcina bhavatItyarthaH 'puDhavIkAiyassa NaM goyamA 'pRthivIkAyikasya khalu gautama ! 'e mahAliyA sarIrogAhaNA pannattA' etanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA he gautama ! vajramayazilAyAM vajramayazilAvata keNa (zilA putreNa) pRthivIkAyikasya yatno balavatyAdivizeSaNavatyA cakravartidAsyA saMgharSaNe kRte'pi kegAMcideva saMgharpaNAdikaM bhavati natu sarve pAm ataH pRthivIkAyikajIvasya zarIrAvagAhanA'tisUkSmeti jAnIhi iti prakaraNArthaH 'puDhIkAie paM bhaMte !' pRthivIkArikaH khalu bhadanta ! 'ajhate samANe AkrAntaH san 'kerisiyaM veyaNaM' kIdRzIM vedanAm 'paJcaNubhavamANe pratyanubhavan 'viharaI' viharati he para bhI duHkha nahIM ho pA rahA hai, tathA kitaneka aise haiM jo mare hI nahIM tathA kitaneka aise haiM jo pile hI nahIM haiM isa se he gautana! aba tuma samajha sakate ho ki pRthivIkAyika kI avagAhanA kitanI sUkSma hai tAtparyakahane kA yaha hai ki vajramaya zilA para vajramaya loDhI se baDI sAvadhAnI ke sAtha balavatI Adi vizeSaNoMvAlI cakravartI kI dAsI ke dvArA pIse jAne para bhI kitaneka hI pRthivIkAyikoM kA saMgharSaNa Adi hotA hai laba kA nahIM hotA hai isa koraNa pRthivIkAyika jIva kI zarIrAvagAhanA ati sUkSma hai aisA he gautama! tuma jaano| aba gautama prabhu se ailA pUchate haiM-'puDhavIkAie NaM bhaMte ! akkaMte samANe keriliyaM veyaNaM pacaNubhavamANe viharaI' he bhadanta pRthivIkA. thika jIva jaba AkrAnta hotA hai taba vaha kaisI vedanA kA anubhava karatA che ke jeo maratA ja nathI. tathA keTalAka evA hoya che ke je vaTAyA ja hotA nathI. tethI he gautama! have tame samajI zake tema che ke-vRzvikAyikanI avagAhanA keTalI sUkSama che? kahevAnuM tAtparya e che ke-vAmaya zilA para vajImaya upara vaTaNAthI ghaNuM ja sAvadhAnI pUrvaka balavatI vigere vizeSaNAvALI cakravarti rAjAnI dAsI dvArA vATavAM chatAM paNa keTalAka pRvikAcike ja ghasAya che. upamadiMta thAya che. badhA nahI. e kAraNathI pRvikAyika jIvanI zirAvagAhanA atyaMta sUkSama che, tema he gautama tame jANe. have gautama svAmI pRvikAyikanI vedanA bAbata jANavA prabhune evuM pache che 4-puDhavIkAie Na bhaMte ! akkate samANe kerisayaM veyaNaM paccaNubbhavamANe
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU04 pRthvIkAyikAnAmavagAhanApramANani0 361 bhadanta ! yo'yaM pRthivIkAyiko jIvaH zilApaTTakAdau zilAputrakAdinA saMghRSya. mANaH kIdRzI vedanAm anubhavati ? kimAkArakaM duHkhaM tasya jAyate ? iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae kei. purise' tadyathAnAmako kazcit puruSaH 'varuNe balavaM jAva niuNasippovagae' taruNo valavAna yAvat nipuNazilpopagataH tatra taruNaH pravarddhamAnavayAH balavAn sAmarthyavAn yAvatpadena 'juga juvANe' ityAdi vizeSaNAnAM saMgraho bhavati satra 'jugavaM' yugavAn 'suSamaduSpamAdiviziSTakAlavAn 'juvANe' yuvA-yuvAvasthA prApta ityarthaH 'apAyake thiraggahatthe dahapANipAyapAsapilutarorupariNae campehRduhaNamuTTiyasamAhayaniciyagattakAe' alpAGka: sthirAgrahastaH dRDhapANipAda. pArtha pRSTAntarorupariNataH carmeSTadguSaNamuSTikasamAhasanicitagAtrakAyaH ityAdi hai ? pUchane kA tAtparya aisA hai ki jaba pRthivIkAyika zilApaTTaka Adi Upara loDhI vagairaha se pIsA yA ragaDA jAtA hai, taba vaha kaisI vedanA kA anubhava karatA hai ? kisa prakAra kA duHkha use hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! se jahAnAmae keha purise' he gautama! jaise koI avijJAtanAmA puruSa ho aura 'taruNe balavaM jAva niuNasippovagae' taruNa pravarddhamAnadhaya vAlA ho, balavAlA ho, zaktizAlI ho yAvatpada ke anusAra vaha 'jugava' suSamaduSamAdikAlacAlA ho 'juvANe' yuvAvasthAvAlA ho 'alpAyaMke' alpAtaGkavAlA ho rogarahita ho sthira agrahastavAlA ho, dRDha hAtha, paga, pAca, pRSTAntara AdivAlA vyAyAma kriyA meM upakAraka cameMSTa, dughaNa, mauSTika Adi upakaraNoM se jisa vihara' sapan pRthviyi 71 cyAre mAid thAya che, tyApI vedanAne anubhava kare che? pUchavAnuM tAtparya evuM che ke-jyAre pRthvikAyika jIvane zilA Adi upara uparavaTaNa vigerethI vATavAmAM athavA ragaDavAmAM Ave che, tyAre te kevI vedanAne anubhava kare che ane tene kevA prakAranuM ma thAya cha 1 mA praznanA uttaramA prabhu 49 cha hai-goyamA! se jahAnAmae kehapurise 3 gautama! 2 5 yathA nAmavANI puruSa DAya bhane 'taruNe balavaM jAva niuNasippovagae' taruSu bhane tI tI bharapANI lAya, bhagavAn DAya, zaThita saMpana DAya maDiyAM yAta 54thI 'juga' suSamApamAli. mA mero DAya 'juvANe' yuvAna sthApanA hAya 'appAyake' roga vinAnA DAya bhane sthi2 aDAyavANA DAya, marabhUta hAtha, paga, paDakhAM, pITha vAMsAne bhAgavALe hAya vyAyAma kriyAmAM upayogI bha046
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 362 " pUrvoktAni dAsImakaraNagRhItAni sarvANi vizeSaNAni saMgrAhyANi kiyatparyanta' vizeSaNaM grAhyaM tatrAha - 'nipuNa sippovagae' yAvat nipuNazilpopagataH sUkSma zilpajJAnanipuNa ityarthaH etAdRzavizeSaNaviziSTaH kazcit puruSaH 'egaM purisaM junaM' ekaM puruSaM jIrNam 'jarAjajjariyadehaM ' jarAjarjaritadeham jarayA jarjaritaH - jIrNatAM prApto deho yasya sa jarAjarjarita dehaH vArdhakyena vizIrNazarIra ityarthaH tam 'jAba dubbalaM kilaM' yAvat durbala klAntam atra yAvatpadena 'siDhilatayA balitaraMga saMviNadvagataM, paviralaparisaDiyadaMvasedi uNhAbhihayaM tAmihayaM AuraM jhuMjhiyaM pivAsiyaM' iti saMgrAmam tatra zithilatvacAvalitaraGgasaMpiSaddhagAtraM - zaithilyamAptayA tvacayA, valitaraGgaH zithilIbhRtacarmarekhArUpaizca saMpinaddhaM vyAptaM gAtraM zarIraM yasya sa tathA tam zithilacarmarekhAzreNiyuktazarIracantamityarthaH, praviralaparizaTitadantazreNim - viralA aniviDA zithilA vicchinnA vA kiyatpatitatvena pRthak pRthak bhUtAH no tathA parizaTitA zaTanadharmaprAptA dantA yasyAM sA, tathAvidhA zreNiH dantapaktiryasya sa tathA tam 'uNhAmihaye' uSNabhihatam - auyavyAkulaM sUryakiraNAdinA santaptam 'taNDAbhihayaM' tRSNAbhihatam ataeva 'AuraM' AturaM mano kA zarIra puSTa ho gayA ho yAvat sukSma zilpajJAna meM nipuNa ho, aisA vaha puruSa eka aise puruSa ko jo ki 'junnaM' jIrNa hai 'jarAjajja - riyadeha' jarA se jarjarita dehavAlA hai 'jAva duvyalaM kilataM' yAvat durbala hai klAnta hai tathA yAvatpada ke anusAra- 'liTilatayAvalitaraMgasaMpiSadgattaM' jisakA zarIra zithila huI tvacA se aura jhuriyoM se yA ho rahA hai kitaneka dAMtoM ke gira jAne se virala aura zithila jisakI danta paMkti hai sAtha meM vaha jisakI sar3I galI huI haiM / 'uNhAbhihayaM' sUrya ke Atapa se jo vyAkula ho rahA hai - 'taNhAbhihayaM' evA cameTa-drudha-mauSTika-vigere sAdhanAthI jenuM zarIra majabUta ane puSTa thayuM hAya yAvatsUkSma zilpakaLAmAM nipuNu hAya, evA te puruSa zo mevA puruSane } - 'junnaM' lAgU hoya, 'jarAjajjariyadeha' gaDhapAzuthI rita zarIravANA jAva duccala kilataM' yAvat durbhasa hoya, usAnta-- thAlI hoya, mane pAvat pathI 'siDhilatayAvalitaraMga saMpiNaddhagattaM' netuM zarIra DhIlI thayelI cAmaDInI karacalIyeAthI vyApta thaI rahyuM. hAya, ane keTalAka dAMteAnA paDavAthI virala ane zithila jenI data pakti hAya ane te tayati saDetI hai gaNesI hoya, 'unhAbhihaye' sUryanA tauThAthI ? vyAja tha rahyo hoya, 'tavhA mihayaM' tarasathI henu bhana azAMta thardha raghu
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za069 u03 sU04 pRthvIkAthikAnAmavagAhanApramANani0 363 mAlinyayuktam 'jhujhiya' jhuzitaM mlAnaM bubhukSitam etAvadeva na kintu 'pivAsiyaM' pipAsitaM pipAsAvyAkuLamiti durvalaM zArIrikabalarahita klAntam-mAnasavyathAvyathivazarIramityarthaH 'jugalapANiNA' yugalapANinA hastAbhyAmityarthaH 'suddhANaMsi' murddhani mastake 'abhihaNejjA' abhihanyAt yathA kazcit yuvA puruSaH sarvathA zarIrasamRddhimAn hastAbhyAM kamapi jIrNAdivizeSaNaviziSTa vRddha mastake tADayedityayaH 'se NaM goyamA! purise' sa khala gautama ! puruSaH sa jarAjarjaritaddhazarIra ityarthaH 'te NaM puriseNaM' tena -puruSeNa yUnA 'jugalapANiNA' yugalapANinA 'muddhANaMsi abhihae samANe murddhani abhihataH san ke risAyaM veyaNa' kIzI vedanAm 'paccaNubhatramANe viharaI matyanubhavan viharati balavatA yUnA yugalapANinA mastake tADito vRddhapuruSaH kIdRzIM vedanAmanubhavannavasthito -bhavatIti bhagavato vitakA gautama Aha-'aNi samaNAuso' aniSTaM zramaNa ! tRSNA-tRSA se-jisakA mana azAnta banA huA hai| 'AuraM' ataeva jo ghavarAyAsA hai 'jhujhiyaM' 'jhujhAlAyAsA hai yA bubhukSita hai pyAsA hai dubailazArIrika bala se jo rahita hai klAnta-mAnasika vyathA se jisakA zarIra vyathita hai 'jamalapANiNA' apane donoM hAthoM se 'muddhANaMsi' mastaka ke Upara prahAra kare arthAt sarva prakAra se zArIrika samRddhi zAlI yuvApuruSa apane donoM hAthoM se kisI jIrNAdivizeSaNa viziSTa vRddha puruSa ko usake mastaka ke Upara tADita kare to 'segoyamA!' he gautama! vaha jarA le jarjerita hubhA zarIravAlA puruSa 'teNaM puriseNaM.' usa puruSa ke dvArA mastaka para coTa pahuMcAye jAne para kerisayaM veyaNaM' kisa prakAra kI vedanA kA anubhava karatA hai ?-isa prakAra se prabhu ke dvArA pUche jAne para gautamane kahA-'aniTTha-samaNAuso DAya Aure' bhane mAna rathI 2 rA gayeDAya jhujhiya' bhuyevA hoya, arthAta bhUkha ane tarasathI vyAkULa, zArIrika bala vinAne thAkele mAnasika pIDAthI jenuM zarIra pIDAvALuM hoya evA purUSane pUrvokta balavAna puruSa 'jugalapANiNA' pAtAnA mana DAyAthI 'muddhANasi' bhAthA 52 prahAra kare arthAta dareka prakAranA zArIrika bala vigerethI samRddhivALo yuvAna puruSa potAnA manane hAthothI koI jINuM zIrNa vigere vizeSaNuMvALA vRddha sapanA mAthA 52 bhAre to 'se gaM goyamA ! 7 gotama! te gaDhapAthI narata zarIravANe puruSa 'deNa puriseNa' te puruSa dvArA bharata 12 dhA bhAravAmAM mAve tyAre kerisayaM veyaNaM' vI vanAnA anusa 421 mA pramANe prabhu dvArA pUchavAmAM AvyuM tyAre gautama svAmIe kahyuM
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra AyuSman ! he zramaNa ! he AyuSman sa vRddho'niSTAmamiyAM vedanAm anubhavatIti 'tassa NaM goyamA' tasya khallu gautama ! 'purisasta' puruSasya 'veyaNAhito' vedanAbhyaH 'puDhavIkAie akaMte samANe' pRthivIkAyiko jIva AkrAntaH san 'eco aNitariyaM' ito'niSTatarAm 'akaMtatariya' AkrAntatarAm 'jAva amaNAmavariyaM' yAvat amana AmatarAm atra yAvatpadena apriyAm , amanojJAm-manasA prAptumayogyAmityAdi vizeSaNAnAM saMgrahI bharati 'veyaNaM paccaNubhavamANe viharaI' vedanAM pratyubhavan viharati yathA yUnA tADito vRddho yAdI vedanAmanubhavati tato'pya. dhikamakAntamamanojJamamiyaM duHkhamanubhavan pRthivIkAyiko jIvo gharSaNAdisamaye'vasthitI bhavati he gautama ! avarNanIyaM duHkhaM tasya jAyate itibhAvaH / 'AukAie NaM bhaMte !' akAyikaH khalu bhadanta ! 'saMghaTTie samANe' saMghaTitaH san 'kerisayaM veyaNaM' kIzI vedanAM duHkham 'pacaNubhavamANe viharai' pratyanubhavan he zramaNa AyuSman ! yaha vRddha puruSa aniSTa apriya vedanA ko bhogatA hai 'tassaNaMgoyamA' he gautama ! usa 'purimasta' puruSa kI 'veyaNAhito.' vedanA se bhI adhika aniSTatara yAvat amanAmatara 'puDhavIkAie akkate samANe vedanA ko pRthivIkAyika jaba AkrAnta hotA hai taba bhogatA hai yahAM yAvatpada le 'apriyAm amanojJAm' ityAdi vizeSaNoM kA grahaNa huA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki kisI balavAn yuvA ke dvArA mastaka para tADita huA koI vRddha puruSa jailI vedanA kA anubhava karatA hai usase bhI adhika AkrAnta, amanojJa apriya duHkha kA anubhavana pRthivIkAyika jIva jaba gharSaNAdi se yukta hotA hai tapa karatA hai arthAt usako avarNanIya duHkha hotA hai / 'AukAieNa bhaMte ! he 'aNiTuM samaNAuso' zrama Ayubhan ta vRddha puruSa maniSTa-mapriya vahanA sAgave che. 'tassa NaM goyamA ! gautama ! 'purisasva' puruSanI 'veyaNAhito0' anaMtagaNuM vedanAthI paNa vadhAre aniSTatara yAvat amana Amatara 'puDhavIkAie akkate samANe' vehanAthI vijayi nyAre mA bhAbhita 5. mahata thAya che tyAre logave che. maDiyAM yAvatpathI 'apriyAm amanojJAm' vigere vizeSaNe grahaNa karAyA che. kahevAnuM tAtparya e che ke--keI baLavAna yuvaka dvArA mAthA para ghA karAyele kaI vRddha puruSa jevI vedanAne anubhava kare che, tenAthI paNa vadhAre AkAMta, amane jJa apriya duHkhane anubhava pravikAyika jIva jyAre gharSaNa vigere kriyAovALe thAya che tyAre kare che. arthAta tene varNana na karI zakAya tevuM duHkha thAya che.
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03sU04 pRthvIkAyikAnAmavAhanApramANani0 365 viharati he bhadanta ! yadA'pkAyiko jovaH saMghRSyate tadA tasya kIdRzaM duHkha jAyate ? iti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jahA puDhavIkAie eva ceva' yathA pRthivIkAyika evamevA'pkAyiko'pi yathA saMghRSyamANasya pRthivIkAyikajIvasya duHkhaM pradarzitaM durvaladdhatADanadRSTAntena tathaivAkAyikajIvasyApi bhavatItyavagantavyam 'evaM teukAievi' evaM tejaHkAyiko'pi saMghRSyamANo duHkhamanubhavatIti evaM vAukAie vi' evaM vAyukAyiko'pi saMghRSyamANo vedanAm anubhavati pRthivIkAyikajIvanadeveti evaM vaNassaikAie vijAva viharaI' evaM vanaspatikAyiko'pi yAvat viharati tathA ca yathA saMghRSyamANasya pRthivIkAyikajIvasya dukhaM jAyate tAdRzaM ca duHkhamanubhavan pRthivIkAyiko viharati avasthito bhavati tathaiva vanaspatikAyiko'pIvibhAvaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! yat bhavatA pratipAdita tat evameva iti bhadanta ! jaba apakAyika saMghaTita hotA hai taba vaha kaise duHkha kA anubhava karatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! jahA puDhavIkAie.' he gautama! saMghaTita hone para pRthivIkAyika jisa prakAra ke duHkha kA anubhava karatA hai, jo ki durvalavRddha ke tADana dRSTAnta se prakaTa kiyA gayA hai usI prakAra se apkAyika jIva duHkhase AkrAnta honepara duHkha kA anubhava karatA hai evaM vAukAie vi' isI prakAra ke duHkhakA anubhava vAyukAyika jIva bhI karatA hai 'evaM vaNassaikAie vi' isI prakAra se vanaspatikAyika jIva bhI AkrAnta hone para duHkha kA anubhava karatA hai 'jAva viharaha'yAvat gautamasvAmI 'sevaM bhaMte ! 2 tti ApakI AukAie NaM bhate ! san jyA3 mayi 71 mata thAya cha tyAre te kevA duHkhane anubhava kare che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che 3-'goyamA jahA puDhavIkAie0' hai gautama ! dhasavAmA bhAvanA vivihIna je pramANe duHkhano anubhava thAya che, ke je durbaLa evA vRddhapuraSanAvADana -mAravAnA daSTAMtathI batAvela che, te ja rIte aSkAyika jIva paNa AkrAMta thata mana atuma re cha. 'eva vAukAie vi0' mA zatanA mana manubhava vAyuAyi 55 42 che. evaM vaNassahakAie vi jAva viharaI' se zate vanaspatithi: 25 mAta thAya cha kyAre gautama manA manula 42 cha. _ 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti' 3 samapan mAparnu bhA saghaNu thana sapathA satya che. he bhagavanuM ApanuM sarva kathana yathArtha che. A pramANe kahIne te
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIstre kathayitvA bhagavantaM vanditvA namasyitvA gautamaH saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatItibhAvaH ||suu04|| // iti zrI vizvavikhyAta- jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlaprativiracitAyAM zrI "bhagavatImUtrasya" prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAmekonaviMzatizatake __ tRtIyoddezakaH samAptaH // 19-3 // yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama bhagavAn ko vandanA aura namaskAra kara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita 'karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 4 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA tIsarA uddezaka samApta // 19-3 // svAmI bhagavAnane vaMdanA ane namaskAra karIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para virAjamAna thayA. e sU.4 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI -prameyacanidrakA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakane trIje uddezaka samAsa 19-3
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdinAM mahAvedanAvatvani0 367 atha caturthIdezakaH prArabhyate pRthivIkAyikAdayo jIvA mahAvedanA iti tRtIyodezake kathitam, caturtho - dezake tu nArakAdayo jIvA mahAvedanAH iti kathayiSyante ityevaM sambandhena AyAtasya caturthIdezakasya idamAdimaM sUtram - 'siya bhaMte / " ityAdi / mUlam - siya bhaMte! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA goyamA ! no iNaTThe samaTTe 1, siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijjarA haMtA siyA 2, siya bhaMte! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA goyamA ! No iNaDe samaTTe 3, siya bhaMte ! neraDyA mahAsavA mahAkiriyA appaveyaNA appanijjarA goyamA ! jo iTTe samaTTe 4, siya bhaMte! neraiyA mahAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijJjarA goyamA ! No iNaTTe samaTTe 5, siya bhaMte! neraiyA mahAsavA appakiriyA mahAveyaNA appanijjarA goyamA ! No iNaTTe samaTTe 6, siya bhaMte! neraiyA mahAsavA apakiriyA appatreyaNA mahAnijjarA goyamA ! jo iNaTThe samaTThe 7, siya bhaMte! neraiyA mahAsavA appa kiriyA appaveyaNA appanijjarA goyamA ! No iNDe samaTThe 8, siya bhaMte! neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA goyamA ! No iTTe samaTThe 9, siya bhaMte! neraDyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijjarA goyamA ! No iNaTThe samaTThe ! 10, siya bhaMte! neraiyA appAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA goyamA ! No iNa samaTThe 11, siya bhaMte! neraiyA appAsavA
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre mahAkiriyA appaveyaNA appanijjarA goyamA! No iNaDhe samaTe 12, siya bhaMte ! leraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA goyamA ! No iNaTe sm?| 13 siya bhaMte! neraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA appanijjarA goyamA! No iNaTe sama? 14, siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA mahAnijjarA goyamA! No iNaDhe samaDhe 15, siya bhaMte ! neraDyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijjarA goyamA ! No iNaTe smjhe|16| . ee solasabhaMgA liya bhaMte! asurakumArA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA goyamA! No iNadve samajhe evaM cauttho bhaMgo bhAgiyatro selA pannarasabhaMgA paDiseheyatvA evaM jAva thaNiyakumArA siya bhaMte! puDhacIkAiyA mahAsavA mahAMkiriyA mahAyaNA mahAnijjarA, haMtA siyA evaM jAva siya bhaMte ! puDhavIkAiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijjarA haMtA siyA evaM jAva mnnuslaa| vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA asurkumaaraa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti||suu0|| , chAyA-syAd bhadanta ! nairayijJAH mahAtravAH mahAkriyAH mahAvedanA: mahAnirjarAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH // 1 // syAd bhadanta ! narayikAH mahAsaMvAH mahAkriyAH mahAvedanAH alpanirjarA hanta syAt // 2 // syAd bhadanta ! nairayikA mahAsvA mahAkriyAH alpavedanA mahAnirjarA: gautama ! nAyamarthaH samarthaH // 3 // syAd bhadanta / nAyikA mahAsna vA mahAkrizaH alpavedanA alpanirjarAH gautama ! nAyamayaH samarthaH // 4 // syAd bhadanta ! narayikA mahAsatrA alpakriyA mahAvedanA mahAnirjarAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH ||5||syaad bhadanta !
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdinAM mahAvedanAvatvani0 369 nairayikA mahasravA alpakriyA mahAvedanA alpanirjarAH gautama !, nAyamarthaH samarthaH ||6||syaad bhadanta ! nairayikA mahAstravA alpakriyA alpavedanA mahAnijarA gautama ! nAyamarthaH samarthaH ||7||syaad bhadanta ! nairayikA mahAsavA alpakriyA alpavedanA alpanirjarA gautama ! nAyamarthaH samarthaH ||8||syaad, bhadanta ! nairayikA alpAstravA mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarA, gautama / nAyamarthaH samarthaH ||9||syaad bhadanta / nairayikA alpAvanA bahA kriyA mahAvedanA alpanirjarAH, gautama ! nAyamarthaH samarthaH // 10 // syAd bhadanta / narayikA alpAstravA mahAkriyA alpavedanA mahAnirjarA, gautama nAyamarthaH smrthH||11|| syAda bhadanta nairayikA alpAnavA mahAkriyA alpavedanA alpanirjazaH gautama! nAyamarthaH smrthH||12|| syAd bhadanta ! narayikA alpAmA alpakriyA mahAvedanA mahAnirjarA, gautama! nAyamartha smrthH||13|| syAd bhadanta nirayikA alpAtratrA alpakriyA maMhAvedanA alpanirjarA, gautama ! nAyamarthaH smrthH||14|| syAdbhadanta nirayikA alpAnavA alpakriyA alpavedanA mahAnirjarA gautama nAyamI samartha // 15 // syAd bhadanta ! nairayikA alpAstravA alpakriyA alpavedanA alpanirjarA gautama! nAyamarthaH smrth|16|| - eve SoDazabhaGgAH / syAd bhadanta ! asurakumArA mahAstravA mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarAH gautama ! nAyamarthaH smrthH| evaM caturthoM bhaGgo bhaNitavyaH zeSAH paJcadazamajAH pratiSeddhavyAH evaM yAvat stnitkumaaraaH| syAd bhadanta ! pRthivIkAyikA mahAstrayA mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarA, hanta syAt / evaM yAvat syAd bhadanta ! pRthivIkAyikA alpAnavA alpakriyA alpavedanA alpanirjarA: 1 inta syAt / evaM yAvat anussyaaH| vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA asurakumArA tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu01|| TIkA-'siya maMte !" syAdbhadanta ! 'neraiyA' nairayikA: 'mahAsavA' mahA cauthe uddeze kA prAraMbhapRthivIkAyikAdika jIca mahAvedanAbAle hote haiM aisA tRtIya uddeze meM kahA gayA hai atha isa prAraMbha honevAle caturthe uddeze meM yaha prakaTa kiyA jAvegA ki nArakAdika jIva mahAvedalAbAle hote haiM-- 'siya bhaMte ! neraiyA mahAlayA lahAkiriyA mahAveyaNA' ityAdi / TIkArtha-liya bhate ! neracyA mahAlavA mahAkiriyA mahAveyaNA' yothA lazAnI maarlprathivIkAyika jIva mahAdanAvALA hoya che, evuM trIjA udezAmAM kahevAmAM AvyuM che. have A prAraMbha karavAmAM AvatA thA udezAmAM nAra.. kAdika mahAvedanAvALA hoya che te pragaTa karavAmAM Avaze tenuM prathama sUtra mApramANe cha.-'siya bhaMve ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA'. tyA : sArtha:-siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA' bhagavan' bha0 47
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI svI pracurakarmavandhanAda 'mahAkiriyA' mahAkriyAH kAyikyAdikriyANI mahakhAt 'mahAvayaNA' mahAvedanAH nArakANAM vedanAyAH tIvratvAt 'mahAnijjarA' mahAnirjarAH nArakANAM karmakSapaNavahutvAt ? bhagavAnAha-'goyamA' ityaadi| 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samaheM' nAyamarthaH samarthaH iti prathamo bhagaH // 1 // eteSAm AsravakriyAvedanAnirjarArUpANAM caturNAmalpatvabahutvAbhyAM poDazabhaGgA bhavanti teSu ca nArakANAM dvitIyabhaGgo'lpanirjarArUpo bhagavato'numataH nArakANAmAsravAdi trayasya mahatvAt karmanirjarAyAzvAlpatyAda zeSANAM paJcadazamaGgAnAM patiSedho bhavati / zeSa paJcadazabhaGgAnAM nairayikevalAbhAt / tAneva bhajJAna darzayati'siya bhaMte !' ityAdi / 'siya bhaMte !' syAd bhadanta ! 'nerayiyA' narayikAH he bhadanta ! pracurakarma ke bandhakartA hone se nAraka jIva mahAnavavAle kAyika Adi kriyAoM kI pracuratAcAle hone se mahAkriyAvAle, vedanA kI adhika tIvratAvAle hone se mahAvedanAbAle tathA karmakSapaNa kI bahulatAbAle hone se mahAnirjarAvAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA0' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai yaha prathama bhaGga hai Astrava, kriyA, vedanA aura nijarA ina cAroM ke alpatva evaM bahutva kI apekSA se solaha bhaGga hote haiM / inameM nArakoM ke dvitIya bhaGga jo alpa nijarArUpa hai vaha hotA hai kyoMki nArakoM meM Anadha Adi tInoM kI adhikatA hotI hai aura karmoM kI nirjarA kI alpatA hotI hai isa kAraNa 15 bhaGgoM kA yahAM pratiSedha kahA gayA hai kAraNa ke ye zeSa 15 bhaGga nairathikoM meM nahIM pAye jAte haiN| ve 15 bhaMga isa prakAra se haiM- inameM nArakoM meM pAyA jAnevAlA yaha siya bhaMte ! rakSyA mahAlavA mahAkiriyA ghaNuM karmone baMdha karanAra hovAthI nAraka jIva, mahAsavavALA, kAyikI vigere kriyAonI aMpikapaNAvALA hovAthI mahAkiyAvALA, vedanAnI adhika tIvratA vALA hovAthI mahAdabhAvALA, tathA karmakSapaNanI bahalatAvALA hovAthI mahAnina rAvaNA rAya cha ? yA prazna uttaramA prabhu cha -'goyamA! he gautama! A artha barAbara nathI. A pahele bhaMga che. Asava, kriyA vedanA ane nirjarA A cArenA alpapaNuM ane bahupaNAnI apekSAe seLa 16 bhoga bane che. temAM bIjo bhaMga je nirjarA rUpa che te nArakane hoya che. kAraNa ke nArakamAM Asava, kriyA ane vedanA e traNenuM adhikapaNuM hoya che. ane karmonI nijerAnuM aApaNuM hoya che. tethI bAkInA 15 paMdara bhagatano temAM niSedha karela che. kAraNa ke zeSa 15 paMdara nArakIyAmAM hotA nathI. te 15 bhege A pramANe che temAM nArakamAM je bhInna ho , ma ma pramANa cha.-'siya bhaMte ! neracyA mahAsavA
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdinAM mahAvedanAvatvani0 375 'mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijjarA' mahAsravAH mahAkriyA mahAvedanA alpanirjarAH iti praznA, bhagavAnAha-hatA' ityAdi / 'haMtA siya' hanta syunArakA mahAlavA mahAkriyA mahAvedanA alpanirjarAH ayaM ca dvitIyo bhaGgo nArakAzA bhavatIti bhagavatA anumoditaH iti dvitIyo bhaGgaH 2 / anye paJcadazabhaGgA niSiddhAra tatra prathamo bhaGgaH pUrva pradarzitaH, atha tRtIyAdArabhya zeSacaturdazamaGgAnAi-'siya bhaMte' syAd bhadanta ! 'neraiyA mahAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA' nairayikA mahAsavA mahAkriyA alpavedanA mahAnirjarA ? iti praznA, bhagavAnAi'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, mahAveyaNA appanijjarA' dilIya bhaGga hai isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta / nairayika jIva mahAnavavAle mahAkriyAvAle mahAvedanA vAle aura alpanirjarApAle hote haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai| 'haMtA goyamA0' hAM gautama ! nAraka mahAnavavAle, mahAkriyAvAle, mahAvedanAvAle aura alpanirjarAvAle hote haiM / yahI dvitIya bhaGga nArakoM meM hotA hai aisI hI anumodanA bhagavAn ne kI hai zeSa 15 bhaGga nArakoM meM niSiddha kahe gaye haiM / prathama to pahile prakaTa hI kiyA jA cukA hai aba yahAM se tRtIya bhaGga se lagAkAra zeSa 14 bhaMga prakaTa kiye jAte haiM--- tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'nerajhyA mahAsavA, mahAkiriyA, appaveyaNA mahAnijjarA' isameM gautama ne aisA pUchA hai ki he bhadanta ! nAraka mahAsravavAle, mahAkriyAvAle mahAnirjarAvAle hote hue bhI kyA alpavedanAvAle hote haiM ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! No iNadve mahAkiriyA mahAveyaNA appanijarA' tama gautama svAmI prabhune me pUchayuM che ke-he bhagavad nArakIya jI mahA AsavavALA, mahAdatAvALA mahAdiyAvALA ane a5 nirjarAvALA hoya che? A praznanA uttaramAM prala cha -'haMtA goyamA !' gautama ! naa2| ma mAsANA, mhaavedanAvALA ane alpanirjarAvALA hoya che. A bIjo bhaMga ja nArakamAM hoya che. evI ja anumodanA bhagavAne karI che. bAkInA paMdara bhAgane nAramAM niSedha karela che. te paMdara bhAge paikI pahele bhaMga te pahelA A satranA AraMbhamAM ja kahyo chehave trIjA bhaMgathI bAkInA 14 bhAgo pragaTa karavAmAM bhAva cha. zrI R1 mA prabhAe cha.-'neraiyA mahAsavA, mahAkiriyA, appa. veyaNA, mahAnijjarA,' mA alon win samayamA gautamasyAmA puNyaM che ke-he bhagavana nArake mahA AsavavALA, mahAdiyAvALA, ane mahA tirAvALA thaIne alpavedanAvALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIsUtre 'ayaM "tIyo bhaGgo nArakaviSaye na yuktaH teSAM nirjarAyA alpatvAditi tRtIyo "bhaGgaH-3 siya bhaMte !' syubhadanta ! kim 'neraiyA mahAsavA mahAkiriyA appa. "veyaNA appanijjarA' nairayikA mahAstravA mahAkriyA alpavedanA alpanirjarAzceti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samajhe' nAyamarthaH samarthaH ayaM caturthoM maGgo nArakavipaye na yuktastepAM nArakANAM vedanAyAH bahutvAditi caturtho bhagaH 4 / 'siya bhaMte ! neraiyA mahAsayA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' syurbhadanta / nairayikA mahAsra alpakriyA mahAvedanAH mahAnirjarAH tatra mahAna Alayo yeSAM te mahAsamA, alpAH kriyAH yeSAM te 'lpakriyA, mahatI vedanA yeSAM te mahAvedanAH, mahatI nirjarA yeSAM te mahAnirjarA bhavanti kimiti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNadve samaDhe nAyamarthaH samarthaH he gautama ! nAyaM paJcamo bhaGgo nArakANAmupayuktanArakANAM samaDe' he gautama ! nArakoM meM yaha artha samartha nahIM hai kyoMki nArakoM meM 'nirjarA jo honI hai vaha alpa hotI hai isase inameM yaha tRtIya bhaMga ghaTita nahIM hotA hai isI prakAra se aisA jo yaha caturtha bhaMga hai ki'siya bhaMte ! neracyA0' nArapha mahAsravadhAle aura mahAkriyAvAle hote hue bhI alpa vedanA aura alpanirjarAvAle hoM 'nArakoM meM ghaTita nahIM hotA hai kyoMki nAraka alpavedanAbAle nahIM hote haiM pratyuta ve mahAveda" nAvAle hI hote haiN| ' aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki he bhadanta kyA nArakoM meM , aisA yaha paMcama bhaMga ghaTatA hai ki ve mahAnavavAle hoM alpakriyAvAle hoM, mahAvedanAvAle hoM aura mahAnirjarAvAle hoM? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki he gautama! yaha pAMcA bhaMga bhI nArakoM meM ghaTita nahIM hotA hai 'che - goyamA ! No iNadve samaDhe' gautama nAmAni DAya cha, te alpa hoya che, tethI teomAM A trIjo bhaMga ghaTato nathI. Aja rIte :yAthaR 'siya bhate ! neraDyA0' naa| bhaha mAlavANA mana bhI * kiyAvALA thaIne alpa vedanA ane alpa nirjarAvALA hoya che? e rItane *che te cothe bhaMga nArakamAM ghaTatuM nathI. kema ke nArake alpa vedanavALA hatA nathIparaMtu teo mahAdanAvALA hoya che. have gautamasvAmI prabhune evuM pUche che ke he bhagavana nArakamAM nIce ' pramANene pAMcabhaga ghaTe che ke-teo mahAAsrAvavALA hoya, alpakriyAke vALA hoya, mahAvedanAvALA hoya, ane mahAni jerAvALA hoya? A praznanA ( uttaramAM prabhuM kahe che ke - he gautama! 'A pAMcamo bhaMga paNa nArakamAM ghaTatA
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrakA TIkA zaM019 u04 sU01 nArakAdinAM mahAvedanAvatyani0 373 nirjarAyA alpatvAditi paJcamo bhaGgaH 5 / 'siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA appa - kiriyA mahAveyaNA appanijjarA' syurbhadanta ! nairayikA mahAsravA alpakriyA mahAvedanA alpanirjarAzca ? iti prazna, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jo iTTe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH ayaM paSTho bhaGgo na nArakajIvAnAM bhavati teSAM kriyAyA bahutvAditi SaSTho bhaGgaH 6 / 'siya bhaMte !' syurbhadanta ! 'meraiyA mahAsavA apakiriyA aSpaveyaNA mahAnijjarA' 'nairayikA mahAsravA alpakriyA alpavedanA mahAnirjarAH bhavanti kimiti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'No iNaTThe samaTThe' nAyamarthaH samarthaH, ayaM saptama bhaGgo'pi nAbhimato nArakANAM kriyA vedanayormahattvAditi saptamo bhaGgaH 7 / + " kyoMki nArakoM meM isa bhaMga gata jo 'mahAnirjarA' vizeSaNa hai vaha ghaTita nahIM hotA hai kAraNa ki ve mahAnirjarAvAle na hokara alpanirjarAvAle hI hote haiM / isI prakAra se nArako meM aisA jo yaha chaTTA bhaMga hai vaha bhI ghaTita nahIM hotA hai vaha chaThA aMga aisA hai ki- 'nAraka mahAsravavAle mahAvedanAvAle aura alpanirjarAcAle hote hue bhI kyA alpakriyAvAle hote - haiM ?' nahIM ghaTita honekA kAraNa aisA hai ki nAraka mahAkriyAvAle hI 'hote haiM ataH alpakriyAvatva kA inameM abhAva haiM 'neraiyA mahAsavA appakiriyA apaveSaNA mahAnijjarA' he bhadanta nairayika mahAsravavAle, * apakriyAvAle alpavedanAvAle aura mahAnirjarAvAle hote haiM kyA' prabhu isake uttara meM kahate haiM-'goyamA' he gautama! 'No haNDe samaTTe' yaha 1 nathI. kema ke nArakAmAM A bhagamAM kahela je mahAnirjarAvALuM vizeSaNa che, te teomAM ghaTatuM nathI. kAraNa ke tee mahAnirjAvALA hAtA nathI paNa alapanija rAvALA ja hAya che. eja rIte nArakAmAM nIce pramANenA chaThTho bhaMga paNa ghaTatA nathI. te chaTTho bhaMga A pramANe che.--nArakA mahAAsravavALA, mahAvedanAvALA, ane apanirjarAvALA thaIne apakriyAvALA hAya che ? A chaThTho bhaMga temAM ghaTatA na havAnu kAraNa e che ke-nArA mahAkriyAvALA ja hAya che ? tethI teomAM apakriyApaNAnA abhAva che. have gautama svAmI sAtamAM bhaMga viSe pUchatAM prabhune evu' kahe che ke - 'neraiyA mahAsavA apakiriyA anpaveyaNA mahAnijjarA' he bhagavan nairthi| mahAcyAsavavALA, apakriyAvALA alpavedanAvALA ane mahAnirjarAvALA hoya che? tenA uttaramAM alu uDe che - 'goyamA !' he gautama!
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 bhagavatIsUtre 'siya saMte !" syurbhadanta ! 'neraiyA mahAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijJjarA' nairayikA mahAsatrA alpakriyA alpavedanA alpanirjarAH kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'go iNa samaTThe' nAyamarthaH samartha: ayamamospi bhaTTo mArakajIvAnAM viSaye nAbhimato nArakANAM kriyA vedanayorvahutvAdityaSTamabhaGgaH 8 / 'siya bhaMte !' syurbhadanta ! 'neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' nairayikAH alpAkhavA mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarAzya kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDe samaTThe 'nAyamarthaH samarthaH ayaM natramabhaMgo nArakajIvAnAM na ghaTate teSAmAtratrasya vahutvAt nirjarAyAzcAyatvAditi navamo bhaGgaH 9 / 'siya artha samartha nahIM hai arthAt aisA jo yaha sAtavAM bhaMga hai vaha bhI nAraka jIvoM meM ghaTita nahIM hotA hai kyoMki nArakoM meM kriyA evaM vedanA ye donoM bhI alpa nahIM hotI hai kintu mahatI hI hotI hai 'neraiyA mahAsavA apyakiriyA, appaveyaNA appnijjr|' aisA jo yaha AThavAM bhaMga hai vaha bhI isI kAraNa se ghaTita nahIM hotA hai ki isa bhaMga ke antargata 'apakiriyA appaveSaNA' ye jo do vizeSaNa haiM ve vahAM nahIM haiM kyoki unakI kriyA meM aura vedanA meM alpatA nahIM hai pratyuta mahattA hI hai 'siya bhaMte / neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' aisA jo yaha nauvAM bhaMga haiM vaha bhI isaliye nahIM saghatA hai ki nArakoM meM Asrava kI alpatA nahIM hai aura nirjarA kI hI mahattA nahIM hai pratyuta vahAM Asrava kI mahattA aura nirjarA kI alpatA hI hai 'jo iTTe maTTe' mA artha marobhara nathI. arthAta ? bhA sAtabhA laga che te paNu nArakAmAM ghaTatA nathI. kemake nAkAmAM kriyA ane vedanA e ane alpa DeAtA nathI. paraMtu teomAM mAkriyApaNu ane mahA behanAyA hoya che. 'neraiyA mahAsavA apakiriyA appaveyaNA appanijjarA' A pramANenA je AThamA bhaMga che te paNa teomAM ghaTatA nathI. kAraNa ke mAla'gamAM ? 'appa kiriyA alpaveyaNA' mA rItanA me vizeSa che, te temAM hAtA nathI. kema ke teonI kriyAmAM vedanAnu alpapaNu hatu nathI paraMtu bhaDAnayAlu' 4 hoya che. 'siya bhaMte! neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAninjarA' mA prabhAno ne natra bhI laga che te pazu teomAM sabhavatA nathI kAraNa ke nArakAmAM apAsravapaNu hAtu nathI, tema ja mahAnirjarApaNuM paN hetu nathI. para Mtu temAM mahAsavapaNu ane alpani rANu hoya che.
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdinAM mahAvedanAvatvani0 375 bhaMte ! neraiyA' syubhadanta ! naireyikAH 'appAsavA mahAkiriyAM mahAveyaNA appanijjarA' alpAsavA mahAkriyA mahAvedanA alpanirjarAzca kim ? iti prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samaya:, ayaM dazamabhaGgAtmaka pakSo'pi nArakajIvavipaye na ghaTate teSAmAnava bahuvAditi dazamo bhaGgaH 10 / 'siya maMte ! neraiyA' syubhadanta ! nairayikAH 'appAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA' alpAsavA mahAkriyA alpavedanA mahAnirjarAH kim ? iti praznaH, bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe nAyamarthaH samartha, ayamekAdazamaGgAtmakaH pakSo nArakaviSaye na ghaTate teSApAsavadhedanayobahutvAditi, uttaramityekAdazo bhagaH 11 / 'siya bhaMte ! neraiyA' syabhadanta ! nairayikAH 'appAsavA mahAkiriyA apaveyaNA appanijarA' alpAstrakA mahAkriyA alpavedanA alpanirjarA alpani DarAvantaH kim ? iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No igaTTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, ayaM dvAdazabhaGgAtmaka pakSo nArakaviSaye na ghaTate nArakANAmAsabavedanayobahutvAditi dvAdazo bhagaH 12 / 'siya 'siya bhaMte ! neracyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijarA' aisA yaha jo dazavAM bhaMga hai vaha bhI nArakoM meM isaliye ghaTatA nahIM hai ki unameM Asrava kI alpatA na hokara pratyutta mahattA hI rahatI hai siya bhaMte ! neraiyA appAsavA mahAkiriyA appayaNA mahA nijjarA' aisA jo yaha 11 vA aMga hai vaha bhI nArakoM meM isaliye ghaTita nahIM hotA hai ki nArakoM meM Asrava aura vedanA alpamAtrA meM nahIM hotI hai / kintu Asrava bhI bahuta adhika mAtrA meM hotI hai aura vedanA bhI bahuta adhika mAtrA meM hotI hai, 'siya mate ! neracyA appAsavA mahakiriyA appaveSaNA appanijjarA' aisA jo yaha 12 vAM bhaMga hai vaha bhI nArakoM meM ghaTita nahIM hotA hai kyoMki unameM alpa Asrava hone kA evaM alpavedanA hone ko abhAva rahatA hai| 'siya bhaMse| appAsavA mahAkiriyA mahAvayaNA appanijjarA' mA prabhA che je dasamo bhaMga che, te paNa nArake mAM ghaTatuM nathI. kAraNa ke temAM mAsA khAtunathI. 52'tutanyA mahAmAnahAya che. 'siya bhaMte ! neraiyA appAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA' mA zatane 11 agIyAramo bhaMga paNa nArakamAM ghaTatuM nathI, kAraNa ke nArakamAM Asava ane vedanA alpa mAtrAmAM hotA nathI paraMtu teomAM Asrava ghaNI adhika mAtrAmAM hoya che ane vedanA paNa ghaNuM adhika mAtrAmAM hoya che. "siya bhate / merahayA appAso mahAkiriyA appaveyaNA appanijjarA'
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 bhagavatIsUtre bhaMte ! neraiyA' syubhadanta / nairayikAH 'appAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' alpAvA alpakriyA mahAvedanA mahAnirjarAzceti kimiti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaTe samajhe' nAyamarthaH samarthaH, ayaM trayodazamagAtmaka pakSo nArakaviSaye na ghaTate yato nArakajIvAnAmAsavA mahAntaH kriyAzcApi mahatyo bhavantIti trayodazo bhaGgaH 13 / 'siya bhaMte ! neraiyA' syubhadanta ! narayikAH 'appAsavA appakiriyA mahAvayaNA appanijjarA' alpAsavA alpakriyA mahAvedanA alpanirjarAzca kim ? iti praznA, bhagavAnAha'goyamA !' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'go iNaDhe sama?' nAyamarthaH samarthaH, ayaM caturdazabhakSAtmaka pakSo'pi na ghaTate nArakavipaye, nArakajIvAnAmAtrakakriyayomahatvAditi caturdazo maGgaH 14 / 'siya bhaMte ! nerahayA' syubhadanta ! nairayikAH 'appAsavA appakiriyA appaveSaNA mahAnijjarA' alpAsvA alpakriyA alpavedanA mahAnirjarAzva kim ? iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / ___'siya bhaMte ! neraiyA appAlavA appakiriyA mahAveSaNA mahAni. jjarI' aisA jo yaha 13 vAM bhaMga hai vaha bhI nArakoM meM ghaTita nahIM hotA hai kyoMki nArakoM meM Anava kI alpatA aura kriyA kI alpatA kAabhAva rahatA hai pratyuta unameM ina donoM kI mahattA hI rahatI hai| siya bhaMte ! nerahayA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA appani jjarA' aisA jo yaha 14 vAM bhaMga hai vaha he gautama ! nArakoM meM isaliye ghaTita nahIM hotA hai ki nArako meM Anaya adhikarUpa meM hotA hai aura kAyikI Adi kriyAeM bhI adhikarUpa meM hotI hai / 'siya bhaMte / neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA mahAnijjarA' aisA jo 15 vAM A rItane je bA bhaMga che, te paNa nArakamAM ghaTatuM nathI. kema ke teomAM alapaAzvavapaNAne apavedanane abhAva hoya che. ___'siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarAmA pramANene je A terame bhaMga che, te paNa nArakaimAM ghaTatuM nathI, kema kenArakamAM AsavanuM apapaNu ane kriyAnuM alpapaNuM hotuM nathI. paraMtu teomAM Asava ane kriyAnuM mahApaNuM hoya che. 'siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA appanijjarA' mA amane caudamo bhaMga paNa temAM ghaTatuM nathI kAraNa ke-nArakAmAM Asrava adhika hoya che. ane kAyikI vigere kriyAo paNa adhika rUpamAM hoya che. 'siya bhate ! neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA ' mahAnijjarA' A pramANene je paMdarame saMga che, te he gautama nAraAmAM saMbhavatA nathI
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2019 u04 sU01 nArakAdInAM mahAvedanAvatvani0 3776 goyamA' he gautama ! 'go iNaTe sama?' nAyamarthaH samarthaH, ayaM paJcadazabhaGgAtmaka pakSI nArakavipaye na ghaTate nArakANAmAtrakriyAvedanAnAM bahutvAta -nirjasaMyA vAlpatvAditi paJcadazo bhaGgaH 15 / 'siya bhaMte neraiyA' syuH bhadanta ! nairayikAH 'appAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijjarA' alpAvA alpakriyA alpavedanA alpanirjarAzca kim ? iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH ayaM poDazabhaGgAtmakaH pakSo nArakaviSaye na ghaTate tepAmAsavakriyAvedanAnAM bahutvAditi. poDazo bhagaH 16 / 'ee solAsabhaMgA' ete pUrvoktAH SoDazamagA nArakaviSaye bhavanti / atha aMgulyu parisaMkhyayA chate eva uparyuktabhaGgeSu poDazavasiddhe, poDazabhaGgA iti kathanaM nirarthakamiti cena bhaGga nyUnAdhikasaMkhyAvyavacchedArtha bhaMga hai vaha he gautama ! nArakoM meM isa kAraNa se nahIM ghaTita hotA ki nArakoM meM Asrava kiyA aura vedanA ina saba kI adhikatA rahatI hai aura nirjarA kI alpatA rahatI hai| 'siya bhaMte ! neracyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijjarA' yaha jo 16 vAM saMga hai vaha he gautama ! nArakoM meM nahIM ghaTatA hai kAraNa ko nArakoM meM Asrava kriyA aura vedanA kI bahuta adhikatA hotI hai| isa prakAra se ye 16 bhaMga haiM / yahA~ aisI zaMkA ho sakatI hai ki 'ee solasabhaMgA' isa prakAra se kahane kI kyA AvazyaktA sUtrakAra ko lagI? kyoMki ginane se solaha kI saMkhyA sAdhya ho jAtI hai ? kho aisI zaMzA karanA ThIka nahIM hai kAraNa ki 'ee solasabhaMgA' aisA jo kahA gayA hai vaha bhaMgoM kI nyUnAdhika saMkhyA kI nivRtti ke liye kahA gayA hai yA zrotRjanoM ko sukha se kAraNa ke-nAramAM Asava, kriyA, ane vedanA e traNenuM adhika paNa hoya che. ane nirjarAnuM alpapaNuM hoya che. 'siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijA' A pramANe je 16 soLa bhaMga che te paNa he gautama nArakamAM ghaTatA nathI. kAraNa ke nArakamAM Asava, kriyA ane vedanAnuM adhipaNuM hoya che. A rIte uparokta A seLa bhaMLe che. maliyAM mevI za ya za cha -'ee srolasabhaMgA' mA prabhArI kahevAnI sUtrakArane zI jarUra hatI? kema ke gaNavAthI seLanI saMkhyA cakkasa jaNAI Ave che. te pachI tema kahevAnuM zuM, karaNa cha 1 mA prabhArI / 42vI hI nathI. 4125 'ee solasabhaMgA' : je kahevAmAM AvyuM che, te bhAgonI chAvattI saMkhyAnA nivAraNa mATe
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 bhagavatIstra tathA likhanasyAvazyakatvAt athavA zrotRgAM mukhamatipattyarthaM tathAlekhanasya sArthakatvAditi / tatazca nArakeSu dvitIyabhaGga eva ghaTate nArakA mahAsavAH pracurakarmavandhanAda, mahAkriyAH kAyikyAdi kriyANAM mahattvAt , mahAvedanAstadIya vedanAyAm atitIvratvAt karmanirjarA tu alpaica bhavatIti, ato dvitIyabhaGgaevAnumato bhavatItibhAvaH nArakaviSaye bhagAn darzayitvA nArakavirodhideve katamo bhaGgo bhavatIti darzayannAha-'siya bhaMte !' ityAdi / 'siya bhaMte ! amurakumArA' syurbhadanta ! asurakumArAH 'mahAsavA sahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' mahAsakA mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarAH he bhadanta ! asurakumArA mahAnavavanto mahAkriyAvanto mahAvedanAvanto mahAnirjarAvantazca bhavanti kim ? iti bhaMgoM kI saMkhyA kA parijJAna ho jAye isaliye bhI isa prakAra se. likhanA doSa kA kAraNa nahIM hai isa prakAra ina 16 bhaMgoM meM se kevala dvitIya bhaGga hI nArakajIvoM meM ghaTita hotA hai kyoMki ve pracura karmoM ke bandhaka hone se mahAvavAle kAyikyAdi kriyAoM kI adhikatA hone se tathA mahAsravavAle karmajanya tIvra vedanA bhoganevAle hone se mahAvedanAvAle tathA alpakarmoM kI nirjarAvAle hone se alpanirjarAvAle hote haiM / isa prakAra nArakaviSayaka bhaMgoM ko prakaTa karake nAraka virodhIdeva meM kaunasA bhaGga hotA hai isa bAta ko prakaTa kiyA jAtA hai isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'siya mate / asurakumArA mahAsavA, mahAkiriyA, mahAveyaNA, mahAnijjarA' he bhadanta ! asurakumAra mahAsrava. vAle mahAkriyAvAle, mahAvedanAvAle aura mahAnirjarAvAle hote haiM kyA? 'tema kahyuM che. athavA sAMbhaLanArane bhaMganI saMkhyA sukha pUrvaka jaNAI Ave e mATe paNa A pramANe kahevuM te deSAvaha nathI. A rIte A saLa bhamAMthI kevaLa bIjo bhaMga ja nArakamAM ghaTita thAya che. kema ke temAM karmone pracUra banyuM hovAthI mahA AstravavALA kAyikI vigere kriyAonA adhikapaNAthI tema ja mahA AsavavALA karmothI thavAvALI tIvra vedanA bhegavavAvALA hovAthI mahAdanAvALA tathA alpa karmonI nijerAvALA hovAthI alpa nijerAvALA hoya che. pUrvokta rIte nAraka saMbadhI bhagAne batAvIne nAraka virodhI devAmAM kayA bhaMga hoya che. e vAta pragaTa karavAmAM Ave che. temAM gautama svAmI prabhune evuM pUche che ke'siy bhaMte ! asurakumArA mahAsavA, mahAkiriyA, mahAveyaNA, mahAnijjarA' he bhagavana asurakumAre mahAAsaravALA, mahAThiyAvALA, mahAvedanAvALA mana mahAnizANA sAya cha 1 tenA ittaramA pra 4 cha -'goyamA !
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdInAM mahAvedanAvatvani0 phaire praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'No iNaDe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH mahatvaghaTitAstravAdimanto na bhavanti kintu 'evaM cautyo bhaMgo afrost' evaM caturtho bhaGgo bhaNitavyaH yathA nArakaviSaye dvitIyo maGgaH kathitaH tathA'trAsurakumAraviSaye caturtho bhaGgo mahAsravamahAkriyAlpavedanAlpanirjarArUpo vaktavyaH, te devA mahAsravanto mahAkriyAvantazca bhavanti viziSTA'viratiyuktasvAt alpavedanAzca devA bhavanti mAyeNAsAtodayAbhAvAt alpanirjarAzca bhavanti prAyazo'zzubhapariNAmatvAdityatazcaturthabhaMga eva saMbhavatIti / 'sesA pannarasabhaMgA paDise he yavvA' zeSAH paJcadazabhaGgA pratiSeddhavyAH caturthabhaGgAtiriktaka dvitripaJcAuttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA / jo iNaTTe samaTTe' he gautama | yaha artha samartha nahIM hai / arthAt asurakumAra deva mahAsravavAle mahAkriyAvAle mahAvedanAvAle aura mahAnirjarAvAle nahIM hote haiM / 'evaM uttho bhaMgo bhANivvo' jisa prakAra se nAraka ke viSaya meM dvitIya bhaGga anumata huA hai usI prakAra se yahAM para asurakumAroM ke viSaya meM mahAsrava, mahAkriyA, alpavedanA aura alpanirjarA inase sahita hone rUpa caturtha bhaGga anumata huA hai arthAt asurakumAradeva mahAstravavAle, mahAkriyAvAle, alpavedanAvAle aura alpanirjarAvAle hote haiM / viziSTa aviratibhAva se yukta hone ke kAraNa ye mahAsravavAle evaM mahAkriyAvAle hote haiM, tathA prAyaH kara asAtAvedanIya karma ke udaya ke abhAva se ye alpavedanAvAle hote haiM tathA prAyaH kara azubha pariNAmavAle hone se ye alpanirjarAvAle hote haiM 'sesA panarasabhaMgA paDiseheyacyA ' NoM iNaTThe samaTThe' he gautama! yA artha maroNara nathI. arthAt asurakubhAra deva mahAAsravavALA mahAkriyAvALA ane mahAveDhanAvALA ane mahAnirjarAvaannaa hotA nathI. 'evaM cauttho bhaMgo bhANiyavvo' ? rIte nAranA sabhadhabhAM bIjo bhaMga anumata kahyo che, te ja rIte asurakumAreAnA sabadhamAM 'mahAAsava, mahAkriyA, alpa vedanA ane alpa nirjarAvALA hAvA rUpa ceAthA bhaga samata thayA che, arthAt asurakumAra deva mahA AsavavALA mahA kriyA vALA alpa vedanAvALA ane alpa nirjarAvALA hAya che, vizeSa prakAranI "avirati bha,vavALA heAvAne kAraNe, te mahAsavavALA ane mahAkriyAvALA hAya che. tathA prAya:Asrava ane vedanIya karmanA udayanA abhAvathI te alpavedanAvALA hAya che. tema ja ghaze bhAge azubha pariNAmavALA hovAthI tethe asya nirAvAjA hoya che, 'sesA panarasabhaMgA paDiseddeyannA' mA
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ ...: . bhagavatIsUtre dhArabhya- poDazAntAH pazcadazabhaGgA nirAkaraNIyA iti 'evaM jAva thaNiyakumArA' evaM yAvat svanitakumArAH, sAmAnyato'surakumAravadeva stanitakumArAdipu devevapi caturtho bhaGgA, mahAnavamahAkriyAlpavedanAlpanirjarArUpa eva etavyatirikta eka 'dvini pazcAdhArabhya poDazAntA bhaGgA nirAkartavyA eveti bhAvaH / devanArakayomahAtravAdimattvaM darzayitvA ekendriyaviSaye darzayannAha-'siya bhaMte !' ityAdi / siya bhaMte ! puDhavIkAiyA' syubhadanta ! pRthivIkAyikAH 'mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' mahAsakA mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarAH, he bhadanta ! 'ye ise pRthivIkAyikAH te mahAna mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarAvanto bhavanti isa caturtha bhaga ke atirikta aura jo 15 paMdraha bhaMga haiM ve yahAM pratiSedha ke yogya haiM / ' evaM jAva thaNiyakumArA' isI prakAra kA kathana yAvat stanitakumAroM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye arthAt yahAM para bhI kevala mahAnagha, mahAkriyA alpavedanA aura alpanirjarA ina 'cAroM se yuktatArUpa cauthA bhaMga hI hotA hai zepa pahalA, dvitIya, tRtIya, paMcama, SaSTha, saptama Adi 16 lolaha taka ke raGga yahAM nahIM hote haiN| ayaM ekendriya jIva meM ina 16 solaha bhaGgoM meM se kitane bhaga hote haiM yaha prakaTa kiyA jAtA hai isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'siya bhaMte ! 'puDhavIkAiyA mahAsavA mahAkiriyA, mahAvedhaNA, mahAnijarA' he bhadanta pRthivIkAyika jIva mahAsabavAle, mahAkriyAvAle, mahAvedanAvAle aura mahAnirjarAvAle hote haiM kyA ? isa prakAra ke prazna ke uttara meM prabhu kahate cethA bhaMga sivAyanA bIjA je paMdara 15 bhaMga che. tene ahi pratiSedha 42 cha arthAt mAhInA 2 go asura sumArerAmA ghaTatA nathI. 'evaM jova thaNiyakumArA' mA pramANetuM 4thana yAktU stanita ubhArAnA viSayamA paNa samajI levuM. arthAt teomAM paNa kevaLa mahA astava, mahA kriyA, alpa vedanA ane a5 nirjarA e cArethI yukta havA rUpa ce bhaMga ja hoya che, te sivAya bAkInA pahele, bIja, trIjo, pAMcame, chaThTho sAtame vigere soLa sudhInA bhAge svanitakumAra vigeremAM saMbhavita thatA nathI. * have ekendriya khAmAM A soLa baMnemAMthI keTalA bhaMga hoya che? te batAvavAmAM Ave che. A viSayamAM bhagavAn gautama svAmI prabhune evuM cha cha -'siya bhaMte ! puDhavIkAiyA mahAsavA mahAkiriyA, mahAveyaNA mahAnijjarI' saMgavan Aiyi: 01 mA mAsANA, bhalA hiyAvANA, mahA vedanAvALA ane mahA nirjarAvALA hoya che? A praznanA uttaramAM
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdInAM mahAvedanAvatvani0 38o 1 kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'haMtA' ityAdi / 'haMtA siyA' hanta syuH he gautama | bhavanti pRthivIkAyikA mahAsravavanto mahAkriyAvanto mahAvedanAvanto mahAnirjarAvanta iti evaM jAva siya bhaMte / " evaM yAvat syubhadanta ! 'puDhavIkA"iyAM' pRthivIkAyikAH 'appAsavA appa kiriyA appavepaNA appanijjarA' alpAsrA apakriyA alpavedanA alaranirjarAH atra yAvatpadena dvitIyabhaMgAdArabhya paJcadazAntabhaGgAnAM grahaNaM karttavyamiti praznaH, bhagavAnAha - 'haMsa' ityAdi / 'haMtA siyA' inta syuH, he gautama! pRthivIkAyikA jIvAH prathamabhaGgAdArabhya poDazabhaGgaparyantabhaGgavanto bhavantyeva kintu teSAM pariNate vaicitryAt sa tAratamyAni bhavantIti SoDazApi bhaGgA labhyante iti / ' evaM jAva maNussA' evaM yAvat manuhai 'haMtA, siyA' hAM gautama ! pRthivokAyika jo jIva haiM ve mahAsravavAle, mahAkriyAvAle, mahAvedanAvAle, aura mahAnirjarAvAle hote haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ' evaM jAva siya bhaMte! puDhavIhityA appAsavA, appakiriyA, apyaveyaNA appanijjarA' he bhadanta ! kyA pRthivIkAyika jIva yAvat alpa AsravavAle, alpakriyAvAle, alpavedanAvAle aura alpanirjarAvAle hote haiM kyA ? yahAM yAvat pada se dvitIya bhaGga se lekara 15 paMdraha bhaGgo taka kA grahaNa huA hai isa prakAra pRthivIkAyika jIva prathama bhaGga se lekara 16 solaha bhaGga taka ke bhaGgoM se yukta hote haiM yaha kathana jAnanA cAhiye kintu ye 16 solaha bhaGga unameM unakI pariNati kI vicitratA ko lekara tAratamya sahita hote 1 haiM isa prakAra ye 16 solaha bhaGga vahAM pAye jAte haiM / 'evaM jAba maNussa / ' alu 1 che hai-'haMtA ! siyA' DA gautama! pRthviAyiSTha bhuvo bhaDA mAsava vAjA, mahAkriyAvALA, mahAvedanAvALA ane mahAnirjarAvALA hAya che. irIthI gautama svAbhI alune menuM che che haiM - ' evaM jAva khiya bhaMte / puDhI kAiyA appAsA, apakiriyA appaveyaNA adhpanijjarA' he bhagavan pRthvi - kAyika jIvA yAvat alpa AsavavALA alpa kriyAvALA, alpa vedanAvALA ane alpa nija rAvALA hAya che? ahiyAM yAvat padathI khIjA bhagathI AraMbhIne 15 paMdara bhaMgA sudhInA bhagA grahaNa karAyA che. A rIte pRthvikAyika jIva pahelA bhagathI Ara.bhIne seALe bhagAvALA hAya che. e pramANenuM kathana samajavuM. paraMtu A seALa bhagA teeAmAM teonI pariNatinI vicitratAne laIne tAratamya sahita haiAya che. A rIte seALe bhaMga pRthvi ayi prabhAM sa Mbhave che. 'evaM jAva maNussA' pRthvimAthi vigerenI prema me
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 bhaMgavatIsUtre SyAH evaM pRthivyAdi jIvavadeva dvIndriyAdArabhya manuSyaparyantadaNDa keSu bhaGgAnAM vyavasthA jJAtavyA sarve'pi bhaGgA bhavantyeveti, 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA asurakumArAH, vyantarAdInAM vaimAnikAntAnAm asurakumAravat caturtho bhaGgo bhavati / ayamatra saMkSepa: nArakANAM dvitIyo bhaGgaH amurakumArAdInAM caturthoM bhaGgaH, pRthivyAdi manuSyAntAnAM sarve'pi bhaGgAH vicitrakarmodayAt tathoktam bIeNa u neraiyA, hoti cauttheNa suragaNA savve / orAlasarIrA puNa, samvehi paehiM bhANiyacA // 1 // dvitIye tu nairayikA bhavanti caturthe suragaNAH sarve / audArikazarIrAH punaH sarveSu padeSu bhaNitavyAH // 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti he bhadanta / yat devAnupiyega kathitaM tat evameva satyameveti // 10 1 // iti zrI vizvavikhyAtanagadvalla mAdipadabhUpitabAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya mameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatitamazatakasya caturtho dezakaH smaaptH||19-4|| pRthivI Adi jIva kI taraha hI dvIndriya se lekara manuSyaparyanta daNDakoM meM bhaGgo kI vyavasthA jAnanI cAhiye arthAt manuSyoM meM sapa hI bhaMga hote haiM 'vANamarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' jaisA kathana asurakumAroM meM bhaGga kA caturthabhaGga hone kA kiyA gayA hai isI prakAra kA kathana vyantara devoM se lekara vaimAnikAnta devoM meM samajhanA cAhiye isakA saMkSepa Azaya aisA hai-nArakoM ke dvitIya bhaGgA hotA hai asurakumAra Adiko ke cauthA bhaGga hotA hai pRthivI Adi se lekara manuSyavyantaroM meM vicitrakarmodaya se saba hI solaha ke solaha bhaGga hote haiN| sohI kahA hai-'pIeNa tu neralyA hoti' ityaadi| IdriyavALA jIthI AraMbhIne manuSya sudhInA daMDakamAM bhagenI vyavasthA samajavI. arthAt manuSyamAM badhA ja bhago saMbhave che. ____ 'pANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' asurabhArAne ma 4 ce bhaMga saMbhavita hovAnuM kathana karyuM che, te ja pramANenuM kathana vyantara dethI AraMbhIne vaimAnika sudhinA devAmAM samajI levuM A kathanane TuMkasAra A pramANe che-nArakene bIjo bhaMga hoya che. asurakumAra vigerene cA bhaMga saMbhave che. zivakAyikathI AraMbhIne manuSya ane cantAmAM viyitra yathI tamAma sANe sana DAya che. tara 4 cha8-'vIeNa tu -neraiyA hoti' yA. - -
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za019 u04 sU01 nArakAdInAM mahAvedanAvatvani0 283 'sevaM bhate ! sevaM bhaMte / tti' he bhadanta ! Apa devAnumiya ne jo yaha kathana kiyA hai vaha aisA hI hai-sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama yAvat saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA ||cauthaa uddezaka samApta // 19-4 // ___ 'sevaM bhaMte ! sevaM bhate! tisaga mA5 devAnupriye viSayamA je kathana karyuM che, te saghaLuM tema ja che ApanuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne bhagavAna gautama svAmI yAvat saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. . 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjayazrI ghAsalAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakane ceze uddezaka samAsa 19-4
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre atha paJcamoddezakaH prArabhyate / caturthIdezake nArakAdayo nirUpitAH paJcame uddezake'pi prakArAntareNa nArakAdInAmeva nirUpaNaM kariSyate ityevaM sambandhenAyAvasyAsya paJcamoddezakasyedamAdima sUtram-'asthi NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-asthi NaM bhaMte ! carimAvi neraiyA paramA vi neraiyA ? hantA asthi se nUrNa bhaMte! caramahiMto neraiehito paramA neraiyA mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe ceva mahAveyagatarAe ceva paramehiMto vA neraiehito vA caramA neraiyA appakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva appaveyaNatarAe ceva? haMtA goyamA caramehiMto neraiehito paramA jAva mahAveyaNatarAe ceva paramehito vA neraiehito caramA neraiyA jAba appaveyaNatarAe ceva / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva appaveyaNatarAe ceva (3) goyamA! ThiI paDucca se teNaDeNaM goyamA ! evaM vuccai jAva appaveyaNatarAe ceva / asthi bhaMte ! gharamA vi asurakumArA paramA vi asurakumArA evaM ceva navaraM vivarIyaM bhANiyavvaM paramA appakammatarAe caramA mhaakmmtraae| sesaM taM ceva jAva thaNiyakumArA tAva evameva / puDhavIkAiyA jAva maNussA ee jahA neriyaa| vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurkumaaraa|suu.1|| __chAyA-santi khalu bhadanta ! caramA api nairayikAH paramA api nairayikAH ? hanta santi / tat khala bhadanta ! caramebhyo nairayikebhyaH paramA nairayikA mahA karmatarAH eva mahAkriyatarAzcaiva mahAsravatarAzcaiva mahAvedanatarAzcaiva paramebhyo vA nairayikebhyo vA caramA nairapikA alpakarmatarAzcaitra alpakriyatarAzcaiva alpAvatarAthaiva alpavedanatarAzcaiva ? hanta gautama ! caramebhyo nairapikebhyaH paramA yAvat mahA
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za019 u05 sU01 nArakAdInAM carama-paramavatvani0 385, vedanatarAzcaiva, paramebhyo vA nairayikebhyazcaramA nairayikA yaavdlpvedntraashcaivaa| tatkenArthena bhadanta ! evamucyate yAvadalpavedanatarAzcaiva ? gautama ! sthiti pratItyA tat tenArthena gautama ! evamucyate yAvat alpavedanatarAzcaiva / santi khalu bhadanta ! caramA api asurakumArAH paramAapi asurakumArAH evameva navaraM viparIta'bhaNitavyam , paramA alpakarmatarAH caramA mahAkarmatarA, zeSaM tadeva yAvat stanitaH kumArAstAvadevameva pRthivIkAyikA yAvanmanuSyAH ete yathA nairayikA vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAH yathA asugkumArAH // 50 1 // / / ... TIkA-'asthi maMte !' santi khalu bhadanta ! 'carimA vi neraiyA' caramA api nairayikAH tatra caramatvam alpasthitiphatvaM tathA ca caramA alpaMsthitaya ityarthaH 'paramA vi neraiyA' paramAH-mahAsthityo'pi nerayikAH ? he bhadanta! ime nArakA alpasthitimanto'pi mahAsthitimanto'pi bhavanti kimiti paznA, pAMcaveM uddeze kA prArambha- / / caturtha uddeze meM nAraka AdikoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai isa prAraMbha kiye jA rahe pAMcaveM ucze meM bhI prakArontara le unhIM nArakAdikoM kA nirUpaNa kiyA jAyagA ataH isI saMbaMdha ko lekara isa pAMcaveM uddeze kA prArabha sUtrakAra ne kiyA hai| __asthi NaM bhaMte ! carimA vi neraiyA paramA vi neracyA ityaadi| TIkArtha-isa sUtra bArA gautama ne prakSu se ailA pUchA hai-'asthi NaM bhaMte ! carimA vi nerathA paramA vi nerakyA' he bhadanta ! nairayika kyA carama bhI aura parama bhI hote haiM ? isa prazna kA tAtparya aisA haiM ki nairayika carama alpa AyuvAle bhI hote haiM kyA?'aura parama lambI pAyamA dezAno mA - . cothA udezAmAM nAraka vigerenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ane A prAraMbha karavAmAM AvatA pAMcamA uddezAmAM paNa prakArAntarathI te nArakAdInuM ja nirUpaNa karavAmAM Avaze te saMbaMdhane laIne sUtrakAra A pAMcamA udezAnepraa 42 cha. tuM paDe sUtra mA prabhArI cha.- , , . 'asthi Na mate carimA vi neraiyA paramAvi neraiyA' tyAdi. 30.1. ( . . TIkAIgautama svAmI prabhune nArakenuM caramapaNuM jANavAnI IcchAthI; me pUche che 4-'asthi Na bho! carimA vi neraiyA paramA vi neraiyA hai bhagavad nairayika carama ane parama paNa hoya che? A pregnanuM tAtparya e che ke-narayika carama alpa AyuvALA paNa hoya che, ane parama eTale ke dI
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ reader 386 bhagavAnAha - 'haMtA' ityAdi / 'haMtA asthi' hanta santi bhavanti nairayikAH alpasthitimanto'pi mahAsthitimanto'pItibhAvaH / ' se nRNaM bhane !' tad nUnaM bhadanta ! 'caramehito nerashiMto ' ' caramebhyo nairapikebhyaH 'paramA neraiyA mahAkammatarA 'ceva' paramA dIrghAyuSkA nairayikAH mahAkarmatarAzcaitra 'mahAkiriyatarAe ceva' mahAkriyatarAzcaiva adhikakarmavantaH kimityarthaH ' mahAsavatarAe caiva' 'mahAsravatarAzcaiva 'mahAveyaNatarAe caiva' mahAvedana urAzcaiva 'paramehiMto vA nerahahiMto vA' paramebhyo vA nairayikebhyo vA 'caramA neraiyA' caramA nairayikAH 'anakammatarAe cetra' alpakarmatarAzcaida 'appakiriyatarAe ceva' alpakriyatarAzcaiva 'appAsavatarAe ceca' alpAsravatarAzcaitra 'alpaveyaNatarAe ceva' alpavedanatarAzcaiva he bhadanta ! alpAyuekanArakApekSayA paramAyuSkanArakAH mahAkriyatarAdivizeSaNAH tathA paramAyuSkanArakApekSayA alpasthitikA nArakA alpakarmatarAdivizeSaNAH bhavanti kimiti praznAzayaH, bhagavAnAha - 'haMtA' ityAdi / 'havA, goyamA / ' inta, gautama ! inteti AyuvAle bhI hote haiM kyA ? alpAyuvAle nairathikoM ko yahAM carama kahA gayA hai aura lambI AyuvAloM ko parama kahA gayA hai isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM- 'haMtA, asthi' hAM gautama ! nAraka alpasthitivAle aura lambIsthitivAle donoM prakAra kI sthitivAle hote haiM / to 'se nU bhaMte ! carame hito.' he bhadanta ! jo nAraka alpasthitivAle hote haiM unakI apekSA 'jo dIrghAyuvAle nairayika hote haiM ve kyA mahA. karmavAle, mahAkriyAvAle, mahAsravavAle aura mahAvedanAvAle hote haiM ? yA jo carama nairadhika haiM ve parama nairayikoM kI apekSA alpakA alpakriyAvAle alpaAsravavAle aura alpavedanAvAle hote haiM ? isa prazna ke uttara meM 'haMtA, goyamA ! caramehito0' prabhu kahate haiM hA, AyuvALA paNa hAya che, alpamacuvALA nairayikAne ahiyAM carama kahevAmAM AvyA che, ane lAMkhI AcuvALAne parama kahyA che. A praznanA uttaramAM prabhu kahe - ''tA atthi' DA gautama! naar| ayamAyuSANA bhane sAMgI AyuvAjA ema banne prakAranI AyuvALA haiAya che. prabhune A pramANenA uttara sAMbhaLIne irIthI gautama svAbhI prabhune pUche che hai- 'se NUNaM bha'te ! gharamehito0' he bhagavan je nArA alpa AyuvALA hAya che, teonI apekSAe je dIgha AyuvALA naiyikA hoya che, te mahAkama vALA, mahAkriyAvALA mahAAsravavALA, ane mahAveDhanAvALA, hAya che? athavA je carama nairiyakA che, te parama nairayikAnI apekSAe apakama vALA, apakriyAvALA, alya AsavavALA ane alpa behanAvAjA hoya che ? yA ananA uttaramA alu ar3e che hai- 'haMtA goyamA !
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u0501 nArakAdInAM carama-paramavatvani0 387 AmantraNa svIkArArthakaM tathA ca bhavantyeva ittham , tadeva darzayati-'caramehito neraiehito paramA jAva mahAveyaNatarAe ceva caramebhyo nairapikebhyaH paramA yAvat mahAvedanatarA eva atra yAvatpadena 'neraiyA mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe. ceca' ityantasya prakaraNasya saMgraho bhavati tathA ca caramAyuSkanArakApekSayA paramAyukanArakA mahAkarmatarAdi vizeSaNayuktA bhavantyeva ityarthaH / 'paramehito vA neraiehiMto caramA neraiyA jAva apaveyaNatarAe ceva paramebhyo vA nairayikebhyo yAvat alpavedanatarAzcaiva, atrApi yAvatpadena 'appakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva' ityantavizeSaNAnAM grahaNaM bhavati tathA ca paramAyuSkanArakApekSayA alpAyuSkA nArakA alpakarmatarAdivizeSayuktA bhavantyeveti bhAvArthaH / 'se keNaTeNaM bhaMte !' tat kenArthena bhadanta ! 'evaM bucar3a gautama carama nairayika aura parama nairayika aise hI hote haiM arthAt jo parama nairayika hai ve caramanairayikoM kI apekSA yAvat mahAvedanAvAle hote haiM yahAM yAvatpada le 'neracyA mahAsavatarAe ceva, mahAkammatarAe ceva, mahAkiriyatarAe ceva' yahAM taka ke prakaraNa kA grahaNa huA hai| tathA ca-caramAyukanArakoM kI apekSA paramAyuSakanAraka mahAkarmatarAdi vizeSaNovAle hote haiM aura jo paramAyuSka nAraka haiM unakI. apekSA caramAyukanAraka yAvat alpavedanataravAle hote haiN| yahAM para bhI yAvaspada se 'alpakammatarAe ceva appaziriyatarAe ceva, aMpAsarvatarAe ceva' ina vizeSaNoM kA grahaNa huA hai tathA ca paramAyurSakanArakoM kI apekSA alpAyuSka nAraka alpakarmatarAdi vizeSaNoMvAle hote haiN| caramehito.' hai| gautama ! 22ma naiyi meM prabhArI DAyaM cha. yAta parama nirayika che, teo carama narayikanI apekSAe yAvatuM mahAdanAvALI hAya che. mADiyAM yAvat54thI 'neraiyA mahAsavatarAe ceva mahAkammatarAe . ceva mahAkiriyatarAe ceya' mahi sudhArA pA ayu 42rAya che. tara ma mA pramANe che. carama-alpa AyuvALA nArakonI apekSAe parama-dIrgha AyuSyavALA nArake mahAkarmatara vigere vizeSaNavALA hoya che ane je parama lAMbI AyuSyavALA nArake che, tenI apekSAe carama AyuvALA nArako cAvata maravahanAvAra DAya che.maDiyAM yAvat pahathI 'appakammatarAe ceSa appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva' mA vizeSaNe! kha 42rAyA che. te maya A pramANe che. parama-dIrgha AyuSyavALA nArakenI apekSAe carama-alpa AyuvALA nArake a5 karmatara alpakriyA ane alpa Asavatara hoya che,
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2eTa2 emedies z2Aba 'appaveyaNatarAe caiva 'evamucyate yAvat alpavedanatarAzcaitra atra yAvatpadena ''caramehito nerahapahitI paramA neraiyA mahAkammatarAe caitra mahAkiriyatarAS caiva mahAsavatarAe caitra mahAveyaNatarAe cetra paramehiMto neraiehiMto caramA nerahayA appakammatarAe cetra appakiriyatarAe ceva appAsatratarAe cetra' ityantasya makaraNasya grahaNaM bhavatIti, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'ThiI paDuJca', sthitimAyuSkaM pratItya Azritya ' evaM buca jAva appaveyaNatag2ae ceva' etramucyate yAvat alpavedanatarA etra he gautama! sthityapekSayA kathayAmi yat caramanArakebhyaH paramAH nArakAH mahAkarmatarAdivizeSaNayuktA bhavanti tathA aba gautama isa prakAra se pUchate he 'se keNadRNaM bhaMte / evaM cucca jAba appaveSaNatarAe' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se karate haiM ki ve yAta alpavedanatara vizeSaNacAle hote haiM ? yahAM yAvApada se 'caramehito nerahahito paramA nerakhyA mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva, mahAsavatarAe ceva, mahAveSaNatarAe cepa, paramehito nerahaehiMto caramA neraiyA anakammatarAe ceda, appakiriyatarAe ceva, appAsaMvatarAe ceva', isa pUrvokta pATha kA grahaNa huA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM-- 'gopamA ! ThihaM paDucca evaM buccaha, jAva apaveyaNatarAe 'ceva' he gautama | aisA pUrvoktarUpa se jo maiMne kahA hai vaha unakI sthiti ko lekara kahA hai arthAt sthiti kI apekSA paramanAraka gharamanArakoM se. mahAkarmatara Adi vizeSaNoMvAle hote haiM tathA caramanAraka paramAyuSka A huMve gautama svAmI tenuM kAraNa jANavAnI IcchAthI prabhune evu" pUche che.na.se. keNadvegaM bhaMve evaM buccai jAva appaveyaNatarAe' he lagavan sAtha evuM zA kAraNathI kaheA che ke teo yAvat alpa veinatara vigere vizeSaNa vANA hoya he ? maDiyAM yAvat paDhthI 'caramehiMto neraiehi to paramA neraiyA mahAkammatarAe caiva mahAkiriyatarAe cetra, mahAsavatarAe ceva, mahAveyaNatarAe caiva, paramehiMto "neraiehi to, caramA neraiyA appakammatarAe ceva, appakiriyatarAe caiva appAsavatarAe ceva' mA pUrveti pATha zratha rAya hai. ,, rmA,aznanA uttarasAM alu uhe hai- goyamA ! ThiiM paDucca evaM buccai jAva appavaiyaNatarAe ceva' he gautama! yUveti prArathI meM ? 'hyu' che, te teonI sthitine uddezIne kahyu che. arthAt sthitinI apekSAe parama nAraka carama nArakAI mahAkrama taMra mahAkriyAtara marhAAsavatara mahAvedanatara e vizeSazevALA 'hAya che; tathA caramanAraka parama AyuSyavALA nArakAnI
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ haar TIkA za019 305 01 nArakAdInAM carama- paramavatvani0 2 paramAyuSkanArakA pekSayA caramA nArakAH alpakarmatarAdivizeSayuktA bhavanti yeSAM arrar aedi sthitirnarakAvAse bhavati te itarebhyo mahAkarmatarAdayo'zubhakarmApekSayA bhavanti yeSAM tu asA sthitiste itarebhyo'lpakarmatarAdivizeSaNayuktA bhavantIti paramArtha iti / - atha devaviSaye mahAkarmatarAdyalpakarmatarAdikaM darzayitumAha- 'asthi' ityAdi / 'asthi NaM bhaMte' santi khalu bhadanta ! 'caramA vi asuMrakumArA paramA ci asurakumArA' caramA api asurakumArAH paramA api asurakumArAH alpasthitikAH paramasthitikAH 'asurakumArAH bhavanti kimiti praznAzaya, bhagavAnAha - ' evaM caivaM ' itiM 'evaM caiva pUrvoktaprakAreNaivA'sti pUrvApekSayA asurakumArANAM vaikakSaNyaM darza tumAha- 'navaraM ityAdi / 'navara" navaram - ayaM vizeSa: 'vivarIyaM bhANiyantra' nArakoM kI apekSA alpakarmatarAdi vizeSaNoMvAle hote haiM jina nAra kiyoM kI narakAvAsa meM mahatI sthiti hotI haiM ve nAraka itara nAraka se apane azubha karmoM kI apekSA mahAMkarmatarAdi vizeSaNo se yukta hote haiM aura jina nArakoM kI sthiti alpa hotI hai ve itara nArakoM se alpakarmatarAdi vizeSaNoMvAle hote haiM aisA tAtparyArtha hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'asthi NaM aMte ! caramA vi asurakumArA, paramA ci asurakumArA' he bhadanta ! jo asurakumAradeva hai ve' kyA carama bhI hote haiM ? aura parama bhI hote haiM ? arthAt asuraku mAradeva aspasthitivAle aura paraMmasthitivAle bhI hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'evaM ceva' he gautama! isa viSaya kA kathana pUrvokta jaisA hI hai 'navaraM' parantu pUrva kI apekSA jo asurakumAroM meM vilakSa * apekSAe alpakama tara vigere vizeSaNAvALA hoya che. je nArakIyAnI sthiti narakAvAsamAM vadhAre hAya che, te nArakeA khIjA nAraGAthI pAtAnA 'azubha krarmAMnI apekSAe mahAkramatara vigere vizeSaNAvALA hAya che. ane je nArakAnI sthiti narakAvAsamAM alpa hAya che te bIjA nArakAthI alpa krama 'tara vigere vizeSa@AvALA hoya che. epramANe A kathananuM tAtpa che. 1 have gautama svAbhI alune me pUche che hai - ' asthi NaM bhate ! caramA vi asurakumArA, paramAvi asurakumArA' he bhagavan ne zAsurakumAra chetra che, tethe zu carama ane parama e banne prakAravALA hoya che? arthAt asurakumAra deva apasthitivALA ane dIgha sthitivALA paNa hAya che. A praznanA uttarabhAM alu che ! - ' evaM ceva' he gItabha yA viSayabhAM pUrveta athana pramANe ja kathana samajavuM. paratu asurakumArAmAM pUrvanI apekSAthI je
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare viparItaM nArakasUtrApekSayA'surakumArasUtre viparItaM bhaNitavyam kiM viparItam ? iti sUtrakAra evAha-paramA appakammA caramA mahAkammA' paramA alpakarmANaH, caramA mahAkarmANaH, nairayikasane caramebhyaH paramANAM mahApharmAditvaM paramebhyazcaramANAM cAlpakarmAditvaM kathitam , atrAsurakumArasUtre ca caramebhyaH paramANAmamakarmAditvaM paramebhyazcaramANAM ca mahAkarmAditvaM vAcyamiti daiparItyam , tathAhi'se nUnaM bhave ! caramehito amurakumArehito paramA amarakumArA appakammatarA ceva appakiriyavarA ceva appAsavatarA ceva appaveyaNavarA ceva' ityAdi / tad nUnaM- bhadanta ! caramebhyo'surakumArebhyaH paramA asurakumArA alpakamatarA eva alpakriyatarA eva alpAsavarA eva alpavedanatarA eva, evaM prazna uttaraM ca NatA hai,vaha isa prakAra se hai-vidhIyaM bhANiyavaM' nAraphasUtra meM jaisA kathana kiyA gayA hai usakI apekSA asurakumAra sUtra meM viparIta kathana kiyA gayA hai aura vaha 'paramA appakammA, caramA mahAkammA' isa sUtra pATha se prakaTa kiyA gayA hai tAtparya kahane kA aisA hai ki nairayika sUtra meM caramoM se paramoM meM mahAkarma Adi se yuktatA kahI gaI hai tathA paramoM se caramoM meM alpakarma Adi se yuktatA prakaTa kI gaI hai, parantu asurakumAra sUtra meM caramoM se paramoM meM alpakarma Adi se yuktatA aura paramoM se caramoM meM mahAkarma Adi yuktanA kahI gaI hai yahI bAta-'se nUnaM bhaMte ! caramehito. asurakumArahito paramA asurakumArA appakammatarA va, appakiriyatarA ceva. appAsavatarA' ceva appaveyaNatarA ceva' ityAdi sUtra pATha banAkara samajha lenA cAhiye / gautama ne vizeSatA cha, ta mA amAthe cha 'vivarIyaM bhANiyavvaM' nA24 sUtrabhAvI rItanuM kathana karavAmAM AvyuM che, te kathananI apekSAe asurakumAra sUtramAM viparIta 4thana 4apAmA mAvyu che, te 4thana 'paramA appakammA, gharamA mahA kammA' yA sUtrA4thI pragaTa 42 cha. 4Anu tApaya se che hai-2yi sUtramAM carama AyuSyamAMthI paramAyuSya vALAomAM mahAkarma vigerenuM hovApaNuM kahyuM che. tema ja paramAyuSkathI caramAyuSyavALAomAM alpakarma AdinuM hovA paNuM kahela che. paraMtu asurakumAra sUtramAM caramAyukethI paramAyuSkamAM alpa karma AdinuM hovApaNu ane paramAyuSkathI caramAyuSkamAM mahArma vigere hopApA 4Dasa che. me bAta se nUna bhate! caramehito! asurakumArahitoparamA asurakumArA appakammatarA ceva appakiriyatarA ceva appAsavatarA ceva appaveyaNatarA ceva' tyA sUtrA3 matAvAna sabhAmA mAyuM . cha. gautama
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u05 su01 nArakAdInAM carama-paramavatvani0 391 vaktavyam caramAmurakumArApekSayA paramAsurakumArANAm alpakarmataratvaM tepAmasAtAdhazubhakarmApekSam , alpakriyatvaM ca tathAvidhakAyikyAdi kaSTakriyA'pekSam , alpAstravatvaM tu tathAvidhakaSTakriyAjanyakarmavandhApekSam , alpavedanatvaM ca pIDA. 'lpatvApekSayeti, tathA paramebhyo'murakumArebhyazcaramA asurakumArA mahAkarmatarA mahAkriyatarA mahAsavarA mahAvedanatarAzceti jJAtavyam 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva pUrvoktameveti 'jAva thaNiyakumArA tAva evaM cetra' yAvat stanidakumArAstAvat evameva stanitakumAradevaparyantam amurakumAravadeva jJAtavyam / caramasvanitakumArAprabhu se aisA pUchA hai ki hai bhadanta ! carama asurakumAroM se parama asurakumAra kyA alpatara karmavAle hote haiM ? alpatara kriyAvAle hote haiM ? alpatara AtravavAle hote haiM ? aura alpavedanAvAle hote haiM ? isa prakAra ke gautama ke prazna kA uttara prabhu ailA dete haiM ki-hAM, gautama ! carama asurakumAroM kI apekSA paraya asurakumAra alpakarmavAle hote haiM kyoMkiunake azAtA Adi azubhakarma alpa hote haiM, ve alpakriyAMvAle hote haiM kyoM ki kAyikI Adi jo azubha kriyAeM haiM ve unameM alpa hotI haiM alpa AsravadhAle hote haiM kyoki kAyikI Adi azubhakriyAoM se janya karma ko Asrava unameM kama hotA hai| alpavedanAvAle hote haiM kyoMki unako pIDA alpa hotI hai tathA parama asurakumAroM se carama asurakumAra mahAkarmacAle, lahAkriyAvAle, aura mahAvedanAvAle hote haiN| 'sesaM taM ceva bAkI kAaura saca kathana pUrvokta jaisA hI hai 'jAva thaNiyakumArA0' aura asurakumAroM ke jaisA hI yaha kathana yAvat stanita vAmI prabhune pUche che ke he bhagavana carama asurakumArethI parama asurakumAre alpatarakarmavALA hoya che ? alpatara kriyAvALA hoya che? alapatara AsavavALA hoya che ? ane alpavedanavALA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-hAM gautama! carama asurakumAranI apekSAe parama asurakumAra alpakarmavALA hoya che. kAraNa ke teomAM azAtA vigere azubha karma alpa che. teo ala5kriyAvALA che. kema ke kAyikI vigere je azubha kiyAo che, te teomAM alpa hoya che. teo apa AsrAvavALA hoya che, kAraNa ke kAyikI vigere azubha kriyAthI thavAvALA karmanuM Asrava teomAM alpa hoya che. teo alpavedanAvALA hoya che. kAraNa ke-teone pIDA alpa hoya che. tathA parama asurakumAre karatAM carama asurakumAra mahAkarmavALA, bhAThiyAvA, mana bhAvanApAmA DAya che. 'sesaM ta ceva' mAhItuM bhI tamAma 4thana paOMai pramANe che. 'jAva thaNiyakumArA0' masuraM
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare pekSayA paramAH svanitakumArA alpakarmANo'lpakriyA alpAsavA alpavedanAzca tathA paramastanitakumArApekSayA caramAH stanitakumArAH mahAkarmatarA mahAkriyatarA mahAnavatarAH mahAvedanatarAzveti 'puDhavIkAiyA jAva maNussA ee jahA neraiyA' pRthivIkAyikA yAvat manuSyAH ete yathA nairayikAH, pRthivIkAyikA ekendriyA manuSyaparyantA nairapikavat jJAtavyAH ana yAvatpadena hIndriyAdita Arabhya paJce. ndriyatiryakyonikAntAnAM saMgrahaH ekendriyata Arabhya paJcendriyatiryagyonikAntAH manuSyAca caramebhya ekendriyAdibhyo'pekSayA paramA ekendriyAdi manupyAntAH mahAkarmatarAdi vizeSaNAH tathA paramezya ekendriyAderArabhya manupyaparyantebhyazcaramAH ekendriyAdimanuSyAntA alpakarmAdi vizeSaNayuktA bhavantItibhAvaH 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' vAnamantajyotiSkavaimAnikA yayA kumAroM taka jAnanA cAhiye / carama stanitakumAroM kI apekSA parama stanitakumAra alpakarmavAle, alpakriyAvAle, alpaAsravavAle aura alpavedanAvAle hote haiM / tathA paramastanitakumAroM kI apekSA carama stanitakumAra mahAkarmakAle, mahAkriyAvAle, mahAnavavAle aura mahAve. danAvAle hote haiM / 'puDhacIkAjhyA jAva maNussA.' pRthivIkAyika eke ndriya jIva yAvatpada gRhIta dvIndriya jIva, teindriya jIva cauindriyajIva paMcendriya tiryaJca aura manuSya ye saba paramapadavAle pakSa meM carama ekendriyAdikoM kI apekSA mahAkarmAdivizeSaNoM vAle hote haiM aura carama pada pakSa meM parama ekendriyAdikoM kI apekSA alpakarmAdi vizeSaNoM vAle hote haiM / 'pANamaMtarajoisiya0' vAnavyantara jyotiSka evaM vaimA nika isameM parama caramapakSa sambandhI mahAkarmAdi viziSTa hone kA evaM alpakarmAdi viziSTa hone kA saba kathana isa viSaya ko lekara asurkumAranA kathana pramANenuM saghaLuM kathana yAvat svanitakumAra sudhImAM samajavuM. carama svanitakumAre karatAM parama svanitakumAra alpakarmavALA, apakriyApaannii, mAnavavA ana apavahanavAjA hAya che. 'puDhavIkAiyA jAva maNussA0' viyi mendriya 71 yAvat 54thI mandriya, &, trae IndriyavALA che, cAra IdriyavALA jI pAMca IdriyavALA tiryaMca ane mana A badhA parama padavALA pakSamAM carama ekendriya vigerenI apekSAe mahAkarma vigere vizeSavALA hoya che. ane carama pada pakSamAM parama ekendriyaavihiinii mapekSAthI 65 vigaire vizeSAvA DAya che. 'bANamaMtara. joisiya' pAna0yantara nyAti bhane vaibhAnimA 52ma-12ma bhanne pakSa
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u05sU02 vedanAsvarUpanirUpaNam asurakumArAH caramebhyo vAnavyantarajyotiSkavaimAnikebhyaH paramAH vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAH alpakarmAdivizeSaNavanto bhavanti tathA paramebhyo cAna: vyantarajyotiSkavaimAnikebhyazvaramA vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAH mahAkarmAdi' vizeSaNavanto bhavantItiH ||suu0 1 // vaimAnikA alpavedanA ityuktam ataH paraM vedanA svarUpamAha-'kaivihe gaM bhaMte' ityaadi| mUlam-kahAvihA NaM bhaMte! veyaNA pannattA goyamA! duvihA veyaNA pannattA! taM jahA nidA ya anidAya neraiyANaM bhaMte! kiM nidAyaM veyaNaM veeMti anivArya veyaNaM veeMti0 jahA pannavaNAe jAva vemANiyatti sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti ||suu02|| ___ chAyA katividhA khalu bhadanta / vedanA majJaptA gautama ! dvividhA vedanA majJaptA tathA nidA ca anidA ca / nairayikAH khalla bhadanta ! kiM nidAM vedanAM vedayanti0 anidA vedanAM ghedayanti yathA prajJApanAyAM yAvad vaimAnikA iti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 2 // kumAroM ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA caahiye| arthAta carama vAnavyantarajyotiSkavaimAnikoM se parama vAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika alpakarmAdivizeSaNoM vAle hote haiM tathA paramavAnavyantarajyotiSka aura vaimAnikoM se caramavAnavyantarajyotiSka aura vaimAnika mahAkarmAdivizeSaNoM vAle hote haiM // sUtra 1 // vaimAnikadeva alpavedanAbAle hote haiM aisA kahA jA cukA hai isa. liye aba vedanA kA svarUpa prakaTa kiyA jAtA hai-- saMbaMdhI mahAkarmAdipaTTAvALA hovAnuM ane alpakamadivALA hovAnA saMbaMdhanuM kathana asurakumAranA saMbaMdhamAM jema kahevAmAM AvyuM che. e ja pramANe ahiyAM samajavuM. arthAt carama vanavyantara tiSka ane vaimAnike alpa karma vigere vizeSaNovALA hoya che. tathA parama vanavyantara tiSka ane vaimAnike mahAkarma vigere vizeSaNovALA hoya che. sU. 1 che , vaimAnika deva alpavedanAvALA hoya che. e pramANe kahevAI gayuM che.' have vedanAnuM svarUpa batAvavAmAM Ave che. 'kaivihe gaM bhaMte ! veyaNA paNNattA' yA bha050
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIyatre TIkA--'kaivihA NaM bhaMte ?' kavividhA khalu bhadanta ! vedanA prAptAH kathitA iti vedanAviSayakA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'dubihA veyaNA pannattA' dvividhA-dvimakArakA vedanA majaptA 'taM jahA tadyathA 'nidA ya anidA ya' nidA ca anidA ca, 'ni' niyataM dAnaM zuddhirjIvasya 'dvaipa zodhane' iti dhAto nideti padaM siddhaM bhavati tathA ca nidA jJAnam AbhogaH, tad yuktA vedanA'pi nideti kathyate AbhogavatItyarthaH jJAnapUrvakaM vedanaM nidA athavA samyag vivekapUrvakaM vedana nideti anidA anAbhogavatI vedaneti 'nidA ya' iti nidAkam , atra ka pratyayaH svArthikaH ato nidAM vedanAmiti / punaH praznayati 'neraiyA Na bhaMte !' nairayikAH khalla bhadanta ! 'kiM nidAyaM veyaNaM veeMti 'kaivihe Na bhate / veyaNA patnattA' ityAdi / TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki:-kai. vihANaM bhaMte / he bhadanta ! vedanA kitane prakAra kI kahA~ gaI hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai-goyamA' he gautama ! 'duvihA0' vedanA do prakAra kI kahI gaI hai| taM jahA-ve do prakAra usa ke aise haiM-'nidA ya anidA ya' nidA aura anidA 'dvaipzedhakane' ni upasarga pUrvaka zeSanArtha baip dhAtu se nidA yaha pada ghanA hai niyata jo jIva kI zuddhi hai usakA nAma nidA hai nidA, jJAna aura Abhoga ye saba paryAyavAcI zabda haiM isa nidA se yukta vedanA bhI nidArUpa se kaha dI gaI hai jo vedanA Abhoga yukta hotA hai jJAnapUrvaka hotA hai athavA samyag viveka pUrvaka hotA hai vaha nidA haiM tathA anAbhogavAlI jo vedanA hai vaha anidA hai| TIkAI-A sUtra dvArA gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM che kehe bhagavana vedanA keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che tenA uttaramAM prabhujhe 4 -'goyamA! 3 gautama! 'duvidhA veyaNA paNNattA' banA meM HIR BAma mAvI cha. 'tajahA' mA prabhArI che. 'nidA ya anidA yo nidA ane anidA "ni upasarga pUrvaka zodhanArthaka TaeNpa dhAtuthI nidA e pATha banela che. niyata je jIvanI zuddhi hoya tenuM nAma nidA che. nidA, jJAna ane Aga e badhA paryAyavAcI zabdo che. A nidAthI thavAvALI vedanA paNa nidA rUpe ja kahI che Aga yukta-jANapUrvaka je vedanA thAya che, athavA samyak viveka pUrvaka je vedanA thAya che te nidA che. tathA anAjogavALI je vedanA che, te anidA che.
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaicandrikA TIkA za019 u05 su02 vedanAsvarUpanirUpaNam 396 anidAyaM veyaNaM vedeti' kiM nidAM vedanAM vedayanti anidAM vA vedanAM vedayanti kiM jJAnapUrvakaM vedanamanubhavanti ajJAnapUrvakaM vA vedanamanurbhavanti ? iti praznaH bhagavAnAha - 'jahA ' ityAdi / 'jahA panavaNAe jAva vaimANiya tti' yathA prajJApanAyAM yAvadvaimAnikA iti prajJApanAyAM paJcatriMzattame vedanApade caturthe sUtre cettham - 'goyamA ! nidAyaM piveyaNaM veti aNidAyaM piveyaNaM veti' ityAdi niMdAmapi vedanAM vedayanti nArakA anidAmapi vedanAM vedayanti nArakA ityAdi / ayamAzayaH jJAnapUrvakam athavA samyag vivekapUrvakaM vedanaM nidA tathA ajJAnapUrvakamathavA samyag vivekazUnyatApUrvaka vedanaM sukhaduHkhAnyatarAnubhavaH anidA taMtra ! aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'neraiyA NaM bhaMte / kiM nidAya veNaM veti0' he bhadanta nairathika kyA jJAnapUrvaka vedanA kA anubhava karate haiM ? yA ajJAnapUrvaka vedanoM kA anubhava karate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA hai ki 'jahA panavaNAe0' he gautama ! vaimAniko taka jaisA prajJAvanA ke 35 paiMtIsa ve vedanA pada ke cauthe sUtra meM kahA gayA hai vaisA hI isa viSaya meM kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye vahAM isa prakAra se kahA huA hai - 'goyamA / nidAyapi veyaNaM veti, aNidAyaM pi veNaM veti' ityAdi tAtparya aisA hai ki nAraka, jJAnapUrvaka bhI athavA sampara viveka pUrvaka sukhaduHkhAdika kA vedana karate haiM aura aMjJAnapUrvakaM bhI athavA samyag viveka zUnyatA pUrvaka bhI sukhaduHkhAdika kaoN vedana karate haiM - jo nAraka saMjJI jIva kI paryAya se maraMkaraM naraka meM utpanna hotA hai usake sukhaduHkha kA anubhava jJAnapUrvaka hone ke kAraNa have gautama svAmI asune menuM pUche che hai-neraiyANaM bhaMte! kiM' - nidAya veyaNaM veti / ' he bhagavan nairyi| zu' jJAnapUrva' veDanAnI anubhava kare che? athavA ajJAnapUrvaka vedanAnA anubhava kare che ? A praznanA uttaramAM alu 8 che ! - 'jahA pannavaNAe0' he gautama! vaimAni sudhIyAM ajJArthanAnI 35 pAMtrIsamAM vedanA padanA ceAthA sUtramAM je pramANe kahevAmAM Avyu che. A viSayamA pazu te prabhAtuM thana rI serbu tyAM A prabhAye usa che. 'goyamA ! nidAyaM piveyaNaM veti, anizayaM pi veyaNaM veti' ityAhi dInu tAtyaya e che ke--nArakA jJAnapUrvaka athavA samyak viveka pUrvaka sukha ane zuM kha vigerenu vedana kare che. ane ajJAna pUrNAMka paNu athavA samyak viveka vinA sukha ane du:khAdinuM vedyana kare che, je nAraka sajJI jIvanI paryAyathI marIne narakamAM utpanna thAya che, tene sukha duHkhaneA anubhava jJAnapUrvaka thavAthI
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne nArakANAmubhayavidhamapi vedanaM bhavati yo nArakaH saMjJita Agatya narake utpadhate tasya jJAnapUrvakaduHkhAnubhavasya jAyamAnatvena nidA vedanA bhavati yazca nArako'saMjJita Agasya nArake utpadyate tasya ajJAnapUrvakaduHkhAnubhavasya jAyamAnatvena anidA vedanA bhavati / nArakavadeva asurakumArAdi deveSvapi nidA'nidayo vyavasthA jJAtavyA, pRthivIkAyikata Arabhya caturindriyAnta jIvAnAm anideva vedanA bhavati pazcendriyatirazcA manuSyANAM vAnavyantarANAM ca nArakacadeva ubhayapakArA'pi vedanA bhavati jyotiSkavaimAnikayorapi ubhayaprakArA vedanA bhavati mAyimithyAdRSTidevAnAM yA vedanA bhavati sA anidA samyag vivekarahita. svAt amAyisamyagdRSTimatAM devAnAM yA vedanA sA nidA bhavati yatasteSAM samyag dRSTirasti ityAdisarva prajJApanAyAH paJcatriMzattamavedanApadato draSTavyaM nidA vedanA hotI hai tathA jo nAraka asaMjJI jIva kI paryAya chor3akara naraka meM utpanna hotA hai, usako sukhaduHkhakA anubhava ajJAnapUrvaka jAya. bhAna hone se anidA vedanA hotI hai nAraka ke jaise hI asurakumAra Adi devoM meM bhI nidA aura anidA vedanA kI vyavasthA jAnanI cAhiye pRthivIkAya se lekara caturindriyAnta jIvoM ke anidA hI vedanA hotI hai tathA paJcendriya tiryaJcoM ko, manuSyoM ko aura vAnavyantaroM ko nAraka ke jaisI hI nidA anidA donoM prakAra kI vedanA hotI hai| jyotiSka evaM vaimAnikoM ko bhI donoM prakAra kI vedanA hotI hai mAthimithyAdRSTidevoM ko jo vedanA hotI hai vaha samyag viveka rahita hone ke kAraNa anidA hotI hai amAthisamyagdRSTidevoM ko jo vedanA hotI hai vahAM nidA vedanA hotI hai kyoMki ve samyagdRSTivAle hote haiN| nidA vedanA thAya che. tathA je nArake asaMjJI jIvanI paryAyane choDIne nArakamAM utpanna thAya che. tene sukhakhane anubhava ajJAnapUrvaka thAya che, tethI tene anidA vedanA thAya che. tathA nArakonI jema ja asurakumAra vigere mAMda paNa nidA ane anidA vedanAnI vyavasthA samajavI. pRvikAyathI AraMbhIne cAra IndriyavALA jene anidA vedanA ja hoya che. tathA paMcendriya tiryaMce ane manuSyane tathA vAcaMtone nArakonI jema nidA ane aniMdA e banne prakAranI vedanA hoya che. jatiSka ane vaimAnikane paNa ane prakAranI vedanA thAya che. mAyimithyANi devane je vedanA thAya che. te samyak viveka vinAnI hovAnA kAraNe anidA vedanA ja thAya che. amAyi samyagRSTi dene je vedanA thAya che te nidA vedanA ja thAya che. kema ke teo samyak daSTivALA hoya che. ItyAdi A
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za019 u05 su02 vedanAsvarUpanirUpaNam 397 digmAtramiha darzitamiti 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti hai bhadanta / vedanAviSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tadevamevasarvathA satyameva iti kathayitvA bhagavantaM vanditvA namasthitvA gautamaH saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 02 // // iti zrI vizvavikhyAta - jagadballabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitakalita kalApAlA pakapa vizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya ' padabhUpita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitA zrI " bhagavatIsUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyA me konaviMzatitamazatake paJcamoddezakaH samAptaH // 19-5 // - ityAdi yaha saba kathana prajJApanA kA 35 paitIsa ve vedanApada se jAna lenA cAhiye yahAM to hamane saMkSepa se yaha viSaya prakaTa kiyA hai 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / nti' he bhadanta 1 vedanA ke viSaya meM jo Apane aisA kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautamane bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sUtra 2 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA ke unnIsaveM zatakakA pAMcavAM uddezaka samApta // 19-5 // sarva sthana prajJApanA sUtranA 35 pAMtrIsamA vedanA padathI samajI levu', ahiyAM tA sakSepathI A viSaya me' matAnyA che. 'sevaM bhaMte sevaM bhaMte tti' he labhavan vehanAnA viSayabhAM Aye ? abhA kahyu' che, te savathA satya ja che. he bhagavan ApatuM kathana yathAya che. A pramANe kahIne gautama svAmIe bhagavAne vaMdanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI te sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. !! s 2 / / jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI zvAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA egaNIsamA zatakanA pAMcamA uddezaka samAsA19-pA
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ k bhagavatI sUtre atha SaSThodezakaH mArabhyate // paJcamodeza ke vedanAH kathitAH tAzca dvIpAdiSveva bhavantIti dvIpAdayaH paSThodezake kathyante, ityevaM saMbandhenAyAtasya paSThoddezakasyedamAdimaM sUtram - 'ka bhaMte' ityAdi / mUlam - kahi NaM bhaMte! dIvasamuddA kevaiyA NaM bhaMte! dIvasamuddA kiM saMThiyA NaM bhaMte! dIvasamuddA evaM jahA jIvAbhigame dIvasamuddeso so ceveha vi joisiyamaMDiyauddesagavajjo bhANiyantra jAva pariNAmo jIva uvavAo jAva anaMtakhutto / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti ||suu0 1 // chAyA--kutra khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH kiyantaH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH, kiM saMsthitAH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH evaM yathA jIvAbhigame dvIpasamudroddezaH sa eva ihApi jyotiSkamaNDita uddezakavarjito bhaNitavyo yAvat pariNAmaH jIvopagataH yAvadanantakRtvaH tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti |sU0 1 // TIkA -- 'kahi NaM bhaMte ! dIvasamuddA' kutra khalu bhadanta / dvIpasamudrAH he bhadanta ! dvIpAtha tathA samudrAzra kA kasmin sthAnavizeSe vidyate ityarthaH / chaTThe uddeze kA prAraMbha paMcama uddeze meM vedanA ke viSaya meM kahA gayA hai yaha vedanA dvIpAdikavartI jIvoM meM hI hotI hai ataH vedanA ke sambandha ko lekara dvIpA - dikoM kA nirUpaNa isa chaThe uddeze meM kiyA jAvegA isI sambandha se isa chaThe uddeze kA nirUpaNa kiyA jA rahA hai 'kahi NaM teM dIvasamuddA' ityAdi / TIkArtha- - isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA haiM ki he bhadanta ! 'kahiNaM bhaMte ! dIvasamuddA0' dvIpa aura samudra kahAM para kisa sthAnavizeSa chaThThA uddezAnA prAraMbha pAMcamA uddezAmAM vedanAnA saMbadhamAM kahevAmAM AvyuM che. A vedanA dvIpa vigeremAM nivAsa karanArA jIveAne ja DAya che. tethI vedanAnA samadhane laI ne A chaThThA uddezAmAM dvIpAdikanuM nirUpaNa karavAmAM Avaze. eja saba dhathI thA chuTTI uddezAnA Arala zvAmAM Ave che- 'kahi NaM bhaMte / dIvasamuddA' ityAdi artha- -- sUtra dvArA gautama svAmIe prabhune evuM pUchyuM che kebhgvn 'kahiNaM bhaMte! dIvasamuddA0' dvIpa bhane samudra yAM yAcyA he ? arthAt
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ heendrikA TIkA za019 u06 sU01 dvIpasamudrAdinirUpaNam 399 " 'kevaiyA NaM bhaMte / dIvasamuddA' kiyantaH khalu bhadanta / dvIpasamudAH kiyatsaMkhyAkA dvIpAH samudrAca santItyarthaH kiM saMThiyA NaM bhaMte ! dIvasamuddA' ki saMsthitAH khalu bhadranta dvIpasamudrAH dvIpasamudrANAm AkArAH kIdRzA iti dvIpasamudrANAmadhikaraNa saMkhyA''kAra viSayakaH praznaH bhagavAnAha - ' evaM jahA ' ityAdi / ' evaM ' jA ' evaM yathA 'jIvAbhigame dIvasamuddeso' jIvAbhigame dvIpasamudroddezaH 'so caitra da vi sa eva ihApi bhaNitavya ityagretanena sambandhaH, jIvAbhigamadvIpasamudroddezazcaivam 'kimAgArabhAva paDoyArANaM bhaMte / dIvasamuddA panacA 'kimAkArabhAcamatyatratArAH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH prajJaptA - kathitAH, bhagavAnAha - goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jaMbuddIvAiyA dIvA' jambUdvopAdikAH dvIpA : 'lavaNAiyA samuddA' lavaNAdikAH samudrAH jambUdIpamabhRtayaH dvIpAH santi tathA lavaNasamudraprabhRtayazva samudrAH santItyarthaH / sa ca jIvAbhigameM haiM? tathA ve dvIpa aura samudra kitane haiM ? aura ina samudroM kA AkAra kaisA hai ? isa prakAra dvIpa samudroM ke adhikaraNa kI saMkhyA kA aura AkAra ke viSaya meM yaha prazna kiyA gayA hai uttara meM prabhu ne kahA hai / 'evaM jahA ' ityAdi he gautama ! jIvAbhigama nAma ke sUtra meM dvIpasamudrodezaka nAmakA eka uddezA hai usameM yaha saba prakaraNa kahA gayA hai ataH vahIM se isa viSaya ko jAna lenA cAhiye usa uddeze meM eka jyotiSika maNDita uddeza bhI AyA hai so use choDa denA cAhiye yahAM para nahIM kahanA cAhiye jIvAbhigamIyadvIpa samudrodezaka isa prakAra se hai'kimAgArabhAva paDoyArANaM bhaMte! dIvasamuddA patnattA ?' goyamA ! budavAyA dIvA, lavaNAiyA samuddA' yaha dvIpa samudrodezaka yahAM pUrNa kayA sthAna vizeSamAM che tathA e dvIpa ane samudro keTalA che? ane e dvIpa ane samudrone AkAra kevA che? A rIte dvIpa samudronA adhikaraNunA sakhyAnA ane AkAranA viSayamAM A prazna karavAmAM AvyA che. tenA uttaramAM prabhu 4 che - ' evaM jahA' ityAdi he gautama vAbhigama nAbhanA sUtrabhAM dvIpasamudroddezaka nAmanA uddeze Avela che, temAM A samagra prakaraNa kahevAmAM Avela che. tethI A viSaya tyAMthI samajI levA. A uddezAmAM eka caiAtiSka maDita uddeze! paNa AvelA che. tene aDiyAM cheDI devA te jIvAbhigamamAM bhyAsa dvIpasamudra uddezAbhAM yA prabhA AhevAmAM Ave che. - ' kimAgArabhAva - paDoyArA NaM bhaMte / dIvasamuddA paNNattA goyamA ! jaMNudIvAiyA dIvA, lavaNAiyA samuddA' he gautama A dvIpasamudra uddeze. ahiyAM pUrA kahevAne
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 bhagavatI sUtre mI dvIpasamudroddezaH kiM saMpUrNo'pi vaktavyaH 1 tatrAha - ' joisiyamaMDiyaudde sagavajjo bhANiyaco' jyotiSkamaNDitoddezakravarja : bhaNitavyaH jyotiSkeNa jyotiSkapariNAmena maNDito ya uddezaruH dvIpasamudroddezakasyAvayavavizeSaH tadvarja : tAdRzamakaraNaM vihAyetyarthaH jyotiSkamaNDito dezakazcaivam 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe ' kai caMdA pabhArtisu vA pabhAsaMti vA pabhAsitsaMvi vA' katicandrAH prAbhApanta vA prabhASante vA prabhAsiSyante vA 'kai sUriyA tavica vAtarviti vA viti vA' kati sUryAH atapan vA tapanti vA tapiSyanti vA, ityAdi / sa ca dvIpasamudroddezaH kiyaddUraM vaktavyaH tatrAha - ' jAva pariNAmo' yAva pariNAmaH sacaitram 'dIvasamuddANaM bhaMte kiM puDhavI pariNAmA pannatA' dvIpasamudrAH khalu bhadanta ! kiM pRthivIpariNAmAH prajJaptAH ityAdi / tathA dvIpasamudreSu 'jIva nahIM kahanA cAhiye kyoMki isake antargata 'joisiyamaMDipa0' jyotiSika maMDita nAmakA eka uddezaka aura bhI hai isameM 'jaMdhuddIveNa bhaMte ! dIve kaha caMdA pabhAsisu vA, pabhAsaMti vA, pabhAsissaM ti vA kai khariyA af vA tarSiti vA tavissaMti vA' isa prakAra kA prakaraNa AyA hai so isa jyotiSikamaMDita uddezaka ko isa kathana meM chor3a denA cAhiye / use yahAM para grahaNa nahIM karanA cAhiye / yaha dvIpasamudroddezaka jIvAbhigama sUtra kA kahAM taka kA yahAM grahaNa karanA cAhiye ? to isake liye kahA gayA hai| 'jAva pariNAmo' yaha prakaraNa isa prakAra se hai-'dIvasamuddA NaM bhaMte! kiM puDhavI pariNAmA pannattA ? ityAdi tathA dvIpa nathI, aratha hai-tenI 42 'joisiyamaMDiya0' jyotiSi maMDita nAbhanu ! a42] bhAve che. temAM 'jaMdhUddive NaM bhaMte ! dIve kai caMdA pabhArthisu vA, pabhAsaMti vA, pabhAssiMti vA, kaisUriyA taviMsu vA, taviMti vA, tavi ssaMti vA, ' 'bhUdvIpabhAM TalA caMdro bhUtaajabhAM prAzatA hatA ? vartamAnabhAM prakAze che, ane bhaviSyamAM prakAza Apaze tathA keTalA sUrpI tapatA hatA ? vartamAnamAM tape che, ane bhaviSyamAM tapaze. A pramANenuM prakaraNa Avela che. te A jyeAtiSika ma'Dita uddezAne A kathanamAM ahiyAM kahevAnA nathI. tene ahiyAM grahaNa karavAnA nathI, jIvAbhigamamAM kahela A dvIpasamudra uddezekanuM athana gaDiyAM yAM sudhInuM grahaNa zvAnuM che ? me bhATe he che - jAva pariNAmo' mA a425 yAvat pariNAma sudhInuM maDiyAM 'hevu' te parizAbha A prabhAve che. 'dIvasamuddA NaM bhaMte! kiM puDhavI pariNAmA paNNattA' dvIpasamudro
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u06 sU01 dvIpasamudrAdinirUpaNam .. uvavAo jAva aNaMtakhutto' jIvopapAto yAvat anantakRtvaH, jIvopapAto'pi vaktavyaH 'anantakRtva.' iti paryantam , sa ca ittham 'dIvasamuddesu NaM bhaMte !' dvIpa samudreSu khalu bhadanta ! 'sabapANA 4 // sarve prANabhUtajIvasattvAH 'puDhavIkAiya tAe' pRthivIkAyikAditayA 'uvavannapuyA' utpannapUrvAH sarve prANabhUtajIvasatvA pRthivIkAyikAdi 6 rUpatayA dvIpasamudreSu kiM pUrvam utpannAH iti pakaraNArthaH / uttaram 'haMsA goyamA asaiyaM aduvA aNaMtakhutto' iti paryanta jIvopapAto vaktavyaH / asakRd , bAraM bAram anantakRtva iti anantavAraM jIrA utpannapUrvAH pRyivyAdikAyikattayA anantavAraM pUrvamutpannAH etatparyantaM jIvopapAto vaktavya iti 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! samudroM meM 'jIva uvacAo jAva aNaMtakhutto' jIva kA upapAta yAvat anantavAra huA hai tAtparya aisA hai ki gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki-dvipasamudra kyA pRthivI ke pariNAmarUpa haiM ? tathA dvIpasamudroM meM samasta jIvoM kA upapAta kyA pRthivIkAyika AdirUpa se pahile kaI bAra ho cukA hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai-'hatA, goyamA ! asaiyaM aduvA aNatakhutto' hA gautama! dvIpasamudroM meM jIva kA upapAta pahile kaMha cAra pRthivIkAyika AdirUpa se athavA anantayAra ho cukA hai isa prakAra dvIpa samudroddezaka jyotiSikamaNDita uddezaka ko choDate hue ina pari. NAma, upapAta aura uttara vAkyarUpa anantabAra padoM taka grahaNa karanA cAhiye aisA prabhu ne kahA hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' anta meM he bhagavan zuzpiriNAmAyA cha ? ya. tathA dIpasamudrImA 'jIva uvavAo jAva aNaMtakhutto' nA 55ta yAvata manatavAra thy| che. kahevAnuM tAtparya e che ke-gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke-ha bhagavana dvIpasamudro zuM pRvinA pariNAmarUpa che? tathA dvIpasamudromAM saghaLA ne upapAta pRthvIkAyika AdirUpathI pahelAM anekavAra thaye hate? A prazna uttaramA prasu cha ,-'hatA! goyamA asaiya aduvA aNatakkhutto' hA gautama! dvIpasamudromAM ane upapAta pahelAM aneka vAra pRthvikAyika vigere rUpathI anantavAra thaye have A rIte dvIpasamudra uddeze jyotivika mahina uddezAne choDIne A pariNAma, upapAta ane uttara vAkya rUpa ananta vAra e pada grahaNa karela che. ema prabhue kahyuM che
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 bhagavatIce dvIpasamudraviSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tat evameva savarthA satyameva, iti kayayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||suu0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadallama-prasiddhavAcaka-paJcadazamApAkalipalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsIlAlaprativiracitA zrI bhagavatImUtrasya" ameyacandrikApAyAM vyAkhyAme konaviMzatitamazatake paSThoddezakA smaaptH||19-6|| gautama ne prabhu se aisA kahA kihe bhadanta ! Apa devAnupriyane dvIpasamudroM ke viSaya meM jo aisA kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama bhagavAn ko vandanA namaskAra kara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatImsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAMke unnIsaveM zatakakA ||chtthaa uddezA samApta 19-6 // 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' mantamA gautamasvAmI prasuna 4 he bhagavana A5 devAdhi dvIpasamudronA viSayamAM je varNana karyuM che. te sarvathA sa ya che. ApanuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne te gautama svAmI bhagavAnane vaMdanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAne sthAne birAjamAna thayA. e sU 1che jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakane chaThTho uddezaka samAsA19-6
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyacandrikA TIkA za019 u0701 asurakumArAdyAvAsanirUpaNam atha saptamoddezaH prArabhyate // SaSTho deza ke dvIpasamudrAH kathitAH dvIpAdayazca devAnAmAvAsA iti devAvAsAdhikArAt asurakumArAvAvAsAH saptamodeza ke prarUpyante, anena sambandhenAyAtasya saptamoddeza ke syedamAdimaM sUtram - 'kevaiyA NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam - kevaiyA NaM bhaMte! asurakumArabhavaNAvAsasaya sahassA -pannatA ? goyamA ! causahiM asurakumArabhavaNAvAsasaya sahassA pannantA / te NaM bhaMte! kiM mayA pannatA ? goyamA ! savvarayaNAmayA acchA saNhA jAva paDirUvA tattha NaM bahave jIvA ya poggalA ya vakkamaMti cayaMti uvavajaMti sAsayA NaM te bhavaNAvAsA davvaTTayAe vanapajavehiM jAva phAsapajjavehiM asAsayA, evaM jAva thaNiyakumArAvAsA / kevaiyA NaM bhaMte! vANamaMtarabhomejjanagarAvAsa saya sahassA pannattA goyamA ! asaMkhejA vANamaMtara bhomejjana garAvAlasayasahassA pannantA / te NaM bhaMte ! kiM mayA pannattA sesaM taM caiva / kevaiyA NaM bhaMte! joisiyavimANAvAsasyasahassA pannattA goyamA ! asaMkhejA joisiyavimANAvAsasayasahassA pannatA ? te NaM bhaMte! kiM mayA pannattA goyamA ! savvaphAlihAmayA acchA sesaM taM caiva / sohamme NaM bhaMte! kappe kevaiyA vimANAvAsasyasahassA pannattA goyamA ! battIsaM vimANAvAsasayasahassA pannantA te paNaM bhaMte! kiM mayA pannantA goyamA ! savvarayaNAmayA acchA sesaM taM caiva jAva aNuttaravimANA navaraM jANeyavvA jattha jattiyA bhavaNA vimANA vA sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // sU0 1 //
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 bhagavatIsUtra chAyA-kiyanti khalu bhadanta ! asurakumArabhavanAvAsazatasahasrANi prazaM. tAni ? gautama ! catuHSaSTiH asurakumArabhavanAvAsazatasahasrANi 'prajJaptAni / te khalla bhadanta ! kiM mayAH prajJamA ? gautama ! sarvaratnamayA acchAH zlakSNA: yAvara pratirUpAH tatra khalu vayo jIvAH pudgalAzva avakAmanti vyutkrAmanti cyavante upapadyante, zAzvatAH khalu te bhavanAvAsA dravyArthatayA, varNaparyavairyAvat sparzaparyavairazAzvatAH / evaM yAvada stanitakumArAvAsAH kiyanti khalu bhadanta ! vAnavyantarabhaumeyakanagarAvAsazatasahasrANi prajJaptAni ? gautama ! asaMkhyeyAni vAnavyantarabhaumeyakanagarAvAsazatasahasrANi prajJaptAni / te ( bhavanavAsAH ) khalu bhadanta ! ki mayAH prajJaptAH zeSaM tadeva kiMyanti khalu bhadanta ! jyotiSkavimAnAvAsazatasahasrANi prajJaptAni, gautama ! asaMkhyeyAni jyotiSka0 vimAnAvAsazata.' sahasrANi prajJaptAniH / te khalu bhadanta ! kiM mayAH prajJaptAH gautama ! sarvasphaTikamayAH acchA zeSaM tadeva, saudharme khalu bhadanta ! kalpe kiyanti vimAnAvAsazatasahasrANi prajJaptAni ? gautama ! dvAtriMzadvimAnAvAsazatasahasrANi prajJaptAni / te khalu bhadanta ! kiM mayAH prajJaptA ? gautama ! sarvaratnamayA acchA zeSaM tadeva . yAvat anuttaravimAnAni navaraM jJAtavyAni yatra yAvanti bhavanAni vimAnAni vA tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 1 // - TIkA-'kevaiyA NaM bhaMte' kiyanti khala bhadanta ! 'asurakumArabhavaNAvAsasayasahassA pannatA' amurakumArabhavanAvAsazatasahasrANi majJaptAni he bhadanta ! sAtaveM uddeze kA prAraMbha.. chaTTe uddeze meM dvIpa aura samudroM ke viSaya meM kahA gayA hai, ye dIpAdika devoM ke AvAsa hote haiM ataH devAvAsa ke adhikAra ko lekara isa saptama uddeze meM asurakumAra AdikoM ke AvAsoM kI prarUpaNA kI jAtI hai isI sambandha se isa saptama uddezA ko prArambha kiyA jA rahA hai| 'kevaDyA NaM bhate! asurakumArabhavaNAvAsasayasahassA0' ityaadi| . sAtamA uddezAne prAraMbhachaThThA uddezAmAM dvIpa ane samudronA viSayamAM kathana karavAmAM AvyuM che. A dvIpa vigeremAM devane AvAsa che jethI devanA AvAsanA adhikArathI 'A sAtamAM uddezAmAM asurakumAra vigerenA AvAsanI prarUpaNa karavAmAM Avaze e saMbane laIne A sAtamA uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. tenuM " pAsUtra mA prabhAye che. 'kevaiyA NaM bhate! asurakumArabhavaNIvAsayasahassA' tyAdi
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA zaM019 u07 sU01 asurakumArAdyAvAsanirUpaNam 405 asurakumArANAM bhavanAvAsA kiyacchatasahasrasaMkhyakAH ? iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'carasaDhi asurakumAramavaNAvAsasayasahassA pannattA' catu paSTirasurakumArabhavanAvAsazatasahasrANi prajJaptAni he gautama ! asurakumArANAM bhavanAvAsA' catuHpaSTilakSapramANakA avantIti, "kiM mayA pannattA' kiM mayA ki vastunirmitAH asurakumArANAM bhavanAvAsAH prajJaptAH ? iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'sabarayaNAmayA' sarvaratnameyAH sarvato ratnenaiva nirmitA asurakumArANAM bhavanAvAsAH 'acchA' acchAH svacchAH sphaTikAdivannirmalAH 'saNhA' zlakSNAH cikkaNAH zlakSNapudgalainirmitatvAt 'jAva paDirUyA' yAvatmatirUpAH sundarAkRtikAH, atra yAvatpadena 'lavhA, ghaTTA, maTThA, nIrayA, nimmalA, nippaMkA, nikkaMkaDacchAyA, sappabhA, samarIiyA, . TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu le aisA pUchA hai-'kevaDyA NaM bhate.' he bhadanta / aslurakumAroM ke bhavanApAsa kitane lAkha kahe gaye haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA hai ki-'gothamA ! causAhi.' asu. rakumAroM ke bhavanAvAsa 64 lAkha kahe gaye haiN| aSa gautama prabhu se 'kimayA' aisA pUcha rahe haiM ki he bhadanta ! ye 64 lAkha asurakumAroM ke bhavanAvAsa kisa vastu laya haiM ? 'goyamA ! samdharaNAmayA0' uttara meM prabhu ne kahA hai ki he gautama ! ye saba bhavanAvAsa sarva tarapha se ratnoM maya hue haiN| ataH ye sphaTika ke jaise nirmala haiM citrane pudgalamaya hone ke kAraNa svayaM cikane haiM yAvat prati. rUpa-sundarAkAravAle haiM yahAM yAvatpada se 'laNhA, ghaTTA maTThA, nIrayA, ' Ast-mA sUtrathA gautama svAmI prabhu se pUchayu cha 4-'keva* iyA Na, bhave.' hai bhagavan asumArAnA sapanApAsa 26L sAtha 4aa cha ? sAnA ttarabhAM prabhu 43 cha'goyamA causadi.' gautama ! masUra kumAranA. bhavanAvAso 64 cosaTha lAkha kahevAmAM AvyA che. . zazathI gautama svAmI prabhune ma pUche 4-'ki mayA' 3 samavan A 64 cosaTha lAkha asurakumAronA bhavanAvAsa kaI vastuthI banelA yA prazna uttaramA prabhu cha hai-'goyamA ! savarayaNAmayA0' hai gItama! A tamAma bhavanAvAse cAre bAjuthI rathI ja banelA che. tethI te sphaTikanA jevA nirmala lAge che cikaNA padathI banelA hovAthI te cikaNa che, yAvat pratirUpa-suMdara AkAravALA che. ahiyAM yAvatpadathI 'laNhA, ghaTTA, madA, nIrayA, rimmalA, nippaMjJA, nikaMkaDacchAyA sappabhA, samarIiyA, saunjoyA, pAsAiyA, darisaNijjA abhirUvA' mA pahAnA sa thye|
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 bhagavatIstre saujjoyA, pAsAIyA, daMsaNijjA abhirUpA' iti padAnAM saMgrahaH / tatra 'lahA' masRNA atIva komalAH, 'ghaTTA' ghRSTA iva ghRSTAH kharazANena 'maTTA, mRSTA iva mRSTAH sukumArazANena, athavA mRSTA iva mRSTAH mArjitA iva pramArjenikayA zodhitA iva, ataeva 'nIrayA' nIrajaskAH rajorahitAH 'nimmalA' nirmalAH kaThinamalarahitAH 'nippA' niSpakAH AmalarahitA, 'nikkaDacchAyA' niSkaGkaracchAyA nirA. varaNadIptimantaH 'sappamA' samamA kAnniyuktAH 'samarIiyA' samarIcikAH dIptivAhulyAt kiraNayuktAH 'saujjoyA' sodyotAH udyotasahitAH paravastuprakAzakasAta 'pAsAiyA' bhAsAdIyAH prasannatAjanakAH, 'daMsaNijjA' darzanIyAH draSTuM yogyA: 'abhiruvA' abhirUpAH atiramaNIyAH ityeteSAM padAnAM saMgrahaH / eSAM nimmalA nippaMkA, nikkaDacchAyA sappabhA, samarIyA sauloyA, pAsAIyA daMsaNijjA, abhirUvA ina padoM kA saMgraha huo hai, ye saba bhavana 'lAhA' bahuta adhika korala haiN| 'ghaTTA'zANa para ghise gaye patthara Adi ke jaise ve saba dhRSTa jase pratIta hote haiM 'mahA' sukumArazANa se ghise gaye ke jaise mRSTa haiM athavA pramArjanizA se sApha kiye gaye ke jaise ye bilakula sApha suthare haiN| "nIrayA' isI kAraNa ye dhUli Adikacavara se sarvathA vihIna haiN| nimmalA' kaThina malavarjita haiN| 'nippaMkA' AmalavihIna hai 'niksaDacchAyA' nirAdharaNa dIptivAle haiM / 'lappamA' kAntivAle haiM 'samarohayA' dIptikI bahulatA se yukta hone ke kAraNa ye kiraNoM se yukta haiN| 'saujjoyA' parabastu ke prakAzaka hone se ucota sahita hai / 'pAlAIyA' prasannatAjanaka haiN| 'daMsaNijjA' darzanIya-dekhane yogya hai 'abhirUvA' aura atiramaNIya hai / inakI che. tene artha A pramANe che. A badhA bhavane DhA" ghaNuM ja kemaLa che. "gha' zAla para ghasavAmAM Avela patthara vigerenI jema A baghA bUTa-ghaselA 2vA hemaya cha, 'maTA' sumAra zAthI gharehAnA bhA64 mA mA bhRSTa che. athavA pramArzanikA-sAvaraNIthI sApha karelAnI jema bilakula sApha svaccha che. 'nIrayA' mane merA rathI dhUga vigare 452 / vinAnA che. 'nimmalA' nimaya -442 maNa vinAnA che 'nikA' 8 vinAnA cha, 'nirakaMkaDacchAyA' pragaTa zAmA cha. 'sappabhA' iti cha. 'samarIiyA' sanI mapitAthI yuta DAbAnA sarathe rivAyA cha. "saujjoyA' tune 10 42|30maa pAthI dhotavANA cha 'pAsAiyA' prasanna matAvANa cha. dasaNijjA' zanIya bhavA yogya che. 'abhirUvA' satyata ramaNIya che. 'paDirUvA' prati35 che. ma.nI HHHHHHHHHHHHI
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ prameyavandrikA TIkA 2019 u07 su01 asurakumArAdyAvAsanirUpaNam 407 vyAkhyA pUrva dvitIyazatakasyASTamoddeze prathamasUtre'pi draSTavyeti / 'tattha NaM vahave jIvA ya poggalA ya' tatra khalu sarvaratnamayeSu bhavanAvAseSu bahavaH anekamakArakAH jIvAzca pudgalAzca cetanAcetanarUpAH padArthAH vakkamati' avakrAmanti pUrvamanutpannA utpadyante 'viukkamaMti' vyutkrAmati vizeSeNa utpadhante 'cayaMti' cyavanti mriyante 'uvavajjati' cyutAH punarutpadyante jIvA pudgalAzca tatrA gacchanti nirgacchantItibhAvaH, yataH 'sAsayA NaM te bhavaNAvAsA dabaTTayAe' zAzvatAH khalu bhavanAvAsA dravyArthatayA te khalu asurakumArabhavanAvAsAH kRtrimabhavanavat na azAzvatAH api tu zAzvatAH nilyAH kena rUpeNa te bharanAvAsAH zAzvatAH ? tatrAha-dravyArthatayA vizeSarUpa se vyAkhyA pahile dvitIya zataka ke AThaveM uddezaka meM kI gaI hai so vahAM se dekha lenI cAhiye / 'tastha NaM vaha una sarva ratnamaya bhavanAvAso meM aneka prakAra ke jIva aura pudgala cetanAghetanarUpa padArtha 'cakkamaMti' jo pahile vahAM kabhI nahIM utpanna hue haiMutpanna hote haiM, 'viukamaMti' vizeSarUpa se utpanna hote haiM 'cayaMti' marate haiM 'ucacajjaMti' puna: utpanna hote haiM tAtparya aisA hai ki yahA~ aneka jIva utpanna hote haiM aura marate haiM tathA aneka pudgala yahAM Ate haiM aura yahAM se nikalate haiN| 'sAsayA NaM te bhavaNavAsA' ye saba bhavanAvAsa zAzvata haiM so aisI zAzvatatA inameM 'dabaTTayAe' dravyArthatA ko lekara kahI gaI hai arthAt asurakumAroM ke ye bhavanAvAsa banAraTI kRtrima-bhavanoM ke jaise azA zvata nahIM haiM api tu zAzvata-nitya haiM / kisa rUpa le ye bhavanAvAsa vizeSa spaSTatAvALI vyAkhyA bIjA zatakanA AThamA uddezAmAM karavAmAM bhAvI cha. to tyAMcI na vI . 'tattha Na bahave.' te sava2tnamaya spnaavAsamAM aneka prakAranA che ane pulo cetana ane acetanarUpa padArtho 'vakjhamaMti' utpanna tha ya che. 'viThakkamaMti' vizeSa 35thI spanna thAya che. 'cayati' bhare che. 'uvavajjati' bharIne pAcha65nna thAya cha, upArnu tAtya se cha ke-temAM aneka ja utpanna thAya che. ane mAre che ane aneka pule ahiyAM bhAve cha. mana malithI nI 'sAsayA NaM he bhadaNavAsA' mA AdhA / sapanApAsa zAzvata cha. mane me zAzvatayAra tamAmA 'dabaTuyAe' dra0yAdi. nayathI kahela che. arthAta asurakumAranA abhAvanAvAso banAvaTI kRtrima-bhava tenI mAphaka azAzvata hotA nathI. paraMtu zAzvata-arthAt nitya che. A
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 bhagavatI dravyArthizanayenetyarthaH paryAyarUpeNAnityatAyA vakSyamANatvAt , tat kimekAntanityAste bharanAvAsAH ? iti neNyata Aha-bannapajjavehi' ityAdi 'vanarAjavehi varNaparyavaiH kRSNanIlAdivarNaparyAyana zAzvatAste 'jAvaphAsapajjavehiM asAsayA' evaM yAvatmparzaparyAyairazAzvatAste bhavanAvAsAH / atra yAvat padena gandharasayoH saMgrahaH tathA ca te bhavanAvAsAH varNagandharasasparzaparyAyairazAzvatAH dravyarUpeNa tu zAzvatA ityarthaH / evaM jAva thaNiyakumArAvAsA' evaM yAvat svanitakumArAvAsAH yathA amurakumArabhavanAvAsavipaye kathicaM tatsarva stanitakumAradevabhavanAvAsavi. piye'pi jJAtavyam saMkhpayA svarUpeNa dravyaparyAyAbhyAM ceti bhAvaH / 'kevaiyA Na zAzvata hai to isake liye kahA gayA haiM 'daccayAe' ki ye saba dravyArthika naya ke abhiprAya le hI zAzvata haiM paryAyAdhizanaya ke abhiprAya se nahIM usa abhiprAya se to anitya hI hai yahI bAta 'vanapajjavehi.' ityAdi satra pATha dvArA vyakta kI gaI kRSNalIla Adi jo varNa paryAyeM haiM, tathA yAvat joparza paryAyeM haiM unakI apekSA se the zAzvata nahIM haiM kintu azAzvata haiM yahAM yAvatpada le gandha rasa kA grahaNa huA hai| isa prakAra ye bhavanAvApta varNa, gandha, rasa aura sparza inakI paryAyoM se azAzvata haiM aura dravyarUpa se zAzvata haiM / 'evaM jAva thaNiyakumArAvAsA' jaisA yaha kathana asurakumAroM ke bhavanAvAsoM ke sambandha meM kiyA gayA hai hamI prakAra kA kathana yAvat stanitakumAradevoM ke bhava. nAvAsoM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye jiladI unakI saMkhyA kahI gaI hai utanI hI unakI saMkhyA hai jisa prakAra se ye dravyadRSTi lavatAvAse vI zata zAzvata cha 1 . bhATa 4 cha hai-'dabaTuyAe' mA madhA dravyArthika nayanI apekSAe zAzvata che. ane paryArthika nayanI apekSAthI zAzvata hotA nathI te parNaya cika naya pramANe te anitya ja che. eja vAta 'vana navehi' tyAhi sUtra54 vA pragaTa cha. 4, nIta vigerera varSa patha che, tathA yAvat je sparza paryA che. te apekSAthI zAzvata hatA nathI. paraMtu azAzvata che. ahiyAM yAtparathI gabdha ane rasa grahaNa karAyA che. e rIte A bhavanAvAso varNa, gaMdha, rasa ane sparza e badhAnI pAyAthI mazAzvata cha, bhane dra0yanaya 32 me zata cha 'eva jAva thaNiyakumArAvAsA' asumArAnA navanavAsAnA samayamA 2 mA 4thana 42vAmAM AvyuM che, e ja pramANenuM kathana yAvat svanitakumAra denA bhavanAvAsanA saMbaMdhamAM paNa jANavuM. jeTalI jenI saMkhyA kahevAmAM AvI che teTalI ja tenI
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrakA TIkA za019 300 sU01 asurakumArAdyAvAsa nirUpaNam 409 saMte !" kiyanti khalu bhadanta ! ' vANamaMtarabho mejjanayarAvAsasayasahassA pattA ' cAnanyantara bhaumeyana garAvAsa zatasahasrANi prajJaptAni bhUmerantarbhavAni bhaumeyakAni tAni ca nagarANi iti bhaumeyanagarANi, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! ' asaMkhejjA vANamaMtara momejjanagarAvAsasayasahassA padmattA' asaM - rUyepAni vAnavyantarabhaumeyakanagarAvAsazatasahasrANi majJaptAni 'te NaM bhaMte ! kiM mayA pannattA' te vimAnavAsAH khalu bhadanta / kiM mayAH kiM vastu nirmitAH prajJaptAH tatrAha - 'sesaM taM cetra' zeSaM tadeva asurAvAsavadeva vAnavyantarabhaumeyakanagarAvAsAH acchAH zlakSNAH ityAdi vizeSaNaviziSTAH santi / tatra khalu jIvAH aura paryApadRSTi se nitya aura anitya kahe gaye haiM usI prakAra se ye bhI ina donoM dRSTiyoM se kathaMcit nityAnitya kahe gaye haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'kevaiyANaM bhale ! vANamaMtara0' he bhadanta ! jo vAnantara deva haiM unake bhUmi ke antargata bhaumeya nagarAvAsa kitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai- 'govamA ! asaMkhejjA0 ' he gautama! vAnavyantaroM ke bhUmi ke bhItara meM jo nagarAvAsa kahe gaye haiM ve asaMkhyAta kahe gaye haiM 'te NaM bhaMte ! kiM mayA' he bhadanta ! ye saba nagarAvAsa kisa vastu ke haiM ? to isa prazna kA uttara he gautama aisA hI hai ki jaisA asurakumAroM ke bhavanAvAsa ke viSaya meM kahA jA cukA hai | arari ke bhaumeyaka nagarAvAsa bhI asurakumAroM ke bhavanAvAsoM ke jaise acchazlakSNa ityAdi vizeSaNoM vAle haiM yahA~ jIva sakhyA che je rIte A drazyArthi naya, ane paryAyArthi kanayathI nitya ane anitya kahyA che, eja rIte A paNa e banne dRSTiethI katha'cit nitya ane katha'cit anitya kahyA che. arthAt drabyArthi ka nayathI nitya ane varNAdithI--anitya che. have gautama svAmI prabhune vAnanyatAnA bhavanAvAseA samanyamAM pUche che hai - 'kevaiyA Na bhaMte! vANamaMtara0' he agavan vAnavyatara nAmanA ke heve| che. teene bhUmInI aMdara bhaumeya nagarAvAsa keTalA kahyA che? A praznanA uttarabhAM alu 4 che hai- 'goyamA ! asaMkhe jA 0 ' he gautama vAnavya tarInA bhUminI mahara ke nagarAvAsa hyA che, te asaMkhyAta che. 'te NaM' bhaMte! kimayA0' he bhagavan te tamAma nagarAvAsA kaI vastuthI banelA che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-ke gautama! A praznane uttara eja che ke jevI rIte asura kumArAnA bhavanAvAsenA samadhamAM kahevAmAM Avyu che tevI ja rIte vAnajyantarAnA A bhUminI adaranA nagarAvAse paNa asurakumAranA bhavanAvAsA pramANe acchAGga ityAdi vizeSazeAvALA che. temAM jIve ane
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre zudgalAca utpadyante vipadhante ato dravyArthatayA te nagarAbAsAH zAzvatAH kintu varNAdisparzAntaparyAyairazAzvatAH vargAdibhiH parivartanazIlatvAt 'kevaiyA NaM maMte' kiyanti khalu bhadanta ! 'joisiyavimANAvAsasayasahassA pannattA' jyovikapimAnAvAsazatasahasrANi prajJapnAni ? jyotiSyavimAnAvAsAH kiyantaH iti praznaH bhagarAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjA joisiyavimANAvAsasayasahassA' asaMkhyeyAnijyotiSkavimAnAvAsazatasahasrANi hai gautama ! asaMkhyA evaM jyotiSkavimAnAsazatasahasrANi iti / 'te maMte / miyA panattA' te khalu sadA ! jyotiSkavimAnAvAsAH kiM mayA: santi ? iti paznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'sancaphalihAmayA' sarvasphaTikamayAH jyotisskvimaanaavaasaaH| 'acchA' iti 'acchA sahA' ityAdi vizeSagAni pUvadvijJeyAni 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva aura punala utpanna hote haiM aura vipanna hote haiM / ataH dravyArthika naya kI dRSTi se ye nagarAvAla zAzvata bhI haiM evaM varNAdi sparzAntaryAyoM kI dRSTi le azAzvata bhI haiM kyoMki varNAdikarUna pAyeM parivartana zIla hotI hai| ataH unake sambandha se ye bhI parivartanazIla haiN| 'kevahayA NaM bhaMte ! joiliya' he bhadanta ! jyotiSika devoM ke vimAnovAla kitane lAkha haiM ? to he gautama! isa prazna kA uttara aisA hai ki 'asaMkhejjA joisiya0 jyotiSakadevoM ke vimAnAvAsa asaMkhyAta lAkha pramANa haiM / 'te NaM bhNte| kiM payA' yadi aisA pUchA jAve ki ye sazakisa vastu ke bane hue haiM? to isakA uttara aisA hai ki ye saba 'lAiphalihAlayA' sarva tarapha sphaTikarama ke bane hue haiN| tathA ye saba acchazlakSya ityAdi pUrva meM pule utpana thAya che ane nAza pAme che. tethI dravyArthika nayanI daSTithI A nagarAvAse zAzvata-nitya paNa che ane varNathI AraMbhIne sparza sudhInA paryAnI daSTithI aza zvA paNa che kema ke varNAdiparyAye parivartane svabhAva pANADaya cha. 2thI tanA sadhathI mA 55 parivartanazIsa cha 'kevaiyA Na bhaMte ! joidhiya0' 3 saga nyoti vana vimAnApAsa mA sAma hA cha 1 mA praznanA taramA pramu cha hai-'asaM khejjA joisiya0' hai gautama! syAni vAnA vimAnAvAso madhyAta pramANu 4aa cha. 'te Na bhaMte ! kimayA' 72.1 te yA vimAnApAso 12tuthI manesA cha ? tanA uttaramA prabhu 43 cha-'savyaphalihAmayA' gItamA gadhI tathA ga vibhaanAvAsa sphaTika ratnanA banelA che. ane te tamAma "a" zlaNa maya sphaTika che. vigere pUrvokta viSazeNavALA che. A vimAnAvAsanA saMbandhanuM bAkInuM tamAma
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u07 101 asurakumArAdyAvAsanirUpaNam 411 zepametadbhinna sarvamapi tadeva-bhasurakSumArasUtroktameva / avApi bahavo jIyAH - pudgalAtha utpadhante vipadyante, ete vimAnAvAsA dravyArthatayA zAzvataH varNAdi paryAyairazAzvatAzceti / 'sohamme NaM maMte ! kapa' saudharme khalu bhadanta ! kalye 'kevaiMyA vimANAvAsamayasahassA pannattA' kriyanti vimAnAvAsazatasahasrANi prajJaptAni? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vattIsaM vimANAvAsasaya sahassA pannattA' dvAtriMzat vimAnAvAsazatasahastrANi dvAtriMzallakSANi majJaptAni / 'te Na bhaMte / kiM payA pannatA' te khalu bhadanta ! kiM mayAH prajJaptA:? bhagavAnAha'sabarayaNAmayA' sarvaratnamayA: 'acchA' acchAH 'sahA' ityAdi vizeSaNAni kahe gaye vizeSaNoM vAle haiN| bAkI kA aura saba inake viSaya kA kathana asurakumAroM ke bhavanAvAsa ke jaisA hI hai| yahAM para bhI aneka jIva aura pudagala utpanna hote haiM aura vipanna-nAza hote haiN| dravyArSikanaya ke abhiprAya se nitya haiM aura paryAyArthika dRSTi ke abhiprAya se the anitya bhI hai| na sarvathA nitya haiM aura na sarvathA anitya hai, kintu kathaMcit hI ye nitya aura anitya hai|' sohamme NaM bhaMte / kappe' yadi tuma aisA prazna karo ki saudharma kalpa meM kitane lAkha vimAnAyAsa hai ? to he gautama ! isa prazna ko uttara aisA hai ki vahAM 'pattIsaM vimANA0' 32 lAkha vimAnAvAsa hai / teNaM bhaMte / kiM mayA' ye kisa vastu ke bane hue haiM ? to isakA aisA uttara hai ki ye saba 'samvarayaNAmayA' sarva prakAra le ratnoM ke bane hue haiN| sAtha meM 'acchA0' ye saba svaccha haiM, cikane haiM ityAdi pUrvokta vizeSaNoMvAle haiN| kathana asurakumAranA bhavanAvAsonA varNananI jema ja che. A vimAnavAmAM paNa aneka jIvo ane pudgale utpanna thAya che. ane mare paNa che. dvArSika nayanA matathI e vimAnAvAso zAzvata-nitya che. ane paryAyArthika nayanA matathI e vimAnavAse aza.zcata-anitya che. arthAt sarvathA nitya paNa nathI ane sarvathA anitya paNa nathI. paraMtu e kathaMcit ja nitya che ane karthacit e anitya che. 'sohamme Na bhave! kappe' ke samApana saudha 465i seen on vimAna ? tanA ttama prabhu hai cha -'battIsaM vimANA' 7 gautama sodha85i 32 matrIsama vimAnApAsa // cha. 'te Nabhave! ki mA" he bhagavana te vimAnAvAse kaI vastuthI banelA che ? tenA uttaramAM prabhu chatamA vimAnAvAso 'savvarayaNAmayA0' sArathI ratnAnA bhanetA 2. tama-1 te sapA vimAnApAsa 'acchA' 2127 che. 154maya cha
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ __bhagavatIsUtra pUrvavad vAcyAni 'sesaM taM ceva' zepaM tadeva asurakumArasUtroktameva 'jAva aNu. taravimANA' yAvadanuttaravibhAnAni anuttaravimAnaparyantameva vyavasthA'vagantavyeti 'navaraM jANeyanyA jattha jAvaiyA bhavaNA vimANA vA' navaraM jJAtavyAni anyazAstrato vijJeyAni yatra yAvanti bhavanAni vimAnAni vA tAni tathA ca dvAtriMzallakSAni vimAnAni prathame saudharma 1 / aSTAviMzavi lakSAni dvitIye IzAne 2 / dvAdazalakSAni tRtIye sanatkumAre 3 / aSTI lakSANi caturthe mAhendre 4 / caturlakSANi pazcame brahmaloke 5 / pazcAzat sahasrANi paSThe lAntake 6 / catvAriM'sekha ta ceva' isa prakAra asturakhumAra sUtra meM kahe anusAra hI ye saba saudharmakalpa ke 32 lAkha vimAnAvAla hai aisA jAnanA caahiye| tathA isI prakAra kI vyavasthA yAvat anuttara vimAnaparyanta jAna lenI cAhiye, parantu isa vyavasthA meM yadi koI antara hai to vaha jahAM jitane bhavana aura vimAna kahe gaye haiM vahAM utane bhavana aura vimAnoM ke kahane kA hai| yahI bAta navaraM jANeghavA jattha jAvayA bhavaNA vimAnAvA' isa sUtra pATha dvArA yahAM samajhAI gaI hai| kisa kalpa meM kitane vimA nAvAsahaiM? yaha viSaya anyazAstrale yahAM prakaTa kiyA jAtA hai prathama saudharmakalpa meM 32 lAkha vimAnAvAsa haiM 28 lAkha vimAnAvAsa dvitIya IzAnakalpa meM haiM 12 lAkha vimAnAvAsa tIsare sanatkumAra kalpa meM hai 8 lAkha vimAnAvAsa cauthe mAhendrakala meM haiM 4 lAkha vimAnAvAsa 'zlaga' yis! je tyAdi pUti mA vizeSa cha. 'sesaM taM ceva' A rIte asurakumAra sUtramAM kahyA pramANe A badhA saudharmaka95nA 32 batrIsa lAkha vimAnAvAse che. tema samajavuM. ane e ja pramANenuM kathana thAvat anuttara vimAna sudhI samajavuM. paraMtu A kathanamAM je koI aMtara hoya te te jayAM jeTalA bhavane ane vimAne kahyA che. tyAM teTalA ja sapane mana vimAnAnI sadhyA 4vI. 'navaraM jANeyavvA jattha jAvaiyA bhavaNA vimANA vA me sUtrapA 1 maDiyAM samanache 4yA 85mA keTalA vimAne che? A viSayamAM anya zAstramAMthI ahiyAM batAvavAmAM bhAva cha. 2 naye prabhArI che. pahelA saudharma ka5mAM 32 batrIsa lAkha vimAnAvAse che. bIjA IzAna ka5mAM 28 aThayAvIsa lAkha vimAnAvAse che. trIjA sanaskumAra kalapamAM 12 bAra lAkha vimAnAvAse che. cethA mahendra kalpamAM 8 ATha lAkha vimAnAvAse che. pAMcamAM brahmaloka Tha95mAM 4 cAra lAkha vimAnAvAsa che. cha lAntaka
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA ze019 u07 01 asurakumArAdyAvAsanirUpaNam 413 zatsahasrANi saptame mahAzukre 7 / SaT sahasrANi aSTame sahasrAre 8 / catuH zatAni navamamayorAta pANatayoH // 9-10) trINi zatAni ekAdazadvAdazayorAraNAcyutayoH 11 - 12 | 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti hai bhadanta / asurakumArAdi devAvAsaviSaye yat devAnubhiyega kathitaM tat evameva - satyameva iti karpApatvA bhagavAna gautamo bhagavantaM vanditvA namasyivA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati iti // sU0 1 // iti zrI vizvavikhyAtaja gaddala mAdipada bhUSitavAlabrahmacAri 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatitamazatakasya saptamodezakaH samApta // 197 // pAMcaveM brahmaloka meM haiM' 50 hajAra vimAnavAsa chaThe lAntakakalpa meM haiM 40 hajAra vimAnAvAsa sAtaveM mahAzukakalpa meM haiM 6 hajAra vimAnAvAsa AThaveM sahasrArakalpa meM haiM 400 vimAnAvAsa 9 veM 10 ve kalpa meM haiM / tIna sau vimAnAvAsa 11 veM 12 veM kalpa meM haiM / 'secaM bhaMte ! sevaM bhate ! si' he bhadanta ! asurakumArAdi devAvAsoM ke viSaya meM jo Apa devAnu for a yahAM kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautamaprabhu ko vandana namaskAra kara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sUna 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA // sAtavAM uddezaka samApta // 197 // 5mAM 50 pacAsa hajAra vimAnAvAse che. sAtamA mahAzuka kalpamAM 40 hajAra vimAnAvAse che. AThamAM sahasrAra5mAM 6 cha hajAra vimAnAvAso che. navamA ane dasamA kalpamAM 400 cA se vimAnAvAse che. agIyAramA ane khAramAM kalpamAM traNuse 30jI vimAnavAse kahyA che. 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte / tti' he bhagavan asurakumAra vigere hevAnA AvAsanA samadhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM" che, te tamAma kathana sarvathA satya ja che, huM bhagavat ApanuM kathana apta hevAthI yayA che A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyAM vandanA nama skAra karIne sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA, I sU 15 jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI gha sIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA egaNIsamA zatakanA sAtameA uddezaka samApta 19-chA
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra 414 atha aSTamoddezakaH prArabhyate / saptamoddezake anurAdInAM bhavanAdIni uktAni te ca devA nirvRttimanto bhavantItyaSTame uddezake ni tirucyate, ityevaM saMvandhana AyAvasyASTamoddezakasyedamAdimaM sUtram 'kaivihA gaM bhaMte' ityAdi / mUlam-'kaivihArNa bhaMte! jIvanivvattI pannattA ? goyamA! paMcavihA jIvanivvatI pannattA, taM jahA-egidiyajIvanivvattI, jAva paMceMdiyajIvanivvattI egidiyajIvanivvatI gaMbhaMte ! kaivihA pannattA, 'goyamA ! paMcavihA pannatA, taM jahA-suhumapuDhavIkAiyaegidiyajIvanivvatI jAva vaNaslaikAiya egidiya jiivnivvttii| puDhavIkAiyaeniMdiyajIvanivvatI gaM aMta! kaivihA pannattA gothamA ! duvihA pannattA, taM jahA-suhumapuDhavIkAiyaegidiyajIvanivvatIya bAyarapuDhavIkAiya egidiyajIvanivattI y| evaM eeNaM abhilAveNaM jahA vaDDagavaMdhe teyagasarIrassa jAva savaTasiddha aNuttarovavAivakappAIyavemANiyadevapaciMdiyajIvanivvatI gaM bhaMte! kaivihA pannattA, goyamA! duvihA pannattA, taM jahA pajattagasavaTasiddhANuttarovavAiyakappAIya vemANiyadevapaMciMdiya jIvanivvatI ya apjjttgsvtthtthsiddhaannuttrokvaaiykppaaiiyvemaanniydevpNciNdiyjiivnivvttiiy| kaivihA NaM aMte ! kammanivattI pannattA ? goyamA! avihA kammanivvatI pannattA, taM jahA-nANAvaraNijjakammanibdhattI jAva aNtraaiykmmnivvttii| neraiyANaM bhaMte! kaivihA --- kammanivvatI pannattA ? goyamA! aTThavihA kammanivvattI
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 415 shraft der za019 308 sU0 1 jIvAnAM nirvRttinirUpaNam pannattA taM jahA - nANAvaraNijakammanivvatI jAva aMtarAiyakammanivvantI / evaM jAva vaimANiyANaM / kaivihA NaM bhaMte ! sarIranivvatI patnattA ? goyamA ! paMcavihA sarIranivvattI pannattA taM jahA orAliya sarIranivvattI jAva kammagasarIranivvantI / neraiyANaM bhaMte! kaivihA sarIranivvatI pannattA, evaM caiva evaM jAva vaimANiyANaM NavaraM nAyavvaM jassa jai sarIrANi / kai vihANaM bhaMte! savvidayanivvattI pannatA ? goyamA ! paMcavihA savrvediya nivvattI pannattA, taM jahA- soiMdiyanivattI jAva phAsiMdiyanivvattI / evaM neraiyANaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavIkAiyA NaM pucchA goyamA ! egA phAsiMdiyanivtrattI pannattA evaM jassa jaha iMdiyAI jAva vemANiyANaM / kaivihANaM bhaMte! bhAsAnivatI pannattA ? goyamA ! uvivahA bhAsAnivvatI pannA, taM jahA saccAbhAlAnivvasI 1, mosAbhAsA nivvatI 2, saccAmosAbhAptAnivvattI3, asaccA mosabhAsAnivvattI4 / evaM egiMdiyavajaM jassa jA bhAsA jAva mANiyANaM / kaivihANaM bhaMte! maNanivattI pannattA ? goyamA ! cavviA maNanivvattI pannattA, taM jahA saccamaNanivvatI jAva asaccAmosamaNanivvantI / evaM egiMdiyavigaliMdiya vajjaM jAva vaimANiyANaM / kaivihANaM bhaMte! kaptAyanivvantI pannattA ? goyamA ! cauThivahA kasAyanivvantI pannatA taM jahAkohakasAyanivattI jAva lobhakasAyanivvatI / evaM jAva
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 bhagavatIsare dhemaanniyaannN| kaivihANaM bhaMte! vannanivvattI pannattA? goyamA! paMcavihA vannanibattI pannattA taM jahA-kAlavannanivattI jAva sukillvnnnivvttii| evaM niravasesaM jAva vemaanniyaannN| evaM gaMdhanibattI duvihA jAva vemaanniyaannN| rasanivattI paMcavihA jAva vemaanniyaannN| phAsanibattI aTTavihA jAva vemaanniyaannN| kaivihANaM bhaMte ! saMThANanivvatI pannattA? goyamA! chavihA pannattA taM jahA-lamacauraMsasaMThANanivattI jAva huNddsNtthaannnivvttii| neraiyANaM pucchA goyamA! egA iMDasaMThANanivvattI pannattA / asurakumArANaM pucchA goyamA ! egA samacauraMsasaMThANanivvatI pannattA evaM jAva thnniykumaaraannN| puDhavIkAiyANaM pucchA, goyamA ! egA masUracaMdasaMThANanivvattI pannattA evaM jassa jaM saMThANaM jAva vemaanniyaannN| kaivihANaM bhaMte! sannAnivattI pannattA ? goyasA! caubihA sannA nivattI pannattA ta jahA-AhArasannAnivattI jAva prigghsnnaanivttii| evaM jAva vemaanniyaannN| kaivihA NaM bhaMte ! lessA nivattI pannattA ? goyamA ! chabihA leslAnivvattI pannattA, taM jahA kaNhalessAnivvattI jAva sukleslaanivttii| evaM jAva vemANiyANaM,'jasta jai leslAo tassa taiyA bhaanniyhaa| kaivihA gaM bhaMte ! diTrinivattI pannatA? goyamA! tivihA didvinivattI ennattA, taM jahA-sammAdidinibattI micchAdidinibattI, sammAmicchAdidvinivattI, evaM jAva vemA
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za019 u08 01 jIvanirvRttinirUpaNam 27 NiyANaM, jassa jaivihA diTThI / kai vihA NaM bhaMte ! NANanivattI - paranattA ? goyamA ! paMcavihA NANanivattI pannattA, taM jahA AbhiNibohiyaNANanidyattI jAya kevalanANanivattI / evaM egiMdiyavajjaM jAva vemANiyANaM jassa jai NANAM / kai vihANaMbhaMte! annANanivattI pannatA ? goyamA ! tivihA annANanivattI pannattA-taM jahA mahaannANanivattI 1 suyaannANanittIra, vibhaMganANanivattI 3 | evaM jasta jai annANA jAva vaimANiyANaM / kaivihA NaM bhaMte! joganivattI pannatA ? goyamA ! tivihA joganighatI paNNattA taM jahA-maNajoganivattI 1 vaijogavittI2 kAyajoganidvatI3 evaM jAva vaimANiyANaM, jassa jaiviho jogo / kaivihA NaM bhaMte ! uvaoganivattI paNNattA goyamA ! duvihA uvaoganivattI paNNattA taM jahA sAgArovaoganivattI aNAgArovaoganivattI 2 / evaM jAva vemANi yANaM / (atra saMggahaNI gAthe) - 'jIvANaM nivattI 1, kammappagaDIra, sarIranivattI / sadviMdiya nivattI4, bhAlA ya5 maNai6, kasAyA ya' 7 // // 1 // i banne8 gaMdhe9 rase 10 phAle11 saMThANavihI ya12 hoi saNNA y13| - lessA 14 divi15 nANe 16 aNNANe 17 joge18 uvaoge 19 // 2 // sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti ||suu0 1 // guNasame sae aTTama uddeso samatto // bha0 53
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre * chAyA - phatividhA khaca bhadanta / jIvanirRttiH prajJaptA ? gautama ! paJcatridhA jIvanitiH prajJaptAH tadyathA ekendriyajIvanirRttivat paJcendriyajIvanirvRttiH / ekendriyajIvanirRtiH khalu bhadanta | katividhA prajJaptA gautama | paJcavidhA prajJaptA, tadyathA - pRthivIkA yi kaikendriyajIva nirRtti', yAvadvanaspatikAthikai kendriyajIvanirRttiH / pRthivIkAyikai kendriyajIvanivRttiH khalu bhadanta ! katividhA majJaptA ? gautama ! dvividhA majJaptA tadyathA - pRthivI kAyikai kendri jIvanaca vAdarapRthivI kA thikai kendriyajIvanivRttiH / evametenAbhilApena bhedo yathA vardhapastaijasazarIrasya yAvat sarvArthasiddhAnuttaropapAtikakalpAtIta vaimAnikadevapaJcendriyajIvanivRttiH khalu bhadanta ! katividhA prajJaptA ? gautama ! dvividhA prajJaptA tadyathA - paryApta kasarvArthasiddhAnuttaropa gatikakalpAtItacemAnikadevapaJcendriyajIvanivRttizca aparyApta sarvArthasiddhAnuttaropapAtikakalpAtItavaimAnikadevapaJcendriyajIva nivRttizva | katividhA khalu bhadanta ! karmanirha ciH jJaptA ? gautama ! avidhA karmanivRttiH prajJaptA, tadyathA - jJAnAvaraNIya karmanirvRvidantarAyakarmanivRtiH / nairayikANAM khalu bhadanta / katividhA karmanirvRtiH prajJaptA ? gautama ! aSTavidhA karmanivRttiH prajJaptA, tadyathA - jJAnAvaraNIyakarmanivRttivat antarAyakarmanirvRtiH / evaM yAvad vaimAnikAnAm / katividhA khala bhadanta ! zarIranirRttiH prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA zarIranivRttiH prajJaptA tadyathA-bhadArikazarIranivRtiH yAvat kArmaNazarIranirvRttiH / nairayikANAM bhadanta ! katividhA zarIranirvRttiH prajJaptA, evameva evaM yAvadvaimAnikAnAm / navaraM jJAtavyaM yasya yAni zarIrANi / katividhA khalu bhadanta ! sarvendriyanirvRttiH prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA sarvendriyanivRttiH prajJaptA tadyathA - zrotre - ndriyanirRttiH yAvat sparzanendriyanivRttiH / eva nairayikANAm, yAvat stanitakumArANam / pRthivIkAyikAnAM pRcchA, gautama ! ekA sparzanendriyanivRttiH majJaptA / evaM yasya yAni indriyANi yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khala bhadanta ! bhASAnivRttiH prajJaptA 1 gautama ! caturvidhA bhASAnivRttiH prajJaptA, tadyathA - satyA mApAnivRttiH 1 mRgavAvAnitiH 2, satyAmuvA bhASAnivRttiH 3) asatyAmRpAbhApAnirRttiH / evamekendriyavarNaM yasya yA bhASA yAvadvaimAni - kAnAm / katividhA khalu bhain | manonitra ttiH prajJaptA ? gautama ! caturvidhA manonivRttiH prajJaptA, tadyathA - satya manonivRttidasatyamRnAmano nirvRttiH / evamekendriya vikalendriyaca yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! pAyanivRttiH prajJaptA ? gautama ! caturdvidhA kapAyanivRttiH prajJaptA tadyathA - krodha 418
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam kpaaynittiryaavllobhaapaaynirvRttiH| evaM yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! varNanittiH prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA varNanitiH prajJaptA, tadyathAkAla (kRSNa) varNanivRttiryAvat zukla varNanittiH / evaM nirakzepaM yAvadvaimAnikAnAm / evaM gandhanirvRttidvividhA yAvadvaimAnikAnAm rasanittiH paJcavidhA yAvadvaimAnikAnAm / sparzanivRttiraSTavidhA yAtradvaimAnikAnAm / katividhA khalu madanta ! saMsthAnanitiH prajJaptA ? gautama ! paviyA saMsthAnanirvRttiH prajJaptA tadyathA-samacaturasrasaMsthAnanitiH yAvat huNDa saMsthAnanittiH / nairayikANAM pRcchA gautama ! ekA huNDasaMsthAnanittiH prajJaptA / asurakumArANaM pRcchA, gautama ! ekA samacaturasrasaMsthAnanivRttiH majJaptA / evaM yAvat stanitakumArA. NAm / pRthivIkAyikAnAM pRcchA gautama ! ekA masuracandrasaMsthAnanitiH prjnyptaa| evaM yasya yat saMsthAnam yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! saMjJAnirvRttiH prajJaptA gautama ! caturvidhA saMjJAnivRttiH prajJaptA, tadyathA-AhArasaMjJAni tiryAvat parigrahasaMjJAnivRttiH, evaM yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! lezyAnittiH prajJaptA ? gautama ! pavidhA lezyAnivRttiH prajJaptA tadyathA-kRSNalezyAnivRttiAvat zuklalezyAnitiH / evaM yAvadvaimAnikAnAm / yasya yA lezyA / katividhA khalu dRSTinivRttiH prAptA ? gautama ! trividhA dRSTinitiH prajJaptA, tadyathA-samyagdRSTinittiH, mithyAdRSTinittiA, samyagra mithyAdRSTinittiH / evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya yadvividhA dRSTiH / katividhA khalu bhadanta ! jJAnanirvRttiH prajJaptA gautama ! pazcavidhA jJAnanittiH majJaptA, tadyathA-AminivodhikajJAnanittiryAyava kevalajJAnanivRttiH / evam ekendriyavarja yAvadvaimAnikAnAm yasya yat jJAnam / katividhA khalu bhadanta ! ajJAnanirvRttiH prajJaptA ? gautama! trividhA ajJAnanirvRttiH prajJaptA tadyathA-matyajJAnanirvRttiH, zrutAjJAnanivRttiH, vibhaGgajJAnanirvRttiH, evaM yasya yad ajJAnam yAvadvai. mAnikAnAm / katividhA khallu bhadanta ! yoganivRttiH prajJaptA ? gautama ! trividhA yoganivRttiH prajJaptA, tadyathA-manoyoganittiH, 1 vaco yoganirvatiH2, kAyayoganirvRttizca 3, evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya yadvidho yogaH / katividhA khalu bhadanta ! upayoganivRttiH prajJaptA ? gautama ! dvividhA upayoganivRttiH pajJaptA, tayathA-sAkAropayoganivRttiH anAkAropayoganittiH / evaM yAvadvaimAnikAnAm / (atra saMgrahaNIgAthe) jIvAnAM nivRttiH, 1 karmaprakRtiH, 2 zarIranivRttiA, 3 / / sandriyanirvRttiH 4 bhApA 5 ca manaH 6 kApAgAya 71 //
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 bhagavatI varNoM 8 gandho 9 rasaH 10 sparza 11 saMsthAnavidhizca 12 bhavati saMjJA 13 ca, chezyA 14 dRSTi 15 jJAnam 16 ajJAnaM 17 yoga 18 upayogaH 19 // 2 // tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! isi |mU0 1 // ekonaviMzatizate aSTamoddezakaH smaaptH| TIkA-'kaivihA NaM bhaMte !' katividhA katiprakArA khalla bhadanta ! 'jIva. nivvatI pannattA' jIvanirvRttiH-jIvAnAM nivRttiriti jIvanivRttiH-nirvarttanaM nirvRttiA-niSpattiH jIvasyaikendriyAditayA nirvRttiriti jIvanitiH prajJaptA-kathitA agavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'paMcavihA jIvanibattI pannattA' paJcavidhA- paJcaprakArA jIvanivRttiH prajJaptA-kathitA 'taM AThaveM uddeze kA prAraMbhasaptama uddeze meM asurAdikoM ke bhavanoM kA kathana kiyA gayA hai, ye asurAdideva nivRttivAle hote haiM, isa kAraNa isa aSTama uddeze meM aba nivRtti ko kathana kiyA jAtA hai - 'kAvihA NaM bhaMte ! jIvanivvatI paNNattA' ityAdi / ____TIkArtha--'kaivihANaM bhaMte ! jIvanimcattI pannattA' nivRtti nAma niSpatti kA hai jIvoM kI jo ekendriyAdi paryAyarUpa le niSpatti utpatti hotI hai usakA nAma jIvanivRtti hai, yahAM para gautama ne prabhu se aisA hI prazna kiyA hai ki he bhadanta ! jIvanivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA! pacavihA jIvanivvatI pannattA' he mAma dezAne prArama- sAtamAM uddezAmAM asukumArAdikenA bhavane viSe kathana karavAmAM AvyuM - -A asurakumAra vigere deve nivRttivALA hoya che. te kAraNathI A AThamA uddezAmAM have nivRttinuM kathana karavAmAM Avaze, tenuM paheluM sUtra A pramANe che 'kaivihA NaM bhave ! jIvanivvattI paNNattA' tyA At-'kaivihA Na mate! jIvanivvattI pannattA' niti meTale niSpatti, ekendriya paryAya rUpathI jIvanI je niSpatti-utpatI thAya che, tenuM nAma jIvanivRtti che. ahiyAM gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke-he bhagavad jIva nivRtti keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? tenA uttaramAM prabhue 4dhu gautama ! goyamA! paMcavihA jIvanivvattI paNNatA' niti 55
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pramaiyacaMndrikA TIkA ze019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 421 jahA' tathA 'egidiyajIvanivvattI' ekendriyajIvanivRttiH, ekendriyANAM pRthivyaptejovAyuvanaspatInAM nivRttiriti ekendriyajIzanivRttiH, 'jAva paMciM. diyajIvanivvattI' yAvat paJcendriyajIvanirvRttiA, atra yAvalpadena dvIndriyAdArabhya caturindriyAntAnAM jIvAnAM saMgraho bhavati iti, paJcendriyajIvapadena paJcandriyaryiH zvamArabhya vaivAnikAntAnAM grahaNaM bhavati / 'egidiyajIvanibattI bhaMte ! ekendriyajIvanirvRttiH khalu bhadanta ! 'kAvihA panattA' katividhA prajJaptAgautama jIvaninti pAMca prakAra kI kahI gaI haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'egidiyajIvanivvattI' pRthivI, apa, teja, vAyu aura vanaspati ye jo ekendriya jIva haiM, ina ekendriya jIyo kI jo apano 2 paryAya se utpatti hotI hai arthAt ekendriyajAtinAmakarma ke udaya se jo jIva kI ekendriya pRthivIkAyika AdirUpa se utpatti hotI hai vaha ekendriyajIvanivRtti hai / 'jAvavidiyajIvanimnattI' yAvat paJcandriyajIvanitti yAvat paJcendriyajAti nAmakarma ke udaya se jo jIva kI yAvat pazcandriya nAraka tiryaJcAdi paryAyarUpa se utpatti hotI hai vaha paJcendriya jIvanivRtti hai yahAM yAzspada se dvIndriya jIva se lekara cauha. ndriya taka ke jIvoM kA grahaNa huA hai tathA paJcendriya jIca pada se pazce ndriyatiryaca, se lekara vaimAnikAnta jIvo kA grahaNa huA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'egidiyajIvanivattI' he bhadanta ! ekendriya jIva nivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? isake uttara 542-ii 4 vAma mAvI . 'taM jahA' 2 . pramANe cha. 'egidiyajIva nivvatI pRyi, bhaya, te44Ayi4, vAyuyi bhane vanaspatithi: je A ekendriya nI pitapotAnI paryAyathI utpatti thAya che. arthAt ekendriya jAtI nAmakarmanA udayathI jIvanI ekendriya pRzivakAyika, vigere rUpathI utpatti thAya cha, tahandriyanita cha. 'jAva paMciMdiyajIvanivvattI' thAvat pacendriya jIva nivRtti yAvata pacaMdriya nAmakarmanA udayathI jIvanI je thAvat paMcendriya nAraka, tiryaMcAdi paryAya rUpathI utpatti thAya che - te paMcendriya jIva nirvatI che. ahiyAM yAtpadathI kIndriya jIthI AraMbhIne cAra I diyavALA jIvo sudhInA chavo grahaNa karAyA che. tathA paMcendriya padathI paMcendriya tiryaMnyathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA ja grahaNa karAyA che. zathI gautama svAmI prabhune se pUche che haiM-'egidiyajIva nivatI' he bhagavan ekendriya kava nivRtti keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che je tenA
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 bhagavatIsUtra kathitA iti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA pannattA' paJcavidhA paJcapakArA prajJaptA, tameva paJcabhedaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'puDhavIkAiyaegidiyajIvanimattI' pRthivIkAyikaikendriyajIvanivRttiH 'jAva vaNassaikAiyaegidiyajIvanibattI' vanaspatikAyikaikendriyajIvanivRttiA, atra yAvatsadena aptejovAyUnAM saMgraho bhavati tathA pRthivyaptejovAyuvanaspatijIvanittibhedena pazcamakArA ekendriyajIvanirvattirbhavatIti bhAvaH / 'puDhavIkAiyaegidiyajIvanibattI NaM bhaMte' pRthivIkAyikaikendriyajIvanivRtti khala bhdnt| 'kAvihA panattA' kavividhA prajJaptA iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' meM prabhune kahA hai 'goyamA! paMcavihA paNNattA' he gautama ! ekendriyajIvanivRtti pAMca prakAra kI kahI gaI hai-'taM jahA~' jaise-'puDhavikA. iya egidiyajIvanivvattI jAva vaNassahakAiyaegidiyajIvanivvattI' pRthivIkAyika ekendriya jIva nivRtti, yAvat vanaspatikAyika ekendriya jIvanirvRtti yahAM yAvatpada se 'apa, teja, vAyu' ina ekendriya jIvoM kA grahaNa huA hai isa prakAra pRthivI, apa, teja, vAyu aura dhanarUpatijIva kI nivRtti ke bheda se ekendriya jIva kI nivRtti pAMca prakAra kI hotI hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'puDhavikkAiyaegidiyajIva. nivdhattI NaM bhate kaivihA pannattA' he bhadanta ! jo pRthivIkAyika eke. ndriyajIvanirvRtti hai vaha kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu uttarabhA prabhu ke cha -'goyamA! paMcavihA paNNattA' gItamandriya 71 nivRtti pAMya hAnI umA mAtI cha. 'taMjahA' rebha hai 'puDhavIkAiyA egidiyajIvanivattI jAva vaNassaikAiya egidiyajIvanivvatI' pRzniAyi ekendriya jIva nivRtti, yAvat vanaspatikAyika ekendriya jIvanirvatti, ahiyAM thAvat padathI akhAyika, tejaskAyika, vAyukAyika A ekendriya jIve grahaNa karAyA che, e rIte pRthvIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika jIvanI nivRttinA bhedathI ekendriya jInI nivRtti pAMca prakAranI thAya che. va gautama svAmI prabhune me pUche che hai-'puDhavIkAiyaegiMdiyajIva nibattI Na' bhave ! kAvihA paNNattA' mA 25 yi sandriya 71 nivRtti che, te keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che tenA uttaramAM prabhu kahe
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 423 he gautama ! 'duvihA pannattA' dvividhA pajJaptA 'taM jahA' tadyathA 'mahumapuDhavIkAiya. egidiyajIvanibattI ya' sUkSmapRthivIkAyikaikendriyajIvanicizva 'bAyarapuDhacIkAiyaegidiyajIvanimbattI ya' bAdarapRthivIkAyikaikendriyajIvanitizca tathAcasUkSmavAdarabhedena pRthvikAyikaikendriyajIvanirvRttidvidhA bhavatIti, 'evaM eeNaM abhilAvaNaM bhedo' evametena abhilApena bhedo vaktavyaH 'jahA baDagavaMdhI teyagasarIrassa' yathA vardhakabandhastaijasazarIrasya yathA mahallabandhAdhikAre aSTamazate navamodezakAbhihite taijasazarIrasya bandhaH kathitastenaiva prakAreNa atra nivRttirvaktavyA kahate haiM-'goyamA duvihA pannatA' he gautama! pRthivIkAyikaekendriyajIvanivRtti do prakAra kI kahI gaI-suhamapuDhavIkAiyaegidiyajIvanivvattI pAyarapuDhavI0 eka sUkSma pRthivIkAdhika ekendriyajIvanitti aura dUsarI cAdara pRthivIkAyikaekendriyajIvanirvRtti tathA ca sUkSma aura bAdara ke bheda se pRthivIkAyika ekendriya jIva nivRtti do prakAra kI hotI hai'evaM eeNaM abhilAveNaM bhedo jahAM baDagabaMdho teyagasarIrassa' jisa prakAra se aSTamazataka ke nauMve uddeze meM abhihita mahadvandha ke adhikAra maiM tejasazarIra kA bandha kahA gayA hai usI prakAra se isa pATha dvArA nivRttikA kathana kara lenA cAhiye tAtparya kahane kA yaha hai ki-isa viSaya ko jAnane ke liye aSTama zataka kA nauvAM uddezaka dekhanA cAhiye kahAM taka vaha uddeza dekhanA cAhiye to isake liye 'jAva savvaTThasiddhaaNu cha -'goyamA! duvihA paNNattA' gautama ! pRthvajayi mendriya panivRtti me 2nI hI che, 'taMjahA' mA pramANe cha. 'suhumapuDhavIkAiyaegi diya jIvani0 pAyarapuDhacI sUkSma vIyindriya panivRtti bhane bIjI bAdara pRthvIkAyika ekendriya jIva nivRtti e rIte sUkSama ane bAdaranA mahathA yi mendriya samiti meM prA2nI hI cha. 'evaM eeNaM abhiDAveNa bhedo jahA vagabaMdho teyagarIrassare zata mA841 zatanA nabhA uMdezAmAM mahabaMdhanA adhikAramAM tejasa zarIrane baMdha kahela che. e ja rIte A pAThathI nivRtinuM kathana karI levuM. kahevAnuM tAtparya e che ke-A viSayane samajavA mATe AThamA zatakane navamo uddeza jevo joIe. e navamA udezAnuM athana, yA sudhInu mar3iyAM na na te bhATe 41 cha -'jAva samvaddha
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 bhagavatIsu atraviSaye aSTamazatakasya naramodezako draSTavyaH kiyatparyantamityAha - 'jAva' ityAdi, 'jAna sancahasiddhaaNuttarovavAiyakappAtIya vaimANiyadeva paMcidiyajIvanivattI naM bhaMte' yA sarvArthasiddhAnucaropapAtikakalAtIta vaimAnikadevapaJcendriyajIva nirvRttiH khala bhadanna ! 'kaibihA pannattA' katividhA majalA, 'goyamA' ! he gautama! 'duvihA pattA' dvividhA prajJaptA 'taM jahA ' tadyathA - 'pajjatta gasaccasiddha aNutta rovavAiya kapyAtIyamANi yadeva cidiyajIvanivyatIya paryAvakrasarvArthasiddhAnuttaropapAtikakalpAtIta vaizanikadeva paJcendriyajIvani sica, 'apajjattagasannaTTasiddhANuttavAkappAdIyamAniya dezapaMcidiyajIvanivratI ya aparyApta sarvArtha siddhA nuttaropapAtikakalpAtIta mAnikadeva paJcendriyajIyanivRttiva etatparyantamaSTamazatakIyanavodezakaprakaraNaM vaktavyamiti / tarovavAhayakapAtIca vaimAniyadeva paMcidiyajIvanivvanttINaM bhaMte / kahavihA pannatA ? goyamA ! dubihA pattA taM jahAM pajjantagasavvaDasiddha aNuttarovavAhayakappAtIpavedyANiyadeva paMcidiyajIvanivattI apajasaga sambaddhasiddhANuttarovavAhayakapAtImANiyadeva paMcidiyajIvanivyattI ya' yaha pATha kahA gayA hai isa pATha taka jIva nirvRtti kA prakaraNa dekhanA cAhiye isa pATha kA tAtparya aisA hai ki gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- he bhadanta ! yAvat sarvArtha siddha anuttaropapAtika vaimAtikadeva paMcedriyajIva nivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai hai gautama / de' prakAra kI kahI gaI hai eka paryApta sarvArthasiddha anutaraupagatika vaimAnikadeva paJcendriya. jIva nivRtti aura dUsarI arthAta sarvArthamiddha anuttaropapAtika vaimAnikadeva paJcendriyasiddhaaNuttarotravAiyakappAtIya vaimANiyadevaraci diya jIvanivyattIya apajjattagasavvaTusidvANurovavAiyakappAtoyavemANi zvapaMci DhiyajIvanivvanto ya' yA pATha vAmAM Avyo che A 5 4 sudhI jIvanivRttinuM prakaraNa saMmajavuM. A paRtu' tAtpaya e che ke gautama svAmIe prabhune evu pUchyuM ke hai bhagavat thAvat sarvArtha siddha anuttare papAtika vaimAnika deva paMcendriya jIvane keTalA prakAranI nivRtti kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke huM rautama! tene e prakAranI nivRtti kahI che. eka paryApta sarvAtha siddha anuttara papAtika vaimAnika pace'driyajIna nivRtti ane bIjI aparyAptaka sarvo siddha anuttare pAnika vaimAnika deva pacedriya nivRotti. have gaitamasvAmI kama nivRttinA sabadhamAM prabhune pUche che ke~~ 'kavihANaM' bhate / kammanivvatI paNNattA ? he bhagavana nirvRtti DeTA ya
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 425 prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam itaH pUrvaM jIvanirvRttiruktA atha-jIvakAryajIvadharmApekSayA nivRttimAha'kaivihA NaM' ityAdi, ____ 'kaivihANaM bhaMte' katividhA khalu bhadanta ! 'kammanityattI pannattA' karmanittiH majJaptA, nivRttiH-saMpAdanam karmaNAM nivRttiH-saMpAdanam karmanivRttiH sA ca katividheti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aTTaH vihA kammanivvattI panattA' aSTavithA karmanivRttiH prajJaptA / prakArabhedameva darzayati 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'nANAvaraNijjakammanivattI jJAnAvaraNIyakarmanivRttiH, 'jAva aMtarAiyakammanibattI' yAvat antarAyakarmanivRttiH, atra yAvatpadena darzanAvaraNIya-vedanIya-mohanIyA-yuSka-nAmagotrANAM grahaNaM bhavati tathA ca jJAnAvaraNIyAdi bhedena bhaSTaprakArikA karmanivRttiH kathitA nitti| aba gautama prabhu le karmanivRtti ke viSaya meM 'kaivihANaM bhate! kammanivvattI paNNattA' he bhadanta ! karmanivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? ailA pUchate haiM jIva ke rAga dveSAdirUpa azubha bhAvoM ke nimitta se jo kArmaNa vargaNAeM jJAnAvaraNIyAdirUpa pariNAma ko prApta hotI haiM usakA nAma yahAM karmanivRtti hai yaha karma jIva ke rAgadveSAdi dvArA kiyA jAtA hai ataH usa karmakI nivRtti ke viSaya meM-saMpAdana ke viSaya meM gautama ne aisA yaha prazna kiyA hai-uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! aTTavihAkammanivcattI paNNattA' he gautama! karmanivRtti ATha prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA' jase 'nANAvaraNijjakammanivattI jAva aMtarAiya. kammanivvattI' jJAnAvaraNIya karmanivRtti yAvat antarAyakarmanivRtti yahAM yAvatpada se darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, AyuSka, nAma aura gotra ina karmoM kA grahaNa hA hai isa prakAra jJAnAvaraNIya darzanA. prakAranI kahI che? jInA rAgadveSa vigere rUpa azubha bhAvanA nimittathI je kAzmaNa vargaNAo jJAnAvaraNaya vigere rUpa pariNAmane prApta thAya che. tenuM nAma ahiyAM karmanivRtti che. jIvane karma rAgadveSAdi dvArA karavAmAM aAve che. tethI te te kamanI nivRttinA viSayamAM saMpAdananA viSayamAM gautama svAmIe AL prazna rekha cha.tanA uttaramA prabhu se che -'goyamA! aduvihA kammara gautama ! manivRtti mA prA2nI avAma mAvI cha. 'taMjahA' te mA prabhArI cha. 'NANAvaraNijjakammanivvattI jAva aMtarAiyakammanivvattI' jJAnAvaraNIya karmanivRtti, darzanAvarIya karma nivRtti, vedanIya karmanivRti, mehanIya ke nivRtti, AyuSka karma nivRtti, nAmakarmanivRtti, getrakarmanivRtti ane bha0 54
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre karada ityarthaH / 'neraiyA NaM bhaMte' nairayikANAM bhadanta ! kaivihA kammanivattI pannattA' katividhA karmanivRttiH majJatA, he bhadanta ! nArakajIvAnAM kati karmanivRttayo bhavantIti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'advavidyA kamma nivvatI padmattA' aSTavidhA karmanivRttiH prajJaptA, 'DhaM jahA' dyathA-nANAvaraNijakammaniSpattI jAva aMtarAiyakammaniSyatI' jJAnAvaraNI vakarmanirvRtiyavadantarAyikakarmanirvRttiH, atra yAvatpadena-darzanAvaraNIcAdInAM saMgrahaH, 'evaM varaNIya Adi ke bheda se vaha karmanirvRti ATha prakAra kI kahI gaI hai aisA jAnanA cAhiye / aba gautama yaha karmanirvRpti nArakAdi jIvoM ke kitane prakAra hotI hai aisA prazna 'nerayANaM bhaMte! kadavihA kammanivvantI pannattA' isa sUtra dvArA prabhu se pUcha rahe haiM - he bhadanta ! nairayika jIvoM ke karmanivRtti kitane prakAra kI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! aTThavihA0' he gautama ! nairayika jIvoM ke karmanirvRtti ATha prakAra kI hI kahI gaI hai arthAt karmanivRtti ke jo bheda kahe gaye haiM- ve saba hI nairadhika jIvoM ke hote haiM eka bhI kama bheda vahAM nahIM hotA hai yahI bAta 'taM jahA' jaise'nANAvara NijjakasmanivyattI jAva aMtarAiyakasmaninnaptI' jJAnAvaraNI karmanivRtti yAvat antarAyakarmanivRtti- isa sUtrapATha dvArA vyakta kI gaI hai yahA~ yAvatpada se darzanAvaraNIyAdi karmoM kI nivRtti kA grahaNa aMtarAyakrama nivRtti A rIte jJAnAvaraNIya, danAvaraNIya vigere bhedathI kamanivRtti ATha prakAranI kahI che tema samajavuM. have gautamAmI AkanivRtti nAkAdi jIvAne keTalA prakAranI hAya cha ? pramAne prazna bhagavAn ne pUche che, 'neraiyA NaM' bhate ! kai vihA kammanivvantI paNNattA' he bhagavan nArIya lavAne uTA prahAranI urbhanirvRtti nahI che? tenA uttarabhAM alu ! che ! - 'goyamA ! aTThavihA' he gautama! nairayiGa jIvene ATha prakAranI kaOnivRtti kahevAmAM AvI che. arthAt kanivRttinA je ATha bheda kahyA che te badhA ja naiyika jIvAne thAya che. eja vAta 'taMjahA' ? - 'nANAvaraNijjakammanivvanttI jAva aMtarAiyakammanivvanttI' jnyaanaavaraNIya krama nivRtti yAvat aMtarAya kramanivRtti A sUtrapATha dvArA
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyarthandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanirvRttinirUpaNam 427 jAva vaimANiyANa' evaM yAvadvaimAnikAnAmaSTavidhA karmanivRttirbhavatIti' atra yAvatpadena bhavanapatita Arabhya jyotipkaparyantAH sarve'pi jIvAH saMgrAhyA, tathA ca nArakAdArabhya vaimAnikaparyantacaturviMzatidaNDakajIvAnAmaSTamakArA'pi . karmani citivyeti / 2 'kAvihANaM bhaMte !' katividhA-kasimakArA khallu bhadanta ! 'sarIranivattI pannattA' zarIranittiH prajJaptA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA sarIranivyattI pananA' paJcavidhA-pazcamakArA zarIraniciH prajJaptA 'taM jahA' tadyathA-'orAliyasarIranivvattI' audArikazarIranitiH 'jAva kammagasarIranibattI' yAvat kArmaNazarIranittiA , atra huA hai 'evaM jAva vemANiyANaM' isI prakAra se yaha aSTavidha karmanivRtti yAvat vaimAnika devoM taka huA karatI hai yahAM yAvatpada se bhavanapati se lekara jyotiSka paryanta saba hI jIvoM kA saMgraha huA hai tathA ca nAraka se lekara ke vaimAnika paryanta caubIsadaNDaka ke jIvoM ke AThoM prakAra kI karmanivRtti hotI hai aisA jAnanA cAhiye 2 aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'kaivihA Na bhaMte sarIranivvattI paNNattA' he bhadanta! zarIranivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prakSu kahate haiM'goyamA / paMcavihA sarIranivvatI paNNattA' he gautama ! zarIranivRtti pAMca prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA' jaise-'orAliyasarIranivvattI, jAva kamnagasarIranivvattI' audArikazarIranivRtti, yAvat kArmaNazarIranivRtti yahAM yAvatpada le vaikriya AhAraka aura taijasa ina tIna batAvela che. ahiyAM yAvatpadathI darzanAvaraNIyAdi karmanivRtti grahaNa karAI cha. 'evaM jAva vemANiyANa' mA prArathI mA mA 12nI manivRtta thAvat vaimAnika deve sudhImAM thAya che. ahiyAM yAtparathI bhavanapatithI laIne tiSka deva paryanta badhA ja jIvene saMgraha thayela che. temaja nArakethI AraMbhIne vaimAnika paryanta vIsa daMDakanA jIne ATha prakAranI karmanivRtti thAya che. tebha samA have gautama svAmI zarIra nivRttinA saMbaMdhamAM prabhune pUche che ke - 'kaivihA NaM bhave sarIranivvattI paNNattA' san zarIra nivRtta teau 42nI DayAmA mApI cha ? tn| uttaramA prabhu 49 cha -'goymaa| paMcavihA sarIranivattI paNNatA' hai gautama! zarI2nitA pAya ghAnI pAmA bhAvI cha. 'taMjahA' mA pramANe che. 'orAliyasarIranivvattI nAva kammagasarIranivvattI mohAri zarIra nivRttI yAvat sa zarI2 nivRtti
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 bhagavatIMsUtra yAvatpadena vaikriyAhArakataijasazarIrANAM grahaNaM bhavatIti tathA audArikazarIranivRttirAhArakazarIranitikriyazarIranivRttistaijasazarIranivRttiH kArmaNazarIranirvRttizceti paJcamakArA zarIranittirbhavatIti / 'neraiyANaM bhaMte ! nairayikANAM bhadanta ! katividhA zarIranirvRttiH prajJaptA iti praznaH, uttaramAha-evaM cetra' evameva-evam-pUrvoktaprakAreNaiva paJcamakArA garIranirvRtti nArakANAM jJAtavyeti, 'evaM jAva vemANiyANa' evaM yAvadvaimAnikAnAm , anena caturvizatidaNDakasthA: sarve'pi jIvAH yAvatsadagrAkhA tathA ca nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM pazca. prakArA zarIranivRttibhavatIti / kiM sarveSAM jIvAnAM paJcavidhA'pi zarIranitibhavati ? netyAha-'NavaraM' ityAdi, 'navaraM nAyavvaM jassa jai sarIrANi' navaraM jJAtavyam yasya yAni zarIrANi, navaram-ayaM vizeSaH yat yasya nArakAderyAni zarIroM kA grahaNa hubhA hai tathA ca audArikazarInivRtti, vaikriyazarIranivRtti, AhAraka zarIraniti, taijasazarIranitti aura kArmaNa. zarIranivRtti-hasa prakAra se zarIra nivRtti pAMca prakAra kI hotI hai| apa gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'merajhyANaM bhte|' he bhadanta nairayika jIvoM ke kitane prakAra kI zarIra nivRtti hotI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM evaM ceva' he gautama ! nairayika jIvoM ke isI prakAra kI zarIranivRtti hotI hai-'evaM jAca vemANiyANaM' vaimAnikoM taka ke bhI isI prakAra kI nitti hotI hai 'navaraM nAyavvaM jassa jA sarIrANi' tAtparya kahane kA aisA hai ki caturviMzatidaNDakastha jitane bhI jIva haiM una saba ke apane 2 yogya zarIroM kI nivRtti hotI hai, jaise nAraka jIvoM ke tejasa ahiyAM-pAvAdathI vaikriya, AhAraka, tejasa e traNe zarIre grahaNa karAyA che. tethI audyArika zarIra nirvatti 1 vaikiya zarIra nivruttika 2 AhAraka zarIra nivRttika 3 taijasa zarIra nivRtti ane kAmaNuM zarIra nivRtti 5 A rIte zarIranivRtti pAMca prakAranI thAya che. va gautabhasvAmI prabhune ma pache cha hai-'neraiyANaM bhave! . bhagavAna narayika jIne keTalA prakAranI zarIra nivRtti thAya che? tenA uttaramAM prabhu 47 cha 8-'evaM ceva gautama nai2thi vana pUti pAya prAnI zarIraniti thAya che. 'evaM jAva vemANiyANa' vaimAnikI sudhImA 5 bhara prare zarI2 nivRtti thAya che. 'navaraM nAyavvaM jassa jai sarIrANi' kahevAnuM tAtparya e che ke-covIsa daMDakamAM jeTalA jIva che. te tamAmane pAtapitAnA cagya zarIranI nirvatti hoya che. jema ke-nAraka jIne taijasa,
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA ze019 u08 sU01 jIvanirvRttinirUpaNam 439 zarIrANi vAnyeva zarIrANi tasya jJAtavyAni na tu paJcavidhA'pi zarIranivRttiH sarveSAM jIvAnAmiti vivekaH / 3 / 'kaivihA NaM bhaMte / ' katividhA khalu bhadanta ! 'sabidiyanivvattI panattA' sarvendriyanitiH prajJaptA nirvartanaM nirvRtti:niSpattiH, sarvendriyatayA-sandriyAkAreNa nirvRttiriti sarvendriyanivRttiH sA katividheti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA savidiyanivvatI pannattA' paJcavidhA sarvendriyanivRttiH prajJaptA 'taM jahA' kArmaNa aura vaikriya ye 3 zarIra hote haiM ataH ina tIna zarIroM kI nivRtti unake hotI hai isI prakAra se devoM ke bhI jAnanA cAhiye manuSya aura tiryazcoM ke taijasa kAmaMga aura audIrika zarIra hotA hai ataH inake ina zarIroM kI nitti jAnanI cAhiye yahI bAta 'navaraM' ityAdi sUtra pATha dvArA prakaTa gaI hai| ____ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'kAvihA NaM mAte ! saveM diyanivattI paNNattA sarvendriya nivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai? samasta indriyoM ke AkArarUpa meM jo racanA hai usakA nAma sarvendriya nivRtti hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki AtmA ke evaM pudgaloM ke pradezoM kI jo tat tat indriyarUpa se racanA ho rahI hai usakA nAma sarvendriya nivRtti hai ailI yaha sandriya nivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? isa prazna ke uttara meM prakSu kahate haiM-'goyamA! paMcavihA sbdhikArpaNa ane vaikriya e traNa zarIre heya che. tethI teone e traNa zarIranI nitti hoya che. e ja rIte devonA viSayamAM paNa samajI levuM. manuSya ane tirthane taijasa, kArma, ane audArika zarIra hoya che. tethI teone te te zarIranI nivRtti samajI levI. eja vAta "navI ItyAdi sUtrapAThathI batAvela che have gautamasvAmI prabhune me pUche che -'kAvihA NaM bhave! sanveMdiyanivattI paNNattA' bhagavan sandriya nivRtti pAnI DapAmA / AvI che? saghaLI IdrinA AkAra rUpe zarIranI je racanA che tenuM nAma sarvendriya nivRtti che. kahevAnuM tAtparya e che ke-AtmAnI ane pulanA pradezanI te te Indriya rUpathI je racanA thAya che tenuM nAma sandriya nivRtti che. tevI A sandriya nivRtti keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? A prazna uttaramA prabhu cha-'goyamA! paMcavihA savvi diyanivvattI paNNattA'
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 430 " tadyathA - 'soiMdiya nivvatI' zrotrendriyanirvRttiH, 'jAba phArsidiya nivyatI' yAvat sparzanendriyanirvRttiH atra yAtratpadena cakSuNarasanAnAM saMgraho bhavati, tathA ca zrotrendriyanirvRtticakSurindriyanirvRttiH prANendriyanirvRtiH, rasanendriyanivRttiH, sparzanendriya nirvRtticeti paJcavidhA sarvendriya nirvRttiriti / evaM neraDyA paM jAva dhaNiyakumArANaM' evaM nairayikANAM yAvat svanitakumArANAm, yAvatpadena asurakumArAdArabhya stanitakumAraparyantAnAM sarvendriyanivRttirbhavani / 'puDhavIkA yANaM pucchA' pRthivIkAyikAnAM pRcchA, he bhadanta ! pRthivIkAyikajIvAnAM katividhA sarvendriya nirvRttiriti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'egA phAsidiyaniyatI padmatA' ekA sparzanendriyanirvRttiH mAtA, dina kitI paNNattA' he gautama! sarvendriya nirvRtti pAMca prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA' jaise 'soindiya jAva phaoNsidiya nivvatI' zrotrendriya nirvRti yAvat sparzanendriyanivRtti yahAM yAvatpada se cakSughANa aura jihvA' ina tIna indriyoM kA grahaNa huA hai tathA ca zrotrendriyanirvRtti, cakSu indriyanivRtti, ghANa indriyanivRtti, rasanAindriyanirvRtti aura sparzanendriyanivRtti isa prakAra se sarvendriya nirvRtti pAMca prakAra kI kahI gaI hai ' evaM nerayANaM jAva dhaNiyakumArANa' yaha sarvendriyanirvRtti nairayikoM se lekara yAvat stanitakumAroM ke arthAt asurakumAroM se lagAkara stanitakumAroM taka ke hotI hai aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'puDhavIkAiyANaM pucchA' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvoM ke kitane prakAra kI sarvendriya nirvRtti hotI hai ? uttara meM prabhu kahate - 'goyamA ! emA phAsiMdiyanivvantI' he gautama / pRthivIkAyika jIvoM ke eka De gautama sarvendriya nivRtti pAMca aAratI vAmAM bhAvI che. 'taMja' prabhA 'khoidiya nivvanttI jAva phAsiMdiya nivvantI' zrotrendriya nirvRtti 1, cakSu indriyanivRttira ghrANu (nAka) indriya nivR+ttika, jahA I driya nivRttika ane spazanA indriya nivRttipa A rItathI savaeNndriya nivRtti yAMtha aAranI che. 'evaM neraiyANaM jAva thaNiyakumArANaM' yA sarvendriya nirvRtti nArakIyethI Ara'bhIne yAvat stanitakumAreAne arthAt asurakumAreAthI Ara'bhIne stanitakumAre sudhImAM thAya che, huve gautama svAbhI pralune mevu che che - 'puDhavIkAiyANaM pucchA' De bhagavat pRthvikAyika jIveAne keTalA prakAranI savendriya nivRttI haiAya che ? tenA uttarabhAM alu eDe che hai- goyamA egA phAsiMdiyanivvattI' he gItabha pRthviayi
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2069 u08 su01 jIvanivRttinirUpaNam 431 teSAmekameva indriya bhattItyata ephaiva indriyanittiH kathiteti bhAvaH, evaM jassa jai iMdiyANi' evaM yasya yAni indriyANi tasya tAnyeva jJAtavyAni, 'jAva vemANiyANa' yAvadvaimAnikAnAm-vaimAnikaparyantAnAm , anna yAvatpadena aptejovAyuvanaspatidvandriyAdi sarvajIvAnAM jyotipkaparyantAnAM grahaNaM bhavati kintu yasya yAvanti indriyANi tasya tAvanti grAhyANIti vivekaH kartavyaH / 4 / 'kAbihA gaM bhaMte' katividhA khalu bhadanta ! bhAsAnidattI pannattA' bhASAniciH prajJaptA ? bhagAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cauvihA bhAsAnidhdattI pattA' caturvidhAmApAnivRttiH prajJatA 'taM jahA' tadyathA 'saccA bhAsA nivvatI' satyAmApAnivRttiH, 'mosAbhAsA nivdattI' mRSAbhApAnitika 'saccAmosA bhAsAnidhvattI' satyAmRpAbhApAnivRttiH 'asacAmosAmAsAsparzanendriya nivRtti hI hotI hai ailA jinendra devane kahA hai evaM jalajai0' isa prakAra se jina jIvoM ke jitanI indriyAM hotI haiM una jIvoM ke utanI indriyanitti kahanI cAhiye 'jAca vevANiyANa' isa prakAra kA kathana yAvat vaimAnikoM taka jAnanA cAhiye yahAM yAvatpada se ap teja vAyu banaspati evaM vIndriyAdi jyotiSka paryanta ke jIvoM kA grahaNa hubhA hai parantu jisa jIva ko jitanI indriyAM ho utanI una jIvoM kI grahaNa karanI cAhiye / 'kAvihANaM mAte ! bhAzAnivattI paNNattA' he bhadanta ! bhASAnivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! caDacihA bhAsAnidhyattI paNNattA' he gautama ! bhASAniti cAra prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahAM-jaise--- 'saccAbhAsA nivvattI mosA bhAsA nivvatI' satyA bhASAnivRtti jIvone eka sparzendriya nivRtti hoya che, evuM jInendra deve kahyuM che. 'evaM jasma jahazata 2 devAnandra yo DAya che. tyAne tI driya nivRtti kI na. 'jAva vemANiyANaM0' mA prabhANernu kathana aSkAyika, tejaskAyika vAyukAyika, vanaspatikAyika ane kIndriya vigere jatiSka paryantanA jIvonA saMbaMdhamAM grahaNa karela che paraMtu je jIvane jeTalI diyA hAya tavA mIndriya aY 42vI se 'kaivihANaM bhaMte ! bhAsAnivattI paNNattA sAvana bhASA nivRtti 2nI vAmA sAvI cha 1 tenA uttaramA prabhu cha hai-'goyamA! canvihA bhAsA nivvattI paNNatA' hai gautama mApAnivRttiyAra prahAranI avAma mAvI che. 'tajahA' 2 mA prabhA , 'saccAbhAsAnivvattI mosAbhAsAnivvattI' satyA bhASA
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre nivvattI' asatyAmRSAbhASAnivRttiH, 'evaM egidiyavajja' evamekendriyavarjas 'jassa jA bhAsA' yasya yA bhASA sA bhaNitavyA, kiyatparyantaM jIvAnAM bhASA bhaNitavyA, tabAha-'jAtra vaimANiyANa" yAvadvaimAnikAnAm satyAdibhedena bhASA caturvidhA sA ca ekendriyANAM jIvAnAM varjayitvA jIvamAtrasya bhavati ekendriyANAM bhASAyA abhAvAt iyaM ca bhASA ekendriyavarjitajIvamAtrasya bhvtiiti|5| 'kahavihANaM bhaMte ! maNanivvatI pannattA' katividhA khalla bhadanta ! manonittiH prajJaptA ? manonitiH katiprakArA iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'caunihA maNanimnattI pannattA' caturvidhA manonittiH mRSAbhASAnivRtti 'saccAmosA bhAsAnivvattI' satyamRSA bhASAnivRtti aura 'alaccA mosA bhAsA nivvattI' asatyAbhUSA bhASA nivRtti evaM egidiyavajja' isa prakAra le ekendriya jIva ko choDakara yAvat vaimA. nikaparyanta jIvoM ke jisa jIva ke jo bhASA hotI hai usa jIva ko usa bhASA kI nivRtti kaha lenI cAhiye yahA~ ekendriya jIva ko bhASA nahIM hotI hai isaliye bhASA nivRtti meM unako grahaNa nahIM karane ke liye kahA gayA hai isa prakAra satyAdi ke bheda se cAra prakAra kI bhASA ekendriya jIva ke sivAya jIva mAtra ko hotI hai| ___aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'kahaviho NaM bhaMte ! maNaniH vyattI paNNattA' he bhadanta ! manonivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! cauvihA maNanivattI paNNattA' he gautama ! manonivRtti cAra prakAra kI kahI gaI haiM / 'taM jahA' jaise-- nivRtti, bhRSA bhASA niti 'saccAmosA bhAsAnivvattI' satyA bhRSA mApA niti bhane 'asaccAmosA bhAsAnivvattI' asatyA mRSA mApA nivRtti 'evaM egidiyavajaM jassa jA bhAsA jAva bemANiyANa' sazata sandriya va. cheDIne yAvata vaimAnika paryantanA jIvane je bhASA hoya che, te jIvane te bhASAnI nivRtti kahI levI. ahiyAM ekendriya jIne bhASA hotI nathI. tenI bhASA nivRttimAM teone grahaNa karavAne niSedha karavAmAM Avela che. A rIte satyAdi bhASAnA bhedathI ekendriya jIva sivAyanA anya jIvamAtrane cAra prakAranI bhASA hoya che. 5 zathI gautama svAmI prabhune me pUche che hai-'kaivihANaM bhate ! maNanivvattI paNNattA' bhagavan manAnivRtti prAnI avAma mAvI cha 1 tanA uttaramA prabhu 43 cha -'goyamA! cauvvihA maNanivvattI paNNattA'
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 433 prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA 'saccA maNanivvattI' satyAmanonivRttiH, 'jAva asaccA mosamaNanivyantI' asatyAmRSA manonirvRttiH, atra yAvatpadena 'mosAmaNanivvatI, saccAmosA maNaninattI' anayoH saMgraho bhavati, tathA ca satyA manonivRttiH mRSAmanonivRttiH satyAmRpAmanonirRtiH asatyAmRSAmanoni tiritimedena catasro manonivRttayo bhavantIti, evaM egidiyavigaliMdiyavajjaM jAva vaimANiyANa' evam ekendriya vikalendriyavarja yAvadvaimAnikAnAm ekendriyavikalendriyayormanaso'bhAvena manonityamAvAta zeSANAM vaimAnikAntajIvAnAM manasaH sadbhAvena manonivRttirbhavatIti |6| 'kavihnA NaM saMte' katividhA khalu bhadanta ! ' kasAyaM nivvatI patracA' kaSAyanirvRttiH prajJatA, gagavAnAha - 'goyamA' ityAdi. 'goyamA ' he gautama! 'caundiddA kasAyanivvatI padmattA' caturvidhA kapAyanivRttiH prajJaptA 'vaM jahA ' tadyathA 'kohakasAyanivvattI' krodhakapAyanirvRttiH 'jAva lobhakasAya 'saccA manavattI 0' satyA manonivRti asalyA manonivRtti, satyAsatyAmanonivRtti aura anubhayamanonivRtti yaha cAra prakAra kI manonivRtta ekendriya aura vikalendriya jIvoM ke sivAya zeSa vaimAnikAnta jIvoM ko hotI hai / ina donoM ke choDane kA kAraNa unako mana nahIM hotA hai yaha manonivRti jina jIvoM ke mana hotA hai unhI ko hotI mana saMjJI paJcendriya jIvoM ke hI hotA hai ataH unhIM ke isakI nirvRtti hotI hai 'kahavihA NaM bhte| kasAyanivvantI paNNattA' he bhadanta ! kaSAyanirvRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? to isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA- 'goyamA ! cavvihA0' he gautama | kapAyanivRtti he gautama! yAra prahAranI manovRtti vAsa nyAvI he 'taMjahA' te yA abhA che. 'saccA maNanivvattI' satyA manonivRtti, asatyA manonivRttira, satyAsatyA maneAnivRttika, ane anubhaya manenivRttiSTha A cAre prakAranI maneAnivRtti ekendriya jIve ane vikalendriya jIvAne cheDIne bAkInA vaimAnika sudhInA jIvAne hAya che. ekendriya ane vikalendriya e. annene cheDavAnuM kAraNa teone mana hAtu nathI teja che. A maneAnivRtti je jIveAne mana hAya che tene ja kahI che. ane sanI pacendriya jIveAne ja mana haiAya che. tethI teone A maneAnivRtti hAya che. 'kavihANaM bhaMte! kasAyanivkttI pannatA' hai lagavan uSAyanirvRtti uTasA aAranI vAmAM bhAvI che ? mA praznanA uttaramA alu uDe che hai-goyamA ! cavhA0' ' he gautama! kaSAyanivRtti cAra prakAranI kahevAmAM AvI che. te bha0 55
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 bhagavatIce nivvacI' yAvat lobhApAyani tiH, atra yAvatpadena mAnamAyayograhaNaM bhavati tathA ca krodhamAnamAyAlomabhedena catasraH kapAyanirvRttayo bhavantIti bhAvaH / evaM nAva vemANiyANa evaM yAtradvaimAnikAnAm atra yAvatpadena nArakAdArabhya caturvizatidaNDakasthAnAM sarveSAM jIvAnAM grahaNaM bhavatIti / 7 / 'kAvihA NaM bhaMte' kati. vidhA khalu bhadanta ! 'vananivvatI pannattA' varNanittiH japtA, varNanirvRttayaH kati saMkhyakAH kathitAH ? iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA vananirattI pannatA' paJcavidhA varNaniti prajJaptA 'taM jahA' tadyathA-'kAlavannanivattI evaM jAya sukilmAnaniyatI kAlavarNanitiH yAvat zuklavarNanittiH , atra yAvatpadena nIlaraktapIvAnAM saMgrahaH, evaM niravakrodha, mAna, mAyA aura lobha kI nivRtti ke bheda se cAra prakAra kI kahI gaI hai yaha kaSAyanirvRtti caturviMzattidaNDakastha saba jIvoM ko hotI hai yahI saba viSaya 'kohakalAya ninvatI' se lekara 'evaM jAva vemANiyANaM' taka spaSTa kiyA gayA hai| varNa nitti ke prakAra ke prazna ke uttara meM prabhu ne gautama ! se aisA kahA hai ki he gautama ! kRSNa, nIla, rakta, pIta aura zukla ke bheda se varNa pAMca prakAra kA hotA hai aura inakI nivRtti bhI pAMca hI prakAra kI hotI hai sUtra meM Agata yAvat pada se 'nIla, rakta pIna' ina vargoM kA grahaNa huA hai yaha varNanivRtti bhI cauvIsa daNDaphastha saba jIvoM ko hotIhI hai arthAt pAMca prakAra kI varNanitti meM se koI na koI avirodhI varNanittivAle samasta saMsArI jIva hote hI haiM / yahI saba viSaya varNanivRtti ke sUtra kaSAyanivRttinA cAra bheda A pramANe che-keAdhakaSAya nivRti mAnakaSAya nivRttira, mAyAkaSAya nivRtti ane bhakaSAya nivRtti, A kaSAyanivRtti 24 mA 29sA tamAma po DIya cha mA tamAma liSaya 'kohakasAyanivvattI.' 5 pAyaniyatithI mAra mAra 'eva jAva vemANiyANa' yAvat vaimAnika sudhI A vAkyathI batAvela che. varNa nivRttinA prakAranA praznanA uttaramAM prabhue gautama vAmIne evuM kahyuM che ke-he gautama! kRSNa, nIla, rakta, pILI ane dhoLI e bhedathI vaNuM pAMca prakAranA thAya che. ane tenI nivRtti paNa pAMca ja prakAranI hoya che. sUtramAM Avela yAvat padathI nIla, rAtA pILA e vaNe grahaNa karAyA che. A varNanivRttI paNa 24 daMDakomAM rahelA tamAma ne hoya che. athotu. pAMca prakAranI varNa nivRttimAMthI koIne koI avidhi varNa nivRttivALA saghaLA saMsArI ja hoya che. A tamAma viSaya varNa nivRttinA sUtrapAhathI
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA 2019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam rUpa " sesaM jAva vaimANiyANaM' evaM niravazeSaM yAvadvaimAnikAnAm atra yAvatpadena sarvo'pi caturviMzatidaNDa kastha jIvarAziH parigRhIto bhavati tatatha sarve'pi paJcasu anyatamavarNanitimanto bhavantyeveti bhAvaH | 8 | 'evaM gaMdhanitI duvidA evam-varNavadeva gandhanirRtidvividhA surabhidurabhibhedAt sAca 'jAva vaimANiyANaM' yAvadvaimAnikAnAm - nArakAdArabhya vaimAnikaparyantajIvAnAM dvipakArikA gandhanivRttiH bhavati gandhadvaye ekasyAvazyambhAvAditi | 9| 'rasanivtrattI paMcavidyA jAtra mAniyA' rasanivRttiH paJcavidhA yAvadvaimAnikAnAm madhurAdibhedena rasAnAM pazcavidhatvAt rasa nirvRtirapi paJcaprakArA bhavati sA ca rasanivRttiH sarvajIvAnAM cemAnikaparyantAnAM bhavati |10| phAsanivtrattI aTThavihA jAva vaimANiyANaM' sparza nitiraSTavidhA yAvadvaimAnikAnAm karkazAdibhedena sparzasyASTavidhatvAt tanivRta yo'pi aSTanArakAH tAtha sparzani tayo vaimAnikAntajIvAnAM bhavantIti bhAvaH | 11 | 'kavihANaM bhaMte / ' katividhA khalu bhadanta ! 'saMThANanivattI pannattA' pATha dvArA samajhAyA gayA hai tathA gaMdhanivRtti ke pATha dvArA bhI yahIM kahA gayA hai ki surabhigaMdhanivRtti aura durabhigaMdhanivRtti bhI nAraka se lekara vaimAnikAnta jIvoM ko hotI hai arthAt do prakAra kI nivRtti meM se koI eka to nirRtti samasta saMsArI jIvoM ko avazya hI hotI hai isa prakAra se madhurAdi ke bheda se pAMca prakAra kI jo rasanirvRtti hai vaha bhI samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai karkaza Adi sparzo kI nirvRpti ATha prakAra kI hotI hai yaha aSTavidha sparza nirvRtti bhI samasta saMsArI jIvoM ko nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ko hotI hai| aba gautama / saMsthAnanivRtti ke viSaya meM - 'kavihnA NaM bhate ThANanitI paNNattA' he bhadanta ! saMsthAna kI jisase jIva bhale samajAvela che. tathA gadha nivRttinA pATha dvArA paNa eja samajAvela che kesurabhi gaMdha (sugaMdha) nivRtti ane durgadha nivRtti paNa nArakothI laIne vaimAnika sudhInA saghaLA jIve ne hAya che. arthAt e prakAranI gadha nivRttimAMthI koI eka gadha nivRttI saghaLA sasArI jIvAne avazya hoya che. eja rIte madhura vigerenA bhethI pAMca prakAranI je rasa nivRtti che, te pazu khadhA ja sasArI jIvAne hoya che. karkaza vigere sparzonI je nivRtti ATha prakAranI hoya che. te AThe prakAranI spazanivRtti paNa nArakathI laIne vaimAnika sudhInA saghaLA sasArI jIvAne hAya che. have gautama strAmI sasthAna nivRttinA sabaMdhamAM prabhune pUche che ke'kiviaa rNa bhaMte! saMThANanivtrattI paNNattA' he bhagavan saMsthAna
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 bhagavatIsUtra saMsthAnanittiH saMsthIyate-samyakasthito bhavati yena tat saMsthAnam zarIrANAmA kAravizeSaH, tasya nirvRttiH-niSpattiH sA katiprakArA prajJaptA, saMsthAnanivRttayaH kati bhavanti ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'chabihA saMThANanivvatI pannattA' paividhA-paTmakArA saMsthAnanirvRttiH prajJaptA saMkhyAbhedameva darzayati 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tathA 'samacauraMsasaMThANanincattI'. samacaturasrasaMsthAnanittiA , 'jAva huMDasaMThAyAnidhacI' yAvad huNDasaMsthAnanivRttiH, atra yAvat padena nyagrodhaparimaMDala 1 sAdikaM 2 vAmanaM 3 kunjam 4, ityeteSAM caturNA saMsthAnAnAM grahaNaM bhavati saMsthAnadvayasya sUtre eva kathitatvAda , tatra kasya jIvasya kIdRzI saMsthAnanivRttirbhavatIti darzayitumAha'neraiyANa' ityAdi, 'neraiyANaM pucch|' nairayikANAM pRcchA he bhadanta ! nArakajIvAnAM kIDazI saMsthAnanivRttirbhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama / prakAra se sthita hotA hai aise usa saMsthAnakI zarIroM ke AkAra vize kI nivRtti kitane prakAra kI hotI hai ? arthAt saMsthAna nivRttiyAM kitanI hotI haiM ? isa prazna ke uttara meM kahate haiM-'goyamA ! chavihA saMThANanibattI paNNattA' he gautama ! saMsthAnanivRtti cha prakAra kI hotI hai jo nAma se isa prakAra se hai-'lamacauraMsasaMThANanindhattI jAya huMDasaMThANanivyatti' samacaturasrasaMsthAnaniti yAvat huMDakasaMsthAnanivRtti yahA~ yAvatpada se 'nyagrodhaparimaMDala, sAdika vAmana aura kubjaka' ina 4 saMsthAnoM kA grahaNa huA hai, do saMsthAnoM ko nAma sUtra meM hI batAyA gayA hai ki jIva ke kaise saMsthAna nivRtti hotI hai isa bAta ko jAnane ke liye gautama prabhu se 'nerayANaM pucchA' he bhadanta ! nAraka jIvoM ke kaisI saMsthAnananitti hotI hai ? isa prakAra se pUchate haiNjenAthI jIva sArI rIte sthira thaI zake evA te saMsthAnonI arthAt zarIranA AkAra vizeSanI nirvatti keTalA prakAranI hoya che eTale ke nivRtti sA 412nI lIya cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 41 cha -'goyamA ! chavihA saThANanivvattI paNNattA' gautama! sasthAnanivRtti cha aAranI apAmA mAvI che. tenA nAma 'samacauraMsasaMThANanivvattI jAva huDasaThANanivvattI' sabhayaturasa yAnanivRtti, nyAya paribha sasthAnanitira sAdika saMsthAnanivRtti 3 vAmana saMsthAnanivRti 4, mujasaMsthAna nivRtti 5 ane huDaka saMsthAnanivRtti 6. have kyA jIvane kevI saMsthAna nivRtti hoya che, te vAta samajavA mATe gautama svAmI prabhune evuM pUche che ke-he bhagavana nAraka chene kevI saMsthAna
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMcandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 'egA huMDasaMThANanivittI pannattA' ekA huNDasaMsthAnanivRttiH prajJaptA nArakajIvAnAM huNDasaMsthAnaM bhavatItyuttaram 'asurakumAraNaM pucchA' asurakumArANAM pRcchA he bhadanta ! asurakumArANAM kIdRzI saMsthAnanirvRttirbhavatI ? ti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egA samacauraMsasaMThANanivattI pannattA' ekA samacaturasrasaMsthAnanivRttiH prajJaptA, asurakumArANAM kIzI saMsthAnanitiriti praznaH, ekA samacaturasrasaMsthAnanirvRttirityuttaram , 'evaM jAva thaNiyakumArANe' evaM yAvat stanitakumArANAm yathA asurakumArANAm ekaM samacaturastra. saMsthAnam tathaiva yAvat stanitakumArANAmapi ekameva samacaturastra saMsthAnamiti / 'puDhavIkAiyANaM pucchA' pRthivIkAyikAnAM pRcchA he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvAnAM kIdRzI saMsthAnanirvRttirbhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egAmapUracaMdasaMThANanityattI pannattA' ekA mamaracandrasaMsthAna uttara meM prayukahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'egA huMDa ThANanivvattI paNNattA' nAraka jIvoM ko eka huMDakasaMsthAna nitti hotI hai 'asurakumAraNaM pucchA' he bhadanta ! asturakumAroM ke kaisI saMsthAnanivRtti hotI hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA! egA samacauraMsasaMThANanivattI pannattA' he gautama! asurakumAroM ko eka samacaturastra saMsthAnanivRtti hotI hai evaM jAva thapiyakumArANa' isI prakAra se yAvat stanitakumAroM ke bhI eka samacatutra saMsthAna kI nirvRtti hotI hai 'puDhavIkAiyANaM pucchA' he bhadanta ! pRthivIkAdhika jIvoM ko kaisI saMsthAnanivRtti hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-goSamA ! egA masUracaMdasaMThANanivvattI' he gautama ! pRthivIkAdhika jIvoM ko saMsthAna kI nivRtti jaise niti ya cha 1 tanA uttaramA prabhu hai-'goyamA!' gItama ! 'egA iMDasaThANanibattI paNNacA' nA24 lAne meM saMsthAna nivRtta hAya. 'asukumArANaM pucchA' lagavana asurabhArIne vAsasthAna nivRtti jaya cha ? mA prazana uttaramA prabhu 43 che 3-'goyamA! egA samacauraMsasaMThANanivyattI paNNattA' gautama! asurazubhAzana meM sabhayaturana sathAna nivRtti DAya che. 'evaM jAva thaNiyakumArANa' me pramANe yAvat stanitabhAra sudhimA mAthe sabhayaturana sathAnI nivRtti DAya che. 'puDhavIkAiyANaM pucchA' he bhagavad pRthvIkAyika jIne kevI saMsthAna nirvatti hoya che? tenA uttaramAM prabhu 4 cha -'goyamA egA masUracaMdasaMThANanivvattI' gautama ! pRthvI vivAda masUranI dALanA AkAranI athavA caMdramAnA AkAra jevI gALa saMsthAna nivRtti
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 bhagavatIsatre nittiH prajJaptA tatra masUrI dhAnyavizeSaH tasya dalavat candravadvA golAkAraM pRthivIkAyikajogAnAM saMsthAnaM bhavatItyuttaram , 'evaM jassa saMThANaM' evaM yasya jIvasya yad yAdRzaM saMsthAnaM tasya jIvasya tatU-tAdRzaM saMsthAnaM vaktavyam , tathAhi nAra. kANAM vikandriyANAM huNDasaMsthAnam pRthivIkAyikanIvAnAM masUracandrAkAraM saMsthAnam , aphAyikAnAm stibukaM-jalayucudaH, tatsadRzaM saMsthAnam / tejaskA. yikAnAM sUcIkalApasaMsthAnam , vAyukAyikAnAM patAkAsaMsthAnam vanaspatikAyikAnAM nAnAvidhasaMsthAnam paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca paDapi saMsthAnAni iti / kiyatparyantaM saMsthAnaM vaktavyas tatrAha-'jAva vemANiyANa' yAvadvaimAnikAnAm nAramasUra ke dAlakA athavA candramA kA AkAra gola hotA hai aisI hI hotI hai 'evaM jasla jasaMThoNaM' isI prakAra se jisa jIva ko jo saMsthAna hotA hai usa jIva ko usI saMsthAna kI nivRtti kahanI cAhiye tAtparya isakA ailA hai ki-nArakoM ke evaM vikalendriyoM ko iMDasaMsthAna hotA hai pRthivIkAyika jIvoM ko mamUracandrAkArasaMsthAna hotA hai apkAdhika jIvoM ko jalavuvura ke jaisA saMsthAna honA hai tejAkAdhika jIvoM ko sUcIkalApa ke jaisA saMsthAna hotA hai vAyukAyika jIvoM ko patAkA ke jaisA saMsthAna hotA hai evaM vanaspatikAdhika jIvoM kA koI niyata saMsthAna nahIM hotA hai, kiMtu nAnAvidha saMsthAna hotA hai, pazcendriya tiryazca aura manuSyoM ke chahoM prakAra ke bhI saMsthAna hote haiM 'jAva bemANiyANaM' isa prakAra nAraka se lekara vaimAnika paryanta jIvoM ke jo saMsthAna hotA hai vahI saMsthAna usake kahanA cAhiye / 12 DAya che. 'evaM jassa jaM saMThANa' me zatarepana saMsthAna DAya cha, te jIvane teja saMsthAnanI nivRtti kahevI joIe. kahevAnuM tAtparya evuM che ke-nArake ane vikalendriyane huMDa saMrathAna hoya che, pRthvIkAyika jIvane masUra athavA caMdrakAra geLa saMsthAna hoya che. apakayika jIvane jaLanA para peTA jevuM saMsthAna hoya che. tejaskAyika chene dhajAnA jevuM saMsthAna hoya che. ane vanaspatikAyika jIvane ke I nizcita rUpanuM saMsthAna hatuM nathI. paraMtu aneka prakAranA saMsthAne hoya che, paMceMdriya tirthaM ca ane manuSyane e prakAranA saMsthAne hoya che, 'jAva vemANiyANa' mA zata nAmethI mAralI vaimAni sudhaan| jIne je saMsthAna hoya che, teja saMsthAna teone kahevA joIe.12 - bihA gaM bha'te! sannAnivattI paNNattA' samapan saMjJAnivRtti 8 // prA2nI
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 439 heefdrakA TIkA za019 u08 01 jIvanivRttinirUpaNam kAdArabhya vaimAnikaparyantajIvAnAM yasya yAdRzaM saMsthAnaM tasya tAdRzaM saMsthAnaM vaktavyamiti ||12|| 'kavihA NaM bhane / ' katividhA khalu bhadante | 'sannAnivvattI pannattA' saMjJAnivRttiH prajJaptA, he bhadanta ! saMjJAnirvRtayaH kati bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! cauntrihA saNNA nivvattI pannatA' caturvidhA saMjJAnivRttiH prajJaptA 'taM jahA ' tadyathA 'AhArasannAnivvatI AhArasaMjJAnivRttiH 'jAva pariggahasannAnivvattI' yAvat parigrahasaMjJA nivRttiH, atra yAvatpadena maithunabhayasaMjJayoH parigrado bhavati tathA ca AhArasayamaithunaparigrahabhedena saMjJAnirvRtayazvatatro bhavantIti, 'evaM jAva vaimANiyANaM' evaM yAvadvaimAnikAnAm - nArakAdArabhya vaimAnikaparyantAnAM caturviMzatidaNDakajIvAnAmimAzcatasraH saMjJAni tayo bhavantIti | 13 | 'kaI vihANaM bhaMte' katividhA khalu bhadanta ! 'lessA nivattI pattA ' lezyAnivRttiH prajJaptA ? bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' gautama | 'chA sA nivvatI ennatA' pavidhA - padmakArA lezyAnivRttiH 'kavihANaM bhaMte / sannAnivvantI pannattA' he bhadanta / saMjJA nivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? to aisA uttara hai ki he gautama! saMjJAnivRtti 'asoosee yoNatA' cAra prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA - AhAra sannAnivdhattI 0' jaise AhAra saMjJA nivRtti yAvat parigraha saMjJAnivRtti yahAM yAvada se maithuna aura bhaya saMjJAoM kA grahaNa huA hai tathA ca AhAra saMjJAnivRtti, bhayasaMjJAnirvRtti, maithunasaMjJAnivRtti aura parigraha saMjJA nivRtti isa prakAra se saMjJAnivRtti cAra prakAra kI hotI hai / 'evaM jAva vaimANiyANaM' nAraka se lekara vaimAnikaparyanta caturviMzatidaNDakastha jIvoM ke ye cAra saMjJA nirvRttiyA~ hotI hai / 'kahavihANaM bhaMte / lessAnivvantI paNNattA' he bhadanta leiyAnirvRtti kitane prakAra kI hotI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA ! he gautama! 'chanvihA0' leiyAnivRtti 6 prakAra kI kaMhevAmAM AvI che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama sa'jJAnivRtti 'cautrihA paNNattA' yAra aAratI uDevAsAM gAvI he 'taMjahA - AhArakhannAnivvatto0' te tyA abhAve che. AhAra saMjJA nivRtti, bhayasa jJAnivRtti maithuna saMjJA nivRtta, ane parigraha sa'jJA nirdetti A rIte sauMjJA nivRtti yAra prahAranI aDI che, 'evaM jAva vaimANiyANaM' nArothI mAralIne vaibhAnihI sudhInA ceAvIsa daDakavartI jIvene A cAra prakAranI sajJA nivRttiyeA hoya che. 'kaivihA of bhate ! lessA nivvattI paNNattA' he bhagavan sezyAnivRtti ITasA aGgAranI hoya che ? tenA uttarasAM anu che- 'goyamA ! he gautama!
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre prajJaptA - kathitA, 'taM jahA ' tadyathA 'kaNhalesmAnivvatI' kRSNalezyAnirvRttiH 'jAba sukalerasAnidhyatI' yAvat zuklalezyAnivRtti, atra yAvatpadena nIlakApo tika- taijasa-padma- lezyAnAM saMgraho bhavati tathA ca kRSNa-nIla-kApotika-taijasa pakSa - zukla - lezyArUpAH pasaMkhyakA lezyAnirvRtayo bhavantIti / evaM jAva vemANiyANaM jassa jai lessAtha' evaM yAvadvaimAnikAnAm, yasya yA lezyAH nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM vA levyAH jJAtavyA, parantu yasya jIvasya yAvantyazca lezyA bhavanti kRSNanIlA kAzetikA, ityAdikAH, ekA dvaM tisro vA ityAdikAH tasya tA jJAtavyAH iti | 14 | 'kavidyA NaM saMte' katividhA glu bhadanta ! 'divinivattI pannatA' dRSTanirvRttiH majaptA ? bhagavAnAha - 'goramA' ityAdi, 'gomA' he gautama | 'tivihA divinivattI pannatA' trividhA dRSTinirvRttiH majJaptA 'taM jahA ' tathA 'sammAdinivatI' samyagrahaSTinirvRttiH, hotI hai / 'taM jahA ' jaise - 'kaNhalessAninyattI' kRSNaleiyAnivRtti yAvatnIlaleyAnirvRttikApotika lezyAnivRtti, tejasa lezyAnirRti padmaleiyAnirvRtti aura zukla zyAnivRtti 'evaM jAva sANivANaM' yaha lekayAnirvRpti jisa jIva ko jo jo dehayAeM hotI haiM usI lezyA kI nirvRtti usa 2 jIva ko hotI hai aura yaha lezyA nivRtti nAraka se khekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM ke hotI hai, isa prakAra jina jIvoM meM jitanI lezyAeM pAI jAtI haiM una jIvoM meM utanI kahanI cAhiye / he bhadanta ! dRSTi nirvRtti kitane prakAra kI kahI gaI ? to isake uttara meM prabhu ne 'tivihA diDi0' he gautama | dRSTinirvRtti samyagdRSTi nirvRtti mithyAdRSTi 440 'chavvihA' bezyA nivRtti cha aAratI sevAmAM bhAvI che. 'taMjahA' te bhA prabhANe che 'kaNhalessA nivvattI 0' SNusezyAnivRtti yAvat nIsazyA nirvRtti, kApeAtika lezyA nivRtti. taijasa lezya nivR*tti, padma vaizyA nivRtti ane zukala sezyAnivRtti 'evaM nAva vaimANiyANaM' mA bezyAnivRtti ? ne bhavane ne je vaizyAe hoya che, teja vaizyAnI nivRtti te te jIvane hAya che. A lephyA nivRtti nArakAthI laIne vaimAnika sudhInA saghaLA sauMsArI jIvAne hoya che. koIne kRSNa, nIla ane kApeAtika vigere lesyAe hoya che. kAine eka, kAIne e ane kAIne traNa vigere laizyA nivRtti hAya che. e rIte je jIvane je lesyA nivRtti haiAya te jIvane te vaizyA kahevI joIe, huM bhagavan dRSTi nivRtkRtti keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? tenA uttarabhAM alukhe dhuMDe - 'tivihA diTTi0' he gautama dRSTi nirvRtti-sabhya RRSTi nivRtti, mithyA dRSTi nivRtti, ane sabhyamithyA STi nivRtti e
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrakA TIkA za019 308 01 jIvanirvRttinirUpaNam 441 'micchAdidvininnattI' midhyAdRSTinirvRttiH 'sammAmicchAdiTThininvattI' samyagUmidhyAdRSTinivRttiH. he gautama! samyagRSTinirvRtti-mithyAdRSTinivRtti-samyagamidhyAdRSTinirvRttiH bhedAd tisro dRSTittiyo'bhimatA iti / ' evaM jAva vaimANiyANaM jassa jara vihA diTThI' evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya yadvidhA - yatma kArA yatsaMkhyakA ca dRSTiH sA tasya jJAtavyA, dRSTizca nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM bhavati, tatra samyagdRSTiH bhavyAnAm AsannamokSamArgANAm midhyAdRSTirekendriyAdInAm samyagra midhyAdRSTiH sAmAnyato manuSyAdInAmiti vivekaH | 15| 'kavihnA NaM bhaMte' katividhA khalu bhadanta ! 'NANa nivcattI pannattA' jJAnanivRttiH prajJaptA, jJAnabhirvRttayaH - jJAnasya nirvRttayaH- AbhinivodhikAditayA niSpattayaH kiyanto bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavidyA NANanivvatI pannattA' paJcavidhA paJcaprakArA jJAnanivRtti bhavantIti, 'taM jahA ' tadyathA 'AmiNivoDiyaNANanivvattI' AbhinibodhikajJAnanivRttiH, 'jAva kevaLa gANanivatI' yAvat kevalajJAnanirvRtiH, atra yAvatpadena zrutAvadhinirvRtti aura sampagmithyAdRSTinivRtti ke bheda se tIna prakAra kI kahI gaI hai. yaha dRSTinivRtti nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta samArI jIvoM ko hotI hai kisI ke midhyAdRSTinivRtti hotI hai kisI ke sampaSTinivRtti hotI hai kisI ke upadRSTinivRtti hotI hai| jina jIvoM meM jitanI dRSTiyAM pAte hoM, unako utanI dRSTinivRtti kaha denI cAhiye / 'kaha vihANaM bhaMte ! pANanivvantI paNNattA' bhadanta | jJAnavRtti kitane prakAra kI hotI hai ? to isakA uttara prabhu ne aisA diyA hai ki- 'goyamA' he gaunama ! 'paMcavihnA NANa0' jJAnanivRtti pA~ca prakAra kI hotI hai, Abhinibodhika AdirUpa se jo jJAna kI pariNati hotI hai usIkA nAma jJAnanirvRtti hai / 'AbhiNiyohiya rItanA bhedathI traNa prakAranI kahevAmAM AvI che. A dRSTi nivROtti ArakothI Ara'bhIne vaimAnika sudhInA saghaLA sa'sArI jIvAne hoya che. koIne samyasRSTi nivRtti hoya che. keAIne mithyAdRSTi nivRtti hoya che koIne ubhaya dRSTi nivRtti hoya che. najIkanA meAkSa mAgavALA bhanya jIvAne samyagdaSTi hAya che. ekendriyAdikAne niSpAdRSTi hoya che. ane sAmAnyathI manuSyane sabhyaGgamithyAdRSTi hoya che 'kaivihANaM bhaMte! NANanivtrattI' he bhagavan jJAna nivRvRtti keTalA prakAranI kahI che? tenA uttaramAM prabhue kahyu. ke-'goymaa ! he gautama! 'paMcavihnA NANa0' jJAnanivRtti yAMga aAratI sevAmAM AvI che Abhiniedhika vigere rUpathI jJAnanI je pariNati thAya che. tenu nAma jJAnanivRtti che. 'AbhiNitrohiyaNANanivvantI0' mAminiSika jJAna bha0 56
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne mana:paryayajJAnAnAM saMgraho bharati tathA ca matijJAnanivRtiH, zrutajJAnanivRciH, avadhijJAnani ttiH, manaHparyavajJAna nirvRttiH, kevalajJAnanivRtizceti jJAnanivRttayaH paJca kathitA iti / 'ergidiyavajjaM jAtra vemANiyANaM' evamekendriyavarja yAvadvaimAnikAnAm ekendriyAn parityajya nArakAdArabhya vaimAnikaparyantajIvAnAmimA jJAnanirvRto bhavanti kintu sarveSAM sarvA jJAnanivRttirna bhavati tahiM kim ? tatrAha - 'jassa jaha NANA' yasya yAni jJAnAni yasya yAdRzaM jJAnaM bhavati tasya jIvavizeSasya tAdRzameva matyAdyanyatamajJAnaM vaktavyamiti bhAvaH | 16 | jJAnanivRtti virodhinIm ajJAnanivRtidarzayannAha - 'kavihA NaM' ityAdi, 'kaivihA NaM bhaMte' NANanivvasI0' Aminibadhika jJAnanivRtti yAvata kevalajJAna nirvRtti ye pAMca isake bheda haiM yahAM yAvatpara se anajJAnanivRtti, avadhijJAna nivRtti manaH paryavajJAnanivRtti ina tIna nirvRttiyoM kA grahaNa huA hai / 'egiMdiyavajjaM jAva vaimANiSANaM ' ekendriya jIvoM ke sivAya yaha jJAnanivRtti nAzaka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM meM hotI hai parantu vizeSatA kevala itanI sI hI hai ki saba jJAnaninisiyAM saba ko nahIM hotI hai kintu jina jIvoM ke jo matyAdika jJAna hote haiM vahI nivRtti usake hotI hai eka jJAna yadi hotA hai to vaha kevalajJAna hotA hai do jJAna hote haiM to ve matijJAna aura zrunajJAna hote haiM tIna jJAna yadi hote haiM to ve pratijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna hote haiM aura cAra jJAna yadi hote haiM to ve matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAna hote haiN| isa prakAra se jisa jIva ko jo jJAna hotA hai usa jIva ko usI jJAna kI nirRtti hotI hai jJAnanivRtti kI virodhinI ajJAnanirvRtti hai 442 nivRtti, zrutajJAnanivRtti, avadhijJAna nivR+tti manaHvajJAna nivRtti kevaLa jJAna nirvRtti me rIte jJAnanivRtti yAMya aAranI hai. 'egidiyavajjaM jAva vaimANiyANaM' yeDendriyalavAne hoDIne nArathI mAralIne vaibhAniTho sudhInA saghaLA sa'sArI jIvAne A jJAnavRitti hoya che. paraMtu vizeSatA eja che ke-madhI jJAnanivRtti badhAne hotI nathI paraMtu je jIvAne je mati vigere jJAna hoya che, teja nivRtti tene hoya che eka ja jJAna hoya tA te kevaLa jJAna ja hoya che. e jJAna hoya te te matijJAna ane zrutajJAna e e jJAna hoya che. jo traNa na hoya teA matijJAna, zrutajJAna, ane avidhajJAna hoya che. ane jo cAra jJAna hoya teA pratijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, ane manapavajJAna hoya che. A rIte je jIvane je jJAna hoya che, te jIvane teja jJAnanivRtti hAya che,
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam katividhA khalu bhadanta ! 'annANanitI pannattA' ajJAnanivRttiH prajJaptA ? he bhadanta ! ajJAnanivRttau katividhatvamitipraznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA!' he gautama ! 'tivihA annAnivattI pannattA' trividhA ajJAnanitiH prajJaptA, 'taM jahA' tadhathA 'saiannANanibattI' satyajJAnanivRttiH, 'suyaannANanivvacI' zrunAjJAnanirvRtiH 'vibhaMganANanityattI' vibhaGgajJAnanittiH, tathA ca matyajJAnanivRtti-zruvAjJAnanitti-vibhaGgajJAnanivRttibhedena ajJAnanivRttayaH trividhA matA ityarthaH 'evaM jala jai annANA jAva vemANiyANaM' evaM yasya yAni ajJAnAni tAni tasya vaktavyAni, yAvadvaimAnikAnAm nArakAdArabhya vaimAnikadevaparyantam ajJAnanirvRttayo vaktavyA iti / 17 / 'kaivihA NaM bhaMte' kati vidhAH khalu bhadanta ! 'joganimnattI pannattA' yoganivRttiH prAptA ! yoganivRtteH katividhasvamitipaznaH, uttaramAha-'moyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ataH yaha ajJAna niti kitane prakAra kI hotI hai ? isa gautama ke prazna ke uttara meM prabhu ne unase aisA kahA ki-'goyamA' he gautama ! 'aNNANani' ajJAnanitti tIna prakAra kI hotI hai 'maha annA0 suyaannANa. eka matyajJAna nitti, dUsarI zrutAjJAnanitti aura tIsarI vibhaMgajJAna nitti evaM jasla jai a.' isa prakAra se jisa jIva ko jitane ajJAna ho usa jIva ko utane ajJAnoM kI nitti kaha lenI cAhiye isa prakAra le nAraka se lekara vaimAnikadevoM taka ajJAna nitti vaktavya hai 'joganivvattI kA vi0 he bhadanta ! yoganitti kitane prakAra kI kahI gaI hai? isa gautama ke prazna ke uttara meM prabhune unase aisA kahA hai ki gautama ! 'jogani jJAnanivRttinI virodhI ajJAnanivRtti che. tethI have gautama svAmI ajJAnanivRttinA viSayamAM prabhune pUche che ke he bhagavana ajJAnanivRtti keTalA 12nI cha ? tanA uttaramA prabhume temana yu -'goyamA ! gautama! 'aNNANani' ajJAnanivRtti prA2nI avAma mAvI che. 'maiannA0 suyaannANa' me mati majJAnaniyati bhI zruta majJAna niti, bhane trI vijJAnaniti evaM jassa jai a0' sazata re 289 majJAna hoya te jIvane teTalA ajJAnanI nivRtti kahevI joIe A rIte nArakothI mAlA vaimAnika va sudhI bhajJAnanivRtti cha 'jogAnivvattI kA vi0' he bhagavad jaganivRtti keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? tenA uttaramAM
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre pRSTha 'tivihA joganivtrattI pannattA' trividhA yoganivRttiH prajJaptA 'taM jahA' tadyathA 'maNajoga nivvattI' manoyoganivRttiH 'vayajoga nivvattI' vacoyoganivRttiH 'kAyajogavittI' kAyayoganivRttiH tathA ca manovAkkAyayoganivRtabhedAt yoganivRtayastisro bhavantIti, kepAmetA yoganirvRttayo bhavanti tatrAha - ' evaM jAva' ityAdi, ' evaM jAtra vaimANiyANaM jassa jaiviho jogo' evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya dvidho-yAzI yogaH - manonirvRtyAdibhedabhinno yasya jIvavizeSasya vidyate tasya jIvasya tAdRzI eva yoganirvRtti vaktavyA iyaM ca yoganivRttiH yogAdinirvRtirUpA sAmAnyena vaimAnikAntajIvAnAM bhavatIti | 18 | 'kavidA NaM bhaMte' katividhA khalu bhadanta ! 'uvaooganivvattI pannatA' upayogahittiH prajJaptA, upayoganivRtteH katividhatvamiti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' gautama | 'duvihA uvaoganivbattI pannattA' dvividhA - dvimAkArikA upayogavyattI ti0' yoganivRtti tIna prakAra kI kahI gaI hai jo isa prakAra se - 'maNajoganivvatI0 ' manoyoganirRtti, vacanayoganivRtti aura kAyayoganirvRtti yaha yoganivRtti nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai kisI jIva ko kevala kAyayoganivRtti hotI hai| kisI jIva ko kAya aura cacana yoganivRtti hotI hai aura kisI jIva ko ina tInoM nirvRttiyAM hotI haiM ataH jisa jIva ko jo 2 yoga hote haiM usa jIva ko usa 2 yoga kI nirvRtti kaha lenI cAhiye 18 he bhadanta ! 'kahavihA upabhoganivvatI' upayoganivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? to isake uttara meM prabhu ne aisA kahA hai ki he gautama! 'uvaoganivattI dubihA' upayoganivRtti do prakAra kI kahI gaI hai ve usase do prakAra sAkAropayoga aura nirAkAraropaalu Ahe he gautama! jogaNivvattI tivihA' yoganivRtti traya ahAranI uhI che me mA amA che. 'maNajoNa nivvattI 0 ' manoyoga nirvRtti, vacanaceAganivRtti, ane kAyayeAyanivRtti A ceAganivRtti nArakothI laIne vaimAnika sudhInA saghaLA sasArI jIvAne hoya che. koI jIvane kevaLa kAyayeAga nivRtti hoya che koi jIvane kAya ane vacana cAga nivRtti hoya che ane koi jIvane e traNe nivRtti hoya che. jethI je jIvane je je caiAga hoya che. te jIvane te ceAganI nivRtti samajI levI. 18, have gautama svAmI upayoga nivRttinA samadhamAM prabhune pUche che ke-- 'kaivihA utra bhoganivattI 0 ' 3 lagavan upayoga nirvRtti DeMTalA aAranI vAmAM bhAvI che ? A prazna uttaramA aluche - gautama! 'uva
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanirvRttinirUpaNam 445 nitiH prajJaptA 'taM jahA' tadyathA 'sAgArovaoganivvattI' sAkAropayoganivRttiA, 'aNAgArovaoganivyattI' anAkAropayoganivRttizca, evaM jAva vemANiyANa evaM yAvadvaimAnikAnAm sAkArAnAkAropayoganivRttibhedena upayoganirvRtti dvividhA, sA ca upayoganitirvaimAnikAntajIvAnAM bhavatIti bhaavH|19| prakRtaviSaye dve saMgrahagAthe bhavataH te evAha-'jIvANaM' ityAdi, jIvAnAM nArakAdArabhya vaimAnikAntAnAM caturviMzatidaNDakajIvAnAm etA yA nivRttayo bhavanti, tatra prathamA jIvanirvRttiH sA ca ekendriyAdijIvabhedAt paJcavidhA / 1 / tato dvitIyA karmanivRttiH sA ca karmanittiAnAvaraNIyAdibhedairaSTavidhA nArakAdi vaimAnikAntAnAm / 2 / tatazca zarIranittiH , sA audArikAdibhedena paJcaprakArA vaimAnikAntAnAm / 3 / sandriyanirvRttiH zrotrAdibhedena paJcayoga haiM sAkArogyoga kI nivRtti sAkArophyoganivRtti hai, aura nirA. kAropayoga kI nivRtti nirAkAropayoganivRtti hai yaha sAkAropayoganirvRtti aura nirAkAropayoga nivRtti samasta saMsArIjIvoM ko hotI hai kyoMki jIva kA lakSaNa hI upayoga hai 19 / prakRta viSaya meM do saMgraha gAthA isa prakAra se haiM 'jIvANa' ityAdi / nAraka se lekara vaimAnika taka ke caturvizatidaNDakastha jIvoM ke ye nivRttiyAM hotI haiM isameM jo jIvanivRtti hai vaha ekendriya Adi jIva ke bheda se pAMca prakAra kI hai1, dUsarI karmanivRtti jJAnAvaraNIyAdike bheda se ATha prakAra kI hotI hai aura yaha nArakAdi vaimAnikAnta jIvoM ko hotI hai 2, audArika Adi zarIra ke bheda se zarIra nivRtti pAMca prakAra kI hotI hai aura yaha bhI samasta saMsArI jIvoM ko honI hai 3. sarvendriyanivRtti zrotrendriyAdi ke bhoganivvattI duvihA0' sAropayoga nivRtti bhane niropayoganivRtti e rIte upayoganivRtti be prakAranI kahI che. A sAkAropayoganivRtti ane nirAkAre paga nivRtti badhA ja saMsArI jIvane hoya che. kema ke jIvanuM lakSaNa ja upayogI che. 19 A cAlu viSaya saMbaMdhI me sara gAthA mA prabhArI cha.-'jIvA gaM0' tyAdi nA24thI mAralI vaimAnika sudhInA covIze daMDakamAM rahelA jIne A nivRtti hoya che temAM pahelI jIvanivRtti che, te ekendriya vigere jIvanA bhedathI pAMca prakAranI che.1, bIjI kamanivRtti jJAnAvaraNIya vigerenA bhedathI ATha prakAranI kahI che. ane te nArakathI laIne vaimAnika sudhInA chAmAM hoya che.2, audArika vigere zarIranA bhedathI zarIra nirvatti pAMca prakAranI thAya che ane e paNa badhA ja saM sArI ja hoya che.3, sarvendriya nivRtti, zrotrendriya nivRtti
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vidhA yAvad vaimAnikAntAnAm / 4 / tato bhApAnivRttiH satyAdibhedaizcaturvidhA, sApi vaimAnikAntAnAm / / tato manonivRttiH sA ca satyAdibhedezcaturvidhA yAvadvaimAnikAntAnAm / 6 / tatazca kapAyanirvRttiH, sApi krodhAdibhedezcaturvidhA yAvadvamAnikAntAnAm / 7) tato varNagandharasasparzanivRttayaH tAH kramazaH paJcadvipazcASTa prakArAH tatra varNAH kRSNAdibhedAtpaJca8, gandhaH surabhidurabhirUpeNa dvividhA, rasA tiktAdibhedAt paJca10, sparzAH karkazAdayo'STa ete tAratamyena yAvadvaimAnibheda se pAMca prakAra kI hotI hai aura yaha bhI nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta jIvoM meM hotI hai 4, bhApAnivRtti sasyAdibhASA ke bheda se cAra prakAra kI hotI hai 5, aura yaha ekendriya jIvoM ke choDakara nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai satyAdimana ke bheda le manonivRtti bhI cAra prakAra kI hotI hai 6 / yaha manonivRtti bhI paJcandriya jIvoM ko hotI hai| krodhAdikaSAya ke bheda se kaSAyanivRtti cAra prakAra kI hotI hai, aura yaha bhI yAvat vaimAnikAnta jIvoM ko hotI hai varNa, gandha, rasa aura sparza inakI nivRtti bhI kramazaH 5, 2, 5 aura 8, prakAra kI hotI hai kRSNAdi ke bheda se varNa 5 prakAra ke hote haiM 8 surabhi aura durabhigaMdha ke bheda se gaMdha do prakAra kA honA hai 9, tiktAdi ke bheda le rasa 5 prakAra kA hotA hai, 10, karkaza Adi ke bheda se sparza ATha prakAra kA hotA hai 11, ye taratamatA se vaimAnikAnta jIvoM ko hote haiM samacaturasra saMsthAna se lekara huNDa saMsthAna vigere bhedathI pAMca prakAranI thAya che. ane e paNa nArakathI laIne vaimAnika sudhInA badhA ja saMsArI jIvene hoya che 4 satyAdi bhASAnA bhedathI bhASA rvitti, cAra prakAranI kahI che ane te paNa nArakathI laIne vaimAnika sudhInA badhA ja saMsArI jIvene hoya che.pa sayamana vigere bhedathI mane nirvatti paNa cAra prakAranI hoya che. A mane nivRtti paNa vaimAnika sudhInA badhA jIvone hoya che. krodha vigere kaSAyanA bhedathI kaSAya nivRtti cAra prakAranI kahI che.7 varNa, ganya, rasa ane sparza vigere nivRtti paNa kamathI varNa 5-2-5 ane 8 prakAranI hoya che. kRSNa vigerenA bhedathI varNa pAMca prakAranA hoya che.8 surabhI-sugadha durazI-durga e bhedathI gaMdha be prakAranA hoya che. tikta, kaTu-kaDa. kaSAya-ture khATe ane maTho e bhedathI rasa pAMca prakArane kahela che.10 karkaza, mRdu-vigere bhedathI sparza ATha prakAranuM hoya che 11 A taratamatAthI vaimAnika sudhInA jIvane hoya
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikAkA 2019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 447 kAntAnAm // 11 // tataH saMsthAnanittiA , sA ca pavidhA samacaturasAdArasya yAvaduhuNDAntA yAvadvaimAnikAntAnAm / 12 / tataH saMjJAnivRttiH sA AhArAdibhedAcaturdhA yAvadvaimAnikAntAnAm / 13 / tato lezyAnivRttiH sApi SaividhA yAvadvaimAnikAntAnAm / 14 / tato dRSTinivRttiH sA ca samyagdRSTayAdibhedAt tridhA yAvavaimAnikAntAnAm / 15 / tato jJAnanivRttiH sA matijJAnAdibhedAt pazcaprakArA ekendriyavarjitayAvadvaimAnikAntAnAm / 16 / tataH ajJAnanittiH, sA ca matya jJAna, zrutAjJAna vibhaGgajJAnabhedAt triprakArA, yasya yadjJAnaM tad vaimAnikaparyantAnAM bhavati / 17 / tato yoganivRttiH sA manovAkAyabhedAt trividhA, iyamapi yAvadvetaka saMsthAna nivRtti 6 prakAra kI hotI hai aura yaha samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai 12, AhAra Adi ke bheda se saMjJAnivRtti, 4 prakAra kI hotI hai aura yaha samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai 13, kRSNalezyA Adi ke bheda se lezyAnivRtti 6 prakAra kI hotI hai aura yaha bhI nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ko hotI hai 14, samyagdRSTi Adi ke bheda se dRSTinivRtti 3 prakAra kI hai aura yaha bhI vaimAnikAnta jIvoM ke hotI hai 15, matijJAna Adi ke bheda ke jJAnanivRtti 5 prakAra kI hai aura yaha bhI ekendriya ko chor3akara vaimAnikAnta jIvoM ko hotI 16, mati ajJAna, zrutaajJAna aura vibhaMgajJAna ke bheda se ajJAna nivRtti 3 prakAra kI kahI gaI hai aura yaha jisa jIva ko jo ajJAna hotA hai usa jIva ko hotI hai 17, manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga ke bheda se yoganivRtti tIna prakAra kI hotI hai aura yaha bhI che samacaturasa saMsthAnathI laIne huMka sasthAna sudhInI saMsthAna nirvatti cha prakAranI hoya che. ane te badhA ja saMsArI jIne hoya che 12 AhAra saMjJA vigerenA bhedathI saMjJA nivRtti cAra prakAranI hoya che. ane te badhA ja saMsArI jIvone hoya che.13, kRSNalezyA vigerenA bhedathI lesyA nivRtti che prakAranI heya che ane te paNa nArakathI laIne vaimAnika sudhInA chAne hoya che.14, samyagRSTi vigere bhedathI dRSTi nivRtti traNa prakAranI che ane te paNa vaimAnika sudhInA ne hoya che 15, matijJAna vigerenA bhedathI jJAnanivRtti pAMca prakAranI che, ane te paNa ekendriyene cheDIne vaimAnika sudhInA jIvone hoya che.16, mati ajJAna zrata ajJAna ane visaMgajJAnanA bhedathI ajJAnanirvatti traNa prakAranI kahI che. ane te je jIvane je ajJAna hoya che te jIvane te nivRtti kahI che-17, ma ga, vacanaga ane
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre mAnikAntAnAm | 18 | tataH upayoganivRttiH, sA sAkArAnAkAra bhedabhinnA dvidhAyAvadvaimAnikAntAnAmiti / 19 / tA imA ekonaviMzatinivRttayo'smin uddeza ke pratipAditA iti saMgrahagAthArthaH // sU0 1 // 448 // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkaLitalalitakalApAlApaka pravizuddha gadyapadyanekagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlayativiracitAyAM zrI " bhagavatIsUtrasya " mameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyA me konaviMzatitamazata ke aSTamodezakaH samAptaH // 19-8 // yAvat vaimAnika taka jIvoM ke pAI jAtI hai 18, sAkAropayoga aura nirAkAropayoga ke bheda se upayoga nirvRtti do prakAra kI hai aura yaha yAvat vaimAnika taka ke jIvoM meM pAI jAtI hai 19, isa prakAra se ye 19 prakAra kI nirvRttiyAM isa uddeza meM pratipAdita huI haiM isa prakAra artha ina do saMgraha gAthAoM kA hai / / sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI pramedhacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA // AThavAM uddezaka samApta // 19-8 // kAyayeAganA bhedathI ceAganivRtti traNa prakAranI kahI che. ane te paNa yAvat vaimAnika sudhInA jIveAne hAya che.18, sAkArApayeAga ane nirAkAre paceganA bheTathI upayeAga nivRtti be prakAranI kahI che. ane te yAvata vaimAnika sudhInA jIvAne hAya che.19, A rIte A egaNIsa prakAranI nivRttiye A uddezAmAM pratipAdrita karI che. kahI che. A rItanA atha A e sa'graha gAthAne che. sU 15 jaita cAya jaitayama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA byAnthAnA egaNIsamA zatakanA AThamA uddezaka samApta / / 19-8 / pha
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyacandrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam // athaikonaviMzatizate navamoddezakaH prArabhyate // -- aSTame uddeza nirvRttiH kathitA, nirvRttizca karaNe sati bhavati iti navame karaNamabhidhIyate ityevaM saMbandhena AyAtasya navamoddezakalyedamArthaM sUtram - 'kaha viNaM bhaMte' ityAdi / mUlam -' kai vihe NaM aMte ! karaNe pannatte, goyamA ! paMcavihe karaNe paranate, taM jahA - daddakaraNe1, khettakaraNera, kAlakaraNe3, bhavakaraNe4, bhAvakaraNe5 / nerayANaM bhaMte! kavihe karaNe pannate ? goyamA ! paMcavihe karaNe pannante taM jahA davakaraNe jAva bhAvakaraNe / evaM jAva vaimANiyANaM / kaivihe NaM bhaMte! sarIrakaraNe pannatte, goyamA ! paMcavihe sarIrakaraNe pannante, taM jahA orAliyasarIra'karaNe jAva kammagasarIrakaraNe, evaM jAva vemANiyANaM jasla jai sarIrANi / kaidihe NaM bhaMte! iMdiyakaraNe pannatte ? goyamA ! paMcavihe iMdiyakaraNe pannate, taM jahA soiMdiyakaraNe jAva phAsiMdiyakaraNe, evaM jAva vaimANiyANaM jassa jar3a iMdiyAI / evaM eeNaM kameNaM bhAsAkaraNe cavihe, maNakaraNe cauvihe, kasAyakaraNe cauddi samugghAyakaraNe satavihe, sannAkaraNe cauvihe, lestAkaraNe chavi, diTThIkaraNe tivihe / veyakaraNe tivihe pannase, taM jahA itthI veyakaraNe purisavekaraNe, napuMsagaveyakaraNe / eSa savve neraiyAdidaMDagA jAva vemANiyANaM jassa jaM asthi taM tarasa sarva bhANiyacvaM / kai vihe NaM bhaMte! pANAivAyakaraNe pannatte, goyamA ! 101 449
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 bhagavatI paMcavihe pANAivAyakaraNe paNNate, taM jahA-egidiyapANAi. vAyakaraNe, jAva paMciMdiyapANAivAyakaraNe, evaM niravasesaM jAva vemANiyANaM / kaviheNaM bhaMte ! pougalakaraNe pannate ? goyamA! paMcavihe poggalakaraNe pannatte, taM jahA vannakaraNe1, gaMdhakaraNe2, rasakaraNe3, phAlakaraNe4, saMThANakaraNe5 / annakaraNe NaM bhaMte ! kaivihe pannate ? goyasA! paMcavihe pannatte taM jahA kAlabannakaraNe jAva suzilavannakaraNe, evaM do, gaMdhakaraNe duvihe, rasakaraNe paMcavihe, phAsakaraNe avihe / saMThANakaraNeNaM bhaMte! kaivihe pannatte ? goyamA! paMcavihe ennatte taM jahAparimaMDalasaMThANakaraNe jAva AyatasaMThANakaraNe, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai ||suu0 1 // egUNavIsaime lae navamo uddeso smto|| chAyA katividhaM khalu bhadanta ! karaNaM prajJaptam ? gautama ! pazcavidhaM karaNaM majJaptam tadyathA-dravyakaraNam 1, kSetrakaraNas 2, kAlakaraNam 3, bhavakaraNam 4, bhAvakaraNam 5 / nairayikANAM bhadanta ! katividhaM karaNaM prajJaptam-gautama ! paJcavidhaM karaNaM prajJaptam , tadyathA dravyakaraNaM yAvat bhAvakaraNam evaM yAvadvaimAnikAnAm / katividhaM khalu zarIrakaraNaM prajJaptam gautama ! paJcavidhaM zarIrakaraNaM prajJaptam tadyathA audArikazarIrakaraNam yAvat kArmaNazarIrakaraNam , evaM yAvadvaimAnikAnAM yasya yAni zarIrANi / katividhaM khalu bhadanta ! indriyakaraNaM prajJaptam , gautama ! paJcavidhamindriyakaraNaM prajJaptam , tadyathA zrotrendriyakaraNa yAvat sparzanendriyakaraNam , evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya yAni indriyaanni| evamanena krameNa bhASAkaraNaM catuvidham , mana karaNaM caturvidham , kaSAyakaraNaM caturvidham , samudghAtakaraNa saptavidham , saMjJAkaraNaM caturvidham , lezyAkaraNaM Savidham , dRSTikaraNaM vividham , vedakaraNaM trividham prajJaptam , tadyathA-strIvedakaraNam , puruSavedakaraNam , napuMsakavedakaraNam / ete sarve nairayikAdidaNDakAH yAvadvaimAnikAnAm yasya yadasti tasya tava sarve bhaNitavyam / katividhaM khalu bhadanta ! prANAtipAtakaraNaM prajJaptam ? gautama ! paJcavidhaM mANAtipAtakaraNaM prajJaptam , tadyathA-ekendriyamANAtipAtakaraNam , yAvat pazcendriyamANAtipAtakaraNam , evaM niravazeSa yAdvaimAnikAnAm / kavividhaM khala
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 451 prameyaM candrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam bhadanta ! pudgalakaraNaM prajJaptam ? gautama ! paJcavidhaM pudgalakaraNaM prajJaptam , tadyathA varNakaraNaM gandhakaraNaM rasakaraNaM sparzakaraNam saMsthAnakaraNam / varNakaraNaM khalu bhadanta ! katividha prajJaptam ? gautama ! pazcavidha prajJaptam , tadyathA-kAlavarNakaraNam yAvat zuklavarNakaraNam , evaM bhedaH, gandhakaraNaM dvividham , rasakaraNaM pazcavidham sparzakaraNamaSTavidham / saMsthAnakaraNaM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam gautama / paJcaviSaM prajJaptam , tadyathA parimaNDalasaMsthAnakaraNam yAvad AyatasaMsthAnakaraNam tadevaM bhadanta ! vadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||suu0 1 // ____TIkA-'kAvihe Na bhaMte ! katividhaM khalu bhadanta ! 'karaNe pannatte' karaNaM majJaptam he bhadanta ! karaNaM katiprakArakaM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe karaNe panna' paJcavidhaM-paJcaprakAraka navave uddezekA prAraMbhaAThaveM uddeze meM nivRtti ke viSaya meM kathana kiyA gayA hai yaha nivRtti karaNa ke hone para hI hotI hai ataHkaraNa kA svarUpa ko batAne ke liye isa nauveM uddezekA kathana kiyA jAtA hai / 'kaivihe NaM bhaMte ! karaNe paNNatte' ityAdi / TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne karaNa kA svarUpa aura unake bhedoM ko pUchA hai, isameM sarvaprathama unhoMne 'kavihe NaM bhaMte! karaNe pannatte' he bhadanta ! karaNa kitane prakAra kA kahA gayA hai prabhu se aisA prazna kiyA hai uttara meM prabhune kahA hai-'goyamA ! paMcavihe karaNe pannatte' he gautama! karaNa pAMca prakAra kA kahA gayA hai / kriyate niSpA navamA udezAne prAraMbhaAThamA udezAmAM nivRttinA viSayamAM kahevA AvyuM che. A nivRtti kAraNanA sabhAvamAM ja hoya che. tethI have kAraNanuM svarUpa batAvavA mATe A navamA uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. - kaivihA gaM bhaMte ! karaNe paNNatte' tyAdi TIkArtha -A sUtra dvArA gautama svAmIe kAraNanuM svarUpa ane tenA lehI yuvA prazna 42 cha -'kahavihA gaM bhaMte ! karaNe pannatte' 8 sapan 425 DeTamA pradhAna dyA che. yA prazna uttaramA prabhu yu 'goyamA " 3 gautama | pacavihe karaNe paNNatte' 42 pAya mAranA vAma bhAva
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIsUtra karaNaM prajJaptam-kathitas tatra kriyate-niSpadyate kArya yena tat karaNam sAdhakatamam kriyAM mati asAdhAraNaM kAraNamiti yAvat , athavA kriyate yat tat karaNam-kRtiH karaNaM kriyAmAtram atha yadi kriyaiva karaNaM tadA karaNanivRttyoH ko bhedaH karaNamapi- kriyArUpaM : nirvRttirapi kriyArUpaiva ? iti cet atrocyate-karaNam-ArambhakriyA, nivRttistu kAryasya niSpatti styeitAvataiva karaNaniSpayorbheda iti, tathA ca- etAdRzaM karaNaM paJcavidhamiti / paJcabhedAneva darzayati 'taM jahA' ityAdi 'taM jahAM tadyathA-'dayakaraNa' dravyakaraNam-dravyarUpaM karaNamiti dravyakaraNaM yathA yate kArya yena tat karaNa' isa vyutpatti ke anusAra jisase kArya niSpanna hotA hai vaha karaNa hai arthAt kArya kI niSpatti meM jo asA. dhAraNa kAraNa hotA hai vaha karaNa hai athavA-kriyate yat tat karaNam isa bhASavyutpatti ke anusAra jo kRti, karaNa aura kriyAmAtra hai vahI karaNa hai yahAM isa vyutpatti ke mAnane para aisI zaMkA ho sakatI hai, ki yadi kriyA ko hI karaNa mAnA jAtA hai phira karaNa meM aura nivRtti meM koI antara hI nahIM rahatA hai kyoMki donoM meM kriyArUpatA hI rahatI hai arthAta karaNa bhI kriyA rUpa hotA hai aura nivRtti bhI kriyArUpa hotI hai to aisI isa zaMkA ko samAdhAna isa prakAra se hai-Arambha kriyA kA nAma pharaNa hai aura kArya kI niSpatti ho jAne kA nAma nirvRtti hai yaha ina donoM meM antara hai isa prakAra kA yaha karaNa pAMca prakAra kA kahA gayA hai-ve bheda usake aise haiM 'davyakaraNa' 1 dravyakaraNa-dravya. karaNa-dravyarUpa jo karaNa hai vaha dravyakaraNa hai jaise kuThAra Adi athavA "kriyate niSpAdyate kArya yena tat karaNaM' yA vyutpatti prabhArI nAthI Aya 42 // te karaNuM che. arthAt karmanI niSpattimAM je asAdhAraNa kAraNa hoya che. te 42 cha. 'kriyate yat tat karaNam' mA sA0yutpatti pramANe re ti, 425 ane kriyA mAtra che, teja karaNa che. A vyutpatti mAnavAmAM Ave te evI zakA thAya che ke-je kriyAne ja karaNa mAnavAmAM Ave te pachI karaNamAM ane nivRttimAM kaI pheraja rahetuM nathI, kema ke e bannemAM kriyApaNuM ja rahe che. arthAt karaNa paNa kriyA rUpa ja hoya che. ane nivRtti paNa kriyA rUpa ja hoya cha. mAtuM samAdhAna mA pramANe che. mAna liyAnu nAma 32 che. ane kAryanI niSpatti thaI jAya tenuM nAma nivRtti che. A baMnemAM e ja aMtara che. A rItanuM A karaNa pAMca prakAranuM batAvela che. tenA te hA- prabhA-cha.-'daMvdhakaraNa' dravya42 dravya35thI 2 425 te ya
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u09 101 karaNasvarUpanirUpaNam 453 kuThArAdi athavA dravyasya-ghaTAdeH karaNamiti dravyakaraNam , yadvA dravyeNa-zalAkAdinA karaNamiti dravyakaraNam , athavA dravye pAtrAdau karaNamiti / 'khettaM karaNaM' kSetrakaraNam kSetrameva karaNamiti kSetrakaraNam , yadvA kSetrasya-zAlikSetrAdeH karaNamiti kSetrakaraNam athavA kSetraNa karaNaM svAdhyAyAderiti kSetrakaraNam / 'kAlakaraNa' kAla eva karaNaM kAlasya vA-avasarAdeH karaNaM kAlena vA kAle vA karaNamiti kAlakaraNam / 'bhavakaraNe' bhavakaraNaM-bhavo-nArakAdiH sa eva karaNamiti bhavakaraNam athavA bhavasya-nArakAdeH karaNam athavA bhavena-nArakAdinA karaNaM yadvA bhave-nArakAdau karaNamiti bhavakaraNam / 'bhAvakaraNe' bhAvakaraNam bhAva eva karaNaM dravya-ghaTAdika kA jokaraNa-Arambha kiyA hai vaha dravyakaraNa hai athavA zalAkA Adi se karanA isakA nAma dravyakaraNa hai athavA 'dravye karaNam' pAtrAdirUpa dravya meM karaNa kA nAma dravyakaraNa haiN| 'khette karaNe' kSetre karaNe kSetrarUpa karaNa kA nAma kSetrakaraNa hai athavA kSetrakA zAli Adi ke kheta kA karanA kSetra karaNa hai athavA kSetra ke dvArA svAdhyAya Adi kA karanA vaha kSetra karaNa hai / 'kAlakaraNe 3' kAlarUpa karaNa kA nAma kAlazaraNa hai athavA avasara AdirUpa kAla kA samaya kA karanA kAla karaNa hai athavA kAla ke dvArA pA kAla meM karanA isakA nAma kAlakaraNa hai| 'bhavakaraNe 4' nAraka AdirUpa paryAya kA nAma bhava hai isa bhava kA hI nAma karaNa hai athavA nArakAdi bhava kA karanA yA nAraka Adi bhava ke dvArA karanA, yA nAraka Adi bhava meM karanA isakA nAma bhavakaraNa haiN| karaNa che. jema ke kuhADa vigere athavA dravya-ghaDA vigerenuM karaNa-AraMbha kriyA che. te dravyakaraNa che. athavA saLI vigerenuM karavuM tenuM nAma dravyakaraNa che. 'dravye karaNam' pAtra vigere dravyamA 42 tenu nAma dra05425 cha. 1 'khette karaNe' kSetra -kSetra35 424-kSetra35 42 nAma kSetra 2 che. athavA zAli vigerethI kSetranuM karavuM tenuM nAma kSetrakaraNa che. athavA kSetra dvArA svAdhyAya vigerenuM karavuM tenuM nAma kSetrakaraNa che. 2 'kAlakaraNe' 4935 426nu nAma 424 che. athavA aksa2 vigaire rUpa kAla-samayanuM karavuM tenuM nAma kAlakaraNa che. athavA kAla dvArA ke kALamAM karavuM tenuM nAma kAla karaNa che 3 'bhavakaraNe' nA24 vigaire paryAyanu nAma sa cha mA sapanu nAma karaNa che. athavA nAraka vigere bheguM karavuM athavA nArakAdi bhava dvArA karavuM matha nAmamA 42 tenu nAma para cha.4 'bhAvakaraNe' mAnu:
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 bhagavatIstra bhAvasya vA karaNaM bhAvena vA karaNaM bhAve vA karaNamiti bhAvakaraNam , evaM prakAreNa karaNaM paJcavidhaM bhavatIti / 'neraiyANaM bhaMte ! kaivihe karaNe pannatte nairayikANAM bhadanta ! katividhaM karaNaM prajJaptam he bhadanta ! paJca vidhakaraNeSu kadamatakaraNaM nArakajIvAnAM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe karaNe pannatte' paJcavidhaM karaNaM prajJaptam nArakajIvAnAm 'taM jahA' tadyathA-'davyakaraNe jAva bhAvakaraNe' dravyakaraNaM yAvabhAvakaraNam atra yAvat padena kSetrakAla mavAnAM grahaNam , tathA ca-nArakajIvAnAM dravyakSetrakAlabhavabhAvAtmakaM paJcapakArakamapi karaNaM bhavatItyarthaH / 'evaM jAva vemANiyANa' evaM yAvadvaimAnikAnAM, evam-nArakavadeva paJcasthAvarajIvAdArabhya vaimAnikajIvaparyantAnAM dravyakSetrakAlabhavabhAvAtmaka paJcavidhamapi karaNaM bhavatIti bhAvaH / 'kAvihe gaM bhaMte ! katividha-katimakAraka khallu bhadanta ! 'sarIrakaraNe pannatte' zarIrakaraNaM prajJaptamiti praznaH, bhagavAnAha'bhAvakaraNe bhAvahI kA nAma karaNa hai athavA bhAva kA karanA, yA bhAva ke dvArA karanA, yA bhAva meM karanA isakA nAma bhAvakaraNa hai isa prakAra se karaNa pAMca prakAra kA hotA hai| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'nerayANaM bhaMte ! kaha' he bhadanta ! ina pAMca karaNoM meM nAraka jIvoM ko kitane karaNa hote haiM ? uttara meM prabhu kahate-goyamA ! paMcavihe karaNe paNNate.' he gautama ! nAraka jIvoM ke pAMcoM prakAra ke karaNa hote haiM arthAt dravyakaraNa se lekara bhAvakaraNa taka ke saba karaNa nAraka jIvoM ko hote haiM 'evaM jAva vemANiyANaM' isI prakAra se nAraka jIvoM ke jaise hI pAMca sthAvaroM se lagAkara vaimAnika jIvoM taka ke dravya kSetra, kAla, bhava aura bhAvarUpa pAMcoM hI karaNa hote haiM 'kAvihe NaM bhaMte ! sarIrakaraNe paNNatte' he bhadanta ! nAma ja karaNa che. athavA bhAvanuM karavuM tenuM nAma bhAvakaraNa che. A rIte karaNa pAMca prakAranA hoya che. pharIthI gautama svAmI prabhune pUche che ke he bhagavana A pAMca prakAranA karaNamAMthI nAraka jIvane keTalA karaNa hoya che tenA uttaramAM prabhu kahe cha hai-'goyamA / paMcavihe karaNe paNNatte' 3 gautama! nA24 7vAne pAye prakAranA karaNa hoya che. arthAt dravyakaraNathI kSetrakaraNa kAlakaraNa bhavakaraNa ane bhAvakaraNa sudhInA badhA ja karaNa nAraka jIvane DAya cha, 'evaM jAva vemANiyANaM' se zata nA24 vAnI rebha pAMca sthAvathI AraMbhIne vaimAnika jIva sudhImAM dravya, kSetra, kAla, bhava ane bhAvarUpa pAMce karaNe hoya che. arthAt vIse daMDakamAM pAMca karaNe hoya che.
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 309 01 karaNasvarUpanirUpaNam 455 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe sarIrakaraNe pannatte' paJcavidhaM paJcaprakArakaM zarIrakaraNaM prajJaptam - kathitamityuttaram 'taM jahA ' tadyathA - orAliyasarIrakaraNe' audArikazarIrakaraNam, 'jAva kamyagasarI rakaraNe' yAvat kArmaNazarIrakaraNam atra yAvatpadena AhAra kavai kriyataijasazarIrANAm grahaNaM bhavati tathA caudArikA-hAraka - vaikriya - tejasa - kArmaNabhedAt paJcavidha zarIrakaraNaM bhavatIti bhAvaH / ' evaM jAva vaimANiyANaM jassa jai sarIrANi' evaM yAvadvaimAnikAnAM yasya yAni zarIrANi nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAm zarIrakaraNaM bhavatIti jJeyam parantu yarya jIvasya yAdRzaM zarIraM bhavati tastha jIvasya tAdRzAni eva zarIrakarazarIrakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA hai ki- 'gomA' he gautama! paMcavihe sarIrakaraNe paNNatte' zarIra karaNa pAMca prakAra kA kahA gayA hai jaise- 'orAliya0 ' audArika zarIrakaraNa yAvat kArmaNazarIrakaraNa yahAM yAvatpada se AhAraka, vaikriya aura taijasa zarIroM kA grahaNa huA hai tathA ca audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa evaM kArmaNazarIra ke bheda se zarIrakaraNa pAMca prakAra kA hotA hai 'evaM jAca vaimANiyANaM0' nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM ko jisa jIva ko jo zarIra hotA hai usa jIva ko vahI karaNa 'hotA hai saba jIva ko saba karaNa nahIM hote haiM, tAtparya kahane kA yaha hai ki nAraka aura devoM ko tejasa phArmaNa aura vaizzirIra hote hai isaliye inake ye tInoM hI zarIrakaraNa hote haiM / tiryazca evaM manuSyoM ke taijasa aura kArmaNazarIra ke sAtha audArika zarIra hotA hai isaliye 'kavi NaM bhate ! sarIrakaraNe paNNatte' he bhagavan zarIra IrA TalA aAranA DevAmAM Ave che ? yA praznanA uttarabhAM alu che - 'goyamA ! De gautama 'paMcavihe sarIrakaraNe paNNatte' zarI2427 pAMca ahAratuDevAbhAM mAvesa che. prema hai- 'orAliya0' mohAri zarIra 4251, bhaaii|24 zarIra karaNa vaikriyazarIrakaraNa3, taijasazIkaraNa4 ane kALuzarIrakaraNupa e rIte zarIrakaraNa pAMca prakAranu` kahevAmAM Avela che, 'eva jAva vaimANiyANaM' nArathI mAralIne vaibhAniH sudhInA madhA 4 sasArI jIvAne je zarIra hAya che, te jIvane teja karaNa hAya che. khA jIvAne badhA karaNa hAtA nathI. kahevAnu tAtparya e che ke-nAraka ane devAne taijasa, kAmaNu ane vaikriya zarIra DhAya che. tethI teene kSA traNe zarIra karaNA hrAya che. tiyaca ane manuSyAne taijasa ane kANu
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 bhagavatIstra bhAvasya vA karaNaM bhAvena vA karaNaM bhAve vA karaNamiti bhAvakaraNam , evaM prakA. reNa karaNaM paJcavidhaM bhavatIti / 'neraiyANaM bhaMte ! kAvihe karaNe pannatte' nairayikANAM bhadanta ! katividhaM karaNaM prajJaptam he bhadanta ! paJcavidhakaraNeSu katamatakaraNaM nArakajIvAnAM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe karaNe pannatte' paJcavidhaM karaNaM prajJaptam nArakajIvAnAm 'taM jahA' tadyathA-'dabakaraNe jAva bhAvakaraNe' dravyakaraNaM yAvadbhAvakaraNam atra yAvat padena kSetrakAla mavAnAM grahaNam , tathA ca-nArakajIvAnAM dravyakSetrakAlabhavabhAvAtmakaM paJcapakArakamapi karaNaM bhavatItyarthaH / 'evaM jAva vemANiyANaM' evaM yAvadvaimAnikAnAM , evam-nArakavadeva pazcasthAvarajIvAdArabhya vaimAnikajIvaparyantAnAM dravyakSetrakAlabhavabhAvAtmakaM paJcavidhamapi karaNaM bhavatIti bhAvaH / 'kaivihe gaM bhaMte !' katividhaM-katiprakAraka khalu bhadanta ! 'sarIrakaraNe pannatte' zarIrakaraNaM prajJaptamiti praznaH, bhagavAnAha'bhAvakaraNe' bhAvahI kA nAma karaNa hai athavA bhAva kA karanA, yA bhAva ke dvArA karanA, yA bhAva meM karanA isakA nAma bhAvakaraNa hai isa prakAra se karaNa pAMca prakAra kA hotA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'nerayANaM bhaMte ! kaha0' he bhadanta ! ina pAMca karaNoM meM nAraka jIvoM ko kitane karaNa hote haiM ? uttara meM prabhu kahate-goyamA ! paMcavihe karaNe paNNatte' he gautama ! nAraka jIvoM ke pAMcoM prakAra ke karaNa hote haiM arthAt dravyakaraNa se lekara bhAvakaraNa taka ke saba karaNa nAraka jIvoM ko hote haiM 'evaM jAva vemANiyANaM' isI prakAra se nAraka jIvoM ke jaise hI pAMca sthAvaroM se lagAkara vaimAnika jIvoM taka ke dravya kSetra, kAla, bhava aura bhAvarUpa pAMcoM hI karaNa hote haiM 'kAvhei NaM bhaMte ! sarIrakaraNe paNNatte' he bhadanta / nAma ja karaNa che. athavA bhAvanuM karavuM tenuM nAma bhAvakaraNa che. A rIte karaNa pAMca prakAranA hoya che. pharIthI gautama svAmI prabhune pUche che ke he bhagavana A pAMca prakAranA karaNomAMthI nAraka ane keTalA karaNa hoya che ne tenA uttaramAM prabhu kahe cha -'goyamA! pavavihe karaNe paNNatte' he gautama / nA24 vAne pAye prakAranA karaNa hoya che. arthAt dravyakaraNathI kSetrakaraNa kAlakaraNa bhavakaraNa ane bhAvakaraNa sudhInA badhA ja karaNa nAraka jIvane khAya cha, 'evaM jAtra vemANiyANa me zata nA24 vAlA ma 1 pAMca sthAvarothI AraMbhIne vaimAnika jI sudhImAM dravya, kSetra, kAla, bhava ane bhAvarUpa pAMce karaNe hoya che. arthAt vIse daMDakemAM pAMce karaNe hAya che.
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 455 prameyacandrikA TIkA za019 u09 khU01 karaNasvarUpanirUpaNam 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe sarIrakaraNe pannatte' paJcavidhaM pazcapakArakaM zarIrakaraNaM prajJaptam-kathitamityuttaram 'taM jahA' tadyathA-orAliyasarIrakaraNe' audArikazarIrakaraNam , 'jAca kammagasarIrakaraNe' yAvat kArmaNazarIrakaraNam atra yAvatpadena AhArakakriyataijasazarIrANAm grahaNaM bhavati tathA caudArikA-hAraka-vaikriya-taijasa-kArmaNabhedAt paJcavidha zarIrakaraNaM bhavatIti bhAvaH / evaM jAva vemANiyANaM jassa jai sarIrANi' evaM yAvadvaimAnikAnAM yasya yAni zarIrANi nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAm zarIrakaraNaM bhavatIti jJeyam parantu yasya jIvasya yAdRzaM zarIraM bhavati tasya jIvasya tAdRzAni eva zarIrakarazarIrakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA hai ki-'gothamA' he gautama! paMcavihe sarIrakaraNe paNNatte' zarIrakaraNa pAMca prakAra kA kahA gayA hai jaise-'orAliya0' audArika zarIra karaNa yAvat kArmaNazarIrakaraNa yahAM yAvatpada se AhAraka, vaikriya aura tejasa zarIroM kA grahaNa huA hai tathA ca audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa evaM kArmaNazarIra ke bheda se zarIrakaraNa pAMca prakAra kA hotA hai 'evaM jAya vemANiyANaM0' nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM ko jisa jIva ko jo zarIra hotA hai usa jIva ko vahI kAraNa hotA hai saba jIva ko saba karaNa nahIM hote haiM, tAtparya kahane kA yaha hai ki nAraka aura devoM ko taijasa kArmaNa aura vaikriyazarIra hote haiM isaliye inake ye tInoM hI zarIrakaraNa hote haiM / tiryazca evaM manuSyoM ke tejasa aura kArmaNazarIra ke sAtha audArika zarIra hotA hai isaliye 'ivihe gaM bhate ! sarIrakaraNe paNNatte' 3 san zarIra 4264 TakSA 2 // 4vAmAM Ave che 1 mA prazna uttaramA prabhucha -'goyamA / gautama paMcavihe sarIrakaraNe paNNatte' zarI24291 pAMya prAnu vAma mAvesa cha. ma hai-'orAliya0' mohari zarIra 4241, mADA24 zarIra karaNa vaikriyazarIrakaraNa3, tejasazarIrakaraNa ane kAmaNazarIrakaraNapa e rIte zarIrakaraNa pAMca prakAranuM kahevAmAM Avela che. ___'eva jAva vemANiyANaM' nA24thI mAralIna vaibhAni sudhInA pA saMsArI jIvane je zarIra hoya che, te jIvane teja kAraNa hoya che. badhA jIne badhA karaNa hotA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke-nAraka ane devene taijasa, kAmaNa ane vaikriya zarIra hoya che. tethI temane A traNe zarIra karaNe hoya che. tiryaMca ane manuSyone taijasa ane kArpaNa
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 456 NAni vaktavyAni na tu sarvazarIrakaraNaM sarvasya jIvasyeti / 'kavihe NaM bhaMte ! iMdiyakaraNe pannatte' katividhaM khalu bhadanna / indriyakaraNaM praptam bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'paMcavihe iMdiyakaraNe pannatte' paJcavidhaMpaJcamakArakam indriyakaraNaM prajJaptam indriyamevakaram, indriyasya vA karaNam indriyeNa vA karaNam, indriye vA karaNamiti, 'taM jahA ' tadyathA - 'soiMdiyakaraNe' zrotrendriya karaNam | 'jAna phAsiMdiyakaraNe' yAvat sparzanendriyakaraNam, atra yAvatpadena ghrANarasanacakSuSAmindriyANAM grahaNaM bhavati tathA ca zrotrendriyakaraNaghrANarasanacakSuH inake ina nAma ke zarIrakaraNa hote haiM kisI 2 chaThe guNasthAnavartI munirAja ko tejasa phArmaNa evaM audArikazarIra ke sAtha 2 AhArakazarIra bhI hotA hai isa kAraNa unake ina nAmake zarIrakaraNa hote haiM isa prakAra saba jIvoM ko lava karaNa nahIM hote haiM aisA kahA gayA hai 'kavihe NaM bhaMte ! iMdiyakaraNe0 ' he bhadanta / indriyakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? to isa prazna ke uttara meM prabhu ne 'goyamA ! paMcavihe iMdiyakaraNe pannante' he gautama / indriyakaraNa pAMca prakAra ko kahA gayA hai aisA kahA hai- indriyarUpa karaNa kA nAma indriyakaraNa hai athavA indriya kA karanA yA indriya dvArA karanA yA indriya ke hone para karanA aisI yaha indriyakaraNa zabda kI vyutpatti he 'soiMdiyakaraNe jAva phAsiMdiyakaraNe' indriyakaraNa ke pAMca prakAra aise haiM-zrotrendriyakaraNa, yAvat sparzanendriyakaraNa yahAM yAvat zabda se 'ghrANa, rasanA aura cakSu' ina 3 indriyoM zarIranI sAthe audArika zarIra hoya che. tethI teone e nAmavALA zarIra ane karaNa hAya che. kAI kAI chaThThA . guNusthAnamAM rahevAvALA munirAjene taijasa, kANu ane audArika zarIranI sAthe AhAraka zarIra pazu hAya che. tethI tene e nAmavALA zarIra ane karaNa hoya che. e rIte badhA jIvAne khadhA karazeA hAtA nathI. tema kahevAmAM Avyu che. 'kaiviNa bhaMse 1 iMdiyakaraNe0' he bhagavan driya42 TalA aAranA aDevAbhAM gAvesa he ? yA praznanA uttaramAM alu De che hai- 'goyamA ! paMcavihe iMdiyakaraNe paNNatte' 4driya42 cAMtha prAranA aDesa che.-6 driya35 chadriya che. athavA IdriyanuM karavuM tenu nAma IMdriyakaraNa che. athavA IdriyadvArA karavuM athavA IMdriyeAnA haiAvAthI karavu. tenu' nAma 'driya42 he. mA driyAra zabDanI vyutpatti hai. se iMdiyakaraNe jAva phAsiMdiya0' driyanA yAMtha prAra bhI pramANe che. zrotrendriyama cAvat prANaindriyakaraNa, rasanA Idriya karaNa, cakSu IMdriya karazu speza nAma
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 457 prameyacandrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNaravarUpanirUpaNam sparzanendriyakaraNabhedAt indriyakaraNaM paJcavidhaM bhavatIti bhAvaH / 'evaM jAva vaimANiyANaM jassa jai iMdiyAI' evaM yAvad vaimAnikAnAm yasya yAni indri. yANi, yasya jovaraya yAni indriyANi tasya tAni indriyakaraNAni vaktavyAni nArakajIvAdArabhya vaimAnikapayantajIvAnAmiti / 'evaM eeNaM kameNaM bhAsAkaraNe caubihe' evam etena krameNa bhASAkaraNaM caturvidha satyabhASAkaraNam mithyAmApAkaraNam satyamRSA bhASAkaraNam asatyAmRSA bhASAkaraNamiti catu:makArakabhASAbhedAda bhASAkaraNamapi caturvidha bhatrati idaM ca bhASAkaraNa nArakajIvAdArabhya vaimAnikajIvaparyantaM yasya yAza bhASAkaraNaM tasya tAzameva bhApAkaraName kendriyavarja vaktavyam kA grahaNa huA hai tathA ca-zronendriyakaraNa, ghANendriyakara ka, rasanendriyakaraNa, cakSuindriyakaraNa aura sparzanendriyakaraNa ke bheda se indriyakaraNa pAMca prakAra kA hotA hai, yaha indriyakaraNa samasta saMsArI jIvoM ko jisa, jIva ko jitanI indriyA~ hotI haiM unake anusAra una jIvoM ko hotA hai isa prakAra nAraka se lekara yAvat vaimAnika taka ke samastasaMsArI jIvoM ke yaha indriyakaraNa apanI 2 indriyoM ke anusAra hotA hai, aisA jAnanA cAhiye 'evaM eeNaM kameNa mAlAkaraNe' isI krama se bhASAkaraNa bhI cAra prakAra kI bhASA ke bheda le cAra prakAra kahA gayA hai satya, asatya, mizra aura vyavahAra ke bheda se bhANa ke cAra bheda hote haiM yaha bhASAkaraNa ekendriyajIva ke sivAya samasta saMsArI jIvoM ke hotA hai arthAt nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ke hotA hai yahAM ekendriyoM kA jo tyAga kiyA gayA hai usakA kAraNa unameM bhASA kA nahIM honA hai isa prakAra jisa jIra ko jaisI bhASA hotI hai Indriya karaNa A rIte Idriya karaNa pAMca prakAranA che. A Idriya karaNa badhA ja saMsArI ane hoya che. je jIvane jeTalI Iti hoya che, te jIvane teTalA indriya karaNa kahyA che. A rIte nArakathI laIne yAvata vimAnika sudhInA badhA ja saMsArI jIvane A Indriya karaNapotapotAnI indriya anusAra DAya che. tebha sabhA'. 'evaM eeNaM kameNaM bhAsAkaraNe0' mA bhathA bhASA karaNa paNa cAra prakAranI bhASAnA bhedathI cAra prakAranA bhASAkaraNa kahela che. satya asatya mizra ane vyavahAranA bhedathI bhASA cAra prakAranI che. A bhASAkaraNa ekendriya jIva sivAya badhA ja saMsArI jIvone hoya che arthAt nArakathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jIvene hoya che. ahiyAM ekendriyone cheDavAnuM kahyuM che tenuM kAraNa teomAM bhASAne abhAva che teja che e rIte je jIvane jevI bhASA hoya che. tenA anusAra te jIvane teja bhASAkaraNa hoya che.
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 458 ekendriyANAM bhASAyA abhAvAditi bhAvaH / 'maNakaraNe caubihe' manAkaraNaM catuvidham , satyamanaHkaraNam , asatyamana:karaNam satyamRSAmanAkaraNam asatyamRSAmanAkaraNam ityevaM manaHkaraNaM caturvidham etadapi manAkaraNaM yasya jIvasya yAdRzaM manaHkaraNaM vidyate tasya tAdRzameva nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAm ekendriyavikalendriyAn varjayitvA vaktavyaM teSAM manaso'bhAvAt iti / 'kasAyakaraNe cauvihe' kaSAyakaraNaM caturvidham-krodhakapAyakaraNaM, 1 mAnakaSAyakaraNam 2 mAyAkapAyakaraNam , 3 lobhakaSAyakaraNamityevaM 4 bhedAt kapAyakaraNaM caturvidhaM bhavati idamapi nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM yathAvibhAga jJAtavyamiti / 'samuusake anusAra usa jIva ke vahI bhASAkaraNa hotI hai / 'maNakaraNe baundhi' satya asatya mizra aura vyavahAra mana ke bheda se manAkaraNa bhI cAra prakAra kA kahA gayA hai yaha lana karaNa bhI jisa jIva ko jailA mana hotA hai usI ke anusAra vahI manaHkaraNa usako hotA hai isake kathana meM ekendriya aura vikalendriyoM ko tathA asaMjJipaJcendriyoM ko chor3a diyA gayA hai| ataH nAraka se lekara vaimAnikAnta jIvoM kA kathana karanA cAhiye ekendriya aura vikalendriya ko choDane kA kAraNa unako manakA nahIM honA hai 'kasAyakaraNe cauvihe' krodha, mAna, mAyA aura lobha ke bheda se kaSAyakaraNa cAra prakAra kA kahA gayA hai, isa prakAra krodhakaSAyakaraNa, mAnakaSAyakaraNa, mAyAkapAyakaraNa, aura lobhakaSAyakaraNa yaha cAra prakAra kA kaSAyakaraNanAraka se lagAkara vaimAnikAnta jIvoM ke apanI 2 kaSAyoM 'maNakaraNe caubihe' satya, asatya, mizra, bhane vyavahAra bhananA bhedathI manAkaraNa paNa cAra prakAranuM kahela che. A manakaraNa paNa je jIvane jevuM mana hoya che, te ja pramANe tevuM ja manaHkaraNa teone hoya che. A mana karaNanA kathanamAM ekendriya ane vikalendriya tathA asaMzI paMcendriyane choDavAnuM kahela che tethI nArakathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jIvomAM tenuM kathana karavuM joIe. ekendriya ane vikaandryaan ch| vArnu 426 tamAna bhnn| mamA cha ta cha. 'kasAyakaraNe caubihe' adha, mAna, bhAyA bhane vAsanA seyI 4Aya 425 yAra 4Anu kahela che. e rIte krodhakaSAyakaraNa mAnakaSAyakaraNa, mAyAkaSAyakaraNa, ane lebhaSAyakaraNa, A cAre prakAranA kaSAyakaraNa nArakathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jene potapotAnA kaSAyonI sattA anusAra hoya che.
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA 2019 u0901 karaNastrarUpanirUpaNam gghAyakaraNe sattavihe' samudghAtakaraNaM saptavidham mAraNAntikasamudghAtAdArabhya kevalisamudghAtaparyantaM samuddhAvAnAM saptavidhatvAt samudghAtakaraNamapi nArakajIvAdArabhya yasya yAdRzaM samudghAtakaraNam tasya tAdRzaM samudghAtakaraNaM vaimAnikAntajIvAnAM vaktavyaM jJAtavyaM ceti / 'sannAkaraNe caubihe' saMjJAkaraNaM caturvidham-AhArasaMjJAkaraNam-bhayasaMjJAkaraNam maithunasaMjJAkaraNam parigrahasaMjJAkaraNam ityevaM saMjJAkaraNa' caturvidham tat nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM vaktavyaM jJAtavyaM ceti / 'lessAkaraNe chavbihe' lezyAkaraNaM pacvidham kRSNa - nIlakApotikataijasa-padma- zuklabhedAt lezyAH paha bhavantIti ato lezyAkaraNamapi pahU 459 kI sattA ke anusAra hotA hai 'samugdhAya karaNe sattavihe pannante' samudraghAtakaraNa sAta prakAra kA kahA gayA hai mAraNAntika samudghAta se lekara kevalisamudghAta taka 7 samudghAta hote haiM, yaha samudghAtakaraNa bhI jisa jIva ko jo samudghAta hotA hai usIke anusAra usa jIva ko hotA hai isa prakAra yaha samudghAtakaraNa nArakoM se lekara vaimAnikAnta jIvoM ko hotA hai aisA jAnanA cAhiye 'sannAkaraNe cauccihe' AhAra saMjJAkaraNa, bhayasaMjJAkaraNa, maithunasaMjJAkaraNa aura parigrahasaMjJAkaraNa ke bheda se saMjJAkaraNa cAra prakAra kA hotA hai yaha saMjJAkaraNa nAraka se lekara vaimAfreeran jIvoM ko hotA hai 'lessAkaraNe chavi he0 ' kRSNa, nIla, kApotika, taijasa, padma aura zukkalezyA ke bheda se lezyAkaraNa 6 prakAra 'mugdhA karaNe sattavihe paNNatte' samudghAta ra sAta prahAranA usa che. te A pramANe che. vedanA1 kaSAyara mAraNAntira 3 vaikriya4 AhArakapa taijasa samruddhAta+ kevalIyamrudhdhAta. mAraNAntika samuddAtathI AraMbhIne kelIsamudghAta sudhInA sAta samudlAtA haiAya che. A sAtaLu samuddAta paNa je jIvane je samududhAta kahyA hoya che. te anusAra te te jIvane hAya che. A rIte A samuddhAta karaNa nArakAthI Ara'bhIne vaimAnika sudhInA jIvAne hAya che. tema samajavu, 'sannAkaraNe caDhaThivihe' AhAra saMjJA42Su bhayasaMjJAhara] maithunasa jJA42Su mane parigraha sa'jJAkaraNa e rItanA bhedathI saMjJAkaraNa cAra prakAranu` kahela che. A sauMjJAzNu nAra4thI bhArarauMlIne vaimAni sudhInA lavAne hoya che. 'lessAkaraNe vihe0' SNu, nIsa, yati, tensa yadma bhane zubhsanA lehathI bezyA 42 paNa cha prakAranuM' kahela che. A vezyAkaraNa paNa jyAM jeTalI vaizyA hoya te mana
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI vidham , tacca nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM yathAvibhAgaM vaktavyaM jJAtavyaM ceti / 'diTThIkaraNe tivihe dRSTikaraNaM trividham-samyagdRSTi-mithyAdRSTi-samyagumithyAdRSTibhedena dRSTekhividhatvAt dRSTikaraNamapi nividhaM bhavati-idaM cApi dRSTikaraNaM nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM yathAvibhAgaM vaktavyaM jJAtavyaM ceti / 'veyakaraNe vivihe pannatte' vedakaraNaM trividhaM yajJasam 'taM jahA tadyathA 'itthIveyakaraNe' strIvedakaraNam 'purisaveyakaraNe' puruSavedakaraNam 'NapuMsagaveyakaraNe' napuMsakavedakaraNam etAdRzaM trividhamapi vedakaraNaM nArakAdArasya yAvadvaimAnikAntajIvAnAm yathAvibhAgaM vaktavyaM jJAtavyaM ceti / 'ee savve neraiyAi daMDagA jAva vemANiyANaM jassa jaM asthi tassa taM savvaM bhANiyantra ete sarve nairayikAdidaNDakAH yAvadvaikA hotA hai yaha lezyAkaraNa bhI jahAM jitanI lezyAeM hotI haiM usake anusAra nAraka se lekara vaimAnikAnta jIvoM ko hotA hai 'diTThIkaraNe tivihe dRSTikaraNa bhI samyagdRSTi, mithyAdRSTi aura mizradRSTi ke bheda se 3 prakAra kahA gayA hai yaha dRSTikaraNa bhI nAraka se lekara vaimAnikAnta jIvoM meM yathA vibhAga hotA hai 'veyakaraNe tivihe paNNatte' veda. karaNa bhI strIvedakaraNa, puruSavedakaraNa aura napuMsakavedakaraNa ke bheda se 3 prakAra kA kahA gayA hai yaha vedakaraNa bhI nAraka se lekara vaimAnikAnta jIvoM ke yathAvibhAga hotA hai / ekendriya se lekara asaMjJI paJcendriya taka jIva napuMsakavevAle hI hote haiM devoM meM strIveda aura puruSaveda hI hotA hai nArakoM meM eka napuMsakaveda hI hotA hai aura zeSa jIvoM meM tInoM prakAra ke veda hote haiM isa prakAra ke vibhAga anusAra yaha vedakaraNasamasta saMsArI jIvoM ko hotA hai / 'ee savye neracyAi daMDagA jAva vemANisAra nAhI va vaibhAni sudhInA vAna DAya cha 'didvikaraNe tivihe paNNatte' dRSTi425 5 sabhyaSTi, mithyAlTi mana miTanA methI traNa prakAranuM kahela che. A dRSTikaraNa paNa nArakathI laIne vaimAnika sudhInA vAmAM mathI thAya che. 'deyakaraNe tivihe paNNatte' va 25 5 strI va karaNa puruSa veda karaNa ane napuMsaka vedakaraNanA bhedathI traNa prakAranuM kahela che. A veda karavuM paNa nArakathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jIvamAM teonA vibhAga pramANe heAya che. ekendriyathI AraMbhIne asaMjJI paMcendriya jIva sudhInA jIve napuMsaka vedavALA ja hoya che. devAmAM strI veda ane puruSa veda ja hoya che. ane bAkInA jemAM traNa prakAranA veda hoya che. A rItanA vikSA prabhArI mayA // saMsArI vAna DAya cha, 'ee savve neraiyAi daMDagA
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA M019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam mAnikAnAM yasya yadasti tat tasya sarva bhaNitavyam etatsarva dravyakaraNAdArabhya vedakaraNAntaM nArakAdArabhya vaimAnikaparyantAnAM jIvAnAM yasya yAdRzaM karaNaM bhavet tasya tAdRzaM karaNaM vaktavyaM jJAtavyaM ceti bhAvaH / 'kaivihe NaM bhaMte' katividhaM khalu bhadanta ! 'pANAivAyakaraNe pannatte' prANAtipAtakaraNaM prajJaptam prANAtipAta. karaNasya kiyanto bhedAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paJcavihe pANAivAyakaraNe pannatte' paJcavidham-paJcaprakArakaM mANAtipAtakaraNaM prajJaptam-kathitam 'taM jahA' tadyathA-'egidiyapANAivAyakaraNe' eke ndriyaprANAtipAtakaraNam 'jAva paMciMdiyapANAvAyakaraNe' yAvat paJcandriyapANAtipAtakaraNam atra yAvatpadena dvIndriyatrIndriyacaturindriyamANAtipAtakaraNAnAM saMgrahastathA ca ekendriyamANAtipAtakaraNam dvIndriyaprANAtipAtakaraNam yANaM jassa jaM asthi tassa taM saca mANiya' dravyakaraNa se lekara veda karaNa taka jitanekaraNa haiM ve saba mAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ko jila jIva ko jailA karaNa hotA hai usake anusAra usako vaisA karaNa kaha lenA cAhiye / aba gautama prabhu se aisA pUcha rahe haiM-'kavihe NaM bhaMte ! pANAvAyajJaraNe paNNatte' he bhadanta ! prANAtipAtakaraNa ke kitane bheda haiM ? utsara meM prabhu kahate haiM 'paMcavihe pANAivAdhakaraNe pannatte' he gautama prANAtipAtakaraNa ke pAMca bheda kahe gaye haiM-'ta jahA-'egidiyaSANAcArakaraNe0' ekendriyaprANAtipAtakaraNa yAvat cindriyamANAnipAtakaraNa yahA~ yAvatpada se 'dIndriya trIndriya evaM caturindriya kA prANAlipAtakaraNa gRhIta huA hai prANAjAva vemANiyANaM jAssa jaM asthi tassa te savvaM bhANiyavva' draya 42thI AraMbhIne veda karaNa sudhImAM jeTalA karaNa che. te badhA nArakathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA ane je jIvane jevuM karaNa hoya che te pramANe tene te pramANenuM karaNa kahevuM joIe. tema samajavuM. have gautama svAmI prabhuneza pUche cha ?--kavihe NaM bhave ! pANAivAyakaraNe paNNatte sAn prAtipAta 42zuna sA hA cha ? ten| uttaramA prabhu 4 cha. 'paMcavihe pANAivAyakaraNe paNNatte' prAtipAta 42zunA pAMya che. 'taM jahA' egi diyapANAivAyakaraNe.' mehandriya prANAtipAtakaraNa yAvata paMcendriya prANAtipAta karaNa ahiyAM thAvat padathI be Indriya, traNa Idriya, cAra InDiyAnA prANAtipAta karaNa grahaNa karela
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIce trIndriyamANAtipAtakaraNam caturindriyamANAtipAtakaraNam paJcendriyamANAtipAta. karaNaM ceti, prANinAM paJcavidhatvAt mANAtipAtakaraNamapi paJcavidhameva bhavatIti, 'evaM niravasesaM jAca vemANiyANaM' evaM niravazeSa yAvadvaimAnikAnAm etatsarva paJcavidhamapi mANAtipAtakaraNaM nArakajIvAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM vaktavya jJAtavyaM ceti / 'kAvihe NaM bhaMte' katividhaM katiprakArakaM khalu bhadanta ! 'poggala karaNe pannatte' pudgalakaraNaM prAptam pudgalarUpaM karaNaM pudgalasya vA karaNaM pudgalena vA pharaNaM pudgale vA karaNamiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe poggalakaraNe pannatte' paJcavidhaM pudgalakaraNaM prajJaptam-kathita mityuttaram , 'taM jahA' tadyathA-'vannakaraNe' varNakaraNam , 'gaMdhakaraNe' gandhakaraNam 'rasakaraNe' rasakaraNam 'phAsakaraNe' sparzakaraNam , 'saMThANakaraNe' saMsthAnakaraNam tathA ca varNakaraNa 1 gandhakaraNa 2 rasakaraNa 3 sparzakaraNa 4 saMsthAnakaraNa 5 bhedAt pudgalakaraNaM paJcavidhaM bhavatIti bhAvaH / 'vanakaraNe NaM bhaMte' varNakaraNaM khalu tipAtakaraNa ke pAMca prakAra hone kA kAraNa prANiyoM kI paMcavidhatA hai, 'evaM niravasesa jAva vemANiyANa' yaha saba paMcavidha prANAtipAtakaraNa nAraka jIva se lekara vaimAnikAnta jIvoM ke hotA hai 'kaviheNaM bhaMte ! poggalakaraNe paNNatte' he bhadanta ! pugalakaraNa ke kitane bheda haiM ? pudgalarUpakaraNa kA nAma pudgalakaraNa hai athavA pudgala kA karanA yApudgala ke dvArA karanA yA pudgala meM karanA yaha saca pudagalakaraNa hai isa prazna ke uttara meM prabhune kahA hai-'goyamA! paMcavihe poggalakaraNe paNNatte' he gautama! pudgalakaraNa ke pAMca bheda haiM / 'cannakaraNe. varNakaraNa, gaMdhakaraNa, rasakaraNa, sparzakaraNa aura saMsthAnakaraNa 'vaNNakaraNe NaM bhate ! kAvihe che. prANAtipAta karaNanA pAMca prakAra hovAnuM kAraNa pAMca prakAranA prANi DAya che. te cha. 'evaM niravasesaM jAva vemANiyANaM' mA pAMya 4Anu prA. tipAta karaNa nAraka jIvathI laIne vaimAnika sudhInA jImAM hoya che. ___'kavihe gaM bhaMte ! pogagalakaraNe paNNatte', magavan pusa 42gunA TA -bheda hoya che? pula rUpa karaNanuM nAma pudala karaNa che. athavA pula dvArA karavuM athavA pulamAM karavuM athavA pulanuM karavuM A badhA pula karaNa che. tanA uttaramA prabhu 43 cha -'goyamA! paMcavihe poggalakaraNe paNNatte' hai gautama! na pAya hoche te mA pramANe cha-vanakaraNe' 1426, 25, 24424, 254295 bhane saMsthAna 425 'vaNNakAraNe NaM bhave ! kaivihe paNNatte' 3 magan 1942 sA prAranA hA
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam bhadanta ! 'kaivihe pannatte' katividhaM prajJaptam varNakaraNasya kiyanto bhedAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe pannatta' pazcavidhaM prajJaptam-kathitam 'taM jahA' tadyathA 'kAlavannakaraNe' kRSNavarNakaraNam 'jAva mukillavannakaraNe' yAvat zuklavarNakaraNam atra yAvatpadena nIlaraktapItavarNAnAM saMgrahaH, tathA ca varNAnAM paJcavidhatvAt varNakaraNamapi paJcavidhaM bhavatItyuttaram / 'evaM bhedo' evaM bhedaH, evam-kRSNAdirUpeNa bhedo varNAnAM kathitastathA gandhAdiSvapi vaktavya iti, tathA ca 'gaMdhakaraNe duvihe gandhakaraNaM dvividhaM surabhigandhakaraNadurabhigandhakaraNabhedAt 'rasakaraNe paMcavihe' rasakaraNaM paJcavidham tiktakaTukaSAyAmlamadhurabhedena rasasya paJcavidhatvAt tatkaraNamapi pazcavidhameva bhavapaNNatte' he bhadanta ! varNakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhune kahA hai-'goyamA ! paMcavihe panatte' he gautama ! varNakaraNa pA~ca prakAra kA kahA gayA hai jo isa prakAra se hai-'kAlabanakaraNe jAya sukkillavannakaraNe' kRSNavarNakaraNa thAvat zuklavarNakaraNa yahAM yAvatpada se nIla, rakta aura pItavarNoM kA grahaNa huA hai isa prakAra vargoM kI paMcavidhatA se inake karaNoM meM bhI paMcaprakAratA kahI gaI hai / 'evaM bhedo' isa prakAra se yaha kRSNAdirUpa se vargoM kA bheda jaisA kahA gayA hai vaisA hI gandhAdikoM meM bhI kaha lenA cAhiye tathA ca-'gaMdhakaraNe duvihe' gaMdhakaraNa surabhigaMdhakaraNa aura durabhigandhakaraNa ke bheda se do prakAra kA hotA hai 'rasakaraNe paMcavihe paNNatte' rasa-tikta, kaTu, kaSAya, amla aura madhura ke bheda se pAMca prakAra kA hotA hai isaliye rakhakaraNa cha 1 mA prazna uttaramA aAucha hai-'goyamA ! paMcavihe paNNatte' hai gautama 14265 pAMya 412nu cha. 2 mA pramANe cha. 'kAlavaNNakaraNe jAva suskillavaNNakaraNe' 3 va 4265 zusa 1 4211 maliyAM thAvat padathI nIla rakta ane pILA vaNe grahaNa karAyA che. e rIte varNanA pAMya 42pAthI mA tanA 42 mA 5 pAMya Paa he che. 'evaM bhedo' mA zata mAnIva vimere 22 nA ho 4aa che. te pramANe gadha vigairebhA pay meha! sabhA . te cha. 'gaMdhakaraNe duvihe' surabhi gaMdha karaNa suMgadha ane surabhi gaMdha karaNanA bhedadhI gaMdha karaNa e 12nA Doya che. 'rasakaraNe pacavihe paNNatte' tisa-tImA 4- SAya tu a-khATe ane madhura-mIThe e bhedathI rase pAMca prakAranA hoya che,
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 bhagavatIsUtre F tIti / 'phAsakaraNe avi' sparzakaraNamaSTavidham sparzAnAM karkaza -mRdu-gurulaghu - zItoSNa snigdharUkSarUpASTamakArakatvAt sparzakaraNamavi aSTamakArakameva bhavatIti / 'saMThANakaraNe NaM saMte !' samdhAnakaraNaM khalu bhadanta ! ' kai vihe pannante' katividhaM prajJaptam - saMsthAnakaraNasya kiyanto bhedAH ? iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! paMcavihe pannatte' paJcavidhaM paJca prakArakaM prajJaptam - kathitaM saMsthAna karaNamityuttaram, paJcavidhatvameva darzayati-va jahA' ityAdi, 'vaM jahA' tadyathA - 'parimaMDaLa ThANa karaNe' parimaNDalasaMsthAnakaraNam 'jAva ApayasaMThANa karaNe' yAvat AyatasaMsthAna karaNam atra yAvatpadena vRtta - vasra-caturasrasaMsthAnAnAM grahaNaM bhavati tathA ca parimaNDalAvAyatAntabhedAt saMsthAnakaraNaM paJcavidhaM bhavatIti 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! ci jAva viharaI' tadevaM bhI pAMca prakAra kA kahA gayA hai 'phAsakaraNe bhaTThavihe' sparza-karkaza, mRdu, guru, laghu, zIna, uSNa, snigdha evaM rUkSa ke bheda se ATha prakAra kA kahA gayA hai isaliye sparzaraNa bhI bhATha prakAra kA kahA gaNa hai 'saMThANa karaNe NaM aMte! kahavihe pata' he bhadanta ! saMsthAnakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai 'gopamA ! saMgaNakaraNe paMcavihe patte' he gautama ! saMsthAnakaraNa pAMca prakAra kA kahA gayA hai jaise- 'parimaMDalApakaraNe jAva AyayasaMThANakara Ne' 'parimaMDala saMsthAna karaNa yAvat AghanasaMdhAnakaraNa yahAM yAvat zabda se vRtta, yatra caturasra ina saMsthAnoM kA grahaNa huA hai tathA ca parimaMDala saMsthAna karaNa se lekara Ayata saMsthAna karaNa taka saMsthAnakaraNa 5 prakAra kA kahA gayA hai / 'levaM bhaMte! seva bhaMte ! ti jAva viharaha' he bhadanta ! tethI rasa ra pazu pAMtha ahAranA Desa che. "phAsakaraNe aTThavihe' sparza za mRddha,guru laghu zIta uSNu, snigdha ane rUkSa e bhedathI paza ATha prakAranA kahela che. tethI sparza 2 mA prahAranA hyA che 'saMThANakaraNe NaM bhaMve ! kaivihe pATM' he bhagavan saMsthAnakaraNa keTalA prakAranA kahyA che. tenA uttaramAM prabhue S - 'gomA ! saMThANakaraNe paMcavihe paNNatte' he gautama / saMsthAnapura amara usa che. te bhA prabhArI the-- ' parimaMDala saMThANa karaNe jAva AyayasaMThANakaraNe0' paribhausa saMsthAnamraNuthI yAvat bhAyata saMsthAna gaDiyAM yAvat zabdathI vRtta vyasa, caturasa, A sasthAneA grahaNa karAyA che tethI parima`Dala sasthAnathI ArasIne Ayata sasthAna karaNa sudhInA 5 pAMce prakAranA saMsthAnA samajavA. 'seva bhave sevaM bhave ! tti jAva viharai' he bhagavan Apa devAnupriye karaNanA viSayamAM je kahyuM che. te saghaLuM temaja che. Apa devAnupriyanu A
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u09 su01 karaNasvarUpanirUpaNam bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! yad devAnupriyeNa kathitaM tat evam-sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasthati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sU0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguruvAlabrahmacAri -- jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatitamazatake navamoddezakaH smaaptH||19-2|| jo Apa devAnupriya ne isa prakAra se kahA hai vaha aisA hI hai sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautama prabhu ko vandanA namaskAra karake apane sthAna para saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue virAjamAna ho gye| suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAlIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA navavA uddezA lamApta 19-2 / viSayanuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI tapa ane sayamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. su. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakane navame uddezaka samAptA19-9 Wan
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra atha dazamoddezakaH prArabhyate // navamoddezake karaNaM kathitaM karaNasambandhAdazamoddezake vyantarANAmAhArakaraNaM kathayiSyate, tadanena sambadhenAyAtasya dazamoddezakasya idamAdimaM sUtram'vANamaMtarANa' ityaadi| mUlam-vANamaMtarA NaM aMte! savve samAhArA0 evaM jahA solasamasae dIvakumAruhelao jAva appddddiytti| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti suu01|| ___ chAyA-vAnavyantarAH khalu bhadanta / sarve samAhArAH, evaM yathA poDazazate dvIpakumAroddezako yAvat alapadikA iti, tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti ||sN. 1 // ___TIkA-'vANamaMtarA NaM bhaMte' vAnavyantarAH khalu bhadanta ! 'sabve samAhArA0' sarve samAhArAH sarve samazarIrAH sarve samucchavAsaniHzvAsAH, he bhadanta ! sarveSAM vAnavyantarANAm ahArAH samAnA eva bhavanti samocchyAsaniAzvAsA eva bhavanti, dazaveM uddeze kA prAraMbhanauveM uddeze meM karaNa ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai isI karaNa ke sambandha ko lekara isa 10 meM uddeze meM vyantaroM ke AhArakaraNa kahA jAvegA ataH isI sambandha se isa 10 veM uddeze ko prArambha kiyA jA rahA hai-'vANamaMtarANaM bhaMte / samve samAhArA0' ityAdi / TIkArtha-gautama ne prasu se aisA pUchA hai-'lavve vANamaMtarA NaM bhaMte!' he bhadanta ! saba hI vAnavyantara (samAhArA0) kyA samAna AhAravAle hote haiM ? samAna zarIravAle hote haiM ? samAna uccAsaniHzvAsavAle dasamA uddezAno prAraMbha- navamA udezAmAM karaNanA viSayamAM kathana karavAmAM AvyuM che. A karaNanA saMbaMdhathI A dasamA udezAmAM cantanA AhAra karaNa kahevAmAM Avaze. tethI A saMbaMdhane laIne A dasamA uddezAne prAraMbha 42vAmA mAve che.-vANamatarA NaM bhaMte ! savve samAhArA0' tyA A-gautama svAbhIme prabhune me pUchayu cha hai-'savve bANamaMtarA NaM bhaMte !' bhagavan mayA pAnavya-tara 'samAhArA0' samAna mAhArAmA DAya che? samAna zarIravALA heya che? samAna ucchavAsa nizvAsavALA hoya che?
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA ze019 u010 sU01 vAnavyantarANAmAMhArakaraNani0 467 kimiti praznA, bhagavAnAha-evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA-solasamasae dIva. kumAruddesao' evaM yathA SoDazazate dvIpakumArodezakastathaiva ihApi sarva vaktavyam / tathAhi-'No iNaTe sama?' nAyamartha: samarthaH sarve vAnavyantarA na samAhArAH, na samazarIravantA, navA samocchvAsaniHzvAsavanta iti / poDazazatakIyakAdaze dvIpakumAroddezake'pi prathamazatakIyadvitIyoddezakasya dvIpakumAravaktavyatA sUcitA 'jAba samAhArA samasarIrA samussAsanissAsA' ityantA, itaH poDazazatakIyadvIpakumAraprakaraNamittham / tatratyAlApake vAnavyantaraM niyojya AlApaM darzayati, hote haiM ? isa prakAra ke isa gautama ke prazna kA uttara dete hue prabhu unase kahate haiM-'evaM jahA0' he gautama ! solahaveM zataka meM jaisA bIpakumAroddezaka haiM vaisA hI yahAM para bhI vaha saba kaha lenA caahiye| isa viSaya meM spaSTIkaraNa isa prakAra se hai-'jo iNaDhe samaThe saba hI vAnanyantara samAna AhAravAle hoM, samAna zarIravAle hoM aura samAna ucchvAsa nizvAsavAle hoM aisA artha samartha nahIM hai arthAt saba hI vAnavyantara na samAna AhAravAle hote haiM, na samAna zarIravAle hote haiM aura na samAna ucchvAsani:zvAsavAle hI hote haiM / 16 ve zataka ke 11 veM uddezaka meM bhI prathama zataka ke dvitIya uddezaka meM kathita dIpakumAroM kI vaktavyatA sUcita kI gaI hai 'jAva samAhArA samasarIrA samustAsanistAsA' isa antima pATha taka 16 meM zataka kA dIpakumAraprakaraNa A prakAranA gautama svAmInA praznane uttara ApatAM prabhu temane kahe che - 'evaM jahA0' gItama! salamai AdwigbhAra dezAmA 2 prabhArI kahevAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahiyAM paNa te tamAma kathana samajavuM mA viSayatuM 2542 mA pramANe che. 'No iNadaThe samaThe' pAna vyatara sarakhA AhAravALA haya, sarakhA zarIravALA hoya, ane sarakhA ucchavAsa niHzvAsavALA hoya e artha barAbara nathI. arthAt badhA ja vAna vyantara sarakhA AhAravALA detA nathI. sarakhA svabhAvavALA hotA nathI. sarakhA zarIravALA hotA nathI ane sara A ucchavAsa nizvAsavALA paNa hotA nathI. A viSayanuM vadhu vivecana soLamA zatakanA 11 agIyAramAM uddezAmAM pahelA zatakanA bIjA uddezAmAM kahela dvIpakumAranA kathana pramANe samajavA bhalAmaNa karI che te ja rIte ahiyAM paNa te viSaya samajavA tyAM 4thana na . 'jAva samasarIrA samussAsanissAsA' mA matima pA sudhA grahaNa karavuM. 16 se LamA zatakanuM dviIpakumAra prakaraNa A pramANe che-tyAM -
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. bhaMgavatIstra 'vANavyantarANaM bhaMte ! kailessAo pannattAbhI goyamA ! cattAri lessAo, taM jahA-kaNhalessA jAca teulessA eesi NaM bhaMte ! vAnamaMtarANaM kaNhalessANaM jAca teulessANaM kayare kayarehito jAba visesAhiyA vA goyamA ! savvatyovA vAnamaMtarA teulessA kAulessA asaMkhejjaguNA nIlalessA visesAhiyA kaNhalessA visesAhiyA' vAnavyantarANAM bhadanta ! katilezyA prajJaptAA, gautama ! catasro lezyAH prajJaptAH tadyathA- kRSNalezyA yAvat tejolezyA, eteSAM khalla bhadanta ! vAnavyantarANAM kRSNalezyAnAM yAvattejolezyAnAM ca katare katarebhyo yAvad vizeSAdhikAH gautama ! sarvastokAH vAnavyantarA stejolezyAra, isa prakAra se hai-vahA~ ke AlApaka meM vAnavyantara pada ko lagAkara AlApa dikhAyA jAtA hai-'vANamaMtarANaM bhaMte ! kailessAo pannattAo' goyamA!cattAri lessAo taM jahA kaNhalessA jAva teulessA eesiNaM bhaMte / bANamaMtarANaM kaNhalessANaM jAva teulessANaM kayare kayarehito jAba vilelAhiyA vA? goyamA ? savvattho vA vAnamaMtarA teulessA kAuleslA asaMkhejjaguNA nIlalessA visesAhiyA kaNhalessA vise. sAhiyA' isa pATha kA artha isa prakAra se hai-he bhadanta ! vAnanyantaroM ke kitanI lezyAeM kahI gaI hai ? prabhu kahate haiM-he gautama ! vAnavyantaroM ke cAra lezyAe~ kahI gaI hai jaise kRSNalezyA, yAvat tejolezyA he bhadanta ina kRSNalezyAvAle yAcat tejolezyAyAle vAnavyaMtaroM meM kauna kina kI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! sabase kama tejolezyAvAle vAnavyantara haiM inakI vAna vyaktine uddezIne AlApake kahyA che. te pramANe batAvavAmAM Ave che. -'vANamaMtarANaM bhave ! kailessAo paNNattAo' goyamA ! cattAri lessAo'taMjahA kaNhalessA jAva teulessA eesi NaM bhaMte ! vAnamaMtarANaM kaNhalessANaM jAva veu. leSmANaM kayare kayarehi to jAva visesAhiyA vaa| goyamA! savvattho vA vAnamaMtarA teulesmA kAulessA asaMkhejjaguNA nIulessA visesAhiyA kaNNaleskhA vise sAhiyA' mA 54 matha mA pramANe cha. 7 mApana pAnavya-tarIna keTalI vezyAo kahevAmAM AvI che? prabhu kahe che ke he gautama! vAna vyaktine cAra vezyAo kahevAmAM AvI che. jemake kRSNalezyA yAvatuM te lehyA che bhagavad A kRSNalezyAvALA yAvata tejalezyAvALA vAnavyaMtaramAM koNa konI apekSAthI yAvat vizeSAdhika che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama sauthI ochI tejezyAvALA vAnavyaMtara che tenI apekSAthI kApatikalezyA
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA TIkA za019 u010 sU01 vAnevyantarANAmAhArakaraNa ni0 469 kApotikalezyA asaMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSA dhikAH kiyatparyantaM dvIpakumAraprakaraNaM vaktavyam tatrAha - jAva appar3iyatti' anena dvIpakumAraprakaraNasya antimaM sUtraM sUcitam tathAhi - 'eesi NaM bhaMte ! vANamaMtarANaM kaNhalessANaM jAba teulessANa ya kayare kayarehiMto appaDiyA vA mahiDiyA vA goyamA ! kaNDalessehiMto nolalessA mahiDiyA jAna sanvamahiDriyA teulessA evaM teulessehiMto kAvoyalessA apaDiyA, kAvoyalesserhito nIkalessA apaDiyA, nIlale sehiMto kavhalessA appaDiyA' iti eteSAM khala bhadanta ! vAnavyantarANAM kRSNalezyAnAM yAvattejolezyAnAM ca katare katarebhyo apekSA kApopitaka lezyAvAle vAnavyantara asaMkhyAtaguNita haiM inakI apekSA nIlalezyAvAle vizeSAdhika haiM evaM kRSNaleiyAvAle vizeSAdhika haiN| yaha dIpakumAra prakaraNa yahAM kahAM taka kA grahaNa karanA cAhiye to isake liye 'jAba adhyaDDapatti' aisA kahA gayA hai ki isa pada taka kA pATha yahAM para grahaNa karanA isase Age kA nhiiN| isase dvIpakumAra prakaraNa kA yaha antima sUtra hai aisA sUcita kiyA gayA hai vaha pATha isa prakAra se hai- 'eesiNaM bhaMte / vAgamatarANaM kaNhalessANaM jAva teu sANaM kare karehiMto apyaDiyA vA mahiDiyA vA ? goyamA / kaNhaMlesse hiMto nIlalessA mahiDDiyA jAya sambahiDDiyA teulessA evaM ussehiMno kAvopalelA appADiyA kAbodhale sehiMto nIlalessA apar3iyA nIlasehito kaNhalessA apaDiyA' isa pATha kA artha isa prakAra se haiM- he bhadanta ! kRSNalezyAvAle yAvat vALA vAnanyantara asaMkhyAtagaNA che. tenI apekSAe nIlalezyAvALA vizeSA dhika che, ane kRSNalezyAvALA vizeSAdhika che. A dvIpakumAra prakaraNu ahiyAM sudhInuM zrazvAnuM chu che te bhAI sUtrAra Ahe he -- 'jAva appaiDhiyatti' mA yaha sudhInA pATha aDiyAM grahaNa 42vA leho. tenI AgaLanA nahI.. AnAthI dvIpakumAra prakaraNanuM A chellu sUtra che. ema sUthita ' he 'eesi NaM bhaMte! bANamaMtarANaM kaNhalessANaM jAva veuleskhANaM kare kayareddito apaDhiyA vA mahiiDhiyA vA goyamA ! kaNNalerasehiMto nIlalessA mahiiDhiyA jAva savvamahiiDhiyA teulessA evaM teulerasehiMto kAvAyalekhA appaDhiyA, kAvoyalerase hi to nIlalezsA adhpaDUDhiyA nIlalerase hito kaNhalekhA appaDhiyA' yA pAune artha yA prabhA che. he bhagavan pazu lezvAvALA cAvatu te vezyAvALA A vAnanyantarAmAM keNu kAnI apekSAe
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 bhagavatIsatra 'lpardikA vA mahaddhi kA vA gautama ! kRSNalegyebhyo nIlalezyA mahaddhiMkA yAvan sarvamahadikA stejolezyAH, evaM tejolezyebhyaH kApotalezyAH alpanikAH, kApotalezyebhyo nIlalezyA algAr3ikAH, nIlalezyebhyaH kRSNalezyA alpadikA iti etatparyantameva poDazazatakIyaikAdazoddezakasthadvIpakumAravaktavyatA vktvyeti| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti, he bhadanta ! yadevAnupiyeNa kathitam tat evameva sarvathA satyameva Aptasya bhavato vAkyAnAM tejolezyAvAle ina vAnavyantaroM ke bIca meM kauna kinakI apekSA alpaRddhivAle haiM aura kauna kinakI apekSA mahARddhivAle haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM he gautama kRSNalezyAvAle vAnanyantaroM kI apekSA nIla. lezyAvAle vAnanyantara mahARddhivAle haiM yAvat sabase adhika mahA RddhivAle inameM tejolezyAvAle vAnavyantara haiM tathA tejolezyAvAle vAnavyantaroM se kApotika lezyAvAle vAnavyantara alpaRddhivAle haiN| kApotika lezyAvAloM se nolalezyAvAle alpaRddhivAle haiM nIlalezyA. ghAloM kI apekSA kRSNalezyAvAle alpaRddhivAle haiN| isa prakAra 16 veM zataka ke 11 ve uddezaka meM kahI gaI dvIpakumAra saMbaMdhI vaktavyatA isa antima khUna taka hI yahA~ grahaNa kI gaI hai aisA jAnanA cAhiye 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apa devAnupriya ne jo isa viSaya meM kahA hai vaha aisA hI hai sarvathA satya hI hai 2 kyoMki Apa ala RddhivALA che? ane kenI apekSAthI mahAddhivALA che. tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama! kRSNalezyAvALA vAnavyantaranI apekSAe nIlalezyAvALA vAtavyantara mahAddhivALA che. yAvat teomAM sauthI adhika mahAddhiva La tejalezyAvALA vAnavyantara che. tathA tejalezyAvALA vAnavya tarathI kApatika vezyAvALA vAnavyantara alpajhaddhivALA che. kApatika lezyAvALAethI nalalezyAvALA a9paRddhivALA che. nIlalezyA karatAM kRSNalezyAvALA alpAddhivALA che. A rIte seLamAM zatakanA 11 agIyAramA udezAmAM kahela dvIpakumAra saMbaMdhInuM kathana A antima sUtra sudhI ja ahiyAM grahaNa karela che tema samajavuM. sevaM bhaMte ! sevaM bhate tti' 3 mApana A5 vAnupriye yA viSayamA je kahela che, te tema ja che. he devAnupriya ApanuM kathana sarvathA satya che.
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za019 u010 sU01 vAnavyantarANAmAhArakaraNani0 471 sarvathA satyatvAt iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti / suu01|| // iti zrI vizvavikhyAta- jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA- . kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAyekonaviMzatizatake dasamoddezakaH smaaptH||19-10|| samAptazca ekonaviMzatitamazataka iti // Apta haiM aura jo Apta hote haiM unake vAkyoM meM sarvathA satyatAhI rahatI hai isa prakAra kahakara gautama ne prabhu ko vandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve apane sthAna para saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAphe unnIsaveM zatakakA dasavAM uddezaka samApta // 19-10 // kema ke Apa Apta che ane je Apta hoya che teonA vAkyomAM sarvathA - satyatA ja rahe che. e rIte kahIne gautama svAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI gautamasvAmI tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. e sU. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakane dasame uddezaka samAtA 19-10
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 bhagavatIstre // atha viMzatitamazatakamAramate // ekonaviMzatitamazatakaM vyAkhyAtam athAvasara mAptaM viMzatitamaM zatakamArabhate tasya ca viMzatitamazatakasya uddezakasaMgrahaNI gAthAmAha-'veiMdiya' ityAdi, gAthA-'beiMdiya1 mAgAse2, pANavahe3, uvacae ya4 prmaannuu5| aMtara 6 baMdhe 7 bhUmI8 cAraNa 9 sobakammA jIvA 10 // chAyA-dvIndriya 1 AkAza:2 mANavadha 3 upacayazva4 paramANuH5 / antarava vandho 7 bhUmiH 8 cAraNa sopakramA jiivaa10|| artha:-dvIndriyA-dvIndriyajIvavaktavyatAviSayako dvIndriyanAmakaH prathamo. zaka: 1 / AkAza:-AkAzavaktAtAviSayaka prakAzanAmako dvItIyoddezakaH 2 // mANadhaH-prANAtipAtAdharthaviSayakaH mANAtipAtanAmasvatIyoddezakaH 3 // vImaveM zataka kA pahalA uddezA kA prAraMbha19 ve zataka kA vyAkhyAna kA diyA gayA hai aba avasara prApta 20 vAM zamaka prArambha ho rahA hai so hadakA vyAkhyAna karane ke liye sUtrakAra sarva prathama isa zataka gata uddezoM ke artha kA saMgraha karanevAlI isa saMgraha gAthA ko kaha rahe haiN| 'veiMdiyamAgAne' ityAdi-- isa 20 veM zataka meM jo uddeza kahe jAnevAle haiM unameM pratipAdita artha kA saMgrahIta karake prakaTa karanevAlI yaha nAthA hai do indriya Adi jIvoM ke sambandha meM prathama uddezA hai AkAza Adi ke sambandha meM dvitIya uddezA hai prANAtipAta Adi ke sapandha meM tRtIya uddezA hai vIsamA zatakanA pahelA uddezAno prAraMbha ogaNIsamA zatakanI vyAkhyA karavAmAM AvI gaI che. have avasara prApta viIsamA zatakane prAraMbha karavAmAM Ave che. vIsamA zatakanI zarUAta karavA mATe sUtrakAra sarva prathama A zatakanI aMdara AvelA uddezAonA mana matAvApAnI saba gAthA 4 cha.-'iMdiyamAgAse' tyAdi A vIsamA zatakamAM je uddezAo kahevAnA che. temAM batAvavAmAM AvanArA ane saMgraha karIne pragaTa karavAvALI A gAthA che. tene artha A pramANe che. be Indriya vigere jIvenA saMbaMdhamAM pahele uddeza che. AkAzaAdinA saMbaMdhane bIjo uddeza che, prANAtipAta vigerenA arthane batAvanAra
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrakA ThIkA za020 u01 uddezArthasaMgrahaH 473 upacayaH - indriyopacayavipazka upacayanAmakacaturthoddezakaH / paramANuH - paramANuta Arabhya anantapradezikara kandhaviSayakaH paJcamodezakaH paramANuriti 5 / 'aMtara' - ratnaprabhA dipRthivyAm anvarAlavaktavyatAviSaya ko'ntaranAmakaH SaSThodezakaH 6 / bandhaH - jIvaprayogAdibandhaviSayako bandhanAmakaH saptamaH 7 / bhUmiHkarmabhUmyakarmabhUmivaktavyAviSayako bhUminAmako'STamodezakaH 8 / cAraNaH- vidyAcAraNAdivaktavyatAviSayakavAraNanAmako natramodezakaH 9 / sopakramA jIvA:sopakrama nirupakramAyukajIvana kanyatAviSayako jIvanAmako dazamodezakaH 10 // indriyopacaya sambandha meM caturtha uddezA hai paramANu se lekara anannapradezI skandha ke sambandha meM pAMca uddezA hai, ratnaprabhA Adi narakoM ke antarAla ke sambandha meM chaTThA uddezA hai, jIva prayoga Adi bandha ke sambandha meM 7 yAM uddezA hai, karmabhUmi aura akarmabhUmi ke sambandha meM 8 vAM uddezA hai, vidyAcAraNa Adi ke sambandha meM 9 vAM uddezA hai, tathA sopakrama evaM nirupakrama AyuvAle jIva ke sambandha meM 10 vAM uddezA hai isa prakAra se isa 20 ve zataka meM ye 10 uddeze haiM / TIkArtha - - drIndriya jIva kI vaktavyatAviSayaka dIndriya nAmakA prathama uddezA hai, AkAzavaktavyatA viSayaka AkAza nAmakA dvitIya uddezA hai, prANAtipAta Adi arthaviSayakaprANAtipAta nAmakA tRtIya uddezaka hai, indriyopacayaviSayaka upacayanAmakA caturtha uddezA hai, paramANu se lekara anantapradezika skandha taka paramANu isa nAmakA pazcama uddezA hai, trIje uddezeA che. indriyApacayanA sabaMdhamAM ceAtheA uddezeA che. paramANuthI ArabhIne ananta pradezI skadhanA samadhamAM pAMcamA uddeza che. ratnaprabhA vigere narakAnA aMtarAla sakha"dhamAM chaThTho uddezeA che. jIva pratyeAga vigere anyanA viSayane sAtame uddeza che, kamabhUmi ane akamabhUminA sabaMdhamAM AThame uddeze. che. vidyAcAraNa vigerenA sabaMdhamAM navame uddezeA che tathA seApakrama ane nirUpakrama AyuSyavALA jIvanA sa`khadhamAM dasame uddeza che. A rIte A vIsamAM zatakamAM 10 uddezAo che. TIkA indriya ane jIvanA saMbaMdha matAvanAra dvIndriya nAmanA pahelA uddeza che.1 AkAza, viSe spaSTatA karanAra A khIjA uddezAnu nAma AkAza e pramANe che ra, prANAtipAta vigere viSayanuM pratipAdana karanAra A trIjA uddezAnu nAma prANAtipAta e pramANe che 3, iMdriyAnA upacaya vigere viSayane batAvanAra A ceAthA uddezAnuM nAma 'upacaya' e pramANe che.4, 52' mANuthI Ara bhIne anaMtapradezI koMdha sudhInA viSayane tAvanAra A pAMcamAM To Fo
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 - - bhagavatIstre // atha viMzatitamazatakamAramate // ekonaviMzatitamazatakaM vyAkhyAtam ayAtrasara prAptaM viMzatitamaM zatakamArabhate tasya ca viMzatitamazatakasya uddezakasaMgrahaNI gAthAmAha-'veiMdiya' ityAdi, gAthA-'beiMdiya1 mAgAse 2, pANavahe3, uvacae ya4 prmaannuu5| aMtara 6 baMdhe 7 bhUmI8 cAraNa 9 sovakammA jIvA 10 // chAyA-dvIndriya 1 AkAzaH2 mANavadha3 upacayazca4 prmaannuH5|| ____antara vandho 7 bhUmiH 8 cAraNa9 sopakramA jiivaa10|| arthaH-dvIndriyaH-dvIndriyajIvavaktavyatAviSayako dvIndriyanAmakaH prathamodde. zakaH 1 / AkAza:-AkAzavaktaratAviSayaka AkAzanAmako dvItIyoddezakaH 2 // mANavadhA-mANAtipAtAdharthaviSayakA mANAtipAtanAmasvatIyodezakaH 3 // vIsaveM zataka kA pahalA uddezA kA prAraMbha19 veM zataka kA vyAkhyAna kara diyA gayA hai aba avasara prApta 20 vAM zAmaka prArambha ho rahA hai to inakA vyAkhyAna karane ke liye sUtrakAra sarva prathama isa zataka gata uddezoM ke artha kA saMgraha karanevAlI isa saMgraha gAthA ko kaha rahe haiM 'veiMdiyamAgAle' ityAdi-- ___isa 20 veM zataka meM jo uddeza kahe jAnevAle haiM unameM pratipAdita artha kA saMgrahIna karake prakaTa karane vAlI yaha mAthA hai do indriya Adi jIvoM ke sambandha meM prathama uddezA hai AkAza Adi ke sambandha meM dvitIya uddezA hai prANAtipAta Adi ke sapandha meM tRtIya uddezA hai vIsamA zatakanA pahelA uddezAno prAraMbha ogaNIsamA zatakanI vyAkhyA karavAmAM AvI gaI che. have avasara prAsa vIsamA zatakane prAraMbha karavAmAM Ave che. vIsamA zatakanI zarUAta karavA mATe sUtrakAra sarva prathama A zatakanI aMdara AvelA uddezAonA bhaya matAvApa.kI saba gAthA 3 che.-'veiMdiyamAgAse' ityAdi A vIsamA zatakamAM je uddezAo kahevAnA che. temAM batAvavAmAM AvanArA ane saMgraha karIne pragaTa karavAvALI A gAthA che. tene artha A pramANe che. che Indriya vigere jenA saMbaMdhamAM pahele uddeza che. AkAzaAdinA saMbaMdhane bIjo uddeza che. prANAtipAta vigerenA arthane batAvanAra
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA ThIkA za020 u01 uddezArthasaMgrahaH upacaya:-indriyopacayaviSayaka upacayanAmakazcaturthoddezakaH 4 / paramANuH-paramANuta Arabhya anantapradezikarakandhaviSayakaH pazcamodezakaH paramANuriti 5 / 'aMtara'-ratnapabhAdipRthivyAm annarAlavaktavyatAviSayako'ntaranAmakaH SaSTho. dezakaH 6 / bandhaH-jIvapayogAdivandhaviSayako bandhanAmakaH saptamaH 7 / bhUmiHkarmabhUmyakarmabhUmivaktavyatAviSayako bhUminAmako'STamodezakA 8 / cAraNa:-vidyAcAraNAdivaktavyatAviSayakazcAraNa nAmako natramodezakaH 9 / sopakramA jIvA:sopakramanirupakramAyurukajIvaca ktavyatAviSayako jInAmako dazamoddezakaH 10 // indriyopacaya sambandha meM caturtha uddezA hai paramANu se lekara anantapradezI skandha ke sambandha meM pAMca uddezA hai, ratnaprabhA Adi narakoM ke antarAla ke sambandha meM chahA uddezA hai, jIva prayoga Adi dhandha ke sambandha meM 7 yA uddezA hai, karmabhUmi aura akarmabhUmi ke sambandha meM 8 yA uddezA hai, vidyAcAraNa Adi ke sambandha meM 9 vA uddezA hai, tathA sopakrama evaM nirupakrama AyuvAle jIva ke sambandha meM 10 cA uddezA hai isa prakAra se isa 20 veM zataka meM ye 10 uddeze haiN| TIkArtha--drIndriya jIva kI vaktavyatAviSayaka dvIndriya nAmakA prathama uddezA hai, AkAzavaktavyatA viSayaka AkAza nAmakA dvitIya uddezA hai, prANAtipAta Adi arthaviSayakaprANAtipAta nAmakA tRtIya uddezaka hai, indriyopacayaviSayaka upacayanAmakA caturtha uddezA hai, paramANu se lekara anantapradezika rahandha taka paramANu isa nAmakA pazcama uddezA hai, trIje uddeza che. IkriyApacayanA saMbaMdhamAM ceze uddeze che. paramAgathI AraMbhIne ananta pradeza skaMdhanA saMbaMdhamAM pAMcame uddeza che. ratnaprabhA vigere narakonA aMtarAla saMbaMdhamAM chaThTho uddezo che. jIva prAga vigere bandhanA viSayane sAtame uddeza che, karmabhUmi ane akarmabhUminA saMbaMdhamAM AThama uze che vidyAcAraNa vigerenA saMbaMdhamAM navame uddeza che. tathA sepakrama ane nirUpakama AyuSyavALA jIvanA saMbaMdhamAM dasame udeze che. A rIte A vIsamAM zatakamAM 10 udezAo che. TakAtha-Indriya ane jIvane saMbaMdha batAvanAra kIndriya nAmano pahele udeze che.1 AkAza, viSe spaSTatA karanAra A bIjA uddezAnuM nAma AkAza e pramANe che 2, prANAtipAta vigere viSayanuM pratipAdana karanAra A trIjA uddezAnuM nAma prANAtipAta e pramANe che 3, IdrinA upacaya vigere viSayane batAvanAra A cethA uddezAnuM nAma "upacaya" e pramANe che.4, para mANuthI Ara bhIne anaMtapradezI skaMdha sudhInA viSayane batAvanAra A pAMcamAM
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatostre tatra sarvaprathamataH dvIndriyanAmakapathamoddezakavaktavyatAmAha-'rAyagihe' ityAdi mUlam-'rAyagihe jAva evaM vayAsI siya bhaMte ! jAva battAri paMcaveiMdiyA egayao sAhAraNasarIraM baMdhati, baMdhittA tao pacchA AhAreti vA pariNAmeti vA, sarIraM vA baMdhati ? No iNaTe lmtte| bediyANaM patteyAhArA, patteyapariNAmA patteyasarIraM baMdhati patteyasarIraM baMdhitA, tao pacchA AhAreMti vA pariNAmeti vA sarIraM vA bNdhti| tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM kaileslAo pannattAo? goyamA! tao lessAo pannatAo, taM jahA-kaNhalelA, nIlalessA, kAuleslA evaM jahA egUgarvisaimelae teukkAiyANaM jAva uvatiNavaraM sammaddiTTI vi micchAdiTThI vino sammAmicchAdihI, do nANA do annANA niyama, no ratnaprabhA Adi pRthivIyoM meM antarAla kI baktavyatA ko batalAne vAlA antara nAma kA 6hA uddezA hai jIva prayogAdi bandha kA viSaya karanevAle pandha nAmakA sAtavAM uddezA hai, karma bhUmi akarmabhUmi kI vaktavyatA ko prakaTa karane vAlA bhUmi nAma kA pAThavA uddezA hai, vidyAcAraNa Adi kI vaktavyatA ko viSaya karanevAlA cAraNa nAmakA nauvAM uddezA hai, sopakrama aura nirUpakrama AyuvAle jIvoM kI vaktavyatA ko batalAnevAlA jIva nAmakA 10 vAM uddezA hai| uddezAnuM nAma "paramANu' e pramANe che, pa, ratnaprabhA vigere pRthvIonA antarAlane banAvanAra A chakkA uddezAnuM nAma "aMtarAla e pramANe che 6, jIvanA prayoga vigere baMdhane vitha karavAvALuM A sAtamAM dezanuM nAma "baMdha e pramANe che.7, karmabhUmi, akarmabhUminA viSayane batAvanAra A AThamAM uddezAnuM nAma "bhUmi e pramANe che 8, vidya cAraNa vigere viSayane batAvanAra cAraNa nAmane navame udeze che 9, sepakrama ane nirUpakrama AyuSyavALA jIvonA viSayane batAvanAra A dasa uddezAnuM nAma "jIva" e pramANe che.10.
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 01 dvIndriyanAmakaprathamoddeza nirUpaNam 475 maNajogI, vayajogI vi kAyajogI vi AhAro niyamaM chaddisi / tesiMNaM bhaMte! jIvANaM evaM sannAi vA, pannAi vA, maNei vA, vaiti vA, amhe NaM iTTANiDe rase idvANiTTe phAle paDisaMvedemo ? iTTe laTTe paDasaMvedeti puNa te, ThiI jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukko seNaM bArasasaMvaccharAI sesaM taM caiva / evaM teiMdiyANa vi evaM cauriMdiyANa vi NANataM iMdiesu ThiIe ya sesaM taM ceva, ThiI jahA pannavaNAe / liya bhaMte! jAva cattAri paMca paMciMdiyA jIvA egayao sAhAraNaM0 evaM jahA beiMdiyANaM, NavaraM challessAo diTThI tivihA vi cattAri nANA, tinni annANA, bhayaNAe, tiviho jogo / tesiMNaM bhaMte! jIvANaM evaM sannAi vA pannAi vA maNoi vA vaIi vA 'amheNaM AhAramAhAremo' goyamA ! asthegaiyANaM evaM sannAi vA pannAi vA maNei vA vaIi vA amheNaM AhAramAhAremo atyegaiyANaM jo evaM sannAi vA pannAi vA jAva vaIi vA amheNaM AhAramAhAremo AhAreMti puNa te / tesiM NaM bhaMte! jIvANaM evaM sannAi vA jAva vaI vA, 'amhe NaM idvANiTTe sadde idvANiTThe rUve iTThANiTTe gaMdhe iTTANiTThe rase iTThANiTTe phAse parisaMvedemo ?' goyamA ! asthega - yANaM evaM sannAi vA jAva vaIi vA 'amhe NaM ihANi sade jAva iTTANiTTe phAse paDisaMvedemo' atthegaiyANaM No evaM sannAi vA jAvaI vA 'amhe NaM iTTANiDe sade jAva iTThANiTTe phAse paDisaMvedemo' paDisaMvedeti puNa te / teNaM bhaMte ! jIvA kiM pANAivAeM uvakkhAijaMti ? goyamA ! atthegaiyA pANAivAe vi
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI uvakkhAijati jAva micchAdalaNasalle vi uvakvAijati, atthegaiyA no pANAivAe ubakkhAijjati No mulA0 jAva no micchAdasaNasalle uvkkhaaijjti| jesi piNaM jIvANaM te jIvA evamAhijati, teli piNaM jIvANaM atthegaiyANaM vinAe nANatte atthegaiyANaM No viSaNAe no nANatte, uvavAosavao jAba sabaTusiddhAo ThiI jahanneNaM aMtomuhattaM ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI chassamugghAyA kevalivajA, uvaTTaNA sambastha gacchaMti jAva sabasiddhati, sesaM jahA beiMdiyANaM / eesi NaM bhaMte! veiMdiyANaM jAva paMciMdiyANa ya kayare kayare hiMto jAva visesAhiyA vA? goyamA ! savvattho vA paMciMdiyA, cauridiyA bilasAhiyA tidiyA visesAhiyA, veiMdiyA visesAhiyA / levaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti jAva viharai ||suu01|| chAyA-rAjagRhe yAvadevam abAdIla-syAdbhadanta ! yAvan catvAraH paJcadvIndriyA ekataH sAdhAraNazarIraM vannanti banA tataH pazcAd Airanti vA pariNAmayanti vA zarIraM vA vananti ? nAyamarthaH samarthaH, dvIndriyAH khalu pratyekAhArA pratyekapariNAmAH pratyekazarIraM vadhnanti pratyekazarIraM baddhvA tataH pazcAt Aharanti vA pariNAmayanti vA zarIraM vA vadhnanti / teSAM khatu bhadanta ! jIvAnAM kati lezyAH prajJaptAH ? gautama ! tisro lezyAH prajJaptAH tadyathA-kRSNalezyA, nIlalezyA kApotalezyAH / evaM yathA ekonaviMzatitame zate tejaskAyikAnAM yAvaddvartante / navaraM samyagra dRSTayo'pi mithyAdRSTayo'pi no samyag mithyASTayaH, dve jJAne dve ajJAne niyamataH, no manoyogino vacoyogino'pi kAyayogino'pi, AhAro niyamataH padizi / teSAM khalu yadanna / jIvAnAm evaM saMjJA iti vA, prajJA iti vA, mana iti vA, vAgiti vA, 'vayaM khalu iSTAniSTAn rasAn ipTAniSTAn sparzAn pratisaMvedayAmaH, ? nAyamarthaH saparthaH pratisaMvedayanti punaste / sthitighanyena antarmuhUrtam , paNa dvAdazasaMvatsarANi zepaM tadeva / evaM zrIndriyANAmapi evaM caturindriyA
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmaka prathamoddezanirUpaNam 477 NAmapi nAnAtvamindriyeSu sthitau ca zetaM tadeva / sthitiyathA prajJApanAyAm / syAd bhadanta ! yAvat catvAraH paJca paJcendriyA jIvA ekataH sAdhAraNaM, evaM yathA dvIndriyANAm navaraM paDlezyAH dRSTitrividhA api, catvAri jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA, vividho yogaH / teSAM khalu gadanta ! jIvAnAm evaM saMjJA iti vA prajJA iti vA maga iti vA bAmiti vA 'vayaM khalu AhAramAharAma:, gautama ! astyekepAm evaM saMjJA iti vA prajJA iti vA mana iti vA vAgiti vA 'vayaM khalla AhAramAharAmaH / astyekepAM no evaM saMjJA iti yAvad vAgiti vA 'vayaM khalla AhAramAharAma:' Aharanti punarute / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAm evaM saMjJA iti vA yAvad vAniti vA 'vaya khalu iSTAniSTAn zabdAna , iSTAniSTAni rUpANi, iSTAniSTAn gandhAna iSTAniSTAn rasAn iSTAniSTAn sparzAn matisaMvedayAma: ? gautama ! astyeketAm evaM saMjJA iti vA yAvad vAgiti vA 'vayaM khalu iSTAniSTAn zabdAn yAvata iSTAniSTAn sparzAn pratisaMvedayAmaH, astye kepAM no evaM saMjJA iti vA yAvadyAgiti vA 'vayaM khalu ipTAniSTAn zabdAn yAvat iSTAniSTAn sparzAn 'pratisaMvedapAnaH' pratisaMvedayanti punste| te khalla bhadanta ! jIvAH kiM prANAtipAte upAkhyAnti gautama ! atyekakA: pANAtipAte'pi upAkhyAti yAvad mithyAdarzanazalye'pi upAkhyAnti / astyekakAH no prANAtipAte upAkhyAnti no mRpAvAde yAvad no mithyAdarzana zalye upAkhyAnti yeSAmapi khalu jIvAnAM te jIyA evamAkhyAyante teSAmapi khalla jIvAnAmapi astyekavAM vijJAtaM nAnAtvam astyekeSAM no vijJAtaM nAnAtvam upapAtaH sarvato yAvat sarvArthasiddhA sthitiSa-yena antarmuhUrtam utkRSTena trayastriMzat sAgaropamANi, paTsamudghAkhAH kevalivarjitAH / udvartanAH sarvatra gacchanti yAvat sarvArthasiddhamiti / zeSam yathA dvIndriyANAm / eteSAM khalu bhadanta ! dvIndriyANAM yAvatpaJcendriyANAM ca katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA ? gautama! sarvastokAH paJcandriyAH, caturindriyA vizeSAdhikAH, zrIndriyA vizeSAdhikAH, dvIndriyA vizeSAdhikAH |vdev bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||suu.1|| viMzatitamazate mathamoddezakaH samAptaH // TIkA-'rAyagir3e jA evaM bayAsI' rAjagRhe yAvadevamavAdIta atra yAvaspadena bhagavataH samayasaraNamabhUdityAraNya mAjalipuTo gautama ityantasya prakaraNasya aba sUtrakAra sarvaprathana dvIndriya nAmaka prathama uddeze kI 'raaygihe| ityAdi sana dvArA vaktavyatA kA kathana karate haiM rAyagihe jAya evaM bAtI ityAdi / have sUtrakAra sarva prathama dviIndriya nAmanA pahelA udezAne prAraMbha karatAM 49 cha -'rAyagihe jAva evaM bayAsI' yA
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47. ... bhagavatIstra grahaNaM bhavati etAdRzavizeSaNaviziSTo gautamaH kimavAdIt tatrAha-'siya' ityAdi, 'siya bhaMte !' syAd bhadanta ! ana syAditi adhyayaM tiGantamatirUpakaM saMbhavedityarthakam , 'jAva cattAri paMca beiMdiyA' yAvat catvAraH paJca dvIndriyA jIvAH yAvatpadena dvayostrayANAM saMgrahaH, tathA ca dvau vA trayo vA catvAraH paJca vA dvIndriyA jIvA ityarthaH 'egayao' ekata:-ekIbhUya-saMyujyeti yAvat , 'sAhAraNa sarIraM' sAdhAraNazarIram 'baMdhaMti' vadhnanti anekajIvasAmAnyam anekajIvo. pabhogyam-anekajIvabhogAdhiSThAnamiti yAvat badhnanti prathamatayA tat mAyogya. pudgalagrahaNataH kurvantItyarthaH / 'baMdhittA' ekato militvA-sAdhAraNazarIraM bavA TInArtha--'rAyagihe jAva evaM payAsI' yahAM yAvatpada se 'bhagavAn kA samavasaraNa huA' yahAM se lekara 'prAJjalipuTavAle gautama ne ' yahAM taka kA prakaraNa gRhIta huA hai tathA ca-rAjagRhanagara meM prabhu kA samavasa. raNa huA prabhukA Agamana sunakara pariSad dharma kA vyAkhyAna sunane ke liye unake pAsa AI prabhu ne dharma kA upadeza diyA dharmopadeza sunakara pariSad visarjita ho gaI isake bAda pUrvokta vizeSaNoM se viziSTa gautama ne prabhu se isa prakAra pUchA-- ___liya bhaMte ! jAya cattAri paMca veiMdiyA egayo sAhAraNasarIraM baMdhati' 'siya' syAt yaha pada tiGanta pratipaka avyaya hai aura isakA artha saMbhava ho sakatA hai' aisA hai 'jAya cattAri' meM Agata yAvatpada se 'do aura tIna' kA saMgraha huA hai tathA ca-do athavA tIna, athavA cAra athavA pAMca dvIndriya jIva milakara aneka jIvopabhogya sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM aisI bota kyA saMbhavita ho sakatI hai ? tathA-ekatrita An:-rAyagihe jAva evaM vayAso' DanagaramA sAmAnanu smvasaraNa thayuM. prabhunuM Agamana sAMbhaLIne pariSadu prabhune vaMdanA karavA teo pAse AvI. prabhue dharmadezanA ApI dharmadezanA sAMbhaLIne pariSad prabhune vadana namaskAra karIne pitA potAne sthAne pAchI gaI te pachI gautama svAmI manne tha R. In or vinayathI prabhune // prabhAce pUchyu'. 'siya bhaMte ! jAva cattAri paMca beidiyA egayao sAhAraNasarIraM baMdhati' mahiyAM 'siya' 'syAt' se tibnta prati354 bhavyaya che. anema sama 3 za che. se prabhArI cha. 'jAva cattAri' mA mAsa yAvatpathI meM bhane traya yaDa karAyA che. be athavA traNa athavA cAra athavA pAMca be Indriya jI maLIne aneka jIvone bhegavavA lAyaka sAdhAraNa zarIrane baMdha kare che? evI vAta
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 479 'tao pacchA' tataH pazcAt sAdhAraNazarIragrahaNAnantaram 'AhAreti vA pariNAmeMti vA sarIraM vA baMdhati' Aharanti vA-AhAraM kurvantIti vA pariNamayanti vAAhatapudgalAnAM pariNAmaM kurvanti vA zarIraM vA badhnanti pazcAviziSTazarIraM tajjIvagrAhya gRhNantIti vetyarthaH / bhagavAnAha-'No iNa?' ityAdi, 'jo iNadve sama' nAyamarthaH samarthaH, he gautama ! militA aneke dvIndriyA jIgaH eka zarIraM nopabhogAya gRhNantIti bhAvaH / tadA kiM kurvanti tatrAha-beiMdiyANaM' ityAdi, 'beiMdiyANaM patteyAhArA' dvIndriyAH khalu pratyekAhArAH dvIndriyajIvAH saMbhUya nAharanti kintu ekaika eva AhAraM kurvantItyarthaH 'patteyapariNAmA' pratyekapariNAmAH ekaikaza evaM AhRtapudgalAnAM pariNAmaM kurvantItyarthaH 'patteyasarIraM hokara usa sAdhAraNa zarIra kA 'baMdhittA' pandha karake 'to pacchA' usake yAda-sAdhAraNazarIra ko grahaNa karane ke anantara 'AhAreti vA pariNAmeM ti vA sarIraM vA baMdhati' ve AhAra karate haiM kyA ? tathA-mAhRta pugaloM ko rasAdirUpa se pariNamAte haiM kyA? aura pariNamAne ke bAda phira viziSTa zarIra kA bandha karate haiM kyA isa prazna samUha ke uttara meM prabhu kahate haiM 'No iNaTe samaDhe' hai. gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| arthAt milita aneka dvIndriyajIva upabhoga ke liye eka zarIra ko sAdhAraNa zarIra ko-grahaNa nahIM karate haiM / isameM kAraNa kyA hai ? to isake liye kahA gayA hai ki ve-'veiMdiyA NaM pattayAhArA, patteyapariNAmA, patteyasarIraM baMdhaMti' do indriya jIva ikaTThe hokara AhAra nahIM karate haiM kintu jude 2 rahakara hI saba svataMtra 2 hokara hI-eka 2 rUpameM sasakI zache 1 tathA se prabhArI 4 thadhana va sAdhAraNa zarIranu 'vadhittA' 554zana 'tabhopacchA' ta pachI zaTake , sAdhAraNa zarIra ghaDae pachI 'AhAreti vA pariNamaMti vA sarIraM vA baMdhaMti' tame 2 42 cha ? tathA Ahuta pulone rasa vigere rUpe pariNumAve che? ane e rIte pariNumAvyA pachI vizeSa prakAranA zarIrane baMdha kare che? A praznonA uttaramAM prabhu kahe cha :-No iNaThe samaThe' gautama! 24 // atha parezama2 nathI athavA maLelA aneka be Idriya jIvo upaga mATe eka zarIrane-sAdhAraNa zarIrane grahaNa karatA nathI. tenuM kAraNa zuM che? tema gautama svAmInA pUchavAthI tenA uttaramA prabhu ke cha ?- beiMdiyANaM patteyAhorA, patteyapariNAmA, patteya sarIra baMdhati' meM driya va 44 thana mA42tA nathI. 52tu judA rahIne ja eTale ke eka eka rUpamAM rahIne ja AhAra kare che. ane
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 480 baMdhaMti' pratyekazarIraM badhnanti na tu militvA, 'patteyaM sarIraM vaMdhittA' pratyekam - ekaikazaH zarIraM vaddhvA 'tao pacchA AhAreti vA' tataH pazcAt pratyekazaH zarIra bandhanAnantaram 'AhAreti vA' Aharanti vA AhArapudgalAn gRhNanti 'pariNAme ti vA' pariNamayanti AhRtapudgalAn 'sarIraM vA vaMbaMvi' zarIra vA bandhanti upabhogAyeti / 'siM NaM bhave ! jIvANaM teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAm 'kai lessAo pannatAo' kati lezyAH majJaptAH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he tar ! ' sAo pannatAo' tisro lezyAH prajJaptAH - kathitAH, bhedatrayameva darzayati - taM jahA ' tadyathA 'kahalessA' kRSNalezyA 'nIlalessA' nIlalezyA 'kAulessA' kApotikalezyA / ' evaM jahA egUgasime lae teDakAipANaM' evaM yathA ekonaviMzatitamazate tejaskAyikAnAM jIvAnAM viSaye kathitaM tathaiva ihApi draSTavyam kiyatparyantame konaviMzavitamazatakIyatRtIyo - rahakara hI AhAra karate haiM aura Ahvana puloM ko ekeka 2 rUpa meM rahakara hI jude 2 hokara hI - pariNAmAte haiM milakara nahIM pariNamAte hai isa prakAra ve milakara eka zarIra kA bandha nahIM karate haiM kintu jude 2 hokara hI upabhoga ke nimitta pratyeka zarIra kA bandha karate haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kahalesAo pagattAo' he inta ! ina jIvoM ke kitanI lehayAeM kahI gaI hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai- 'tao lessAo pannatAo' he gautama! ina jIvoM ke 3 zyAeM hotI haiM / 'taM jahA' jaise 'kaNhalessA, nIlalerasA, kAulessA' kRSNalezyA, nIlalehayA, kApotikale 'evaM jahA egUNa visahame sae te kAiyANaM' jaisA kathana 19 ve zataka meM tejaskAyikoM ke AhAra karelA pudgaleAne eka eka rUpe rahIne ja arthAt judA judA rahIne ja pariNumAve che. eka sAthe maLIne pariNumAvatA nathI. e rIte te eka sAthe maLIne eka zarIranA adha karatA nathI paraMtu judA judA rUpe thaIne pratyekanA judA judA zarIranA adha kare che huve gautama svAbhI alune me pUche che - ' tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kailessAo paNNattAo' he bhagavan te kavAne aiTalI sezyA the| hoya che ? tenA uttaramA alu che - 'tao lehasAo paNNatAo' he gautama! mA lavAne trazu yeshyaam| hoya che. 'taM jahA' - tenA nAma thA abhAai hai. 'kaNhalessA, nIlalelA, kAulemghA' dhRSNuddezyA, nItajhezyA bhane yati bezyA, "evaM jahA egUNavIsa ime sae deukADyAnaM' mojaNI sabhA zatambhAM tejaskAyikAnA sabaMdhamAM jevu kathana karavAmAM Avyu che. teja pramANenu
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 481 dezakamakaraNamadhye tavyam tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva uvavati' yAvadudva- , nte lezyAmakaraNAdArabhya udvartanAmUtraparyantam-tathAcodvartanApakaraNam 'teNaM bhaMte ! jIvA aNaMtaraM unnaTTicA karhi uvajjati te khalu bhadanta ! jIvA anantaramuvRttya kutra gacchanti kutrotpadyante, he gautama ! tejaskAyikA jIvA tejaskAyikato nimmRtya kutrotpadyante ityAdi vizeSajijJAsubhiH tatratyam ekonaviMzatitamazatakIyatRtIyoddezakasthaM prakaraNaM tatrApi 'evaM ubvaTTaNA jahA vakkaMtIe' ityuktaM tena prajJApanAyAstRtIyodvarttanA padaM ca savistaraM drssttvym|' 'navaraM sammadiTThI vi micchAdiTThI vi no sammAmicchAdiTThI' navaraM samyagdRSTayo'pi sambandha meM kiyA gayA hai vaisA hI lathana yahAM para bhI 'jAva umaTTatitaka. kara lenA cAhiye arthAt zyAprakaraNa se lekara udvartanA sUna paryanta kA prakaraNa joki 19 ve zataka ke tRtIya uddeze meM hai yahAM para kaha lenA . caahiye| vaha udartanA prakaraNa vahAM isa prakAra se hai 'te NaM bhate ! jIvA aNaMtara uvvahitA kahi~ uvavajjaMti' he bhadanta ! ve tejaskAyika jIva tejaskAyika paryAya se nikala kara kahAM utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / isa praznake samAdhAna ke nimitta vahAM ailA kahA gayA hai ki he gautama ! 'evaM ucaTThaNA jahA vakkaMtIe' isa viSaya ko jAnane ke liye prajJApanA sUtra kA vyutkrAnti pada dekhanA cAhiye ataH vizeSa jijJAsuoM ko 19 veM zataka kA tRtIya uddezaka aura usameM bhI prajJApanA sana kA chaTThA udvartanA pada vistAra sahita dekhanA cAhiye / 'navaraM sammadiTTI vi micchAdiTThI vi no sammAmicchAdihI' lezyAprakaraNa se lagAkara uddha. yana liyA 5gy 'jAva uvaTuMti' me. vA4yA sudhI 4 pu. arthAt vezyA prakaraNathI AraMbhIne udvartanA sUtra sudhInuM 19 ogaNIsamA zatakanuM prakaraNa ogaNIsamA zatakanA trIjA uddezAmAM che te ahiyAM samajI levuM. tyAM te uddhatanA 5.29 mA zaa cha. 'veNaM bhaMte ! jIvA aNaMtaraM upaTTittA kAhiM uvavajaMti' he bhagavana te tejasakAyika ja tejaskAyanI paryAyathI nIkaLIne kayAM utpanna thAya che? ItyAdi prazna karyA che. ane te praznonA samAdhAna mATe tyAM A pramANe ghucha 4-OM gautama! 'evaM uvaTTaNA jahA vaktIe' mA viSayane samajavA mATe prajJApanA sUtranuM vyutkrAMti para joI levuM. jethI vizeSa jIjJAsu ee egaNIsamA zatakano trIjo udeze ane temAM paNa prajJApanA sUtranuM trI nA 56 savistara na sabha . 'navaraM sammadiTThI vi micchA. diTThI vi no sammAmicchAdidI' zyA 42thI ta 425 sudhImA ma L - . . .
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne mithyAdRSTayo'pi no samyagmithyAdRSTayaH, tejaskAyikamakaraNe tejaskAyikAnAM samyagdRSTitvasya samyagmithyASTitvasya ca niSedhaM kRtvA mithyASThitvamAtrasya vidhAnaM kRtam iha tu yadapekSayA bailakSaNyaM darzayituM 'navaraM' ityuktam samyagdRSTayo'pi mithyAdRSTayo'pi ca na tu samyagmithyAdRSTayaH sAsvAdanasamyaktvataH patitasya dvIndriyeSu utpattisamaye aparyAptAvasthAyAma samyagdRSTatva-mithayAdRSTisvayorubhayorapi saMbhAvanA na tu mizraSTitvasya / eteSAM jIvAnAm-'do nANA do annANA niyamA' dve jJAne dve ajJAne niyamAt 'No maNajogI' no manoyoginaH, tanA prakaraNa ke bhItara yaha prakaraNa bhI AyA hai ki tejaskAyika jIva samyagdRSTi hote haiM ? yA miyAdRSTi hote haiM ? yA ubhayadRSTi hote haiM ? to vahAM isa prakaraNa meM aisA kahA gayA hai ki ve na samyagdRSTi hote haiM evaM na ubhayadRSTi hote haiM kintu mithyAdRSTi hote haiM isa prakAra se unameM mithyAdRSTi mAtra kA vidhAna kiyA gayA hai parantu yahAM usa apekSA se vilakSaNatA dikhAne ke liye 'navaraM' aise pada kA prayoga kiyA gayA hai aura yaha batalAyA jA rahA hai ki ve hIndriyajIva samyagRhaSTi bhI hote haiM aura mithyAdRSTi bhI hote haiM ubhayadRSTi nahIM hote haiM kyoMki sAsvAdana samyaktva se patita hue jIva meM dvIndriyoM meM utpatti ke samaya aparyAptAvasthA meM samyagdRSTitva kI aura mithyASTitva kI ina donoM kI bhI saMbhAvanA hai ubhayadRSTitva kI saMbhAvanA nahIM hai / ina jIvoM ke niyama se do jJAna hote haiM do ajJAna prakaraNa paNa Avela che ke tejaskAyika jIma sAgU daSTi hoya che ke mithyA daSTi hoya che athavA ubhayaSTi hoya che? A saMbaMdhamAM tyAM A prakaraNamAM A pramANe kahyuM che ke-teo samyagra dRSTi hotA nathI ane ubhayaSTi paNa hetA nathI paraMtu mithyASTi ja hoya che. e rIte teomAM mAtra mithyA daSTinuM ja vidhAna karela che. paraMtu te kathana karatAM ahiM pheraphAra-vizeSatA matAvA bhATe 'navaraM' pahanI prayoga ya che. mana ma tA0yu cha / te beIdriya jIvo samyagadaSTi paNuM hoya che, ane sidhyASTi paNa hoya che. ubhayadaSTi hetA nathI kAraNa ke sAsvAdana samyakUvathI patita thayelA jIvamAM be IndriyamAM utpattinA samaye aparyApta avasthAmAM samyagadaSTi paNAnI ane mithyAdRSTipaNAnI ema A bane daSTinI saMbhAvanA che. ubhaya dRSTipaNAnI saMbhAvanA nathI, A jIne niyamathI be jJAna hoya che, tema
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkAza020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 483 'vayajogI vi kAyajogI vi' vacoyogino'pi kAyayogino'pi bhavantIti 'AhAro niyama chadisiM' AhAro niyamAtU Saidizam etadviSaye vizeSavicAra: prathamazatake AhAroddezake eva draSTavyaH / 'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM' teSAM khallu bhadanta ! jIvAnAM dvIndriyajIvAnAm 'evaM sannAi vA maNei vA vaIi vA saMkSeti vA-saMjJA-AhArAdirUpA sA'sti vetyarthaH, prakSeti vA prajJA-buddhiH sA'sti vetyarthaH mana iti vA-mano'sti vetyarthaH, vAgiti vA vAk-vacanamiti vA vAgasti vetyarthaH 'amhe NaM ihAniDhe rase' vayaM khalu iSTAniSTAn rasAn ipTA:-manonukUlAH aniSTA:-avAJchitA rasA ityarthaH tAn iTANi? phAse' iSTAniSTAn sparzAna 'paDisaMvedemo' pratisaMvedayAmaH vayaM khalu iSTAniSTarasAn gRhImaH iSTAniSTAn sparzAzva spRzAmaH ityAkArikA buddhiratepAM vidhate kim ? iti praznaH, hote haiM ye manoyogI nahIM hote haiM kintu vacanayogI aura kApayogI hote haiM yahI bAta 'do nANA do annANA niyama, no maNajogI vayajogI vikAyajogI vi' ina padoM dvArA prakaTa kI gaI haiN| 'AhAroniyama chadisiM' inakA chahoM dizAoM kA AhAra hotA hai isa viSaya kA vizeSa vicAra prathama zataka ke AhArodezaka meM kiyA jA cukA hai ataH vahIM se yaha viSaya dekhanA cAhiye 'tesiM gaMbhaMte ! jIvANaM evaM sannAha vA' ityAdiaba gautamaprabhu se aisA pUcha rahe haiM ki he bhadanta ! una do indriya jIvoM ke kyA aisI saMjJA AhArAdirUpasaMjJA hotI hai prajJA vRddhi hotI hai, mana hotA hai ? vacana hotA hai ? ki hama loga iSTa aniSTa rasoM kA tathA iSTAniSTa sparzI kA matisaMvedana karate haiM arthAt hama iSTAniSTa rasoM ko grahaNa karate haiM aura iSTAniSTa spoM ko chUte haiM ? aisI buddhi kyA unameM hotI hai? ja be ajJAna hoya che. teo manogI hotA nathI paNuM vacana gavALA mane AyayogavA DAya che. me pAta 'do NANA do aNNANA niyama, no maNajogI, vayajogI vi0 kAyajogI vi0' mA paha! dArA pragaTa reta cha. 'AhAro niyama chadisi' to| 72 hizAthI mADA2 42 che. viSayamA vizeSa vicAra pahelA zatakanA AhAra udezAmAM karavAmAM Avela che. tethI te viSaya sama vA. 'tesiNaM bhaMte jIvANa evaM sannAivA' tyAla. . have gautama svAmI prabhune evuM pUche che ke-he bhagavana te be Ihiya chone evI AhAra vigere saMjJA heAya che? prajJA-buddhi hoya che? mana - vacana hoya che ? ke ame ISTa aniSTa rasanuM tathA ISTa aniSTa spazetu pratisaMvedana karIe chIe arthAt ame ISTa aniSTa rasane grahaNa karIe chIe ane ISTa aniSTa sparza karIe chIe, evI buddhi teomAM hoya che? A
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Y bhagavatIstra bhagavAnAha-'No iNahe' ityAdi, 'No iNahe samo' nAyamarthaH samarthaH iSTAniSTarasasparza viSayakapatisaMvedanaM teSAM na bhavatItyarthaH / 'paDisaMvedeti puNa te' pratisaMvedayanti punaste patisaMvedanaviSayakajJAnAdyabhAve'pi pratisaMvedanaM rasAdiviSayaka tu-rasAdiviSayako'nubhavastu bhavatyeveti bhAvaH / 'ThiI jahanneNaM aMtomuhutta' sthitijaghanyena antarmuhUrtam 'ukoseNaM vArasasaMbaccharAI' utkarSeNa dvAdazasaMvatsarANi 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva ekonaviMzatizatakIyatRtIyoddezakasthatejaskAyikaprakaraNakathitavadeva samudghAvAdikaM sarva tatsamAnameva draSTavyam / evaM teiMdiyANaM pi' evaM trIndriyANAmapi dvIndriyavat trIndriyajIvAnAmapi sarvam avagantavyam 'evaM cauridiyANa vi' evaM caturindriyANAmapi jIvAnAm dvIndriyama uttara meM prabhu kahate haiM-'No iNaDe sabhaDe he gautama ! iSTAniSTa rasoM aura sparzoM ko viSaya karanevAlA pratisaMvedana unako nahIM hotA hai isa prakAra unake pratisaMvedana viSayaka jJAnAdikA abhAva hai phira bhI 'paDisaM. vedeti' rasAdi viSayaka anubhava to unako hotA hI hai 'ThiI jahanneNa aMtomuhuttaM' unakI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrta kI hotI hai aura 'ukkoseNaM pArasasaMbaccharAI utkRSTa se 12 varSa kI hotI hai| 'sesaM taM ceca' bAkI kA aura saba samudghAta Adi kA kathana 19 veM zataka ke tRtIya uddezaka meM jisa prakAra se tejaskAyika jIvoM kA kathana kiyA gayA hai vaisA hI hai 'evaM teiMdiyANa vi' dvIndriya jIvoM ke . viSaya meM jaisA kathana kiyA gayA hai, isI prakAra kA kathana teindriya jIvoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye 'evaM cauridiyANa vi' hIndriya prazna uttaramA prabhu 4 cha -'No iNaThe samaThe' he gautama! 'aniSTa rasene tathA spazene viSaya karavAvALuM pratisaMvedana teomAM hotuM nathI. e rIte teonA pratisaMvedana saMbaMdhI jJAnAvine teomAM abhAva che. aliey paDisavedeti' sAhina anumata mAne thAya cha / 'ThiI jahaNNeNa aMtomuhuttaM' tagAnI thati nyathI me matabhuitanI hAya che. bhane 'ukkoseNaM bArasasaMvaccharAI thI 12 mAra panI DAya che. 'sesa "taM ceva' mAnusabhudhAta vigare saghaNu 4thana 18 sAsamA zatanA - trIjA uddezAmAM je pramANe tejaskAyika jIvanuM kathana karela che 'ta pramANe che. 'evaM teiMdiyANe vi' handriya vana saMdhI je pramANenuM kathana karela che. e ja pramANenuM kathana traNa iMdriyavALA jIvone viSayamA 55 sabhA'. 'evaM paridiyANa vi' 2 driyavANA vAnA
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 485 karaNapratipAditasUtravadeva caturindriyajIvaviSaye'pi pUrvottarapakSamUtrANi adhyetavyAni ki dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM sarvamapi samAnameva ityAzaGkaya Aha-'nAnataM' ityAdi, 'nAnattaM iMdipasu ThiIe ya' nAnAtvam-bhedo dvIndriyaprakaraNAt trIndriyacaturindriyANAm indriyeSu sthitau ca, dvIndriyANAM dve eva indriye, trIndriyANAM trINi, caturindriyANAM catvAri indriyANi, ayameva ubhayobhedaH, tathA sthitAvapi ubhayorbhedaH, 'sesaM taM ceva' zepaM tadeva-dvIndriyaprakaraNa. paThitameva avagantavyam / sthitau ubhayorbheda iti kathitaH so'tidezena pratipAdyate ke prakaraNa meM pratipAdita sUtra ke jaisA hI cauindriya jIvoM ke viSaya meM pUrvottarapakSa ke saSa sUtra kaha lenA cAhiye isa prakAra dvIndriya, tehandriya aura cauindriya jIvoM kI AhAra Adi kI vaktavyatA meM samAnatA hai parantu jisa viSaya meM bhinnatA hai usa bAta ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM 'nAnatta iMdiesu ThiIe dha' samAnatA hone para bhI indriya aura sthiti kI apekSA bhinnatA hai do indriya jIvoM ke do indriya sparzana aura rasanA ye hotI hai, teindriya jIvoM ke sparzana, rasanA aura ghrANa ye tIna indriyAM hotI haiM aura cauhandriya jIvoM ke sparzana, rasanA, ghrANa aura cakSu ye cAra indriyAM hotI hai isa prakAra se indriyoM ko lekara inameM bhinnatA AtI hai tathA sthiti ko lekara bhI bhinnatA isa prakAra se haiM dvIndriya jIvoM kI to sthiti sUtra dvArA prakaTa kara dI gaI hai tathA teindriya jIvoM kI sthiti yahAM - prakaraNamAM pratipAdana karyA pramANe cAra IdriyavALA jenA saMbaMdhamAM paNa pUrva pakSa ane uttara pakSanuM saghaLuM kathana samajI levuM. e rIte be Indriya, traNa Idriya ane cAra IdriyavALA jIvanA AhAra vigere viSayanA kathanamAM sarakhApaNuM che, paraMtu je viSayamAM judApaNuM che. te vAta batAvavA bhArI sUtrA2 4 cha -'nAna iMdiesu ThiIsu ya' sarApADApA chatai py Idriya ane sthitinI bAbatamAM judApaNuM che te A rIte che. be Ikriya jIne sparzana ane rasanA-jahA e be Idri hoya che. traNa Idriya vALA ne sparzana, ane ghANa-nAka e traNa Idri heya che. cAra IdriyavALA jIne sparzana, rasanA ghANa ane cakSu e cAra Idriyo hoya che. A rIte IdriyanI bAbatanI bhinnatA Ave che. tema ja sthiti bAbatanI bhinnatA A pramANe che. be IndriyavALA jIvonI sthiti sUtradvArA batAvela che. tathA traNa IdriyavALA jIvonI rithati ahiyAM atidezathI kahI
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 489 bhagavatI sUtre 'ThiI jahA ' ityAdi, 'ThiI jahA panavaNAra' sthitiryathA prajJApanAyAm - prajJApanAsUtre paNThe sthitipade yathAsthitiH pratipAditA tathaiva ihApi jJAtavyA tatra trIndri yANAm utkRSTA ekonapaJcAzat rAtriMdivacaturindriyANAmutkRSTA sthitiH paNmAsA jaghanyA sthitiH ubhayeSAmapi antarmuhUrttameveti bhAvaH / 'siya bhaMte ' syAd bhadanta ! ' jAva cattAri paMca paMciMdiyA' yAvatpadena dvau vA trayovetyanayoH saMgrahaH, 'egayao' ekataH saMbhUyetyarthaH 'sAhAraNaM 0 ' dvau vA trayo vA catvAro vA ekatra militvA sAdhAraNaM zarIraM badhnanti ekataH sAdhAraNaM zarIraM baddhvA tataH pazcAt Aharanti vA pariNamayanti vA zarIraM vA vadhnanti kim ? iti praznaH, bhaga atideza se kahI gaI hai yahI bAta 'ThiI jahA panavaNAe' isa pada dvArA prakaTa kI gaI hai - prajJApanA sUtra kA sthitipada cauthA pada hai so usameM jaisI sthiti tehandriya aura cauindriya jIvoM kI prakaTa kI gaI hai vaisI hI vaha yahAM para bhI kaha lenI cAhiye inameM teindriya jIvoM kI utkRSTa sthiti 49 rAta dina taka kI hai aura cauhandriya jIvoM kI chaha mAsa taka kI hai tathA jaghanya sthiti ina donoM kI eka antarmuhUrta kI hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'siya bhaMte ! jAva cattAri, paMca paMcidiyA egayao sAhAraNaM0' he bhadanta ! kyA yaha bAta saMbhava ho sakatI hai ki yAvat-do tIna evaM cAra aura pAMca paJcendriya jIva milakara eka zarIra kA - sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM ? sAdhAraNa zarIra kA bandha karake usake bAda AhAra karate haiM ? aura AhRta pudaloM ko pariNAmAte haiM ? phira viziSTa zarIra kA baMdha karate haiM ? isake uttara che. te vAta "ThiI jahA pannatraNAeM' mA pahathI pragaTa urela che. ajJAyanAnu 6 cha u' sthitipada che. temAM tendriya ane cAra indriyavALA jIvAnI jevI sthiti khatAvela che. eja rItanI sthiti ahiyAM paNu samajI levI. temAM traNa IMdriyavALA jIvAnI utkRSTa sthiti 49 egaNapacAsa rAta divasa sudhInI che. ane cAra IMdriyavALA jIvAnI sthiti cha mahinA sudhInI che. A bannenI jaghanya sthiti eka antarmuhUta'nI che. have gautama svAbhI alune yevu che che - siya bhaMte ! jAva cattAri paMcapaMci diyA egayao sAhAraNaM' he lagavan se vAta saMbhavI zaDe che haiyAvat che traNa ane cAra tathA pAMca pacendriya jIveA maLIne eka sAdhAraNa zarIranA adha kare che? ane sAdhAraNa zarIranA a'dha kahIne te pachI AhAra kare che? ane AhAra karelA pudgalAne pariNamave che? tenA uttaramAM
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ sheet TIkA za020 u01 sU01 hondriyanAmaka prathamoddeza nirUpaNam 487 bAnAi - ' evaM jahA veI diyANaM' evaM yathA dvIndriyANAm, dvIndriyaviSaye yathA kathitaM tathaiva ihApi uttaraM jJAtavyaM paJcendriyAH matye kAhArAH pratyeka pariNAmAH pratyekazarIrA ityAdi, 'navaraM challessAo' navaraM paDlezyAH dvIndriyajIvApekSayA paJcendriyajIvAnAmayaM bhedaH dvIndriyANAM tisro lezyAH paJcendriyANAM tu paDiti, 'daTThI tithi - hAvi' dRSTaya trividhA api samyagTaSTi midhyAdRSTirmizradRSTirapIti / 'cattAri ' nANA' catrAri jJAnAni matizrutAvadhimanaH paryavarUpANi kevalajJAnaM tu anindrimaiM prabhu kahate haiM - ' evaM jahA veI diyANaM' he gautama / dvIndriya jIvoM ke sambandha meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI kathana inake sambandha meM bhI jAnanA cAhiye arthAt pratyeka paJcendriya jIva alagara AhAra karate haiM aura alaga 2 rUpa se use pariNamAte haiM aura alaga 2 rUpa meM inakA zarIra rahatA hai - ityAdi saba kathana dvIndriya jIvoM ke samAna hai phira bhI 'navaraM ballessAo' lezyAoM Adi kI apekSA kathana meM thor3I sI bhinnatA bhI hai dvIndriya jIvoM ke lezyAeM 3 kahIM gaI haiM taba ki pazcandriya jIvoM ke leiyAeM 6 kahI gaI hai 'diTThI tivihA vi' tathA dvIndriyoM maiM samyagdRSTipanA aura midhyAdRSTipanA kahA gayA hai mizradRSTipanA nahIM taba kI yahAM samyagdRSTipanA, mithyadRSTipanA aura mizradRSTipanA kahA gayA hai 'cattAri nANA' vahIM do jJAna kahe gaye haiM yahAM mati, zruta, avadhi aura manaHparyava cAra jJAnabhajanA meM kahe gaye haiM kevalajJAna anindriya jIvoM ke hI hotA hai isaliye indriyavAle jIvoM ke vaha nahIM alu ache - ' evaM jahA beiMdiyANaM' he gautama | dvIndriya bhavAnA saMgaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avyu che, eja rItanu' kathana A viSayamAM pa samajavuM. arthAt dareka pacendriya jIvA alaga alaga AhAra kare che. ane judA judA rUpe tene pariNamAve che. ane alaga alaga rUpe temenA zarIra rahe che. vigere madhu uthana me driya va prabhAve che. toya 'navaraM cha lessAo' sezyA vigerainI apekSAthI thoDI duhAI pAzu pazu che, mehadriya vAjA jIvAne traNa lesyAe kahI che. ane pacendriya jIveAne cha lezyAo kahI che, 'diTThI tivihA vi' tathA me driya vAmAM sabhyaddRSTipAyu bhane mithyAdRSTipAzu kahela che. mizrardaSTipaNu kahyuM nathI. ahiyAM samyagdaSTipaNu, mithyArdaSTipaNu, ane mizraSTipaNu kahela che ahiyAM matijJAna, zrutajJAna, adhijJAna ane manaHpavajJAna e pramANe cAra jJAna kahyA che, kevaLajJAna anindriya-I"driya vinAnA jIvAne jaDaeNAya che, tethI 'cattAri nANA' tyAM me jJAna uDela che bhane
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 bhagavatIsatre yANAmeva bhavatIti / 'tini annANA bhayaNAe' trINi ajJAnAni bhajanayA vikalpanetyarthaH, 'viciho jogo' trividho manovAkkAyarUpo yogo bhavati paJcendriyANAm / 'tesiM NaM bhaMte ! jIvANa' teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM paJcendriyANAm 'evaM sannAi vA pannAi vA evaM saMjJA iti vA prajJA iti vA 'maNei vA vaIvA' mana iti vA, vAgiti vA 'amheNaM AhAramAhAremo vayaM khalla AhAramAharAmA, ityevaM rUpeNa saMjJA iti vA prajJA iti vA mana iti vA vAgiti vA kim ? iti praznaH, uttaramAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaiyANa' astyekeSAM saMjJijIvAnAm 'evaM sanAi vA jAva vaIi vA evaM saMjJA iti vA prajJA iti ghA mana iti vA vAgiti vA, 'amhe NaM AhAramAhAremo' vayaM khalu AhAragAharAyA, 'atthegaiyANaM No sannAi jAca vaIi vA' aratyekepAmasaMjJinAm no evaM kahA gayA hai tiNi anANA bhayaNAe' inameM matyajJAna, zrutAjJAna aura viraMgajJAna ye tIna ajJAna vikalpa se hI kahe gaye haiM niyama se nahIM 'tiviho jo go' manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga ye tInoM yoga inameM hote haiM aisA kahA gayA hai tabaki dohandriya jIvoM meM vacana. yoga aura phAyayoga ye do hI yoga prakaTa kiye gaye haiM / ava gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'tesi NaM bhaMte ! jIvANa evaM sannAi vA0' ityAdi he bhadanta ! ina paJcendriya jIvoM ko kyA aisI saMjJA prajJA mana evaM vacana hotA hai ki hama AhAra kara rahe haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! asthegahayANe' ityAdi-he gautama ! kitaneka pazcendriya jIvoM ke aisI saMjJA, prajJA yAvat vacana hote haiM ki maiM AhAra kara rahA hUM tathA jitaneka paJcendriya jIvoM ko aisI saMjJA Adi kucha bhI nahIM hotA hai ki chandrayavANA vAna De nathI. 'aNNANA bhayaNAe' tamAmA matimajJAna zrataajJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAna vibhAgathI kahyA che. niyamathI nahIM. 'tiviho jogo' manAyA, kyanayA bhane yayAtraNe yoga tamAmA hoya che, tema kahevAmAM AvyuM che be Idriya jemAM vacanaga ane kAyAga e be coga hoya che. ve gautama svAmI prabhuna se pUche che hai-'siNaM bhaMte ! jIvANaM evaM sannAi vA' yA 3 mana mA 5yandriya vAmA mevI sajJA, prajJA, mana ane vacana hoya che? ke ame AhAra karIe chIe tema samajI zake che? mA prazna uttaramA prabhu 4 -goyamA! atthegaiyANa ityAhi gautama keTalAka padriya tiya cAmAM evI saMjJA, prajJA yAvata vacana hoya che ke huM AhAra karUM chuM tathA keTalAka paceMdriya mAM evI saMjJA vigere kaI
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 489 saMjJA iti yAvat-prajJA iti vA mana iti vA vANiti thA, yat 'amhe NaM AhAramAhAremo' vayaM khalu AhAramAharAmA, ityeva rUpeNa asaMjJipazcendriyajIvAnAM saMjJA prajJAmanovAk na bhavatIti bhAvaH / kintu 'AhAravi puNate' Aharanti punaste-AhAraviSayakasaMjJAyabhAve'pi te AhAraM kurvantIti bhAvaH / 'tekhi bhaMte! jIvANa' teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM paJcendriyANAm 'evaM sannAi vA jAva vaII vA' evaM saMjJA iti vA yAvad vAgiti vA, yAvatpadAt pannAi vA maNei vA' ityanayoH saMgrahaH 'amhe NaM iTTAni sadde' vayaM khalu iSTAniSTAn zabdAn , 'iTAniTe rUve' iSTAniSTAni rUpANi-nIlapItAdikAni 'iTAniDhe gaMdhe' iSTAniSTAn maiM AhAra kara rahA hUM tAtparya isa kathana kA ailA hai ki paJcendriya jIvoM meM do prakAra hote haiM eka prakAra saMjJI jIvoM kA hai aura dUsarA prakAra asaMjJI jIvoM kA hai inameM jo saMjJI paJcendriya jIva haiM unake to aisA vicAra huA karatA hai ki hama AhAra grahaNa kara rahe haiM kyoMki aisI vicAradhAro mana se sambandhita hotI hai aura jo asaMjJI paJcendriya jIva hai unake aisI vicAradhArA nahIM hotI hai kyoMki unake mana nahIM hotA hai 'AhAreti puNate' phira bhI ve AhAra to karate hI haiM, aba gautama punaH inhIM ke viSaya meM prabhu se aisA pUchate haiM-'teli NaM bhaMte ! jIvANaM ityAdi-he bhadanta ! ina pazcendriya jIvoM ko aisI saMjJA yAvat vacana hotA hai yahAM yAvat zabda se 'paNNAi vA maNeha vA ina padoM kA saMgraha huA hai| ki hama loga iSTAniSTa zabdoM ko iSTAniSTa paNa hetuM nathI. ke huM AhAra karuM chuM. A kathananuM tAtparya evuM che kepaMcendriya jIvomAM be prakAra hoya che. eka saMjJI jIne prakAra che. ane bIjo prakAra asaMjJI jIvone che, temAM je saMgni paMcendriya jIva che, tene e vicAra thayA kare che ke ame AhAra grahaNa karI rahyA chIe kema ke evI vicArasaraNuM mana sAthe saMbaMdhavALI che ane je asaMjJI paMce ndriya jIva che, tene vicArasaraNI rahetI nathI. kema ke teone mana hota nathI. 'AhAra'ti puNa / ' ta ra tI mAlAra / 42 1 cha. zathA gautama svAmI mAna viSayanA sabhA prabhune me pUche che ,-"tesi NaM bhaMte ! jIvANa' tyAvara sAvana mA 5'yadriya javAna mevA sajJA yAvata kyana DAya cha ? maDiyAM yAvata 54thI 'paNNAi vA maNeivA' mA pahonA saya thayA che. ke ame ISTa aniSTa zabdonuM ISTa aniSTa nIla, pIta vIgere
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 bhagavatIstre gandhAna 'ihAniTe rase' iSTAniSTAna rasAn paJcavidhAnapi 'iTAniTe phAse' 'iSTA niSTAn sparzAna-mRdukakazAdirUpAn 'paDisaMvedemo' pratisaMvedayAmaH, vayamiSTAniSTAn zabdAn yAvat sparzAn saMvedayAma ityevaM saMjJAdikaM bhavati kiM paJcendriyANA ? miti praznaH, uttaramAha-'goyamA ! ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asthegaiyANaM evaM sanAi vA jAca baI vA' astyekeSAM saMjJipaJcendriyajIvAnAm , evaM saMjJeti yAvat vAgiti vA vidyate 'amhe NaM iTAniTe sadde jAva phAse paDisaMve. demo' vayaM khalu iSTAniSTAn zabdAn yAvat sparzAn pratisaMvedayAmA, 'atgalyANaM no evaM sannAi vA jAva vaI vA' astyekeSAm asaMkSipaJcendriyANAm no evaM saMjJeti vA yAvada vAgiti vA, atra yAvatpadena 'pannAi vA maNei vA' ityanayoH saMgrahaH, 'amheNaM iTAniDhe sadde jAva phAse paDisaMvedemo' kyaM khalu iSTAniSTAn zabdAna yAvat spAn pratisaMvedayAmaH, atra yAvatpadena iSTAniSTarUMpa. gandharasAnAM saMgrahA, keSAMcit asaMjJipaJcendriyajIvAnAM vayam iSTAniSTazabdAdikaM patisaMvedayAma ityevaM rUpeNa saMjJAdikaM na bhavatItyarthaH saMjJAdhabhAve'pi te nIlapItAdirUpoM ko iSTAniSTa gaMdhoM, iSTAniSTa pAMcoM prakAra ke rasoM ko aura iSTAniSTa mRdu karka zAdirUpa spoM ko pratisaMvedita karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! atthegaiyANaM evaM sannAi vA, jAva' he gautama! kitaneka paJcendriyoM meM aisI saMjJA mana evaM vacana hote haiM ki hama iSTAniSTa zabdoM ko iSTAniSTa rUpoM ko, iSTAniSTa gaMdhoM ko, iSTAniSTa rasoM ko aura iSTAniSTa spoM ko pratisaMvedita karate haiM tathA-'atthegaiyANaM no evaM samAI vA jAva vaIi vA' kitaneka paJcendriyoM ko aisI saMjJA yAvat vacana nahIM hote haiM ki hama iSTAniSTa zabdoM ko iSTAniSTa rUpoM ko, iSTAniSTa gaMdhoM ko, iSTAniSTa rasoM ko iSTAniSTa spoM ko prativedita karate haiM isa prakAra se yadyapi inake iSTAniSTa zabdAdiko ko saMvedana karanevAlI saMjJAdi kA vanuM tathA ISTa aniSTa gaMdhanuM ITa aniSTa pAMca prakAranA rasonuM ane iSTa aniSTa mRdu karkaza vigere sparzanuM pratisaMvedita karI rahyA chIe? ___ mA prazna uttaramA prabhu se che 4-'goyamA ! atthegaiyANaM' evaM sannAi vA' jAva daIi vA 3 gotama! sA payandriyAmA mevA saMjJA thAvat prajJA mana ane vacana hoya che ke ame ISTa aniSTa zabdane, ISTa aniSTa rUpane ISTa aniSTa gadhone ISTa aniSTa rasane ane ISTa aniSTa spa pratisahita (anuma1) zo chosa. tathA 'atthegaiyANaM no evaM sannAi vA jAva vaIi vA' tals pathandriyAne sevA sajJA yAvat kyana hatA nathI ke ame ISTa aniSTa zabdane ISTa aniSTa gadhone ISTa aniSTa rasone ane ISTa aniSTa sparzIne pratisaMvedita karIe chIe. e
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ , " prameyacandrikA TIkA za020 u01 su01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 491 jIvA saMvedayantyeva iSTAniSTazabdAdikA nityAzayenAha - ' paDisaMvedeti puNate pratisaMvedayanti punaste iti / 'te NaM bhaMte / jIvA' te paJcendriyAH khalu bhadanta ! jIvA' 'ki pANAvA uvakvAijjati' kiM prANAtiSAte upAkhyAnti-dhAtUnA'mAvAdupatiSThatItyarthaH, uttaramAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'athegaiyA pANAivAe vi' santyeke jIvAH ye prANAtipAve'pi 'uvakkhAi - jeti' upAkhyAnti 'jAva micchAdaMsaNa salle vi uvakkhA ijjati' yAvat mithyAdarzanazalye'pi upArUpAnti atra yAvatpadena mRSAvAdAdimAyAmRSAparyantAnAM - poDazapApasthAnAnAM saMgraho bhavati, dvayoH sUtra eva gRhItatvAt / 'atthegaiyA no abhAva hai phira bhI 'paDisaMvedeti puNa te' ve iSTAtiSTa zabdAdikoM kA pratisaMvedana to karate hI rahate haiM aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ' of bhaMte! jIvA ki pANAivAe uvakkhAijjaMti' he bhadanta ! ve paJcendriyajIva kyA prANAtipAta meM maujUda rahate haiM - prANAtipAtakriyA karate haiM ? yahAM 'upAkhyAnti' kriyA kA artha 'dhAtunAmanekArthatvAt ' ke anusAra upasthita rahate haiM-karate haiM aisA hotA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM - ' atyegaiyA pANAivAe vi' hA~ gautama ! kitaneka paJcendriya jIva aise hote haiM jo prANAtipAtakriyA meM maujUda rahate haiM yA use karate haiM 'jAvamicchAdaMsaNa salle vi uvakkhA ijjati' yAvat mithyAdarzanazalpameM bhI maujUda rahate haiM yA use karate haiM yahAM yAvatpada se mRSAvAdAdi 16 pApa sthAnoM kA saMgraha huA hai kyoMki do pApasthAna sUtra meM hI 1 rIte jo ke teone ISTa aniSTa zabdAphrikAne savedana karavAvALI sattA vigerene! abhAva che to pazu 'paDisaMvedeti puNa te' tebhyo NTA aniSTa zabdAdikAnA anubhavatA pratisaMvedana teA karatA ja rahe che. zrI gautama svAbhI asune yevu che che haiM-"te NaM bhaMbe ! jIvA ki' pANAivAe uvakkhAijjati' he bhagavan te yathendriya kavI AyAtipAtabhAM vartamAna rahe che ? arthAt prAtipAta DiyA ure che ? aDiyAM 'upAkhyAnti' meddiyaahne| dhAtUnAmanekArthatvAt' dhAtunA mane atha thatA hovAthI me vacana anusAra upasthita rahe che kare che tevA atha thAya che. A praznanA uttaramA anu - ' attheogaiyA pANAivAe vi' r3A gautama | heTasA paMcendriya jIve evA hAya che ke jegmA prANAtipAta kriyAmAM tapara rahe che. athavA AzAtipAta ure che. 'jAva micchAdaMsaNasale vi uvakhAijjaMti' yAvat mithyAdarzanazasyamAM yA tatpara rahe che. athavA mithyAdarzana zalya kare che. ahiyAM yAvat parzI mRSAvAda vigere 16 sALa pApasthAnA grahaNa karAyA che. kema ke e pApasthAna sUtramAM batAvI i
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . - ., ,, , ... bhagavatI sUtra pANAivAe uvakkhAijjati' santyeke no mANAtipAte upAkhyAnti 'no musAvAde no mRpAvAde 'jAva no micchAdasaNasalle ukkhAijjati' yAvat no mithyAdarzanazalye upAkhyAnti, asaMyatA jIvAH prANAtipAtAdyaSTAdazapApasthAneSu upatiSThanti, saMyatA jIvAHmANAvipAtAdau nopatiSThantItyarthaH 'jesi piNaM jIvANa' yeSAmapi khalu jIvAnAm 'te jIvA evamAhijjaMvi' te jIvA evamAkhyAyante 'tesi piNaM jIvANa' teSAmapi khallu jIvAnAm atthegaiyANaM' astyekepAmasaMzinAmityarthaH, 'vinAe nANatte' vijJAtaM nAnAtvam-bhedo vijJAto bhavatItyarthaH 'atthegaiyANa' astyekeSAm asaMjJinAM na vijJAtaM nAnAtvam -bhedo na vijJAto bhavatItyarthaH yeSAmapi jIvAnAM saMbandhinA'tipAtAdinA te paJcendriyA jIvA evamArupAyante yathA prANAtipAtAdimanta ete iti teSAmapi jIvAnAs astyayamoM yaduta eteSAM saMjJinAM pratItaM nAnAtvaM-bhedaH yaduta vayaM vadhyAdaya ete vadhakAdaya prakaTa kara diye gaye haiN| 'asthegaiyA no pANAivAe uvakkhAijjati' tathA kitaneka pazcendriya jIva aise hote haiM ki jo prANAtipAta kriyA meM yAvat mithyAdarzanazalya meM maujUda nahIM rahate haiM use nahIM karate haiM tAtparya isa kathana kA aisA hai ki asaMyata jIva 18 pApasthAnoM meM vartamAna rahate haiM aura jo saMyata jIva haiM ve 18 pApasthAnoM meM vartamAna nahIM rahate haiM 'jesi piNa jIvANaM te jIvA evamAhijjati tesipiNaM.' ityAdi-tathA jina jIvoM kI ye prANAtipAta Adi kriyA karate haiM una jIvoM meM se kitaneka jIvoM ko 'hama inake dvArA mAre jA rahe haiM ve hamAre mAranevAle haiN| isa prakAra kA bheda jJAna nahIM hotA hai kahane kA bhAva yahI hai ki jo jIva asaMjJI hote haiM ve paJcendriya hone para bhI ran che. 'atthegaiyA no pANAivAe uvakkhAijjati jAva no micchAdasaNasalle uvakkhAijjati' tathA payandriya vA DAya cha hai 2 prANAtipAta kriyAmAM yAvat mithyAdarzana zalyamAM tatpara rahetA nathI. arthAt pANAtipAta vigere karatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke-asayata che 18 aDhAra prakAranA pApasthAnemAM tatpara rahe che. ane je sayata jIva cha tamAmaDha2 asAranA pApasthAnAmA 52 29tA nathI 'jesi piNa jIvANaM te jIvA evamAhijjati si piNaM0' tyAdi tathA 27vAnI praay:tipAta Adi kiyA teo kare che, te paikI keTalAka jIne ame AnA dvArA marAIe chIe athavA A ane A mAravAvALA che. e rItanuM jJAna hetuM nathI. kahevAno hetu e che ke-je asaMsI jIva hoya che, te paMcendriya hovA chatAM paNa vadhya ane ghAtaka e bheda vinAnA
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 493 iti ekeSAM saMjhino no vijJAtaM nAnAtvaM yathoktarUpa vadhyavadhakAdirUpamiti bhAvaH / 'uvavAo sabao' upapAta eSAM jIvAnAM sarvataH 'jAva sabaTTasiddhAo' yAvat sarvArthasiddhAt upapAta: AgamanaM sa sarvasmAdeva sthAnAt bhavatIti, 'ThaI jahannaNa aMtomuhutta sthitirjaghanyato'ntarmuhUrtam 'uko seNaM tettIsa sAgarovamAI' uskRSTataH sthitistrayastriMzat sAgaropamANi 'cha samugdhAyA kevalibAnA' paJcendriya jIvAnAM paTsamudghAtA bhavanti kevalisamudghAtavarjitAH, kevalisamudghAtaM parityajya anye paTsamudghAtA bhavantIti, 'uvaTTaNA savvattha gacchaMti' udvartanA sarvatra gacchanti, 'jAva sabasiddhatti' yAvat sarvArthasiddha iti te paJcendriyanIvAH, SadhyaghAtaka ke bheda se rahita hote haiM tathA jo saMjJI paJcendriya jIva hote haiM unheM hI vadhyaghAtaka bhedakA jJAna hotA hai yahI bAta isa 'jesipiNaM' ityAdi sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai| 'uvavAo sayao' kA matalaya aisA hai ki ina jIvoM meM saba sthAnoM se Akara jIna utpanna hote haiM 'jAva samvaTTha siddhAo' yAvat sAryasiddha taka ke jIva bhI ina paJcendriya jIvoM meM Akara janma lete haiM isa prakAra se cAroM gatiyoM ke jIvoM kA inameM upapAta kahA gayA hai / 'ThiI jahanneNaM aMto muhattaM' inakI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrta kI hotI hai 'ukkoleNaM tettIsaM sAgarovamAI' aura utkRSTa se 33 sAgaropama kI hotI hai yaha 33 sAgaropama kI sthiti saptamI bhUmi ke nArakoM kI apekSA se yA sarvArthasiddhadhimAla ke devoM kI apekSA se kahI gaI - jAnanI cAhiye 'chassamugdhAyA' kevali samudghota ko choDakara inameM 6 samudghAta hote haiM 'uncaTTagA savvattha gacchaMti' ye paJcendriya hoya che. tathA je saMjJI paMcendriya jIva hoya che, teone ja vadhya ane ghAtaka-mAranArano bheda jANavAmAM hoya eja vAta nahi vi " ItyAdi sUtra dvArA matAva cha. 'uvavAo savva o' 2 pAne tu me che 3- mA 4 sthAnAthI mAvIra 94 panta thAya che. 'jAva samvasiddhAo' cAvat sarvArthasiddha sudhInA jIve paNa A paMcendriya jIvamAM janma le che. A rIte cAre gativALA jIne teomAM upapAta kahyo che. " jahanneNaM aMtomuhattaM temAnI sthiti nyathI me matabhuta nI khAya che. 'ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI' sana thI 33 tIsa sAgarApamanI sthiti heya che. A tetrIsa sAgaropamanI sthiti sAtamI bhUminA nArakenI apakSAthI athavA sarvArthasiddha vimAnanA devenI apekSAthI kahela che tema samajavuM. 'cha samugdhAyA' del samudadhAtana choDIna, temamA 7 samudhAta sAya che. 'uvva
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 .... _ bhagavatIstre uddhRtya-mRtvA sarvArthasiddhaparyantaM gacchantItyarthaH / 'sesaM jahA veiMdiyANa' zepaM yathA dvIndriyANAm etadbhinna sarva dvIndriyAdeva jJAtavyamiti / 'eesigaM bhaMte !' eteSAM khalu bhadanta ! 'beiMdiyANaM jAva paMcidiyANa ya' dvIndriyANAM yAvatpaJcendriyANAM ca jIvAnAm yAvatpadena trIndriyacaturindriyANAM grahaNaM bhavati / 'kayare kayarehito jAba visesAhiyA vA' katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA yAva. tpadena alpacikA mahaddhikA vetyanayoH saMgrahaH iti praznaH, uttaramAha-'goyamA' he gautama ! 'savvattho vA paMbiMdiyA' sarvastokAH paJcendriyAH 'cauridiyA visesAhiyA' caturindriyA vizeSAdhikAH 'teiMdiyA visesAhiyA' trIndriyA vize jIva marakara sarvatra utpanna hote haiM 'jAva' tAtparya isa kathana kA kevala yahI hai ki paJcendriya jIva bharakara sarvArthasiddha taka utpana hote haiM / 'sesaM jahA veIdiyANaM' isa kathana se atirikta aura saba kathala dvIndriyajIvoM ke kathana jaisA hI jAnanA cAhiye 'eesiNaM bhaMte ! iMdiyANaM jAva paMciMdiyANa ya kayare kayarehito jAba visesAhiyA' aba gautama ne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! ina dvIndriyajIvoM se kauna kisaseyAvat vizeSAdhika haiM ? yahAM prathama yAvatpada se teindriya aura cauindriyajIvoM kA grahaNa huA hai aura dvitIya yAvatsada se alparddhika aura maharddhika ina do kA grahaNa huA hai gautama ke isa prazna kA uttara dete hue prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'samvattho ghA paciMdiyo' saSa se kama paJcendriya jIva haiM aura pazcendriya jIvoM kI apekSA 'caridiyA visesAhiyA' cauindriya jIva vize. dRNA savvattha gacchatti' mA pandriya 71 bharI madhe pani thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke-paMcendriya jIva marIne sarvArtha siddha utpanna thAya che. 'sesaM jahA beiMdiyANa' mA 4thana zivAya mADInu madhu 4thana me dhandriya vonA 4thana prabhAye che. tabha samA. eesiNaM bhaMte ! beiMdi yANaM jAva paciMdiyANa ya kayare kayarahito jAba visesAhiyA' saran / be Indriya khAmAM keNu kenAthI yAvat vizeSAdhika che? ahiyAM pahelA yAvat padathI traNa indriyavALA ane cAra IdriyavALA ja grahaNa karAyA che ane bIjA yAvat padathI alpardhika ane mahaddhike e be grahaNa karAyA che. gautama svAbhAnA mA prazna uttaramA prabhu cha hai-'goyamA! gautama! 'savvattho vA paMcidiyA' madhAma mechapayandriya 71 cha bhane 5'yendriya vAnI
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramedrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamodde zanirUpaNam 495 pAdhikAH 'beiMdiyA visesAhiyA' dvIndriyA vizeSAdhikAH sarvato'lpAH pazcandriyAH tadapekSayA caturindriyAH tato'dhikAH, tadapekSayA trIndriyA adhikAstadapekSayA dvIndriyAH adhikAH sarvato'lpatvaM paJcendriyANAm sarvato'dhikatvaM dvIndrayANAm, zrIndriyacaturindriyayorapekSayA alpatvamapi apekSayA vizeSAdhikatvamapIti / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti jAva viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati he bhadanta ! yaddevAnumiyeNa kathitaM tat evameva sarvathA satyameva bhavadvAkyasya sarvathA satyatvAt iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sU0 1|| iti zrI vizvavikhyAta navala mAdipada bhUpitabAlabrahmacAri 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI " bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM viMzatitamazatakasya prathamoddezakaH samAptaH // 20-1 // pAdhika haiM' 'tesdiyA visesAhiyA' cauindriya jIvoM kI apekSA teindriya jIva vizeSAdhika haiM' 'beiMdiyA visesAhiyA' tehandriya jIvoM kI apekSA dohandriya jIva vizeSAdhika haiM isa prakAra saba se kama pace. ndriya jIva haiN| inakI apekSA cauindriya jIva adhika haiM inakI bhI apekSA teindriya jIva adhika haiM aura inakI apekSA do indriyajIva adhika haiM / anaH isa prakAra se vicAra karane para paJcendriya jIvoM meM sarvato'lpatA AtI hai / aura dvIndriya jIvoM meM sarvato'dhikatA AtI hai tathA teindriya aura cauindriya jIvoM meM apekSAkRta alpatA bhI aura apekSAkRta vizeSAdhikatA bhI AtI hai 'sevaM bhaMte ! apekSA 'cauri'diyA visesAhiyA' yAra indriyavAjA kve| vizeSAdhiH che. 'iMdiyA visesAhiyA' yAra 'driyavANA bhavAnI apekSAo traSu indriyavANA bhve| vizeSAdhi4 che. 'veiMdiyA visesAhiyA' nAthu 4'driyavAjA lavonI apekSAe e indriyavALA jIvA vizeSAdhika che, A rIte badhAthI AchA pacendriya jIve che. temanI apekSAe cAra iMdriyavALA jIve adhika che. cAra iMdriyavALA karatAM traNa iMdriyavALA jIva adhika che. ane traNa indriyavALA jIvA karatAM e indriyavALA jIva adhika che. tethI A rItane vicAra karavAmAM Ave te pa'cendriya jIveAmAM sa`thI alpapaNu Ave che. ane e indriyavALA jIveAmAM savathI adhikapaNu Ave che. tathA traNa Indriya vaLA ane cAra indriyavALA jIvAmAM apekSAthI apapaNu ane apekSAthI vizeSAdhikapaNu paNa Ave che.
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 bhagavatIsUtra seca bhaMte ! tti jAba viharaha' he bhadanta / Apa devAnupriya ne jo yaha kahA hai vaha saba satya hI kahA hai, he bhadanta ! Apa devAnupriya ne jo yaha kahA hai vaha saba satya hI kahA hai kyoMki Apake vAkya sarvadhA satya hote haiM isa prakAra kahakara gautama ne bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // su0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAMke vIsaveM zatakakA ||phlaa uddezA samApta 20-1 // ___'sevaM bhaMte seva bhaMte tti jAva vihara i8 lagavan bhA5 hevAnupriye A viSayamAM je pramANe kahyuM che. te saghaLuM satya ja che. he bhagavad ApanuM kathana sarvathA yathArtha ja che. AtanA vAko sarvathA satya ja hoya che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. e sU 1 che jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA vIsamA zatakane pahele uddezaka sama tA 20-1n
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 su01 AkAzasvarUpanirUpaNam atha dvitIyodezakaH prArabhyate // prathamodezake dvIndriyAdayo jIvAH prarUpitAH, te ca jIvA AkAzAdhArAM iti dvitIyodeza ke AkAzAdiH marUpyate ityevaM saMbandhena AyAtasya dvitIyodezakasyedamAdimaM sUtram - 'kaivihe NaM bhaMte / " ityAdi, mUlam - 'kaibihe NaM bhaMte! AgAse pannatte ? 'goyamA ! duvihe . AgAse pannate ? ' taM jahA - loyAgAse ya aloyAgAse ya / loyAgAse NaM aMte ! kiM jIvA jIvadetA evaM jahA bitIyasae asthi use taha cetra iha vi bhANiyavvaM, navaraM abhilAvo jAva dhammatthikAe NaM bhaMte ! ke mahAlae pannatte ? goyamA ! loe loyamece loppasANe loyaphuDe loyaM ceva ogAhittA NaM cihna evaM jAva pougalatthikAe / ahe loe NaM bhaMte! dhammaH, tthikAyasta kevaiyaM ogADhe ? goyamA ! sAtiregaM arddha ogADhe. evaM eeNaM abhilAveNaM jahA bittIyasae jAva isIppabhArA NaM bhaMte! puDhavI loyAgAsahasa kiM saMkhejabhAgaM0 ogADhA pucchA ? - goyamA ! no saMkhejjaibhAgaM ogADhA, no asaMkhejjaibhAgaM ogADhA no saMkhene bhAge ogADhA no asaMkheje bhAge ogADhA no savvaloyaM ogADhA sesaM taM caiva // sU0 1 // } 497 chAyA - katividhaH khalu bhadanta ! AkAzaH prajJaptaH 1 gautama ! dvividha AkAzaH prajJaptaH, tadyathA - lokAkAzaca alokAkAzazca / lokAkAzaH khalu bhadanta ! ki jIvAH jIvadezAH evaM yathA dvitIyazata ke aratyuddezake tathaiva ihApi sarvaM bhaNitavyam navarasabhilApo yAvat dharmAstikAyaH khalu bhadanta ! kiM mahAlaya majJaptaH ? gautama ! loko lokamAtro lokapamANako lokaspRSTo lokamebAvagAhya khalu tiSThati evaM yAvat pugalAstikAyaH / adholokaH khalu bhadanta ! dharmAstikAyastha kiyantamavagADhaH 1 gautama | sAdire kamarddhamavagADhaH evametenAbhilApena yathA dvitIyate yAvad IzatprAgbhArA khala bhadanta ! pRthivI 'lokAkAzasya kiM bha0 63
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre saMkhyeyabhAgam0 avagADhA pRcchA gautama ! no saMkhyeyabhAgamavagADhA no asaM. khyeyabhAgamavagADhA no saMkhyeyAn bhAgAn avagAhA no asaMgTyeyAn bhAgAn ava. gADhA no sarvalokamavagADhA zeSaM tadeva // 90 1 // TIkA-'kaivihe NaM bhaMte / ' katividhaH khalu bhadanta ! 'AgAse pAnatte' AkAzA pajJaptaH ? uttaramAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihe AgAse pannatte' dvividhA dvimakArakaH AkAzaH prajJapta:-kathitaH, 'taM jahA' tabadhA-'loyAgAse ya aloyAgAse ya' lokAkAzazvAlokAkAzazca 'loyAgAse NaM bhaMte ! kiM jIvA jIva dUsare uddeze kA prAraMbha prathama uddeze meM dvIndriyAdika jIvoM kI zarUpaNA kI gaI hai, ye jIva AkAza AdhAra hai jinhoM kA aise hote haiM isaliye isa dvitIya uddeze meM aba AkAza Adi kI prarUpaNA kI jAyegI isakA Adi sUtra 'kahavihe NaM bhaMte / AgAse paNNatte' ityaadi| TIkArtha-isa mUtra dvArA gautama ne sabase prathama AkAza ke viSaya meM prabhu se aisA pUchA hai ki-'kaivihe NaM bhNte| AgAle panatte' he bhadanta ! AkAza kitane prakAra kA kahA gayA hai ? arthAt jIya aura ajIva Adi dravyoM kA AdhArabhUta jo AkAza hai unake kitane bheda haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai 'goyamA ! duvihe AgAse pannatte' he gautama ! AkAza ke do bheda kahe gaye haiM 'taM jahA'-loyAgAsera aloyAgAse ye eka lokAkAza aura dUsarA alokAkAza isa prakAra se eka akhaNDa bIjA uddezAno prAraMbha- pahelA uddezAmAM be Idriya vigere nI prarUpaNa karavAmAM AvI che. e jI AkAza AdhAra che. jemane evA che. arthAt, AkAzanA AdhAravALA che. tethI A bIjA udezAmAM have AkAza vigerenI prarUpaNa karavAmAM Avaze tenuM paheluM sUtra A pramANe che. - 'ivihe gaM bhaMte AgAse paNNatte' ityAdi TIkArya-A sUtra dvArA gautama svAmIe sauthI pahelAM AkAzanA samayamA prabhune pUchayu cha hai-'kaivihe NaM bhate ! AgAse paNNatte' 3 bhagavana AkAza keTalA prakAranA kahyA che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke - 'goyamA ! duvihe AgAse paNNatte' he gItama! bhAza me 2nu che. 'taMjahA-loyAgAse ya aloyAgAse ya' mA prabhArI cha.- me za mana bIju alakAkAza A rIte eka akhaMDa dravya AkAza je A be bheda kahyA che, te AyarUpa dravya tyAM nahI maLavAthI ja kahyA che. arthAta
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU01 ArkAzasvarUpanirUpaNam desA' lokAzAzaH khalu bhadanta ! kiM jIvA jIvadezAH, 'evaM jahA vitIyasae asthiuddesae tahakSetra ihavi sANiyA' evaM yathA dvitIyazatake dazame astyuddezake tathaiva ihApi bhaNitavyam 'NabaraM abhilAyo' navaram abhilApa:-navaram vizeSaH kSevalametAvAneva yat-tatra-dvitIyazatake 'loyaM cetra phusittA NaM ciduI ityasya sthAne-'loyaM ceva ogAhittA NaM ciTaI' ityevamabhilApo vaktavyaH kiyatparyantamityAha-'jAva' yAvat 'dhammasthikAe NaM' ityAdi sUtramAyAti tAvatparyanta vaktavyam / atra yAvatpadena 'aloyAgAse NaM maMte' ityAdi alokAkAzanatraM saMpUrNa paThanIyam , asya vyAkhyA'pi tatraiva draSTavyeti / dravya AkAza ke jo ye bheda kiye gaye haiM ve AdheyabhUtaM dravyoM ke vahAM nahIM pAye jAne kI apekSA se hI kiye gaye haiM arthAta jIvAdika dravya AkAza ke jitane bhAga meM pAye jAte haiM vaha bhAga lokAkAza hai aura isase atirikta bhAga alokAkAza hai| 'loyAgAse NaM bhaMte ! kiM jIvA jIvadesA ?' he bhadanta ! lokAkAza kyA aneka jIva rUpa haiM ? yA jIca dezarUpa hai ? ityAdi prazna kA uttara 'evaM jahA pitiyalae asthi uddese taha ceva iha vi bhANiyaba" he gautama ! dvitIyazatake 10 veM asti uddezaka meM kahe gaye anusAra hai 'navaraM abhilAvo' parantu vizeSatA kevala itanI sI hai ki vahAM vitIyazataka meM 'loyaMceca phalittA NaM ciTThaha' aisA jo abhilApa hai usa abhilApa ke sthAna meM 'loyaM ceva ogAhittANaM ciTaI' yahAM aisA abhilApa kahanA cAhiye aura yaha amilopa 'jAva dhaslasthikAe NaM' isa sUtra paryanta jIva vigere dravya AkAzanA jeTalA bhAgamAM maLe che, te bhAgane kAkA 4. cha. 'loyAgAse NaM bhaMte ! ki jIvA jIvadesA' 8 lagava atta O. aneka jIva rUpa che? athavA jIva deza rUpa che ? vigere prakane uttara ApatA prabhu 49 cha -'evaM jahA vitiyasae asthi udese taha cevaM ihavi bhANiyadhvaM' ke gautama bhI zatanA 10 samai AasdezamA pramANe cha. 'navaraM abhilAvo' 52' vizeSatA 7 garI 4 cha / tyo bhI zatamA 'loyaM ceva phusittA NaM cii' meM prbhaayen| 2 malitA5 che, te malidApanA sthAna 'loyaM ceva ogAhittA NaM ciTThai' mA pramANe malitADavA naye. gara mA bhalitA5 'jAva dhammasthikAe NaM' mA sUtra sudhI 4 naye. maliyAM yApat 54thI meM matAnyu cha 4-aloyAgAse NaM bhave tyA
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 bhagavatIsUtra 1. athAgre . prastutasUtramAha-'dhammatyikAe NaM maMte' ityAdi, 'dhammatyikAraNe bhaMte' dharmAstikAyaH khalu bhadanta ! 'ke mahAlae pannatte' kiyanmahAlayaH prajJapta:kIdRzaM mahattvaM dharmAstikAyasya kathitam kriyAnavistIrNaH ? ityarthaH iti praznaH, uttaramAha-'goyamA' ityAdi goyamA' ! he gautama ! 'loe loyamette loyappamANe lokA lokamAnA, lokamapANA, lokA-lokarUpaH, lokamAtra:-yAvAn lokastAvanmAnA, lokamamANa:-lokaradeva pramANaM yasya sa tathA / 'loyaphuDe loyaM ceva ogAhittANaM ciTa' lokaspRSTaH san lokaM spRzan sthitaH lokamevAkahate jAnA cAhiye yahAM yAvatpada se yaha kahA gayA hai ki 'alo. yAgAse NaM bhaMte !' ityAdi alokAkAza sUtra saMpUrNarUpa se yahAM paDha lenA cAhiye isakI vyAkhyA bhI yahAM para dekha lenI cAhiye tAtparya kahane kA yahI hai ki yahAM para lokAkAza ke jIvAdirUpa hone kA prazna hai so usake samAdhAna meM aisA samajhanA cAhiye ki lokAkAza yaha jIva. rUpa bhI haiM jIvadezarUpa bhI hai aura jIvapradezarUpa bhI hai ityAdi samasta kathana vahAM dvitIya zataka ke 103 uddezaka meM kahA gayA hai aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'dhammasthikAraNaM bhaMte! ke mahAlae pannatte' he bhadanta ! dharmAstikAya kitanA bar3A kahA gayA hai ? arthAt dharmAstikAya kitanA vistIrNa hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai-'godhamA loe loyamette loyappamANe he gautama dharmAstikAya lokalpa hai jitanA baDA loka hai, utanA dhaDA hai, loka kA jitanA pramANa hai utanA hI pramANa alakAkAza sUtra pUrepUrU ahiyAM kahevuM joIe. ane tenI vyAkhyA paNuM tyAM jaI samajI levI. kahevAnuM tAtparya e che ke-ahiM kAkAzamAM jIva vigere hevAne prazna che. tethI tenA samAdhAnamAM ema samajavuM joIe ke-le kAkAza jIva rUpa paNa che, jIva deza rUpa paNa che. ane jIva pradezarUpa paNa che. vigere saMpUrNa kathana tyAM bIjA zatakanA 10 dasamAM uddezAmAM kahyuM che. pramANe maDiyA sama. ve gautama bhI zathI prabhuna pUche che ,-'dhammatthikAe bhate! ke mahAue paNNatte' 3 bhagavan pAritAya tu vizaNa Da cha ? te uttaramA prabhu cha -'goyamA ! loe loyamette loyampamANe' gautama ! dhamastikAya leka rUpa che. eTale vizALa leka che, teTaluM vizALa dharmAstikAya che. arthAta jeTaluM pramANa lekanuM che. teTaluM ja pramANe dharmAstikAcanuM cha. 'loyaphuDe loya ceva ogAhittA NaM ciTui' khAne 250 4zana sA
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ TI za020 502 su01 AkAzastrarUpanirUpaNam 501 vagAhya-lokaM vyApya khalu tiSThati, 'evaM jAva poggalatthikAe' evam - dharmAstikAyavadeva yAvat lAstikAyo'pi lokaspRSTaH lokamavagAhya tiSThati yAvatpadena adharmAstikAyalokAkAzajIvAstikAyAnAM saMgrahaH / ' aheloe NaM bhaMte' adholokaH khaDDa bhadanta ! 'dhammatthikAyasta' dharnAstikAyasya 'kevaiyaM ogADhe' kiyantaM bhAgamavagADhaH - avagAhya sthitaH 'goyamA ! sAtiregaM addhaM ogADhe' gautama | sAtirekamarddham - addhatkiJcidadhikamavagADhaH, 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA vitIyasae' evam etenAbhilApena yathA dvitIyazatake anenaiva krameNa yathA dvitIyazatake dazamoddezake kathitam tathehApi vaktavyam / kiyatparyantamityAhaisakA hai 'loyaphuDe loyaM ceva ogAhittANaM ciTThadda' loka ko chUtA huA yaha sampUrNa loka meM vyApta hokara rahA huA hai 'evaM jAva puggalasthikAeM' yahAM yAspada se astikAya lokAkAza aura jIvAstikAya' isakA grahaNa huA hai tAtparya yaha hai ki dharmAstikAya ke jaise hI yAvat adharmAstikAya lokAkAza aura jIvAstikAya pudgalAstikAya ye sapa loka ko chUte haiM aura loka ko vyApta kara usameM Thahare hue haiM / aba gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA hai- 'aheloeNaM bhaMte ! dhammasthikAyassa kevaiyaM ogADhe' he bhadanta adholoka dharmAstikAya ke kitane bhAga ko vyApta karake ThaharA huA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! sAnire arddha ogADhe' he gautama! adholoka dharmAstikAya ke Adhe se kucha adhika bhAga ko vyAsa karake ThaharA huA hai 'evaM eevaM abhilAveNaM jahA vitIyasae0' isI krama se jaisA dvitIyazataka ke 10 veM uddezaka meM kahA sombhAM vyApta thardhane rahe che. 'evaM jAva puggalatthikAe' ahi yAvatpaDhathI adharmAstikAya leAkAkAza ane jIvAstikAya e grahaNa karAyA che. kahevAtu. tApaya e che ke-dharmAstikAyanI jema ja yAvatu adharmAstikAya lAkAkAza, jIvAstikAya ane pudgalAstikAya e khavA ja lekane sparza kare che. ane leAkamAM vyApta thaIne temAM rahe che. phrIthI gautama svAmI alune che che hai- 'ahe NaM bhate ! dhammatthikAyassa kevaiya ogADhe' he bhagavan adholo dharmAstiDAyanA DeMTalA lAgane vyApta ane rahyo che? tenA uttarabhAM alu - 'goyamA ! khAtireMga addhaM ogADhe' ha gautama! adhalAka dharmAstikAyanA ardhAM bhAgathI kaIka vadhAre bhAgane vyApta karIne rahela che. 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA bitIyakha90' me ubhI jema bIjA zatakanA dasamAM uddezAmAM kahevAmAM Avyu che teja pramANe ahiyAM
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 bhagavatIsUtre 'jAva IsipamArAe NaM bhaMte ! sAvad IpatyAgbhArA khalu bhadanta ! yAvat IpatmAg bhArA pRthivImUtramAyAti tAvatparyantamityarthaH / atrastha yAvatpadena tiryaglokocaM lokAdisUtrANAM grahaNaM bhavati etatsarvaM tatraiva dvitIyazatake astikAyodazake dazame draSTavyam aya IpatmAgbhArA pRthivI sUtramAha-'IsipambhArANaM bhaMte ! puDhavI, ISatmagbhArA siddhaziletinAmnA prasiddhA khalu bhadanta ! pRthivI 'loyAgAsassa ki saMkhejjaibhAga0 ogADhA pucchA' lokAkAzasya kiM saMkhyeyamAgaM0 avagAhA pRcchA, asaMkhyeyabhAgaM veti praznaH, 'goyamA ! he gautama ! 'no saMkhejjaimArga ogADhA' no saMkhyeyabhAgamavagADhA 'asaMkhejjaibhAgaM ogADhA' asaMkhyeyabhAgamavagADhA 'no saMkhejje bhAge no asaMkhejje' no saMkhyeyAn bhAgAn no asaMkhyeyAn gayA hai vaisA hI yahA~ para yAvat IpatprArabhArA pRthivIsUtra paryanta kaha lenA cAhiye yahAM yAvatpada se tirthaga loka, aloka Adi sUtroM kA grahaNa huA hai yaha laya dvitIyazataka ke 10 veM astiphAyoddezaka meM dekha lenA caahiye| 'IsipamArA Na puDhavI' he bhadanta ! jisakA dUsarA nAma siddha zilA hai aisI ISatvArabhArA nAma kI jo pRthivI hai vaha lokAkAza ke saMkhyAtaveM bhAga ko vyApta karake sthita hai yA asaMkhyAtaveM bhAga ko vyApta karake sthita hai ? isa gautama ke prazna para prabhu uttara dete haiM 'goyamA ! no saMkhejjaibhAga ogAhA' he gautama ! ISatprArabhArA pRthivI lokAkAza ke saMkhyAtaveM bhAga ko vyAsa kara sthita nahIM hai kintu 'asaMkhejAbhAga ogAvA' lokAkAza ke asaMkhyAtaveM mAga ko dhyAsa kara sthita hai 'no saMkhejje bhAge.' asaMkhejje bhAge.' vaha loka ke saMkhyAta bhogoM ko athavA asaMkhyAtabhAgoM ko bhI vyApta thAvata IljhAmrArA pRthivI sUtra sudhI samajI levuM. ahiyAM yAtpadathI tiryaka, udarvaka vigere grahaNa karAyA cheA tamAma viSaya bIjA zatakanA samAM mastiya dezAbhAna sabhala vanasa. 'IsIpa-bhArA NaM puDhavI' he bhagavana ItmAgubhArA pRthivI-ke jenuM bIjuM nAma siddhazilA che, te lakAkAzanA saMkhyAmAM bhAgane vyApta karIne rahI che? athavA asaMkhyAtamAM bhAgane vyApta karIne rahI che? gautama svAmInA A praznanA uttaramAM prabhu kahe cha 4-'goyamA ! no saMkhejjaibhAgaM chogADhA' gItama! ptpraamaa| pRthivI alszanA sadhyAtamA lAgana 05.0 4Ina hI nathI 5 'asaMkhe jaibhArga bhogAdA' zana! asabhyAtamAlA yAta zana rahI che. 'no saMkhejje
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0 503 bhAgAn, 'no sabaloyaM ogADhA' no sarvalokamavagADhA 'sesaM taM ceca' zeSa tadeva-dvitIyazatakIyadazamoddezakasthAsthikAyoddezakavadeva vaktavyam / vizeSastu tatraiva draSTavyaH // 10 // ___ athAnantarapUrvoktAnAM dharmAstikAyAdInAmekAthikAnyAha-'dhammasthikAyassa Na bhaMte' ityAdi, mUlam-'dhammasthikAyassa NaM bhaMte ! kevaiyA abhivayaNA pannattA ? goyamA ! aNegA abhivayaNA ennattA, taM jahAdhammei vA dhammatthikAyei vA pANAivAyaramaNei vA musAvAyaviramaNei vA evaM jAba parigahaveramaNei vA kohavivegei vA jAva micchAdasaNasallavivegei vA iriyAlamiIi vA bhAsAsamiIi vA esaNAsamiIi vA AyANabhaMDabhattanikkhe. vaNAsamiIi vA uccArapAsavaNakhelajallasiMghANapariTThAvaNiyAsamiIi vA maNaguttIi vA vaiguttIi vA kAyaguttIi vA je yAvanne tahappakArA savve te dhammasthikAyasla abhivynnaa| karake sthita nahIM hai aura 'no sancaloyaM ogADhA' na sarvaloka ko bhI vyApta karake sthita hai| kintu loka ke asaMkhyAtaveM bhAga ko hI vyApta karake sthita hai 'sesaM taM ceva bAkI kA isa sambandha kA aura saca kathana dvitIyazataka ke 10 veM uddezaka meM sthita astikAyodezaka ke jaise hI hai aisA jAnanA cAhiye vizeSatA bhI isa kathana meM kyA hai yaha saba bhI vahAM se dekha lenA cAhiye / / 01 // bhAge no asaMkhejje bhAge' sAnA sayAta lAgAne 5Y athavA masaNyAta bhAgAne 5 vyApta za. 27 nathI. mane 'no savvaloyaM ogA DhA' samAna vyApta karIne paNa rahI nathI. paraMtu lekanA asaMkhyAtamAM bhAgane ja vyApta zana rahecha sesaM te ceva' mADItuM mA viSaya samadhI saghaNu 4thana bhIla zatakanA dasamAM udezAmAM Avela astikAyadezaka pramANe ja che. tema samajavuM ane A kathanamAM vizeSatA zuM che? te paNa tyAM jaIne samajI levuM sU. 1
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 504 bhagavatIne adhammatthikAyassa NaM bhaMte! kevaiyA abhivayaNA pannatA ? goyamA ! aNegA abhivayaNA pannattA taM jahA-adhammei vA, adhammatthikAei vA pANAivAei vA jAva micchAdasaNasallei vA iriyA asamiIi jAva uccAraNapAlavaNa jAva parihAvaNiyA asaliIi vA maNaaguttIi vA vaiaguttIha vA kAyaaguttIi vA je yAvanne tahappagArA savve te adhammasthikAyassa abhivayaNA / AgAsasthikAyassa NaM pucchA goyamA! aNegA abhivayaNA paNNattA taM jahA-AgAsei vA AgAsasthikAei vA gagaNei vA nabhei vA samei vA visamei vA khahei vA vihei vA vIyIvA vivarei vA aMbarei vA aMvarasei vA chiDDei vA jhusirei vA maggei vA vimuhei vA adei vA vipaddei vA AdhArei vA vomei vA bhAyaNei vA aMtarikkhei vA sAmei vA ovAsaMtarei vA agamii vA phalihei vA aNaMtei vA je yAvanne tahappagArA savve te agAsasthikAyassa abhivynnaa| jIvasthikAyassa NaM bhaMte! kevaiyA abhivayaNA pannattA? goyamA! aNegA abhivayaNA pannatA taM jahA-jIvei vA jIvasthikAyei vA pANei vA bhUei vA sattei vA dinnUi vA yAi vA jeyAi vA AyAi vA raMgaNAi vA hiMDuei vA poggalei vA mANavei vA kattAi dA vikattAi vA jagei vA jaMtui vA joNIi vA sayaMbhUi vA sasarIi vA nAyaei vA aMtarappAi vA je yAvanne tahappagArA savve te jAva abhivynnaa| poggasthikAyassa NaM
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0 505 NaM bhaMte! pucchA goyamA! aNegA abhivayaNA pannattA taM jahApoggalei vA poggalasthikAei vA paramANupoggalei vA duppaesieitippaesiei vA jAva asaMkhejjapaesiei vA aNaMtapaesiei vA je yAvanne tahappagarA savve te poggalasthikAyassa abhivayaNA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti||suu02|| vIsaime sae bIo uddeso smtto|| chAyA-dharmAstikAyasya khala bhadanta ! kiyanti abhivacanAni prajJaptAni? gautama ! anekAni abhivacanAni prajJaptAni tadyathA-dharmaiti vA dharmAstikAyaiti vA, mANAtipAtaviramaNamiti vA, mRSAvAdaviramaNamiti vA evaM yAvat parigrahaNaviramaNamiti vA, krodhaviveka iti vA. yAvan mithyAdarzanazalyaviveka iti vA, IryAsamitiriti vA, bhASAsamitiriti vA, eSaNAsamitiriti vA, AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamitiriti vA, ucAraprasravaNakhelajallasiMghAnapariSThApanikAsamitiriti vA manoguptiriti vA bacoguptiriti vA kAyaguptiriti vA yAni cAnyAni tathApakArANi sarvANi tAni dharmAstikAyasya abhivacanAni / adharmAstikAyasya khalu bhadanta ! kiyanti abhivacanAni prajJaptAni ? gautama ! anekAni abhivacanAni prajJaptAni tadyathA-adharma iti vA adharmAstikAya iti vA mANAtipAta iti vA yAvat mithyAdarzanazalyamiti vA, IryA'samitiriti vA yAvat uccAramasravaNa yAvat pariSThApanikA'samitiriti vA mano'guptiriti vA, bacoguptiriti vA kAyAguptiriti vA, yAni ca anyAni tathAmakArANisarvANi tAni adharmAstikAyasya abhivacanAni / AkAzAstikAyasyaM khala pRcchA, gautama ! anekAni abhivacanAni prajJaptAni tadyathA-AkAza iti vA AkAzAstikAya iti vA, gagana miti vA, nama iti vA, 'sama' iti vA viSama iti vA khahamiti vA vihamiti vA vIciriti vA vivaramiti vA ambaramiti vA ambarasamiti vA chidramiti vA zuSiramiti vA mArga iti vA vimukhamiti vA adaiti vA vyadeiti vA AdhAra iti vA vyomaiti vA bhAjanamiti vA antarikSamiti vA zyAmamiti vA avakAzAntaramiti vA agamamiti vA sphaTikamiti vA anannamiti vA yAnicAnyAni tathA prakArANi sarvANi bAni AkAzAstikAyasyAbhivacanAni / jIvAstikAyasya khalu bhadanta / bha061
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI kiyanti abhivacanAni majJaptAni ? gautama ! anekAni abhivacanAni prajJaptAni tadyathA-jIva iti vA jIvAstikAya iti vA prANa iti vA bhUta iti vA savaiti vA vijJa iti vA cetA iti vA jetA iti vA Atmeti vA raGgaNamiti vA hiNDuka iti vA pudgala iti vA mAnava iti vA kartA iti vA vikaH iti vA jagat iti vA janturiti vA yoniriti vA svayambhUriti vA sazarIra iti vA nAyaka iti vA antarAtmA iti vA yAni cAnyAni abhivacanAni tathAprakArANi sarvANi tAni yAvadabhivacanAni / pudgalAstikAyasya khalu bhadanta ! pRnchA ? gautama ! anekAni abhivacanAni prajJaptAni tadyathA-pudgala iti vA pudgalAstikAya iti vA paramANupudgala iti vA dvipadezika iti vA tripradezika iti vA yAvad asaMkhyeya. maMzika iti vA anantamadezika iti vA yAni cAnyAni tathA prakArANi sarvANi sAni pudgalAstikAyasyAbhivacanAni / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! ||suu0 2 // ||viNshtitmshte dvitIyoddezakaH smaaptH| TIkA-'dhammatthikAyassa gaM bhaMte ! dharmAstikAyasya khalnu bhadanta ! 'kevaiyA abhivayaNA pannattA' kiyanti abhivacanAni prAptAni abhidhAyikAni vacavacanAni-zabdA iti abhivacanAni dharmAstikAyasya katiparyAyazabdA ityarthaH, uttaramAi-'goyamA!' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNegA thabhivayaNA ava sUtrakAra abhI 2 kahe gaye dharmAstikAyAdikoM ke ekArthakagamoM kA paryAyavAcI zabdoM kA kathana karate haiM isameM gautama ne prabhuse aisA pUchA hai-'dhammasthikAyassaNaM bhaMte ! kevaDyA abhivayaNA panattA' ityaadi| TIkArtha-dhammatthikAyasta NaM bhaMte ! kevaDyA abhivayaNA pannattA' he bhadanta ! dharmAstikAyadravya ki jo gatizIla jIva aura pudgaloM ke calane meM sahAyaka hotA hai abhidhAyaka zabda kitane kahe gaye haiM ? dharmAstikAya ke paryAya zabda kitane haiM ? uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA! have sUtrakAra pUrvokta kahevAmAM Avela dharmAritakAya vigerenA eka artha vALA gAmanA paryAyavAcaka zabdanuM kathana kare che. 'dhammatyikAyassa NaM bhate / kevaiyA' tyAha ___ -'dhammatthikAyassa NaM mate ! kevaiyA abhivayaNA paNNattA' gautama savAmI prabhune evuM pUche che ke-he bhagavana dhamastikAya dravya ke je gati, zIla, jIva ane pudgalene cAlavAmAM sahAyaka hoya che tenA abhidhAyaka zabda-paryAyavAcaka) keTalA kahevAmAM AvyA che eTale ke dharmAstikAyanA paryAyavAcaka keTalA zabda kahevAmAM AvyA che tenA uttaramAM prabhu 2-8-'goyamA! aNegA abhivayaNA pannattA' he gautama pAritAyanA
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 02 dharmAstikAyAdinAmekArthaka nAmani0 507 pannatA' anekAni abhivacanAni - paryAyazabdA dharmAstikAyasya prajJaptAni kathitAni / kAni tAnyanekAni abhivacanAni tatrAha - 'taM jahA ' tathathA - 'dhamme vA' dharma iti vA, jIvapudgalAnAM gatiparyAyasahAyakarUpeNa dhAraNAt dharma iti zabda upapadarzanaparakaH, vA zabdo vikalpArthe 'dhammasthikAer '' dharmAstikAya iti vA tatra dharmaH -pUrvoktalakSaNakaH sa cAsau astikAyatha-pradezarAziriti dharmAstikAyaH dharmAtmakamadezarAzirityarthaH 2 pANAivAyave ramaNe vA' prANAtipAta viramaNamiti vA atra dharmazabdazcAritralakSaNakaH sa ca prANAtipAtaciramaNarUpaH tatazca dharmazabdasAdharmyAdastikAyarUpasyApi dharmasya prANAtipAtavira+ 'aNegA abhivayANA pannatA' he gautama / dharmAstikAya ke abhidhAyaka zabda aneka kahe gaye haiM 'taM jahA' - jaise- 'dhammeha vA' yahAM sarvatra vA zabda vikalpa artha meM prayukta huA hai jIva aura puloM ko yaha gatirUpa paryAya meM sahAyaka rUpa se dhAraNa karatA hai ataH isa abhiprAya se ise dharma aisA kahA gayA hai arthAt isakA eka nAma 'dharma' aisA kahA gayA hai 'ghamme' meM 'iti' zabda upapradarzanaparaka hai 'dhammasthikAi vA ' yaha pUrvoktalakSaNavAlA dharma pradezoM kI rAzirUpa hai arthAt asaMkhyAta pradezI hai tAtparya aisA hai, ki yaha pradezarAzi aisA hai jo jIva aura pugaloM ko calane meM sahAyaka hotI hai ataH yaha dharmAstikAya aisA kahA gayA hai yaha isakA dvitIya nAma hai / 'pANAvAyaveramaNeha vA' yaha isakA tIsarA nAma hai kyoMki dharma yaha zabda 'cArita khalu dhammo' ke anusAra cAritradharmarUpa hai aura cAritra jo hotA hai vaha prANAtipAta abhidhAya: - paryAyavAcIza ho bhane DelA che, 'taMjahA' te bhA prabhA 'dhamme vA' maDiyAM madhe vA zabda vilya arthabhAM vayarAyela che. va ane pudgalAne A dharmAstikAya gati rUpa paryAyamAM sahAyaka rUpe dhAraNa kare che. tethI ye maliAyathI tene dharma me prabhA vAmAM bhAvyu' che. 'dhammeva vA' me vAkyamAM iti zabda upapradarzana 524 che. 'dhammetthikAei vA' bhA pUrvokta lakSaNavALA dharma pradezanI rAzi rUpa che. arthAt asakhyAta pradezavALA che, kahevAnuM tAtpa e che ke-A pradezarAzI evI che ke je jIva ane pudgalAne cAlavAmAM sahAya rUpa hoya che. tethI tene dharmAstikAya e pramANe vAmAM Ave che. yA tenuM jInu' nAma 'pANAivAya veramaNei vA' mA tetuM trIbhu nAma che, bha hai-dharma me zaph 'cAritaM khalu dhammo' me 4thana prabhA] yAstri me dharbhazya hai. mane yAritra - hoya
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 06:2 ___.. bhagavatIsatre muNAdayo dharmAstikAyasya paryAyatayA vyavahiyante / 'musAvAyaviramaNei vA' - mRSAvAdaviramaNamiti vA 'evaM jAva pariggaha veramaNei vA evaM yAvat parigrahaviramaNamiti vA atra yAvatpadena adattAdAnaviramaNamaithunaviramaNayoH saMgraho bhavatIti, 'koivivegei vA krodhaviveka iti vA, 'jAva micchAdasaNasallavivegei ..vA.yAvad- mithyAdarzanazalyaviveka iti vA atra yAvatpadena mAnaH, mAyA, lomaH * rAgoM dveSaH,, kalahA, abhyAkhyAna, paizunyaM, paraparivAdaH, ratyaratiH, mAyAmRSA ca, ityeteSAM saMgrahaH, eSAM viSaye viveka iti, 'iriyA samiIi vA' IryAsamiti. viramaNarUpa hotA hai isaliye dharma zabda ke sAdharmya se astikAyarUpa . bhI dharma ke dharmAstikAya ke prANAtipAta viramaNa Adi zabda paryAya zabda rUpa se kaheM gaye haiM 'mulAvAviramaNeha vo evaM jAva pariggahaveramaNeha vA isI prakAra mRSAvAda viramaNa, yAvat parigrahaviramaNa ye saba . bhI dharmAstikAya ke paryAyavAcI zabdarUpa le vyavahita kiye gaye haiM yaha .. 'yAMvat' zabda se 'adattAdAnaviramaNa aura maithunaviramaNa' isakA grahaNa huA hai 'kohavivegei vA jAva micchAdasaNasallavivegei vA' yahAM -yAvat zabda se mAna, mAyA, lobha, rAgadveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, rati, arati mAyAmRSA' ina saba kA grahaNa huA hai .. arthAt krodha kA viveka tyAga yaha dharmAstikAya kA paryAyavAcI nAma .. haiM isI prakAra se mAna mAyA Adi kA viveka tyAga ye bhI saba dharmA stikAya ke paryAyavAcI zabda haiM / tathA mithyAdarzanazalya kA tyAga yaha . bhI dharmAstikAya kA paryAyavAcI zabda hai yahI bAta 'viveka' zabda che, te prANAtipAta viramaNa rUpa hoya che. tethI dharma zabdanA sAdharyapaNAthI astikAya rUpa dharmanA-dharmAstikAyanA prANAtipAta viramaNa vigere zabdo paryAyapaacii za04 35thA sA che. mAtrI nAma che. 'musAvAyaviramaNei vA evaM jAva parigahaveramaNei vA' me zata bhUSAvA viramaNa, yAvat pariyaDa vizbhaya e badhAne dharmAstikAyanA paryAyavAcaka zabda rUpathI vyavahAra karela che. ahiyAM , cAvata zabdathI adattAdAna viramaNa ane maithuna viramaNa e banane grahaNa karAyA cha. 'kohavivegei vA jAva micchAdasaNakhallavivegei vA' mAliyAM yAvat AvthI bhAna, mAyA, al, rAga, dveSa, 4, yAbhyAna, paizUnya, 52parivAha, niMdA, rati, arati mAyA mRSA A badhA grahaNa karAyA che. arthAt AdhanA vivekane tyAga e dharmAstikAyanuM paryAyavAcaka nAma che. eja rIte mAna, mAyA - vigerenuM vivekane tyAga e badhA ja dharmAstikAyanA paryAyavAcI zabda che.
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyaryAdinAmaikArthakanAmani0 509 riti vA, 'bhAsAsamiIi vA' bhApAsamitiriti vA, 'esaNAsamiIi vA, eSaNA samitiriti vA, 'AyANabhaMDamacanikkhevaNAsamiIi vA' AdAnabhaMDamAtranikSepaNAsamitiriti vA 'uccArapAsavaNakhelajallasiMghANapariThThAvaNiyAsamiIi vA' uccAramasravaNakhelajallasiMghAnakapariSThApanikAsamitiriti vA 'maNaguttIi vA' manogutiriti vA, 'vayaguttIi vA vacoguptiriti vA 'kAyaguttIi vA' kAyaeptiriti ' vA 'je yAvanne tahappagArA savve te dhammasthikAyassa-abhivayaNA' yAni cApyanyAni tathAprakArANi cAritryAkhyadharmasyAmidhAyakAni-sAmAnyarUpeNa vizeparUpeNa vA vAkyAni sarvANyapi tAni dharmAstikAyasyAbhivacanAni-paryAyA dvArA prakaTa kI gaI hai 'IriyAsamiIicA bhAsAsamiIivA esaNAsamiIivA AyANabhaMDamattanikkhevaNAsabhiI ivA' tathA IryAsamiti bhASAsamiti eSaNAsamiti AdAnabhANDa mAtra nikSepaNA samiti athavA -'uccArapAsavaNakhelajallasiMghANapariThThAvaNiyAsamiIivA' uccAra prasravaNa khelajalla siMghAnaka pariSThApanikA samiti ye pAMco samitiyAM bhI dharmAstikAya ke paryAyavAcI zabda haiN| 'maNaguttIi vA vayaguttIha vA kAyaguttIi vA' athavA manogupti, vacanagupti evaM kAyagupti ye 3 guptiyAM bhI dharmAstikAya ke paryAyavAcI zabda haiN| isI prakAra 'je yAvanne tahappagArA sabve te dhammasthikAyassa abhivayaNA' isI prakAra ke jo aura bhI cAritrarUpa dharma ke sAmAnya vizeSarUpa se abhidhAyaka zabda haiM-vAkya haiM-ve saba dharmAstikAya ke abhivacana paryAyavAcI zabda haiM tAtparya kahane kA yaha hai ki jilane bhI zabda cAritrarUpa dharma ke prati me pAta vi34 me 204thI matAda che. 'IriyAsamiIi vA bhAsAsamiIi pA' tathA dhyasamiti, bhASAsamiti 'esaNAsamiI vA AyANabhaMDamattanikakhevaNAmramiIi vA' bheSAsamiti mAhAnamA mAtra nikSepaNAsamiti mayA 'uccArapAkhavaNakhellajallasiMdhANaparidvAvaNAsamiIi vA pyAra, prasANa, me, jala, siMghANaka, pariSThApanika samiti e pAMca samiti paNa tayanA payAyavAcI zo cha. 'maNaguttIi vA, vayaguttIi vA kAyaguttIi rA' athavA mane gupti, vacanagupti ane kAyagupti A traNe gupti paNa UnledsiyanA paryAyavAcI zaha cha. me pramANe "je yAvanne tahappagArA savve te dhammatthikAyassa abhivayaNA' ko pramANe yAtri35dharmanA sAmAnya vizeSa rUpathI abhidhAyaka bIjA paNa je zabdo che, vAkaye che te tamAma dharmostikAyanA paryAyavAcI zabda che. kahevAnuM tAtparya e che ke-cAritra rUpa dharmanuM
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610 bhagavatI sUtre iti / dharmAstikAyasya paryAyazabdAnabhidhAya tadvirodhino'dharmAstikAyasya paryA yazabdAn darzayitumAha- 'adhammatthi' ityAdi, 'adhammatthikAyassa NaM bhaMte / " adharmAstikasya khalu bhadanta ! dhAraNAt dharmastadviparIto'dharmaH jIvapudgalAnAM sthita upakArItyarthaH adharmazvAsa astikAyazca pradezarAzirityadharmAstikAyaH, tasya dharmAstikAyasya khalu bhadanta ! 'kevaiyA abhivayaNA pattA ' kiyanti abhivacanAni - paryAyAH prajJaptAni iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNegA abhivayaNA pannattA' anekAni abhicacanAni prajJaptAni 'taM jahA ' tadyathA 'adhamme vA' adharma iti vA, 'adhammatthikAe pAdaka haiM ve saba dharma ke sAdharmya ko lekara isa dharmAstikAya ke paryAyacAcI zabda se vyavahRta kiye gaye haiM aisA jAnanA cAhiye isa prakAra se dharmAstikAya ke paryAya zabdoM kA kathana karake aba sUtrakAra tadvirodhI adharmAstikAya ke paryAya zabdoM ko dikhalAte haiM - isameM gautama ne prabhu le aisA pUchA hai - 'adhammasthikAyassa NaM bhaMte ! kevaiyA abhighayaNA paNNattA' he bhadanta adharmAstikAya ke jo ki jIva aura pudUgaloM ko Thaharane meM sahAyaka hotA hai paryAyavAcI zabda kitane kahe gaye haiM ? adharmarUpa jo astikAya pradezarAzi hai vaha adharmAstikAya hai dharma se yaha viparIta svabhAvavAlA hotA hai isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM- 'gomA ! aNegA abhivayaNA paNNattA' he gautama ! adharmAstikAya ke paryAyavAcI zabda aneka kahe gaye haiM / taM jahA' - jaise 'adhammei vA' adharma 'adhammasthikAi thA' adharmAstikAya 'pANIicAeda vA' praannaapratipAdana karavAvALA jeTalA zabdo che, te tamAma dhamA~thI adhama paNAthI mA dharmAstikAyanA paryAyavAcI zabda rUpe vyavahAra karela che. tema samajavu', A rIte dharmAstikAyanA paryAyazabdAnu kathana karIne have sUtrakAra adharmAstikAyanA paryAyavAcI zabdAnu kathana kare che. temAM gautama svAmIe alune gayevu pUche che - 'adhammatthikAyassa NaM bhaMte ! kevaiyA abhivayaNA ttA' huM bhagavan adharmAstikAyanA ke je jIva ane pudgalene rahevAmAM sahAyaka hAya che, tenA paryAyavAcaka keTalA zabdo che? adhama rUpa je asti kAya-pradezarAzi che te adharmAstikAya che dha'thI e ulaTA svabhAvavALu' hoya che. gautamastrAbhItA sA praznamA uttaramA prabhu agA abhivayaNA paNNattA' he gautama! adharmAstiDAyanA paryAyavAcI zabdo ma che 'taMja' te yA pramANe che. 'aghamme vA' dharbha' 'adhamatthikAei - 'goyamA !
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0 511 cA' adharmAstikAya iti vA, 'pAgAinAei vA prANAtipAtaiti vA, 'jAvamicchAdasaNasallei vA yAvanmithyAdarzanazalyamiti vA atra yAvatpadena mRSAvAdAdArabhya mAyAmRSAparyantaSoDazapadAnAM saMgraho bhniiti| IriyA asami II vA' IryAya mitiH-iryAsamityabhAva iti vA 'jAva uccArapAsavaNa jAva pAridvAvaNiyA samiIi vA' yAvat uccAramasravaNa yAvat pAriSThApanikA'samitiriti vA atra prathamayAvatpadena 'bhAsAasamiI vA esaNA asamiIi vA thAyANabhaMDanattanikkhevaNA asabhiI vA' ityantasya grahaNaM bhavati dvitIyayAvalpadena 'khelajallasiMghANa' ityeteSAM padAnAM grahaNaM bhavati / 'maNa aguttIi vA' mano'guptiriti vA, 'vai aguttIi vA vaco'guptiriti vA, phAya aguttIi vA' kAyA'guptiriti vA 'je tipAta 'jAva micchAdasaNasallei vA' yAvat mithyAdarzana ye saba adhamAstikAya ke paryAyazabda haiN| yahAM yAvat zabda se pUrvokta mRSAvAda se lekara mAyAmRSA taka ke 16 padoM kA saMgraha huA hai / 'IriyAasamiIivA' iryA asamiti iryAsamiti kA pAlanA nahIM karanA-usakA abhAva rahanA 'jAva uccArapAsavaNa jAva pAriThThAvaNiyA asamiIi vA' yAvat uccAra prasravaNa yAvat pariSThApanikA samiti kA abhAva honA yaha samityabhAva bhI adharmAstikAya kA paryAya zabda hai yahAM prathama yAvat zabda se 'bhAsA asamiI ivA esaNA asamiIi vA AyANabhaMDamatta nikkhevaNA asamiIi vA' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai tathA dvitIya yAvat zabda se 'khellajallasiMghANa' ina padoM kA grahaNa huA hai 'maNa aguttIi vA manogupti kA abhAva 'vaya aguttIi vA vacanagupti kA abhAva 'kAyaaguttIi vA' kAyagupti kA abhAva tathA 'je yAvanne vA' mAstirIya 'pANAivAe i vA' prAtipAta 'jAva micchAdasaNasalei vAM yAvat mithyAdarzanazalya e badhA adharmAstikAyanA paryAyavAcaka zabda che. ahiyAM yAvat zabdathI pUrvokta mRSAvAdathI AraMbhIne mAyA mRSA sudhInA so paTAnI saI thayo cha. 'IriyA asamiI vA' dhyA-masamiti dhyAsamitirnu pAlana na 427 to mamA 22vA 'jAva uccArapAsavaNa jAva paridvApaNiyA asamiI vA' yAvat prasANa yAvat pazidhApani samitinA bhAva 5] astiyanA paryAyavAcI zahA cha maDiyA yAvata zahathI bhAsA asamiI vA' esaNA asamiI vA AyANabhAhamattanikkhevaNA asamiIvA' me pAya sudhInA rAya che. tathA mIna yAta za6thA 'khellajalla: siMghANa' mA po ma zayA cha. 'maNaaguttI i vA' bhanAtinA malA 'vayAguttIhavA' kyanatina Iq 'kAyaaguttI i vA yastinI amApa
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre yAvanne' yAni cApyanyAni 'tahapagArA' tathAmakarANi adharmAstikAyasya abhidhAyakAni sAmAnyato vizeSato vA vAkyAni 'savve te sarvANyapi tAni, 'adhammasthikAyassa' 'adharmAstikAyasya 'abhivayaNA' abhivacanAni-paryAyazabdAH kathitAni / AgAsatthikAyassa NaM pucchA' AkAzAstikAyasya khala bhadanta ! pRcchA ? he bhadanta ! AkAzAstikAyasya kiyanti abhivacanAni prajJaptAnIti prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNegA abhivayaNA pannattA' anekAni abhivacanAni prajJaptAni aneke paryAyazabdAH AkAzAstikAyasya bhavantItyarthaH, ke te tatrAha-'taM jahA' tadyathA-'AgAsei vA' AkAza iti vA 'AgAsatthikAyei vA1' AkAzAstikAya iti vA A-maryAdayA abhividhinA vA sarve arthAHkAzante-svakIyaM svakIyaM svabhAvam labhante yatra sa tahappagArA' isI prakAra se jo aura bhI sAmAnya vizeSarUpa se abhidhAyaka vacana haiM 'savve te adhammatthikAyasla abhivayaNA' ve saba hI adharmAstikAya ke paryAya zabda kahe gaye haiM / aba AkAzAstikAya ke paryAya zabdoM ko prakaTa kiyA jAtA hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'AgAsasthikAyaslaNaM pucchA' he bhadanta ! AkAzAstikAya ke paryAya zabda kitane haiM uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA' he gautama ! 'aNegA abhivayaNA paNNattA' AkAzAstikAya ke aneka paryAya zabda haiM 'taM jahA' jaise-'AgAseI vA AgAlasthikAyei vA sakaladravyoM kA isameM nivAsa hai isaliye isakA nAma AkAza hai aura yaha AkAza aisI pradezarAzi hai ki jisa meM rahe hue samasta dravya apane 2 svabhAva ko apanI maryAdA yA abhividhi se prApta karake rahate haiM isaliye je yAvanne tahappagArA' me zata bhIta re sAmAnya vizeSa 35thA lidhaayyn| che. 'savve te adhammasthikAyassa abhivayaNA' te tamAma mstikAyanA paryAya zabdo kahyA che. have AkAzAstikAyanA paryAya zabdane batAvavAmAM Ave che temAM gautama svAmI prabhune me pUche che 3-'AgAsatthikAyassa NaM pucchA' m1vana AkAzAstikAyanA paryAyavAcaka keTalA zabda che? tenA uttaramAM prabhu cha -'goyamA gautama ! 'aNegA abhivayaNA paNNattA' mAstiyanA paryAya zaha! mana che. 'tajahA' mA prabhArI cha. 'AgAseI vA' AgAsa thikAei vA' saba dravyAno mAM nivAsa 2Deso cha, tethI tenu nAma mAza e pramANe che. ane A AkAza evI pradeza rAzI che ke jemAM rahelA badhA ja dravya pitapatAnI maryAdA athavA abhividhIthI prApta kare che. tethI tenuM
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAritakAyAdinAmekArthakanAmani0513 AkA zaH, tathAvidhazcAsau astikAyazca pradezarAziriti-AkAzAstikAya iti / 'gagaNei vA / ' gaganamiti vA, gamanaviSayatvAt gaganaM niruktivazAt 2, 'nabheivA3' nabha iti vA-nabhAti-na dIpyate chAsthAnAM dRSTiviSayo na bhavati iti nabho niruktivalAdeveti,3 'samei vA4' samamiti vA nimnonnata bhAvarahitatvAt samamiti4, "visamei vA5' viSamamiti vA durgamatvAdviSamamiti,5 'khahei 6 vA' khahamiti-khanane-pRthivyAH khanane hAne ca tyAge ca yadbhavati tat khahamiti niruktivazAt 6, 'vihei7 vA' vihamiti vA vizeSeNa hIyate-tyajyate isakA nAma AkAzAstikAya huA hai gagaNei vA' gamana kA viSaya hone ke kAraNa isakA nAma gagana huA hai, kyoMki jIvAdidravyoM kA gamana AkAza lokAkAza meM hI hotA hai isase bAhara alokAkAza meM nahIM chamasthajanoM kI dRSTi kA yaha viSaya nahIM hotA hai isaliye 'na bhAti' isa vyutpatti ke anusAra isakA nAma nabha aisA huA hai nimnolata bhAva se rahita hotA hai isaliye 'sama' isakA nAma huA hai durgama hone ke kAraNa arthAt isakI chadmasthajana hada prApta nahIM kara pAte haiM isa kAraNa viSama 5 bhI isakA nAma huA hai 'pRthivyA-khanane hAne ca yadbhavati' tat 'khaham ' pRthivI ke khodane era tathA pRthivI kI hAni hone para pralaya hone para bhI yaha sadA banA rahatA naSTa nahIM hotA hai isa kAraNa 'khanane hAne ca yadbhavati tat khaham' isa vyutpatti ke anusAra isakA 'khaha' 6 aisA bhI nAma huA hai 'bihei 7 vA' athavA 'viha' aisA jo nAma ma stiAya meM prabhAra thayu cha. 'gagaNe i vA gamananA viSaya 35 hovAthI tenuM nAma gagana e pramANe thayuM che kema ke sUkSama dravyonuM gamana AkAza-lakAkAzamAM ja thAya che. tenAthI judA alakAkAzamAM thatuM nathI. chamasthAnI rASTibha mA viSaya 35 DatA nathI. tethI 'nabhAti' me vyutpatti pramANe tenuM nAma "rama" e pramANe thayuM che. A niSNa nIcA unnata uMcA paNAthI rahita hoya che. tethI tenuM nAma "ae pramANe thayuM che. durgama hevAnA kAraNe arthAta chazvAstha jana tenI hada pAmI zakatA nathI tethI viSabh5 me bhAratenu' nAma thayu cha. 'pRthivyAH khanane hAne ca yadbhavati', 'tat 'khaham' pRthvI mAhavAthI tathA zivanI hAnI thAya tyAre-prasaya thAya tyAre ! saha // 2 che nAza pAmatu nathI tAraNe 'khanane hAne ca yadbhavati tat khaham' mA vyutpatti pramANe te 'khaha' se pramANena nAma thayu che.6 "vihei vA'7 athavA 'viha' gelu 2 tetuM nAma thayu cha, tenuM 125 "vizeSeNa
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 'yat tadviham-vihAya ityarthaH yadvA vidhamiti vA vidhIyate-kriyate kAryajAtaM yatra tadvidhamiti, 7 'vIyIi 8 vIciriti-vecanAt-vastumAtrasya viviktasvabhAvasthApanAt vIciriti8, 'vivarei vA9' vivaramiti vA-vigatAvaraNatayA vivaramiti-AcchAdanarahitamiti9, 'aMbarei vA 10' ambaramiti vA ambA-mAtA tadiva jananasAdRzyAt aMbA-jalaM tasya rANAva-dAnAt ambaraM niruktivalAdeva10, isakA nAma huA hai usakA kAraNa 'vizeSeNa hIyate tyajyate' isa vyutpatti ke anusAra yaha eka sthAna se dUsare sthAna para jAte samaya jIva dvArA choDA jAtA hai isI kAraNa 'vihAya' ailA bhI nAma huA hai athavA-vihei' isakI saMskRtacchAyA 'vidha' aisI bhI hotI hai so 'vidhIyate-kriyate yatra tadvidham ' isa vyutpatti ke anusAra samastakArya isI meM jIvoM dvArA kiye jAte haiM ataH isakA nAma vidha aisA bhI ho sakatA hai 'vIyII 8 vIci aisA bhI nAma isakA hai kyoMki apane meM rahe hue samasta jIvAdika dravyoM ko yaha bhinna 2 svabhAva meM rakhe rahatA hai tAtparya yaha ki jIvAdika samasta padArtha AkAza meM vyApta hokara rahate haiM phira bhI eka padArtha dUsare padArtha meM nahIM badala pAtA hai isa prakAra yaha apane meM rakhe hue samasta padArthoM ko bhinna 2 svabhAva meM 'sthApita kiye hue hai isase isakA nAma bIci aisA huA hai| 'vivarei vA' yaha apanA AvaraNa karanevAle padArtha se rahita hai isa kAraNa isakA 'vicara' aisA bhI nAma hai 'aMtharei 10 vA ' ambara bhI isakA nAma hai 'hIyate tyajyate' ko vyutpatti prabhAra mA meM sthAnathA bhIta sthAna tI vakhate jIva dvArA choDavAmAM Ave che. tethI tenuM nAma "vihAya e pramANe thayu cha. athavA 'viheitanI sasta cha.ya! 'vidha' mevI 59 thAya che. tethI 'vidhIyate kriyate yatra tadvidham' mA vyutpatti pramANe sadhA yA ch| bhAbhA 1 re che. tathA tetuM nAma 'vidha' se pAza cha. 'vIyIi' vIci e pramANe paNa AnuM nAma che kema ke-pitAnAmAM rahelA badhA ja jIvAdi kAne A judA judA svabhAvathI dhAraNa kare che. arthAta jIvAdi sighaLA padArtho AkAzamAM vyApta thaIne rahe che, to paNa eka padArtha bIjA padArtharUpe badalAI jatA nathI, A rIte potAnAmAM rAkhelA badhA ja padArthone judA judA svabhAvamAM sthApita kare che, tethI tenuM nAma "vIci evuM thayuM che. vivarei vA mA mA yAtAne bhASaNa-disey 42nA2 pahA vinAnu che. tathA te nAma 'viva' para che. 'aMverai vA' mA bhAtAnI mAraNa
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ m prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0 515 , 'aMbarasei vA11' ambarasamiti vA-ambA-jalam-jalarUpo raso yasmAd bhavati / tadambarasamiti nirvacanavalAditi 11, 'chiDDei vA11 chidramiti vA-chidraH chedanasyAstitvAt chidramiti niruktivalAdeva 12, 'jhusirei vA13 zupiramiti . vA jhuseH zoSasya dAnA-poSaNakriyAsahAyakatvAt muSiramiti,13 'maggei. cA14' mArga iti vA pathirUpatvAnmArgaH,14 'vimuhei vA15' vimukhamiti vAmukham-AdistasyA bhAvAt anAditvena vimukhamiti, 'addei vA16' aI iti cA-adyate-gamyate iti arda, athavA aTayate-atikramyate anena iti aTTa so isakA kAraNa aisA hai ki yaha mAtA ke jaisA jala ko detA hai arthAt mAtA jilA prakAra se santati paidA karatI hai usI prakAra se yaha bhI jaleM ko utpanna karatA hai aura use pradAna karatA hai 'aMbarasa'11 isakA nAma hai so isakA kAraNa aisA hai ki isase jalarUparasa utpanna rotA hai 'chiDe 12 vA' chidra aisA bhI isakA nAma hai so isakA 60 mA hai ki yaha chidrarUpa hai arthAt polarUpa hai 'jusirei vA 13' kAraNa yA nAma hai so isakA kAraNa aisA hai ki yaha juSira para bhI isa hotA hai 'maggei 14 mArga bhI isakA nAma hai zoSaNa kriyA meM sahAyaka. yaha paragati meM jAte jIva ko mArgarUpa so isakA kAraNa aisA hai ki kAza kI pradezapaMkti ke anuH hai kyoMki paragati meM jIva kA gamana . *sakA nAma hai so isako sAra hI hotA hai 'vimukheDa cA15' vimukha bhA . anAdi hai 'addeI kAraNa aisA hai ki isakA mukha Adi nahIM hai arthAt mA 5 Ape che. arthAt mAtA je rIte sattAna utpanna kare che. teja rI 1 jalane utpanna kare che, ane te Ape che tethI tenuM nAma "ammara' e pramANu para che.10 'ammarasa' mAnAthI 40 35 2sa utpanna thAya che. tethI tanu nAma 'samarasa' ko pramANa para cha.11 'chiDDei vA' mA chi 35-marthAta pAsAvANucha tathA tenu nAma 'chidra se prabhArI para che.13 'jhusirei vA' jhuSira evuM paNa tenuM nAma che. tenuM kAraNa evuM che ke-A jhuSira nAma zASaNa chiyAmA sahAya hAya che.13 'maggei vA mAnu nAma 'bhAga' se pramANe paNa che, tenuM kAraNa e che ke anyagatimAM janArA jIvane e mArga rUpa che. kema ke paragatimAM jIvanuM gamana AkAzanI pradeza paMkti anusAra pAya 2.14 'vimukhei vA' vibhuma se prabhAtuM 55 tenu nAma, cha, ta 26
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____ bhagavatIstra iti vA, 16 'viyadRi vA17' vyadoM vya? iti vA-arda eva viziSTaH aTTaeva viziSTa iti vyo vyaho veti, 'AdhArei vA18' AdhAra iti vA-A-samantAt padArthajAtAnAM dhAraNAt AdhAra iti18 'vomei vA 19' vyoma iti vA-vize. SeNa avanAt-rakSaNAt vyoma iti, 'bhAyaNei vA20' bhAjanamiti-bhAjanAtvA 16 arda athavA aha bhI isakA paryAya zabda hai so 'ardayate athavA azyate iti adaH athavA aH' isa vyutpatti ke anusAra yaha jIvoM ke dvArAgamana kriyA kA viSaya banAyA jAtA hai tAtparya yaha hai ki jIva isI ke AdhAra para rahe hue haiM ataH ve jo kucha bhI gamanAgamanAdi kriyA karate haiM vaha saba isI meM karate haiM ataH yaha unakI kriyA kA viSaya kahA gayA hai 'viyaTei vA 17 vdha athavA vyaha bhI viziSTa kriyA ke kAraNa se isakA nAma huA hai 'AdhArei 19 vA' AdhAra bhI isakA eka nAma hai to yaha apane meM samasta padArthoM ko dhAraNa kiye hue haiM isase 'AdhAra' aise nAma se bhI yaha kahA gayA haiM 'bomei vA 19' 'vizeSeNa avanAt' vyoma isa vyutpatti ke anusAra yaha apane meM rahe hue padArthoM kI vizeSa rUpa se rakSA karatA hai-arthAta pratyeka padArtha dravya apane utpAda vyaya aura prauvyarUpa svabhAva meM isameM satata kAyama rahate haiM yahI padArthoM kA saMrakSaNa hai isase viparIta ekAnta mAnyatA padArtha kA asaMrakSaNa hai jIvAdika padArtha lokAkAza meM hI rahate haiM 'aTeDa vA' ma mA maha pramANe paNa tanu nAma cha. tenu ra se cha -'adyate' athavA ayyate iti adra' mA aTTaH mA vyutpatti pramANe / dvArA A gamanane viSaya banAvAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-jIva tenA ja AdhAra para rahelA che. tethI teo gamanAgamana AvajA rUpa je kaMI kriyA kare che, te tamAma AkAzamAM ja kare che. tethI teonI A kriyAnA viSaya 35 4dhu cha.16 'viyaTei vA' vya-mathavA vyaya vizeSa dhyaan| 20 tetu nAma thayu che.17 AdhArei vA' 'mAyA' me 5 tenu nAma cha. 121 te potAnAmAM badhA ja padArthone dhAraNa kare che. tethI tenuM nAma "AdhAra paNa upAya che. 18 'vomeivA' vizeSeNa avanAt vyoma' mA vyutpatti pramANe pitAnAmAM rahelA padArthone vizeSa rUpe rakSA kare che. tethI tenuM nAma vyoma e pramANe paNa kahevAya che. arthAt pratyeka padArtha-dravya pitAnA utpAda vyaya ane dravya rUpe svabhAvamAM temAM satata kAyama rahe che. eja padArthonuM saMrakSaNa paNuM che. tenAthI judI rItanI ekAnta mAnyatA padArthanuM asaMrakSaNa che.
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 ura sU02 dharmAstikAyaryAdinAmaikArthakanAmani0 517 vastujAtasyAzrayaNAt bhAjanamiti, 'aMtarikkhei vA 21' antarIkSamiti vA anto-madhye IkSA-darzanaM yasya tadantarIkSamiti sarvatra vyApakatvAt , 'sAmeI vAra2' zyAmamiti vA-zyAmavarNatvAt-zyAmatayaiva darzanAt zyAmamiti22, 'uvAsaMtarei vA23' avakAzAntaramiti vA-avakAzarUpamantaraM svarUpaM yasya tadavakAzAntaramiti22, 'agamei vA 24' agamamiti vA gamanakriyArahitaM yat vat agamamiti, 24' 'phakihei vA25' sphaTikamiti vA sphaTikamiva ati svaataH, yahAM rahane ke kAraNa ve isake dvArA saMrakSita haiM aisA yaha vyu. tpatti labhya artha aupacArika hai| 'bhAyaNeha 20 vA' isI nimitta ko lekara isakA nAma bhAjana bhI hai kyoMki samasta padArthajAta isI meM AdheyarUpa rahe hue haiM / 'aMtarikkheha vA 'antarIkSa 21' bhI isakA nAma hai kyoMki sarvatra vyApaka hone se isakA anta madhya meM IkSA darzana hotA hai 'sAmeha 22 vA zyAma bhI isakA eka paryAyavAcI zabda hai so isakA kAraNa ailA hai ki yaha dekhanevAloM ko zyAmavarNavAlA pratIta hotA hai vaise to amUrtika hone se isakA koI bhI varNa nahIM hai paralaukika mAnyatA ke anusAra zyAma aisA isakA nAma kahA gayA jJAta hotA haiM 'uvAsaMtarei vA 23' isakA svarUpa avakAzarUpa hai ataH avakAzAntara bhI isakA dUsarA nAma hai 'agamei vA 24' loka aloka meM sarvatra vyApaka hone se yaha svayaM gamanakriyA se zUnya hai ataH 'agama' bhI isakA nAma hai 'phalihei 25 vA' atisvaccha hone jIvAdika padArtha lokAkAzamAM ja rahe che. tethI tyAM rahevAnA kAraNe tenA dvArA te sarakSita che. savA mA vyutpatti ya ma bhIpathari cha.18 'bhAyaNeha vA' A nimittane laIne tenuM nAma bhAjana e pramANe paNa che. kema ke mA pahA samUDI mAmA mAgheya 35 52 27tA cha.20 'aMtarikkhei jA" aMtarIkSa e pramANe paNa tenuM nAma che. kema ke badhe ja vyApaka hovAthI tenA mata madhyama kSa-zana thAya che.21 'sAmei vA' zyAma saI para tenuM paryAyavAcI nAma che. tenuM kAraNa e che ke A jevAvALAne zyAmavarNa vALuM jaNAya che. sAmAnya te amUrtika hovAthI tene keIpaNa vaNa nathI. paraMtu laukika mAnyatAnusAra zyAma evuM tenuM nAma kaheluM jaNAya che. 22 'savAsaMtarei vA tanu 2135 a za35 che. tethI 'mazAnta zava 5 tenu' mA nAma cha.23 'aMgamei vA' as mana mA madhera vyApaka hevAthI te svayaM gamana kriyA vagaranuM che. tethI agama evuM paNa tana nAma lideza vA sAtAzI
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 6518 cchatvAt sphaTikasita25, 'anaMtei 1' anantamiti vA antaH - paryavasAnaM - samAptistadrahitasthAdara (m iti26, 'je yAvane' yAni cApyanyAni -kathitavyatiriktAniH 'vaha gArA savve te AgAsatthikAmsa abhitrayaNA' tathA prakArANi AkazasyAmi bAyakAni - sAmAnyato vizeSato vA sayapi tAni candrAH AkAzAstikAyasva-abhivacanAni bhavantItyarthaH / 'jIvatyika yassa NaM bhaMte / " yanti abhi jIvAstikAyasya khalu bhadanta ! ' kevaiyA abhivayaNA pattA' ki vacanAni - paryAya zabdAH prajJaptAni - kathitAni iti jIvAstikAyapathAdaviSayakaH praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aoga. abhitrayaNA pannabhA' anekAni abhivacanAni-paryAyazabdAH prajJaptAni - kathitA - bhIti kAni ca tAni paryAyavacanAni jIvAstikAyasya tatrAha - 'taM jahA ' tadyathA'jIvei vA1' jIva iti vA jIvanAt jIva iti vA 1, 'jIvatthikAi vA 2' se yaha sphaTika ke jaisA hai ataH isakA nAma bhI sphaTika ho gayA hai| isalie ise sphaTika kahA gayA hai 'aNatei vA 26' ananta bhI isakA nAma hai kyoMki yaha anta samApti se rahita hai isI prakAra ke 'je yAvanne tahapagArA savve te AgAsatthikAyassa abhivayaNA' jo aura bhI dUsare nAma ho ve saba bhI AkAzAstikAgha ke abhidhAyaka zabda haiM aisA jAnanA caahie| aba gautama jIvAstikAya ke abhidhAyaka zabdoM ko jAnane ke abhiprAya se prabhu se aisA pUchate haiM ki 'jIvatthikAyassa bhaMte! kevaiyA abhivayaNA pannattA' he bhadanta / jIvAstikAya ke abhidhAyaka paryAyavAcI zabda kitane hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA aNegA abhivayaNA paNNattA' he gautama | jIvAstikAya ke paryAyavAcI zabda aneka haiM 'taM jahA' jaise- 'jIvei vA' jIva jo pAMca che tethI tene 'sTUTi me yazuvAmAM Ave che.25 'aNatei vA' 'ana Mta' evu paNa tenu' nAma che. kema ke te anta-samApti vinAnu che. A rIte 'je yAvanne tapagArA savve te AgAsatthikAyarasa abhivayaNA' mA pUrveta hyA zivAyanA bIjA paNa je nAma tenA heAya te tamAma paNa AkAzAstikAyanA abhidhAyaka-paryAvAcaka zabda che tema samajavu. have gautamasvAmI jIvAstikAyanA paryAyavAcaka zabdone jANavAnI chAthI alute bhevu che che - 'jIvatthikAyassa NaM bhaMte ! kevaiyA abhivayaNA paNNattA' he bhagavan vAstibhayanA paryAyavAya zabda! TalA che ? tenA uttaramAM prabhu kahe che. 'goyamA !' he gItabha ! 'aNegA abhivayaNA paNNattA' vAstibhayanA paryAyavAya zabdo gane che. 'taMjahA' te' mA prabhAve che.
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmaikArthakanAmani0 519 jIvAstikAya iti vA jIvazcAsau astikAyazca pradezarAziriti jIvAstikAya itira, 'pANei vA' prANa iti vA, mANAnAM-zvAsocchvAsarUpANAM dhAraNAt prANaiti, 'bhUeicA' bhUtaiti vA abhUt bhavati bhaviSyati ceti bhUto dravyarUpeNa trikAla. vRttitvAt 4, 'sattei vA' sattva iti satvastha-astitAyAH sarvadA vidyamAnatvAt 5, indriya 3 pala Ayu evaM zvAsocchavAsa ina 10 prANoM se jItA hai vaha vyavahAramAya se jIva hai tathA zuddha cetanA eka yaha prANa jisake hotA hai vaha nizcayanaya se jIva hai isa kathana ke anusAra jo jItA hai vaha jIva hai jIva jItA hai isaliye isakA paryAyavAcI jIva zabda kahA gayA hai 'jIvasthikAei vA 2' yaha aisI pradeza rAzi hai jo apane dravya evaM bhAvaprANoM se sadA jIvita rahatI hai isaliye isakA paryAyavAcI zabda jIvAstikAya aisA bhI hai 'pANe cA3' prANa yaha bhI isakA eka paryAyavAcI zabda hai kyoMki zvAsocchavAsarUpa prANoM ko yaha dhAraNa karatA hai 'bhUei vA 4' isakA paryAyavAcI bhUta zabda bhI hai yaha isaliye ki yaha apane maulika svabhAva se trikAla meM bhI rahita nahIM hotA hai kintu dravyarUpa se yaha bhUta meM thA dhartamAna meM hai aura bhaviSyat meM bhI rahegA isa prakAra trikAla meM vRttivAlA hone se isakA paryAyavAcI zabda bhUtazabda kahA gayA hai 'sattei vA' isakA 'jIvei vA pAya diye| 3 ma bhane bhAyuSya tathA zvAsocchvAsa 10 dasa prANAthI jIve che, te vyavahAranayathI jIva che. tathA zuddha cetanAe eka prANa jene hoya che te nizcaya nayathI jIva che. A kathana pramANe je jIve che te jIva che. jIva jIve che tethI tene paryAyavAcI tene "jIva e prabhArI Dara cha.1 jIvasthikAei vA' the savA zazI chapAtAnA dravya ane bhAvaprANethI haMmezAM jIvatA rahe che. tethI tene paryAyavAcI 'Order se prabhArI cha.2 'pANei vA' prANu me 5 tenA paryAya vAcaka zabda che, kema ke zvAse chuvAsa rUpa prANone te dhAraNa kare che.3 'bhUei vA tana paryAyavAcI zaha 'bhUta' se para che. tara 'bhUta' se bhATa kahela che ke-te pitAnA maulika svabhAva vinAne traNe kALamAM hotuM nathI. paraMtu dravya te bhUtakALamAM hato, vartamAna kALamAM che. ane bhaviSya kALamAM raheze. A rIte traNe kALamAM vRttivALA hovAthI tene paryAyavAcI bhUta zA ha >> riTa nA sava' zabda paNa tenA paryAyavAcI zabda che
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 bhagavatIya 'vinnUi cA6' vijJa iti vA cetanarUpajJAnavatvAt 6 / 'ceyA7 iti vA cetA iti vA cetAjJAnAvaraNIyAdi pudgalAnAM cayakArI cetayitA vA iti cetA, 'jeyA. iti bATa jetA iti vA karmarUpAtrUNAM jayakartA jetA8, 'appAi vA9' AtmA iti Apnoti-vyApnoti jJAnaviSayatayA sarvamiti AtmA9 athavA ApnotiprApnoti sarvakarmaphalamiti AtmA, yadvA nAnAgatisatatagAmitvAdAtmA11, 'raMgaNAi vA12' ragaNa iti vA raGgaNa-rAgastAdRzasambandhAt raGgaNa iti12 'hiMDa. ei vA13' hiNDuka ivi vA gamanakartRtvAt hiNDuka iti13, 'poggalei vA14' paryAyavAcI satva zabda bhI hai kyoMki yaha apanI astitvarUpa saMjJA se sadA vidyamAna rahatA hai 'binnUha vA vijJa bhI isakA paryAyavAcI zabda hai kyoMki yaha cetanarUpa jJAnavAlA hai 'ceyA 7' jJAnAvaraNIya Adi karmapudaloM kA cayakArI hone se isakA paryAyavAcI cetA bhI hai kyoMki jJAnAvaraNIya Adi karmapudgaloM kA caya jIva hI karatA hai karma rUpa zatruoM kA jayakartA hone se isakA nAma jetA bhI hai apane jJAna ke dvArA yaha samasta jJeyoM ko vyApta kara letA hai isaliye isakA nAma AtmA bhI hai athavA yaha samasta karmoM ke phaloM ko prApta karatA hai isaliye bhI isakA nAma AtmA hai athavA karmAdhIna huA yaha nirantara nAnA gatiyoM meM bhramaNa karatA rahatA hai isaliye bhI isakA nAma AtmA hai 'raMgaNAivA 10' rAga ke jaise rAga se yaha sambandhita hai isaliye isakA nAma raGgaNa bhI hai 'hiMDaeivA' nAnAgatiyoM meM yaha gamana bhAtapAtAnI mastitva 35 sahAthI hamezA vidyamAna 27 2.5 vinnUi ar vijJa zabda paNa tene paryAyavAcaka zabda che. kema ke te cetanA rUpa jJAnavALA cha.6 'ceyA' jJAnAvaraNIya vigaire bhayAna yaya 42nAra-648 pAthI tene paryAyavAcI "cetA' zabda paNa che 7 kema ke jJAnAvaraNIyAdi kamapadalene caya jIva ja kare che. tema ja karma phalene jItanAra hevAthI jotA evuM paNa nAma che.8 pitAnA jJAnathI te saghaLA ya-jANavA lAyaka padArthone nyApta kare che. tethI tenuM nAma "AtmA e pramANe paNa che athavA te saghaLA karmonA phalene pAme che, tethI paNa tenuM nAma AtmA che. athavA mane AdhIna thayela te niraMtara aneka gatimAM bhamyA kare che. tethI tenuM nAma 'mAmA cha, 'raMgaNAi vA' sanIbha te rogathI sagathI madha. pAmA 29 cha, tathA tanu nAma '2' me pAya che. 'hiMDuei vA' te
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAma ni0 521 pudgala iti vA pUraNAt galanAcca zarIrendriyANAmiti pudgalaH 14, 'mANadeha vA 15' mAnava iti vA mA-niSedhe navo- navInatA na vidyate yasya sa mAnavaH anAditvAt purANahati 15, 'kattA vA 16 karttA iti vA kartA - kArakaH aSTavidhakarmaNAm 16 'vittA vA' vikata iti vA vi-vividhatA- anekarUpeNa kartA - kArakaH karmaNAmiti vikartA athavA vikartayitA- chekaH karmaNAM chedakatvAt iti vikartA 18, jagei vA 19' jagaditi vA caturgatigamanAt jagaditi 19 'jaMtui vA20' janturiti vA jananAt anekagatiSu utpattimattvAt janturiti20, 'joNIi bA21' yoniriti vA caturazItilakSajIvAnAmutpAdakatvAt 21, 'sayaMbhUi vA 12 ' svayaMbhUriti vA svayameva bhavatIti svayambhUH svayameva bhavanAdeva svayambhUriti 22, karanevAlA hai isaliye isakA nAma hiMDuka bhI hai isake dvArA gRhIta indriyAM aura zarIra pUraNa galana svabhAvavAle haiM isaliye isakA nAma pudgala bhI hai| isameM navInatA lAditA nahIM hai kintu anAditA hai isa kAraNa isakA nAma mAnava bhI hai isI se isakA nAma purANa bhI hai aSTavidha karmoM kA karttA hone se isakA nAma kartA bhI hai tathA vividha rUpa se anekarUpa se karmoM kA karttA hone ke kAraNa athavA karmoM kA chedaka hone ke kAraNa isakA nAma vikarttA bhI hai caturgati meM jAne ke kAraNa isakA nAma jagat bhI hai anekagatiyoM meM caurAsI lakSaponiyoM meM isakI utpatti huI hai isa kAraNa isakA nAma jantu bhI hai aura caurAsI lAkha jI kA utpAdaka hone se isakA nAma yoni bhI hai / apane Apa hone ke kAraNa arthAt svayaMsiddha hone ke kAraNa isakA ane4 gatiyobhAM gamana zvAvANI he, tethI tenu' nAma 'hiMduka' me N pazu - che. teNe grahaNa karela indriyA ane zarIra pUraNu galana svabhAvavALA che. tethI tenu' nAma putUla paNa che. temA navIna pazu mADhi nathI paraMtu anAdi che tethI tenu nAma 'mAnava' paNa che, ane ethI ja tenuM nAma 'purANuM? paNu che. ATha prakAranA karmAMnA kanheM hAvAthI tenu nAma 'kartA' paNa che. tathA judA rUpathI aneka rUpathI krarmonA karanAra hAvAne kAraNe athavA karmanA chedya-nAza karanAra hAvAne kAraNe tenuM nAma vikartA' paNa che. catu`timAM javAne kAraNe tenu'nAma 'jagat' e pramANe che. aneka gatiyAmAM arthAt cArAzI cAnIcAmAM tenI utpatti thaI che tethI tenu nAma tu' evuM paNa che. ane cAryAzI lAkha jIvAne utpanna karanAra hovAthI tenuM nAma caiAni' evu paNa che peAtAnI meLe ja thavAne kAraNe arthAt svayaM siddha hAvAne kAraNe tenu" nAma svayaMbhU pazu che. audArika zarIrathI mukti prApta thayA pahelA sudhI rahe che.
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'sasarIrIi vA23' sazarIrIti-zarIreNa-audArikAdinA saha vidyate iti sazarIrI svAvacchinnabhogavatvasaMbandhena zarIraviziSTa ityarthaH 23, 'nAyaei vA24' nAyaka iti vA nAyaka:-karmaNAM netA24, "aMtarappAiti vA25' antarAtmA iti vA anta:-bhavyarUpa AtmA na tu vAhyazarIrAdirUpa iti antarAtmA,25, 'je yAvanne tahappagArA' gani cApyanyAni tathAmakArANi-AtmanaH paryAyavAcakA zabdAH, 'sabve te jAva abhivayaNA' sarvANi tAni yAvadabhivacanAni atra yAvatpadena jIvAntikAyasyeti saMgrahastathA ca sarve tathAvidhAH zabdAH jIvAstikAyasya amivacanAni-paryAyA bhavantIti bhAvaH / 'poggalasthikAyassa Na bhaMte ! pucchA' pudgalAstikAyasya khalu bhadanta ! pRcchA he bhadanta ! pudgalAstikAyasya kiyanti abhivacanAni bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'poyamA' ityAdi, nAma svayaMbhU bhI hai| audArika Adi zarIroM se yaha suktiprApti ke pahile taka rahatA hai isaliye isakA nAma lazarIrIbhI hai karmoM kA netA hone se isakA nAma nAyaka bhI hai samyagdarzanAdi paryAyavAlA ho jAne se yaha zarIra ko aura nija ko judA 2 kara letA hai, isaliye anta meM yaha AtmArUpa hI ho jAtA hai isaliye isa kA nAma antarAtmA bhI hai bAhya zarIrAdirUpa yaha nahIM hai tathA isI prakAra ke 'je yAvanne tahappagArA sance te jAca abhivayaNA' jo aura bhI nAma haiM ve saba isI jIvAstikAya ke paryAyavAcI zabda haiM aisA jAnanA cAhiye yahAM yAvatpada se 'jIvasthikAyassa' isa pada kA saMgraha huA haiM aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-"poggalatyikApasta NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! pudgalAstikAya ke abhivacana paryAyavAcI zabda kitane haiM? tethI tenuM nAma "nAyaka evuM paNa che, samyagdarzana vigere paryAyavALA te zarIrane ane pitAne judA judA kare che. tethI aMtamAM te AtmArUpe ja thaI jAya che. tethI tenuM nAma "aMtarAtmA" evuM paNa che A bAhya zarIra vigere 3the nathI. tathA 2 3 'je yAvanne tahappagArA savve te jAva abhivayaNA' bhI 52 nAmacha ta ma mA stiyana paryAya pAya zo cha. ma samana. mADiyAM yAvata pahathI 'jIvasthikAyasva' se padane saMgraha thayo che, pharIthI gautama svAmI pulAstikAyanA saMbaMdhamAM prabhune pUche che ke'poggltthikaayss gaM bhaMte ! pucchA' 7 mazavan yuestinA paryAyavAya saNho 48kSA cha ? tanA hattaramA prabhu 23-'goyamA! aNege abhivayaNA'
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAme kArthakanAmani0 523 'goyamA' he gautama ! 'aNege abhivayaNA pannattA' anekAni abhivacanAni pudralAstikAyasya prajJavAni, 'taM jahA ' tadyathA - poggalei vA' pudgala iti vA, poggalasthikAi vA pudgalAstikAya iti vA, 'paramANupoggalei vA' paramANupudraka iti vA 'duppaesiei vA' dvipadezika iti vA, dvau pradeza avayatratayA vidyete yasya sa dvipradezikaH, 'tippaesiei vA' trimadezika iti vA 'jAva asaMkhejjapafers ar' yAvadasaMkhyeyapradeziko vA atra yAvatpadena catuH pazcAdi dazAntAnAM saMkhyAtAnAM ca pradezAnAM saMgraho bhavati 'anaMtapae sie vA' anantapade zika iti vA 'je yAvanne taha pagArA savve te poggakatthikAyassa abhivayaNA' yAni cApyanyAni uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' aNege abhivayaNA' he gautama! pudgalAstikAya ke paryAyavAcI zabda aneka haiM 'taM jahA' jaise- 'poggaleha vA ' pudgala kA svabhAva pUraNa galanarUpa hotA hai isa kAraNa isakA nAma pudgala bhI hai 'poggalatthakAyeha vA' pudgalAstikAya bhI hai 'paramANupoggalei vA' paramANupudgala bhI hai 'duppaesiei vA' dvipradezika aisA bhI hai 'tippaelie bA' tripradezika bhI hai 'jAva asaMkhejjapae sipaha vA' yAvat asaMkhyAtapradezI bhI hai| yahAM yAvat zabda se cAra pradezika, pAMcapradezika Adi daza pradezika paryanta ke nAma aura saMkhyAta pradezI nAma gRhIta hue haiN| tathA 'anaMtapaesiei vA' anantapradezika aisA bhI isakA nAma hai tAtparya yaha hai ki ye saba pUrvokta nAma pudgalAstikAya ke paryAyavAcI zabdarUpa se kahe gaye haiM / tathA 'je ghAvanne sahayagArA sabbe se poggalatdhikAyassa abhivayaNA' inake jaise he gautama! yuddhasAstiyanA paryAyavatha zo bhane che. 'taMjahA' te mA prabhA che. 'pogAlei vA' yuddhasanA svabhAva pUra gavana iyaM hoya che. tethI tenu' nAma 'yudgasa' che, 'pogalatyikAei vA' yuddhabAstiya pazu tenu' nAma che. 'paramANu polei vA' paramANu yuddha pazu tenu' nAma che. 'duppaekhie ivA' dvipradezi mevu gu tetu' nAma che. 'tippaesiei vA' triadezi4 vuzu tetu' nAma che. 'jAva saMkhejjapaesiei vA' yAvat masa. khyAta pradezI pazu che. ahiyAM yAvata zabdathI cAra pradezika, pAMca pradezika vagere vaMza pradezI sudhInA nAmA ane sakhyAtapradezI nAma thatha purAyesa the, 'tathA 'aNatapae sieha vA' anaMta aheziTha vu tenu' nAma che. kahevAnu tAtpaya e che ke-A pUrvokta badhA ja nAmAM pudgalAstikAyanA paryAyavAcI zabda rUpe kahevAmAM AvelA che. tathA je yAvanne taha pagArA sacce te pogalatvikAyarasa abhinayaNA' mAnA levA bhInna
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ varaka ____bhagavatIsUtra tathAmakArANi-pudgalAsvikAyasya sAmAnyato vizeSarUpatazcAmidhAyakazandavA. kyAni sarvANyapi tAni pudgalAstikAyasyAbhivacanAni paryAyazabdA bhavantIti / 'sevaM bhaMte / sevaM maMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! paryAyazabdaviSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tava sarvamevameva-satyameva bhavatAmAptasvena bhavadvAkyasya sarvathaiva satyatvAt iti kathayitvA gautamaH bhagavantaM candate namasyati, vanditvA namasthityA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 2 // iti zrI vizvavikhyArAjagadvallabhAdiSadabhUpitavAlabrahmacAri 'jainAcArya' . pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya mameyandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM vizatitamazate dvitIyodezakaH samAptaH // 20-2 // jo aura bhI dUsare zabda hai ve bhI saNa isa pudgalAstikAya ke hI abhidhAyaka zabda haiM ailA jAnanA cAhiye 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apane jo yaha dharmAlikAyAdika ke paryAyazabdoM ke viSaya meM kahA hai vaha saba Apake Asa hone ke kAraNa Apake vacanoM meM sarvathA satyatA hone se satya hI hai 2 isa prakAra kaha kara gautamane bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA aura bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 2 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta ___ "bhagavanIsUtra" kI pramezacandrikA vyAkhyA vIsaveM zatakakA ||duusraa uddezaka samApta // 20-2 // je zabdo che te badhA ja A pulAstikAyanA ja paryAyavAcaka zabda che tema sabhA _ 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti hai san mA5 haivAnupriye 2 mA dharmAstikAyanA paryAyazanA saMbaMdhamAM kahyuM che te saghaLuM kathana satya che. he bhagavana Apa Apta hovAthI ApanA vacanemAM sarvathA satyapaNuM hovAthI ApanA vacane haMmezAM satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAne sthAne birAjamAna thayA. e sU. 25 jenAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI vAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA vIsamA zatakane bIjo uddezaka samAna ra0-rI
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za020 u03 saM01 prANAtipAtAdi AtmapariNAmani0 525 atha tRtIyodezakaH mArabhyate dvitIya uddezake pANAtipAtAdayo'dharmAstikAyasya paryAyA bhavantIti patipAditam / tRtIyodezake prANAtipAtAdayo'nye cAtmano'nanyatvena kathayiSyante, ityevaM sambandhena AyAtasya tRtIyoddezakasyedamAdimaM sUtram-'aha bhaMte' ityAdi, mUlam-aha bhaMte ! pANAivAe musAvAe jAva micchAdasaNa salle, pANAivAyaveramaNe jAva micchAdasaNalallavivege, uppattiyA jAva pAriNAmiyA, uggahe jAva dhAraNA, uhANe kamme bale vIrie purisakAraparakame, neraiyatte, asurakumAratte jAva vemANiyatte, nANAvaraNije jAva aMtarAie, kaNhalessA jAva sukkalessA, sammaTTiI3, cakkhudaMsaNe4, AbhiNibohiyaNANe jAva vibhaMganANe3, AhArasannA4, orAliyalarIre5, maNajoge3, sAgArovajoge aNAgArovajoge, je yAvanne tahappagArA samve te gaNastha AyAe pariNamaMti? haMtA goyamA! pANAivAe jAva savdhe te NaNastha AyAe prinnmNti| jIve NaM bhaMte! garbhavakamamANe kAvanne kaigaMdhe0 evaM jahA bArasamasae paMcamuddese jAva kammao NaM jae No akammao vibhattibhAvaM prinnmi| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti jAva viharai ||suu01|| - vIsaime sae taIo uddeso lmtto|| chAyA-atha bhadanta ! prANAtipAto mRpAvAdo yAvat mithyAdarzanazalyam / mANAtipAtaviramaNam , yAvanimathyAdarzanazalyavivekaH, aurapattikI yAvat pAriNAmikI, avagraho yAvad dhAraNA, utthAnaM karma balaM vIrya puruSakAraparAkramaH, nairayikatvam amurakumAratvaM yAvadvaimAnikatvam , jJAnAvaraNIyaM yAvat antarAyikam , kRSNalezyA yAvat zuklalezyA, samyagdRSTiH 3, cakSudarzanam 4 AbhinivodhikajJAnam 5 yAvadvibhaMgajJAnam 3, AhArasaMjJA 4, audArikazarIram 5, manoyogaH
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 bhagavatIsUtre 3, sAkAropayogo'nAkAropayogaH, ye cApyanye tathA prakArAH sarve te nAnyatra AtmanaH pariNamanti, hanta, gautama ! mANAtipAto yAvat sarve te nAnyatrAtmanaH pariNamanti / jIvaH khalu bhadanta ! garbha vyutkrAman kativarNaH katigandhaH evaM yathA dvAdazazate paJcamoddezake yAvat karmataH khalu jagat no armato vibhaktimA pariNamati / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati // 90 1 // viMzatitamazate tRtIyoddezakaH samAptaH / TIkA-'aha NaM bhaMte !' atha khalu bhadanta ! 'pANAivAe' mAgAtipAta: mANAnAM-pANavatAM jIvAnAm ekendriyAdArabhya paJcendriyaparyantAnAM sUkSmasthUlAnAm yatipAto virAdhanamiti prANAtipAtaH, 'musAvAe' mRpAvAdaH 'jAvamicchAdasaNasalle' yAvanmithyAdarzanazalyam atra yAvatpadenASTAdazapApasthAneSu adattA tIsare uddeze kA prAraMbha dvitIya uddeze meM prANAtipAta Adi adharmAstikAya ke paryAyavAcI zabda hai aisA kahA gayA hai aba isa tRtIya uddeze meM yaha prakaTa karatA hai ki prANAtipAta Adi tathA aura bhI jo prANAtipAta viramaNa Adi haiM ghe sapa AtmA se ananya (arthAt AtmA se bhinna nahIM) haiM isI saMbandha ko lekara isa tRtIya uddezaka ko prArambha kiyA gayA hai "aha bhaMte! yaha Adi sUtra hai 'aha bhaMte? pANAhacAe musAvAe jAva micchAdasaNasalle' ityAdi TIkArtha-'aha bhaMte ! pANAivAe jAva micchAdasaNasalle" yahAM prANa zabda se prANavAle jIvoM kA grahaNa huA hai ye prANavAle jIva ekendriya se lekara paJcendriya taka ke jIva haiN| inameM ekendriya jIvoM ko nIla dezAne paalbIjA uddezAmAM prANAtipAta vigere adharmAstikAyanA paryAyavAcaka zabdo che tema kahevAmAM AvyuM che. have A trIjA uddezAmAM prANAtipAta vigere tathA prANAtipAta viramaNa vigere che, te saghaLA AtmAthI alaga arthAta AtmAthI judA nathI. A vAta trIjA uddezAmAM batAvavAmAM Avaze te saMbaMdhathI A trIjA uddezAno prAraMbha karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che, __'aha bhaMve! pANAivAe musAvAe jAva' tyAta sAtha-'aha bhane ! pANAivAe musAbAe jAva micchAdasaNasalle' mADiyAM prANa zabdathI prANavALA ja grahaNa karAyA che. temAM ekendriya chanA sUphI ane bAda2 e rIte be bheda che, tathA be IdriyavALA ane
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u03 sU0 prANAtipAtAdi AtmapariNAmani0 527 dAnAdipoDazapadAnAM saMgraho bhvti| tathA 'pANAivAyaviramaNe' prANAtipAtaviramaNam , 'jAva micchAdasaNasallavivege' yAtranmithyAdarzanazalyavivekaH, atra yAvatpadena viramaNaghaTitamRpAvAdAdArabhya mAyAmRpAvivekAntAnAM poDazapadAnAM saMgraho bhavati 'uppattiyA jAva pAriNAmiyA' autpattikI yAvat pAriNAmikI, sUkSma evaM cAdarUpa do vibhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai tathA do indriya jIvoM ko sthUlarUpa meM mAnA gayA hai ataH vakSma evaM sthUlarUpa jo ekendriya se lekara paJcendriya taka ke jIva haiM unako jovirAdhanA kI jAtI hai usakA nAma prANAtipAta hai siddhAnta kI mAnyatAnusAra sUkSma eke ndriya jIvoM kA kilI ke zrI dvArA kisI bhI avasthA meM ghAta nahIM hotA hai ataHyahAM gRhIta sUkSma zabda usa sUkSmatA kA grahaNa karane vAlA nahIM hai ki jo sUkSma nAmakarma ke udaya se jIvoM meM hotI hai kintu sthUla le jo parimANa Adi meM viparIta hai hIna hai vaha sUkSma jIva hai isaliye sUkSmatA aura sthUlatA ye paraspara sApekSika zabda hone ke kAraNa jo jIva sUkSma se viparIta hai vaha sthUla aura sthUla le jo viparIta hai vaha sUkSma jIva hai aisA yaha vyAvahArika kathana hai isa prakAra ke lUkSma sthUla jIvoM kI cAhe ve ekendriya ho cAhe yAvat pazcendriya ho pramAda ke yoga jo virAdhanA hotI hai vaha prANAtipAta hai yaha prANAtipAta tathA 'pANAivAya viramaNe' prANAtipAtaviramaNa tathA yAvat pada gRhIta mRSAvAda Adi sthala rUpe mAnelA che. tethI sUkSama ane sthUla rUpe je ekendriyathI paMcendriya sudhInA jIve che. tenI virAdhanA karavAmAM Ave che. tenuM nAma prANAtipAta che. siddhAMtanI mAnyatAnusAra sUma ekendriya jIne keInAthI paNa kaMI paNa avasthAmAM ghAta thatuM nathI. tethI ahiyAM grahaNa karela sUkSama zabda te sUmapaNane grahaNa karavAvALA detA nathI. ke je sUkSama nAmakarmanA udayathI jIvamAM hoya che paraMtu sthUlathI pariNAma vigeremAM je viparIta che,-hIna che. te sukSma jIva che. tethI sUmapaNu ane zUlapaNuM e bane anya anya sApekSita zabda hovAthI je jIva sUkSmathI viparIta che te skUla che, ane skUlathI je bhinna che te sukSma jIve che. evuM A vyavahArika kathana che. A rIte sUkSma ane skUla jIvonI cAhe te te ekendriya hoya cAhe te yAvata paMcendriya hoya prasAdanA cegathI je virAdhanA thAya che, te prAyatipAta cha. mA prAyAtipAta tathA 'pANAivAyaveramaNe0' prAyAtipAta viramaNa tathA yAvata zabdathI grahaNa thatA 18 aDhAre prakAranA pApasthAnenuM
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIMsUtre 528 atra yAvatpadena vainayikI karmajA cetyanayoH 'saMgrahaH 'uggahe' avagrahaH 'nAva dhAraNA' yAvaddhAraNA, atra yAvatpadena IhA'vAyayohaNam 'uhANe' utthAnam 'kamme' karma 'bale' balam 'vIrie' vIryam 'purisakAraparakkame' purupkaarpraakrmH| 'neraiyatte' nairayikatvam nArakamAva ityathaiH 'amurakumAratvam asurakumArabhAvaityarthaH, 'jAva vemANiyatte' yAvavaimAnikatvam atra yAvatpadena nAgakumArAdi dazabhavanapati-paJcasthAvara-trivikalendriyatiyapazcendriya - manuSya-vAnavyantarajyotiSkAnAM saMgraho bhavati, anena nairayikAdArabhya vaimAnikaparyantacaturvizati daNDakajIvAnAM grahaNaM kRtamiti / 'NANAvaraNijje' jJAnAvaraNIgam 'jAca aMrA ie' yAvadantarAyikam atra yAvatpadena darzanAvaraNIyAdInAM paNNAM karmaNAM saMgraho 18 pApasthAnoM kA viramaNa tathA 'uppattiyA jAva pAriNAbhiyA' autpa ttikI evaM yAvat pada gRhIna vainayikI karmajA aura pAriNAmikI ye cAra budriyAM tathA 'uggahe' avagraha yAvatpadagRhIta-IhA, avAya aura dhAraNA ye matijJAna ke cAra beda tathA 'uhANe utthAna kamme karma 'bale' palavIrie' vIrya 'purisakkAraparakkamme puruSakAra parAkama the tathA 'neraiyatte' nairayikatA evaM asurakumAra bhAda ye 'jAca vemANie' tathA yAvat padagRhIta nAgakumAra Adi 10 bhavanapatidevabhAva, pAMca sthAvarabhAva, tIna prakAra kA vikalendriya mAna tiryaka paJcendriyabhAva mAnavabhAva vAna. vyantarabhAva evaM jyotiSkabhAva, rUpa jo nairayika se lekara vaimAnikaparyanta 24 daNDakastha jIva kI avasthAe~ haiM.ve lathA-'NANAvaraNijje0' zAnAvaraNIya yAvat padagRhIta darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayuvirabha tathA 'utpattiyA jAva pAriNAmiyA' gotpattiA tathA yAvat pahathI aDa] zaya vainayi: ma mare pariNAmI se pyAre muddhiyo tathA 'uggahe' avagraha, IhA, avAya ane dhAraNuM e mati ajJAnanA cAre de tathA "a" yAna (AyayAganA vyApAra) 'kamme' meM (pane vyApA2) 'bale' (zArI2i4 pazabha. 'vIrie' vI (mAtmAnA vyApAra) 'purisakkAraparakame' 525412 (52|4m Y315yAnu malibhAna vizeSa tathA 'neraiyatte' nApA bhane asurabhAra pAra ko 'jAva vemANiyA' yAvat 54thI nAgabhAra vigere 10 isa sapanapati va bhAva; pAMca sthAvara bhAva, traNe prakAranA vikalendriya bhAva tiya paMcendriya bhAva, mAnava bhAva, vAyattara bhAva ane tiSka bhAva rUpa je nArakothI laIne vaimAni sudhI yovIsa 44435 nI 2 avasthA cha tathA 'NoNAvaraNijje' jJAnAvaraNIya yAvat padathI darzanAvaraNIya vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u03 sU01 prANAtipAtAdi AtmapariNAmani0 529 bhavatIti / 'kaNhalessA' kRSNalezyA 'jAva mukkalessA' yAvat zuklalezyA atra yAvatpadena nIla-kApota-taijasa padma-lezyAnAM saMgraho bhavatIti, 'sammadiTThI3' sampadRSTimithyAdRSTimizrapTizca 'cakkhudaMsaNe' cakSurdarzanam acakSurdarzanam avadhi darzanam kevaladarzanaM ceti darzanacatuSTayam / 'bhAbhiNiyohiyaNANe' AminibodhikajJAnam 'jAva vibhaMganANe' yAvad vibhaGgajJAnam yAvatpadena zrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyavajJAnakevalajJAnAnAM matyajJAnazrutAjJAnayozca saMgrahA, 'AhArasannA 4' AhArasaMjJA1 bhayasaMjJA2 maithunasaMjJA3 parigrahasaMjJA ca4 'orAliyasarIre5' audArikA hArakara vaikriya 3 taijasa4 kArmaNa5 zarIrANi, 'maNojoge3' manoyogo 1 bacoyogaH 2 kAyayogaca 3 'sAgArooge aNAgArovaoge eka, nAma aura gotra ye karma tathA-'kaNhalessA jAca sukkalesA' kRSNalezyA evaM yAvatpadagRhIta ke anusAra nIla, kApotika, pIta padma aura zukla ye 6 lezyAeM 'sammadiTThI tathA samyagdRSTi mithyAdRSTi aura mizradRSTi ye tIna dRSTiyAM 'carakhudaMsaNe' tathA cakSudarzana. acakSudarzana avadhidarzana aura kevaladarzana the cAradarzana 'AbhiNiyohiyanANe jAva vibhaMganANe' tathA AbhinivodhijJAna gRhIta yAvatpada ke anusAra sunjaal ghinnaal, phlHghaal, kaal phaal, sbaajaan aura vibhaMgajJAna the pAMca jJAna aura 3 ajJAna 'AhArasannA 4' AhAra saMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA aura parigraha saMjJA ye 4 saMjJAeM 'orA. liya sarIre 5' tathA audArika, vaiziAhAraka, taijala evaM kArmaNa ye 5 zarIra maNajoge 3' tathA anoyoga, bacanayoga evaM phArayoga ye bhane mAtra meM ma' tathA 'kaNhalessA jAva sukalesA' vezyA, nAta lezyA, kApatika vezyA, pata lezyA, pa lezyA, ane zukala lesyA, e che veshyaame| 'sammadidvI0' tathA sabhyaTa, mithyASTi, mane bhiSTi se naSTayA 'cakkhudasaNe' tathA yakSuhazana, anyAzana, adhizana, bhane vasana se thAra zana, 'mAbhiNiyohiyaNANe jAva vibhaMgaNANe' mAlini. mAvijJAna, bhatijJAna, zrutajJAna, mavadhijJAna, mana:paya jJAna, jJAna, matiajJAna, yuajJAna ane visaMgajJAna A pAMca jJAna ane traNa ajJAna 'AhArasaMnno' mAArasA, layajJazA, maithunasazA, mane pariyaDazA me yAra sajJAmA 'orAliyasarIre' tathA moRs zarI2, vaiThiya zarIra AhAraka zarIra taijasa zarIra ane kAzmaNa zarIra e 5 pAya zarIra 'maNajoge' tathA manAyA, kynyaa| mana yayAsa se 3
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 bhagavatI sAkAropayogo'nAgAropayogazca 'je yAvanne tahappagArA' ye cApyanye tathAprakArAH ye darzitAstathA ye cAnye tathA prakArAstAzA AtmavizeSaNa vAcakAH sAmAnyato vizeSatazca paryAyazabdAH 'savve te' sarve te paryAyAH 'NaNattha AyAe pariNamaMti' nAnyatrAtmanaH pariNamanti AtmAnaM varjayitvA pate prANAvipAtAdayo na vartante AtmaparyAyatvAt prANAtipAtAdInAH parNayANAM paryAyiNA saha kathaMcidekarUpatvAt AtmarUpA eva la Atmano bhinnatvena na pariNamanti, api tu Atmanyeva teSAM pariNAmo bhavati kim ? iti mana; bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi, 'hatA goyamA !' hanta gautama ! hanteti AmantraNaM svIkAre 'pANAivAe jAva savve te NaNatyAyAe pariNamaMti' prANAtipAto yAvat sarve te 3 yoga 'sAgArovoge aNAgArovoge' tathA sAkAra upayoga evaM anAkAropayoga-aisA yaha do prakAra kA upayoga tathA 'je yAvanne tahappagArA satve te NaNastha Ayoe pariNamaMti' isI prakAra ke jo aura bhI sAmAnya vizeparUpa se AtmavizeSaNavAcaka paryAya zabda haiM ve saba AtmA ko choDakara kyA anyatra pariNamita nahIM hote haiM ? yahAM gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA hai-he bhadanta ! ye pUrvokta prANAtipAta Adi AtmA kI paryAparUpa haiM kyoMki ye AtmA ko choDakara ve anyatra pariNamita nahIM hote haiM tathA paryAyaparyAyI ke sAtha kathaMcit ekarUpa hone se parmaparUpa AtmArUpa hI hotA hai ata: jaya unakA pariNamana AtmA paryAyI ke sivAya anyatra honA nahIM hai to aisI paristhiti meM kyA unakA pariNAma AtmA meM hI hotA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA 'haMtA goyamA ! pANAivAe jAva lamce te NaNNaRNa yogA 'sAgarovaoge aNAgArovaoge ya tathA sAyAsa bhane manA. piyA 2 rI me upayoga tathA 'je yAvanne tahappagArA te NaNNattha AyAe pariNamaMti' se zata bhAga 5 2 sAmAnya vizeSa 3the mAtbhAnA vizeSaNa vAcaka paryAya zabda che te zabdo AtmAne choDIne zuM bIje paristhamatA nathI? A viSayamAM gautama svAmIe prabhune evuM pUcharyuM che ke he bhagavana A pUrvokta prANAtipAta vigere AtmAnA paryAya rUpa che? kema ke A AtmAne choDIne bI je pariNamatA nathI. tathA paryAya paryAyInI sAthe kathaMcita eka rUpa hevAthI paryAya rU5-AtmA rUpa ja hoya che. tethI jayAre tenuM pariNamana AmA vinA bIje thatuM nathI te e sthitimAM zuM enuM pariNAma AtmAmAM ja thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u03 sU01 prANAtapItAdi AtmapariNAmani0 531 nAnyatra AtmanaH pariNamanti, atra yAvatpadena praznasUtroktA sarve grAdhAH, he 'gautama ! mANAtipAtAdArabhyAnAkAropayogaparyantAH tathA ye etadanyaprakArAH AtmavizeSaNAni sarve te Atmavyatiriktasthale na bhavanti kintu Atmanyeva eteSAM pariNAmo bhavatItyuttarapakSAzayaH / itaH pUrva mANAtipAtAdaya AtmadharmakathitAH ataH paraM kathaMcit AtmadharmA eva varNAdisparzAntAH vicAryante-'jIve Na bhaMte' ityAdi, ___'jIve NaM bhaMte !' jIvaH khalu bhadanta ! 'gambhaM vakkamamANe garbha vyutkrAman garne utpadyamAna ityarthaH 'kaibanne kaigaMdhe' kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzaH ? he bhadanta ! garbha samutpadyamAno jIvaH kiyatA varNagandharasasparzastha AghAe pariNamali' hAM, gautama ! prANAtipAta se lekara anAkAro. payoga paryanta jo dharma hai ve tathA isI prakAra ke jo aura bhI AtmA kA vizeSaNarUpa dharma haiM ve sagha Atmavyatirikta sthala meM pariNamita nahIM hote haiM kintu AtmA meM hI inakA pariNAma hotA hai aisA yaha uttara pakSa kA Azaya hai| mANAtipAta Adika AtmA ke dharma haiM aisA prati. pAdana isase pahale kiyA jA cukA hai aba isake bAda aisA vicAra karanA hai ki varNAdi se lekara sparza taka ke saba AtmA kedharma hI haiMgautama ne isI bAta ko prabhu se yoM pUchA hai-'jIve NaM bhave / gambhaM vakkamamANe kAvanne, kahagaMdhe' he bhadanta ! garbha meM utpanna hotA huA jIva kitane varNoM vAlA kitanI gaMdhoM vAlA kitane rasoM vAlA aura kitane sparzoM vAlA hotA hai ? pUchane kA tAtparya aisA hai ki garbha meM utpanna hotA hubhA jIva kitane varNa gaMdha rasa sparzarUpa pariNAma se pari. -'haMtA goyamA! pANAivAe jAva khavve te NaNNasthaAyAe pariNamaMti' hai| gautama! prANAtipAtathI laIne anAkAropayoga sudhInA je dharmo che, te badhA AtmAthI bhinna sthAnamAM pariNamatA nathI. paraMtu AtmAmAM ja tenuM pariNamana thAya che. e A uttarapakSane abhiprAya che. prANAtipAta vigere AtmAnA dharma che. evuM pratipAdana pahela karavAmAM AvelAM che. have e vicAra karavAmAM Ave che ke varSathI laIne sparza sudhInA badhA ja AtmAnA ja dharmo che. gautama svAmIe eja vAta prabhune A nIce pramANe pUchI che. 'jIve Na bhaMte ! gambhaM vakkamamANe kaivaNNe, kaigaMdhe sa mApana thanArA cha keTalA varSovALA keTalA gadhevALA keTalA rasavALA ane keTalA sparzIvALA hoya che? pUchavAnuM tAtparya e che ke-gamAM utpanna thate jIva
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsye pariNAmena pariNamaMti / nanu jIvaH arUpItyAdi vizepayuktastatkathaM varNAdi pariNAmena tasya pariNAmo bhavatIti cedatrocyate garbha utpadyamAno jIvaH taijasakAmaNa zarIraviziSTa evaM audArikazarIragrahaNaM karoti, zarIrANi ca varNagandharasasparzayuktAnyeva bhavanti, varNAdiviziSTazarIrAvyatiriktazca kathaMcit jIvaH dharmarmiNorabhedAt ata ucyate kavivarNaH katigandhaH katirasaH katisparzazca jIvaH pariNamati ? iti praznaH, bhagAnAha-'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA vArasamasae paMcamuddese' evaM yathA-dvAdazazate pazcamoddezake kathitaM tathaiva ihApi varNAdimatvena Namita hotA hai ? yahA~ aisI zaMkA ho sakatI hai ki jIva jaya svabhAvataH amUrtika hai rUpa, gaMdha, rala aura sparza se rahita hai to phira kaise varNAdi pariNAma se usakA pariNAma hotA hai ? to isa zaMkA kA samAdhAna aisA hai ki garma utpanna hotA haA jIva taijasa evaM kArmaNazarIra se viziSTa rahatA hai aura tabhI yaha audArika zarIra ko grahaNa karatA hai audArika Adi zarIra jo hote haiM ve varNa, gaMdha rasa aura sparza viziSTa hI hote haiM isaliye jaya saMsArI jIva varNAH diviziSTa zarIra se kathaMcit abhinna mAnA gayA hai tatra aisI sthiti meM zarIrarUpa dharma le kathaMcit abhinna banA huA hai, yaha jIyarUpa dharmIrUpa, gaMdha, rasa sparza vAlA kaile nahI ho sakatA hai isIliye yahAM aisA prazna kiyA gayA hai ki jIva kitane varNoM vAlA, kitanI gaMdhoM vAlA, kitane rasoM vAlA aura kitane sparzoM vAlA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM jahA bAralamasae paMcamuddese jAva sammao NaM keTalA varNa, gaMdha, rasa. ane sparzarUpa pariNAmathI parimita thAya che? ahiyAM evI zaMkA saMbhave che ke-je jIva svabhAvathI ja amUrta che. rUpa, gadha, rasa ane sparza vinAne che, te pachI varNAdithI tenuM pariNamana kevI rIte thAya che? A zaMkAnuM samAdhAna A pramANe che. ke-gamAM utpanna thato jIva taijasa ane kArmaNa zarIrathI vizeSita rahe che, ane tyAre te dArika zarIrane grahaNa kare che. ane audArIka zarIra je heya che te varNa, gaMdha, rasa ane sparzavALA ja hoya che. tethI jyAre saMsArI ane vadivALA zarIrathI kathaMcit abhinna mAnela che, tyAre evI sthitimAM zarIrarUpa dharmathI kathaMcit abhinna banela A jIva rUpa dhamI, rU5, gaMdha rasa, sparza vALa kema na thaI zake? eja hetuthI ahiyAM pUrvokta prazna karela che. kejIva keTalA varSovALe, keTalA gaMdhavALe, keTalA rasovALe keTalA sparzevALe
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u03 sU01 prANAMtipAtAdi AtmapariNAmani0 533 garbhe utpadyamAnasya jIvasya pariNAmo vaktavyaH 'evaM jahA' ityAdinA sUcitaM bhavati tathA ca garbha vyutkrAman jIvaH 'kairasaM kaiphAsaM pariNAmaM pariNamaI katirasaM katisparza pariNAma pariNamati, he bhadanta ! garbha samutpadyamAno jIvaH kativarNakatigandhakatirasakatisparza pariNAmayuktaH pariNamati samutpadyate iti prazna: dvAdazazate, uttaramAha-'goyamA ! paMcavannaM dugaMdha paMcarasaM ahaphAsaM pariNAma pariNamaI' ityAdi, he gautama ! paJcavarNa dvigandhaM pazvarasam aSTasparza pariNAma pariNamati, pazcavarNa-dvigandhapazcarasASTasparzayuktazarIratAdAtmyabhAvamAgato jIvaH samutpadyate ityuttaram kiyatparyantaM dvAdazazatakIyaprakaraNamihavaktavyaM tabAha'jAva' ityAdi, 'jAva kammo NaM jae' yAvatkarmataH khalu jagat 'go akammao vibhattibhAvaM pariNamaI' no armataH vibhaktibhAvaM pariNamati jae, No ammao vibhattibhAvaM pariNamaha' he gautama ! dvAdaza zataka meM paJcamoddezaka meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI garbha meM utpanna hote hue jIva kA pariNAma varNAdi se yukta jAnanA cAhie tathA ca-garbha meM utpanna hotA huA jIva ! he bhadanta ! kitane varSoM vAlA kitanI gaMdho vAlA kitane rasobAlA aura kitane spazoM vAlA utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu usI dvAdaza zataka meM aisA kahate haiM 'paMcavannaM, dugaMdha, paMcaralaM, aTThaphAsaM pariNAmaM pariNamaha' he gautama ! paMcavarNa, dvigaMdha, paJcarasa aura AThasparza se yukta zarIra ke sAtha tAdAtmyasambandha vAlA banA huA ,jIva garbha meM utpanna hotA hai yaha chAdaza zataka ke paMcama uddezaka kA prakSaraNa yahAM 'jAva kSammaoNaM jae jo akammo vibhattibhAvaM pariNamai' isa pATha taka grahaNa cha 1 mA prazna uttaramA prA 4 cha -'evaM jahA bArasamasae paMcamahese jAva karamao NaM jae,No akammo vibhattibhAvaM pariNamaI' gautama mAramA zatakanA pAMcamA uddezAmAM jevI rIte kahevAmAM AvyuM che, te ja rItanuM saghaLuM kathana ahiyAM garbhamAM utpanna thanArA jIvanA pariNAma varNAdivALuM samajavuM joIe. te A rIte che. gautama savAmI prabhune pUche che ke-garbhamAM utpanna thanArA jIva he bhagavana keTalA varSovALA keTalA gaMdhavALA keTalA rasovALA ane keTalA sparzIvALA utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM e bAramAM zatabhA prabhu bhA pramANe 43 cha.-'pacavannaM, dugaMdha paMcarasa, aduphAsaM, pariNAma pariNamaI' gautama pAya va me gadha, pAya 25 mate mA 25 zarIranI sAthe tAdAbhya saMbaMdhavALA banela jIva garbhamAM utpanna thAya che. mA mAramA zatanA pAyawi dezAnu 425 bhADayAM 'jAva kammao gaMjae
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 bhagavatIsUtre karmaNaH sakAzAdeva jagadbhavati karmaNo'bhAve jagato vividharUpeNa pariNAmo na bhavatIti anvayAtarekAbhyAM jagataH kAraNa karmaNe nirNita bhavatItyetatparyantaM dvAdazazatakIyaprakaraNaM vaktavyamiti bhAvaH / 'sevaM bhate / sevaM bhaMte ! ti nAva viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! yaddevAnupriyeNa kathitam Atmadharmasya jagatazca pariNAmaviSaye tad evameva-sarvataH satyameva Apta. vAkyasya sarvathaiva satyatvAditi kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namaspati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu0 1 // iti zrI vizvavikhyAtanagadvallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM viMzatitamazatakasya tRtIyodezakaH smaaptH||20-3|| kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / tAtparya isakA aisA hai ki karma se jagat saMsAra prApti hotI hai karma ke abhAva meM vividha rUpa se jagat-kA pariNAma nahIM hotA hai| isa prakAra anvaya vyatireka sambandha se jagat kA kAraNa karma hI nirNita hotA hai 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI' he bhadanta ! Apa devAnupriya ne jo Atmadharma aura jagat ke pariNAma ke viSaya meM kahA gayA hai vaha aisA hI hai sarvathA satya hI hai kyoMki Apa Apta ke vAkya sarvaprakAra se satya hI hote haiN| isa prakAra kahakara gautama ne prabhu ko candanA kI, namaskAra kiyA candanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| tRtIya uddezaka samApta // 20-3 // No ammao vibhattibhAvaM pariNamai' mA 54 sudhI 8 3 . sAya AnuM e che ke karmathI-saMsAraprApti thAya che. karmanA abhAvamAM vividha rUpe jagatanuM pariNAma thatuM nathI. A rIte anvaya vyatirekanA saMbaMdhathI jagatanuM kAraNa karma ja che tema siddha thAya che. _ 'sevaM bhaMte sevaM bhaMve tti' jAva viharaI' magavan mA5 devAnupriye AtmAne dharma ane jagatanA pariNAmanA saMbaMdhamAM je kahyuM che te saghaLuM temaja che. ApanuM kathana sarvathA satya ja che. kema ke Apa AptanuM vAkya sarva prakAre satya ja hoya che. A rIte kahIne te pachI gautamasvAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyA vadanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAne sthAne birAjamAna thayA. sU. 1 .
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u04 sU01 indriyopacayanirUpaNam atha caturthoddezakaH bhArabhyatetRtIyoddezake pariNAmaH kathita zcaturthIddezake tu pariNAmAdhikArAt indriyopacayalakSaNa evaM kathayiSyate, ityevaM saMbandhena AyAtasya caturthoddezakasyedamAdima sUtram-'kaivihe NaM bhaMte' ityAdi, ____mUlam-'kaivihe je bhaMte! iMdiya uvacae pannate ? goyamA! paMcavihe iMdiyovadhae pannatte, taM jahA-soiMdiyauvacae0 evaM bitIyo iMdiyauddesao niravaseso bhANiyaThavo jahA pannavaNAe sevaM bhaMte! sevaM bhaMte!tti bhagavaM goyame jAba vihri||suu.1|| __ chAyA-katividhaH khallu bhadanta ! indriyopacayaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH indriyopacayaH prajJaptaH tadyathA-zrotrendriyopacaya:0 evaM dvitIyaindriyodezako niravazeSo bhaNitavyo yathA prajJApanAyAm / tadevaM bhadanta ! tadevaM sadanta ! iti bhagavAn gautamo yAvadviharati ||suu01|| ___TIkA-'kaivihe NaM bhaMte !' katividhaH khalu bhadanta ! 'iMdiya uvacae pannatte' indriyopacayaH prajJaptaH he bhadanta ! indriyANAM zrotrAdInAmupacayA-vRddhiH katividhI caturtha uddeze kA prAraMbhatRtIya uddeze meM pariNAma ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai aba isa caturtha uddeze meM pariNAma ke artha ko lekara hI indriyopacaya rUpa pariNAma ke viSaya meM kathana kiyA jAne vAlA hai ataH isI sambandha se isa uddeze kA prArambha kiyA gayA hai| 'kaivihe gaM bhaMte ! iMdiya uvacae paNgatte' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'kAvihe NaM bhaMte ! iMdiya upacae pannatte' zrotrAdika indriyoM kA upacaya vRddhi kitane yAthA zAno paartrIjA udezAmAM pariNAmanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM AvyuM che. have A cethA udezAmAM pariNAmanA saMbaMdhane laIne I drinA upacayarUpa pariNAmanA viSayamAM kathana karavAmAM Avaze jethI A saMbaMdhane laIne A uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che. 'kaivihe gaM bhaMte ! iMdiyauvacae paNNatte dhyAha TIkAryuM-A sUtra dvArA gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke'kvihe.nnN bhate ! iMdiyauvacae paNNatte' shriindriyaan| 75yaya-vRddhi TamA
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 bhagavatIstre vidyate ? iti praznaH, uttaramAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! paMcavihe iMdiyovacae pannatte' paJcavidhA-paJcaprakArakA indriyopacayaH prajJAzaH, 'taM jahA' tadyathA-'soiMdiyauvacae' zrotrendriyopacayaH 'evaM vIo iMdiyauddesamo niravaseso bhANiyatro jahA pannavaNAe' evaM dvItiyaindriyoddezako niravazeSo bhaNitavyo yathA prajJApanAyAs , yathA-prajJApanAyAM paJcadazasya indriyapadasya dvitIyauddezakastathA'yamapi vktvyH| prajJApanAyA dvitIyoddezaka zretthas , 'soiMdiyovacaecakkhidiovacae-ghANidiovacae-rasagidibhovacae-phAsidiovacae' ityAdi zrotrendriyopacayazcakSurindriyopacayo ghrANendriyopacayo rasanendriyopacayaH sparzanendriyopacaya ityAdi / 'seca bhane ! seyaM bhaMte / ti bhagavaM goyame jAva viharaI' prakAra kA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! paMcavihe iMdiyovacae pannatte' he gautama zrotrAdiza indriyoM kA upacaya pAMca prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'soiMdiyAyacae' zronendriya upa. caya evaM ghIo iMdiyaudesao nirakseso mAniyanvo jahA panavaNAe' isa prakAra se jaisA kathana prajJApanA khUna ke 15 ve pada ke dvitIya uddezemeM kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI kaha lenA cAhiye vahAM kA dinIya uddeze kA kathana isa prakAra se hai-'soiMdiyovacapa, cavikhadiovacae' ghANidiovacae, isaNidibhozacae phAlidiovacae' ityAdi zrone ndriyopacaya cakSuindriyopacaya ghANendriyopacaya rasanendriyopacaya aura prAranA cha 1 mA praznanA uttaramA prabhu 4 cha hai-'goyamA! paMcavihe iMdayo vacae pannatte' 3 gItamA zrotra vigaire chadriyAnA upayaya pAMya sAranA Dara cha. 'tajahA' te mArI che. 'soiMdiyauvacae' zrotra driya 65cy| 'evaM vIo iMdiyauddesao niravaseso bhANiyavyo jahA paNNavaNAe' mA zate prajJApanA sUtranA 15 paMdaramA padanA bIjA uddezAmAM jevI rIte kahevAmAM AvyuM che, eja rIte ahiyAM paNa saghaLuM kathana samajavuM. tyAMnA bIjA deza 4thana // prabhArI cha. _ 'soiMdiovacae, pakkhidiovacae, ghANidiovacae rasaNidiovacae, phAsiMdiovacae' tyAhi zrotra diyA5yaya yakSudriyo5yaya, prAdhandriya pacaya, rasanA IdriyApacaya ane sparza Idripacaya ItyAdi. 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti bhagavaM goyame jAva viharaI' bhagavan mA5 devAnupriye je IndriyApacayanA saMbaMdhamAM kathana karyuM che. te saghaLuM tema ja
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 537 prameyacandrikA TIkA za020 u04 sU01 indriopacayanirUpaNam tadevaM bhadanta ! tadevaM madanta ! iti bhagavAn gautamo yAvadviharati he bhadanta ! yat devAnupriyeNa indriyopacayavipaye AdiSTaM tada evameva-satyameva AptavAkyasya sarvathaiva satyatvAditi kayitvA bhagavAn gautamo bhagavantaM bandate namasyati canditvA namasthitvA, saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |suu0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta- jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhayayanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUnchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjaguruvAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlacativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM viMzatizatake caturtho dezakA smaaptH||20-4|| sparzanendriyopacaya ityAdi 'sevaM bhaMte ! levaM bhaMte / tti bhagavaM goyame jAva viharaI' he bhadanta ! Apa devAprapa ne jo indriyopacaya ke viSaya meM kathana kiyA hai yaha Apa Apta ke vAkya sarvathA satya hone ke kAraNa satya hI hai isa prakAra se kahakara bhagavAna gautama ne bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA bandanA namaskAra karake phirave saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAka vIsave zatakakA ||cauthaa uddezA sAha 20-4 // che. Apta vAkya sarvathA satya hovAnA kAraNe Apa devAnupriyanuM kathana saya ja che. A pramANe kahIne bhagavAn gautama svAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sa. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghasIlAlajI mahArAja kRta bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA vIsamA zatakane the uddezaka samAptA 20-jA" a0
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre atha paJcamoddezakaH prArabhyate / caturthoddezake indriyopacayaH prarUpitaH, sacendriyopacayaH paramANubhirbhavatIti paJcamoddezake paramANusvarUpamucyate, ityevaM sambandhena AyAvasya paJcamoddezakasyedamAdimaM sUtram-'paramANupoggaleNaM bhaMte !' ityaadi| mUlam-'paramANupoggale NaM bhaMte ! kaivanne kairase kaiphAse pannatte? goyamA! egavanne egagaMdhe egarase duphAle ennatte, taM jahA-jai egavanne siya kAlae, siya nIlae, siya lohiyae, siya hAlide, siya sukille| jai egagaMdhe siya subbhigaMdhe siya dubbhigNdhe| jai egarase siya titte siya kaDue siya kasAe, siya aMbile, siya mhure| jai duphAse, liya sIe ya niddhe ya1, siya sIe ya lukkhe yara, liya usiNe ya niddhe ya3, siya usiNe ya lukkhe ya4 / duppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kahabanne, kaigaMdhe, kaDa. rase, kiphaase4| evaM jahA aTThArasamasae chaDuddesae jAva siya . cauphAse pnntte| jai ega nne liya kAlae jAva siya sukillae5, jai duvanne siya kAlae ya nIlae ya1, liya kAlae ya lohie ya2, siya kAlae ya hAlidae ya3, siya kAlae ya sukilae y4| siya nIlae ya lohiyae ya5, siya nIlae ya hAlihae ya6, siya nIlae ya sukillae ya7, liya lohiyae ya hAlidee yada, siya lohiyae ya sukillae ya9, siya hAliddae ya sukillae y10| evaM ee duyA saMjoge dsbhNgaa| jai egagaMdhe siya sunbhigaMdhe 1, siya dubbhigaMdhe ya2, jai dugaMdhe subbhigaMdheya dubhigaMdhe y| rasesu jahA vnnsu| jai duphAse siya sIe ya
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaithacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatva nirUpaNam 539 niddheya evaM jaheva paramANupoggale 4 | 'jar3a tiphAse santre sIe dese niddhe dese lakkhe, savve usiNe dese niddhe dese lakkhe 2, savve niddhe dese sIe dese usiNe, savve lukkhe dese sIe dese usiNaM / jai cauphAle dese sIe dese usine dese niddhe dekheM lakkhe ee navabhaMgA phAsesu / tipaesie NaM bhaMte! khaMdhe kaivanne 0 jahA aTThArasamasa chahudde se jAva cauphAse pannatte / jai egavanne siya kAlae jAva sukillae 5 / jai duvanne siya kAlae ya siya nIlae ya1, siya kAlae ya nIlagAyara, siya kAlagAya nIlae ya3, siya kAlae ya lohiyae ya1, siya kAlae ya lohiyagAya 2, siya kAlagAya lohiyae ya3, evaM hAliddaeNa vi samaM bhaMgA tinni, evaM sukkilapaNa visamaM bhaMgA tinni3, siya nIlae ya lohiyae ya ettha vi bhaMgA tinni3, evaM hAlidaeNa vi samaM bhaMgA tinni3, evaM sukilleNa vi samaM bhaMgA tinni3, siya lohiyae ya hAlidae ya bhaMgA tinni3, evaM sukilleNa vi samaM bhaMgA tinni3, siya hAli - dae ya sukillae ya bhaMgA tinni3, evaM savve te dasaduyA saMjogA bhaMgA tIsaM bhavaMti / jar3a tivanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1, siya kAlae ya nIlae ya haridda ya 2, siyakAlae ya nIlae ya sukillae ya 3, siya kAlae ya lohiyae yahAlie ya4, siya kAlae ya lohiyae ya sukillae ya5.
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIstre 540 siya kAlae ya hAliddae ya sukillae ya 6, siya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya 7, siya nIlae ya lohiyae ya sukkillae ya 8, siya nIlae ya hAlidae ya sukillae ya 9, siyalohie ya hAlidae ya sukillae ya 10, evaM ee dasa tiyA saMjogA / jai egagaMdhe siya subbhigaMdhe 1, siya dunbhigaMdhe 2, jai dugaMdhe siya sunbhigaMdhe ya dubbhigaMdhe ya bhaMgA tinni 3, evaM rasA jahA vnnaa| jai duphAse liya sIe ya niddhe ya evaM jaheva duppaesiyasta taheva cattAri bhaMgA 4 / jai tiphAse savve sIe, dese niddhe, dese lukkhe 1, savve lie dese niddhe desA lukkhA 2, savve sIe desA niddhA dese lakkhe 3, / savve usiNe dese niddhe dese lukkhe 3, ettha vi bhaMgA linni, lambe niddhe dese sIe deseusiNe bhaMgA tinni 9, lavne lukkhe dese sIe dese usiNe bhaMgA tinni 3 evaM 12 / jai cauphAse dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1, dese sIe dele uliNe dese. niddhe desA lukkhA 2, dese sIe dese usiNe desA niddhA dese rukkhe3, dese sIe desA usiNA dele niche dese lukkhe 4, dese lIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA 5, dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe 6, desA sIyA dese usiNA dese niddhe dese lukkhe7, desA siyA dese uliNe dese niddhe delA lukkhA 8 desAsIyA dese uliNe dase niddhe dele lukkhe 9, evaM eetipaesie phAsesupaNavIsaM bhaMgA 25 ||suu0 1 //
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 541 chAyA-paramANupudgalaH khalu bhadanta ! kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzaH prajJaptA ? gautama! ekavarNaH, ekagandhaH, ekaraso dvisparzaH prajJaptA, tadyathA-yadi ekavarNaH syAt kAlaH (kRSNaH) syAt nIlA, syAt lohitaH, syAd hAridraH, syAta zuklaH / yadi ekagandhaH sthAt surabhigandhaH syAt durabhigandhaH, yadi ekarasaH syAt tiktaH syAta kaTukaH syAt kaSAyaH, syAt AmlaH syAt madhuraH, yadi dvisparzaH syAt zIvazva snigdhazvara, syAta zItazca rUkSazvara, syAta uSNazca snigdhazca3, syAt uSNazca rUkSazca4 / dvimadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativarNa:04 evaM yathA aSTAdazazatake SaSThoddezake yAvat syAta catusparza: prjnyptH| yadi ekavarNa: syAt kAlo yAvat syAt zuklA, yadi dvivarNaH syAt kAlazca nIlazca1, syAt kAlazca lohitazva2, syAt kAlazca hAridrazca3, syAt kAlazca zuklazca4, syAt nIlazcalohitazca5, syAt nIlazca hAridrazva6, syAt nIlaca zuklazva7, syAt lohitazca hAridrazca8, syAt lohitazva zuklaca, sthAva hAridrazca zuklaca 10, evamete dvikasaMyoge daza bhaGgAH / yadi ekagandhaH syAva murabhigandhaH 1, syAt durabhigandhazca 2 / yadi dvigandha: syAt surabhigandhazca durabhigandhazca / rasepu yathA varNeSu / yadi dvisparzaH syAt zItazca snigdhazca evaM yathaiva paramANupudgalaH / yadi trisparzaH sarvaH zIto dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, sarveH upNaH dezaH snigdho dezo rUkSaH 2, sarvaH snigdho, dezaH zIto deza uSNaH 3, sarvo rUkSo dezaH zItaH deze uSNaH 4 / yadi catuH sparzaH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, ete nava bhaGgAH sparza Su / trimadezikaH khalla bhadanta ! skandhaH kativarNa:0 evaM yathA aSTAdazazate paSThoddeze yAvat catu:sparzaH prajJaptaH / yadi ekavarNaH syAt kAlaH yAvat zuklaH 5 / yadi dvivarNaH syAt kAlazca syAta nIlazca 1 syAt kAlazca nIlazca 2, syAva kAlAzca nAlAzca 3, syAt kAlazca lohitazca 1 syAt kAlazca lohitAzca 2. syAt kAlAzca lohitazca 3. evaM hAridreNApi samaM bhaGgAsnaya: 3, evaM zuklenApi samaM bhaGgAstrayaH 3, syAt nIlazca lohitazca anApi bhaGgAstrayaH 3, evaM hAridreNApi samaM bhgaanyH| evaM zuklenApi samaM bhaGgAstrayaH, syAt lohitazca hAridrazca bhaGgAstrayaH 3, evaM zuklenApi samaM bhaGgAstrayaH, syAt hAridrazca zuklazca bhaGgAstrayA, evaM sarve te dazadvikasaMyogA bhanAstriMzAnti yadi trivarNaH syAt kAlazca nIlazca lohitaca 1, syAt kAlazca nAlazca hAridrazca 2, syAt kRSNazca nIlazca zuklazca 3, syAt kAlazca lohitazca hAridrazca 4, syAt kAlaca lohitazca zuklazca 5, syAt kAlazca hAridrazca zuklazca 6, syAta nIlazca lohitazca hAridrazca 7, syAda nIlaca lohitazca zuklazca 8, syAt nIlazca hAridrazca zuklazca 9, syAt lohitazca hAridrazca zuklazca 10 /
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 bhagavatI sUtre evamete daza trisaMyogAH / yadi ekagandhaH syAt surabhigandhaH 1 syAd durabhigandhaH / yadi dvigandhaH syAt surabhigandhazca durabhigandhazca bhaGgAstrayaH / evaM rasA yathA varNAH / yadi dvisparzaH syAt zItazca snigdhazva evaM yathaiva dvipradezikasya tathaiva catvAro bhaGgAH / yadi trisparzaH sarvaH zItaH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH zIto dezaH snigdhaH dezA rUkSAH 2, sarvaH zIto dezAH snigdhAH deza: rUkSaH 3, sarva uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSa 3, atrApi bhaGgAstrayaH 3 / sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezauSNaH, bhaGgAstrayaH 9 / sarvaH rUkSaH dezaH zItaH dezauSNaH, bhaGgAtrayaH evaM dvAdaza 12 / yadi catuH sparzaH dezaH zItaH, dezauSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezArUkSAH 2, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 4 dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdho deza: rUkSAH 5, dezaH zItaH dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezI rUkSaH 6, dezaH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezI rUkSaH 7, dezA zItAH deza uSNaH dezaH snigdho dezA rUkSAH 8, dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 9, evamete tripradezikaH sparzaSu paJcaviMzatirbhaGgAH / sU0 1 // pAMcaveM uddeze kA prAraMbha caturtha uddeze meM indriyopacaya kI prarUpaNA kI gaI hai yaha indriyo pacaya paramANuoM dvArA hotA hai ataH isa paMcama uddeze meM paramANu kA kyA svarUpa hai yaha kahA jAnevAlA hai isI saMbandha ko lekara isa paJcama uddeza ko prArambha kiyA jA rahA hai isa pazcama uddeza kA yaha 'paramANu poggaleNaM bhaMte !' ityAdi Adi sUtra hai / paramANupogANaM bhaMte! kahabanne, kahagaMdhe, kaharase, kahaphA se pananta' ityAdi TIkArtha - - isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'paramANu poggale NaM bhaMte!' he bhadanta ! paramANu pudgala 'kahabanne, kaigaMdhe, kairase, pAMcamA uddezAnA prAraMbha- cAthA uddezAmAM indriyAnA upacaya-vRddhinuM nirUpaNa karavAmAM Avyu che. A indriya upacaya paramANu dvArA thAya che. jethI A pAMcamA uddezAmAM paramANuonu zu' ane kevuM svarUpa che ? te viSayanu pratipAdana karavAmAM Avaze. e sabadhane laIne A pAMcamA uddezAnA AraMbha karavAmAM Ave che. tenuM paheluM' sUtra A pramANe che. www 'paramANupogale NaM bhaMte! kaivaNNe, kaigaMdhe kairase kaiphAse paNNatte'. 6tyAdi TIkA"--A sUtrathI gautama svAmIe prabhune evu' pUchyuM' che ke-- 'paramANupoggale NaM bhaMte!' he bhagavan paramAyu yudgala "kaivanne, kaDugaMdhe, kaha
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayabAndrakA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 543 TIkA-'paramANupoggale NaM bhaMte !' paramANupudgalaH khalu bhadanta 'kaivanne' kativarNaH 'kaigaMdhe katigandhaH 'kairase' katirasaH 'kaiphAse' katisparzaH-he bhadanta ! paramANupudgalaH kativarNagandharasasparzavAn bhavatIti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egavanne' ekavarNaH kRSNAdi varNAnAmanyatarayogAt eka eva varNaH kRSNAdiH paramANau tiSThatIti / 'egagaMdhe' ekagandhaH eka eva gandhaH paramANau tiSThati surabhidurabhigandhayoranyatarasyaiva sattvAkaiphAse kitane varNa, gandha, rasa, aura sparzavAlA hotA hai? pudgala ke guNa 20 mAne gaye haiM 5 varNa, 2 gandha 5rasa, aura 8 sparza ye guNa pudgala ke sivAya anyatra nahIM pAye jAte haiM pudgala paramANu aura skandha ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai chipradezI skandha se lekara anantapradezI skandha taka jitane bhI pudgala haiM ve saba skandha meM hI parigaNita kiye gaye haiM isake atirikta jo pudgala haiM vahI paramANu haiM isa sUtra meM eka pudala paramANu meM ina guNoM meM se kitane guNa pAye jAte haiM tathA pAye jAne vAle guNoM meM kitane bhaMga ho lakate haiM yahI laya viSaya varNita huA hai isameM sabase pahile gautama ne paramANupudgala ke viSaya meM hI yaha prazna kiyA hai isake uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA egavanne' he gautama ? paramANu pudgala 5 vargoM meM se koI eka hI varNavAlA hotA hai 'egagaMdhe surabhi durabhigaMdha do gaMdho meM se koI eka hI gaMdhavAlA hotA hai 'egarase' rase, kaiphAse, eal Ag, gandha, 2 sAnepAmA DAya cha 1 yudsanA guNa 20 vIsa mAnavAmAM AvyA che. 5 varNa 2 gadha pa rasa ane,8 sparza A vIsa guNa muddala zivAya bIje maLatA nathI. pudgala, paramANu ane kanyanA bhedathI be prakAranA kahelA che. be pradezavALA skadhathI AraMbhIne ananta pradezavALA sko sudhI jeTalA pula che te badhA rakaMdhamAM ja gaNavAmAM Ave che. te sivAyanA je pule che te ja paramANuM che. A sUtramAM eka pula paramANuthI AraMbhIne traNa pradezavALA skA sudhI je pula che, teomAM A guNe paikI keTalA guNe saMbhave che? A tamAma viSaya A sUtramAM varNavela che, AmAM sauthI pahelAM gautama svAmIe paramANu pulanA viSayamAM ja prazna karela che tenA uttaramAM prabhu kahe che ke'goymaa! egavanne' 8 gautama * 52mA purasa pAMya 4 : 4 me 1 jAya che. 'egagaMdhe' sugadha-mara durgandha se gadhA paihI gayADAya che. "egarase' tImA-va-pAya
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 bhagavatIstre diti / 'egarase' ekarasA paramANau tiktAdInAmanyatamasyaiva satvAt , 'duphAse' dvisparzaH zItoSNasnigdharUkSANAmanyatamayoraviruddhayoH dvayoH saMbhavat dvisparzaH tatra ca vikalpAzcatvAraH zItasya snigdhena rukSeNa vA saha krameNa yogAi dvau, evauSNasyApi snigvena rUkSeNa vA saha yogAd dvAviti catvAraH, zeSAmtu gurulaghukarkazamRdukAH sparzAH vAdaraNAmeva bhavantIti na te atra gRhyante / 'taM jahA' tadyathA tiktAdi pAMca raso meM se koI eka hI rasavAlA hotA hai aura 'duphAse' zIna, uSNa, snigdha aura rUkSa ina cAra rUpoM meM se koI se abiruddha do spoM vAlA hotA hai ina cAra spoM meM se avirodhI do spazoM ke hone meM yahAM cAra vikalpa-bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM zIta kA snigdha ke sAtha aura rukSa ke sAtha kramazaH yoga karane para do bhaMga hote haiM tathA uSNa kA bhI isI prakAra se snigdha aura sakSa ke sAtha kramazAyoga karane para do bhaMga hote haiM, isa prakAra se cAra bhaMga ho jAte haiM-kahane kA tAtparya aisA hai ki zIta ke sAtha para mANu meM snigdha aura rUkSa raha sakate haiM tathA uSNa ke sAtha bhI snigdha aura rUkSa raha sakate haiM isa prakAra se cAra spoM ke 4 bhaMga yahAM kahe gaye hai| paramANu meM avirodhI do hI sparza pAye jAte haiM zIta ke sAtha uSNasparza kA aura uSNasparza ke sAtha zIta kA virodha hai isa liye yadi paramANu meM zIta-sparza rahatA hai to vahAM snigdha sparza bhI raha sakatA hai aura yadi snigdha sparza yahAM nahIM ho to rUkSa sparza vahAM raha tarekhA ane mIThe e pAMca rase paikI kaI eka ja rasavALA hoya che. 'daphAse' zIta-3-5 anu niya-zizu ma 36412 AyAra nA spazevALA hoya che. A cAra sparzemAMthI aviredhI be sparzInA hovAthI ahiyAM cAra vikalpa-saMge thAya che. je A pramANe che.-zItanuM snigdhanI cikAzanI sAthe ane rUkSanI sAthe kramathI ga karavAthI be bhaMga thAya che. tema ja uSNunuM paNuM Aja rIte nigdha ane rUkSanI sAthe kamathI coga karavAthI bIjA be bhAge thAya che. e rIte cAra aMge bane che kahevAnuM tAtparya e che ke-zItanI sAthe paramANumAM snigdha ane rUkSa rahI zake che. tathA uSNanI sAthe paNa snigdha ane rUkSa rahI zake che. e rIte cAra spanA 4 cAra bhaMga upara batAvyA che. paramANuomAM aviredhI be ja sparza maLe che. ThaMDA sAthe uoNa spazane tathA uSNu sparza sAthe ThaMDA sparzane paraspara virodha che. tethI je paramANumAM zIta sparza rahe te niSpa sparza paNa rahI zake che. ane je tyAM sinagdha sparza na hoya te rUkSa sparza tyAM rahI zake
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 545 'jai egavanne' yadi ekavarNastadA 'siya kAlae' syAt kAla: 'siya nIlae' syAt nIlaH 'siya lohiyae' syAt lohitA, 'siya hAliie' syAhAridraH-pItaH 'siya sukillae' syAt zuklA, paramANau ekaekavarNaH tatra kadAciva kRSNaH, kadAcit nIlA, kadAcit lohitA, kadAcit hAridraH, kadAcit zuklA / tathA ca kRSNAdiSu sakatA hai isI prakAra le uSNa sparza ke sambandha meM bhI kathana jAnanA cAhiye mRduka karkaza guru, laghu, ye jo zako 4 sparza aura haiM ve paramANu meM nahIM rahate haiM ye to bAdara pudgalo meM hI rahate haiM paramANu sUkSmAti sUkSma pudgala hai isaliye yahAM unakA grahaNa nahIM huA hai isI viSaya ko adhika aura spaSTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-'taMjahA' 'jaha egavanne liya kAlae, siya nIlara liya lohiyae ya, siya hAliddae ya, siya sukillae 2' paramANu meM ekaSarNa rahatA hai aisA kathana jaba kiyA jAtA hai to isakA tAtparya ailA hai ki eka paramANu meM pAMca vargoM meM se kadAcit kRSNavarNa bhI raha sakatA hai yadi kRSNavarNa na ho to vahAM kadAcit nIlavarNa bhI raha sakatA hai aura yadi vahAM nIlavarNa na ho to kadAcit vahAM lAlavarNa bhI ho sakatA hai aura yadi vahAM lAlavarNa na ho to kadAcit pItavarNa bhI ho sakatA hai aura yadi vahAM pItavarNa na ho to kadAcit vahAM zuklavarNa bhI ho sakatA hai isa prakAra pAMca varSoM meM se koI na koI eka varNa usameM avazya pAyA jAtA hai che. eja rIte uNa sparzanA saMbaMdhamAM paNa kathana samajavuM gurU bhAre laghu halake karkaza ane mRdu A bAkInA je cAra spaze bIjA paNa che te paramANu emAM rahetA nathI. te te bAdara pudgalAmAM ja rahe che. paramANu sUkSmathI paNa sukSama pudgala che. tethI ahiyAM tene braNa karyA nathI. Aja viSayane vadhAre spaSTa 42vA mATe sUbara cha-'jahA' jai egavanne siya kAlae, siya nIlae siya lohiyae ya, siya hAlihae ya, siya sukillae ya' 52mAmAmA : 123 che evuM kathana je karavAmAM Ave che. te tenuM tAtparya e che ke eka paramANamAM pAMca varNo paikI kadAca kRSNa varNa paNe rahI zake che, je kRSNa varNa na hoya te * tyAM kadAca nIla varNa paNa rahI zake che. ane je tyAM nIla varNa na hoya te kadAcita tyAM lAla vaNa paNa hoI zake che ane je lAla varNa na hoya te kadAcita pILe varNa paNa hoI zake che. ane je paLe paNa na hoya te kadAcita tyAM zukala-tavaNuM paNa hoI zake che. e rIte pAMca varNo paikI koI paNa eka
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra anyatamavarNavAn bhavati paramANuriti bhAvaH / 'jai egagaMdhe siya sunmigaMdhe siya dubhigadhe' yadi ekagandhaH tadA syAt-kadAcit surabhigandhaH, syAt-kadAcit durabhigandhaH / 'jai egarase siya tite siya kaDae' yadi ekarasaH nadA syAtkadAcit tiktaH, syAt-kadAcit kaTu kA 'siya kasAe' syAt kapAyaH 'siya aMvile' syAdamlaH 'siya mahure' syAd madhuraH tiktAdiSu pazcarasepu ekatamarasa eva bhavati paramANuriti / 'jai duphAse' yadi dvisparzaH tadA 'siya sIe ya niddhe ya' syAta zItazca snigdhazca 'siya sIe ya lukkhe ya' syAta zItazva rukSazca 'siya usiNe ya niDhe ya' syAduSNazca snigdhazca, 'liya usiNe ya lukkhe ya' syAduSNazca isI prakAra kA kathana Age ke guNoM ke hone ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye 'jaha egagaMdhe, siya subhigaMdhe, siya dunbhigaMdhe' yadi vaha eka gandhaguNavAlA kahA jAtA hai to do gandhoM meM se yA to vaha surabhigaMdha vAlA ho sakatA hai yA durabhigandha vAlA ho sakatA hai| 'jaha egarase, siya titte siya kaDue, siya kasAe, liya aMbile, siya mahure' yadi use jaya eka rasaguNa vAlA kahA jAtA haiM to vaha pAMcarasoM meM se koI na koI eka rasa vAlA ho sakatA hai kadAcit vaha tiktarasa vAlA bhI ho sakatA hai, kadAcit vaha kaTuka rasavAlA bhI ho sakatA hai kadAcit vaha kaSAya rasavAlA bhI ho sakatA hai kadAcit vaha amlaesavAlA bhI ho sakatA hai tathA kadAcit vaha madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai isI prakAra se 'jaha duphAse siya lIe ya niddhe ca yadi vaha do sparzoM vAlA hai to vaha kadAcit zItasparza aura snigdhasparzavAlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit vaha 'siya sIe ya lukkhe ya' zItasparza aura varNa temAM avazya hoya che ja, Aja pramANenuM kathana AgaLanA guNenA hovAnA samayamA pazu sabhA'. 'jai ega gaMdhe, siya subhigadhe siya dubhigaMdhe' na ta bha3 gadha guMNavALA che, to be gadhe paikI sugaMdha guNavALA hoI zake che, athavA te dudhavA / za che. 'jai egarase siya titte siya kaDue siya kamAe, siya abile, siya mahure,' tane me 2sa zuzavAya apAmA mAve tAta pAMca raso paikI kaIne kaI eka rasavALA hoI zake che. kadAcita te tIkhA rasavALA paNa hoI zake che. kadAcita te kaDavA rasavALA paNa hoI zake che. thit te tu| 2savA 5 za che. 'jai duphAse siya sIe ya niddhe ya ta me 25zA hAya ta yida te zIta 25 mA bhane snigdha 15 vA cha. hAya te 'siya sIe ya lukkhe ya' 41
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA dIkA za020 u05 sU01 pudgalastha varNAdimatvanirUpaNam 547 rUkSazca / paramANupudgalasvarUpamabhidhAya tajjanitaskandhasvarUpaM vaktuM prathamato dvipradezikaskandhasvarUpamAha-'dupparasie the' ityAdi, 'duppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe' dvipadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH 'kaibanne' kativarNaH, dvau pradezau-paramANurUpau vidyate azyavatayA yasya skandhasyAvayavinaH sa dvipadezikaH skandhaH kativarNavAn kavigandhavAn katirasavAn katisparzavAn bhavatIti praznA, uttaramAha-'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA aTThArasamaplae chaThuddesae jAva siya cauphAse pannatta' evaM yathA'STAdazazate SaSThoddezake yAvat syAt catu:sparzaH prajJaptaH, yathA'STArUkSasparza vAlA bhI ho sakatA hai 2 'siya usiNe ya niddhe ya' aura kadAcit vaha uSNasparzavAlA evaM snigdhasparzavAlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit vaha 'siya uliNe ya lukkhe ya' uSNasparza vAlA aura rukSasparzavAlA bhI ho sakatA hai| isa prakAra se paramANupudgala ke svarUpa kA kathana karake aba sUtra. kAra paramANujanita skandha ke svarUpa kA kathana karane kI kAmanA se prathama dvipadezI skandha ke svarUpa kA kathana karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'duppaesieja bhate ! khaMdhe kaivanne' he bhadanta! jisa skandharUpa avayavI ke do paramANurUpa pradeza haiM arthAt jo skandha do paramANuoM ke saMyoga se janya huA hai aisA vaha dvipradezikaskandha kitane varNoM vAlA, kitane gaMghoMbAlA, kitane rakhoM vAlA aura kitane pazI cAlA hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA hai-'evaM jahA aTThArasamalae chaTThaddelae jAva siya cauphAse panatte' he gautama ! jaisA 15. mana mApA 2 565 sAcha 'siya usiNe ya niddhe yamana kadAcita te urtha sparzavALA ane rUkSa sparzavALA paNa hoI zake che. A rIte paramANunA svarUpanuM kathana karIne have sUtrakAra paramANathI thatAM ka nA svarUpanuM kathana karavAnI IcchAthI pahelAM be pradezavALA nA 1135nu 45 parecha tamA gautama svAmI prabhune me pUche cha hai-'duppaesi NaM bhave ! khaMghe kaivaNNe' he mAnana 2 2 35 avayavIna ge-paramAra pradeza che, arthAta je skaMdha be paramANunA saMgathI utpanna thaye che e te be pradezavALa sarkala keTalA varSo vALe, keTalA gadhevALe, keTalA rase. vALA ane keTalA spazevALo hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che 3-'evaM jahA advArasamasae cha?dekhae jAra siya cauphAse pannatte' 3 gautm|
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 548. . bhagavatImatra dazazatakasya paSThoddezake kathitaM tathaiva ihApi sarvamavagantavyam kiyatparyantaM tatratyaM makaraNaM jJAtavyaM tabAha-'jAva' ityAdi, yAvat syAt catuHsparzo dvipadezikA skandhaH, etatparyantam , tathAhi-tatratyaM prakaraNam 'dupaepie gaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne pucchA ? goyamA ! siya egavanne siya duvanne siya egagaMdhe siya dugaMdhe, siya egarase siya durase siya TuphAse siya diyaphAse siya cauphAse' dvipadezikA khallu bhadanta ! skandhaH kativaNa: -chA ? katigandhaH RtirasaH katisparzaH ? iti praznaH, syAdekavarNaH syAd dvivarNaH, syAdevagandhaH syAd dvigandhaH, syAdekarasaH syAi dvirasaH, syAd dvisparzaH syAt trisparzaH syAda catu:sparza ityuttaram / / kathana 183 zataka ke chaThe uddeze meM kiyA gayA hai vaisA hI saba kathana yahAM para yAvat vaha kadAcit vAra spoM vAlA hotA hai yahAM taka kA karanA cAhiye yahAM kA vaha prakaraNa isa prakAra se hai pra0-'duppaesie aMte ! khaMdhe kAvanne pucchA 5-'gothamA ! sitra emabanne, liya ducanne, liya egagaMdhe, siya. durgadhe, siya egarase, siya durale, liya duphAle, siya tiyaphAse, siyacauphAle' he bhadanta ! vipradeziza kSandha zitane varNavAlA hotA hai ? Adi prazna kSA uttara-he gautama ! vipradezika skandha kadAcit eka varNavAlA hotA hai, kadAcit do varNoM vAlA hotA hai, kadAcit eka gaMdhavAlA hotA hai kadAcit do gaMdho vAlA hotA hai, kadAcit eka ralavAlA hotA hai, kadAcit do rasoM vAlA hotA hai, kadAcit vaha do sparzoM vAlA hotA hai kadAcit tIna spoM vAlA hotA hai aura kadA 18 aDhAramAM zatakanA chaThThA uddezAmAM jevuM kathana karyuM che tevuM ja kathana ahiyAM yAvat te kadAcita sparzIvALA hoya che. ahi sudhInuM samajI levuM. tyanuM te prakaraNa A pramANe che. prazna 'duppaevie NaM bhaMte ! khadhe kaivaNNe pucchA' u. 'goyamA! siya egavanne, siya duvaNge khiya egAMdhe siya dugaMdhe, siya egarase, siya durase, siya duphAse, siya tiya phAse, khiya caupphAse' he bhagavana be pradezavALA skaMdha keTalA varNa vaLa hoya che je tenA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! be pradezI skaMdha keIvAra eka varNavALo hoya che. kadAcita be varNavALo hoya che. keIvAra eka gaMdhavALe hoya che ane kaIvAra be gaMdhavALo hoya che. keIvAra eka rasavALo hoya che. kaIvAra be rasavALo hoya che, keIvAra te be sparzavALo hoya che. keIvAra traNa sparzIvALI hoya che. ane kaIvAra cAra sparzevALo hoya che. A aDhAramAM
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su01 pugalasya varNAdimatvanirUpaNam 549 aSTAdazazatakasyaiva vyAkhyAnarUpam agrimaprakaraNamavatArayati-jai egavanne' ityAdi 'jai egavanne yadidvipradezikaH skandhaH ekavarNaH-kRSNAdhanyatamavarNavAna tadA 'siyakAlae jAva mukillae' syAt kAlo yAvat zuklA, syAt kAlaH syAt nIlA syAt lohitaH syAt hAridraH syAt zuklA, yadi dvayorapi paramAyoH samAnajAtIya eva kRSNAdhanyatamo varNoM bhavettadA kadAcita kRSNavarNI dvimadezikA skandhaH kadAcit nIlAyanyatamavarNa: kAraNe paramANau yAdRza evaM varNoM vartate kArya skandhe'pi tAdRzaH-tAzasaMkhyAka eva bhavati kAraNaguNAH kAryaguNAn Arabha-te iti niyamAt / 'jai duvanne' yadi dvivarNaH-yadi varNadvayavAn dvipade. zika skandhaH syAttadA vakSyamANavyavasthA'vagantavyA, tathAhi "siya kAlae ya nIlae ya' syAt kAlA nIlaca, paramANurUpo'vayavaH kRSNavarNavAn aparazca paramANurUpo'vayavo nIlavarNavAn tadA rUpadvayavat paramANudvayajanitatvAt kAryarUze hi pradeziko'vayavI skandho'pi kRSNanIlavarNadvayavAn iti 1 'siya kAlae ya lohiyae ya' syAt kRSNazca lohitazca kadAcit kRSNalohitavAn dvipadezikA cit cAra spoM vAlA hotA hai isI 18 veM zataka ke hI vyAkhyAnarUpa agrima prakaraNa ko avatarita karate hue sUtrakAra isa prakAra se kahate haiM-'jaha egavanne yadi vaha bimadezika skandha kRSNAdi vargoM meM se koI eka varNavAlA hai to vaha isa prakAra kI isa kathana meM vyavasthA sampanna pana sakatA hai-'siya kAlae ya nIlae ya' kadAcit vaha kAle varNa vAlA aura nIle varNavAlA bhI ho sakatA hai tAtparya yaha hai ki eka paramANu rUpa avayava usa hipradezika skandha kA kRSNavarNavAlA aura dUsarA paramANurUpa avayava nIlevarNa kA ho sakatA hai isa prakAra do rUpoM vAle paramANu kSya se janita hone ke kAraNa kAryarUpa dvipradezika avayavI skandha bhI kRSNa nIla rUpadodhoM vAlA ho jAtA hai 1 liya kAlae ya lohiyae ya21 phadAcin vaha dinadezika skandha jhAle aura lAlavarNa se yukta bhI ho zatakanA ja vyAkhyAnarUpa AgaLanA prakaraNane batAvatAM sUtrakAra kahe che ke'ji egavanne ta meM pradezavANI 4 0 vigaire paNe mAthI 14 // q DAya to 'siya kAlae ya nIlae yahAya te ANAvAmana kadAcita te nIlAvarNavALe paNa hoI zake che. kahevAnuM tAtparya e che keeka paramANurUpa avayava te be pradezavALA skaMdhanA kRSNavarNavALA ane bIjA paramANurUpa nIlavarNanA hoI zake che. A rIte be rUpivALA be paramANu banela hevAthI kAryarUpa be pradezika skaMdha paNa kRSNa ane nIlarUpa be varSo paNa manI naya che. 'ghiya kAlae ya lohiyae ya' vA2 te pradezavANA kaMdha kRSNavarNavALA ane lAlavarNavALA pazu hoI zake che. tenuM tAtparya e.
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 550 skandhaH kAraNasya paramANudvayasya kRSNalohitavarNadvayavatvena tato jAyamAnadvimadezikAsarat api kadAcita kRSNalohitarUpavarNadvayavAneva bhavatIti 2 / 'sipa kAlae ya hAlie ya' syAt kadAcit kRSNazca pItazca yadi janakaM paramANudvayaM kRSNapItavarNadvayavat tadA kadAcit kAryarUpe dvipadezika skandhe'pi kRSNapItavarNadvayayukto'vayavI bhavatIti 3 / 'liyakAlae ya sukilae ya' syAt kadAcit kRSNazca zuklazca kRSNazukladvayavarNavat paramANudvayajanitatvAt dvipadezikAvayatrI api kRSNazuklAtmaka varNadvayavAneva bhavatIti, kRSNamukhpakanIlAdi zuklAntagauNaparyAyamAzritya catvAro bhaGgA jAtA iti pradarzitam ataH paraM nIlamukhyakagauNasakatA hai tAtparya yahI hai ki eka paramANurUpa avayava usakA kRSNa varNoM peta ho aura dUsarA paramANurUpa avayava usakA nIle varNa kA na hokara lAla varNa vAlA ho isa prakAra se bhI vaha do varNoM se yukta paramANu dvaya se janita hone ke kAraNa kadAcit kRSNalohita rUpa varNa vAlA hI ho sakatA hai 2 'sipa kAlae ya hAliddae ya' yadi vaha aisA na ho to kadAcit vaha kRSNa varNavAlA aura pInavarNavAlA bhI ho sakatA hai yadi usa dvidezI skandha kA eka paramANu kRSNa varNavAlA hai aura dUsarA paramANu pItavarNa vAlA hai to aisI sthiti meM una donoM paramANuoM ke saMyoga se utpanna huA vaha dvipradezI skandha bhI kRSNa evaM pItavarNavAlA ho jAtA hai 3 'siya kAlae ya sukillae ya 'yadi vaha kRSNa pItavarNa vAlA nahIM ho to vaha kRSNa evaM sapheda varNavAle do paramANuoM se janya hone ke kAraNa kRSNa aura zvetavarNa vAlA bhI kadAcit ho sakatA hai che ke-eka paramANurUpa avayava tenA kALAvazuMvALu hAya ane khIju paramANu rUpa avayava nIlavarNanuM na thatAM lAla varNavALu' hAya A rIte paNa te e vaLeAMthI yukta e paramANuthI thayela hAvAthI kadAcit kRSNa ane lAla e vAjA thaza che 'siya kAlae ya hAlihe ya' bhane le se prabhAvena hAya teA kadAcita te kRSNavaNuvALA ane kadAcit pILAvaNu vALA pazu hAi zake che. jo te e pradezikasyuM dhanu' eka paramANu kALA vaNuvALuM hoya ane khIjuM paramANuM pILAvaNu vALu hAya te te e sthitimAM te banne parama NuonA sacaiAgathI utpanna thayela te e pradezI koMdha paNa kALA ane pILAvaNu vALA anI jAya che.3 'siya kAlae ya sukillae ya' bhane le te ajA bhane bhIjAvarSAvAjA na hoya teA te kALA ane saphetavaNu vALA e paramANuethI thayela hovAthI
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatva nirUpaNam 551 paryAyamAdAyApi bhaGgatrayaM darzayati- siya nIlae ya lohiyae ya' syAt nIlaca lohitazca kadAcit nIlalohitavarNadvayaparamANudra yajanitatvAt dvipadezikaskandho st nIlalohitavarNadvayavAna iti paJcamo bhaGgaH 5 / 'siya nIlae ya hAlie ya' sthAna nIlaca pItazca - nIlapItadvaya paramANudvayajanitadvipradezika skandho'pi nIlapItAtmaka varNadvayavAneva bhavatIti SaSTho bhaGgaH 6 | 'siya nIlae ya sukillae ya' 4 isa prakAra se isa kathana meM kRSNa guga ko mukhya karake usake sAtha hI kramazaH nIla pIta lAla aura zvetavarNa ko saMyukta karake ye 4 bhaMga dvisaMyogI prakaTa kiye gaye haiM / nIla varNa ko mukhya karake aura zeSa 3 varNa ko usake sAtha saMyukta karake dvisaMyogI 3 bhaMga isa prakAra se hote haiM - 'siya nIlae ya lohiyae ya' yadi usameM kRSNa varNa na ho kadAcit nIla varNa ho to isa sthiti meM usa nIla varNa ke sAtha lohitavarNa bhI usameM raha sakatA hai kyoMki eka paramANu usameM nIla varNa kA hai aura dUsarA paramANu lAla varNa kA hai isa prakAra nIlalAlacarNopeta paramANu dvaya se janya hue usa dvipradezI skandha meM bhI nIla lohita varNa dvaya yuktatA AtI hai 5 yadi nIla ke sAtha lohita varNa vahAM na ho to usakI jagaha vahA~ pItavarNa bhI ho sakatA hai isa liye 'siya nIlae ya hAlie ya 6' aisA yaha 6 bhaMga vana jAtA hai tathA yadi nIlavarNa ke sAtha vahAM pItavarNa na ho to usake sthAna para vahAM zvetavarNa bhI ho sakatA hai isa kadAcit kALA ane dheALAvaNu vALA paNa hAi zake che.4 A rIte A kathanathI kRSNaguNune mukhya manAvIne tenI sAthe ja anukrame nIla, pILeA, lAla ane dhALAvaNune meLavIne A cAra bhagA dvisayAgI batAvyA che. tema ja nIla vaSNune pradhAna banAvIne ane khAkInA 3 traNa varSAMte tenI sAthe meLavIne e pradezI 5 pAMca bhaMgA nIce pramANe mane che. 'khiya nIlae ya lohiyae ya' le temAM kRSNavarNana hAya tA kadAcit nIla vadhu hAya tA te nIla vazu sAthe lAla varNa paNa temAM rahI zake che. kema ke eka paramANu temAM nIla varNatuM heAya bIju paramANu lAla vaNunuM hAya A rIte nIla vaNu` ane lAla vaNu vALA e paramANuthI thayela te e pradezI kA~dhamAM paNa nIla ane lAla e che vaNu pazu' Ave che. 5 te nIlavarNa sAthe lAlava tyAM na heAya te tenI jagyAe tyAM pItavaNu paNa salavI zaDe che, 'khiya nIlae ya hAlie ya'6 A prabhAno mA chaTTo bhaMga che. jo nIlavaLu sAthe tyAM pILeA vadhu na heAya te tenI jagAe te tyAM zvetavA pazu sauMbhavI zo meM rIte 'siya nIlaeya suklillae ya
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 bhagavatIsaMtre syAt nIlazca zuklazca kAraNe paramANudvaye zuklavarNavattvena tajjanitadvimadezikAvayavI skandho'pi nIlazuklarUpavarNadvayavAneva bhavatIti saptamo bhagaH 7 / atha lohitavarNamukhyatAmAzritya bhaGgAdvayamAha-'siya lohiyae ya hAliddae ya' syAt lohitazca pItazca-kadAcit lohitapItavarNadvayavat paramANudvayajanitadvipadezika skandho'pi lohitapItAtmakavarNadvayavAn bhavatIti aSTamo bhagaH 8 / 'siya lohiyae ya mukillae ya' syAt lohitazca zukrazca lohitazuklAtmakavarNadvayavat paraprakAra se 'ptiya nIlae ya sukkillae ya' yaha sAtA bhaMga bana jAtA hai isa prakAra se ye 3 bhaMga nIla guNa kI mukhyatA karake aura zepa 3 guNoM ko kramazaH unake sAtha laMyuka karake banate haiM aba lohita varNa kI mukhyatA karake aura zeSa do guNoM ko pItavarNa aura zvanavarNa ko kramazaH usake sAtha joDakara 2 maMgapanate haiM jo isa prakAra se haiM 'siyalohiyae ya hAlidae the vaha dvipadezI skandha kadAcit lAlavarNavAlA aura pItavarNavAlA bhI ho sakatA hai 8, tAtparya isa kathana kA aisA hai ki yadi usa vipradezI skandha meM nIlavarNa na ho to isake sthAna para umameM lAlavaNa bhI ho sakatA hai isa prakAra vaha videzI skandha lAla varNavAle eka paramANu se aura pIta varNa vAle dUsare paramANu se janya hone ke kAraNa lAlapIta varNa vAlo bhI ho sakatA hai / isa prakAra se yaha 8 vAM bhaMga hai nauvAM bhaMga isa prakAra se hai 'liya lohiyae ya suviphallae ya 'vaha dvipadezI skandha apane avayava sUta eka lohita varNa vAle paramANu se aura dUsare zukla A rItane 7 sAtamo bhaMga banI jAya che. A rIte traNa aMge nIlaguNanI mukhyatA batAvIne ane bAkInA 3 traNa guNene kramathI tenI sAthe meLavIne bane che, have lAlavaNane mukhya banAvIne ane bAkInA be guNone pILA varNane-ane dhoLA vaNane kramathI tenI sAthe joDIne 2 be bhaMga bane che je mA prabhAra cha.-'siya lohiyae ya hAlidae ya' meM pradezavAjA hAyit lAlavarNavALo ane pILAvarNavALo paNa saMbhavI zake chekahevAnuM tAtparya e che ke je te be pradezI dhamAM nIlavaNuM na hoya te tenA sthAna para temAM lAlavaNuM paNa hoI zake che, ane tenI sAthe tyAM pILo varNa paNa rahI zake che. A rIte te be pradezI sadha lAla varNavALA eka paramANuthI ane pILA varNavALA bIjA paramANuthI thayela hovAthI lAla ane pILA varNa vALA paNa hoI zake che. A rIte A 8 AThamo bhaMga che. navamo bhaMga mA prabhArI cha.-'triya lohiya e ya sukillaeya' ne pradeza 24dha pAtAnA
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam '653 mAzudvayajanitatvAt dvipade zikaskandho'pi lohitazuklAtmaka varNadvayavAneva read navasa bhaGgaH 9 / atha hAridravarNamukhyatAmAzrityaikaM maGgamAha - 'siya- hAli tr ya sukillae ya' syAt hAridrava zukla, hAridrazuklAtmaka varNadvayavat paramANudvayajanitasvAt dvipradezikAvayavI api pItazuklAtmaka varNadvayavAneva bhavatIti dazamo bhaGgaH 10 | samprati dvikasaMyogibhaGgasyopasaMhAraM kurvannAha - ' evaM ee duyAsaMyoge dasabhaMgA' evam - pradarzitaprakAreNa dviksaMyoge darNadvayamUlaka saMyoge dazabhaGgA bhavanti / yadyapi dvikasaMyoge paJcavarNAnAM parasparaM vizeSyavizeSaNa bhAvavyatyAsena viMzatirmaGgAH saMbhavanti tathApi pUrvapUrvasya uttarottarata eva parasparaM INTERES varNa vAle paramANu se janya hone ke kAraNa lAlavarNa vAlA aura zubhra varNa vAlA bhI kadAcit ho sakatA hai / aba pItavarNa kI mukhyatA karake usake lAtha zveta varNa ko saMyukta kara jo kevala eka hI bhaMga banatA hai vaha 'mitha hAlie ya sukillae ya' isa prakAra se hai isa bhaMga meM usa dvidezI skandha ko pItavarNa vAle eka paramANu se aura zuklavarNa ke dUsare paramANu se janya hone ke kAraNa pIna zuklAtmaka varNadvaya vAlA hI kahA gayA hai isa prakAra se yaha 10 vAM bhaMga hai 'evaM ee duyAsaMyoge dasa bhaMgA'ce 10 bhaMga dvika saMyogI hai arthAt pAMca varNoM meM se kramazaH ekara varNa ko mukhya kara ke aura gauNa karake bane hai yadyapi dvika saMyoga meM pAMca varNoM ke Apasa meM vizeSya-vizeSaNa bhAva ke ulaTa phera kara dene se 20, bhaMga ho sakate haiM phira bhI pUrva pUrva ko uttarottara ke sAtha hI ' avayava rUpa eka lAla vaNu vALA paramANuthI ane khIjA dheALA vaNu vALA paramANuthI thanAra hAAnA kAraNe kadAcita lAla vaNu vALA ane dheALAvaNu vALA paNa thaI zake che. have pILA vaju ne mukhya manAvIne ane tenI sAthe dheALA vadhu ne bhejavIne ThevaNa khela mane che te 'siya hATihae ya sukkillae ya' bhA pramANe che. A bhAgamAM te e pradezI 'dhane pILAva vALA eka paramANuthI ane dheALA vaNu vALA khIjA paramANuthI thavAvALA hAvAthI pILA ane dhoLA zebha me varNavANo hyo che, ye rIte the isabhI lauMga che. 'evaM ee duyA saMyoge dasa bhaMgA' me rIte yA dvissayogI usa lauMgo bhane arthAta pAMca va paikI eka vaNa ne kramathI mukhya banAvIne ane tenI mAthe khIjA nIcenA vaNune meLavIne eTale ke gauzu karIne ane che. jo ke dvika sayAgamAM pAMca vanA parasparamAM vizeSya vizeSaNa bhAvane pheraphAra karavAthI 20 vIsa bhagA khanI zake che. tApaNu pUrva-pUrvane uttarAttaranI sAthe ja meLavavAthI 10 dasa bha0 70
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 - . bhagavatIstre saMyogakaraNena dazaiva bhaGgA saMbhavanti ato dazaivamaGgAH pradarzitA iti / yadA dvipradezikaskandhe yadA dvayoH pradezayorekavarNavattayA pariNAmastadA tasya kRSNAdi paJca. dharNarUpAH paJcavikalpA bhavanti / yadA tu dvayoH pradezayobhinna parNava yA pariNAmo bhavati tadA tasya dvikasaMyogino dazavikalpA uparoktAH kRSNAdi vizeSyavizeSaNakA bhavantIti / atha varNaviSayakaGgAn darzavisthA gandhamahAn darzayitumAhasaMyukta karane se 10 ho bhA hote haiM isaliye yahA~ 10 vI bhaMga dika saMyogI prakaTa kiye gaye haiN| jaba chimadezI skandha meM do pradezoM kA ekavarNa rUpa le pariNAma hotA hai tapa usake kRSNAdi paMca vAle pAMca vikalparUpa asaMyogI 5 bhaMga hote haiM aura japa do pradezoM kA vibhinna varNAdi rUpa se usameM pariNAma hotA hai taba uske hika saMyo. gI uparokta 10 vikalpa ho jAte haiN| inameM prathama cAra vikalpoM meM kRSNa varNa ko mukhya karake zeSa 4 baMgoM ko goga kiyA gayA hai tathA tIna bhaMgoM meM nIla varNa ko mukhya karake zepa 3 varNoM ko gauNa kiyA gayA hai tathA do bhaMgo meM lAla varNa ko mukhya ka ke do vargoM ko gauNa kiyA gayA hai aura antima bhaMga meM pItavarNa ko mukhya karake zvetavarNa ko gauNa banAyA gayAhai yahI bAta 'kRSNAdi vizeSya vidoSaNakA' isa pada dvArA prakaTa kI gaI hai, isa prakAra se varNa viSayaka bhanoM ko dikhAkara aba sUtrakAra gandha viSayaka aMgoM ko dikhAne ke liye upakrama karate bho dvisaMgI' batAvyA che. jayAre be pradezI skaMdhamAM be pradezanuM eka varNapathI pariNamana-pheraphAra thAya che, tyAre tenA kRSNa vigere pAMca varSa paNa vALA pAMca vika-saMge asagI pAMca aMgo bane che, ane jyAre jyAre be pradezanuM bhinnabhinna varSAdikapaNAthI temAM pariNAma thAya che, tyAre tenA 'brika sagI pUrvokta 10 dasa vikalpa banI jAya che. temAM pahelA cAra vikemAM kRSNa varNane mukhya banAvIne ane bAkInA 4 cAra varNone gauNa utaratA karavAmAM AvyA che. tathA traNa bhaMgamAM nIla varNane mukhya balavIne ane bAkInA traNa varNane gauNa utaratA karavAmAM AvyA che. tathA be bhAgomAM lAla varNane mukhya karIne bAkI be tane gauNa banAvyA che. bhane Desi lar-; paNu ne muzya manAvAna, zveta-pApA ne managaad. . pAta.. 40 vagere. vizaya-vizeSAnI HIN Aaisii che. 1 zata: mama bhI mata matAvAna 8.
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam . 555 'jaI' ityAdi, 'jai ega gaMve' yadi ekagandhastadA 'siya mubhigaMdhe siya dunminave ye syAt suramigaMdhaH syAt durabhigandhazca yadi dvayoH paramANvo rekajAtIyaka eva gandhastadA samAnajAtIyarugandhayukaparamANudvayasakAzAt jAyamAMno dvimadezikA skandha ekagandhavAnetra bhavati kadAcit suramigandhavAn durabhigandhaMvAn veti / 'jai dugaMdhe sipa mubhigaMdhe ya duhimagaMdhe ya' yadi dvigandho dvipadezikA skandhastadA surabhigandhazca durabhigandhazca bhavati ekasmin avayave murabhigandhaH tadaparAvayatre duramigandha iti gandhadvayayuktaparamANubhyAM jAyamAno dvipadezikaskandha. rUpAvayavI gandhadvayavAn bhavati surabhigandhazca durabhigandhazceti / 'rasesu jahA~ banne' raseSu yathA varNeSu bhaGgAH kathitAstathaiva jJAtavyAH, yadi ekarasastadA haiM 'jai egagaMdhe siya subhigaMdhe siya dunibhagaMdhe ya' yadi vaha dripradezI skandha ekagaMdha gugavAlA hotA hai to kadAcit vaha surabhigaMdhavAlA ho sakatA hai aura durabhigaMdha guNavAlA ho sakatA hai tAtparya aisA hai ki yadi do paramANuoM kA eka lA hI gandha guNa hai to samAna jAtIya ka gandha guNa se yukta paramANudraya se jAyamAna vaha videzI skandha ekagaMdha vAlA hI hotA hai isa prakAra se kadAcit vaha surabhigaMdhavAlA ho sakatA hai yA kadAcit baha durabhigaMdhaghAlA ho sakatA hai 'jaI dugaMdhe siya sunbhigaMdhe ya dunbhigaMdhe ya'yadi vaha do gaMdhoM vAlA hai to eka paramANu usakA surabhi gaMdhavAlA aura dUsarA paramANu usakA dUrabhigaMdha vAlA hotA hai isa prakAra apane avayava bhUta do gaMdhoM vAle do paramANuoM se janya usa . vipradezI skandha ko yugapat do gandhoM vAlA kahA gayA hai / 'rasesu jahA bannetu' rasoM meM bhaGga vargoM ke bhA jaise 10 hote haiM / yadi vaha dviprasUtrA samadhI maga matAvAna prArama 42 cha-'jai ega gaMdhe siya subhigaMdhe siya dunbhigaMdhe ya me azI 245 me zuzavAjI heya te kadAcit te sugaMdhavALe heI zake che. ane kadAcit dudhavALo hoI zake che. kahevAnuM tAtparya e che ke-je be paramANuone eka sarakho ja gaMdha guNa hoya te eka sarakhI jAtInA gaMdha guNavALA be paramANuthI thatA te be pradezI kaMdha eka ja gaMdhavALA hoya che. e rIte kadAcita te sugaMdhavALe heI zake che, athavA kadAcita te durgadhavALa hoI zake che. ane ne-'jai durgave siya mubhigaMdheya dunbhigaMdheya' mejavANI jAya totAme . paramANu sugaMdhavALo ane bIjo paramANu durgandhavALA hoya che. A rIte -- pitA eyarUpa bega dhovALA be paramANuothI thatA e be pradeza skaMdhane ? - sAye meM gavAhA cha. 'rasesu jahA vaNNesu' sAnA i after
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556, bhagavatIsUtre syAt tikto yAvat aTukA, syAt kapAyA, syAt amlA, syAt madhura ityevaM paJcabhaGgAH, / yadi dvirasastadA kadAcit tiktazca kaTukazca 1 kadAcita tiktazca kapAyazca 2, kadAcit tiktavA'mlaca 3, kadAcit tiktazca madhurazca 4, syAt kaTukazca kapAyazca 5 kaTukazca amlabdha 6, kaTukazca madhurazca 7, kaSAyazca amlazca 8, ___ kaSAyazca madhurazca 9, amlazca madhurazca 10, evaM militvA rase'pi varNavadeva paJcadaza bhaGgA bhavantIti / varNAdArabhya rasAntamAna pradarya sparzaviSayakabhaGgAn darzadezI skandha eka ralavAlA hai to kadAcit vaha tikta ho sakatA hai1, kadAcit yAvat vaha kaTuka bhI ho sakatA hai kadAcit kaSAya vAlA bhI ho sakatA hai kadAcit amla bhI ho sakatA hai aura kadAcit madhura bhI ho sakatA hai isa prakAra se ye asaMyogI rala ke lambandha meM 5 vikalpa ho sakate haiN| vaha chipradezI skandha do rasoM vAlA hai aisA jazva vivakSita hotA hai taba vaha do pradezI skandha isa prakAra se do rasoM vAlA ho sakatA hai inameM eka prakAra vikalpa kadAcita tiktazca kaSAyazca1 'aisA hai isameM aisA samajhAyA gayA hai ki yadi usa vipradezI skandha meM eka paramANu tikta kA aura eka dUsarA paramANu kaTuka rasa kA hotA hai to una donoM ke saMyoga se utpanna hue usa skandha meM tikta evaM kaTuka rasa yuktatA AtI hai dUsarA prakAra vikalpa aisA hai kadAcit tiktazca kaSAyazca' kadAcit vaha tikta aura kapAzvAle rasa ghAlA bhI ho sakatA hai vipradezI skandha do paramANuoM ke saMyoga se ho pramANe 10 dasa hoya che. je te be pradezI kaMdha eka rasavALA hoya te kadAca te tIkhA hoI zake che. kadAcit yAvata te kaDavA paNa hoI zake che. kadAcita kaSAya-turA rasava La paNa hoI zake che. kadAcit aDDa-khATI paNa hoI zake che. ane kadAcita madhura-mIThA paNa hoI zake che. A rIte asagI rasanA saMbaMdhamAM 5 pAMca vikalpa bane che je te be pradeza kaI be sevALA che evI vivaphA jyAre karavAmAM Ave che, te te be pradezI audha A rItanA be rasavALA hoI zake che. temAM 1 pahelA prakAra -vi85 hAyit 'titazca kaTukaJca1 the| cha. sImA mema samanavyu cha / je te be pradezI kaMdhamAM eka paramANu tIkhA rasane ane bIje paramANu kaDavA rasa hoya che. te te bane nA saMgathI thayelA te skaMdhamAM tIkhA ane kaDavA 2sa paNuM Ave che ne bIje prakAra-vikalpa A pramANe che. kadIthit 'tiktazca kapAyazca' vAra se tImA bhane tu22 2savANI DAIza cha. be pradeza skaMdha be paramANune sagathI bane che. tethI temAM
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 khU01 pudgalasya varNAdivatvanirUpaNam 557 tA hai ataH jaba aisI bAta hai to isameM eka paramANu kaSAya rasa vAlA ho sakatA hai aura ina donoM ke saMyoga se janya vaha dvipradezI skandha bhI tikta aura kaSAyale rasavAlA bana sakatA hai 3 dusarA prakAra 'kadAcit tikta zva amlazca aisA hai isameM tikta ralavAle paramANu aura amla rasavAle paramANu ke saMyoga se janya vaha dvipradezI skandha kadAcit tiktarasa ghAlA aura amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai cauthA prakAra 'syAt tiktazca madhurazca' aisA hai isameM dvipradezIskaMdha tikta bhI ho sakatI hai aura madhura bhI ho sakatA hai yahA~ tikta ko pradhAna karake zeSa 4 ko apradhAna gauNa kiyA gayA hai isa prakAra se yahAM hisaMyogI rasa ke 4bhaGga hue haiM tathA jaba kaTuka rasa ko pradhAna karake zeSa 3 rasoM ko kramazaH gauNa kara bhaMga banAye jAte haiM taba bhaGga saMkhyA 3 hotI hai jaise 'syAt kaTukazca kaSAyazca 5 syAt kaTukazca amlazca madhurazca' 7 tathA jaya kaSAya rasa ko pradhAna karake aura zeSa donoM rasoM ko gauNa karake bhaMga banAye jAte hai taba yahAM bhaMga saMkhyA 2 hotI hai jaise 'kaSAyazca amjazca 8 kaSoyazca madhurazca 9 // aura jaba amlarata ko pradhAna karake aura madhurarasa ko gauNa karake aMga panAye jAte haiM to vahAM eka hI bhaMga eka paramANu tIkhA rasavALA hoya che ane bIjA paramANu turA rasavALA hoI zake che. ane te banenA saMgathI thatA te be pradezI skaMdha paNa tImA bhane tu2|| 2savANA mana cha. 3 zrIna 2 hAyit 'tiktazca amlazca' evo che. AmAM tIkhA rasavALA paramANunA saMgathI thavAvALA te be pradezI kaMdha kaI vAra tIkhA rasavALA ane khATA rasavALA paNa hoI zake che. thAyI 'syAt tikazca madhurazca' meve| che mAte meM pradeza 2 tIkhA paNa hoI zake che ane madhura-mIThA paNa thaI zake che ahiyAM tIkhAne sukhya banAvIne bAkInA 4 cArane gauNa karavAmAM AvyA che. e rIte ahiyAM kika saMgI rasanA 4 cAra bhaMga banyA che. tathA jyAre kaDavA rasane mukhya banAvIne bAkInA 3 traNa rasane kramathI gauNa karIne bhaMga manAyAmA bhAva cha tyAre 26 Ya mane che, bha3-'syAt kaTukzca, kapAyazca5 syAt kaTukazca amlazca6 syAt kaTukazca madhurazca' nyAre upaayturA rasane mukhya banAvIne bAkInA banne rasane gauNa karIne bhaMga banAvapaamaa bhAve che. tagAnI sadhyA 2 me mana cha. ma ,-'pAyaca amladha8 kapAyazca madhurazca9' bhane nyAre maha-mATara 2sane muthya manAvAna
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 - bhaMgavatIsUtre yinumAha-'jai duphAse' ityAdi, 'jaha duphAse' yadi TisparzastadA 'siya sIe ya nidreya' syAt zItazca snigdhaya zItoSNasnigdharUpacatuHsparzamadhyAva avirodhisparzadvayavAn yathA zItazva snigdhazca 'evaM jahetra paramANu zeragale' evaM yathaiva paramANupadgalastathaiva dvipadezikaskandho'pi syAt zItazca snigdhazca 1 syAt zItazca rukSazca 2, syAt uSNazca snigdhazca 3, syAt uSNazca rUkSatra ityevaM rUpeNa paramANupuMgalAdeva dvipradezikapudgalasyApi dvisparzavipaye catvAro bhA bhavantIti / AtA hai jaile syAt amlazca madhurazca' 10 isa prakAra se Aye hue ye sapa milakara asayogI 5 aura disaMyogI10 milakara 15 hote haiM tathA gaMdha viSayaka bhaMga 3 hote haiM isa prakAra varNa se lekara rasa taka ke bhaGgoM ko prakaTa karake aba sUtrakAra isa vipradezika skandha meM sparza viSayaka bhaGgoM ko dikhalAne ke liye kahate haiM-jaha duphAse siya sIepa niddheya' yadi vipradezI smandha do sparzoM vAlA hotA hai to usameM sparzoM kI dviprakAratA isa prakAra se ho sakatI hai-'siya lie ya niddhe ya? siya sIe ya rakkhe yara' siva uSNazca snigdhazca 3, syAt uSNazca rUkSazca 4 isa prakAra le do spazoM ke ye 4 aMga yahAM hote haiM 'evaM jaheva paramANu poggale' paramANu pudgala meM jilA prakAra se do sparzo ke 4 bhaMga prakaTa kiye gaye haiM isI prakAra se yahAM para bhI dvipradezI skandha meM pUrzakta rUpa se 4 bhaMga prakaTa kiye gaye haiM zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa ina cAra sparzI ane mIThA rasane gauNa banAvIne bhaMga banAvavAmAM Ave te eka ja bhaMga mana che. bha3-'syAt amlanca madhuramya 1' garI manetA sagA mayA maLIne eTale ke-asaMgI 5-pAMca ane brikasagI 10 dasa malIne 15 paMdara bhaMga bane che. tathA gaMdha saMbandhI 3 traNa bhaMga bane che. A rIte varNathI AraMbhIne rasa sudhInA bha batAvIne have sUtrakAra 15 samadhI mI matAvA bhATe 4 cha -'jai duphAse siya sIe ya niddha yante meM pradezavANe 24 me 25 vAle DAya cha ta tamA 55 tuM mArA 24 Na ya cha-'khiya sIe ya niddhe ya'1 siya sIe ya, rukkhe ya2, siya ujgazca snigdhazca 3, syAt uSNazca lakSazca4' yaza me 25 mA pUrita prArathI 4 yAra ma mana che. 'evaM jaheva paramANupoggale' 52. mANu pudgalamAM je rIte be sparzanA 4 cAra bhaMga batAvyA che eja pramANe " ahiMyA paNa be pradezI dhamAM pahelA kahyA pramANenA 4 cAra bhAgo batAvyA cha. zI1, BY-12ma niy-thie| bhane 31-2 mA yA215i'
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdivatvanirUpaNam 519 'jA tiphAso' yadi nispoM dvipadezikaskandhastadA 'savve sIe dese niddhe deselukkhe' sarvaH zIto, dezaH snigdho dezo rUkSA, zIvastu sarvAze vidyate kintu ' ekadeze snigdhatA aparadeze rUkSatA evaM militvA'trayI dvipadezikaskandha trispoM bhavatIti 'save usiNe dese niddhe dese lukkhe' sarvaH uSNo deza: snigro dezo rUkSaH, auSaNyaM tabhayatrApi avayave tiSThati kintu ekasmin stigdhatA tadaparAvayave rUkSateti militvA trisparzI bhavati dvipadezikaH skandhaH / 'sabve ni dese sIe dese usiNe' sarvaH snigdho dezaH zIto deza uSNaH, snigdhatA tu ubhayatrApi kintu ekasmin zaityaM tadaparadeze auSNyamiti militvA trispoM dvipadeziko'vayatrI skandhaH / evaM samve lukkhe aise sIe dese usiNe' soM rUkSo, dezaH zIto deza uSNaH, rUkSatA tu sarvA ze vidyate ekadeze zailyam ke madhya meM isa prakAra se avirodhI do rUpoM vAlA dvipradezI skandha hotA hai aisA kahakara adha sUcakAra 'jatiphAle' ailA prakaTa karate haiM ki yadi vaha videzI zandha tIna soM vAlA hotA hai to isa prakAra kI paddhati se vaha tIna sparzoM vAlA ho sakatA hai 'sace sIe, dese niddha dese lukkhe' sarvAMza meM vaha zIta ho sakatA hai ekadeza meM snigdha aura dUsare ekadeza meM yaha rUkSa ho sakSatA hai 1 'savve uliNe, dese niddhe dese lukkhe' sarvAMza meM vaha uSNa ho sakatA hai ekadeza meM snigdha aura eka dUsare deza meM vaha rUkSa ho sakatA hai 2 'lavre niddha dese sIe, dese usiNe 3, sarvAMza, meM vaha snigdha ho sakatA hai, eka deza meM zIta aura dUsare eka deza meM vaha uSNa ho sakatA hai 'evaM sacce lukkhe, dese sIe dese usiNe' isI prakAra se vaha sarvAMza meM rukSa ho sakatA hai aura ekadeza meM zIta aura dUsare eka meM uSNa ho sakatA hai| isa prakAra se avireAdhI be spazevALA be pradezI kaMdha hoya che e pramANe kahIne have sUtrA2 'jai tiphAse' bAta patAva cha - te me pradezavAra 25 traNa sparzIvALA hoya te nIce pramANenI paddhatIthI te traNa sparzIvALA paNa manI zaI cha. 'savve sIe, dese niddhe, dese lukkhe,' sazithI te 31 zake che. eka dezamAM niSpa-cikaNApaNuM ane bIjA eka dezamAM te rUkSa hAI zache 1 'savve siNe dese niddha, ise lukkhe' sapA zathI che. me dezamA snigdha mana meM bhI mAnwi BY za che. evaM sabve lukhe dekhe sIe dese usaNe sazata sazathI 3kSa cha. mana se dezamAM te zIta-ThaMDA ane bIjA-e-dezamAM te uSNa hoI zake che ke A rIte,
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 bhagavatI sUtre tadaparadeze auSNyamityevaM kRtvA trisparzo dvimadezikaH skandho bhavatItyevaM catvAro bhaGgA bhavanti / 'jai cauphA se dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe' yadi catuH sparzastadA deza: zIvo, deza uSgo, dezaH snigdho, dezI rUkSa iti eko bhaGgaH 1 / sarvAn bhaGgAn nigamayati 'ee natrabhaMgA phAsesu' ete navamanAH ye 4bhaMga haiM yahAM 4bhaMgoM meM sarvAMga meM zIla, uSNa, snigdha aura rukSa sparzo kA honA jo kahA gayA hai so usa kA tAtparya aisA hai ki zIta Beat Adi sparza to jahAM ekadeza meM snigdha aura rukSa sparza rahate haiM vahAM para bhI rahate haiM jaise prathama bhAga meM usa hipradezI skandha ke sarva deza meM to uSNatA rahatI hai aura snindhatA usake eka 2 deza meM rahatI hai isa prakAra jahAM snigdha aura rUkSatA rahatI hai vahAM para bhI una donoM dezoM meM bhI uSNatA rahatI hai isI prakAra se anyatra bhI kathana samajhanA cAhiye / isa prakAra se mipradezika skandha meM trisparzanA kA kathana karake aba sUtrakAra usameM catuHsparzatA kA kathana karate haiM 'jaha phAse dese sIe dese usine dese Niddhe, dese lakkhe' yadi vaha dvipapradezI skandha cArasparzo vAlA hotA hai to isa prakAra se vaha cAra sparzo vAla ho sakatA hai usakA eka deza zIta ho sakatA hai eka dUsarA deza uSNa ho sakatA hai unhIM donoM meM se koI eka deza snigdha ho sakatA hai aura koI deza rukSa ho sakatA hai 'ee nava bhaMgA phAsesu' cAra bhagA ane che. ahiyAM cAra bhaMgAmAM sarvAMzathI ThaMDA, unA snigdha ane rUkSa sparzI levAnuM je kahevAmAM AvyuM che, tenu' snigdha ane rUkSa sparze hAvAnuM je kahevAmAM AvyuM che, tenuM tAtpaya e che ke-DhaDA ane unA vigere sparzI te jyAM eka dezamAM snigdha ane rUkSa spa rahe che. tyAM paNa hAya ja che. jevI rIte pahelA bhaMgamAM te e pradezI ska'dhanA sava dezamAM te uSNupaNu rahe ja che. ane snigdhapaNu ane rUkSapaNu tenA eka dezamAM rahe che. A rIte jyAM snigdha ane rUkSapaNu rahe che, tyAM paNa te ane dezamAM paNa uSNupaNu rahe ja che. Aja rIte khIje paNa kathana samajI levuM. A rIte e pradezI -dhamAM traNa spapaNAnuM kathana karIne have sUtrakAra tebhAM yAra sparzayathA na che.- 'jaha caukAse dese sIe dese usine 'dese middhe, dese lukkhe' le te me ahezI 246 yAra sparzevAlA hoya ho to te nIce pramANenA cAra sparzIvALA anI zake che. tenA eka deza zIta ThaMDA hAya che. ane bIjo eka deza uSNu hAI zake che. temaja emAMthI keAI eka heza snigdha hoI zo ne ! deza 3kSa hoya che, 'ee navabhaMgA
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 101 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 561 sparzeSu bhavanti dvisparza catvAro bhaGgAH 4, trisparza catvAro bhaGgAH 4, catuHsparza eko bhaGgaH 1 iti sarvasaGkAlanayA nabhaGgA bhavantIti / dvimadezikaskandhe varNagandharasasparzAn vibhAgazo darzayitvA nibhadezikaskandhe teSAM vibhAgazo darzayannAha-'tipaesie the' ityAdi / 'tipae sie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne' tripradezikaH khalu sadanta ! skandhaH kativarNaH trayaH paramANana: pradezA avayavatayA vidyante yasya skandhasyAnayavinaH sa tripadezikA skandhaH sa ca kativarNaH tasmin kiyanto varNAH kRSNAdayaH, kiyanto gandhAH, kiyanto rasA stiktAdayaH, kiyantaH sparzAH karkazAdayaH santIti praznaH uttaramAha-'jahA' ye nau bhaMga sparza ko lekara ke hote haiM tAtparya aisA hai ki dvisparza meM 4 bhaMga, trisparza meM 4bhaMga aura cAra spoM meM eka bhaMga huA hai kula milakara 9bhaMga sparza ke sambandha ho jAte haiN| dvipradezika skandha meM varNa, gandha, rasa aura spazoM ko vibhAgazaH prakaTa karake aba sUtrakAra tripradezika skandha meM unheM vibhAgazaH prakaTa karate haiM usameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'tippasie NaM bhaMte ? khaMdhe kainne' he bhadanta ! jo skandha tIna pradezoM vAlA hai arthAt tIna paramANuoM ke saMyoga se janya huAhai vaha kitane varNoM vAlA kitane gaMdhoM vAlA, kitane rasoM vAlA aura kitane spoM vAlA hotA hai ? arthAt jisa skandha rUpa avayavI ke tIna paramANu rUpa pradeza avayava rUpa se haiM aise usa tripradezI skandha meM kitane kRSNAdi varNa, surabhi Adi rUpa kitanI gaMdha, kitane tiktAdika rasa aura kitane karkaza Adi sparza hote haiM ? isa phAsesu' mA zata 25zana na na na mane cha. upAnu tAtyaya meM cha ke-be pradezI sparzamAM 4 cAra bhaMga traNa sparzamAM 4 cAra bhaMga ane cAra sparzIne eka bhaMga thAya che. e rIte kula maLIne sparzanA 9 bhaMga bane che. kripradezI skaMdhamAM varNa, gaMdha, rasa sparzIne kamathI batAvIne have sUtrakAra traNa pradezavALA skaMdhamAM kamathI varNAdi prakAra batAvavA mATe sUtra 43 che. tamA gautama svAmI prabhune me pUchyu cha hai-'tippaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne bhagavan traya prazAre 24 the| che mAta 3 paramANunA saMgathI banyA che. te keTalA varSovALA, keTalA gadhevALA keTalA rasavALA ane keTalA sparzIvALA hoya che. arthAt je skandha rUpa avayavIne traNe paramANu rUpa pradeza avayava rUpe che, evA e traNa pradezavALA skaMdhamAM kRSNAdi keTalA varSo, suMgadha vigere keTalA gadhe tIkhA, kaDavA vigere keTalA raso ane karkaza nigere keTalA sparzI hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe bha0 71
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 / bhagavatIpatra ityAdi, 'jahA aTThArasamasae chaTudese jAva cauphAse pannatte' yathA'STAdazazate SaSThoddezake yAvat catuHsparzaH prajJaptA, aSTAdazazatakasya paSThoddezake yenaiva prakAreNa vaNitaM tenaiva prakAreNa ihApi jJAtavyam kriyatparyantaM tatrAha-jAva' iti, yAvat catu:sparzaH prajJapta etatparyantam , tapAhi-'tippaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaibanne' ityAdi, 'goyamA' siya egAnne siya duvanne siya tibanne, siya egagaMdhe siya dugaMdhe siya egarase siya durase siya tirase, siya duphAse siya tiphAse siya cauphAse' nimadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativaNaH kati gandhaH kati rasaH kati sparzaH, gautama ! syAt ekavarNaH, syAt dvivarNaH syAt trivarNaH, syAt ekagandhaH, syAd dvigandhA, syAt ekarasaH, syAt dvirasaH, syAt trirasaH, syAt pahana ke uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA ahArasamasae chaThThadekhe jAva ghau phAse pannatte' he gautama! yAvat vaha cAra spazoM vAlA hotA hai yahAM taka ke pATha dvArA jaisA kathana 18 ghe zataka ke chaThe uddeze meM kahA jA cukA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI jAnanA cAhiye vahAM kA vaha pATha isa prakAra se hai-'tippaelie NaM ate ! khaMdhe kaivanne ?' ityAdi uttara-'goyasA! siya egavanne, siya duvanne, siya tivanne, siya egagaMdhe, siya dugadhe, siya egarase, siya durase, siya tirase, siya duphAse, siya tiphAse, liya cauphAre' gautama ne jaba pUrvokta rUpa se prabhu se pUchA ki he bhadanta ! tripradezika skandha kitane varNAdi guNoM vAlA hai ? to isake uttara meM prabhu ne aisA kahA hai gautama ! vipradezI skandha kadAcit ekavarNa vAlA bhI hai, kadAcit do varNoM vAlA bhI hai cha 4-'jahA advArasamasae chaThudese jAva ca uphAre paNNatte' , gautama ! thAvata te cAra sparzevALA hoya che. eTalA sudhInA pATha dvArA 18 aDhAramAM zatakanA chaThThA uddezAmAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che, te ja pramANenuM kathana maDiyAM 55 sabha7 le tyAMnA te pA4 mA pramANe cha. 'tippaesie Na bhaMte ! khadhe kaivanne' tyA ____ u0 goyamA ! siya egavaNNe siya duvaNNe, siya tivaNNe, siya ega gaMdhe, siya dugaMdhe, siya egarase, siya durase, siya tirase, siya duphAse, khiya tiphAse, siya caukAse,' gautama svAbhAya nyAre pUrita zata prasune pUchayuM ke he bhagavana traNa pradezavALA skaMdha keTalA varNa vigere guNavALo che? te tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama traNa pradezavALo kaMdha kadAcita eka varNavA paNa hoya che, kaMIvAra be varNavALA paNa hoya
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 pudgalasya varNAdimatyanirUpaNam 563 dvisparzaH syAt trisparzaH syAn catuHsparzaH, kadAcit ekaparNAdimAn , kAcid dvivarNAdimAna , kadAcit trivarNarasasparzavAn , kadAcid cA sparzavAn bhavati tripradezaH skandhaH, etatparya-nASTAdazazatakAtapaSThoddezakapakaraNasya vyAkhyAna svarUpaM prakaraNavadeva mUlanupAdAya vyAkhyA kriyate-'jai egabanne siya kAlae jAva siya sukillae' yadyekavarNastadA syAt kAlaHkRSNo yAvara zukla: 5 / trayANAmapi pradezAnAM kAlAditvenai ruvarNatve paJca viSalpA bhavanti syAt kAla: syAt nIlaH syAt lohitaH syAt pItaH syAt zukla: / 'jaDa dubanne' yadi kadAcita tIna varNoM vAlA bhI hai kadAcit vaha ekagaMdha guNa vAlA bhI hai kadAcit vaha do gaMdha guNavAlA bhI hai kadAcit vaha eka rasavAlA bhI hai kadAcit yaha do ralauMcAla bhI hai kadAcit vaha tIna rasoM vAlA bhI hai kadAcit vaha do sparzoM vAlA hai kadAcit vaha tIna spoM vAlA hai aura kadAcit vaha cAra spoM vAlA bhI hai aise aThArahaveM zataka ke chaThe uddeza ke prakaraNa ke mUlapATha ko lekara vyAkhyA kI jAtI hai 'jA egavanne, liya kAlae jAva sukillae' yadi vaha tripradezI skandha eka varNavAlA hai to aisI sthiti meM yA to vaha kadA cit kAlA ho sakatA hai kadAcit nIlA ho sakatA hai kadAcit lAla ho sakatA hai kadAcita pIlA ho sakatA hai aura kadAcit vaha zveta bhI ho sakatA hai isa prakAra se ye ekavarNa ke hone ke sambandha meM bhaMga hote haiM ye pAMca bhaMga isaliye ho sakate haiM ki usa tripradezI skandha ke una tIna paramANuoM meM pAMca varSoM meM se kisI eka hI varNa rUpa se pariNAma ho sakatA hai che ane kadAcita traNa varNavALA paNa hoya che. temaja kadAcita te eka gaMdha guNavALo paNa hoya che, kadAcita te be gadha guNavALo paNa hoya che. kadAcita te eka rasavALo hoya che ane kadAcit te be rasavALo paNa hoya che ane kadAcit te traNa rasevA paNa hoya che. kadAcita te be spazevALa hoya che. koIvAra traNa sparzevALo hoya che keI vAra cAra sparzevALa paNa hoya che. * have A prakaraNanA mULapAThane laIne A viSayanI vyAkhyA karavAmAM bhAva cha 'jai egavaNNe, siya kAlae jAva sukkilae' nete traya pradezavALe kaMdha eka varNavALo hoya te te kadAcita lAla varNavALe hoI zake che. kadAcita pILA varNavALa hoI zake che. ane koIvAra te zratadhaLA varNavALe hoI zake che. e ja rIte te eka varNavALA havAnA viSayamAM 5 pAMca ga bane che. e pa pAMca aMge e mATe thAya che ke-e traNa pradezavALA dhanA e traNa paramANuomAM pAMca varNomAMthI keIeka ja varNa
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra dvivarNa:-varNadvayavAn tadA ekaH pradezaH kRSNaH aparastu kRSNAtirikto nIlAdiH, 'siya kAlae ya siya nIlae ya' syAt kRSNazca syAt nIlaca, dvisaMyoge dazabhaGgA trimadezikaskandhe kathitAsteSAM pratyekasya trayo bhaGgAH kartavyAH tatra prathama bhaGge syAt kRSNazca syAt nIlazca, anna nIlAdaM kRSNetarasajhalarUpasya paricAyakam 1 'siya kAlae ya nIlayA ya' syAt kRSNazca nIlI ceni dvatIyo bhaGgaH / 'siya kAlagAya nIlae ya' syAt kAlakau ca nIlaceti tRtIyo bhaGgaH 3 / dvivarNa___ 'jaha duvanne siya kAlae siya nIlae ya' yadi vaha trimadezI skandha do varNoM vAlA hai to isa do varNoM vAle hone ke sAmAnya kathana meM isa prakAra se vaha do varNoM vAlA ho sakatA hai-eka pradeza usakA kAlA ho sakatA hai aura dUsare donoM pradeza usake kRSNavarNa se atirikta nIlAdi varNa vAle ho sakate haiM yahAM 'liya nIlae ya 'pATha meM donoM pradezoM ko eka rUpa se vivakSita kiyA gayA hai dvika saMyoga meM jo daza bhaMga dvimadezika skandha ke prakaTa kiye gaye haiM unhIM dasa bhaMgoM meM se yahAM eka bhaMga ke 3-3 bhaMga aura hote haiM isa prakAra yahAM dvikasaMghogI bhaMga kula 30 ho jAte haiM jo isa prakAra se haiM-siya kAlae ya siya nIlae ya' yaha prathama bhaMga hai isa prathama bhaMga meM prathama aMza kadAcit kAlA bhI ho sakatA hai aura dvitIyAMza kadAcit nIlAdi rUpavAlA bhI ho sakatA hai-yahA~ nIla pada kRSNa se itara sakalarUpa kA paricAyaka hai prathama bhaGga kA dvitIya avAntarabhaMga-'siya kAlae ya nIlae ya' yaha hai 35thI pariNabhI za cha. 'jai duvaNNe siya kAlae siya nIlae ya' te traya pradezavALe aMdha be varNavALa hoya te te be varNavALA havAnA sAmAnya kathanamAM A rIte te be varNavALo hoI zake che.-tene eka pradeza kALe hoI zake che. ane bIjA be pradeza kALA varNathI judA nIlAdi varNavALA hAI za che. mahiyAM 'siya nIlae ya' mA 54mA bhanne prazAna me 35thI vivakSita karyA che. dvika saMgamAM je dasa bhege traNa pradeza skaMdhanA batAvyA che, te ja dasa baMnemAMthI ahiyAM eka bhaMganA traNa traNa aMge bIjA thAya che. e rIte ahiyAM hika saMjogI kula bhaMge 30 trIsa bane cha. 2 mA prabhArI che. 'siya kAlae ya siya nIlae ya' mA 53 am che. A pahelA bhAMgamAM prathama aMza kadAcit kALo paNa hoI zake che ane bIjo aMza kadAcit nIla varNavALa paNa hoI zake che. ahiyAM nIla pada kALAthI bIju sakala rUpane batAvavAvALuM che. pahelA bhaMganA bIjA avAntara 'siya kAlae ya nIlae ya' mA pramANe che. manatrIle mAtarama"siya
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ maicandrikA TIkA za020 u05 su01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam tAyAM caikaH pradezaH kAlaH pradezadvayaM tu tathAvidhaikapadezAvagAhAdikAraNamapekSye. karavena vivakSitamiti syAnnIla ityeko bhaGgaH 1, syAt kAlastathaiva pradezadvayaM tu bhinna pradezAdinA kAraNabhedena vivakSitamavo nIlakA triti vyapadiSTamiti dvitIyaH 2, atha ca dvau tathaiva kAlakau uktau ekaratu nIlaka ityevaM tRtIyaH 3 | tadevam ekatra dviksaMyoge trayANAM bhAvAt dazasu dvikasaMyogeSu trizadbhaGgA bhavanti 30 / ete ca sUtrasiddhA eveti' bhaGgatrayaM darzayitvA tadaparaM bhaGgAntaraM darzayati 'siya kA aura tRtIya avAntara bhaMga - 'siya kAlae ya nIlae ya ' yaha hai prathama bhaMga meM jo do varNoM vAle hone ke kathana meM pradeza dvaya ko ekarUpa se vivakSita kiyA gayA hai usakA kAraNa tathAvidha eka pradeza meM una donoM ke avagAha hone Adi kI apekSA se haiM isI apekSA se una donoM pradezoM meM ekatA kI vivakSA kara lI gaI hai isI se 'sigha kAlae ya siya nIlae ' aisA prathama bhaGga banA hai dvitIya bhaGga meM prathama pradeza usakA kAla ho sakatA hai aisA kahA gayA hai aura pahile jina do pradezoM meM prathama bhaMga tathAvidha eka pradeza meM avagAha hone Adi ke kAraNa kI apekSA lekara eka vivakSita huA hai aba una donoM pradezoM ko do bhinna pradeza mAnakara ye donoM pradeza usake nIle bhI ho sakate haiM aisA kahA gayA hai yaha dvitIyabhaga haiM tRtIya bhaMga meM do pradeza usake kAle ho sakate haiM aura eka pradeza usakA nIlA ho sakatA hai aisA kahA gayA hai isa prakAra se prathama bhaGga ko bhI tIna bhaMga rUpa vibhAgoM meM prakaTa karake aba sUtrakAra lAlagAya nIlaeya' mA prabhAle hai, paDelA saMgamAM me vAzevAjA hovAnA kathanamAM e pradezane je eka rUpe vivakSita karyAM che. tenu kAraNa te rItanA eka pradezamAM te bannenA avagAhanA hAvA vigerenI apekSA e che eja apekSAthI te ane pradezeAmAM ekapaNAnI vivakSA karavAmAM AvI che. tethI viya kAlaya siya nIlaeya' sevA pAso laMga janyo che mIla laMgamAM prathama deza tenA kALA vaNu vALA hoya che tema kahevAmAM Avyu' che ane pahelA je e pradezamAM pahelA bhagamAM te prakAranA eka pradezamAM avagAha hovA vigere kAraNeAnI apekSAe ekatva vivakSita thayu che. have e banne pradezAne e judA judA pradeze! mAnIne te tenA beu pradezeA nIlA varNavALA paNa hAI zake che. ema kahevAmAM Avyu che. A pramANenA A khIje bhaMga che. trIjA bhaMgamAM tenA be pradezeA kALA hAya che. ane eka pradeza tenA nIla vadhu vALe hoya che, ema kahyu che, A rIte pahelA bhaMgane paNa traNa bhaMgA rUpa vibhAgeAmAM
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra lae ya lohiyae ya' syAda kAlaca lohitazca 1, 'siya kAlae ya lohiyagAya' syAt kAlazca lohitakauca 2 "siya kAlagAya lohiyaeya ya 3' syAt kAlakIca lohitakazca 3 / kadAcit eko'zaH kAlastadaparo lohitaH, kadAcit eko'zaH kAlastadaparau lohitau, kadAcit aneke dezAH kAlA ekAM'zo lohita ityevaM kAladvitIya bhaMga ko bhI tIna aMgarUpa vibhAgoM meM vibhakta karate haiM siya kAlae ya lohiyae ya1siya kAlae ya lohiyagA ya 2' 'siya kAla gAya lohiyae ya3' 'isa bhaMga meM bhI kRSNa varNa ke sAtha lohita varNa ko rakhA gayA hai prathama bhaMga meM prathama pradeza ko kRSNa varNavAlA aura donoM pradezo meM ekatA kI vivakSA karake unheM eka mAnakara lohita varNa vAlA prakaTa kiyA gayA hai dvitIya bhaMga meM prathama pradeza ko kRSNa varNa vAlA aura donoM hI pradezoM ko svataMtra do pradeza mAnakara unheM lohita varNa bAle prakaTa kiyA gayA hai tRtIya bhaMga meM prathama ke do pradezoM ko kAle varNa vAle aura tRtIya pradeza ko lohita varNa vAlA mAnA gayA hai isa prakAra vaha tripradezika skandha apane eka pradeza meM kAlA ho sakatA hai aura dUsare pradeza meM lAla hosakatA hai aisA yaha prathama bhaMga hai| apane eka pradeza meM vaha kAlA ho sakatA hai, aura do pradezoM meM vaha-lAla ho sakatA hai aisA yaha dvitIya bhaga hai apane do pradezoM meM vaha kAlA ho sakatA hai aura ekapradeza meM vaha lAla ho sakatA hai aisA yaha tRtIya bhaMga hai aya batAvIne have sUtrakAra bI nA bhaMgane paNa traNa bhaMga rUpa vibhAgamAM batAve che. 'siya kAlae ya lohiyae ya siya kAlae ya lohiyagA ya siya kAlagAya lohiya gAya3, ma Ani 14 varSa sAthe ala pana rAmavAma mAvasa che. pahelA bhaMgamAM pahelA pradezane kRSNa varNavALo ane ane pradezamAM eka paNanI virakSA karIne tene eka mAnIne lAla varNavALe kahevAmAM Avela che. bIjA bhaMgamAM pahelA pradezane kALa varNavALe ane bIjA beu pradezane svataMtra be pradeza mAnIne tene lAla varNavALA batAvyA che. trIjA bhaMgamAM pahelA be pradezane kAlA varNava LA ane trIjA pradezane lAla varNavALe mAnavAmAM Avela che A rIte A traNa pradezavALa skaMdha pitAnA eka pradezamAM kALA varNa vALa hoya che. ane bIjA pradezamAM lAla vaNavALo hoya che. e A pahele bhaMga bane che. pitAnA eka pradezomAM te kALA varNavALo hoya che, ane be pradezamAM te lAla hoya che. e pramANene A trIjo bhaMga che.
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 567 lohitayoH saMbandhAt trayo bhaGgAH / 'eva hAliieNa vi samaM bhaMgA' evaM hAridreNa samamapi trayo bhaGgAH, tathAhi-syAt kAlaH syAt pItaH 1, syAt kAlazca pItoM ca 2, syAt kAlakau ca pItazceti / 'eva mukilleNa vi samaM evaM zuklenApi samaM trayo bhaGgAH, syAt kAlazca zuklazca 1, syAt kAlazca zuklau ca 2, pIle varNa ke jo tIna bhaMga dhanate haiM usako batAte haiM 'siya kAlae ya hAlihae ya' aisA hai usako bhI 3 bhaMgoM meM vibhakta karate haiM yahI bAta 'evaM hAliddaeNa vi sama bhaMgA' isa sUtrapATha dvArA sUcita kI gaI hai-'siya kAlae ya siya hAliddae ya1, siya kAlae ya hAlihagA ya 2 siya kAlagAya hAliie ya3 'jaba kRSNa varNa ke sAtha pItavarNa ko rakhakara bhaMga banAye jAte haiM to isa sthiti meM prathama bhaMga- syAt kAlA sthAt pItA' aisA hotA hai isameM tripradezika skandha kA prathama deza kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai aura dUsarA pradeza ki jo do pradezoM kI ekatva vivakSA se eka mAna liyA gayA hai pIta bhI ho sakatA hai dvitIya bhaMga meM eka pradeza kAlA ho sakatA hai aura dUsare do pradeza pIle varNa vAle bhI ho sakate haiM tRtIya bhaMga meM do pradeza kAle varNa vAle ho sakate haiM aura tIsarA eka pradeza pIle varNa vAlA bhI ho sakatA hai| isa prakAra se ye tRtIya bhaMga ke 3 avAntarabhaMga hai 'evaM sukkilleNa vi samaM isI prakAra se zukla varNa ke sAtha bhI 3 bhaMga ho jAte haiM jo isa prakAra se haiM-syAt kAlazca zuklazca1, sthAt kAlazca zuklau cara pILA vaNa sAthe je traNa bhaMga bane che te have batAvavAmAM mAMva cha. 'siya kAlae ya hAlidae ya' ko pramANe mane cha. tara 55 manamA vAma mAvA che. me vAta 'evaM hAliieNa vi samaM bhaMgA' mA sUtrAzrI satAvata cha. 'siya kAlae ya siya hAlihae ya siya kAlae ya hAlihagA ya siya kAlagA ya hAlihaMgA ya' nyAre 4 vAjAnI sAthe pILA varNane rAkhIne bhaMga banAvavAmAM Ave che tyAre pahele bhaMga 'syAt kAlaH syAt pItaH' meva! mana cha. mAmA 3 prazavANAdhanA pahelo pradeza kAlA varNavALo hoya che ane bIje pradeza ke je be pradezanI ekatvanI vivakSAthI eka mAnavAmAM Avela che.-pILo paNa hoI zake che. ane bIjA bhaMgamAM eka pradeza kALA varNavALa hoya che ane bIjA be pradeza pILA varNavALA paNa hoI zake che trIjA bhaMgamAM be pradezo kALA varNa vALA hoya che. ane trIjo pradeza pILA varNavALo hoya che. e rIte A trI nA 3 bhavAntara sage che. 'eva sukkilleNa vi samaM me pramANe
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI syAt kAlau ca zuklazce 3 tyevam atrApi trayo mahAH / 'siya nIlae ya lohiyae ya' syAt nIlazca lohitazca 'etya vi bhagA 3' atrApi bhaMgAstrayaH, tathAhisyAt nIlazca lohitazca 1, syAt nIlazca lohitau ca 2, syAt nIlo ca lohitazca, ityevaM trayobhaGgA ihApi / 'evaM hAliddaraNa vi samaM bhaMgA 3' evaM hAridregApi nIlasya bhaGgAstrayaH, tathAhi-syAt nIlazva pItazca 1, syAt nIlazca pItau ca 2, syAt nIlau ca pItazceti trayaH / evaM sukilleNa vi samaM bhaMgA' sthAt kAlau ca zuklazca ye caturtha bhaMga ke acAntara 3bhaMga hai aba nIla varNa ko mukhya karake aura lAla varNa ko-gauNa karake jo bhaMga honA hai vaha isa prakAra se haiM-'siya nIlae ya lohiyae ya 1, aba isa bhaMga ke bhaMga aise haiM-'sthAt nIlazca lohitazca 1 syAt nIlazca lohitau ca 2, syAt nIlauca lohitazca 3'isa maMga ke kathana meM prathama bhaMga kA abhiprAya aisA hai ki tripradezika skandha kA jo prathama pradeza hai vaha kadAcit nIla bhI ho sakatA hai aura dUsarApradeza usakA lAla bhI ho sakatA hai 1 dvitIya bhaMga meM usakA prathama pradeza nIla bhI ho sakatA hai aura usake dUsare do pradeza lAla bhI ho sakate haiM 2 tRtIya bhaMga meM prathama do pradeza nIle ho sakate haiM aura eka pradeza lAla bhI ho sakatA hai 3 evaM hAli daeNa vi samaM bhaMgA3' pIta ke sAtha bhI nIla ke 3saMga hote haiM-'syAt nIlazca pItazca 1 syAt nIlazca pItau ca 2, spAta nIlau ca pInana 3,isa ssa-veta paNa sAthe para 3 go mana cha.2 mA prabhArI cha.-'sya t kAlazca zuklazca 1 syAt kAlazca zuklaucara syAt kAlauca zuklazca' / cethA bhaMganA 3 traNa avAMtara bhaMge che. have nIla varNane mukhya banAvIne ane lAla varNane gauNa 32 rAbhA 2 saya mata cha ta mA zata cha. "siya nIlae ya lohiyae ya1' An Antay Aait2 go mA prabhAya cha'syAt nIlazca lohitshc| syAt nIlazca lohitau ca2 syAt nIloca lohitazca3' mA bhaganA va nabhA pA sajana 2 mA prabhAva ch.traNa pradezavALA skaMdhane je prathama pradeza che. te koIvAra nIla paNa hoI zake che ane tene bIje pradeza lAla varNavALe paNa hoI zake che 1 bIjA bhaMgamAM tene prathama pradeza nIla varNavALa paNuM hoI zake che. ane tenA bIjA be pradeza lAla paNa hoI zake che 2 trIjA bhaMgamAM pahelA be pradeza nIla varNavALA hoI zake che ane eka pradeza lAla varNavALo paNa heya cha 3 evaM hAlideNa vi samaM bhaMgA3' pIka va sAthe nITa va nAsayogathI 3 mA bhane che ta mA pramANe che. 'syAt nIlazca pItazca1 syAt
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 569 evaM zuklenApi samaM nIlasya trayo bhaGgAH tathAhi-syAda nIlazca zuklazca 1, syAt nIlazca zuklau ca 2, syAt nIlI ca zukla zca 3 'siya lohiyae ya hAlihae ya bhaMgA 3' syAt lohitava pItazca bhaGgAstrayA-kyAta lohitazca pItazca 1, syAt lohitazca pItau ca 2, syAt lohitau ca pItazcetyevaM trayo bhagA ihApi / 'e mukkiAsi samaM bhaMgA 3' evaM zukle nAvi samaM lohitasya trayo bhaGgA bhavanti, tathAhi-lohitazca zukmazva ityeka 1, lohitazca zuklo bhaMga kathana meM prathama bhaMga vA abhiprAya aisA hai ki usa tripradezika skandha kA prathama pradeza nIla bhI ho sakatA hai aura apara pradeza pIta bhI ho sakatA hai 1 prathama pradeza nIla bhI hosakatA haiM aura do pradeza pIle bhI ho sakate haiM 2, prathama do pradeza nIle bhI ho sakate haiM eka pradeza usakA pIlA bhI ho sakatA hai 3 'sukilleNa vi samaM bhaMgA3' isI prakAra se zukla ke sAtha bhI nIla ke 3bhaMga hote haiM-'syAt nIlazca zukla zva1, syAt nIlazca zuklau ca 2, sthAt nIlI ca zuklazca 3, pUrvoktarUpa se hI ina bhaMgoM kA artha jJAtavya hai 'liya lohie ya hAliddae ya bhaMgA 3' syAt lohitazca pItazca' aisA jo aMga hai usa meM bhI bhaMga isI prakAra se hote haiM-'syAt lohitazca pItazca1, sthAt lohizca pItau cara, spAta lohitoca pItazca 3 isI prakAra se zukla ke sAtha bhI lohita ke 3 bhaMga hote haiM-'sthAt lohitazca zuklazca 1, lohitazca zuklau ca 2, lohitau ca nIlazca pItauMcara syAt nIlauca pItazca3' mA mAnA thanamA pasAmanA prakAra A pramANe che. ke-te traNa pradezavALA skaMdhane pahelo pradeza nIla varNavALa paNa hoI zake che. ane bIje pradeza pILA varNavALe paNa hoI zake che. 1, te ja pramANe prathama pradeza nIlavarNavALa paNa hoI zake che. ane be pradeze pILA paNa hoI zake che. 2 tathA pahelA be pradeza nIla varNavALA paNa hoI zake che ane eka pradeza pILA paNa DAya che 3 'sukilleNa vi samaM bhaMgA' se prabhArI zveta panI sAtha para nIsa va nA pa DAya che. 'syAt nIlazca zuklazca1 syAt nIlazca zuklaucara syAt nIlauca zuvalazca3' se zata pUrita 35thI 1 mA lagAnA 2 sama0431. 'siya lohiyae ya hAlihaeya bhagA3' syAt lohitazca pItazca' se pramANana 2 saya bhane che, tabhA 59 avAnta2 3 RNa lage! me zamana cha 'syAt rohitaJca pItazca1 syAta lohitazca pItaucara syAt lohitoca pItazca' bhana zate zveta va nI sA2 khAsa nA yogathA 3 mA mana cha. te bhArI che. 'syAta lohitazca zuklazca1 syAta, lohi bha0 72
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 570 3 ceti dvitIyaH 2, lohitau ca zuklazca iti tRtIyaH 3 / siya hAlidae ya sukillae ya bhaMgA3' syAt pItazca zuklazca iti prathama : 1, syAt pItazca zuk ceti dvitIyaH 2 syAt pItau ca zukyaceti tRtIyaH 3 / ' evaM sandhe te dasaduyA saMjogA maMgA tIsaM bhavati' evaM sarve te daza dviksaMyogA bhaGgA striMzad bhavanti, nimadezika skandhasya dviksaMyoge dvipadeziskandhavat daza bhaGgAH bhavanti dazAnAM bhaGgAnAM punarekaikasya trisaGge sati triMgad bhaGgA bhavanti te ca pUrva pradarzitA eveti / 'jati' yadi trivarNaH - varNatrayavAn tripadezikaH skandha stadA 'siya kAla ya nIlae ya lohiyae ya' rapAt kAlazca nIlazca lohitazca, ekaH pradezaH zuklazca 3, ina aMgoM kA bhI artha pUrvokta rUpa se hI spaSTa hai 'siya hAlie ya sukillae ya bhaMgA 3' aisA jo bhaMga hai, so isa bhaMga ke bhI 3bhaMga isa prakAra se haiM syAt pInazca zuklazva1 syAt pItazca zuklauca 2, syAt pItoca zuklazca 3, ina aMgo kA bhI artha spaSTa hai / 'evaM savve te dasa duyAjogA maMgAtIlaM bhavati' 'isa prakAra se ye daza dviksaMyogI bhaMga 30 hote haiM tAtparya aisA hai ki tridezika skandha ke dvikasaM yoga meM dvipradezika skandha ke jaisA 10 yaMga hote haiM phira 10 maMgoM ke eka eka bhaMga ke tIna bhaMga aura hote haiM isa prakAra kula bhaMga ye 30 ho jAte haiM jo abhI yahAM para dikhalAye gaye haiM / 'jaha tivanne' yadi vaha triprAdezika skandha tIna varNoM vAlA hotA hai to vaha isa prakAra se tIna varNoM vAlA ho sakatA hai- 'siya kAlae y, nIlae ya lohiyae ya 1' usakA eka pradeza kAlA bhI ho are zuklaucara lohitauca zuklA3' mA golo prakAra yA pUrvota prakAranI jema ja che teja rIte pILA vaNu ane zveta vaNunA caiAgathI 3 traNa lauNge| jane che te yA rIne he 'siya hAlidae ya sukillae ya bhaMgA 3' tenA amara A rIte che 'sya t pInazca zuklazca 1 syAt pItazca zuklaucara syAt pItau ca zuklazca3' bhAganA prahAra yA spaSTa che. evaM savve te dasa duyA saMjogA maMgA tIsa bhajaMti' yA rIte the isa hissayogI lagI avaantara bhaMgA sAthe 30 trIsa prakAnA thAya che tAtka kahevAnuM e che ketraNa pradezavALA kadhanA kisa ceAgamAM e pradezI kadhanI jema 10 dasa bhagA mane che. ane te dasa bhagenA eka eka bhaMgatA traNa traNa vAntara bhuMgA bane che. e rIte kula traNa pradezI skaMdhanA 30 lage mane che. je upara matAvavAmAM AvyA che, 'jaitivanne' le te tra pradezI dhanavazevANA hoya to te bhA prabhASe tra varjuvANA / zaDe che, 'triya kAla ya, nIlae ya, lohiyae ya, 1'
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 571 kRSNaH, eko nIla stRtIyo lohitaH, evameko bhaGgaH 1 / 'siya kAlae ya nIlae ya hAlidae ya' syAt kAlazca nIlazva pItazca tripradezikaskandhasyaikapradezaH kAlo dvitIya pradezo nIla stRtIyaH pradezaH pIta ityevaM dvitIyo bhaGgaH 2, 'siya kAlae ya nIlae ya sukillae ye syAtkAlazca nIlazca zuklazva eko'zaH kAlo dvitIyaH pradezo nIlastRtIyaH pradezaH zukla ityevaM tRtIyo bhaGgo bhavati3, 'siya kAlae ya lohiyae ya hAlidae ya' syAt kAlazva lohitazca pItazva tripradezikarakandhasyaikA pradezaH kAlo dvitIyo lohita stRtIyaH pItaH, evaM rUpeNa caturthoM bhaGgo bhavati / / 'siya kAlae ya lohiyae ya mukillae ya' syAt kAlazca lohitazca zuklazca sakatA hai eka dusarA pradeza nIlA bhI holakatA hai, aura tIsarA pradeza lAla bhI hosakatA hai aisA yaha pahalA aMga haiM, dUsarA bhaMga 'siya kAlae ya, nIlae ya hAlihae ailA hai usakA eka pradeza kAlA, dUsarA pradeza nIlA aura tIsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai tIsarA bhaMga-'siya kAlae ya nIlae ya suvikalae ya' aisA hai usakA eka pradeza kAlA, dUsarA pradeza nIla, aura tIlA pradeza zukla bhI ho sakatA hai 3siya kAlae ya, lohithae ya' hAlidae ya 4' yaha caturtha bhaMga hai usakA eka pradeza kAlA bhI ho sakatA hai, dUsarA pradeza lAla bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai| pAMcavAM bhaMga 'siya kAlae ya, lohiyae ya,suzkillae ya' aisA hai-usa tripradezika skandha kA eka deza kAlA bhI ho sakatA hai dUsarA pradeza lAla bhI ho sakatA hai aura tIsarA tene eka pradeza kALA varNavALa paNa hoya che. ane bIjo eka pradezanIla varNavALa paNa hoI zake che. ane trIje pradeza lAla paNa hoI zake che. A pramANene mA prathama macha. mInA prabhArI cha.-'siya kAlae ya nIlae ya hAlihae ya' tene eka pradeza kALA varNavALa paNa hoI zake che. ane bIje pradeza nIla varNavALa hoya che. ane trIje pradeza pILA varNavALa paNa heI zake che.2 alin an 'siya kAlaeya, nIlae ya, sukillae ya' se prabhArI cha. to ye pradeza kALA varNavALe ane bIje pradeza nIla varNavALo trIjo pradeza ta pazupANI pahA cha. 'siya kAlae ya, lohiyae ya, hAlihae ya4' A pramANene A 4 ce bhaMga bane che tene eka pradeza kALe paNa heI zake che. bIjo eka pradeza lAla paNa hoI zake che. ane trIje pradeza pANA pa Da zacha 4 pAMya maga 'siya kAlae ya, lohiyae ya, sukki rahe che e pramANe tripadezI kapane eka deza kaLA varNavALe paNa hoI zake che. ane bIjo eka pradeza lAla varNavALa paNa hoI zake che.
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 bhagavatI ityevaM paJcamo bhaGgo bhavati 5 / ' miya kAlae ya hAlie ya sukillae ya' syAt kAlazca pItazca zuklazca triprAdezika kanvasyaikaH pradezaH kAlo dvitIyaH pIta stRtIyaH zukla ityevaM rUpeNa paSTho bhaGgo bhavati / 'siya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ' syAt nIlazca lohitazna pItazca trimadezika skandhasyaikaH pradezo arat dvitIyo lohita stutyaH pItaH ityevaM rUpeNa saptamo bhaGgo bhavati / 'siya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya' syAt nIlazca lohitaJca zuklazca yadA tripradeziskandhasyaikapadezo nIlo dvitIyaH pradezo lohita tRtIyaH pradezaH zukkastadaSTamo bhaGgo bhavati 8 | 'siya nIlae ya hAlie ya sukillae ca' syAt nILazca pItazca pradeza zukla bhI ho sakatA hai chaThA bhaMga-'liya kAlae ya hAlie ya, klie ya' aisA hai isameM usa tridezika skandha kA eka pradeza kAlA bhI ho sakatA hai dUsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza zukla bhI ho sakatA hai sAtavAM bhaMga-'siya nIlae lohiya ya hAlie ya' aisA hai isameM usa tripradezika skandha kA prathama pradeza kRSNa ke sthAna para nIlA bhI ho sakatA hai dUsarA lAla bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai AThavAM bhaMga - 'siya nIlae ya, lohi yae ya, sukillae ya' aisA hai isa meM usa tripradezika skandha kA prathama pradeza nIla bhI ho sakatA hai, dUsarA pradeza lAla bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza zukla bhI ho sakatA hai 8 naucA bhaMga - 'miya nIlae ya, hAlie ya, sukkillae ya, aisA hai isa meM usa vipradezika skandha kA manetrIle aheza zvetavANI pazu hoI zaDe che.pa chaTTo lauMga - 'striya kAla eya hAlihae ya sukillae ya bhI prabhA bhane che. yA saMgamAM te trayu aheshiivALA skaMdhanA eka deza kALA varNavALA hAya che, ane bIjo pradeza pILA vaNu vALA paNa hAI zake che, ane trIjo pradeza zveta vavALA paNu khanI za} che.6 sAtabhA laMga bhI prabhA bhane che. 'siya nIlae ya lohiyae ya haali6 ca'A bhagamAM e traNa pradezavALA skaMdhanA prathama pradeza nIla vaNu vALA paNa hoI zake che ane khIne pradeza lAla pazu heAi zake che. ane trIjo aheza yogI pAyu hoTha zaDe che.7 mAubho lauMga - 'siya nIlaeya, lohiyaeya, suki kallae ya, mA prabhAve mAubhI lauMga bhane che. temAM me trayu ahezavAjA skaMdhanA prathama pradeza nIla vaNu vALA pazu DAI zake che. khIjo pradeza lAla vaNu vALA paNa hAI zake che. ane trIjo pradeza zveta paNa hAi zake che.8, hnave navabho lauMga NatAvavAmAM Ave che. 'siya lohiyaeya, hAliieya, sukki
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 573 zuklazya, yadA tripradezikaskandhasyaiko dezo nIlo dvitIyaH pItaH tRtIyaH zukla stadA navamo bhaGgo bhavati 9 / 'siya lohiyae ya hAlidae ya mukkillae ya' rayAt lohitazca pautazca zuklazca, yadA tripradezikaskanyasyaiko dezo lohito bhavet dvitIyaH pradezaH pIto bhavet tRtIyaH pradezaH zuklo bhavet tadA-dazamo bhaGgo niSpadyate 10 / 'evaM ee dasa tiyAsaMyogA' evamete daza trikasaMyogAH evampUrvoktadarzitapakAreNa ete trisaMyoginAM dazabhaGgA bhavanti trivarNatAyAmekavacanasyaiva saMbhavAt dazatrikasaMyogA bhaGgA bhavantIti bhAvaH / tripradezikaskandhe ekadvi. trivarNaviSayakabhaGgAn darzayitvA tridezikaskandharaya gandhaviSayakabhaGgAn darzayitumAha-'jai egagaMdhe' ityAdi, gandhaviSaye ekagandhalve dvau maGgau bhavataH dvigaprathama pradeza nIla bhI ho sakatA hai dUsarA pradeza pIlA bhI ho saMkatA hai aura tIsarA pradeza zukla bhI ho sakatA hai 9 dazamAM bhaMga-'siya lohi yae ya, hAlidae ya suzkillae ya'aisA hai isameM usa trimadezika skandha kA prathama pradeza lAla bhI ho sakatA hai dUsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza zukla bhI ho sakatA hai evaM ee dasa tiyA saMjogA 'isa prakAra se ye 10 trika saMyogI bhaMga hote haiM trivarNatA meM eka vacana kI hI saMbhavatA hotI hai ataH isa avasthA meM trika saMyogiyoM ke 10 hI bhaMga hote haiN| isa prakAra se tripradezika skandha meM eka do tIna varNa viSayaka bhagoM ko prakaTa karake aba sUtrakAra yahAM gandha saMbaMdhI bhaMgoM ko sTA A pramANe navamo bhaMga che. temAM e traNa pradezavALA sakaMdhano eka pradeza nIla varNavALa paNa hoI zake che ane bIjo eka pradeza pILA varNavALa paNa hoI zake che. tathA trIje eka pradeza zveta vaNa pANI 55 31 za cha.6 sa ma -siya lohiyae ya, hAlihae ya, sukkihae ya10' mA prabhArI ne sabhI mane che. temAtra pradezavANA kaMdhane pahele pradeza lAla varNavALe paNa hoI zake che. ane bIjo pradeza pILA varNavALo paNa hoI zake che. ane trIjo pradeza zveta varNa gaLo paNa hoya cha 10 'evaM ee dasa tiyAsajogA' mA zate / pUrvarita 10 sa lagA trika sagI bhaMganA bane che. traNa varNapaNAmAM eka vacananI saMbhAvanA hoya che. jethI A avasthAmAM traNa saMgimAM 10 dasa ja bhaMga bane che. A rIte traNa pradezavALA mAM eka, be, traNa, varNa saMbaMdhI aMge batAvIne have sUtrakAra ahiyAM gaMdha saMbaMdhI bhaMgane batAve che te mA pramANe cha.
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 574 mvatAyAM tu ekatvAnekatvAbhyAM trayo bhaGgA bhavanti tAneva darzayati- 'siya subhigaMdhesi gaMdhe' syAt surabhigaMdhaH triSvapi pradezeSu surabhigandhasyaiva sadbhAvAt svAd durabhigandhaH pradezazraye'pi durabhigandhasyaiva sadbhAvAttadeva dvau bhaGgau 2, 'jai dugaMdhe siya surabhigaMdhe ya durabhigaMdhe ya bhaMgAra' yadi dvigandhastadA syAt suraferre durabhigandhazceti trayo bhaGgAH 3 / 'rasA jahA bannA' rasA yathA varNAH / tripadezikaskandhasya varNavipaye yathA bhaGgAH kathitAH asaMyoge paJca, dvikasaMyoge dikhalAte haiM - 'jaha egagaMdhe0' yadi tripradezika skandha meM eka gaMdha honA hai to yA to usa meM sugaMdhi ho sakatI hai yA usa meM durabhigandha ho sakatA hai isa prakAra se eka gaMdha ke viSaya meM ye do bhaMga hote haiM tripradezika dha ke tInoM pradezoM meM jaba surabhigaMdha kA ho sadbhAva mAnA jAvegA taba to surabhirgaMdha viSayaka eka bhaMga hogA aura jaba unameM kevala eka dura bhigaMdha kA hI sadbhAva mAnA jAvegA taba durabhigaMdha viSayaka eka bhaMga hogA isa prakAra se ekatva meM do vikalpa hote haiM jaba usa tripradezika skandha meM donoM gaMdha guNa hai aisA kahA jAtA hai to isa meM kevala ekahI bhaMga hotA hai yahI bAta 'jaha dugaMdhe liya surabhigaMdhe ya durabhigaMdhe ya 3' isa pATha dvArA vyakta kI gaI hai kyoMki isa vaktavyatA meM usa meM surabhiSa aura durabhigaMdha donoM gaMdha rahatA haiM / 'rakhA jahA vannA' rasa sambandhI bhaMga saMkhpA prakaTa karane ke liye sUtrakAra ne yaha sUtra kahA hai isase yaha kahA gayA hai ki isa tripradezika skandha ko varNa saMbandhI bhaMga saMkhyA 'jai ega gaMdhe0 ' le yu azavAjA dhabhAM me gaMdha hoya cheta temAM sugaMdha zuzu hoi zake che athavA durgaMdharUpa eka guNa hAi zake che. A rIte eka gaMdhanA viSayamAM e bhaMga ane che. traNa pradezavALA skaMdhanA traNe pradezamAM jo suMgadha guNu ja mAnavAmAM Ave tyAre sugaMdha sakha'dhI eka bhaMga thaze ane jyAre temAM eka dudha zuzu ja mAnavAmAM Ave tyAre dudha viSacaka eka bhaga banaze A rIte eka NumAM e vikalpA bane che. ane jyAre te traNa pradezI skaMdhamAM ane gadha guNu che tema kahevAmAM Ave te| teneA ThevaNa ye4 4 lauMga bhane che. 4 vAta 'jai durgaMdhe siya surabhigaMdhe ya durabhigaMdhe ya3' mA pAuthI matAvesa he. mA uthanathI temAM sutradha bhane durgadha me garauMdha rahe hai tebha tAbhyu' he 'ramA jahA vaNNA' rasa samadhI bhaMgAnI sakhyA khatAvavA sUtrakAre A sUtra kahyu che A sUtrathI e vAta kahI che ke A traNa pradezavALA skaMdhamAM vaNunA sabadhamAM je rIte bhagAnI
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pugalasya varNAdimatvanirUpaNam 575 triMzat , trikasaMyoge daza, tathaiva rasaviSaye'pi asaMyoge paJca, dikasaMyoge triMzat , trikasaMyoge ca daza bhavantIti jJAtavyamiti, bhaGgaH prakArazca svayamUhanIyaH / ___'jai du phAse' yadi tripradezikA skandho dvisparzaH-sparzadvayavAn tadA 'siya sIe ya niDhe ya' syAt zItazca snigdhazca 'evaM jadeva duppaesiyasa taheva cattAri bhaMgA' evaM yathaiva dvipadezikasya skandhasya tathaiva catvAro bhaGgA, kadAcit zItazca snigdhazvetyeko bhaGgaH 1, kadAcit zItazca rUkSazceti dvitIyo bhaGgA, 2 sthAt jisa prakAra se asaMyoga meM 5 dvikalaMyoga meM 30 aura trika saMyoga meM 10 prakaTa kI gaI hai usI prakAra se rasasaMbandhI bhaMga saMkhyA bhI asaMyoga meM 5dika saMyoga meM 30 aura trika saMyoga meM 10hotI hai aisA jAnanA cAhiye tathA rasasaMbaMdhI bhaGga prakAra apane Apa samajha lenA cAhiye ! do sparza hone viSayaka kathana isa prakAra hai-'jaha du phAle' yadi vaha tripra. dezika skandha do rUpoM vAlA hotA hai laba vaha isa prakAra se do rUpoM vAlA ho sakatA hai-'liya sIe ya niddhe ca kadAcit vaha zIta sparzavAlA aura snigdha sparzavAlA ina do spoM vAlA bhI ho sakatA hai ityAdi rupase visparzaviSayakasamastakathana 'evaM jaheca duppaesiyala taheva cattAri bhaMgA' jaisA dvipradezika skandha ke prakaraNa meM kiyA gayA haiM vaisA hI yahAM para kara lenA cAhiye arthAt dvipradezika skandha meM dvisparzatA ko lekara cAra bhaMA prakaTa kiye gaye haiM jaise hI ve cAra bhaMga yahAM para bhI saMkhyA jema ke-asaMgamAM 5 pAMca kika saMgamAM 30 trIsa ane trika saMgamAM 10 dasa e pramANe batAvI che. te pramANe sanA samayamA para sabhA have sparzanA saMbaMdhamAM bhaMga batAve che. temA pahelA be 25 viSayamA mA prabhAra sUtrA2 49 cha.-'jai duphAkhe' le ta pradeza vALa dha be sparzevALa hoya che te te A nIce pramANenA be spaze pAyo bhane charema-khiya sie ya niddhe ya' vAra te 4 // 15zavANA bhane snigdha-cikaNA sparzavALA hoI zake che. vigere prakAre be speza saMba thI madhu 4thana evaM jaheva dupaesiyasa taheva catvAribhaMgA' 2vI zata meM pradezI skaMdhanA prakaraNamAM kahevAmAM AvyuM che. te ja pramANenA cAra bhaMga ahiyAM samajI levA arthAta be pradezavALA madhamAM be spazapane laIne cAra bhaMga banAvavAmAM AvyA che. te ja pramANenA 4 cAra baMgo ahiyAM 55 4aa. te mA prabhAra cha. 'siya sIe ya niddha ya' 21 pramANunA mA pdde|
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa 576 uSNava snigdhazceti tRtIyo bhaGgaH 3, kadAcit uSNazca rUkSazceti caturthoM bhnggH| evaM saGkalanayA sparzadvayavatve tripadezikasya sandhasya sparzavipaye catvAro bhaGgA bhavantIti / 'jai tiphAse' yadi trimadezika: skandhaH, trisparza:-sparzatrayavAna tadA 'savye sIe dese niddhe dese lukkhe' sarvaH zIto dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamaH sarvAze zaityame kadeze snigdhatAH ekasmina rUkSatA ityarthaH tathAhi kaha lenA cAhiye sie ya niddhe ya' yaha prathama aMga hai dvitIya bhaMga 'siya sIe ya askhe ' isa prakAra se hai isa meM kadAcit vaha zIta ho sakatA hai aura sakSa bhI ho sakatA hai aisA kahA gayA hai tIsarA aMga-siya uliNe ya nidhi isa prakAra se hai isameM kadAcit vaha uSNa bhI ho sakatA hai aura snigdha bhI ho sakatA hai aisA samajhAyA gayA hai caturtha bhaga-siya usiNe va ruskhe ya' aisA hai hama meM kadAcit vaha uSNa ho sakatA hai aura lakSa bhI ho sakatA hai aisA kahA gayA hai isa prakAra zIna aura upaNa ko pradhAna karake unake sAtha snigdha aura rUkSa yukta karake ye 4bhA tripradezika skandha ke do spoM ke viSaya meM bane haiM __aba trisparza viSayaka kathana karate haiM-'jai niphAle yadi vaha tripradezikamandha tIna sparzavAlA hotA hai to vaha isa prakAra se tIna sparzovAlA ho sakatA hai 'laye sIra, dese niddhe dese lazkhe ?' yaha sA~za meM zIta ho sakatA hai, ekadega meM snigdha ho sakatA hai aura dUsare eka deza An cha, ma 'siya sIe ya rukhe ra prabhAe cha. ALATHI hAyit te zIta-331 za che pramANe . trIle 'siya usiNe ya niddhe ya' hayAta 4-12ma pAche mana niya-zivAne 55 deza cha yo| ma sA praNe che.-'siya usiNe ya rukkhe ya' hAyit te uSNa hoI zake che ane rakSa paNa hoI zake che tema batAvela che. e rIte ThaMDA ane garama guNane mukhya banAvI te tenI sAthe bdhi ane rUkSane jI traNa pradezavALA ka dhanA be sparza paNAnA viSayamAM 4 cAra spa na] 250 5nA samadhanu 4thana 241 prabhArI cha 'jai tiphAse' ne te traNa pradezavALo rakaMdha traNa sparzavA hoya che te te A prakAre traNa m mana cha.-'savve sIe, dese niddhe, dese lukkhe' ta sazithI zIta sparzavALA hoya che eka dezamAM snigdha sparzavALa heya che ane bIjA eka dezamAMsti5 rUkSa pazava La heya che 1 A kathananuM tAtparya e che ke
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ refer TIkA za020 u05 01 punalasya varNAdimatva nirUpaNam 577 'samve sIe tti' trayANAmapi pradezAnAM zItapariNAmastrAt satraH zItaH 'dese niddhe tti' dezaH snigdhaH trayANAM madhye ekapradezasya snigdhatvAt 2, 'dese lakkhe' dezo rUkSa iti trayANAM pradezAnAM madhye dvipadezAtmako dezo rUkSaH ekapariNAmayordvayorekapadezAvagAhanAdinA ekatvena vivakSitatvAt iti prathamabhaGgavivekaH 1 / 'savve sIe dese niddhe demA lukvA' sarvaH zIto dezaH snigdho dezau rUkSau - sarvosrizaH zIta ekadezaH farst tadanekadezau rUkSau bhinnapariNAmatayA'nekavaca nAntastRtIyaH pAdaiti dvitIya bhaGgaH 2 / tRtIye dvitIyapAdastu aneka vacanAntastadeva darzayati 'sacce sIe desA nidrA dese lakkhe' sarvaH zIto dezI meM rUkSa ho sakatA hai ? isakA tAtparya aisA hai ki tripradezika skandha ke tInoM pradezoM meM zIna pariNAmatA hone se vaha sarva rUpa meM zIta ho sakatA hai, pradezoM ke madhya ke eka pradeza meM snigyatA hone se vaha deza meM snigdha ho sakatA hai tathA tInoM pradezoM ke bIca meM dvipadezAtmaka eka deza rUkSa ho sakatA hai kyoMki eka pariNAma vAle do pradezoM ko eka pradezAvagAhan Adi hone se yahAM ekatva kI vivakSA kI gaI hai / isa prakAra se yaha prathama bhaMga hai / dvitIya aMga isa prakAra se hai- 'savve sIe, dekhe niddhe desA lukkhA' vaha apane sarva aMza meM zIta ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha ho sakatA haiM aura aneka deza rUpa do pradeza usake rUkSa ho sakate haiM / yahA~ bhinna pariNAmavAlA hone se tRtIya pada aneka vacanAnta hai 2, tathA tIsare bhaMga meM dvitIya pada aneka vacanAnma hai jaise- 'savve sIe desA niddhA dese lakkhe 3' vaha apane sarvaza meM zIta ho sakatA hai 'savve sIe' tra pradezavA' saMdhanA addezeobhAM zItasatAyAlu hovAthI te sarva zete zIta hordha zaDe che. 'dese niddhe' - vAyu pradezonI madhya 4 ahezabhAM snigdhatA hovAthI te dezamAM snigdha ho rA . ra 'dese lukkhe' bhane lu ahezA paikI dvidezAtmaka eka deza rUkSa thaI zake kema ke eka pariNAmavALA e pradezeAnA eka pradezAvagAhana hAvAthI ekatvanI vivakSA karavamAM AvI che3 A rItanA mA pahelA laMga che jIle lauMga yA pramAye jAne . - ' savve sIe dese niddhe desA lakkhA' te potAnA sarvAzathI zIta hoI zaDe he bhane tenA dveza snigdha hAI zake che. ane aneka deza rUpa tenAM be pradeza rUkSa hAi zake che ahI bhinna pariNAmavALu' hAvAthI AnuM trIjuM padya aneka vacanavALuM mane che, tathA nrIna lauMga mInu yaha ne vayanavANu che nema hai- 'savvesIe desA niddhA dese lukkhe3' te 'tAnA sarvAMzI zIta he| zaDe che. tathA bha0 73
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa 578 snigdhau dezo rUkSa iti tRtIyaH 3 ! uSNatvamAzriya bhaGgAH padayante 'savve usiNe dese niddhe dese lukkhe' sarvauSNo deza: snigdho dezo rUkSaH sarvAze uSNatA eko dezaH snigdhastadaparo dezo rUkSa', 'patya vi bhaMgA tinni' atrApi bhaGgAstrayaH yathA sarva uSNo dezaH snigdho dezo rukSa iti prathamaH 1, sarva upNo tathA usake do aMza snigdha ho sakate haiM aura eka aMza usakA rUkSa ho sakatA hai| ye 3 bhaMga zIta sparza ko mukhya kAra ke evaM snigdha aura rUkSa guNoM ko usake sAtha yojita kara ke prakaTa kiye gaye haiM 3|ab uSNa sparza ko mukhya karake aura snigdha rUkSa parza ko usake sAtha yojita karake aMga prakaTa kiye jAte haiM-'sace usiNe, dese niddhe dese lukkhe' vaha sarva deza meM uSNa ho sakatA hai, eka pradeza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai tathA eka pariNAma vAle do dezoM meM ekatva kI vivakSA se vaha eka deza meM rUkSa bhI ho sakatA hai 1 yaha prathama bhaMga hai 'sacce usiNe dele niddha dekhA lukkhA' sarva uraH deza snigdho, dezau rUkSo' yaha dvitIya bhaMga hai isa meM vaha sarvarUpa meM uSNa ho sakatA hai eka deza meM snigdha ho sakatA hai aura do dezo meM rUkSa ho sakatA hai yahAM tRtIya pada ko aneka vacanAnta kiyA gayA hai 2, dvitIyapada ko aneka vacanAnta karane para tRtIya bhaMga isa prakAra se hai 'sabane uliNe dele niddha dese luskhe' sarvaH uSNaH, dezAH snigdhaH dezo rUkSa: isa aMga meM usake sarva aMza tInoM pradeza uSNa ho sakate haiM do pradeza snigdha ho sakate haiM aura eka pradeza rUkSa bhI ho tenA be aMze snigdha hoI zake che tathA eka aMza teno rUkSa hoI zake che. zIta sparzane mukhya banAvIne ane snigdha ane rUkSa guNone tenI sAthe cojIne A traNa bhAga batAvyA che. have ug parzane mukhya banAvIne ane snigdha tathA rUkSa sparzane tanI sAthe yAne ma' nAvAmA mAve cha. 'sance usiNe, dese niddha dese lumkheta sazathI BY 25zavANo 4 za che se pradezamA niya sparzavALa hoI zake che. tathA eka pariNAmavALA be pradezamAM ekatvanI vivekSAthI te eka deza mAM rUkSa paNa thaI zake che. A rIte A pahele bhaMga che. va mI mamatA cha.-'savve usiNe dese niddhe dese luskhe' sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUma' mI mama mema satAve chesa 35thI parzavALo hoI zake che ane te eka dezamAM snigdha sparzavALe paNa hAI ane be dezomAM rUkSa sparzavALe hoI zake che. A bhaMgamAM trIjA caraNane
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaicandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 172 deza: snigdho dezau rUkSau iti dvitIyaH 2, sarva uSNaH dezI snigyau dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, 'sacce nidre dese sIe dese usiNe bhaMgA tini 3' sarvaH rina - gdhaH dezaH zItaH deza uSNaH atrApi bhaGgAstrayaH tathAhi - sarva snigdho dezaH zIto deza uSNa iti prathamaH 1, sarva snigdhaH dezaH zItaH dezau uSNau iti dvitIyaH 2, sarvaH snigdhaH dezau zoto deza uSNa iti tRtIyaH 3 / 'savve lakkhe dese sIe deusi bhaMgA tigni evaM vArasa 12' sarvo rUkSo, dezaH zIto deza uSNaH, sakatA hai 3 / aba snigdha sparza ko mukhya karake aura zIta eva uSNa ko usake sAtha yojita karake bhaMga prakaTa kiye jAte haiM- 'sanbe niddhe, dese sIe, deseusi bhaMgA tini 3' usake sarvadeza snigdha ho sakate haiM eka deza zIta ho sakatA hai aura dvipradezAtmaka ekatva kI vivakSA se usakA ekadeza uSNa bhI ho sakate haiM 1 yaha prathama bhaMga hai 'savve viddhe dese sIe desA uNiA, 'sarva snigdhaH dezaH zItaH dezaH uSNaH 2' yaha dvitIya bhaMga hai isa meM tRtIya pAda ko aneka vacanAnta karake bhaMga banAyA gayA hai 2, 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezaH uSNaH 3'yaha tRtIya bhaMga hai isa meM dvitIya pAda ko aneka vacanAnta karake bhaMga banAyA gayA hai aba rukSa sparza ko mukhya karake aura zIta uSNa sparza ko usake sAtha yojita karake bhaMga prakaTa kiye jAte haiM- 'sabbe lakkhe dese lie, dekhe umiNe 1 aneka vacanavALu` batAvela che,2 khIjA padane aneka vacanavALu khatAvIne have trIle laga matAvavAmAM Ave che, te yA prabhAye che. 'savve usiNe dekhA niddhA dekhe lukkhe' 'sarvaH uSNaH, dezau snigdhau dezo rUkSaH' te sarva aMzathI eTale ke traNe azathI uSNu spavALA heI zake che. e pradeze! snigdha sparzavALA hAI zake che. ane eka pradeza rUkSa spazavALA hAI zake che.3 have snigdha sparzane mukhya manAvIne ane zIta ane uSNu sparzane tenI sAthai theolane lagI manAvavAsAM Ave che te bhA prabhA che. - 'savve niddhe, dese sIe, dese usiNe bhaMgA tinni3' tenA sarva aheza snigdha sparza vALA hAI zake che. eka deza zIta sparzIvALA hAI zake che. dvidezAtmaka eka ekatvanI vivakSAthI eka deza uSNu sparzavALA paNa hAI zake che. yA rIte yA paDelA aga bhane che 1 'savve niddhe dese sIe aisA usiNo' 'sarvaH snigdhaH dezaH zIta. dezAH uSNAH 3' mA prabhAno bhA jIle laga mane hai. AmAM trIjA caraNane aneka vacanavALu banAvIne A bhaga kahela che. have rUkSa sparzane mukhya manAvIne ane zIta ane uSNu sparzane tenI sAthe theolane lagI matAvavAmAM Ave che. 'sanve lukkhe, dese sIe, dese usiNe 1
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 bhagavatIne atrApi bhaGgAstraya evam tathAhi-sau~ rUkSo, dezaH zIto, deza upNa iti prathamaH 1, soM rUjho dezaH zIto dezau uSNau iti dvitIyaH 2, soM rUkSo dezau zItI deza uSNa iti tRtIyaH 3, sarvasaMkalanayA dvAdaza bhaGgAH 12 bhavanti / 'jai cauphAse' yadi catuHsparza tripadezikaH skandho bhavettadA 'dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' dezaH zIto deza uSNaH dezaH snigyo dezo rUkSa iti prathamo bhaGgaH 1 / 'dese sIpa dese usiNe dese nidve desA lukkhA 2' dezaH zIto deza sabve luzkhe dese sIe delA liNA2, solukhe desA sIyA dese usiNe3' isa prakAra le bane hue ye saba saMga milakara bAraha hote haiMtIna bhaSA zItasparza kI pradhAnatA ke sAtha snigdha aura rukSa ko yojita karake 3 tathA tIna bhaMga uSNa sparza ko pradhAnatA ke sAtha snigdha aura rukSa ko yojita karake pane haiM6 tathA hitAca raparza kI pradhAnatA ke sAtha zIta aura uSNa sparza ko yojita karake 3tIna bhaMge 9 aura tIna rukSa sparza kI pradhAnatA ke sAtha zItaaura uSNa sparza ko yojita karake yane haiM12, aise the bAraha bhaMga hote haiM aba catuH sparza vattA kI prakAratA kA kathana karate haiM 'jai cauphAkhe' yaha nipradezika skandha cAra spoM vAlA hotA hai to vaha isa prakAra se cAra spazoM vAlA ho sakatA hai ___'dese sIe dese usiNe dese giddhe dekhe lukkheM' vaha tripradezika skandha apane eka deza meM zIta sparza vAlA ho sakatA hai ekadeza meM uSNa sparza samve lukkhe, dese sIe, desA usiNAra, savve lukkhe desA sIyA, dese umiNe3' A rIte A tamAma aMge maLIne 12 bAra thAya che. zIta sparzanI pradhAnatA sAthe snigdha ane rakSa sparzane javAthI 3 bhaMga bane che, uSNu sparzanI pradhAtAmAM snigdha ane rUkSa sparzane javAthI paNa 3 bhaMgo bane che. tathA sinagdha sparzanI pradhAnatAmAM zIta ane uSNu sparzane javAthI 3 bhaMga bane che tema ja rUkSa sparzanI pradhAnatAmAM zIta ane uNu sparzane javAthI paNa 3 bhaMga bane che e pramANe kula 12 bAra bhaMga bane che. Dave yAra 254tm maga matAva cha. 'jai cauphAse' mA traNa pradezavALo skaMdha je cAra spazevALa hoya che te A prabhAvanA yAra zivAjo mana cha. 'dese sIe dese usiNe dese giddhe dese lukkhe' aay pradezavANe! 14 pAtAnA se dezamA zAta 25shvALe heI zake che. ane eka dezamAM uNa sparzavALa hoI zake che. eka
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 pudgalasya vargAdimatvanirUpaNam 566 uSNo dezaH snigdho dezau hatau iti dvitIyo bhaGgaH 2 / 'dese sIe dese usiNe desA nidA dese lukkhe 3' dezaH zIto deza uSNo dezau snigdhau dezau rUkSa iti tRtIyo bhaGgaH 3 / 'dese sIe desA usiNA dese nidve dese lukkhe' dezaH zIto dezau uSNau dezaH snigdho dezo rUkSa iti caturthoM bhaGgaH 4 / 'dese sIe desA usigA dese ni: desA lukkhA 5' dezaH zIto dezau uSNo dezaH snigdho dezoM rukSau iti paJcamo bhaGgaH 5 / 'dese sIra desA usiNA desA niddhA dese lukkhe 6' dezaH zIto dezau uSNau dezau snigdhau dezo rUkSa iti SaSTho bhagaH 6 / 'desA vAlA ho sakatA hai ekadeza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura eka deza meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai yaha prathama bhaMga hai 1, dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'dese sIe dele usiNe dese niddha delA lukkhA ' yahAM caturtha pada ko aneka vacanAnta karake yaha dvitIe maMga banAyA hai ra tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'dekha lIe dele usiNe desA niddhA dese lukkhe 2'yahAM tRtIya pada ko aneka vacanAnta karake yaha tRtIya bhAga banAyA gayA hai3' 'dese sIe dezA uliNA dese niddhe dele lukkhe 4' yaha caturtha bhaMga hai, isameM dvitIya pada ko aneka vacanAnta karake yaha caturtha bhaMga banAyA gayA haiM 4, dese lIe dekhA uliNA dese niddhe denA lakkhA 5' yaha pAMcayAM bhaMga hai isa meM dvitIya pada aura caturtha pada ko aneka baca. nAnta kiyA gayA hai, 'dese sIe desA usikA desA NiddhA dese lakkhe' yaha chaThA bhaMga hai, isa dvitIya tRtIya pada ko aneka vacanAnta kiyA dezamAM tibdha sparzavALa hoI zake che ane eka dezamAM rUkSa spezavALA za: cha. ma paDe 1 cha. bhIn At mA prabhAra cha, 'dese sIe dese niddhe, dekhA lukkhAra' mahiyAM yAthA 54ne mane kyanavANu manAvIna bhI bhI Dara cha 2 zrIna A1 mA prabhArI cha. 'dese sIe dese usiNe, desA niddhA dese lukhe3' mA rIta alon ya2zune mane kyanavANA manapAthI mA zrIna 1 4AmA maany| cha. 'dese sIe, desA usiNA vese niddhe dese lakkhe4' mA yA che. mI 56ne mana vayanavA manAvAne DAmA sAveda cha.4 'dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukyA' / pAMyame che. mAmA mA ya manayAthu 22 mane kyanathI vAmAM mAvyu cha. 'dese sIe dekhA usiNA desA NiddhA deje lukkhe6' mA prabhAyanA mA 74o 1 che. mAmA bhI mana an
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 565 bhagavatIsUtre sIyA dese usiNe dese niddhe dese lakkhe 7' dezau zItoM deza uSNa dezaH snigdhaH dezo rUkSa iti saptamo bhaGgaH 7 / 'desA sIyA dese usiNe dese niddhe desA lukkhA 8' dezau zItau deza uSNo dezaH snigdho dezau rUkSau iti aSTamo bhaGgaH 8 / 'demA sIyA dese usiNe desA niddhA dese lukkhe 9 degau zItauH dezauSNaH dezI snigdhau dezo rUkSa iti navamo bhaGgaH 9 / 'evaM ee vipaesie phAsesu paNavIsaM bhaMgA' evamete tripradezike pazeSu paJcaviMzatibhA bhavanti iti / tripradezika skandhaviSaye trimadezikaskandhasya catu sparzatAyAM nava bhaGgA yathAsarvapadeSu ekavacanaM prathamo bhaGgaH 1 / antima rUkSapade anekavacanaM dvitIyo bhaGgaH 2 / gayA hai 6 desA sIyA dele uliNe dese niddha dekhe lukkhe 'yaha sAtavAM bhaMga hai7 'desA sIyA dekhe usiNe dekhe nide delA lukkhA yahAM prathama pada aura caturtha pada ko aneka vacanAnta kiyA gayA hai 8, 'desA sIyA dese usiNe desA niddhA deseluzkhe9' yahAM para prathama pada ko aura tRtIya pada ko aneka vacanAnta kiyA gayA hai9 'evaM ee tippalie phAlelu paNavIsaM bhaMgA' 'isa prakAra se tripradezika skandha meM visparza sambandhI 4,trisparzasambandhI 12,aura catuH sparza lampandhI 9,bhaMga milakara kula pacIsa bhaMga hote haiM tripradezika skandha ke viSaya meM catuH sparzavattA ko lekara pUrvokta rUpa se kahA gayA hai usakA khulAlA isa prakAra hai tripradezika skandha ke jaya samasta pradeza ekavacana meM hote haiM taba prathama bhaMga hotA hai jaise ekadeza zItasparza vAlA ekadeza uSNasparza vAlA ekadeza snigdha sparza vAlA aura ekadeza usakA lakSa sparza vAla hotA hai / jaba antima rukSa pada meM aneka 542 bhane kyathA mAM Ave che 8 'dekhA sIyA dese usiNe, desA nidvA, dese lukhe9' / ma paDasA ya24ne bhane alon yarane maI payanayI upAmA mAvyA. 'evaM ee tippaesie phAsesu paNavIsaM bhaMgA' e rIte traNa pradezavALA dhamAM be sparza saMbadhI 4 cAra aMge traNa sparza saMbaMdhI 12 bAra bhaMga ane cAra sparza saMbaMdhI nava bhaMga maLIne kula 25 bhaMga thAya che. traNa pradezavALA skaMdhanA saMbaMdhamAM cAra sparza paNAne laIne je pUrvokta prakAre kahyuM che, tene khulAso A pramANe che - traNa pradezava LA kaMdhanA saghaLA pradeze jayAre eka vacanamAM hoya che, tyAre pahele bhaMga bane che. jema ke-zIta sparzavALe eka deza, eka deza uSNu sparzavALe, eka deza niSpa sparzavALe, ane tene eka deza rUkSa spezavALe che.1 jyAre chellA rUkSa padamAM aneka vacanonA niveza karavAmAM
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za020 u05 701 pudgalasya varNAdimatyanirUpaNam 583 tRtIyapade'nekavacanaM tRtIyobhaGgaH 3 / dvitIyapade'nekavacanaM caturthI bhaGgaH 4 / prathamatatIyapadayorekavacanaM, dvitIyacaturthayozvAnekavacanaM paJcamo bhaGgaH 5 / prathamacaturthapadayorekavacanaM, dvitIyatRtIyayozcAnekavacanaM SaSThaH 6 / prathamapade'nekavacanaM zeSapadatraye caikavacanaM saptamaH 7 / prathamAntimapadayoranekavacanaM madhyapadadvaye vacanAnta kA niveza kiyA jAnA hai arthAt use aneka vacana meM rakhA jAtA hai taba ditIya bhaMga hotA hai jaise-paramANurUpa ekadeza zIta hotA hai tathA dUsarA paramANu rUpa ekadeza uSNa hotA hai, do zIta paramANuoM ke andara kA eka paramANu snigdha aura dUsarA zIta paramANu meM kA eka paramANu, tathA una, paramANu rUpa eka deza, ye donoM aMza rUkSa hote haiM 3, tIsare pada meM aneka vacana rakhane se tIsarA bhaMga banatA hai, jaile-eka para mANu rUpa deza zIta, do paramANu rUpa deza uSNa, jo zIta hai vaha, tathA jo do uSNa paramANuoM kA eka hai vaha ye donoM snigdha haiM jo eka uSNa hai yaha rUkSa hai 3,tIsare pada meM aneka vacana rakhane se cauthA bhaMga hotA hai, jaise-snigdha do paramANu rUpa eka deza zIla, aura eka paramANu rUpa dUsarA aMza rUkSa, snigdha do paramANuoM meM kA zeSa eka aMza tathA rukSa aMza ye donoM uSNa hote haiM4, dUsare aura cauthe pada meM aneka vacana rakhane se pAMcarcA bhaMga banatA hai, jaise eka aMza zIta aura snigdha, tathA dUsare do aMza uSNa aura rukSa hote haiM 5 'dUsare aura tIsare pada meM aneka vacana rakhane se chaThA Ave che, arthAt tene aneka vacanamAM rAkhavAmAM Ave che, tyAre bIjo bhaMga bane che. jema ke-paramANu rUpa eka deza zIta heya che, tathA bIje paramANu rUpa deza uSNa hoya che. te pachI be zIta paramANuonI aMdara eka para mANu snigdha ane bIjA zIta paramANumAMnuM eka paramANu tathA uNu para mANu rUpa eka deza, A beu aMze rUkSa hoya che. trIjA padamAM aneka vacana rAkhavAthI trIje bhaMga bane che jema ke-eka paramANu rUpa deza zIta, be paramANu rUpa deza uSNa, je zIta che te tathA be uSNa paramANuo paikIno je eka che, te, A banne snigdha che je eka uSNa che, te rUkSa che.3 trIjA padamAM aneka vacana rAkhavAthI ce bhaMga bane che jema ke-snigdha be paramANu rUpa eka deza zIta, ane eka paramANuM rUpa bIjA aMza rUkSa nigdha be paramANuo paikIno bakIne eka aMza tathA rUkSa aMza A bane uSNa hoya che4, bIjA ane cothA padamAM aneka vacana rAkhavAthI pAMcama bhaMga bane che. jema ke-eka aMza zIta ane snigdha, tathA bIjA be aze u0Na ane rUkSa hoya che. 5 bIjA ane trIjA padamAM aneka vacana rAkhavAthI
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ reprs 584 bhagavatI ekavacanamaSTamaH 8 / prathamatRtIyapadayorane vacanaM, dvitIyacaturthayozcaikavacanaM namo bhaGga 9 iti nava bhgaa| kramAGka| bhagamakArAH 11-1-1-1 2 1 -1-1-2 3, 1-1-2-1 4 1-2-1-1 5 / 1-2-1-2 6 / 1-2-2-1 7/2-1-1-1 9| 2-1-2-1 eSAM vivaraNaM yathA-caturtha dvipadeSu ekatracane prathamo bhagaH sa tu spaSTa eva 1 // antimakSAdasyA'nekAcanatve dvitIyo bhaGga sthAhi-paramANurUpa eko deza zotaH, dvitIyaH paramANurUpa eko deza uNaH punazca dvayoH zIvaparamANyomadhye ekA paramANuH simA dvitIyaH zI uparamANu madhyagata eka paramANuH tathA uSNaparamANurUpa eko dezazceti dvau aMzau rUpo, epa dvitIyo bhaGga iti / tRtIya. pade sthA'nekAvanatye tRtIyo bhaGga sthAhi-eka paramANurUpo deza: zItaH, paramANudvayakhyo deza uSNaH, atra ya. paramANurUpo dezaH zItaH sA, tathA ca uSNa paramANudvayamadhyagataH ekaH sa ityetau dvau snigdhI, tathA ca eka uSNaH sa rUkSaH, bhaMga hotA hai jaise-eka aMza zIna aura rUkSa, tathA dUsare do aMza uSNa aura snigdha hote haiM 6, prathama pada meM aneka va vana rakhane se sAtavAM bhaMga hotA hai jaise-snigdha rUpa do paramANuoM meM kA eka aura dUsarA eka aise do aMza zIta jAnanA cAhiye zeSa eka eka aMza uSNa snigdha aura rUkSa jAnanA cAhiye 7, prathama aura antima pada meM aneka vacana rakhane se AThavAM bhaMga banatA hai, jaise-To aza zIna aura rUkSa tathA eka aMza uSNa aura snigdha jAnanA cAhiye8 pahale aura tIsare pada meM aneka chaThTho bhaMga thAya che. jema ke-eka aMza zIta ane rUkSa, tathA bIje be azo uSNa ane nidha hoya che, pahelA padamAM aneka vacana rAkhavAthI sAtame bhaMga thAya che jema ke-snigdha rUpa be paramANuo pikI eka ane bIjo eka ema be aMze samajavA. bAkIne eka aMza uoNa, ni, ane rUkSa sama javA.7 pahelA ane chellA padamAM aneka vacana rAkhavAthI AThamo bhoga bane che. jema ke -be aMza zIta ane rUkSa taghA eka aMza uSNu ane sidhdha samajavo.8 pahelA ane trIjA padamAM aneka vacana rAkhavAthI navamo bhaMga bane che, jema
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 585 eSa tRtIyo bhnggaa3| dvitIyapadasyAnekavacanatve caturthoM bhaGga stathAhi-snigdhaparamANudvayarUpa eko dezaH zItaH, tathA ekaparamANurUpo dvitIyo'zo rUkSaH, tatra snigdhaparamANudvayamadhyagato yo'zaH saH, tathA rUkSo'zazceti dvau uSNau, eSa caturthoM bhagaH 4 / dvitIyacaturthapadayoranekaracanatve pazcamo bhaGgastathAhi ekA aMzaH zIta uSNazca, anyau dvau aMzau uSNaH rUkSazca, epa paJcamo bhagaH 5 / dvitIyapadayoranekavacanatve SaSTo bhaGgastathAhi-atra eko'zaH zIto rUkSazva, anyau dvau aMzau uSNaH snigdhazca, eSa paSTho bhnggH| prathamapadayoranekavacanatve saptamastathAhi-atra snigdharUpaparamANudvayamadhye prathama ekA dvitIya ekazveti dvau aMzau zItau jJAtavyo, zeSA ekaikA aMzAH pratyeka uSNaH snigdho rUkSazca jJAtavyAH, eSa saptamo bhaGgaH 7 / prathamacaturthapadayoranekavacanatve'STamo bhaGga stathAhi-atra dvau aMzau zIto rUkSazca, tathA eko'zaH uSNaH snigdhazca, eSa aSTamo bhagaH 8 / prathamatRtIyapadayoranekavacanatve navamo bhaGga stathAhi-bhinna dezavartiparamANudvaye zItaH snigdhazca, tathA eko'za upNo rUkSazca, epa navamo bhaGga: 9iti / ete tripradezikaskandhasya catu:sparzatAmAzritya navamaGgA bhavanti / evaM dvi-tri-catuHsparzasambandhe catudvAdazanavAnAM saMmelanena paJcaviMzatibhaGgA bhavantIti bhAvaH ||s01|| mUlam-'cauppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne kar3agaMdhe kai. rase kaiphAse pannatte, jahA aTThArasamasae jAva siya cauphAse vacana rakhane se nauvAM bhaMga hotA hai, jaile-bhinna dezavartI do paramANu zIta aura snigdha hote haiM tathA eka aMza uSNa aura rukSa hotA hai 9,isa trimadezika skandha ke catuH sparzatA ko lekara nau bhaMga hote haiM isakrama se sparzatA ko Azrita karake do sparzI ke 4,tIna sparza ke bAraha 12, aura cAra sparza ke nau9, aise cAra bAraha 12 nau9, ina saba ko milAne se tripadezika skandha meM sparzatA ko Azrita karake 25 pacIsa bhaMga ho jAte haiM / suu01| ke-bhinna dezavatI jUdA judA dezamAM rahelA be paramANu zIta ane snigdha hAya tathA eka aMza uSNa ane rUkSa thAya che, A traNa pradezavALA skaMdhanA catuparNapaNAne laIne nava bhAge thAya che A tripradezika skaMdhanA cAra sparza paNAne laIne nava lago thAya che. A kramathI sparza paNAne Azraya karIne be sparzanA 4 cAra traNa sparzanA 12 ane cAra sparzanA 9 nava ema A badhA maLIne traNa pradezavALa 2kaMdhamAM sparzatAne Azraya karIne 25 pacIsa bhaMga banI jAya che. je sU. 15 bha0 74
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra pnntte| jai egavanne siya kAlae jAva sukillae 5 / jaba duvanne siya kAlae ya nIlae ya1, siya kAlae ya nIlagA ya2, siya kAlagA ya nIlae ya3, siya kAlagA ya nIlagA ya4, siya kAlae ya lohiyae ya, ettha vi cattAri bhNgaa| siya kAlae ya hAlidae ya4, siya kAlae ya suchillae ya4, siya nIlae ya lohiyae ya4, siya nIlae ya hAlidae ya4, siya nIlae ya suchillae ya4, siya lohiyae ya hAliddae ya4, liya lohiyaeya sukillae ya4, siya hAliddae ya sukkillae yo evaM ee dasa duyA saMjogAbhaMgA puNa cttaaliisN40|ji tivanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae yara, siya kAlae nIlae lohiyagA yara, siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya3, liya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya4, ee bhaMgA cattAri 4 / evaM kAlanIlahAlidaehiM bhaMgA cattArita, kAlanIlasukkilaehiM bhaMgA cattAri4, kAlalohiyahAliiehi bhaMgA cattAri4, kAlalohiyasukilehi bhaMgA cattAri4, kAlahAlihasukillaehi bhaMgA cattAri4, nIlalohiyahAlidahi bhaMgA cattAri4, nIlalohiyasukillaehiM bhaMgA casAri4, nIlahAlihasukillaehiM bhaMgA cattAri4, lohiyahAlidasukillaehiM bhaMgA cattArievaM ee dasa tiyAsaMyogA, ekake saMjoe cattAri cattAri bhaMgA, savve te cattAlIsaM bhNgaa4| jai caubanne siya kAlae nIlae lohiyA hAlidae ya 1, siya kAlae nIlae lohiyae sukillae gha2, siya kAlae nIlae hAliddae
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pulasya varNAdimatvanirUpaNam 587 sukillae ya3, liya kAlae lohiyae hAliddae sukillae ya4,siya nIlae lohiyae hAlidae sukillae ya5, evaM ee caukasaMjoge paMcabhaMgA ee sabve ne uI bhNgaa| jai egagaMdhe siya subhigaMdhe siya dunbhigaMdhe yara, jai dugaMdhe liya sunbhigaMdhe ya dunbhigaMdhe yA rasA jahA vnnaa| jai duphAse jaheba prmaannupoggle4| jaha tiphAse savve sIe dese niddhe dese lukkhe1, savve sIe dese niddhe desA lukkhAra, savve sIe desA niddhA dese lukkhe3, savve sIe desA niddhA desA lukkhA4, savve uliNe dese niddhe dese lukkhe / evaM bhaMgA cttaari4| savve niddhe dese sIe dese usige4, sabve lukkhe dese sIe dese usiNe4, ee tiphAse sollbhNgaa16| jai cauphAse dese sIe dese uliNe dese niddhe dese lukkhe1, dese sIe dese usiNe dese niddhe delA lukkhAra, dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe3, dese sIe dese usiNe desA niddhA delA lukkhA, dese sIe desA uliNA, dese niddhe dese lukkhe5, dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA6, dese sIe delA usiNA desA niddhA dese lukkhe7. dese sIe desA usiNA desA niddhA desA lukkhA8.desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe9, evaM ee cauphAse solasa bhaMgA bhANiyavvA jAva desA sIyA desA uliNA desA niddhA desA lukkhA samve te phAsesu chattIsaM bhNgaa||suu02|| chAyA-catuHpadezikA khalu bhadanta ! skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzaH prajJaptaH ? yathA aSTAdazazate yAvat syAt catuHsparzaH prajJaptaH / yadi ekavarNaH syAt kRSNazca yAvat zukla: 5, yadi dvivarNaH syAt kRSNa
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre nIlazca 1, syAt kRSNazca nIlAzca 2, syAt kRSNAzca nIlazca 3, syAt kRSNAzca nIlAzca 4, syAt kRSNazca lohitazca atrApi catvAro bhagAH, syAta kRSNazca hAridrazca 4, syAva kRSNazca zuklazca 4, syAt nIlazca lohitazva4, syAt nIlazva hAridrazca 4, syAt nIlazca zukrazca 4, syAt lohitazca hAridrazca 4, syAt lohitazca zuklazca 4, syAt hAridrazca zuklazca 4, eme te daza dvikasaMyogA bhaGgAra, punazcatvAriMzat 40 / yadi trivarNaH syAt kRSNazca naulazca lohitazca 1, syAt kRSNazca nIlazca lohitAzca 2, syAt kRSNazca nIlAzca lohitazca 3, syAt kRSNAzca nIlazca lohitazca4, ete magAzcatvAraH 4aa evaM kRSNanIlahAridrabhaGgAzcatvAraH4, kRSNanIlazuklaibhaGgAzcatvAraH 4, kRSNalohitahArinaizcatvAro bhaGgAH 4, kRSNalohitazuklaizca vAro bhagAH 4, kRSNahAridrazuklaimagAzcatvAraH 4, nIlalohitahAridraiH bhaGgAzcatvAraH nIlalohita zuklai bhaGgAzcatvAraH 4, nIhAridrazuklai bhaGgAzcatvAraH 4, lohitahAridrazuklaimAzcatvAraH 4 / evamete dazatrisaMyogAH, ekaikasaMyoge catvAro bhaGgAH sarve te catvAriMzadabhaMgA:40 / yadi caturvarNaH syAt kRSNazca nIlazca lohitazca hAridrazca 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca zuklazca2, sthAt kAlaca nIlaca hAridrazca zuklazca3, syAt kAlazca lohitazca hAridrazca zuklazca 4, syAt nIlazca lohitazca hAridrazca zuklazca 5 / evamete catuSkasaMyoge pshcbhnggaaH| ete sarve nvvirbhnggaaH| yadi ekagaMdha: syAt surabhigandhaH syAt duramigandhaya / yadi dvigandhA syAt surabhigandhaH durbhigndhshc| rasA yathA vrnnaaH| yadi dvisparzaH yathaiva paramANupudgalaH 4 / yadi trisparza: sarvaH zIvo deza: snigdhaH dezo rUkSaH 1, sarvaH zItaH dezaH snigdhA dezA rUkSAH 2, sarvaH zIvo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezA rUkSA:4, sarva uSNaH deza: snigdhA dezo rUkSaH, evaM mgaashctvaarH4| sarvaH snigdhaH deza: zIta: deza uSNaH / so rakSaH dezaH zIto deza uSNa: 4, ete trisparza poDazabhaGgAH 16 / yadi catu:sparzaH deza: zIto deza uSNo dezA snigdhaH dezo rUmaH 1, dezaH zIto deza uSNo deza snigdho dezA rUkSAH 2, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4, dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 5, dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSAH 6, dezaH zIto dezA upNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 7, dezaH zIto dezAH uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA 8, dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezorUkSaH 9, evamete catuH __sparza poDaza bhaGgA bhaNitavyAH yAvadezAH zItA dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH lakSAH, sarve ete sparzeSu triMzadbhaGgAH // 2 //
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA 2020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 589 TIkA -- 'caupasie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne kaigaMdhe karase kaiphA se pannatte ?' catuH pradezikaH khalu bhadanta | skannaH kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzaH prajJaptaH ?, catvAraH pradezAH paramANavo'trayatayA vidyante yasya skandhasyAnayacinaH sa catuH pradezikaH rurundhaH tasmin varNagandharasasparzAH kiyanto vidyate ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'jahA' ityAdi, 'jahA aTTArasamamae jAtra cauphAse pannatte' yathA'STAdazazate paSThodeza ke yAvat syAt catuH sparzaH prajJaptaH, tathAhi tatrasthaM makaraNam 'siya egavanne sivanne vinne cinne, sigamadhe siya dugaMdhe, siyaegara se jAva caurase, siya duphA se jAva cauphAse' 'capaesie NaM bhate ? khadhe' isthAdi TIkArtha - - isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se catuH pradezika skandha kitane varNAdi vAlA hotA hai aisA maina kiyA hai aura prabhu ne isa prazna kA uttara diyA hai yaha prakaTa kiyA gayA hai- 'caupparasie NaM bhate ? baMdhe kanne kaha gaMdhe kahara se kahaphA se pannatte' he bhadanta ! avayava rUpa se cAra pradeza paramANu jisake hote haiM aise usa catuH pradezika skandha rUpa ava yavI meM varNa, gandha, rasa aura sparza kitane hote haiM ? aiso yaha prazna hai isake uttara meM prabhune kahA hai-'jahA aTThArasamasae jAva caDaphAse panate' gautama jaisA aThArahaveM zataka meM yAvat vaha cAra sparza vAlA hotA hai yahA~ taka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye vahAM kA prakAra aisA hai siya egavanne siya dubaNNe siya tivaNNe siya caDavaNNe 'cakhie NaM bhaMte / khaMve' ityAdi TIkA--A sUtrathI gautama svAmI prabhune cAra pradezavALA skaMdha keTalA vAMtivALA hAya che? e pramANenA prazna kare che. ane prabhue tenA uttara ApyA che. e vAta pragaTa karI che. gautama svAmI prabhune pUche che ke'cuppesie NaM bhaMte / khaMdhe kaivanne, kairase kaiphAse paNNatte 1' he bhagavan avayatra rUpathI cAra pradeza paramANu jenA hAya che, evA te cAra pradezavALA skaMdha rUpa avayavImAM keTalA varSAM hAya che ? keTalA gadhA haiAya che? keTalA rase hAya che? mane keTalA sparze hAya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che- 'jahA aTTArasamae jAba caDaphAse paNNatte' he gautama | gaDhAramA zatanA yAvat te cAra spavALA hAya che. ahiyAM sudhInuM kathana samajI levuM tyAMnuM te bhthana mA pramANe che.-'siya egavaNNe, siya duvaNNe, liya tivaNNe, siya caDavaNe,
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ 590 bhagavatIsUtre syAt ekavarNazca :pradezikA skandhA, syAt dvivarNaH syAt trivarNaH syAt catu varNaH, syAt ekagandhaH syAt dvigandhaH, syAt ekaraso yAvaccaturasaH, syAda dvisparzI yAvazcatu sparzaiti / 'jai egavanne siya kAlae jAva sukilae' yadi ekavarNazcatuHpradezika: skandhaH caturNAmapi pradezAnAM samAnajAtIya varNavatvAt tadA syAt-kadAcit kAlaH kRSNA, yAvat zuklo yAvatpadena kadAvit nIlaH kadAcit lohitaH kadAcit pItaH kadAcita zuklazca / 'jai duvanne' yadi dvivoMvarNadvayavAn catuHpadezika: skandhastadA 'siyakAlae ya nIlae ya' syAt-kadA. 'siya egagaMdhe, siya durgadhe siya egarase jAva carase siya duphAse jAva cauphAse' catuHpradezika skandha kadAcit eka varNa vAlA kadAcit do vargoM ghAlA, kadAcit tIvoM vAlA, kadAcit cAra varNoM vAlA, kadAcit eka gaMdha vAlA, kadAcit do gaMdhoM vAlA, kadAcita ekarasa vAlA yAvat cAra rasavAla, kadAcit do spoM vAlA yAvat cAra spoM vAlA hotA hai isa samAnya kathana kA vizeSa spaSTa artha karane ke nimitta prabhu gautama se kahate haiM-'jai egavanne siya kAlae jAva sukkillae' he gautamA yadi vaha catuH pradezika skandha eka varSe vAlA hotA hai to vaha isa prakAra se eka varNa vAlA ho sakatA hai-kadAcit vaha kAlA bhI ho sakatA hai, yAvat kadocit vaha nIlA bhI ho sakanA hai, kadAcit vaha lAla bhI ho sakatA hai, kadAcit vaha pIlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit vaha zukla bhI ho sakatA hai cAroM pradezoM ko samAna jAtIya varNa vAlA hone se yahAM para eka varNa vattA prakaTa kI gaI hai 'jaI dubanne siya ega gaMdhe' siya dugaMdhe, siya egarase, jAva caurase siya duphAse jAva cauphAse' cAra pradezavALe kaMdha keIvAra eka varNavALe, kaIvAra be varNavALe koIvAra traNa varNovALe keIvAra cAra varNavALe, kaIvAra eka gaMdhavALo kaIvAra be gaMdhavALe kaivAra eka rasavALa cAvatu cAra rasavALe koIvAra be pazevALe thAvat cAra spazevALe heya che. A sAmAnya kathanane vadhAre spaSTa karavA mATe prabhu gautama svAbhAna cha hai-'jai egavanne siya kAlae jAva sukkillae' 3 gautama! je te cAra pradezavALe rakadha eka varNavALa hoya che, te te A rIte eka varNavALe heI zake che. kadAcita te kRSNa varNavALo paNa hoI zake che, cAvata kadAcita te nIla varNavALo paNa hoI zake che, yAvat kadAcit te lAla varNavALA paNa hoI zake che. ane kadAcit pILA varNavALa paNa hoI zake che. ane kadAcita te dhoLA varNavALa paNa heI zake che. cAre pradeze eka ja jAtanA varNavALA hovAthI ahiyAM eka varNapaNuM kahela che.
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 591 cit kAlazca nInazca pradezadvaye kAlatvaM pradezadvaye nIlatvaM ceti prathamo bhagaH 1 / 'siyakAlae ya nIlagA ya' syAt kAlazva nIlakAtha, ekaH pradezaH kRSNaH pradezatrayaM ca nIlamiti dvitIyo bhaGgaH 2 / 'siya kAlagA ya nIlae ya' syAt kAlakAzca nIlazca pradezatrayasya kRSNatvamekasmin pradeze nIlatvamiti tRtIyo bhaGgaH 3 / "siya kAlagAya nIlagA ya' syAt-kadAcit kAlAzca nIlAca, tatra bahavo'zAH kRSNA, vahayo'zA nIlA iti kanyA caturthoM bhaGgo bhavati kRSNanIlayoH paraspara vyatyAseneti 4 / 'siya kAlae ya lohiyae ya' syAt-kadAcit kAlazca lohitazceti kAlalohitaghaTito maGgaH / 'estha vi canAri bhaMgA' atrApi kALalohi'yadi vaha catuHpradezika skandha do varNoM vAlA hotA hai to vaha isa prakAra se do varNoM vAlA ho sakatA hai 'siya kAlae ya nIlae ya do pradezoM meM yaha kadAcit kRSNa varNa vAlA bhI ho sakatA hai aura do meM nIla varNa ghAlA bhI ho sakatA hai yaha prathama bhaMga hai 'miya kAlae ya nIlagAya 2' kadAcit vaha ekadeza meM kAlA bhI ho sakatA hai aura tIna pradezoM meM nIlA bhI ho sakatA hai yaha dvitIya bhaMga hai| 'siya kAlagA ya nIlae ya 3'kadA cit usake tIna pradeza kRSNavarNa vAle ho sakate haiM aura eka pradeza usakA nIlA bhI ho sakatA hai / 'siya kAlagAya nIlagA ya' aneka aMza usake kadAcit kRSNa ho sakate haiM aura aneka aMza nIle bhI ho sakate haiM isa prakAra se kRSNa guNa kI mukhyatA lekara aura nIla guga ko usake sAtha yojita kara 4 bhaMga hue haiN| aba kRSNavarNa ke sAtha lohita varNa ko yojita karake jo 4bhaMga banate haiM ve prakaTa kiye jAte haiM-'siya 'jai duvanne tayAra pradezavANAdha meM pAyA DAya cha. tAmA pramANe lAza che. 'siya kAlae ya nIlae ya' thita me pradezamA 4 varNavALo paNa hoI zake che ane be pradezamAM nIla varNava LA paNa hoI zaI cha. mA 5 cha.1 'sira kAlara ya nIlagA ya'2 hathita te eka dezamAM kALA varNavALe paNa hoI zake che. ane traNa pradezomAM nIlApaavaannii DA za cha. mArItanA mA mIna hai.2 'siya kAlagA ya nIlae ya3' yAyita tanA 3 praza Na za cha ane tene eka pradeza nIla varNavALA paNa hoI zake che. A trIjo bhaMga che. 3 'siya kAlagA ya nIlagA yaha tana mana mazahAyit vANA para hoya che. ane aneka aze nIla varNavALA paNa hoI zake che. A rIte kRSNa guNanI mukhyatAmAM nIla guNane tenI sAthe javAthI upara kahyA pramANenA cAra bhaMgo bane che have kRSNa varNa sAthe lAla varNane jIne je cAra 4 bhaMgo bane che te matAmA bhAva 2. 'siya kAlae ya lohiyae ya' hAyit tenA meM prdesh|
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIca. 692 1 dspi kRSNanIla navat catvAro bhaGgA bhavanti tathAhi - kadAcit kAlazca lohi tazca pradezadvayasya kRSNasvAt pradezadvayasya lohityAdityeko bhaGgaH // svAt kAlava lohitAzca pradezaikasya kRSNatvAt pradezatrayasya ca lohitasyAditi dvitIyo maMgaH 2 | syAt kAlAca lohitazca pradezAnAM kRSNatvAt pradezasya ca lohitatvAditi tRtIyo bhaMgaH 3 / syAt kAlAtha lohitAya, vatra bahavo'zAH kRSNAH, bahavoSzA lohitA iti caturtho bhaMgaH 4 / evamatrApi catvAro bhaMgA bhavantIti / 'siya kAlae ya hAlidae ya' syAt - kadAcit kAlazca pItazca atrApi catvAro bhaMgA stathAhi - syAt kAlazva pItazvetyekaH 1 syAt kAlatha pItAceti dvitIyaH 2, syAt kAlA pItazceti tRtIyaH 3. syAt kAlAtha pItaH vi caturthaH / ityevaM kAlae ya lohiyae ya' kadAcit usake do pradeza kAle ho sakate haiM aura do pradeza lAla bhI ho sakate haiM isa prakAra kA yaha prathama bhaMga hai 'spAt kAlaca lohitAzca 2 'kadAcit vaha eka pradeza meM kAlA bhI ho sakatA hai aneka pradezoM meM - 3pradezoM meM - lAla bhI ho sakatA hai 'syAt kAlazca lohitazca 3'kadAcit vaha apane 3 pradeza meM kAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM lAla bhI ho sakatA hai 3 'sthAt kAlazca lohitAzca 4' aneka aMza usake kAle ho sakate haiM aura aneka aMza usake lAla bhI ho sakate 4 kRSNa varNa ke sAtha pIta varNa ko ghojita karake jo 4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM - 'siya kAlae ya hAliddara va 1' kadAcit vaha do pradezoM meM kAlA ho sakatA hai aura do pradezoM meM pIlA bhI ho sakatA hai 'syAt kAla pItA 2 'kadAcit vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA ho sakatA hai aura apane 3pradeza meM pIta varNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 'syAt kALA varNanA hAya zake che. ane e pradezeA lAla vaNunA paNa hAya che. A rIte yA pdde| lauMga che 'syAt kAlazca lohitAzca2' hAthit te 5 adezabhAM kRSNe vaNuvALA hoya che. ane aneka pradezeAmAM eTale ke 3 traNa pradezeAmAM sAsa vAluvANI pAyu hordha za che 2 'syAt kALAzca lohitazca' 3 4hAthit te peAtAnA 3 traNa pradezeAmAM kRSNe varNavALA hAi zake che. ane eka pradezamAM sAsa varSAvANA pAtha ho rA cheu 'syAt kAlazca lohitAzca4' tenA ne aMze kRSNa varNavALo hAI zake che. temaja tenA aneka aMze lAla varNa vALA paNa hoI zake che 4 kRSNa vaNunI sAthe pILA vaNu ne ceAjavAthI je cAra bhaMgo mane che, te AprabhAye che. 'siya kAlae ya hAlie ya1' hAthit te potAnA e pradezeAmAM kRSNava vALA hAI zake che. ane e pradezemAM pILA paNa hAi che. 1 syAt kAlAzca pItAzca2' 4ti ne pradezasAM vAluvA hAI zake che ane peAtAnA 3 traNa pradezeAmAM pILA vaNu vALA paNa hoI zake
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za020 u05 sU02 pudgalastha varNAdimatvanirUpaNam 593. catvAro bhaMgA bhavantIti / 'siya kAlae ya sukillae ya' syAt-kadAcit kAlaya zuklazca atrApi catvAro bhaMgAH, tathAhi-syAt kAlazca zuklazca 1, syAt kAlazca zuklAzca 2, syAt kAlAzca zuklazca 3, syAt kAlAzca zuklAzceti caturthaH 4, evaM catvAro bhaMgA atrApIti bhaavH| 'siya nIlae ya lohiyae ya' syAt nIlazva lohitazca anApi catvAro bhaMgAH tathAhi-syAt nIlaca lohitazca pradezayonIlatvAta pradezayolohitatvAca 1, syAt nIlazca lohitAzca pradezasya nIlatvAta madezAnAM lohitatvAditi dvitIyaH 2, syAt nIlAzca lohitazca pradezabhyasya nImasvAt madezamAtrasya lohitatvAditi tRtIyaH 3, syAt nIlAtha lohitAzceti catukAlAzca pItazca 3' kadAcit vaha apane aneka pradezoM meM kAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM pIlA bhI ho sakatA hai 'syAt kAlAzca pItAzca4' kadAcit usake bahuta se aMza kAle ho sakate haiM aura kadAcit bahuta se aMza pIle bhI ho sakate haiN| 'siya kAlae ya sukillae tha1, 'sthAt kAlezca zuklazca1, syAt kAlazca zuklAzca2, syAt kAlAzca zuklazca3, syAt kAlAzca zuklAzca4' isa prakAra ye cAra bhaMga kRSNavarNa ke sAtha zuklavarNa ko yukta karake yane haiM isakA artha spaSTa hai aba nIla aura lohita ko yukta karake jo cAra bhaMga dhanate haiM ve isa prakAra se haiM-'siya nIlae ya lohiyae~ ya 1' isa bhaMga meM usake do pradezoM meM kadAcit nIla varNa ho sakatA hai aura do pradezoM meM lAla varNa bhI ho sakatA hai 'siya nIlae ya lohiyagA pa' isa bhaMga meM usakA eka pradeza nIla varNa kA ho sakatA hai aura 3 za cha.2, 'syAt kAlAzca pItazca' sAthita ta pAtAnA mana pradezamA kR9 varNavALo hoI zake che ane eka pradezamAM pILA paNa hoya che 3 'syAt kAlAzca pIsAzca4' hAya tanA gharl za cha bhane ghaam| ma pI 4 za cha 4 'siya kAlae ya sukillae ya1 syAt 'kAlazca zuklazca1 syAt kAlAzca zuklazca2 syAt kAlazca zuklAzca3 syAt kAlASa zuklAzca4' mA zatanA mA yAra go Boy panI sAthai yukta-veta varNanI cejanA karIne bane che. - have nIla varNa ane lAla varNane yojIne je cAra bhaMgo bane che te mA prabhAvI cha. 'siya nIlae ya lohiyae ya1' 59sA AmA tanA meM pradeza kadAca nIla varNavALA hoI zake che. ane be pradeze kadAca lAla varNavALA paNa za cha.! 'siya nIlae ya lohiyagA yara' mA mIon Twi tenI 4 pradeza nIla varNavALe heI zake che. ane 3 traNa pradeza lAla varNavALA paNa bha075
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 bhagavatIstre dhastadevaM catvAro bhaMgA bhavantIti / 'siya nIlae yahAlidae ya 4' syAt nIlazca pItazca 4, anApi catvAro bhaMgAH, syAt nIlazca syAt pItazca pradezadvayasya nIlaM. tvAt pradezadvayasya ca pItatvAditi prathamaH 1, syAt nIlazca pItAzva pradezamAtrasya nIlatvAt pradezatrayANAM lohi tvAditi dvitIyo bhaMgaH 2, syAt nIlAca pItazca pradezAnAM nIlatvAt pradezamAtrasya ca pItatyAditi tRtIyo maMgaH 3, syAt nIlAca pItAzcevi catuthoM bhaMgastadevamihApi cadhAro bhaMgA iti 4 / 'siya naulae ya sukillae ya' syAt nIlazca zuklazca atrApi catvAro bhaMgAstathAhi-syAt nIlazca pradeza lAla varNa ke bhI ho sakate haiM 'siya nIlagA ya lohie ya3' isa bhaMga meM usake pradeza nIle ho sakate haiM aura pradeza usakA lAla bhI ho saMkatA hai 3'siya nIlagA ya lohiyagA ya 4'hasa caturtha bhaMga meM usake bahuta se aMza nIle ho sakate haiM aura bahuta se aMza lAla bhI ho sakate haiM 'siya nIlae ye hAliddae ya 1'do pradezoM meM nIla aura do pradezoM meM pItatA hone kI saMbhAvanA se yaha prathama bhaMga ghanA hai 'syAt nIlaca pImAzca 2'eka pradeza meM nIla kI saMbhAvanA se aura 3pradezoM meM pIta varNa kI saMbhAvanA se yaha dvitIya bhaMga banA hai 'syAt nIlAzca pItazca 13pradezoM meM nIla varNa kI saMbhAvanA se aura eka pradeza meM pIta varNa kI saMbhAvanA se yaha tRtIya maMga banAI 'syAt nIlAzca pItAzca' aneka aMzoM meM nIla varNa kI aura aneka hI aMzoM meM pIta varNa kI saMbhAvanA se yaha caturtha bhaMga banA hai apanI varNa ke lAtha zukla varNa ko yukta ze 2 siya nIlagA ya lohiyae ya3' mA lorari tanA pradeze nIla varNavALA hoI zake che ane teno 1 eka pradeza lAla paNa hoI za che. 'siya nIlagAya lohiyagAya' mA yAthA mamA tanA pazu! In aMze nIla varNavALA hoya che, ane ghaNAkharA aMze lAla paNuM hoI zake che. , siya nIlae ya hAlihae ya1' tenA meM pradezamA nalaq pAzu ana mIlana pradezomAM pILAva paNa hovAnI saMbhAvanAthI A pahele bhaMga banyA che.' 'syAt nIlazca pItAzcara' meM pradezamA nalaq 3 za'cha bhane 35 pradezomAM paLavaNuM hoI zake che.2 A rIte bIjo bhaMga banyAM che. 'syAt nIlAzca pItazca3' traya prazAmA nasA che. bhane / azI pANI paMthu / cha. zata trI mane cha.3 'syAt nIlAica pItAzca4' ana 3 mazAbhI nAza cha. ane: mAmA pILo paNuM hoI zake che. e rIte e cA maMge baneluM che, have nIlavarNa
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ premayacandrikA TIkA za020 u05 sR02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 5656 zuklazca pradezayornIlatvAt maddezayoH zuklatvAditi prathamaH,, syAt nIlakSA zuklAtha pradezamAtrasya nIlatvAt pradezatrANAM zuklasvAditi dvitIyaH, spAtaH nIlAzca zuklazca pradezatrayANAM nIlatvAt pradezamAtrasya zuklatvAditi tRtIyA syAt nIlAzca zuklAzca iti caturthoM bhaMgaH 4, evamihApi catvAse maMgAH iti / 'siya lohiyae ya hAlidae ya 4' syAt lohitazca pItazca anApi catvAro bhaMgAra tathAhi-syAt lohitazca pItazca pradezau lohitau pItau ca pradezauM iti mayaso karake jo bhaMga panate haiM unhe sUtrakAra dikhalAte haiM-'siya nIlae ye zukkillae ya' yaha prathama bhaMga hai-ila meM do pradezoM meM nIla varNa aura do pradezoM meM zukla varNa ho sakatA hai aisA kahA gayA hai 'syAla nIlazca zuklAzca' yaha dvitIya bhaMga hai isameM prathama eka pradeza meM nIla varNa aura pradezatraya meM zukla varNa ho sakatA hai aisA kahA gayA hai 'syAt nIlAzca zuklazca' isa tRtIya bhaMga meM prathama tIna pradezoM meM nIla varNa aura eka pradeza meM zukla varNa bhI ho sakatA hai aisA kahA gayA hai 'siya nIlAzca zuklAica' yaha caturtha bhaMga hai isa meM aneka aMzoM meM nIla varNa aura aneka hI aMzoM meM zukla varNa kA sadbhAva prakaTa kiyA gayA hai isa prakAra se ye cAra bhaMga haiM 'siya lohiyae ya hAliddae ya4' isa prakAra ke kathana meM bhI jo cAra aMga hote haiM ve isa prakAra se haiM 'sthAt lohitazca pItazca1' do pradeza usake lAlavarNa vAle bhI ho sakate sAthe dhoLAvaNane ene je cAra bhAge banAvavAmAM Ave che. te sUtrakAra matAve che. 'siya nIlae ya sukillae ya1 mA 59 mA meM pradezamA matapaNe ane be pradezomAM gheLavaNuM hoI zake che. e rItane A pahele bhaMga cha. syAt nIca malAzcara' sAbhA paDasA se pradezamA nApa bhane bAkInA traNa pradezamAM zvetavarNa hoI zake che. e rItane A bIjo bhaMga che2. 'syAt nIlAzca zuklazca3' mA mamA pdde| 'pradezamA nIsa ane eka pradezamAM zukalavarNa paNa hoI zake che e rItane A trIjo bhaMga cha.3 'siya nIlAzca zAlAzca4' mA mA bhane 4 mazahama nIsA bhane aneka azAmAM gha NuM hoI zake che. A cotho bhaMga che. A rItanA cAra bhaMga bane che. have lAlavaNuM ane pILAvaNanI sAthe jIne je cAra bane che te batAve che. _ 'siya lohiyae ya hAlihae ya1' syAt lohitazca pItazca tenAme azA lAla varNavALA hoya che. ane e pradeze pILavarNavALA hoya che. A pahele
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....... bhagavatIsare - bhAraH, syAt lohitazca pItAzca pradezakasya lohitatvAt pradezatrayasya ca pIvasvAdivi dvitIyo bhaGgaH, syAt lohitAzca pItazca pradezatrayANAM lohitatvAt ekamada zasya pItatvAditi tRtIyo bhaGgA, syAt lohitAzca pItAzceti caturtho bhaGgA isyevaM catvAro bhaGgA ihApi / 'siya lohiyae ya mukillae ya' syAt lohitace zuklaca atrApi catvAro bhaMgAstathAhi-syAt lohitazca zuklAzca pradezayolohitasvAt pradezayoH zuklatvAt ityekA, syAt lohitazca zuklazca-pradezamAtrasya lohi tasvAt pradezatrayANAM zuklatvAcceti dvitIyA, syAt lohitAzva zuklazca madezaprayANAM lohitatvAtmadezamAtrasya zuklasvAditi tRtIyaH, syAt lohitAzca zuklA aura do pradeza-pIle varNa vAle bhI ho sakate haiM1 'syAt lohitAcapItAzcara' eka pradeza usakAlAla bhI ho sakatA hai aura tIna pradeza usake pole bhI ho sakate haiM2 'syAt lohitAzca pItazca' kadAcit usake tIna pradeza lAla bhI ho sakatA hai aura eka pradeza usakA pIlA bhI ho sakatA 63 liya lohitAzca pItAzca kadAcit usake aneka aMza lAla bhI cho lAte haiM aura aneka hI aMza usake pIche bhI ho sakate haiM "siya lohiyae ye sukillae ya' syAt lohitazca zuklazca yahAM para bhI4 maMga hote haiM jo isa prakAra le haiM kadAcit usake do pradeza lAla bhI ho sakate haiM aura do pradeza zukla bhI ho sakate haiM 1'syAt lohitazca zuklAzcara' kadAcit usakA eka pradeza lAla aura tIna pradeza zukla bhI ho sakate haiM 'syAt lohitAzca zuklazca kadAcit usake tIna pradeza lAla cha. 'syAt lohitazca pItAzcara' tanA se pradeza palAza cha, bhane pradeza . paY 35 cha 2 mA pAsa cha. 'syAt lohitAzca pItazca3' 44Aya tenA 3 pradeza vANa patra / zake che. ane eka pradeza paLe paNa hoI zake che. A rItane trIjo bhaMga 'cha 3 'siya lohitAzva pItAzca4' hAyit tenA mane bhI alevarNavALA paNa hoI zake che. ane tenA aneka aMze pILA paNa hoya che.4 A rItane ceAthe bhaMga che. have lAlavarNa sAthe vetavarNane jIne cAra bhaMga batAvavAmAM Ave cha.-'siya lohiyae ya sukillae yAyit tenA, pradeza elegal 4 3 za cha. mana meM prdesh| pANapaNA yA DAya che.1 'syAt lohivazva zuklAzcara' hAya tana me pradeza sabhAko ? cha bhane traya pradeza cheLAvarNavALA paNa hoya che. A rIte A bIjo bhaMga banela che ? 'syAt lohitAzca zuklazca3' 4Ayit tena pradeza hAI zake che. ane eka pradeza. dhaLAvavALa paNa hoya che.3 A rItane A
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za020 u05 sU02 puMtalasya varNAdimatva nirUpaNam 597 zreti caturthaH, tadevaM saMkalanayA catvAro bhaMgA bhavantIti / 'syAt pItazca zukla a atrApi catvAro bhaMgAstathAhi syAt pItazca zuklazva pradezayoH pItatvAt madezayoH zukravacceti prathamaH syAt pItazva zuklAzca pradezamAtrasya pItasvAt pradezatrayANAM zuklavAditi dvitIyo bhaGgaH syAt pItAzva zuklazca pradezatrayANAM pItatvAt pradezamAtrasya zuklatvAt iti tRtIyo bhaGgaH syAt pItA zuklAmbeti caturtho bhaMgadeva catvAro bhaMgA ihApi bhavantIti bhAvaH / ' evaM ee dasaduyA saMjogA bhaMgA puNa cattAlIsa evamete dazadviksaMyogA bhaGgAH punazvatvAriMzad sakate haiM aura eka pradeza zukla bhI ho sakatA hai 3' syAt lohitAzca zuklAca4 kadAcit usake aneka aMza lAla aura aneka aMza zukla bhI ho sakate haiM 4 isI prakAra se 'spAt pItazca zuklazca' yahAM para bhI 4 maMga hote haiM prathama bhAga meM kadAcit usake do pradeza pIle bhI ho sakate haiM aura dUsare do pradeza sapheda bhI ho sakate haiM syAt pItazca zuklAkha 'kadAcit usakA eka pradeza pIlA bhI ho sakatA haiM aura tIna pradeza zukla bhI ho sakate haiM / 'syAt pItAzca zuklaJca' kadAcit usake tIna pradeza to pIle ho sakate haiM aura eka pradeza zukla bhI ho sakatA hai 'spAt pItAzca zuklAzca' kadAcit usake aneka aMza pIle bhI ho ho sakate haiM aura dUsare aneka aMza sapheda bhI ho sakate haiM 'evaM ee dasa duyA saMjogA bhaMgA puNa cattAlIsaM' isa prakAra se ye dazadvika saMyogI trIle lauMga che. 'syAt lohitAzca zukla zva4' tenA bhane ma zo sAsavA bAjA paNa hAI zake che. ane aneka AzA dheALA vaNu vALA hAya che. e rItanA A ceAthe bhaga che. Aja rIte pILAvaNu sAthe dheALAvane javAthI 4 pyAra lauMgo bhane che. te yA pramANe che. 'syAt pItazca zuklaca' yA paDesA saMgamAM tenA meM pradeza bhI jAvAyu: vAjA hoya che bhane jIna me ahezI dhonA yA hoya che. 'syAt pItazca zuklAccara, uhAtha teneo me aheza bhIjAva vANI pAya hoya che. ane pradeza dheALA vaNu vALA paNa hAya che. A rIte AkhIo bhaMga bane che. 'syAt pItA zuklA3' hAya tenA trayu adezI cIjA vAyuvAjA hoI za che. ane eka praderA dheALAvaNu vALA pazu hAya che. A rIte A trIje bha'ga bhane cheu 'syAt pItAzca zuklA 4 4hAthit tenA bhane ma zo yIjA pAzu hoya che. mane bhIla azI ghoNA pAtha hoya che. 'evaM ee dasa duyA saMjogA bhaMgA puNacattAlIsaM' A rItanA hi sayogI isa lge| 40 thAlIsa prahAranA
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 598 bhagavatIs bhavanti kAlAdizuklAntapazcavarNAnAM dvikasaMyoge dazabhaMgA bhavanti dazAnAM ca catuHsaMrUpayA guNane ekatvAne rutvAbhyAM catvAriMzad bhaGgA bhavanti iti / 'jar3a tibanne' yadi trizcatuHpradezikaH skandhastadA punarete vakSyamANAstatprakArA bhavanti 'siya kAla ya nIlae ya lohiyae ya' syAt - kadAcit ko'pi aMzaH kAlaca nIlazca lohitazca tatra ko'pi pradezaH kRSNaH ko'pi nIlA ko'pi kohiko bhavediti prathamo bhaMgaH | 'siya kAlae nIcae lohiyagAya' syAt kRSNo nIlo lohitast ekaH madezaH kRSNaH, ekazvanIlA pradezau ca lohitau syAtAmityevaM dvitIyo bhaMgaH syAt / ' siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya' syAt kAlava rtant ca lohitazca kadAvidekaH pradezaH kRSNaH kadAcid dvau pradezau nIloM eka , saMga punaH 40 ho jAte haiM kAlAdi zuklAnta, pAMca varNoM ke dvikasaMyoga 10 aMga hote haiM phira ekatva aura anekatva ko lekara ina 10kA bAra se guNA karane para 40bhaMga ho jAte haiM 'jaha tivanne' yadi catuHpradezika skandha tIna varNoM vAlA hotA hai to vahAM ye vakSyamANa bhaMga hote haiM-'siya kAlae ya nIlae ya- lohiyae ya' kadAcit vaha kRSNa varNa vAlA bhI ho sakatA hai arthAt isakA koI pradeza kAlA bhI ho sakatA hai koI pradeza nIlA bhI ho sakatA hai aura koI pradeza isakA lAla bhI ho sakatA hai isa prakAra se yaha prathama bhaMga hai 'siya phAlae nIlae ya lohiyagA ya' kadAcit koI eka pradeza isakA kAlA bhI ho sakatA hai koI eka pradeza nIlA bhI ho sakatA hai aura do pradeza isake lAla bhI ho sakate haiM isa prakAra kA yaha dvitIya bhaMga hai / 'siya ane che. te A rIte che jema ke--kALAvaNuthI dhALAvaNu sudhInA pAMca vadhu nA dvika saMcAgI 10 dasa bhage bane che. ane ekatva ane anekatvapaNAmAM mA dasa bhagatA cAra gaNA karavAthI 40 cALIsa bhagA thaI jAya che. 'jaititrapaNe' le yAra pradezI saMbaMdha yuvA hoya to tyAM yA rIte lauMga thAya che. 'priya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya udvAya te ajAvayuvAjo paNa huI zake che. arthAt tene koi eka pradeza kALAvaNu vALA paNa heI zake che. ke i eka pradeza nIlAvaNu vALA pazu hAI zake che. tenA kAi eka pradeza sAsavaNunA patha hoI zaDe he, yA riitne| AA pahelI - bhauMga che, 'priya kalara nIlae ya lohiyagA ya' aAthit tena / U aheza aNAvAyu vANI paNa hAI zake che ane keAI eka pradeza, nIlavavALA pazu hoI zake che. ane tenA be pradezA lAla paNa hAi zake che A rItanA AA khIje bhaga che. ' siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya' aAthit tenA : pradeza aNAvAzu
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 599 paMdezo lohina ityevaM tRtIyo bhaMgaH / 'siya kAlagAya nIlae ya lohiyae ya' spAt kAlako ca nIlazca lohitaca, dvau pradezau kRSNau ekA pradezo nIlaH eko lohitazca tadaparaH pradeza ityevaM caturthoM aMgo bhavati kRSNanIlalohitAnAM parasparasaMmelanena / 'evaM kAlanIlahAliiehiM bhaMgA 4' evaM kAlanIlapItaizcatvAro bhaMgAH, kAlatha nIlazca pItazcetyeko bhaGgA, kAlazca nIlazca pItau ceti dvitIyo bhaGgaH, kAlazca nIlau ca pItazcati tRtIyo bhaGgaH, kadAcit kAlau ca nIlazca pIta kAlae ya nIlagA tha lohiyaeya' yaha tRtIya bhaMga hai kadAcit eka pradeza usakA kRSNa varNa vAlA bhI ho sakatA hai kadAcit-do pradeza usake nIla varNa vAle bhI ho sakate haiM aura eka pradeza usakA lAla varNa bAlA bhI ho sakatA hai 3'siya kAlagI ya nIlae ya lohiyae tha' yaha caturtha bhaMDA hai kadAcit usake do pradeza kAle varNa bAche bhI ho sakate haiM eka pradeza usakA nIla bhI ho sakatA hai aura eka pradeza usakA lAla bhI ho sakatA hai 4ina cAra bhaMgoM meM kRSNa nIla aura lohita ina vargoM kA paraspara meM saMmelana kiyA gayA hai 'evaM kAla nIla hAlihaehi bhNgaa|' isI prakAra se kRSNa nIla aura pIta inake paraspara ke saMmelana meM bhaMga hote haiM syAt kAlazca nIlazca pItazca1, jaise kadAcit koI eka pradeza kAlA hotA hai koI eka pradeza nIlA hotA hai aura koI eka pradeza pIlA bhI hotA hai 'syAt kAlazca nIlazca pItIzcara' kadAcit koI pradeza isakA kRssnnvrnnvALe paNa heI zake che. kadAcita tenA be pradeza nIlavarNavALA paNa hoI zake che ane te eka pradeza lAlavarNavALo paNa hoya che. A rIrtane ala # cha. 'siya kAlaMgA ya nIlae ya lohiyae ya' tenA meM pradeza miarte vALA paNa hoI zake che. ane tene eka pradeza nIlavarNavALa paNa hoI zake che. ane eka pradeza lAlavarNavALA paNa hoI zake che. A rItane ce bhaMga che. A cAra bhAgamAM "kRSNavarNa. nIlavarNa ane lAkSaNane paraspara ega karIne 4AbhI bhAvyA cha 'evaM kAlanaulahAliMdarahi bhaMgA4' meM zata nasary ane pILAvane parasparamAM jivAthI4 cAra bhAge thAya che. A pramANe che. 'syAt kAlaca nIlazca pItavahAyit / pradeza pANI DAya cha ane koI eka pradeza nIlavarNavA paNa hoya che ane keI eka pILAvavALe 15 saya che.mA po che.1 'syAt kAlaca nIlazca pItAzvara' hAthi tene I eka pradeza kALAvarNavALa hoya che. koI eka pradeza nIlavarNavALo
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 bhagavatIne zveti caturthaH, tadevaM saMkalanayA kRSNanIlItaizcatvAro bhaGgA bhavantIti / evaM kAlanIlamukillaehiM canAri bhaMgA' evaM kAlanIlazuklaimaGgAzcatvAraH, tathAhi kadAcit kAlazca naulazca zuklazceti prathamo bhaMgaH / kadAcit kAlazca nIlaca zuklau cevi dvitIyo bhaGgaH kadAcit kAlazca nIlau ca zuklazceti tRtIyo bhaGgaH / kadAcit kAlau ca nIlazca zuklazcatyevaM caturtho bhaMgo bhavatIti ihApi kAlanIla vAlA hotA hai koI praveza nIla varNavAlA hotA hai aura koI do pradeza pIle bhI hote haiM 2 'kolazca nIlAzca pItazca yaha tRtIya bhaMga hai 'kadAcit kAlAca nIlazca pItazca' yaha caturtha bhaMga hai isa prakAra se kRSNa nIla aura pIta ke saMmelana se ye 4 bhaMga hote haiN| 'evaM kAla nIla sukillaehiM vattAri bhaMgA' ilI prakAra se kadAcit vaha kAlA bhI hotA hai kadAcit yaha nIlA bhI hotA hai aura kadAcit vaha zukla bhI hotA hai yaha prathama bhaMga hai 'kadAcit kAlazca nIlazca zuklAzca' yaha dvitIya bhaMga hai kadAcita kAlaca nIlAzca zuklazca' yaha tRtIya bhaMga hai| 'kadAcit kAlAzca nIlazca hoya che. ane keI be pradeza pILAvarNavALA paNa hoya che A bIjo bhaMga che. 2 kAlabdha nIlAzca pItaya3' hAthit / 4 pradeza para vANI DAya che. koI be pradeza nIlavarNavALA hoya che. ane keI eka pradeza pILAvavALe " DAyasa zata mAtrI 1 cha.3 'kAlAzca nIlabdha pItaca tenA bhane aze kuNuvarNavALA hoya che. ane eka aMza nIlavarNavALa hoya che, tathA bIjo eka aMza pILAvavALo paNa hoya che. e rIte A ce bhaMga che.4 sazata kAnAta bhane pInA yogathI yAra samana che. 'evaM kAlanIsukillaehiM cattAribhaMgA' se za Na nIra mana vetana sAye yAra maga mana cha. 2 mA prabhArI che. kAlaca nIlazca zuklazca 1, hAthitte kRSNavarNavALa paNa hoI zake che. kadAcita te nIlavarNavALA paNa hoya che. ane hAthit pANApA 5 uya cha ma pa ma ch| 'kAma nIlaca zAyara' eka aMza kuNuvarNavALe heya che. eka aza nIlavarNavALa hoya che ane aneka aza vetavarNavALA hoya che. e rIte A bIjo bhaMga che. 24Ayita 'kAlaca nIlAzca zuklazca3' pANI jAya bhane aze nIlavarNavALA hoya che tathA keI eka aMza dhoLAvavALa hoya che
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam . 6 zuklAnAM saMyogena catvAro maMgA bhavantIti / 'kAlalohiyahAlidaehi bhaMgA: cattAri 4' evaM kAlalohitapItezcatvAro bhaGgA bhavanti, kadAcit kAlazca lohi, tazca pItazvatyekA, kadAcit kAlazca lohitazca pInoceti dvitIyA, kadAcit - kAlazca lohitau ca pItazceti tRtIyaH kadAcit kAlau ca lohitazca pItazceti caturthastadevaM saMkalanayA kRSNalohitapItAnAM samavAye'pi catvAro bhaMgA bhavantIti / 'kAlalohiyakkillaehi' kAlalohitazuklairapi catvAro bhaGgAA, zuklazca' yaha cauthA bhaMga hai isa prakAra le ye kRSNalIla aura zukla ke saMyoga se 4bhaMga hue haiN| 'kAla lohiyahAliddaehi bhaMgo cattAri' isI prakAra se kRSNa lohita aura pIta inake saMmelana se 4bhaMga hote haiM jaise. kadAcit vaha kRSNa bhI ho sakatA hai kadAcit vaha lAla bhI ho sakatA hai aura kadAcit vaha polA bhI ho sakatA hai 1 kadAcit vaha kolA bhI. ho sakatA hai kadAcit vaha lAla bhI ho sakatA hai aura kadAcit usake. do pradeza pIle bhI ho sakate haiM2, kadAcit usakA eka pradeza kAlA bhI. ho sakatA hai kadAcit usake do pradeza lAla bhI ho sakate haiM aura kadAH cit usakA eka pradeza pIlA bhI ho sakatA hai 3 kadAcit usake do. pradeza kAle bhI ho sakate haiM 2 eka pradeza usakA lAla bhI ho sakatA hai __ aura eka pradeza pIlA sIhosakatA hai isI prakAra se 'kAla lohiya muki merI mA zrI A1 mana cha.3 'kAlau ca nIlazca zuklaba' mA zata be aza kRSNavarNavALA hoya che eka aza nIlavarNavALA hoya che. tathA eka aMza zvetavarNavALo hoya che e rIte A ce bhaMga bane che. A prakAre kRSNa nIla ane zvetavarNanA sAgathI 4 cAra bhaMga bane che. eja zata 'kAlalohiyahAliiehiM bhaMgA cattAri' payaH, aaj gana pIm arejar cAgathI cAra bhAga bane che je A rIte che-kadAcita te kRSNavarNa paNa hoI zake che. ane kadAcit te lAlavarNavALA paNa banI zake che tathA kadAcita te pILA varNavALa paNuM hoI zake che 1 kadAcita te kALA varNavALo paNuM hAI zake che. kadAcita te lAla paNa hoI zake che. ane kadAcita tenA be pradeza pILA paNa hoI zake che ? kadAcita tene eka pradeza kALAvarNavALa paNa hoI zake che. kadAcita tenA be pradezo lAlavaNavALA paNa hoI zake che. kadAcita tene eka pradeza pILAvaNuM vALo paNa hoI zake che.3 kadAcita te be pradeza kALAvavALA paNa hoI zake che. tene eka pradeza lAla paNa hoI zake che. ane eka pradeza pILAvavALo caNa hoI zake che ja, Aja rIte kALA, lAla ane dhoLAvarNanA cogathI 4 cAra bha ma0 76
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 bhagavatI sUtre tathAhi kadAcit kAlaca lohitazca zuklazceti prathamaH / kadAcit kAlazca lohitatha zuklau ceti dvitIyaH / kadAcit kAlatha lohitau ca zukladeti tRtIyaH / satta not oohitazra zuklazceti caturthaH, tadevaM kRSNalohitazuklepu ekacatvAro bhaGgA bhavanti yuktistu sarvatra pUrvavadeveti / 'kAlahALidasukillaer bhaMgA cacAri kAlapItazuklairapi catvAro bhaGgAH tathAhi - kAlaca pIta zukrati prathamo bhaMgaH kadAcit kAlatha pIvatha zuklau ceti dvitIyaH, llaehi' kAla lohita aura zukla ina vargoM ke saMyoga se bhI cAra bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM- 'kadAcit kAlazca lohitazca zuklazva 1' aisA yaha prathama bhaMga hai - kadAcit usakA eka pradeza kAlA bhI ho sakatA hai, eka pradeza lAla bhI ho sakatA hai aura eka pradeza zukla varNavAlA bhI ho sakatA hai 1'kadAcit kAlaca lohitazca zuklo ca' aisA yaha faatein hai 'kadAcit kAlaica lohitau ca zuklazca' aisA yaha tRtIya aMga hai 'kadAcita phAlau ca lohitazca zuklazca' aisA yaha cauthA bhaMga hai isa prakAra se kRSNa lohita aura zukla inameM ekasva aura anekatva ko lekara ye cAra bhaMga hue haiN| isa viSaya meM yukti pUrvavat hI hai 'kAlahAliesukillApahi bhagA vattAri' kRSNa pIta aura zukla inake saMyoga se jo cAra bhaMga hote haiM ve isa prakAra se haiM- 'sthAt kAlazca pItazca zuklazca bhane che te matAvatA sUtrabhara 4 che ! 'kAla lohiya sukillae' te nyAre bhagonA prahAra yA abhAye che 'kAlaca lohitazca zuklazca 1' aAthit tenA eka pradeza kALAva vALA paNa hAya che. eka pradeza lAlavaNu vALA pazu DAI zake che tathA eka pradeza dheALAvaNa vALA paNa hAi che e rIte A pahelA 'bhaga che. 1 'kAlaraca lohitazca zuklau ca ' uAyit me pradeza aNAvakSu vANI ane eka pradeza lAlavaNu vALA haiAya che. ane aneka pradezA dvetavaNa vAjA bordha zaDe che me rIte yA trIle lauMga jane cheu hAthit 'kAchau ca lohitazca zuklazca' tenA bhane aze SNuvavANA hoya zaDe ke artha a'za lAlavaNu vALA hoya che, tathA kAI eka aza dheALAvaNu vALA paNa hAI zake che e rIte ceAtheA bha'ga bane che.4 A rIte vaNu, lAlavaNu ane zvetava temAM ekapaNA ane anekapaNAne laIne cAra bhagA banelA che. A viSayanA prakAra pUrvavat ja che. 'kAlahAlidasukillaehiM bhaMgA cattAri zerIne bhAvArtha, pIjAvArtha ane dhojA banA yogathI 4 yAra bhI jane che te yA prabhA che, 'syAt kAlazca
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pulasya varNAdimatvanirUpaNam 103 kadAcit kAlazca pItau ca zuklazceti tRtIyaH kadAcit kAlo pItazca zuklazceti caturthI, tadevaM saMkalanayA kRSNapItazukleSu ekatvAnekatvAbhyAM catvAro maMgA bhavantIti / 'nIlalohiyahAliddaehi bhaMgA cattAri' evaM nIlalohidapItaizcatvAro yaha prathama bhaMga hai kadAcit vaha kAlA bhI ho sakatA hai pIlA bhI ho sakatA hai aura zukla bhI ho sakatA hai 'syAt kAlazca pItazca zuklo ca 2'kadAcita vaha apane ekapradeza meM kAlA bhI ho sakatA hai dUsare eka pradeza meM pIlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit apane do pradezoM meM yaha zukla bhI ho sakatA hai2'kadAcit kAlazca pItau ca zuklazca3' yaha tRtIya bhaMga hai kadAcit vaha apane eka pradeza meM kAlA bhI ho sakatA hai apane dUsare do pradezoM meM pIta bhI ho sakatA hai aura apane eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 3'kadAcit kAlau ca pItazca zuklazca' yaha caturtha bhaMga hai isameM vaha apane do pradezoM meM kadAcit kRSNavarNa vAlA bhI ho sakatA hai eka pradeza meM pIle varNavAlA bhI hotA hai __ aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai| isa prakAra se ye ekatva aura anekatva ko lekara kRSNa pIta zukla inameM cAra bhaMga hue haiM / 'nIla lohiyahAliddaehiM bhaMgA cattAri' nIla lohita pIta pItazca zuklazca1' hAthit a taq pANI paY zache pAgAva: vALo paNa heI zake che ane dhoLAvavALo paNa hoI zake che. A rIte mA paDesa .1 syAt kAlazca pItazca zuklau cara' thita tanA eka pradezamAM kALAvarNavALA paNa hoI zake che. bIjA eka pradezamAM pILA paNa hoI zake che, ane kadAcit pitAnA be pradezamAM dhaLA paNa hoI za? cha, zatanAmA bIna bache 2 'kAThazca pItau ca zuklazca3' 46. cit te pitAnA eka pradezamAM kALA varNavALA hoya che. ane potAnA bIjA be pradezomAM pILAvavALa paNa hoI zake che, tathA eka pradezamAM dhaLAvavALo 56 5 zahai cha, mA zatabIna mane cha 3 'kAlau ca pItazca zuklazca4' A cothe bhaMga pite pitanA be pradezomAM kALA varNavALA hoI zake che. tathA eka pradezamAM pILa varNavALo paNa hoI zake che. tathA eka pradezamAM dhaLAvarNavALa paNa hoI zake che. A rIte cothA bhaMgane prakAra che. A rIte A ekapaNAmAM ane aneka paNAthI kALA, pILA ane dhoLAvaNunA cAgathI 4 cAra aMge banyA che. ' 'nIlalohiyahAliiehi bhaMgA cattAri' nAvaqg, sAsa mana
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIMce bhaMgAstathAhi kadAcit nIlazca lohitazca pItazceti ekaH, kadAcit nIlolohitaH pItau ceti dvitIyaH, kadAcida nIlazca lohitau ca pItazceti tRtIyaH, kadAcit nIlau ca lohisazca pItazceti caturthaH, tadevaM nIlalohitapItaiH ekaravAnekatvAbhyAM inameM ekatva aura anekatva ko lekara jo cAra bhaMga hue haiM ve isa prakAra se haiM:kadAcit 'nIlaca lohitazca pItazca1' kadAcit vaha nIlA bhI ho sakatA hai lAla bhI ho sakatA hai aura pIlA bhI ho sakatA hai isa prakAra kA yaha prathama bhaMga hai 1, 'kadAcit nIlazca lohitazca pItIca' tRtIya pada meM anekatva karake yaha dvitIya bhaMga banAyA gayA hai kadAcit vaha apane eka pradeza nIla bhI ho sakatA hai kadAcit dUsare eka pradeza meM lohita bhI ho lakatA hai aura kadAcit do pradezoM meM pIta bhI ho sakatA hai2, dvitIya pada meM aneka vacanatA karake tRtIya bhaMga banAyA gayA hai jaise-'kadAcit nIlazca.. lohitau ca pItazca' kadAcit vaha apane eka pradeza meM nIlA bhI ho sakatA hai kadAcin dUsare do pradezoM meM lAla bhI ho sakatA hai aura kadAcit apane eka pradeza meM vaha pIta bhI ho sakatA hai3, prathama pada ko bahuvacana meM rakhakara caturtha bhaMga banAyA gayA hai jaile-'kadAcit 'nIlo ca lohitazca pItazca' kadAcit vaha bhinna 2 pariNamana vAle pILAvarNanA ekapaNAne tathA aneka vapaNAne laIne cAra bhAga bane cha. te sUtrA2 mA prabhArI cha.-'nIlalohiyahAliMdapahi' vA2 'nIlazca lohitazca pItazca 1' hAya te me pradezamA nAsavANe 5 lAI za? che. kadAca eka pradezamAM lAlavarNavALo paNa hoI zake che ane kadAca eka pradezamAM pILAvaNuMvALo paNa hoI zake che. A rIte A pahele bhaMga bane che.1 'nIlazca lohitazca pIca' trImA bhanepaNAne na mA bhane batAvela che. kadAca te potAnA eka dezamAM nIlavarNavALA paNa hoI zake che. bIjA eka dezamAM lAlavarNavALo paNa hoI zake che. tathA be bhAgamAM paLe paNa hoI zake che.2 bIjA padamAM anekapaNAne laIne nIce bhAe zrI manApAmA maa0ye| cha. te mA prabhArI cha -'nIlazca lohi. tau ca pItazca3' hAya te pAtAnA se pradezamA nAsapANI pAza che. kadAca bIjA be pradezamAM lAla varNavALa paNa haI zake che. ane kadAca potAnA eka pradezamAM te pILAvavALe paNa hoI zake che. A pramANene A trIjo bhaMga che.3 have prathama padane bahuvacanamAM rAkhIne cotho bhaMga svAmai mAve che. rebha hai-'nIlau ca lohitazca pItazca4' hAya hA hA pariNArmavALA pitAnA be pradezamAM nIlavarNavALe paNa hoI zake che. kadAca
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ 605 prabandrikA TIkA za020 u05 02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam catvAro bhaMgA bhavantIti / 'nIlalohiyasukillaehiM bhaMga / cattAri evaM nIlakohitazuklacatvAro bhaGgA bhavanti kadAcit nIlatha pI zuklaceti prathamaH, kadAcit nIla lohitazca zuklau ceti dvitIyaH kadAcit nIlaca lohitau ca zuklazceti tRtIyaH kadAcit nIlau ca lohitazca zuklatheti caturthaH, ityevaM nIla apane do pradezoM meM nIla bhI ho sakatA hai kadAcit eka pradeza meM lAla bhI ho sakatA hai aura kadAcit apane eka dUsare pradeza meM pIta bhI ho sakatA hai 'nIlalohitrukillaehiM bhaMgA cattAri' nIla lohita zukla inake paraspara saMyoga se jo cAra bhaMga hote haiM ve isa prakAra se haiM- kadAcit nIlazca lohitazca zuklaica 1 - kadAcit vaha nIlA bhI ho sakatA hai lAla bhI ho sakatA hai aura zukla bhI ho sakatA haiM isa prakAra yaha kevala nIlalohita aura zukla ke ekatva ko lekara prathama bhaMga banAyA gayA hai kadAcit 'nIlaica lohitazca zuklo ca' kadAcit vaha apane eka pradeza meM nIlA bhI ho sakatA hai kadAcit vaha apane eka dUsare pradeza meM lAla bhI ho makatA hai aura kadAcit vaha apane dUsare do pradezoM meM zukla bhI ho sakatA hai 'kadAcit nIlazca lohitau ca zuklazca' yaha tRtIya bhaMga hai isameM dvitIya lohita pada ko aneka vacana meM rakhA gayA hai kadAcit vaha nIla bhI ho sakatA hai do eka pradezamAM lAlavavALA pazu hAI zake che ane kadAca peAtAnA bIjA eka bhAgamAM pILAvaNu vALA paNa hoI zake che4 e pramANenA A cAthA bha'ga che have nIlavargu, lAlavaNuM ane zvetava'nA sa'yAgathI thanArA cAra bhagA he che. 'nIlalo hiyasukilaehiM bhaMgA cattAri' te yAra lagI yA abhAlu hai. uhAthita 'nIlazva lohitazca zuklazca' 1 yeU lAgabhAM nIlavAyu vANI pAyu ho zake che. kAI eka bhAgamAM lAlavaNu vALA paNa hAi zake che. ane eka bhAgamAM dhALAvaNu vALA paNa hAI zake che. e rIte A kevaLa nIlavarNa, vAlavaNu ane dheALAvaNu nA ekatvathI A pahelA bhaMga kahela che.1 huve bhIje lauMga uDe che. 'nIlazca lohitazca zukchau ca2' hAya te potAnA eka pradezamAM nIlavavALA paNa Aya che. tathA peAtAnA khIjA eka pradezamAM lAla vALA paNa hAI zake che, ane bIjA be pradezeAmAM dhALAvaNu vALA paNa hoya . 2 'nIlazca lohitau ca zuklazca' mA trIle laga che, mAmI zrIla leAhita padane dvi vacanamAM kahela che. kadAca te eka bhAgamAM nIlavaNu vALA paNa
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . bhagavatIne lohitazukla ekAtvAnekatvAbhyAM catvAro bhagA bhavantIti / 'nIlahAlida mukkillaehi bhaMgA cattAri' evaM nIlapItazuklAnAM catvAro bhaGgAH, tathAhikadAcit nIlazca pItazca zuklazcetyeko bhaGgA, kadAcit nIlazvapItazca zuklo cevi dvitIya, kadAcit nIlazca pItau ca zuklazceti tRtIyaH kadAcit nIlo ca pradezoM meM lohita bhI ho sakatA hai aura apane eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai3, prathama pada ko pahuvacana meM rakhakara caturtha bhaMga banAyA gayA hai-kadAcit nIlau ca zuklazca lohitazca' kadAcit vaha apane do pradezoM meM nIla bhI ho sakatA hai apane eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai aura eka dUsare pradeza meM lohita bhI ho sakatA hai isa 'prakAra se ye nIlalohitazukla meM ekasva anekasva karake 4 bhaMga panAe gae haiM 'nIlahAlihasukillaehi bhaMgA cattAri' nIlapIta zukla inake ekatva aura aneka ke yoga se jo cAra bhaMga ghane haiM ve isa prakAra se haiM-'kadAcit nIlazca pItazca zuklazca' yaha prathama bhaMga hai isameM kadAcit vaha nIla bhI ho sakatA hai pIlA bhI ho sakatA hai aura zakla bhI ho sakatA hai 1, 'nIlazca pItazca zuklau ca 'kadAcit vaha apane eka pradeza meM nIlA bhI ho sakatA hai eka dUsare pradeza meM pIlA bhI ho sakatA hai apane dUsare do pradezoM meM zukla bhI ho sakatA hai hoya che. ane be bhAgamAM lAlavarNavALe paNa heya che tathA pitAnA eka bhAgamAM dhoLAvarNavALo paNa hoya che 3 have pahelA padane dvi vacanamAM kahIne e bhaMga kahe che. te A pramANe che. 'nIlau ca zuklazca lohitazca' hAyata pAtAnA mAgomA nAtavANI hoya che tathA eka bhAgamAM dhoLAvavALo paNa hoI zake che tathA eka bhAgamAM lAlavaNuMvALa paNa hoI zake che. A rIte A ceAthe bhaMga che.4 A rIte nIlavarNa lAlavaNuM ane dhaLAvarNanA ekava anekavathI 4 cAra bhaMga kahyA cha thena 'nIlahAlihasukillaehi bhaMgA cattAri' nAsapa, pIta mana kavetavarNa tenA ekapaNumAM tathA anekapaNAnA cogathI cAra bhaMga batAve che.'niilshc pItazva zuklazca' bhArI mA paDasA maga hAyapotAnA bhAgamAM nIlavarNa paNa hoI zake che. koI eka bhAgamAM pILAvarNavALo paNa hoI zake che. tathA keI eka bhAgamAM dhoLAvavALo paNa hoI zake che. e rIte mA phe| cha.1 'nIuzca pItazca zuklau ca vAyata pAtAnA me bhAgamA nIlavarNavALa paNa hoya che. tathA bIjA eka bhAgamAM pILAvarNavALo hoI zake che tathA bAkI te be pradezamAM dhaLAvaNuMvALa paNa hoya che. A rIte A bIjo bhaMga
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 607 potaca zuklazceti caturthaH, tadevaM nIlapItazuklai ekatvAnekatvAbhyAM catvAro bhaGgA bhavantIti / 'lohiyahAlihasukkilaehiM bhaMgA cattAri' evaM lohitapItazuklai. vatsAro bhaMgAstathAhi kadAcit lohitaca pItazca zuklazcatyekaH kadAcit lohitaba pItazca zuklau veti dvitIyaH, kadAcit lohitazca pItau ca zuklazceti yaha dvitIya bhaMga hai3, kadAcita 'nIlazca pItau ca zuklazca' yaha tRtIya bhaMga hai isameM kadAcina vaha ekapradeza meM nIlA bhI ho sakatA hai apane dUsare do pradezoM meM pIlA bhI ho sakatA hai aura ekapradeza meM vaha zukla bhI ho sakatA hai 3 'kadAcit nIlI ca pItazca zuklazca' yaha caturtha bhaMga hai isameM kadAcit vaha apane do pradezoM meM nIlavarNavAlA bhI ho sakatA hai ekapradeza meM pIle varNa ghAlA bhI ho sakatA hai aura eka dUsare pradeza meM vaha zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai isa prakAra se ye nIlapIta aura zuklavarNoM kI ekatA evaM anekatA meM cAra bhaMga hue haiN| 'lohiyahAlihasukillaehiM bhaMgA cattAri' isI prakAra se lohitapIta aura zukla ina vargoM kI ekatA aura anekatA meM jo 4 bhaMga hote haiM ve isa prakAra se haiM-'kadAcit lohitazca pItazca zuklazca kadAcit vaha lohita bhI ho sakatA hai pIta bhI ho sakatA hai aura zukla bhI ho sakatA hai aisA yaha prathama bhaMga hai kadAcit 'lohitazca che.2 'nIlazca pItau ca zuklazca' mA zata bhAtrIna . tamA hAzita te pitAnA eka bhAgamAM nIlavarNavALo hoya che. bIjA be bhAgamAM pILAvarNavALo paNa hoya che tathA eka bhAgamAM dhoLAvarNavALa paNa hoya che ? bhA re mA zrIna hI cha. 'nIlo ca pItazca zuklazca' mA yAthA bhaMgamAM kadAca te pitAnA be pradezomAM nIlavarNavALa paNa hoI zake che ane eka pradezamAM pILAvaNuMvALa paNa hoI zake che ane bIjA pradezamAM dhoLA varNavALA hoya che. A cA bhaMga che. A nIlavarNa pILAvaNa ane dhoLAvaNanA ekapaNa anekapaNathI cAra bhAge kahyA che. ' have lAlavaNa pILAvaNuM ane dhaLAvarNanA vegathI banatA bhAge mATe sUtra sUtra 4 cha 'lohiyahAlihasukillaehi bhaMgA catvAri' ala, pIni bhane thaLAvaNanA eka paNuM ane anekapaNAnA rogathI paNa cAra bhAge kahyA che tabhA pramANe . lohitazca pItava zuklava' hAya aalay in 56 hoI zake che. keIvAra te pILAvavALe paNa heI zake che. ane koIvAra ke ghANAvAmA pAI cha. bhArI paData cha.1- 'lohitaca
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 bhagavatIsUtre tRtIyaH kadAcit lohitau ca pItazca zuklazceti caturthaH, tadevaM lohitapITha zukleSu ekatvAnekatvAbhyAM catvAro bhaGgA bhavantIti / ' evaM ee dasa diyAsaMyogA' evamete zaniyogaH, tatra kAlanIlalohitAnAM samavetAnAmekaH kAlanIlapItAnAM 1 pIta zuklau ca' kadAcit vaha apane eka pradeza meM lohita varNavAlA bhI ho sakatA hai eka dUsare pradeza meM pItavarNavAlA bhI ho sakatA hai aura apane do pradezoM meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai2 'kadAcit 'lohitazca prItau ca zuklazca' kadAcit vaha apane eka pradeza meM lAla varNavAlA bhI ho sakatA hai dUsare do pradezoM meM, pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 / 'kadAcit lohitau ca pItazca zuklava' yaha caturtha bhaMga hai isameM kadAcit vaha apane do pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 isa prakAra se lohitapIta aura zuklavarNa inake ekatva aura anekatva meM ye cAra bhaMga bane haiM 'evaM ee dasa tiyA saMjogA' isa prakAra se ye 10 trikasaMyoga haiM inameM samaveta huye kAlenIle pItazca zuklau ca ' hAya te potAnA ahezabhAM sAsavaNu vANI hoI za khIjA eka bhAgamAM pILAvaNu vALA paNa hAI zake che. ane khIjA e bhAgeobhAM dhojAvartha vANI hAya hai, yA rIte jIle laga uhyoM che. 2 'lohitazca pItau ca zuklazca' 'hAya te potAnA yeU ahezabhAM sAsava vANI manI zake che. khIjA e pradezamAM pILAvaNu vALA paNa hAI zake che. ane phAI eka pradezamAM dhaLAvaNa vALA hAya che. e rIte A trIjo bhaMga che. hoi tau ca pItazca zuklazca' avAra te potAnA me pradezAbhAM vAsavanI DAya che. eka pradezamAM pILAvaNa vALA hArya che. eka pradezamAM dheALAvaNa vALA DAya che.4 A rIte, lAlaitraNa pILAvaNuM ane dheALAvaNa nA ekapaNAmAM ane anekapshubhi yAra lauMgo bhane che. 'evaM ee ! dasa tiyA saMjogA' ye rIte khAnA trika sayeAgamAM eTale ke trazunA caiAgamAM dasa bhagA ane che. te A rIte che. AmAM maLelA kALAvaNu, nIlavaNuM ane lAlavaNanA 1 eka trika sacegIbhaMga hAya che1 teja rIte - kALAvaNu nIlavazuM ane lAlavaNu nA
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 609 samavetAnAM dvitIya, kAlanIlazuklAnAM tRtIya', kAlalohitapItAnAM caturthI, kAlalohitazuklAnAM paJcamaH, kALapItazuklAnAM SaSThaH, nIlalohitapItAnAM saptamaH, nIlalohitazuklAnAmaSTamaH, nIlapItazuklAnAM navamaH, lohitapIta zuklAnAM dazamaH, ete daza trikasaMyogAH kathitAH / 'ekke ke saMjoe cattAri bhagA' ekaikasmin trikasaMyoge catvAro bhagA bhavanti yathA-'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya 2, siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya 3, siya kAlagAya nIlae ya lohiyae ya 4' ityevaM aura lohita varNa kA eka trikasaMjoga hai, samaveta hue kAle naule pIta inakA dvitIya trika saMyoga haiM samaveta kAle nIle aura zukla inakA tRtIya trika saMyoga hai kAle lAla aura pIle inakA trika saMyoga caturtha hai kAla lohita aura zukla isakA pAMcavAM trika saMyoga hai kAle pIle aura zukla inakA trika saMyoga chaThA hai / nIla lohita aura pIta inakA trika saMyoga sAtavAM hai nIlalohita zukla ina tInoM kA saMyoga AThavAM hai nIla pIta aura zukla kA nava vAM aura lohita pIta evaM zukla kA 10 vAM trikasaMyoga hai, isa prakAra se ye 10 trika saMyoga kahe gae haiN| 'ekkeva saMjoe cattAri bhaMgA' eka eka vikasaMyoga meM 4-4 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1 siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya 2' siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya 3' 'liya kAlagAya nIlae ya lohiyae ya 4' gathI bIje trika saMgI bhaMga bane che je kAlavaNa, nIlavarNa ane LA varNanA vegathI trika saMvegI trIjo bhaMga bane che. 3 kALovarNa, lAlavaNa, pILAvaNanA githI trika saMgI ce bhaMga bane che. tema samajavuM.4 kRSNavarNa, lAlavaNuM ane dha LAvarNanA cagathI trika saMcagI pAMcame bhaMga bane che. 5 kALavaNa, pILAvaNuM ane dheLAvarNanA rogathI cho trika saMyogI bhaMga bane che.6 nIlavarNa, lAlavaNuM, ane pILAvarNanA yogathI trika sagI sAtame bhaMga bane che 7 nIlavarNa, lAlavarNa ane dhaLAvarNanA vegathI trika saMgI AThama bhaMga bane che 8nIlavarNa, pILAvarNa ane ghaLAvaNanA cogathI trika sagI navame bhaMga bane che 9 tathA lAlavaNa paLAva ane dhoLA varNanA rogathI trika sagI dasamo bhaMga bane che 10 A rIte dasa aMge hevAmA mAyA che. tenA 'ekke ke saMjoe cattAri bhagA' 4 4 tri sAgamA 40 yAnIsa sge| thAya che. me pramANe che. 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya' 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya2' 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya3' siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya4' mA prakAre 4i bha077
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610 bhagavatIstre rUpeNa ekasmin ekasvAnekatvAbhyAM catvAro bhaMgA bhavanti 'save te cattAlIsaM bhaMgA' sarve te catvAriMzadbhagAH 40 / ekaikariman caturbhade sati dazAnAM catuH saMkhyayA guNane catvAriMzadbhavatIti bhAvaH / 'jai cauvanne' yadi caturvarNa:- catu: padezikA skandhastadA 'siya kAlae nIlae lohiyae hAliddae ya' syAt kAlakA nIlako lohitakA hAridakazca, kadAcit kAlo nIlo lohitaH pItazceti prathamaH, 'siya kAlae nIlae lohiyae sukillae ya' syAt kAlako nIlako lohitakA zuklazceti dvitIyaH' 'siya kAlae nIlae hAliddae mukkillae ya' syAt-kadAcita isa prakAra eka trika saMyoga meM ekatva aura anekatva ko lekara ye cAra-bhaMga hote haiM 'samve te cattAla saMbhaMgA' ataH 10trika saMyoga ke ghe saya bhaMga milakara 40 cAlIsa ho jAte haiN| . 'jai caunne yadi vaha catuH padezika skandha cAra varNoM vAlA hotA haiM to isa prakAra se vaha cAra barNoM vAlA ho sakatA hai-'siya kAlae nIlae lohiyae hAliddae tha' kadAcit vaha kAle varNoM vAlA bhI ho sakatA hai nIlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai lAlaparNa vAlA bhI ho sakatA hai aura pIle varNa vAlA bhI ho sakatA hai? isa prakAra kA yaha prathama bhaMga hai 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae sukillae ya' kadAcit vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA bhI ho sakatA hai eka dUsare pradeza meM nIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai tIsare eka pradeza meM lAlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura cauthe eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA saMgI bhAgamAM ekapaNamAM ane anekapaNAmAM cAra bhAge upara mujaba mana che. 'savve te cattAri bhaMgA' mA prArathI paDA he siyAgI tamAma bhaMge maLIne 40 cALIsa bhaMga bane che. have sUtrakAra cAra pradeza pANAdhanA mano matAve che. 'jai caubanne' 2 te yAra pradezakA skaMdha cAra varNavALe he ya te A nIce kahyA pramANe te cAravaNuMvALo DAza -'siya kAlara ya siya nIlae ya lohiyae hAlihae ya hAya te kALA varNavALo hoI zake che. nIla varNavALa paNa hoI zake che. lAla varNavALo paNa hoI zake che. ane pILA varNavALo paNa hoI zake che. A shtn| ma pdde| mA2 prazI 24dhn| che 1 siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya' hAyata meM pradezamA pANADAya che. bhIta eka pradezamAM nIla varNavALa paNa hoI zake che. trIjA eka bhAgamAM lAla varNavALe paNa heI zake che. ane cothA eka pradezamAM dhaLA varNavALa paNa kAza che. mA zata bhA. ma bhane che 2 'siya kAlae nIlae hAlihaeya'
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 615 kAlako nIlakaH pItakaH zuklazveti tRtiiyH| 'siya kAlae lohiyae hAlie sukillae ya' syAt-kadAcit kAlako lohitakA pItakaH zuklakazceti cturthH| 'siya nIlae lohiyae hAliie muzkillae ya' syAt kadAcit nIlako lohitakaH pItaka zuklakazveti pazcamo bhaMgaH, 'evameva caukagasaMjoe paMcabhaMgA' evampUrvoktamakAreNa ete catuSkasaMyoge paJca bhaMgA bhvntiiti| 'ee savve nauI bhaMgA' ete sarve navatirbhaGgA, tathAhi-asaMyoge paJca 5, dvikasaMyoge catvAriMzat 40, hai| 'siya kAlae nIlae hAliie sukillae ya' kadAcit vaha kisI eka pradeza meM kAlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM nIlevarNavAlA bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 3 'siya kAlae lohiyae hAlihae stuzkillae ' kadAcit vaha kisI eka pradeza meM vaha kRSNavarNa bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lAlavarNa cAlA bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 'siya nIlae lohiyae hAlihae suvikallae ya kadAcit vaha kisI eka pradeza meM nIlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lAlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 5 isa pUrvokta prakAra se ye catuSkasaMyoga meM pAMca bhaMga hote haiM / 'ee savve nauI bhaMgA' isa prakAra se 90 bhaMga varNa ko Azrita karake yahAM catuH pradezI skandha meM hue haiM asaMyoga meM 5 bhaMga dvikasaM yoga meM 40, trikasaMyoga sukillae ya' hA mAmA A va pANI DAya che. bhAgamAM pILA varNavALo hoya che. ane koI eka bhAgamAM dhoLA varNavALe paNa hoI zake che. e pramANene cAra pradeza skaMdhane trIjo bhaMga bane che. 3 'siya kAlae lohiyae hAlihae suskillae ya' ya tAna pradezamAM nIla varNavALo hoya che. keI eka pradezamAM lAla varNavALo paNa hoI zake che. keI eka bhAgamAM pILA varNavALa paNa hoI zake che ane kei eka bhAgamAM dhoLA varNavALo paNa hAI zake che 5 A rIte pUkti mAthI yA2 sayAjInAmA pAMya | mana cha. 'ee savve naI bhagA' A cAra sagI bhAgomAM varNa saMbaMdhI 10 dasa bhaga banyA che. asaMgI 5 pAMca aMge kahyA che. hika samAM 40 cALIsa aMge tathA trika
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 bhagavatIsatre trikasaMyoge pazcacatvAriMzat 45, evaM rAvasaMkalanayA navati 90 / paJcAnAmapi paJcacatuSkasaMyogA bhavanti te ca sUtre evaM pradarzitAH, eka dvitri caturvarNadhu paJca catvAriMzat pazca catvAriMzat paJcAnAM bhaGgAnAM mAyAnnavatibhaMgA bhavantIti varNasAvadhibhaMgavicAraH / 'jai egagaMdhe yadi ekagandhaH catuSpadezikaH skandho bhaveda tadA 'siya sumigaMdhe ya 1 siya dubhigaMdhe ya 2' syAt surabhigandhavAn syAt durabhigandhavAn , kadAcit surabhigandhavAn bhavet caturNAmapi pradezAnAmeka suramigandhavatvAt , kadAcit durabhigandhavAn vA bhavet caturNAmapi pradezAnA samAnatayA durabhigandhavatvAt / 'jai dugaMdhe siya subhigaMdhe ya dunbhigaMdhe ya' yadi dvigandhastadA syAt-kadAcit surabhigandhazca durabhigandhazca pradezadvave surabhigandhava meM 40 aura catussaMyogI 5 pAMca kula milAkara 90 ho jAte haiM / pAMco vargoM ke pAMca hI catuSka saMyoga hote haiM joki sUtra meM hI dikhalA diye gaye haiM isa prakAra kA yaha bhaMga vicAra varNoM ko Azrita karake huA hai / aba gandha ko lekara bhaMgavicAra kiyA jAtA hai-'jaha egargadhe siya sunbhigaMdhe ya 1 dunbhigaMdhe ya 2' yadi vaha catuHpradezI skandha gaMdhaghAlA hotA hai to isa sAmAnya kathana meM isa prakAra se vaha gaMdhavAlA ho sakatA hai-kadAcit vaha surabhigaMdha vAlA ho sakatA hai 1 yA kadAcit vaha durabhigaMdha vAlA ho sakatA hai 2 jaba usake cAroM hI pradeza eka surabhigaMdha vAle hote haiM to vaha surabhigaMdha vAlA hotA hai ? aura jaba usake cAroM hI pradeza eka durabhigaMbarUpa se pariNamita hoMge to vaha durabhigaMdha vAlA hotA hai 2 'jai dugaMdhe siya subhigaMdhe ya dunbhigaMdhe ya 4' 'yahAM para cAra kA aGka diyA hai so cAra bhaMga isa saMgamAM 45 pistALIsa e badhA kula maLIne 90 nevuM bhaMga bane che. pAMca varNone catuH sacogI paMca ja bhaMga kahyA che. je sUtramAM ja kahyA che. A varNa saMbaMdhI aMge vicAra karavAmAM Avyo che. 15 samadhI samAnA vidyAra 42pAmA bhAva cha -'jai ega gaMdhe siya sunbhigaMdhe ya1 dunbhigadhe yara' ne ta yAra prazivANI 24 gadha guNavALo hoya che. te A sAmAnya kathanamAM A rIte te gadha guNavALo bane che. kadAca te suMgadhavALo hoya che. athavA kadAca te dugaghavALa hAI zake che. jyAre tenA cAre bhAge eka sugaMdhavALA hoya che tyAre te sagavALo hoya che 2 ane jyAre tenA cAre bhAgo eka durgadha rUpathI pariSabha cha pAre te pANI khAya che. 'jai durgadhe siya subhigadhe ya
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 61I tvAt pradezadvaye duramigandhavatvAt azyadini gandhadvayaM bhavatIti / 'rasA jahA bannA' rasA yathA varNAH, varNavadraseSvati bhaGgAH jJAtavyAstathAhi-yadi ekarasazratuHmadezikA skandhastadA kadAcit tiktazca kadAcit kaTukazca kadAcit kapAyazca kadAcidamlazca kadAcinmadhurazceti paJcamaGgAH, yadi rasadvayavAn tadA syAt tiktazca kaTu kazca 1, syAt tiktazca kaTukAzca 2, syAt tiktAzca kaTukazca 3, syAva prakAra hote haiM- inameM se pahalA bhaMga likhA gayA hai| 2-'siya subbhigaMdhe ya dumbhigaMdhA tha' 3 siya suvibhagaMdhA ya dubhigaMdhe ya / 4 siya sunmigaMdhA yadubhigaMdhA tha' yadi vahacatuSpadezikarakaMba do gaMdha vAlA hotA hai, to vaha do pradezoM meM surabhigaMdha vAlA aura do pradezoM meM durabhigaMdha vAlA ho sakatA hai isa prakAra se catuSpradezI skandharUpa avayavI meM yugapat do gaMdha guga ho sakate haiM / 'rasA jahA cannA' isa sUtra kA tAtparya aisA hai ki rasoM ko Azrita karake jo yahA~ bhaMgavicAra kiyA jAvegA to vaha bhaMgavicAra vargoM meM jisa prakAra se saMga vicAra kiyA gayA hai usI prakAra se kara lenA cAhiye arthAt yadi catuHpradezika skandha eka rasa vAlA hotA hai to kadAcit vaha tikta bhI ho sakatA hai yA kadAcit vaha kaTu bhI ho sakatA hai yA kadAcit vaha kaSAyale rasa vAlA bhI ho sakatA hai yA kadAcit vaha amlarasa ghAlA bhI ho sakatA hai yA kadAcit vaha madhurarala vAlA bhI ho sakatA hai isa prakAra dubhigaMdhe yAne tayAra pr|| 2452 madhavANI jAya cha ta meM ha. zomAM sudhavALo hoya che. ane be pradezamAM durgadhavALA hoya che A rIte cAra pradezI kaMdha rUpa avayavImAM ekI sAthe be gadha guNa hoI zake che ? 'rasA jahA vannA' / sUtranu tAtparya ye cha --sAnA samayabhAra bhaga bane che te varSonA saMbaMdhamAM je rIte bhAge kahyA che te pramANe samajavA arthAt je cAra pradezI skaMdha eka rasavALe hoya te kadAca te tIkhA rasavALa paNa hoI zake che athavA kaDavA rasavALa paNa hoI zake che. kadAca te kaSAya-turA rasavALo paNa hoI zake che, athavA kadAcita te khATA rasavALo paNa hoya che. kadAca te madhura-mIThA rasavALo paNa hoI zake A rIte A pAMca saMge ahiyAM bane che je te cAra pradezI kaMdha be rasavALo hoya te kadAca te tIkhA ane kaDavA rasavALo hoya che. athavA
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 bhagavatIsa viktAzca kaTukAzca 4, syAt tiktazca kapAyazca atrApi tikta kaTukamaGgavat catvAro bhaGgAH, tiktakaSAyayore katvAnekatvAbhyAmavaseyAH / syAt tiktazca amlazca atra tiktAmlayorekasvAnekatvAbhyAM catvAro bhaMgAH, syAt tiktazca madhurazca 4, syAt se ye pAMca bhaMga yahAM hote haiM yadi vaha catuSpadezika skandha do rasoM vAlA hotA hai to kadAcit vaha tikta aura kaTu rasa vAlA bhI ho sakatA hai 1 yA usakA eka pradeza tikta rasavAlA ho sakatA hai aura 3 pradeza kaTuka rasa vAle bhI ho sakate haiM 2, yA 3 pradeza usake tikta rasavAle ho sakate haiM aura 1 pradeza kaTu rasavAlA bhI ho sakatA hai 3, yA aneka aMza usake tikta bhI ho sakate haiM aura aneka aMza usake kaTuka rasa vAle bhI ho sakate haiM 4, tikta aura kaTuka rasa ke dvika saMyoga meM jaise ye 4 bhaMga unake ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM usI prakAra se tikta aura kaSAya rasa ke dvika saMyoga meM bhI unake ekasva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM jo isa prakAra se haiM-sthAt tiktazca kaSAyazca 1, sthAt tiktazca ruSAyAzca 2, syAt tiktAzca kaSAyazca 3 sthAt tiktAzca kapAyAzca 4 syAt 'tiktazca amlazca' yahAM para tikta amla ke ekatva anekatva ko lekara pUrvokta rUpa se 4 tene eka pradeza tIkhA rasavALA hoya che. ane traNa pradeza kaDavA rasavALe paNa heI zake che. athavA tene traNa pradeza tIkhA rasavALA hoya che. tathA eka pradeza kaDA rasavALo paNa hoya che.3 athavA tenA aneka aMze tIkhA rasavALA paNa hoya che tathA aneka aze kaDavA rasavALA hoya che.4 tIkhA ane kaDavA rasanA dvija saMgamAM tenA ekatva ane anekatvamAM A cAra bhAga jevI rIte kahyA che. tevI ja rIte tIkhA ane kaSAya rasanA dvika saMgamAM paNa ekatva ane anekapaNAmAM 4 cAra bhAge ane cha. 2 mA pramANe che. syAt tikazca kaSAyazca 1 syAt tiktazca kaSAyAzcara syAt tikAzca kaSAyazva3 syAt titAzca kaSAyAzca' aDiyo tI ana 4ssaay-tu|| rasanA ekapaNuM ane anekapaNAne laIne parvokta 4 cAra bhaMga banyA che. eja rIte tIkhA ane khATA rasanA ekapaNAmAM ane anekapaNAmAM cAra bhaMga
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 615 kaTukazca kaSAyazca 4, kaTukazca amlava 4, kaTukaca madhurazca 4, kapAyazca amlazca 4, kAyazca madhurazca 4, sthAt amlaca madhurazca 4, evamete dazadvikasaMyogAH bhaMgA, punazcatvAriMzad bhavantIti / yadi nirasastadA syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca 1 / bhaMga kara lenA cAhiye 'syAt tiktazca madhurazca' yahAM para bhI tikta aura madhuratA ke ekatva aura anekamba ko lekara 4 bhaMga pUrvokta rUpa se hI kaha lenA cAhiye isI prakAra se sthAt tiktazca amlazca' ina do ke saMyoga meM bhI cAra bhaMga inake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga hue haiM aisA jAnanA cAhie isI prakAra se 'sthAt tiktazca madhurazca' yahAM para tikta aura madhura ke mela se ekatva aura anekatva kI apekSA lekara 4 bhaMga hote haiM aisA jAnanA cAhiye tathA kaTuka aura kaSAya rasa ke mela se inakI ekatA aura anekatA meM bhI 4 bhaMga hote haiM kaTuka aura amla rasa ke mela meM inakI ekatA aura anekatA meM 4 bhaMga hote haiM tathA kaTu aura madhura rasa ke mela meM inakI ekatA aura anekatA ko lekara 4 bhaMga hue haiM aisA samajhanA cAhie isI prakAra se 'kaSAyazca amlazca 4 kaSAyazca madhurazca 4' yahAM para bhI 4-4 bhaMga hue haiM tathA 'spAt amlazca madhurazca 4' isa prakAra ke kathana meM bhI inakI ekatA aura anekatA ko lekara 4 bhaMga hue haiM aisA jAnanA cAhie isa prakAra se daza dvika saMyoga ke 4-4 bheda hone se satha bhaMga milAkara 40 bhaMga 44. tathA 'syAta titazca madhurazca' tAmA bhane madhura 2sanA mAmAbhana bhanepAmA 5 yAra maga pUrvAta rIta sama sevA me zata 'syAt tiktazca amlazca' tImA bhane mATA 2sanA yogamA 5 tenA tathA anekapaNAne laIne 4 cAra bhaMge kahyA che tema samajavuM. teja pramANe 'sgat tiktazca madhurazca' maDiyA para tI mane madhu22sanA 5mA tathA anekANAmAM 4 cAra bhaMga kahA che tathA kaDavA ane kaSAya rasanA rogathI tenA ekatva ane anekapaNAmAM paNa 4 cAra bhago kahyA che. kaDavA ane khATA rasanA rogamAM tenA ekapaNuM ane aneka paNAne laIne cAra bhAge kahyA che. tathA kaDavA ane madhura rasanA cepagathI tenA ekapaNuM ane anekapaane yA2 maga mana che. tebha samAyume zata 'kaSAyazca amlazca kaSAyazca madhurazca' SAya- tumane mATara rasanA 35! ana ane. kipaNathI 4 bhaMge kahyA che tathA kaSAya-surA ane madhura rasanA ekapaNumAM bhane manapAmA cAra saya sabha04 tathA 'syAt amlamca madhurazca4' mATA ane madhura rasanA ekapaNAmAM ane anekapaNamAM 4 aMge samajavA. A
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIda syAt tiktazca kaTuzca kapAyAzca 2 / syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca 3, syAta tiktAzca kaTukazca kapAyazceti cturthH| evaM tiktakaTukAmlairapi catvAro bhaMgAH / evaM tiktakaTumadhuraizcatvAraH, evaM tiktakapAyAmlaizcatvAro bhedAH, evaM tiktarUpAyaho jAte haiM / yadi vaha catuHpradezika skandha tIna rasoM vAlA hotA hai to isa prakAra se vaha tIna rasoM vAlA ho sakatA hai-'sthAt niktazca kaTukazca kaSAyazca 1' kadAcit vaha tiktarasa vAlA bhI ho sakatA hai kaTuka rasa vAlA bhI ho sakatA hai aura kaSAya rasa vAlA bhI ho sakatA haiM 1 athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzca 2' kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasa vAlA bhI ho sakatA hai eka dUsare pradeza meM kaTuka rasa vAlA bhI ho sakatA hai aura apane do pradezoM meM vaha kaSAya rasa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athaza 'sthAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca' vaha apane ekapradeza meM tiktarasa vAlA bhI ho sakatA hai do pradezoM meM kaTuka rasa vAlA bhI ho sakatA hai aura apane eka pradeza meM kaSAyarasa cAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyazca' vaha apane do pradezoM meM tiktarala vAlA bhI ho sakatA hai eka pradeza meM kaTukarasa vAlA bhI ho sakatA hai aura eka dUsare pradeza meM kaSAyarasa rIte brikasaMgI 10 dama bhaMganA 4-4 cAra bheda banatA hovAthI tamAma maLIne kula 40 cAlIya bhaMga thaI jAya che. je te cAra pradezI kaMdha traNa rasavALo hoya che te te A rIte traNa rasAvANI khAza cha. 'syAt titazca kaTukazca kapAyazca' hAya tetImA rasapAnI paNa hoI zake che. ane kaSAya rasavALo paNa hoI zake che. A paDe dho cha 1 saya 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzcara' kadAca te pitAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALe paNa hoI zake che. tathA bIjA eka pradezamAM kaDavA rasavALe hoI zake che, tathA be pradezomAM 4pAya rasavANI pAya . ma mAnna ma cha.2 'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca pAtAnA 4 pradezamA tImA 2savANI 5 za cha meM pradezamAM kaDavA rasavALa paNa he I zake che. ane eka pradezamAM kaSAyaturA 2sapANI DA za) cha. mA zata zrI yo cha 3 athavA syAt titAzca kaTukaca kaSAyazca' te pAtAnA me pradezamA tImA 2sapAko 5 DA za che. eka pradezamAM kaDavA rasavALo paNa hoI zake che. ane eka pradezamAM
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 117 madhuraizcatvAro bhaMgAH, evaM siktAglamadhurairapi catvAro bhaMgAH, evaM kaTukaSAyAmlAnAmapi 4, evaM kaTukapAyamadhurANAm 4, evaM kaTukAmchamadhurANAm , evaM kaSAyAmlamadhurANAmapi cadhAro bhaMgA, evamete daza nikasaMyogAH, ekaikasya saMyogecatvAro bhedAH, sarve te canvAriMzabhedA bhavantIti / evaM catuSkasaMyoge varNavadeva vAlA bhI ho sakatA hai 4 jisa prakAra se ye 4 aMga tiktarasa ko pradhAna karake aura usake sAtha kahu aura kaSAya rama ko rakha karake unakI ekatA aura anekatA meM kiye gae haiM isI prakAra se tikta kaTuka ke sAtha amlarasa ko jor3akara unakI ekatA anekanA meM 4 bhaMga banA lenA cAhiye tathA tikta kaTuka ke sAtha madhura rasa ko jor3akara unakI ekatA anekatA meM 4 bhaMga banA lenA cAhie isI prakAra se tikta kaSAya aura amlarasa inako yukta kArake 4 bhaMga inakI ekanA aura anekatA meM banA lenA cAhiye taza tikta kaSAya aura madhura inakI ekatA aura anekatA meM 4 bhaMga banA lenA cAhiye tathA tikta amla aura madhura inako yukta karake inakI ekatA anekatA meM 4 aMga banA lenA cAhie aba tikta pada ko chor3akara usake sthAna meM kaTu ka pada rakhakara aura usake sAtha kaSAya evaM amalapada ko yuktakara kaTukrakaSAya amla inake cAra bhaMga inakI ekalA anekatA meM banA lenA cAhie tathA kaTukakaSAya madhura inake bhI inakI ekanA aura anekatA meM 4 bhaMga banA lenA kaSAya turA rasavALo paNa hoya che. A rIte ce bhaMga kahyo che 4 tIkhA rasane mukhya banAvIne ane tenI sAthe kaDavA ane kaSAya rasane rAkhIne tenA ekapaNuM anekapaNAmAM je rIte cAra aMge kahyA che. teja rIte tIkhA ane kaDavA rasanI sAthe khATA rasane coga karIne tenI ekatA ane anekatAmAM 4 cAra aMge samajavA. temaja tIkhA-kaSAya, khATA rasane ga karIne tenA ekapaNuM ane anekapaNamAM 4 cAra bhaMga kahI levA, teja pramANe tIkhA, kaSAya, ane madhura rasanA ekapaNuM ane anekapaNAmAM 4 bhago kahI levA. tathA tIkhA, khATA ane mIThA rasanA ekapaNAmAM ane anekapaNAmAM cAra bhAge kahevA. have tIkhA rasane choDIne ane tenA sthAne eka kaDavA rasane jIne ane tenI sAthe kaSAya, khATA ne yojIne kaDavA-kaSa ya-ane khATA rasanA 4 cAra bhAga tenI ekatA ane anekapaNamAM samajI levA. tathA kaDavAkaSAya-ane madhura rasanA ekapaNuM ane anekapaNAmAM cAra bhaMga kahevA
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 618 rase'pi saMyogaprakArAH svayamevohanIyAH // 'jai duphAse jaheba paramANuyoggale 4' yadi dvisparzo yathaiva paramANuvRdgalaH catuHpradezaskandhe sparzadvayavatve paramANuvadeva bhaGgavyavasthA jJAtavyA tathAhi syAt zItatha snigdhazca 1, syAt zItazca cAhiye isI prakAra se kaTuka amla madhura inake bhI 4 bhaMga inakI ekatA aura anekatA meM banA lenA cAhie tathA kaSAya amla madhura inake bhI 'yukta karake inakI ekatA evaM anekatA meM 4 bhaMga banA lenA cAhie isa prakAra se ye trika saMyogI bhaMga 10 ho jAte haiM aba ina 10 bhaMgoM meM se eka 2 bhaMga ke 4-4 bheda aura ho jAne se kula bhaMga saMkhyA daza trika saMyogoM kI 40 ho jAtI hai isI prakAra catuSka saMyoga meM varNa ke jaise hI rasa meM bhI saMyoga prakAra apane Apa samajha lenA caahiye| 'jaha duphA se jaheba paramANupoggale' yahAM taka varNa gaMdha evaM rasa viSayaka bhaMgoM ko catuSkapadezika skaMdha meM prakaTa karake aba sUtrakAra ne isa sUtra dvArA usameM sparzo ko prakaTa karane ke liye yaha sUtra kahA hai - isameM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki yadi vaha catuHpradezika skandha do sparzo vAlA hotA hai to isa viSaya meM jaisA kathana paramANu pudgala ke viSaya meM kiyA jA cukA hai vaise hI yahAM para bhI kara lenA cAhiye arthAt jaisI bhaMga vyavasthA vahAM paramANu meM kahI gaI hai vaisI hI eja rIte kaDavA, khATA ane mIThA rasanA ekapaNA ane anekapaNAmAM 4 bhagA samajavA, tathA kaSAya, khATA ane mIThA rasane ceAjIne tenI ekatA ane anekatAmAM 4 cAra bhagA samajavA, e rIte A trika sacaiAgI 10 dasa bhagA kahyA che. have A dasamAMthI eka eka bhaganA 4-4 bheDhA khIjA thatA hAvAthI daza traNa sacAgInA kula 40 cALIsa bhagA thAya che. eja rIte cAra saceAgI ska`dhamAM paNa varNomAM kahela prakAza pramANe rasamAM pazu caiAjanA prakAre pramANe rasamAM paNa peAtAnI jAte samala sevA. jai duphAse jaheba paramANupoggale' mA sUtrapA: sudhI vaNu, ga, ane rasanA sakha dhI bhagene cAra pradezavALA ske dhamAM batAvIne have sUtrakAre A sUtrathI temAM spaE matAvavA mATe A sUtra rahyuM che. A sUtrathI e batAvyuM che ke jo te cAra pradezI skaMdha e sparzIvALo hAya tA paramANu pudgalanA sparzanA viSayamAM jevI rItanu` kathana karyuM che. teja rIte ahiyAM pazu kathana samajI levuM arthAt paramANunA viSayamAM sparzIne laIne je pramANe bhaMga vyavasthA kahI che teja pramANe ahiyAM paNa samajavuM.
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 69 rUkSazca 2, syAt uSNazca snigdhazca 3, syAt uSNazca rUkSaveti caturthastadeva sparza. dvayavatve catvAro bhaMgAH bhAntIti, 'jai tiphAse, yadi trisparzaH-sparzatrayavAn catuHpadezikaH skandhastadA 'sadhve sIe dese niddha dese lukkhe 1' sarva: zIto dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamo bhaMga 1 bhaMgavyavasthA yahAM para bhI huI hai aisA jAnanA cAhiye-paramANupudgala meM do sparzavattA meM 4 bhaMga kahe gae haiM jaise-'sthAt zItazca snigdhazca 1 syAt zItazca rUkSazca 2 sthAt upagazca snigdhazca 3 syAt uSNazca rUkSazva' isI prakAra se the cAra bhaMga yahAM banate haiM / ___'jaha tiphAse' yadi vaha catuHpradezika skandha tIna sparzoM vAlA hotA hai to vahAM bhaMgavyavasthA isa prakArase hotI hai 'savve sIe dekhe niddhe dese lukkhe' vaha apane samasta dezoM meM zIta ho sakatA hai ekadeza meM snigdha aura dUsare deza meM rUkSa ho sakatA hai 1 tAtparya isa kathana kA aisA hai ki catuHpradezika skandha cAra pradezoM se janya hotA hai-ataH usake cAroM hI pradeza zItasparzavAle ho sakate haiM aura zItasparza vAle una cAroM pradezoM meM le hI zItasparza vAle koI do pradeza to snigdha sparzavAle aura zIta sparzavAle koI dUsare do pradeza rUkSa sparzavAle ho sakate haiM yahI deza meM snigdhatA aura rUkSanA hai yaha isa prakAra kA prathama bhaMga haiparamANu yudvalamAM be pazupaNAmAM 4 cAra bhaMga kahyA che. jema ke, 'syAt zItazca snigdhazca' 1 syAt zItazca rUkSazca 2 syAt uSNazca snigdhazca 3' syAt uSNazca rUkSazca 4' mA zate / yAra sAMgAmaliyA 'jai tiphAse nete yAra pradezI 245 3 25zavAjA jAya to te an mA pramANe vA che. 'samve sIe dese niddha dese lukkhe totAnA mayA // mAgamA 31 Da zo che. eka bhAgamAM snigdha ane bIjA eka bhAgamAM rUkSa hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke-cAra pradezavALo kaMdha cAra pradezajanya hoya che. jethI tenA cAre pradeze ThaMDA sparzavALA hoI zake che. ane kaMkAsparzavALA te cAre pradezomAMthI ja ThaMDA sparzava LA koI be pradezo rinagdhasparzavALA ane ThaMDA sparzavALA bIjA be pradezo rUkSa sparzavALA hoya che. eja dezamAM sinagdhatA cikAza-cikaNApaNuM, ane dezamAM rUkSatA che. A rItane A paDele yo che.
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 620 bhagavatIsare ___'savve sIe dese niddhe desA lukkhA 2' sarvaH gIto dezaH snigdho dezA rUkSAH sarvAze zaityam ekasmin deze snigdhatA avaziSTAMzeSu rUkSateti dvitIyo bhaMgaH 2 / 'samve sIe desA niddhA dese lukkhe 3' sarvaH zIto dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyo bhaMgaH 3 / ___ 'savve sIe dekhA niddhA demA lukkhA 4' sarva zIto dezAH snigdhAH dezArUkSA iti caturthoM maMgaH 4 / ____ 'sambe lIe dese niddhe desA lukkhA 2' isa prakAra kA yaha dvitIya bhaMga hai isameM vaha catuHpradezI skandha apane samarata aMzoM meM zIta sparza vAlA ho sakatA hai aura ekadeza meM snigdha ho sakatA hai tathA ava. ziSTa aMzoM meM vaha rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 yahAM eka se abhiprAya eka paramANurUpa deza se hai 'sacce sIe desA niddhA dese lukkhe' yaha tRtIya bhaMga hai isameM vaha apane samasta aMzoM meM zIta ho sakatA hai aura tIna paramANurUpa aneka dezoM meM vaha snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura deza meM eka paramANurUpa aMza yaha rUkSa sparzavAlA hosakatA hai 3, , 'savve sIe desA niddhA desA luzkhA' yaha caturtha bhaMga hai isameM vaha apane saMpUrNa aMzoM meM zIta ho sakatA hai aura bhinna pariNamanavAle apane una do dezoM meM vaha snigdha ho sakatA hai tathA bhinna pariNamana _ 'savve sIe dese niddhe desA luskhA 2' mA prabhArI bhInna mana cha. AmAM te cAra pradezI skaMdha pitAnA saghaLA bhAgamAM zItaparzavALe hAI zake che. tathA eka bhAgamAM te snigdha hoya che tathA bAkInA aMzemAM rUkSa sparzavALa hoya che ahiyAM eka kahevAthI eka paramANu rUpa aMza samajavAne che. 2 'savve khIe dekhA niddhA dese lukkhe' mA zrI mAM pAtAnA saghaLA aMzamAM ThaMDe hoI zake che. ane paramANu rUpa aneka bhAgomAM nizva-cikaNu sparzavALo hoya che tathA eka dezamAM eTale ke paramANu rU5 aMzamAM te rakSa-khaDabacaDA pazavALA hoya che A rIte trIjo bhaMga kahyo che. 3 'savve sIe desA niddhA desA lukkhA' 'bhA yAthA Anwi yAtAnA saMpUrNa aMzamAM-bhAgamAM ThaThA sparzavALa heI zake che. ane bhinna pariNa, manavALA pitAnA be dezamAM snigdha sparzavALo hoI zake che tathA bhinna pariNAmavALA pitAnA bIjA be dezamAM te rUkSa spezavALo hoya che. A
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 62 'sacce usa dese niddhe dese lakkhe' sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, 'evaM bhaMgA cacAri evaM maMgAvatvAraH, atrApi catvAro bhaMgA svathAhi sarva uSNo deza' snigdho dezo rUkSaH iti prathamaH, sarva uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH, sarva uSNo dezAH snigdhA deza: rUkSaH iti tRtIyaH, sarva uSNo dezAH vAle apane dUsare do dezoM meM vaha rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 ye 4 bhaMga zIna sparza kI mukhyatA se evaM snigdha aura rUkSasparza ko usake sAtha yojita karake banAye gaye haiM ina aMgoM meM snigdha aura rUkSa padoM meM ekatA aura anekatA prakaTa kI gaI hai aba uSNapada ko mukhya karake aura usake sAtha ekana anekatva meM snigdha aura rUkSa pada ko yojita karake jo cAra bhaMga bane haiM ve prakaTa kiye jAte haiM- 'savve usiNe dese niddhe dese lakkhe' vaha catuHpradezI skandha apane samasta aMzoM meM uSNa ho sakatA hai apane dezarUpa aMza meM snigdha ho sakatA hai aura dezarUpa dUsare aMza meM rukSa ho sakatA hai yahAM dezarUpa do aMzoM meM eka pradezAvagAha Adi rUpa se abhinnatA mAnakara unheM ekadezarUpa se ekavacana meM prakaTa kiyA gayA hai tathA jahA~ 'desA' aisA jo bahuvacana meM prayoga AtA hai vahAM unheM bhinna pariNamana vAlA mAnakara bhinna prakaTa kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhie 'evaM bhaMgA cattAri' dvitIya bhaMga rIte cethA bhaga kahyo che. 4 aa ca2 bhagA ThaMDA sparzanI mukhyatA ane niSa--cikaNA tathA rUkSa sparzane peAtAnI sAthe ceAjIne kahyA che. A bhaMgAmAM snigdha ane rUkSa padeomAM ekapaNu, ane anekapazu', tAvyu' che. have uSNupadane mukhya manAvIne ane tenI sAthe eka vacanamAM ane aDuM. vacanamAM snigdha-cikaNA ane rUkSa padane ceAjIne je cAra lagA ane che te tAvavAmAM Ave che. 'savve usiNe dese niddhe dekhe lukkhe 1' te yAra prdeshiiAEdha -peAtAnA badhA ja aMzAmAMuSNu hAI zake che tathA eka dezarUpa a'zamAM snigdha-cikaNuA sparza vALA hoya che ane dezarUpa khIjA aMzamAM vRkSa spavALA hAya che.1 ahiyAM dezarUpa e a'zemAM eka pradezAvagAhe vigera rUpathI asinnapaNu mAnIne tene ekadeza rUpa ekavacanamAM khatAvela che. tathA jyAM phelA' e pramANe vacanamAM pratyega khatAnyeA che tyA tene bhina parizubhanavANI bhAnIne hA 3 uDela he te subhavu 'evaM bhaMgA cattAri ' bherIne yAra lge| udyA he have mIle laga matAve che. 'sarvaH uSNaH dezaH snigdhaH dezA rUkSAH ' maDiyAM bhIla pahasAM mhuvynne| prayoga resa che,
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra snigdhA dezA khakSA iti caturthaH, saMkalanayA catvAro bhNgaaH| 'savve niddhe dese sIe dese usiNe' sarvaH snigdho dezaH zIto dezaH uSNaH, atrApi catvAro bhaMgA isa prakAra se hai--'sarvaH uSNaH dezaH snigdhaH, dezA rUkSA' yahAM tRtIya pada ko bahuvacana meM rakhA gayA hai ataH samasta dezoM meM vaha uSNa ho sakatA hai ekadeza-ekapradeza meM vaha snigdha ho sakatA hai aura 3 pradezoM meM vaha rUkSa ho sakatA hai 2 'sarvaH uSNAH, dezAH snigdhAH dezaH rukSaH' aisA yaha tRtIya bhaMga hai yahAM dvitIya pada ko bahuvacanAnta kiyA gayA hai sarvadeza meM vaha uSNa ho sakatA hai tIna paramANurUpa aneka dezoM meM yaha snigdha ho sakatA hai aura eka paramANurUpa ekadeza meM vaha rUkSa ho sakatA hai 3 - 'sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH' aisA yaha caturtha bhaMga hai isameM vaha apane samasta aMzoM meM uSNa ho sakatA hai bhinna pariNamana vAle apane bhinna aneka dezoM meM vaha snigdha ho sakatA hai aura bhinna pariNamana vAle apane dUsare aneka dezoM meM vaha rUkSa ho sakatA hai / aba snigdha pada ko pradhAna rakha kara usake sAtha zIta aura uSNa ko yojita karake jo cAra aMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-'savve niddha dese sIe dese usiNe' vaha catuH pradezika skandha sarvadeza meM snigdha ho sakatA hai badhA dezomAM te uSNa rAzivALa hoya che. eka dezamAM te snigdha-cikaNA sparzavALa hoya che tathA traNa pradezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A rIte bIjo bhaMga kahyo che. 2 'sarvaH uSNaH dezaH snigdhAH dezAH rUkSaH' mA zrI Anwi pAtAnA saghaLA dezamAM uSNaspazavALa hoya che. traNa paramANurUpa aneka dezomAM te stitha sparzavALa hoya che tathA eka paramANurUpa ekadezamAM te rUkSa pae DAya cha 3 'sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA:' mA vyathA mAM te pitAnA badhA aMzamAM uNu sparzavALo hoI zake che. bhina pariNAma vALA judA dezamAM te snigdha-cikaNa sparzavALa hoI zake che. ane bhina pariNAmavALA pitAnA bIjA aneka dezomAM rUkSa hoI zake che. A rIte thi bhaMga kaho che. 4 have snigdha padane mukhya banAvIne tenI sAthe ThaMDA ane uNu sparzane jIne je cAra bhaMga bane che te batAvavAmAM Ave 2.-'savve niddhe dese sIe dese usiNe' te yA2pradezavANA 23 pAtAnA
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pugalasya varNAdimatvanirUpaNam 623 sarvaH snigdhaH dezaH zIto dezauSNa iti prathamaH, sarvaH snigdho dezaH zIto dezA uSNA iti dvitIyaH, sarvaH snigdhaH dezAH zIvAH deza uSNa iti tRtIyaH sarva snigdhaH dezAH zItA dezA uSNA iti caturthaH / 'samye lukkhe dese sIe dese usiNe soM rUkSo dezaH zIto deza uSNaH, atrApi catvAro bhaMgA stathAhi so rUkSo deza zIto deza uSNa iti prathamaH, sarvo rUkSo dezaH zItaH dezA uSNA iti dvitIyaH, sarvaH rUkSaH dezAH zItAH deza uSNa iti tRtIyaH savoM rUkSo dezAH zItAH dezA uSNA iti caturthastadevaM catvAro bhaMgA bhavanti iti / 'ee tiphAse solasabhaMgA' ete bimparza SoDazabhaMgAH, catuHmadezikaskandhe trisparzamadhikRtya SoDazabhaGgA bhavanti / zIvamukhyadizeSyakarinagdharUkSayoreko mukhyaprathamaH, uSNaapane eka deza meM zIta ho sakatA hai aura apane dUsare eka deza meM uSNa ho sakatA hai 1 'sarvaH snigdha: dezaH zItaH dezAH uSNAH 2' yaha dvitIya bhaMga hai 'sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezaH uSNaH' yaha tRtIya bhaMga hai / 'savaH snigdhaH dezAH zItA dezAH uSNA' yaha caturtha bhaMga hai rUkSa pada ko pradhAna karake tathA zIta aura uSNa ko usake sAtha yojita karake jo 4 bhaMga bane haiM ve isa prakAra se hai-'savve lakkhe dese sIe, dese usiNe' yaha prathama bhaMga hai 'sarva rUkSaH dezaH zItaH dezAH uSNA' yaha dvitIya bhaMga hai 'sarvaH sakSaH dezAH zItAH deza uSNaH' yaha tRtIya bhaMga hai 'sarvaH rukSaH dezAH zIta: dezA: uSNA' yaha caturtha bhaMga hai ina bhaGgoM kA vAcyArtha suspaSTa hai 'ee tiphAse solasabhaMgA' isa prakAra se tIna sparzo ko Azrita karake catuSpradezika skandha meM ye 16 bhaMga sava dezamAM snigdha sparzavALo hoI zake che. pitAnA eka dezamAM zItaThaMDAsparzavALo hoI zake che. ane pitAnA bIjA ekadezamAM uNu sparza pANI hAya cha. mA 5 cha. 1 "sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezAH uSNA!' mA bhanne ma cha. 'sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezaH uSNaH' mA trIjo bhaMga che. tathA rUkSa padane mukhya banAvIne ane ThaMDA ane uSNa padane tanI sAthe ye re yAra mano mana che te mA prabhArI cha. 'savve lukkhe dese sIe dese usiNe' mA paDela ma che. yA sarva rukSaH dezaH zItaH dezAH uSNAH' mA bhIma che. 'sarva. rUkSaH dezAH zItAH dezaH uSNaH' mA alon at che. 'sarva. rUkSaH dezAH zItAH dezAH uSNAH' yA vyAyI mache. mA manonA pAyA 25. cha. 'ee tiphAse solasabhaMgA' / zata bhagane uddezIne cAra pradezI kaMdhanA A uparokta 16 bhAge kahyA che,
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya mukhyavizeSyAsnigdhalakSavizeSaNako dvitIyA, snigdhamukhyavizeSyakazItoSNavizeSaNakastRtIyaH, rUkSamukhyavizeSyamazItoSNavizeSaNakazcaturthaH, caturvapi vizeSaNayorekatvAnekatvAbhyAM parasparavyatyAsena catvAro bhaGgA bhavanti, tadevaM sarvasaMkalanayA poDazabhaGgAH sparzatrayamadhikRtya bhavanti iti / 'jai cauphAse' yadi catuHsparzaH, catuHpradezikA skandhastadA iyaM vibhAgavyavasthA-'dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe' dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH banate haiM / zItasparza ko mukhya karake aura snigdha rUkSako usake sAtha yojita karake sarva prathama aMga banA hai uSNa sparzako mukhyatAvAlA aura snigdhalakSapa vizeSaNazAlA hitIya bhaMga banA hai snigdha sparza kI mukhyatAbAlA aura zIna uSNa parzarUpa vizeSaNavAlA tRtIya bhaMga banA hai lathA rukSa sparza kI mukhyalAbAlA evaM zIta uSNa sparzarUpavizeSa. joyAlA caturtha bhaMga banA hai| inameM pratyeka aMga meM vizeSaNoM kI ekato aura anekatA ko lekara 4-4 adhAntara bhaMga aura hue haiM isa prakAra se saba milakara ye pUre 16 bhaMga ho jAte haiM 'jaha cauphAle' yadi yaha catuH pradezika skandha cAra spazoM vAlA honA hai to usameM isa prakAra se vibhAga bhaMga vyavasthA hotI-hele sIe dele usiNe dese niddha dese lukkhe' eka deza meM vaha zIta ho sakatA hai eka deza meM vaha uSNa ho sakatA hai eka deza meM vaha snigdha ho sakatA hai aura ekadeza meM vaha AmAM ThaMDA sparzane mukhya banAvIne ane tenI sAthe snigdha-cikaNuM ane rUkSa sparzane yojIne pahele bhaMga banyA che. uSNa sparzane mukhya banAvIne tathA snigdha-cikaNuM ane rUkSa sparzane javAthI bIjo bhaMga bane che 2 snigdha-cikaNuM spazane mukhya banAvIne tathA ThaMDA ane upaNa sparzane temAM jIne trIjo bhaMga kahyo che. 3 tathA rUkSa sparzane muya banAvIne ane ThaDA ane 6Na sparzane tenI sAthe jIne ce bhaMga kahyo che. 4 A pratyeka aMgomAM vizeSanA ekapaNuM ane anekapaNAne laIne darekanA 4-4 cAra cAra avAntara bhaMga bIjA bane che. e rIte badhA maLIne pUrA soLa bhego thaI jAya che. huve yA2 25zavANAdhanA sa matAva cha. 'jai cauphAse' na ta cAra pradezI audha 2 2 spazevALo hoya che. te te bhAgone vibhAga A nAya BAL pramANe mana cha 'dese sIe dese uriNe dese niddhe dese lukkhe' te eka dezamAM kaDA sparzavALo hoya che. eka dezamAM garamasparzavALo hAya che. eka dezamAM snigdha-cikaNa sparzavALa hoya che ane ekadezamAM rUkSa-lukhA sparzavALo hoya che. A pramANe A pahelA bhaMga kahyo che. 1
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 625 pratipadezavibhAgazaH sparzacatuSTayasaMbhavena prathamo bhaGgo bhavatIti 1, 'dese sIe dese usiNe dese niddhe demA hakkhA' dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rakSAra, sarvatraikatvaM rUkSatAyAmanekatvaM dvitIyo bhaGgo bhavatIti / 'dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe dezaH zIta: deza upNo dezAH snigdhAH dezo rukSa iti tRtIyaH / 'dese sIe dese usiNe dekhA niddhA desA lukkhA' deza: zIto deza uSNo dezAH snigdhA dezA rUkSA iti caturthaH / 'dese sIe desA rukSa ho sakatA hai yaha prathama bhaMga eka 2 usake pradeza meM zItAdi sparza kI saMbhavatA se ghanA hai 'dekhe lIe dese uhiNe dese niddhe desA lukkhA' yaha vitIya aMga hai isa dvitIya bhaMga meM sarvatra zItAdika meM ekasva-ekavacanatA hai parantu rUkSatA meM bahuvacaratA hai 'dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe' yaha tRtIya bhaMga hai isa meM sarvatra zItAdika meM ekavacanatA hai parantu snigdha pada meM bahuvacanatA hai tAtparya aisA hai ki zIta sparza ke sAtha aura uSNa sparza ke sAtha snigdhatA raha sakatI hai isaliye ___ jahAM zItasparza hai vahAM para aura jahAM uSNasparza hai vahAM para snigdha sparzakA sadbhAva hone se unameM anekAzrayarUpa bahuvacanatA huI hai| 'dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA' yaha caturtha bhaMga hai yahAM para snigdha aura rukSapada meM bahuvacanAntatA huI hai kyoMki jina do A pahele bhaMga tenA eka eka pradezamAM zIta sparza vigerenI saMbhAvanAthI mane che. 'dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhA' ma! mIor anti zItasparza paNAmAM badhe ekavacana kahela che paraMtu rUkSapaNAmAM bahuvacana kahela che. te pitAnA e dezamAM ThaMDAsparzavALa hoya che. ekadezamAM garama sparzavALo hoya che. aneka dezamAM snigdha-cikaNuM sparzavALa hoya chetathA ekadezamAM rUkSa-lukhA sparzavALa hoya che A rItane A bIjo bhaMga .sal cha. 2 'dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe' mA aloni zItaparNapaNAmAM badhe ja ekavacana kahyuM che tathA cinagdha padamAM bahuvacanathI kahela che. kahevAnuM tArtha e che ke -ThaMDAsparzanI sAthe ane garama sparzanI sAthe rizvatA-cikaNApaNu rahi zake che. tethI jyAM ThaMDe parza che tyAM tathA jyAM garamasparza hoya che tyAM nigdhaspazane sadabhAva hovAthI temAM ane kAzrayarUpa bahuvacanane pravega thayela che. A pramANe A trI 1 cho cha 3 'dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA, A cothA bhaMgamAM sinagdha cikaNA ane rUkSa padamAM bahuvacana kahyuM che. kemake bha0 79
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ -626 bhagavatIya usiNA dese niddhe dese lukkhe' dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH iti paJcamaH 'dese sIe desA usiNA dese niddha desA lukgvA' dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti SaSThaH, 'dese sIe desA usiNA desA pradezoM meM isake zItasparza aura jina do pradezoM meM uSNasparza rahatA hai vahA~ para bhI snigdhatA raha sakatI hai yA rukSatA raha sakatI hai sAtha meM ye donoM nahIM raha sakatI hai isaliye zItasparza ke sAtha aura uSNasparza ke sAtha una dezoM meM bhI rUkSatA yA snigdhatA ke sadbhAva se yahAM donoM padoM meM anekatA huI hai kyoMki vaha apane vivakSita pradeza meM rahatI huI bhI anya pradezoM meM bhI rahatI hai / 'dese sIe dekhA usiNA dese niddha dese lukkhe' isa prakAra kA yaha pAMcayAM bhaMga hai isameM vaha catuH pradezika skandha dezameM zItaspazavAlA aneka dezoM meM uSNasparzavAlA dUsare eka dezameM snigya spazavAlA aura kisI eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA samajhAyA gayA hai yahAM jo uSNasparza pada meM pahuvacanatA kI gaI hai to usakA kAraNa aisA hai ki vaha uSNa sparza apane vivakSita pradeza meM rahanA huA bhI snigdha aura rUkSasparza ke bhI deza meM raha sakatA hai 'dele sIe delA uliNA dese niddha desA luzvA' yaha chaThA bhaMga hai isameM yaha catuHpradezavAlA skandha apane kisI che e pradezomAM tenA zItasparza ane je be pradezamAM garama sparza rahe che. tyAM paNa snigdha-cikaNApaNu athavA rUkSapaNu rahI zake che A bane sAthe rahI zakatA nathI. tethI ThaMDA sparzanI sAthe ane garama sparzanI sAthe te te dezamAM paNa rUkSapaNA athavA snigdhapaNAnA rahevAthI A bane padezamAM aneka paNa batAvyuM che. kAraNa ke te potAnA vivaNita pradezamAM rahIne paNa bIjA pradezamAM rahe che. A rIte A ce bhaMga kahyo che. 4 'dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lupakhe' mA prabhArInA mA pAMthamA maga kahyo che temAM te cAra pradezavALe skadha eka dezamAM ThaMDA sparzavALa heya che. aneka dezamAM uNa sparzavALa he ya che bIjA keI eka dezamAM snigdha sparzavALe ane keI eka dezamAM rakSasparzavALa heya che tema banAvyuM che. ahiyAM uNa sparza padamAM je bahuvacana kahela che, tenuM kAraNa e che ke te uNasparza pitAnA vivakSita pradezamAM rahIne paNa snigdha ane rUkSa sparzanA dezamA 5] 2hI za cha. 5 'dese sIe desA umiNA dese niddha desA lukkhA' A chaThThA bhaMgamAM cAra pradeza sakaMdha pitAnA eka dezamAM haDA sparzavALe
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya vargAdimatvanirUpaNam 67 niddhA dese lukkhe' dezaH zIto dezA uSNA: dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti saptamaH 'dese sIe desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' dezaH zIto dezA uSNA: eka deza meM zIta ho sakatA hai anya deza usake uSNasparzavAle ho sakate haiM ekadeza usakA snigdhasparzavAlA ho lakatA hai aura aneka deza usake rUkSa sparzavAle ho sakate haiM yahAM dvitIyapada meM aura caturtha padameM anekavacanatA prakaTa kI gaI hai so usakA kAraNa aisA hai ki zItasparzavAle pradeza meM rUkSatA bhI raha sakatI hai tathA snigdha sparzavAle pradeza meM uSNatA bhI raha sakatI hai isIliye ina donoM padoM ke Azraya sthAna apane vivakSina pradeza ke atirikta bhI haiM 'dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe' aisA yaha sAtavAM bhaMga hai isameM dvitIya aura tRtIya pada meM bavacanAntatA prakaTa kI gaI hai isake anusAra vaha apane ekadeza meM zIta ho sakatA hai aneka dezoM meM uSNasparzavAlA ho sakatA hai aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura ekadeza meM rUkSa spazavAlo ho sakatA hai aisA kahA gayA hai ina do padoM meM pahuvacana karane kA yaha kAraNa hai ki uSNatA rukSaspazavAle pradeza meM bhI raha sakatI hai aura zItasparzavAle pradeza meM bhI snigdhatA raha sakatI hai 'dese lIe dekhA usiNA desA niddhA desA lukkhA' yaha AThavAM bhaMga hai isameM dvitIya pada meM tRtIya pada meM aura caturtha pada meM hoI zake che. temaja anya dezamAM garama sparzavALa hoya che. koI eka dezamAM niSpa sparzavALa tathA aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. ahiyAM bIjA padamAM ane cethA padamAM aneka paNa batAvela che. tenuM kAraNa e che ke-8DasparzavALA pradezamAM rakSapaNu paNa rahI zake che ane snigdha pazavALA pradezamAM upazu paNa rahI zake che. tethI A baMne pitAnA Azraya sthAnathI jIre 54 2 cha tama 4ghuche mArIte chaTo ma' hI cha. 'dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe' mA sAtabhA samAM bhIan mane prIta padamAM bahuvacana kahela che te pramANe te cAra pradezI kaMdha pitAnA eka dezamAM ThaMDAsparzavALa hoya che. aneka dezamAM uNasparzavALo hoI zake che. tathA aneka dezamAM snigdhasparzavALo hoya che. ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che tema kahyuM che. ahIMyAM bIjA ane trIjA padane bahuvacanathI kahevAnuM kAraNa e che ke-uSNutA rUkSasparzavALA pradezamAM paNuM rahI zake che. ane ThaMDA sparzavALA pradezamAM paNa sinagdhatA rahI zake che. A zata mA sAtamA 1 szo cha. 7 'dese sIe desA usiNA dekhA niddhA desA lukkhA' mAmA ma mAmA bhI mane trI bhane vyAthA mAM
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 6ra8 dezAH snigvAH degA rUkSA ityaSTataH, 'aisA sIyA dete usiNe dese niche dese rukkhe' dezAH zItAH, deza uSNo dezaH snigyo dezI rUkSa iti navamaH, 'evaM ee bahuvacanAntatA kahI gaI hai isake anusAra vaha apane ekadeza meM zItasparzavAlA ho sakatA hai aneka dezoM meM uSNasparzavAlA ho sakatA hai aura bhI aneka deza usake snigdhasparzavAle ho sakate haiM tathA aneka hI deza usake rUpavAle ho sakate haiM yahAM ina padoM meM bahuvacanatA karane kA yaha kAraNa hai ki jisa deza meM zItaraparza hai usa dezameM bhI usake sAtha yA to rukSatA yA snigdhatA raha sakatI hai tathA jina dezoM meM rUkSatA yA snigdhatA rahatI hai vahAM para bhI unake sAtha uSNasparza bhI raha sakatA hai isa prakAra se ina padoM kA sthAna apane viva.. kSita sthAna se bhI Age ho jAtA hai 'detA sImA dese usiNe dese niddhe dese lakkhe' yaha nauvAM bhaMga hai isameM sirpha prathama pada ko hI bahuvacanAntarUpa se prakaTa kiyA gayA hai isake anusAra usake aneka deza zItasparzavAle ho sakate haiM koI eka deza usakA uSNasparzavAlA ho sakatA hai koI eka deza usakA snigdhasparzAlA ho sakatA aura koI sA ekadeza usakA rUkSasparzabAlA ho sakatA hai zItapada meM bahuvacanatA karane kA kAraNa yaha hai ki snigdhasparzavAle deza meM evaM rUkSa parzanAle dezameM bhI zIta sparza rahatA hai bahuvacanane prayAga karela che. te mujaba te cAra pradezI'dha peAtAnA eka dezamAM 8 DA sparzIvALA hAi zake che, ane aneka dezamAM garama spavALA hAI zake che. ane khIjA aneka dezamAM te snigdha pazavALA hAya che. tathA tenA aneka deze rUkSa sparzavALA heya che. ahiyAM khIjA, trIjA ane cethA padane mahuvacanathI kahevAnu` kANu e che ke-je dezamAM ThaM spaza hAya te dezamAM tenI sAthe snigdha athavA rUkSasparza rahI zake che. ane je dezamAM rUkSa sparzIpaNuM ane snigdhaspapaNu rahe che tyAM pazu tenI sAthe uSNu spa'pazu rahI zake che. A rIte A peAtAnA sthAnathI jIne sthAne yA rahe the yA rIte gAubho laMga hyo che. 8 'desA sIyA seusi dese niddhe dese lakkhe' mA navamAM lagabhAM ThevaNa paDelA pahane mahuvacanathI kahela che. te pramANe tenA aneka dezeA ThaMDA sparzavALA hAI zake che. eka deza uSNuspa vALA heAya che. tathA kei eka deza snigdha pavALA hAI zake che. ThaMDA spa mAM mahuvacana kahevAnu kAraNa e che ke snigdha pazavALA dezamAM ane rUkSa pazavALA dezamAM zItapaza rahI zake
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 626 ' cauphAse solasabhaMgA bhANiyavyA' evamete catuHsparze poDaza bhaGgA bhaNitavyA, kiyatparyantaM tabAha-jAva' ityAdi, 'jAva desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' yAvat dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, atra yAvatpadena dezAH zIvA dezauSNo dezaH snigdho dezA rUkSAH 10 'evaM ee cauphAle solalasaMgo bhANiyamA' isa prakAra ye cAra sparza meM yahA~ 16 bhaMga kaha lenA cAhiye-'jAva desAlIyA~ dekhA uliNA desA niddhA desA lukkhA yAvat aneka deza usake zIta ho sakate haiM aneka deza usake uSNa ho sakate haiM aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura aneka hI deza usake rUkSa ho sakate haiM yaha antima bhaMga hai isake pahile ke 10 vAM 11 va 12 va 13 vA 14 vAM aura 15 vAM ye 6 bhaMga isa prakAra se haiM yahI bAta yahAM yAvatpada se pradarzita kI gaI hai 'dezAH zItA dezaH umAdezaH snigdhaH dezAH rUkSA' yaha 10 vAM bhaMga hai isameM prathama pada ko aura caturthapada ko bahuvacanAnta kiyA gayA hai isake anusAra usake anekadeza zIta ho sakate haiM ekadeza usakA uDA ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha ho sakatA hai aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM yahAM zIta pada meM aura rUkSa pada meM jo bahudeza vyApakatA prakaTa kI gaI hai usakA kAraNa yaha hai ki jo deza snigdha cha. meM zata mA 8 1 cha. 'evaM ee caukAse solasabhaMgA bhANiyevA' A rIte cAra pradezI dhamAM cara sparzavALA 16 soLa bhaMge samajavA. 'jAva desA sIyA demA utriNA desA niddhA dekhA lukkhA' yAvata tanA aneka deze zIta sparzavALA hoya che. ane tenA aneka deze uNa sparzavALA hoya che. tathA tenA aneka dezo rUkSa sparzavALA hoya che. A chelle bhaMga che. tenA pahelAnA 10 dasamo 11 agIyArame 12 bAramAM 13 terame 14 caudamo 15 paMdarame A cha aMge A pramANe che-eja vAta ahiyAM yAvat padathI kahI che. 'dezAH zItAH dezaH uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSA' mA sabhI laga che. AmAM pahelA padane tathA cothA padane bahuvacanathI kahela che. te pramANe tenA aneka dezo zIta pavALA hoya che. tene eka deza uSNasparza vALa hoya che tene eka deza sinagdha-cikaNuM sparzavALA hoya che. ane tenA aneka deze rUkSa sparzavALA hoya che. ahiMyA zIta sparza ane rUkSa vALA pahelA ane cothA padane bahuvacanathI kahela che tenuM kAraNa e che ke-je deza niSpa sparza che, tathA je deza rUkSasparzane
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI iti dazamaH, dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti ekAdazo bhaGgaH, dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti dvAdazo bhaGgaH, * P 60 sparza kA hai aura jo deza rUkSa sparzakA hai vahAM para bhI zItasparza raha sakatA hai tathA jo deza uSNasparza kA hai vaha para bhI rUkSasparza raha sakatA hai / 'dezAH zItAH dezaH uSNaH dezAH snigdhAH dezo rukSA' yaha 11 va bhaMga hai isake anusAra usake anekadeza zIta ho sakate haiM ekadeza usakA uSNa ho sakatA hai aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura ekadeza usakA rukSa ho sakatA hai yahAM zIta sparza ko aura snigdhasparza ko jo bahuvyApakarUpa se bahuvacanAnta kahA gayA hai usakA kAraNa jo deza rukSa sparza kA hai vaha deza zIta sparza kA bhI ho sakatA hai tathA jo deza uSNasparza kA hai vaha deza snigdhasparza kA bhI ho sakatA hai isa prakAra se inameM bahuvacanAntatA jAnanI cAhiye / 'desA sIyA dele usiNe desA NiddhA desA lakkhA' yaha bArahavA~ bhaMga hai aneka deza usake zIta ho sakate haiM usakA ekadeza uSNa ho sakatA hai aneka deza snigdha aura aneka deza khkSa hote haiN| 'dezAH zItAH dezAH uSNAH deza: snigdhaH deza: rUkSa' yaha che tyAM paNa zItasparahI zake che tathA je deza uSNu spanA che tyAM paNa hekSasparza rahI zaDe che. yA prabhAai hazamo lauMga udyoche, 1 'dezAH zItAH deza: uSNaH dezAH snigdhAH deza: rUkSa' mA gagIyArabheo laga che. maDiyAM mA saMgamAM ketraLa zItapazavALA pahelA padmamAM ja mahuvacana kahyu' che. te pramANe tenA aneka deze! zIta5za vALA hAya che. tenA ekadeza uSNaspazavALA DAya che tathA eka snigdha-cikaNA sparza vALA hAya che tathA eka deza kSa spaza vALA hAya che. A bhaMgamAM zIta sparzavALA pahelA bhaMgamAM je mahu vacananA byapadeza karela che. tenu' kAraNa e che ke-te snigdha-cikA ane rUkSa spavALA dezamAM paNa rahI zake che. A agIyArame bha ga kahyo che. 11 'dezAH zItAH dezaH uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSA:' bhI mArabhAM lagabhAM tenA aneka deze ThaMDAsparzIvALA haiya che. tenA ekadeza uNu sparzavALA hAya che. ane tenA aneka deze snigdha sparzIvALA heI zake che. ane tenA ekadeza rUkSa hAya che. A bhrugamAM zIta5za ane snigdhasparzIvALA pahelA ane trIjA padane mahuvacanathI kahela che, tenu' kAraNu je deza -
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 631 dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti trayodazaH / dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti caturdazo bhaGgA, dezAH zItAH dezA 13 vA bhaMga hai isameM aneka deza zIlasparzayAle bhI ho sakate haiM aneka deza uSNasparzacAle bhI ho sakate haiM ekadeza usakA snigdhasparzavAlA bhI ho sakatA hai aura ekadeza usakA rukSasparzavAlA bhI ho sakatA hai isa bhaMga meM zItapada meM aura uSNapada meM pahuvacanatA kI gaI hai so usakA kAraNa aisA hai ki jo deza snigdha sparzakA 'athavA rukSasparza kA hai usa deza meM bhI zItasparza raha sakatA hai athavA uSNasparza bhI raha sakatA hai 'dezAH zItA dezAH uSNAH dezasnigdhaH dezAH rUkSAHyaha 14 vA bhaMga hai isameM usake aneka deza zIta bhI ho sakate haiM aneka hI deza usake uSNa bhI ho sakate haiM ekadeza usakA snigdha bhI ho sakatA hai aura aneka deza usake rUkSa bhI ho sakate haiM yahAM zItapada meM uSNapada meM evaM rUkSapada meM bahudezavyApakatA rUpa jo ghaTuvacanAntatA pradarzita kI gaI hai usakA kAraNa aisA hai ki jo snigdhasparza kA ekadeza hai usameM bhI aura jo rUkSasparza ke aneka rakSaparzavALe che, tyAM zItasparza paNa rahI zake che, tathA je deza uNasparzavALe che, tyAM rinagdha-cikaNe sparza paNa rahI zake che te batAved cha. mA zata mA bhArI ho cha. 12 'dezAH zItAH dezAH upNAH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH' mA 2mA ma tana mana zIta 55za' vALA hoI zake che. tenA aneka deze uNa sparzavALA paNa hoI zake che. tene ekadeza snigdhasparzavALe paNa hoI zake che tathA ekadeza rUkSa sparzavALa paNa hoI zake che. A bhaMgamAM zItasparza ane uNu sparzavALA pahelA ane bIjA padane bahuvacanathI kahela che tenuM kAraNa e che ke-je deza snigdha sparzavALe tathA je deza rUkSa sparzavALe che. te dezamAM paNa zItasparza rahI zake che. athavA usNa sparza paNa rahI zake che. tema batAvavAne mATe bahuvacannii prayoga hamAre cha. ma 13 mA yo cha. 'dezAH zItA: dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSA:' mA yauhamA mAtanA bhane deza zIta sparzavALA hoya che. aneka deze uSNasparzavALA hoya che. ekadeza nigdha-cikaNa sparzavALA hoya che. tathA aneka dezo rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM zItasparza uSNu sparza tathA rUkSa sparzavALA ema pahelA bIjA tathA cothA padane bahuvacanathI kahela che. tenuM kAraNa e che ke snigdhacikaNa spazane ekadeza che. temAM tathA rUkSa sparzavALA aneka dezomAM paNa
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632 bhagavatI sUtre , thAhi - dezAH zItA : uSNoH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti paJcadazabhaGgAH, poDazastu pUrvapradarzitaratadezA uSNAH dezA snigdhAH dezA rUkSA iti 16, 'sabve deza haiM unameM bhI zItasparza raha sakatA hai tathA isI kAraNa ko lekara - uSNasparza meM bhI pahuvacanAntatA jAnanI cAhiye tathA lakSasparza meM jo anekadeza vyApakatArUpa bahuvacanatA kI gaI hai vaha isa apekSA se kI - gaI hai ki jo anekadeza zItasparza ke haiM yA anekadeza uSNasparza ke haiM . unameM bhI rUkSasparza raha sakatA hai 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezAH snigdhAH dezo lakSa:' aisA yaha 15 vAM bhaMga hai isake anusAra aneka deza usake zItasparza vAle ho sakate haiM aneka ho deza usake uSNasparza ho sakate haiM aneka hI deza usake snigdha sparzavAle ho sakate haiM aura ekadeza usakA rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai yahAM zIta uga aura snigdha padoM meM bahuvacanatA jo dikhalAI gaI hai usakA kAraNa yaha hai ki jo rUkSa kA ekadeza hai athavA snigdha sparza ke jo aneka deza haiM unameM bhI zItatA athavA uSNasparzatA raha sakatI hai tathA snigdha pada meM pahuvacanatA kA kAraNa zItasparza ke aneka 'dezoM meM yA uSNaraparza ke aneka dezoM meM bhI snigdhatA kA raha sakanA hai / antima bhaMga-'desA sIdhA delA usiNA desA nidrA desA lakkhA' zItapa rahI zake che. temaja uSNu sparza'mAM je khucana kahela che te pazu eja rIte sajavuM. rUkSa sparza'mAM je mahuvacanane prayAga karyAM che. tenu kAraNa e che ke-zItapanA je aneka dezeA che. athavA uSNusse nA aneka deza che, temAM paNa rUkSa sparzI rahI zake che. e rIte A caudame lauMga che. 14 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezAH snigdhAH dezo skSaH' mA padaramAM bhagamAM tenA aneka dezeA zItapa vALA hAya che aneka dezA uSNu sparzavALA heAya che. tenA aneka deze snigdha pavALA hAya che, ane ekadeza rUkSa pazavALe hAya che ahiyAM zIta, uSNu ane snigdha spa vALA pahelA bIjA ane trIjA padane mahuvacanathI kahela che tenuM kAraNu e che ke rUkSa sparza nA je ekadeza che. athavA snigdha sparzanA aneka deza che temAM paNa zItalpa athavA uSNu spapaNu rahI zake chetema matAvAne mATe che. temaja snigdha padane mahuvacanathI kahevAnuM kAraNu zIta sparza vALA aneka dezamAM athavA uSNu sparzIvALA aneka dezamAM paNa snigdhasparza rahI zaDe che, tebha matAve yA paharabho lauMga che, 15 hello lauMga-'dekhA zrIyA desA uNiA delA niddhA desaga lukkhA' bhI prabhA che. temAM tenA
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam .633 ee phAsesa chattIsaM bhagA' sarve ene sparzepu SatriMzadbhaGgAH / 'jai cauphAse' ityAdi, tatra dese sIe' ti, ekAkAramadezadvayalakSaNo deza: zItaH, etAdaza evAnyo deza uSNaH, tathA ca ya eva zItaH sa eva snigdhaH yazcoSNaH sa rUkSa ityeka caturthapadasyAnekavacanAntatve caturthaH, evamete SoDaza bhaGgA bhavanti / 'chattIsa bhaMgA tti' paTtriMzadAnA iti dvitri catuH pazeSu catu: poDazaSoDazAnoM bhAvAditi atra ceme vRddhagAthe bharataH aisA hai isake anusAra usake samasta hI deza zItasparzavAle bhI samasta hI deza uSNasparzavAle samasta hI deza rinagdhasparzavAle aura samasta hI deza rUkSasparzavAle bhI ho sakate haiM 'lance ee phAsetu chattIsaM bhaMgA' isa prakAra se sparza ke sambandha meM yahAM laya bhaMga 36 hote haiM-hikasaMyogI4, vikasaMyogI 16 aura catuHsaMyogI 16 ye saba milakara 36 ho jAte haiM / 'jaha ca uphAse' ityAdi padoM meM jo 'dese sIe tti' ekadeza meM vaha zIta ho sakatA hai ekadeza meM uSNa ho sakatA hai aise jo pada Aye haiM unakA bhAva aisA hai ki ekAkAravAle jo do pradeza haiM vaha ezadeza hai aisA ekadeza zIta ho sakatA hai tathA aisA hI jo dUsarA deza hai vaha uSNa ho sakatA hai jo zIta hotA hai vahI snigdhasparzavAlA honA hai aura jo uSNa hotA hai vaha rUkSasparza vAlA honA hai| caturthapada ke anekavacanAnta meM bahuvacana hotA hai isa prakAra se ye solaha bhaMga hote hai| isa viSaya meM aisI ye do saghaLA deze zItasparzavALA, samasta deza uoNa sparzavALA badhA ja deze niSpa sparzavALA ane badhA ja deze rUkSa sparzavALA paNa hoI zake che.. tema matAnyu cha 'satve ee phAsesu chattIsaM bhaMgA' / za2 25 samAdhI badhA maLIne 36 chatrIsa bhage thayA che. te TuMkANathI A pramANe chebrikasaragI 4 cAra bhaMga traNanA rogamAM 16 bhaMgA cAra saMyogI 19 bhaMga mAma husa 36 chatrIsa gopane che. 'jai caupha se' vigere pahAbhA 2 'dese sIetti ta dezamA zI1 25zavANA hAya che, mahezamA uSNu sparzavALa hoya che evA je pade AvyA che, tene bhAva e che ke eke AkAravALA je be pradeza che te ekadeza kahelAya che. e ekadeza zIta zevALa hoya che ane e ja je bIje deza che te uNuM hoya che je zIta hoya che teja niSpa sparzavALa hoya che, ane je uNa sparzavALo hoya che te rUkSa sparzavALa hoya che. A rIte seLa bhege sa080
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre % E vIsahamasa uddese cauppaesAie caupphAse egabahuvayaNamIsA vIyAiyA kaha bhaMgA' viMzatitame zatake pazcamoddeze catuH pradezAdike catuH sparoM / ekavacana bahuvacana mizrA dvitIyAdayo bhaGgAH kathaM syuH / / ekavacanabahuvavanamizrA dvitIyatRtIyAdayaH kathaM bhaGgAH syuH, yatraiva khala ekavacanaM prAguktaM tatraiva vahuvacanam , yatra ca bahuvacanaM tatraikavacanamiti kathaM syAdekatvabahutvayovirodhAt iti kRtvA virodha udbhAvitaratabottaramAha 'demo desA vA mayA damakkhettavaso vivkkhaae| saMghAya bheya tadubhaya bhAvAo vA cayaNakAle' // chAyA--dezodezA vA vivakSayA dravyakSetrAzato vA matAH / vacanakAle saMghAtabheda stadubhayabhAvAvati // ayamAzaya:-dezo dezA vA, ityanena ekavacanabahuvacanayonirdezo na duSTaH, ekAnekavarNAdi dharmayuktadravyavazena ekAnekAvagAhanAkSetravazena vA dezasyaikatvAnevRddhagAthAe~ haiM--vIsaimasauddese' ityAdi / __yahAM zaGkAkAra ne aisI zaMkA kI hai ki ekavacana aura yahuvacana se mizra dvitIya tRtIya Adi bhaMga kaise ho sakate haiM ? kyoMki jahA~ pahile ekavacana kahA gayA hai vahAM bahuvacana aura jahAM baTuvacana kahA gayA hai vahAM ekavacana ye paraspara virodhI bAteM dhana nahIM sakatI haiN| isa prakAra se zaGkAkArane virodha ko udbhAvita kiyA taba sUtrakArane isakA aisA uttara diyA--'deso desA vA mayA' ityAdi / tAtparya isakA aisA hai 'deza' aisA ekavacana athavA 'dezA' aisA pahuvacana kA jo nirdeza kiyA gayA hai vaha sadoSa nahIM hai kyoMki eka aneka varNa Adi rUpa dharma se yukta dravya ke vaza le athavA eka mana che. mA viSayamA naye prabhArI me vRddha mAthAmA cha. 'vIsaimanase' ItyAdi ahiyAM zaMkAkAre evI zaMkA karI che-ekavacana ane bahuvacathI mizra bIje, trIjo vagere bhago kevI rIte bane che kemake pahelAM jyAM ekavacana kahyuM hoya tyAM bahuvacana ane jyAM bahuvacana karyuM hoya tyAM ekavacana A paraspara virodhI che te saMbhavI zakatA nathI ahiyAM zaMkAkAre virodha batAvyA tyAre sUtradhAre tana mA pramANe uttara bhAcyA-'deso desA vA mayA' tyA mAtuM tAtparya cha - deza:' meseyana athavA 'deza :' vaakynn| je nirdeza karyo che. te saMdeSa-doSAvaha nathI, kemake-eka-aneka varNa Adi
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam daya katvavivakSaNAt, athavA vacana prastAve saMghAtavizeSabhAvena bhedavizeSabhAvena yugapattadubhayavizeSabhAvena vA tasyaikatvAnekatvavitrakSaNAcca, apekSAbhedamAdAya ekavacanAntA bahuvacanAntasya vA ekavacanAntatA iti na bhavati bhaGgAnAM kazcidvirodha iti bhAvaH || 2 | atha paJcadezika vaktavyatAmAha - 'paMcaparasie NaM bhaMte ityAdi, mUlam - paMcapaesie NaM bhaMte! khaMdhe kaivanne kaigaMdhe kairase kaiphAse paNNatte ? jahA ahAralamasae jAva siya cauphAse pannatte, jai egavanne egavannaduvannA jaheva cauppaesie, jai tivanne siya kAlae nIlae lohiyae ya1, siya kAlae nIlae lohiyagAyara, siya kAlae nIlagAya lohiyae ya3, siya kAlae nIlagAya lohiyA 4, siya kAlagAya nIlae ya lohiyae ya5' siya kAlagA ya nIlaeya lohiyagA ya6, siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyaeya7, siya kAlae nIlae hAliieya / ettha vi sattabhaMgA7 / evaM kAlaganIlagasukillaesu, santabhaMgA / kAlaga aneka pradezoM meM avagAhanA ke vaza se deza meM ekatva aura anekava kI vivakSA kI gaI athavA - kathana ke prastAva meM saMghAta vizeSabhAva ko athavA bhedavizeSabhAva ko yA yugapat tadubhayavizeSa bhAva ko lekara usameM ekatva evaM anekatva kI citrakSA ho jAtI hai isa kAraNa apekSA bhedako lekara bahuvacanAnta meM ekavacanAntatA aura ekavacananAnta meM bahuvacanAntatA bana jAtI hai isaliye inako lekara bhaGgoM kA yaha kathana virodhayukta nahIM ho sakatA hai || sU0 2 // rUpa dharmavALA dravyathI athavA eka aneka pradezeAmAM avagAhanA nA vazathI dezamAM ekapaNA ane anekapazuAnI vivakSA karela che. athavA kathananA prastAvamAM saghAta (samUha) vizeSa bhAvane athavA bheda vizeSa bhASane athavA ekI sAthe tadrubhaya vizeSa bhAvane lAIne temAM ekapaNAnI ane anekapaNAnI vivakSA thaI jAya che tethI ekavacanAdithI kahela A bhaMgAnuM kathana virAdha vANu ho rAtu nathI, tebha samabhavu - // sU0 2 //
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhagavatI sUtre - lohiyahAliddesu, kAlagalohiyasulillesu, kAlagahAliddasukilesu7, nIlagalohiyahAliddesu7, nIlagalohiyasukillesu sattabhaMgA / evameSa tiyAsaMjoge sacaribhaMgA 70 / jai cauvanne siya kAlae ya nIlae lohiyae hAliie ya1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyarya hAlidagAya 2, liya kAlae ya nIlae ya lohiyA ya hAlie ya3, liya kAlasya nIlagAya lohiyageya hAlida geya4, siya kAlagA ya nIlae ya, lohiyae ya hAlidae ya5, ee paMcabhaMgA / liya kAlasya nIlaeya lohiyae ya sukilae ya ettha vi paMcabhaMgA / evaM kAlaganIlagahAlidasukillesu vi paMcabhaMgA5, kAlagalohiyahAliddasuvikallaesu vi paMcabhaMgA nIlagalohiyahAlida sulliesu vi paMcabhaMgA 5, evamee caukkasaMjoeNaM paNavIsaM bhaMgA 25 / jaha paMcavanne kAlae tha nIlae ya lohiyae ya hAlie ya sukkilae ya / savvamee ekkagaduyagatiyagaca utrakapaMca saMjoeNaM IpAlaM maMgalayaM bhavai gaMdhA jahA uppaeliyA rasA jahA vannA phAsA jahA ca uppa esiyassa sU. 3 / chAyA -- paJcamadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzaH prajJaSThaH yathA'STAdazarAne yAvat syAt catuHparzaH prajJataH / yadi ekavarNaH ekavarNadvivarSo yayaiva catuHpadezitaH / yahi triNaH syAt kAlo. nIlo lohina 1, syAt kAlo nIlo lohitAzca 2, syAt kAlo nIlAzca lohitazva 3, syAt kAlo nIlAzca lohitAzca 4, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca 5, syAt kAlAJca nIlazca lohitAJca 2, syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca 7 syAt kAlatra nIlazca hAridrazca - avi saptabhaGgAH 7 / evaM kAlanandazukcheSu saptabhaGgAH / kAlakostihAridreSu samyamanAH 7 / kRSNalohita zukleSu saptabhaGgAH 7 / kAlahAridrzukcheSu saptabhaGgAH 7 / nIlalohitahAri * 636
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 103 paJcAdezikasbandhanirUpaNam 637, dreSu saptamA 7 / nIlalohitazukleSu saptamagAH 7 / nIlahAridrazukleSu saptabhaGgAH 7 / lohitahAridrazulepi laptamA 7 / evamete visaMyoge saptatibhaGgAH 70 / yadi caturvarNaH syAd kAlazva nIlo lohitaH hAridrazca 1, syAt kAlazca nItazca lohitazva dAridrAzca 2, syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrazca 3, syAt bAlaka nIlAzca lohitazna hAridrazca 4, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazca 5, ete paJca mnH| syAt kAlava nIlazca lohitazca zuklazca anApi pshcmnggaaH| evaM kAlanILahAridrazukleSu api paJcabhaGgAH 5 / hAlalohivahAridrazuklemapi paJcamagAH 5 / nIlalohita hAri. drazukleSvapi pazca naGgAH 5 / evamete catuSkasaMyogena paJcaviMzatibhaGgAH 25 / yadi paJcavarNaH kAlazca nIlazva lohitazca hAridrazca zuklazca / evamete ekatikatrikacatukapaJcasaMyogena ekacatvAriMzadadhikaM saGgazataM bhavati 141 / gandhA yathA catumbhadezikasya / rasA yathA vargAH / sparzA yathA catuHpradezikasya ||suu0 3 // TIkA--'paMcapae lie Na maMte ! ' paJcamadezikA valu bhavanta ! skandhaH 'kaDabanne0 kAtinarNaH, paJca pradezAH paramANo'vayavatayA vidyante yasya sa paJcapradezikaH skandho'syatrI etAdRzaH paJcapadezikA skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparza iti praznaH, uttaramAha-'jahA advArasamasae jAva siya cauphAse . aba paMca pradezI skaMdhoM meM varNAdi prakAra prakaTa karate haiM'paMcapaelie NaM bhaMte ! khadhe kAbanne' ityAdi / TIkArtha-dara samma bArA gautama ne prabhu se paMca pradezika samandha kitane paNa divAlA hotA hai aisA pUchA pAMca punalaparamANubhoM se jo skandha utpanna hotA hai usakA nAma paMcapadezI skandha hai aisA 'paMcapaesie NaM te! khaMdhe kaicalne' pAMca pradezoMvAlA skandharUpa ava. yavI he bhadanta ! kitane paNoM vAlA kitane gandhaguNadhAlA kitane raso. vAlA aura kitane spoM vAlA hotA hai ? isake usara meM prasu ne kahA hai ki he gautama ! 'jahA ahAra samApanAva liya ca uphAse pannatte' aThA. have pAya azA 24 dhAma hA matAve -paMcapaesie Na bhaMte ! khaMce kAvanne' tyAta * TIkArya-A sUtrathI gautamasvAmIe prabhune pAMca pradezI sakaMdhanAM viSayamAM prazna karela che. pAca pudgala parama NaethI je ska dha utpanna thAya che, tenu nAma payapradezI 24' gacha. 'pacapAsie Na bhate ! kAvanne' bhagavad pAMca pradezevALe sakadha rUpa avayavI keTalA varNavALI, keTalA gadha gaNavALo. keTalA rasAvALo, ane keTalA pazavALI hoya che? A praznanA uttaramA prabhu 49 che 3-3 gautama ! 'jahA ahArasamasae jAva siya cauphAle
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 bhagavatI sUtre panatte' yathA'STAdazazate SaSThodezake yAvan catuHsparzaH prajJaptaH, tathAhi tatrasthaM prakaraNam, 'siya eganne siya dudanne siya vibanne siya cavanne siya paMcavanne / si egagadhe sipa dugaMdhe, siya egarase jAtra paMcarase, siya duphAse jAba cauphAse syAta ekavarNaH syAt dvivarNaH syAt trivarNaH svAt caturvarNaH syAt paJcavarNaH, syAt ekagandhaH syAd dvigandhaH syAdekaraso yAvatpaJcarasaH syAt dvisparzo yAvat catuH sparza iti / 'jai eganne' yadi ekavarNaH paJcamadezikaH 'egavanna rahaveM zataka meM chaThe uddeze meM yAvat vaha cAra sparzovAlA hotA hai yahAM taka jaisA kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kaha lenA cAhiye vahAM kA vaha prakaraNa 'si egavanne siya dubanne siya tivanne siya cavanne aiya paMcavanne liya egagaMdhe siya dugaMdhe liya egarase jAva paMcarase sitha duphA se jAva caDaphAle' isa prakAra se haiM so isI prakaraNa ko yahAM para isa prakAra se khulAsA kiyA gayA hai 'jaha egavanne' yadi vaha paMcapradezika skandha eka varNavAlA hotA hai to vaha isa sAmAnya varNavatya ke kathana meM isa prakAra se eka varNavAlA ho sakatA hai - 'siya kAlae ya, siya nIlae ya, liya lohiyae ya, siye hAlie ya, sipa lukikallae ya' kAcit vaha kAlevarNavAlA bhI ho sakatA hai ? kadAcit vaha nIlavarNavAlA bhI ho sakatA hai 2 kadAcit vaha lAlavarNavAlA bhI ho sakatA hai 3 kadAcit vaha pIche varNavAlA bhI ho sakatA hai 4 athavA kadAcit vaha zuklavarNavAlA bhI ho sakatA hai pantatte' maDhAramAM zatambhAM chaTTA uddezAnAM yAvat te yAra sparzavAjI che. eTale sudhImAM jevI rIte kathana karyu che. teja pramANe saghaLu kathana ahiyAM samabhavu tyAMtu te pra25 'siya egavaNge sitra dubanne siya tivaNNe khiya cau vasiya paMcaraNesiva ega gaMve siya durgave siya ega rase jAva paMcarase siya duphAse jAtra cakAse' mA prabhA adhu che, mA aNute sahiyAM yA rIte tAvatrAmA bhyu che. 'jai egavanne' le te pAMya ahezavAko dhova vALo hoya te te A sAmAnya varNananA kathanamAM nIce kahyA pramANenA eka vAvAjA hoI zaDe che - zciya kAlae ya siya nIlae ya, sica lohiyae ya, siya hATie ya khiya sukkillae ya' hAya te ajA varSAvANI pAyu hordha zake che. 1 kadAcit te nIlavaNu vALo paNa hoI zake che 2 kadAcit te lAla vaNu vALo pazu hAI zake che. 3 kadAca te pILA vaghu vALo paNa hAi zake che. 4 athavA kadAca te dheALA vaNavALo paNa hAI zake che. A pramANenuM
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za020 u05103 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 639 dubamA jaheva cauppaesie' ekavarNadvivarNo ekavarNaH dvivarNazca yathaiva catuHpade. zikaH catuHpradezikasya yathA ekavarNavatvaM dvivarNavasvaM kathitam tathaiva pazcAdezika syApi vaktavyam tathAhi-tatratya prakaraNam-'jai egavanne siya kAlae ya siya nIlae ya siya lohiyae ya siya hAlihae ya siya sukillae ya yadi ekavarNastadA syAt kAlazca syAt nIlazva syAt lohitazca syAt hAridrazva syAt zuklazca / yadi dvivarNaH pazcamadezikA skandhastadA 'siya kAlae ya nIlae ya1, siya kAlae ya nIlagA ya2, siya kAlagA ya nIlae ya3, siya kAlagA ya nIlagAya 4' syAt so aisA yaha kathana 'egavanna duvannA jaheva ca upaelie' catuHpradezika skandha meM jaisA ekavarNa ke viSaya meM aura do varNa ke viSaya meM kahA jA cukA hai vaisA hI yahAM para kahA gayA hai 'siya kAlae ya, siya nIlae ya ityAdi prakaraNa vahIM kA hai yadi vaha paMcapradezika skandha do varNoM vAlA hotA hai to vaha 'liya kAlae ca, nIlae, 1' kadAcit kAle varNavAlA aura nIlevarNavAlA bhI ho sakatA hai 1 'siya kAlae ya, nIlagAya 2' athavA eka pradeza usakA kAlA ho sakatA hai aura aneka pradeza usake nIle ho sakate haiM 'liya kAlagA ya nIlae ya 3' athavA-aneka pradeza usake kAle ho sakate haiM aura eka pradeza usakA nIlA ho sakatA hai 3 'siya kAlago ya nIlagA va 4' athavA aneka pradeza usake kAle ho sakate haiM aura aneka hI pradeza usake nIle ho sakate haiM isa prakAra se ye cAra bhaMga kRSNa evaM nIla ke ekatva aura 4thana 'egAnnaduvannA jaheba caupaesie' yAra pradezavANA mAM se paNAmAM, ane be varNa paNAmAM kevI rIte kahevAmAM AvyuM che te ja pramANe ahiyAM kahela che. 'siya kAlae ya, siya nIlae ya' tyAta tyAMnu' 265 cha. ta pAMya pradezavANI 245 2 1 vANI DAya to 'siya kAlae ya nIlae ya1' hAya ANAvAmA ma nA ! 5 za cha / 'siya kAlae ya nIlagAya' athavA tanA se pradeza vANu vANA hAya cha bhane bhAna me pradeza nalaq qANA hAya cha 2 'siya kAlagA ya nIlae ya' athavA tanA aneka pradeza kALAvavALA hoI zake che ane tene eka pradeza nIlavarNavALe 9.7 cha 3 "siya kAlagA ya nIlagA ya'4 mathavA tanA bhane pradeza annaapvALA hoya che. ane aneka pradeze nIlavarNavALA paNa hoI zake che ke A rIte ke vaNe, ane nIlavarNanA ekapaNA ane anekapaNAthI A cAra bhaMga banyA
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 bhagavatI sUtre kadAcit kAlaca nIlaca 1, syAt kAlazva nIlAzca 2, syAt kAlAzca nIlazca 3, syAt kAlAzca nIlAca iti kAlanIlayoH catvAro bhaGgAH / tathA 'siya kAlae ya lohiyae ya' svAt kAlazva lohitaca atrApi kAllohitayo. theartsarni aeer bhaGgaH bhavantItyUhanIyam, 'siya kAlae ya hAlie' syAt kAlatha hAridrava anAdi kAlahAridragorekatvAnekatvAbhyAM catvArI - bhaGgA bhavantIti catuSpadezikapara macadevAva gantavyam / 'siya kAlae ya sukillae '' syAt kAlazca zuklazca atrApi catvAro bhaGgA draSTavyAH catuSpradezikamakara"anekatva ko lekara hue haiM / athavA -' - 'sipa kAlae ya lohiyae ya' vaha kAlA aura lAlavarNavAlA bhI ho sakatA so yahAM para bhI kAlavaNa aura lohitavarNa ke eka aura anekatva ko lekara cAra bhaMga hote haiM inakA prakAra Upara ke bhaMga prakAra ke jailA hI samajhanA cAhiye isI prakAra se "vaha kadAcit kAle varNavAlA aura pInavarNavAlA bhI ho sakatA hai-'siya kAlae ya, hAlie ' to kAlevarNa ke evaM pItavarNa ke ekatva * aura anekatva ko lekara yahA~ para bhI 4 bhaMga pahile ke jaise hI kaha lenA cAhiye | yaha rUpa kathana ekavarNa evaM dvivarNa se yuktatA meM catuSpradezika prakaraNa ke jaise hI kiyA gayA hai aisA samajhanA cAhiye / - "siya kAlae gha sukillae ya' kadAcit vaha kAlA bhI ho sakatA hai aura sapheda bhI hotA hai yahAM para bhI kAle aura sapheda ke ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM so yaha kathana bhI vahI che. athavA 'khiya kAlae ya lohiyae ya' te ajIvANu vANo bhane nIsavANu vANI hAya che. ahiyAM paNa kALAvazuM ane lAlavaNu nA ekapaNA ane anekapaNAthI 4 cAra lage mane che. tenA prakAra kALA ane nIlavaNunA sabaMdhamAM kahela prakAra prama Ne samajavA. teja rIte te koIvAra kALAvavALA ane pILa vadhu vANo pazu hoI zar3e che. te sUtrAra batAve che. 'siya kAlae ya hAldie ya' A kALAvaNu ane pILAvaNunA ekapaNa ane anekapaNAmAM cAra bhagA anA pazu kahyA che. te paNa upara kahyA pramANe samajavA. A tamAma kathana eka vaNuM, be vaNunA caiAgathI cAra pradezI skaMdhanA viSayamAM je pramANe rahyu che tetha abhAze yAMya pradezI svadhanA viSayabhAM pazu samavu' 'siya kAlae ya sukkillae ya' uhAtha te ajAvAvAje para hoya che bhane sahatra dANI pazu hAya che. ahiyAM paNa kALAvaNu ane saphedavaNu nA ekapaNA ane anekapaNAthI 4 cAra bhagA mane che. AnA sa kha dhanu` kathana paNa cAra pradezavALA skadhanA
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 203 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 64 Navadeveti / 'siya nIlae ya lohiyae ya, siya nIlae ya hAliie ya, siya nIlae ya mukillae ya, siya lohiyae ya hAlihae ya, siya lohiyae ya mukillae ya' eSu sarveSvapi catvArazcatvAro bhaGgA bhavanti bhaGgaprakArAzca atraiva-pUrvapadarzitacatuSpadezikaprakaraNAdeva avagantavyA evamete dazadvikasaMyogA bhaGgA bhavanti dazAnAmapi catuHsaMkhyayA guNane punazcatvAriMzadbhaGgA bhavanti iti catuSpadezikabhakaraNAt draSTavyaM jJAtavyaM ceti / 'jai tibanne yadi paJcamadezikaH skandhaH trivarNoM catuSpradezI skandha ke prakaraNa meM ziyA jA cukA hai ataH vahIM se ise bhI jAnA jA sakatA hai / isa prakAra se kRSNavarNa ke sAtha nIlAdivoM kA yoga kara bhaMga prakAra prakaTa kiyA hai / aba nIlavarNa ke sAtha Age ke varNoM kA yogakara ke bhaMga prakAra pradarzita kiyA jAtA hai-'siya nIlae ya lohiyae ya1 siya nIlae ya hAliddae ya siya nIlae ya sukillae ya siya lohiyae ya hAlihae ya siya lohiyae ya sukillae ya siya hAlidae ya suvicallae ya' isa prakAra se ye ThikasaMyogI 10 bhaMga hote haiM-4 kRSNavarNa kI pradhAnatA le 4 nIlavarNa kI pradhAnatA se 3, lAlavarNa kI pradhAnatA se do aura eka pItavarNa kI pradhAnatA se ina 1.dvikasaMyogoM ke pratyeka ke 4-4 bhaMga aura hote haiM jaisA ki Upara meM prakaTa kiyA jA cukI hai ataH saba hikasaMyogI bhaMga 40 ho jAte haiM yaha saya viSaya catuSpradezI skandha ke prakaraNa se dekha lenA caahie| viSayamAM tyAMnA prakaraNamAM karela varNana pramANe samajavuM A rIte kALAvaNuM sAthe nIlavarNa vigere vaNene ega karavAthI je bhaMga bane che te prakAra ahiyAM kahyo che. have nIlavarNanI sAthe bIjA varSonA gathI je bhaMga bane cha ta matAvAmA bhAve cha. siya nIlae ya lohiyae ya1' 'siya nIlae ya hAlihae yara, siya nIlae ya sukillae ya liya lohiyae ya hAlihae ya khiya lohiyae ya sukillae ya siya hAlidae ya sukillae ya' yA zata mAvi saya 10 isa bhaga bane che. kALAvaNanI muBtAmAM 4 cAra aMge nIlavarNanI pradhAnatAmAM 3 traNa bhAge tathA lAlavarNanI mukhyatAmAM be bhaMga tathA pILAvaNuMnI pradhAna tAmAM 1 eka bhaMga e rIte kika saMgI dasa bhAgamAM tenA ekatva ane anekapaNuthI 4-4 cAra cAra baMge bIjA thAya che. je upara batAvyA che. e rIte brikasogI kula 40 cALIsa aMge kahyA cheA tamAma prakaraNa cAra pradeza skaMdhanA prakaraNamAM kahela che te pramANe tyAMthI samajI levuM graMtha vistAra bhayathI maDiyAM 4 nathI. . . . . / / bha0 81
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 942 - ... .. . - bhagavatIsUtre varNatrayavAn tadA siya kAlae nIlae lohiyae ya' syAt-kadAcit kAlako lIlako lohitakazceti prathamaH 1, ekasmin kRSNatA tadaparadeze nIlavam araziSTapadezeSu lauhityamiti mathamAH 1 / 'siya kAlae nIlae lohiyagA ya 2,' syAt-kadAcit kAlako nIlako lohita-kAzca kRSNanIlayorekaravaM lohityecAnekatvam iti dvitIyo bhaGgaH 2 / 'siya kAlae nIlagAya lohiyae ya3' syAt kAlako nIlakAzca lohitazceti prathamatRtIyayorekalvaM madhyavartini ca bahuvacanayadi vaha paMcAdezika skandha tibanne' tIna varNoM vAlA hotA hai--to isa trivarNavattA ke sAmAnya kathana meM vaha isa prakAra se tInavaNIvAlA ho sakatA hai-'vidha kAlae nIlae lohiyae ya' kadAcit vaha kAle gharNavAlA bhI ho sakatA hai nIlavarNavAlA bhI ho sakatA hai aura lAlavarNavAlA bhI ho sakatA hai 1 tAtparya isakA aisA hai ki eka pradeza meM kRSNatA dUsare ekapradeza meM nIlatA aura avaziSTapradezoM meM lauhitya ho sakatA hai aisA yaha prathama bhaMgazA artha haiM 'siya kAlae nIlae lohiyagA ya' kadAcit vaha kRSNavarNagalA bhI ho sakatA hai nIlavarNadhAlA bhI ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM lAlaparNavAlA bhI ho sakatA hai 2 yahAM para kRSNa aura nIla meM ekatva aura lauhitya meM anekasya kahA gayA hai isa prakAra se yaha dvitIya bhaMga hai 'siya kAlae / nIlagAya lohiyae ya3' kadAcit vaha apane ekapradeza meM kAlevarNavAlA bhI ho sakatA hai aneka pradezoM meM vaha nIlavarNavAlA bhI ho sakatA hai ' ne yA pAMca pradeza 245 'tivanne' traya pavAyA jAya to mAtraya -varNapaNanA sAmAnya kathanamAM te A nIce kahyA pramANe traNavarNavALa hoI zake che. 'biya kAlae nIlae lohiyae ya ya ta jApavANe 5 ? che. nIlavavA paNa hoI zake che. ane lAlavarNavALo paNa hoI zake che. A pahele bhaMga che. kahevAnuM tAtparya e che ke tenA eka pradezamAM kALavaNuM paNa bIjA eka pradezamAM nIlavarNapaNuM ane bAkInA be pradezomAM lAlavaNuMvALe hoI zake che. te pramANe pahele bhaMga che, 'siya kAlae nIlae lohiyagA yara' hAnya tApa vAma-4Y zake che. nIlavarNavALA paNa hoya che. ane aneka pradezamAM lAlavarNavALe paNa hoI zake che.2 A bhaMgamAM kALAvamAM ane nIlavarNamAM eka vacana tathA sa bhI mahuvayana huM che, mA zata bhAle mana che. 'siya kAlapa nIlagA ya lohiyae ya3' 4Ayata pAtAnA 6 pradezamA vAgA
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaicandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam dUra mAdAya tRtIya paryavasAnam 3 | 'miya kAlae nIlagA ya lohiyA ya 4" syAt kAlako natantra aohitAzva iti kRSNatve ekatvaM nIlalohitayoranekatva mAdAya caturthI bhaGgo bhavatIti / 'priya kAlagA ya nIkae va lohiyae 25' syAt ' kAlakAzca nIlezva lohitazca prathame bahutvaM dvitIya tRtIyayorekatvamAdAya paJcamo bhaGga bhavatIti / 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya 6' syAt kAlakAzca nIlazca lohitAzca, atra prathamavaramayoranekatvaM madhyavartini ekatvamAdAya SaSTho bhaGgo bhavatIti 6 / 'siya kAlagA ya nIlagAya lohiyae ya 7' syAt kAlaaura eka pradeza meM vaha lAlavarNavAlA bhI ho sakatA hai 3 yahAM para prathama aura tRtIya padoM meM ekatva aura madhyavartI nIlapada meM anekatva kara yaha tRtIyabhaMga banA hai 'siya kAlae nIlagA ya lohiyA ya' yahAM para dvitIya aura tRtIya padameM anekatva aura prathama meM ekatva kara yaha. caturtha bhaMga banAyA gayA hai 'liya kAlagAtha nIlae ya lohiyae va 5' yahAM prathama pada anekatva evaM dvitIya aura tRtIya meM ekatva karake yaha. pAMcavAM bhaMga banAyA gayA hai 'liya kAlanA ya nIlae ya lohiyA ya 6' yahAM prathama aura antima padameM anekatva aura dvitIyapada meM ekatva prakaTa kara yaha bhaMga banAyA gayA hai 'siya kAlagA ya nIlagAya lohi paNa hAya che. aneka pradezeAmAM te nIlavaNu vALA paNa hAya che. ne eka pradezamAM te lAla vALA paNa DAya che. A bhaMgamAM pahelA ane trIjA patramAM ekavacana ane nIlavarNavALA khIjA padamAM bahuvacana kahIne A trIle araMga manAvyeA che.3 'siya kAlae nIlagAya lohiyA ya4 ' uhAtha te pradezamAM kALAva vALA hAya che. aneka pradezamAM nIlavavALA hoya che. tathA aneka pradezamAM lAlavaNu vALA hoya che, A bhaMgamAM khIjA ane zrI yahasAM gahuvayana huDIne thA thothe| lauMga mnaavye| che.4 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya5' mA lagamAM paDelA yahAM mahuvayana bhane zrIla ane trIjA padamAM ekavacanathI A bhaMga manAvyeA che. kadAca te peAtAnA aneka pradezeAmAM kALAvaNu vALA hAya che. kAI eka pradezamAM nIlavaNu vALe hAya che tathA keAI eka dezamAM lAlava vALA hoya che e rIte A pAMcamA laga_che 5 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyA ya6' uhAtha te cAtAnI aneka pradezeAmAM kALAva vALA hAya che kAi eka pradezamAM nIlava vALe! hAya che ane aneka pradezeAmAM lAlavavALA hAya che. A lagamAM pahelA ane trIjA padamAM bahuvacana tathA khIjA parvamAM ekavacana uDIne mA chaThThoM lauMga manAvya che. 'siya kAlagAya nIlagAya lohiyapa ye
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644 bhagavatI arra nIlakAzca lohitakatha prathamadvitIyayoranekatvaM caramasya caikatvamAdAya bhabhavatIti / itthaM trivarNamadhikRtya paJcamadezike saptabhaGgA bhavantIti 7 | 'siya kAlae nIlae hAliddae ya' syAt kAlo nIlo hAridraya, 'ettha vi sattabhaGgA' atrApi sapta bhaGgA bhavanti tathAhi - 'siya kAlae nIlae dAlidae ya1, siya kAlae nIlae hAligA para, siya kAlae nIlagAya hAlie ya 3, siya kAlae nIlagA hAligA ya 4, siya kAlagA ya nIlae ya hAlidae ya 5, siya kALagAya nIlae yahAlidA 6, siyakAlagA ya nIlagA ya hAlidae ya7' syAt kAlava yae ya 7' usake aneka deza kAle bhI ho sakate haiM aura anekadeza nIle bhI ho sakate haiM tathA ekadeza usakA lAlavarNa kA bhI ho sakatA hai yahAM prathama aura dvitIyapada meM anekatA evaM tRtIya padameM ekatA prakaTa kara yaha bhaMga banAyA gayA hai isa prakAra se paMcapradezika skandha meM ye 7 bhaMga trivarNa ko lekara hote haiM isI prakAra se 'siya kAlae nIlae hAli e ya' yahAM para bhI 7 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM 'siya kAlae nIlae hAlie ya' yaha prathama bhaMga hai 'siya kAlae nIlae hAliegA ya 2 ' yaha dvitIya bhaMga hai 'siya kAlae nIlagAya hAlie ya 3' yaha tRtIya bhaMga hai 'siya kAlae nIlagA hAligA ya' yaha caturtha bhaMga hai 'siya kAlagA ya nIlae ya hAlie ya 5' yaha pAMcavAM bhaMga hai 'siya kAlagAya nIlae ya hAliddagA ya' yaha chaThA bhaMga hai 'siya kAlagA ya nIlagAya hAlidae ya' yaha sAtavAM bhaMga hai ina sAta bhaMgoM ke hone kI tenA aneka dezA kALAvaNu vALA hAya che. tathA aneka deze| nIlavaNu vALA hAya che. tathA ekadeza lAlavaNu vALA paNu huI zake che. A bha'gamAM pahelA ane bIjA padamAM bahuvacanathI anekapaNu ane trIjA padamAM ekavacana kahIne ekapaNu khatAvIne A bhaga manAvela che cha A rIte pAMca pradezavALA skaMdhamAM 7 sAta lge| nathu varSAnA yogathI thAya che. 4 zete 'siya kAlae nIlae hAlie ya' abhAva bhane bhIjAvarjunA yogathI pAzu 7 sAta lagI mane che. bhArIte che - 'sie kAlae nIlae hAlie ya' mA paDese lauMga che. 'siya kAlae mIlae hAdigA ya2' A bhIle maMga che. 'siya kAlae nIlagA ya hAlidae ya3' yAtrIle lauMga che, 'siya kAlae nIlagAya hAliegA ya' yA thotho lauMga che. "siya kAlagA ya nIlae ya hAlidae ya5' mA pAMyabheo lauMga che. 'siya kAlagAya mIlae ya hAlidagA ya6' mA chaThTho lauMga che. 'siya kAlagA ya nIlagAya hAlie ya'
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 203 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 645 nIlaca hAridrazca 1, syAt kAlazca nIlazca hAridrAzca 2, syAt kAlakazca nIlakAzca hAridrazca 3, syAt kAlo nIlakAzca hAridrAzca 4, syAt kAlakAzca nIlaca hAridrazca 5, syAt kAlakAzca nIlazca hAridrAzca 6, syAt kAlakAzca nIlAzca sUcanA 'estha vi satta bhaMgA' isa sUtra pATha dvArA dI gaI hai| 'evaM kAlaga nIlaga sukillaessu satta bhaMgA kAlagalohiyahAlihesu 7' ityAdi'syAt kAlazca nIlazca hAridrazca yaha prathama bhaMga hai isake anusAra vaha apane ekadeza meM kAlA eka dUsare deza meM nIlA aura koI ekadeza meM pIlA ho sakatA hai 'sthAt kAlazca nIlazca hAridrAzca 2' yaha dvitIya bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI ekadeza meM kAlA kisI ekadeza meM nIlA aura aneka dezoM meM pIlA ho sakatA hai 'miya kAlae nIlagA ya hAliddae ya' yaha tRtIya bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI ekadeza meM kAlA aneka pradezoM meM nIlA ho sakatA hai aura kisI ephapradeza meM pIlA ho sakatA hai / 'syAt kAla nIlAca hAridrAzca' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM kAlA ho sakatA hai aneka dezoM meM nIlA ho sakatA hai aura aneka hI pradezoM meM pIlA A sAtame bhaga che. A sAta bhaMga thatA hovAnA saMbaMdhamAM sUtrakAre 'tattha vi khattabhaMgA' mA pramANe che. ___ 'evaM kAlaganIlagasukillaesu sattabhaMgA kAlagalohiyahAlidesu satta' eja pramANe kALAvaNe nIlavaNuM ane dhoLAvarNanA cagamAM sAta bhAge bane che tathA kRSNavarNa, lAlavaNa, ane pILAvaNanA cagathI paNa 7 sAta bhaMga thAya che. je A pramANe che syAt kAlazca 'nIlazca hAridrazca' te pAtAne se zamaNA vANA hoya che. bIjA eka dezamAM nIlavarNavALo hoya che, tathA kaI eka dezamAM pILA1 pANI hAya che. merI mA 5 thAya cha. 1 'syAt kAlaca 'nIlazca hAridrAzca 2' mA zrI che. te potAnA dezamA rANA hoya che. koI eka dezamAM nIla varNavALe ane aneka dezamAM pILAvavALo hAya che. 2 'siya kAlae nIlagA ya hAlihae ya 3'hAya te pAtAnA dezamAM kALA varNavALe heAya che. aneka dezamAM nIlavarNavALA hoya che. ane keI eka pradezamAM pILA varkavALo hoya che. e rIte A trIjo bhaMga thAya cha. 3' 'syAt kAlA nIlAzca hAridrAzca' hAya yAtAnA me pradezamA kALAvavALA hoya che. aneka dezomAM nIlavarNavALA hoya che. tathA aneka dezamAM pILAvavALe hAI zake che. A rIte cUMtho bhaMga thAya che. 4
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ 646 bhagavatIsatre dAridrazceti saptamaH / ' evaM kAlaganIlagasu killaesa satta bhaMgA' evaM kAlanIla zukleSu saptabhaGgAH, tathAhi - 'siya kAlae nIlae sukillae1, siya kAlae nIlaeM sukilagAya2, siya kAlae nIlagA sukillae ya3, siya kAlae nIlagA sukilla gAya 4, siya kAlagA ya nIlakS ya sukillae 5, siya kAlagA ya nIlae sukilla6, sigAlagA nIlagAya sukillae ya7' syAt kAlazca nIlazca zuklatha 1, syAt kAlaca nIlazca zuklAca 2, syAt kAlaca nIlAtha zuklazca 3, svAt ho sakatA hai 'spAt kAlAca nIlazca hAridrazca' yaha pAMcavAM bhaMga haiM isake anusAra vaha apane aneka dezoM meM kAle varNavAlA ho sakatA hai kisI ekapradeza meM nIlevarNavAlA ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM pIle varNavAlA ho sakatA hai 'svAt kAlAca nIlazca hAridrAca' yaha chaThA bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kolevarNavAle ho sakate haiM koI eka pradeza nIlevarNavAlA ho sakatA hai aura aneka pradeza usake pIchevarNavAle ho sakate haiM 'svAt kAlazca nIlAzva hAridrzva' yaha sAtavAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kAlevarNavAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM nIle varNacAlA ho sakatA hai aura ekapradeza meM pIlevarNavAlA ho sakatA hai 'evaM kAlaga nIlaga suvikallaesu latta bhaMgA' isa kathana ke anusAra kAla nIla aura zukla inake saMyoga meM bhI lAta bhaMga hote haiM jo isa prakAra se hai - 'siya kAlae nIlae sukillae ya' yaha prathama saMga hai isake anusAra usakA ekadeza kRSNa " syAt kAlAzca nIlazca hAridrazca 5' hAya te potAnA ane dezamAM jA vaNa vALA hAya che. koI eka pradezamAM nIlavaNu vALA hAya che. koI eka pradezasAM cIjA vAyu vANI hoya che, mA rIte yA pAMyabho lauMga che. 'syAt phATakAca nIlazca hAridrAzca 6' mahAyaMte ne pradeza aNAva pANI hAya che. keI eka pradezamAM nIlavaNu vALA heAya che. ane aneka pradezeAmAM pILAvaaluvaannii hoya che. me rIte chaTTo lauMga che. 6' 'syAt kAlakAMzca nIcAiSa hAridrazca 7' hai| vAra te potAnA bhane ahezobhAM aNAvavANI hAyaM che. ane pradezeAmAM nIlavavALA hoya che. tathA eka pradezamAM pILA vaNu vALA hoya che. e rIte A sAtamA bhaMga thAya che. 7 have kALA vaNunI sAthe nIla mene ghoNA vazunA yogathI thatA sAta ago batAve che - 'siya kAlae nIlapa sukilae ya 1' terdhavAra potAnA zeudezamAM ajAvavANI hAya che. eka dezamAM nIlavarNavALA haiAya che. tathA eka dezamAM pALA
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ medrikA TIkA za020 u05 03 paJcapradezika skandhanirUpaNam -647 . kAlava nIlAbha zuklA 4, syAt kAlAca nIlazca zuklava 5, syAt kAlAca : nIva zuklA 6, syAt kAlAca, nIlAtha zuklazceti saptamo bhaGgaH 7 / 'kAla afvAlA ho sakatA hai ekadeza usake nIlevarNavAlA ho sakatA hai aura 'ekadeza usakA zuklavarNadhAlA ho sakatA hai 'siya kAlae nIlae sukillA' yaha dvitIya bhaMga hai isake anusAra usakA koI ekadeza kA varNavAlA koI ekadeza nIlevarNavAlA tathA aneka deza zuklavarNavAle ho sakate haiM 'siya kAlae nIlagA sukkilae ya 3' yaha tRtIya bhaMga hai isake anusAra koI eka pradeza usakA kAlevAlA ho sakatI he aneka pradeza usake nIlevarNavAle ho sakate haiM aura koI ekapradeza usakA zuklavarNavAlA ho sakatA hai 'siya kAlae nIlagA sukillagA '' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra usakA koI ekapradeza kRSNavarNa tor ho sakatA hai aneka pradeza usake nIlavarNavAle ho sakate haiM aura aneka pradeza usake zuklavarNavAle ho sakate haiM siya kAlagA ya, nIlapa 'ya sukillae ya' yaha pAMvAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza 'kRSNavarNa ke ho sakate haiM koI eka pradeza usakA nIlevarNa kA ho sakatA hai aura koI eka pradeza usakA zuklavarNa kA ho sakatA hai 'siya kAlamA ya nIlae sukillagA ya' yaha chaThA bhaMga hai isake anu sAra usake anekapradeza kRSNavarNavAle koI eka pradeza nIlavarNavAlA pazu vANI hoya che. A paDelo lauMga 1. 'siya kAlae nIlae sukillA. ya' kadAca tenA koi eka deza kALA vaNu vALo hAya che. kAMi eka deza nIla va vALo hAya che. aneka dezamAM dheALA vaNu vALo hoya che. A rIte A khInta + 123 bhauMga thAya che. 2 'siya kAla nIlagA sukkillae ya3' 4hAtha teneo me aheza kALA vaNu vALo hAya che. tenA aneka pradezeA nIlavaNu vALA hAya che. tathA eka dezamAM dhALAvaNu vALA DAya che. e rIte A trIjo bha'ga thAya che. 3' .. khiya kAlae nIlagA sukillagA ya 4', uhAtha te cAtAnA ardha me ahezabhAM kALAvaNu vALo hAya che. aneka pradezemAM nIlavaNu vALo hAya che. tathA aneka pradezAbhAM ghANAvarSAvANI hoya che. yA rIne thothe| lauMga thAya che. 4' 'siya kAlAya nIlae klipa ya 5' aAthit te cAtAnA aneka ahezAbhAM ajAna vaNu vALA hAya che. tenA kei eka pradeza nIlavaLu vALo hAya che. tathA tenA eka pradeza dheALAvaNu vALo hAya che. e pramANe pAMcamA bhaMga thAya che. pa "siya kAlagA ya nIlae sukkillagA ya 6' te uAnthit bhane pradezAbhAM ajA
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648 bhagavatIstre lohiyahAlinu' evaM kAlalohitahAridreSu saptamagA bhavanti tathAhi-siya kAlae lohiyae hAliddae 1, siya kAlae lohiyae hAliddagA 2, siya kAlae nIlagA hAliddae ya3, siya kAlae nIlagA hAlidagA ya4, siya kAlagA ya nIlae aura aneka pradeza zuklavarNavAle ho sakate haiM 'siya kAlagA ya, nIlagA ya, sukkillae ya' yaha sAtavAM aMga hai isake anusAra usake aneka pradezakAle ho sakate haiM aneka pradeza nIle ho sakate haiM aura ekapradeza usakA zukla ho sakatA hai 'kAlagalohiyahAliddesu' ke anusAra kRSNa lohita pIta inake saMyoga meM bhI sAna saMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'siya kAlae lohiyae, hAlie tha' aisA yaha prathama bhaMga * hai isake anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM kRSNavarNavAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lAlavarNavAlA ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM pIlevarNavAlA ho sakatA hai 'siya kAlae lohiyae hAlichagA ya 2' yaha dvitIya bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI ekapradeza meM kRSNavarNavAlA kisI eka pradeza meM lohita varNavAlA aura aneka pradezoM meM pItavarNavAlA ho sakatA hai 'siya kAlae nIlagA hAlihae ya' yaha tRtIya bhaMga hai isake anusAra vaha apane ekapradeza meM kRSNavarNavAlA aneka pradezoM meM nIlevarNavAlA aura eka pradeza meM pIle varNavALo hoya che. keI eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. tathA aneka pradezamA ghANA pANI.DIya che. yA prabhArI chaAn thAya che. 6 'miya kAlagA ya, nIlagA ya, sukillae ya 7 tanA ane pradeza mAvA hoya che. aneka pradeza nIlavarNavALA hoya tathA tene eka pradeza cheLAvaNuMvALI kAya che. ko zata mA sAtamI ' thAya 2.7' 'kAlagalohiyahAlihesu' kALA lAla ane pILA varNanA rogathI paNa sAta bhAga bane che. je A Na "siya kAlae lohiyae hAlihae ya potAnA se pradezamA kALA varNavALo hoya che ke eka pradezamAM lAlavarNavALo hoya che. tathA 4 pradezamA pIpADAya cha. ma paDasA 12.1 'siya kAlae lohiyae hAlihagA ya 2'tapAtAnA 7 me pradezamA 4il varNavALo hoya che. keI eka pradezamAM lAlavaNavALo hoya che. tathA aneka pradezomAM pILAvaNuMvALo hoya che. A bIjo bhaMga 2 'siya kAlae nIlagA ya hAlihae yAtanA pradezamA vA vALa hoya che. aneka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che te tathA eka pradezamAM bhImA va vANI jAya che. mAtrIna . 3 'siya kAlae nIlagA hAli .egA ya 4' ta pAtAnA 74 pradezamA vAyoDAya che. mana:
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 646 . hAliIe ya 5, siyakAlagA ya nIlae ya hAlihagA ya 6, siya kAlagA yaM nIlagAya hAlidae ya 7' pAt kAlaca lohitaca hAridrazca 1, syAt kAlazca lohi- . tazca hAridrAzca 2, syAt kAlazca nIlakAzca hAridrazca 3, syAt kAlAzca nIlakAce . hAridrAzca 4, syAt kAlAzca nIlakazca hAridrazca 5, syAt kAlAzca nIlazca hAri- : dAdha 6, syAt kAlAca nIlakAzca hAridratheti saptamaH / 'kAlalohiyasukillesa' kAlalohitazuvaleSvapi saptamagA bhavanti tathAhi-'sipa kAlae ya lohiyae ya varNavAlA ho sakatA hai sitha jhAlae nIlagA hAlimA 4' yaha cauthA bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM kAle varNavAlA aneka pradezoM meM nIlevarNavAlA aura aneka pradezoM meM pIle . varNavAlA ho sakatA hai / 'liya kAlagAya nIlae ya hAlihae ya 5' yaha pAMcavAM bhaMga hai isake anusAra usake alepradeza kRSNavarNa ke ho sakate hai ekapradeza usakA naulevarNa kA ho sakatA hai aura eka pradeza usakI pIle varNa kA ho sakatA hai 'sika kAlamA ya nIlae ya hAlidago yaM' / yaha chaThA bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNavarNavAle , eka pradeza nIlevarNavAlA aura aneka pradeza pIlevarNavAle ho sakate haiM 'siya kAlagA ya nIlagAya hAliddae ya' yaha sAtavAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNapAle aneka pradeza nIlavarNavAle aura ekapradeza pIlevarNavAlA ho sakatA hai 'kAlalohiyAluskillesu' kAla lohita zukla ina tIna vargoM ke saMyoga meM bhI isI prakAra se sAta pradezomAM nIlavarNavALo tathA aneka pradezomAM pILA varNavALo hoya che. SA mA yA thAya cha 4 'siya kAlagA ca nIla e ya hAlihae 2 tha tenA aneka pradeza kALA varNavALa hoya che. tene eka pradeza nIlava viALa hoya che. tathA eka pradeza pILA varNavALo hoya che. A pramANe A pAya! saga hI cha. 5 'siya kAlagA ya nIlae ya hAlihagA ya 6' tanA aneka pradeze kALA varNavALA hoya che. eka pradeza nIlavarNavALo hoya che tathA aneka pradeze pILA varNavALA hoya che. A rIte A chaThTho bhaMga che. 'siya kAlagA ya nIlagA ya hAlieda ya' tanAmane pradeza vANA hAya che. aneka pradeza nIlavarNavALA hoya che. ane eka pradeza pILAvarNavALo hai|y che. mA sAtamI ' che. 7' 'kAlalohiyasukillesu' govANu lAlavaNa ane dhaLA varNanA rogathI paNa sAta bha thAya che. je A bha0 82
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 650 sukille ya1, siya kAlae lohiyae ya sukkilagA ya 2, siya kAlae ya lohiya gAya sukillae ya3, siya kAlae. ya lohiyagAya sukillabhA ya 4, siya kAlagAya lohiyae ya sukillae 15, siya kAlagA lohiyae ya, suvilagA ya 6, siyakAlagAya lohiyA ya sukilae ya 7' syAt kAlaca lohitatha zuklava 1, syAt kAlaca lohitazca zuklAca 2, syAt kAlazca lohitAzca zuklazca 2, syAt bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM - 'siya kAlae ya lohiyae ya sukille ya 1' yaha prathama bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNavarNavAlA ho sakatA hai eka pradeza lAla varNavAlA ho sakatA hai aura ekapradeza zuklavarNavAlA ho sakatA hai 1 'siya kAlae ya / lohiyae ya sukilagA ya' yaha dvitIya bhaMga hai? isake anusAra usakA eka pradeza kAlA eka pradeza lAla aura aneka pradeza zuklavarNa vAle ho sakate haiM 'siya phAlae ya lohiyA ya sukillae ya 3, yaha tRtIya bhaMga haiM isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNa vAlA aneka pradeza lAlavarNa vAle aura eka pradeza zuklavarNa vAlA ho sakatA hai / 'siya kAlae ya lohiyA ya sukillA va 4' yaha cauthA bhaMga hai isa ke anusAra usakA eka pradeza kRSNarNavAlA aneka pradeza lAlavarNavAle aura aneka pradeza zuklavarNavAle ho sakate haiM ' siya kAlamA ya lohiyae 1 pramANe che. 'siya kAlara ya hohiya e sukillae ya 1' uhAtha tenA me pradeza kALA vaNu vALo hAya che. keAi eka pradeza lAlavaNu vALo hAya che. ane ye aheza ghoNA varSAvANI hoya che. AA pahelA laMga che. ' siya kAlae lohiyA ya sukillA ya 2' tenA me aheza aNAvavANI hAya che. ardha eka pradeza lAlavaNu vALA hAya che. tathA tenA aneka pradeze dheALA vaghu vALA hoya che, bhA jIle lauMga che. 2 'ciya kAlae ya lohiMgA ya lukvillae ya 3' kadAca te peAtAnA eka pradezamAM kALAvaNu vALA hAya che aneka pradezA lAlavarNavALA hAya che ane ekapradeza dheALAvavALA hAya che. e pramANe yA trIle lauMga 4hyA che. 'siya kAlae ya lohiyA ya sukkilamA ya 4' te eka pradeza kALAvaNu vALo hAya che. aneka pradezeA lAlavaNu vALA hAya che. tathA aneka pradezeAdheALA vaNu vALA hAya che. A cAthA bhagata che. 4
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramairthayandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 651 kAlazca lohitAzca zuklAzca 4, syAt kAlAzca lohitazca zuklazca 5, syAt "kAlAca lohitazca zuklAzca 6, syAt kAlAzca lohitAcca zuklazceti saptamaH 'kAlagahAlidasu killesu 7' evaM kAladAridrazukleSu saptabhaGgA bhavanti, tathAhi'siya kAlae hAliee sukkillara ya 1, siya kAlara hAlidae sukilagA ya 2, 'klie ya' yaha pAMcavAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka -pradeza kRSNavarNavAlA ekapradeza lAlavarNa vAlA aura ekapradeza zukla varNa vAlA ho sakatA haiM 5 'siya kAlagA lohiyae ya sukillA ya 6' yaha chaThA bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNavarNa vAle eka pradeza lAlavarNa vAlA aura aneka pradeza zuklavarNavAle ho sakate haiM 'siya kAlagAya lohiyagA ya sukillae ya' yaha sAtavAM bhaMga haiM isake anusAra usake aneka pradeza kRSNavarNa vAle aneka pradeza lAlavarNa vAle aura eka pradeza zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 7 'kAlagahAlida sukila e 7' isake anusAra kRSNapIta zukla inake saMyoga meM bhI 7 bhaMga hote haiM - jo isa prakAra se hai- 'siya kAlae hAlie sukillae ya1' yaha prathama bhaMga hai isameM vaha apane kisI pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pIlA aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 1 athavA 'siva kAlara hAlidae sukillAgA ya' kadA'far kAlA ya lohiyae ya sukkillae ya 5' tenA bhane pradeza aNAvAluvAmA hAya che. eka pradeza lAla vaNu vALA hAya che. tathA eka pradeza ghoNA varSAvANI hoya he bhA yAMthabho lauMga che, pa 'siya kAlagA lohiyae 'ya sukillA ya 6' tenA bhane pradezI dRSyavANu varAjA hoya . pradeza lAlavaNu vALA haiAya che. tathA aneka pradezA sapheda vaNu vALA hAtha chemA chaTTo lauMga che. 'siya kAlagA ya lohiyagA ya sukkiralae ya 7' tenA aneka pradezeA kALA vaNu vALA hAya che. aneka pradeza lAlavaNu vALA hAya che tathA eka pradeza dheALAvaNu vALA DAya che. A sAtamA bhaMga che, cha kRSNava, pILAva, ane dheALAvaNunA caiAgathI paNa cha sAta bhagA ane che te bhATe sUtra che - 'kAlagahAlidasukillaesu satta bhaMgA' dRSya, cIta, mane zveta varSAnA yogathI sAta lago thAya che te mI pramANe che- 'siya kAlae hAlie sullie ya1' mAthita te potAnA me dezamAM ANA varSAvANI hAya che. kAi eka dezamAM pILA vaNu vALe! hAya che tathA phAi eka dezamAM zveta varSAvANI hoya che, bhA rIte yA pahelo lauMga che. 1 athavA 'siya kAlae hAlie suligA -2' hAya te ase adezamAM gaMjA vAMrthavANI V
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra siya kAlae ya hAlihagA ya mukkilae ya3, siya kAlae ya hAlidagA ya mukki llagA ya 4, siya kAlagA ya hAlidae ya mukkillae ya 5' siya. kAlagAya hAliddae ya mukilagA ya 6, siya kAlagA ya hAlidagA ya mukillae ya7' * syAt kadAcit kAlA hAridraH zuklazca 1, syAt kAlA hAridraH zuklAzcara, syAt kAlaca hAridrAzca zuklazca3, syAt kAlaca hAridrAzca zuklAzva4, syAda kAlakAzca hAridrazca zuklazca5, syAt kAlakAzca hAridrazca zuklAzca6, syAt kAlacit vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNavAlA ho sakatA hai / -- athavA 'litha kAlae ya hAligAya sukillae ya 3' padAcit vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA aura eka "pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 3 athavA-siya kAlae ya hAlihagA ya sukilagA ya 4' kadAcit usakA eka pradeza kRSNavarNa kA 'aneka pradeza pItavarNa ke aura aneka pradeza zuklavarNa ke ho sakate haiM ___ athavA-'siya kAlagA ya hAliddae ya suzkilae tha 5' aneka pradeza usake kRSNavarNa ke ekapradeza usakA pIlavarNa kA aura eka pradeza usakA zuklavarNa kA ho sakatA hai liya kAlamA ya hAliie ya sakkilagA ya 6, athavA-kadAcit usake aneka pradeza kRSNavarNa ke ekamadeza pItavarNa kA aura aneka pradeza zuklavarNa ke ho sakate haiM 6keI eka pradezamAM pILA varNavALA tathA aneka pradezomAM sapheda pANADA za che. mA bhane ma cha. 2 mA 'kAlae ya * hAlihagA ya sukillae ya' hAya tapatAnA meM pradezamA 1 1 vANI aneka pradezamAM pILA varNavALa tathA eka pradezamAM dhaLAvaNuM vALe DAya che. bhAtrI 12. 3 athavA 'siya kAlae ya hAlihaMgA ya sukillagA ' kadAca eka pradeza kALA varNavALe tenA aneka pradeze pILA varNavALA tathA aneka pradeza ta varNavALA hoI zake che. A ce bhaMga '2.4 athavA-'siya kAlagA ya hAlihae ya sukillae ya5' tenA bhane pradeza kALA varNavALA hoya che. keI eka pradezapILA varNavALo hoya - che, tathA kaI eka pradeza sapheda varNavALA hoya che A pAMcame bhaga miyA-'siya , kAlagA ya hAliie ,ya sukillagA ya6' 4Aya te
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ - candrikA TIkA ze020 305 su03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 653 kAtha hAridrAtha zuklatheti saptamaH / kAlahAridrazuklepu ekatvAnekatvAbhyAM kALamukhyakAridrazukla vizeSaNakAH saptabhaGgA bhavantIti / 'nIlalohiyahAliddagesu7' . evaM nIlalohitahAridreSvapi ekatvAnekatvanItyA samUlako'pi saptabhaGgako bhavati, tathAhi - siya nIlae lohiyae hAlidae ya1, siya nIlae chor3iyae - hAligA ya2, siya nIlae lohiyagA ya hAlie ya3, siya nIkae lohiyA ya hAligA ya4, siya nIlagAya lohiyae ya hAlie ya5, siya nIlagAya lohiyae ya hAlidagA ya6, siya nIlagAya lohiyagA ya athavA - siya kAlagAya hAligA ya sukkilae ya 7' aneka pradeza usake kRSNavarNa ke aneka pradeza usake pItavarNa ke aura eka pradeza usakA zuklavarNa kA ho sakatA hai isa prakAra se ye bhaMga kRSNa hAridra aura zukla ina varNoM ke ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM inameM kRSNavarNa ko mukhya rakhA gayA hai aura hAridra zukla ina do varNoM ko vizeSaNa rUpa gauga rUpa se rakhA gayA hai / 'nIla lohiyahAliegesu' nIla lohita hAridra inameM bhI inake ekatva aura anehea ko lekara 7 bhaMga hue haiM jo isa prakAra se haiM - 'siya nIlae lohie va hAlie ya 1 liya nIlae lohiyae hAligA ya 2 siya nIlae lohiyA ya hAlie ya 3 siya nIlae lohiyA ya hAlidagA : siya nIlagAya lohiyae tha hAlie ya 5 liya nIlagA ya lohiyae ya hAligA ya 6 siya nIlagAya lohiyA ya hAlie ya 7 pAtAnA aneka pradezAmAM kALA vaNu vALA haiAya che. koI eka prade zamAM pILA vaNu vALA hAya che tathA aneka pradezeAmAM sapheda vaNu vALA hAya che. A chaTTo lauMga che athavA 'liya kAlanA ya hAligA ya sullie T.' athavA kadAca te peAtAnA aneka pradezAmAM kALA vadhu vALA hAya che, aneka pradezAmAM pILA vaghu vALA DAya che. tathA keAI eka pradezamAM dheALA vaNu vALA hAya che A sAtame laga che. cha A rIte A lage kALAva, pILAvaNa ane dheALAvaNunA ekapaNAne tathA anekapaNAne laIne anyA che. AmAM kALAvaNu te mukhya rUpe rAkhavAmAM Avela che. tathA pILA varNa ane saphedavaSNune vizeSazu rUpe eTale ke gauNa rUpe rAkhavAmAM Avela che. " nIlalohiya hAliigesu satta bhaMgA' nIsavadhu, sAdavArtha, anedhIjA vaNunA caiAgathI paNa tenA ekapaNA tathA anekapaNAthI cha sAta bhagA thAya che. ? thA pramAye che. - 'siya nIue lohiyae hAlie ya1' siya nIlae 'chohiyara hAliegA ya2' siya nIlae lohiyagA ya hAlie ya3 siya nIlapa lohiyA ya hAlihagA ya4 khiya nIlagAya lohiyae ya hAlie ya5 siya nIlagaya lohiyA ya hAliegA ya6 khiya nIlagA ya lohiyagA ya hAldie e7' t
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ phaLo bhagavatI sUtre hAlie ya 7,' syAt nIlo lohito hAridrava 1 syAt nIko lohitaH hArivAra, spAt nIlo lohitAtha hAridraya, syAt nIlo lohitakAva hAridrAca4, syAt nIlakA lohitazva hAridravara, syAt nIlakAca lohitaya hAridrA6, syAt nIlakAca lohitakAca hAridrazceti saptamaH 7 / 'nIla lohiya muki ina aMgoM ke anusAra vaha kadAcit nIla bhI ho sakatA hai lohita bhI ho sakatA hai aura pIta bhI ho sakatA hai 1 athavA -eka pradeza meM nIla eka pradeza meM lohita aura aneka pradezoM meM pIna bhI ho sakatA hai 2 athavA - eka pradeza meM nIla aneka pradezoM meM lohita aura eka pradeza meM pIna bhI ho makatA hai 3 athavA eka pradeza meM nIla aneka pradezoM meM lohita aura aneka pradezoM meM pIta bhI ho sakatA hai4 athavA aneka pradezoM meM nIla eka pradeza meM lohita aura eka pradeza meM pIta bhI ho sakatA hai 5 athavA anekapradezoM meM nIla eka pradeza meM lohita 'aura aneka pradezoM meM pIta bhI ho sakatA hai 6 athavA aneka pradezoM meM nIla aneka pradezoM meM lohita aura eka pradeza meM pIta bhI ho sakatA ' hai isa prakAra se ye sAta bhaMga nIla lohita aura hAridra ina varNoM ke tara aura aneka ko lekara hue haiM / AnA krama A pramANe che.-kadAcit te nIlavaNu vALA paNa DAya che. kadAca te lAlavaNu vALA paNa hAya hAya che. ane koIvAra pILA vaNu va LA pazu hoya che.1 athavA eka pradezamAM nIla vaNu vALA hoya che. eka pradezamAM lAla vaNu vALA ane aneka pradezamAM pILA varNavALA paNa hAya che.ra athavA eka pradezamAM nIla vaNu vALA hAya che. tathA aneka pradezAmAM lAla varNavALA hAya che. ane eka pradezamAM pILA vadhu vALA hAya che.3 athavA eka pradezamAM nIla vaNu vALA hAya che aneka pradezamAM lAla varNavALA hAya che. tathA aneka pradezeAmAM pILA vaNu vALA hAya che! athavA aneka pradezamAM nIla vadhu vALA hAya che. eka pradezamAM lAla vaNu vALA hAya che. ane eka pradezamAM pILA vaNu vALA hAya che. 5 athavA aneka pradezAmAM nIla vaNu vALA hoya che eka pradezamAM lAla vavALo heAya che. tathA aneka pradezeAmAM pILA vaNu vALA hAya che. 6 athavA aneka pradezAmAM nIla vaNu vALA hoya che. aneka pradezamAM lAla vaNu vALA hoya che ane eka pradezamAM pILA varNavALA hAya che. cha A rIte nIlavaNuM, lAlavaNu ane pILAva nA ekatva ane anekalathI mA sAta lagI thayA che, "
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 655 llesu evaM nIlalohitazukleSvapi sapta bhaGgA bhavanti tathAhi-siya nIlae lohiyae sukille ya1, siya nolae lohiyae mukkilagA yara, siya nIlae lohiyagA mukille ya3, siya nIlae lohiyagA mukillagAya4, siya nIlagA lohiyae sukiralae ya5, sipa nIlagA lohiyae sukimgA ya6, siya nIlagA lohiyagA sukillae ya7' syAt nIlo lohitaH zuklazveti prathamaH, niSvapi ekatva pryuktH1| syAt nIlo lohitaH zuklAzceti caramavahutvo dvitiiyaa| syAt naulo lohitakAH zuklazveti madhyamabahutva stRtIyA3 / syAt nIlo lohi takAra zuklAzveti madhyamacaramabahuvacanakazcaturtho maGgaH 4 / syAt nIlakAH loditaH nIlalohiyasubillelu' isI prakAra se nIlalohita zukla ina vargoM ke saMyoga meM bhI sAta aMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'liya nIlae lohiyae sukille ya 1 siyanIla e lohithae sukkilagA ya2 siya nIlae lohiyagA sukille ya 3 siya nIlae lohiyagA sukkillagA ya 4 siya nIlagA lohiyae sukillaetha5 liya nIlagA lohiyae sukillagA tha6 liya nIlagA lohiyagA sukjhilae ya 7 ina bhaGgoM ke anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM nIla kihI eka pradeza meM lohita aura kisI eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 1 athavA kisI eka pradeza meM nIla kisI eka pradeza meM lohita aura aneka pradezoM meM zukla ho sakatA hai 2 athavA-kisI eka pradeza meM vaha nIla aneka pradezoM meM lohita aura eka pradeza meM zukla ho sakatA hai 3 athavA-kisI eka pradeza meM nIla aneka pradezoM meM lohita aura aneka 'nAlalohiyasukillesu satta bhagA' mA pramANe nalang, Aaye ane saphedavarNanA gathI paNa sAta bhAge thAya che je A pramANe che'siy nIlae lohiyae sukille ca'1 te 12 pAtAnA meM pradezamA nIla varNavALo hoya che. keI eka pradezamAM lAla varNavALo hoya che. ane keI eka pradezamAM dhoLA varNavA paNa hoya che. A pahele bhaMga che. 1 "siya nIlae lohiyae sukkilagA ya2' hAya ta pAtAnA mamme pradezamA nIlavarNavALo hoya che. keI eka pradezamAM lAla varNavALo hoya che. ane bhane pradezamA sa pANI ya che. 2mA bhAle. cha.2 'siya nIlae loSThiyagA ya sakkillae ya3' 4Ayata pAtAnA meM pradezamA nIta varNavALe heAya che aneka pradezamAM lAla varNavALo hoya che. tathA eka pradezamA saha pANI hAya cha 2 // zrI. cha. 3 'siya nIlae lohiyagA ya sukkillae ya4 hAya tapAtAnA meM pradezamA nIla pANI
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ 656 bhagavatI sUtre zuklazceti prathamavahutvaH paJcamaH 5 | syAt nIlakAH lohitaH zuklAzceti prathama caramabahubhyaH SaSThaH 6. syAt nIlakAH lohitakAH zuklazceti AdimamadhyamavahutvaJcaramaikatvaH saptamo bhaGgo bhavatIti7 | 'nIlahAlihasukillesu' evaM nIlahAridra pradezoM meM zukla bhI ho sakatA hai 4 athavA vaha apane aneka pradezoM meM nIla eka pradeza meM lohita aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 5 athavA - aneka pradezoM meM vaha nIla eka pradeza meM lohita aura aneka pradezoM meM zukla ho sakatA hai 6 athavA aneka pradezoM meM nIla aneka pradezo meM lohita aura eka pradeza meM zukra bhI ho sakatA hai 7 ina bhaMgoM meM se prathanna bhaGga meM tInoM meM bhI ekatva kA prayoga huA dvitIya aMga meM caramapada meM anekatva kA prayoga huA hai tRtIya bhAga meM madhyama pada meM anekatva kA caturtha bhaMga meM madhyama aura antima pada meM huA hai, paJcama bhaGga meM prathama pada meM huA hai chaThe aMga meM prathama aura antima pada meM prayoga huA hai anekatva kA prayoga bahuvacana kA prayoga bahuvacana kA prayoga tathA hAya che. aneka pradezeAmAM lAla vaNu vALA hAya che aneka pradezamAM sapheda vaNu vALA hoya mA thothe| lauMga che. 4 'sigra nIlagA lohiyae suMkkillae ya5' 4 bAra te potAnA bhane azobhAM nIsa varSAvANI hoya `che. kAI eka pradezamAM lAla vaNu vALA hAya che tathA koI eka pradezamAM saha vAyu vANI hAya che, yA pAMyabho lauMga che. 5 'siya nIlagA lohiyaeN sukkilagA ya 6' athavA te potAnA mane adezobhAM te nIsa varSAvANI hoya che. kAI eka pradezamAM lAla varcuvALo hAya che tathA aneka pradezAmAM saha vAyuvAjo hoya che mA chaTTo aMga che. 'siya nIlaMgA lohiyA sukillae ye 7' ne azomAM te nIsa varSAvAjA hoya he ane! advaizAbhAM lAla vadhu vALA hAya che tathA eka pradezamAM zveta varNavALA hAya che sAtamA bhaMga che. 7 A bhaMgAM paikI pahelA bhaMgamAM traNemAM ekaccanane pratyeAga thayA che. khIjA lagamAM trIjA padamAM mahuvacananA pratyeAga thA che. trIjA bhaMgamAM bIjA padyamAM ahuvacana kahyuM che. ceAthA bhaMgamAM bIjA ane trIjA padamAM bahuvacananA prayAga thayA che pAMcamA bhaMgamAM pahelA padamAM mahuvacananA prayAga thayA che. chaThThA bhaMgamAM-pahelA ane trIjA padamAM mahuvacananA prayAga thayA che; sAtamA bhaMgamAM pahelA * Rne khIjA paTTamAM A
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 3 paJcapradezika skandhanirUpaNam 657 zukleSvapi saptabhaGgA bhavanti, tathAhi - 'siya nIlae hAliyae sukilae ya1, siya to hAlie ya sukilagA ya2, siya nIlae ya hAligA ya sukillae ya3, siya nIlae ya hAligA ya sukilanA 14, siya nIlagA ya hAliie ya sukillae 5, huA hai sAtaveM bhaMga meM Adi pada meM evaM madhyama padameM bahuvacana kA prayoga huA hai aura antima padameM ekavacana kA prayoga huA hai / 'nIlahAlikillesu' isI prakAra se nIla pIta aura zukla ina tIna padoM ke saMyoga meM bhI 7 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM- 'siya nIlae hAlie sukillae ya 1, siya nIlae ya, hAlie ya sukilA ya 2, siya nIlae ya, hAligA ya sukkillae ya 3, sidha nIlae yahAli gAya sukkilagAya 4 siya nIlagA va hAlie ya sukkilae ya, siya nIlA ya hAlie ya sukillA va 6, siya nIlagA ya hAlidagA ya sukillae ya 7' ina bhaGgoM ke anusAra vaha eka pradeza meM nIla eka pradeza meM pIta aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 1 athavA - eka pradeza meM nIla, eka pradeza meM pIta aura aneka pradezoM meM vaha zukla bhI ho sakatA hai 2 athavA vaha eka pradeza meM nIla aneka pradezoM meM pIta aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 3 athavA - bahuvacanA pratyeAga thayA che. ane trIjA padamAM eka vacana kahyu' che 'River forgery ttabhaMgA' nIlavalu pIjAva bhane saha vardhunA yogathI 7 sAta lge| thAya che ? bhAbhA che. 'siya nIlae hAliddara sukki - jIr ca' kAI vAra te peAtAnA ekapradezamAM nIlavaNu vALA hAya che eka pradezamAM pILA vaNu vALA hAya che. tathA ekapradezamAM sapheda vavALA pazu hoza hai. mA pahekheo lauMga che. 1 'siya nIlae ya hAlie ya sukkiphallagA ca 2' athavA te peAtAnA eka pradezamAM nIlavaLu vALA hAya che eka pradezamAM pILA vaNu vALA hAya che, ane aneka pradezeAmAM sapheda vaNu vALo pazu horADe he mAjIle lauMga che. 2 tathA 'siya nIlae ya hAli hagA ya sukillae ya 3' athavA te kheDa hezabhAM nIsavANu vANo hoya che. ane pradezAmAM pILA varNavALo hoya che. tathA eka pradezamAM sapheda vaNu vALI pAyu horADe che. ye rIte mA trIle laMga udyo che. 3 'siya nIlae ya hAliddagAya suklallA ya 4' athavA te potAnA 4 pradezamAM nIsavarthavAjI hAya che. aneka pradezeAmAM pILA varNavALo hAya che tathA aneka pradezeAmAM sapheda vAluvAjo hoya che. yA thothe| lauMga che. 4 'siya nIlagA ya hAlie ya sukki - 70 43 t
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 658 bhagavatIsUtre siya nIlagAya pAlie ya sukilagA ya6, siya nIlagAya hAlidagA ya sukillae 57' syAt nIlo dAridraH zuklazceti prathamaH 1, syAt nIlaca hAridrazca zuklazceti dvitIyaH 2, syAt nIlazca dAridrAzca zukruzceti tRtIyaH 2 syAt nIlazca hAridrAzca zuklAzceti caturthaH 4, syAt nIlAzca hAridrazva zuklAzceti paJcamaH 5, syAt nIlAzca hAridrazca zuklAzceti SaSThaH syAt nIlakAzca hAridvAzca zuklazveti saptamaH / 'lodiyadA lidasu vikallesu' evaM lohitahAridrazukleSvapi saptabhaGgA bhavanti tathAhi - 'siya lohiyae DAlie mukkillae ya 1, fer lohiyae hAlier ya sukillAgA ya2, siya lohiyae ya hAligA ya sukilae ya 3, siya lohiyae ya hAlidamA ya sukilagA ya 4, siya lohiyagA ya hAlie va sukillae 5, siya lohiyagA ya hAlidae ya sukillA 6, siya vaha eka pradeza meM nIla aneka pradezoM meM pIta aura aneka pradezoM meM zukla. bhI ho sakatA hai 4 athavA aneka pradezoM meM nIla eka pradeza se pIta aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 5 athavA aneka pradezoM meM vaha nIla eka pradeza meM pIta aura aneka pradezoM meM zukla bhI ho sakatA hai 6 athavA aneka pradezoM meM nIla aneka pradezoM meM pIta aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 7 'lohiya hAlida sukillesu' lohita pIta aura zukla ina tIna varNoM ke saMyoga meM bhI 7 bhaMga hote haiM-jo isa prakAra se hai - 'sitra lohiyae hAlie sukkilae ca 1 liya lohiyae ya hAlie sukkilagAya 2, sipa lohiyaeva hAligA ya sukkilae ya 3, siya lohiyae ya llae ya 5' athavA te potAnA ne azomAM nIsavAyu vANI hoya he. me pradezamAM pILA vaNu vALA hAya che. tathA eka pradezamAM saphedavavALA hAya che. A pAMyabheo lauMga che. 'siya nIlagAya hAlie ya sukkillagA ya 6 athavA te peAtAnA aneka pradezAmAM nIlavaNu vALA hAya che.eka pradezamAM pILAvaNu vALA hAya che. ane aneka pradezamAM zvetavaNu vALA pannu hAI zake che. yA chaThThI lauMga 6 'priya nIlagA va hAlihagA ya sukkillae ya 7' athavA te peAtAnA aneka pradezAmAM nIlavaNa vALA hAya che. aneka pradezAmAM pILA vadhu vALA hAya che tathA eka pradezamAM saphedavaNu vALA hAya che. A sAtamA lauMga che. 7 'lohiyahA lihasu vikallesu sattabhagA' sAsava, cIjovArya bhane zvetavaNu A traNenA ceAgathI paNu cha sAta bhagA ane che. je A pramANe che -- 'khiya lohiyae hAlie jhukkillae ya 1' ho pAra te sAtavA pANI
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 3 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 659 lohiyagA ya hAlidagA ya mukkilae ya7' syAt lohitaH hAridraH zuklazca sarvaprathamAnta mathamaH1, syAt lohitaH hAridra zuklAzceti mathamadvitIya prathamAntazcaramabahuvacanAnto dvitIyA2, syAt lohitazca hAridrAzca zuklazceti Adi caramapaMthamAnto madhyamavahuvacanAntastRtIyaH 3, syAt lohitazva hAridrAzca zuklAzceti Adi prathamAnto madhyamacaramabahuvacanAntazcaturthaH 4, syAt lohitAzca hAridrazca zuklazceti prathamabahuvacanAnto madhyamacaramaikavacanAnta: 5, syAva lohitAzca hAlidagA ya sukkilagA 4, siya lohiyagAya hAliddae ya lukkilaeM ya 5 siya lohiyagA ya hAliie ya sukkilagA ya 6, siya lohiyagA ya hAligAya sukkilagAya 7 inama prathama pada sarvatra ekavacana vAlA hai 1, dvitIya bhaGga meM prathama vitIya pada meM ekavacanAnta aura tRtIya pada bahuvacanAnta hai, tRtIya aGga meM Adi carama pada ekavacanAnta aura dvitIyapada bahuvacanAnta haiM3, caturtha bhaGga meM Adipada ekheya che. keIvAra pILA varNavALe ya che ane koIvAra sapheda varNavALa, hoya che. A pahele bhaMga che. A bhaMgamAM traNe pade ekavacanathI kahyA che, 1 'siya lohiyae hAlihae sukkillagA ya 2' hAya ta yAtAnA me dezamA lAlavarNavALa hoya che. eka pradezamAM pILAvarNavALo hoya che. tathA aneka pradezomAM sapheda varNavALa hoya che. A bIjo bhaMga che 2 A bIjA bhaMgamAM pahelA ane bIjA padamAM ekavacana ane trIjA padamAM bahuvacanane prayoga dhya che. 'khiya lohiyara ya hAlidagA sukillae ya 3' athavA pAtAnA ekapradezamAM lAlavarNavALa hoya che. aneka dezamAM pILAvarNavALo hoya che. tathA ekadezamAM sapheda varNavALa hoya che. A trIjA bhaMgamAM paheluM ane trIja parva ekavacanAta che. ane bIjA padamAM bahuvacanane prayAga karyo che. A pramANe A zrIna cha. 3 'siya lohiyae ya hAlihagA ya sukkillagA ya 4' mAte ekapradezamAM lAlavarNa vALa hoya che. aneka pradezamAM pILAvavALe hoya che ane aneka pradezamAM saphedavarNavALa hoya che. A cethA bhaMgAmAM paheluM pada ekavacanAnta che. tathA bIjA ane trIjA padamAM bahuvacanane pragatha che. e zate mA yo sache 4 'siya lohiyagA ya hAlidAe ya sukillae yA athavA te kaIvAra aneka pradezamAM lAlavarNavALa hoya che. eka pradezamAM pILAvaNuMvALo hoya che tathA eka pradezamAM saphedavarNavALa hoya che. A bhaMgamAM paheluM pada bahuvacanAnta che. tathA bIjA ane trIjA padamAM ekavacanano
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI hAridrazca zuklAzceti AdhantavahuvacanAnto madhyamaikavacanAntaH papThaH 6, syAt lohitAzca hAridrAzca zuklazceti prathamadvitIyabahuvacanAntazcaramaikavacanAnta: saptamo bhaGgo bhavati / evamee tiyA saMjoge sattari bhaMgA' evamete uparidarzitA 'trikasaMyoge saptatibhA bhavantIti 70 / 'jaha caubanne' yadi caturvarNaH pazca- pradezikaskandhastadA vakSyamANaprakAreNa bhaGgA bhavanti tathAhi-'siya kAlae ya vacanAnta aura dvitIya tRtIya pada bahuvacanAnta 34, paMcama aGga meM prathama pada bahuvacanAnta tathA dvitIya tRtIya pada ekavacanAnta hai chaThe bhaGga meM prathama pada aura antima pada bahuvacanAnta hai evaM madhyama pada ekavacanAnta hai 6, saptama bhaMga meM prathama dvitIya paddhayAcanAnta evaM antimapada ekevacanAnta hai7, 'evamee tiyAsaMjoge sattara bhaMgA' isa prakAra se trika saMyoga meM ye 70 aMga hote haiM, 'jA cavanne yadi vaha paMcAdezika skandha prAga thaye che. "vica DhohiyA ca dAjhira yurijI 2 6 kaIvAra aneka pradezamAM lAlavarNavALo hoya che. eka pradezamAM pILAvaNuMvALo hoya che tathA aneka pradezamAM saphedavarNavALa hoya che. A chadA bhaMgamAM paheluM ane trIju pada bahuvacanathI kahyuM che. ane bIjuM pada eka vacanathI kahyuM che. e rIte chaThTho bhaMga thayo che. 6 lica ohiyA jJA4i 2 suraNa 2 7" kaIvAra pitAnA aneka pradezamAM lAlavarNavALo hoya che. aneka pradezamAM pILAvaNuM vALo hoya che. eka pradezamAM saphedavarNavALo hoya che. A sAtamA bhaMgamAM paheluM ane bIjuM para bahuvacanAna kahyuM che. ane trIju pada ekavacanA che. A sAtame bhaMga che. 7 "gvamegha tathA no rUttari maM" A rIte traNanAgamAM 70 sittera bhaMga thAya che. te A rIte che.-kALAvarNa, nIlavarNa ene lAla varNanA cagathI 7, sAta, kALAva nIlavarNa ane pILAvanA gathI 1, sAta bhaM, kALAvaNe, nIlavarNa ane veLAvanA rogathI 7, bhaMga tathA kALovarNa, lAlavaNuM ane pILAvarNana egathI, 7 sAta bhaMga kALAva pILAvaNuM ane dhoLAvarNanA cagathI sAta bhAga 5 nIlavarNa, lAlavaNuM ane pILAvaNanA rogathI 7, sAta bhaMga 7 nIlavarNa, lAlavaNuM ane dheLAvanA rogathI 7-8 sAta bhaMga, nIla pILA ane dheLAvarNanA rogathI 7-9 sAta bhage tathA lAlavaNuM. pILAI ane LAvanA gathiI 7 sAta bhaMga 9-10 A dase prakAranA sAta sAta bho thavAthI kula sittara bhaMga thAya che. rAvane je te pAMca pradezI kaMdha cAravavALo hoya che. te te A pramANe cAravarNavALo hoI zake che -viza vADhag nIsTA ca ohiyA ya phAsTiA caza' koivAra te pitAnA
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 khU0 3 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 661 nIlae lohiyae holidae ya' syAt-kadAcit kAlazca nIlo lohito hAridrazca, ekasmin pradeze kAlA-kRSNavarNaH tadaparadeze nailyaM tadaparadeze lauhityam avaziSTa dezadvaye hAridrateti kRtvA catvAro varNAH paJcapadezikaskandhe niviSTA bhavanti 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagAya' syAt-kadAcit kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzceti hAridravahuvacanako dvitIyabhaGgo bhavati / siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlihae ya' syAt kadAcit kAlAca nIlazca lohitAzya pItazceti lohitabahuvacanAntaH zeSekavacanakacAravarNoM vAlA hotA hai to vaha isa prakAra se ho sakatA hai-'litha kAlae ya nIlae lohithae hAlihae ya 1' kadAcit vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai dUsare eka pradeza meM nIlevarNa vAlA ho sakatA hai tathA tIsare kilI eka pradeza meM vaha lAlavarNavAlA ho sakatA hai aura avaziSTa do dezoM meM vaha pItavarNa vAlA ho sakatA hai 1 isa prakAra se vaha cAravarNa vAlA ho sakatA hai athavA-'liya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlimA ya3' vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM nIle varNavAlA kilI eka pradeza meM lAla varNa ghAlA aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai 2 yaha dvitIya bhA hArina pada meM pahuvacanAnta vAlA hai 2, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlihae ya' athavA-vaha kisI eka pradeza meM kAlevarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM nIle varNavAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM pItavarNa bAlA ho sakatA hai 3 yahAM tRtIya lohita pada bahuvacanAnta hai eka pradezamAM kALAvavA hoI zake che. bIjA eka pradezamAM nIlavarNavALA hoya che. trIjA keI eka pradezamAM te lAlavarNavALoI zake che. bAkInA be pradezamAM te pILAvavALA hoI zake che A pramANe cAravavA thaI zake che A pahele bhaMga che.1 mathavA-siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya 2 2 te pitAnA eka pradezamAM kALAvaNuMvALo hoI zake che. keI eka pradezamAMnIla varNavALA koI eka pradezamAM lAvaNuMvALA tathA aneka pradezomAM pILAvarNavALo hoya che. A bhaMgamAM ceAthuM pada je hAridra saMbadhI che te bahuvacanA che. se zata pAbhI A . 2 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlidae ya 3' athavA te potAnA koI eka pradezamAM kALA varNavALA hoya che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALA hoya che. aneka pradezamAM lAla varNavALo hoya che. tathA kaI eka pradezamAM pILAvaNuMvALA hoya che. A bhaMgamAM trIju hitapada bahAMcanathI
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ 662 bhagavatI sUtre stRtIyo bhaGgaH 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlie ya' syAt kAlazca nIlAzca lohitazca dAridrazcati nIlabahuvacanakacaturtho bhaGgo bhavatIti / 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya syAt kAore frer lofear hAridrazceti paJcamo bhaGgo bhavatIti 5 / ee paMca bhaMgA' ete caturvarNaghaTitAH paJcabhaGgAH paJcamadezikakSmaskandhe bhavantIti, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya' syAt aura zeSa pada ekavacanAnta hai, 'sipa kAlae ya nIlanA va lohiyae ya hAliddara ya athavA vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM nIlavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 4 yahA~ dvitIya pada nIla meM bahuvacana huA hai aura zeSa padoM meM ekavacana huA hai 4, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya' athavAvaha aneka pradezoM meM kAlevarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM nIlevarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai 5 yahAM prathama pada meM bahuvacana aura zeSapadoM meM ekavacana huA hai 5 'ee paMca bhaMgA' ye pAMca bhaMga cAra varNoM ko lekara pAMca pradezoM vAle sUkSma skandha meM hote haiM / aba pIta ke sthAna meM zukla pada ko jor3akara jo madhu che. ye rIte yA trIle lauMga che. 3 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hA lie ca' athavA te peAtAnA eka pradezamAM kALAvaNu vALo hAya che, aneka pradezeAmAM nIlavaNu vALA hAya che, keAi eka pradezamAM lAlavaNu vALA heAya che. tathA ekaprade zamAM pILAvaNa vALo haiAya che, A bhaMgamAM nIlava sa'khaMdhI khIjA patramAM mahuvacananA prayAga thayA che. bAkInA traNe pado ekavacanathI kahyA che. e rIte A AA thothe| lauMga che 4 'siya kAlagA ya nIlae ya Dhohiyae ya hAlie ya5' athavA te peAtAnA aneka pradezAmAM kALAvaNu vALo hoya che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALA hAya che, keAI eka pradezamAM lAlavaNu vALA hAya che. kAI eka pradezamAM pILAva vALA hAya che. A pAMcamA bhaMgamAM pahelA padamAM mahuvacananA pratyeAga karyAM che. ane bAkInA pado ekavacanAtakahyA che. e rIte A pAMcamA lauMga che.5 'ee paMca bhaMgA' yA yAMtha lagI pAMya pradezAvANAsUkSma suSamAM zAra vAMne laIne thAya che. have pILAvaNa ne sthAne dheALAvaNu tathA sapheda vaNu te ce jIne ne lago dhAya che te mRtAve che. 'khiya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sukille
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ '663 prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 3 paJcanade zikaskandhanirUpaNam kAlazca nIlazca lohitazca zuklazceti kAlanIlalohitazuklairapi bhaGgA bhavanti 'ettha vi paMcabhaMgA' atrApi paJcabhaGgAH atrApi kAlanIlalohita zukleSvapi paJcabhaGgA bhavanti, tathAhi - siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya1, siya kAlae ya nIlae lohiyae ya sukillagA ya2, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya sukillaeya3, siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya sukillae ya4, siya kAlagA ya nIla bhaMga hote haiM unheM prakaTa kiyA jAtA hai 'sipa phAlae ya nIlae ya lohiya va sukille va ' kadAcit vaha eka pradeza meM kAlevarNavAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM nIlevarNavAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 1 athavA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sukillA 2 liya kAlae ya nIlae ya lohiyA ya sukille ya 3 siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya sukkille ya 4 siya kAlagA pa nIlae ya lohiyae ya sukkillae ya 5' vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM nIlavarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohitavarNavAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNavAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA kisI eka pradeza meM vaha kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza arraf vAlA aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM nIle varNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa ca'kadAca te peAtAnA eka pradezamAM kALAvaNu vALA hAya che koI eka, pradezamAM nIlavaNu vALA hAya che. keAI eka pradezamAM lAlavaNu vALA hAya che. tathA kAIeka ahezabhAM sahavANu vANI hoya che. yA pahelo maMga che. 'siya kAlae ya nIlae ya lohiya paya sukillagAra' te potAnA artha me pradezamAM ajAvavANI me pradezamAM nIlavaNu vALA kASTha eka pradezamAM lAlavaNu vALA tathA aneka pradezeAmAM zvetavA vANI hoya che, yA jIle laga che. 2 'khiya kAlae ya nIlae ya lohiyA ya sukille ya3' athavA te potAnA ardha 4 pradezebhAM aannaavyevALA hAya che koI eka pradezamAM nIlavaNu vALo hoya che. aneka pradezezamAM lAlavaNu vALo DrAya che tathA keAI eka pradezamAM saphedavavALo hoya che. A zrIle lauMga che.u 'khiya kAlae ya' nIlagAya lohiyae ya sukkille ya4' athavA te peAtAnA koI eka pradezamAM kALAtraNa vALo hAya che aneka pradezamAM nIlavaNu vALo
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ 664 bhagavatIsatre e ya lohiyae ya sukillae ya5' syAt kAlaca nIlazca lohitazca zuklazceti prathamaH1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca zuklAzceti dvitIyaH2, syAt kAlazca nIlaca lohitAzca zuklazceti tRtIyaH3, syAt kAlazca nIlAca lohitazca zuklazceti caturthaH4, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca zuklazceti pazcamo bhaGgo bhavatIti / 'evaM kAlaganIlagahAlimukillesu vi paMca bhaMgA' evaM kAlanIlahAridrazukleSvapi paJca bhaGgA bhavanti tathAhi-'siya kAlae ya nIlae ya hAliie ya sukillae ya1, siya kAlae ya nIlae ya hAliie ya sukillagA ya2, siya kAlae ya nIlae ya hAlidagA ya sukillae ya3, siya kAlae ya lIlagA ya hAlidae ya mukillae ya4, ghAlA aura eka pradeza meM zuralaparNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 athavAvaha apane aneka pradezoM meM karuNArNavAlA eka pradeza meM nIlezarNadhAlA ekapradeza meM lAlavarNa pAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 5 'evaM kAlaganIlagahAlihasuvikallesu vi paMca bhaMgA' isI prakAra se pAMca bhaMga kRSNa nIla pIta zukla ina cAra varNoM ko lekara hote haiM-'siya kAlae ya nIlae ya hAliie ya sukillae ya 1 liya kAlae ya nIlae ya hAlidae ya sukkilagA ya 2, siya kAlae ya nIlae ya hAliddagA ya sukillae ya 3, liya kAlae ya nIlagA ya hoya che. tathA eka pradezamAM lAlavaNa vALa hoya che. ane eka pradezamAM sapheda va mI hAya che. mA yA ma cha.4 'khiya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya5' athavA pAtAnA bhane pradezamA vANa hAya che. eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. eka pradezamAM lAla varNavALa hoya che. tathA eka pradezamAM sapheda varNavALA hoya e rIte ApAMcame bhaMga che. 5 - evaM kAlaganIlagahAlida sukillesu' vi paMca bhaMgA' pramANe kRSNavarNa, nIlavarNa, vetavarNa ane pILAvarNanA vegathI pAMca bhaMga bane che te mApI Na cha,-'siya kAlae ya nIlae ya hAlihae ya sukkillae ya1' hAya te pitAnA eka pradezamAM kALAvarNavALo hoya che. eka pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. ane eka pradezamAM pILAvavALa hoya che tathA eka pradezamAM saphedavarNavALe hoya che. e rIte pAMca pradezI kaMpano A pahele bhaMga che.1 'siya kAlae ya nIlae ya hAlihae ya sukkillagA yara' athavA ta pAtAnA eka pradezamAM kRSNavarNavALo hoya che. keI eka pradezamAM nIlavarNavALa heya che. keI eka pradezamAM pILAvarNavALo hoya che ane aneka pradezomAM dhoLA pANI DAya che. mA bhArI va cha 2 'siya kAlae ya hAliddagA ya sukkillae ya 3' hAthita te potAnA azai gemag vA udha
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 665' siya kAlagA ya nIlae ya hAlihae ya mukkilae ya5' syAt kAlazca nImaca hAridrazca zuklazceti prathamaH1, syAt kAlazca nIlabdha pItazca zuklAzceti dvitIyaH2, syAt kAlatha nIlazca pItAzca zuklazceti tRtIyA3, syAt kAlaca nIlAca pItazca zuklazceti caturtha:4, syAt kAlAca nIlazca pItazca zuklazceti pnycmH5| hAliie ya sukillae ya 4, liya kAlagA ya nIlae ya hAliie ya sukillae ya 5' kadAcit vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM nIle varNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa yAlA bhI ho sakatA hai ? athavA-dvitIya bhaMga ke anusAra vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai, kisI eka pradeza meM nIle varNadhAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM zuklavarNa ho sakatA hai 2 tRtIya bhaMga ke anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM nIle varNavAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 3, caturtha bhaMga ke anusAra vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa jhAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa pAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA hoM sakatA hai 4 paMcama bhaGga ke anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM nIlevarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM shklzake che. keI eka pradezamAM nIlavarNavALa hoI zake che. aneka pradezamAM pILA varNavALo hoI zake che. tathA eka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. A trIjo cha. siya kAlae ya nIlagA ya hAlihae ya sukkillae ya4' aDa eka pradezamAM kALAvaNuM vALa hoya che. aneka pradezamAM nIlavarNavALa hoya che. koI eka pradezamAM pILAvArthavALo hoya che. tathA kaI eka pradezamAM sapheda pANI DA zacha. mAyA ma che. 4 'siya kAlagA ya nIlae ya hAliie ya sukillae yAyit te pAtAnA bhane pradezamA vANe hoya che. pradezamAM nIlavaNa vALa hoya che. eka pradezamAM pILApaNuM vALa hoya che. tathA eka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. e rIte A bha084
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra 'evaM kAlalohiyahAlihasukillesa paMca bhaMgA' evaM kAlalohitahAridrazuklemvapi paJca bhaGgA bhavanti, tathAhi-'siya kAlae ya lohiyaNa ya hAliddae ya sukilla. eya 1, siya kAlae ya lohiyae ya hAlihae ya muzilalagA ya2, siya kAlae ya lohiyae ya hAlidagA ya sukkilae 13, liya kAlae ya lohiyagAya hAliddae ya varNa vAlA ho sakatA hai / 'evaM kAla-lohiya-hAliha-sulleisu paMcabhaMgA' isI prakAra se kRSNa lodita pIta zukla ina vargoM ke saMyoga meM bhI pAMca bhaMga hote haiM jo isa prastAra se haiM-khira kAlAya lohiyae ya hAliie ya sukillae gha 1' yaha prathAna bhaMga hai isake anusAra vaha paMcapradezika skandha kadAcit kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohita varNa vAlA kitI eka pradeza meM pItavarNaghAlA aura kisI ekapradeza meM zukladharNa vAlAho sakatA hai 1, athavA'siya kAlae ya lohiyae pahAliddae ya suviphallagA para isa dvitIya bhaMga ke anusAra yaha philI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohita varNa vAlA kisI eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai2, adhaghA-'siya kAlae pa lohiyae ya hAligA ya suvicallae ya' isa tRtIya bhaMga ke anusAra vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aneka pradezoM meM pItavarNa pAlA aura eka pradeza meM 'pAyamA ma cha.5 'evaM kAlalohiyahAlihasuvikallesu paMca bhaMgA' pAMca pradezI skadhanA eja rIte kRSNavarNa lAlavarNa pILAva ane dhALA'pnaa yogathI pAMya mI // 2 . 2 mA prabhArI cha.--siya kAlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillA ya1' mA pAya prazI 24Ayit / 4 pradezamAM kALA varNavALe hoya che. keI eka pradezamAM lAlavarNavALA hoya che. ke eka pradezamAM pILAvarNavALo hoya che tathA koI eka pradezamAM sapheda pANI jAya cha. me zata mA prathama sacha.1 'siya kAlae ya lohiyae ya hAlihae ya sukillagA ya 2' 4 vA2 te pAtAnA ghaTezamA kALAvavALa hoya che. keI eka pradezamAM lAlavavALo hoya che. kaI eka pradezamAM pILA varNavALA hoya che. tathA aneka pradezamAM sapheda varNa paag| DAya che. mA zata mA bhAna 1 thAya cha. 2' 'siya kAlapa ya lohiyae ya hAlihaMgA ya sukillae ya3' ta cha pradezamA kALAvaNuMvALo hoya che. eka pradezamAM lAla varNavALo hoya che, aneka pradezamAM pILA varNavALe hoya che. tathA eka pradezamAM saphedavarNa
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam deva vikale 4, siya kAlagA ya lohiyae va hAlie ya sukkilae ya5' syAt kAlaca lohita hAridrava zuklava', syAt kALaca lohitava hAridra zuklA - zreti dvitIya: 2, syAt kAlatha lohitatha hAridrAya zuklakaceti tRtIyo bhaGgA 3, syAt kAlaca lohitAzca hAridrazva zuklazveti caturtho bhaGgaH 4, smAt kAlaMkA lohita dAridra zukesveti paJcamo bhaGgaH5, itthaM kAlalohitaddAridrazuklesafe at reafa | 'evaM nIcalohiyahAlimukkillesu vi paMca bhaMgA5 ' evaM nIlalohitapata zuklevapi paJca bhaGgA bhavanti tathAhi - 'siya nIlae ya zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 3, athavA - 'siya kAlae ya lohiyagA ya hAlie va sukille ya 4' isa caturtha bhaMga ke anusAra vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM lohita varNa vAlA eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 4 athavA - 'siya kAlagA va lohiyae va hAlie ya sukillae ya 5' isa bhaMga ke anusAra vaha aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa vAlA eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 5, isa prakAra se ye kAlalohita hAlidra aura zukla ina varNoM ke saMyoga meM 5 bhaMga hote haiM 'evaM nIlalohiya hAliddasukille vi paMca gaMgA' isI prakAra se nIla lohita hAridra aura zukla ina varNoM ke saMyoga meM bhI 5 bhaMga hote haiM, vANI hAya che. the rIte mA trIle lauMga thAya che. 3 'siya kAlae ya lohigAya hAlie ya sukkillae ya 4' mA lagabha udyA prabhA artha vAra te ekapradezamAM kALA vALA hAya che. aneka pradezAmAM lAlava vALA hAya che. eka pradezamAM pILA varNavALA DAya che. tathA kAi eka pradezamAM saphedavaNu vANI hoya che. A thotho laMga che. 4 athavA 'siya kAlagA ya lohiyae ya hAlie ya sukillae 5' he vAra te potAnA bhane ahezobhAM ajAtra vALA hAya che. eka pradezamAM lAlavaNu vALA hAya che. eka pradezamAM pILAvaNa vALA hAya che. tathA eka pradezamAM saphedavaNu vALA hAya che. e rIte A pAMcamA bhAga che. 5 A pramANe kALautraNa, lAlavaNa, pILovaNu ane sapheda vaNuM A cAra varNanA sacAgathI uparAsta rIte pAMca bhagA thAya che. ' evaM nIlalohiyahAlidasuvikallesu vi paMca bhaMgA ' e pramANe nIlavaNuM, lAlaNu pILa.vaNu ane sapheda vaNunA caiAgathI paNa pAMcabhaMga thAya mA prabhA -
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ uta bhagavatI sUtre . lohiyae ya hAlie ya sukkillae ya1. siya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukilagAya 2, siya nIlae ya lohiyae ya hAligA ya sukillae ya 3, siya nIlae ya lohiyA ya hAlidae ya sukillae ya4, siya nIlagAya lohiyae ya jo isa prakAra se haiM - 'siya nIlae ya lohiyae va hAlie ya sukki llae ya' yaha prathama bhaMga haiM isa bhaMga ke anusAra vaha kisI eka pradeza meM kadAcita nIvarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lohita varNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura kisI ekapradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 1 'siya 'nIlae ya lohiyae va hAlie ya sukkilagA ya 2' yaha dvitIya bhaMga hai isake anusAra vaha ekapradeza meM nIlavarNa vAlA ho sakatA hai ekapradeza meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai ekapradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM zukla varNa vAlA ho sakatA hai 2 'siya nIlae va lohiyae va hAliegA ya sukillae ya3' yaha tRtIya bhaMga hai isake anusAra vaha kadAcit nIlavarNa vAlA ho sakatA hai koI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 3 'siya nIlae tha lohiyA ya hAliddara va sukillae ya 4' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra vaha ekapradeza meM nIlavarNa vAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa ciya nIlae ya lohiyae ya hAliddara ya sukllie ya 1' avAra te peAtAnA koIeka pradezamAM nIlavaNu vALA hAya che, kAi eka pradezamAM lAlavaNuM vALA hoya che kAI eka pradezamAM pILA varNavALA hAya che. ane kaI eka pradezamAM saphedavaNu vALA hAya che. e rIte A pahelA lauMga che. 1 'siya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya sukkilTagA ya 2' adha vAra te peAtAnA eka pradezamAM nIlavaNu vALo heAya che. kAI eka pradezamAM lAlavaNu vALo hoya che. kAI eka pradezamAM pILAvaNu vALo hAya che. tathA aneka pradezamAM saphedava vALo hoya che. A jIle lauMga che. 2 'siya nIlae ya lohiyae ya hAliegA ya sukkillae ya3' ardhavAra te potAnA me ahe. zamAM nIlavaLu vALo hAya che. koi eka pradezamAM lAlavaNuMvALo hAya che. aneka pradezAmAM pILAvaNu vALo heAya che. tathA eka pradezamAM saphedavaNu vALo hoya che. me rIte yA trIle lauMga thAya che. 3 ' 'siya nIlae ya lohiyA ya hAlie sukillae yU 4' I vAra me ahezabhAM nIsavANu vANI hAtha che. aneka pradezAmAM lAlavaNu vALo hAya che. eka pradezamAM pILAvaNa jALo hAya
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrakA TIkA 020 05 03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam hRdaya hAlie ya sukkillae ya 5' syAt nIlazca lohitazca dAridrazva zuklati sarvakavacanAntaH prathamo bhaGgaH syAt nIla lohitaztha hAridrava zuklAzreti caramabahuvacanaH pUrvapUrvaprathamAnto dvitIyo bhaGgaH 2 syAt nIlava lohitaztha hAridrAtha zuklatheti upAntabahuvacanakaH zeSeSvekavacanAntastRtIyaH 3, rayAt fter lohitAzva hAridrazca zuklazceti dvitIyAnekavacanAntaH zeSeSu ekavacanAnta: caturthaH 4, syAt nIlAca lohitazca hAridratha zuklazceti AdibahuvacanAntasvadatirikteSu ekavacanAntaH paJcamaH, tadevaM nIlalohitahAridrazukla samudAye'pi paJcabhaTTA bhavanti / ' evamee caukkasaMjoeNaM paNavIsaM bhaMgA' evaM pazcavarNAnAM parasparaM vyatyAsena ekavacanAne vacanavyatyAsena ca ete catuSkasaMyogena paJcaviMzati hA bhavanti caturvarNAnAM parasparaM vizeSaNavizeSyabhAvavyatyAsena pazca bhaGgA vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 4 'siya nIlagAya lohiyae ya hAlie ya sukillae ya5' yaha pAMca bhaMga hai isake anusAra yaha aneka pradezoM meM nIlavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM guruvarNa vAlA ho sakatA hai 5 | prathama bhaMga sarvatra prathamA vibhakti ke ekavacana vAlA hai, dvitIya aMga caturtha pada meM vahuvacana vAlA aura zeSa padoM meM eka vacana vAlA hai, tRtIya bhaMga tRtIya pada meM bahubacana vAlA hai aura zeSapadoM meM ekavacana vAlA hai, caturtha bhaMga dvitIya pada meM bahuvacana vAlA aura zeSapadoM meM ekavacana vAlA hai, paMcama bhaMga prathama pada meM bahuvacana bAlA aura zeSapadoM meM ekavacana vAlA hai 'evamee cakkasaMjoeNaM paNavIlaM bhaMgA' isa prakAra se ye pAMca varNoM che. tathA eka pradezamAM saphedavavALo hAya che. A cethA laga che. 4 'siya nIlagAya lohiyae ya hAlie ya sukkillae ya 5' te potAnA ane ahe zAmAM nIlavaNu vALo hAya che. eka pradezamAM lAlavaNu vALo hAya che. eTa pradezamAM pILAvaNu vALo Aya che. tathA eka pradezamAM saphedavaNu vALo che. e rIte A pAMcame bhaga che.pa pahelA bhaga cAre padomAM prathama vibhaktinA ekavacanathI kahela che. khIjA bha`ganA ceAthA padamAM mahuvacananA pratyeAga karela che. ane bAkInA traNa pado ekavacanavALA che. trIjA bhaMganu' trIjuM' pada mahuvacanavALu' che. tathA mAkInA padma eka vacanavALA che, ceAthA bhaMganA khIjA padamAM bahuvacananA pracAga karela che. ane mAkInA pado ekavacanavALA che,
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 70 bhavanti eteSu ca ekatvAnekatvAbhyAM punaH paJca paJca bhavantIti paJcasaMkhyAyAH pazcasaMkhyayA guNane paJcaviMzatireva bhaGgA bhavantIti bhAvaH / 'gai paMcavanne' yadi paJcavarNaH paJcamadezikaH skandha ratadA - 'phAlae ya nIlae ya lohiyara ya hAlie ya sukillae ya' kAlazva nIlaca lohitazca pItazca zuklazcetieko bhaGgo bhavati paJcavarNAtmakarave paJcamadezikasyeti / 'sacyamee ekduyagatiyagacakkapaMcagasaMjoeNaM IyA bhaMgasayaM bhavaH sarvamete ekadvitricatuSkapaJcasaMyogena ekake paraspara ke vyatyAsa se aura ekavacana cavacana ke vyatyAsa se catuSka saMyoga meM 25 bhaMga hote haiM, tAtparya aisA hai ki jaba cAravarNI kA paraspara meM vpatyAsa - ulaTaphera hotA hai- vizeSaNa vizeSyabhAva karake unameM parivartana kiyA jAtA hai taba inake cAra saMyogI 5 bhaMga banate haiM, 5 bhaMgoM meM phira ina cAra varNoM ke ekatva anekatva ko lekara 1-5 bhaMga aura banate haiM isa prakAra se ye kula bhaMga cAra vargoM ko Azrita karake yahAM 21 hote haiM / 'jaha paMcabanne' yadi vaha paMcadezika skandha pAMca varNoM vAlA honA hai to vaha 'kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddara va khullie ya' kRSNavarNa vAlA nIlavarNa vAlA lohitavarNa vAlA pItavarNavAlA aura zuklavarNa vAlA hotA hai isa prakAra se yahA~ eka hI bhaMga hotA hai 'sabamee ekkaga - yama-niyama-ca-paMcaga-saMjoeNaM IgrAlaM bhaMga pAMcamAM bhaMganA pahelA padamAM bahuvacana aneAkInA padmamAM vthnn| prayoga usa che. 'evamee cakkasaMjoeNaM paNavIsaM bhaMgA' eja rIte pAMca varNonA parasparamAM pheraphArathI tathA ekavacana ane bahucananA vyatyAsathI cAra sAgamAM pAMca pradezavALA dhanA A pacIsa bhagA thAya che. kahevAtu' tAtpaya e che ke jyAre cAra vAMnA ekakhIjAmAM phezphAra thAya che. vizeSaNa vizeSprabhAvathI teeAmAM parivartana karavAmAM Ave che tyAre pAMca pradezatrALA skaMdhanA cAra sa'ceAgI pAMca bha`geA thAya che. pAMcala geAmAM epaNA ane anekapaNAthI darekanA 5-5 pAMca pAMca bhagA thAya che. e rIte kula 25 pacIsa bhagA cAra vaNunA AzrayathI thAya che 'jai paMcavanne' le te yAMya pradezavANI saMdha yAMya vazevANI hoya che. kAlae ya nIlae ya, lohiyae ya, hArie ya sukillae ya1' avAra te kALAvaNu vALA kAikAra nIlavarNa vALo lAlavaNu vALA saphedaNu vALA hAya che. e rIte A 1 ekaja bha`ga thAya che. pILAva vALA anee
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 khU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 671 catvAriMzadadhikaM bhaGgazataM bhavati tathAhi asaMyoginaH paJcabhaGgA!5, dvikasaMyoge catvAriMzadbhaGgA40 trikasaMyoge saptati bhaGgA!70, catuSTasaMyoge pazcaviMzatibhaGgA,25 paJcakasaMyoge ekaeva bhaGgo bhavatIti sarvasaMkalanayA ekacatvAriMzadadhika bhaMgazataM bhavati iti| 'gaMdhA jahA caupaesiyasa' gandhA yathA catuSpadezikasya, yena rUpeNa catuSpadezikarakandhasya gandhA nirUpitA stathaiva paJcapadezikaskandhasyApi gandhA jJAtavyA stathAhi-yadi pazcapradezikA skandha ekagandha stadA syAt surabhigandhazca durabhigandhazveti / 'rasA jahA vanA' rasA yathA varNAH, yenaiva saMyaM bhavaha yahA~ para samasta bhaMgoM kI saMkhyA 141 hotI hai-asaMyogI 5 bhaMga chikalaMyogI bhaMga 40 trisasaMyogI 70 catuSka saMyogI 25 evaM paJcakasaMyogI 1 isa prakAra le ye saSa bhaMga jur3akara 141 ho jAte haiN| ___gadhA jahA cauppaeliyasa jisa prakAra se catuSpadezikaskandha ke gaMdhoM kA lirUpaNa kiyA gayA hai usI prakAra se pazcapradezika skaMdha ke bhI gaMdhoM kA nirUpaNa kara lenA cAhie, tAtparya yaha hai ki-yadi paJcamadezika skandha ekagaMdhaghAlA hotA hai to vaha yA to surabhigaMdha vAlA ho sakatA hai yA durabhigaMdha vAlA ho sakatA hai, isa prakAra se ye 2 bhaMga hote haiM aura yadi vaha do gaMdha vAlA hotA hai taba vaha surabhigaMdha vAlA bhI hotA hai aura durabhigaMdha vAlA bhI hotA haiM isake cAra bhaMga banate haiN| kula chaha bhaMga hote haiM / 'rasA jahA vannA' jisa prakAra se jila bhaMga " 'savvamee ekkaga-duyaga-tiyaga-caukka-caga-sajogeNaM IyAlaM bhaMgasAyaM bhavaI' mA samAnI ta sadhyA 146 sAtAjIsa thAya cha ta A pramANe che. asaMgI pa, pAMca aMge be sAgInA 40 cALIsa bhAge, trika saMgI 70 sittara bhaMga tathA cAra sagI 25 paccIsa bhaLe ane pAMca saMgI 1 eka bhaMga e rIte A kula 141 ekasaekatALIsa thAya che. 'gaMdhA jahA cappaesiyasa' yA2 prazAdhanA samayamA 2 pramANe gadhaguNanA viSayamAM varNana karyuM che te ja pramANe pAMca pradezavALA dhanA saMbaMdhamAM paNa gaMdha guNa saMbaMdhI kathana samajI levuM arthAt pAMca pradezI raka che eka gaMdha guNavALo hoya te te suMgadhavALo hoya che. athavA dudha vALa hoya che. e rIte tenA be aMge thAya che. tathA je te be gaMdha guNa vALo hoya to te sugaMdhavALo paNa hoya che ane durgaMdhavALe paNa hoya che. e rIte gaMdha guNa saMbaMdhI kula traNa aMge thAya che, tema samajavuM.
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 bhagavatI sUtre prakAreNa yAdRzyA ca saMkhyA varNA nirUpitAH paJcamadezikaskandhasya tenaiva prakA reNa tAdRzyA ca saMkhyayA rasA api jJAtavyAH varNarasayoH samasaMkhyAkatvAt tathAhi - asaMyogino rasasya paJcabhaGgAH5, dvikasaMyoge catvAriMzaddhaGgAH 40, trikasaMyoge saptavirbhaGgAH 70, catuSkasaMyoge paJcaviMzati bhaGgAH 25, paJcakasaMyoge eka eva bhaGgaH iti saMkalanayA ekacatvAriMzadadhikaM bhaGgazataM rasasya paJcamadezika skandhamAzritya bhavatIti bhAvaH / ' phAsA jahA cauppaesiyassa' sparzA yathA catuSmadezikasya catuSpade zirurUkandhamAzritya yathA sparzAH kathitA ratathaiva paJcamade zikaskandhasyApi sparzAH jJAtavyA iti, tathAhi yadi dvisparzaH paJcapradezika stadA syAt zItaca snigvazva1, syAt zItatha rUkSatha2, syAt uSNazva snigvava3 syAt uSNatha rUkSazceti cazvAro bhaGgA 4, | yadi trisparzaH krama se paMcapradezika skandha ke varNoM kA varNana kiyA gayA hai usI prakAra se rakhoM kA bhI varNana kara lenA cAhiye, kyoMki ina donoM kI saMkhyA samAna hai, isa prakAra asaMyogI bhaMga rasasaMbaMdhI 5, dviksaMyogI 40, trisaMyogI 70, catuSkasaMyogI 25 aura paMcakasaMyogI 1, saba milAkara 141 bhaMga hote haiM / 'phAsA jahA cauppaesiyassa' jisa prakAra se catuSpradezika skandha meM sparzo kA kathana kiyA hai usI prakAra se paMcaprAdezika sndha meM sparzo kA kathana kara lenA cAhie, tAtparya aisA hai - yadi paMcapradezika skandha do sparzo bAlA hotA hai to vaha yA to zIta aura fare sparza vAlA ho sakatA hai 1, athavA - zIta aura rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA uSNa aura snigdha sparzavAlA 1 + ' rakhA jahA vannA' ke abhAye yAMtha adezI sudhane venA sa'ma'dhI lauNge| kahyA che. teja kramathI rase| samadhI bhagAnu' paNu vana samajavuM. kAraNu ke vaNu, ane rasa, e bannenI sakhyA pAMca-pAMca arthAt eka sarakhI ja che. A rIte asa`cAnI rasasa'kha'dhI 5 pAMca la`gA dvikasa'cAgI 40 cALIsa traNa saceAgI 70 cAra saMceAgI 25 ane pAMca saceAgI eka e rIte kula 141 eka sone khetAjIsa ago thAya che. 'phAsA jahA caupparasiyarasa' sparzAnuM sthana cAra pradezavALA skaMdhanA vanamAM je rIte karavAmAM Avyu che. teja rIte pAMca pradezavALA skaMdhamAM paNa sparzIsa badhI kathana samajI levu'. 'kahevAtu. tAtpaya e che ke--jo pAMca pradezavALA skaMdha e sparzavALA hAya tA te ThaMDA ane snigdha-cikaNA e e sparzIvALA hAya che,1 athavA ThaMDA ane rUkSa e e sparzIvALA hAya che. uSNu sparzI ane niSa-cikaNA e e
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ f prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 3 paJcapradezika skandhanirUpaNam paJcamadezikaH skandhastadA sarvaH zIto dezaH snigdho ' dezo svakSaH 1, sarvaH zIto dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSazveti tRtIyaH 3, sarvaH zIto dezAH snigdhAH dezA rUkSAzceti caturtha: 4, sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti paJcamaH 5, sarva uSNo dezaH snigdho dezA * ' 673 ho sakatA hai 3, yA uSNa aura rukSasparzavAlA ho sakatA hai 4, isa prakAra se ye cAra bhaMga hote haiM, yadi vaha paMca prAdezika skandha tIna sparzo vAlA hotA hai to yA to vaha apane sarvAMza meM zIta ho sakatA hai ekadeza meM snigdha ho sakatA hai aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai 1, athavA - sarvAMza meM zIta ho sakatA hai ekadeza meM snigdha ho sakatA hai aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 2, athavA - sarvAMza meM zIta 'ho sakatA hai, aneka dezoM meM vaha snigdha ho sakatA hai, aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai, athavA 'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH ' sarvAMza meM vaha zIta ho sakatA hai aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM 4 | 'sarva uSNa deza: snigdhaH deza: rUkSaH' athavA sarvAMza meM yaha uSNa ho sakatA ekadeza usakA snigdha ho sakatA hai aura ekadeza usakA rUkSa spaza vALA hAya che.3 athavA uSNu ane kSspa vALA hAya che, e rIte pAMca pradezI ka"dhanA dvikasaceAgI 4 cAra bhaMga thAya che, jo te pAMca pradeza vALA skaMdha traNa sparavALo hAya tA mAM tA te peAtAnA sarvAMzamAM ThaMDA sparzIvALo hAya che, tathA eka pradezamAM snigdha sparzIvALo ane eka pradezamAM rUkSaspaza vALo hAya che. e rIte pahelA loMga che.1 athavA sAzamAM ThaMDA sparzavALA hoya che. kAI eka pradezamAM snigdhasparzavALA hAya che, ane aneka dezAmAM rUkSapavALA hAya che. A khIne bhaga che.2 athavA sa`pradezeAmAM ThaMDA spazavALA hAya che. aneka dezAmAM snigdhasparzIvALA hoya che ane eka hezabhAM ikSasyarzavANI hoya che. gAtrIle bhauMga cheu athavA - 'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA4' te potAnA adhA ahezobhAM zItasparza vANI hAya che. tenA aneka dezeA snigdhasparzavALA hAya che. tathA tenA aneka deze 3kSasya zavANA hoya che mA yotho lauMga che.4 " sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH5' te thotAnA sarvAMzabhAM sparzavANI ho zar3e che ten| bhe! deza snigdha spaza vALA hoya che. tathA tenA eka deza rUkSa spavALo hAya che. A pAMcamA To s
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674 bhagavatIsUtre kSA iti SaSThaH 6, sarva uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti saptamaH 7, sarva uSNadezAH snigdhA dezA rUkSA ityaSTamA8 / sarvaH snigdho dezaH zIto deza uSNaH, atrApi catvAro bhaGgAH, sarvo rUkSo dezaH zIto deza uSNaH atrApi pUrvadeva catvAro bhaGgA svadevaM sarvasaMkalanayA trisparze poDazabhaGgA bhavantIti 16 / yadi catuHsparzaH paJcamadezikaH skandharatadA dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho 3 sakatA hai 5 / 'sarva: uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rukSA' athavA sarvAMza meM vaha uSNa ho sakatA hai eka deza usana snigdha ho sakatA hai aura aneka deza usake khkSa ho sakate haiM 6 / athavA - 'sarva uSNa: dezAH snigdhAH dezo rukSaH7' sarvAMza meM vaha uSNa ho sakatA hai aneka dezoM meM - vaha snigdha ho sakatA hai aura eka deza meM rukSa ho sakatA hai 7 / 'sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 8' athavA sarvAMza meM vaha uSNa ho * sakatA hai aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM 8 | 'sarvaH snigdhaH deza: zIta deza: uSNa:' yahAM para bhI 4 bhaMga hote haiM, 'sarvaH rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH' yahAM para bhI . 4 bhaMga hote haiM isa prakAra triparza meM 16 bhaMga hote haiM / yadi paMca : prAdezika skandha cAra sparzo vAlA hotA hai to 'dezaH zItaH deza uSNaH { lauMga che. 'sarvaH uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' te potAnA sarva pradezobhAM SNu spaza vALo hAya che tenA eka kreza snigjha spa vALo hAya che. tathA aneka dezobhAM 3kSa sparzavAjI hoya the, bhA chaTTo lauMga che.6 athavA 'sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 7' te potAnA sarva pradezAmAM GSNu sparzavANI hoya. che. aneka dezAmAM snigdha pavALo hAya che tathA eka dezamAM kSa pazavALo hAya hai. ye rIte bhA 7 sAtabhI lauMga che. 'sarva uSNaH' dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 8' gathavA potAnA sarva azothI uSNu sparzavAjI hAya che. tenA aneka deze snigdha spazavALA hAya che. ane tenA aneka dezeA rUkSa spavaajaa hoya che. bhA bhAbhI lauMga che, 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH ' sni--cikaNA spa, ThaMDA sparze ane uSNu sparzanA ceAgathI pazu cAra bhago thAya che. tathA 'kharvaH rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH' 3kSa sparza, zIta -sparza, ane uSNu sparzanA cegathI paNa ca'ra aMgo bhane che. yethe rIte RNu sparzavALA 16 seALa bhagA thAya che. pAMca pradezI kadha je cAra sparzavALo hAya tA te A rIte cAra sparzavAjI ho! zaDe che. prema he 'deza zItaH dezaH- uSNaH dezaH snigdhaH
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 3 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 605 dezo rUkSa iti prathamaH1, dezaH zIto deza uSNo dezaH snigmI dezA, rUkSA iti dvitIyaH2, dezaH zIvo deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyA3, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhA dezA rUkSA iti catuoM maGgaH4, dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUmaH iti paJcamA5, dezaH zIto dezA uSNA: dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH' vaha ekadeza meM zIna ho sakatA hai ekadeza meM uSNa ho sakatA hai ekadeza meM snigdha ho sakatA hai aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai, aisA yaha prathala bhaMga hai 1, athavA-'dezaH zIta: deza uSNaH deza: digdhaH dezAH rakSA' ekadeza meM vaha zIna ho sakatA hai ekadeza usakA uSNa ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha ho sakatA hai aura aneka deza uhAke rukSa ho sakate haiM aisA yaha dvitIya bhaMga hai 2, athavA-'dezaH zInA deza ukhaNaH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH' vaha ekadeza meM zIta eka deza meM uSNa aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai, aisA yaha tRtIya bhaMga hai athavA3,-dezaH zItaH deza uvaNa dezAH snigdhAH dezAH kSA' ekadeza meM baha zIta ho sakalA hai eka deza meM yaha uSNa ho sakatA hai aneka dezoM meM vaha snigdha ho sakatA hai aura aneka dezoM meM vaha rUkSa ho sakatA hai aisA yaha caturtha aMga hai4, athavA-'dezaH zItaH dezA uSNAH dezA snigdhaH dezaH rUkSA' eka deza meM yaha zIta ho sakatA hai aneka dezoM meM vaha dezaH rUkSaH' pAtAnA se prazimA zIta sparzavAjI sAya che. eka dezamAM uNa sparavALo hoya che. eka dezamAM snigdha sparzavALe hoya che. ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. e rIte mA pahelI 1 . athavA-'dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rukSAH2' te pAnI se dezamA spazavANI ya che. tana me deza uSNu sparzavALa hoya che. eka deza snigdha-cikaNA sparzavALa hoya che. tathA aneka deze rUkSa pazavALA hoya che. A bIjo bhaMga che 2 athavA-- 'dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezaH rukSa" te pAtAnA dezamA ThaMDA sparzavALa hoya che. eka dezamAM kuNu sparzavALI hoya che. aneka dezomAM snigdha sparzavALo hoya che tathA eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. e zate yAtrIle lache 3 athavA 'dezaH zIta', deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA tAnAzamA 195zavANI hAya cha, tathA dezamAM uNu sparzavALo hoya che aneka dezomAM snigdha sparzavALa hoya che. tathA aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. e pramANe A ce bhaMga che. bhayakA 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH5' a.cAtAnA
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ 676 ___ bhagavatI dezaH snigdho dezA rUkSAH iti paSTha.6, dezaH zIto dezA upNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti saptamaH7, dezaH zIto dezA upNA: degA: snigdhAH dezA rukSA ityaSTamA8, dezAH zItAH deza uSNo dezaH rinagyo dezo rUkSa iti navamaH9, uSNa ho sakatA hai ekadeza meM vaha snigdha ho sakatA hai aura ekadeza meM yaha rUkSa ho sakatA hai aisA yaha pAMcavAM bhaMga hai5, athavA-'dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 6 ekadeza meM vaha zIta ho sakatA hai aneka dezoM meM vaha uSNa ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha ho sakatA hai aura aneka dezoM meM vaha rukSa ho sakatA hai aisA yaha chaThA bhaMga hai 6, athavA-'dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo lakSaH' ekadeza usakA zIta ho sakatA hai aneka deza usake uSNa ho sakate haiM aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura eka deza usakA rUkSa ho sakatA hai ailA yaha sAtavAM bhaMga hai7, adhavA'dezaH zIta: dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH' ekadeza usakA zIta ho sakatA hai aneka deza usake uSNa ho sakate haiM aneka deza usake snigdha ho lakate haiM evaM aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM aisA yaha AThavAM bhaMga hai athavA-'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH deza rUkSaH' aneka deza usake zIta ho sakate haiM, ekadeza eka dezamAM ThaMDA sparzavALa hoya che. aneka dezomAM uNa sparzavALa hoya che. eka dezamAM te snigdha sparzavALa hoya che. tathA te ekadezamAM rUkSa 25zavAjI 4 . zata mA payamA mAcha.5 athavA 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSA:6' :tAnA zamA vALa hoya che. aneka dezomAM uNu sparzavALa hoya che. tene ekadeza niSpa sparzavALa hoya che. tathA aneka dezomAM te rUkSa sparzavALa hoya che. sazata mA cho cha.6 athavA 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rukSaH7' tanA meza 4 25zavANI hAya che. tana mane desh| GY sparzavALA hoya che. aneka deze snigdha-cikaNu sparzavALA hoya che. ane ekadeza rUkSa sparzavALa hoya che. A sAta bhaMga che.7 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH nA me deza 831 sparzavALa hoya che. tenA aneka deze uSNa sparzavALA hoya che. tenA aneka deze ddhidha sparzavALA hoya che. tathA tenA aneka deze rUkSa sparzavALA DAya cha: sa zatanA mAmA ma cha.8 athavA 'dezAH zItAH deza uSNaH deza:-snigdhaH dezaH rUkSaH9' nA bhane deza :47 25zANA DAya che. tenA
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 05 0 3 paJcapradezikaskandhanirUpaNam vaiSNa dezA zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dazamaH 10, dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa isyekAdazaH 11, dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhA dezA rUkSA iti dvAdaza: 12, dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti trayodazaH 13, dezAH zItA dezA uSNAH dezaH snigdhoM usakA uSNa ho sakatA hai eka deza usakA snigdha ho sakatA hai aura eka deza usakA rUkSa ho sakatA hai aisA yaha nauvAM bhaMga hai athavA'dezAH zItA: deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSA' aneka deza usake zIta ho sakate haiM eka deza usakA uSNa ho sakatA hai eka deza usakA snigdha ho sakatA hai aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM aisA yaha 10 vAM bhaMga hai athavA - 'dezAH zItAH deza uSNaH dezAH ferrer deza rUkSa:' aneka deza usake zIta hote haiM ekadeza usakA uSNa hotA hai anekadeza usake snigdha hote haiM aura eka deza usakA rUkSa hotA hai aisA yaha 11vAM bhaMga hai athavA - dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA' aneka deza usake zIna ho sakate haiM ekadeza usakA uSNa ho sakatA hai aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura aneka deza usake khkSa ho sakate haiM - aisA yaha 12vAM bhaMga haiM athavA dezAH zItAH dezA uSNAH deza: ekadeza uSNu sparza vALA hAya che. tathA ekadeza snigdha cikaNA sparzavALA hAya che. tathA tenA ekadeza rUkSa sparzavALA hAca che, A navabho lasa che.8 athavA 'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rukSAH 10' tenA bhane deza uThA sparzavAjA hoya che. tenA bhesdeza zu spa vALA hAya che. tenA ekadeza snigna cikaNuA spavALA hAya che. tathA tenA aneka deze rUkSa spavALA hoya che. e rIte A 10 isame bhaMga che, 10 athavA 'dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rukSaH 11' tenA ane deze| ThaMDA paza vALA hAya che. tenA ekadeza uSNu spazavALA hAya che. aneka deze snigdha sparza vALA hAya che. tathA ekadeza rUkSa spazavALA hoya che. mA agiyArabheo lauMga che 11 athavA - 'dezAH zItAH deza. uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 12' tenA bhane dezo 'DA sparzavANA hoya hai, tenA eka deza uSNu sparzIvALA hAya che. tenA aneka dezA snigdha-cikaNA sparzIvALA hAya che tathA tenA aneka deze rUkSa spazavALA hAya che. A 12 mArabheo lauMga che, athavA 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezo
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678 bhagavatIsUtre dezA rUkSA iti caturdazaH14. dezAH zIvAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti paJcadazaH15, dezA zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUsA iti poDaza16 iti, ete sarve militvA dvi saMyogino bhaGgAzcatvAraH4, trikasaMyoginI snigdhaH dezo rUkSa' aneka deza ulake zIta hote haiM aneka deza usake uNa hote haiM eka deza snigdha aura eka deza rUkSa hotA hai aisA yaha terahavAM aMga hai athavA-'dezAH zItA dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezA: rUkSA' aneka deza ula ke zIta aneka deza uSNa ekadeza snigdha aura aneka deza usake lakSa ho sakate haiM aisA yaha 14vA aMga hai athavA-'dezAH zItAH dezA uSNa dezAH snigdhAH dezo rakSA usake aneka deza zIna ho sakate haiM aneka deza ucya ho sakate haiM aneka deza snigdha ho sakate haiM aura ekadeza usakA rukSa ho sakatA hai aisA yaha 15 cA bhaMza hai athavA-'dezAH zItAH dezAH uSmAH dezAH snigdhAH dezAH lakSA' aneka deza usake zIna aneka deza usake uSNa aneka deza usake snigdha aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM aisA yaha solahavAM aMga hai / ye saba milAkara 36 bhaMga ho jAte haiM rukSaH' tanA gnde|| 31 25 vAjAya che. tenA anezI By sparzavALA hoya che. eka deza snigdha sparzavALa hoya che. tathA ekadeza 3kSa 25zavANA DAya che. 2 / 13 teramA ma cha. athavA-'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' tenA bhane desh| 125 vANA DAya che aneka deza uSNa sparzavALA hoya che. eka deza snigdha-cikaNuM sparza vALo hoya che. tathA tenA aneka deze rUkSa sparzavALA hoI zake che. A 14 yauhme| che. mathavA 'dezA. zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo ' tenA aneka deze ThaMDA sparzavALA hoya che. aneka deze uNu sparza vALA hoya che aneka deze snigdha sparzavALA hoya che. tathA tene eka deza rUkSa sparzavALa hoya che. e rIte A 15 paMdaramAM bhaMga che. athavA- dezAH zItAH dezAH uSNAH dezAH snigdhAH dezAH lakSAH tanA bhane deza 4 sparzavALA hoya che. aneka deza uSNu sparzavALA hoya che tathA aneka deze niSpa pazavALA hoya che tathA aneka dezo rUkSa sparzavALA hoya che e rIte A seLa bhaMga thAya che. 16 e rIte pAMca pradezI kaMdhanA badhA maLIne A 36 chatrIsa bhaMga thAya che. jema ke- benA saMgathI 4 cAra bhAge traNa
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'ameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTUpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 679 bhaGgAH SoDaza16, catuHsaMyogino'pi bhaGgAH poDaza, tadevaM paTtriMzadvaGgAH36, sparzaviSaye paJcamadezikaskandhasya bhavantIti paJcamadezikaskandhayakaraNam ||muu0 3 // paJcamadezikaskandhasya varNagandharasasparmAna vibhAgazo darzayitvA SaTpadezika skandhasya varNagandharasasparzAn darzayituM pazyannAha-'chappaesie the' ityAdi, muulm|-chppelie NaM bhaMte! khaMdhe kazcanne kaigadhe kaharase kaiphAse pannate? evaM jahA paMcapaelie jAva liya cauphAle ennte| jai egavanne duvannA jahA pNcpesiyst| jai tibanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya, evaM jaheba paMcapaesiyasta satta bhaMgA jAba liya kAlagAya nIlagAya lohiyae 'ya7, siya kAlagAya nIlagAya lohiyagA ya8, ee aTU bhNgaa| evamee dasatiyAsaMjogA, eskekkae saMjoge aTU bhaMgA evaM saThace vitiyagasaMjoge asIti bhNgaa| jaba cauvanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliie ya 1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya2, liya kAlae ya nIlae ya lohiyagAya hAlidae ya 3, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlidagA ya4, liya kAlae tha nIlagAya lohiyae ya hAlie ya5, siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlidagA ya 6, siya kAlae ya nIlagAya lohiSagA ya hAlihae ya 7, siya , 'kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya8, siya kAlagA 'dvikasaMyogI 4, vikSasaMyogI 16 aura catuH saMyogI mI 16 ye saba 36 bhaMga sparza ke viSaya meM paMca pradezika skandha ke hote haiM ||stuu0 3 // - sagI 12 seLa bhaMga tathA cAra sagI 16 seLa bhege e rIte A 36 . thAya che. ||suutr 3 //
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsave ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya9, siya kAlagAya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya 10, siya kAlagA ya nIlagAya lohiyae ya hAliie ya11, ee ekArata bhaMgA evameva paMca baukA saMjogA kAyavvA ekekasaMjoe ekArasa bhaMgA sabje te caukasaMjoeNaM panapanta bhNgaa| jai paMcavanne liya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae / sukillae ya? siya kAlae ya lIlae ya lohiyae tha hAlidae ya mukSigAya2, siya kAlae tha nIlae ya lohiyae ya hAlihagA ya sukillae ya3, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagAya hAlidae ya sukillae ya4, siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya5 siya kAlagAya lIlae pa lohiyae ya hAlihae ya sukillae ya6, evamee cha bhaMgAbhANiyacyA, evamete lambe vi ekkagaduyagatiyagacaukkagapaMcagasaMjogesu chAsIyaM bhaMgalayaM bhvi| gaMdhA jahA paMca paesiyasta rasA jahA eyasleva bannA, phAsA jahA cauppaesiyassa ||suu04|| ___ chAyA---paTmadezinaH khalla bhadanta ! skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasa: katisparzaH prajJaptaH ? evaM yathA paJcaparezikA yAvat syAt catuHsparza: mjnyptH| yadi ekavarNA, vivoM yathA paJcapadezikasya yadi trivarNaH syAda kRSNazca nIlazca lohitazca evaM yathaiva paJcamadezikasya saptamagA yAvat syAt kRSNAzca nIlAzca lohitazca0 syAt kRSNAzca nItAzca lohitAzca / ete aSTa bhnggaaH| evamete daza trikasaMyogAH, ekaikasaMyoge aSTau bhaGgAH, evaM sarve'pi trikasaMyoge ashiitibhnggaaH| yadi catuvarNa: syAt kRSNazca nIlazca lohitazca pItazca1, syAt kRSNazca nIlazca lohitazca pItAzca2, sthAt kRSNazca nIkaraca lohitAzca pItazca3 syAt kRSNazca nIlazca lohitAzca pItAzca4, syAt kRSNazca nIlAzca lohitazca pItazca5, syAt kRSNazca nIlAzca lohitazca pItAzca6, syAt kRSNazca
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 305 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 681 nIlAzca lohitAzca pItazca7, syAt kRSNAzca nIlazca lohitazca pItazca8, syAt kRSNAzca nIlazca lohitazca pItazca9, syAt kRSNAzca nIlazca lohitAzca pItazca10, syAt kRSNAzca nIlAzca lohitazca pItazca 11, ete ekAdaza maGgA, sarve te catuSkasaMyogena paJca pshcaashdbhnggaaH55| yadi paJcavarNaH syAt kRSNazca nIlazca lohitazca pItazca zuklazca 1, syAva kRSNazca nIlazca lohitazca pIvazca zuklAzca2, syAt kRSNazca naulazca lohitazca pItAzca zuklazca3, syAt kRSNazca nIlazca lohitAzca pItazca zuklaca 4, syAt kRSNazca nIlAzca lohitazca pItazca zuklazca5, syAt kRSNAca nIlazca lAhira.zca zuklazca6, edamete paDUmanA bhaNitavyA, evamete sarve'pi ekadvikanikacatuSkapazcakasaMyogeSu paDazItyadhikaM bhaGga zataM bhavati / gandhA yathA pazcAdezikasya, rasA yathA etasyaiva varNAH, sparzA yathA catu:madezikasya // 20 // TIkA:--'chappaesieNaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne kaigaMdhe kairase kaiphAse pannatte ' paT pradezikA khalla bhadanta ! skandhaH kavivarNaH, SaT pradezA:-paT paramANavA avayavatayA vidhante yasya skandhasyAvayavinaH sa paTmadezikaH skandhaH kativarNaH / 'chappaesie NaM bhate ! khaMdhe kAvanne kaigaMdhe ityAdi' lU0 // 4 // TIkArtha--sUtrakAra ne paJcapradezikaskandha ke varNa gandha rasa aura sparzoM kA usameM vibhAgazaH varNana kiyA aba ve inhIM varNa gandha rasa aura sparzoM ko SaTpradezika skandha meM vibhAgazaH prakaTa karane ke lie 'chappaesie NaM bhaMte!' ityAdi sUtra kA varNana karate haiMisameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'chappaesie NaM bhaMte ! kAvanne kaiMgaMdhe kairase kaiphAse pannatte' he bhadanta ! cha paramANu avayava rUpa se jisa skandharUpa avayavI ko hote haiM-arthAt jo skandharUpa pAMca pradezavALA sakaMdhamAM varNa, gaMdha, rasa, ane sparzenA saMbaMdhI kramathI kathana karyuM have varNa, gaMdha, rasa, ane sparzane cha pradeza kadhamAM bhathA matAvA sUtra 4 cha. 'chappaesie NaM bhaMte ! khaMghe kaivanne kaigaMdhe' tyAha --gItama svAmI prabhuta pUche che hai-'chappaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kAvanne kaigaMdhe kairase kaiphAse paNNatte hai bhagavana 245 35 2 sayakA paramANu rUpa cha avayava rUpethI hoya che, arthAt je skaMdha rUpa avayavI cha paramANunA sAgathI thayela hoya che. e te cha pradezavALa skaMdha keTalA bha0 86
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ dare bhagavatIstre katigandhaH katirasaH katisparzaH manasaH, SaTmadezikaskandhe kiyanto varNagandharasasparzA vidyante ? iti praznaH, uttaramAha-'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA paMcapaesie jAva cauphAse pannatte' evaM yathA paJcapradeziko yAvat catuHsparzaH prajJaptaH, paJcapadezikAtidezameva vivRNvan Aha-'jai egadanne' iti, yadi paTanadezikA skandha ekavarNa:-ekavarNavAn tadA-'egavannaducanA jahA paMcapaesiyasa' ekavarNadvivau~ yathA paJcapradezikasya, yena prakAreNa paJcapadezikaskandhasya ekavarNadvivarNavaccaM kathitaM tathaiva SaT pradezikaskandhasyApi ekavarNavara varNadvayavatvaM ca vaktavyam , tathAhi-'siya kAlae ya siya nIlae ya siya lohiyae ya siya hAliie ya siya avayavI cha paramANuoM ke saMyoga se janya hotA hai aisA vaha pahanadezika skandha kitane varNoM vAlA kinane gaMdhoM vAlA kitane rasoM vAlA aura kitane spoM vAlA hotA hai ? arthAt SaTpradezika skandha meM kitane varNa gandha rasa aura sparza hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM'evaM jahA paMcapaelie jAya liya cauphAse panatte' he gautama ! jisa prakAra se paMcapradezika skandha yAvat cAra sparzavAlA kahA gayA hai usI prakAra se yaha SaTpadezika skandha bhI yAvat cAra sparza vAlA kahA gayA hai| isI viSaya ko aba vistArapUrvaka samajhAne ke liye 'jai egavanne' ityAdi sUtrapATha kahA jAtA hai-isameM yaha samajhAyA gayA hai-yadi vaha SaTpradezika skandha ekavarNa vAlA yA do do varNoM ghAlA hotA hai to inake varNana kI zailI jaise paMcapradezika skandha ke prakaraNa meM kahI gaI hai vaisI hI vaha yahAM SaT pradezika skandha ke sambandha meM bhI jAna lenI cAhiye thA kaha lenI cAhiye / khulAsA isa viSaya varNovALe keTalA gaMdhavALe keTalA rasavALe ane keTalA zevALa hoya che? athAt cha pradezavALA dhamAM keTalA varNo, keTalA gaMdha, keTalA rasa ane keTalA sparze hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke... - evaM jahA paMcapaesie jAva cauphAse paNNatte' ke gautama zata pAMya pradezika skaMdha thAvat cAra sparzevALa kahyo che teja rIte A cha pradezavALA skaMdha paNa yAvata cAra sparzevALe kahyo che. Aja viSayane have sUtrakAra vistArapUra 4 sabhA 'jai egavanne' tyAdi sUtramA 4 cha. yA sUtrathA. e samajAvyuM che ke- je te cha pradezavALe skaMdha eka varNavALe athavA babbe vaNavALo hoya to te pAMca pradezI RdhinuM je rIte eka ane be varSanA saMbaMdhanuM varNana karyuM che, te ja pramANe A cha pradezavALA rakaMdhanuM varNana paNa
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA ze020 u05 04. padmadezika skandhe varNAdinirUpaNam 683 sukillae ya' syAt kAlaH syAt nIlaH syAt lohitaH syAt hAridraH syAt zuklaiti ekavarNaviSayakA bhaGgAH / yadi dvivarNastadA 'siya kAlae ya nIlae ya1, siya kAlae ya nIlagA ya2, siya kAlagA ya. nIlae ya3, siya kAlagAya nIlamA ya4' sthAt kAlaca nIla tyekaH syAt kAlazca nIlAca iti dvitIyaH 2, syAt kAlA nIlati tRtIyaH 3, syAt kAlAtha nIlAyeti caturthaH 4 / siya meM aisA hai - 'jai egavanne siya kAlae ya siya nIlae ya siya lohi yae ya siya hAlie va siya sukkillae ya' yadi vaha SaTpradezika skandha ekavarNa vAlA hai to vaha yA to kadAcit kAlevarNa vAlA ho sakatA hai yA kadAcit nIle varNa vAlA ho sakatA hai yA kadAcit lohita varNa vAlA ho sakatA hai yA kadAcit pInavarNa vAlA ho sakatA hai yA kadAcit zuklavarNa vAlA ho sakatA hai isa prakAra se ye 5 bhaMga ekavarNa ko lekara ho sakate haiM / yadi vaha SaT pradezika skandha do varNoM vAlA ho to - 'siya kAlae ya nolae ya 1 siya kAlae ya nIlagAya 2 siya kAlagA ya nIlae ya 3 siya kAlagA va nIlagA ya 4' isa prakAra se vahAM ye 4 bhaMga hote haiM / kadAcit vaha kAlevarNa bolA aura nIle vAlA ho sakatA hai 1 athavA - eka pradeza usakA kRSNavarNa vAlA aura aneka pradeza usake nIle varNavAle ho sakate haiM 2, athavA - aneka pradeza usake kRSNavarNa vAle aura eka pradeza usakA nIle varNa vAlA ho sakatA hai 3, athavA aneka pradeza usake kAlevarNa vAle aura aneka pradeza usake nIlevarNa vAle ho sakate haiM 4, isa prakAra se ye 4 bhaMga sabhavu tenu varSAta ahAra mA prabhAle che.- 'jai egavanne siya kAlae ya siya nIlae ya siya lohiyae ya siya hAlie ya siya sukkillae ya' le te cha pradezavALA sa dha eka vaNu vALA hoya te koIvAra kALA vaNu vALA hAya che, athavA keAIvAra nIla vaNudhALA heAya che. athavA koivAra lAla vALA hAtha che, keAIvAra pILAvALA hAya che athavA koIvAra saphedavaNu vALe hAya che. le te pradezavANI saMdha me varSAvANI hoya to 'siya kAlae ya nIlae ya1' adhavAra te aAvArtha vANI hoya che mane nIsavartha vANI pazu hoya che. 1 yi kAlae ya nIlagA yara' athavA tenI me aheza aNAvArtha vANI hoya che. ane aneGa ahesh| nIsavaNuvAjA hoya che.2 athavA 'siya kAlagA tha nIlae ya3' tenA bhane aheza aNAvArtha vANA hoya cheDa aheza nIlavAyu vANI hoya che. 3 'siya kAlagA ya pradezA kALAvaNu vALA heAya che. ane aneka nIlayA ya4' athavA tenA aneka pradezA nIlavaNu vALA hAya che,
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. bhagavatIsUtra kAlae ya lohiyae ya' syAt kAlazca lohitaca, atrApi catvAraH kAle lohite ekatvAbhyAM prathamaH1, kAle ekatvaM lohite bahutvamiti dvitIyA2, kAle bahutvaM lohite ekatvamiti tRtIyaH3, kAle lohite ca bahutvamiti cturthH4| 'siya kRSNa aura nIlavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara hue haiN| isI prakAra se kRSNa aura lAlavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara cAra bhaMga hote haiM inameM 'siya kAlae ya lohiyae ye aisA yaha mUlabhaMga haiisake cAra bhaMga isa prakAra se hai-'miya kAlae ya lohiyae ya 1 siya kAlae ya lohiyagA ya2, siya kAlagAya lohiyae ya 3, siya kAlagA ya lohiyagA ya 4' inameM prathama bhaMga kRSNa aura lohita (lAla) meM prathamA ke ekavacana ko lekara huA hai 1, ditIya bhaMga kAla meM ekatva ko aura lohita meM bahuvacana ko karake huA hai2, tRtIya bhaMga kAla meM bahutva ko aura lohita meM ekatva karake huA hai3, caturtha bhaMga donoM padoM meM kAla aura lohita meM bahutva karake huA hai4, isI prakAra se 'siya kAlae ya hAlihae ya' aisA jo mUlabhaMga hai usake bhI cAra bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'siya kAlae ya hAliddae ya 1, siya kAlae A rIte A cAra bhAge kALAvaNe, ane nIlavaNanA ekapaNa ame anekANuthI thAya che. e ja rIte kALAva ane lAla varNanA eka bhane manazrI yAra bhI thAya che. te mA prabhArI che. 'siya kAlae ya lohiyae yAra te pANI DAya cha bhane vAra dAsa vANA paNa hoya che. A pahelA bhaMgamAM kALAvaNuM, ane lAlavamAM savayanathI 42 cha / 'siya kAlae ya lohiyagA ya 2' athavA tene eka pradeza kALAvavo hoya che ane tenA aneka pradeza lAlavaNavALA hoya che A bIjA bhaMgamAM kALAvamAM ekapaNAne laIne ekavacana, ane lAlavamAM baDutvane laI bahuvacanathI kahela che. A rIte A bhI mache 2 'khiya kAlagA ya lohiyae ya3' tanA bhane prdesh| kALAvavALA hoya che ane eka pradeza lAlavarNavALa hoya che. A trIjo bhaMga kALAvamAM bahupaNAne laI bahuvacana ane lAlavarNamAM ekavacanathI thayo 23 siya kAlagA ya lohiyagA ya 4' nA bhane pradeza rANA hoya che ane aneka pradeza lAlavarNavALA hoya che. cothA bhaMgamAM baMne padamAM eTale ke kALA ane lAla bannenA bahuvathI bahuvacanane praga dha che. Aja rIte kALA ane pILA varNanA ekapaNuM ane aneka paNAthI paNa yAra samAthAya cha.2 mA zata cha.-'siya kAlae ya hAlihae ya pAra
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaithabandrikA TIkA za020 u05 sU04 paTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 685 yahAligA ya 2, siya kAlagA ya hAliddae ya 3, siya kAlagA ya hAligA ya 4 / ina bhaMgoM meM bhI prathama bhaMga kRSNa aura pItavarNa ke ekatva meM huA hai, dvitIya bhaMga kRSNavarNa ke ekatva meM aura pItavarNa ke bahutva meM huA hai2, tRtIya bhaMga kRSNavarNa ke bahutva meM aura pIta ke ekaca meM huA hai3, tathA caturtha bhaMga donoM padoM ke bahutva meM huA hai4, isI prakAra se kRSNavarNa ke sAtha zuklavarNa kA yoga kara 4 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM - ' siya kAlae ya sukillae ya 1, sigha kAlae sukilagAya 2, siya kAlagA ya sukillae ya 3, siya kAlagA ya sukillA va 4' inameM bhI pUrvokta rUpa se kRSNa aura zukla ina padoM meM ekatA aura anekatA hokara ye 4 bhaMga bane haiM aisA samajhanA cAhiye isa prakAra se ye saba bhaMga kRSNapada kI pradhAnatA meM aura zeSa te kALA vaNu vALA hAya che ane kaiAi vAra pILA vaNu vALA hAya che. A ghaDele aMga ajAvAyu bhane bhIjAvAnA tvathI thye| che. 1 'siya kAlae yahAdinA 2' te potAnA zreSTha pradezamAM bhajAvAvANI hoya che ane aneka pradezeAmAM pILAvaNu vALA hAya che. A bIjo bhaMga kALAvaNuM nA zempadyAthI mane cIjAvAyunA bhane pAthI thye| che. 2 'siya kAlagA ya hAliddae ya 3' mane! pradezAbhAM te amAvArtha vANI hoya che. ye! pradezamAM bhIjAvA vALA hAya che. trIjo bha ga kALAtraNanA mahupaNAmAM ane pILAvaNunA ekaythaathii thayo che. 'siya kAlagA ya hAlihagA ya 4' ane ahezomAM ajavAya vALA hAya che. ane aneka pradezAmAM pILAvaNu vALe! hAya che. ceAthA bhaMgamAM ane pukhta bahuvacanathI kaheta che. 4 eja rIte kALAvaNu sAthe saha vardhunA yoga ne 4 yAra lauMgo thAya che ? mA rIte hai- 'siya kAlae ya suzilalae ya 1' adhavAra te ajAvalu vANI hoya che bhane / pAra sadeha varNuvANI hoya che 1 'sciya kAlae ya sukillagA ya 2' ardhavAra te me pradezamAM kALAvaNu vALA hAya che ane aneka pradezamAM saphedavaNu vALA hAya cher 'siya kAlamA sukillae ya 3' ardha vAra te mane hezAmAM bhajAvAluvAjo hAtha che. mane the! dezamAM saha vardhuvANI hoya che 3 'siya kAlagA ya sukki* ugA ya 4' bhane pradezobhAM aNAvavANI hoya he mAne ne ahezAbhAM sapheda vaNu vALe hAya che. AmAM paNa pUrvokta rUpathI kALA ane sapheda nA ekapaNA ane aneka paNAthI A 4 cAra bhaMga ane che. tema samajavu. A rIte A tamAma bhaMge| kRSNa pakSanI pradhAnatA ane bAkInA padmAnI pra
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 686 ya4, kAlae ya hAlie 24, siya kAlae ya sukillae ya4, siya nIlae ya lohiyae siya nIlae ya hAlie ya4, siya nIlae ya sukillae ya4, siya lohi padoM ke adhAnatA meM hue haiM aisA jAnanA caahiye| aba nIlapada kI pradhAnatA karake aura nIce ke padoM ko usake sAtha -yojita karake jo bhraMga banate haiM ve isa prakAra se haiM- 'siya nIlae ya lohiyae ya 4' isa mUlabhaMga meM bhI cAra bhaMga banate haiM jo isa prakAra se haiM- 'siya nIlae ya lohie ya 1, siya nIlae ya lohiyA ya 2, siya nIlagA ya lohiyae 3, siMga nIlagAya lohiyagA ya 4' ye 4 bhaMga nIla aura lohita pada kI ekatA aura anekatA meM pane haiM aisA samajhanA caahie| prathama bhaMga meM donoM padoM meM ekatra hai 1, dvitIya aMga meM prathama paMda meM ekatva aura dvitIya pada meM anekatva 2, hai tRtIya bhaMga meM prathama pada meM anekatva aura dvitIya pada meM ekasya hai 3, caturtha bhaMga meM donoM padoM meM anekatva hai4, lohita pada ko choDakara nIlapara ke sAtha pItavarNa ko jor3akara jo cAra bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM- 'siya nIlae ya hAlidae ya 1, siya nIlae ya hAligA ya 2, siya nIlagA va hAlie ya 3, siya nIlagA hAligA 4' ye cAra bhaMga bhI nIla aura pItavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM isI taraha se nIlapada ke sAtha zuklavarNa ko yojita karake jo cAra bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM - dhAnatAthI thayA che. tema samajavu. have nIla patnanI pradhAnatA rAkhIne tathA bAkI nA padAne tenI sAthe ceAjIne je bhagA ane che. te A pramANe che 'siya nI upa ya lohiya e ya1' khiya nIlara ya lohiyagA ya 2 khiya nIlagAya lohiya eya . 3 . siya nIlagAya lohiyagA ya 4' mA yAra lagI nIzu bhane saasvanA ekapaNA ne anekapaNAthI thayA che tema samajavu', pahelA bhaMgamAM anne pado ekavacanavALA che. khIjA bhaMgamAM pahelA . padamAM ekapaNu, ane bIjA padamAM aneka pazu kahyu. che. trIjA bhaMgamAM pahelA paTTamAM anekapaNu ane khIjA padamAM ekapaNu' che. ceAthA bhaMgamAM anne padomAM anekapaNu che. have leAhita padane cheDIne ane nIlapada sAthe pIta-pILA vaNuM ne yokane ke yAra lauMgo bhane che te matAve che. - - ' siya nIlae ya hAlie ya 1 khiya nIlae ya hAligA ya2 siya nIlagA ya hAlie ya 3 siya nIlagAya hAliddargA ya4' mA yAra lauMga yazu nIlavarNunA melA bhane ane'pAthI manyA che, eja rIte nIlapattanI sAthe sapheda varNane ceAjIne je cAra bhago thAya
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 04 paTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 687 e yahAddie ya4, siya lohiyae ya sukillae ya4, siya hAlie ya sukki lae 4,' etramete daza dvikasaMyogA bhaGgAH punazcatvAriMzadbhavantIti / 'nai tivanne' 'siya nIlae ya sukillae ya 1, siya nIlae ya sukkilagA ya. 2, sipa nIlagAya sukillae ya 3, siya nIlagAya sukkilalagA ya 41 ye cAra bhaMga bhI nIla aura zuklavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM / aba lAlavarNa aura pItavarNa ko lekara jo bhaMga hote haiM ve isa prakAra se hai- 'siya lohiyae ya hAlie ya' aisA yaha mUla bhaMga hai isake avAntara cAra bhaMga isa prakAra se hai- siya lohiyae ya hAli6e ya 1, silohiyae ya hAligA ya 2, liya lohiyA ya hAli6e ya 3 sipa lohiyagA ya hAliyA ya 4' ye cAra bhaMga bhI lohita aura pItavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara saMpanna hue haiM / isI prakAra se 'for lohiyae ya sukillae ya' isa mUla bhaMga ke bhI cAra bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM - 'siya lohiyae ya sukillae ya 1, siMgha lohiyae ya sukillAgA ya 2, siya lohiyA ya sukillae 3, siya lohiyA ya sukillagA ya 4' ye cAra bhaMga lohita aura zuklavarNa ke ekaea aura anekatva meM hue haiM / pIta aura zuklavarNa kI yojanA karake jo cAra bhaMga bane haiM ve isa prakAra se haiM- 'siya hAlie ya sukillae ya 1, siya hAlie ya sukkilagA ya 2, siya hAliMgA * ** che, te mI asA che-siya nIlae ya sukillae ya1' 'priya nIlae ya sukillagAya khiya nIlagAya sukillae ya 3 'khiya nIlagA ya sukkilalagA ya 4 bhA cAra bhaMgA pazu nIlavaNu ane saphedavaNunA ekapaNA ane anekaNAne laIne thayA che. have lAlavaNu ane pILAvane laIne je cAra bhagA thAya che. te yA prabhAye che, 'siya lohiyae ya hAlie ya1 'triya lohiyae ya hAligA ya 2 saya lohiyA ya hAlie yara 'siya lohiyagA ya hAlidagA ya4' mA yAra bhagA paNa lAlavaNu ane pILAva nA ekapaNA ane aneka paNAthI thayA che. eja rIte lAlavaNu ane dheALAvaNunA caiAgathI paNa cAra bhagA thAya che. je yA rIte che. - 'siya lohiyae ya sukkillae ya 11 siya lohiyae ya sukilla* gAya 2 saya lohiyA ya sukkillae ya 3 siya lohiyagA ya sukillagA ya 4' A cAra bhagA lAla ane sapheda varNa nA ekapaNA ane anekapaNAthI thayA che te ja rIte huve pILA ane sapheda vaNunA yAgathI je cAra bhaMgA bane che te batAvavAmAM bhAve che -- "siya hAlie ya sukkillae ya' ardha vAra te pIjA varSAvANI hAtha he bhane |dhvaar saha vAzuvAnI, hoya he 1 'siya hAlie ya sukki lagA ya2'
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 bhagavatI yadi trivarNaH-varNatrayavAn SaTpadezikaH skandhastadA 'siya kAlae ya nIlae ye lohiyae ya' syAt kAlaca nIlazca lohitazca 'evaM jaheba paMcapaesiyarasa' evaM yathaiva pazcAdezikasya 'satta bhaMgA' sapta bhaGgAH, 'jAva siya kAlagAya nIlagA ya lohiyae ya7, siya kAlagAya nIlagA ya lohiyagA ya8, yAvat syAt kAlakAca nIlakAzca lohitazca7, syAt kAlakAzca nIlakAca lohitakAzcetyaSTamaH8, atra yAvatpadena pazcapradezikasya dvitIyabhaGgAdArabhya SaSThAntasya grahaNaM bhavati tathAhi-siya kAlae nIlae lohiyagA yara, siya kAlae nIlagA ya lohiyae ya3, siya ya mukkilae ya 3, siya hAlidagA ya sukkilagA ya 4' ye dhAra bhaMga bhI pItavarNa aura zuklavarNa kI ekatA aura anekatA meM hue haiM isa prakAra se mUla meM ye 10 vikasaMyoga haiM ina 10 vikasaMyogoM ke ye avAntara 4-4 aMga aura hue haiM isa prakAra kula vikasaMyogI yahAM 4. bhaMga ho jAte haiN| ___ 'jai tibanne yadi vaha SaTpradezika skandha tIna varNa vAlA hotA hai to yA to vaha 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya" kadAcit kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai nIlavarNa vAlA ho sakatA hai aura lohita varNa vAlA ho sakatA hai isa prakAra se vaha tIna varNa vAlA ho sakatA hai, yA yAvat padagRhIta 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya 2' kaI eka pradezamAM paNa varNavALo hoya che ane aneka pradezamAM sapheda qANe DAya che. 2 'siya hAlihagA ya sukkillae ya3' bhane prhzemAM pILAvavALa hoya che tathA kaI eka pradezamAM saphedavarNavALo hoya cha 3' 'siya halihaMgA ya sukkilagA ya 4' bhane pradezAmai alag vANI hoya che ane anekra pradezomAM sapheda varNavALa hoya che. 4 A cAra bhaMga pILA ane sapheda varNanA ekapaNuM ane anekapaNAthI thayA che. A rIte vikasAyegI bhaMgo je mukhya 10 dasa che tenA eka ekanA cAracAra avAntara bhede thavAthI dvisaMgI bhaMga kula 40 cALIsa thAya che. 'jaha tivannecha prazavANI 245 navAjA jAya ta mA pramANa vANI za cha.-'siya kAlae ya naulae ya lohiyae ja kadAca te kALAvavALe heAya che, nIlavarNavALa paNa hoI zake che ane kaI vAra lAla varNavALe paNa hoI zake cheA rIte e traNa pANI yAya che. mA 59 / macha. 1' 'siya kAlae ya nIlae ya
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ maicandrikA TIkA za020 u05 04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 689. 1 kAlae ya nIlagAya lohiyag2A 24, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyaeM yeM, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya6,' syAt kAlo nIlo lohitakA 2 21, syAt kAlo nIlAzca lohitazca 3, syAt kAlo nIlAca lohi zra4, syAt kAlAtha nIlazca lohitazceti pazcamaH 5, syAt kAlAtha nIlatha vaha kadAcit kRSNavarNa vAlA nIlavarNa bAlA evaM aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai 2, yA- 'siya kAlae ya nIlagA ye lohiyae ya 3' eka pradeza meM vaha kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM areef vAlA aura eka pradeza meM lohitavarNa cAlA ho sakatA hai hai, yA - ' siya kAlae ya nIlagAya lohiyA ya 4' vaha eka pradeza meM kRSNAvarNa vAlA aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA aura aneka pradezoM meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai 4, yA - 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya 5' vaha aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA aura eka deza meM lAlavarNa ho sakatA hai 5, yA 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyA va 6' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA bhI ho sakatA hai eka pradeza meM nIlavarNa vAlA ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 6 'jAba siya kAlagA ya, nIlagA ya lohiyae 7' yA vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA bhI ho kohiyagA ya 2' ardha vAra te potAnA meDa ahezabhAM ajAvANu vANI hAya che. koIvAra te peAtAnA eka pradezamAM nIlavaNu vALA hAya che. ane aneka pradezeAmAM lAlava vALA hAya che. A bIjo loMga che. 2 * siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya3' me pradezabhAM te ajA vAyu vANI hAtha hai. aneka pradezeAmAM nIlatraNavALA hAya che tathA keI eka pradezamAM lAlavaNu vANI hoya che. u mA zrIle aMga che. 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya 4' eka pradezamAM te kALAvazu vALA hAya che aneka pradezamAM nIlavarNavALA hAya che tathA aneka pradezeAmAM lAla vaNu vALA hAya che. A ceAthA bha ga che. 4 siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya5' te mane azobhAM bhaNAvArtha vANI hAya che. eka pradezamAM nIlavaNu vALA hAya che tathA eka pradezamAM lAlavaNu vANI hoya che, mA pathamA lauMga che, 5 ' siya kAlagAya nIlae ya lohiya gAya 6' te potAnA bhane pradezobhAM bhAvArtha vANI hoya che. me ahezabhAM nIlavaLu vALo hAya che tathA aneka pradezAmAM lAlavaNavALA hAya che. A chaThThI laga che. 6 'jAva khiya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya 7' athavA te gAMtAnA' aneka pradezAmAM kALAva vALA hoya che, aneka pradezAmAM nIlavarNa bha0 87
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre lohitAzceti SaSThaH6 'ee * aha bhaMgA eteaSTau bhaGgAH / prathamasaptamASTamabhaGgAstu ihetra SaT pradezika skandhaprakaraNe svayameva prdrshitaaH| dvitIya tRtIyacaturthapaJcamaSaSThabhaGgA yAvatpadena saMgRhItA itimilitvA aSTau bhaGgAH -bhavantIti / kAlanIlalohitAnAM samavAyAt aSTau bhaGgAH pradarzitAH(1) evaM sakatA hai aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura eka pradeza meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 7 yA-siya kAlagAya nIlagA ya lohiyagA ya 8' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM nIle varNa vAlA aura aneka pradezoM meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai 8 'ee aTTha bhaMgA' isa prakAra se ye ATha bhaMga hote haiN| yahA~ jo ye ATha bhaMga prakaTa kiye gaye haiM unameM se 7 bhaMga to paMcaprade. -zika skandha ke trivarNa prakaraNa meM prakaTa kiye jaise hI haiM yahI yAta 'evaM jiheba paMcapaesiyassa satta bhaMgA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai tathA AThavAM jo bhaMga hai vaha mUlapATha meM dikhalA diyA gayA hai isa prakAra yahAM SaTpadezika skandha prakaraNa meM sUtrakAra ne yaha prathama aMga-syAt kAlazca nIlazca lohitazca tathA-siya kAlagAya nIlagA sya lohiyae ya' aisA yaha saptama bhaMga, aura-'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya aisA yaha AThavAM bhaMga, ye 3 bhaMga to apane Apa hI dikhalA diye haiM aura dvitIya tRtIya caturtha paMcama SaSTha the 5 bhNg-yaavvALa hoya che. tathA eka pradezamAM lAlavarNavALe hepa che. A pramANe A *sAtamI A1 thAya cha 7 mathavA 'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya8 te pitAnA aneka pradezamAM kALA varNavALa hoya che. aneka pradezamAM nIlavarNa vALa hoya che. ane aneka pradezamAM lAlavarNavALe hoya che. e rIte A mAmecha.8 'ee aTu bhaMgA' mA zata bhA mA 7 pradezavANAdhanA traNa varSonA saMgathI thAya che. ahiyAM je A ATha bhaMgo batAvyuM che.te paikI sAta aMge te pAMca pradezavALA sakaMdhanA traNa varNanA prakaraNamAM batAvyA pramANe 1 cha. 4 vAta 'evaM jahaiva paMca paesiyasa sattabhaMgA' bhA. sUtra pATha dvArA sUtrakAre kahI che tathA AThamo bhaMga bhUla pAThamAM kahela che. e zata // 7 pradezI 24 ghanA gharamA sUtramAre mA / An 'syAt kAlaca nIlabdha lohitazca' tathA 'siya kAlagA ya nIlagAya lohiyae ya' mA zatanasAtamaA tathA 'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya 81 me pramANene A AThamo bhaMga A traNa aMge svayaM sUtrakAre ja batAvyA che. tathA bIja, trIja, tha, pAMcama ane chaThTho A pAMca bhaMga yAvatyadathI
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA zaM020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 691 kAlanIlahAridrANAmapi aSTau bhaGgAH (2) / evaM kAlanIlazuklAnAmaSTau bhaGgAH(3) evaM kAlalohitahAridrANAmaSTau bhaGgAH(4) tathA kAlalohitazuklAnAmaSTA(5) tathA kAlahAridrazuklAnAmapi aSTau bhaGgAH(6), evaM nIlalohitahAridrANAmaSTo bhagA (7) nIlalohitazuklAnAmaSTau bhaGgAH(8) nIlahAridrazuklAnAmaSTau bhaGgAH (9) tathA lehitahAridrazukmanAmapi aSTau bhanAH (10) / tadevamete kAlAdivarNAnAM parasparavizeSaNavizeSyamAvaikatvAnekatvAbhyAM daza bhaGgAH, ekaikasya cASTau bhagA iti dazAnAM bhaGgAnAmaSTasaMkhyayA guNane azItimaGgA bhavanti spada se saMgRhIta kiye haiM / evaM kAlanIla hAridrANAmapi aSTau bhaMgA' isI prakAra se kAla nIla aura hAridra padoM ke samaya saMyoga se ATha bhaMga hote haiM, tathA-kAla nIla aura zukla padoM ke saMyoga se bhImAThe bhaMga hote haiM, kAla lohita aura hAridra padoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM, tathA-kAla lohita aura zuklapadoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM tathA-kAla hAridra aura zukla ina padoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM isI prakAra se nIla lohita aura hAridrapadoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM nIla lohita aura zukla ina padoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM nIla hAridra aura zukla ina padoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM tathA-lohita hAridra aura zukla ina padoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM isa prakAra se ye kAlAdi vargoM ke paraspara vizeSaNa vizeSyabhAva ko lekara vikasaMyogI 10 bhaMga hote haiM / ina 10 bhaMgoM meM eka 2 trikasaMyogI bhaMga ke vargoM ke zraya yA che. 'evaM kAla-nIla-hAridrANAmapi aSTau bhaMgAH' meka zata NA varNa, nIlavaNuM ane pILAvaNuMnAgathI ATha bhego thAya che. tathA kALA vaNuM nIlavarNa ane saphedavarNanA saMgathI paNa ATha bhego thAya che. tathA kALAvaNuM lAlavaNuM ane pILA varNanA sAgathI paNa ATha saMge bane che. tathA kALApaNuM, lAlavarNa ane sapheda varNanA saMgathI paNa ATha bhAge bane che. tathA kALAvaNuM pILAvaNa ane sapheda varNanA sAgathI paNa ATha bhaMga thAya che, e ja rIte nIlavarNa, lAlavaNa ane pILA varNanA cogathI ATha aMge thAya che. nIlavarNa, pILAvaNuM ane sapheda varNanA sAgathI paNa ATha bhaMga thAya che. tathA lAlavarNa, pILAva ane sapheda varNanA saMgathI paNa ATha bhaMga thAya che. A rIte A kRSNa varNa vagere varNanA paraspara vizeSaNa ane vizeSya bhAvathI traNa sagI 10 dasa bhego thAya che. A bhAgamAM eka eka traNa saMgI bhaMganA vargone ekapaNuM ane aneka pazune
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ .......... bhagavatI tudeva darzayati 'ecamee' ityAdi, 'evamee dasatiyAsaMjogA' evam-uparoktapadazitaprakAreNa ete daza trikasaMyogA bhaGgA bhavanti 'ekkekkae saMjoge aTTa bhaMgA' dazAnAmapi bhaGgAnAm ekaikasaMyoge puna' aSTau bhaGgAH-ekaikasya aSTAvaSTau bhnggaaH| ekatya aura anekasva ko lekara 8-8 bhaMga aura ho jAte haiM, isa prakAra kula bhaMga saMkhyA yahAM 80 hotI hai / yahI 'evamee dasa tiyosaMyogA ekkekkae saMjoge aTThabhaMgA' isa sUtrapATha dvArA vyakta kiyA gayA hai| daza trikasaMyoga isa prakAra se hai-(1) siya kAlara ya nIlae ya lohiyae ya, (2) siya kAlae ya nIlae ya hAlidae ya, (3) siya kAlae ya nIlae ya suzkilale ya (4) liya kAlae ya lohiyae ya hAliddae ya, (5) siya kAlae ya lohiyae ya sukkilae ya, (6) siya kAlae ya hAlihae ya sukkilae ya, (7) siya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya, (8)siya nIlae ya lohiyae ya sukillae yaM, (9) siya nIlae ya hAli. laI 8-8 ATha aTha bhaMga avAntara bhaMga thAya che. e rIte cha pradezI dhamAM qa ge 80 sI bhI thAya che. mA 4thana 'evameye dasa tiyAsaMjogA ekkekkae saMjoge aTTha bhaMgA' mA sUtra54thI cha. miyAjA saMgamA pramANe cha. "khiya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1' avAra 'kALA varNavALe hoya che. keIvAra nIlavarNavALa hoya che keIvAra lAlazuMpaay che mA pare ma cha. 'siya kAlae ya nIlae ya hAlidae ya 21 koIvAra te kALA varNavALo hoya che. koIvAra nIlavarNavALa hoya che. koIvAra pIjIva pANA hAya che. mAmA. cha. 2 'siya kAlae ya nIlae ya sukki lae ya 3' vA2 41 vAle DAya cha. 'nAgI DAya cha bhane pAra sahavAgANe DAya che. ma trIne ma cha. "siya kAlae ya lohiyaeM ya hAlihae ya 4' 2 vANe DAya che. vArasA vANA hAya cha / pIvANe DAya che. ye zata mA thaa| macha. 4 saya kAlaya lohiyae ya sukillae ya5' vA2 4AvA pANI DAya che. pAra lAlavarNavALo hoya che. keIvAra sapheda varNa vALo hoya che. A pAMcame bhaMga cha 5 siya kArlae ya hAlihae sukkila lae ya 6' 12 te pANI hoya che. keI vAra pILA varNavALo hoya che. keIvAra sapheda varNavALo hoya cha mA chaTTo ' che. 6 'siya nIlae ya lohiyae ya hAliie ya 7' vAra te nIlavarNavALo hoya che. koIvAra lAlavarNavALa hoya che. keIvAra pILApaNuM pANI DAya DAya che. mA sAtabhA 1 che. 'siya nIlae ya lohiyae ya sukki. halA yA nAaf pANI DAya che. vA2 sAsavANe khAya
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyucandrikA TIkA za020 305 04 paTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 693 'evaM savve triviyagasaMjoge asII bhaMgA' evaM sarve'pi trikasaMyoge azItirmaGgA bhavanti, pUrvoktarItyeti / 'jai cautranne' yadi caturvarNaH SaTpadezikaH skandhastadA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya1,' syAt kAlazca nIlazca afear hAridraveti prathamo bhaGgaH 1, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAligA ya2' syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzca, eka:madezaH kAlaH ekamadezo nIlaH ekolohitaH avaziSTAstrayaH pradezA hAridrA iti dvitIyo bhaGgaH 2, te ya sukillae ya, (10) siya lohiyae ya hAlidae ya suki kallae ya, ina daza trikasaMyogoM meM se eka 2 trikasaMyoga ke 8-8 bhaMga pUrvokta paddhati ke anusAra kara lenA caahie| ' evaM savvevi tiyagasaMjoge asII bhaMgA' isa taraha se ye saba trikasaMyoga meM 80 bhaMga ho jAte haiM / 'jaha cavanne' yadi vaha cAra varNoM vAlA hotA hai to siya kAlae ye nIlae ya lohiyae ya hAliddara ya 1' kadAcit vaha kRSNavarNavAlA nIlavarNa vAlA lohitavarNa vAlA aura pItavarNa vAlA ho sakatA hai 1 athavA 'siya kAlae va nIlae ya lohiyae hAliegA ya 2' vaha eka pradeza meM kRSNavarNavAlA eka pradeza meM nIle varNa vAlA eka pradeza maiM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA che. mane vArasa varSAvANI hoya che A AIbhI lauMga che. siya nIlae yahAlie ya sukilae ya9' ardhavAra te nIsavANu vANI hoya che. ardhavAra bhIjA' . vadhu vALA hAya che. ane kAivAra saphedavavALA hAya che. A navame bhaga che 'khiya lohiyae ya hAlie ya sukkiillae ya 10 adhavAra te sAsava vALA hoya che. ke IvAra pILAvaNu vALA hoya che. ane koIvAra sapheda vaNu vALA hoya che. A dasame bha'ga che. 10 A rIte trikasa'cAgI dasa bhomAM ekaeka trikasa ceAgInA 8-8 AATha ATha bhaMgA pahelA kahyA pramANenI paddhati anusAra manAvI sevA. 'eva sabve vi viyagasaMjoge 'asII bhaMgA' mA zete tribhsa yogI 80 meM sI lagI thAya che. 'jaha cavanne' le te cha pradezI 24dha yAra vovANI hoya to 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya ho lie ya 1' vAra te mAvavANI hoya che. koIvAra te nIlalaghu vALA hoya che. kAivAra te lAlavaNu vALA hAya che ane kAI vAra te pILAvaNu vALA haiAya che. A pahelA bhaMga che. 1 athavA 'siya, kAlae ya, nIcheeya lohiyae ya hAligA ya2' ye ahezabhAM te ANAvayu vALo hoya che. eka pradezamAM nIlavaNu vALA DAya che. tathA eka pradezamAM sAlavaNu vALA hAya che. tathA aneka pradezAmAM pILa vaNu vALo che. A khI
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ 694 -- bhagavatIsUtra 'siya kAlae ya nIlae ya la hiyagA ya hAlihae ya3' syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrazceti tRtIyA3, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAli. iMgA ya4' syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzceti caturtha:4, siya kAlaMe ya nIlagA ya lohiyae ya hAliddae ya5' syAt kAlazca nIlAzca lohitazca hAridrazcetipaJcamaH5, "siya kAlae ya nolagA ya lohiyae ya hAlidagA ya' syAt kAlazca nIlAMzca lohitazca hAridrAzceti paSThaH6, 'siya kAlae ya ho sakatA hai, 2 siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlidae ya3' athavA-eka pradeza meM vaha kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIle varNa vAlA aneka pradezoM meM tIna pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 3 athavA-'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlihaMgA ya 4' vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA aneka pradezoM meM-do pradezoM meM-lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM-do pradezoM meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 4 athavA-siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAliddae ya 5' kadA. cit vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM-tIna pradezoM meM nIle varNa vAlA eka pradeza meM lohita varNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai5, athadhA-'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlidagA ya 6' vaha apane eka pradeza me kRSNavarNa vAlA do pradezoM meM nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura do pradezoM cha. 2 siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlihae ya 3' athavA : pradezamAM kALAvaNavALa hoya che. eka pradezamAM nIla varNavALe hoya che. aneka pradezamAM-traNa pradezamAM lAlavaNa vALe ane eka eka pradezamAM pI pANI sAya che mA zrIna cha. 'siya kAlae ya nIlae ya lohi. yagA ya hAlihaMgA ya 4 4 pradezamA 4 pAnA hAya che. me pra. zamAM nIlavarNavALe heAya che aneka pradezamAM be pradezamAM lAlavaNuMvALo hoya che ane aneka pradezamAM-be pradezamAM pILA varNa vALo hoya che A zata bha! yaath| ma thAya cha 4 ath| 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAlidae ya5 vA2 me pradezamA jApANI hAya cha aneka pradezamAM-traNa pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. eka pradezamAM lAlavarNavALo hoya che. tathA eka pradezamAM paLAvavALo hoya cha. zata bhA pAya ga cha. "siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAlihaMgA ya6' a yAtAnA se pradezamA ANAva vANI hAya che. pra. - madezamAM nIlavarNavALo hoya che. eka pradezamAM la lavarNavALo hoya che. ane
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 -pramaikhandrikA TIkA za020 u05 su04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 695 nIlagAya lohiyagA ya hAliddara ya7' syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca - hAridrazceti saptamaH 7, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya8' syAt kAlAzca nIlaiMca lohitazca hAridrazcetyaSTama 8, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAligA ya9' syAt kAlAca nIlaca lohitazca dAridrArtheti navamaH 9, siya kAlagAya nIlae ya lohiyagA ya hAlidae ya10' syAt kAlAca meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 6, athavA - 'sipa kAlae ya nIlagA ya lohiyA ya hAlie ya 7' vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA do pradezoM meM nIlevarNa vAlA do pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 7, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae hAlie ya 8' athavA vaha apane tIna pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 8, athavA - 'sigha phAlagA tha nIlae ya lohiyae ya hAligA ya 9' vaha apane aneka pradezoM meM do pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura do pradezoM meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 9, athavA - siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddara ya 10' vaha apane aneka - do pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA doM pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho ye azobhAM cIjAvavANI hoya che mA chaTTo laga che 6 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyagA ya hAli60 ya 7' te potAnA me pradezamAM bhajAvArtha vALo hAya che. e pradezAmAM nIlavaNu vALo hAya che. e pradezamAM lAlavaNuvALo hAya che, ane eka pradezamAM pILAva vALo hAya che. e rIte A sAtamA laga che. " siya kAlagA ya. nIlae ya lohiyae "ya hAlieya 8' athavA te peAtAnA traNu pradezamAM kALAvaNu vALo hAya che. eka pradezamAM nIlavadhu vALo hoya che. tathA eka pradezamAM lAla vaNu vALo hAya che, tathA eka pradezamAM pILA vazuvALA DhAya che. e rIte A AThamA bhaMga thAya che 8 'miva kAlagAya nIlae ya lohiyae ya hAlihagA ya 9 te potAnA bhane ahezAmAM-e pradezomAM kALAvaNu vALo DeAya che. eka pradezamAM nIlavaNu vALo hAya che. eka pradezamAM lAlavaNu vALo hoya che. ane e pradezAmAM pILAvaNu vALA hoya che. me rIte maanvbhe| lauMga thAya che' athavA 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyA ya hAlihara ya 10' te potAnA ane pradezAmAM me pradezAbhAM ajAvAyu vANI hoya che. eka pradezamAM nIlavaNu vALo che. e pradezAmAM lAlavaNu vALo hoya che. ane eka
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' bhagavatIstra nIlazca lohitozca hAridrazceti dazamaH 10, 'siya kAlagA ya, nIlagA ya lohiyae ya hAlidae ya 11' syAt kAlAMzca nIlAca lohitazca hAridrazcetyekAdazo bhaGgaH 11, 'ee ekkArasa maMgA' ete upari pradarzitA ekAdazasaMkhyakAH bhagA bhavanti, 'ekmee paMca caukkasaMjogA kAyavyA' evamete paJca paJcasaMkhyakAH catuSkasaMyogAH kartavyA, 'ekkekasaMjoe ekkArasa bhaMgA' ekaikasaMyoge ete eva ekAdaza bhaGgA bhavanti 'sabve te caukka. saMjogeNaM paNapannaM bhaMgA' sarvaM te catuSkasaMyogena paJcapaJcAzada55 bhaGgA bhavanti, sakatA hai 10, athavA-'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya hAlihae ya 11' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA do pradezoM meM nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohita varNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa ghAlA ho sakatA hai 11 'ee ekkArasabhaMgA' isa prakAra se ye 11 bhaMga hote haiM eka catuSka saMyoga meM 'evamee paMca caukka saMjogA kAyanvA' yahAM pAMca catuSka saMyoga karanA cAhie 'ekkekkasaMjoe ekkArasabhaMgA' eka saMyoga meM 11-11 bhaMga pUrvokta paddhati ke anusAra hue haiM ataH 'savve te caukasaMjogeNaM paNapannaM bhaMgA' samasta catuSkasaMyogI bhaMga 55 ho jAte haiM pAMca catuSka saMyoga isa prakAra se hote haiM-'kAla nIla lohita aura hArindra inakA eka saMyoga kAla lohita hAridra aura zukla inakA dUsarA saMyoga nIlalohita hAridra aura zukla inakA tIsarA saMzega kAla nIla hAridra aura zukla inakA caturtha saMyoga tathA kAla nIla lohita zula inakA pAMcavAM saMyoga isa prakAra ye pAMca saMyoga haiM / pratyeka paMcaka saMyoga meM 11 bhaMga hote haiM ataH 545-55 bhaga A jAte haiN| pradezamAM poLAvaNuMvALo hoya che. A dasamo bhaMga che. athavA rica vADhA ya nIlagA ya lohiyae ya hAlihae ya 11' yAtAnA bhane pradezamA varNavALo hoya che. be pradezamAM nIlavarNavALa hoya che. eka pradezamAM lAla varNavALa hoya che. tathA eka pradezamAM pILAvarNavALo hoya che. e rIte A maniyAramA cha. 'ee ekArasabhaMgA' mA zata mA yAra sayogamA agiyA bAgA thAya che. evameva paMca ca ukasaMjogA kAyavvA' mADiyA yatu sayAsI pAMya 4 . 'ekekasajoe ekArasabhaMgA' 4 sayogamA 11--11 agiyAra agiyAra bha ga paMkta paddhati pramANe thAya che. jethI 'savve te caukasaMjogeNa paNapanna bhaMgA' sadhA yAra ayo| so bhaNIta. 55 paMcAvana thAya che. pAMca catuSka sagI bhage A rIte thAya che. kALA
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 204 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 697 pazca catuSkA itthaM bhavanti kAlanIlalohitahAridrAH1, kAlalohitahAridrazuklA:2; nIlalohitahAridrazuklAH 3, kAlanIlahAridrazuklAH 4, kAlanIlalohitazuklA5, evamete paJca catuSkAH catuSkasaMyogA bhaGgA bhavanti, pratyekasmin pazcake ekAdaza bhaGgAstataH paJcasaMkhyayA ekAdazAnAM guNane paJcapaJcAzadbhaGgA bhavantIti, pratipAditamiti / yadi paJcavarNaH SaTpadezikaH skandhastadA-'siya kAlara ya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya sukillae ya1' syAt kAlaca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklazthevi prathamo bhaGgo bhavati1, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya sukillagA ya2 syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridgazca zuklauceti dvitIyo bhaGgaH 2 'siya kALae ya nIlae ya lohiyae ya yadi yaha chaha pradezika skandha pAMca varNoM vAlA hotA hai to vaha 'siya kAlae tha nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya suvikallae ya' kadA. cit kRSNavarNa vAlA nIlavarNavAlA lohitavarNa vAlA pItavarNa vAlA aura zuklavarNa dAlA ho sakatA hai / athavA-siya kAlae ya nIlae lohiyae ya hAliddae ya sukillagA ya 2' vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohitadharNa vAlA eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM-do pradezoM meM zukla varNa vAlA ho sakatA hai / athavA-'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae varNa, nIlavarNa, pILAvarNa ane sapheda varNanA cogathI cAra sagI eka bhaga thAya che 1 tathA kALAvaNuM, lAla, pILAvaNuM ane sapheda varNanA rogathI cArasagI bIjo bhaMga thAya che 2 nIlavarNa lAlavaNuM pILAva ane sapheda varNanA rogathI trIjo bhaMga thAya che. 3 kALAvaNuM nIlavarNa, pILAvarNa, ane sapheda varNanA rogathI cAra saMyogI ceAthe bhaMga thAya che. 4 kALA varNa, nIla varNa, lAlava ane sapheda varNanA rogathI cAra sagI pAMcame bhaMga thAya che. pa A dareka pAMca saMgImAM 11-11 agiyAra agiyAra bhaMga thAya che. jethI 5-11-55 pAMcanA agiyAra agiyAra maLIne kula 55 paMcAvana nA thAya che. te 7 pradeza pAyavANI DAya to siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya 1 2 te, mA. varNavALo hoya che. keIvAra nIlavarNavALo hoya che. koI vAra lAlavarNavALo hoya che. koIvAra pILAvavALo hoya che. ane keI vAra sapheda varNavALe Doya che. sApa an thAya che. 1 mathavA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya sukkilagA ya 2' pAtAnA pradezamA stin geyvALo hoya che. eka pradezamAM nIlavaNa vALa hoya che. eka pradezamAM lAlavaNuM vALa hoya che tathA ekapradezamAM pILAvaNuMvALa hoya che. tayA be pradezomAM bha0 88
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ 698 bhagavatI sUtre hAdagA sukkala ya 3' syAt kAlaca nIla lohitatha hAridrau ca zukla' veti tRtIyo bhaGgo bhatrati 3 / 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlidae ya sukkie ya4' syAt kAlaca nIlatha lohitau ca hAridratha zuklazceti caturtho saGgo bhavati 4 ; 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlie ya sukkillae yaha syAt kAlatha nIlau ca lohitava hAdrizca zutakheti paJcamo bhaGgo: hAlaya sullie ya 3' vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA eka dUsare kisI pradeza meM nIlevarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohita varNa vAlA aura aneka pradezoM meM do pradezoM meM pItavarNa vAlAM aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 3 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyA ya hAlie ya sukkillae ya ' athavA kadAcit yaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM nIle varNa vAlA kinhIM do pradezoM meM lohitavarNa vAlA eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 4 athavA - 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyaMe ya hAlieM ya sukillae ya 5' kadAcit vaha ekapradeza meM kRSNavarNa vAlA do pradezoM meM nIlevarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA kisI eka pradeza meM potavarNa vAlA aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 5 athavA - sapheda vaNu vALA hAya che. A pramANe A bIjo bhaMga che. 2 athavA priya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliegA. ya sukkilae ya 3' te 'potAnA pradezamAM kALAvavALA haiAya che. khIjA ekapradezamAM nIlavarNavALA hoya che. koI eka pradezamAM lAlaNavALA hoya che, e pradezamAM pILAvaNu vALA hoya che. tathA eka pradezamAM saphennuvaNu vALAM hAya che.e rIte A trIjo bhaga thAya che. 3 'siya kAlaeM ya nIlae ya- lohiyagA ya dAlidae ya sukillae ya 4' athavA kAivAra te peAtAnA ekapradezamAM kALAvaNu vALA hoya che. ekapradezamAM nIlavaNuM vALA DhAya che. e pradezamAM lAlavaNu vALA hAya che. koI eke pradezamAM pILAvaNu vALA hAya che tathA kei eka pradezamAM saphedavaNu vALA DAya che, meM rIte yA yAtho aMga thAya che, athavA dukhiya kADhae ya nIlagA ya lohiyae ya hAlie ya sukillae ya5 ardhavAra te potAnA me pradezabhAM aNA vANu vANI hAtha hai. meM pradezamAM nIsavadhu vANI hoya he. ye ahezabhAM - sAsavarSA vANI hoya che, thoDa addezasAM zrIjAvavANI hoya che, tathA kheDa - zamAM sapheda vadhu jJALe hAya che.- e rIte A pAMcamA bhaMga thAya che, p w
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ A t 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya . hAlie ya vikalpa ya 6' kadAcit vaha aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM. nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohita varNa vAlA eka pradeza meM pInavarNa vAlA ' aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 6 'evaM ee, chanbhaMgA bhANiyantrA' isa prakAra ke ye 6. bhaMga yahAM kaha lenA cAhie, 'evamee savve vi ekkA duyaga tiyaga vaDakka paMcaga saMjogesu chAsI bhaMgasayaM bhavadda' isa prakAra varNoM ko lekara asaMyogI 5, dvikasaMyogI 40 trisaMyogI 80 catuSkasaMyogI 55 aura paJcasaMyogI 6 kula milAkara 186. bhaga hote haiM / eka dvika Adi saMyogI bhaMgo kA prakAra paJcamadezika skandha ke samAna hI jAnanA cAhiye / ' pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 699 bhavati 5, 'mi kALagA va nIlae ya lohiyA va hAliddaraM. . pa. sukillae 56' Friental ca nIca lohitazca dAridrava zuklazreti paSThoM bhaGgo bhatrati evaM ee chanbhaMgA bhANiyantrA' evam - uparoktaprakAreNa paD bhaGgA bhaNitavyAH, 'evamee sacce vi ekkA-duyaga-tiyaMga- cukka-paMcaga- saMjogesu chAsIyaM bhaMgasayaM bhava' . evam ete sarve SaDapi ma~gA eka-dvika- trika-catuSka- paJcaka-saMyogena paDazItyadhikaM bhaGgazataM bhavati, tatrAsaM roginaH paJcabhaGgAH dvikasa pogina catvAriMzata, trikasaMyo gino'zIvibhaGgAH, catukasaMyoginaH paJcapaJcAzadbhaGgAH parzvasaMyoginaH SamaGgA bhavanti, sarva saMkalanayA varNAnAzritya SaDazItyadhikaM bhaGgazata (186) bhavatIti 1 . 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya sukkillae ya 6' athava kAi vAra te peAtAnA aneka pradezeAmAM kALAva vALA hAya che. kAI pradezabhAM nIzvavANI hAya che, kucha zo' pradezamAM sAsa- vazuvAjo hAya che meDa pradezamAM yIjAvANu vANI hoya che tathA ardha thoDa pradezamAM sapheda varNavALA hAya che. e rIte A chaThTho bhaga thAya che. 6 ' evaM ee chanbhaMgA bhaNiyavvA' meM rIte mA cha maga maDiyAM DevA le the. 'evamee savve vi ekkaga duyaga tiyaga cakka paMcagasaMjogesu chAsIcaM bhaMga sayauM bhavai' mA pramANe - varSA samAdhI. asayogI paMtha laga pradezavANA 40 cALIsa bhaMgA traNa sacegI 80 esI bhage ane cAra sacaiAgI 55 pa'cAvana bhagA ane pAMca pradezI kula 6 7 bhaga-e rIte kula 186 ekasA cAsI bhagA thAya che. eka sacethI e sacAgI, traNa sarcanI ane cAra sacAgI bhagAnA prakAra pAMca pradezavALAM skadhanI jemaja samajavAnA che, jethI ahiyAM kahyo nathI "" $1 Pr
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 bhagavatIstra bhAvaH / ekadvikAdisaMyoginAM prakAraH paJcapadezikavadeva jJAtavyaH / 'gaMdhA jahA paMcapaesiyasa' gandhA yathA paJcapadezikasya, yadi ekagandhastadA-syAt surabhigandhaH syAt durabhigandho vA / yadi dvigandhastadA syAt surabhigandhaH durabhigandhazca evaM trayo bhaGgA bhavanti / 'rasA jahA eyasleva bannA' rasA yathA etasyaiva varNAH' etasya paTmadezikaskandhasya yathA varNAnAM paDazItyadhikAH zatasaMkhyAkA bhaGgAH kathitAH tathA rasAnAmapi paDazItyadhikAH zatasaMkhyakA eva bhaGgA sAtavyAH 'gaMdhA jahA paMcapaeliyasta' paMcapradezika skandha ke samAna yahAM para gandhaviSayaka 6 bhaMga hote haiM jaise-yadi vaha Sapradezika skandha eka gandha vAlA honA hai to yA to vaha surabhigandha ghAlA ho sakatA hai yA durabhigandha vAlA ho sakatA hai isa prakAra ke ye do bhaMga yahAM ho sakate haiM yadi vaha do gaMdho vAlA hotA hai to Adhe pradezoM meM vaha surabhigandha vAlA aura Adhe pradezoM meM durabhigandhavAlA ho sakatA hai| isake cAra bhaMga hote haiN| kula milAkara gandha ke chaha bhaMga hote haiN| isa prakAra se yahAM 6 bhaMga hote haiM / 'rasA jahA eyasleva vanA' jisa prakAra se varNoM ko Azrita karake yahAM 186 bhaMga prakaTa kie gae haiM usI prakAra se rasoM ko bhI Azrita kara 186 bhaMga banA lenA cAhie jaise-yadi vaha paTU pradezika skandha eka rasa vAlA hotA hai aisA jaba kahA jAtA hai to isa prakAra ke kathana meM vaha 'siya tittae ya jAva 'gaMdhA jahA paMcapaesiyasa' pAya zivANA 24dhamA vA zata gaMdha saMbaMdhI traNa bhaLe kahyA che te ja rIte A cha pradezavALA skaMdhamAM paNa gaMdha saMbaMdhI 3 traNa bhaMga thAya che. te A pramANe che. je te cha pradeza vALe kaMdha eka gadhaguNavALe hAya te te sugaMdhavALuM hoya che 1 athavA dudhavALo hoya che. 2 A rIte be bhAga thAya che. ane je te be gadhe vALa hoya te te ardhA bhAgamAM sugaMdhavALo ane ardhA bhAgamAM durgadhavALe hoya che. A rIte A trIjo bhaMga che. A pramANe gaMdhaguNa saMbaMdhI traNa bhaMga thAya che. __'rasA jahA eyaraseva vaNNA'2 rI mA 7 pradezavANAdhanA viSayamA va saMbaMdhI 186 ekasa- chayAsI bhage kahyA che. e ja rIte rasene Azrita karIne 186 ekane thAsI aMge samajI levA. je A rIte che. je te cha pradezIskadha ekarasavALo hoya che tema kahevAmAM Ave te te A
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpade zikaskandhe varNAdinirUpaNam 701 tathAhi - yadi ekarasaMstadA 'siya vittae ya jAva mahurae ya' ca zabdo'tra 'vA' ityarthe tena syAt tikto vA1, syAt kaTuko bA2, syAt kapAyo vAra, syAdamcho vA4, syAnmadhuro vA 5 / yadi dvirasastadA syAt tiktazca kaTukazceti prathamaH syAt vizca kaTukAzceti dvitIyaH 2, syAda viktAzca kaTukazveti tRtIyaH 3, syAt viktAzca kaMTukAzceti caturtha: 4, 'siya tittae ya kasAe ya' syAt tiktazca maharae ya' kadAcit tikta bhI ho sakatA hai yAvat kadAcit vaha kaTuka bhI ho sakatA hai kadAcit vaha kaSAya rasa vAlA bhI ho sakatA hai kadAcit amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit madhurarasaM vAlA bhI ho sakatA hai isa prakAra se vaha ekarasa viSayaka asaMyogI 5 bhaMga vAlA ho sakatA hai| yadi vaha dvirasavAlA hotA hai to kadAcit vaha tiktarasa vAlA aura kaTukarasa vAlA bhI ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza meM tiktarasa vAlA ho sakatA hai aura anya pAMca pradezoM meM kaTukarasa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA vaha anya pradezoM meM tiktarasa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM kaTukarasa vAlA ho sakatA hai 3 athavA tIna pradezoM meM tiktarasa vAlA aura tIna pradezoM meM kaTuka rasa vAlA ho sakatA hai 4 athavA 'sipa tittae ya kasAe ya -1' vaha kadAcit tikta ho sakatA hai aura kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 1 isa mUla bhaMga meM bhI isI prakAra se cAra bhaMga hote haiM / jaise- 'siya rIte the rasavaNI hoI zaDe che. siya tittae yajAva mahurae ya' ardhavAra te tIkhA rasavALA hoya che. yAvat kAi vAra te kaDavA rasavALA hAya che. kAI vAra te kaSAya turArasavALA hAya che. kAivAra amla khATA rasavALA hArya che. ane kaiAi vAra madhura-mIThA rasavALA pazu hAya che A rIte eka rasa saMbaMdhI asacaiAgI 5 pAMca bhaMgA thAya che. jo te e rasAvALA hAya tA kAI vAra te tIkhA rasavALA hoya che. ane kaDavA rasavALA paNa hAi zake che. e rIte dvika sacAgI paheleA bhaMga che. 1 keIvAra te ekaprade zamAM tIkhA rasavALA haiAya che. ane bAkInA pAMca pradezAmAM kaDavA rasavALA hAya che. A khIo bhaMga che athavA eka pradezamAM kaDavA rasavALA hoya che ane khAkInA pradezeAmAM tIkhA rasavALA hAya che A trIne bhaMga che. athavA traNa pradezemAM tIkhA rasavALA haiAya che. ane traNa pradezAmAM kaDavA rasavALA hoya che, yA thothI bhaMga che. athavA siya tittae ya kasAe ya1' athavA te tImA rasavANeo bhane SAya-turA rasavANI hoya che. 1 'siya tittaeM ya kamAyA
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 . - - - - - - .. .. . - -... .- bhagavatIsa 'kaSAyazca :atrApi cattAro bhaMgAH; syAt tiktazca kapAyazceti 'prathama!-1, syAt ''tiktazca kaSAyAzveti dvitIyaH 2, syAt tiktAztra kAyazveti tRtIyaH 3, syAt tiktAzca kaSAyAzceti caturthaH 4) evaM siya vittae ya amilae ya' syAt tiktazca amlaca, anApi pUrItyA catvAro bhaGgAH kartavyAH 4, 'siya vittae "ya mhurae ya' syAt-tiktazva madhuztra, atrApi catvAro bhaGgA karttavyAH 4, 'siya tittae ya kasAe ya 1, siya tittae ya kalAyA ya2, siya tittayA ya kasAe ya 3, siya tittayAya kalAthA : ya.4':athavA vaha tiktarasa vAlA aura kaSAyale rasa. vAlA ho sakatA hai 1 athavA-vaha ekapradeza meM tiktarasa vAlA aura dUsare pAMca pradezoM meM kaSAyale rasa vAlA ho sakatA hai 2 adhavA pAMca pradezoM meM vaha tikta rasa vAlA aura eka pradeza meM kaSAyale rasa vAlA ho sakatA hai. 3. athavA aneka pradezoM meM '-3 tIna pradezoM meM siktarasa vAlA aura tIna pradezoM meM kaSAyale.rasa vAlA ho sakatA hai / isI prakAra se-'siya tittaeca amilae ya 1' kadAcit vaha tiktarasa vAlA aura amlarasa vAlA ho sakatA hai 1. siya tittae ya amilagAya 2' eka pradeza meM vaha titarala vAlA aura aneka pradezoM meM alarasa vAlA ho sakatA hai 2 'liya tittayA ya amilae tha' aneka pradezoM meM yaha tiktarasa vAlA aura eka pradeza meM amlarasa vAlA ho sakatA hai 3-'liyA mittayA ya amilagAya' aneka pradezoM meM tiktarasa vAlA aura aneka pradezoM meM alarala vAlA ho sakatA hai 4 'siya tittae ya ya 2' mA ta me pradezamA tImA 2vA mana mADInA pAMya prazAmA pAya-tuzarasapANa-hAya cha. 2 'siya tittagA ya phasAe-ya 3' mA potAnA pAMca pradezamAM te tIkhA rasavALA hoya che. ane eka pradezamAM kaSA-surA 25pAnA hai|y che. 3 'siya tittayA ya kasAyA ya 4' athavA bhane pradezAbhI tu traNa pradezamAM tIkhA rasavALa hoya che ane traNa pradezomAM kaSAca-turA 2savANe khAya cha, 4 me 12 'siya titae.ya amilA ya 1' vara te tAmA rasavANI mane -mATara 2saMvANe DAya cha- 'siya tittae ya amilagA ya 2' meM pradezamA te..tImA 2savANA bhane bhane pradezamA mATara rasaMvAne ya che. 2 'siya tittayA ya Amilae ya 3' bhane pradezamA tImA rasavALo hoya che. ane eka pradezamAM amla-khATA rasavALuM hoya che. 3 'siya tittaza ya amilagA ya 4 mane prazAmA tImA 2sapANAM tathA mana
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMcandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaT pradezika skandhe varNAdinirUpaNam 703 kaDue ya kaMsAe ya' syAda ve Tukazca kaSAtha, atrApi catvAro bhaGgaH karaNIyAH 5 / 'siya kaDue amiLae 2' syAt kaTukaca amlaya atrApi catvAro maGgA maharaeya 1' isI prakAra se vaha tiktarasa vAlA aura madhurarala vAlA bhI ho sakatA hai 1' syAt tiktazca madhurAzca 2' eka pradeza meM vaha tiktarasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhurarasa vAlA ho sakatA hai 2 'syAt tiktAca madhura' aneka pradezo meM vaha tiktarasa vAlA aura eka pradeza maiM madhurarasa vAlA ho sakatA hai 3 ' syAt tiktAzca madhurAzca' vaha aneka pradezoM meM tikarasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhurarama vAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra ke yahAM 4 bhaMga hote haiM 'siga kaDue tha kasAe ya' yahAM para bhI 4 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM athavA - vaha kaTukaresa bAlo aura kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 1 eka pradeza meM vaha kaTukaresa vAlA aura aneka pradezoM meM vaha kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 2 aneka pradezoM meM vaha kaTukarasa vAlA aura eka pradeza meM vaha kaSAya raMsa vAlA ho sakatA hai 3 athavA aneka pradezoM meM - 3 pradezoM meM vaha kaTukarasa vAlA aura 3 pradezoM meM vaha kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra se ye mUlabhaMga meM cAra bhaMga haiM 'siya kaDue ya amilae paM . adezAma bhATA rasavANI hoya che, 4 khiya tittae ya mahue ya 1" " pramANe koIvAra te tIkhA rasavALA hAya che. ane kAivAra madhura-mIThA rasavaannii dvaya che. 1 syAt tiktazca madhurAzca2' 4 pradezamAM te tImA rasavANI ane ane pradezAbhAM madhura-bhIThAM rasavANI hoya che. 2 'syAt tiktaHzca madhura 3' phAIvAra te aneka pradezamAM tIkhArasavALA hAya che ane ekapradezamAM madhura-mIThA rasavAjI hAya che. 3 'syAt tikAcaM madhurAzca 4' ne pradezobhAM te tImA cUMsavALo hAya che tathA aneka pradezamAM mIThA rasavALA hoya che. 4 A cAra lauMgo thAya che "khiya kaDue, ya kasAe ya 1' ardhavAra che, uDavA rasavANI hoya, che ane keAIvAra kaSAya-turA rasavALA hoya che. 1 te eka pradezamAM kaDavA rasavALA " hAya hai. mane, bhane! pradezamAM upAya rasavANI hoya . 2 bhane, te ane pradezamAM kaDavA rasavALA ane eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hAya che, 3 athavA aneka pradezAmAM-3 athavA aneka pradezamAM-traNa pradezeAmAM kaDavA rasavALA ane tragu pradeze mAM kaSAya-turA rasavALA heAya che. A rIte cAra bhagA thAya che. tevI ja rIte kaDavA ane khATA rasanA paNa cAra bhagA thAya che, je A pramANe je'siy kaDue y Amilae ya: 1' ardhavAra te A rasANI hoya he bhane ardhavAra
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ -. . . . . . bhagavatI 704 bhavanti 4 / 'siya kaDae ya mahure ya' syAt kaTuvazca madhurazca, atrApi catvAro bhajA bhavanti 4 / 'siya kaptAe ya amilae ya' syAt kapAyazca amlazca atrApi athavA vaha kaTukarasa vAlA aura amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai isa mUlabhaMga meM bhI cAra bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM 'siya kaDue ya amilae ya 1' yaha to prathama bhaMga hai hI dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-vaha apane eka pradeza meM kaTukarasa vAlA aura aneka pradezoM meM amlarasa vAlA ho sakatA hai 2 tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-aneka pradezoM meM vaha kaTukarasa vAlA aura eka pradeza meM vaha amlarasa vAlA ho sakatA hai 3 caturtha bhaMga isa prakAra se hai-aneka pradezoM meM vaha kaTukarasa vAlA aura aneka pradezoM meM vaha amlarasa vAlA ho sakatA hai 4 siya kaDue ya mahure ya' athavA-vaha kaTuka aura madhura rasa vAlA bhI ho sakatA hai isa mUlabhaMga meM bhI cAra bhaMga isa prakAra se hote haiM-'siya kaDue ya mahure ya' yaha prathApna bhaMga hai 1 athavA vaha eka pradeza meM kaTuka aura aneka pradezoM meM madhura ho sakatA hai 2 athavA vaha aneka pradezoM meM kaTuka aura eka pradeza meM madhura ho sakatA hai 3 athavA aneka pradezoM meM vaha kaTuka aura aneka pradezoM meM vaha madhura ho sakatA hai 4 'sigha kasAe ya amilae ya'- athavA-vaha - kaSAyale rasa vAlA aura te khATA rasavALe heya che. A pahele bhaMga che 1 te pitAnA ekapradezamAM kaDavA rasava che ane aneka pradezamAM khATArasavALe hoI zake che. 2 A bIjo bhaMga che. have trIjo bhaMga kahe che. te pitAnA aneka pradezomAM kaDavA rasavALo hoya che. ane ekapradezamAM azla-khATA rasavALo hoya che, 3 A trIjo bhaMga che. have ce bhaMga kahe che. te pitAnA aneka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. ane aneka pradezomAM khATA rasavALo hoya che. A cotho bhaMga che. 4 ve 47 // mane madhu2 2sana so 43 cha.--2 mA prabhArI che. 'siya kaDue ya mahure ya 1 2 2 443 // 2savANA DAya cha. mata 3. vAra mIThA rasavALA hoya che.1 athavA te pitAnA eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che tathA aneka pradezamAM mIThA rasavALo hoya che. 2 athavA te pita nA aneka pradezomAM kaDavA rasavALo hoya che tathA eka pradezamAM mIThA rasavALo hoya che 3, athavA aneka pradezomAM te kaDavA rasavALa hoya che ane aneka pradezamAM mIThA rasavALo hoya che. 4 - va tumane mATA 2sanA yAra el matAve cha--siya kasAe ya bhAmilae ya 1' athavA te pAya-turA rasapAnI DAya che. mana vAra bhATA
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 605 catvAro bhaGgA bhavanti 4 / 'siya kasAe ya mahurae ya' syAt kaSAyazca madhurazra atrApi catvAro bhaGgA bhavanti 4 / 'siya amilae ya mahurae ya' syAt amlaca amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai 1 athavA vaha eka pradeza meM kaSAyale rasa vAlA aura aneka pradezoM meM 5 pradezoM meM amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA - aneka pradezoM meM kaSAyale rakhe vAlA aura eka pradeza meM amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai 3 aura aneka pradezoM meM 3 pradezoM meM vaha kaSAyalerasa vAlA aura 3 pradezoM meM amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai : isa prakAra se 8 bhaMga kapAya aura amlarasa ke saMyoga meM rara aura anekatva ko lekara hue haiM / isI prakAra se 'liya kasAe ya mahurae ya' kapAle aura madhura ke yoga meM bhI cAra bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM - vaha kadAcit kaSAyarasa vAlA aura madhura rasa vAlA bhI ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza meM kaSAyarasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhurarasa vAlA ho sakatA hai 2, kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaSAyarasa vAlA aura eka pradeza meM madhurarasa vAlA ho sakatA hai 3 kadAcit yaha aneka pradezoM meM kaSAyarasa vAlA aura aneka pradezoM maiM madhurarasa vAlA ho sakatA hai 4 amlarasa aura madhurarasa ke yoga meM bhI ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga isa prakAra se hote haiM rasavALA hAya che.1 athavA eka pradezamAM kaSAya turA rasavALo hAya che. ane pAMca pradezAmAM khATA rasavALeA hoya che 2 athavA aneka pradezamAM kaSAya--turA rasavALA hoya che. ane eka pradezamAM khATA rasavALo paNa hoI zake che,3 traNa pradezeAmAM te kaSAya--turA rasavALA hAya,che ane traNa pradezeAmAM khATA rasavALo pazu hAya che. 4 A rIte kaSAya turA ane khATA rasanA sathe gathI tenA ekA ane anekapaNAthI A 4 cAra bhaMgA thayA che. eja rIte kyAya ane madhura rasanA cegathI pazu 4 cAra bhagA thAya che. je A pramANe che 'siya kasAe ya mahurae ya 1' adhvAra te uSAya-turA rasavANI hoya che. ane AIvAra mIThA rasavALA hoya che. 1 keAIvAra te eka pradezamAM kaSAya--turA rasavALA hAya che ane aneka pradezamAM-pAMca pradezamAM mIThA rasa vALA hAya che. 2 ke ivAra te aneka pradezeAmAM kaSAya rasavALA ane eka pradezamAM mIThArasavALA hoya che. 3 kAivAra te aneka pradezAmAM kaSAya turA rasavALo hoya che ane aneka pradezeAmAM mIThA rasavALA hAI zake che je khATA rasa ane mIThA rasanA ceAgathI tenA ekapaNA ane anekacAra bhagA thAya che. je A pramANe che.--DhAIvAra te paNAthI 4 bha0 89
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra ___madhurazca, atrApi catvAro bhaGgAH karaNIyAH10, tathAhi-syAdamlazca madhurazca1, syAdamlaca madhurAcara, sthAdamlAzca madhurazceti tRtIyaH, syAdamlAzca madhurAzceti caturthaH 4, tadevamene daza dvikasaMyogA bhaGgAH punazcatvAriMzadbhavanti (40) / - yadi trirasaH SaTmadegikaskandhastadA syAt tiktazca baTukaca kaSAyazceti ' kadAcit vaha amlarasa ghAlA aura madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai 1, kadAcit vaha apane eka pradeza meM aglarasa vAlA aura aneka pradezoM / meM madhurarasa ghAlA bhI ho sakatA hai 2, kadAcit vaha aneka pradezoM meM amlarasa vAlA aura eka pradeza meM madhurarasa bAlA bhI ho sakatA hai 3, kaMdAcit vaha apane aneka pradezoM meM amlarasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai 4, isa prakAra se ye pAMva rasaviSayaMka 10 dvikasaMyoga hote haiM aura eka eka vikasaMyoga ke 4-4 bhaMga hote haiM jo pUrvokta rUpa se prakaTa kiye jA cuke haiM, isa prakAra se daza dika saMyogoM ke bhaMga kula 40 ho jAte haiN| - yadi vaha Sahmadezika skandha tIna ranoM vAlA hotA hai to vaha'syAt tiktazca kahakazca kaSAyazca tikta kaTuka aura kaSAya ina tIna rasoM vAlA ho sakatA hai 1, athavA-vaha apane eka pradeza meM tiktarasa 'vAlA isase atirikta dUsare pradeza meM kaTubharasa vAlA aura zeSa 4 pradezoM khATA rasavALo hoya che ane koIvAra mIThA rasavALo hoya che. 1 kaIvAra te pita nA eka pradezamAM khATA rasavALuM hoya che. ane aneka pradezamAM mIThA rasavALe hepa che. 2 keIvAra te aneka pradezamAM khATA rasavALa hoya che ane eka pradezamAM mIThA rasavALa paNa hoI zake che. 3 kaIvAra te pitAnA aneka pradezemAM khATA rasavALa hoya che, ane aneka pradezemAM mIThA rasavALe heAya che A rIte rasa saMbaMdhI A 5 pAMca rasenA 10 bhaMge be nA saMgathI thayA che. tathA eka eka ddhika saMganA 4-4 cAra cAra baMgo thAya che. je uparokta rIte kahyA che A rIte vika-saMgI dasa bhaMganA kula cALIsa bhege thaI jAya che. je te cha pradezavALa skaMdha traNa rasavALe hoya te A rIte traNa rasepaannii bAI zache-'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca 1 vAra te tImA 2svALo keIvAra kaDavA rasavALe ane keIvAra kaSAya-turA rasavALo hoI zake che, A pahele bhaMga che 1 athavA te potAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALa hoya che. ane pradezomAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. 2 athavA te pitAnA eka prade
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 104 paTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 707 prathamaH 1, syAt tiktazca kaTukazca kapAyAzceti dvitIya: 2, syAt viktazca kaTujhAzca 'kapAyazceti tRtIyaH3, zyAt tiktazca aTukAzca kaSAyAzceti' caturthaH4, syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyazceti paJcamaH5, syAt tiktAMzca kaTukazca / " kaSAyAzceti SaSTha.6, syAt vitAzca kaTukAzca kapAyazceti sAmA7, syAt / tiktAzca kaTujhAzca kapAyAzveti aSTanA8, evamete aSTau bhaGgA bhavanti / evamete , meM kaSAyarasa bolA ho sakatA hai , adho-eka pradeza meM vaha tiktaM ', rasa vAlA apane aneka pradezoM meM-cAra pradezoM meM kaTuka rasa vAlA aura eka pradeza meM pAyA rasa vAlA ho sakatA hai 3, 'syAt tiktazca kaTu kAzca / kaSAyAzca 4' athavA vaha apane eka pradeza meM tikta rasa vAlA aneka ' pradezoM meM 3 pradezo meM kaTuka rasa vAlA aura do pradezoM meM kapAya rasa vAlA kahatA hai 4, athavA-'sthAt tiktAzca kaTu kazva kaSAyazca 5' vaha apane aneka pradezoM meM 4 pradezoM meM tiktarasa vAlA eka pradeza meM kaTuka , rasa vAlA aura dUsare isake atirikta pradeza meM chapAyarasa vAlA ho . sakatA hai 5,. athavA-'syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzca 6' vaha apane / aneka pradezoM meM tikta ho sakatA hai eka pradeza meM kaTuka ho sakatA hai| aura ina se atirikta zepa pradezoM meM kaSAyarala vAlA ho sakatA hai 6, / athavA-'syAt tiktAzca kaTu kAzca kaSAyazca 7' vaha apane aneka pradezoM meM tikta aura dUsare aneka pradezoM meM kaTupha aura kisI eka pradeza meM kaSAya rakha vAlA ho sakatA hai 7, athavA-'syAt tiktAzca kaTu kAzca zamAM tIkhA rasavALo hoya che. ane pitAnA aneka pradezamAM-cAra pro. zemAM kaDavA rasavALA hoya che tathA ekapradezamAM kaSAya turA rasavALe hAI za. 3 'sthAt titazca kaTuka va kapAyAzca 4' mathavA vAra te pAtAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che aneka pradezomAM- e pradezomAM kaDavA rasavALuM hoya che tathA be pradezamAM kaSAya-turArasavALe heI zake che. 4 athavA 'sthAt sikAzca kaTu sazca kapAyazca 5' te pAtAnA bhane prazAbhA-yAra pradezamA tIkhA rasavALuM hoya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che ane eka prazamAM SAya-turA rasavANe hAya che. 5 mA 'syAt titAzca kaTakanca kaSAyAzca 6 te pAtAnA mane prazAmA tImA 2savANe za cha. pradezamAM kaDavA rasava be heya che. tathA bAkInA aneka pradezamAM kaSAya tarA 2sapANI DAya cha 6 mA 'syAt titAzca kaTukAca kapAyazca 7'tapAtAnA aneka pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. aneka pradezamAM kaDavA rasavALe DAya cha bhane se pradezamA 4SAya-dRza 2savANI DAya che. mathavA 'syAta
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ or... bhagavatIsUtra .' deza trikasaMyogA bhaGgAH, ekaika saMyoge'STau bhavanti, evaM ca sarve'pi bhaGgAH trika. saMyoge'zIti bhavantIti bhaavH| yadi catUmnastadA syAt tiktazca kaTukazca kapAyacAmlazceti prathamaH1, syAt tiktazca kaMTukazca kaSAyazca amlAzceti dvitIya:2, kaSAyAzca' vaha apane aneka pradezoM meM tiktarasa vAlA dUsare aura aneka pradezoM meM-2 pradezoM meM-kaTu pharasa vAlA aura atirikta aura dUsare do pradezoM meM kavAya rasa vAlA ho sakatA hai 8 / isa prakAra se ye tIna rasoM ke yoga meM 8 bhaMga hote haiN| ye trika saMyoga 10 hote haiM eka 2 trika saMyoga meM pUrvoktarUpa se ye ATha aMga hue haiM isa prakAra 10 trika saMyogoM ke kula milAkara 80 bhaMga ho jAte haiM - yadi vaha SaT pradezika skandha cAra rasoM vAlA hotA hai to vaha syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlazca 1' kadAcit tiktarasa vAlA kaTuka rasa vAlA kaSAya rasa vAlA aura amla rasa vAlA ho sakatA hai 1, athavA-syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlAzca 2' kadAcin vaha eka pradeza meM tikta rasa pAlA eka dUsare pradeza meM kaTuka rasa vAlA bhinna kisI eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA aura atirikta aneka pradezoM meM 3 pradezoM meM amla rasa vAlA ho sakatA hai 2, athavA-'spAt tiktazca ..tikAzca kaTukAzca kaSAyAzca 8 potAnA mana azAma tImA 2spaaye| : hoya che. ane aneka pradezamAM be pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. tathA aneka pradezomAM be pradezomAM kaSA-surA rasavALuM hoya che. 8 A rIte * A traNa rase nA yogathI AMTha bhAge thAya che. trika saMgI 10 dasa bhege tha ya che. eka eka traNa sagImAM pUrvokta rIte ATha ATha bhaMga thAya che. A rIte trika sagI 10 dasa aMgenA kula eMsI bhede thAya che. je te cha pradezavALo skaMdha cAra prakAranA rasovALe hoya te te A mA pramANe yA2 2sevANe Iza cha-'syAt tiktazca kaTukaca kaSAyaca ajaya ' keIvAra te tIkhA rasavALo hoya che keIvAra kaDavA rasavALe hoya che. keIvAra kaSAya-turA rasavALe hoya che. keIvAra khATA rasavALo hoya cha. ma po cha. 1 athavA syAt tiktazca kaTuvazva kaSAyazca amlAzca 2' - keIvAra te eka pradezamAM tIkhA rasavALe keI eka pradezamAM kaDavA rasavALo keI eka prardezamAM kavAya rasavALe tathA bAkInA aneka pradezamAM-traNa pradeshaam bhATArasavANI DAya che. bhA bhI cha. 2 athavA syAt tiktazca
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 saM04 SaTpradezikaskandhe dharNAdinirUpaNam 709 syAt tiktazca kaTuzca kaSAyAca amlazceti tRtIyaH3, syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzca amlAzceti caturtha:4, syAtU viktazva kaTukAzca kaSAyazca amlazceti paJcama:5, syAt tiktazca kaTukAzca kapAyazca amlAzceti SaSThA6, syAt tiktazca kaTuzca kaSAyAzca amlazca 3 vaha kisI eka pradeza meM tikta rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA aneka pradezoM meM 2 pradezoM meM kaSAya rasa vAlA aura eka pradeza meM amla rasa vAlA hotA hai 3, athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzca amlAzcati caturthaH' vaha kisI eka - pradeza meM tiktarasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTukarasa vAlA aneka pradezoM meM kaSAyarasa vAlA aura aneka pradezoM meM amla rasa vAlA hotA 14, athavA- 'syAt tiktazca kaTu kAzca kaSAyazca aglazca 5' vaha apane kisI eka pradeza meM tikta rasa vAlA aneka pradezo meM do pradezoM meM kaTukarasa vAlA kisI eka pradeza meM kAya rasa vAlA kisI eka pradeza meM amla rasa vAlA ho sakatA hai 5, athavA-'sthAt tiktazca kaTukAzva kaSAyazca amlAzca 6' vaha apane kisI eka pradeza meM tiktarasa vAlA aneka pradezoM meM kaTubharasa vAlA eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA aura aneka pradezoM meM avaziSTa do pradezoM meM amla 'rasa kaTukazca kaSAyAzca amlazca 3' meM pradeza tathA rasavANA Doya. ke ekapradezamAM kaDavA rasavALa hoya che. aneka pradezamAM--be pradezomAM kaSAya-turA rasavALe hoya che. ane eka pradezamAM khATA rasavALe hoya cha. bhAtrI cha. 3 ath| 'syAt tiktazca kaTu kazca kaSAyacaM amlAca' te pitAnA keI eka pradezamAM tIkhA rasavALe hAya che. koI eka pradezamAM kaDavA rasavALe heya che. aneka pradezamAM kaSAya-turA rasavALa hoya che tathA aneka pradezomAM amla-khATA rasavALo he ya che. e rIte A ce bhaMga ywo che. tabha sabhA'. 4 'syAt tistazca kaTukAzca kaSAyaca amlazca 5'4vAra te pitAnA keI eka pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. aneka pradezomAM be pradezamAM kaDavA rasavALo keI eka pradezamAM kaSAya rasavALo kaI eka pradezamAM khATA rasavALo hoya che. A pAMca at athavA 'syAt tiktazca kaTukAzca kapAyazca amlAzca 6' te pitAnA keI eka pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. aneka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. ane aneka pradezomAM eTale ke bAkInA be pradezamAM khATA rasavALo hoya che. A cho
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ 710 - . . . bhagavatI kaTukAzca kapAyAca amnazceti saptamaH, sthAna viktAzca kaTukazca pAyazca amla zceti aSTamA8, syAt tiktAzca kaTumazca kapAyazca aglAzceti navamaH9, syAt 'tiktAzca vaTumazca kapAyAzca amlazceti dazamaH10, syAt viktA kaTukAMzca kapA'ghAlA. ho sakatA.hai 6, athavA-'spAt tiktazca kaTukAzca rupAyAzca mAlazca 7 vaha apane eka pradeza meM tiktarasa vAlA aura aneka pradezoM ' meM kaTukarasa' vAlA aneka pradezoM meM kapAya rasa vAlA aura eka pradeza meM amlarasa vAlA ho sakatA hai 7, athavA-sthAta tiktAzca kaTukazca kapAyaca amlazca 8' vaha aneka pradezoM meM tikta rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA kisI eka pradeza meM kapAya rasa vAlA aura kisI eka pradeza meM amla rasa vAlA ho sakatA hai 8, athavA'syAt tiktAzca kaTu zazca kaSAyazca amlAica 91 vaha apane aneka pradezoM meM tiktarasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA kisI eka dUsare pradeza meM kapAyarasa vAlA aura aneka avaziSTa pradezoM meM do pradezoM meM-ambarasa bAlA ho sakatA hai 9,athavA-'spAt tiktAzca kATunazca kapAyAzca amlazca 10' vaha apane aneka pradezo meM tikta rasa vAlA kisI eka pradeza meM kahakarasa vAlA aneka pradezoM meM pAya rasa vAlA aura apaziSTa eka pradeza meM alarasa vAlA ho sakatA hai cha. 6 athavA 'syAt tiktazca kaTukAzca kapAyAzca bhanlazca 7 pAtAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. aneka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che aneka pradezomAM kaMSAya-turA rasavALo hoya che. ane eka pradeza mAM khATA 2sapI DAya che. 241 sAtamA che.7' athavA syAt tikta zca kaTukazca kapA cAca' anlazca 8'te mana zAma tImA 2sAjo DAya che. 4 pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM kapAya-turA rasavALo heya che. keI eka pradezamAM khATA rasavALo heya che. A AThamo bhaMga che. 8 athavA 'syAt tiktAzva chaTukazca kapAyazca amlAzca 9' pAtAnA bhane pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya keI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo heya che. bakInA be pradezamAM khATA 2savAna DAya che. 'mAnava 8 matha! 'syAt timtAzca kaTukazca kapAyAzca amlazca 10' potAnA bhane pradezamA tImA 2savANA DAya che. ke keI eka pradezamAM kaDavA rasavALe hoya che. aneka pradezamAM kavAyaturA rasa- vANA DAya cha. me pradezamA maatt| rasavANA DAya cha. ma sabhI che.
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhaiyacandrikA TIkA za020 u05 04 paTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 711 yatha amlazcetyekAdazaH 11 / vadevamete paJca catuSkAH karttavyAH tathAhitiktakaTu rupAyAnAM prathamaH 1, tiktakaSAyAmlamadhurANAM dvitIyaH2, kaTukapAyA madhurANAM tRtIya 3, viktammadhurANAM caturthaH4, viktakaTukapApamadhurANAM militAnAM paJcamaH 5 / eSAmeva parasparaM vizeSaNavizeSa mApalyAsena ekallA mekAdazabhedA bhavantaH paJca paJcAzadbhaGgA bhavantIti / 10, athavA - 'sthAt tiktAzca kaTukAica kaSAyazva amlazca 11' vaha apane aneka pradezoM meM niktarasa vAlA ane 6 pradezoM meM -2 pradezo meM kaTuka rasa vAlA eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA aura avaziSTa eka pradeza meM amla rasa vAlA ho sakatA hai, isa prakAra se 11 bhaMga cAra rasoM ke saMyoga meM ho sakate haiN| yahAM para tukasaMga is prakAra se pAMca hote hai - tikta kaTuka kaSAya amla inake mela kA pahilA saMyoga1, tiktakaSAya amla madhura inake jela kA dvitIya saMyoga, kaDu kaSAya amla madhura inake mela kA tRtIya saMyoga3, tikta kaTu amla madhura inake mela kA caturtha saMyoga4, aura tikta kaTu rUpAya evaM madhura inake mela kA pAMcavAM saMyoga5, isa prakAra ke ye pAMca catuSka saMyoga hue haiM, ina pAMca rasoM ke paraspara meM vizeSaNa vizeSya bhAva ke vyatyAsa se"ulaTa phera se inhIM ke ekatva aura anekatva ko lekara eka 2 catuSka . athavA 'sya. tU tiktAzca kaTukAzca kaSAyazca amlazca 11' te potAnA aneka pradezeAmAM tIkhA rasavALA hAya che, aneka pradezamAM e pradezeAmAM kaDavA rasava Le hAya che. eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hAya che. ane eka pradezamAM khATA rasavALA hAya che. A agIyAramo bhaMga che. A rIte, A agiyAra bhaga cAra rasAnA sUcaiAgathI cha pradezIska dhanA cAra sa saMcAgInA prakAramAM thAya che. cAra saceAgI pAMca bhagA thAya che te A pramANe che-- tIkhA, kaDavA kaSAya turA khATA A 4 cAra raseAnA sa ceAgathI pahelA bhaga 1 tIkhA kaSAya, khATA mIThA seAnA sayeAgathI bIjo bhaga kaDavA-kaSAyaturA-khATA ane mIThA raseAnA sacAgathI trIje bhaMga ane che. 3 tIkhA kahevA khATA mIThA A senA meLathI ceAthe laMga ane tIkhA, kaDavA kaSAya-tuza ane mIThA rasamAM methI pAMcamA bhaMga A rIte A pAMca cAra sace.gI bhagA thAya che, A pAMca raseAnA parasparamAM vizeSaNa vizeSya bhAvanA pheraphArathI tenA ekapaNA ane anekapaNAthI eka eka cAra- sa`ceAgI bhaMganA 11-11 agiyAra agiyAra bhagA pUrvokta paddhatithI thAya che. e rIte pAMca cAra
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ 712 bhagavatIsUtre yadi SaTpadezikA skandhaH eJcaraso bhavet tadA syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazcAmlazcamadhuzcati prathalo bhaGgaH1, syAt tiktazca kaTukazca kapAyazca amlazca madhurAzceti dvitIyaH 2, syAt tiktazca phaTukazca kapAyazca amlAzca madhurazceti vatIyaH 3, syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzca aglazca madhurazceti caturthaH 4, syAt tiktazca kaTukAzca saMyoga ke 11-11 bhaMga pUrvokta rUpa se hue haiM, isa prakAra pAMca catuSka saMyoga ke 55 kula bhaMga ho jAte haiN| ____ yadi vaha SaTUpradezika skandha pAMca rasoM vAlA hotA hai to vaha 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlazca madhurazca 11 kadAcit tikta kaTuka kaSAya amla aura madhura ina rasoM vAlA ho sakatA hai 1, athavA-'syAt tiktazca kaTu kazca kaSAyazca amlazca madhurAzca' kadAcit vaha apane eka pradeza meM tikta rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaddhaka rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA kisI eka pradeza meM amla rasa bAlA aura avaziSTa aneka pradezoM meM-do pradezoM meM madhura rasa vAlA ho sakatA hai 2, athavA-'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlAzca madhurazca 3' vaha apane kisI eka pradeza meM tikta. rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA aneka pradezoM meM amla rasa vAlA aura eka pradeza meM madhura rasa vAlA ho sakatA hai 3, athavA-'syAt tiktazca kaTukazca sagI bhaMganA pratyenA agiyAra agiyAre pramANe kula 55-paMcAvana bhaMga ya naya che. je te cha pradezI kaMdha pAMca rasavALo hoya to te A pramANenA pAMca rasovANI DAya cha, 'syAt titazca kaTuvazca kapAyazva amlazca madhurazca' vAra te tIkhA kaDavA kaSAyaturA, khATA ane madhura rasavALa hoya che. 1 athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlazca madhurAzcara' pAtAnA meM pradezamA tIkhA rasavALA hoya che. keI eka pradezamAM kaDavA rasavALA hoya che, kaI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM khATI rasavALA ane bAkInA be pradezomAM mIThA rasavALuM hoya che. A bIjo bhaMga 2.2 athavA 'syAt tiktazca kTukazca kaSAyazca amlAzca madhurazca3' potAnA koI eka pradezamAM tIkhA rasavALuM hoya che. keI eka pradezamAM kaDavA rasavALa hoya che. keI eka pradezamAM kaSAya turA rasavALo hoya che. ane aneka pradezomAM khATA rasavALuM hoya che tathA ekapradezamAM mIThA rasavALe aya che. bhAtrIla 2. athavA syAt tiktazca kaTukazca kRSAyAzca ambazca
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05sU04 SaTrapradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 713 kaSAyazca aglazca madhuzceti paJcamaH 5, syAt tiktAzca -kaTukazca - kapAyazca amlazca madhurazceti SaSThaH 6, evameva paimaGgA maNitavyAH pazcarasamadhikRtya / sarve ete ekadvikanikacatuSkapaJcakasaMzege paDazItyadhikazatasaMkhyAkA bhaGgA bhavantIti kaSAyAzca aglazca madhurazca 4 vaha kilI eka pradeza meM rikta rasa ghAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rala bAlA aneka pradezoM meM kaSAya rasa vAlA eka pradeza meM agla ra bAlA aura eka pradeza meM madhura rasa ghAlA ho sakatA hai 4 athavA-svAlatitAtra kAzca vaSAyaca aglazca madhurazca 5' kabhI vaha tikta basa vAlA apane aneka pradezoM meM kaTuka rasa ghAlA eka pradeza meM pAya rasa vAlA kisI eka pradeza meM amla rasa vAlA aura kisI eka pradeza meM madhura rasa ghAlA ho sakatA hai5, athavA-'syAt tiktAzca kaca kApAyazca aglazca adhunazca 6' aneka pradeza usake tikta rasa vAle eka pradeza usakA kaduka rasa vAlA eka pradeza kaSAya rasa vAlA aura eka pradeza amla rasa vAlA ho sakatA hai 6, isa prakAra ke yahA~ 6 bhaMga pAMca rasoM ko lekara kaha lenA cAhiye, saba bhaga milakara yahAM 186 hote haiM-asaMyogI bhaMga 5, hikasaMyogI aMga 40, nikSasaMyogI bhaMga 80, catuSkarmayogI bhaMga 55, aura pAMcasaMyogI 6, madhurazca 4' 14 me pradezamA ta tImA 2savANA hAya cha / so . zamAM kaDavA rasavALo hoya che aneka pradezomAM kaSAya turA rasavALe hoya che. eka pradezamAM khATA rasavALA hoya che ane eka pradezamAM mIThA rasavALe DAya che. maayaath| che. 4 athavA 'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca amlazca madhurazca 5' vA2 : pradezamA tImA 2savAna DAya che. pitAnA aneka pradezomAM kaDavA rasavALe hoya che. koI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hoya che koI eka pradezamAM khATA rasavALo hoya che ane koI ekapradezamAM mIThA rasavALe heya che. A pAMcama cha. 5 athavA syAt tikta zca Tukazca kaSAyazca amlazca madhurazva6' pAtAnA aneka pradezamAM te tIkhA rasavALa hoya che ke eka pradezamAM kaDavA rasa vALA hoya che. keI ekapradezamAM kaSAya- turA rasavALe heAya che. koI eka pradezamAM khATArasavALe haiya che. ane keI eka pradezamAM mIThA rasavALe hoya che A cho bhaMga che. 6 A rIte A cha saMga pAMca rasonA sAgathI thAya che. badhA maLIne kula 186 ese chagyAsI bhaMga thAya che te A pramANe che. asaMgI 5 pAMca bhaLe dvika sagI 40 cALIsa aMge trika bha 90
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ Le bhagavatI sUtre bhAvaH / 'phAsA jahA cauppae siyassa' SaTpadezikaskandhasya sparzAstathaiva vaktavyAH yathA catuSpadeziruskandhasva sparzAH kathitAstathAhi yadi dvisparzaH padmadezikaskandhastadA syAt zIzca snigdha 1, syAt zItazca rukSava 2, syAt uSNazca snigzva 3, syAt uSNazca rUkSaceti caturthaH 4, evaM catvAro bhaGgAH dvisparzatve / yadi trisparzastadA sarva zItaH dezaH snigdhaH dego rukSa iti prathamo kula 186 hote haiM, 'phAlA jahA caupparasiyassa' jisa paddhati se catuH pradezI vadha ke sparzo ke viSaya meM kahA jA cukA hai usI paddhati se yahAM para pradezika skandha ke spazoM ko bhI kaha denA cAhie, tathAhiyadi vaha SaT pradezika skandha do sparzo vAlA hotA hai to yahAM 4 bhaMga hote haiM - 'syAt zItaica snigdhazca 1' vaha kadAcit zIta aura snigdha sparza cAlA ho sakatA hai 1 athavA 'svAt zItazca rukSazca' vaha zIta aura rUkSa sparza vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA 'syAt uSNazca snigdhazca' vaha uSNa aura snigdha sparzavAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA'syAt uSNazca rUkSazca' vaha uSNasparza vAlA aura rUkSa sparza bAlA bhI ho sakatA hai 4' ye 4 bhaMga dvisparza sambandhI haiM / yadi vaha tripa vAlA hotA hai to yahAM 16 bhaMga hote haiM- 'savve sIe dekhe niddhe dese lakkhe' sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1' vaha apane sarvAMza meM zIta ho sakatA hai, eka ane pAMca sacAgI cha sa ceAgI esI bhageA cAra sacAgI 55 paMcAvana sa`ga bhaMga A rIte kula 186 ekase chayAsI bhagA thAya che. 'phAsAM jahA cauppaesiyastha' yAra ahezavA dhonA sparzanA saMbha dhamAM je pramANe kathana pahelAM karyu che. teja paddhatithI A cha pradezavALA ske dhanA sparzI sabadhI bhage samajavA. jemake jo te cha pradezavALA dha me sparzovANI hoya te! tenA 4 lge| thAya che 'syAt zItazca snigdhazca 11 avarAra te 'DA bhane snigdha sparzavANI hoya che. 1 athavA 'syAt zItazca rUkSazca 2 ' vAra te ThaMDA ne ikSasparzavANI hoya che. 2 athavA ' syAt uSNazca snigdhazca 3' ardhavAra te uSNasparza vANI yAne snigdha-ziSyA sparzavANI hoya, che, 3 athavA 'syAt uSNazca rUkSazca 4' ardhadAra te sprshvALe mane rUkSaspazavALA hAya che. 4 A cAra bhagA e sparzane laIne hyA che. jo te cha pradezI kadha traNa spavALA hoya te tenA sALa lauMgo thAya che. ne mA rIte thAya che- 'savve sIe dese niddhe paise lukkhe' 'sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezoM rUkSaH 1' te potAnA sarvAzamAM 'asparza vANI DaoNya hai.
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 paTrapradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 715 bhaGgaH 1, sarvaH zIto, dezaH snigdho, dezA rUkSA iti dvitIyo bhaGgaH 2, sarvaH zItaH dezAH snigyA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, sarvaH zIto, dezAH snigdhAH, dezA rUkSA iti caturthaH 4 / sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSA, iti dvitIyatrikam / deza usakA snigdha aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai 1 athavA-'sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' sarvAMza meM yaha zIta sparza vAlA ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha sparzAlA ho sakatA hai aura aneka deza lakSa parza vAle ho sakate haiM 2 athavA'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' sarvAza meM vaha zIta ho sakatA hai aneka deza usake snigdha sparza vAle ho sakate haiM aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai 3 athavA-'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA 4' sarvAMza meM vaha zItasparza ghAlA ho sakatA hai aneka dezoM meM vaha snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura aneka dezoM meM vaha rukSasparza bAlA ho sakatA hai 4 yaha prathama trika hai athadhA-'sarva uSNA dezaH snigdhaH dezoH rUkSa.' vaha apane sarvAza meM uSNasparza vAlA eka deza meM snigdha sparza vAlA aura eka dUsare deza meM vaha rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isa prakAra kA yaha dvitIya trika hai isa dvitIya trikameM bhI isI prakAra se 4 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se hai-'sarva uSNaH tene ekadeza snigdha sparzavALa hoya che tene ekadeza rUkSasparzavALe hAya che. mA po cha 1 mA 'sarvaH zIta. dezaH snigdhaH dezAH rAkSasarva aMzothI te ThaDAWvALA hoya che tene ekadeza nidha sparzavALo hoya che. ane aneka deze rUkSasparzavALA hoya che. A bIje 2. 2 mA 'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' te sazithI ThaMDA sparzavALa hoya che. tenA aneka deze sinagdha sparzavALA hoya che. / 36 25 vA ya cha 3 'sarvaH zItaH dezAH nigdhAH dezAH rakSA ja sarva zathI ThaDA sparzavALe ya che aneka dezomAM te snigdha-cikaNA sparzavALo hoya che. ane aneka dezamAM te rUkSasparza. vALo hoya che. 4 A prathama traNa sa cogI 4 cAra aMge kahyA cha. athavA 'sarva uSNaH dezaH snigdhaH deza. rUkSaH 1' te pAtAnA sazithA uNuzavALa hoya che. ekadezamAM snigdha sparzavALo hoya che. ane eka dezamAM rUkSasparzavALa hoya che. A rIte bIje trikasaMgI aMga che. A bhI niyogImA 5 4 sa thAya che. 2 mA zata cha. 'sarva uSNaH
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 ...... . bhagavatIne atra catvAro bhaGgA ekatvAnekasyAbhyAm 4 / sarvaH snigdho dezaH zIto deza uSNaH, iti tRtIyatrikam , atrApi catvAro bhaGgAH 4 / sarvo rUkSo dezaH zIta: dezauSNaH, dezaH snigdhaH deza kakSa' yaha prathama bhaMga hai 1, dvitIya bhaMga isa prakAra se haiM sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' apane sarvAMza meM vaha uSNa sparza vAlA ekadeza meM snigdhaspI vAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparza ghAlA ho sakatA hai 2, athA-'sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezo rukSA' saryA za meM vaha uSNasparza bAlA aneka dezoM meM snigdhasparza vAlA aura ekadeza meM rUkSasparza pAlA ho sakatA hai 3, athavA-'sarva uSNaH dezA snigyA dezAH rakSAH' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra vaha apane sarvAMza meM uSNaparza pAlA aneka dezoM meM snigdha sparza ghAlA aura aneka dezoM meM sakSappI vAlA ho sakatA hai 4, ye saba bhaMga uSNa snigdha aura rUkSa ke ekSatva aura ametya ko lekara ke hue haiM / 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza kA vaha tRtIya trika hai-isa trika meM bhI cAra bhaMga hote haiM jaihale-'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNa' vaha apane pUrgAza meM snima sparza vAlA eka deza meM zItasparza ghAlA aura eka deza meM uSNasparza ghAlA ho sakatA hai 1 athavA-'sarvaH snigdhaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH 11 sapazithIta GIpazavAjA khAya. zamA niSpa sparzavALo hoya che. ane ekadezamAM rUkSasparzavALo hoya che. 1 A paDo cha 'sarva upNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' yAtAnA sazithI te uNu sparzavALe heca che ekadezamAM snigdha-cikaNA sparzavALa hoya che. ane aneka dezamAM rUkSasparzavALe hoya che A bIjo bhaMga che. 2 athavA 'sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezo sakSaH3' sa pradezamA BY 25zavAjI hoya che aneka dezamAM snigdha-cipaNa sparzavALo hoya che. ane eka zimA 36 25zavAjI hAya che. mA zrIna cha. athavA 'sarva uSNaH dezAH snisthAH dezAH rUkSAH 4' te yAtAnA sarvAzI spazavANI DAya che. aneka dezamAM snigdha-cikaNa sparzavALa hoya che. aneka dezomAM rUkSasparza vaLo hoya che. A ce bhaMga che. A aMge uSNu sparza, snigdhasparza bhane 3295nA ! mane manapAna sIdhe thy| cha. 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH' mA zrI ni cha. mAmAM para yA2 mA thAya che. 2 gAvI zata che. 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH' pAtAnA savAzamAM snigdhasparzavALo hoya che. koI eka dezamAM ThaMDAsparzavALo heya che. tathA koI eka pradezamAM uNasparzavALo hoya che. A pahele bhaMga che.
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaicandrikA TIkA za020 u05 sU04 paTpade zikaskandhe varNAdinirUpaNam 717 iti caturthatrikam atrApi catvAro bhaGgAH 4 / evamatra trisparze SoDaza bhaGgA bhatranavIti / yadi catuHsparzaH SaTpadezikaH skandhastadA dezaH zIno deza uSNo dezaH snigdho dezaH zItaH dezA uSNAH' vaha apane sarvAMza meM snigdha sparzavAlA ekadeza meM zIta sparza bAlA aura aneka dezoM meM uSNasparza vAlA ho ho sakatA hai 2 athavA - 'sarva: snigdhaH dezAH zItAH deza uSNa sarvAMza meM vaha snigdha sparza vAlA aneka dezoM meM zItasparza vAlA aura ekadeza meM uSNasparza vAlA ho sakatA hai 2, athavA - 'sarva: gdhiH dezAH zItAH dezA uSNA' sarvAMza meM vaha uSNasparza volA aneka dezoM meM vaha zIta sparza vAlA aura aneka dezoM meM uSNasparza vAlA ho sakatA hai 4, isa prakAra ke the 4 bhaMga snigdha zIta aura uSNasparzake ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM / 'sarva' rUkSaH dezaH zItaH deza uSNa:' yaha caturthaM trika hai isameM bhI rukSa zIta aura uSNa ke ekatva aura anekasva ko lekara 4 bhaMga hote haiM inakA utthApana prakAra pUrvokta rUpa se hI hai isa prakAra se yahAM para tIna sparzo ke ekatva aura anekasva ko lekara pratyeka sparza trika ke catuSka meM 4-4 bhaMga hone se 16 bhaMga ho jAte haiM / 1 athavA - 'sarvaH snigdhaH deza. zIta. dezA uSNA' te sarvAM zamAM snigdha-cikaNA spazavALo heAya che. ekadezamAM 'sparza vALo hAya che. tathA aneka dezeAmAM uSNusparzava Lo hoya che A khIjo bhAga che. ra athavA '' far. Tar: Mar: ta 360:' uqlani a fau-faqizya'qin hAya che. aneka dezeAmAM ThaMDapavALo hAya che. ane eka dezamAM uSNu sparzavANI hoya che. yA trIle laMgU che 3 athavA 'sarva snigdhaH dezA zItAH dezA uSNAH 4' sarvAzamAM te snizva thithA sparzavANI hoya che. aneka dezAmAM ThaMDAspa vALo heya che. ane aneka dezeAmAM uSNuvALo hAya che. yA thothe| lauMga he 4, ma yara aMgo snigdha-zIta-mane t ya * sparzanA zeo'yathA bhane gane pAthI thayA che. 'sarvaH rUkSa dezaH zItaH deza uSNa' mA yathuH che. A pazu ikSa, zIta, yAne uSNu sparzanA ekatva ane anekapaNAthI 4 cAra bhagA thAya che. A bhaga| manAvavAnI rIta pahelA kahyA pramANe ja che. A rIte ahiyA traNu spanA ekapaNA ane anekapaNAthI dareka spazatrikanA catuSTamAM 404 cAra cAra bhagA thAya che. e rIte kula 16 seALa bhagA thAya che,
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 98 dezo rUkSa iti prathamaH 1, dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2, dezaH zIto deza uSNo deshaa| snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH, dezA rUkSA iti caturthaH 4 dezaH zIto yadi vaha pradezika skandha cAra sparzo vAlA hotA hai - 'dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSa' to vaha apane ekadeza meM zItasparza vAlA dUsare eka kisI deza meM uSNasparza vAlA kisI eka deza meM snigdhasparza vAlA aura kisI eka deza meM rUkSasparza vAlA ho sakatA hai 1 athavA deza: zIta dezaH uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' vaha ekadeza meM zIta kisI eka deza meM uSNa kisI eka deza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai 2, athavA deza: zItaH deza uSgaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, ekadeza usakA zIta dUsarA ekadeza usakA uSNa aneka deza usake snigdha aura ekadeza usakA rukSa ho sakatA hai 3, athavA - 'dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH ' eka deza usakA zIta eka deza usakI uSNa aneka deza usake snigdha aura aneka deza usake rUkSa ho sakate - ne te cha pradezavALo kA~dha cAra syazevALo hAya to te A pramANe thAya che. - deza. zItaH deza ujgaH dezaH snigdhaH deza rUkSaH' te potAnA shedezamAM ThaMDA sparza vALo hAya che. keI ekadezamAM uSNu spavALo hAya che. keI eka dezamAM snigdha sparzavALo hAya che tathA koI ekadezamAM rUkSa sparzavANI hoya che, mA paDelo lauMga che athavA - 'dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' te potAnA ardha mahezabhAM 'DAsparza vANI hoya che. kAI eka dezamAM uSNu sparzavaLo hoya che. keAI eka dezamAM sidha cikaNA stravALo hAya che. tathA aneka dezAmAM rUkSa sparza vALo hAya che. yA zrIle lauMga che 2 gathavA 'dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhaH dezoM rUkSaH' tenA ekadeza DhaDA 5 vALA hAya che, bIjo ekadeza uSNu-garama sparza vALA hAya che. tra pradezamAM snigdha-cikaNA sparza vALeA hAya che. ane A eka pradezamAM rUkSa spa vALo hAya 'dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH ThaMDA spazavALo hoya che. snigdha cikaNA trIjo bhaMga che. 3 athavA rUkSAH 4' teneo kheo'ddeza ekadezamAM uSNusjava Le! hAya che. tenA e deze vALA hoya che. ane be dezeA rUkSapavALA hoya che.
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ premandrikA TIkA za020 u05 04 paTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 719 dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti paJcamaH 5, dezaH zIto dezA uSNAH deza: snigdho dezA rUkSA iti SaSThaH, 6, dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezI rUkSa iti saptamaH 7, dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA ityaSTamaH 8, dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti navamaH 9, haiM 4, athavA - 'dezaH zItaH dezA uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 5' ekadeza usakA zIta aneka deza usake uSNa eka deza usakA snigdha aura ekadeza usakA rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai 5, athavA 'deza: zItaH dezA uSNA dezaH snigdhaH dezAH rUkSA: 6' ekadeza urukA zIna aneka deza usake uSNa ekadeza usakA snigdha aura aneka deza usake rUkSa sparza vAle ho sakate hai 6, athavA - dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezaH lakSaH 7' eka deza usakA zIta hotA hai aneka deza usake uSNa hote haiM aneka deza usake snigdha hote haiM aura ekadeza usakA rUkSa hotA hai 7, athavA - 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 8' ekadeza usakA zIta aneka deza usake uSNa aneka deza usake snigdha aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM 8, athavA - 'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rukSaH 9' che. mA~ thotho lauMga che 4 athavA ' deza. zIH dezA uNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 5' tenA me6ddeza ThaMDA spazavANI hoya . tra dezI uSNusparza vAjA hAya che. ekadeza snigdha--cikaNA spavALA hAya che tathA eka deza kSa sparzavANI hoya che, tyA pAMyabho laMga che. ya athavA - 'dezaH zItaH dezA uSNa:: dezaH snigdha' dezAH rUkSaH 6' tene| uddeza DaMDAsparzavANI hoya che. tenA aneka dezeA uSNu sparzavaLA hAya che eka deza snigdha spavALA hAya che, tathA tenA aneka dezeA rUkSa spavALA hAya che, ahiyAM anekadeze kahevAthI ambe pradeza grahaNu karyAM che. tema samajavu. A chaThTho bha`ga che athavA 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhA deza: rUkSaH 7' tena me deza ThaMDA sparza - vALA hAya che. aneka deze! e dezeA uSNusparzavALA heAya che. anekadeze--e dezA snigdha-cikaNA pavALA heAya che. tathA eka dezarUkSa pazavALA hAya che mA sAtabhA jaMga che, 7 athavA 'dezaH zIta. dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 8' tene| the'ddeza 'hAsyarzavANI hoya che. mane! he ! uSNusparza'vAjA hoya che aneka deze snigdha-cikaNA spavALA hAya che. tathA aneka dezeA rUkSasprsh'vaajaa hoya he mA Aubho lagache 8 athavA 'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagadatIsUtre 720 dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dazamaH 10, dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa ityekAdazaH 11, dezAH shiitaa| deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti dvAdazaH 12, dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezI rUkSa iti trayodazaH 13, dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH aneka deza usake zIta eka deza usakA uSNa eka deza usakA snigdha aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai 9, athavA - dezAH zItAH deza uSNa. dezaH snigdhaH dezAH rUkSA 10, usake aneka deza zIta ekadeza uSNa ekadeza snigdha aura aneka deza rukSa ho sakate haiM 10 athavA'dezAH zItA' deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 11' aneka deza usake zIta eka deza usakA uSNa aneka deza usake snigdha aura eka deza usakA rUkSa ho sakatA hai 11, athavA - dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 12' unake aneka deza zIta ho sakate haiM eka deza usakA uSNa ho sakatA hai aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM 12 athavA 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigbI dezoM rukSaH 13' aneka deza usake - zIta ho sakate haiM aneka deza usake uSNa ho sakate haiM eka deza usakA ferre ho sakatA hai aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai 13, 4 snigdhaH dezo rUkSa. 9' athavA te potAnA mane! dezAbhAM zIta-DaMDA sparzavANI hoya ekadezamAM uSNuspa vALA hAya che tenA ekadeza snigdha-cikaNA pazavALA hAya che. ane tenA ekadeza rUkSa pazavALA hoya che. A navamA bhaMga che.T athavA 'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH deza: rUkSAH' tenA ne hethe| ThaMDA sparzIvALA hoya che. ekadezamAM te uSNu sparzavALA haya che. ekadezamAM snigdha-cikaNA rUkSa spa vALA hAya che. zItAH deza uSNaH dezAH striyAH spA vALo spazavALe hAya che. tathA aneka dezeAmAM A isabhI lauMga che. 10 athavA 'dezAH dezo rUH 111 tenA bhane dezI ThaMDA hoya che, goDdeza uS syarzavANe hoya che, mane4 hezA snigdhcikaNAspazavALA hAya che. tathA tenA ekadeza rUkSa sparzIvALA hoya che.A agiyAMrabhI laga che. 11 azvA 'dezaH zItAH deza uSNaH dezAH rUkSAH 12' tenA ane dezI sparzavALA vhAya che. anekadeze snigdha aneka deze rUkSa spazavALA hoya che. A 'dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 13' te ane dezAbhI DA dezAH snigdhAH DAMsparza vANA hoya hai, uddeza up sparza vALA hAya che. tathA tenA khAramA bhaga che. 12 athavA
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 paTmadezikaskandhe varNAdinirUpaNam-721 dezA rUkSAH iti caturdazaH 14, dezAH zItA dezA uSNAH dezA snigdhAH dezo rUkSa iti paJcadazo bhaGgaH 15, dezAH zInAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezA rUkAH iti SoDazo maGgaH 16 / tadevaM dvisparza catvAro bhaGgAH 4, nisaroM poDaza, 16 catusparza 'pi SoDaza 16, tadevaM sarvasaMkalanayA patriMzad bhaGgA bhavanti / ityevaM varNagandharasaspazaiMH samabhedaiH paTpadezikA skandhaH samAptaH // 4 // athavA-'deza: zItAH dezA uhago deza. snigdhA dezA lakSAH 14' aneka deza usake zIna aneka deza usake uSNa eka deza usakA snigdha aura aneka deza usase vAha ho sakate haiM 14' azyA-'dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH riyAH dezo rUkSaH 15' aneka deza usake zIta aneka deza usake uga aneka deza usale snigdha aura eka deza usakA rUkSa ho sakatA hai 15, akA-'deza zotA. dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 16' aneka deza usake zIna aneka deza usake uSNa aneka deza usake snigdha aura aneka deza ulake rUkSa ho sakate haiM 16 / isa prakAra se visparza meM cAra bhaMga, trisparza meM 16, bhaGga aura cAra paza meM 16 bhaGga hote haiM aura ye saba saMga milakara 36 ho jAte haiN| isa prakAra saprabheda varNa gandha rasa aura sparza inako lekara SaT pradezika skandha kA kathana samApta huaa| sU0 4 // . . sparzavALa hoya che. tenA aneka deze uSNuraparzavALA hoya che. tene ekadeza niSpa sparzavALo hoya che. ane ekadeza rUkSa sparzavALa hoya che A tamA ma che. 13 athavA 'dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 14 tenA manazA . 25 DAya che bhane / BsparzavALA hoya che. ekadeza sinagdha-cikaNu sparzavALA hoya che. tathA tenA nmane / 3225 ya che. yA yauhamI che. 14 athavA dezAH zItAH zA uSNA. dezAH snigyAH dezo rUkSa 15' nA ane: ||425|vALA hoya che aneka deze uSNu-garama sparzavALA hoya che. aneka dezo nizva sparzavALA hoya che. tathA te eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A paMdarama cha. 15 mth| 'deza : zItA. dezA urugA. dezAH snigdhAH dezAH rUkSA.'16' tenA aneka deze ThaMDAsparzavALa hoya che. aneka deze uSNasparzavALA hoya che aneka deze snigdha sparzavALA hoya che. ane aneka deze rakSasparzavALA hoya che. A soLamo bhaMga che. 16 A rIte be sparza paNAmAM 4 cAra aMge traNasparza. paNAmAM 16 seLa bhAge tathA cAra sparzamAM 16 soLa bhaMga thAya che, e rIte badhA maLIne 36 chatrIsa bhego thAya cheA rIte bheda sahita vaNa, gadha, rasa, ane sparzane laI cha pradezI rakadhanuM kathana samApta thayuM sUtrakA bha0 91
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 . . . ___ . bhagavatIle mUlas-sattapaesie NaM bhaMte ! kaivanne kaigaMdhe kairase kaiphAse eNNatte evaM jahA paMcapaesie jAva siya cauphAse pannatte jai egavanne evaM egannadudannativannA jahA chppeliyss| jai caDavanne liya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya2, liya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya3, evamete caukagasaMjogeNaM pannarasabhaMgA bhANiyavvA jAva siya kAlagA ya nIlagAya lohiyagA ya hAliddae ya15 evameva paMcacaukasaMjogA neyavA-ekeke saMjoe pannarasa bhaMgA savvamee paMcasattarI bhaMgA bhvNti| jai paMcavanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae hAlidae ya sukillagA ya2, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae hAlidagA ya sukillae ya3, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae hAlidagA ya sukillagA ya4, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliie ya sukillae ya5, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillagA ya6, siya kAlae ya, nIlae ya lohiyagA yahAliigAya sukillae ya7, siya kAlaeya nIlagAya lohiyaeya hAliieya sukillae yada, siya kAlae ya nIlagA ya lohiyaeya hAliie ya sukillagAya9, siya kAlae ya nIlagAya, lohiyae yahAlidagA ya sukillae ya10, siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlihae ya sukillae ya11, siya kAlagA ya
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 padezikaskandhasyaM varNAdini0 723 nIlae ya lohiyae ya hAliie ya sukillae ya12, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyage ya hAlidae ya sukillAgA ya13, siya kAlagAya nIlaeya lohiyaeya hAlihagA ya sukillae ya14 siya kAlagA ya nIlaeya lohiyagA ya hAliddae ya sukillae ya 15, siya kAlagA ya nIlae lohiyagAya hAlidae ya sukillae ya15, siya kAlagA ya nIlagAya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya16, ee solasa bhaMgA, evaM savvamee ekkaga- duyaga-tiyaga- caukkaga paMcaga-saMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavaMti / gaMdhA jahA cauppaesissa' rasA jahA eyassa ceva vannA, phAsA jahA cauppaesiyassa rasA jahA eyassa ceva vannA, phAsA jahA cauppaesissa ||suu05|| chAyA - saptapradezikaH khalu bhadanta | kativarNaH katigandhaH, katirasaH katisparzaH prajJaptaH, evaM yathA paJcapradeziko yAvat syAt catuHsparzaH prajJaptaH, yadi ekavarNa, evamekavarNa - dvivarNa-trivarNAH yathA padmadezikasya / yadi caturvarNaH syAt kAlaca nIla lohitazca dAridrazca 1, syAt kAlaca nIlaca lohitava hAridrAya 2, syAt kAlazca nIlaca lohitAzca hAridrava 3, evamete catuSkasaMyogena paJcadazabhaGgA bhaNitavyAH yAvat syAt kAlAca nIlAca lohitAzva hAridrava 15 / evameva paJcacatuSkasaMyogA jJAtavyAH, ekaikasmin saMyoge paJcadaza bhaGgAH sarve ete paJcasaptatibhaGgA bhavanti / yadi pazcavarNaH syAt kAlazca nIlazca lohitazva hAridrava zuklaca, 1, syAda kAlaca nIlazca lohitazca dAridrazva zuklA 2, syAt kRSNazca nIlam lohitazva hAridrAya zuklazca 3, rayAt kAlaca nIla lohitazca hAridrArtha zuklAca 4, syAt kAlaca nIlama lohitAzca hAridrya zukladha 5, syAt kAlatha nator lohitAzca hAridrazca zuklAzca 6, svAt kAlazca nIlazca lohitAzva hAridrAzra zuklazca 7, syAt kAlazca nIlAzca lohitazva hAridrazva zuklazca 8, syAt kAlaca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklAzva 9, (yat kRSNazca nIlAica lohitazca hAridrAzca zuklazva 10, syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca hAridrazca zuklazca 11, syAt kRSNAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklazca 12, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzca 13 syAt kAlAca atest lohitazva hAridrAzca zuklazva 14, syAt kAlAica nIlazca lohitAzca
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 bhagavatI sUtre hAridrazca zuklazca 15, syAt kAlAzva nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklazca 16 / ete poDazabhaGgAH evaM sarvam ete ekaka - dvika- trika-catuSka - paJcakasaMyogena dve SoDaza bhaGgazate bhavataH / gandhA yathA catuSyadezikasya, rasA yathA etasyaiva varNAH, sparzA yathA catuSpade zikasya ||0 5|| TIkA- 'esae maMte / khaMdhe kaivanne kaigaMdhe kairase kaiphAse paNNase ? saptapadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasaH katispardhA: prajJaptaH, saptamadezAH paramANo'vayavatayA vidyante yasya skandhasyAvayavinaH sa saptapradezikaH skandhastasmin kiyanto varNAstiSThanti, kiyanto gandhAH kiyanto rasAH kiyantatha sparzAH iti praznaH, bhagavAnAha - 'jahA paMcapaesie jAva siya phAse patte' yathA pazca pradeziko yAvat syAt catuHsparza: majJataH, tathAhi - syA 1. 'elie NaM bhaMte ! khaMdhe kahabanne kahagaMdhe kahara se' ityAdi / 3. TokArtha- isa sUtra dvArA lutrakAra ne saptapradezika skandha meM kitane varNa gaMdhAdika hote haiM isa viSaya kA vicAra kiyA hai isameM sabase pahale gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'sattapaelie NaM bhate / khaMdhe kahabanne kahagaMdhe, kairase, kaiphAle paNgale ?' he bhadanta / jo skandha saptapradezika haiM jisameM avayavarUpa se sAta hI pradeza vidyamAna haiM arthAt jo sAta pradezoM ke saMyoga se janya hai- usameM kitane varNa, kitanI gaMdhe kitane rasa aura kitane sparza vidyamAna rahate haiM ? isa prazna ke uttara meM - prabhu ne kahA hai- 'jahA paMcaparalie jAna siya cAphale pannatte' he 'gautm'| jisa prakAra paMcaprAdezika skaMdha yAMta kadAcita cAra sparzo f bolA hotA kahA gayA hai usI prakAra se yaha saptapradezika skandha bhI yovaMta kadAcit cAra sparzo vAlA hotA hai aisA kahA gayA hai isa 'sataparamie bhave ! khaMdhe kaibanne kAMdhe kaira se ' ityaahiTIkA"--A sUtrathI sUtrAre sAta pradezavALe "dha keTalA vIvALA DAya che ? keTalA gadhAvALA hAya che ? yAdi varNana karyuM che. a'a'dhabhAM gautama svAbhIme me pUch che hai - 'sattapae sie NaM bhave / khaMdhe - ivanne ? kahagaMdhe kairase, kaiphAse paNNatte 1' he bhagavan ne sudha sAta pradezavANI che, eTale ke jemAM avacavarUpe sAta ja pradezA rahelA che. arthAt je sAta pradezAnA sayAgathI baneleA che-temAM keTalAvI che? keTalA gadhA che ? keTalA rase che ? ane keTalA sparzI che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-- 'jahA~ paMcaparakhie jAva siya cauphAse pannatte he gautama pAMya pradezavANI "koIvAra cAra spIvALA hAvAnu kahevAmAM AvyuM che, mane je rIte yAvat '
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMsandrikA TIkA za020 u05 su05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 725 dekavarNaH syAd dvivarNaH yAvat syAt paJcavarNaH syAt ekagandhaH syAd dvigandhaH, syAt ekaraso dvirasakhiraso yAvat syAt paJcarasaH svAd dvisparzaH syAt trisparzaH syAt catuHsparza iti / 'jar3a egabanne' yadi ekavarNa: 'evaM egannadubannavinnA, jahA chappara siyassa' evamekavarNadvivarNavarNA yathA padmade - zikasya, tathAhi - yadi ekararNaH saptapadezikastadA kadAcit kAlaca nIca lohihAridrava zukrazceti yadi dvivarNastadAM syAt kAlaca nIlaca 1, 'syAt viSaya kA spaSTIkaraNa isa prakAra se hai- yadi vaha saptapradezika skandha ekavarNa vAlA, yA iyAdivarNa vAlA hotA hai aisA jaba kahA jAtA hai -to tIna varNaviziSTa hone taka ke bhaMga paTTapradezika skandha kI taraha yahAM jAnanA cAhiye / yahI bAta 'i egavanne, evaM egavanna - duknna - tinnA jahA chappaesiksa' isa sUtrapATha dvArA samjhAI gaI hai - yadi saptapadezika skandha eka varNa vAlA hotA hai aisA jaba kahA jAtA hai to isa - sAmAnya kathana meM vaha kadAcit kRSNavarNa vAlA bhI ho sakatA hai, kadAcit nIlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai, kadAcit lohita (lAla) varNa vAlA bhI ho sakatA hai kadAcit pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura - kadAcit zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai isa prakAra se ye asaMyogI 5 saMga yahAM ho sakate haiM yadi vaha do varNoM vAlA honA hai aisA jaba kahA jAtA hai to isa dvivarNa viSayaka sAmAnya kathana meM vaha kadAcit -- 1 teja rIte A sAta pradezavALe skadhapaNu yAvat .kadAcit cAra sparzIvALo hAya che. ema kahevAmAM Avyu che. A viSayanu vadhAre spaSTIkaraNa mA pramANe che--jo te sAta pradezavALA dha ekavaNu vALA athavA khe-traNa vigera vIvALe hAya che ema jya re kahevAmAM Ave che tyAre traNa varNavALA hAvA sudhInA lage cha pradezI smudhanA samadhamAM je rIte, vadhu nyA che te pramANe A sAta pradezI kadhanA saMbadhamAM paNa samajavuM. eja vAta'ji eganne evaM egavannaduvannativannA jahA chappaesiyahasa' mA sUtrapAThathI samajAvyu` che. jo te sAta pradezavaLe! kAMdha eka vaghu vALA hAya che. ema e kahevAmAM Ave te A sAmAnya thanamAM kaiIvAra te kALA vaghu vALA paNa hoya che, kAivAra te nIlatraNavALA hAi zake che. phAinAra lAlavaNuM vALA pazu heAI zake che. keAIvAra pILAvaNu vALe, paNa dAya che. ane ke ivAra saphedavaNu vALA paNa hoya che. A rIte asa cegI 5 pAMca bhagA ahiyAM thAya che, jo te e trIvALA hAya
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIne kAlazca nIlAzca 2 syAt kAlAzca nIlazca 3, syAt kAlAzca nIlAzca 4 / 'syAt kAlaca lohitazca' atrApi catvAro bhaGgAH karaNIyAH ekatvAnekatvAbhyAm 4 / kRSNavarNa aura nIlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 1, athavA kadAcit yaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM-chaha pradezoM meM nIlevaNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA-kadAcit vaha aneka pradezoM meM-chaha pradezoM meM kRSNavarNa aura eka pradeza meM nIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3, athavA vaha aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA aura dUsare aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 ye cAra bhaMga kRSNa aura nIlavarNoM ke yoga meM unakI ekatA aura anekatA ko lekara hue haiM aisA jAnanA cAhiye, aba kRSNa aura lohita varNa ke yoga se isI prakAra ke 4 bhaMga unakI ekatA aura anekatA ko lekara jo hote haiM ve isa prakAra se haiM-kadAcit vaha kRSNavarNa vAlA aura lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 1 athavA kadAcit vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA-kadAcit vaha aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA aura eka pradeza meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA aneka pradezoM meM vaha kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA che ema jyAre kahevAmAM Ave tyAre A be varNa saMbaMdhI sAmAnya kathanamAM te koIvAra kALApaNuM ane nIlavarNavALe paNa haya che. 1 athavA kaIvAra te ekapradezamAM kALAvarNavALe ane aneka pradezomAM-cha pradezamAM nIlavarNavALe paNa thaI zake che. 2 athavA ke IvAra te chapradezamAM kALA varNavALo ane eka pradezamAM nIlavarNavALe paNa hoya che. 3 athavA te aneka pradezamAM kALAvaNa vALA ane bIjA aneka pradezamAM nIla varNavALe heI zake che. 4 A cAra bhaLe kALA ane nIla varNanA gathI tenA ekapaNuM ane anekapazune laIne thayA che tema samajavuM. 4 keIvAra te kALAvavALA ane lAla varNavALe heAya che. 1 athavA kaIvAra te eka pradezamAM kALA varNavALe ane aneka pradezamAM lAlaghaNuMvALa paNa hoI zake che. 2 athavA kadAcit te aneka pradezamAM kALA varNavALo ane eka pradezamAM lAlavarNavALo paNa hoI zake che. 3 athavA aneka pradezamAM te kALAvarNavALe ane bIjA aneka pradezomAM lAla varNavALe paNa hoI zake che. 4
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za020 305 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 727syAt kAlaca hAridrava' atrApi catvAro bhaGgAH 4 / syAt kAlazva zuklazca' atrApi catvAro bhaGgAH 4 / syAt nIlaca lohitazca' atrApi catvAro maGgAH 4, hai 4 apa kRSNavarNa ke sAtha pItavarNa ke yoga se jo 4 bhaMga unakI ekatA aura anekatA meM hote haiM ve isa prakAra se haiM- kadAcit vaha kRSNavarNa vAlA aura pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 1, athavA - kadAcit vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA aneka pradezoM meM vaha kRSNavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3, athavA aneka pradezoM meM vaha kRSNavarNa vAlA aura aneka dUsare pradezoM meM vaha pIchevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 aba kRSNavarNa aura zuklavarNa ke yoga se jo inake ekatva aura anekatva meM 4 bhaMga niSpanna hote haiM- ve isa prakAra se haiM - kadAcit vaha kRSNavarNa vAlA aura zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 1, athavA kadAcit vaha ekapradeza meM kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA aura ekapradeza meM zuklaaf vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA aneka pradezoM meM vaha kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 ye saba bhaMga kRSNavarNa kI mukhyatA ke sAtha itaravarNoM ke yoga se hue haiM / have kuSNavanI sAthe pILAvaNanA ceAgathI je cAra bhaMgA tenI ekatA ane anekatAmAM thAya che. te A pramANe che. kAIvAra te kALAvaNa vALA ane pILA vaNavALA pazu hAya che 1 athavA kadAcit te eka pradezamAM kALAva - vALA ane aneka pradezAmAM pILAvaNu vALA hAi zake che. 2 athavA aneka pradezAmAM te kALAvaNa vALA hoya che. ane ekapradezamAM pILAvaNu vALo paNa hAI zake che. 3 athavA aneka pradezeAmAM te kALAva vALA hoya che. ane khIjAM aneka pradezeAmAM te pILA vaNu vALA hAya che. 4 have kRSNavaNu ane saphedavaNunA caiAgathI tenA ekapaNA ane anekapaNAmAM je cAra bhagA thAya che te batAve che. koIvAra te kALAvaNu vALA ane sapheda vaghu vALA paNa hAI zake che. 1 athavA koIvAra te pAtAnA eka pradezamAM kALA vaghu vALA ane aneka pradezeAmAM saphedavaNu vALA hAya che. 2 mathavA aneka pradezAmAM kALAvaNu vALA ane eka pradezamAM saphedavaNu vALA paNa hAI zake che. 3 athavA aneka pradezamAM te kALAvaNu vALA ane aneka pradezamAM saphedavaNu vALA paNa hAi zake che 4 A tamAma bhaMgA kALA vaNunI mukhyatA ane khIjA varNInA gauNapaNAthI thAya che. have nIlavaNunI mukhyatA ane tenI sAthe lAla vagere vardanI caiAjanA harIne ke aMgo bhane che te yA abhAye che - ' syAt nIlazca lohitazca // 4
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre .728. 'syAt nIlava hAridrzva' atrApi catvAro bhaGgAH 4, 'syAn nIlazca zuklaSa' atrApi catvAro bhaGgAH 4, 'syAt lohitazva hAridratha' atrApi catvAro bhaGgAH 4, 'syAt ava nIlavarNa kI mukhyatA karake usake sAtha lohita (lAla) Adi varNoM kA yoga karake jo bhaGga banate haiM ve isa prakAra se hai - 'sthAnI lohitazca' kadAcit vaha nIla aura lohitavarNa vAlA bhI ho sakatI hai athavA kadAcit yaha eka pradeza meM nIlevarNa vAlA aura aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM nIle varNa vAlA aura eka pradeza meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA vaha aneka pradezoM meM nIlevarNa zalA aura dUsare aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4, aba nIlaparNa ke sAtha pItavarNa ke yoga se jo cAra bhaMga ghanate haiM ve isa prakAra se haiM - athavA- vaha kadAcit nIlevarNa vAlA aura pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 1, athavA kadAcit yaha eka pradeza meM nIle varNa vAlA aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA aneka pradezoM meM vaha nIlevarNa bolA aura eka pradeza meM pIlevarNa vAlA bhI ho ho sakatA hai 3 athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA aura dUsare aneka pradezoM meM polevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 nIlavarNa ke sAtha zuklavarNa ke yoga se jo cAra bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM - kadAcit vaha nIlevarNa vAlA aura zuklavarNa vAlA bhI 1. z vAra te nIlavaNu vALe ane lAlavaNu vALA hAya che.1 athavA koIvAra te eka pradezamAM nIlavaNu vALA ane aneka pradezamAM lAlaNu vALA paNa hoya zake che. ra athavA keAIvAra te aneka pradezeAmAM nIlavaNu vALe ane eka pradezamAM lAlaNu vALA paNa he I zake che. 3 athavA-te aneka pradezemAM nIlavaNu vALe ane aneka pradezemAM lalatraNa vALe! paNa hArca che. have nIlavaNunI sAthe pILA vadhunI cAjanA karavAthI je cAra bhagA thAya che te A pramANe che-kAivAra te nIlava vALA ane pILA vaNu vALA hoya che1 athavA koivAra eka pradezamAM nIlavaNu vALe ane aneka pradezemAM pILAva vALA hAya che 2 athavA aneka pradezemAM te nIlavarNavALA ane eka pradezamAM pILAvaNavALA paNa hAi zake che. 3 athavA kAivAra te aneka pradezeAmAM nIlavaNu vALe ane khIjA aneka pradezeAmAM pILavaNu vALA hoya che. 4 have nIlavadhunI sAthe phda vaNune cAjIne je 4 cAra gA thAya che khatAvavAmAM Ave che. DhoIvAra nIlavaNu vALA ane sapheda varSoMvALA paNu
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU85 saptapradezikaskandhasya varNAdini01725 lohitazca zuklazca' atrApi catvAro bhaGgAH 4, 'syAt pItazca zuklazca' atrApi catvAro bhaMgAH 4, ekamete daza dvikasaMyogA bhaMgA bhAnti, teSAM catuHsaMkhyayA ho sakatA hai 1 athavA-kadAcit vaha eka pradeza meM nIlevarNa vAlA aura aneka pradezoM meM vaha zuklavarNa ghAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA-aneka pradezoM meM baha nIleSaNe bAlA aura eka pradeza meM vaha zuklarNa ghAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA aneka pradezoM meM vaha nIlevaNa vAlA aura dUsare aneka pradezoM meM vaha zuklavarNa vArasA bhI ho sakatA hai 4, aba lohitavarNa ke sAtha pItazuklavarNa kA yoga hone se jo aMga banate hai ve isa prakAra se haiM-dAcit baha lohitavarNa vAlA aura pItavarNa bAlA bhI ho sakatA hai 1, athakSA-kadAcit vaha eka pradeza meM lohitavarNa yAlA aura aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA-kadAcit vaha aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura dUsare aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai / isI prakAra lohita aura zukla ke saMyoga meM bhI cAra bhaMga vAha denA cAhiye / pItavarNa aura zuklavarNa ke yoga se jo 4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-kadAcit vaha pIta. varNa kA aura zuklavarNa kA bhI ho sakatA hai 1 athavA-kadAcit daha hoI zake che. 1 athavA kaIvAra te eka pradezamAM lAlavarNavALe ane aneka pradezamAM sahavarNavALo paNa hoya che. 2 athavA aneka pradezamAM nIlavarNa. vALo ane eka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che. 3 athavA aneka pradezomAM nIlavarNavALe ane aneka pradezamAM saphedavavALe paNa hoya che. 4 have lAla varNanI sAthe pILA vaNane yojIne je bhaMga thAya che te batAve che-keivAra te lAla varNavALo ane pILA varNavALI hoya che. 1 athavA keIvAra te eka pradezamAM lAla varNavALo ane aneka pradezamAM pILA varNa vALA paNa hoya che. 2 athavA-koIvAra te aneka pradezamAM lAla varNavALo ane eka pradezamAM pILA varNavALe paNa hoya che. 3 athavA kehavAra te aneka pradezamAM lAla varNavALo ane aneka pradezamAM pILA varNavALo paNa hoya che 4 Aja rIte lAla varNa ane saphedavarNanA cogathI paNa 4 bhaMga thAya che. pILAva ane sadavarNanA gathI je cAra bhAge thAya che. te A pramANe che keIvAra te pILAvaNuMvALA ane sapheda varNavALA paNa hoya che , bha0 92
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI guNaneM catvAriMzad bhaMgA bhavantIti 40 / yadi trivarNaH saptapadezikaH skandhastadA syAta kAlazca nIlazca lohitazca 1, syAt kAlazca nIlazca lohitAzca 2, syAt kAlaca nIlAca lohinaca 3, syAt kAlAzca nIlaca lohitazceti caturthaH 4 / apane eka pradeza meM pItavarNa bAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNa ghAlA bhI ho sakSatA hai 2 ayaza-ameja pradeza meM baha pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa zAkhAlI he sAnA hai 3 athavA-aneka pradezoM meM vaha pItavarNa dAlA aura dUsare bhI aneka pradezoM meM zuklavarNa cAlA ho sakatA hai 4, isa prakAra le ye dalaviza saMyogoM ke 40 bhaMga ho jAte haiN| yadi vaha laptamadezika skandha tIna varNoM vAlA hotA hai to isa sAmAnya kathana meM baha-'syAt kAlazca nIlazca lohitazca kadAcita kRSNavarNa ghAlA, nIlavarNaM vAlA aura lohitavarNa vAlA ho sakatA hai 1 athavA-'syAt kAlazca, naulazca lohitAzca' vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, kisI eka pradeza meM nIlevarNa vAlA,aura apane aneka pradezoM meM 5 pradezoM meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai 2, athavA-syAt kAlazca, nIlAca, lohitazca vaha apane kisI ekapradeza meM kRSNavarNa pAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA aura kisI ekapradeza meM lohitavarNa pAlA ho sakatA hai 3, athavA-'syAt kAlAva, nIlazca, athavA kaIvAra te pitAnA eka pradezamAM pILAvarNavALo ane aneka pradezAmAM saphedavarNavALo paNa hoI zake che. 2 athavA te aneka pradezomAM pILAvarNavALe ane eka pradezamAM saphedavarNavALa paNa hoI zake che. 3 athavA aneka pradezomAM te pILAvavALo ane aneka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che. 4 A rIte A daza kisAyegI bhaMganA rogavALA 40 bhaLe thAya che. - je te sAta pradezavALe AMdha traNa varNavALo hoya che te A sAmAnya thanamA mA 'prabhAvanA vAle che.-syAt kAlazca nIlazca lohitazca pavAra yA vANAnAsa pANI bhane sAsa vANA DAI cha. 1 athavA 'syAt phAlazca nIlazca lohitAzca 2' vAra pAtAnA eka pradezamAM kALA vALa hoya che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. ane pitAnA aneka pradezamAM pAMca pradezomAM lAlavarNavALa hoya che. 2 athavA 'jhyAt kALaca nIlAca lohitazca 3' pAvana me pradezamA pgvALe, aneka pradezamAM nIlavarNavALe ane koI eka pradezamAM lAlavarNavALe hAya
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezika skandhasya varNAdini0 731 evaM kAlanIlalohitAnAM samavAye ekatvAnekatvAbhyAM catvAro aMgA bhavanti 8, evaM kAlanIlahAridrANAM samavAyAdapi ekatvAnekatvAbhyAM catvAro bhaMgA savanti - 4, lohitazca 4' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM nIlevarNa vAlA evaM kisI eka pradeza meM lAlavarNa vAlA 'ho sakatA hai 4 isa prakAra se ye 4 bhaMga kAla nIla aura lohita varNoM ke samavAya meM unake ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM / isI prakAra se 4 bhaMga kAla nIla aura pItavarNa ke samavAya meM unake ekatva aura anekatva ko lekara ho jAte hai - jaise- 'sthAt kAlakha, nIlakha, pItazca 1' athavA 'svAt kAlazca, nIlazca pItAzca 2, athavA - 'svAt kAlazca, nIlAca pItazca 3, athavA - ' syAt kAlAca, nIlaca, pItaca 8 ' isI prakAra se kAla nIla aura zukla ina varNoM ke samavAya meM unake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM jaise- 'syAt kAlazca, nIlazca zuklaca 1' athavA 'haghAt kAlazca, nIlazca, zuklAzca 2' che. 3 athavA 'syAt kAlAzca, nIlazca, lohitazca, 4, te potAnA bhane ahe. zeAmAM kALAvaNu vALA hoya che. eka pradezamAM nIlavaLu vALA ane keAI eka pradezamAM pILA vaNu vALA che 4. A 4 cAra bhaMgA kALAvatu nIlatraNu ane lAlavaNeAMnA saMbaMdhathI tenA ekatva ane anekatvane laIne thayA che. eja pramANe kALAva, nIlavaNu ane pILAvaNunA saAAgathI tenA ekapaNA ane anekapaNAthI thAya che. zebha } 'syAt kAlazca nIlazca pAtazca 1' vAra te aNAva vANI hoya che. kaiAivAra te nIlavaNu vALA hoya che. ane koIvAra pILA vaNu vALo hAya che. 1 'syAt kAlazca nIlazca pItAzca2' athavA me pradezabhAM te bhAvayu vANI hoya che. eka pradezamAM nIlavaNu vALA hoya che. ane aneka pradezamAM pILAvaNu vALA hoya che. 2 azrA-zyAt kAlazca nIlAzca pItazca' 4 me pradezasAM AjA vaNu vALA hAya che aneka pradezamAM nIlaNu vALA hoya che. tathA phAI ekaprdeshbhaaN cIja vAryatraNa hoya ho 3 athavA 'syAt kAlAzca nIlazca pItazca' aneka pradezamAM te kALAvavALA hAya che. kAI eka pradezamAM nIlatraju vALA hAya che. ane keI ekapradezamA pILAvavALA heAya che. 4 have kALAtraNa nIlavaNu ane sapheda varNanA saMyAgathI tenA ekapaNA ane ane pAthI 4 yAra lagI thAya che te matAvavAmAM Ave che. - syAt - kAlazca nIlazca zuklazca' akSara te 4 vAryAvANI hoya . AI vAra nIlavaLuvALA hAya che.ane koIvAra paLAvaNu vALA hoya che. 1
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIsatra tathA kAlanIlazuklAnAM samavAyAdapi catvAro bhaMgA bhavanti 4, tathA kAlalohitahAridrANAM samavAyAdapi catvAro bhaMgA bhavanti 4, tathA kAlalohita zuklAnAM samavAyAdapi catvAro bhaGgA bhavanti, 4, tathA kAlapItazulAnAM sama'vAyAMdapi catvAro bhaGgA bhavanti 4, tA nIlalohitahAridrANAM samavAyAdapi catvAro bhaMgA bhavanti 4, tathA nIlalohitazuklAnAmapi samavAyAt catvAro bhaMgA bhavanti 4, tathA nIlahAridrazuklAnAM samavAyAdapi catvAro bhaMgA bhavanti 4, tathA lohitahAridrazuklAnAM saMyogAdapi catro bhaMgA bhavanti 4, tadevaM ..athavA-'spAt kAlazca, nIlAica, zuklaica3' athavA 'syAt kAlAzca, nIlazca, zuklazca 4 isI prakAra kAla, pIta aura zukla ina vargoM ke samavAya meM unake ekatSTa aura anejasva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM, . haiM tathA nIla, lohita aura pIta inake samavAya meM unake ekatya aura anekatya ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM tathA-nIla, lohita aura zukla isa vargoM ke samavAya meM bhI inake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM tathA-nIla, hAridra aura zukla ina vargoM ke samavAya meM bhI inake ekAtva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM tathAlohita, hAridra zukla ina tIna ghaNoM ke samavAya meM bhI inake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM, isa prakAra ina daza trioM my| 'syAt kAlazca nIlazca zuklAzca me pradezamA vANe! DAya . che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALA hoya che. tathA aneka pradezamAM sapheda pANI rAya che. 2 mA 'syAt kAlazca nIlAzca zuklazca' se pradezamA te kALAvavALa hoya che aneka pradezamAM nIlavarNavALe heya che. keIeka pradezamA sahavAvA DAya che. 3 athavA 'syAt kAlAzca nIlazca zuklandha' anekapradezamAM te kALavaNuMvALa hoya che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. ane koI eka pradezamAM saphedavarNavALo hoya che. 4 Aja pramANe kALAvarNa pILAvaNuM ane sapheda varNanA saMgathI tenA eTha5NuM ane anekapaNAmAM 4 ge thAya che. temaja nIlavarNa, lAlavaNuM ane pILAvarNanA sagathI tenA ekapaNuM ane anekapaNAmAM cAra bhaMga thAya che. tathA nIlavarNa, lAlavaNuM ane sapheda varNanA saMyogathI paNa tenA ekapaNa ane anekapaNamAM 4 bhaMgo thAya che. temaja nIlavarNa, pILAvarNa ane saphedavarNa nA sAgathI tenA ekapaNuM ane anekapaNAthI 4 cAra baMne thAya che. tevI ja rIte lAlavaNuM, pILAvarNa ane sapheda varNanA saMgathI - tenA ekapaNa ane anekANAmAM 4 cAra bho thAya che. A rIte A
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 05 saMptapradezika skandhasya varNAdini0 733 daza trisaMyogA bhaMgA:, teSAmekaikasaMyoge sati catvAriMzad maMgA bhavantIti 40 // tathA ca saptamadezika skandhe'pi catuHpadezikaskandhavadeva eka-dvi-trivarNasaMdha mAzritya maMgavyavasthA karaNIyA / 'jaha cavanne' yadi caturNaH saptamadezikaH skandhastadA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya 1' syAt kAcya nIlaca. lohita hAridrazceti caturvarNaghaTitaH prathamo maMgaH 1, 'siya kAlae ya fior ya lofore ya hAligA ya 2' syAt kAlazca nIlazca lohitava hAridrAzveti carame bahutvaM prathamadvitIyatRtIyeSu ekatvamAzritya dvitIyo maMgaH 2, siya, ke 4-4 bhaMga hone se 40 bhaMga hote haiM tathA saptapradezika skandha meM pad pradezika skandha kI taraha hI eka, do aura tIna varNoM ke sambandha ko lekara bhaGga vyavasthA karanI cAhie / jo ki 80 banate hai / 'jaha cavanne' yadi vaha saptapradezika skandha cAra varNoM vAlA hotA hai taba vaha 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAlie ya 1' kadAcit kRSNavarNa vAlA, nIlavarNa vAlA, lohitavarNa vAlA aura pItavarNa vAlA ho sakatA hai 1 yA 'sipa kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya hAligA va 2' vaha apane kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, kisI eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, kisI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM cAra pradezoM meM pIchevarNa vAlA ho sakatA hai 2 yahA~ caturtha pada meM bahutva aura prathama, dvitIya evaM tRtIya pada meM ekatva daza trikAnA 4-4 cAra-cAra bhagA thavAthI 40 cALIsa lagA thAya che. tathA A sAta pradezavALA sadhamAM ekavaNuM, be vaSNu ane traNAMnA saMbadhane laIne bhagAnA prakAra kahevA. je 80 ane che 'jai caDavaNNe' le te sAta pradeza / 246 yAsvavANI hoya to te bhArIne yAtrI hoI za che - siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya 1' ardhavAra aNAva va jo hoya AvAra nIzvarthavANI hoya che huM koivAra lAla vaNu vALo hoya che ane kaiAivAra pILAva vALA paNa hAya che. A pahelA lauMga 1 'khiyakAla ra ya, nIlae ca, lohiyae ya, hAligA yara' te potAnA ardha ekapradezamAM kALAvaNu vALA hAya che. kAI ekapradezamAM nIlavaNu vALA hAya che. koI eka pradezamAM lAlavaNu vALA hAya che tathA aneka pradezomAM-cArapradezAmAM pILAva vALA hAya che. A khIo bhaMga che. ra ahiyAM ceAthA padamAM bahuOM vacananA prayAga karIne mahutvanI vitrA karI che. tathA pahelA, bIjA ane zrIla pahasAM bhemyathAnI vivakSArthII me'vayana prayoga yo 'striya kAlapa '
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ zya bhagavatI sUtre kAlara ya nIlae ya loddiyagA va hAlidday ya' 3' syAt kAlaca nIca lohitAzca hAdritheti upAntye bahuvacanaM zeSeSu ekavacanamAzritya tRtIyo bhaMgaH 3, 'ekmee cakamogeNaM pannarasa maMgA bhANiyantrA' etramete catuSkasaMyogena varNAnAM paJcakatvena paJcadaza bhaMgA bhaNitavyAH kiyatparyantaM bhaNitavyAH 1 tathAha - 'jAna' ityAdi, 'jAva siya kAlagA ya nIlagAya lohiyagA ya hAlie ya 15' yAtra syAt kAlA nIlAca lohitAtha hAridratheti paJcadazaparyantaM maMgA bhaNitAH kI SikSA huI hai 2 - 'sigha kAlae ya, nIlae ya, lohiyA ya, hAli. ' vaha apane kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, kisI eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAla aura eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai 3 yaha tRtIya bhaMga tRtIya pada meM bahuvacana aura zeSapadoM meM ekavacana lekara huA hai 3, 'evamee cauka saMjogeNaM panarasabhaMgA bhANikavA' isa prakAra ye catuSka saMyoga meM, varNoM ke pAMca hone se 15 bhaMga kahanA cAhiye pandrahavAM bhaMga 'jAva siya kAlagAya, nIlagAya, lohiyA ya, hAlidae ya' yaha hai - isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, aneka madezoM meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pIle varNa vAlA ho sakatA hai yahAM aneka pradezoM se do pradeza gRhItahue haiN| inameM sUtrakAra ne svayaM prathama dvitIya tRtIya aura antima 15 vAM ina ya nIkara ya, lohiyA ya, hAliddara ya3' te potAnA ardha mahezabhAM jA vadhu vALA, keI eka pradezamAM nIlavaNu vALe aneka pradezeAmAM cAra pradezamAM lAlaNu vALA ane eka pradezamAM pILAvaNu vALA hAya che. A trIjA bha'ganA trIjA padamAM mahuvacana ane bAkInA paTTAmA ekavacananA prayeLa thayeA che. 'eramee caukkasaMjogeNa pannarasabhaMgA bhANiyavvA' mA rIte saatprdeshvALA skaMdhamAM cAra sayeAgI paMdara bhaMgA pAMca vAMne laIne thAya che. paMdarame laga A -pramANe che-- 'jAva siyAlagA ca, nIlagA ya lohiyagA ya, hAlie ya' bhA prabhAai che. te peAtAnA aneka pradezeAmAM kALAva vALA hoya che. aneka pradezeAmAM nIla vaNu vALA hai.ya che. anekapradezomAM lAdavaNu vALA heAya che. tathA kAI eka pradezamAM pILAva vALA heAya che. A laMgAmAM aneka pradeza kahevAthI khacce pradeza levAnA che. A paMdara bhaMgAmAM sUtrakAre pAne paheleA, khIjo, trIje
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramedrikA TIkA za020 u05 05 saptapradezika skandhasya varNAdini0 735 rAtraH prathamadvitIyatRtIyabhaMgAstathA paJcadazAtmakAntimabhaMgo mUle kathita eva, avaziSTAn madhyamavarttina ekAdaza bhaMgAH pradazyante - tathAhi 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAligA ya 4, siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlieya 5 siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAligA ya 6, siya kAlae: cAra baGgoM ko to yahAM prakaTa hI kara diyA hai bAkI ke jo madhyavartI 11 bhaMga aura haiM ve isa prakAra se hai- 'siya kAlae ya, nIlae ya lohiyagAya, hAligA ya 4' vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai 4 yaha caturtha bhaMga hai isameM tRtIya aura caturtha pada meM bahuvacana evaM prathama dvitIya pada meM ekatva vivakSita huA hai 4, 'siya kAlae ya, nIlagAya, lohiyae ya, hAliddara ya5' yaha pAMcavAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA, kisI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura kisI eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM dvitIya pada meM bahuvacana aura zeSa tIna padoM meM ekadamvana vivakSita huA haiM " 'siya kAlae ya, nIlagAya, lohiyae ya hAliddanA ya 6' yaha chaTThA bhaMga hai, isake anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM tathA chellA padaramA ema cAra cAra bhaMgA sUtramAM khatAvyA che, je ahiM batAvAmAM AvyA che. tenI madhyamAM rahelA bAkInA 11 agiyAra bhagA bhIla che. te yA prabhAze matAve che. 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyagA ya hAligA ya 4' te potAnA me ye ahezabhAM ajAvArthavAjo hoya che a eka pradezamAM nIlavaNu vALA hoya che. aneka pradezAmAM lAlavaNu vALA hAya che tathA aneka pradezamAM pILA vaghu vALA hoya che. A cAthA bhaMga che. e bhagamAM trIju ane cakSu' pada mahuvacanathI kahyuM che. tathA pahelu ane khIjuM pattu ekapaNAnI vivakSArthII me'vayanathI chu che. 'siya kAlae ya, nIlanA ya, lohiyae ya hAlie ya5' te koIvAra pAtAnA ekapradezamAM kALAvaNu vALo hAya che aneka pradezeAmAM nIlavarNa vALA hAya che. kAI eka pradezamAM lAlavaNu vALA ane kAi ekapradezamAM pILAvadhu vALA hoya che. A bhaMganAM khIjA padamAM bahupaNAnI vivakSAthI bahuvacanathI kahela che. tathA bAkInA traNe padmA ekapaNAnI vikSAthI eka vacanathI udyA che. yA pAMyabheo lauMga che. 'siya kAlae ya, nIlagAya, lohiyae ya, hAli gAya 6' te potAnA artha se pradezabhAMjAva dANo bhane ahezobhAM nIdA
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ 736 bhagavatIsUtre ya nIlagA ya lohiyagA ya hAliddae ra 7, siya kAlae ya nIlagA ga lohiyagA ya hAlidagA ya 8, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae hAlidae ya 9. siya kRSNavarNa galA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA, kisI eka pradeza meM lohitavarNa dAlA aura aneka dezoM meM pIlevarNa ghAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM vittIzagada meM aura turzapada meM bahuvacana aura zeSapadoM meM ekavacana vidhakSita huA hai 6: " mizAla eya nIlagAya, lohiyamA ya, hAlihae ya 7' yaha sAnA bhaMga hai isake anusAra yaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA aneka pradezoM meM bohitavarNa chAlA aura eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai, hala bhaMga meM dvitIya evaM tRtIya pada meM pahuzcana aura zeSa padoM. me, ekavacana vivakSita huA hai liya kAlae ya nIlagAya, lohiyagA ya, hAlidagA yaha yaha AThayAM aMga hai isake anusAra yaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa bAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai isa AThaveM bhaMga meM mitIya, tRtIya aura caturtha ina padoM meM bahuvacana aura prathama pada meM ekavacana vivakSita huA hai 'siya kAlagA gha, nIlae ya, lohiyae ya, hAlidae ya 9' yaha nauvAM bhaMga hai isake varNavALo ke eka pradezamAM lAla varNavALa tathA aneka pradezamAM pILA varNavALo hoI zake che. A bhAgamAM bIjA ane cothA padamAM bahupaNAnI vivekSAthI bahuvacanane prayoga karyo che tathA pahelA ane trIjA padamAM ekapaNAnI vivakSAthI ekavacanathI kahyA che. A rIte A cho bhaMga che. 6 'siya kAlae ya, nIlagA ya, lohiyagA ya,hAlidae ya 7'tapAtAnA pradezamA kALA varNavALa hoya che. aneka pradezamAM nIla varNavALe tathA aneka pradezamAM lAla varNa vALa hoya che. tathA keI eka pradezamAM pILA varNavALe hoya che. A saMgamAM bIjA ane trIjA padamAM bahupaNanI vivakSAthI bahuvacana tathA pahelA ane cothA padamAM ekapaNAnI vivakSAthI ekavacanathI kahela cha. merIne bhAsatamA ma che. 7 'siya kAlae ya, nIlagA ya, lohiyagA ya, dAridazA ca8 te pitAnA keI eka pradezamAM kALA varNavALa hoya che aneka pradezamAM nIla varNavALo hoya che. aneka pradezomAM lAla varNavALo heya che. tathA aneka pradezomAM pILA varNavALa hoya che. A bhaMgamAM bIjuM, trIju ane e zuM pada bahupaNAnI vivakSAthI bahuvacanathI kahyuM che, paheluM pada ekavacanathI kahyuM ke ye zata mA mAmI rA che. 8 'siya kAlaMgA ca, nIlae ya, lohiyae ya,
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 105 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 737 kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlihaMgA ya 10, siya kAlaMgA ya naulae ye lohiyagA ya dAlidae ya 11, 'siya kAlA ya nIlae ya lohiyagA ya hAliM anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, eka pradeza meM nIle varNa vAlA, eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai isa nauveM bhaMga meM prathama pada meM bahuvacana aura zeSa'padoM meM ekavacana vivakSita huA hai 'siya kAlagAya, nIlae ya, lohiyae ya, hAliddagA ya 10' yaha 1. bhaMga hai, isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, eka pradeza meM lohitavarNa chAlA, aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai isa maMga meM prathama aura antimapada meM bahuvacana vivakSita huA hai zeSapadoM meM ekavacana kA prayoga huA hai 'siya kIlagAya nIlae ya, lohiyagA ya, hAliddae 11' yaha 11 vAM bhaMga hai, isakI mAnyatAnusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNakSaNa vAlA, eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pIle varNa vAlA ho sakatA hai, ila bhaMga meM prathama pada meM aura tRtIyapada meM bahuvacana evaM zeSapadoM meM ekavacana vivakSita huA hai 'siya kolagA ya, nIlae ya hAlihagA ya 9' potAnA bhane pradezamai sun qAmA laya cha [, eka pradezamAM nIla varNavALe che. keI eka pradezamAM lAla varNavALa heya che tathA eka pradezamAM pILA vaNavALo hoya che. A bhaMgamAM paheluM para bahuvacanathI tathA bIju trIju ane zuM pada ekavacanathI kahyuM cha. ma navamI che. 8 'siya kAlagA ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAliiMgo ye 10 pAtAnA bhane pradezAmai sil qANe DAya cha / eka pradezamAM nIla varNavALe hoya che. keI eka pradezamAM lAla varNavALe hoya che. ane aneka pradezamAM pILo varNavALo hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane cethA padamAM bahupaNAnI vivakSAthI bahuvacanane prayoga karyo che tathA bIjA ane trIjA padamAM ekapaNAnI vivakSAthI ekavacanane praga karyo che. mAza mA isamA cha 10 'siMya kAlagA ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAlidae ya11 potAnA mana prazAbhI Boy qaa pANI DAya cha / pradezamAM nIla varNavALA hoya che. aneka pradezamAM lAla varNavALo hoya che tathA eka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. A bhaMgamAM pahelA padamAM ane trIjA padamAM bahuvacana ane tathA bIjA ane cothA padamAM ekavacanano prayAga ye cha. mA bhagiyAramA 4 che. 11, 'siya kAlagA ya, nIlae ya, sa93
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ 738 bhagavatIMsUtre iMgA ya 12, siga kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya hAlidae ya 13, siya kAlagA ya nIlagA ya lohi Ae ya hAliddagA ya 14' chAyA syAt kAlazca nIlaca lohitAzca hAridrAkSeti caturthaH 4, syAt kAlaca nIlAca lohitazca hAridrazceti paJcamaH 5, syAt kAlaca nIlAca lohizca hAridrAzceti SaSThaH 6, syAt kAlazca nIlArtha lohitAca hAridrazceti sapta: 7, syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca hAri. drAtheti aSTama: 8, syAt kAlAzca nIlazva lohinazca hAridrazeti navamaH 9, syAt kAlAzca nIlazca lohitazva hAridrAzceti dazamA10, sthAna sAtAzva nIlazca lohitAzca hAridrazceti ekAdazaH 11, syAt kAlA nIlazca lohitAzva hAridrAzceti dvAdazaH 12, syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrazcati trayodazaH 13, syAda lohiyaMgA ya hAligA ya 12' yaha 12 vAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA evaM aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM prathama pada meM, tRtIya pada meM aura caturthapada meM 'bahuvacana huA hai aura dvitIya pada meM ekavacana huA hai 'siya kAlagA yaM, nIlagAya, lohiyae ya hAliddae ya 13' yaha 13 vAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA, eka pradeza meM lohitavarNa vAlA, aura eka pradeza meM pIlevarNa volA ho sakatA hai isa bhaMga meM prathama aura dvitIya pada meM bahuvacana aura zeSapadoM meM ekavacana vivakSita huA hai 'siya kAlagA lohiyagA ya, hAlihagA ya 12 potAnA bhane pradezobhA // 1 vANA hoya che. eka pradezamAM nIla varNavALa hoya che. aneka pradezomAM lAla varNa varNavALa hoya che. ane aneka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. A bhaMganA pahelA, trIjA, ane cothA padamAM bahupanI vivakSAthI bahuvacanane prayoga karyo che tathA bIjA padamAM ekavacanane praveza karyo che A bArame cha 12 saya kAlagA ya, nIlagA ya, lohiyae ya, hAlihae ya 13' a pitAnA aneka pradezamAM kALA varNavALa hoya che. aneka pradezamAM nIla varNavALa hoya che. koI eka pradezamAM lAla varNavALo hoya che. ane eka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane bIjA padamAM bahupaNunI vivakSAthI bahuvacana tathA trIjA ane cothA padamAM ekapaNAnI ' vivakSAthI ekavacanane prayAga karyo che. e rIte A teramo bhaMga che. 13
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 - 739kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrAzceti caturdazaH 14, iti / evamete saptamadezika skandhe catuSkasaMyoge varNaviSaye pazcadaza bhaGgA bhavanti, 'satrameeM paMca. sattari bhaMgA bhavaMti' sarve ete pazcaplaptatibhaMgA 75 bhavanti / kAsanIlalohitahAridrANAM samudAyena paJcadaza bhaMgAH kathitAH 15 / evameva kAlanIlalohittazuklAnAM samudAyenApi paJcadazabhaGgA bhAnti 15, tathA kAlanIlahAridrazukkAnAM samudAyenApi paJcadaza bhaGgA bhavanti 15, tathA kAlalohitahAridrazuklAnAM samudAyanApi paJcadaza bhaGgA bhavanti 15, tathA nIlalohitahAridrazuklAnAM samudAyenApi paJcadazabhaGgA bhavanti 15, iti paJcadazAnAM paJcasaMkhyayA guNane paJcasaptatimaGgA bhvntiiti| ya nIlagAya, lohiyae ya, hAlihagA ya 14' yaha 14 vAM bhaMga hai isake anusAra isake aneka pradeza kRSNavarNa vAle, aneka pradeza nIlevarNavAle eka pradeza lohitavarNa vAlA aura aneka pradeza pIlevarNa vAlA ho sakatA hai| yaha caudahavAM bhaMga hai, pandrahavAM bhaMga mUlameM kaha diyA gayA hai| isa prakAra ke ye 15 bhaMga caturvarNa ke yoga meM saptapadezika skandha meM hue haiM 'lavdhamee paMcasatsari bhaMgA bhavaMti' kula milAkara yahAM 75 bhaMga hote haiM, kAla, nIla, lohita aura hAridra ina cAra varNI ke yoga se jo ye 15 bhaMga hue haiM ve to spaSTa hI haiM isI prakAra ke 15 bhaMga kAla, nIla, lohita, zukla ina vargoM ke saMyoga se bhI hote haiM tathA 15 hI bhaMga kAla, nIla, hAridra, zukla ina vargoM ke samudAya se bhI hote haiM tathA-kAla, lohita, hAridra zukla inake saMyoga se bhI 'siya kAlagA ya, nIlagA ya, lohiyae ya, halihaMgA ya14' pAtAnA mana pradezamAM kALA varNavALo hoya che. aneka pradezamAM nIla varNavALe heya che. keI eka pradezamAM lAlavarNavALo hoya che. tathA aneka pradezamAM pILA varNavALA hoya che. e rIte A caudame bhaMga che 15 mo bhaMga pahelA ja kahyo che. A rIte A 15 paMdara bhaMga cAra varNanA rogamAM sAta pradezavALA skaMdhanA thayA che. 'sabamera paMcasattari bhaMgA bhavaMti' mA sAtamaheza 2 dhanA paNa sadhI husa 5 paMcetera bhaMga thAya che, kALAvaNa, nIlavarNa, lAlavaNuM ane pILA varNa A cAra varNonA vegathI je 15 paMdara laMgo thAya che. te upara batAvavAmAM AvyA che. e ja rIte kALA, nIla, lAla ane sapheda varNanA vegathI paNa paMdara bhaMga thAya che. tathA kALA, nIla, pILA, ane sapheda e cAra varNonA gathI paNa 15 paMdara bhego thAya che. tathA kALA, lAla, pILA ane sapheda varNanA vegathI paNa 15 paMdara lo thAya che. tathA nIla, lAla, pILA,
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ 740 bhagavatI sUtre 'jai paMcacanne' yadi paJcavarNaH saptapradezikaH skandhastadA- 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyaeya hAlie ya sukillae ya 1' syAt kAlazva nIlazca lohitazca hAridrazca zuklatheti prathamo bhaGgaH 1, sarvatraikavacanAntaH / 'siya kAlae ya nIlae ya ofore a hAlie ya sukillAgA ya 2' syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAceti caramabahuvacanaH zeSaikavacanAnto dvitIyo bhaGgaH 2 / 'siya kaoNlae ya nIlae ya lohiyae ya hAligrA ya sukillae ya '3' syAt kAlazca nIlazca 15 bhaMga hote haiM, evaM nIla, lohita, hAridra zukla inake saMyoga se bhI 15 bhaMga hote haiM ataH 15x5 = 75 saba bhaMga ho jAte haiM / 'jaha paMcavanne' yadi vaha paMcapradezika skandha pAMca varNoM vAlA hotA hai to - 'si kAlae ya, nIlae ya, lohiyae the, hAli6e ya, sukillae ye 1' kadAcit vaha kRSNa varNavAlA, nIle varNavAlA, lohitavarNavAlA ure varNavAlA aura zukla varNavAlA ho sakatA hai 1 isameM sarvatra eka vacanAnta kA hI prayoga huA hai 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAlie ya, suligA ya 2' athavA vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNa vAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIle varNa vAlA aura aneka pradezoM meM zukla varNavAlA ho sakatA hai, isa dvitIya bhaGga meM antimapada bahuvacanAnta huA hai aura zeSapada ekavacanAnta haiM 'sipa kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, ane sapheda A cAre vaNunA caiAgathI pazu pannura 15 bhagA thAya che. e' rIte 1545=75 kula pacAtura lage thAya che. 'jai paMcavanne' le te sAta pradezavANI rudha pAMya povANI hoya te yA pramANe'nA yAMya vantrANI hoza che. 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae the, hAlie ya, sukkilalae ya1' ardhavAra te ajA varthavANI hoya che. ardhavAra nIla vaNu vALA hAya che. keAivAra lAlavaNu vALA hAya che. koIvAra pILA vaNavALA hAya che. tathA koivAra sapheda vaNu vALA hAya che.' A pahelA lagabhAM madhA pahobhAM me'vayanamA prayoga thayo che. 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAlie ya, sukkillagA ya 2' athavA te potAnA bhe pradezamAM kALA vaNu vALo, eka pradezamAM nIlavarNa vALo eka pradezamAM lAlavaNu vALA hAya che. eka pradezamAM pILAva vALo ane aneka pradezeAmAM sapheda vaNuvALA hAya che. A khIjA bhaMgamAM chellu patra khaDuvacanAnta che. ane AGgInA yaho me'vayaMnavAjA hyA che. 2 "siya kAue ya, nIlae ya, 1 "
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaicandrikA TIkA ze020 05 05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 741 lohitazca hAridrAzca zukaceti upAntyahuvacanaH zeSaikavacanastRtIyo bhaGgaH 3, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAligA ya sukilagAya4' syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzva zuklAzceti upAntyAntimayorbahuvacanAntatAM, zeSeSu ekavacanAntatAmAzritya caturthI bhaGgaH4, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyA 'ya' hAlie ya sukillae 5' syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklazveta- tRtIyasya bahuvacanAntatAM, zeSANAmeka vacanAntatAmAzritya paJcamo maGgaH 5, hAliegA ya sullie ya 3' yaha tRtIya bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIta varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA S sakatA hai 3 isa bhaMga meM caturtha pada bahuvacanAnta aura zeSapada ekavacanAnta huve haiM 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAliegA ya sukillA ya 4' yaha caturtha bhaMga hai isa bhaMga ke anusAra usakA ekapradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNa vAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura aneka pradeza zuklavarNa vAle hote haiM 4 isa bhaMga meM caturthapada aura paMcamapada meM bahuvacana kriyA hai aura zeSapado meM ekavacana kiyA hai 'siya kAlae nIlae lohiyA holi ya sullie ya5' yaha paMcama bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNavarNa vAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohina varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNa lohiyA ya hAligA ya sukillae ya 3' tenA se aheza hAjA varSAvANI hAya che. eka pradeza nIla vaNuvALA hAya che kAi eka pradeza lAla vadhu vALA hAya che. ane aneka pradezA pILA varNavALA hoya che tathA eka pradeza sapheda vaghu vALA hoya che A bhaMgamAM ceAthu putra mahuvacanavALu ane mahInA yaho oDavayanathI 4hyA che u 'khiya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae, ya, hAliegA ya suligA ya 4' te 4 pradezamAM ajAvartha vANI hoya che. koI ekapradezamAM nIlavarNavALA hAya che. kAi eka pradezamAM lAlavaNu vALA hAya che. aneka pradezAmAM pILAvaNu vALA heAya che. tathA aneka pradezAmAM sapheda varNavALA hAya che. A bhAgamAM ceAthuM pada ane pAMcamu pada ahuvacanathI kahyuM che. ane bAkInA padAmAM ekavacananA prayAga karyAM che. ja 'priya kolae ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAlidie, ya sukillara' ya5 te ekapradezamAM kALAvaNu vALA hAya che. koi ekapradezamAM nIlavaNu vALA DAMya che. aneka pradezAmAM lAlavaNu vALA hAya che. kAI eka pradezamAM ,
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillagA ya 6' syAt kAlazca nIlazca lohitAzva hAridrazca zuklAzveti tRtIyapazcapayobahuvacanAntatA zeSANAme kavacanAntatAmAzritya SaSTho bhaGgaH 6, 'siya kAlae ya nIlae ya lohi. yagA ya hAlidagAya sukillae ya 7' syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklazceti tRtIyacaturthayorvahuvacanAntatAM zeSeSu ekavacanAntatAmAzritya saptamo ghAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM tRtIyapada meM bahuvacana hubhA hai zeSapadI meM ekavacana huA hai 'liya kAlae ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAlihae ya, sukillagA ya 6' yaha chaThA bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, ekapradeza pIle varNavAlA, aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiN| isa bhaMga meM tRtIyapada meM aura antima pada meM bahuvacana huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana huA hai / 'sipa kAlae ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAlidagA ya sukillara ya 7' yaha sAtavAM bhaMga hai isake __ anusAra usakA eka pradeza kRSNavaNa vAlA, dUsarA koI eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIle varNa. vAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 7, isa bhaMga meM pILAvarNavALe heya che koi ekapradezamAM sapheda varNavALa hoya che. A bhaMganA trIjA padamAM bahuvacana kahyuM che ane bAkInA pade ekavacanathI 4 . 5 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAliie- ya, sukillagA ya' pradezamA vANA ya cha. zamAM nIajA / hoya che. anekapradezamAM lAla varNa vALa hoya che ekapradezamAM pILA varNa vALa hoya che. tathA aneka pradezamAM sapheda varNavALA hoya che. A saMganA trIjA pada ane chellA padamAM bahuvacanane prayAga karyo che. bAkInA padamAM savayananI prayoga 42 cha. hai 'siya jhAlae ya, nIlae ya, hohiyagA ya, hAlihaMgA ya, sukkillae ya 7 te pradeza 4 pAgA, bhInna / eka pradeza nIla varNavALe aneka pradezo lAla varNavALA, aneka pradeza pILA varNavALA ane eka pradeza sapheda varNavALo hoya che. A bhaMgamAM trIjA ane cothA padamAM bahuvaca tathA bAkInA padamAM ekavacana kahela che. 7 'siya jhAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAlihae ya sukillae ya 7 te pAtAnA keI eka pradezamAM kALAvarNavALo hoya che. ane aneka pradezomAM nIlavarNavALe heAya che. eka pradezamAM lAla varNavALo hoya che. koI eka pradezamAM pILA varNavALA hoya che. tathA eka pradeza sapheda varNavALo
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 743 bhaGgaH 7, 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlidae ya sukilcae ya.8' syAt kAlaca nIlAca lohitazca dAridrazca zuklAzceti dvitIye bahuvacanAntatAM zeSeSu ekavacanAntAmAzrityASTamobhaGgaH 8 / 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae hAlie ya sukilagAya 9' syAt kAlazca nIlAzca lohitazca pItazca zuklAzveti dvitIyacaramayorvahuvacanAntatAM zeSeSu ekavacanAntatAM cAzritya navamo bhaGgaH 9 | 'siya kAla ya nIlagAya lohiyae ya hAliddagAya sukillae ya 10' syAt kAlazca nIlalohitazca hAridrAzca zuklazceti dvitIyacaturthayorvahuvacanAntAM tRtIya aura caturtha pada meM bahuvacanatA aura zeSapadoM meM ekavacanatA hai 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAlie ya sukillae ya 8' yaha AThavAM bhaMga hai isake mantavyAnusAra usakA eka pradeza kRSNa * varNavAlA aneka pradeza nIle varNavAle eka pradeza lohita varNagalA, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakanA hai isa bhaMga meM kevala dvitIya pada meM bahuvacanatA aura zeSa pado meM ekavacanatA huI hai 'siya kAlae va nIlagA ya, lohiyae ya, hAlie ya, sukkilagA ya 91 yaha nauvA bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA eka pradeza pIle varNavAlA evaM aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 9, isa bhaMga meM dvitIya aura paMcama pada meM bahuvacanatA kI gaI hai, zeSa padoM meM ekacacanatA hai 'siya kAlae ya, nIlagAya, lohiyae ya, hAligA ya sukillae ya 10' yaha dazavAM bhaMga hai isake kathanAnusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka hAya che. A bha gamAM kevaLa khIjA padamAM mahuvacana ane mAkInA paTTAmAM vayanamA prayoga resa che. 8 'siya kAlae ya, nIlagAya, lohiyae ya, hAlie. ya, sukillA ya 9' te me ahezabhAM aNAvavANI mane pradezAbhAM nIlavaLu vALo eka pradezamAM lAla varNavALA eka pradezamAM pILA varNavALA ane aneka pradezeAmAM sapheda vaNu vALA hoya che. A bhagamAM khIjA ane pAMcamA padmamAM bahuvacana ane khAkInA paTTAmAM ekavacana kahela che. huM ghiya kAlae ya, nIlagAya lohiyae ya hAligA ya sukillae ya10' teno me aheza kALA vaghu vALA hAya che. aneka pradezA nIla vaNu vALA heAya che. kAi eka pradeza lAla vadhu vALA hoya che. tathA aneka pradezeA pILA vaNu vALA ane phrAI eka pradeza sapheda vaNu vALA hoya che. mA bhaMgamAM khIjA ane cAthA
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ga bhagavatI sUtre : zeSeSu ekavacanAntatAM cAzritya dazamo bhaGgaH 10 / 'sirya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya hAliddara ya sucillara ya11' syAt kAlazva nIlArtha lohitAzca hAri are safa dvitIyatRtIyayorthahuvacanAntatAM zeSANAmekavacanAntAM cAzritya ekAdazo bhaGgaH 11, 'yi kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya suki llae ya 12' syAt kAlAca nIlama lohitazva hAridrazca zuklaceti prathamasya bahuvacanAntAM zeSANAmekacavacanAntatAM cAzritya dvAdazo bhaGgaH 12 / 'miya kAlagI ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillagA ya 13' syAt kAlAzca nIlazca pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai isameM dvitIya pada meM aura caturtha paMda meM bahuvacanatA aura zeSapadoM meM ekavacanatA kI gaI haiM 'siya kAlae ya, nIlagAya, lohiyA ya, hAlidaeM ya sukkillae ya 11' yaha gyArahavAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, aneka pradezoM meM nIle varNavAlA, aneka pradezoM meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIche varNavAlA aura eka pradeza meM zukla varNavAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM dvitIya tRtIya pada meM bahuvacanatA aura zeSapadoM meM ekavacanatA prayukta huI hai 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyee ya, hAlie ya sukillae ya' 12 yaha 12vAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNabAlA, eka pradeza meM lohita varNazalA, eka pradeza meM pIle varNavAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM prathama paMda meM bahuvacanatA aura zeSa padoM meM ekavacanatA prayukta huI hai 'siya yahAM maDuvayana maneM mahInA yahI mezvathanathI udyA 10 'siMya kolae ye nIlagAya, lohiyagA ya, hAlidaeM ya, sukkiillae ya11' te catAnA adha me pradezamAM kALA vaNu vALA hAya che. aneka pradezeAmAM nIla vadhu vALA hoya che. aneka pradezeAmAM lAla vaNu vALA kAi eka pradezamAM pILA vaNu vALA ane kaMi eka pradezamAM sapheda vaNu vALA haiAya che. A bhAgamAM bIjA ane trIjA padmamAM mahuvacanaM tathA bAkInA padomAM ekavacana kahela che. 11 'priya kaoNlagAya, nIlae ya, lohiyae ya. hAlie ya, sukkilae ye 12 te potAnA aneka pradezamAM kALA vaNu vALA hAya che. eka pradezamAM nIlagu vALA eka pradezamAM lAla vaNu vALA eka pradezamAM pILA vaNu vALA ane eka pradezamAM sapheda vaNu vALA hAya che, A bhAgamAM pahelA padmamAM mahuvacana ane mInA yaddobhAM me'vayanamA prayoga ye che. 12 'siya kAlaMgA ya nIlapaM ya
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini 45 lohitazca hAridrazca zuklAzceti prathamaMcaramayobahuvacanAntatA zeSANAmekavacanAntato cAzritya trayodazI bhaGgaH 13 / 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAli. iMgA ya sukillae ya 14' syAtkAlAtha nIlazca lohitazva hAridrAzca zukrazceti prathamopAntyayobahuvacanAntatAM zeSANAmekavacanAntatA cAzritya caturdazo maGgaH 14 // siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAlihae ya sukillae ya 15' syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrazca zukrazcati prathamatRtIyayorvahuvacanAntata kAlagAya, nIlae cha, lohiyae tha, jhAlidae ya, sulligAgha 13' yaha 13 vA bhaMga hai isake anusAra isake aneka pradeza kRSNa, varNamAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohitavarNa vAlA, eka pradeza hAridra varNavAlA aura aneka pradeza zukla pUrNa vAle ho sakate haiM isa bhaMga meM prathama aura antima pada meM bahuzcananA aura zeSapado meM ekapacanatA huI hai / 'siya kAlagAya, nIlara tha, lohiyae ya hAlidagA ya, sukillae ya 14' yaha caudahavAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai isa prathama pada meM aura caturtha pada meM bahuvacanatA kI gaI hai aura zeSapadoM meM ekavacanatA / 'siya kAlagA ya, nIlae yA lohiyagA ya, hAliddae ya, suvicallae ya 15' yaha 15 vAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA lohiyaeM ye hAlie ya sukillagA ya13' potAnA bhane pradezobhA ANA. varNavALA hoya che. eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. tathA bIjA koI pradezamAM lAla varNavALo hoya che. keI pradezamAM pILAvarNavALe tathA aneka pradezomAM sapheda varNavALa hoya che A bhaMgamAM pahelA ane chelA padamAM bahuvacana tathA mAhInA pahImA kyanamA prayoga ya che. 13 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlihaMgA ya sukillae ya 14' pAtAnA bhane pradezamA nnaavarNavALo koI eka pradezamAM nIla vaNavALo keI eka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA varNavALo tathA eka pradezamAM saphedavarNavALo hAtha che. A bhaMgamAM pahelA padamAM ane cothA padamAM bahucana tathA bAkInA padamAM vayanakA prayoga ythe| cha. 14 'siya kAlagA yaM nIlae ya lohiyagA ya hAlie ya sukillae ya 15patAnA mane prazAbhA ja 1 vAle DAya che. 4 pradezamAM nIla varNavALo hoya che. aneka pradezomAM lAlavarNavALo hoya che bha0 94
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatotre 746 zeSANAmeva vanAntAM cAzritya pazcadazoM bhaGgaH 15 / 'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya DhAlie ya sukillara ya 16' syAt kAla va nIlAca lohitazva hAridra zuktheti prathama dvitopa pohuvacanAntatAM zeSa NAmekavacanAntAM cAzritya poDazo naGgo 16 bhavatIti / 'ee solasagaMgA' ene poDaza bhaMgA bhavanti, 'evaM samyame duyana- viSaya - cauka-paMtrama saMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavaMti evaM sarve ete eka-dvika- trika-catuSkapazcakasaMyogena cha poDaza bhaGgazate bhavataH poDazAdhikazatadvayamANA bhaGgA mandIti bhAvaH / tathAhi asaMyoginaH paJcabhaGgAH 5, dvisaMyoginacatvAriMzad bhaGgAH 40, trikasaM rogino'zItirbhaGgAH ron pradeza lofer varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai isameM prathamapada meM aura tRtIyapada meM bahuvacanatA aura zeSapadoM meM ekavacanatA kI gaI hai 'siya kAlagA ca, nIlagAya, lohiyae ya, hAlie ya, sukkillae tha 16' yaha solahavAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai. isa bhaMga meM praurpada meM aura dvitIya pada meM bahuvacanatA aura zeSapadoM meM ekavacanatA kI gaI hai 'ee solasa bhaMgA' ye saba 16 bhaMga haiM 'evaM savvamee ekkA - duyaga-tiyaNa - caukkaga-paMcaga saMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavati' isa prakAra varNavipayaka kula bhaMga eka varNa ke, evaM do varNoM, tIna varNoM, cAra varNoM, evaM pAMca varNoM ko milAkara yahA~ para 216 hote haiM ve isa prakAra - eka varNa ke anI bhaMga 5, do varNoM ke saMyogajanya bhaMga 40, tIna varNoM ke saMyogajanya bhaMga 80, cAra varNoM ke saMyogajanya koi eka pradezamAM pILA vaghu vALo DhAya che tathA keIeka pradezamAM saphedavaNu vALo hAya che. A bhagamAM paDelA ane trIjA paTTamAM mahuvacana ane mADInA hobhAM zvathanno prayoga ye che. 15 ' siya kAlagA ya, nIlagA ya, lohiyA ya, hAlidae ya, sukillara ya 16 te potAnA ane4 pradezAbhAM kALA vaNu vALA hoya che. aneka pradezemAM nIla vavALA hAya che. kAI eka pradezamAM lala vaNu vALA hAya che. eka pradezamAM pILA vaNavALA hAya che, ane koi eka pradezamAM sapheda vaNa vALA haiAya che A bhagamAM pahelA ane khIjA padamAM aDuvayana bhane mADInA paTTI zezvarAnI aheza che 'ee khoDala maMgA' mA rIte mA ThuTsa soga bhge| che, 'eka' santramee ekkaga- duyaga-tiyaga- caukkaga - pacaga-sajogeNaM do solA gayA bhavati' mA rIte varSA samAdhI me vArjunA bhane me honA traNa varyAM, cAra varNo ane pAMca troMnA kula bhago ahiyA 216 khaseA seLa
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhaiyacandrikA TIkA za020 u05 05 saptapradezika skandhasya varNAdini0 747 "I 80, catuSkasaMyoginaH paJcasaptatirbhagAH 75, paJcakasaMyoginaH poDaza bhaGgAH 16,. militvA poDazAdhikazanadvayamANAH 216 bhaGgAH saptapadezika skandhe varNAH zritA bhavanti iti / eteSAM vivaraNam atraiva prakaraNe evaM draSTavyam | 'gaMdhA jahAM cappae siyarasa' gandhA yathA catuSpadezikasya tathAhi - yadi ekagandhastadA syAt surabhigandhaH 1 syAd durabhigandhaH 2 yadi dvigandhaH saptapradezikaH skandhastadAsyAt surabhigandhazca durabhigandhazca 4, saMkalanayA SaDgandha bhaGgA bhavantIti / 'rasA' bhaMga 75 aura pAMca vargoM ke saMyogajanya bhaGga 96 ye saba joDe jAnepara 216 bhaMga ho jAte haiM / 'gaMdhA jahA cappaesiyassa' gaMdha saMbaMdhI bhaMga catuSpradezika skandha ke anurUpa jAnanA cAhiye jaise-yadi vaha saptapradezika skandha eka gaMdhavAlA hotA hai - to vaha isa kathana ke anusAra kadAcit surabhigaMdha vAlA ho sakatA hai yA kadAcit durabhigaMdha vAlA ho sakatA hai isa prakAra se yahA~ ye do bhaMga hote haiM aura yadi vaha do gaMdhoM vAlA hotA hai - to isa sAmAnya kathana meM vaha kadAcit surabhi gaMdhavAlA aura durabhigaMdha vAlA donoM prakAra kI gaMdhavAlA ho sakatA hai isa prakAra ke isa bhaMga meM ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga hote haiM 'syAt surabhigandhazca durabhigandhazca' yaha prathama bhaMga hai 'svAt surabhigandhazca T thAya che. eka vaNunA asa'caiAgI 5 pAMca laoNMga e vaLernA sacAgathI thayela 40 cALIsa bhaMge traNa varNInA samaigathI thayelA 80 esI bhagA cAra varNInA 'cAgathI thayelA 75 5cAtura lagA tathA pAMca varSoMnA sa"ceAgathI thayela 16 sALa lAge! A badhA maLIne kula 216 masene sALa bhagA thAya che. 'gaMdhA jahA cauppaesiyasva' gaMdha viSenA 'bhoyAra ahezI 246 abhA samajavA, jema ke je te sAta pradezI kahra eka gadhavALA hAya teA te koIvAra sugaMdhavALA hAi zake che athavA kAivAra durgaMdhavALe heAya che, A rIte gaMdha guNusa'kha'dhI ahiyAM e bhagA thAya che. ane jo te e gadha vALA hAya tA te kAI pradezamAM sugadhavALA ane kAI pradezamAM dudhavALA ema banne gadhevALA hAi zake che, e rIte A gadha guNunA cAra bhuM'gA thAya che, ne yA rIte che. 'syAt surabhigandhazca durabhigandhazca' artha vAra te sugadhavALA hAya che. ane kAI vAra phugandhavALA hAya che, A pahelA bhag
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - bhagavatI jahA eyasa cena vanA' rasA yathA etasyaiva varNAH, yathA-syAt tiktazca 1, syAt kaTukazca 2, syAt kaSAyazca 3, syAdamlazca 4, syAt madhurazcetyasaMginaH paJcabhaGgAra 5 / dvikasaMpoge catvAriMzada rasamadhikRtya bhaGgA bhavanti 40, syAt tiktazca kaTukadheti prathamaH 1, syAt tiktazca kaTa pazyati dvitIyaH 2, syAt tiktAzca kaTukazceti durabhigandhAzcara' yaha dvitIya bhaMgahai syAt surabhigandhAzca durabhigandhazca' yaha tRtIya bhaMga hai 'syAt surabhigandhAzca durabhigandhAzca 4' yaha caturtha bhaMga hai isa prakAra yahAM gaMdhaviSayaka bhaMga 6 ho jAte haiN| 'rasA jahA eyarasa ceva banA isameM rasaviSayaka bhaMga isIke varNoM ke anusAra hI jAnanA cAhiye jaise-yadi vaha eka rasavAlA hotA hai-to isa sAmAnya kathana meM vaha kadAcit tikta rasavAlA bhI ho sakatA hai 1, kadAcit vaha kaTuka ralavAlA bhI ho sakatA hai 2, kadAcit vaha kaSAya rasavAlA bhI ho sakatA hai 3, kadAcit vaha amla rasavAlA bhI ho sakatA hai / aura kadAcit vaha madhura rasavAlA bhI ho sakatA hai 5, isa prakAra ke ze asaMyogI 5 bhaMga yahAM hote haiM do rasoM ko Azrita karake yahAM 40 bhaMga hote haiM-yathA 'syAtU tiktazca kaTukazca 1' 'syAt tiktazca kaTavazva cha. 1 'syAt surabhigandhAzca durabhigandhazca 2 1 me pradezamA sugndhvALe tathA aneka pradezamAM durgandhavALo hoya che. A bIjo bhaMga che. 2 'syAt surabhigandhAzca durabhigandhazca' bhane pradezamA sugandhavANI hAya che. ane keI eka pradezamAM durgadhanALe heya che. A trIjo bhaMga che. 3 'syAt surabhigandhAzca durabhigandhAzca' bhane pradezamA suzavANa hAya che. ane aneka pradezamAM durgadhavALe hoya che. 4 A ce bhaMga che. A rIte ahiyAM gaMdha saMbaMdhI 6 cha aMge thAya che. ___'rasA jahA eyasva ceva pannA' mA sAta pro24 mA 2sa samadhI bhaMga enA ja vargonA bhaMga pramANe ja samajavA jemake-je te eka rasavALA hoya to A sAmAnya kathanamAM te kaIvAra tIkhA rasavALo hoya che. 1 ke ivAra kaDavA rasavALa paNa hoI zake che. kaIvAra te kaSAyaturA rasavALa paNa hoI zake che. 3 ke IvAra te khATA rasavALa paNa hAi zake che kadAca te mIThA rasavALe paNa hoI zake che. 5 A rIte A asagI 5 pAMca bhaMga thAya che. be rasa saMbaMdhI ahiyAM 40 cALIsa bhego thAya bha-'syAt tiktazca kaTukazca' vA2 tImA 2savANA ya cha bhane AvA2 43vA 2savANe kAya, che. 2. 'syAt tiktazca kaTukAzca 2' /
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrikA TIkA za020 205 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini 49 tRtIyA 3, syAu viktAzca kaTapazceti caturthaH 4, (1) evaM tiktakapAyayoge'pi catvAro bhagAH 4, syAt tiktazca kapAyazceti prathamaH 1, syAt tiktazca kapAyAzceti dvitIyaH 2, syAt tiktAzca kaSAyazceti tRtIyaH 3, syAt tiktAzca kapAyAzceti caturthaH 4, (2) evaM tiktAmlayorapi yoge catvAro bhaMgAH yathA-syAt 2' 'syAn tiktAzca kaTukazca 3' syAt tiktAzca kaTavazca 4 ye 4 bhaMga tikta aura kaTurasa ke yoga se hote haiM inakA tAtparya aisA hai ki vaha saptapadezika skandha kadAcit tikta aura kaTuka rasavAlA ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA aura aneka pradezoM meM kaTuka rasavAlA ho sakatA hai 2 kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta rasaMvAlA aura eka pradeza meM kaTuka rasolA ho sakatA hai 3, athavAkadAcit vaha apane aneka pradezoM meM tikta rasavAlA aura aneka pradezoM meM kaTuka rasaghAlA ho sakatA hai 4, jisa prakAra se ye 4 bhaMga tikta aura kaTuka rasa ke yoga meM hue haiM isI prakAra se 4 bhaMga tikta aura kaSAya rasa ke yoga meM bhI karanA cAhiye jaise-'syAt tiktazca kaSA. yazca 1, 'syAt tiktazca kapAyAzca 2, 'syAt tiktAzca kaSAyazca 3, 'syAt tiktAzca kaSAyAzca 4 kadAcit vaha tikta aura kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 1, kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA aura aneka pradezamAM te tIkhA rasavALe hoya che tathA aneka pradezamAM kaDavA rasavALo DAya che. 2 'syAt tiktAzca kaTukazca' bhane pradezamA tImA 2savANe hAya cha. tathA 14 me pradezamA 41 2savANA hAya che. 3 'syAt tiktAzca javA aneka pradezamAM tIkhA rasavALA hoya che ane aneka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. 4 A cAra bhaMga tIkhA ane kaDavA rasanA cogathI thayA che. A kathananuM tAtparya e che ke te sAta pradezavALo dha keIvAra tIkhA ane kaDavA rasavALe haI zake che tIkhA ane kaDavA rasa saMbaMdhI 4 cAra bhaMga je pramANe thAya che te ja rIte 4 cAra bhaMge tIkhA ane kaSAya-turA rasanA yAthI 5 thAya cha remo-'syAt titazca kaSAyazca' vAra te tImA 2savANI bhane pAra paay-tu| 2savANe DAya cha 1 'syAt tiktazca kapAyAzca me pradezamAM tIkhA rasavALo ane aneka pradezamAM kaSA-surA rasavALe heya che. 2 'scAta tiktAzca kaSAyazca' mane prazAma ta tAmA 2sapAko DAya cha, mA 4 pradezamA 4Aya tusa 2savANI DAya che 3 'syAt tiktAce kaSAyAzca' bhane pradezAma tImA 2savANA hAya cha bhane bhane pradezamA kaSAya-turA rasavALuM hoya che. 4 Aja rIte tIkhAM ane khATA rasanA cogathI
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 . ====---- ----- bhagavatI tiktaMca ajazva 1, syAt tiktazcAglAzva 2, syAt tiktAcAmlazca 3, szada tikta zvAmlAzceti caturtha 4, (3) evaM titaradhurathoyoge'pi calAro bhaMgAra, syAt tiktazca madhurazca 1, syAt viktazca madhurAzca 2, syAt tiktAzca madhurazca-3, syAt tiktazca madhurAzceti caturthaH 4 / (4) evaM kaTurUpAyayooMge'pi cAro bhaMgA, pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 2 kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta rasavAlA aura eka pradeza meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta rasavAlA aura aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai isI prakAra se tikta aura amla rasa ke yoga meM bhI 4 aMga hote haiM-yathA-'sthAt titazca aglazca 1' 'syAt tiktazca aglAzca 3' syAt tiktAzca anlazca 3' syAt tiktAzca amlAce 4' ina bhaGgoM ke anusAra vaha kadAcit tikta aura amla ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai 2, kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta raMsavAlA aura eka pradeza meM amla rasazAlA ho sakatA hai 3, athavA kAcit vaha aneka pradezoM meM nikta rakhavAlA aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai / isI prakAra se tikta aura madhurarasa ke yoga meM bhI cAra bhaMga hote haiM-pathA-'sthAt tiktazca madhumazca-1, 'syAt tiktazca madhurAzca 2' syAt tiktazca madhurazca 3, 'sthAt tiktAzca madhugazca para 4 2 2 bAya 2. 'syAt tiktAzca amlazca' vAra te tImA 2svAgAya cha bhane vAra ma.sa 2sabANa hAya che. 1 'sya t tiktazca amlAca' kiI eka pradezamAM te tIkhA rasavALa hoya che. ane aneka pradezamAM khATA rasavALo hAya cha: 2 syAt tiktAzca anlAnya' bhane pradezamA tImA 2sarI hAya che. Fi me samAte paTa 23. / DAya che. 3 'syAt tiktazca anDaraca' bhane pradezamAM te tIkhA rasavALe hoya che. ane aneka pradezomAM khATA rasALo hoya che ja Aja rIte tIkhA ane mIThA rasanA ce nathI paNa 4 cAra bhAge thAya che. te mA prabhArI cha. 'sthAt titazca madhurazca' vAra se tImA 2 saya che. bhane vAra bhii| 2sANA DAya cha. 1 'syAt tiktazca madhurAmca' meM pradezamA ta tImA 2sANe DAya che. mana na. pradezamA tabhI 2savANA hAya cha. 2 'syAt tiktazca madhurazca' sn| pradezamA te tIkhA rasavALa hoya che. koI eka pradezamAM mIThA rasavALuM hoya che. 3 __ "yAta tiktAzca madhura zva' bhane pradezamA ta tImA savANA hAya che. bhane
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ refer TIkA za020 u05 205 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 551 4' syAt kaTuzca kaSAyadhyati prathamaH 1, syAt kadu tha kapAyAzceti dvitIyaH 2 syAt kaTukAya kAyadeti tRtIyaH 3, syAt vaTukAca kapAyAceti caturthaH 4 / (5) yoge'pi catvAro bhaMgAH syAt kaTukacArala vima: 1, syAt kaTukaca amlaveti dvitIyaH 2, syAt kaTavAlavata tRtIyaH 3, syAt ina bhargo ke anusAra vaha kadAcit tikta aura madhura bhI ho sakatA hai, kadAcit vaha eka pradeza meM tikta aura aneka pradezoM meM madhura ho sakatA hai 2, kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta aura eka pradeza meM madhura ho sakatA hai, athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta rasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakatA hai, isI prakAra se tikta kI pradhAnatA choDakara usake sthAna para kaTuta kI pradhAnatA karake usake sAtha kabAyarasa kA yoga meM bhI cAra aMga banate haiMjaise 'syAt kaTukazca kaSAyazca 1, syAt kadu ruina kaSAyAca 2, syAt kaTukAica kaSAyazca 3 ' sAt kaTukAina kapAyAzca 4' ina bhaMgo ke anusAra kadAcit vaha kaTuka aura kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 1, kadAcit vaha apane eka pradeza meM kaTuka rakhavAlA aura aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 2, kadAcita vaha apane aneka pradeza meM kaTuka rakhavAlA aura eka pradeza meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 3, athavA kadAcit aneka pradezoM meM vaha kaTuka rasavAlA aura aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 4 isI prakAra se kaTu aura amla ke yoga meM bhI cAra bhaMga hote haiM - yathA 'syAt kaTukazca amlazceti prathamaH 1' syAt kaTukazca amlArkheti dvitIyaH 2 syAt kaTukAJcAlayati aneka pradezeAmAM mIThA rasavALA hAya che. 4 mAja rIte kaDavA rasane mukhya manAvIne tenI sAthe kaSAya rasane ceAjavAthI pazu cAra bhaMgA . thAya che te yA rIte che. 'syAt kaTukazca kapAyazca' ardhavAra te uDavA rasavANe hoI che. bhane ardhavAra upAya - tudA rasavANI hoya che. 1 'syAt kaTukazca kaSAyAzca' koI eka pradezamAM te kaDavA rasavALA hoya che ane aneka pradezAmAM kaSAya turA rasavAjI hAya- che. 2 ' syAt kaTukAzca kaSAyazca' bhane azobhAM te kaDhavA rasavALo hAya che. tathA keAi eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hAya he u 'syAt kaTukAzca kaSAyAzca' ane ahezAmAM uDavA rasavANI hoya hai. mate yAne pradezamAM zrAya-turA dasarANI hoya che. 4 rIte kaDavA ane khATA rasanA cegathI pazu cAra bhaMgA khane che, te A pramANe
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ 753 bhagavatI sUtre kaMTALAveti caturthaH / (6) evaM kaTumedhurayoryoge'pi catvAro bhaGgA bhavanti - baTukana madhuratheti prathamaH 1, myAt kaTuka madhurAceti dvitIyaH 2, tara near dhuratheti tRtIyaH 3 syAt kaTavazca madhurAceti caturthaH 4, tRtIyaH 3, syAt kavacamlAzceti caturthaH 4, ina bhaMgoM ke anusAra vaha kadAcit kaTu aura amla ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza maiM as rasAlA aura aneka pradezoM meM amla rasAlA ho sakatA hai 2 kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaTu rasAlA aura eka pradeza meM amla rakhavAlA ho sakatA hai 3 athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaTu tearer aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai isI prakAra se kaTu aura madhura rasa ke yoga meM bhI cAra bhaMga ho sakate haiM yathA- 'kaTukazca madhurazceti prathamaH 1 syAt kaTukaca madhurAceti dvitIyaH 2 syAt karavazca madhurazceti tRtIyaH 3 syAt kaMTavazyaM madhurAzceti caturthaH 4, ina ke anusAra vaha kadAcit kaTu aura madhura bhI ho sakatA haiM 1 kadAcit vaha eka pradeza meM kaTu aura aneka pradezoM meM madhuraM ho sakatA hai 2 kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaTu aura ekapradeza meM madhura ho sakatA hai 3 athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaTu rasavAlA aura anekapradezoM meM madhura rasavAlA che. bhebhaDe-'zyAt kaTukaraca amlazceti prathamaH 1' adhavAra te uDavA rasavANeo mane avi ra mATA rasavANI hoya che. 1 'syAt kaTukaraca amhAraceti dvitIya: 2 keAIvAra te eka pradezamAM kaDavA rasavALe ane aneka pradezeAmA khATA rasavaanno DAya-che. 2 'syAt kaTukAzcAmlazceti tRtIyaH 3' ardhavAra te bhane pradezAmAM *IvA rasavANA bhane the! pradezamAM bhATI rasavANI hoya che. 3 'syAt kaTukAIcAmlAzceti caturthaH4' athavA ardhavAra te mane azobhAM vA rasavANA bhane ane pradeze!mA khoTA rasavALA heAya che. je Aja pramANe kaDavA ane mIThA rasanA yAgathI calu yAra lagI thAya che. maDe- 'kaTukazca madhurazceti prathamaH 1' vAra te ava rasavANI mane bhIThA rasaMvANI hoya che. 1 'syAt kaMTukazca madhurAzceti dvitIyaH 2' ardhavAra te me pradezamAM vA rasaSANo bhane bhane azobha 'bhIThA resavANI hoya che. 2 'syAt kaTavaMzca madhurazceti tRtIyaH 3' ardhavAra te aneka pradezeAmAM kaDavA rasavALe ane eka pradezamAM mIThA rasavALA thAya che.3 " syAt keTavaraca madhurAzceti caturtha : 4' ardhavAra te sane ahezobhAM kaDavA rasavALA ane aneka pradezeAmAM mIThA rasavALA hAya che. 4 Aja rIte kaSAya
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 753, (7) evaM kaSAyAmlayorapi yoge catvAroM bhaGgA bhavanti tathAhi-kaSAyacAmlazceti prathamaH 1, kaSAyazca amlAzceti dvitIyaH 2, kaSAyAcAmlazceti tRtIyaH 3, syAt kapAyAzca amlAzcati catu: 4 / (8) evaM kaSAya madhurayorapi yoge catvAro bhaGgA bhavanti tathAhi-syAt kapAyazca madhurazceti prathamaH 1, syAt kapAyazca madhuho sakatA hai| isI prakAra se kaSAya aura amla rala ke yoga meM bhI cAra bhA hote haiM-yathA syAt kaSAyazca : amlazca 1, 'smAt kapAyazca amlAzca 2, 'syAt kaSAyAzca aglazca 3' syAt zazAca amlAbA4'ina bhar3oM ke anusAra kadAcita vaha kaSAya rasavAlA aura amla rasavAlA ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza meM jhapAya rastavAlA aura aneka pradezoM meM amla ralavAlA ho sakatA hai 2, kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaSAya rakhavAlA aura eka pradeza meM amla rasavAlA ho sakatA hai 3 athavA-kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaSAya rasapAlA aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai 4 isI prakAra se kaSAya aura madhurarasa ke yoga meM bhI 4 bhaMga hote haiM-yathA 'syAt kaSAyazca madhurazca 1, sthAt kaSAyazca madhurAzca 2, sthAt kaSAyAzca madhurazca 3, sthAt kaSAyAzca madhu. rAzca 4 ina aMgoM ke anusAra kadAcit kaSAya rasavAlA aura madhura rasavAlA bhI ho sakatA hai 1 kadAcit vaha apane eka pradeza meM kapAya rasavAlA aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 2 bhane mATA rasanA yethI 15 4 yAra bhI thAya cha / prabhArI cha-'syAt kaSAyazca amlazca' cAra te pAya-tusa 2savANe bhane mArA 2savANe hAya che. 1 'syAt kapAyazca dhamlAzca me pradezamA pAya-turA rasapANI DAya'.' bhane ma pradezamA mATA rasavANA hAya che. 2 'syAt kaMSAyAzca amlazca' vAra ta mana prazAmAM SAya-turA 2savANI hoya che tathA kaI eka pradezamAM khATA rasavALo hoya che. 3 'syAt kaSAyazca amlazca' sane zAma ta turA 2sANA hAya cha bhane aneka pradezomAM khATA rasavALo hoya che 4 Aja rIte kaSAya ane mIThA 2sanA yogayI 5 yAra maga thAya che. mAvIzata cha.-'syAt kaSAyazca madhurazca' cAra te paay-tu| sapANI ya che. mana vAra madhura 2sapANI DAya che. 1 'syAt kaSAyAzca madhurAzca', artha me pradezamA te kaSAya-turA rasavALo hoya che. ane aneka pradezamAM mIThA rasavALa hoya che. 2 025
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 bhagavatIsare rAdheti dvitIyA 2, syAt kapAyAzca madhurazceti vatIyaH 3, syAt kapAyAzca madhurAzceti caturthaH '4 / (9) evam amlamadhurayorapi catvAro bhaGgA bhavanti, tathAhisyAdanlazca madhuratheti prathamaH 1, syAdablazca madhuzceti dvitIyaH 2, syAdamlAzca madhurazceti tRtIyaH 3, syAdaralAzca madhurAzceti caturthoM bhaGgo bhavati 4, (10) tadevaM dazAnAM catu saMkhyayA zugane rasAnadhikRtya catvAriMzaddhagA bhavantIti 40 / kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaSAya razalA aura eka pradeza meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 3 kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakanA hai 4 isI prakAra le amla aura madhura rasa ke yoga meM bhI 4 bhaMga hote haiM yathA-'syAt amlazca madhurazca 1' syAt amlazca madhurAzca2, syAt amlAzca madhurazca 3 syAt amlAzca madhurAzca 4 ina bhaMgoM ke anusAra kadAcit vaha amla rasavAlA aura madhura rasavAlA bhI ho sakatA hai 1, kadAcit vaha apane eka pradeza meM amla rasavAlA aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 2, kadAcit vaha apane aneka pradezoM meM amla rasavAlA aura eka pradeza meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 3, athavA-kadAcit vaha apane aneka pradezoM meM amla rasavAlA aura aneka pradezoM meM madhura ralavAlA ho sakatA hai / isa prakAra se ye tikta rasa kI pradhAnatA vAle 4, kaTuka rasa kI pradhAnatA vAle 3, kaSAya rasa 'syAtU kaSAyAzca madhurazca' mane pradezamA ta 45.ya-turA 2savANI DAya che. mana me pradezamA bhI 24o DAya cha 3 'syAt kapAyAzca madhurAdha' aneka pradezamAM kaSAya rasavALo ane aneka pradezamAM madhura rasavALo hoya che. 4 A pramANe khATA ane madhura rasanA vegathI paNa 4 cAra bhaMga thAya cha. 2 mA zata che. 'syAt amlazca madhurazca' vA2 te mArA 2savAko DAya cha bhane vAra bhI 2savAna DAya cha 1 'syAt amlabha madhurAzca' ko pradezamA ta mATA rasavANe ya che. mane mane pradezamA bhii| 2savANI ya che. 2 'syAt amlAzca madhurazca' mana zAma khATA rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM mIThA rasavALe . hoya che. 3. 'syAt, amlAzca madhurAzca' mane pradezamA pATA 2sapAnA hAya che. mane aneka pradezamAM mIThA rasavALa hoya che. rIte tIkhA rasanI pradhAnatA
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyAndrakA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 755 "yadi nirasastadA syAt tiktazca kaTukazca kapAyazceti mayamaH 1, syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzceti dvitIyaH 2, rUpAt titazca vaTukAzca kapAyazcati tRtIyaH 3, syAt tiktazca kaTujhAzca kapAyAzceti caturtha: 4, syAt titAzca kaTukazca kapA'yazceti paJcamaH 5, syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzceti paSThaH 6 / rayAt tiktAzca kaTukAzca kaSAyazceti saptamaH 7, syAt tiktAzca kaTukAzva kapAyAzcetyaSTamo bhaGgaH 8, evamete tikta-kaTu-kapAyayoge aSTau bhaGgAH 8 / tiktakaTukapAyAtmakarasakI pradhAnatA vAle 2 aura amla rasa kI pradhAnatA vAlA 1 saba mila kara 10 saMyoga hote haiM aura ina 10 saMyogoM meM se pratyeka eka 2 saMyoga ke 4-4 bhaMga hote haiM isa prakAra kula bhaMga yahAM 40 ho jAte haiN| ___yadi vaha saptapradezika skandha tIna rasoM vAlA hotA hai to isa sAmAnya kathana meM vaha 'sthAt tiktazca, kaTukAzca kaSAyazca 1' kadAcit tikta rasa vAlA, kaTuka rasavAlA aura kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 1, athavA syAt tiktazca kaTu kazca kaSAyAzca' 2 kadAcit vaha apane eka pradeza meM tikta rasavAlA eka pradeza meM kaTuka rasavAlA aura aneka pradezoM meM-5 pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 2, athavA-'sthAt tiktazca, kaTukAzca, kaSAyazca' eka pradeza usakA tikta ho sakatA hai, aneka pradeza usake kaTuka rasavAle ho sakate haiM aura eka pradeza usakA kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 3, athavA 'syAta vALA 4 cAra saMge kaDavA rasanI pradhAnatAvALA 3 traNa bhAge kaSAya rasanI pradhAnatAvALA 2 be aMge ane khATA rasanI pradhAnatAvALo 1 eka bhaMga ema badhA maLIne dasa saMga thAya che ane A dasa saMgAmAM dareka eka eka saMganA 4-4 cAra cAra baMge thAya che. A rIte kula 40 cALIsa bhaMga thAya che. je te sAta pradezavA sakaMdha traNa rasavALe hoya te te A pramANenA aY sIvANo mA sAmAnya 4thanamA 45 za hai-'syAt riktazca kaTuvazca kaSAyazca' 412 te tImA 2sayo bhane 8vAra 4 2savANI tathA vAra SAya-tusa 2savANe hAya cha / athavA syAt tiktaca 'kaTukaca kapAyAzca 2' vA tapAtAnA me pradezamA tImA 2sapAjo me pradezamAM kaDavA rasavALe ane aneka pradezamAM pAca pradezamAM kaSAya-tarA 2savANo DAya che. 2 athavA 'syAt tiktazca kaTukAzca kapAyazca 3'apotAnA eka pradezamAM tIkha rasavALo hoya che. aneka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che, tathA kaI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. 3 athavA
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre tiktazca kaTukAica kaSAyAzca 4' eka pradeza usakA tikta rasavAlA ho sakatA hai, aneka pradeza kaTuka rasavAle ho sakate haiM aura aneka hI pradeza usake kaSAya rasavAle ho sakate haiM athavA syAt tiktAica, kaTukazca, kaSAyazca 5' vaha apane aneka pradezoM meM tikta ho sakatA hai, eka pradeza meM kaTuka ho sakatA haiM aura eka pradeza meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 5 athavA - 'syAt tiktAzca, kaTukazca, kaSAyAzca 6' usake aneka pradeza tikta ho sakate haiM, eka pradeza kaTuka ho sakatA hai aura aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM, 6, athavA sthAt 'tiktAica, kaTukAica, kaSAyazca' aneka pradeza usake tikta ho sakate haiM, aneka pradeza kaTuka ho sakate haiM aura eka pradeza kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 7 athavA - 'syAt tiktAica, kaTukAica, kaSAyAzca' aneka pradeza usake tikta rasavAle ho sakate haiM, aneka pradeza kaTuka . rasavAle ho sakate haiM aura aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM 8, isa prakAra se ye tikta, kaTuka aura kaSAya ina tIna rasoM ke yoga meM 8 bhaMga hue haiM inameM ekatva kI apekSA pahalA aMga hai aura anekatva kI apekSA 8 va bhaMga haiM bAkI ke 6 saMga ekatva aura anekatva ke 'syAt vikazca kaTukAzca kaSAyAzca4' 5 adezamAM te tImA rasavAjo hoya che. aneka pradezeAmAM kaDavA rasavALo hAya che. tathA aneka pradezAmAM kaSAya-turA rasovAno hoya che 4 'syAt tika va kaTukazva kapAyazca 5' te potAnA ane pradezeAmAM tIkhA rasavALo hAya che, krAi eka pradezamAM kaDavA rasavALo hAya che. mane adha me pradezabhAM upAya- tuma rasavAjI hAya che. ya athavA 'syAt tikAzca kaTukazca kaSAyAca' te catAnA mane adezobhAM tIyA rasavAjI hAya che. ke I eka pradezamAM kaDavA rasavALI hAya che. ane aneka pradezamAM kRSAya-turA rasavANI hoya he 6 athavA 'syAt tiktAzca kaTukAzca kaSAyazca' te peAtAnA aneka pradezeAmAM tIkhA raseAvaLe hAya che aneka pradezAmAM kaDavA raseAvALA hAya che. tathA keAI eka pradezamAM kaSAya-turA raseAvALA hoya che.cha athavA 'syAt tikAzca kaTukAzca kaSAyAzca' te potAnA ane ahezobhAM tIkhA rasavALA hAya che. aneka pradezAmAM kaDavA rasavALA hAya che. ane aneka pradezAmAM kaSAya-turA rasavALA haiAya che. 8 A pramANe tIkhA, kaDavA, ane kaSAya e trajhu raseAnA caiAgathI 8 ATha bhaMgA thayA che. AmAM pahelA bhaga ekapaNAnI apekSAthI kahyo che. ane aDhamA bhaMga anekapaNAnI jIjJAsAthI che. bAkInA cha lagA ekapaNA ane anekapaNAnA ceAgathI thayA : 756
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptarSadezikaskandhasya varNAdini0 57 trayayoge parasparamekatvAne katvAbhyAmaSTa bhaGgA bhavantIti 1 / evaM tiktakaTvamledhvapi aSTau bhaGgAH 2, tiktakaTumadhurepvapi aSTau bhaGgAH 3, evaM tiktakaSAyAmledhvapi aSTau bhaGgAH 4 / evaM tiktakaSAyamadhureSvapi aSTau bhaGgAH 5 / evaM tiktamla madhureSvapi aSTau bhaGgAH 6 / evaM kaTujhakapAgAmleSvapi aSTau bhaGgAH 7 / evaM kaTukaSAyamadhureSvapi aSTau bhaGgAH 8 / evaM kaTvAlamadhureSvapi aSTau bhaGgAH 9 / evaM kapAyAmlamadhureSvapi aSTau bhaGgAH 10 / evamete trikasaMyoge daza bhaGgAsteSAm yathAyoga se haiM / isI prakAra se tikta, kaTuka aura amla rasa ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM tathA tikta, kaTuka aura madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 8 bhA ho jAte haiM tathA isI prakAra se tikta, kaSAya aura amlarasa ke yoga meM bhI 8 aMga ho jAte haiM tathA tikta, kaSAya aura madhura rasa ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM isI prakAra se tikta, kaSAya aura madhurarasa ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM tathA tikta, amla, madhura ina tIna rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM tathA isI prakAra se kaTu, kaSAya aura amla ina tIna rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM / isI prakAra se kaTu, kaSAya aura madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM / isI prakAra kaTu, amla madhura ina tIna rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM / isI prakAra kaSAya, amla, madhura ina tIna rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte hai| isa prakAra se trikasaMyoga meM the 10 maMga hote haiM ina bhaGgo meM se pratyeka che eja rIte tIkhA kaDavA ane khATA rasanA rogathI paNa ATha saMge thAya che. tathA eja rIte tIkhA, kaDavA ane mIThA rasenA rogathI 8 ATha bhAge thAya che. tathA tIkhA, kaSAya ane khATA rasanA rogathI paNa ATha bhaMga thAya che. temaja tIkhA, kaSAya ane mIThA rasanA cogathI paNa ATha bhego thAya che. tathA tIkhA, khATA ane mIThA rasanA rogathI paNa ATha bhaMga thAya che. e ja rIte kaDavA, kaSAya, ane khATA e traNa rasanA gathI paNa ATha aMge thAya che. tathA kaDavA, kaSAya, ane mIThA e traNa rasenA vegathI paNa ATha aMge thAya che e ja rIte kaDavA, khATA ane mIThA e traNa rasone bhegathI paNa ATha bhaMga thAya che. te ja rIte kaSAya, khATA ane mIThA e traNa rasanA cegathI paNa ATha bhaNe thAya che. A rIte trikasaMgamAM 10 dasa aMge thAya che. A bhaMgamAM pratyeka bhAganA
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1e , bhagavatIsUtra 'aSTasaMkhyayA guNane trikasaMyoge azItibhaGgAH 80 bhavantIti / 'jaDa caurase' yadi citUrasa saptamadezikaH skandhastadA syAt tiktazca kaTuzca kapAyazcAmlaJceti prathama:1, : syAt tiktazca kaTuzca kapAyazca - amlAzceti dvitIyaH 2 / syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzca amlazceti tRtIyaH 3, syAt tiktazca kaTukazca kapAyAzca amla zceti bhaMga-ke ATha 2 maMga aura hote haiM isa prakAra 1048-80 trisaMyoga maiM ye 80 bhaMga hue haiN| 'jaha caurakhe' yadi vaha saptapradezika skandha cAra rasoM vAlA hotA hai to vaha 'syAt tiktazca, kaTuzca, kaSAyazca, amlazca 1 kadA. cit tikta ralavAlA ho sakatA hai, kaTuka rasavAlA ho sazatA hai, kapAya rakhavAlA ho sakatA hai aura amla rasavAlA ho sakatA hai 1, athavA'syAt tiktazca, kazca kaSAyazca amlAzca 2' vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM kaTuka rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM kapAya rasavAlA ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM 4 pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai 2 athavA-'sthAn tiktazca, kaTukazca, kaSAyAzca amlazca 3' vaha apane eka pradeza meM rikta rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM kaTuka rakhavAlA ho sakatA hai, aneka pradezoM meM kaSAya ralabAlA ho sakatA hai, aura eka pradeza meM amla rasavAlA ho sakatA hai 3, athavA-sthAt tiktazca kaTukazva kaSAyAzca, 8-8 ATha ATha bhege bIjA tenA ekatva ane anekavathI thAya che. e rIte 10-8980 trikasaMgamAM kula 80 eMsI bhage thAya che. 'jai caurase' te sAta pradezavAjI 2 yAra rasovANI DAya to ;pramANe yAra sevA hA cha - 'syAt titazca kaTukazca kaSAyazva amlaIca' vA ta tImA 2sapAko DAya che. vAra / rasava hoya che keIvAra kaSAya-turA rasavALo hoya che ke IvAra te khATA 2savANA hAIza cha. 1 athavA syAt titazca kaTukazca kaSAyazca amlAzca' te pitAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALe kaI eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. koI eka pradezamAM kaSAyaturA rasavALA hoya che. ane aneka prazAmAM-yA2 prazAmA mATA 2savANe DAya che.2 mA 'syAt titazca kaTukaraca kaSAyAzca amlava' tapAtAnA prazamA tI rasavANA DAya che. keI eka pradezamAM kaDavA 2sava hoya che. aneka pradezomAM kaSAyaturA rasavALuM hoya che tathA koI eka pradezamAM khATA rasavALo hoya che. 3 gayA syAt tiktazca kaTukazva kaSAyAzca amlAzca' te pAtAnA ghare.
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05sU05 saptazdezikaskandhasya varNAdini0 759 caturyaH 4, syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyacAmlazceti paJcamaH 5 / syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazcAmlAzceti SaSThaH 6 / syAt tiktazca kaTukAzca kapAyAzca amlazveti saptamaH 7 / syAt tiktazca kaTukAzca kapAyAzca Ala zcetyaSTamaH 8 / syAt tiktAtha kaTuvAzca kaSAyacAmlazceti navamaH 9 / syAt tiktAzca kTukazca kapAyazcA amlAzca 4 vaha apane eka pradeza meM tikta rasavAlA ho sakatA hai eka pradeza meM kaTuka rasavAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho hai 4, athavA syAt tiktazca kaTukAraca, kaSAyazva amlazca 5' eka pradeza usakA tikta ho sakatA hai, aneka pradeza usake kaTuka ho sakate haiM, eka pradeza usakA kaSAya ralabAlA ho sakatA hai, eka pradeza usakA amla ho sakatA hai, athavA-'syAt tiktazca, kaTukAica, kaSAyaca amlAzca 6 eka pradeza usakA tikta rasavAlA ho sakatA hai, aneka pradeza usake kaTuka rasavAle ho sakate haiM, eka pradeza usakA kaSAya rasavAlA ho sakatA hai aura aneka pradeza usake amla rakhavAle ho sakate haiM 6, athavA-'syAt tiktazca, kaTukAzca, kaSAyAzca aglazca 7 usakA eka pradeza tikta ho sakatA hai, aneka pradeza usake kaTaka ho sakate haiM, aneka pradeza usake kaSAya rasavAle ho sakate haiM aura eka pradeza usakA amla rasavAlA ho sakatA hai 7 athavA-sthata riktazca, kaTukAzca, kaSAyAzca, amlAzca 8' eka pradeza usakA tikta zamAM tIkhA rasavALuM hoya che. keI eka pradezamAM kaDavA rasavALA hoya che aneka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che tathA aneka pradezomAM khATA 2spaag| DAya che. 4 mA 'syAt tikazca kaTuka zca kaSAyazca amlazca' te pitAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALA hoya che. aneka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che tathA 5 pradezamA mA 2savANe DAya che. 5 athavA 'syAt tiktazca phaTukAzca kaSAyazca amlAzca' tana me pradeza tImA 2savANe DAya che. aneka pradeze kaDavA rasavALA hoya che. tene koI eka pradeza kaSAya-turA rasavALA hoya che tathA aneka pradezamAM te khATA rasavALo hoya che 6 athavA 'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyAzca amlaraca' potAnA pradezamA tIkhA rasavALe hoI zake che. aneka pradezomAM kaDavA rasAvALo hoI zake che. aneka pradezomAM kaSAya-turA rasavALuM hoya che. tathA kaI eka pradezamAM bhaar| sapANI jAya che.7 athavA syAt tikazca kaTukAzca kapAzca
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 760 mlAzceti dazamaH 10 | syAt viktAzca vaTukazca kaSAyAcAmlathetyekAdazaH 19 / syAt tiktAzca kaTukaztha kaSAyAzca amlAceti dvAdazaH 12 | syAt viktAzca kaTu rasavAlA ho sakatA hai aneka pradeza kaTuka rakhavAle ho sakate haiM aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM aneka pradeza amla rasavAle ho sakate haiM 8, athacA - 'syAt tiktAica, baTukahaba, kaSAyaica, amlaica 9' usake aneka pradeza tita ho sakate haiM, eka pradeza kaTuka ho sakatA hai, eka pradeza kaSAya ratavAlA ho sakatA hai, aura eka pradeza amla rakhavAlA ho sakatA hai 9 athavA 'syAn tiktAzca kaTukaiva kaSAyazca amlAica 10' aneka pradeza unake tikta ho sakate haiM, eka pradeza kaTuka ho sakatA hai, eka pradeza paSAya rakhavAlA ho sakatA hai aura aneka pradeza amla rasavAle ho sakate haiM 10, athavA 'syAt tiktAica, kaTukazca, kaSAyAica amlazca 11' usake aneka pradeza tikta rasavAle ho sakate haiM, eka pradeza kaTuka rasavAlA ho sakatA hai, aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM, aura eka pradeza amla rasavAlA ho sakatA hai11, athavA - ' syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzca, amlAica 12' aneka pradeza usake tikta rasavAle ho sakate haiM, eka pradeza kaTuka rasa amlAzca' tene| bhe pradeza tImA rasavANe hoI za che, bhane ahezabhAM te kaDavA rasavALA hAya che. aneka pradezeAmAM kaSAya-turA rasavALA hAya che. bhane ane! ahezobhAM bhATA rasavAjI hoya che 8' athavA 'syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyazva amlaica' te potAnA ane pradezAmAM tImA rasavANI hAya che eka pradezamAM kaDavA rasavALA hAya che. eka pradezamAM kaSa.ya-turA rasavALA hoya che. ane eka pradezamAM khATA rasavALA hAya che. 9 athavA 'syAt tiktAzca kaMTukazca kapAyazca amlAzca' tenA ane ahezI tathA rasavALA hAI zake che. kAI eka pradeza kaDavA rasavALA hoI zake che. kAI eka pradeza kaSAya-tuza rasavALA hAya che. tathA aneka pradezamAM khATA rasa vAjI hAya che. 10 athavA 'syAt tikAzca kaTukazca kaSAyAzca amlazca' aneka pradezamAM te tIkhA rasavALA hAya che eka pradezamAM kaDavA rasavALA hAya che. aneka pradezAmAM kaSAya-turA rasavALo hoya che tathA kAI eka ahezabhAM bhATA rasavANI hoya he 11 athavA 'syAt tiktAzca kaTukacca kaSAyAzca amlAzca' aneka adezabhrAM te tathA rasavANe hoya che. AI yeI 1
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 pramendrakA TIkA za020 305 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 761 'kAzca kaSAyazcAmlazceti trayodazaH 13 | syAt viktAzca kaTukAzca kaSAyazca amlAceti caturdazaH 14 | syAt tiktAtha kaTukAca kaSAyAca amlazceti paJcadazaH 15 / evaM yathA uparidarzitAH tiktakaTukaSAyAmleSu paJcadazabhaGgAstathA tiktakaTuvAlA ho sakatA hai, aneka pradeza kaSAya rakhavAle ho sakate haiM aura aneka pradeza amla rasavAle ho sakate haiM - yahA~ aneka pradezoM se do pradeza grahaNa kiye gaye haiM / athavA 'syAt tiktAica, kaTukAica, kaSAyazca amlazca 13' aneka pradeza usake tikta rasavAle ho sakate haiM aneka pradeza usake kaTuka rasavAle ho sakate haiM eka pradeza kaSAtha rasavAlA ho sakatA hai, aura eka pradeza amla rasavAlA ho sakatA hai athavA - 'sthAt tiktAzca, kaTukAca, kaSAyatha, amlAtha 14' aneka pradeza tikta rakhavAle ho sakate haiM, aneka pradeza kaTuka rasavAle ho sakate haiM, eka: pradeza kaSAya rasavAlA ho sakatA hai, aura aneka pradeza amla rasa vAle ho sakate haiM 14, athavA - 'spAt tiktAzca, kaTukAzca, kaSAyAzca amlazca 15' aneka pradeza usake tikta rasavAle ho sakate haiM, aneka pradeza usake kaTuka rasavAle ho sakate haiM, aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM, aura eka pradeza amla rasavAlA ho sakatA hai 15, isa prakAra se ye tikta, kaTuka, kaSAya aura amla ina cAra rasoM ke yoga maiM- inake ekatva aura anekatva ko lekara 15 bhaMga hote haiM / isI prakAra pradezamAM kaThatrA rasavALo hAya che. aneka pradezAmAM kaSAya-turA rasavALo hAya che. tathA aneka pradezezamAM khATA raseAvALo hoya che. 12 ahiMyAM aneka pradeza * aDavAthI me ahezI samanvAnA he athavA syAt tikAvya kaTukAzca kaSAyazca amlamca' tenA bhane pradeza tImA rasavAjA hoya he mAne adezI uDavA eka pradeza kaSAya-turA rasavALA DAya che tathA tenA eka pradeza khATA rasavANI hoya che. 13 athavA 'syAt tiktAzca kaTukAzca kaSAyazca amlAzca' te peAtAnA aneka pradezAmAM tIkhA rasavALA hoya che. aneka pradezAmAM kaDavA rasavALA hoya che. koI eka pradezamAM kaSAya turA rasavALA hAya che. tathA -mane azobhAM mATA - rasavANI hoya he 14 athavA 'syAt tiktAzca kaTukALA kaSAyAzca amlazca' tenA bhane pradeza tIyA rasavAjA hoya che bhane pradezA kaDavA rasavALA hoya che. aneka pradeza kaSAya-turA rasavALA hoya che. tathA koI eka pradeza khATA rasavALA, hAya che. 15-A rIte A tIkhA, kaDavA, kaSAya, ane khATA e cAra rasAnA yAgathI tenA ekapaNA ane anekapaNAne bha 96 95
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre kaSAyamadhureSvapi paJcadazabhaGgAH karaNIyAH 15 / evaM tiktakaTvamlamadhureSvapi paJcadaza bhaGgA bhavanti 15 (6) evaM tiktakaSAyAmlamadhureSvapi paJcadaza bhaGgA bhavanti 15 / evaM kaTukapAyAmlamadhureSvapi paJcadaza maGgA bhavanti 15 / evaM ca paJcadazAnAM paMcasaMkhyayA guNane paJcasasatibhaGgAH75 rasAnAzrisya bhavantIti jJeyam / yadi paJcarasaH saptamadezikA skandhastadA sthAt tiktazca kaTutha karAyacAmlazca madhurazceti prathamaH 1, syAt tiktazca kaTukazca kaSAyacAmlazca madhurAzceti dvitIyaH se tikta, kaTuka, kaSAya aura madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 15 bhaMga ho jAte haiM / isI prakAra le tikta, kaTuka, amla aura madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 15 bhaMga ho jAte haiM isI prakAra se tikta, kaSAya, amla aura madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 15 bhaMga pUrvokta paddhati ke anusAra ho jAte haiM, isI prakAra se kaTuka, kaSAya, amla evaM madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 15 bhaMga ho jAte haiM / isa prakAra 15 ko 5 se guNA karane para 75 bhaMga cAra rasoM ko Azrita karake hue haiN| yadi vaha saptapadezika skandha pAMca rasoM vAlA hotA hai to isa 'sAmAnya kathana meM yaha-'sthAt tiktazca, kaTukazca, kaSAyazca, amlazca, madhurazca kadAcit tikta ho sakatA hai,kaTuka ho sakatA hai kaSAya rasavAlA ho sakatA haiM, amla rasavAlA ho sakatA hai aura madhura rasavAlA ho sakatA hai 1, athavA-'sthAt tiktazca, kaTukazca kaSAyazca, amlazca 'laIne 15 paMdara bhago thayA che. e ja rIte tIkhA, kaDavA, kaSAya, ' ane mIThA rasanA vegathI paNa paMdara bhago thAya che. te ja rIte tIkhA, kaDavA, khArA, ane mIThA e cAra rasenA cegathI paNa paMdara bhaLe thAya che. eja rIte tIkhA, kaSAya, azlakhATA ane mIThA e cAra rasenA vegathI paNa '15 paMdara bhaMga thAya che. ane e ja rIte kaDavA, kaSAya, khATA ane mIThA e cAra rasone vegathI paNa paMdara bhaMga thaI jAya che. A rIte paMdarane 5 pAMcathI guNavAthI kula 75 paMcotera bhaMge cAra rasonA Azraye thAya che. je te sAta pradezIskaMdha pAMca rasavALe hoya te te A sAmAnya thanamA' yApramANenA pAya- 2sovANI DA zaI cha.-'syAt tiktazca kaTukarace kapAyazca amlazca madhurazca' vAra tImA savANe DAya che. keIvAra kaDavA rasavALuM hoya che. koIvAra kaSAya-turA rasavALuM hoya che. kaIvAra khATA rasavALo heya che. tathA koIvAra mIThA rasavALo hoya che. mA paDehI mana cha. 1 athavA-'syAt tiktazca, kaTukazca, kaSAyazca, amlazca
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 05 saptapradezikaMskandhasya varNAdini0 763 2 / syAt tikta kaTukazca kapAyazcAmlAtha madhuratheti tRtIyaH 3 / syAt viktava kaTukazca kaSAyazca amlazca madhurAceti caturthaH 4 / syAt tiktatha kaTukatha kapAyAzca amlazca madhurazreti paJcamaH 5 / syAt tiktazca kaTukazca kapAyAzca amlazca madhurAzca 2' kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA ho sakatA haiM, eka pradeza meM kaTuka rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM kaSAyaM rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM amla rasavAlA ho sakatA hai, aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 2, athavA - 'spAta tiktazca kaTukaJca, kaSAyazca, amlAca, madhurazca 3' kadAcit yaha eka pradeza meM tikta rasavAlA, eka pradeza meM kaTuka rasavAlA, eka pradeza meM kaSAyarasavAlA, aneka pradezoM meM amla rasavAlA aura eka pradeza meM madhura rakhavAlA ho sakatA hai 3, athavA 'syAt tiktazca, kaTukaica, kaSAyaica, amlAica madhurAica 4' kadAcit usakA eka pradeza tikta rasavAlA eka pradeza kaTuka rakhavAlA, eka pradeza kaSAya rasavAlA, aneka pradeza amla rasavAle aura aneka pradeza madhura rasavAle ho sakate haiM 4 athavA'syAt tiktazca, kaTukaica, kaSAyAica, amlaca, madhuraica, 5' kadAcit usakA eka pradeza tikta rakhavAlA, eka pradeza kaTuka rasavAlA, aneka pradeza kaSAya rasavAle, eka pradeza amla rasavAlA aura eka pradeza madhurAzca' ardhavAra te potAnA me ahezabhAM tImA rasavAjI hoya che, bheTa pradezamAM kaDavA rasavALA hAya che. eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hAya che. kAi eka pradezamAM khATA rasavALo hAya che. tathA aneka pradezeAmAM mIThA rasavANI hoya che, namAjIle laga che, 2 athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlAzca madhurazca' avAra te potAnA zeTa ahezabhAM tImA rsvALA hAya che. e pradezamAM kaDavA rasavALA hAya che. TAI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavaLo hAya che, aneka pradezamAM khATA rasavALA hAya che. tathA ye ahezabhAM bhadhura rasavAjI hAya che u bhathavA 'syAt tikaraca, kaTukazca, kaSAyazca amlAzca madhurAzca' vAra te me ahezabhAM tImA rasavAjI hAya che. koI eka pradezamAM kaDavA rasavALA DhAya che. eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hAya che. aneka pradezeAmAM khATA rasavALA hoya che ane aneka prade zobhAM bhIThA rasavAjI hoya che, yA thotho lauMga che, 4 athavA 'syAt titazca, kaTukazca, kaSAyAzca amlazva, madhurazca' ardhavAra te potAnA me ahezabhAM tIkhA rasavALA hAya che. kAI-eka pradezamAM kDA rasavALo hAya che. aneka
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ 764 bhagavatIM 'madhurAzceti SaSThaH 6 / syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzca amlAMzca madhurazceti saptamaH / syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca amlazca madhurazcetyaSTamaH 8 | syAt viktazca "kaMTukAzca kaSAyazca amlazca madhurAzceti navamaH 9 / syAt tiktazca kaTukAzca kaSAmadhura rasavAlA ho sakatA hai 5 athavA - 'spAt tiktazca kaTukazca, kaSAyAica, amlazca, madhurAica 6' kadAcit usakA eka pradeza tiktaresavAlA, eka pradeza kaTuka rasavAlA, aneka pradeza kaSAya rasavAle, eka pradeza amla rasavAlA aura aneka pradeza madhura rasavAle ho sakate haiM 6, athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAica, amlAica, madhuraica '7' kadAcit vaha apane eka pradeza meM tikta rasavAlA, eka pradeza meM kaTuka rasavAlA, aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA, aneka pradezoM meM amla rasavAlo aura eka pradeza meM madhura rasavAlA hotA hai 7, 'sthAta tiktaica, kaTukAica, kaSAyaica, amlazca madhurazca 8 kadAcit usakA eka pradeza tikta rakhavAlA, aneka pradeza kaTuka rakhavAle; 'eka pradeza kaSAya rakhavAlA, eka pradeza amla rasavAlA aura eka pradeza madhura rasa vAlA ho sakatA hai. 8, athavA sthAt tiktazca, kaTukAica, athavA pradezeAmAM kaSAya rasavALeA hAya che tathA kAi eka pradezamAM khATA rasavALA ane koi eka pradezamAM mIThA rasavALA hoya che. A pAMcamA bhaMga che. pa athavA 'syAt tiMkaraca, kaTukaraca, kaSAyAzca amlazca madhurAzca' ardhavAra te peAtAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALA haiAya che. phAI; eka pradezamAM kaDavA rasavALA hAya che, ane aneka pradezamAM te kaSAya-tura, rasavALA hAya che. kAI eka pradezamAM khATA rasathALe! hAya che. tathA aneka pradezeAmAM te mIThA rasavANI hoya che. yA chaThThI bhaMga he thavA', 'sthAt tikazca kaTukazca kapAyAzca amlAzca madhurazca' ardho adezamAM te tImA rasarAjI hoya che. kAI eka pradezamAM kaDavA rasavALA hAya che. aneka pradezeAmAM kaSAya-turA rasavALA hAya che. ane aneka pradezamAM khATA rasavALe! hAya che tathA koI eka pradezamAM mIThA rasavALA hAya che. A sAtamA bhaMga che. 7 athavA 'syAt tiktazca, kaTukAzca kaSAyazca amladha madhurazca' ardha the 'ahezabhAM te tIkhA rasavALA hAya che. aneka pradezeAmAM te kaDavA rasavALA hAya che. kAI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hoya che. eka pradezamAM khATA rasavALA hAya che. koI eka pradezamAM mIThArasavALA hAya che. A AThamA bhaMga che.8 mathavA 'syAt tiktazca kaTukAIca kapAyaica : amlezca madhurAzca' : me ahe.
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ premacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saMptapradezikaskandhasya varNAdini0 765 yazca amlAzca madhustheti dazamaH 10 // syAt viktazca kaTukAzca kapAyAzcAmlaztra maMdhurazcetyekAdaza:11 / syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyazca aglazva madhurazceti dvAdazaH kaSAyazca, amlaica, madhurAzca 9' kadAcit usakA eka pradeza tikta rasavAlA, aneka pradeza kaTuka rasavAle, eka pradeza kaSAya rasavAlA, eka pradeza amla rasavAlA aura aneka pradeza madhura rasavAle ho sakate haiM9, athavA-'syAt tiktazca, kaTu kAzca, kapAyazca, amlAzca, madhurazca, 10' kadAcit usakA eka pradeza tikta rasavAlA, aneka pradeza kaTuka rasavAle, eka pradeza kaSAya rasavAlA, aneka pradeza amla rasacAle aura eka pradeza madhura rasavAlA ho sakatA hai 10, athavA-'syAt tiktazca kaTukAica, kaSAyAzca, amlazce, madhurazca 11 kadAcit usakA eka pradeza tikta rasavAlA, aneka pradeza kaTuka rasavAle, aneka pradeza kaSAya rasavAle, eka pradeza amla rasavAlA aura eka pradeza madhura rasavAlA ho sakanA hai 11, athavA-'syAt tiktAzca kaTavazca, kaSAyazca, amlazca madharazca 12 kadAcit usake aneka pradeza tikta rasavAle, aneka pradeza kaTuka rasavAle, eka pradeza kaSAya rasavAlA, eka pradeza amla rasavAlA aura eka pradeza madhura rasaghAlA ho sakatA hai 12, athavA syAt zamAM te tIkhA rasavALo hoya che. aneka pradezamAM te kaDavA rasavALe hoya che. keI eka pradezamAM te kaSAya-turA rasavALo hAya-che-ke-eka-pradezamAM khATA rasavALe hoya che. tathA aneka pradezomAM mIThA rasavALo hoya che. A navamI cha.8 mA 'syAtU titazca, kaTukAzca kaSAyaca amlAzca jadhA keIvAra te eka pradezamAM tIkhA rasavALa hoya che. aneka pradezamAM kaDavA rasavALe hoya che. keI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hoya che. aneka pradezamAM khATA rasavALo hoya che tathA keI eka pradezamAM mIThA rasavALo hAya che. mA samAga che. 10 athavA 'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyAzca amlazca madhurazca' vA ta me zamA tImA 2savANA hAya che. sana pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. aneka pradezomAM kaSAya rasavALa hoya che. kiI eka pradezamAM khATA rasavALo tathA kaI eka pradezamAM mIThA rasavALo hAya che. mA maniyAramA ma che. 11 mathavA 'syAt tiktAzca kaTavazca kavAyazca amlazca madhurazca' pA2 bhane -prazAmA tImA 'rasavANo hAya che. aneka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. koI eka pradezamAM kaSAya- tarA rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM khATA rasavALo hoya che. ane ke eka pradezamAM mIThA rasavALo hoya che. A bAramA bhaMga che. 12 athavA
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ 766 bhagavatIstre 12 / syAt tiktAzva kaTukazca kapAyazcAmlazca madhurAzceti trayodazaH13 / syAt tiktAzca kaTukazca kapAyazca amlAzca madhuzceti caturdaza:14 / syAt tiktAzca kaTukazca kapAyAzca amlazca madhurazceti pazcadazo bhnggH15| syAt tiktAzca kaTukAzca tiktAzca, kaTukazca, kaSAyazca, amlazca madhurAzca 13' kadAcit usake aneka pradeza-do pradeza tikta rasa ghAle, eka pradeza kaTuka rasavAlA, eka pradeza kaSAya rasavAlA, eka pradeza amla rasavAlA aura aneka pradeza madhura rasa vAle ho sakate haiM 13, athavA-'syAt tiktAzce, kaTuzca, kaSAyazca, amlAzca, madhurazca 14' kadAcit usake aneka pradeza mikta rasavAle, eka pradeza kar3aka rasavAlA, eka pradeza kaSAya ralavAlA, aneka pradeza amla rasavAle aura eka pradeza madhura rasavAlA ho sakatA hai 14, athavA-'syAt tiktAzca, kaTukaca, kaSAyAzca, amlazca, madhurazca 15' kadAcit usake aneka pradeza-do pradeza tikta rasavAle, eka pradeza kaTuka rasa vAlA, aneka pradeza kaSAya rasavAle, eka pradeza amla rasavAlA aura eka pradeza madhura rasavAlA bhI ho sakatA hai 15, athavA-'syAt tiktAzca, kaTu kAzca, kaSAyazca, amlazca madhurazca' 16 kadAcit usake aneka pradeza tikta rasavAle, aneka pradeza do pradeza kaTuka rasavAle, eka pradeza kaSAya rasavAlA, eka pradeza amla 'syAt tiktAca, kaTukazca, kaSAyazca, amlazca, madhurAzca' dhvA2 mana pradezamAM-be pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALo eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo eka pradezamAM khATA rasavALo ane aneka prazAbhAM madhura 2savANo kAya che. mA tarI che. 13 'syAtU tiktAca, kaTukazca. kAyazca, amlAzca madhurazca' hAya tI mane pradeza tImA rasavALA hoya che. eka pradeza kaDavA rasavALo hoya che. keI eka pradeza kaSAya-turA rasavALo hoya che. aneka pradeza khATA rasavALA hoya che ke eka praza bhI. 2sapAko DAya che. mA yauDamA ma che. 14 athavA 'syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzca amlazca madhurazca' vAra ana pradezamA tImA 2sayAmA hoya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. aneka pradezamAM kaSAya rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM khATA rasavALe heya che. ane keI eka pradezamAM mIThA 2sapANI DAya che. mA 542mA ma cha. 15 'syAtU tiktAzca kaTukAzca kaSAyazca amlazca madhurazca' vA2 tenA bhane pradeza tImA 2savANA hAya che. bhne| pradeze kaDavA rasavALA hoya che. eka pradeza kaSAya rasavALo hoya che. eka pradeza
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ maicandrikA TIkA za020 u05 05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 767 kaSAyazca amlazca madhurazceti SoDazo bhaGgaH 16 / 'ee solasa bhaMgA' ete uparyuktAH pazcakasaMyoge poDaza bhaGgA bhavantIti / ' evaM sannamee ekkagaduyagatithagacaukagapaMcagasaMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavaMti evaM yathoktaprakAreNa sarve ete ekakadvika - trika-catuSka - pazcaka - saMyogena SoDazAdhikazatadvayAH 216 bhaGgA bhavantIti / tatrA saMyogino bhaGgAH paJca 5, dviksaMyogino bhaGgAH catvAriMzat 40 trika.saMyogino bhaGgAH azItiH 80, catuSka saMyogino bhaGgAH paJcasaptatiH 75, paJcaka saMyogino bhaGgAH SoDaza 16, sarva saMkalanayA rasAnAzritya saptamadezika skandhasya SoDazAdhikadvizatamamANA bhaGgAH 216 bhadantIti / rasAnAM bhaGgAna nirUpya sparzabhaGgAn darzayitumAha - ' phAsA jahA cauppaesiyassa' spardhA yathA catu pradezikasya yenaiva prakAreNa catuHpradezika skandhaprakaraNe sparzasya bhaGgAH kathitAstenaiva prakA rasavAlA aura eka pradeza madhura rasavAlA ho sakatA hai 16, 'ee sosa bhaMgA' ye uparokta 16 bhaMga paMcaka saMyoga meM hote haiM 'evaM sUtramee ekaga-duSaga-tiyaga- caukka - paMcaga-saMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavati' isa prakAra se ye saba asaMyogI5, dviksaMyogI 40, trisaMyogI80, catuSkasaMyogI 75 aura paMcakasaMyogI 16 bhaMga saba milakara yahA~ 216 hote haiM, isa prakAra se rasoM ke bhaGgoM kI prarUpaNA karake sparzo' ke bhaMgoM ko dikhAne ke liye - ' phAsA jahA cauppaesiyassa' sUtrakAra ne aisA yaha sUtra kahA hai - isake dvArA unhoMne yaha samajhAyA hai ki jisa prakAra se catuSpradezika skandha ke prakaraNa meM sparzaviSayaka bhaMga prakaTa kiye jA cuke haiM vaise hI ve bhaMga isa saptapradezika skandha ke prakaraNa meM bhI khATA rasavALo hoya che. ane eka pradeza mIThA rasavALo haiAya che. A seALamA lauMga che. 16 'ee solasa bhaMgA', A soNa lago pAMyanA sayogabhAM thAya che, ' evaM savvamee ekkaga - duyaga-tiyaga- caukka- paMcagasaMjogeNaM do kholA bhaMga khayA bhavaMti' yA rIte yA tabhAbha lauMgo bheTale ! asayogI ya pAMtha, me sayogI 40 cALIsa, trikasa'ceAgI 80 e.sI, cAra saceAgI 75 5'cetera ane pAMca saceAgI 16 seALa ema kula rmaLIne 216 khaseA ne sALa bhagA thAya che. A pramANe rasa viSayanA bhagA matAvIne have sparze sA~badhI bhaMgA matAvatAM sUtrAra Ahe - ' phAsA jahA cautpa esiyassa' mA sUtrathI sUtrAre e samajAvyuM che ke cAra pradezavALA skaMdhanA prakaraNamAM je pramANe spaza sabadhI bhaMgA batAvavAmAM AvyA che. eja pramANenA sparzI viSayaka bhaga A sAta pradezavALA skaMdhanA prakaraNamAM pazu samajavA. jemake te sAtapradeza
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768 bhagavatIsUtre reNa saptamadezikamakaraNespi sparzabhaGgA jJAtavyA iti, tathAhi yadi sparzadvayavAn syAt saptamadezikaH skandhastadA catuSyadezikaskandhavadeva atrApi catvAro bhaGgAH, 'siya sIe ya niddhe ya 1, siya sIe ya lukkhe ya 2, siya usiNe ya nidre ya 3, siya usiNe ya lukkhe ya 4' syAt zItazca snigdhazceti prathamaH 1, syAt zItaca rUkSatreti dvitIya: 2, syAt uSNazca snigdhazceti tRtIyaH 3, syAt uSNazca rUkSazceti caturthaH 4, evaM catvAro bhagAH dvisparzaviSaye saptamadezika skandhasya bhavantIti / yadi trisparzaH saptapradezikaH skandhastadA 'sacce sIe dese niddhe dese bakhe ya 1, sacce sIe dese niddhe desA lukkhA 2, savve sIe desA jAnanA cAhiye, jaise yadi yaha saptapradezika skandhaM do sparzo vAlA hotA hai to vaha catuSpradezika skandha kI taraha hI ina cAra bhaMgoM vAlA hotA hai 'siya sIe ya niddhe ya 1, siya sIe ya lukkhe pa 2, siya usiNe ya, nidveya 3, liya siNe ya lukkhe ya 4' inakA tAtparya aisA hai ki vaha saptapradezika skandha kadAcit zIta sparzavAlA aura snigdha sparzavAlA ho sakatA hai 1 kadAcit vaha zIta sparzavAlA aura rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, kadAMcit vaha uSNasparzavalA aura snigdha sparzavAlA ho sakatA hai 3, kadAcit vaha uSNa sparzavAlA aura rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra ke ye 4 bhaMga dvisparza ke viSaya meM saptapradezika skandha ke hote haiM / yadi vaha saptamadezika skandha tIna : sparzo vAlA hotA hai - to isa sAmAnya kathana meM vaha - 'savve sIe dese niddhe, dese lukkhe ya 1, savve vALA skaMdha jo e spavALI hAya tA te cAra pradezI skaMdha pramANe A nIthe matAveva lauNge| amAze yAra logoM bANo thAya che, 'siya siyae niddhe ya' 1 keAI vAra te ThaMDA spaza vALo hAya che. ane keAIvAra snigdha-cikaNA-spaza vALA hoya che 1 'siya sie-ya lukkhe ya2' ardhavAra te uDA sparzavANI hoya che bhane ardhavAra 3kSa sparza vANI pazu hodha zaDe che. 'siya ukhiNe yaM niddhe ya3' ardhavAra te pazu sparzavANo bhane snigdha-ziSyA sparzavANA hoya che u 'siya usiNe ya lukkhe ya4' ardhavAra-te uSNu sparzavANI mane 3kSa sparzavANA hoya hai 4 mA rIte A cAra bhagA e sparzanA samadhamA sAta pradezavALA dhanA thAya che. je te sAta pradezavALA skaMdha traNa sparze vALA DhAyatA A sAmAnya athanabhAM te yA prabhAye trayu - sparzovAjo | zaDe che. 'savve' sIe dekhe 'niddhe, dese - lukkhe 1' te sarvAMzamAM iDA sparza vANI hoya. che. me4 dezamAM w "
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezika skandhasya varNAdini0 769 nidrA dese lakkhe 3, savve sIe desA niddhA desA lukkhA 4' sarvaH zIto dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamaH 1, sarvaH zIto dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2, sarvaH zIto dezA snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, sarvaH zItaH dezAH snigdhA dezA rUkSAH 4, 'savve usiNe, dese niddhe dese lakkhe etthavi 'cattAri bhaMgA' sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH, atrApi catvAro bhaGgAH tathAhi - sarva uSNo deza : snigdho dezo rUkSa iti prathamaH 1, sarva uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2, sarva uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, sIe dese nidve, dekhA tukhA 2, sacce sIe, desA niddhA, dele lakkheM 3, savve sIe desA nidvA, devA lakkhA 4' ina bhaGgoM ke anusAra sarvAMza meM zIta sparzabAlA, eka deza meM snigdha sparzavAlA aura eka deza meM rUkSa raparzavAlA 1, athavA sarvAMza meM zIta sparzavAlA, eka deza meM fereeparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzaghAlA 2, athavA - sarvAMza meM zIta sparzavAlA aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA 3, athavA - sarvAMza meM zIta sparzavAlA aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isI prakAra ke 4 bhaMga 'savve usiNe dete niddhe dese lakkhe' yahA~ para bhI 4 bhaMga ho sakate haiM-jaise 'sarvaH uSNaH dezaHsnigdhaH, dezaH rUkSaH 1, sarvaH uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rukSAH 2, snigdha-cikaNA spazavALA hAya che tathA eka dezamAM rUkSa spazavALA hAya che. 1 'savve sIe deze niddhe dekhA lukkhA 2' sarvAzabhAM te 'DA sparzavANI hAya che, eka dezamAM snigdha-cikaNA sparzavALA hAya che. tathA aneka hezobhAM 3kSa sparzavANI hoya che. 2 'khavve sIe desA niddhA dekhe lukkhe 3 athavA sarvAMzamAM te ThaMDA pazavALA hoya che. aneka dezamAM snigdha-cikaNA sparzavANI hoya che. tathA uddezabhAM 3kSa sparzavANI che. 3 'savve sIe dekhA nidrA dekhA lukkhA 4' sarvAMzathI te 'DA sparzavANI hoya che. ane dezeAmAM snigdha-cikA pazavALA hAya che tathA aneka dezeAmAM rUkSa pazapaannii hoya . 4 mA prabhAvenA yAra lagI 'savve usiNe dese niddhe dese lukkhe' GSNu snigdha-ane 3kSa sparzanA yogathI yA thAya che. te yA prabhAye che, . ' sarvaH uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH 11 te sarvAMzathI uSNu sparzavAjI hAya che. ekadezamAM snigdha cikaNA sparza vALA hAya che. maneo dezamA 3kSa sparzavANI hoya che. 1 'sarvaH uSNaH dezaH 27 90 *
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa 77 sarva uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti caturthaH 4 evaM sarvaH snigdho deza: zIto deza uSNaH, anApi catvAro bhaGgAH 4, tathA sarvaH rUkSo dezaH zIto dezauSNaH atrApi catvAro bhaGgAH 4 / ete sarve trisparze poDaza bhaGgA bhavanti iti / sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH, dezI rUkSaH 3, sarvaH uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' ina cAra aMgoM ke anusAra vaha sarvAMza meM uSNasparza vAlA, ekadeza meM snigdha sparza vAlA, aura ekadeza meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 1 athavA - sarvAMza meM uSNa sparzavAlA, ekadeza maiM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA - sarvAMza meM uSNa sparzavAlA aneka dezoM meM snigdha sparza vAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA sarvAMza uSNa sparza bAlA aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA bhI ho sakatA hai 4, isa prakAra ke ye 4-4 bhaMga zIta aura uSNa kI pradhAnatA karake banAye gaye haiM, aba inake vyatyaya se jo 4-4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM- 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH 1, sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezA uSNAH 2' sarvaH snigdhaH dezAH zItAH deza uSNaH 3, sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezA uSNAH 4' ina bhaGgoM ke anusAra vaha sarvAMza meM snigdha sparzasnigdhaH dezAH rUkSAH 2' athavA sarvAMzamAM te uSNu sparzavAjI, ahezabhAM snigdha-cikaNA spavALA ane aneka dezAmAM rUkSa pazavALA paNa thaI za che. 2 " sarvaH, uSNaH dezAH snigdhAH dezoH rUkSaH 3' athavA sarvAMzabhAM te uSNu sparzavALA hoya che aneka dezAmAM snigdha--cikaNA spavALo tathA dezamAM ikSa sparza'vAjo hoya che. 3 'sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' athavA sarvAMzamAM te uSNayu sparzavAz2o bhane dezobhAM te snigdhcikaNA pavALo tathA aneka dezeAmAM rUkSa spazavALA hAya che, 4 Aja pramANenA 4-4 cAra cAra bhaMgA ThaMDA ane unA sparzanI pradhAnatAmAM thAya che. have A sparzonA ulTAsulTI pheraphArathI je cAra cAra bhagA thAya che te tAvavAmAM Ave che. 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH 1' te sarvAMzathI snigdha spavALA tathA eka dezamAM ThaMDA sparzavALo ane eka dezamAM uSNa sparzavANI hoya che 1 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezA uSNAH 2' athavA te sarvAMzamAM snigdha~cikaNA spazavALA hAya che. eka dezamAM ThaMDA sparza vALA tathA ane zobhAM pazu sparzavANI he zaDe che. 2 'barvaH snigdhaH dezAH zItAH deza uSNaH 3' athavA sarvAMzamAM te snigdha sparzavANI hoya che bhane -
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 771, vAlA, eka deza meM zIta sparzavAlA aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 1, athavA-lAza meM snigdha sparzavAlA, ekadeza meM zIta sparzavAlA aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 2. athavA-sarvAMza meM snigdha sparzavAlA, aneka dezoM meM zIta sparzavAlA aura ekadeza meM ucyA sparzacAlA ho sakatA hai 3 athavA sarvAMza meM snigdha sparzavAlA, aneka dezoM meM zIta sparzavAlA aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 4 tathA-sarva rUkSA dezaH zItaH dezA uSNaH 1, sarva lakSA, dezaH zItaH, dezAH uSNAH 2, sarva rUkSA, dezAH zItA, dezaH uSNaH 3, sarvaH rUkSA, dezA zotAH, dezAH uSNAH 4' ye 4 bhaMga rakSasparza kI mukhyatA meM hote haiM inake anusAra vaha sasapradezika skandha sarvAMza meM rUkSa sparzavAlA ekadeza meM zIta. sparzavAlA aura ekadeza meM uruNa sparzavAlA ho sakatA hai 1 athavA-sarvAza meM rUkSa sparzavAlA ekadeza meM zIta sparzavAlA aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA-sarvAza meM rUkSa parzavAlA, aneka. dezoM meM zIta rUpazavAlA aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA-sarvAza meM vaha rUkSa sparzavAlA, aneka dezoM meM zIta sparza vAlA aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 4, ye 16 bhaMga trisparza ke viSaya meM yahAM para hote haiM / dezamAM zIta-ThaMDA sparzavALa hoya che. keI eka dezamAM uNu sparzavALo DAya che. 3 'sarvaH snigdhA dezAH zItAH dezA uSNAH 4' athavA sazimaia nizva sparzavALo, aneka dezomAM ThaMDA sparzavALe ane aneka dezomAM uNa sparzavALa heya che. 4 have rUkSa sparzanI mukhyatAmAM je cAra bhaMga thAya cha ta matAvAmAM Ave che.-'sarveH rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH 1 te sAta pradezavALa skadha sarvAzamAM rUkSa sparzavALo hoya che. ekadezamAM ThaMDA 25zapAjo mata 24 dezamA ] 25zavANI DAya che 1 'sarvaH vakSaH dezaH zItaH dezA uSNAH 2' athavA sazima te 35zavANe sozamA spazavANe bhane mana BY spazavANA hAya che. 2 'sarvaH lakSaH dezAH zItAH deza upA3' athavA sarvA zamAM te 3kSa spazavANI hAya. aneka dezomAM ThaMDA sparzavALo hoya che ke eka dezamAM uSNu sparzavALo DAya che. 3 'sarvaH rUkSaH dezAH zItAH dezA uSNA:4' mathavA sazima a rUkSa sparzavALa hoya che. aneka dezamAM zIta-ThaMDA sparzavALo ane aneka dezamAM usNa sparzavALo hoI zake che. 4 A pramANe 16 bhaMga traNa spanA viSayamAM ahiyAM thAya che.
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 bhagavatIstra atha catuHsparzaH saptamadezikastadA-'dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1, dese sIe dese usiNe dese ni desA lakkhA 2, dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe 3, dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA 4, dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe 5, dese sIe desA usiNA dese' niddha desA lukkhA 6, dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe 7, dese sIe desA usiNA desA niddhA desA lukkhA 8, desA sIyA dese usiNe dese' ....yadi vaha saptapradezika skandha cAra sparzoM vAlA hotA hai to isa prakAra ke sAmAnya kathana meM vaha-'dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lakhe.1, dese sIe, dese usiNe, dese niddha, desA lukkhA 2, dese sIe, dekhe usiNe, desA niddhA, dese lukkhe 3. dese sIe, dese usiNe, desA viddhA desA lukkhA 4, dese sIe, desA 'usiNA, dese niddhe, dese lukkhe 5, dese sIeM desA uriNA, dese niddha desA lukkhA 6, dese sIe, desA usiNA, desA niddhA, dese lukkhe 7, dese sIe, desA khiNA, desA niddhA, desI lukkhA 8, desA sIyA, dese usiNe, dese - je te sAta pradezavALo skaMdha-cAra sparzevALo hoI zake to te mA zatanA sAmAnya thanamA pramANe lAza cha.-'dese sIe dekheM usiNe dese niddhe dese lukkhe 'te sAta pradezavAjI 24 4 dezamAM ThaMDA sparzavALa hoya che. eka dezamAM uNa sparzavALo hoya che. eka dezamAM sinagdha-cikaNe sparzavALa hoya che. ane eka dezamAM rUkSa auno DAya cha: 1 . 'dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhA 2' athavA eka dezamAM ThaMDA sparzavALa hoya che. eka dezamAM uNu sparzavALA hoya che. eka dezamAM nizva-cikaNu sparzavALo hoya che tathA aneka dezamAM 36 25zavAjI Daza cha. 2 'dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe3' athavA te pitAnA eka dezamAM ThaMDA sparzavALe eka dezamAM uNu sparza vALo aneka dezamAM snigdha-cikaNuM sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa 25zavAjI hAya che. 3 'dese sIe se usiNe dekhA niddhA desA lukkhA4' athavA eka dezamAM te ThaMDA sparzavALe heya che. eka dezamAM uNu sparza vALa hoya che. aneka dezomAM snigdha-cikaNu sparzavALo hoya che tathA mana dezamA 36 55zavANe hAya che. 4 'dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe5' matha ta pAtAnA me zamA svAmI bhne| dezamAM uNu sparzavALe eka dezamAM snigdha-cikaNuM sparzavALe ane eka zamA 36 55 vANI jAya cha 5 'dese sIe, desA- usiNA-dese niddha desA
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIko za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 773, niddhe dese lukkhe 9, jAva desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' iMti SoDazo bhaGgaH / dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamaH 1, dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iMti dvitIyaH 2, deza: zIto deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, dezaH zIvo deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti caturthaH 4 / dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti paJcamaH 5 / dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti SaSThaH 6 / dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhA dezo rUkSa iti niddha dese lukkhe 9 jAva desA sIyA, desA usiNA, desA niddhA, desA lukkhA 16 isa prakAra ke 16 bhaMgoM vAlA ho sakatA hai ina bhaMgoM kA tAtparya aisA hai-vaha saptapradezika skandha-ekadeza meM zIta sparzavAlA ho sakatA hai, ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai, ekadeza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA, ho sakatA hai 1, athavA-ekadeza meM zItasparza bAlA, ekadeza meM uSNa sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'athavA-ekadeza meM zIta sparzavAlA, ekadeza meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA-ekadeza meM zItasparzavAlA, ekadeza meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4. arthavAekadeza meM zIta sparzavAlA, aleka dezoM meM uSNa patrAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA, aura eka pradeza meM rUkSa spIvAlA ho sakatA hai 5, athavA-ekadeza meM zIta sparzavAlA aneka dezoM meM upasparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzabAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 6, athavA-eka deza meM zIta sparzavAlA, lukkhAha' mathavA tapAtAnA dezamA 4 25zavANo ana: zamA GNa spazavALe eka dezamAM snigdha-cikaNuM sparzavALo ane aneka dezomAM 36 25zavANI hAya che. 6 dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe athavA te pitAnA eka dezamAM ThaMDA sparzavALo hoya che. aneka dezomAM u sparzavALo hoya che. aneka dezomAM sinagdha-cikaNuM sparzavALa hoya ch| tathA 4 dezamA 36 25zavAjo DAya cha "7 'dese sIe dekhA utriNA desA niddhA desA lukkhA athavA. potAnA dezamA 4 spazavANe
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhagavatI 774 ....... .... saptamaH 7 / dezaH zIto dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezA rUkSA ityaSTamaH 8, dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti navamaH 9, yAvatpadagrAhyA bhagA yathA-dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dshmH10| dezAH zItA deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa ityekAdazaH 11, dezA aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 7 athavA-ekadeza meM zIta. sparzabAlA, aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 8 athavAaneka dezoM meM zIta sparzavAlA, ekadeza meM uSNa sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura epradeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 9 dhAvat vaha aneka dezoM meM zIta spazavAlA, aneka dezoM meM uSNa sparzabAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSasparza vAlA ho sakatA hai 16 yahAM yAvatpada se-zeSa 6 bhaGgoM kA grahaNa huA haijaise-dezAH zItA, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezA rUkSA 10' dezAH zIlA, deza uSNaH, dezAH snigdhA, dezo rUkSaH 11, dezAH zItAH, hiya che. aneka dezamAM uNu sparzavALo hoya che. aneka dezomAM sinagdha .25 vANa hAya che. mane gane dezamA 33 2541.jo hAya che. 8 'desA lIyA dese usiNe dekhe niddhe dese lukkhe 91 athavA potAnA mana zAma -ThaDA sparzavALo hoya che. eka dezamAM uNu sparzavALo hoya che. eka dezamAM snigdha sparzavALo hoya che. ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che 9 'jAva dekhA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA16' yAvata yAtAnA aneka dezamAM ThaMDA sparzavALA hoya che. aneka dezomAM uSNu sparzavALe "hoya che. aneka dezomAM snigdha-cikaNuM sparzavALa hoya che. tathA aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. 16 A seLo bhaMga che. A pramANenA zaLa bhagavALo te thaI zake che. ahiyAM yAvat padathI bAkInA grahaNa 32zayA cha. 1 mA prabhArI cha. 'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH hRai ?? te pitAnA aneka dezamAM ThaMDA sparzavALo hoya che. eka dezamAM uoNa sparzavALa hoya che eka dezamAM niSpa sparzavALe ane aneka dezamA 33 25 vA DAya che..10 'dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH11' athavA te pAtAnA bhane dezobhA / spazavANI DAya che.
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za020 u05 su05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 775 zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti dvAdazaH 12, dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti trayodazaH 13 | dezAH zItAH dezA uSNAH deza: snigdho dezA rUkSA iti caturdazaH 14 | dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti paJcadazaH, dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH, deza: uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 12, dezAH zItAH, dezAH uSNAH dezaH snigdhaH, dezI rUkSaH 13, dezAH zItAH, dezAH uSNAH deza: snigdhaH, dezAH rukSAH 14, dezAH zItA', dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 15 ina bhaGgoM ke anusAra vaha aneka dezoM meM zIta sparzavAlA, eka deza meM uSNa sparzavAlA, eka deza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 10, athavA - aneka dezoM meM vaha zIna sparzavAlA, ekadeza meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 11 athavA aneka dezoM meM zIta sparzavAlA, eka deza meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 12 athavA - aneka dezoM meM zIla sparzavAlA, aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA, eka deza meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 13, athavAaneka dezoM meM zIta sparzavAlA, aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA, eka deza meM snigdha sparzavAlA, aura aneka deza rUkSa sparzavAle ho sakate eka dezamAM uSNu sparzIvALA hAya che. aneka dezAmAM snigdha-cikaNA sparze - vALe hAya che. ane eka dezamAM rUkSa sparzIvALo hAya che A agIyAramA aga che. 11 'dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 12 athavA te peAtAnA aneka dezomAM ThaMDA pazavALA hAya che. eka dezamAM uSNu spazavALA hoya che, aneka dezAmAM sniSa cikaNA spavALA DAya che. tathA aneU dezobhAM ikSa sparzavANI hoya che. 12 ' dezAH zItAH dezA uSNAH deza : snidhaH dezo rUkSaH 13' athavA te catAnA bhane dezabhAMDI sparzavALA hAya che, aneka dezomAM uSNu spazavALo hAya che eka dezamAM snigdha bhane 4 dezamAM 3kSa sparzavANI hoya che. 13 ' dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 14' athavA bhane dezobhAM uDA sprshvALo hAya che aneka dezAmAM uSNu sparza vALo hAya che, eka dezamAM snigdha sparza vALo hAya che. tathA aneka dezomAM rUkSa sparzavALo 'dezAH zItAH dezA uSNAH - dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 15' * hAya che. 14 athavA bhane
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ *776 / .. . ... . - - * -- , bhagavatI dezA rUkSA iti SoDazaH 16, evaM catuHsparza SoDaza bhaGgA bhavanti 16, sarve, te 'bhaGgAH SaTtriMzad 36 bhavanti-dvisparza catvAraH 4, trisparze poDazaH 16; catuHsparze 'pi SoDaza 16, saMkalanayA patriMzat 36 / tadevaM saptapradezikaskandhe varNAnAzritya poDazAdhikadvizatabhaGgA 216, gandhA nAzritya paDU maGgAH 6' rasAnAzrityApi 216 poDazAdhikadvizata bhaGgAH, sparzAnA: zritya 36 patriMzad bhNgaaH| sarvasaMkalanayA 474 catuHsaptatyadhikacatuHzataH saMkhyakA bhaGgA bhavanti ||suu0 5 // iti saptapadezikaskandhavicAraH haiM 14 athavA-aneka deza zIna sparzavAle, aneka uSNa sparzavAle aneka deza snigdha sparza vAle evaM eka deza rUkSa sparza bolA ho sakatA hai 15, tathA 16 vAM bhaMga pahile likha diyA gayA hai, isa prakAra catuH sparza saMbaMdhI ye 16 bhaMga, tathA visparza saMbaMdhI 4 bhaMga, evaM visparza saMbaMdhI 16 bhaMga ye saba milakara 36 bhaMga ho jAte haiN| isa prakAra se isa saptapradezika skandha meM vargoM ko Azrita karake 216 bhaMga, gaMdhoM ko Azrita karake 6 bhaMga, rasoM ko Azrita karake 216 bhaMga, aura spI ko Azrita karake 36 bhaMga hue haiM jo saba milakara 474 hote haiN|5|| saptapradezika skandha vicAra samApta // dezomAM zIta sparzavALo aneka dezomAM uNu sparzavA aneka dezomAM snigdha- cikaNA sparzavALo ane kaI eka dezamAM rUkSa spezavALo hAya che15 soLamAM bhaMga upara kahI ja dIdhA che. A rIte cAra sparza saMbaMdhI seLa thAya che. tathA be sparza pazunA 4 cAra bhaMga tathA traNa sparza paNunA 16 soLa bhaMga A badhA maLIne kula 36 chatrIsa bhaLe thAya che A rIte A sAta pradezI kaMdhamAM varNa saMbaMdhI 216 base soLa bhaga gadha saMbaMdhI 6 cha bhaMga, rasa saMbaMdhI 216 base soLa bhaMga tathA sparza saMbapi 36 chatrIsa bhAge thayA che. tamAma maLIne 476 cArase cumetera thAya che. A sUpa . . .. sAta .. . . .; sAta azI 25 ( vAsabhAta // . . .".,
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 777 saptamadezikAntaskandhAnAM varNagandharasasparzabhaGgAn yathAvibhAgaM nirUpya - aSTapadezAdikAnAM skandhAnAM bhaGgAn darzayitumAha-aTThapaesie NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-'aTapaesie NaM bhaMte! khaMdhe pucchA, goyamA! siya egavannecha jahA lasapaeliyasla jAva siya cauphAse pannate, jai egavanne0 evaM egavannaduvannativannA jaheba sttpelie| jai cauknne liya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlihaeya1, siya kAlae 5 nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya2, evaM jaheva lasapaelie jAva liya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidae ya15, litha kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAliddagA ya16, ee solasabhaMgA evamee paMcacaukasaMjogA evamee asII bhNgaa80| jai paMcavanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya sukillae yara, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillagA ya2, evaM eeNaM kameNaM bhaMgA cAreyavA jAva siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidagA ya sukillae ya15, eso pannarasamo bhNgo|siy kAlagAyanIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya16, siya kAlagAya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukilagAya 17,siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya sukillae ya18, liya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya sukillagA ya19, siya kAlagAya nIlae ya lohiyagA ya hAlidae ya sukillae ya20, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillae ya21, siya bha0 98
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ E ve - .. . . . bhagavatIsatre kAlagAya nIlae ya lohiyagA ya hAlidagAM ya sukillae ya22 siya kAlagAya nIlagA ya lohiyage ya hAlidage ya sukSillae ya23, siya kAlagAya nIlagAya lohiyo ya hAlidae ya sukillagA ya24, liya kAlagA ya nIlagAya lohiyage ya hAlidagA ya suvikallae ya25, liya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidage ya suvikallae ya26, ee paMca saMjoge NaM chavvIsaM bhaMgA bhavaMti / evamee sapuvAvareNaM ekkagaduyagatiyagacaukkagapaMcagalaMjoehiM do ekkatIsaM bhaMgalayA bhvNti| gaMdhA jahA sattapaesiyasta, rasA jahA eyasleva vannA, phAsA jahA cauppaesiyassa ||suu06|| - chAyA-aSTapradezikaH khalu bhadanta ! skandhaH pRcchA, gautama ! syAt ekavarNa:0 yathA saptapadezikasya yAvat syAt catuHsparzaH prajJaptA, yadi ekavarNa:0, evam ekavarNa-dvivarNa-trivarNA yathaiva saptapradezike / yadi caturvaNaH syAt kAlaca nIlaca lohitazca hAridrazca 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazva hAridrA 2, evaM yathaiva saptapradezike yAvat syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrazca 15, syAt kAlAzca nIlAzca lohitAMzca hAridrAzca 16, ete poDaza bhaGgAH / evamete paJca catuSka saMyogAH, evamete ashiitibhnggaaH80| yadi paJcavarNaH syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklazca 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzca 2, evametena krameNa bhaMgA cArayitavyAH yAvat syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca hAridrAzca zuklazca 15, epaH paJcadazo bhaGgaH / syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklazca 16, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzva 17, sthAt kAlAzca nIlazva lohitazca hAridrAzca, zuklazca 18, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAriMdrAzca zuklAzca 19, syAt kAlAzca nIlazca lohitAzva hAridrazca zuklazca 20, syAt kAlAzca nIlazca lohitAzva hAridrazca zuklazca 21, sthAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklazca 22, syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklazca
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za020 305 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 779 23, syAt kAlAca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklAzca 24 | syAt arrrra Arora lohitazca dAridrAzca zuklazca 25 | syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrazca zuklazca 26, ete paJcasaMyogena SaDviMzatirbhaGgA bhavanti, evamete sapUrvApareNa ekakadvikatrikacatuSkapaJcakasaMyogaH dve ekatriMzad bhaGgazate bhavataH / gandhA yathA saptamadezikasya / rasA yathA etasyaiva varNAH / sparzAH yathA catuSpadezikasya ||06|| TIkA- 'apaesie NaM bhaMte !' aSTamadezikaH khalla bhadanta ! ' khaMdhe kai - banne0 pucchA' harUndhaH kativarNa iti pRcchA-aSTau pradezAH paramANavo'cayavAH avayavatayA vidyante yasyAvayavinaH so'STamadezikaH skandhaH, sa ca kativarNaH katigandhaH katirasaH kavisparza iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama ! 'siya isa prakAra saptapradezika skandhoM taka ke varNa, gaMdha, rasa aura sparzI ke bhaMgoM kA yathAvibhAga nirUpaNa karake sUtrakAra ne aSTapradezika Adi Farai ke bhaMgoM ko prakaTa karane ke liye 'ahupaesie NaM bhaMte ! khaMdhe' ityAdi sUtra kA kathana kiyA hai 'apaesie NaM bhaMte ! khaMdhe pucchA' ityAdi exp TIkArtha -- gautama ne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai- 'aTThapaeM: sie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne0 pucchA' he bhadanta ! jisa avayavI ke ATha paramANurUpa pradeza avayavarUpa se maujUda hote haiM - arthAt ATha pulaparamANuoM ke saMyoga se jo avayavI utpanna hotA hai aisA vaha ATha pradeza yAlA skandha kitane varNoM vAlA, kitane gaMdhoM vAlA, feat rai vAlA aura kitane sparzo vAlA hotA hai ? isa prazna ke pUrvokta rIte sAta pradezavALA dhA sudhInA vaNu, gaMdha, rasa, ane sparzI viSayaka bha'gAnA tenA vibhAga pramANe nirUpaNu karIne have sUtrakAra ATha pradezavALA dhanA bhagA matAvavA sUtrakAra kahe che.- 'apapasie NaM bhaMte ! khaMghe pucchA' ityAhi TIkA --gautama svAmIe A sUtra dvArA prabhune evuM pUchyuM che ke 'aTTa esie of bhaMte! khaMdhe kaivanne ? pucchA' he bhagavan ke avayavIne mA pula paramANuenA saMyAgathI je avayavI utpanna thAya che.-evA te AThe pradezavALA skaMdha keTalA varNIvALA heAya che ? keTalA gaMdhAvALA hAya che ? keTalA rasAvALA hAya che? ane keTalA sparzIvALA hAya che? A praznanA uttaramAM
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM bhagavatI sUtre egavanne' syAt ekavarNaH, 'jahA saMttaparasiyassa jAva caukAse pannatte' yathA saptamadezikasya / yenaiva prakAreNa varNAdi saMptamadezikasya kathitaM tathaiva aSTamadezikaskandhasyApi varNAdimatvaM jJAtavyam, kiyatparyantaM tatratyaM prakaraNamanusmaraNIyaM tatrAha - 'jAva' ityAdi, 'jAba siya caupha se pannate' yAvat syAt catu:sparzaH prajJaptaH syAdekavarNaH syAd dvivarNaH syAt trivarNaH syAt caturvarNaH syAt paJcavarNaH syAdekagandhaH syAd dvigandhaH syAdekarasaH syAt dvirasaH syAt trirasaH syAt catUrasaH syAt paJcaraH syAt dvisparzaH syAt trisparzaH etatparyantaM tatratyaM prakaraNam / 1 uttara meM prabhu ne aisA kahAM hai ki-'godhamA ! siya egavanne jahA sattapaiesissa jAba caurakAle pannante' he gautama ! saptapradezika skandha ke jisa prakAra se varNAdika kahe gaye haiM usI prakAra se aSTapradezika skandha ke bhI varNAdi kahanA cAhiye yAvat vaha kadAcit cAra sparzo vAlA hotA hai yahAM taka isa kathana kA spaSTArtha aisA hai ki vaha aSTapradezika skandha kadAcit eka varNavAlA hotA hai, kadAcita do varNoMvAlA hotA hai, kadAcit tIna varNoM vAlA hotA hai, kadAcit cAra varNoM vAlA hotA hai, kadAcit pAMca varNoM vAlA hotA hai, kadAcit vaha eka gaMdhavAlA kadAcit do gaMdhoM vAlA, kadAcit eka rakhavAlA' kadAcit do rasoM pAlA, kadAcit tIna raso vAlA, kaMdAcit cAra rasoMvAlA, kadAcit pAMca rasovAlA, kadAcit do sparzo vAlA, kadAcit tIna sparzo vAlA, kadAcit cAra sparzo vAlA ho sakatA hai isa viSaya kA vizeSaalu uDe che - 'goyamA ! siya egavanne jahA sattapae siyarasa jAva use pannatte' he gautama! sAta ahezavAjA raGaghanA varSA vigere praza rIte kahevAmAM AvyA che. eja pramANe ATha pradezavALA smrudhanA varNo vigere prakArA samajavA. cAvat te keAIvAra cAra sporvALe! hAya che. e kathana sudhInu' kathana grahaNa karavAnu... kahyuM che. A kathananuM tAtparya e che ke te ATha pradezavALA skaMdha kaIvAra eka vaNu vALA hAya che. keAIvAra e varNavALA hAya che. kAivAra traNa vaTavALA hAya che, kAivAra cAra varSorvALA ane kAIvAra pAMca varSAvALA hAya che. kAivAra te eka gadhavALA koIvAra e gadhAvALA hAya che. koIvAra eka rasavALA kaIvAra e raseAvALA koIvAra traNa rasA vALA kAivAra cAra rasAvALA ane kAIvAra pAMca rasAvALA hAya che. kAIvAra te e sparzIvALA kAIvAra traNa sparzIvALA koivAra cAra sparzIvALA bodha' zaDe che. yA vizeSa prahAramA vicAra mA prabhAye azvAmAM Ave che.
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 781 'jai egabanne yadi ekavarNo'STapadezikA skandhastadA evaM egavana-dubanna-tivannA jaheva sattapaesie' evamekavarNadvivarNatrivarNaH yathaiva saptapadezike yathaiva saptamadezike ekavarNadvivarNatrivarNavattvaM kathitam tathaiva ihApi jJAtavyam , tathAhi-yokavarNastadA syAt kAlA syAt nIlaH syAt lohitaH syAt hAridraH syAt shuklH| yadi dvivarNastadA syAt kAlazca nIlazca 1, syAt kAlaca nIlAzceti dvitIyaH 2, rUpa se vicAra isa prakAra se kiyA gayA hai-'jaha egavanne yadi vaha 'aSTapradezika skandha eka varNavAlA hotA hai aisA jaba sAmAnyarUpa se kahA jAtA hai to aise kathana meM usa aSTapradezika skandha meM eka-do tIna varSoM kI yuktatA viSayaka kathana saptapadezika skandha meM kiye gaye inake kathana- jaisA hI samajha lenA cAhiye, tathAhi-ekavarNavattA ke kathana meM-'syAt kAlA, syAt nIlaH, syAt lohitaH, syAt hAridraH syAt zuklA' isa pATha ke anusAra vaha kadAcit kRSNa varNavAlA bhI ho sakatA hai 1, kadAcit nIle varNavAlA bhI ho sakatA hai 2, kadAcit lAla varNavAlA bhI ho sakatA hai 3, kadAcit pIle varNavAlA bhI ho sakatA hai 4 kadAcit zukla varNavAlA bhI ho sakatA hai 5 isa prakAra se ye pAMca bhaMga ho sakate haiM yadi vaha do varNoM vAlA hotA hai to aise kathana meM vaha-'sthAt kAlazca nIlazca 1, sthAt kAlazca nIlAzca 2, syAt 'jai egabanne ta mA pradezavANI mesor pANI DAya chatama jyAre sAmAnya rUpathI kahevAmAM Ave che. te te pramANenA kathanamAM te ATha pradezavALA skaMdhamAM eka varNa, be varNa, traNa varNa, cuktapaNAnuM kathana sAta pradezavALA skaMdhamAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che te ja pramANe ATha pradeza vALA kaMdhanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. te A pramANe che. eka varNapaNAnA 4thanamA syAt kAlaH, syAt nIlaH syAt lohitaH, syAt hAridraH, syAtU zuklaH' keIvAra te kALA varNavALA paNa hoya che 1 kaIvAra nIla varNavALo paNa hoya che. 2 kaIvAra lAla varNavALa paNa hoya che. 3 kaivAra pILA varNavALA paNa hoya che. 4 ane keIvAra sapheda varNavALA paNa hoya che. 5 A rIte tenA ekapaNAmAM A pAMca bhaMga thaI zake che. je te be varsovALa hoya che e pramANenA thanamA ta ma prabhAya me pAye cha. syAt kAlaca nIlazca 1 2 te kSaNa ane nIla pANI hAya che. 1 'syAt kAlazca nIlAzcara' ta pAtAnA ra pradezamA parNavANI bhane bhane pradezamA
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ Tara bhagavatIstre syAt kAlAca nIlazceti tRtIya. 3, syAt kAlAca nIlAzceti caturthaH 4, iti prathamo dviksaMyogaH (1). kALalohitAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (2) kAlapItAbhyAmavi kAlAica nIlaica 3, syAt kAlAzca nIlAica 4' ina prathama dvikasaMyoga saMbaMdhI cAra bhaMgo vAlA hotA hai ina bhaGgoM ke anusAra vaha kadAcit kAle varNavAlA aura nIle varNavAlA ho sakatA hai 1, athavA - yaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA aura aneka pradezo meM nIle varNavAlA ho sakatA hai . 2, athavA aneka pradezoM meM yaha kRSNa varNavAlA aura eka pradeza meM nIle varNavAlA ho sakatA hai 3 athavA - aneka pradezoM meM vaha kRSNa varNavAlA aura aneka pradezoM meM nIle varNavAlA ho sakatA hai isI prakAra kAla aura lohita varNoM ke yoga meM bhI cAra bhaMga hote hai - jaise- 'syAt kAlazca lohitazca 1, syAt kAlazca lohitAzca 2 syAt kAlAzca lohitazca 3, syAt kAlAica lohitAzca 4' isI prakAra se cAra bhaMga kRSNa aura pIta varNa ke yoga meM bhI hote haiM jaise 'syAt kRSNazca hAridrazca 1, syAt kRSNazca hAridrAzca 2, sthAt kRSNAzca hAridrazca 3, sthAt kRSNAzca hAridrAJca 4' isI prakAra se cAra bhaMga nIsa varSAvANI hoya che. 2 'syAt kAlAzca, nIlazca3' athavA ma zAmAM te kALA vaNu vALA hAya che ane koi eka pradezamAM nIla vaNu vALA hoya . 3 'syAt kAlAzca nIlAica4' athavA bhane pradezobhAM te ajA ghaNu vALA hAya che. ane aneka pradezAmAM nIla vaNu vALA hAya che. 4 Aja pramANe kALA ane lAla varNanA ceAgathI 4 cAra bhagA thAya che. te A 'pramANe che- 'syAt kAlazca lohitazca' dhavAra te ajA bhane sAta varSA pANI hoya che. 1 'syAt kAlazca lohitAzca2' 4 pradezamAM te ajAvarbhuvANA bhane bhane ahezabhAM tAsa varSAvANI hoya che. 2 'syAt kAlA lohitazca 3' mane pradezobhAM te ajA varSAvANI hoya he mane artha kheDa ahezabhAM sAta vAzuvANI hoya che. 3 'syAt kAlAraca lohitAzca4' bhane pradezeAmAM te kALA vaNuvALA hAya che ane aneka pradezemAM lAla vaNu vALA hAya che. 4 Aja pramANenA 4 cAra bhaMgA kALA ane pILA vaNu nA cAgathI dhAtha che. te yA prabhA che- 'syAt kRSNazca hAridrazca 1' ardhavAra te AjA hamane bhIjA varSAvANI hoya che. 1 'syAt kRSNazca hAridrAzcara' the ahezabhAM te kALA vaNu vALA hAya che ane aneka pradezamAM pILA vaNu vALA hAya che.r 'syAt kRSNAzva hAridrazca3' bhane ahezobhAM te ajA varga vANI hoya che hamane ardha ahezabhAM bhIjA vAyuvANI hoya che. 3 'syAt kRSNAzca hAri
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 783 catvAro bhaGgAH (3) evaM kAla zuklAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (4) evaM nIla lohitAbhyAM catvAro bhaGgAH (5) evaM nIlahAridrAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (6) evaM nIlazuklAmyAyapi catvAro bhaGgAH (7) evaM lohita hAridrAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (8) kRSNa aura zukla varNa ke yoga meM bhI hote haiM-jaise 'svAt kRSNazca zuklA 1 syAt kRSNazca zuklAzca 2 syAt kRSNAzca zuklazca, 3, syAt kRSNAzca zuklAzca 4 / isI prakAra se cAra bhaMga kRSNa ke sthAna para nIlapada rakhakara aura usake lAtha lohitapada kA yogakara banate haiM jaise- 'syAt nIlA lohitazca 1, syAt nIlaca lohitAica 2, syAt nIlAica lohitaica 3, syAt nIlAca lohitAzca 4,' isI prakAra se cAra bhaMga nIla aura pIla varNa ke yoga se banate haiM- jaise- 'syAt nIlazca hAridrazca 1, svAt nIlaica hAridrAzca 2, spAt nIlAica hAridrazca 3, syAt nIlAica drAzca4' bhane pradezobhAM te ajA varSAvANo bhane bhane ahezobhAM thIjA vaNu vALA hAya che. 4 Aja pramANe 4 cAra bhaMgA kALA ane sapheda varNanA yogathI thAya che. ne yA pramANe che- 'syAt kRSNazca zuklazca 1' ardha vAra te ajA bhane saha varSAvANI hoya che, 1 'syAt kRSNazca zuklAzva 2' adha eka pradezamAM te kALA vaNavALA hAya che ane aneka pradezamAM te sapheda varSAvANI hoya che. 2 " syAt kRSNAcca zuklA3' bhane pradezobhAM te ajA vaNu vALA hAya che tathA keAI eka pradezamAM sapheda varNavALA heya che. 3 'syAt kRSNAcca zuklAzca4' ane ahezAsAM te ajA vAyuvANI hoya che ane aneka pradezAmAM sapheda vaNu vALA hAya che. 4 Aja pramANenA cAra lAMgAe kRSNa vahunI jagAe 'nIla'pada mUkI tathA tenI sAthai 'sohita' pahane yonavAthI thAya che, te yA prabhAze . - 'syAt nIlazca lohitazca 1' ardhavAra te nIsa vArdhuvANo bhane sAsa varSAvANI hoya . 1 'syAt nIlazca lohitAzca2' the ahezabhAM nIsa varNavANo bhane ane ahezobhAM sAta varSAvANI hoya he 2 'syAt nIlAzca lohitazca3' aneka pradezamAM te nIla varNavALA ane kAi eka pradezamAM lAla vaNu vALA hoya che. 3 'syAt nIlAzca lohitAzca4' mane ahezobhAM te nIsa varSAvANI hAya che ane aneka pradezamAM lAla varNavALA hoya che. 4 Aja rIte nIla vAyunI sAthai bhIjA vAyune yokvAthI thAya che te mA prabhAle che - ' syAt nIlazca dAridrazca 1' ardhavAra te nIsavarSa bhane yIjA vAluvANI hoya che. 1 'syAt nIlazca hAridrAzcara' me pradezamAM te nIta varSAvANI hoya che bhane
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 784 hAridrAzca 4' isI prakAra se nIla aura zuklapada ke yoga se bhI cAra bhaGga banate haiM - jaise- 'syAt nIlaiva zuklazca 1, syAt nIlazca zuklAica 2, syAt nIlAzca zuklaica 3, sthAt nIlAica zuklAiva 4' isI prakAra se loferve ke sAtha pItapada kA yoga karane para cAra bhaMga banate haiM jaise- 'syAt lohitaica hAridrazca 1, syAt lohitazca hAridrAica 2, syAt lohitAca hAridrazca 3 syAt lohitAzca haridrA 4' isI prakAra se lohitapada ke sAtha zuklapada kA yoga karake jo 4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-'syAt lohitazca zuklaca 1, syAt lohitazca zurU vaca 2, sthAt lohitAzca zuklaca 3 syAt lohitAzca zuklAca 4, isI prakAra se pIta ke sAtha zuklapada kA yoga karake 4 bhaMga isa aneka pradezAmAM pILA varNavALA hAya che. 2'cArnIzva hAriUrU' aneka pradezamAM te nIla varNa vALA hAya che tathA kAi eka pradezamAM pILA vaNu vALA hoya che. 3 Aja rIte nIlavaNu ane saphedavaNunA caiAgathI paNa 4 cAra bhagA thAya che. te A pramANe che. cArnIzvayuddhazva'koivAra te nIla vadhu vALA ane sapheda vavALA hAya che.1 athavA 'cArnIzya gunhAcara' eka pradezamAM te nIla vadhu vALA hAya che ane aneka pradezamAM sapheda vaNuvALA hoya che. 2 (syAt nIndrAkSa vastra rU' aneka pradezAmAM nIla vaNu vALA ane eka pradezamAM zukla vaNuvALA hAya che. 3 yAt nIsTApa jIvanA pappu" aneka pradezeAmAM te nIla vaghu vALA hAya che ane aneka pradezamAM sapheda vaNu vALA hAya che. 4 . Aja pramANe 'lAhita' padanI sAthe pIta' padyanA cAga karavAthI paNa 4 cAra bhagA thAya che. te A pramANe che. yAtennidhAridrazya' phAIvAra te lAla vaNu ane pILA varNavALA hoya che. 1 yA sroni hAridrazya ra'eka pradezamAM te lAla vaNuvALA ane aneka pradezeAmAM pILA varNavALA hAya che. 2 yAt odhiArapa jJAdrica' aneka pradezamAM te lAla vaNu vALA hAya che ane keI eka pradezamAM pILA vaNu vALe hAya che. 3 yAta hohitAzva hAridrAva chu' aneka pradezomAM te lAla varNavALA hoya che ane aneka pradezamAM te pILA vaNavALA hoya che 4 Aja pramANe pILA ane sapheduM vaNunA caiAgathI paNa 4 cAra bhagA thAya che. te A pramANe che-
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradrikA TIkA za020 405 su06 aSTapradezika skandhasya varNAdini0 785 evaM lohitazuklA bhyAmapi catvAro bhaGgAH (9) evaM dAridrazuklAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (10) bhavantIti, evamete daza dvikasaMyogA bhaGgAsteSAM caturbhirguNane catvAriMzad 40 dviksaMyogino bhaGgA bhavantIti / yadi trivarNo'STapadezikaH skandhastadA syAt kAlaca nIlazca lohitaceti prathamaH 9, syAt kAlaca nIlaca lohitAzceti dvitIyaH 2, syAt kAlazca nILAca lohitazceti tRtIyaH 3, syAt kAlaca nIlAtha prakAra se banate haiM - syAt hAridrazca zuklazca 1, syAt hAridrazca zuklA 2, syAt hAridrAtha zuklazca 3, sthAt hAridrAzca zuklAzca 4, isa prakAra se ye dvika saMyoga 10 bhaMga haiM aura ina 10 dvika saMyogoM meM se 1-1 ki saMyoga ke 4-4 bhaMga hote haiM jo Upara meM dikhalA diye gaye haiM / ataH dvikasaMyogo bhaMgoM kI kula saMkhyA 40 AtI hai / yadi vaha aSTapradezika skandha tIna varNoMvAlA hotA hai to vaha'syAt kAlaica, nIlaica lohitazca 1' kRSNa varNavAlA, nIle varNavAlA aura lohita varNavAlA ho sakatA hai 1, athavA syAt kAlaca, nIlazca lohitAzca 2' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA eka pradeza meM nIle varNavAlA aura aneka pradezoM meM lohita varNavAlA ho sakatA hai 2, athavA 'syAt kAlaica, nIlAica lohitazca 3' vaha eka pradeza meM kRSNa'syAt hAridrazca zuklazca 1' ardhavAra te yIjA mane saha varSAvANI hAya che. 1 'syAt hAridrazca zuklAzca2' 4 pradezamAM te yINA varSAvANI hoya che bhane bhaneGa ahezobhAM saha vAyu vANI hoya che. 2 'syAt haridrAca zuklazca 3' ane4 pradezobhAM te pIjA varSAvANI hoya he tathA ardha addezabhAM saha vAyuvANI hoya che 3 'syAt hAridrAzca zuklAiva 4' ane4 pradezeAmAM te pILA vaNuvALA hAya che ane aneka pradezamAM sapheda vaNu vALe hAya che. 4 A rIte dvikasaceAgI isa bhagA thAya che. A dase dvikasa cAgAmAM 1-1 eka eka dvikasa'cAganA 4-4 cAra cAra bhagA thAya che. je upara batAvavAmAM AvyA che. e rIte dvikasa'caiAgI bhagAnI kula sa`khyA 40 cALIsa thAya che jo te ATha pradezavALA skaMdha traNa vaNu vALA hAya tA te A pramANe bhAvAzevANa ho rADe che- 'syAt kAlazca nITaica lohitazca 11 ardhavAra te kALA vaNu vALA, nIla vaNuvALA ane lAla vaNa'vALA hAya che. 1 athavA 'syAt kAlazca nIlazca lohitAzca 2' the ahezabhAM te kALA vaNavALA hAya che. kAi eka pradezamAM nIla vaNu vALA hAya che. aneka pradezamAM lAla vAlu vANI hoya che. 2 athavA 'syAt kAlazca nIlAzca lohitazca3' zu bha0 99
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ 786 bhagavatIsare lohitAzceti caturthaH 4, syAt kAlAzca nIlazca lohitazceti paJcamaH 5; syAta phAlAzca nIlazca lohitAzceti SaSThaH 6, syAt kAlAzca nIlAca lohitazceti saptamaH 7, syAt kAlAzca nIlAca lohitAzcetyaSTamaH 81 evaM kAlanIlahAridraraSTau varNavAlA aneka pradezoM meM nIle varNavAlA aura eka pradeza meM lohita varNavAlA ho sakatA hai 3 athavA-'syAt kAlazca, nIlAzca, lohitAzce4' yaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, aneka pradezoM meM nIle varNavAlA aura aneka pradezoM meM lohita varNavAlA ho sakatA hai 4, athavA'syAt kAlAica, nIlaca lohitazca 5' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNa parNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA aura eka pradeza meM lohita varNavAlA ho sakatA hai 5 athavA-'syAt kAlAzca, nIlazca, lohitAzca 6 vaha apane aneka pradezoM meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle dharNavAlA aura aneka pradezoM meM lohita varNavAlA ho sakatA hai 6, athavA-'syAt kAlAiva nIlAzca, lohitazca7' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNa varNavAlA, aneka pradezoM meM nIle varNavAlA aura ekapradeza meM lohitaM varNavAlA ho sakatA hai athavA 'syAt kolAzca nIlAJca lohitAzca' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNa varNavAlA, aneka pradezoM meM nIle varNavAlA aura aneka pradezoM meM lohita varNavAlA ho sakatA haiM 8, isa prakAra se ye ATha bhaMga kAla, nIla, lohita ina tIna vargoM pradezamAM te kALA veNuvALa hoya che ane aneka pradezamAM nIla varNavALe hAya che. dha pradezamA ala va vANI jAya che. 3 athavA syAt kAlava nIlAica lohitAzva 4' pAtAnA se pradezamA 1 va vANI DAya che. aneka pradezamAM nIla varNavALo hoya che ane aneka pradezamAM lAlavaNa pANe DAya che. 4 athavA 'syAt kAlAica nIlazva lohitazca5' cAtAnA aneka pradezamAM te kALA varNavALa hoya che. keI eka pradezamAM nIla varNavALe ane koI eka pradezamAM lAla varNavALA hoya che. 5 athavA "dAra kAlAica nIlazva lohitAzca6' bhane pradezamAta pANI sAya che. kaI eka pradezamAM nIla vaNavALe hoya che. ane aneka pradezamAM lAla varSa vAyA jAya che. 6 athavA 'syAt kAlAiva nIlAzca lohitazca' bhane pradezamAM te kALA varNavALo hoya che. aneka pradezamAM nIla varNavALo DAya che. tathA pradezamA savANe DAya che 7 athavA 'syAt kAlAzca nIlAca lohitAzca8' mane pradezamA te 8 vANI DAya che. bhne| pradezomAM nIla varNavALo hoya che. ane aneka pradezamAM lAla varNavALA hoya che. 8 A rIte A Aha bhaMge kALA, nIla ane lAla varNanA
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramairyecandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezika skandhasya varNAdini0 787 bhaGgAH 2, evaM kAlanI zuklairaSTau bhaGgAH 3, evaM kAlalohitahAridrairaSTau bhaGgAH 4, evaM kAlalohitazuklairaSTau bhaGgAH 5, evaM kAlahAridrazuklairanTau bhaGgAH 6, evaM nIlalohitahAridrairaSTau bhaGgAH 7, evaM nIlalohitazuklairaTau bhaGgAH 8, evaM nIlahAridrazukraSTau bhaGgAH 9, lohitahAridravalairaSTau maGgAH 10 evamete dazake yoga meM huve haiM isI prakAra se 8 bhaMga kAla, nIla aura pItavarNa ke yoga meM bhI hote haiM yaha dvitIya trika saMyoga hai / isI prakAra se ATha bhaMga tRtIya trikasaMyoga jo kAla, nIla, zuklarUpa hai usameM bhI hote haiM 3, isI prakAra se ATha bhaMga kAla lohita pItarUpa jo caturtha trika saMyoga hai usameM bhI hote haiM 4, isI prakAra se ATha bhaMga kAla lohita zuklarUpa jo paMcama trika yoga hai usameM bhI hote haiM 5, isI prakAra se ATha bhaGga kAla hAridra zuklarUpa jo chaThA trika yoga hai usameM bhI hote haiM 6, isI prakAra se ATha bhaGga nIla lohita hAridrarUpa jo 7 vA~ trikasaMyoga hai usameM bhI hote haiM 7, isI prakAra ke ATha bhaMga nIlalohita zuklarUpa jo AThava trika saMyoga hai usameM bhI hote haiM 8, isI prakAra se ATha bhaMga nIla hAridra zuklarUpa jo nauvAM trika saMyoga hai usameM bhI hote haiM 9, isI prakAra se ATha bhaMga lohita hAridra zukla rUpa jo 10 vAMtrika hai usameM bhI hote haiM 10, isa prakAra se ye 10 trika ceAgathI thayA che. eja rIte kALA, nIla ane pILA e traNa varNanA ceAgathI paNa ATha bhagA thAya che. A bIjo trikasaceAga che. Aja rIte trIjo trika je kALA, nIla, ane sapheda vaNunA caiAgathI thAya che. tenA * mA lago thAya che 3 seTa rIte ajA, sAsa, yIjAvArtha 35 bhe ceAthA trikasa cAga che. temAM paNa AThe bhagA thAya che. 4 eja rIte kALA lAla ane sapheda vaNu rUpa je pAMcamA trikasa yAga che, temAM paNa pAMca bhagA thAya che. 5 eja rIte kALA, pILA, dheALA vaNunA ceAgathI je chaThTho trisaceAga che. temAM paNa ATha bhagA thAya che. 6, eja rIte nIlavargu, lAla vaNu ane pILA vadhu rUpa je 7 sAtamA trikasaceAga che. temAM paNa ATha bhagA thAya che. 7, eja rIte nIlavaLuM lAlavaNu ane saphedavaNu nA ceAgathI je AThame trikasa'cAga che tenA paNa ATha lagA thAya che. 8, tathA eja pramANe nIlavarNa, pILAvaNu ane saphedavaNu rUpa je navamA trikasa'caiAga che. temAM paNa AThe bhagA thAya che. huM ane eja pramANe lAlava, pILAvaNu ane sapheda vaNu rUpa je dasameA trikasa yAga che. temAM paNa ATha bhagA thAya che. 10, A rIte A 10 dasa trikasaceAga che, temAM eka eka trikasaMcAganA pUrvokta ' 1
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... . ............... -- -- bhagavatIya trikasaMyogA bhaGgAH, dazAnAmapi bhaGgAnAmekaikasaMyoge'STau bhavanti evaM sarve'pi ete trikasaMyogino bhaGgA azItirbhavanti 80 / yadi aSTapadezikaH skandhazcaturvarNastadA syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazceti prathamaH 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzceti dvitIyaH2, syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrazceti tRtIyaH 3, syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzceti caturthaH 4, syAta saMyoga hai inameM se eka 2 trika saMyoga ke pUrvoktarUpa se ATha 2 bhaMga ho jAte haiM ataH saba milakara trika saMyogI bhaMga 80 hote haiN| * yadi vaha aSTapradezika skandha cAra varNoM vAlA hotA hai to vaha 'syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca 1' kadAcit kRSNa varNavAlA nIla varNavAlA, lohita varNavAlA aura pIle varNavAlA ho sakatA hai athavA-'syAt kAlazca, nIlazva, lohitazca, hAridrAica 2' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA aura aneka pradezoM meM pIle varNavAlA ho sakatA hai 2, athavA-'syAt kAlazca nIlazca, lohitAzca, hAridrazca 3' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA' aneka pradezoM meM lohita varNavAlA aura eka pradeza meM pIle varNavAlA ho sakatA hai 2 athavA-'sthAt kAlazca, nIlazca, lohitAzca, hAridrAzca4' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA aneka pradeza lohita varNavAle aura aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM 4, athvaarIte ATha-ATha bhaMga thAya che. jethI kula maLIne A trikasaragI 80 eMsI bhage thAya che. je te ATha pradezavALe kaMdha cAra varNovALo hAya ta ma pramANe yA2 vA Daza cha-'syAt kAlazca nIlaca lohitazca hAridrazca 1 vA2 te vANA, nIda va pANI are pANI mane pI va vANa hAya cha. 1 athavA 'syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzcara' pAtAnA meM pradezamA va vANI meM pradezamA nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALo ane aneka pradezomAM pILA va vANI DAya che. 2 athavA syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrazca3' eka pradezamAM kALA varNavALe eka pradezamAM nIla varNavA aneka pradezamAM 'dA pANI mana meM pradezamA pIsa pANI hAya che. 3 'syAt kAlaca nIlazca lohitAzca hAridrAzca4' athavA me pradezamA 1 vANA hoya che. eka pradezamAM nIla varNavALo hoya che. aneka pradezamAM lAla vANI mare bhane pradezamA pI. pANI DAya che. 4 ath| 'syAt
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 789 kAlaca nIlAca lohitaca hAridrazceti paJcamaH 5 syAt kAlaca nIlAzca lohitazca dAridrati SaSThaH 6 | syAt kAlatha nIlAca lohitAca dAridrazceti saptamaH 7 / syAt kAlaca nIlAca lohitAtha hAridrAceti aSTamaH 8 / syAt kAlAca nIlava lohitazca hAridrazceti navamaH 9 | syAt kAlAzva nIlaztha lohitaca hAridrAzceti 'syAt kAlaca nIlAzra, lohitazca hAridrazca 5' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA aura eka pradeza pIle varNavAlA ho sakatA hai 5, athavA - 'syAt kAlaica, nIlAica, lohitazca. hAridrAica 6' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA aura aneka pradeza hAridra varNavAle ho sakate haiM 6, athavA - 'syAt kAlazca nIlAica, lohitAzca hAridrazca 7' eka pradeza meM vaha kRSNa varNavAlA, aneka pradezoM meM nIle varNavAlA, aneka pradezoM meM lohita varNavAlA aura eka pradeza meM hAridra varNavAlA ho sakatA hai 7' athavA syAt kAlazca, nIlAiva lohitAzca hAridrAzca 8' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA aneka pradeza usake nIle varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle aura aneka pradeza pIche varNavAle ho sakate haiM 8' athavA 'sthAt kAlAica, nIlazca, lohitacca hAridrazca 9' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle, eka pradeza usakA nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNa , kAlaca nIlAca lohitazca hAridrazca5' teneo me pradeza ajA varSAvANo mane pradezeA nIta varNavALA kAI eka pradeza lAla vaNu vALA tathA kAI pradeza -yIjA varSAvANI hoya che. 5 ' syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca6' te peAtAnA eka pradezamAM kALA vaNu vALA aneka pradezAmAM nIla vadhu vALe kAI- eka pradezamAM lAla varNavALA hoya che 6 ane aneka pradezeAmAM pILA varSAvANI hoya . athavA 'syAt phalazca nIlAzca lohitAzca hAridrazca 7' eka pradezamAM te kALA vaNu vALe aneka pradezeAmAM nIla vaNu vALe aneka pradezamAM lAla vavALA ane eka pradezamAM pILA vaNuvALA hAya che. cha athavA 'syAt kAlazca nIlAiva lohitAzca hAridrAzca8' me pradezamAM te AjA vALA hAya che. tenA aneka pradeza nIla vavALA aneka pradeze| lAla vAyu vANA, mane' ahesh| cINA vAyu vANA hoya che 8 athavA 'syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazca 9' mane ahezobhAM te DANA vadhu vANI hoya he *eka pradezamAM nIla vaNu vALA kAr3a pradezamAM lAla varSovALA ane koI eka
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtra 790 dazamaH 10 / syAt kAlAca nIlaca lohitava hAridrAceti ekAdazaH 11 / syAt kAlAca nIlazva lohitAzva hAridrAzveti dvAdazaH 12 | syAt kAlAva nIlA lohita hAridrazceti trayodazaH 13 | syAt kAlAca nIlAca lohitatha vAlA aura eka pradeza pIle varNavAlA ho sakatA hai 9, athavA - 'sthAt kAlAica nIlazca lohitazca hAridrAica 10' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle eka pradeza usakA nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA aura aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM 10, athavA - ' syAt phAlAzca, nIlaica lohitAztha, hAridrazca 11' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle, eka pradeza usakA nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNa 'vAle aura eka pradeza pIle varNavAlA ho sakatA hai 11, athavA 'syAt kAlAkha, nIlA, lohitAzca, hAridrAzca 12' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle, eka pradeza usakA nIle varNavAlA, aneka pradeza usake lohita varNavAle aura aneka pradeza pIche varNavAle ho sakate haiM 12, athavA'syAt kAlAca, nIlAca, lohitazca, hAridrazca 13' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNa'vAlA aura eka pradeza pIle varNavAlA hotA hai 13, athavA - ' syAt kAlAca nIlAica, lohitazca hAridrAica 14' aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle eka pradeza lohita varNavAlA pradezabhAM cINA varSAvANI hoya che. athavA 'syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca 10' ne pradezobhAM te ajA varzavANI me ahezabhAM niisvaNu vALA eka pradezamAM lAla vaNu vALeA aneka pradezamAM pILA vaNu vALA hAya che. 10 athavA 'syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrazca 11' aneka pradezamAM te kALA varNavALA hAya che eka pradezamAM nIla vaNu vALe hAya che. aneka pradezamAM lAla varNavALA hAya che. ane kAI eka pradezamAM zrIjA vAzu vANI hoya che. 11 'syAt kAlAJca nIlazca lohitAzca hAridrAzca 12' tenA aneka pradezeA kALA vaNu vALA hoya che. eka pradeza nIlavarNavALA hAya che. aneka pradezeA lAla vaNu vALA ane aneka pradeze pILA vaNu vALA hAya che 12 athavA 'syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrazca 13 tenA aneka pradeza kALA vaghu vALA aneka pradezeA nIla vadhu vALA kAI eka pradeza lAla vaNu vALe ane kAI eka pradeza pILA vaNu vALA hAya che. 13 athavA 'syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrAzca 14' bhane pradezAbhAM te AjA ghaNuM vALA hoya che. aneka pradezeAmAM nIla vaNu vALA hAya che eka pradezamAM lAla vaNu vALA hoya che, ane aneka pradezAmAM pILA vaNu vALA hAya che.14
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 791 hAridrAzceti caturdazaH 14 / syAtU kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrazceti paJcadezaH 15 / syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca kAridrAzceti SoDazaH 16 / 'ee solasabhaMgA' ete SoDazabhaGgAH bhavanti / 'ekamee paMca caukasaMjogA' evamete aura aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM 14, athavA-'syAt kAlAca, nIlAca, lohitAzca, hAridrazca 15' aneka pradeza usake kAle, aneka pradeza usake nIle varNavAle, aneka pradeza usake lohita varNavAle aura eka pradeza usakA pIle varNavAlA ho sakatA hai 15, athavA'syAt kAlAzca, nIlAca, lohitAzca, hAridrAzca' aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, aneka pradeza usake nIle varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle aura aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM 16, 'ee lolasa bhaMgA' isa prakAra ke ye 16 bhaMga hote haiM, ye 16 bhaMga eka catuSkayoga ke kAla-nIla lohita aura hAridra ina cAra ke saMyoga meM hue haiM yahAM catuSka saMyoga 5 hote haiM ve isa prakAra se haiM, kAla, nIla, lohita aura hAridra ina cAra kA eka catuSka saMyoga 1, kAla, nIla, lohita aura zukla inakA dvitIya catuSka saMyoga, kAla, nIla, pIta aura zukla inakA tIsarA catuSka saMyoga, kAla, lohita, pIta, zukla inakSA caturtha 'syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca dAridrazca15' tenA mane pradeza 4 varNavALA aneka pradezo nIla varNavALA aneka pradezo lAla vaNavALA ane hai / pradeza pATa vANe DAya che. 15 athavA 'syAt kAlAzca nIlAica lohitAzca hAridrAzca16' bhane pradezAmAtA vAle bhane pradezamAM nIla varNavALo aneka pradezomAM lAla varNavALo ane aneka pradeshaam pIka vAyA jAya che. 16 'ee kholasabhaMgA' mA zata mA An bhaMge thAya che. A sALa bhaMga kALA, nIla, lAla ane pILA varganA yegathI pahelA catuSka sagamAM thayA che. evI ja rIte pAMca catuHsaMge thAya che. te A pramANe che. kALA. nIla, lAla ane pILA varNanA rogathI pahelA catuSkasaMgala kALA, nIla, lAla ane sapheda varNanA rogathI bIjo catuSkasAga 2 kALA, nIla, pILA ane saphedanA vegathI trIjo catuSkasaMcAga 3 kALA, lAla pILA ane sapheda varNanA rogathI cothe catuSTasaMcAga 4 ane nIla, lAla, pILA
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ 792 ... bhagavatIne poDazApi pazcacatuSkasaMyogAH kAryA: 'evamee asIIbhaMgA' evamete azItisaM. khyakA bhaGgA bhavanti SoDazAnAM pazcasaMkhpayA guNane azItAveva paryavasAnAva, tatra guNane ime bhnggaaH| kAlanIlalohitahAridrANAmeko bhaGgaH 1, kAlanIlalohita zuklAnAM dvitIyo bhaGgaH 2 / kAlanILahAridrazuklAnAM tRtIyo bhaGgaH 3 / kAla. lohitahAridrazuklAnAM caturthoM bhaGgaH 4 / nIlalohitahAridrazuklAnAM paJcamo bhaGgaH 5, emiH paJcabhireva uparoktaSoDazAnAM guNane kRte sati aSTamadezikaskandhe caturvarNAnadhikRtya azItimaGgA bhavantIti // - yadi paJcavarNo'STapradezikaH skandhastadA syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklazca 1, syAt kAlandha nIlaca lohitazca hAridrazca zuklAzca 2, syAt catuSka saMyoga aura nIla, lohita pIta aura zukla inakA pAMcavAM catuSka saMyoga, isa prakAra se ye catuSka saMyoga 5 haiM inameM se eka eka catuSka saMyoga ke 16-16 aMga hue haiM-ataH 164580 bhaMga ho jAte haiM yahI bAta 'evamee paMca caukasaM mogA, ekmee asII bhaMgA' ina sUtrapAThoM se prakaTa kI gaI hai| ye 80 bhaMga aSTapradezika skandha meM cAra varNoM ko lekara hue haiM aisA jAlanA caahie| ___yadi vaha aSTapradezika skandha pAMca varNoM vAlA hotA hai to isa saMbaMdha meM yahAM 26 maMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'sthAt kAlAzca, nIlazca lohitaca, hAridrazca zuklazca 1' kadAcit vaha kRSNa varNavAlA, nIla varNavAlA, lohila varNavAlA, pIta varNavAlA aura zukla varNavAlA ho sakatA hai 1 athayA-'syAt kAlantha, nIlazca, lohitazca, hAridrazca, zuklAzca 2' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza ane sapheda e cAra varNanA rogathI pAMcame catuSkasaMga e rIte pAMca catuSkasaMge thAya che. temAM dareka catuSkasagamAM 16-16 soLa soLa bhaMga upara batAvela kamathI thAya che. e rIte 19=80 eMsI bhage thAya che. me pAta 'ebamee paMca caukasaMjogA evamee asIIbhaMgA' yA sUtra pAThathI batAvela che. A 80 eMsI bhage ATha pradezavALA skaMdhamAM cAra vaNenA cegathI thayA che tema samajavuM. je te ATha pradezavALa skaMdha pAMca varNovALe hoya te te pAMca varNanA yogathI maDiyA 3670pIsa lagI thAya cha 2 mA prabhArI cha.-'syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklazca1 vA2 te 4 vANI, nIra vANA, lAla varNavALe pILA varNavALo ane zukala varNavALa hoya che. 1 athavA sTAra kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazva zuklAzcara' te pAtAnA me pradezamA
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 793 kAlaca nIlaca lohitazca hAridrAzca zuklazca 3, syAt kAlaca nIlazca lohitaca hAridrAtha zuklAtha 4, syAt kAlaca nIlava lohitAtha hAridratha zuklazca 5, syAt kAlaca nIlazca lohitAzva hAridrava zuklAca 6 | syAt kAlazca nIlabha maiM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIle varNavAlA, aura aneka pradezoM meM zukla varNavAlA ho sakatA hai athavA - 'syAt kAlazca, nIlaica, lohitaica, hAridrAzca zuklaca 3' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA, aneka pradezoM meM pIle varNavAlA, aura eka pradeza meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 3 athavA - 'sthAt kAlaica, nIlaica, lohitaica, hAridrAiba, zuklAica 4' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA, aneka pradezoM meM pIle varNavAlA, aura aneka pradezoM meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 4 athavA - 'syAt kAlaica, nIlaica lohitAica hAridrazca zuklazca 5' eka pradeza meM vaha kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, aneka pradezoM meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIche varNavAlA aura eka pradeza meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 5, athavA - 'spAt kAlazca, nIlaica, lohitAzca, hAridrazca zuklAica 6' eka pradeza meM vaha kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, aneka kALA vaghu vALA eka pradezamAM nIla vaNu vALA eka pradezamAM lAla vaNu vALA eka pradezamAM pILA vaNa vALA ane aneka pradezamAM sapheda varNavALA hAya 4. 2 athavA 'syAt kAlazca nIlazca, lohitazca, hAridrAzca zuklazca3' te peAtAnA eka pradezamAM kALA vaNu vALA eka pradezamAM nIla vaNu vALA eka pradezamAM lAla vaNu vALA aneka pradezeAmAM pILA vaNu vALA ane eka pradezamAM sapheda vANu vANI hoya che, 3 athavA 'syAt kAuca, nIlazca, lohitaraca, hAridrazca zuklAzca4' te potAnA a o pradezamAM ajA varSAvANo me pradezabhAM nIsa vaNu vALA eka pradezamAM lAla vadhu vALe aneka pradezAmAM pILA vaghu vALe ane mane pradezobhAM saha varSAvANI hAya hai. 4 athavA 'syAt kAlazca nIlazca, lohitAzca hAridrazca zuklazca5' koIvAra te eka pradezamAM kALA vaNu vALA eka pradezamAM nIla vaNu vALA aneka pradezAmAM lAla vaNu vALe eka pradezamAM pILA vaNu vALe ane eka pradezamAM saha pArthavANI hoya che. pa athavA 'syAt kAlazca nIlazca, lohitAzca hAridrazca zuklAzca6' ardhavAra te potAnA me ahezabhAM ANA vAyuvA 4 bha0 100
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ 795 bhagavatIstre bohitAzca hAridrAzca zuklazca 7 / syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklAzca 8 / syAt kAlazca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklazca 9 / syAt kAlaca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklAzca 10 / syAt kAlazca nIlAca pradezoM meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIle varNavAlA, aura aneka pradezoM meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 6, athavA-'syAt kAlazca nIlaca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca 7' eka pradeza meM vaha kRSNavarNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, aneka pradezoM meM lohita varNa: ghAlA aneka pradezoM meM pIle varNavAlA aura eka pradeza meM zukla varNaghAlA ho sakatA hai 7, athavA-'syAt kAlazca, nIlazca, lohitAzca, hAridrAzca zuklAzca 8' eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, aneka pradezoM meM lohita varNavAlA, aneka pradezoM meM pIle varNavAlA aura aneka pradezoM meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 8, athavA-'syAt kAlazca, nIlAzca, lohitazca, hAridrazca, zuklazca 91 eka pradeza meM vaha kRSNa varNavAlA aneka pradezoM meM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA aura eka pradeza meM pIle varNavAlA evaM eka pradeza meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 9, athavA-'spAta kAlaica, nIlAca, lohitazca, hAridrazca, zuklAzca 10' eka pradeza usakA pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALo koI eka pradezamAM pI vANI mane mana prazAmA sa pANI DAya cha. 6 athavA syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklazca7' athavA meM pradezamA kSaNA varNavALe eka pradezamAM nIla varNavALo aneka pradezamAM lAla varNavALo aneka pradezamAM pILA varNavALe ane keI eka pradezamAM sapheda varNavALe DAya che. 7 mathavA 'syot kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklAzca potAnA keI eka pradezamAM kALA varNavALe koI eka pradezamAM nIla varNa vALe aneka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA varNavALe bhane bhane pradezAmA saha va pANI ya che. 8 athavA 'syAt kAlazca nIlAca lohitazca hAridrazca zuklazca / pradezamai sim 1 vAgA hoya che. aneka pradezomAM nIla varNavALo eka pradezamAM lAla varNavALA eka pradezamAM pILA varNavALA ane eka pradezamAM sapheda varNavALe hoya cha. 8 athavA 'syAt kAlazca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklAzca10' tene eka pradeza kALA varNavALI, aneka pradeze nIla varNavALA, eka pradeza lAla varNavALa, eka pradeza pILA varNavALo, tathA aneka pradeze sapheda varNavALA DAya che. 10 athavA 'syAt kAlabdha, nIlAdha, lohitazva, hAridrAzca zuklazva11' eka pradezamAM te kALA varNavALa aneka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezika skandhasya varNAdini0 lohitava hAridrAzca zuklazca 11 / syAt kAlatha nIlAca lohitaca hAridrAca zuklA 12 / syAt kAlazca nIlAca lohitAzva hAridrazca zuklazca 13 - 1 syAt kAlazca nIlAca lohitAzva hAridrazca zuklAzca 14 / evametAn caturdakRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIche varNavAlA, aura aneka pradeza zuklavarNavAle hoM sakate haiM 10 athavA - 'syAt kAlatha, nIlAca, lohitaca, hAridrazca zuklazca 11' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 11, athavA - 'spAt kAlazca, nIlAzca, lohitazca, hAridrAzca zuklAzca 12' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA ho sakatA hai, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 12, athavA - ' syAt kAlazca, nIlAca, lohitAica, hAridrazca zuklazca 13 ' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, aneka pradeza usake nIle varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIta varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 13, athavA 'syAt kAlazca, nIlAica, lohitAica, hAridrazca zuklAzca 141 eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, aneka te lAla vaNu vALe aneka pradezeAmAM pILA vaNu vALA eka pradezamAM saphe vANu vANI, DAya che. 11 athavA 'syAt kAlava, nIlAzca lohitazva hAridrAkSa zuklAzca 12' athavA te potAnA ardha se pradezamAM ANA varSAvANI ane pradezeAmAM nIla vaNu vALA eka pradezamAM lAla vaNu vALA aneka pradezeAmAM pILA vANu vANo bhane ane! azobhAM saha varSAvANI hoya che. 12 athavA 'syAt kAlaca nIlAca, lohitAca, hAridrazca zuklA 13' / vaNu vALe aneka pradezomAM nIla vadhu vALA aneka eka pradezamAM pILA vaNuvALo ane kAI eka pradezamAM sapheda vadhu vALo hoya che, 13 athavA 'syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca, hAridrazca zuklAzca 14 pAtAnA kAi eka pradezamAM te kALA vaNu vALo aneka pradezamAM nIla vaNuvaNu vALA aneka pradezamAM lAla vaNuvALo eka pradezamAM pILA vaNu vALo ane aneka pradezeAmAM sapheda varNavALo hAya che. 14 mAM cauda lagA kahyA pachI pradezeAmAM ahezabhAM te ajA lAla vavALo
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ 796 . bhaMgavatIsUtra zAn uccArya syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca hAridrAzca zuklazca 15 / 'eso pannarasamo bhaMgo' eSaH paJcadazo bhaGgaH / tataH paraM syAt kAlAzca nIlaca lohinazca hAridrazca zuklazceti SoDazaH 16 / syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzceti saptadazaH 17 / syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAri. pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA, aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate hai 14, ina 14 bhaMgoM ko kahane ke bAda phira ina bhaMgoM ko kahanA cAhie-'sthAt kAlazca, nIlAzca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca 15' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA ho sakatA hai, aneka pradeza usake nIle varNavAle ho sakate haiM, aneka pradeza lohita varNavAle ho sakate haiM, aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 15 'eso pannarasamo bhaMgo' yaha paMdrahavAM aMga hai, isake bAda aisA kahanA cAhiye-'sthAt kAlAva, nIlazca, lohitazca, hAridrazca, zuklazca 16' usake aneka pradeza kRSNa varNavAle ho sakate haiM, eka pradeza nIle varNavAlA, ho sakatA hai, eka pradeza usakA lohita varNavAlA ho sakatA hai, eka pradeza usakA pIle varNavAlA ho sakatA hai aura eka pradeza usakA zukla varNavAlA ho sakatA hai 16, athavA syAt kAlAba, nIlazca, lohitazca, hAriprazca, zuklAzca 17 aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 17, athavA syAt mA prabhAyena mAna-'syAtU kAlazca nIlAzca lohitAzca hAridrAzca zuklazca15' tanA se pradeza aNA pANI bhane pradezI nAmA aneka pradezo lAla varNavALA aneka pradeza pILA varNavALA tathA kaI eka pradeza sa va vANI DAya che. 15 'esro pannarasamo bhaMgo' mA 52m| . cha. 'syAt kAlAzca, nIlazca, lohitazca, hAridrazca zuklazca 16 tanA aneka pradeza kALA varNavALA hoI zake che. keI eka pradeza nIla varNavALo koI eka pradeza lAla varNavALa eka pradeza pILA varNavALa ane kaI eka pradeza saha pAjo DAya che. 16 athavA syAt kAlAzca, nIlazca, lohitazca hAridrazca zuklAzca17' tanA bhane pradeza 4 vANA me pradeza lAla varNavALo eka pradeza pILA varNavALe ane aneka pradeza saha pADAya che. 17 mA 'syAt kAlAzca nIlazca
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 796 drAzca zuklaceti aSTAdazaH 18 / syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklAzceti ekonaviMzatitamaH 19 / syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklazceti viMzatitamaH 20 | syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklazceti ekaviMzatitamaH 21 / syAt kAlAzca nIlazva lohitAzca kAlAica, nIlaica, lohitazca, hAridrAzca, zuklazca 18' aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA aneka pradeza pIta varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 18 athavA - 'spAt kAlAica, nIlaca, lohitazca, hAridrAica, zuklAzca 19' aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 19, athavA - 'syAt kAlAica, nIlaica, lohitAica, hAridrazca, zuklazva 20' aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 20, athavA - 'sthAt kolAica, nIlazca, lohitAica, hAridrazca zuklaica 21' usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIche varNavAlA, aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 21, athavA - ' - 'syAt kAlAca, lohitazca hAridrAzca zuklazca 18' bhanera ahezAsAM te ThANA varSAvANI ye pradezamAM nIla vavALo eka pradezamAM lAla vaNu vALo aneka pradezAmAM pILA vaNu vALo ane keI eka pradezamAM sapheda vadhu vALo hAya che. 18 athavA 'syAt ka. lAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklAzca 19' bhane ahezobhAM te kALA vaNu vALo eka pradezamAM nIla vaNa vALo eka pradezamAM lAla vaNu vALo aneka pradezeAmAM pILA vaNu vALo ane aneka pradezAmAM sapheda vaNu vALA hAya che, 17 athavA 'syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklazca201 aneka pradezAmAM te kALA vaghu vALo eka pradezamAM nIla vaNu vALo aneka pradezAmAM lAla vaNu vALo eka pradezamAM pILA varNavALo ane eka pradezamAM saha vAluvAjo hoya che 20 athavA 'syAt kAlAzca, nIlazca, lohitAzca hAridrazca zuklazca21' mane ahezAmAM te ajA vAyuvAjo me ahezabhAM nIla vaghu vALo aneka pradezAmAM lAla vadhu vALo kAi eka pradezamAM pILA
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768 bhagavatIne hAridrAzca zuklazceti dvAviMzatitamaH 22 / syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrAzca zuklazceti trayoviMzatitamaH 23 / syAt kAlAzca nIlAca lohitazca hAridrazca zuklAzceti caturviMzatitamaH 24 / syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrAzva zuklazceti paJcaviMzatitamaH 25 / syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca nIlaca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca 22' usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 22, athavA-'syAt kAlAzca, nIlAca, lohitazca, hAridrazca, zaklazca 23' aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle. eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 23, athavA-'syAt kAlAica, nIlAca, lohitazca, hAridrazca, zuklAzca 24' aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 24, athavA-'syAt kAlAzca, nIlAica, lohitazca, hAridrAzca, zuklazca 25' aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 25, athavA-'syAt kAlAica, 1 vANI mana meM pradezamA sa 14Amo saya cha 21 athavA 'syAt phAlAzva nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklazca22' mane prazAmA tAmA varNavALe eka pradezamAM nIla varNavALo aneka pradezamAM lAla varNavALo aneka pradezamAM pILA varNavALo ane eka pradezamAM sapheda varNavALo hoya cha. 22 athavA syAt kAlAzca, nIlAica, lohitazca hAridrazca zuklazca23' tenA bhane pradeza / bhane pradeza nIla varNavALA eka pradeza lAla varNavALA eka pradeza pILA varNavALo mana meM pradeza saI pAjo DAya che. 23 athavA 'syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklAzca24' athavA ma prazimai a qg: vALo hoya che. aneka pradezomAM nIla varNavALo hoya che eka pradezamAM lAla varNavALo eka pradezamAM pILA varNavALa tathA aneka pradezomAM sapheda varNa pANI DAya cha 24 mA 'syAtU kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrAzca zuklazva25' bhane pradezamA ta 4aa 1 vANI DAya che. mane pradezamA nIla varNavALo eka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezamAM pILA varNa pANI mana meM pradezamA sa pa vANo hAya che. 25 mA 'syAt
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 799 hAridrazca zuklazceti paDviMzatitamaH26 / 'ee paMcasaMnogeNaM chabbIsaM bhaMgA bhavaMti' ete paJcavarNAnAM kRSNanIlalohitahAridrazuklAnAm ekatvAnekatvAbhyAM mili. tAnAM saMyogena paiviMzatibhaMgA bhavanti iti / evameva sapuvAvareNaM ekagaduyagatiyagacauktagapaMcagasaMjogehi' evameva sapUrvApareNa eka-dvika-trika-catuSkapaMcakasaMyogaiH 'do ekatIsaM bhaMgasayA bhavati' dve ekatriMzad bhaGgazate iti ekatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH (231) bhavanti / tatrAsaMyogino maGgAH ezca 5, dvikasaMyogino bhaGgAzcatvAriMzat 40, trikasaMyogino bhaGgA azItiH 80, catuHsaMyo gito bhaGgA azItiH 80, paJcakasaMyogino bhaGgAH paviMzatiH 26 bhavanti, sarvasaMkalanayA ekatriMzadadhikazatadvayamaGgAH (231) bhavantIti / 'gaMdhA jahA nIlAzca lohitAzca hAridrazca zuklazca' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle aneka pradeza nIle varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 26' 'ee paMca saMjogeNaM chabbIsa bhaMgA bhavati' isa prakAra se ye pAMca varSoM ke kRSNa, nIla, lohita, hAridra aura zukla-inake saMyoga se-inhIM ke ekatva aura anekatva ko lekara 26 bhaMga hue haiM 'evameva saputvAvareNaM ekaga-duyaga-tiyagacaukkaga-paMcaga-saMjogehi do ekatIsaM bhaMgasayA bhavaMti' isa prakAra varNoM ko Azrita karake aSTapradezika skandha meM asaMyogI bhaMga 5, vikasaMyogI bhaMga 40, trikasaMyogI bhaMga 80, catu:saMyogI bhaMga 80 aura paMcakasaMyogI bhaMga 26 ye saba milakara 231 hote haiM / 'gaMdhA jahA kAlAzca nIlAzca, lohitAzca hAridrazca zuklazca26' bhane pradezamA stan varNavALo hoya che. aneka pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALo eka pradezamAM pILA varNavALo ane koI eka pradezamAM sapheda 1 vANAya che. 26 'ee paMcasaMjogeNaM chavvIsaM bhaMgA bhavaMti' mA zata mA kALA, nIla, lAla, pILA ane dhoLA e pAMca varSanA saMyogathI tenA eka5 bhane manapAmA mA 26 70vIsa ma yayA cha. 'evameva sapuvvAvareNaM, ekkagaduyagatiyagaca gapaMcagasaMjogehi do ekatIsaM bhaMgasayA bhavaMti' mA zata pA~ sa baMdhI ATha pradezI audhamAM asa cagI 5 pAMca dvisaMgI 40 cALIsa bhago vikasaMgI eMsI bhaga cAra saMgI eMsI bhaMge ane pAMca sagI 26 chavvIsa bhege A badhA maLIne kula ra31 base ekatrIsa bhaMga thAya che.
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 800 sattapaesiyassa' gandhA yathA saptapadezikalya, tathA aSTapradezikasya paDU bhaGgA bhavantItyarthaH / 'rasA jahA eyaraseva vanA' rasA yathA etasyaiva-aSTapradezikasyaiva varNAH aSTapadezikavarNapadeva rasA api jJAtavyAH, tatrAsaMyoginaH paJca 5, dvikasaMyoginazcatvAriMzat 40, trisaMyogino'zItiH 80, catuSkasaMyogino'zItiH 80, paJcakasaMyoginaH SaDvaMzatiH 26, evaM rasAnAzrityA'Tapradeziya skandhe sarvasaMkalanayA ekatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH 231, bhavanti, varNavibhAgaradeva rasabhaGgAnAmapi vibhAgaH svayameva UhanIya iti / 'phAsA jahA caupaesiyasa' sparzA yathA catuSpradezikaprakaraNe yena rUpeNa sparzAnAM bhaGgAH pradarzitAstenaiva rUpeNa atrApi jJAtavyAstathAhi-yadi dvisparzo'STapradezikaH skandhastadA syAt sattapaeliyasla saptapradezika skandha meM gaMdha ko lekara jisa prakAra se 6 bhaMga prakaTa kie jA cuke haiM, isI prakAra se aSTapradezika skandha meM bhI gandha ko Azrita karake6 bhaMga prakaTa karanA cAhiye, rasA jahA eghasse. vavannA' jisa prakAra se aSTapradezika skandha meM vargoM ko Azrita karake unake kula bhaMga 231 kahe gaye haiM, isI prakAra se rasoM ke bhI yahAM para 231 bhaMga kahanA cAhie, inake asaMyogI bhaMga 5, dvikasaMyogI 40, trikasaMyogI 80, catuSkasaMyogI 80, aura paMcakasaMyogI 26 bhaMga milakara 231 ho jAte haiN| inake bhaMgoM kI racanA kA prakAra varNa ke bhaMgoM kI racanA ke prakAra jaisA hI jAnanA cAhiye / ___'phAlA jahA cauppaesiyala' catuSpradezika skandha meM jisa rUpa se sparzoM ke bhaMga pradarzita kiye gaye haiM, isI prakAra se yahAM para bhI ve 'gaMdhA jahA sattapaesiyasa' sAta pradeza 2 mA samadhI zete cha 6 bhaMge batAvyA che, e ja rIte ATha pradezI kadhamAM paNa gaMdha saMbaMdhI 17 an samA . 'rasA jahA eyaraseva vannA' za 218 pradeza skaMdhamAM vaNe saMbaMdhI tenA kula 231 basa ekatrIsa bhaMga kaho che eja rIte rasa saMbaMdhI paNa ahiyAM 231 basa ekatrIsa bhege samajavA. tenA asaMyegI 5 pAMca saMge, dvisaMgI 40 cALIsa bhaMga, trikasaMgI 80 eMsI bhage, catuSkasogI 80 eMsI bhagA ane pAMca sagI ra6 chavIsa bhaLe ema kula maLIne 231 basa ekatrIsa bhage rasa saMbaMdhI thaI jAya che. tenA bhaMganI racanAnI rIta jevI rIte varNanI rIta batAvI che te pramANe 2sa madhI manonIta sabha devI. 'phAsA jahA cauppaesiyasa' yAra pradezavALA skaMdhamAM je rIte sparza saMbaMdhI bhaMga batAvyA che eja rIte A ATha pradezavALA rakadhamAM paNa samajavA. te A pramANe che-je te ATha
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 801 zItazca snigdhazca 1, syAt zItazca rUkSazcara, syAt upNazca snigdhazca3, syAt uSNazca rUkSazceti caturthaH 4 / ityevaM bhaGgAzcatvAro bhavanti / yadi sparzatrayavAn tadA sarvaH zIto dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamaH / sarvaH zIto dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2 / sarvaH zIto dezAH snigdhA dezo rUkSa iti-tRtIyA samajha lenA cAhiye, jaise-yadi aSTapradezika skandha do spoM vAlA hotA hai to vaha 'syAt zItazca snigdhazca 1' kadAcit zIta sparzavAlA aura snigdha sparzavAlA ho sakatA hai, athavA-'syAt zItazca rUkSazca' kadAcit vaha zIta sparzavAlA aura rUkSa sparzavAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA-'sthAt uSNazca snigdhazca 3' athavA kadAcit vaha uSNa sparzavAlA aura snigdha sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA syAt uSNazca rukSazca' vaha uSNa sparzavAlA aura rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai / yadi vaha aSTapradezika skandha tIna rUpoM vAlA hotA hai to vaha 'sarvaH zItaH dezaH snigdhA, dezo rUkSaH 1' athavA-sarvaH zItA, dezA snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' athavA-'sarvaH zItA, dezAH snigdhAH, dezo rakSA 3' athavA-'sarvaH zItA, dezA snigdhAH dezA rUkSAH 4 prathama bhaMga ke anusAra sarvAMza meM zIta sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, athavA dvitIya bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM zIta sparzavAlA, eka deza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA tRtIya bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM zIta sparzavAlA, aneka pradezavALe skaMdha e spazevALa hoya to te A pramANenA be sparzevALo DAya cha-'syAt zItazca snigdhazca1' vA te 4.55zANA bhane nidhaBox spazavANA DAya cha. 1 mA 'syAt zItazca rUkSazcara' vA te 44. mana 31 mAvANe DAya che. 2 mathavA 'syAt uSNazca snigdhazca3' keIvAra uSNu ane snigdha-cikaNe sparzavALa hoya che. 3 athavA " uSNazca rUkSazca4 te 6 bhane 3kSa 15zavANe DAya che 4 je te ATha pradezI skaMdha traNa pauMvALo hoya te te A pramANenA traya pavANI BAza cha-'sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezoH rUkSaH sarvAzamAM te ThaMDA sparzavALe eka dezamAM snigdha-cikaNA ane eka dezamAM 36 25zavANA hAya cha, 2 mathavA 'parvaH zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' sarvAzathI te ThaMDA sparzavALo aneka dezomAM snigdha sparzavALo ane eka bha 101
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ 902 . . . . . bhagavatI sUtre / sarvaH zIto dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti caturthaH 4 / evaM sarva uSNo dezaH nigdho dezo rUkSaH, ihApi catvAro bhaGgAH krnniiyaaH| evaM sarvaH snigdho dezaH zIto deza uSNaH, ihApi catvAro bhaGgAH / evaM sarva rUkSo dezaH zIto deza uSNaH dezoM meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, athavA-caturtha bhaMga ke anusAra vaha sarvAza meM zIta sparzavAlA aneka dezoM meM snigdha sparza vAlA, aura aneka dezoM meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai 4 ye cAra bhaMga zIta sparza ke.sAtha snigdha aura vakSa spazoM ko jor3a karake aura unameM ekasva aura anekatva ko vivakSita karake hue haiM isI prakAra se cAra bhaMga uSNa sparza ke sAtha snigdha aura rUkSa sparzoM ko joDa karake aura unameM ekatva aura anekatva ko 'pherake hote haiM-jaise-'sarva uSNaH dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1'athavA'sarva uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2, athavA-'sarva uSNA, dezAH snigdhAH, dezo vakSaH 3' athavA-'sarva uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH4' isI prakAra se cAra bhaMga 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH, deza uSNa' yahAM para bhI karanA cAhie yahAM para snigdha sparza ko zima 32 55zavAjA khAya che. 3 athavA 'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' sazithI ta 25zavANo bhane dezamA snipazavANI ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. ka A cAra bhaMga ThaMDA sparzanI sAthe rinagdha ane rakSa sparzane joDavAthI ane tenA ekapaNuM ane anekapaNAne lIdhe thayA che. e ja rItanA cAra bhaMga uNa sparzanI sAthe snigdha ane rUkSa sparzone joDavAthI tenA ekapaNuM ane anekapaNAne laIne thAya cha. 1 mA pramANe cha.-'sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezoH rUkSaH 11 sazithI te uSNu sparzavALA eka dezamAM snigdha sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa 15pANI ya che. 1 mA 'sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' saazathI te uNu sparzavALe eka dezamAM snigdha sparzavALo ane aneka dezamAM 3kSa svAmI DAya che. 2 athavA 'sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezoH rUkSaH3' saMzathI te uNu sparzavA aneka dezomAM snigdha sparzavALe ane eka dezamA 36 55zavANI DAya che. 3 athavA sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' 'sarvAzathI te uMNa sparzavALa aneka dezamAM niSpa sparzavALe ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALA hoya che. e ja rItenA cAra bhaMga nigdha-zIta ane bg 25zA yogathI thAya che te mA prabhArI cha-'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezaH
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ " pramaindrikA TIkA za020 u05 sU06 aMSTapradezikaskandhasya varNAdini0 803 ihApi catvAro bhaGgA iti trisparza poDaza bhaGgA bhavantIti / yadi catuHsparzastadA dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1 dezaH zIto deza uSNo deza: snigdho dezA rUkSAH 2, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezau rUkSaH mukhya karake zItasparza aura uSNa sparza ko gauNa kiyA gayA hai isI prakAra se 4 bhaMga rukSa sparza ko mukhya karake banAye jAte hai - jaise 'sarva:" rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH 1, sarvaH rUkSaH dezaH zItaH, dezA uSNA" 2, sarvaH rUkSaH dezAH zItAH, deza uSNaH 3, sarvaH rUkSaH dezAH zItA', dezA uSNAH 4' isa prakAra se ye cAra bhaMga aSTapradezika skandha meMtrivarNoM ko Azrita karake hote haiM / yadi vaha catuHsparzavAlA hotA hai to yahAM 16 bhaMga isa prakAra se hote haiM - dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1' dezaH zItaH, deza uSNa, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' dezaH zItaH, rA' sarvAzathI te snigdha pa vALA eka dezamAM 'DA spavALA ane eka dezamAM uSNu pazavALA haiAya che. A rIte A cAra bhagA samajavA. AmAM snigdha sparzane mukhya banAvIne ane ThaMDA ane uSNu spane gauNa rUpe tAnyA che. Aja rItanA cAra bhagA rUkSa sparzane mukhya banAvIne anAvvaamaaN Ave che, bhebha hai- 'sarvaH rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH 1' sarvAzathI te. rUkSa spazavALA hAya che tathA eka dezamAM ThaMDA sparza vALA ane eka dezamAM Go] sparzavANI hoya che, 1 athavA 'sarva' : rUkSaH dezaH zItaH dezA uSNAH 2' sarvAzathI te rUkSa spavALA eka dezamAM ThaM'DA spavALA ane aneka dezeAmAM uSNu sparzavANI hoya che. 2 athavA 'sarva': rUkSaH dezAH zItAH deza uSNaH 3' sarvAzathI te rUkSa spavALA aneka dezeAmAM ThaMDA sparzavALA ane eka dezabhAM aSNu sparzavANI hoya che. 3 athavA 'sarvaH rUkSaH dezAH zItAH dezAH SLA:pu' sarvAzathI te rUkSa spavALA aneka dezeAmAM ThaMDA spavALA ane aneka dezeAmAM uSNu sparzIvALA hoya che. 4 A rItanA A cAra bhA ATha pradezI skaMdhamAM traNa va@InA AzrayathI thAya che. jo te cAra sporvALA thAya tA tenA seALa bhagA A pramANe thAya che- 'dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezoH rUkSaH 1' yeU dezamAM ThaDA sparza - vALA eka dezamAM uSNu spazavALA eka dezamAM snigdha pavALA ane koI eka dezamAM rUkSa spavALA hoya che. A pahelA bhaMga zIta uSNu, snigdha bhane 3kSa sparzanA pAthI thayo che. 1 'dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigvaH dezAH rUkSAH 2' yeU dezamAM uDA sparzavANI me dezabhAM snigdha
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne 3, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4, dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSaH 5, dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezA rakSAH 6, dezaH zoto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rUkSA 7 / dezaH zIto deza uSNaH, dezAH snigdhA dezo rUkSaH 3, dezaH zItaH deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA 4' dezaH zItA, dezAH uSNA, dezaH niSA, zo rakSA , rerA rAtA, rezA usor, rezA dina, rakSA 6 re zIttA, vaizAM 3sor, rezaa fpAra re cikaNe sparzavALe ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bIjA bhaMgamAM rUkSa padamAM bahuvacana ane bAkInA pademAM ekavacanane praga thayela che. A bIjo bhaMga che. 2 "rerAH rItaH terA udaH deza tivAra re dakSa rU? eka dezamAM ThaMDA sparzavALo eka dezamAM uSNu sparzavALo aneka dezamAM snigdha sparzavALe ane keI eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bhaMgamAM trIjA snigdha padamAM bahuvanI vivekSAthI bahuvacana ane bAkInA padamAM ekatvane laIne A trIjo bhaMga thaye che. 3 athavA rezaH zItaH terA - zanivAra rerA 4 eka dezamAM ThaMDA spezavALe eka dezamAM uNu sparzavALe aneka dezomAM snigdha sparzavALe tathA aneka dezomAM rakSa spezavALa hoya che. A ce bhaMga trIjA ane cothA padamAM anekapaNu tathA pahelA bIja padamAM ekapaNAne laIne thaye che. 4 "rerA rAzi 3si zi tridhA te hRkSa che ekadezamAM ThaMDA sparzavA aneka dezamAM uSNu sparzavALe eka dezamAM snigdha sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM bIjA padamAM bahupaNAthI tathA bAkInA pade ekapaNathI A pAMcame bhaMga thaye che. 5 athavA "da zIrA : 3 ziH niSazA hakSAdda ekadezamAM ThaMDA sparzavALa ekadezamAM uSNu sparzavALe ekadezamAM snigdha sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparza vALe hoya che. A chaThTho bhaMga bIjA ane cothA padamAM bahapaNunI vivakSA ane bAkInA pademAM ekapaNAnI vivakSA karIne karyo che. 6 "rerA phIH riA vaLa rerA niradhAra tero rakSA" ekadezamAM ThaMDA sparzavALe aneka dezomAM uNa sparzavA aneka dezamAM snigdha sparzavALe ane kaI eka dezamAM rUkSa sparzavALo heya che. A bhAgamAM bIjA ane trIjA padamAM bahupaNAthI bahuvacana tathA pahelA ane cothA padamAM ekapaNAne laI ekavacanane prayoga
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 805 je WT seksa dina sA kSA, deza zIta lera gm reza sino dezo rUkSaH 9 / dezA zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 10 / dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 11, dezAH zItAH deza uSNo selA nighA terA hRkSA 22, pherAzI zA GUITezA nigI lezo kSaka 7, zIta, zA ghason, zaridhAra, hakSA 8, te zatA, re 3so, nipA, rezA dakSA , za zItA, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rukSAH 10, dezAH zItAH, deza gs, re tripA, te rAkSa: 2, phezA zItA tevA uson, rAnidhA, leza rakSaNa 22, lezo to, te usuiA, tevA thaye che. 7 "rAH zIraH Aira vada terA tridhA dakSA 8 eka dezamAM ThaMDA sparzavA aneka dezomAM uNu sparzavALe aneka dezomAM sinagdha sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM prathama padamAM ekapaNunI vivakSAthI ekavacana tathA bAkInA padomAM anekapaNAnI vivakSAthI bahuvacanane prayoga thayo che. 8 "rerA zItA isom: riA nizaH te pitAnA aneka dezomAM ThaMDA sparzavALe ekadezamAM uNuM sparzavALe eka dezamAM rinaSpa sparzavALo ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A navamo bhaMga pahelA padamAM anekapaNuM ane bAkInA padomAM ekapaNAne laIne thayo che. 9 "rerA zIta deza as: riA pittapA riA rakSA 20 aneka dezamAM ThaMDA sparzavALe eka dezamAM uNu sparzavALe eka dezamAM nidha sparzavALe ane aneka dezomAM rakSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM pahelA padamAM ane cothA padamAM bahupaNAthI ane bAkInA pademAM ekSaNane laIne A dasamo bhaMga thayo che. 10 "aa pItA terA Tw (rA. niSA re 12 aneka dezomAM ThaMDA sparzavALo eka dezamAM uNu sparzavA aneka dezomAM snigdha sparzavALe tathA eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane trIjA paDamAM anekapaNAne laI bahuvacana ane bAkInA padamAM ekapaNAne laI ekavacanathI A agiyAra bhaMga thayela che. 11 "rezAH zItA raNa 3w: rezA ni: rezA aneka dezomAM ThaMDA sparzavALe eka dezamAM uNu sparzavALe aneka dezomAM niSpa sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM pahelA trIjA ane cothA padamAM anekapaNAne laI bahuvacana tathA bIjA padamAM ekSaNAnI vivakSAthI ekavacanane laI A bAra 12 mo bhaMga thaye che. 12
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ 06 ' bhagavatIstra snigdhaH, dezo rUkSaH 13, dezAH zItAH dezA uSNAH, dezA snigdhaH, dezA rukSAH 14, dezAH zItAH, dezA uSNA, dezAH snigdhAH, deza: rUkSaH 15, dezA zItA, dezAH uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 16 inameM prathama bhA zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa inake ekatva ko lekara huA hai, dvitIya bhaMga rUkSa pada meM anekatva aura zeSa padoM meM ekatva ko lekara huA hai, tRtIya bhaMga tRtIya snigdha pada meM anekatva aura zeSa padoM meM ekatva ko lekara huA hai, caturtha bhaMga tRtIya aura caturtha pada meM anekatva aura zeSapadoM meM ekatva ko lekara huA hai, pAMcayA~ aMga dvitIya pada meM anekatva aura zeSapadoM meM ekatva ko lekara huA hai, chaTThA bhaMga itIya aura caturthapada meM anekatva ko evaM zeSapadoM meM ekatva ko lekara huA hai, sAtavAM bhaMga dvitIya aura tRtIyapada meM anekatva aura zeSapadoM meM ekatva ko lekara huA hai, AThavAM bhaMga dvitIya, tRtIya aura caturtha pada meM anekatva ko evaM zeSapada meM ekatva ko lekara ke huA hai, nauvAM bhaMga prathamapada meM anekatva ko aura zeSa padoM meM ekatva ko lekarake huA hai, 10 vAM bhaMga prathamapada meM aura caturthapada meM anekatva ko lekara ke evaM zeSagdoM meM ekatva ko lekara huA hai, 11 vAM bhaMga prathama tRtIyapada meM anekatva ko aura zeSapadoM meM ekatva ko lekara ke huA hai, 12vAM bhaMga prathamapada meM tRtIyapada meM aura caturtha pada meM ane. kasya ko lekara tathA zeSapada meM ekatva ko lekara ke hubhA hai, 13 vA bhaMga prathamapada meM aura dvitIya pada meM anekatva ko lekarake evaM zeSapadoM meM ezya ko lekara ke huA hai, 14 vAM bhaMga prathamapada meM, dvitIyapada 'dezA zItAH dezAH uSNa : dezaH snigdhaH dezo rUkSaH13' mana dezamA 44 25shvALo aneka dezomAM uNuM spezavALe keI eka dezamAM snigdha-cikaNuM sparzavALo ane kaI eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane bIjA padamAM anekapaNAne laI bahuvacana tathA bAkInA pade mAM mAne yanathI mAtera ma thy| cha. 13 dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH14' anaH dezamai te 4 25shvaanne| aneka dezamAM uNa sparzavALa kaI eka dezamAM snigdha sparzavALe ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALe hoya che. A bhaMgamAM pahelA bIjA ane cothA padamAM anekapaNAne laI bahuvacana tathA trIjA padamAM ekapaNAnI jJAsAthI savayanayI mA yohamA sathayo che. 14 'dezAH zItA dezAH
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 807 rUkSaH 13 / dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezAH rUkSAH 14 / dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 15 / dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 16 / ete'pi poDaza bhaGgAH 16 / tadevaM dvisparza catvAro bhaGgAH 4, trisparza SoDaza 16, catuH sparze'pi poDarA 16, iti sarvasaMkalanayA'STapradezikasya sparzaviSaye paT trizat sparzabhaGgA bhavantIti bhaavH||puu. 6 // ___mUram-navapaeliyassa pucchA, goyamA! siya egavanne jahA aTrapa esie jAva siya caupphAle pnnte| jai egavanne egavannaduvannativannacauvannA jaheva aTupaesiyala / jaha paMca. vanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya sukkillae ya1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukkilagA ya2, evaM parivADIe ekkatIsaM aMgA meM aura caturthapada meM anekatva ko evaM zeSapada meM ekatva ko lekara ke huA hai, 15vAM bhaMga prathama, dvitIya evaM tRtIyapad meM anekatva ko lekara aura zeSapada meM ekatva ko lekara ke huA hai, 16 vA bhaMga prathama dvitIya, tRtIya aura caturthapada meM anekatva ko lekara huA hai 16, isa prakAra dvisparza meM 4 bhaMga, trisparza meM 16 bhaMga, catuHsparza meM bhI 16, saba milakara kula bhaMga aSTapradezika skandha ke sparzaviSaya meM 36 hote haiN||6|| uSNAH dezAH snigdhAH dezoH rUkSaH15' mane zAma 81 25zavANI manA dezomAM uSNu sparzavA aneka dezomAM snigdha sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bhaMgamAM pahelA, bIjA ane trIjA padamAM bahapaNAnI jIjJAsAthI bahuvacana tathA cethA padamAM ekapaNAnI jIjJAsAthI ekakynnaa prayogadhI mA prme| ' thy| che. 15 'dezAH zItAH dezA. uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH16' mana zAmA 25zavANI mana dezamA uSNu sparzavA aneka dezamAM snigdha sparzavALo ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bhaMgamAM cAreya padamAM bahupaNAne laI bahuvacanane prayoga thaye che. e rIte A seLabhe bhaMga che. 16 A rIte be sparza paNAmAM 4 bhaMga traNa sparza paNAmAM 16 soLa bhage cAra sparza paNAmAM 16 bhAge A badhA maLIne ATha pradezavALa sakaMdhanA sparza saMbaMdhI kula 36 chatrIsa bhAge thAya che. sUtra 6 .
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre bhANiyavvA jAva liya kAlagA ya nIlagAya lohiyagA ya hAligA ya sukkilae ya, ee ekkatIlaM bhNgaa| ekkagaduyagatiyagaca ukkagapaMcaga saMjoehiM do chattIsA bhaMgasayA bhavaMti / gaMdhA jahA attttesiys| rasA jahA eyassa ceva bannA / phAsA jahA ca uppaesiyassa | dasapaesieNaM bhaMte ! khaMdhe pucchA goyamA ! siya egavanne0 jahA navapaesie jAva siya cauphAse panate / jai egavanne egavannaduvannativannacavannA jaheva navapaesiyassa | paMcavanne vi taheva, NavaraM battI - imo bhaMgo bhannai / evameva ekkagaduyagatiyagaca ukkagapaMcaga saMjoe donni sattatIsA maMgalayA bhavati / gaMdhA jahA natrapaesiyassa / rasA jahA eyasta cetra bannA / phAsA jahA cauppaesiyassa / jahA dasapaesio evaM saMkhejapaesio vi evaM asaMkhejapaesio vi suhumapariNao aNatapapasio vi evaM caiva ||suu07|| 808 chAyA - navapadezikasya pRcchA 1 gautama ! syAdekavarNaH yathA'STapradezike yAvat syAt catuHsparzaH prajJaptaH, yadi ekavarNadvivarNa trivarNaM caturvarNAH yathaivASTapradezikasya, yadi paJcavarNaH syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAdrizca zuklaca 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzca 2, evaM paripATayA ekatriMzadaGgA bhaNitavyAH yAvat syAt kAlAzca nIlAiva lohitAzca hAridrAzca zuklazca / ete ekatriMzadbhaGgAH, evamekadvikatrikacatuSkapaJcakasaMyogaiH dve SaTtriMzaddhazate bhavataH (patriMzadadhikazatadvayabhaGgA bhavanti ) gandhA yathA'STapadezikasya / rasA yathA etasyaiva varNAH / sparzA yathA catuSyadezikasya / dazapadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH pRcchA, gautama ! syAdekavarNaH, yathA navapradezike yAvat catuHsparzaH prajJaptaH, yadi ekavarNaH ekavarNa dvivarNa trivarNa
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 809 caturvarNA yathA navapradezikasya / paJcavarNo'pi tathaiva navaraM dvAviMzattamo bhaGgo bhaNyate / evamete ekadvikatrikacatuSkapazca saMyogaH dve saptatriMzad bhaGgazate bhavataH (saptatriMzadadhikazatadvayabhaGgA bhavanti) gandhA yathA navapradezikasya / rasA yathA etasyaiva vrnnaaH| sparza yathA catuSpadezikasya / yathA dazamadezikaH-evam saMkhyeyapradeziko'pievamasaMkhyeyapradeziko'pi, sUkSmapariNato'nantamadeziko'pi evameva ||suu0 7 // ___TIkA-'navapaesiyasa pucchA navapadezikasya pRcchA he bhadanta ! navapradezikaH skandhaH kativarNaH kaniganyaH katirasA katisparza iti pannaH, uttaramAha'goyamA' ityAdi, goyanA' he gautama! 'siya egavanne' syAt ekavaNa dvivarNa vivarNazcatuvarNaH paJcavarNo'pi, kAcid bhavani / sthAt ekagandho dvigandha: syAt ekaraso dviramasvirasazcatUrasaH ezvarasazka, dvisparzaH kadAcit trisparza: 'navapaeliyarasa pucchA' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki-hai bhadanta ! jo skandha nau pradezoM vAlA hotA hai-arthAt nau paramANubho ke saMyoga se jo skandha utpanna hotA hai aisA vaha 'lava paesiyasta' nava pradezika skandha kitane varNoM vAlA, zitanI gaMdhoM vAlA, kitane rasoM vAlA aura kitane sparzoM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA ! siya egavanle' navapradezika skandha kadAcit eka varNa ghAlA, kadAcit do varNoM vAlA, kadAcit tIna varNoM vAlA, kadAcit cAra varNoM vAlA, kadAcit pAMca varNoM vAlA hotA hai, kadAcit yaha eka gaMdhavAlA, kadAcit do gaMdhoMcAlA hotA hai kadAcit vaha eka rasa vAlA, kadAcit do rasoMbAlA, kadAcit tIna rasoMvAlA, kadAcit cAra 'navapaesiyasa pucchA' tyAla TIkAI-A sUtrathI gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke he bhagavad ! nava pradezavALa je skaMdha che. athavA nava parama zuonA saMgathI 2245 panta tha ya cha. meveta 'navapaesiyassa' na prazANA 24. keTalA varNavALe, keTalA gadhevALe, keTalA rasovALe ane keTalA pazevALo khAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhu cha hai-'goyamA! triya egavanne hai gautama! te nava pradezavALo skaMdha kaIvAra eka varNavALo, keIvAra be varSe. vALe, kaIvAra traNa varNavALe, kaIvAra cAra varNovALe, keIvAra pAMca vaNe vALa hoya che. keIvAra te eka gaMdhavALe keIvAra be gadhevALa hoya che kaIvAra eka rasavALe. keIvAra be rasavALe koIvAra traNa rasavALe ke I bha0 102
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kadAcit catuHsparTI vA bhavati etadeva kathayati 'jahA' ityAdinA 'jahA aTTapaesie jAva siya cauphAse panatte' yayA'epradeziko yAvat syAt catuHsparzaH pajJaptaH etatparyantamaSTapadezikamakaraNamavagantavyam / etasyaiva vivaraNaM kriyate'jai egavanne' ityAdi / 'jai egavanne egannadvandativana cavannA java a. paesiyassa' yadi ekavarNaH ekavarNadvivarNatrivargavaturvarNa ydhai| aSTapradezikasya, aSTapadezikavadeva navapradezikaskandhasyApi ekaraNadvivarNatrivarNacaturvarNavatvaM vyAkhyeyam-dvipradezikaskandhAdArabhya aSTapadezikaskandhAryantametat sarvam ane. rasoMvAlA aura kadAcit pAMca rasoM vAlA honA hai, kadAcit vaha do spoM vAlA, kadAcit vaha tIna sparzI vAlA, aura kadAcit vaha cAra spoM vAlA hotA hai, isI viSaya ko Age ke sUtrapAThoM se spaSTa kiyA jAtA hai aura atideza se yahI rAta samajhAI jAtI hai-'jahA aTTapaesie jAca liya cAphAse pannatte' jisa prakAra ATha pradezoM vAlA skandha yAvat cAra sparzoM vAlA kahA gayA hai, isI prakAra se navapradezika skandha ke viSaya meM bhI cAra spoM taka kA kathana karanA cAhiye, jaise'jai egavanne-egavanna-duvanna-sivana-cauvannA jaheva apaesiyassa' yadi vaha eka varNavAlA, yA do varNoM vAlA, yA tIna varNoM vAlA yA cAra varNoM vAlA, hotA hai to jaisA kathana ina ke viSaya kA aSTapradezika skandha ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana inake viSaya kA navapradezika skandha meM bhI karanA cAhie, dvipradezika skandha se lekara aSTapradezika vAra cAra rasavALo ane keivAra pAMca rAvaLa hoya che. koIvAra te be sparzevALe, keIvAra traNa sparzevALe, kaIvAra cAra sparzevALo hoya che. Aja viSayane AgaLanA sUtrapAThathI spaSTa karavAmAM Ave che-ane atidezathI bhAga pAta abhanapAmA mAve che.-'jahA araesie jAca siya bauphAse pannata' rezata mA. prazANA 24 yAvat yA2 zivANa ya che tebha kahevAmAM AvyuM che. e ja rIte A nava pradezavA sarkala paNa cAra spazevALa hoya che. tyAM sudhInuM saghaLuM kathana ATha pradezI skadhanI jema ja 42 te mA prabhArI cha.-'jai egavanne egavanna, duvanna, tivanna, cauvannA jaheva aTupaesiyasta' le te me vANI, me pavANA, athavA traNa varSovALe athavA cAra varNovALa hoya che. te ATha pradezavALA skaMdhanA prakaraNamAM A saMbaMdhI je pramANenuM kathana karyuM che. te ja pramANenuM saghaLuM kathana A viSayanuM A nava pradezavALA skaMdhanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM be
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyaryAndrakA TIkA za020 u05 207 navapradezikaskandhasya varNAdini0 811 kazo nirUpitamiti tatsarvaM tataeva draSTavyam / aSTapradezikAdyapekSayA yadiha vailakSaNyaM tadiha padayate-'jai paMcavanne' ityAdi, 'jaipaMcavanne' yadi navapradezikA skandhaH paJcavarNastadA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya sukillae ya 1' syAt kAla nIlazva lohitazca hAridrazca zuklazca 1' 'siya kAlae ya nIlae lohiyae ya hAlie ya sukillagA ya 2' syAt kAlaca nIlazca lohitazca haridrazca zuklAzca 2 / evaM parivADIe ekkata saM bhaMgA bhANiyavyA' evaM paripATayA ekatvAnekatvAbhyAm ekatriMzadbhaGgA bhaNitacyA svatrAhaskandhaparyanta yaha saba kathana aneka bAra nirUpita kiyA jA cukA hai ataH vahIM se yaha dekha lenA cAhiye / aba jo aSTapradezika skandha ke kathana kI apekSA navapradezika skandha ke kathana meM vilakSaNatA hai vahI yahAM prakaTa kI jAtI hai-'jai paMcavanne' ityAdi-yadi vaha navapradezika skandha pAMca varNoM vAlA hotA hai to vaha siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAliddae ya, sukillae ya 1' kadAcit kAlA, nIlA, lAla, pIlA, aura zukla ina varNoM vAlA hotA hai athavA-khiya kAlae - ya nIlae ya, lohiyae ya, hAliddae ya sukillagA ya 2' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIlevarNa va lA, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA auraaneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 2, yahAM aneka pradezoM se 5 pradeza gRhIta hue haiM 'evaM parivADIe ekkAtIsaM bhaMgA mANidhavvA' isa paripATI ke anusAra ekatva pradezathI laIne ATha pradeza sudhInu saghaLuM kathana anekavAra kahevAmAM AvI gayuM che. jethI te saMbaMdhI kathana tyAM joI levuM. have ATha pradezavALA sAdhanA kathanathI A nava pradezavALA skadhamAM je vizeSatA . mitAbha yAve che. 'jai pacavanne' dhyAni pradezavALa skaMdha pAMca varNovALA hoya che te A pramANe paMca varNavALe Daza cha -'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya sukillae ya" koIvAra te kALA varNavALa, nIlavarNavALo lAlavaNuMvALe pILA varNavALo bhane saha pANI DAya che. 1 mathavA 'siya kAlae ya nIlae ya lohi yae ya hAliddae ya sukillagA ya 2' tena : pradeza 4 1 vANA me pradeza nIla vavALo eka pradeza lAla varNavALo eka pradeza pILA varNavALA ane aneka pradezo sapheda varNavALA hoya che. 2 A bhAgamAM aneka pradeza vAthI pAya prdesh| aha yA . 'evaM parivADIe ekkatIsaM bhaMgA bhANiyavyA' mA 5RIC pramANe tanA 5 / bhane mana:pAna na 31
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtre 'jAva' ityAdi, 'jAva siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlihagA ya mukillae ya' yAvat syAt kAlAzca nIlAca lohitAzca hAridrAzca zuklazceti ekatriMzo bhaGgaH yAvatpadena tRtIyamajhAdArabhya triMzattamaparyantA bhaGgAH saMgrAhyAH, tathAhi-syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAtha zuklazceti tRtIyaH 3, syAt kAlaca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklAzceti caturthaH 4, syAt kAlaca nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklazceti paJcamaH 5, syAt kAlazca nIlazca lohi- aura anekatva ko le karake 31 bhaMga kahanA cAhie yAvat-siya kAlagI ya, nIlagAya, lohiyagA ya, hAlihagA ya suzillae ya' usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, aneka pradeza lAla varNavAle, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai yaha 31 vAM saMga hai yahAM dhAvatpada se tRtIya aMga se lekara 30 3 bhaMga taka ke bhaMga grahaNa kie gae haiM ve isa prakAra se hai-'sthAt kAlazca, nIlazca, lohitaca, hAridrAzca zuklazca 3' yaha tIsarA bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza RSNa varNa kA. eka pradeza nIle vaNe kA, eka pradeza lohita varNa kA, aneka pradeza pIle varNa ke aura eka pradeza zukla varNa kA ho sakatA hai 3 'syAt kAlazca, nIlazca, lohitazca, hAridrAzca, zuklAzca4' yaha caturtha bhA hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, eka . pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 4 azyA-'syAt kAlaca, nIlazca, lohi. tAzca, hAridrazva, zuklazca' yaha pAMcavAM bhaMga hai isake anusAra isakA satrIsa thAya cha tama samana. yAvat 'siya kAlagA ya, nIlagA ya lohiyagA ya, hAlihaMgA ya sukillae yA tanA bhane pradeza 1 1 vANA aneka pradeze nIla varNavALA aneka pradeze lAla varNavALA aneka pradeza pILA varNavALA ane eka pradeza sapheda varNavALo hoya che. A 31 eka trIsamo bhaMga thAya che. ahiMyAM yAt padathI trIjA bhaMgathI laI 30 trIsamAM sudhInA maga ghaDa rAya che. te yA prabho cha.-'syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklazca3' tana me pradeza a va vANA, eka pradeza nIla varNavALe, eka pradeza lAla varNavALe, aneka pradeze pILA varNavALA ane keI eka pradeza sapheda varNavALe he ya che. A trIjo bhaMga che. 3 mayA syAt kAlazca, nIlazca, lohitaca, hAridrAzca, zuklAzca4' eka pradezamAM te kALA varNavALe eka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA varNavALe ane aneka pradezomAM sapheda pANI DAya che. mA yAthI ma cha. 4 mathA 'syAt kAlazca nIlazca
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyarthAndrakA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 853 tAzca hAridraztra zuklAzceti SaSThaH 6, syAt kAla nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklazceti saptamaH 7 / syAt kAlaca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklAatyaSTamaH 8, syAt kAlazca nIlAca lohitazca hAridrazca zuklazceti navamaH 9, eka pradeza kRSNavarNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA, aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 5 syAt kAlazca, nIlaca, lohitAzca, hAridrazca, zuklAzca' yaha chaThA bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 6 'syAt kAlazca, nIlazca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca 7' yaha sAtavAM bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIta varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 7, 'sthAt kAlazca, nIlaca. lohitAzca, hAridrAzca, zuklA. zca8' athavA usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle aneka pradeza pIle varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM yaha 8 vAM bhaMga hai-'syAt lohitAzca hAridrazca zuklazca5' 5 prazimA ta aa Amo pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe eka pradezamAM pILA varNavALe tathA eka pradezamAM sapheda varNavALe hoya che. e rIte A pAMcama ma thAya che. 5 mA 'syAt kAlazca, nIlazca, lohitazca, hAridrazva, zuklAzva' eka pradezamAM te kALa varNavALe eka pradezamAM nIla varNavALo eka pradezamAM lAla varNavALo eka pradezamAM pILA varNavALe ane aneka pradezamAM sapheda pANI DAya che. mA chaTTo che 6 yA 'syAt kAlazca nIlazca lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca7' meM pradezamA ta pavANI / pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA varNavALe ane eka pradezamAM sapheda varNavALe he ya che e rIte A sAtamI ma thAya che. 7 'syAt kAlazca nIlazca lohitAzca, hAridrAica, zuklAzca8' mA me pradezamA pAgo meM pradezamA nIsa varNavALe aneka pradezamAM te lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA vaNa vALA tathA aneka pradezamAM sapheda varNavALe ya che. 8 A AThama bhaMga.
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 ___. ., . bhagavatIstre syAt kAlazca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklAzceti dazamaH 10 / syAda kArazca nIlAca lohitazca dAridrAzva zuklazcetyekAdazaH 11, syAt kAlatha nIlAina lohitazca hAridrAzca zuklAzceti dvAdazaH 12, sgat kAlazca nIlAzca lohikAlazca, nIlAica, lohinazca, hAridrazca, zuklazca9' yaha nauvAM bhaMga hai, isake anumAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 1 'sthAt kAlazca, nIlAca, lohitazca, hAridrazca, zuklAzca' yaha 10 vAM bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNa gAlA, eka pradeza pIle varNavAlA, aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 10, 'syAt kAlazca, nIlAzca, lohita3ca, hAridrAzca, zuklazca' yaha 11 vAM bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNazAle, eka pradeza lAla varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zuklavarNavAlA ho sakatA hai 11 'sthAt kAlazca, nIlAzca, lohitazca, haridrAzca, zuklAzca' yaha 12 vAM bhaMga hai, isake anusAra usakA eka :pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita. varNavAlA, aneka pradeza pIna varNavAle aura aneka pradeza zukla varNache. 'syAt kAlazca, nIlAzca, lohitazca, hAridrazca, zuklazca9' meM pradezamA te kALA varNavALe aneka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNa vALe eka pradezamAM pILA varNavALA ane aneka pradezamAM sapheda varNavALo DAya che. mA nakamA cha. 8 'syAta kAlazca, nIDAzva, lohitAzca, hAridrazca, zuklAzva10' meM pradezamA te 4 pa pANe bhane prIzamA nIla varNavALo eka pradezamAM lAla varNavALo eka pradezamAM pILA vALa ane aneka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che. e rIte A dasame bhaMga yAya che. 10 'sya t kAlazca nIchAzca lohitazca, hAridrazca zuklazca11' eka pradezamAM te kALA varNavALo aneka pradezamAM nIla varNavALo, eka videzamAM lAla varNavALe, aneka pradezamAM pILA varNavALe tathA eka pradezamAM sa varSa mAya . me zate mA asiiyaarme| ma thAya che. 11 syAt kAlazca nIlAica lohitazca, hAridrAzva zuklAzca 12' se prazima te 4aa varNavALe aneka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezamAM pILA varNavALo tathA aneka pradezamAM sapheda varNavALo
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU87 navapradezikaskandhasya varNAdini0 815 tAzca hAridrazca zuklazceti trayodazaH 13 / syAt kAlazva nIlAzca lohitAzca hAridrazca zuklAzceti caturdazaH 14 / syAt kAlazva nIlAica lohitAca hAridrAzca zuklatheti paJcadazaH 15 / syAt kAlazca nIlAzva lohitAzca dAridrAzca vAle ho sakate haiM 12 'sthAt kAlaca, nIlAica, lohitAica, hAridrazca, zuklazca' yaha 13 va bhaMga hai-isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, aneka pradeza lohitavarNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 13 syAt kAlazca, nIlAica, lohitAzca, hAridrazca, zuklA. zca' yaha 14 va bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNa vAlA, aneka pradeza nIche varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle vaNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle, ho sakate haiM 14, 'sthAt kAlazca, nIlAica, lohitAzca, hAridrAica, zuklazca' yaha 15 vA bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, aneka pradeza usake lohita varNavAle, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 15 'sthAt kAlazca, nIlAca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklAzca' yaha 16vA bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNA varNavAlA, aneka pradeza nole varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIta varNaDAya cha me zata mA mAzma ba cha. 12 syAt kAlazca, nIlAica, lohitAzca, hAridrazca, zuklazca 13' meM pradezamA ta sapA pa.mI ane pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe eka pradezamAM pILA varNavALe ane eka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che. e rIte A tabhe! che 13 'syAt kAlazca nIlAiva, lohitAzca, hAridrazca, shuklaaphara?" eka pradezamAM te kALA vaNavALe aneka pradezamAM nIla varNavALA aneka pradezomAM lAla varNavALe, eka pradezamAM pILA varNavALe tathA aneka pradezamA saI 1 vAjA jAya 2. bhAmohamI cha.14 athavA syAta kAlava nIlAca, lohitAzca, hAridrAzca zulazca15' ko pradezamA ta pANI. mne| pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALA aneka pradezomAM pILA varNavALA ane eka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che A paMdaramo bhaMga che 15 'syAt kAlazca nIlAca lohita va hAridrAzca zuklAzca 16' ma24 pradezamA kALA varNavALe aneka pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezamAM pILA varNavALe ane aneka pradezamAM sapheda varNavALa hoya
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ 816 bhagavatIsaMtre zuklAzceti SoDazaH 16 / syAt kAlazca nIlazca lohinazca hAridrazca zukla. zveti satadazaH 17 / syAt kAlAzva nIlazva lohitazca hAridrazca zuklAzca tyaSTAdazaH 18 / smAt kAlAzca nIlazva lohitazca hAridrAzca zuklazvavi ekonaviMzatitamaH 19 / syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca zukla.zveti vAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 16 'syAt kAlAzca, nIlazca, lohitazca, hAridrazca, zuklazca' yaha 17 vA aMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle eka pradeza nIlevarNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA bhI ho sakatA hai 17, 'sthAt kAlAzca, nIlazca, lohitaca, hAridrazca, zuklAzca18' yaha 18 vAM bhaMga hai, isake anumAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA, aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 18, 'sthAt kAlAzca, nIlaca, lohi. tazca, hAridrAzca, zuklazca 19' yaha 19 vAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 19, 'syAt kAlAzca, nIlazva, lohitazca, hAridrAztha, zuklAzca20' yaha 20 vAM bhaMga hai, isake anusAra usake cha, mA sAgamA cha 16 athavA 'syAt kAlazca, nIlazca, lohitazca, hAridrazca, zuklazca17' meM pradezamA te ANI 1 vANI se pradezamA nala varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALe eka pradezamAM pILA varNavALe ane eka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. A sattara bhaMga che. 17 athavA 'syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzca18' sana prazAmA te kALA varNavALe eka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALo eka pradezamAM pILA varNavALo ane aneka pradezamAM sapheda varNava DAya che. mI mAramA che. 18 athavA 'syAt kAlAzca nIlazca, lohitazca, hAridrAica, zuklazca 19' bhane pradezamA taNAva vANA hAya che eka pradezamAM nIla varNavALe heya che. eka pradezamAM lAla varNavALo aneka pradezamAM pILA varNavALe ane eka pradezamAM sapheda varNavALa hoya cha. mA bhAga sabhI 1 cha. 18 athavA syAt kAlAzca nIlazca lohidazca hAridrAzca zuklAzca20' potAnA bhane pradezamai atau vANI
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 817 viMzatitamaH 20 | syAt kAlaca nIlazca lohitAzca dAridrazca zukrazcetyekaviMzatitamaH 21 / syAt kAlazva nIka lohitAzca hAridrazca zuklAzveti dvAviMzatitamaH 22 / syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklazceti trayoviMzatitamaH 23 | syAt kATAina nIlazca kohitAzca hAridrAzca zuklAzceti aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNazale aura aneka pradeza zuklavarNavAle ho sakate haiM 20, 'spAt kAlAzca, nIlaca, lohitAca, hAri drazca zuklazca 21' isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lAla varNavAle, eka pradeza pIche varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 21, 'syAt kAlA, nIlaica, sohitAica, hAridrazca zuklAica 22' usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate hai 22, 'svAt kAlAica, nIlaica, lohitAica, hAridrAzva, zuklAca 23' yaha tebIsavAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIta varNavAle aura eka pradeza zuklavarNavAlA ho sakatA hai 23, 'svAt kAlAhaca, nIlaica, lohitAica, hAya che. pradezamAM nIla vaNu vALA eka pradezamAM lAla vaNu vALe aneka pradezeAmAM pILA vANI gAne ne pradezobhAM saha vANI hoya che. 20 'syAt kAlAzca nIlaraca lohitAzca hAridrazca zuklazca21' bhane pradezobhAM te AjA vaghu vALA eka pradezamAM nIla varNavALA aneka pradezeAmAM lAla vaNu vALe eka pradezamAM pILA vaNuvALA ane eka pradezamAM sapheda vaNu vALA yA me'vIsabhA aMga che. 21 'syAt kalAzca nIlazca lohitAzca haridrazca 'zuklAzca22' bhane pradezobhAM te aNA varSAvANI hoya che. me ahezabhAM nIla vaNu vALe aneka pradezemAM lAla varNavALA eka pradezamAM pILA gurRvALe ane eka pradezamAM sapheda vava LA hAya che. A khAvIsame lauMga che, 22 'syAt kAlAzca, nIlazca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca23' tenA aneka pradeza kALA vaNu vALA eka pradeza nIla vaNu vALA aneka pradeze lAla varlDavALA aneka pradeze pILA varNavALA ane eka pradeza sapheda vaNu - vANI hoya che. yA tevIsabhA lauMga che. 23 athavA 'syAt kAlAzca, nIlaraca bha 103
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ vADha bhagavatIsUtre caturviMzatitamaH 24 | syAt kAlAtha nIlAtha lohitaca hAridrazca zuklazceti paJcaviMza: 25 | svAt kAlAtha nIlAca lohitaztha hAridratha zuklAzceti patriMzaH 26 | syAt kAlAca nIlAca lohitazca hAridrAtha zuklaceti saptaviMzatitamaH 27 / hAridrAica, zuklAica24' yaha caubIsavAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lojita varNavAle, aneka pradeza pIna varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 24 'spAt phAlAica, nIkAina, lohitaica, hAridrazca, zuklazca25' yaha 25 vAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohina varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 25, 'spAt kAlAica, nIlAica, lohitazca, hAridrazca zuklAzca26' yaha 26 vAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 26, 'syAt kAlAica, nIlAica, lohitaica, hAridrAica, zuklazca27' yaha sattAvIsavAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIta varNavAle, aura eka pradeza lohitAzca, hAridrAzca zuklAzca24' te potAnA aneH pradezeobhAM ANA vrssaavALA eka pradezamAM nIla vaNu vALe aneka pradezAmAM lalavaNu vALA ane pradezeAmAM pILA vaghu vALA ane aneka pradezeAmAM sapheda vaNu vALA hAya che. bhA thopI sabhI lauMga he 24 ' syAt kAla ica, nIlAica, lohitAzca hAridrazca zuklazca 25' gane azobhAM te ajA varSAvANI mane pradezabhAM nIsa vaNa vALo aneka pradezeAmAM lAla vavALo kAi eka pradezamAM pILA vaNu vALo eka pradezamAM sapheda vaNa vALo hAya che. e rIte A paccIsamA bhaMga che 25 ' syAt kAlAca nIlAca lohitazva hAridrazva zuklAzca26' te bhane ahezabhAM ajA vaNa vALo eka pradezamAM pILA va vALA aneka pradezAmAM nIla vaNu vALI eka pradezamAM lAla vaNu va Lo ane aneka pradezamAM sapheda vavALo hoya che. me rIte bhA cha0vIsa bhI saMga che. 26 'syAt kAlazca nIlA ica, lohitazca, hAridrAzca, zuklazca27' mane ahezAmAMte ajA varSAvANo bhane pradezobhAM nIsa vadhu vALo eka pradezamAM lAla vaNuvALA aneka pradezAmAM pILA varNavALA ane
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaicandrikA TIkA za020 u05 07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 89 syAt kAlA nIlA lohitatha dAridrAzra zuklAceti aSTAviMzatiH 28 / syAt kAlAtha nIlAca lohitAzva hAridrazca zuklazyetye konatriMzattamaH 29 / syAt kAlAca nIlAca lohitAzva hAridrava zuklAceti triMzattamaH 30 | syAt kAlAca nILA lohitAzva hAridrAzca zuklazceti ekatriMzattamaH 31 / 'ee ekatIsaM bhaMgA' zukla varNavAlA ho sakatA hai 27, 'sthAt kAlAzca nIlAica, lohitaica, hAridrAica, zuklAica28' yaha aTThAvIsarvA bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIta varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 28 'syAt kAlAica, nIlAica, lohitAca, hAridraya, zuklazca 29' yaha unIsavAM 29 vAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle aneka pradeza nIle varNavAle aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIta varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 29, 'syAt kAlAica, nIlAica, lohitAzca hAridrazca zuklAzca30' yaha 30 va bhaMga hai, isake anusAra aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, aneka pradeza usake nIle varNavAle, aneka pradeza usake lohita varNavAle eka pradeza pIta varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 30, isa prakAra ke ye 30 bhaMga hai, ikatIsavAM bhaMga isa prakAra hai 'spAt kAlAzca, nIlAica, eka pradezamAM sapheda vaNu vALA hAya che. A satyAvIsamA bha'ga che. 27 athavA 'syAt kAlAzca, nIlAzca, lohitazca, hAridrAzca zuklAica28' te ghotAnA ane pradezamAM kALA varNavALA aneka pradezamAM te nIla vaNu vALA hAca che. eka pradezamAM lAla vaNu vALe aneka pradezAmAM pILA vaNu vALe ane aneka pradezamAM te sapheda vaNu vALA hAya che A aThayAvIsamA laga che. 28 ' syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrazca zuklazca29' bhane pradezabhAM te kALA vaNu vALe aneka pradezamAM nIla varNavALA aneka pradezamAM lAla vaNu - vALA eka pradezamAM pILA vasuvALA ane eka pradezamAM sapheda vaNu vALA DAya che, bhA bhogazutrIsabho lauMga che. 27 'syAt kAlAzca, nIlAzca, lohitAzca, hAridrazca zuklAzca 30' ne pradezamAM te ajA varSAvANo bhane ahezAmAM te nIla varNavALA aneka pradezamAM lAla vaNuvALA aneka pradezamAM pILA vasuvALA ane aneka pradezeAmAM te sapheda varNavALA hAya che. A trIsamA bhaga che. 30 'syAt kAlAca nIlAzca lohitAzca, hAridrAzca zuklA3 1' mane ,
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsutre ete uparidarzitAH pazcAnAmapi varNAnAM paripATayA eksyAnekatvAbhyAm ekatri zadbhaGgA bhavantIti 'evaM ekaga- duyaga-tiyaMga- caukkaga paMcagasaMjoehiM dochattIsAbhaMgasayA bhavati' evam eka dvika- trika-catuSka paJcakasaMyogaH varNAnAzritya paTatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH (236) bhavanti / 'gaMgA jahA aTThapaesiyassa' gandhA yathA aSTapradezikasya gandhamAzritya paTTabhaGgA bhavanti tathaiva natramadezikasyApi gandhamAzritya paDbhaGgA bhavantItyarthaH, 'rasA jahA eyassa cetra vanA' rasA yathA etasyaiva - navapradezikasyaiva varNA, yathA navapradezikasya varNAH kathitA svasyaiva lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca' 'ee ekatIsaM gaMgA' isa prakAra se ye31 bhaMga pAMca varNo kI paripATI se unake ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM / evaM ekaga- duyaga-tiyaga-ca-paMcaga-saMjoehiM do chattIsA maMgalayA bhavati' ye varNAzrita saba bhaMga yahAM 236 hote haiM, asaMyogI 5, hikasaMyogI 40 trisaMyogI 80 catuSkasaMyogI bhI 80 aura paMca saMyogI 31, 'gaMdhA jahA apaesiyasla' jisa prakAra se aSTa pradezika gandha ko Azrita karake 6 bhaga kahe gaye haiM, usI prakAra se nava pradezika skandha meM bhI gandha ko Azrita karake saMga kahanA cAhiye 'rasA jahA eyassa ceva bannA' jisa prakAra le rasoM ko Azrita karake aSTapradezika skandha meM bhaMga prarUpaNA kI gaI hai usI prakAra se isI ko Azrama karake bhI bhaMga prarUpaNA karanI cAhiye arthAt rasoM ko Azrita karake yahAM para asaMyogI 5, dviksaMyogI 40 trika pradezamAM te kALA varNavALA aneka pradezamAM nIla vaNu vALA aneka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezamAM pIDA vavaLe ane eka pradezamAM sapheda vANI hoya he. mA sabhA lauMga he. 31 'ee ekatIsa bhaMgA' bhA rIte A ekatrIsa bhagA pAMca varDjhanA ceAgathI tenA ekapaNA ane aneka pAyAne sahane yA che. 'eva' ekaga- duyaga-tiyaga- caukkaga-paMcagasaMjoehi do chattIsA maMgasayA bhavaMti' yA rIte pazu saMdhI 236 aso chatrIsa lago thAya che. te A rIte asace.gI 5 dvikasa cegI 40 cALIsa bhaMgA trikasaceAgI 80 esI bhagA cAra saMceAgI paNa 80 esI bhaMge ane pAMca saceAgI 31 ekatrIsa ema kula 236 bhagA thAya che. - 'gaMdhA jahA apae siyarasa' ne rIte 15 adezavAjA sudhamAM gaMdha saMbadhI 6 cha bhagA kahyA che teja pramANe A nava pradezavALA skaMdhamAM paNa gaMdha sabadhI cha 6 bhagA samajavA. 'rasA jahA eyasa ceva vannA' mA pradezavANA adhamAM ne rIte rasa sabaMdhI bhaMgAnI prarUpaNA karavAmAM AvI che eja pramANe A nava pradeza
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyaryAndrakA TIkA za020 u05 su07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 21 tAdRzasaMkhyAkA rasA api jJAtavyAH, 'phAsA jahA cauppaesiyassa' sparzA yathA catuHpradezikasya / sparzasya patriMzadbhaGgA bhavantIti bhAvaH / navapradezikasya varNagandharasasparzAna yathAvibhAgaM pradarya dazaradezikasya tAn darzayitumAha-'dasapaesie NaM' ityAdi, 'dasapaesie NaM bhane khaMdhe pucchA 'dazapadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH pRcchA he bhadanta ! dazamadezikA skandhaH saMyogI 80 catuSkasaMyogI bhI 80 aura paMcasaMyogI 31 milakara 236 bhaMga hote haiN| 'phAsA jahA caupparaliyassa' catuSpradezika skandha ke prakaraNa meM catuSpradezika skandha ke sparzoM ko Azrita karake jisa prakAra se 36 bhaMga kahe gaye haiM usI prakAra se navapradezika skandha ke bhI sparzo ko Azrita karake 36 bhI kahanA cAhiye ataH navapradezika skandha ke sparza saMbaMdhI 36 bhaMga ho jAte haiM-isa prakAra se navapradezika skandha ke varNa gandha, rasa aura sparza saMbaMdhI bhaMgoM kI prarUpaNA karake aba sUtraH kAra dazapradezi skandha ke varga, gaMdha, rasa aura sparzasaMbaMdhI bhaMgoM kA kathana karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'dasapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe pucchA' he bhadanta ! jo skandha 10 pudgala paramANuoM ke saMyoga vALA saka dhanA rasa saMbaMdhI laMgonI prarUpaNuM samajI levI arthAta-rase saMbaMdhI ahiyA asaMyegI pa pAMca kisagI 40 cALIsa trisa gI 80 eMsI cAra saMyegI 80 eMsI ane pAMca saMgI 31 ekatrIsa ema pusa 23 mase! chatrIsa 2sa saMdhI thAya che. 'phAsA jahA cauppaesiyasa' yAra prazAdhanA prabhA yA2 pradezavAghamA 25za. saMbaMdhI je rIte 36 chatrIsa bhego kahyA che, eja rIte nava pradezavALA raka dhamAM paNa sparza saMbaMdhI chatrIsa bhaMga thAya che. tema samajavuM. A pramANe nava pradezavALA sadhane varNa, gaMdha, rasa ane paze saMbaMdhI bhagenuM vivecana karIne have sUtrakAra daza pradezavALA dhanA vaNa, gaMdha, rasa, ane sparza saMbadhI bhagonI prarUpaNa kare che. AmAM gautama svAmI prabhu se pramANe pUche che -'dasa paesie NaM bhaMte khaMdhe pucchA hai bhagavana je dha 10 dasa pula paramANuonA saMgathI thAya che te daza
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 bhagavatI sUtre 9 kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparza iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' | ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'siya egavanne' syAt ekavarNaH dvirNastravarNaturvarNaH paJcavarNaH syAdekagandho dvigandhaH syAdekaraso dvirasakhirasathatUrasaH paJcarasaH syAt dvisparza khrisparzazcatuHsparzaH / etadeva darzayati- 'jahA' ityAdi, 'jahA naparasira jAna caupha se pannate' yathA navapadezike yAvat catuHsparzaH se janya hotA hai vaha dazapradezika skandha kitane varNoM vAlA, kitanI gaMdhoM vAlA, kitane rasoM vAlA aura kinane sparzo vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA / liya egavanne ? jahA navapaesie jAva siya cauphAle pannatte' he gautama ! vaha dazapradezika skandha navapradezika skandha kI taraha eka varNavAlA yAvat cAra sparzovAlA hotA hai arthAt vaha kadAcit eka varNavAlA ho sakatA hai, kadAcit do vargoM vAlA ho sakatA hai kadAcit tIna varNoM vAlA ho sakatA hai, kadAcit cAra varNoM vAlA ho sakatA hai aura kadAcit pAMca varNoM vAlA ho sakatA hai, isI prakAra vaha kadAcit eka gaMdhavAlA, kadAcit do ister bhI ho sakatA hai kadAcit vaha eka rasavAlA, kadAcit vaha do rasoMvAlA, kadAcit tIna rasoMvAlA, kadAcit cAra rasoMvAlA aura kadAcit vaha pAMca rasoM vAlA ho sakatA hai, kadAcit vaha do sparzo vAlA, kadAcit tIna sparzo vAlA, kadAcit cAra sparzo vAlA, ho sakatA hai, isa viSaya ko spaSTa karake aba sUtrakAra samajhAte haiM pradezavALA skaMdha keTalA varNavALA hAya che? keTalA gaMdhAvALA hoya che? keTalA rasAvALA hAya che ? ane keTalA sparzavALA hAya che ? A praznanA uttarabhAM alu che hai- 'goyamA ! siya egavanne ? jahA navapaesie jAva yi ca phAse paNNatte' he gautama / te dRza pradezazaNa dha nava pradezavarAjA skaMdhanI mAphaka eka vaghu vALA yAvata cAra spoMvALA hAya che. arthAt te DhAIvAra eka vavALA hoya che. kaiAIvAra e varDsavALA hAya che.keAIvAra traNa vIvALA hAya che. kAivAra cAra varNIvALA hAya che. ane koIvAra pAMca vartAvALA hAya che eja rIte keAIvAra eka gadhavALA ane koIvAra e gaMdhavALA paNu hAya che, krAIvara te eka rasavALA koivAra te e raseTavALA keAIvAra traNa rasAvALA kADhavAra cAra rasAvALA ane keAIvAra pAMca rasAvALo hAya che. koIvAra e sparze vALo kAivAra traNa sparzavALo ane kArTAra cAra sparzAvALo hAya che,
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyazcandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 823 majJaptaH / 'jaDa egabanne' yadi ekavarNoM dazamadezikastadA, 'egadanna dvivannatikannacauvanA jahera navapaesiyasa' ekavarNadvivarNaprivarNacaturvarNA yathaiva navamadezikasya tathaiva dazamadezikasyApi jJAtavyAH / 'paMcavanne vi the|' paJcavarNo'pi tathaiva navamadezikavadeva 'NavaraM vattIsaimo bhaMgo bhannaI navaraM-kevala miha dvAtriMzattamo bhaGgo bhaNyate-bhaNitavyaH, syAda kAlazca nIlazca lohitazva hAridrazca zuklazcetyArabhya ekatriMzadbhaGgA navapradezike ye uktAste marve'pi grAhyA eva kevalamatra dvAtriMzattamo'pi syAna kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrAzca zuklAzcetyAkArako'viko'pi vaktavya ityevaM krameNa paripATayA dvAtriMzattamo vaktavyaH / 'eva 'jai egavanne' yadi vaha daza pradezika skandha eka varNavAlA hotA hai to 'egavanna duvannativanna cavannA jaheba navapaesiyasa' ekavarNa viSa yaka, dvivarNa viSayaka, trivarNa viSayaka aura cAra varNaviSayaka kathana jaisA navapradezika skandha meM kiyA gayA hai, vaisA hI kathana inake viSaya meM yahAM para bhI karanA cAhiye tathA 'paMcavanne vi taheva' pAMca varNaviSayaka kathana bhI navapradezika skandha ke jaisA hI karanA cAhiye, yadi kucha vizeSatA hai to yaha 32 veM bhaMga kI apekSA se hai tAtparya kahane kA yaha haiM ki navapradezika skandha meM pAMcavarNoM ke jo 31 bhaMga prakaTa kiye gae haiM so 31 bhaMga to ve hI yahAM kahanA cAhiye tathA 32 vAM jo bhaMga hai vaha isa prakAra se hai-'syAt kAlAica, nIlAica, lohitAzca, sA2 mAra viSaya 25STa rIta samAve che. 'jai egavanne' nete za pradezavANo 245 me 1 vANo jAya to te 'egavanna, duvanna, tivanna cauvannA jaheva navapaesiyasa' se varSa samayI, me 199 samAdhI traNa varNa saMbaMdhI ane cAra varNa saMbaMdhInuM kathana jevI rIte nava pradezavALA rakaMdhanA viSayamAM kahevAmAM AvyuM che e ja pramANenuM kathana A daza pradezavANA viSayamA 4 dhana pay samana. tathA 'paMca vanne taheva' pAMya paNa saMbaMdhInuM kathana paNa nava pradezavALA kaMdhanI jema ja samajavuM. je kaMI vizeSapaNu che te 3ra batrIsamAM bhaMga saMbaMdhI che. kahevAnuM tAtparya e che ke nava pradezavALA kaMdhamAM pAMca varNa saMbaMdhI 31 ekatrIsa bhaMge kahyA che A daza pradeza skaMdhamAM 32 batrIsa bhaMga thAya che. 31 ekatrIsa bhaMga to nava pradezavALA skaMdhanI jemaja ahiyAM paNa samajavA ane batrIsa je maga cha mA pramANe cha-'syAt kAlAzca nIlAca lohitAzca hAridrAzca zuklAzca32' bhane pradezamA 4aa pANI bhane pradezamAna pANI aneka pradezamAM lAla varNavALo aneka pradezamAM pILA varNavALo ane aneka
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne mee ekkAdayagatiyagavaukagapaMcagasaMjogesu donni sattatIsA bhaMgasayA bhavaMti' evamete ekatikatrikacanuSkapazcakasaM gogaiH saptatriMzadadhikazatadvaya bhaGgA bhavanti asaMyogino bhaGgAH, paJca 5, dviva saMyoginazcatvAriMzat 40 trikasaMyo. gino'zItiH 80, catuH saMyogino'pyazItireva 80, pazcakasaMyogino dvAtriMzat 32, sarvamaMjhalanayA saptatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH 237 bhavanti, dazapadezikaskandhe varNAnAzrityeti / 'gaMdhA nahA napaesiyassa' gandhA yathA nadezikasya, dazamadezikasya gandhaviSayakAH pahabhaGgA bhavanti, 'rasA jahA eyarasa ceva pannA' rasA yathA etasyaiva varNAH yayA varNAH vibhAgazo dazamadezikarUna kathitAstathaiva rasAapi asaMyoginaH paJca 5 dvirasaMyoginazcatvAriMzat 40, trikasaMyogino'zIti 80, catuH saMyogino'pyazItireya 80, paJcakasaMyogino dvAtriMzat 32, sarvasaMkalanayA saptatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH 237 bhavantIti jJAtavyAH / 'phAsA jahA cau esiyasma' sparzA yathA canummadezizasya / evaM krameNa dazapadezikasya hAridrAica, zuklAzca 32' 'evamee ekA-duyaga-tiyaga-caukkA-paMcaga saMjogestu doni sattatIsA bhAsayA bhavani' isa prakAra se yahAM para asaMyogI 5 dvika saMyogI 40, trikasaMyogI 80, catuSkasaMyogI bhI 80 aura paMcataMgI 32 bhaMga vargoM ko Azrita karake 237 ho jAte haiN| gaMdhaviSayaka bhaMga yahAM navapradezika skandha ke jaisA 6 hote haiM 'ralA jahA rasaviSayaka bhaMga bhI yahAM 237 hote haiM-asayogI 5, dvika saMyogI 40, trikasaMyogI 80, catuSka saMyogI 80 aura paMcaka saMyogI 32, kula milakara yahAM rasoM ko Azrita karake bhaMgasaMkhyA vargoM kI taraha 237 hotI haiM / 'phAsA jahAca uppa0' tathA sparzasaMbaMdhI pradezamA saha pAjo DAya cha 32 'evameva ekaga-duyaga-tiyaga-caukkagapaMcaga-saMjogesu donni sattatIsA bhaMga sayA bhavaMti' mA zata ahiyA asayogI pAMca bhAge be saMgI 40 cALIsa bhAge, traNa sagI 80 eMsI bhage, cAra sagI 80 eMsI bhage pAMca saMgI 3ra batrIsa bhaMga e rIte varNa saMbaMdhI 237 basosADatrIsa bhego thAya che. gaMdha saMbaMdhI bhego nava pradezI 24 dhanI ma 6 7 thAya che. 'rasA jahA pannA' va samadhI rema 236 aMge thAya che tema rasa saMbaMdhI aMge paNa ra37 basa sADatrIsa thAya che. temAM asaMgI 5 pAMca be sagI 40 cALIsa traNa sagI 80 eMsI cAra sagI 80 eMsI ane paMca saMcagI 3ra batrIsa ema kula 2sa samadhI mase! sAtrIsa 237 saya thAya che. 'phAsA jahA caupaesiyassa'
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 825varNaviSaye saptatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH 237, gandhaviSaye 6 paT, rasaviSaye saptatriMzadadhikazatadvayam 237, sparzaviSaye paTtriMzat 36, sarvasaMkalanayA 516 SoDazAdhikapaJcazatabhaGgA bhavantIti / 'jahA dasapaesio evaM saMkhejjapaesioM vi yathA dazapadezikA skandho varNagandharasarUpa H savibhAgaiH kathitastathA saMkhyeya padeziko'pi skandho varNagandharasasparzIH savibhAgaiH varNanIyaH / 'evaM asaMkhejjapaesio vi' evameva-dazamadezikavadeva varNagandharasasparzarasaMkhyeyapadeziko'pi skandho vktvyH| 'suhumapariNao aNaMtapaesio vi evaM ceva' sUkSapariNato'nanta. pradezika skandho'pi evameva dazamadezikavadeva varNagandharayaspazairvarNanIya iti ||suu07|| bhaMgoM kI saMkhyA catuH pradezI skandha ke jaisI 36 zetI haiM, isa prakAra sagha bhaMgoM kI saMkhyA yahA~ 516 AtI hai-varNaviSayaka bhAga 237, gaMdhaviSayaka bhaMga 6, rasa viSayaka aMga 237 aura sparzaviSayaka bhaMga 36 / 'jahA dala paesio evaM saMkhejjapae0' jisa prakAra se daza pradezika skandha varNa, gaMdha, rasa aura spoM ke bhaGgoM se prarUpita kiyA gayA hai, usI prakAra le saMkhyAta pradezika skandha bhI varNa gandha, rasa aura sparza saMbaMdhI bhaMgoM dvArA prarUpita karanA cAhiye, 'evaM asaMkhejja dazapradezika skandha ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza saMyandhI bhaGgo le hI asaMkhyAta pradezI skandha ke varNa, gaMdha rasa aura spoM ke bhar3oM kA vivecana karanA cAhiye / tathA-suhuMmapariNao0' sUkSma pariNata ananta tathA sparza saMbaMdhI bhagonI saMkhyA cAra pradezavALo skaMdhanI jema 36 chatrIsa thAya che. e rIte tamAma. bhazenI saMkhyA 516 pAMcaso seLa thAya - che. te A pramANe samajavA varNa saMbaMdhI 237 base sADatrIsa bhaMga gaMdha saMbaMdhI 6 cha rasa saMbaMdhI ra37 base sADatrIsa ane sparza saMbaMdhI 36 chatrIsa zata pusa 516 pAMyasesaNa maga thAya che. 'jahA dasapaesiyo evaM saMkhejjapaesio' 2 pramANe 42 pradezavAya 24 pay, madha, rasa, bhane speza saMbaMdhI aMgenI prarUpaNa karI che te ja pramANe saMkhyAta pradezavALA sakadhamAM paNuM varNa gaMdha, rasa, ane sparza saMbaMdhI bhagAnI prarUpaNuM- sama vI. 'evaM asaMkhejja. 6 prazAdhanA , gadha, 2sa mana 25 saMbaMdhI pramANe ja asaMkhyAta pradezavALA skaMdhanA varNa, gaMdha, rasa ane 25za samadhI 4thana sabhA' tathA 'suhuma pariNao0) sUkSma parikSata maantapradezavALA sakaMdhanA varNa vigerenA bhAge paNa daza pradezavALA kaMdha bha0 104
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra. ". paramANupudgalAdArabhya sUkSmapariNatAnantamadezikaskandhaparyanteSu varNagandharasasparzAn savibhAgAn pradarya vAdarapariNatAnanantapradezikapudgale gatAn varNagandharasasparzAn vibhAgazo darzayitumAha-vAyarapariNae NaM' ityaadi| mUlam-'bAyarapariNae NaM bhaMte ! aNaMtapaesie khaMdhe kaivanne evaM jahA advArasamasae jAva siya aThThaphAse pnnte| vannagaMdha rasA jahA dspesiyss| jai cauphAse save kakkhaDe savve garue savve sIe savve niddhe 1, savve kakkhaDe savve garue savve sIe savve lukkhera, savve kakkhaDe savve garue savve usiNe savve niH3, savve kakkhaDe lave garue savve sIe save lukkhe4, savve kakkhaDe savve lahue savve sIe savve niddhe 5, satve kakkhaDe savve lahue sabbe sIe savve lukkhe6, savve kakkhaDe saMve lahue savve usiNe sabve ni 7, savve kakkhaDe savve lahue savve usiNe satve lukkhe8, savve maue savve garue savve sIe savve niddhe9, savve maue sabve garue savve sIe savve lukkhe10, sabje maue savve garue savve usiNe savve niddhe 11, savve maue savve garue savve usiNe savve lukkhe12, savve maue savve lahue savve sIe savve niddhe13, savve maue savve lahue savve sIe savve lukkhe14, save maue savve lahue savve usiNe satve ni 15, savve maue savve lahue savve usiNe savve lukkhe16, ee solasa bhNgaa|| pradezika skandha ke vargAdi bhaMga bhI, daza pradezika skandha ke varNAdi bhaMgoM kI taraha hI varNita karanA cAhie ||suu07|| pramANe samajavA ane daza pradezavALA kaMdhanA vadi prakAra pramANe tenuM paNa varNana karavuM. sUtraNa ' .
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 127 _____ jai paMcaphAse savve kakkhaDe savve garue savva sIe desai : niddhe dese lukkhe 1, sabve kakkhaDe savve garue savve sIe dese niddhe desA lukkhAra, savve kakkhaDe savve garue satve sIeM desA niddhA dese lukkhe3, savve kakkhaDe savve garue savve sIe desA niddhA desA lukkhA4, savve kazkhaDe savve garue saMce usiNe dese niddhe dese lukkhe4, savve kakkhaDe satve lahue savve sIe dese niddhe dese lukkhe4, savve kakkhaDe sabve lahue sabve usiNe dese niddhe dese lukkhe4| evaM ee kakkhaDe NaM solasabhaMgA16 sabve maue savve garue satve sIe dese niddhe dese lukkhe4| evaM maueNa vi solasabhaMgA16, evaM battIsaM bhNgaa32| savve kakkhaDe satve garue savve niddhe dese sIe dese usiNe4, savve kakkhaDe savve garue savve lukkhe dese sIe dese usinne| ee battIsa bhNgaa32| savve kakkhaDe savve sIe savve niddhe dese garue dese lahue, ettha vi battIsaM bhaMgA32 / savve garue savve sIe sabve niddhe dese kakkhaDe dese maue, ettha vi battIsaM bhaMgA32, evaM sambe te paMcaphAse aTThAvIsaM bhaMgalayaM128bhavai // jai chapphAse sabve kakkhaDe savve garue dese sIe dese uliNe dese niddhe dese lukkhe1 savve kakkhaDe savve garue dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhAra, evaM jAva sabveM kakkhaDe savve garue desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhaa16| ee solasa bhNgaa16| savve kakkhaDe savve
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ keMta bhagavatI sUtre lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, ettha vi - solasa bhaMga 16 / savve maue sabve garue dese sIe dese ukSiNe dese middhe dete lukkhe, ettha vi solasa bhaMgA 16 / savve maue sabve lahue, dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe, ettha vi solasa bhaMgA 16, ee cautAIbhaMgA 64 / sabve kakkhaDe savve sIe dete garue lahue dese niddhe dese lukkhe, evaM jAva sabbe maue sabve usiNe desA garuyA desA lahuyA desA NiddhA delA lakkhA, ettha vicausaTThi bhaMgA64 (2) satre kavaDe sarvva niddhe dekhe gae dete hue dese sIe dese usiNe1, jAva save maue sahe lakkhe desA lahuyA desA sIyA desA utiNA ee uTTi bhaMgA64 (3) save garue save sIe dese kakkhaDe dese maue dese niddhe dese lakkhe evaM jAva sadhe lahue save usine desA kakkhaDA desA mayA desA niddhA desA lukkhA / ee usaTThi bhaMgA64 (4) save garue save niddhe dekhe kakkhaDe dese maue dese sIe dese uline 1 jAva sabbe lahue save lukkhe desA kakkhaDA desA mauyA desA sIyA desA usiNA, ee causaTThi bhaMgA 64 (5) save sIe save niddhe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue? jAva save usiNe sabve lukkhe desA kakkhaDA desA mayA desA garuyA desA lahuyA ee causaTThi bhaMgA64 (6) save te chapkA se tinni urAsiyA bhaMga sayA 384 bhavaMti ||suu. 8 //
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikayudgalAtayodini 829 chAyA-cAdarapariNataH khalu bhadanta ! anantapradezikaH kativarNaH 0 evaM athA'STAdazazate yAvat syAdaSTasparzaH prajJaptaH / varNagandharasA yathA dazamadezikasya, yadi catuHraparzaH saH karkaza:-sauM gurukA sA zIta: sarvaH snigdhaH 1, saH karkazaH saNe gurukA sarvaH zItaH sarvo rUkSaH 2, sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarva uSNA sarvaH snigdhaH 3, sarvaH karkazaH sarbhe gurukaH sarva uSNaH sarta rUkSaH 4, sarvaH karkazaH sau laghukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH 5, sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarvaiH zItaH sarvo rUkSaH 6, saH karkazaH soM laghukA sarva uSNaH sarvaH snigdhaH 7, sarvaH kazaH sA laghuH sarvaH uSNaH sau rUkSaH 8, soM mRdukaH so gurukA sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH 9, soM mRdukaH sarvo gurukA saH zIta: sarvo rUkSaH 10, sarvo mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH sarvaH snigmaH 11, saNe mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH sA rUkSaH 12, soM mRhakaH sarvo laghukA sarvaH zItaH sarvaH snigdhAH 13, sarvA mRdukA soM laghuH sarvaH zotaH so rUH 14, soM mRdukaH soM laghu kA sarva uSNaH sarvaH striAdhA 15, soM mRdukA sanoM laghu kA sarva uSNaH sarvo rUkSA 16, ete poDaza bhaMgA // ___ yadi paJcasparzaH sarvaH karkazaH so gurukaH sarvaH zIto dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH karkazaH so gurukA sarvaH zIto dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, sarvaH karkazaH so gurukaH saH zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, saH karkazaH soM gurukA, sarvaH zItaH, dezAH snigdhAH, dezA rUkSAH 4 / sarvaH karkazaH sarvo gurukA, sarva uSNaH, dezaH snigyo dezo rUkSaH 4, ,sarvaH karkazaH, sarvo 'laghukA, sarvaH zItaH, dezaH snigdho dezo rUkSaH 4 / sarvaH karkaza', sarvA laghukA, sarva uSNo, dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, evamete karkazena SoDaza bhaGgAH 16 / so mRdukaH sarvA gurukA sarvaH zIvA dezaH snigdho dezo rUkSaH 4 / evaM mRdu kenApi SoDaza bhaGgAH 16, evaM dvAtriMzad bhaGgAH 32 / sarvaH karkazaH savoM gurukaH sarva snigdhaH dezaH zIto deza uSNa, 4, sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarvo rukSo dezaH zIto deza uSNaH 4, ete dvAtriMzad bhaGgAH 32 / sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH snigdho dezo guruko dezo laghukaH, atrApi dvAtriMzadbhaGgAH 32 / sarvo gurutaH, sarvaH zItaH, sarvaH snigyo, dezaH karkazo, dezo mRdukaH, atrApi dvAtriMzadbhaGgAH 32 / eva sarve te paJcasparze'STAnizatyadhikaM bhAzanaM (128) bhavati / . yadi SaTsparzaH sarvaH karkazaH, saryo gurukaH dezaH zIto deza upNo deza snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH karkazaH saryo gurukaH dezaH zIto deza uSNo deza snigdho dezA rUkSAH 2, evaM yAvat sarvaH karkazaH sarvo gurukA, dezAH zIvAra,
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ 630 bhagavatIsUtra dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezA rUkSAH 16 / ete poDaza bhaGgAH 16 / sarva karkazaH sA laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo sUkSaH, atrApi SoDaza bhaGgAH 16 / soM mRdukaH sarvo gurukA dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, atrApi poDaza bhaGgAH 16 / sarvo mRdukaH saryo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, atrApi podaza bhaGgAH 16, ete catuHpaSTabhaGgAH 64 (1) / sarvaH karkazaH sarvaH zItaH dezo guruko dezo laghukA dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM yAvat sarvo mRdukaH sarva uSNo dezA gurukAH dezA laghukAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, atrApi catuHpaSTibhaGgAH 64 (2) / sarvaH karkazaH sarvaH snigdho dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNaH 1, yAvat saryoM mRdukA savoM rUkSaH dezA gurukAH, dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH ete catuSpaSTibhaMjJAH 64 (3) / sarvo gurukaH sarvaH zItaH dezaH karkazaH dezI mRdukA deza: snigdho dezo rUkSaH, evaM yAvat sarvo laghukaH sarva uSNaH dezAH varkazAH dezA mRdukAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, ene catuHpaSTirbhaGgAH 64 (4) so gurukaH sarvaH snigdhaH dezaH karkazaH dezo mRdakaH dezaH zIto deza uSNaH, yAvat sauM laghuruH sarvo rUkSaH dezAH karkazAH dezA mRdukAH dezA zItA, dezA uSNAH, ete catuHpaSTimagAH 64 (2) sarvaH zItaH sarvaH snigdho dezaH karke zo dezo mRduko dezo guruko dezo lughurA, yAvat sarva upNa. soM rUkSaH dezAH karkazAH dezA mRdukAH dezA gurukAH dezA laghukAH, ete catuHSaSTi bhaGgAH, 64 (6) sarve te SaT sparza caturazItyadhikazatatrayabhaGgAH 384 bhavanti // 50 8 // TIkA-'vAyarapariNae NaM bhaMte / ' vAdarapariNataH khalu bhadanta ! vAdaratayA paramANupudgala se lekara sUkSmapariNata anantapradezika skandha taka ke skandhoM meM bhaGgasahita varNa, gaMdha, rasa aura sparTI ko dikhAkara aba pAdarapariNata ananta pradezika pudgala skandha meM rahe hue vaNe, gandha, rasa aura sparzo ko vibhAgazaH prakaTa kiyA jAtA hai-'vAyarapariNae Na bhaMte' ityaadi| TokArtha-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'vAyarapariNae NaM bhaMte ! * paramANu yudalathI laIne sUkSama pariNAmavALA anaMta pradeza skaMdha sudhInA rakadhAmAM bhaMga sahita varNa, gaMdha, rasa, ane sparzIne prakAra batAdhIne have bAdara pariNAmavALA anaMta pradezI pakUla kaMdhamAM rahelA varNa, chedha, rasa, ane sparzIne kramathI pragaTa kare che. 'bAyarapariNae NaM bhaMte!' tyAla TIkALuM--A sUtrathI gautama vAmIe prabhune evuM pUchavuM che ke
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 831 pariNataH, cAdaratvaM-sthUlatvaM tatazca sthUlatA prApta ityarthaH 'aNaMtapaesie khaMdhe' anantamadezikaH skandhA-anantAH pradezA avayavatayA vidhante yasyAvayavinaH so'nantapradezikaH etAdRzaH skandhaH sthUlAvayavI saH 'kaibanne' kativarNaH katigandhaH kavirasaH katisparzaH sthUrAvayavini kiyanto varNagandharasasparzAH vidyante iti praznaH, 'evaM jahA ahArasamasae nAva siya aTThaphAse pannatte' evaM yathA aSTAdazezate yAvat syAt aSTasparzaH prajJaptaH tathAhi-tatratyaM prakaraNam , bhagavAnAha-he gautama ! syAdekavarNoM yAvat pazcavarNaH, syAdekagandhaH syAd dvigandhaH, syAdeka aNatapaesie khaMdhe' he bhadanta ! jo ananta pradezika pudgala skandha cAdara rUpa pariNAma se pariNata hotA hai vaha kitane varNoM vAlA, kitanI gaMdhoM vAlA, kitane rasoM vAlA, aura kitane sau~ vAlA hotA hai ? pUchane kA tAtparya aisA hai ki jo ananta pradezoM vAlA pug2ala skandha-ananta pradeza avaghavarUpa se jisameM vidyamAna hote haiM-ananta pudgala paramANuoM ke saMyoga se jo janya hotA hai-aisA sthUlAvayacI pudgala kitane varNAdi vAlA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM jahA aTThArasamasae jAva siya aTThaphAse pannate' he gautama ! jisa prakAra se aThArahaveM zataka meM 'yAvat vaha kadAcit ATha rupoM vAlA hotA hai isa pATha taka kahA gayA hai-vaisA hI kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye, uttararUpa meM vahAM kA prakaraNa isa prakAra se hai-he gautama ! vaha kadAcit eka 'bAyarapariNae gaM bhaMte! aNaMtapaesie khaMdhe pucchA' 3 bhagavan re mnntpradezavALo pula dha ba dara rUpa pariNAmathI pariNAmavALe thAya che. te keTalA varSovALe heya che? keTalA gadhevALo hoya che? keTalA sevALe hoya che? ane keTalA sparzIvALA hoya che ? pUchavAne hetu e che keanaMta pradezavALo pudgala skaMdha ananta pradeza rUpa avayathI jemAM rahelA heya che-ananta pudgala paramANuonA sagathI thavAvALo hoya che-e sthUla avayavavALo pudgala keTalA varSovALo hoya che? keTalA gadhevALo hoya che? keTalA rasavALo hoya che. ane keTalA sparzevALo hoya che? A praznanA uttaramA prabhu 49 cha 8-'eva' jahA advArasamasae jAva siya aTuphAse paNNatte' he gautama ! aDhAramAM zatakamAM je pramANe yAvat te kaIvAra ATha spaze vALo hoya che. A pATha sudhImAM kahevAmAM AvyuM che. te ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajavuM.
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI raso yAvat paJcarasaH, syAt catuHsparzaH yAvat aSTasparza iti / 'vanna gaMparasA jahA darupaesisa' varNagandharasA yathA dazama dezikasya, dazamadezikasya yenera rUpeNa varNagandharasAH kathitAstenaiva rUpeNa bAdarapariNatAnantapadezikaskandhasyApi jJAtavyAH / yathA-kadAcidekavarNaH kadAcid dvivarNastrivargazcaturvaNaH paJcavarNoM vA, evaM gandharasayorapi yathAsaMbhavam vyavasthA'vagantavyA, dazamadezikakandhApekSayA savalakSaNyaM taddarzayati-'naI' ityAdi, 'jaI cauphAse' yadi catuH spoM bAdarapariNato'nantapradezikA kandharaudA 'savve kakkhaDe' samve garue mavve sIe rAbve varNavAlA pAvat pA~ca varNavAlA, kadAcit eka gaMdhavAlA, kadAcit do gaMdhoM vAlA, kadAcit eka rasavAlA, yAvat pAMca rasavAlA, kadAcit cAra spoM vAlA cAvat ATha sparzo kAlA hotA kahA gayA hai yahI cAta atideza se prakaTa karate hue prabhu kahate haiM-'vanagaMdha rasA jahA dasapaeliyasta' jisa prakAra se varNa, gandha, aura rasa dazapradezika skandha ke kaheM gaye haiM usI rUpa se cAdara pariNata ananta pradezika skandha ke bhI ye jAnanA cAhiye tathA ca kadAcit yaha eka varNavAlA hotA hai, kadAcit do varNoM vAlA hotA hai, kadAcit tIna varNoM vAlA hotA hai, kadAcit cAra varNoM vAlA hotA hai, kadAcina pAMca varSoMgalA hotA hai, isI prakAra se gaMdha aura rasa kI bhI yathAsaMbhava vyavasthA samajhanI cAhiye, dazapradezika skandha kI apekSA se jo isameM vilakSaNanA hai uttara rUpe tyAMnuM prakaraNa A pramANe che-he nima! te kaIvAra eka varNavALo yAvat pAMca varNavALo koIvAra eka gaMdhavALo kaIvAra be gadhevALa keIvAra eka rasavALa cAvatu paMca rasavALo koIvAra cAra sparzIva La yAvat ATha spazevALo hoya che tema kahyuM che, eja vAta ati zithI matAdi sUtrA2 4 cha -'vannagaMdharasA jahA dasapaesiyassare zata varNa, gaMdha, ane rasa saMbaMdhI kathana daza pradezavALA skaMdhanA prakaraNamAM kayuM che. te ja pramANe khAdara pariNAmavALA anaMta pradezI dhamAM paNa te pramAchenA bhage samajavA. te A pramANe che-keIvAra te eka veNuvALo hoya che. keIvAra te be varNavALe heya che. keIvAra traNe varNavALo hoya che. keIvAra cAra varNavALa hoya che ke IvAra pAMca varNovALe hoya che. eja pramANe gadha ane rasa saMbaMdhI prakAra paNa kemathI samajI le. daza pradezavALA skadhanI apekSAe AmAM je vizeSapaNuM che. te have batAvavAmAM Ave cha. 'jaI cauphAse nete mA62 parivANI manAta pradezavAnI 24 yAra
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 833 niddha 1sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH, sarva eva karkazI guruH zItaH snigdhazca ekadaiva aviruddhAnAm anekasparzAnAmekasmin saMbhavAditi prathamo bhaGgaH 1 / savve kakkhaDe savve garue savve sIe savve lukkhe 2' sarva karkazaH saryoM gurukA sarvaH zItaH saryoM rUkSaH evaM rUkSAntarbhAvena dvitIyo bhaGgaH 2 / 'savve kakkhaDe savve garue sabve usiNe savve niddhe' sarvaH karkazaH sadoM gurukaH sarva uSNaH sarva snigdhaH, iti tRtIyo bhaGgaH 3 / savve kakkhaDe savve garue samve usiNe savve lukkhe' sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarva uNNa: apa vaha prakaTa kI jAtI hai-'jaha ca uphAse' yadi vaha pAdarapariNata ananta pradeziza kandha cAra sparzobAlA hotA hai to-'lavve karakhaDe, sance garue, savve sIe, sance niddhe 1' yaha kadAcit apane sarvAMza meM kaThora sparzabAlA, sarvAMza meM guru sparzavAlA, sarvAza meM zIta sparzavAlA aura sarvAMza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai 1, avirodhI aneka sparzoM kA eka sAtha hI eka kAla meM eka sthala meM rahanA ho sakatA hai-isa saMbhAvanA se aisA yaha prathama bhaMga kahA gayA hai 'save kakkhaDe, savve garue, savve sIe, sabve lukkhe 2' athavA-vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM zIta aura sarvAza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 yaha dvitIya bhaMga hai / 'savve kakkhaDe, savve garue, samve usiNe, savve niddhe' yA sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAza meM. uSNa aura sarvAza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai 3 yaha tRtIya bhaMga hai 'sabve kakkhaDe, sambe garue, savve usiNe, sabve 25zAmA ya tatabhA pramANenA yAra 25pANI va za cha.-'savve kakkhaDe, samve garue, savve sIe, savve niddhe1' sazithI 442 25zavANI tathA sarvAzathI gurU-bhAre sparzavALa sarva zathI ThaMDA sparzavALe ane savazathI snigdha sparzavALa hoya che. 1 aviredhI aneka sparze eka sAthe ja eka kALe ane eka samaye rahe che. e saMbhAvanAthI A prakArane A pahele 4o cha. 'savve kakkhaDe, savve garue savve sIe savce lukkhe' athavA te savAzathI karkaza kharabacaDA sparzavALe sarvAzathI gurU sparzavALe sa. zathI ThaMDA sparzavALe ane sarvAzathI rUkSa sparzavALo hoya che. A bIjo cha 2 'samve kakkhaDe, savve garue, savve usiNe savve niddhe3' athavA sarvAzathI te karkaza sparzavALe, sarvAzathI gurU-bhAre sparzavALe, sarvAzathI uSNu sparzavALe, ane sarvAzathI snicikaNu sparzavALa hoya che e zata mA tIna che. 3 'savve kakkhaDe, savve garue, savve samiNe, savve bha0 105
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra soM rUkSazceti caturtho bhaGgaH 4 / 'savve kakkhaDe samve lahue savve sIe samve niddhe' sa: karkazaH soM laghukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH iti paJcamaH / 'sanve kakkhaDe savve lahue savve sIe savve lukkhe 6' sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarvaH zItaH savoM rUkSazceti SaSTho bhaGgaH 6 / 'savve kakkhaDe savve lahue samve usiNe savve niddhe 7' sarvaH karkazaH sarvo laghuH sarva uSNaH sarvaH snigdhazceti saptamo maGgaH 7 / 'savve kakkhaDe savve lahue sance usiNe sambe lukkhe 8' sarvaH karkazaH sarbo laghukaH sarva uSNaH sarvo rUkSa ityaSTamo bhaGgaH 8 / 'savve maue savve lukkhe' yA sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, savAza meM uSNa aura sarvAMza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 yaha caturtha bhaMga hai, yA 'sare kakkhaDe, sambe lahue, savve sIe, savve niddhe' vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAza meM zIta aura sarvAza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai yaha pAMcavAM bhaMga hai 'sabve kakkhaDe, savve lahue, savve sIe, samve lukkhe' thA vaha sarvAMza meM kaThora, sarvAMza meM laghu, sazi meM zIta aura sarvAMza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha chaTThA bhaMga hai 'savve kakkhaDe savve lahue savve usiNe, savve niddhe 7 yA vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM uSNa aura sarvAMza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha sAtavAM bhaMga hai yA vaha 'savve kakkhaDe, samve lahue, savve usiNe, satve lukkhe / lukkhe4' athavA sazithI te 4 25zavAjI, sazathI gu3 25zavAjA, saMrvAzathI te usNa sparzavALe ane sarvAzathI te rUkSa sparzavALa hoya che. yo zata bhA thaa| A1 thAya che. 4 athavA 'savve kakkhaDe, savve lahue, savve sIe, savve niddhe5' / pAtAnA sazithI * spazavANI, sazithI laghu-halakA sparzavALe, sarvAzathI ThaMDA sparzavALe ane savAMzathI snigdhayi 25zavANe DAya che. yA pAMyamI cha. 5 'savve kakkhaDe, savve lahue, savve sIe savve lukkhe6' athavA te sazithI 444 25 vANI hoya che. sarvAzathI laghu-halakA sparzavALa sarvAzathI ThaMDA sparzavALo ane sazithI 36 25za vANI DAya che. se zata mA chaTo cha. 6 'savve kakkhaDe, savve lahue, savve usiNe savve niddhe' athavA sazathI a44za sparzavALe savAzathI te laghu-halakA sparzavALa sarvAzathI te uNa sparza vALa, ane sarvAzathI svidha sparzavALo hoya che. e rIte A sAtame cha. 7 'savve kakkhaDe, savve lahue, savve usiNe, savve lukkheda'
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0835 garue savve sIe savve niddhe 9' savoM mRdukaH so gurukA sarvaH zItaH sarvaH snigdha iti navamo bhaGgaH 9 / 'savve maue savve garue savve sIe savve lukkhe 10' sarvo mRdukaH sarvo gurukA sarvaH zItaH soM rUkSa iti dazamo bhaGgaH 10 / 'savve maue samve garue savve usiNe savve niddhe 11' soM mRdukaH sarvo garukA sarva uSNaH sarva snigdha ityekAdazo bhaGgaH 11 / savve maue savve garue savve usiNe savve lukkhe 12' sarvA mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH sarvo rUkSa iti sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAza meM uSNa aura sarvAza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai-aisA yaha AThavAM bhaMga hai yA vaha 'savve mahue, savve garue, savve sIe, savve niddhe 9' sarvAMza meM madhura, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM zIta, aura sarvAza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 9vAM bhaMga hai, yA vaha 'savve maue, savve garue, sabce sIe samve lukkhe' sarvAMza meM mRdu, sarvAza meM guru, sarvAza meM zIta, aura sarvAMza meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai aisA yaha 10 vAM bhaMga hai yA vaha-savve mahue, savve garue, lavve usiNe, savve niddhe 11' sarvAza meM mRdu, sarvAMza meM guru, sarvAza meM uSNa aura sarvAMza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai ailA yaha 11 vAM bhaMga hai, yA vaha-savve maue, savve garue, savve usiNe, savve lukkhe 12' sarvAMza meM mRdu, sarvAza meM guru, sarvAza meM uSNa aura sarvAMza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai sarvAzathI te karkaza sparzavALa sarvAzathI laghu-halakA sparzavALa sarvAzathI te uoNa sparzavALe ane sarvAzathI te rUkSa sparzavALo hoya che. e rIte mAmA bhAga cha. 8 athavA 'savve mahue, savve garue, savve sIe savve niddha9' sazithI ta bhii| 25zavANI, sazithI zu3-mAre 55zavANI, sarvAzathI te ThaMDA sparzavALe ane sarvAzathI te nidha-cikaNa sparzavALA hAya che. se zata mA navamI cha.6 athavA te 'sadhve mahue, sadhye garue, savve sIe samve lukkhe 10' sazithI bhU-bha7 25zavANI, sarvAzathI te gurU-bhAre sparzavALe, sarvAzathI te ThaMDA sparzavALo hoya che. ane sarvAzathI rakSa sparzavALa hoya che. A dasame bhaMga che. 10 athavA te 'savve mahue samve garue, savce usiNe savve niddhe 11' cAtAnA sapazithI te madhura sparzavALa sarvAzathI gurU-bhAre sparzavALe sarvAzathI uSNa 5za. vALe ane sarvAzathI rUkSa saMparzavALo hoya che. A agIyArama bhaMga che. 11 mayA te 'savve mahue, savve garue, savve usiNe, savve lukkhe12' sapA zathI
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. ... .. bhagavatImatre __... ... ... ... .. . dvAdazo bhaGgaH 12 / 'savve maue sambe lahue savve sIe savve niddhe 13' soM mRdukaH savoM laghukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdha iti trayodazo bhaGgaH 13 / 'savve maue savve lahue samve sIe samve lukkhe 14' savoM mRdukaH savoM laghukaH sarvaH zItaH satroM rUkSa iti caturdazo bhaGgaH 14 / 'savve maue sance lahue samve usiNe savve niddhe 15' soM mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNaH sarvaH snigdha iti paJcadazo bhaGgaH 15 / 'savve maue savve lahue savve usiNe sance lukkhe 16' aisA yaha 12 vAM bhaMga hai yA vaha-savve maue, savve lahue, savve sIe, savve niddhe 13' sarvAMza mRdu, sarvAza meM meM laghu, sarvAMza meM zIta aura sarvAza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 13vAM bhaMga hai yA vaha 'savve maue, samve lahue, sabve sIe, savve lukkhe 14' sarvAMza meM mRdu, sarvAMza meM laghu, sarvAza meM zIta aura sarvAza meM rUkSa sparzacAlA ho sakatA hai aisA yaha 14 vAM bhaMga hai yA vaha-'savve maue, sabve lahue, sance uliNe, savve niddhe 15' sarvAMza meM mRdu, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM uSNa, sarvAza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 15vAM bhaMga hai yA vaha-savve saue, savve lahue. sance usiNe, sabve lukkhe 16' sarvAza meM mRdu, sarkaza meM laghu, sarvAMza meM uSNa aura savA za meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisAyaha 16 vAM te madhura-maDa sparzavALe, sarvAzathI te gurU-bhAre sparzavALe sarvAzathI uSNa sparzavALe ane savAzathI rUkSa sparzavALo hoya che. e rIte A bhaarm| ma thAya che. 12 'sane maue, savve lahue savve sIe savve niddhe 13' savAzathI te muda-kamaLa sparzavALe sarvAzathI te laghu-halakA sparzavALo sarvAzathI ThaMDA sparzavALe ane sarvAzathI nigdha-cikaNuM sparzavALa hoya * 2. ko zata maatrm| A1 thAya che. 13 athavA te 'savve maue, savve lahue, savve sIe, savve lukkhe14' sazithI ta bhU-bhaga 25zavANI sarvAzathI laghu sparzavALa sarvAzathI ThaMDA sparzavALe ane sarvAzathI rUkSa sparzavALa hoya che e rIte A caudamo bhaMga thAya che. 14 athavA te 'savve maue, savve lahue, savve usiNe, savve niddha 15' potAnA sarvAMzathI madhura sparzavALe sarvAzathI laghu-halakA sparzavaLe, sarvAzathI te uSNu sparza vALe ane sarvAzathI nidha sparzavALa hoya che. e rIte A paMdarame in thAya che. 15 athavA a 'savve maue, savve lahue, savve usiNe, savve lukkhe16' sAzayI ta bhR-hamA 25zavAjo sAthI sadhu- saM shvALe, sarvAzathI te uNu sparzavALo ane savAzathI te rUkSa sparzavALo
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdiniH 837 sarvA mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNaH savoM rukSazceti poDazo bhaGgaH 16 / 'ee solasa bhaMgA' ete uparinirdiSTA avirodhinAM caturNA sparzAnAM parasparaM vizeSaNa vizeSyabhAvena catuHsparza poDazasaMkhyakA bhaGgA bhavanti / / ____ 'jai paMcaphAse' yadi paJcaspazoM bhavet vAdarapariNato'nantapadezikA skandhastadA-'sance kakkhaDe savve garura sabve sIe dese niddhe dese lukkhe 1' sarva karkazaH saryo gurukaH sa zItaH dezaH snigdho dezo rUkSaH, bahupu pradezeSu vidyate karkazatvaM bahuSu gurutva bahuSu zaityam ekasmin deze snigdhatA ekadeze rUkSateti prathamo bhaGgaH 1 / 'savve kakkhaDe savve garue savve sIe dese niddha desA bhaMga hai isa prakAra se-'ee lolasa bhaMgA' ye 16 bhaMga hai / tAtparya aisA hai ki ye uparinirdiSTa avirodhI cAra sparzoM ke 16 maGga paraspara vize.SaNa vizeSya bhAva ko lekara cAra sparza meM hue haiN| _ 'jaha paMca phAse' yadi vaha bAda pariNata ananta pradezika skandha pAMca spoM vAlA hotA hai to vaha-savve kakkhaDe samve garue, samve sIe, dese niddhe, dese lukkhe 1' sarvoza meM kaThora sparzavAlA ho sakatA hai, sarvAMza meM guru sparzavAlA ho sakatA hai, sarvAza meM zIta sparzavAlA ho sakatA hai, eka deza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha prathama bhaGga hai isa bhara meM bahuta pradezoM meM karkazatA, bahuta pradezoM meM gurunA, bahuta pradezoM meM zaitya, eka pradeza meM snigdhatA aura eka deza meM rUkSatA kahI gaI hai DAya che. me 2 mA sonama A1 thAya cha 16 merIta 'ee solasabhaMgA' A soLa bhaMga thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke upara batAvela vidhi vinAnA cAra sapanA 16 bhago parasparanA vizeSaNa ane vizeSa bhAvathI cAra spazenA prakaraNamAM thayA che. 'jai paMcaphAse te mAha2 pariNata manAta prazavANI 245 pAMya sparzevALa hoya che te A pramANenA pAMca pazevALa hoI zake che. 'savve kakkhaDe, savve garue savve sIe dese niddhe dese lukkhe' sarvAzima kaThera sparzavALa hoya che. sarvA zamAM gurU-bhAre sparzavALa hoya che. sarva. zathI ThaMDA sparzavALa hoya che. eka dezamAM snigdha sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. e pramANene A pahelo bhaMga che. 1 A bhaMgamAM ghaNA pradezomAM kazapaNu ghaNu pradezamAM gurUpaNu ghaNu pradezomAM zIta:NuM ane eka pradezamAM snigdhapaNu tathA eka dezamAM paNa kahyuM che. 1
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIso lukkhA ra sarva karkazaH so gurukA sarvaH zIto dezaH snigdho dezA rUkSA:, bahuSu karkaza guru zItalamAni ekapradeze snigdhatA'nekasmin pradeze rUkSatA ityevaM dvitIyo bhaGgaH 2 / 'samve kakkhar3e savve garUe savve sIe desA niddhA dese lukkhe' sarvaH karkazaH sarvo gurukA sarvaH zIta: dezAH snigdhAH dezazca rUkSa iti tRtIyo bhaGgaH 3 / 'samve kA vaDe savve garue samve sIe demA niddhA desA lukkhA 4' sarva: karkazaH soM gurukaH sarvaH zItaH dezA: snigdhAH dezA rUjhAH 'savve kakkhaDe, savve garue, savve sIe, dese niddhe, desA lukkhA 2 yaha dvitIya bhaGga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza sparzavAlA' ho sakatA hai, sarvAza meM guru sparzavAlA ho sakatA hai, sarvAza meM zIta sparzabAlA ho sakatA hai, eka deza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isameM sarvAza meM karkazatA, gurutA aura zItatA ho sakatI kahI gaI hai aura eka pradeza meM snigdhatA aura aneka pradezoM meM rUkSatA ho sakatI kahI gaI hai 'lave kakkhaDe, savve garue, samve lIe, desA niddhA, dese lukkhe 3' yaha atIya bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAza meM zIta, aneka dezoM meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 'savve kakkhaDe, savve garue, savve sIe, des| niddhA, desA lukkhA 4' yaha catuya bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM zIta, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa spazavAlA ho sakatA hai 4, isa prakAra kI 'savve khaDe savve garue savve sIe, dese niddhe desA lukkhAra' pAtAnA sarvAzathI karkaza sparzavALe, sarvAzathI gurU sparzavALe sarvAzathI ThaMDA sparzavALe eka dezamAM snigdha sparzavALe ane aneka dezamAM rUkSa sparza vALa hoya che. e rIte A bIjo bhaMga thAya che. 2 A bhaMgamAM aneka pradezamAM karkaza paNa aneka pradezamAM gurUpaNa aneka pradezomAM ThaMDApaNu batAvyuM che tathA eka pradezamAM snigdhapaNu ane aneka pradezamAM rUkSapaNa kahyuM che. 'save phakkhaDe sadhve garue samve sIe desA niddhA dese lukkhe3' sA zathA te karkaza sparzavALe sarvAzathI gurU sparzavALa sarva zathI ThaMDA sparzavALe aneka dezamAM niSpa sparzavALo ane eka dezamAM rakSa sparzavALa hoya cha merI mA zrI dho cha. athavA te 'samve kakkhaDe, samve garue, savve sIe desA niddhA desA lukkhA4' sazimA ta 44deg 25 vANI sA zathI gurU-bhAre sparzavALe, sarvAzathI zIta-ThaMDA sparzavA aneka dezomAM nidha sparzavA aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A rIte A
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su08 anantapradezikapudgala gata6rNAdini0 839 ityevaM prathamA caturbhaGgI / 'savve kakkhaDe savve garUra sacce usine dese ni dese lakkhe 4' sarva : karkazaH sarvo gurukaH sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti dvitIyacaturbhacAH prathamo bhaGgaH 1 / sarvaH karkazaH sarvA guruH sarva uSNo deza: snigvo dezA rUkSA iti dvitIyacaturbhaGgayAH dvitIyo bhaGgaH 2, sarvaH karkazaH sarvA gurukaH sarva uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti dvitIyacatugayAstRtIyabhaGgaH 3 / sarvaH karkazaH sarvo guru sarva uSNo degAH snigdhAH yaha prathama caturbhaGgI hai dvitIya caturbhaGgI isa prakAra se hai- 'savve kakkhaDe sabve garue, savtre ukSiNe, dese niddhe dese lakkhe 1' isa bhaMga ke anusAra vaha sarvAza meM varkaza, sarvAza meM guru, sarvAMza meM uSNa, eka deza meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai - yaha dvitIya caturbhagI kA prathama bhaMga hai 'sarvaH karkaza', sarvaH gurukaH, sarvaH uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSA:' isa bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM uSNa, eka deza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 yaha dvitIya catubhagI kA dvitIyabhaMga hai / 'sarvaH karkaza', sarvaH gurukaH, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' isa bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAza meM uSNa, aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai kA tRtIya bhaGga hai 3, 'sarvaH karkazaH, sarvo gurukaH, sarva uSNa, dezAH aneka dezoM meM snigdha yaha dvitIya caturbhaGgI kakkhaDe, savve garue, khavve usriNe dese pahelI yaturbhujI che. 1 'savve niddhe dekhe lukkhe1' sarvAMzamAM te 4 sparzavANI, sarvAMzamAM gu3 sprshvALA sarvAMzamAM uSNu sparzavALA eka dezamAM snigdha sparza vALA ane eka dezamAM rUkSa sparzIvALo hAya che. A khIjA caturbha ga prakAranA paheleA bhaMga 4. 1 'sarvaH karkazaH sarvaH gurukaH sarva uSNaH dezaH snigdha. dezAH rUkSAH 2' te peAtAnA sarvAMzathI karkaza sparzIvALo sarvAMzamAM gurU-bhAre sparzIvALo, sarvAM zathI uSNu sparzavALo eka dezamAM snigdha pazavALo ane aneka dezeAmAM rUkSa sparza vALo hAya che. A khIjI catubhagInA khInne bhaga che. 2 athavA 'sarvaH karkaza. sarva gurukaH sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' te petAnA sarvAMzathI kakaza spazavALo sarvAMzamAM zurU spavALo sarvAzathI uSNu sparza vALo aneka dezamAM snigdha cikaNA spa vALo ane eka dezamAM kSa sparza vALo hAya che. khIjI caturbhUgInA traMjo bharaMga che, 3 'sarvaH karkazaH sarvo guruH sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 4' te
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 840 dezA rUkSA iti dvitIyacaturbhaGgayAtvAro bhaGgA nippanne 4 | 'savve kakkhaDhe sabve lahue sabve sIe dese niddhe dese lakkhe' sarvaH karkazaH sarvo laghuH sarvaH zItaH dezaH snigdho dezo rUkSa ityevaM tRtIyacaturbhaGgayA prathamo bhaGgaH / atrApi catvAro bhaGgAstatra mathamastu darzita etra / sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarvaH zItaH deza: snigdho dezA rUkSA iti tRtIyacaturbhaGgaNaH dvitIyo saGgaH 2 sarvaH karkazaH sarvo laghuH sarvaH zItaH dezAH snigdhA dezI rUkSa iti tRtIya caturbhaGgAstRtIyo snigdhAH, dezAH rukSA:' isa bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM uSNa, aneka dezoM meM rijagdha aura aneka dezoM meM rukSa sparzazalA ho sakatA hai yaha dvitIya caturbhaGgI kA cauthA bhaMga hai isa prakAra se ye dvitIya catuGgI ke 4 cAra bhaMga haiM / tRtIya caturbhaGgI isa prakAra se hai- 'savve kakkhaDe, savve lahue, savve sIe dele niddhe, dekhe lakkhe' yaha tRtIya caturbhaGgI kA prathama bhaMGga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM zIta, eka deza meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai - 'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH, sarvaH zItaH, dezaH snigvaH, dezAH rUkSaH 2' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM laghu, sarvAMza meM zIna eka deza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 isakA tRtIya saMga isa prakAra se hai- 'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH sarvaH zItaH, deza : snigdhAH, dezo dakSaH 3' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM zIna, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza petAnA sarvAzathI karkaza 5 vALo sarvAMzathI gurU-bhAre spazavALo sarvAM zathI uSNu sparzavALo aneka dezeAmAM nagdha sparzIvALo ane aneka dezeAmAM rUkSa sparza vALo hAya che. A khIjI caturbha gInA ceAthAbhaMga che 4 A rIte A bIjI catubha"gInA cAra bhaMgA thAya che trIjI catubha''gI bhA prabhAo thAya che. 'savve kakkhaDe, savve lahue sabve sIe, dese niddhe dese lakkhe1' te potAnA sarvAzathI 44 sparza vANI, sarvAMzathI sadhu-sA spardhA vALo sarvAzathI ThaMDA pavALo eka dezamAM rinagdha sparza vALo ane eka dezamAM rUkSa spa vALo hAya che. A trIjI catubha gIne pahele lauMga che. 1 athavA 'sarva karkazaH sarvaH laghukaH sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' sarvAzathI te 4 sparzavANI, sarvAMzathI baghu sparzavAjI, srvaazathI 4'DA spavALo eka dezamAM snigdha sparzIvALo ane aneka dezeAmAM rUkSa paza vALo hAya che A trIjI catubha gInA khIjo bhaga che. 2 athavA 'sarvaH karkazaH, kharvaH laghukaH, sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezo rukSaH 3'
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 841 bhaGgaH 3, sarvaH varkazaH sarvA laghukaH sarvaH zItaH dezAH snigdhA dezA rUkSA iti tRtIya caturbhayAcaturthI bhaGgaH 4 / sabve kakkhaDe savve lahue sabve usiNe dese niddhe dese ikkhe 4' sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti caturtha caturbhaGgayA prathamo bhaGgaH 1 / sarvaH varkazaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti caturtha caturbhaGgayA dvitIyo bhaGgo bhavati 2meM rUkSa sparzabAlA ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai - 'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH sarvaH zItaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSaH 4' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM zIna, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rukSasparza vAlA ho sakatA hai 4, cauthI caturbhaGgI isa prakAra se hai- 'savve kakkhaDe, sanve lahue, sanve ukSiNe, dele niddhe dekhe lukkhe 1' yaha isakA prathama bhaMga hai, isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza sarvAMza meM laghu, sarvAza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai - 'sarvaH karkazaH, sarvo laghukaH, sarva uSNaH, dezaH snigdhaH dezAH rukSA:' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa spardhAvAlA ho sakatA hai 2, isakA sarvAM zathI te karkaza 5 vALo sarvAMzathI laghu 5 vALo sarvAzathI ThaMDA sparza vALo aneka dezamAM snigdha pavALo ane eka dezamAM rUkSa spaza - bAjo hoya che. yA trIka atula giit| trIle lauMga che, u athavA te 'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' sarvAzathI te karkaza sparzIvALA sarvAzathI laghu-halakA spavALA sarvAMzathI ThaMDA sparza. vALA aneka dezamAM snigna spavALA ane aneka dezeAmAM rUkSa pazavALA hAya che. A trIjI catubha gInA ceAtheA bhaMga che 4 ceAthI catubha gI mA prabhAche che - 'savve kakkhaDe, savve lahue, savve umriNe, dese niddhe dese lukkhe1' sarvAMzabhAM za sparzavANI, sarvAzathI laghu-sA sparza vANI, sarva'zathI uSNu sparzIvALA eka dezamAM sidha sparzIvALA ane eka dezamAM rUkSa sparzIvALA hAya che. A ceAthI catubha'gInA pahelA bhaga che. 1 athavA 'sarva': karkazaH, sarvo laghukaH, sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' sarvo'zathI te kaeNza spardhA vALA, sarvAzathI laghu sparza vALo, sarvAzathI uSNuspazavALA ekadezamAM snigdha sparzIvALo ane aneka dezeAmAM rUkSa spa vALA hAya che. A ceAthI catulagIne khIje bhaMga che. 2 athavA bha0 106
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 bhagavatIsUtre savaH karkazaH sarvo laghukaH sarva upNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti caturthacatubhagayAratRtIyo bhaGgaH 3 / sarvaH ka ke gaH saboM laghuH, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4, atra sarve mili vA poDaza bhaGgAH 16 bhavanti, tatra karkazasya sarvataH prAdhAnyaM varkazAntargato guruko laghumazca guru laghukayogheTako zItoSNI, snigdharUsau tu ekatyAnekavAbhyAM sarvatra praviSTAveva evaM catvAnekatvAbhyAM snigdharUkSaghaTitazItoSNa saMvalita gurulaghukaghaTitAH karkazamukhyavizeSyakAH tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH arkazaH sarvaH laghukaH, sarvaH uSNaH, dezAH snigdhAH dezo rUkSa' isake anusAra yaha sarvAza meM karkaza, sarvAza meM laghu, sarvA za meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaGgA isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH, sarva uSNa: dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sA~za meM laghu, sadAza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai, isa prakAra se ye cAroM caturbhagI ke saba bhaGga milakara yahAM 16 hote haiM ina 16 bhaGgoM meM karkazapa sparza kI sarvatra pradhAnatA hai, karkaza ke antargata guru aura laghurUpa sparza hai, zuru laghu ke sAtha zIta aura uSNa sparza haiM, tathA snigdha evaM rUkSa sparza haiM, inameM ekatva aura anekatva vivakSita kiyA gayA hai aura ye saba hI bhaGgoM ke sAtha haiM isa prakAra 'sarvaH karkazaH sarvaH laghukaH sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' pAtAnA sazithI 44 25zayAgI, sazithI sadhu 25zavANI, sazithI GogsparzavALo aneka dezamAM snigdha-cikaNuM sparzavALo ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa heya che. A cethI caturbhagIne trIjo bhaMga che. 3 mayA te 'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukA, sarva uNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' pAtAnA sarvAzayI 6 sayAjI, sazithI vdhusparzavALa, sarvAzathI uSNu avaLe aneka dezamAM stiSpa sparzavALo ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A cothI caturbhagIne e bhaMga che. A rIte A cAre catugInA kula maLIne 16 bhaMge thAya che. A 16 seLa bhaMgamAM karkaza sparzanI badhe ja pradhAnapaNu che. karkaza parzanI antargata gurU-laghu sparza che ane gurU-laghunI sAthe ThaMDA ane uNuM zuM che. tathA snigdha-rUsa sparza che. emAM ekapaNuM ane aneka paNa nI vivakSA karavAmAM AvI che. ane te badhA ja bhaMgamAM samajavAnI
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakA TIkA za020 u05 08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 843 SoDaza bhaGgA bhAnti, tatra guru vazItaghaTitAzcatvAraH 4, gurutvoSNaghaTitAca tvAraH 4, laghutvazItaca TevAtha mAraH 4, | laghuuSNaghaTitAzcatvAraH snigdharUkSau 4 tu ekatvAnekatvAbhyAM sarvatra vidyete eva, evaM krameNa poDazabhaGgAH karkaze bhavanti / etadeva darzayati- 'evaM ee karakhaDe solasa bhaMgA' evamete uparoktAH karkazena karkazaghaTitAH poDaza bhaGgA bhavantIti / atha mRdukena saha bhaGgAnAha--' sabve maue sacce garura sandhe sIe dese niddhe dese lakkhe' sarva mRdukaH sarvo guruH sarva zItaH devaH snigdho dezo rUkSa iti mRdupradhAnakaH prathamo bhaGgaH 1, evaM maupaNa vi solasa maMgA' evam anena prakAreNa mRdukenAvi poDaza bhaGgAH, tathAhi - sarvo mRduH sarvo gurukaH sarvaH zIto dezaH snigdho dezI rUkSaH, iti prathamo bhaGgaH sUtrapradarzita eva 1 / sarvo mRdukaH sarvA gurukaH sarvaH zItaH ina samasta bhaGgoM meM se gurutva zItatva ghaTita 4 aGga haiM, gurutva uSNatva ghaTita 4 bhaGga haiM, laghutra zInasya ghaTita 4 bhaMga haiM, aura laghutva uSNava ghaTita 4 bhaMga haiM isa prakAra se ye saba 16 bhaGga haiM aura ye 16 bhaMga karkaza sparza kI pradhAnatA se hue haiM, yahI vAta- ' evaM ee kakkhaDeNaM solasa bhaMgA' isa sunapATha dvArA prakaTa kI gaI hai, aba mRduka sparza kI pradhAnatA se jo bhaMga banate haiM, ve isa prakAra se hai- 'satre maue savve garue, lavve sIe, dese niche dekhe luskhe 1' yaha mRdutvasparza kI pradhAnatAvAlA prathama bhaMga hai, isake anusAra vaha sarvAMza meM mRdu sparza vAlA, sarvAMza meM guru sparzavAlA, sarvAMza zIna sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzabAlA aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, che. A rIte A badhA lageAmAMthI zurUpaNA ane ThaMDApaNAnA 4 cAra lagA thAya che. gurUpaNA ane uSNupazuAthI 4 cAra lagegA thAya che. laghupaNA ane uSNupaNAnA cAra bhaMge e rIte A kula 16 seALa bhage kraza spanA pradhAnapaNAbhAM thayA che, mevAta 'eva' era kakkhaDeNaM sousa bhaMgA' mA sUtrapAThathI khatAvela che. mukhyapaNAthI je maue savve garupa have mRdu sparzane mukhya anArlIne tenA bhaMga thAya che te manAvavAmA gAve che.- 'savve savve sIe dete nidve dekhe lumkhe1' sarvAzathI te bhRha sparzavaNe, sarvAzazI gurU spavALA sarvAzathI ThaMDA spaLavaLo eka dezamA nagdha sparzIvALA ane eka dezamAM rUkSa spavALA hoya che. A mRdu spazanI pradhAnatAvALAM thaDelA aga che. 1 'sarva : mRdukaH sarvo gurukaH sarvaH zItaH dezaH snigdhaH
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....... - - - - -.-...- bhagavatIso dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2 / savoM mRdukaH savoM gurukaH sarvaH zItaH dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3 / so madukaH sarvo gurukaH sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4 iti caturthaH / SaSThI caturbhaGgImAzritya catvAro bhaGgAH, tathAhi-soM mRdukA, so gurukaH, sarva uSNaH, dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, soM mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezA rUkSAH 'sarvaH mRdukA, sarvo gurukaH, sarvaH zItaH, dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' yaha dvitIya bhaGga hai, isake anusAra vaha sarvAza meM mRdu sparzavAlA, sarvAMza meM guru sparzavAlA, sarvAMza meM zIta sparzavAlA, eka deza meM snigdha sparzavAlA, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai / 'soM mRdukA, saryo zurukA, sarvaH zInA, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' yaha tRtIya bhaGga hai, isake anusAra vaha sarvAMza meM mRduka sparzavAlA, sarvAMza meM guru sparzavAlA, sarvAMza meM zIta sparzabAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'soM mRdukA, sarvo gurukaH, sarva zItaH, dezAH snigdhA, dezAH rukSAH 4' yaha caturtha bhaMga hai, isake anusAra vaha lAza meM mRdu sparzavAlA, sarvAMza meM guru sparzavAlA, sarvAza meM zIta sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra se yaha pAMcavIM caturbhagI hai, chaTThI catubhaMgI isa prakAra se hai-'soM mRdulaH sarvo gurukA, sarva uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSa' dezAH rUkSAH2' te pAnA sAzathI bhU 25 vANI, sozathI zu3 25shvALa, sarvAzathI ThaMDA sparzavALe eka dezamAM snigdha parzavALe ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A mRdu sparzanA pradhAnapaNAne bhI. cha. 2 athavA 'khoM mRdukaH, sarvo tumakA, sarva: zItaH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' sozathI ta ma 25zavANI, sarvAzathI gu3 25shvALe sarvAzathI ThaMDA sparzavA aneka dezomAM niSpa sparzavALo ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa heya che. A mRdu sparzanA pradhAnapaNAne zrIna 1 che. athavA 'savoM mRdukaH sarvo gurukaH, sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH sUkSAH 4 te pAtAnA sarvA zathI bhRDha 25zavANI sazithI zu325 vALe, sarvAzathI ThaMDA sparzavALa aneka dezamAM snigdha sparzavALe ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A mudde sparzanA pradhAnapaNAne 4 the bhaMga che. A rIte A pAMcamI caturbhAgI thAya che. chaThThI catu bhI mA prabhAye thAya cha-'soM mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 108 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 845 2, sarvo mRdukA, sarvo gurukaH, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3, soM mRdukaH, soM gurumA, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH, dezA rUkSAH 4 / sarvAza meM vaha mRdu sparzavAlA, sarvAza meM guru parzavAlA, sarvAMza meM uSNa sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura eka deza meM rukSasparzavAlA ho sakatA hai 1 yaha chaThI caturbhagI kA prathama bhaMga hai isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvo muTukA, sarvo gurukA, sarvaH uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSA 2' sarvAza meM vaha mRdu sparzavAlA, sarvAza meM gurusparzavAlA, sarvAMza meM uSNa sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH mRdukaH, sarvaH gurukA, sarva uSNA, dezA: snigdhAH deza: rUkSA 3' sarvAMza meM vaha mRduka, sarvA za meM guruka, sarvAza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai, cauthA bhaMga isa prakAra se hai-'saze mRtukA, sayoM gurukaH, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' sarvAMza meM vaha mRdu, sarvAza meM guru, sarvAMza meM uThaNA, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, saptamI caturbhagI isa dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1' sazithI ta ma 25 vANe, sazithI 13 sparzava Lo sarvAzathI uSNu sparzavALe eka dezamAM snigdha sparzavALe ane eka dezamAM rakSa sparzavALa hoya che A chaThThI caturbhAgIne pahelo 1 cha. 1 mA 'sarvo mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rakSAH2' sazithI te bhUkha 25zavANI, sazithI te zuru 250 pANI, sarvAzathI uSNu sparzavALe eka dezamAM snigdha sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sArzavALa heya che. A cothI caturbhAgIne bIjo bhaMga che. 2 mA te 'sava: mRdukaH sarvaH gurukaH sarva uSNaH dezA. snigdhAH dezaH rukSa.3. sazathI te mRdu samarzavALe sarvA zI gurU sparzavALe sarvA zathI uSNa parzavA aneka dezamAM snigdha sparzavA ane eka dezamAM rUkSa sparza vALa hoya che. A chaThThI caturbhagIne trIjo bhAga che. 3 athavA te 'sauM mRdu'ka', sarvo gurukaH sarva upagaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA 4' saazathI te mRdu spezavALe, sarvAzathI gurU sparzavALo sarvAzathI uSNa spaze. vALo, aneka dezomAM sinagdha-cikaNA sparzavALo ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A chaThThI caturma gIne ce bhaMga che. 4 athavA
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________ d bhagavatI sUtre sapta caturbhaGgamAha- mRdukaH sarvo laghukaH sarvaH zItaH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvo mRduH sarvo laghuH sarvaH zItaH dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, sarvo' mRdukaH sarvo laghuruH sarvaH zIto dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, sarvo mRduH sa laghukaH, sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4, athASTamI caturbhaGgImAha-sarvA mRdukaH sarvo laghuka. sarva uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, sarvo mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, sarvo prakAra se hai- 'la mRdukA, sarvo laghukaH sarvaH zItaH dezaH snigdhaH deza: rUkSaH 1, sarvaH mRdukaH, sarvaH laghukaH, sarvaH zItaH, dezaH snigdha, dezAH rUkSAH 2, sarvaH mRdukaH, sarvo laghukaH sarvaH zItaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3, sa mRdukaH sarvo laghuH, sarva uSNa, dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 4' AThavIM caturbhagI isa prakAra hai- 'sarvo mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezaH snigdhaH dezo rukSaH 1' sarvAMza se vaha mRdu hAvAlA sarvAMza meM vaha laghu sparzavAlA sarvAMza meM vaha uSNa sparzaghAlA, ekadeza meM snigdha sparzabAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA hai yaha AThavIM caturbhagI kA pahalA bhaMga hai athavA vaha - 'sarvo mRduka: sarvo laghukaH sarva uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2' sarvAMza meM mRdu sparzavAlA, sarvAMza meM laghu sparzabAlA, sarvAMza meM uSNa sparzavAlA te 'sarvo mRdukaH sarvo laghukaH, sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH 1' srvaaNzathI te mRdu pazavALA, sarvAzathI laghu sparzavALA sarvAzathI ThaMDA spa vALo eka dezathI snigdha spAvALo ane eka dezathI rUkSa spavALA hAya che. mA sAtamI aturbhujInA pdde| lauMga che, 1 athavA te 'sarvaH mRdukaH, sarvaH laghukaH, sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSa : 2' potAnA srvaazathI te mRdu sparza vALA, sarvAzathI laghu spavALuM, sarvAzathI ThaMDA spa vALA, eka dezamAM snigdha sparzIvALA ane aneka dezeAmAM rUkSa pa`va Le hoya che. bhA sAtamI atula giin| bhIle lauMga che. athavA te 'sarvaH mRdukaH, kharvau laghukaH, sarva zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSA3' potAnA srvaagraMthI te mRdu spA vALo sarvAzathI laghu spaza vALe samAM zathI ThaMDA spa vALA ane eka dezamAM snigdha spazavALA ane aneka dezeAmAM rUkSa spava Lo hAya che. yA sAtabhI yaturbhu jiine| trIle laga che 3 athavA te 'sarvo mRDukaH, sarvo laghuH sarva uSNaH dezAH sigdhAH dezAH rukSAH 4' sarvAMzI te bhRDa sparzavANI kSavAthI te laghu sparzavALA, sarvAzathI uSNu vALe aneka dezeAmAM
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 98 anantapradezikapugalagatavarNAdini0 847 mRdukaH satroM laghuH sarva uSNo dezAH snigdhoH dezo rUkSaH 3, soM mRduka: sarvo laghuA: sarva uSNo dezAH snigyAH dezA rUmAH 4 / evaM krayeNa mRdukenApi saha gurulaghuzItoSNAnAM parasparaM vyatyAsena snigdhatvarUkSatvayorekatvAne katvAbhyAM ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzAlA hotA hai yaha AThavIM caturbhagI kA dUsarA bhaMga hai / athavA vaha 'soM mRdukaH soM laghukA sarva ugo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH' sarvAza meM vaha mRdu sparzavAlA sarvAza meM laghu savAlA sarvAMza meM uSNa sparzavAlA aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA hotA hai yaha AThavIM caturbhagI kA tIsarA bhaMga hai athavA vaha-'soM mRduraH savoM laghuzaH sarva uSNo dezAH snigyAH dezAH rakSAH 4' sarvAza meM mRdu sparzavAlA, sarvAza meM laghu sparzavAlA, sarvAza meM uSNa sparzacAlA aneka deza meM snigdha sparzavAlA aura aneka deza meM rUkSa sparzavAlA hotA hai| yaha AThavIM caturbhagI kA cauthA bhaMga hai| isa prakAra yaha ATha caturbhagI samApta huii| isa prakAra sinagdha pazavALo ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A sAtamI caturbhAgIne ce bhaMga che. 4 have AThamI caturbhAgI batAvavAmAM bhAve che. te mA prabhAra cha-'sarvo mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezaH snigdhaH dezo rUmaH1cAtAnA sarvAzathI bhR 25zavANI sarvA zathI sadhu spezavALe sarvAzathI ucca sparzavALo eka dezamAM snigdha sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A AThamI caturbhagIne pahele bhaMga cha. 1 mayA 'soM mRdukaH soM laghuka. sarva uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH2' sapazithI ta muha 55zavANI, zithI vadhu 15zavAjI, sazathI EsparzavALa ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. mA bhAbhI tuma mInA bhI cha. 2 mata 'khoM madukaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' sozathI te bhRDa 25zajI, sarvAzathI laghu sparzavALo, sarvAzathI uSNu sparzavALa aneka dezamAM snigdha parzavALo ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che A AThamI catubhajiinaa 3 zrI . cha. 3 athavA ta 'sarvo mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezA. snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA sazithI bhaDa 25zavANo sazithI laghu sparzavALo sarvAzathI uSNu sparzavALo aneka dezothI snigdha sparzavALo ane aneka deze thI rUkSa sparzavALo hoya che. A rIte A AThamI catu
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 848 paMDaza bhaGgA niSyante / ' evaM vavIsaM bhaMgA' evam kathitarUpeNa varkaza mRdu kayormilitvA dvAtriMzadbhaGgA bhavanti 32 / eSA prathamA dvAtriMzikA 1 / atha dvitIyAM dvAtriMzikAmAha - ' santre kakvaDe savve garue savve niddhe dese sIe dese usiNe' sarvaH karkazaH sarvo guruH sarvaH snigyo dezaH zIto deza uSNaH 1, atrApi SoDaza bhaGgAH karttavyaH tathAhi saH karkazaH sarvo rukaH sarvaH snigdhaH dezaH zItaH degA uSNAH 2 sarvaH karkazaH sarvo guruH sarvaH snigdho dezAH ke ye 16 bhaMga mRdu sparza ke sAtha guru, laghu, zIna, uSNa inake vyatyAma se aura snigdha rukSa kI ekatA aura anekatA se hue haiM / 'evaM basIsaM bhaMgA' isa pUrvokta kathana ke anusAra karkaza aura mRdu sparza ke ye 16- 16 bhaMga milakara 32 bhaMga ho jAte haiM yaha prathamA dvAtriMzatikA hai / apa dvitIyA dvAtriMzatikA kaisI hotI hai - yaha prakaTa ki jAtI hai'savve kakkhaDe, sacce garue, save nidre, dese sIe dete usiNe 1' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM snigdha, ekadeza meM zIta aura eka deza meM uSNa sparzabAlA ho sakatA hai 1, yaha dvitIya dvAtriMzatikA kA prathama bhaMga hai isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai'sarvaH karkazaH, sarvaH gurukaH, sarvaH snigdhaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH sarvAMza meM 2' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, snigdha, ekadeza meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho bhagInA cAtheA bhaMga thAya che. 4 A rIte 16 sALa bhagA mRdu sparzanI sAthe gurU, laghu, zIta, ane uSNu sparzanA pheraphArathI ane snigdha ane rUkSa sparzanA zodhyAyA mane abhyArthI thayA che. 'evaM battIsaM bhaMgA' mA pUrvota kathana pramANe karkaza ane mRdu sparzanI pradhAnatAvALA 16-16 bhagA maLIne kula khatrIsa lagA thaI jAya che. A pahelI khatrIsI che. mA have mIla matrIsIne prahAra tAvavAmAM bhAve he- 'savve kakkhaDe, savve garue, savve niddhe, dese sIe dese usiNe 1' te potAnA sarvAzathI za sparzIvALo, sarvAzathI gurU spazavALo, sarvAzathI snigdha sparzIvALo eka dezamAM 4'DA pavALo ane eka dezamAM uSNu spavALo hoya che zrI matrIsItA paDese lauMga che. athavA 'sarva': karkazaH sarvaH gurukaH sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezA uSmA. 2 ' sarvAzazrI te za sparzavANI, sarvAMzathI gurU pALeA sarvAMzathI snigdha spazavALA eka dezamAM ThaMDA sparzavALA ane aneka dezeAmAM uSNu sparzavALA hoya che, A bIjI trIsInA khIj
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 849 zItAH deza upNaH 3, sarva: karkazaH so gurukaH sarvaH snigdho dezAH zItAH dezA uSNAH 4 / sarvaH karkazaH, so gurukA, saroM rUmaH dezaH zIto deza uSNaH 1 sarva: karkazaH sarvo gurukA sarvo rUkSaH dezaH zIto dezA uSNAH 2, sarva sakatA hai 2 isakA tRtIya bhA isa prakAra se hai-'sarvaH karkazA, saboM gurukA, sarvaH snigdhaH, dezAH zItAH deza uSNaH 3' isake anusAra yaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM guru, soza meM snigdha, aneka dezoM meM zIta aura ekadeza meM uSNa ho sakatA hai 3, 'sarvaH karkazaH, sarvaH gururu', sarvaH snigmA, dezAH zItAH, dezA uSNAH 4' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, soza meM snigdha, aneka dezoM meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa havAlA ho sakatA hai 4, 'sa: karkazaH, sarvaH gurutA, so rakSA, dezaH zItaH deza uSNaH 1 yaha dvitIya dvAtriMzatikA kI dvitIya caturbhagI kA prathama __ bhaMga hai isake anumAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM guruka, sarvAza se rUkSa, ekadeza meM zIta aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 1 isamtA dvitIya saMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH saryo gurukaH, saboM rukSA, dezaH zItA, dezAra ugAH 2' isake anu, sAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarzaza meM guru, sarvAMza meM rUkSa aura eka ma. cha. 2 mA te 'sarva: karkazaH, sarvo gurukaH, sarva snigdhaH dezAH zItAH deza uSNaH3' sazithA 44 vANI, sarvAzadhA 23 25 pANI, sarvAzathI snigdha pazavALe, aneka dezomAM ThaMDA sparzavALe ane eka dezamAM uNu sparzavALa hoya che. A bIjI batrIsIne trIjo bhaMga che 3 mayA te 'sarva: karkazaH, sarvaH gurukaH sarvaH snigdhaH dezAH zItA dezA uSNAH4' sarvAzathI te karkaza sparzavALe sarvAzathI gurU sparzavALe, sarvAzathI snigdha sparzavALe aneka dezomAM ThaMDA sparzavALo ane aneka dezamAM uNu sparza pANI jaya che. mAgIla matrIsAnA yAthA 1 cha. 4 bhaya te 'sarva: karkazaH sarvaH gurukaH sarvo rukSaH dezaH zItaH deza uSNaH1 te pAtAnA sapA zathI karkaza sparzavALe sarvAzathI gurU sparzavALe sarvAzathI rUkSa sparzavALo eka dezamAM ThaMDA sparzavALe ane eka dezamAM uNu sparzavALo hoya che. mA bhI matrIsInA bhI gAnA paDasI che. athavA 'sarva: karkazaH sarvo gurukaH, sarvo rUkSa dezaH zItaH dezA uSNAH2' te paatii| sarvAzathI karkaza 5zavALa sarvAzathI gurU sparzavALo sarvAzathI rUkSa sparza bha0 107
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 850 3 SakazaH sarvA guruH sarvo rUkSaH dezAH zItAH deza uSNaH 3, sarvaH karkazaH sarvo guruH sarvo rUkSaH dezAH zItAH dezA uSNAH4, sarva : karkazaH sarvo laghukaH sarvaH dezaH zItaH deza uSNaH 1, sarvaH varkazaH sarvo laghukaH sarvaH deza meM zIta evaM aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai- 'sarvaH karkazaH, sarvo gurukaH, sarvo rUkSaH, dezAH zItAH dezaH uSgaH 3 isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM zIta aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai - 'sarva: karkazaH, sa gurukaH, sarvo rukSaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH 4' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guruka, sarvAMza meM rukSa, aneka dezoM meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra se yaha isakI dvitIya caturbhagI hai isakI tRtIya caturbhagI isa prakAra se hai- sarvaH karkazaH, sarvo laghukaH sarvaH snigdhaH, dezaH zItaH, deza uSNa:' isakA yaha prathama bhaGga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM snigdha, eka deza meM zIta aura eka deza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA vALA eka dezamAM ThaM'DA spazavALA ane aneka dezeAmAM uSNu sparzIvALA hAya che. mAjI maMtrIsInI mIla atula jInA jIne lauMga che 2 athavA te 'sarvaH karkazaH sarvo guruH sarvo rUkSaH dezAH zItAH deza uSNaH 3' te potAnA srvaazathI ThaMDA sparzava Le, sarvAMzathI gurU spavALA, sarvAzathI rUkSa spazavALA aneka dezamAM ThaMDA spazavALe ane eka dezamAM uSNu spazavALA hoya che. A pramANe bIjI khatrIsInI khIjI catulagInA trIje lauMga che. u athavA te 'sarva': karkazaH sarvo gurukaH, sarvo rUkSaH dezAH zItAH dezA uSNAH4' te pe.tAnA sarvAzathI kaza spazavALA sarvAM*zathI gurU spa vALA sarvAzathI rUkSa spavALA aneka dezeAmAM ThaMDA pazavALA ane aneka dezomAM uSNa sparzavALA hAya che. A bIjI khatrIsInI bIjI catubha gInA cAtheA bhaMga thAya che. 4 have trIka yaturbhujI matAvavAmAM Ave che. 'sarva': karkazaH sarvo laghukaH sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH 1' te peAtAnA sarvAzathI karkaza sparzIvALA, sarvAzathI laghu spavALA, sarvAM zathI snigdha spavALA eka dezamAM ThaMDA spazavALA ane eka dezamAM uSNu sparzavALA DAya che. A bIjI trIsInI trIjI catulagInA
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 851 snigdho dezaH zItaH dezA uSNAH 2, sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarvaH snigdho dezAH zItAH deza uSNaH 3, sarva: karkazA sA laghukaH sarva snigdho dezAH zItA dezA uSNA:4, evaM sarvaH karkazaH savo laghukaH sarvo rUkSaH dezaH zItaH deza hai isakA dvitIya bhaGga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazA, sarvaH laghukA, sarvaH snigdhaH, dezaH zInA, dezA uSNAH' isake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAza meM snigdha, eka deza meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 2 isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukA, sarvaH snigdhA, dezAH zItAH, deza uSNaH3' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAza meM snigdha, aneka dezoM meM zIta aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'sarvaH karkazaH, sarvo laghukaH, sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezA uSNAH' yaha isakA caturtha bhaMga hai-isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM laghu, sarvAMza meM snigdha, aneka dezoM meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 4, isakI cauthI caturbhagI isa prakAra se hai-'sarva karkazaH, sarvo laghukA, sarvo rUkSA, dezaH zItaH, deza uSNaH 1" yaha isakA pahilA bhaMga hai, po ma cha. 1 bhy| 'sarva: karkazaH, sarvaH laghukaH sarvaH snigdhaH dezA zItaH dezA uSNAH2' sazithI a44 25zavANI, sarvAzathI madhu 25za. vALe sarvAzathI sinagdha sparzavALo eka dezamAM ThaMDA sparzavALe ane aneka dezamAM ugra sparzavALa hoya cheA rIte bIjI batrIsInI trIjI caturbhagIno Ha . 2 athavA ta 'sarva karkazaH sarvaH laghukaH sarva snigdhaH dezAH zItAH deza uSNa 3' sazithI te 440 25zavANI sazithI laghu sparzavALo sarvAzathI snigdha sparzavALA aneka dezomAM ThaDA sparzavALe ane eka dezamAM uNu sparzavALa hoya che. A rIte bIjI batrIsInI trI yatugIna jIne 1 thAya che. athavA te 'sarvaH karkazaH, sarvo laghukaH sarva: snigdhaH dezAH zItAH dezA uSNAH4' pAtAnA sazithI taza sparzavALe, sarvAzathI ladhu sparzavALo sarvAzathI snigdha sparzavALo aneka dezamAM ThaMDA sparzavALe ane aneka dezomAM uNu sparzavALo hoya che. A rIte A bIjI batrIsInI trIjI caturbha gIne ce bhaMga thAya che. 4 ve yAthI tumI matAvAmA Ave che.-'sarvaH karphazaH sarvo laghuka: sarvo rukSaH dezaH zItaH deza uSNaH1' sazithI te 44025pANI, aziyA
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre uSNaH 1, sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarvA vakSaH dezaH zIto dezA uSNAH 2, sarvaH karkazaH sarvo laghuH sarvo rUkSaH dezAH zItAH deza uSNaH 3, sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarvo rUkSaH dezAH zItAH dezA uSNAH 4, yathA karkazena saha SoDaza bhaGgA jAtAstathaiva mRdukenApi saha poDaza bhaGgAH karttavyAH 16 | 'ee isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM rUkSa ekadeza meM zIta aura ekadeza meM uSNa ho sakatA hai 1, 'sarvaH karkazaH, sarvo laghukaH, sarvo rukSaH, dezaH zItaH dezA uSNAH 2' yaha isakA dvitIya bhaMga hai, isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM rUkSa, ekadeza meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'sarvaH karkazaH sarvaH laghukaH, sarvo rUkSaH, dezAH zItAH, deza uSNaH 3' yaha isakA tRtIya aMga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM maiM zIta aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'sarva': karkazaH sarvo laghukA, sarvo rUkSaH dezAH zItAH dezA uSNAH' yaha 'isakA caturtha bhaMga hai, isake anusAra vaha vaza meM karkaza, sarvAMza "maiM laghu, sarvAMza meM rukSa, aneka dezoM meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 4, jisa prakAra se karkaza ke sAtha ye laghu sparzavALA sarvAMzayI rUkSa spazavALe eka dezamAM ThaMDA 5 vALA ane eka dezamAM u pa vALe hAya che. A rIte A khIjI trIsInI cAthI atubhagInA pahelo lauMga thAya che. 'sarvaH karkazaH, sarvo laghukaH, sarvo rUkSaH dezaH zItaH dezAH uSNAH 2' te potAnA sargazathI 44za sparzavANI sarvAzathI laghu sparzavALe, eka dezamAM ThaMDA sparzIvALA ane aneka dezeAmAM uSNu sparzavALA hoya che. A rIte mIjI khatrIsInI cAthI thatula gInA jIle lauMga che, 2 athavA te 'satraH karkazaH sarvo laghukaH sarvo rukSaH dezAH zItAH deza uSNaH 3' potAnA sarvAzathI za sparzavANI sarvAzathI laghu spa`vALe, sarvozathI rUkSa spazavALA aneka dezeAmAM ThaMDA spaza vALA ane eka dezamAM uSNu sparza vALA hoya che. A rIte bIjI khatrIsInI yAthI yatubhagInA trIle lauMga thAya che athavA te 'sarva': karkazaH sarvo laghuH kharvo rUkSaH dezAH zInAH dezA uSNAH 4' potAnA sarvAzathI aza spa vALA sarvAzathI laghu sparzavALe sarvozathI rUkSa sparzavALA aneka dezamAM ThaMDA sparzIvALA ane aneka dezeAmAM uSNu sparzIvALe hAya che. A rIte khIjI khatrIsInI ceAthI catubha'gInA ceAtheA bhaMga thAya che. 4 je pramANe karkaza spanI sAthe A seALa bhagA matAvyA che, eja rIte mUhu
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0.853 battIsa bhaMgA ete dvAnizadbhaGgA uparyuktA bhavantIti; epA dvitIyA dvAtriMzikA 2 / / 'savve kakkhaDe savve sIe savve niddhe dese garue dese lahue' sarvaH karkaza sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezo guruko dezo laghukA, 'esthavi vattIsaM bhaMgA' atrApi dvAtriMzaGgA bhavantIti, karkazazItasnigdhena saha gurukalaghukayorera tAne katvAbhyAM catvAro bhaGgA 4, kazazIvarUNa saha gurukalaghuruyorekatvAne katvAmyAM punazcavAro bhaGgAH 4 / evam zItasthAne 'usiNe' daravA karkazoNasnigdhena saha gurukalaghuruyorekattAnekatvAbhyAM punazcatva.ra. 4 / karkazISNa. solaha bhaMga kiye gae haiM usI prakAra se suddhaka ke sAtha bhI 16 bhaga kara lenA cAhiye, 'ee battIsaM bhaMgA' isa prakAra se the 32 bhaMga hai, yaha dvitIya dvAtriMzatikA hai tRtIya dvAtriMzatikA isa prakAra se hai'sance kakkhaDe, sambe sIe, sacce niddhe, dele gae, dese lahue' yaha isakA prathama bhaMga hai, isake anusAra vaha sarvA za meM karkaza sarvAza meM zIta, sarvAza meM snigdha, ekadeza meM guru aura ekAdeza meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 1, yahAM para karkaza, zIna, snigdha ke sAtha guru aura laghu inheM ekatva aura anekatva meM rakhane se 4 bhaMga hote haiM, karkaza, zIta, rUkSa ke sAtha guru aura laghu padoM ke ekatva aura anekatva meM rakhane se 4 bhaMga hote haiM, isI prakAra se zIta ke sthAna meM 'usiNe' pada kA prayoga karake karkaza, uSama, snigdha ke sAtha guru laghupada meM ekAca aura anekatva karake 4 bhaMga hote haiM, karkaza, uSNa, rUkSa ke sAtha 25zayA sAye pakSa 16 saNa so sabhA . me 22 'ee batIsa bhaMgA' A rIte A bIjI batrIsInA batrIsa aMge kahyA che. A rIte A bIjI mantrIsI che. vIla trIsI matApAmA mAve cha. 2 mA prabhArI -'samve kakkhaDe savve sIpa, samve niddhe, dese garue dekhe lahue1 te pAtAnA sazithI karkaza sparzavALo sarvAzathI ThaMDA sparzava Lo sazathI snigdha spazavALA eka dezamAM gurU sparzavA ane eka dezamAM laghu sparzavALe heya che. ahiyAM karkaza, zIta ane snigya sparzanI sAthe gurU ane laghu sparzane rAkhIne tenA ekapaNa ane anekapaNathI 4 cAra bhaMga thAya che 1 karkaza, zIta ane rUkSa sparzanI sAthe gurU ane laghu sparza saMbaMdhI pade ane tenA empaNa ane anekapaNAthI paNa 4 cAra bhAge thAya che 2 eja rIte 'zIta' pani sthAne 'usiNe' pahanI praye // za za, GY bhane snigdha sparzanI sAthe guru laghu padamAM ekapaNuM ane aneka paNa karavAthI paNa
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre rUkSeNa saha guru laghukayorekatvAnekatvAbhyAM punazcatvAro bhaGgAH 4 / evam poDaza 16, ityevaM krameNa karkazavat mRdukenApi saha poDaza bhaGgAH karttavyAH 16 / ityevamatrApi dvAtriMzadbhaGgAH karaNIyA iti, eSA tRtIyA dvAtriMzikA | 3| tathAhisarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH snigdho dezo guruko devo laghukaH 1, sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH snigvaH dezI guruko dezA laghukAH 2, sarva karkazaH sarvaH zI 1H sarvaH snigdhaH dezA gurukAH dezo laghuru iti tRtIyaH 3, sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezA gurukAH dezA laghukA iti caturthaH 4, evaM sarvaH guru laghu padoM meM ekatva aura anekatva karake 4 bhaMga hote haiM, isa prakAra se 16 bhaMga ho jAte haiM, isI prakAra se mRduka ke sAtha bhI 16 bhaMga hote haiM - isa prakAra se tRtIya dvAtriMzatikA meM 32 bhaMga ho jAte haiM / ve 32 bhaMga isa prakAra se haiM- 'sarvaH karkazaH, sarvaH zItaH, sarvaH snigdhaH, dezo gurukaH, dezaH laghukaH 1, isa bhaGga ke anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM zIta, sarvAMza meM snigdha, ekadeza meM guru aura ekadeza meM laghu sparzatrAlA ho sakatA hai 1 'sarvaH karkazaza, sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH, dezo guruko dezAH laghukAH 2' isa bhaGga ke anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM zIta, sarvAMza meM snigdha, ekadeza me guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'sarva': karkazaH, sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH, dezAH gurukAH, dezo laghukaH3' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM zIta, sarvAMza meM : 4 cAra bhagA thAya che. 3 eja rIte karkaza uSNu, rUkSa, sparzanI sAthe gurU laghu paDhAmAM ekapaNu ane anekapaNuM karavAthI paNa 4 bhagA thAya che A pramANe A seALa lagA thaI jAya che. eja rIte mRdu spanI sAthe paNa 16 seALa bhagA thAya che. A rIte A trIjI khatrIsInA 32 khatrIsa bhagA tha laya che. te matrIsa lge| bhA prabhAye che. - ' sarvaH karkazaH, sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezoM gurukA dezaH laghukaH 1' te potAnA sarvazazrI uza spardhA vALA sarvAzathI ThaMDA sparzavALA sarvAzayI snigdha spava Le eka dezamAM gurU pavALA ane eka dezamAM laghu sparzIvALA hAya che. A trIjI atrIsInA paDejheo lauMga che. athavA te 'satraH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezo guruko dezAH laghukAH 2' potAnA sarvAzathI snigdha sparzavANI eka dezamAM gurU sparza vALA ane aneka dezeAmAM laghu sparzavALA hAya che, mA zrIku matrIsInA jIne lage che 2 sarvaH karkazaH, sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezAH gurukAH dezo laghukaH 3' potAnA sarvAzayI 4 sparzavANI "
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 855 karkazaH sarvaH zItaH sarvA rUkSaH dezI guruko dezI laghukaH 1, sarvaH pharkazaH sarvaH zItaH sarvo rUkSaH dezo guruko dezA laghukAH 2, sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvo rUkSaH dezA gurukAH dezI laghukaH 3, sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvo rUkSaH dezA snigdha, aneka dezoM meM guru aura ekadeza meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'sarvaH karkazaH, sarvaH zInaH sarvaH snigdhaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH 4' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM zIta, sarvAMza meM snigdha aneka dezoM meM guru, aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 4, isI prakAra se snigdha pada ke sthAna meM rUkSapada kA prayoga karake cAra bhaGga banate haiM- jaise sarva : karkazaH sarvaH zItaH, sarvo rUkSaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH' sarvAMza meM vaha kaThora, sarvAMza meM zIta, sarvAza meM rUkSa, ekadeza meM guru aura ekadeza meM laghu ho sakatA hai 1, athavA - 'sarvaH karkazaH, sarvaH zItaH, sarvo rUkSaH, dezo gurukaH, dezAH laghukAH 2' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAMza meM zIta, sarvAMza meM rUkSa, ekadeza meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA 'sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH rUkSaH, dezAH sarvAzathI ThaMDA sparza vALA sarvAzathI snigdha spazavALA hAya che. aneka dezAmAM te gurU sparzIvALA ane eka dezamAM laghu spavALA hoya che. A trIla atula giin| trIle lauMga che. 3 athavA te 'sarva': karkazaH sarvaH zItaH sarva : snigdhaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH 4' potAnA sarvAzathI 44za sparza - vALA sarvozathI ThaMDA spa vALA sarvAMzathI snigdha pazavALA aneka dezeAmAM gurU sparzavALA ane aneka dezeAmAM laghu spavALA hAya che. A trIjI khatrIsInA cAthA bhaMga che. 4 Aja pramANe snigdha padane sthAne rUkSa padane prayoga 42vAthI pazu yAra lauMgo thAya che. te yA prabhA che - 'sarva': karkazaH sarvaH zItaH sarvo rUkSaH dezo gurukaH dezo laghukaH 1' te potAnA sarvAzathI kaThora spavALA sarvAzathI ThaMDA sparzavALA sarvAM zathI rUkSa spavALA ane eka dezamAM gurU spavALA tathA eka dezamAM laghu sparzIvALeA hAya che. athavA te 'sarva': karkazaH sarvaH zItaH sarvaH zItaH sarvo rUkSaH dezo gurukaH dezAH laghukAH 2' cotAnA sarvAzathI te 4 sparzavANI sarvAzathI ThaMDA sparzavALo sarvAzathI rUkSa sparzIvALA eka dezamAM gurU spazavALo ane eka hezobhAM 3kSa syarzavANo hoya che. 2 athavA te 'sarva': karkazaH sarvaH zItaH sarvaH rUkSaH dezAH gurukAH dezo laghukaH 3' potAnA sarvAMzathI 44 sparzavANI
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre gurukA dezA laghu kAH 4 / sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdho dezo gurukA dezo laghukaH 1, maryaH karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdhaH dezo guruko dezA gurukAH, dezo laghukaH 3' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAza meM zIta, sarvAza meM rUkSa, aneka dezoM meM guru aura ekadeza meM laghu ho sakatA hai 3, athavA-'sarvaH karkazaH, sarvaH zItaH, sarva rakSA, dezA zurukA, dezA laghu kAH 4' sazi meM baha karkaza, sarvAza meM zIta, sarvAMza meM kSa, aneka dezoM meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzAlA ho lakatA hai 4, isa prakAra ke ye ATha bhaMga karkaza, zIta, snigdhapada ke sAtha guru laghupada meM ekatva aura anekatva karake tathA karkaza zIna aura rukSapada ke sAtha guru laghu sparzada meM ekatA aura anekatA karake hue haiN| aba zItapada ke sthAna meM uSNapada ko rakhakara aura snigdha guru laghu pada ko yukta kara evaM guru laghu pada meM ekatA aura anekatA karake jo bhaMga banate haiM-ve isa prakAra se haiM-'sarvaH karkazA, sarva ugaH, sarvaH snigdhaH, dezo gurukaH dezaH laghuka 1, isa bhaMga ke anusAra yaha sarvAza meM kaThora, sarvAza meM uSNa, sarvAza meM snigdha, ekadeza meM guru, aura ekadeza meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 1, athavA-'sarvaH sarvAzathI ThaMDA sparzavALe sarvAzathI rUkSa sparzavALo aneka dezomAM gurU spavALo ane eka dezamAM laghu sparzavALe he ya che 3 athavA te 'sarva: karkazaH sarva: zItaH sarva: rUkSaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH4' siizathI te karkaza sparzava che sarvAzathI ThaMDA sparzavALe savAzathI rUkSa sparza vALa aneka dezomAM gurU parzavALa ane keI aneka dezomAM laghu sparza vALo hoya che 4 A rItanA A ATha bhaMga karkaza zIta, snigdha padanI sAthe gurU vaghu padamAM ekapaNuM ane anekapaNunI pejanA karIne tathA karkaza zIta ane rUkSa padanI sAthe gurU laghu sparza saMbaMdhI padamAM ekapaNuM ane anekaparuM karavAthI thAya che. have zIta padanI sAthe uSNa padane ejIne tathA niSpa gurU laghu padane cojIne tathA gurU laghu padamAM ekapaNuM ane aneka paNa karavAthI je bhaMga mana cha. te matAmA mAve che.-'sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdhaH dezo gurukaH deza. laghukaH1' sazithI te 44degza 25zavANI sazithI Bey sparzavALo sava'zathI dhi sparzavALa eka dezamAM gurU sparzavALe ane se dezamA sadhu 25 vANA hAya che. 1,. athavA ta 'sarvaH karkazaH sarva
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 857 " laghukAH 2, sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarva snigdhaH dezA gurukAH dezo laghukaH 3, sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdho dezA gurukAH dezA laghukAH 4, sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvo rUkSaH dezo guruko dezo laghuH 1, sarvaH karkazaH sarva karkazaH, sarva uSNa, sarvaH snigdhaH, dezaH gurukaH dezAH laghutAH 2' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAMza meM uSNa, sarvAza meM snigdha, ekadeza maiM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavAsarvaH karkazaH, sarva uSNaH sarvaH snigdhaH dezAH gurukAH dezaH laghukaH 3' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAMza meM uSNa, sarvAMza meM snigdha, aneka dezoM meM guru aura ekadeza meM laghu sparzabAlA ho sakatA hai 3 athavA'sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdhaH, dezAH gurukAH dezAH laghukAH' isake anusAra yaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM uSNa, sarvAMza meM snigdha, aneka dezoM meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 4, snigdha kI jagaha rUkSapada rakhakara isI prakAra se cAra bhaMga banate haiM - jaise 'sarvaH karkazaH, sarva uSNAH sarvo rUkSaH dezo gurukaH dezo laghuH 1 sarvAMza meM vaha pharkaza, sarvAMza meM uSNa, sarvAMza meM rUkSa ekadeza meM guru aura ekadeza meM laghu sparzavAlA ho uSNaH sarvaH snigdhaH dezaH gurukaH dezAH laghukAH 2' te potAnA sarvAMzI karkaza sparzIvALo sarvAzathI uSNu sparzIvALA sarvAzathI snigdha spavALI eka dezamAM gurU spa vALo ane aneka dezeAmAM laghu spardhA vALo hAya che ra athavA te 'sarva': karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdhaH dezAH gurukAH dezaH laghukaH 3' sarvAzathI te kaza sparzIvALo sarvAMzathI te uSNu sparza vALo hAya che, sarvAzathI snigdha pavALo aneka dezAmAM gurU spa vALA ane eka dezamAM laghu syarzavANI hoya che 3 athavA te 'sarva': karkazaH sarva' uSNaH sarvaH snigdhaH dezAH dezA gurukA laghukAH 4' sarvAzathI te za sparzavAjI sarvAzathI Go sparzIvALo sarvAMzathI snigdha sparzavALo aneka dezamAM gurU spaza vALo ane aneka dezeAmAM laghu sparzIvALI hAya che. 4 Aja rIte snigdha purdane sthAne rUkSa padanI cAjanA ka2vAthI paNa 4 cAra bhagA thAya che. te A pramANe che. 'sarva': karkazaH sarva uSNaH sarvo rUkSaH dezo gurukaH dezI laghukaH 1' te potAnA sarvAzathI kaza sparzavALo sarvAzathI uSNu sparza vALo sarvAMzathI rUkSa sparzI vALo ekadezamAM gurUpavALo ane ekadezamAM laghu sparzavALo DrAya bha 108 2
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 . , . bhagavatIstre uSNaH sarvo rUkSaH dezo suruko dezA laghukAH 2, sarvaH karvazaH sarva uSNaH sarvA rUkSI dezA garukAH dezo laghuka: 3. maH karkaza: svaM uSNaH saryA rUkSaH dezA gurukA dezA laghukAH 4 (16) hadevaM kazaratu sarvatra vAcyaH, zItasnigdhayoH vyatyAsena gurukalaghukayorekatvAnekatvAbhyAM SoDaza bhaGgA jAtAH 16 / evaM karkazasthAne mRdukaM kRtvA SoDaza bhaGgAH kartavyAH 16 / evaM dvAtriMzadbhaGgA bhavanti sakatA hai athavA-'sarvaH pharkazA, mavaH 3gaH, sarbhe rUkSaH dezo gurukaH, dezA laghukAH 2' sarvAza meM vaha karkaza, sarvAza meM uSNa, sarvAMza meM rukSa ekadeza meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA-'sarvaH karpha zaH, sarva uSNaH soM rUkSA, dezAH gurukAH, dezaH laghukA 3' saHza meM vaha karkaza, sarvAza meM uga, sarvAMza meM rukSa, aneka dezoM meM guru aura ekadeza meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 3, athavA-'sarvaH karkazaH, sarva uNa: soMrakSaH, dezAH gurukAH, dezAH laghu kAH 4' sarvAza meM vaha karkaza, sarvAMza meM uSNa, sarvAza meM rUkSa aneka dezoM meM zuru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra se ye 16 aMga-ATha pahile ke aura ATha ye. karkaza kI sarvatra pradhAnatA se evaM zIta sparza ke vyatyAsa se aura guru laghu meM ekatva aura anekatva karane se hue haiM isI prakAra ke 16 bhaMga karkaza ke sthAna meM mRdu sparza ke nikSepa se aura pUrvokta inhIM sagha padoM ko yathAkrama rakha karake bana jAte haiN| isa prakAra se ye saba cha. 1 mA ta 'sarva: karkazaH sarva ugaH sarvo rUkSaH dezo gurukaH dezAH laghukAH2' sazithI ta 442 25zavAjI sarvAzayI 15zavAjI saazathI rUkSa sparzavALo eka dezamAM gurU sparzavALo ane aneka dezomAM laghu pazavANI DAya che. 2 mayA te 'sarva: karkazaH sarva uSNaH sarvo rakSaH dezA' gurukAH dezaH raghukaH3' pAtAnA sarvA zathI 44 25zavANI sAzayI usNuM sparzavALa sarvAzathI rUkSa sparzavALI aneka dezamAM gurU sparzavALo mana me dezamA madhu 25zavAjI sAya che. 3 athavA te 'sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvo rUkSa. dezAH gurukAH dezAH laghukAH4' potAnA sazithI ta 44za spezavALe sarvAzathI uSNu sparzavALe sarvAzathI rUkSa sparzavALo ane aneka dezathI gurU sparzavALo ane aneka dezothI laghu sparzavALo hoya che. 4 A pramANe A soLa bhege che ke jenA ATha bhaMga pahelA batAvyA che ane ATha A pharkaza sparzanI badhe ja mukhyatA rAkhIne ane zIta sparzanA pheraphArathI
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaindrikA TIkA za020 u05 su08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 859 tRtIyAdvAtriMzikAyAH iti / 'sabve garu sande sIe sacce niddhe dese kakkhaDe dese mahue' sarvo guruH sarvaH zItaH sarvaH snigdho dezaH karkazo dego mRdukaH, 'ettha vivatI bhaMgA' atrApi dvAtriMzadbhaGgA, karka zamRdukayo rekatvAnekatvAbhyAM guruzIta snigdhaghaTitAthatvAraH 4 guruzotarUkSaghaTitA thatvAraH 4 zItasthAne bhaMga 32 ho jAte haiM / caturthI dvAtriMzatikA isa prakAra se hai - isameM prathama ke solaha bhaMgoM meM gurupada ko mukhya rakhA gayA hai aura usake sAtha zIta, snigdha, karkaza evaM madhurapadoM ko jor3A gayA hai tathA karkaza aura madhura sparza meM ekatva aura anekatva kiyA gayA haijaise- 'sacce garue sacce sIe, sandhe niddhe, dese kakkhaDe, dese mahue 1' sarvAMza meM vaha guru, sarvAMza meM zIta, sarvAMza meM snigdha, deza meM karkaza aura deza me madhura ho sakatA hai / pahile ke cAra bhaMga karkaza aura mRduka meM ekatva aura anekatva ko lekara, tathA guru zIta aura snigdha ko ekavacanAnta banAkara banAye gae haiM dvitIya cAra bhaMga guru zIta rUkSa ko lekara aura unake sAtha karkaza aura mRdutva meM ekarava 'anekatva kara banAye gae haiM, tRtIya : bhaMga zIta ke sthAna meM uSNatva ane gurU laghu spamAM ekapaNu ane anekapaNuM karavAthI thayA che. eja rIte 16 seALa bhagA kazane sthAne mRdu spazane ceAjavAthI temaja mAkInA pUrvokta paTTAne kamathI rAkhavAdhI mane che. e rIte A tamAma bhagA maLIne khatrIsa bhagA thAya che. e pramANe trIjI khatrIsInA krama che. have cAthI batrIsInA prakAra batAvavAmAM Ave che. temAM pahelAnA sALa bhaMgAmAM gurUpadane mukhya rAkhavAmAM Avyu* che ane tenI sAthe zIta, snigdha ane karkaza tathA madhura sparza sabadhI padmA joDavAthI thAya che, temaja karkaza ane madhura 5mAM eka ane anekava karavAmAM ALyu che. te zyA prabhAai samanvo- 'sacce garue, savve sIe, savve niddhe, dese karakhaDe - dekhe mahue1' sarvAzathI te gu3 sparzavANI sarvAzadhI zIta sparzavaNe sarvAzathI snigdha sparzavALA eka dezamAM kakaza spa`vALeA ane eka dezamAM madhura spa'vALA hAya che. 1 A rIte pahelAnA 4 cAra bhagA kaza ane mRdu sparzanA ekapaNA ane anekapaNu thI tathA gurR, zIta ane snigdha spara prathamAnta vibhaktithI ceAjIne manAvyA che. 1 bIjA cAra bhaMgA gurU-zIta ane rUkSa sparza sAthe karkaza ane mRdu sparzImAM ekapaNA ane anekapaNAthI banAvyA che. 2 trIjA 4 cAra lagA zIta spardhA'ne sthAne uSNu spaza
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 t rata bhagavatI sUtre uSNasya nivezAt snigdhena saha catvAraH 4, snigdhasthAne rUkSaM nivezyApi catvAraH 4, iti SoDaza bhaGgA jAtAH 16 / evaM gurusthAne laghu nivezya SoDaza bhaGgAH karttavyA iti sarvaprathamapradarzitaprakAreNa ihApi dvAtriMzadbhaGgA - bhavantIti 32, eSA caturthI dvAtriMzikA |4| 'evaM savve te paMcaphAse aTThAvIsa bhayaM bhava' 'evam - uparyuktaprakAreNa sarve te bhaGgAH paJcasparze aSTAviMzatyadhikakazata (128) pramANA bhavantIti bhAvaH // 'jaha chapphAse' yadi SaT sparzaH bAdarapariNato'nantamadeziko bhavet tadA 'savve kakkhaDe savve garupa dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe 1, ' sarvaH karkazaH sarvo gurukaH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti pada kA niveza karake snigdha sparza ke sAtha banAye gae haiM, cauthe bhaMga snigdha ke sthAna meM rUkSapada ko rakha karake banAye gaye haiM isa prakAra se pahile 16 bhaMga bane haiM, isI prakAra se guru ke sthAna meM laghupada ko rakhakara 16 bhaMga banA lenA cAhiye isa prakAra sarvaprathama pradarzita paddhati ke anusAra yahAM para 16 bhaMga bana jAte haiM aisI yaha cauthI . dvAtriMzalikA hai, ina cAroM dvAtriMzanikA ke bhaMgoM kI saMkhyA paMca sparzo ko Azrita karake 128 hotI haiM / 'jaha chapphAse' yadi vaha bAMdara pariNata ananta pradezika skandha SaT sparzavAlA honA hai to- 'sandhe kakkhaDe, sabbe garue, dese sIe, dese usaNe, dekhe niddhe, dese lakkhe 1' vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura sabadhI patnane javAthI ane snigdha sparzane sAthe rAkhIne banavavAmAM Ave che. 3 ceAthA 4 cAra bhaMgA snigdhane sthAne rUkSa padane rAkhIne anAvavAmAM AvyA che. 4 e rIte pahelA seLabha'ge ceAthI catulagImAM thayA che. ane eja rIte gurUne sthAne laghu pada rAkhIne 16 sALa bhagA manAvavAmAM Ave che. e rIte pahelAM batAvela paddhati pramANe ahiyA bIjA 16 sALa bhagA khanI jAya che. e rIte A ceAthI khatrIsI purI thAya che. zmA cAre batrIsInA kula bhagAnI saMkhyA 128 ekasa aThayAvIsanI thAya che. 'jaha chatphAse' le te bAhara parizruta yAnanta pradezI 246 cha sparza' - bANI hoya to te bhA prabhAvenA cha sparzovANI hoI zaDe che. - 'savve kakkhaDe, savve gae dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe1' sarvAMzathI te aza sarvAMzathI gurU eka dezamAM ThaMDA eka dezamAM uSNa eka dezamAM snigdha ane
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapuralagatavarNAdini0 861 prathamaH 1, 'savye kakkhaDe savve garue dese sIe dese utiNe dese niddhe demA lukkhA 2' sarvaH karkazaH sama guruko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUjhA iti dvitIyaH 2, sarvaH karkazA so gurukA dezaH zIto deza upNo dezAH snigdhA dezo rUkSa ivi tRtIyaH 3, sarvaH karkazaH sarvA guruko dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSa iti caturthaH 4, 'evaM jAva savve kakkhaDhe sance garu ! desA sIyA desA usiNA desA nidvA desA lukkhA 16' ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, athavA-savve kakkhaDe, savve garue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, desA lukkhA 2' sarvAza se vaha kaza, sarvAza meM guru, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha, aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA-'sarvaH karkaH savoM gurukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH' sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM guru, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA-'sarva karkazaH sarvaH gurukA, dezaH zItaH, dezA uSNAH dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 4' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAza meM gula, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 'evaM jAva savve kakkhaDe, savve garue, desA sIyA, desA usiNA desA niddhA, desA lukkhA 16' isa prakAra se vaha yAvat sarvAMza meM zimA 32 55 vAje khAya che. 1 mA ta 'samve kakkhaDe, samve garue, dese sIe, dese usiNe, dekhe niddhe demA lukkhA' sazithI za sarvAzathI gurU eka dezamAM zIta eka dezamAM uNuM eka dezamAM nigdha ane bhane dezamA 36 25za vANI saya cha 2 mathavA te 'sarvaH karkazaH, sarvo gurukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezA. snigdha : dezo rUkSaH3' saziyI 442 savAzathI gurU ekadezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezomAM sina ane ekadezamAM rUkSa sparzavALe hoya che. 3 athavA te 'sarvaH karkazaH sarva gurukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhA dezo rUkSaH 4' yAtAnA sazathI 42 sapazithI 13 ye dezamA zIta aneka dezomAM uNuM eka dezamAM niSpa ane eka dezamAM rUkSa spaze. pANI DAya cha 4 'eva jAva samve kakkhaDe savve garue desA sIyA desA musiNA desA niddhA desA lukkhA16' mA rIte yAvat te pAtAnA sAMzI
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 - bhagavatIle evaM yAvat sarvaH karkazaH sarvo gurukA dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUjhA iti SoDazo bhaGgA 1 / 'ee solasa bhaMgA' ete poDaza bhaGgA bhavanti SaTsparza / 'savve kakkhaDe savve lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' sarvaH karkazaH so laghuko dezaH zIvo deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, 'ettha vi solasa bhaMgA' Api SoDaza bhaGgAH, yathA guruka ghaTite zItoSNa snigdhalakSAdau ekatvAneka-vAbhyAM SoDaza bhaGgAH paripATayAdarzivAstathaiva layukaghaTite zItoSNasnigdharUmAdI ekatvAne katvAbhyAM SoDaza bhaGgAH karaNIyA iti karkaza' sarvAza meM guru, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM me uSNa aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 16 yaha 16vAM bhaMga hai / 'ee sola sabhaMgA' isa prakAra se pahA sparza meM ye 16 bhaMga hote haiM / 'sandhe kakkhaDe, sabve lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe' ye 16 bhaMga guru ke sthAna meM laghupada rakhakara banate haiM-jaise vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1 isa prakAra ke kathana meM bhI 16 bhaMga hote haiM, jisa prakAra se guru padayukta zIta, uSNa, snigdha, rUkSa Adi meM ekatva aura anekatva ko lekarake kramAnusAra 16 bhaMga prakaTa kiye gaye haiM usI prakAra se laghu padayukta zIta uSaga, snigdha, rUkSa Adi me ekatva aura anekatva ko lekara 16 bhaMga karanA caahiye| karkaza sparzavALe sarvAzathI gurU sparzavALo aneka dezomAM ThaMDA sparzavALe aneka dezomAM uSNu sparzavALe aneka dezamAM snigdha sparzavALe ane mane dezamA 36 25zavANI DAya cha 16 mA se.mI cha. 'ee solasabhaMgA' mA zata mA 7 25zanA yogathA saNa mI thAya cha. 'madhye phakkhaDe, savve lahue, dese sIe dekhe usaNe dese niddhe dese lukkhe 16' mA zitanA 16 soLa bhago gurU padane sthAne laghu pada rAkhIne bane che. jemake savAzathI te karkaza sarvAzathI laghu ekadezamAM zIta eka dezamAM ucca-eka dezamAM nagdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa heya che. 1 A rItanA kathana pramANenA paNa 16 seLa bhaMga thAya che. je rIte gurU pada sAthe zIta uNu, sinagdha, rUkSa vigeremAM ekapaNuM ane aneka pAne laIne krama pramANe 16 seLa bhaMga batAvyA che. teja rIte laghu padanI sAthe zIta, uSNu snigdha ane rUkSa vigere padamAM ekatva ane anekatvane laIne 16 bhAge karI levA
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 305 208 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 863 . 2 / 'sanve maura savve garue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkheM sarvo mRdukaH saNe guruko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSA, 'ettha vi solama bhaMgA' atrApi SoDaza bhaGgA bhavanti / yathA karkazaghaTite poDaza bhaGgA darzitAH tathA karka zasthAne mRdukapadaM niyojya tAza krameNeva poDazabhaGgAH karaNIyAH 3, 'savve maura savve lahue dese sIe dese usiNe / dese niddhe dese lukkhe' so mRdukaH sa laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigyo dezo rUkSa:, 'entha vi solasa bhaMgA' atrApi SoDaza bhaGgA bhavanti karkazasthAne mRdukatvaM gurukasthAne laghukatvaM nivezyApi pUrvoktakrameNa poDaza bhaGgAH karaNIyAH 4 / 'ee causaDhi bhaMgA' ete catuH paSTimA caturNA poDaza sAdAyAnAM saMkalanayA catuHSaSTisaMkhyakA bhaGgA bhavantIti 1 / 'savve kakkhaDe 'sace maue, sabve gAe, dese sIe, dese ukSiNe, dese niddhe, dese lukkhe jisa prakAra se karkaza padayukta zIta uSNa, snigdha, rUkSa Adi meM inake ekatva aura anekatva ko lekarake kramazaH 16 bhaMga dikhalAe gaye haiM usI prakAra se karkaza ke sthAna meM mRdupada ko rakha karake usI krama se 16 bhaMga yahAM karanA cAhiye / 'savve maue samve lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lakkhe' sarkaza me vaha mRdu, sarvAza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha aura ekadeza meM vaha rUkSa sparzavAlA hotA hai| isa prakAra ke kathana meM bhI 16 bhaMga hote haiM karkaza ke sthAna meM mRdupada ko aura guru ke sthAna meM laghupada ko rakha karake ye 16 bhaMga ghanAye gae haiM aisA jAnanA cAhiye 'ee causahi bhaMgA' isa prakAra se ye cAra 16 solaha _ 'samve matapa, samve garue dese sIe dese usiNe dese niddha dese lukkhe' je rIte karkaza padanI sAthe zIta, uSNu nigdha ane rUkSa Adi padamAM ekava ane anekatvathI kramazaH 16 seLa bhaMga batAvyA che eja rIte karkazanA sthAne mRdu para rAkhIne eja kramathI ahiyAM soLa 16 bhaMga karI levA, 'savve maue savve lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' te pitAnA sarvAzathI mRdu sarvAzathI laghu ekadezamAM zIna ekadezamAM uNu ekadezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALe heAya che. A prakAranA kathana prakArathI paNa soLa bhaMga thaI jAya che. ahiyAM karkazane sthAne mRdu padane ane gurUnA sthAne laghu padane rAkhIne A seLa bhaMgane prakAra rahyo cha. tama sabhA. 'ee causaddhi maMgA' mArIta 16-4-64 saNa sAmanA
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________ 864 bhagavatIstre samve sIe dese garue dese lahue dese niddhe dese lukkhe' sarvaH kaza: sarvaH zItaH dezo zuruko dezo laghuko dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM jAva sane maue savve usiNe desA garuyA demA lahuyA desA niddhA devA TukavA' evaM yAt sarvo mRdukaH sarva uSNo dezA guru mAH dezA laghu kAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, 'ettha vi causaddhi bhaMgA' atrApi catuH parbhiGgAH kANIyAH yathA sarva karkaza sarva gururusthale paripATayA catuHSaSTi bhaGgAH pradarzitA stathaiva guru:sthAne laghuka nivezya karkazasyAne mRdu ca nivezya zItoSNasnigdharUmAdau sanudAyoM ke 64 bhaMga ho jAte haiM, 'savve kara vaDe, sabve sIra, dese rue, de se lahue, dese niddhe, dese lakhe' sarvAMza meM yaha karkaza, soza meM zIta, ekadeza meM gurU, ekadeza meM laghu, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai isa prakAra ke isa prathama bhaMga se lekara 'evaM jAva sacce paue, ladhve usiNe, demA garupA, desA lahuyA desA niddhA, desA. lakkhA' yAvat vaha sarvAza meM mRdu, sarvAza meM uSNa, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai yahAM taka kathana meM 'estha vi causaTi bhaMgA' 64 bhaMga hote haiM aisA jAnanA cAhiye, jisa prakAra se sarva karkaza aura sarvaguruka sthala meM paripATI se 64 bhaMga dikhalAye jA cuke haiM usI prakAra se guru ke sthAna meM laghupada kA niveza kara ke aura karkaza ke sthAna meM mRdukapada kA nivezakara yAra prahArathI dusa 64 yAsa8 A tha taya . 'savve kakkhaDe savve sIe dese garue, dese lahue dese niddhe dese lukkhe' te pAtAnA sAzathI 4za sarvAzathI zIta ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu e dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A rItanA A pahelA bhaMgathI AraMmiin 'evaM jAva samve mahue savve usiNe desA garuyA desA lahuyA dekhA niddhA aisA lukkhA' yAvat te sarvAzamA bhRDha sazimai By mane dezamA 13 aneka dezamAM laghu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparza pAmA za cha. mahi sudhIna thanamA 'etya vi causadi bhaMgA' se thana pramANe ahiyAM paNa 64 cosaTha bhaMga thAya che. tema samajavuM. je rIte sarva karkaza ane sarva gurUne sthAne kramathI 64 cosaTha bhaMgo batAvavAmAM AvyA che. e ja rIte gurU padane sthAne laghu 5da mUkIne ane karkaza sthAne mRdu 5da rAkhIne ane zIta, uSNu snigdha rUkSa vigere padomAM kamathI eka
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020305 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 865 parityA ekatvAnekatvAbhyAmihApi catuHSaSTi bhaGgAH karaNIyAH jJAtavyAceti bhAvaH 2 | 'sacce kakkhaDe sacce niddhe dese garue dese kahue dese sIe dese usiNe' sarvaH kazaH sarvaH snigdhaH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSgaH, 'evaM jAva savve maue sanve lukkhe desA garuyA desA lahuyA desA sIna desA usiNA' evaM yAvat sa mRTukaH sarvo rUkSo dezA gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNA', 'ee caTThi bhaMgA' ete catu paSTi GgA, ihApi pUrvavadeva catuHSaSTi bhaGgAH karaNIyAH 3 / 'savve garue savve sIe dese kakkhaDe dese maupa dese niddhe dese lukkhe' sarvo gurukaH sarvaH zItaH dezaH karkazo dezo mRduko dezaH ke evaM zIta, uSNa, snigdha, rUkSa Adi meM kramaza: eka aura ane kava karake 64 bhaMga karanA cAhiye, 'sandhe kakkhaDe. savve nidre, dese garue, dekhe lahue, dese sIe, dese usiNe' vaha sarvAza meM kaThora, sarvAMza meM snigdha, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aura ekadeza meM uSNa ho sakatA hai - yahA~ se lagAkara 'evaM jAya sabve are savve lukkhe, desA garuyA, detA lahuyA, desA sIyA, desA usiNA' yAvat vaha sarvAMza meM mRdu, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 'yahAM taka ke kathana meM bhI 64 bhaMga ho jAte haiM yahI cAna ee causaTThi bhaMgA' pada se prakaTa kI gaI hai, isI prakAra se - 'savve garue, sacce sIe, dese kakkhaDe, dese maue, dekhe niddhe, dese lakkhe' vaha sarvAMza meM guru, sarvAMza meM zIta, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdra, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparza pazu ane anekapaNu karIne 64 cAsaTha bhaMge manAvI levA. evI ja rIte 'savve phakkhar3e savve niddhe dese garura dekhe lahue dese sIe dese usiNe' te peAtAnA sarvAzathI karkaza sarvAzathI snigdha eka dezathI gurU eka dezathI laghu eka dezathI zIta ane eka dezathI uSNu spazavALA hAya che. ahithI laIne 'eva' jAva savve maue savve lukkhe desA garuyA desA lahuyA desA sIyA aisA usaNA' yAvat te sarvAMzI bhRTu sarvAzadhI 3kSa mane! he zobhAM gu3 aneka dezeAmAM laghu aneka dezemAM zIta ane aneka dezeAmAM uSNu sparza vALA hAya che. addhi' sudhInA kathanamAM paNa 64 cAsaTha bhagA thaI jAya che. caTThi maMgA' mevAta yA sUtrapAthI matAvI che. mena rIte 'savve garupa savve sIe dese kakkhaDe dese maue, dese niddhe dese lakkhe' te potAnA srvaazathI gurU sarvAzathI zIta eka dezamAM karkaza eka dezamAM mRdu eka dezamAM bha0 109
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________ 866 bhagavatIsUtre snigdho dezo rUkSaH, 'evaM jAva savbe lahue sane usiNe demA kakvaDA desA mayA desA nidA demA lukkhA' evaM yAvat sarvo laghukaH sarvaH uSNaH dezAH karkazAH dezA mRdukAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, 'ee causaTThi bhaMgA' ete catuHSaSTi bhaGgAH prathamakalAnusAreNa ihApi catuHpaSTi bhannA: kartavyA ityarthaH 4 / '0ve rUra sacce niddhe dese kakkhaDe dese maupa dese sIe dese usiNe' sarva': guruH sarvaH snigdhaH dezaH karkazaH dezI mRdukaH dezaH zItaH deza uSNa', 'jAba savve lahu ra sadhe lukkhe desA kavavaDA desA mauyA desA [sIyA desA usinA' yAt sarvo laghukaH sarvo rUkSo dezAH karkazAH dezA mRdukAH dezAH zItAH dezA uSNAH, 'ee causa ibhaMgA' ete catuHSaSTi bhaGgAH, ihApi vAlA ho sakatA hai' yahAM se lekara 'evaM jAva sacce lahue, savve usiNe dekhA kakkhaDA, dekhA majyA, desA viddhA, desA lakkhA' yahAM taka ke kathana meM bhI 64 bhaMga prathama kalpa ke anusAra karanA cAhiye, yaha cauthI catuSSaSThi hai / 'sabai garue save niddhe dese kakkhaDe, dese maue, dese sIe dese usiNe' vaha sarvAMza meM guru, sarvAza meM snigdha, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM zIta, aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai' yahAM se lekara 'evaM jAva savve lahue savve lukkhe, desA kakkhaDA, desA mauyA, desA sIyA, dekhA UsiNA' yAvat vaha sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, aneka dezoM meM zIta, aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai' yahAM taka ke kathana meM bhI 64 bhaMga hote haiM yahAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa spavALA hAya che. ahi'thI ArasIne 'eva' jAva savve lahue savve usiNe desA kakkhaDA dekhA mauyA desA niddhA 'dekhA lukkhA' te potAnA sarvAzathI laghu sarvAMzathI SNu bhane dezobhAM arza aneka dezamAM mRdu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezAmAM rUkSa sparza vALA hAya che. ahi' sudhInA kathanamAM pazu 64 cAsaThagA prathama kalpa pramANe manAvI levA A pramANe A ceAthI catuSTI che. 'savve garu savve niddhe dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usriNe' te pAtAnA sarvAzathI zurU savAzathI snigdha eka dezamAM kaza eka dezamAM mRdu eka dezamAM zIta ane eka dezamAM uSNu sparzavALA hoya che. A lauMgathI ma ralIne 'eva' jAva savve lahue sabve lukkhe dekhA kakkhaDA dekhA mauyA desA sIyA desA usiNA' yAvat te sarvAMzathI saghu sarvAMzathI rUkSa aneka dezemAM kaza aneka dezemAM mRdu aneka dezAmAM zIta ane aneka dezeAmAM uSNu spazavALA heAya che. ahiM sudhInA kathanamAM pazu
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 867 zItoSNayorekatvAne tyAcyA lavukasayoH parasparaM vyatyAsena ca catuHSaSTi bhaGgAH karaNIyA: 5 / evan-'samve sIe savce niddhe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue' sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukA dezo lacukA, 'evaM jAra savve usiNe savve lukhe desA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA' evaM yAvat rAI uSNaH sarvo rUzo dezAH karkazAH dezA mRdukAH dezA gurukAH dezA laghukAH, 'ee caumahi bhaMgA' ete'pi pUrvoktaprakAreNa catu-paSTi bhagA bhAntIti / 'sacce se chaphAse tinni caurAsiyA bhaMga. sayA bhavaMti,' sarve te paTparze cArazItyadhikazatatrayabhaMgA bhavanti, prakRte paTzIta uSNa kI ekatA aura anekatA ko lekara ke tathA laghuka aura rukSa ke paraspara meM vyatyAsa-pheraphAra ko lekara ke ye 64 bhaMga kiye gaye haiM-yaha pAMcavIM catuHSaSThi hai isI prakAra se-'savve sIe, savve ni , dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dele lahue' vaha sarvAza meM zIta, sarvAMza meM snigdha, deza meM karkaza, deza meM mRdu, deza meM guru aura deza meM laghu ho sakatA hai-yahAM se lekara 'evaM jAva so uliNe savve lukkhe, desA kakkhaDA, dezA mauyA, desA galyA, desA lahuyA' yAvat vaha sarvAMza meM uSNa, lAza meM rUkSa, aneka dezoM meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, aneka dezoM meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai| yahAM taka ke kathana meM sI 64 bhaMga hote haiM yaha chaTTI catuSpaSThi hai isa prakAra 'sande te chajhAle tini caurAsiyA bhaMgasayA bhavaMti' isa prakAra se ye chahoM catuSThi ke 64-64 bhaMgoM ke hisAba 64 cosaTha bhaMga thAya che. A jaMgamAM zIta ane uSNa padanI ekatA ane anekatAne laIne A 64 cosaTha bhaMga banAvavAmAM AvyA che. A pAMcamI yatuSahI che. me pramANe 'sance sIe savve niddha dese kakkhaDe se majae dese garue dese lahue' te pAtAnA sazithI zIta sazikSA niyama dezathI karkaza eka dezathI mRdu eka dezathI gurU ane eka dezathI laghu sparza pANI hAya che. mahithI mArIna 'evaM jAva savve usiNe savve lukkhe desA kAkhaDA desA mauyA desA garuyA dekhA lahuyA' yAvat te pAtAnA sarvAzathI uoNa sarvAzathI rUkSa aneka dezomAM karkaza aneka dezomAM ruda aneka dezamAM gurU ane aneka dezomAM laghu sparzavALo hoya che. ahiM sudhInA kathanamAM paNa 64 cesaTha bhaMga thAya che. A chaThThI catuSaSThI che. e zata 'savve te phAse tinni caurAsiyA bhaMgasayA bhavaMti' mA zata mA chan
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. ................--..- bhagavatAsUtra bhagavatIstra catuHpaSTayo bhavanti sarveSAM saMphaLanayA, SaTsparzAnavikRtya caturazItyadhikazatatraya (384) bhaGgA bhavantIti |mu0 8 // cAdarapariNatAnantamadezikaskandhe SaTsparzAntasya vicAraM kRtvA tadanantaraM saptasparzAna vicArayitumAha-'jai sattaphAse' ityAdi / mULam-'jai sattaphAse save kakkhaDe dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe1, salve kakkhaDe dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA4, save kakkhaDe dese garue dese lahue dese sIe desA uliNA dese niddhe dese lukkhe4, save kakkhaDe dese garue deselahae desA sIyA dese uliNe dese niddhe dese lukkhe4, so kakkhaDe dese garue dese lahue desA sIyA desA usiNA dese giddhe dese lukkhe4, sace te solalabhaMgA bhaNiyabA 16 / save kakkhaDe dese garue desA lahuyA dele sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, evaM garueNaM egattageNaM lahueNaM pahutteNaM ee vi solasa bhNgaa16|| lave kakkhaDa desA garuyA dese lahue dese lIe dese usiNe dese niddhe dese lukale, ee vi solasa bhaMgA bhaanniybaa16| sambe kakkhaDe desA garuyA desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, ee vi solasa bhaMgA bhANiyabA16 / evameva se saba bhaMga milakara 384 ho jAte haiN| ye 381 bhaMga pAdarapariNata ananta pradezika skandha meM SaT sparzo ko Azrita karake hue haiM aisA jAnanA cAhiye // 8 // SaSThInAM bhaMgo kula maLIne 384 traNase coryAzI thAya che. e 384 traNa coryAzI bhaMga bAdara pariNata ananta pradezavALA skaMdhanA cha sparza paNAmAM " thAya che. tema samajavuM. sU0 8
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.20 405 09 anantapradezikesaptAsparzagata bhaGgani0 869 causaTTiM bhaMgA kakkhaDeNaM samaM 64 | sacce mahue dese lahue dese sIe dese usiNe dese nidve lukkhe, evaM maueNa ci samaM causaTTiM bhaMgA bhANiyantrA 64, save garue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usane dese niddhe dete lukkhe, evaM garueNa vi samaM causaTTiM bhaMgA kAyavA64 | sacce lahue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe dese niddhe dekhe lukkhe, evaM lahueNa trisamaM caulAI bhaMgA kAyavvA 64 / sa sIe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese niddhe dese lakkhe, evaM sItegaM visamaM caTThi bhaMgA kAyavvA 64 | sacce uliNe dekhe kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese niddhe dese lakkhe, evaM usaNeNa vi samaM causaTThi bhaMgA kAyadyA 64 / savve niddhe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usaNe, evaM nidveNa vi usaTTiM bhaMgA kAyadyA 64 / sabbe lakkhe dese kakkhaDe, dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe evaM lakkheNa vi samaM causaTThi bhaMgA kAyadyA 64 / jAva savve lukale dekhA kakkhaDA delA mauyA desA garuyA desA lahuyA desA sIyA dekhA usiNA, evaM sattaphAse paMca bArasuttarA bhaMga sA bhavaMti (512) jai aphA se dese kakkhaDe dese maue dekhe gae dese lahue dese sIe dese usiNe dete nikhe dese lukkhe4, dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe desA usiNA dese
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 . . bhagavatIstre niddhe dese lukkhe4, dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe4, dese kakkhaDe dese bhaue dese garue dese lahue desA sIyA desA usiNA dese niddhe dese lukkhe4, ee cattAri caukA solasabhaMgA 16 / dese kakkhaDe dese maue dese garue desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, evaM ee garue jaM egattaeNaM lahueNaM puhuttaeNaM solasa bhaMgA kAyavvA 16 / dese kakkhaDe dese maue desA garuyA dese lahue dese sIe dese uliNe dese niddhe dese lukheDa, ee vi solasa bhNgaakaayvvaa16|| dese kazkhaDe dese maue, desA garupA desA lahayA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe4, ee vi solasa bhaMgA kaayvaa16| savve vi te caumahi bhaMgA kakkhaDamauehiM egttehiN64| tAhe ___ kakkhaDe NaM egatte NaM maue NaM puhutteNaM ee causaddhiM bhaMgA kaaymaa64| tAhe kakkhaDeNaM puhutteNaM maueNaM egattaeNaM causahiM bhaMgA kAyavA64 / tAhe eehi ceva dohiM vi puhuttehi causaddhiM bhaMgA kAyavA jAva desA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA, eso apacchimo bhNgo64| savve te aTraphAle do chappannA bhaMga sayA bhavaMti (256), evaM te bAdarapariNae aNaMtakhaMdhe savvesu saMjogesu bAralachannauyA bhaMgalayA (1296) bhavaMti ||suu. 9 //
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU09 anantapradezi ke saptASTasparzagatabhaGgani0 871 chAyA - yadi saptasparzaH sarvaH varkazo dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH karvazo dezI guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rukSAH 4, sarvaH karkazo dezI guruko dezI laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, sarvaH karkazo dezI guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigyo dezo rUkSaH 4, sarve te SoDazabhaGgA bhaNitavyAH / sarvaH varkazo dezI guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM gurukeNa ekatvena laghukena pRthaktvena ete'pi poDaza bhaMgAH / sarvaH karkazaH degA gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNaH dezaH snigdho dezo ete'pi SoDaza bhaGgA bhaNitavyAH // sarvaH varkazo desI guruko dezA laghukA dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho deza: rUkSaH, evaM gurukeNa ekatvena laghukena pRthaktvena ete'pi SoDaza bhaGgAH / sarvaH karkazo dezA gurukA dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH ete'pi poDaza bhaGgA bhaNitavyAH / sarvaH karkazo dezA gurukA dezA laghukA dezaH zIto deza unnI deza: snigdho dezo rUkSaH ete'pi poDaza bhaGgA bhagatavyAH evamete catuHpaSTibhaGgAH karkazena samam / sarvo mRduko dezo gururuH dezo laghuko dezaH zItro deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM mRdukenApi samaM catuHSaSTirmajJA maNitavyAH / sarvo guruko dezaH karkazo dezo mRduko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSaH, evaM gurukeNApi samaM catuHSaSTirbhagAH karaNIyAH - karttavyAH / sarvo laghuko dezaH karkazo dezo mRdukaH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezI rUkSA evaM laghukenApi samaM catuHpaSTirbhaddA karttavyAH / sarvaH zoto dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezI laghuko dezaH snigdho dezo rUkSaH evaM zItenApi samaM catuHSaSTirmaGgA karttavyAH / sarva uSNo dezaH karkazo dezI mRduko dezo guruko dezI laghuko dezaH snigdho dezo rUkSaH, etramuSNenApi samaM car3haH paSTiGgAH karttavyAH / sarvaH snigdho dezaH karkazI dezo mRduko dezI guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNa,, evaM snigdhenApi samaM catuHSaSTiGgAH karttavyAH / sarvo rUkSo dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezI laghuko dezaH zIto deza uSNaH, evaM rUkSeNApi samaM catuHSaSTibhaGgA karttavyAH yAvat sarvo rUkSaH dezAH karkazA : dezAH mRdukAH dezA gurukA dezA laghukA dezAH zItA dezA uSNAH / evaM saptasparze dvAdazottarapazcazatabhaGgA bhavanti || rUkSa,
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsutre sparzaH dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezI laghuko dezaH zIto deza uSmo devaH snigdho dezo rUkSaH 4, dezaH karka zo dezo mRduko dezI guruko dezo laghuko dezaH zoto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUmaH 4, dezaH karkazI dezI mRduko dezI guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, dezaH karka zo dezI mRduko devo guruko dezI laghuko deza:: zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdho deza: rUkSaH 4, ete catvArazca SkAH poDaza bhaGgAH / degaH karkazaH dezI mRduH dezI guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evamete gurukeNa ekatvena laghukena pRthaktvena poDazabhadrAH karttavyAH / dezaH karkazo dezI mRduko dezA gurukA. dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, ete'pi SoDaza bhaGgAH karttavyAH / dezaH karkaza dezo mRduko dezA gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo deza: snigdho dezI rUkSaH, ete'pi poDaza bhaGgAH karttavyAH / sarve'pi te catuH SaSTiGgAH karkaza mRdukai reka-vaiH, tatra karkazena ekatvena mRdukena pRthaktvena ete catuHSaSTiGgAH karttavyAH / tatrApi karkazena pRthaktvena mRdukena ekatvena catuHSaSTi bhaGgAH karttavyAH, tatrApi abhyAmeva dvAbhyAmapi pRthaktvaH catuHSaSTibhA karttavyaHH, yAvat dezAH karkaar: dezA mRdukAH dezA gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, eSo'pazcima bhaGgaH sarve te aSTasparze paTvazcAzadadhikazatadvayabhaGgA bhavantIti / evamete bAdarapariNatAnantamadezika skandhe sarveSu saMyogeSu SaNNavatyuttara dvAdazazata bhaGgA bhavanti sU0 // 9 // // 1 | TIkA- 'jaha sacaphA se' yadi saptasparzo vAdarapariNato'nantapradezikaH skandhastadA- 'sanve khaDe dese garue dese lahue dese sIe dese usane dese isa prakAra se bAdarapariNata ana pradezika skandha meM bA kA vicAra karake aba usI meM saptasparza kA vicAra kiyA jAtA hai'jaha sattAse' ityAdi / TIkArtha - isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'jai satta phAse' heM bhadanta / yadi vaha bAdarapariNata anantamadezika skandha sAta A rIte mAdara pariNata ananta pradezavALA skaMdhamAM cha pradezavALA skadhanA vicAra karIne have te dhamAM sAta pa paNAne vicAra karavAmAM Ave che. 'jai khattaphAse' ityAdi TokA--A sUtrathI gautamasvAmIe prabhune e pUchyuM' che ke na sattaphAse' le te bAhara pariyuta anaMta pradezavANI saMgha sAta spazevANI 872
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u. 509 anantapradezike saptAsparzagatabhaGga ni0 873 niddhe dese lukkhe 1' sarvaH varkazo dezI guruko dezI laghuko deza. zoto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamo bhaGgaH 1, sarvaH karkazo dezI guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyo bhaGgaH 2 sarvaH karkazo dezI guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyo bhaGgaH 3, 'sandhe kakkhaDe dese gae dese lahue sparzo vAlA hotA hai to kisa paddhati se hotA hai ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama! yadi vaha sAta pradezoMvAlA hotA hai to 'sambe kakkhaDe, dele garue, dese lahue, dese sIe, dekhe ukSiNe, dese niddhe, dese lakkhe ?' vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIna, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1. yaha isa viSaya meM prathama bhaMga he athavA 'sarvaH karkazaH, dezaH gurukaH, dezaH laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNa, dezaH snigdhaH, dezAH kakSAH 2' sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, isa prakAra kA yaha yahAM dvitIya bhaMga hai athavA - 'sarvaH pharkazaH, dezo guruka, dezo laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, eka deza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza - " hAya tA te kevI rIte A sAta spaCvALA hAi zake che ?A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama jo te sAta pradezavALA hoya teA A prabhAvenA sAta sthazevANI hoya che - 'savve kakkhaDe, dese garue dese lahue dese sIe dekhe usriNe dese niddhe dekhe lukkhe1' te sarvAzathI aza mehezabhAM gu3 ekadezathI laghu eka dezathI zIta ekadezathI uSNu ekadezathI snigdha ane ekadezathI rUkSa sparza vALA hAI zake che. 1 A pahelA bhAga che. athavA 'sava : karkazaH dezaH guruka' dezaH laghukaH dezaH zIta' deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' te potAnA sarvAMzI aza me dezathI gui 4 dezathI laghu eka dezathI zIta eka dezamAM uSNa eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa pazavALA hAI zake che A rIte A khIjo bhaMga thAya che. 2 athavA 'sarvaH karkazaH dezI gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezI rUkSaH 3' te cotAnA sarvAMzI zo dezamAM gu3 4 hezabhAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezomAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa spavALA hoya che. e pramANe A trIjo bhaMga che. rU athavA te bha 110
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre TI desI dese usa desA nidvA desA lukkhA 4' sarvaH karkazo dezI guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH rinagdhAH dezA khkSA iti caturtho bhaGgaH 4 / 'sanve kavaDe dese garue dese lahue dese sIe devA usiNA dese nide dese lakkhe 4' sarvaH karkajo dezo guruko dezI laghuko dezaH zIto dezA uSNaH dezaH snigdho dezo rUkSa iti dvitIye'pi catvAro bhagAH tathAhi--pratha mastu auvyavahuvacano mRle kathita eva dvitIyastu sarvaH karkazo dezI guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rukSA iti, sarvaH karka zo meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha yahAM tIsarA aMga haiM, athavA - 'mavve kakkhaDe, dete gae, dele lahue, dese sIe, dese usiNe, desA nidvA, desA lukkhA 4' sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, eka ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rukSa sparzavAla ho sakatA hai aisA yaha yahAM caturtha bhaMga hai / 'sabve kanakhaDe, dese rue, dese lahue, dese sIe, desA usiNA, dese niddhe, dekhe lakkhe 4' vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 1 yaha dvitIya caturbhaGgI kA prathama bhaMga hai isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai- sarvaH karkazaH, dezo guruH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSA' sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta aneka dezoM meM uSNa aura ekadeza meM snigdha evaM 'savve kakkhaDe, dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe desA niddhA dekhA jIvA' te peAtAnA sarvAzathI kaza ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM 3kSa sparzavANI hAya che. A thothe| lauMga che 4 'santre kakkhaDe, aise garue dese lahue dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lakkhe1' te potAnA srvaazathI karkaza eka dezamAM laghu eka dezamAM gurU eka dezamAM zIta aneka dezeAmAM uNu eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa pazavALA hAya che. 1 bhAbhI atula gInA pahalA aMga che. athavA te 'sarva': karkazaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' te peAtAnA sarvAzathI kaza eka dezamAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikA TIkA za020 u.5 sU09 ananta dezike satApTaparzagatabhAni0 875 dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhA :dezo rUsaM iti tRtIyaH 3, sarvaH karkazaH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezAM uSNAH dezAH snigyA dezA rUkSA iti caturthaH 4 / sabve kakkhaDe dese garue dese lahue desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 4' sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigyo dezo rUkSa iti tRtIyasya prathamo maGgaH 1, sarvaH karkazaH dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH aneka dezoM meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, dezaH gurukaH dezaH laghukA, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezaH rUkSaH 3' sazi meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIna, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH takazaH, dezo guruka', dezo laghukA, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigyA, dezAH rUkSA 4' sarvAza meM vaha karkaza, eka deza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 4 'sabve kakkhaDe, dele garue, dese lahue, desA sIyA, dese usiNe, dese niddhe, dese lakkhe 4' yaha tRtIya caturbhaGgI kA prathama bhaGga hai-isa ke anusAra vaha sarvAza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIna, erudeza meM uga, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai 1 'sarvaH karkazaH, dezo zIta aneka dezamAM uSNu ane eka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa pazavANI DAya cha. ma bhI cha. 2 'sarvaH karkazaH dezaH gurukaH dezaH laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH3' pAtAnA savAzathI karkaza, eka dezamAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezamAM uNu aneka dezomAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALe hAI za? cha. 3 44n a 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezo laghuraH dezaH zIta! dezA uSNAH dezAH snigdhA. dezAH rUkSAH4 te pAtAnA sazithI za dezamAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezomAM uNu aneka zamA ni mana bhane ma 36 25 vANA DAya cha. 4 'save kakkhaDe dese garue dese lahue, desA sIyA dese ukhiNe dese niddha dese lakkhe te pitAnA savozathI karkaza eka dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta eka dezamAM uNu ekadezamAM sinagdha ane ekadezamAM rUkSa zya
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 bhagavatI sUtre deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2 / sarvaH karkazo dezI guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyo bhaGgaH 3, sarva karkazo dezI guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti caturthaH 4 | 'sacce kakkhaDe de se garue dese lahue desA sIyA desA usiNA dese niddhe dese lakkhe4' sarvaH karkazo dezI guruko dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zInAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' yaha isakA dvitIya bhaMga hai isake anusAra sarvAMza meM caha karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, eka deza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 isakA tRtIya bhaGga isa prakAra se hai - 'sarvaH 'karkazaH, dezo gurukaH, dezaH laghuruH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezI rUkSaH 3' isake vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai- 'sarvaH karkazaH, dezI gurukaH, dezo laghuruH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA.' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai : 'savve kakkhaDe dese garue, dekhe lahue desA vANA hoya che. 1 athavA te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' te potAnA sarvAMzathI aza ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uSNu 4 dezamAM snigdha bhane bhane dezobhAM isa sparzavANI hoya che. 2 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezaH laghukaH dezAH zItaH deza uSgaH dezAH snigdhAH dezo dArU' te peAtAnA sarvAzathI karkaza eka dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezAmAM zIta, eka dezamAM uSNu, aneka dezAmAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa spazavALA hAya che. A rIte A trIjo bhAga che. athavA te 'sarvaH karkazaH dezI gurukaH dezo laghukaH, dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 4' te potAnA sarvAzathI azoddezabhAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezAmAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa pazavALA hAya che. A rIte A cethA bhaMga che. 4 mathavA te 'savve kakkhaDe dese garue dese lahue dekhA sIyA dekhA ukSiNA dekhe
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayandrikA TIkA za020 u.5209 anantapradezika saptApTasparzagata bhaGgAna0 877 laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti caturthasya pathamaH1 sarvaH pazo dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigyo dezA rUkSA iti dvitIya:2, sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezAH zItA: dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyaH3, sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezAH zIvAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti sIyA, desA usiNA, dele niddhe, dese lukkhe 4' yaha caturtha caturbhagI kA prathama bhaMga hai isake anusAra vaha sarvA za meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, eka deza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkaza', dezo zurukA, dezo laghukA, dezAH zIta':, dezA uSNAH, dezaH snigdhA, dezAH lakSAH 2' isake anusAra vaha sarvAza meM karphaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSA, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarva karkazA, dezo gurukaH, dezA laghukA, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezaH rUkSaH' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH dezA uSNAH, niddhe dese lukhe' 4-1 pAtAnA sAthI 44 me dezamA 43 me dezamA laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uSNa eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che A ceAthI catugIne pahele bhaMga che.1 mayA te 'sarvaH karkazaH, dezo gurakaH, dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNA: dezaH snigdhaH dezAH rUkSa:21 vAtAnA pazithI 44 me zamA 23 se dezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezomAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya cheA rIte A bIjo ma cha. 2 mayA te 'sarvaH karkaza dezo gururuH, dezaH laghukA dezAH shiitaa| dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH3' potAnA sazithI ta za me| dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezomAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A rIte A atm not thAya che. 3 124t a 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH, dezaH laghuka:
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne caturthoM maGgaH 4 / samve te solasabhaMgA mANiyavyA' sarve te poDazabhaGgA bhaNitapAH, karkazamukhyatve snigdharUkSayorekatvAnekatvAbhyAM zItoSNayoH krameNa ekakhAnekatvavivakSAyAM SoDaza bhaGgA upayuktA bhavantIti 16 / savve kakkhaDe dese garue desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese rukkhe' sarvaH karkazI dezo guruko dezA laghukA dezaH zIto deza uSNaH dezaH snigdho dezo rUkSaH, 'evaM garupaNaM egaNaM lahueNaM puhutteNaM eevi solasabhaMgA' evaM gurukeNa ekatvena laghukena pRthaktvena bahutvenetyarthaH ete'pi poDazabhaMgA bhavanti tathAdi-sarvaH karkazo devo guruko dezA laghu kAH dezaH zIto deza uSNo deza snigyo dezo rUkSa dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIna, aneka dezoM meM uSNa. aneka dezoM meM snigdha evaM aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 4, isa prakAra se cAroM caturbhaGgiyoM ke milakara 16 bhaMga ho jAte haiN| ina 16 bhaMgoM meM karkaza sparza kI mukhyatA hai tathA snigdha aura rUkSapadoM meM ekatA aura anekatA hai evaM sAtha meM rahe hue zIta aura uSNa padoM meM bhI kramazaH ekatva aura anekatva kI vivakSA huI hai, 'savve kakkhaDe, dese garue, dezA lahuyA, dese sIe, dese usiNe dese nide, dese rukkhe' aise kathana meM 'evaM garUeNaM egattaNaM lahueNaM puhutteNaM ee vi solasa bhaMgA' gurupada meM ekavacana karane se aura laghupada meM bahuvacana karana se 16 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'sarvaH karkazaH, dezo gurukA, dezA laghukAH, dezaH zItA, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUMkSA, dezAH zotAH dezaH uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' pAtAnA zithI te karkaza eka dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALA hoya che. e rIte A ceAtho bhaMga thAya che. 4 A rIte A cAre catubhaMgInA kula 16 seLa aMge thAya che. A soLa bhagamAM karkaza sparzanuM cukhyapaNu che, tathA snigdha ane rUkSa pademAM ekAva ane anekatvane roga karyo che tathA tenI sAthe rahelA zIta ane uSNa pademAM kamathI ekapaNA mana bhanepAnI viSakSA 42pAmA mAkI cha, tathA 'savve kakkhaDe dekhe garue desA lahuyA, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dekhe lukkhe' mA prabhAvanA Twi evaM garueNaM egatteNe lahueNaM puhatteNaM ee vi solabhaMgA' Y3 padamAM ekavacana karavAthI ane laghupadamAM bahuvacana karavAthI paNa 16 bhaMge yAya che. 2 mA prabhArI cha-'sarva: karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u. 5 09 anantapradezi ke saptAsparzagatabhaGga ni0 879 iti prathamaH 1, sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo deza: snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2 / sarvaH karkazaH dezo guruko dezA cukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti caturthaH 4 / sarvaH karkazI dezI guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA sarvAMza meM vaha kaThora, ekadeza meM guru aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIna, ekadeza meM uSNa ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rukSa ho sakatA hai, aisA yaha prathama aMga hai 'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezA rUkSAH 2' athavA sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai aisA yaha dvitIya bhaMga hai 2, 'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNa, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' athavA - sarvAMza meM vaha pharkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM fears aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai aisA yaha tRtIya bhaMga hai / 'sarva' karkazaH, dezI gurukaH, dezAH laghukA', dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSA:' athavA sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1 athavA te potanA sarvAMzathI karkaza, eka dezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzIvALA hoya che. A bhramAze yA pddekhe| lauMga che. 1 athavA te 'sarva': karkaza dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rukSAH 2' potAnA sarvAMzathI te kakaza eka dezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu eka dezamAM ThaMDA eka dezamAM uSNu ane eka dezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spavALA heya che. the rIte yA jIle lauMga thAya che. 2 athavA te 'sarva': karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdha : dezo rUkSaH 3' potAnA sarvAzathI ka za ekadezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzIvALA hAya che. yA trIle lauMga cha, u athavA te 'kharvaH karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdha dezAH rUkSAH4' potAnA sarvA:
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
________________ 880 bhagavatIsUtre uSNAH dezaH snigyo dezo rUkSa iti paJcamaH / sarvavarkazo dezo guruko deza laghukAH dezaH zIto dezA uSNa!: dezaH snigdho dezA rUkSA iti SaSThaH 6 / sarva: karkazo dezo suruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti saptamaH / sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA meM zuru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIna, ekadeza meM varuNa, aneka dezoM meM snigdha evaM aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha caturtha bhaMga hai, 'sarvaH karkazA, dezo zurukA, dezA laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigyA, dezo rUkSaH 5' athavAsarvAMza meM pharkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM me laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 5, 'sarvaH kazA, dezaH gurukA, dezAH laghukAH, dezaH zItA, dezA uSNA, dezaH nigdhaH, dezAH kSAH 6' athavAvaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guruM, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rukSa sparzavAlA ho sakatA haiM, ailA yaha chaThThA bhaMga hai, 'sarthaH karkazaH deza gurukA dezAH laghukAH, dezaH zItA, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 7' athavA-sarvAMza meM vaha karkaza ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIta aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM zathI karkaza eka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu eka dezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALA DAya che. me zata mA yo| ma che. 4 athavA te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH5' pitAnA sarvAzathI te karkaza eka dezamAM gurU aneka dezomAM, laghu eka dezamAM zIta aneka dezamAM usNa eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparza. pANI DAya che. bhA pAMyamI macha. 5 mayA te 'sarvaH karkazaH dezaH gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH6' pitAnA sarvAzathI te karkaza eka dezamAM gurU aneka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezomAM uNu eka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM 3kSa 25zavANI hAya cha. se za2 mA ma cha. 6 athavA ta 'sarva: kazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo kisa' pitAnA sarvAzathI karkaza eka dezamAM gurU aneka dezamAM laghu eka
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u. 509 anantapradezike saptASTrasparzagatabhaGgani0 881 uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA ityaSTamaH 8 / sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti navamaH 9 / sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezA ferre aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai aisA yaha sAtavAM bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, dezI gurukaH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH 8' athavA sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzAlA ho sakatA hai-aisA yaha AThavAM bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, dezI gurukaH, dezA laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigvaH, deza: rUkSa.' athavA sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM soor, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha nauvAM saMga hai 'sarva' pharkazaH, dezI gurukaH, dezAH laghukA', dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH ' athavA sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai aisA yaha 10vAM bhaMga hai 'sarvaH dezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane eka dezamAM 3kSa sparzavANI hAya che. yA sAtabhI laga he 7 athavA te 'sarva': karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukaH : dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 8' peAtAnA sarvAzathI karkaza eka dezamAM jIrU aneka dezezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezAmAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzavANI hoya che. o rIte mA Aubho lauMga che. 8 athavA te 'sarva': karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezaH kSakSaka peAtAnA sarvAMzathI te karkaza ekadezamAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta eka dezamAM uSNu eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM 3kSa sparzavANI hAya hai, yA navabho lauMga che, athavA te 'sarva': karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezaH uSNaH dezaH snigdhaH dezA rUkSAH 10 peAtAnA sarvAMzathI karkaza eka dezamAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta eka dezamAM uSNu eka dezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spavaannii hoya che. me rIte yA isabhI aMga he 10 athavA te 'sarva': karkazaH 40 111
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 bhagavatIyale rukSA iti dazamaH 10 / sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSaH ityekaadshH11| sarvaH karpha zo dezo guruko dezI laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti dvAdazoM bhaGgA 12 / sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUma iti yodazaH 13 / sarvaH karka zo dezo guruko dezA karkazA, dezo gurukaH, dezA laghukA, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezaH rukSaH' athavA-sarvAza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIna, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa rUparzavAla ho sakatA hai aisA yaha 11 vAM bhaMga hai, 'sarvaH karkazaH, dezo guru kA, dezA laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSA' athavA lAza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigya aura aneka dezoM meM rakSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 12 dA bhaMga hai, 'sarvaH karkazA, dezo guruko, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdhA, dezoM rUkSa.' adhavAM-vaha sarvAza meM karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, eka deza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, evaM ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai aisA yaha 13 vA laMga hai| 'sarvaH dezI gurukaH dezA laghukAH dezAH zItAH dezaH uSNaH dezAH snigyA. dezaH rUkSaH11' pitAnA sarvAzathI te karkaza ekadezamAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezamAM niSpa ekadezamAM rUkSa sparza pAjAya che the zata ma zIyAra! thAya che. 11 mathavA te 'parva: karkazaH dezo guruka' dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhAH dezAH rukSA:12. pAnasargAzayI 44deg dezamA 43 mane pezAmA sadhu bhane dezamAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. e rIte A bAramo bhaMga thAya che. 12 athavA te sava: karkazaH dezo guruko dezAH laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH13' potana sazithI 44 dezamA 43 mana zAmA laghu aneka dezamAM zIta eka dezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane eka dezamA 30 25zavANe hAya che. // tarI ma cha. 13 saya 'sarva:
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za. 20 u. 5 09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 883 laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti caturdazaH 14 | sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti paJcadazaH 15 / sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti poDazaH 16 / tadevaM gurusvaikatvena laghumbabahutvena poDaza bhaGgA bhavanti 16 iti / 'savve kakkhaDe desA karkaza', dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezAH zInA, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH' athavA 'sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA haiaisA yaha 14 vAM bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, dezo gururu, dezA laghukAH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH' athavA - vaha sarvAMza meM karkaza. ekadeza me guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzanAlA ho sakatA hai aisA yaha 15 vAM bhaMga hai 'sarvaH karkazaH dezI gurukaH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA:' athavA vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha karkazaH, dezI gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezAH uSNAH deza snigdhaH dezAH rUkSAH14' ghotAnA sarvAzathI Iza me dezamAM gu3 ane! dezAbhAM laghu aneka kezAmAM zIta aneka dezamAM uththu ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa pazavALA hoya che. A rIte A caudamA bhaMga che. 14 athavA te 'sarva': karka'zaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH15' potAnA sarvAzathI 44za me'ddezamAM gu3 aneka dezemAM laghu aneka deze!mAM zIta aneka dezAmAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha tathA eka dezamAM rUkSa spa vALA hAya che. e rIte A paheramA 'lauMga thAya che. 15 athavA te 'sarva': phaka'zaH dezo gurukaH dezAH laghukA : dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 16' potAnA sarvAzathI te Iza eka dezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM ujju aneka dezAmAM snigdha ane aneka dezAmAM rUkSa spavALA hAya che, A seALamA laga che. 16 A rIte zurU sparzanA ekapaNAmAM ane laghu
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________ he bhagavatI garupA dese lahue dese soe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe eevi solasa bhaMgA mANiyavvA' sarvaH karkazo dezA gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdhoM dezo rUkSaH, ete'pi poDaza bhaGgA bhaNitavyazaH, tathAhi - sarvaH karkazo dezA gurukAH dezI laghuko dezaH zItaH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa : 1, 16 vAM bhaMga hai, isa prakAra se guru sparza kI ekatA meM aura laghusparza kI bahutA meM ye 16 bhaMga hue haiM / 'save kakkhaDe, desA garuyA, dekhe lahae dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lakkhe eevi solasa bhaMgA bhANiyanvA' isI prakAra se vaha sarvAMza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai-isa prakAra ke kathana meM bhI 16 bhaMga hote haiM aisA kahanA cAhiye tAtparya aisA hai ki abhI jaise pUrva meM guru sparza kI ekatA meM aura laghu sparza kI anekatA meM 16 bhaMga prakaTa kiye jA cuke haiM-ThIka isI prakAra se gurusparza kI anekatA meM aura laghusparza kI ekatA meM pUrvoktarUpa se hI 16 bhaMga niSpanna hote haiM jaise- 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, deza: uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' aisA yaha sparzanA mahuyazAne vardha yA soja 16 lauMgo thayo che. 'savve kakkhaDe desA garuyA dese lahue dekhe sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe ee vi solasa bhaMgA bhANiyavvA' te cAtAnA sarvAMzI aza ane dezobhAM gur3a me hezabhAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu eka dezamAM snigdha eka dezamAM rUkSa spavALA hoya che. A prakAranA kathanamAM paNa 16 seALa bhagA thAya che tema samajavu' kahevAnuM tAya e che ke--AnAthI pahelA jema gurU spazanA ekapaNA ane laghu spanA anekapaNAmAM 16 bhagA matAnyA che. kharekhara eja pramANe zurU spanA anekapaNA ane laghu spanA ekapaNAne laIne pUrvokta krama pramANe ja 16 seALa bhagA siddha thAya che, te prabhAbe che.-'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1' sarvAMzathI Iza ne dezobhAM gu3 ko dezabhAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu ane eka dezamAM snigdha pazuvALA hAya che. A paheleA bhaMga che. A pahelA bhaganA bIjA padamAM mahuvacana tathA bAkInA padomAM ekavacananA prayAgathI A pahele bhaga thA :
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u. 5 sU09 anantapradezike saptAsparzagatabhaGgani0 885 sarvaH karkazo dezA gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2 / sarvaH karkazo dezA gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezA snigdhAH dezo rUkSaH 3 / sarvaH karkazo dezA gurukAH dezo laghuko deza : zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4 / sarva: karkazo dezA gurukA: dezI laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarva karkazI prathama bhaMga hai, 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezI laghukaH dezaH zItaH, deza uSNo, dezaH snigdho, dezAH rUkSAH 2' aisA yaha dvitIya bhaMga hai, 'sarvaH karkazaH, dezAH, gurukAH, dezo laghuko, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezI rUkSaH 3' aisA yaha tRtIya bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezo laghukaH, dezaH zItaH deza uSNaH, dezAH nigdhAH, dezAH rukSAH 4' aisA yaha cauthA bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezo laghuko, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezoM che. 1 athavA te 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rukSAH 2' sarvAzathI te zamane dezobhAM gu3 ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu ekadezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa spazavALA hoya che. A bha`ganA bIjA ane sAtamAM padamAM bahuvacana ane khAkInA pademAM ekavacananA prayAgathI A khIje lauMga thayo che, 2 athavA te 'sarva': karkazaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' potAnA sarvAzathI te za aneka dezamAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparza vALA hAya che. A bhaMganA khIjA ane chaThThA paTTamAM mahuvacana ane mArkInA paTTAmAM ekavacananA prayAga thayA che. e rIte A trIjo bha`ga thayA che. 3 athavA te 'sarvaH karkazaH vaizAH gurukAH dezo laghuko dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH4' potAnA sarvAMzazrI uza bhane zobhAM gu3 me dezamAM laghu khe dezamAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezezamAM rUkSa spavALA hAya che. AmAM khIjA chaThThA ane sAtamAM padamAM bahuvacana ane bAkInA paDhAmAM ekavacananA prayAgathI A ceAtheA bhaMga thayeA che. 4 athavA te 'sarva': karkazaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rukSaH 1' te sarvAMzathI 44za bhane dezamAM gu3 me'ddezabhAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezAmAM uSNu ekadezamAM dezamAM rUkSa spazavALA hAya che. A bIjI cartubha'gInA snigdha ane ekapahelA bha'gamAM
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIsUtra heza gujaHI dezo jhago, veza zIvo, dezar acLA veza trio herAna rakSA karI sarva jazo zA puru, zo chago, kAzIto, deza saUT, deza snigdhAH, dezo rUkSA3 / sarva karka zo, dezA gurukAH, dezI laghuko, dezaH zIto tezA kazA nipAzA hA varSa thazo, hA , rUkSaH 1' yaha dvitIya caturbhagI kA prathama bhaMga hai 'sarvaH karkazA dezAH ku, te Dhagzo deza zIta, zA kAra, terA hinA terA kSAra' thai gNA jitara mA hai, sarva , rezA , zo raju, za zIto, rezA kacorn, rezA hinA, zo rakSA ghara para tIra mA re "sarva japhA rerA guja, rA chu, dezaH zIto, dezA uSNA, dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' yaha isakA bIjA ane pAMcamAM padamAM bahuvacanane praveza thayela che. ane bAkInA padomAM ekavacanane proga thayo che. e rIte A bIjI caturbhAgIne pahele bhaMga che. 1 athavA te "sarva H ziH guNAH ro raghu te zItaH rerA swteza tripa rezara kSAra pitAnA sarvAzathI te karkaza aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uSNa ekadezamAM snigdha aneka dezamAM rUkSa sparzavALA hoya che. e rIte A bIjA bhaMgamAM bIjA pAMcamAM ane sAtamA padamAM bahuvacana ane bakInA padomAM ekavacanane prAga thayo che. e rIte A bIjI caturbhagIne bIje bhaMga che. 2 athavA te "sarva zi , rAjaguru, zo raghu dezaH zItaH terA 3sor: terA hinadhAra zo sArU pitAnA eka dezamAM te karkaza aneka dezamAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALe hoya che. A bhaMganA bIjA padamAM pAMcamAM padamAM ane chaThTha padamAM bahuvacana ane bAkInA padamAM ekavacanano prayoga karIne A trIjo bhaMga karyo che. 3 athavA te " rAH riAH guruvAra zo aThuo rezara zIto rerA usor: rezara niradhAra rerA rakSA ka" pitAnA sarvAzathI karkaza aneka dezomAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezamAM uNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rakSa sparza vALa hoya che. A bhaMganA bIjA padamAM pAMcamA padamAM chaThThA ane sAtamAM padamAM bahuvacanane pracAga thayA che ane bAkInA padomAM ekavacanane prAga karIne A ceAtho bhaMga thaye che. A rIte A bIjI caturbhAgI pUrNa thaI
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0887 dezo laghu ko, dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH karkazI dezA gurukAH, dezo laghuko, dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, sarvaH karkazI dezAH gurukAH dezo laghuko dezAH zItAH, deza uSNo dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3, sarvaH karvazI dezAH gurukA, dezo laghuko, dezAH cauthA bhaMga hai, 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezo laghuko, dezAH zItA; deza uSNo, dezaH snigdho, dezo rUkSaH 1' yaha tRtIya caturbhaGgI kA prathama bhaMga hai, 'sarvaH karkazo, dezAH gurukAH, dezo laghuko, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdho, dezAH lakSA' yaha imakA dvitIya bhaMga hai, 'sarvaH karkazaH, dezA gurukAH, dezoH laghuko, dezaH zItA, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezo lakSA' 3 yaha isakA tRtIya bhaMga hai| sarvaH karka zo, dezA gurukAH, dezo laghuko, dezAH zItAH, deza uSNA, DIla yatujha00 matAvAmA mAve che. 'sarvaH karkazaH dezAH gurukoH dezo laghuko dezAH zItAH deza upNaH deza snigdho dezoH rUkSaH1' pAtAnA savAzathI te karkaza aneka dezomAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta eka dezamAM uSNa eka dezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che A bhaMganA bIjA ane ce thA padamAM bahuvacanane prayoga karyo che tathA bAkInA pademAM ekavacanane prayoga karIne A trIjI caturbhagIne paDe na mAyAmAM maa0ye| cha. 1 ma ta 'sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNaH deza snigdho dezAH rUkSAH2' pitAnA sarvAzathI karkaza aneka dezomAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta eka dezamAM uNuM eka dezamAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa sparza vALa hoya che A bhaMganA bIjA padamAM cothA padamAM ane sAtamAM padamAM bahuvacana ane bAkInA padamAM ekavacanane prayoga karIne A trIjI catumgiinaa bhI manApAmA mAnya che. 2 athavA te 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezaH laghuko dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH35 pitAnA sarvAzathI karkaza aneka dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta eka dezamAM uNu aneka dezomAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparza vALa hoya che. A bhaMganA bIjA padamAM cothA padamAM ane chaThThA 5damAM bahuvacana ane bAkInA padamAM ekavacanane pravega karIne A trIjI catumaan zrIma. yo cha. 3 athavA ta 'sarvaH karkazo dezAH gurukIH
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra jIllA sevA sucLo, phreza niSa deza dalAka, sarve vAro zA zu te zu, za zatA, tezA vaEMI veza niSpo veza raH , sarvaH karkazo dezA gurukAH dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, sarvaH karkazo dezA gurukAH dezo layuko dezAH zItAH dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, sarvaH karkazo dezA gurukAH dezo zA nipAta, akSA rad kRpA vaturtha ja hai, varSa rAjA, kAju, rezA jhagzAzI, veza 3evi, terA hisAdho, zo rakSA ja turtha catuma raja pradhaa e che "sarva vAza, rezA guiA, raghu zA sAra te kaLA, teMzA ni, rezA sArAha pharaja kritIra maMda hai, brA vArA terA juhA, vezo Dhago rezA zotA, kaor, zA niSo kSArU ghara dRra vIra aja hai, "sarva kAza, zizo #gzo zira zIta deza - resAH sittAvAra veza: hRkSAjha pitAnA savAzathI karkaza aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che, A bhaMganA bIjA padamAM cothA padamAM chaThThA ane sAtamAM padamAM bahuvacana ane bAkInA pademAM ekavacanane prayoga karIne A ce. bhaMga thayo che. 4 A rIte trIjI caturbhagI kahIne have ethI caturbhaLInA bhaMga banAvavAmAM Ave che. " rAH vaijJA pura: rerA jo jJAH zIta resA com: vezaH sattAdho rerA :" sarvAzathI karkaza aneka dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uNuM eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A cothI caturbha"gInA pahelA bhAgamAM bIjA cethA ane pAMcamAM padamAM bahuvacana ane bAkInA padamAM ekavacanane prayAga karIne A pahele bhaMga kahyo che. e rIte A cothI caturbhagIne pahele bhaMga che 1 athavA te "sarva karo jevA rero Dhaghu phir: tAH jarA 3sLA terA hnio vAra 2" pitAnA sarvAzathI te karkaza aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALe heya che. A bhaMganA bIjA cethA pAMcamAM ane sAtamA padamAM bahuvacana ane bAkInA pademAM ekavacanane prayoga thaye che e rIte A cothI caturbhAgIne bIjo bhaMga che. 2 athavA te "sarva #aa rezal: gurukAH dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3'
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pramendrakA TIkA za020 u. 5 09 anantapradezike saptAsparzagata raGgani0 889 laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4 / evaM krameNa guruke bahutvaM laghuke ekatvaM prayujya zIte uSNe ca parivRtyA ekatvaM bahutvaM ca prayujya rigdharUkSacorekatvAne kanyAbhyAmapi poDazabhaGgAH paryavamitAH // dezAH gurukAH, dezo laghuko, dezAH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhA, dezAH rukSAH 4' yaha usakA cauthA bhaMga hai, isa krama se guru, sparza meM pahuvacana aura laghudarza meM ekacavana karake tathA zIta aura uSNa sparza meM parivRtti se eka aura bahutva kA prayoga karake evaM snigdha aura rUpa meM bhI e aura bahutva kA prayoga karake chana 16 maMgoM ko banAyA aisA hai- caturbhaGgI ke prathama bhaMga ke dvitIya pada meM bahuvacana prayukta huA hai evaM zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai, dvitIya aMga meM dvitIyapada meM aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSa pAMca padoM meM ekavacana prayukta huA hai| tRtIya aMga se hitIyAda meM evaM chaDe pada meM bahuvacana prayukta huA hai, zeSa pAMca padoM meM ekavacana prayukta huA hai / caturtha bhaGga meM dvitIpapada meM evaM chaThe aura sAtaveM pada meM bahubacana prayukta huA peAtAnA sarvAM'zathI te za aneka dezomAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezemAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spa vALA hAya che. A bhaMganA khInna ceAthA pAMcamAM ane chaThThA paDhamAM mahuvacananA proga karyAM che ane bAkInA pademAM ekavacananA prayAga kayeryAM che e rIte A ceAthI . atula jIno trIle laMga che u athavA te 'sarva': karkazaH dezAH gurukAH dezo laghuko devAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdha : dezAH rUkSAH4' potAnA srvaazathI kaza aneka dezemAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezAmAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparza vALA hAya che. A AganA khIjA ceAthA pAMcamAM chaThThA ane sAtamAM padamAM bahuvacana ane mAhInA pahelA ane trIjA padamAM ekavacananA pracAga karIne A ceAthe! bhaMga kahevAmAM Avye che. e rIte A ceAthI caturbha gInA ceAtheA bhaMga che. ceAthI catu'gI purI thai. 4 A kramathI gurUpadamAM mahuvacana ane laghupadamAM ekavacananA prayAga karIne tathA zIta ane uSNu sparzamAM pheraphAra karIne ekapaNA ane bahupaNAne pratyeAga karIne temaja snigdha ane rUkSa padyamAM paNa ekavacana ane bahuvacananA pracAga karIne 16 bha0 112 "
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
________________ 890 bhagavatIsUtre 'savve kakkhaDe desA garupA desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe' eetri solasa bhaMgA mANiyacyA' sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH hai aura zeSa cAra padoM meM ekavacana prayukta huA hai, dvitIya caturbhaGgI ke prathama bhaMga meM dvitIyapada aura pAMcaveM pada meM pahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekazcana prayukta huA hai 1, isake dvitIya aMga meM feature, in vr aura sAmaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai 2, isake tRtIya bhaMga meM dvitIya pada meM, pAMcaveM pada meM aura chaThe pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSa padoM meM ekavacana prayukta huA hai 3, isake caturtha bhaMga meMdvitIya pada meM pada meM chaThe pada meM aura sAta veM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai, isake dvitIya bhaMga meM dvitIya pada meM caturthapada meM aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA haira, isake tRtIya bhaMga meM dvitIyapada meM, caturthapada meM aura chaThe pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai, isake caturtha bhaMga meM dvitIya pada meM, caturthapada meM, chaThe pada meM aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai4, caturtha caturbhagI ke prathama bhaMga meM dvitIyAda meM caturtha pada meM aura pAMcaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai, isake dvitIya saMga meM dvitIya pada meM, caturtha pada meM, paMcama pada meM, aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSa - padoM meM ekavacana prayukta huA hai, isake tRtIya bhaMga meM dvitIya pada meM caturtha pada meM pAMca pada meM aura chaThe pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai, isake caturtha bhaMga meM - dvitIya pada meM, caturtha pada meM pAMca pada meM, chaThe pada meM aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSAdoM meM ekavacana, 'save phakkhaDe, desA garuvA, delA lahuyA, dese sIe, dese siNe, dese niddhe, dese lakkhe' sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, soja lge| manAvavAmAM AvyA che. 'savve kakkhaDe dekhA garuyA desA lahuyA dese sIe dese usiNe aise niddhe dese lakkhe' sarvAMzI te zamane dezobhAM gurU aneka, dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM blyu ekadezamAM
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 maicandrikA TIkA za020 u. 5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 891 dezaH zIto deza uSNo dezaH snigvo dezo rUkSaH / atrApi poDazamaGgAH bhaNitavyAH, tathAhi - sarvaH karkazo dezAH gururuH dezAH laghukAH dezaH zIto deza uSNo deza: snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA' rUkSAH 2, sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigvAH dezAH rUkSAH 4, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai - isa prakAra ke kathana meM bhI 16 bhaMga hote haiM, 'sarvaH karkazaH, dezAH guruhAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH svigdhaH, dezaH khakSA' aisA yaha prathama bhaMga hai, dvitIya bhaMga isa prakAra se hai - 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zIta, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM rivandha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai ? 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rukSA3' sarvAza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai3, 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH snigdha ane ekadezamAM rUkSa pazavALA hAya che. A prakAranA bhagonA prakAramAM paNa 16 seALa bhagA thAya che. te prakAra A pramANe che : karkazaH, dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH 1' mA pdde| laMga che. mAno artha uparanA prAkRta pahamAM mApeta che. have moje laga matAvavAmAM Ave che. 'sarva': karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' te potAnA sarvAM zathI kaza aneka dezeAmAM gurU aneka dezeAmAM laghu ekadezamAM zIta eka dezamAM uSNu eka dezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spavALA hoya che. 2 athavA te 'sarva': karkazaH dezAH gurukAH dezaH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigvAH dezo rUkSaH 3' potAnA sarvAzathI aza mane! he zobhAM gurU aneka dezeAmAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzIvALA hoya che. A trIjo bhaga che 3 mathavA te 'sarva karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle .. sarva karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghu kAH desaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH * dezo rUkSaH,1, mayaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghu kAH dezaH zIto dezA uSNAH - dezaH snigdho dezAH rUkSA:2, sarvaH karkazI dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH dezAH snigdhAH, dezAH rakSAH4' sarvAza meM yaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM lakSa ho sakatA hai| 'sarvaH dhAgA dezAH zurukAH, dezA laghukAH, dezaH zItaH dezA uSNAH, dezaH snigdhA, dezo rUkSaH sarvAza meM vaha karkaza, aneka dezAmeM vaha zuru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ejadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai-isa prakAra ke kathana meM bhI 4 bhaMga hote haiM-'sarvaH karkazaH, dezAH gulakAH, dezAH laghukAH, ityAdirUpa yaha prayAsa bhaMga hai mitIya bhaMga isakA isa prakAra se hai'sarthaH karkazA, dezAH guru kAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH dezA uSNAH, dezaH snigdhaH dezAH rUkSA 2' sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zata, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM lakSa sparzavAlA ho sakatA hai2, tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghujhAA, deza zInA, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezo rUkSA3' dezAH snigdhAH dezAH rUkSA.4' pAtAnA sarvAzathI 44deg mana dezamA 43 aneka dezamAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM ugaNa aneka dezomAM nigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che A ce bhaMga che4 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1 te potAnA sazithI 4za bhane dezamA zu3 mane pezAmA laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane eka zama 36 25zavANe DAya che. // 5 cha. 1 ga ta 'sarva: karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNA dezaH snigdhaH dezAH lakSAH2' pAtAnA sazithI 42 bhane dezamA 23 mane dezamA sadhu eka dezamAM zIta aneka dezomAM uNa eka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM / 32 15zavANe hAya che. ye zate / bhI cha. 2 gayA ta 'sarva: karkazaH dezAH gurukAH' dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 20 u. 5 sU09 anantapradezike saptAsparzagatabhaGgani0 893 laghukAH dezaH zIto dezA uSNA degAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / sarvaH karkazo dezAH gurutrAH dezAH laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho deza: rUkSaH 1, sarvaH karkaza dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItA deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, sarvaH karka zo dezAH gurukAH dezAH laghu kAH dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo khkSaH 3, sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIna, aneka dezoM meM snigdha, aura ekadeza me rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, caturtha saMga isa prakAra se hai - 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukA, dezaH zItaH dezA uSNaH dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM vaha guru, aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIna, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM fears aura aneka dezoM meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, 'sarva: karkazaH dezAH gurutAH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, deza upayaH, deza: snigdhaH, dezo dakSaH 1' athavA sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIra, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sarIvAlA ho sakatA hai, athavA'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zInA, deza uSNaH, dezo rUkSaH3' potAnA sarvAzazrI umeza ne hezAmAM zu3 bhane dezamAM laghu ane dezamAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane eka hezabhAM 3kSa sparzavANI hoya hai, A trIle laga cheu athavA te 'sarva': karkazaH dezAH gurutAH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSA.4' thotAnA sarvAMzI za bhane dezamAM gu3 bhane dezobhAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane aneka hezobhAM 3kSa sparzavANI hoya he yA the the| lauMga che. 4 'sarva': karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItAH deza uSNaH dezaH snigdha dezo dakSaH 1' athavA te peAtAnA sarvAMzathI kaza aneka deze!mAM gurU aneka dezeAmAM laghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uSNu ane ekadezamAM snigdha tathA eka hezabhAM ikSa sparzavANI hoya che. sApaDele laga che 1 athavA te 'sarva' : karkaza. dezAH gurukAH dezAH laghukA' dezA' zItA. deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rakSAHr' peAtAnA sarvAzathI karkaza aneka dezeAmAM gurU aneka dezeAmAM laghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uththu ekadezamAM snigdha ane aneka
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsace zotaH deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / sarvaH karka zo dezAH gurukAH . dezAH laghukAH dezAH zInAH dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSaH1, sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItA dezA uSNA dezaH snigdho dezAH rUkSAH2, dezaH snigdhaH, dezAH rukSAH 2' sarvAza meM vaha karkaga, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 2, ayadhA-isa tRtIya aMga ke anusAra 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zInAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' vaha sarvAMza meM tarkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIna, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA haiM 3 athavA-isa caturtha bhaMga ke anusAra 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH, dezAH laghumAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezAH kSAH 4' yaha sarvAMza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIna, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rukSa parzavAlA ho sakatA hai 4, 'sarvaH karkezaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, .dezAH zItA, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' athavA-lAza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparza dezamA 36 25zANA DAya che. 2mA mAna che. 2 athavA ta 'sarva: karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSa.3' potAnA sarvAzayI ta za mane zAma zu3 bhane zamA laghu aneka dezomAM zIta eka dezamAM uNa aneka dezomAM snigdha ane eka dezamA 32 15 vANI DAya che. mAtrI che. athavA ta 'sarva: pharkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zotAH dezA uNgAH dezAH snigdhAH dezAH rUjhAH4' pAtAnA sazithI te 44za mane zamAM zu3 mane dezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezomAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. e rIte A ce bhaMga thAya che. 4 'sarvaH karkazaH dezAH gurukA: dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' matha te pAtAnA zidhI 44za, aneka dezamAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uSNa eka dezamAM rinagdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u. 509 anantapradezike saptAsparzagatabhaGgani0 895 sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, sarvaH varkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / evaM krameNa caturdacatuSkasya karkaza mukhyasya vAlA ho sakatA hai, 1, 'sarvaH karkazaH, dezA gurukA', dezAH laghukkAH, dezAH zItA, dezA uSNAH, dezaH snigvaH, dezAH rUkSAH 2' athavAisa bhaMgake anusAra yaha sarvAMza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM ferre aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zInAH, dezA upgAH dezAH snigdhAH, deza: rUkSaH 3' athavA isa tRtIya bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzAlA ho sakatA hai 3, 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH dezAH zItAH, dezA uSNA', dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH 4' athavA- isa caturtha bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, isa krama se karkaza mukhyatAvAle" pahelo lauMga che. 1 athavA te 'sarva': karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNA. dezaH snigdhaH dezAH rUkSA 2' potAnA sarvAMzI ane dezAmAM gurU aneka dezAmAM laghu eka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNa ane eka dezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa pazavALA heya che. e rIte bhagA jIle lauMga che. 2 athavA te 'sarvaH karkazaH dezAH guDakA, dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH deza: rUkSaH 3' potAnA sarvAzadhI te karkaza aneka dezeAmAM gurU aneka dezeAmAM laghu aneka dezAmAM zIta aneka dezAmAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzIvALA heAya che. me rIte yA trIle lauMga le u athavA te 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH, dezA* laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 4' potAnA sarvAzathI ka za aneka dezeAmAM gurU aneka dezeAmAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spavALA hAya che. e rIte A ceAthe bhaMga che. 4 A pramANenA kramathI
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 896 SoDaza bhaGgA bhavanti iti / 'evamee causa ibhaMgA kakvaDena samaM' evamete catuHparbhiGgA carkazena samaM bhavanti, karkazamukhyatayA catuHSaSTiGgA vya. khyAtAH / 'sacce maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dero lutrakhe, evaM maraNa va samaM caTThi bhaMgA mANiyanA' sarvo mRduko dezI guruko dezo laghuko dezaH zIno deza uSNo devaH sigdho dezI rUkSaH, evaM mRdukenApi mamaM capaSTirbhaGgA bhaNitavyA', yathA Artha karkazAkhvaM padaM skandhavyAparatvAd vipakSarahitam zeSANi tu gurvAdIni paskandezAdisanipakSANi ityevaM saptaraparzAH teSAM gurvAdInAM padAnAm ekatvAnekatvAbhyAM catuHpaSTi bhaktIti ma madacaturtha catuSka ke ye 16 bhaMga hote haiM 'eksepa caTTi gANaM sama' isa prakAra varkaza sabhI mukhyatA lekara yahAM taka ye 64 saMga kahe gaye haiM / aba dusparza kI mukhyatA se bhaMgoM kA kathana kiyA jAtA hai / 'save maue, dele garue, dese lahue, dese sIe, dese uliNe, dese niddhe, dese lakkhe evaM maji samaM causaTThi bhaMgA bhAgiyAvA' vaha sarvAMza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIna, eka deza meM uSNa, ekadeza meM rinagna aura ekadeza meM rUkSa spardhAcAlA ho sakatA hai 1, isa prakAra se bRhasparza kI mukhyatA karake 64 bhaMga kahanA cAhie jisa prakAra se 'Adi kA karkaza pada samma vyApaka hone se vipakSa se rahita hai aura zeSa jo guru Adi pada haiM ve skandha dezAzrita hone se savipakSa hai ataH vipakSarahita karkazas kI mukhyatA se yahAM sAta sparza hote haiM kyoMki isa mukhyatA me mRdukarkaza sparzanI mukhyatAvALA ceAthI catu gInA A 16 seALa bhagA thAya che. 'evametra caTTibhaMgA kakkhaDheNaM sama' ' A rIte kaza spenI mukhyatA karIne ahaM sudhImAM A 64 cAsaTha bhaMgA batAvyA che have mRdu sparzIne mukhya banAvIne bhu MgAnuM kathana karavAmAM Ave che, te yA prabhAche che.- 'savve maue dese garura dese lahue dese sIe dese uriNe dese niddhe dete lukkhe evaM maThapaNa vi sama cauTTi bhaMgA bhaNiyavvA' te sarvAzathI mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu ekadezamAM snigdha ekadezamAM rUkSa spavALA Aya che. 1 A rIte mRduM sparzanI mukhyatA karIne 64 cesa laMgA samajavA. je rIte paheluM karkazapada skaMdhamAM vyApaka hAvAthI pratipakSa vagaranu che ane bAkInA je gurU vigere cha padmA che te skandha dezAzrita heAvAthI pratipakSavALA che. jethI vipakSa vagaranA karkaza spanI mukhyatAthI ahiyA sAta sparzI thAya che,
Page #925
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0897 zitam te ca bhaGgAH sarvazabdavizepitena Adinyastena karkazapadena labdhAH, tathA mRdupadene AdinyastenApi samaM catuHSaSTibhaMjJA bhavantIti tathAhi-soM gRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvo mRduko dezo zuruko dezo laghuko dezaH zIto deza upNo dezaH snigdho dezAH lakSAH 2, vA mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIvo deza uSNo sparza chor3a diyA gayA hai guru Adika paTpada jisa prakAra se pharkaza sparza ke sAtha rahate haiM usI prakAra se ve usI ke sAtha bhI rahate haiM ataH guru Adi padoM kI ematA, aura anekatA ko lekara 64 bhaMga hue yahAM prakaTa kiye gae hai usI prakAra se apara ko bhI AdimeM rakha karake 64 maMga kara lenA cAhiye arthAt adupada ko pradhAna kara ke aura guru Adi padoM meM ekatA aura anekatA karake pUrzakta rItike anusAra hI 64 saMga kara lenA cAhiye, jaise-'soM dukA, dezo gurukA, dezo laghukA, dezaH zI, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezI rUkSaH 1' yaha prazna bhA hai, 'sarvo zRGakA, dezo gurukA, dezo laghumA, dezaH zItA, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSA' yaha dvitIya bhaMga hai isake anusAra vaha sA meM vRddha, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu ekadeza meM zIta, ezadeza meM uSNa, e deza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa pAyAlA ho sakatA hai 2, 'sarvaH pRhukaH, dezaH gurukA, kemake A mukhyapaNAmAM mRdu sparzane choDI dIdhela che. gurU vigere cha pade je rIte karkaza sparzanI sAthe rahe che te ja rIte mRdu sparzanI sAthe paNa te rahe che. jethI gurU vigere padanA ekapaNane ane anekapaNAne laIne 64 cesaTha bhaMge ahiyAM batAvyA che. te ja rIte mRdu padane pahelA rAkhIne 64 cesaTha bhaga samajI levA arthAt mRdu padane mukhya banAvIne ane gurU vigere dezamAM ekapaNuM ane anekapaNu karIne pUrvokta paddhati pramANe 64 yosa mI manApI sevA na ta mA pramANe cha.-'soM mRduphaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNa' dezaH snigdhaH dezo rUkSaH sarvAzathI mRda ekadezamAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM usNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che, 1 yA paDesI macha. 1 521 te 'sarvo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH deza. snigdha dezAH rUkSAH2' potAnA sazithI bhRkSa ekadezamAM gurU e dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNuM ekadezamAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. 2 A bIjo bhaMga bha 113
Page #926
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 bhagavatIstre dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, sarvo gRyuko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / saryo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, savoM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezAH rukSAH2, soM dezo laghukA, deza: zIta, deza uNAH, degA snigdhAH, dezo vakSaH 3' yaha tRtIya bhaMga hai-isake anusAra vaha marvAMza meM zuddha, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM lakSa sparzabAlA ho sakatA hai 3, 'sarvaH mRdukA, dezo gurukA, dezo laghukA, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezAH rakSAH 4' yaha caturtha bhaMga hai isake sarvAMza meM vaha suddha, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, enadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, 'sarvaH mRduko, dezo gurutA, dezo laghuko, deza: zItaH, dezA uSNAH dezaH snigdhA, dezo rUkSaH' isa prakAra ke kathana meM bhI cAra bhaMga hote haiM-'jaise-soza meM vaha smRdu. ekadegA meM guru, eka deza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura eka deza meM rUkSa ho sakatA hai aisA yaha prathama bhaMga hai dvitIya bhaMga uSNa sparza kI bahuvacanatA meM aisA hai-'sarvaH mRdukA, dezo gurukA, dezo cha. 2 a te 'sarvaH mRdukaH dezaH gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' potAnA sazithI bhRDa mehezamA gu3 ekadezamAM laghu ekadezamAM zIna eka dezamAM ucca aneka dezomAM rinagdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A trIjo bhaMga che. 3 athavA te 'sarvaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNa: vezA: snigdhAH dezAH rUkSAH4' pAtAnA sarvAzayI bhRDa mahezamA 13 dezamA madhu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM 3kSa 25zavANI DAya che. bhA yAthI ma che 4 'sarva: mRduko dezo gurukaH dezI laghuko dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo lakSaH1 te pAtAnA sarvAzathI mRdu-kamaLa ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uNu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A rItanA kathanamAM uNu sparzane bahutvamAM paNa cAra bhaMga thAya che te thailI ! 5 on cha. 1 matha'sarvaH mRdukaH dezo guruphaH dezo
Page #927
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezika satApTaparzagatabhani0899 matako dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rusa 3, soM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / soM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNA, dezaH snigdhA, dezAH rUkSAH 2' isake anusAra yaha sarvAMza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, tRtIya bhaMga aisA hai-'sarvaH mRdukA, dezo guru kA dezo laghukaH dezaH zItA, dezA uSNAH dezAH snigdhAH, dezo rakSaH 3' isake anusAra vaha sarvAza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM ladhu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM ruNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekradeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH mRdukA, dezo gurukA, dezo laghukA, dezaH zItaH, dezA urugAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' sarvAza meM vaha mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, zIta sparza kI bahuvacanatA meM bhI cAra bhaMga hote haiMjaise-'sarvaH mRdukA, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezAH zItAH, deza laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' potAnA sAzayA mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uNuM ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bIje maga cha. 3 athavA te 'sarvaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' potAnA sA thA bhU yezamA gurU ekadezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezomAM uNu aneka dezomAM sinagdha ane eka dezamAM rUsa sparzavALe heya che. e rIte A trIjo bhaMga cha. 3 mA ta 'sarvaH muTukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA.4' pAtAnA sapazithI muha mezamA 43 ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta, aneka dezamAM uNu, aneka dezomAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A cotho bhaMga che 4 zIta sparzanA bahupAthI paNa 4 ca2 aMge thAya che have te aMge batA pAmA mAve che. 'sarva: madukaH dezo guruka dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH deze rUkSaH1 potAnA sazithI bhUmezA 23
Page #928
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 bhagavatIya zItAH deza uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, soM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zIvAH deza uSNo dezaH snigdho dezAH rakSA: 2, sarvo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3, so mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH uSNA, dezaH snigdhaH, dezo rUkSA 1' yaha isakA prathama bhaMga hai-isake anusAra vaha savAza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rukSa sparzavAlA hotA hai 1, dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH mRdukA, deza gurukaH, dezo laghukA, dezAH zInAH, deza uSNaH, dezaH snigdho, dezAH rakSAH 2' isake anusAra vaha sarvAMza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIna, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigba aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH mRdukA, dezo zurukA, dezo laghukA, dezAH zItA, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rakSaH' isake anusAra vaha sarvAza meM mRdu' ekadeza meM gurU, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uga, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rakSa sparza vAlA ho sakatA hai 3, caturtha bhaMga isa prakAra le hai-'sarvaH mRdukA, dezo gurukA, dezo laghuka, dezAH zItAH, deza uSNA, dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH 4' isake anusAra yaha la za meM mRdu, ekadeza meM guru, eka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM ugra aneka dezomAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. e rIte A pahelo bhaMga che. 'sarva: mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH lakSA.21 mathavA potanA sarvAzI mRta zamAM zu3 ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. e rIte A bIjo bhaMga che.2 bhaya te 'sarvaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghuka. dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigmAH dezo rUkSaH3' nAnA sazithI bhRSTa se dezamA zu3 dezamA laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezomAM nidha ane ekashimaa 36 25vANI DAya che. mAtra ma cha. 3 mA 'sarvaH mRdukaH, dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rAjha pitAnA sarvAzathI mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM
Page #929
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5209 anantapradezika saptApTasparzagatamaGgani0 901 dezAH rUkSAH4, soM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSa:1, soM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItA: dezA uSNA dezaH snigdho dezAH rUkSA2, soM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rUkSA3, so mRduko dezo guruko ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, zIta, aura uSNa pada meM bahuvacana karake jo 4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-'sarvaH mRdukaH, dezaH guruSaH, dezo laghukA, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdho, dezo rUkSaH 1" isa ke anusAra vaha saNeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM vakSa sparzavAlA ho sakatA hai isa dvitIya bhaMga ke anusAra yaha 'soM smRdu kaH, dezo gurukA, dezo laghutA, dezAH zItAH, dezA uruNA, dezaH snigdhaH, dezAH lakSAH 2' sarvAza meM , ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'sarvo bhutukA, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItA, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' isa tRtIya zIta ekadezamAM uNu aneka dezomAM rinagdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A ce bhaMga che 4 have zIta ane uSNa padamAM bahuvacananI dhajanA karIne je cAra bhaMga thAya che te batAvavAmAM Ave che. te mA prabhArI cha -'sarva: mRdukaH dezaH gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH' athavA te pAtAnA sapazithA yuda ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezomAM uSaNa ekadezamAM nidha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALe heya che. 1 athavA te 'sarvo madukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNa : dezaH snigdhaH dezAH rukSAH2' pAtAnA sarvA zathI bhRkSa zamai Y3 dezamA laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rakSa sparzavALe hoya che. A bIjo bhaMga cha. 2 mayA te 'soM madukaH dezo guruka. dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' pAtAnA sapazithI bhUkha me.
Page #930
--------------------------------------------------------------------------
________________ 902 ... bhagavatIsUtre dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNA deza : snigdhAH dezAH rakSAH 4, te ete militvA SoDaza bhaGgA bhavanti / evaM sadoM mRduko dezo guruko dezAH laghukAH dezaH zIto deza upNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM gurukeNa ekatvena laghukena pRthaktvenApi poDaza bhaGgA bhavanti, tathA soM mRduko dezo guruko dezAH laghukAH dezaH zIto deza upNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, atrApi gurukeNa pRthaktvena bhaMga ke anusAra yaha sarvAza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3 'sarvo sudukA, dezo gurutA, dezo laghuko, dezAH zInAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezAH rakSAH 4' isa caturtha bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 ye saba 4-4-4-4-milakara 16 bhaMga ho jAte haiN| isI prakAra se gurupada ko ekavacana meM aura laghupada ko bahuvacana meM rakha karake bhI 16 bhaMga hote haiM-'sarvo dukA, dezo zurukA, dezA laghukA, dezaH zItA, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSa' yaha prathama bhaMga haiisake anusAra vaha sarvAza meM Rtu ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, bAkI ke 15 bhaMga puurvoktaanudezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che A trIjo bhaMga cha. 3 athavA ta 'soM mRdukaH dezo gurukaH dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH, deza : snigdha : dezAH rukSAH4' yetAnA sazithI te bhRo me dezamA gurU ekadezamAM laghu aneka deze mAM zIta aneka dezomAM uNa aneka dezomAM nigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A ce bhaMga che.4 A cAre prakAranA 4-4 cAra cAra bhAge maLIne kula 16 bhaMga thAya che. have gurUpadane ekavacana ane laghu padane bahuvacanamAM ane je soLa lagI thAya cha / matAvAmAM Ave che 'savoM madukaH, dezo gurukaH, dezAH laghukAH, deza zItaH deza uSNaH, dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1 te pAtAnA sarvAzayA mRdu ekadezamAM gurU aneka dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNuM ekadezamAM rinagdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A pahele
Page #931
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za020 u. 5 su09 anantapradezike saptAsparzagatabhaGgani0 903 laghukena ekatvenApi poDazabhaGgAH, sarvo gRhako dezAH gurukAH dezAH laghukAH devaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, atrApi SoDaza bhaGgA bhavanti evaM militvA mRdu kena sarvapadasaMbaddhenApi catuHSaSTirbhaGgA bhavanti, karkaza mRdukayormilitvA sAra samajha lenA cAhiye, isI prakAra se gurupada ko bahuvacana meM aura laghupada ko ekavacana meM rakha karake bhI 16 bhaMga hote haiM- jaise- 'sarva: mRdukaH, dezAH gurukAH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNa, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' yaha isakA pahilA bhaMga hai bAkI ke 15 saMga svayaM pUrvokta rIti ke anusAra banA lenA cAhiye isI prakAra se guru aura laghupadoM ko bahuvacana meM rakhakarake bhI 16 bhaMga banate haiM- jaise'sarvo mRdukaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zIta, deza uSNaH, deza: snigdhaH, dezI rukSaH ' yaha prathama bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM mRdu, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzAcAlA ho sakatA hai bAkI ke isa sambandha meM 15 bhaMga pUrvokta kramAnusAra jAnanA cAhiye isa prakAra sarvapada se saMbaddha mRdupada ke sAtha guru Adi 6 pardoM ko rakhakarake aura unameM ekatva aura anekatva karake ye 64 bhaMga che. 1 bAkInA 15 5dara bhaMgA pUrvokta paddhati pramANe samajI levA, Aja rIte gurUpadane mahuvacanathI cAjIne ane laghu padane ekavacanathI kahIne thaT] 16 soNa lauMgo thAya che te mA abhA che.- 'sarva' mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1' catAnA sarvAzathI mRdu aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spavALA hAya che A tenA pahelA bhaMga che. khAkInA 15 paMdara bhaMgA pUrvokta paddhati pramANe manAvI levA. eja rIte gurU ane laghu padAne mahuvacanamAM ceAjIne paNa 16 seja lago dhAya che. prema hai- 'sarvo mRdukaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNa. dezaH snigdha dezo rUkSa 1' athavA te thotAnA sarvAzathI mRdu aneka dezAmAM gurU aneka dezeAmAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spazavALA haiAya che. A pahelA bhaMga che. A bhagane sabadha dharAvatA mAsInA 15 padara bhagA pUrvokta kemathI samajI levA. A rIte sarva padmanI sAthe saMbaMdhavALA mRdu padmanI sAthe zurU vigere cha padone rAkhIne ane temAM ekapaNA ane anekapaNAnI
Page #932
--------------------------------------------------------------------------
________________ 904 ___bhagavatIsUtre 128 aSTAviMzatyadhika bhaGgazataM bhavati / 'savve garue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe dese ni? deme lukkhe, evaM garuNa vi samaM caumadi bhaMgA' sarvo guruko dezaH karka zo dezo mRduko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM gurukeNApi samaM catuHpaSTabhaMgA ktrtvyaaH| 'savye lahue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, evaM bhaMga banate haiM karkaza kI pradhAnatAdAle 64 aMga aura vRddha kI pradhAnatA vAle 64 bhaMga milakara 128 bhaMga hote haiM isI prakAra se gurupada ko pradhAna karake aura usake sAtha karkaza Adi6 padoM ko ekavacana aura ghahavacana meM rakhakara ke 64 bhaMga banate haiM inameM kA prathama bhA isa prakAra se haiM-'sare galae, dele kakkhaDe, dehe maue, dele sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe 1' sarvAza meM vaha zuru, ekadeza meM karkaza, eka dezameM stu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, isI prakAra se 'savve lahue, dese kakkhaDe, dele bhAue, dese lIe, dele usiNe, dese niddhe, dese lukkhe' isa prakAra ke laghu pradhAnaka kathana meM bhI 64 bhaMga hote haiM una aMgo meM se-vaha sarvAza meM laghu, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM bhRgu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha evaM ekadeza janA karIne A mRdu sparzanI pradhAnatAvALA 64 cesaTha bhaMga thAya che. karkaza sparzanI pradhAnatAvALA 64 bhaMga tathA A mRdu sparzanI pradhAnatAvALA 64 cesaDa bhaMLe maLIne kula 128 ekase aThayAvIsa bhego thAya che. Aja paddhatithI gurU padane mukhya rAkhIne ane tenI sAthe karkaza vigere cha padene ekavacana ane bahuvacanathI yojIne 64 cosaTha bhegethAya che, tanA paDasI pramANe cha, 'savve garue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usaNe dekhe niddhe dese lukkhe1' pAtAnA sazithI zu3 ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNuM ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. 1 Aja rIte laghu sparzane mukhya banAvIne tenI sAthe karkaza vigere cha padene ekavacana ane bahuvacanathI javAthI paNa cosaTha 64 bhaMga thAya che. tene pahele na mA pramANe che 'savve lahue dese kakkhaDe, dese maue, dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe1' a pAtAnA sozathI sadhu dezamA 44degza ekadezamAM mRdu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNu ekadezamAM rinagdha ane
Page #933
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 2.5 109 anantapradezike saptApTasparzagatabhaGgani0 105 lahueNa vi samaM causahi bhaMgA kAyadyA' sau laghuko dezaH karkazo dezo mRduko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUsA, evaM laghukenApi samaM catuHpaSTi aMDA krtvyaaH| 'savve sIe dese kapaDe dese maue dese garue dese lahue dese niddhe dese lukkhe' rAnaH zIto dezaH kaHzo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH snigdho dezo rUkSA, evaM zItenApi samaM cauhi bhaMgA kAyavA' evaM karkazAdivat zItenApi samaM catu paSTirbhaGgAH kartavyAH / 'savve usiNe dese kakkhaDe dese ue dese garue dese lahue dese niddhe dese lukkhe' sarva uSNo meM rukSa sparzAlA ho sakatA hai 1' aisA yaha prathama bhaMga 'sacce sIe, dele karakhaDe, dese maue, dele garue, dene lahue, dese niddha, dese lukkhe' isa prakAra ke sarvazIna pradhAnaka kathana meM bhI 64 bhaMga hote haiM, una bhaMgoM meM se-'sarvAza meM vaha zIta, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ephadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSo sakatA hai| aisA yaha prathama bhaMga hai cAcI ke bhaMga apane Apa banA lenA cAhiye 'savve usiNe, dese kakkhaDe, dekheM maue, dese garue, dese lahupa, dese niddhe, dese larakhe' isa prakAra ke sarva uSNa pradhAnaka kathana meM bhI 64 bhaMga kara chenA cAhiye una aMgoM ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che, A rItanA laghu pada pradhAnatAvALA paNa 64 yAsa mI thAya cha tenA paDaa at A pramANe cha 'savve sIe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahae, dese niddhe dese lukkhe1 te pitAnA sarvAzathI zIta ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu, ekadezamAM snigdha ane dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A pahelo bhaMga che bAkInA paMdara 15 bhaMga svayaM samajI levA. have SY pahanI pradhAnatAatn gAnA prA2 matAvAmAM Ave che. 'savve usiNe dese kakkhaDe dese mae dese garue dese lahue dese niddhe dese lukkhe' te pitAnA sarvAzathI uSya ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALA hoya che. AuSNa padanI pradha'tAvALa pahele bhaMga che. bAkInA uSNa padanI pradhA natAvALA 64 cosaTha bhAge pUrvokta paddhati pramANe samajI levA. Aja pramANe snigdha sparzane pradhAna banAvIne paNa 64 cesaTha bhaMga thAya che. tene prathama An I pramANe cha- 'samve niddhe dese khaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe tapAtAnA sazithI ni dezamA 42 me bha 114
Page #934
--------------------------------------------------------------------------
________________ 906 bhagavatIstre dezaH karkazI dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH snigdho dezo rUkSA, 'evaM usiNeNa vi samaM causahi bhaMgA kAyavA' ecaYSNenApi samaM catuHSaSTibhaGgA kartavyAH / 'sacce niddha dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahae dese sIe dese usiNe' sarvaH snigdho dezaH da ke zo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNaH, 'evaM niHNa vi sama causahi bhaMgA kAyayA' evaM snigdhenApi sama catuHSaSTibhaGgAH karttavyAH / 'savve sukkhe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe' soM rUkSo dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNaH, evaM lukkheNa ci samaM causahi bhaMgA kAyabA' evaM rUkSeNApi samaM catuHSaSTibhaGgAH kartavyAH, 'jAva savve lukkhe desA kakkhaDA desA mauyA desA guruyA desA meM se-vaha 'sarvAza meM uSNa, ekadeza me karkaza, ekadeza meM mRta, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1' aisA yaha bhaMga prathama bhaMga hai isI prakAra se 64 bhaMga sarvasnigdha pradhAnaka kathana meM bhI kara lenA cAhiye yahI bAla 'samve niLe, dese kakkhaDe, dele maue, dele garue, dese lahue, dese sIe, dese umiNe' isa sUtrapATha dvArA prakAzita kI gaI hai, sarva snigdha pradhAnaka kathana meM yaha prathama bhaMga hai 'sabne lukkhe, dese kakkhaDe dese maue, dela gahae, dese lahue, dele sIe, dese uliNe' isa prakAra ke kathana meM bhI 64 bhaMga hote haiM, una bhaMgoM meM se yaha-lAza meM vaha rUkSa, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM pnu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aura ekadeza meM uSNa ho sakatA hai| prathama bhaMga hai, avaziSTa bhaMga apane Apa 'jAva sabve lukkhe, desA dezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ane ekadezamAM uSNu sparzavALa hoya che. snigdha padanI pradhAnatAvALo A pahelo bhaMga che. tenA paNa 64 aMge pUrvokta paddhati pramANe banAvI levA. Aja rIte rUkSa padanI pradhAnatAmAM paNa 64 cosaTha bhaMga thAya che. tene pahele bhaMga A prabhArI cha.-'savve lukkhe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe1' te pAtAnA sarvAzathI 3kSa mahezamA zo dezamA mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ane ekadezamAM uSNa sparzavALa hoya che. A rakSa sparzanI pradhAnatAvALo pahelo bhaMga che. bAkInA bhaMge svayaM IlA bhaMga sudhI samajI levA, tene chelle saMga A
Page #935
--------------------------------------------------------------------------
________________ prandrikA TIkA za020 4.509 anantapradezike saptAsparzagata maGgani0 907 lahuyA desA sIyA desA uNiA' yAvatsava rUkSo dezAH karkazAH dezAH mRdukAH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH, iha yAvatpadAta Aya catuSkatrayANAm antimacatuSkAdyatrayANAM bhaGgAnAM saMgrahaH karaNIyaH / rUkSAdikaM sarva nivezya zItoSNayorekatvAnekatvAbhyAM prathamacatuSkaH laghuke vahutvaM nivezya dvitIyacatuSko guruke vahutvaM nivezya tRtIyacatuSko gurulaghuke umayasmin bahutvaM nivezya catuzcatuSkastadevaM poDazA bhaGgAH, evaM mRduke bahusvaM nivezya dvitIya kakkhaDA, desA makhyA, desA garuyA, desA lahuyA, denA sIyA, desA usiNA' isa prakAra se antima bhaMga taka kahanA cAhiye yAvat vaha sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aura aneka dezoM me uSNa sparzabAlA ho sakatA hai yahAM yAvatpada se Adi ke catuSka ke do Adi tIna bhaMgoM kA aura antima catuSka ke Adi ke tIna bhaGgoM kA saMgraha kiyA gayA hai rukSAdika sarva kA niveza kara ke aura zIta evaM uSNa meM ekatA aura anekatA karake yahAM prathama catuSka hotA hai laghupada meM bahuvacana karake dvitIya catuSka hotA hai gurupada meM bahuvacana kA niveza karake tRtIya catuSka hotA hai-tathA-guru laghu ina donoM padoM meM bahuvacana karake caturtha catuSka hotA hai isa prakAra se eka eka ke 4-4 bhaMga hone se 16 bhaMga ho jAte haiM isI prakAra se mRdupada meM abhAye che. - ' jAva savve lukkhe dekhA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA desA sIyA desA usiNA 1' yAvat te sarvAzI 3kSa bhane zobhAM karkaza aneka dezAmAM mRdu aneka dezemAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezAmAM zIta ane aneka dezemAM uSNu spazavALA hAya che. A chellA bhaga sudhInA bhage samajI levA DuiMya yAvatu padathI pahelA catuSkanA e vigere traNa bhage ane chellA catuSkanA pahelA traNa bhagAnA saMgraha thayeA che. rUkSAdimAM sarva padmane ceAjIne tathA zIta ane uSNu paTTamAM ekapaNA ane anekapaNAthI pahelA catuSTa thAya che. 1 tathA laghu paTTamAM bahuvacananA pratyeAga karavAthI khIjI caturbha'gI thAya che 2 gurUpadamAM mahuvacananI caiAjanA karavAthI trIjI catu gI thAya che 3 tathA zurU laghu A bannemAM bahuvacananA pratyeAga karavAthI ceAthI catu gI thAya che. 4 A rIte pratyekanA 4-4 cAra cAra bhagA thavAthI 16 sALa bhegA thaI jAya che. eja rIte mruduM pa4mAM mahu
Page #936
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rod bhagavatI sUtre poDaza bhaGgAH, evaM karkaze bahutvaM nivezya tRtIta SoDaza bhaGgAH, sarvatra bahutvaM nivezya caturtha poDaza bhaGgAH, sarva saMkalanayA rUkSa mukhyatAyAM catuHSaSTirmaGgAH paryavasyantIti / evaM sattaphA se paMvAratA bhaMgavA bhavaMti evam uparyuktadarzita prakArega saptasparze dvAdazottarapaJca rAta maGgA bhavanti, karkazAkhyaM padamAdyaM padaM skandhavyApakatvA dvipakSarahitaM zepANi yurvAdIni SaT skandhadezAzritatvAt savipakSANItyevaM saptasparzAH teSAM ca gurvAdInAmekatvAnekatvAbhyAM catuHSaSTibahuvacana karake dvitIya 16 bhaMga hote haiM, karkazapada meM bahuvacana karake tRtIya 16 bhaMga hote haiM aura sarvatra bahuvacana karake cauthe 16 bhaMga hote haiM isa prakAra se rUkSa kI mukhyatA vAle isa kathana meM ye 64 bhaMga ho jAte haiM / ' evaM sattaphA se paMcavArasuttarA bhaMgalayA bhavati' isa prakAra sAtasparza meM 512 bhaMga hote haiM tAtparya isa kathana kA isa prakAra se hai - sabase prathama pada sAna sparzo meM karkazasparza pada hai aura yaha pada skandha meM vyApaka hone se vipakSa se rahita hai tathA zeSa jo guru Adi papada haiM ve skandha dezAzrita haiM, isaliye ve vipakSasahita haiM / karkazapada vipakSarahita hai isakA sArAMza aisA hai ki vaha apane pUrNa skandha meM vyApaka rahatA hai - isaliye vahAM sparza jo karkaza kA vipakSa hai nahIM rahatA hai parantu jo guru Adi SaTpada haiM ve pUrNa skandha meM nahIM rahate haiM kintu usake eka aneka dezoM meM rahate haiM isaliye apane apane vacananA pratyeAga karavAthI tenA paNa 16 bhagA thAya che. 2 ka za sparzamAM mahuvacananI ceAjanA karavAthI 16 seLa bhagA thAya che. temaja badhA ja padomAM mahuvacananI ceAjanA karavAthI cAthA 16 seALa bha`go thAya che. A rIte kSa spazanI pradhAnatAvALA A kathanamAM 64 cAsaTha sagA thAya che, te yuktipuur: samacha sevA 'eva' sattaphAse paMca vArasuttarA bhaMgalayA bhavati' mA rIte sAta 5mAM 512 pAMcaseA khAra bhaMgA thAya che A kathananuM tApaya e che ke-sauthI pahelAMnA sAta padezamAM karkaza spaza pada paheluM che.--ane A padma skaMdhamAM vyApaka hAvAthI pratipakSa vagaranuM che. ane mAkInA je gurU vigere cha pado che. te skaMdhanA dezAzrita che tethI te vipakSavALA che. kakaza padma vipakSa vagaranuM che. tema kahevAnA hetu e che ke te peAtAnA pUrNa skaMdhamAM vyApaka rahe che tethI karkazanA pratipakSi je mRdu sparze che te rahI zakate nathI. paraMtu je zurU vigere cha pado che, te pUrNa skaMdhamAM rahetA nathI paNa tenA eka athavA aneka dezeAmAM rahe che. tethI pAtapeAtAnA vipakSathI
Page #937
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayandrikA TIkA za020 u.5209 anantapradezike saptATasparzagatabhaGgani0 909 bhaGgA bhavanti, te bhaGgAzcatuHpaSTiH sarvazabdavizeSitenAdinyastena karkazapadena labhyante, evaM mRdupadenApi catuHSaSTirityevamaSTAviMzatyadhikaM zataM bhavati / evaM vipakSa se ve yukta haiM jaise guru kA vipakSa laghu, laghu kA vipakSa guru zIta kA vipakSa uSNa, uSNa kA vipakSa zIta, rUkSa kA vipakSa snigdha aura snigdha kA vipakSa rUkSa hai ye saba isI kAraNa se usake kahIM ekadeza meM aura kahIM aneka dezoM meM bhaMga kathana meM rahate hue prakaTa kiye gaye haiM mRdu sparza ke grahaNa ke abhAva se isa prakAra se ye sAta sparza haiM inameM jo guru Adi pada haiM unameM ekatA aura anekatA prakaTa karake 64 bhaMga sarvAMza meM karkaza sparza kI mukhyatA meM bane haiN| isI prakAra se mRdu sparza kI mukhyatA lekarake aura gurvAdika 6 padoM ko usake sAtha joDa karake tathA una gurvAdika padoM meM kahIM ekatA aura kahIM anekatA viva. kSita karake 61 bhaMga bana jAte haiN| isI prakAra se guru sparza kI mukhyatA karake aura gurvAdika SaTpadoM ko usake sAtha joDakarake evaM unameM ekatA aura anekatA kI vivakSA karake 64 bhaMga bana jAte haiM isI prakAra se laghusparza kI mukhyatA karake aura gurvAdika pada padoM ko usake sAtha joDakarake evaM unameM ekatva aura anekatva ko vivakSita karake 64 bhaMga bana jAte haiM isI prakAra se kramazaH zIta sparza ke sAtha evaM teo yukta che, jema gurUne pratipAkSi laghu che ane laghune vipakSa gurU che. zItano vipakSa uNu, uSNane pratipakSa zIta, rUkSane vipakSa nidha ane rizvane vipakSa rUkSa che. e ja kAraNathI te badhA keIvAra tenA ekadezamAM ane kaIvAra aneka dezomAM bhaMga kathanamAM rahelA batAvavAmAM AvyA che. - mRdu sparzanA grahaNanA abhAvamAM A rIte sAta sparza thAya che temAM je gurU vigere padamAM ekapaNu, ane anekapaNu batAvIne sarvazamAM karkaza spa zanI mukhyatAvALA 64 cosaTha bhaMga thAya che. e ja rIte mRdu sparzanI mukhyatAvALA ane gurU vigere 6 cha padene tenI sAthe joDavAthI ane te gurU vigere padamAM kaIvAra ekapaNu ane keIvAra anekapaNAthI javAthI 64 cosaTha bhago bane che eja prama Ne gurU sparzanI mukhyatA karIne ane gurU vigere cha padene tenI sAthe joDIne ane temAM ekavacana ane bahuvacananI jejanA karavAthI 94 cosaTha bhege thaI jAya che te ja rIte laghu spazane mukhya banAvIne tathA gurU vigere cha pade ne tenI sAthe javAthI ane te gurU vi. sparzomAM ekavacana ane bahuvacananI ejanA karavAthI 64 cosaTha bhaMga banI jAya che. A rIte kramathI zIta sparzanI sAthe tathA durNa
Page #938
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre gurulaghubhyAM zeSaiH SaDubhiH saha aSTAviMzatyadhikaM zatam / evametra zItoSNAbhyAmapi aSTAviMzatyadhikaM zatam evaM snigdharUkSAbhyAmapi aSTAviMzatyadhikaM zataM bhavati, tadevam aSTAviMzatyuttaraM zatasya catuH saMkhyayA guNane 512 dvAdazAdhikAni paJcazatAni bhaGgAnAM bhavantIti / 'ja aphAse' yadi aSTasparzastadA vakSyamANaprakAreNa bhaGgA bhavanti, tathAhi - 'dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe' dezaH karkazI dezo mRduko dezI guruko dezo laghuko deza: zIto deza uSNo dezaH snigvo dekho rUkSo bhavati 1, dezaH varkazo dezI mRduko uSNa sparza ke sAtha zeSa paddoM ko yukta karake aura unameM ekatva aura aneka kI virakSA karake 128 bhaMga bana jAte haiM, tathA isI prakAra se snigdha aura rukSa sparza kI mukhyatA karake aura unake sAtha zeSa padoM kA yoga karake evaM unameM ekatva aura anekatva vivakSita karake 128 bhaMga bana jAte haiM, ina saba ko joDakara 512 bhaMga ho jAtA hai / 'jaha aphAse' yadi vaha bAdarapariNata anantapradezika skandha ATha sparzo vAlA hotA hai, taba isa prakAra se usameM bhaGga hote haiM jaise 'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dete lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe' usakA ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1 dvitIya bhaMga isa prakAra se hai spardhAnI sAthe bAkInA padmAne cAjIne 128 ekaseA ayAvIsa bhagA khanI jAya che. tathA eja prakArathI snigdha ane rUkSa sparzanI mukhyattAthI ane bAkInA pade tenI sAthe ceAjavAthI ane temAM ekapaNA ane anekapaNAnI yAjanA karavAthI 128 ekaseA aThayAvIsa bhagA khanI jAya che. A badhA bhago kula maLIne 512 pAMcase khAra thaI jAya che. 'jai aTThaphAse' ne te mahara parivRta ananta pradezavA jo saMbaMdha Ahe sparzIvALA hoya te te A pramANenA ATha sparzIvALA hAi zake che tenA laganA aThAra bhA prabhA che. prema-' dekhe kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe' te potAnA bhe. dezamAM karkaza, ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta, ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALA hAya che. A paheleA laga che. ? athavA ' dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezo gurukaH dezoM
Page #939
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantamadezika saptAyasparzagatabhAni0911 dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezAH kSAH 2, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti prathamacatuSkatRtIyo maGgaH 3, dezaH karkayo dezo mRTuko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rakSA iti caturthaH 4, evaM prathamacatuSkA / 'dese kavaDe dese maue dese garue dese lahue dezaH karkazaH, dezo vRddhakaH, dezo gurukaH, dezo laghuka, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rakSAH 2' isake anusAra vaha eka deza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM zuru, ekadeza meM laghu eka deza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'dezaH kArkazA, dezaH smRdukaH, dezo guruko, dezo laghuko, dezaH zItaH, deza ugaH, dezAH snigdhAH, dezo rukSaH 3' yaha tRtIya bhaMga hai / isake anusAra vaha ekadeza meM pArkaza, ekadeza meM mRtu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezo meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai 3 yaha prathama catuSka kA tRtIya bhaMga hai 'dezaH karkazA, dezo mRtukA, dezo gurukaH, dezo laghuko, dezaH zIto, deza uSNo, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha eka.deza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIna, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzacAlA ho sakatA hai isa prakAra se yaha prathama catuSka hai, dvitIya catuSka isa prakAra laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezA snigdhaH dezAH rukSAH2' pAtAnA zamA karkaza eka dezamAM mada ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNuM ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya cha. bhA bhIla 1 cha. 2 athavA ta 'dezaH karkaza dezo mRdukaH dezo guruko, dezo laghuko, dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' pAtAnA dezamA karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A trIjo bhaMga che. 3 athavA te 'deza* karkazaH dezo madukaH dezo guruko dezo laghuko dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH deza': rUkSAH4' pAtAnA dezamA 4 dezamA me ekadezamAM laghu ekadezamAM zIna ekadezamAM uNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSaparzavALa hoya che 4 A rIte A pahelI caturbhagI che,
Page #940
--------------------------------------------------------------------------
________________ 912 bhagavatIpatre dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe' dezaH karkazo dezo pRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSa iti dvitIya catuSkasya prathamo bhaGgaH 1, dezaH kaHzo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA upNA dezaH snigdho dezAH rUkSA iti dvitIyakasya dvitIyo bhaGgaH 2, dezaH karkazo dezo mRdu ko dezo guru ko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti dvitIyacatuSkasya tRtIyo bhaGgaH se hai-'dese kakkhaDe, dese majae, dese gahae, dese lahue, dekhe sIe, denA usiNA, dese niddhe, dese lAkhe 1' yaha dvitIya catuSka kA prathama bhaGga hai-isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM vRddha, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, isakA dvitIya bhaGga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezaH mRdukA, dezI guruSaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSaNAH, dezaH snigdhA, dezA rUkSAH' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM gIla, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezaH mRdukA, dezo jurukaH, dezo laghukA, dezaH zItaH, dezA ugAH, dezAH snigdhAra, dezo rakSaH3' isake anunAra vaha ekadeza meM karkaza, deza meM have yatuma"on mata Ave che. 1 mA pramANe cha. 'dekhe kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue dese sIe desA usiNA, dese niddhe dese lakkhetapAtAnA mahezamA 44za mezamA bhRDha zaMbha Y3 eka dezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uNuM eka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bIjI caturbha gIne pahele ma che. athavA te 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH lakSAH2' pAtAnA dezamA 44za ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uNa ekadezamAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALe hoya che. A bhIla tumAnA bhI 2 athavA ta 'dezaH karkazaH dezaH madukaH dezo gurukaH dezo laghuka, dezaH zItaH dezA upNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' pitAnA dezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu
Page #941
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5209 anantapradezika saptApTasparzagatabhaGgani0 913. 3, dezaH karkazaH dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSA iti dvitIyacatuckasya caturthoM naGgaH 4 / 'dese kakkha Dhe dese maue dese garue dese lahue desA sIyA dese usiNe dese niDhe dete rukkhe dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo layuko dezAH zItAH deza ucNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti tRtIpacatakasya prathamo bhaGgaH 1, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghu ko dezAH zIvAH deza uSNo deza. snigdho dezAH mRdu, deza meM guru, deza meM laghu, deza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigba aura ekadeza meM rUkSa sparza sparzarAlA ho sakatA hai isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazA. dezaH hatukA, dezo gurukA, dezo laghukA, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH 4' halake anusAra vaha ekaddeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM gurU, ekadeza meM laghu, ekadeza zIla, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 'dese kAkhaDe, desesaue, dele rue, dese lahae, delA sIyA, dese uliNe, dele niddhe, dese rukkhe' yaha tRtIya catuSka kA prathama bhaMga hai, isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM smRdu, ekadeza meM gurU, ekadeza laghu, aneka dezoM meM zIta, ezadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, isakA vitIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH pharkazA, dezo mRdukA, ekadezamAM zIta aneka dezomAM uNa aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che, A bIjI caturbhAgIne trIjo bhaMga che. 3 mayA te 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH4' pAtAnA mehezamA 44deg zamA muDa ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zata aneka dezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che A bIjI caturbhagIne ce bhaMga che, have trIjI caturbhagInA bhaMga batAvavAmAM bhAva cha.-'dese kakkhaDe, dese maura dese garue dese lahue desA sIyA, aise usiNe dese niddhe dese rukkhe1catAnA mahezamA za zabhA bhUI ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uNuM ekadezamAM nigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A trIjI catu. gAnA paDetI ga cha. 1 athavA ta 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukA bha0 115
Page #942
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 bhagavatIsUtre rUkSA iti tRtIyacatuSkasya dvitIyo bhaGgaH 2 dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezI laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti categoer tRtIya bhaGgaH 3 / devaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezI laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhA dezAH rUkSA iti tRtIya dezo gurukaH, dezo laghukaH, deza // zItAH, deza uSNa, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSA!' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzabAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai- 'dezaH pharkazaH, dezaH mRdukaH, dezaH gururuH, dezo laghuruH, dezAH zItAH, deza uSNa, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' isake anusAra yaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai- 'dezaH karkazaH, dezI mRdukaH, dezo gurukaH, dezI laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigyAH, dezAH rUkSAH 4' ekadeza meM yaha karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM skSa sarzavAlA ho sakatA hai 4 caturtha -dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSgaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' yetAnA ze dezamAM kaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezAmAM zIta ekadezamAM uchyu ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spavaannii hoya the, yA zrI aturbhujI ne| jIle lauMga che. 2 athavA te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSa'3' potAnA zamAMza uddezamAM bhRTu mehezabhAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa pazavALA hAya che A trIjI caturbhu gInA trIle lauMga che. u athavA te 'deza: karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH4' yetAnA 5. dezamAM kaza edezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezAmAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparze - vANI hoya che. mAtrI atula giin| theotho laga che. have the:thI atula uSNu aneka dezamAM
Page #943
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u. 5 sU09 anantapradezike saptAsparzagata bhaGgani0 915 catuest caturthI bhaGgastadevaM tRtIyacatuSkaH / 'dese kavaDe dese maupadese garura dese lahue denA sIyA detA umiNA dese niddhe dese lukkhe4' dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezI laghuko dezAH zItAH dezA uSNA dezaH ritamdho dezo rUkSa iti caturthacatuSkasya pratrano bhaGgaH 1, deza: karkazo dezI mRduko dezI guruko dezI laghuko dezAH zItA dezA uSNAH dezaH snigdho dezAH rUkSA iti caturthacatuSkasya dvitIyo mataH, dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti caturthacatuSkasya catuSka isa prakAra se hai - 'dese phakkhaDe, dese bhaue, dese garue, dekhe lahue, dekhA lIyA, dekhA ukSiNA, dekhe nihe, dete lukkhe 1' yaha ilakA prathama bhaMga hai isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1 isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, dezo mRdukaH, dezI gurukaH, dezI laghukaH, dezAH zItA', dezA uSNA', dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaGga isa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, dezo mRdukaH, dezI gurukaH, dezI laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, zInA ago matAvavAmAM Ave che. - ' dekhe kakkhaDe dekhe maue dese garue dekhe lahue dekhA sIyA, desA ukSiNA, aise niddhe dekhe lukkhe1' athavA te potAnA ekadezamAM ka za ekadezamAM mRdu ekadezamAM zurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALA hoya che. A thothI atula jInA pdd'e| laMga he 1 athavA te ' dezaH karkazaH dezo mRduH dezo guruH dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigvaH dezo rUkSa 2' ghetAnA zamAMza uddezamAM bhRhu uddezamAM guD ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezemAM uSNu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa pazavALA jAya che. A ceAthI catubha''gInA khInne laMga che. 2 athavA te 'dezaH karkazaH dezoM mRduko dezo gurukaH dezo laghuH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' potAnA dezamAM za
Page #944
--------------------------------------------------------------------------
________________ 916 radha tRtIyo bhaGgaH / dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezI laghuko dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH iti caturthacatuSkasya caturthI bhaGgA 4, 4, / 'eva cacAri caukkA solasa bhaMgA' ete cattrAracatuSkAH poDazamaGgAH | 'dese kakkhaDe dese maue dese garue desA lahuyA dete sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe' dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM For' aneka dezoM meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzAvAlA ho sakatA hai 3 isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH, deza: mRdukaH, dezo gururuH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, : dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, eka deza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIna, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzAlA ho katA hai 4, 'ee cattAri cakkA. solasa bhaGgA' isa prakAra se ina cAroM catuSkoM ke ye solaha bhaMga hai / 'dete kakkhaDe, dele maue, dekhe gae, desA lahuyA, dese sIe, dese usiNe, dese middhe, dekhe lakkhe' yaha bhaGga laghupada ko bahuvacana meM rakhane se huA hai, yahAM para bhI cAra bhaMga hote haiM - yaha unameM se pahilA saMga hai, isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, eka ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezamAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzIvALA DAya che. yA thothI atula giin| trIle laga hai 3 ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezI gurukaH dezo laghukaH dezAH zItaH dezA ugAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' athavA te potAnA dezamAMza zamAM bhRTu dezabhAM gu3 ekadezamAM laghu aneka dezemAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezeAmAM nigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa paLe huM ya che. A ceAthI catusa gInA thothe| lauMga che. 4 ' evaM cattAri caukkA kholasa bhaMgA' yA rIte yA thAre caturbha gInA kula sALa bhago thAya che have laghu padane mahuvacanamAM ceArthIne je lago thAya che. tenA prakAro atAvavAmAM Ave che.- 'dese kakkhaDe dese maura dekhe gae dekhA lahuyA dekhe sIe dekhe ukhiNe dese niddhe, dese lukkhe' te yetAnA zamAM shodezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM
Page #945
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA ze020 u. 509 anantapradezike saptAsparzagatabhaGgani0 917 uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti laghu bahutvaghaTita prathamacatuSke mayago bhaGgaH 1, dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezaH zrIto deza uSNo deza: snigdho dezAH rUkSA iti bahutvaviziSTa laghughaTita prathamacatuSkasya dvitIyo bhaGgaH2, dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezaH gIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti bahutvaviziSTalaghughaTita prathamacatuSkasya tRtIyo deza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIna, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, 'deza: karkaza', dezo dukaH, dezI gurukaH, dezA laghukAH, dezAH zItaH, deza uSNaH, deza: snigdhaH, dezAH rakSAH 2' aisA yaha dvitIya bhaMga haiisake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'deza: karkazaH, deza: mRduH dezI gurukaH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, dezaH sort, dezAH snirAH, dezo rUkSaH 3' aisA yaha tRtIya bhaMga hai - isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura ekadeza meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'deza: karkazaH, dezo mRdukaH, deza guruGa, dezA laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA:' aisA yaha caturthabhaMga hai - isake anusAra vaha eka uSNu ekadezamAM snigdha ekadezamAM rUkSa spavALA hAya che. A pahele lauMga che. 1 athavA te 'dezaH pharkazaH dezo mRdukaH dezo gururuH dezA laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rukSAH 2' potAnA mehezabhAM kaIza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezeAmAM ghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uththu ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzI vaLe he.tha the, AA jIne lauMga he. 2 athavA te 'deza' karkazaH dezaH mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezaH pItaH deza uSNaH dezAH snigdhA dezo rukSaH 3' peAtAnA ekadezamAM ka za ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka deze mAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa vAha! che yAtrIle lauMga he 3 yAtrA te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezI gurukaH dezA laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigvAH dezAH rUkSAH4' ye'hezabhAM 44 dezamAM bhRha uddezamAM gu3 aneka dezobhAM laghu
Page #946
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre bhaGgaH 3, dezaH karkazo dezo mRko dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSA iti caturthoM bhaGgaH 4 / dezaH karSazo dezo musko dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigyo dezAH rUkSA.2, dezaH karkazI dezo mRduko dezo guruko deza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSA, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra ke the 4 bhaMga yahutva viziSTa laghugdaghATana prathama catuka ke haiM, pahatva viziSTa laghupadaghaTita dvitIya catuSka ke cAra bhaMga isa prakAra se haiM-'dezaH karkazaH, dezo mRkA, dezo zubhakA, dezA laghutAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezo rakSaH 1' ekadeza meM vaha karkaza, ekadeza meM smRnu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rakSa sparza vAlA ho sakatA hai 1, dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRnukA, dezo gurukA, dezA laghu dhAH, dezaH zInA, dezA uSNAH, dezaH snigdhA, dezAH rakSAH2' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM hu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 2 tRtIya bhaMga isa ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A ce bhaMga che. 4 A cAra bhaMgo laghupadane bahuvacanathI jene pahelI caturbhagInA banAvavAmAM AvyA che. have bahuvacana vALA laghupadanA bIjI caturbhagInA cAra bhaMgo batAvavAmAM bhAva cha.-'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUmaH1 te 11nA mahezamA ' ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezomAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uNu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa vALe hoya che. mA 53 / che. 1 mayata 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSgA dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' pitAnA ekadezamAM karkaza eka dezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezomAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uNa ekadezamAM snigdha ane aneka deze mA / 31 pazavAya DAya che. mA bhAna cha. 2 athavA ta 'dezaH karkazaH
Page #947
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 20 u. 509 ananta pradezike saptAsparzagatabhaGga ni0 919 dezAH lanukAH dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH devo rUkSaH 3, dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezaH zIno devA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4, dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezA lakAH dezAH gItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamaH 1, dezaH karkazo prakAra se hai - 'deza: karkazaH, dezI mRdukaH, dezo zurukaH, degAH laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, deza rukSaH 3' ekadeza meM vaha karkaza, eka deza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, eka deza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, caturtha bhaMga isa prakAra se hai'deza: karkazaH, deza' mRdukaH, dezI guruko, dezA laghukAH, dezaH zItaH dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha eka deza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, mahatvaviziSTa laghupada ghaTita tRtIya catuSka ke 4 bhaMga isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH, dezo mRduko, dezI guruko, dezA laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' yaha isakA pahilA bhaMga hai, isake anusAra yaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM dezo mRdukaH dezI gurukaH dezA laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' yetAnA zamAMza uddezamAM bhRTu uddezabha gurU aneka dezAmAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa pazavALA hoya che. A trIje bhaMga che. 3 athavA te 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezA snigdhA dezAH rUkSAH 4' potAnA uddezabhAM 85 medezamAM mRhu ekadezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa spazavALA hAya che, yA thothe| lauMga che. 4 have bahuvacanavALA laghupadanI caiAjanAvALA trIjI cartubha'gInA bha'gA matAvavAmAM Ave che.--' dezaH karkazaH dezo mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rukSaH 1' te potAnA uddezabhAM karkaza ekaddezamAM mRduM ekadezamAM gurU aneka dezemAM laghu aneka dezeAmAM
Page #948
--------------------------------------------------------------------------
________________ 920 bhagavatI sUtre dezo mRduko dezI guruko dezAH laghukA dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezAH kSAH 2, dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezI rUkSaH 3 / dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezAH zInAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 | dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aura ekadeza meM rakSasparzavAlA ho sakatA hai 1, halakA dvitIyabhaMga isa prakAra se hai - 'deza: karkazaH, deza. mRdu, dezo guruge, dezA laghukAH, deshaa| zItAH, deza " Gore, deza: snigdho, dezAH lakSAH 2' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzabAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezI gurukaH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rukSaH 3' ekadeza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUpa vAlA ho sakatA hai 3 isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai'deza: parkazaH, dezo mRTuka, dezI gurukaH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH deza ucgaH, dezAH snigdhA, dezAH rukSA:' isake anusAra vaha ekadeza zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spazavALA hoya che. yA rIte sA pdd'e| lauMga che. 1 athavA te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo guruko: dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdho dezAH rUkSA 2' potAnA me'ddezamAM 41za me'ddezabhAM bhRTu me'ddezamAM gu3 mane dezeAmAM laghu aneka dezAmAM zIta ekadezamAM uththu ekadezamAM snigdha aneka dvezobhAM ikSa sparzavANI Deya che. yA bhIle lauMga che. 2 athavA te ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH deza ugaH, dezaH: snigdha : dezo rUkSaH3' te potAnA zehezabhAMza ane hezabhAM bhRhu uddezabhAM gu3 ane dezamAM laghu aneka dezemAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane zre'ddezamAM 3kSa sparzavANI hoya che. yA trIle lauMga che u athavA te ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSA. 4' te potAnA mehezabhAMza uddezamAM bhRDa meDezabhAM
Page #949
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 20 u. 509 anantapradezike saptASTasparzagana bhaGgani0 121 dezA ucNA dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezA' zIvAH dezA uSNAH dezAH meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rukSa sparzazalA honA hai 4' mahatva viziSTa laghupada Tela caturtha catuSka ke 4 bhaMga isa prakAra se haiM- 'deza pharkazaH, dezo cha, dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezAH zInAH, dezA uSNAH, deza: snigdhaH, dezo rUkSaH 1' ekadeza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIna, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzAlA ho sakatA hai 1 yaha isakA prathama bhaMga hai isakA dvitIya aMga isa prakAra se hai- 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH, dezI guruko, dezA laghukAH, dezAH zItA, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' ekadeza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, eka deza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM nigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa spargavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai- 'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezI guruko, dezA laghukA', dezAH zInA, dezA uSNAH, dezAH gurU aneka dezAmAM laghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzIvALA hoya che. A ceAtheA bhaMga che. 4 have mahuvacanavALA laghupadathI ceAthI catubha'gInA cAra bhAMgAe khatAvaamaaN Ave che.- 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezAH laghukAH deza zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1' te ghotAnA dezamAM za ekadezamAM mRdu ekaGezamAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spazavALA hAya che. 1 AA prabhAce yA pahelo lauMga che. 1 athavA te ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' peAtAnA ekadezamAM karkaza edezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu aneka deze!mAM zIta aneka deze!mAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM 3kSa sparzavANI hoya he bhA jIne lauMga che. 2 athavA te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH
Page #950
--------------------------------------------------------------------------
________________ 922 bhagavatIsUtre snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyaH 3 / dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSyAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / ' evamee garupaNaM egattaeNaM lahueNaM puhuttaeNaM solasa bhaMgA kApatrA' evamete gurukeNa ekatvena laghuna pRthakatvena poDaza bhaTTAH karttavyAH, caturNAM karkazAdipadAnAM saviparyayANAmAzrayaNAdaSTau sparzAH, ete va vAdarasya ndhasya dvidhA vikalpitasyasnigdhAH, deza rUkSaH 3' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, eka deza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzAlA ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai - 'deza : karkazaH, dezaH mRdukaH, dezo gurukaH, dezA laghukkAH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezA' rukSAH 4' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, 'evamee garueNaM egattaeNaM lahueNaM pu6ttaeNaM solasa bhaMgA kAyavyA' isI prakAra se gurupada ko ekavacana meM aura laghupada ko bahuvacana meM rakhakara solaha bhaMga karanA cAhiye, saviparyaya karkazAdi padoM ke AzrayaNa se - karkaza 1, isakA viparIta mRdu 2 guru 3 isakA viparIta laghu 4, zIta 5 isakA viparIta uSNa 6, snigdha 7 aura isakA viparIta rukSa 8 isa prakAra ke karane dezo rUkSaH3' potAnA uddezamAMza uddezamAM bhRha uddezamAM gu3 ane dezeAmAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzIvALA heAya che. A trIje bhaga che. 3 athavA te dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' potAnA uddezamAM 4za uddezamAM bhRTu - dezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezAmAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzI be hAya che. A thothe| lauMga che. 4 'evamee varuNaM ettaraNaM lahuraNaM puhuttaeNaM solasa bhaMgA kAyavvA' khAna prabhAo gu3pahane se,vayanamA bhane saghuyahane mahuvayaMnabhAM cArjIne seALa bhagA manAvI levA. pherapha ravALA ka za vigere padeAnA AzrayathI karkaza 1 tenA viparIta mRdu r gurU3 tenA viparIta laghu 4 zIta 5 tenA vaparIta uSNu 6 snigdha cha ane tenA viparIta rUkSa 8 A rIte ceAjanA phara
Page #951
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u.5sU09 anantapradezika saptAyasparzagatabhani0923 ekatradeze catvAro viruddhAstu dvitIyadeze iti, eSu ca spargeSu ekatvAnekatvAbhyAM bhaGgakA bhavanti, rUkSapadena ekavacanAntena bahuvacanAntena dvau, etau ca snigdhaikavacanena labdhau etAveva snigdhavahuvacanaM labhete, eve catvAro bhagAH sUtre eva catuSkeNa darzitAH, tathA eteSveva aSTamu padeSu uSNapadena bahuvacanAntena ukta caturbhaGgI se ATha sparza hote haiM-dvidhA vikalpita pAdara skandha ke ekadeza meM cAra aura dvitIya deza meM dUsare viruddha cAra sparza rahate haiM ina sparzI meM ekatva aura anekatva ko lekara bhaMga banate haiM / rukSapada ke ekavaca. nAnta se aura bahuvacanAnta se do aMga banate haiM, pahilA bhaMga aura tIsaga bhaga rUkSapada ke ekavacanAnta se bane haiM tathA-dvitIya aura tRtIya bhaMga rukSapada ke bahuvacanAnta se bane hue haiM isI prakAra se snigdha ke ekavacanAnta se prathama bhaMga aura ditIya bhaMga yane haiM aura snigdhapada ke bahuvacanAnta se tRtIya bhaMga aura caturtha bhaMga bane haiN| yaha bAta 'dese kakkhaDe, dekhe bhaie, dekhe gae dele lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe isa prakAra ke kathana meM jo cAra bhaMga bane haiM, unake viSaya meM kahI gaI hai, 'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, dese sIe, desA uliNA, dele niddhe, dese lukkhe' isa prakAra ke kathana meM pUrvokta kathana se yahI bhinnatA hai ki yahAM uSNapada ko bahuvacanAnta kiyA gayA hai pUrvokta kathana meM uSNapada ekvAthI ATha sparza thAya che. be prakAranA vikalpavALA bAdaza skaMdhanA ekadezamAM cAra ane bIjA dezamAM bIjA avirUddha 4 cAra sparze rahe che. A sparzomAM ekapaNuM ane anekapaNune laIne bhago bane che. rakSa padanA ekavacananA tathA bahuvacananA prayogathI be bhAgo thAya che. pahelA ane trIjo bhaMga rUkSa padanA ekavacananA prayogathI bane che, temaja je ane trIjo bhaMga rUkSa padanA bahuvacananA pragathI thAya che. e ja rIte sinagdha padanA ekavacananA prayAgathI pahele ane bIjo bhaMga thayela che. ane sinagdha padanA bahuvacananA prayAgayI trImane yAyA 1 thAya che. 24 pAta 'dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niDhe dese lukkhe' A prakAranA kathanamAM je cAra bhegA thAya che. tenA saMbaMdhamAM kahI che. 'dekhe kakkhaDe dese maue dese gahae dese lahue dese sIe desA masiNA dese niddhe dese lukkhe' mA nA thanamA pUrvarita 4thanathI merA 32 // 2 cha :A prakAramAM uSNa padane bahuvayanAna karyuM che. bAkInA rUkSa snigdha padanA
Page #952
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 bhagavatI sUtre yuktena anye catvAro bhaGgA bhavanti, evaM zItapadena bahuvacanAntenaiva anye cattrAro bhaGgA bhavanti, tathA zItoSNapadAbhyAmete eva catvAro bhaGgA militvA SoDaza ete bhavanti, tathA laghupadena bahuvacanAntena ete eva catvAraH tathA laghuzItapadAbhyAM bahuvacanAntAbhyAmete eva catvAro bhaGgAH, evaM laghUSNapadAbhyAM catvAro bhaGgAH, evaM laghu zItoSpadairapi catvAro bhaGgAH, tadevamete'pi SoDaza bhavanti etadeva vacanAnta kiyA gayA hai bAkI kA rUkSa snigdhapada ke ekavacanAnta aura bahuvacanAnta sambandhI kathana pUrvokta jaisA hI hai isa prakAra ke kathana meM bhI cAra bhaGga bane haiM / 'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, delA sIyA, dese usaNe, dese niddhe, dese lakkhe' isa prakAra ke kathana meM 'zItapada' ko bahuvacanAnta kiyA gayA hai isa kathana meM bhI 4 bhaMga hue prakaTa kiye gaye haiM yahAM para bhI rUkSa, snigdha ko ekavacana aura bahuvacana meM rakhakara bhaGga racanA huI hai 'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dekhe lahue, desA sIyA, desA usiNA, dese niddhe, dese lakkhe' isa prakAra ke kathana meM bhI cAra bhaMga pUrvoktarUpa se rUkSa snigdha, pada ko ekatA aura anekatA se hue haiM, yahAM para zIna aura uSNapadoM meM bahuvacanAntA huI hai / isa prakAra se ye saba bhaMga milakara 16 bhaMga ho jAte haiM / 'dete kakkhaDe, dekhe maue, dele garue, desA lahuyA, dese sIe, dekhe usaNe, dele niddhe, dese lakkhe 4' isa prakAra ke kathana meM ekavacanAnta ane bahuvacanAnta sa`baMdhInuM kathana pahelA kahyA pramANe ja che. AA prabhAainA uthana prArabhAM pazu yAra lagI thAya che ' dekhe kakkhaDe dese mau dese garue dese lahue dekhA khIyA dese uciNe dekhe niddhe dese lukkhe' ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezAmAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spavALA hAya che. A prakAranA kathanamAM zIta padane mahuvacanathI kahyuM che. A kathana prakAranA pazu cAra 4 bhaMgA pahelAM khatAvyA che. ahiyAM paNu rUkSa ane snigdhane ze'vayana bhane mahuvayanamAM yeolane lagonI rathanA tha che. 'dese kakkhaDe dese maue dese garura dete lahue desA sIyA dekhA usiNA dese niddhe aise lukkhe' thA aAranA uthana aAramA pazu 4 yAra lage pUrveta 3ye ikSa snigdha padanA ekapaNA ane anekapaNAthI thayA che. AmAM zIta ane uSNu padAmAM mahuvacananA prayAga thayA che. A rIte A tamAma bha MgA maLIne 16 soNa tha laya che. 'dese kakkhaDe dese maue dekhe garue desA lahuyA dese sIe dekhe usaNe dese ' niddhe dese lukkhe4' thA aAranA uthana aArabhAM yatha
Page #953
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptApTasparzagatabhani0 925 sarvam , 'evaM garueNaM egalaeNaM lahueNaM puhuttaeNaM' iti vAkyena darzitam , ekatracanAntena gurukena laghu kena bahuvacanAntena laghukenetyarthaH / evaM karkazapadena ekatra canAntena gurupadena bahuvacanAntena ete eva punaH poDazabhaGgAn labhante iti darzayannAha-'dese kakkhaDhe dese maue desA garuyA' ityAdi, 'dese kakkhaDhe dese maue desA garuyA dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe4, bhI 4 bhaMga hue haiM yahA~ laghuda ko bahuvacanAnta kiyA gayA hai tathA laghupada aura zItapada ko bahuvacanAnta karake 4 bhaMga aura dhanate haiM, isI prakAra se laghu, aura uSNapada ko bahuvacanAnta karake 4 bhaMga banAye jAte haiM isI prakAra se bahuvacanAnta karake laghu, zIta, aura uSNapadoM ke dvArA bhI 4 bhaMga banAye jAte haiM yahI bAta 'evaM garueNaM egattaeNaM lahueNaM puSTuttaeNa' isa vAkya se prakaTa kI gaI hai / arthAt gurupada ko ekavacana meM aura laghupada ko bahuvacana meM rakhakara aura bhI 16 bhaGga isI prakAra se banate haiN| tAtparya kahane kA yaha hai ki yahAM para jitane bhI ye catuSka prakaTa kiye gaye haiM una sabake 16-16 bhaMga banate haiN| ___agha yaha prakaTa kiyA jAtA hai ki japa karkazapada ko ekavacanAnta aura gurupada ko bahuvacanAnta kiyA jAtA hai taba ye hI bhaga aura 16 bhaGgarUpa meM pariNata ho jAte haiM jaise-'dese kakkhaDe, dese maue, desA galyA, dese lahue, dese sIe, dekhe ukhiNe, dese niddhe, dese lukkhe 4' 4 cAra bhAge thayA che. AmAM laghu padane bahuvacanathI jela che. tathA laghu pada ane zIta padane bahuvacanathI yejIne 4 cAra bhago banAvAya che. eja rIte laghu zIta uNapane bahuvacanAnta karIne paNa 4 cAra bhaMga banAvAya che se vAta 'evaM gaeNaM egattaeNaM lahue gaM puhattaeNaM' mA sUtra54thI tAva che. arthAta gurU padane ekavacanamAM ane laghu vigere padene bahuvacanamAM rAkhIne paNa bIjA 16 soLa bhAge thAya che. kahevAnuM tAtparya e che keA prakaraNamAM jeTalI caturbhagIo batAvavAmAM AvI che te tamAmanA 1616 soLa soLa bhaMga thAya che. have e batAvavAmAM Ave che ke-jyAre karkaza padane ekavacana ane gurU padane bahuvacanavALuM banAvavAmAM Ave che. tyAre Aja bhaMga 16 soLa 32 manI laya che. tasA prabhArI cha-'dese kakkhaDe dese maue desA garuyA aise lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukhe4' mA zatanA
Page #954
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 bhagavatI sUtre refa solabhaMgA kAyantrA' dezaH karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, ete'pi SoDazamaGgAH karttavyAH, atrApi vahutvaviziSTagurukaghaTitASTasparzeSvapi catuzcatuSTakaM kRtvA poDazabhaGgA racanIyAstathAhi dezaH karkazo dezI mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamacatuSkasya prathamo bhaGgaH 1, dezaH karka zo dezI mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdha dezAH rUkSA iti prathamacatuSkasya dvitIyo bhaGgaH 2, dezaH isa prakAra ke kathana meM 4 bhaGga banate haiM aura ina cAra bhaGgoM ke aura bhI 16 bhaGga banate haiM jo isa prakAra se haiM- 'dezaH karkazaH, dezo nRdukaH, dezAH gurukAH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigvaH dezo rUkSa' aisA yaha bhaGga prathama catuSka kA pahilA bhaGga hai zeSa tIna bhaGga banAne ke lie rUkSa snigvapada meM ekatva, anekatva kiyA gayA hai'jaise- 'deza: karkazaH, dezI mRdukaH, dezAH gurukAH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rukSAH' yaha dvitIya bhaGga hai, isameM gurupada meM to bahuvacanatA hai hI kyoMki bahuvacana viziSTa gurupada ke yoga se hI yahAM cAra catuSka hue haiM unameM prathama catuSka ke prathama bhaGga ko to dikhalA hI diyA gayA hai, usameM snigva aura rUkSapada meM laga kathana prakAramAM 4 cAra bhagA ane che. ane e cAra bhageDanA bIjA 16 soja aMgo thAya che ? mA prabhAve che. - ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1 te peAtAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRhu aneka dezeAmAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spazavALA hAya che. A pahelI catulagInA pahelA bhaMga che. khAkInA traNa manAvavA rUkSa ane snigdha pa4mAM ekapaNu ane aneka thAnA prayoga zvAsAM bhAve che. prema-' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' te peAtAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezeAmAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmA rUkSa sparzIvALA hAya che. A khIjo bhAga che. 2 A bhaMgamAM gurUpadamAM te bahucata ja che. kemake huvacanathI viziSTa gurU padanA cAgathI ja ahiMyAM 4 cAra catuma gIyA thaI che. temAM pahelI catugIne pahele bhaMga tA khatAnyA ja che. temAM snigdha ane rUkSa padamAM ekavacananA prayeLa thayA che.
Page #955
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u. 5 sU09 anantamadezike saptAsparzagana mahani0 927 do dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza ugNo dezAH snigdhAH dezI rUkSa iti prathamacatuSkasya tRtIyo bhaGgaH 3, dezaH karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezI laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSA iti caturthaH 4 / dezaH varkazo dezI mRduko dezAH guruhAH dezo laghuko ekatva vivakSita huA hai yaha dvitIya bhaGga hai, isameM snigdhapada meM ekatva aura rUkSapada meM bahutva vivakSita huA hai, isakA tRtIya bhaGga hasa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, dezo nRTukaH, dezA gurukAH, dezI laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigzaH, deza: rUkSaH 3' yahAM snigdha pada meM bahuvacanatA aura rUkSapada meM ekavacanatA vivakSita huI hai hA tu bhaGga isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH, dezo sRbukaH, dezAH gurukAH, deza: laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH' yahAM snigs aura rukSa donoM padoM meM bahuvacana vivakSita huA hai isa prakAra se ye prathama catuSka ke 4 bhaGga hai aura ye : bhaGga bahuvacanayukta gurupada ke yoga se hue haiM ina saba meM rUkSa snigdha padoM meM ekatA aura anekatA vivakSita huI hai isI prakAra se dvitIya catuSka ke 4 goM ko prakaTa kiyA jAtA hai - isameM uSNapada meM bahuvacanatA vivakSita huI A rIte A bIjo saMga kahyo che 2 AmAM bdhi ane kSa padamAM ekapshu NatAvesa che. ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' te potAnA dezamA shodezamAM mRdu aneka dezeAmAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa paLeA heAya che. A bhaMgamAM snigdha paTTamAM bahuvacana ane rUkSa padamAM ekavacananA pratyeAga thayA che A trIle lauMga che. 3 athavA te ' dezaH karkaza. dezI mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH deza. zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' potAnA mhezabhAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane aneka dezAmAM rUkSa sparzavALA hAya che. A bhaMgamAM snigdha ane rUkSa e banne padAmAM bahuvacananA pratyeAga thayeA che A rIte A pahelI catula gInA 4 cAra bhagA thayA che, ane A cAra bhaMgA bahuvacanavALA gurUpadanA yeAgathI thayA che. A gadhA bhagAmAM rUkSa ane snigdha padAmAM ekapaNu ane anekapaNu thayela che. have eja rIte bIjI catulagInA 4 cAra bha MgA batAvavAmAM Ave che. temAM GSTyu yadRbhAM mahuvayananA prayoga urela che, te yA prabhA] che.--- dezaH karkazaH
Page #956
--------------------------------------------------------------------------
________________ 928 bhagavatIsUtre dezaH zIno dazA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH karka zo dezI mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIvo dezA uSNAH deza: snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karkazo dezo mRtuko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, dezaH va kezo dezo mRduko hai-'jaise-'dezaH karkazA, dezo mRdukaH, dezAH gurukAH, dezI laghukkA, dezaH zInaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' yaha isakA prathama bhaMga hai-isameM gurUpada kI bahuvacanatA ke sAtha uSNapada meM bahuvacanatA vivakSita huI hai 1, dvitIdha maMga isa prakAra se hai-dezaH karkazaH, dezaH mRdurU', dezA guru kAra, dezo laghu rUH, dezaH zIna:, dezA uSNA, dezaH snigdhA dezAH rUkSAH 2' yahAM gurupada meM bahuvacana ke sAtha 2 uSNa pada meM aura rukSapada meM bahuvacanatA vivakSina huI hai tunIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH ka kaizaH, dezaH mRtukA, dezAH gurukAH, dezo laghukaH dezaH zItA, dezA uNAH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' yahAM para gurupada meM bahuvacanatA ke kathana ke sAtha sAtha uSNapada meM evaM snigdhapada meM bahuvacanatA kahI gaI hai| isakA caturthaM bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1 te pAtAnA me dezamA 4degza dezamA bhRSTa bhane dezamA gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM gurUpadanA bahuvacananI sAthe uSNa padamAM paNa bahuvacanane pravega karela che. e rIte bIjI yatama gAnA pdde| ma che. 12 te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' pitAnA ekadezamAM karkaza e dezamAM mRdu aneka dezomAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM gurUpadamAM bahuvacananI sAthe uSNu pada ane rUkSa padamAM paNa bahuvacanane pravega karavAmAM Avela che. e rItem bhI 12. 2, ma ta 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezaH laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa 3' pAtAnA me dezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparza vALo hoya che A bhaMgamAM gurU padamAM tathA uSNu ane snigdha pademAM paNa bahuvacanane praga karela che. A rIte A trIjo bhaMga che. 3 athavA
Page #957
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za020 u. 5 sU09 ananta prAdezike saptAsparzagatabhaGgani0 929 dezAH guruH dezI ghuko deza zIvo degA uSNAH dezAH snigyAH devAH rUkSAH 4 | deza: parkazo dezI mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dekho rUkSaH 1, degaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezI laghu ko dezAH zItA. deza unmo dezaH lino degAH rUkSAH 2, dezaH karkazo " karkazaH, dezaH, dekhA gurutAH dege laghuH devaH cInaH dezA uSNA', dezAH snigdhAH dezAH kSAH 4 yahAM para gurupada meM bahuvacana ke kathana ke sAtha 2 uSNapada meM pada meM aura rukSapada meM bahuaara cikSi huI hai 4 tRtIya prakAra se hai- 'deza: karkazaH, deza, dezAH guruH dezaH laghu, dezAH zItaH deA uSNa, dezAH snigaH, deza: rUkSaH 1' isa tRtIyacatuSka meM zatapada meM bahuvacanatA huI hai, ataH isakA yaha prathama bhaMga hai, dvitIya bhaGgakA isa prakAra se hai - dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, deza gulAH, dezo laghukaH, dezAH zItA, deza uSNaH, dezaH striyaH dezAH rukSAH ' isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai- 'dezaH karkazaH, deza dukA, dazAmAM uSNu aneka sparzIvALe hAya che. te ' dezaH karkaza. dezaH mRdukaH dezAH gurukkAH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH khkSA 4' potAnA uddezabhAM bhRTu bhane dezobhAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezAmAM snigdha ane aneka dezAmAM rUkSa A bhA~gamAM gurUpadmamAM tathA uSNupada snigdhapada ane rUkSapadamAM bahuvacanane prayAga karavAmAM Avela che. e rIte A 4 ceAtheA bhaMga che. have trIjI atubha MgI NatAvavAmAM Ave che - dezaH karkaza dezo mRdukaH dezAH gurukA' dezaH laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH deza: rUkSa 1' athavA te catAnA ekadezamAM kaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spavALA heAya che A bhaMgamAM zItapadamAM bahuvacananA prayAga karela che rIte mA zrI atula jInA pdd'e| lauMga che, 1 athavA te 'dezaH karkazaH dezo mRduko dezAH gurukAH dezaH laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' potAnA dezamAMza zamAM bhRTu bhane zobhAM zui aneka dezeAmAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu ekadezamAM aneka deze!mAM rUkSa spavALA hAya che. A khInne bhaMga che. ' dezaH karkaza' dezo mRTukaH dezAH gurukAH dezaH laghuka' dezAH zItAH deza uSNaH e snigdha ane athavA te
Page #958
--------------------------------------------------------------------------
________________ 930 bhagavatIsare dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezAH zItA: deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, dezaH karkazo dezo mRduko dazo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezA: rUkSAH 4 / dezaH karka zo dezo mRdu ko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, deza: pharka zo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA upNAH dezaH dezAH gurukAH, dezaH laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezaH rukSaH 3' isa tRtIya catuSka ke tIsare bhaMga meM gurupada kI bahughacanatA ke sAtha 2 zIta aura snigdhapada meM pahuvacanatA kathita huI hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karmazaH, dezo mRdukA, dezo zuruko, dezo laghuko, dezAH zItAH, dezA uSNaH, dezAH snigdhAra, dezAH rukSAH 4' ilake ila caturtha bhaMga meM zItapada meM pahuvacanatA ke sAtha 2 snigdha aura rakSa padoM meM bahuvacanatA huI hai-caturtha catuSka meM zIta aura uSNapada meM bahuvacanAntatA karake isa prakAra se bhaMgaracanA huI hai-'dezaH karkazA, dezo mRdukA, dezo guruko, dezo laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH dezo rakSaH 1' yaha isa caturtha catuSka kA prathama bhaMga hai, dvitIya saMga isakA isa prakAra se hai-'deza: karkazaH, dezo mRdukA, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezAH zItAH, dezA dezAH snigdhAH dezaH rukSaH3' potAnA dezamA 44 24dezamA bhR bhne| dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. trIjI catugInA trIjA bhaMgamAM gurUpada ane snigdha padamAM bahuvacanapaNuM batAvela che. 3 athavA 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH deza': rakSA 4' mezama 420 mehezamA bhRha medezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezamAM sinagdha, ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A cethA bhagamAM zIta padamAM bahuvacanapaNAnI sAthe snigdha ane rUkSa pademAM paNa bahuvacanane prayoga thayela che, A cethI catugImAM zIta ane uNapadamAM mahuvayanamA prayoga zana mA zata sAmanA . 'dezaH karkazaH dezo mRduko dezo guruko dezo laghukaH dezAH zotAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo hA te pitAnA ekadezamAM kaMTheza ekadezamAM mRdu edezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezamAM uNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. e rIte cothI caturbhaLIne A pahelo An cha, 1 athavA ta 'dezaH parkazaH dezo mRdukA dezo gurukaH dezo laghukA
Page #959
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za020 3.5 309 anantapradezike samAyasparzagatabhaGga ni0 931 snigdha dezAH kSAH 2, dezaH karkazo dezI mRduko devAH gurukAH dezo ko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezI laghuko dezAH zItAH degA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / tadevaM bahutvaviziSTagurukaghaTite'pi poDaza bhagA bhavantIti / karkazAdipadena ekavacanAntena gururupadena ca bahuvacanAntena ete catvAraH, tathA guruSNAbhyAM vahuvacanAnvAbhyAM catvAro bhaGgA abhavan evaM guruzItAbhyAmapi uSNAH, dezaH snigvo, dezAH rUkSAH 2, tRtIya bhaMga isakA isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezI gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigyAH, dezaH khakSaH 3, caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai - 'dezaH karkaza, dezI duruH, dezI gurukaH dezo laghu, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 4 ' ina bhaMga racanA kA artha spaSTa hai, isa prakAra ke the 16 bhaMga bahuvacanaviziSTa gurupada ke yoga se hue haiM, inakI vigata isa prakAra se haiprathamacatuSka ke 4 bhaMga ekavacanAnta karkazAdipada ko lekara aura yahu W dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rukSAH 2' potAnA bhezabhAM karkaza ekadezamAM mRtyu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNu ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzIvALA DAya che, 2 athavA te ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezI gurukaH dezo raghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rukSaH3' potAna. amhezabhAM kAza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzIvALA hoya che, yA trIle lauMga che. athavA te ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH" peAtAnA ekadezamAM karkaza ekadezamA mRdu ekadezamAM gurU ekadezamA laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane aneka dezAmAM rUkSa sparzIvALA DAya che. A rAtheA bhaMga che. 4 A rItanA A seLa bhaMgo khahuvacanathI yukta gurU padanA ceAgathI thayA che. tenI vigata A pramANe che.-pahelo gratugInA 4 cAra bhaMgo karkaza vigere pradezanA eka paNAthI ane gurUpadanA bahuvacananA prayAgathI thayela che. 1 gurU ane uSNu 14mAM bahuvacananA prayAga karIne bIjI cartubha'ga'nA 4 cAra bhaMgA thayA che, r gurU ane zItapadamAM bahuvacananA prayoga karIne trIjI catuganA 4
Page #960
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgavatIstre catvAro bhaGgA abhavan evaM guruzItoSNabahuvacanAntaizcatvAro'bhavan , tadevamete'pi SoDaza bhaGgAH, 'dese kakkhaDe dese maue desA garuyA desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, eevi solasabhaMgA kAyadA' dezaH karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, ete'pi SoDaza bhaGgAH kartavyAH, gurulaghUbhyAM bahuvacanAntAbhyAmete vacanAnta gurupada ko lekara hue haiM, guru aura uSNapada meM bahuvacanAntatA karake dvitIya catuSka ke 4 bhaMga hue haiM, guru aura zItapada meM bahuvacanAntatA karake tanIya catuSka ke 4 bhaMga hue haiM aura guru, zIta aura * uSNapadoM meM bahuvacanAntatA karake caturtha catuSka ke cAra aMga hue haiN| isa prakAra se ye pUrvokta 16 bhaMga niSpanna hue haiN| / 'dese kakkhaDe, dese maue, desA garupA, dekhA lahuyA, dese sIe, dese uliNe, dese niddhe, dekhe lukkhe-eevi solallabhaMgA kAyavvA' evaM laghupada meM bahuvacanAnta karake jo 16 bhaMga dhanate haiM ve isa prakAra se haiM-eka deza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha evaM ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai, yaha isa prakAra ke kathana kA prathama bhaMga hai, zeSa 15 bhaMga aura pUrvokta paddhati ke anusAra karanA cAhiye inakI vigata isa prakAra se hai-guru aura latrupada meM bahuvacana karane se evaM zeSapadoM meM ekaca pana karane se prathamacatuSka kA prathama bhaMga hotA hai, isakA vitIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezA cAra bhego thayA che, tathA gurU, zIta ane uSNa padamAM bahuvacanane prayoga karIne cethI catugInA 4 cAra bhaMga thayA che. A rIte pUrvokta 16 seLa mI yA cha. 4 'dese kakkhaDe dese marae desA gaLyA dekhA lahuyA dese sIe dese usiNe dekhe niddha dese lukkhe ee vi solasabhaMgA kAyavvA' te pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A rIte gurU ane laghu padamAM bahuvacanane prayoga karIne 16 saLa aMge banAvAya che. A te prakArane pahele bhaMga che. bAkInA '15 paMdara bhaMge pUrvokta paddhati pramANe karI levA tenI vigata A pramANe 'che-gurU ane laghu padamAM bahuvacanane prayoga karavAthI ane bAkInA padamAM 'ekavacana karavAthI pahelI caturbhAgIne pahele bhaMga thAya che. tene bIje 'mA pramANe the.-'dezaH karkazaH 'dezoH mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH
Page #961
--------------------------------------------------------------------------
________________ meyaryAndrakA TIkA za020 3.5sU09 anantapradezike saptApTasparzaganabhani0 933 eva catvAro bhaGgAH, evaM gurulaSgai huvacanAntaizcatvAro bhaGgAH, evaM gurulaghu zItarvahuvacanAntaizcatvAro magAH e gurulaghuzItoSNabahuvacanAntazcatvAro maGgAsta devamete'pi poDaza bhavanti, tathAhi-dezaH karka zo dezo mRnuko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH nidho dezo rUkSaH 1, dezaH mRdukaH, dezAH gurukAH, dezAH laghu kAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdha, dezAH rakSAH 2' isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezaH mRDakA, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItA, deza upamA, dezAH snigdhAH, dezaH rUkSaH3' caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo smRdukaH, dezAH gurukA, dezAH laghukAH, dezaH zIta:, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH lakSAH 4 dvitIya caturbhagI isakI isa prakAra se haiM-isa caturbhagI meM guru laghu evaM ugapadoM meM bahuvacanatA hui hai 'dezaH karkazA, dezaH mRdukA, dezAH guruzAH, dezAH laghukAra, dezaH zItaH, dezA umA, dezaH snigdhaH, dezaH rUkSaH 1 dezaH zItaH deza upagaH dezaH snigdhaH dezAH samAH2' potAnA dezamA 44 ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa parzavALo hAtha cha. ma paDavI yatumAnA bhI che 2 athAta 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zItaH deza ugaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' potAnA mahezamA 40 dezamA maha mane zAmA gurU aneka dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezomAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A pahelI caturbhAgIne jIna che. 3 min a 'dezaH sarkazaH dezaH madukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zItaH deza upagaH dezAH snigdhAH dezAH rukSA.4'tapAtAnA . dezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu eka dezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezomAM snigdha ane aneka dezamAM rahI sparzavALe heAya che, A ceAthe bhaMga che. 4 have bIjI catubhaLInA bhaMga batAvavAmAM Ave che -A catugImAM gurU, laghu ane kuNa padamAM bahu payanane prayAsa thye| cha. 'dezaH charkaza. deza mRdukA deza' gumkAH dezA laghukAH dezaH zIta dezA ugAH dazaH snigdhaH dezo lakSaH1 te pAtAnA 28. dezamAM karkaza e dezamAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka deze mAM vadhu eka dezamAM zIta aneka dezomAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bIjI caturbhAgIne pahele bhaMga che. athavA te
Page #962
--------------------------------------------------------------------------
________________ 934 bharades v karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdhadezAH rUkSAH 2, dezaH karkazo dezI mRduko dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, deza: kaka zo dezI mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / dezaH karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH karkazo dvitIya bhaMga isakA isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH, dezaH mRdukaH, dezAH gurukAH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNA, deza: snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' tRtIya bhaMga isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH, deza: mRdukaH, dezAH gurukAH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezaH rUkSaH 3' caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai - ' deza: karkazaH, dezaH mRdukaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSA 4' tRtIya caturbhagI isa prakAra se hai - isameM guru, laghu aura zIta padoM meM bahuvacanAntatA kI gaI hai - isakA prathama saMga isa prakAra se hai - 'deza: karkazaH, dezaH mRduka, dezA' gurukAH, dezA laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, deza: rUkSaH 1 ' ' deza. karkazaH dezaH mRhukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUjhAH 2' te potAnA me uddezamAM 44za yeU dezamAM bhRTu aneka dezemAM gurU aneka dezeAmAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu ekadezamAM snigdha ame aneka dezAmA rUkSa pazavALA hAya che. A khIjI atula jInA jIne lauMga che. 2 athavA te ' dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zItaH dezAH snigvAH dezAH rUkSAH 3' cotAnA ekadezamAM kazo ekadezamAM mRdu ane dezAmAM gurU aneka dezeAmAM laghu - ekadezamAM zIta aneka dezAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzavALA hAya che. A trIjI cattubha gInA trIjo bha`ga che. athavA te 'dezaH karkazaH dezaH saMdukaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dazAH rUkSAH4' athavA te potAnA zamAM 45 mehezamAM bhRhu bhane dezeAmAM gurU aneka dezeAmAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzIvALA hAya che. A bIjI catugInA cAtheA bhaMga che. have trIjI catu gInA bhagA khutAvavAmAM Ave che--temAM gurU, laghu ane zItapademAM bahuvacananA prayoga karavAmAM gAve che. 'dezaH kazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH e 1
Page #963
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyAvandrikA TIkA za020 3.5209 anantapradezika saptAesparzagatabhani0 935 divA vAra ijhAra che che-di kAra, jA tU, resA kuda, revA i%, vA , A guja, phrAni, A zakSa: 2 tRSi maMgar a gzA se hai-dezA , vRdu re gudA, terA ghu, rezA zIrA, ujA, raMga hinaghA re hRkSarU phulakA turtha maMjarUra wwAra re - kAra, reza , rezA surakSA, rezA , rezA nItA, gudA, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH4' isakI cauthI caturbhagI isa prakAra se hai-isameM guru, laghu, zIta aura uSNapadoM meM bahuvacanAnlatA tI gai haizira vA, rezA mRdulsa, rejI guja, rezA dhura, zAra d, saiA 3suri, zArira, rezA ha ra ra rararara ghara lerA sarerAH niH zara ra te pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uNuM ekadezamAM rinagdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A pahele bhaMga che. 1 athavA te "zaH vaza terA masurA puravAra karavuM zIta: re zizna desAH kSAra pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALe heya che. A bIjo bhaMga che. 2 athavA te "zaH H rezaH pUra zA gujArA raghu: tera zatA 3sLa verAH ridhAH A sArU" potAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezomAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa haiya che, A trIjo bhaMga che. 3 athavA te "za karaza dezo madukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH deza upNaH dezAH snigdhAH terA rahyA che pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A ce bhaMga che 4 have cothI caturbhagInA bhaMgo batAvavAmAM Ave cheAmAM gurU, laghu zIta ane uSNa padamAM bahuvacanane praveza karavAmAM Avela che. "rerA karA rezo mRdu resAH guphA re Dhapura revAzIta desA daure reza snipara rezaH ? athavA te pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM ucca ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A cothI
Page #964
--------------------------------------------------------------------------
________________ 936 bhagavatIsUtre dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH, dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karma zo dezo mRtuko dezAH guruzAH dezA laghukAH dezAH zIto dezA uSmAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH, 3, dezaH karka zo dezo mRduko dezAH gurujhAH dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH samAH 4 / evamete gurunchaghukAbhyAM vahuvacanAntAbhyAM zItoSNayoH parivRtyA eka mAneka-vAlyAM tathA snigdhakSazerekatvAnekatvAbhyAM poDaza bhaGgA bhavantIti / 'sabai vi te cautAI bhagA kakkhaDamauehi egattaehi' sarve'pi te AditazcatuHSaSTirbhaGgAH karkaza dukAbhyAmekatyAbhyAM bhavantIti / 'tAhe bakkhaDeNaM bhaGga hai-'dezaH karkaza , dezo suTukA, dezAH gurukA, dezA laghumAra, dezAH zItA, dezA uSNA, dezaH snigdhaH, dezAH rakSAH 2' tRtIya bhaMga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezo dukA, dezAH gurukAH, dezA laghukA, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigyA dezo rukSaH 3' caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai-dezaH karkaza:. dezaH mRdukA, dezAH gurukAH, dezA laghukAH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH lakSAH 4' isa prakAra se 5 16 bhaMga hote haiN| 'lavve vi te ca utsAha bhaMgA kavakhaDamaDaehi egtte| isa prakAra se ye 64 bhaMga karkaza aura mRdu sparza kI ekatA ko-ekavacana ko lekara yatuma"nal paDe1 cha. 1 mA ta 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka dezomAM lai aneka dezomAM zIta aneka dezamAM uoNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezamA 36 25. DAya cha mA bhIma cha. 2 athavA te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA upNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH3' pAtAnA dezamA 44deg mehezabhA bhRkSa mane dezamAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezamAM rakSa sparzavALo hoya che. A zrI. cha. 3 athavA te 'dezaH karkazaH dezo madukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA:4' potAnA dezamA karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezomAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa 25zavAjI hAya che mA yAyo na cha. 4 'savve vicausaddhiM bhaMgA kakkhahamauehi egattapahiM mArItanA 64 yAsa mI 44 mana bhu
Page #965
--------------------------------------------------------------------------
________________ shreefont TIkA za020 7.5 09 anantapradezike saptAsparzagatabhaga ni0 937 emae uNa puhutte ee causaIi bhaMgA kAyacyA' tadanantaraM karkazene katvenaM mRdukena pRthaktvena karkazapadena ekatvakena ekavacanAntena mRdupadena pRthaktvena bahuvacanAntena ete evaM pUrvoktakrameNetra catuHpaSTirbhannAH karttavyAH, tathAhi - dezaH karkazo dezAH mRdukAH dezo guruko dezI laghuko dezaH zIto deza uSNo deza snigdho deza rUkSaH 1 dezaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko dezI laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karkazo dezAH mRdukAH hue haiM 'tAhe kakkhaDe egattaNaM mauSNaM puhutteNaM ee causaDi bhaMgA arrot' isI prakAra se karkaza pada ko ekavacana meM aura mRdupada ko bahuvacana meM rakhakara jo 64 bhaMga banate haiM ve bhI isI krama se banate haiMjaise- 'deza : karkazaH, dezAH mRdukAH, dezo guruko, dezo laghuko, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdho, dezo ruukssH|' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM gRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzacAlA ho sakatA hai1, dvitIya aMga isa prakAra se hai-' dezaH karkaza', dezAH mRdukAH, dezI gurukA, dezo laghukaH, dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdha, dezAH rUkSA' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu. ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa C tAhe kakkhaDeNaM pagattaeNaM rIteza pahane - ceAsaTha bhagA thAya che. te sparzanA ekapaNA ekavacanane laine thayA che. mauNaM puhutteNaM ee causaTThi bhaMgA kAyavvA' mA vacanamAM ane mRdu padane mahuvacanamAM cAjIne 64 yA prabhAve che. - ' dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zItaH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1 athavA te potAnA uddezabhAM karkaza aneka dezAmAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALA hAya che. mA pahelA laMga che. 1 athavA te 'dezaH karkazaH dezAH mRduddhAH dezo gurukaH dezI laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH deza snigdha dezAH sAH 2' potAnA ze. dezamAM karkaza aneka dezemAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparza vALe hoya che. yA jIle laMga he 2 athavA te athavA te 'dezaH karkazaH dezAH To 118
Page #966
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 bhagavatIle dezo guruko dezI laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, dezaH karka zo dezAH mRdukA: dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / dezaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 2 / 1, sparzavAlA ho sakatA hai2, tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezAH mRdukAH, dezo gurukA, dezo laghukA, dezaH zItaH, deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSA3' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigya aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai3 caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazA dezAH mRdukA, dezo guruko, dezo laghuko, dezaH zItaH, deza uSNaH dezAH snigdhAra dezAH rakSAH' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA 14, ava uSNa padakI bahuvacanAntatA meM jo cAra bhaMga dhanate haiM-ve isa prakAra se haiM-'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezo guruko, dezo laghuko, dezaH zItA, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH1' yaha prathama bhaMga mRdukAH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zotaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezaH zarU pitAnA ekadezamAM karkaza aneka dezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu edezamAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A trIjo bhaMga che. 3 athavA te 'dezaH karkazaH dezAH madukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA dezamA 44deg5 mana zAma bhU ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM uNu aneka dezomAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa spezavALo hoya che. A cothe bhaMga che. 4 have uSNa padane bahuvacanamAM javAthI je cAra bhaMga thAya che te yo mAmA mAve cha.-' dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo baghuko dezaH zItaH dezA uSNAH deza snigdhaH dezaH rUmaH' mayA te cotAnA
Page #967
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezika saptAyasparzagatabhani0939 dezaH karkazo, dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezAH uSNAH dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2 / 2, dezaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo hai, isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdU, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIna, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, dvitIya bhaMga meM rUkSa pada meM bahuvacanAntatA karake bhaMga banA hai-jaise-'deza: karkazA dezAH mRdukAH, dezo gurukA, dezo laghukA, dezaH zItaH, dezA uSNA, deza: snigdhaH, dezAH rUkSAH2' ekadeza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu. ekadeza meM zIna, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezo meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai2, tRtIya bhaMga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezAH mRdukAH, dezo gurukA, dezo laghukA, dezaH zItaH, dezA uSNA, dezAH snigdhAH dezo rUkSA3' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRda, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparza. ghAlA ho sakatA hai3, caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezA ekadezamAM karkaza aneka dezomAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezomAM uSNa ekadezamAM sinagdha ane ekadezamAM rakSa sparzavALa hoya che. A pahele bhaMga che. 1 bIjo bhaMga rakSa padamAM bahuvacanane praga karavAthI thAya che. te A pramANe che'deshH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNA: dezaH snigdhaH dezAH rakSAH2' pAtAnA zamA 4 mane dezamA bhU ekadezamAM gurU e dezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uSNa ekadezamAM niSa ane aneka dezomAM rUkSa vALa hoya che. A bIjo bhaMga che. mathavA te 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' te pAtAnA zima 44za bhane dezamAM mRdu ekadezamAM gurU eka dezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uSNu aneka dezomAM nigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALe heya che. A zrIR 2 3 matha ta 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gurukaH dezo
Page #968
--------------------------------------------------------------------------
________________ 940 bhagavatI rUkSaH 2 / 3, dezaH karkazo dezAH mRdukAH dezI guruko dezI laghuko dezaH zIto davA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 2 | 4, dezaH karkazo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSgo dezaH snigdho dezo rUkSaH 3 / 1, dezaH karkazau dezAH mRdukAH dezo guruko dezI laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 3 / 2, dezaH karkazo mRdukAH dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' ekadeza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM mRduka, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha evaM aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai - 4 zItapada meM bahuvacanAntalA karake jo 4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM - 'deza : karkazaH, dezAH mRdukAH, dezI gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItA', 'deza uSNa, dezaH snigdhaH, deza: rUkSaH 1' yaha prathama bhaMga tRtIya catuSka kA hai isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, dezAH mRdukAH, dezI gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, deza: laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' potAnA yedezamAM karkaza aneka dezeAmAM mRdu ekadezamAM zurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezAmAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezAmAM rUkSa pavALA hAya che. A ceAthA bhaMga che, ja zIta padane mahuvacanamAM cAjavAthI je 4 cAra bhago thAya che. te have atAvavAmAM Ave che.-' dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH 1 athavA te potAnA yeU. dezamAM karkaza aneka dezeAmAM muhu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uththu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM kSa sparzIvALA DAya che. A pahelA bhaga che. 1 A trIjI catulagIne pahelA lauMga che, athavA te 'dezaH karkazo, dezAH mRdukAH, dezo guruko, dezo laghuko
Page #969
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5109 anantapradezika saptAesparzagatamahAni0 941 - dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza upNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3 / 3, dezaH karkago dezAH mRdukAH, dezo guruko dezo laghuko dezA ItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH samAH 3 | 4, dezaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko degAH zItAH dezA upNAH dezaH snigdho dezo rUmaH 4 / 1, degaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko snigdhA, dezAH rUkSAH 2' ekadeza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai-tRtIya bhaMga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezAH mRdukA, dezo gurukA, dezo laghukaH, dezAH zItAH, deza uSaNaH, dezA: snigdhAra, dezo rUkSA3' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, anekadezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIna, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezAH mRdukAna, dezo guruko, dezo laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhA, dezAH rUkSA4' isake anusAra yaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai| dezAH zItAH, deza uSNo, dezaH snigdho dezA rukSA:2' te cAtAnA zAza, aneka dezomAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha aneka dezomAM rakSa sparzavALA hoya che. 2 A zrI tumInA bhAna che. 2 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNa dezAH snigyAH dezo rUmaH3' pAtAnA ekadezamAM karkaza aneka dezomAM mRdu eka dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezomAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALe DAya che. mAtra yatuma bhInI zrI 12. 3 apAta 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuruH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH' potAnA dezamA 44 ane: zAmA zimA 13 eka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A trIjI caturbhAgIne yAcA lahe. 4
Page #970
--------------------------------------------------------------------------
________________ zkara - bhagavatI sUtre dezI laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezAH rUkSAH 4 / 2, dezaH karkazo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo kaghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezI rUkSaH4-3, dezaH karkazo dezA mRdukAH dezo caturtha catuSka zIta evaM uSNapada meM bahuvacana hone se huA haiisakA prathama bhaMga isa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, dezA' mRdukAH, dezo gurukaH, dezo laghuko, dezAH zItA, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH4' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai1, dvitIya bhaMga isakA isa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, dezA' mRdukAH, dezI gurukaH, dezI laghuka', dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH dezAH rUkSA!" isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdU, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai2, tRtIya bhaMga isakA isa prakAra se hai- 'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezI gurukaH, dezI laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezI rUkSaH 3' ekadeza usakA karkaza, aneka deza mRdu, ekadeza guru, have zIta ane uSNupane bahuvacanamAM ceAjIne ceAthI catubha'gInA bhaMgA atAvavAmAM Ave che. te mA abhAge che -' dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo 'gurukaH dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1 ' athavA te peAtAnA ekadezamAM karkaza aneka dezeAmAM mRduM ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezAmAM zIta aneka dezAmAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa pazavALA hoya che. A cAthI catulagInA pahelA bhaMga che, 1 athavA te 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdha. dezAH rUkSAH 2' potAnA uddezamAM 44 aneka dezeAmAM mRduM ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spa vALA hoya he bhA yothI atula jInA jIle lauMga che. 2 athavA te ' dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSgAH, deza': snigdhAH dezo rUkSaH3' cAtAnA vye'ddezabhAM zamane dezobhAM bhRddha uddezamAM zu3 memhezabha
Page #971
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramercandrikA TIkA za020 u. 509 anantapradezi ke saptAsparzagata bhai ni0 943 laghuko dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 4-4, evaM laghuke cahumvaM nivezya poDazabhaGgAH, tathA guruke'pi bahutvaM laghuke ekatvaM nivezya poDazabhaGgAH karttavyAH, tathA ruraykayorapi tvaM nivezya poDazabhaGgaH karttavyA svadevaM karkaze ekatvaM mRduke bahuvacanAntatAmAthitya catuHpaSTirbhedrA bhavantIti / ' tAhe kakkhaNaM puhutterNaM mauSNaM egattaeNaM causaTThi bhaMgA kAyantrA' n ekadeza laghu, aneka deza zIta, aneka deza uSNa, aneka deza snigdha aura ekadeza usakA rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai3' caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai - 'deza : karkazaH, dezA' mRdukAH, dezI gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, dezAH uSNAH, dezA' snigdhAH, dezAH rukSAH4' ekadeza usakA karkaza, aneka deza usake mRdu, ekadeza usakA guru, ekadeza usakA laghu, aneka deza usake zIta, aneka deza uSNa, aneka deza snigdha aura aneka deza usake rUkSa sparzacAle hote haiM / isI prakAra se laghupada meM bahuvacana karake solaha bhaMga hote haiM, tathA gurupada meM bahuvacana evaM pada meM ekavacana karake bhI solaha bhaMga hote haiN| tathA gurupada aura laghupada ina donoM meM bhI bahuvacana karake 16 bhaMga hote haiN| isa prakAra se karkaza meM ekavacana karake aura mRdupada meM bahuvacana karake 64 bhaMga hote haiM / 'tAhe kakkhaDeNaM puhutte maraNaM ettaeNaM carasi laghu aneka dezAmAM zIta aneka dezAmAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spazavALA DAya che. A ceAthI caturaMgInA trIjo bhaMga che. rU athavA te 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezI laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4-4' yetAnA zamAM 44 mane dezAmAM mRhu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane aneka dezAmAM rUkSa sparzIvALA hAya che. A ceAthI catubha'gInA ceAtheA bhaMga che. Aja rIte laghu padamAM bahuvacananI ceAjanA karavAthI paNa 16 bhagA thAya che. temaja gurUpadamAM bahuvacana ane laghupadamAM ekavacananI ceAjanA karIne paNa 16 seALa bhagA thAya che. teja rIte gurU ane laghu e khannemAM bahuvacananA pratyeAga karIne paNa 16 sALa bhagA thAya che. A rIte kaeNza padamAM ekavacana ane mRdu padamAM bahuvacananA prayoga ne 64 yAsa lagI dhAya che. 'tAhe phaksaDeNaM puhutteNaM maraNaM gattaNaM caTThi bhaMgA kAyantrA' te pachI 14 zayahAM mahuvayana bhane hu
Page #972
--------------------------------------------------------------------------
________________ 954 . . . , bhagavatIce tataH kaka zena karkazapadena pRthaktvakena bahuvacanAntena mRdupadena caikatvakena ekavacanAntena catuHSaSTibhaGgAH pUrvoktamakAreNa yathA bahuvacanAntena mRdukapadena - kRtaM tathaiva bahuvacanAntena karkazapadenApi catuHSaSTirmaGgA?, kartavyA stathAhi-dezAH karkazAH dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo deza snigdho dezo rUkSa ityAdi krameNa catuHSaSTibhaMgA UhanIyAH / 'tAhe egehi ceva dohi vi puhuttehiM causahi bhaMgA kAyacyA' jAva desA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' tataHbhaMgA kAyavA' isake bAda karkaza pada meM bahuvacana karake aura mRdupada meM ekavacana karake 64 bhaMga karanA cAhiye, jisa prakAra se mRdupada meM bahuvacana karake 64 bhaMga banAye gaye haiM, usI prakAra se karkazapada meM bhI bahuvacanAnta karake usake dvArA 64 bhaMga banA lenA cAhiye, jaisedezAH karkazAH, dezo mRdukA, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezaH zItaH, deza uSNA, dezaH snigdhA, dezo rUkSaH' ityAdi rUpa se 64 bhaMga hote haiM, inake banAne kI paddhati karkazapada ko ekavacanAnta karake pahile prakaTa kara dI gaI hai-'tAhe egehi ceva dohiM vi puhuttehiM cauhi bhaMgA kAyabbA, jAva dekhA kakkhaDA, desA mauyA, desA garuyA, desA lahuyA, desA sIyA, demA ukSiNA, dekhA niddhA, desA lukkhA' isI prakAra se padamAM ekavacananI cejanA karIne 64 cosaTha bhaMga banAvI levA. je rIte mRdupadamAM ekavacananI cejanA karavAthI 64 cosaTha bhaMga banAvavAmAM AvyA che. eja rIte karkaza 5damAM paNa bahuvacananI bhejanA karavAthI te prakAre 64 yAsa: a manAvI devA. to paDasamamA prabhArI cha.-'dezAH karkazAH dezo madukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rakSa' te pitAnA aneka dezomAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A pahele bhaMga che. A prakArathI bAkInA bhAge samajI levA e pramANe kula 64 cosaTha bhAge thAya che. A aMge banAvavAnI paddhati karkaza padane evacanamAM rAkhIne pahelA batAvavAmAM AvI cha. 'tAhe egehi cetra dohi vi puhuttehi' causaddhi' bhaMgA kAyavyA' jAva desA kakkhaDA desA mauyA desA gajhyA desA lahuyA desA sIyA desA usiNA desA niddhA aisA lukkhA' me te 145 bhane bhUme me pahAne mapayanamA
Page #973
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramairndrikA TIkA za020 u. 509 ananta pradezike saptAsparzagatabhaGgani0 945 tadanantaram etAbhyAmeva karkazamRdukAbhyAM pRthaktvena bahuvacanAntAbhyAM pUrvoktakrameNa yathA karkazena ekavacanAntena catuHSaSTirbhaGgAH kRtAstathetra dvAbhyAM karkaza mRdukAbhyAmapi catuHSaSTigAH kartavyAH, dezAH karkazAH dezAH mRdukAH dezo guruko dezI laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezI rUkSa ityArabhya dezAH karkazAH dezAH mRdukAH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH gItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH khakSAH etadantA sarve'pi bhaGgAH saMgrAdyAH, 'emospacchimo bhaMgo' epo'nantarodIrito bhaGgo'pazriyaH - sarvAntiyo bhavatIti / ete ca karkaza, aura mRdu ina donoM padoM ko bahuvacanAnta karake unase bhI ekavacanAnna mRdu pada se banAye gaye 64 bhaMgoM ke jaise 64 naMga canA lenA cAhiye ina donoM ke saMyoga se jo 64 aMga banate haiM unameM se yaha - 'dezAH karkazA dezAH nRdukAH, dezI guruko, dezo laghuko, deza zItaH, deza uSNa, dezaH snigdhaH dezo mA prathama aMga hai, isake anusAra usake aneka deza karkaza, aneka deza mRdu, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha, aura ekadeza khkSa ho sakatA hai, ina meM kA antima bhaMga 'dezAH karNazAH dezAH mRdukAH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, dezAH uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH' aisA hai yahI bAta - 'eso'pacchimo saMgo' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| isake anusAra usake aneka deza karkaza, aneka deza mRdu, aneka deza guru, aneka deza laghu, aneka deza cAjIne jema mRdu padane ekavacanamAM rAkhIne 64 cAsaTha bhaMgA banAvyA che te rIte AmAM paNa 64 ceAsaDha bhaMgA khane che. A khaMnenA caiAgathI 64 ceAsaTha lge| bhane che. teneo pahelo laMga yA prabhAye che.-' dezAH karkazAH dezAH mRdukAH dezo guruko dezI laghuko dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rukSaH 1' te peAtAnA aneka dezeAmAM karkaza aneka dezamAM mRhu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spavALA hoya che. A pahelA bhaMga che. tenA chelle bha'ga yA prabhA che --- dezAH karkazAH dezAH mRdukAH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSA' bhane dezamAM za aneka dezeAmAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka deromAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane aneka deze!mAM rUkSa sparzIvALA hAya che. A pahelA ane chellA laMga sivAyanA bAkInA 40 119
Page #974
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre catuzcatuHSaSTaya Adito bhaGgA militAH santo dve zateSaTpaJcAzadadhike syAtAm etadeva darzayati-'savve te aThThaphAse do chappannA bhaMga sayA bhavaMti' iti, sarve te aSTasparzaSaTpaJcAzadadhikAH zatadvayabhaGgA bhavanti, tathAhi-catuHsaMyoginaH poDaza bhaGgAH16, pazcasaMyogino'STAviMzatyadhikagatasaMkhyakA 128, paTrayoginazcaturazItyadhira zastrayasaMkhyakA bhavanti 384 / saptasaMyogino dvAdazAdhikapaJcazatasaMkhyakAH(512) bhavanti, aSTasaMgaginaH paTpaJcAzadadhikazatadvayasaMkhyakA(256) bhavanti, sarve ete bhagA militvA paNNavatyadhikadvAdazazatasaMrUpakA bhavanti iti / etadeva darzayati mUle, 'evaM ee vAyarapariNae aNaMtapaesie khaMdhe savvesu saMjoemu vArasachannauyA bhaMgasayA bhavaMti' evam ete vAdarapariNatAnantamadezikaskandhe sarveSu saMyogeSu SaNNaratyadhikadvAdazabhaGgazatAni bhavanti ||muu09|| __ aSTasparzakopTakam deze / deze | deze | deze / deze / deze / deze | deze karkazaH | mRdukaH / gurukaH | laghukaH | zItaH / upNaH snigdhaH | rUkSaH 256 / 128 / 64 / 64 / 16 8 4 zIta, aneka deza uSNa, aneka deza ligdha, aura aneka deza rUkSa ho sakate haiN| ina prathama aura antima bhaMga ke atirikta aura jo 62 bhaMga madhya ke bace haiM ve saSa bhaMga apane Apa samajhe jA sakate haiM aise haiM / 'savve te akAse do chappannA bhaMgasayA bhavati' ina cAra 64 ke kula bhaMga milakara 256 ho jAte haiM aisA jAnanA cAhiye, sparzo ko Azrita karake catuHsaMyogI 16 bhaMga, paMcasaMyogI 128 bhaMga, SaTsayogI bhaMga 384, sAta saMyogI bhaMga 512 aura aSTa saMyogI bhaMga 256 ye saba milakara 1296 bhaMga hote haiM ye 1296 bhaMga bAdarapariNata anantapradezika skandha 2 12 mAsa cha ta ma 25ya sabhaDa vA. zata 'savve ve aTaphAse do chappannA bhaMgasayA bhavati' mA yAra ye 44nA kha 256 mse| 75na bho thAya che. tema samajavuM sparzone Azraya karIne cAra sagI 16 soLa bhaMga pAMca saMgI 128 eka aThayAvIsa cha sagI 384 traNa cAryAzI sAta saMyogI 512 pAMcaso bAra ane ATha saMgI 256 baso chappana bhaMga A badhA bhegA maLIne kula 1296 bArase cha-- bhaMga thAya che. 126 bhaMga bAdara pariNuta ane anaMta pradezavALA skaMdhamAM paze saMbaMdhI
Page #975
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyAkA TIkA za020 u.5 sU010 paramANuprakAranirUpaNam 947 paramANvadhikArAdeva idamAha-'kaivihe NaM mane !' ityaadi| mUlam-'kaivihe NaM saMte! paramANU pannatte goyamA! cau. bihe paramANU pannatte, taM jahA-davaparamANa1, khettaparamANUra, kAlaparamANU3, bhaavprmaannuutt| davaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe pannatte, goyamA! caubihe pannale, taM jahA-accheje1, abheje2, aDajhe3, agejjhe / khettaparamANU NaM bhaMte! kaivihe pannatte, goyamA ! caubihe pannatte, taM jahA-aNaddhe1, amajhera, apaese3, avibhaaime4| kAlaparamANU pucchA, goyamA! caubihe pannatte, taM jahA avanne1, agaMdhere, arase3, aphaase|| bhAvaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe pannatte, goramA ! caubihe pannate, taM jahA vannamaMte!1, gaMdhamaMte 2, rasamaMte!3, phAsamaMte!1, sevaM bhaMte ! sevaM bhate! ti jAva vihrii|suu010|| chAyA-katividhaH khalu bhadanta / paramANuH prajJaptaH, gautama ! caturvidhaH paramANuH prajJaptaH, tathA dravyaparamANuH 1, kSetraparamANuH 2, kAlaparamANuH 3, bhAvaparamANuH 4 / dravyaparamANu. khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH, gautama / caturvidhaH prazasaH tadyathA-acchedhaH 1, abhedyaH 2, adAkhaH 3, agrAyaH 4 / kSetra. paramANuH khalu bhadanta ! katividhaH prazaptaH, gautama ! caturvidhaH prAptaH tadyathAmeM spoM ko Azrita kara hue haiM aisA jAnanA cAhiye, yahI pAta evaM ee pAyarapariNae aNaMtapaesie khaMdhe sambesu saMjoesu pArasanAuyA bhaMgasayA acaMti' isa sUtrapATha dvArA samajhAi gaI hai| ATha sparza kA koSTaka saM. TokA meM dikhAyA hai to vahAM se samajha leveM ||suu0 1 // yayA cha. tama samApu. 'evaM ee ya.yApariNae aNatarapasie baMdhe savvesu saMjoesu bArasachanna uyA bhaMgasayA bhavaMti' mA sutrAdhI samApI cha. 24 25zanu koSTaka saM. rIkSAmAM batAvavAmAM Avela che te te tyAMthI samajI levuM. sUra lA
Page #976
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta bhagavatIstre anardhaH 1, amadhyaH 2, apadezaH 3, avibhAgimaH 4 / kAlaparamANuH pRcchA, gautama ! caturvidhaH prAptaH, tadyathA-avarNaH 1, agandhaH 2, arasaH 3, asparzaH 4 / bhAvaparamANuH khalu bhadanta ! katividhaH prAptaH ? gautama ! caturvidhaH prajJaptaH, taghathAvarNavAn 1, gandhavAn 2, rasavAn 3, sparzavAn 4 / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||suu0 10 // viMzatizate paJcama uddezaH smaaptH| TIkA--'kAvihe NaM bhaMte !' katividhaH-katiprakArakaH khala bhadanta ! 'paramANU pannatte' paramANuH prajJapta:-kathitaH, he bhadanta | yo'yaM paramANu:-ya: khallu sUkSmavAdaraskandhAnAm avayavarUpaH sa katividhaH kathita iti bhAvaH / bhagavAnAi'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'caubihe paramANU pannatte' caturvidhazcatuH prakArakA paramANuH prajJapta, paramANuH paramazvAsI aNuzceti paramANuH yatrAvayavadhArA vizrAnti gacchati so'pakarpagato dravya vizeSaH / prakArabhedameva darzayati-taM jahA' paramANu ke adhikAra se hI sUtrakAra ara Age bAha rahe haiM'kavihe NaM bhaMte ! paramozU pananta ?' ityAdi / TIkAthai-isa satra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai kavihe NaM ate ! paramANU enante' he bhadanta ! jo sUkSma evaM pAdara skandhoM kA avaSayarUpa paramANu hai vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu ne aisA kahA hai-ki 'goyamA ! cabihe paramANU pannatte' paramANu cAra prakAra kA kahA gayA hai 'paramazvAsI aNuzca paramANu: isa vyutpatti ke anusAra jahAM apayaradhArA vizrAnti ko prApta ho jAtI hai aisA jo apakarSagata dravyavizeSa hai usakA nAma paramANu hai arthAt pudgala kA sabase choTe se choTA hissA ki jilakA phira dUsarA paramANuonA adhikArathI have sUtrakAra paramANunA prakArenuM nirUpaNa 42 cha, 'ivihe gaM bhaMte!' tyAhi. TIkAryuM-A sUtrathI gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke'kivihe NaM bhaMte ! paramANU pannatte' 3 sAvan sakSama bhane mA42 24 dhAnA re paramANuo che, te keTalA prakAranA kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhue [-goyamA ! caubihe paramANU paNNatte' 52mAra yA2 aranA che. 'paramazcAsau aNuzca paramANuH' mA vyutpatti pramANe yA gayadhArA vizrAMti meLave che. evuM je dravyavizeSa che, tenuM nAma paramANu che. arthAta pulane sauthI nAnAmAM nAne hirasa-bhAga ke jene tenAthI nAne bhAga-TukaDo thaI
Page #977
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyaryAndrakA TIkA zaM020 u.5 sU010 paramANuprakAranirUpaNam ityAdi, 'taM jahA' tathA 'dayaparamANU 1, khettaparamANu 2 kAlaparamANu 3, bhAvaparamANU 4' dravyaparamANuH 1, kSetraparamANuH 2, kAlaparamANuH 3, mAvaparamANuriti 4, tathA ca dravyakSetrakAlabhAva bhedAt paramANuzcaturvidha iti / eneSu dranakSepa milegu catuHpakArakepu paramANuSu dravyaparamANuH kIdRzaH karimakArazceti darzayitumAha- da6 mANU' ityAdi, 'daraparamANU NaM bhaMte ! kAvihe pannatte' dravyaparamANuH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gojama ! caubihe panatte' caturvidhaH prajJaptaH dravyaparamANuH tatra dravyarUpaH paramANuIvyaparamANuH varNAdirUpayamavivakSayA ekA paramANureva dravyaparamANuzabdena kathyate, yato'tra keralaM dravyasyaiva vivakSA vidyate, eka AkAzamadezaH kSetraparamANuriti kathyate / samayaH kAlaparamANuriti kthyte| khaNDa na ho sake vaha paramANu kahA gayA hai, yaha paramANu 'dadhaparamANU 1, khettaparamANU 2, kAlaparanANU 3, bhAvaparamANU' dravyaparamANu, kSetra. paramANu, kAlaparamANu aura bhAvaparamANu ke gena se cAra prakAra kA kahA hai-inameM jo dravyaparamANu hai usake viSaya meM gautama ne punaH prabhu se aisA pUchA hai ki-'dayaparamANU Na maMte ! kavihe pannatte' he bhdnt| dravyaparamANu kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai'ga.yamA' cabihe pannatte' he gautama ! dravyaparamANu cAra prakAra kA kahA gayA haiM? dravyarUpa paramANu kA nAma dravyaparamANu hai| isa dravyaparamANu meM varNAdirUpa dharmoM kI vivakSA nahIM huI hai, isaliye eka paramANu hI dravyaparamANu zabda se gRhIta huA hai / kyoMki yahAM kevala dravya kI hI vivakSA huI hai / eka AmAzapradeza kSetraparamANu kahA gayA hai| na tana 52mA 42vAma gAve cha,- parabhAnA 'davaparamANU1 khetta. paramANU2 kAlaparamANU3 bhAvaparamANU4' 0252bhA kSetra52mA 2 sa. paramANu ane bhAvaparamANunA bhedathI cAra prakAre che. AmAM je dravyaparamANu che tenA saMbaMdhamAM gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke - 'davvaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte' hai sapana dravya paramAnA ho TamA hAle ? ! prazanA uttaramA pramuche -'goyamA ! caviha paNNatte' he gautama dra05 52mA yAra nA apAmA mAvyA . dravya rUpa paramANunuM nAma dravya paramANuM che. A divya paramANumAM vadi rUpa dharmonI vivakSA karavAmAM AvI nathI jethI eka paramANu ja ratha paramANu zabdathI grahaNa karAyela che. kemake ahiyAM kevaLa dravyanI ja vivaphA thaI che. eka AkAza pradezane kSetra paramANu kahevAmAM Ave che. samaya phALa paramAvA
Page #978
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 bhagavatIsUtre varNAdidharmANAM prAdhAnyavivakSayA bhAvaparamANuriti kathyate / dravyaparamANoH bhakArabhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi, 'jahA' tadyathA-'acchejje' acchedyaH tatraiko'pi dravyaparamANuvivakSayA catuH svabhAvo bhavati tatroktam 'acchejje' iti accheyaH khaDgAdinA latAdivat chedayitumayogyo'cchedyaH paramANoratisUkSmatvAdavayavarahitatvAca kadAcidapi khaDgAdinA chedanaM na saMbhavatIti ato'cchedyo'yaM bhavatIti / abhedyaH zUnyAdinA carmavat bhedayitumayogyo'bhedyaH yathA carmavastrAdikaM sAvayavaM snigdhaM ca vastu zucyAdinA'vayava vibhAgazo vibhidyate na tathA zUcyAdinA kadAcidapi paramANubhiyate avayavAbhAvAdato'bhedya iti kathyate / 'aDajjhe' samaya, kAlaparamANu aura varNAdirUpa dharma-paryAya bhAvaparamANu kahA gayA hai-dravyaparamANu 'acchejje' Adi ke bheda se cAra prakAra kA hotA hai yadyapi dravyaparamANu ekarUpa hI honA hai phira bhI vivakSA se use cAra prakAra kA kaha diyA hai jisa prakAra khaDga Adi dvArA lanAdirUpa padArtho kA chedana kara diyA jAtA hai usa prakAra dravyaparamANu kA chedana nahIM kiyA jA sakatA hai kyoMki paramANu ati sUkSma aura avayavarahita hotA hai-isa kAraNa usakA kabhI bhI khaDga Adi dvArA chedana nahIM ho sakatA hai isa kAraNa paramANu ko adya kahA gayA hai 1, tathA 'abhedya' carma meM jisa prakAra zucI Adi se bheda kara diyA jAtA hai, usa prakAra paramANu meM bheda nahIM kiyA jA sakatA hai arthAt-camar3A yA vasna Adi avayavalahita hI zUcI Adi se avayava vibhAgapUrvaka bhede jAte hue siddhakoTi meM Ate haiM, paramANu nahIM kyoMki usameM avayavoM kA abhAva hai isa kAraNa vaha abhedya kahA gayA hai 'aDajJa' sAvayava ane vadipa dharmA-paryAyane bhAva paramANu kahevAmAM Ave che. dravyaparamANu 'acchejje' vigerenA methI yA2 mAranA thAya che. nadravyaparamANu me| rUpe ja thAya che. te paNa vivakSAthI tene cAra prakAranA kahevAmAM Avela che. je rIte talavAra vigerethI latA-vela vigere padArthonuM chedana karavAmAM Ave che. te rIte dravya paramANunuM chedana karavAmAM AvatuM nathI, kemake paramANu atyaMta sUkrama avayava vagaranuM hoya che. te kAraNathI talavAra vigerethI tenuM chedana thaI zakatuM nathI. te kAraNe paramANune adya kahevAmAM Ave che. tathA "ame cAmaDAmAM seI vigerethI je rIte bheda chidra karavAmAM Ave che, te rIte paramANumAM bheda karI zakAtA nathI, arthAt cAmaDuM agara vastra vigere avayava sAthe ja sei vigerethI avayava vibhAga pUrvaka bhedAya che te siddha che. paramANu bhedAtA nathI. kemake paramANumAM avayano abhAva che, te
Page #979
--------------------------------------------------------------------------
________________ sheeran TIkA za0 20 u. 5 0 10 paramANuprakAranirUpaNam adAhA:, yathA'gninA kASThAdi dAne sAvayavatvAt na tathA paramANuvatyAdinA dagdhuM zakyo'tisUkSmavAdato'dAdya iti kathyane, anaeva 'agejjhe' agrayaH atikSmAditvAt hastAdinA cakSurAdinA vA grahItumayogyatvAt, agrandha iti kathyate sAvayavasya sthUlatvaM prAptasyaiva padArthasya hastAdinA grahaNaM cakSurAdinA vA grahaNaM jAyate'yaM tu paramANuratimukSmatvAdavayavarahitatvAdaca kathamapi grahItuM yogya na bhavatItyato'grAhya iti kathyate / dravyaparamANu vibhAgazo darzayitvA tadanantaraM kSetra paramANurUpaM savibhAgaM darzayitumAha - 'khetaparamANU ' utpAdi 'khe taparamANU NaM bhaMte ! kAvihe patte' kSetraparamANuH khalu bhadanta / katividhaH prajJaptaH - kati kArakaH kathita iti manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA ! canhe pannatte' he gautama | kSetraparamANuzcaturvidhaH prajJaptaH / makArabhedameva hone se kASThAdika padArtha hI agni dvArA dAhya (jalanevAlA) hote haiM avayava rahita hone se paramANu dAhya nahIM ho sakatA hai 'agejne' isI kAraNa ise agrAhya kahA gayA hai, hAtha yA vakSurAdika indriyAM na ise grahaNa kara sakatI hai, aura na ise dekha hI sakatI haiM, isaliye ise agrAhya kahA hai sAvayava (avayavasahita ) padArtha kA hI jo ki sthUla bhAva ko prApta hotA hai hAtha Adi dvArA grahaNa hotA hai aura cakSuAdi indriyoM dvArA usakA dekhanA Adi hotA hai parantu paramANu to aisA hotA nahIM hai isaliye atisUkSma aura avayavarahita hone ke kAraNa hI vaha agrAhya hotA hai, 'khetta paramANU NaM bhaMte! kahavihe pagate' he bhadanta ! kSetraparamANu kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isa gautama ke prazna kA uttara dete hue prabhu unase kahate haiM - 'goyamA / cavihe pannatte' bharayudhI tene maledya vAmAM Ave che. 'ahajje ' avayava sahita sevAdhI kAThalAkaDA vigere padyArthI ja agnithI khALI zakAya che. avayava vagaranA hovAthI paramANu majI zamatA nathI. 'agejjhe' se aradhI tene agrAdya kahela che. hAtha agara cakSu vigere indriye tene grahaNa karI zakatA nathI tema tene joi zakatA nathI tethI tene agra hA kahela che. avayava sAthe padArthInA ja ke je sthUla bhAva pAme che. tenuM hAtha vigerethI grahaNu karAya che. ane netrAddhi indriyA vaDe tene jovA vigere thai zake che paraMtu paramANu te| evu' hAtu nathI tethI atyaMta sUkSma ane avayava vagaranA hovAne Aro ? te agrAhya hoya che. 'khettaparamANU NaM bhate ! kavi paNNatte / ' bhagavan kSetraparamANu keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? A praznanA uttarabho anu che - 'goyamA cauvvihe pannatte' he gautama kSetra parabhA yAra 951
Page #980
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre darzayati-'taM jahA tadyathA-'aNaddhe' banarddhaH, na vidyate artha yamya so'noM bhavati, paramANoH samarsa khyakAvayavAbhAvAt , 'amajjhe' amadhyaH viSamasaMkhyakAvayaza. bhAvAda , amadhya iti, 'apaese' apradeza:-nAmti pradezo'vayavo yasya so'pradezaH pradezasyAbhAvAt / ataeva 'adiyAume' avibhAgiyaH-avibhAgena nivRttaH avibhAgilA, pradezAbhAvAta paramANuvibhAjayitumaya gyaH. pradezavatAmeva vibhAgo bhavati paramANornAsti pradezaH, nAto vibhAjayituM yogyo'o'vibhAgima iti kathyate / 'kAlaparamANu puchA' kAlaparamANuriti pRcchA' he bhadanta ! kAlaparamANuH katividhaH prajJaptaH iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'kAlaparamANU' kAlaparamANuH 'caubihe pannatte' caturvidhaH prajaptaH / cAturvidhyameva he gautama ! kSetraparamANu cAra prakAra kA kahA gayA hai jo isa prakAra se hai-'apaDe Adi-anadha paramANu meM lanamaMkhyaka bhavanoM kA abhAva hotA hai isa kAraNa usameM artha bhAga nahIM hotA hai tathA viSamasaMkhyaka avayavoM kA isameM abhAva rahatA hai isase ise 'anadhya' kahA hai eka pradeza ke sivAya dvitIyAdika pradeza isameM hote nahIM haiM isase ise 'apradeza' kahA hai, tathA yaha avibhAga se nivRtta hotA hai arthAt padezoM ke abhAva se paramANu kA vibhAga nahIM hotA hai-pradezavAloM kA hI vibhAga hotA hai paramANu ke do Adi pradeza hote nahIM hai isaliye isakA vibhAga nahIM ho sakatA hai, isase yaha 'avibhAgima' kahA gayA hai| 'kAlaparamANU NaM aMte ! kAvihe paNNatte kAlaparamANu kitane prakAra kA hotA hai ? isa prazna ke uttara meM gautama se prabhu kahate haiM-he gautama! 2nA 49sA che. 2 mA prabhArI cha 'aNaDDhe' vizere mana 52mA mAmA sarakhI saMkhyAvALA avayano abhAva hoya che. tethI temAM ardho bhAga heto nathI. temaja viSama saMkhyAvALA avayane paNa temAM abhAva heya cha. tathA tana madhyamA pArane 'amadhya' 4 che. tebhA meM pradeza sivAya bhI biore pradezAta nathI tathA tene 'apradeza' pradeza vinAnA 4Desa che. tathA te vibhAga vagarano hoya che arthAta pradezanA abhAvathI paramANuone vibhAga thatuM nathI-kAraNa ke pradezavALAono ja vibhAga thaI zake che. paramANuonA be vigere pradeze kahetA nathI, tethI tene vibhAga thaI zako nathI, tathA taka 'avibhAgima' visaramA apAmA bhAva cha. 'kAlaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe pannatte' 7 san 1952mA Tasa mAranA 4dyA cha 1 mA
Page #981
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 20 u. 5 sU0 10 paramANuprakAra nirUpaNam darzayati- 'taM jahA ' tadyathA - 'avanne' avarNaH kRSNanIlalohitaddAridrazuklavarNarahitatvAda avarNaH yapi varNagandharasasparzavatvaM pudgalAnAM lakSaNamiti, paramANorapi pudgalatvAt varNAdimatvamAvazyakameva tathApi dravyamAtrasya pradhAnatayA vivakSaNAt satAmapi varNAdInAmavicakSaNAt kAlaparamANau varNAdInAM niSedha iti kRtvA adaH kAlaparamANuH kathyate iti 'agaMdhe' agandhaH - surabhidurabhigandharahitaH satorapi 053 'kAlaparamANU cavihe patte' kAla paramANu cAra prakAra kA kahA gayA hai - jo isa prakAra se hai - 'avanne' ityAdi, kRSNa, nIla, lohita, hAridra, zukla, ina prakAra ke varNoM se vaha rahita hotA hai isa kAraNa kAlaparamANu avarNa kahA gayA hai yadyapi varNa, gaMdha, rasa aura sparza ina guNoM se jo yukta hotA hai vahI pula hai aisA pudgala kA lakSaNa kahA gayA hai paramANu pudgalarUpa hotA hai ataH paramANu meM varNAdimattA honA Avazyaka hI hai- phira bhI yahAM jo use avarNAdivAlA kahA gayA hai usakA kAraNa yahAM samaya hI pradhAnarUpa se vivakSA kI hai isaliye varNAdikoM ke hone para bhI unakI vivakSA na hone ke kAraNa kAlaparamANu meM varNAdikoM kA niSedha kiyA gayA hai aura isI kAraNa use avarNarUpa se pratipAdita kiyA gayA hai / isI prakAra kA kathana 'agaMdha' ke kahane meM bhI jAnanA cAhiye arthAt kAla paramANu jisa prakAra se varNa se rahita kahA gayA hai, usI prakAra se vaha surabhigandha aura praznanA uttaramAM anu ! che - he gautama! 'kAlaparamANU caubvihe paNNatte' asa parabhAgu yAra prahAranA vAmAM bhAvyA he ? yA pramANe che. 'avanne' ityAdi kRSNa, nIla, lAla, pILA ane sapheda A cAre prakAranA vAMthI te rahita haiAya che. arthAt vaNu vagaranuM hAya che tethI kAla paramANune 'avaNu' kahela che. jo ke vaNu, gadha rasa ane spaza A AAthI je yukta hAya che teja pudgala che. AvA pudgalane kAla-kSaNu kahela che. paramANu pudgala rUpa hAya che. jethI paramANumAM vadi prakAra hevu' jarUrI che, te paNa tene je avarNo divALu kahevAmAM Avyu che tenu' kAraNu ahiyAM dravyamAtranI ja mukhya rUpe vivakSA karela che. tethI vaNaeNhinA hovA chatAM paNa tenI vivakSA na hAvAne kAraNe kAla paramANumAM varNAdinA niSedha karavAmAM Avela che. ane eja kAraNathI tene avaNu' (vaNu vagaranu) rUpe vadhu'vela che. Aja pramANenu athana 'agaMdha' (gaMdha vagaranu ) nA dhanamAM ya samanvu arthAt ne rote kAla paramANune va vinAnuM' kahevAmAM Avyu che. eja rIte surakSiMgadha bha 120
Page #982
--------------------------------------------------------------------------
________________ 954 bhagavatIstre gandhavatoravivakSaNAt, dravyamAtrasyaiva vivakSaNAt / 'arase' arasa:-tiktAdirasarahitaH rasAnAmavicakSaNAt 'aphAse' asparza:-karkazamRdukagurukalaghukazItoSNasnigdharUkSasparzarahitaH sparzAnAmapi avivakSaNAt , 'bhAvaparamANU NaM bhaMte !" bhAvaparamANuH khalla bhadanta ! 'kaivihe pannatte' katividhaH prajJapta: bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cAbihe panatte' bhAvaparamANuzcativadhaH catuHpakArakaH prajJaptaH kthitH| cAturvidhyameva darzayati-taM jahA' tadyathA'vanamaMte varNavAna-kRSNanIlalohitahAridrazuklamabhedabhinnapaJcaprakArakavarNavAn durabhigandha ina donoM prakAra kI bhI gaMdha se rahita kahA gayA hai yadyapi vahAM paramANu meM gandhaguNa vidyamAna hai phira bhI usakI yahAM vivakSA nahIM huI hai| kevala kAla (samaya) dravyamAna kI hI vivakSA huI hai 'arase' vaha kAlaparamANu arasa-tiktAdi rasoM se rahita hotA hai, yadyapi usameM ve vidyamAna rahate haiM phira bhI yahAM unakI vivakSA nahIM huI hai-kevala samayamAtra kI hI huI hai / 'aphAse' karkaza, mRduka, guruka, laghuka, zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa inake bheda se jo sparza ATha prakAra kA kahA gayA hai vaha bhI usameM nahIM rahatA hai isa kAraNa use asparza rUpa se kahA hai aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM'bhAvaparamANu NaM bhaMte ! kAvihe pannatte' he bhadanta ! jo bhAvaparamANU hai vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! caucihe paNNatte' he gautama ! bhAva paramANu cAra prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise-'vanamaMte, gaMdhamate, rasamaMte, phAsamaMte' varNavAlA, abhAe cha-'vaNNamaMte, gaMdhamaMte,rasamaMte, phAsamaM' vANA vANA, rasavANA sugadha durabhigaMdha-durgandha e banne prakAranA gadha vinAnuM kahevAmAM Avela che. jo ke tyAM paramANumAM gaMdha guNa hoya ja che. te paNa ahiyAM tenI vivakSA tha nathI. a dravya bhAvanA vivakSA ya che. 'arase' te 40 paramANu arasa-tikhA vigere rasa vinAnuM hoya che. jo ke te rasa temAM vidyamAna hoya che paNa ahiyAM tenI vivakSA thaI nathI. kevaLa dravya mAtranI 4 vikSA 42vAmA mApI che. 'aphAse' 44za bhUDa, 43 vadhu zIta, Grey, nigdha ane rUkSa e bhedathI sparza ATha prakArane kahela che. te paNa temAM rahetuM nathI, tethI tene "asparza sparza vinAne kahela che, have gautama svAmI bhAvaparama zunA saMbaMdhamAM prabhune pUche che ke 'bhAvaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte' maga mAvaparamAra dA prAranA 4 1 mA prazna uttaramA prabhu 43 cha hai-'goyamA! cauvihe paNNatte' 3 gautama bhAva 52mAra yAra prAnusa cha. 'ta jahA' ta mA
Page #983
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.20 u.5 sU010 paramANuprakAranirUpaNam 955 bhAvaparamANuH bhAvA-varNAdayarane vidyante yatrAsau bhAvaparamANuH / 'gaMthamane' gandhavAn surabhidurabhiprabhedabhinnagandhadvayavAn bhAvaparamANuriti / 'rasamaMne ramavAna-tiktakaTukapAyAmlamapurarasavAna bhaavprmaannuriti| 'phAsamaMte' sparzavAn kamzamRdukagurukalaghukazItoSNasnigdharUmASTamakArakasparzavAn bhAvaparamANuriti / tadevaM dravyakSetrakAlabhAvabhedena paramANozcAturvidhyamupadarzita miti, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAba viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! paramANupudgalAdArabhya vAdarapariNAma anantamadezikaskandhe varNagandharasasparzAdInAM vyavasthA, tathA paramANoH prakArabhedo yad devAnupiyeNa gaMdhavAlA, rasavAlA aura sparzavAlA varNavAlA vaha isaliye kahA gayA hai ki usameM kRSNa, nIla, lohita hAridra aura zukla ye pAMca varNa rahate haiM / bhAva nAma varNAdikoM kA hai-ye bhAva jisa meM vidyamAna ho vaha bhAvaparamAra hai, surabhigaMdha aura durabhigaMdha ye donoM gaMdha usameM rahate haiM isaliye vaha gandhavAn kahA gayA hai, tikta, kaTu, kapAya, amla aura madhura ke bheda se rasa pAMca prakAra kA hotA hai-bhAvaparamANu ina pAMcoM rasoMvAlA hotA hai| isaliye vaha rasavAlA kahA gayA hai, 'phAsamaMte' kaza, mRduka, guruka, laghuka, zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa ye ATha sparza kahe gaye haiM so vaha bhAvaparamANu ina ATha spoM vAlA hotA hai isa kAraNa vaha sparzavAlA kahA gayA hai isa prakAra dravya, kSetra, kAla, bhAva ke bheda se paramANu meM yaha caturvidhatA dikhalAI gaI hai| 'sevaM bhate ! seva bhate ! ti jAva vihara' he bhadanta ! paramANupudgala se lekara bAdara pariNAmavAle anantapradezika skandha meM varNa, gaMdha, rasa, ane sparzavALA temAM kRSNa, nIla, lAla pILA ane sapheda e pAMca varSo rahe che, tethI tene varNavALe kahela che. bhAvanAma varNAdikevuM che. A bhAva jemAM vidyamAna hoya te bhAva paramANuM che. surabhigadha-sugaMdha ane durabhigadha-durgadha e bane gaMdha temAM vidyamAne hevAthI tene gaMdhavAna kahela che. tIkhA kaDavA, kaSAya, khATA ane mIThA rasanA bhedathI pAMca prakAranA rasa hoya che. paramANu te pAMce rasovALuM hoya che. tethI tene rasavALuM kahevAmAM Avela cha. 'phAsamaMte' *za, bhRDa, 13, madhu, zIta, Guy snigdha bhane 36 // ATha prakAranA sparze kahyA che. te bhAva paramANu A AThe prakAranA sparzepaannu DAya che.tathI tApAmAM mAveta. mAzate dra0ya, kSetra, sa, ane bhAvanA bhedathI paramANumAM A cAra prakAratA batAvavAmAM Avela che. 'seva bhate / sevaM bhavetti jAba viharaI' san 52mAra putathI asa bAdara pariNAmavALA anaMtapradezika sakadhamAM varNa, gaMdha, rasa, sparzanI
Page #984
--------------------------------------------------------------------------
________________ 956 - bhagavatIsare kathitaM tat sarvam evameva-sarvathA satyameva, yasmAt kevalino bhagavataH sakalasUkSmArthadarzitatayA sarvathA satyasyaiva pratipAdanAt iti evaM prakAreNa kathayitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan bhagavAn gautamo vihrtiiti||mR0 10 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadavallabha-bhasiddhavAcaka-paJcadazamApAkalitalalitakalApAlApaphamavizuddhagadhapadhanakagranthanirmApaka, cAdimAnamardaka-zrIzAhanchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlaprativiracittAyAM zrI "bhagavatImatrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM vigatizatake paJcamoddezakaH smaaptH||20-5|| sparza kI vyavasthA, tathA paramANu ke prakAra bheda jo pUrvoktarUpa se Apa devAnupriya ne kahe haiM vaha saba kathana sarvathA satya hI hai kyoMki Apa kevalI haiM aura jo kevalI bhagavAna hote haiM ve sakala mUkSma, annarita aura dUrArtha padArthoM ke hastAmalakavat sAkSAt jJAtA hote haiM ataH unake dvArA pratipAdita kisI bhI tatva meM pratyakSa aura anumAna pramANa se bAdhA upasthita nahIM ho sakatI hai isa prakAra se kahakara ve gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 10 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke vIsaveM zatakakA ||paaNcvaaN uddezaka samApta // 20-5|| vyavasthA tathA paramANuonA prakAra bhede pUrvokta paddhatithI A5 devAnupriye kahyA che. te tamAma kathana sarvathA satya ja che. kemake Apa kevalI che, ane je kevalI bhagavAna hoya che, te badhA ja sUma ane gaMbhIra arthavALA padArthone hastAmalakanI jema arthAta hAthamAM rahelA AmaLAnI mAphaka sAkSArUpathI jANanAra hoya che. jethI teoe pratipAdana karela ke IpaNa tatvamAM pratyakSa ane anumAna pramANathI bAdhA AvI zakatI nathI. A pramANe kahIne gautamasvAmI tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. sU0 10nA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA vIsamA zatakano pAMcame uddezaka samApta ra0-pA