Page Text
________________
भगवतीसूत्रे कापदुष्मणिधानं च, मनोवाकाया एव सावधव्यापारे व्यामियमाणाः दुष्प्रणिधानशब्दवाच्या भवन्तीति मनोवाकायानां त्रिप्रकारकत्वात् दुष्प्रणिधानमपि त्रिपकारकं भवतीति, 'जहेच पणिहाणेणं दंडओ भणिो तहेव दुप्पणिहाणेण वि भाणि. यो' यथैव येनैत्र प्रकारेण मणिशनेन दण्डको भणितः तथैव दुप्रणिधानेनापि दण्डको भणितव्यः, यथा नारकादारभ्य वैमानिकान्तजीवविषये प्रणिधानमाश्रित्य दण्डकः कथितः तथैव दुष्पणिधानमाश्रित्यापि विचारः करणीयः, यथा एकेन्द्रियजीवानामेकमेव प्रणिधानं कायात्मकं, द्वीन्द्रियादारभ्य चतुरिन्द्रियान्तानां द्विपकारकं प्रणिधानं ततः परं तिर्यपञ्चेन्द्रियादारभ्य वैमानिकान्तजीवानां त्रि.
और काय जब सायद्यव्यापार में लग जाते हैं तब ये दुष्प्रणिधान शब्द वाच्य हो जाते हैं। मन वचन एवं काय ये स्वयं तीन हैं। अतः इन संबधी जो दुष्प्रणिधान होता है वह भी तीन ही प्रकार का होता है। 'जहेव पणिहाणेणं दंडो मणिो तहेव दुप्पणिहाणेणं विभाणियव्यो' जिस प्रकार से प्रणिधान को लेकर दण्डक कहा गया है। उसी प्रकार ले दुष्प्रणिधान को लेकर भी दण्डक कह लेना चाहिये। तात्पर्य ऐसा है कि नारक से लेकर वैमानिकान्त जीव के विषय में प्रणिधान को आश्रित करके दण्डक कहा जो चुका है। उसी प्रकार से दुष्प्रणिधान को भी आश्रित करके विचार कर लेना चाहिये । अर्थात् एकेन्द्रिय जीवों को एक ही झायात्मक प्रणिधान द्वीन्द्रिय ले लेकर चौहन्द्रियों तक के वचन और कायात्मक दो प्रणिधान तथा तिर्यक् पञ्चे. न्द्रिय से लेकर वैमानिकान्त जीवों को मन वचन और कार्यात्मक तीनों
વચન, અને કાય જ્યારે સાવધ પ્રવૃત્તિમાં લાગી જાય છે. ત્યારે તેઓ આ દુપ્રણિધાનવાળા બની જાય છે. મન વચન અને કાય એ પિતે ત્રણ છે છે તેથી તેના સંબંધી જે દુપ્રણિધાન હોય છે, તે પણ ત્રણ જ डाय छे. "जहेव पणिहाणेगं दंडओ भणिओ तहेव दुप्पणिहाणेण वि भाणिજવો” જે રીતે પ્રણિધાનને ઉદ્દેશીને દંડક કહેલ છે. તે જ રીતે દુપ્પણિ ધાનના વિષયમાં પણ દંડકે સમજી લેવા. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કેનારક છથી આરંભીને વૈમાનિક સુધીના જીના વિષયમાં પ્રણિધાનને આશ્રય કરીને દંડક કહેવામાં આવેલ છે. એ જ પ્રમાણે દુપ્રણિધાનના વિષયમાં પણ દંડકેને વિચાર સમજે. અર્થાત્ એકેન્દ્રિય જીવોને કાયરૂપ એક જ પ્રણિવાન હોય છે. અને હીન્દ્રિયથી લઈ ને ચાર ઈન્દ્રિયવાળા જીને વચન અને કાય રૂપ બે પ્રણિધાન હોય છે, અને તિર્યંચ
| SR No. | 009323 |
| Book Title | Bhagwati Sutra Part 13 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 984 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_bhagwati |
| File Size | 63 MB |