Book Title: Yogadrushti Samucchay
Author(s): Haribhadrasuri, Dhirajlal D Mehta
Publisher: Jain Dharm Prasaran Trust Surat
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001092/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI yAkinI mahattArAsU-sUripuraMdara tArkika ziromaNi pU. AcAryadeva zrI haribhadrasUrIzvarajI viracita ravopajJa TIkA saMyukta 1 mitrA 9 purA rama ( samAdhi AsaMga pravRtti AtaSa ( 7 prabhA : dhyAna roga 2 GIFA pratipatti jijJAsA / udvega niyama / | zubhUSA 6 kAntA), atha6/ 'mImAMsA ha TaalB - Asana ( 3 balI BrokTore Pojito / law javaNI MA / IP ) / Helkallalk IK 3 anuvAdaka dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA Jain Education Interational P les Personal use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | AcArya ziromaNi-tarkasamAcAkinImahArAsUnuM sugRhItanAmadheya-suripurandara-pUjyapAda prAtaH smaraNIya AcAryadeveza zrI haribhadrasUrIzvarajI racita svopajJa TIkA saMyukta che. zrI yogadaSTi samuccaya 0 A....vA...da... * dhIrUOHIH IdhyApaIH ITI = prakAzaka : zrI jaina dharma prasAraNa TrasTa 702, rAmasA TAvara, gaMgA-jamanA epArTamenTa pAse, aDAjaNa pATIyA, surata-395 009 (INDIA) phona : 688 943. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prakAzaka : zrI jaina dharma prasAraNa TrasTa 702, rAmasATAvara, gaMgA-jamanA epArTamenTa pAse, aDAjaNa pATIyA, surata-395 009. (INDIA) phona : 688 943 dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA zrI yazovijayajI jaina 702, rAmasA TAvara, saMskRta pAThazALA gaMgA-jamanA epArTamenTa pAse, sTezana roDa, raMga maholanA nAke, aDAjaNa pATIyA, mahesANA. (uttara gujarAta) surata-395 009 (INDIA) (INDIA) phona : 688943 phona : pa1327 (prAptisthAna sughoSA kAryAlaya sarasvatI pustaka bhaMDAra zekhane pADo, jhaverIvADanI sAme, hAthIkhAnA, ratanapoLa, rilIpha roDa, amadAvAda-1 (INDIA) amadAvAda-380 001. (INDIA) phona : 2131418 phona : pa3pa6692 somacaMda DI. zAha sevaMtIlAla vI. jaina jIvana nivAsa sAme, pAlitANA 20, mahAjana galI, jhaverI bajAra, muMbai dvitIya AvRtti kiMmata vi. saM. 2017 vIra saM. 2527 dvitIya AvRtti i.sa. 2000 rU. 250-00 kampojha-prinTIMga-bAinDIMga bharata grAphIksa nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpharoDa, amadAvAda-1. phona : (0.) 2134176, (R) 2124723. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutajJAnAdhiSThAyikA bhagavatI zrI sarasvatI devI yasyAH prasAdaparivardhitazuddhabodhAH, pAraM vrajanti sudhiyaH zrutatoyarAzeH / sAnugrahA mama samIhitasiddhayestu. sarvajJazAsanaratA zrutadevatAsau // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAM dvitIya AvRttinI prastAvanA pUjyapAda prAtaHsmaraNIya sUripuraMdara zrIharibhadrasUrIzvarajI racita AvuM ja ja nAma bahAra paDatAMnI sAthe ja je graMtho bhaNavA mATe ane vAMcavA mATe hRdaya talasatuM hoya che. jemanA graMtho pratye jaina-jainetara samAjane ghaNo ja AdarabhAva zuM che. deza videzomAM jenA nAma mAtrathI kRtio alabhya banI jAya che. evuM & ja kaMika A zrI yogadaSTisamuccayamAM thayuM che. ame vikrama saMvata-2016mAM (gai sAlamAM) A graMthanI 1200 nakala (prathamAvRtti) prakAzita karI hatI. phakta cha mahInAnA TUMkA gALAmAM A badhI ja AvRttio samApta thatAM ane mUrtipUjaka tathA sthAnakavAsI Adi sarve saMpradAyo taraphathI satata mAMga AvatAM 6 mAtra cha ja mahInA jevA TuMkA samayamAM A bIjI AvRttinI (1000 kopI) > prakAzita karatAM amane ghaNo ja AnaMda thAya che. dilhI banArasa ane rAjasthAna jevA hiMdIbhASI pradezomAMthI paNa 3 A pusatakanI mAMga satata cAlu ja che. tenA kAraNe bIjI AvRtti prakAzita karavAnI AvazyaktA UbhI thaI che. pUjaya AcAryazrI haribhadrasUrijI ( mahArAjazrIe anekagraMtho racIne jagatanA yathArtha svarUpane tathA (aaN jainadarzanakAroe jaNAvelA sArabhUta tattvane samajAvavAmAM athAga prayatna che sa karelo che. temAM paNa adhyAtmanI dRSTine vikasAvatA ane vairAgya rasanI ja # puSTi karatA zrI yogaviMzikA zrI yogazataka zrIyogadaSTisamuccaya ane tene 4 zrI yogabiMdu A cAra graMtho racIne to kamAla ja karI che. AtmAthI che jIvonAM haiyAM evAM AkarSI lIdhAM che ke je zabdothI varNavI zakAtAM nathI. ke. che graMtho mAthA upara mUkIne pUjyabhAvapUrvaka harSAveza sahita AtmA jANe che AnaMdasabhara nAcato kudato ja hoya evuM lAge. AvuM amUlya amRtapAna 6 karAvavA badala jainazAsanano UMDo sAra ApaNA hRdayamAM utAravA badala che. teozrIne bhAvathI jeTalA vaMdana karIe teTalA ochA che. ladhu haribhadrasUrIjInA upanAmathI paMkAyelA pUjya STE, mi mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjazrI tathA graMthakArazrIe ja che chiI che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che A A graMthonI TIkAo banAvIne kaMika artho sleTa pharyA che tyAre ja vijha to te graMthomAM ApaNA jevA alpajJono kaMIka caMcapraveza mAtra 8 thai zakyo che. bAkI to A graMtho jANavA atidurgama che. te jaina samAjanA badhA ja phirakAomAM tathA jainetara samAjamAM paNa A che graMtho bahu ja AdaramAnapUrvaka bhaNAya che ane vaMcAya che. ATha dRSTio svarUpe zuM AdhyAtmika vikAsa samajAvavAno graMthakArazrIno A athAga puruSArtha atizaya * prazaMsanIya ane anumodanIya che. amerikA keneDA jevA videzomAM paNa ghaNA AtmAo A graMthonuM adhyayana kare che. chellA thoDAka varSomAM A yoganA graMtho upara vartamAna sAdhusaMta mahAtmAoe paNa judI judI suMdarazailIthI vivecano ke lakhyAM che ane sArI rIte prakAzita karIne yoganuM tattva jagatanA jIvone samajAvavA dvArA jainazAsananI anupama sevAbhakti karI che. ame amArA kSayopazama mujaba ane sAdhumahAtmAonA paricaya >> anusAra zrI yogaviMzikA zrI yogazataka ane zrIyogadRSTisamuccaya ema yogasaMbaMdhI A traNa graMthonA abhyAsanI dRSTine purepurI dhyAnamAM rAkhIne vivecano lakhyAM che. A traNe graMthonI dvitIya AvRtti prakAzita karI che. yogadaSTi samuccaya to eTalo badho lokabhogya banyo che ke je amArI paNa kalpanA bahAra che. AtmArthI mumukSu jIvone khAsa vinaMti che ke AvA graMthonuM vAMcana manana ane zravaNa sadAya karavA jevuM che. mananI pariNatine nirmaLa $ banAvavAmAM AvA graMtho mahA upakAra karanArA bane che. A graMthonA vivecanomAM chadmasthatAnA kAraNe tathA anupayogitAnA che che kAraNe je kaMI nAnI moTI bhUla thaI hoya tenI zrI caturvidha saMgha amane kSamA Apajo. ane te bhUla satvare amane jaNAvazo evI vinaMti che. zrI yogaviMzikA zrI yogazataka ane zrI yogadaSTisamuccayanI bIjI che che AvRtti atyAre upalabdha che. jIDa eja li. 702, rAmasA TAvara, gaMgA-jamanA epArTamenTa pAse, dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA 9 aDAjaNa pATIyA, surata-9 (INDIA) phona : (0261) 688943 jIrU Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamavRttinI prastAvanA bA saMsAramAM anaMtAnaMta jIvo che. te sarve jIvonuM sAdhya sukha che ne sAdhana sukhanA upAyo che. sukha be prakAranuM che eTale sukhanA upAyo paNa be prakAranA che. eka sukha pAMca indriyonA bhogonuM sukha ke jene kAmasukha kahevAya che. tenA upAyo rUpe pradhAnapaNe artha ane strI Adi che. ane bIjuM sukha che AtmAnA guNonuM sukha, ke jene mokSasukha kahevAya che. tenA upAyo rUpe pradhAnapaNe ratnatrayInI ArAdhanA svarUpa dharma che. A rIte kAmasukha ane mokSasukha ema be prakAranAM sukho judA judA jIvone AzrayI sAdhya che ane arthaprAptino puruSArtha tathA dharmaprAptino puruSArtha e banne sAdhana rUpa che. sukha be prakAranAM che eTale te sukhanA arthI jIvo paNa be prakAranA che. kAmasukhanA arthI jIvone bhavAbhinaMdI arthAt bhogI jIvo kahevAya che. AvA jIvo kAmasukhanA upAyabhUta evA artha-strI AdimAM pravarte che. ane muktisukhanA arthI jIvone mumukSusAdhaka arthAt yogIjIvo kahevAya che. AvA jIvo mokSasukhanA upAyabhUta evA dharmakAryAdi sAdhanAmAM varte che. uparanI vAtanuM sAmAnya citra A pramANe che. | jIvana | sAdhanA | (1) bhavAbhinaMdIjIvo | artha-strI AdimAM pravarte | kAmasukha (bhogI jIvo) - sAdhya (2) mumukSajIvo (yogIjIvo) sAdhakajIvo | dharmakAryAdi sAdhanAmAM pravarte mokSasukha sarve saMsArI jIvo upara moharAjAnuM prAbalya anAdikALathI che ja. tenA kAraNe kAmasukhanI Asakti ane tenA upAyabhUta arthopArjana ane strI AdinA vyavahAronI pravRtti sahajapaNe savizeSa hoya che. A pravRtti ane pariNati koine paNa samajAvavI paDatI nathI. jema jema vaya:paripakavatA thatI jAya che. ane jJAnasaMjJA vadhatI jAya che. tema tema anAyAse kAmasukhanA upAyomAM pravRtti ane kAmasukhanI pariNati AvatI ja jAya che. ane vadhatI ja jAya che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 paraMtu mokSanA sukha upara ane te taraphanA lakSya upara sahajapaNe dveSabhAva ja varte che. tethI nathI to A sukha tarapha prIti, ruci, ke sadbhAva tathA A taraphanI koipaNa jAtanI nathI gamatI vArtA karavI ke sAMbhaLavI. to tenA upAyo taraphanI pravRttinI vAta karavAnI to rahetIja nathI. te mATe jIvone A sukha taraphano dveSa ghaTADavA, prIti saMpAdana karAvavA upadeza Apavo ja paDe che. upadeza ApavA chatAM paNa phaLa Ave ke na paNa Ave, paraMtu phaLa prAptinI saMbhAvanAthI upadeza Apavo anivArya ja bane che. kAmasukho kSaNika che. nAzavaMta che. parAdhIna che. moha utpAdaka che. vikArakAraka che. bahu bahu upAdhiothI gherAyelAM che. naraka-nigodanA bhavo apAvanArAM che. dAruNa vipAkodayavALAM che. tathA anekajAtanI lAcArI ane dInatAvALAM che. jyAre mokSanuM sukha sthira rahenArUM che. nitya che, svAdhIna che. moharahita che. nirvikArI bhAvavALuM che. nirupAdhika che. bhavAntara ja na karavo paDe tevuM che. zuddhasvabhAvanI 2maNatAvALuM che. tethI paropakAra parAyaNa paramarSioe sarve jIvonA hita mATe muktinA sukhano upadeza varNavyo che. anaMta upakArI tIrthaMkara bhagavantoe ApelI dharmadezanAnA AdhAre gaNadharabhagavantoe dvAdazAMgI racI. paraMtu teTalA sUkSma bhAvo jANavAne ane samajavAne asamartha tathA anadhikArI jIvonA upakAra mATe tyAra pachInA mahAzrutadhara mahAtmAoe prAkaraNika aneka graMtho banAvyA che. tevA graMtho banAvanArAomAM yAkinI mahattarAsUnu evA hulAmaNA nAmathI prasiddhi pAmelA, 1444 graMthonA praNetA, tArkika ziromaNi parama pUjya AcAryadeva zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjazrInA nAmathI A jagatamAM koNa ajANa haze ! jeo jAte brAhmaNa hatA, rAjapurohita hatA, bhUtakALamAM jainadharmanA kaTTaradveSI hatA, paraMtu yAkinI nAmanAM sAdhvIjI mahArAjazrI tathA sAdhvIjI ma.zrInA guru evA AcArya mahArAjazrI jinadattasUrijI dvArA vicAradhArA badalAi, jaina zAsana pAmyA. dIkSita banyA ane kAlakrame mahAsamartha AcArya ane jainazAsananA prabhAvaka puruSa thayA. A maharSie eTaluM badhuM vipula sAhityasarjana karyuM che ane tarkazAstra, darzanazAstra, adhyAtmazAstra, gaNitazAstra, kathAnuyoga ityAdi eTalA badhA viSayo upara sUkSma ciMtana manana- pUrvakanuM AbAla-vidvadabhogya ane paMDitonI parSadAne paNa preraNA tathA camatkAra kare tevuM zAstrasarjana karyuM che. je jotAM seMkaDo vakhata tana-mana jhUkI jAya evuM che. AvI uttama sAhityaracanAmAM muktisukhanA arthI jIvonA upakAra mATe muktisukhanI prAptinA prANabhUta-mUlAdhAra svarUpa adhyAtmagraMthonI racanAmAM yogaviSayane samajAvavAnuM kAma A mahirSae jevuM karyuM che. tevuM kAma anyavyaktie koie karyuM hoya evuM jANavA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLyuM nathI. A AtmAne "mokSanI sAthe joDe te yoga" evI vyAkhyA lakhIne yoganA nirUpaNa mATe banAvelA teozrInA graMthomAM "zrI yogadRSTi samuccaya" nAmanA graMthanuM yazogAna ane mUlyAMkana adhikAdhika sarvatra jovA ane sAMbhaLavA maLe che. zrI yogaviMzikA, yogazataka, yogadaSTisamuccaya ane yogabindu anukrame 20, 100, 228 ane para7 gAthAnA yogaviSayaka cAra graMtho banAvyA che. prathamanA benuM vivecana prakAzita karIne A trIjA graMthanuM vivecana prakAzita karAya che. anAdikALathI A jIva mohanI pArataMtratAnA kAraNe kAmasukhano ja arthI hato ane tenA kAraNe kAmasukhanA upAyabhUta artha (dhana) ane strI AdinI prAptimAM rasika hato. te tarapha ja sukha-buddhi hovAthI tenI prAptimAM harSa ane aprAptimAM sadA zoka che. A sarve "oghadRSTi" kahevAya che. bhavAbhinaMdI jIvomAM A dRSTinI ja pradhAnatA hoya che. jyAre A jIva caramAvartamAM Ave che. ane tathAbhavyatvano kaMIka paripAka thAya che. tyAre te jIvamAM uttama guru AdinA yoge mohanI tIvratA kaMIka manda thAya che. dharmatattva upara je dveSa hato te moLo paDatAM mukti tarapha aSamArga Ave che. "AtmA" jevuM zarIramAM eka bhinnatattva che. ityAdi mArga samajAya che. ane te tarapha pravartavAnI icchA thAya che. AvI je dRSTi badalAI tene "yoganI dRSTi" kahevAya che. mukti taraphanI bhAvanA jema jema vadhatI jAya che. tema tema A dRSTi tIvra bane che. tenA zAstrakAra maharSie ATha bhAga pADyA che. je ATha dRSTionuM kramazaH varNana A graMthamAM che. A kAraNathI ja A graMthanuM nAma "zrI yogadaSTi samuccaya" rAkhavAmAM AvyuM che. (1) mitrAdaSTi AtmAne mitranI jema hita-kalyANa tarapha je dore te mitrAdaSTi kahevAya che. A dRSTimAM mukti pratye adveSabhAva pravarte che. gADha aMdhakAramAM jema alpa prakAza paNa mArgadarzaka thAya tema Atmahita mATeno alpa bodha ke je tRNanA agninA prakAza samAna che. te pravarte che. hiMsA-juTha-caurya-maithuna ane parigrahasvarUpa pAMca prakAranA pApanA dezathI athavA sarvathI tyAga svarUpa pAMca yamadharmAtmaka prathama yoga aMga pravarte che. tathA dharmakriyA karavAmAM kheda doSa dUra thAya che. A dRSTi AvatAM ja A jIvanuM citta paramAtmA pratye bahumAnavALuM saMzuddha kuzaLa bane che. bhAvavAhI stutio dvArA vacanathI namaskAra kare che. kAyAthI zuddha praNAma kare che. sahajapaNe ja bhava tarapha udvega pravarte che. A baMdhanomAMthI kyAre chuTuM ? dravyathI nAnA-moTA abhigraho dhAraNa karI vratapAlana tarapha AgaLa vadhe che. zAstra pratye hArdika prema ane tenuM vadhAre prasAraNa kare che. duHkhI jIvo upara karuNAbhAva, mahAtmAo pratye aSa, sarvatra ucitAcaraNanuM sevana, kramazaH yogAvaMcaka, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAvaMcaka ane phalAvaMcakabhAvanI prApti, AvA prakAranA uttama-uttama bhAvo prathamadaSTimAM Ave che. jenuM varNana gAthA 1thI40mAM karavAmAM AvyuM che. (2) A pramANe tArAdaSTinuM varNana gAthA 41 thI 48mAM che. (3) trIjI balAdRSTinuM varNana gAthA 49 thI pa6mAM che. (4) cothI dIprAdaSTinuM varNana gAthA 57 thI 153mAM che. (5) pAMcamI sthirAdaSTinuM varNana gAthA 154 thI 16 1mAM che. (6) chaThThI kAntAdRSTinuM varNana gAthA 162 thI 169mAM che. (7) sAtamI prabhASTinuM varNana gAthA 170 thI 177mAM che. (8) AThamI parASTinuM varNana gAthA 178 thI 228mAM che. ekeka dRSTinuM varNana tyAM savistarapaNe lakheluM ja hovAthI ahIM prastAvanAmAM teno vistAra karatA nathI. A varNana eTaluM badhuM rasaprada ane adhyAtmadaSTipreraka che ke je koi vAMcaze te pustaka pUrNa karyA vinA mUkaze ja nahIM e vAta nirvivAda che. A AtmAne saMvega-nirvedayukta pariNati prApta karavAmAM A graMtha anupama sAdhana che. pAMcamI sthirA dRSTimAM samyakatva prApta thavAthI cothuM guNaThANuM Ave che. chaThThI kAntA dRSTimAM dezavirati ane sarvaviratidharma Ave che. sAtamI prabhA dRSTimAM kSapakazreNI, 8thI 12 guNasthAnaka, ane sAmarthyayogano prathamabheda dharmasatyAsayoga prApta thAya che. ane AThamI parAdaSTimAM sAmarthyayogano bIjo bheda "yogasanyAsa" prApta thAya che ane sarvajJakevalI avasthA tathA ayogI guNasthAnaka Ave che. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajIe A yoganA graMthomAM AtmasAdhanAno je suMdara mArga batAvyo che. tathA AtmAnI pariNatine nirmaLa karavAno sarvottama upAya batAvyo che te sarve sAdhaka-adhyAtmI-mumukSu AtmAoe vAMcavA yogya che ane bhaNavA yogya che. A graMthamAM yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka, ane phalAvaMcakanuM suMdara svarUpa samajAvyuM che. gotrayogI, kulayogI, pravRttacakrogI ane niSpannayogInuM svarUpa samajAvyuM che. icchAyoga, zAstrayoga, ane sAmarthyayoganuM svarUpa samajAvyuM che. A graMtha bhaNavAnA adhikArI ane anadhikArInuM varNana paNa karela che. bhavAbhinaMdI jIvanuM, dIkSAnA adhikArI jIvanuM paNa varNana che. ekAnta kSaNikavAda ane ekAntanityavAdanuM mArmika bhASAmAM nirasana karela che. tathA 1 thI4 dRSTio caramAvartanA kALamAM mithyAtva guNaThANe Ave che. paraMtu temAM mithyAtva maMda-maMda thatuM jAya che. jethI mithyAtva avasthAmAM vAstavika guNasthAnakatA cothI dRSTi kALe ja saMbhave che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a yogadaSTisamuccaya upara pU. granthakartA zrI haribhadrasUrIzvarajI ma.zrInI ja banAvelI svapajJa TIkA che. tathA gujarAtI vivecanomAM... (1) zrI devavijayajI gaNivara (kezarasUrIzvarajI ma. sA. vALA)nuM bhASAntara che. (2) pU. A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA.nuM vyAkhyAnAtmaka zailIvALuM bhASAntara che. (3) pU. yugabhUSaNavijayajI ma. sA. (paMDita mahArAjazrI)nuM sA. zrI lalitaprabhAzrIjI ma.sAhebe saMkalana kareluM vivecana che. (4) hamaNAM ja prakAzita thayeluM pU. A. zrI rAjazekharasUrIzvarajI ma. sAhebe karela bhAvAnuvAdavALuM vivecana che. (5) pU. gaNivarya zrImuktidarzanavijayajI ma. sA. dvArA lakhAyelA "AThadaSTinAM ajavALAM bhAga-3, tathA... (6) paMDitajI zrI DaoN. bhagavAnadAsa manasukhalAlajIe kareluM atizaya vistRta vivecana che. A vivecana karanArAoe judI-judI zailIthI vivecana karyuM che. adhyayana karanArA jIvone mULagAthA tathA svapajJaTIkAnAM pado saraLa rIte bese, temAMnA padArtho adhyayananA arthI jIvo barAbara samajI zake ane bIjAne samajAvI zake tevA prakAranuM lakSya rAkhIne "pAThyapustaka" rUpe meM A bhAvAnuvAda taiyAra karyo che. graMthakArazrInA Azayane ane TIkAnAM padone spaSTa karavA puratuM jarUrI ja vivecana karyuM che. tathA viSayAntara na thaI jAya tenI yathAyogya kALajI rAkhI che. graMthakartA pU. AcAryadeva zrI haribhadrasUrIzvarajI ma. sAhebanA jIvana viSenI ghaNI ghaNI vAto pUrve prakAzita karelA "yogazataka' nAmanA graMthanI prastAvanAmAM meM ApelI che. tyAMthI joI levA bhalAmaNa che. teonuM vadhAre jIvanacaritra "prabhAvaka caritra"mAMthI jANI levA vinaMti che. A graMthanuM vivecana lakhavAmAM ghaNA muni bhagavantonI tathA pAThazALAmAM bhaNatAM pU. sAdhvIjI mahArAjazrIonI bahu preraNA kAraNabhUta che. tathA videzamAM vasatA bhAIonI paNa satata preraNAthI A kArya karavAnuM meM sAhasa karyuM che. deva-guru-dharmanI kRpAthI tathA zrI sarasvatIdevInI amIdraSTithI A kArya traNa varSe nirvighna pUrNa thayela che. A graMtha ghaNo ja gahana che. gaMbhIra che. sUkSma artha yukta che. tethI ghaNo ghaNo upayoga rAkhavA chatAM bhUlo thavAno saMbhava che. tethI lakheluM lagabhaga badhuM ja meTara meM pUjya AcAryadeva zrI zIlacaMdrasUrIzvarajI mahArAjazrIne, tathA pU. AcAryadeva zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma. sA.nA ziSyaratna pU. zrI kalyANabodhivijayajI ma. sAhebane vaMcAvela che. teozrI zAsananAM nAnAM-moTAM aneka kAryomAM vyasta hovA chatAM mArA upara Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bahu lAgaNInA kAraNe tathA A graMtha uparanA bahupremanA kAraNe ekAntAvasthAmAM jANe beThA hoya tema saMpUrNa dhyAna ane kALajI rAkhIne A meTara te banne mahAtmAoe vAMcI ApyuM che ane yathAsthAne anekavidha sudhArA paNa sUcavyA che. te badala huM te banne mahAtmA puruSono trividha upakAra mAnuM chuM. samaya na hovA chatAM A kAma mATe samaya phALavyo che te badala ghaNo ja teozrIno AbhAra mAnuM chuM. koi koi viSayanAM ghaNAM kharAM A meTaranAM pAnAM pU. AcAryadeva zrI guNaratnasUrIzvarajI ma. sA.nA ziSyaratna zrI razmiratnavijayajI ma. tathA teozrInI pAse adhyayana karatA munivarge paNa tapAsyAM che. ane keTalAMka sUcano paNa karyAM che. tathA tristutika saMghanA AcArya mahArAjazrI pU. jayantasenasUrIzvarajI ma.zrIe paNa keTaloka bhAga tapAsI Apyo che. A sarve upakArI mahAtmA puruSono ghaNo ja AbhAra mAnuM chuM. A sarve mahAtmAonAM sUcano dhyAnamAM rAkhI A graMtha taiyAra karela che. paMDitajI zrI chabIladAsabhAie paNa hRdayanI pUrNa lAgaNIpUrvaka vividha sUcano karyAM che. te badala teono paNa huM RNI chuM bahu ja upayoga rAkhIne A vivecana lakhyuM che. chatAM chadmasthatAnA kAraNe, pramAdanA kAraNe, tathA anupayogadazAnA kAraNe kaMi paNa nAnI moTI bhUla thaI hoya to te badala saMgha samakSa kSamA-yAcanA mAguM chuM. tathA koipaNa kSati jaNAya to turata jaNAvavA kRpA karazo ke jethI bIjI AvRttimAM sudhAro karI zakAya. A pustakanA prakAzanamAM suMdara prUpharIDIMga karavA badala paMDitavarya zrI ratilAla cImanalAla dozIno ghaNo ja AbhAra mAnuM chuM ke jeoe mAtra prUpharIDIMga ja karyuM nathI. paraMtu A graMthanuM vivecana jANe teoe pote ja lakhyuM che ema potAnuM mAnIne rAtadivasano samaya joyA vinA aMtaranI urmithI A kAma karyuM che. tathA vAkayaracanA AdinA ghaNA ghaNA sudhArA sUcavyA che. tathA suMdara chApakAma, suMdara bAinDIMga ane suMdara TAipaseTIMga karavA badala "bharata grAphiksa"no paNa AbhAra mAnuM chuM. jeoe ATaluM moTuM daLadAra pustaka TUMka samayamAM bIjAM kAmo gauNa karIne paNa taiyAra karI ApyuM che. A graMtha atizaya manana-ciMtana karavApUrvaka vAMcavA jevo che vAraMvAra vAgoLavA jevo che. zrI caturvidha saMgha tathA anya AtmArthI-52mArthAbhilASI jIvo A graMtha punaH punaH vAMce, bhaNe ane sarve AtmAo AtmakalyANa prApta kare eja AzA. sthAna : 702, rAmasA TAvara, gaMgA-jamanA epArTamenTa pAse, aDAjaNa pATIyA, surata-395 009 (INDIA) phona : 688 943. li. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( viSayAnukramaNikA | che ne ? 58 15 7) 88 99 105 108 14) 146 1papa viSaya gAthA naM. maMgalAcaraNAdi 1-2 icchAyogAdinuM varNana 3thI8 sAmarthyayoganA be bhedanuM varNana 9thI12 ATha dRSTionAM nAma tathA artho 13-14 upamApUrvaka ATha dRSTio rUpa bodhanuM varNana yogAMga, doSa parihAra ane guNaprAptipUrvaka ATha dRSTinuM varNana 16 daSTi zabdano artha 17-18 pratipAtI-apratipAtIpaNe dRSTionuM varNana, vacce thato devabhava vizrAma samAna 19-20 mitrAdRSTinuM varNana 21 yogabIjanuM varNana 22thI 28 yogabIjathI thatA lAbho 29thI31 caramAvartanuM varNana 32-33 traNa avaMcaka yoganuM varNana, caramayathApravRttakaraNa vagerenuM varNana 34thI40 tArASTinuM varNana, temAM prApta thatA yogAgAdinuM tathA bIjA guNonuM varNana 41thI 48 balAdaSTinuM varNana tathA temAM AvatA yogAMga, guNa ane doSahAninuM varNana 49thIpa6 dIprASTinuM varNana tathA temAM AvatA yogAMga, guNo ane doSa-hAninuM varNana 57thI 60 tattvazravaNaguNanuM tathA tenA phaLanuM varNana 61thI63 gurunI bhaktino tathA samApattino artha 64 sUkSmabodhanuM lakSaNa tathA dIprAmAM teno abhAva 65thI69 sthirAdi daSTimAM AvanArA vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI pApamAM taHlohapadanyAsavat pravRtti 70thI71 avedyasaMvedyapada e vAstavika pada ja nathI 72 vidyasaMvedya padano artha 73thI74 avedyasaMvedyapadano artha bhavAbhinaMdI jIvanuM lakSaNa 76 bhavAbhinaMdI jIvanuM azubha pariNAmanA kAraNe anucita jIvananuM varNana 77thI84 174 201 221 231 238 241 254 ra62 263 75 270 274 277 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya avedyasaMvedyapada jItavAno upadeza avedyasaMvedyapada jItAvAthI thatA lAbho kutarkanuM varNana atIndriya padArthonuM jJAna AgamathI ja thAya uttamatattvanI prApti Agama, anumAna ane yogAbhyAsanA rasathI thAya 12 sarve sarvajJo sarvajJapaNAthI ekaja che. tenI carcA sarva sarvajJo eka sarakhA samAna che tenuM zAstragarbhitayuktithI varNana iSTApUrNAdikAryonA artha tathA varNana buddhi, jJAna, ane asaMmoha ema trividha bodhanuM varNana sadanuSThAnananuM lakSaNa trividha bodha pUrvaka karAyelAM anuSThAnonA phaLanuM varNana mumukSu yogIonuM lakSaNa muktino mArga eka che. mukti paNa eka che. sarve sarvajJo nAmabheda hovA chatAM eka-samAna che. tenuM varNana sarve sarvajJonA siddhAntamAM bheda nathI. paraMtu vineyAnuguNyatAdi kAraNothI dezanA bheda hoya che. sarvajJonI dezanAno virodha karavo te ucita nathI. atIndriya padArthonuM jJAna yogijJAnathI thAya che. - paraMtu anumAnAdithI thatuM nathI. mumukSu jIvoe zuSka tarkane tyajIne mahAtmAonA mArgane ja anusaravuM joie mahAtmA puruSonA mArganuM varNana sthirAdaSTinuM varNana tathA temAM prApta thatAM yogAMga, guNa ane doSahAni ityAdi bhAvonuM varNana kAntAdRSTinuM varNana tathA temAM prApta thatA yogAMga, guNaprApti ane doSa hAni ityAdi bhAvonuM varNana prabhA dRSTinuM varNana tathA temAM prApta thatA yogAMga, guNaprApti ane doSahAninuM varNana asaMgAnuSThAnanuM varNana asaMgAnuSThAnanAM darzanabhede nAma bheda tathA tenI prApti mATe prayatna karavo Avazyaka gAthA naM. 85 86 87thI98 99thI100 101 102thI109 110thI114 115thI118 119thI122 123 124thI126 127 128thI133 134thI138 139thI143 144thI146 147thI149 150thI153 154thI161 162thI169 170thI174 175 176thI177 pRSTha 299 305 311 344 349 352 367 373 378 384 387 395 397 407 422 429 435 439 450 472 483 490 492 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 viSaya gAthA naM. pRSTha parASTinuM varNana tathA temAM prApta thatA yogAMga, guNaprApti ane doSahAninuM varNana tathA parASTimAM vartatA jIvanuM svarUpa 178thI186 496 muktagata AtmA kevo hoya tenuM vyAdhimuktanA udAharaNathI varNana 187thI189 510 doSavAn AtmA ja doSavigamathI nirdoSa bane che. tenuM varNana 190thI191 518 sva-AtmAnuM bhAva hovA paNuM te ja AtmAnI sattA che. ema mAnavuM ja ucita che. 192thI193 521 anyathA bhavatinI ma sa eva na bhavati se paNa viruddha ja che. ema kahIne judI judI yuktiothI ekAkSaNikavAdanuM khaMDana 194thI197 pa25 ekAntanityapakSamAM saMsArI ane mukta ema be avasthAno asaMbhava 198thI203 534 jema vyAdhiyukta jIva ja sadupAyothI vyAdhimukta bane che. tema bhavarogI AtmA ja mukta bane che. 204thI 206 542 aneka yogagranthomAMthI A granthanuM uddharaNa 207 pa46 kulayogI ane pravRttacakra yogI ja A graMthanA adhikArI che. paraMtu zeSa nahIM 208thI209 550 kula yogInuM varNana 21thI 211 552 pravRttacakrogInuM varNana 212 kevA jIvo A yoganA prayoga mATe adhikArI che? 213 pa61 pAMca yama tathA tenA icchAdi cAra bhedo 214 pa62 icchA-pravRtti-sthiratA ane siddhi ema cAra yamanuM varNana 21pathI 218 pa64 traNa prakAranA avaMcaka bhAvonuM varNana 219thI 221 pa69 A graMthathI kulayogI Adi parane thatA upakAranuM varNana 222 pa74 tAtvikapakSapAta ane bhAvazUnya kriyAmAM taphAvata keTalo? tenuM varNana 223thI 24 pa76 yogya AtmAne A granthanA zravaNanI vinaMti karavI na paDe 225 579 ayogya AtmAne A graMtha na Apavo, evo upadeza 226thI 227 581 yogya AtmAne vidhipUrvaka A graMtha avazya bhaNAvavo 228 585 upAdhyAyazrI yazovijayajI ma. sA. viracita AThadaSTinI sajhAya - 588-592 559 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasAdhanAnuM trIjuM parimANa UpasAvI Apato graMtha : yogadRSTi samuccaya varSo pahelAMnI eka ghaTanA che. dekhAvamAM sAva nAnI, paNa saMvedanAnA tArane raNajhaNAvI mUke tevI ghaTanA. pAMjarApoLa (amadAvAda)no upAzraya che. sAMja DhaLI cUkI che. rAtrino prAraMbha thaI gayo che. pratikramaNanI veLA paNa thaI gaI che. eve TANe, be vyaktio pratikramaNa karI rahI che. eka parama pUjya paramadayALu saMghanAyaka AcAryabhagavaMta zrI vijayanaMdanasUrIzvarajI mahArAja, ane bIjo A lakhanAra, paDAvazyakanI karaNI samApta thaI. paramAtma-stavana Adi paNa thayuM. sajhAyano avasara Avyo. Adeza mAMgIne sajhAya gAvAnI zarU karI. tArA'dRSTinI e sajjAya hatI. "mana mohana merenI dezI hatI. te ja divase kaThe karelI. pUjyazrIne navI navI DhALo bolAya te bahu gamatuM, eTale sajhAya saMbhaLAvavAno harakha paNa hato. bolyo. nA, gAI. daseka miniTe pUrI thaI. Teva evI ke AMkho baMdha karIne ja gAuM. pariNAme AjubAjumAM te paLoe zuM thAya che tenI khabara na paDe. sajhAya pUrNa thatAM ja AMkho kholI. pUjayazrI AgaLano Adeza mAge tenI pratIkSA karavA mAMDI. paLo vahevA lAgI. paNa temaNe Adeza na mAgyo. kadI paLanoye vilaMba na thAya, tene badale aneka paLo vahI gai ! paLabhara thayuM ke sAhebajI DhALanA ciMtanamAM garakAva thayA lAge che. lAva, yAdI ApuM. paNa kaMI boluM tyAM to ekAeka eka DUsakuM saMbhaLAyuM. huM to stabdha ! dhArIne joyuM to teozrInI AMkhomAMthI AMsunI dhArA vahI rahI hatI. kazI ja samaja na paDI. pUchavAnI hiMmata na cAle. kAMI bhUla meM karI haze! pUjyazrIne dUbhavyA haze ! tevI dahezate haiyuM phaphaDI UThyuM. paNa bolyA vinA have cAle paNa kema ! hatI eTalI hiMmata bhegI karIne khUba ja vinayabharyA svare pUchyuM: sAhebajI! zuM thayuM ! asvasthatA thaI che ! e sAthe ja cazmA UtArI, AMkho lUchI, pUjyazrI bolyA. e je bolyA, te mArA mATe te bhavanuM bhAtuM banI rahyuM che. temaNe pharamAvyuM: "A DhALamAM upAdhyAyajI mahArAje kevI sarasa vAto kahI che ! tArA dRSTimAM vartatA jIvanuM svarUpa kevuM hoya te AmAM batAvyuM che. ene samakti prApta thayuM nathI, ne te pahelAM enI sthiti kevI hoya ! to e "anucita te navi Acare, vALyo vaLe jima hema." Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 ane have ApaNI sthiti joie. ApaNe chaThThA ane cothA guNaThANe hovAnuM mAnIne cAlIe bhale. paNa A 'tArAdRSTi'nI bhUmikA paNa ApaNA citte prApta karI che kharI! ane ATaluM ye ApaNAmAM na hoya to pachI ApaNe cothA ane chaTThA guNaThANAno dAvo kevI rIte karI zakIe! A tuM DhALa bolato hato, tyAre mane A ciMtana cAlatuM hatuM. tethI AvuM banI gayuM. cAlo, AgaLa cAlIe.'' huM digmUDha. zAsananA dhorI mahApuruSanuM hRdaya ATaluM badhuM komaLa ! AvI moTI vyakti ane A laghutA ! kevuM svadoSaciMtana ! kevI udAtta pariNati ! kevI nirmaLa bhadrikatA ! A prasaMga to patI gayo, paraMtu e prasaMga mArA mATe to eka amITa chApa pADI janArI ghaTanA ja banI rahyo. te dahADe pahelIvAra mane 'yogadRSTi samuccaya' paratve akathya ane adamya AkarSaNa jAgyuM. mane lAgyuM ke e graMtha mAtra adhyayana mATeno, padArthone jANavA mATeno, padArthonA jJAna vaDe bIjAne hataprabha karavA mATeno graMtha nathI. e graMtha to potAnA, potAnI kakSAnA ane svarUpanA tAdeza ke yathAtatha darzana karAvanAra darpaNa samAna graMtha che. meM nakkI karyuM ke A graMtha kaMThe karIza, vAMcIza, samajavA mahenata karIza, ane AnA paDache ja jIvanane tathA tattvadarzanane mUlavato rahIza. (2) varSo pachI A graMtha, tenI TIkA, tenA anuvAda vagere vAMcavAno yoga to avazya lAdhyo. kaMThe karyo ne bhUlAi paNa gayo. avasare avasare tenA saMdarbhono upayoga paNa thayA kare. paraMtu hajI satata lAgyA kare ke A graMthanA sthUla artha vivecana sudhI ja hajI pahoMcAya che, tenA AMtarika marmo sudhI hajI ApaNI pahoMca nathI. ApaNA saMghanA A kALanA zreSTha AtmasAdhaka saMta munirAja zrI amarendravijayajI mahArAjane meM vinaMti karelI ke A graMtha upara Apa eka marmagAmI vivecanagraMtha Apo. tyAre temaNe jaNAveluM. 'A graMthanA marma sudhI pahoMcavAnuM mAruM gajuM nathI, mAtra bhaNI gayA eTale tenuM vivecana lakhavuM te anadhikAraceSTA banI rahe.' jo AvA yogamArganA pravAsI puruSa paNa, A rIte, A graMthane mUlavatA hoya to ApaNe to tenuM anusaraNa ja karavuM kahyuM. (3) eka atyaMta AnaMdanI ghaTanA che ke chellA zatakamAM AvA yoga-graMthonuM adhyayana ApaNA saMghamAM vadhatuM ja gayuM che. sau prathama A graMthanuM prakAzana sUrisamrAT zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAje Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 karAvyuM. prakAzita thatAM ja te pratye saune AkarSaNa thayuM ane tenuM vAMcana-adhyayana vadhyuM. e pachI to A graMtha aneka sthaLethI prakAzana pAmyo che. te para aneka vivecano lakhAyAM tathA chapAyAM che. te para pravacano paNa thatAM AvyAM che. ane jainadarzananA siddhAMtone tathA tattvajJAnane samajavA-samajAvavA mATe A graMtha eka navuM ja parimANa pUruM pADe che, je Aje to anivArya banI gayuM che. tattvadarzanano pAyo che anAgrahabhAva. jyAM Agraha baMdhAya che, tyAM tattvadarzana nathI hotuM, tyAM hoya che mAtra oghadarzana. upAdhyAyajI mahArAje kahyuM ke "darzana je huA jujuA, te ogha najarane pherere,' tenuM tAtparya paNa A ja jaNAya che. jainadarzana e tattvadarzana che. kAraNa ke te anAgrahabhAvanA pAyA upara UbhuM che. haribhadrasUri mahArAje jainadarzananI sarvoccatA sthApita karI che, te paNa tenA anAgrahabhAvane keMdramAM rAkhIne ja. Agraha hoya tyAM anekAnta na hoya. Agraha baMdhAya to anyadarzano ane jainadarzana vacce koi taphAvata ja na rahe. Agraha hoya tyAM kutarka avazya hovAno. kutarka vaLI vitaMDAno praNetA bane. ane kutarka tathA vitaMDA hoya tyAM tattva zuM saMbhave! ethI tadana UlaTuM, anAgraha-pUta darzana haMmezAM tarka zuddha hovAnuM. tarka tattvano janaka bane. bhagavAna haribhadrasUri mahArAje A yogadRSTi samuccayamAM kutarkano cheda uDADIne tarkanI pratiSThA karI che, paraMtu tethIye uccAsane temaNe "yoga'nI sthApanA karI che. ekaluM zAstra ane kevaLa tarka, tattva sudhI pahoMcADavA asamartha che, "yoga bhaLe tyAre ja prajJAno tattva-praveza thAya, A teonI sthApanA che, je khare ja anekAntadRSTinI parama sUkSmatA tarapha ApaNane dorI jAya che. alabatta, AmAM khaMDana-maMDananI vAto sAva nathI evuM to nathI ja. paraMtu tenuM lakSya koine UtArI pADavAnuM ke khoTA pADavAnuM nathI, paNa tattvanI madhyasthabhAvayukta pratiSThAnuM che. anekAnta e ekAntane utArI na pADe, paraMtu tene anekAntamAM pheravI Ape. e nIti ahIM prayojAi hovAnuM samajAya che. A muddo samajavA mATe graMthanuM samagralakSI avalokana karavuM paDe ane keTalAye padyo ke padyAzone najara samakSa rAkhavA paDe. yogadaSTi samuccaya upara aneka bhASA-vivecano lakhAyAM-chapAyAM che. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, A. zrI RddhisAgarasUrijI, A. zrI bhuvanabhAnusUrijI, A. zrI rAjazekharasUrijI vageree potapotAnI rIte A graMthane vAgoLyo che ane vivaraNo ApyAM che. A zRMkhalAmAM A eka navuM vivecana umerAya che. ATalAM badhAM vivecano bhASAmAM thavAM te ja A yogagraMtha ApaNe tyAM keTalo Adeya ane AdarapAtra banI gayo che teno mApadaMDa che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 17 . eka suzliSTa, pUrvApara zlokonA taMtune saraLa ane tarkagamya rIte joDI ApatA vivecananI moTI khoTa ApaNe tyAM kAyama vartAtI hatI. amuka vivecana vadhu paDatAM avataraNo tathA lAMbA lAMbA prastArane kAraNe, to amuka vaLI vyAkhyAnAtmaka hoi saLaMga sUtratAnA abhAve, ane amuka vivecana vAjabI artha ghaTananI UNapane kAraNe abhyAsIo tathA tattvajijJAsuo mATe jhaTa upAdeya nahotAM banatAM. vaLI, amerikA vagere videzomAM tathA ApaNA dezamAM paNa ghaNA jijJAsu jIvo che jemane bALabhogya bhASA-zailImAM A graMthanA padArtho samajavAmAM UMDo rasa hato. tevA AtmAone najara sAme rAkhI 5. dhIrUbhAIe A vivecana lakhyuM che, je khapI AtmAone khUba ja upakAraka banI rahe tema che. zrAvaka paMDita dhIrUbhAI saumya prakRti ane paddhatinA jaina vidvAna che. jainasaMghamAM jUnI ghATInA athavA paraMparAgata zailInA je gaNyA-gAMThyA cAra-pAMca paMDita zrAvako bacyA che, temAMnA eka dhIrUbhAI che. saMkaDo sAdhu-sAdhvIjIone temaja seMkaDo gRhasthone temaNe graMtho bhaNAvyA che, ane hajI paNa bhaNAve che. zAMta ane saraLa paddhatie dravya-guNa-paryAyano rAsa, moTAM nizcaya-vyavahAranAM stavano, nyAyavyAkaraNanA graMtho, karmasAhitya vagere te bhaNAve che ane bhaNanArA temanAthI vadhu zraddhALu tathA zAsanasamarpita bane che. mArA hisAbe temanA jIvananI A moTI upalabdhi gaNAya. chellAM keTalAMka varSothI paM. dhIrUbhAie be vizeSa prakalpo AraMbhyA che. eka, paradezanA jainone tattvajJAna bhaNAvavuM, ane bIjuM vividha graMthono svAdhyAya karI tenA vivecanAtmaka anuvAdo lakhavA. e AnaMdanI vAta che ke A banne bAbate teone dhArI saphaLatA prApta thaI che. ApaNe AzA rAkhIe hajI AvA aneka anuvAdo temanI pAsethI maLyA ja karo. A graMtha paranuM temanuM moTA bhAganuM vivecana jovAnI mane taka maLI che. e bahAne mAre pharIvAra A graMthano svAdhyAya thayo te mArA mATe upakAraka thayo che. vivecana sugama, bALabhogya ane graMthakAranA Azayane vaphAdAra jaNAyuM che. potAno mata sthApavAnI, paMtha kADhavAnI tathA koIne jUThA pADavAnI vRttipravRtti na hovAthI teo graMtha tathA graMthakArane barAbara vaphAdAra rahI zakyA che tathA nyAya ApI zakayA che. madhyasthabhAve ane bahumAnapUrvaka lakhAyelA graMtho ja cirasthAyIrUpe upAdeya bane che. A vivecanagraMthano abhyAsa aneka aneka AtmAo kare, tenA mAdhyamathI potAnI kakSA tathA bhUmikAnI satata cakAsaNI/parIkSaNa kare, ane potAnI truTIone jue, dhUe tathA eka pachI eka doSane nivAratAM ekekA guNane vikasAve ane mAnavIya, naitika, dhArmika ane pachI Atmika guNonI zreNi para ArUDha thAya tevI zubhAzaMsA sAthe viramuM chuM. zIlacaMdravijaya zrI naMdanavanatIrtha phAgaNa zudi 9, 2016 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ be bola che potAnI aMtarAtma zaktino abhyadaya karAvI zuddhAtmapariNAmo sAthe AtmAno saMgama karAvI Ape te yoga che. yoga eka zakti che. potAne potAnA bhaNI lai janArA re bhAvonI parama vikasita sthiti e yoganI carama sthiti che. saMkSepamAM kahI zakAya ke je saMsArabhAvathI mukta ane muktabhAvothI saMyukta karAve ene yoga kahevAya. vaibhAvika sthiti sAthe anAdithI joDAyelo, saMkaLAyelo jagatamAM rahelo saMsArI AtmA je svAbhAvika zAzvata satya che. ene samajI zakato nathI. athavA grahI zakato nathI. yogadaSTi jAgatAM saMyogadaSTinuM samIkaraNa svataH thavA mAMDe che. daSTine nirmaLa karanAra yoga che ane e yoga jeTalI sImAmAM pragaTa thAya che eTalI asIma dRSTino uddaghATaka banato jAya che. sAdhaka AtmapragatinA uccasthAnano adhikArI banI jAya che. icchAyogathI potAnuM jIvana pravartana karato jIvAtmA jyAre zAstrayogane meLave che tyAre tenAmAM sAmarthyayoganuM pragaTIkaraNa thAya che. eja jIvAtmAnuM potAnuM sAcuM svarUpa pAmavAmAM parama nimitta banI jAya che. anubhavajJAna pAmavA mATenuM eja zreSTha sAdhana bane che. ane e ja bane che ciMtana, kathana, manana, karaNa ane AcaraNa, je saMpUrNarUpe azma paNa hoya che. yoganI AdhyAtmika bhUmikA samajAvanAra yAkinI mahattAsUna AcAryapravara zrImad haribhadrasUrIzvarajInuM smaraNa karatAM haiyuM heje namI paDe che. e AcAryapravaranA zrI caraNomAM jemaNe yoganA sAthe adhyAtmane samajAvavA saphaLa puruSArtha karyo che eTaluM ja nahi paraMtu yoganA vistRta svarUpane prastuta karI lokottara vyavahAranuM suMdaratama nirUpaNa karyuM che. teozrIe A yogadaSTi samuccaya graMtha banAvI nizcayathI AtmAnI abhutthAnathI laI carama ane parama sthiti samajAvavAno bhagIratha prayAsa karyo che. kramazaH mitrA, tArA, balA, dImA-dRSTiomAM jIva kevI rIte kramazaH Urdhvagamana karato utthAnano adhikArI bane che ane tyAMthI aMte sthirA, kAntA, prabhA, parA dRSTine meLavI yA pragaTa karI potAne kevo svasthAnanA samIpa laI jAya che. svarUpanuM vAMcana ane ciMtana kharekhara bhayathI mukta karI nirbhIka sthitine pAmavA mATe parama AlaMbana banI jAya che. paM. zrI dhIrajalAla DAhyAlAla e zrImadbhA yoga graMthonA pUrNa abhyAsI che ane sAcA vivecaka che jene meM mArA anubhavothI jANyuM ane anubhavyuM che. teozrIe prastuta A yogadaSTi samuccaya' upara je vivecanAtmaka, ciMtanAtmaka Alekhana karyuM che je kharekhara pratyeka sujJa jane vAMcavA lAyaka, cintanayogya che je ApaNA hRdaya paTa para chavAyela aneka bhavonAM paDalone vikherI nAkhavA sabaLa sahAyaka che. paMDitajInA prayatnanI khUba khUba anumodanA karuM ane AvuM ciMtanAtmaka Alekhana bhaviSyamAM paNa ApatA rahe evI kAmanA karUM chuM. baravALA tA. 25-3-2000 li. jayanasenasUri Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chuM ajavALA yoga-draSTinA phula jevI dRSTi tevuM darzana, bahAranI dRSTithI bahAranuM darzana thAya; AMtara dRSTithI aMdaranuM darzana. - saMta rAbIyA jyAre aMdha banyA tyAre ko'ka vaidyarAje tene kahyuM, "mArI pAse jaDIbuTTI che, tAre dekhatA thavuM che." rAbIyAe kahyuM, "Aja sudhI bahAranuM ghaNuM joyuM, kaMI lAbha thayo nahIM. prabhue samajIne ja mArAM nayana laI lIdhAM che. have aMdaranI duniyA, aMdaranuM sauMdarya jANavAnI-mANavAnI taka maLI che tene gumAvavI nathI. bahAranAM nayananI have mAre jarUra nathI." vaidya avAcaka thai gayo. cakSarUpe samAna lAgavA chatAM vyaktie, vyaktie bAhyadRSTinA paNa asaMkhya bheda che. kAraNa, darzanakaLA darekanI bhinna che. to AMtaradRSTinI to vAta ja zuM karavI? ahIM sarvatra 'daSTi' tarIke AMtaradRSTi ja grahaNa karavAnI che. vyaktibhede dRSTinA asaMkhya bheda che, chatAM sAmAnyarUpe vicAratAM jaNAya che ke traNa bhedamAM samasta jIvo samAviSTa thai jAya. oghadRSTi, bhogadaSTi, yogadRSTi. oghadRSTiH-vartamAnakAlIna, zarIra TakAvavA mATenI sAmAnya saMjJA. khAvuM-pIvuM-taDakAmAMthI chAyAmAM AvavuM. pratikULatA tyajI anukULatA tarapha sahaja vahevuM. jyAM bhUta-bhAvIno vicAra na hoya, jyAM hitAhitano vicAra na hoya, jyAM Aloka-paralokano vicAra na hoya, pUla jJAna, avyaktabodha, vartamAna dazAmAM ja jIvavAnuM. bhogadaSTi -caitanyanA vikAsanI sAthe dharmabodhanA abhAvavALA jIvo bhAga-vAsanAnA pravAhamAM taNAi jAya che. vizvanA tamAma padArthone bhoganI upayogitAnA mApadaMDathI jotA hoya che. are! kayAreka to dharmasAdhana ke dharmasAdhanAne paNa bhogAyatana banAvI devAmAM Ave che. Aje ghaNA kapolakalpita dharmo phATI nIkaLyA che. jemAM nathI dharmano bodha, nathI dharmanuM AcaraNa, mAtra AtmA, dhyAna ke samAdhi jevA rUpakaDA zabdonI mAyAjALa racI bhoLA lokone phasAvavAnA hoya che. zarIra-saMpatti-samayane ghasyA vagara dharma thato hoya to kone nA game? je khAvuM-pIvuM hoya te khAo, pIo. bhogavavuM hoya te bhogavo. badhA mojamajA, eza-ArAma, jalasA karavAnI chUTa, "mAtra AtmAnuM dhyAna karo, svAdhyAya karo." enAthI mokSa thaI ja javAno. pa-tyAga, dharmakriyAo, anuSThAno, vairAgya vagere uccatattvanI sAdhanA vinA AMkha baMdha karI palAThI vALavA mAtrathI mukti thai jatI hoya to koNa choDe? sabUra! A bhrAmaka mAyAjALa nahi, mRtyujALa che. dharmanA nAme tamAma dhatiMgo popavAnI kSudradaSTi che. tapa-tyAga-kriyA-AcaraNa vagara mokSa thato hota to tIrthakara bhagavaMto zA mATe tapatyAga kare che? zA mATe cAritranI kaSTadAyaka ugra sAdhanA kare che! hamaNAM eka zrAvaka maLyA, kahe, "mahArAja sAheba! mArA dikarAne ko'ka bhagavAne mesmarAijha karyo che. ene bacAvo, amAruM jIvatara jhera thai gayuM che." temanA zabdo joie. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ) A evA bhagavAna che, jene moTara gADI che, baMgalA che, dhaMdhA-dhApA che, patnI che, dIkarAo che, rAjavI bhogo che, vaibhavI jIvana che," bhagavAnanI pUjA lokone choDAvI de che. pote ja bhagavAna che- ema bhoLA lokonA magajamAM ThasAvI potAnI navAMgI pUjA karAve che." baheno, yuvAna dikarIo A bhagavAnano sparza karIne navAMgI pUjA kare, (bhagavAna to vItarAgI hoya ne, temane strInA sparzathI vAsanA-vikAra thoDA uThavAnAM?) paMcamahAvratadhArI guruothI vimukha karI lokone nagurA banAve che. paramAtmAnA kalyANakanI nahIM, potAnA janmadivasanI zAnadAra ujavaNI karAve che. satsaMganA nAme bhaktonA ghare jai zAhI mAnapAna bhogave che. bhaktonI mA-baheno temanA paga dhUe che. temanuM eThuM prasAda mAnIne khAya che. (kadAca eTale ja AvA pAgala thaI jatA lAge che!) A to badhI janarala vAta thai. mAro keza sAMbhaLo. AvA banI beThelA bhagavAna mArA dikarAne baLAtkAre pAchaLa paDIne kahI rahyA che ke, "tuM sAta varSathI baMdha paDelI mArI phekTarIne khola. jaMgI nukazAnImAMthI mane bahAra lAva." ane mAro chokaro emanI pAchaLa pAgala che, te karoDo rUpiyA lagAvavA talapApaDa che. tame ja kaho, bhagavAnane phekaTarI hoya? dhaMdhA hoya? rUpiyAnI Asakti hoya? bhaktone zIzAmAM utAravAnA hoya? patnI hoya? abrahmanuM sevana hoya? teya sImaMdhara svAmInA nAme. mahArAja sAheba! koI rasto batAvo, amane bacAvo. bhAinI vAta huM sAMbhaLato ja rahyo. dharmanA nAme bhogavAdane poSanArA saMpradAyo ane saMsthApako Aje kIDIyArAnI jema ubharAi rahyA che. sAvadhAna thai javAnI jarUra che. cAlo, prastuta viSaya vicArIe, caitanyanA vikAsa sAthe sabuddhino abhAva jIvane bhogavAsanAnA pravAhamAM DhasaDI jAya che. hA! bhogadaSTimAM paNa oghadRSTi to che ja. paNa ahIM bhoganI pradhAnatA hoI bhogadaSTinI vAta karI che. jIvana mAipIne jalasA mATe che. bhogavAya eTaluM bhogavI lo. kAla koNe dIThI che." pAMce indriyonA viSayomAMthI cUsI cUsIne rasa kADhI levAmAM ja A bhoga-bhUkhyA bhramarone rasa hoya che. paralokanI tamA nathI, pApano bhaya nathI, pariNAmanI ciMtA nathI. te bhoga dRSTi. yogadaSTiH- pudgalabhAvanAthI para banI AtmabhAvanAmAM lIna banAvatI dRSTi te yogadaSTi. jayAM zarIra, strI, khAna-pAna, mAna-sanmAna vagere bhogo pratye udAsInatA hoya ane Atmika sAmrAjyamAM mahAlavAnI mahecchA hoya che. vikramanI chaThThI zatAbdimAM thayelA, 1444 graMthonA sarjaka zrIharibhadrasUri ma. ja jIvonA Atmika vikAsakramane AdhAre ATha dRSTio batAve che. temaNe jIvonI acaramAvarta avasthAne ogha dRSTi kahI che. ane caramAvata avasthAne yogadRSTi kahI che. jainetaradarzanamAM paNa yoga upara DhagalAbaMdha graMthonA sarjana thayAM. jaina-jainetara tamAma yogagraMthono sAMgopAMga abhyAsa-anubhAvana karI zrIharibhadrasUri ma. e yogadaSTisamuccaya nAmanA eka vilakSaNa ane vizALa graMthanI racanA karI che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 yoga eTale mokSa sAthe AtmAnuM connection karAvI Ape te anuSThAna, AvA asaMkhya yoga che. jIve jIve "yoga" badalAto rahe che. jIvonI pariNati, karma-sthiti, bhavitavyatA, rAga-dveSanI gurulaghutA, guNa-doSanI pArAzizi vagere avasthAo upara yogadaSTino AdhAra che. dRSTi eTale bodha. paNa A bodha e zuSka mAhitIonA khaDakalA rUpa nahi paNa AdhyAtmika vikAsa svarUpa levAno che. bodhanuM kArya che Atmika utkrAMti. AthI ja navapUrvathI adhika bodhavALA abhavyo-durbhavyono ekeya dRSTimAM samAveza karAyo nathI. kAraNa, temanI pAse jANakArI che, Atmika vikAsa nathI. ane mAtra aSTapravacanamAtA ke "mAtuSa' padanA jANakAranI sthirAdi uttama dRSTimAM samAveza karAyo che. kAraNa, jANakArI bhale na ho paNa saraLatA ane samarpaNabhAva dvArA adhyAtmanA UMcA zikharo temaNe sara karI lIdhAM hoya che. eTale bodhavRddhithI nahi paNa AdhyAtmika vikAsavRddhithI daSTino pAro UMce caDe che. jainetara yogagraMthonA padArthone paNa jaina yogadRSTimAM adbhuta rIte samanvita karavAmAM AvyA che. daSTi mitrA |tArA | balA | dIprA | sthirA | kAMtA | prabhA yogAMga | yama | niyama | Asana, prANAyAma pratyAhAra, dhAraNA | dhyAna | guNa adraSa | jijJAsA| zuzruSA | zravaNa bodha | mImAMsA / parizuddha pratipatti | pravRtti | kheda | uga | kSepa | utthAna | bhrama anyamud | ja AsaMga bodha konI | tRNanA | gomayanA kASThanA dIpakanA | ratnanI |tArAnI sUryanI caMdranI prabhA jevo? agni | agni | agni | prakAza | kAnti | kAnti | kAnti kAnti tulya | tulya | tulya | tulya | tulya | tulya | tulya tulya parA | samAdhi doSa kaI dRSTimAM kayuM yogaga hoya? kayA guNanI prApti hoya? ane kyA doSano brAsa haya? e bodha zenA jevo hoya? e ukta koThA uparathI jANI zakAya che. pU. zrI haribhadrasUri mahArAje varSo sudhI karela jaina zAstronuM parizIlana, jainetaradarzanano abhyAsa ane anubhavano arka A eka nAnakaDA koSTakamAM ThAlavI dIdho che. oghadRSTimAM samajaNano abhAva hoi karAtAM dharmAnuSThAna paNa vikAsa sAdhaka banatAM nathI. sahajamalanA brAsathI caramapugala parAvartamAM praveza thAya che. tathAbhavyatvano paripAka thAya che. tyAre mitrA vagere dRSTinI prApti thAya che. je avasthAe mitrAdi dRSTinI prApti thAya che. tyArathI ja guNasthAnakanI gaNatrI thAya che. prathama guNasthAnakanA paNa asaMkhya bheda che. mitrAthI prAraMbhI cothI dIprAdaSTi pahelA guNasthAnake hoya che. dIprAnuM prathama guNasthAnaka utkRSTa guNasthAnaka jANavuM. dRSTinA vikAzathI guNasthAnakano paNa kramika vikAza thato jAya che. prathamanI cAra dRSTi sudhI samyagdarzananI prApti nathI, kAraNa sUkSmabodha nathI. samakita sUkSmabodhane AbhArI che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamanI cAradRSTimAM yoga nathI paNa yogabIjo che. uttarottara dRSTimAM A yogabIjanI kamika zuddhi-vRddhi thatI jAya che. mitrAdeSTimAM batAvela yogabIja, jevA ke prabhu bhakti, bhAvAcAryanI sevA, sAdhuvaiyAvacca, bhavavairAgya, dravya abhigraha pAlana, saMlekhanA, kathAprIti vagere jotAM lAge ke prathama guNasthAnake paNa kevA ucca guNonI vAta che? prathamanI cAra daSTimAM mithyAtvano aMza hovAthI yathArtha saMvedana na hoi tene avedyasaMvedyapadavALI, sadopa ane asthira kahI che. bAkInI cAramAM viSayonuM yathArtha ane uttarottara sUkSma saMvedana che mATe tene vedyasaMvedyapadavALI, sthira ane nirdoSa kahI che. sUkSmabodhanI prApti pAMcamI sthirA daSTimAM thAya che. AtmasvarUpanI jhaMkhanA thAya che. paNa dezavirati ane sarvaviratinI prApti chaThThI dRSTimAM che. ahIM indriyonA viSayo pratye jhaLahaLato virAga hoya che. niraticAra-cAritrapAlana hoya che. sAtamI prabhAdaSTimAM, sAmarthyayoganA prathama bhedarUpa dharmasatyAsa yoganI prApti thAya che. kSapakazreNIno prAraMbha ahIMthI thAya che. 8thI13 guNasthAnaka sudhInuM avasthAna hoi bIjuM apUrvakaraNa ane kevaLajJAnanI prApti A dRSTimAM che. AThamI parASTimAM sAmarthyayogano bIjo bheda, yogasayAsarUpa yoga, zailezIkaraNa, yoganirodha, 14muM guNasthAnaka vagere prApta karI jIvano mokSa thai jAya che. prathamanI cAradRSTi pratipAti ke apratipAti paNa hoya, aMtya cAra dRSTi apratipAti ja hoya che. niyama mokSa apAve ja che. ATha dRSTinA vivecana sAthe pU. haribhadrasUri mahArAje saMlagna aneka viSayonI chaNAvaTa karI che. jemake* AThadaSTi kayA yogamAMthI nIkaLI che? * yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka, phalAvaMcakanI spaSTatA. * gotrayogI, kulayogI, pravRttacakrogI, niSpannayogInI vivecanA. * ya ga ma pa ga nA adhikArI * bhavAbhinaMdInuM svarUpa * dIkSAnA adhikArI * adyasaMvedyapada-vedyasaMvedyapada.. AtmatattvanI vicAraNA.. * ekAMta-anityavAdanI pokalatA.. * sarvataMtrasAdhAraNa ahiMsAdi pAMca yama, tenuM svarUpa.. * icchA, pravRtti-sthiratA-siddhi vagere yogasAdhanAnAM lakSaNo.. * sarvajJatattva-sarvazamAM abheda, sarvajJanI dezanA, sarvAvAda.. * icchAyoga, zAstrayoga, sAmarthyayogarUpa yoganA traNa bheda. sAmarthyayoganA dharmasatyAsa ane yogasathAse. ane bIjA paNa DhagalAbaMdha padArthone pU. haribhadrasUri mahArAje A graMthamAM vaNI lIdhA che. pU. haribhadrasUri mahArAje 1444 granthonI racanA karI kayo viSaya vaNakheDayo rAkhyo che? e ja eka savAla che. yogaviSayaka yogabiMdu, yogadaSTisamucya, yogazataka, yogaviMzikA jevA graMtho racyA che. SoDazaka graMthamAM prakaraNa 10-14-16mAM yoganI chaNAvaTa karI che. yogadaSTisamuccayamAM yoga viSayaka eka nUtana dRSTikoNa dRSTigocara thAya che. sAMkhyadarzana, yogadarzana, nyAyadarzana, vaizeSikadarzana, atadarzana, cArvAkadarzana, bauddhadarzana vagere aneka darzana ane matonI samAlocanA atre karavAmAM AvI che. je haribhadrasUri ma.nA sarvadarzanonA sUkSmabodha ane avagAhananI sAkSirUpa che. ahIM darzAvela AdhyAtmika vicAradhArA yogabiMdu ane SoDazaka graMthathI bhinnarUpe raju karAi che. 228 mULazloka ane tenA upara 1175 zloka pramANa svopajJa vRtti racI yogamArganuM Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizada spaSTIkaraNa karyuM che. pUrvanA koipaNa jaina-jainetara graMthomAM A rItano mitrAdi dRSTino adhikAra jovA maLato nathI. eTale ATha yogAMgane AdhAre racela A dRSTionI chaNAvaTabharI kRtinA AdyapuraskartA pU. haribhadrasUri ja kahI zakAya. mahopAdhyAya yazovijayajI ma.zrIe potAnI dvAtrizat dvitriMzikAnI 21mI ne 24mI batrIzImAM AnA AdhAre ja AThadaSTinA viSayanuM digdarzana karAvyuM che. ATha yogadRSTinI sajjhAya racI A ja viSayonI vizada chaNAvaTa karI che. ahIM haribhadrasUri mahArAje mAtra jaina mArgAnusA2e yoganuM varNana karI AtmasaMtoSa mAnyo nathI. paNa pAtaMjala yogasUtramAM batAvela yogamArga ane tenI paribhASAonI sAthe jaina paribhASAne sarakhAvI potAnI prakAMDa vidvattAno rasAsvAda karAvyo che. temaNe 1444 graMtho racyAno ullekha anuyogadvAramAM to che ja paNa vartamAnakALe upalabdha aneka viSayaka, ane atyaMta upayogI sAhitya paNa aDhaLaka che. jemake... * devendra narakendra prakaraNa * * anekAMtavAda praveza lalitavistarA anekAMta jayapatAkA svopajJa loka tattva nirNaya * anuyogadvAra vRtti Avazyaka bRhadvRtti upadezapada dazavaikAlika vRtti dharmabiMdu prakaraNa dharmasaMgrahaNI * naMdIsUtra laghuvRtti paMcAzakajI * * paMcavastu TIkA * prajJApanA pradeza vyAkhyA ra3 Sahdarzanasamuccaya zAstravArtAsamuccaya zrAvaka prajJapti samarAicca kahA saMbodha saptatikA kathAkoza 7 karmastavavRtti kSetrasamAsavRtti caityavaMdana bhASya jaMbUdIpa prajJapti TIkA jaMbudrIpa saMgrahaNI jIvAbhigama laghuvRtti tattvArtha laghuvRtti darzanazuddhi prakaraNa yogadRSTisamuccaya * yogabiMdu * yogazataka viMzativiMzikA A virATa graMthasarjana ja temanI sarvaviSayaka vidvattAno bolato purAvo che. paMDitavarya dhIrUbhAi mahetAe yogadRSTisamuccaya upara yathAmati bhAvAnuvAdanuM sarjana karI yoga sAhityane samRddha karyuM che. zrIsaMghanI suMdara zrutasevA karI che. saMskRta bhASAnA anabhijJa jIvo paNa A bhAvAnuvAdanA adhyayananA AdhAre yogamArgamAM acUka vikAza sAdhI zakaze. muktine nikaTa karI zakaze. zAsanadevatA paMDitavaryane hajI savizeSa zrutasevA karavAnI zakti Ape e ja eka abhyarthanA. pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadevazrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nI AjJAthI : muni kalyANabodhivijaya da nyAyAvatAra vRtti paMcasaMgraha paMcaliMgI prakaraNa piMDaniryuktivRtti pratiSThA kalpa * yatidinakRtya * munipati caritra * yazodhara ciratra lagna zuddhi laghukSetra samAsa lokabiMdu vyavahAra kalpa zrAvakaprajJaptivRtti 7 sarvajJasiddhi prakaraNa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika kiccana 36 vIra nirvANa savaMta 10OOmAM Arya satyamitra chellA pUrvadhara thayA. tyArabAda eka ullekha pramANe (joke emAM matAMtaro che.) 1444 graMthonA sarjaka mahAnuM sUripuraMdara haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAno svargavAsa thayo. A aitihAsika tathyathI ApaNe jANI zakIe ke sUri puraMdara pUrvadhara samakAlIna hatA..mATesto emanA graMthomAM bIje kayAMya na jovA maLe evA adbhuta padArtho vAMcavA maLe che. yogaviMzikA, yogazataka, yogadaSTisamuccaya ane yogabiMdu A tamAma yogagraMthomAM padArthonI navInatA che. yogadaSTisamuccayamAM Avela mitrA, tArA, balA, dIprA, sthirA, kAMtA, prabhA ane parA A ATha dRSTionuM svarUpa ane vizada varNana anyatra graMthomAM durlabha che. To Read Between the lines sUripuraMdaranI paMktionA marmane pakaDIe to ghaNuM jANavA maLI zake che. saMpUrNa graMthanI saMkSipta summery hAilAiTsa sAthe joie. prathama zlokamAM mAMgalika karI 11mA zloka sudhI icchAyoga, zAstrayoga, ane sAmarthyayoganI sarasa, ane suMdara vyAkhyA karI dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsanuM sthAna batAvyuM. bAramA-teramA zlokamAM yogatrayImAMthI uddhavelI 8 dRSTiono nAmanirdeza pachInA zlokomAM vArApharatI gUDha gaMbhIra krIma jevI vAto mUkatA gayA, Examples dAkhalAo paNa gaLe soMsarA utarI jAya tevA batAvyA. - ATheya dRSTine samajAvavA tRNathI mAMDIne caMdra sudhInI upamAo.. 36 caramAvatanA lakSaNa (32mAM glAka) B traNa avacakanI vAta (34mAM zloka) 9 59mA zlokamAM dharmane mitranI upamA ApIne jaNAvyuM ke parabhavamAM A ja mitra sahAyaka banaze. ala 70mA zlokamAM sAdhakanuM citta kevuM hovuM joie. te mATe eka sarasa zabda mUkayo che. taHlohapadanyAsa. sAdhaka pApa kare nahi. paNa kadAca karavuM paDe to garamAgarama loDhAnA tavApara cAlavA jema rAcI-mAcIne na kare gA. 80mAM " tyamAmati chuTUthabrAvit' A vAkayamAM varasamAM 365 divasa vAgoLavA jevo prasaMga jaNAvyo che. oasis jevA raNapradezamAM bALakano janma thayo, janmatAnI sAthe ja tene khasanI bimArI evI bhayaMkara thaI gaI che. ke e bALaka 10 varSano thatAM-ra AkhA zarIre ujharaDA thayA che. hAthanA nakha paNa ghasAi gayA che. lohI-luhANa thAya tyAre pharI kayAreya khajavALa khaNIza nahi e deDha nirNaya kare che. paNa khaNaja upaDatAM ja badhuM bhUlI jAya che. eka divasa mAthe saLekhaDIo laI eka mANasa tyAMthI pasAra thAya che. te bALaka saLekhaDI mAMge che. bahu majA AvI gai, vadhu mAMge che. e bhAI vaidyarAja hatA. bALakanI dazA joIne dayA AvI gaI "he! du:khI bAlaka! tAruM duHkha mArAthI jovAtuM nathI. tArA du:khane dUra karavA tane auSadhanAM paDIkAM ApuM, tethI tArA duHkhanuM mULa ja dUra thai jaze. caLa upaDaze ja nahi, pachI tAre khaNavuM ja na paDe. khaNaze nahi to zarIra lohI-luhANa thaze nahi." have e bALaka javAba Ape che "mAruM duHkha dUra karo. emAM huM rAjI chuM. paNa tuM caLa ja maTADI de te to na cAle". mane to caLa khaNavAnI khUba ja majA Ave che. jema pelo mUrkhaziromaNi akRtyane kRtya mAne che, tema ajJAnI jIva bhogasukhone sArA mAne che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 tenAthI AvatAM bhayaMkara du:kho tarapha e AMkha ADA kAna kare che. AMkha-miMcAmaNAM kare che, ''paDaze tevA devAze''nI vRtti keLave che. bhagavAna e dhanvaMtarI vaidya che e bhavarogane dUra karavA taiyAra che. zarata phakta eTalI ja ke parejI sAthe auSadha le. mATesto 136mI gAthAmAM sUripuraMdare jaNAvyuM ke te mahAtmAno mavavyAdhi-miSavA'' A mahApuruSo bhavavyAdhine dUra karavAmAM dhanvaMtarI vaidya jevA che. 141mI gAthAmAM TaMkAra karatAM A mahApuruSa jaNAve che ke, sarvajJano apavAdaH niMdA karavI te jillAchedathI paNa adhika che. 164mI gAthAmAM kAMtAdRSTinuM vivecana karatAM keTaluM sarasa kahyuM che. mana mahilAnuM vahAlA upare, bIjA kAma karaMta, tima zrutadharme mana dRDha kare, jJAnAkSepakavaMtare. dhana. yo. da. sajhAya- 6-7 gA. 188mA kahyuM ke, "mava Atra mahAvyAdhi: bhava eja mahAvyAdhi che. gA.206mA mavaro vyeva tu tathAmukta: '' bhavaroga jeno dUra thayo che e ja mukta '' che. gA. 208-209mA kulayogI, pravRttacakrayogI, gotrayogI ane siddhayogInI vAta karI, ahIM Adya be ja adhikArI che e'ya yukti-prayuktiothI jaNAvyuM. gA. 228mI chellI gAthAmAM pUjyapAda sUripuraMdare jaNAvyuM ke A graMtha yogyane ja Apavo. mAtsaryaviraha zabda mUkI dareka graMthanI pAchaLa viraha zabda mUkavAnI nema paNa pUrI karI che. A tamAma varNanomAM AThadRSTionuM varNana suvistRtapaNe lIdhuM che. prathama cAra dRSTio pahelA guNaThAA hoya che. kramazaH mithyAtva maMda-maMdatara thatuM jAya jIvamAM guNo pragaTa thatA jAya. doSo nivRta thatA jAya. eka-eka dRSTinA varNanamAM darzana, yogAMga, doSatyAga, guNaprApti, yogabIjagraha prAptikrama, samaya, guNasthAnaka AdinA vivecana vaDe spaSTatA karavAmAM AvI che. AgaLanI dRSTio samyagdaSTine hoya che. sAcuM naiRRyika vaidyasaMvedyapadAyika samyakdaSTane hoya che. AvA graMthono svAdhyAya sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA tamAmane mATe sulabha bane te hetuthI saraLa-subodha zailImAM graMthakAranA Azayane spaSTa karatA mULagAmI anuvAdo hAla taiyAra thai rahyA che. te paikI A eka adbhuta graMtha che. 5 zrI dhIrUbhAI chellA keTalAya varSothI pUjya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone jaina-nyAya ane yoganA graMthono abhyAsa karAvI rahyA che. Aje AvA graMthone hRdayaMgama karI viniyoga karanArAono kharekhara dukALa varte che. evA samayamAM svAdhyAyarasikone sahAyaka banavAnI emanI vRtti kharekhara anumodanIya che. prazaMsanIya che. phaLasvarUpa jaina-nyAya ane yoganA graMthonA anuvAdo teo taiyAra karI zakayA che. oghadRSTimAM bhUlI paDelI bhogavAdI prajA yogadRSTine pAme. jANe, oLakhe ane muktinA maMgalasthAne pahoMce. vizvanA tamAma jIvo bhavanA virahane prApta kare tevA zubhAzaya sAthe atre viramuM chuM. sthaLa : aThavAlAinsa, surata sa. 2016 165 dIkSAnA ajoDa dAnavIra yuvaka-jAgRtipreraka 5. pU. AcAryadeva zrI guNaratnasUrIzvarajI ma.sA.nI AjJAthI paMnyAsa razmiratnavijaya. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI arham namaH / OM namaH zrI vItarAgAya // yAkinI mahattarAsUnu (dharmaputra) tArkika ziromaNi AcAryapuraMdara 1444 graMtha praNetA zrI haribhadrasUri ma. sA. viracita...savRtti yogadRSTisamuccaya-yoga viSayaka mahAgraMtha upara nyAya-vyAkaraNa-sAhitya-yoga dharmazAstrAdinA uMDANapUrvakanA abhyAsI ane tadviSayaka lekhanakAra, pravacanakAra, paMDitavarya zrI dhIrajalAla DAhyAbhAi mahetAe karela mAtRbhASAmAM parivartana tenA bhAvAnuvAdane AzrayIne alpajJa evA mAruM alpakathana vartamAnakALe zruta-Agama-samudrasamAna parama pUjya sAgarAnaMdasUrIzvarajI (hulAmaNA nAma tarIke sAgarajI) ma. sA. vyAkhyAnano jyAre jyAre prAraMbha kare tyAre ema bolatA. 'zAstrakAra bhagavAn hirabhadrasUrIjI mahArAjA pharamAve che ke''- AvA vacanothI ApaNA khyAlamAM AvI zake tema che ke pa. pU. haribhadrasUrIzvarajI ma. sA. zAstrakAra mahA Agamadhara puruSa thayA. teozrInA gurudeve ApelA prAyazcittane ziromAnya karIne vizALa sAhitya racanAnI taka meLavI teozrIe 1444 graMthanI racanA karI che. temAM nyAya-vyAkaraNa-sAhitya-dharmazAstra ane yoganA viSayamAM ghaNuM sUkSmatAbharyuM kheDANa karela che. temAM teozrInA yoganA viSayane AzrayIne racAyelA graMthamAMnA vartamAnamAM upalabdha 4 graMtho vadhAre pracalita che. (1) yogadRSTisamuccaya (2) yogaviMzikA (3) yogazataka (4) ane yogabiMdu. A yoganA viSayanA mahA arthagaMbhIra mahAkAyagraMtho alpabodhavALA mokSAbhilASI jIvone AsazamokSamArgagAmI banAvavAmAM anupama sAdhanarUpe banI zake. te mATe gujarAtI anuvAdabhAvAnuvAda karavAno paMDitavarya zrI dhIrUbhAine hRdayaMgama ullAsa uThyo. temAMnA yogakviMzakA ane yogazataka be graMtho prakAzita karyA. ane A trIjo graMtha yogadRSTisamuccaya pragaTa thai rahyo che. paMDitazrIe bhAratabharamAM samyajJAnadAtrI tarIke prasiddha zrImad yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA mahesANAmAM nyAya-vyAkaraNa-sAhitya dharmazAstrano abhyAsa to karyo. paNa tenA karatAMya viziSTa abhyAsu aneka paMDito ane pa. pU. munibhagavaMto pAse pUjyabhAva ane vinamrabhAva rAkhI ghaNo bahoLo anubhava meLavyo, eTaluM ja nahiM paNa videzamAM amerikA-laMDana vagere pradezomAM paNa potAnA jJAnano AbAla-vRddha sahu samajI zake tevo sabhyajJAnAdhyApanano lAbha Apyo. tethI AvA mahAn graMthono anuvAda karyo eTaluM ja nahiM, nAma pramANe khUba dhIraja pUrvaka samajaNa ApavA sAthe tenI sUkSmatA tarapha lai javAno ghaNo prayatna karyo che. yogadRSTisamuccayaA mahAgraMthamAM kramika mokSatarapha AtmAne vikasita karatI AThadaSTino samAveza karyo che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 (1) mitrA (2) tArA. (3) balA (4) dIprA (5) sthirA (6) kAntA (7) prabhA (8) parA. A ATheya dRSTionA zabda pramANeno artha-bhAva. kayA yoganA aMga rUpe che. kayA doSone tyAga karAvanArI, kayA guNone prApta karAvanArI che. ane dunyavI kai upamA ApI ghaTAvI zakAya. temaja te kayA guNasthAne hoya A badhI judI judI rIte vistArathI samajAvavAno ane koSTaka ApIne paNa khUba sArI rIte samajAvavAno prayatna karyo che. je ati prazaMsanIya ane ati anumodanIya che. A yogadRSTisamuccaya mahAgraMthanuM prakAzana ghaNA varSo pahelAM zAsanasamrATnIe karAvela ane te prakAzanamAM AvatAM A mahAgraMthane jANavA bhaNavA bhaNAvavAne lagatI ghaNA mumukSuonI hRdayaMgama suruci pedA thai. ane lagabhaga teja arasAmAM gacchanAyaka zrI mUlacaMdajI (muktivijayajI)gaNinA parivAranA yoganiSTha A. zrI kezarasUrijI mahArAja sAhebe anuvAdabhAvAnuvAdarUpe bahAra pADyo. Ama A graMthanA judI judI rIte prakAzano ane vivecano aneka AtmAoe lakhela sAMbhaLavAmAM AvyAM che. vartamAnamAM karmasAhityanA prakharajJAnI pa. pU. zrI premasUrIzvarajI ma. sA.nA parivAranA 5. pU. AcArya zrImadvijaya rAjazekharasUri ma. sAhebe saMkSipta bhAvAnuvAda pragaTa karela che. je graMtha vAMcanAra, lakhanArane sArA AdhArarUpa eTale mArge cAlavAmAM saDakarUpa bane tema che. tyArapachI hAlamAM A vastune paMDitazrIe graMthamAM ghaNI rIte ukelavApUrvaka bAla ane vidvAna badhAne bhogya banI zake tevuM saraLa ane suMdara svarUpamAM lakhANa karyuM hoi paMDitajIne AvA graMtho lakhavA mATe dhanyAtidhanya zabdathI navAjI zakAya. paMDitavarya zrI dhIrUbhAi mahetA AbAla-vRddha samajI zake tevI sarala temaja vidbhogya aMtaranA udgAravALI-bhASAmAM vivecana lakhI A graMtha pragaTa karI rahyA che. jene yoganA graMthanuM sAmAnya svarUpa jANavuM haze. tene ane viziSTarUpe sUkSmatA tarapha javuM haze tene eTale bAlathI mAMDIne vidvAnone paNa ati upayogI thai zake tema che. ApaNe ahiM e vicAravA-ciMtana karavA yogya che ke A yogadRSTisamuccaya mahAgraMthano mukhya pratipAdana karavA yogya viSaya mokSaprAptino che. jema bhagavAn umAsvAti racita tattvArthAdhigama-mokSazAstrano mukhya pratipAdana karavA yogya viSaya mokSa che tema.. A viSaya saMbaMdhe ApaNe dareka prANInI dRSTie ciMtana karIe to prANIo anaMta che. ane badhA ja prANIo sukhane icche che. paNa sukhanI kalpanA badhAnI eka sarakhI hotI nathI. chatAM vikAsanA ochApaNA ane vadhatApaNAnA kAraNe prANIonA ane emanA sukhanA TUMkANamAM be vibhAgamAM vaheMcaNI karI zakAya che. emAM pahelA vargamAM alpAti-alpa vikAsavALA ane alpavikAsavALA prANIono samAveza thAya che. AvA ati-alpa ane alpa vikAsavALA prANIonA sukhanI kalpanA mAtra bAhya sAdhano sudhI ja pahoMce che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA vargamAM adhika, adhikAdhika vikAsavALA prANIo Ave che. AvA bIjA varganA prANIo bAhya-bhautika sAdhanonI saMpattimAM sukha na mAnatAM phakta AdhyAtmika guNonI prAptimAM ja sukha mAne che. 28 uparokta baMne varga mAnelA sukhamAM taphAvata e che ke paheluM sukha parAdhIna che. jyAre bIjuM sukha svAdhIna che. parAdhInasukha kAma ane svAdhInasukha mokSa che. ane e beja sAcA arthamAM puruSArtha che. loka vyavahAramAM cAra puruSArtha kahevAya che. paNa temAM sAdhya to kAma ane mokSa be ja che. ane teja puruSArtha che. artha ane dharma to uparokta be puruSArthonA viziSTa sAdhanarUpe hoi aupacArika puruSArtha kahevAya che. emAM artha e kAmanuM ane dharma e mokSanuM sAdhana che. A bAbatane viziSTa rIte samajavA mATe A graMtha yogadRSTisamuccaya. jIvono kramika vikAsa kevI kevI rIte thAya che. temAM pahelI cAra dRSTi sudhI to jIva krame krame vikAza sAdhato jai pAMcamIdRSTithI mokSAbhimukha dRSTimAM AvI uttarottara vadhu ne vadhu vikAsa sAdhato jato AThamI (8) dRSTimAM saMpUrNa vikAsa sudhI pahoMca che. mokSa je mukhya dhyeya che. tyAM sudhI pahoMcI zake che. caudazo cummAlIza (1444) graMthanA praNetA A mahAnuM zAstrakAra bhagavAnano mAdhyasthabhAva, darzanazAstranA paNa jJAnaruci puruSo pratye kevo viziSTa bhAva che ke yogadarzananA lakhanAra mahAvidvAn pataMjalimuni mATe "bhagavAn pataMjali" AvA zabdonuM uccAraNa potAnA yogabiMdugraMthanA gAthA 200nI TIkAmAM karyuM che. ane A graMdhanI paNa 100mI gAthAnI TIkAmAM temanA pratye "mahAmati pataMjali'' evuM uccAraNa karyuM che. te teozrIno anya jJAnIo pratyeno keTalo hArdika prema bharelo che. te sUcave che. paMDitazrIe A bAbatanuM paNa sUkSma ciMtana karI anya mumukSu jIvone saraLa bhASAmAM samajAvavAno prayAsa karyo che. Ama anekAneka rIte paMDitajInA lakhANa pratye khUba anumodanA thAya tema hoi. amo hArdika anumodanA karIe chIe. mumukSu jIvo paMDitajInA AvA suMdara lakhANane vAMce, vicAre ane adhyayanaadhyApanamAM lai sabhyajJAnane prApta karI mokSapadane meLave, paMDitajI paNa Ama pUrvAcAryonA graMthamAM athAga mahenata lai jaina zAsanane ati upayogI graMtho prakAzamAM lAvatA ja rahe. te mATe temanI zArIrika ane bauddhika-zaktiomAM sahAyaka thavA zrI zAsanadevane prArthanA karIe chIe...eja...zubhAbhilASI chadmasthabhAvanA kAraNe je kSatio thai hoya tenI kSamA cAhavA sAthe... 35 'zatruMjaya" gopIpurA. kAjInuM medAna...surata... chabIladAsa kezarIcaMda saMghavInA sabahumAna...jayajinendra... Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. prAka kathana 8 dareka Astika darzanakAro AtmAne mAne che. ane mokSane paNa svIkAre che. paraMtu svabuddhi anusAre tenI prarUpaNA karavAnA kAraNe tenA svarUpane samajavA-samajAvavAmAM saphaLa banI zakayA nathI. jyAre asIma jJAnanA svAmI zrI tIrthaMkara paramAtmAe atIndriya evAM A baMne tattvone kevaLajJAnanA baLe yathA-svarUpe jANyAM che ane jagatanA jIvonA kalyANa mATe tenI prarUpaNA karI che. e prarUpaNAne anusAre aneka pUrvAcArya bhagavaMtoe bhinna-bhinna graMthonI racanA karI che. teomAMnA eka caturdaza zatAdhika graMthonA racayitA pUjayavarya A.zrI zrIharibhadrasUrIzvarajI mahArAjAe A yogadaSTi graMthanI racanA karI che. nigoda e pratyeka AtmAnI anAdikAlIna sthiti che. eka AtmA jyAre potAnI pUrNAvasthA-siddhAvasthAne prApta kare che. tyAre eka AtmA anAdi nigodamAMthI bahAra nIkaLI pRthvIkAyAdinA bhavomAM bhramaNa kare che. A AtmA vyavahAra rAzimAM Avyo kahevAya che. vyavahAra rAzimAM Avela AtmA paMcendriyapaNuM ane manuSyAdi bhava prApta kare, chatAM jo te jIvanI tathAbhavyatAno paripAka na thayo hoya to tenI Atmonnatino pAyo racAto nathI. A rIte ananta pudgala parAvartano pasAra thayA pachI jIvane jayAre ananta utsarpiNI-avasarpiNI rUpa eka pudgalaparAvartana kALa bhava-bhramaNano bAkI rahe che tyAre jIva caramAvartamAM Avyo kahevAya che. abhavya AtmAo kayAreya zaramAvartamAM AvatA nathI. caramAvarnamAM Avela jIvane paNa tarata mokSanI to zuM! dharmanI ruci paNa jAgatI nathI. caramAvamAM AvyA pachI dhIme dhIme ene AtmAnA vikAsanI vAto game che. dharmapratya paNa ruci jAge che. ane mokSanuM svarUpa sAMbhaLavA-samajavA tatpara thAya che. jJAnI bhagavaMtoe AtmAnI vikAsa yAtrA bhinna-bhinna graMthomAM bhinna-bhinna svarUpe jaNAvela che. kayAMka cauda guNasthAnakanA svarUpanI prarUpaNA dvArA muktino mArga batAvyo che. to koIka graMthomAM dhyAnanA svarUpane samajAvavA dvArA muktinI prApti kahela che. kayAMka vaLI bahirAtmadazAnA tyAgathI antarAtmadazAmAM sthira banI paramAtmadazAnI sAdhanA dvArA muktimArganuM nirUpaNa karyuM che. muktinI prApti aneka mArgothI thaI zake che. paNa te mArgo paraspara viruddha bhAvathI nahi. sApekSabhAve svIkAravAthI thaI zake che. A yogadaSTi graMthanI aMdara yogamArganI sAdhanA dvArA muktipada prAptino mArga kaMDArela che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jainadarzanamAM bhinna-bhinna saMdarbhamAM yoga zabdanA bhinna-bhinna artha jaNAvela che. yogadaSTikAre ''mokSeLa yonanAv yoLaH '' evI vyutpatti karI mokSanI sAthe saMyojana karI Ape evA vyApArane yoga kahevAya evI samajaNa ApI mana-vacana-kAyAnA paramAtma bhakti Adi sarva prazasta vyApArane yoga antargata gaNela che. jethI yoganI prarUpaNA sApekSabhAve anekarIte thai zake che. graMthakAre (1) icchAyoga (2) zAstrayoga ane (3) sAmarthyayoga e traNa prakAre paNa yoganuM varNana karela che. athavA (1) yogAvaMcaka (2) kriyAvaMcaka ane (3) phalAvaMcaka ema paNa traNa avaMcakayoga jaNAvyA che. dRSTi-samajaNa. Aja sudhI A AtmAnI samajaNa saMsAra sAthe saMbaMdha, sukha sAthe saMbaMdha kevI rIte thAya? indriyajanya viSayasukha kema prApta thAya? e aMgenA jJAnavALI hatI. paraMtu have jenuM mana saMsArathI ubhagI gayuM che. viSayo asAra lAgyA che. ane mana mukti tarapha vaLavA lAgyuM che evA jIvane A yogadRSTi-mukti sAthe saMbaMdha karAve tevI dRSTi prApta thAya che. graMthakAra maharSie AvI yogadRSTio asaMkhya hovA chatAM tene ATha vibhAgamAM vaheMcI badhI yogadRSTiono A AThamAM samAveza karyo che. yogadRSTinI jema AtmAnA doSo paNa anaMta che ane guNo paNa anaMta che. paNa mukhyatayA ATha guNa-ane ATha doSanuM varNana karI eka-eka dRSTinI sAthe eka-eka guNanI prApti ane eka-eka doSano tyAga jaNAvela che. vaLI eka-eka dRSTinI sAthe AtmAnA jJAnaguNano vikAsa kevo thAya che? te paNa upamA saha batAvatAM. yoganAM ATha aMgo paNa jaNAvela che. A viSaya bahu gaMbhIra che. vAMcana karavAthI A graMthanA viSayano bodha kSayopazamanA anusAre jarUra thaze, paraMtu AntarasparzI bodha to gItArtha gurunI nizrAe vadhAre thavA saMbhava che. anyathA kadAca doSo lAgavAno paNa saMbhava che. A ja kAraNathI pU. AcAryadevazrIe (1) gotrayogI (2) kulayogI (3) pravRttacakrayogI ane (3) niSpannayogI ema yogionA cAra bheda jaNAvI gAthA 222thI 226 sudhImAM A graMtha kone Apavo ane kone na Apavo tenI bhalAmaNa karI che. Avo A gaMbhIra graMtha paM. zrI dhIrajalAlabhAie khUba saraLa gurjarabhASAmAM utArI zrIsaMgha samakSa raju karyo che. paMDitajIe kaThinapadArtho viziSTa prajJAbaLe khUba saraLatAthI raju karyA che. tethI yogadRSTinA abhyAsakone A anuvAda jJAnAvaraNIyano kSayopazama vadhAravAmAM jarUra sahAyaka thaze. paraMtu A kSayopazama te te AtmAnA mohano kSayopazama karavAmAM sahAyaka banI kramazaH yogadRSTionA vikAsa sAthe AtmavikAsanI yAtrA saMpUrNa karavAmAM sahayogI bane to granthAnuvAda-karrAno prayatna paNa sAphalyane pAme. ajJAnavaza yA bhrAntivaza kaMipaNa AjJAviruddha lakhAyuM hoya to 'micchAmi dukkaDaM" ratilAla cImanalAla dozI ludarAvALA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ be bola Asanna upakArI prabhu mahAvIranA zAsanamAM caudapUrvanuM jJAna ane dRSTivAda viccheda thayA pachI paNa pUrva maharSioe potAnI pAse je jJAna bacyuM te zAstrArUDha karyuM, AvA graMtho savizeSa upayogI thAya e hetuthI tenI upara cUrNi-TIkA-bhASya Adi banAvyAM. zAstrArUDha thayelA AgamagraMtho bhaNavA mATe adhikArI jIvonA upakAra mATe pUrvAcAryoe AgamagraMthonA sAra rUpe aneka prAkaraNika graMtho banAvyA. te graMthakAromAM eka mahAn vibhUti svarUpa AcArya zrIharibhadrasUrIzvarajI ma. paNa che. jeoe 1444 graMthonI racanA karI che Aje teonA 50-60 graMtho upalabdha che. te paikI yogaviSayaka cAra graMtho prApya che. A yogadRSTi graMtha paNa te cAramAMno eka che. "mokSanI sAthe kramarAH joDANanA viSayavALo graMtha che. anAdi anaMta saMsAramAM paribhramaNa karatA AtmAne jyAM sudhI oghadRSTi jatI nathI ane yogadRSTi prApta thatI nathI tyAM sudhI A AtmA zAzvatasukhano svAmI banI zakato nathI. mana, vacana ane kAyA dvArA AtmAmAM pravartato vyApAra te yoga kahevAya che. paraMtu te karmabaMdhano hetu hovAthI ahIM vivakSita nathI. karmakSayanA hetubhUta samyag bodhavyApAra te ahIM yoga che. abhyantara dRSTi kholanArA evA maharSi zrIharibhadrasUrijInA graMthane sAmAnya jJAnavALA jIvo paNa kaMika jANI zake, pAmI zake te hetuthI mArA vaDIla baMdhu zrI dhIrUbhAie bhASAnuvAda sAthe bhAvAnuvAda taiyAra karI bAlabhogya banAvavA prayatna karyo che. temAM kramazaH Atmika vikAza sUcavatI ATha diSTa upara zabdArtha-bhAvArtha ane sArAMza sAthe jainadarzanane nahIM pAmelA jIvo paNa samajI zake te rIte varNana karela che. zrI dhIrUbhAie lakhelA keTalAka bhAvAnuvAdo deza-videzamAM lokone samyajJAnanuM kAraNa banyA che ane bane che. bIjA paNa AvA bhAvAnuvAdo lakhIne prakAzita kare evI AkAMkSA sAthe temanA prayatnane biradAvavApUrvaka viramuM chuM. eja li. mahetA rasikalAla zAntilAla-surata Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (aMtaranI urmi zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA racita yogadaSTisamuccaya graMthano zrI dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA e anuvAda karI abhyAsakavarganI jIjJAsA pUrNa karavA sAro prayAsa karela yogadaSTisamuccaya nAmanA A graMthanA abhyAsathI ane parizIlanathI sAcI samajaNa meLavavA dvArA saMsAramAM paribhramaNa karatA jIvo AdhyAtmika vikAsa prApta kare che. mitrA vagere ATha dRSTimAMthI jIva pote kaI dRSTimAM che parASTi kayAre prApta thAya! te samaja Ave che. darpaNamAM potAnA pratibiMbanuM darzana thAya che tema jIva pote kayAM che te samajAya che. yogadaSTisamuccaya graMthanA abhyAsathI jainadarzananA anekAntavAdane samajI kadAgraha dUra karI maitrIbhAva prApta karI paramAtmA pratye bahumAna thavA sAthe "guNAnurAga" pragaTa thavAmAM A graMthano abhyAsa kAraNa bane che. zrI dhIrUbhAie dravyAnuyoga, vyAkaraNa, nyAya ane dhArmika viSayonuM sAruM adhyayana karI varSo sudhI sArI rIte adhyApananuM kArya karAvela che. videzamAM jainadharmanA tattvajJAnano abhyAsa karAvatAM divase maLatA samayamAM A graMthano anuvAda karI padArthonuM saraLa bhASAmAM rajuAta karavA dvArA zrutajJAnanI suMdara bhakti karI che. A suMdara kArya karavA badala zrI dhIrUbhAi DAhyAbhAine abhinaMdana ApuM chuM. zrI yogadaSTisamuccaya graMthanAM keTalAka pAnAM meM vAMcela che. tethI abhyAsakavargane A graMthano abhyAsa karavA bhalAmaNa karuM chuM. AvA graMthanA abhyAsathI jIvo guNo prApta karI guNAnurAga prApta karavA sAthe AdhyAtmika vikAsa karavA samartha bane evI AzA rAkhuM chuM. zrI dhIrUbhAi AdhyAtmika viSayanA bIjA graMthonuM saMpAdana karI abhyAsaka varganI jijJAsA pUrI kare tevI AzA rAkhuM chuM. tA. 21-3-20OO. 5, ratnasAgara epArTamenTa, kAjInuM medAna, gopIpurA, surata. li. mANekalAla haragovanadAsa sonethA sAhityazAstrI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAya namaH || yAkinImahattarAsUnu-tarkasamrAT-adhyAtmacogI suripurandara-AcAryamaharSi-zrI haribhadrasUrijI viracita svopajJaTIkA saMyukta zrI yogadaSTi samuccaya upodghAta "AtmAne mokSanI sAthe je joDe te yoga" arthAt AtmAno Antarika AdhyAtmika vikAsa krama. tene yoga kahevAya che. A yoga AtmA upara anAdikALanA lAgelAM karmono kSaya karanAra che. karmagraMtha, kammapayaDI Adi graMthomAM mana-vacana-kAyAnI zubha-azubha pravRttine je yoga kahevAya che. te yoga karmabaMdhano hetu che te graMthomAM yoga eTale yuMjana-sphuraNa-pravRtti kAyAdi dvArA AtmapradezonuM Andolana evo artha che. je AtmApradezonI asthiratA dvArA karmabaMdha karAve che. ane ahIM vaparAto yogazabda karmakSaya karAvanAra che tethI banne jagyAe "yoga" zabdano prayoga samAna hovA chatAM paNa artha bhinna-bhinna che. AtmA upara lAgelAM karmonA vAdaLane dUra karI pragaTa thayelI guNavattA-guNono vikAsa, guNono AvirbhAva-potAnA nirmaLa sahajasvarUpanI prApti taraphanuM je gamana tene ahIM yoga kahevAmAM Avaze. mokSeLa yonanAviti yo:- Avo yoga je mahAtmAmAM hoya te yogi kahevAya che. tattvano sAco bodha te samyajJAna te jJAna dvArA tattvamAM heya-upAdeyarUpe yathArtha nivRtti ane pravRtti e ja sabhyazcAritra che. vastunuM yathArtha svarUpa jANavuM prathama jarUrI che ke jethI te vastu upakArI che ema jaNAya to pravRtti karI zakAya ane te vastu apakArI che ema jaNAya to nivRtti karI zakAya, mATe prathama samyajJAna prApta karavuM Avazyaka che jJAna prApta karyA pachI "A vastu Ama ja che" evI ruci-prIti-vizvAsa karavo Avazyaka che. rucine samyagdarzana kahevAya che ke jenAthI nivRtti-pravRtti nirbhayapaNe adamya utsAhathI thAya che. jJAna tathA ruci meLavyA pachI karAtI nivRtti-pravRttine "samyakcAritra" kahevAya che. A pramANe samyagnAna-samyagdarzana ane samyakcAritra ema ratnatrayIno mUla AdhAra "jJAna" ja che. A jJAnane (samajaNazaktine) zAstromAM bodha kahevAya che. ane je bodha che te ja dRSTi kahevAya che. A AtmAnI je tarapha dRSTi DhaLe che te tarapha ja vadhAre ne vadhAre ruci ane nivRtti-pravRtti hoya che. yo. 1 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya upodghAta vaLI je AtmAnI je bAjunI dRSTi (jJAna-bodha) jeTalI joramAM hoya che. te AtmAnI te bAjunI ruci ane nivRtti-pravRtti teTalI ja jorathI hoya che. mATe dRSTi (jJAna-bodha) e ja ruci ane nivRtti-pravRttino (eTale ke darzana ane cAritrano) mUlAdhAra che mATe ja A graMthamAM dRSTionuM varNana karavAmAM Ave che. saMsAramAM paribhramaNa karatA jIvonI dRSTi be jAtanI hoya che. (1) sAMsArika sukho tarapha arthAt bhoga sukha tarapha dRSTi ane (2) mokSa tarapha dRSTi arthAt AtmAnA guNavikAsanA sukha tarapha. prathama dRSTi prAya sarvajIvomAM hoya ja che. anAdikAlIna mohanI paravazatAnA lIdhe paudgalika sukhonI tIvra ghelachA, ane duHkhothI bhayabhItatA sarvajIvomAM sadA sahaja hoya che tene ja bhavAbinanditA paNa kahevAya che. AvI daSTinA kAraNe jIva sadA sAMsArika sukhano rAgI, sukhanAM sAdhanono rAgI, sukhanAM sAdhanonA parigrahavALo, ane sukha ke sukhanAM sAdhanomAM vikSepa karanArA upara sadA daiSavALo hoya che tathA duHkha upara, duHkhanAM sAdhano upara, ke duHkha ApanAra upara sadA haiSavALo hoya che. ane duHkha ke duHkhanAM sAdhano dUra karanAra-karAvanAra upara sadA rAgavALo hoya che. A rIte A jIva sadA rAga-dveSa yukta hovAnA kAraNe tenuM citta sadA kaleza-kaMkAsakaDavAza ane AvezothI gherAyeluM ja rahe che. AvI saMsArAbhimukha dRSTine "oghadRSTi" kahevAya che. A je dRSTi che te A AtmAne duHkha na ja Ave evA sadAkALanA sukhane ApanArI banatI nathI. AvA jIvo patthara eTalA deva mAnIne pUje, dharma kare, bAdhA-niyamo kare, maMtra taMtra jaDIbuTTI kare. paraMtu bhogAbhilASaka dRSTi hovAthI te dharmArAdhana paNa paudgalika sukhanI lipsAthI ane duHkhanA bhayathI ja kareluM che tethI te Atmika sukhane ApanAra banatuM nathI mATe bhogasukha taraphanI dRSTi e "oghadRSTi" kahevAya che saMsAranA arthI evA sarvajIvomAM taratamabhAve A daSTi hoya che. A dRSTi jIvane sadA sukhadAyI banatI nathI. kAraNake saMsAranuM paudgalika sukha duHkhathI mizrita ja hoya che ane aMte paNa duHkha ApanArUM ja thAya che tethI A zAstramAM AvI oghadRSTinuM varNana bahu Avaze nahIM. A ogha dRSTi koine samajAvavI paDatI ja nathI. arthanuM saMvardhana kema karavuM ? ane bhogasukho kevI rIte meLavavA ane bhogavavA ? tenI samaja koIne ApavI paDatI nathI tathA te sadA sukhadAyI paNa nathI. mohanI paravazatAthI saheje AvaDI ja jAya che. puNyanA yoge prAthamika alpa paulika sukha Ape to paNa saMrakSaNakALa ane viyogAdikALe duHkhamAM ja pariNAma pAme che. bIjI je dRSTi che. te pulonA sukhothI nirapekSa, Atmika guNonA vikAsanI, ane tenA sukhanA AnaMdavALI dRSTi che. te dRSTi A AtmAne kALakrame mokSanI sAthe muMjana (joDANa) karanAra hovAthI "yogadRSTi" kahevAya che. A dRSTi jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazama ane kSayathI tathA mohanIyakarmanA kSayopazama-upazama- ane kSayathI Ave che. eTale samajAvavI paDe che. A dRSTinA anAdikALanA saMskAra na hovAthI tenA mATe puruSArtha karavo paDe che. mATe ja pUrvanA mahAgItArtha AcAryo A yoganI dRSTione samajAvatA AvyA che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAta yogadaSTi samuccaya dRSTi=(bodha=jJAna) oghadRSTi yogadRSTi I bhavAbhinaMdIpaNuM mokSAbhilASA parabhAvadazA svabhAvadazA tethI ja leza-kaSAya-Aveza pugalanA sukhanI ghelachA guNonA sukhanI ghelachA pugalanA sukhanAM sAdhanonI icchA guNaprAptinAM sAdhanonI icchA sukhano rAga ane duHkhano dveSa sarvatra rAga-dveSano abhAva tethI ja vItarAgatA ane sarvazatA anaMta janma-maraNanI paraMparA zailezI avasthA-mokSa A rIte oghadRSTivALo jIva (mohane paravaza thayo chato) saMsAra tarapha AgaLa vadhe che ane aMte anaMta janma-maraNanI gartAmAM dhakelAI jAya che. jyAre yogadaSTi yukta jIva guNavikAsa karato chato kadApi duHkha na ja Ave evA zAzvata sukhane pAme che. tevI dRSTine "yogadaSTi" kahevAya che. jenuM varNana A graMthamAM savistarapaNe Avaze. carama pudgala parAvartanamAM pravezelA jIvane tyAMthI prAraMbhIne A yogadRSTi (sAco bodha-sAcI jJAnadazA) aMze aMze prApta thatI jAya che je teramA-caudamA guNasthAnake paripUrNa carama sImAne pAme che. te yogadaSTinA pratyeka jIvavAra, ane pratyeka guNasthAnaka vAra, taratamabhAveahInAdhikabhAve asaMkhya bhedo thai zake che. eka ja guNasthAnakavartI jIvomAM paNa jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmanA kSayopazamanI hInAdhitAnA kAraNe asaMkhya-asaMkhya bhedo A yogadaSTinA thAya che. tathApi sarvajIvone saraLatAthI samajAya te mATe graMthakArazrI A graMthamAM yogadRSTinA ATha bheda pADIne temAM sarva pratibhedono samAveza karIne ApaNane samajAve che. yoganI prathamadaSTimAM jIvane thayelo bodha (jJAna) bahu ja nisteja ane durbaLa hoya che. mohanAM prabaLa kAraNo Ave chate jJAna dabAi jAya che. te bodhane samajAvavA "tRNanA agninI" upamA ApI kalpitadaSTAntathI graMthakArazrI samajAve che ke - jema tRNanA agninuM teja alpa ane durbaLa hoya che. thoDo paNa pavana AvatAM athavA saheje saheje jaladI bujhAI jAya che. tevuM jJAna (tevo bodha) prathamadaSTi-kALe hoya che. tyArapachInI dRSTiomAM jJAna-bodhanI tIvratA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya upodghAta ane baLavattaratA vRddhi pAmatAM te jJAna dhIre dhIre aparAbhavanIya bane che. mATe AgaLa AvatI dRSTiomAM chANAno agni, kASThano agni ane dIpakano agni ityAdi upamAo ApI bodhanI tejasvitA ane prabaLatA graMthakArazrI samajAve che. ATha dRSTiomAM rahelA bodhane (jJAnane) tIvra-tIvratara prakAzavALI ATha upamAothI ahIM samajAvAze. jema jema sAcI dRSTino (sAcA bodhano) vikAsa thato jAya che tema tema A jIvamAMthI te te dRSTinA (jJAnanA) prabhAve saheje-saheje dharmakArya karavAmAM kheda (aruci) udvega (kaMTALo) ane lepa (cittanuM bIje mUkavuM) ItyAdi doSo naSTa thatA jAya che. kheda-udvega-kSepa vagere je cittanA ATha doSo che te doSo dRSTionA prabhAve dUra thatA ja jAya che. ane jema vastrano mela dUra thatAM temAM ujvaLatA svataH ja camake che ujjavalatA lAvavI paDatI nathI tathA vAsaNano kATa dUra thatAM temAM camaka ApoApa svataH ja Ave che, suvarNamAM mizra karelo trAMbA-rUpAno (paradravyano) aMza dUra thatAM suvarNa ApoApa svata: ja jhaLake che tema yogadaSTionA pratApe kheda-uga-kSepa Adi mela-kATa-parabhAvadazArUpa doSo dUra thaye chate akheda (dharmakAryomAM ruci) tattvajijJAsA (tattva jANavAnI icchA), ane tattvazuzruSA (eTale tattva nI icchA) ityAdi gaNorUpI camaka ApoApa svataH ja jhaLake che. jema jema AtmAmAMthI doSo dUra thAya che ane guNo pragaTe che tema tema yoganAM yama-niyama-Asana ane prANAyAma Adi aMgo prApta thatAM jAya che ke jethI chellI dRSTi AvatAM yoga pUrNapaNe khIlatAM A AtmA pUrNa samAdhi rUpa phaLa prApta kare che. A rIte A graMthamAM yoganI ATha dRSTi, temAM thatA bodhane samajAvavA ATha upamA, ATha doSono nAza, ATha guNonI prApti, ane yoganAM kramazaH ATha aMgonuM yaMjana varNavavAmAM Avaze. yoganI dRSTionuM citra krama | yogadRSTi | yogAga | doSatyAga guNa-sthAna bodha-upamA | vizeSatA 1. | mitrA | yama | kheda tRNAgnikaNa | | mithyAtva tArA niyama uga jijJAsA ! gomaya agnikaNa adveSa = balA Asana kSepa zuzruSA | kASTha agnikaNa $T dImA prANAyAma utthAna zravaNa dIpaprabhA 5 | sthirA pratyAhAra bhrAMti 8 | bodha ratnaprabhA samyaktva kAMtA dhAraNA mImAMsA tArAprabhA prabhA dhyAna samAdhi anyamud | rum (roga) AsaMga pratipatti pravRtti sUryaprabhA caMdraprabhA 8. parA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodyAta yogadRSTi samuccaya yAkinI mahattA sUnu" nAmane dhAraNa karanAra ane 1444 adbhuta graMthonA racayitA sUripuMgava zrI haribhadrasUrijIe jainazAstronA abhyAsanI sAthe anyadarzananAM paNa zAstronuM sacoTa abhyAsa karI tenA navanIta rUpa yogaviSayakadArzanika sarva zAstrono samanvaya karanAra anAdikAlIna mohanidrAno tyAga karAvI A AtmAne yogamArgamAM sabaLa praveza karAvanAra, ane yogamArgamAM pravezelA jIvone sthira karI vikAsa sadhAvanAra mahAmUlyavAnuM graMtha banAvyo che. yoganA viSaya upara zAstro lakhanArA anyadarzanakAro (jemake pataMjaliRSi, gopendramuni ityAdi yogAcAryo) pratye paNa atyaMta bahumAna yukta, AdarabhAvavALI A graMthakartAnI je dRSTi che te sAce ja teozrInI udAratA, dIrghadRSTitA ane paramakRtajJatA jaNAve che. (juo A ja graMthanI gAthA-108nI TIkA tathA vadi mahAtiH taRRtviHtathA yogabindu gAthA 200nI TIkA viddhiH-vivakSa:, gopendra-yojAzAstrakRtIityAdi) A AcAryazrIe yoganA abhyAsI jIvonA kalyANa mATe yoganA viSayane samajAvatA 4 graMtho banAvyA che. (1) viMzativiMzikAmAM yogaviMzikA, (2) yogazataka svapajJa TIkA sahita, (3) yogadRSTi samuccaya svopajJa TIkA sahita, ane (4) yogabiMdu. A cAre grantho uttarottara anupama viSayavALA mahAkAya graMtho che. je cAra graMthomAMthI prathamanA be yogagraMtho, tathA tenI TIkAnuM saraLa gujarAtI bhASAntara lakhI prakAzita karyA bAda have A teozrIno trIjo yogadRSTi samuccaya" nAmano je yogagraMtha che tenuM, tathA tenI TIkAnuM zakaya bane teTaluM saraLa banAvIne A gujarAtI bhASAntara ame lakhyuM che. je amArA ane abhyAsakavarganA kSayapazamanI vRddhi karanArUM banajo. paraMparAe bannenA kalyANanuM kAraNa thajo. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA. 302, rAmasA TAvarsa, aDAjaNa pATIyA. surata-390 09. phona : 688943 upodyAta saMpUrNa upodarA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGgalAcaraNam / staumi sarvajJavAmeyaM, zaGkezvaravirAjitam / azvasenakule jAtaM, padmAvatIsusevitam // 1 // uttamayogasAmrAjyaM, prApyAvayaM budhairapi / pavitraM jIvanaM yasya, jagadAzcaryakArakam // 2 // yasya yogaprabhAveNa, gADhaM vairaM hi nazyati / vairiNAM janmajAtAnAM, ghanaM sUryAttamo yathA // 3 // kanakAsanabhApuJja-cchatracAmaravAnapi / alipto'yaM mahAyogI, sevyamAno'marairapi // 4 // mahopasargakartA'yaM, pranaSTo meghamAlyapi / IdRzaM yogamAhAtmyaM, ko hi varNayituM kSamaH // 5 // mokSeNa yojanAd yogazcitrA sA mohamandatA / Atmano'dhyavasAyo'yaM, dRSTibhedena cASTadhA // 6 // mithyAdRSTiguNasthAnAtsthAnaM yAvaccaturdazam / uttamAtmavikAso'yamUrdhvAroheNa darzitaH // 7 // dRSTireva pradhAnAtra, saMsAramuktihetave / prathamaughA parA yogA, heyopAdeyabhAvinI // 8 // anAdimohamAlinyaM, yogAbhAve na nazyati / tIvratvAd dIpalakSairhi, sUryanAzyaM tamo yathA // 9 // yogo mahauSadhikhyAto, yogo hi paramAmRtam / yogo duHkhakSayAyAlaM, yogazca muktisAdhanam // 10 // tatprAptyai kRtayatnA hi, dhairydhnaamhaajnaaH| yogAbhilASamAtreNa, bhavAttarantyasaMzayam // 11 / / zAstrodadherasau nItaH, zrIharibhadrasUribhiH / alpAkSaramahArthatvAt, durbodhyaH kovidairapi // 12 // saMskRtaprAkRtAkhyAnAM, bhASANAM luptabhAvataH / kAladoSeNa tasyArthaH, kartavyo mAtRbhASayA // 13 // yogAdhyayanarAgeNa, svakarmakSayahetave / prArabdho'yaM mahAyAso, prasannAstu sarasvatI // 14 // kva cAlpaviSayA me dhIH, haribhadrezca vAk kva ca / tathApi bhaktirAgeNa, samAptau me na saMzayaH // 15 // zrIyogaviMzikAyogazatakA) vivecya tu / prArapsye'haM mahAgranthaM, yogadRSTisamuccayam // 16 // tuSyantu sajjanAstatra, paramArthAbhilASiNaH / svaparebhyo hitAyAyaM, bhavitAtra na saMzayaH // 17 // skhalIbhUtaM yadatra syAt, chadmasthatvapramAdataH / anupayogabhAvena, tacchodhyaM ca subuddhibhiH // 18 // -dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH graMtha-prAraMbha yogatantrapratyAsannabhUtasya yogadRSTisamuccayasya vyAkhyA prArabhyate / iha cAdAvevAcAryaH (1) ziSTasamayapratipAlanAya (2) vighnavinAyakopazAntaye (3) prayojanAdipratipAdanArthaM zlokasUtramupanyastavAn - yoganA siddhAMtane samajAvanArA arthAt "yoga"nA viSayane samajAvanArA anya zAstromAM atizaya pradhAna hovAthI nikaTatama banelA evA A yogadaSTisamuccayanI TIkA zarU karAya che. ahIM prAraMbhamAM ja AcAryazrI (1) ziSTapuruSonI samayamaryAdA-zAstrIya AcAra maryAdAnuM pAlana karavA, (2) vipnonA samUhanI zAnti karavA, ane (3) vidvAna puruSonI pravRtti karAvavA prayojanAdi jaNAvavA sAru zlokasUtrane (prathamagAthAne) upanyasta (raju) kare che. bhAvArtha :- yoganA viSayane samajAvatA jainadarzanamAM tathA anya darzanamAM aneka graMthI aneka mahAtmAoe banAvyA che. paraMtu sarvanA sArabhUta hoya tevo, sarva darzanakArono samanvaya kare tevo, sarvane upAdeya lAge tevo, ane sarvane prIti prApta karAvanAro evo A yogadaSTi samuccaya graMtha che. tethI ja A graMtha yoganA viSayavALAM anya zAstromAM Asannatama = pradhAnatama = nikaTatama banelo che. tenI A TIkA lakhAya che. koi paNa graMtha prAraMbhAya tyAre prAraMbhamAM sarve graMthakartAo (1) maMgalAcaraNa, (2) viSaya, (3) saMbaMdha ane (4) prayojana A cAra bhAvo pahelI ja gAthAmAM jaNAve che. tema ahIM paNa graMthakArazrI graMthanI AdimAM ja maMgalAcaraNAdi cArane jaNAvatI prathama gAthA raju kare che. je maMgalAcaraNAdi cAra bhAvo jaNAvAya che tenAM mukhyatve traNa kAraNo che. (1) ziSTa puruSonA AcAranuM pAlana (2) vinonA samUhanI zAnti, ane (3) vidvAn purUSono graMtha praveza. A traNe kAraNo AgaLa samajAvavAmAM Ave ja che. natvecchAyogato'yogaM, yogigamyaM jinottamam / vIraM vakSye samAsena, yogaM taddRSTibhedataH // 1 // gAthArtha :- (karmabaMdhamAM hetubhUta evA mana-vacana ane kAyAnA yogathI rahita hovAthI) ayogi, tathA yogio vaDe ja prApya, ane jinottama evA vIra prabhune icchAyogathI namaskAra karI te yoganI dRSTionA bhedathI huM saMkSepamAM yogane samajAvIza. 1. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya thA:1 TI (1) tatra ziSTAnAmayaM samayo yaduta "ziSTAH kvacidiSTe vastuni pravartamAnAH santa iSTadevatAnamaskArapUrvakaM pravartante" / ayamapyAcAryo na hi na ziSTa iti, atastatsamayapratipAlanAya / tathA coktam ziSTAnAmeSasamayaste sarvatra zubhe kila / pravartante sadaiveSTa-devatAstavapUrvakam // 1 // ityAdi / (2) tathA "zreyAMsi bahuvighnAni, bhavanti" iti, uktaM ca zreyAMsi bahuvighnAni, bhavanti mahatAmapi / / azreyasi pravRttAnAM, kvApi yAnti vinAyakAH // 1 // iti // idaM prakaraNaM tu samyagjJAnahetutvAcchyobhUtam / ato "mA bhUd vighna" iti vighnvinaaykopshaantye| (3) tathA prekSAvatAM pravRttyarthaM prayojanAdipratipAdanArthaM ca / tathA coktam - sarvasyaiva hi zAstrasya, karmaNo vApi kasyacit / yAvatprayojanaM noktam, tAvattatkena gRhyate // 1 // na cApyaviSayasyeha, zakyaM vaktuM prayojanam / kAkadantaparIkSAdestatprayogAprasiddhitaH // 2 // asyedaM phalamityevaM, yoga: sambandha ucyate / taduktyantargatatvena, na pRthak kaizcidiSyate // 3 // ityAdi // vivecana :- (1) "ziSTa puruSo koI paNa ISTakAryamAM pravartatA chatA ISTadevane namaskAra karavA pUrvaka ja pravRtti kare che" AvA prakArano ziSTapuruSono A AcAra ja che eTale ke mahAtmA puruSono sahajasiddha A AcAra che ke koipaNa iSTakAryamAM pravRtti karatAM prAraMbhamAM iSTadevane namaskAra karavA pUrvaka ja pravRtti karavI. yogadaSTisamuccaya nAmanA A mahAgraMthano AraMbha karanAra A AcArya paNa ziSTa nathI ema nahIM arthAt ziSTa ja che. A kAraNathI ziSTa puruSonA AcAranuM pAlana karavA sAru prAraMbhamAM maMgalAcaraNa kare che. anyazAstromAM paNa kahyuM che ke "ziSTa puruSono A AcAra ja che ke teo sarva zubha kAryamAM ISTadevane namaskAra karavA pUrvaka ja pravRtti kare che." maMgalAcaraNanuM A eka kAraNa (ziSTAcAranuM pAlana) prathama samajAvyuM. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 1 yogadaSTi samuccaya (2) maMgalAcaraNanuM bIjuM kAraNa e che ke "kalyANakArI kAryo sadA bahuvighnovALAM hoya che." mATe kalyANakArI evA A mahAgraMthanA AraMbhamAM vighnonA vidhvaMsa mATe paNa maMgalAcaraNa karavuM joIe. A mATe anyatra paNa kahyuM che ke "mahAtmA puruSone paNa lyANakArI kAryo bahuvidanavALAM hoya che. ane akalyANakArI kAryomAM pravartelAone" to vino (ApoApa) kyAMya cAlyAM jAya che. "A kalikAlano duSyabhAva kahI zakAya" tethI vidgavinAza mATe paNa maMgalAcaraNa karavuM joIe. maMgalAcaraNanuM A (vipnavinAza e) bIju kAraNa samajAvyuM. (3) maMgalAcaraNanuM trIjuM kAraNa e che ke vidvAn mANasonI pravRttine mATe paNa prAraMbhamAM maMgalAcaraNa karavuM joie ane prayojanAdi paNa pratipAdana karavAM joie, kAraNa ke vidvAn puruSo (eTale ke vicAra pUrvaka kArya karanArAo) je graMthamAM maMgalaprayojana-viSaya ane saMbaMdha hotA nathI tevA graMthomAM praveza karatA nathI. prayojana = A graMtha zA mATe banAvyo ? banAvavAnuM kAraNa zuM ? viSaya = A graMthamAM kayo viSaya carcAze ? zuM samajAvAze ? saMbaMdha = A graMthamAM samajAvAto viSaya kayA graMthonA AdhAre samajAvAze ? graMthanA AraMbhamAM A traNe bAbato paNa jaNAvavI jarUrI che. to ja potAne Avazyaka ane upayogI lAgavAthI vidvAn puruSo te te graMthane bhaNe, vAMce, vaMcAve, ane jJAna prasAraNa kare. mATe prathama zlokamAM maMgalAdi cAre kahevAM joie. anya zAstromAM paNa kahyuM che ke - sarve zAstromAM athavA koi paNa vivakSita kAryamAM prayojana Adi jyAM sudhI kahevAmAM AvyuM na hoya tyAM sudhI te zAstra athavA te kArya konA vaDe svIkArAya ? arthAt te zAstrane koNa vAMce ? koI vAMce nahIM. tathA te kAryane koI kare nahIM. je zAstra viSaya vinAnuM hoya che. tenuM prayojana kahevuM zakya nathI. jema kAgaDAne dAMta hotA ja nathI, to tenI parIkSAdinA prayogonI paNa aprasiddhi che. sArAMza ke dAMta hoya to tenI parIkSA karavAnuM prayojana saMbhavI zake ke te dAMta sapheda che ke zyAma che ? aNIdAra che ke sthUla che ? saviSa che ke nirviSa che ? ityAdi parIkSA to ja saMbhave ke jo dAMta rUpa viSaya hoya to, paraMtu jyAM dAMta ja nathI = arthAt aviSaya che tyAM parIkSAnA prayogo thatA nathI. tema je zAstromAM abhidheyarUpa viSaya na hoya te zAstronI parIkSAdinA prayogo kema saMbhave ? mATe graMthamAM viSaya avazya kahevo joie. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 yogadRSTi samuccaya gAthA : 1 A graMthanuM A phaLa che" ityAdi rUpa graMtha e vAcaka che ane tenAthI thatuM jJAnarUpa je phaLa te vAcya che. ema vAcya vAcaka svarUpa je yoga tene ja saMbaMdha kahevAya che. vA-vAcakabhAvane ja upaya-upAya athavA sAdhya-sAdhana rUpa saMbaMdha paNa kahevAya che. te saMbaMdha judo jaNAvavo joIe. chatAM vAcaka rUpe lakhAtA-kahevAtA A graMthanA vacanomAM ja aMtargata hovAthI bhinnarUpe koI koI graMthakAro vaDe te saMbaMdha kahevAto nathI. A traNe gAthA anukrame prayojana-viSaya ane saMbaMdhane samajAvanArI che. A pramANe ziSTa puruSonA AcAra pAlana mATe, nirvina graMtha samApti mATe, ane vidvarganA praveza mATe pUjya graMthakAra zrIharibhadrasUrijI mahArAjazrI paNa prathama zlokamAM maMgalaprayojana-viSaya-ane saMbaMdha jaNAve che tatra "natvecchAyogato'yogaM yogigamyaM jinottamaM vIraM'' ityaneneSTadevatAstavamAha / "vakSye samAsena yogaM tad dRSTi bhedataH' ityanena tu prayojanAditrayamiti zlokasUtrasamudAyArthaH // A prathama gAthAmAM graMthakArazrIe natvA thI AraMbhIne vIra sudhInA padovaDe vidgavinAyakanI upazAnti mATe, graMthasamApti mATe ane ziSTAcAranA pAlana mATe, iSTadevatAnI stuti karavA rUpa maMgala kahyuM che. tathA vacce thI AraMbhIne dakita: sudhInAM padovaDa prayojanAdi traNanuM (prayojana-viSaya ane saMbaMdhanuM) pratipAdana karela che. pUrvArdhavaDa maMgala, ane uttarArdhavaDe prayojanAdi traNa, ema cAre bAbato prathama gAthAmAM kahI che. A saMkSipta artha kahyo. vistArathI artha have Ave ja che. eTale ahIM ame vadhAre carcA karatA nathI. avayavArthastu natvA-praNamya, vIraM iti yogaH / kathamityAha-icchAyogataH iti kriyA-vizeSaNamAha- "icchAyogena" zAstrayoga-sAmarthyayogavyavacchedArthametat / iSTavyava-cchedazcAyaM tadanadhikAritvena prakaraNArambhe mRSAvAdaparihAreNa sarvatraucityArambhapravRtti- pradarzanArthaH / eteSAM ca trayANAmapi yogAnAM svarUpamanantarameva vakSyati / kiMviziSTaM vIramityAha-"jinottamaM" iti vstuvishessnnm| iha rAgAdijetRtvAt sarva eva viziSTa - zrutadharAdayo jinA ucyante, tadyathA-zrutajinAH avadhijinAH manaHparyAyajJAnajinAH, kevalijinAzca, teSAmuttamaH kevlitvaattiirthkrtvaacc| anena bhagavatastathAbhavyatvAkSi-ptavarabodhilAbhagarbhArhadvAtsalyopAttAnuttarapuNyasvarUpatIrthakaranAmakarmavipAkaphalarUpAM paramparArthasampAdanIM karmakAyAvasthAmAha / prathama zlokanA ekeka avayavano (padano) artha A pramANe che -aa vIra=yUTA vI mahAvIra paramAtmAne praNAma karIne, dRSTionA bhedathI yoganuM huM varNana karIza ema Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 1 yogadRSTi samuccaya 1 1 yo. eTale AvA arthano bodha karavA mATe strI padano vIra padanI sAthe yoga (saMbaMdha) karavo. vAthamida = mahAvIra prabhune namaskAra kevI rIte karIza? teno uttara Ape che ke chAta: = mArI potAnI aMtaricchAthI huM mahAvIra prabhune praNAma karIne dRSTionA bhedathI A yoganuM varNana karIza. ahIM "icchAyoga" zabda vAparIne graMthakArazrI potAno sAco niSkapaTa bhaktibhAva, prabhu pratyeno parama prema, nirabhimAnatA, nikhAlasatA, paramaudAratA, ane aucityAcaraNatA dhvanita kare che. jainazAstromAM (1) icchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoga ema traNa prakArano yoga Ave che. (jenuM varNana gAthA 2 thI 5 mAM kahevAze) temAMthI potAno AtmA zAstrayoga ane sAmarthyayoga mATe anadhikArI che. tethI te banne vyavaccheda mATe A zabdano ullekha karyo che. AvA mahAnuM zAstrakartA paNa potAnA AtmAne zAstrayogAdi mATe anadhikArI kahe che. te keTalI nirabhimAnatA ane nikhAlasatA kahevAya ? to sAmAnya mAnavIne abhimAna karavuM kema zobhAspada kahevAya ? (1) vItarAga prabhu pratye potAnI bhAva namaskAra karavAnI parama icchA che. hArdika- vAstavika icchA che. alpa paNa mAyA vinA, bAhya mAnAdinI lezamAtra paNa vRtti rAkhyA vinA namaskAra karavAnI icchA che. mATe sAco niSkapaTa bhaktibhAva siddha thAya che. (2) saMsAramAM aneka deva-devI che. te sarvane tyajIne huM to vIraprabhune ja namavA icchuM chuM. kAraNa ke te ja yathArtha jJAnI ane sAcA vItarAga che AvA prabhu pratye potAnA paramaprema che. (3) bahuzAstrajJa, anekagraMthakartA, paramayogI ane paramasaMveganirvedavAnuM hovA chatAM paNa potAnI jAtane namaskAranA viSayamAM mAtra icchAyoganA ja adhikArI gaNAve che te keTalI nirabhimAnatA, kevI nikhAlasatA ane niravadhika kevI parama udAratA kahevAya ? alpa paNa mahattA darzAvavAnuM mana nathI. atizaya parama laghutA jaNAvI che. (4) potAnI laghutA batAvavA pUrvaka pravRtti karatA hovAthI ucita AcaravALA che. AvA guNothI guNDita evA zrIharibhadrasUrijI vIraprabhune namaskAra karIne have yoganuM svarUpa samajAve che. zAstrayoga ane sAmarthyayoga mATe potAno AtmA potAne haju yogya (adhikArI) na lAgavAthI arthAt anadhikArI lAgavAthI ja A icchAyoganuM kathana iSTavyaccheda rUpa che. eTale ke je viSayamAM potAnI yogyatA potAne jaNAtI nathI teno vyavaccheda karavo te ucita ja che. eTalA mATe A zabdaprayoga karyo che. jo ema na kare to eTale ke je viSayamAM potAnI yogyatA (adhikAritA) na hoya temAM potAnI jAtane jaNAve to prakaraNanA AraMbhamAM ja mRSAvAda bolavAno doSa lAge. tevA prakAranA mRSAvAda bolavAnA doSano prakaraNAraMbhamAM parihAra karavo che. eTalA mATe A vyavaccheda karyo che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 yogadaSTi samuccaya gAthA : 1 vaLI jeTalI potAnI yogyatA hoya teTalA ja viSayamAM pravRtti karavI e ja "ucitAcaraNa" kahevAya che. uttamapuruSoe sarvatra ucita AcaraNathI ja pravRtti karavI joie. A arthadarzana mATe paNa A IcchAyoga zabdano prayoga karIne itarano vyavaccheda jaNAvyo che. pote mahAjJAnI, mahAyogI, mahAtmA, ane mahAsaMta hovA chatAM potAne alpa paNa mRSAvAdano doSa na lAgI jAya te mATe ane sajjana puruSoe sarvatra ucita ja (potAnA adhikAra pramANe ja) pravRtti karavI joie Avo gaMbhIra saMketa jaNAvavA graMthakArazrIe "icchAyoga" zabdano prayoga karyo che. teSAMka A traNe yogonuM varNana hamaNAM ja gAthA 2 thI 5 mAM jaNAvAze. viviziSTha vIfmaryAdi-graMthakArazrI je vIraparamAtmAne namaskAra karavA icche che te vIraparamAtmA kevA che? te jaNAvavA mATe graMthakArazrI vIraprabhunAM traNa vizeSaNo jaNAve che 1 ayoga, 2 yogigamya, 3 jinottama (1) tyAM prathama jinottama vizeSaNano artha pragaTa kare che ke A nirottama vizeSaNa vIraparamAtmAnuM je "zuddhAtmadravya" che, tenuM che. A saMsAramAM je je AtmAo "rAgAdi doSone" jIte che. te sarve jina kahevAya che. A vyAkhyA pramANe viziSTazrutajJAnI (zrutakevalI) Adi aneka mahAtmA puruSo potapotAnI bhUmikA pramANe uttarottara adhika-adhikapaNe doSone jIte ja che. tethI viziSTazrutajJAnI hoya ane zrutajJAnanA baLe mohAdi doSone jItatA hoya evA te zrutakevalI Adi paNa zrutajina kahevAya che. evI ja rIte avadhijJAnI, mana:paryAyajJAnI, ane kevalajJAnI mahAtmAo paNa potAnA uttama samyajJAnAdiguNo dvArA rAgAdi doSone jIte ja che tethI teone paNa avadhijina, mana:paryavajina ane kevalIjina kahevAya che. tevA tevA aneka prakAranA jinomAM mahAvIra prabhu sarvathI uttama che. mATe mahAvIra prabhune jinottama evA vizeSaNathI vizeSa namaskaraNIya tarIke bhinna jaNAve che. jinottama kahevAnAM be kAraNo che. (1) kevali hovAthI, ane (2) tIrthakara hovAthI vIraprabhu jinottama che. mRtajina, avadhijina, ane mana:paryavajinathI vIraprabhune uttama kahevAmAM vanitvAn (kevalI hovAthI) e hetu lagADavo ane kevalIjinanI aMdara uttama kahevAmAM tIrtharatvat (tIrthaMkara hovAthI) A hetu lagADavo. prazna = sAmAnya kevalI ane tIrthakara kevalI A banne prakAranA kevalIomAM sarvajJatA ane vItarAgatA eka sarakhI che tathA banne kevalIo mokSe jAya che ane azarIrI bane ja Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 1 yogadRSTi samuccaya 13 che. tathA AThekarmonA kSaya janya zuddhAtmadravyanA svarUpanI prApti samAna ja hoya che. to mahAvIra prabhune kevalIomAM (kevalijinomAM) uttama ema kahevAno zo artha che ? uttara = A vizeSaNa mokSAvasthAgata azarIrI avasthAne AzrayI nathI. paraMtu teramA guNasthAnakavartI sazarIrI avasthAne AzrayI karmakAyAvasthA (paropadeza ApavA rUpa varma kArya karatI vAya kAyAvALI vasthAna avasthA)ne AzrayI che. prazna = teramAM guNasthAnake paNa jJAnAvaraNIyAdi cAra ghAtakarmono kSayajanya anaMtajJAnAdi cAra anaMta catuTyarUpa AtmaguNo banne kevalIomAM samAna ja hoya che. alpa paNa bheda nathI to teramA guNasthAnakane AzrayI paNa "jinottama" vizeSaNa kema ghaTe ? uttara = banne kevalIomAM ghAtikanA kSayajanyaguNonI samAnatA hovA chatAM paNa "aghAtikarmonA" udayajanya puNyAi hInAdhika hoya che. tIrthaMkara paramAtmAonI tIrthaMkaranAma karmanA udayajanya viziSTa paropakAra karanArI kAyA hoya che. tene AzrayI A "jinottama" vizeSaNa sArthaka che. ane mAvata: = A vizeSaNa vaDe bhagavAnanI AvI karmakAyAvasthA graMthakArazrIe jaNAvI che. prazna = AvA prakAranuM tIrthakara nAmakarma kevI rIte prApta thAya che ? uttara = tathAbhavyatvakSiNa-tyAdri jema bIjamAM utpattikALathI ja aMkuroyAdananI yogyatA hoya che. strIjIvamAM garbhakALathI ja garbhAdhAnAdinI yogyatA hoya che. tema A jIva saMsAramAM jayArathI che tyArathI arthAt anAdikALathI AtmAmAM pAriNAmikabhAve rahelI tevA prakAranI je yogyatA tene tathAbhavyatA kahevAya che. AvA prakAranI tathAbhavyatA pAkavAthI (teno kALa pUrNa thavAthI) A jIve tibaMdhaka-sakRbaMdhaka-apunabaMdhaka-carama yathApravRttakaraNa-apUrvakaraNa--anivRttikaraNa ane aMtarakaraNa Adi yogya prakriyA karavA dvArA makSiNa = prApta karelA virodhanAmArga = zreSTha samyakatvarUpa varabodhinA lAbhathI garbhita evo vAtsalya = arihaMtAdi parama upakArI vIzasthAnako pratye je paramavAtsalyabhAva= parama bhaktibhAva che tenA kAraNe, tathA saMsAramAM paribhramaNa karatA sarvajIvone huM dharma rasika karUM. kalyANanA mArge caDAvuM evI paramakarUNAmaya paropakAranI bhAvanAnA kAraNe 3pattAnuttarapuSyasvarUpa= bAMdhelA advitIya puNyasvarUpa evA tIrthakara nAmakarmanA vipAkodayanA phaLasvarUpa, ane avarNanIya evA paropakAra karanArI tathA teramA guNasthAnake ja AvanArI, saMsArIjIvone tAravAmAM pravahaNa samAna tathA tIrthanI sthApanA karavA rUpa kArya karanArI evI kAyAnI je avasthA che. tevI kAyAvasthAvALA bhagavAna che. ema A vizeSaNa vaDe sUcavavAmAM AvyuM che. AvI puNyAi sAmAnya kevalI bhagavaMtomAM tIrthaMkaranAma karmanA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 yogadRSTi samuccaya gAthA : 1 vipAkodayanA abhAve saMbhavatI nathI. mATe tIrthakSaratvat A hetu jinottamamAM je jaNAvyo che te barAbara ucita ja che. yameva viziSTate "gayo'' kRti "yavAnana: yo:" vidyamaan-yogo' yogaH, tam / anena ca bhagavataH zailezyavasthottarakAlabhAvinI samastakarmApagamarUpAM tathAbhavyatvaparikSayodbhUtaparamajJAnasukhalakSaNAM kRtakRtyatayA niSThitArthA paramaphalarUpAM tattvakAyAvasthAmiti / (2) vaLI A ja mahAvIra prabhunuM bIjuM vizeSaNa kahevA dvArA jinottamamAM paNa vizeSatA jaNAve che ke "yo' kAyA-vacana-ane mananI zubha-azubha je che. pravRtticeSTA te AtmAne karmanI sAthe joDanAra hovAthI yoga kahevAya che. ke je yoga karmabaMdhanuM kAraNa che. AvA prakArano yoga je mahAtmAone vidyamAna nathI, arthAt karmabaMdhanA kAraNabhUta traNe prakAranA yogano jeoe nirodha karyo che tevA vIraprabhune huM praNAma karuM chuM. A vizeSaNa vaDe zelezI avasthA (caudamA guNasthAnaka) pachInA kALe AvanArI, ghAtIaghAtI ema sarve karmonA apagama (vinAza) rUpavaLI tathAbhavyatvanA parikSayathI utpanna thayelA paramajJAnAnaMdarUpa, kRtakRtya thavAthI samApta thayelA prayojanavALI paramaprakarSAtmaka phaLavALI evI bhagavAnanI tattvakAyAvasthA (zuddha Atmatattva mAtra vALI avasthA) jaNAvI che. gayo vizeSaNa vaDe siddhAvasthA jaNAvI che. te kAle prabhuno mAtra zuddha AtmA ja hoya che. eTale Atmatattva e ja jANe kAyA hoya tevI zuddha-buddha-niraMjana-nirAkAravALI AtmAnI "tattvakAyAvasthA" jaNAvI che. A avasthAmAM prabhune mana-vacana- ane kAyA ema traNamAMthI eka paNa prakArano yoga hoto nathI. A avasthA kevI che ? te pAMca vizeSaNo vaDe samajAvAya che. (1) A avasthA caudamA guNasthAnakarUpa zailezI avasthA AvyA pachI ja Ave che. (2) sarvakarmonA apagamathI ja janya che. (3) anAdikALathI A jIvamAM mokSe javAnI "yogyatA" rUpa je tathAbhavyatA hatI, te A jIva jyAre mokSe jAya che tyAre naSTa thAya che. eTale tathAbhavyatvanA parikSayathI utpanna thayela jJAnanA paramAnaMdarUpa sukhamaya A avasthA che. (4) je je kArya karavAnAM hatAM te te tamAma kAryo (kSapakazreNi-mohanAza-ghAtakarmanAza-sarvajJatA-abaMdhakatA-sarvasaMvarabhAva-zailezIkaraNa muktiprApti Adi sarvakAryo) karAyAM hovAthI niSkritArtha samApta prayojanavALI A avasthA che. (5) tathA paramaphalasvarUpasutkRSTaphalAtmaka aMtima sAdhyanI siddhisvarUpa evI A avasthA che. A pramANe ayoga vizeSaNathI paramAtmAnI AvA prakAranAM pAMca vizeSaNovALI tattvakAyAvasthA jaNAvI che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 gAthA : 1 yogadRSTi samuccaya ata evAha "yogigamyaM" iti, yoginAM gamya: yogigamyaH, tam / yogino'tra zrutajinAdayo gRhyante, anenApi bhagavato'yogimithyAdRSTigamyatvavyavacchedamAha / etajijJAsAyA api caramayathApravRttakaraNabhAvitvAdanyadA tadanupapattiriti / (3) have mahAvIra prabhunA "yogigamya" evA trIjA vizeSaNanI sArthakatA samajAve che ke- A kAraNathI ja (eTale ke mana-vacana ane kAyAnA yogathI rahita evA ayogi bhagavAn hovAthI ja) temanuM svarUpa yogioja mAtra jANI zake che. yogadazA na pAmelA jIvo paramAtmAnA svarUpane jANI-oLakhI zakatA nathI. yogazatakamAM apunabaMdhaka, samyagdaSTi, dezacAritravAnuM ane sarvacAritravAr ema cAra prakAranA yogIpuruSo kahyA che. A cAre prakAranA yogi ahIM levAnA nathI. paraMtu temAM je zrutajina Adi viziSTa yogi puruSo che. te ja ahIM levAnA che. tethI kahe che ke ahIM zrutajina Adi yogio ja levAnA che. teonI ja dRSTi Atmatattva tarapha vikasita hovAthI teone ja "zuddhAtmatattvanuM svarUpa samajAya che. acaramAvata Adi gADha mithyAtvIjIvone to bhavAbhinaMditA ja hoya che. tethI teo to Atmatattvane jANavAnI jijJAsAvALA paNa hotA nathI. to jANapaNuM AvavAnI vAta to ghaNI dUra che. mATe manAIpa = yogigamya evA A vizeSaNa vaDe ayogi evA (jenAmAM yogadazA nathI pragaTI evA arthAt gADha) mithyAtvI jIvone bhagavAnanA svarUpanA jANapaNAno vyavaccheda sUcave che. zuddhAtmatattvane jANavAnI jijJAsA paNa carama yathApravRttakaraNa kAlathI ja (je yathApravRttakaraNa karyA pachI apUrva-anivRtti-aMtarakaraNa ane sabhyatva niyamA thavAnuM ja che tevA yathApravRttakaraNa kAlathI) saMbhave che. tenAthI anyakAle (pUrvakAle gADha mithyAtvakAle) zuddhAtmatattvanI jijJAsAnI paNa anupapatti che. carama yathApravRttakaraNa AvyA pahelAM mithyAtvAdi doSonuM prAbalya evuM hoya che ke zuddha AtmatattvanA svarUpane jANavAnI jijJAsA paNa thatI nathI. to tene prApta karavAnI icchA ane puruSArthanI to vAta ja kevI? ema jaNAvavA A trIjuM vizeSaNa kahyuM che. jinottama, kAyAdinA yogathI rahita, ane yogigamya evA vIraprabhune namIne huM yoga samajAvIza. "vIraM" iti cAnvarthasaMjJeyaM, mahAvIryarAjanAttapaHkarmavidAraNena kaSAyAdizatrujayAtkevala-zrIsvayaMgrahaNena vikrAnto vIraH, tam / itthamanena yathAbhUtAnyAsAdhAraNaguNotkIrtanarUpatvAd bhAvastavasyeSTadevatAstavamAheti / iSTatvaM ca guNaprakarSarUpatvAd bhagavataH, devatAtvaM ca paramagatyavAptyeti / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 yogadRSTi samuccaya gAthA : 1 covIsamA tIrthaMkara prabhuzrI mahAvIradevane praNAma karIne huM A graMtha kahIza. ahIM covIsamA tIrthaMkara prabhunuM "vIra" evuM je nAma che te A nAma paNa sAce ja anvarthaka (athayukta) saMjJAvALuM che. artha rahita A nAma nathI. vIra zabdanI vIra dhAtu uparathI, athavA vi upasarga pUrvaka r dhAtu uparathI ityAdi aneka prakAre anyazAstromAM kahelI samasta vyutpattiothI thatA artho teomAM ghaTe che. (1) utkRSTa AtmavIrya vaDe bIrAjamAna hovAthI. (2) tapazcaryA dvArA karmonuM vidAraNa karanAra hovAthI, (3) kaSAyAdi bhAvazatruono vijaya karanAra hovAthI, (4) kevalajJAna rUpa lakSmIne svayaM varyA hovAthI=arthAt svayaMsaMbuddha hovAthI. AvA parAkramavALA je vIraprabhu thayA, temane huM namaskAra karuM chuM. yathAbhUta = yathArtha, prabhumAM sAce sAca guNo che. ane tevA yathAbhUta = sAcA guNo gAvA eja bhAvastavanarUpa che. tathA anya devomAM (anyadarzanone mAnya devomAM) na saMbhavI zake tevA asAdhAraNa guNo prabhumAM che. tethI tevA guNo gAvA e ja paramAtmAnA bhAvastavanuM svarUpa che. mATe ahIM paNa jinottama, ayoga, ane yogiga Adi vizeSaNo vaDe tathA vIra zabdanA vividha artho karavA rUpa mahAvIra prabhunA yathArtha ane asAdhAraNaguNonuM utkIrtana karavA dvArA "iSTadevatAnI stuti karavA rUpa" maMgalAcaraNa karyuM che. prazna - graMthakArazrIne prabhu mahAvIrasvAmImAM ja ISTadevatApaNuM kema dekhAyuM ? anya devo karatAM prabhu mahAvIrasvAmImAM ja iSTadevatva kalpavAnuM kAraNa zuM ? uttara- TUIDrSaparvAtmAvatarUchatvam = anya sarve devo karatAM prabhu mahAvIrasvAmImAM "guNaprakarSa" guNono prakarSa = atizaya guNo hovAthI temanA pratye ISTava graMthakArane yogya lAgyuM che. sajajanonI A ja nIti-rIti che ke guNavAnuM vyakti hoya tenA pratye AkarSAvuM, teno ja pakSa karavo, tene ja iSTa mAnavA. tethI mahAvIra prabhumAM Avo guNotkarSa hovAnA kAraNe graMthakAre iSTatva mAnyuM che. tathA paramatyivAnyA tevatvam prabhu paramagatine = muktigatine pAmyA hovAthI teomAM devapaNuM mAnyuM che. saMsAranI cAragatimAM vadhu sukha-AnaMdanuM je kSetra che. temAM vartatA jIvone jema "deva" kahevAya che. tema mukti sahita pAMcagati paikI Atmika parama sukha ane paramAnaMdanuM kSetra mukti mAtra hovAthI temAM rahelA jIvone paNa deva kahevAya che. eTale paramagatinI prAptinI apekSAe prabhumAM devatva kahyuM che. A pramANe Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 2 yogadaSTi samuccaya 17 iSTatva ane devatva mAnavAnAM kAraNo samajAvyAM che. graMthanA prAraMbhamAM maMgaLa kartavya che. te saMbaMdhI carcA samApta thaI. "vakSye samAsena yogaM tadRSTibhedataH" ityanena tu prayojanAditrayamAha / vAgha- mitte-vacce athANye-yof=fmatrAvitnakSavi, "tamAre' saMkSepe, vistareNa tu pUrvAcAyairevAyamukto'pyuttarAdhyayana-yoganirNayAdiSu "taddRSTibhedataH" iti yogadRSTibhedena / tadatra samAsato yogAbhidhAnaM karturanantaraM prayojanam, paramparAprayojanaM tu nirvANameva / zuddhAzayatastathA sattvahitapravRtterasyAzcAvandhyanirvANabIjatvAditi / madhyeya ro:' Iva | nATyasAdhananakSa: sambandhaH rUti kSArtha maargH| zrotRNAM tvanantaraprayojanaM prakaraNArthaparijJAnaM, paramparAprayojanaM tvamISAmapi nirvANameva / prakaraNArthaparijJAnAdaucityenA'traiva prvRttersyaashcaapyvndhynirvaannbiijtvaaliti che ! maMgaLanI vAta pUrNa karIne have viSaya-saMbaMdha ane prayojana e traNane samajAvatAM kahe che ke- "yoga saMbaMdhI mitrAdi ATha dRSTionA bhedathI huM tamane saMkSepamAM yoga kahIza" A padavaDe prayojana Adi traNa kahyAM che A uttarArdhavALA ardhapadavaDe prayojanAdi traNa kevI rIte kahevAya che ? te vAta spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che ke (1) vacce mithA = huM kahIza, A pada kriyApada mAtra che. (2) yo-mitrAvitna = mitrA-tArA-balA Adi dRSTirUpa yoga. (3) samAna saMkSepa = atizaya saMkSipta rIte kahIza. ahIM "samAna' padathI graMthakAra ema sUcave che ke alpajJajIvonuM paNa kalyANa thAya te mATe A graMthamAM saMkSepathI ja ATha dRSTio dvArA yoga samajAvAze, kAraNa ke vistAraruci jIvonA kalyANa mATe pUrvAcAryo vaDe A ja yoga vistArathI uttarAdhyayana ane yoganirNaya Adi mahAgraMthomAM kahyo ja che. tethI huM to saMkSiptarucijIvonA kalyANa mATe saMkSepathI ja kahIza. ane te paNa mitrA-tArA-balA-dIprA Adi ATha dRSTionA bhedo dvArA samajAvIza. ahIM "saMkSepathI yoganuM kathana" e graMthakartA zrI haribhadrasUrijInuM anaMtara prayojana che. graMtharacanAnI pAchaLa turaMta phaLa Ape evo Azaya A ja che. ane paraMparA prayojana nirvANa muktinI prApti karavI e ja che. kAraNake zuddhAzayathI (mAna-pAna-pratiSThA-puNyabaMdhasvarga ke yazAdinI kAmanA vinA) sva-paranA hitarUpe karAtI A pravRtti zuddhAtmArthe hovAthI co. 2 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 yogadRSTi samuccaya gAthA : 2 nirvANa prAptinuM avastha=niSphaLa na jAya tevuM bIja hovAthI avazya kAraNa thAya ja che. jema avadhya bIja hoya to kALa pAke chate te bIja zAkhA-prazAkhA-phUla-phaLarUpe phAlyuM phUlyuM thAya ja che. tema A yoga e nirvANanuM avadhya bIja che. ane mukti e tenuM phaLa che. "yoga" e A graMthanuM abhidheya che arthAt viSaya che. A graMthamAM yoganuM ja varNana Avaze. eTale tenA ja arthI vidvAno A graMtha sukhe sukhe prItipUrvaka bhaNe-gaNe, vAMce ane vaMcAve. AvA graMthomAM "sAdhyasAdhanabhAvavALo" saMbaMdha hoya che. A mArga kSaNa prasiddha ja che. arthAt paricita che abhyasta che. eTale ke koika graMthomAM guruparvakrama saMbaMdha jema hoya che tema koI koI graMthomAM (graMthamAM lakhAyela) zabda samUha e sAdhana (vAcaka-upAya) ane tenAthI prApta thatuM jJAna e ja sAdhya (vAcya-upaya) ema sAdhyasAdhanabhAvavALo (arthAt vAcyavAcaka bhAvavALo ke upeya-upAyabhAvavALo) saMbaMdha paNa hoya che e vAta sallAstromAM ghaNI ja jANItI che. mATe ahIM te saMbaMdha samajI levo. zrotAnuM anaMtara prayojana prakaraNanA arthanuM jJAna meLavavuM e che ane paraMparA prayojana zrotAnuM paNa mokSa ja che ema samajavuM. kAraNa ke AvA prakAranA yogaprakaraNanA graMthonuM adhyayana karavAthI AtmArthI mumukSu jIvo (yoga amArA jIvanamAM kema jaldI Ave ? ) evI ucita pravRtti ja Acare che. ane ucita AcaraNa AcaravA vaDe yogamAM ja karAyelI A pravRtti avazya mukti prAptinuM avasthabIja bane ja che. tenAthI nizcita mukti prApti thAya ja che. A pramANe A prathamagAthAmAM maMgaLa, kartAnuM anaMtara-paraMpara prayojana, viSaya= abhidheya, saMbaMdha ane zrotAnuM anaMtara-paraMpara prayojana ityAdi prAsaMgika vAto kahI. 1// evaM sampAditeSTastavaH prayojanAdyabhidhAya prakaraNopakArakaM prAsaGgikamabhidhAtumAha A pramANe hArdika bhAvathI saMpAdana karyuM che (prApta karyuM che) ISTa devatAnuM stavana jeoe evA zrI haribhadrasUrijI prayojanAdine kahIne yogadaSTisamuccaya nAmanA A mUlagraMthamAM upakAraka evuM icchAyogAdi yogatrayanuM prAsaMgika kaMIka svarUpa samajAvavA mATe kahe che ke ihaivecchAdiyogAnAM, svarUpamabhidhIyate / yoginAmupakArAya, vyaktaM yogaprasaGgataH // 2 // gAthArtha - ahIM ja (prAraMbhamAM ja yoganI bhUmikA majabUta karavA mATe) yoga samajAvavAno prasaMga hovAthI icchAyogAdi traNayoganuM svarUpa yogi puruSonA upakAra mATe spaSTapaNe kahevAya che. rA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA: 2 yogadaSTi samuccaya TIkA -"va''ti praNe, vinityAda-"phacchAviyogana'' rati rUchAyoshaastryogsaamrthyyogaanaam, kimata Aha-"svarUpamabhidhIyate" iti svlkssnnmucyte| kimarthametadityAha-"yoginAmupakArAya" iti / yogino'tra kulayoginaH pravRttacakrA gRhyante vakSyamANalakSaNAH, na niSpannayogA eva, teSAmata upakArAbhAvAt, tditressaamevopkaaraarthm| upakArazcAto yogahRdayAvabodhaH / kathamabhidhIyata ityAha "vyakti spaSTa, vAchatamaAvityAda "sogaThThAti mitraprina prasaGgAkhya-tantrayuktyAkSiptamityarthaH // 2 // vivecana = "daiva" eTale A ja prakaraNamAM arthAt A ja graMthanA prAraMbhamAM (1) icchAyoga (2) zAstrayoga ane (3) sAmarthyayoga. ema yogatrayanuM svarUpa kahevAya che. svarUpa eTale svalakSaNa traNe yoganAM potapotAnA zuM zuM lakSaNo che? te kahevAya che. kAraNa ke A yogatrayanuM svarUpa kathana yogione upakAra karanAruM che. A graMthamAM kahevAtuM yogAtrayanuM svarUpa jANIne potAnI sAdhakadazAmAM vikAsa pAmI pUrNapaNe yoga pragaTa karI yogi banI zake te mATe ame ahIM prAraMbhamAM ja yogatrayanuM svarUpa kahIzuM. te prazna = yogionA prakAra keTalA ! ane kayA yogionA upakAra mATe tame A yogatrayanuM svarUpa lakho cho ! uttara = yogionA kula cAra bheda che. (1) gotrayogI, (2) kulayogI (3) pravRttacakrayogi, ane (4) niSpannayogI, (juo A ja graMthanI gAthA 208thI 212) te cAra yogInuM saMkSipta svarUpa A pramANe che. (1) gotrayogI = ahIM gotra eTale nAmamAtra, jeo nAmamAtrathI yogi che. paraMtu yoginI sAthe jeone kaMI saMbaMdha nathI. athavA jenA pUrvajo keTalAka varSo pahelAM yogi thayA hoya tenA gotramAM=kuLamAM jeo janmyA che. paraMtu aMzamAtrathI paNa yoganI apekSA jemanAmAM nathI te gotrayogI kahevAya che. nAmamAtrathI ja je yogi che te. (2) kalayogI = jeo yogionA prasiddhakuLamAM janmyA che. yogadazA amArAmAM kema Ave ? evI bhAvanAvALA che ane yogaprAptinA pravezane yogya (1) sarvatra adveSa, (2) gurupriya (3) devapriya, (4) dvijapriya, (5) dayAvAna, (6) vinIta, (7) jJAnavAnuM ane (8) indriyadamana Adi guNagaNaguNDita che te kulayogI kahevAya che. sArAMza ke jeo yoga dazA prApta karavAnA arthI che te kulayogI che. (3) pravRttazayogi = je yogadazA sAdhavAnA cakromAM (sAdhanomAM) pravRttizIla Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 3 che. ane icchAyoga tathA pravRttiyoga jeNe sAdhyo che tathA sthiratA ane siddhiyoganA je arthI che arthAt yogadazA sAdhavAmAM buddhinA zuzruSA Adi AThaguNo pUrvaka jeo satata pravRttizIla che ke te pravRttacakrayogi kahevAya che. yogadazAnI sAdhanAmAM vartanArA te pravRttacakrayogi jANavA. (4) niSpannayogI jeo yogadazA sAdhI cukyA che. sAdhavAnuM prayojana jenuM samApta thayuM che. jene niSpannayogI kahevAya che. 20 A cAra prakAranA yogimAMthI ahIM kulayogI ane pravRttacakra yogi ja grahaNa karAya che. kAraNa ke gotrayogI to nAmamAtrathI ja yogi che. paraMtu teone yogadazAnI sAthe kaMi ja saMbaMdha nathI. yoga sAdhavAnI alpa paNa manovRtti nathI. teo A graMtha bhaNavAnA arthI nathI. tethI teone A graMthathI upakAra thavAno nathI. tathA mULazlokamAM ''yoginAmupAya'' padamAM 'yogionA upakAra'' mATe ema je lakhyuM che, tethI jeo yogi banI cUkyA che. evA niSpanna yogi ja levAnI zaMkA thAya. tevA niSpannayogI paNa ahIM levAnA nathI. kAraNa ke teoe to yoga sAdhI lIdhela hovAthI A graMthathI teone paNa upakAra thavo asaMbhavita che. mATe te bannethI itara evA kulayogI (yogamArgamAM praveza pAmatA evA yogi)ane pravRttacakrayogi (yogamArgane sAdhavAmAM vikAsa pAmelA evA yogi)nA upakAra mATe ja ahIM prAraMbhamAM icchAyogAdinuM svarUpa samajAvAya che. (TIkAmAM - niSpannayo vapadamAM lakhelo ttva zabda tti arthamAM jANavo.) = prazna = yogionA upakAra mATe icchAyogAdinuM svarUpa tame kaho cho tyAM 'upakAra'' eTale zuM ? vaLI icchAdiyogonuM svarUpa tame kevI rIte kahezo ? zuM spaSTasamajAya tema kahezo ke aspaSTa ? vaLI mitrAdi ATha dRSTio kahevAno A graMthamAM prasaMga che. kAraNa ke graMthanuM nAma yogadRSTi samuccaya che to AThadRSTionA varNananA prasaMge aprAsaMgika evuM A icchAyogAdinuM svarUpa kema kaho cho ? uttara yoganA marmano bodha thavo te ja upakAra kahevAya che. je kulayogI che ane pravRttacakrayogi che. teone yathArtha yogano marmayogadazAnuM hArda samajAya tenA dvArA teo niSpannayogI banI zake, e ja sAco teono upakAra che. te mATe ame A varNana karIzuM. tathA vyavanta = spaSTapaNe varNana karIzuM. barAbara yathArtha bodha thAya te rIte ja ame icchAyogAdinuM svarUpa samajAvIzuM. paraMtu jarA paNa aspaSTa nahI kahIe. spaSTa arthabodha thAya temaja samajAvIzuM. tathA ame ahIM je A icchAyogAdinuM svarUpa kahIe chIe te kaMi aprAsaMgika nathI. paraMtu prAsaMgika ja che. kAraNake icchAyogAdi A yogatrayane mitrAdi ATha yogadRSTionI sAthe atizaya nikaTapaNe saMbaMdha che. te AThe dRSTio A yogatrayamAM = Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 3. yogadRSTi samuccaya 21 aMtarbhAva pAme che. mitrAdi ATha yoganI dRSTionuM varNana karavuM e ja A graMthano viSaya che. prasaMga che. Akho A yogadRSTisamuccaya graMtha yoganA ja prasaMgone samajAvanAro graMtha che. tethI prasanna mitrA Adi yoganI dRSTionuM nirUpaNa karavAno prasaMga (avasara) che. to te prasaMge=avasare icchAyogAdi yogonuM paNa nirUpaNa karavuM te yogya gaNAya. AvA prakAranI "prasaMga" nAmanI zAstrIya yukti (nIti-rIti)thI AkSipta eTale varNana mATe prApta thayelA evA te yogonuM varNana karIza. sArAMza ke A graMtha yoganA prasaMgane samajAvanAro che. ane ATha dRSTio icchAyogAdinI sAthe saMbaMdhavALI che. mATe ATha dRSTionA prasaMge traNa yoganA kathanano prasaMga paNa prApta ja che. icchAyogasvarUpapratipAdanAyAha tyAM prathama icchAyoganuM svarUpa pratipAdana karavA mATe jaNAve che kartumicchoH zrutArthasya, jJAnino'pi prmaadtH| vikalo dharmayogo yaH, sa icchAyoga ucyate // 3 // gAthArtha dharma karavAnI jenI pUrNa icchA che. tathA AgamanA = zAstronA artho jeNe sAMbhaLyA che. tathA je jJAnI che tevA AtmAno pramAdavazathI je apUrNa dharmayoga che te icchAyoga kahevAya che. . TIkA = "adcho." trivyanameva tathaviSayopabhAvena, ayameva viziSyate kiMviziSTasyAsya cikIrSoH ? "zrutArthasya"-zrutAgamasya, arthazabdasyAga-mavacanatvAt / arthyate'nena tattvaM iti kRtvA / ayamapi kadAcidajJAnyeva bhavati, kSayopazamavaicitryAt ata Aha "jJAnino'pi"avagatAnuSTheyatattvArthasyApIti / evambhUtasyApi sataH kimityAha "pramAdataH"-pramAdena vikathAdinA vikala: asampUrNaH kAlAdivaikalyamAzritya dharmayogo dharmavyApAraH "yaH" iti yo'rthaH vandanAdiviSayaH "sa icchAyoga ucyate," icchApradhAnatvaM cAsya tathA'kAlAdAvapi karaNAditi // 3 // vivecana :- vikala (apUrNa-khoDakhAMpaNavALI-khAmIvALo kaMIka kaMIka avidhi doSavALo) evo je dharmayoga te IcchAyoga kahevAya che. darzana-vaMdana-pUjA-bhakti-sevA-vaiyAvacca Adi koI paNa jAtanI dharmanI kriyA vinA mAtra dharmanI icchA te icchAyoga nathI, tathA icchA vinA paranI parAdhInatAthI ke daMbhAdithI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 3 karAyelo dharma te paNa icchAyoga nathI, mAtra icchA ke mAtra dharmakriyA te icchAyoga nathI. paraMtu nIcenA cAra vizeSaNovALA AtmAno vikala (apUrNa-kaMika doSavALo) evo dharmayoga= dharmakriyA, tene icchAyoga kahevAya che. yogamArga mATe A icchAyoga e prathama sopAna che. 22 (1) tumiccho:= dharma karavAnI niSkapaTapaNe aMtaraMga sAcI icchA jene thai che tevA AtmAnA dharmavyApArane icchAyoga kahevAya che. tevA prakAranA mohanIyakarmanA kSayopazamane lIdhe saMsAranA sukhano rAga kaMika maMda paDavAthI kapaTa vinA, mAna-mobhAnI utkaMThA vinA, dharmI dekhAvAnI ke gaNAvAnI lAlasA vinA vaMdana-pratikramaNAdi dharmakriyA karavAnI sAcA bhaktibhAvapUrvakanI je icchA thavI tene icchAyoga kahevAya che. dharmapravezamAM A prathama sopAna che. icchApUrvakanI je pravRtti karAya che. te sAdhaka dazAmAM AvatAM tamAma vighnone paNa jItIne (avagaNIne) phaLa siddhi apAvanAra bane che. anyathA karAyelI dharmakriyA 'chAra para lIMpaNa'' jevI bane che. (2) zrRtArthastha dharma ka2vAnI icchAvALo A puruSa kevo hovo joie ? te vAta bIjA vizeSaNavaDe vizeSita kare che. eTale ke kevA vizeSaNavALo puruSa dharma karavAnI icchA yukta hoya to teno dharmayoga te icchAyoga kahevAya ? teno uttara ApatAM jaNAve che ke dharmayogane samajAvanArAM evAM Agamo gurugamathI jeNe sAMbhaLyAM che tevA zrutajJAnI AtmAno je dharmayoga te icchAyoga kahevAya che. ahIM zrRtArtha zabdamAM artha zabda Agama arthane sUcavanAro che. tenI vyutpatti paNa te pramANe ja che ke ''arthatenena tattva'' jenA vaDe (satya) tattva jaNAya te artha=Agama, je mumukSu AtmArthIe sadgurumukhe satzAstronA arthanA zravaNa dvArA AgamonA artha sAMbhaLelA che. evA zrutajJAnI ahIM samajavA. tethI svacchaMdamativALA, ane manamAnyA artha karanArA, svArthane sAdhavA ane svadoSane AcchAdita karavA kapolakalpita kalpanAo karanArA, tathA svataMtrapaNe AgamanI paMktiono arthabheda karIne jainazAsananI paraMparAne bhAMgIne bhukko karanArAono vyavaccheda jANavo. (3) jJAninopi = prathama be vizeSaNavALo eTale mohanIyakarmanA kSayopazamayukta hovAthI dharma karavAnI icchAvALo, ane sadguru mukhe aneka AgamonA artha jeNe sAMbhaLyA che tevo jIva paNa pUrvabaddha jJAnAvaraNIyakarmanA udayathI ajJAnI paNa hoi zake che. arthAt jJAna vinAno athavA mithyAjJAnavALo paNa hoi zake che kAraNake karmono kSayopazama citra-vicitra hoya che. koine mohanIyakarmano kSayopazama hoya, paraMtu jJAnAvaraNIyano kSayopazama na paNa hoya. jemake vidhi AdinA ajANa jIvo. tathA koine jJAnAvaraNIyano kSayopazama hoya, paraMtu mohanIyano kSayopazama na hoya, jemake nava pUrvadhara mithyAdRSTi Adi. A kAraNathI AvA ajJAnI jIvomAM eTale mithyAjJAnavALA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 1 yogadaSTi samuccaya ajJAnIomAM ane AtmArtha sAdhavAnA jJAna vinAnA ajJAnIomAM A icchAyogano vyavaccheda karavA mATe trIjuM vizeSaNa TAMke che. ke A AtmA samyajJAnI-samyagdarzanI hoya, AtmajJAnI hoya, AtmAne barAbara oLakhI AtmArthatA sAdhavAnI pUrNa apekSAvALo evo jJAnI AtmA ahIM levo. sArAMza ke AgamazAstronuM vizAla jJAna bhale na hoya paraMtu AtmArtha sAdhavAnuM jJAna jeone varte che tevA jIvo ahIM levA. je AtmAe anua =potAnA AtmAne zuddha buddha karavA mATe potAne zuM zuM karavuM joie ema kartavyapaNA vaDe gavata = jAmyo che tavAra = tattvabhUta sAra jeNe evA AtmA ahIM levA. mAtra zAstro bhaNI vidvAn thaI bhASaNa ApanArA AtmA na samajavA. paraMtu yogya AcAravALA levA. (4) prati = Avo AtmA darzanamohanIyanA kSayopazamavALo hovAthI samyajJAnI che. jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamavALo hovAthI zrutajJAnI paNa che ane anaMtAnubaMdhI kaSAyAtmaka cAritramohanIyakarmanA kSayopazamathI dharma karavAnI icchAvALo paNa che. to paNa apratyAkhyAnIya, pratyAkhyAnIya tathA saMjavalana kaSAya ane nava nokaSAyarUpa cAritramohanIyano haju udaya hovAthI pramAdane vaza pUrNa dharmayoga sAdhI zakato nathI. ahIM pramAdano artha ALasu-uMghaNazI-nidrAvaNa eTalo ja mAtra artha na karavo. paraMtu vikathA Adi rUpa pramAda samajavo. je pramAdane lIdhe A AtmA-AtmasvarUpathI bhraSTa thAya, patana pAme evI rAjyakathA-bhaktakathA-dezakathA-strIkathA Adi je bhAvo che te ahIM pramAda kahevAya che A AtmA dharma karavAnI icchAvALo hovA chatAM paNa yogyakAle ja bhaNavuM. vinayapUrvaka ja bhaNavuM ItyAdi paMcAcAranA je 8+8+8+12+3=39 AcAro che te sAcavavAmAM AvA pramAdanA kAraNe vikala-adhUro-apUrNa hoya che. tethI AvA AtmAno vikalatAvALo je dharmayoga tene icchAyoga kahevAya che. icchAyogamAM Avelo jIva dharma karavAnI tAlAvelIvALo che eTale vAtAdrisainyamAzritya=dhtte viNa vadukALa ityAdi gAthAmAM kahelA "yogya kAle ja bhaNavuM" vagere kAla-vinaya-bahumAna Adi AcAronI vikalatAne AzrayI karAto je dharmayoga (caityavaMdana-svAdhyAya-pratikramaNAdi je dharmAnuSThAna) te icchAyoga jANavo. A jIvamAM eTalI badhI dharma karavAnI icchAnI tIvratA che ke jene lIdhe te akAle paNa (dharma karavAnA ayogyakAle paNa) dharma karavA tatpara thaI jAya che. yogya kAlAdi sAcavI zakato nathI. jema jema icchAnI prabaLatA vadhe che tema tema sAMsArika bhAvone gauNa karIne te jIva dharma karavA prerAya che. paraMtu icchAnI atizayatAnA lIdhe te jIva aticAra sevI bane che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 yogadRSTi samuccaya gAthA : 4 mohanIyakarmanA kSayopazamapUrvakanI dharma karavAnI je IcchA e ja yoganuM prathama pagathIyuM che. atizayajJAnIno yoga thatAM athavA pramAda dUra thatAM je avidhi doSa che te to TALI zakAya che. kAraNa ke AvA jIvone avidhino rasa hoto nathI paraMtu dharmayogano rasa hoya che. mATe ja vidhi sApekSa jIvano dharmayogano avidhidoSa eTalo Akaro nathI ke jeTalo vidhinirapekSa jIvano dharmayogano avidhidoSa Akaro che. utkaTa icchA e ja cAritramohanIyanA kSayopazamarUpa dharmabIja AMzika prApta thayuM che to kAla pAkatAM jJAnI guru maLatAM avidhidoSa avazya jaze ja. ema jANavuM. ahIM pramAdanA kAraNe "avidhidoSa" sevAya che. je samaye je dharmAnuSThAna AcaravuM joIe te dharmAnuSThAna te samayane badale samayAntare kare. dharmAnuSThAnono je zAstrIya krama hoya tene badale zAstrIyakramane oLaMgIne pUrvAparapaNe kArya kare. pAchaLa karavAnuM kArya AgaLa kare ane AgaLa karavAnuM kArya pAchaLa kare. AvA prakArano avidhidoSa seva che. paraMtu dharmAnuSThAna AcaravAnI manovRtti tIvra hoya che. dharmAnuSThAnanuM AcaraNa e icchAyoga nathI. paraMtu dharmAnuSThAna AcaravAnI je hRdayagata mahecchA te icchAyoga che. ghaNI vakhata A jIva kulaparaMparAnA kAraNe, kauTuMbika ke sAmAjika rIta-rIvAjanA kAraNe, athavA sAMsArika sukhonA pralobhananA kAraNe dharmAnuSThAna AcarI le che. paraMtu dharmAnuSThAna hitakArI hovAthI mAre pratidina AcaravuM ja joie evI manovRtti jAmatI nathI. tethI te karAtI dharmakriyA kALAntare zAstrayogAdinuM kAraNa banatI nathI. mATe "yoga" kahevAto nathI. jyAre dharmAnuSThAna e sukha ane kalyANano hetu che, nirjarAnuM kAraNa che. ema samajIne te AcaravA mATenI (na thaI zakatuM hoya to paNa) je mahecchA te icchAyoga che. je yathAzakti dharmAnuSThAna karavAmAM preraka bane che ane kAlAntare zAstrayogAdinI prApti paNa karAve che. ahIM icchAyogamAM mukhya mukhya bAbato A pramANe che. (1) dharmAnuSThAna AcaravAnI tIvra icchA. (2) dharmAnuSThAna vidhiyukta thAya tevI apekSA hovAthI guru pAse satata zAstrazravaNa, (3) je dharmAnuSThAna karavuM che tenA saMbaMdhI kAlAdi vidhinI jANakArI. (4) pramAdanA kAraNe khAmIvALuM dharmAnuSThAna A cAra bAbatovALA dharmAnuSThAnane icchAyoga kahevAya che. 3. shaastryogsvruupaabhidhitsyaahzAstrayoganuM svarUpa samajAvavAnA AzayathI jaNAve che ke Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 gAthA : 4 yogadRSTi samuccaya zAstrayogastviha jJeyo, yathAzaktyapramAdinaH / zrAddhasya tIvrabodhena, vacasA'vikalastathA // 4 // gAthArtha = pramAdarahita ane zraddhAvaMta evA zrAddhane zAstrIya sUkamabodhanA kAraNe AgamavacanonI sAthe akhaMDa (anukUla) tathA te ja kAraNe aticAra rahita evo yathAzakti karAto je dharmayoga te zAstrayoga jANavo. 4 TIkA ="zAstrayoAtu zAstraprathAno yoga. zAstronA praznamari tharmavyApAra pavA tu punaH, "da'yogati, "yo' viyaH vacce zItyAda"ythaashkti zaktyanurUpaM, apramAdinaH vikathAdipramAdarahitasya / ayameva viziSyate "zrAddhasya'' tathAvidhamohApagamAtsampratyayAtmikAdizraddhAvataH, "to ''-pakvoyena detamUna, "vaphA''znAmena, "vi7: _3ma :, tathA vAtAvaicAvAyA, "ra paToticAratoSajJA" ti jA vivecana = (1) dharma karavAnI icchAvALo, (2) kaMika zrutajJAnavALo, (3) samyajJAnI ane (4) kaMIka pramAdI AvA vizeSaNovALA mumukSu AtmAno khAmIvALo je dharmavyApAra te icchAyoga kahevAya che e vAta barAbara samajAvIne have bIjA naMbarano "zAstrayoga" A gAthAmAM graMthakArazrI samajAve che. zAstranI pradhAnatAvALo je yoga te zAstrayoga. ahIM dharmavyApArano prasaMga cAle che. mATe yoga eTale dharmavyApAra ja jANavo. rUda eTale ahIM yogasaMbaMdhI zAstromAM yoganuM varNana karanArA graMthomAM zAstronA abhyAsanI paTutA pUrvakanI je je dharmakriyA karAya tene zAstrayoga kahevAya che. zAstrono sUkSmamAM sUkSma abhyAsa, tathA te viSayanI atizaya paTutAnA kAraNe "trei viUIvahumALa' ityAdi gAthAmAM kahelA AcArapUrvaka jJAnAcArAdi pAMca AcAronuM jyAM vidhipUrvaka sevana hoya ke jemAM aticAro ke doSo lAge nahIM. tethI ja vikalatA-khAmI vinAno zAstrAbhyAsanI paTutAvALo je dharmavyApAra te zAstrayoga kahevAya che. A zAstrayoga kone (kayA jIvane) hoya ? ane kevA prakArano hoya ? teno uttara Ape che ke mavmaniH " A yoga apramAdI jIvane hoya che. zAstronA sUkSma abhyAsanA kAraNe A jIva niMdA-vikathA-Adi pramAdothI rahita hoya che te kAraNe teno saghaLo dharmavyApAra doSa vinAno, niraticAra, khAmI vinAno ane avikala evo A yoga hoya che. Avo uttama A zAstrayoga kevA apramAdIne hoya che ? te vadhAre spaSTa kare che ke Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 yogadaSTi samuccaya gAthA : 5 zraddha0'=zraddhAnaMta AtmArthI AtmAne hoya che. arthAt tevA prakArano darzanamohanIyakarmano viziSTa kSayopazama vizeSa thavAthI "saMpratyaya''=samyam (daDha) pratIti (vizvAsa) atyanta vizvAsa tathA Adi zabdathI atyanta prema ane atyanta ruci pUrvakanI zraddhAvALAne tIvrabodha thavA dvArA, zAstronA sUkSmamAM sUkSma arthonI paTutA yukta bodha thavAnA kAraNe vasA = te AgamonA vacanonA AdhAre vina:= alpa paNa apUrNatA ke vikalatA vinAno, arthAt kAla-vinaya-bahumAna Adi AcAronI vikalatAnA kAraNe je bAdhA (doSa-aticAra) AvI zake tevA prakAranA doSa ane aticAra rUpa bAdhA vinAno je dharmavyApAra te zAstrayoga samajavo. - je je AtmAo zAstronA sUkSma abhyAsamAM apaTu =kuzaLatA vinAnA hoya che teo potAnI yogadazAmAM kyAre kyAre kevA kevA aticAra-doSo lAgI jAya tenI jANakAra hotA nathI. tethI apaTu AtmAo doSa sevanArA banI jAya che. paraMtu A yogamAM AvelA jIvo tIvrabodhavALA=paTu kSayopazamavALA kuzaLatAvALA hovAthI potAnI yogadazAnI sAdhanAmAM kyAre kyAMya paNa alpadoSa na lAgI jAya tenI saMpUrNa sAvadhAnI (kALajI) yukta hoya che. A pramANe (1) apramAdI, ane zraddhAyukta AtmAno zAstrIya-tIvrabodhanA kAraNe apUrNatA-vikalatA vinAno yathAzavita = potAnI zArIrikAdi zaktine anusAra karAto je je dharmavyApAra hoya che. te sarva dharmavyApArane zAstrayoga kahevAya che. yathAvita = koIpaNa dharmAnuSThAna zaktine anusAra karavAM joIe. yathAzaktinA be artho che. eka zakti chupAvavI nahiM. ane bIjo zakti uparAMta karavuM nahIM. ahIM pahelo artha to sAmAHi = zabdathI ja AvI jAya che. eTale mukhyatAe bIjo artha levo. zakti uparAMta karavAthI Arta-raudradhyAna thavA dvArA vadhu nukazAna thAya. mATe yathAzakti je dharmavyApAra te zAstrayoga jANavo. icchAyoga ane zAstrayogamAM mukhya mukhya taphAvata A pramANe che. pahelAmAM icchAnI pradhAnatA che. pramAdano sadbhAva che. apUrNa dharmavyApAra che. ane avidhidoSa che. jyAre zAstrayogamAM zAstranI pradhAnatA che pramAdano abhAva che. paripUrNa dharmavyApAra che. ane vidhiyukta dharmavyApAra che. - zAstrayogamAM mukhya mukhya bAbato A pramANe che. (1) zAstrIya sUkSmabodha, (2) pramAdano abhAva, (3) zraddhAyuktatA, (4) AgamAnusArI vidhisApekSatA, (5) paripUrNa (khAmIrahita) dharmavyApAra. (6) yathAzakti. (zakti oLaMgyA vinA) A cha bAbatovALuM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 5 yogadRSTi samuccaya je dharmAnuSThAna te zAstrayoga jANavo. I4 sAmarthyayogalakSaNamAha have trIjA sAmarthyayoganuM lakSaNa jaNAve che. zAstrasandarzitopAyastadatikrAntagocaraH / zaktyudrekAdvizeSeNa, sAmarthyAkhyo'yamuttamaH // 5 // gAthArtha :- sAmAnyapaNe zAstromAM jaNAvelA upAyovALo, ane (2) viziSTa prakAranI zaktinI atizaya prabaLatAne lIdhe zAstranA viSayathI para, evo A trIjo sAmarthyanAmano uttama yoga che. ane traNe yogamAM A sarvottamayoga che. pa 27 TIkA ='zAstrasavRzitoSAyaH '' kRti sAmAnyena zAstrAbhihitopAya: sAmAnyena zAstre tadabhidhAnAt / " tadatikrAntagocaraH" iti zAstrAtikrAntaviSayaH / kuta ityAha- zaktyudrekAd iti zaktiprAbalyAt / "vizeSeNa" iti na sAmAnyena zAstrAtikrAntagocaraH, sAmAnyena phalaparyavasAnatvAcchAstrasya / "sAmarthyAkhyo'yaM " iti sAmarthyayogAbhidhAno'yaM yogaH " uttamaH " = sarvapradhAnaH tadbhAvabhAvitvAt, akSepeNa pradhAnaphalakAraNatvAditi // 5 // = vivecana je yoganI prAptimAM AtmAnuM potAnuM sAmarthya ja pradhAna che te yogane sAmarthyayoga kahevAya che. A yogamAM praveza karavAnA upAyo zAstromAM sAmAnyathI jaNAvyA hoya che.paraMtu vizeSe to potAnA AtmabaLathI (anubhavabaLathI) ja temAM praveza karAya che, jema ke-mArganA ajANa evA koika musAphare mArganA jANakArane mArga pUchyo, tyAre jANakAre AMgaLI cIMdhIne te ajANa musApharane mArga batAvyo, eTale ke AgaLa jatAM jamaNA athavA DAbA vaLavAno ityAdi mArga batAvyo, paraMtu te jaNAvyA pramANenA mArgamAM cAlavAnuM, AgaLa vadhavAnuM, ane jema jema mArga sAMpaDato jAya tema tema adamya utsAhapUrvaka AgaLa AgaLa cAlavAmAM tene potAne ja apUrva zakti pragaTa thAya che. ane te potAnI zakti ja kAma Ave che. tevI rIte zAstromAM sAmarthyayoga prApta karavAnA sAmAnyathI upAyo batAvyA che. paraMtu temAM jaNAvelI dizA pramANe cAlatAM cAlatAM svayaM mArga dekhAvA lAge che. tethI tenAmAM potAnAmAM ja adhika sAmarthya (baLa) pragaTa thai jAya che. AgaLa vadhavAno utsAha sAMpaDe che. mArga bhUlI gayAno bhaya naSTa thai jAya che. saMdeha dUra thai jAya che. potAno AtmAnubhava ja vadhu vikAsamAM zakti arpe che. jyAre "AtmAnubhava"no ja sahAro maLI jAya che tyAre zAstranI AvazyaktA paNa rahetI nathI. tethI ja zAstranA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya viSayathI atikrAnta viSayavALo A yoga bane che. kAraNa ke je mArga pahelAM dUra-dUra, lAMbo-lAMbo, ane muzkela dekhAto hato te ja mArga have najIka, TUMko ane saraLa dekhAvA lAge che. mohanIyakarmano viziSTa viziSTa kSayopazama thavAthI zaktino udreka thAya che. tethI AtmAnubhavanA baLe ja zreNimAM ArUDha thAya che. te ja A sAmarthyayoga che. atizaya zaktino AvirbhAva thavAmAM atyAra sudhI karelI zAstrAnusArI yogasAdhanA ja pradhAna kAraNa che. te kAraNathI atyAre AtmAnubhava ja baLavAna hovAthI A AtmA zAstranA viSayathI vizeSe karIne para che to paNa sAmAnyathI zAstranA viSayanuM ullaMghana karavAnA viSayavALo A yoga hoto nathI. atyAra sudhI icchAyoga ane zAstrayoga je sevyo, tenuM phaLa aMte A ja AvavAnuM hatuM ke prathamanA be yoganA baliSTha AsevanathI sAmarthyayogamAM A jIva ArUDha thAya. eTale zAstrayoga aMte to AmAM ja (jIvane sAmarthyayogamAM lai javAmAM ja) phaLa-paryavasAna pAmanAra hato. ane aMte te ja phaLa AvyuM. mATe sAmAnyathI A yoga zAstrAtikrAnta viSayavALo nathI. zAstrAnusArI ja che. paraMtu vizeSe vicArIe to A yoga zAstranA viSayathI para che. 28 A sAmarthyayoga e traNe yogamAM pradhAna che. zreSTha che. ziromaNi che. kAraNa ke "AtmAne mokSanI sAthe je joDe te yoga'' evo yogazabdano je artha che. tamAva = tevA pAramArthika arthanA bhAvathI '"mAvitcAt' yukta- vAsita A sAmarthyayoga che. tethI avazya ane alpakALamAM ja siddhirUpa pradhAnaphaLanuM kAraNa hovAthI A yoga sarvottama yoga che. pradhAna phaLa je mukti che tenuM vinA vilaMbe, kAlakSepa karyA vinA A yoga kAraNa che. sArAMza ke icchAyoga ane zAstrayoga e paNa muktinAM kAraNa to che ja, paraMtu sAmarthyayoga lAvavA dvArA kAraNa che eTale paraMparA kAraNa hovAthI temAM vilaMba-kALakSepa thAya che. jyAre A sAmarthyayoga pachI koi paNa yoganI rAha jovAnI nathI. tethI turata ja vilaMba vinA ane avazya mukti thatI hovAthI A sAmarthyayoga muktinuM pradhAnatama kAraNa che. tethI A yoga sarvottama-pradhAnayoga che. icchAyogamAM icchAnI ane zAstrayogamAM jema zAstranI pradhAnatA che. tema A yogamAM sAmarthyanI (AtmAnubhavanI) pradhAnatA che. pahelA yogo pachI pachInA yogonuM kAraNa che. ane pachInA yogo AgaLanA yogonuM kArya che. sAmarthyayoganI mukhya bAbata khAsa e che ke tenAmAM anaMta25Ne ane zIghrapaNe phaLa niSpAdakatA che. Aja tenI vizeSatA che. pA etatsamarthanAyaivAha-- A ja vAtanA samarthana mATe graMthakAra jaNAve che ke gAthA : 5 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 6 yogadRSTi samuccaya siddhyAkhyapadasamprAptihetubhedA na tattvataH 1 zAstrAdevAvagamyante, sarvathaiveha yogibhiH // 6 // gAthArtha :-"mukti" nAmanA padanI prAptimAM darzana-jJAna-ane cAritrAdi kAraNabhedo, (kAraNo), yogio vaDe paramArthathI sarvathA zAstradvArA ja jaNAya evo niyama nathI. II6 // TIkA -'siyApakSaprAptiotumetA: ''-mokSAbhidhAnapavasamrAptiAvizeSA: samyagdarzanAdayaH, kimityAha - " na tattvataH " na tattvabhAvena paramArthataH, ''zAstrAdevaavgmynte " / na caivamapi zAstravaiyarthyamityAha, "sarvathaiveha yogibhiH " iti sarvaireva prakArairiha loke sAdhubhiH, anaMtabhedatvAtteSAmiti // 6 // vivecana : - "siddhi" eTale sarvakarmakSayajanya je muktipada che te. tenI samyag prakAre prApti karAvavAmAM samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra Adi je je kAraNo zAstromAM kahyAM che. te te sarva kAraNonA taratamabhAve thatA anaMta bhedo, tathA pratibhedo, A sarve paramArthapaNe zAstranA AlaMbanathI ja jaNAya evo niyama nathI. kAraNa ke zAstra to dizAsUcaka che. dizA dekhADIne zAstra aTakI jAya che. zAstranI tyAM maryAdA AvI jAya che. pachI to AtmAnA anubhavarUpa Atma-sAmarthyathI ja AgaLa vadhavAnuM hoya che. darzanajJAna ane cAritrAdirUpa muktinAM kAraNo ane te kAraNonuM jJAna jJAnAvaraNIya ane mohanIyanA kSayopazamanI hInAdhiktA pramANe anaMta bhedAtmaka che padArthane jaNAvanArI zabdaracanA ane vAkacaracanA AyuSyanI parimitatAnA kAraNe ane jillAnA kramavartipaNAnA kAraNe maryAdita che. AyuSya paNa maryAdita che. ane bhASA mATe vaparAtI jillA kramazaH ja bhAvo kahI zake che. A badhu jotAM jIbha vaDe ke zAstravaDe aparicita anaMtabhedo kema varNavI zakAya ? mATe vacana agocara evA ratnatrayInA prakAro A yogimahAtmA AtmAnA anubhavarUpa sAmarthyathI ja jANe che. zAstrayoganI sImA pUrNa thAya tyAMthI te zAstrayoga dvArA ja pirapakva banelo A AtmA sAmarthyayogavALo bane che. sarvathI zreSTha zakti saMpanna ane anya koithI paNa aparAbhavanIya evo A sAmarthyayoga ja AtmAne zIghra kSapakazreNi upara ArUDha karAve che ane kevalajJAnanI tathA aMte muktinI prApti karAve che ane aMta sudhI sAthe rahe che. saMsAramAM koi paNa kAryamAM jyAre AtmA pote ja niSNAta bane che. potAno anubhava ja bahoLo thAya che tyAre te te kAryamAM koi anyanI sahAyanI AvazyakatA rahetI nathI. tema ahIM paNa samajavuM. adhyAtmopaniSamAM pU. zrI upAdhyAya yazovijayajI ma. zrIe kahyuM che ke 29 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 7 padamAtraM hi nAnveti, zAstraM digdarzanottaram / jJAnayogo muneH pArzvamAkaivalyaM na muJcati // artha - zAstrayoga dizA dekhADyA pachI eka pagaluM paNa AgaLa Avato nathI ane sAthe raheto nathI. paraMtu jJAnayoga ja (sAmarmayoga-anubhavayoga ja) kevalajJAnanI prApti sudhI munimahAtmAnuM paDakhuM tyajato nathI. eTale ke muninA paDakhe rahe che. yogirAja zrI AnaMdaghanajI ma.zrIe paNa vIraprabhunA stavanamAM kahyuM che ke dizi dekhADI re zAstra savi rahe, na lahe agocara vAta . kAraja sAdhaka-bAdhaka rahita che, anubhava mitta vikhyAta che vIra0 || aho caturAI re anubhavamittanI, aho tasa prIta pratIta | aMtarajAmI svAmI samIpa te, rAkhI mitrazuM rIta | vIra0 5. anubhava saMge re raMge prabhu maLyA, saphaLa phaLyAM savi kAja || nija pada saMpada je te anubhave re, AnaMdaghana mahArAja | vIra0 || zAstrayoga pachI A yogino AtmA sAmarthyayoganA baLe ja utkaTa vIryavAnuM thayo chato kevalazrI vare che eTale zAstrayoga niSphaLa che ema na samajavuM. kAraNa ke sAmarthyayoganI pAse pahoMcADavAnuM kAma to A zAstrayoge ja karyuM che. mAtra 6 A saMsAramAM muktinA kAraNabhUta darzana-jJAna ane cAritrane sarvaprakAro dvArA arthAt sarvabheda-pratibheda dvArA sAdhupuruSo kevaLa ekalA zAstrayogathI pAmI zakatA nathI. kAraNa ke jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmanA kSayopazamanI taratamatAnA kAraNe ratnatrayInA anaMta bhedo che. jyAre zAstrayoga to parimita che. tethI zAstrayoga dizAmAtra sUcave che tyArabAda yogI mahAtmA anubhava baLe ja vikAsa pAme che. ratnatrayI svarUpa muktinAM kAraNonA anaMtabhedo hovAthI badhA ja bhedo zAstrothI na jANI zakAya, to paNa ghaNA bhedo jaNAvanAra hovAthI ane sAmarthyayoga pAse laI janAra hovAthI zAstrayoga paNa saphaLa che. te paNa paraMparAe muktinuM kAraNa che. parimitaviSayavALuM hovAthI sAmarthyayoga jeTaluM prabaLa kAraNa nathI. I6 sarvathA tatparicchede zAstrAdevAbhyupagamyamAne doSamAha | muktinAM kAraNono bodha sarvathA zAstrayogathI ja thAya che. ema jo svIkAravAmAM Ave to je doSa Ave che te doSa kahe che Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 gAthA : 7 yogadaSTi samuccaya sarvathA tatparicchedAt, sAkSAtkAritvayogataH / tatsarvajJatvasaMsiddhestadA siddhipadAptitaH // 7 // gAthArtha = jo sarvathA samyagdarzanAdino zAstrayogathI ja pariccheda thato hoya to te ja kAle sAkSAtkAra thavAnA kAraNe te jIvane tyAM ja sarvajJatA thavAthI tyAre ja siddhipadanI prApti thaze. (evo doSa Avaze.) liNA TIkA - "sarvA'- sarve pra kSepatnasAdhatvalimiH "tatvariSThatA'shaastraadev siddhayAkhyapadasamprAptihetubheda-paricchedAt kimityAha "saakssaatkaaritvyoti:- revannenaiva sAkSAtkAritvena coratuM, tatvavaMtaifsaddha ''zrotRyogisarvajJatvasaMsiddheH, adhikRtahetubhedAnAmanena sarvathA paricchedayogAt, tatazca "tadA zravaNakAla eva, "siddhi-padAptitaH'muktipadApteH, ayogikevalitvasyApi zAstrAdeva sadbhAvAvagatiprasaGgAditi // 7 // vivecana :- kerI, dUdha, ane sAkara ityAdi padArtho kevA rasavALA hoya che ? tenA guNadharmo zuM hoya che ? te dravyo zarIrane kevAM puSTikAraka che ? ityAdi varNana zAstrathI jyAre cAlatuM hoya tyAre te zAstrazravaNathI zrotAne te te dravyanI zaktinuM jJAna avazya thAya che. paraMtu anubhava thato nathI. anubhava to A sAMbhaLyA pachI bhojanakAla khAya tyAre ja thAya che. ane te anubhava karavA mATe bhojana karavuM ja paDe che. anyathA anubhava thato nathI. jo vinA bhojane zravaNamAtrathI zravaNakAle rasAsvAdano anubhava thato hoya to zravaNa mAtrathI ja zarIranI vRddhi-puSTi-AnaMda-thavA joIe ane zravaNa pachI karAtI bhojanakriyA nirarthaka ja banI jAya, paraMtu ema banatuM nathI. mATe zrutajJAna parokSa ja che. pratyakSa nathI. arthAt zravaNakAle viSayanuM parokSa evuM zrutajJAna ja thAya che. paraMtu indriyonA viSayajanya evuM anubhavAtmaka pratyakSajJAna thatuM nathI. e ja rIte zAstrayogakALe paNa siddhipadanI prAptinA kAraNabhUta samyagdarzanAdi ratnatrayInuM zrutajJAna mAtra ja thAya che. anubhava thato nathI. anubhava karavA mATe zAstrayogane oLaMgIne sAmarthyayogamAM javuM ja paDe che. jo zAstrayoga-kALe ja anubhava thAya che ema mAnIe to je doSa Ave che te A gALAmAM spaSTa kare che zAstrayoganA zravaNakAle ja mukti nAmanA padanI prAptinA hetubhUta evAM samyagdarzana-samyajJAna ane samyakucAritrAdi ratnatrayIno AkSepa phaLa sAdhaka tarIke (vilaMba vinA turata ja phaLa siddhi karAve tevA prakAranA) sAkSAtkAra (arthAt anubhava) jo sarvathA zAstronA zravaNamAtrathI zrotAne thato hoya to. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadaSTi samuccaya gAthA : 8 (1) zAstra sAMbhaLatAM ja tenA zravaNakALe ja te te guNono sAkSAtkAra (sAkSAt anubhava) thavo joIe. jema sAkara cAkhIe te vakhate jevI madhura lAge tevI madhuratA sAkaranA varNananA zravaNakAle lAgavI joie. tema ahIM paNa guNonA varNananA zravaNakAle ja guNono anubhava thavo joIe. (2) ane jo ema thAya to sAkaranuM varNana sAMbhaLavA mAtrathI ja tRpti thavI joIe. tenA AsvAdanI AvazyaktA ja na rahevI joIe. tema zAstrazravaNakAle ja ratnatrayIno sAkSAt anubhava thAya che ema jo mAnIe to te kALe ja (arthAt zravaNakAle ja) sAkSAtkAripaNAnA yogathI (eTale ke ratnatrayIno Atma anubhava thavA rUpa sAkSAtkAripaNuM thavAnA kAraNathI) ja te ja kALe te zrotAne sarvajJapaNAnI siddhi thaze. zAstronA arthonuM zravaNa karanArA te te zrotAyogIne tyAM (zAstra sAMbhaLatAM) ja sarvazapaNAnI prApti thaze. kAraNake prastuta je muktipada, tenA hetubhUta je ratnatrayI, tenA sarvabhedo sarvaprakAre A zrotAyogIvaDe te ja kAle (zravaNa kAle ja) sAkSAtkAra karAyA che. mATe sarvajJapaNAnI prApti thavAnI Apatti Avaze. (3) tatazca= tema thavAthI ratnatrayInuM varNana zAstro dvArA sAMbhaLavAnA kALe ja sarvajJatvanI prApti thavAthI tyAre ja (arthAt te ja bhavamAM turata ja) muktipadanI prApti paNa thai ja jaze. kAraNake ratnatrayInA bhedonuM varNana sAMbhaLatAM jema te sAkSAtkAra (anubhavAtmaka) bane che. te ja rIte zAstrothI jyAre ayogi kevalIguNasthAnakanuM varNana saMbhaLAtuM hoya tyAre te guNasthAnakano paNa sAkSAt anubhava thaI javAno prasaMga paNa Ave ja, eTale ke guNasthAnakanA varNana prasaMge ja ayogIkevalI banavAno paNa prasaMga Avaze, ane tethI tyAM ja zIdhra mukti prApta thavAno paNa prasaMga Avaze. AvI Apatti Avaze. paraMtu Ama banatuM nathI. jyAre je vastunuM varNana zAstrathI saMbhaLAtuM hoya che tyAre tenuM jJAna mAtra (zrutajJAna mAtra) ja thAya che. anubhava thato nathI. A kAraNathI jJAna meLavyA pachI anubhava karavo paDe che. e ja rIte zAstrayogathI muktipadanI prAptinAM kAraNonuM jJAna mAtra ja thAya che. anubhava thato nathI. jJAna meLavyA pachI anubhava karavo paDe che. tethI je anubhava karavo e ja sAmarthyayoga che. A rIte sAmarmayoganuM samarthana (siddhi) karyuM. sArAMza ke jema DaoNkaTarane badhI davAonuM jJAna che, paraMtu svAnubhava nathI. svAnubhava to tyAre ja thAya che ke jyAre pote davA le che. tema ahIM zAstrazravaNakAle viSayanuM zAstrIya jJAna (zrutajJAna) thAya che. paraMtu svAnubhava thato nathI. svAnubhava to jJAna pachI karavo paDe che. jo jJAnakAle ja svAnubhava mAnIe to teramA-caudamAM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 8 yogadRSTi samuccaya 33 guNasthAnakanA varNananA zravaNakAle ja sAkSAtkAra thavAthI kevalajJAna, ayogidazA ane muktipadanI prApti thavAnI Apatti Ave. 7ii. syAdetat-astvevamapi kA no bAdhA, ityAha ahIM koi ziSya evI zaMkA kare ke- bhale ema ho, arthAt zravaNakAle ja anubhava ho, ayogiguNasthAnakanuM svarUpa sAMbhaLatAM ja zrotA zravaNakALe ja ayogi banI jAya ane muktipada pAmI jAya. ema ame mAnI laizuM. to temAM zuM kSati (doSa) Avaze ? te kahe che na caitadevaM yattasmAt, prAtibhajJAnasaGgataH / sAmarthyayogo'vAcyo'sti, sarvajJatvAdisAdhanam // 8 // gAthArtha = ya = je kAraNathI Ama banatuM nathI, te kAraNathI pratibha jJAnathI yukta ane zabdothI avAcya evo sAmarthyayoga che ja, ke je yoga sarvajJatAdinuM pradhAna sAdhana bane che. llTA TIkA -"vaitavaM' anantaronitaM, zAstrAvilitvIvADapi siddhacasiddheH / yad-yasmAdevaM "tasmAtprAtibhajJAnasaGgato" maargaanusaariprkRssttohaakhy-jnyaanyuktH| kimityAha "sAmarthyayogaH" sAmarthyapradhAno yogaH sAmarthyayogaH prakramAd dharmavyApAra eva kSapaka-zreNigato gRhyate, ayaM "avAcyo'sti" tadyoginaH svasaMvedanasiddheH, "sarvajJAti-sAyana'' akSepe ti: sarvajJatvasiddhaH vivecana -anaMtara gAthAmAM je kahyuM te vAstavikatAe ema banatuM nathI. arthAt zAstronA arthonuM gurumukhe zravaNa kare te kAle ayogi guNasthAnakanuM svarUpa samajAvA chatAM te guNasthAnakanI prApti thavI ane teno anubhava thaI javA rUpa je siddhi che. tenI asiddhi che. eTale ke ema banatuM nathI arthAt mokSa pamAto nathI. jema ke sAkara ke zeraDInA guNadharmanuM varNana sAMbhaLatAM tenA rasAsvAdano anubhava kaMI thaI jato nathI, jo thato hoya to tenAthI zarIravRddhi-puSTi-sukhAnaMda thavAM joie ane tenA uttarakAle tenA bhojananI AvazyaktA paNa na rahevI joIe. strIbhoganA sukhanuM varNana sAMbhaLavAthI strIbhoganA sukhano anubhava thato nathI. anyathA eTale ke jo thato hoya to garbhAdhAnAdi phaLa prApti paNa thavI joie. mATe nizcita thAya che ke koI paNa vastunuM varNana te vastunA jJAnane karAve che anubhavane karAvatuM nathI. zrutajJAna parokSa che. mATe zrutajJAna thayA pachI tenA uttarakALamAM te te vastuno tevo tevo anubhava karavA mATe zrotAe yo. 3 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 yogadRSTi samuccaya gAthA : 8 pote ja potAnA sAmarthyathI te viSayamAM AgaLa vadhavuM paDe che. to ja anubhava thavA dvArA te te vastunI siddhi thAya che. ya-yamavuM = je kAraNathI zravaNakAle zAstramAtrathI jJAna prApta thavA chatAM anubhava thato nathI. te kAraNathI zAstra-zravaNakAle "sayogI-ayogI" guNasthAnakanuM svarUpa jANyA pachI jANelA te svarUpane mANavA mATe A yogi potAnuM vIrya phorave che. potAnuM sAmarthya pragaTAve che. je zabdothI varNavI zakAtuM nathI. te mANavApaNuM zabdothI agocara che. tethI sAmarthyatAnI pradhAnatAvALo mAtra svAtmAnubhavagocara ja evo yoga pragaTe che. te yoga kevo hoya che ? te jANavA mATe yoganuM eka vizeSaNa lakhe che ke "prAtijajJAnathI yukta evo yoga" prAtijajJAna eTale pratibhAthI thayeluM-pragaTeluM jJAna, alpamAtra paNa maryAdAne oLaMgyA vinA yathArtha muktinA mArgane ja anusaranArUM evuM prakRSTa = zreSThatama = apUrva tattvaciMtana nAmanuM viziSTa jJAna. tenAthI yukta evo sAmarthyanI ja pradhAnatAvALo A yoga, ahIM dharmavyApArano ja prasaMga cAle che mATe je je dhyAnatattvaciMtana-AtmabhAvanI ja ekAgratA-dehAtItatAnuM apUrvaciMtana. ityAdi svarUpa utkaTa dharmavyApAra te ja sAmarthyayoga samajavo. Avo utkRSTa dharmavyApAra kSapakazreNimAM ja 8 thI 12 guNasthAnakomAM ja Ave che. je zrutajJAnathI para ane kevalajJAnanI pUrvavartI prabhAtanA samaya tulya che. te yoga ahIM levAno che. AvA yogane ja sAmarthyayoga kahevAya che. kSapakazreNimAM ja Avato, sAmarthya mAtrarUpa A anubhavayoga zabdAtmaka vANIthI agocara che. jema sAkara ane zeraDI madhura che eTaluM ja zabdathI varNavI zakAya. paraMtu te madhuratA kevI che ? ane keTalI che ? te zabdathI agocara che. je khAya, je cAve, je vAgoLe, tene ja anubhavarUpe ane vANIthI agocarapaNe jaNAya che. tevI ja rIte A ananya tattvaciMtanarUpa sAmarthyayoga to zAstrayoga AvyA pachI kSapakazreNimAM vartatA yogi mahAtmAne anubhavarUpe pragaTe che. svayaM saMvedanarUpe siddha thAya che. A pragaTa thayelA adbhuta ane avAcya evA sAmarthyayogathI ja A jIva mohano kSaya kare che. ane kevalI thAya che. prAtijajJAnathI yukta, vANIthI agocara evo A anubhavAtmaka sAmarthyayoga kevalajJAnAdinuM prabaLa sAdhana bane che. alpa paNa vilaMba vinA A yogathI sarvajJapaNAnI (taramAM guNasthAnakanI) siddhi thAya che. sArAMza ke gurumukhe zAstrazravaNathI zrotA zravaNakAle muktinA upAyabhUta samyagdarzanAdi traNe guNonuM svarUpa jANIne jJAnamAtra meLave che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 8 anubhava meLavI zakato nathI. paraMtu te upAyonuM barAbara jJAna thavAthI teno anubhava prApta karavA mATe adamya utsAhathI AtmAnubhavano asAdhAraNa prakAza camake che. asAdhAraNa ane zabdothI avAcya evI caitanyazakti aMtaramAM skurAyamAna che, tene ja prAtibhajJAna kahevAya che. tevA jJAnapUrvaka potAnA AtmavIryane mohanA nAzamAM prayuMjato A jIva kSapakazreNimAM ArUDha thAya che ane prAtibhajJAnayukta evA AtmAnubhavarUpa apUrva-tattvaciMtanamaya sAmarthyayoganA baLe mohasAgara tarI, kSINamohaguNasthAnake AvI ghanaghAtIkarmo khapAvI terame guNasthAnake jaine kaivalyAvasthAne akSepe prApta kare che. Aha- " idamapi prAtibhaM zrutajJAnameva, anyathA SaSThajJAnaprasaGgaH / na caitat kevalaM, sAmarthyayogakAryatvAdasya / evaM ca siddhayAkhyapadasamprAptihetubhedAstattvataH zAstrAdevA - vagamyanta iti" / atrocyate na caitatzrutaM, na kevalaM, na ca jJAnAntaramiti, rAtriMdivA-ruNodayavat / aruNodayo hi na rAtriMdivAtirikto, na ca tayorekamapi vaktuM zakyate / tatkAla eva tathotkRSTakSayopazamavato bhAvAt zrutatvena tattvato'saMvyavahAryatvAnna zrutaM kSAyopazamikatvAdazeSadravyaparyAyAviSayatvAnna kevalamiti / iSTaM caitattArakanirI-kSaNAdijJAnazabdavAcyamaparairapi ityadoSaH // 8 // 35 ahIM koika ziSya prazna kare che ke- A prAtibhajJAna paNa zrutajJAna ja hovuM joie, jo zrutajJAnathI bhinna A prAtibhajJAna che ema kahIe to kula pAMca jJAnane badale cha jJAna mAnavAno prasaMga Ave. ane te chamAM A prAtibhajJAna e chaThThuM jJAna che ema mAnavuM paDe. je zAstra- sammata nathI. tathA A prAtibhajJAna e kevalajJAna che ema paNa kahI zakAya nahIM. kAraNa ke kevalajJAna e to prAtibhajJAnayukta evA sAmarthyayoganuM kArya che. A rIte kArya-kAraNa bhAva hovAthI prAtibhajJAna ane kevalajJAna eka nathI. prAtibhajJAna 8 thI 12 guNasthAnakamAM hoya che ane tenA kArya rUpe pragaTa thatuM kevalajJAna to 13mA guNasthAnake Ave che. A pramANe jainadarzanamAM cha jJAna paNa nathI ane A prAtibhajJAnano samAveza kevalajJAnamAM paNa saMbhavato nathI. tethI nakkI thAya che ke A prAtibhajJAna e zrutajJAna ja che. mATe siddhi nAmanA padanI prAptimAM hetubhUta evA samyagdarzanAdi upAyabhedo tattvathI vicAratAM zrutajJAnamAM ja samAviSTa thavAthI zAstro dvArA ja jaNAya che. mATe zAstrayogathI adhika A prAtibhajJAna ke sAmarthyayoga zuM che? arthAt kaMi ja nathI. uttara- uparanI zaMkAno uttara ApatAM graMthakArazrI jaNAve che ke A prAtibhajJAna e nathI zrutajJAna, nathI kevalajJAna ane nathI jJAnAntara arthAt chaThThuM jJAna, paraMtu rAtri Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya ane divasanA madhyavartI aruNodaya jevuM sImADArUpa jJAna che. jo ke tattvathI vicAratAM A zrutajJAna ja che. to paNa apUrva-advitIya anubhavAtmaka evuM A jJAna mohanIyanA viziSTa kSayopazamayukta evA jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamavALuM hovAthI ati viziSTazruta che. mATe sAmAnya zrutarUpa nathI ema kahyuM che. 36 zAstrazravaNathI vastunuM svarUpa je jaNAya che. te zrutajJAna kahevAya che. evuM zrutajJAna pAMcame-chaDhe-sAtame guNasthAnaka thAya che. jyAre A prAtibhajJAna svarUpa amUlya tattvaciMtana e jJAnAvaraNIya uparAMta mohanIyanA viziSTa kSayopazamabaLe ane kSayabaLe thAya che. ane tethI ja 8 thI 12 guNasthAnakomAM ane te paNa kSapakazreNimAM ja thAya che. tethI vastunA svarUpane jANavA mAtra rUpa pAMcamA-chaThThA-sAtamA guNasthAnakavartI zrutajJAna karatAM anubhavAtmakarUpe adhika hovAthI A jJAna zrutajJAna nathI, paraMtu zrutajJAnathI adhika, arthAt zrutajJAnanA antima sImADAvartI che. kAraNa ke aruNodaya (sUrya ugyA pahelAM patharAto prakAza) rAtri ke divasathI tadana bhinna trIjo padArtha paNa nathI. tathA te aruNodaya rAtri svarUpa ja che ke divasa svarUpa ja che ema koipaNa eka svarUpAtmaka ja che. evuM kahevuM paNa zakya nathI. gAthA : 9 evI ja rIte 8 thI 12 guNasthAnakomAM kSapakazreNikAle ja AtmAnubhava-gocara ane zabdothI avAcya, jJAnAvaraNIya ane mohanIya ema ubhayakarmonA kSayopazamajanya tathA mohanIya karmanA kSaya janya je AtmAnubhava thAya che. teno svAnubhava te kALe ja thAya che ane AvA utkRSTa kSayopazamavALA ane mohanA kSayavALA jIvane ja thAya che. tethI atyAre kSapakazreNimAM 8 thI 12 guNasthAnakomAM (mAtra ekalA jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamajanya ja zrutajJAna na hovAthI) tAttvikapaNe te(prAtibhajJAna)no zrutajJAna tarIke vyavahAra thato nathI. sArAMza ke te jJAna che to zrutajJAna ja, mATe ja cha jJAna mAnavAno prasaMga Avato nathI paraMtu mohanA kSayopazamathI ane kSayathI bharapUra hovAnA kAraNe uttIrNAvasthArUpa hovAthI tAttvikapaNe teno zrutajJAna tarIke vyavahAra thato nathI. prAtibhajJAnarUpe tenuM nAmAntara kareluM che. tathA 8 thI 12 guNasthAnakomAM kSapakazreNigata A yogi mahAtmA jJAnAvaraNIyakarmanA haju kSayopazamabhAvavALA ja hovAthI, tathA sarvadravyo ane sarvaparyAyonA jJAnI na hovAthI, (temanuM jJAna sarvadravya-paryAya viSayaka na hovAnA kAraNe ane haju kSAyikabhAva aprApta hovAthI) A prAtibhajJAna kevalajJAna paNa nathI. aruNodaya e prakAzanA vistArarUpa hovAthI aMdhakAramaya rAtri paNa nathI ane AtaparUpa na hovAthI divasa paNa nathI, bannenA vaccenA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 8 yogadRSTi samuccaya sImADArUpa che. tema ahIM paNa samajavuM. AvuM prAtijJAna e zrutajJAnanA antimabhAgavartI che ane kevalajJAnanI prAptinA pUrvakAlavartI che. ame (jainadarzanakAro) ja A prAtijajJAna mAnIe chIe evuM nathI. paraMtu anyadarzanakAroe paNa teonA sva-svadarzanagatazAstromAM "tAraka" ane "nirIkSaNa" Adi zabdothI vAcya evuM A apUrvajJAna svIkAryuM che. mAtra temanAmAM ane amArAmAM zabdabheda ja che. artha bheda nathI. mATe AvuM A prAtijajJAna kahevAmAM koI doSa nathI. adhyAtmopaniSaddhAM pU. yazovijayajI ma.zrIe kahyuM che ke yogajAdRSTijanitaH, sa tu prAtibhasaMjJitaH / sandhyeva dina-rAtribhyAM, kevalazrutayoH pRthak // icchAyoga ane zAstrayoganA gADha saMskArothI utpanna thayela evA viziSTa adaSTa (kSayopazama) janya prAtibha saMjJAvALo je bodha che te rAtri ane divasathI sadhyA jema bhinna che tema zrutajJAna ane kevalajJAnathI bhinna che. to sAmarthyayogabhedAbhidhAnAyAha A pramANe prAtijajJAnayukta sAmarmayoganI siddhi karIne have A sAmarmayoganA bhedo kahevA mATe graMthakAra kahe che dvidhAyaM dharmasanyAsa, yogasanyAsasaMjJitaH / kSAyopazamikA dharmA, yogAH kAyAdikarma tu // 9 // gAthArtha = A sAmarthyayoga (1) dharmasanyAsa, ane (2) yogasanyAsa evA nAmothI be bhedavALo che. ahIM kSAyopathamika bhAvonA bhedo e dharma samajavA. ane kAyAdi traNanI kriyA e yoga samajavA lA TIkA - "ddhiA- UiR:, yaM samarthako | nityAda"dhrmsnnyaasyog-snnyaassNjnyitH" iti / dharmasanyAsasaMjJA saMjAtA'syeti dharmasanyAsasaMjJitaH, "tArakAdibhyo itac" / evaM yogasanyAsasaMjJA saMjAtA'syeti yogasanyAsasaMjJitaH / saMjJA ceha "tathA saMjJAyata" iti kRtvA, sA tatsvarUpameva pRdyate | va te thaH, ke vA yogA ? rUAda-"yopafmA thar'. kSatho zanivRttA: kSAtyAyaH, "yo: yAliI tu' co: punaH zAyadvivyApAra : vAyotsara viyaH (rUti) rA. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 yogadRSTi samuccaya gAthA : 9 vivecana :- A sAmarmayoga dvidhA che arthAt be prakArano che. (1) dharmasanyAsa evI saMjJAvALo, ane (2) yogasanyAsa evI saMjJAvALo, banne zabdonI saMskRtabhASAne anusAre vyutpatti A pramANe che. tharmasanyAsa-saMjJA sAtatha ti=dharmano sanyAsa (tyAga) evI saMjJA prApta thaI che (utpanna thai che) je yogane te yoga dharmasanyAsasaMzita, evI ja rIte yogAsaMnyAsa-saMjJA sannatA maca rUti yogano sanyAsa (tyAga) evI saMjJA prApta thaI che jene te yogasanyAsasaMzita, A banne vyutpattimAM saMjJA zabdathI sannAta arthamAM tAravadriSya rUtam (pANinI vyAkaraNa)thI rUtar pratyaya thayo che. ane saMjJA zabdanA mA no lopa thaI aMdara rUta pratyaya maLela che. banne prakAranA sAmarthyayogamAM vaparAyela je saMjJA zabda che te jJAnavAcaka che. tathA saMjJAte kRti saMjJA te te rUpe je jaNAya arthAt je je vastu je je nAmavALI hoya che te te vastu te te svarUpe jaNAya che. tethI vastunA svarUpane jaNAvanArA jJAnane "saMjJA' kahevAya che. ahIM paNa dharmasanyAsa ane yogasanyAsa A saMjJA A ja arthamAM vaparAyela che. ahIM dharmasanyAsa zabdamAM dharma eTale zuM? ane sanyAsa eTale zuM? evI ja rIte yogasanyAsa zabdamAM yoga eTale zuM ? ane sanyAsa eTale zuM ? te spaSTa kare che ke thaI eTale jJAnAvaraNIyAdi cAra ghAtI karmonA kSayopazamathI pragaTa thatA matijJAnAdi cAra jJAno, cakSurdarzanAdi traNa darzana, mohanIyakarmanA kSAyopazamika bhAvavALA kSamA, namratA, saraLatA, saMtoSa Adi guNo tathA lAyopazamika bhAvanI dAnAdi pAMca labdhi ityAdi tattvArtha sUtra Adi graMthomAM jaNAvelA je 18 bhedo che. te dharmo ahIM jANavA. sanyAsa eTale tyAga karavo, dUrathI pheMkI devuM. samu ane ni upasargapUrvaka s (gaNa-4 artha- pheMkavuM) dhAtuthI bhAvamAM ma pratyaya lAgI rahyuM nA meM nI vRddhi thaIne sanyAsa zabda banela che. yor= kAyAdinI je kriyA, kAyAdinA je vyApAro, jemake AhAra-nihAra-vihArAdi karavAM, kAyotsarga karavo te kAyayoga, dharmopadeza Apavo te vacanayoga, dUra dezathI jJAnIo prazna pUche teno manathI uttara Apavo te manoyoga ityAdi. kAyA-vacana ane mananI je pravRtti, te yoga samajavo. layopazama eTale uditakarmanA rasane tIvramAMthI maMda karI bhogavI kSaya karavo te kSaya ane te kALe anudita karma udIraNA AdinA baLe udayamAM AvI zake tema che. tene tyAMja dabAvavuM arthAt udayamAM na Ave evI sthitimAM mUkavuM te upazama. ema kSaya tathA upazama banne jyAM sAthe che te kSayopazama. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 9 yogadRSTi samuccaya 39 have bhAvArtha vicArIe-jJAnAvaraNIyAdi cAra ghAtakarmo jevA prakAranA tIvra rase bAMdhyAM hoya che. tevA prakAranA tIvra rase udayamAM Ave ane tevA tIvrarase bhogavAya te audayikabhAva kahevAya che. te kAle pUrvabaddha karmonA tIvrarasano udaya hovAthI AtmAnA guNo AvRta thai jAya che. ane pratispardhI vikAro utpanna thAya che. je vikAro navAM karmo baMdhAve che ane dIrgha saMsArane vadhAre che. jema ke ajJAna, mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, lobhAdikaSAyo, viSayavAsanA Adi A audayikabhAva che. A audayikabhAva e AtmAnuM svarUpa nathI. vibhAvadazA che. AtmAnA svarUpane rokanArA durguNo che. tyajavA lAyaka che. tethI tene dUra karavA satsaMga, svAdhyAya, saMvega-nirveda pariNAmavALA munionuM vyAkhyAna- zravaNa, zAstrAbhyAsa, prabhune pratimAnAM darzana- vaMdana-pUjanano yoga. ityAdi zubha AlaMbano dvArA uditakarmomAM rahelo je tIvrarasa che tene haNIne maMda karavAmAM Ave ke. jethI te karmo udita thavA chatAM AtmAnA guNone AvRta karavA samartha thatAM nathI. mAtra utpanna thayelA guNomAM doSo-kalaMko aticAro lAvavA jeTalI ja zaktivALAM rahe che. tene kSayopazama bhAva kahevAya che. jJAnAvaraNIya Adi cAre ghAtI karmonA kSayopazamathI anukrame mati Adi cAra jJAno, cakSudarzana Adi traNa darzano, samyatva, kSamA, mArdavatA, ArjavatA, saMtoSa ane dAnAdi pAMca labdhio vagere guNo aMzataH A AtmAmAM utpanna thAya che. icchAyoga ane zAstrayogathI ATalo lAbha to avazya thAya ja che ke je guNo karmonA udayathI AvRta che te guNo karmono kSayopazama thavA dvArA pragaTa thAya che. paraMtu temAM paNa haju bhaya to che ja, kAraNa ke maMdarasavALAM paNa karmono udaya cAlu hovAthI aticAro ane doSo to lAge ja che. vaLI karmane maMdarasavALAM karavAmAM jo pramAda AvI jAya ane tIvrarasavALAM (jevAM prathama hatAM tevAM) udayamAM AvI jAya to prAptaguNo paNa pAchA AvRta thaI jAya. audayikabhAva karatAM kSayopazamabhAva avazya sAro, kAraNa ke aMzataH guNo pragaTe che. paraMtu kSayopazamabhAva paNa bhayamukta to nathI ja. kSayopazamakAle paNa maMda rasodayavALuM karma prAptaguNomAM kAMTA-kAMkarA to uchALe ja. ane A guNo kyAre AvRta thaI jAya te kaMI kahI zakAya nahIM. tethI maMdarasavALAM arthAt kSayopazamabhAvavALAM evAM paNa A karma no mULathI ja nAza (kSaya) karavAmAM Ave to ja A Apatti=bhaya dUra thAya. teTalA mATe ja cAre ghAtI karmonA kSayopazamathI prApta thayelA jJAna-darzana-samyatva-kSamA- namratA-dAnAdi labdhi Adi je guNo che te guNo guNo hovA chatAM paNa bhayamukta ke doSa mukta to nathI ja. tethI kSayopazamabhAvanA guNo rUpa je dharmo che te dharmono A sAmarthyayoganA baLe A jIva sanyAsa-tyAga kare che. kAraNa ke tIvra ke maMda koI paNa prakAranA rasavALAM cAra Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 yogadRSTi samuccaya gAthA : 10 ghAtakarmono kSapakazreNimAM 8 thI 12 guNasthAnakamAM vartato jIva saMpUrNapaNe nAza ja karato jAya che. jethI cAre ghAtI karmonA maMda udayajanya paNa aticArayukta ane bhayayukta guNo rUpa je kSAyopathamika dharmo hatA, te nAza pAmI jAya che. tenuM ja nAma dharmasanyAsayoga kahevAya che. ane te guNo javAthI AtmA nirguNa-ke nidharmI thato nathI. paraMtu niraticAra ane nirdoSa guNovALo AtmA bane che. jene zAstromAM kSAyikabhAva kahevAya che ane kSayopazamabhAva karatAM kSAyikabhAva sadA zreSTha che. kAraNa ke temAM karma sarvathA naSTa thavAthI saMpUrNatayA bhayamukta guNo (dharmo)no AvirbhAva thAya che. A pramANe kSapakazreNimAM 8-9-10 guNasthAnakamAM prathama mohanIyakarmano kSaya karavAthI mohanIyanA kSAyopathamika samyaktva ane kSAyopathamika (kSamA-namratA-saraLatA ane saMtoSa rUpa) cAritra dharmono A yogI AtmA sanyAsa (tyAga) karIne kSAyika guNo (dharmo) prApta kare che. je bhayamukta che ane e ja rIte 12mA guNaThANe zeSa traNa ghAtakarmono kSaya karavA dvArA mati Adi cAra jJAna, cakSu Adi traNa darzana ane dAnAdi pAMca labdhirUpa kSAyopathamika bhAvanA 12 dharmono sanyAsa (tyAga) karavA dvArA kSAyika bhAvanuM kevalajJAna, kevaladarzana, ane kSAyikabhAvanI dAnAdi pAMca labdhi A jIva prApta kare che. jethI jIvamAM pragaTa thayelA A guNo bhayamukta ane doSamukta bane che. A pramANe icchAyoga ane zAstrayoganA baLathI audayikabhAvane dUra karI lAyopathamikabhAva vadhAre che ane sAmarthyayoganA prathamabheda dvArA kSapakazreNimAM 8 thI 12 guNasthAnakomAM rahelo A yogI mahAtmA bhaya ane doSathI bharelA kSayopazamabhAvanA A dharmono tyAga karI nirbhaya ane nirdoSa evA kSAyikabhAvanA guNadharmo prApta kare che. A rIte dharmasanyAsarUpa sAmarthyayoga samajAvyo. have temAM guNasthAnake ArUDha thayelA A vItarAga sarvajJa paramAtmA ghAtakarmonA kSayavALA hovAthI AtmAnA jJAnAdi cAra guNo to kSAyikabhAvanA ja pAmelA che. tethI te bAbatamAM to nirbhaya ane nirdoSa che. paraMtu aghAtI karmono udaya haju cAlu ja che. te karmono kSayopazamabhAva hoto ja nathI. ane udaya hoya tyAM sudhI A AtmAnI zuddhAvasthA rUpa mukti saMbhavatI nathI. vaLI te aghAtI karmomAM paNa nAmakarmanA udayajanya mana-vacana ane kAyAnI pravRtti rUpa (pachI bhale te zubha pravRtti hoya to paNa te) karmabaMdhanA hetubhUta yoga hovAthI karmono baMdha-Azrava karAve ja che. ane jyAM sudhI Azrava hoya tyAM sudhI mukti thatI nathI. te mATe A mahAtmA have mana-vacana ane kAyAnI (zubha) pravRtti rUpa paNa je yoga che teno sanyAsa = nirodha kare che. evo apUrva sAmarthyayoga phorave che ke jenAthI AhAra-nihAra ane vihArarUpa kAyayoga, dharmadezanA ApavA rU5 vacanayoga ane Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 10 yogadaSTi samuccaya 41 manathI pratyuttara ApavA rUpa manoyoga ema traNe yogono sarvathA nirodha karI ayogI guNasthAnakane prApta kare che evA prakAranA A sAmarmayoganuM nAma yogasanyAsayoga che. jenu phaLa ayogI avasthAnI prApti che. tyAM zeSa rahelAM karmone samApta karI A yogI mukta thAya che. yogasanyAsa nAmano sAmarthyayoga AvavAthI AtmapradezonI caMcalatA (asthiratA) paNa aTakI jAya che tethI A AtmA sarvathA Azrava rahita thayo chato atyaMta sthirAvasthA-zuddhAvasthA prApta kare che. lleo evameSa dvidhA sAmarthyayoga iti yo yadA bhavati taM tadAbhidhAtumAha A pramANe A banne prakArano sAmarthyayoga kahyo. te be bhedomAM je yoga jyAre saMbhavI zake che. te samajAvatAM kahe che ke dvitIyApUrvakaraNe, prathamastAttviko bhavet / AyojyakaraNAdUrdhvaM, dvitIya iti tadvidaH // 10 // gAthArtha - prathama dharmasanyAsayoga tAtvikarUpe bIjA apUrva karaNakALa hoya che. ane bIjo yogasanyAsayoga e Ayojika karaNa karyA pachInA kALe sarvajJa paramAtmAne hoya che. ema yoganA svarUpane jANanArA puruSo kahe che. te 1oll TIkA "kriyA pUrvArUti, sthimeninyanAthamApUrvavaUvyavacherAI dvitIyagrahaNaM, prathame'dhikRtasAmarthyayogA'siddheH / apUrvakaraNaM tvapUrvapariNAmaH, zubho'nAdAvapi bhave teSu teSu dharmasthAneSu vartamAnasya tathA'saMjAtapUrvo granthibhedAdiphala ucyate / tatra prathame'smin granthibhedaH phalaM, ayaM ca samyagdarzanaphalaH, samyagdarzanaM ca prazamAdiliGga AtmapariNAmaH / yathoktaM - "prshmsNvegnirvedaanukmpaastikyaafmavyaktinakSai tannAIzraddhAnaM sayana'' (tattvArtha bhASya-1-2) rUti, yathApraadhaanymymupnyaasH, cAruzca pazcAnupUrdheti samayavidaH / / vivecana - sAmarthyoganA be bheda che. (1) dharmasanyAsa ane (2) yogasanyAsa. A banne prakArano sAmarthyayoga jIvane kayAre kyAre hoya te A gALAmAM samajAve che ke A bemAM prathama sAmarthyayoga dharmasanyAsa nAmano che ke je tAttvikapaNe bIjA apUrvakaraNakAle hoya che. apUrvakaraNa A saMsAramAM jIvane be vAra Ave che. eka to anAdi mithyAtvI jIva traNa karaNa karavA pUrvaka samyagdarzana pAme te kAle pahele guNaThANe pranthibheda thavAmAM kAraNabhUta evuM je prathama apUrvakaraNa thAya che, te ahIM levAnuM nathI. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 yogadRSTi samuccaya gAthA : 10 tethI tenA vyavaccheda mATe mUlagAthAmAM "dvitIya" zabdano ullekha karyo che. kAraNake prathama apUrvakaraNakAle kSapakazreNinA kALa jeTalI vizuddhi na saMbhavatI hovAthI prastuta evo A sAmarthyayoga paNa saMbhavato nathI. bIjuM apUrvakaraNa zreNikAle saMbhave che. temAM paNa kSapakazreNi kAle ja A sAmarthyayoga pragaTe che. tethI mUlagAthAmAM dvitIya zabdano ullekha karyo che. apUrvakaraNa eTale apUrva evo zubha AtmapariNAma. anAdikALamAM A jIva tevA tevA prakAranA dharmasthAnomAM vartato hovA chatAM kadApi pUrve na pravartelo evo zubha AtmapariNAma kyAreka pAmI jAya che ke jenA phaLarUpe granthibhedAdi (Adi zabdathI anivRttikaraNa-aMtarakaraNa vagere) kArya avazya karI zake che. AvA apUrvakAryane karavAvALo je zubha AtmapariNAma te apUrvakaraNa kahevAya che. apUrvakaraNa e eka advitIya "AtmapariNAma" ja che. jenuM phaLa (eTale kArya) graMthibheda che ane graMthibhedanuM phaLa samyagdarzana che. anAdikALathI A jIvane bhAre rAga-dveSa varte che. sukhano rAga ane duHkhano dveSa, ane tenA ja kAraNe sukhanAM sAdhanono rAga, ane duHkhanAM sAdhanono dveSa sadA varte che. te gADha che. durbhedya che. ghanIbhUta che. te kAraNathI viziSTa vairAgyamaya evA A apUrvakaraNarUpa Atma-pariNAma dvArA ja jIva A granthino bheda kare che. A graMthibheda evo thAya che ke pharI A granthi kadApi saMdhAtI nathI. pharIthI AvA svarUpavALA rAgadveSa A AtmAne thatA nathI. A AtmAne pharIthI tevA tIvrakaSAyono udaya, ane tIvrakarmona baMdha kadApi thato nathI. A granthibheda e ja muktinA bIjabhUta samyagdarzananuM avadhya kAraNa bane che. granthibheda thayA pachI samyagdarzana avazya thAya ja che ane tenA vaDe jaganA padArthonuM yathArtharuci svarUpa jJAna paNa thAya che, ane tenAthI te jIvane parama AnaMda (AlhAda) pragaTa thAya che. jema cakSurvihIna puruSane cakSu prApta thatAM, ane rogavyAptadehavALAne nirogitA prApta thatAM je apUrva AnaMda prasare che, tevo apUrva AnaMda A AtmAne apUrvakaraNa dvArA granthibheda karavAthI samyagdarzananI prAptikALe thAya che. A samyagdarzana (muktibIja) AvavAthI AtmAmAM prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstikatA guNo pragaTe che. A guNo e samyagdarzananAM liMgo (cihno) che. eTale prazamAdi pAMca liMgo dvArA jaNAto paramAtmAe prakAzita karela tattvo uparanI yathArtha rucirUpa je AtmapariNAma e ja samyagdarzana che. tattvArthasUtra uparanA svopallabhASyamAM pU. zrIumAsvAtijIe kahyuM che ke prazamAdibhAvonI abhivyakti (AvirbhAva-pragaTatA) thavI e jenuM lakSaNa che. evI tattvabhUta padArthonI ruci (rucirUpa je AtmapariNAma) te ja samyagdarzana kahevAya che. A samyagdarzananI prAptithI A AtmAne avarNanIya AnaMda prasare che. AtmasvarUpanI apUrva anubhUti thAya che. ane tenAthI saMsAra nizcitarUpe sImita thAya che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 10 yogadaSTi samuccaya 43 (1) prazama = kaSAyonI upazAnti, aparAdhI pratye paNa avairabhAva. (2) saMvega = mokSAbhilASa. bhukhyA ane thAkelA brAhmaNane ApelA ghebaranA bhojanathI paNa muktinI adhika abhilASA. (3) nirveda = saMsAranAM sukhone paNa baMdhana samajI tenAthI uga. (4) anukaMpA = svadayA ane paradayA, jIvonAM bAhya ane atyaMtara ema banne prakAranAM duHkho dUra karavAnI manovRtti. (5) AstiktA= vItarAga-sarvajJa paramAtmAoe je kaMI kahyuM che te temaja che. alpa paNa anyathA nathI evo daDha vizvAsa jema parvatanI khINamAM Aga prasarI hoya to tene jaNAvanAra temAMthI ja janmelo dhUma lokone AkAzamAM dekhAya che. tethI te tenuM liMga (lakSaNa) che. tevI ja rIte AtmAmAM samyakatva pragaTa thayuM hoya to tenAthI ja prApta thayelA bhAvo e samyatvanAM lakSaNo che. samyakatvaprAptinI nizAnI rUpa che. yathAprAdhAnyamamupacAsa: cAza pazcAnupUlaiMti samavi=prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstikatA A pAMcalakSaNono A upanyAsa (kramasara kathana) je rIte pradhAna che. te rIte karela che. eTale ke pAMce lakSaNomAM "prazama" e sauthI vadhu pradhAna che kAraNa ke atte prazamabhAva ja vItarAgatA rUpe pariNAma pAme che. tathA prazamabhAva ja aMte upAdeya che. tethI sauthI vadhu pradhAna hovAthI tenuM prathama kathana che. tenA pachI zeSa cAramAM saMvega pradhAna che. tethI tenuM bIjA naMbare kathana che. tyArabAda zeSa traNamAM nirveda pradhAna che. ema anukaMpA ane AstiktA paNa zeSa zeSamAM pradhAna che ema samajavuM. paraMtu A lakSaNonI prApti pazcAnupUrvIe thAya che sauthI prathama AstikatA lakSaNa Ave che. AstikatA AvavAthI sva-paranI dravya-bhAva karuNA Ave che. tenAthI nirveda Ave che. saMsAra upara nirveda AvavAthI mokSAbhilASarUpa saMvega pragaTe che. ane nirveda tathA saMvega AvavAthI tattva samajAtAM ane kaSAyo upara vijaya prApta thatAM prazamaguNa pragaTe che. A rIte prAptikramane AzrayI pazcAnupUrvIe A vyavasthA che. A vyavasthA vyavasthita hovAthI cArU (suMdara) che. A pramANe zAstrakAro jaNAve che. - A pAMca lakSaNo vALo AtmapariNAma e ja anupama muktibIja rU5 "samyagdarzana" che je granthibhedajanya che. ane granthibheda prathamApUrvakaraNajanya che. AvA prakAranA samyagdarzana-kALe kaSAyonA udayanI tIvratAne badale maMdatA thAya che. eTale Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 yogadRSTi samuccaya gAthA : 10 vipAkodayane badale pradezodaya thAya che. upazama samyatvakALe cAra anaMtAnubaMdhIno kSayopazama hoya che. ane aMtarmuhUrta bAda kSayopazama samyakALe mithyAtvamohanIyano paNa kSayopazama (pradezodaya) thAya che. A maMda evo paNa kaSAyodaya hovAthI A samyagdarzana niraticAra to nathI ja. have ApaNe bIjA apUrvakaraNa viSe vicArIe dvitIye tvasmiMstathAvidhakarmasthitestathAvidhasaGkhyeyasAgaropamAtikramabhAvini "prathamastAttviko bhavet" iti, "prathamaH pAramArthiko bhavet, kSapaka zreNiyoginaH kSAyo-pazamikakSAntyAdidharmanivRtteH, ato'yamitthamupanyAsa iti / atAttvikastu pravrajyAkAle'pi bhavati, pravRttilakSaNadharmasanyAsAyAH pravrajyAyA: jnyaanyogprtipttiruupttvaat| ata evAsyA bhavavirakta evAdhikAryuktaH, yathoktam-" prathama apUrvakaraNakAle AyuSya vinA zeSa 7 karmonI sthiti tUTIne aMtaHkoDAkoDI sAgaropama pramANa thayelI ja che. tathA vidhavasthitaiH = tevA prakAranI aMtaHkoDAkoDI sAgaropama pramANe banelI te karma sthiti thakI tevA prakAranAM saMkhyAmAM sAgaropama jeTalI sthitino ghAta (atikrama) thaye chate ja AvanArA evA bIjA apUrvakaraNakAle (kSapakazreNigata AThamA guNasthAnakAdivALA kALe) sAmarthyayogano je prathamabheda= dharmasaMnyAsayoga hoya che te tAttvika-pAramArthika paNe prApta thAya che. kAraNa ke kSapakazreNigata mahAtmA yogI puruSane kSAyopathamikabhAvavALA (maMdarasodayavALA) paNa karmodayasApekSa evA kSamAdi dharmonI paNa nivRtti karIne maMda ke tIvra koI paNa prakAranA karmodayanI apekSA vinAnA sarvathA mULamAtrathI karmonA nAzathI janya evA kSAyikabhAvavALA, bhAvimAM kadApi patana pAmavAnA bhayathI mukta ane sarvathA niraticAra evA kSamAdi AtmaguNonI prApti thAya che. ata: asthikupacAsa:- A kAraNathI ja A rIte A upanyAsa (krama) jaNAvyo che. arthAt prathamApUrvakaraNakAle graMthibheda ane samyagdarzana thAya che. paraMtu icchAyoga ane zAstrayogathI para evo sAmadhyayoga te kALe pragaTa thato nathI. mAtra samyagdarzana AvavAthI icchAyoga ane zAstrayoga pragaTI zake che. paraMtu sAmarthyayoga te kALe pragaTI. zakato nathI. tethI prathamanA 4 thI 7 guNasthAnaka sudhI icchAyoga ane zAstrayoga hoya che. ane 8 thI 12mAM sAmarthyayoga hoya che. mATe A krama kahyo che. prazna :- cArathI sAta guNasthAnake jo icchAyoga ane zAstrayoga hoya che ema kaho cho to chaTTA-sAtame guNasthAnake AraMbha-samAraMbhavALAM je dharmakAryo jevAM ke prabhupUjA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 10 yogadRSTi samuccaya 45 sAdharmikavAtsalya, paulikadAna, dravya anukaMpA Adi dharmayogono saMnyAsa(tyAga) paNa hoya che. tethI chaThThA-sAtamA guNasthAnake paNa dharmasaMnyAsa nAmavALo sAmarthyayoga kahevo joie. zA mATe kSapakazreNigata dvitIyApUrvakaraNa nAmanA AThamA guNasthAnakathI dharmasanyAsayoga jaNAvo cho ? uttara - sAmarthyayoganA dharmasaMnyAsa ane yoga saMnyAsa nAmanA be bhedo paikIno dharmasaMnyAsa" nAmano je prathama bheda che. te be prakAranI hoya che. (1) tAttvika ane (2) atAttvika. chaTTA-sAtamA guNasthAnake (ane pAMcamA guNasthAnake aMzamAtrathI) jo ke dharma sanyAsa yoga avazya hoya che. paraMtuM te atAttvika che. ane kSapakazreNigata dvitIyApUrvakaraNa kAle je dharmasanyAsa yoga thAya che. te tAttvika che. jemAM tIvra ke maMda ema banne prakAranA karmono udaya aTakI gayo che. kSAyopathamikabhAvo nivaryamAna che. jemAM aticAra ke patananA bhayo nathI. je kSAyikabhAva rUpe pragaTa thaI rahyo che. evo dharmasaMnyAsa nAmano je sAmarthyayoga che. e ja sAco, tAttvika, pAramArthika yathArtha, anaupacArika, ane pradhAnayoga kahevAya che. Avo pradhAna-tAttvika sAmarthyayoga apUrvakaraNakAle kSapakazreNimAM prAraMbhAya che. paraMtu atAttvika (aupacArika) sAmarthyayoga pravrajyAkAle paNa (chaTTA-sAtamA guNasthAnake paNa) hoya che. kAraNake AraMbhayukta evAM prabhu pUjAdi zubha dharmAnuSThAnomAM "pravRtti" rUpa dharmonA saMnyAsAtmaka (tyAgamaya) pravrajyA che. ane evA prakAranA jJAnayoganI prAptirUpa pravrajyA che. pravrajyA zabdamAM pra upasarga ane na dhAtu che. AraMbha-samAraMbha rUpa pApomAMthI nIkaLIne prakRSTa rIte jJAnayoga ane caraNayogamAM je vajana (gamana) karavuM te ja pravrajyA kahevAya che. eTale A pravrajyA AraMbha-samAraMbhavALA dharmakAryonI pravRttinA sanyAsa svarUpa che. tethI pravrayAkALe paNa prabhupratimAnI pUjA, sAdharmikavAtsalya, dravyAnukaMpA, pudgalaviSayakadAna, ityAdi zubhakArya rU5 dharmapravRttino sanyAsa (tyAga) hoya ja che. tathApi te dharmasanyAsa kSayopazamabhAvavALo che. bhAvinA patananA bhayovALo che. vartamAnakAlamAM sAticAra che. maMda karmodayajanya che. karmonA udayanI apekSAvALo che. mATe tAttvika nathI. aupacArika che. gauNa che. apradhAna che. tenA vyavaccheda mATe ja "tAttvi' zabda mUlagAthAmAM kahela che. pravrajyakAle AraMbha-samAraMbhavALI dharmapravRttino tyAga che. jJAnayoganI pratipatti karavAnI che. pravrajita thayelA mahAtmAo jema sAMsArika pravRttionA tyAgI che. tema AraMbha-samAraMbhavALI dharmapravRttionA paNa avazya tyAgI che. paraMtu eTalAmAtrathI aTakI javAnuM nathI. satata jJAnamArganI upAsanA AdaravAnI che. jaina AgamazAstrono, adhyAtmazAstrono, ane yogazAstrono suMdara ane paripakva abhyAsa karavo, karAvavo e Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 10 ja A pravrajyAvALA jIvananuM kartavya che. jenAthI A AtmA tIvrAtitIvra vairAgyavALo banato jAya. Tharela-gaMbhIra-zAnta ane udAtta thato jAya, jJAnamArganI satata upAsanA e ja cAritramArganuM parama kartavya che. ghaNI vakhata A jIva pravrajyA svIkArIne potAnI jAtane kRtakRtya mAnI, jJAnanI upAsanA choDI, bAhyabhAvomAM ghaNo ja rAcyo mAcyo thai jAya che. mAna-pAna-pratiSThA moTAi ane bAhyavyavahAronI camakamAM DhasaDAi jAya che. je bhAvathI patananuM kAraNa bane che. jJAnAdi guNonI upAsanA vinA sAdhuveSa e jainazAsanano viDaMbaka banI jAya che. mATe ja pU. hirabhadrasUrijI ma. Takora karatAM jaNAve che ke A mArga jJAnayoganI pratipattirUpa che. pUrNa vairAgyavAsita AtmA ja jJAnayogamAM lIna rahI zake. A kAraNathI asyAH- A pravrajyAnA adhikArI bhavirakta AtmA ja che. je je AtmAo mAnAdi kaSAyothI yukta che tene A saMyama pAramArthikapaNe chaThThA-sAtamA guNasthAnakanI prAptino hetu thato nathI. paramapada ke nirjarAno hetu banato nathI. tethI bhavathI virakata jIva ja A pravrajyAne yogya gaNAya che. 46 prazna :- pravrajyA levAnI icchAvALA mATe zAstromAM zuM kaMi yogyatA varNavelI che ? ke icchAmAtra thAya eTale pravrajyA lai zakAya ane ApI zakAya ? uttara H- hA. jaina AgamazAstromAM pravrajyAnA arthI jIvonI yogyatAne sUcavatAM 16 lakSaNo jaNAvyAM che. te 16 lakSaNonuM varNana A pramANe che atha pravrakhyADhuM:-(1) AryavezotvanaH, (2) viziSTanAti jJAnvita:, (rU) kSINaprAyakarmamala:, (4) tata eva nirmalabuddhi:, (5) "durlabhaM mAnuSyaM, janmamaraNanimittaM, sampadazcapalAH, viSayA duHkhahetavaH, saMyoge viyoga:, pratikSaNaM maraNaM, dAruNo vipAkaH" ityavagatasaMsAranairguNyaH, (6) tata eva tadviraktaH, (7) pratanuMSAya:, (8) alpajJAcAviH, (1) kRtajJa:, (20) vinItaH, ( 21 ) prApi ( rAjJAmatyapaurananavahumataH, (12) adrodArI, (12) tyALAS:, (24) zrAddha:, ( 1 ) sthira:, ( 6 ) samupasaMpanazca kRti'' / na jInIdazo jJAnayogamArAdhati, na cedRzo nArAdhayatIti bhAvanIyam / sarvajJavacanamAgamaH, tannAyamanirUpitArtha iti / pravrajyAne yogya AtmAnAM 16 lakSaNo (guNo) zAstromAM kahyA che. te A pramANe che. (1) AryadezamAM janma pAmela. jenA lIdhe janmathI ja lohImAM dharmanA saMskAra hoya. (2) viziSTa jJAti ane kulathI yukta. uccakula ane uccajAti e janmathI ja ucca saMskAronuM bIja che. kulIna ane ucca jAtivALA AtmAne kadAca tIvrakarmodaya Ave Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 10 yogadRSTi samuccaya 47 to paNa lajjA AdinA kAraNe saMyamamAM sthira thaI jAya che. saMskArI dezamAM ane saMskArI jJAti-kULamAM gaLathuthIthI ja uttamasaMskAro lohInA kaNekaNamAM vaNAyelA hoya che. ke je svIkRta pratijJAthI bhraSTa thatAM aTakAve che. (3) prAyaH kSINa thayo che karma mela jemano evo jIva. arthAt laghukarmI, maMdakarmI jIva. (4) kSINaprAyaHkarmI hovAthI ja nirmaLabuddhivALo ane laghukarmavALo banavAthI ja bhavasukha, viSayavAsanA ane kaSAyovALI mati nivRtta thaI che jIva. jenI evo. (5) je mahAtmAe nIce mujaba bhavanI (saMsAranI) nirguNatA jANI che te. | (1) nigoda-naraka-ekendriyAdi anekabhavomAM janma maraNanA pherA pharatAM manuSyabhavanI prApti mahAdurlabha che. (2) jo cetavAmAM na Ave to vividha pApo karavA vaDe aneka janma ane maraNonI paraMparA vadhAravAmAM A manuSyajanma nimitta banI jAya che. dhana-yauvana-gADI-vADI Adi sAMsArika saMpattio vAdaLa vikherAya tema, athavA vijaLInA camakArAnI jema caMcaLa che. jIvatAM jIvatAM paNa cAlI jAya che athavA tene mUkIne ApaNe javuM paDe che. (4) pAMce iMdriyo ane iSTa-aniSTa viSayo duHkhanA ja hetuo che. khasanA rogIne khaMjavALanI jema mAtra pariNAme pIDAkArI ja che. (5) mAtA-pitA-putra-dhana-yauvana Adi sAMsArika sukhanAM sAdhanonA saMyogo avazya viyoga pAmanArA ja che. zarIra paNa viyoga dharmavALuM ja che. mAtra te sarvenA saMyogajanya pApo ja sAthe AvanAra che. (6) mRtyu kSaNe kSaNe samIpa AvI rahyuM che. jema jema vayamAM moTA thaie tema tema jIvanamAM nAnA thaI rahyA chIe. mRtyu tamAruM kArya (pUrNa) karAyuM che ke nathI karAyuM tenI eka kSaNa paNa rAha jotuM nathI. (7) A bhavamAM karelA kaSAyo-pApo-AraMbha-samAraMbha Adi duSkRtyonA vipAko (parabhavamAM-narakAdimAM) bhayaMkara duHkhadAyI che. A pramANe satata vadhatA vairAgya vaDe A saMsAranI asAratA, tucchatA-nissAratA jANI che jeNe evo mahAtmA pravrajyAne yogya che. (6) upara mujaba bhavanI asAratA (tucchatA) jANavAthI ja atizaya virakta banelo (vairAgyavAnuM banelo) AtmA pravrayAne yogya che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 yogadRSTi samuccaya gAthA : 10 (7) vairAgyanI prabaLatAnA kAraNe atyaMta pAtaLA banyA che kaSAyo jenA evo mahAtmA pravrajyAne yogya che. (8) kaSAyono vipAka bhayaMkara che ema jANavAthI ja jenA hAsyAdi (hAsya-rati-arati -zoka vagere) nava nokaSAyo maMda nirbaLa thaI gayA che. te (9) kRtajJa= je je mahApuruSoe potAnA upara upakAra karyo hoya te te upakArInA upakArane barAbara jANanAra. jethI guru-tathA vaDilo Adi pratye vinaya-viveka bhakti-sevA ane vaiyAvaccamAM sadA apramatta rahenAra. (10) vinIta=vinayaguNavALo, namratAyukta, nirabhimAnI, mAnanIyapuruSone mAna ApanAro, potAnI laghutAne jANanAro. (11) dIkSA lIdhA pahelAM paNa rAjA-pradhAna ane paurajano vaDe bahumAnane yogya. arthAt jenuM saMsArI jIvana corI-vyabhicAra, khuna ke duSTavyasano vaDe kalaMkita ke kaluSita banyuM nathI. ane tethI rAjAdi loko jenA pratye sadbhAva ane bahumAnathI jue che tevo. (12) adrohakArI = vizvAsaghAta na karanAro, koInI paNa vizvasanIyatAno bhaMga na karanAra, vizvAsaghAta karavAnA vicAramAtrane mahApApa samajanAra, prAraMbhathI ja vizvAsaghAtano tyAgI. (13) kalyANakArI che zarIra jenuM evo, khAmI vinAnA zarIravALo, sarva aMgothI paripUrNa zarIravALo eTale ke lulo, laMgaDo, AMdhaLo, kANo, bahero lakavA AdithI pIDAto, ityAdi khAmIothI rahita, kalyANa aMga yukta. (14) zrAddha :- zraddhAvALo, vItarAga sarvajJa paramAtmA pratye, ane temanI vANI pratye amApa zraddhAvALo, jethI jIvanamAM aticAro na lagADe tevo. (15) sthira pariNAmavALo, prANa pratijJAne vahana karavAmAM sthiratAvALo, acala, caMcaLatA vinAno, upasarga ane pariSahonI sAme dhIrajavALo. (16) samupapanna eTale zaraNe rahenAra, gurujInA zaraNane viSe samarpita thaIne rahenAra, sAme na bolanAra, sAme na thanAra, gurujInI AjJAne saMpUrNapaNe vaphAdAra rahenAra, hRdayathI gurujInI nikaTavartI. upara samajAvAyelA 16 lakSaNo (guNo)vALo AtmA ja pravrajyAno adhikArI che. te diganIdazo jJAnayorAmAradhati = je pravajyArthI ke pravrajita AtmA Avo (16 lakSaNovALo) nathI te pravrajita jIvanamAM jJAnayoga ArAdhI zakato nathI. kAraNa ke tenuM citta mohamayavRttimAM ane paugalika vAsanAomAM ja bhaTakatuM hoya che. artha ane kAmanI vAsanAo bahArathI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 10 yogadRSTi samuccaya 49 tyajelI hovA chatAM artha ane kAmanI vAsanAomAM ja tenuM citta ramatuM hoya che. tethI ja tene arthavAnuM (dhanika) ane kAmavAnuM loko (sAruM gAnArA-vagADanArA-nRtyakaranArA- rUpachaTA karanArA ane svAdavALAM bhojana banAvanArA ja) gamatA hoya che. jJAna to mAthAno duHkhAvo lAgato hoya che. eTale jo koI jJAnI Ave to te AtmA aprasanna banI jAya, tenI sAthe bolavAno ke vArtAlApa karavAno samaya ja hoto nathI. Avo viSayavyasanI jIva jJAnayoga ArAdhI zakato nathI. nara phudo ja mArAthati rUti che ane AvA prakAranA 16 lakSaNovALo mahAtmA jJAnayogane nathI ArAdhato ema nahIM arthAt ArAdhe ja che. guNIyala AtmAne jJAnAdi guNonI sadA tamannA hoya che. mATe pravrajyAnA arthI jIvamAM A 16 guNo hovA jarUrI che. kRti mAvatIya ema samajavuM. upara jaNAvelA guNovALo, viziSTa vairAgyathI vAsita hRdayavALo pravrajyAno arthI mahAtmA pravrajyA svIkArIne dattacittavALo banIne jJAnayoga ArAdhI zake che. A Agamo e sarvajJa paramAtmAnI vANI che. teno paripUrNa puruSArtha sAthe jJAnAbhyAsa karavAmAM Ave to ja teno sAco marma ane artha jANI zakAya che. A Agama e kaMI anirUpitArtha nathI. eTale ke kevalajJAnathI barAbara joyelA, tapAselA, pratyakSAdi pramANo vaDe abAdhitapaNe parIkSA karAyelA evA arthone kahenAruM A Agama che. nirUpita karAyA vinAnA, mananI kalpanA mAtrathI kalpanA arthane kahenAra nathI. mATe AvA jJAnayogane sAdhavA dunyavI bhAvothI para banavuM ja paDe che. prabaLa puruSArtha pragaTa karavo ja paDe che. tanmayacittavALA thavuM ja paDe che. mATe tevo jIva ja pravrajyAne yogya jANavo. A pramANe dIkSAkALe ane dIkSita jIvanamAM chaTTA-sAtamA guNasthAnake sAraMbha dharmono sanyAsa avazya che ja. paraMtu te aupacArika hovAthI atAttvika che. ane AThamA guNasthAnakathI lAyopathamikabhAvavALA dharmono sanyAsa (tyAga) e vAstavika (tAttvika) dharmasaMnyAsa che. A pramANe "sAmarthyayoga"no prathamabheda je "dharmasaMnyAsa" yoga tAtvikapaNe jyAre hoya che ? te samajAvIne have teno bIjo bheda "yogasanyAsa" nAmano yoga kyAre hoya che ? te samajAve che "mAcAra " - vanamoonArinyavItiyA "jagya'tthaa tathA tatkAlakSapaNIyatvena bhavopagrAhikarmaNastathAvasthAnabhAve "karaNaM" kRtirAyojyakaraNaM zailezyavasthAphalametat / ata evAha-"dvitIya iti tadvidaH" = yogasanyAsasaMjJitaH sAmarthyayogaH iti tadvido'bhidadhati, zailezyavasthAyAmasya bhaavaat| sarvamidamAgamikaM vastu tathA caittsNvaadyaarssmyo. 4 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 yogadRSTi samuccaya gAthA : 10 - kevalajJAna pAmelA tIrthakara kevalI ane atIrthaMkara-kevalI potAnuM manuSyabhavanuM zeSa AyuSya A teramA guNasthAnake dharmadezanA ApavA dvArA vihAra karatA chatA anubhave che. ema karatAM jyAre manuSyAyuSya aMtarmuhUrta mAtra zeSa rahe tyAre AyojikAkaraNa kare che. A AyojikAraNanuM ja Avazyaka karaNa, AvarjitakaraNa athavA Ayojya karaNa evAM paNa nAma che. A badhAM paryAyavAcI nAma che. kevalIbhagavaMto potAnuM acinha sAmarthya phoravavA dvArA bhavApagrAhI (aghAtI vedanIyAdi) karmone tevA tevA prakAro vaDe khapAvavA mATe kevalajJAna dvArA te kAle tevA tevA bhAve je prayatnavizeSa "kare" tene AyojyakaraNa kahevAya che. A maryAdApUrvaka yogya= vIrya phoravavA dvArA varayi= je prayatnavizeSa karavo te. asAdhAraNa vIryavizeSavaDe zubhayogonuM je pravartana te AyojikAkaraNa kahevAya che. dareka kevalIbhagavaMto kevalIsamuddhAta kare ja evo niyama nathI tethI kare athavA na paNa kare, paraMtu A AyojikAkaraNa to avazya kare ja che mATe AnuM bIjuM nAma AvazyakakaraNa paNa kahevAya che. tathA potAnA karmone khapAvavA jANe AtmA potAnA tarapha Avarjita = sanmukha karAyo hoya evI A prakriyA che tethI tenuM trIjuM nAma AvarjitakaraNa paNa che. pratyeka kevalIbhagavaMto A AyojyakaraNa karyA pachI temAMthI koika kevalIbhagavaMto (ke jeone AyuSyakarma alpa hoya ane zeSa vedanIyAdi 3 karmo adhika hoya teo) ja kevalI mughAta kare che. je kevalI bhagavaMtone vedanIyAdi 3 karmo AyuSyakarmanI samAna tulya hoya che. te kevalIbhagavaMto kevalIsamughAta karatA nathI. paraMtu AyojyakaraNa to avazya kare ja che. balAtkAre ekIsAthe karmono nAza karavo te samuddhAta kahevAya che. zarIramAMthI Atmapradezone bahAra kADhI prathama samaye Urdhva-adho caudarAjaloka pramANa daMDa kare che. dvitIya samaye be dizAmAM kapATa race che. trIjA samayamAM bAkInI be dizAmAM maMthAna race che. cothA samayamAM AMtarAmAM Atmapradezo laMbAvIne lokavyApI bhagavAn bane che. e ja rIte AtmapradezonuM pAMcamA samaye AMtarAmAMthI saMharaNa, chaThThA samaye maMthAnamAMthI saMharaNa, sAtamA samaye kapATamAMthI saMharaNa, ane AThamA samaye daMDamAMthI saMharaNa kare che. AvA prakAranI kevalIbhagavaMtanI aciMtyavIrya phoravavA dvArA thayelI prakriyA ja saMpUrNa karmakSayano hetu bane che. ane zeSavedanIyAdi traNa karmo AyuSyakarmanI sAthe samAna thAya che, A kevalI samughAta kahevAya che. tenI pUrve AyojyakaraNa kare che. ane kevalIsamuddhAta pachI yoganirodha kare che mana-vacana ane kAyAnA yogone aTakAvavArokavA te yoganirodha kahevAya che. te yogo vidyamAna hote chate sAtavedanIyano Azraya cAlu rahe che. Azrava hoya tyAM sudhI mukti thatI nathI. eTalA mATe "yoganirodha" Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya karavo Avazyaka che. A yogone aTakAvavA arthAt kAyAdi yogono sanyAsa (tyAga) karavo e ja yogasanyAsa nAmano bIjo sAmarthyayoga che. A yoganirodharUpa sAmarthyayoga e AyojyakaraNa (ane kevalIsamuddAta) pachI ja Ave che. ane te yoganirodha svarUpa yogasanyAsa nAmanA sAmarthyayogamAMthI zailezI avasthA svarUpa phaLa pragaTa thAya che. ethI ja mULagAthAmAM graMthakArazrI jaNAve che ke A yoganirodha e sAmarthyayogano bIjo bheda che ke jenI "yogasanyAsa' evI saMjJA varte che. ema yoganA svarUpane jANanAra jJAnIpuruSo kahe che. mana-vacana ane kAyAnA sUkSma-bAdara sarvaprakAre yogonA tyAgathI pragaTa thatuM yogasanyAsa nAmanuM sAmarthyayogAtmaka A asAdhAraNa AtmavIrya che. ke jenA phalasvarUpe zailezI avasthA che. A paramAtmA merUparvata jevA sarvathA niSpakaMpa, anAzravabhAvavALA, sarvasaMvarabhAvayukta, ayogI kevalI nAme mahAyogI bane che. ke jenI pachI turata ja muktipada pAme che. (1) prathama apUrvakaraNanuM phaLa graMthibheda, tenuM phaLa samyagdarzana. (2) dvitIya apUrvakaraNanuM phaLa dharmasanyAsa. tenuM phaLa kevalajJAna. (3) AyojikA karaNanuM phaLa yoganirodha-yogasanyAsa ane zailezIkaraNa, tenuM phaLa mukti che. A sarva hakIkta AgamAnusArI che 'A viSayamAM alpa paNa amArI kapolakalpita kalpanA nathI. kAraNa ke upara lakhelI hakIktane saMvAdana karatI (jaNAvatI) pU. zrI jinabhadragaNikSamAzramaNajInI racelI, vizeSAvazyakamahAbhASyamAM AvatI zAstrIyagAthAo (ArSavacana) A pramANe che gAthA : 11 karaNaM ahApavattaM, apuvvamaNiyaTTimeva bhavvANaM / iyaresiM paDhamaM ciya, bhaNNai karaNaM ti pariNAmo // 1202 // jA gaNThI tA paDhamaM, gaNThiM samaicchao bhave bIaM / aNiyaTTikaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // 1203 // gaNThitti sudubbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaNThivva / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo // 1195 // etto vivajjao khalu, bhinne eyammi sammaNANaM tu / thovaM pi suparizuddhaM, saccAsammohaheu ti // sammattaMma u laddhe, paliyapuhatteNa sAvao hoi / caraNovasamakhayANaM, sAgarasaMkhantarA honti // 1222 // ityAdi lezataH paribhAvitArthametat // 10 // 51 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 11 yathApravRttakaraNa, apUrvakaraNa, ane anivRttikaraNa ema traNa prakAranuM karaNa bhavyajIvone hoya che. itara (evA abhavya)jIvone prathama yathApravRtti)karaNa ja thAya che. (te abhavyajIvone zeSa be karaNo hotAM nathI) ahIM karaNa eTale AtmapariNAma kahevAya che. ||1| 52 A AtmA granthideza pAse Ave che tyAM sudhI prathamakaraNa kahevAya che. graMthidezanuM (bheda karavA dvArA) atikramaNa karatAM bIjuM karaNa thAya che. ane samyaktva atyanta puraskRta (najIka) bane tyAre trIjuM anivRttikaraNa thAya che. / / 2 / / graMthi eTale ke atizaya durbhedya, karkaza, ghana, rUDha, evI gUDhagAMThanI jevo jIvano karmodayajanya tIvra rAga-dveSavALo AtmapariNAma tene ja gAMTha kahevAya che. 3 / / ghanIbhUta rAgadveSAtmaka A pariNAmathI viparIta pariNAmanA (tIvravairAgyAtmaka pariNAmanA) baLa vaDe A gAMTha bhedAye chate A jIvane samyajJAna prApta thAya che. te samyajJAna alpa hoya to paNa atyaMta parizuddha hoya che. ane te ja avyAmohanuM= nirmohatAnuM arthAt Akula-vyAkulatA rahita sthira pariNAmanuM kAraNa bane che. 4 samyaktva prApta thayA pachI pUrvabaddhakarmonI sthiti aMtaHkoDAkoDI sAgaropamamAMthI palyopama pRthaktva ochI thaye chate A jIva zrAvaka (dezaviratidhara) thAya che. ane temAMthI saMkhyAta saMkhyAta sAgaropama pramANa sthiti tUTe chate anukrame sarvavirati cAritra, upazamazreNi, ane kSapakazreNi pAme che. ityAdi A artha pUrvavivecanamAM samajAvAi gayo che. pA yata AyojyakaraNAdUrdhvaM dvitIya: je kAraNathI AyojikA karaNa pachI A yogasanyAsa nAmano bIjo sAmarthyayoga Ave che. mATe te ja zreSThayoga che. e samajAve che atastvayogo yogAnAM yogaH para udAhRtaH / mokSayonanamAvena, sarvasanyAsatakSaLaH z|| ? gAthArtha = A kAraNathI ja (kAyAdi) traNe yogonA abhAvAtmaka evo sarvanA sanyAsavALo (eTale ke auyikabhAvanA adharmo ane kSAyopamikabhAvanA dharmo ema ubhayanA) saMnyAsavALo A yoga alpakALamAM AtmAne mokSanI sAthe joDanAra hovAthI icchAdi traNa yogomAM tathA mitrAdi ATha dRSTisvarUpa yogomAM A sAmarthyayoga sarvazreSTha yoga kahyo che. / / 11 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 11 yogadRSTi samuccaya 53 TIkA - gata va zanaizyavasthA yosinyAsarit "ayo''-tho mAva:, "yonAM''= mitrAtInAma "madhye" ta mukhyate, kimityAdi-"yo: 2:' pradhAna: udAhRtaH iti / kathamityAha-"mokSayojanabhAvena" hetunA yojanAd yoga iti kRtvA, svarUpamAha "sarvasannyAsalakSaNa:"-adharmadharmasaMnyAsayorapyatra parizuddhibhAvAditi // 11 // vivecana :-AyojikAkaraNa ane kevalIsamughAta karyA pachI A AtmA "yoganirodha" kare che. kAyAdi traNe yogono virodha karatAM karatAM sarvathA yoganirodha thayA pachI enA phaLarUpe zailezI avasthA pragaTe che. je avasthA mana-vacana ane kAyA saMbaMdhI yogonA sarvathA abhAvAtmaka che. Atma-pradezonI atyaMta niSpakaMpa avasthA che. AvA prakAranI yoganA abhAvAtmaka zailezIkaraNavALI avasthA e mitrA-tArA-balA Adi yogomAM parama yogadazA, sarvottama zreSTha yogadazA jJAnIoe kahI che. ayoga rUpa je yoga avasthA" A vAkyamAM vaparAyelA banne yogazabdanA artho bhinna bhinna che. "ayoga"mAM vaparAyelA yoga zabdano artha mana-vacana-kAyAnA yogo samajavAnA che. je A traNe yogo Atma-pradezonI caMcaLatA-asthiratA rUpa che. ane tethI ja karmabaMdhanA kAraNarUpa che. Azrava che. heya che. tethI ja tevA yogono ahIM saMnyAsa (tyAga) karavAmAM Avyo che. mATe yoga vinAnA arthAt AzravanA hetubhUta evA yoga vinAnA te gayo ane pAchaLanA "yoga" zabdano artha "joDavuM" karavAno che je avasthA A AtmAne vinA vilaMbe mokSanI sAthe joDI Ape te yoga. evo artha samajavAno che. A yoga sarvathA anAzrava rUpa che. sarva saMvarabhAva rUpa che. AtmapradezonI merUparvatanI jema sarvathA niSpakaMpa avasthA svarUpa che. mATe ja upAdeya che. A yoga pAmyA pachI pAMca hRsvasvaranA uccAraNakALamAtramAM ja A AtmA muktipada pAme che. mATe sarvazreSTha-sarvathI pradhAnayoga che. icchAyogathI muktinagaranA praveza mATe je yAtrA AraMbhelI te yAtrA ahIM samApta thAya che. bhayaMkara aTavImAM phasAyelA mANasane "mane koI sapuruSa mArga dekhADe" evI tIvra icchA hoya che. mahArogIne mane koI rogamukta kare evI tIvra icchA varte che grISmaRtumAM mAravADa jevA zuSkapradezamAM tRSAtura puruSane "mane zItala jala pAnAra koI maLe" evI tIvra icchA hoya che. tevI rIte saMsArarUpI mahATavImAM, mahArogamAM ane zuSkamarUbhUmimAM phasAyelA A jIvane A duHkhomAMthI "koI puruSa mane choDAvanAra maLe ane du:kharahita avasthAvALA muktipade laI jAya" tevI tenI tIvra icchA hRdayamAM varte che saMsAra upara atyanta tiraskAra ane muktinI parama jhaMkhanA rUpa nirveda ane Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 . yogadRSTi samuccaya gAthA : 11 saMvega guNa varte che. A prathama icchAyoga thayo. ema icchAnI tIvratAnA kAraNe zodhatAM zodhatAM parama sadguruno yoga sAMpaDe che. temane pAmIne temanI pAse vAraMvAra vyAkhyAna zravaNa karavA dvArA A AphatamAMthI nIkaLavAno rasto jANe che ane jANIne tenA upara parama ruci kare che. vAraMvAra vyAkhyAna zravaNathI pote paNa A mArgano kaMIka jJAtA (zrutajJAnI) bane che. sadgurue batAvelA ane potAnA anubhavathI jaNAyelA mArge cAlavA te prayatna Adare che. paraMtu anAdinI mohanI vAsanAnA joranA lIdhe tathA mArganI paNa kaThInAI lAgavAnA kAraNe, vaLI potAno abhyAsa haju tAjo ane kAco hovAnA kAraNe cAlavAnI pravRtti dhImI (maMdo paDI jAya che. pramAda AvI jAya che. vega maMda thaI jAya che. alpakALa bAda gati vegavALI paNa bane che ema icchAyogI jIva sadgurue batAvelA mArge zraddhApUrvaka abhyazrutajJAnanA AdhAre vikAsa sAdhIne 1 thI 5 guNasthAnako pasAra kare che. ane zAstrayogamAM praveza kare che. - tyArabAda pramatta-apramatta guNasthAnake kALakrame zAstrajJAna avikalapaNe pragaTe che. A jJAnaguNarUpa bhomIyo sadA tenI sAthe rahe che. tethI zAstrajJAnarUpa bhomIyAnA jaNAvyA pramANe moharUpa mahATavInA bhayone pasAra karato, bhomIyo sAthe hovAthI kaMIka nirbhaya thayo hato, ane tenA ja kAraNe vadhyo che utsAha jeno evo te vegavatI gati dvArA muktinagara taraphanA dhorImArga tarapha javA mATe prabaLa puruSArtha Adare che. evAmAM zAstrajJAnarUpa bhomIyAe karela dizA sUcanane anusAra rastA upara zraddhApUrvaka vegathI cAlatAM (arthAt doDatAM) dhorImArga upara A jIva caDI jAya che. teno utsAha adamya banI jAya che. AnaMda-AnaMdano koI pAra ja raheto nathI. mokSanagarano rAjamArga potAnI AMkhe potAne ja dekhAvA lAge che. ane doTa mUkavAnI tAlAvelI hRdayamAM thaI Ave che. ahIM sudhI sAtamuM guNasthAnaka ane zAstrayoga samajavo. tyArabAda zAstrajJAna rU5 bhomIo ja tene kahe che ke he pAtha ! have rAjamArga sIdho che. tene potAne spaSTapaNe AMkhe dekhAya tema che. tAro potAno utsAha ja have mArga kApavAmAM kAraNa banaze. have mArI AvazyaktA nathI. meM batAvelA, ane tene potAne barAbara dekhAtA A sIdhA mArge ja cAlavAnuM che. jethI aMte muktinagara Avaze. A rIte zAstrayoga samApta karIne A jIva sAmarthyayogamAM praveza pAme che. potAnA ja AtmasAmarthyanA baLathI ja vadhatA saMvegapUrvaka mahAnirvedayukta jaldI jaldI vegavatI gati dvArA doDato doDato AgaLa-AgaLano rasto svayaM pote ja dekhato jAya che. nirbhaya banato jAya che. mohane cakacUra karato jAya che. A ja prAtibhajJAna kahevAya che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 12 yogadaSTi samuccaya 55 kSapakazreNi kahevAya che. 8 thI 12 guNasthAnaka jeTalo rasto A AtmA A rIte svAnubhava-baLe ja samApta kare che. atyAra sudhInI A doTamAM (kSapakazreNimAM) lAyopathamika bhAvavALA dharmono paNa tyAga karato jAya che. eTale ke pUrvakALamAM audayikabhAvonA tyAgakAle je kSAyopathamika bhAvanA dharmo upAdeya hatA teno paNa have tyAga kare che. ane kSAyika bhAvanA dharmo prApta kare che. A kAle sAmarthyayogano dharmasaMnyAsa nAmano prathama bheda pravarte che. temAM prathama mohanIya, ane pachI zeSa traNa ghAtI karmono saMpUrNapaNe kSaya karI A AtmA kevalajJAnI bane che. atyArasudhI muktinagarano dhorImArga barAbara dekhAto hato, te mArga upara A jIva doDato hato, paraMtu muktinagara sAkSAt dekhAtuM na hatuM, tethI doDavAno prabaLa puruSArtha karato ahIM Avyo tyAre kevalajJAna thavAthI sarvadravya-kSetra-kALa-bhAva tathA sarva dravya-guNa-paryAyono sAkSAtkAra thavAthI (muktinagara sAme ja dekhAI javAthI) prabaLa puruSArtha AdaravA rUpa prathama sAmarthyayoga samApta thAya che. have jANe muktinagaranA upanagaramAM AvI pahoMcyo che. eTale doDavAnI AvazyaktA nathI. muktinagaranA bAkI rahelA rastAne cAlavA dvArA nyUna karavA svarUpa zeSa rahela AyuSyakarmane bhogavIne samApta karavuM paDe che kAraNake A AyuSyakarma anapavartanIya che. A kALe have potAno upakAra karavAno vizeSa bAkI raheto nathI. tethI uditakarmone bhogavIne saMpUrNa karavA rUpa sva upakAra karato thako A jIva dharmadezanA ane grAmAnugrAma vihAra karavA dvArA vizeSa karIne yathAzakya paropakAra kare che. cAlatAM cAlatAM muktinagarano zeSa rasto samApta thavA Ave tema AyuSyanI mudata pUrNa thavA AvatAM kAyAdinA traNa yogo, ane tajjanya sAtavedanIyano Azrava aTakAvavA mATe AyojikAkaraNa, kevalI samudyAta ane yoganirodha karavA dvArA muktinagarano zeSa rasto kApIne mukti nagaranA daravAjA pAse AvIne A jIva ubho rahe che. ahIM yoga sanyAsa evo bIjo sAmarthyayoga pragaTe che. saMpUrNa anAzruvAvasthA, sarvasaMvarabhAva, AtmapradezonI niprakaMpAvasthA, ane zailezIkaraNa ItyAdi rUpa muktinagaranuM dvArodghATana, yogasaMnyAsa evA sAmarthyayoganA phaLasvarUpe A jIva kare che. tyArabAda sarvathA nizcitapaNe nirbhaya banelo A AtmA sAdi anaMta sthitivALA paramasukhane A nagaramAM rahyo chato anubhave che. jo ke ghAtI karmonA kSayajanya anaMta catuSTayanuM sukha teramethI ja anubhave che to paNa zuddha - buddha-niraMjana evo A AtmA sarvakarmonA kSayajanya "sAdi anaMta" sukha muktAvasthAmAM have anubhave che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadaSTi samuccaya gAthA : 12 A pramANe IcchAyogathI AraMbhelI muktinagaranI prAptinI yAtrA ahIM samApta thAya che. A yogasanyAsa nAmano sAmarthyayoga ja A jIvane alpakALamAM ja muktinI sAthe muMje che ane niyamo muMje (joDe) che. tethI A yogane "sarvanyAtma:' eTale ke "sarvano paNa tyAga" e svarUpa yoga pravarte che. ane A AtmA mahAyogI bane che. icchAyogakAle ane zAstrayogakAle pUrvabaddhakarmonA udayajanya krodha-mAna Adi adharmono tyAga karavA mATe kSAyopathamikabhAvonA kSamA-mArdavatA Adi dharmono Azraya svIkAryo hato. paraMtu AtmavikAsa vadhatAM have tenI AvazyakatA nathI tema jaNAtAM kSAyikabhAvanA kSamA Adi dharmo prApta karavA sAruM "dharmasanyAsa yogakALe" lAyopathamikabhAvanA kSamAdi dharmono paNa tyAga kare che A rIte teramA guNaThANe AvelA AtmAmAM audayikabhAva janya adharmono ane kSAyopathamikabhAva janya dharmono tyAga hoya che. jethI kSAyikabhAvanA anaMtacatuNyano paramAnaMda varte che chatAM aghAtI karmono udaya cAlu hovAthI AtmAnI niSpakaMpAvasthA nathI. te prApta karavA mATe "yogasanyAsa" Adare che. ane aMte sarvaguNasaMpUrNa paripUrNaniSpakaMpAvasthA pAmIne ja jaMpe che antimasAmarthyayogathI AtmAnI paripUrNa zuddhadazA zIdhra ane niyamo prApta thAya che tethI te yogasanyAsa yoga sarvottama yoga kahyo che. graMthakAra zrI haribhadrasUrijI ma. mitrA-tArA-balA Adi yogasaMbaMdhI ATha dRSTionuM A graMthamAM varNana karavAnA che. te ATha dRSTionuM varNana karatAM pahelAM maMgalAcaraNa karatI veLAe pote "IcchAyogathI" prathama gAthAmAM paramAtmAne vaMdana kare che. tethI prasaMgavazathI IcchAyogAdi traNa yoganuM varNana AdimAM samajAvyuM che. tathA A ATha dRSTio e icchAyogAdi trividhayogamAMthI ja utpanna thayelI che. mATe paNa icchAyogAdi trividha yoganuM varNana prathama karyuM che. A rIte yogadharma samajAvavA mATe prathama pIThikA majabUta karIne have ATha dRSTio samajAvavAno prAraMbha kare che. 11// evametatsvarUpamabhidhAya prakRtopayogamAha A pramANe A icchAyogAdi traNanuM svarUpa samajAvIne have prastuta mitrA-tArAbalA Adi ATha dRSTaTyAtmaka prastuta tattvanuM svarUpa samajAve che. etattrayamanAzritya, vizeSeNaitadudbhavAH / yogadRSTaya ucyante, aSTau sAmAnyatastu tAH // 12 // gAthArtha = A IcchAyogAdi traNa prakAranA yogano Azraya karyA vinA vizeSa Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 57 karIne A traNamAMthI ja janmelI evI mitrAdi yoganI dRSTio kahevAya che. te sAmAnyathI ATha che. ||12 / gAthA : 13 :: ' TIkA " etattrayaM "- icchAyogAdilakSaNaM, anAzrityAnaGgIkR tya vizeSeNAsmAdiya - mityevaMlakSaNena / kimityAha - " etadudbhavAH yogadRSTya ucyante " mitrAghA:, ''aSTau sAmAnyatastu tA: '' hdaya kRti // 2 // vivecana :- have kahevAtI mitrA-tArA- balA Adi yoganI ATha dRSTio A icchAyogAdi trividha yogamAMthI ja vizeSapaNe utpanna thayelI che. tenI sAthe saMbaMdhavALI che. te traNa yogano ja A vistAra che. A ATha dRSTio e jANe nadIo hoya, ane icchAyogAdi trividhayoga e tenI utpattinA mUlasthAnabhUta giristhaLa hoya tema che. tethI ja ATha dRSTio samajAvatAM pahelAM A traNa yoganuM savistara varNana karavA rUpa "pIThikA" majabUta karavAmAM AvI che. have jyAre A yogadRSTio samajAvAya che tyAre A icchAyoga-zAstrayoga ane sAmarthyayoga ema traNa yoganuM AlaMbana levAze nahIM. arthAt icchAyogamAMthI ATalI dRSTio utpanna thai che. zAstrayogamAMthI ATalI dRSTio utpanna thai che ane sAmarthyayogamAMthI ATalI dRSTio utpanna thai che. ema kayA yogamAMthI keTalI ane kai kai dRSTio utpanna thai che ema vizeSapaNe icchAyogAdinuM AlaMbana lIdhA vinA ja A dRSTio kahevAze. icchAyogAdi trividhayogamAMthI ja utpanna thayelI hovA chatAM teno sIdhe sIdho Azraya lIdhA vinA ja A dRSTio samajAvAze. - prazna :- iimatyAhna=jo ema icchAyogAdinuM AlaMbana laine nahIM kahevAya to kevI rIte kahevAze! arthAt A AThadRSTionuM varNana A traNa yoganA AlaMbana vinA kevI rIte kahevAze ! uttara H- svataMtrapaNe, bhinnapaNe A dRSTio samajAvAze. jo ke A AThe dRSTio tadrumavA: A icchAyogAdimAMthI ja utpanna thayelI che. to paNa bhinnapaNe svataMtra rIte A ATha dRSTio samajAvAze. te dRSTio pratyeka jIva vAra judI judI che tethI aneka che. chatAM paNa sAmAnyathI mitrA-tArA-balA Adi je ATha dRSTio che. tenuM varNana have pachInI gAthAthI zarU thAya che, eTale ahIM vadhu vistAra karatA nathI. 12 // tAzcaitAH = te ATha dRSTio nIce mujaba A pramANe che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 yogadRSTi samuccaya gAthA : 14 mitrA tArA balA dIprA, sthirA kAntA prabhA parA / nAmAni yogadRSTInAM, lakSaNaM ca nibodhata // 13 // gAthArtha = (1) mitrA, (2) tArA, (3) balA, (4) dIpA, (5) sthirA, (6) kAntA, (7) prabhA, ane (8) parA ema yoganI ATha dRSTionAM A ATha yathArtha nAmo che. have teonAM lakSaNo (je kahevAya che te) tame sAMbhaLo. te 13 TIkA - tatra mitreva mitrA, tAva tAretyAti, yathArthIceva nAmana yodaNInAm nakSavi vAsa vasyA nikSaUf, "ninIyata'-putyartha rUA vivecana - yoganI ATha dRSTionAM mitro Adi je je nAmo che te sArthaka nAmo che. arthathI yukta nAmo che. jemake mitranI jevI je dRSTi te mitrA dRSTi, tArAnA jevI je dRSTi te tArAdaSTi ema ATha dRSTionAM nAmo arthayukta che. ane te te artho te te dRSTionA varNana prasaMge samajAvAze. tathA te ATha dRSTionAM lakSaNo (svarUpa) je hamaNAM kahevAya ja che te he zrotAgaNa ! tame sAMbhaLo. I/13 rUpadagvyavacchatArtha yogadaprimiti tApadhAtumada-ahIM mUlagAthAmAM je "yogadRSTi" zabdanuM grahaNa karyuM che te ogha dRSTinA vyavaccheda mATe che. tethI prathama te oghadRSTi ja samajAve che. sameghAmegharAtryAdau, sagrahAdyarbhakAdivat / oghadRSTiriha jJeyA, mithyAdRSTItarAzrayA // 14 // gAthArtha = meghasahita ane megharahita rAtri tathA divasamAM, grahayukta ke grahavinA, bAlakane ke abAlane, mithyASTine ke itarane (amithyASTine) jema taratamatAvALI dRSTi hoya che. tema ahIM oghadRSTi jANavI. 14 TIkA - rUdaSTijJanAvarIyArSikSayapAmavaiciSyitrA, sadhAyuM ra tadrAtryAdi ca AdizabdAd divasaparigrahaH tasmin / sagrahAdizcAsau arbhakAdizceti vipra, prathamavizadvAdipariprada, ditIyadizArmipariprada: | "mayadi:" sAmAnyadarzanaM bhavAbhinandisattvaviSayA, mithyAdRSTizcetarazca mithyAdRSTItarau, tadAzrayA, kAcAdyupahato mithyAdRSTiH, tadanupahatastvitara ityakSaragamanikA / vivecana :- yoganI dRSTi zarU thatAM pahelAM anAdi mithyAtvI jIvanI prathama Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 14 yogadRSTi samuccaya 59 "oghadRSTi" hoya che. jyAre mithyAtva ghaNuM maMda paDe che. ane A AtmA apunarbandhaka bane che. tyArathI yoganI dRSTi zarU thAya che. tethI te yogadaSTi zarU thAya tenA pUrvakALamAM pravartatI evI prathama "oghadRSTi" A gAthAmAM prAraMbhamAM samajAve che. anAdikALathI sarvasaMsArI jIvone jJAnAvaraNIyakarmanA udayathI ajJAna, ane mohanIyakarmanA udayathI saMsAranA sukhano rAga, ane sukhanA pratibaMdhaka tattvo upara dveSa varte che. paraMtu mati-zrutajJAnAvaraNIyakarma, ane acakSu-darzanAvaraNIya karmano sarvajIvone alpa yA adhika pramANamAM kSayopazama paNa sadA hoya ja che. kAraNake A karmo udayAnuviddha kSayopazamabhAvavALAM ja sadA hoya che. tethI nigodathI prAraMbhIne sarvejIvonI jJAnamAtrA kaMikane kaMika aMze avazya khullI ja hoya che. vastune jANavAnI AtmAnI anAvRta (pragaTa) rahelI je caitanya zakti tene dRSTi kahevAya che. saMsAramAM sarvejIvonI A cetanAzakti=jJAnazakti rUpa dRSTi haMmezAM mohanA udayanA kAraNe sAmAnyathI pugalonA sukha tarapha ja hoya che. saMsAranA viSaya sukhamAM ja AnaMda mAnanArI hoya che. te sukho kema maLe ? maLelAM sukho kema vRddhi pAme ? ciraMjIvI kema bane ? kadApi duHkho na Ave ? AvI pudgalAnaMdI ja dRSTi sAmAnyapaNe pravarte che tene "oghadRSTi" kahevAya che. ogha eTale sAmAnyathI ane dRSTi eTale jJAna, bodha, Azaya arthAt pudgalonA sukha taraphanI apekSA. evo oghadRSTino artha jANavo. pAMce iMdriyonAM viSayasukho prApta karavAnI, temAM ja AnaMda mAnavAnI ane tenI ja vRddhi karavAnI je dRSTi te oghadRSTi kahevAya che. A dRSTi pravartatI hoya tyAre A jIvane AtmA, AtmAnI nirmaLatA, mukti, muktinI prApti ane muktinA upAyonuM lakSya bIlakula AvatuM nathI. te taraphanuM jJAna, prIti, ke prayatna kaMI ja nathI. mATe tene "yogadRSTi" kahevAtI nathI. kAraNake AtmAne mokSanI sAthe joDe te yoga, ane te taraphanI dRSTi te yogadaSTi kahevAya che. tevI yoganI dRSTi AvA pudgalAnaMdI jIvane alpa aMze paNa saMbhavatI nathI. mohanIyakarmanA udayane lIdhe A AtmAnI AvA prakAranI pudgalonA sukha taraphanI je dRSTi te oghadRSTi jANavI. nigodanI avasthA karatAM pRthvIkAyAdinA bhavamAM, pRthvIkAyAdinA bhava karatAM beidriya-iMdriya-caurindriya ane paMcendriyAdinA bhavomAM jAtinAmakarmanA udayanA sahArAthI jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamajanya jJAnadRSTi adhika-adhika vikase che. paraMtu mohanIyakarmano udaya to sarvatra sAthe ja rahe che. jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamanI vicitratA (hInAdhikatA)ne lIdhe jIvanI A oghadRSTi paNa citra-vicitra bane che. te oghadRSTikALe bodha kevo hInAdhika hoya che te daSTAnta ApIne samajAve che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 14 (1) sameghA rAtrimAM draSTA (6) grahAlezarahita draSTA. (2) ameghA rAtrimAM draSTA (7) arbhaka draSTA. (3) samegha divasamAM draSTA (8) anarbhaka draSTA. (4) amegha divasamAM draSTA (9) kAyAdi upahata netra yukta draSTA. (5) prahAvezayukta draSTA (10) kAyAdi anupahata netra yukta draSTA. jevI rIte uparyukta draSTAomAM zeya vastune jovAnI dRSTi hInAdhika hoya che. tevI rIte laukika pravAhane anusaranArA prAkRta jIvonI laukika padArtho taraphanI A oghadRSTi paNa hInAdhika=taratamatAvALI hoya che. A lokanA sukhanA kAraNabhUta zarIraparivAra - dhanAdirUpa pudgalasukhanI dRSTi paNa jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamane lIdhe ane mohanIyakarmanA udayane lIdhe taratamatAvALI hoya che. (1) sameghA rAtri = eTale vAdaLothI gherAyelI rAtri. (2) ameghA rAtri = eTale vAdaLothI rahita rAtri. (3) samegha divasa = eTale vAdaLothI chavAyelo divasa. (4) amegha divasa = eTale vAdaLothI rahita divasa. (pa) grahAvezayuktadraSTA = eTale bhUta-preta-pizAcAdithI yukta draSTA. (6) grahAlezarahitadraSTA = eTale bhUta-preta-pizAcAdithI rahita draSTA. (7) arbhakadraSTA = jonAra bALaka hoya tenI draSTi. (8) anarbhakadraSTA = jonAra bALaka na hoya paNa yuvAnuM hoya tenI dRSTi. (9) mithyAdRSTi = AMkhamAM jhAmara-motIyo Adi kAca=doSathI jenI dRSTi mithyA-viparIta banI che te. (10) itara-amithyASTi = AMkhamAM jhAmara-motIyo Adi koI paNa jAtanA (kAcAdi) doSothI jenI dRSTi haNAI nathI te. razciti mAM je Adizabda che tenAthI divasa artha samajI levo. sAtri ane 35rmavati A banne zabdono dvandrasamAsa thayelo che tethI tene anurUpa vigraha karavo. sahatimAM je mAtra zabda che tenAthI teno pratipakSI 36 zabda samajavo. ane karmakSatrimAM je bIjIvAra mAri zabda che. tenAthI tenA pratipakSabhUta narmaLa zabda samajI levo. mUlazlokamAM kahela moyadaSTino artha sAmAnyapaNe laukika zeya padArthone jANavAnI je jJAnazakti evo artha karavo. A dRSTi bhavAbhinandI eTale saMsAramAM ja sukha che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 14 yogadRSTi samuccaya 6 1 paudgalika sukha e ja sukha che ema mAnanArA jIvo viSayaka hoya che. mohanIyakarmanA udayathI bAhyadRSTipradhAna jIvone A dRSTi hoya che. mithyAdiSTa ane rUtara zabdono paNa dvandrasamAsa che. tethI tene anusaranAro vigraha karavo. sArAMza ke mithyAdaSTi ane amithyASTinA AzrayavALI je jJAnadRSTi te oghadaSTi kahevAya che. ahIM mithyASTi zabda sAMbhaLavAthI mithyAdaSTiguNasthAnakavALI dRSTi ane rUtara zabda sAMbhaLavAthI tenAthI viparIta arthAt samyagdaSTiguNasthAnakavALI dRSTi te oghadRSTi evo artha thaI javAno saMbhava che. paraMtu samyagdaSTiguNasthAnake oghadRSTi kadApi hotI nathI. prathama guNasthAnake ja apunabaMdhakAvasthA prApta thatAM pUrve ja A jIvane oghadRSTi samApta thaI jAya che ane yoganI dRSTi zarU thAya che. to ahIM tara zabda lakhIne graMthakArazrIe Ama kathana kema karyuM? AvI zaMkA thavI saMbhavita che. paraMtu teno khulAso graMthakArazrI pote ja TIkAmAM Ape che ke mithyASTi ane itara zabdano artha mithyAdaSTiguNasthAnaka ane samyagdaSTi-guNasthAnaka na karavo. pAribhASika prasiddha artha ahIM na samajavo. paraMtu kAcAdi doSothI (jhAmara-motIyo Adi AMkhanA je rogo te kAcAdidoSo che. tenAthI) jenI AMkho haNAyelI che. ane tethI ja jene mithyA (viparIta-AchuM pAtaLuM- aspaSTa) dekhAya che te mithyAdaSTi. ane jenI AMkho AvA prakAranI kAcAdidoSothI upahata nathI arthAt nirmaLa cahyuM che. te spaSTa dekhatA hovAthI amithyAdaSTi arthAt AMkhanA doSa vinAnA samajavA. Avo artha ahIM levo. jethI A daze prakAranI taratamatA oghadRSTimAM ja jANavI. A zabdArthamAtra samajAvyo che. bhAvArtha graMthakArazrI pote ja TIkAmAM lakhe che. tethI vadhAre bhAvArtha tyAM ja samajAvIzuM. bhAvArthastu- ekA sameghAyAM rAtrau dRSTiH kiJcimAtragrAhiNI, aparA tvameghAyAM manAgadhikataragrAhiNIti, AdizabdAddivasagrahaH iti / tadekA sameghe divase tathA'parA'megha iti / asti cAnayorvizeSaH / iyamapi sagrahasya draSTuH / AdizabdAdagrahasya ca, bhavatyanayorapi vizeSaH / citravibhramAdibhedAt / iyamapyarbhakasya draSTuH / AdizabdAdanarbhakasya ca / astyanayorapi bhedo vivekavaikalyAdibhedAt / iyamapi mithyAdRSTeH kAcAdyupahatalocanasya / itarasya tadanupahatalocanasyeti / meghalI (vAdaLavALI) rAtrimAM "A kaMIka che" evI viSayane kiMcitmAtra rUpe ja grahaNa karanArI je dRSTi te alpatara kSayopazamavALI hovAthI prathama eka oghadRSTi samajavI. kAraNa ke rAtri hovAthI ane temAM paNa vAdaLa hovAthI atizaya alpa ja dekhAya che. tenA jevI alpa kSayopazamavALI prathama oghadRSTi che. tenA karatAM kaMIka adhikatara viSayane jaNAvanArI ameghalI (vAdaLa vinAnI) rAtrimAM je dRSTi te adhika zaktivALI bIjI oghadRSTi samajavI. ahIM rAtri mAM lakhelA Adi zabdathI divasa Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 yogadRSTi samuccaya gAthA : 14 samajI levo. meghayukta divasamAM vastune aspaSTa dekhanArI dRSTi ane megharahita divasamAM kaMIka vadhu spaSTa dekhanArI dRSTi trIjI ane cothI oghadRSTisvarUpe bhinna bhinna jANavI. kAraNa ke A banne dRSTimAM paNa taratamatA hoya che. jJeyatattvane hInAdhikapaNe jaNAvanArI A dRSTio che A samegharAtrikAle, amegharAtrikAle, sameghadivasa kAle, ane ameghadivasakAle paNa zeyane jonArA dRSTAomAM jo graha (bhUta-preta-pizAca) jene vaLagela hoya ane tenA kAraNe tenI dRSTi parAdhIna banelI hoya evA sagrahadraSTAnI dRSTi, ane AdizabdathI AvA prakAranA bhUta pizAca vinAnA svataMtra draSTAnI dRSTi paNa taphAvatavALI hoya che. AvA prakAranA banne draSTAomAM paNa dRSTinI (vastutattva dekhavAnI) vizeSatA hoya che. kAraNa ke je grahAdithI paravaza che tene citra-vicitra aneka prakAranA vibhramo (vizeSa bhramo) thAya che. tevA citra-vicitra vibhramo bhUtAvezarahita draSTAne thatA nathI. tethI aneka prakAranA vibhramonA bhedathI A banne draSTAmAM paNa dRSTibheda che. vaLI AvA prakAranI (upara kahyA mujaba) cAra prakAranI vastusthiti jovA mATenI cAre dRSTio jonArA evA bALakane paNa hoya che. ane AdizabdathI jonArA evA yuvAnane paNa hoya che. temAM paNa dRSTi bheda paDe che. bAlaka vivekanikala hoya che. yuvAna puruSa vivekayukta hoya che. bALaka bIna anubhavI hoya che. yuvAna anubhavI hoya che, AvA prakAranA bhedathI jonArA bALaka ane yuvAnamAM paNa draSTi bheda thAya che, tathA jonAra puruSa yuvAna hoya to paNa kAcAdi (motIyo-jhAmara- Adi doSo)thI jenI AMkha upahata thai gai (haNAI gaI) che tevA draSTAnI, ane kAcAdi te doSothI jenI dRSTi anupahata che evA draSTAnI dRSTimAM paNa bheda hoya che. kAraNa ke eka draSTAnI AMkha doSayukta che. tethI mithyA dekhanAra che. athavA vakrabhAve dekhanAra che. evI daSTi itaranI (doSamukta netravALAnI) nathI. bhinna-bhinna uparyukta draSTAomAM jema dRSTibheda che. tema oghadRSTi paNa taratamatAvALI che. te AgaLa samajAve che. yathaiSa dRSTibheda ekasminnapi dRzye citropAdhibhedAt / tathA pAralaukike'pi prameye kSayopazamavaicitryatazcitraH pratipattibheda iti / etannibandhano'yaM darzanabheda iti yogAcAryAH / na khalyayaM sthirAdidRSTimatAM bhinnagraMthInAM yoginAM yathAviSayaM nayabhedAvabodhabhAvAditi / pravRttirapyamISAM parArthaM zuddhabodhabhAvena vinivRttAgrahatayA maitryAdipAratantryeNa gambhIrodArAzayatvAt cAricarakasaMjIvanyacarakacAraNanItyetyalaM prasaGgena // 14 // oghadRSTinA uparyukta bhedo samajAvavAmAM mukhyatve traNa kAraNo jaNAya che. (1) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 14 yogadRSTi samuccaya darzanano kALa, (2) dekhanAra vyakti, (3) dekhavAnA sAdhanabhUta locana. prathamanA cAra bhedo kALanA bhedane AzrayI che. pAMcathI ATha sudhInA bhedo dekhanAra vyaktine AzrayI che. ane chellA be bhedo locanane AzrayI che. bhavAbhinaMdIjIvo saMsArasukhanA rasIyA hoya che. teone saMsAranA sukhamAM ja majhA paDe che. saMsAranA paudgalika sukha karatAM bhinna evA AdhyAtmika sukhanI to teone kalpanA sarakhI paNa hotI nathI. teo dharma karanArA paNa hoya che. dharmazraddhALu paNa hoya che. AtmA-paraloka-A loka-mokSa-puNyapApanA abhyAsI ane vAto karanArA paNa hoya che. paraMtu te badhu zabdamAtrarUpa ja hoya che te sarvakAryavAhI karatI vakhate paNa tenI dRSTi bhautika sukhamAM ja hoya che. nava pUrve jeTaluM zAstrajJAna pAme che. mAkhInI pAMkha paNa na dubhAya evu saMyama paNa pALe che paraMtu te badhAnI pAchaLa dRSTi sAMsArika sukhanI ja savizeSa hoya che. pudgalonA sarvathA abhAvamAM raheluM AdhyAtmika sukha ke je dharmano marma che. dharmano sAra che. avyAbAdha anaMtaguNonuM Atmika sukha che tenI kalpanA teo karI zakatA nathI. te sukhane teo samajI zakatA nathI. A ja mahAnuM ajJAna che oghadRSTimAM rahelA jIvo AvA ajJAnavALA che. te vAta atyanta spaSTa kare che ke dUra dUra rahelA ghaTa-paTa-strI-puruSa Adi koI paNa dekhavA yogya evA paudgalika eka padArtha pratye meghalI rAtri, ameghalI rAtri, samegha divasa, ane ameghadivasa, grahayuktadaSTA ane graharahitadaSTA, arbhaka ane anarbhaka, kAcAdithI upaDatanetra ane kAcAdithI anupahitanetra ema citra-vicitra aneka prakAranI upAdhionA bhedane lIdhe taratamatAvALo A dRSTibheda hoya che. tevI ja rIte pAralaukika prameya padArthomAM (AtmAnA svarUpamAM tenA kartRtva-bhoktRtvamAM, tenA niyatva ane anityatvamAM, tenA sarvavyApita ane zarIravyApitvamAM, tenI muktimAM ane muktinA upAyomAM, jagat izvarakartaka che ke izvarakartaka che temAM, AvA AvA anekaviSayomAM) paNa jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamanI citra-vicitratAthI (hInAdhikapaNe taratamatA hovAthI) ane darzanamohanIyakarmanA udayanA sahArAthI vastutattvane svIkAravAno "mAnyatAbheda" citra-vicitra hoya che. tethI jIvo bhinna-bhinnapaNe vastutattva svIkAranArA bane che. dUra paDela ghaTa-paTa dazya vastu eka ja che ane te jevI che tevI che paraMtu samegha ane amegha rAtri Adi dazavidha citra-vicitra upAdhionA nimittathI jonArA daSTAne bhinna bhinna rIte dekhAya che. jovAmAM spaSTa-aspaSTapaNe hInAdhiktAno bheda paDe che. evI ja rIte pAralaukika padArtho jovAmAM jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI ane mithyAtva Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya mohanIyanA udayanA sahArAthI jonArAmAM bheda paDe che. jene jevuM dekhAya che te tevuM svIkAravA mAMDe che. potAne je rIte je padArtha samajAya che te padArtha te rIte ja pote kalpe che samaje che anyane samajAve che. ane tarkathI temaja siddha kare che tathA tenAthI ulaTI mAnyatAvALAnuM te khaMDana paNa joradAra rIte kare che. trivanyanothaM varjhanameTH-A ja kAraNathI darzanono A bheda thAya che ema yogAcArya mahAtmAo kahe che. 64 jema ke- cArvAka darzana pRthvI-pANI-teja-vAyu ane AkAza e pAMca bhUto sAthe maLavAthI ja caitanya utpanna thAya che. paraMtu caitanyaguNavALo svataMtra AtmA nAmano padArtha nathI, ane tethI ja pUrvabhavathI AvavAnuM ke parabhavamAM javAnuM rahetuM ja nathI, mATe AtmA, pUrvabhava, parabhava, mukti jevAM koi tattvo che ja nahIM, AvuM te cArvAka samaje che. AvA prakAranI teonI samaja paNa teonA tevA prakAranA jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamane lIdhe ane darzana mohanA udayane lIdhe ja che. gAthA : 14 sAMkhyadarzanakAra kapilamuni "AtmA ane prakRti" ema mUlabhUta be ja tattva che. ema samaje che ane svIkAre che. AtmA phUTastha nitya che akartA ane abhoktA che. ema mAne che kAraNa ke jo kartRtva ane bhoktRtva mAnIe to pUrvakAlamAM akartRtvAvasthAmAMthI kartRttvAvasthAvALo banyo ema artha thAya, ane ema thatAM phUTastha nityatva lopAi jAya. tathA prakRti e sattva-2jas ane tamanI banelI che. tethI pariNAmI che ane te ja kartA-bhoktA che. Ama samaje che. te teono jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama (ane darzanamohano udaya) tevA prakArano che ema ja samajavuM. AnA kAraNe ja teonI AvI pratipatti (svIkRti) che. bauddhadarzanakAro paryAya taraphanI vizeSa dRSTivALA che tethI sarvavastuo kSaNikamAtra che. koI paNa padArtha kSaNadrayasthAyI nathI ema mAne che. pachI saMsAramAM saMbhavatA vyavahAronuM saMkalana karavA vAsanA (saMtAna)nI kalpanA kare che. teono paNa jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama tevo che. ema nyAya- vaizeSika-mImAMsaka Adi sarvadarzanakAro mATe samajavuM. prazna :- oghadRSTimAM samegha-amegha rAtri-divasanA kAraNe taratamatAvALI paNa ghaTapaTAdi vastuo sAkSAt-najaronajara hInAdhikapaNe jema dekhAya che ane tenAthI dRSTibheda kahevAya che. tema A darzanakArone jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamanI taratamatAnA kAraNe ane mohanA udayanA kAraNe pAralaukika padArtho hInAdhikapaNe paNa zuM pratyakSa dekhAtA haze ? ke jethI teomAM darzanabheda tame samajAvo cho ? Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 14 yogadaSTi samuccaya uttara :- pAralaukika padArtho atIndriya che. kevalajJAna vinA koine alpa paNa dekhAtA nathI. mATe ahIM darzanazabdano artha dekhavuM-jovuM na karatAM pratipatti mAnyatA-kalpanA - svIkAra evo artha karavo. tethI ja graMthakAre pratipattime evo zabdaprayoga karyo che. oghadRSTimAMthI jIva jyAre bahAra Ave che tyAre ja yoganI dRSTi zarU thAya che. bhavAbhinaMdI jIvane jyAre paudgalika sukhamAM kaMIka aMze duHkharUpatA bhAse che. A sukha aneka upAdhiovALuM ane paravaza hovAthI khasanA rogathI upaDelI khaNajane khaNavA barAbara duHkhanA pratikAra mAtra rUpa che. vAstavika sukha A pulothI para rahevAmAM ja che AvI daSTi jyAre Ave che tyAre A jIva caramAvartimAM praveza kare che ane kramaza: apunabaMdhaka bane che. tethI te kAlathI mokSa tarapha mITa mAMDe che. ane parane duHkha na ApavuM. pApa karavuM paDe to paNa tIvrabhAve pApa na karavuM. ItyAdi yoganI mitrAdi dRSTio zarU thAya che. dharma-karma-AtmA-parabhava-pUrvabhava-mokSa ityAdi samaje che. svIkAre che. pratipatti kare che. paraMtu jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama citra-vicitra hovAthI ane sAthe darzanamohanA udayano sAtha hovAthI) A badhA pAralaukika padArthomAM pratipatti karavA chatAM paNa potAnI mAnyatA (kalpanA) pramANe svIkAra karato hovAthI darzanabheda rahe che. aneka prakAranAM darzano banavAnuM A ja kAraNa che. acaramAvartamAM oghadRSTi hoya che. caramAvartanA pUrvanA ardhabhAgamAM mitrAdi prathamanI cAradRSTi hoya che. A banne kALe (acaramAvartimAM ane caramAvartanA pUrvArdhamAM) A jIvane jJAnAvaraNIyAdi karmonA kSayopazamanI taratamatAnA kAraNe ane mithyAtvanA udayanA kAraNe darzanabheda arthAt pratipatti bheda thAya che. na utkartha = paraMtu rAga-dveSanI gAMTha jeNe bhedI che. apUrvakaraNAdi karIne jeNe samyakatva prApta karyuM che. evA samyagRSTi jIvo ke je sthirAdi pAchaLanI cAra dRSTimAM vartanArA che tathA caramAvartanA pAchaLanA ardhabhAgamAM vartanArA che. tevA yogI mahAtmAone Avo darzanabheda (pratipattibhedo hoto nathI. jo ke A jIvo paNa jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamavALA ja che. kSAyikabhAvavALA nathI. tathA kSayopazamabhAva paNa taratamatAvALo ja che. tathApi darzanamohanIyanA udayane badale darzanamohanIyano paNa layopazama che. tethI je viSaya nayabhedathI je rIte saMbhave che, te viSayane te rIte nayabhedanA avabodha pramANe jANe che, yathAsaMbhava samanvaya kare che. kAraNa ke dRSTi samyaka hovAthI nayayojanA lagADIne vastunA svarUpane yathArthapaNe jANe che. dAkhalA tarIke pAMcabhUtomAMthI cetana utpanna thAya che ema nahIM, paraMtu cetanAtmA svataMtra che ane tenA caitanyanA AvirbhAvamAM bhUto nimitta mAtra che. sAMkhyadarzanamAM- AtmA dravyArthikanayathI nitya yo. 5 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya che. paraMtu phUTastha nitya nathI. paryAyathI anitya paNa che. tathA paryAyavALo hovAthI kartAbhoktA paNa che. ityAdi rIte nayabhedanI dRSTi lagADIne vastutattvano samanvaya kare che. mATe sthirAdi dRSTivALA yogione dRSTibheda saMbhavato nathI. 66 sthirAdi pAchaLanI cAra dRSTiomAM vartatA A yogI-mahAtmAonI pravRtti paNa paropakAra mATe hoya che. potAne prApta thayelI saMpatti paranA upakAramAM joDe che. paropArAya satAM vibhUtaya: potAnA AtmAne je paramArthatattvano lAbha thayo che te paramArthatattva bIjA jIvone paNa kema maLe ? te mATe yathAzakya sarva prayatna Adare che. tenI pAchaLa nIce mujaba mukhyatAe pAMca kAraNo che. (1) zuddhavodhamAvena = dravyArthika-paryAyArthika, nizcaya ane vyavahAra Adi nayonI apekSA samajAi hovAthI zuddhabodha che. nirmaLajJAna che. sApekSadRSTi che. tethI ja paramArthatattvano prema jAge che. adhyAtmadRSTi vikase che. ane paropakAra tarapha karavA pravRtti kare che. (2) vinivRttAprahatA sApekSadaSTi vikAsa pAmela hovAthI potAnA mAnelA Agraha taraphanI kutsita buddhi jenI cAlI gai che. kadAgraha vinAnI nirmaLa vizALa dRSTi jenI vikasI che. vastutattvane bhinna-bhinna rIte samajavA-samajAvavAmAM A AtmA kuzala banelo hovAthI paramArthatattva pratyenA premathI paropakAra parAyaNa bane che. gAthA : 14 = = (3) maitryAtipAratajyeLa = samyaktvanA pratApe kaSAyonI maMdatA thavAthI maitrI-pramodakaruNA ane madhyasthatA A cAre bhAvanAo maya jenuM hRdaya pariNAma pAmI gayuM che. A kAraNathI te bhAvanAonI pradhAnatAthI darzanabhedano tyAga karIne paropakAra karavAmAM pravarte che. = (4) gamIrodrArAzayatvAt - sthirAdi dRSTimAM AvelA jIvono citta-pariNAma ghaNo gaMbhIra hoya che. jaldI na jANI zakAya tevo hoya che. maitrI Adi bhAvonI parAkASThAne lIdhe sAmenA jIvonA doSone gaLI janAro hoya che. hRdayamAM roSa-DaMkha nahI rAkhanAro A jIva hoya che. ane te ja kAraNathI udAra AzayavALo, game tevA AtmAnI game tevI vAtane paNa pacAvI janAro, dariyAi dIlavALo, pratyekanA avinayAdinI kSamA ApanAro A jIva hoya che tethI ja mana lagAvIne anyanA avinayAdine bhUlI jaine paNa paropakAra parAyaNa vartI zake che. (5) cAricarakasaMjIvanyacarakacAraNanItyA svastimatI nAmanI nagarImAM eka brAhmaNaputrI hatI, tene snehanuM paramapAtra bIjI eka sakhI hatI. banne vacce apAra sneha = Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 14 yogadRSTi samuccaya hato, paraMtu banne strIonAM lagna thavAthI bannene alaga rahevAnuM banyuM, brAhmaNaputrI koIpaNa kAraNasara potAnA patithI asaMtuSTa hatI. eka vakhata tenI sakhI tene maLavA AvI. brAhmaNaputrIne udAsa dekhI sakhIe kAraNa pUchyuM. brAhmaNaputrIe potAno pati potAne vaza rahe evI icchA vyakta karI. sakhIe ciMtA na karavA kahyuM. ane maMtrita evI auSadhi ApI. te auSadhinA pAnathI teno pati daivikazaktithI baLada thayo. brAhmaNaputrIno pati tene vazavartI to thayo, paraMtu teno pati baLada banavAthI potAnA pastAvAno pAra rahyo nahIM. game tema to paNa te baLada teNIno pati che. eTale pratidina ghAsa carAvavA araNyamAM jAya che. eka divasa araNyamAM baLadane ghAsa carAvI koI eka vRkSa nIce vizrAma levAnA AzayathI te strI ane baLada beThAM che. tevAmAM upara AkAzamArge jatuM eka vidyAdharayugala te vRkSa upara utaryuM. nIce dRSTipAta karatAM A baLada dekhAyo, te dekhIne vidyAdhara yugala paraspara A pramANe vArtAlApa kare che. vidyAdhara tenI patnIne kahe che ke A baLada e svAbhAvika baLada nathI. svAbhAvikapaNe e puruSa che. maMtrita auSadhinA pAnathI e baLada thayo che. vidyAdharIe punaH prazna karyo ke A baLada mUlasthitimAM (potAnA puruSapaNAmAM) Ave evo koI upAya che ? vidyAdhare kahyuM ke hA, eka upAya che ane te e che ke A vRkSanI nIce "saMjIvanI" nAmanI auSadhi che. jo A baLadane teno cAro carAvavAmAM Ave to punaH puruSa thaI zake che. nIce beThelI brAhmaNaputrI A vArtAlApa sAMbhaLe che. tene A baLadane pharI punaH puruSa karavo che, paraMtu saMjIvanI auSadhi kaI ? tenI khabara nathI, tethI dararoja vRkSanI AjubAjunA tamAma ghAsano cAro A strI A baLadane carAve che. tema karatAM karatAM saMjIvanI auSadhino cAro tenI aMdara caratAM A baLada baLada maTI puruSa thAya che. brAhmaNaputrI khuza thAya che. evI rIte sthirAdidaSTimAM rahelA mahAtmAo dharmazravaNa karanArA bAlajIvone tenuM je rIte hita- kalyANa thAya te rIte aneka prakAre dharmazravaNa karAve che. tema karatAM karatAM tathAbhavyatA pAke tyAre kyAreka bhavyajIvone A vANI kalyANakArI banI jAya che. A rIte A mahAtmAo sadA cArisaMjIvanInA nyAye paropakAra parAyaNa varte che. | (ahIM A paMktino zabdArtha A pramANe jANavo vArika ghAsacArAne, vera = caranAra, paraMtu saMgIvanI= te nAmanI auSadhine avara = na caranAra, evA A baLadane, cAra = saMjIvanI carAvavAnA nAtyA = nyAya vaDe, yogImahAtmAo paropakAra Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 yogadRSTi samuccaya gAthA : 14 kare che. A rIte mitrAdi prathamanI cAradaSTikALe darzanabheda hoya che. paraMtu sthirAdi pAchaLanI cAra dRSTikALe AvA prakArano darzanabheda saMbhavato nathI tya<< prasanna = prAsaMgika ATaluM samajAvyuM. AthI vadhu kahevA vaDe have sayuM. icchAyogAdinuM citrA IcchAyoga zAstrayoga sAmarthyayoga dharmasanyAsa yogasanyAsa konI | dharma karavAnI zAstranA sUkSma | tIvra prAtibha jJAna ayogi pradhAnatA | tIvra icchA bodhanI pradhAnatA avasthAnI prApti mukhyalakSaNa sAcIdharmanI icchA | tIvra zAstrabodha | zAstrajJAnathI para | kAyAdiyogono yathAyogya zAstra | zAstrajJAnanI svAnubhavajJAna.svayaM | tyAga parama prakRSTa zravaNa paTutA saMvedana. kSAyopathamika yogadazA zailezI samyakrazAstrabodha parama zraddhA | bhAvono tyAga. | karaNa anAzravAvapramAda janya- apramAdAvasthA kSAyikabhAvanI prAptinuM sthA tathA sarvavikalatA aMte kevalajJAna saMvarabhAva 3| adhikArI | zAstrajJAnI, | zAstrapaTa kSapakazreNIvartI ayogi kevalI pramAdI paraMtu paramazraddhAyukta jIvo bhagavAn dharmanI icchAvALo | apramAdI guNasthAnaka pradhAnatAe 4thI6 | apramatta tathA | 8 thI 12 14muM gauNatAe apramattAbhimukha | guNasthAnaka ayogIkevalI maMdamithyAtvI pramatta guNasthAnaka (aMzataHdezavirati) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 14 yogadRSTi samuccaya ogha ane yogaSTinuM citra oghadRSTi prathamanI cAra yogadaSTi | pAchaLanI yoganI cAradRSTi 1 kAla | acaramAvarta carAvartano pUrvArdha | carAvartano uttarArdha 2|adhikArI | bhavAbhinaMdI jIvo maMdamithyAtvI jIvo | samyagRSTi jIvo 3 dazyaviSaya | padgalika sukha AdhyAtmika sukha | tIvra Adhyatmika sukha aihikasukha maMdapaNe pAralaukika padArtha| tIvrapaNe pAralaukika padArtha jJAnAvaraNIyano banne karmono maMda jJAnAvaraNIyano kSayopazama ane darzanamohanIyano udaya, tathA kSayopazama | tathA kSaya, ane darzanamohano tIvra udaya tarapha gamana upazama, kSayopazama tathA kSaya 5 jovAnI rIta| lokasaMjJA, gADarIyA pAramArthika padArtho jovA | yathArtha tattvagrAhiNI pravAha jevI dRSTi tarapha prayANa paraMtu nayasApekSa dRSTi nayanirapekSa 6 vizeSatA | ajJAnadazA ane darzanabheda ane | darzanabhedano abhAva mohAMdhadazA kadAgrahAdi pUjya upAdhyAyazrI yazovijayajI ma. zrIe "yogadRSTinI sakjhAyamAM" uparokta vAta samajAvatAM kahyuM che ke saghana aghana dina rayaNImAM, bAla vikalane anerA re | artha jue jima jujuA, te ogha najaranA pherA re | vIro darzana je thayAM juju, te ogha najarane phare re | bheda thirAdika cAramAM, samyagdaSTine hare re vIrA darzana sakalanA naya grahe, Apa rahe nija bhAve re ! hitakarI janane saMjIvanI, cAro teha carAve re vIrA ityAdi. 14 prakRtaM prastumaH / prakRtA ca mitrAdibhedabhinnA yogadRSTiH / iyaM cetthamaSTadheti nidarzanamAtramadhikRtyAha prAsaMgika vAta kahIne have ame prastuta (mUla je kahevAnuM che te) kahIe chIe. mitrA-tArA-balA AdinA bhedothI bhinna bhinna yogadaSTio kahevAnI prastuta che. A yogadaSTio ATha prakAranI A rIte che. te vAta dRSTAntamAtra ApIne samajAve che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 yogadRSTi samuccaya tRNagomayakASTAgni- kaNadIpaprabhopamA / ratnatArArkacandrAbhA, saddRSTerdRSTiraSTadhA // 15 // gAthArtha saddaSTivaMta (yoganI dRSTivALA) AtmAnI mitrAdi ATha prakAranI dRSTio anukrame (1) tRNanA agnikaNa samAna, (2) gomaya (chANA)nA agnikaNasamAna, (3) kASThanA agnikaNasamAna, (4) dIpakanI prabhAnI upamA samAna, (5) ratna, (6) tArA, (7) sUrya ane (8) caMdranI prabhA samAna che. ema jANavuM. 15 // = gAthA : 15 TIkA - rUddAdhivRtadaSTinodha: jIvAta va, tRSNAgnivALAghelA raLasAdharmAMto nirUpyate| sAmAnyena ''satkRSTa: '' yonino ''dRSTi: ''-vodhanakSaLATTA mati / tRNAgnikaNopamA mitrAyAM, gomayAgnikaNopamA tArAyAM, kASThAgnikaNopamA balAyAM / dIpaprabhopamA dIprAyAM, tathAvidhaprakAzamAtrAdineha sAdharmyam / yadAha TIkAnuvAda :- have graMthakAramaharSi mULaviSaya upara Ave che ke ahIM prastuta mitrA-tArA-balA Adi AThe prakAranI dRSTiomAM thato bodha (jJAna-prakAza) kevo che ? te to kharekhara tenA pADelA nAmanA arthathI ja kahevAi jAya che. (samajAi jAya tema che) ane gAthA 13mInI TIkAmAM "mitrA va kRti mitrA'' ityAdi padothI artha kahelo ja che. tathApi tRNAgnikaNAdinI upamAonAM udAharaNonI sAthe dRSTionA bodhanI samAnatA jaNAvavA dvArA nirUpaNa karAya che. A ja vAta vadhu spaSTa samajAvAya che. bhavAbhinaMdI (kevala paudgalika sukha taraphanI ja) dRSTimAMthI jyAre A AtmA bahAra Ave che. caramAvartamAM praveza kare che ane jyAre bahubhAvamala kSINa thAya che. tyAre mithyadRSTi hovA chatAM kaMika aMze mithyAtva moLuM paDavAthI mokSa tarapha mITa maMDAya che. AtmAnI zuddhatA ane AdhyAtmika sukhanI alpa aMze laganI lAge che. tenA sAdhanabhUta dharmanI prIti lAge che ane tIvrabhAve pApAkaraNAdi bhAvo pragaTe che. AvI dRSTine mithyAtva hovA chatAM saddaSTi arthAt yogadRSTi kahevAya che. kAraNa ke AvI dRSTi ja sthirAdi zeSa 4 (samyagdaSTi saMbaMdhI) dRSTionuM avandhyakAraNa banavAnI che. tathA mukti prAptinuM paNa bIja che. mATe mitrAdRSTithI AraMbhIne "bodha" lakSaNavALI sAmAnyathI A ATha prakAranI je yoganI dRSTio che. te saddaSTinI eTale ke yogavALA jIvanI (yogInI) dRSTi che. jyArathI bhavAbhinaMdIpaNuM maMda thayuM ane paramArthatattvanI prIti aMzathI paNa pragaTa thai tyArathI ja mitrA Adi dRSTi AvavAthI mokSa prApti tarapha pagaraNa maMDAyela hovAthI A jIva yogi kahevAya che. ane tenI dRSTinA A AThabhedo che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya (1) tRNanA agninA kaNanI upamA sarakho bodha mitrAdRSTimAM hoya che. (2) gomayanA agninA kaNanI upamA sarakho bodha tArAdRSTimAM hoya che. (3) kASThanA agninA kaNanI upamA sarakho bodha balAdaSTimAM hoya che. (4) dIpakanA prakAzanI upamAvALo bodha dIprAdRSTimAM hoya che. (5) ratnanI prabhAnI upamAvALo bodha sthirAdRSTimAM hoya che. (6) tArAnI prabhAnI upamAvALo bodha kAntAdRSTimAM hoya che. (7) sUryanI prabhAnI upamAvALo bodha prabhAsRSTimAM hoya che. (8) caMdranI prabhAnI upamAvALo bodha parArdaSTimAM hoya che. gAthA : 15 sArAMza ke tRNanA agninA kaNonuM je alpa sAmarthya che ane alpakALasthiti che tevo bodha mitrAdRSTimAM hoya che ema tevA tevA prakAranA prakAzanI mAtrA" kramazaH AThe dRSTiomAM hoya che. ityAdi sAdharmsa ahIM samajAvyuM che ema jANavuM. te vAta pratyeka dRSTivAra have spaSTa kare che 71 mitrAyAM bodhastRNAgnikaNasadRzo bhavati / na tattvato'bhISTakAryakSamaH / samyak-prayogakAlaM yAvadanavasthAnAdalpavIryatayA paTusmRtibIjasaMskArAdhAnAnupapatteH tatazca vikala-prayogabhAvAd bhAvato vandanAdikAryAyogAditi / tArAyAM tu bodho gomayAgnikaNasadRzaH ayamapyevaMkalpa eva, tattvato'viziSTasthitivIryavikalatvAt / ato'pi prayogakAle smRtipATavAsiddheH tadabhAve prayogavaikalyAt tatastathA tatkAryAbhAvAditi / (1) mitrAdRSTimAM bodha (jJAnaprakAza) tRNanA agninA kaNanI upamAvALo che. tethI tAttvikapaNe iSTakArya karavA te bodha samartha banato nathI. sArI rIte teno prayoga karavAno kALa Ave tyAM sudhI sthira na raheto hovAthI tathA alpavIryavAn hovAthI tIvra zaktivALI smRtinA bIjanA saMskAronuM AdhAna tenAthI thai zakatuM nathI. tethI ja te bodha vikala-pAMgaLo-nisteja hoine bhAvathI vaMdanAdi dharma kArya karavA samartha banato nathI. (dravyathI vaMdanAdi kArya hoi zake che.) bhAvArtha evo che ke tRNano (eTale ke ghAsanI gaMjIno) jAjvalyamAna bhaDako ahIM na levo, paraMtu ekAda tRNano agni levo. ane te paNa bujhAtAM bujhAtAM kaNa mAtra hoya te samajavo. A agnikaNa vadhAre to kaMi kArya karI zakato nathI. paraMtu gADha aMdhakAramAMthI Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 yogadaSTi samuccaya gAthA : 15 vijaLInA camakArAnI jema nahIvat alpa prakAza pAtharI kSaNajIvI ajavALuM Ape che. tema mitrAdaSTimAM thayelo bodha bhavAbhinaMdIpaNAnA (paudgalika sukhAsaktipaNAnA) gADha mithyAtvavALA AtmA upara lAgelA gADha aMdhakAramAMthI prakAzanA camakArAnI jema alpa prakAza Ape che. A dRSTi alpa paNa prakAzavALI hovAthI oghadRSTithI judI paDe che. vastunA yathArthabodha tarapha laI jAya che. mATe ja tene "yoganI dRSTi" kahevAya che. tRNanA agnino A kaNa (1) teno sahAro laine vastusthiti dekhavAnuM kArya karIe tyAM sudhI to te bujhAI jato hovAthI alpasthitikALasthAyI che. (2) jyAre A kaNa camakato hoya che tyAre paNa alpavIryavAnuM che. alpazaktimAna che. (3) sUkSma padArthone jaNAvavAmAM asamartha che. (4) alpakALa ane alpavIrya hovAthI ja paTusmRtinA (gADha saMskAravALA) saMskAranuM AdhAra karAvavAmAM te asamartha che. ane (5) teno upayoga karavAno kALa AvatAM AvatAM hata-prahata thai javAnA kAraNe tenAthI thatuM kArya vikala (adhuruM) ja rahe che. apUrNa ja rahe che. tevI rIte mitrA dRSTimAM AveluM jJAna (AtmAnA hitanuM lakSya) jo ke anAdikALanI oghadRSTinA gADha aMdhArA karatAM prakAzAtmaka hovAthI bhinnapaNe tarI Ave che ane tyAMthI ja yoganI zarUAta thAya che. chatAM paNa te AtmahitanA lakSyarUpa bodha, alpakALasthAyI hovAthI, alpavIryavAn hovAthI, gADhasaMskAravALI smRtinA AdhAnanuM akAraNa hovAthI, vaMdanAdi dharma kriyAno kALa AvatAM sudhI te bodha sthira na raheto hovAthI vaMdanAdi dharmakriyAthI vikala thAya che. arthAt bhAvapUrvakanI kriyA tyAM thatI nathI. paraMtu A alpaprakAza dhIre dhIre vRddhi pAmatAM pAmatAM AtmAne vItarAgAvasthA sudhI (yAvat mukti sudhI) laI jAya che mATe ahIMthI yoganI (muktiprayANanI) daSTi prAraMbhAya che. tethI tene yoganI dRSTi kahevAya che. (ra) tArAdaSTimAM thato bodha chANAMnA agnikaNanI sAthe sarakhAvI zakAya tevo che. jo ke tRNanA agnikaNa karatAM chANAMno agnikaNa kaMIka vadhAre sateja hoya che tevI rIte mitrAmAM thayelA bodha karatAM tArAmAM thayelo bodha kaMIka sateja avazya hoya che, to paNa te bannenA svarUpamAM aMzamAtra bheda che vadhAre bheda na hovAthI khAsa kaMI taphAvata jaNAto nathI tethI A prakAza paNa evo ja hoya che. tAtvikapaNe A tArAdaSTimAM thato bodha mitrAdaSTinA bodhanI sAthe (2) alpasthiti-sthAyipaNAmAM, (2) alpavIryavattAmAM, ane (3) vikalatAmAM lagabhaga (aMzamAtranA bhedane choDIne) aviziSTa ja che. arthAt samAna ja che. mitrAdaSTinA kALe vartatA bodhanI jema tArAdaSTinA kALe vartato bodha paNa alpakALa ja rahe che. maMdavIryavAnuM ja che ane vikalatAvALo (pAMgaLo-nisteja) ja che. ane A ja kAraNathI AvA prakAzane pAmIne vaMdanAdi dharmakriyA AdaratAM gADha (tIvra) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 15 yogadRSTi samuccaya smRti karAve tevI paTutAnI prApti thatI nathI. dharmakriyAnA kALa sudhImAM to bujhAI ja jAya che. A jJAna prakAzathI tIvra smRtinI paTutA siddha thatI nathI. ane jJAnanI tIvra skRtinA abhAve dharmakriyAno prayoga paNa vikala banI jAya che. khAmI bharyo ane apUrNa (bhAvazUnya) thaI jAya che. tethI te bodha tevA prakAranA bhAvayukta dharmakriyAnA kAryane karavA samartha thato nathI. chatAM mitrAdaSTimAM thayelA bodha karatAM tArAdaSTimAM thayelo bodha kaMika vadhAre sateja hoya che. ATalA mAtra aMzabheda vinA banneno bodha alpasthitisthAyI, alpavIryavAnuM, pahusmRtinA AdhAnanuM akAraNa, vikalatAyukta, ane dharmakriyA-kALa sudhI na TakanAra hoya che. paraMtu prakAza e prakAza hovAthI anAdinA oghadRSTinA aMdhakAramAMthI A AtmAne bahAra lAvanAra to avazya bane ja che. mATe ja muktipadanA prayANano prAraMbha temAM che. tethI tene yogadaSTi kahevAya che. (3) balAyAmapyeSa kASThAgnikaNakalpo viziSTa ISaduktabodhadvayAt / tadbhavato'tra manAk sthitivIrye / ataH paTuprAyA smRtiriha prayogasamaye tadbhAve cArthaprayogamAtraprItyA yatnalezabhAvAditi / (4) dIprAyAM tveSa dIpaprabhAtulyo viziSTatara uktabodhatrayAt / ato'trodane sthitivIrye tatpaTavI api prayogasamaye smRtiH / evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo vandanAdau tathAbhaktito yatnabhedapravRtteriti prathamaguNasthAnakaprakarSa etAvAniti samayavidaH / trIjI balAdeSTimAM A bodha (jJAna prakAza) kASThanA agninA kaNanI tulya hoya che. upara kahela mitrA ane tArA ema bannenA bodha karatAM kaMIka viziSTa bodha ahIM hoya che. tathA atra = A bIjI dRSTimAM thayelA bodhamAM manAza = kaMika sthitivIrvevadhukA rahevAnI sthiti ane kaMika vadhu zaktivALApaNuM tatte pUrvanA bodha karatAM mavati: = hoya che. (jU dhAtu dvivacana) ane tethI ja dharmakriyAnA prayogakALe kaMIka tIvrapaTutAvALI smRti-saMskAra kare che. tamAre ra = te pahusmRtisaMskAra hote chate artha = prayojanabhUta evI dharmakriyAnA prayoga pratye prItimAtra thavAthI sAcI dharmakriyA karavAno kaMIka lezathI yatnavizeSa A jIva kare che. bhAvArtha A pramANe che ke- tRNa ane gomayanA agnikaNa karatAM kASThano agnikaNa cirasthAyI ane viziSTazakti-saMpanna hoya che. tethI ja temAM jovAnuMvAMcavAnu-lakhavAnuM vagere kArya thaI zake che. tevI ja rIte mitro ane tArAdaSTino bodha Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 yogadaSTi samuccaya gAthA : 15 anAdikALanA gADha aMdhakAra maya oghadRSTimAMthI jIva turata bahAra Avela hovAthI maMda che. ane alpakALa ja rahenAra che. paraMtu trIjI balA dRSTimAM AvatAM AvatAM mithyAtvamohanIyano udaya vadhAre maMda thavAthI ane jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama vRddhi pAmavAthI vadhAre sAmarthyavALo ane kaMIka vadhu dIrghakALa rahe tevo bodha hoya che. balasAmarthyavALo ane dIrghakAlasthAyI bodha thavAthI tenA saMskAro vadhAre ne vadhAre majabUta paDatA jAya che ke je tIvrasRtinI paTutAnuM kAraNa bane che. ane saMskAro tIvra paDavAthI teno AsvAda dIrghakAlIna rahevAthI vaMdanAdi dharmakriyA karavAnA kALe paNa te bodha, saMskAra ane smRti jhaLahaLatI rahe che tethI dharmAnuSThAno upara kaMika vizeSa prItibhAva jAme che. Aja sudhI mithyAtvanI tIvratAnA kAraNe jema paudgalika sukha ane sAdhano pratye rAga hato tene badale have mithyAtva maMda thavAthI adhyAtmadaSTinI lagana lAgavAthI AtmatattvanA paramArtha svarUpa pratye prItibhAva janmavAthI tenA kAraNabhUta prayojanabhUta) dharmAnuSThAno pratye paNa pratibhAva jAge che. ane tethI sAcI kriyA karavA tarapha A jIva prerAya che. ahIMthI cAra prakAranA anuSThAno paikInuM prathama evuM prIti anuSThAna zarU thAya che. cothI dIprAdaSTimAM vaLI Sa =A bodha (tattvajJAna) uparokta traNa bodha karatAM viziSTa ane dIpakanI prajAnI tulya hoya che. tRNa-gomaya ane kASThano je agni che enA karatAM A dIpakanI prabhA 3 sthitivIrve = vadhu dIrghasthitivALI ane vadhu tIvrasAmarthyavALI che. tevI rIte A dRSTimAM AvelA jIvane mithyAtvano udaya atizaya maMda thavAthI A AtmAnI paramasukhanI prApti mATeno bodha vadhato ja jAya che. indriyasukhanI ghelachA tUTatI jAya che AtmajJAnano prakAza dIpakanI prajAnI jema cirasthAyI ane baLavAnuM banato jAya che. tethI ja tevA prakAranA jJAnanA AvaraNano paTu kSayopazama thavAthI gADha saMskAronuM AdhAna thavAnA kAraNe vaMdanAdi dharmakriyAnA prayogakAle atizaya paTutAvALI smRti thAya che. adhyAtmajJAnanI parAkASThA vRddhi pAmavAthI mohane (ane temAM paNa khAsa viSaya- kaSAyonI vAsanA saMbaMdhI rAga-dveSanI gAMThane) toDavAno prabaLa puruSArtha dharmanI prItithI kare che. AvA prakArano dharmAnuSThAno pratye pratibhAva hovA chatAM ane adamya utsAha rUpa prabaLa puruSArtha karavAno prayatna hovA chatAM paNa haju guNasthAnaka paheluM hovAthI vaMdanAdi dharmakriyAmAM dravyaprayoga samajavo. arthAt dravyadharmakriyA jANavI kAraNa ke haju samyakatva prApta thayeluM nathI tethI samyaktvAvasthAyukta jevI bhAvakriyA thavI joie tevI bhAvakriyA haju ahIM thatI nathI. mAtra dravyAkriyA caDatA caDatA pariNAmavALI bhAvakriyAbhimukha thatI jAya che. tema karatAM karatAM dharmAnuSThAno pratye jJAnanI jhalaka vadhatAM prIti ane zraddhApUrvakanI apUrva bhakti paNa pragaTe Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 15 yogadaSTi samuccaya 7pa che. AvA prakAranI apUrva bhaktinI pariNati ahIM cothI dRSTimAM AvatI hovAthI trIjI dRSTimAM mAtra prIti-bhAvavALAM anuSThAnonA prayatno karatAM ahIM cothI dRSTimAM dharmAnuSThAnomAM prIti ane bhakti ema ubhayabhAva AvavAthI A prayatna apUrva (judI ja jAtano) banI jAya che. ane A kAle prIti-bhakti ubhayapUrvakanA dharmAnuSThAnanuM AcaraNa, tenA pratye paramazraddhA, ane te saMbaMdhI apUrvabodha ema guNono vadhu vikAsa thavAthI A mithyAdRSTi jIvane je "guNasthAnaka" zAstromAM kahevAmAM Ave che te AvA prakAranA guNovALA jIvane AzrayIne ja kahevAya che. sArAMza ke jainazAstramAM mithyASTi jIvomAM paNa je "guNasthAnaka" zabdano prayoga Ave che te AvA prakAranA guNayukta jIvane AzrayIne ja kahela che. ema samayavid puruSo kahe che. vAstavikapaNe mithyAtvAvasthAmAM A cothI dRSTi Ave tyAre ja guNono prakarSa vadhe che. apUrvakaraNa-graMthibheda-anivRttikaraNa vagere prakriyA A dRSTino vega vadhatAM sahaja ane saraLatAthI thaI jAya che. prazna - trIjIdaSTimAM prIti anuSThAna hoya, ane cothI dRSTimAM prIti-bhakti ema ubhayaguNayukta anuSThAna hoya ema je kahevAmAM AvyuM. tyAM prIti ane bhaktimAM taphAvata zuM? uttara :- premabhAva-snehabhAva-mamatA te prIti kahevAya che. ane pUjyabhAva, ahobhAva, vaMdanIyatAno bhAva, bahumAnano bhAva te bhakti kahevAya che. jema ke puruSane potAnI patnI pratye prIti hoya che ane mAtA pratye bhakti hoya che. banne pratye bhojana-vastra-pAtra Adi vastuonuM AdAna-pradAna samAna hovA chatAM haiyAnA bhAva bhinna hoya che. tevI rIte trIjI dRSTikALe A jIva dharmAnuSThAno prIti-bhAvathI kare che ane cothI dRSTikALe A jIva dharmAnuSThAno prIti-bhakti ema ubhaya bhAvathI- pUjyabhAva rAkhIne premapUrvaka kare che. prazna :- A cothI dRSTimAM jJAnaprakAza dIpakanI prabhAsamAna kahyo temAM sthitinI dIrghatA ane vIryanI tIvratAdi je kAraNo samajAvyAM, tenA vinA bIjuM paNa koI adhika kAraNa hoI zake ? uttara :- hA, pUrvanA tRNa-gomaya ane kASThanA agnikaNa karatAM A jJAnaprakAza jema dIrghasthiti ane tIvra-sAmarthyadivALo che tevI ja rIte pAchalI dRSTiomAM AvatI ratna-tArAsUrya ane caMdranI prabhA karatAM vilakSaNa paNa che. dIpakanI prabhA tela-vATa-koDIyuM ane sAnukULa pavana Adi para-padArthone paravaza hovAthI parAdhIna che. vAyuvaDe parAbhavanIya che. asthira che. bujhAvAvALI che. vaLI A jyota hAni-vRddhi pAmanAra che. jyAre A dRSTi pachInI dRSTiomAM AvanArI ratnAdinI prabhA svataMtra che. svAdhIna che. aparAbhavanIya che. sthira che. koithI paNa na bujhAya tevI che. ane tenI kAnti sadA jhaLahaLatI ja rahe che. ema tRNAdinA agnikaNathI adhika paraMtu ratnAdinI prabhAthI hIna prabhA ahIM che ema jANavuM. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 15 (5) sthirA tu bhinnagranthereva bhavati, tadbodho ratnaprabhAsamAnastadbhAvApratipAtI pravardhamAno nirapAyo nAparaparitApakRt paritoSahetuH prAyeNa praNidhAnAdiyoniriti / (E) kAntAyAM tu tArAbhAsamAna eSaH, ataH sthita eva prakRtyA niraticAramAtrAnuSThAnaM zuddhopayogAnusAri viziSTApramAdasacivaM viniyogapradhAnagambhIrodArAzayamiti / sthirA nAmanI pAMcamI dRSTi rAga-dveSanI graMthi jeNe bhedI che. evA samyagdaSTi mahAtmAne hoya che. te dRSTikALe bodha (jJAna prakAza) ratnanI prabhA samAna hoya che. A dRSTikALe thayelo bodha te bhAvathI apratipAtI (na paDavAnA) svabhAvavALo, dinapratidina vRddhi pAmato, koIpaNa jAtanA apAya (patanAdinA bhaya) vinAno, anyane paritApa na karanAro, nirdoSa ane sahaja AnaMdanuM kAraNa, tathA prAyaH praNidhAna-pravRtti Adi AzayonA bIjabhUta hoya che. bhAvArtha evo che ke anAdinI rUDha-gupta-ane ghanIbhUta rAga-dveSanI gAMTha jeNe bhedI che. pulabhAvonI mamatA jeNe tyajI dIdhI che. dehAdithI AtmA jeNe bhinna jANyo che. evA adhyAtmI, mumukSu, paramArtha vedI AtmajJAnIne A sthirAdaSTi hoya che pudgaladravya mAtrathI ane anya sarvajIva mAtrathI huM bhinna dravya chuM. evA bhedajJAnIAtmAne A dRSTi pragaTe che. zAstromAM kahyuM che ke ego haM natthi me koi, nAhamannassa kassai / evamadINamaNaso, appANamaNusAsai // ego me sAsao appA, nANadaMsaNasaMjuo / sesA me bAhirA bhAvA, savve saMjogalakkhaNA // saMthArAporisi // ahamikko khalu suddho, daMsaNaNANamaio sadArUvI / Navi asthi majjha kiMcivi, aNNaM paramANumittaMpi // samayasAra // A dRSTimAM thayelo bodha ratnanI prabhA samAna hoya che. dIpakanI prabhA telavATa koDIyuM ane sAnukULapavana Adi parahetuka ane mahAvAyuthI parAbhavanIya che. jyAre ratnanI prabhA svahetuka ane aparAbhavanIya che tathA dIprAdaSTimAM bodha (jJAna) maMda evA paNa mithyAtvanA udayavALo hovAthI asthira-(Dagamaga) ane caMcaLa hoya che. ane mohano udaya hovAthI parAbhavanIya paNa hoya che. jyAre sthirA dRSTimAM thanAro bodha mithyAtvamohanIyanA upazama ane kSayopazama vaDe janya hovAthI sthira, ane aparAbhavanIya hoya che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 15 yogadRSTi samuccaya (1) apratipAtI = samyakatvanA pariNAmathI patita kare evA tIvra upasargapariSaho Ave to paNa prApta thayelo bhedajJAnAtmaka A bodha ratnanI prabhA jema kadApi nAza pAmatI nathI tema nAza pAmato nathI. AThadRSTinI sakjhAyamAM kahyuM che ke - jeha na marutane gamya, caMcaLatA je navI lahe ho lAla. jeha sadA che ramya, puSTa guNe navi kRza rahe ho lAla. pU. yazovijayajI ma. (ra) pravardhamAna -mithyAtva guNasthAnake mitrAdi prathamanI cAra dRSTiomAM paNa mithyAtvanI maMdatA thatI jatI hovAthI jo ke bodha vRddhi pAmato hato, to paNa have A AtmA samyagdaSTi che. pariNAmanI dhArA vardhamAna vairAgyavALI che. tethI jema prayogonI kasoTI upara ratnanI prabhA orane ora vRddhi pAme tema sthirAdaSTimAM AtmAnubhava rUpa kasoTI dvArA samyagbodha dina-pratidina baLavattara bane che. ane vRddhi pAme che. (3) nirapAya = dIpakanI prabhA tela-vATAdine paravaza hovAthI te te padArtho khuTI paDatAM apAya (nAza) pAmanAra che. vAyuthI sarvathA nAza thavA rUpa bhayathI bharapUra che. jyAre ratnanI prabhA para-dravyAvalaMbI na hovAthI nirapAya = nirbhaya che. koI paNa parapadArthanA TekA upara je ubho hoya te Teko khasI jatAM paDI jAya che paraMtu ratnanI prabhA svAvalaMbI hovAthI apAya (nAza-bhaya) vinAnI che. vAyu AdirUpa upasarga-pariSahothI paNa nirbhaya che. mohanIyanA kSayopazamathI A prakAza pragaTa (prApta) thayo che mATe have kadApi te bujhAto nathI. basa, pragaTyo te pragaTyo. have kALAntare dhIre dhIre moharUpa aMdhakArane nAza thaye ja chuTako. ratnadIpaka pragaTe to have moha-aMdhakAra rahe ja nahIM. (4) nAraparitApa =dIpakanI jyota gharamAM kyAMya sparzI jAya to gharane bALI paNa nAkhe. ghara baLI javAthI athavA tApa Akaro lAgavAthI dIpakanI jyota anya jIvone saMtApa paNa kare, najIka beThelAne dAha ane tApa paNa Ape, jyAre ratnanI prabhA caMdranI cAMdanInI jema zItaLa-svaccha ane dAha-tApAdithI mukta hovAnA kAraNe koIpaNa anya jIvane pIDA karatI nathI. tevI rIte sthirAdi dRSTimAM thayelo jJAnaprakAza A AtmAne ahiMsA-satya-acaurya-tarapha ja doranAra hovAthI parajIvane alpa paNa pIDA ane paritApa na upaje tenI paripUrNa kALajI A jJAnaprakAzamAM hoya che. tathA A jJAnaprakAza niyonI apekSAyukta hovAthI kadAgraha ke ekAnta Agraha vinAno hovAnA kAraNe sarvadarzanakAronI vAtono te te nayothI samanvaya karanAra che. enA kAraNe A syAdvAdI sarvapriya bane che. ane bIjA jIvone paNa nayonI sApekSapaNe dRSTi ApanAra Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya hovAthI parano upakAra karavA svarUpa cittamAM zItaLatA ane AhlAdakatA ApanAra bane che, paraMtu paritApa karanAra banato nathI. 78 (5) paritoSahetuH ratnonI prabhA dekhIne haiyuM paritoSa (AnaMda) pAme che. kAnti dekhIne AMkha Thare che. citta prasanna bane che. ratna joyA pachI evo paritoSa (AnaMda) prasare che ke kAcAdi tucchavastu jovI gamatI nathI. tevI rIte A dRSTino bodha AvavAthI AtmAne paramAtmAnA zAsanathI AtmAnuM svarUpa samajAi jAya che. dekhAi jAya che. citta prasanna prasanna thai jAya che. zuddhajJAnAdi guNamaya AtmasvarUpa bhAsavA lAge che. je jovAnuM hatuM te zAstrothI dekhAvAthI dhanyatA anubhave che. pudgalonA rUpa-raMgo jovAnI ke bAhyAlaMbana mAtramAM aMjAi javAnI je kutUhalavRtti hatI te vyAvRtta thai jatAM sahaja svabhAva mANyAno AnaMda AnaMda prasare che. = (6) prakhiyAnAviyoniH sthirAdi dRSTimAM AtmAne samyaktva jhaLahaLe che. vItarAga paramAtmAnAM vacanonI apUrva zraddhA ane prema varte che. tethI have A AtmA praNidhAnAdi pAMca Azayaratnane meLavavA utsuka bane che. bhautikabhAvothI adhikAdhika karavAmAM parAbhukha thai dharmakAryo karavAnI praNidhAnatA (prabaLa icchA), samaya maLatAM te dharmakArya pravRtti, sAme AvatAM vighnono parAjaya, aMte siddhi ane viniyoga ityAdi prApta kare che. koi koi pustakomAM pradhAnAviyoniH ne badale parijJAnAviyoniH evo pATha paNa (pAThAntara) dekhAya che. (juo DaoN. bhagavAnadAsabhAi kRta vivecana) = = gAthA : 15 = parijJAnAdiyoniH ratnanI prabhA dvArA ratnanI ArapAra sarva bhAgo dekhAya che. tenI kAntithI anya padArtha paNa jaNAya che. tevI ja rIte sthirA dRSTimAM AvelA AtmAne samyaktva thavAthI Atmatattva e ja sAra che, ema yathArtha jaNAya che. samyaktva rUpa bodhiratnanA prakAzathI AtmajJAnI vastune vastugate (yathArthapaNe) jANe che. jema hIro hAtha lAgavAthI ane hIrAnI kiMmata samajAvAthI sAMsArika kAca Adi anya tuccha vastuonuM mUlyAMkana thai jAya che. tema bodhiratnarUpa hIro maLavAthI tenA prakAzathI ja sAMsArika paudgalika anya padArtho tuccha che, nirmAlya che ema samajAi jAya che. jema jAtimAn ratnanI prAptithI sukha saMpatti vadhe che. aniSTo ane muzkelIo dUra thai jAya che. tema bodhiratna maLavAthI AtmAnI Apattio dUra thAya che. saMpattio vadhe che. ane maMgala ja maMgala thai jAya che. chaThThI kAntAsRSTimAM A bodha tArAnI kAnti (prabhA) samAna hoya che. A dRSTinuM nAma "kAntA" rAkhavAnuM kAraNa e che ke kAntA eTale pativratA strI, jema pativratA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya strI gharanAM saghaLAM kAma karatI chatI tenuM dhyAna patimAM ja hoya che. tema A dRSTimAM Avelo puruSa saMsAranAM saghaLAM kAmo karavA chatAM tenuM dhyAna zAstrAnubhavamAM ja ekAgra hoya che. jJAnI puruSonI upakArI vANImAM ja citta ramatuM hoya che. karmonA udayanI paravazatAnA kAraNe ja saMsArasaMbaMdhI kAma karavuM paDe che, paraMtu tenuM potAnuM citta anAsakta ja hoya che. A dRSTimAM jJAnaprakAza tArAnI prabhA jevo dUra dUrathI camakato ane jhaLahaLato dekhAya che. ratnanI prabhA mAtra Aju bAjunA parimitakSetramAM ja prakAza Ape che. jyAre tArAnI prabhA anaMta AkAzamAM dUra dUrathI camake che. jyota batAve che tema A dRSTimAM vartato jJAnaprakAza AtmAnA anaMta jJAnAnaMdamAM camake che. A kAraNathI A dRSTimAM Avelo bodha sahajabhAve atyaMta sthira hoya che. Dagamaga sthitivALo hoto nathI. uttamajJAnadazA hovAthI tenA vaDe karAtuM vaMdana, paccakkhANa, pratikramaNa, bhakti, vaiyAvaccAdi dharmanAM sarvAnuSThAno (1) niraticAramAtra ja hoya che (2) zuddhajJAnadazAnA upayogane anusaranArAM hoya che (3) viziSTapaNe apramattatA che pradhAna jemAM evAM hoya che (4) viniyoga che pradhAna jemAM evA gaMbhIra ane udAra AzayavALAM hoya che. AvA prakAranA vizeSaNovALAM anuSThAno te AtmAnAM hoya che. teno marma A pramANe samajavo. gAthA : 15 (1) niraticAramAtra- sevAtAM sarve paNa dharmAnuSThAnomAM sahajabhAve ja koi doSa na lAge evI sAdhanA hoya che. kAraNa ke paramArthapadanA premanI evI laganI lAgI hoya che ke zarIranI sukhazIlatA naSTa prAyaH banI jAya che. kAraNa ke aticAro sukhazIlatAthI ja sevAya che. mAnavabhava, uttadharmArAdhana, jainazAsananI prApti, A sarve Atmahitasarjaka bhAvo atizaya durlabhata che. ema samajI dharma karavAmAM adamya utsAhanA kAraNe sahajabhAve ja aticAra rahita jIvana A dRSTivALA jIvanuM bane che. (2) zuddhopayogAnusAri jyAre A AtmAne vastunI durlabhatA ane duSkaratA samajAya che tyAre anAyAse ja te kArya sAdhanAmAM ekacittatA AvI ja jAya che. jema ke vidyAsAdhaka ke rAdhAvedha sAdhaka AtmAo potAnI AraMbhelI vidyAsAdhanAdimAM kevA layalIna bane che? tema A dRSTimAM AvelA mahAtmAo prApta thayela dharmArAdhananI amUlyatAne jANatA chatA te te kAryasAdhanAnA kALe dattacitta thai ekAkAra bane che mohano mUlathI parAbhava karavAnA zuddhopayogavALA bane che. alpamAtrAe paNa citta bAhyabhAvamAM javA detA nathI. - 79 (3) viziSTApramAdasacivaM= A kAraNathI (eTale ke niraticAratA ane zuddhopayogatA A banne dazA jAgRta hovAthI) ja atyanta apramAdadazAnI pradhAnatAvALI dharmArAdhanA hoya che. nidrA-vikathA-ke rAgAdi pramAdo rahita zuddha dharmakArya seve che. (4) viniyogapradhAna= potAne prApta thayelI dharmArAdhanAnI A mahAsaMpatti bIjA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya paNa yogya ane uttamajIvo kema pAme ? te mATe satata sajAgapaNe pravRttizIla thaine pravarte che. eTale svAcaraNa evuM uMcuM. nirdoSa, ane apramAdI hoya che ke je joine bIjA anya uttamajIvo paNa te pramANe AcaraNa karavA prerAya che. mahAtmAnA A kAryonI anumodanA kare che ane dhIra-gaMbhI2-madhuravANI vaDe potAne prApta thayela dharmAnuSThAno bIjAne samajAve che. potAne siddha thayela te te dharmAnuSThAnomAM anyane joDe che. ane AtmasukhanA sahaja AnaMdane pote mANe che ane anyane paNa Avo anubhava karAve che. 80 (5) gaMbhIrodArAzayam uMcI tarehanI dharmArAdhanA AdaravA chatAM alpamAtrAe paNa svaprazaMsAnI apekSA rAkhatA nathI. mAna-mobhAnI ke moTA dekhAvAnI manovRtti leza mAtra paNa sparzatI nathI. kaLI na zakAya evuM A mahAtmAnuM gaMbhIra ane udAtta citta hoya che. tathA anyanA nAnA-moTA aparAdhonI upekSA karanArUM, potAnA zArIrika parizramane paNa gaNakAryA vinA anyane ApavA-samajAvavA satata pravRttizIla evuM udAra citta sadA varte che. AvuM dharmAnuSThAna chaThThI kAntAdRSTimAM Ave che. = gAthA : 15 prabhAyAM punararkabhAsamAno bodhaH, sa dhyAnahetureva sarvadA, neha prAyo vikalpAvasaraH, prazamasAraM sukhamiha akiJcitkarANyatrAnyazAstrANi / samAdhiniSThamanuSThAnam / tatsannidhau vairAdinAzaH / parAnugrahakartRtA / aucityayogo vineyeSu / tathA'vandhyA satkriyeti / parAyAM punardRSTau candracandrikAbhAsamAno bodhaH saddhyAnarUpa eva sarvadA / vikalparahitaM manaH / tadbhAvenottamaM mukyuM / ArUDhAvarohaNavannAnuSThAnaM pratikramaNAdi / paropakAritvaM yathAbhavyatvaM tathA pUrvavadavandhyA kriyeti / sAtamI prabhAdRSTimAM bodha sUryanA prakAza samAna hoya che. tArAno prakAza maMda, ane parimita hoya che. jyAre sUryano prakAza amaMda ane aparimita hoya che. tenI ugratA ane jAjvalyamAnatA paNa koi apUrva ja hoya che. tema ahIM sAtamI dRSTimAM jJAnaprakAza adhika hoya che. atizaya mAtrAvALo ane jAjvalyamAna evo jJAnaprakAza AtmAne sarvakAle dhyAnano hetu ja bane che. dhyAna eTale Atmatattva sAdhaka evA koipaNa eka viSayanA ciMtanamAM ekAkAratA prApta thavI te. A dazAmAM mohadazA kSIyamANa thatI hovAthI tattvaciMtananA ja viSayamAM AtmA nirbhayapaNe ekAkAra banI jAya che. ane tethI ja A dazAmAM prAyaH koipaNa prakAranA saMkalpa-vikalpo thavAno avasara ja sAMpaDato nathI. citta koipaNa vicAromAM jatuM nathI. koi deva-mAnava-pazu-ke pakSijanya upasargo (anukULa ke pratikULa) Ave athavA kudaratI ThaMDI-garamI-varasAda Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 15 yogadRSTi samuccaya 81 AdinA pariSado Ave to paNa tenA nivAraNanA upAyano, ke pratikArano paNa saMkalpavikalpa manamAM uThato nathI. sAnukULa ke pratikULa avasthAmAM sadA samatAmaya ja AtmA rahe che. ane tethI ja sAnukULatAmAM ke zarIranI sukhazIlatAmAM sukha na mAnatAM "prazamabhAva'mAM ja sukhano pUrNa anubhava kare che. A mahAtmAone samatAnA sukhano ja svAda lAge che. cittane nirvikalpa rAkhavAmAM ke prazamabhAvamAM sukha mANavAmAM anya koI zAstrapAThano ke zlokono AdhAra levo paDato nathI. anya sarva zAstro akiMcikara banI jAya che. potAnA AtmAno AtmAnubhava ja sukhakAraka bane che. ane tethI ja te kAle karAtuM dhyAna-tapa Adi sarva anuSThAna samAdhiniSTha hoya che. alpa paNa cala-vicalatA ke AkuLavyAkulatA saMbhavatI nathI. temanA AtmAmAM eTalI badhI prazAntavAhitA prasare che tathA tenI Aju-bAjunA dravya-kSetramAM paNa evI prazAntavAhitA jhaLake che ke temanA sAnidhyamAM pharatA vAghabakarI, ke sarpa-nakulAdimAM jAtibaddha vairano paNa nAza thaI jAya che. kalyANakArI amRtamaya dharmadezanA dvArA niraMtara paropakAra-parAyaNapaNe ja A AtmAo varte che. pote mahAyogI hovAthI teonA mukhakamalamAMthI evI uttama bhavya dezanA vahe che ke je prAyaH parano upakAra karanAra ja bane. vineyo (ziSyo) pratye aucityayoga Acare che. pratyeka ziSyonuM je bhAve Atmahita thAya te bhAve temanA pratye ucita AcaraNAthI varte che. koI paNa ziSyo pratye rAga, mamatA, pakSapAta, verajhera, Antaraleza, Adi samasta dUSaNothI rahita tathA ziSyonA vinaya-sevA-bhakti-ke vaiyAvacca AdinI talamAtra paNa apekSA hRdayamAM rAkhyA vinA svasvabhAva-parAyaNa A mahAtmAo mAtra ziSyonA AtmakalyANa arthe dharmadezanA ane hitazikSA ApavA dvArA ucitapaNe pravarte che. manamAM alpamAtra paNa sevAdinI apekSA rAkhatA nathI. tethI koI ziSya avinIta hoya to paNa temanuM mana alpa aMze paNa durbhAtuM nathI. ane temanA pratye leza mAtra paNa aruci ke dveSabhAva pedA thato nathI. tethI ja teoe AcarelI AtmasukhanI prApti mATenI dharmakriyA kadApi vadhdha (niSphaLa) banatI nathI teonI dharmakriyA sadA avadhya ja bane che, niyamA potAne karmakSayarUpa phaLa ApanArI ja thAya che tathA ziSyono paNa upakAra karavAvALI ja bane che. A pramANe A prabhASTi e kevalajJAnanI prAptinI pUrvakAlavartI sarvottama nirvikalyAvasthAvALI dRSTi che. vyavahArathI prazasta gaNAtA kaSAyo paNa A dRSTimAM AvelA mahAtmA tyajI de che. mokSano rAga, saMsArano dveSa, duHkhI puruSo pratye karuNA, paranA co. 6 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 15 duHkho dUra karavAnI para-pratyayikadRSTi A badhuM zubha (prazasta) hovA chatAM paNa saMkalpavikalpa karAvanAra che. mananI dhAraNA pramANe thAya to mAna ane AnaMda karAvanAra che ane mananI dhAraNA pramANe na thAya to kleza karAvanAra che. A pramANe prazasta rAgadveSa paNa para-pratyayika bhAva hovAthI ahIM AvelA A mahAtmAo te prazasta rAgadveSano paNa tyAga kare che. 82 have chellI AThamI parAdRSTimAM caMdramAnI cAMdanI samAna suMdara nirmaLa bodha hoya che. jo ke sUrya paNa samasta pRthvI upara prakAza pAthare che ane vadhu teja Ape che to paNa te ugra che. tApa yukta che. teno prakAza garama garama lAge che. jyAre caMdranI cAMdanI zItaLa ane AhlAdaka lAge che. cAMdanImAM besavuM, uThavuM sarvajIvone ruce che. mATe sauthI zreSTha caMdrano prakAza che. tenA jevuM je jJAna (bodha) te parArdaSTimAM hoya che. zreSThamAM zreSTha A dRSTi che. AnAthI zreSTha anya koi dRSTi have nathI. tethI ja A dRSTinuM nAma "parArdaSTi' (eTale antima, sarvottama) nAma pADavAmAM Avela che. pAsarvathA zreSTha, sarvathA antima evI je dRSTi te parASTi caMdra samasta pRthvIne prakAzita kare che. paraMtu te caMdra pRthvI svarUpa ke pRthvIgata padArtha svarUpa banI jato nathI. tema parASTimAM Avelo AtmA jJAna dvArA traNe bhuvanane prakAzita kare che (arthAt jANe che), paraMtu AtmA ke AtmAnI jJAnadazA traNa bhuvanarUpa banI jatI nathI. zAtA ke jJAna A bemAMthI koipaNa zeyarUpe banI jatuM nathI. jema ghaTane jANato AtmA ghaTasvarUpa banato nathI, tema jagatane jANato AtmA jagatsvarUpa banI jato nathI. A bodha sarvakAle sAna rUpa ja hoya che. atyanta zuddha Atmadravya banyuM hovAthI sadA sadkAnamaya eTale ke samAdhimaya ja hoya che. parabhAvadazA na hovAthI vyagratA ke Akula-vyAkulatA saMbhavatI ja nathI. ahIM sadbAna zabdano "sadA samAdhimaya A AtmA hoya che" evo artha karavo. paraMtu uttama dhyAna hoya che. ema artha na karavo. kAraNa ke A avasthAmAM AtmAne dhyAnAntarikA dazA hoya che. dharma dhyAnanA cAra bhedo ke zukladhyAnanA prathamanA be bhedo A AtmA kevalI hovAthI oLaMgI gayA che. kAraNa ke A cha bhedo chadmastha jIvane ja hoya che. ane antima be bheda yoganirodhAtmaka hovAthI teramAnA aMte AvavAnA che eTale ahIM dhyAna zabdano artha cittanI ekAgratA athavA sthiratA e rUpa na levo paraMtu samAdhistha evo artha samajavo. sahajAnaMda svasvabhAvaparAyaNa A AtmA hoya che. tethI teonuM mana vikalpa rahita bane che. taddamAvena-vikalponA abhAvanA kAraNe ja svabhAvadazAnI ramaNatAnuM parama uttamasukha teone varte che. jIvana doSarahita hovAthI pratikramaNAdi zubhAnuSThAna teone Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya saMbhavatAM ja nathI. jema je puruSa parvatanA zikhara upara na caDyo hoya tene caDavAnuM hoya. paraMtu ( ArUDha )-parvatanA zikhara upara caDelAne avaroLa-caDavAnuM hotuM nathI, tenI jema A AtmAone svataH doSono abhAva hovAthI pratikramaNAdi dharmAnuSThAno saMbhavatAM nathI. je sAdhaka hoya tene sAdhanonI ane sAdhanAnI jarUra hoya che. paraMtu jeNe sAdhya sAdhI lIdhuM hoya che tene sAdhananI ke sAdhanAnI jarUra rahetI nathI. sadA paranA upakAro karavAmAM ja parAyaNa rahe che. gAthA : 15 dharmadezanA ane gAmAnugAma vihArovaDe prajAjanone dharma pamADavAnI paropakArakAritA ja hoya che. A parano upakAra karavArUpa paropakAritAno artha vaktAne AzrayI A pramANe che. yathAmanyatva tathA, jeTalI jeTalI jenI bhavyatA (pUrve bAMdhelAM tIrthaMkaranAmakarmAdi karmo udayamAM AvavAthI upadeza ApavAnA phaLane ApanArAM karmo) bAkI che teTalI ja paropakArakAritA hoya che. eTale ke potAnuM tIrthaMkaranAmakarma Adi karma keTaluM zeSa che ? AyuSyAdi keTaluM che ? te joine tene anusAre pravartana hoya che. nizcayanayathI to potAnAM zeSa rahelAM karmone toDavA mATe ja dharmadezanAdi Ape che, paraMtu vyavahAranayathI te dezanA dvArA parajIvono upakAra thato hovAthI te bhagavaMto paropakArI kahevAya che. jeTalI potAnAmAM bhavyatA yogyatA=zeSakarmone khapAvavAnI prayojanatA hoya che teTalI dezanAdi vaDe paropakAra-parAyaNatA hoya che. athavA ''yathAmavyatva tathA'' A zabdano artha zrotAne AzrayI A pramANe paNa karI zakAya che. je zrotAmAM jeTalI bhavyatA (pAtratA-yogyatA) hoya teTalo ja teno upakAra kare che. kAraNa ke upAdAnanI yogyatA pramANe ja kArya thavAnuM che. jhAjhuM phaLa temAM AvavAnuM nathI mATe teno teTalo upakAra kare. ema paNa artha karIe to thai zake che. temAM kaMi asaMgata artha lAgato nathI. 83 tathA pUrvavatvA hriyA -tathA pUrvanI prabhAdRSTinI jema ahIM je je dezanAvihArAdi kriyA karAya che te te niyamA pUrvabaddhakarmone udayathI bhogavIne athavA vipula nirjarA karavA dvArA pUrNa karavA rUpa phaLane ApanArI ja bane che tethI avasthya ja che. va-- eTale niSphaLa, ane avandhya eTale niyamA svasAdhya phaLane ApanArI, nirjarA svarUpa lane ApanArI ja che. jenAthI aMte avazya muktipada prApta thAya che. 1 avarohaLa zabdano artha utaravuM ane parvata upara caDelAne have caDavAnuM nathI tema A che. mATe "caDavuM" artha karela che. athavA prayojana Arohano artha caDavuM thAya che. paraMtu ahIM munine pratikramaNAdi nathI. e artha saMgata thAya vazathI caDelAne jema utaravAnuM hotuM nathI tema uMcI avasthAe caDelAne AvA nIcI avasthAnA doSo hotA nathI mATe pratikramaNAdi saMbhavatA nathI. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 15 evaM sAmAnyena sadRSTeryogino dRSTiraSTadhetyaSTaprakArA / atrAha-graMthibhede sadRSTitvaM, sa ca dI? (pro)ttarakAlamiti kathaM saddaSTedRSTiraSTadheti / ucyate-avandhyasadRSTihetutvena mitrAdidRSTInAmapi satItvAditi / varSolakaniSpattAvikSurasakakkabaguDakalpAH khalvetAH khaNDasarkarAmatsyaNDIvarSolakasamAzcetarA ityAcAryAH, ikSvAdInAmeva tathAbhavanAditi / rucyAdigocarA evaitAH / etAsAmeva saMvegamAdhuryopapatteH ikSukalpatvAditi / nalAdikalpAstvabhavyAH / saMvegamAdhuryazUnyatvAt / anena sarvathA'pariNAmikSaNikAtmavAde dRSTibhedAbhAvamAha-tattathAbhavanAnupapatteriti // 15 // A pramANe sAmAnyathI saddaSTivALA yoginI A dRSTio aSTadhA eTale ATha prakAranI che. ema graMthakArazrIe samajAvyuM. tRNanA agnikaNa AdinI upamAo ApIne dRSTionI sAmAnyathI rUparekhA jaNAvI. jethI ziSyavargano A viSayamAM Acho-pAtaLo khyAla AvavA vaDe sukhada praveza thAya. jo ke granthakAra pote ja vistArathI A dRSTio kramazaH samajAvavAnA ja che. to paNa saMkSepathI rUparekhA jANI hoya to vistArathI kahevAto viSaya samajI zakAya e AzayathI sAmAnyapaNe ATha dRSTio jaNAvI. A AThe dRSTio "saddaSTi evA AtmAnI" che. ahIM eka zaMkA thavI saMbhavita che ke saddaSTi eTale samyaSTi , sAcI daSTivALA AtmAo eTale ke apUrvakaraNa dvArA graMthibheda karAyA pachI kramazaH prApta thatA upazama, kSayopazama, ane kSAyika ema traNa prakAranA samyakatvavALA jIvone ja samyagdaSTi saddaSTi kahI zakAya che. eTale ke graMthibheda thaye chate ja "saddaSTipaNuM" Ave che ane sarva = te graMthibheda to, mitrAtArA-balA ane dIprA ema yoganI prathamanI cAradRSTio vaTAvavA jeTalo kALa pasAra karyA pachI (arthAt teTalo dIrghakALa gayA pachI) tenA uttarakAlamAM ja Ave che. kAraNa ke prathamanI cAra dRSTio to apunarbandhAvasthAdivALA camAdhanA pUrvArdhakALamAM zarU thAya che. cAradRSTiomAM mithyAtvanI maMdatA thatAM thatAM graMthibheda thAya che. to saddaSTijIvanI (samyagdaSTi jIvanI) dRSTi aSTadhA kevI rIte bane ! sadRSTinI dRSTi to sthirA-kAntA-prabhA ane parA ema cAra ja thavI joie. prathamanI cAra to mithyASTikALe hoya che. (ahIM koi koi pustakomAM tIrthottaranikane badale vIprottara evo pATha jovA maLe che. teno artha tIur + 3ttarakSAnamaka dIprAdaSTi zarU thayA pachInA uttarakAlamAM te graMthibheda thAya che. ema artha karavo. bhAvArtha banneno samAna che.) uttara - 3o uparanI zaMkAno uttara apAya che ke mitrAdi prathamanI cAradaSTio avazya mithyAtvAvasthAkALe ja hoya che. ane sthirAdi pAchaLanI cAra dRSTio ja saddaSTikAle (samyagdaSTikA) hoya che. tathApi mitrAdi prathamanI cAradaSTio mithyAtvanI Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya maMdatAjanya hovAthI yogarUpa banavAnA kAraNe saddaSTinI prAptinuM avalpya (amogha-acUka) kAraNa banatI hovAthI mitrAdi prathamanI cAradaSTio paNa "satI" rUpa che. dRSTi zabda strIliMga hovAthI tenA vizeSaNarUpe sI-zabdamAM strIliMga karyuM che. A samajAvavA mATe graMthakAramaharSi eka suMdara dRSTAnta Ape che ke - gAthA : 15 varSolaka (sAkaranA moTA TukaDAomAM doro rAkhIne banAvela, hoLI (hutAsanI)nA samaye vecAtA hAraDA, phUlanI mALAnI jema banAvela moTI sAkarano hAra, khaDIsAkara) banAvavAmAM zeraDIthI mAMDIne pasAra thatI judI judI avasthAo kAmanI che. ane te avasthAo dvArA ja varSolaka bane che. tenI jema A dRSTiomAM paNa samajavuM. (1) A (2) rasa (3) vAva (4) guDa (5) vaDa temAMthI banAvelI jhINI khAMDa, (6) sA khAMDamAMthI banAvelI jhINI sAkara = = = = = zeraDI =ke je sAMThArUpe hoya che te, zeraDIno kADhela pravAhI rasa, = 85 rasane ukALIne goLa banAvavA mATe karelo kAvo, (mAvo) ke jene ThAravAthI goLa banavAno che te, rasane ThAravAthI banelo goLa, tvA: vastu tA:-uparanA cAra dRSTAntanI tulya mitrAdi prathamanI cAra dRSTio che. tathA (7) matsyenDI= te jhINI sAkaramAMthI banAvela moTI sAkara, arthAt sAkaranAM cosalAM, (8) varSAMtaja = sAkaranA moTA cosalAmAMthI banAvelA hAra, samAzvetarAH = A cAra udAharaNa samAna sthirAdi zeSa cAra dRSTio che. zeraDIthI goLa banavA sudhInI avasthAsamAna prathamanI mitrAdi cAra dRSTio che. ane khAMDathI varSolaka banavA sudhInI avasthA samAna pAchaLanI sthirAdi cAra dRSTio che. sArAMza ke-varSolaka banAvavAmAM zeraDIthI mAMDIne tamAma AThe avasthAo kAmanI che. kAraNa ke rUsvArInAmeva tathAmavanAviti -ikSu, teno rasa, tathA mAvo ityAdi te te rUparUpAMtaro ja thatAM jAya che pUrva avasthAnuM dravyaja uttara uttara avasthA svarUpa banatuM jAya che. tevI ja rIte parASTi vALI AtmAnI uttama-aMtimakoTinI zuddhAvasthA prApta karavA mATe mitrA-tArA-balA Adi sarva dRSTio vRddhi pAmavA rUpe kAmanI che. kAraNa ke mitrA dRSTi ja kAlAntare tArA dRSTi bane che ane tArA dRSTi ja kAlAntare balA dRSTi bane che ema sarve paNa dRSTio yogAtmaka che koi dRSTi oghAtmaka nathI. A rIte mitrAdi dRSTio kAraNa che ane sthirAdi dRSTio kArya che. kAraNamAM kAryano upacAra karela che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 yogadaSTi samuccaya gAthA : 15 prazna :- ahIM zeraDI tathA temAMthI thatAM kramazaH ATha rUpAntaronI upamA mitrAdidaSTio samajAvavA mATe je ApavAmAM AvI che tenI pAchaLa zuM koI karANa che? zeraDInA AThe rUpAntaromAM prati-rUpe madhuratA ja madhuratA vRddhi pAmatI jAya che. tevI madhuratA zuM ahIM paNa vRddhi pAme che ? uttara :- hA, ahIM A mitrAdi ATha dRSTio anukrame ruci (zraddhA-Atmatattvano prema, paramArthatattvanI prIti Adi)nA viSayavALI che. patAsAmeva saMsAdhupapa = mitrA Adi ATha dRSTio kramazaH saMvegarUpI madhuratAnI prAptivALI che. A paMktimAM koI koI pustakomAM teSAM hovAthI patana =zabda puliMga paNa che. tethI ruci ke mitrAdidaSTi artha na karavo, kAraNa ke te strIliMga che. paraMtu pati no artha ruci AdinA A viSayo ema artha karavo. te kAraNathI ruci AdinA A viSayo ja saMvegarUpI madhuratAnI utpatti karanArA che. tethI te viSayo (athavA te viSayovALI dRSTi) ilutulya che. athavA patid zabda sAmAnyathI napuMsakaliMga samajavo. jethI temAM puliMga strIliMga banne laI zakAya. tethI A dRSTio kramazaH saMvega svarUpa adhika adhika madhuratA utpanna karanArI che evo artha paNa saMgata che. jema zeraDI ane tenA pachInA rUpAntaromAM madhuratA vadhatI ja jAya che tema mitrAdaSTimAM ane tenI pachInI dRSTiomAM kramazaH saMvega (mokSabhilASa)nI madhuratA vadhatI ja jAya che. pachI pachInI dRSTimAM mokSa pratyenI tathA paramArthatattvaprAptinI abhilASA vadhatI ja jAya che. A madhuratA je mANe tene ja anubhava gamya che. zabdathI vAcya thaI zakatI nathI. zeraDI ja jo na hoya to rasa na nIkaLe, rasa na hoya to kakkaba na bane, ane kakkaba na hoya to goLa na bane, tevI ja rIte mitrAdaSTi na Ave to tArAdaSTi na Ave, tArAdaSTi na AvI hoya to balAdaSTi na Ave ityAdi samajI levuM. tyArI ema pUrvarSi mahApuruSo kahe che. anAdikALathI je mithyAtvI che. ane anaMtakALa sudhI je mithyAtvI ja rahevAnA che. tevA abhavyajIvo ke jemAM mitrAdi yoganI dRSTio AvavAnI nathI teo (navapUrvAdinuM jJAna pAme to paNa, ane suMdara cAritra pALe to paNa) nalAdi nAmanA ghAsanI tulya che. nadI kinAre ugatI dharo athavA barU AvA ghAsane nala kahevAmAM Ave che. A ghAsa sarvathA madhuratA vinAnuM hoya che. tevI ja rIte abhavyajIvo paNa saMvega rUpa madhuratAthI sarvathA zUnya hoya che. te abhavyo bhale ghaNI dravyakriyA kare, zAstro bhaNI paMDita thAya, mAna-pAna pAme, paraMtu teonuM hRdaya saMvega pariNAmathI Adra banatuM nathI. game teTalI madhuratAvALuM dUdha sarpa pIe to paNa te sarpa nirviSa thato nathI. potAnI prakRti badalato nathI. tema abhavyajIvo paNa tevA che. eTale mitrAdi yogadazAnI A dRSTio abhavyamAM kadApi AvatI nathI. bhavyamAM ja kAla pAke tyAre pragaTe che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 15 yogadRSTi samuccaya bhavya AtmAmAM paNa acaramAvartamAM oghadRSTi hoya che. ane caramAvartamAM paNa ghaNo bhAga gaye chate bahu bhAvamala kSaya thayA pachI mitrAdi prathamanI cAradaSTio kramazaH Ave che. ane caramAvartanA pazcAdardhakAlamAM sthirAdi dRSTio kramazaH Ave che. A rIte bhavya AtmAmAM dRSTi badalAya che. daSTibheda saMbhavI zake che. dRSTio badalAtI hovAthI Atmadravya nitya hovA chatAM pariNAmI nitya che. parivartana pAmanAra evo nitya che. paraMtu ekAnta nitya athavA ekAnta kSaNika nathI. na =A pratipAdana vaDe AtmAne sarvathA apariNAmI mAnavAmAM ke sarvathA kSaNika AtmA che ema mAnavAmAM upara samajAvela dRSTibhedono abhAva ja thAya che. dRSTibheda thavo zakaya ja nathI. kAraNa ke te te dravyanuM te te bhAve pariNamana thavuM e vAta banne ekAntavAdamAM asaMbhavita che. (1) jo ekAnta nitya ja AtmA hoya to pariNamana ja na thAya, kAraNa ke pariNamana thAya ke dRSTi badalAya to te AtmadravyanuM te te dRSTivALArUpe rUpAntara thayuM kahevAya, ane AvA prakAranuM rUpAntarapaNuM AvavAthI ekAnta nityatA rahe nahIM. (2) evI ja rIte jo ekAnta kSaNikavAda svIkArIe to prathama samayavartI je dravya che. te dravya ja bIjA samaye rahetuM nathI. tethI oghadRSTimAMthI kALakrame mitrAdi dRSTio te ja AtmAne pragaTa thavAnI vAta ja ghaTe nahIM. mATe A banne ekAntadaSTi barAbara nathI. tethI ekAnta nitya AtmA che ema mAnanArA nyAya-vaizeSika ane sAMkhyadarzananA mate "yoga mArga"nuM pratipAdana niSphaLatAne pAmaze, kAraNa ke jo AtmA badalAto nathI to bhavAbhinaMdImAMthI yogadRSTivALo ane saMsArImAMthI muktivALo banavAno ja nathI. tethI yogamArganI AvazyakatA kayAM rahI ? evaM ca yogamArgo'pi, muktaye yaH prakalpyate / so'pi nirviSayatvena, kalpanAmAtrabhadrakaH // 488 // yogabiMdu // anyadarzanazAstromAM (ane jainadarzanamAM paNa ekAnta nizcayanayanuM ja AlaMbana laI vyavahAranayane mithyA kahenArA je ekAntavAdIo che. teomAM) je yogamArga batAvAya che. te nirviSayaka thavAthI kalpanA mAtrathI (upara-uparathI ja) bhadraka-sAro dekhAya che. sUkSma rIte to doSathI bharapUra che evI ja rIte ekAnta kSaNikavAdamAM paNa eka kSaNa pachI bIjA kSaNe dravya rahevAnuM ja nathI, to mukti mATe yoga sevavAnI jarUra ja kyAM rahI ? tethI pariNAmI nitya AtmavAda ja yuktisaMgata che. ema mAnavuM e ja upakArI ane satya che. tema svIkAravAthI ja bhavathI mukti taraphanuM prayANa ane aSTavidha dRSTibheda ghaTI zake che. anyathA eTale jo pariNAmI nityadravya na mAnIe to te te dravyanuM tathA tathA bhavananI anupapatti thavAthI daSTibhedono abhAva ja thAya che. (15) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 yogadRSTi samuccaya gAthA : 16 iyaM ca sakalayogidarzanasAdhAraNeti yathAvidhAnAM yathA bhavati tathAvidhAnAM tathAbhidhAtumAha A aSTavidhadRSTi sakalayogionA darzanamAM sAdhAraNa che. eTale jevA prakAranA yogione jevI jevI dRSTi hoI zake che tevA tevA prakAranA yogione tevI tevI dRSTi che ema jaNAvavA mATe graMthakArazrI kahe che ke yamAdiyogayuktAnAM, khedAdiparihArataH / adveSAdiguNasthAnaM, krameNaiSA satAM matA // 16 // gAthArtha = kheda Adi doSonA parihArathI yama Adi yoganA aMgothI yukta evA AtmAone adveSa Adi guNamaya evI A dRSTi anukrame hoya che. ema sajjanone saMmata che. ll1do TIma -mAriyuvatInAMti da ya iyo phikvIn yo 3vyo yathoktaM - "yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo'STAvaGgAni" (pAtaJjalayogasUtra 2-29) / tadevaM khedAdiparihArataH=yamAdiyogapratyanIkAzayaparihAreNa / ete'pi cASTAveva / tathA-"khedodvegakSepotthAnabhrAntyanyamudrugAsaGgaiH yuktAni hi cittAni prapaJcato varjayenmatimAn // 1 // " tadetatparihAreNApi krameNaiSASTadheti / evamadveSAdi-guNasthAnamiti yata etAnyapyaSTAveva / yathoktaM"adveSo jijJAsA zuzrUSA zravaNa-bodhamImAMsAH, parizuddhA pratipattiH pravRttinaBtmi (rada ) tattva ? ' va aSA sagi | soM= munInAM bhagavatpataJjali-bhadantabhAskara-bandhubhagavaddattAdInAM yoginAmityarthaH "matA" iSTA / etatsAkalyaM ca pratidRSTi darzayiSyAmaH // 16 // vivecana :-"yama" vagere ATha prakAranAM yoganAM aMgo che. "kheda" vagere ATha prakAranA cittanA doSo che je yogaprAptimAM pratibaMdhaka che. tethI heya che, arthAt tyajavA jevA che. ane "aSa" Adi ATha prakAranA guNo che je upAdeya che, eTale ke prApta karavA lAyaka che. dRSTio ATha, yamAdi yoganAM aMgo ATha, khedAdi heya doSo ATha, ane aSAdi upAdeyaguNo paNa ATha che. jethI ekeka dRSTimAM ekeka yoganuM aMga prApta thAya che. eka eka doSa dUra thAya che ane ekeka guNa prApta thAya che. ane ATha dRSTimAM bodha (jJAna) tRNanA agnikaNasamAna, gomaya, kASTha AdinA agnisamAna che ityAdi pUrve samajAvyuM ja che. tethI sAmAnyapaNe citra A pramANe bane che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 16 yogadRSTi samuccaya 89 zravaNa ATha dRSTionuM citrA krama yogadaSTi | yogAMga doSatyAga guNaprApti | bodha-upamA | vizeSatA | | 1. | mitrA | yama | kheda | adveSa | tRNAgnikaNa | mithyAtva | 2. | tArA | niyama | udvega | jijJAsA gomaya agnikaNa | mithyAtva | 3. | balA | Asana | kSepa | zuzruSA | kASTha agnikaNa | mithyAtva | dIprA prANAyAma | utthAna dIpaprabhA mithyAtva 5. | sthirA | pratyAhAra | bhrAMti | bodha | ratnaprabhA | samyakatva | | 6. | kAMtA | dhAraNA | anyamud | mImAMsA | tArAprabhA | samyakatva 7. | prabhA | dhyAna (roga) | pratipatti | sUryaprabhA | samyaktva parA | samAdhi | AsaMga | pravRtti caMdraprabhA samyaktva TIkAno anuvAda karatAM pahelAM yAdi ATha aMgo, tathA tenA artho, khedAdi ATha doSo tathA tenA artho, ane aSAdi ATha guNo ane tenA artho samajI laie. pachI TIkAnI paMktino bhAvArtha vicArIzuM. jethI TIkA samajavI sahelI paDe. yoganAM ATha aMgo zarIra e jema avayavI (aMgI) che ane hAtha-paga-mAthuM-peTa-hRdaya-pITha-ityAdi zarIranAM ATha aMga che. avayava che. vibhAga che. tevI ja rIte "mitrA-tArA Adi" dRSTio svarUpa je yoga che te aMgI (avayavI) che. zarIrarUpa che. ane yama-niyamaAsana vagere te yoganAM aMgo che. jema zarIranA aMgo joDavAthI jaMgI evA zarIranI racanA bane che. tema A yAdi aMgonA saMdhAnathI dRSTirUpa yogAtmaka avayavInI (zarIranI) niSpatti thAya che. mATe yamAdine aMga kahevAya che. tenA ATha bhedo che. ekeka dRSTimAM ekeka aMganI prApti thatI jAya che. (1) yama = mukhyavrata te yama kahevAya che. prANAtipAtaviramaNa, mRSAvAdaviramaNa, adattAdAnaviramaNa, maithunaviramaNa, (athavA svadArA saMtoSa, parastrIgamana viramaNa) ane parigrahaviramaNa (athavA parigraha parimANa) A pAMca mahAvrata ke aNuvratarUpa hoya tene yama kahevAya che. saMkSepamAM ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, ane aparigraha e pAMca yama kahevAya che. vAvajIvanuM je vrata te yama, ane parimita kALavALuM je vrata te niyama. A pramANe bannemAM kaMIka taphAvata jANavo. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 16 (2) niyama = aNuvrata ke mahAvratAtmaka pAMca yamonI vRddhi-puSTi karanAra tathA kAMTAnI vADa dhAnyanuM jema rakSaNa kare che, tema saMrakSaNa karanAra evAM bIjAM nAnAM-moTAM je vrato te niyama kahevAya che jemake zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya, prabhubhakti-dhyAna, A pAMca niyama kahevAya che. (3) Asana = beThaka karavI, sthira thavuM, sthiratA pUrvaka besavuM. tenA be bheda che. dravyathI ane bhAvathI, kAyAnI caMcaLatAne rokI padmAsana, paryakAsane, athavA vIrAsanAdi AsanavizeSamAM besavuM. sthira thavuM. te dravyathI Asana kahevAya che. ane A AtmAne parabhAvathI thatI caMcaLatAne rokI AtmabhAvamAM Asana lagAvavuM. sthira thavuM. temAM beThaka karavI. ekAkAra banI javuM te bhAvathI Asana kahevAya che. (4) prANAyAma = zarIranI evI eka prakriyA che ke jemAM gesa Adi karanAra vAyu dUra karAya te recaka, zarIra nirogI thAya tevo vAyu levAya te pUraka, ane kuMbhamAM jema pANI bharAya tema zarIramAM dhAtuo yathAyogya sthira thAya te kuMbhaka ema recaka-pUraka tathA kuMbhaka traNa jAtano zArIrika prANAyAma hoya che. paraMtu A adhyAtmadaSTimAM Avo zArIrika prANAyAma mukhya nathI. paraMtu ahIM bahirAtmabhAva=bAhyapudgala tarapha AkarSAtA bhAvone dUra karavA reca lagADavo te recaka, aMtarAtmabhAva = AtmA taraphanA zubha adhyavasAyo rUpa bhAvo pUravA te pUraka, ane aMtarAtmabhAvamAM sthira thavuM ke jethI paramAtmapaNuM prApta thAya te kuMbhaka, ema AdhyAtmika trividha prANAyAma samajavo. kahyuM che ke bAhyabhAva recaka ihAMjI, pUraka aMtara bhAva, kuMbhaka thiratA guNe karIjI, prANAyAma svabhAva. manamohana jinajI, mIThI tAharI vANa" (zrIyogadaSTinI sajhAya) (5) pratyAhAra = eTale tyAga, pAMce iMdriyone potapotAnA viSaya-vikAromAMthI dUra karavI, viSaya-vikArono tyAga karavo te pratyAhAra, viSaya-vikAre iMdriya na joDe, te chatAM pratyAhArojI. (zrI yogadaSTi sajhAya) (6) dhAraNA = cittane dhArI rAkhavuM. pakaDI rAkhavuM te dhAraNA, tattvaciMtana athavA gaMbhIra Atmahitavardhaka bhAvomAM cittane ekAgra karavuM te dhAraNA. (tezavatta thAra pAtaMjala yogasUtra 3-1) . (7) dhyAna =mananI ekalInatA, ekAgratA, tanmayatA, otaprotatA, tattva-ciMtanAdimAM manane ekameka karavuM te dhyAna. heyabhAvomAMthI cittavRttino virodha karI upAdeya tattvaciMtanamAM otaprota thavuM te dhyAna (tatra pratyarthatAnA sthAnam pAtaMjala yogasUtra 3-2) . Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 16 yogadaSTi samuccaya 91 (8) samAdhi = AtmAnuM Atmatattva-svarUpe pragaTa thavuM. sarvathA nirvikalpakadazA, rAgAdi sarva upAdhibhUta bhAvothI mukta, dhyAtA-dhyAna ane dhyeyanI ekarUpatA, sarva prakAranA bahirbhAvothI mukti te samAdhi. A pramANe yama-niyama vagere yoganAM ATha aMgo samajAvyAM. kheda Adi cittanA (mananA-AzayanA) A doSo che. doSo hote chate citta upara vijaya meLavI zakAto nathI ane guNonI prApti thatI nathI. tathA te cittavijaya ane guNa prApti vinA AtmavikAsa sAdhavo zakya nathI. tethI yogadazA prApta karanAra mumukSu bhavya AtmAe A have samajAvAtA doSone jANavA ja paDe che. ane kADhavA ja paDe che. tethI dUra karavA mATe doSone paNa jANavA joie. te doSo A pramANe che. cittanA ATha doSo (1) kheda = thAkI javuM. dharmanI pravRtti karatAM karatAM thAkI javuM. ghaNo ja parizrama paDe che ema mAnavuM. jyAM thAkanI buddhi thAya che tyAM dveSa-aruci-aprItinAkhuzIbhAva Ave ja che. jethI AgaLa kahevAtA "aSa" Adi guNo AvatA nathI. (2) uga = kaMTALo-tiraskAra, dharmanI pravRttimAM beThAM beThAM kaMTALo Ave, tiraskAra Ave, jyAre pUruM thAya- evA bhAva Ave. rAjAnI veThanI jema jaldI jaldI ATopI le, goTALA vALe, te uga doSa kahevAya che. (3) lepa = pheMkavuM, cAlu kriyAne choDIne cittane bIjA kAmakAjamAM nAkhavuM. je dharmakriyA cAlu hoya te kALe anya kriyAmAM citta joDavuM, tethI cAlu kriyA paNa rasa vinAnI bane, te kSepa doSa kahevAya che. (4) utthAna = cittanuM uThI javuM te, mokSasAdhaka je je yogamArganI kriyAo karAtI hoya, temAMthI cittanuM ubhagI javuM. kriyAmArgamAMthI citta uThI javAnA kAraNe kriyAmArga tyajI devAno bhAva thaI jAya. lokalajjA mAtrathI bhale te kriyAono tyAga kadAca na kare to paNa temAM citta na hoya te. (5) brAnti = bhamavuM, bhaTakavuM, bhrama thavo te, yogamArganI prApaka prastuta dharmakriyAne choDI cittanuM cotarapha bhamavuM, bhaTakavuM, jyAM tyAM bhamavAnI bhrAmakavRtti, athavA chIpamAM rUpAnA bhramanI jema atattvane tattva mAnavuM, athavA amuka kriyA thaI ke na thaI teno bhrama thavo te. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 yogadRSTi samuccaya gAthA : 16 (6) anyamud = paramArthasAdhaka yogamArganI kriyA karatAM anya sthAne harSa karavo, prAraMbhelI kriyA karatAM acakAryamAM harSita rahevuM. Avo doSa ISTa kArya sAdhavA na Ape, tethI paramArtha sAdhavA rUpa iSTakAryomAM aMgArAnI vRSTitulya A doSa che. (7) rugU = roga, rAga (prIti), dveSa (aprIti), ane moha (ajJAna), A traNa doSa e ja mahAroga che. bhAvaroga che. sAvadya-saMsAravardhaka kriyAno rAga, mokSasAdhaka kriyAno dveSa, ane yogamArga sAdhaka sAcI kriyAnI aNasamaja A sarva bhAvasAdhanAmAM pIDArUpa che. AvA doSothI zuddhakriyA paNa azuddhakriyA banI jAya. potAnuM vivakSita phaLa ApavA pratye te asamartha banI jAya. (8) AsaMga= Asakti thavI, paradravya athavA parabhAva pratye Asakti thavI ke jethI muktimArganI sAdhanA nabaLI paDe, athavA muktimArganI sAdhanAnA asaMkhya upAyo paikI koI eka upAyamAM Asakti thavI ke jethI anya upAyo pratye upekSA bhAva AvatAM guNasthAnakano vikAsa saMdhAya te. A AThe doSo paraspara saMkaLAyelA che. eka AvavAthI badhA ja Ave che. ane eka javAthI kramazaH sarve jAya che. kemake yogamArgamAM AtmAno vikAsa karAve evI dharmakriyAmAM prathama kheda upaje arthAt thAka lAge, thAka lAge eTale uga (kaMTALo) paNa upaje, kaMTALo upaje eTale citta bIje jAya ja (lepa), citta bIje bhaTakatuM thAya eTale cAlukriyAmAM citta sthira na rahe paraMtu temAMthI citta uThI jAya (utthAna), cAlu kriyAmAMthI citta uThI jatAM te cotarapha (ahIM-tahIM) bhaTakyA ja kare (brAnti), cittanuM yatra-tatra bhamavAnuM vadhatAM mohodayathI parabhAvadazAmAM prIti vadhe, temAM ja citta AnaMda pAme (anyamu), ane parabhAva dazAno AnaMda e ja yogamArgamAM pIDArUpa bane (ga), ane tema thavAthI anAdi mohanI vAsanAnA jore pugalasukhamAM ja Asakti vadhatI jAya (te AsaMga), A rIte doSo kramazaH Ave che. ane jo prathama doSa je kheda che. teno parihAra karAya to te ja rIte tenA baLe kramazaH badhA doSo jAya che. A yogamArganI sAdhanAmAM uparokta doSonI jema jema hAni thatI jAya che tema tema "aSa" Adi guNo ApoApa Avirbhata thAya che vAsaNano kATa ocho thAya eTale camaka ApoApa vadhe ja che. tene meLavavA kyAMya javuM paDatuM nathI. kapaDAMno mela dUra karo eTale zvetatA sahajapaNe pragaTe ja che. te ATha guNo kramazaH A pramANe che. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 16 yogadRSTi samuccaya yoganA AThaguNo (1) adveSa = dveSa na thavo, aNagamAno, (arucino) abhAva, sattatva pratye, (paramArtha sAdhavA pratye) aNagamo na thavo. A AtmakalyANanuM prathama pagathIyuM che. aNagamo na hoya to ja jIva temAM vikAsa karavA prerAya che. (2) jijJAsA = paramArthatattva jANavAnI icchA, kAraNake jANavAnI icchA thAya to ja te tattva jyAMthI labhya hoya tyAM sAMbhaLavA javAnI tamannA thAya. (3) zuzruSA = dharmatattva sAMbhaLavAnI icchA, utkaMThA, tAlAvelI, tamannA thavI. (4) zravaNa = ekAgrapaNe dharmatattva suguru pAse sAMbhaLavuM. (5) bodha = dharmatattva sAMbhaLavAthI jJAna thavuM. tattvabodha thavo te. (6) mImAMsA = tattvabodha thavAthI te saMbaMdhI sUkSmavicAraNA, UhApoha karI sUkSmajJAna prApta karavuM te. (7) pratipatti = mImAMsA karatAM karatAM sAcA bodhano svIkAra karavo, heyane heyarUpe, ane upAdeyane upAdeyarUpe svIkAravuM. arthAt A ja satya che. zeSa mithyA che ityAdi rUpe svIkAravuM. (8) pravRtti = upAdeya tarIke jANelA mArgamAM pravRtti karavI. otaprota thavuM. anubhavamaya banI javuM. vivalita kAryamAM pravartanamaya thavuM. upara samajAvyA mujaba ekeka dRSTimAM yoganAM ATha aMgomAMthI ekeka aMganI prApti thAya che. ekeka doSa dUra thAya che ane ekeka guNanI prApti thAya che. aMte AtmA sarvadoSarahita ane sarva guNamaya bane che have TIkAnA padono artha samajIe yama Adi yoganA aMgathI yukta evA mahAtmAone meT TSA satta matA anukrame A saddaSTio Ave che ema sajjana puruSo mAne che. yama, niyama, Asana, vagere ATha jo ke yoganAM aMgo che. te pote yogarUpa nathI. to paNa avayavamAM avayavIno upacAra karIne yoganAM aMgo hovAthI ahIM yamAdine (paNa) yoga kahevAyA che. jema zarIranA koI eka bhAga baLate chate zarIra rati mAruM zarIra baLe che, evuM bolAya che tema ahIM samajavuM. pAtaMjali RSikRta yogasUtra 2-21mAM kahyuM che ke (1) yama, (2) niyama, (3) Asana, (4) prANAyAma, (5) pratyAhAra, (6) dhAraNA, (7) dhyAna, ane (8) samAdhi ema ATha yoganAM aMgo che. pAtaMjala yogasUtra 2-21 sarva viparidAra = yama-niyama vagere je yoga (yogAMga) che tenA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 yogadRSTi samuccaya gAthA : 17 pratyanIkabhUta (zatrubhUta) evA je khedAdi AzayavizeSo (cittanA doSo) che. teono parihAra karavAthI A sadRSTi Ave che. te doSo paNa ATha ja che. kahyuM che ke khedauga-kSepa-utthAna-brAnti-anyamud ru ane AsaMga doSothI yukta evAM cittone matimAnuM puruSe vizeSe vizeSe tyajI devAM joie. te A doSonA parihArathI anukrame ATha prakAre A sadRSTi Ave che. ema karavAthI adveSa Adi ATha prakAranA guNonuM sthAna pragaTa thAya che arthAt guNo Avirbhata thAya che. te guNo paNa ATha ja che. kahyuM che ke (1) aSa, (2) jijJAsA, (3) zuzruSA, (4) zravaNa, (5) bodha, (6) mImAMsA, (7) pratipatti ane (8) pravRtti. ema paramArthatattvamAM ATha guNo pragaTa thAya che. A pramANe aSI Adi A ATha guNamaya aMgavALI A saddaSTio che. A pramANe anukrame A saddaSTi satAM-yaugikamunione mAnya che. jainadarzananA yogAcAryone to mAnya che ja, paraMtu anya darzananA paNa je je yogAcAryo che bhagavAnuM pataMjila, bhadanta (bhagavAna) bhAskarabaMdhu, bhagavAn dattamuni, ityAdi. te te yogAcAryone paNa "A saddaSTi kahevAya" ema mAnya che. A AThe dRSTionuM sAkalya=saMpUrNa svarUpa, arthAt vistArathI varNana ame yathAsthAne pratyeka dRSTinA varNana prasaMge jaNAvIzuM. ll16ll sAmprataM dRssttishbdaarthaabhidhaanaayaahhave "dRSTi" zabdano artha jaNAvatAM kahe che ke sacchraddhAsaGgato bodho, dRSTirityabhidhIyate / asatpravRttivyAghAtAt, satpravRttipadAvahaH // 17 // gAthArtha = samyam zraddhAthI yukta evo je bodha te yoganI "dRSTi" kahevAya che. A bodha asat pravRttine aTakAvanAra hovAthI sat pravRttivALA padane (sthAnane) ApanAra che. ll17ii TIkA - "STravAsato joya: 'rUtyanAchUddhA vyavacchedramAda, masA ceha zAstrabAhyA svAbhiprAyatastathAvidhAsadhAtmikA gRhyate / tavaikalyAt "STraddhAsakRta:" rUtti avadhUto vothoDavAma: 1 vimityoda-daSTirityamathIyate darzanaM dRSTiriti kRtvaa| niSpratyapAyatayA / phalata etAmAha- "asatpravRttivyAghAtAt // " iti tathA zrAddhatayA zAstraviruddhapravRttivyAghAtena kimityAha"satpravRttipadAvahaH" iti / zAstrAviruddhapravRttipadA-vaho'vedyasaMvedyaparityAgena Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 17 yogadRSTi samuccaya vedyasaMvedyapadaprApaka ityarthaH / vedyasaMvedyapadarUpatve'pi sthirAdidRSTInAM sAmAnyalakSaNatvAdasyaivamapyadoSa iti| athavA satpravRttipadaM paramArthataH zailezIpadamiti tadAvahatvena na zaddoSa rUti 27 vivecana :- samyam evI zraddhAthI yukta je bodha te yoganI dRSTi kahevAya che. ahIM mUlagAthAmAM je "saspRddhA" zabda vAparavAmAM Avyo che tenA dvArA "asat zraddhAno vyavaccheda jaNAve che. asat zraddhAvALA bodhane dRSTi kahevAtI nathI. asat zraddhA kone kahevAya ? te spaSTa kare che ke samyam zAstrono AdhAra tyajI potAnA manaphAvatA abhiprAya pramANe eTale ke svacchaMdapaNe potAnI mati-kalpanA pramANe khoTA tarka-vitarka karavAmAM Ave evI zAstranirapekSa zraddhAne asat zraddhA kahevAya che. AvA prakAranI asat zraddhAvALo bodha mitrAdi yogadaSTikALe hoto nathI, paraMtu oghadRSTi-kAle hoya che. mATe AvI te asahraddhAnA vikalapaNAthI (rahitatAthI) samyagu zAstronA bodhanA AdhAravALI AptapuruSonI AjJAne anusaranArI je sAcI zraddhA hoya che. tevI sAcI zraddhAyukta bodhane ja saddaSTi kahevAya che. (prathamanI cAra dRSTi pAchaLanI cAra dRSTinuM avadhyakAraNa hovAthI saddaSTi kahevAya che.) naM daSTi kRti jovuM, dekhavuM, jANavuM te dRSTi kahevAya che. dekhavAnuM kAmakAja koipaNa jAtanA vipnothI - apAyothI mukta bane che tethI te darzanane dRSTi kahevAya che. jyAM sudhI AMkha ughaDatI nathI, kaMIpaNa dekhAtuM nathI, tyAM sudhI ja athaDAI javAno, paDI javAno, vAgI javAno bhaya hoya che, jyAre netra khUle che ane spaSTa dekhAya che. tyAre athaDAI javA AdinA A sarva bhayo (apAyo) dUra thai jAya che. AMkha khUlyA pachI te thoDI khUlI hoya to thoDuM dekhAya, vadhAre khulI hoya to vadhAre dekhAya, ane atizaya vadhAre khUlI hoya to atizaya vadhAre dekhAya che. paraMtu dekhAya che eTale basa dekhAya ja che emAM kaMI bhayo nathI. phakta dekhavAnI mAtrAnI taratamatA che. jyAre janmAMdha puruSane kaMI dekhAtuM ja nathI eTale athaDAI javuM Adi ghaNA apAyo (bhayo) hoya che. na dekhAtuM hovAthI ulaTa-sulaTa kapolakalpita kalpanA karI le che. paraMtu netraroganA sunipuNa cikitsaka vaidya jo maLI jAya, ane temanI AjJAnusAra uttama auSadha levAmAM Ave to dRSTi khUlatAM AnaMda AnaMda thAya che. ane te netraroga dhIre dhIre dUra thatAM dRSTinI mAtrA vRddhi pAmatAM pUrNadaSTi khIle tyAre netranI maryAdA pramANe samasta dazya padArtho dekhAtA thaI jAya che. ane te AtmA pUrNa AnaMdamAM garakAva thaI jAya che. tevI ja rIte anAdi mithyAtvI AtmA dRSTithI aMdha che. tene sadgururUpI vaidya, satzAstrAbhyAsa rUpI temanI AjJA, ane tatkathitabhAvonI yathArtha rucirUpI auSadha maLatAM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 yogadRSTi samuccaya gAthA : 17 ja daSTi khUlI jAya che. A dRSTi khUlI te khUlI, basa vadhune vadhu dekhavA ja mAMDe che. mAtrA vadhatI ja jAya che. yAvat anaMta darzana pragaTa thAya che. A tamAma dRSTi bhayamukta hovAthI (yoganI-AtmavikAsanI) dRSTi kahevAya che dRSTi-aMdhapaNAno doSa (ghaNA bhayovALo hovAthI) atizaya Akaro che. mATe ja alpa yA adhika pramANamAM paNa je dRSTi khUle tene ja dRSTi kahevAya che. jo ke "bodha" ne ja dRSTi kahevAya ema kahyuM che, to paNa tenI AgaLa "sazraddhA saMgata" evuM vizeSaNa kahyuM che. tethI jemanA haiyAmAM samyagU zAstrono bodha Avirbhata thayo che tevA samajAvanArA saddagurunI vANImAM tathA Apta puruSa praNIta zAstromAM paramazraddhA pUrvakano je bodha thAya te bodha ja dRSTi kahevAya che. samyagu zAstra ane samajAvanAra sadguru vinA svacchaMdapaNe potAnA mAnelA abhiprAyane majabUta karavAnA prayojanabhUta pAThonA AdhAro laIne A jIva anaMtasaMsAramAM bahu ja rajhaLyo che. svaccheda matikalpanAno tyAga ane sat zAstranI zraddhA e ja yogadaSTinuM praveza dvAra che. tyAMthI ja daSTi aMzataH khUle che. praba - AvA satzraddhAvALA bodhanuM arthAt daSTinuM phaLa zuM ? AvI dRSTi (Avo bodha) AvavAthI jIvane zuM phaLa prApta thAya ? uttara :- patnata patAmaha-A daSTine phaLathI samajAve che. A bodha asat pravRttino vyAghAta karanAra hovAthI sat pravRttinA padane ApanAro che. tathA zraddhatithItevA prakAranA samyagu zAstronI atizaya zraddhALutA hovAnA kAraNe ja zAstraviruddha pravRttino vyAghAta thAya che. dIvA vinA gharamAM jyAre aMdhakAra hoya che. tyAre A jIva koipaNa vastune dekhavA ke levA-mUkavAnI pravRtti kare to te pravRtti khoTI paNa thaI jAya che. A vAta anubhavasiddha che. e ja nyAye moha ane ajJAnarUpI aMdhakArathI bharapUra bharelA A saMsAramAM samyagazAstra ane Ama puruSonI vANI A be vastu dIpakasamAna che. tenA vinA sarve paNa pravRtti "asat" thaI jAya che. te samyagazAstra ane AtapuruSonI vANI tathA temanI zraddhA rUpa dIpaka prApta thaye chate "asa" pravRtti aTakI jAya che. thaMbhI jAya che. cAlI jAya che. jANe ke te asatyavRttine potAne AghAta lAgyo hoya zuM? tema tammara khAIne paDI jAya che. A pramANe samyagU zAstrAdinA zraddhAyukta bodhathI asa-vRtti aTakI javAnA kAraNe ja te bodha samyagU pravRttinA padane (sthAnane) ApanAra bane che. zAstrathI aviruddha evI pravRtti karAvanArA sthAnane Ape che. samyagU zAstronA zraddhAyukta bodhathI A jIvamAM ekavAra asa-vRtti aTake to Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 18 yogadRSTi samuccaya sa-vRttirUpa yoganI prApti to ApoApa kheMcAtI ja Ave che, lohacuMbaka jema lohane kheMce che tema A bodha sampravRttirUpa yogane kheMcI lAve che. mAvada =kheMcI lAvanAra, dUra hoya tene najIka karanAra A bodha che. tene ja zAstromAM vedyasaMvedyapada (samyakatva) kahyuM che. ane asat zAstronI zraddhA (athavA tenA ja kAraNe samyam zAstronI azraddhA te) avedyasaMvedyapada kahevAya che. A bodha ja avedyasaMvedya padano tyAga karAvavA dvArA vedyasaMvedyapadane prApta karAvanAra bane che. ema jANavuM. jemAM vedya eTale vedavA yogya-jANavA yogya sAcI dRSTinuM saMvaidyasaMvedana che= anubhava che jemAM tene vedyasaMvedyapada kahevAya che. arthAt sAcI dRSTino anubhava te vedyasaMvedyapada ane tenAthI je viparIta te avedyasaMvedyapada kahevAya che. A vedyasaMvedyapadanI (samyakatvanI) prApti jo ke sthirAdi pAchaLanI cAra dRSTiomAM che eTale te sthirAdi pAchaLanI cAre dRSTiomAM ja vedyasaMvedyapada prApta thAya che chatAM paNa bodhanuM A pramANe sAmAnyalakSaNa hovAthI mitrAdi prathamanI cAra dRSTionA kAle thanAro paNa A bodha vedyasaMvedyapada rUpa che ema kahevAmAM kaMI doSa nathI. sArAMza ke vedyasaMvedyapada vAstavikapaNe sthirAdidaSTikAve che, ane yogAtmaka bodha to mitrAdi prathamanI cAra dRSTithI paNa zarU thAya che ke jyAM haju mithyAtvAvasthA che. to paNa te mithyAtvAvasthA dina-pratidina maMda thatI jatI hovAthI, mithyAtvanI maMdatAnA kAraNe vedyasaMvedyapadanI bhUmikA baMdhAtI jatI hovAthI ane samyakatvanuM avaSNakAraNa banavAnI hovAthI te kAle vartatA bodhane paNa kAraNamAM kAryano upacAra karIne sAmAnyathI eTale ke mitrAdi dRSTionA kAle vartatA tathA sthirAdi dRSTinA kAle vartatA ema sAmAnyapaNe AThe prakAranI dRSTinA kALe vartatA evA bodhanuM AvuM lakSaNa karyuM che. athavA "satmavRttipada" eTale je zailezIpadavALuM caudamA guNasthAnakavartI sarvathA anAzruvAvasthArUpa pada che. te ahIM paramArthathI levuM. kAraNa ke paripUrNapaNe AtmAnubhavadazA tyAM che. koIpaNa jAtanA karmano Azrava na hovAthI zuddhAtmatattvanI paramArthathI ramaNatArUpa te pada che. ane yoganI prathama dRSTithI AvanAro A bodha paraMparAe A padanI prAptinuM avadhya kAraNa hovAthI "mAvaH" te pada prApta karAvanAra che Avo artha karavAmAM paNa kaMI doSa nathI. ll17 eSA ca paristhUrabhedAdaSTadhA, anyathA bahubhedetyabhidhAtumAha A dRSTi sthUlabhedathI ATha bhedavALI che. anyathA eTale ke sUkSma-sUkSmabhedathI bahu ja bhedavALI che te samajAvatAM kahe che ke iyaM cAvaraNApAyabhedAdaSTavidhA smRtA / sAmAnyena vizeSAstu, bhUyAMsaH sUkSmabhedataH // 18 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 yogadRSTi samuccaya gAthA : 18 gAthArtha = A daSTi tenA AvaraNIyakarmanA kSayavizeSathI sAmAnyapaNe ATha prakAranI zAstromAM kahela che. paraMtu sUkSmabhedonI apekSAe to vaLI ghaNA bhedovALI che. I18 TIkA-" a manantAvitannakSaUIT daSTi | 'navarApAyameva'mAvarapgmbheden paristhUranItyA "aSTavidhA smRtA" pUrvAcAryaiH / "sAmAnyena" suukssmekssivAmanA-kUca, "viSAstu'' evA punaH sanda mUthoDativahavaH "sUkSyamevata:annt-bhedtvaad darzanAdInAM mithaH SaTsthAnapatitatvAbhidhAnAditi // 18 // vivecana :-A dRSTi (bodha) sattaramI mUlagAthAmAM daSTi-ema ekavacana kahIne jANe eka hoya ema kahI che. to paNa anantara te 17mI gAthAmAM ekapaNe kahelI dRSTi paNa tenuM AvaraNa karanArAM karmonA (mukhyatve jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmonA) kSayopazama, ane kSaya thavA rUpa tathA mohanIyakarmano upazama apAya (apagama-vinAzadUra karavA)nA bhedonA kAraNe sthUlanItithI te ATha prakAranI pUrvAcArya puruSoe kahI che. je A ATha bhedo kahyA che te sUkSmapaNe bhedo kahevAnI apekSAno anAdara (avivakSA) karIne kahyA che arthAt sUkSmabhedonI avivakSA karIne A ATha bhedo kahyA che. jema AMkhanI darzanazakti eka che. tema AtmAnI paNa vastunI vAstavika paristhiti jovAnI zakti eka che. dhAro ke netranI ADo ATha paDavALo pATo hoya tema AtmAnI ADuM AvuM gADha (ATha paDavALA pATA jevuM majabUta) jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarma udayamAM che. jenAthI AtmAnI darzanazakti netranI jema DhaMkAyelI che. paraMtu caramAvartamAM AvavA rUpa kAlaparipAka thavAthI, ane samyagU zAstra, tathA sadgurunA vacana zravaNAdinAM nimitto maLavAthI te karmo gADhamAMthI maMda-maMda thAya che. eTale netranI ADA ATha paDavALA paDadAmAMthI dhIre dhIre ekeka paDa dUra karatAM yathArtha paripUrNa netradaSTi khullI thAya che. e ja pramANe jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmono je udaya che. te kSayopazamAdi dvArA maMda thatAM, ane aMte kSaya thavA dvArA saMpUrNa udaya virAma pAmatAM AtmAnI paNa dRSTi paripUrNapaNe khIlI uThe che. saMpUrNa vikasita bane che dRSTinA A AThabhedo sUkSmabhedonI vivakSA vinA karelA che. jo sUkSmabhedonI vivakSA karIe to vizeSabhedo anaMta che. apAra che. atizaya bahu bhedo che. kAraNa ke pratyeka jIvane AzrayI jJAnAvaraNIyakarma ane mohanIyakarmano kSayopazama taratamabhAvavALo anaMta jAtano hoya che. tethI darzanonA (daSTinA) anaMtabhedo paDe che. te anaMtabhedone pUrvAcAryoe paraspara paTrasthAnapatita Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 19 yogadaSTi samuccaya 99 (chaThThANavaDIyA) rUpe varNavelA che. ochAmAM ochI yogadaSTithI (maMda evI mitrAdaSTithI) AraMbhIne vadhumAM vadhu yogadaSTi (parAdaSTi) sudhImAM vartatA jIvonI dRSTio (1) anaMtabhAga adhika, (2) asaMkhyAtabhAga adhika, (3) saMkhyAtabhAga adhika, (4) saMkhyAtaguNa adhika, (5) asaMkhyAtaguNa adhika ane (6) anaMtaguNa adhika ema cha sthAnothI yukta che. ane te sthAnomAM paNa ekekanA bahu bheda che. ema pUrvAcAryoe A dRSTionA (karmanA kSayopazamAdinA) sUkSma rIte atibahu bhedo kahyA che. te sarve bhedono paristhUla nItithI eTale ke sAmAnyapaNe AThamAM samAveza karyo che. ||18 iha ca dRssttismuccyeahIM yoganI dRSTionA samuccayanA varNanamAM pratipAtayutAzcAdyAzcatasro nottarAstathA / sApAyA api caitAstAH pratipAtena netarAH // 19 // gAthArtha = prathamanI cAra dRSTio pratipAtathI (paDavAnA svabhAvathI) yukta che. tevI pAchaLanI cAra dRSTio (pratipAtayukta) nathI. tathA pratipAtanA kAraNe ja te A prathamanI cAra dRSTio apAyavALI che. tevI itara cAra dRSTio (apAyavALI) nathI. II19 TIkA - "tipatiyuttA'' aMzataH | "mazritatro ro mitravirUpA, "etAH api ca" pratipAtayutA api tathAkarmavaicitryAt / na tu pratipAtayutA ev| tAbhyastaduttarabhAvAditi / "nottarAstathA" na sthirAdyAstena prakAreNa prtipAtayutA: | yata vaM "sApayA pi''tutidetuvera | ""utAtA'' thatA iva thamilyAda-"pratipAtana''- zena "netara'' na sthirAdA sApAyA prati | vivecana :- mitrA-tArA-balA ane dIprA A prathamanI cAradRSTio pratipAtayukta eTale AvelI cAlI paNa jAya evA prakAranA bhraMzathI upeta (yukta) hoya che. AvelI A cAradRSTio cAlI ja jAya evo niyama nathI. paraMtu cAlI paNa jAya evA vikalpavALI che. ema Apa zabdamAMthI artha samajavo, pUrvabaddhakarmonA udayanI vicitratAnA kAraNe kadAca paDI paNa jAya, cAlI paNa jAya, evuM banavAno saMbhava che. mitrAdi dRSTimAM AvelAM dharmabIja jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmanA udayanI tIvratAnA kAraNe paDI paNa jAya che paraMtu pratipAta yukta ja hoya eTale ke paDI ja jAya evo niyama nathI. kAraNa ke te prathamanI cAra dRSTio prApta karyA pachI zIdhra ja-(kAlavilaMba ane pratipAta karyA vinA paNa) tenA pachInI zeSa cAra dRSTione A AtmA pAmI paNa zake che. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 19 sthirA-kAntA-prabhA-ane parA ema pAchaLanI cAra dRSTio tevI nathI, arthAt pUrvanI dRSTionI jema pratipAta yukta nathI, AvelI javAvALI nathI. jo ke samyaktva dezavirati Adi guNasthAnakathI upazAntamohaguNasthAnaka sudhI caDelA AtmAo 'tyAMthI' paDIne pahelA guNaThANe paNa AvI jAya che. eTale sthirA-kAntAdi dRSTio paNa pratipAtavALI bhAse che. paraMtu pahelA guNaThANe javA chatAM teno vAstavika pratipAta gaNAto nathI, kAraNake aMtaHkoDAkoDI sAgaropamathI adhika sthitibaMdha te jIva karato nathI, tathA vadhumAM vadhu dezona ardhapudgalaparAvartamAM avazya punaH upara AvI ja jAya che. mATe te pratipAta pratipAta kahevAto nathI. prathamanI cAra dRSTiomAM Avelo jIva haju mithyAtvI ja hovAthI punaH gADha mithyAtvI paNa evo thai jAya che ke te jIva punaH cAre pAcho maMdamithyAtvI thAya ? teno kaMi ja niyama nathI, anaMtAnaMta saMsAramAM rajhaLe evuM paNa bane, tethI saMsAranI parimitatAnuM kaMi ja pramANa nakkI na hovAthI A dRSTio pratipAtavALI che. jyAre sthirAdi dRSTio tevA pratipAtavALI (aparimita saMsAravALI) nathI. 100 '"yata vaM'-je kAraNathI mitrAdi prathamanI cAra dRSTio upara samajAvyuM te pramANe pratipAtavALI hovAthI ''sApAyA api''=bhayothI bharelI paNa che kyAre punaH gADha mithyAtvI thai jAya te kaMi nakkI na kahI zakAya. A kAraNathI '"tAstA''-''tA v'' A te prathamanI cAra ja dRSTio evI che ke je AvavA chatAM paNa ''pratipAtena=bhraMzena'' teno pratipAta (bhraMza) thavAthI A jIva punaH gADha mithyAtvI paNa thAya che. bhAre karyo paNa bAMdhe che ane naraka, nigoda Adi durgatimAM paNa jAya che. A pramANe prathamanI cAra dRSTio AvavA chatAM paNa pratipAta dvArA tIvra mithyAtvavaDe durgatinI prAptinI hetutA jIvamAM hovAthI A dRSTio bhayayukta (sApAya) paNa che. naitarA na sthirAdhA: sApAyA kRti-tevA bhayavALI sthirAdi itara dRSTio nathI. kAraNa ke te dRSTio AvyA pachI tevo (tIvra mithyAtva Ave evo) pratipAta thato ja nathI. ane tethI durgatiprAptinI hetutA paNa jIvamAM nathI. mATe A dRSTio AvA bhayothI mukta che. ahIM eka khulAso karavo Avazyaka lAge che ke TIkAmAM tutiotutvana evuM je pada che te dRSTiomAM kAraNa tarIke na joDavuM. eTale ke te mitrAdi prathamanI cAra dRSTio durgatino hetu hovAthI te sApAya paNa che. Avo artha na karavo. kAraNa ke A mitrAdi cAra dRSTio paNa yoganI dRSTio che. jJAnAvaraNIyanA kSayopazamabhAvavALI ane mohanIyakarmanI paNa maMdatAvALI che. tevI yoganI dRSTio durgatino hetu kema bane? arthAt na bane, paraMtu A cArayoganI dRSTio jIvamAM AvavA chatAM paNa mohanIyakarmanA vipAkodayanA sAmarthyathI thanArA pratipAtakAle jIvamAM AvanArI durgati-hetutA haju sarvathA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 19 yogadRSTi samuccaya 101 naSTa thaI nathI. tethI A cAra ja dRSTio AvA bhayavALI che. ema artha karavo. tevo pratipAta thavAno ane tethI pratipAtakAle durgati-hetutA jIvamAM Ave evo bhaya itara=sthirAdi cAramAM nathI. kAraNa ke te dRSTio AvyA pachI tevo tIvra mahodaya saMbhavato nathI ema artha karavo. vizeSa sUkSma artha gItArthamahAtmA pAsethI jANavo. Aha-kathaM zreNikAdInAmetadapratipAtAdapAyaH ? ucyate etadabhAvopAttakarmasAmarthyena / ata evoktaM pratipAtena netarA iti / apratipAtena tu sambhavamAtramadhikRtya "sApAyA api" / tathApi prAyovRtti-viSayatvAt suutrsyaivmupnyaasH| athavA sadRSTayaghAte satyapyapAyo'pyanapAya eva vajra-tandulavatpAkena tadAzayasya kAyaduHkhabhAve'pi vikriyAnupapatterityevamupanyAsaH / yogAcAryA evAtra pramANamiti / ataH pratipAna netara:' rUti sthitam 21 praznaH = sthirAdi pAchaLanI cAra dRSTio apratipAtavALI hovAthI durgatietutA. rUpa apAyavALI jo nathI. to zreNika mahArAjAdi kSAyikasamyakatva pAmelA hovAthI teone A sthirAdi cAramAMnI dRSTio che. tethI A dRSTino pratipAta thato nathI, chatAM narakagatimAM gamana karavA rUpa apAya kema Avyo ? uttara : = zreNika mahArAjA jyAre (je kAle) A sthirAdi daSTi pAmyA na hatA, te kAle arthAt sthirAdidaSTionA abhAvakAle bAMdhelA karmonA sAmarthyathI teonuM narakagatimAM gamana thayela che. A dRSTi vidyamAna hote chate jIva narakagatietuka karma bAMdhato nathI. A kAraNathI ja zAstromAM kahyuM che ke upazama ane kSayopazama samyakatvavALA jIvano samyakatva tyajIne prathama guNaThANe javAnA kAraNe pratipAta paNa che. ane tyAM gayA pachI narakAdi AyuSya bAMdhavAnA kAraNe sApAya paNa che. tevuM sAyika samyakatva pAmelA jIvamAM thatuM nathI, eTale punaH narakAyuSya vagere bAMdhato nathI. paraMtu pUrvabaddhakarmanA sAmarthyathI te kSAyikasamyakatvI jIva narakamAM paNa jAya che. tethI sApAya paNa che. paraMtu AvI sApAyavasthA kavacit saMbhavamAtrathI Ave che. sArAMza ke itara evI sthirAdi cAra dRSTio pratipAta pAmavA vaDe sApAya nathI paraMtu apratipAtavALI rahI chatI pUrvabaddhakarmavALA jIvone saMbhava mAtrane AzrayI kavacit sApAya paNa hoya che. eTale "sApAya nathI" evuM ame je pUrve kahyuM che te prAyovRttine AzrayI kahyuM che. AvI uMcI dRSTi AvyA pachI ghaNuM karIne A jIva pratipAta pAmato nathI, ane tethI apAya Avato nathI, ema sUtrano upanyAsa jANavo. pUrvabaddhakarmanA sAmarthyathI koI kSAyikasamyakatvI jIva narakamAM jAya paNa kharo. paraMtu teno te narakano bhava dIrdhasaMsAraheta banato nathI. mATe tattvathI "sApAya nathI" ema ja kahevAya che. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 20 athavA bIjo artha evo paNa che ke AvA jIvomAM AvelI saddaSTi narakamAM javA chatAM haNAtI nathI, pUrvabaddha AyuSyakarmanA udayanI paravazatAthI narakagatimAM javuM paDe che, paraMtu tenAmAM AvelI saddaSTitA kadApi nAza pAmatI nathI. te kAraNathI Avelo apAya paNa anapAya ja kahevAya che. jema vajranA taMdulano game teTalo pAka karo to paNa te pAke nahI, mAtra tene Agano tApa sahavo paDe, tevI rIte saddaSTi pAmelA A mahAtmAone kAyika duHkha sahana karavA chatAM Azaya (citta)mAM alpa paNa vikAra Avato nathI, kAyAthI du:khano anubhava karavA chatAM paNa jalamAM rahelA kamalanI jema manathI atyanta nirlepa, apratipAtI ane nirapAya ja A mahAtmA hoya che. AvA samatAvaMta AtmA mArAM potAnAM ja bAMdhela karmo mAre ja bhogavavAnAM che ema samajI sadA AtmabhAvamAM magnapaNe varte che tethI AtmabhAvanuM patana na hovAthI apAyathI para banI 'udAsIna'' bhAvamAM varte che tethI teno apAya paNa anapAya ja che. e pramANe sUtrano upanyAsa (bhAvArtha-sAra) che. A bAbatamAM yogAcAryo ja pramANabhUta che. teo upara mujaba je kahe che te ja yogya che. A rIte itara evI sthirAdi dRSTio pratipAta yukta nathI ane te kAraNathI ja sApAya paNa nathI e vAta sthira thai. // 19 // rUpi=ahIM (bIjuM) paNa jANavA jevuM je che te kahe che 102 prayANabhaGgAbhAvena, nizi svApasamaH punaH / vighAto divyabhavatazcaraNasyopajAyate // 20 // = gAthArtha devabhavanI prAptithI thayelo cAritrano vighAta e muktiprayANano bhaMga na thavAnA kAraNe rasto kApatAM rAtri Ave tyAM vizrAma levA tulya (nidrAtulya) che. rA TIkA-'"prayALamaSAmAvena'' kRti vAnya jJAtiAmaneDanavAtaprayALa manenApi, 'nizi'rAtrau| "svApamama: puna: '-svApatutyastu / jimityAda''vidyAta: '' pratibandhaH / divyabhavataH - devajanmanaH sakAzAt ''gharaLaya''-cAritrasya / '"kapanAvata'- tathAvidhI-cimAvo zena| tamAve tu punastamaiva pravRtti: / svApavigame'navarataprayANe ca pravRtta- kAnyakubjagantRgamanapravRttivat // 20 // prazna:- mitrAdi cAra dRSTi pratipAtavALI paNa saMbhavI zake che. ane tethI narakapAtAdi durgatihetutA hovAthI sApAya paNa che. tevI sthirAdi cAra dRSTio nathI. ema je kahyuM, ane zreNikamahArAjAnA udAharaNamAM saddaSTino avidhAta hovAthI kAyikadu:kha hovA chatAM Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 20 yogadRSTi samuccaya 103 AzayavizeSamAM vikAra na hovAthI sApAya nathI, paraMtu nirapAya ja che, ema siddha karyuM. tyAM eka prazna thAya che ke je jIvone muktipadanI prApti haju dUra che ane sthirAdi dRSTi AvI che. te jIvo mukti pAmatAM sudhImAM devanA ane manuSyanA aneka bhavo to kare ja che. te vakhate saMsArasukhanI prApti paNa thAya ja che. to te kAle sthirAdi dRSTivALo manuSyabhavano jIva devalokamAM jAya tyAre cAritrabhAvamAMthI avirata bane ja che. tathA duHkha uparanA dveSane jema apAya kahevAya, tema devabhavamAM AvelA sukhano rAga e paNa apAya ja che. to cAritrano vyAghAta thavAthI tathA sukhanA rAgAtmaka apAya AvavAthI sthirAdi saddaSTionI paNa pratipAtitA ane sAhAyatA saMbhavI zake che. Ama hovA chatAM tame te dRSTione apratipAta ane nirapAya ja kema samajAvo cho ? uttara = sthirAdi dRSTio AvyA pachI dina-pratidina mukti taraphanuM prayANa abhagna ane akhaMDitapaNe avirata cAlu ja rahe che. mAtra pUrvabaddha karmono udaya bhogavavAno zeSa rahyo hoya to te bhogavI samApta karavA mATe ja prApta thatA A deva ane manuSyanA bhavo kevA che? kharekhara te bhavo anya grAmAntaragamanamAM rAtrisamaye vizrAmarUpe nidrA levA tulya che. A vAta eka dRSTAntathI samajIe. koI eka puruSa potAnA gAmathI kAnyakubdha nAmanA deza tarapha javA mATe gharathI nIkaLyo che. potAnuM gAma ane kAnyakubdha deza vacce ghaNuM aMtara hovAthI vacce cAra-pAMca (athavA jevuM aMtara hoya tene anusAra hInAdhika) vizrAma kare che. rAtre sthira vasavATa paNa kare che. zayanakriyA paNa karI, savAre uThI zArIrika parizrama dUra thavAthI, ane cAlavAnI prasannatA vadhavAthI vegapUrvaka navuM prayANa paNa kAnyakubdha tarapha cAlu kare che. ema samaya jatAM te puruSa avazya kAnyakubdha nagare pahoMce ja che ahIM vacce vacce lIdhelA vizrAmo e prayANanA bhaMjaka gaNAtA nathI, prayANamAM parizrama dUra karanAra ane gatinA vegane vadhAranAra che. tethI vizrAmo e prayANanA bhaMgarUpa kahevAtA nathI. tevI rIte apratipAtI ane nirapAya evI sthirAdi dRSTiovALA AtmArthapada prApta evA A mahAyogI puruSo samyagdarzanapUrvaka cAritraguNa jyArathI pAmyA tyArathI ja temanuM muktinagara taraphanuM prayANa cAlu ja che. dina-pratidina A mArga kapAya ja che. mAtra pUrvabaddha karmono audayikabhAva je zeSa hoya tene bhogavIne samApta karavA pUrato ja A jIva vacce vacce deva-manuSyanA bhavo kare che. te bhavadvArA teTalo teTalo audayikabhAva bhogavIne khalAsa thatAM punaH cAritramArga turata ja svIkAravA dvArA muktinagara taraphanuM prayANa cAlu ja rahe che. eTale muktinagara taraphanuM prayANa bhAMgatuM nathI. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Oja yogadRSTi samuccaya gAthA : 20 tathA kAnyakubdha tarapha gamana karatA puruSanI avasare avasare vizrAmArUpe levAtI nidrA paNa sukhe jAgRta thavAya tevI alpa, ane vahelA uThIne thAka utAravA dvArA pramANamAM hetu bane tevI hoya che. paraMtu nizcita ane gADha nidrA hotI nathI. tevI rIte A mahAyogIne paNa avasare avasare maLelA devAdi bhavo vadhu daivika sukhavALA hovA chatAM paNa vadhAre vadhAre alipta rAkhe tevA ja maLe che ane tevI rIte ja te audayikabhAva pUrNa kare che ke jethI thAka utAravAnI jema bhogakAla pUrNa thaye mukti-prayANa vegathI vRddhi pAme. mATe deva-manuSyanA bhavonI prApti e mukti-prayANanI abhaMjaka che. A pramANe sthirAdi daSTi apratipAtI ane nirapAya ja che. e vAta yathArtha ja che. kahyuM che ke dRSTi thirAdika cAramAM, muktiprayANa na bhAMje re ! rayaNIzayana jima zrama hare, suranara sukha tima chAje re vIro (zrI yogadRSTi sajhAya, upA. yazovijayajI) TIkAno artha -kAnyakubdha tarapha niraMtara prayANo dvArA gamana karavA chatAM paNa jema (thAka dUra karavA mATe) rAtrimAM nidrA levAya che. tenI tulya devajanma saMbaMdhI tevA prakAranA audayikabhAvanA vazathI cAritrano vighAta (pratibaMdha) che. ema samajavuM. tamAre tu nidrA gaye chate vaLI te gamananI ja pravRtti jema thAya che. tema te audayikabhAvano abhAva thaye chate punaH te cAritramArgamAM pravRtti kare che. visAmo levA chatAM paNa aMte kAnyakubdhanagara tarapha prayANa cAlu ja rahe che ane aMte te nagara Ave ja che tema devabhavo karavA chatAM paNa prayANa cAlu hovAthI aMte pUrNapaNe vikAsa pAmela AtmAvasthAnA anubhavarUpa muktinagaranI prApti thAya ja che. ll20ll. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 21 105 yogadRSTi samuccaya ekeka draSTivAra dRSTionuM vizeSavarNana (1) mitrAdeSTi idAnIM pratidRSTi saaklyenaanggyojnaamupdrshnynnaahhave ekeka dRSTivAra saMpUrNapaNe aMgayojanA samajAvatAM kahe che ke mitrAyAM darzanaM mandaM, yama icchAdikastathA / akhedo devakAryAdAvadveSazcAparatra tu // 21 // gAthArtha = mitrA dRSTimAM maMda darzana, icchAdika yama, devakAryAdimAM akheda, ane anyatra (devagurunA kAryAdimAM na vartanArA upara) adveSa hoya che. ra1 TIkA - "mitrAyAMchI , "tane 'sva voi, 7UTIna jhoni sadazA "'' hiMsAhitnakSa, "kuchabristA' yathAvatta"hiMsA satyArta-vatriparijha yaT:'' te stra rUchAiriddhimeT" iti vakSyati / "akhedo-devakAryAdau"-AdizabdAd gurukAryAdiparigrahaH / tathA tathopanata etasmistathAparitoSAnna khedo'tra api tu pravRttireva / zirogurutvAdidoSabhAve'pi bhavAbhinandino bhogakAryavat / vivecana :-mitro nAmanI prathamadaSTinuM varNana have graMthakArazrI vizeSa samajAve che. (1) mandabodha = A dRSTimAM thayelo bodha (jJAna-prakAza) atizaya maMda hoya che tRNanA agnikaNanA prakAzanI sAthe samAna hoya che. tRNano agnikaNa alpajIvI (alpakALa rahenAra) hoya che. alpaviryavAn (atizaya alpa baLavALo) hoya che. ane daDha saMskAra karAvavAmAM apaTura (asamartha) hoya che. camakIne zIdhra cAlyo jAya che. tevI rIte mitrAdaSTikAle thayelo padArthano bodha alpakALa ja rahenAra che. alpa baLavALo che. tethI ja jJAnanA daDhasaMskArono anutpAdaka che. pragaTa thatAMnI sAthe ja naSTa thavAnA svabhAvavALo che. tethI A bodha vikala che. pAMgaLo che. A bodhakAle paramArthatattvanI oLakhANa na hovAthI deva ane gurune karAtAM vaMdanAdi kAryo dravyathI thAya che. bhAvathI zUnya hoya che. - 1 nAmanI sArthakatA-mitrA dRSTimAM vartatA jIvane maMda-maMda paNa je jJAnaprakAza thayo che te jJAnaprakAza A AtmAno AdhyAtmika vikAsa karavAmAM hiteccha mitranI jevo hovAthI A jJAnaprakAza (daSTi)ne mitro kahevAya che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 yogadaSTi samuccaya gAthA : 20 (2) yamanAmanuM yogAMga = ATha aMgamAMthI yama nAmanuM prathama aMga ahIM hoya che. yama eTale ahiMsAdi pAMca vrata. tathA tenA IcchAdi cAra pratibhedone paNa yama kahevAya che. (juo A ja graMthamAM gAthA 214thI 218) ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, ane aparigraha e pAMca yama che. tenI taratamatA pramANe icchA, pravRtti sthiratA ane siddhi ema cAra cAra dareka yamanA pratibhedo che. A yamo eTale vrato aNuthI ane sarvathA ema banne rIte paNa hoI zake che. tene aNuvrata ane mahAvrata kahevAya che. A vrato levAthI jIvonI hiMsA vagere pApothI aTakI javAya che. tethI cittamAM yoganI yogyatA vadhAre vadhAre pragaTe che. saMkuleza dUra thAya che. tenA dvArA yogadazA meLavI zakAya che. eTale ahiMsAdi vratothI cittanI saMkalezavRttino abhAva thavA dvArA yogaprAptinI najIka pahoMcAya che. A pramANe ahiMsAdi vrato yoga prAptinuM kAraNa hovAthI yoganA aMga tarIke kahela che. (ahiMsAdine samajavA mATe hiMsAdinA artho jANavA tattvArthasUtra jovuM.) pApano bhaya lAgavAthI ahiMsAdi vrato levAnI bhAvanA thavI te IcchA, vrato svIkAravAM te pravRtti, vrato svIkAryA pachI AvatA upasarga-pariSahAdimAM sthira rahevuM te dhairya, ane temAM pAraMgata thaI nirdoSapaNe pALavuM te siddhi. A pramANe jema ahiMsA pALavAnI icchA, ahiMsAmAM pravRtti, ahiMsAmAM sthiratA ane ahiMsAnI siddhi ema cAra bheda thAya che tema satya acaurya brahmacarya ane aparigrahanA paNa cAra cAra bhedo jANavA, te sarve yogaprAptinA prathama aMga svarUpa che. (3) kheda doSano tyAga= devanuM kArya, Adi zabdathI gurujInuM kArya, ane temAM lakhelA Adi zabdathI dharmanuM kArya A traNe prakAranAM kAryo karavAmAM A mitrA dRSTivALo jIva kheda na pAmanAra, thAka na lagADanAra hoya che. A dRSTimAM deva-guru ane dharmano evo raMga lAgI jAya che. ke teonAM tathA tathA -tevA tevA prakAranAM timir 3 naoN-sevAbhakti-vaiyAvaccAdi A kArya prApta thaye chate tathA paritoSAt - te te kAryo karavAnA AnaMdathI evo khuza khuza thai jAya che ke na rahetotra-te jIva ahIM alpa paNa kheda pAmato nathI, thAto nathI, ma itu-paraMtu prApta thayelA AvA kAryo karavAnA adamya utsAhathI, apUrva varSollAsathI ane haiyAnA atyaMta ucharaMgathI temAM racyo pacyo rahe che. thAkato nathI. pravRttiva-pravRtti karyA ja kare che. jema bhavAbhinaMdI jIvo zire-tyAdri-topamApimAthuM bhAre thavuM, mAthuM duHkhavA AvavuM ityAdi kAraNe zarIra asvastha hoya to paNa bhogakAryonI prItivizeSa hovAthI ghaNA utsAhathI bhogakAryamAM pravarte che tema A jIva paNa zarIra asvastha hovA chatAM paNa deva-guru-ane dharmanA kAryomAM vinA khede pravarte che. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 21 yogadRSTi samuccaya 107 je jIvane je gamatuM hoya che. te kArya na karanArA upara prakRtibhAve ja te jIvane vaiSa AvI jAya che. paraMtu A jIva deva-gurunAM kArya na karanArA jIvo upara dveSa alpa paNa karato nathI. adveSazcAmatsarazca aparatra tvadevakAryAdau, tathA tattvaveditayA mAtsaryavIryabIjabhAve'pi tadbhAvAGkarAnudayAttattvAnuSThAnamadhikRtya karmaNyAzayaH / ato'syAparatra na cintA, tadbhAve'pi karuNAMzabIjasyaiveSatsphuraNamiti // 21 // (4) potAne deva-guru-dharmanuM kArya karatAM thAka-parizrama-kheda lAgato nathI, tathA bIjA koI AtmAo ke jeo haju A bhUmikA sudhI AvyA nathI. tevA jIvo devaguru-ane dharmanA kAryAdimAM na vartatA hoya to teone dekhIne teo pratye dveSa-matsara upajato nathI. aparatra aSa hoya che. eTale ke upekSAvRtti hoya che. temanA pratye dhRNA-tiraskAra ke apamAnAtmaka buddhi thatI nathI, jo ke mAtsaryabhAva e draSAtmakavIrya pragaTa thavAnuM bIja je (kaSAyodaya) che. te sattAmAM hovAthI udayamAM AvI zake tema che to paNa tattvavedI hovAnA kAraNe, (bIjo AtmA deva-guru-dharmanA kAryamAM na pravarte temAM ApaNane kaMI nukazAna thatuM nathI ApaNe zA mATe gusso karavo joIe te jIva paNa karmane paravaza che. dayAne pAtra che. evuM vicArIne) tamAvA= te dveSabhAvanA aMkurAono anudayAt udaya na thavA devAthI, teno upazama karavAthI mAru hita-kalyANa zAmAM che ? eTalA tattvonuSThAnam tattvabhUta anuSThAna mAtrane ja AzrayIne potAnuM hita kare tevA kAryamAM Azaya (citta) lagAve che. te potAnA kAryamAM ja mazagUla rahe che. paranA adeva-guru kAryAdi tarapha najara nAkhato nathI ke jethI daiSanA aMkurAno udaya thAya. ta: A kAraNathI A jIvane patraanyajIvonA adeva-guTakAryAdinI ciMtA-vicAraNA hotI nathI, athavA taNAvefpa- kadAca parajIvanI ciMtA thAya ane te parajIvo devagurunA kAryamAM nathI pravartatA athavA kutsita deva-gurunA kAryamAM pravarte che. te joIne kadAca temanA saMbaMdhI vicAro Ave to paNa teo pratye paNa vInacaiveSataram karuNAnAM ja aMzabIja kaMika aMze uchaLe che. are ! bIcArA A jIvo AvA upakArI deva-guru-dharma prApta thavA chatAM tevA upakArIonA kAryonI upekSA karIne mAtra bhogakAryamAM ja pravarte che. teono kyAre uddhAra thaze ? upakArI evA deva-guru ane dharmanuM kArya na karanArA ane kutsita devAdinuM kArya karanArA evA A para jIvonuM paNa kalyANa thAo. evI karuNAnAM bIjanI ja kaMika phuraNA thAya che. A pramANe parajIva upara karuNA kare che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 yogadaSTi samuccaya gAthA : 22 TIkAkArazrIe "aSa"no je artha karyo che. te ApaNe upara joI gayA, paraMtu adveSano evo artha paNa thAya che ke A jIva anAdikALathI oghadRSTivALo ane gADha mithyAtvanA udayavALo hato, tethI deva-gurunI bhakti Adi kAryamAM tene ghaNo ja vaiSa vartato hato. deva-gurunI sevA-bhaktinA kAryanuM nAma Ave to A jIvane gusso Avato hato ane A jIva te kArya karavAnA avasaramAMthI bhAgI jato hato, tene badale yogadaSTi zarU thavAthI, ane mithyAtva maMda thavAthI havethI deva-gurunI sevA-bhaktinA kAryamAM dveSa thato nathI. paraMtu aSa thAya che ema ahIM vaiSanA abhAvarUpa guNa samajavo. A artha paNa saMgata che. dharmanA kAryomAM have A jIvane aSa hoya che. (tathA dharmanAM kAryo na karanArA upara paNa A jIvane addeSa hoya che.) asyAM dRSTau vyavasthito yogI yatsAdhayati tdbhidhitsyaa''hA dRSTimAM rahelo yogI je sAdhe che te jaNAvatAM kahe che karoti yogabIjAnAmupAdAnamiha sthitaH / avandhyamokSahetUnAmiti yogavido viduH // 22 // gAthArtha = ahIM rahelo (mitrAdaSTimAM rahelo) AtmA mokSanAM avaLe kAraNa bane evA prakAranAM yoganAM bIjo prApta kare che ema yogAcArya mahAtmA puruSo kahe che. ra 2/ TIkA-'tti tattvona, ' 'AnAnAvakSyamaUInakSaUInAM, rUpani -prIm | '"da sthita' mitrA daBI maitrI yogIcartha | kiMviziSTAnAM yogabIjAnA-mityAha-avandhyamokSahetUnAM iti / na hi yogabIjaM na yogaphalaM nAma / yogazca mokSaphala iti / "iti yogavido-viziSTA eva yogAcAryAH viduriti jAnate // 22 // vivecana :- A mitrA dRSTimAM Avelo AtmA have pachInI 23mI gAthAmAM kahevAtAM yoganAM bIjane grahaNa kare che. prApta kare che. je yoganAM bIja mokSanuM avaLe (niSphaLatA vinAnuM) kAraNa bane che. jema bIja bhUmimAM vAvyuM chatuM, tene khAtara, pANI ane pavana vagereno saMyoga maLatAM moTuM vRkSa bane che. jemAMthI kALAntare avazya phaLanI prApti thAya che. tema ahIM (mitrA dRSTimAM) Avelo jIva yoganAM suMdara bIja prApta kare che. cittarUpI bhUmimAM A bIja vavAya che. (ThasAvAya che) ke jemAMthI salphAstra-sadguru ane teonI zraddhArUpI khAtara, pANI, pavana vagere maLatAM "mokSamArganI prApti" thavA rUpa yogAtmaka mahAvRkSa ugI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 23 yogadaSTi samuccaya 109 nIkaLe che. temAMthI kALAntare avazya mokSarUpI phaLanI prapti thAya che. vaDanA bIjamAMthI vaDavRkSa uge, ane tenA upara vaDanA TeTA rUpa phaLa Ave, goTalI rUpa bIja vAvavAthI AmravRkSa uge, ane tenA upara madhura AmraphaLa Ave. evI ja rIte have jaNAvAtAM yoganAM bIja manarUpI bhUmimAM vAvavAthI mokSamArganI prApti thavA rUpa yogAtmaka vRkSa uge che ke jemAMthI kAlAntare avazya mokSaphaLa prApta thAya che. A rIte A bIja muktinuM avadhyakAraNa bane che. A yogabIja yogarUpa phaLane nathI ApatuM ema nahIM, paraMtu Ape ja che. arthAt cittamAM yogabIja vAvavAthI phaLa Ape ja che. yoga bIja vAvavAthI vizeSa vizeSa yoganI prApti thavA rUpa vRkSa uge ja che. e ja yogabIjanuM phaLa che ane yogarUpa je vRkSa ugyuM che te avazya mokSarUpa phaLane ApanAra ja bane che. sArAMza ke yogabIjathI yogAtmaka vRkSa thAya che ane yogAtmaka vRkSathI muktirUpa phaLanI prApti thAya che. yoganA bIjanA upAdAna (grahaNa)thI A yogIno upAdAna kAraNabhUta AtmA ja badalAi jAya che. pRthvI-pANI-ane vAyunA saMyogathI vAveluM bIja akhaMDitamAMthI khaMDita thaI aMkurAnA utpAdana bhaNI AgaLa vadhe che e ja nyAye yogabIjanA grahaNathI AtmArUpe je upAdAna kAraNa che te bAdhaka bhAvone tyajIne sAdhakabhAva dhAraNa kare che. A AtmA je bhavAbhinandI hato, te have AtmArthanA AnaMdane mAnanAra bane che. pudgalasukhanA AnaMdane badale paramArthatattvanI prAptimAM AnaMda mAne che. atyAra sudhI dRSTi aMdha hatI, janmAMdha hato, have kaMIka aMzamAtra dRSTi khUle che. jo ke haju A dRSTi kaMI bahu khUlI nathI. to paNa kaMIka khUlI hovAthI sarvathA dRSTihIna karatAM AchuMpAtaLuM dekhavAthI apAra AnaMda thAya che tema A avasthAmAM paramArthatattvano prema prApta karatAM AnaMda upaje che. A rIte "yogabIja"nA ropaNathI janma ja badalAI jAya che. viSayasukho tarapha udAsInatA AvatI jAya che. samyaguzAstra, samyam zraddhA, ane sadgurunA ja saMyogonI raDha lAge che. tenAthI vAraMvAra jJAnapAna karatAM A jIva kALAntare saMsArasAgara tarI jAya che. ema viziSTa evA (eTale ke jJAnI evA) yogAcArya mahApuruSo jANe che. sAmprataM yogbiijaanyupnysynnaahhave yoganAM bIja jaNAvatAM graMthakArazrI kahe che. jineSu kuzalaM cittaM, tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM, yogabIjamanuttamam // 23 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 yogadRSTi samuccaya gAthA : 23 gAthArtha = (1) jinezvara paramAtmA pratye zubhabhAvavALuM citta, (2) teone namaskAra karavo, (3) atizaya zuddha praNAmAdi teone karavA A traNa anuttama (paramazreSTha) yogabIja che. saMra3|| TIkA - "niney''mAvarlaeNnja "sunna citta-"teSAdamAvena pratyAti, anena manoyogavRttimAha / "tannamaskAra eva ca" jinanamaskAra eva ca tathA manoyoga-prerita iti, anena tu vaagyogvRttim| "praNAmAdi ca"-paJcAGgAdilakSaNaM / Adi zabdAd-maNDalAdigrahaH / "saMzuddha"-ityasaMzuddhavyavacchedArthametat / tasya sAmAnyena yathApravRtti-karaNabhedatvAttasya ca yogabIjatvAnupapatteH / etatsarvameva sAmastyapratyekabhAvAbhyAM "yoga-bIjaM"-mokSayojakAnuSThAnakAraNam "anuttamam" iti sarvapradhAnaM viSayaprAdhAnyAditi // 23 // vivecana - yoganAM bIja traNa che. je ahIM mitrAdeSTimAM prApta thAya che. (1) jinezvara paramAtmA pratye kuzala citta, (2) stuti bolavA dvArA teone karAtuM zIrSanamana te namaskAra, ane (3) pAMca aMgo namAvavA pUrvaka karAto praNAma. A traNa anuttama (pradhAna-zreSTha) yoganAM bIja che. jeoe mUlathI sarvathA rAga-dveSa ane ajJAnano nAza karyo che. saMpUrNa vItarAgAvasthA prApta karI che. ane traNe lokanA samasta dravyonA traNe kALanA sarvaparyAyonA bhAvo sAkSAt jANyA che. pUrNapaNe sarvajJa thayA che. evA arihaMta paramAtmAne jina kahevAya che. te jinezvara paramAtmA pratye cittanuM kuzalapaNuM thavuM. cittamAM zubhabhAvanuM nIpajavuM te prathama yogabIja che. anAdikAlIna mithyAtvamohanA udayathI ekendriya AdinA aneka bhavomAM paramAtmA jevuM koI nAma sAMbhaLyuM ja na hatuM, ane paMcendriyanA koI koI bhavomAM kadAca sAMbhaLyuM haze to paNa strIrogI ane zastradhArI evA kutsita devomAM A jIve paramAtmapaNAnI buddhi karelI che. vItarAgaparamAtmA pratye to vaiSa-aruci-nAkhuzIbhAva ja vasyuM che. kAraNa ke vItarAga bhagavAn vItarAga hovAthI zuM lAbha ApavAnA che ? AvI buddhinA kAraNe tyAM dveSa ja hato. te dveSa TALIne temanA pratye pUjyabhAva pedA thavo, hRdayamAM bahumAna thavuM, bhaktino bhAva prApta thavo e ja kuzalacitta kahevAya che. koI paNa eka padArtha pratye jyAM sudhI TheSa hoya che. tyAM sudhI temanA pratye prIti-bhakti-bahumAna-pUjyabhAva Avato nathI. tethI ahIM A jinezvara paramAtmA pratye dveSAdino dvaSa-aruci-tiraskAra-nAkhuzIbhAvano) abhAva thavAthI prItibhAva-bhaktibhAva-pUjyabhAvavALuM je citta bane che. te prathama yogabIja che. ke je mananI zuddhine jaNAve che. ane tenuM kuzalacitta evuM nAma che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya hRdayamAM pUjyabhAva-bhaktibhAva AvyA pachI tevA prakAranI bhaktibhAvanAthI bharapUra mananA adamya utsAhanA baLe nIkaLato stuti-prArthanA ane guNagAna ka2vA rUpa abhUtapUrva vacanoccAra tathA te bolavA pUrvaka karAtuM zIrSanamana te namaskAra nAmanuM bIjuM yogabIja che. jenA pratye dveSa TaLyo, hRdayamAM prIti-bhakti-bahumAna janmyuM, temanA guNagAna sahajabhAve AvI ja jAya che. koipaNa jAtanI preraNA karavI paDatI nathI. guNagAna AvyA vinA rahe ja nahIM, aMdara Avelo pUjyabhAva ja guNastuti karAve che. zubhabhAvanA yukta manoyogathI prerAyelo evo A zubha vacanayoga che. gAthA : 23 be hAtha, be DhIMcaNa, ane mastaka, ema pAMce aMgo bhUmine sparzAvavA dvArA pAMce aMge praNAma karavo, vaLI te praNAma paNa saMzuddha-samyag prakAre karavo, hRdayamAM ghaNo ja bahumAnano bhAva rAkhavA pUrvaka guNastuti gAtAM gAtAM je haiyAnA ucharaMgathI paMcAMga praNAma karavo te trIjuM yogabIja che. ahIM praNAmanI AgaLa "saMzuddha" evuM je vizeSaNa kahyuM che te asaMzuddhanA vyavaccheda mATe che. kAraNake AvA asaMzuddha praNAma A jIve ghaNIvAra karyA che. mohaghelA bhaktibhAvazUnya, saMsArasukhapoSaka, evA praNAma A jIve bahuvAra karyA che. lajjAthI, mAnamobhAthI, pratiSThAnI buddhithI, koi sukhanI lAlasAthI praNAmAdi ghaNIvAra karyA che. te badhA praNAmAdi sAmAnyathI yathApravRttikaraNa mAtra svarUpa che. smazAnIyA vairAgya tulya, kSaNajIvI ane AtmAnI sAthe asparzI che. AvuM yathApravRttakaraNa to abhavyone paNa ghaNIvAra thAya che. bhavyajIvone paNa acaramAvartamAM ghaNIvAra Ave che. te kaMi tejasvI nathI, tethI temAMthI yogamArga pragaTa thato nathI. A kAraNe A asaMzuddhapraNAmAdi je che te yogabIja banatuM nathI. A paMcAMga praNAma saMzuddha rIte karAya te kAyazuddhirUpa kAyayoga jANavo. 111 kuzalacitta e prathama yogabIja mananI zuddhirUpa che. guNagAnAtmaka vacanoccAra rUpa bIjuM yogabIja e vacananI zuddhi rUpa che. ane paMcAMga praNAmAtmaka trIjuM yogabIja e kAyAnI zuddhirUpa che. je 52mAtmAe saMpUrNa zuddha AtmasvarUpa pragaTa karyuM che. karmonAM sarva AvaraNo jeoe dUra karyAM che. ane jeo guNanidhAna banyA che-tevA vItarAga- paramAtmAnI mana-vacana ane kAyAthI prIti-bhakti-stavanA-guNagAna karavA ane bhAvapUrvaka praNAma karavA e mokSaprAsAda upara caDavAnuM prathama pagathIyuM che tathA yogamArganI prAptirUpa vRkSAropaNanuM bIja che. prabhunI bhakti e mukti-strInI prApti karAvavAmAM vacce kAma karatI evI dUtI (sakhI) samAna che. koi koi bhoLA loko, ahIM ema kahe che ke prabhu to vItarAga che. khuza thavAnA nathI, ahIM AvavAnA nathI, temanI bhaktithI ApaNane zuM lAbha ? tathA ekAntanizcayavAdIo A bhaktine parAvalaMbI che. parabhAva dazA che. kAraNa ke para Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 yogadRSTi samuccaya gAthA : 23 dravyanI bhakti che. tethI heya che ema je kahe che. te teonuM ajJAna che mithyA che kAraNa ke jyAM sudhI svabhAvadazA pUrNapaNe pragaTe nahIM tyAM sudhI para evA paramAtmAnuM AlaMbana ja upakArI che. bALakane potAne jyAM sudhI barAbara cAlatAM AvaDe nahIM tyAM sudhI traNa paiDAvALI bAbAgADInuM AlaMbana ja upakArI che. jyAre svayaM cAlatAM AvaDI jAya che tyAre bAbAgADI ApoApa chUTI ja jAya che. bAbAgADI bhale jaDa che, to paNa bALakane svayaM gatimAnlR karAvavAmAM kAraNa che. ema AtmAne svabhAvadazA prApta karAvavAmAM paramAtmAnI bhakti avazya kAraNa che. paramAtmA bhale vItarAga che. khuza thavAnA nathI. paraMtu temanA pratyeno je ananya ahobhAva-pUjyabhAva bhaktanA hRdayamAM varte che te ja tenA karmone toDanAra che. haiyAno paramapavitra bhAva ja karmanAzaka che. ane temAM bhakti e nimitta che. tethI vItarAga paramAtmA vItarAga hovA chatAM ane ahIM AvavAnA na hovA chatAM temanA pratyeno AtmAno pUjya bhAva ja karmano nAzaka che. mATe AvA mithyA vicAramAM na phasAvuM. A manazuddhi-vacanazuddhi ane kAyazuddhi e traNe sAmastya-samastapaNe AvI hoya to eTale ke traNe zuddhi sAthe AvI hoya tyAre athavA pratyemAvAmyAM=ekeka zuddhi AvI hoya tyAre te 52ma yogabIja bane che. jo traNenA samuccayarUpe zuddhi prApta thai hoya to to yogabIja bane ja che, paraMtu manazuddhi Adi traNamAMthI kadAca eka zuddhi prApta thaI hoya to te ekazuddhi paNa (alpakALamAM ja traNe zuddhine lAvanAra hovAthI pratyeka zuddhi paNa) yogabIja bane che. jemake jinezvara paramAtmA pratye jo manamAM kuzaLatA (pUjyabhAva) prApta thayo, dveSabhAva gayo to guNastuti ane praNAmAdi AvavAnAM ja che. mATe sAmastyane paNa yogabIja kahevAya che ane pratyekane paNa yogabIja kahevAya che. ahIM sAmastyabhAva ane pratye mAva ema Ubhaya levAnuM hovAthI dvivacana che. tathA A yogabIja "anuttama" che. mokSanI sAthe AtmAne joDI Ape evA zreSTha anuSThAnonI prAptinuM A yogabIja kAraNa che. tethI sarvathI pradhAna che. ahIM 'anuttama' zabdanA natatpuruSa ane bahuvrIhi ema be samAsa thAya che. natatpuruSa samAsa ahIM karavo nahIM, jema ke na dharma: kRti adharma:, dharma nahIM te adharma, evI ja rIte guttamam=anuttamam=uttama nahIM te anuttama, A natatpuruSa samAsa che te ahIM samajavAno nathI. paraMtu bahuhi samAsa karavAno che. nAsti uttama yasmAt ta = jenAthI uttama bIjuM koi nathI te anuttama jemake anuttara vimAna-jenAthI AgaLa koi vimAna nathI te arthAt aMtimavimAna, tema ahIM anuttama eTale sarvazreSTha-sarvathA pradhAna evo artha karavo, kAraNa ke bhaktibhAva-pUjyabhAva-bahumAnano bhAva hradayamAM ughaDavo e ja sarvaviSayomAM pradhAnaviSaya Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 24 yogadRSTi samuccaya 113 che. ekavakhata pUjyabhAva pedA thAya, arocakabhAva TaLe, to beDo pAra, mukti najIkamAM AvI ja samajo. mATe A bhAva sarvapradhAna che. jema jaDa acetana evuM paNa darpaNa mukhazuddhimAM pratibiMba batAvavA dvArA nimitta bane che. tema prabhunI bhakti zuddhAtmatattvanI jAgRti lAvavA dvArA AtmakalyANanuM parama AlaMbana bane ja che. 123. yadaitad bhavati ttsmymbhidhaatumaahA yogabIja je kAle Ave che te kAla jaNAvatAM graMthakArazrI jaNAve che ke carame pudgalAvarte, tathAbhavyatvapAkataH / saMzuddhametanniyamAnAnyadApIti tadvidaH // 24 // gAthArtha = carama pugalaparAvartananA kALamAM, tathA bhavyatvano paripAka thavAthI A kuzalacittAdirUpa saMzuddha yogabIja prApta thAya che. anyakALe paNa (acaramAvartamAM paNa) A yogabIja Ave che ema nathI. evuM yogAcAryo kahe che. rajA TIkA ''vara punAva7 - rUtti pAnAnAmAvartAtathatithI tattadgrahaNasantyA-gAbhyAmiti pudgalAvartAH, ete hyanAdau saMsAre tathAbhavyatvAkSiptAH kasyacitkiyanto'pi iti vacanaprAmANyAccaramapade caramAvartAbhidhAnAt / atrApi kAraNamAha "tathAbhavya-tvapAkata:"-iti tathAbhavyatvapAkena tatastasmAtmithyAtvakaTukatvanivRttyA manAk mAdhuryasiddheH saMzuddhametajineSu kuzalAdicittam "niyamAt" -niyamena tathAbhavyatvapAkabhAvena karmaNA tathA, anyadA sNshuddhvdsNshuddhaanupptteH| ata evAha-"nAnyadApi-nAnyasminnapi kAle prAk pazcAcca klissttaashyvishuddhtarAzathayo t "tti vidaH " kRtyevaM yogavilomavathati rajA vivecana :- sarvajJa vItarAga paramAtmA pratye kuzala cittAdirUpa A yogabIja AtmAnuM tathAbhavyatva pAkavAthI antima pudgala parAvartananA kAlamAM ja jIvane Ave che. pUrvakAlamAM kadApi AvatuM nathI. ahIM keTalAka prazno thavA saMbhavita che ke (1) pudgala parAvartana eTale zuM ? (2) carama eTale zuM ? (3) tathAbhavyatva eTale zuM ? ane (4) teno paripAka eTale zuM ? A praznonA uttaro kramazaH vicArIe. (1) A saMsAramAM audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, bhASA, zvAsozvAsa, mana ane kAzmaNa ema ATha jAtanI grAhya ane agrAhya anaMtI anaMtI pudgalaparamANuonA skaMdhonI vargaNAo bharelI che. ApaNA jIvo pratyeka bhavamAM saMsArIjIvana jIvavA mATe uparokta vargaNAonAM pudgalo jarUriyAta mujaba grahaNa kare che ane jarUriyAta pUrI co. 8 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 24 thatAM tyAga kare che. jema janma dhAraNa kare tyAre zarIra banAvavA audiraka athavA vaikriya vargaNAnAM pudgalo grahaNa kare che. ane mRtyukAle te ja sarva pudgalono A jIva tyAga kare che. AhAraka ane taijasa vargaNAnAM pudgalo AhArakazarIra rUpe tathA tejolezyA ane zItalezyA svarUpe grahaNa karIne mUke che. vaLI zvAsozvAsa le tyAre zvAsocchazvAsa vargaNAnAM pudgalo grahaNa kare che ane zvAsozvAsa choDatI vakhate te ja pudgalonuM mocana kare che. bhASA bolatI vakhate bhASAvargaNAnAM pudgalonuM grahaNa karI bhASApaNe pariNamAvI choDe che. e ja pramANe cittvanakAle manovargaNA, karmabaMdhakAle kAryaNavargaNAnuM grahaNa-mocana kare che. A rIte koipaNa eka jIva samasta cauda rAjaloka pramANa lokAkAzamAM rahelI AThe vargaNAmaya saMpUrNa pudgalAstikAya dravyane judA-judAprayojanathI koi pudgalo audArikazarIrarUpe, koi pudgalo vaikriyazarIrarUpe, koi pudgalo taijasazarIrarUpe, koi pudgalo bhASArUpe, koi pudgalo zvAsocchvAsarUpe, koi pudgalo ciMtana-mananarUpe, ane koi pudgalo karma bAMdhavA rUpe grahaNa karIne mUke, ekapaNa pudgala grahaNa-mocanamAM bAkI na rahe tema sarva pudgalonuM grahaNamocana karatAM jeTalo kALa jAya teTalA kALanuM nAma bAdaradravya pudgala parAvartana kahevAya che. jemAM anaMta utsarpiNIavasarpiNI kAla lAge che. A ja samasta pudgalAstikAyanuM grahaNa ane mocana AhAraka vinA uparokta sAtamAMthI koipaNa ekarUpe thAya ane temAM jeTalo kALa lAge te sUkSmadravyapudgalaparAvarta kahevAya che. sUkSma pudgalaparAvartana karatI vakhate je vivakSita ekarUpe pudgalagrahaNa karavAnI vivakSA karI hoya, temAM te eka sivAya zeSarUpe pudgalonuM grahaNa thavA chatAM tenI gaNanA karAtI nathI. te pudgalone pharIthI vivakSita ekarUpe ja grahaNa karavAM paDe che. tethI bAdara karatAM sUkSmamAM anaMtaguNo kALa lAge che. Aja pramANe bAdara ane sUkSma kSetrapudgala parAvartana, kALapudgala parAvartana ane bhAvapudgalaparAvartana paNa thAya che. ema kula-8 prakAranAM pudgala parAvarto thAya che. (juo zatakanAmA paMcama karmagraMtha gAthA 8687aa885 ) 114 ahIM caramAvartamAM je pudgalaparAvarta levAnuM che te sUkSmakSetra pudgalaparAvarta ja samajavAnuM che. cauda rAjaloka vyApI samasta lokAkAzanA sarva pradezone kramazaH maraNa vaDe sparza karatAM jeTalo kALa thAya teTalA kALanuM nAma sUkSma kSetra pudgalaparAvarta kahevAya che. A rIte tevA tevA prakAre te te vargaNAonAM pudgalonuM grahaNa ane santyAga (mocana) karavA vaDe karAtAM pudgalonAM Avarto te pudgalAvarta kahevAya che. anAdi evA A saMsAramAM tathAbhavyatva (tevA prakAranI bahAra nIkaLavAnI yogyatA) pAke tyAM sudhImAM koi jIvanAM keTalAMya paNa A pudgalaparAvarto thAya che. arthAt anaMta pudgalAvarta Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 24 yogadRSTi samuccaya 115 thayAM che. ane thAya che. temAMthI jyAre je jIvanI saMsAramAMthI nIkaLI muktie javAnI yogyatA pAke, teno muktigamanano kALa bahu najIka Ave tyAre thatuM je chelle pudgalaparAvarta tene caramapudgalaparAvarta-kahevAya che. ahIM caramapadathI caramapudgalAvarta kaheluM jANavu. bhavono tevo prakArano pAka thavo, bhavo pAkI javA, saMsAramAMthI nIkaLI javAnI yogyatA pAkavI- tene tathAbhavyatvano paripAka kahevAya che. A tathAbhavyatvano paripAka thAya tyAre ja caramapudgalAvarta Ave che. carama pulAvarta thavAmAM tathA bhavyatvo paripAka e ja pradhAnakAraNa che. graMthakAre ja yogabindumAM kahyuM che keyogytaa ceha vijJeyA, bIjasiddhayAdyapekSayA / mAtma: sadanA citrA, tathAbhavyatvanatyataH | zrI yogabiMdu 278 tathAbhavyatvanA paripAkathI ja A jIva caramapudgalAvartamAM Ave che. ane jyAre caramAvartamAM Ave che tyAre ja kuzalacittAdi uparokta yogabIja prApta thAya che. kAraNa ke tathAbhavyatvano paripAka thayela hovAthI, gayelA bhUtakALanI apekSAe muktinagara kaMIka najIka AvavAthI mithyAtvamohanIyanI kaTutA (kaDavAza-jhera-bhayaMkaratAno Aveza) kaMIka aMze nivRtta thavAthI AtmapariNAmomAM kaMika madhuratAnI siddhi thAya che. AtmapariNAma komaLa bane che. A ja kAraNathI jinezvara paramAtmA pratye saMzuddha evuM kuzalacittAdi avazya Ave che. tathAbhavyatvano paripAka thavAnI kriyA dvArA ja A uttama pariNAma Ave che mithyAtvanI kaTutA maMda thavI ane pariNAmanI madhuratA (komaLatA) thavI e kaMI jevI tevI siddhi nathI, A mahAn siddhi che. ekavAra daSTi badalAya eTale paramAtmA, temanI vANI, ane tatkathita bhAvo gamavA ja mAMDe che. mATe mithyAtvanI kaTutAnI nivRtti ane pariNAmonI madhuratAnI siddhi e paramArthapadanI prAptinA UdhvarohaNanuM prathama sopAna che. have A jIvanI dinacaryA-vANI-vartana badhuM ja badalAI jAya che. paramAtmAnI prApti atizaya durlabha che ema manamAM ThasI jAya che. tethI prabhunI bhakti atizaya gamI jAya che. ane prabhunI bhakti sevA-upAsanA e ja jIvanano sAra che ema pariNAmamAM madhuratA Ave che. pUjyazrI AnaMdaghanajI mahArAjazrIe kahyuM che kecaramAvarta ho caramakaraNa tathA re, bhava pariNati paripAka | doSa TaLe vaLI daSTi khUle bhalI re, prApti pravacanapArka zrI AnaMdaghanajI . Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 yogadRSTi samuccaya gAthA : 25 caramAvartamAM AtmA jyAre tathAbhavyatvanA paripAkathI praveza kare che tyAre ja saMzuddha evuM kuzalacittAdi yogabIja Ave che. je anyakALe eTale acaramAvartakAle saMddhava-jema saMzuddha citta hotuM nathI, kuzalacittAdi saMbhavatAM nathI, tenI jema A caramAvartakALe saMzuddhiAnupapa: asaMzuddha citta kadApi saMbhavatuM nathI. jema anyakALe saMzuddhacitta na hoya tema caramAvartakALe asaMzuddha cittanI anupatti ja hoya che. gata vAda ethI ja graMthakArazrI kahe che ke- nAcatApi A saMzuddha citta caramAvarta vinAnA anyakALe paNa hoya evuM banatuM nathI. kAraNake caramAvartanA pUrvakALamAM (eTale acaramAvartakALamAM) atizaya philaSTatara Azaya hovAthI, ane caramAvartanA pAchaLanA aMtimakALamAM atizaya vadhAre vizuddhatara Azaya hovAthI caramAvartanA pUrvenA kALamAM eTale acaramAvartamAM ke pazcAt kAlamAM (eTale caramAvartanA atizaya antimakALamAM) A kuzalacittAdi yogabIja saMbhavatAM nathI, pUrvakAlamAM mithyAtvanI kaTutA ghaNI vadhAre hoya che ane pachInA kALe mithyAtvAdino pUrNapaNe kSaya thavAthI A AtmA nirAlaMbanAdi avasthA pAme che. mATe caramAvartanA prAraMbhakALe (bahu bhAga pramANa kALa gaye chate) mithyAtvanI maMdatA thavAthI A AtmA kuzalacitta, namaskAra, ane saMzuddhapraNAmAdirUpa yogabIja prApta kare che. ema yogAcArya mahAtmAo pUrvazAstromAM kahe che. te 24 | evaM samayamabhidhAyaitadabhidhitsayA tvaahA pramANe kuzalacittAdi yogabIjano kALa jaNAvIne have A yogabIja kevuM hoya che ? e jaNAvavAnI icchAthI graMthakArazrI kahe che ke upAdeyadhiyAtyantaM, saMjJAviSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM, saMzuddhaM hyetadIdRzam // 25 // gAthArtha = saMzuddha evuM A kuzalacittAdi yogabIja (1) atyaMta upAdeyapaNAnI buddhivALuM, (2) AhArAdi saMjJAone aTakAvanAruM, ane (3) sAMsArika sukhanA phaLanI apekSA vinAnuM hoya che. ripo TIkA "rUpiidhayA'-35evuddhiA "atyanta sarvavyApAra tathAparapaakaatsmygjnyaanpuurvruuptven, "saMjJAviSkambhaNAnvitam" kSayopazamavaicitryAdAhArAdisaMjJodayAbhAvayuktam / saMjJA AhArAdibhedena daza / tathA cArSam-kaivihA NaM bhaMte sannA pannattA ? goyamA ! dasavihA- taM jahA-AhArasannA, bhayasannA, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 25 yogadRSTi samuccaya 117 mehuNasannA, pariggahasannA, kohasannA, mANasannA, mAyAsannA, lohasannA, ohasannA, logasannA etatsamprayuktAzayAnuSThAnaM sundaramapyabhyudayAya, na niHzreyasAvAptaye parizuddhyabhAvAd bhavabhoganiHspRhAzayaprabhava- metaditi yoginaH / vivecana - caramAvartanA prAraMbhakALamAM bahubhAga pramANa kALa gaye chate AvanAra A saMzuddha kuzalacitta kevuM hoya che ? tenuM varNana A gAthAmAM graMthakArazrIe karyuM che. tenAM traNa vizeSaNo ApyAM che. (1) paramAtmA pratye atyanta upAdeyabuddhivALuM (2) saMjJAonA vikhaMbhaNavALuM ane (3) sAMsArika phalanA abhiprAyathI rahita, have A traNe vizeSaNo samajAve che (1) vItarAga paramAtmA pratye atizaya upAdeya buddhi thavI, A sarvajJa vItarAga paramAtmA ja A saMsAramAM AdaravA yogya che. bhakti karavA yogya che. upAsanAne yogya che. e ja paramatAraka che. saMsAranA sarva padArtho karatAM A paramAtmA ja paramaguNanidhAna che. AvA prakAranI paramAtmA pratye ananyabhAvayukta upAdeyapaNAnI buddhi thavI. te buddhi vaLI "atyantapaNe" thavI joIe. eTale ke sarva-maca-apona anya sarva kAryo tyajI daIne, anya sarva padArthone gauNa karIne paramAtmA pratye ja daDha rAga thaI jAya, paramAtmAnI bhakti-sAdhanA-upAsanA ja gamI jAya. mAre A ja upAdeya che evI cittamAM laganI lAgI jAya, paramAtmA atizaya vhAlA lAge, atyanta gamI jAya, paramAtmA sAthe prItaDI baMdhAI jAya, dattacittathI temanI sAdhanA ruci jAya. prabhu pratye ane prabhue kahelI sAdhanA pratye atyanta premapUrvaka paramAnaMdathI bharapUra evuM kuzalacitta A caramAvartamAM Ave che. prazna :- paramAtmA pratye ane sAdhanA pratye ATalI tIvra laganI lAgavAnuM kAraNa zuM haze ? uttara :- tevA prakArano bhava paripAka thayo che. bhavo pAkI gayA che. jema pAkeluM phaLa vRkSa uparathI paDavAnI taiyArImAM hoya che. tema A jIvanA bhavo samApta thavAnI taiyArImAM che. kharI paDavAnI aNI upara che. tethI tenI yogyatA-pAtratA vadhI che. graMthibheda karavA pUrvaka samyajJAna AvavAnI taiyArImAM che te graMthibheda ane samyagdarzana tathA samyajJAnanI prAptinI pUrvakALavartI A avasthA che. potAnuM gAma ane ghara dUrathI jyAre dekhAvA lAge che. tyArathI ja citta utsAhita bane che. thAkyA hoya to paNa paga vegathI upaDe che. ema A jIva carama yathA-pravRttakaraNa pAse pahoMcyo che. prabhu pratyenA ane temanI bhakti-sAdhanA-upAsanA pratyenA, paramarAganA baLe ja carama yathApravRttakaraNa ane Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 yogadRSTi samuccaya gAthA : 25 graMthibheda karavA dvArA najIkanA ja kALamAM samyagdarzana ane samyajJAna prApta karavAno che. A avasthA samyajJAnanI pUrva(kALa)rUpe che. tethI ja prabhu ane prabhubhakti gamI jAya che. ruci jAya che. saMzuddhacittanuM A paheluM lakSaNa che. (2) tathA AhArAdi dazavidha saMjJAonI aTakAyata karavA pUrvakanuM A kuzalacitta saMzuddha kahevAya che. have kahevAtI AhArAdi dazavidha saMjJAo mohanIyakarmanA vipAkodaya rUpa che. mohanIyano udaya maMda karI kSayopazama karavAthI ane te kSayopazama citra-vicitra hovAthI paramAtmA ane temanI bhakti-sAdhanA evI gamI jAya che ke te kAle AhArAdi dazavidha saMjJAonA udayanI maMdatAvALuM A kuzalacitta banI jAya che. sAdhanAnA kALe to AhArAdinI saMjJA uchaLatI ja nathI. paraMtu tenA saMskArathI te sAdhanA sivAyanA kALe paNa A AhArAdi saMjJAonuM baLa nirbaLa banI jAya che. te saMjJA daza prakAranI kahI che RSi mahAtmAonAM vacana A pramANe che ke - he bhagavAn ! saMjJA keTalA prakAranI kahI che ! hai gautama ! daza prakAranI che. (1) AhAra saMjJA, (2) bhayasaMjJA, (3) maithunasaMjJA, (4) parigrahasaMjJA, (5) krodhasaMjJA, (6) mAnasaMjJA, (7) mAyA saMjJA, (8) lobhasaMjJA, (9) oghasaMjJA, ane (10) lokasaMjJA. A dazavidha saMjJAothI saMyukta evA Azaya (citta)vALuM dharmAnuSThAna suMdara hoya to paNa abhyadaya mATe (puNyabaMdha mATe svargAdinI prApti mATe) thAya che. paraMtu saMpUrNa parizuddhi (vizuddhi)nA abhAve niHzreyasanI (muktinI) avApti (prApti) mATe thatuM nathI. kAraNa ke bhavanA bhogothI niHspRha evA AzayathI (pramava)-karAyeluM jo A anuSThAna hoya to e ja mukti- prAptino hetu bane che. ema yogI mahApuruSo kahe che. paramAtmA pratye ane teoe kahelAM dharmAnuSThAno pratye upAdeyabhAvathI evo rAga thAya che ke te bhakti-sAdhanA ke dharmAnuSThAna jyAre karAtuM hoya tyAre AhAranI lolupatA TaLI jAya che. bhUkhanI bhramaNA ja bhAMgI jAya che. keTalo keTalo samaya temAM vItI jAya to paNa AhArAdinI smRti thatI nathI, AhAranI saMjJA-mamatA aTakI jAya che. bhojana karyuM, na karyuM ke turata dharmAnuSThAnamAM joDAI jAya che. AhAranA svAdane mANavAnI ke prazaMsA-niMdA karavAnI vAta to kevI ? A pramANe prabhunI sAdhanA gamI jAya che ke jyAM AhAra bhUlI javAya che. vItarAga paramAtmA pratyeno paramarAgarUpa banavAnuM sAthIdAra maLavAthI sAdhanAkALe koino bhaya lAgato nathI, bhaya ja jANe bhaya pAmyo hoya tema bhAgI jAya che sarpAdino upasarga Ave to paNa cAlu sAdhanAmAM nirbhaya ja rahe che. trIjI saMjJA maithunanI che. viSayavAsanAnI to vAta ja kevI ! A sAdhanA ja viSayavAsanAne Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 25 haNanArI che paramAtmAnI hAjarImAM, temanI sAdhanAnA kALamAM AvI vAsanA pragaTa thatI ja nathI. pati-patnI hoya to paNa vaDIlonI hAjarImAM jema avivekatApUrvakanuM varjhana karatAM nathI tema vItarAga paramAtmAnI sAme A sAdhaka mohanI saMjJAo upara saMyamapUrvaka pravarte che. sAdhanAnA kALe to A saMjJA hataprAyaH ja thai jAya che. game tevI veSa-bhUSA ke zarIra-zobhAvALAM strI-puruSo darzanAdinA arthe AvelAM hoya to paNa mana te jovA mATe lalacAya ja nahIM. kAraNa ke citta sAdhanAmAM joDAyeluM che. tethI ja cothI parigraha-mamatA saMjJApaNa thatI nathI. koipaNa vastunI icchA janmatI ja nathI. jyAM sarva karmakSaya-janya mukti ja prApta karavI che tyAM rUpa-rasanA bhapakAvALA paudgalika sukhonI vAMchA kevI ! e ja rIte A sAdhanAmAM evI ekAgratA AvI jAya che ke-krodha-mAna-mAyA-lobha paNa thatAM nathI. A kALe to dharmAnuSThAnamAM ja tanmayatAlayalInatA AvI jAya che. tathA ajJAnI mANasone anusaravA rUpa, gADarIyA pravAhamAM taNAvArUpa, AMdhaLAnI pAchaLa AMdhaLo cAle tevI oghasaMjJAno paNa tyAga kare che. tattva samajavA pUrvaka potAnA utsAhathI varte che. tathA lokasaMjJAno paNa tyAga kare che. lokone raMjita karavA, lokane khuza karavA, lokomAM sAruM dekhADavA mATenI lokeSaNAno paNa tyAga kare che. A dharmAnuSThAna lokaraMjana mATe nathI AtmakalyANa mATe che. AtmArtha sAdhavo hoya to mAnArtha tyajavo paDe, ane jo mAnArtha hoya to AtmArtha Ave ja nahI. AtmArthatA ane mAnArthatA paraspara virodhI che. vaLI lokonuM raMjana paNa duSkara che. ekakALe je loko raMjita hoya che. e ja loko kaMika vAMkuM paDatAM kALAntare vairI paNa bane che. je loko ekakALe (temano svArtha sadhAya tyAre) prazaMsAnAM puSpo vere che. phUlonA hAro paherAve che. te ja loko kALAntare (jyAre temanA svArthane bAdhA Ave tyAre) gALo Ape che. niMdA kare che. eTale lokaraMjana e svArthayukta hovAthI ane vAstavika na hovAthI heya che. upAdeya nathI. mATe A daze saMjJAone aTakAvavA pUrvaka dharmAnuSThAna kare che. jo A saMjJAo yukta dharmAnuSThAna A jIva kare to dharmAnuSThAna suMdara hovA chatAM paNa te anuSThAno mAtra abhyudaya mATe (puNyabaMdha mATe) ja thAya che. jenuM phaLa mAtra devabhava Adi saMsArasukho ja che eTale ke AvA prakAranuM dharmAnuSThAna e zubhayoga hovAthI saMsArasukhano hetu bane tevA puNyane mAtra baMdhAvanAra avazya bane che paraMtu mokSahetu banatuM nathI. kAraNa ke saMpUrNapaNe zuddhi temAM nathI. je bhavanA bhogo che (saMsAra-sukho che) tenAthI sarvathA niHspRha evA Azaya pUrvaka karAyeluM hoya, saMsArasukhonI alpa mAtrAe paNa apekSA jemAM nathI evuM je dharmAnuSThAna che. e ja muktihetu che. ema pUrve thai gayelA yogAcArya mahApuruSo kahe che. 119 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 yogadRSTi samuccaya gAthA : 25 "phalAbhisandhirahitaM"bhavAntargataphalAbhisandhyabhAvena / Aha-asambhavyeva saMjJAviSkambhaNe pUrvoditaphalAbhisandhiH / satyametat tadbhavAntargataphalamadhikRtya, iha tu tadanyabhavAntargatamapi sAmAnikAdilakSaNaphalamadhikRtya gRhyate, tadabhisandherasundaratvAt tadupAttasyAsya svataH pratibandhasAratvataH / etadrahitaM cedamapavargasAdhanaM, svapratibandhasAraM tu tatsthAnasthitikAri eva, tathAsvabhAvatvAt, gautamabhagavadbahumAnavat, evambhUtasyaiva yoganiSpAdakatvAt / na hi azAlibIjAtkAlenApi zAlyaGkaraH / etattu abhinnagraMtherapi tadaivaM bhavati caramayathApravRttikaraNasAmarthyena tathAvidhakSayopazamasAratvAdapramattayateH sarAga-syaiva vItarAgabhAvakalpam / "saMzuddha"nuM trIjuM lakSaNa jaNAve che ke sAMsArika-sukhonA phaLanI apekSA vinAnuM je kuzalacittAdi che. te saMzuddha yogabIja che. mukti prApta karavI che. vItarAga thavuM che. vItarAga pratye prIti karavI che, to pachI sAMsArika-sukhonI icchA te dharmAnuSThAna kAle kema karAya ! AvI icchA karavI te "niyANuM" kahevAya, bhagavaMtanA zAsanamAM niyANuM karavAno niSedha che. tathA paramapada tarapha laI jAya evI vItarAga paramAtmAnI bhakti karIne parimitakAlavartI ane aneka viDaMbanAothI vAsita, ane viyogakALe atizaya duHkhonI paraMparAne ja sarjanAra evAM bhautika sukhonI icchA kema karAya ! mATe paramAtmA pratyenuM A kuzalacittAdi yogabIja bhavanI aMtargata saMsArasukharUpa je phaLo che tenA abhiprAyathI (AzayathI) rahita hoya che. ane tevA yogabIjane saMzuddha yogabIja kahevAya che. prazna :- saMzuddhanAM A traNa lakSaNo paikI "saMjJAviSThabhaNa" nAmanuM bIjuM lakSaNa hamaNAM je kahevAmAM AvyuM, te lakSaNamAM dazavidha saMjJAnA tyAganI aMdara parigrahasaMjJA ane lobhasaMjJAnuM vikhaMbhaNa Ave che. tethI A kuzalacittAdi yogabIja saMjJAonA vikhaMbhaNavALuM hovAthI parigraha ane lobha saMjJAne aTakAvanAra bane ja che. to sAMsArika sukhanA phaLano abhiprAya thavo saMbhavita ja nathI arthAt phalAbhisaMdhi-rahitatva lakSaNa temAM aMtargata thaI ja jAya che. to pachI A trIjuM phalAbhisaMdhirahita e lakSaNa karavAnI jarUra zuM ? uttara :- tamAro prazna barAbara che. paraMtu dezavidha saMjJAviSThabhaNamAM parigraha ane lobhano je vikhaMbha kahyo che te tamavaMte vartamAnabhavanI aMdara bhAvimAM meLavavArUpa sAMsArikasukhAtmaka phaLane AzrayI kahyo che. rUda tu=ane ahIM A trIjA lakSaNamAM je phalAbhisaMdhirahitatA jaNAvI che te tamava =vartamAnabhavathI anyabhava saMbaMdhI arthAt parabhavanI aMdara prApta karI zakAya tevuM sAmAnikadeva saMbaMdhI ddhi Adi (idranI samAna RddhivALA devapaNuM athavA cakravartI, vAsudeva saMbaMdhI RddhivALApaNuM ityAdi pArabhavika) phaLane AzrayIne Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 25 yogadRSTi samuccaya 121 paNa levAnuM che. sAra e che ke dazavidha saMjJAviSThabhaNamAM mAtra A bhava saMbaMdhI sukhanI saMjJAnA tyAganI vAta che jyAre phalAbhisaMdhirahita nAmanA A trIjA lakSaNamAM A bhava ane anyabhava ema ubhayabhava saMbaMdhI sAMsArika sukhanI saMjJAnA tyAganI vAta che. kAraNake A bhava ke parabhava, ema koI paNa bhava saMbaMdhI paugalika sukhano te abhiprAya asuMdara che. upakArI nathI. jyAM sudhI sAMsArika sukhonI bhUkha beThI hoya tyAM sudhI AtmArthatA pragaTa thatI nathI. vItarAga paramAtmAnI prIti-bhakti-sAdhanA vItarAga thavA mATe che. nahIM ke tuccha ane asAra sAMsArika sukho mATe, tethI ja paulika sukhano abhiprAya e suMdara nathI, upakArI nathI, pratibaMdha karanAro che. AtmavikAsano rodhaka che. prazna :- phalAbhisaMdhi yukta evuM A dharmAnuSThAna (kuzalacittAdi) je che, tene tame "asuMdara" kema kaho cho ! sarve paNa dharmAnuSThAno (kuzalacittAdi) karmakSayano hetu hovAthI suMdara ja kahevAya. suMdarane asuMdara kema kahevAya! je dharmAnuSThAna muktiprApaka che tene asuMdara kahevAnuM kAraNa zuM! uttara :- dUdha suMdara che. jIvana ApanAra che. paraMtu viSamizrita dUdha asuMdara che kAraNa ke jIvanano pratibaMdha (nAza) karanAra che. eka ja vastu suMdara hoya to paNa jyAre anya malInatAthI mizrita hoya tyAre te suMdara vastu paNa asuMdara bane ja che. tevI ja rIte ahIM tatte phalAbhisaMdhithI, 3pAtta prApta kareluM mizra thayeluM gI=A dharmAnuSThAna pote ja svata: potAnI malInatAnA baLathI pratibanthasArasvata: mukti-prAptimAM pratibaMdha karavAnA baLavALuM hovAthI asuMdara gaNAya che. athavA tatte phalAbhisaMdhithIyukta evA anuSThAnathI 35tti prApta kareluM artha A saMsArasukha pote ja muktimAM pratibaMdha karavAnA baLavALuM hovAthI tevuM dharmAnuSThAna paNa asuMdara che. banneno bhAvArtha e che ke dharmAnuSThAna suMdara che paraMtu temAM jo phalAbhisaMdhirUpa viSa praveza kare che to te phalAbhisaMdhivALuM dharmAnuSThAna paNa asuMdara bane che kAraNa ke tevA prakAranI AsaktipUrvaka karAyelA dharmAnuSThAnathI baMdhAyelA puNya dvArA prApta thatAM sAMsArika-sukho tIvra Asakti utpanna karanAra thAya che. A tIvra Asakti utpanna karanArAM sukho Asaktijanana dvArA anAsaktabhAvanI prAptinAM pratibaMdhaka bane che. kAraNake tenuM svarUpa ja AsaktibhAva lAvanAruM che. rAgabhAva sadA vItarAgabhAvane rokanAra ja bane che. tevI ja rIte saMsArika sukhano rAga, ane tevA rAgayukta bhAvapUrvaka karAtuM dharmAnuSThAna viSamizrita dUdhanI jema malIna hovAthI muktino pratibaMdha karavAnA baLayukta che. mATe AvuM dharmAnuSThAna upakArI nathI, paraMtu pataditaM tevA prakAranA phalAbhisaMdhinA abhiprAya vinAnuM, ve A dharmAnuSThAna kavitAthana=muktinuM Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 yogadRSTi samuccaya gAthA : 25 sAdhana bane che. niyANAnI buddhi vinAnuM A dharmAnuSThAna malIna Azaya rahita hovAthI mukti-prAptino pratibaMdha karatuM nathI. paraMtu sAdhana bane che. prazna :- sAMsArika sukhanA phalAbhisaMdhivALuM A dharmAnuSThAna malIna hovAthI viSamizrita dUdhanI jema jo mukti-prAptinA pratibaMdhanA sAravALuM hoya, to dhAro ke te ja dharmAnuSThAna saMsArasukhanA phalAbhisaMdhi rahita karIe, paraMtu bhavobhavamAM mane A dharmAnuSThAna ja prApta thajo, ema te dharmAnuSThAnanI ja AsaktipUrvakanuM dharmAnuSThAna jo sevAya to to muktiprApaka bane ke nahIM ? arthAt koipaNa vivakSita sevAtA evA dharmAnuSThAnanA rAga pUrvakanuM karAtuM dharmAnuSThAna muktinuM pratibaMdhaka bane ke prApaka bane ? uttara - tu-vaLI, prativasthasAraM=sva eTale atyAre sevAtuM kuzalacittAdi je dharmAnuSThAna che teno potAno ja pratibaMdhavizeSa hoya, arthAt Asakti vizeSa hoya, evA te anuSThAnanA ja pratibaMdhanA (AsaktinA) baLavALuM sevAtuM dharmAnuSThAna tathAsvamAvatva-A AtmAne tyAMne tyAM ja bAMdhI rAkhavAnA tevA prakAranA svabhAvavALuM hevAthI tasthAsthitiri purva A AtmAne te ja guNasthAnakamAM sthiti karAvanAruM ja bane che. arthAt AgaLa AgaLanA vikAsane saMdhanAra bane che. jema zrI gautamasvAmI mahArAjAne bhagavAnuM zrI vardhamAnasvAmI upara atizaya bahumAna hatuM. paraMtu temano rAga teone tyAM ja aTakAvanAra banyo, prabhu pratyeno rAga ghaNo ja upakArI che. saMsArano rAga ghaTADavAmAM Avazyaka che. paraMtu saMsArano rAga nAza pAmyA pachI tajavA jevo paNa che, nahi to vItarAgadazAno pratibaMdhaka ja bane che. jema kAMTo kADhavA mATe pagamAM nAkhelI soya kAMTo nIkaLI gayA pachI kADhavAnI ja hoya che. tema AThamA Adi guNasthAnakomAM ArohaNa karavA mATe prazasta rAga paNa tyajavA yogya che. anyathA te prazasta paNa rAga muktino pratibaMdhaka bane che. tevI ja rIte dharmAnuSThAnano rAga paNa A AtmAne te ja dharmAnuSThAnamAM pakaDI rAkhe che. uttarottara vikAsa sAdhavAmAM pratibaMdhaka bane che. mATe saMsArasukhanA phalAbhisaMdhi rahitanuM dharmAnuSThAna hoya to jema apavargasAdhana bane che tema te te dharmAnuSThAnanA potAnA paNa pratibaMdha vinAnuM je dharmAnuSThAna hoya te ja muktiprApaka bane che. A pramANe atyanta upAdeyabuddhivALuM mohajanya dazavidha saMjJAnA vidhvaMbhaNavALuM, ane ubhayabhavanA saMsArasukha saMbaMdhI phalAbhisaMdhirahita tathA te te dharmAnuSThAnanI potAnI paNa Asakti vinAnuM A kuzalacittAdi je yogabIja e ja sAcuM yogabIja che. kAraNa ke vadhUtarthava AvA prakAranuM (uparokta traNe vizeSaNovALuM) yogabIja hoya to ja saMzuddha hovAthI yonidhyAtviA yoganuM niSpAdaka bane che. je azAlibIja che (arthAt zAlinuM-DAMgaranuM bIja nathI, ghauM Adi anya Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 25 yogadRSTi samuccaya 123 dhAnyanuM bIja che) tevA azAlibIjamAMthI game teTalo kALa jAya to paNa zAlinA aMkurA pragaTa thatA nathI, tema je upAdeyabuddhi rahita che. mohajanyasaMjJAothI gherAyeluM che. ane ubhayabhavanA saMsArasukhanI phalAbhisaMdhivALuM che. tevA prakAranA malInabhAvothI mizra evA kuzalicittAdithI game teTalo kALa jAya to paNa yogadazA pragaTa thavAnA aMkurA jIvamAM ugatA nathI. kAraNake tevuM citta e yogabIja nathI. jema bIja vinA aMkurA na thAya, ane ulaTA bIjathI paNa dhArelA aMkurA na thAya, tema sAMsArikabhAvanAothI bharapUra kuzalacittAdi yogabIja nathI mATe temAMthI yoganA aMkurA pragaTa thatA nathI. tatta-A uparokta vizeSaNovALuM kuzalacittAdi rUpa yogabIja je AtmAe haju rAga-dveSanI ghana-gADha graMthi bhedI nathI tevA mithyAtvI jIvane paNa mithyAtvanI maMdatAnA kAraNe ja (kaTutvanI nivRttinA kAraNe ja) tA tyAre ja= graMthibheda karavAnA kALe thatA carama yathApravRttikaraNa samaye ja pUrva pati A pramANe thAya che. arthAt AvuM =AvA prakAranuM uparokta vizeSaNovALuM saMzuddha yogabIja tyAM ja Ave che. kAraNa ke carama yathApravRttakaraNamAM AvelA (apUrva-ane apratihata evA vairAgyanA) sAmarthya vaDe tevA prakArano mohanIyakarmano kSayopazama viziSTa baLavAn thato hovAthI maMdamithyAtvano udaya vidyamAna hovA chatAM paNa upAdeya buddhi Adi traNa guNovALuM saMzuddha yogabIja te kALe prApta thAya che. jema sAtamA apramatta guNaThANe vartatA munimahAtmA saMjavalana kaSAyanA udayavALA che tethI sarAgI che. rAgadazA vidyamAna che. to paNa te rAgadazA atizaya maMda thayelI hovAthI te muni jANe vItarAgabhAvane pAmyA hoya ! tevA hoya che. arthAt apramatta muni sarAgI ja hovA chatAM (rAgamAtrA alpa-alpatara hovAthI) vItarAgabhAva tulya kahevAya che. tema ahIM mithyAtvadazA hovA chatAM paNa atizaya maMda mithyAtva hovAthI saMzuddha kuzalacittAdi yogabIja ghaTI zake che. mATe ja mitrA dRSTimAM Avelo A AtmA paramAtmAnI sAthe ananyabhAvavALo thaIne paramabhaktithI paramAtmAnI zreSTha sAdhanA kare che. yathAhuryogAcAryA:- "yogabIjacittaM bhavasamudranimagnasyeSadunmajanAbhogaH tatsatyati-zayazaithilyakArI prakRteH prathamavipriyekSA tadAkUtakAriNIsamujjAsamAgamopAyanaM cetastaducita-cintAsamAvezakRd graMthiparvataparamavajra niyamAttabhedakAri bhavacArakapalAyanakAlaghaNTA tada-pasArakAriNI smaasen"ityaadi| ataH saMzuddhaM hyetadIdRzametaditi jinkushlcittaadi| etacca tathAvidhakAlAdibhAvena tat tatsvabhAvatayA phalapAkArambhasadRzamiti // 25 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 yogadaSTi samuccaya gAthA : 25 graMthakArazrI haribhadrasUrijI mahArAja yogabIjanuM je varNana samajAvI rahyA che. temAM "anya darzanakAro paNa Ama ja kahe che" ema kahIne teono mata TAMkatAM sAMkhyadarzananA anuyAyI ane yogAcArya tarIke atizaya prasiddha evA pAtaMjalaRSinA pAThanI sAkSI ApatAM jaNAve che ke anya darzananA yogAcAryoe paNa potAnA zAstromAM A pramANe kahyuM che. yogadazAnI prAptimAM mULabhUta kuzalacittAdi rUpa bIja kevuM hoya che. te bIja (eTale yoganA bIja) bhUta evuM citta AvA prakAranuM hoya che. (1) saMsArarUpI samudramAM DUbelA AtmAne kaMIka upara AvavAnA vikAsa svarUpa che. (3nmanana upara AvavAnA, kAmonA vikAsa svarUpa) samudramAM DUbelA mANasane jema kaMI dekhAtuM nathI, cAre tarapha pANI ja pANI dekhAya che. ane tethI nIkaLavAnI ke taravAnI AzA mRtaprAya: thayelI che. hatAzArUpa che. tevAmAM pANInI uparanI sapATIe AvavAnuM kadAca mahAprayatna thaI jAya, to jagat dekhAya che. AnaMda AnaMda thAya che. nIkaLavAnI ke taravAnI kaMIka AzA baMdhAya che. tevI ja rIte saMsAramAM DUbelA A AtmAne viSayasukho ghaNAM ja prArAM che. mohAMdhatA balavattara che eTale Atmatattva dekhAtuM ja nathI, saMsAra vadhArato ja jAya che. nIkaLavAnI ke taravAnI to vAta ja kevI? tevAmAM tathAbhavyatvano paripAka thavAthI AvuM uttama yogabIja prApta thAya che. sArAsAranI bheda rekhAnuM bhAna thAya che. ane samajAya che ke viSayasukho ane saMsAra ema banne viSa tulya che. Ama lAgavAthI AtmatattvanuM kaMIka darzana thAya che. AnaMda AnaMda vyApI jAya che ane saMsAra tarAze, pUrNa Atmatattva prApta karAze, evI AzA baMdhAya che. mATe A yogabIja saMsArasamudramAM DUbelA AtmAne kaMIka upara AvavAnA svarUpavALuM ane potAnA AtmatattvanA AMzika vikAsa svarUpa che. (2) sAMkhyadarzananI dRSTie puruSa ane prakRti ema mUla be tattva che. puruSa akartA-abhoktA che tathA jJAtA-dRSTA che. paraMtu sattva-rajasa-tamasanI banelI prakRti ja kartA-bhoktA che. tenuM bala ghaNuM che. tethI te prakRti viSayasukhonI AsaktivALI hovA chatAM paNa AtmAmAM tenuM pratibiMba paDavAthI AtmA ghaNI AsaktivALo lAge che. jyArathI A yogabIja prApta thAya che tyArathI te viSaya sukhonI tatsavitate Asaktino je atizaya che tene zithila karanAra A yogabIja bane che. viSayasukhanI Asakti DhIlI thAya che. koI koI pustakomAM tatsavitazaya danya 4 ne badale tAlavya na paNa pAThAntara rUpe jovA maLe che. tyAre evo artha karavo ke tat te prakRtinI vita Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 25 yogadRSTi samuccaya 125 zaktine (baLane) zithila karanAruM A yogabIja che. banne arthono bhAvArtha lagabhaga samAna che. yogabIjanI prAptinA pUrvakALamAM viSayasukhonI Asakti ghaNI hatI, temAM ja A jIva raMgAyelo hato, layalIna hato, prakRtinuM (karmanuM) jora ghaNuM hatuM, te sarva A yogabIja AvavAthI zithila thaI gayuM che. A yogabIja viSayasukhonI Asaktine ane prakRtinI (karmonI) zaktine zithila karanAruM che. (uparokta be vizeSaNo, ane have pachI samajAvAtAM sarve vizeSaNo "yovInara" padanAM ja che. mAtra vizeSaNane vizeSyanA anusAra liMga nathI vitta zabda napuMsakaliMga hovA chatAM paNa tenAM vizeSaNomAM kyAMka puliMga ane kayAMka strIliMga karela che. kAraNake samAna ja liMga Ave evo niyama nathI. jemake vevA pramANam, kSamA vIrasya bhUSaNam ityAdi yukti ahIM svayaM samajI levI.) (3) praH prathamavikSiAra atyAra sudhI A AtmA prakRtine anukULa jovAnI dRSTivALo hato, prakRtinI sAthe gADhamitratA=abhedabuddhi hatI, prakRtinuM katRtva-bhakatRtvajJAtRtva-vagere potAnAM ja che ema A jIva mAnato hato, prakRtijanya viSayasukha ane saMsArane potAno ja mAnI temAM ja AnaMda-camana karato hato, paraMtu A yogabIja AvyuM tyAre tene bhAna thAya che ke A mAruM svarUpa nathI, huM prakRtithI pRthak chuM. prakRtie mane bhoLavyo che. aMdhArAmAM rAkhyo che, prakRtinI sAthenI gADha mitratA tUTI jAya che. abhedabuddhi kSINa thaI jAya che. atyAra sudhI je prakRti vahAlI lAgatI hatI, tenA tarapha premabharI dRSTi hatI. te havethI kaDavI lAge che ane te prakRti pratye vipriya prema vinAnI, kaDavAza bharelI, aNagamAvALI kSatridRSTi ahIMthI zarU thAya che. AvI aNagamAvALI dRSTi zarU karAvanAruM A yogabIja prathama che. (4) talAQtari=atyAra sudhI prakRtinuM baLa adhika hatuM, A jIva paNa tenA tarapha vhAla karato hato, tenA kahyA mujaba ja vartato hato, prakRti-janya sukhane potAnuM mAnIne ja tenA tarapha rAgI hato, paraMtu A yogabIja AvavAthI, prakRtinI asalI mAyAkArI jAta jaNAI javAthI tenA pratye vipriyaMkSA (kaDavI jhera bharelI dRSTi) thayelI hevAthI tatte vipriyaMkSAnA ja mAlUd=rahasyane ri pragaTa karanAruM A yogabIja jANavuM. eTale ke jema koI mitra upara prathama sneha hoya, paraMtu tenA taraphathI karAyelo vizvAsaghAta dekhAvAthI vipriyaMkSA thAya che. ane pachI dina-pratidina te vipriyaMkSAvALuM citta tenA tarapha vadhune vadhu zaMkAzIla bane che. AMkha karaDAyelI ja rahe che. manamAM gusso vadhe che. badalo vALavAnA ghATanI rAha ja jIva juve che. tema ahIM prakRti pratye vipriyaMkSA Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 yogadaSTi samuccaya gAthA : 25 thayelI hovAthI te prakRtinAM ja rahasyo khullAM karAtAM jAya che viSayasukho amArAM lAge che. saMsAra jhera jevo lAge che. vipriyaMkSAnA kAraNe ja dina-pratidina sAMsArika sukha jhera jevuM lAgavuM. prakRti uparanI prIti uDI javI, teno vizvAsa na karavo, tenAthI dabAyelA na rahevuM ityAdi rahasyone karanAruM A yogabIja che ema jANavuM. (5) samunnArasa eTale samattA, vinTena=nAsanana, prakRtine ane prakRtijanya vikAra-vAsanA ane mohane cAre taraphathI prabaLa prakAre haNanAruM A yogabIja che. sArAMza ke A yogabIja prakRtine ane prakRtijanya vikArone maMda karanArUM jANavuM. (6) mAyAnopAniM-AtmAne AtmArthatAnA AgamananuM (AtmatattvanI prAptinuM) jANe A yogabIja bheTayuM hoya tevuM che. AtmArthatAnA AgamananuM sUcaka che. A yogabIja jANe AtmAne ema sUcave che ke muktipada have tamane atizaya nikaTatama che. ema muktipadanI prAptinA upAyana (bheTa)rUpa che. cetaH zabdamAM + Duta che tyAM kahelo 2 zabda A cha vizeSaNonA samuccaya mATe che. ane rUta: zabda sAtamAM vizeSaNamAM levo () phatavattAsamaveza A yogabIja muktipadanI prAptinA upAyana rUpa bheTayA rUpa che A kAraNathI jIvane AgaLathI samAcAra maLI jAya che ke mAruM muktipada have nikaTa che. mArA AtmAnuM zuddha-buddha-niraMjana-nirAkAra-nirmaLa svarUpa mane najIkamAM ja maLavAnuM che tethI adamya utsAhathI, sarva prakAranA potAnA baLane ekaThuM karIne te Atma-tattvanI prAptine ucita evA dharmatattvonI vicAraNAmAM ja praveza karAvanAruM, satata tattvavicAraNAmAM DUbADUba rAkhanAruM A yogabIja che. jema AgaLathI khabara paDe ke najIkanA kALamAM viziSTa atithi ghera AvavAnA che. to tenI taDAmAra taiyArIo cAle, kuTuMbanA sabhyo sAthe mITIMgo goThavAya, tevI rIte ahIM AtmAne te muktipadane ucita tattvaciMtanamAM praveza (garakAva) karAvanAruM A yogabIja che. (8) sthiparvataparamavaF-anAdikALathI jAma thayelA ane gADha (ghanIbhUta) banelA evA rAga ane dveSa Adi doSonI banelI je gAMTha che. te gAMTharUpI parvatane bhedavAmAM paramavaja samAna A yogabIja che. jema iMdra mahArAjA vajavaDe parvatone bhede che tema A AtmA A yogabIja vaDe rAgAdinI gAMThane bhede che. tethI graMthirUpI parvatane bhedavAmAM parama vajatulya A yogabIja che. (9) niyamIttari jo ke IMdranA vajavaDe parvatono bheda thAya che. to paNa jema tophAnI pavanavaDe sAmAnya parvato kaMpe che chatAM merUparvata kaliyuganA tophAnI pavano Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 25 vaDe paNa kaMpato nathI tema merUparvata jevo koi moTo parvata kadAca iMdranA vajravaDe na bhedAya, ema paNa bane, paraMtu A yogabIja to niyamA te graMthine bhedanAra ja che. iMdranuM vajra koika parvatano bheda karI zake ane merUparvata jevA koi zAzvata parvatano bheda na karI zake evuM paNa bane che paraMtu A yogabIjamAM tevuM banatuM nathI. te to niyamA graMthino bheda kare ja che. jIvane samyagdarzana pamADe ja che. (10) mavALapanAyanAlayaDhA=janma-jarA-mRtyu Adhi-vyAdhimaya je A mava saMsAra che te mahAn cAracAraka (baMdIkhAnuM arthAt jela) che kAraNa ke koi jIva temAMthI chaTakI zakato nathI. game tevo sukhI-nirogI-dhanavAn ane lAgavagavALo hoya arthAt cakravartI ke iMdra hoya to paNa uparokta duHkhomAMthI bhAgI zakato nathI. mATe ja janmAdi du:khomaya A saMsAra e cAraka (jelakhAnuM) che. tene thavAnI (samApta thavAnI) A yogabIja e jANe vhAlapaTA=kAlaghaMTA hoya tevuM che. jema skula pUrI thavAno kALa thAya ane te kAle ghaMTa vAge, ane dareka vargomAMthI chokarAo chUTe tema A yogabIja prApta thatAM ja saMsAra rUpa cArakane palAyana (pUrNa) thavAnI jANe kAlaghaMTA vAgI hoya tema jANavuM. palAyana=palAyana 127 (11) tapasArArifI=AtmAne anAdinA vaLagelA evA te saMsAramAMthI A AtmAnuM apasaraNa (nIkaLavAnuM kAma) karAvanAruM A yogabIja che. ema saMkSepathI yogabIja pUrvanA yogAcAryoe paNa samajAvyuM che. ahIM A yogabIjanuM varNana cAle che. coLavInacitta-e pada napuMsakaliMga che. paraMtu ''tiqamatantram''-liMga koine AdhIna nathI e nyAyathI, ane vevA: pramALa-vagerenA udAharaNothI bhinna liMga paNa vyAkaraNamAM ane ArSabhASAmAM hoi zake che. tathA tene anusaratuM varNana paNa ucita ane saMgata thAya che. mATe ame tamAma vizeSaNo yogabIja evA cittanAM ja samajAvyAM che. chatAM chellAM be vizeSaNo strIliMga hovAthI vipriyekSA nAM karavAM hoya to paNa thai zake che ke prakRti pratye je viparIta ikSA (dRSTi) thai che te bhava rUpa cArakane palAyana thavAmAM kAlaghaMTA samAna che ane temAMthI jIvane mUkAvavAnuM kAma karanArI che. paraMtu Avo artha karIe to paNa Amo ane vipriyekSAmAM cittazabdathI liMga bheda che. ane te dareka padone cittanAM vizeSaNa karavAM ja paDe che to pachI vaccethI vipriyezA pada lai, tenAM chellAM be vizeSaNo liMganI samAnatA mATe ja karavAM tenA karatAM sarve vizeSaNo cittanAM karIe to paNa artha bheda thato nathI. tethI AtmAne prApta thayeluM A yogabIja ja AvuM uttama che. je saMsArasamApta thavAnI sUcanA rUpa che. ema vadhAre saMgata lAge che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 25 sAMkhyadarzananA prasiddha yogAcArya zrI pataMjali RSinA zabdomAM yogabIjanuM varNana kahIne graMthakArazrI haribhadrasUrijI mahArAja pote A ja vAtane spaSTa karatAM potAnA zabdomAM jaNAve che ke mata: saMzuddha hi tat ninazanAvicitta (thar mati) tat phaidazam kRti =A kAraNothI upAdeya buddhi Adi guNovALuM saMzuddha thayeluM vItarAga prabhu pratyenuM kuzalacittAdirUpa A yogabIja je che e yogabIja AvA prakAranuM (eTale ke sAMkhya darzananA pataMjali Adi RSio vaDe kahevAyelA bhAvavALuM ja) hoya che. arthAt jyArathI A jIvane jinakuzalacittAdi AvyAM tyArathI ja bhavo pAkIne kharI javAno ane muktiphaLa maLavAno pAka zarU thayo ja samajavo. A yogabIja e muktinI prAptirUpa phaLano pAka zarU thavA tulya che. jema bhAta banAvavA kAcA cokhA garama pANI sAthe cUlA upara mUkyA tyArathI teno pAka zarU thayo, phakta have A pAkanI kriyA thavAmAM tathAvidha kALa lAge che. koi kAryamAM aDadho kalAka, koi kAryamAM poNo kalAka ane koi kAryamAM eka kalAka thAya che. paraMtu kALalabdhi joDAtAM te kArya thAya ja che. kAraNa ke pAkavAnuM kArya AraMbhAi gayuM che. ane pAkavAnI prakriyA zarU thatAM tathA kALAdi sAmagrInI sahAya maLatAM pAkIne bhAtarUpe banavuM e te te kAcA cokhA vagere dravyono svabhAva ja che. ema ahIM samajavuM. kAcA cokhA caDAvyA pachI tene anukULa kALAdi lAgavA vaDe te te bhAta AdirUpe pAkavAno 'cokhA nAmanA dravyano' svabhAva hovAthI cokhAnA pAkano je AraMbha thayo te bhAta rUpa phaLa Ape ja che. goTalI vAvI, khAtara-pANI Adi sAmagrI ApI, tyArathI ja AmravRkSa thavAno ane AmraphaLa ApavAno pAka prAraMbhAyo ja che mAtra tene kALavilaMba Adi lAgavAnAM che. kALapUrNa thavAthI AmraphaLa ApavAnA tevA tevA svabhAvavALuM ja te AmrabIja che. ityAdi udAharaNonI jema A jIvane jyArathI A yogabIja prApta thayuM tyArathI ja muktipadanI prApti thavA rUpa phaLanA pAkano prAraMbha thayo che. mAtra temAM tathAvidha kALavilaMba Adi lAgaze, ane tevA prakAranI kALa Adi sAmagrInI apekSA rAkhavI e paNa teno svabhAva che. mATe phaLaprApti kAlakrame thAya che. paraMtu pAkano prAraMbha avazya thai cUkyo che jethI phaLa ApIne ja virAma pAmaze. ema jANavuM. 128 A pramANe paramAtmA pratye kuzalacitta, temane karAto vacano dvArA namaskAra ane teone haiyAnA sadbhAvapUrvaka kAyAthI karAtA praNAma, A traNe upAdeya buddhipUrvaka, saMjJAonA vikhaMbhaNapUrvaka tathA phalAbhisaMdhirahita jo hoya to te saMzuddha yogabIja che ane bhavacArakane palAyana karAvavAmAM kAlaghaMTA samAna che. tyArathI ja muktiphaLanA pAkano prAraMbha thayo che. mAtra utkRSTathI (vadhumAM vadhu) dezona ardha pudgalaparAvartana Adi kAlalabdhinI apekSA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 26 yogadaSTi samuccaya 129 rAkhavI e teno svabhAva hovAthI tyAre pUrNa pAka banaze. vAvelA bIjane badhI sAmagrI maLavA chatAM turata ja aMkurA thatA nathI, tathAvidha kAlAdinI apekSA rAkhe ja che. ane tevA prakAranA kALanI apekSA rAkhavI evo paNa te dravyano svabhAva ja che. temAM kaMI tarka cAlato nathI, kAcA cokhA cUlA upara caDAvyA, gesa-pANI Adi sAmagrI ApI, to paNa pAkavAmAM kAlavilaMba lAgavAno ja, e teno svabhAva ja che. mAtra pAkano AraMbha thaI cUkayo che. eTale kAryasiddhi avazya thaze ja- tevI ja rIte A yogabIja paNa tathAvidha kAlAdi sAmagrI dvArA pAkavAnA tevA tevA prakAranA svabhAvavALuM hovAthI atyAre phaLanA paripAkanA AraMbha tulya samajavuM. ripo na cedameva kevalaM yogabIjamiti tadantarAbhidhitsayA''ha jinezvara pratye kuzalacitta, namaskAra, ane saMzuddha praNAmAdi, A ja mAtra yogabIja che evuM nathI, arthAt tenAthI anya paNa yogabIja che. te anya yogabIja jaNAvavAnI IcchAthI graMthakArazrI kahe che. AcAryAdiSvapi hyetad, vizuddhaM bhAvayogiSu / vaiyAvRtyaM ca vidhivacchuddhAzayavizeSataH // 26 // gAthArtha = tathA bhAvayogI evA AcAryAdine viSe paNa vizuddha evuM A kuzalacittAdi te yogabIja che. ane zuddhAzaya vizeSathI vidhipUrvaka temanI sevA karavI e paNa yogabIja samajavuM. ra6ll TIkA -"mArabri 'imarApAdhyatithiviSyagi | patideva zanittiri "vizuddha" saMzumetyarthaviviziSTapu ? mada-"mAvapu' na dravyA-cAryAdiSva-dharmajalakSaNeSu kUTarUpe khalvakUTabuddherapyasundaratvAt / naitadeva va<< yogavIna, phri taheM ? "vaiyakRitya 4'vyAvRttabAvakSAmAhArAvinA, vidhiva-bhUgovA-vidhiyuvatti puruSAdyapekSatyartha. . yAda purisaMtassuvayAraM, avayAraM cappaNo ya NAUNaM / / kujjA veyAvaDiyaM, ANaM kAuM nirAsaMso // ityAdi / (paMcavastu 540) ata evAha-"zuddhAzayavizeSataH"-zuddhacittaprabandhavizeSeNa // 26 // vivecana :- zrI vItarAga jinezvara paramAtmA pratye kuzalacittAdi AcaravAM e yogabIja che ema pUrvenI 24/rapa gAthAmAM kahyuM. tenAthI e ja yogabIja che ane bIjAM nathI ema samajavAnuM nathI. tenA vinA haju bIjAM paNa yogabIjo che. vItarAga co. 9 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 yogadRSTi samuccaya gAthA : 26 jinezvara paramAtmA paMcaparameSThImAM sarvazreSTha che tethI temanA pratyenAM kuzalacittAdi e prathama yogabIja che. evI ja rIte paMcamahAvratadhArI, saMsAranA sarvathA tyAgI evA AcAryAdine viSe paNa upAdeyabuddhi Adi traNa vizeSaNopUrvaka mAnasika kuzalacitta, vAcika namaskAra, ane kAyika saMzuddha evA praNAmAdi e traNe prakAranAM kAryo bIjA naMbaranuM yogabIja ja che. arihaMtAdinI apekSAe AcAryAdi bIjA naMbare che tethI temanA pratyenAM kuzalacittAdi bIjA naMbaranAM yogabIja che. ahIM AcAryAdi padamAM kahela mAHi zabdathI AcArya-upAdhyAya-tapasvI-jJAnAdinI apekSAe ratnAdhika paMnyAsa-gaNi-sAdhu vagere mahAtmA puruSo samajavA. AvA mahAtmAone viSe paNa uddeva-A ja kuzalacittAdi saMzuddha hoya to ja eTale ke upAdeyabuddhi, saMjJAviSThabhaNa ane phalAbhisaMdhi rahita hoya to ja te bIjA naMbaranuM yogabIja che. muktipadanI prApti karAve evA yogaphaLane ugADanAra ja che. vItarAga jema gamavA joIe, tema vItarAganI AjJAne anusAre cAlanArA, jJAnAdi ratnatrayInA ArAdhaka, sAMsArika bhogasukhanA tyAgI, niHspRha ane mahAvratapaMcAcAra-paMcasamiti AdinA pAlanahAra evA AcAryAdithI munipada sudhInA mahAtmAo pratye paNa kuzalacittAdi prApta thAya to te paNa yogabIja ja che. kAraNa ke vItarAga paramAtmA muktimAM gayela hovAthI vartamAnakALe hitamAM joDanAra, preraNA ApanAra, ane ahitathI vAranAra arthAt sAraNA-vAraNA-coyaNA ane paDicoyaNA Adi karanAra guru ja che. rasto dekhADanAra AcAryAdi ja che. mATe teo pratye paNa upAdeya buddhi, bahumAna, bhaktibhAva, pUjyabhAva, hArdika sanmAna rAkhavuM. tevA uMcA bhAvapUrvaka temanA guNo gAvA, tathA kAyAthI zuddha praNAmAdi karavA, vinaya karavo, bhakti-sevA-upAsanA karavI e paNa yogabIja ja che. jene rAjA upara prIti hoya, tene rAjA pAse pahoMcADanArA maMtrI Adi upara paNa prIti hoya ja che. balka savizeSa prIti hoya che. jene dhanavAnuM zeTha upara prIti hoya che tene tevA dhanavAnuM zeThano meLApa karAvI ApanAra upara paNa prIti hoya ja che, balka savizeSa prIti hoya che. tevI rIte vItarAga paramAtmA jene game, vItarAga avasthA jene ruce, tene tyAM sudhI pahoMcADavAno mArga batAvanArA AcArya Adi guruo paNa game ja che. temanA upara bahumAna-pUjyabhAva thAya ja che. eTaluM ja nahIM paraMtu vartamAnakALamAM sadehe vidyamAna hovAthI ane hitakArI buddhipUrvaka tattva samajAvanAra hovAthI savizeSa ruce che. dharmanA sthApaka deva tarIke jema arihaMta paramAtmAnuM sthAna che. tevI ja rIte te dharmanuM prasAraNa karanAra guru tarIke eTale dharmaguru tarIkenuM sthAna AcArya Adi muni bhagavaMtonuM che. eTale gRhastha jIvanamAM vartatA jJAnI puruSo dharmatattva samajAvanAra Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 26 yogadRSTi samuccaya 131 tarIke "vidyAguru" kahI zakAya che. paraMtu dharmaguru to saMsAranA tyAgI muni ja hoya che. eTale paMcaparameSThimAM tyAgInuM ja sthAna che. tethI je gRhasthAzramI hoya ane ame to bhAvathI niHspRha chIe. dravyaliMgI sAdhuo karatAM sArA chIe. manamAM ema mAnI apavAda rUpe sevAtAM sAdhuonAM nAnAM chidrone moTAM karI pote bhAvaliMgI che. ema mAnI dharmasthAnonA nAyaka bane che. dharmaguru tarIke potAne mAne che ane manAve che te ucita nathI. jo kaMcana-kAminInI sAthe rahIne bhAvaliMgI sAdhu thavAtuM hota to bAhyatyAgI thavAnI jarUriyAta ja kyAM rahe che ? bharata cakravartI, ilAcI. cilAtI ane pRthvIcaMdrarAjA AdinAM udAharaNo je Ape che te paNa ucita nathI. kAraNa ke apavAde banelA dAkhalAne rAjamArge levAtA nathI. manamAM adhyAtma hovA chatAM paNa vyavahArathI saMsAranA tyAgI evA AcArya upAdhyAya ane sAdhune ja pradhAna karI teonI nizrAe ja dharmArAdhana karavuM joie. teomAM kevaLa doSa mAtra dekhIne teothI ubhagI jaIne svataMtrapaNe navA saMpradAyo calAvavA te "sAdhumArgano" uccheda karyA barAbara che tethI AcAryAdi pratye je kuzalacittAdi che te paNa yogabIja che. jaina zAsanamAM paMca parameSThImAM AcAryAdi tyAgInuM guru tarIke sthAna che paraMtu adhyAtmI evA paNa gRhasthanuM sthAna nathI. viviziSTapu kevA vizeSaNavALA AcAryAdi pratye kuzaLacittAdine yogabIja kahevAya che? to jaNAve che ke "bhAvayogI" evA AcAryAdine viSe kuzalacittAdi hoya to ja te yogabIja kahevAya che. bhAvathI (aMtarAtmapariNAmathI) jemanAmAM yogadazA pragaTI che. AcAryAdi padanA bAhya ane atyaMta guNo jemanAmAM pragaTyA che. evA guNIyala, bhAvathI yogadazA pAmelA, AtmArthatAnA paramarAgI, paramArthapadanA sAdhaka, evA AcAryAdithI munipada sudhInA mahAtmAo pratye kuzalacittAdi rAkhavAM te A AtmAne upakArI che. Atmahita karanAra che. yathArtha mArge caDAvanAra che. caDelAne mArgamAM sthira karanAra che ane AgaLa vadhAranAra che mATe tevA mahAtmAo pratye kuzalacittAdine paNa yogabIja kahevAya che. paraMtu dravyAcAryane viSe kuzalacittAdine yogabIja kahevAtAM nathI. jeo mAtra veSathI ja sAdhu banyA che. paraMtu sAdhupaNAnA guNono jemAM abhAva che. mugala-sukhanA rAgathI (sAruM sAdhupaNuM pALyuM haze to devalokanAM sukho maLaze evA AzayathI) sAdhu banyA che. mAna-mobhA ane pratiSThAnA jeo bhukhyA che. viSaya-vAsanAnA jeo gulAma che athavA hRdayathI jene A paramAtmAno mArga gamato nathI mAtra bAhyakAraNonA vazathI veSa lIdho che. ane potAnAM mana dhAryA bAhya kAmo karAvavA pUrato ja sAdhunI chApa pADavA ja sAdhuno veSa rAkhyo che te sarva dravyasAdhu-dravyAcArya Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 26 132 kahevAya che. AvA prakAranA dravya sAdhu ane dravya AcAryAdi pratye kuzalacittAdi rAkhavAM te yogabIja nathI. mohanIyakarmano kSayopazama karavo athavA pUrNapaNe kSaya karavo e dharma kahevAya che. te mohanIyakarmanA kSayopazamapUrvaka thayelA sAdhu, upAdhyAya ane AcArya e dharmajalakSaNavALA (dharmayukta lakSaNavALA) bhAvasAdhu kahevAya che. ane mohanIyano udaya te adharma kahevAya che. udAyIrAjAnI hatyA karavA mATe vinayaratne lIdhela dIkSA te adharmaja lakSaNavALA dravyasAdhu jANavA. AvA mithyAtvanA udayavALA, athavA krodhAdinA udayavALA je sAdhu, aMtaramAM je mohanA udayane paravaza che te adharmathI thayela sAdhune dravyasAdhu kahevAya che. tathA aMgAramardaka AcArya jevA AcArya te dravyAcArya kahevAya che. tevA dravyAcAryAdimAM karAyeluM kuzalacittAdi te yogabIja kahevAtuM nathI. khoTA rUpiyAmAM sAcA rUpiyApaNAnI buddhi hoya to paNa te sAcA rUpiyAnA phaLane ApatI nathI, mATe asuMdaraja che. pIttaLamAM sonAnI game teTalI tIvra buddhi karIe to paNa te sonAno bhAva (paisA) lAvI ApatuM nathI. tema dravyAcAryamAM bhAvAcAryanI buddhi rAkhIe to paNa te nirjarA ane mokSaphaLane ApatI nathI. A rIte jinezvara paramAtmAne viSe kuzalacittAdi jema yogIbIja che. tema bhAvayogI evA AcAryAdine viSe kuzalacittAdi hoya to te paNa yogabIja che. paraMtu dravyAcAryAdimAM bhAvAcAryanI buddhi karIe to paNa te yogabIja kahevAtuM nathI. A rIte A be prakAranAM ja yogabIja che ema nahIM, paraMtu te be uparAMta deva-gurunI vaiyAvacca karavI e paNa trIjuM yogabIja che. vaiyAvacca eTale ke zAstromAM kahelI vidhipUrvaka dravya (puruSa)- kSetra-kALa AdinI apekSA rAkhIne AhArAdi vaDe sevA karavI. bhakti karavI te. je sevA-bhaktimAM ahaMkAra-mamakAra ane paudgalika sukhanI AzaMsAno vyAvRttabhAva che (eTale te ahaMkArAdino bhAva jemAMthI cAlyo gayo che) te vyAvRttabhAva lakSaNavALI sevA-cAkarI-bhaktine vaiyAvacca kahevAya che. je AcAryAdie dharmasaMskAro ApyA che. ane jagatanA jIvone Ape che. tevA upakArIonI sevAmAM am ane mamatva hoya ja kema ! paudgalika sukhanI AzaMsA rakhAya ja kema ! tethI AzaMsAbhAvanI vyAvRttipUrvaka arthAt nirAMzasabhAve AhAra-auSadhalAvI ApavAM, zarIra-sevA karavI te paNa yogabIja che. bharata-bAhubalInA pUrvabhavanuM caritra, tathA saMprati mahArAjanA pUrvabhavanuM caritra udAharaNa tarIke samajI levuM. A vaiyAvacca vidhivat eTale ke zAstramAM kahelI vidhipUrvaka dravya-kSetra-kALa-bhAvAdi joine te puruSAdine sAtA upaje, saMyamabhAvanI vRddhi thAya, tevI vaiyAvacca karavI. eTale vaiyAvacca karatI vakhate vivekapUrvaka nIcenA muddA dhyAnamAM rAkhavA. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 133 gAthA : 26 (1) puruSaM=puruSane jovo, jenI vaiyAvacca karavI che temanI uMmara keTalI ! zarIranI prakRti kevI ! zuM anukULa che zuM pratikULa che ! temano svabhAva kevo ! zuM karavAthI teo saMyamamAM vRddhi pAmaze ane sva-parano vadhu upakAra karaze ! (2) tastuvayArM = huM je AhAra-auSadha-vastrAdi ApuM chuM tenAthI temano upakAra ja thaze ne! temane kAma lAge tema che ne! tenAthI teone sAtA upaje ema che ne! jethI teo saMyama ane paropakAra vadhAre karI zake ema sAnukULa che ne! ityAdi vicArIne vaiyAvacca karavI. (3) tA avavAra = LaM=mArA AhArAdithI temano apakAra thAya tema to nathI ne! apaco ajIrNa thAya tema to nathI ne! svAdiSTa bhojana upara mamatA, vastrAdi upara mamatA vadhe evo apakAra thAya tema to nathI ne ! ApelA auSadhathI rIekzana Ave ane roga vadhe ema apakAra thAya tema to nathI ne! ityAdi vicArIne sevA karavI. (4) appo ya (DavayAmAM avAra) gAjhAM A vaiyAvacca karavAthI mArA AtmAne zuM upakAra thAya che! mane yogInI sevAno lAbha maLyo, saMsAra samudramAMthI taravAno avasara maLyo, AvI sevA karavAnI taka pharI mane kyAre maLe ! huM dhanyabhAgya chuM. ema Atma-upakAra samajIne sevA karavI. tathA potAnI nokarI-dhaMdhAne eTale ke AjIvikAne dhakko na lAge, Arogya barAbara sacavAya, dainika dharmakriyAnI hAni na pahoMce, guru Adi pratye durbhAva na thai jAya, ityAdi apakAra na thAya te rIte vaiyAvacca karavI. = (5) ALe jAvuM =paramAtmAnI AjJA pramANe sevA karavI. gurujI AdinI sevA-bhakti karatAM koi abhakSya-anaMtakAya na AvI jAya, rAtribhojanano koi doSa na lAgI jAya, navakArazI-rAtribhojanatyAgAdi vratano bhaMga na thai jAya, vijAtIyatAnI puSTi na thai jAya te rIte prabhunI AjJAnusAra sevA karavI. sArAMza ke bhakti karavI e prabhunI AjJA che. ema mAnI vivekapUrvaka bhakti karavI. (6) nisaMso=A bhavamAM dhanavAn-putravAn-dIrghAyuSI thAuM evI ke mAna-mobhAnI AzaMsA rAkhyA vinA sevA karavI. parabhavamAM cakravartI iMdra ke vAsudevAdinI padavI maLe evI koi paNa prakAranAM paudgalika sukhonI apekSA rAkhyA vinA AtmArthatA mATe ja sevAbhakti karavI. A rIte chae muddAono pUrNa vicAra karIne vivekapUrvaka potAne ane parane Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 yogadRSTi samuccaya gAthA : 27 ema ubhayane upakAraka thAya evI sevA-bhakti karavI e trIjuM vaiyAvacca nAmanuM yogabIja che. uparanI gAthAno bhAvArtha dhyAnamAM rAkhIne graMthakArazrI haribhadrasUrijI mahArAjazrI paNa A 26mI mUlagAthAmAM kahe che ke "zuddhAzayavizeSathI" vaiyAvacca karavI. vaiyAvacca karanArA AtmAnI cittavRtti-manovRtti-vizeSa karIne zuddha hovI joie. zuddha mananI vRttimAM uparokta badhA ja prakAro AvI jAya che. sevA karanArAnI zuddha evI (nirmaLa evI) cittanI dhArA-citta pravAha dina-pratidina vizeSa vizeSa vRddhi pAme evI vaiyAvacca karavI. zuddhAzaya vizeSanI vRddhi thAya tema sevA karavI. "zuddhAzayavizeSa" zabdamAM A chae vizeSaNono samAveza thaI jAya che. ri6/ ayaM ca tathAvidhakAlAdibhAvenetyuktaprAyaM bIjAntaramAha A zuddha AzayavizeSa jyAre bhavono paripAka thAya, muktipada Asanna thAya, dezonArdhavarta jeTalo ja kALa bAkI rahe. ityAdi tathAvidha kAlAdinI sAmagrI AvavA dvArA ja Ave che. kALaparipAka thAya karmonI laghutA thAya, mithyAtvanI maMdatA thAya. vagere bhAvo kALAdimAM lakhelA badri zabdathI samajavA. tathA A jIvadravyamAM graMthibheda ane samyagdarzana pAmavAno tevo tevo svabhAva (AsannabhavyatA) hovAnA kAraNe ja A zuddhAzayavizeSa Ave che. abhavya hoya athavA durbhavya hoya to Avo zuddhAzaya vizeSa Avato nathI. mATe ja 25mI gAthAnI TIkAnI aMtima paMktimAM "tathAvidha kAlAdibhAvo pAkavA vaDe ane jIvamAM rahelA tevA tevA svabhAvo vaDe A yogabIja Ave che" ema A badhI vAta 3vatawyaM=lagabhaga kahevAI gaI che. tethI have anya yogabIja graMthakArazrI jaNAve che bhavodvegazca saha jo, dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAntamAzritya, vidhinA lekhanAdi ca // 27 // gAthArtha = sahajapaNe thato bhavoga e cothuM yogabIja che. dravyonA abhigraha (niyamo)nuM pAlana e pAMcamuM yogabIja che. ane siddhAntane AzrayI vidhipUrvaka lekhanAdi sevA chaTuM yogabIja che. ll27 TIkA "mavoleja saMsAroLaza khanmapitA mahatyastha, "sadana' neSTaviyogAdinimittaH, tasyArttadhyAnarUpatvAt / uktaM ca-pratyutpannAttu duHkhAnirvedo dveSa iidRshH| na vairAgyamityAdi yogabIjamiti vartate / tathA "dravyAbhigrahapAlanaM-" Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 27 auSadhAdi- samAdAnamadhikRtya, bhAvAbhigrahasya viziSTa kSayopazamabhAvarUpasyAbhinnagraMtherasambhavAd dravyAbhi-grahagrahaNam / tathA siddhAntamAzrityArSaM na tu kAmAdizAstrANi, kimityAha "vidhinA "- nyAyAttadhanasatprayogAdilakSaNena, jimityAha-''telanAvi ='-yonavInamanuttamamiti // 27 // vivecana :bhava pratye udvega thavo, kaMTALo Avavo, tiraskAra thavo e cothuM yogabIja che. kAraNa ke artha-A saMsAra janma-jarA-maraNa-Adhi-vyAdhi-upAdhi-iSTaviyogaaniSTasaMyogAdithI bharapUra bharelo hovAthI tenA pratye udvega thavo e cothuM yogabIja che. A udvega sahaja (svAbhAvika) jJAnaprabhAvathI saMsAranI asAratA jANIne thayelo hovo joie, paraMtu iSTapadArthanA viyogAdinA du:khamAtrathI thayelo hovo joie nahIM. dhana-putra-patnI AdinA viyogakAle paNa saMsAra asAra (khAro jhe2) lAge che. paraMtu jJAna vinA te vairAgya du:khagarbhita hoya che. anukULatA prApta thatAM punaH A saMsAra madha jevo mITho paNa lAgavA mAMDe che mATe iSTaviyogAdithI jJAna vinA je udvega thAya che te ahIM na samajavo. vAstavikapaNe to te ArtadhyAnano ja eka prakAra che. temAM bhArobhAra moha ja chUpAyelo che. anyatra kahyuM che ke -"vartamAnakALamAM prApta thayelA du:khathI je nirveda thAya che te evA prakArano dveSamAtra che paraMtu vairAgya nathI' mATe jJAnagarbhita vairAgya dvArA je bhava udvega thAya te ja yogabIja jANavuM. A yogadRSTivALA AtmAne A saMsAra janma-jarA-ma2Na-roga-zoka-bhaya Adi duHkhothI bharelo ja dekhAya che. koi jIva A duHkhothI chUTI zakato nathI. paudgalika sukha kSaNamAtra che. jyAre tenI upAdhi dIrghakALa cAlanArI che. AyuSya vijaLInA camakArA jevuM che. saMpattio prAptimAM, saMrakSaNamAM, ane viyogamAM du:khadAyI ja dekhAya che. tethI saMsAra pratye aNagamo ja pedA thAya che. jJAnapUrvakano yathArtha sAco vairAgya thAya che. ane te yogIbIja che. kahyuM che ke 135 janma jarA maraNe karI e, e saMsAra asArato, karyAM karma sahu anubhave e, koi na rAkhaNahAra to. (puNyaprakAzanuM svatana) A saMsAranI prIta-sagAi paNa juTThI-mAyAvI ane svArthAMdha che. temanuM kArya na thAya to prIta-sagAI TakatI nathI. yauvana vAdaLa samAna che. AkhuM jIvana kSaNabhaMgura ane caMcaLa che. Avo jJAnagarbhita sahaja vairAgya A jIvane thAya che. saMsAramAM cAre tarapha bhayo, upAdhio ane duHkho ja dekhAvAthI chuTavA icche che. sAcI muktinI abhilASA sphure che. satya mumukSu bane che ane mokSanA upAyono gaveSaka bane che. te Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 yogadRSTi samuccaya gAthA : 27 mArge AgaLa vadhe che. A rIte sahaja svAbhAvika vairAgya-bhavoga e cothuM yogabIja che "yo vInam" AvuM pada mUla 27mA zlokamAM nathI. paraMtu 23mA zlokamAMthI te pada ahIM varte che. jethI vAkyaracanAnI saMgati thAya che. have pAMcamuM yogabIja graMthakArazrI samajAve che ke satpAtrone AhAra, auSadha, vastra Adi ApavAne AzrayIne abhigrahanuM (niyamanuM) pAlana kare. eTale ke koI paNa atithinI bhakti karIne ja jamavuM. AhArAdinuM dAna karIne ja bhojana karavuM. ityAdi dravya AzrayI abhigraha jANavo e paNa yogabIja che. je AtmAe graMthibheda karyo hoya tevA AtmAne ja mohanIyakarmano viziSTa kSayopazama thavAthI bhAvAbhigraha Ave che. AvA prakArano bhAvAbhigraha abhinnagraMthivALA jIvane asaMbhavita che. A mitrAdaSTivALo jIva haju abhinnagraMthivALo hovAthI ahIM dravyAbhigrahanuM grahaNa karyuM che. je munio dehanI mUcha vinAnA che. AtmadhyAnamAM magna che. deha e potAnA saMyamamAM sAdhanabhUta hovAthI tene TakAvavA mATe ja AhAra-vastra-pAtra dhAraNa kare che. satata sva-para-upakAra-parAyaNa che evA satpAtrone yogya samaye yathAzakti vidhipUrvaka AhArAdinuM dAna karavAnA abhigraho rAkhavA. ane pALavA te suMdara phaLane ApanAra che. jema yogya samaye yogya bhUmimAM eka nAnuM bIja paNa vAvyuM hoya to kALa jatAM mahAvRkSa bane che. ghaTAdAra chAyA ane aneka phaLo Ape che te dareka phaLomAM aneka bIja Ave che te dareka bIja vAvavAthI punaH aneka phaLo ane aneka bIjo Ave che. ema mahAdhAnyarAzi nIpaje che. A ja rIte eka satpAtramAM yogya avasare ApeluM alpa dAna paNa temano dehanirvAha thatAM gAmAnugAma vihAra karavA dvArA aneka jIvone dharma pamADe che. dharma pAmelAne sthira kare che. vRddhi kare che punaH te jIvo bIjA anekane dharma pamADe che. ema paraMparA cAle che. mATe satpAtranuM dAna aneka lAbhanuM kAraNa bane che. tathA dIna- duHkhI - daridrI AtmAone paNa yogya samaye anukaMpA dAna karavuM, karuNA karavI, e paNa anya jIvomAM bIjAdhAnanuM kAraNa hovAthI, pravacananI prabhAvanA hovAthI, paropakArano hetu hovAthI, ane zubha AzayavizeSa hovAthI yogabIja che. A ja arthane anusarIne tIrthaMkara mahApuruSoe pravrayA pUrve eka varSa sudhI saMvatsarI dAna ApyuM hatuM. ane prabhuzrI mahAvIra svAmIe brAhmaNane ardhavastranuM dAna karyuM hatuM. upAdhyAya zrIyazovijyajI ma.zrIe dvAtrizatkAtrizikAmAM kahyuM che ke dharmAGgatvaM sphuTIkA, dAnasya bhagavAnapi / ata eva vrataM gRhNana, dadau saMvatsaraM vasu // (dAnadvAtriMzikA) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 28 A rIte supAtradAna, pAtradAna, ane anukaMpAdAna rUpa dravyAbhigraha e paNa zubhAzaya rUpa hovAthI yogamArganI prAptinuM bIja che. have chaThThuM yogabIja samajAve che ke-siddhAnta, sadAgama, vastunuM yathArtha varNana karanArAM dharmazAstro lakhavAM-lakhAvavAM, te paNa zubhAzayarUpa hovAthI ane zAsana prabhAvanAnuM kAraNa hovAthI yogabIja che. ahIM (ArSa RSi mahAtmAoe racelAM) dharmazAstro te samajavAM ke je mohanA viSane utAranArAM che. AtmAnA hitane karanArAM che. kalyANanA mArge preranArAM che. paraMtu artha-viSayaka tathA kAmaviSayaka zAstro na samajavAM. kAraNa ke artha ane kAmanAM uttejaka evAM te zAstro viSayarasanuM jhera vadhArI lobha ane vAsanAmAM A jIvane garakAva karI de che. AtmArthIne AvA viSayavAsanAvardhaka arthazAstro ane kAmazAstronuM zuM prayojana che ! 137 vaLI AvAM sabhyazAstronuM lekhana paNa vidhithI karavuM. ane karAvavuM. vidhi eTale ke nyAyathI meLavelA dhanano sadupayoga karavA rUpa vidhi ahIM samajavI. lokonI sAthe banAvaTa karIne, corI karIne kUDakapaTa karIne, mAyAjALa pAtharIne prApta kareluM dhana satata ciMtA bhaya ane dainyatA ja ApanArUM che. A dhananuM satkAryamAM sthAna ja nathI. kAraNa ke anyAyopArjita dhanathI karela sukRtonuM viziSTa phaLa prApta thatuM nathI. nyAyathI prApta karelA dhananA sadupayogakALe je prasannatA, pariNAmanI dhArAnI ujvalatA, nirmaLatA, utsAha jovA maLe che te anyatra na saMbhave, uttama dharmazAstro lakhavAM, chapAvavAM, prakAzita karavAM, suMdara kAgaLa, suMdara puMThAM rAkhavAM e paNa chaThThu yogabIja che. jema vItarAgadeva mULamArganA upadezaka che mATe ArAdhya che. gurujI te deve kahelA mArgane ApaNA sudhI lAvanAra che mATe ArAdhya che. e ja rIte zAstra paNa sva-parane tattva mArga batAvanAra che. adhyAtmadRSTi khIlavanAra che. zAstra dvArA ja jJAnaprApti zakya che mATe zAstra paNa deva-gurunA tulya ja upAsya che. tethI tenI sevA-bhakti-lekhanAdi karavAM-karAvavAM e zubhAzaya rUpa hovAthI yogabIja che. A paNa anuttama eTale jenAthI bIjuM koi uttama nathI evuM sarvottama yogabIja che ema jANavuM. A pramANe cha yogabIja kahyAM // 27 // AvizArthamAda- lekhanAdimAM vaparAyelA Adi zabdano artha jaNAve che. lekhanA pUjanA dAnaM zravaNaM vAcanodgrahaH / prakAzanAtha svAdhyAyazcintanA bhAvaneti ca // 28 // gAthArtha =(1)lekhanA,(2)pUjanA,(3)dAna,(4)zravaNa,(5)vAcanA,(6)ugraha, Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 yogadRSTi samuccaya gAthA : 28 (7) prakAzanA, (8) svAdhyAya, (9) ciMtanA, ane (10) bhAvanA ema lekhanAdimAM lakhAyelA Adi zabdathI samajavuM. ll28 TIkA - "naivana' satyutaveSakhUnanA puSpavastrAmi, 'tAna'. pustake, "zrava' vyApadyAnAtha, vAranA'' svayamevo), " ha"-vidhipradai marcava, "prajAnA'' gRhItI madhyeSa "matha svAdhyAya-vAghanAdi caiva, vinAnA prasthArthataH garcava, "mAvati z"torava yAtrI niti yo: raTA vivecana :-(1) lekhanA = paramAtmA, ane saMsAranI navavidha bAhya ane cauda prakAranI atyaMtara graMthirahita evA guru jeTalA ApaNA upakArI ane upAya che teTalAM ja upakArI ane upAsya dharmazAstro paNa che. paMcamakALanA prabhAve smRtibhraMza thato joIne pUjya zrI devardhigaNikSamAzramaNe jainAgamazAstrone pustakArUDha karyA che. Aja sudhI aneka mahAn puNyazALI lokoe AvA sva-para upakAraka paramazrutajJAnanI upAsanA karavAmAM potAnI lakSmIno sadupayoga karyo che. vAraMvAra AvA graMtho lakhAtA rahe, chapAtA rahe, prakAzita thatA rahe to ja tenA AlaMbane ApaNAmAM zrutajJAnanI prApti saMbhavita che. pUrvAcAryoe ghaNo parizrama karIne A graMtho lakhyA che. zrAvako dvArA lakhAvAyA che. to ja A viSamakALe caturvidha zrI saMghane paramapavitra zrutajJAnanI prAptinuM kAraNa banela che. jaina samAjamAM saMgha-ujamaNuM-upadhAna-navakArazI ityAdi dharmakAryomAM jema lakSmIno sadupayoga karAya che tema pustako zAstragraMtho lakhAvavAM e paNa zAsanaprabhAvanAnuM parama aMga che. jJAna e sva-para prakAzaka guNa che. uMcI kavaoNlITInA kAgaLo-puMThAM-bAinDIMgakarAvavuM jarUrI che jethI graMtha dIrdhAyuSI bane, AkarSaka bane, jotAM ja vAMcavAnuM mana thaI jAya evuM lekhana karAvavuM, e paNa yogabIja che. yogadaSTimAM pravezelo AtmA potAnA upara ane para upara zrutajJAnano parama upakAra che ema samajI yogya pAtra jIvomAM vadhune vadhu prabhAvanA karavA icche chekAraNa ke A jIvane saMsAranI kaTutA jaNAI che. muktino rAga pragaTyo che. muktinI tIvra abhilASA jAgI che. ane teno mArga zAstrathI ja jaNAya che. mATe zAstra upara bahumAna pragaTe che. te samaje che ke A zAstra e ja bhava-vyAdhine dUra karavAmAM auSadha che. paropakAra karavA-karAvavA dvArA puNyabaMdhanuM paramakAraNa che. sarvavyApI cakSu samAna che. sarva prayojananuM sAdhana che. mATe sakzAstro lakhAvavAM te yogabIja che. "pApAmayauSadhaM zAstraM, zAstraM puNyanibandhanam / vakSaH sarvatra zAa, zAa sarvArthatAthanam ' yogabiMdu |rirapA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 28 yogadRSTi samuccaya 139 (ra) pUjanA - zAstrapremI puNyAtmA moTI bAjoTha upara suMdara-AkarSaka vastra mUkI tenA upara pustaka mUke che puSya-vAsakSepa AdithI pustakanI pUjA kare che. moTA sApaDA upara vastra rAkhI pustaka mUke che. suMdara-AkarSaka vastramAM pustaka sAcave che. A rIte bahumAnapUrvaka zrutajJAnanI pUjA kare che. (3) dAna - AtmArthI bIjA mumukSuone pustaka bhaNavA mATe Ape che. zAstronI prabhAvanA kare che. bhaNeluM jJAna bIjAne bhaNAve che. Ape che. niHsvArtha ane niHspRhabhAve anyane paNa vadhArene vadhAre zrutajJAna maLe te rIte pravRtti kare che. (4) zravaNa - uttama nigraMtha muninAM vyAkhyAna sAMbhaLe che. athavA AtmArthIsamyajJAnI-paramavairAgI-mumukSu AtmA vaDe karAtuM dharmazAstronuM vyAkhyAna-pravacana sAMbhaLe che. (5) vAcanA - uttama sanzAstronuM satata vAMcana karavuM, te paNa vinaya-vivekapUrvaka karavuM. zarIrazuddhi-vastrazuddhi ane manazuddhi sAcavIne atyaMta hArdika bahumAnapUrvaka vAMcana karavuM. kAraNa ke vAraMvAra jJAnavAnuM yogIno yoga durlabha che. jJAnIno yoga maLe to paNa satata temano vacanayoga cAlavo azakya che. tathA potAnI smaraNa ane ciMtana zakti, tathA anuprekSAzaktinI vizeSa vRddhi mATe A sAstronuM svayaM paNa vAMcana karavuM. (6) ugraha - yogavAhana ane upadhAnatapa Adi zAstravihita vidhipUrvaka zAstronuM adhyayana karavuM, A kriyA jJAnaprApti mATe jitendriya thavA upakArI che. AyaMbIla Adi tapa karI mahAmaMgalakArI zAstrAdhyayana karavuM. kAraNa ke jJAna e dIpaka che. tenI prApti mATe tapa-upadhAna ane yogavahana Adi kriyA Avazyaka che. tapa karavA pUrvaka guru mukhe prApta thatI te te sUtranI anujJA e mahAn hitakArI che. gurunI paraMparAthI ane tapa-kriyA pUrvaka prApta karAtuM jJAna e ja upakAraka bane che AtmAnI pariNati sudhAranAra bane che. yogodvahana ane gurumukha vinA meLavelA jJAnathI bahudhA anartha ane aniSTanI saMbhAvanA rahe che. (7) prakAzanA - yogya uttama bhavyajIvamAM ApaNe grahaNa karelA A zAstrajJAnanuM prasAraNa karavuM. bhaNAvavuM. pustako prakAzita karavAM, AtmArthI anyajIvone tattva samajAvavuM. nirabhimAnapaNe anugraha buddhithI AtmArthI jIvone avazya A jJAna ApavuM. (8) svAdhyAya - A ja zAstrajJAnanI vAcanAdi levI ane ApavI, te svAdhyAya pAMca prakAre che. (1) sUtra siddhAntanA jANakAra guru pAse karmonI nirjarA mATe ane jJAna meLavavA mATe vinaya sahita bhaNavuM te vAcanA, (2) potAnA jJAnane niHsaMdeha karavA mATe ane potAnI zaMkA-zalya TALavA mATe vinamrapaNe gurune pUchavuM te pRcchanA, (3) smRtinI Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 29 dRDhatA mATe ane karmonI nirjarA mATe abhyasta sUtronuM vAraMvAra raTana ka2vuM te parAvartanA, (4) abhyAsa jeno thayo che tevA viSayonuM sUkSmabuddhipUrvaka UMDuM tattvaciMtana karavuM te anuprekSA, ane (5) ApaNane je viSaya yathArtha samajAyo che tenuM paramArtha mATe anugraha buddhithI bIjAne dAna karavuM te dharmakathA, A rIte paMcavidha svAdhyAya karavo. 140 (9) ciMtanA navA navA zAstronuM prApta thatuM A jJAna, pUrvakALamAM prApta karelA graMthonA arthanI sAthe aviruddhapaNe ciMtavavuM, pUrvApara aviruddha artha lagAvavA. sUkSma tattvaciMtana karavuM. (10) bhAvanA -je je sUtro tathA artho kaMThastha thayA che. tenuM vAraMvAra raTana karavuM, bolI javuM, dRDhIbhUta karavuM. A bhavamAM prApta karelA jJAnanA dRDha saMskAra bhavAntaramAM laghuvayathI ja prApta thAya che. tattvonuM vAraMvAra Tana karavuM. bhAvanA bhAvavI e ja kevalajJAnanI prAptinuM kAraNa che. kahyuM che ke "Atama bhAvanA bhAvatAM, jIva lahe kevalajJAna" (yo. da. sajjhAya). A rIte je AtmAne saMsAra pratye aNagamo pedA thayo che. mukti pratye prIti lAgI che. ane te muktinI prApti zAstrajJAnathI ja thAya che. ema samaje che tethI ja zAstronuM bahumAna, page lAgavuM, lakhavuM. lakhAvavuM-dAna karavuM. bhaNavuM ane bhaNAvavuM. vAraMvAra parizIlana karavuM. ityAdi kAryomAM ja A jIva racyo pacyo rahe che. A paNa chaThThuM yogabIja che A pramANe kula cha yogabIja che. ema jANavuM. (1) jinezvara pratye saMzuddha evuM kuzalacitta (4) sahaja evo bhava udvega. (2) AcAryAdi pratye saMzuddha evuM kuzalacitta (pa) dravya abhigrahanuM pAlana (3) vidhipUrvaka zuddhAzaya sAthe vaiyAvacca (6) siddhAntanI lekhanAdi kriyA // 28 // tathA=vaLI bIjazrutau ca saMvegAt, pratipattiH sthirAzayA / tanupAyamAnazce, parizuddo movaH // 2 // = gAthArtha vaLI A sarve yogabIjanuM vAraMvAra zravaNa karavA dvArA utpanna thayelA saMvegapariNAmathI sthira AzayavALI pratipatti thAya che. tathA atyanta zuddha ane mahAna udayane ApanAro evo te yogabIjano upAdeyabhAva (A ja AdaravA yogya che evo bhAva) thAya che. 29 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 29 yogadRSTi samuccaya 141 TIkA -"janakRta ra" yatholatagovarIyAm "saMvegAta" zraddhAvizeSAt tipattiH 'vakheta-DratyevaMrUpA, "sthirAyA''tathAvitti banyavizrotarikSabhAvena "tapatyimavaccha' vI nathutyupAyamaviza, "ddhi " naustubhyAbhaaven, "mahodayaH"-ata evAnuSvaGgikAbhyudayato niHzreyasasAdhanAditi // 29 // vivecana - upara kahelAM cha yogabIjanuM jIvanamAM sevana (AcaraNa) thAya to sauthI sArI vAta che. paraMtu A dRSTimAM AvelA jIvo haju prAthamika kakSAnA hovAthI badhA jIvo dvArA A yogabIjanuM sevana thAya ja evo niyama nathI, pratibaMdhaka tattvonA kAraNe A yogabIjanuM sevana kadAca na thAya, to paNa yogabIja pratye atyanta pakSapAta hoya che. ane tethI A yogabIjanuM vAraMvAra zravaNa karavAnuM mana thAya che. yogabIjanI kathA-vArtA sAMbhaLyA ja karIe evo varSollAsa pragaTe che. AtmA A yogabIjanI vArtA-zravaNa karavAmAM layalIna banI jAya che. ane tethI "A ema ja che" evI apUrva pratipatti-zraddhA-mAnyatA hRdayamAM pragaTe che. bhAvAvezavALo AtmA bane che. aMtaramAM yogabIja pratye parama prema phUrAyamAna thAya che. gurujI je samajAve che te kevuM amRtavacana che ? ema samajIne "tatti" A ema ja che ityAdi UMDA udgAra mukhe nIkaLI jAya che. yogabIjanA zravaNakALe paNa AtmA nAcI uThe che. aMge aMge romarAjI khIlI uThe che. haiyAmAM harSa mAto ja nathI, evI zraddhA-ruci pedA thAya che. vaLI A pratipatti sthira AzayavALI hoya che. dina-pratidina te bhAvanI vRddhi ja thAya che. Avelo yogabIjano A raMga kadApi ghaTato nathI, tathAviya tevA prakAranA yogabIjanA rAgathI atizaya raMgAyelA rikavanya cittano je A pravAha che. tenI visotasikA (pAchA mohadazA bhaNI javA)no abhAva hovAthI je bAju vaLyo che te bAju ekadhAryo sthira AzayathI vihyA ja kare che. yogabIjanA zravaNamAM dhIredhIre vadhu raMga lAgato ja jAya che. te kadApi ulaTuM vaheNa badalato nathI. yogabIjanA zravaNano raMga saMsAranI mohavAsanA bhUlAvI de che. ane muktinI abhilASA rUpa saMvega bhAva tIvra banAvI de che. temaja yogabIjanuM sevana, ane yogabIjanuM zravaNa jema AdaravA yogya che tema pratikULa saMjogonA kAraNe dhAro ke sevana ane zravaNa zakya na hoya (arthAt samaya-zarIrasvAthya ane guruno yoga na hoya) to paNa tenA pratyeno upAdeyabhAva eTale A jIvanamAM jo kaMI AdaravA jevuM hoya to A yogabIjanI zruti ane sevana ja AdaravA yogya che. te ja saMvega-nirvedanI vRddhi karanAra che. bolibIjanI Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 29 142 yogadaSTi samuccaya prAptinuM parama kAraNa che. AvA prakAranA aMtaraMga pariNAma pUrvakano bIjazruti pratyeno parizuddha evo je upAdeya bhAva e paNa AtmAno mahodaya karanAra che. phaLaprAptinI utsuktA vinAno je upAdeya bhAva te parizuddha upAdeyabhAva kahevAya che. yogabIjanuM sevana, zravaNa, ane tenA pratyeno upAdeya bhAva A traNe karmonI nirjarA thavA rUpa phaLane Ape ja che. temAM kaMI saMdeha che ja nahIM. ane A bhava-parabhava saMbaMdhI sAMsArika paugalika sukhonI apekSA A jIvane hotI ja nathI. tethI phaLanI utsuktA vinAno A upAdeyabhAva e ja mahodaya karAvanAro che. mahodaya eTale ke puNyAnubaMdhi puNya bAMdhavA dvArA mukti pAmatAM pahelAM je koI bhavo karavA paDe temAM paNa AtmAne AtmArthatA sAdhavAmAM bAdhA na upaje te rIte alipta ja rAkhe evA AnuSaMgika phaLane (devalokAdinAM sukhone) ApavA dvArA abhyadaya thatAM thatAM (temAM jarA paNa na lepAvAthI) aMte A parizuddha upAdeyabhAva e mukti-prAptinuM parama sAdhana bane che. alpakALamAM ja mukti apAve che. yogabIjanuM sevana, zravaNa ke chevaTe tenA pratyeno upAdeyabhAva (pakSapAta) paNa je thayo che. te kaMI nAnIsunI vAta nathI, ghaNI ja prazasta vAta che. AtmAnuM UrdhvarohaNa zarU ja thayuM samajavuM. mATe A sevana, zravaNa, ane tenA pratyeno parizuddha upAdeyabhAva e paNa yogabIjanI vRddhino hetu hovAthI kAraNamAM kAryano upacAra karIne yogabIja samajavAM. A rIte mitrAdaSTimAM AvelA AtmAne nIce mujaba yogabIja Ave che. (1) vItarAga paramAtmA pratye kuzalacitta, vAcika namaskAra, ane kAyika praNAmAdi. (2) sadguru pratye kuzalacitta, vAcika namaskAra, ane kAyika praNAmAdi. (3) devanI ane sadgurunI pUjya bhAvapUrvaka sevA-vaiyAcca, bhakti, upAsanA. (4) sahajapaNe thato (jJAnapUrvaka) bhavano udvega. (5) dravyathI abhigraho karavA, vrata-niyama karavA, dezavirati-sarvavirati levI. (6) suMdara siddhAnto lakhavA-lakhAvavA, vAMcavA-vaMcAvavA ane prakAzita karavA-karAvavA. A ekeka yogabIja paramottama amRta che. devanI bhakti, gurunI bhakti ane zAstranI bhakti A ja yogaprAptinA parama upAyo che. deva ApaNA AtmAnA sAdhya evA zuddha svarUpanA pratibiMba rUpa che mATe upakArI che. guru pote suMdara jJAna ane AcaraNa vaDe paramAtmAnAM vacanonuM ApaNane amRtapAna karAve che. mATe upakArI che. ane zAstra e pUrNapaNe mukti mArganI dizAnuM sUcaka che. A rIte A traNe padonI bhakti e ja Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 30 yogadRSTi samuccaya 143 (prAthamika) jIvane vogaprAptinuM parama avadhya kAraNa che. tethI yogabIja che. tenI prApti e ja mAnavabhavanuM sAphalyapaNuM che. 29 evametadyogabIjopAdAnaM yathA jAyate tathAbhidhAtumAha A pramANe A che yogabIjanI prApti je rIte thAya che te rIte samajAvatAM graMthakArazrI kahe che ke etadbhAvamale kSINe, prabhUte jAyate nRNAm / karotyavyaktacaitanyo, mahatkAryaM na yatkvacit // 30 // gAthArtha = prANIone (potAno) bhAvamala ghaNo kSINa thaye chate A yogabIja prApta thAya che. kAraNake avyakta caitanyavALo puruSa kyAre paNa moTuM kArya karI zakato nathI. 30 TIkA - tivanantaratitaM yojAvAnopAlAnaM, "bhAvama-tattapurAtAliqnyayotinikSaoo, "kSa'' sati, na to jitu "te'-bhUtapunipara vartAkSepa nAyate'-prAkurmavati, "7'-pulAm (prAya dhariA rUti 79pa, anyathA cAturgatikametat, prabhUta eva kSINe, na alpe, ityaah-"krotyvyktcaitnyH'"-hitaahita-vilo vAta, "mahA' anuSThAnAddhi, "pavit''zvinuM vyakta-caitanya eva karoti // 30 // vivecana :-uparanI gAthAmAM kahelA deva-guru ane zAstranI bhakti-sevA-upAsanA rUpa A yogabIjanuM grahaNa A jIvano bhAvamala ghaNo kSINa thaye chate thAya che. cittarUpI bhUmimAM yogabIjanuM vAvetara-ropaNa tyAre ja thAya che jyAre bhAvamala bahukSINa thayo hoya, alpa mala kSINa thaye chate A yogabIjanuM grahaNa thatuM nathI. bhAvamala eTale ke jIvamAM rahelI che te (kArpaNa vargaNA ane zArIrika vargaNAo)nAM pudgalone grahaNa karIne saMbaMdha karavAnI yogyatA, koipaNa be padArthano saMbaMdha thavAmAM bannemAM yogyatA rahelI hoya che. jema loTa ane pANI, loTamAM baMdhAvApaNAnI ane pANImAM bAMdhavApaNAnI yogyatA rahelI che. to ja pANIthI loTa baMdhAya che. anyathA e ja pANI loTane badale retIne na bAMdhI zake, ane e ja loTa pANIne badale agnithI na baMdhAya, tathA "agni kASThane bALe che" AmAM agnimAM bALavApaNAnI ane kASThamAM baLavApaNAnI yogyatA che to ja kArya thAya che. te ja agni kASThane badale pattharane bALI zakato nathI ane te ja kASTha agnine badale pANIthI baLAtuM nathI Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 yogadRSTi samuccaya gAthA : 30 mATe bannemAM yogyatA hoya che. tevI rIte ahIM kAzmaNa vargaNAnAM pugalomAM ane zArIrika pudgalomAM saMbaMdha pAmavAnI, ane jIvamAM teono saMbaMdha karavAnI rAgAdimaya je yogyatA che te ja bhAvamala che. jIva ane karmanA saMbaMdhanI yogyatA te anAdinI che. sahaja (svAbhAvika) che. mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yogAtmaka karmabaMdhanA hetubhUta AtmapariNati che. AtmAmAM thayelA A doSo e ja bhAvamala che te ja AtmAne malIna kare che mATe mala kahevAya che. kapaDuM, vAsaNa, zarIra, ke ghara melavALAM thAya to te bAhya upAyothI dUra karI zakAya che mATe dravyamala kahevAya che. jyAre AtmAmAM AvelI malInatA AMtara prayatnasAdhya che mATe bhAvamala kahevAya che. A bhAvamala paNa prabhUta (ghaNo)kSaya thayo hoya to ja yogabIja Ave che. alpa bhAvamala kSaya thaye chate yogabIja AvatuM nathI. prabhUta-bhAvamala kone kahevAya ? ghaNAM pudgala parAvartanono je AkSepaka (kheMcanAra=vadhAranAra) hoya te arthAt ghaNo saMsAra vadhAranAra hoya te prabhUta-bhAvamala kahevAya che. tevA prakAranA prabhUta bhAvamalano kSaya thAya to A yogabIja Ave che. sArAMza ke A jIva acaramAvartakAlavartI hoya tyAre ghaNo bhAvamala hovAthI yogabIjano asaMbhava che. caramAvartakAle ja bhAvamala alpa thavAthI yogabIjano saMbhava che. (sUkSmadaSTie to caramAvartamAM paNa pUrva ardhabhAgano bahukAla gaye chate bhAvamala alpa thAya che. ane tyAre yogabIja Ave che. caramAvartanA prAraMbhakALamAM haju bahu bhAvamala hovAthI tevA prakAranAM yogabIja AvatAM nathI, tethI jyAre 7-puruSone prabhUtabhAvamalano kSaya thAya tyAre caramAvartakALe (temAM paNa bahukAla gayA pachI) A yogabIja Ave che. ahIM 7 zabdanuM grahaNa karIne puruSanuM (manuSyanuM) vidhAna karavAnuM kAraNa e che ke prAyaH karIne AvA prakAranAM apUrva yogabIjanI prApti mATe A manuSya ja (svataMtra hovAthI ane deva-guru-zAstranA yogavALA hovAthI) adhikArI che. sAmAnyapaNe to A yogabIja ane tenAthI AvanAra samyakatva cAre gatinA jIvo pAmI zake che. paraMtu manuSyomAM teno saMbhava vadhAre che. 7 zabdathI manuSyano ullekha karyo che. te paNa ghaNo bhAvamala kSINa thAya tyAre ja pAme che bhAvamala alpa kSINa thAya tyAre A jIva yogabIja pAmI zakato nathI. je nAno bALaka che. arthAt jenuM caitanya haju avyakta che. je hitAhitanA viveka vinAno che. jenI jJAnadaSTi haju khIlI nathI evo (1 varSathI 18 varSanI uMmarano) bALaka saMsAramAM jema artha-upArjananuM moTuM kAma-mahAsAhasa karI zakato nathI, eTale ke karoDo rUpiyAnA leNA-deNAvALo vyapAra jema bALaka karato nathI tema jeno bhAvamala bahukSINa thayo nathI te jIva mohanidrAmAM che. ajJAnadazAmAM che. tethI te Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 31 yogadRSTi samuccaya 145 bIcAro jIva A yogabIjane prApta karI zakato nathI. AhAra-bhaya-maithuna ane parigraha saMjJAmAM ja racyopacyo rahe che. tevA jIvane A daSTi ughaDatI nathI. mATe vyaktacaitanyavALo puruSa ja jema moTuM kAmakAja karI zake che. tema jeno ghaNo bhAramala kSINa thayo hoya te ja jIva A yogabIja pAmI zake che. karmonI laghutA thavI e ja yogabIjanI prAptinuM pradhAnatara kAraNa che. Il3OI yadA'sya kSayo'bhimataH, tadopadarzayannAha A bhAvamalano kSaya je kAle jJAnI mahApuruSoe mAnelo che. te kAlane jaNAvatAM graMthakArazrI jaNAve che ke carame pudgalAvarte, kSayazcAsyopapadyate / jIvAnAM lakSaNaM tatra, yata etadudAhRtam // 31 // gAthArtha = A prabhUtabhAvamalano kSaya carama pugala parAvartamAM jIvone thAya che. kAraNa ke bhAvamalanA kSayanuM A lakSaNa mahAyogI puruSoe te kAle kahyuM che. 31 TIkA-"vara putravarte yatholitannakSane "kSo padyate"mAvAnI, "jIvAnAM lakSaNaM tatra''-carame pudgalAvarte, "yata etadudAhRtam-vakSyamANamiti // 31 // vivecana :- bAlyAvasthA hitAhitanA vivekathI zUnya che. tene artha-upArjanA mATenAM vyApArAdi mahAkArya AvaDe nahIM, sUjhe nahIM, ramakaDAM sAthe ramavuM, hasavuM ane haravuM pharavuM ja game. tema A jIva paNa acaramAvartI hoya tyAre dunyavI bhogo, iMdriyonAM sukho, ane moja-majA tarapha ja tenI dRSTi hoya che. kAraNa ke te kALe tenuM (samyam evuM) caitanya vyakta nathI, tene paramAtmAdinI sevA-upAsanA gamatI nathI, sUjhatI paNa nathI, mAtra caramAvarta kALamAM jIva praveza kare che tyAre bahukAla gayA pachI bhAvamalano prabhUta kSaya thAya che. tyAre A kAraNathI kaMIka vyakta caitanyavALo bane che. ane tethI ja yogabIjanuM grahaNa te kALe A jIva kare che. jenuM (je pugala parAvartanuM) svarUpa pUrve gAthA 21mAM kahevAI gayuM che evA pudgalaparAvartamAM jyAre carama pudgalaparAvarta Ave che tyAre ja saMsArano aMta najIka AvavAthI ane muktipadanI prApti Asanna banavAthI A jIvanA bhAvamalano prabhUta kSaya ghaTI zake che. kAraNa ke tatra te carama pudgalaparAvartamAM A jIva jayAre Ave che ane bahu bhAvamala kSaya thAya che. tenAM lakSaNo zAstromAM A pramANe kahyAM che. eTale ke carama pudgalaparAvartavartI ane bahu bhAvamalanA kSayavALA jIvanAM A lakSaNo kahyAM che yo. 10 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 32 je have pachInI gAthAmAM kahevAze. jema dhUmathI vahni kalpAya che tevI rIte have kahevAtAM te lakSaNothI jIvanuM caramAvartamAM Agamana ane prabhUtabhAvamalano kSaya kalpAya che. 31 / yadudAhRtaM tadabhidhAtumAha 146 caramAvartavartI bahu bhAvamala-kSayayukta jIvanAM je lakSaNo kahevAnuM pUrvagAthAmAM kahyuM che te jaNAvatAM kahe che ke = gAthArtha (1) du:khI jIvo upara atyaMta karuNA, (2) guNavAn puruSo pratye adveSa, (3) sarva sthAne sAmAnyathI ucitapaNe AcaraNa A traNa lakSaNa caramAvartI bahu bhAvamala kSayI evA jIvanAM jANavAM // 32 // duHkhiteSu dayA'tyantamadveSo guNavatsu ca / aucityAkSevanuM caiva, sarvatravAvizeSataH ||rUra|| TIkA - 'du:hiteSu'-zarIrAvinA duHhena, ''tyAtyanta'mAnuzayamityartha:, 'adveSo'-mattara:, vaivityAnna-''muLavastu ca'' vidyAviSNuyukteSu, ''autrityAsevana dhaiva'' zAstrAnusAreLa, ''sarvatrava'' drInArI, ''avizeSata: ''-sAmAnyena rUr 44 vivecana : - (1) prathama lakSaNa e che ke zarIrAdinA duHkhothI je je jIvo du:khI dekhAya che. tenA upara atyanta karuNA-dayA upaje, koDha-kensara, TIbI Adi zArIrika rogothI je duHkhI hoya, tathA daridratA-daurbhAgya-ciMtA-zoka-bhaya Adi mAnasika du:khothI je je jIvo du:khI hoya te jIvone joine temanA upara atyanta dayA-anukaMpA thAya te prathama lakSaNa jANavuM. potAne du:kha thayuM hoya to jema zarIra kaMpI uThe, tevI rIte bIjAnuM duHkha joine potAne kaMpa thAya te "anukaMpA" kahevAya che. zarIranA koi eka bhAgamAM vedanA-pIDA thavAthI zarIranA bIjA bhAgomAM jema pIDA-vedanA thAya che. tema bIjAnAM duHkho joi potAne pIDA-vedanA thAya te anukaMpA-karuNA kahevAya che. teonAM duHkhone dUra karavA yathAzakya tatpara thAya, tana-mana-dhanathI teonAM du:khone dUra karavA prayatna kare te ja sAcI karuNA kahevAya che. prabhUtabhAvamala kSaya thayAnuM A prathama lakSaNa jANavuM. AvI paraduHkho pratye jene karuNA upajI hoya te parane duHkha ApavA ke sUkSmamAM sUkSma jIvonI paNa hiMsA karavA kema prerAya ? "ahiMsA paramo dharma:" tenA haiyAmAM vasyo hoya, jyAM jyAM pravRtti kare tyAM tyAM jayaNApUrvaka pravarte ane bIjAnAM yathAzakya du:kha bhAMge te prathama lakSaNa jANavuM. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya (2) bIjuM lakSaNa guNavAnlR vyaktio pratye adveSa. jJAna, vinaya, viveka, tapa, dhyAna, cAritra, Adi koipaNa guNavaDe puruSa ApaNAthI adhika hoya tene joine dveSa (matsa2) na thavo, paraMtu pramoda (harSa) bhAva thavo, A bIjuM lakSaNa samajavuM. guNInA guNono anuvAda sAMbhaLI prasanna thavuM, rome roma AnaMda vyApavo, mAro kevo puNyodaya ? ke mane AvA uttama puruSanA guNo jovA-sAMbhaLavA maLyA, mArI AMkho ane kAna Aje pavitra-pavitra thayAM, ema romarAjI khIlI uThe, paranA nAnA guNane parvata jevaDo karIne gAya, atyanta prasanna thAya, potAnA moTA guNane nAno kare, para pratye alpa paNa irSyA-dveSa-adekhAi na kare, hInatA na Acare, e ja uttamapuruSanuM lakSaNa che. haiyAthI sAco guNAnurAgI bane e prabhUta bhAvamalakSayanuM bIjuM lakSaNa che. anya zAstromAM kahyuM che ke gAthA : 32 paraguNaparamANUn, parvatIkRtyanityam / nijahRdivikasantaH santi santaH kiyantaH // artha - anyanA paramANu jeTalA nAnA guNone parvata jeTalA moTA karIne potAnA haiyAmAM AnaMdanI choLo uchALanArA evA saMta puruSo A duniyAmAM keTalA ? (3) trIjuM lakSaNa 'sarvatra avizeSapaNe (bhedabhAva karyA vinA) aucitya AcaraNa karavuM" te che. dIna-duHkhI-daridrI Adi je je anukaMpya jIvo hoya tenA pratye bhedabhAva vinA avazya anukaMpA karavI. ane guNavAn pAtro hoya tenA pratye bhaktibhAvathI sevA karavI te aucitya AcaraNa kahevAya. je pAtrane jenI jarUriyAta hoya, jenAthI teno upakAra thAya tema hoya, tevA pAtrane te kALe te ApavuM. zAstronA anusAre dInAdi pratye tiraskAra-apamAna Adi dUSitabhAvo varjIne bhedabhAva vinA anukaMpA buddhithI pravartavuM. jyAM jyAM je je upakArI hoya tyAM tyAM te te bhAva AcaravA ane jyAM jyAM je apakArI hoya tyAM tyAM teno tyAga karavo te aucityAcaraNa kahevAya che. jema mAtA pratye namana yogya kahevAya, patnI pratye prema yogya kahevAya, putrI pratye vAtsalya yogya kahevAya tema sarvatra samajavuM. A rIte sarvatra upakArI bhAvane mukhya karIne ucita AcaraNa karavuM te ja prabhUta bhAvamalakSayanuM trIjuM lakSaNa samajavuM. aucitya AcaraNa AvavAthI A jIvamAM je kaMi asatpravRtti (apakAra karanArI khoTI pravRtti) hoya che te nIkaLI jAya che ane satpravRtti avazya vadhe che. asyaucityAnusAritvAt pravRttirnAsatI bhavet / satpravRtizca niyamAt, dhruvaH karmakSayo mataH // yogbindu-340|| 147 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 yogadRSTi samuccaya gAthA : 33 anukampA'nukampye syAd, bhaktiH pAtre tu saGgatA / anyathAthItu vAtRU/mativAraprasAi che (3. yazo. tAna dvA. dA.) artha - A jIva ucitatAnuM anusaraNa karato hovAthI asa-vRtti thatI nathI. niyamA sampravRtti ja thAya che. A ja nakkI karmakSaya (bahu evo bhAvamalakSaya) manAyo che. (yogabiMdu-340) anukaMpya upara anukaMpA karavI. ane pAtrane viSe bhakti karavI e ucita che. dAtAonI anyathAbuddhi aticAra lagADanArI che. (u. yazo. lA. ThA.) A pramANe duHkhI jIvo upara dayA, guNI puruSo upara aSa, ane sarvatra avizeSapaNe aucityAcaraNa A traNa guNo e ja caramAvartanAM ane prabhUta bhAvamalakSayanAM lakSaNo jANavAM. A bAhya cihno che. A cihno uparathI A jIva caramAvartamAM haze ema anumAna karI zakAya che. saMpUrNapaNe yathArtha to kevalI paramAtmA ja jANI zake che. paraMtu ApaNe ApaNA AtmAne zaramAvartamAM lAvavo hoya to uparokta lakSaNo meLavavA prayatnazIla thavuM. dayAthI hRdaya komaLa banAvavuM. paraduHkhabhaMjaka banavuM. guNIne joine AnaMdita-pramodita banavuM. Avo puruSArtha ja bhavano paripAka kare che. ahIM keTalAka niyativAdI loko (kramabaddhaparyAyavAdI loko) ema mAne che ke bhavaparipAka thaze tyAre ApoApa zaramAvarta AvI jaze, je kALe je thavAnuM lakhAyuM che tema thaI jaze, badhA paryAyo kramazaH goThavAyelA che ja. ema mAnI puruSArthanI hInatA jaNAve che. te ucita nathI. chabastha AtmAo mATe puruSArtha ja pradhAna che. zeSa cAra kAraNo gauNa che. samavAyI evAM pAMca kAraNomAM karma khapAvavA mATe chadmasthane puruSArtha pradhAna che. ane audayika bhAve vartatA kevalIone niyati pradhAna che. mATe puruSArthane toDavo nahIM. magamAM pAkavAnI yogyatA hovA chatAM gesa-pANI Adi ApavAno puruSArtha karIe to ja pAke, mATImAM ghaTanI yogyatA hovA chatAM cakra-gulAla, ane daMDanA prayatnathI ja ghaTa bane che. mATe AtmArthI jIve svakalyANamAM guNo prApta karavA puruSArtha ja pradhAna karavo. jo ke niyati paNa aMdara avazya kAraNa hoya ja che. chatAM te niyatine kadApi mukhya karavI nahIM. kramabaddhaparyAyane ane niyatine pradhAna karI puruSArthane je loko gauNa kare che te ekAntavAdI hovAthI mithyAdaSTi che. AvA mithyAtvamAM phasAvuM nahIM. patazaivamata:= je kAraNathI Ama che e kAraNathI zuM kartavya che te jaNAve che evaMvidhasya jIvasya, bhadramUrtermahAtmanaH / zubho nimittasaMyogo, jAyate'vaJcakodayAt // 33 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthArtha = AvA prakAranA bhadramUrtivALA mahAtmA jIvane potAnA avaMcapaNAnA udayathI zubha evo nimittasaMyoga thAya che. I // 33 // gAthA : 33 TIkA -'IvidharU gauvasya'-anantarovitatakSaLayozino, '"matramUrtaH priyavarNanasya, 'mahAtmana: 'sIrthayoona / jimityAha-'"zudra: '-prazastra:, ityAha-"nimittasaMyogaH " - sadyogAdisaMyogaH, sadyogAdInAmeva niHshreyssaadhnnimittatvAn / ''nAyate '' ta kRtsAha-''avagnajodyAt''-vaDhyamALasamAdhivizeSotyArityartha: rUrU = 149 vivecana :-AvA prakAranA jIvane, eTale ke hamaNAM ja 32mI gAthAmAM kahelA du:khI jIvo pratye atyaMta dayA Adi traNa lakSaNothI yukta evA jIvane yogyakALe avazya zubha nimittono saMyoga thAya che. traNa lakSaNothI yukta A jIva kevo che! bhadramUrti jenI mUrti-AkRti bhadra che. kalyANakArI jenI mukhamudrA che. jene jotAM ja vhAla-prema upaje che. jenuM haiyuM tadana nikhAlasa hovAthI mukhanA hAvabhAva nirdoSa che. evA prasanna mudrAvALAne A nimittasaMyoga maLe che. vaLI A jIva kevo che! to graMthakAra kahe che ke je mahAtmA che. mahAna che AtmA jeno arthAt najIkamAM ja kalyANa thavAnuM hovAthI uttamavIryano yoga jene prApta thayo che evA mahAtmA jIvane zubha nimittayoga thAya che. atyAra sudhI jenuM vIrya paudgalikasukhamAM ja vaparAtuM hatuM. tene badale jenI kaMika AtmadRSTi khulI che eTale jenA vIryano upayoga (puruSArtha) AtmahitakArI kAryo tarapha vaLyo che evA A bhadramUrtimahAtmA jIvane sIryanA yoganA kAraNe puNyodaya thavAthI ApoApa zubha nimittasaMyoga prApta thAya che. zubha eTale prazasta athavA uttama evAM nimittono saMyoga. ahIM nimittamAM sadyogAdi samajavAM ke je have pachInI gAthAmAM jenuM samAdhAna vizeSa kahevAnA che evA avaMcakanA udayathI sadyogadi (mana-vacana ane kAyAno zubhayoga, zubhakriyA, ane zubhaphaLa rUpa) nimittono yoga thAya che. ane e ja muktine sAdhavAmAM nimitta bane che. "" je AtmA du:khI pratye dayA Adi guNovALo thAya che te kaMika uttama-laghukarmI banyo che. laghukarmitA e ja AtmAnI pavitratA karanAra hovAthI bhAvapuNya kahevAya che. punAti AtmAnAmiti pukhtam =mohanIyakarmanA kSayopazamane bhAvapuNya kahevAya che. A bhAvapuNya e kaMi karma nathI paraMtu karmonI hInatArUpa che. jema lohacuMbaka loDhAne kheMce tema A bhAvapuNya ja zubha nimittone kheMcI lAve che. mAnavabhava, jainazAsananI Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 33 150 prApti, sadguruno yoga, temanI vANI rUpI amRtanuM pAna, dharmakriyAmAM otaprotatA, satata jJAna-kriyAnuM sevana, A bAhya zunimitto che. ane tenA dvArA mana-vacana-kAyAnA yogo zubha thavA=eTale ke AtmahitakArI kAryomAM mana-vacana-kAyAnuM joDAvuM athavA sadguruno mIlApa thavo te zubhayoga, zAstrajJAna anusAre dharmakAryomAM pravRtti karavI te zubhakriyA ane tenAthI janya karmonI nirjarA thavI te zubhaphaLa A traNe abhyantara zubhanimitto che. uttamajIvane ja potAnI pAtratAnA (laghukarmitAnA) kAraNe ja bAhya ane abhyantara A zubhanimittonI prApti thAya che. A je zubhanamitto che te muktinI sAdhanAmAM avasthya kAraNa bane che. mohanIya ane jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama jIvane uttama banAve che. ane tenI uttamatAthI kheMcAine zubhamittono jIvanI sAthe saMyoga karAve che. A zubhinimatto upAdAnanI (AtmAnI) kalyANakArI zuddhinuM pradhAna kAraNa bane che. ane te zuddhi muktidAyaka bane che. yoga-kriyA-ane phaLa A traNe anAdikALathI Aja sudhI tIvramohodayanA kAraNe puddagalasukhano rAga hovAthI (AtmAne chetaranArAM) vaMcaka hatAM, jyAre have A rAga maMda thayo hovAthI mohanIyakarmanA kSayopazamanA kAraNe A ja yoga-kriyA ane phaLa (AtmAne na chetaranAra, AtmAnA hitane na rokanAra, balke hita karavAmAM sahAyaka) "avaMcaka" bane che. A rIte avaMcakatAnA udayathI yoga-kriyA ane phaLarUpa nimitto zubha-prazasta kahevAya che. ane A sat (prazasta) evAM yogAditrika muktinI sAdhanAnAM avasthya nimitta bane che. upAdAna ane nimittanI alpa carcA A gAthAmAM graMthakArazrI prazasta nimittothI muktinI siddhi jaNAve che. tathA saMsAramAM paNa koi kArya karavuM hoya to upAdAna ane nimitta ema bannenA yogathI ja kArya thatuM dekhAya che. bemAMthI koipaNa eka kAraNa na hoya to kadApi kArya thatuM nathI. jema ke ghaDo banAvavo hoya to tenuM upAdAna kAraNa mATI paNa joie ane nimittakAraNa daMDa-cakrAdi paNa joie ja, paTa (vastra) banAvavuM hoya to tenuM upAdAnakAraNa tantu paNa joie, ane tantuno saMyoga karanAra turI-vemAdi, paNa joie ja, bIjamAMthI aMkurA utpanna karavA hoya to upAdAna kAraNa bIja paNa hovuM joie, e ja rIte nimittakAraNa pRthvI (mATI, khAtara) pANI ane pavana paNa joie ja, tevI ja rIte AtmAnuM hita karavuM hoya to eTale ke mohanIya Adi ghAtIkarmono kSayopazama karI jJAnAdi guNamaya ratnatrayI prApta karavI hoya to upAdAna kAraNa (evI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 gAthA : 33 yogadRSTi samuccaya AtmajAgRti) jema joIe tema bAhya-atyaMtara nimitta kAraNo paNa avazya joie ja, AvuM spaSTa citra che. nATaka-sinemA tathA vikAraka vAtAvaraNa vacce rahelo AtmA jema te te nimittothI vikArI bane ja che. tema A AtmAne nirvikArI banAvavA mATe nirvikArI bhAvonA nimittanI AvazyaktA paNa che ja, chatAM paNa A kALe keTalAka upadezako ekalA upAdAnane ja kAraNa mAne che ane nimitta kaMI karatuM nathI, nimitta to hAjara ja mAtra rahe che. upAdAna ja kArya kare che. AvI prarUpaNA kare che. ane evI prarUpaNA dvArA ArAdhakavargane uttama nimittothI dUra rAkhe che te ekAntapakSa hovAthI mithyAtva che. unmAda mAtra ja che. vaLI keTalAka upadezako AvuM kahe che ke sarve AtmAo siddha samAna anaMta jJAnAdi guNovALA che. kaMI ja karavAnI jarUra nathI. AtmA to mAtra jJAtA-draSTA ja che. zarIra ja rtA bhoktA che ema kahI je upadezako dharmakriyA karavA rUpa ArAdhanAnA nimittamArgane vakhoDe che te paNa mithyAtva ja che. sajIvo siddhanI samAna je kahyA che te zaktinI apekSAe tirobhUta guNonI apekSAe che. paraMtu AvirbhAvanI apekSAe nathI. AvirbhAva to karIe to ja thAya che. AvirbhAva karavAno puruSArtha karavo ja joIe ane te puruSArtha tathA tenA mATe zubhanimittAno yoga paNa Avazyaka che. jo zubha nimitta sevavAmAM Ave to ja upAdAnanI zuddhi thAya, kAdavamAM paDelo sphaTikano goLo zaktithI zuddha hovA chatAM kAdavavALA sphaTikane koI khIssAmAM mukatuM nathI, kAdava dhovo ja paDe che dhovA mATe nimittabhUta pANI levuM ja paDe che. tenA upara pANI reDavAno puruSArtha karavo ja paDe che pachI ja sphaTikano goLo zuddha kahevAya che. kASThamAM baLavAnI zakti jarura che, to paNa tene agnino saMyoga karavo ja paDe che agnisaMyoga vinA kASTha kadApi baLatuM nathI, magamAM sIjhavAnI ane agnimAM sIjhavavAnI zakti jarUra che. tethI te bannenA saMyogathI ja sIjhavAnuM kArya thAya che. nimittabhUta agni vinA potAnI yogyatA mAtrathI maga kadApi sIjhatA nathI. A rIte upAdAnamAM kArya thavAnI, ane nimittamAM kArya pragaTa karAvavAnI zakti che ja, to ja te te kAryanA arthI jIvo te te upAdAna ane te te nimittane seve che. jo ekamAM ja kAryakaraNa zakti hota to anyanuM grahaNa kema karata! telanA prayojanavALo tala levA jema jAya che, tema tala lAvIne ghANIno Azraya paNa kare ja che. jo talamAtramAM ja tela hoya ane ekalA talamAMthI ja tela svayaM nIkaLatuM hoya to ghANIno Azraya levAnI zuM jarUra ? mATe upAdAnanI kAryamAM jeTalI AvazyaktA che teTalI ja AvazyaktA nimittamAM paNa che ja, eTaluM ja mAtra nahIM paraMtu (1) Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 yogadRSTi samuccaya gAthA : 33 upAdAna, (2) nimitta, (3) ane te bannenuM yathAyogya puMjana e traNenI vidyamAnatA e ja kAryasAdhaka che. magane ocho agni ApavAmAM Ave to paNa sIjhe nahIM, adhika agni ApavAmAM Ave to baLI jAya, paNa sIjhe nahIM, tathA magane badale koyaDu dANAne agni ApavAmAM Ave to paNa sIjhe nahIM. teno artha e thayo ke maga, agni ane te banneno yathAyogya (joie teTalo ja) saMyoga A traNe joIe, ema sarvatra samajavuM. tethI Atmahita karavuM hoya to (upAdAnanI) AtmAnI oLakhANanI jeTalI AvazyaktA che teTalI ja te zuddhimAM kAraNa bananAra zubha nimittonI paNa jarUrIyAta che, mATe je upadezako samayasArAdi mahAgraMtho ke je yogI jIvone mATe yogya che teno Azraya laIne bhogIjIvone kevaLa upAdAnanI ja AvazyaktA samajAve che. ane nimittane bInajarUrI samajAve che te ekAMtapakSa hovAthI mithyAtva che. pukhtavayanA puruSa vacce karavA yogya vAta bALajIvo vacce karAtI nathI, pukhtavayanA strI-puruSone ja jovA lAyaka citro bALakone batAvAtAM nathI, jo batAvavAmAM Ave to anarthakArI ja thAya che. te ja rIte yogI mahAtmAone sAlabanAvasthAmAMthI parabhAvadazA choDAvavA mATe ane nirAlaMbanAvasthAnA mahAyogI banAvavA mATe nimittono tyAga, vyavahArano tyAga, ekalavihArIpaNAnI anujJA, dhyAnadazAmAM ja vartavAnI je zAstrIya vAto che te vAto bhogIjIvo vacce karavI joIe nahIM, tathA tevA tevA je yogIne yogya mahAgraMtho che. tevA graMtho bhogI vacce vAMcavA joie nahIM. bhogIjIvone to bhogamAMthI mukAvavA mATe yogIonA saMparkanI, temanA vyAkhyAna-zravaNa-sevA-suzruSA, vaiyAvacca Adi zubha nimittAnA AlaMbananI vAta samajAvavI joie, azubha nimittonA tyAga mATe zubha nimittonA sevananI, azubha vyavahAranA tyAga mATe zubhavyavahAranA sevananI, ekalavihArIne badale samudAyamAM ja rahevAnI, ane dhyAnadazAne badale svAdhyAya karavAnI ane bhaNavA-bhaNAvavAnI pravRttinI ja vAta karavI joIe, je je vastu jyAM jyAM upakArI hoya te te vastune tyAM tyAM joDavI joie, mATe ekalA upAdAnanI vAta karanArA, nimittano apalApa karanArA, ekAMta nizcayano ja pakSa karanArA, vyavahAranuM utthApana karanArA, kevaLa niyatine ja kahenArA, puruSArthane toDanArA upadezakonI vANI jamAlInI jema ekAnta-ekapakSIya hovAthI mahA-mithyAtva che. vaLI tevI ja rIte upAdAnane kADhI nAkhI kevaLa nimittane ja kAryano kartA mAnanArA, nizcayane choDI kevaLa vyavahAranI ja zobhAmAM vartanArA, abhimAnI ane ahaMkArI banI sva-paranA hitanA ghAtaka AtmAo paNa ahitanA sarjaka che. ema jANavuM. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 gAthA : 33 yogadRSTi samuccaya pUjya upAdhyAya zrI yazovijayajI ma. zrIe kahyuM che ke nizcayadRSTi hadaye dharIjI, pALe je vyavahAra | puNyavaMta te pAmazejI, bhavasamudrano pAra re || pU. AnaMdaghanajI ma.zrIe paNa kahyuM che kevacana nirapekSa vyavahAra juTho kahyo, vacana sApekSa vyavahAra sAco ! vacana nirapekSa vyavahAra saMsAraphaLa, sAMbhaLI AdarI kAMI rAco | dhAra taravAranI che. vaLI keTalAka upadezako "kramabaddhaparyAya"nI ja vAto karanArA Aje dekhAya che. je je dravyamAM je je kALe, je je paryAyo thavAnA che te badhA ja paryAyo niyata kramazaH goThavAyelA ja che. ane e rIte thayA ja kare che. mATe kaMI paNa puruSArtha karavAnI jarUra nathI. pAchaLanA bhavothI badhA paryAyo lakhAIne ja AvyA chIe eTale ke te te dravyomAM kramazaH goThavAyelA ja che. ane te pramANe kramazaH thayA ja kare che. A vAtanI puSTimAM marIcino jIva bhAvimAM mahAvIrasvAmI tIrthaMkara thaze evI RSabhadevaprabhue bharata mahArAjAne kahelI vAtanuM dRSTAMta AgaLa dhare che. AvA upadezakonI A vAta paNa satyathI tadana vegaLI che. mAtra utsutra prarUpaNA rUpa che. pratyeka dravyo anaMta paryAyothI bharelAM che. te te dravya-paryAyane pAmavAnI avazya zaktivALAM che. ane kALa-svabhAva-niyati-prArabdha-ane puruSArtha ema pAMca samavAyI kAraNo maLe chate te te paryAya niyatapaNe pragaTa thAya che. dravya pote ja bhAvinA paryAyone pAmavAnA svabhAvavALuM nakkI che paraMtu tenAM sarjaka nimitto maLavAthI te te paryAya pAme che. ane te nimittonA yujanakaraNarUpa puruSArthathI ja te te paryAya banavAvALA che, nahI ke svatA, amadAvAdathI muMbaI javA upaDelI gADI muMbaI nakkI pahoMcavAnI ja che. ane te kramasara ja naDIyAda-vaDodarA-bharuca-sUrata-valasADa Adi sTezano AvavA vaDe ja pahoMcADavAnI che. A badhu niyata ane kramasara hovA chatAM paNa prAivaranA calAvavA vaDe ja, lAIna maLavA vaDe ja, pATAnI sAnukULatA rUpa nimitta vaDe ja pahoMcavAnI che. A kAraNo paNa joie ja. marIcino AtmA mahAvIrasvAmIpaNAnA paryAyane pAmavAno avazya hato ja, paraMtu mahAvIrapaNAnA paryAyanI prApti janaka puruSArtha karavA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 yogadRSTi samuccaya gAthA : 33 vaDe ja pAmavAno hato. pUrve trIjA bhavamAM mAsakSamaNanA pAraNe mAsakSamaNa karavA rUpa puruSArtha, caramabhavamAM sADA bAra varSa ghora upasarga-pariSaha sahana karavA rUpa puruSArtha, dhyAna, tapa, cAritra sevavA rUpa puruSArtha dvArA ja mahAvIrapaNAnA paryAyane pAmavAnA hatA, e vAta kema bhUlI javAya che? mahAvIra prabhu dIkSAkALe cAra jJAnavALA (ane janmakALe traNa jJAnavALA) jyAre hatA tyAre paNa potAnA kevaLajJAnaparyAyane niyatapaNe jANatA hovA chatAM dIkSA levAno, ane tapa-dhyAna-cAritra pALavAno puruSArtha kema Adaryo! mATe niyati paNa puruSArthAdi kAraNo sApekSa ja niyata che. ekAMte niyati paNa niyata nathI pAMca kAraNomAM ApaNe niyatine paNa avazya mAnavAnI ja che paraMtu puruSArthane sAthe rAkhIne mAnavAnI che. ekalI niyatine pradhAna karavI joIe nahIM. evI ja rIte nimitta sApekSa evuM upAdAna ja kArya sAdhaka che. kevaLa ekaluM upAdAna kArya sAdhaka nathI ja, vyavahAra sApekSa evo nizcaya upakAraka che. kevaLa ekalo nizcaya upakAraka nathI. e rIte Avo koipaNa ekAntavAdano mArga AtmAne dharmamArgathI bhraSTa karanAra che. evI ja rIte upAdAna sApekSa nimitta, ane nizcaya sApekSa evo vyavahAra upakAraka che. syAdvAdI-AtmAone banne nayo sApekSapaNe ja upakArI hoya che. A bAbatamAM pUrvanA mahAtmA yogIpuruSonAM vacano pramANabhUta A pramANe chekAraNa joge ho kAraja nIpaje re, emAM koI na vAda che paNa kAraNa viNa kAraja sAdhIe re ! e nija mata unmAda (saMbhava.) AnaMdaghanajI. kAraNa se kAraja sIdhe ho, eha anAdikI cAla | lalanA | devacaMdra pada pAIe ho, karata nijabhAva saMbhAla | lalanA || zrI devacaMdrajI kartA kAraNa yoga kAraja siddhi laherI | kAraNa cAra anUpa kAryAthI teha gaherI (aNamo zrI aranAtha) zrI devacaMdrajI upAdAna upAdAna pariNati nija vastunI re, paNa kAraNa nimitta AdhIna | puSTa apuSTa duvidha teM upadizyo re, grAhakavidhi AdhIna che (munisuvrata) zrI devacaMdrajI nimitta hetu jinarAja, samatA amRta vANI | prabhu avalaMbana siddhi, niyamA eha vakhANI che (praNamo) zrI devacaMdrajI - A rIte upAdAna ane nimitta ema bannenI tathA nizcaya ane vyavahAra ema banne nayonI apekSA rAkhavI. paraMtu ekAnta ekanI pradhAnatA na karavI. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 gAthA : 34 yogadRSTi samuccaya A rIte du:khI pratye dayA Adi lakSaNovALo jIva prabhUta bhAvamalanA kSayavALo ane caramAvartI jANavo, mohanIyakarmano kSayopazama thavAthI (eTale moha maMda thavAthI) avaMcakabhAvavALA yogAdi prApta thAya che. ane avaMcaka yogAdithI puNyAnubaMdhI puNyanA kAraNe uttama nimitta saMyoga prApta thAya che. AvA prakAranA zubha nimittonA saMjogothI potAnuM vIrya (potAno puruSArtha) Atmahita bhaNI ane viSayabhogonI nivRtti bhaNI vaLe che. tene ja saddavIrya (satya puruSArtha) kahevAya che. A rIte zubhanimittonI prApti, ane te nimittonuM upAdAnanI zuddhimAM muMjana karavuM e ja mahodaya kahevAya che. Avo AtmA e ja mahAtmA bane che. te kALakrame avazya potAnuM kalyANa sAdhe che. 33ll. "avaJcakodayAt" ityuktaM, ata etatsvarupapratipipAdayiSayA''ha avaMcaka yogAdinA udayathI ema upara je kahevAmAM AvyuM che. ethI enA svarUpane pratipAdana karavAnI icchAthI jaNAve che ke yogakriyAphalAkhyaM yat, zrUyate'vaJcakatrayam / sAdhUnAzritya paramamiSulakSyakriyopamam // 34 // gAthArtha = zAstromAM yoga kriyA ane phaLa nAmanAM je avaMcaka traya (tripuTI) saMbhaLAya che te sAdhu puruSone AzrayI (sapuruSone AzrayI) iSa (bANa) dvArA lakSyane viMdhavAnI kriyAnI upamA samAna parama uttama tripuTI che. li34 TIkA - yogakriyAnA cazmA zra mavagnatrayIne-rogavijI, kriyAvaJcakaH phalAvaJcakaH" iti vacanAt / avyaktasamAdhirevaiSa tadadhikAre pAThAt, citrakSayopazamatastathAvidha AzayavizeSa iti / etacca "sAdhUnAzritya"-sAdhavo munayaH, "paraM avaJcakatrayam" svarUpatastvetad "iSulakSyakriyopamam" zarasya lakSyakriyA tatpradhAnatayA tadaviMsavAdinyeva, anyathA lakSyakriyAtvAyogAt / evaM sAdhUnAzritya yogAvaJcakastadyogAvisaMvAdI / evaM tadvandanAdikriyA tatphalaM cAzrityaiSa evameva dravyata iti // 34 // vivecana - yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka, ane phlAvaMcaka e nAmanA traNa avaMcaka (avaMcakanI tripuTI) zAstromAM je saMbhaLAya che. te avyaktasamAdhi ja che kAraNa ke "yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka, ane phalAvaMcaka ema traNa avaMcakabhAvo che" evuM zAstravacana Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 yogadaSTi samuccaya gAthA : 33 che. ema te avyaktasamAdhinA adhikAramAM pATha Apela che. avyaktasamAdhi eTale zuM! bhinna bhinna jAtano citra-vicitra arthAt mohanIya-jJAnAvaraNIya ane vIryAntarAya karmano hInAdhikapaNe kSayopazama vizeSa (vizeSa vizeSa mandatA) thavAthI pragaTa thayelo tevA prakArano AzayavizeSa (cittano pariNAmavizeSa) te avyaktasamAdhi kahevAya che. uparokta karmonA kSayopazamathI AvelI ane avaMcakadazAthI yukta evI yoga-kriyA ane phaLa rUpa je avasthA-e avyaktasamAdhi che. je tevA zubha AtmapariNAmasvarUpa che. ane karmono saMpUrNapaNe kSaya thato hoya tyAre AvelI je dazA te vyaktasamAdhi che ke je kSapakazreNimAM 8 thI 12 guNasthAnakomAM Ave che. ane tenA kArya svarUpa vItarAga dazA teramA - caudamAM guNasthAnake pragaTa thAya che. ahIM "avaMcaka" eTale je pariNAma AtmAne na chetare, na Thage, AtmAnuM ahita na kare, AtmAne ahita bhaNI na lai jAya, evo amogha avastha, acUka, avisaMvAdI (phaLa lAvyA vinA na ja rahe) evo je yoga, evI je kriyA, ane evuM je phaLa te avaMcakayogAdi tripuTI kahevAya che. (1) yoga - sadguru Adi zubha nimittono milApa, samAgama, prApti, saMyoga. (2) kriyA - guru Adine karAtI namaskAra ane praNAmAdi kriyA. (3) phaLa - tajjanya karmanirjarA rUpa bhAvamalakSaya e phaLa jANavuM. mithyAtva Adi doSo maMda paDavAthI, bhavasthitino paripAka thavAthI, kALasvabhAva-niyati Adi pAMca samavAdhikAraNo maLavAthI A jIva caramAvartamAM Ave che. tyAM paNa bahu kAla game chate jIvano bhAvamala kaMIka vadhAre pramANamAM kSaya thavAthI deva-guru pratye kuzalacitta, namaskAra-praNAma-duHkhI jIvo upara dayA, bhava- udvega, dravyathI vratonuM pAlana, pustako pratye bahumAnabhAva, guNI puruSo upara adveSa Adi prAthamika guNo pragaTa thAya che. A guNo e ja yogadazAnI prAptinAM bIja kahevAya che. AvA prakAranAM yogabIja prApta thaye chate avaMcaka bhAva yukta evAM yoga-kriyA ane phaLanI prApti thAya che. ahIM avaMcakatA sAdhune AzrayI samajavI. eTale ke sAcI sAdhutAnA je je guNo che tenAthI je yukta che. tIvravairAgI, kaMcanakAminIthI sarvathA para, paMcamahAvratadhArI, samiti-guptinA pAlanahAra ityAdi sAcI yathArtha sAdhutAvALA je saMtapuruSo che Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 gAthA : 33 yogadaSTi samuccaya temano yoga, temano milApa, kadApi vaccha (vaMcaka) banato nathI, temane bhAvathI karAyelI namaskAra-praNAmAdi saMbaMdhI vaMdanAdi kriyA paNa sadA avaMcaka ja hoya che. jethI karmanirjarA rUpa phaLa prApti paNa avazya thAya ja che. AvA saMtapuruSano paricaya, oLakhANa, temano saMyoga AtmAmAM dharmano lAbha karAvIne ja rahe che. temanI karelI vaiyAvaccAdi sevA paNa avaMcakakriyA ja bane che. jenAmAM guNo khIlyA hoya teno yoga anya AtmAne paNa guNIyala banAve che. je phUlomAM sugaMdha hoya che. te ja phUlo vAtAvaraNane sugaMdhavALuM banAve che. A avaMcakatraya bANanI lakSma viMdhavAnI kriyA tulya che. jema lakSyane barAbara tAkIne choDeluM bANa kadApi niSphaLa jAya nahIM. avazya lakSyane viMdhe ja, khAlI jAya ja nahIM, tevI ja rIte zuddha AtmalakSyane prApta karavA mATe tene tAkIne (tene anulakSIne) karavAmAM Avelo sadguruno yoga ane sadguru pratye vaMdanAdi kriyA te karmanirjarA rUpa phaLane avazya Ape ja, acUka phaLa Ape ja che. niSphaLa jAya nahIM. A udAharaNamAM lakSyane barAbara tAkIne dhanuSya upara bANanuM yujana karavuM te yoga che. lakSma viMdhavA tarapha bANanuM choDavuM te kriyA che. ane te dvArA lakSyanuM viMdhAvuM e phaLa che. A traNe jema avaMcaka hoya to ja kArya siddhi rUpa phaLane Ape che. e rIte AtmalakSya sAdhavA mATe sadaguruno paricaya-oLakhANa-saMbaMdha-e yogAvaMcaka, temane upakArI sadguru mAnI AtmalakSya sAdhavA mATe karAtI vaMdana- namaskAra- vaiyAvacca Adi dharmakriyA te kriyAvaMcaka, ane tenAthI thato bhAvamalano vadhAre vadhAre kSaya- karmanirjarAguNavattAnI prApti e phalAvaMcaka che. ema IrSAlakSyakriyAnI upamA samajavI. sArAMzarUpe keTalIka vAta samajavA jevI che ke lakSyane tAkIne bANa mAravAmAM na Ave, ADA avaLuM bANa mAravAmAM Ave, to lakSya viMdhAtuM nathI. A yoganI vaMcakatA kahevAya che. te ja rIte sAdhuno (sAcA tIvravairAgyavALA saMsAranA tyAgI saMtano) Azraya na karavAmAM Ave to svacchaMdatA vadhatAM, abhimAna ane ahaMkAra vadhatAM kArya siddha thatuM nathI, mATe avazya sadgurunA caraNono Azraya karavo joIe. sadgunI paNa sadguru tarIke oLakhANa na karI hoya, paricaya na karyo hoya tathA sadgurune kuguru mAnI sAdhu saMtothI dUra ja rahyA hoIe, susAdhuno tyAga ja karyo hoya ane kugurune sadguru mAnI paricaya karyo hoya to paNa sAdhyasiddhi thatI Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 yogadRSTi samuccaya gAthA : 34 nathI. mATe sadgurune paNa sadguru tarIke oLakhI, teono te rIte paricaya karI AtmalakSya sAdhavAmAM temano yoga joDavo te ja yathArtha yogAvaMcakatA che. khoTA rUpIyAthI ane khoTA rUpIyAne sAco rUpIyo mAnavAthI jema phaLa prApti thatI nathI. tema sAcA rUpIyAne paNa sAcA rUpIyA tarIke na samajatAM jo khoTA rUpIyA tarIke samajIne pheMkI devAmAM Ave to paNa phala prApti thatI nathI. mATe sAcA rUpIyAthI ja ane tene paNa sAcA rUpIyA tarIke jANIne AdaravAthI ja phaLa prApti thAya che ema sadgamAM paNa samajavuM. A yogAvaMcakatA kahevAya che. AvI yogAvacaMkatA hoya to ja kriyA ane phaLanI avaMcakatA prApta thAya che. jo yoga ja vaMcaka hoya to vaMdanAdi kriyA ane tenuM phaLa paNa vaMcaka ja Ave che. paricaya pAtaka ghAtaka sAdhu zuM, akuzala apacaya ceta, graMtha adhyAtama zravaNa manana karI, parizIlana naya heta. (saMbhava.) zrI AnaMdaghanajI jo mUla pAyo ja khoTo mAMDyo hoya, to prAsAda paNa caNI zakAto nathI. to moTI imArata to caNAya ja kema ! Take ja nahIM, tevI ja rIte sadguruno yoga ja na hoya, athavA kugurune sadguru mAnI lIdhA hoya, athavA sadguruno yoga thavA chatAM tene sadguru tarIke oLakhyA na hoya to kriyA ane phaLa avaMcaka kyAMthI Ave! pArasamaNi maLyo ja na hoya, athavA pattharane pArasamaNi mAnI lIdho hoya, athavA pArasamaNi maLavA chatAM tene pArasamaNi tarIke oLakhyo na hoya mAtra patthara tarIke ja oLakhyo hoya to lohane suvarNa banAvavA rUpa kAryasiddhi jema thatI nathI tema ahIM samajavuM. trIjI bhAvanA re samakita pITha jo daDha sahI, to moTo re dharma prAsAda Dage nahIM. pAye khoTe re moTo maMDANa na zobhIe, teha kAraNa re samakti zuM citta thobhIe. (samyatvanI sajhAya pU. yazovijayajI). A rIte bhadramUrti evA te mahAtmAne zubhanimittonA saMyoganuM kAraNa evo saddaguruno yoga, vaMdanAdi kriyA ane tajanya phaLa A traNabhAvanI tripuTIrUpa "avaMcaka" bhAvano udaya thavAthI tenA kAraNe zubhanimittono saMyoga prApta thAya che je avazya muktinI prAptinuM kAraNa bane che. ahiM zubhanimittonA saMyoganuM kAraNa avaMcakodaya gAthA. 33/34mAM jaNAvyo. paraMtu te avaMcakodayarUpa tripuTInuM kAraNa zuM te jANavuM paNa jarUrI che. te have pachInI gAthAmAM jaNAve che. ll34ll etadapi yannimittaM tadabhidhAtumAha A "avaMcakatA" paNa je nimittothI Ave che te nimitto jaNAve che Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 gAthA : 34 yogadRSTi samuccaya etacca satpraNAmAdinimittaM samaye sthitam / asya hetuzca paramastathAbhAvamalAlpatA // 35 // gAthArtha = A avaMcakatrayanI tripuTI satyabhAmAdina nimitte thAya che. ema zAstromAM kaheluM che. tathA A satpaNAmAdino paramahetu tevA prakAranI bhAvamalanI alpatA ja che. paMrapA TIkA-"patra" avajI, saUITmatinimitta'' sAdhuvandranAvinimittamityartha. "samaye sthita siddhAnta pratiSThitam | "masya-sAmA detu paramaH ka ityAha-"tathAbhAvamalAlpatA" ratnAdimalApagame jyotsnAdipravRttivaditi yovA rUpa vivecana :- A avaMcakatrayanI prApti paNa puruSane praNAmAdi karavAnA nimittathI thAya che. sAdhupaNAnA sAcA guNothI je saMpanna che. paramArthathI je sAdhu che. saMta che. sadguru che. gItArtha che. dravya-kSetra-kALa- bhAvAdinA jJAtA che. saMvega-nirvedanA pariNAmavALA che. tevA sadguru maLe chate teone praNAma-vaMdana- namaskAra karavAthI teonI nikaTatA prApta thAya che. nikaTavartI thavAthI paricaya-oLakhANa thAya che. paricaya ane oLakhANa thavAthI sadgamAM sadgurupaNAnI buddhi thAya che. bahumAna ane pUjyabhAva vadhe che. AtmalakSya sAdhavAnI preraNA maLe che. tethI A rIte thayelo A sadguruno saMyoga e yogAvaMcaka bane che. tyArabAda teone sadgapaNe haiyAmAM dhArIne karAtI vaMdanAdi je kriyA te kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka bane che. A rIte A traNe avaMcakanuM nimitta sagurune karAtA praNAma-sevA-vaiyAvaccAdi che. tevI sevAbhakti dvArA nikaTa AvavAthI, paricaya- oLakhANa thavAthI, sadguru tarIkenI pUjyabuddhi thatAM A yogAdi traNe avaMcaka bhAvayukta bane che. A pramANe ApamahApuruSoe zAstromAM-siddhAntamAM kaheluM che. ame amArI svamatikalpanA mAtrathI kahetA nathI, zAstrakAroe paNa Ama ja kaheluM che. saguru jo maLe, teone jo sadguru tarIke oLakhIne bahumAnapUrvaka paricaya karIe, to teo divyajJAna rUpI aMjana ApaNI AMkhamAM AMje ke jethI AtmalakSya bhaNI dRSTi khUle ane potAnA AtmAmAM ja rahelAM anaMtajJAnAdi paramanidhAna dekhAya, pudgalasukhano rAga ghaTe, ane AtmA paramArtha sAdhavA utsAhita bane. kahyuM che ke pravacana aMjana jo saguru kare, dekhe parama nidhAna che hRdaya nayana nihALe jagadhaNI, mahimA meru samAna | zrI AnaMdaghanajI | Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 yogadRSTi samuccaya tattvaprIti kara pANI pAe, vimalAloke AMjI jI // loyaNa guru paramAtra dIe, taba bhrama jAye savI bhAMgIjI sevo bhaviyAM vimala jinezvara // zrI AnaMdaghanajI prazna :-paraMtu AvA aMjana AMjanArA sadguruno yoga kyAre maLe ! ane maLe to paNa teonI sadguru tarIkenI oLakhANa kyAre thAya ! gAthA H 34 uttara Hanya hetu: parama: tathAbhAvamanAlpatA-AvA uttama sadguruno yoga A jIvanI tevA prakAranI bhAvamalanI alpatA thai hoya tyAre ja te bhAvamalanI alpatAnA nimitte ja maLe che. A AtmAnI mohajanya aMdaranI malinatA jyAre alpa thai hoya, maMda paDI tyAre ja AvA satpuruSano samAgama thAya che. evA prakAranAM bhAvapuNya pragaTyAM hoya tyAre ja uttama nimitto maLI Ave che aghAtIkarmonI 42 prakRtiono je udaya te dravyapuNya kahevAya che ane ghanaghAtI karmono ane viziSe mohanIyakarmano je kSayopazama te bhAvapuNya kahevAya che. ratnano mala jema jema dUra thAya che tema tema tenI kAMti-prakAza-caLakATa jhaLahaLI uThe che. kAMti lAvavA mATe bIjo koi prayatna karavo paDato nathI. kAraNake je mela hato te parAyo hato arthAt para dravyajanya hato, paraMtu kAMti to svayaM sahaja potAnI ja che mAtra upara lAgela mela ja 52-dravyakRta hovAthI dUra karavAno hoya che. tevI ja rIte A AtmAnI mohajanya (rAgAdi kaSAya janma) ane ajJAnajanya malInatA ja pa2 - dravyakRta hovAthI te dUra karavAnI che. te jema jema dUra thatI jAya che tema tema A AtmAnI paramArtha sAdhavAnI yogyatA rUpa kAMti adhikane adhika svayaM jhaLahaLe che. dRSTino prakAza adhikAdhika khIlI uThe che. kAraNa ke te svadravyajanya che. anya dravyanA yogathI nathI. A rIte A AtmAnI aMdara anAdikAlIna mohanI je malInatA che te dhovAtAM A AtmA nirmaLa bane che. tenI dRSTi badalAya che. tenAthI tenAmAM paramArtha sAdhavAnI pAtratA pragaTe che. pAtratA pragaTa thavA rUpa bhAvapuNyodaya vadhatAM lohacuMbakathI jema loha kheMcAya tema uttama nimittono saMyoga kheMcAto Ave che. tyArabAda te uttamanimittonuM satata vAraMvAra sevana karato karato potAnI malInatAne vadhune vadhu TALato satya mArge prayANa karato A jIva aMte 5ramArthapadanI prApti kare che. A pramANe zubhanimittanA saMyoganuM kAraNa avaMcaka traya, avaMcaka trayanuM kAraNa satpraNAmAdi, ane te satpraNAmAdinuM kAraNa bhAvamalanI alpatA che. ema paraspara kArya-kAraNabhAva gAthA-33 thI 35 nA AdhAre jANavo. ||35 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 gAthA : 36 yogadaSTi samuccaya prakRtavastvapodvalanAya vytireksaarmaahprastuta vastu samajAvavA mATe vyatirekanI pradhAnatAvALuM udAharaNa kahe che nAsmin ghane yataH satsu, tatpratItirmahodayA / kiM samyag rUpamAdatte, kadAcid mandalocana: ? // 36 // gAthArtha = je kAraNathI A bhAvamala ghanIbhUta hote chate sAdhupuruSo pratye mahodayavALI satyapratIti (sAcI dRSTi) thatI nathI. jema maMdalocanavALo puruSa rUpane koI divasa zuM samya5Ne joI zake ? arthAt na joI zake tema 36I TIkA-"nAaibhAvamatte, " valle, taH luMsAthu; "tapratItiH -saspratItirmavati | viviziSTAda-"pA' amyuthikvera | prativastUpamayA'mumevArthamAha "kiM samyag rUpamAdatte?" lakSaNavyaJjanAdikAtsnryena Rvid manvanara: 'ndriyoSAtrA velyartha. rUddA vivecana :- AtmAno bhAvamala kSINa thaye chate satkAmAdi, tenAthI avaMcakatraya, ane tenAthI zubhanimittono saMyoga. ityAdi kArya-kAraNa bhAvanA kramathI sadguruno yoga Adi uttama-nimitta A jIvane maLe che ema pUrvanI 35mI gAthAmAM kahevAmAM AvyuM che. e ja vAtanuM samarthana karavA vyatirekadRSTAnta (eTale niSedhAtmaka evuM virodhI udAharaNa) samajAve che. ke A bhAvamala jyAre AtmAmAM ghanIbhUta hoya che. gADhapragADha hoya che tyAre prAyaH puruSono saMyoga ja thato nathI, ane kadAca thAya to paNa mahodaya karAve (AtmAnI kalyANanA mArge caDatI karAve) evI sampratIti-zraddhA thatI nathI. sadguru pratye sAco vizvAsa-prema jAmato nathI. A ja mahAtmA mArA AtmAnA tAraka che. evI sAcI dRSTi khIlatI nathI A AtmAnI aMdaranI malinatA (kaSAyonI tIvratA) jyAM sudhI moLI paDatI nathI tyAM sudhI saMto pratye sAcI zraddhA thatI nathI, kadAca koI saMtano yoga thaI jAya, kadAca te saMtanI oLakhANa-paricaya paNa thaI jAya to paNa saMsArasukhanI prAptimAM maMtra-taMtra-auSadhi ane jaDIbuTTInI zodhamAM ja temano upayoga kare che. kAraNa ke mohajanya malinatA moLI paDI nathI. saMsArasukhanI abhilASA tIvra che. tethI AvA khoTe raste jAya che. paraMtu abhyadayAdinA (abhyadaya eTale paraMparAe muktihetu bane evA puNyAnubaMdhI puNya mATe ke karmonI nirjarA) mATe A pratIti thatI nathI. yo. 11 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 yogadaSTi samuccaya gAthA : 37 A ja vAtanuM samarthana pratispardhI vastunI upamA vaDe graMthakAra kare che ke mandalocanavALo puruSa eTale ke jenI AMkhamAM motIyo, jhAmara Adi koIne koI doSa che athavA hInateja che evI AMkhavALo puruSa zuM kadApi rUpane samyagU prakAre joI zake che? lakSaNa- vyaMjana vagerenA saMpUrNapaNAnaDe rUpane zuM nihALI zake che? arthAt na ja nihALI zake, tema ahIM samajavuM, sArAMza e che ke maMda locanavALo puruSa rUpane joI to zake che. paraMtu te rUpanuM lakSaNa (svarUpa) kevuM che ! rUpamAM jeTalI zvetatA, kRSNatA, pItatAdi hoya teTalI zuM dekhAya ? arthAt na ja dekhAya, mAtra jhAMkhuM jhAMkhuM ja dekhAya, rUpanuM yathArtha lakSaNa jevuM rUpa che tevu rUpanuM svarUpa maMdalocanavALAne na dekhAya, tathA "vyaMjana eTale viSaya," rUpa barAbara na dekhAvAthI te rUpavALo je padArtha (viSaya) che. te paNa yathArthapaNe na ja dekhAya, ema lakSaNathI (svarUpathI) ane vajanathI (viSayathI) rUpa ane rUpavAn padArtha yathArthapaNe maMdalocanavALo puruSa iMdriyadoSathI joi zakato nathI, tevI ja rIte bhAvamala jeno ocho thayo nathI, ane tethI jenAM aMtaracakSu khulyAM nathI evo jIva puruSane barAbara svarUpathI oLakhI zakato nathI, sapuruSa tarIke paricaya karI zakato nathI. sAco saMbaMdha ja pAmato nathI to pachI temanA pratye prIti-vizvAsa ke pratIti thavAnI vAta to saMbhave ja kyAMthI ! zAstramAM bIjuM paNa AvuM ja eka daSTAnta che ke jema pAMgaLo mANasa uMcA vRkSanI zAkhAno sparza karI zakato nathI, tema tIvra bhAvamalavALo puruSa puruSone sapuruSa tarIke pIchANI zakato nathI. pUjya upAdhyAyazrI yazovijayajI ma. zrI kahe che ke satsu sattvadhiyaM hanta, male tIvra labheta kaH / __ aGgalyA na spRzet paGgaH, zAkhAM sumahatastaroH // dvAtriMzadvAtriMzikA // 36 // adhunAnvayasAramadhikRtavastusamarthanAryavAha uparanI gAthAmAM vyatirekanI pradhAnatAe pratispardhI udAharaNathI A prastuta viSayanuM jema samarthana karyuM. te ja rIte have anvayanI pradhAnatAe prastuta vastunuM ja samarthana karatAM samajAve che ke alpavyAdhiryathA loke, tadvikArairna bAdhyate / ceSTate ceSTasiddhyarthaM, vR (dhRtyaivAyaM tathA hite // 37 // gAthArtha = saMsAramAM jema alpa vyAdhivALo puruSa te vyAdhinA vikAro vaDe pIDA pAmato nathI, ane potAnA ISTakAryanI siddhi mATe pravRtti kare che. te ja Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 37 yogadaSTi samuccaya 163 rIte A yogI mahAtmA vRttimAtrathI ja (dhRtimAtrathI ja) AtmahitamAM pravRtti kare che. [37ll TIkA "avyayaH" kSIprAya: zcittaliH 'kaNDvAdibhiH "na bAdhyate"-vyAdheralpatvena na bAdhyate / kiM cetyAha- "ceSTate ca-rAjasevAdau, "iSTasiddhyarthaM"-kuTumbAdipAlanAya, eSa dRSTAnto'yamarthopanaya ityAha, vR(5)tyaiva dharmayonirUpayA etacca "vRttiH (dhRtiH) zraddhA sukhA famtiSa vijJiita thayonAM:"rUti vaMdanAt | tanayA tumUtayA, "''. yogI tathAlpa-vyAdhipuruSavatsthUrAkAryapravRttinirodhena, "hite" hitaviSaye dAnAdau ceSTA rUti rUA. - vivecana :- koI paNa pratiniyata vastune samajAvavA mATe be jAtanI yukti ane tene anusaratAM be jAtanAM dRSTAMta hoya che. (1) anvaya, ane (2) vyatireka, vidhAna bhAve (hakArAtmaka bhAve) je samajAvavuM te anvaya kahevAya che. jemake jyAM jyAM jIva hoya che tyAM tyAM cetanA hoya che athavA jyAM jyAM cetanA hoya che tyAM tyAM jIva hoya che jemake devadatta-yajJadatta vagere, A anvaya kahevAya che. tattva tattvam e anvayanuM lakSaNa che. nyAyazAstramAM tene anvaya vyApti kahevAya che. tathA niSedhabhAve (nakArAtmakapaNe) je samajAvavuM te vyatireka che. jemake jyAM jyAM jIva na hoya tyAM tyAM cetanA na hoya, athavA jyAM jyAM cetanA na hoya tyAM tyAM jIva na hoya te vyatireka. jemake ghaTa paTa ityAdi tatte ta ttvam e vyatirekanuM lakSaNa che nyAyazAstramAM tene vyatireka vyApti kahevAya che. pUrvanI 36mI gAthAmAM vyatirekathI samajAvavAmAM AvyuM ke jema maMdacakSuvALo puruSa samyagU prakAre joI zakato nathI tema bhAvamala ghanIbhUta hote chate A jIvane sAdhupuruSa pratye samyak pratIti (zraddhA) thatI nathI. e ja vAta have anvayathI A gALAmAM samajAve che ke koi puruSane zarIramAM prathama jhAjho roga thayo hoya, tenA vikAro vaDe te pIDAto hoya, vaidyo pAse jaI vAraMvAra hitakArI auSadha laIne tenuM sevana-pratipAlana karyuM hoya, ane te auSadhasevanathI jeno roga naSTaprAyaH banI cUkyo hoya lagabhaga roga maTI gayo hoya alpamAtrAe ja te roga have bAkI rahyo hoya tevo, alpavyAdhivALo te puruSa te rogothI thatA vikAro vaDe jema bahu pIDA pAmato nathI, ubakA AvavA, vamana thavuM, becenI rahevI, khaMjavALa AvavI, kAmakAjamAM sustI lAgavI, mAthAmAM bhAra bhAra lAgavuM, ajIrNa thavuM, ityAdi vikAro AvA alpavyAdhivALAne thatA nathI, ane Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 yogadRSTi samuccaya gAthA : 37 tethI ja potAnA kuTuMbanuM pAlanapoSaNa karavA rUpa iSTasiddhi = artha prApti mATe rAjasevA, vepAra, nokarI Adi karavA sAru ceSTA kare che. roganA kAraNe aTakelA sAMsArika vyavasAyo zarU karI de che. rojIMdA jIvanamAM have te rogo koi paNa jAtanI ADakhIlI karatA nathI, aTakAyata karatA nathI. e ja rIte jeno bhAvamala ghaNo ghaNo naSTaprAya: thaI cUkyo che tevo mitrAdaSTimAM Avelo A jIva paNa vRtti mAtrathI ja AtmahitamAM pravRtti kare che. AtmahitanI pravRtti karavAmAM have tene koi (karmAdi rUpa bhAvamala) aTakAyata karI zakatuM nathI. vRtti eTale vartana, pravRtti, vartavuM, kAmakAjamAM joDAI javuM. te vRtti pAMca prakAranI che. (1) dhRti, (2) zraddhA, (3) sukhA, (4) vividiSA, (5) vijJapti A pAMca prakAranI vRttine dharmayoni kahevAya che. A pramANe gopendra muni kahe che. kAraNa ke A pAMca prakAranI vRttimAMthI dharmarUpI putra utpanna thAya che. dharmarUpI putrane janma ApanArI dharmano prasava karanArI, dharmanI janmadAtrI che mATe te pAMcane dharmayoni kahI che. bhAvamala alpa thavAthI alpavyAdhivALA puruSanI jema A yogI prabhubhakti, svAdhyAya, tapAcaraNAdi dharmAnuSThAno karato chato dhRtithI = dhIrajathI aMdara pravarte che. te te kAryo karavAmAM dhIrajavALo bane che. eTale ke cittanA doSono tyAga thayela hovAthI citta prasanna hoya che. kyAMya paNa adhIraja-utAvaLa ke AkuLa-vyAkuLatAvALuM asthira citta karato nathI (A dhRti nAmanI vRtti che.) kAraNa ke tenA manamAM "A dharma kArya avazya kalAntare muktiphaLa ApavAnuM ja che" evI tene anupama zraddhA che. (A zraddhA nAmanI bIjI vRtti che.) dharmakAryomAM atizaya dhIraja ane pUrNa zraddhApUrvaka pravRtti hovAthI teno vAstavika AnaMda mANe che. AnaMda mANavA svarUpa "sukhA" nAmanI A trIjI vRtti che. dhRti-zraddhA ane AnaMdapUrvaka dharma pravRtti karatAM te viSe UMDuM sUkSma tattva meLavavAnI eTale ke dharmatattvane UMDu ne UMDu jANavAnI icchA rAkhe che. A vividiSA nAmanI cothI vRtti che. eTale ja potAne dharma tattvanuM jJAna Ape evA sadagurunI zodhamAM varte che. ane sadguru prApta thatAM zAstra saMbaMdhI vijJapti-eTale jJAna prApta kare che. jIvanI je vividiSA hatI. tenA kAraNe saMtoSa thAya tevuM jJAna meLave che. A pAMcamI vijJapti vRtti che. A pAMca prakAranI vRttithI tenAmAM dharmatattva rUpa putrano prasava thAya che. A rIte A pAMca prakAranI vRttithI AtmahitamAM pravRtti kare che. alpavyAdhivALA puruSano roga lagabhaga naSTaprAyaH thayo che. tethI zeSa rahelo roga paNa dUra thavAnI taiyArImAM che eTale vepArAdi potAnuM gRhasthapaNAnuM kArya karavAmAM tene aTakAyata karanAra banato nathI. tema A yogI alpavyAdhivALA puruSanI jema Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 165 gAthA : 38 dharmakAryamAM dhRti-zraddhA- sukhA-vividiSA ane vijJapti rUpa pAMca prakAranI A vRttionA kAraNe eTale zubha vRttionA prabhAve ja sthUla-sthUla hiMsAdi pApanAM kAryo svarUpa akAryane karAvanArI vRttiono nirodha karavA pUrvaka dAna-zIyala-tapa-bhAvanAdi svarUpa AtmahitakArI kAryanA viSayamAM pravRtti kare che. zubhakAryamAM dhIraja- zraddhA- sukhA-vividiSA ane vijJapti rUpa vRttio vadhavAthI tenuM baLa evuM vadhatuM ja jAya che ke jenA lIdhe hiMsA-jUTha-corI Adi sthUla mahApAponI pravRtti rUpa akAryomAM (na karavA lAyaka kAryomAM) pravRttine te aTakAve che arthAt AvI pravRttio aTakI ja jAya che. ane yathAzakti dAna ApavA vaDe paropakAra karavAnuM, sadAcAra pAlana vaDe svopakAranuM, bAhyaatyaMta2 tapanA Asevana vaDe mUrchA-mamatA jItavAnuM ane sarvajagatanuM kalyANa thAo evI uttamottama bhAvanA bhAvavAnuM hitakArI kArya A jIva kare che. hitakArI kAryamAM ja satata vadhune vadhu pravRttizIla rahe che. 37nA etadanantaroditamakhilameva yadopajAyate tadabhidhAtumAha hamaNAM kahela A avaMcaka yogAditraya vagere sarva vastuo A jIvane je avasthAmAM prApta thAya che te kahevA mATe jaNAve che ke 5 285 gAthArtha = carama yathApravRttakaraNa Ave chate bhAvamala alpa thavAthI Asanna che graMthibheda jene evA AtmAne A samastabhAvo prApta thAya che. // 38 // TIkA - ''yathApravRttarane''-prA vyAviitasvarUpe ''me'' paryantavRttini 'alpamalatvataH kAraNAt "AsannagraMthibhedasya " sataH, samastamanantaroditaM "jAyate ghaH '' tadviti rU8|| !! "" yathApravRttakaraNe, carame'lpamalatvataH / AsannagraMthibhedasya, samastaM jAyate hyadaH 11 TIkAnuvAda :- du:khI jIvo upara atyanta karUNA, guNavAn puruSo upara atyanta prIti, aucityatA pUrvaka AcaraNanuM Asevana, zubha nimittono saMyoga, yogAdi avaMcakatrayanI prApti, ityAdi uparanA zlokomAM kahela sarva uttamabhAvonI prApti A jIvane (1) kayA kAle thAya che ? (2) kayA kAraNathI thAya che? ane (3) kevA prakAranA jIvane thAya che ? A traNa bAbatono A gAthAmAM ullekha karyo che. (1) A jIva anAdikALathI aparimita saMsAramAM janma-maraNa karato rakhaDe che. tevA prakAranA bhavyajIvano acaramAvarttakALa hoya ke caramAvartano pUrvArdhakALa hoya tyAre Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 yogadRSTi samuccaya gAthA : 38 tathA abhavya jIva hoya tyAre AvA prakAranAM yathApravRttakaraNa (nadI gola-gholanyAyathI AvatA smazAnIyA vairAgya jevo sahaja alpavairAgyavALo AtmapariNAma) ghaNI vakhata AvI jAya che. tenAthI sAtakarmonI sthiti A jIva haLavI kare che ane punaH bAMdhIne dIrgha kare che. tema karatAM karatAM jenI tathAbhavyatA pAkI cUkI che. mAtra uttarArdha jeTalo ja caramAvarta kALa vadhumAM vadhu jeno bAkI che evA koI Asannabhavya AtmAne pAchaLa graMthibheda karAvIne nizcitarUpe apUrvakaraNa karAve ja evuM je yathApravRttakaraNa thAya che. te ne caramayathApravRttakaraNa kahevAya che. tevA carama yathApravRttakaraNanA kALe ja uparokta bhAvo Ave che. ke je yathApravRttakaraNanuM svarUpa pUrve dazamI gAthAmAM kaheluM che. tevA yathA-pravRttakaraNamAMnA caramakaraNamAM A bhAvo jIvane prApta thAya che. A uttama bhAvonI prAptino kALa jaNAvyo. have kayA kAraNathI prApta thAya che! te jaNAve che ke (2) AtmAnI aMdara anAdikALano jAmelo je bhAvamala che teno kSaya thavAthI uparokta yoga bIja Ave che A jIvano jema jema bhAvamala kSaya thato jAya che tema tema tenI yogyatA vadhatI jAya che. eTale ke tathAbhavyatA pAke che. tathAbhavyatA barAbara pAkavAthI zubhanimitto maLe che. tenAthI vadhArene vadhAre bhAvamala kSaya thato jAya che. bhAvamala vadhAre kSINa thavAthI saTUNAmAdi yogabIja maLe che. ane tenAthI avaMcaka bhAva (yogAvaMcakAdi) Ave che. ema dina-pratidina vadhArene vadhAre bhAvamala kSaya thatAM caramAvartano pUrva ardhakAla pasAra thaI jatAM carama yathApravRttakaraNamAM jIva praveza pAme che ke jenuM phala graMthibheda che. ane tenA dvArA muktibIja rUpa samyakatva prApta thAya che. A uttama bhAvonuM kAraNa jaNAvyuM. (3) A yogabIja kayA jIvane Ave che ? teno uttara e che ke atyaMta najIka che graMthibheda jene evA jIvane A yogabIja Ave che. bhAvamala kSINa thatAM AvA prakAranAM uttama yogabIja maLavA dvArA A jIva have niyamA graMthibheda kare ja che. caramAvarta, caramayathApravRttakaraNa, tathAbhavyatvano paripAka ane atizaya bhAvamala rUpa doSano kSaya A jyAre thAya che tyAre A jIvanI dRSTi kaMIka khUle che. je A jIva pUrve saMsAra- sukharasika pudgalAnaMdI hato, tethI Atma-hita bhaNI tenI dRSTi baMdha ja hatI te have kaMIka aMze khUle che. ane Atma-hita e ja mArUM yathArtha-sAcuM kartavya che tevI kaMika nirmaLa daSTi bane che. pUjya AnaMdaghanajI ma. kahe che ke caramAvarta ho carama karaNa tathA re, bhava pariNati paripAka, doSa TaLe vaLI dRSTi khUle bhalI re, prApti pravacana vA (saMbhava0) Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 39 yogadRSTi samuccaya 167 A pramANe carama yathApravRttakaraNa karavAno kAla Ave tyAre bhAvamala alpa thavAnA kAraNathI Asanna graMthibhedavALA jIvane A yogabIja Avirbhata thAya che. pa38 athavA caramaM yathApravRttamidamapUrvamevetyAha athavA A carama je yathApravRttakaraNa che e apUrva ja hovAthI apekSAe apUrvakaraNa ja kahevAya che. te samajAve che apUrvAsannabhAvena, vyabhicAraviyogataH / tattvato'pUrvamevedamiti yogavido viduH // 39 // gAthArtha = apUrvakaraNa atizaya Asanna hovAthI, ane A yathApravRttakaraNa niSphaLa jAya evo vyabhicAra na hovAthI tAtvikapaNe to A carama yathApravRttakaraNa e apUrvakaraNa ja che. ema yogAcAryo kahe che. 39 TIkA -"pUrvIsamAvena hetunA, tathA "mavAvayoti:, "tattvataH" paramArthena, "apUrvamevedaM"-caramaM yathApravRttam iti yogavido jAnata iti mAva: rU vivecana :- A carama yathApravRttakaraNamAM je vIrSollAsa che. tevo vIrSollAsa pUrvakALamAM kadApi Avyo nathI. sAmAnya yathApravRttakaraNa ghaNIvAra karyA che. paraMtu graMthibheda prAyogya ATalo tIvra vairAgya A caramamAM ja Ave che tethI A carama yathApravRttakaraNane "apUrva" ja kahevAya che. te carama yathApravRttakaraNane apUrvakaraNa kahevAnAM mukhyatve be kAraNa che. eka kAraNa e che ke graMthibheda karAvavAvALuM vAstavika apUrvakaraNa atizaya Asanna hovAthI A yathApravRttane paNa apUrvakaraNa ja kahevAya che. jema gAmanI bhAgoLa Ave tyAre gAma ja AvyuM kahevAya, amadAvAdathI muMbaI jatAM muMbaInAM upanagara (borIvalI-aMdherI ityAdi) Ave tyAre muMbaI ja AvyuM kahevAya, tema ahIM apUrvakaraNa Asanna hovAthI carama yathApravRttane paNa apUrvakaraNa ja kahevAya che. A eka kAraNa kahyuM. bIjuM kAraNa e che ke pUrve karelAM yathApravRttakaraNo niSphaLa gayAM hatAM, graMthibheda karAvI zakyAM na hatAM, eTale vyabhicAravALAM hatAM, jyAre A carama yathApravRttakaraNa evuM che ke je niyamA graMthibheda ane apUrvakaraNa karAve ja che. niSphaLa jatuM nathI, A pramANe vyabhicAra vinAnuM hovAthI A carama yathApravRttakaraNa tAttvikapaNe-paramArthapaNe apUrvakaraNa ja kahevAya che. Avo tIvra vIrSollAsa pUrve kadApi Avyo nathI, jo Avyo hota to graMthibheda thayo ja hota, graMthibheda Aja sudhI thayo nathI, mATe A varSollAsa Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 yogadaSTi samuccaya gAthA : 40 ja (carama yathApravRttakaraNa ja) upacArathI apUrvakaraNa kahevAya che. nadIno kAMTho Ave chate nadI AvI e pramANe jema kahevAya che. tema ahIM pUrvakALavartI kAraNamAM uttarakALavartI kAryano upacAra karela che. ema yogAcArya puruSo kahe che. 39 ihaiva gunnsthaanyojnmaahahIM ja "guNasthAnaka" zabdanI vAstavika yojanA ghaTe che te samajAve che. prathamaM yad guNasthAnaM, sAmAnyenopavarNitam / asyAM tu tadavasthAyAM, mukhyamanvarthayogataH // 40 // gAthArtha = mithyAdRSTi nAmanA prathamaguNasthAnakane jainazAstromAM sAmAnyathI je guNasthAnaka evuM kahevAmAM AvyuM che. teno sAco anvartha A avasthAmAM ja mukhyapaNe ghaTe che. tethI A avasthAmAM ja te mukhyatve guNasthAnaka kahevAya che. 40 TIma - prathamamAM yad musthAne mithyAdiSTayArtha, sAmAjenopatimAne, "micchadiTThI sAsAyaNAi" iti vacanAt asyAM tu tadavasthAyAmityasyAmeva, mukhyaM nirupacaritam / kuta ityAha-"anvarthayogataH"-evaM guNabhAvena guNasthAnopapatteriti 3vatA mitra 40 | vivecana :- koIpaNa vastunAM nAmo sAmAnyathI be prakAranAM hoya che. (1) guNasaMpanna nAma, ane (2) guNarahita mAtra upacArathI nAma. jema ke "devendra" AvuM nAma devonA iMdranuM jo kahevAmAM Ave to temAM devonuM idrapaNuM che ane kahevAya che tethI te guNasaMpanna nAma che. anvarthanA yogavALuM nAma che. jyAre koI chokarAnuM devendra nAma rAkhavAmAM Ave to te chokaro kaMI devono idra nathI, mAtra nAma ja rAkhavAmAM AvyuM che eTale temAM antarthano yoga na hovAthI guNarahita upacArathI nAma kahevAya che. e ja rIte A jIvanuM anAdikALathI je mithyAdRSTi nAmanuM prathama guNasthAnaka kahevAtuM hatuM te kharekhara upacarita hatuM. kAraNa ke te kALe guNasthAnaka kahevAya tevA koI guNo pragaTa thayA na hatA. mATe te kALe A nAma upacaritanAma hatuM. have jyAre A jIva caramAvartimAM ane caramayathApravRttakaraNamAM pravezyo che. tyAre enA mithyAdRSTi guNasthAnaka evA nAmamAM je guNasthAnaka zabdano prayoga karAyo che. te anvarthanA yogavALo hovAthI, yathArtha hovAthI, uparokta bhavoga-avaMcakatrayAdi guNo pragaTa thayA hevAthI guNasaMpanna nAma che. A jIva oghadRSTimAMthI mitrA nAmanI yogadaSTimAM Ave tyAre ja vAstavikapaNe guNasthAnaka kahevAya che. AgamamAM sAmAnyathI mithyAdaSTi nAmanA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 40 yogadRSTi samuccaya 169 prathama guNasthAnakane je guNasthAnaka tarIke kahevAmAM AvyuM che. te mukhyatve eTale ke upacAra vinAnuM nAmAbhidhAna A avasthAmAM ja ghaTe che. kAraNa ke A avasthAmAM ja antarthano yoga saMbhave che arthAt guNono prAdurbhAva thAya che. tethI guNasthAnaka zabdano je artha che te artha A kAle saMbhave che. jo ke haju mithyAtva gayuM nathI. samyakatva pragaTyuM nathI, tathApi bhAvamalano bahu kSaya thatAM caramAvarta, caramayathApravRttakaraNa, zubhanimittano yoga, satyabhAmAdi, avaMcakatrayAdi guNonI prApti je zarU thaI che. te prAraMbha ja yogamArganA pravezanuM uttama muhUrta che. sanmArge caDhavAnI yogyatAnuM maMgalakArya che. muktinI zreNInuM prathama sopAna che. mahAt yoga- prAsAda racavAnA pAyAbhUta che. yogaparvata upara ArohaNano prathama prayAsa che. A rIte AvA prakAranA guNo AvavAthI jIvanI cittarUpI bhUmi cokakhI thAya che. vAvaNIne yogya bane che. vairAgyarUpI jalasiMcanathI pocI (DhIlI) bane che. temAM prApta thayelA yogabIjanI vAvaNI zarU thAya che. uttamanimittonA saMyoga rUpI khAtara-pANIno saMyoga thAya che. tenAthI paramAtmAnI ane sadgurunI bhakti pragaTe che. bhavogAdi guNo vikAsa pAme che ane aMte samyakatvAdi guNorUpI phaLanI prApti thaIne ja rahe che. A mitrAdaSTimAM AvatA guNo upara atizaya vicAra karavo Avazyaka che. ApaNA AtmAmAM AvA guNo pragaTyA che ke nahIM ! ema AtmanirIkSaNa karavuM atizaya jarUrI che. jo AvA guNo pragaTyA na hoya tathA guNo pragaTAvavA tarapha dRSTipAta paNa na hoya, ane potAnA AtmAne samyagdaSTi, dezaviratidhara zrAvaka-zravikA, tathA saMyamI mAnI levAmAM Ave to kriyAmAtranA bAhyavyavahArathI ja te te guNasthAnaka AvI jatuM nathI, guNasthAnaka to guNothI Ave che. eTale kriyA saMbaMdhI bAhyavyavahAravALA e guNonI prAptirUpa nizcayanI sadA apekSA rAkhavI Avazyaka che. kriyAsaMbaMdhI bAhyavyavahAra guNaprAptinuM nimitta avazya che. paraMtu nimittane potAnuM kArya karavAmAM je yuje tene te nimitta nimitta bane che. jema kuhADo chedananuM nimitta avazya hovA chatAM je AtmA kuhADAne chedanamAM joDe tene cheda karavA rUpa kArya karI Ape che. ane chedananuM nimitta bane che. tema bAhya kriyA svarUpa je vyavahAra che te nizcayanI siddhimAM joDe tene ja bAhyavyavahAra nimitta bane che. phakta bAhyavyavahAra mAtrathI ja saMtoSa mAnI lenArA jIvo ajJAnI ane ahaMkArI banI brAnta ja rahe che. vyavahAra e nizcayanI prAptinuM kAraNa che. ane nizcaya e vyavahAranI zuddhinuM kAraNa che. banne paraspara sApekSa Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 40 che. eka vinA bIjo yoga nirarthaka che. vakaro ane napho" jema paraspara sApekSa che tema ahIM samajavuM. 170 vacana nirapekSa vyavahAra juTho kahyo, vacana sApekSa vyavahAra sAco, vacana nirapekSa vyavahAra saMsAraphaLa, sAMbhaLI AdarI kAMi rAco. dhAra taravAranI (zrI AnaMdaghanajI ma. kRta stavana) AvA prakAranA mitrAdRSTinA guNo Ave to ja vAstavika te prathama guNasthAnaka e guNasthAnaka kahevAya che. ane Atmahitano vikAsa karavAno uttama yaza maLe che. guNo Ave to ja guNasthAnaka upara caDhAya che. kahyuM che ke karaNa apUrvanA nikaTathI, je paheluM guNaThANuM re / mukhyapaNe te ihAM hoya, sujaza vilAsanuM TANuM re // vI20 ATha dRSTinI sajjhAya (pU. u. yazovijayajI ma.) 40 // mitrArdaSTinuM varNana samApta thayuM. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 40 yogadRSTi samuccaya 171 mitrA dRSTino sAra muktimArgano prAraMbha mukti pratyenA aSathI draSanA abhAvathI) prAraMbhAya che. jyAre alpAMze paNa muktino adveSa zarU thAya che. tyArathI yoganI dRSTi zarU thAya che ane temAM A prathamadaSTine mitrAdaSTi kahevAya che. AtmAnA AdhyAtmika AtmahitanA vikAsanuM A prathama pagathIyuM che. bhavAbhinaMdI ane pudgala sukhanA ja rAgI jIvane muktinA aSavALI A dRSTi AtmAnA zuddha hitanI vicAraNA karavA tarapha prere che. je ApaNA hitanI ciMtA kare. ane ApaNane ApaNA hitanI vicAraNA karavA tarapha prere tene jagatamAM "mitra" kahevAya che A dRSTikAle maLeluM jJAna (bodha) A AtmAne AtmAnA hitanI vicAraNA tarapha mitronI jema dorI jAya che mATe A dRSTine (jJAnane) "mitrA" dRSTi kahevAya che. Atmahita tarapha doranArI A dRSTi ja AtmAno sAco niHsvArtha mitra che. A dRSTikAle je jJAna-bodha hoya che te tRNAgnikaNa samAna hoya che. te bodhano prakAza kSaNajIvI ja hoya che. pragaTa thatAMnI sAthe ja nAza pAme tevo hoya che ane atizaya maMda hoya che tema ahIM pragaTeluM jJAna baLavALuM hotuM nathI. paraMtu maMda hoya che. tathA AtmahitanI ciMtA skurAyamAna hovAthI dharmanAM kAryo karavAmAM "kheda' (thAka-parizrama) lAgato nathI. te te kAryo satata karavA vIrSollAsa vadhato ja rahe che. tathA mukti pratye aSa thavAnA kAraNe te meLavavA mATe yathAzakti hiMsA-juTha-caurya-maithuna ane parigraha jevAM pApo aMzathI athavA sarvathI tyajavA svarUpa pAMca yamo prApta thAya che ke je yoganuM prathama aMga kahevAya che. A pAMca yama dravyathI grahaNa kare che. kAraNa ke haju samyakatvAdi guNo AvyA nathI, tethI bhAvathI vratagrahaNa nathI. paraMtu hiMsAdi pApo karma baMdhAvanAra che. saMsAramAM rakhaDAvanAra che ema samajI yathAzakti te pApone tyajavA svarUpa pAMca yama A dRSTikAle Ave che. A rIte mitrAdaSTimAM tRNAgnikaNa samAna bodha, kheda doSano tyAga, aSaguNanI prApti, ane yama nAmanA yogAMganI prApti thAya che. A pramANe AgaLa vadhatAM mohanIyakarma DhIluM paDavAthI tenAmAM yoga-prAptinI yogyatA vadhu pragaTe che. ane tenA pratApe nIce mujaba yoga bIjane te dhAraNa kare che. jIvanamAM bhaviSyakAle pUrNapaNe yoga pragaTa thAya tevAM tenAM bIjane grahaNa kare che. arthAt jIvana rUpI khetaramAM bIja vAve che. (1) vItarAga paramAtmA pratye saMzuddha kuzalacitta =paramAtmAnI bhakti, zraddhA, prIti, vizvAsa, temanA pratye manathI atyaMta bahumAna. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 yogadRSTi samuccaya gAthA : 40 (2) vacanothI vividha chaMdavALA, zreSThabhAvavAhI zlokothI stuti prArthanA karavA rUpa haiyAnA utsAha pUrvaka namaskAra karavA. (3) pradakSiNA ApavA pUrvaka vinaya sahita kAyAthI praNAma karavA te. (4) e ja pramANe upakArI, paramavairAgI sadguru pratye paNa zraddhA, prIti, bahumAna, guNonI stuti rUpI namaskAra ane vaMdanAdi karavA rUpa praNAma. deva ane guru pratye Avela bahumAna, namaskAra, ane praNAmAdi A traNe saMzuddha hoya che. saMzuddha eTale ke atyaMta upAdeya buddhipUrvaka, saMsAra sukhanI AhArAdisaMjJAonuM viSkramaNa karanAra, ane pArabhavikAdi sukhanI apekSA rahita evAM praNAmAdi hoya che. (5) saMsAra pratye aMtaraMga pariNati pUrvaka sahaja vairAgya, bhavoga. (6) yathAzakti dravyathI abhigrahonuM dhAraNa ane pAlana. pApo pratye heyabuddhi thavAthI zaktine anusAre pApovALA kAryonA tyAganA abhigraho. (7) muktino adveSa che. tethI kaMIka prIti thAya che. A kAraNathI tene prApta karavAnI icchA thAya che muktinI prApti tathA tenA mArganI prApti zAstrAbhyAsathI thAya che. mATe zAstro bhaNe, bhaNAve, lakhe, lakhAve, vastrapuSpAdithI pUjA kare, prabhAvanA kare prakAzita kare, gurumukhe bahumAnapUrvaka zAstrArthanuM zravaNa kare. (8) A yogabIjanuM sevana athavA saMjogo sAnukULa na hoya to te yogabIjanuM vAraMvAra zravaNa kare che. yogabIjanA zravaNa pratye ane tene samajAvanArA guru pratye bhaktibahumAna. tathA pUrNa upAdeyabhAvanI buddhi, A yogabIja ja bodhibIjanAM kAraNa che. ema manamAM yogabIja pratye prIti jAme che. vAraMvAra A yogabIjanA sevana ane zravaNathI A jIvano bhAvamala vadhAre ne vadhAre kSaya thato jAya che. ane jema jema bhAvamala vadhu kSaya thato jAya che tema tema cittarUpI bhUmi cokhI thatI jAya che. temAM yogabIjanI vAvaNI sArI thatI jAya che. A badhuM A jIvane caramAvartamAM paNa bahu kAla gayA pachI thAya che. caramAvarta kALe duHkhI jIvo upara atyaMta karUNA, guNavAnuM mahApuruSo upara adveSa, ane sarvatra ucitAcaraNanuM sevana e traNa lakSaNo te jIvamAM pragaTe che. tenAthI vadhAre vadhAre bhAvalino kSaya thatAM thatAM A jIvanI tathAbhavyatA pAke che ane carama yathApravRttakaraNamAM praveza kare che. ane avaMcakatrayanI prApti, zubhanimittano yoga, ane satkAmAdi guNo prApta thAya che. je A AtmAne graMthibhedanI pAse lAvIne muke che. A karaNa jo ke yathApravRttakaraNa che. to paNa apUrvakaraNanI najIka hovAthI, ane avazya apUrvakaraNa thavAnuM ja hovAthI kAraNamAM kAryano upacAra karIne apUrvakaraNa paNa kahevAya che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 40 yogadaSTi samuccaya 173 tathA A kALe ja mithyASTi guNasthAnakanuM vAstavikapaNe guNaprApti thavA svarUpa sArthakanAma banavAthI guNasthAnaka kahevAya che. A prathama mitrA dRSTi kahI. je dRSTi AtmahitaciMtaka hovAthI mitranA jevI che mATe mitrAdaSTi kahevAya che. mitrA dRSTimAM prApta thato vikAsakrama (1) mukti pratye aSa. (aprIti hatI tenI kramazaH maMdatA.) (2) tRNAgni samAna bodha. (tRNanA agnisamAna bodha.) (3) kheda doSano tyAga. (dharmanAM kAryomAM parizrama na lAgavo.) (4) ahiMsA-satya-acaurya-brahmacarya ane aparigraha ema pAMca yamanI prApti. (5) yoganAM bIjanI prApti. (1) saMzuddha kuzaLa citta, (2) stutio dvArA namaskAra, (3) kAyAthI saMzuddha praNAma, (4) devanI jema guru pratye kuzalacittAdi, (5) sahaja paNa bhavoga, (6) dravyathI abhigrahonuM dhAraNa ane pAlana, (7) zAstra pratye hArdika prema ane tethI tenuM prasAraNa. (6) yogabIjano pakSapAta. satata tenuM gurumukhe zravaNa. (7) caramAvartamAM paNa kramaza: bahu bhAva-malano kSaya. (8) duHkhI jIvo upara karuNAbhAva, mahAtmAo pratye aSa. ane sarvatra ucitAcaraNanuM sevana. (9) tathAbhavyatAne vadhu ne vadhu paripAka. (10) carama yathApravRttakaraNamAM praveza. (11) yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka bhAvanI prApti. (12) guru-satsaMga jinamaMdira Adi zubha nimittano yoga. (13) guru Adi upakArI vargane saNAmAdinI prApti. (14) carama yathApravRttakaraNa dvArA kramazaH graMthibheda karavA tarapha gamana. mitrA dRSTi samApta Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 yogadaSTi samuccaya gAthA : 41 (tArA dRSTi) adhunA tArocyate / tdtraahhave tArA dRSTi kahevAya che. tenuM varNana have ahIM kahe che tArAyAM tu manAk spaSTaM, niyamazca tathAvidhaH / anudadvego hitArambhe, jijJAsA tattvagocarA // 41 // gAthArtha = tArA nAmanI bIjI dRSTimAM kaMIka spaSTabodha, tevA prakAranA yathAyogya niyama, hitakArI kAryonA AraMbhamAM anuga, ane tattva jANavAnA viSayavALI jijJAsA hoya che. || 41 TIkA-tArathi punarjI limitkAda-"manaz2i artha tamiti, ataH "niyamarza tathAvidhaH" zaucAdiricchAdirUpa eva, "zaucasaMtoSatapaHsvAdhyAyezvarapraNidhAnAni niyamAH ( yogasUtra 2-32) iti vacanAt / tadatra dvitIyayogAtpratipattirapi mitrAyAM tvetadabhAva eva tathAvidhakSayopazamAbhAvAt / tathAnudvego hitArambhe = pAraSeitakSahitaH mata: Uva tiiddha / tathA' "jijJAsA tattvovarA'' adveSata eva tatpratipattyAnuguNyamiti // 41 // vivecana :-A tArA nAmanI bIjI dRSTimAM bodha (eTale darzana) mitrA dRSTi karatAM kaMIka vadhAre spaSTa hoya che. mitrA dRSTimAM bodha tRNAgnikaNanI tulya hato, ane A tArAdaSTimAM chANAMnA agnikaNanI upamAvALo bodha hoya che. jo ke banne dRSTimAM bodha maMdavIryavALo ane alpajIvI ja hoya che. pragaTa thatAMnI sAthe ja lagabhaga bujhAI javAvALo hoya che. to paNa mitrA karatAM tArAmAM kaMIka vadhAre spaSTa hoya che. jema koI maMdabuddhivALA mANasane koI padArtha kadAca yAda rahyo hoya to paNa buddhinI maMdatA hovAthI alpakALa pachI te turata vismRta thaI jAya che. mitro ane tArA dRSTimAM thayeluM jJAna paNa thayuM na thayuM ane cAlyu janAruM hoya che. phakta mitrA karatAM tArAmAM kaMIka vadhAre spaSTa ane vadhu kALa rahevAvALuM hoya che. tathA tRNa ane chANAMno agni atizaya nisteja ane durbaLa hovAthI vastutattvane jotAM jotAM to cAlyo ja jAya che. tema A dRSTikALe jJAnadazA nisteja ane durbaLa hoya che. viSaya-kaSAyonI baLavattaratA adyApi cAlu ja hoya che. paraMtu mukti pratye kaMika aMze aSa Avyo che, eTale Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 175 tattvajJAna ane dharmakriyAo kare paraMtu haju viSaya-kaSAyo pratye heyabuddhi jAgI nathI rAgAdi pratyenI upAdeya buddhi TaLI nathI. tethI dharmakriyAkALe paNa A jJAnadazA bahu kAma karatI nathI. mATe ja graMthakAre kahyuM che ke "paTusmRtinA abhAve prayogakALe A bodha Takato nathI" tethI ja A banne dRSTiomAM je kaMi dharmakriyA jIva kare che. te vaMdana-paccakkhANAdi dravyakriyA hoya che. bhAvakriyA saMbhavatI nathI, jo ke badhI kriyAo vidhi jALavIne kare che. to paNa viSaya-kaSAyamAM heyabuddhi na jAgI hovAthI te dharmakriyA dravyakriyA bane che. tRNa ane gomaya (chANA)nA agnikaNanI jema A bodha maMdavIryavALo hovAthI tIvrasaMskAra janmAvato nathI, tethI paTusmRti thatI nathI. vijaLInA camakArAnI jema bodha hato na hato thAya che. gAthA : 41 mitrAdRSTimAM jema "yama" nAmanuM yoganuM prathama aMga prApta thAya che tevI ja rIte A tArAdRSTimAM "niyama"nAmanuM yoganuM bIjuM aMga Ave che. yama eTale hiMsAdinA tyAga rUpa sadAkALanuM vrata hoya je=yAvajjIva sudhInuM vrata hoya te, jema ke sAdhune sarvathA prANAtipAtaviramaNa Adi pAMca ane zrAvakane dezathI A pAMca yAvajjIva sudhInAM hoya che. A mUlaguNa rUpa che te yama kahevAya che ane je parimita kAla puratA ja hoya, amuka cokkasa kALe ja sevavAnA hoya, tathA mULaguNanI puSTi mATe hoya, mUlaguNanI rakSA karanArA hoya te niyama kahevAya che mananuM niyamana (kaMTrola) kare te niyama kahevAya che. jemake sAdhune AzrayI jainadarzanAnusAra je piMDavizuddhi Adi, ane zrAvakane AzrayI je dizAparimANAdi vrato che. A uttaraguNo che. te parimitakALa mATe hoya che. ane mUlaguNanI puSTi, vRddhi ane rakSA karanArAM vrata che te niyama kahevAya che. mitrA dRSTimAM haju yogamArge phakta praveza ja che tethI hiMsA-juTha-corI AdinA tyAgarUpa pAMca prakAranA yama tathA tenA icchA, pravRtti, sthiratA ane siddhi svarUpe cAra cAra bheda karatAM 20 prakAre yamamAtra ja hoya che. hiMsAviramaNa Adi yamo levAnI ane pALavAnI prathama icchA thAya che. pachI te yamo svIkArI temAM pravRtti kare che. pravRtti karatAM karatAM je je vighno Ave tene jItIne te yamapAlanamAM sthira thAya che A rIte te yamapAlananI sArthaktA rUpa siddhi hAMsala kare che. jema jema A yogamArgano raMga lAge che. adhyAtmadRSTino vikAsa thAya che. tema tema ahiMsA-satya-acaurya ityAdi pAMca yama to bIjI A tArAdRSTimAM vadhAre majabUta thAya ja che. paraMtu tenI puSTi-vRddhi ane rakSA mATe yathAzakti yathAyogya kALe A jIva nAnA-moTA niyamo paNa dhAraNa kare che. kAraNa ke yamapAlanano rAga vadhyo che. jainadarzanamAM piMDavizuddhi Adi uttara guNorUpa niyama sAdhune, ane dizA parimANa Adi rUpa niyama zrAvakane hoya che pAtaMjala yogasUtramAM nIce Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 yogadRSTi samuccaya gAthA : 41 mujaba 5 niyamo kahyA che (1) zauca, (2) saMtoSa, (3) tapa, (4) svAdhyAya, ane (5) IzvarapraNidhAna e pAMca niyamo kahyA che ane tenA icchAdi rUpe cAra cAra bhedo che. icchA niyama, pravRtti niyama, sthiratA niyama, ane siddhi niyama. . (1) zauca e dravya ane bhAva ema be jAtanuM che. jalAdithI zarIrano mela utArI je svacchatA karAya che te dravya zauca che kAraNa ke kAyAne, vastrane, gharane ke pAtrAdine jalAdithI game teTalAM nirmaLa karavAmAM Ave to paNa kALa jatAM te pharIthI malIna thAya ja che. malIna thavuM e to teno svabhAva ja che. eTale A nirmaLatA parimitakAlavartI hovAthI dravyazauca kahevAya che. vaLI kAyAne pANI-sAbu Adi seMkaDo padArthothI game teTalI vAra dhovAmAM Ave to paNa aMdara maLa-mUtra-rudhirAdi azucinA pudgalo bharelA hovAthI kadApi mUlathI svaccha thavAnI nathI. ukaraDo zuM kadApi zuddha thAya ? na ja thAya. tema kAyAnI aMdara malIna padArtho bharelA hovAthI zuddhine mATe ayogya che. tethI paNa te dravyazauca che. A kAraNathI ja A dravyazauca mUDha jIvone AlhAdakArI lAge che. paraMtu budhajanone prItikAraka lAgatuM nathI. tethI ja jaina sAdhuo snAnAdi zarIra zobhA karatA nathI, A kAraNe apUkAyAdinI hiMsAthI bacI zakAya che. vastronuM dhovaNa paNa alpamAtrAo kare che ke jethI parasevA AdithI anyajIvonI utpatti na thAya, ane te dhovaNa paNa acittajaLathI kare che. A rIte A dravyazocamAM hiMsA che mATe ja budhajanane te iSTa nathI, mAtra prayojana puratuM te AdaravuM paDe che. bhAvazauca eTale AtmAne para pariNatithI dUra karavo, jema pArakI vastu laie to te corI kahevAya, vastu lenAra daMDane pAtra bane, zikSA pAme, tema A AtmA potAnI jJAnAdiguNamaya svabhAvadazAne choDIne paradravyamAM mohita thAya, pudgalAnaMdI thAya to te azauca-apavitra kahevAya, tenI prAptimAM ane bhogavavAmAM paNa hiMsA thAya, tethI AtmAne paradravyanI pariNatithI choDAvavo, tenAthI dUra rAkhavo e bhAvazauca che. e ja uttama niyama che zaucAt svAGge jugupsA, parairasaMsargaH / potAnA zarIramAM jugupsA karavI, maLamUtranI khANa che ema vicAravuM te dravyazauca jethI lezamAtra moha-mamatA karavA jevI nathI ane A AtmAne paradravyonI sAthe saMsargarahita karavo te bhAvazauca che. jema jema para pariNati maMda thatI jAya che tema tema AtmAmAM pAramArthika sattva vadhe che. mana adhikane adhika prasanna thatuM jAya che. tattvaciMtanAdi hitakArI kAryamAM ekAgratA vadhe che. viSayomAM bhaTakatI evI indriyo aTakavAthI teno nigraha thAya che ane pariNAme yogamArga mATenI yogyatA prApta thAya che. kahyuM che ke Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 41 yogadaSTi samuccaya 177 zaucabhAvanayA svAGgajugupsA'nyairasaMsargaH / sattvazuddhiH saumanasthAkyAkSanokyatA che (u. ya. vi. kRta dvA. dA) zauca bhAvanA vaDe potAnA zarIrane apavitra vastuono ukaraDo che ema mAnIne jugupsA karavI te dravyazauca, ane anyadravyanI sAthe asaMsarga karavo te bhAvazauca jANavo mananI ekAgratA ane indriyonA vijayanI je yogyatA te sattvazuddhi jANavI. ) saMtoSa - nirlobhapaNuM-prAptasthitimAM saMtuSTa rahevuM. je kALe jevI sthiti hoya temAM sadA AnaMdita rahevuM. vadhAre lobha na karavo. kAraNake icchA e AkAzanI samAna anaMtI che. moTo khADo che. kadApi purAvAno nathI. jema jema lAbha thAya tema tema lobha vadhe che. nAhI nadI vahU athavA nA nAdo taha noho | jIva tRSNAnA taraMgomAM jema jema taNAto jAya che tema tema vadhune vadhu kAdavamAM khuMcato ja jAya che. cakravartInI Rddhi paNa A jIvane ochI paDe che. ane te tRSNA hiMsA-juThacorI Adi pApa karAve che. mATe ahiMsA Adi mULa yama guNone pAlavA mATe saMtoSAtmaka A niyama paNa Avazyaka che. (3) tapa - karmone tapAve te tapa te bAhya-atyaMtara ema be bhede che zarIrane tapAve te bAhyatA. upavAsa-chaThTha-aTTama, uNodarI Adi je AhAranA tyAga rUpa tapa che. te zarIrane zoSanAra hovAthI bAhyatapa kahevAya che. A tapa karavAthI zarIra apramAdI, svastha, ane nirogI rahe che. samaya vadhu maLavAthI svAdhyAyAdi vadhAre karI zake che. AraMbha-samAraMbha ochA thAya che ane jJAna-dhyAnanI vRddhi thAya che. eTale A bAhyatapa atyaMtara tapanI puSTi karanAra che. tathA prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca ane svAdhyAya vagere abhyatara tapa che. viSaya-kaSAyone dabAvavA te atyaMtara tapa kahevAya che. A banne samyajJAnapUrvaka yathAzakti jo AdaravAmAM Ave to hiMsA-juTha-Adi pApo ochAM thatAM yamone puSTi maLe che. ahIM A vAta bahu dhyAna rAkhavA jevI che ke AhAranI mamatA-mUrchA ochI thAya, svAdhyAya AdinI vRddhi thAya, vikAra-vAsanA-vikathA ane kaSAyono nAza thAya te rIte samajaNapUrvaka tapa karavo joIe, ajJAnathI, rIsathI, hathI, moTAI dekhADavA, ke dekhAdekhI AdithI karIe to karmanirjarA thatI nathI. mohane mAravA mATe ja A tapa Avazyaka che. kahyuM che ke yatra rodhaH kaSAyANAM, brahmadhyAnaM jinasya ca / jJAtivya tattapa: zuddha mavaziSTa tu nanam | zrI adhyAtmasAra ! yo. 12 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 yogadRSTi samuccaya gAthA : 41 kaSTa karo, saMyama dharo, gALo nija deha | jJAnadazA viNa jIvane, nahIM karmano cheha ne savAso gAthAnuM stavana I. jo kaSTa munimArga thAve, to baLada thAya sAro re | bhAra vaheto tAvaDe tapato, khamato gADha prahAro re sADA, traNasonuM stavana | durbaLa nagna ne mAsa upavAsI, paNa jo mAyA raMga ! to paNa garbha anaMtA leze, bole bIjuM aMga | sADA, traNasonuM stavana | (. . yazovijayajI ma.) (4) svAdhyAya- uttama salphAstronuM vAMcana, manana, parizIlana karavuM adhyAtma zAstronuM vadhAre vAMcana karavuM, sabhA samakSa AtmapariNatipUrvaka tevA graMtho vAMcavA, AtmadaSTi keLavavI, dehAdhyAsa choDI devo, dehathI Atmadravya bhinna caitanyamayamUrti rUpa che. ema AtmaciMtana karavuM. (5) IzvarapraNidhAna-paramAtmAnA svarUpanuM ciMtana-manana-karavuM. paramAtmA zuddha-buddhaniraMjana-vItarAga-sarvajJa che jevo izvarano AtmA che. tevo ja mAro AtmA paNa sattAgataguNothI che. mAtra teo te dazAne pAmI cUkyA che. mAre pAmavAnI bAkI che. eTale mukhAdinI zuddhi karavA jema darpaNa rAkhavAmAM Ave tema sAdhya sAdhavA mATe A IzvaranuM AlaMbana levAnuM che. temanA jevA thavA mATe lakSyarUpe temanuM pratIka che. mATe temanI bhakti-bahumAna, stavano gAvAM, ciMtanamAM layalIna banI javuM, evI bhAvanAyukta kriyA ja sAMsArika hiMsAdi pApothI bacAvanAra che. karmonI nirjarA karAvI muktipada ApanAra che. lohacuMbaka jema loDhAne kheMce che. tema IzvaranI bhakti muktine kheMce che. kahyuM che ke vegaLo mata huje deva ! muja mana thakI, kamaLanA vanathakI jima parAgo. camakapASANa jima lohane kheMcase, muktine sahaja tujha bhaktirAgo. pU. yazo. vi. ma. sADA traNasonuM stavana DhALa sattaramI A pAMca niyamo che. te pAMca yama mATe madadagAra uttaraguNa rUpa che. mitrA dRSTimAM yama hatA. paraMtu tevo viziSTa kSayopazama na hovAthI niyamaguNa tyAM AvatA nathI. jyAre A tArAdaSTimAM yama to hoya ja che uparAMta niyama paNa hoya che. mATe A pAMca prakAranA niyamanI pratipatti ahIM saMbhave che. A tArA dRSTikALe hitakArI kAryamAM udvega doSano (kaMTALo lAgavo teno) abhAva hoya che. yogamArganI zarUAta thai che. darzanamohanIya ane cAritramohanIyakarmarUpa Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 41 yogadRSTi samuccaya 179 bhAvamala kaMIka kaMIka maMda thayo che. tethI dharmakriyA karavAmAM uga (kaMTALo-dveSa) lAgato nathI. jene dhanano rAga hoya che tene je kriyAthI dhanaprApti thAya che. te kriyA karavAmAM jarA paNa thAka ane kaMTALo lAgato nathI tema A dRSTivALA jIvane muktino apa thavAthI rAga kaMIka aMze pragaTyo che tethI muktidAyaka dharmakriyAmAM kheda (thAka) ane uga (kaMTALo) A banne doSo. vinA ghaNA ja premathI hoMze hoMze adamya utsAhathI pravRtti kare che. jyAre yogadaSTi na AvI hoya tyAre dharmakriyA karavA mana utsAhita thatuM nathI kadAca kyAMya dharmakriyA karavI paDe, joDAvuM ja paDe to paNa rAjaveThanI jema jIva jaldI kare che jhaTapaTa patAve che haiyAmAM aNagamo hoya che ane A mitrA-tArA dRSTi AvyA pachI A dharmakAryathI ja mArI mukti thavAnI che ema samajato te jIva paramapremathI pravarte che. karmakSayanuM A ja parama sAdhana che. AnAthI ja mAruM Atmahita thavAnuM che. AvI dharmapravRttithI mAruM saMsAra-paribhramaNa TaLavAnuM che. ityAdi - samajato prema-bhakti-bahumAnapUrvaka dharmakriyA kare che. prabhunI bhakti-vaMdana-pUjana vadhatA evA vIrSollAsathI kare che. sadgurunI sevA-vaiyAvacca, AhArAdinuM pradAna, zAlibhadranA jIve pUrvabhavamAM jema karyuM hatuM tema sadbhAvathI kare che. kayAMya kaMTALato nathI. dveSa karato nathI, prathama dRSTimAM kheda na hato, ane A bIjI dRSTimAM uga hoto nathI. prathama dRSTimAM maMda kSayopazama che eTale mAtra kheda eka ja doSa na hoya, eTale te akheda (thAka na lAgavo) hoya che. jyAre A bIjI dRSTimAM kaMIka vadhAre mohanIyano kSayopazama che. tethI kheda to nathI paraMtu udvega paNa nathI, ema banne doSo na hovAthI akheda ane anuga hoya che. dharmatattva jANavAnI icchArUpe jijJAsA guNa A dRSTimAM pragaTe che. AtmAno upakAra kare evuM sAcuM dharmatattva jANavAnI utkaMThA, icchA thAya che. iMtejArI vadhe che. tAlAvelI lAge che. jema cAtakapakSI meghane icche, tarasyo puruSa pANIne iccha. mAravADa jevo sUko pradeza hoya, grISmaRtuno samaya hoya, ane tarasyo thayelo puruSa pANIpANI jhaMkhe, cotarapha zodhAzodha kare, tema dharmatattva jANavA mATe A dRSTivALo jIva doDAdoDa kare che. tattva jANavAnI yathArtha bhUkha lAge che. A tattvapipAsAthI yoganI kathAmAM, yogInI kathAmAM ane yogamArga batAve evA graMthomAM ghaNo ja prema janme che. tevA prakAranA adhyAtmarasapoSaka graMtho vAMcavA-vaMcAvavAmAM jarA paNa udvega thato nathI, adhikane adhika rasa ja jAge che. yogamArga samajAvanArA yogIjano pratye bhakti-bahumAna janme che. tethI koI paNa jAtanA svArtha vinA, koIpaNa jAtanI apekSA rAkhyA vinA teonI sevA-vaiyAvacca kare che. ane yogIjanane sAnukULa thavA prayatna kare che. prathama Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 yogadRSTi samuccaya gAthA : 42 dRSTimAM yogamArga upara adveSa guNa janmyo hato, tenAthI bIjI dRSTimAM tattvazuzruSA guNa utpanna thAya che. jene jyAM dveSa na hoya, tene tyAM kAlAntare paNa prIti thAya ja che tethI tattva sAMbhaLavAnI tarasa lAge che. tRSAtura hoya tene jalapAna amRtatulya jIvADanAra bane che. paraMtu tRSA ja na lAgI hoya to jalapAna tarapha icchA thatI nathI. tenI jema jyAM sudhI tattva jANavAnI tRSA ja na lAgI hoya, tyAM sudhI dharmazravaNa tarapha bhaktibhAva janmato nathI. A rIte pAralaukika (parabhava saMbaMdhI) AtmahitakArI kAryanA AraMbhamAM A dRSTivALo jIva akheda sahita che ethI ja anuga thAya che. jyAM thAka na lAge tyAM kaMTALo Avato ja nathI. akheda hovAthI anuganI prApti thAya che. tathA prathamadRSTimAM adveSaguNa pragaTyo che. e adveSa guNa pragaTavAthI ja tene anukULa A jijJAsA guNa Ave che. jyAM jene adveSa dviSAbhAva) thAya che tyAM tene vadhAre ne vadhAre uMDA utaravAnI utkaMThA thai ja Ave che. mATe adveSa thavAthI tatpatipAtrate adveSanI prApti dvArA ja tene anukULa A jijJAsAguNa pragaTe che. A rIte A tArAdaSTimAM (1) bodha kaMIka vadhu spaSTa hoya che. (2) te bodha gomayAgnikaNopama hoya che. (3) yamanI Rddhi-vRddhi karanArA parimita kAlabhAvI tathAvidha niyamo hoya che. (4) hitakArI dharmakAryamAM akheda sahita anuga hoya che ane (5) aSanA kAraNe dharmatattva jANavAnI parama jijJAsA hoya che. ll41 asyAM dRSTau yadanyadguNajAtaM bhavati tdaahA tArAdaSTimAM bIjA je guNono samUha pragaTa thAya che te jaNAve che. bhavatyasyAM tathA'cchinnA, prItiryogakathAsvalam / zuddhayogeSu niyamAd, bahumAnazca yogiSu // 42 // gAthArtha = tathA A tArAdeSTimAM yogakathAo pratye asmalita evI prIti thAya che. ane zuddhayogavALA yogIo upara niyAmAM bahumAnabhAva pragaTe che. 42 2 - "mava '' dachI "tathA tenA prArA "chinna" bhavaprtibndhsaartyaa prItiryogakathAsvalamatyarthaM tathA zuddhayogeSvakalkapradhAneSu "niyamAd" niyamena bahumAnazca-yogiSu bhavati // 42 // vivecana :- A dRSTimAM vartanArA jIvone upara 41mI gAthAmAM je je guNo kahyA, te te guNo to pragaTa thAya ja che. taduparAMta bIjA paNa be guNo pragaTa thAya che Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 42 je A 42mI gAthAmAM jaNAve che. (1) yoga saMbaMdhI kathAo upara atyaMta bhAvapUrvakanI paramaprIti, ane (2) je mahAtmAomAM yogadazAno vikAsa thayo che tevA nirmaLa yogIo pratye bhakti- bahumAna. anAdikAlIna oghadRSTimAMthI jIva dhIre dhIre yogadRSTi tarapha vikAsa pAme che. bhAvamala jema jema vadhAre vadhAre kSaya thato jAya che tema tema A jIvane yogamArga pratye dRSTi khulatI jAya che. ane avicchinna paramaprema pragaTe che. kAraNa ke AvI yogadazAnI prAptithI ja mAruM kalyANa che evuM A jIvanA manamAM barAbara ThassuM che tethI ja tenuM citta yoganI kathAo pratye bhAvathI (aMdaranA pariNAmathI) anubaMdha pAmyuM che eTale ke tyAM coTyuM che. aMtaraMga paramaprema prAdurbhUta thayo che. yogadazAnI prAptino raMga barAbara lAgyo che. yogadazAnI prAptinA rAgamAM 2me che. tethI tevI ja kathAomAM rasa paDe che. jema dhananA arthIne vepAra-dhaMdhAnI vAtamAM ja vadhAre rasa hoya che. kAmanA arthIne kAmakathAmAM AkhI rAtri vItI jAya tevo rasa hoya che. tema A yogI mahAtmAne yoganI kathA sAMbhaLavAmAM atyanta avicala dRDha rasa hoya che. te yogI ema vicAre che ke artha ane kAmanI kathA bhavobhavamAM ghaNI karI. paratuM pUrNa sukhanI prApti na thai, je artha ane kAma prApta thayA te paNa tyAM mUkIne ja AvyA, mATe AtmahitakArI ane muktisukha ApanArI evI A yogakathA ja hitakArI che. A kathA jyAM cAlatI hoya tyAM sAMbhaLavA mATe A jIva doDI jAya che. A yogakathA prAyaH mAnavabhavamAM ja prApta thAya tema che te paNa kavacit ja zakya hovAthI tenI prApti paramadurlabha che. ema A jIva mAne che tethI A yogakathA sAMbhaLatAM paramapremarasamAM DUbI jAya che. amRtapAnathI paNa vadhu pyArI lAge che. have tene bhogakathA jhera jevI lAge che. 181 A yogakathA be prakAranI che. sAdhakadazA AzrayI, ane siddha dazA AzrayI, mohanIya karmanA upazama, kSayopazama ane kSayathI uttarottara vRddhi pAmatI evI je AtmaguNonI pragaTatA te sAdhakadazA kahevAya che. pahelI mitrA dRSTithI aMtima parArdaSTi sudhIno AtmaguNano krame karIne thayelo vikAsa te sAdhakadazA che. samyaktva prAptithI kSINamoha guNasthAnaka sudhInI yAtrA te viziSTa sAdhakadazA che. A rIte vikAsanI vRddhi thatAM pUrNatayA sarvakarmakSayajanya athavA ghAtIkarmonA kSayajanya AtmAnI je nirmaLa avasthA te siddhayoga kahevAya che. jyAM A AtmA sarvajJAna-darzanamaya pUrNa AnaMdasvarUpe pragaTe che. je sahaja AtmikAnaMda che te rUpa bane che. ane saMpUrNapaNe svabhAvadazAmAM layalIna bane che. ghAtIkarmonA kSayajanya siddhadazA terame-caudame guNaThANe Ave che. ane sarvakarmonA kSayajanya siddha dazA mukti avasthAmAM Ave che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 yogadRSTi samuccaya gAthA : 42 AvA prakAranA sAdhaka ane siddhayoganI kathAo ane A yoga jemAM pragaTa thayo che evA yogInI kathAo jyAM jyAM cAlatI hoya che tyAM tyAM A jIvane parama prema (atizaya prIti) pragaTe che. haiyuM nAcI uThe che. romeroma harSathI pulakti thAya che amRtapAnathI paNa adhika AnaMda AnaMda skurAyamAna thAya che. A yogakathA ApaNI, vikSepaNI, saMvegajananI, ane nirvedajananI ema cAra prakAranI hoya che. ApaNI - A AtmAne anAdi mohajALavALI oghadRSTimAMthI choDAvI yogamArga pratye AkarSanArI, kheMcanArI, tenA pratye prema jagADanArI je kathA te. vikSepaNI- mithyAmohanA udayathI je je unmArgomAM A jIva bhamyo che temAM vikSepa upajAvanArI, teno saMbaMdha toDAvanArI je kathA te. saMvegajananI - jyAM janma-jarA-maraNa-roga-zokanAM duHkhono sarvathA abhAva ja che. kevaLa zuddha nirmaLa svAbhAvika AnaMdamaya svarUpa che. tevA mokSa pratye abhilASaprema-ruci utpanna karanArI kathA che. nirvedajananI - saMsAramAM karmonA kaTu vipAko che. pApakarmo anaMta-apAra duHkhadAyI che. janma-jarA-maraNa Adi anaMtaduHkhanI A khANa che. ityAdi samajAvavA dvArA saMsAra upara nirveda upajAvanArI kathA che. mokSanA sAdhanarUpa AvA prakAranI satkathA, dharmakathA arthAt yogakathA upara A dRSTivALo jIva bhAvAnubandhanA sAravALo hovAthI parama premavALo bane che. sAMbhaLavA javAnuM tene kahevuM paDatuM nathI, svayaM doDI jAya che ane satata yogakathAnA zravaNanA yogo zodhato ja hoya che. A saMsAramAM jene dhana game tene dhanavAnuM game ja che. rUpa game tene rUpALI vyakti paNa game ja che. saMgIta game tene saMgIta gAnArA paNa game ja che. tema ja AtmAne AvA prakArano yogamArga pratye prema pagaTyo che. te AtmAne sAkSAt yogadazA dhAraNa karanArA, mUrtimAn yogasvarUpa evA yogI mahAtmAo paNa game ja che. tethI teo pratye bhakti-bahumAna-AdarabhAva-vinayaguNa pragaTe, temAM Azcarya zuM! je je mokSamArganA sAcA ArAdhaka che. doSone TALI guNone jeNe pragaTAvyA che. yogadazAmAM je vikAsa pAmyA che tevA yogIjano pratye, sAdhako pratye, saMto pratye, sAdhujano pratye, A mumukSu AtmAne hArdika sAco bahumAnano bhAva Ave che. vinayaguNathI namI paDe che. sevA-vaiyAvaccamAM satata takanI rAha ja jue che. jANe potAnuM samasta jIvana teone Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 gAthA : 43 yogadRSTi samuccaya samarpita karI dIdhuM hoya tema varte che. sAMsArika sagA-saMbaMdhIno milApa to saMsAramAM punaH paNa prApya che. paraMtu yogIjanano milApa atyanta duSmApya che ema samajI atyanta bahumAnabhAva dhAraNa kare che. je zabdothI varNavI zakAto nathI. A pramANe yoganI kathA upara atizaya prIti ane yogIo upara atizaya bahumAna bhAva hoya che. A banne thavAnuM mUlakAraNa to yogamArga pratyenI prIti ane bahumAna che. TIkAmAM va prathAne; je zabda che. tyAM ja eTale pApa, ma =pAparahita, akalkanI (niSpApapaNAnI) che pradhAnatA jemAM evA zuddha yogavALA munio pratye bahumAna hoya che. evo zabdArtha karavo. 42 na kevalamayam, kiM ca - A tArA dRSTimAM phakta A ja guNasamUha Ave che ema nahI, paraMtu bIjA guNo paNa Ave che te bIjA guNo graMthakArazrI samajAve che. yathAzaktyupacArazca, yogavRddhiphalapradaH / yoginAM niyamAdeva, tadanugrahadhIyutaH // 43 // gAthArtha = potAnA AtmAmAM yogadazAnI vRddhinA phaLane ApanArI evI ane A kriyAthI mAro anugraha ja thAya che evA prakAranI buddhithI yukta evI yogI mahAtmAonI (sevAbhakti karavA rUpa teo) yathAzakti sevA (upacAra) niyamathI A AtmA kare che. | 4. TIkA-"kathAtti'' zavivityena vimitkAda-"parizca' siddhismpaadnen yathoktayogiSviti prakramaH / sa eva viziSyate "yogavRddhiphalapradaH" tatsamyaka pariNAmena, "yoginAM niyamAdeva''-nAnyathA tadvighAtaheturiti, "tanuyutaH-3pavArappAvavAnugrahathIyukta kRtyartha jarA vivecana - A dRSTimAM AvelA jIvane yogimahAtmAo pratye hArdika bahumAna atizaya hoya che e vAta 42mI gAthAmAM kahI. tenA phaLarUpe upacAra (bhakti-sevA) paNa A jIvane yogI mahAtmAo pratye niyamA hoya che e vAta A 43mI gAthAmAM samajAve che. sAcuM bahumAna hoya tyAM bhakti-sevA Ave ja, bahumAnanuM phaLa bhakti-sevA 1 3 = eTale pApa ane ma = eTale pApavinAnuM. melavinAnuM nirmaLa. saraLa. daMbhavinAnuM (juo abhidhAna cintAmaNi zloka 1381 tathA zabdaratnamahodadhi bhAga-1 pRSTha-4) Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 yogadRSTi samuccaya gAthA : 43 ja che. koipaNa vyakti pratye hArdika mAna, moTApaNAno bhAva, temanA pratye pUjyabhAva, manamAM rahelo je ahobhAva te sarve bahumAna kahevAya che. ane tenA kAraNe AhAraauSadha-vastra-pAtra-pustakAdinA pradAnavaDe karAtI bhakti-sevA te upacAra kahevAya che. zAstramAM kahyuM che kebhakti bAhya pratipattithIjI, hRdaya prema bahumAna ! guNathuti avaguNa DhAMkavAjI, AzAtananI hANa | caturanara // 18 (samyakatvanI sajhAya. pU. 3. yazovijayajI ma.) mAtra upara challo prema batAve, sAheba sAheba kare, paraMtu teonuM eka paNa kAma na kare, mAtra vahAlo lAgavA ja prema batAve evo banAvaTI prema A jIvane saMbhavato nathI. paraMtu hRdayastha evuM sAcuM bahumAna hoya che ke je bhakti-sevA rUpe ApoApa bahAra pragaTa thAya che. mATe A dRSTimAM Avelo A mumukSu jIva potAnI zaktine anusAre (zaktinuM ullaMghana ke gopana karyA vinA) saMtapuruSonI, yogIjananI, sAdhujanonI paramavinayapUrvaka, hRdayanA vIrSollAsapUrvaka AhArapANI ApavA vaDe, zarIrAcchAdanAdi mATe vastra ApavA vaDe, vasavATa mATe vasati ApavA dvArA, rogopazama mATe auSadhAdi ApavA dvArA ane AhArAdi sAru pAtrAdi ApavA vaDe atizaya sevA-bhakti kare che. te sevA-bhaktine ja "upacAra" kahevAya che. A sevAbhakti karavAnuM kAraNa e che ke A mumukSu jIva manamAM ema jANe che ke A yogImahAtmAo, saMta che. sAdhujana che. potAnA deha pratye paNa niHspRha che. alpa paNa darakAra nahIM karanArA che. bhAvapariNAmathI sAdhu thayA che. parabhAvadazAne tilAMjalI ApI saMsArIbhAvothI udAsIna banI nijAnaMdamAM magna rahenArA avadhUta-yogI che. saMyamanI sAdhanA purato ja deha dhAraNa kare che. teo taraphathI mane yogamArga maLyo che. (mane yoganA mArge vALanAra vyakti bhale kadAca koI ekAda hoya, to paNa paraMparAmAM thayelA sarve yogIomAM yogadazA hatI ane che to ja te koI eka vyakti dvArA mane sAMpaDI che. ema samajIne) sarvayogIono mArA upara upakAra che ema A jIva mAne che. tethI mArAthI zakaya eTalI sevA karuM. teonA dehanuM saMrakSaNa karavuM e mArI pharaja che. mane sevA karavAno Avo lhAvo-avasara kyAre maLe! teoe je dharmamArga dekhADyo che AtmabhAna karAvyuM che, bhavaparaMparA toDAvIne anaMtasukhanI abhimukha mane karyo che. tenI sAme mArI A sevA-bhakti e to samudranI sAme Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 43 yogadRSTi samuccaya 185 bindu tulya che. mArI pAse je kaMi che te sarve samudita karIe to paNa temanA upakArathI heThe che. nIce che. ema jANato potAnuM jIvana yogIonI sevAmAM bahumAnapUrvaka otaprota kare che. zAstramAM ja kahyuM che ke samakita dAyaka gurutaNo, paccevayAra na thAya | bhava koDAkoDe karI, karatAM sarva upAya purA (samya. sajhAya pU. u ya. ma.) AvA prakArano mumukSu jIvamAM Avelo sevA-bhakti karavArUpa upacAra kevo hoya che, tenAM A gAthAmAM cAra vizeSaNo che. te A pramANe che (1) yathAvitta-potAnI zaktine anusAra sevA-bhakti-vaiyAvacca kare. jo zaktinuM ullaMghana karIne pravarte to pAchaLa Arta-rIdradhyAna thAya, kuTuMbamAM kuleza ane aprIti thAya, Arthika sthiti nabaLI paDatAM bIjI paNa aneka vyAdhio Ave, samAjamAM mAnapratiSThA gumAvatAM dharmanI paNa niMdA thAya, mATe zaktinuM ullaMghana karavuM nahIM. jo zakti chupAve to paNa dharma-dharmInI niMdA thAya, dhanAdinI mamatA-mUrchA vadhe. samAjamAM paNa avahelanA thAya tethI potAnI zaktine chupAvyA vinA ane ullaMghana karyA vinA varSollAsa vadhe te rIte pUrepUrA haiyAnA bhAvathI upakArI yogIjanonI sevA-vaiyAvacca kare. (2) yogavRddhipattaprada = yogIjanonI sevA-bhakti evA uttama bhAvathI kare ke jethI sevA bhakti karanAra evA te mumukSu AtmAmAM dina-pratidina yogamArganI vRddhi ja thAya, mArA AtmAmAM paNa Avo yogamArga kyAre pragaTe! ane kema pragaTe ! evI bhAvanA bhAvato vinaya ane bahumAnapUrvaka sevAbhakti kare. niHsvArthI evA A yogI mahAtmAo mane sevA karavAno lAbha ApI anaMtaguNA phaLane ApanArA yogamArganuM mArAmAM pradAna karanArA che. yogyabhUmimAM vAveluM bIja jema anekagaNA dhAnyane nIpajAve che. tema yogya sthAne karAyelI sevA aneka guNA phaLane ApanArI che. evA samyak pariNAmapUrvaka sevAbhakti kare che. (3) yoninAM niyama iyogijanone niyamAM sAnukULa paDe te rIte sevA kare che. nAnyathA-ulaTI, uMdhI, ke teone pratikULatA ubhI thAya tevI sevA na kare. kAraNake anyathA karAyelI sevA teonA saMyamamArga-ane yogamArganA vighAtano hetu bane, jemakebhAvanAnA AvezathI adhika AhAra Ape to te ucita nathI kAraNa ke prApta thayelA te adhika AhAranuM jo yogI sevana kare to ajIrNAdi rogo thavAthI saMyama ane yogamArgano vinAza thAya, ane jo e AhAra paraThave to jIvahiMsAdi doSo lAge. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 yogadRSTi samuccaya gAthA : 44 e ja pramANe auSadha vastra-pAtra-vasati AdimAM paNa samajI levuM. tethI yogIonA saMyama ane yogamArgane bAdhA na Ave tevI sevAbhakti kare. () tanudadhIyuta: te sevA karavAmAM sevA karanArA evA mane potAne anugraha (upakAra) thAya che evI buddhipUrvaka sevAbhakti kare che. AhArAdinA dAnavaDe huM mArA ja AtmAno anugraha karuM chuM evI buddhi rAkhIne sevA kare che. Avo apUrva avasara mane kyAre maLe! saMtapuruSonI sevA ati mahAdurlabha che. parivAranuM poSaNa to A jIva dareka bhavomAM kare ja che. tyAgI-saMta-sapuruSono paricaya, oLakhANa, sevA ane AziSa atizaya durlabha che. A saMtonI sevAthI mAro upakAra ja thAya che. teoe mane sevA karavAno lAbha Apyo te paNa mArA upara teono upakAra che evI anugrahanI buddhipUrvaka sevA kare. sevAdharmaH paramagahano yoginAmapyagamyaH - A pramANe yogakathA upara prIti, yogIjana pratye bhakti-barmAna ane yathAzakti potAnAmAM yogavRddhi thAya tevI yogIjanone sAnukULa sevA-bhakti-vaiyAvacca karavA rUpa upacAra A jIva kare che. I43 ayameva vishissyteA upacAra (sevAbhakti) kevI hoya che ! te viziSTa rUpe samajAve che lAbhAntaraphalazcAsya, zraddhAyukto hitodayaH / kSudropadravahAnizca, ziSTasammatatA tathA // 44 // gAthArtha = zraddhAyukta karAyelo A upacAra tenA karanArane anya anya lAbhanA phaLono dAtA ane hitodayano kartA bane che. tathA tenAthI tuccha upadravonI hAni thAya che. ane ziSTapuruSomAM sanmAnanIya bane che. meM 44 TIkA - nAmAntanazAcoparatuM, zuddhopArapuchAttAvipakramAvAta, 3mata 4 zraddhAyukta 3pavAra rUti prama: | "hitotya:" pUrvavat, "zudropadrvhaanishc" bhavati, ata eva vyAdhyAdinAzaH, ziSTasammatatA tathA, ata evAsyAtisundaro bahumAnaH // 44 // vivecana :- A upacAra (sevAdharma) bajAvanArA ane tArAdaSTimAM AvelA mumukSu AtmAne yogI mahApuruSonI sevA karatAM karatAM mana-vacana ane kAyAnI zubhapravRttithI zreSTha puNyakarma baMdhAya che. ane zuddha (nirdoSabhAve karAyelA) evA A sevAdharmathI baMdhAyelA puNyathI jyAre jayAre te puNyakarmano tevA prakArano viziSTa vipAkodaya thAya che Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 44 yogadRSTi samuccaya 187 tyAre tyAre lAbhAntara (ko nAma: ti nAmAntara) bIjA anya sAMsArika lAbho rUpI phaLanI prApti paNa avazya thAya ja che. kAyAdino zubhayoga zreSTha puNyabaMdha karAvanAra che. ane teno vipAkodaya Indra-cakravartI-rAjarAjezvaratA ityAdi svarUpa sAMsArika lAbhone paNa ApanAra che. jema dhAnyanI vAvaNImAM dhAnyaphaLanI prApti pUrve sAMThA rUpa phaLa to hoya ja che. koI paNa vRkSo upara phaLa prApti thatAM pUrve phUla prApti to thAya ja che. tema karmanirjarA ane mukti svarUpa AdhyAtmika phaLanI prApti thatAM pUrve Indra-cakravartI arthAt surapati-narapatinI padavI svarUpa AnuSaMgika phaLa paNa avazya maLe ja che. A kAraNathI ja saMta-yogI puruSa pratyenI hArdika bhakti-bahumAna pUrvaka ane zraddhAthI yukta evo A sevA dharma ahIM jANavo. zraddhA vinAnA ane kevaLa mAnapAnanI bhUkhavALA jIvo vaDe karAyelA vinayopacAranI zuM kiMmata! te Atmahita karAvanAra nathI. mATe ahIM zraddhAyukta sevAdharmano prakrama (prasaMga) samajavo. yogI mahAtmAonI sevA karavAthI lokottara phaLa to prApta thAya ja che paraMtu AnuSaMgika laukika phaLa paNa avazya maLe che kAraNa ke sevAdharma karavAnI te kriyA mana-vacana-kAyAnA zubhayoga rUpa hovAthI puNyabaMdhanuM ja kAraNa bane che ane zuddha-upayogadazAthI nirjarA thAya che. zAstramAM A "yoga" ne sAkSAt kalpavRkSa, ciMtAmaNiratna samAna, sarvadharmomAM pradhAna, ane muktine svayaM AkarSanAra kahyo che. yo: vanyataH zreSTha:, yogazcittAmaNiH paraH | yoga: prathAne ghauri, yoga: siddha svayaMprada rU7 yogavikhyuM che, (pU. sUripurA zrI mikasUri) A sevAdharma mumukSu AtmAno hitodaya karanAra che. sevAdharmanA vAraMvAra AsevanathI AtmapariNAmanI nirmaLatA thavAthI dina-pratidina mohanIyakarma rUpa bhAvamala maMda ane maMda thato ja jAya che. te moha ja AtmAnA hitano bAdhaka hato, tenI maMdatA thatAM Atmahita-AtmakalyANa vRddhi pAmatuM ja jAya che. Atmahita evuM jAmI jAya che ke teno gADha anubaMdha thaI jAya che. eTale jema sUrya udaya thayA pachI vadhArene vadhAre jhaLahaLato jAya che. caMdranI kaLA bIjathI punama sudhImAM khIlatI ja jAya che tema A ja bhavamAM dina-pratidina A yogaprAptirUpa hitanI vRddhi ja thAya che ane te evI gADha banI jAya che. ke bhavAntaramAM paNa adhika adhika yogadazA ja apAve che. A pramANe A sevAdharma AtmAnA hitodayane karanAro che tathA viziSTa puNyodayanA kAraNathI ja kSudra upadravonI A jIvane hAni thAya che. Adhi-vyAdhi ane upAdhi zudra upadravo kahevAya che. mAnasika ciMtA e Adhi, zArIrika rogo e vyAdhi, ane bahAranI sAMsArika pratikULatAo (ane apekSA vizeSa anukULatAo paNa rAmAnya karanAra hovAthI viveka Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 45 zUnya banAvanAra che. mATe nizcayathI) e badhI upAdhi kahevAya che. ahI evo tIvra puNyodaya pravarte che ke AvA kSudra upadravo ghaNuM karIne to AvatA ja nathI, kadAca pUrvabaddha tIvranikAcita karmodayathI upadravo Ave to paNa jyAM bhavasamudrano pAra pAmavAnI pUrNa taiyArI thai rahI che tyAM AvA upadravonI gaNanA zuM! yogano prabhAva ja acittva che, mATe prAyaH upadrava AvatA ja nathI ema samajavuM. chatAM tIvrakarmodayathI Ave che to te mahApuNyodayanI sAme tuccha banI jAya che. arthAt ahitakArI banatA nathI. tathA "ziSTasammatatA" prApta thAya che. je ziSTapuruSo che. saMskArI puruSo che. jenAmAM Atmadharma phAlyo phUlyo che. evA sarva ziSTapuruSone te jIva sammata (eTale sanmAnanIya) bane che. tenA upara sarva ziSTapuruSonI sadA prasannatA varase che. ata: va=AvA prakAranI uccakoTinI ziSTa sammatatA hovAthI ja asya pratimundrA: vahumAnaH=A jIvanuM atizaya bahumAna ziSTo puruSonI vacce hoya che. 44 // 188 tathA--vaLI A mumukSune bIjA paNa lAbho thAya che. te kahe che bhayaM nAtIva bhavajaM, kRtyahAnirna cocite / tathA'nAbhogato'pyuccairna cApyanucitakriyA // 45 // gAthArtha = A dRSTivALA puruSane saMsArajanya bhaya atyaMta hoto nathI, ucita kAryamAM kRtyahAni saMbhavatI nathI, tathA anAbhogapaNe paNa anucitakriyA sarvathA hotI nathI. // 45 // TIkA-''mayaM nAtIva bhavanaM''tathAzubhA'pravRtta:, ''RtyahAninuM ghoSite''sarvasminnev dharmAdarAt, tathA'nAbhogato'pyuccairatyarthaM, na cApyanucitakriyA sarvatraiva // 45 // vivecana :- A tArA dRSTimAM AvelA mumukSu AtmAne bhavajanya (saMsArasaMbaMdhI) bhaya atizaya thato nathI. kAraNa ke te jIvo azubha kAryamAM pravRtti karatA nathI, je azubhakAmamAM pravRtti kare, khoTAM kAma kare, chUpAM pApo kare tene bhaya avazya hoya che. paraMtu A jIva tevAM khoTAM kAmo karato nathI, prabhunI bhakti, gurunI sevA-vaiyAvacca jevAM uttama kAmomAM ja pravRtti kare che. bhagavAnanuM caraNa-zaraNa grahaNa karyuM che. eTale bhavabhaya TaLyo che. he prabhu! tamArA AlaMbanathI huM bhavasAgara taravAno chuM. meM tamane svAmI karyA che. mATe mAre koino paNa bhaya nathI, mArI badhI ja pravRtti zubhamAM che. azubhathI tadana nivRtti che. pachI mane bhaya zAno ? ema A jIvane sahajapaNe ja nirbhayatA Ave che. jene baLavAna puruSano sAtha hoya tene bhaya kema hoya ? Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 46 yogadRSTi samuccaya 189 A vairAgyavAsita haiyAnA kAraNe ja ucitakaravA lAyaka dharmAdikAryamAM kadApi kRtyahAni thatI nathI, ane ajANatAM paNa atizaya anucitakriyA A jIvo karatA nathI. A dazAmAM AvelA jIvo azubhakArya kadApi karatA nathI ane zubhakArya kadApi muktA nathI. dharmanAM sarvakAryo pratye ghaNo ja AdarabhAva hovAthI koI paNa zakaya evAM dharma kArya cUkatA nathI. anAbhoga (aNasamaja)nA kAraNe athavA anupayoga dazAnA kAraNe nAnAM nAnAM anucita kAryo kadAca thai jatAM haze, tathApi jene "atyaMta anucita" kahevAya tevA (vyabhicAra corI ityAdika) pApa kAryo to anAbhogathI paNa A jIvo karatA nathI. mohanIyakarmanI laghutAnA kAraNe ja kSudratA-tucchatA, corI ane vyabhicArAdi doSo A jIvone sahajabhAve ja gamatA nathI. tene badale udAratA-gaMbhIratA-sadAcAratA Adi guNo ja svabhAva-priya banI jAya che. teonA mana-vacana ane kAyAnA yogo prabhubhakti-gurubhakti ane saMvega-nirvedathI evA raMgAyelA hoya che ke sarvathA athavA dezathI paNa hiMsAno tyAga kare che. koIne paNa duHkha thAya tevuM vartana karatA nathI. hita-mita-ane tathya vacana bole che. nyAya ane prAmANiktAthI dhanopArjana kare che anyAya, anIti, corI dUrathI ja tyajI de che. sarvathA brahmacArI athavA svadArAsaMtoSI thaIne rahe che. paraMtu parastrI, kumArikA, ke vezyA tarapha kadApi dRSTipAta paNa karatA nathI. aparigrahI athavA parimita parigrahI rahe che. paraMtu lobha-lAlacu ke dagAbAja banatA nathI. A pramANe karavA yogya ucita ane zakaya evA sarvakAryamAM dharmanA AdarapUrvaka pravRtti karanAro hovAthI tathA sarva pApakArI kAryomAM ajANatAM paNa anucitakriyAmAM apravRtti karanAro hovAthI saMsArajanya koI paNa bhaya te jIvone nathI. A rIte A jIva atyaMta saraLapariNAmI bane che. I4pI parva A pramANe teno vikAsa samajAve che kRtye'dhike'dhikagate, jijJAsA lAlasAnvitA / tulye nije tu vikale, santrAso dveSavarjitaH // 46 // gAthArtha = guNathI adhika evA puruSamAM rahelA adhika dharmakAryamAM sadA te dharma kArya karavAnI lAlasA yukta jijJAsA hoya che ane te yogInI sAthe tulya paNa kaMIka uNapavALI evI potAnI dharmakriyAmAM TheSarahita saMtrAsa (hArdika duHkha) hoya che. II46 TIkA #_nitI, "matha' svamUnizrApekSA "madharAte" mArAvivartini ""jijJAsA''Datha thatahevamiti "nAsavitA'-ma Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 yogadRSTi samuccaya gAthA : 47 bhASAtire yuvatI ! "tu' ce vandranAla, "nine''strItmIya pava, "vitna''. vatsara vinA, "sannI" mavatyAna "!" virAthamiti, "dveSavarjitodhike'dhikRtadRSTisAmarthyAditi // 46 // vivecana - A dRSTimAM Avela mumukSu jIva potAnAmAM je dharmakriyA prApta thaI che. tenAthI adhika guNavALA mahAtmA puruSanI adhika dharma kriyA joine temanA pratye leSa-irSyA ke adekhAI karato nathI. paraMtu te joine vadhAre ne vadhAre bahumAna kare che ane A kAraNathI te bhUmikAnA guNo potAnAmAM meLavavAnI lAlasA (bhAvanA) yukta jijJAsA svayaM janme che. mohanIyakarmanA kSayopazamanI asaMkhya jAtanI taratamatA che. tethI yoganAM asaMkhyasthAno che. koI uMcAsthAne, koI tulyasthAne, ane koI hInasthAne paNa vartanArA hoya che. temAM potAnAthI je mahAyogIo che. jemanAmAM potAnA karatAM vadhAre bhaktibhAva dekhAya che. adhika dharmarAga jaNAya che. vizuddhipUrvakanI tapa-svAdhyAya-vaMdanapratikramaNa paccakakhANa AdinI dharmakriyA nihALAya che. vidhipUrvakanuM uMcuM AcaraNa jemAM dekhAya che te mahAyogIone nIhALIne A mumukSu jIva vismayamAM ja paDI jAya che vicAraNAmAM ja garakAva thaI jAya che jANe maMtramugdha banyo hoya tema sthira thaI jAya che ane ciMtave che ke A yogIo AvI uMcI AtmAdazA kevI rIte pAmyA haze ? zarIranI mamatA mukI AvI AzcaryakAraka utkRSTa Atma-sAdhanA kevI rIte sAdhI zakayA haze? apUrva AtmasAmarthyayukta dharmakriyAo te yogIpuruSo kevI rIte karatA haze ? ema vicArasaraNImAM ane AzcaryamAM DUbI jaI tevA prakAranI dharmasAdhanA meLavavAnI tIvra abhilASA pUrvaka (jijJAsA) jANavAnI icchA kare che. mAtra pArakAnA itihAsamAM ja utaravA puratI A jijJAsA nathI. paraMtu AvI uttama sankriyAo mane kema prApta thAya ? tenA upAyone temanI pAsethI jANIne huM paNa tema karuM, ema potAnAthI adhika (guNavALI vyakti)mAM rahelA adhika kRtyane viSe te meLavavAnI lAlasAvALI jijJAsA A mumukSu jIvane thAya che. sArAMza ke potAnI bhUmikAnI apekSAe adhika guNapAtra AcAryAdimAM rahela potAnAthI adhika evA dhyAna-tapa-svAdhyAya ane vaMdanAdi kAryamAM "A yogIoe AvI dazA kevI rIte prApta karI!" ema jANavAnI ane potAne meLavavAnI lAlasA (abhilASA)nA atirekathI yukta evI jijJAsA ma0- A jIvane thAya che. kahyuM che ke dhanya te munivarA re, je cAle samabhAve | bhavasAyara lIlAe, utare saMyama kriyA nAve che dhanya te munivarA0 || Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 46-47 yogadRSTi samuccaya 191 bhogapaMka tajI upara beThA, paMkaja pare je nyArA | siMha pare nija vikramasUrA, tribhuvana jana AdhArA / dhanya te munivarA || jJAnavaMta jJAnIzuM malatA tana mana vacane sAcA | dravya bhAva sudhA je bhAkhe, sAcI jinanI vAcA | dhanya te munivara che (sADAtraNaso gAthAnuM stavana. pU. 3. yazovijayajI) A yogIne potAnAthI adhika vyaktinI adhika-kriyA nihALIne lAlasAyukta jijJAsA utpanna thaI che tethI ja te mahAtmAonI sAthe bAhyathI tulya evI vaMdanatapa-svAdhyAya-pratikramaNAdi je je dharmakriyAo pote kare che temAM tene potAnI ghaNI ja nyUnatA-vikalatA dekhAya che. te dekhIne yogIo upara dveSa eTale irSyA ke adekhAi thatI nathI paraMtu potAnA upara ghaNo trAsa (manamAM duHkha-kheda) thAya che te yogIjanonI nizcalatA kayAM ? ane mArI caMcaLatA kayAM ? teonI vidhisApekSatA kayAM ? ane mArI vidhinirapekSatA kayAM ? teonI apramattatA kayAM ? ane mArI pramAdadazA kayAM? teonI ekAgratA kayAM ? ane mArI vyagratA kayAM ? ema potAnI sAthe tulya evI paNa yogInI sarvottama kriyA joine potAnAmAM jema jema vikalatA-uNapa-khAmI dekhAya che tema tema potAnuM abhimAna ochuM thAya che. potAne doSita dekhe che eTale sudharavAnA upAyo vicAre che. guNIpuruSo pratye pramodabhAva upaje che. potAne potAnI jAta doSa bharelI ane kaMIka virAdhaka dekhAya che. virAdhanA dUra karavAnA bhAvo janme che. varSollAsa vRddhi pAme che. guNIjanonI sevAmAM-anukaraNamAM adhika joDAI jAya che. sArAMza ke potAnA saMbaMdhI karAtA vaMdanAdi dharmakRtyone viSe tathA kAyotsarga karavA AdinA viSayamAM sthiratApUrvaka kAyotsarga na thavAnA kAraNe) vikalatA jaNAtAM potAnAmAM ja saMtrAsa-duHkha thAya che eTale potAnI jAta pratye tiraskAra chuTe che ke are, huM kevo nirbhAgyaziromaNI chuM. ke je AvI uttama dharmakriyA pAmIne paNa yathArtha vidhi na sAcavavA vaDe virAdhaka banuM chuM ane AvI uttama tAraka kriyAo dvArA je karmanirjarAnI kamANI karavI joIe te karI zakato nathI ane pelA mahAtmA zreSTha kamANI karatA chatA kevA utkaTa yogI thayA che ? ema prastuta A tArAdaSTinA sAmarthyathI adhikaguNavALA yogI upara (pramodabhAva janme che paraMtu) dveSa thato nathI, ane potAnAmAM hInatAnuM duHkha thAya che je AgaLa vikAsa karavAmAM upayogI bane che. 46 suraupa mavaH sarva, 3chevoDI jataH tham . citrA satAM pravRttizca, sA'zeSA jJAyate katham // 47 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 yogadRSTi samuccaya gAthA : 47 gAthArtha = A sarva saMsAra duHkharUpa che. teno uccheda kayAMthI thAya ! ane kema thAya! mahAtmAonI pravRtti AzcaryakArI che. te saghaLI kema samajAya! 47 TIkA -"TuH varUpa bhava: ''narmaMgarapitu, "rachoDa" mavacce, "sUto'to: kSAnyA, "#6'' na pravaUT I triA "sattA''-munInAM, pravRttizcaityakarmAdinA prakAreNa, "sA'zeSA jJAyate kathaM" tadanyApohataH // 47 // vivecana :- A tArA dRSTimAM AvelA jIvanI vicAradhArA pratidina vairAgya tarapha vRddhi pAmatI jAya che. te jIva vicAre che ke- A saghaLo saMsAra duHkhamaya che. zArIrika rogo, kuTuMbanA viyogo, dhana-yazAdinI aprApti, tathA viyoga ityAdi duHkhothI bharelo A saMsAra to duHkharUpa che ja, paraMtu nirogI deha, rUpavAnuM strI-putrAdi, viziSTa dhana-mAnAdi, gADI, vADI, Adi sukhamaya saMsAra paNa duHkharUpa che. eTale ja "sarva' zabda lakhyo che. kAraNa ke saMsAranA sukhe sukhI jIvono paNa saMsAra janma-jarA-maraNa-roga-zoka Adi aneka duHkhothI bharelo che. game tevA saMsAranA sukhe sukhI jIvone paNa janma dhAraNa karavo ja paDe che. navamAsAdi kAlaparyata garbhamAM rahevuM ja paDe che. prasavanI pIDA anubhavavI ja paDe che ghaDapaNa Ave ja che. zarIramAM karacalIo paDe ja che zarIra nisteja thAya ja che. jarAvasthAmAM AMkha-kAna-dAMta AdinI zakti kSINa thatAM paravazatA Ave ja che. paga thAkavAthI cAlavAnuM sAmarthya to cAlyuM ja jAya che paraMtu uThavA-besavAnuM sAmarthya paNa maMda paDI jAya che. maraNa to prati-divasa sAme ja AvI rahyuM che. laghuvayamAM athavA bharayuvAvasthAmAM paNa jIva mRtyu pAmatA dekhAya ja che. zarIra ja asaMkhya rogonI khANa che. DAyabITIza, hArTaphela, kensara, jalodara, ityAdi mahArogo jIvanaparyanta pIDA Ape che. nAnA-moTA rogo to sadA pIDA ApatA ja hoya che. dhanaviyoga, putraviyoga, patnIviyoga, pativiyoga, yazaviyoga Adi anavasare AvI paDatAM zokanI sImA rahetI ja nathI. A kAraNathI sukhIyo saMsAra paNa janma-jarA-maraNa Adi duHkhothI niyamAM bharelo che mATe duHkhamaya che. A kAraNathI A saMsAramAM jyAM juo tyAM bhaya-bhaya ane bhaya ja dekhAya che. dhana hoya to cora-lUMTArA-rAjA ane sagA-vahAlA taraphathI bhaya, mAna hoya to apamAna thavAno bhaya, jIvana che tethI dararoja maraNano bhaya, bhogomAM rogo thavAno bhaya, rUpa hoya to strIo taraphathI phasAvAno bhaya, (strImAM rU5 hoya to puruSo taraphathI phasAvAno bhaya), ema A saMsAramAM je koI sukhasaMpatti che te sarve bhaya ane duHkhathI AkrAnta che. sukhasaMpatti na hoya tyAre na hoya tenuM duHkha, hoya tyAre luMTAI javAnuM duHkha, saMrakSaNa karavAnuM (sAcavavAnuM) duHkha, ane jo viyoga thAya to tenA virahanuM apAraduHkha, ema A dRSTivALA jIvane samasta saMsAra duHkha ane bhayothI bharelo dekhAya che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 gAthA : 47 yogadRSTi samuccaya vaLI A jIva vicAre che ke cAragati rUpa A saMsAra che. tyAM narakamAM paraspara kRta, kSetrakRti ane paramAdhAmIkRta vedanAo eTalI badhI che ke zabdothI je kahI zakAtI nathI. tiryaMcagatimAM bhUkha-tarasa-paravazatA-abolApaNuM vagere apAra duHkho najare dekhAya che. mAMsAhArI loko akALe vadha kare, garamAgarama telamAM zeke, kApe, ItyAdi duHkho ja che. manuSyagatimAM ISTaviyoga ane aniSTasaMyoganAM apAra duHkho che. to devagatimAM apaharaNalaDAi-ane maraNanAM apAra duHkho che. ema A samasta saMsAra duHkhothI ane bhayothI bharapUra che. mAre A saMsArano uccheda karavo e ja ucita che. te uccheda kayA kAraNothI thAya ? ane kevI rIte thAya ? tenA ekAgracitte vicAro kare che- kSamA, namratA, saraLatA, saMtoSa, Adi guNonI prAptithI A saMsArano uccheda thAya tema che. mithyAtvAdi doSo karma baMdhAvanAra che. jenAthI janma-maraNanI paraMparA vadhe che. ane samyakatvAdi tathA kSAtyAdi guNo ja mohane mAranAra che. karmabaMdhane toDanAra che ane janma-maraNa rUpa saMsArano aMta karanAra che. have te guNone prApta karavA ane doSone dUra karavA zuM karavuM ? kayA kayA prakAre pravRtti karavAthI guNaprApti ane doSa-hAni thAya ke jethI saMsArano uccheda zakaya bane! ema vairAgyavAsita hRdayathI uttama vicAro kare che. - saMtapuruSonuM anukaraNa karavAnuM mana thaI jAya che ke jethI saMsArano aMta Ave. paraMtu te saMta puruSonI pravRtti AzcaryakArI dekhAya che. buddhithI samajAtI nathI. tethI anukaraNa paNa kema karavuM ? caityakarmAdi (caityavaMdana vagere) teonI dharmakriyA eTalI badhI vidhipUrvakanI che. ke je AzcaryakArI che. teo paramAtmA pratye, caityavaMdana, namana, stavana, Adi vividha prakAro vaDe je bhakti kare che. te joIne ja dimUDha thaI javAya che. kevI ekAkAratA ? kevI tanmayatA ? kevI vidhisApekSatA ? kevo svAdhyAya! keTalo ugra tapa? uMcI kavaoNlITInI kevI sAdhutA ? atizaya niHspRha, nirahaMkArI, AvI A saMtonI pravRtti ghaNI ja AzcaryakArI ane dimUDha kare tevI che. AhAra kare chatAM anAsakti hovAthI bhogI na kahevAya paNa yogI kahevAya, teonI AvI uttama saghaLI pravRtti mArA vaDe kevI rIte samajI zakAya ? teo badhI dharmakriyA vidhipUrvaka kare che. mArAmAM ghaNI avidhi che. tethI temanAmAM rahelI dharmakriyA jevI mAre karavI che. paraMtu temanAthI anya evo je avidhidoSa mArAmAM che. teno apoha(tyAga) karavAthI paripUrNa vidhipUrvaka teonA sadaza dharmakriyA kevI rIte thAya ? te samajAtuM nathI. jyAM te mahaMto ? ane kyAM huM? teonI A uttama dharmaceSTA saghaLI mane samajAtI paNa nathI. to tenuM anukaraNa karI saMsArano uccheda thAya evuM kevI rIte karuM? ityAdi vicAro A dRSTimAM Ave che. yo. 13 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 yogadRSTi samuccaya gAthA : 48 - te yogI mahAtmAonI dharmakriyA tri-bhinna bhinna jAtanI che. bhUmikAbhede athavA saMpradAyabhede bhinna bhinna AcaraNA dekhAya che. temAM kaI upayogI ? ane kaI mane anupayogI? kaI kriyA mane upakAraka ? ane kaI kriyA mane anupakAraka? tApodatA temAMthI je anupakAraka hoya evI anyano tyAga karIne je upakAraka hoya tene huM kevI rIte jANuM ? ityAdi vicAro A dRSTimAM Ave che. vaLI taTasthatA, laghutA, saraLatA, Adi guNonA kAraNe temanI prajJA zAstrane anusAre ja pravarte che. 47 yata = kAraNa ke nAsmAkaM mahatI prajJA, sumahAn zAstravistaraH / ziSTAH pramANamiha, tadityasyAM manyate sadA // 48 // gAthArtha = amArI tevI moTI prajJA nathI, ane zAstrono vistAra ghaNo mahAnuM che. tethI A bAbatamAM ziSTapuruSo ja pramANabhUta che. evuM A dRSTimAM vartato jIva sadA mAne che. 48 TIkA "nAmA hatI prajJA' saMvAdinI, svaprajJavindite visaMvAvarNanAta, tathA "sumahAna zAstravistara: tattapravRttidetutva | parva "ziSTha:"sAdhuganarmitA: "nAmada'' vyatire tamAhityevarahyAM cho "kanya salA''yttairaacritN tadeva yathAzakti sAmAnyena kartuM yujyata ityarthaH // 48 // uktA taaraa|| vivecana :- saMta mahAtmA yogI puruSonI badhI pravRtti citra-vicitra ane ArthakArI che tathA bhUmikA-bhede ane saMpradAya-bhede bhinna bhinna paNa che. mArAthI badhI pravRtti samajI zakAya tema nathI. kAraNa ke mArAmAM tevI moTI saMvAdavALI prajJA eTale visaMvAda vinAnI prajJA nathI. saMvAdinI eTale jinokta zAstranI sAthe avirodhinI tevI mahAprajJA mArAmAM nathI. kAraNa ke huM matijJAnAvaraNa ane zrutajJAnAvaraNa ema be ja jJAnAvaraNIya karmanA alpamAM paNa alpa kSayopazamavALo chuM. ane temAM mohanIyakarmano tevo viziSTa kSayopazama haju thayo nathI tethI AvI prApta thayelI kSAyopathamikabhAvanI alpa sva-prajJA vaDe svacchaMdapaNe vizeSa vizeSa kalpanAo karavAmAM visaMvAda thaI jAya che. visaMvAda AvyA vinA raheto ja nathI. A rIte mArI prajJA alpaviSayavALI che ane zAstrono vistAra atizaya ghaNo mahAn che. ghaDA vaDe darIyo mApavA jevuM A kAma che. zrutasAgarano pAra pAmavAmAM to mahAmativALA mahAtmAjano Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 48 195 yogadRSTi samuccaya paNa thAkI jAya che to pAmara evA mAruM zuM gajuM ? sarvajJa paramAtmAnAM tripadInAM vacano sAMbhaLI jeoe dvAdazAMgI banAvI, te zAstrasaMdohamAM bahuzrutone paNa pravezavuM duSkara che. to zrutabuddhi rUpa vaibhavathI hIna evA mAro to praveza ja zakaya kema bane? indriyagocara bhAvo paNa jyAM alpa ja jaNAya che pUratA jaNAtA nathI tyAM atIndriyabhAvone jANavAnI vAta ja kema karAya ? mATe sajjanone sammata evA "ziSTa" puruSone A bAbatamAM mAre pramANa mAnavA joie, teoe je kahyuM che, je AcaryuM che. te ja mAre mAnavuM joie. ane AcaravuM joie. teonuM vacana ja pramANa ane mAnanIya che. jemake bhagavAne anaMta sUkSmanigodanA jIvothI bharelo A loka kahyo che. te jIvo bhavya-abhavyarUpa che. asaMkhyAta dvIpa-samudra che. sAta nArakI che. ItyAdi kahyuM che. game teTalI huM mArI prajJA doDAvuM to paNa A bhAvo mane nathI ja dekhAvAnA, ane tethI nathI ja samajAvAnA, mATe mAre sajjanone saMmata evA ziSTapuruSone ja pramANa mAnIne cAlavuM joIe. mArI potAnI buddhinA ghoDA doDAvavA joIe nahIM, khoTAM DaphANa-karavAM joIe nahIM. mithyA abhimAna rAkhavuM joIe nahIM. tethI AvI bAbatamAM teo vaDe je AcaraNa karAyuM, kathana karAyuM, te ja mAre anusaravuM ane mAnavuM yogya che. AvA prakAranA AjJAnusAritAnA bhAvo A dRSTivALAmAM taravare che. jJAnIo ane yogIo pratye atizaya-zraddhA bhakti ane bahumAna pravarte che. kyAMya paNa moTA thavAnI bhAvanA thatI nathI kahyuM che ke zAstra ghaNA mati thoDalI, manaviziSTa kahe te pramANa re. mana, sujaza lahe e bhAvathI, mana, na kare juTha DaphANa re. mana, (yogadaSTinI sajhAya. pU. . yazovijayajI) ahIM eka bAbata khAsa vicAravA jevI che ke zAstranI sAthe avirodhinI eTale saMvAdinI je mati tene ja pramANa mAnI che. AjakAla loko zAstromAM zuM kahyuM che tenI upekSA karIne amane to Ama ja anukULa che. amArA dezamAM to Ama ja karAya, jainadharmane sAcavavo hoya to kALapramANe Ama ja karavuM paDe ItyAdi mananI kalpanAo pramANe pheraphAra kare che. te badhI visaMvAdinI mati jANavI AvI AcaraNAbhedavALI pravRttithI sAmAnyajIvo dvidhAmAM paDe. zAstrAnusAriNI mUla AcaraNA kALAntare naSTa pAme athavA hAni pAme. navA navA pakSo thatAM zAsana cAlaNInI jema chinna bhinna thAya. tethI ja "zAstrAnusAriNI (saMvAdinI) matinI atizaya mahattA che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 yogadRSTi samuccaya gAthA : 48 vartamAnakAle bhAratamAM jo caturvidha zrI saMgha A viSaya upara dhyAna Ape to ghaNA visaMvAdo ochA thAya. videzomAM to potAne anukULa Ave tevA pheraphAro karavAnI jANe sattA ja maLI cUkI hoya tema tyAMnA jaina samAjanA keTalAka loko varte che. sAcI AcaraNAvALA jJAnI gItArtha zAstrajJa ane sAcA cAritrasaMpanna munio tyAM javAnA nathI tethI zAstranI ane jainazAsanamAM cAlI AvatI praNAlikAnI upekSA karIne deza ane kALanA nAme lokone rAjI rAkhavA ane potAnA garbhita Azayo poSavA AvA ghaNA pheraphAro tyAMnA loko kare che. zAstranI sarvathA upekSA ja karavAmAM Ave che. je ghaNA du:khanI vAta che. A rIte A jainazAsana ghaNuM ja DolAI rahyuM che. tethI ja zAstrajJa puruSo vAraMvAra kahe che ke "ziSTonI vANI" e ja pramANa mAnavI. zAstrAnusAriNI (saMvAdinI) je prajJA e ja upakAra karanArI che. bAkI potAnI anukULatA pramANe pheraphAro karavA mATe karAtA tarko e badhA kutarko samajavA. || 48. tArAdRSTinuM varNana samApta thayuM che 0 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 48 yogadRSTi samuccaya 197 tArASTino sArAMza) tArAdRSTimAM bodha mitrAdRSTi karatAM kaMIka spaSTa hoya che. lagabhaga to banne durbaLa ja che. tathApi A dRSTi kaMIka adhika spaSTa che. tethI heya-upAdeyano viveka kaMIka aMze adhika hoya che. te bodha gomayanA agnikaNanI upamAvALo che. prakAza thayo na thayo ane bujhAI javAvALo alpavIrya yukta ane acirakALasthAyI che. pahmRtinA saMskAro na hovAthI vaMdanAdi dharmakriyAo dravyathI ja hoya che. haju bhAvayiA bane tevA saMskAro daDha thayA nathI. vairAgyanA camakArA Ave che paraMtu gADha anubaMdha na thavAthI mohanAM nimitto maLatAM ja te bujhAI jAya che. hRdayamAM vairAgya hoya che paraMtu te kAma karato nathI, nisteja banI jAya che. bAhyadaSTie dharmakriyA vidhipUrvaka kare che, paraMtu viSaya-kaSAyanI vAsanAonuM jora haju ghaNuM che. tethI kriyAkALe paNa te uchaLe che. vAsanAo pratyenI upAdeyabuddhi haju jatI nathI. A dRSTimAM (1) anudvega, (2) tattvajijJAsA, ane (3) zaucAdi pAlanarUpa tathAvidha niyama, A traNa lakSaNo hoya che. mukti aSanA kAraNe dharma pratye kartavyabuddhi hovAthI dharma pratye akhedayukta anudvega hoya che. thAka ke kaMTALo lAgatA nathI. jema dhananA arthIne dhanopArjananA kAryamAM rAtri-divasa kAmakAja karavA chatAM thAka ke kaMTALo lAgato nathI, kAmanA arthani kAmasevanamAM rAtri-ujAgarA karavA chatAM thAka uga thato nathI tema ahIM paNa muktino adveSa hovAthI kheda-udvega lAgatA nathI. A kAraNathI ja dharmatattva jANavAnI, AtmAnA hitane karanArI vANI sAMbhaLavAnI tamannA thaI Ave che. tAlAvelI lAge che. vadhune vadhu zAstrAbhyAsanI bhUkha lAge che. tathA zarIrazuddhi, vastrazuddhi Adi bAhyazaucane gauNa karI para pariNatinA tyAgarUpa bhAvazauca tarapha AgaLa vadhe che. yathAzakti tapa, svAdhyAya, saMtoSa ane IzvaradhAna rUpa parimita kAlabhAvI niyamonuM zakti ane samayane anusAre vAraMvAra sevana kare che. AvA niyamo rUpa yoganuM bIjuM aMga A dRSTikAle Ave che. tathA kaMIka AtmahitakAriNI dRSTi khulI hovAthI yogakathAmAM, yogInI kathAmAM ane yogamArga samajAvanArA AdhyAtmika graMthonA vAMcana- zravaNa ane mananamAM vizeSa rasa hoya che. yogakathAno viSaya vAMcavAmAM ane sAMbhaLavAmAM vizeSa vizeSa rAga ane rasa hoya che. A kAraNathI AvI yogadazA jemAM khIlI che, vikasI che, tevA Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 yogadRSTi samuccaya gAthA : 48 yogIo pratye atizaya bahumAna hoya che. hArdika pUjyabhAva sahita aMtaraMga atizaya bahumAna thAya che. bahumAna hovAthI kahyA vinA ja te yogIonI sevA-bhaktimAM ane vaiyAvaccamAM A jIva joDAI jAya che. otapreta banI jAya che. sevAthI raMgAI jAya che ke je sevA-bhakti te AtmAmAM dina-pratidina yogavRddhi karAvanAra ja bane che. ane saDasaDATa mokSamArgamAM AgaLa vadhAranAra bane che. te yogI mahAtmAone yogasAdhanAmAM alpa paNa bAdhA na Ave te rIte sevA-bhakti-vaiyAvacca kare che ane manamAM mAne che ke mAro janma saphaLa thayo, mane Avo lhAvo kayAMthI ane kayAre maLe ? A kAryamAM mArA AtmAno ja anugraha (upakAra) thAya che evI buddhipUrvaka pravRtti kare, paraMtu AvA upacAra dvArA sAdhaka saMta upara mArA dvArA upakAra karAyA che. evo kaniSTha vicAra tene svapnamAM paNa Ave nahIM. yogImahAtmAonI AvI tIvrabhAvanApUrvaka karAyelI sevAbhaktithI evuM utkRSTa puNya baMdhAya che ke jenA udayakALe cakravartitva ane devendra- AdinA sAMsArika lAbho paNa yogavRddhinI sAthe maLatA ja jAya che. mohanA kSayopazamanI vRddhirUpa hitodaya paNa thato ja jAya che. puNyodayathI jema jema uMcA devaloko maLe che. tema tema mohanA kSayopazama dvArA aliptatA paNa vadhatI ja jAya che. A pramANe dravyapuNya ane bhAvapuSya vadhatAM roga zoka bhayAdi tuccha upadravo to kayAMya bhAgI ja jAya che. pote paNa viziSTa puNyodayanA vipAkavALo hovAthI ziSTone paNa mAnanIya bane che. pote yogamAM vikAsa kare che ane yogIonI sevAbhakti karavA dvArA temanA mArgane ja anusare che eTale saMsArajanya bhayo tene lAgatA nathI, te bhayo tene satAvatA nathI, te bhayone ja jANe A mumukSuthI bhaya lAgyo hoya tema bhAgI jAya che. A jIva satata jAgRta rahe che. tethI ucita karavA lAyaka upAdeya kAryomAM kaMi paNa cUkto nathI. ane bhUlecUke paNa anucitakAryamAM pravRtti karato nathI. potAnAthI je adhika yogadazAvALA mahAtmAo che. temanAmAM rahelI potAnAthI adhika dharmakriyAmAM "AvI kriyA mArAmAM kayAre ane kema Ave" evI lAlasA (abhilASA)vALI tIvra jijJAsA hoya che. ane mahAyogIomAM te ja dharmakriyA adhika nihALavAthI potAnAmAM kaMIkane kaMIka khAmIvALI te kriyA dekhAya che ane tethI yogIo upara dveSa thato nathI eTale IrSyA ke adekhAI thatI nathI paraMtu potAnAmAM rahelI uNapa potAne DaMkhe che trAsa Ape che. ane pratidina AvA vicAro ja kare che ke A samasta saMsAra (pachI te duHkhavALo Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 48 yogadaSTi samuccaya 199 maLyo hoya ke sukha-saMpattivALo sukhIyo maLyo hoya to paNa) duHkha duHkha ane duHkhathI ja bharapUra lAge che. janma-jarA-maraNa-roga-zokAdi bhayo koIne paNa choDatA nathI, mATe te saMsArano mULathI uccheda karavA jevo che. te kayA upAyothI thAya? ane tenA ucchedanI vidhi zuM ? kevI rIte thAya? tenI ja zodhamAM varte che. vAraMvAra puruSonuM A saMsAra chedavA AlaMbana le che. paraMtu jyAM AlaMbana levA atinikaTa jAya che tyAM temanI nirdoSa ane utkaTa vidhivALI pravRtti joIne Azcarya pAme che, dimUDha thaI jAya che. A zuM ? kevuM mahAnuM cAritra? kevI mahAn caityavaMdanAdi vidhipUrvakanI nirdoSa kriyA ? kayAM che ane kyAM huM ? mArAmAM kevA pramAda-avidhi-aNasamaja, prajJAhInatA, ane teomAM kevI apramAdadazAvidhiyuktatA-buddhipUrvaktA ane mahAprajJatva. teonI A saghaLI sAmAcArI mane kema samajAya ? eTalI mArAmAM prajJA nathI. ane A samajavA mATeno zAstravistAra ghaNo che. badhuM mane samajAya ja evo niyama nathI. atIndriyabhAvo to samajAya tema ja nathI. mATe mAre ziSTapuruSone ja pramANa mAnavA joie. teo je Acare te AcaravuM joIe ane teo je kahe te samajAya ke na samajAya paNa mAnI levuM joIe. AvA AvA umadA vicAro A tArAdaSTimAM Ave che ane yogI upara, yoga upara, ane zAstraupara ghaNo ja prema thavAthI te dizAmAM AgaLa vadhe che. I48 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa : 48 yogadRSTi samuccaya tArA draSTimAM prApta thato vikAsakrama 1 mukti pratye adveSabhAvamAM vadhAro. 2 gomayanA agni samAnabodha (chANAMnA agni samAnabodha.) 3 uga doSano tyAga tathA tattva jANavAnI jijJAsA nAmanA guNanI prApti. 4 jaina darzananI dRSTie uttaraguNa ane zikSAvratAdi niyamonI prApti. darzanAntaranA mate zauca. saMtoSa, tapa, svAdhyAya ane izvaraplAnarUpa niyamonI prApti. 5 yogakathA, yogIonI kathA ane yogasaMbaMdhI zAstro upara bahu prema. 6 zuddhayogadazAvALA munio pratye hArdika prema tathA bahumAna. yogavRddhinA phaLane ApanArI evI yogIonI sevA tathA upacAravinaya. 8 zudra upadravonI hAni, vyAdhi Adi upadravono vinAza. 9 ziSTasammatatA=ziSTa puruSonI prasannatA. 10 pApanI pravRtti na hovAthI sAMsArika loko taraphathI AvatA bhayono abhAva. 11 ucita evAM (dharma ane vyavahAranAM) kAryono atyAga. 12 anucita kAryomAM anAbhogapaNe apravRtti. 13 adhika yogavALA yogIonI kriyA joI te meLavavAnI jijJAsA. 14 adhika yogavALAne joI potAnI hInatAnuM darzana ane yogIo pratye dveSavarjita bahumAna tenuM du:kha. 15 A saMsAra saMpUrNa duHkha rUpa ja che. tenuM cintana. 16 AvA du:khathI bharelA saMsArano uccheda kevI rIte thAya! tenuM ciMtana. 17 sajjanonI pravRtti joine AzcaryanI prApti ane te jANavAnuM potAnuM asAmarthya. 18 potAnI buddhinI hInatA ane zAstravaibhavanI adhikatAno vicAra. 19 tethI ziSTo ja pramANa mAnavA yogya che evI buddhinI sthiratA karavI. 20 A pramANe bhAvamelano adhika-adhika kSaya karavo te. tArASTinuM varNana samApta thayuM Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 49 yogadaSTi samuccaya 201 balAdraSTi (3) adhunA balocyate, tdtraahtArAdaSTi kahI, have balAdaSTi kahevAya che. eTale ke ahIM te dRSTinuM svarUpa jaNAve che. sukhAsanasamAyuktaM, balAyAM darzanaM dRDham / parA ca tattvazuzrUSA, na kSepo yogagocaraH // 49 // gAthArtha = trIjI balAdeSTimAM sukhAsanathI yukta evuM daDha darzana hoya che. zreSTha tattvazuzruSA hoya che. ane yogaviSayaka lepa doSa hoto nathI. 49 TIka - "kulanamaNunnati" rizuravAranavat 'janA''-dI, "tana" pravitti "dadalSThAnopamamiti -ii, "T 2 tattazuzraSA" jijJAsa-sanmati ! " kSe yogagovaraH" tanuna rUti vRtvI jaze vivecana :- pahelI be dRSTimAM alpa viveka hato, tenA karatAM A trIjI dRSTimAM vivekanI dRDhatA vadhAre hoya che. tethI AtmabaLa vadhe che. "dharmatattva e ja eka vAstavika upAdeya che. evuM baLa A dRSTimAM Ave che. tethI A dRSTinuM nAma "vanA''dRSTi rAkhavAmAM AvyuM che. A dRSTimAM (1) darzana (bodha) kASThanA agnikaNa samAna, (2) sukhapUrvakanuM "Asana" nAmanuM trIjuM yogAMga, (3) paramatattvazuzruSA e guNa ane (4) yoganA viSayamAM #padoSano tyAga prApta thAya che. (1) bodha-prathamanI be dRSTi karatAM A dRSTimAM darzana arthAt bodha kaMIka viziSTa hoya che. kASThanA agninA kaNanI upamAvALo bodha hoya che. tRNa ane gomayano agnikaNa alpaprakAzavALo, alpakALa rahenAro, ane alpasAmarthyavALo hoya che. paraMtu kASThanA agnino kaNa tenAthI viparIta hoya che eTale ke te banne karatAM adhika prakAzavALo, adhikakALa rahenAro, ane adhika sAmarthyavALo hoya che. tenI jema A dRSTimAM prApta thayeluM jJAna tIvra prakAzavALuM, dIrdhakALa rahenAruM ane adhika sAmarthyavALuM hoya che. tethI A jJAna paDusmRtinA saMskAro karAve che. prayogakALe paNa Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 yogadRSTi samuccaya gAthA : 49 jJAnadazA jAgRta rahe che. bhogomAM heyabuddhi ane yogamArgamAM upAdeyabuddhi A dRSTimAM savizeSa bane che. tethI koi devatAI bhogonI lAlaca Ape to paNa bhogo taraphanI heya buddhi TakI rahe che. ane yogamArgavALA jIvanamAM je upAdeya buddhi thaI che tenA saMskAra vadhAre majabUta bane che. tethI azubhano anubaMdha DhIlo thaI jAya che ane zubhano anubaMdha gADha-majabUta thAya che. prathamanI be dRSTimAM jJAnadazA nabaLI hatI tethI dharmamArgamAM ruci hovA chatAM bhogamAM paNa ruci hatI, jethI saMskAra paDatA na hatA. jyAre A dRSTimAM jJAnadazA sateja banI che. tethI dharmamArgamAM savizeSa ruci che. (karmodayathI bhale bhoga seve che paraMtu bhogamAM heyabuddhi kaMika aMze pragaTI che. tethI dharmamArgamAM sAnubaMdha ruci thAya che, je uttarottara sAMkaLanA aMkoDAnI jema adhikane adhika dharmamArgane kheMcI lAve che. have te mumukSu jIvane sadguru pratye parama bhaktibhAva janme che. adhyAtma varasAvanArAM salphAstro pratye paramaprema ane bahumAna pragaTe che. tenI AjJA pramANe ja pravRtti kare che. sagurune ane sazAstrane potAnuM sarvasva mAne che. tenI sAthe otaprota ane adhikAdhika tanmaya bane che. (2) Asana - A dRSTimAM yama-niyama pachInuM "Asana" nAmanuM yoganuM trIjuM aMga je che te prApta thAya che. Asana eTale sthira thavuM. beThaka jamAvavI, besavAnI sthiti daDha karavI te, A Asana be jAtanuM che. dravyathI ane bhAvathI, mananI caMcaLatA ane kAyAnI asthiratA jyAM dUra thAya, tevI rIte mananI sthiratA pUrvaka padmAsana, paryakAsana Adi koI paNa eka prakAranA AsanapUrvaka kAyAne sthira karavI te dravyathI sukhAsana kahevAya che dharmamArgamAM AgaLa vadhavA mATe A dravyasukhAsana paNa sahakArI kAraNa rUpe Avazyaka che AdarelI dharmasAdhanAmAM tenA kAlasamApti sudhI sthiratAthI sukhapUrvaka besI zakAya. tevAM Asano sAcavavApUrvaka sAdhanA kare jethI zArIrika pIDA temAM vighnakartA na thAya. A rIte dravyAsana sahAyaka jANavuM tathA A citta anAdikALathI parabhAvadazAmAM Asana karIne beThuM che. tene tyAMthI uThAvI svabhAvadazAmAM tenuM Asana jamAvavuM. A rIte prasannacitte AkuLavyAkuLatA vinA ekAgramane dharmamArgamAM vadhAre sthira thato jAya te bhAvathI sukhAsana kahevAya che. A dRSTimAM pahusmRti hovAthI, ane yama-niyama dvArA vrata pALavAnA saMskAra paDelA hovAthI, tathA dharmamArgamAM upAdeya buddhi kaMika daDha thaI hovAthI prAraMbha karelAM dharmakAryomAM dravyathI sthira ane sukhakArI bane evA Asana pUrvaka beThaka kare che. tethI caityavaMdanAdi kriyAkAle sthiratAvALuM ja Asana hoya che A jIva ADA avaLAM DAkorIyAM mArato nathI zArIrika mudrAo sAcave che. tethI bhAvathI paNa kaMIka Asana ghaTe che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 49 yogadRSTi samuccaya 203 3) zreSThatattvazuzruSA- tArA dRSTimAM tattva jANavAnI jijJAsA hatI, temAMthI ja jyAM jyAM tattva maLe tyAM tyAM jaI tattva sAMbhaLavAnI utkaMThA thavA rUpa A zuzruSA guNa janme che. jijJAsA hoya to ja pAramArthika zuzruSA thAya che jijJAsA eTale jANavAnI icchA. ane zuzruSA eTale sAMbhaLavAnI IcchA. jANavAnI icchAvALAne ja tattva sAMbhaLavAnI IcchA pragaTe che. tethI jijJAsA vinAnuM zravaNa upakArI thatuM nathI. vAstavika zuzruSA guNa pragaTa thatAM tattva samajAvanArA sadgurunI zodhamAM A mumukSu jIva nIkaLe che. huM koNa chuM ? mAruM svarUpa zuM che ? huM kyAMthI kyAMthI Avyo chuM ? pugaladravya zuM che ? mAre ane tene saMbaMdha zuM che ? te saMbaMdha koNe karyo ? zAthI thayo ? tUTI zake ke nahI ? zAthI tUTI zake ? zuddhasvarUpa zuM ? te kema meLavI zakAya ? AvA gUDha tattvo jANavA ane tenA uttara sAMbhaLavA tatpara thAya che. tattva sAMbhaLavAnI prakriyA gItArthopekSita che. tattva saMbhaLAvanArA gItArtha sadguru maLe to ja thaI zake che. mATe prathama to adhyAtmayogI sadguru jo kyAMya maLI Ave to tyAM pratyakSa jaI tattva sAMbhaLavA icche che. dhAro ke tevA guruno yoga na maLe to pUrvakAlIna AtmArAmI mahAtmAonA mukhakamalamAMthI nIkaLelAM ane sallAstrarUpe racAyelAM yogadaSTine poSaka teonAM vacanorUpI amRtanuM AlaMbana levuM e ja mArA mATe kalyANakArI che. ema mAnIne salphAstronA pAThothI vacanAmRta sAMbhaLavA tallIna thAya che. adhyAtmayogI, AtmArAmI sadguruno jo yoga na saMbhave to game tevA gurumAM, tathA gunA guNathI rahita evA sAmAnya gurumAM mananI kalpanA mAtrathI gurupaNuM kalpIne game tevI vANI sAMbhaLavI, tenA karatAM yogIonA mukhakamalamAMthI nIkaLelI vANInI racanA rUpa sallAstromAMthI uttama vacano sAMbhaLavAM vadhAre zreyaskara che. kAraNa ke saguru vidyamAna hoya to teo je kahe che te bhASArUpe saMjJAkSara che ane temanI je zAstraracanA che te vyaMjanAkSara che banne amRtarasathI bharelAM che. A zuzruSA guNa eTalo uccakoTino che ke sAMbhaLavAno joga na maLe to paNa sAMbhaLavAnI utkaTa bhAvanAthI jJAna uparanAM AvaraNIya karmo evAM tUTI jAya che ke vagara sAMbhaLyuM paNa tevA jIvane zAstrAlaMbanathI paNa tattvano bodha pragaTe che. pUrvanI dRSTimAM tattvajijJAsA hatI tethI ja A dRSTimAM tattvazuzruSA janmI che. jijJAsA vinA zuzruSA thatI nathI. ane A dRSTimAM AvelI tattvazuzruSAthI ja cothI dRSTimAM tattvazravaNa guNa janmavAno che. (4) kSepadoSatyAga- A dRSTimAM pUrvanA kheda ane uga doSono tyAga to che ja. taduparAMta trIjA "kSepa" doSano paNa ahIM tyAga thAya che lepa zabda kSi, dhAtu uparathI banela che. phipheMkavuM-dUra javuM. bIjAsthAne javuM. dharmakArya karatI vakhate Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 yogadaSTi samuccaya gAthA : 49 cittanuM sAMsArika bhAgomAM javuM. AkarSAvuM tene padoSa kahevAya che. A kSepadoSa e yogamArgamAM vikSepa ubho kare che. jeno vairAgya kAco che ane jJAnadazA viveka vinAnI che. tenuM citta dharma kArya karatAM karatAM dharmamArga gamato hovA chatAM citta bhogo tarapha cAlyuM jAya che. tene kSepadoSa kahevAya che. paraMtu A dRSTivALA puruSanuM citta AvA kSepadoSa vinAnuM hoya che. sAmAyika - pratikramaNa-prabhubhakti-zAstrazravaNa Adi je je anuSThAnomAM A jIva joDAya che temAM dattacitta thaIne varte che. avipaka bhAvapUrvaka pravarte che. prathamanI be dRSTikAle bhogomAM paNa upAdeyabuddhi hatI, tethI dharma karavA chatAM citta bhogomAM jatuM hatuM. A dRSTikAle bhogomAM sthirapaNe heyabuddhi pravarte che ane dharmakAryamAM upAdeya buddhi che tathA prathamanI be dRSTiomAM kheda- ane uga cAlyo gayo che. tenA kAraNe ahIM kSepadoSa paNa cAlyo jAya che. kAraNa ke kriyAmAM thAka hoya, tathA ALasa hoya, joie tevo utsAha na hoya, to ja citta bIje jAya che. paraMtu be dRSTio dvArA te doSo gayA hovAthI have ahIM kSepa doSa Takato nathI. paraMtu prathamanI be ja dRSTi hoya ane trIjI dRSTi na AvI hoya to kheda ane udga jAya che. paraMtu padoSa jato nathI. jemake sAdhuonI vaiyAvacca karanArA naMdiSaNa munie saMyama sAruM pALyuM, saMyamamAM kheda ke uga karyA nathI, paraMtu karUpatAnA kAraNe koI strI temane icchatI na hatI, tethI saMyama laI tapAdi AcaraNa karyuM paraMtu citta bhoga sukhamAM che. tethI "huM strIvallabha thAuM" evuM niyANuM karyuM. tathA sukumArikA bhoga sukhane icche che. paraMtu dAhadoSanA kAraNe koI puruSa tene svIkAratA nathI. tethI aparipakava vairAgyathI dIkSA lIdhI, saMyama pALyuM, tapAdi AcaryA ane eka vakhata pAMca puruSo vaDe sevAtI vezyAne joine citta bhogamAM gayuM ane "mane paNa AvuM prApta thAo" evuM niyANuM karyuM jethI marIne draupadI thayAM. tathA lakSmaNA sAdhvIjI saMyamI hatAM, saMyamamAM kheda ke uga thayA nathI. paraMtu cakalA-cakalInI maithunakriyAthI bhogadaSTi jAgI, A badhA jIvo prathamanI be dRSTivALA samajavA, teomAM kSepadoSa hovAthI trIjI dRSTi nathI ema jANavuM. pUrvanI daSTi karatAM A dRSTimAM kaMIka paripakava vairAgya hoya che. eTale A jIvo manamAM bhoganuM AkarSaNa thavA detA nathI. sAMsArika pralobhano ke viSayonA AkarSaNo A jIvanA cittamAM khaLabhaLATa macAvatAM nathI. jemake tAmalI tApase ghaNAM mAsakSapaNa karavA rUpa ugratapa karI aMte anazana karyuM che. te ja vakhate bhavanapatinikAyamAM camarendra AvyA che. te sthAne haju koI anya deva utpanna thayo nathI, te vakhate temanA sevako, ane anuyAyIo potAnA svAmI thavAne koNa yogya che ? tenI zodha karatAM tAmalI tApasa Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 50 yogadRSTi samuccaya 205 yogya lAgyA. teoe daivikazaktithI camacaMcA rAjadhAnI, tenI alaukika Rddhi, ane apsarAonuM dedIpyamAna vRMda batAvI camarendra thavA mATenuM niyANuM karavA ghaNo Agraha karyo, paraMtu daivika te bhogo joine tAmalI tApasane jarA paNa AkarSaNa thayuM nahIM, teNe niyANuM karyuM nahIM. vairAgI ane vivekajJAnavALA thaIne cittane bhogamAM na sthApyuM. A jIva trIjI-cothI daSTimAM che ema samajavuM. A rIte A dRSTimAM anugajanya, akSepa hoya che. eTale ke udga nA (ALasa, kaMTALo athavA anutsAhatAnA) abhAvapUrvaka padoSano paNa abhAva thAya che. A rIte balAdRSTimAM bodha, yogAMga, guNaprApti, ane doSatyAga ema cAra lakSaNo samajAvyAM. l49ll. mukhevArthamAM A ja arthane graMthakArazrI jaNAve che nAsyAM satyAmasattRSNA, prakRtyaiva pravartate / tadabhAvAcca sarvatra, sthitameva sukhAsanam // 50 // gAthArtha = A dRSTi Ave chate svabhAvathI ja asat tRSNA kadApi pravartatI nathI, ane tenA abhAvathI sarvasthAne sukhapUrvakanuM ja Asana hoya che. je 50 // TIkA nAcatadaBo satyAmag fsthatinidhanyanAnirivorA, prakRtyaiva-svabhAvenaiva pravartate viziSTazuddhiyogAt / tadabhAvAcca-asattRSNA'bhAvAcca sarvatra vyAptyA sthitameva sukhAsanaM, tathAparibhramaNAbhAvena // 50 // vivecana :- A prastuta balAdeSTi Ave chate potAnI jyAM hAla sthiti che tyAM rahevAmAM kAraNabhUta sahAyaka padArthothI adhika padArthonA viSayavALI (eTale ke prAthamika AvazyaktAvALI vastuothI adhika vastuonI) asat tRSNA svabhAvathI ja pravartatI nathI, kAraNa ke pUrvanI be dRSTi karatAM ahIM bhAvamalano vadhAre ne vadhAre kSaya thayo hovAthI mohanIyakarmanA kSayopazamajanya vizuddhino yoga adhika hoya che. A dRSTi Ave chate bhogomAM upAdeyabuddhi ghaTatI jAya che. eTale A zarIra ane indriyone dharmArAdhanAmAM layalIna kare che. zarIranI sthitimAM nibaMdhana bane teTalI ja (zarIra TakAvavAmAM jarUra paDe teTalI ja) AhAra pANI-vastra-vasati, upadhi, Adi viSayo te rAkhe che. tenAthI atirikta viSayonI khoTI tRSNAne te tyajI de che. anAdi kALathI mohane paravaza A jIve viSayonI prApti mATe ghaNI doDAdoDa karI che ane kare che. joIe teTaluM maLe to paNa tenAthI adhika adhika meLavavA mathato ja rahe che. paraMtu jema agni kadApi idhaNo vaDe tRpta thato ja nathI. samudra Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 yogadRSTi samuccaya gAthA : 51 aneka nadIonA nIra vaDe paNa tRpta thato ja nathI. tema A jIvano viSayonI tRSNA rUpI khADo kadApi pUrAto nathI. A tRSNA jhAMjhavAnA jala jevI asat-mithyA che. jhAMjhavAnA jala mATe tRSAtura jIva jema jema doDe che tema tema jala vadhune vadhu dUra ja dekhAya che. tema A tRSNA dina-pratidina vadhe che paraMtu kadApi pUrAtI nathI. tethI vadhArene vadhAre thAka ja lAge che. bhavobhavamAM dhananA ghaNA DhagalA prApta karyA. havelIo bAMdhI samudra jeTalAM jalapAna karyA, chatAM A jIva adhuro ja rahyo che. eTale khaNavAthI khasano roga jema zamato nathI, tema viSayonI prAptithI tRSNAno roga kadApi zamato nathI. narendra-devendra ane cakravartitvanI prAptithI paNa bhogatRSNA A jIvanI aTakatI nathI. AvuM saMsAranuM svarUpa che. ema samajIne A balAdaSTimAM Avelo mumukSu mahAtmA potAnI bhogatRSNAne rokI le che. hAla potAne jyAM varte che tyAM vartavAmAM sAdhanabhUta evI Avazyaka prAthamika jarUriyAtothI saMtoSa mAne che. svabhAvathI ja je kALe je AhArAdi maLe tenAthI AnaMdita-saMtuSTa thaIne potAnA yogamArganI sAdhanAnA kAmamAM magna thaine varte che. tenAthI atirikta evA adhika adhika bhogomAM tRSNAno abhAva thavAthI, ane prAptaparisthitine anukULa vartavAvALI prakRti banI hovAthI vartamAna sAnukULa ke pratikULa saMjogone sAnukULa mAnI saMtuSTa thaI sukhamagna thaIne avadhUta yogInI jema laherathI varte che. sadA mastarAja thaine ja rahe che. mananI uDAuDa baMdha ja thaI jAya che. ane tethI ja yogamArgamAM mananuM je Asana jamAvyuM che. te Asana vadhArene vadhAre dRDha bane che. sthiratAvALuM bane che. kAraNake jarUriyAtathI adhika bAhyabhAvonI khoTI tRSNAno ja abhAva thavAthI je dharmasAdhanAmAM joDAya te koI paNa dharma sAdhanAmAM vyApakapaNe tenuM mana sthiratAyukta sukhAsanavALuM ja kare che. anyatra paudgalika sukha sAmagrImAM paribhramaNa karavAno abhAva thavAthI ahIM ja sthiratAyukta bane che. kahyuM che ke Apa svabhAvamAM re avadhu sadA maganameM rahanA . jagata jIva hai karmAdhInA acarIja kacchaha na lInA | Apa0 || tuma nahI kerA, koI nahI terA, kayA kare merA merA || terA he so terI pAse, avara saba anerA ApavA zrI AnaMdaghanajI ! A dRSTimAM AvelA jIvane AvI dazA prApta thAya che. a5ol phlevAda- A ja vAta vadhAre spaSTatAthI samajAve che. atvarApUrvakaM sarvaM, gamanaM kRtyameva vA / praNidhAnasamAyuktamapAyaparihArataH // 51 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 51 yogadRSTi samuccaya 207 gAthArtha =gamana kriyA athavA sarvakRtya A dRSTivALo jIva atUrApUrvaka kare che ane prAptadRSTimAM apAyano (doSano-hAnino) parihAra karIne mananI sthiratA pUrvaka pravarte che. / 51 / Taka - satvarIpUrvamanA mityartha, sarva-samAjona viM vityAda mane devakulAdau, kRtyameva vA vandanAdi, "praNidhAnasamAyuktaM" manaHpraNidhAnapuraHsaraM, "mapAyaridAratA''daSTacAdyapAthaparikSA , kavAM varNanam pathA vivecana :- A balAdRSTimAM AvelA jIvonuM sarva kArya sAmAnyathI tvarA (utAvaLadhAMdhala-dhamAla AkuLa-vyAkulatA) vinAnuM hoya che. te sarvakArya kayAM kayAM ? tenA uttaramAM graMthakAra maharSi vizeSathI be kAryano ullekha kare che devamaMdirAdimAM darzana-vaMdana-pUjanAdi mATe gamana, athavA karavA yogya evAM vaMdanAdi sarva dharmAnuSThAna, A benA ullekhathI samasta dharmAnuSThAno samajI levAM. tathA potAne prApta thayelI yogamArganI bhUmikA rUpa balAdaSTimAM tathA Adi zabdathI te dRSTine anurUpa prApta thayelA anyabhAvomAM alpa paNa hAni Ave, athavA (apAya5) doSo Ave tevA bhAvono parihAra karavApaNe mananI ekAgratApUrvaka (sthiratApUrvaka-Akula-vyAkulatA vinA) sarva kArya kare che. bhAvArtha A pramANe che- A jIvanuM mana yogamArgamAM vadhAre vadhAre sthira thatuM jAya che. e ja upAdeya (kartavya) che. ema samajI koI paNa dharma kAryamAM te alpa paNa tvarA karato nathI. manane ekAgra karIne kAmamAM parove che. tethI devakulAdimAM darzanArthe jAya, caityavaMdanAdi kArya kare to alpa paNa tvarA (utAvaLa ke adhIrAI) karyA vinA mananA praNidhAna (mananI sthiratA) pUrvaka kare che. cAlavAmAM barAbara jayaNA pALe che. Akula- vyAkulatA sarvathA tyajI de che. A dRSTimAM alpa paNa khAmI (apAya) AvI jAya tevuM kArya karato nathI. tathA A dRSTimAM AvelA guNomAM paNa koI doSa na lAgI jAya tenI pUrepUrI sAvadhAnI rAkhe che. dhIra-vIra-gaMbhIra-zAntacitta ane jayaNAvaMta thaIne varte che. dravyabhAva zuci aMga dharIne, harakhe dehare jaIe re | dahatiga paNa ahigama sAcavatAM, eka manA dhuri thaie re | !! suvidhio || zrI AnaMdaghanajI ! bhogomAMthI mana ubhagI gayuM che. yogamArgamAM mana kaMIka jAmI gayuM che. eTale mananI praNidhAnatApUrvaka kArya kare che. jinAlayamAM darzanArthe jAya ke pUjanArthe jAya paNa jayaNApUrvaka cAle, bhAvathI vItarAganAM pUjA-darzana kare, pUjA karatI vakhate caityavaMdanamAM, Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 yogadaSTi samuccaya gAthA : 51 ane caityavaMdana karatAM pUjA-prakSAlAdi anya kAryamAM mana na nAkhe, tethI ja te te kAryamAM utAvaLa na kare, madhura svare AtmadaSTi khUle e rIte stavanAdi gAya. sAmAyikamAM, sukha-duHkhamAM samavabhAvapUrvaka sthiti kare che. pratikramaNamAM pUrvakRta pAponI mananA praNidhAnapUrvaka kSamAyAcanA, prAyazcitta Adi kare che. ema eka eka anuSThAna samajIne dhIratApUrvaka zAntacitte kare che. A dRSTimAM jIva evA vyavahAra kare che ke jenA pratApe te jIva AgaLa cothI dRSTimAM dhIre dhIre caDhI zake. tathA maLelI A dRSTi khovAI na jAya, temAMthI patana na thaI jAya, koI paNa jAtanA apAyo (doSo) na lAgI jAya, tenI pUrepUrI sAvadhAnI rAkhIne A jIva AgaLa vadhe che. yoganI A traNa dRSTio je prApta thaI che. te mahAmUlyavAnu "kiMmatI ratno" che ema samajI atizaya jALavaNI kare che. prApta thayelA dhananuM loko jema cora-lUMTArAthI pUrepUruM jatana kare che. gupta tijorImAM sAcave che. ghaNA ghaNA prayatnothI prApta thayela che. tethI tenA upara atizaya mamatA rAkhe che. tema yoganI dRSTio rUpI A ratnone moharUpI corothI pUrepUruM jatana kare che. mananI sthiratA-ekAgratA rUpI tijorImAM sAcavIne mUke che. anAdisaMsAramAM aprAptapUrva hovAthI ane punaHprApti atizaya durlabha hovAthI ghaNI ja mamatAthI tenuM saMrakSaNa kare che. A traNe dRSTimAM jIvanuM UrdhvarohaNa A pramANe prApta thatuM jAya che. (1) prathama dRSTimAM jIva mArgAbhimukha bane che. = A jIva anAdikAlIna mohanI paravazatAne lIdhe paugalika sukhano ja rAgI hato. tenI dRSTi saMsArasukha tarapha ja hatI. Atmatattva tarapha dRSTi kadApi AvI ja nathI. bhAvamala kaMIka maMda thavAthI bhavAbhinaMdIpaNuM kaMIka aMze moLuM paDavAthI have ja A jIva kaMIka tattvavicAraNA tarapha abhimukha (sanmukha) thayo che. Atmatattva prApta karavAnA mArga tarapha (te mArgane abhimukhapaNe) dRSTi badalI che. saMsArasukha taraphanI je dRSTi hatI te badalIne muktisukha tarapha mukha mAtra badalyuM che. sArAMza ke mukti pratyenA mArga tarapha dRSTipAta mAtrathI abhimukha thayo che. vaLyo che. (ra) bIjI dRSTimAM jIva mArgapatita bane che. = pahelI dRSTimAM mAtra dRSTi badalAI. eTale ke mukha badalyuM. pahelAM je bAju jato hato, tenAthI viparIta dizAmAM javA mATe dRSTi badalI. jema suratathI muMbaI javuM hoya ane gADI bharUca-vaDodarA tarapha calAvI hoya te pAchI vALIe tema dRSTi pAchI vALI. have A bIjI dRSTimAM je bIjI bAju daSTi vALI che te bAju gamana kare che. mukti taraphano rAjamArga (dhorI rasto) haju hAthamAM Avyo nathI. paraMtu dhorImArge caDAve evo khADA-TekarAvALo, vAMko cUko, khetarone khuMdavA rUpe evA raste cAle che. ke je A khADA-TekarAvALo rasto Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 gAthA : 52 yogadRSTi samuccaya kALAntare dhorImArga upara laI jAya. tevA raste cAlatA mArgapatita kahevAya che. dRSTi badalAyA pachI evA vAMkAcUkA ane ADA ke avaLA paNa TUMkA evA raste cAlavuM ke je rAjamArge caDAve tevuM gamana te mArgapatita. ahIM patita zabdano artha mArgane pAmelo = mArga tarapha vaLelo ema karavo. (3) trIjI dRSTimAM jIva mArgAnusArI bane che= bIjI dRSTimAM AvelA khADA TekarAvALA vAMkA - cUkA ane khetarone khuMdatA ADA-avaLA raste thaIne TUMkA raste cAlatA jyAre keDI rasto pakaDAya che. ke je keDI rasto kALAntare dhorImArga upara laI jAya che. tethI te keDImArgane je anusaravuM tene mArgAnusArI kahevAya che. have ghaNA bhayo ochA thaI gayA che. keDI rasto pakaDAyo che. keDI rasto hAtha lAgI gayo che. te dhorImArge caDAvaze ja. A rIte A traNa zabdonA artho jANavA. saMkSepamAM daSTi mAtra badalAya te mArgAbhimukha, dhorImArge laI janArA mArga tarapha gamana thAya te mArgapatita, ane tenA dvArA pagadaMDIno rasto hAtha lAge tyAre te mArge cAlavuM te mArgAnusArI ema ahI paNa samyakatva svarUpa dhorImArga pakaDAtAM pahelAM anAdikAlIna mohAdhIna A jIvanI A rIte dRSTio badalAtAM dhorImArga rUpa samyatvamAM AvavAnuM kAlAntare zakaya bane che /pa1// karthava zukUNAmAda- A jIvane "tattvazuzruSA" nAmano guNa kevo hoya che.! te samajAve che kAntakAntAsametasya, divyageyazrutau yathA / yUno bhavati zuzrUSA, tathA'syAM tattvagocarA // 52 // gAthArtha = manohara (rUpavatI) strIthI yukta evA yuvAn puruSane divya gAyana sAMbhaLavAmAM jevI zuzruSA hoya che. tevI tattvaviSayaka zuzruSA A dRSTimAM jIvane hoya che. | para TIka - "RttAnAsatiya'' manIprayatama yuvatI, "vizva yathA" kiMnarAdigeyazrutAvityarthaH yUno-vayaHsthasya bhavati zuzrUSA-zrotumicchA tadgocaraiva tathA'syAM-dRSTau vyavasthitasya sataH tattvagocarA tattvaviSayaiva zuzrUSA mati 12 vivecana :- A trIjI balAdRSTimAM AvelA jIvane "tattva sAMbhaLavAnI IcchA" (arthAt zuzruSA) kevI hoya che te eka dRSTAnta ApIne samajAve che. koI eka bhara yo. 14 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 yogadRSTi samuccaya gAthA : 52 yuvAvasthAvALo puruSa che. ke jenuM zarIra laSTa-puSTa, bharAvadAra, dekhAvaDuM ane zobhatuM che. jenA zarIramAM pAMca indriyo paripUrNa che. nirogI deha che. atizaya dhanavAnuM che. sukhamAM koI kamInA nathI. pAMce IndriyonA pAMca viSayomAM paripUrNa sukhasAmagrI upalabdha thaI che. kAntakAntA= dekhAvaDI, rUpALI, suzobhita zarIravALI, aneka jAtanA laTakA ane maTakA karatI manohara nArIne je paraNelo che. AvI suMdara strIthI sahita che. naMdanavana jevA bAga-bagIcAmAM phare che. jyAM koyala jevA manohara kaMThavALA kinnara devo devIo sAthe gAyana karavA Ave che ane devIo pagamAM jhAMjhara-ghugharA Adi paherIne zarIrano saMpUrNa zaNagAra sajIne AnaMdadAyaka paganA ThamakA letuM ane viziSTa aMgamaroDa karatuM divya nRtya kare che. hAthanI tALIo, zarIranA aMgamaroDa, ane AMkhanA kAmajanaka maTakAo karatuM tathA veNu-vINA vagere vAjIMtronA sumadhura svara sAthe divya saMgIta jyAM cAle che. gAndharva devo jyAM gAvA AvyA che nAcatI, ghumatI devIo jyAM tAla jhIle che. tevuM atizayabhogasukhajanaka daivika saMgIta sAMbhaLavAmAM kAntakAntAthI yukta tarUNa ane sukhI yuvAnane je AnaMda Ave, bhIMtamAM AlekhAyelo jANe citrapaTa hoya zuM ? evo stabdha ane sthira thai jAya, AvA bhogasukha janaka AnaMda karatAM paNa atizaya vadhu AnaMda paramAtmAnA mukhe athavA uttama upakArI sadgurunA mukhe tattvanI vArtA sAMbhaLavAmAM A daSTivALA jIvane Ave che. kahyuM che ke tarUNa sukhI strI parivaryo re, catura suNe suragIta, tehathI rAge atighaNe re, dharma suNyAnI rIta re, (samakitanA saDasaTha bolanI sajhAya) tarUNa sukhI strI parivAryo jI, jima cAhe suragIta, tyama sAMbhaLavA tattvanejI, eha dRSTi suvinIta re jinajI. (ATha dRSTinI sajhAya) he paramAtmA! A AtmatattvanuM svarUpa kevuM che ? dRSTithI kaMI dekhAtuM nathI, vAdIo judI judI rIte varNave che te sAMbhaLIne mArI mati muMjhANI che. Ape pragaTapaNe Atmatattva anubhavyuM che. tenA guNo keTalA ? kayA kayA ? kevI rIte pragaTa thAya ? karma zuM vastu che ? te zA kAraNathI baMdhAya che ? kayAM kayAM kAraNothI tUTe che ? A AtmA parabhAvadazAmAM kema jAya che ? svabhAvadazAmAM kema Ave ? A AtmA nitya mAnavo ke kSaNika ? dehathI bhinna mAnavo ke abhinna ? je mAnavAnuM kaho tenI pAchaLa yukti zuM? A badhA bhAvo he prabhu! mAre tamArA mukhe ja sAMbhaLavA che. tame ja sarvajJa-sarvadarzI Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 gAthA : 53 yogadaSTi samuccaya cho, tame ja mane yathArtha samajAvI zako tema cho, ApazrI madhuravANI prakAzo, AvI uttamottama bhAvanAthI "tattva sAMbhaLavAnI icchA" A dRSTimAM A jIvane hoya che. tene zuzruSA kahevAya che. dharama parama aranAthano, kima jANuM bhagavaMta re, svapara samaya samajAvIe, mahimAvaMta mahaMta re, dharama0 (zrI AnaMdaghanajI) A pramANe kamanIya (manohara) kAntAthI yukta evA vayastha yuvAvasthAmAM vartatA purUSane kiMnarAdi (gAMdharva devo) vaDe karAyelA evA gAyano sAMbhaLavAmAM jevI te viSayaka zuzruSA hoya che. tevI balba tethI adhika tattvaviSayaka zuzruSA A dRSTimAM vyavasthita (sthira) thayelA jIvane hoya che. paro. rayaM vaivabhUtetyAha- A tattvazuzruSA AvA prakAranI hoya che. te kahe che bodhAmbha:-srotasazcaiSA, sirAtulyA satAM matA / abhAve'syAHzrutaM vyartha-masirAvanikUpavat // 53 // gAthArtha = jJAnarUpI pANInA pravAha mATe A tattvazuzruSA nIka tulya sapuruSoe mAnelI che. A zuzruSAguNanA abhAvamAM karAtuM tattvazravaNa e pANInI saravANI vinAnI bhUminA khanana barAbara che. Ivall TIkA- "vothA stroto vothopavAda 'rcA'-zraSA, ''sira(cA''sa-DakSata vanaspatiyA "satAM matA'' munInAmiSTA, "amAcA:" zuzraSAthI mityada-"zrata vyartha'' zramanim vivalityAda"asiraavnikuupvt'-asiraavnau pRthivyAM kUpakhananaM atatkhananamevA'tatphalatvAditi vivecana :-"zuzruSA" guNa kevo che te vAta spaSTa kare che. bodharUpI pANInA pravAha mATe zuzruSA e saravANI samAna che ema mahAtmAone ISTa che. kUvAmAM jema saravANI hoya to pANIno pravAha AvyA ja kare che. tema zuzruSAguNa hoya to bodhapravAha jIvamAM AvyA ja kare che. saravANI dvArA pANIno pravAha AvavAthI kUvo bharapUra rahe che. ane samasta gAmane sukhadAyaka thAya che. tema zuzruSA guNa dvArA jJAnapravAha jIvamAM AvyA ja kare che. jenAthI A jIva jJAnAnaMdane pAmyA ja kare che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 yogadRSTi samuccaya gAthA : 53 - A zuzruSA e bodha prApti mATe avasthabIja ane akSayabIja svarUpa kalpAyelI che. je bIja potAnA niyata phaLane Ape ja te avazyabIja kahevAya che. saMsAramAM koi koI bIja potAnuM niyata-phaLa Ape paNa che. ane koI bIja nathI paNa ApatuM. paraMtu A zuzruSAbIja evuM che ke jJAnapravAha rU5 phaLane Ape ja che. mATe avazyabIjarUpa che. tathA bIjAM bIja phaLaprApti sudhI rahe paNa kharAM ane naSTa paNa thaI jAya. paraMtu A zuzruSA bIja evuM che ke jJAnapravAha rUpa phaLa Ape tyAM sudhI kadApi naSTa thatuM nathI. paraMtu rahe ja che. tethI akSayabIja che. jema saravANI pANInA pravAhane Ape ja che. ane jyAM sudhI pANIno pravAha Ave tyAM sudhI kadApi naSTa thatI nathI tema A zuzruSA paNa jJAnapravAha rU5 phaLa ApavAmAM avazya ane akSaya evA bIja tulya che. zuzruSA vinA karAyeluM dharmazravaNa jJAnapravAha rUpa phaLane ApatuM nathI tethI vyartha che. +fsara-avani jemAM saravANI nathI evI baraThabhUmimAM pavananava-kUvA khodavA tulya A zravaNa che. jayAM pANI pravAha Ape evI saravANIo nathI tevI bhUmimAM karAyeluM kUpakhanana te prativananameva vAstavika kUpakhanana ja nathI. kAraNa ke jema kUpakhanana na karo to jalapravAha maLato nathI, tema kUpakhanana karo to paNa jalapravAha rUpa phaLa maLatuM nathI. mATe tatpannatvarti khanananuM je phaLa jalaprApti thavI, te jalaprApti thavA rUpa phaLa na maLatuM hovAthI kUpakhanana vyartha che. are! vyartha che eTaluM ja nahIM paraMtu zramamAtra phaLa ApanAra che. tevI rIte zuzruSA vinA karAyeluM dharmazravaNa jJAnapravAha rUpa phaLane ApanAra na hovAthI vyartha ja che. tathA parizrama mAtra ja che. tethI jJAnapravAha rUpa phaLane ApanAra na hovAthI zuzruSA vinAnuM dharmazravaNa e vAstavika dharmazravaNa ja nathI. SoDazaka prakaraNamAM agiyAramA SoDazakamAM A zuzruSA be prakAranI kahI che. jJAnAvaraNIyanA ane mohanIyanA kSayopazamathI thayelI zuzruSA e paramazuzraSA. A zuzruSA-kAle vidhipUrvaka dharmazravaNa thAya che. ane tenA kAraNe bodharUpa phaLa prApti paNa avazya thAya che. A zuzruSA vaDe tattvazravaNa dvArA gurubhakti, kSetrAdizuddhi, bahumAnabhAva, sUtronA artho ane spaSTa dharmabodha thAya che. ane tenAthI viparIta te aparamazuzruSA kahevAya che. jema rAjA potAne sArI rIte nidrA Ave (jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIyano udaya thAya) te mATe rAjasevakone kathA karavAnuM kahe ane pote sAMbhaLe ke je sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM sukhapUrvaka bhAre uMgha AvI jAya. te zuzruSA AdarabhAva vinAnI hoya che kahyuM che ke sarI e bodhapravAhanI jI, e viNa zrutathala kUpa | zravaNa samIhA te kisIjI, zayita suNe jima bhUpa | jinajIve 3-3. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 54 yogadRSTi samuccaya mana rIjhe tana ullasejI, rIjhe bujhe eka tAna / e icchA viNa 213 guNakathAjI, baherA AgaLa gAna // jinajI0 3-4 // (pU. u. yazovijayajI kRta AThadRSTinI sajjhAya) A zuzruSA e bodhapravAhanI saravANI che. A saravANI vinA je sAMbhaLavuM te baraThabhUmimAM kUpakhanana tulya che. jema uMghavA mATe rAjA sAMbhaLe, tene zravaNa samIhA =zuzrUSA kema kahevAya ? je tattvavANI sAMbhaLatAM mana AnaMdita thAya, zarI2 ullasita thAya. ekalIna thaine AtmA AnaMdita thAya ane bodha pAme. te zuzrUSA. sAMbhaLanArAnI AvI icchA vinA guNonI kathA ka2vI te baherA mANasa AgaLa gAna karavA tulya che. // 53 // rUdeva vyatiremAda-- ahIM ja vyatireka vAta paNa samajAve che zrutAbhAve'pi bhAve'syAH, zubhabhAvapravRttitaH / phalaM karmakSayAkhyaM syAtparabodhanibandhanam // 54 // gAthArtha = sAMbhaLavAnA saMyogo na maLavAnA kAraNe zravaNano abhAva hovA chatAM paNa A zuzrUSAguNanI vidyamAnatA hote chate zubhabhAvapUrvaka pravRtti karavAthI jJAnano aMtarAya karanAruM je karma che tenA kSayarUpa phaLa avazya prApta thAya ja che. te uttamabodhanuM kAraNa bane che. 54 || "" TIkA-''zrutAbhAvepi'-zravaLAbhAveSa, ''bhAvezyA: ''-zuzrUSAyA:, kimityAha - "zubhabhAvapravRttita: ' tadbhAvasyaiva zubhatvAt "phalaM karmakSayAkhyaM syAt"-vacanaprAmANyena, etacca " parabodhanibandhanaM " pradhAnabodhakAraNaM vcnprAmALyAva // 4 // vivecana :- dhAro ke tattva jANavAnI, tattvanuM svarUpa sAMbhaLavAnI ati tIvra mahecchA hoya, paraMtu tevA jJAnIno yoga na hoya, yoga hoya to dUra dUra kSetravat hoya, athavA netra ane karNanI zakti kSINa thai gai hoya to zuM karavuM ? teno uttara Ape che ke zuzruSA jo tIvra hoya to bhale sAMbhaLavAnI prakriyA na bane, paraMtu tIvra utkaMThA e ja zubhabhAva svarUpa pravRtti hovAthI jJAnanuM AvaraNa karanArA karmano kSaya kare che. ane karmakSaya rUpa te phaLa pa2ma bodhanuM (pradhAnabodhanuM-zreSThabodhanuM) kAraNa bane che. kAraNa ke tIvrazruSA rUpa je zubhabhAva che tenAthI ja jJAnAvaraNIya ane darzanamohanIya karmano kSayopazama thAya che. ane bhale sAMbhaLavA ke samajavA nathI maLyuM Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 yogadRSTi samuccaya gAthA : 54-55 to paNa "paramAtmAnuM je Agamavacana che te ja pramANabhUta che" evI daDha zraddhA te kSayopazamathI thAya che. ane te daDha zraddhA pUrvakanA AgamavacananI pramANatAthI ja parama-pradhAna bodhanI prApti A jIvane thAya che. jema marUdevA mAtAne RSabhadeva prabhunuM samavasaraNa jovAnI tIvra IcchAthI ja netrapaDala khUlI gayAM, nayasAranA jIvane jaMgalamAM mahAtmAne AhArapradAna karavAnI tIvra icchAthI ja te kALe bhUlA paDelA muni AvI pahoMcyA. zAlibhadranA jIvane gatabhavamAM khIrapradAna karavAnI tIvra icchAthI mAsakSamaNanA pAraNAvALA munino yoga thaI Avyo. A pramANe lohacuMbaka jema lohane kheMce che tema hRdayanI sAcI tIvra zuzruSA ja tevA jJAnI vaktAno yoga karAvI Ape che. jJAnI vaktAne kheMcI lAve che. indriyonI kSINatA paNa TaLI jAya che. ane Agamavacana upara paramapramANatAnI zraddhAthI ja mApatuSa muninI jema viziSTa abhyAsa na hoya to paNa jJAnAvaraNIyakarmanA kSayarUpa evA phaLanI prApti thAya che ke jemAMthI pradhAnapaNe AtmatattvanA bodhanI prApti thAya che. haiyuM thanaganI uThe che. sAcI zuzruSA jAgavI e ja moTI vAta che. zuzruSA e ja sAcI AtmatattvanI bhUkha che. zuzruSA vinAnuM zravaNa niSphaLa bane che paraMtu zravaNa vinAnI zuzruSA kadApi niSphaLa banatI nathI. sAcI bhUkha lAgI hoya che tyAre lakhuM-sukuM bhojana paNa mIThuM lAge che. rucikara bane che. sAcI tarasa lAgI hoya che tyAre game tevuM jala paNa amRta jevuM lAge che. tevI ja rIte sAcI zuzruSA jyAre jAge che tyAre karmamalanI alpatAnA kAraNe ja jANe labdhi pragaTI hoya zuM ? ema jJAnIno samAgama ApoApa paNa thaI jAya che. ane te kALe prApta thatuM jJAna amRtathI paNa adhika mIThuM lAge che. zuSA vinAnuM zravaNa kANA mATalA jevuM che. kANA mATalAmAM jema mukhabhAgathI pANI Ave ane kANAvALA bhAgathI nIkaLI jAya, kadApi bharAya ja nahIM. tema vaktAnA mukhathI nIkaLelA zabdo zuzruSA vinAnA zrotAnA eka kAnathI pravezI bIjA kAnathI nIkaLI jAya che. tattvabodha thato nathI Apajo yogeDakSepamuda- A yoga(nI balAdaSTi)mAM akSepaguNa samajAve che zubhayogasamArambhe, na kSepo'syAM kadAcana / upAyakauzalaM cApi, cAru tadviSayaM bhavet // 55 // gAthArtha = A dRSTimAM uttama dhyAnAdi zubhayoganA sevanamAM kSepa doSa kadApi saMbhavato nathI. ane te zubhayogano prAraMbha karavA saMbaMdhI upAyonuM kauzalya paNa suMdara pragaTe che. . papa . Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 55 yogadaSTi samuccaya 215 thaka - "zubhayogamAra tathAvidhyAnA ra kSeDAmathatadaNI satya "tAvara'' mannati, "3payAnaM airs'' tathAvidhyAsanA "vAra '' jemanuM, "tadvijaya'- mosamaraviSayaM mahiti che vivecana - prathamanI be dRSTimAM anukrame kheda (thAka-parizrama) ane uga (ALasakaMTALo-anutsAha) doSo gayA che. A trIjI dRSTimAM #padoSa jAya che kSepa eTale (1) cittanI asthiratA-AkuLavyAkuLatA athavA (2) vivakSita kAryathI cittanuM anya kAryamAM javuM. Ama be artha che. A dRSTimAM AvelA jIvanuM citta kSepadoSa vinAnuM hoya che. tevA prakAranA dharmadhyAna Adi dharmAnuSThAno rUpa zubhayogano prAraMbha karatI vakhate "A kArya mArAthI thaze ke nahIM thAya ? koI vighna Avaze to zuM karIza ? vidhi AvaDaze ke nahIM ? kArya samApta thaze ke nahIM ? kaMI avidhi thaI jaze ane koI jANaze to zuM? ityAdi vicAro karavA rUpa cittanI asthiratA = AkuLa-vyAkuLatA A dRSTikALe kyAreya saMbhavatI nathI. paraMtu "meM prAraMbhelA yogakAryanI samApti thaze ja evI acala zraddhAyukta yogAraMbha kare che. koI paNa kAryamAM saphaLatA meLavavI hoya to te kAryanI saphaLatAnI zraddhA prathamathI ja hovI Avazyaka che. kAryanA prAraMbhathI ja zaMkAzIla citta hoya to prAyaH te kAryamAM saphaLatA maLatI nathI. eTale dharmakAryanA prAraMbhakAle saphaLatAnI zraddhAno abhAva ane tenA kAraNe cittamAM AvatA nAnAvidha vicAro te cittanI asthiratA rUpa kSepadoSa lAve che. tevo padoSa A dRSTikAle kyAreya saMbhavato nathI. - tathA A dRSTikAle dharmadhyAna Adi dharmAnuSThAna AcaravA rUpa yoganI ArAdhanAnA kALe citta vivikSita kAryane choDIne anya kAryamAM paNa kayAreya jatuM nathI. zeSakAle citta anyatra gamanAgamana kadAca kare, paraMtu dhyAnAdi yoganA ArAdhanakALe citta anyatra jatuM nathI. mATe paNa padoSa ahIM hoto nathI. upAyakauzalya= dharmadhyAna Adi je je yogano AraMbha karavo hoya te te yoganI siddhinA je je upAyo hoya te te upAyonuM sAruM evuM jJAna hovuM jarUrI che. kAraNa ke koI paNa kAryane siddha karavuM hoya to tenA upAyonuM barAbara jJAna na hoya tathA kAryasiddhimAM upAyonI muMjanakriyA na AvaDatI hoya to te te kArya siddha karI zakAya nahIM. A kAraNathI A jIva paNa AraMbha karavA dhArelA yogakAryonA upAyone sArI rIte jANI le che. tenI kalA-kuzaLatAno barAbara jANakAra thAya che. jema ke dhyAnayoga sAdhavo hoya to kayo deza (kSetra) anukULa thaze? kayA kSetramAM besavAthI citta vadhu Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA H 56 216 sthira raheze ? tathA padmAsana-paryaMkAsana Adi AsanomAMthI kayuM Asana anukULa raheze? te sarve Asano ane Adi zabdathI mudrAo vagere zeSa upAyo paNa barAbara jANI le che. A rIte upAyonuM suMdara kauzalya prApta karIne yogano AraMbha kare che. koipaNa kArya siddha karavuM hoya to te kArya siddha thaze ja evI apratimazraddhA ane tenA upAyonuM kauzalya A be sAdhana to joie ja. ahIM yogasAdhanAmAM paNa cittanI asthiratA rUpa kSepadoSanA tyAgathI kAryanI saphaLatAnI apratima zraddhA ane deza Asana-mudrA Adi upAyonI kuzalatA ema banne A gAthAmAM jaNAvyAM che. 555 // tathA'syAmeva dRSTAvabhyuccayamAha vaLI A ja dRSTimAM anya guNa-lAbha paNa jaNAve che. pariSkAragataH prAyo, vighAto'pi na vidyate / avighAtazca sAvadyaparihArAnmahodayaH // 56 // gAthArtha upakaraNa saMbaMdhI vighAta paNa prAyaH A jIvane saMbhavato nathI. tathA sAvadhanA parityAgathI mahodayavALo avighAta hoya che. || 56 // = TIkA -'parigata: ''-352ti kRtyartha:, ''prAyo''-vAhulyena, ''viyAtopi'-phachAprativandho, '"na vidyate'-asyAM satyAmiti / 'aviyAtaza' kimbhUto bhavatItyAha - sAvadyaparihArAt pratiSiddhaparihAreNa mahodayaH abhyu-dayaniH zreyasaheturityartha: // 6 // vivecana :- A dRSTimAM vartatA jIvane bAhya ke abhyantara ema koipaNa prakAranA upakaraNa saMbaMdhI prAyaH eTale ghaNuM karIne vighAta hoto nathI, vidyAta eTale icchArUpa pratibaMdha arthAt mamatA, mUrchA, Asakti, te prAyaH saMbhavatI nathI. dharmanI sAdhanAmAM upakAra kare, sahAya kare, upakAraka thAya te upakaraNa kahevAya che. ArAdhanAnI apekSAe te te upakaraNono Azraya kare che. tenI sahAyatAthI ArAdhanA sAdhe che. paraMtu adhika bIna jarUrI upakaraNo rAkhato nathI. ane je anivArya tathA Avazyaka hovAthI rAkhe che temAM mamatA, mUrchA karato nathI. te to sAdhanamAtra che, paraMtu te kaMi sAdhya nathI, eTale upakaraNanA rUparaMgamAM, komaLatAmAM, mulAyamatAmAM ke tenI suMdaratAmAM A jIva aTavAto nathI. kAraNa ke te sarve upakaraNo paudgalika che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 56 yogadRSTi samuccaya 217 emAMnuM eka paNa upakaraNa AtmAnA svarUpAtmaka nathI. tethI temAM A jIva mamatAmUrchA ke rAga-dveSa karato nathI. zuddha sAdhyanI rucipaNe sAdhyanA upAya rUpe ja sAdhananuM sevanamAtra karavAnuM jinavacana che. AhAra-auSadha-vastra-pAtra-upAzraya-zAstra A badhAM bAhya upakaraNa che. ane sAnukULa ke pratikULa dravya-kSetra-kALa ane bhAva e anukrame prAthamika dazAmAM ane viziSTa dazAmAM atyaMtara upakaraNa che. tathA gaccha, saMpradAya, kula e paNa vyavasthAnAM aMga hovAthI ArAdhanAnAM atyaMtara upakaraNa che. tenI nizrA, AjJApAlanatA, maryAdAnuM anullaMghana e paNa dharmaprAptinuM sAdhana hovAthI atyaMtara upakaraNa che. uparokta koI paNa bAhya ke atyaMtara upakaraNonI mamatA, mUccha, jhaghaDA, TaMTA, kaleza ke huMsAtusI A jIvane upakAraka nathI, atyaMtara ke bAhya ema banne prakAranA upakaraNono dharmArAdhanA karavA pUrato ja Azraya levAno che. dharmanA sAdhanabhUta zarIrane TakAvavA mATe ja AhAragrahaNa che. nahIM ke svAda mANavA mATe, rogonI zAnti mATe auSadha che, nahIM ke zarIrane hRSTa-puSTa rAkhavA mATe, vAsanA ane vikArane rokavA mATe vastraparidhAna che. nahIM ke zarIrane zaNagAravA mATe, labdhi na hovAthI AhArapANInA AdhAra mATe pAtragrahaNa che. nahI ke tenA raMgarAga ane mulAyamatAmAM phasAvA mATe, dharmArAdhana karavA mATe upAzraya che nahIM ke mAlikI hakka ke anyanA anAzraya mATe, zAstrasaMgraha ke lAyabrerI jJAnanA dAna-anupradAna mATe che tathA vadhArene vadhAre jJAna prasAraNa thAya teTalA mATe che. nahI ke saMgrahamAtra mATe, moTAI mATe, ke kaMjusAI mATe, A rIte bAhya sarva upakaraNo dharmanA sAdhanamAtra rUpe samajavAnAM che. koI paNa vastu upara pratibaMdha karavAno (Asakti karavAnI) nathI. A dRSTivALA jIvane Avo Asakti-mamatA svarUpa pratibaMdha prAyaH kyAMya thato nathI. sAnukULa dravya kSetra kALa-bhAva prApta thAya to garva-harSa-ke AnaMda thato nathI ane pratikULa dravyAdi maLe to nArAjagI ke vyagratA thatI nathI. gaccha ane saMpradAyanA bhedo paNa vyavasthA pUratA ja svIkAre che. tene ja tattva mAnI leto nathI. ane tethI AvA sAmAcArIbhedane ja tattva mAnI kaleza-kaMkAsa ane kaDavAzamAM A jIva utarato nathI. gacchanA bheda bahu nayaNa nIhALatAM, tattvanI vAta karatAM na lAje, udarabharaNAdi nijakAja karatAM thakAM, moha naDIyA kalikAla rAje. (dhAra taravAranI. zrI AnaMdaghanajI) Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 yogadRSTi samuccaya gAthA : 56 te kAraNathI A dRSTimAM Avela AtmA AtmArthI che. mumukSu che. karmakSayanA arthI che. paramArthapadanI prAptinA abhilASI che. eTale upakaraNone mAtra upakaraNa bhAve seve che. icchArUpa pratibaMdha teone saMbhavato nathI, icchA rUpa pratibaMdha e yogadazAmAM vighAtaka che. Avo yogamArga anaMta puNyAI dvArA prApta thayelo che. temAM vighAta karyo pAlave ja nahIM, vighAtakabhAvathI A AtmA kaMpI uThe che dhrujI uThe che. alpa paNa evA vighAtaka bhAva mAtrathI dUra ja rahe che. tethI hiMsA-juTha-corI Adi aDhAre pApasthAnako sArI rIte parihAra karI zake che. jene jene upakaraNonI IcchA-mamatA rUpa vighAtakabhAva hoya che. tene tene te te upakaraNanI prApti-jALavaNI- ane guptatAmAM rAga-dveSa-krodha-mAna-mAyA ItyAdi pApasthAnaka AdaravAM ja paDe che. A yogI jIva AvA prakAranA sAvadya parihArathI eTale ke zAstromAM jeno jeno pratiSedha kahelo che tevAM tevAM pApo upakaraNo mATe tyajato chato evo "avighAtakabhAvavALo" thAya che ke teno te avighAtakabhAva mahodaya rUpa bane che. mahodaya eTale ke abhyadaya ane niHzreyasa ema bannenI prAptino hetu bane che. viziSTa puNyodayane abhyadaya kahevAya che ane sarvakarma kSayane niHzreyasa kahevAya che. upakaraNonI mamata-mUcchamAM paDyA vinA AvA kalaranuM ja upakaraNa joie. AvI DijhAInanuM ja upakaraNa joIe, A upakaraNa mAruM ane A upakaraNa tenuM, A upAzraya mAro ane pelo teono, ityAdi alpa paNa rAga-dveSa- lAvyA vinA A mumukSu jIva upakaraNane AtmArthapadanI siddhimAM sAdhanabhAve joDe che. ane avighAtakabhAvavALo rahyo chato nirvighna yogasAdhanAmAM vikAsa sAdhato AvA matabhedo-jhaghaDA-kaleza-kaMkAsathI dUra rahyo chato niHspRha thavAthI abhyadaya ane muktipadanI prAptinA kAraNabhUta evA mahodayavALo bane che. pa6/. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 56 yogadaSTi samuccaya 219 NNN ( balAdraSTino sAra A dRSTimAM kASThanA agnikaNanI upamAvALo bodha hoya che. je prathamanI be dRSTi karatAM kaMIka adhika prakAzavALo, dIrghakALasthAyI ane tIvrazaktivALo hoya che. sthiratAvALuM citta hovAthI sukhAkArI evuM Asana (beThaka) nAmanuM trIjuM yogAMga hoya che. tattva jANavAnI jijJAsAthI utpanna thayelI parama zuzruSA hoya che. tathA cittamAM kSepa doSano tyAga hoya che. A dRSTi Abe chate je je upayogI ane upakArI hoya te vinA adhika khoTI tRSNA svabhAvathI ja virAma pAmI jAya che. ane te kAraNathI tenuM citta anya kAryomAM ke anya padArthomAM jatuM nathI. svIkArelI yogasAdhanAmAM sthiratApUrvaka akSepa-paNe sukhayukta zArIrika Asana hoya che. gamana paNa tvarA vinA jayaNApUrvaka kare che. anya paNa dharmakAryo mananI ekAgratA pUrvaka doSo na lAge te rIte kare che. tattva sAMbhaLavAnI zuzruSA to zabdothI avAcya ja hoya che. mAtra samajAvavA puratuM ja A daSTAnta che ke rUpavatI strI sAtheno yuvAn puruSa divyasaMgIta sAMbhaLavAmAM jeTalo rasika hoya che. tenAthI paNa anekagaNI tattva sAMbhaLavAnI zuzruSA A jIvane hoya che. kAraNa ke A zuzruSA bodharUpI pANInA pravAha mATe saravANI samAna che. jema saravANI vinAnI bhUmimAM kUpakhanana vyartha che tema zuzruSA vinA tattvazravaNa paNa phaLadAyaka thatuM nathI. mATe zuzruSA paramakalyANakArI che. jo zuzruSA guNa Avyo hoya ane te kAle jJAnI guruno yoga na maLavAthI kadAca dhAro ke zravaNa na thAya, to paNa te zuzruSA ja atyanta zubhabhAva yukta pravRttirUpa hovAthI jJAnAvaraNIyAdi karmonA kSayAtmaka phaLane nipajAvanAra bane che. A dRSTimAM AvelA jIvanI bhogamAM heyabuddhi ane yogamArgamAM upAdeyabuddhi sthira thayelI hovAthI yogamArgamAMnA koI paNa dharmAnuSThAna sevatI vakhate citta atizaya ekAgra-tanmaya bane che. bIjA koipaNa bhAvomAM mana bhaTakatuM nathI. DAmADoLa thatuM nathI. eTaluM ja nahIM, paraMtu AcareluM te te dharmAnuSThAna kevI rIte karAya ? kayAre karAya ? kayAM karAya ? ityAdi tenA upAyonI parama kuzaLatAvALo A jIva thAya che. yogamArganI ArAdhanA karatAM karatAM tenA sahAyaka rUpe AhAra vastra-pAtra-auSadha Adi upakaraNo grahaNa karavA chatAM tenI mamatA-mUccha vinA mAtra sAdhyasiddhimAM tene sAdhana bhAve prayuMje che. sAnukULa AhArAdimAM rAga ane pratikULa AhArAdimAM dveSa A jIvane saMbhavato nathI. sAdhanamAM mAtra sAdhana buddhi ja hovAthI tenA rUparaMgamAM ke tenI mulAyamatAmAM jarA paNa aMjAto nathI. A kAraNathI ja te te sAdhanonI prApti mATe hiMsA-juThacorI Adi pApono (sAvadhano) parihAra karato hovAthI tenA yogamArgamAM koI paNa jAtano vighAta thato nathI. ane A avighAta ja tene mahodaya ApanAra bane che. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 1 kASThanA agni samAna kaMika viziSTa bodhanI prApti. tattva sAMbhaLavAnI ane jANavAnI atizaya icchA. dharmakAryomAM sthiratA pUrvakanuM Asana. trIjA yogAMganI prApti. kSepa doSano tyAga, vivakSita dharmakAryane badale bIjA sAMsArika kAryomAM cittanuM je javuM te kSepa, teno tyAga. 5 upayogI sivAyanA koipaNa padArthonI asat tRSNAno tyAga. 6 gamanAgamana tathA dharmanAM anya kAryo karatI veLAe tvarAno (utAvaLano)tyAga. 7 mananI ekAgratApUrvaka dRSTimAM AvatA apAyono (vighnono) parihAra. 8 kAntAyukta yuvAnane divyagAyanamAM je zuzruSA hoya, tethI adhika zuzruSA tattva pratye hoya. je 9 zuzrUSAnI adhiktA e tattvajJAnanI prAptimAM saravANI tulya hoya che. 2 3 4 yogadRSTi samuccaya balAsRSTimAM prApta thato vikAsakrama 10 zravaNanA abhAvamAM paNa zuzrUSAthI zubhabhAvapUrvaka pravRtti. 11 zubhabhAva pUrvakanI pravRttithI mASatuSa muni AdinI jema karmakSaya. 12 dhyAnAdi zubha anuSThAnanA AsevanakAle kSepa doSano tyAga. 13 dhyAnAdi zubha anuSThAnonA Asevana mATe upAyonuM kauzalya. 14 upakaraNAdi sAdhana-sAmagrI pratye paNa vidhAtabhAvano (AsaktibhAvano) tyAga. 15 sAvadyanA parihArapUrvaka abhyudaya ane niHzreyasa Ape tevo mahodaya. gAthA H 56 balArdaSTinuM varNana samApta thayuM Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 57 yogadRSTi samuccaya 2 21 na karI dIprAdraSTi A ja uktA balA, sAmprataM diipraamaahbalA dRSTi kahI, have dIprA dRSTi graMthakArazrI jaNAve che. prANAyAmavatI dIprA, na yogotthAnavatyalam / tattvazravaNasaMyuktA, sUkSmabodhavivarjitA // 57 // gAthArtha = A dIprA nAmanI cothI dRSTi che. te "prANAyAma" nAmanA yoganA cothA aMgavALI che ane yoga saMbaMdhI "utthAna" nAmanA doSavALI jarA paNa nathI, tattva sAMbhaLavAnA zravaNa guNathI yukta che. ane sUkSmabodhathI rahita che. /57 II TIkA - "yAmavata' vatathamAvata: bhAvAdimAvAt "rA'. vatuthI daSTi , " jotthAnavatI" tathavithaprazAntavAditAtnAmena atnatyartha, "tattvazravAsaMyukta" -suzraSAamAvena "kUvotharivartatA' nipuchavotharahityartha pachA vivecana :- sabhyatvaguNa atyanta Asanna che jene evA yogI mahAtmAne mithyAtvaguNasthAnakanA lagabhaga aMtabhAgamAM eTale ke caramAvartanA pUrvArdhanA antima kALamAM A cothI dIprA dRSTi Ave che. pUrvanI traNa dRSTi karatAM A dRSTimAM bodha-(darzana) kaMika adhika dedIpyamAna hoya che. mATe ja A dRSTinuM dIpra = dedIpyamAna evuM nAma che. ahIM bodha dIpaka samAna hovAthI paNa dIprA nAma che. dIpakano prakAza tRNa-gomaya-ane kASTha ema traNenA agni karatAM adhika baLavALo, adhika-kALa rahenAro, ane jhINI vastune paNa dekhADanAro che. tema pUrvanI traNa dRSTi karatAM A dRSTimAM Avelo bodha adhika baLavALo, cirakAlasthAyI, ane kaMIka sUkSma padArthone paNa jaNAvanAro hoya che. jo ke sthirAdi dRSTimAM jevo jJAnaprakAza che tevo A jJAnaprakAza baLavAna, cirasthAyI ke sUkSmapadArthadarzaka nathI. tathApi pUrvanI traNa dRSTinI apekSAe adhika che. mATe ja dIvAnI upamA ghaTe che. tathA A dRSTimAM Avelo bodha tIvrazakti yukta hovAthI gADhasaMskAra pradAyaka bane che. tethI prayogakAle paNa tenA saMskAro vidyamAna rahevAthI paDusmRtivALo A bodha hoya che. caityavaMdanAdi dharmakriyA karavAnAM anuSThAno karatI vakhate pahusmRti hovAthI tanmayapaNe upayoga hoya che. kriyAnA Antarika pariNAma hoya che. paraMtu haju samyakatva guNa pragaTyo na hovAthI yathArtha viveka hoto nathI. tethI tenI kriyAne dravyakriyA Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 57 kahevAya che. sthirAdi dRSTimAM samyaktva pragaTa thavAthI vizeSa viveka khIlavAthI bhAvakriyA bane che. dravyakriyA paNa be jAtanI hoya che. keTalIka dravyakriyA evI hoya che ke kALAntare paNa bhAvakriyAne lAve ja. ane tenuM kAraNa bane ja. evI dravyakriyAne pradhAna dravyakriyA kahevAya che. arthAt sAcI dravyakriyA kahevAya che. ane kharekhara sAcI dravyakriyA paNa te ja che ke jemAMthI bhAvakriyA avazya pragaTe ane oghadRSTikALe tIvramohodayakALamAM mAnAdipUrvaka vaibhavika sukhabuddhie karAtI dharmakriyA e apradhAna dravyakriyA che ke je bhAvakriyAnuM kAraNa banatI nathI. mAtra zubhayogajanya puNyabaMdha karAvavA dvArA vaiyika sukhanuM kAraNa bane che paraMtu AtmonnatinuM kAraNa banatI nathI. prathamanI cAra yogadRSTimAM dravyakriyA paNa kramazaH adhika adhika pradhAna-pradhAnapaNe hoya che. trIjI dRSTithI ja bhogamAM tathA viSaya-kaSAyomAM upAdeyabuddhi naSTa thatI jAya che. to paNa ahIM cothI dRSTimAM tenA karatAM kaMika vadhAre vivekabuddhi vikasavAthI sUkSmaviSaya-kaSAyomAM paNa upAdeyabuddhi naSTa thatI jAya che. Avo jJAnabodha ahIM hoya che. 222 tathA dIvo jema tela-vATa ane koDIyuM Adi sAdhanonI prakAza ApavAmAM apekSA rAkhe che. vaLI bhIMtAdithI aMtarita, ane ghUrakSetravartI padArthane tathA takSetravartI paNa sUkSma padArthane jaNAvI zakato nathI, tathA mahAvAyuthI bujhAI paNa jAya che. tevI ja rIte A dRSTimAM thayelo bodha paNa jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmanA tathAprakAranA kSayopazamanI apekSA rAkhe che. aMtarita ke dUra padArtho jaNAtA nathI. ane jJAnAvaraNIya tathA mohanIyAdikarmono udaya jo tIvra thai jAya to prApta thayelo A bodha vinAza paNa pAmI jAya che. tethI A bodha caMcaLa - asthira hoya che. sthirAdi dRSTimAM jevo sthirabodha che. tevo ane teTalo sthirabodha A dRSTimAM nathI. mATe ja dIpakanI upamA barAbara ghaTI zake che. "prANAyAma nAmanA yoganA cothA aMganI prApti." A dRSTimAM prANAyAma nAmanuM yoganuM cothuM aMga Ave che. prANAyAma be jAtano hoya che. dravyaprANAyAma ane bhAvaprANAyAma athavA bAhya prANAyAma ane atyaMtara prANAyAma. A banne prANAyAmanA recaka, pUraka ane kuMbhaka ema traNa traNa bhedo che tenA artho A pramANe (1) zarIramAM rahelA azuddha vAyune bahAra kADhavo te recakadravyaprANAyAma. (2) zarIramAM zuddha vAyuno praveza karAvavo te pUrakadravyaprANAyAma. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 57 yogadRSTi samuccaya 223 (3) kuMbhamAM jala jema bharAya tema zarIramAM zvAsane thaMbhAvI devo, sthira karavo te. kuMbhakadravyaprANAyAma. A prANAyAma zarIra saMbaMdhI hovAthI dravyaprANAyAma kahevAya che. dravyaprANAyAmanA A traNa bhedo che. zAstramAM kahyuM che ke recakaH syAd bahirvRttirantavRttizca pUrakaH / / kumbhakaH stambhavRttizca, prANAyAmastridhetyayam // (pU. 1. yazovijayajI kRta dvAtrizat dvArnAizikA.) jainadarzananA yogAcAryo bhAva prANAyAmane yoganuM cothuM aMga mAne che, paraMtu anya darzanonA pAtaMjala RSi Adi anya yogAcAryo A dravyaprANAyAmane ja yoganuM cothuM aMga mAne che. teonuM kahevuM evuM che ke azubha vAyu (gaeNsAdi) zarIramAMthI nIkaLI javAthI, zubhavAyuM (havA) AvavAthI ane zvAsane vyavasthita bharavAthI cittagata je jJAnaprakAza che tenA uparanAM kaleza-kaMkAsa-kaDavAza ane rAga-dveSanAM je je AvaraNo che te te AvaraNono nAza thAya che. tethI sthira, nirdoSa ane nirmaLa thayeluM citta viziSTa viziSTa jJAnaprakAzanI prApti ane dhAraNA karavAmAM yogya bane che. dhAraNAnI yogyatA vadhe che. mATe vAyunI A traNa prakriyA e yoganAM aMgo che. ema te maharSionuM kahevuM che. ane yoganI sAdhanAmAM zArIrika baLanA sahakAranI AvazyaktA hovAthI koI koI sthAne ema bane paNa kharuM, paraMtu zvAsa - ucchavAsane rokavo e kAyakleza rUpa che. lAMbA samaye asthiratA, AkuLa-vyAkulatA paNa sarje che. ane kALAntare prANa-nAzanuM paNa kAraNa bane che. mATe jaina yogAcAryoe zvAsa-ucchavAsanA rUMdhana rUpa dravyaprANAyAmane ahIM svIkAryo nathI. bahu sthAna ApyuM nathI. laghunIti, vaDI nIti jema ekaprakAranI zarIrasthiti che tevI ja rIte zvAsa-ucchavAsanuM grahaNa-mocana e paNa eka prakAranI zarIranI sthiti ja che. tethI tenA rUdhanathI rogotpatti ane vyagratA janme che. tenuM rUMdhana karavuM e hitakArI nathI. mATe ahIM bhAvaprANAyAma levAno che. ema jaina yogAcAryo kahe che. zvAsaprazvAsayorgativicchedaH prANAyAmaH / sa tu bAhyAbhyantarastambhavRttirdezakAlasaGkhyAbhiH paridRSTo dIrghasUkSmasaMjJaH / bAhyAbhyaMtaraviSayApekSI caturthaH / tataH kSayane pravezAvaram | ghAraVI, gha yogyatA manasa: . pAtaMjala yogasUtra | dhAraNAyogyatA tasmAt, prakAzAvaraNakSayaH / arcavata: vizvavidvaitaghute yogyatAnupam | (u. yazo. lA. ThA.) (1) AtmAmAMthI parabhAvono tyAga karavo te recakabhAvaprANAyAma. (2) AtmAmAM aMtarAtmabhAva pragaTAvavo te pUrakabhAvaprANAyAma. (3) AtmAne svabhAvadazAmAM sthira karavo te kuMbhakabhAvaprANAyAma. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 57 jema eraMDIyAnA tela Adino reca (julAba) ApavAthI zarIramAMthI khoTo vAyu (gesa tathA jAmela mala) vagere nIkaLI jAya che. zarIra haLavuM phUla thai jAya che. tevI rIte A dRSTimAM jJAna dvArA viveka jAgavAthI strI-putra-dhana-ghara-hATa-havelI Adi paudgalika dravyo pratye (eTale ke paradravyo pratye) mAyA-mamatA - sneha-mUrcyA vagere je doSo AtmAmAM bharela che. tene reca lagADavo, mamatA dUra karavI. parabhAvadA tyajI devI ke jenAthI niHspRha thayelo A AtmA upAdhi vinAno haLavo phUla thai jAya te recakabhAvaprANAyAma kahevAya che. 224 tathA bahirAtmabhAva TALIne aMtarAtmabhAva pragaTAvavo, mohanIyakarmano kSayopazama karI potAnA jJAnAdi guNone ja potAnuM svarUpa mAnI temAM ja layalIna rahI AtmAmAM guNo vadhAravA-pUravA te pUrakabhAvaprANAyAma che. tathA prApta thayelI ane dina-pratidina vRddhi pAmatI svabhAvadazAne potAnA AtmAmAM atizaya sthira karavI. pharIthI mohano udaya thavAthI tenu patana na thaI jAya tenI barAbara jALavaNI rAkhavI. jema kuMbhamAM jala bharAya tema A prApta svabhAvadazAne sAcavI rAkhavI te kuMbhakabhAvaprANAyAma che. ahIM dIprA dRSTimAM AvelA jIvano jJAnabodha adhika hovAthI ane vivekabuddhi kaMika savizeSa pragaTelI hovAthI te jIva parabhAvadazAne reca lagADe che. aMtarAtma dazAne pUre che ane prAptasvabhAvadazAnuM kuMbhana (sthaMbhana) kare che ema trividha bhAva prANAyAma nAmanuM cothuM yogAMga pragaTe che. dravyaprANAyAma ahIM atizaya Avazyaka nathI. tenA rUMdhanathI sthiratA-ekAgratA (e rUpa yogadazA) Ave athavA na paNa Ave tathA kadAca vyagratA paNa thai jAya ane maraNa paNa prApta thai jAya, mATe te Avazyaka nathI. tethI teno zAstramAM niSedha che. paraMtu bhAvaprANAyAmathI avazya yogadazA pragaTe ja che. tethI te ja AdaraNIya che. kahyuM che ke ussAsaM ca niruMbhai, AbhiggahIo vi kimu aTThA / pasatna marAM nirohe, muhumuslAmaM ca navaLAr // (zrI jinabhadragaNi kSamA0) bAhyabhAva recaka ihAMjI, pUraka aMtara bhAva / kuMbhakathiratA guNe karIjI, prANAyAma svabhAva // manaol zrI yazovijayajI A pramANe bhAvarecakAdi prANAyAma rUpa cothuM yogAMga ahIM hovAthI A cothI dIprA dRSTi "prANAyAmavatI" prANAyAma (bhAva prANAyAma)vALI samajavI. tathA A dRSTimAM "utthAna" nAmano doSa saMbhavato nathI. utthAna eTale uThI javuM. yogadazAmAMthI mananuM uThI javuM. ubhagI javuM te utthAnadoSa kahevAya che. A dRSTimAM Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 225 gAthA H 57 svIkArelA yogamArgamAM A AtmA jAmI gayo che. Tharyo che. prazAnta rasa vahe che. jema koi nadImAM pANIno pravAha zAntapaNe vahI rahyo hoya tyAre temAM taraMgo-mojAM uchaLatAM nathI. zAnta jalapravAha vahyA ja karato hoya che. banne kAMThe nadI bharapUra bharelI vahyA kare che. te ja rIte A jIva yogamArgamAM prazAnta rasanA pravAhanA lAbhavALo thayela hovAthI atyanta Tharela bane che. pahelI dRSTimAM mArgAbhimukha, bIjI dRSTimAM mArgapatita ane trIjI dRSTimAM mArgAnusArI hovAthI muktinA dhorI evA rAjamArge caDAvanAro keDImArga hAtha lAgI gayo che. paraMtu AMkha koi doSavALI hoya, athavA te keDImArga upara kAMTA-kAMkarA vadhAre hoya to cAlatAM-cAlatAM vAraMvAra ghaNI skhalanA thAya tema trIjI dRSTimAM keDImArga prApta thavA chatAM skhalanA thatI hatI, cAlavAmAMthI mana uThI jatuM hatuM. te A cothI dRSTimAM thatuM nathI. mana barAbara lAgeluM ja rahe che. prAptayogamAM citta coMTeluM ja rahe che. uThI jatuM nathI. arthAt utthAnadoSa A dRSTimAM lAgato nathI.. aprazasta viSaya ane kaSAyomAM ajANapaNe (mohajanya ajJAnatAnA vazathI) ruci pUrvaka pravRtti karavI te utthAnadoSa che. trIjI daSTikAle viSaya-kaSAyomAM jo ke upAdeyabuddhi nathI paraMtu ajJAnatAthI temAM ruci-pravRtti thai jatI hatI tethI tyAM utthAnadoSa lAge che. jemake mallinAthabhagavAnanA jIve gayA bhavamAM tapa karatAM mAyA karI, brAhmI-suMdarIe pAchaLanA pITha mahApIThanA bhavamAM ahaMkAra karyo, ahIM mAyA ane ahaMkAra e kaSAya che. ane A kaSAya che ema te jIvo samaje che to paNa mohajanya ajJAnatAnA kAraNe temAM hoMze hoMze pravRtti karI te utthAnadoSa samajavo cothI dRSTimAM AvelA jIvane Avo utthAnadoSa saMbhavato nathI. tathA ahIM 'tattvazravaNa" nAmano guNa pragaTa thAya che. trIjI dRSTimAM zuzruSA guNa utpanna thayelo che. tenA phaLarUpe A dRSTimAM tattvazravaNa guNa Ave che. tattva sAMbhaLavAnI aMtaranI bhUkha jAgI che. tethI tRSAtura mAnava jema jalapAna cAhe che tema kyAMya tattvavaktA maLe to sAMbhaLavA doDI jAuM. evI haiyAnI urmIpUrvakanI vAstavika zuzruSA thayelI che eTale jyAre jyAre dharmakathA sAMbhaLavAno yoga maLe che tyAre tyAre ekAgrapaNe-sthiracitte saMpUrNa sAvadhAnI sAthe A jIva tattvakathA sAMbhaLe che. zravaNa vinAnI ekalI zuzruSA haju kvacit kalyANa karanArI bane che paraMtu zuzruSA vinAnuM tattvazravaNa kalyANakArI banatuM nathI. A pramANe A cothI dRSTimAM bhAvaprANAyAmanI prApti ane utthAnadoSano tyAga hovAthI vAstavikapaNe bhAvapUrvakanuM tattvazravaNa thAya che. kAraNa ke azubhabhAvone reca ApavAno che zubhabhAvone pUravAnA che. prApta zubhabhAvone yo. 15 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 yogadRSTi samuccaya gAthA : 58 haiyAmAM jamAvavAnA che. A yoga viSayamAM citta Tharela che jAmela che. uThI jatuM nathI. zuzruSA pUrepUrI lAgelI che. atyanta prazAntavAhitAno paNa lAbha thayela che. mATe sAcuM tattvazravaNa ahIM prApta thAya che. A tattvazravaNa hRdayasparzI bane che. amRta jevuM mIThuM lAge che. mAtra haju vadhAre sUkSma dRSTi khIlI nathI, tethI samyakatvakAle jevuM sUkSma jJAna thAya che, tevo sUkSma bodha haju ahIM pragaTyo nathI. tattvanA zravaNathI tattvano prema pragaTe che, paraMtu teno paramArtha bodha haju thato nathI. A dRSTi AvyA pahelAM paNa A jIve anekavAra tattvazravaNa kareluM, paraMtu viziSTa bhAvaruci na hovAthI viziSTa zuzruSA na hatI. ane zuzruSA vinA mAtra zabdo ja karmendriya sAthe athaDAyA hatA. kaMI paNa bodha ke ruci prApta thaI na hatI. AvuM to tattvazravaNa A jIve ghaNIvAra sAMbhaLeluM che. evI lokavAyakA che ke "kathA suNI suNI phuTaTyA kAna, toya na AvyuM brahmajJAna" paraMtu A cothI dRSTimAM AvuM banatuM nathI. A rIte cothI daSTimAM prANAyAma nAmanuM caturtha yogAMga, dIpakanA prakAza jevo bodha, utthAna doSano tyAga, ane hRdayasparzI tattvazravaNaguNa prApta thAya che. ApaNA bhAvarecakSatiguNakAda-bhAva-pecakAdiguNa samajAve che. prANebhyo'pi gururdharmaH, satyAmasyAmasaMzayam / prANAMstyajati dharmArthaM, na dharmaM prANasaGkaTe // 58 // gAthArtha = A dRSTi Ave chate saMzaya vinA prANothI paNa dharmane moTo mAne che. dharmane mATe prANono tyAga kare che. paraMtu game tevuM prANasaMkaTa Ave to paNa dharmano A jIva tyAga karato nathI. te 58 TIkA "jijiviSyo, "TI madattara - satyAsyaamdhikRtdRssttau dIprAyAm "asaMzayam', etatkuta ityAha-"prANAMstyajati dharmArtha" tathaoNtyapravRjyA, "ra thaI prAgaTa" tyagati tathorvpravRnyava || 10 | vivecana - saMsAramAM jIvana jIvavAnuM je sAdhana tene prANa kahevAya che. pAMca indriyo, mana-vacana-kAyA e traNa bala, zvAsa, ane AyuSya ema kula 10 prANo jainazAstromAM kahelA che. pratyeka jIvane potAnA prANo atyanta vhAlA hoya che. jIvane atizaya vadhAre vhAlAmAM hAlI jo koI vastu hoya to te potAnA prANa che. prANanI rakSA mATe A jIva ghaNAM saMkaTa veThe che. prANarakSA mATe ghaNuM jatuM kare che. badhA ja prayatno Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 58-59 yogadRSTi samuccaya 227. karIne prANa bacAvavA icche che tethI sauthI vadhu vahAlA prANa che. paraMtu A dRSTimAM AvelA yogIjIvane indriyAdi prANo karatAM paNa dharma e mahattara-arthAt moTo lAge che. eTale ke dharmanuM mAhAtma prANI karatAM atizaya vadhAre niHsaMdehapaNe lAge che. A kAraNathI ja dharma mATe prANo tyaje che. paraMtu game tevuM prANasaMkaTa Ave to paNa A yogI dharmano tyAga karato nathI. jo ke potAne potAnA prANa paNa vhAlA che tathApi tathotsApravR-tevA prakAranI sahaja-svAbhAvika pravRtti dvArA dharma vadhAre vahAlo che. mATe dharmanI rakSA mATe prANatyAga kare che. jema koI mRganA baccA upara koI siMhe AkramaNa karyuM hoya to te mRgane potAnA prANa vhAlA hovA chatAM paNa baccAnA snehathI siMhanI sAme paNa hoDa kare che. ane potAnA prANone saMkaTamAM mUke che. baccA pratyenA snehathI AvI pravRtti sahaja ja thAya che, preraNA karavI paDatI nathI. tevI rIte prANa ane dharmanI rakSAnA prasaMgamAM dharma vadhAre vhAlo hovAthI svAbhAvika pravRttipaNe ja dharmanI te jIva rakSA kare che ane prANono tyAga kare che. paraMtu game tevA prANasaMkaTamAM paNa dharmano tyAga A yogI jIva karato nathI. A yogI mahAtmAne ema lAge che ke dharma ja saMsArathI tAranAra che. janmajarA ane maraNanA duHkhothI mUkAvanAra che. anaMta zAzvata sahaja sukha apAvanAra che. e vinA saMsAranI sarva sAmagrI viyogAtmaka hovAthI aMte duHkhadAyI che. dharma e AtmAnA bhAvaprANa che. tethI bhAva prANanI rakSAmAM dravyaprANo vhAlA hovA chatAM paNa tenI sahajabhAve upekSA kare che atizaya daDha zraddhAnA kAraNe dharmanI rakSA mATe prANa Apato hovA chatAM tenuM samasta jIvana dharmamaya ja hoya evo niyama nathI. dharmanI rakSA sivAyanA kALamAM pramAdathI ke pUrvabaddha nikAcita karmanA udayathI te jIva viSayavikAramAM pravRtti karato hoya che. kaSAyo na gamatA hovA chatAM tenAthI kaSAyo thaI jAya che. chatAM AvA prasaMgomAM ya teno heya-upAdeyabhAvavALo buddhi-viveka jAgRta hoya che. AvA prakArano sahajapaNe prakRtithI ja dharmano pakSapAta hoya che. Avo guNa A dRSTi Ave chate jIvane asaMzayapaNe Ave che. I58. atra prtibndhnibndhnmaahA dRSTimAM dharma upara ATalo badho pratibaMdha (pakSapAta) che. tenuM kAraNa samajAve che eka eva suhRddharmo, mRtamapyanuyAti yaH / zarIreNa samaM nAzaM, sarvamanyattu gacchati // 59 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 yogadRSTi samuccaya gAthA : 59 gAthArtha = dharma e ja eka (sAco) mitra che ke je marelAnI pAchaLa sAthe jAya che. bAkInuM saghaLuM zarIranI sAthe ja cAlyuM jAya che. arthAt zarIranI sAthe ja nAza pAme che. te palA TIkA - ""u gva suhRtha' nA, tannakSa yogendra | tavAda"kRtamaNanuyAti '' ti, "rena samuM nA'' vyartha "sarvamacA chati' svaganAdi 12 vivecana - A dRSTivALAne dharma upara ATalo badho pratibaMdha (saMbaMdha) kema che? teno uttara jaNAve che ke "dharma e ja eka sAco mitra che" ema te yogIne dekhAya che. kAraNa ke mitranuM je lakSaNa che. te lakSaNa dharmamAM ja ghaTe che. mitra eTale sahavartI, sAthIdAra, sahayogI, arthAt sukhamAM ke duHkhamAM, saMpattimAM ke vipattimAM, anukULatAmAM ke pratikULatAmAM, sabaLI ke nabaLI paristhitimAM je sAthe rahe te mitra kahevAya che. suhad eTale uttama che hRdaya jenuM te, jenuM hRdaya bhinna nathI paraMtu ekameka che sAthe ja che. te suhRdu, dharma e ja eka sAthe rahenAra che ke je marelAnI pAchaLa paNa sAthe jAya che. mRtyu pAmanArane anusare che. dharma e jJAna-darzana-cAritrAtmaka guNa hovAthI ane guNa guNIno bheda na hovAthI guNa sadA guNIne anusare che. bhavAntaramAM paNa sAthe ja rahe che mATe te ja sAco suhRdmitra che. nA:-anya koI paNa padArtha (strI-dhana-putra-ghara-gADI-vADI vagere) sAthe parabhavamAM AvatA nathI. zarIranI sAthe ja anya-zeSa svajanAdi saghaLuM cAlyuM jAya che. zarIrano saMbaMdha pUro thatAM anyanI sAthenA saMbaMdho paNa pUrNa thAya che. parabhavamAM A jIva ekalo ja jAya che. dharma ja tene anusare che. anyanA sarvaprakAranA saMbaMdho ahIM ja samApta thAya che. A ekabhavanI ja sagAI che. eka bhava pUratI ja prIta che ane te paNa anekavidha svArthapUrNa che. svArtharUpa upAdhithI bharapUra che. jIvatAM jIvatAM paNa jenAthI jeno svArtha na sadhAya te teno tyAga kare che, to te marelAnI pAchaLa to jAya ja zuM? strI paNa patino, ane pati paNa strIno svArtha na sadhAtAM tyAga karatA hoya evuM Aje paNa A saMsAramAM pratyakSa dekhAya che. to anya pAtronI vAta to karavI ja zuM? mATe A badhI sagAI sopAdhika che. je AtmAnuM hita karanArI nathI. tyajavA yogya che. AtmAnA guNAtmaka dhanane khonArI A sagAI che. kahyuM che keprIti sagAI re jagamAM sahu kare re, prIta sagAI na koya , prIta sagAI re nirupAdhika kahI re, sopAdhika dhana hoya | RSabhaO || zrI AnaMdaghanajI | Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 229 gAthA : 60 tethI dharma e ja sAco mitra che. tenI ja sagAi nirupAdhika che. niHsvArtha che. sAco kalyANakArI paramamitra dharma ja che. jIva jyAM jyAM jAya che. tyAM tyAM sarvatra sAthe jAya che. saMsAranA baMdhanomAMthI mukAvanAra A dharma e ja sAco hitecchu kalyANamitra che. bAkI to anekavidha kALAM-dhoLAM karIne prApta karelI saMpatti ahIM ja rahe che. sagAM-vhAlAM paNa ahIM ja rahe che. bhavobhavamAM ekaThI karelI lakSmI paNa jIvanI sAthe AvI nathI tathA AvatI nathI mATe te lakSmI ane svajanAdi anya sarva anugAmI na hovAthI sAcA mitra nathI. kahyuM che ke parigrahanI mamatA karIjI re, bhavabhava melI re Atha / je jyAMnI te tyAM rahIjI re, koi na Ave sAtha re / jinajI // micchAmi dukkaDaM Aja (zrI vinayavijayajIkRta puNyaprakAzanuM stavana.) pA itthaM sadAzayopetastattvazravaNatatparaH / prAnebhyaH paramaM dharma, valAdeva prapadyate|| 6 // gAthArtha = A pramANe uttama AzayathI yukta evo, ane tattva sAMbhaLavAmAM tatpara evo A jIva prANothI paNa paramazreSTha evA A dharmane (Atma) baLathI ja svIkAre che. II 60ll TIkA ''kRA 'e ''sAzayopeta: ''san, 'tattvazravaNatatpara " etatpradhAnaH, " prANebhyaH paramaM dharmaM balAdeva prapadyate", tatsvabhAvatvAt svata (tata ) eva na yogotthA na masya // 6 // - vivecana :- A pramANe A dIprA dRSTimAM Avelo jIva dharmane ja sAco mitra mAne che. parabhavamAM paNa sAthIdAra hovAthI e ja sAco suhRd che. tenI sAthe ja gADha maitrI jAme che. haiyAnA kaNekaNamAM dharmano raMga lAgI jAya che. dharma rUpa kalyANa mitranA saMparkathI citta (Azaya) sadA nirmaLa ane ujjvaLa ja rahe che. dharmanA saMskAro hADohADa vyApI jAya che. cittanI bhUmikA sphaTika jevI taddana svaccha banI jAya che. jema sArA mitranI sobatathI avaguNo dUra thAya che ane sahajapaNe guNo Ave che tevI ja rIte dharmamitrathI cittamAM avaguNo dUra thAya che ane guNo vyApe che. A rIte sad-Azaya=uttama AzayathI yukta thato chato A jIva tattva sAMbhaLavAmAM atyanta ekatAna bane che. ekavAra cittamAMthI viSayavikAro ane mohamAyAnA doSo dUra thAya "" Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 yogadaSTi samuccaya gAthA : 60 che eTale turaMta ja te citta jagatamAM upakAraka tattva zuM ? AtmahitakArI dharmanuM svarUpa zuM ? e jANavA ujamAla thAya che. sadgurunI zodha kare che. jyAre jyAre je je sadguru maLe che. tyAre tyAre te te dharmaguru pAse dharmatattvanuM svarUpa jANavA talase che. utkaMThita thAya che. dharmatattva sAMbhaLavAnuM sAcuM pAtra bane che. tene tenI ja laganI lAge che. jIvanamAM tattvazravaNanI pradhAnatAvALo ja banI jAya che. jyAre jyAre je je sadguru maLe che tyAre tyAre te jIvane te te gurujI paNa judA judA nayathI dharmanuM svarUpa samajAve che. te A pramANe- (1) dAna-zIyaLa-tapa ane bhAva e cAra prakArano dharma che. (2) ahiMsA-saMyama ane tapa ema traNa prakArano paNa dharma che. (3) saMvara-tathA nirjarA A be upAdeya che ane Azrava e sarvathA heya che e paNa dharma che. (4) jinezvaradevanI AjJAne anusaravuM te paNa dharma che. ahiMsA paramo thaI = ahiMsA e uttama dharma che. sApaI, thamo, (5) vatthalAvo thappo-vastuno svabhAva e dharma che. je je vastu hoya te te vastunuM te te bhAvamAM vartavuM te paNa dharma che. AtmA nAmanuM potAnuM je dravya che tenuM potAnA bhAvamAM eTale ke svasvabhAvamAM vartavuM te dharma che. ane parabhAvadazAmAM vartavuM te adharma che. jJAnAvaraNIya-mohanIya ane aMtarAyakarmanA kSayopazamathI jJAnasahaja AnaMda ane vIrya guNanI hInAdhikapaNe je pragaTatA te sAdhanadharma, tenAthI guNo sAdhatAM sAdhatAM kSAyikabhAve pUrNapaNe je guNonI pragaTatA te sAdhyadharma che. sAdhyadharma prApta karavA mATe sAdhanadharma pAmavA jevo che. AdaravA jevo che. emAM ja layalIna thavA jevuM che. AvA prakAranuM bhinna-bhinna nayothI dharmanuM svarUpa gurujI jyAre kahe che tyAre te te tattvazravaNanI pradhAnatAmAM A jIva ekatAna banI jAya che. pudgalasukhanI vAsanA tyajIne AvA prakAranA dharmanI sAthe gADha prema bAMdhe che. tethI AtmabaLa viziSTa vikAsa pAme che. te AtmabaLanA pAvarathI ja prANa karatAM paNa dharmane adhika gaNe che. tenuM citta-sadAzaya e dharmanA raMgathI raMgAI jAya che. tethI te jIvano svabhAva dharmamaya ja banI jAya che. dharmamaya svabhAva thavAthI ja citta te dharmamAM coMTeluM ja rahe che. A citta dharmamAMthI alpa paNa uThatuM nathI, dUra khasatuM nathI. tethI tene utthAna doSa hoto nathI. je jIvane je atizaya gamI jAya che. jene jeno raMga lAgI jAya che. tene tenA vinA cena paDatuM nathI. ema A dRSTivALA jIvane dharma gamI gayo hovAthI tenA vinA mana anyatra jatuM nathI. dharmamAMthI mana uThatuM nathI. A pramANe svabhAvathI ja (utsarga pravRttithI ja) tattvazravaNanI pradhAnatA ane yoga saMbaMdhI utthAna doSano abhAva A dRSTimAM hoya che. I6oll Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 gAthA : 61 yogadRSTi samuccaya tttvshrvnngunnmaahte tattvazravaNaguNa kevo hoya che ! te samajAve che. kSArAmbhastyAgato yadvanmadhurodakayogataH / bIjaprarohamAdatte, tadvattattvazruternaraH // 61 // gAthArtha = jema khArA pANInA tyAgathI ane madhurapANInA pAnathI bIja aMkurAne utpanna kare che. tenI jema tattvazravaNathI A puruSa niyamA AtmakalyANa kare che. te 61// TIka - "kSaYTwtyAre sanmajayoti: tanmathanavADipa spaSTasaMvittyA "bIjaM prarohamAdatte tadvattattvazruternaraH, tttvshrutercintysaamrthyaanmhaavmAvatriAhiti - 62 vivecana :- A gAthAmAM tattvazravaNanuM mAhAsya samajAve che. khAruM pANI, mIThuM pANI, khetaramAM vAveluM bIja, ane temAMthI thatA aMkurA, A cAra vastunI upamA ApI tattvazravaNaguNa samajAve che. jema khetaramAM vAvelA bIjane khAruM pANI pAvAno tyAga karavAmAM Ave ane mIThuM pANI pAvAmAM Ave to te bIjamAMthI avazya aMkurA pragaTe ja che. jo ke vAvelA bIjane A pANI khAruM che ane A pANI mIThuM che evuM spaSTa jJAna nathI, tathA evo viveka nathI, to paNa khArApANIno khArApaNe ane mIThApANIno mIThApaNe te ekendriya jIvane paNa potAnI bhUmikAne anusAre anubhava-saMvedana avazya che ja, to ja tenAthI aMkurA ugI nIkaLe che. ane jaldI ugI nIkaLe che. tema A jIve mitrA-tArA ane balAdaSTimAM je yogabIja prApta karelAM che. eTale ke A cittabhUmimAM vAvelAM che. paraMtu te dRSTikAle pudgalanA sukhanI ruci vizeSa aMze hatI. pudgalanA sukhanI ruci eTale ke viSayakaSAyavALI cittapariNati e atajvarUpa che. mohanI tIvratAnA kAraNe tenuM ja vadhAre zravaNa cAlatuM hatuM. je zravaNa khArApANItulya che. A cothI dRSTimAM AvatAM pudgalasukha viSayaka atattvazravaNa rU5 khArA pANIno A jIva tyAga kare che. ane dharmatattvane zravaNa rUpa mIThA pANIno saMyoga kare che. tethI te vAvelAM yogabIjo have turata aMkurAne pragaTa kare che. te tattvazravaNamAMthI "bodha" thavA rUpa aMkurA ugI nIkaLI che. tattvazravaNa madhurodake jI, IhAM hoya bIja praroha | khAra udaka sama bhava tyajejI, gurubhakti adroha re manamohana) || (u. zrI yazovijayajI. yogadaSTinI sajhAya) agAunI dRSTimAM (1) prabhubhakti, (2) gurubhakti, (3) sat zAstrabhakti, (4) bhavavairAgya, vagere (gAthA, ra3thI 29mAM kahelAM) yogabIja A jIve prApta karelAM che. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 yogadRSTi samuccaya gAthA : 61 te yogabIjamAMthI A dRSTinI aMdara jIva Ave tyAre tattvazravaNarUpa mIThA pANIno yoga maLavAthI bodharUpI aMkurA ugI nIkaLe che. prabhubhakti- dina-pratidina adhika adhika prabhubhakti kare che. mohanI daza prakAranI saMjJA rahita, sAMsArika sukhanI kAmanA vinA, niHspRhapaNe paramabhakti kare che. manamAM prabhu pratye apAra bahumAna janme che. bhaktinA bhAvamAM saMsAranA vikAro to kyAMya vinaSTa thaI jAya che. gurubhakti-parama upakArI vItarAga paramAtmAnA mArge potAnA AtmAne caDAvanAra upakArI guru pratye apUrva pUjyabhAva pragaTe che. jANe teoe ciMtAmaNi ratnathI adhika evuM koI ratna ja ApyuM hoya tevo ahobhAva pragaTe che. temanI sevAupAsanAmAM dattacitta banI jAya che. tana-mana- ane dhanathI pUrNa vaphAdArI pUrvaka vaiyAvaccamAM otaprota banI jAya che. sanzAstrasevA - je zAstrothI A mArga jANavA maLyo che. te vItarAga paramAtmAnI vANIne doharAvatAM evAM jaina zAstrone lakhe che. lakhAve che. bhaNe che bhaNAve che. prabhAvanA kare che. Arthika sahayoga ApI tene vadhu prasArita kare che. A zAstro jagatamAM vidyamAna haze to ja loko teno upayoga karI game tyAre paNa sanmArge vaLaze. ema samaje che. bhavavairAgya- saMsAramAM dhana ane parivAranuM game teTaluM sukha hoya to paNa janmajarA-maraNa-roga-zoka ane bhaya A duHkho to anivArya ja che. dareka jIvone Ave ja che. temAMthI koI chuTI zakatuM nathI. mATe A saMsAra duHkhonI khANa che. madhubindunA dRSTAntathI uparachalluM kSaNika sukha che paraMtu apAra duHkha che. tethI A jIva sadA saMsArathI dina-pratidina vadhatA vairAgyavALo ja bane che. saMsAra tarapha udvega vadhato ja jAya che. A pramANe pUrve AvelI traNa dRSTimAM cittarUpI bhUminI aMdara vAvelAM A sarva yogabIja A cothI daSTinA kAle tattvazravaNa rUpa madhura udakanA saMparkathI tattvajJAna pragaTa thavA rUpa aMkurAne pragaTAve che. jema dhAnyanA bIjane mIThApANInI madhuratAno bodha na hovA chatAM saMvedana che. to ja madhurapANInA yogathI aMkurA thAya che tevI rIte tattvavArtAnI madhuratAno spaSTa avagama na thavA chatAM paNa saMvedana thavAthI roma roma khIlI uThavAthI, haiyuM harSAvezavALuM banavAthI A jIvane tevA tattva zravaNathI tattvabodha thavA rUpa aMkurA avazya pragaTe ja che. kAraNa ke A tattvazrutieTale tattvonuM ekacitte zravaNa e aciMtya zaktivALuM hovAthI mahA prabhAvavALuM che. jema aciMtyazaktivALAM ratno te te kArya kare ja Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 62 yogadaSTi samuccaya 233 che tema A tattvazruti e paNa aciMtyasAmarthyavALuM ratna ja che mATe mahAprabhAvaka che. tenA kAraNe bIjamAMthI turata aMkurA pragaTe che. na zabda lakhavAno Azaya e che ke samyakatvanI prApti jo ke cAre gatinA jIva kare che. to paNa nara=puruSa arthAt manuSya ja A tattvazrutino vizeSa adhikArI che. kAraNa ke nArakI duHkhane paravaza che. devo bhogane paravaza che. tiryacomAM eTalI samajazakti ane indriya-paTutA nathI. tathA AhAra-pANInI prAptimAM paravaza paNa che jyAre manuSya bhavamAM ja jIvane badhI sAnukULatA che. tathA sAkSAt guruno yoga ane tattvazravaNazakti paNa manuSyabhavamAM sArI upalabdha che. tathA tenA phaLarUpe dezavirati-sarvavirati guNano saMbhava paNa ahIM saMbhavI zake che. mATe pradhAnatAe naranuM kathana karela che. I61 asyaiva bhaavaarthmaahA (kathana)nA ja bhAvArthane kahe che. kSArAmbhastulya iha ca, bhavayogo'khilo mataH / madhurodakayogena, samA tattvazrutistathA // 62 // gAthArtha = ahI yoga mArgamAM samasta evo bhavayoga e khArA pANI tulya che. ane tattvazruti e mIThA pANInA yoga tulya che. ema samajavuM I 62 / TIka - "kSARtuca phuda 4 mavayofuna patto'tattvazravaUrUpo "madhurodakayogena samA tattvazrutistathA" tadaGgatayA tattvazrutirapIti // 62 // vivecana :- A dRSTimAM AvelA jIvane A samasta bhavayoga sAMsArika paristhiti khArA pANI tulya jaNAya che. tathA A bhavayoga atattva-zravaNa svarUpa che. ema paNa jaNAya che. khArA pANIthI khetaramAM vAveluM dhAnyanuM bIja uge to nahIM paraMtu baLI jAya, e ja rIte dharmanA saMskArorUpa yogIja A jIvamAM AvyAM hoya, cittabhUmimAM vavAyAM hoya, to paNa atattvanA zravaNamaya evA A bhavayogarUpa khArApANIthI te yogabIja uge to nahIM eTale ke vRddhi to na pAme, paraMtu prApta thayelAM evAM te yogabIja naSTa thaI jAya che. temAMthI samyagubodha thavA rUpa aMkurA phUTatA nathI. jo ke khetaramAM vAvelA bIjane pANImAM rahelI madhuratAnuM ane kSAratAnuM jJAna nathI, to paNa A pANI madhura che ane A pANI khAruM che evuM saMvedana (zabdothI avAcya sUkSma)=anubhava cokkasa che ja. to ja madhurapANI kAle aMkurA mUke che ane lavaNodaka-kALe aMkurA mUkatuM nathI. te ja pramANe A saMsAranA samasta prasaMgo kSArobhatulya ane asattvazravaNasvarUpa paNa che. ema A dRSTimAM Avelo jIva mAne Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 gAthA : 62 yogadaSTi samuccaya che. jayAM sudhI A saMsAra samudranAM vaibhavika sukho rUpI pANI khArAM che, duHkhadAyI che, ema na lAge ane te sukharUpI khArA pANI pIvAnI ja hoMza hoya tyAM sudhI bodhibIja pAmavuM duSkara che. A saMsAra e samudratulya UMDone UMDo che. tenAM sukho e duHkhonI paraMparAne ja vadhAranArAM che. mAnasika aneka ciMtAothI bharapUra che. zArIrika rogothI bharapUra che. sukha mATe ghaNA prayatno karavA chatAM adhavacce pati-patnIno viyoga thAya che. nirdhana dazA paNa Ave che. zarIra rogothI gherAya che. apajaza paNa vyApe che kalaMka paNa lAge che. putraputrI pratikULa paNa varte che. sagAM-snehIo vimukha paNa thAya che. vAMkuM bolI duHkha ApanAra paNa bane che. anekavAra sAcavelA mitro paNa ekavAra na sacavAya to zatru banI jAya che. jene tyAM dhana jamA mUkyuM hoya te ja nukazAnamAM jatAM athavA dhanano lAlacu banatAM vizvAsaghAtI thavAthI dhanahAni paNa thAya che. jarAvasthAmAM zarIra jarjarita thAya che. AMkhakAna-ane dAMtanI zaktio kSINa thAya che. badhI ja rIte paravazatA Ave che. hAtha-paga thAkatAM AhAra- nIhAranI prakriyA paNa parAdhIna bane che. AvA prakAranAM aneka duHkhothI bharelo A saMsAra che. mATe ja te samudratulya che ane tenAM sukho khArApANI tulya che. te sukhonI vAto sAMbhaLavI ke vAto karavI- e paNa atattvane sAMbhaLavA tulya che. jemAMthI kaMi paNa sAra nIkaLavAno nathI. dhana-kaMcana-kAminInA saMjogo viyogavALA ja che. tenI prApti mATe game tevA prayatno ane vAto karI hoya ane sAMbhaLI hoya, paraMtu viyoga avazya thAya ja che ane viyoga kALe apAra duHkha Ape ja che. sagAM-saMbaMdhI-mitro ane kuTuMba parivAranA saMyogo paNa paMkhInA meLA tulya che. viyogakALe duHkhadAyI ja che. je gharamAM lagnanA gIto gavAya che. te ja gharamAM kAlAntare marazIyA paNa gavAya ja che ane harSanA sthAne zoka ja vyApe che. janma-jarA-ane mRtyunAM duHkho to pratyeka vyaktine vaLagelAM ja che. Avo che A saMsAra. kahyuM che ke dhanaM me gehaM me mama sutakalatrAdikamato, viparyAsAdAsAditavitataduHkhA api muhuH / janA yasmin mithyAsukhamadabhRtaHkUTaghaTanAmayo'yaM saMsArastadiha na vivekI prasajati // hasanti krIDanti kSaNamatha ca khidyanti bahudhA, rudinta krandanti kSaNamapi vivAdaM vidadhate / palAyante modaM dadhati parinRtyanti vivazA; bhave mohonmAdaM kamapi tanubhAjaH parigatAH // (zrI adhyAtmasAra. pU. 3. yazovijayajI) Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 62 yogadRSTi samuccaya janma jarA maraNe karI e, A saMsAra asAra to, karyAM karma sahu anubhave e, koi na rAkhaNahAra to; zaraNa eka arihaMtanuM e, zaraNa siddha bhagavaMta to, zaraNa dharma zrI jainano e, sAdhu zaraNa guNavaMta to. (zrI puNyaprakAzanuM stavana. pU. vinayavijayajI) A saMsAra svArthamaya che. du:khamaya che. anaMta khedamaya che. caMcaLa sthitivALo che. vijaLInA camakArA jevo che. AvuM samajatA vivekI mANasone A saMsAranAM sukho khArApANI tulya ja jaNAya che tathA tenAM sukho saMbaMdhI kathA-vArtA karavI ke sAMbhaLavI e paNa pariNAme duHkha ApanAra ja che. saMsArasukhanI je vAta karI hoya athavA sAMbhaLI hoya te sukha prApta na thatAM du:kha thAya, vaimanasya vadhe, verajhera thAya, ane dhAro ke te sukha maLe to paNa garva-mAyA-ane Asakti vadhe, tenA bhogamAM hiMsA-juTha Adi pApo vadhe, ema A sukhanI vArtAnuM zravaNa paNa atattvarUpa ja che. te khArApANInI lAlasA hote chate yoganAM AvelAM (cittabhUmimAM vAvelAM) bIja aMkurAne pragaTa to karatAM nathI paraMtu te yogabIja pote ja baLI jAya che. AvA prakAranA khArA pANI tulya atattvazravaNanuM pAna anaMtakALathI A jIve karyuM che. teno tyAga karI have tattvazravaNa svarUpa madhurapANInuM pAna karavuM e ja hitAvaha che. yogabIjamAMthI te tattvazruti ja bodharUpa aMkurAne pragaTa karanAra che. tattvazruti e madhurodaka samAna che. AtmAnuM hitakaranAra tattva zuM ? vairAgya. te vairAgyanuM ja zravaNa madhurodaka samAna che. te ja kalyANa karanAra che. tenuM zravaNa prAyaH sadgurune AdhIna che. tethI A dRSTimAM Avelo jIva vairAgyavArtAne sAMbhaLavA talase che. sadgurune zodhe che. tenI ja sevAmAM otaprota bane che. satata vairAgyamaya tattvazruti rUpa madhurajalanuM ja pAna kare che. sadguru pAse tattvazruti meLavyA pachI adhyAtmasAra-adhyAtmopaniSad-adhyAtmakalpadruma, jJAnasAra aSTaka, vairAgyazatakaupamitibhava prapaMca jevAM adhyAtmanAM pustakonA vAMcana dvArA tenuM mana dRDha kare che. tene tattvavrutino madhura AsvAda Ave che je zabdothI varNavI zakAto nathI. tattvazruti rUpa madhura udakanA pAna mATe A jIva satata sadgurunI sevAmAM ja varte che. 235 samasta evo bhavayoga=saMsArI sagAM- vhAlAM ane snehIonA saMbaMdho tathA paulikasukho e khArA pANI tulya che. kAraNake Atmahita karanAra nathI tathA tenA saMbaMdhI je kathA-vArtA te atattva zravaNasvarUpa bhavayoga che. te paNa khArA pANI tulya che. kAraNa ke tevA atattvazravaNathI paNa Atmahita thatuM nathI. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA H 63 tathA tattvazravaNa e madhura pANInA yoga samAna che. kAraNake jema madhu2pANInA yoge bIjamAMthI aMkurA pragaTe che tema tattvazruti dvArA yogabIjamAMthI samyaktva-dezaviratisarvavirati rUpa aMkurA pragaTe che. A pramANe tattvazruti paNa tava tayA=bIja prarohanuM kAraNa hovAthI madhura udakanA yoga samAna che. 62 // 236 asyA eva guNamAha A tattvazrutinA ja guNa kahe che. atastu niyamAdeva, kalyANamakhilaM nRNAm / gurubhaktisukhopetaM, lokadvayahitAvaham // 63 // gAthArtha = A tattvazravaNathI gurunI bhaktinA sukhathI yukta evuM ane banne lokamAM hita karanAruM evuM saMpUrNa kalyANa manuSyonuM niyamA thAya che. // 63 // TIkA - "atastu" kRtyata va tattvazrute: jimityAda-'niyamAva tyALa'' paropakArAdi, " akhilaM nRNAm" tattvazrutestathAvidhAzayabhAvAt, tadeva viziSyate "gurubhaktisukhopetaM " kalyANaM, tadAjJayA tatkaraNasya tattvataH kalyANatvAt, ata vAha-''to hitAvaThuM' anuvazvasya gurubhaktisAdhyatvAvitti 5 63 // vivecana :- A tattvazravaNa dvArA jIvonuM niyamA kalyANa thAya che. uttamottama jJAnI tathA gItArtha evA gurunA mukhe tattvanuM zravaNa karatAM karatAM saMsArano rAga maMda thAya che. vairAgya vadhe che. paropakAra, dayA, dAna, zIla, tapa, Adi kAryo karavAnA saMskAronuM bIjAropaNa thavA svarUpa kalyANa prApta thAya che. vAraMvAra gurumukhe tattvazravaNa karavAthI ane satzAstronA ciMtana-mananathI manamAM nirmaLa Azaya pragaTe che. satata tattvanuM zravaNa ja tevA prakAranA zuddha Azaya (bhAvane) pragaTAvanAra che. zuddha AzayapUrvaka karAyelAM paropakArAdi kAryo avazya manuSyonA kalyANane ja karanAra bane che. cittamAM Azayazuddhi thavI (bhAvanI-pariNAmanI vizuddhi thavI) e tattvazravaNa vinA zakya nathI. artha ane kAmanA puruSArtho anAdinA saMskAravALA hovAthI koine paNa zIkhavADavA paDatA nathI. vaya pAkatAM svayaM AvaDI jAya che. eTaluM ja nahI paraMtu tenA saMskAro kALa pAkatAM bahu jorathI jAgI uThe che. paraMtu zuddhAzayapUrvakanAM paropakAra-dAna-dayAzIla-tapa Adi dharmakAryo anAdikALanA saMskAra na hovAthI mohAdhIna evA A jIvamAM tattvazruti vinA zakya nathI. kahyuM che ke Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 63 237 yogadRSTi samuccaya upadezaM vinA'pyartha-kAmau prati paTurjanaH / dharmastu na vinA zAstrA-diti tatrAdaro hitaH // 222 // (zrI yogabindu zrI haribhadrasUrijI) tethI tattvazravaNa e ja kalyANakArI che. tattvazravaNa e zAstrazravaNathI thAya che. ane zAstrazravaNa sadgurunA saMyogane AdhIna che. eTale A jIva gurunA saMyogano sadA arthI hoya che. je guru pAsethI tattvazravaNa rUpa amRtasamAna madhurodakanuM pAna prApta thAya che te guru pratye pUjyabhAva - ahobhAva - bahumAnano bhAva haiyAnA aMze aMzamAM vyApe che. AvA tAraka-paramopakArI gurujInI huM zuM zuM sevA karI lauM ? jaldI jaldI mAruM hita thAya evuM kArya sAdhI lauM, evI vadhatI pariNAmanI dhArAvALA A jIvanuM "te sadgurunI paramasevA karavAmAM ja sukha che" ema samajavAthI gurunI bhaktinA sukhaguNathI (AnaMda-AnaMdathI) yukta evuM kalyANa thAya che te gurujInI AjJAnusAra paropakArAdi kAryo A jIva kare che. svacchaMdapaNe karato nathI. te gurujInI AjJAnusAre paropakArAdi kAryonuM karaNa (dharmakAryonuM sevana) e ja tattvathI kalyANarUpa che. kAraNa ke A gurujI paramAtmAnI AjJA pramANe vartanArA che. eTale paramAtmAnI AjJA pramANe paropakArAdi kArya batAvanArA che. tethI je jIva A gurujInI AjJAnusAra varte che, te paramAtmAnI AjJAnusAra vartanAra bane che. deva tathA gurunI AjJAnusAra karelAM dharmakAryo avazya kalyANakArI ja hoya che. dharmakAryo e kalyANanuM kAraNa che. ane kalyANa thavuM e dharmakAryanuM kArya che. tethI kAraNamAM kAryano upacAra karavAthI dharmakAryo paNa kalyANa ja kahevAya che. mATe A jIva AvA gurunI AjJAmAM vartanAra bane che ane temanI sevA-bhakti karavAmAM ullasita manavALo thAya che. tathA temAM ja sukha che ema mAne che. A kAraNathI ja A loka ane paraloka ema ubhayalokamAM hita karanAruM evuM kalyANa thAya che. gurunI AjJApUrvaka je je dharmakArya A jIva kare che te te dharmakArya anubaMdhavALuM (gADha-uttarottara vRddhi karanArU) bane che. AvA prakAranA paropakArAdi dharmakAryano gADha anubaMdha gurujInI bhaktithI ja sAdhya che. tattvazravaNa karatAM gurujI pratye je guNAnurAga pragaTe che te guNAnurAga ja evo tIvra hoya che ke e anurAga ja te jIvane gurunI vaiyAvacca karyA vinA jaMpIne besavA deto nathI, A guNAnurAgathI te jIvanI manovRtti evI ghaDAI jAya che ke sahajabhAve tene vaiyAvacca karavAnA pariNAma thayA ja kare che. mATe AvI zreSTha gurubhaktithI ja dharmanA saMskAro anubaMdhavALA (gADha saMbaMdhavALA) bane che. A bhavamAM paNa A saMskAro daDha thAya che. ane tenA dvArA puNyAnubaMdhI puNya vRddhi pAmatAM Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 anyabhavamAM paNa laghuvayathI ja A hitakaranArUM kalyANa thAya che. II63 yogadRSTi samuccaya gAthA : 64 dharmasaMskAro ugI nIkaLe che. ema ubhayalokamAM asyA eva vizeSataH paraM phalamAha - A gurubhaktinuM ja vizeSathI uttama phaLa jaNAve che gurubhaktiprabhAvena, tIrthaMkRddarzanaM matam / samApattyAdibhedena, nirvANaikanibandhanam // 64 // gAthArtha gurunI bhaktinA prabhAvathI A jIvane samApatti Adi bheda dvArA tIrthaMkara paramAtmAnuM darzana thAya che- ema yogIo vaDe manAyuM che. A darzana muktinuM avasthya kAraNa bane che. // 64 // = TIkA- ''gurubhaktiprabhAvena'-gurubhaktisAmarthyana tanupAttamaMviAjaMta nRtyartha:, vimitpAda-''tIrtharzana mAM'" mAvarganamiSTama, vathamityAda-''samApaaAmeivena''-''samApattinita:sparzanA'' tathA, sAvizabdAttannAmarmabndhvipaaktdbhaavaapttyuppttiprigrhH / tadeva viziSyate "nirvANaikanibandhanaM"avandhyamokSakAraNamasAdhAraNamityarthaH // 64 // vivecana : - je gurujIe tattvazravaNa karAvyuM. anAdinI mohanI vAsanA maMda karAvI, saMsAranA sukhonI abhilASA rUpa khArApANIno tyAga karAvyo, paramopakArakArI satzAstrono tattvabodha karAvavA mATe tattvazrutirUpa madhurodakano yoga karAvyo, evA pAramArthika upakAra karanArA guru pratye atizaya bhAvapUrvakanI sevA-bhakti-vaiyAvacca ane upAsanA karavA sahajapaNe ja mana pravarte che. te sevAbhaktithI pUrvabaddha jJAnAvaraNIyAdi cAra ghAtIkarmano kSayopazama viziSTa-viziSTa thavAthI tenA phaLarUpe tIrthaMkara paramAtmAnuM darzana thAya che ema yogIpuruSonuM mAnavuM che. guru dvArA tattvazravaNa thatAM te pAramArthika tattva batAvanArA sarvajJa-sarvadarzI-vItarAga paramAtmAnI sAthe samApatti Adi bhedo dvArA A darzana thAya che. "samApatti" eTale ke dhyAnathI ekAkArapaNe tIrthaMkara paramAtmAnI bhAvathI sparzanA thavI te" pAramArthika satya-tattva sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM zabdothI avAcya evo parama AhlAda haiyAmAM upaje che. tyArabAda te tattva mUlathI kahenArA paramAtmAnuM A jIva eka citte upakArIbhAve dhyAna dhare che. AtmAnuM ekAnte hita karanArA AvA upakArI Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 64 yogadRSTi samuccaya 239 bhAvo kahenArA te paramAtmA kevA haze ? dhanya che te gAmane ane gAmajanone ke jeoe paramAtmAne sAkSAt joyA che. ema eka citte-ekAkArapaNe paramAtmAnuM dhyAna karatAM karatAM bhAvathI haiyAmAM paramAtmAnA guNono sAkSAtkAra thavA dvArA prabhunuM darzana thAya che. jema lAla phUlanA saMyogathI sphaTikamAM lAlAza pratibiMbita thAya che. tema A AtmAne AvI ciMtavanA karatAM karatAM sAkSAt tIrthaMkara paramAtmAnA guNono anubhava thavA rUpa darzana thAya che. A ja samApatti kahevAya che. jenuM dhyAna karavAmAM Ave tenA svarUpano dhyAnathI sparza thavI-anubhava thavo te samApatti. jema iyaLa bhamarInuM dhyAna karatAM karatAM bhamarIpaNAne pAme che. tema A jIva paNa paramAtmAnuM dhyAna karatAM karatAM paramAtmarUpa banI jAya che. tenI aMtarcakSu khulI jAya che. AvaraNIya karma tUTI jAya che. paramAtmAnuM svarUpa zrutajJAnathI dekhAya che. "mAhi"=zabdathI AvI ekAkArapaNe dhyAnanI pariNati prApta thatAM bhAvAvezamAM AvelA A jIvane tIrthaMkarapaNuM apAve evA te tIrthaMkaranAmano baMdha paNa thaI jAya che. kALAntare te karmano vipAkodaya thavA dvArA tadmAvApatti-te tIrthaMkarapaNAnA bhAvanI prApti paNa thAya che. ityAdi upapatti (yukti) samajI levI. A tattvazravaNa dvArA aMtarthakSa khulI jAya che. tenAthI carmacakSuthI agocara ane atIndriya evuM prabhunA sahajAnaMda svarUpanuM darzana thAya che. A darzana gurue batAvelA tattvazravaNa dvArA prApta thayelAM divya nayanothI ja thAya che tenAthI bhAvAveza vRddhi pAmatAM tIrthakara nAmakarma baMdhAya che. kAla pAke tyAre teno vipAkodaya thatAM A ja AtmA tIrthaMkarapaNAnA bhAvane paNa pAme che. sarvajJa, sarvadarzI banIne tIrthaMkarapaNuM prApta kare che. kahyuM che ke jina thaI jinane je ArAdhe, te sahI jinavara hove jI . mUMgI ilikAne caTakAve, te bhUMgI jaga jovejI | padarzana jina/ paramaguNI sevana tanmayatA, nizcayathAne dhyAvejI | zuddhAtma anubhava AsvAdI, devacaMdra pada pAvejI | zrI devacaMdrajI | "samApatti"RdhyAnathI prabhunI sparzanA thavI te, temAM mukhyatve kramazaH traNa kAraNa che. (1) nirmaLatA, (2) sthiratA, ane (3) tanmayatA. (1) prathama kAraNa e che ke citta nirmaLa thavuM joIe. bAhyapaudgalika vAsanAothI kSINa vRttivALuM citta banavuM joie. nirmaLa cittamAM ja prabhunA guNonuM pratibiMba paDe che. jema sphaTika nirmaLa hoya to ja phUlanuM pratibiMba paDe che. sphaTika malIna hoya, athavA darpaNa malIna hoya to temAM pratibiMba paDatuM nathI. (2) citta kSINavRttivALuM thaine prabhunA dhyAnamAM sthira Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA H 64 240 banavuM joie ekameka thai tyAM ja (paramAtmAnA dhyAnamAM ja) coMTI javuM joie to ja paramAtmAnA guNonuM pratibiMba paDe che. jema sphaTika athavA darpaNa nirmaLa bhale hoya paNa asthira hoya caMcaLa hoya to phUlanuM yathArtha pratibiMba temAM paDatuM nathI. taraMgo vALA pANImAM sUryanuM yathArtha pratibiMba paDatuM nathI tema prabhunA guNonuM darzana karavA rUpa dhyAnamAM citta ekAkAra=sthira banavuM joie. (3) cittamAM paramAtmAnA guNono raMga lAgavo joie, tanmayatA AvavI joie, ekarUpatA thavI joie, te guNonuM citta- netramAM aMjana thavuM joie, to ja pratibiMba paDe che. A pramANe cittanI nirmaLatA thavAthI sthiratA Ave, ane sthiratA AvavAthI tanmayatA Ave, tene ja samApatti kahevAya che. tenAthI paramAtmAnuM (paramAtmAnA guNonuM) cittamAM pratibiMba-chAyA paDatAM prabhunuM darzana thAya che. tenA dvArA bhAvAveza vRddhi pAmatAM tIrthaMkara nAmakarmano baMdha, kALa pAke tyAre vipAkodaya, ane te dvArA sAkSAt tIrthaMkarapadanI prApti ityAdi bhAvo A jIva prApta kare che. kahyuM che kemnnerivaabhijaatsy, kSINavRtterasaMzayam / tAtsthyAttadaJjanatvAcca, samApattiH prakIrtitA // (pU. u. yazovijayajI. dvAtriMzad dvAtriMzikA- 2-10) divyanayano dvArA tIrthaMkara paramAtmAnuM A bhAvadarzana e mokSanuM avantyakAraNa bane che. tenA pachI turata te ja bhavamAM athavA najIkanA 1/2 bhavamAM A jIvanI avazya mukti thAya che. te jIva dIrghakALa saMsAra-paribhramaNa karato nathI. A AtmA e dhyAtA che. paramAtmA e dhyeya che. tenI sAthe ekAkAratA e dhyAna che. A traNenA abhedathI dhyAtA evo AtmA iyaLa jema bhUMgI bane tema paramAtmA bane che. dhyeyarUpa banI jAya che. kahyuM che ke paramezvara avalaMbane re mana0 dhyAtA dhyeya abheda re bhavi0 // dhyeya samApatti huve re mana0 sAdhyasiddhi aviccheda re bhavi // zrI devacaMdajI // tArUM dhyAna te samakita rUpa, tehi ja jJAnane cAritra te ja che jI tethI jAye saghaLAM ho pApa, dhyAtA dhyeya svarUpa hove pichejI // zrI u. yazovijayajI // A rIte dhyAtA ane dhyeyanA abheda dhyAnathI AtmA pote ja karmakSaya karI paramAtmA rUpa (dhyeyarUpa) bane che. gurunI bhaktinA sAmarthyathI bhavoga ane vairAgyano raMga vRddhi pAmatAM paramAtmAnA dhyAnanI ekatA rUpa samApatti dvArA A AtmA tIrthaMkaranA darzanane prApta kare che je nikaTakALamAM muktinuM avazya kAraNa bane che. 64 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 241 gAthA : 65 vRddha pratiSiktasUkSmavodhanakSaLAmidhitvayADa - A dIprAdRSTimAM sUkSmabodha hoto nathI, sthUlabodha hoya che. sUkSmabodha sthirAdi uparanI cAra dRSTiomAM hoya che. A dIprAdRSTimAM 57mA zlokamAM niSedha karelA sUkSmabodhanuM svarUpa kahevAnI icchAthI jaNAve che kesmygdhetvaadibheden, loke yastattvanirNayaH / vedyasaMvedyapadataH, sUkSmabodhaH sa ucyate // 65 // = gAthArtha = A lokanI aMdara sabhyapaNe aviparIta vidhi pramANe hetu, svarUpa ane phaLa A traNa bhedo vaDe vedha saMvedya padanA prabhAvathI tattvano je vAstavika nirNaya karAya che te sUkSmabodha kahevAya che. // 65 // TIkA -''samyag'' aviparItena vidhinA, '"hetvAtipreteneti'' hetusvarUpanamena, ''joje'-vidvatsamavAye, "yastattvaniya: ''paramArthaparicchedra: ta kRtyAda ''vedyasaMvedyapavata: '' vakSyamALatakSAt vedyasaMvedyapAtA, 'sUkSmanodha: rU 3vyate' nipuna kRtyartha / / ba vivecana :- A cothI dRSTimAM "sUkSma bodha' hoto nathI. paraMtu sthUlabodha hoya che) ema 57mI gAthAmAM kahevAmAM AvyuM che. eTale sUkSmabodha kone kahevAya ? te A gAthAmAM maharSi samajAve che. A lokamAM vAstavika eTale ke yathArtha je "tattvanirNaya" karAya che te tattvanirNayane sUkSmabodha kahevAya che. A tattvanirNaya sAcA vidvAn puruSo ja kare che. jema sAco nyAya ApavAmAM je samartha hoya, niSpakSapAtI hoya, guNa-doSane barAbara samajI zake tevA hoya, koi paNa bAjunA AgrahathI 52 hoya, nyAyanI paddhatinA barAbara jANakAra hoya evA nyAyamUrti- nyAyAdhIza sAco nirNaya jAhera kare che. tevI ja rIte sAcA vidvAn puruSo, niSpakSapAtI, madhyastha hRdayavALA, nyAyazAstranI nIti-rItimAM pravINa evA paMDita puruSo ja sAco tattvanirNaya karI zake che. te tattvano nirNaya sabhyapaNeeTale ke aviparIta vidhipaNe hetu-svarUpa-ane phaLanA bhedathI thAya che. te A pramANe samyag eTale aviparItavidhithI= zAstramAM kahelI paddhati pramANe paMktinA artha ka2vA. padArtha, vAkcArtha, mahAvAkyArtha ane aidaMparyArtha kyAM zuM ghaTe che ? te pramANe artha karavA. padono artha karavo te padArtha kahevAya. jema ke 'sarvAMgi bhUtAni na hantavyani''= sarve jIvo haNavA yogya nathI te padArtha, temAM vizeSa artha jANavA zaMkA uThAvavI te vAcArtha. jemake jo sarvajIvo haNavA yogya nathI to jinamaMdira Adi kema banAvAya ? AvA praznanA co. 16 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 yogadRSTi samuccaya gAthA : 65 uttaro ApI samAdhAna karavuM te mahAvAkSArtha. jemake jinamaMdira AdinI alpahiMsA pariNAme ahiMsAnI janaka hovAthI doSa rUpa nathI. te mahAvAkSArtha. sArAMza rUpe tAtparyabhUta artha karavo te aidaMparyArtha jemake hiMsA hoya ke ahiMsA paraMtu jyAM bhagavAnanI je AjJA te ja sAra che. te aidaMparyArtha. sAdhusaMtone ekasthAne rahevAthI rAga-dveSa rUpa bhAvahiMsA na thAya mATe cAlavAmAM vAyukAya AdinI alpahiMsA hovA chatAM vihAra karavo evI je AjJA te aidaMparyArtha. jyAM je abAdhita artha ghaTe tyAM te pramANe artha karavA te aviparItavidhi kahevAya che. te aviparItividhi hetuthI, svarUpathI ane phaLathI traNa prakAre hoya che. (1) hetu = sAcA vidvAn puruSo sau prathama jemAM je sAdhya sAdhavuM che. temAM te sAdhyanI sthApanA kare che. kAraNa ke sthApanA kare to ja tenI carcA thAya che. ane guNa-doSanI vicAraNA cAle che. tene nyAyazAstromAM "paNa" kahevAya che. tyArabAda te pakSamAM te sAdhyane sAdhanAro samyagRhetu raju kare che. sAcI dalIla pragaTa kare che. hetumAM koI doSa na Ave tevA nirdoSa hetunI rajuAta kare che. jemake "parvato vadvimAna" prathama A pakSa sthApe che. ane pachI dhUmavanvIt Avo sahetu Ape che. pachI A hetu sAdhyanI sAthe avinAbhAvI ja che. sAdhya hoya to ja hetu hoI zake che. jo sAdhya na hota to A hetu jaNAta ja nahIM. ema anyathAnupapatti dvArA ane tene puSTa karanArAM anvaya-vyatireka dRSTAMto ApavA dvArA pakSamAM sAdhyanI siddhine barAbara majabUta kare che. mAnasa ane navinA dRSTAntathI vivakSita sAdhyanA nirNaya tarapha jAya che. upara kahelA ghUmavattAt hetune koI prativAdI chaLathI savyabhicAraviruddha-asiddha ke bAdhita kare to A vAdI tene barAbara khaMDana karIne tenA ApelA doSono (hetvAbhAsono) vidhvaMsa karIne potAnA kahelA hetunI "sakhya hetutA" abAdhitapaNe siddha kare che. tevI ja rIte te vAdI pakSadoSa, dRSTAntadoSo Adine paNa khaMkherI-khaMkherIne potAnA sAthane sAdhanArA hetunI "sakhya hetutA-nirdoSatA" vidvatsabhAmAM ghoSita kare che. jemake-pAMca bhUtothI atirikta "Atmatattva che" caitanyavAnuM hovAthI, anvaya-daSTAMta caitra, vyatirekadRSTAMta ghaTa-paTa, tathA A jagat Izvarakartaka nathI, izvara dayALu hote chate sukha-duHkhanuM kartutva na saMbhave. ityAdi vAstavika tattvanirNaya samyahetuthI kare che. (ra) svarUpa- vastu tattvanuM vAstavika svarUpa zuM ? tenuM svalakSaNa zuM ? koipaNa padArthanA guNa-dharmo zuM ? teno naya ane pramANathI sAco nirNaya kare che. jema ke parvatamAM rahelo te vati dAhAtmaka che. vRkSAdi vanaspatijanya che. anitya che. kAlAntare Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 243 gAthA : 65 nAza pAmanAra che tathA pAMcabhUtothI atirikta AtmA che. te dravyathI nitya che. paryAyathI anitya che. AtmA zarIravyApI ja mAtra che paraMtu jJAnathI (kevalIne AzrayI) sarvavyApI paNa che. izvara e muktigata AtmA hovAthI vItarAga che. rAgAdi-doSothI rahita che. parabhAvadazAthI para che. mATe jagat nirmANamAM ke jagatanA vinAzamAM prerAtA nathI. ityAdi rIte nayazruta ane pramANazrutano Azraya laine vastunA yathArtha svarUpano nirNaya kare che. vastumAM rahelA anaMta dharmo paikI itaradharmone gauNa karI upakAraka evA eka dharmane pradhAna karAya te naya ane vastunuM svarUpa sarvadharmothI vicArAya te pramANa. ema bannenI sahAyatAthI padArthonuM yathArtha svarUpa vidvAn purUSo jANe che. pratyeka vastu nityAnitya bhinnA-bhinna, sAmAnya-vizeSa, sadeza-visadeza, ane vAcya-avAcyAdi rUpe anekAntAtmaka che. pramANane ja syAdvAdazruta kahevAya che. (3) phala-sAco tattvanirNaya karavAnuM phaLa zuM Ave ? zA mATe Avo yathArtha tattvanizcaya karavAmAM Ave che ? te paNa paMDita puruSo vicAre che. tattvanirNaya karavA rUpa jJAnanuM sAkSAt phala (tAtkAlika phala) ajJAnanI nivRtti che. ane paraMparAphaLa kevalajJAnanuM sukha ane upekSAbhAvanI prApti che. zeSa cAra zAnonuM phaLa heyane heya samajIne heyano tyAga karavo, upAdeyane upAdeya samajIne upAdeyapaNe svIkAra karavo, ane jJeyane jJeyapaNe samajIne jANavuM e phaLa che. jema ke parvatamAM vahni che ema jANIne tenI jarUriyAta hoya to najIka javuM, te agni bALe tema hoya to te agnithI dUra javuM. AtmA nityAnitya che e samajIne karmabaMdhathI dUra khasavuM. kAraNake nitya hovAthI udayakALe A jIvane ja bhogavavuM paDe che. ane anitya hovAthI puNyodayamAM garva ane pApodayamAM zoka na karavo. kAraNa ke te banne paristhiti anitya che. ityAdi rIte vicAravuM. phUMphADA mArato sarpa Avato hoya tyAre phUMphADA mAravApaNuM e hetu che. "A sarpa ja che" evo nizcaya te svarUpa che. ane khasI javuM. dUra bhAgI javuM te phaLa che. pAMtrIsa guNo yukta madhura ane gaMbhIra vANI e tIrthaMkarapaNAno hetu che. tenAthI A tIrthaMkara paramAtmA che." evo nirNaya e svarUpa che. ane temanI najIka jaine vANI sAMbhaLavI, virati ane jJAna prApta karavAM tathA karmakSaya karavo e phaLa che. A pramANe vidvAn puruSo pakSapAta rahita madhyasthatAthI aviparIta vidhipaNe sAcA hetuthI prathama sAcA tattvano nirNaya kare che. ke je nirNayathI heya-upAdeyano viveka janme che. ane te ja Atmahita karanAro che. Avo suMdara-abAdhita-nirdoSa tattvanirNaya niSpakSapAtI vidvAna puruSo ja karI zake che bIjA puruSo kema karI zakatA nathI ? tenA uttaramAM graMthakArazrI kahe che ke vedyasaMvedyapadanA balathI A sAco tattvanirNaya thai Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 yogadRSTi samuccaya gAthA : 65 zake che. ane A vedya saMvedyapada niSpakSapAtI (rAga-dveSano graMthibheda jeoe karyo che. tevA) madhyastha vidvAn puruSomAM ja hoya che. je vedyasaMvedyapadanuM varNana AgaLa 73/ 74 gAthAmAM Ave che. mATe vedyasaMvedyapada Ave tyAre ja nyAyazAstranI paddhatimAM nipuNa puruSo hetu-svarUpa-ane phaLanA bhedathI sAco tattvanirNaya kare che. ane tevo tattvanirNaya prathamanI cAra dRSTimAM hoto nathI. mATe ahIM sUkSmabodhavarjita jIva che. hetu-svarUpa-ane phaLanuM lakSaNa zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ma. nyAyAvatAragraMthamAM A pramANe jaNAvela che. sAdhyAvinAbhuvo liGgAt, sAdhyanizcAyakaM smRtam / anumAnaM tadabhrAntaM, pramANatvAt samakSavat // 5 // nayAnAmekaniSThAnAM, pravRtteH zrutavartmani // sampUrNArthavinizcAyi, syAdvAdazrutamucyate // 30 // pramANasya phalaM sAkSAda jJAnavinivartanam // kevalasya sukhopekSe, zeSasyAdAnahAnadhIH // 28 // (zrI nyAyAvatAraH zrI siddhasenadivAkarasUrijI) vedyasaMvedyapada = vei vedavA yogya-anubhavavA yogya, saMvedya-saMvedana thavuM anubhava thavo. pa-sthAna. je vastu jevA svarUpe saMsAramAM che te vastune tevA svarUpe anubhavavI-jANavI. yathArtha anubhava karavo te vadyasaMvedyapada ane tenAthI je viparIta te avedyasaMvedyapada. jemake zarIra nirogI hoya tyAre levAtA bhojanamAM je svAdiSTa vastu hoya tenA svAdano je je anubhava thAya, mIThI vastuno mIThA svAdarUpe anubhava, tIkhI vastuno tIkhA svAdarUpe anubhava ane kArelAnA zAka jevI kaDavI vastuno kaDavA svAdarUpe anubhava je karAya te jema yathArtha anubhava thAya che. tema heyano heya rUpe ane upAdeyano upAdeya rUpe je anubhava karavo te vedyasaMvedyapada. paraMtu tAvanA kAraNe zarIra becena hoya tyAre levAtA bhojanamAM vastunA svAdano anubhava je viparIta thAya, tenI jema je viparIta anubhava te avedyasaMvedyapada. tevI rIte AMkha nirdoSa hoya tyAre zveta vastune zveta ane pata vastune pati jANavI te lokavyavahArathI vedyasaMvedyapada. ane AMkhamAM pILIyA AdinA doSa hoya tyAre zveta vastune pIta jANavI te lokavyavahArathI avedyasaMvedyapada. AdhyAtmikadaSTie vedyasaMvedyapadano artha A pramANe jANavo. prathamanI cAra dRSTimAM mithyAtva mohanA udayarUpa doSa vidyamAna hovAthI je padArtha (anekAnta Adi) Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 66 yogadRSTi samuccaya 245 jevA svarUpavALo che tevA svarUpavALo jaNAto nathI mATe avedyasaMvedyapada che. ane sthirAdi pAchaLanI cAra dRSTimAM graMthibheda thayela hovAthI mithyAtvamohano anudaya thavAthI, ane jinezvara paramAtmAnA vacananuM anusaraNa hovAthI je vastunuM jevuM svarUpa che tevA svarUpe padArtho jaNAya che tethI te vedyasaMvedyapada kahevAya che. AvA prakAranA vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI je padArthanuM jevuM svarUpa hoya tevA svarUpano je yathArtha nirNayAtmaka bodha thAya te sUkSmabodha kahevAya che. prathamanI cAra dRSTimAM vedyasaMvedyapada na hovAthI sUkSmabodha hoto nathI. lEpI/ ihaiva vizeSataH prvRttinimittmaahprathamanI A cAra dRSTimAM sUkSmabodha na hovAnuM vizeSa pravRtti nimitta jaNAve che. bhavAmbhodhisamuttArAtkarmavajravibhedataH / / jJeyavyAptezca kAtsyena, sUkSmatvaM nAyamatra tu // 66 // gAthArtha = (1) bhavasamudranA vistArathI, (2) karmarUpI vajanA vizeSa bhedathI, ane (3) zeya padArthanA bodhanI vyApti saMpUrNapaNe thavAthI tattvanirNayamAM sUkSmatva kahevAya che. paraMtu AvuM sUkSmatva A dRSTimAM saMbhavatuM nathI. / 6ll TIkA "bhavAmbodhimuttaraddibhavasamudrasaTIRTI7okottara pravRttidetuthI, tatha "rSavajhavameta: vaSyavimena vimendhapunati :, "ya-vyA?" caiinAnantaryAtmavatattvatipasyA, "sUkSmavaMtipurva vothI, "nAyamatra tu" nAyaM sUkSmo bodhaH, atra-dIprAyAM dRSTau, adhastyAsu ca tattvato grnthibhedaa'siriti ddiddA vivecana :- niSpakSapAtI, kadAgraha vinAnA, AvA pAramArthika tattvanirNayane ja sUkSmabodha kahevAnuM kAraNa zuM ? AvA tattvanizcayamAM ja "sUkSmatva" zabdanI pravRttinuM nimittavizeSa samAyeluM che. te nimitta vizeSa zuM che? te vAta graMthakAra maharSi A gAthAmAM spaSTa kare che ke AvA tattvanirNayane ja sUkSmabodha kahevAnAM 3 kAraNa che. (1) bhavabhodhisamuttAraNa = A jIvane jyAre Avo sUkSmabodha thAya che, tyAre bhavasamudra tarI zakAya che. sUkSmabodha bhavasamudrathI tAranAra che. saMsArarUpI sAgara have A jIvane be-cAra pagalAM jeTalo ja lAge che. kAraNa ke utkRSTathI paNa mAtra dezona ardhapudgalaparAvarta ja saMsAra zeSa rahe che. je bhUtakAlIna anaMtapudgalaparAvartarUpa A Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 yogadRSTi samuccaya gAthA : 66 apAra saMsAra sAgaranI apekSAe goSpada (gAyanA eka pagalA) tulya che. nizcayanayanI dRSTie jyAre bhavano vistAra thavAno kALa pAke arthAt ATalo ja saMsAra bAkI rahe tyAre A sUkSmabodha jIvane prApta thAya che. ane vyavahAra nathI AvA prakArano thayelo sUkSma bodha bhavasAgarano anta karI ApanAra che. tethI te bodhane sUkSmabodha kahevAya che. prazna :- bhUtakALamAM anaMta pudgalaparAvarta pasAra karyA, temAM bhavanistAra na thayo, ane have A sUkSmabodha thavAthI mAtra ardha pudgala parAvartamAM ja bhavano vistAra thAya evuM kema bane che ? uttara - prApta thayelo A sUkSmabodha dina-pratidina adhika adhika "lokottara pravRttino hetu" bane che, te mATe Ama thAya che. jinezvara paramAtmAnI AjJAne anusAra dharmakAryamAM je pravRtti te lokottara pravRtti kahevAya che. A jIvane have laukika pravRttimAM rasa nathI. viSayasukha-paugalika sukha-kaSAyo-janma-maraNa ane lagnAdinA sAMsArika prasaMgonA vyavahAromAMthI mana ubhagI gayuM che. mAtra-jJAna-dhyAna-cAritra-tyAga-tapa-adhyayana-vaiyAvacca Adi lokottara pravRttimAM ja A jIvane rasa che. te te kAryomAM ja racyA-pacyo A jIva rahe che. Ama A tattva nirNaya lokottara pravRttino hetu hovAnA kAraNe bhavasamudrathI vistAra karAvanAra che. mATe AvA tattvanirNayane ja sUkSmabodha kahevAya che. (2) karmavajavibhedataH = karmarUpI vajano vizeSa bheda-nAza karanAra hovAthI A tattvanirNayane ja sUkSmabodha kahevAya che. anAdikAlIna gADha-durbhedya-ghanIbhUta evA rAga ane dveSa rUpa mohanIyakarmanI je granthi (gAMTha) che ke je graMthi vajatulya che. teno vizeSe bheda thAya che. vibheda eTale ke A graMthinA evA cUrecUrA kare che ke AvA gADha rAga-dveSavALuM mohanIyakarma A jIva pharIthI kyAre paNa bAMdhavAno nathI, apunarrahaNarUpe je bheda thAya te vibheda kahevAya che. mera zabdanI AgaLa vi upasarga apunarrahaNano sUcaka che. AvA pAramArthika tattvanirNayathI karmarUpI vaja vizeSe bhedAyuM hovAthI Avo tIvra saMkuleza ane tajjanya karmabaMdha pharIthI kadApi Avato nathI. tethI A tattvanirNayane sUkSmabodha kahevAya che. Avo suMdara sUkSmabodha A jIvane sadA kalyANa ja ApanAra bane che. kahyuM che ke bhedo'pi cAsya vijJeyo, na bhUyo bhavanaM tathA // tIvrasaMklezavigamAt, sadA niHzreyasAvahaH // 282 // (zrI yogabindu, pU. zrI haribhadrasUrIzvarajI ma.) Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 yogadRSTi samuccaya gAthA : 66 (3) jJeyavyAptinuM kArtyapaNuM = A saMsAramAM jANavA lAyaka evAM samasta jJeyatattvonuM jJAna saMpUrNapaNe thAya che. mATe paNa A tattvanirNayamAM "sUkSmatva" kahevAya che. samasta jJeya bhAvo anaMta dharmAtmaka che. te anaMtadharmo bhinna bhinna nayonI apekSAe ja samajAya che. jema ke ghaTa sat che te svadravya-kSetra-kAla ane bhAvanI apekSAe samajAya che ane te ja ghaTa asat paNa che te vAta paradravya-parakSetra-parakAla ane parabhAvanI apekSAe samajAya che. A ja ghaTa nitya che e dravyArthikanayanI apekSAe samajAya che. te ja ghaTa anitya che e paryAyArthikanayanI apekSAe jaNAya che. ema paraspara virodhI be be dharmonI joDI evI anaMta joDI ekeka jJeya vastumAM vyApakapaNe bharelI che. te samasta dharmonuM kArtyapaNe (saMpUrNapaNe) jJAna anekAntavAda-syAdvAdaapekSAvAdathI ja thAya che. anekAntavAda e ja paramAtmAnuM zAsana che. paramAtmAnI AjJA che. anekAntavAda vinA tattvavyavasthA asaMbhavita che. kAraNa ke tattvanI vyavasthA (tattvanuM svarUpa ja) anekAntamaya che. janmathI aMdha puruSo hAthInA svarUpane kahevAmAM je jhaghaDe che tene zAnta karanAra dekhatA puruSanI jevo A anekAntavAda judA-judA nayothI ubhA thatA bhinna-bhinna dRSTikoNono samanvaya karanAra che. tethI ja kaSAyothI mukAvanAra che. ahIM koi paNa matanA Agrahane ubhA rahevAnuM sthAna ja rahetuM nathI. A syAdvAda parama sAmyarasane ApanAra che. Avo parama udAra, gaMbhIra, sarvagrAhI, sarva prakAranA samAdhAnane karanAro, kaSAyamuktidAyaka, samanvayAtmakadRSTipre2ka evA anekAntavAdathI tattvano sAco abAdhita nirdoSa nirNaya thai zake che. tethI tene sUkSmabodha kahevAya che. A kAraNathI ja pUrvAcAryoe "anekAntavAda vinA tattvavyavasthA zakya nathI" evI udghoSaNA aneka zAstromAM karelI che. imAM samakSaM pratipakSasAkSiNAmudAraghoSAmudghoSaNAM bruve / na vItarAgAtparamasti daivataM na cApyanekAntamRte nayasthitiH // (kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya) jo ke A jIvane kevalajJAna thayuM nathI. paraMtu kevalajJAnInA vacano upara pUrNapaNe zraddhA hovAthI saMpUrNabodha thAya che. ema kahyuM che. kevalI bhagavAna sAkSAt sarva vastune saMpUrNapaNe jANe che ane prakAze che. temanA vacano upara A jIva pUrNa zraddhALu che. tethI te paNa sarvabhAvono zraddhA dvArA yathArtha jANakAra kahevAya che. A pramANe A tattvanirNaya (1) saMsArarUpI samudrano nistAra karanAra hovAthI, (2) karmarUpI vajrane bhedanAra hovAthI, ane (3) jJeya padArthonuM saMpUrNapaNe abAdhitarUpe yathArtha jJAna karAvanAra hovAthI AvA tattvanirNayane ja sUkSmabodha kahevAya che. mAtra eTalI Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 yogadRSTi samuccaya gAthA : 67 vizeSatA che ke Avo sUkSmabodha A cothI dIprAdaSTimAM (tathA tenI nIcenI mitrA-tArAane balA dRSTimAM) thato nathI. kAraNa ke haju A jIvo graMthibheda pAsenA deza sudhI AvyA che paraMtu graMthibheda karyo nathI. tethI rAgAdi doSo atizaya moLA paDyA nathI mATe Avo sUkSmabodha graMthibheda karyA pachI AvanArI sthirAdi daSTimAM thAya che. 66/ prathamanI cAra dRSTimAM vedyasaMvedyapadanA abhAvathI arthAt avedyasaMvedyapadanA prabhAvathI Avo sUkSmabodha saMbhavato nathI te vAta samajAve che avedyasaMvedyapadaM, yasmAdAsu tatholbaNam / pakSicchAyAjalacara-pravRttyAbhamataH param // 67 // gAthArtha = je kAraNathI prathamanI A cAra dRSTiomAM avedyasaMvedyapada atizaya ulbaNa (prabala) hoya che. tathA A avedyasaMvedyapadathI para evuM vedyasaMvedyapada paNa pakSinI chAyAne anusaranArA jalacara jIvanI pravRtti tulya (avAstavika) hoya che. ane tevuM paNa carama yathApravRtta karaNa kAle ja Ave che. te 67ll TIkA - "mAraMvedyapadravakSyamAtnakSa, "yavANu mitrAdAnuM catasRSu dRSTiSu, "tatholbaNaM"-tena nivRttyAdipadaprakAreNa prabalamuddhatamityarthaH, "pakSicchAyAjala-carapravRttyAbhaM-pakSicchAyAyAM taddhiyA jalacarapravRttyAkAram / "ataH paraM" vedyasaMvedyapadamAsu na tAttvikamityarthaH, graMthibhedAsiddherityetadapi paramAsu caramayathA-pravRttakaraNenaivetyAcAryAH // 67 // - vivecana :- mitrAthI dIprA sudhInI prathamanI cAra dRSTimAM A jIvane sUkSma tattvabodha kema hoto nathI ? tenuM kAraNa samajAvatAM graMthakAra maharSi kahe che ke A cAra dRSTikALe jIvamAM avedyasaMvedyapada atizaya ghaNuM prabaLa hoya che. darzanamohanIyanA udayanuM baLa ghaNuM ja hoya che (jo ke mitrA karatAM tArAmAM, tArA karatAM balAmAM, ane balA karatAM dIprAmAM mohano udaya maMda-maMdatara avazya thayo che. to paNa) sthirAdi pAchaLanI cAra daSTionI apekSAe ahIM graMthibheda na thayela hovAthI mohanA udayanI prabaLatA vadhAre che. tathA A padathI para evuM je vedyasaMvedyapada te ahIM carama yathApravRttikaraNanA kAle pakSinI chAyAne anusaranArA jalacara jIvanI pravRtti tulya avAstavika hoya che. jyAre AkAzamAM pakSi uDatuM hoya ane tenI chAyA nIce rahelA taLAva AdinA pANImAM paDatI hoya tyAre pANImAM pharatAM mAchalAM vagere koI paNa Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 67 yogadRSTi samuccaya 249 jalacara jIvo ema mAnI le che ke A pANImAM ja A pakSI cAle che. tethI tene pakaDavA te matsAdi pANImAM doTa mUke che. paraMtu tenA hAthamAM kaMI AvatuM nathI. te pravRtti niSphaLa jAya che. tenI jema dIprA dRSTimAM vartatA jIvane graMthibheda thayela na hovAthI carama yathApravRttakaraNano kAla Ave tyAre vedyasaMvedyapada AvuM atAttvika prApta thAya che. tapa-AvuM atAttvika paNa para-vedyasaMvedyapada sAsu-A prathamanI cAra dRSTiomAM carama yathApravRttakaraNakAle ja Ave che. tenA pUrvakAlamAM AvatuM nathI have jo atAttvika vedyasaMvedyapada paNa na AvatuM hoya to tAttvikanI vAta to saMbhave ja nahIM. ema pUrvakAlIna yogAcArya puruSo kahe che. prathamanI cAra yoganI dRSTiomAM vartatA jIvomAM prathama guNasthAnakano sAco guNavikAsa thAya che. mithyAtva dazA maMda-maMda thatI jAya che. tethI ja tAttvika vairAgya ane AMzika viveka guNa pragaTa thato jAya che. zuddha bhAvapUrvakanI jinAjJAnA anusAre A banne guNo e lokottara guNo che. jyAM jyAM lokottara guNo Ave che tyAM tyAM teTalA teTalA aMze mokSamArga-mokSa taraphanuM prayANa cAlu ja hoya che. A cAra dRSTimAM rahelA jIvo muktidAyaka evA A lokottara guNono (vairAgyAtmika-jJAna ane vivekAdino) aMze aMze AsvAda mANanArA thAya che. te jIvone anukrame zeraDI jevo, tenA rasa jevo, DhIlA goLa jevo, ane kaThaNa goLa jevA guNono AsvAda Ave che. A cAra dRSTithI nIce oghadRSTimAM rahelA jIvomAM AvA lokottara guNo ke teno AsvAda saMbhavato nathI. zuddha bhAvanA saMbhavatI nathI, jinAjJAnuM anusaraNa hotuM nathI, AdhyAtmika guNonA rasAsvAdano asaMbhava ja che. je kaMI bAhya-vyAvahArika nItimattA-pramANiktA AdinA sAMsArika pratiSThAjanaka guNo hoya che te laukikaguNo kahevAya che. tethI prathama guNasthAnakane "guNasthAnaka" zabda je kahevAya che te atAttvika kahevAya che. jyAre prathamanI cAra yoganI dRSTimAM AdhyAtmikalokottara guNono AMzika vAstavika vikAsa hovAthI ane mithyAtva maMda-maMdatara thavAthI "guNasthAnaka" zabda je kahevAya che te vAstavika kahevAya che. A cAra dRSTimAM AdhyAtmika guNono (vairAgyAtmika-jJAna-vivekano) anukrame vikAsa thavA chatAM graMthibheda thayela na hovAthI mohodayanI tIvratA thatAM nivRtti Adi thavAno (pAchA paDavAno) paNa saMbhava che. adhyAtma-mArgamAM vipno ubhAM thatAM adhyAtmamArgathI patana paNa (nivRtti paNa) thAya. jo ke nivRtti ja thAya athavA nivRtti thAya ja, evo niyama nathI. paraMtu avedyasaMvedyapada prabaLa hovAthI nivRtti Adi thavAnA prakAro saMbhave che. adhyAtmaguNo ane viveka hovA chatAM paNa haju mohodaya-janya aviveka paNa sAthe che. tenuM jora vadhatAM ghaNuM akArya paNa karAve, pApabaMdha paNa karAve jema ke Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 yogadRSTi samuccaya gAthA : 67 jalasnAnAdi dvArA vidhipUrvaka paramAtmAnI pUjA karavI e zrAvakanuM kartavya che. to paNa pUjAmAM hiMsA che. ema samajI temAMthI nivRttinA pariNAma karAve. ane Adi zabdathI sAdhu banyA pachI snAnAdimAM hiMsA hovAthI te na thAya to paNa zaucane dharmavizeSa mAnI snAnAdimAM pravRttinA pariNAma karAve. ema mAtra zabdathI samajavuM. A rIte aneka pravRttiomAM je upAdeyapravRtti hoya tyAM nivRttino ane niSiddhapravRtti hoya tyAM pravRttino pariNAma karAve cheA kAraNathI A cAra dRSTi kALe jJAna ane viveka viSamizrita amRtabhojananI tulya kahevAmAM AvyuM che. je vivekabuddhi che te amRtatulya che ane je aviveka che te viSatulya che. prathamanI be dRSTimAM Avato aviveka narakagatiyogya, ane trIjI-cothI dRSTimAM Avato aviveka tiryaMcagati yogya pApakarma baMdhAve che. mATe pratipAtavALI-nivRttivALI sADAya evI A cAra dRSTio che. eno artha evo nathI ke A cAra dRSTiovALA jIvo niyamo paDe ja, paraMtu patananA saMbhavavALA che. koI jIva na paDe ane saDasaDATa caDI jAya evuM paNa bane, kAraNa ke AMzika yogamArga to aMdara che ja. apunabaMdhaka avasthA AvyA pachI mohano udaya tIvra hovA chatAM paNa eka pugala-parAvartanathI vadhAre saMsAra paribhramaNa hotuM nathI. temAM paNa pAramArthikapaNe jainazAsana pAmelAne to mAtra adhapudgalaparAvartana ja zeSa hoya che. te paNa ghora AzAtanA karanArane ATalo (lAMbo) kALa bAkI rahe che. paraMtu ArAdhaka jIvane to pAMca-daza bhAvomAM ja mukti prApta thAya che. A pramANe avedyasaMvedyapadanI ulbaNatA hovAthI ane vedyasaMvedyapada pakSinI chAyAnI pAchaLa doDanArA jalacarajIvanI pravRtti tulya atAttvika hovAthI A prathamanI cAra dRSTikALe sUkSmabodha saMbhavato nathI. A kALe je kaMI tattvabodha thato dekhAya che te uparachallo-skUla hoya che. atizaya UMDo ane tattvanA rahasyanA pArane pAmanAro bodha ahIM thato nathI. A kathanathI eka vAta ghaNI ja dhyAna kheMce che ke A kALe ghaNA loko uparachallAM ghaNAM pustako vAMcIne, ahIM tahIMthI kaMika jANIne, jJAnIonA anubhavamAMthI nikaLelAM vacanAmRtone popaTanI jema kaMThastha karIne potAnA AtmAmAM mohane haNyA vinA, yathArtha adhyAtmadazA meLavyA vinA mAna mATe, mobhA mATe, dravyopArjana mATe ityAdika sAMsArika lAlasAe potAnI jAtane "jJAnI" ane "adhyAtmI" kahevaDAve che. ane pote potAnI jAtane paMDita mAne che. evA zuSka adhyAtmIoe ghaNo bodha levA jevo che ke vAstavika guNo meLavyA vinA, mohadazAne maMda karyA vinA, pratyeka dRSTiomAM varNavelA bhAvo sAcI rIte prApta karyA vinA, AtmAnI sAthe aMtasparza thayA vinA, jainazAsananI bhAvathI sparzanA (prApti) thayA vinA tathA temanA kahyA pramANenA ja mArganA anusaraNa vinA "guNasthAnaka" Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 67-68 yogadRSTi samuccaya 251 AvI jatuM nathI. jema jema sAcuM AdhyAtmika jJAna Ave che tema tema tene anurUpa kriyAmArga-tyAgamArga-tapamArga-sadAcArano mArga paNa adhyAtma hovAthI Ave ja che. rAtribhojana karanArA, bhakSyAbhaDhyanA viveka vinAnA, darzana-vaMdanAdi kriyA vinAnA, pratikramaNAdi Avazyaka kriyAno lopa karanArA, bhAvanirjhanthatAne ja thApIne sarvatyAganA (sarvaviratinA) mArgane ghAta karanArA, ane dIkSita sAdhuothI janatAne dUra rAkhanArA, sAdhumArganA pUrepUrA apalApaka che. A kAle koI sAcA sAdhu nathI ema kahenArA bhagavAnanA caturvidha saMghanA ucchedaka che. eTale ja zAstrIya bhASAmAM AvA paMtho ubhA karanArAne ane tevA paMthone vega ApanArAone "nitava" kahevAmAM Ave che. mAtra adhyAtmanAM pado gAnArA, guNo meLavyA vinA duhAo mAtra doharAvanArA ane potAnA dvArA batAvAto mArga e ja mokSano zorTakaTa mArga che ema samajAvanArA zuSka AdhyAtmika jainazAsananA vinAzaka che. utsutra prarUpaNA karanArA che. sAdhusaMsthAnA vidhvaMsaka che. koI paNa AtmA uparokta guNo meLavavAthI ja guNasthAnakamAM AgaLa Ave che. tenA haiye saMsArano tyAga ja vasyo hoya che. sarvavirati levAnI ja tAlAvelI lAgI hoya che. saMyamano ja rasa lAgyo hoya che. saMyamIo pratye anahada bahumAna ane sevAbhAvavALo ja A jIva hoya che. moha maMda thayo hoya che tevo ja jIva A dRSTimAM Ave che. bharata mahArAjA ane marudevA mAtAnAM dRSTAMnto ApI Ama janatAne vinA tyAge mokSanA TUMkA rastAno pracAra karanArA pracArako bhagavAnanI AjJAnA vizeSa virAdhaka che. ema jANavuM. sAdhutA lIdhA vinA paNa mukti thAya che ane krama vinA paNa kevaLajJAna (akrama vijJAna) thAya che ema kahevuM te utsutra prarUpaNA che. saMyama na lahI zakAya evuM bhale kadAca bane, paraMtu saMyamanI kaMI jarUra nathI, saMyama vinA mokSe jaI zakAya che. saMyama levo e kaMI jarUrI nathI. AvuM bolavuM ane mAnavuM e mithyAjJAna rUpa che. mATe vivekI banavuM atyanta jarUrI che. 67 kimetadevamityAha avedyasaMvedyapadamAM vartanArA jIvone sUkSmabodha hoto nathI ema upara je kahevAmAM AvyuM, tenuM kAraNa zuM? te have samajAve che. apAyazaktimAlinyaM, sUkSmabodhavibandhakRt / naitadvato'yaM tattattve, kadAcidupajAyate // 68 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 yogadRSTi samuccaya gAthA : 68 gAthArtha = narakAdi apAyone ApavAnI zaktivALuM pUrvabaddha karmajanya malInapaNuM sUmabodhano pratibaMdha karanAra che. tethI A mAlicavALA AtmAne tattvone viSe A sUkSmabodha kadApi thato nathI. te 68 TIkA -"apAyAviktanica'naradipathivitatvinatvama, vinityasUkSmanovijya' pAtvAsevanaviSTavAmAna "to''DapAyavitamabhicavataH "'sUo vothaH-tattasmAn "tatte' ti tattvaviSaye "ravikunaya'; vadhyazUravothavISamAvAhityartha che 68 vivecana - prathamanI cAra dRSTimAM AvelA AtmAomAM haju "apAyazaktinuM mAlinya" hoya che. naraka-nigodAdinA duHkhadAyI bhavo apAvanArUM je philaSTakarma che te apAya (duHkha) apAvanAra hovAthI te karmane ja "apAya" kahevAya che. AvuM apAya rUpa kilaSTakarma zaktirUpe (aMzataH) paNa AtmAmAM jyAM sudhI hoya che tyAM sudhI te AtmAmAM malinatA lAve ja che. AvA prakAranuM A karma rUpa bIja zaktirUpe paNa jIvamAM hoya che tethI te bIja duSTa kAryo karavA tarapha A jIvane prere che. cittamAM malInatA lAve che. manamAM viSaya-vikAranI vAsanAo utpanna kare che. pariNAme A bIja apAyonI paraMparA rUpI mahAvRkSane ugADe che. bIja rUpe raheluM A mithyAtva karma jIvane Arta-raudra dhyAna karAvavA dvArA cittAzayane alIna kare che. te mAlinyatAthI karmabaMdha thAya che ane te karmathI apAya (duHkha) Ave che. tethI te karmane ja "apAya" kahevAya che. te karma rUpa apAya zaktimAtrathI paNa (bIjarUpe paNa) jIvamAM hoya to mAlinya lAvanAra che. pApamaya evA malIna Azayane upajAvanAruM apAya rUpa A kliSTakarmamaya bIja jyAM sudhI zaktithI paNa hoya che tyAM sudhI tajajanya malInatA jIvamAM Ave ja che ane te malInatA sUkSmabodhano pratibaMdha karanArI che. jema pATI malIna hoya to tenA upara spaSTa akSaro lakhI zakAtA nathI. tema cittarUpI pATI kilaSTakarmajanya mAlinyavALI hoya tyAre tenA upara sUkSmabodha thavA rUpa spaSTa akSaro lakhI zakAtA nathI. jyAM sudhI A citta malIna bhAvavALuM hoya che. mithyAvikalpomAM mahAlatuM hoya che. zekhacallInA vicAromAM ghumatuM hoya che ane vividha mohataraMgomAM ja rAcatuM hoya che. tyAM sudhI zAstrIya nirmaLajJAna (sUkSmabodha) te jIvane thato nathI. zarIramAM jema roganuM bIja hoya to kALAntare roganAM nimitto maLatAM te roga phATI nikaLe che. khetaramAM dhAnyanuM bIja vAveluM hoya to kALAntare jalAdino yoga maLatAM mahAvRkSarUpe thAya che tema zaktirUpe paNa raheluM nirupakrama evuM je karmarUpI apAyanuM Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 69 yogadaSTi samuccaya 253 bIja che te kALAntare azubhanimitto maLatAM phUlIphAlI cittane (Azayane) mohamayamalIna banAvIne AtmAnuM svAcya avazya bagADe ja che. tethI ja te sUkSmatattva bodhamAM aMtarAya karanAruM thAya che. A kAraNathI ja tivata: A mAlinyavALA AtmAne tattva=tattvane viSe mayaM A sUkSmabodha vAritra 35nA kadApi utpanna thato nathI ja. ||68 vAvamU-je kAraNathI Ama che tethI zuM samajavA jevuM che te kahe che. apAyadarzanaM tasmAcchatadIpAna tAttvikam / tadAbhAlambanaM tvasya, tathA pApe pravRttitaH // 69 // gAthArtha = tethI A dRSTivALA jIvane AgamarUpI dIpakathI tAttvika apAyadarzana thatuM nathI, paraMtu tevA prakAranI pApomAM pravRtti hovAthI tenI AbhA tulya=tadAbhAsarUpa AlaMbana mAtra hoya che. 69 TIkA -pAna-toSatane rakSAkRtanI vAta 7 tAtvijaM, na pAramArthikamasyati" yoga: / "tadAbhAlambanaM" tu - paramArthAbhAviSayaM punarbhavati bhrAntyA, kuta ityAha-"tathA pApe pravRttitaH" - tathA citrAnAbhogaprakAreNa pApe pravRti ! gharA vivecana - jema gADha aMdhakArathI bharelA oraDAmAM karAyelo dIvo cAre bAju prakAza-prakAza pAthare che ane tyAM rahelI tamAma vastuonuM darzana karAve che tema Agama (jainazAstro)rUpI dIpaka ajJAna ane moharUpI aMdhakArathI bharelA A lokamAM sarva padArthanuM yathArtha darzana karAve che. AtmAnuM zuddha svarUpa zuM? tathA tene malIna karanArAM philaSTakarmonuM svarUpa zuM ? te karma A jIvane kevAM kevAM duHkho-apAyo Ape che? naraka-nigodanA bhavomAM kevo rakhaDAve che? tenuM sAcuM yathArtha bhAna karAve che. tathA tevAM philaSTakarmo rUpI apAyone kevI rIte dUra karavA ? tenA upAyo ane sAco rasto zuM? te paNa jaNAve che. AtmA zuddha caitanyamaya anaMtaguNo yukta nirmaLa sphaTikatulya che. anaMta sukhanuM dhAma che. paraMtu ajIvAtmaka karmanA kAraNe tenuM te svarUpa avarAyeluM che. puNya-pAparUpa dvividha karmothI A jIva cAra gatirUpa saMsAramAM sukha-duHkhamaya dazAmAM paribhramaNa kare che. avrata-kaSAya-pramAdAdithI karmono Azrava thAya che. ane tajjanya pariNAmone AdhAre tIvra-maMda evo karmabaMdha thAya che. kSamAdi dazavidha dharmAcaraNathI saMvara thAya che tathA Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 yogadRSTi samuccaya gAthA : 69-70 bAhya-atyaMtara tapathI pUrvabaddhakarmonI nirjarA thAya che. aMte sarvakarmono kSaya thatAM potAnA zuddha svabhAvAtmaka muktinI prApti thAya che. AvA prakAranA tattvanuM samyagadarzana AgamarUpI dIpaka karAve che. paraMtu A dRSTimAM AvelA jIvane liSTakarmajanya malInatAnA kAraNe tevA prakAranA sUkSmabodhanI uNapane lIdhe te zrutAgamarUpI dIpakathI A saMsAra duHkhamaya che, apAyarUpa ja che, philaSTakarmo apAya ja ApanAra che, evuM apAyadarzana tAttvika pAramArthika thatuM nathI. kAraNa ke philaSTakarmonuM bIja haju zaktirUpe paDeluM che. eTale sUkSma svarUpa samajAtuM nathI. tethI teno A pUlabodha tattvAbhAsarUpa hoya che. uparachallo pakSi-chAyA-jalacara-pravRtti tulya hoya che. tattvathI cittamAM coTa lAgI jAya. sajjaDa rIte jAmI jAya ane tenA raMge raMgAI jAya tevo bodha A dRSTivALA jIvane hoto nathI. eTale hRdayamAM pAramArthika tattvarUpe pariNAma pAmelo A bodha na hovAthI brAnti rUpa hoya che. vAstavika aMtargata citta-pariNati yukta hoto nathI. A dRSTigata jIvane A bodha paramArthathI nathI, paraMtu AbhAtulya ane bhrAnti rUpa hoya che tenuM zuM kAraNa? to graMthakArazrI jaNAve che ke haju A jIvane pApano tevA prakArano bhaya lAgyo nathI. eTale pApakArI kAryamAM pravRtti kare che. citra-vicitra aneka prakAranA mAnasika-vAcika ane kAyika pApomAM anAbhogapaNe paNa pravRtti kare che. A philaSTakarmo - viSayabhogo-paudgalika sukhono AnaMda narakAdi kugatinAM duHkho ja ApanAra che ane tethI vAstavika te apAyarUpa ja che evuM pAramArthika tattvadarzana thayuM nathI. jo thayuM hota to sarpathI, siMhathI ke bhUtathI mANasa jema bhAge, ajANatAM paNa tenI sAthe rame nahIM, tevI rIte A jIva paNa pApakArI pravRttimAM ramata nahIM. paraMtu A dRSTikALe pApakArI kAryonI pravRtti yukta hovAthI vAstavika (pAramArthika) apAyadarzana thayuM nathI paraMtu brAntithI AbhAtulya A apAyadarzana thayuM che. I 69 ahIM sUkSmabodha tathA pAramArthika apAyadarzana hotuM nathI e samajAvavA A dRSTithI uparanI cAra dRSTiomAM kevo bodha ane kevuM apAyadarzana hoya che te samajAvIne tenA vyatirekathI uparokta vAta sthira kare che. ato'nyaduttarAsva smAt pApe, karmAgaso'pi hi / / taptalohapadanyAsatulyA vRttiH kvacidyadi // 70 // gAthArtha = AnAthI anya (A avedyasaMvedyapadathI anya) evuM bIjuM je vedyasaMvedyapada che. te pada uttara evI cAra (sthirAdi) dRSTimAM hoya che. A Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 70 yogadaSTi samuccaya 255 vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI pUrvabaddha karmarUpI pApanA udayathI kadAca jo pApamAM pravRtti karavI paDe to paNa tapelA loDhAnA goLA upara paga mUkavA tulya te pravRtti hoya che. || 7 || TIkA -"to ca9T''sviti-pramAdyasaMvedyatAt "macandra" vedasNvedypdm, uttarAsviti sthirAdyAsu catasRSu dRSTiSu / "asmAd" vedyasaMvedyapadAt, pA''- pApaLa hiMsAtI, "mAro di' parathApi nityAda "tamalohapadanyAsatulyA vRttiH - saMvegasArA pApe "kvacidyadi" bhavati, prAyastu na bhavatyeveti // 7 // vivecana - prathamanI cAra dRSTimAM avedyasaMvedyapadanuM prAbalya hoya che. tenAthI anya evuM je pada te vedyasaMvedyapada che ke jenuM varNana gAthA-73-74mAM kahevAze. A vedyasaMvedyapada uttara evI cAra dRSTi eTale ke sthirAdi (sthirA-kAntA-prabhA ane parA) dRSTimAM hoya che. pAchaLanI sthirAdi dRSTimAM vartato jIva vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI hiMsAdi (hiMsA-jUTha-corI-maithuna Adi 18) pApasthAnakomAM prAyaH pravRtti karato nathI. ane pUrve bAMdhelA nirupakrama karmanA udayathI (eTale ke karmanA aparAdhathI-karmarUpI pApodayanI paravazatAthI) kadAca koI pApakAryamAM pravRtti karavI paDe to te pravRtti kevI kare che ? te dRSTAntathI samajAve che ke tapelA loDhAnA goLA upara paga mUkavA tulya, tathA saMvega ja che sAra jemAM evI pravRtti kare che. ghaNuM karIne to te jIva pApamAM pravRtti karato ja nathI. paraMtu kadAca kare to AvI rIte pravRtti kare che. tapelA loDhAnA goLA upara koI mANasa kadApi jANI bUjhIne paga mUkto nathI. kadAca kayAMya koI vyaktinI paravazatAthI athavA koI kArya karavAnA prayojanathI paga mUkavo ja paDe to paga mUtAM pahelAM tata loha joIne gabharAya che. tenA upara paga mUktAM dAhanI vedanAno AMcako anubhave che. tyAM paganI vadhu samaya sudhI sthiti karato nathI, turata ja svayaM upADI le che ApoApa A paga tyAMthI uThAvIne AgaLa mUke che. tevI rIte sthirAdi pAchaLanI cAra dRSTimAM vartato jIva vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI sUkSma bodhavALo che. tethI prAyaH pApamAM pravRtti karato ja nathI. paraMtu pUrvabaddha karma rUpa aparAdhanA udayathI eTale ke te karmarUpI pApanI paravazatAthI kadAca kyAMka pApamAM pravRtti karavI paDe to eTale ke te pApakArya karavuM ja paDe ema che evuM joine prathama to gabharAya che. bhayabhIta bane che. pApabhIrU evo te AtmA pachI ja te pApamAM pravRtti kare che. paraMtu hRdayamAM turata Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 yogadRSTi samuccaya gAthA : 70 ja te pApakArya karyAnI vedanAno AMcako anubhave che. aMdarathI duHkhI duHkhI thAya che. pApakArya thayuM na thayuM ane tyAMthI turata virAma pAmI jAya che. jhAjho samaya te popakAryamAM rasika thaine sthira thato nathI. pApathI turata aTakI jAya che. - tathA pUrvabaddha karmanA aparAdhathI Aje mAre AvA pApakAryamAM pravRtti karavI paDI, A ghaNA duHkhanI bInA che. ema atyanta nirasapaNe -kheda yukta kare che. potAnA rasikapaNAthI ke nirdhvasapariNAmathI pravRtti karato nathI. pUrvakarmonA udayathI prerAIne paravazapaNe na chUTake karavI paDe che ane kare che. tethI AvA jIvo kAyapAtI ja hoya che kAyAmAtrathI pApamAM paDanArA hoya che. paraMtu cittapAtI hotA nathI teonuM mana pApakArya karavAmAM kadApi joDAtuM nathI. sthirAdi dRSTimAM AvelA ane bhinnagraMthi evA A samyagdaSTijIvanuM citta sadA mokSamAM ja rAcatuM hoya che. zarIra ja mAtra saMsAra sevanAra bane che. zAstromAM kahyuM che ke sammaTTiI jIvo, jaivi hu pAvaM samAyare kiMci / apposi hoi baMdho, jeNa na niddhaMdhasaM kuNai // vNdittu|| kAyapAtina eveha, bodhisattvAH paroditam / na cittapAtinastAvadetadatrApi yuktimat // 271 // bhinnagranthestu yatprAyo, mokSe cittaM bhave tanuH / tasya tatsarva eveha yogo yogo hi bhAvataH // 203 // (. zrI haribhadrasUrijIkRta yogabiMdu) A pramANe samyagdaSTi AtmAnI samasta saMsAra saMbaMdhI ceSTA bhAva pratibaMdha vinAnI hoya che. bhogI chatAM yogI jevI hoya che. saMsAramAM jalakamalavat sarvathA nirlepa rahenAra hoya che. eTale ja prAyaH koI paNa pApakAryamAM pravRtti karato ja nathI. kadAca pUrvabaddha karmodayathI prerAIne karavI paDe to paNa nirdhvasa pariNAmathI rAcImAcIne karato nathI. paraMtu tapelA loDhAnA goLA upara paga mUkavAnI jema nirasapaNe kare che. hRdayamAM atyaMta duHkha dhare che. tethI ja tene alpa karmabaMdha thAya che. samyakatvarUpI amRtano rasa jeNe cAkhyo hoya tene saMsAranA sukharUpa kukasa-bukasa (lukhkhA sukkA bAkaLA jevA) bhojananA raso kema game ? tIrthaMkara paramAtmA gRhasthAvAsamAM pote vairAgI ane loko temanA upara rAgI evI nirlepa dazAmAM rahe che tenuM varNana karatAM pU. upAdhyAyajI ma. kahe che ke - Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 71 yogadRSTi samuccaya 257 rAga-bharI jana mana raho, paNa tihuM kAla vairAga, citta tamArA re samudrano, koI na pAme re tAga. || zrI zreyAMsa kRpA karo. | 70 kimityevambhUtetyAha samyagdaSTi jIvonI pUrvabaddha karmodayajanya pApapravRtti AvI nirasa-nirlepa kema hoya che? te samajAve che vedyasaMvedyapadataH, saMvegAtizayAditi / caramaiva bhavatyeSA, punardargatyayogataH // 71 // gAthArtha = vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI ane atizaya saMvega pariNAma (bhavabhayavALA athavA pApabhayavALA pariNAma) hovAthI tathA pharIthI durgatimAM javAno ayoga hovAthI A pApapravRtti te carama ja hoya che. | 71 / TIkA- "vAsaMghapavo'-varyAnnikSaUTR, "veriphAyari'' tizayasaMna "ramaiva mavaSA 'pApapravRttidA ta rUAda-"punarvayoti:" zreNikAdyudAharaNAt / pratipatitasaddarzanAnAmanantasaMsAriNAmanekadhA durgatiyoga iti yatkiJcidetat, na, abhiprAyA'parijJAnAt, kSAyikasamyagdRSTereva naizcayikavedyasaMvedyapadabhAva ityabhiprAyAda, vyAvahArikaM api tu etadeva cAru, satyetasmin prAyo durgatAvapi mAnasaduHkhAbhAvAt, vajratandulavadasya bhAvapAkA'yogAt / acAru punarekAntata eva ato'nyaditi // 71 // vivecana :- uparanI gAthAmAM ema kahevAmAM AvyuM che ke sthirAdi dRSTimAM vartato AtmA pUrvabaddha karmodayajanya pApa pravRtti kadAca kare to paNa taHlohapadanyAsavat kare che. pApa karavAno AnaMda hovAnA badale pApa karavuM paDe che teno atizaya kheda-(duHkha) hoya che. nirasabhAve pravRtti kare che. tenuM zuM kAraNa? te vAtano khulAso karatAM graMthakAra maharSi jaNAve che ke (1) vedasaMvedyapadanA prabhAvathI A pApapravRtti nirasa ane tIvrakheda yukta bane che AdhyAtmika evA uttama puruSArtha vaDe vedasaMvedya pada (jenuM varNana 73-74 gAthAmAM Ave che. evuM samyagdarzana) koIka ja jIva prApta kare che. anAdi kALathI rahelI dAruNa ane gUDha evI rAga-dveSanI graMthino bheda karavAthI A vedyasaMvedyapada jIva prApta kare che. yo. 10. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 yogadRSTi samuccaya gAthA : 71 sarva jIvo mATe A sukara nathI, graMthideza pAse AvelA ghaNA jIvo patana pAmI jAya che. koIka mahAtmA ja parvatanI jema durbhedya evI graMthine bhede che kAraNa ke rAga-dveSanA A saMskAra anAdinA che ane atizaya gADha che. moha atizaya maMda thavAthI ja vedyasaMvedyapada Ave che. A pada AvavAthI pApapravRtti karavAnI prAyaH manovRtti rahetI ja nathI. vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI AtmAnA zuddha svarUpanuM bhAna thAya che. ane tenAthI tenI ja laganI lAgavAthI, janma-jarA-maraNa-roga-zoka ane bhayAdi anaMta duHkhonI khANa tulya evA A bhayaMkara saMsArathI dUra bhAge che. jema bhayajanaka sthAnathI bhaya dekhAtAM mANasa muThThIo vALIne Dabala vege bhAge che. tema A jIvane bhavamAM bhayo ja dekhAvAthI tenAthI dUra bhAge che. temAM ramato nathI. saMsArasukhamAM AnaMda mAnato nathI. kahyuM che ke tadarzanamavApnoti, karmagranthiM sudAruNam / nirbhidya zubhabhAvena, kadAcitkazcideva hi // sati cAsminnasau dhanyaH, samyagdarzanasaMyutaH / tattvazraddhAnapUtAtmA, ramate na bhavodadhau // (pU. zrIharibhadrasUrijI kRta zAstravArtAsamuccaya) (ra) saMgatizaya - A sthirAdi dRSTimAM AvelA jIvane bhavabhaya ane pApabhaya rUpa saMvega pariNAma atizayapaNe hovAthI pApapravRtti nirasa ane atyanta khedavALI bane che. tenA phaLarUpe vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI A jIvamAM tIvra saMvega pariNAma utpanna thAya che. saMsAra UMDo khADo ja dekhAya che. anaMtavAra indriyasukho anubhavavA chatAM indriyo atRpta ja rahe che ane tIvrakarma karAvI jIvane narakanA khADAmAM nAkhI de che. svArthathI bharapUra A saMsAra kevaLa duHkhadAyI ja che. AtmAnuM sahajAnaMdarUpa anaMta guNamaya svarUpa have samajAya che. tethI te prApta karavA A saMsAranA paudgalika bhAvomAMthI mana uThI jAya che. mATe pApa pravRtti karato nathI ane kuTuMbAdi saMbaMdhI nirvAhanI paravazatAthI kadAca karavI paDe to temAM nirasatA vadhAre hoya che. tathA saMvega eTale mokSAbhilASa, samyakatvanA pratApe AtmAnA sahaja sukha svarUpa amRtarasano AMzika AsvAda mANyo hovAthI have A jIvane pUrNapaNe sahaja sukha mANavAno tIvra manoratha jAge che. saMsAra anekavidha upAdhiothI bharapUra dekhAya che. A saMsAra tIvra kaleza-kaSAya ane rAgAdine ja utpanna karanAro lAge che. tenAthI duHkhonI ja paraMparA sarjAya che. kyAMya sukhanI chAyA paNa dekhAtI nathI, sukha muktimAM ja mAtra jaNAya che. janmAdi duHkhothI rahita sarvathA bhayamukta avyAbAdha sukha tyAM Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 gAthA : 71 yogadRSTi samuccaya ja che ema samajI pApapravRttimAM nirasa banI jAya che. mukti ja mAtra vAstavika sukhayukta che. evA prakAranA saMveganA atizayapaNAthI A jIva mukti tarapha doTa mUke che. mukti ja mAtra manamAM vasI hovAthI tenA upAyabhUta darzana-jJAna ane cAritra guNonI parama upAsanA ArAdhe che. arihaMta paramAtmAnI bhakti, temanA vacanonI paramaruci, paramavAtsalyabhAva, AgamazAstrono abhyAsa, tyAga ane saMyamamaya jIvana banAvavA tarapha prayANa kare che. kAraNa ke "kAraNathI kAryanI niSpatti thAya che." ema samajIne mokSatarapha ja prIti hovAthI muktinA ja upAyomAM otaprota thAya che. vava pApapravRtti = A pramANe vedyasaMvedyapadanA pratApe, ane saMveganI atizayatAnA kAraNe sAMsArika pApakAryamAM nirasapaNe taHlohapadanyAsanI jema karAtI je A pravRtti che. te paNa carama ja che. aMtima ja che. arthAt A jIva pharIthI have nirasapaNe paNa kadApi AvI pApapravRtti karavAno nathI kAraNa ke have te jIvane kadApi durgatimAM javAno yoga ja AvavAno nathI. ahIM zreNika mahArAjAnuM udAharaNa samajI levuM. ke jeo paramAtmA mahAvIra prabhunI vANIthI kSAyika samyakatva pAmelA hatA, vedyasaMvedyapadanA bhoktA hatA, samyagdarzananA pratApe AtmaguNonA anubhavavALA hatA. chatAM vrata-paccakakhANAdi virati dharma karI zakatA na hatA. arthAt aviratinI pravRttivALA hatA, tathA samyakatva pAmyA pUrve AcarelI pApa pravRttithI narakAyuSya bAMdheluM hatuM. tethI temanI A pApapravRtti carama hatI, narakagati prApta thayA pachI have temane pharIthI AvI durgati maLavAno ayoga che. narakagatimAMthI nIkaLIne AvatI covIsImAM padmanAbha nAmanA prathama tIrthakara thaze. A pramANe bhAvimAM AvA jIvane bIjIvAra durgatinI prApti rUpa pApapravRtti saMbhavatI ja nathI tethI A pApapravRtti te carama pApapravRtti ja bane che. 2. janma-mRtyu-garA-vyAdhi-roga-zaatghutiH | klezAya kevalaM puMsAmaho bhImo bhavodadhiH // sukhAya tu paraM mokSo janmAdiklezavarjitaH / bhayazaktyA vinirmukto vyAbAdhAvarjitaH sadA // (zrI haribhadrasUrijI kRta zAstravArtAsamuccaya) nama-mRtyu-garA vyAdhi-roga-zoSAzupadrutam | vIkSamANA api bhavaM, nodavijante'timohataH // 79 // (zrI yogadRSTi samuccaya) Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 yogadRSTi samuccaya gAthA : 71 prazna = pratipatitapazcarthanAnAm samyagdarzana pAmelA jIvonI A pApapravRtti jo carama ja hoya to samyagdarzana pAmIne patana pAmelA evA jIvo anaMtasaMsArI banyA che. anaMta janma-maraNanI paraMparA vadhAranArA banyA che. samyakatva pAmyA pachI paDIne jainazAsananI mahAAzAtanA karanArA jIvo vadhumAM vadhu dezona ardha pugalaparAvartana eTale ke anaMta kALacakra saMsAramAM paribhramaNa kare che evuM zAstromAM Ave che. ATalA kALamAM anekavAra durgatimAM javAno yoga bane ja che. to upara je ema kahevAmAM AvyuM ke AvA jIvane pharIthI durgatino ayoga che A vAta yatkiMcit che arthAt tuccha che sAra vinAnI che. vAstavika barAbara nathI. paramAtmA zrI mahAvIradeva ja nayasAranA bhavamAM samyakatva pAmyA pachI marIcinA bhavamAM kulamada karavAthI ane usUtraprarUpaNA karavAthI anaMtakALa saMsAramAM rakhaDyA evuM zAstromAM Ave che mATe pratipatita samyagdarzanI jIvo anaMta saMsArI paNa hoya che. ane anekavAra durgati pAmavAno yoga paNa bane ja che. tethI A carama ja pravRtti che ane have durgatino ayoga che A vAta yathArtha nathI. arthAt barAbara saMgata thatI nathI. uttara - 1, mithapariNInA A prazna barAbara nathI, kAraNa ke teo amArA kahevAnA abhiprAyane barAbara samajayA nathI, upazamayopazama ane kSAyika ema traNa prakAranAM sabhyatva hoya che temAMthI kSAyika samyakatvavALA jIvone ja AvuM durgatinA ayogavALuM naikSayika vedyasaMvedyapada Ave che. durgatimAM pharIthI javuM na paDe ane carama ja pApapravRtti hoya evuM vAstavika-pAramArthika vedyasaMvedyapada kSAyikasamyagdaSTine ja hoya che. evo amAro kahevAno abhiprAya che. kAraNake kSAyika samatvavALA jIvo je bhavamAM kSAyika samyakatva pAme che te bhavamAM jo abaddhAyu hoya to te ja bhave mukti padaja pAme che. ane jo pUrvabaddhAyuM hoya to paNa 3-4 bhave niyamo muktipada pAme che. te 3-4 bhavamAM jo kadAca durgati karavI paDe to eTale ke naraka athavA yugalikatiryaMcano bhava karavo paDe to paNa te eka ja vakhata karavo paDe che. vadhAre te bhava karavA paDatA nathI. mATe tevA kSAyika samyagdaSTi jIvone ja nizcayathI AvuM vedyasaMvedyapada hoya che. ema amAro kahevAno abhiprAya (Azaya) che. ame AvA nizcaya vedyasaMvedyapadavALA kSAyika samyagdaSTi jIvane AzrayIne ja durgatino ayoga kahyo che. ema jANavuM. ' upazama ane kSayopazama samyakatvavALA jIvane paNa A vedyasaMvedyapada avazya Ave ja che. paraMtu te jIvono saMsAra utkRSTathI dezona adhapudgalaparAvarta hoI zake che. patana paNa thAya che. ane mithyAtve jAya to anekavAra durgatimAM paNa jAya che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 71 * yogadRSTi samuccaya 261 darzanasaptakano sarvathA kSaya thayelA kSAyikasamyakatvavALA jIva jeTalI vizuddhivALuM nizcaya vedyasaMvedya pada te jIvone saMbhavatuM nathI. to paNa kALAntare nizcaya vedyasaMvedyapada prApta karAve ja tevA prakAranuM tenA kAraNabhUta vyAvahArika vedyasaMvedyapada upazama ane kSayopazamasamyatvavALA jIvone paNa hoya ja che. ane te kAraNathI "vyAvahArivaM pi tu patalleva rA'kavyavahArathI AveluM evuM paNa A vedyasaMvedyapada sAruM ja che. manohara ja che. ke je kALAntare paNa nizcaya vedyasaMvedyapadane lAvanAra che. paraMtu avedyasaMvedyapada sAruM nathI) ema tava zabdamAM lakhelA patra zabdano artha karavo. jo ke sAyikasamyagdaSTi jIvane AvanArA nizcayavedyasaMvedyapada jevuM A atizaya manohara nathI, to paNa tenuM kAraNa hovAthI kALAntare paNa nakkI naiyika vedyasaMvedyapada apAvanAra ja hovAthI A paNa avazya cArU ja che. manohara ja che. ane vyAvahArika evuM paNa - A vedyasaMvedyapada ja cArU che paraMtu avedyasaMvedyapada cArU nathI (ema bhAvArtha samajavo.). kAraNa ke vyAvahArika evuM paNa A vedyasaMvedyapada Ave chate jo ke karmanI paravazatAthI mithyAtve jIva jAya to te mithyAtvanA kAraNe durgatimAM paNa (anekavAra) jAya che. chatAM prAyaH mAnasika duHkhano abhAva hoya che. jema vajanA taMdula anekavidha agninA yoge paNa pAke nahIM tema A jIvane anekavAra durgatino yoga thavA chatAM bhAvapAkano ayoga che. mananA bhAvo palaTAtA nathI. AkuLa-vyAkuLa thato nathI. tethI ja prathama guNasthAnake javA chatAM paNa dIrghasthiti ane tIvrarasa A jIva bAMdhato nathI. (karmagraMthanA mate dIrghasthiti bAMdhe che paraMtu tIvrarasa bAMdhato nathI. tethI tIvrarasano baMdha na hovAthI dIrghasthitinI paNa kaMI kiMmata nathI) A pramANe nizcaya nayavALuM sAdhyabhUta vedyasaMvedyapada je atizaya manohara che te mAtra sAyikasamyagdaSTi jIvane ja hoya che ane carama pApa pravRtti ane durgatinA ayoganuM amAruM vidhAna tene AzrayIne che. tathA upazama ane kSayopazama samyaktvavALA jIvone AvanArUM evuM tathA nizcaya vedhasaMvedyapadanA sAdhanabhUta-kAraNabhUta evuM vyAvahArika vedhasaMvedyapada je che te paNa manohara ja che. kAraNa ke te dIrdhakALe paNa nizcaya vedyasaMvedyapadanI prApti karAvanAra bane che. paraMtu mAruM punarevAntata thava goDiita toDad puna: prAta: pava evA A vyAvahArika vedyasaMvedyapadathI anya evuM je avedyasaMvedyapada che te to vaLI ekAnta ja amanohara che. avedyasaMvedyapada to koI paNa rIte Atmahitakara nathI. mATe te to sarvathA acAru ja che. mithyAtvadazA ja che. ane durgatino vAraMvAra hetu ja bane che. (1) nizcayanayavALuM vedasaMvedyapada atizaya cAru (sAyikavALAne) (2) vyavahAranayavALuM vedyasaMvedyapada cATa (upazama tathA kSayopazamavALAne) Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 yogadRSTi samuccaya pakSichAyA jalacarapravRtttAbha evuM bhrAnta vedyasaMvedyapada carama yathApravRttakaraNavartI jIvone hoya che. (4) avedyasaMvedyapada ekAnte acAru (mithyAtvIne) A pramANe nizcaya vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI, saMveganI atizayatAthI ane pharIthI durgatino ayoga hovAthI A jIvanI A pApapravRtti carama ja che ema samajavuM. ane te paNa tamalohapadanyAsa jevI ghaNA ja nirvedathI bharelI che. kyAre saMsAramAMthI nIkaLuM? evA bhAvavALI hoya che. 71 yajJAdda-uparanI gAthAnI antima paMktimAM avedhasaMvedyapadane acAru kahevAmAM AvyuM che. tenuM zuM kAraNa che ? te have A gAthAmAM jaNAve che gAthA : 72 avedyasaMvedyapadamapadaM paramArthataH / padaM tu vedyasaMvedyapadameva hi yoginAm // 72 // gAthArtha=avedyasaMvedyapada e paramArthathI apada ja che. kAraNa ke yogImahAtmAone vedyasaMvedyapada ja vAstavika pada tarIke mAnya che. // 72 // 11 paramArthataH TIkA-'"avedhasaMvedyaparamiti' mithyAyAgayasthAnam, ata vAha yathAvasthitavastutattvA'nApAdanAt / "tuM tu" parva punaH saMvedyapatneva'' vakSyamAAnakSAmatvarthayoAvitti ''( yoginAm)' // 725 vivecana :- 'var'' eTale AzayasthAna, manane sthira karavAnuM ThekANuM, paga mUkavAnI jagyA, sukha dekhAvAthI jyAM citta Thare-sthira thAya tene "pada" kahevAya che. je avedyasaMvedyapada che. te mithyAtva avasthAvALuM AzayasthAna che. tethI vAstavika "pada" ja nathI, apada ja che. kAraNake te jIva bhavAbhinaMdI che. pudgala sukhano rasika che. jenuM lakSaNa 76mI gAthAmAM Ave che jhAMjhavAnA jaLamAM jalabuddhi karIne doDanAra haraNa jema doDyA ja kare che. kadApi te sukha pAmatuM nathI, sthira thatuM nathI, tema, mithyArdaSTibhavAbhinandI jIvanuM citta paudgalika vAsanAomAM bhaTakyA ja kare che. asthira ja hoya che. koipaNa vikSita eka sukhanI prAptimAM anekavidha upAdhionA bhArathI citta caMcaLa ja rahyA kare che sadA bhayabhIta ja rahe che. azubha pariNAmothI ja gherAyeluM rahe che. je strInI sAthe aneka raMgarAgathI puruSa rame che, tenI ja sAthe vAMkuM paDatAM athavA anyanI sAthe prema thatAM, athavA viyoga thatAM jIva du:khI du:khI thAya che. je dhanaprAptimAM sukha mAne che te ja dhananI prAptimAM pArAvAra paravazatA, maLyA pachI saMrakSaNamAM vividha 'avata ''veda Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 263 gAthA : 73 ciMtAo, ane nAza thatAM pArAvAra duHkhathI citta sadA AkuLa-vyAkuLa-asthirapaNe bhaTakyA ja kare che. kadApi sthira thatuM nathI. mATe ja tene yogImahAtmAo '"apada" (paga vinAnuM) kahe che kAraNa ke yathAvasthitapaNe (je vastu jema che tevA svarUpe) vastutattvano bodha tyAM thato nathI. mohane vaza madirApAna, vyabhicAra, rAtri-bhojana, abhakSya-bhojana Adi heyane upAdeya mAnIne bhavasukhamAM ja rita kare che. tethI yathAvasthita vastutattvanA bodhanuM anApAdanapaNuM (abhAva) hovAthI te sthAna pAramArthikapaNe pada ja nathI. samyaktvadazAvALuM vedyasaMvedyapada ja yogI mahAtmAone pada tarIke mAnya che. tyAM ja AtmAnuM citta sthira thAya che. paudgalika sukhanI bhrAnti dUra thavAthI, potAnA AtmaguNomAM ja sukhabuddhi thavAthI ane te sukha koi paNa vaDe acaurya-ane anAzya hovAthI nirbhaya thayo chato A jIva potAnA cittane temAM sthira karI zake che. vAstavikapaNe te ja paga mUkavAnuM sthAna hovAthI "pada" kahevAya che. have pachInI 73-74 gAthAmAM jenuM lakSaNa kahevAze evuM vedyasaMvedyapada e ja paramArthathI "pada" kahevAne yogya che. kAraNa ke jyAM sthira ubhA rahevAya, asthiratA na hoya te pada ja pAramArthika pada che. evo par zabdano je anvartha che. te tyAM ja saMbhave che. mATe vedyasaMvedyapada e ja paramArthathI pada che. I72 tathA cA-have tevA prakAranA vedyasaMvedyapadano vyutpattithI artha jaNAve chevedyN saMvedyate yasminnapAyAdinibandhanam / tathA'pravRttibuddhyA'pi, stryAdyAgamavizuddhayA // 73 // = gAthArtha je AzayasthAnamAM vizuddha (nirmaLa) evI AgamanI rIti-nItine anusAre strI Adi (sAMsArika sukhanA hetuo) apAyAdinuM kAraNa che. e pramANe jANavA yogya tattva yathAvasthitapaNe jaNAya che. tathA temAM apravRtti ja karavA jevI che. evI buddhi vaDe paNa jaNAya che. te vedhasaMvedyapada kahevAya che. // 73 // TIkA-'vedyuM'verIIya vastusthityA tathAmAvayozisAmAnyanAvintyAjnyaangraahymiti yo'rthaH, "saMvedyate " - kSayopazamAnurUpaM nizcayabuddhayA vijJAyate, ''yasminvaT''-AzayasthAne iivaziSTamityAda-'' apAyAvinibandhanaM''-narasvatikaarnnm stryAdi, " tathA " tena prakAreNa yena sAmAnyAnuviddhaM " apravRttibuddhayApi" tanupAtAnA zayAbhivavA saMvedyate ''jhyAti'' vedya, ''AgamavizudyA'' zrutAvanItavipryymlyaa, pradhAnamidameva bandhakAraNaM prekSAvatAmapIti stryAdigrahaNam // 73 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 73 vivecana :- vedyasaMvedyapada A zabdamAM pa6 eTale sthAna, AzayanuM sthAna, AtmAnA Azayane (abhiprAyane-pariNAmane-vicArane) rahevAnuM je sthAna te pada kahevAya che. 264 vastusthityA venIya je vastu je rIte jANavA yogya che. te vastu te rIte je AzayamAM jaNAya te vedya kahevAya che. jema ke strI Adi padArtho apAyanA kAraNa svarUpe jANavA yogya che tethI tene te rIte jANavA. apAyAvinivasthanam zabdamAM Ari zabda che. apAya eTale duHkha (naraka-nigodAdi bhavajanya duHkha) ane Avi zabdathI sukha (svarga-mukti vagerenAM sukho.) tathAmAvayozisAmAnyana-tevA prakAranA bhAvayogI (samyagdaSTi) sthirAdi dRSTimAM vartatA jIvo vaDe sAmAnyapaNe nirvikalpaka rIte-yathArthapaNe jANavA yogya je padArtha te vedya kahevAya che. AvA prakAranA vedya=jANavA yogya padArthano potapotAnA kSayopazamane anurUpa nirNayAtmaka buddhipUrvaka anubhava karAya je AzayasthAnamAM, te AzayasthAnane vedyasaMvedyapada kahevAya che. vedya evA padArthonuM kevuM saMvedana thAya? to vizeSaNa Ape che ke strI Adi padArtho apAyanuM (du:khanuM) ane dAna-puNyAdi kAryo svarga AdinuM kAraNa che. A pramANe jemAM jaNAya te Azayane vedyasaMvedyapada kahevAya che. bhAvArtha= apAyAdimAM apAya eTale duHkha ane Adi zabdathI sukha samajavuM. naraka-tiryaMcagatimAM du:kha che. ane deva-manuSyagatimAM sAMsArika sukha che. tathA muktimAM AtmAnA guNonuM sukha che. strI-dhana-ghara vagere apAyanuM kAraNa che. eTale narasiMda gatinuM kAraNa che ane styAdimAM lakhelA Avi zabdathI dAna-puNyAdi apAyAvimAM kahelA mAri zabdathI sukhanuM kAraNa che eTale svarga ane manuSyabhavanuM kAraNa che. A pramANe strI Adi je je padArtho rAga-dveSa karAvavA dvArA du:khadAyI evA narakAdi bhavanuM kAraNa bane che. ane dAna-puNyAdi je je bhAvo zubha adhyavasAya dvArA puNyabaMdha karAvavA vaDe svargAdinuM kAraNa bane che. te te padArthone (vastusthityA-) te te rIte heyane heya rUpe ane upAdeyane upAdaya rUpe tevA prakAranA (sthirAdaSTimAM vartatA) bhAvayogI AtmAo jANe che. anubhave che. heyane heyapaNe ane upAdeyane upAdeyapaNe jANavAnuM kAma koi eka-be bhAvayogI kare che. ane bIjA keTalAka bhAvayogI nathI karatA evuM nathI. eTale ke bhAvayogI sAmAnya mAtra (sarve bhAvayogI AtmAo) graMthibheda karavApUrvaka samyagdarzana pAmelA hovAthI heyane heya ane upAdeyane upAdeyarUpe jANe che. arthAt sarve bhAvayogI strIdhana Adine narakAdinuM kAraNa ane dAna-puNya Adine svarga AdinuM kAraNa jANe che. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 73 yogadaSTi samuccaya 265 ahIM mAvosamAna=padamAM samAsa hovAthI badhA bhAvayogI vaDe=bhAvayogI mAtra vaDe Ama jaNAya che evo artha karavo. vinyajJAnapraDhiAma strI-dhana Adi padArtho amuka apekSAe (rAgAdipUrvaka) bhogavIe to apAyanuM kAraNa bane che. ane amuka apekSAe (rAgAdi vinA bhogavIe to athavA te jIvana saMtoSa khAtara bhogavIe to) apAyanuM kAraNa banatA nathI. evI ja rIte dAna-puNya amuka apekSAe karavAmAM AvyuM hoya to svarganuM kAraNa bane che. ane mAna-pAna ane pratiSThAdi mATe karAyuM hoya to svarganuM kAraNa banatuM nathI. AvA prakAranA judA judA vikalpo (kalpanAo) vinA eka sarakhI rIte strI Adine narakAdinuM kAraNa ane dAna-puNyAdine svargAdinuM kAraNa A sarve bhAvayogI jIvI jANe che. temAM manamAnyA vikalpo doDAvatA nathI. sarpa e prANaghAtaka ja che. viSa e mAraka ja che. sAkara svAdiSTa ja che. amRta e jIvana ApanAra ja che. ityAdimAM vikalpo hotA nathI. tema ahIM heyamAM heyabuddhi ane upAdeyamAM upAdeya buddhi koIpaNa prakAranA vikalpo vinA sarve bhAvayogI (samyagdaSTi) AtmAone ekasarakhI samAna hoya che. kSaropaNanurUpa tevA prakAranA sarve bhAvayogI (samyagdaSTi) AtmAo koipaNa jAtanI manamAnI kalpanA vinA (avikalpakapaNe) strI Adi bhogya vastune heya ane dAna-puNyAdi upAdeya vastune upAdeya rUpe eka sarakhI rIte mAne che. ane jANe che. paraMtu bhogyavastumAM heyatA kema che? ane dAna-puNyAdimAM upAdeyatA kema che? ema tenA viSe sUkSmabodha badhA bhAvayogImAM sarakho hoto nathI. kAraNa ke jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama sarve jIvomAM hInAdhikapaNe varte che. eTale strI Adi bhogya vastu narakAdinuM kAraNa ane dAna-puNyAdi svargAdinuM kAraNa che. ema nirvikalpakapaNe samAnarUpe jANatA hovA chatAM tenA viSayamAM UMDANapUrvaka jJAnaprAptinI bAbatamAM pota-potAnA kSayopazamane anusAre koi sAmAnyapaNe ane koI vizeSapaNe, koI zUlapaNe ane koI sUkSmapaNe, nirNaya karavAvALI buddhi dvArA jANe che. heyamAM heya buddhi ane upAdeyamAM upAdeya buddhi samAna hovA chatAM tenAM kAraNo saMbaMdhI sUkSmabodhamAM kSayopazamane anusAre nirNayAtmaka buddhi dvArA hInAdhika jJAna varte che. | sarve bhAvayogI (samyagdaSTi) AtmAo graMthibheda karavA pUrvaka samyagdarzana pAmelA hovAthI narakAdinA kAraNane narakAdinA kAraNarUpe ane svargAdinA kAraNane svargAdinA kAraNa rUpe jANavAmAM vikalpa vinAnA che. arthAt samAna che. paraMtu tenAM kAraNo saMbaMdhI sUkSmabodhamAM kSayopazamAnusAra hInAvikapaNe jJAna dharAve che. A pramANe je heya che tene heya rUpe ane upAdeya che tene upAdeya rUpe koI paNa jAtanI bIjI kalpanAo karyA Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 yogadRSTi samuccaya gAthA : 73 vinA potAnA kSayopazamane anusAra vastusthiti svarUpe je jANavuM tene vedyasaMvedyapada kahevAya che. samyagdarzananA pratApe paramAtmAnA vacano upara paripUrNa zraddhA hovAnA kAraNe A bhAvayogI AtmAo manamAnyA mithyA vikalpo doDAvatA nathI. prazna :- strI Adi bhogyabhAvo narakAdinuM kAraNa che ane dAna-puNyAdi bhAvo svargAdinuM kAraNa che. evuM saMvedana bhAvayogI mAtrane thAya che. tevA saMvedananuM phaLa teomAM zuM Ave ? AvA jJAnanuM phaLa zuM? uttara :- tathA pravRttivRddhiyApaka sAmAnyathI jema koIpaNa mANasane sarpa e prANaghAtaka che ane viSa e mAraka che evuM jJAna ekadama nAnI bAlyAvasthA oLaMgyA pachI jyAre thAya che. tyAre prANaghAtakatA ane mArakatAnA jJAnathI temAM pravRtti na karavI joIe evA prakAranI apravRttinI buddhivaDe tenuM saMvedana kare che. tevI ja rIte ekadama nAnI bAlyAvasthA svarUpa mithyAvasthA oLaMgyA pachI samyagdarzananA pratApe heyamAM heyabuddhi ane upAdeyamAM upAdeyabuddhi AvavAthI "strI AdinA bhogamAM pravRtti nA karAya" te narakAdi apAyanuM kAraNa che evuM jJAna thAya che. "tadupAvAnatyAgAzayAtmiya'' tethI bhUtakALamAM strI-dhana Adi je je bhogya vastuonuM upAdAna (grahaNa) karyuM che. sukhanuM sAdhana che ema mAnIne svIkAryuM che. teno mAre have tyAga ja karavo joie, evA AzayavALI buddhi dvArA A sarve bhogo apravRtti karavA yogya che. AvA prakAranI apravRttipaNAnI je buddhi thAya che te uparokta saMvedananuM phaLa A jIvomAM Ave che. ahIM pravRttivRddhayApakapadamAM je mafpa zabda che. teno artha ema samajAya che ke strI Adi vedya vastuo apAyanibaMdhana che. eTaluM saMvedana ja mAtra thAya che. ema nahIM paraMtu temAM apravRtti paNa karavA jevI che. tema paNa saMvedana thAya che. "sarpa e prANaghAtaka che" eTaluM jJAnamAtra ja jo thAya ane tyAM apravRtti paNa karavA jevI che evI buddhi jo na thAya to te jJAnano koI artha nathI. tethI A bhogyabhAvo duHkhanuM kAraNa che. evuM saMvedana jema thAya che, tema temAM apravRtti paNa karavI joIe evuM saMvedana paNa tenI sAthe ja thAya che. evo khi no artha karavo saMgata lAge che. heyane heyapaNe jema jANe che. tema je je heyabhAvono bhUtakALamAM sukhanuM sAdhana mAnIne svIkAra karyo hoya teno tyAga karavAnI eTale ke temAM apravRtti karavAnI buddhi paNa thAya che tethI jJAna ane AcaraNA AcaravAnI buddhi ema banne A bhAvayogIne thAya che. evI ja rIte dAna-puNyAdi svargAdinuM kAraNa che. ema jema jaNAya che. tema Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 73 yogadRSTi samuccaya 267 tevA kAryomAM pravRtti paNa karavI joIe evuM saMvedana paNa thAya che. te svayaM samajavuM khAlI khAlI jJAna mAtra ja thAya che. ema nahIM paraMtu tenI apravRtti ke pravRtti rUpa AcaraNA AcaravAnI buddhi paNa thAya che. tathA tenA prakAre yena samajAnuviddha-ghena jenI sAthe sthAti vedya strI-dhana Adi vedyapadArtho je rIte sAmAcA-viddha sAmAnyathI saMbaMdha pAmyA hoya- je vyakti je bhogyanI sAthe sAmAnyapaNe je rIte joDAyo hoya tathA tenA prAkateNe te te prakAre te apAyAdinA nibaMdhanabhUta padArthamAM apravRtti paNa karavI joie, tevuM saMvedana thAya che. A graMthibheda ane samyagdarzana thayA pahelAM A AtmA je je padArthonI sAthe bhogyabhAve jevo joDAyo hoya, jema ke- koie rAjya meLavyuM hoya, koIe aneka strIo sAthe lagna karyuM hoya, koIe eka strI sAthe lagna karyuM hoya. koIe karoDo rUpiyAnI dhanaprApti karI hoya, koIe aneka makAno banAvyAM hoya ane koIe eka makAna banAvyuM hoya, koIe aneka hIrA-mANeka-sonu-rUpuM vasAvyuM hoya ema jeNe sAmAnyapaNe je je bhogyavastunI sAthe jevo saMbaMdha karyo hoya te te AtmAne graMthibheda ane samyagdarzana thayA pachI te te (sAmAnyapaNe potanI sAthe saMbaMdhavALA) vedya evA tyAdi padArtho apAyAdinuM kAraNa che. ema jema jaNAya che tema A padArtho apravRttino viSaya paNa che ja. evI buddhi dvArA manamAM apravRtti bhAvano nirNaya paNa thAya ja che. tethI je je bhAvo grahaNa (prAma) karelA che tenA tyAganA AzayavALI buddhi paNa thAya che. sAmavizuddhayA heyane heya samajI je apravRttinI buddhivaDe ane upAdeyane upAdeya samajI je pravRttinI buddhivaDe saMvedana A bhAvayogIne thAya che te apravRtti ane pravRttivALI buddhi paNa AgamAnusArI nirmaLa hoya che. ane jJAnagarbhita viveka yukta hoya che. eTale ke zratApanI/viparyayamaya zAstrajJAnanA AdhAre dUra karAyo che viparyaya (mithyApaNAno) mala jemAMthI evI vizuddha (nirmaLa) buddhi dvArA jANe che. potAnI matikalpanA pramANe rAga-dveSanI AdhInatAe azuddhabuddhithI jANavAnuM ahIM hotuM nathI. prazna :- sthAnizabdamAM strIno sAkSAt nirdeza karyo ane zeSa dhana-gharaparivArAdine maTi zabdathI samajAvyA. tenuM kAraNa zuM! uttara :- "pradhAnamameva vacaRi BkSAvatA pati vidaU" buddhizALI AtmAone paNa strI ja pradhAnapaNe karmabaMdhanuM kAraNa che. ema jaNAvavA mATe "strI'no sAkSAt nirdeza karyo che. ane dhana-ghara-parivArAdi zeSa sarve baMdhano strInA kAraNe prApta thAya Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 yogadRSTi samuccaya gAthA : 74 che mATe tenA karatAM kaMIka gauNa hovAthI teno maTi zabdathI nirdeza karyo che. jo jJAnI gaNAtA vidvAnone paNa strI ja mukhya baMdhahetu thato hoya to zeSa alpajJa jIvone to te strI mukhya baMdhahetu bane ja. temAM to kahevuM ja zuM ? tathA ghara ane gharanI zeSa sarva bhoga sAmagrI strInA kAraNe maLe che athavA meLavavI paDe che, tethI pradhAnatAe strIno ullekha karyo che. kavie kahyuM che ke- gRti gRhamute, na tu pRdaM gRham I73 tatpadaM sAdhvavasthAnAdbhinnagranthyAdilakSaNam / anvarthayogatastantre vedyasaMvedyamucyate // 74 // gAthArtha = sArI rIte sthira rahetuM hovAthI te (AzayasthAna)ne "pada" kahevAya che. te pada bhinnagraMthI Adi lakSaNavALuM che. tathA vyutpattithI siddha thatA arthano temAM yoga hovAthI yogasaMbaMdhI zAstramAM te padane "vedyasaMvedyapada" kahevAya che. je 74 TIkA - "taniti" pavanatimAzayasthA "sAdhvavAnA" rizvetAtsmygvsthaanen, "bhinnagranthyAdilakSaNaM-bhinnagranthidezaviratisarvaviratirUpam / mitkA-"mansaIyotiH" manvarthona, "tanne" siddhAne "voisaMvemudyate' vedyaM saMvedyate'neneti kRtvA // 74 // vivecana :- te (AzayasthAna)ne pada kahevAya che. A gAthAno pUrvanI 73mI gAthA sAthe saMbaMdha che. 73mI gAthAmAM prin zabda (vA) che yAt paraspara saMbaMdhavALA hoya che. tethI strI Adi bhAvo apAyAdinuM kAraNa che ema je AzayasthAnamAM jaNAya che. tathA zAstrAnusArI nirmaLa evI apravRttinI buddhipUrvaka paNa je AzayasthAnamAM anubhava thAya che. te AzayasthAnane "pada" kahevAya che. ema pUrvanI gAthA sAthe saMbaMdha karIne artha karavo. saMskRta bhASAmAM pad dhAtu che. teno artha ubhA rahevuM. sthira rahevuM, evo thAya che pAt patazrAzayasthAna=A vyutpatti batAvI che. padanakriyA (sthira rahevAnI kriyA) hovAthI AzayasthAnane pada kahevAya che. sAdhvavasthAnA-e zabdathI pano prAyogika artha jaNAvyo che. A AzayasthAna sArI rIte sthira rahetuM hovAthI padanakriyAyukta (sthira rahevAnI kriyAyukta) che mATe huM kahevAya che. A AzayasthAna sArI rIte sthira kema rahe che? teno khulAzo paricchedatyivasthAnera zabdathI karyo che riora eTale bodha-nirNaya, heyano heya tarIke ane upAdeyano upAdeya tarIke nirNayAtmaka bodha thayela hovAthI A AzayasthAna sacca=sArI rIte-dIrdhakALa sudhI avasthAne sthira rahenAra che. mATe A AzayasthAnane padda kahevAya che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 74 koika yAtrika yAtrArthe tIrthasthAnamAM jAya tyAre dharmazALAmAM utare, sagA-vhAlAone maLavA grAmAntara jAya, tyAre sagA-vhAlAnA ghare utare, athavA bhADAnA makAnamAM (gesTa hAusamAM) utare, A badhI jagyAe "A mAruM ghara nathI" "mAre ahIM kAyama rahevAnuM nathI' evo manamAM AzayavizeSa hovAthI mana asthira rahe che. potAnI mAlikInA gharamAM rahetA hoya tevuM TharI ThAma thaine mana sthira thatuM nathI. te ja mANasa jyAre potAnA mAlikInA gharamAM rahevA jAya che tyAre jANe have kAyamI du:kha TaLI gayuM che. zAnti thai gai che. ema samajIne citta Thare che. sthira thAya che. mananI asthiratA dUra thAya che. tevI rIte prathamanI cAra dRSTimAM mithyAtvanA udayanA kAraNe AtmatattvanuM jJAna na hovAthI strI Adi bhogyabhAvone ja upAdeya mAnyA hatA. tethI tenA saMyoga ane viyoga kALe unmAda ane zokAdi dvArA vAraMvAra citta asthira banatuM hatuM. paraMtu A vedyasaMvedyapada kALe heyane heya jANavAthI ane AtmatattvanuM jJAna thavAthI upAdeyane upAdeya jANavAthI strI Adi bhogyabhAvone apAyAdinuM kAraNa samajI apravRttinI buddhithI anubhave che. tethI A AtmAnuM mana AtmatattvamAM (sva-gharamAM) ja jAmavAthI AzayasthAna sArI rIte sthirapaNe rahe che. A pramANe pAramArthika pariccheda (bodha) thavAthI AzayasthAna sArI rIte sthira thAya che. mATe tene "pada" kahevAya che. minnaprathyAvistakSaLa-AvedyasaMvedyapada bhinnagraMthI Adi svarUpa che. bhinnagraMthI zabdathI samyagdaSTi ane Ari zabdathI dezivaratidhara ane sarvaviratidhara AtmAo samajavA. eTale ke A vedyasaMvedyapada samyagdaSTi, dezaviratidhara ane sarvaviratidhara AtmAone hoya che. kAraNa ke je padArtha heya-upAdeya Adi je rUpe che te padArthane pAramArthikapaNe te rUpe samyagdaSTi Adi AtmAo ja anubhave che. tethI A pada bhinnagraMthI Adi (samyagdaSTi-dezavirati ane sarvavirati) svarUpa che. eTale ke tevA AtmAone ja Ave che. 269 prazna :- hrimiAda-bhinnagraMthI Adi traNa prakAranA AtmAone je pada hoya che. tene "vedyasaMvedya" kema kaho cho? uttara H- vedyasaMvedya zabdano je vyutpattisiddha anvartha che teno yoga (saMbaMdha) A traNamAM ghaTato hovAthI tanne yoga saMbaMdhI zAstromAM te padane "vedyasaMvedya" kahevAya che. vyutpattisiddha artha A pramANe che. vedya saMvedyateneneti kRtvAje vastu je svarUpe vedavA yogya=jANavA yogya che. te vastu te svarUpe anubhavAya che jenA vaDe, tethI tenuM nAma "vedyasaMvedya" che. bhinnagraMthI Adi traNa prakAranA AtmAo strI Adi heyabhAvane heya rUpe ane dAna-puNyAdi upAdeyabhAvone upAdeya rUpe jANe che ane te Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 yogadRSTi samuccaya gAthA : 75 rIte anubhave che. tethI teonuM vartana heyamAM apravRttibhAvapUrvakanuM ane upAdeyamAM pravRtti bhAvapUrvakanuM hoya che. A pramANe anvartha ghaTato hovAthI temanA padane vedyasaMvedya kahevAya che. A AzayasthAna sthira thavAthI paramAnaMda pragaTe che. zAstramAM kahyuM che ke tathA ca bhinne durbhede, karmagranthimahAcale / tIkSNena bhAvavajreNa, bahusaMklezakAriNi // 280 // Anando jAyate'tyantaM, tAttviko'sya mahAtmanaH / sadvyAdhyabhibhave yadvad vyAdhitasya mahauSadhAt // 281 // (zrI haribhadrasUrijI kRta yogabindu) A pramANe heyapaNe jANavA yogya vastunuM heyapaNe tathA temAM apravRtti karavI joie evI buddhivaDe je saMvedana (anubhava) thAya. tevA anubhavavALuM je cittaAzayasthAna che. te AzayasthAna anvarNayukta hovAthI "vedyasaMvedyapada" kahevAya che. I74ll tamaivicAda- te vedyasaMvedyapadathI anya evuM je avedyasaMvedyapada che tenuM varNana have samajAve che avedyasaMvedyapadaM, viparItamato matam / bhavAbhinandiviSayaM, samAropasamAkulam // 75 // gAthArtha = A vedyasaMvedyapadathI viparIta evuM je pada te avedyasaMvedyapada yogIo mAne che. te bhavAbhinaMdI jIvone hoya che. ane aneka mithyA-bhramaNAothI bharapUra hoya che. 7pA TIkA "mavedyasaMvedya vipattikartA-vedAraMvedyapAna "ra" mizrama, tathAhi-avedyamavedanIyaM vastusthityA na tathAbhAvayogisAmAnyenApyavikalpakajJAnagrAhya, tathAvidhasamAnapariNAmAnupapatteH / tatsaMvedyate ajJAnAvaraNakSayopazamAnurUpaM nizcayabuddhayopaplavasArayA mRgatRSNodakavajjhAyate yasminpade tattathAvidham / ata evAha "bhavAbhinandiviSayaM" etada, bhavAbhinandI vakSyamANalakSaNaH, "samAropasamAkulamiti''-mithyAtvadoSato'pAyagamanAbhimukhamityarthaH // 5 // vivecana :- uparokta je vedyasaMvedyapada che enAthI je viparIta che te avedyasaMvedyapada kahevAya che. vedyasaMvedyapadamAM tevA prakAranA bhAvayogI (samyagdaSTi) AtmAo jinezvara paramAtmAnA vacano upara paripUrNa zraddhA yukta hovAthI heyane heyapaNe ane upAdeyane upAdeyapaNe samajavAmAM mAnavAmAM ane te pramANe apravRtti tathA pravRtti Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 75 yogadRSTi samuccaya 271 karavApaNuM samAnapaNe jANe che. ane manamAnyA mithyA vikalpo vinAnA jJAna dvArA pAramArthikapaNe vastusvarU5 grahaNa kare che. tevuM adyasaMvedyapadamAM hotuM nathI. vedyamatrIya vedyasaMvedyapadanI jevuM na jaNAya te avedya. arthAt vastusthityA ...jJAnAdi vastusthiti pramANe je na jaNAya eTale ke heya vastu heyapaNe ane upAdeyavastu upAdeyapaNe je jANavI joie tevI jyAM na jaNAya. paraMtu viparIta jaNAya ane tenA ja kAraNe samAnapaNe ane nirvikalpakapaNe na jaNAya, paraMtu bhinna-bhinna rIte ane manamAnyA vikalpo yukta jaNAya te avedyasaMvedyapada kahevAya che. tethI ja tyAM tathA vidyamAnaparimAnupapaQ =tevA prakAranA samAnapariNAmanI anupapatti hoya che. A hakIkata ApaNe kaMIka vistArathI udAharaNa pUrvaka samajIe. mithyAmoha A jIvane viparItadaSTivALo banAve che. jema AMkhamAM pILIyAno roga thayo hoya to zveta vastu zveta hovA chatA paNa pILI dekhAya che tAva Avyo hoya tyAre mIThI vastu mIThI hovA chatAM paNa kaDavI lAge che. koInA upara AntaradveSa hoya to tenA guNo paNa durgaNarUpe jaNAya che. koinA upara zaMkA hoya to tenI svAbhAvika nirdoSa pravRtti paNa doSavALI jaNAya che. A pramANe viparIta jANavAmAM pILIyo tAva AMtaradveSa ane zaMkA Adi doSo kAraNa che. je vastu jevI che te vastu tevA prakAre jANavAmAM A doSo pratibaMdha karanArA che. tevI ja rIte mithyAtvamoha nAmanA bhAvamala rUpa doSanA kAraNe strI-dhana Adi heya vastu heyapaNe ane dAnapuNyAdi dharmAnuSThAno upAdeyapaNe je jANavAM joIe te bhAvo te svarUpe jaNAtA nathI. arthAt viparItapaNe jaNAya che. vedyasaMvedyapadamAM jinezvara paramAtmAnA vacano upara zraddhA hovAthI heya-upAdeyano viveka sarve samyagdaSTione samAnapaNe hato ane bIjA koI vikalpo na hatA. jyAre A aveghasaMvedyapadamAM mithyAtvadoSanA kAraNe heya-upAdeyano yathArthaviveka hoto nathI. viparItabuddhi hoya che tethI dareka mithyAtvIone avedyasaMvedyapadakALe mithyAtvamohanA udayanA kAraNe anya anya darzano upara zraddhA-ruci thavAthI eka eka viSayamAM samAnane badale bhinna-bhinna bodha pravarte che. jema ke Atmatattva upara udAharaNa laIe to koI AtmAne ekAnta nitya ja mAne che. bIjo AtmAne anitya ja mAne che. trIjo AtmAne paMcabhUtAtmaka ja mAne che. cotho sarva AtmAono eka ja AtmA che ema mAne che. pAMcamo AtmAne sarvavyApI mAne che. chaThTho AtmAne zarIra mAtra vyApI mAne che. A pramANe asamAna mAnyatA hoya che ane tenA kAraNe pota-potAnI mAnyatAne siddha karavA jorazorathI tene anusAre vikalpo (tarka) kare che. je satya mAnyatA hoya te to saMdA Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 yogadRSTi samuccaya gAthA : 75 eka hoya paraMtu je mithyA mAnyatA hoya tenA prakAro aneka hoya che. tethI samAna pariNAma A padamAM ghaTato nathI. manamAnyA vikalpo pramANe vastuvyavasthA kare che. ane tarka-vitarko dvArA te vastu-vyavasthAne siddha karavA prayatna kare che. tethI vastusthiti pramANe te padArtha yathArtharUpe jJAnagrAhya thato nathI. tasaMvedane ajJAnIvarakSayopamAnityAdri koIpaNa vastuno bodha-(pariccheda) jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI thAya che. paraMtu mithyAtva mohanIyanA anudayakALe thatA jJAnane (samyajJAnane) ja jJAna kahevAya che ane kSAyopathamikabhAvanuM te jJAna cothA guNaThANAthI bAramA guNaThANA sudhI hoya che. tathA mithyAtvamohanIyanA udayakALe je jJAna thAya che. te jJAna paNa jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI ja thAya che. paraMtu mithyAtvanA udayayukta jJAnane jainazAstromAM ajJAna (arthAt mithyAjJAna) kahevAya che. ahIM ajJAnano artha jJAnAbhAva na karavo, paNa viparIta jJAna evo artha samajavo. te viparIta jJAna e paNa eka prakAranuM jJAna hovAthI jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI ja janya che. chatAM AvA viparIta jJAnane ajJAna kahevAtuM hovAthI tenA AvaraNIyakarmane paNa (jJAnAvaraNIya karma hovA chatAM paNa) ajJAnAvaraNIyakarma kahevAya che. tenA (mithyAtvayukta evA jJAnAvaraNIyakarmanA) kSayopazamathI pragaTa thayeluM A jJAna viparIta jJAna hoya che ke je heya-upAdeyanA vivekathI zUnya hoya che. sau saunI manamAnI mAnyatA pramANe bhinna-bhinna anekaprakAre vastusthitinI kalpanAyukta hoya che. ane mithyA kalpanAone siddha karavA kalpAyelA aneka vikalpothI (kutarkothI) bharapUra hoya che. A avedyasaMvedyapadakALe vastusthiti uMdhI kalpe che. ane tenA kadAgrahane lIdhe te khoTI vastune sAcI TheravavA aneka tarke te jIvo lagAve che. nizcayavRddhayopanivasariyA-tyadvi-annanuM bhojana jIvananuM kAraNa hovA chatAM paNa "viSathI mizrita hoya to" te annabhojana mRtyu Adi upadravAnuM ja kAraNa bane che tevI ja rIte jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazama janya jJAna AtmAno guNa hovAthI upakAraka hovA chatAM mithyAtvanA udayathI mizra hoya che tyAre ajJAna (viparItajJAna) thavAnA kAraNe jema mRgatRSNikAmAM pANI nathI chatAM pANI ja che evI nirNayAtmaka buddhi vaDe doDe che. paraMtu tyAM pANI maLatuM nathI. tRSAccheda thato nathI ane zArIrika parizrama asaMtoSa-udvega Adi upadravo (du:kho)ne ja prApta karAvanAra bane che, tema ahIM paNa heya-upAdeya padArtho jema che tenA karatAM viparIta vastu sthiti jaNAya che. mATe upadravasAravALI (jenAthI pariNAme upadravo-duHkhonI paraMparA ja prApta thAya) evI (viparIta) nirNayavALI buddhi dvArA Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 gAthA : 75 yogadRSTi samuccaya mRgatRSNikAnA udakanI jema manamAnyA vikalpo pramANe ayathArthapaNe vastutattva je padamAM jaNAya che te pada avedyasaMvedyapada kahevAya che. viSa mizrita annane zuddhabhojana samajIne upayoga kare tathA sarpane raju mAnIne grahaNa kare to prANaghAta Adi duHkhonI paraMparA ja Ave che. tevI rIte mithyAjJAna-viparItajJAna e ajJAna hovAnA kAraNe AtmAne ekAnta nitya athavA ekAnta anitya, athavA strI Adi heya bhAvone upAdeya ane dAna-puNyAdi upAdeya bhAvone heya samajIne je je pravRtti kare che te te pravRtti viparIta hovAthI karmabaMdha karAvavA dvArA saMsAra ja vadhAravA svarUpa upadravonI paraMparAnA ja sAravALI che. evI A viparIta nirNaya karAvanArI buddhi dvArA vastutattva viparItapaNe jemAM jaNAya che te avedyasaMvedyapada kahevAya che. mata padvadi-mavAmiviSaya AvA prakAranuM mithyAtvayukta evA jJAnavALuM A avedyasaMvedyapada upadravo ja mAtra ApanArU ane heya-upAdeyanA vivekazUnya hovAthI bhavAbhinandI jIvane hoya che. je jIvo saMsArasukhanA rasika che. jeonI AtmadaSTi khIlI nathI te jIvo heya evA pApakAryone upAdeya samajI Acare che ane pariNAme duHkhonI paraMparA pAme che. bhavAbhinaMdInuM lakSaNa have pachInI 76mI gAthAmAM Ave che. samApasamamiti= tathA mithyAtvayukta evuM viparItajJAnavALuM A avedyasaMvedyapada aneka bhramothI bhareluM che. ane A ja (mithyAtva doSanA) kAraNathI du:khonI paraMparA tarapha gamana karAvavAmAM ja A pada tatpara hoya che. khasanA rogIne khaMjavALa upaDe tyAre tenA pratikAra mATe te rogI jIva khaNe che. paraMtu khaNavAthI roga maTavAne badale vadhe che. ane lohI nIkaLavAthI temaja cAMdA paDavAthI sukhane badale duHkhonI paraMparA ApanAra bane che. chatAM mohanA udayathI jIvane khaNaja khaNavAmAM sukhano bhrama thAya che. mRgatRSNikAmAM jaLa mAnI doDatAM jaLaprApti thavAne badale parizrama, tRSA ane udvega vadhe che. chatAM mohanA udayathI temAM jalabuddhi karI doDe che te bhrama che. evI ja rIte pAMca indriyajanya sukho rAga-dveSAdi dvArA kaSAyone uttejita karatAM chatAM tathA AraMbha-samAraMbha vagere sevavA vaDe tIvrakarmabaMdha karAvanArAM ane pariNAme duHkhonI paraMparA tarapha gamana karAvanArAM hovA chatAM mithyAtvanA udayathI A jIva tevA duHkhadAyI bhAvone paNa sukhadAyI mAne che. mATe mithyAbhramothI bhareluM A pada . pAMca iMdriyomAMnA eka eka iMdriyajanya viSayane bhramathI sukha mAnanArA jIvo paNa aMte mRtyu svarUpa du:kha ja pAmyA che. to jene pAMce pAMca iMdriyonA viSayomAM (sukha na hovA chatAM) sukhano bhrama thayo che. te jIvo to pArAvAra duHkhane pAme je che temAM kaMI zaMkA nathI. zAstramAM kahyuM che keyo. 18 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 yogadRSTi samuccaya pataGgabhRMgamInebhasAraGgA yAnti durdazAm / ekaikendriyadoSAcced duSTaistaiH kiM na paJcabhiH // 55 // (pU. u. zrI yazovijayajI kRta jJAnasArASTaka) pataMgIyuM dIpakanA rUpane jovAmAM cakSunA doSathI, bhamaro kamaLanI sugaMdha suMdhavAmAM ghrANanA doSathI, mAchaluM mAMsanA svAdane mANavA jatAM 2sanAnA doSathI, hAthI hAthaNInI sAthenI kAmavAsanA mANavA jatAM sparzanendriyanA doSathI, ane haraNa saMgItanI surAvali sAMbhaLavAmAM zrotranA doSathI mRtyu pAme che to je manuSya potAnI pAMce iMdriyone paudgalikasukhamAM Asakta kare che te jIvo zuM zuM duHkha na pAme? arthAt duHkhonI paraMparA ja pAme che. gAthA : 76 A pramANe A avedyasaMvedyapada vedyasaMvedyapadathI viparIta jANavuM 75/ mavAminantitakSaNamAha=bhavAbhinaMdI jIvanuM lakSaNa jaNAve che. kSudro lAbharatirdIno, matsarI bhayavAn zaThaH / ajJo bhavAbhinandI, syAnniSphalArambhasaGgataH // 76 // gAthArtha =bhavAbhinaMdI jIva (1) kSudra, (2) lAbharita, (3) dIna, (4) matsarabhAvavALo, (5) bhayabhIta, (6) lucco, (7) ajJAnI, (mUrkha), ane (8) niSphaLa kAryanA AraMbhavALo hoya che. // 76 // "" TIkA ''kSudra: ''-paLa: / '"tAmarati'-vaMdyAzInaH / vIna: '-devAklyaanndrshii / ''mArI''-parajyALavu:sthita: / ''yavAn''nityamItaH / ''zo''-mAyAvI / ''mo'-mUrchA| ''mavAminandrI''-saMsAravaDumAnI ''myA'' devabhUto / '' ''nirakSasakRta: '-sarvatrAtattvAminivezAvitti 576 // TIkAnuvAda :-bhavAbhinandI jIva eTale saMsAranAM sukhomAM ja rasika, bhogasukho ja jene vahAlAM che. pudgalamAM ja jene AnaMda che evo jIva te bhavAbhinaMdI kahevAya che. AvA prakAranA jIvane oLakhavAnAM nIce mujaba 8 lakSaNo che. (1) kSudra :- eTale kRpaNa-lobhI-asAra-tuccha prakRtivALo jIva, kaMjusa, pAmara, kSaNika ane vIjaLInA camakArAnI jema nAzavaMta evAM sAMsArika sukho maLe chate malakAi jai, harSAvezamAM AvI, pAmara-gAMDA mANasanI jema nAcanAro, prApta thayela dhanAdi sAmagrI rakhe cAlI jaze evA bhayathI ghaNI ja mamatAthI sAcavI rAkhanAra, koine damaDI paNa na Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 gAthA : 76 yogadaSTi samuccaya ApanAra, sukhI hovA chatAM na bhogavanAra, viSTAno kIDo jema viSTAmAM ja AnaMda mAne che, tema dhanasaMgrahamAM ja mamatAthI AnaMda mAnanAra, anudAra, chIcharA svabhAvavALo, bhAre kaMjusa A jIva hoya che. () lAbharati - lAbhamAM ja prItivALo, vAgyAzIla-mAMgaNavRttivALo, potAnI pAse ghaNuM hoya to paNa mAMgavAno haka hoya tyAM, athavA mAMgavAthI maLe tema hoya tyAM mAMgavAnuM na cUkanAro, lobhI, jema jema lAbha thAya tema tema adhikAdhika lAbhane ja icchanAro, hajAra maLe tyAre dasa hajAra icchanAra, dasa hajAra maLatA thAya eTale lAkha icchanAra, lAkha maLatA thAya eTale dasa lAkha icchanAra, evI ja rIte adhika-adhika padAdhikAra icchanAra A jIva hoya che. nahI todo vadda jema jema lAbha maLe tema tema adhika vadhAre lobhavALo lAlacu A jIva hoya che. (3) dIna -garIba, bicAro bApaDo, rAMkaDo, haMmezAM potAnuM akalyANa-amaMgaLa ja jonAro, je dhana meLavyuM che te koI laI jaze to mAruM zuM thaze ? caNeluM A ghara paDI jaze to mAruM zuM thaze? A strI-putrAdi mRtyu pAmaze to mAruM zuM thaze? A pramANe sadA akalyANanI ja AzaMkA laIne pharanAro ane tethI ja garIbaDo-lAcAra thaine ja rahenAro, mukhamudrA upara sadA glAnivALo, jANe ghaNA du:khabhArathI dabAyelo hoya tevo. (4) matsara- bIjAnA kalyANane joIne duHkhI thanAro, bIjA mANasanI puNyAi dekhI, sAMsArika sukhanI caDatI dekhI, hRdayamAM baLatarA karanAro, bIjA puruSanAM mAnasanmAna-bahumAna thatAM dekhI dilamAM dAjhanAro, A mANasa caDI gayo ane huM rahI gayo ema duHkhI thanAro, pArakAnI sukhasaMpatti ane guNasaMpatti pratye dveSa rAkhanAro, jANe haiyAmAM ukaLatuM tela reDAyuM hoya tevo baLI baLIne khAkha thanAro, para-puNyaSI ane para-sukhaSI A jIva hoya che. ane te kAraNathI pArakAnI nAnI bhUlane moTI karanAro ane moTA guNane nAno karanAro A jIva hoya che. (5) bhayavAn - sadA bhayabhIta, saMsAranuM sukha ja priya hovAthI tenI prApti mATe anekaprakAranI mAyA-kapaTa-juTha kare che. tethI te mAyA khulI thaze to mAruM zuM thaze? rAjapuruSo-luMTArAo-ke mitro luMTI jaze to, athavA nAza pAmaze to, athavA mArUM ja mRtyu thaI jaze to, mAruM zuM thaze ? ema haMmezAM A loka ane paralokanA bhayathI bharapUra hoya che. bhayAkrAnta hovAthI sadA juThuM bolanAro, juThuM AcaranAro ane mAyAkapaTano bhaMDAra A jIva hoya che. potAnA AtmAmAM rahelI koinAthI na luMTAya evI potAnI bhAvalakSmI potAne jarA paNa dekhAtI nathI. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 yogadRSTi samuccaya gAthA : 76 (6) zaTha - luccAivALo, mAyAvI, kapaTI, thoDuM hoya ane ghaNuM ja dekhADanAro, jagatane chetaranAro, jagatane chetarIne phUlAnAro, jagatanI AMkhomAM dhULa nAMkhI malakAnAro, haiyAmAM juduM ane hoThe juduM ema mana, vacana, ane kAyAnA traNe yogonI bhinnatAvALo, tethI ja yoga-kriyA ane phaLa ema traNeno vaMcaka, dAMbhika A jIva hoya che. () ajJa- ajJAnI-mUrkha-heyane upAdeya ane upAdeyane heya samajanAro, heyaupAdeyanA viveka vinAno, sArAsAra-kartavyAktavyanA bhAra vinAno, yathArtha samajAvIe to paNa na samajanAro ane na samajavAnI ja vRttivALo, ane tethI ja svamatakadAgrahI -AgrahazIla A jIva hoya che. (8) niSphaLAraMbhasaMgata- mAkhaNano arthI jema pANI valove to te prayatnano AraMbha niSphaLa ja che. kAraNa ke pANImAM mAkhaNa che ja nahI, to valovavAthI kyAMthI maLavAnuM hatuM ? tevI rIte bhautika sukho asAra-nAzavaMta-caMcala-aneka upAdhiothI vyApta hovAthI sukha ja nathI, sukhAbhAsa mAtra ja che. to tene meLavavAthI nirdoSa (avyAbAdha) sukha kyAMthI AvavAnuM hatuM ? mATe A saghaLo prayatna pANI valovavA jevo niSphaLa ja che. A jIva kadAgrahI ane avaLI buddhivALo hovAthI sarvatra atattvano ja (mithyAtattvano ja) abhiniveza tene ghaNo hoya che. pote khoTuM karato hoya paraMtu ajJAna ane mithyAtvanA udayathI tene ja sAcuM mAnI (atattvane tattva mAnI) rAcanAro ane abhiniveza (Agraha) rAkhanAro hoya che. paraMtu mithyA kArya grahaNa kareluM hovAthI tenuM phaLa kaMI AvatuM nathI. eTale niSphaLa kAryano AraMbha karanAra A jIva jANavo. AvA prakAranA 8 vizeSaNovALA jIvo bhavAbhinaMdI kahevAya che. teo mohodayathI sadA saMsArarasika, viSayasukhamAM ja AnaMdita, viSTAnA kIDA jevA hoya che. koI koI vakhata teo dharmakaraNI paNa kare che. paraMtu te dharmakaraNInI pAchaLa paNa kevaLa viSayasukhanI rasikatA ja kAma karatI hoya che tethI mohagarbhita vairAgyathI A jIva dharmakaraNI kare che. A pramANe mana-vacana-kAyAnI dharmakAryamAM yoga pravRtti je Acare che te zubha hovAthI puNyabaMdha mAtra ja karAvanArI bane che. paraMtu upayoga zuddhi na hovAthI nirjarA karAvanArI banatI nathI. ane baMdhAyeluM A puNya paNa udayakALa bhogasukha jarUra Ape che, paraMtu te bhoga-sukhone bhogavatI vakhate atizaya Asakti karAvavA dvArA tIvra karmabaMdha karAvavA vaDe apAyanI (duHkhonI) paraMparAne ja vadhAranAra bane che. A avedyasaMvedyapadamAM vartanArA mithyAdaSTi bhavAbhinaMdI jIvo dharmavyApAra rUpa zubhayoga Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 277 pravRttithI bhale puNyabaMdha kare che paraMtu bhoganI ja rasikatA vadhAre hovAthI A puNya bhogasukha ApavA dvArA ane tenA mohathI pApa karma baMdhAvavA dvArA ja samApta thai jAya che. teno anubaMdha (paraMparA) AgaLa vadhe nahI, tethI te puNyAnubaMdhI puNya kahevAtuM nathI. paraMtu pApAnubaMdhI puNya kahevAya che. tathA je pApa baMdhAya che temAM te jIvanI potAnI rasikatA hovAthI anubaMdhavALuM pApa baMdhAya che. je anaMta apAyane ApanAra bane che. puNyanI paraMparA cAlu rahetI nathI ane pApanI paraMparA cAlu rahe che. temAM te jIvano prabaLa moha-mithyAtva-ajJAna-rAga-dveSa e ja kAraNa che. kahyuM che ke gAthA : 77 (pU. u. zrI yazovijayajI kRta dvAtriMzadvAtriMzikA.) yari nAmanuM tata: jimityAha- jo kharekhara Ama ja che. to tethI zuM thAya che! te kahe cheitystprinnaamaanuviddho bodho na sundaraH / tatsaGgAdeva niyamAd, viSasampRktakAnnavat // 77 // pravRttirapi yogasya, vairAgyAnmohagarbhataH / prasUte'pAyajananImuttarAM mohavAsanAm // avedyasaMvedyapade, puNyaM niranubandhakam / bhavAbhinandijantUnAM pApaM syAtsAnubandhakam // gAthArtha viSathI mizrita annanI jevo bhavAbhinaMdI jIvano A pramANe azubha pariNAmathI yukta evo A bodha te azubha pariNAmanA saMgavALo hovAthI ja niyamA suMdara nathI ja. || 77 // = "" TIkA - 'tye'vuM - mavAminapirime sati, abhyAsaparinAmAta, "asatpariNAmAnuviddho bodhaH " sAmAnyena "na sundaraH / kuta ityAha " tatsaGgAdeva" vivakSitAsatpariNAmasambandhAdeva, ''niyamAv''- nimityAda ''viSasavRtAnnavat'' kRti nivarzanamAtram // 77 // TIkAnuvAda :- uparanI 76mI gAthAmAM bhavAbhinaMdI jIvanAM ATha lakSaNo samajAvyAM che AvA prakAranA lakSaNovALo A jIva bhavasukhamAM ja ghaNo AnaMda mAnanAra hovAthI A jIvanA pariNAma (adhyavasAya) sArA nathI ane AvA prakAranA asat (azubha) pariNAmathI anuviddha evo teno zAstrIya bodha paNa (zAstrajJAna paNa) Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 yogadaSTi samuccaya gAthA : 77 sAmAnyathI suMdara nathI. Agamano zAstrIya bodha hovA chatAM paNa te bodha asatpariNAmanA saMganA kAraNathI ja suMdara nathI arthAt niyamAM suMdara nathI ja. prazna : A bhavAbhinaMdI jIvano je bodha che te asatpariNAmanA saMgavALo hovAthI suMdara nathI ema kaho cho tyAM "sAmAnyathI suMdara nathI" ema kema kahyuM che? uttara :- bhavAbhinaMdI jIvano A bodha asatpariNAmathI yukta che, eTale sAmAnyathI sAro nathI. paraMtu vizeSathI kayAreka sAro paNa bane che. jema ke mithyASTi jIvo bhavAbhinaMdI kahevAya che. ane mithyAtvanA udayavALA hovAthI asatpariNAmathI yukta che. tethI teno bodha suMdara kahevAya nahIM, paraMtu A mithyAtvaguNaThANe vartatA jIvo oghadRSTivALA paNa hoya che ane mitrA-tArA-balA-dIprA dRSTirUpa yoganI dRSTivALA paNa hoya che. je oghadRSTivALA che teno bodha suMdara nathI. paraMtu mitrAdi yoganI dRSTivALA jIvono eTale caramayathApravRttAdi karaNamAM vartatA jIvono bodha mithyAtvayukta hovA chatAM paNa mithyAtvanI vizeSa maMdatA hovAthI ane bhAvimAM samyagdarzana AvatAM suMdara bodha banavAno hovAthI tenA kAraNarUpa evA A bodhane kaMika suMdara paNa kahevAya che. mATe "sAmAnyathI" suMdara nathI ema kahela che. sArAMza ke samyaktvAbhimukha evA mithyAtvIno bodha apekSAvizeSe suMdara che. ane gADha mithyAtvAbhimukha evA mithyAtvIno bodha suMdara nathI. ema samajAvavA "sAmAnyathI" zabdano prayoga che. bhAvArtha evo che ke- jamaNavAramAM suMdara pakavAnna banAvyuM hoya, temAM ghaNA mevA, mIThAI ane sArA masAlA nAkhI rasadAra ane caTAkedAra bhojana banAvyuM hoya, adhika ghI-goLa-sAkara Adi nAkhIne atizaya svAdiSTa banAvyuM hoya, paraMtu jo temAM viSanI mizratA karavAmAM AvI hoya athavA thaI gaI hoya, viSano raMga temAM jo lAgI gayo hoya to te tamAma bhojana prANanAzaka banI jAya che. khAvAne mATe yogya rahetuM nathI, pheMkI ja devuM paDe che. pazuone paNa ArogavA yogya rahetuM nathI. kAraNa ke prANaghAtaka che. tevI ja rIte A bhavAbhinaMdI jIvomAM game teTalo AgamazAstrono abhyAsa hoya, viziSTa bodha hoya, vAkapaTutA hoya, samajavA- samajAvavAnI caturAI hoya, paMDitAi ane ghaNI vidvattA hoya, kadAca lokomAM Agamadhara-AgamavettAAgamavizArada ItyAdi bisadAvaliothI biradAvAto hoya to paNa saMsArasukhanI rasikatA rUpa je azubha pariNAma che. te viSatulya che. teno jo saMga thayo hoya to te tamAma bodha bhAvaprANa-ghAtaka hovAthI suMdara nathI. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 279 gAthA : 78 jema sarpa sAkaramizrita dUdhanuM pAna kare to paNa te sarpanI aMdara viSa hovAthI dUdha paNa viSapaNe ja pariNAma pAme che. tevI rIte AvA bhavAbhinaMdI jIvomAM AveluM zAstrIyajJAna-Agamabodha paNa asatpariNAmonI vAsanAthI vAsita thavAnA kAraNe ajJAna rUpe ja bane che. viSatulya ja bane che. ahaMkAra ane mamakAranuM ja kAraNa bane che. tethI ja mithyAtvI jIvo nava pUrvAdino zAstrAbhyAsa kare, mAkhInI pAMkha paNa na dubhAya tevuM cAritra pALe to paNa hRdayamAM bhogasukhanI prIti vizeSa ja hovAthI zarIra ane AtmAnuM pAramArthika bhedajJAna na thavAthI zarIranI ja sukhazIlavRttine poSanArUM A jJAna te ajJAna gaNAya che. ane virati hovA chatAM avirata ja gaNAya che. zubha yoga mAtra hovAthI tajanyapuNyanA udayathI nava traiveyaka sudhI jai zake che. paraMtu bhavabhramaNa aTakatuM nathI. jyAM sudhI bhavAbhinaMdIpaNuM aTakatuM nathI. tyAM sudhI janma-maraNanA pherAmAMthI nIkaLavAnuM banatuM nathI. paradravya-pratyenI prIti ja svabhAvadazAthI vimukha karAvanArI che. tethI e ja mahAviSa che. mahAmithyAtva che. teno saMga ja jJAnAdi guNone paNa mithyA kare che dUSita kare che. mATe AvA azubha pariNAma yukta bodhane niyamA suMdara kahevAto nathI. II77 phalata etadevAha - A pramANe uparokta carcAnuM phaLa zuM AvyuM? te kahe che. etadvanto'ta eveha viparyAsaparA narAH / hitAhitavivekAndhAH khidyante sAmpratekSiNaH // 78 // gAthArtha = A kAraNathI ja ahIM saMsAramAM A avedhasaMvedyapadavALA jIvo viparyAsa parAyaNa hoya che hitAhitanA vivekathI aMdha hoya che. ane mAtra vartamAnakALane ja jonArA teo du:khI thAya che. // 78 // - ?? 44 TIkA - "tatvano''- avedyasaMvedyapavanta: "ata " ArAt, ''rUThThuM'' loke, "viparyAsaparAH ** viparyAptaprathAnA 'nA: 'vimityAda '' ''hitAhitavivekaandhaaH " etadrahitA ityarthaH / ata evAha " khidyante sAmpratekSiNaH " vrtmaanzina: manta kRti // 78 / / vivecana :-"avedhasaMvedyapada' mithyAtva avasthAmAM hoya che. bhavAbhinaMdI jIvone hoya che. bhavano ja rAga hovAthI deha ane dehanAM sukhonI ja buddhi hoya che. ane te sukhonA atizaya rAgane lIdhe "zuddha Atmatattva"nuM lakSya AvatuM ja nathI. paramArtha rucato nathI. A kAraNathI ja AvA manuSyo viparIta buddhivALA kahevAya che. zarIrasukhanA kAraNe ja abhakSya-anaMtakAyAdine paNa bhakSya mAne che. parastrI Adine paNa Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 78 280 y bhogya mAnI te tarapha pravRtti kare che. paradhananuM apaharaNa paNa kare che. corI-jugArazikA2-mAMsAhAra-Adi samasta heya evAM pApone paNa rAcI-macIne kare che. je heya che tene upAdeya mAnyuM che. tathA AtmAne je ahitakArI che tene hitakArI mAnyuM che. je abhakSya ane abhogya che tene bhakSya ane bhogya mAnyuM che e ja "viparyAsabuddhi kahevAya che. AvA prakAranA mohanA udayanA lIdhe ja nityAnitya padArthone kAM to nitya ja athavA kAM to anitya ja mAnI le che. bhinnA-bhinna padArthone kAM to bhinna ja, athavA kAM to abhinna ja mAnI le che. atattvamAM tattvabuddhi kare che. heyane upAdeya ane upAdeyane heya samaje che. ema avedyasaMvedyapadakALe jIvo "viparyAsabuddhi" vALa thAya che. A viparyAsabuddhinA kAraNe ja jIvo hitAhitanA vivekamAM aMdha thAya che. dehamAM ja Atmabuddhi hovAthI dehane je hitakArI hoya te AtmAne (ahitakArI hoya to paNa) hitakArI che ema mAnIne temAM pravRtti kare che. dehAzrita buddhi hovAthI bhakSAbhakSya, peyApeya, bhogyAbhogya, kartavyArtavyano viveka hoto nathI. "A bhava mIThA parabhava koNe dIThA" ema mAnIne sAMpratekSI thaine phakta vartamAna kALanA sukhano ja vicAraka bane che. pUrvabhava ke bhAvi-bhava sarvathA bhUlI jAya che. pApa-puNyano viveka cUkI jAya che. vartamAna kALano saMsAra lIlochama kema rahe ? tenI ja mAtra apekSA rahe che. kadAca dharmakArya kare che to paNa saMsArasukhanI buddhie ja te dharmakAryamAM pravRtti kare che. saMsAranuM sukha pattAMnA mahela jevuM kSaNabhaMgura che. aneka viDaMbanAovALuM che. kaleza-kaMkAsa ane kaDavAzane ja ApanArUM che. chatAM A jIva pANImAM dekhAtA uDatA pakSinA paDachAyAne pakSI mAnI pakaDavA doDanArA jalaca2 jIvanI jema saMsArasukha pAchaLa doDe che. paraMtu vAstavika sukha na maLatAM kheda pAme che. du:khI du:khI thAya che. A rIte avedyasaMvedyapadanA kAraNathI (mithyAtva mohanI tIvratAthI ja) jIvo viparyAsabuddhivALA bane che. ane viparyAsabuddhinA kAraNathI ja hitAhitanA vivekamAM aMdha bane che tathA hitAhitanA vivekamAM aMdha banavAthI ja mAtra sAMpratekSI thayA chatA duHkhI thAya che. viparyAsabuddhi ja A sarva duHkhanuM mUlakAraNa che. jyAM du:khamAtra ja che. tyAM A jIva mithyAtva mohanA udayathI viparyAsabuddhinA kAraNe sukhabuddhi kare che. eTale ja sAcA sukhanI prAptino upAya hAthamAMthI chUTI jAya che. ane sukhAbhAsa rUpa du:khanI ja prApti thAya tevI pravRtti Adare che. saMsAramAM game teTaluM pAMca iMdriyajanya sukha hoya to paNa janma-jarA-maraNAdinAM duHkho pratyekane che ja, ane te atizaya dAruNavipAkavALAM che. mATe ja saMsAra duHkhonI khANa jJAnIoe kahyo che paraMtu viparyAsabuddhine lIdhe avedyasaMvedyapadavALA jIvo hitAhitanA vivekamAM aMdha banyA hovAthI temAM sukhabuddhi kare che ane tenI pAchaLa Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 79 yogadRSTi samuccaya 281 doDadhAma kare che racyA-pacyA rahe che. A ja avedyasaMvedyapadano prabhAva che. A pramANe avedyasaMvedyapadanA prabhAvathI viparIta buddhi thAya che viparIta buddhithI vivekAndha bane che. ane vivekAnya banavAthI mAtra (sAmpratekSI) vartamAnane ja jonArA thAya che. ane tethI ja saMsAramAM kheda pAme che. ema paraspara kArya-kAraNabhAva che. (78 tathA ca= te ja vAta vadhAre spaSTa kare che. banma-mRtyu-gara-vyAdhi-ro zopikRtam | vIkSamANA api bhavaM, nodavijante'timohataH // 79 // gAthArtha = janma-mRtyu-jarA-vyAdhi-roga ane zoka vagere du:khothI upadravavALA evA A saMsArane sAkSAt dekhavA chatAM paNa jIvo atizaya mohane lIdhe udvega pAmatA nathI. te 79o TIkA -"mana" prAdurbhAvanakSavi, "y:' - prAciA dvipa , "gara'' vayohAtmiLA, dhaSThAtnikSa: "m'vizvazAMti,zo: phaviyotino manovije, "mati" zat praNAiirapradaH I fma "kuta'' thata "lakSamAT '' pattoDa sattaH "avaM' saMsAra, navinatteiita prama:, "timohato" toritti | 71 vivecana :-avedyasaMvedyapadanA prabhAvathI (mithyAtvamohanI tIvratAthI) ja A saMsAra anekavidha duHkhothI bharelo che chatAM jIvane tyAM viparyAya buddhi thAya che. ane janmamaraNa Adi duHkhothI bharelo saMsAra dekhavA chatAM paNa duHkhamAM sukhabuddhi thavA rUpa viparIta buddhinA kAraNe udga pAmato nathI. ulaTuM madhubindunA dRSTAntathI sukha mAnIne hoMze hoMze pravarte che. ane kALAntare mahAduHkhI thAya che. prazna :- saMsAramAM dhananuM sukha, strInuM sukha, bhojananuM sukha, nATaka-sInemA jovAnuM sukha, parivAranuM sukha, ema paudgalika sukha hovA chatAM sukha nathI ane duHkhonI ja khANa che ema kema kaho cho ? uttara :- uparokta indriyajanya sukho (1) kSaNabhaMgura che. (2) vikAra-vAsanA utpanna karanArAM che. (3) ane upAdhiothI bharelAM che. (4) niyamA viyogavALAM che. (5) viyogakALe duHkha ja sarajanArAM che. (6) temanA taraphathI pratikULatA na AvI hoya tyAM sudhI ja madha jevAM lAganArAM che. (7) prAptimAM-bhogamAM ane viyogamAM apAra duHkha ApanAra che. A pramANe indriyajanya sukho e pAramArthika sukha nathI. chatAM dhAro ke te indriyajanya sukho e sukho che. to paNa janma-mRtyujarA-vyAdhi Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 yogadRSTi samuccaya gAthA : 79 roga-zoka ane bhayanAM duHkhothI bharelAM te sukho che. mATe A saMsAra duHkhothI bharelo che. te vistArathI kaMIka ApaNe joie. (1) dhanasukha-strIsukha-bhojananuM sukha vagere game teTaluM sukha maLyuM hoya to paNa pattAMnA mahelanI jema, vIjaLInA camakArAnI jema kSaNabhaMgura che. ekAda dazakAmAM ja paristhiti palaTo khAtI dekhAya che. karoDapati mANasa paNa roDapati thatA ane pariNIta jIvo vidhura ke vidhavA rUpe thatA najare dekhAya che. lakSmI to nAtaruM karanArI nAra jevI che. jyAre cAlI jAya te kaMI kahevAya nahIM. vAMkuM paDatAM strI paNa vimukha thatI, risAtI, piyara cAlI jatI saMsAramAM jaNAya che. akALe mRtyu pAmatI paNa jaNAya che. mATe saMsAranuM sarvasukha kSaNabhaMgura che nAzavaMta che. ane nAzakAle paNa vadhAre duHkha ApanAra che. (2) dhanAdinAM sukho vadhArene vadhAre vikAra-vAsanA karanArAM che. agnimAM jema jema iMdhaNa nAkho tema tema agninI bhUkha vadhe che. kadApi te agni tRpta thato nathI. tema A sukho game teTalAM bhogavIe to paNa tenI vAsanA vadhatI ja jAya che. kadApi A jIva tenAthI tRpta thato nathI. hajAra rUpiyAno mAlika hoya tyAre lakhapatipaNuM, lakhapati thAya tyAre karoDapatipaNuM ema anukrame rAjApaNuM-cakravartIpaNuM-indrapaNuM mAgyA ja kare che. lAbha thAya tema lobha vadhe che. sadA atRpta thayo chato duHkhI ja thAya che. (3) dhananAM sukho prApta karavAmAM atizaya paravazatA-meNAM-ToNAM-ThapakA sahana karavA ja paDe che. dhaMdhAmAM hoDa karavI paDe che. sAhasa karavuM ja paDe che. jo niSphaLa jAya to prAptadhana paNa cAlyuM jatAM vAra lAgatI nathI. strIsukha paNa svabhAvano meLa Avavo, vaphAdArapaNe vartavuM. gharanI javAbadArIo samajavI, saMtAnonuM saMskArapUrvaka uzkeraNa karavuM. vagere atizaya upAdhiothI bharapUra bhareluM che. eTale ja koI koI vakhata A sukha vipharelI vAghaNa jevuM duHkharUpa paNa bane che. mATe vAstavika sukha nathI. (4) ghaNI ghaNI muzkelIo veThIne meLaveluM dhanasukha ke strIsukha akALe-anavasare cAlyuM jatuM jovAya che. ane avazya viyoga pAmanArUM ja che. jyAre viyoga thAya che tyAre asahya duHkhadAyI thAya che. dhanavAnuM dazAmAM je rItanI raheNI-karaNI goThavAI hoya te raheNI-karaNI dhana cAlyuM jatAM calAvavI bhAre paDI jAya che. strIno viyoga thatAM saMtAnonI sAcavaNI ane gharamAM ekalavAyuM jIvana mahAduHkhadAyI banI jAya che. (5) uparokta sukhamAM viyogakALe jIva gAMDo-paravaza-lAcAra ane dIna thato najare dekhAya che. viyoganA duHkhathI AkuLa-vyAkuLa thatA jIvo ApaghAta sudhInA paNa pagalAM bhare che. ane te vakhate saMsAra khAro jhera jevo ane asAra-tuccha dekhAya che. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 79 yogadRSTi samuccaya 283 (6) dhana-strI-parivArAdi taraphathI jyAM sudhI pratikULatAo na AvI hoya tyAM sudhI ja te sukhadAyI lAge che. dhIreluM dhana pAchuM na Ave tyAre tathA dhananI khAtara bhAI-bhAI vacce, pati-patnI vacce, pitA-putra vacce jyAre kaleza-kaMkAsa-kaDavAsa ane moTo kajIyo thAya tyAre ja khyAla Ave che ke dhanasukha paNa duHkhadAyI che. strI taraphathI paNa jyAM sudhI tene vAkuM na paDyuM hoya tyAM sudhI ja sukha lAge che. jyAre mana risAyuM hoya, sAmAboluM pAtra hoya, parapuruSanA premavALuM pAtra hoya, piyarapakSanA pakSapAtavALuM pAtra hoya, juThA boluM, kajIyAkhora pAtra hoya tyAre te sukha paNa duHkhamaya ja bhAse che. e ja pramANe strI jIvane AzrayI puruSanuM sukha paNa duHkhadAyI ja che. () dhana ane strI AdinI prAptimAM paNa ghaNI ja muzkelIo veThavI paDe che te paNa saphaLa thAya athavA na paNa thAya, tathA maLavA chatAM kayAre cAlI jaze teno satata bhaya rahe che. rAjupuruSo, luMTArAo, snehIo mAgaze, teno bhaya satata rahyA kare che. strIbhogathI zaktinI hAni ane nirmAlyatA Adi duHkho paNa thAya che. tathA aMte viyogakAle jhUrI jhUrIne maravAnuM duHkha paNa Ave che. ema saMsAra duHkhonI khANamAtra ja che. chatAM mAnI lo ke dhanasukha-strIsukha-parivArasukha Adi sukho madhubindunI jema kSaNamAtra sukha ApanAra bane to paNa janma-mRtyu-jarAnAM duHkho to ubhAM ja che. A duHkhothI koI bacI zakatuM ja nathI. game teTaluM dhana hoya ke AjJAMkita-rUpavatI bhAryA Adi parivAra hoya paNa janma-maraNAdinA duHkhomAMthI koI bacAvI zakatuM nathI. koi rokI zakatuM nathI. mATe paNa A saMsAra duHkhonI ja khANa che. janma-maraNAdinuM duHkha A pramANe che (1) nma-eTale prAdurbhAva thavo, pragaTa thavuM, pUrvabhavathI navA bhavarUpe rUpAntara mAtra thavuM te janma, nava mAsa Adi kALa pramANa maLa-mUtra Adi dugaMdhamaya padArthonI vacce zarIrane saMkocIne, aNabolyA, uMdhA mastake lapAI rahevuM. te keTaluM duHkha? tathA janmyA eTale maraNa-jarA-roga-: nakkI Ave ja, eTale te janma aneka duHkhono bhAra paNa sAthe leto ja Ave ke bAlyAvasthAmAM spaSTa samajavAnI zaktino abhAva bhUkha-tRSAnuM vedana, rogAdi thayA hoya to paNa vyakta na karI zakAya tevI kAramI paristhiti. A rIte janma e paNa duHkhadAyI ja che. (2) mRtyu- eTale indriya-zvAsa-AyuSya Adi prApta thayelA dravya-prANono viyoga zarIranA eke eka pradezanI sAthe AtmAnA eke eka pradezo je otaprota-tanmayaekAMgIbhAvapaNe vyApyA che te sarvano tenAthI viyoga thatAM temAMthI nikaLatAM je vedanA thAya che, te to je sahe tene ja khabara paDe. asahyavedanA hoya che. tathA bahu ja Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 yogadaSTi samuccaya gAthA : 79 prayatnapUrvaka prApta karelI dhana-ghara-ane rAcaracIlAnI sAmagrIne tathA premanA paramapAtra tulya strI Adi parivArane sadAne mATe tyajIne jatA jIvane je viyoganI vedanA thAya che. te zabdothI avarNanIya che. sAmAnyathI be-cAra mAsa ke varSa mATe paradeza jatA loko paNa strI Adi parivArano viyoga sahI zakatA nathI, to A to sadA kALa mATeno viyoga, te vakhate keTaluM duHkha ? je duHkha zabdothI avAcya hoya che. (3) jarA- eTale vayohAni-uMmara ochI thatI javI, te sAMsArika dRSTie jema vaya vadhatI jAya che tema sattAgata Ayu ghaTatuM jAya che tethI pAramArthika dRSTie uMmara ochI thatAM jyAre jyAre ghaDapaNa Ave che tyAre tyAre AMkha-kAna-paga vagere zarIranA bhAgo thAke chate sAMbhaLavAmAM paravazatA, jovAmAM paravazatA, cAlavAmAM paravazatA, dIna ane lAcAra paristhiti thaI jAya che. zarIra paNa karacalIovALuM nisteja-nirmAlya ane zobhA vinAnuM thaI jAya che maLa-mUtra-lIMTa-dhUka-gaLaphA Adi paNa vadhe che. anyane paNa sUga caDe tevI paristhiti thAya che. meNAM-ToNAM sAMbhaLavAM paDe tevI paNa zarIranI paristhiti thaI jAya che. mATe A avasthA paNa duHkhothI ja bharelI che ane darekane jarA nakkI Ave che. (4) vyAdhi- kuSTa=koDha vagere mahAbhayaMkara dardI. koDha-TIbI-kensara, lakavA, hemareja, hArTaphela, kIDanInuM phela thavuM, jalodara roga thavo. A badhA rAjarogo saMsAramAM jIvone Ave ja che. najaronajara dekhAya che. tenAthI jIvanabhara pIDA pAmatA, maravAne ja icchatA, deha e ja jene duHkha rUpa lAge evA jIvo dInamaya dazAvALA dekhAya che. (pa) roga- eTale vizUcikA Adi AtaMka, ajIraNa thavuM. mala jAmI javA, peTamAM gAMTha thavI, lohInuM jAma thavuM. thaMbhI javuM. zvAsa- kaphanuM darda thavuM. ityAdi vizucikA=eTale rAjaroganI apekSAe laghurogo ke jenAthI zarIranI apavitratA thAya teno je AtaMka (eTale pIDA). te paNa duHkhamaya ja che. zarIramAM A rogo jayAM sudhI AvyA nathI tyAM sudhI ja saMsAra mITho madha jevo lAge che. jyAre zarIramAM uparanA rAjarogo ke laghurogo vyApe che tyAre A saMsAra du:khamaya che ema avazya bhAna thAya che. jo dararoja be-cAra kalAka paNa davAkhAnAmAM dardIone jovAmAM Ave to paNa saMsAranI asAratA AtmArthI jIvane jarUra samajAya. (6) zoka - managamatI iSTavastunA viyogathI thayelo manano je vikAra, tathA aNagamatI aniSTa vastunA saMyogathI thayelo je manano vikAra te zoka. jema yuvAvasthAmAM ja patIno viyoga, putrano viyoga, dhanano viyoga, kIrtino viyoga, kuTuMbano viyoga, A sarva zoka upajAvanArAM che. tevI ja rIte aniSTano saMyoga, kalaMkanI prApti, zatrunuM Agamana, cora-lUMTArAnuM Agamana, sarpa-siMhAdino saMyoga A paNa vedanA ApavA dvArA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 80 yogadaSTi samuccaya 285 zoka utpanna karanAra che. ISTaviyoga ane aniSTasaMyoga e zokajanaka che. tathA Adi zabdathI prahAdibhUta -preta - vaLage, bIvarAve tenuM duHkha athavA grahadazA viparIta cAlatI hoya tenuM duHkha, ema A saMsAra aneka prakAranA duHkhothI ja bharelo che. A rIte AvA prakAranAM asahya-aparimita-apAra duHkhothI upadrava pAmatA -kadarthanA pAmatApIDAtA evA A saMsArane (bhavane) najaronajara sAkSAt dekhavA chatAM paNa ane ghareghare, judA-judA prakAranI duHkhonI Aga lAgelI najaronajara dekhAvA chatAM paNa jIvo (mammA zabda ahIM pUrvAparanA prasaMgathI jANI levo) mA A saMsArathI udvega pAmatA nathI. tenuM kAraNa e ja che ke teone A saMsArano (saMsArasukhano) atizaya moha che. mohanA kAraNe ja (avedyasaMvedyapadanA prabhAve ja) A viparyAyabuddhi thaI che. najara sanmukha duHkhono bhAra dekhAvA chatAM paNa sukhano bhrama thAya che. A ja bhavAbhinaMdI jIvanuM lakSaNa che. duHkhamAM sukhabuddhi karavI, heyane upAdeya mAnavuM. ane temAM ja jIvana hoMze hoMze samApta karavuM. tenI pAchaLa ja doDavuM. bhUtakALa ane bhAvikALanA bhavothI janya duHkhane sarvathA bhUlI javuM, mAtra vartamAnakALanA ja sukhanA (sukhAbhAsanA) ja arthI thavuM. A bhavAbhinaMdI jIvanuM svarUpa che. atizaya tIvramohanA kAraNe je vivekAdhatA che te ja avedyasaMvedyapada che. / 79o. tathA vApINAM vimityada- tethI A bhavAbhinaMdI jIvone zuM hoya che! te kahe che. kukRtyaM kRtyamAbhAti, kRtyaM cAkRtyavatsadA / duHkhe sukhadhiyAkRSTAH, kacchUkaNDUyakAdivat // 80 // gAthArtha = adyasaMvedyapadamAM vartatA bhavAbhinaMdI evA A jIvone sadA kukRtya e kRtya lAge che. ane kRtya e akRtya jevuM lAge che. tathA khasanA rogavALAne khaNajanI buddhinI jema haMmezAM duHkhamAM sukha buddhi vaDe AkarSAyelA hoya che. || 80I. TIkA - " ''pratipAtAmahi kRtyamAmati" mohita, kRtya vArdisADanArabbAri a "satyavatsA''smati modAva !" du:'' samArabhAtI "suUMdhiyA'. suuvutyi-"18 : mArSitA vilityAra "kacchU-kaNDUyakAdivat" kacchU-pAmA tasyAH kaNDUyakA:-kaNDUyanta iti kaNDUyakAH, AdizabdAtkRmipratudyamAnAgnisevakakuSThiparigrahaH // 80 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 yogadaSTi samuccaya gAthA : 80 TIkAnuvAda - avedyasaMvedyapada kAle atizaya gADha tIvra mohanA udayanA kAraNe bhavAbhinaMdI jIvonI paristhiti kevI hoya che? te samajAve che ke prANAtipAta ane AraMbha-samAraMbha vagere je je duSkRtya che te te A jIvone kRtya lAge che. ane ahiMsA tathA anAraMbhAdi je kRtya che. te A jIvone akRtya lAge che. banne sthAne moha e ja prabaLa kAraNa che. prANAtipAta eTale hiMsA ane Adi zabdathI mRSAvAda, adattAdAna vagere aDhAre pApasthAnako je karma baMdhAvanAra hovAthI duSkRtya tarIke prasiddha che. te A jIvane kRtya tarIke lAge che. AvI avaLI buddhi hovAthI viparyAsane lIdhe ja temAM yathAyogya tarka lagAve che. hiMsA vinAnuM to saMsAramAM jIvana ja nathI, hiMsA to AcaravI ja paDe che. pachI ekendriyanI hiMsA karo ke paMcendriyanI hiMsA karo, bannemAM jIvadravya samAna ja che. hAthI AdinI hatyAmAM eka ja jIva mare che. vanaspatinI hatyAmAM agaNita jIvo mare che. AvA khoTA tarka lagAve che. juThuM na bolIe to jIvana ja na jIvAya, luccAnI sAme luccAI na karIe to mAra ja khAvo paDe, prANasaMkaTa ke sarvadhanApaharaNakAle bolAyeluM asatya te asatya nathI, strIsevana jo karavAmAM na Ave to saMtAnotpatti ja na thAya, jo ema thAya to saMsAra ja samApta thaI jAya, zarIramAM jAgelI vAsanAne jo te kAle bhogavavAne badale dabAvavAmAM Ave to AkuLa-vyAkuLatA-duHkha-arati udvega ane zArIrika rogonI utpatti thAya. AvA AvA aneka kutarko lagAvIne akRtyane kRtya samaje che ane lokomAM samajAve che. tevI ja rIte ahiMsA- ane anAraMbhAdi kRtyane akRtya jevuM samaje che. jo sarvatra ahiMsA ja rAkhIe to nirmAlya ja thaI javAya, loko paNa ApaNane durbala ja mAne, zatru loko caDI bese, sarvatra nukazAna ja veThavuM paDe. ahiMsA e to nirmAlya mANasono dharma che. ityAdi yathAyogya kutarko lagAvIne kRtyane akRtyanI jevuM samaje che ane samajAve che. kaccha eTale pAmAno (khasano) roga, tene je khaNanArA te kachUkaMDUyaka, tenI jema ane Adi zabdathI kIDAthI pIDAtA ane tenA nivAraNa mATe agninA tApane sevanArA koDha rogavALA puruSanI jema saMraMbha-samAraMbha ane AraMbhAdi rUpa duHkhamAM sukha buddhi thavA dvArA AkarSAyelA jIvo du:khamAM ja pravRtti kare che. ane duHkha ja pAme che. sArAMza ke pAmAnA (khasanA) rogavALo puruSa khasanA roganI khaNaja jyAre upaDe che. tyAre atizaya khaNato chato potAne te vakhate sukhI mAne che. paraMtu khaNaja khaNavAthI khasa maTatI nathI paNa vadhe ja che. ane kALAntare punaH paNa khaNaja Ave Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 80-81 yogadRSTi samuccaya 287 ja che. lohI nIkaLe che. cAMdAM paDe che. pIDA paNa thAya che. paraMtu AvA prakAranA duHkhamAM paNa mohathI te jIvane sukhabuddhi thAya che. tathA koDhanA rogIne roganA atizayathI zarIramAM kIDA paDe che. te kIDAthI pIDAto rogI agnino tApa levA icche che paraMtu tenAthI teno roga ke roganI pIDA ghaTatI nathI ke jatI rahetI nathI. balka vadhe che. tevI rIte sabhAraMbhAdimAM hiMsA-juTha-corI-maithuna-parigrahAdimAM sukhabuddhithI AkarSAyelo A jIva pravRtti kare che. paraMtu duHkha ja pAme che. pApa karavAnI icchA thavI te saMraMbha, pApakarma karavAnAM sAdhano bhegAM karI pApakarma karavAnI taiyArI karavI te samAraMbha ane pApakarmanuM kArya karavuM te AraMbha jANavo. AkuLa-vyAkuLatA-azAnti-bhayabhItatA-e duHkha che. hiMsAdimAM vartanAro jIva aparAdhI che. gunegAra che tethI sadA AkuLa-vyAkuLa ja rahe che. cittanI azAnti ja varte che. ane anya taraphathI sadA bhayAkula hoya che. chatAM sukhabuddhi karIne pravarte che. paraMtu rasto khoTo hovAthI aMte duHkha ja pAme che. viSane amRtanI buddhie pIvAmAM Ave to mRtyunuM duHkha na Ave ema nahIM, paNa Ave ja che. kAraNa ke viSa e atte viSa svarUpa ja che sarpane raju mAnIne pakaDavAmAM Ave to paNa (manamAM rAkhelI rajupaNAnI miththAbuddhi tyAM kAma AvatI nathI paraMtu) mRtyu thAya ja che. kAraNa ke sarpa e sarpa svarUpa ja che. ema sukhabuddhi rAkhIne du:khajanaka pApakAryamAM pravRtti karIe to paNa pApajanaka pravRtti te pApasvarUpa hovAthI jIvane duHkha Ape ja che. khoTA rastAmAM sAcA rastAnI buddhi karIe tethI kaMI sAcA rastAnuM phaLa prApta thatuM nathI. khoTA rUpIyAmAM sAcA rUpIyAnI buddhi karIne bajAramAM kharIdI karavA jaie to kaMI phaLa maLe nahIM. pIttaLanA TUkaDAmAM suvarNanI buddhi karIne suvarNapaNe vecavA jaie to temAM suvarNabuddhi hovA chatAM suvarNapaNAnuM phaLa prApta thatuM nathI. tema ahIM A jIva khoTe raste varte che tethI niyamA bhavAntaramAM naraka-nigodanAM duHkho ja pAme che ane kheda ja pAme che. 80 amuvArtha spaSTayannAda-A ja arthane vadhAre spaSTa karatAM kahe che ke yathA kaNDUyaneSveSAM, dhIrna kacchUnivartane / bhogAGgeSu tathaiteSAM, na tadicchAparikSaye // 81 // gAthArtha = khasanA rogavALA A jIvone jema khaNavAnA sAdhanomAM ane tenA dvArA khaNavAmAM buddhi varte che paraMtu khasano roga dUra karavAmAM tevI icchA Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 yogadRSTi samuccaya gAthA : 81 vartatI nathI, tevI ja rIte A bhavAbhinaMdI jIvone paNa bhoganA sAdhanabhUta (viSayo)mAM ja icchA varte che. paraMtu te bhogonI icchAnA nAzamAM buddhi thatI nathI. (hotI nathI.) | 81/ TIkA-vavidhatUro hUyanAtirikSanarasthi sitAkssitinivaasaatkthnycidnvaapttRnnknndduuvinodksy bhikSApuTikAdyairgRhItatRNapUlakena vaidyapathikena darzanaM babhUva / sa tena tRNamekaM yAcito, dattaM cAnena tattasmai / parituSTau'sau hRdayena, cintitaM ca sasantoSaM "aho dhanyaH khalyayaM yasyaitAvanti kaNDUyanAni" puSTazca sa kva khalvetAnyevamatiprabhUtAnyavApyante ! tenoktamlATadezAdau, prayojanaM kiJca tavaibhiH ! tenoktaM kacchUkaNDUvinodanam / pathika Aha-yadyevaM, tataH kimebhiH! kacchUmeva te saptarAtreNApanayAmi "kurUpayogaM triphalAyAH" sa punarAha-kacchvapagame kaNDUvinodAbhAve kiM phalaM jIvitasya tadalaM triphalayA, kvaitAnyavApyanta ityetadeva kathaya iti zlokagarbhArthaH / vivecana :- A zlokamAM kahelA arthane samajAvavA graMthakAra maharSi TIkAmAM prathama eka udAharaNa Ape che. A udAharaNa samajAvyA pachI tenA pramANe upameyane samajAvavA akSaragamanikA (zlokamAM kahelA akSarono-padono bhAvArtha) samajAvAze. prathama udAharaNa A pramANe che. retI ghaNI che je dezamAM evA koI dezamAM eka puruSa vase che. tene banne hAthe-page athavA AkhA zarIre khasano roga thayo che. A roganA kAraNe zarIramAM vAraMvAra khaMjavALa-khaNavAnI caLa upaDe che. retIbahula dezamAM A puruSa vasato hovAthI khaNavA mATenA sAdhana rUpe taNakhalAM (eTale ke tevA prakAranA nAnA nAnA kASThanA TukaDA arthAt tRNa) tene potAnA dezamAM bahu maLatAM nathI. kadAca koIka vakhata becAra taNakhalAM (kASThakhaMDa) potAnA dezamAM kayAMyathI maLI jAya to te tenAthI ghaNuM kharuM khaNavAnuM kAma karI le che. tethI tene khabara che ke taNakhalAthI khaNavAnuM kAma sulabha thAya che. AvAM taNakhalAM na maLavAthI potAnA hAthamAM vRddhi pAmelA nakhathI ja zarIramAM yathAsthAne vAraMvAra khaNyA ja kare che. nakha sadA potAnI pAse hovAthI ane khaMjavALano atireka hovAthI vAraMvAra khaNyA kare che. jethI nakho paNa ghasAI gayA che. buDhA thaI gayA che. rahyA nathI. AvA prakAranA ( vad) koika (vahUci ) khasanA rogavALA puruSane (vahUnitire ) khaMjavALa-caLanA atirekathI (vAraMvAra satata khaNavA vaDe) (parikSInAtha) ghasAI gayA che nakho Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 81 yogadRSTi samuccaya 289 jenA evA ane (sitAnivAsI) retIvALA dezamAM raheto hovAthI (navAha) nathI prApta thayo (tRM) taNakhalA dvArA (indu) khaNavAno (vinohya) vinoda-AnaMda jene evA puruSane (mikSApuTiva) bhikSA mAMgavA mATenA poTalA AdinI sAthe (gRhItatupUtrana) grahaNa karyo che tRNano moTo pULo jeNe evA (laidAtha) rogane maTADanArA evA vaidyarAja pathikanI sAthe (varNana vamUva) darzana thayuM. bhikSA mAMgavA mATenA potAnA poTalAnI sAthe tRNano pULo jeNe bAMdhelo che evA dUrathI AvatA koI vaidyamusApharanuM khasanA rogIne darzana thayuM. ahIM dirghaH padamAM je tRtIyAvibhakti che te sada nA arthamAM jo laie to khetaramAM gayela kheDUta bhAtuM rAkhavAnAM vAsaNo sAthe tRNanA pULA khetaramAMthI bAMdhIne lAve che. tenuM darzana thayuM. evo artha nIkaLe che ane puTiarda: padamAM jo karaNamAM tRtIyA laIe to bhojana mATenAM je je mATInA banAvelAM vAsaNo hoya che te banAvI bajAramAM vecIne tenA AvelA paisA dvArA bajAramAMthI jeNe tRNapuMja grahaNa karyo che. evA musApharanuM darzana thayuM. ema paNa artha thAya che. () te vaidyapathika pAse (tene) te khasanA rogavALA rogI puruSa vaDe (turvi) eka tRNa-taNakhaluM (yAvitaH) maMgAyuM (vAna) ane A vaidya pathika vaDe (tata) te eka tRNa (ta) te rogIne (vAM) apAyuM (sau) A rogI puruSa (Dhana) hRdayathI (paritu ) ghaNo ja ghaNo khuza thayo, kAraNa ke retIvALo deza hovAthI potAnA dezamAM tRNanI aprApti hatI ane nakho ghasAI gayA hatA, khasanA roganI khaMjavALa vAraMvAra AvatI hatI, tethI khaNavAnuM jo koI sAdhana maLI jAya to teno vinoda (AnaMda) anubhavI zakAya. eTale sAdhananI prAptinI te rogI rAha ja joto hato. evAmAM vaidyapathika pAsethI eka tRNa mAgavAthI prApta thavAnA kAraNe khaNavAno AnaMda anubhavAze ema samajIne te hRdayathI ghaNo ja khuza khuza thayo. (trinti santoSa) potAnA hRdayamAM ghaNA saMtoSanI sAthe teNe vicAryuM ke (kaho tha: rAttva) aho- AnaMdanI vAta che ke A vaidyapathika kharekhara dhanya che. (vasthatAtti vAhUnAna) ke je A vaidyapathikanI pAse ATalAM badhAM kaMDrayana (khaNavAnA sAdhanabhUta taNakhalAM) che. (pR :) te rogIvaDe te vaidyapathikane pUchAyuM ke (AvamatipUtana titi) he vaidyapathika ! AvA prakAranAM atizaya bahu A kaMpnayana (khaNavAnA sAdhanabhUta taNakhalAM) (vava hatu kavAthane) kharekhara kyAM maLatAM haze? kayA dezamAM A tRNa maLatAM haze? te mane jaNAvo. (tenovatam) te vaidyapathika vaDe kahevAyuM ke (divelI) lATa deza Adi dezomAM A tRNa ghaNAM maLe che. paraMtu yo. 19 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 yogadaSTi samuccaya gAthA : 81 (tava) tAre (mi) A tRNa vaDe (yogane %i ) prayojana zuM che? tuM zA mATe atizaya tRNanI icchA rAkhe che? (tenovata) te rogI puruSa vaDe kahevAyuM ke ( chU) pAmA-basanA rogane (auq) khaNavAno (vinoddana) AnaMda mANavo e ja mAre prayojana che. A tRNathI khaNaja khaNavAno AnaMda mANI zakAya che. (pathavI bAda) vaidyapathike kahyuM ke (covaM) jo ema che arthAt khasanA roganA kAraNe ghaNI khaMjavALa ja jo Ave che. ane tenA mATe tAre tRNanuM prayojana hoya (tata: kimi) to A tRNasamUhavaDe tAre zuM kAma che? (vachUmeva te) tArI khaMjavALa ja (sasarAtre ) sAta rAtri mAtramAM ja (aniyami) dUra karI ApuM. (tripaTanAyA: upayor ) tuM triphaLAno upayoga kara, tenAthI tArI A khaMjavALa mULathI ja maTI jaze. jethI tRNanI AvazyaktA ja nahI rahe. ( punarAda) te rogI puruSa pharIthI vaidyapathikane kahe che ke ( dvapame) jo A rIte khasano roga dUra thaI jAya to ( vuvinotAmave) khaNavAno je vinoda-AnaMda che teno abhAva thaye chate (hiM parta gAvita) mArI jaMdagIno artha zuM? mAruM jIvana ja niSphaLa che. jo A rIte khaNavAno AnaMda na maLe to, (ta) vinodanA abhAvanA te kAraNathI (sniyA atna) triphaLA vaDe mAre saryuM. mAre triphaLA laIne A khasano roga sarvathA maTADavo nathI. kAraNa ke jo te roga maTI jAya to khaMjavALa Ave nahIM, ane jo khaMjavALa Ave nahIM to tene khaNavAno vinoda maLe nahIM. ane khaNavAnA vinoda vinAnuM mAruM jIvana ane niSphaLa lAge che. mATe te vaidyapathika ! (tAni vava vANane) A tRNo kayAM maLe che? (rUddeva thaya) ATalI ja vAta tame mane jaNAvo. mAre roga dUra karavAnI kaLA jANavAmAM rasa nathI paraMtu khaNaja khaNavAnA vinodamAM ja rasa che. ema A zlokano bhAvArtha che. have zabdArtha joIe. akSaragamanikA tu-"yathA kaNDUyaneSveSAM tathaiteSAM bhavAbhinandinA "dhIna tadicchAparikSaye," na bhogecchAnivRttau, tattvAnabhijJatayaiva vayaHparipAke'pi vAjIkaraNAdarAt / icchAgrahaNamiha bhogakriyopalakSaNam // 81 // zlokagata zabdonA artho A pramANe che. jema khasanA rogavALA A jIvone kaMyano (khaNavAnA sAdhano)ne viSe buddhi-prIti che. paratuM mUlathI khasanA roganA nAzanI icchA nathI. tevI ja rIte A bhavAbhinaMdI jIvonI buddhi paNa bhoganA sAdhanomAM ja hoya che. paraMtu te bhoganI icchAnA nAzamAM, ke bhoganI icchAnI nivRttimAM buddhi hotI nathI. yathArtha tattvano bodha na hovAthI (vayano uMmarano) paripAka thavA chatAM paNa vAjIkaraNamAM ja eTale ke vIryanI ane kAmavAsanAnI vRddhi kare tevA auSadho sevavAmAM ja AdaramAna hoya che. ahIM Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 291 gAthA : 81 mUlazlokamAM bhoganI icchAnA parikSayamAM buddhi thatI nathI ema je kahyuM che. teno artha bhoganI pravRttinA parikSayanI ke nivRttinI paNa buddhi thatI nathI ema paNa samajavo. bhogecchAnA upalakSaNathI bhogapravRtti paNa samajI levI. bhAvArtha A pramANe che. khasano rogI khaMjavALanI mIThAza mAtrano vinoda mANanAro (mAre roga vadhe che. khaMjavALa vadhaze paNa ghaTaze nahI ema) tattvane na jANato mUrkha puruSa jema kaMDyana ane tenA dvArA khaNavAnuM ja mAtra icche che. ane temAM thatA alpakAlIna AnaMdane ja (sukhane ja)sukha mAnI rAce-nAce che. paraMtu khaNavAthI khaMjavALa maTatI nathI paNa vadhe che. roga paNa vadhe che. baLatarA-pIDA paNa vadhe che. tattvano anabhijJa mUrkha puruSa A badhu samajI zakato nathI. tevI ja rIte bhavAbhinaMdI jIvone paNa "bhavaroga" rUpI khasano roga lAgu paDyo che. tethI A jIvane viSayabhoganI icchArUpa khaMjavALa utpanna thAya che. ane viSayabhoganAM sAdhanorUpI kaMDyanonI zodhamAM jIvana pasAra kare che. je kaMi viSayabhoganAM sAdhano maLe che, tenAthI viSayasevana karavA rUpI khaNavAnuM kArya karI khaMjavALa maTADavA icche che. viSayasevananuM kArya karI viSayabhoganI icchAne saMtuSTa karavA icche che. paraMtu tenAthI viSayabhoganI icchA samApta thatI nathI, balke vRddhi pAme che. agnimAM iMdhana jema jema nAkhavAmAM Ave che tema tema agni vRddhi pAme che. paraMtu kadApi agni samApta thato nathI. tevI ja rIte viSayabhoganI pravRttithI kadApi viSayasevananI icchAnI tRpti thatI nathI, aMtaramAM bhoganI bhAvanA vadhe ja che. bhavaroga rUpI khasano roga vadhe ja che. roganAM mULa ghaNAM UMDAM jAya che. tIvra rAga ane bhoganI AsaktithI baMdhAtAM cIkaNAM karmothI bhavabhramaNa sadA vadhe che. viSayonI tRpti thavAne badale viSayatRSNA vadhe ja che. viSayasevanathI kAmavAsanA samApta thatI nathI, balke baLavAn thaine vizeSa vadhe che. paraMtu tattvanA anabhijJa evA A bhavarogI jIvane A samajAtuM nathI, viSayasevanathI viSayecchAnI tRpti icche che. paraMtu pUrvabhavamAM bAMdhelI puNyAi samApta thatAM viSayasevanathI nIcakula-nirdhanadazAmAM A bhavarogIno janma thAya che. ke jyAM viSayasevananAM sAdhano rUpI kaMDUyano maLavAM durlabha banI jAya che. viSayasevananI icchA rUpI khaMjavALa ghaNI ja uThe che paraMtu puNyAi na hovAthI sAdhano rUpI kaMDyano maLavAM tene durlabha bane che. sAdhanonI zodhamAM nIkaLelA A bhavarogI bhavAbhinaMdI jIvane eka puNyAnubaMdhI puNyanA udayavALA koi dharmagururUpI vaidyapathikano bheTo thai jAya che. je dharmaguru puNyodayavALA hovAthI anekavidha bhogasukhone pAmyA che. te bhogavI vairAgya-pAmIne dIkSita banI ucca kakSAnI ArAdhanA karI maMtra-taMtrAdi vividha zaktio ane labdhio Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 yogadaSTi samuccaya gAthA : 81 pAmyA che. jemanuM mAna-pAna pratiSThA-aizcarya atizaya ghaNuM ja che. tevA dharmagururUpI vaidyapathikano A bhavarogI jIvane Akasmika bheTo thaI jAya che. temanI AbAdI ane nAmanA sAMbhaLI A bhavarogI jIva te dharmaguru pAse jAya che. ane viSayasukhanAM sAdhano maLI jAya evA koI maMtra-taMtra ke jaDIbuSTinI yAcanA kare che. kAraNa ke bhogAbhilASI jIva sAdhu pAse paNa bhogasAdhananI prAptinA upAya ja mAMgatA jovAya che. A dharmaguru jJAnI hovAthI tenI icchA pramANe ekAda bhogasAdhana tene amArA dvArA jo maLI jAya to amArA pratye vadhu vizvAsa pedA thavAthI kALAntare upadeza ApIne bhogonI icchAthI nivRtta karI sAcA AtmatattvanA uttama dharmamArge tene caDAvI zakAze ane sadAne mATe tene A rogathI mukta karI zakAze. ema samajIne sAdhunA rAgI banAvavAnA AzayamAtrathI ekAda bhoganA upAya rUpa eka kaMpnayana Ape che. teonA kahyA mujaba te upAya apanAvatAM prApta thayelA bhogathI te dharmaguru tarapha A jIva atizaya vizvAsu bane che. ane te bhavarogI jIva sAdhuno paramarAgI ziSya jevo banI jAya che. tyArabAda jema khasanA rogI puruSe vaidyapathikane pUcheluM ke AvAM kaMDUyano (gNa samUha) kayA dezamAM maLe che? tevI ja rIte A bhavAbhinaMdI bhavarogI jIva A dharmagurune pUche che ke bhogasukhanA upAyo kevI rIte maLe? kaI gatimAM javAthI maLe? tyAre dharmaguru kahe che ke bhavasukhone bhogavavAnI bhAvanA rUpI khasanI khaMjavALa tuM kema icche che? tene meLavIne paNa tuM zuM karIza? bhoganAM sAdhano meLavavAthI ane tenA dvArA viSayasevanathI tAro viroga rUpI khasano roga jaze nahI paNa vRddhi pAmaze, tene badale tAro A bhavaroga rUpI khasano roga ja mULathI nAbUda thaI jAya evI davA tane ApuM. cAla mArI sAthe, ane sAMbhaLa. jJAna-darzana ane cAritra e traNa AtmAnA mULabhUta guNo che. tenI ArAdhanA karavA rUpa "natrayI svarUpa triphaLAno upayoga" tuM kara. jenAthI tArI bhoga-sukha bhogavavAnI icchA rUpI khaMjavALavALo A tAro bhavaroga rUpI khasano roga prAyaH sAta bhavamAM ja mULamAMthI nAbUda thaI jaze ane tuM sarvathA nirogI banI jaiza. koIpaNa jAtanI vyAbAdha (pIDA) ja na thAya tevuM pIDA vinAnuM tane avyAbAdha sukha A ratnatrayI rUpI triphaLAnA upayogathI maLaze. tyAre bhavarogI bhavAbhinaMdI te jIva vaLatuM tenA uttaramAM dharmagurune kahe che ke ratnatrayI rUpa triphaLAnA sevanathI bhavaroga rUpI khasano mAro roga maTI jAya ane huM avyAbAdha sukha pAmuM e tamArI vAta sAcI che. paraMtu tyAM khaNavAnA vinodarUpa Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 gAthA : 81-82 yogadRSTi samuccaya bhogasukhono AnaMda mane maLe ja nahIM. mATe mAre tevA avyAbAdha sukhavALI mukti ke tenA upAyabhUta ratnatrayI svarUpa ja triphaLAno upayoga joito nathI. khasanA rogIne jema khaMjavALane khaNavAmAM je AnaMda Ave che te AnaMda ja joIe. pachI bhale tenAthI khasano roga vadhe. te khaNavAno vinoda ja tene sukhakAraka che. tevI ja rIte bhogasukhano vinoda jemAM anubhavAya evA bhogasukhanAM sAdhano maLavAno upAya tamArI pAse hoya to te ja upAya mane jaNAvo. mAre to te upAyanI ja jarUra che. pachI bhalene mAro bhavaroga-bhavabhramaNA vadhe. paraMtu bhogasukha bhogavAmAM je AnaMda Ave che. te koI advitIya che. AvuM A bhavarogI mUrNa jIvanuM kahevuM che. tattvano anabhinna hovAthI A mUrkha jIva jJAnI maLavA chatAM bhavaroga dUra karavAne badale bhavaroga bhale vadhe, paNa mAre to bhogasAdhana ja joie ke jenAthI viSayasevananA AnaMdano anubhava karI zakAya. AvA prakAranI mUrkhatAnA kAraNe ja A jIva vayano paripAka thavA chatAM= vayovRddha thavA chatAM suvarNabhasma Adi zaktivardhaka auSadhono upayoga karIne paNa zArIrika kAma-vIrya vadhe ane bhoganI icchA saMtoSAya evA prayatno karavAmAM ja Adara rAkhe che. je joIne kharekhara tenA upara dharmagurune bhAvathI dayA upaje che. ahIM mULazlokamAM bhogecchA rUpI khaMjavALanA parikSayamAM ke nivRttimAM jema A bhavAbhinaMdI jIvane icchA thatI nathI tevI ja rIte A bhavAbhinaMdI jIvane bhogapravRttinA parikSayamAM ke nivRttimAM paNa icchA thatI nathI. tema upalakSaNathI samajI levuM. zarIra jIrNa-zIrNa-paravaza thavA chatAM paNa mahAmohanA udayathI A bhavarogI jIvanI bhogecchA ane bhogapravRtti ema banne kadApi aTakatAM nathI. A ja mahAmoha rUpI jAdugarano Azcaryajanaka khela che. yazaivamata: = je kAraNathI saMsAranI AvI sthiti che. tethI bhavAbhinaMdI A jIvo zuM kAma kare che ? te graMthakArazrI jaNAve che AtmAnaM pAzayantyete, sadA'sacceSTayA bhRzam / pApadhUlyA jaDAH kAryamavicAryaiva tattvataH // 82 // gAthArtha = jaDa evA A bhavAbhinaMdI jIvo tattvathI (paramArthathI) kAryano vicAra karyA vinA ja haMmezAM asat ceSTA karavA dvArA mohanIyAdi karmamaya pApa rUpI dhULa vaDe potAnA AtmAne atizaya malIna kare che. 82 TIkA "mA" nIvuM, patti'' utti, "te dhAttviA: "nA" sarvA, "kaceSTA' prapatipatAzvarUpa detubhUtI, "mRA. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 82 294 matyartham| vavA pAzayanISAda- '"pApathUlyA'' -jJAnAvaraLIyAvikSaLayA ''naDA'' mA, " kAryamavicAryaiva tattvataH " paramArthena kSaNikakusukhasaktayA''tmAnaM pAzayantIti // 82 // vivecana :- upa2 samajAvyA mujaba A prastuta bhavarogI evA bhavAbhinaMdI jIvo pAMca indriyonA bhogasukhomAM ja ke je sukha kSaNika che nAzavaMta che. asAra che. tuccha che. mohanI tIvratA karAvanAra che. hiMsAdi pApakAryonAM sarjanahAra che. vAstavika asukharUpa che. arthAt kutsita sukha svarUpa che. sukhAbhAsa mAtra ja che tevA prakAranAM kusukhomAM sukhabuddhi thavAthI tenI prApti mATe sadA kALa nAnA-moTA jIvonI hiMsA kare che. svArtha sAdhavA asatya paNa bole che. sukhanI AsaktithI corI paNa kare che. parastrIsevana, vyabhicAra paNa seve che. parigraha paNa vadhAre che tenA mATe AraMbha-samAraMbha paNa ghaNA kare che. AvA prakAranI A asat-azubha ceSTAo rUpI hetuo (pApabaMdhanAM kAraNo) sevavA dvArA jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-mohanIya ane aMtarAya ema mukhyatve cAra ghAtikarma maya pApakarma rUpI dhULa A AtmAmAM nAkhe che. A AtmA anaMtajJAnAdi guNothI nirmaLa sphaTika jevo zuddha che. paraMtu jaDa evA A jIvo AvA prakAranI sadA azubha ceSTAo karavA dvArA pApakarma rUpI dhULa vaDe potAnA AtmAne malIna kare che. pApakarmanA baMdhana rUpI pAza vaDe A AtmAne bAMdhe che. pote ja potAnI kuceSTAo dvArA pApakarmarUpI dhULa vaDe AtmAne malIna-gaMdo-kutsita kare che. pote ja potAno vairI bane che. poteja potAnA AtmA (nA svarUpa)no ghAtaka bane che. ane A saMsAramAM je pote ja potAnA gaLAmAM phAMso nAkhe, athavA pote ja potAnA mAthAmAM dhULa nAMkhe, zarIra melu-gaMduM kare tene mUrkha kahevAya che. jaDa jevo che arthAt jaDa ja che ema paNa kahevAya che. evI ja rIte mohAMdhatAnA kAraNe jaDamUrkha evA A bhavAbhinaMdI jIvo pote ja potAnI azubha ceSTAo dvArA pApakarma rUpI dhUla vaDe potAnA ja AtmAne malIna kare che azuddha kare che. tattvathI eTale ke paramArthathI mArUM satya kartavya zuM che? teno vicAra karyA vinA ja AtmAne baMdhanagata kare che. moharUpI jAdugaranA AvA khela che. eTale ja zAstromAM "moha'ne madirAnI upamA ApavAmAM AvI che ke jema madirAmAM Asakta puruSa vivekazUnya banI jAya che. paherelAM vastro kADhI nAMkhe, phADI nAMkhe, dhULamAM ALoTe, bephAma bole, pote ja potAnuM zarIra dhUlIyuM kare. e ja pramANe mohAMdha puruSa paNa asatpravRttio vaDe pApa maya dhULa dvArA potAnA AtmAne pote ja malIna kare che. anaMta janmamaraNanA cakrAvAmAM paribhramaNavALo banAve che. 82 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 83 yogadaSTi samuccaya 295 tathAdi te kAraNathI A jIvo prApta thayelI durlabha vastu hArI jAya che. te samajAve che. dharmabIjaM paraM prApya, mAnuSyaM karmabhUmiSu / na satkarmakRSAvasya, prayatante'lpamedhasaH // 83 // gAthArtha = dharmaprAptinA paramabIjabhUta evo karmabhUmisaMbaMdhI mAnava bhava pAmIne paNa alpabuddhivALA A jIvo satkArya karavA rUpI khetImAM A (dharmabIja)nuM vAvetara karavA rUpa prayatna karatA nathI. I83 TIkA-"dharmanIna tharmalARU, "gha' prathAne "praNAgi'' vi tarityAdimanuSya'-manuSatva, vakvetyaE-" bhUmipu' bharatadAsa | nitya-"ra sarna' thavI nAthAnAthiyAM "ma' thavAnI "pratijora-jetha:". mAnyataH kRtyartha. | 8rU I vivecana :- dharmanI prAptimAM "manuSyapaNuM" e parama "bIjabhUta" (arthAt pradhAnakAraNo che. jema bIja hoya to tene vAvavAthI aMkurA phUTe-zAkhA-prazAkhA-phUla ane phaLa thavA dvArA aneka bIjo punaH thAya che. ane te aneka bIja pharIthI vAvavAthI agaNita-apAra dANA thAya che. tema A manuSyabhava maLavAthI aneka prakAranAM dharmakAryo karI zakAya che. kalyANanI paraMparA prApta karI zakAya che. aneka kalyANa sukha meLavavuM sulabha thAya che. kAraNa ke A manuSyabhava vinA bIjA koI paNa bhavamAM "sAco viveka" pragaTa thato nathI, heya-upAdeyapaNAnI sabuddhi ja AvatI nathI to tevA sArA AcaraNanI vAta to karavAnI ja kayAM rahI ? tethI "mAnavabhava"nI prApti thavI e dharmaprApti mATe paramabIja samAna che. pazu-pakSI-vikalendriya-ekendriya ane nArakonA bhavo paravazatAnA ane caitanyanI hAninA duHkhathI bharelA che. devano bhava bhoganI paravazatAthI bharapUra che. mAnavano bhava ja muktinI prApti mATe mukhya rAjamArga tulya asAdhAraNa apekSA kAraNarUpa che mATe dharmanA bIja tulya che. manuSyabhava maLyo, paraMtu jo anArya bhUmimAM janma thayo hoya, akarma bhUmimAM janma thayo hoya to paNa zuM kAma Ave? je dharmakArya karavA-karAvavAmAM ane mukti ApavAmAM asamartha che. anArya eTale asaMskArI, bhakSyAbhaDhya, peyApeya, heyaupAdeyanA jyAM saMskAra nathI, pUrvabhava-parabhava-AtmadravyAdinI jyAM oLakhANa nathI ke jethI tenA kalyANa-akalyANanI vicAraNA paNa Ave, Avo je deza, AvuM je kSetra, Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 83 te anAryadeza ane anAryakSetra kahevAya che. tathA jyAM ''asi" (chedananAM sAdhana), "misa" (lekhananAM sAdhana) ane "kRSi" (khetInAM sAdhana), no upayoga nathI, jyAM mAtra kalpavRkSothI ja jIvana jIvAya che. jyAM tIrthaMkara prabhu temanuM zAsana calAvanAra AcAryadi sAdhu saMto nathI. dharmamArga nathI, AtmahitanI ke AtmAnA sukhanI vAta mAtra paNa jyAM nathI evI je bhUmi te akarmabhUmi kahevAya che. AvI bhUmimAM mAnavadeha maLe che paNa AtmAne Atmika lAbha zuM thAya? pAMca bharatakSetra, pAMca airAvatakSetra ane devakuru-uttarakuruvinAnA pAMca mahAvideha kSetra A paMdara karmabhUmi ja muktinI prApti mATenAM yogya kSetro che. kAraNa ke te paMdara karmabhUmimAM janmelA manuSyo ja muktipada prApta karI zake che. te paMdara karmabhUmimAM paNa Aryadeza-Aryakula Adi maLyAM hoya to ja dharmanI prApti ane muktinI prApti thAya che. eTale pArAvAra evA A saMsAramAM coryAzI lAkha yonisthAnomAM janma-maraNa pAmatAM pAmatAM anaMtI bhavabhramaNAmAM rakhaDatAM-rakhaDatAM, asahya ane apAra du:khone anubhavatAM anubhavatAM kyAreka ja daza dRSTAnte durlabha evo A mAnavadeha maLe che. ane temAM paNa mahApuNyodaye muktinI prAptine yogya evI karmabhUmimAM janma maLe che. temAM paNa atizaya adhika puNyodaye ja A jIvane AryadezamAM ane AryakulamAM janma prApta thAya che. durlabhathI paNa atizaya durlabha evI A sAmagrI maLavA chatAM jo temAM dharmabIjanI vAvaNI karavAmAM na Ave, satkAryo karavA rUpI khetI karavAmAM na Ave, ane prApta thayelI A sAmagrInI saphaLatA meLavavAmAM na Ave to te mAnavadeha hArI javAya, AvA jIvo kharekhara alpamAM alpa buddhivALA ja kahevAya che. lagnamAM jAya ane bhUkhyA Ave, taLAve jAya ane tarasyA Ave, tenI jema yogya ane durlabha sAmagrI maLyA pachI teno sadupayoga karI phaLa meLavI levuM joie tene badale A bhavAbhinaMdI jIvo avedyasaMvedyapadanA pratApe AvI dharmabIjanI vAvaNI mATe badhI rIte sAnukuLa evI dharmasAmagrI maLavA chatAM paNa bhogavilAsamAM= indriyajanya viSayasukhamAM ja ane tenA ja sAdhanabhUta arthopAsanAdi kAryo karavAmAM ja potAnuM jIvana vItAve che. ja moharUpI jAdugarano moTo khela che. A 296 karmabhUmimAM janma e dharmaprAptinuM "paramabIja" che. tyAM ja "sadviveka" pragaTe che. Aryadeza ane Aryakula emAM sahAyakArI nimittakAraNa vizeSa che. tyAM janmIne ''satkAryo" karavAM, AtmakalyANa sAdhavuM, AtmakalyANakAraka ratnatrayInI upAsanA karavI e khetI che, vAvaNI che. vAvaNI karavAthI bIjanI vRddhi thAya che. ane apAraphalanI Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 83-84 yogadRSTi samuccaya 297 prApti thAya che. anyathA bIja nAza pAmI jAya che. ane saDI jAya che. tema satkAryo karavAthI anaMtakalyANanI prApti thAya che. alpakALamAM ja muktipada sAMpaDe che, anyathA A mAnavabhava hArI javAya che. A maLelo mAnavabhava kAgaDAne uDADavAmAM pheMkAtA ciMtAmaNiratnanI tulya eLe jAya che. niSphaLa jAya che. ratnAkarapaccIzImAM kahyuM che ke meM dAna to dIdhuM nahIM ne zIyaLa paNa pALyuM nahIM, tapathI damI kAyA nahIM, zubha bhAva paNa bhAvyo nahIM. e cAra bheda dharmamAMthI kaMI paNa prabhu nava karyuM, mAruM bhramaNa bhavasAgare niSphaLa gayuM niSphaLa gayuM. 4 meM parabhave ke A bhave paNa hita kaMI karyuM nahIM, tethI karI saMsAramAM sukha alpa paNa pAmyo nahIM, janmo amArA jinajI! bhava pUrNa karavAne thayA, Avela bAjI hAthamAM ajJAnathI hArI gayA. 6 tethI AvA prakArano karmabhUmi saMbaMdhI dharmanA paramabIja bhUta manuSyabhava pAmIne je jIvo satkarma karavA rUpI vAvaNI karatA nathI ane prApta thayela A bhavamAM dharmanAM bIja vAvatA nathI te kharekhara alpa mativALA che, mUrkha che. jaDa che. A sarva mohanA udayano pratApa che. I8all vintardi-A bhavAbhinaMdI jIvo dharmabIjanI vAvaNI karatA nathI to zuM kare che? baDizAmiSavattucche, kusukhe dAruNodaye / saktAstyajanti sacceSTAM, dhigaho dAruNaM tamaH // 84 // gAthArtha = jema kAMTALI jALamAM bharAyelA mAMsane khAvA jatAM mAchaluM temAM phasAya che. tema tuccha ane raudravipAkavALA evA A kutsita bhogasukhomAM Asakta evA A bhavAbhinaMdI jIvo sacceSTA-satkarma-satkAryo (karavA rUpI dharma bIjanI vAvaNI)ne tyajI de che. kharekhara A ajJAna ane moha rUpI dAruNa aMdhakArane dhikkAra ho. 84 TIkA "vahafmapariti" nidarzana mAtramAMsava, "tuccha' are, "sule sukamone, "tALo ravipA, sapirimANe, "viktA:". Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 yogadaSTi samuccaya gAthA : 84 gRddhAH kimityAha "tyajanti-sacceSTAM"-dharmasAdhanam, karmadoSo'yamityAha "dhigaho dAruNaM tamaH" kaSTamajJAnamiti yo'rthaH // 84 // vivecana - A bhavAbhinaMdI jIvo mohane paravaza thayA chatA dArUDIyAnI jema mAnavajIvananI sArthakatA to karatA nathI, paraMtu amUlya ciMtAmaNiratna tulya naradehane veDaphI nAkhe che. mAnava avatAra pAmI satkarmo karavA rUpI vAvaNI dvArA dharmabIjanuM vAvetara to karatA nathI, paraMtu te bIjane saDI jAya tevuM karI nAMkhe che. navI kamANI to karatA nathI, paraMtu prApta thayelI mUDI paNa gumAvI nAkhe che. AvA mohAMdha ane ajJAnI jIvo "baDizAmiSanI" jema kutsita sukhomAM lalacAI jAya che. mAchalAne pakaDavA jAlamAM kAMTA upara je mAMsa rAkhavAmAM Ave che tene "baDizAmiSa" kahevAya che. macchImAro mAchalAne pakaDavA kAMTALI jAlamAM mAMsa goThave che. ane tenI lAlacathI mAchaluM rasanendriyanI AsaktinA kAraNe te mAMsane levA jAya che. te ja vakhate kAMTALI jALa gaLAmAM bharAI jatAM te matsyanA jevA bUrA hAla thAya che. evI ja rIte A bhavAbhinaMdI jIvo tuccha ane raudravipAkayukta sAMsArika bhogothI prApta thayelAM kutsita bhogasukhomAM Asakta thayA chatA rAgAMdha thavAthI samyagU ceSTAne-satkAryo karavA rUpI vAvaNIne tyajI de che. ratnatrayInuM ArAdhana karavA rUpa dharmakAryane tyajI de che. moharAjA rUpI karmano A moTo doSa che. A gAthAmAM saMsAra saMbaMdhI bhogasukhonAM (1) tuccha ane (2) raudra vipAkavALA ema be vizeSaNo graMthakAramaharSie ghaNAM mahattvapUrNa ApelAM che. (1) sAMsArika A bhogasukho tuccha che eTale ke temAM sukhanI mAtrA alpa che. apAra sukha nathI, paraMtu apAra duHkha che. madhubindunA udAharaNanI jema sukha alpa ane Adhi-vyAdhi tathA upAdhio jhAjhI che. tethI tuccha che. kAraNa ke je khAdyaphaLomAM khAvAnuM thoDuM ane pheMkavAnuM ghaNuM hoya che. te phaLone (jema ke zeraDI ane sItAphaLa vagerene) tucchaphaLa kahevAya che. tevI ja rIte je bhogasukhomAM sukha alpa ane upAdhio jhAjhI hoya te sukhone paNa tuccha sukha kahevAya che. vaLI A sukha alpakALa ja rahe che. pAchaLa duHkhanI paraMparA ja sarjAya che. khasanA rogIne khaMjavALanI jema alpakAlIna che mATe paNa A bhogajanya sukha tuccha-ane asAra che. khoTanA dhaMdhA jevuM che. ane alpa evu paNa te sukha photarA jevuM kasa vagaranuM nissAra che. vAstavika sukha ApavAnI tenAmAM koI ja tAkAta nathI. (2) tathA je sukho bhogavavAthI rAgAdinA kAraNe ane tajjanya hiMsA, juTha, Adi aDhAra pApasthAnako sevavAnA kAraNe Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 84-85 yogadaSTi samuccaya 299 baMdhAyelAM evAM tIvra azubha karmono jyAre udayakALa Ave che tyAre asahya evAM tathA zabdothI avAo ane apAra evAM naraka-nigodanAM bhayaMkara duHkho Ave che. tevAM du:khone ja ApanArAM A sukho che. tethI ja A indriyajanya bhogasukho raudrapariNAmavALAM eTale ke dAruNodaya (dAruNa che udaya-vipAka jeno evAM) kahevAya che. bhayaMkara duHkhono vipAka ApanArAM kutsita sukhone ahIM je "dAruNodaya" kahevAmAM Avyo che te jainazAstronI A paribhASA che. eTale ke zAstra saMbaMdhI bhASAno A sAMketika zabda che. tathA matsyanuM je udAharaNa ApavAmAM AvyuM che te paNa eka rasanendriyanA sukhanuM udAharaNa che. e pramANe zeSa IndriyonA sukhanAM udAharaNo paNa upalakSaNathI pUrve kahyA pramANe samajI levAM. A pramANe tuccha (sAra vinAnAM ane alpamAtrAvALA) tathA dAruNavipAkavALAM A kutsita sukhomAM Asakta thayelA evA A bhavAbhinaMdI jIvo te sukhone meLavavAmAM ja doDatA sampravRttiono (dharmakAryanI pravRttiono) tyAga kare che je je pravRttiothI AtmAnuM hita thAya che te pravRttio A jIvane rucatI nathI ane tene choDIne Atma-ahitakara pravRttimAM joDAya che. prazna :- sat pravRttiono A jIva tyAga kare ane asatyavRttiomAM joDAya che. temAM A jIvano zuM doSa? metopotham ti=A pUrvabaddha karmanA udayathI avaLuM sUjhe che. mATe A karmano doSa che. uttara - madanagraMthakAra kahe che ke thido tApa tama =jJAnAvaraNIya ane mithyAtvamohanIya A banne karmonA udayajanya je A dAruNa ajJAnatA che teja doSarUpa che. tethI dAruNa evI ajJAnadazA svarUpa aMdhakArane dhikkAra hojo. sArAMza ke kaSTakArI (mahAduHkhadAyI) evI A ajJAnatAne aho! dhikkAra thAo. 84ll 35saMdaranAda- have A vAtano upasaMhAra karatAM jaNAve che ke avedyasaMvedyapadamAndhyaM durgatipAtakRt / satsaGgAgamayogena, jeyametanmahAtmabhiH // 85 // gAthArtha = te kAraNathI A avedhasaMvedyapada e aMdhApA tulya che durgatimAM patana karAvanAra che. mATe mahAtmA puruSoe satsaMga ane AgamazravaNa-svAdhyAya dvArA A padane jItavuM joIe. 585 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 yogadRSTi samuccaya gAthA : 85 TIkA-"mavedyavedyapada" muvatinakSavi, "mAa'zvabhAvarUpa, mata vAda-"kutipatina''-kutipAtarANatrama, "UMgamayogena' viziSTasAmanthanetyartha - mAvaH puruSaprAdhAjasthApanapara: | "nayama'vedysNvedypdN, "mahAtmabhiH''-pumbhiH asyAmeva bhUmikAyAmanyadA jetumazakyatvAt / ata evAnuvAdaparo'pyAgama iti yogAcAryAH ayogyaniyogA'siddheriti // 85 // vivecana :- A avedyasaMvedyapada e Abhya eTale "aMdhApA" rUpa che. ane durgatimAM pADanAra che. vedya eTale vedavA yogya, je vastu jevI che (haya athavA upAdeyasarpa-rajunI jema) te vastunuM tevuM saMvedana thavuM te vedyasaMvedyapada. ane tenAthI ulaTasulaTa saMvedana thavuM. arthAt yathArtha saMvedana na thavuM. ayathArtha saMvedana thavuM. heya evAM bhogasukhone upAdeya samajavAM, ane upAdeya evAM satkarmone heya samajavAM, te ja avedyasaMvedyapada che. eTale ke mithyAtvamohano udaya kahevAya che. aMdhApAvALo mANasa aMdhApAnA kAraNe sAco mArga na dekhato hoI khoTA rastAne sAco rasto mAnI laI khoTe raste dUra-dUra nIkaLI jAya che ke jethI sAco rasto bahu dUra thaI jAya che. rakhaDapaTTI vadhI jAya che. athavA sAco rasto na dekhavAthI ADA-avaLA raste cAlatAM AgaLa AvatA moTA khADAmAM paDI jAya che. hADakAM bhAgI jAya che ane mahAduHkha pAme che. tevI ja rIte A avedyasaMvedyapada rUpI mahAaMdhApAnA kAraNe saMsAra karavAno sAco mArga na sUjhato hoI kAM to khoTe raste caDI dUra-dUra nIkaLI jAya che eTale ke anaMta bhavabhramaNanI rakhaDapaTTI vadhI jAya che athavA ADA-avaLA unmArganA raste cAlatAM narakagati Adi durgati pAmavA svarUpa moTA khADAmAM paDI jAya che. ke jethI AtmAnI dRSTi AvavAnA tamAma mArgo te gumAvI bese che. mATe A pada aMdhApA tulya" ane durgatipAta karAvanAruM che. paraMtu AMdhaLA mANasane sAcA mArganA anubhavI ane dekhatA puruSano yoga jo thaI jAya, ane te aMdha puruSa dekhatAnI AMgaLIe vaLagI jAya, dekhato mANasa jema cAle ane jema batAve tema jo te cAle to avazya nirbhaya thayo chato te anya manuSya paNa sAcA mArgane pAme che. ane khADAmAM paDato bacI jAya che. e ja rIte aMdhApAtulya A avedyasaMvedyapadavALA puruSane jo sapuruSano (saMsAra taravAnA yathArtha mArganA anubhavI puruSano) samAgama thaI jAya, te tene yathArtha rIte anusare, sapuruSa pAse AgamazravaNa karI temanA pratye paramavizvAsu banI barAbara te mArge jo cAle to avazya A saMsAra aTavI oLaMgI jAya che. ane durgati rUpI khADAmAM paDato bacI jAya che. Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 85 yogadRSTi samuccaya 301 ahIM "satsaMga" eTale viziSTa puruSano je samAgama te satsaMga. je mahApu AgamazAstro bhaNelA che. saMsArathI taravAnI ane tAravAnI rItabhAtane je pote jANe che ane potAnI jAtane tAravA mATe teno yathArtha rIte anubhava karI rahyA che. dezavirati athavA sarvavirati dharmanuM pAlana karatA hatA te mArganA ja je upadezaka che. evA gItArtha-anubhavI-sadRSTipreraka viziSTa je puruSo che. teono samAgama thavo te "satsaMga" kahevAya che. temanI pAsethI AgamazAstronA abhyAsanuM satata-vAraMvAra zravaNa-vAMcana manana ane nididhyAsana karavA dvArA Agamano bodha thavA svarUpa je saMbaMdha thAya che. te banna vaDe A avedyasaMvedyapada jItavA yogya che. mithyAtva dUra karavA yogya che. ahIM "saM"- ane mAmi ema bannenA yoganI vAta hovAthI dvivacana satyamonAkhyAM ema maharSie lakhavuM joie. to paNa yora kahIne je ekavacana kahyuM che. te paNa "sahetuka" che. satparupanA haiyAmAM raheluM je Agama, ane tenAthI thato je bodha te tAraka che. ema sapuruSa ane "Agama" A banne ekavabhAvaneekamekapaNAne pAmyA hatA ja tAraka bane che. satpaSa pote mohane jitanAra-adhyAtmI hoya, paraMtu AgamajJa na hoya to te lAgaNIzIla hovA chatAM yathArthamArga batAvI zakatA nathI ane puruSa vinA mAtra pustaka rUpe raheluM Agama zAstra svayaM vAMcavAthI zAstronAM sAcAM rahasyo barAbara na samajAya, viparIta artho paNa thaI jAya, mATe ekaluM Agama paNa upakArI nathI, paraMtu puruSa ane sadAgama A banne ekAMgI bhAvane pAmyA chatA upakAraka che. te jaNAvavA samAhAra baMdha samAsa karI ekavabhAva karyo che. tathA te bemAM paNa AgamanA artho samajAvavAnuM mukhya sAmarthya satpaSamAM che. tathI jJAnI-gItArtha gurunI nizrAmAM ja Agama-zravaNa karavuM joIe. svayaM Agamo ane gaMbhIrazAstro vAMcavAno je pravAha cAlyo che te utsarga-apavAda na jANI zakavAnA kAraNe unmArga ja samajavo. tathI Agamata evA mahApuruSo ja anAdi mithyAtvI evA A jIvanA avadyasaMvadyapadane maMda karI zake che. vAraMvAra sAraNA, vAraNA Adi vaDe A jIvane tIvra mithyAtvamAMthI maMda mithyAtvamAM lAvI zake che. tethI AvA sajjana-upakArIparopakAraparAyaNa evA puruSanI pradhAnatA jaNAvavA mATe paNa A ekavacana che. tethI AvA guNIyala ane jJAnI sadgurune paravaza jIva ja varte, temanI pAse vinayAdi guNayukta Agama-zravaNa jo kare. tenuM manana-ciMtana kare to ja anAdinI "svacchaMdatA" Adi doSo jAya che kaSAyo moLA paDI jAya che. mithyAtvanI tIvratA dUra thaI jAya che. ane jhaTapaTa sanmArge caDI jAya che. Avo "satsaMga" ja A jIvane parama AdhAra Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 yogadRSTi samuccaya gAthA : 85 rUpa, parama avalaMbana rUpa che. majabUta A AdhAra jo maLI jAya to saMsAra e sAgara hovA chatAM paNa khAbociyA jevo thaI jAya che. jema indrabhUtijIne indrabhUtipaNAnA kaSAyo ane mithyAtvane dUra karavAmAM mahAvIra prabhuno yoga AdhArarUpa banatAM, sanmArge AvatAM vAra lAgI nahIM ane te ja bhavamAM saMsArasAgara tarI gayA. netisaMvedavid A rIte mahAtmA puruSo vaDe anAdikALathI rUDha ane gUDha baneluM tathA durbhedya evuM A adyasaMvedyapada "satsaMga" ane "AgamazravaNa" dvArA A ja bhUmikAmAM (cothI dIprAdaSTimAM Ave tyAre) jItavA yogya che. kAraNa ke A bhUmikAmAM ja teno vijaya karI zakAya che. tenuM bala maMda paDe che. traNa dRSTi pasAra karelI hovAthI tenI tIvratA ekadama ghaTI gaI che. mATe ahIM ja jItavAnI pAtratA yogyatA che. macA tumavAvA=anyakALe A pada jItavuM azakya che. kAraNa ke mitrAdi prathamanI traNa dRSTimAM A dRSTinI apekSAe mithyAtvanI tIvratA hovAthI A avedyasaMvedyapada baLavAna hoya che. tophAnI avasthAvALuM saMbhave che, tethI jItavuM duSkara che. ane A avedyasaMvedyapadane jItyA vinA sthirAdi uparanI dRSTiomAM jaI zakAtuM nathI tethI tene A tabakke ja jItavuM Avazyaka che. vaLI sthirAdi pAchaLanI cAra dRSTiomAM A avedyasaMvedyapada jItAI ja gayuM hoya che. eTale jItavAnuM rahetuM nathI. te kAraNathI A cothI daSTinI bhUmikAmAM AvelA jIvo ja A padane jItavA samartha che. mithyAdaSTi guNasthAnaka A bhUmikAmAM ja vAstavika "guNarUpa" banatuM hovAthI "guNasthAnaka" kahevAne yogya che. A bhUmikAthI pUrve prathamanI traNa dRSTimAM mithyAtva atigADha ane kilaSTa pariNAmavALuM hoya che. te kALe saMsArI bhAvonI Asakti maMda paDI hotI nathI. mohanIyakarmanA kSayopazamajanya viziSTa zuddhabhAva A jIvane prathama traNa dRSTikALe Avato nathI. kaMIka kaMIka zubhabhAva Ave che. paraMtu saMsArasukhano rAga hovAthI dharmasAdhanA kare to paNa A pada jItI zakAtuM nathI prathamanI traNa dRSTimAM jema jema AgaLa vadhe che. tema tema mithyAtva maMda thatuM jAya che. aviveka ghaTato jAya che. vivekanI mAtrA vadhatI jAya che. saMsArasukhano rasa ghaTato jAya che. AtmAnA guNonI ruci ane doSonI aruci vadhatI jAya che. paudgalika sukha asAra - tuccha ane dAruNa vipAka ApanAra che. ane AtmAnA guNo ja vAstavika sukha ApanAra che ema samajAtuM jAya che. A rIte zuddha bhAva tarapha vikAsa karato karato kramazaH yoganI dRSTimAM AgaLa vadhato A jIva cothI dIprA dRSTimAM jyAre Ave che. tyAre mithyAtva eTaluM badhuM maMda thaI jAya che ke tene A avedyasaMvedyapada jItavuM saheluM banI jAya che. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 85 yogadaSTi samuccaya 303 prazna :- prathamanI traNa daSTimAM mithyAtvanI tIvratA hovAthI ane sthirAdi daSTimAM A pada jItAi cUkayuM hovAthI A cothI dIprA dRSTimAM jIva A avedyasaMvedyapadane avazya jIte ja che. to pachI "A jItavA yogya che" ema upadeza ApavAnI jarUra zuM ? uttara - AgamazAstro koI koivAra navA navA viSayone samajAvanAra jema . hoya che eTale "vidhAyaka" jema hoya che. tevI ja rIte koi koivAra nizcitavAtane (prasiddha vAtane) jaNAvanAra paNa hoya che. eTale ke "anuvAdaka" paNa hoya che. je vAta nizcita che te jaNAvI che. ema yogAcArya puruSo kahe che. tathA jIva cothI dRSTimAM Ave tyAre ja A pada jItI zakAya che. pUrvanI dRSTiovALo kALa avedyasaMvedyapadane jItavA mATe ayogyakALa che. ane ayogyamAM niyoga thaI zakato nathI (eTale ke bIjAdhAna siddha thatuM nathI.) te A pramANe (1) kALa ayogya hoya (2) pAtra ayogya hoya ane (3) bhUmi ayogya hoya to temAM bIjAdhAna thatuM nathI, tethI phaLaprApti paNa thatI nathI. jema ke (1) comAsAnA kALane badale grISmaRtumAM khetI karIe to kALa ayogya hovAthI phaLaprApti na thAya (2) saDI gayeluM ke nibaja thayeluM dhAnya vAvIe to comAsAno kALa hovA chatAM paNa phaLaprApti na thAya te pAtra ayogya kahevAya. ane (3) ukharabhUmimAM vAvIe to comAsAno kALa ane yogya dhAnya hovA chatAM paNa phaLaprApti na thAya. te bhUmi ayogya kahevAya che. tevI ja rIte oghadRSTimAM niyoga mATeno eTale yogya bIjanuM AdhAna karavA mATeno kALa ayogya che. abhavya ke durbhavya juvo A niyoga = bIjAdhAna mATe pAtra ayogya che. ane prathamanI traNa daSTimAM vartatA jIvo niyoga mATe eTale bIjAdhAna mATe ukhara bhUmi tulya ayogya bhUmi che. tethI A cothI bhUmikAmAM AvelA jIvo ja A padane jItavA ane niyogane = bIjAdhAnane siddha karavA samartha che. ayogya kAla-apogya pAtra-ane ayogya bhUmikAmAM nizcitapaNe yogadazAnAM bIjAdhAnanI siddhi thatI nathI. mATe A cothI dRSTivALI bhUmikAmAM AvelA jIvoe satsaMga ane AgamazravaNa avazya karavuM ane tenA dvArA A padane avazya jItavuM. ahIM avedyasaMvedyapada ane vedyasaMvedyapadano adhikAra samApta thAya che. A adhikAra vadhAre spaSTa samajAvavA mATe saMkSipta citra AlekhavAmAM Ave che. te ghaNA ja dhyAnathI vicAravA yogya che. }} 8pA Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3O4 yogadRSTi samuccaya gAthA : 85 kama nAma vedha gAthAnuM avedhasaMvedhapada saMvepada pramANa 74 h bh 75 | kaI dRSTimAM prathamanI cAra dRSTimAM pAchaLanI cAradRSTimAM Ave. te paNa kramazaH maMda thatuM. te paNa kramazaH vadhatuM 2 | tenuM kAraNa graMthi bhedano abhAva. | graMthi bhedano sadbhAva 3 | pAtra jIva | bhavAbhinaMdI vartamAnadarzI mumukSu-samyagdaSTi, bhogasukharasika mithyAdRSTi bhogasukhathI virakta vyAkhyA | vedyanuM yathArthasaMvedana jyAM jyAM vedyanuM yathArtha= 72/73 na thAya, ulaTuM saMvedana thAya. jema che tema saMvedana thAya 5 | bodha kevo? apAyazaktinI malinatAvALo apAyazaktinI malinatA 68/69 ane sUkSmabodhanA pratibaMdha vinAno ane pAramArthika vALo skUlabodha. | sUmabodha pApapravRtti | pApapravRtti ja savizeSa pApapravRtti na hoya, ane hoya, paratuM kramazaH ghaTatI hoya to talohapadanyAsa jevI pariNAma | bhogAsakti-kRtyAkRtyanI saMveganI atizayatA 71 bhrAnti-saMsArasukhanI rasiktA. anAsakti-abhrAMti | svarUpa avAstavika pada,apada paga vAstavika pada.jyAM paga mUkI | 72 namUkavA jevuM sthAna. zakAya tevuM. ubhuM rahevAya tevuM pada.| 9 | pravRtti, asacceSTApravRtti, sacceSTApravRtti, 73 | nivRtti -sacceSTAnivRtti. asaezanivRtti | lakSaNa viparyAsabuddhi, vivekAMdhatA hitA- aviparyAsa-savivekatA, hitA-| 76/81 hitavivekazUnyatA, atimoha |hitavikatA, moharahitatA 11 | kArya asacceSTA vaDe AtmabaMdhana | sacceSTA vaDe Atmamukti 82/83 ane AtmamalinatA ane Atmazuddhi. 84 12 | phaLa | aMdhApApaNuM, durgatipatana | samyagdarzanapaNuM ane sadgatigAmitA tathA mukti. 13 | guNasthAnaka prathama 4 thI 14 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 305 ata va nabhijJAnyAda-mahAtmA puruSoe satsaMga ane Agama zravaNavaDe A pada jItavuM joie. A pramANe upara kahevAmAM AvyuM che tethI ja have jayanAM liMgo kahe che gAthA : 86 gAthArtha = A avedhasaMvedyapada jItAye chate manuSyono kutarka rUpI viSama evo graha potAnI meLe ja nakkI (niyamA) atyantapaNe nivRtti pAme che. 86 // TIkA -'navamAne niyamATetasminnavedyasaMvedyapa?' mahAmithyAtvanivanyane pazuvAvizavAvyuM ''tattvata: ''-paramArthena, ''tRLAM''-puMmAM ''nivartate, svata: AtmanaivA'paropadezena, nimittAbhAve naimittikAbhAvAt 'atyanta' nitarAM - samyagjJAnayogAt, AgamaprAmANyAvagamAt, hetutvena graha iva grahaH // 86 // ''taviSamaprazno''-dRSTApAya "" jIyamAne ca niyamAdetasmiMstattvato nRNAm / nivartate svato'tyantaM kutarkaviSamagrahaH // 86 // TIkAnuvAda :- tIvra mithyAtvamohano udaya che kAraNa jemAM evuM ane "pazutA" Adi asAra-tuccha zabdothI vAcya evuM A avedyasaMvedyapada jitAte chate tAttvikapaNe arthAt pAramArthika rIte puruSomAM rahelo "kutarka" rUpI bhayaMkara graha (bhUta) svayaM potAnI meLe ja atyantapaNe niyamA nIkaLI ja jAya che. avedhasaMvedyapadanAM be vizeSaNo TIkAmAM ApyAM che. paheluM vizeSaNa e che ke tIvra mithyAtvamohanIya karma jyAre jyAre udayamAM Ave che tyAre tyAre teno pratApa ja evo hoya che. ke A jIvane heyamAM upAdeyabuddhi karAve ane upAdeyamAM heyabuddhi karAve. arthAt ulaTI buddhi karAve, zarIrAdi je padArtho anAtmasvarUpa che temAM ja Atmabuddhi karAve, tenAM ja sukhone sukha ane te zarIranAM du:khone ja duHkha mAnIne varte AvI ulaTI buddhi e ja avedyasaMvedyapada che. "" A pada mithyAtvanA udayanA kAraNe Ave che. tathA ulaTI buddhi rUpa hovAthI A pada jIvane vivekazUnya banAve che. tethI ja "pazutA"- jaDatA-mUrkhatA-ajJAnadazA ja jANe hoya evA tuccha zabdothI bolAvavA yogya A pada kahevAya che. AvA prakAranA A padakAle jIva sattne asat, asattne sat, bhinnA-bhinnane ekAnte bhinna athavA ekAnte abhinna, AtmAmAM anAtmabuddhi ane anAtmAmAM Atmabuddhi ityAdi co. 20 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 yogadRSTi samuccaya gAthA : 86 kare che. tethI ja tenuM nAma vedasaMvedA=je vastu jema che tema jemAM saMvedita na karAya, paNa viparIta saMvedita karAya evuM nAma pADavAmAM AvyuM che. je vAstavikapaNe pa ja nathI mapa ja che. paga mUkavA jevuM ke ubhA rahevA jevuM je sthAna nathI. AvA prakAranA be vizeSaNavALA A avedyasaMvedyapadane satsaMga ane AgamatattvanA zravaNa vaDe vAstavika vastusthiti samajavA dvArA mahAtmA puruSoe jItavuM joIe. teno AtmArthI AtmAoe parAbhava karavo ja joIe. jema jema te pada jItAtuM jAya che. tema tema AtmAmAM anAdikALathI rahelo "kutarka" rUpI viSamagraha ApoApa ja nIkaLI jAya che. jyAM sudhI mithyAtvanA udayathI A padano prabhAva cAlu hoya che tyAM sudhI te jIvane "kurtako" uThyA kare che. "pote je mAnyuM che te ja sAcuM che" evo kadAgraha hovAnA kAraNe potAnI mAnyatAne satya siddha karavA te aneka prakAranA kuta kare che. A saMsAramAM koipaNa vAta, pachI te bhale sAcI hoya ke khoTI hoya paraMtu tenA aMgenI yuktio ane udAharaNo maLI ja Ave che. tethI AvA prakAranA kutarkono otha (sAtha) maLI jatAM te jIva potAnI mithyA mAnyatAne satya mAnI levAnI mahA bhayaMkara bhUla karI bese che. ane uMdhe raste caDI jAya che ke jyAMthI satyamArge AvavuM atizaya duSkara banI jAya che. mATe ja A "kutaka"e AtmAno Antarika mahAna "bhAvazatru" che. A "kutarka" AtmAnuM pAramArthika ahita karanAra hovAthI dravyathI ahita karanArAnI sAthe tene ghaTAvIne graMthakAramaharSie viSAdanI upamA ApI che. prada eTale bhUta-preta, ane viSama bhayaMkara-baLavAn jema koI vyaktine baLavAnuM bhUta-preta, vaLagela hoya to tenI pakaDamAMthI te vyaktine choDAvavo atizaya muzkela che. tema A kutarka paNa jIvane phasAvanAra hovAthI bhUtanI jema vaLagelo che tethI te kutarka mahA viSama graha (bhUta-preta) jevo che. tathA pradazabdano artha AkAzamAM pharatA caMdrAdi pAMca jyotiSamAM je rAhu-ketuzani vagere graho Ave che te paNa thAya che. jema koI vyaktinI janmAdinI kuMDalImAM viSama-graha Avyo hoya to tene ghaNo ja pIDAkArI bane che yatra-tatra paDatI ja karAve che tema A kutarka paNa atizaya kadAgraha karAvanAra hovAthI Atmika dRSTie pIDAkArI che ane Atmapatana karAvanAra che. tathA A pradane viSama kahevAnuM kAraNa e che ke te bhayaMkara che. baLavAnuM che. vAMkocUMko cAlanAra che. potAnI mAnelI mAnyatA khoTI hoya, zAstrathI viruddha hoya, to paNa te je rIte siddha thAya, te rIte yukti ane Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 86 yogadRSTi samuccaya 307 dRSTAnta joDanAra che. tenuM koI nizcitasthira sthAna nathI. tethI ja "viSama" kahyo che. mithyAtvamohanA udayano ja prabhAva che ke A jIvane AvA ulaTA tarkovALI ja buddhi karAve. bhavobhavamAM A jIve A ja kAma karyuM che. temAM paNa tene kutsita puruSono saMga ane kuAgamano sAtha-sahakAra maLelo che. tethI ja A kutarkanuM jora vadhyuM che. tene dabAvavo muzkela banyo che. satsaMga ane AgamatattvanA zravaNathI ja tathA- bhavyatA pAkatAM avedyasaMvedyapada jItAtAM A kutarka rUpI viSamagraha ApoApa A AtmAmAMthI nIkaLI jAya che. jema vaLageluM bhUta maMtra-taMtrathI nIkaLI jAya, viziSTa zAnti pAThathI grahonI pIDAkAritA dUra thAya. tema satsaMga ane zAstrAbhyAsathI A kutarka rUpI graha paNa kALa pAkatAM ApoApa nIkaLI jAya che. svayaM potAne samajaNa AvatAM paropadeza vinA ja kutarkavALI buddhi dUra thAya che. te kutarkane dUra karavo paDato nathI. dUra thaI ja jAya che. kAraNake nimitta dUra thaye chate naimittika (nimittajanyakArya)no svayaM abhAva thAya ja che. jema apathyano tyAga karAya chate apathyajanya roga alpakALamAM ja dUra thAya che. sarpa dUra gaye chate sarpata bhaya dUra thAya che. grISmaRtu dUra thaye chate tajajanya uSNatA ApoApa dUra thAya che. arthAt kAraNa dUra thAya to tajajanya kArya ApoApa dUra thAya che Avo sAmAnya niyama che. temAM bIjA nimittonI jarUra rahetI nathI. tema mithyAtvanA udayajanya A avedyasaMvedyapada dUra thaye chate tajajanya kutarka rUpI viSamagraha paNa ApoApa dUra thAya che. ahIM avedyasaMvedyapada e kAraNa che. ane kutarka e kArya che. A pramANe te banneno kArya-kAraNabhAva che. AtmAmAMthI A kutarka je dUra thAya che te nitarAM atyantapaNe dUra thAya che. pharIthI kadApi na Ave tevo dUra thAya che, kAraNa ke have te jIvane samyajJAnano yoga thAya che. sAcuM barAbara samajAI jAya che. satparuSo pAsethI viziSTa zraddhApUrvaka satata-vAraMvAra Agamatattvo sAMbhaLavAthI te AgamatattvanI ja pramANatAne yathArthapaNe haiyAthI svIkArI le che. eTale atIndriyabhAvo jANavAnI bAbatamAM zraddhApUrvaka AgamapramANatA svIkArI hovAthI have kadApi kutarka thato ja nathI. mATe nitaraatyantapaNe cAlyo jAya che. A kutarkarUpI viSamagraha duSTa (atizaya bhayaMkara-duHkhadAyIpIDAkArI evA) apAyono (du:khono) hetu hovAthI graha jevo ja che bhUta-preta jevo che athavA AkAzamAM pharanArA rAhu-ketu-zani ityAdi graha jevo ja che. tethI sAce ja graha kahelo che. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 yogadRSTi samuccaya gAthA : 86 kutarkanA keTalAka namunA (uttaro nIce ApyA che.) (1) muktimAM gADI-vADI-lADInAM sukho ja nathI. to tyAM jaIne zuM karavAnuM ? (2) muktimAM ekalavAyuM rahevuM. tenA karatAM saMsAramAM anekanI sAthe rahevuM zuM khoTuM? duHkha-sukhanI vAta to thAya. haLavA-maLavAno vinoda to mANI zakAya? (3) muktimAM addhara AkAzamAM laTakI rahevuM teno zuM artha? thAka na lAge? jyAM ArAmathI besavA-suvA na maLe, jema hoya temaja rahevuM paDe teno zuM artha? (4) bhagavAn mahAvIrasvAmIe gozALAne zItalezyA mUkIne bacAvyo, tethI dayALu hatA, to gozALAe mUkelI tejolekSA vakhate baLatA be sAdhune kema na bacAvyA ? AvuM mahAvIra prabhunuM virodhAbhAsI jIvana hovAthI A prasaMga barAbara nathI. (5) deha e paNa dharmanuM sAdhana che to upavAsa karIne damana karavAnI zuM jarUra ? sArI rIte tene bhojanAdi ApIne "adhyAtmazAstro vAMcavAM." adhyAtmazAstronuM vAMcana e paNa tapa ja che balka bhAva tapa che. mATe upavAsa Adi karavAnI kaMI jarUra nathI. (6) saMsAra tyajI sAdhu thavA karatAM saMsAramAM rahIne zAstro bhaNI manane vairAgI rAkhavAthI paNa bharatamahArAjA-marudevA mAtA AdinI jema kalyANa karI zakAya che. tethI sAdhu thavuM e mUrkhatA che. (7) dravyaliMga na laIe ane bhAvaliMgI thaIne rahIe to paNa kalyANa sAdhI zakAya che. jema ilAcI ane cilAtI. sAdhu thaIne mAthuM muMDAve paNa mana na muMDAve to te zuM kAmanuM ? tenA karatAM to "ame bhAvaliMgI thaine vairAgI thaIne rahIe" te vadhAre sAruM che. (8) jJAna e AtmAno guNa che ema kaho cho, paraMtu jJAna ja vadhAre pIDAkArI che. jJAna na hoya to khoTuM lAgatuM nathI. samajaNa na paDe eTale duHkha thAya nahIM, oNparezana kare to paNa vedanA na thAya, jJAna bhaNe to loko pUcha-pUcha kare, mAthuM khAya, uMgha pUrI Ave nahIM. tethI zarIra paNa rogI bane. mATe jJAna to vadhAre pIDAkArI ja che. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 86 yogadaSTi samuccaya 3/9 (9) dayA e ja dharmanuM mUla che. mATe dIna-anAtha-pazu-pakSIonI dayA ja karavI joIe te dayA karavA arthopArjana ane gRhasthapaNe e jarUrI che. sAdhu thavAnI zI jarUra? (10) hAthIne haNIne mAMsabhakSaNamAM 1 jIvanI hiMsA ane baTAkAdinA bhakSaNamAM anaMta jIvanI hiMsA hoya che. to hAthIne haNIne mAMsabhojana karavuM zuM khoTuM? jo ema uttara kaho ke hAthImAM 1 jIva hovA chatAM adhika cetanA che. mATe hiMsA moTI che to pratyeka vanaspatimAM sAdhAraNa vanaspati karatAM adhikacetanA che. to tene badale sAdhAraNanuM bhojana karavuM zuM khoTuM? mithyAtva mohanIyanA udayathI ulaTI buddhinA kAraNe, satsaMga ane sadAgamano abhyAsa na hovAnA kAraNe A jIvane AvA AvA aneka kutarko sUjhe che. potAnI meLe ja potAnI vAtane satya karavA yukti-prayukti ane uttara goThave che. tethI A avedyasaMvedyapada jitavuM atyanta Avazyaka che. uparanA kutarko koI alpajJa jIva sAcA na samajI le te kAraNathI tenA uttaro paNa ahIM ApIe chIe. paraMtu vizeSa uttaro to satsaMgathI ja samajAya che. (1) gADI-vADI ane lADInAM sukho khasanA rogIne khaMjavALa tulya mAtra-pratikAra rUpa ja che. vAstavika sukha nathI. kAraNa ke bubhakSA vadhAranAra ja che. game teTalI gADI-vADI maLe to paNa icchAo AkAzanI jema anaMtI che kadApi tRpta thatI ja nathI. balle eka sukha sAmagrI aneka upAdhione lAve che. (2) muktimAM ekalavAyuM jIvana nathI. anaMta jIvo tyAM che. kevaLajJAnathI badhA ja jIvo dekhAya che. haLavuM-maLavuM ane teno vinoda e moha che. parabhAvadazA che. tenAthI aneka kaSAyo-rAga-dveSa janme che. ekane rAjI rAkhatAM bIjAne duHkha thAya che ane bIjAne rAjI rAkhatAM trIjAne duHkha thAya che. saMsAra svArthathI ja bharapUra che. thAka lAgavo. ArAmathI besavuM-suvuM A pramAda che ane zArIrika dharma che. jyAM zarIranuM baMdhana ja cAlyuM jAya che tyAM AvA vikalpo hotA ja nathI. gAMDo mANasa DAhyAne jema gAMDo samaja, tema mohAdhIna jIva potAnI mohadazAthI ja moharahita siddhAtmAne duHkhI samaje che. azarIritA e ja sAcI baMdhanamukta avasthA che. zarIranA sAdharmathI azarIrIna mApavA e ja ajJAnadazA che. (4) gozALAne bacAvatI vakhate prabhu chadmastha hatA. te kALe paradayA kartavya bane che ane jyAre sAdhu baLe che tyAre prabhu kevalI che. parabhAvadazAthI sarvathA mukta Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 yogadRSTi samuccaya gAthA : 86 che. tethI A vyavahAra te kALe hoto nathI. jema gRhasthAvasthAmAM anya gRhasthane bhaktithI jamADAya, paraMtu te ja vyakti jyAre sAdhu bane tyAre potAne paNa udarapUrti jeTalo ja AhAra yAcIne lAvavAno che tyAM anya gRhasthane jamADavAno vyavahAra na thAya. (5) deha e dharmanuM sAdhana avazya che. mATe ja tapamAM "yathAzakti" lakhyuM che. paraMtu tene sArUM bhojana ApavAnI buddhi e zarIranI mUrchA-mamatA che. zarIranA ja lAlana-pAlananI buddhi che. tyAM adhyAtmazAstranuM vAMcana e adhyAtma lAvanAra nathI. paraMtu saMgItanA rasanI jema A paNa 'zravaNendriyano" viSayarasa mAtra ja che. adhyAtma zAstronA vAMcanane je jIva bhAvatapa samaje te jIva to bhAvatapanA sAdhanabhUta-sahAyakArI bAhyatapa che ema paNa samaje ja che. mATe tapane vakhoDanArA ane avivekathI vartI adhyAtmazAstronAM pado gAnArA zravaNendriyanA rasamAtramAM ja lubdha che. ema jANavuM. (6) loTarInI TIkITathI paNa koi dhanavAn thAya che paraMtu tenAthI sarvalokoe dhaMdhAnokarI choDI devAnAM hotAM nathI. bharatamahArAjA ane marudevA mAtAnAM mAtra dRSTAMta ja raju karAya che. vAstavikapaNe teo jevA vairAgI hatA tevo vairAga to Avato ja nathI. jo Avato hota to sAdhu thavA karatAM gharamAM rahevuM zuM khoTuM ? e zabda mukhamAMthI nIkaLata ja nahIM. vairAgIne saMsArano rAga na hovAthI sAdhutA ja game. kadAca pratibaMdhothI sAdhu thai na zake ema bane, paraMtu sAdhutA e ja kalyANanuM parama aMga che ema haiye vasyuM hoya che. (7) dravyaliMga na lenArA 'sAcA bhAvaliMgI'' che tenI khAtrI zuM? mAthuM muMDAvanArAoe mana nathI ja muMDAvyuM, tenI zuM khAtrI ? potAne bhAvaliMgI mAnanAra mana muMDAvanAra ja che tenI zuM khAtrI ? mAthuM muMDAvanAra mana na muMDAve' ema jo lAgatuM. hoya to teoe banne muMDAvavuM joie, jethI teonuM jarUra kalyANa thAya. paraMtu mana na muMDAyAnI vAta AgaLa karIne mAthuM muMDAvavAnI vAtane toDI pADavAnI zuM jarUra? bannemAMthI eka haze to bIjuM Avaze. paraMtu banne nahI hoya to eke nahI Ave. (8) jJAna hoya te sarvene duHkha thatuM nathI. paraMtu mAnakaSAya hoya tene du:kha thAya che. jJAna hoya tene mAthAnA duHkhAvAnI, nidrA-hAninI ke zarIranA ArogyanI Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 gAthA : 86-87 yogadRSTi samuccaya apekSA eTalI hotI nathI ke jeTalI paropakAra karavAnI rasikatA hoya che. jJAna hoya to ja vicAra-vANI ane vartanamAM vivekabuddhi Ave che. "dayA" be prakAranI che. dravyadayA ane bhAvadayA, gRhastha jIva pUrNa svadazAnI pragaTatAvALo na hovAthI tene dravyadayA upakArI che. jema rogIne auSadha, paraMtu jyAre A AtmA sAdhu ane kevalI ItyAdi thAya che tyAre parabhAvadazAthI ja mukta bane che mATe te jIvo dharmopadeza dvArA jIvone saMsArathI tAravAnuM ane te jIva kadApi duHkha na pAme tevuM kAma karanArA che. mATe tyAM bhAvadayA mukhyapaNe kartavya bane che. jema nirogIne auSadhatyAga. dravyadayA parimita sukhadAyI che. bhAva dayA aparimita sukhadAyI che. (10) hAthInI cetanA baTAkAnA anaMtajIvonI cetanA karatAM paNa anaMtaguNI che. kAraNake te paMcendriya che. tathA tenI hiMsA vakhate hiMsakanA hRdayamAM krUra-hiMsakabhAva-nirdhvasa pariNAma Ave che. te ja karmabaMdhano mukhya hetu che tathA mAMsamAM tattavarNavALA saMmUrchAima jIvo utpanna thAya che. tenI paNa hiMsA thAya che. tethI baTAkAnA bhakSaNa karatAM hAthInA mAMsanuM bhakSaNa prathama varSa che. jema eka-eka rUpIyAnI sIttera noTonA tyAga karatAM so rUpIyAnI eka noTano tyAga prathama vajarya che. tathA baTAkAM ane pratyeka vanaspati banne ekendriya ja mAtra hovA chatAM sAdhAraNa vanaspatinA eka jIva karatAM pratyekanA eka jIvanI cetanA avazya vadhAre che. to paNa te sAdhAraNanA ane pratyekanA ema banne jIvo ekendriya ja hovAthI eTalI badhI cetanA pratyekamAM adhika nathI ke te anaMta sAdhAraNanI tole Ave. kAraNa ke banne ekendriya ja che. mAtra eka sAdhAraNa karatAM eka pratyekamAM yatkiMcita cetanA adhika che. mATe tyAM "saMkhyA niyama" lAgu paDe che. jyAM adhika jIvasaMkhyA che te prathama varya bane che. A pramANe jo satsaMga ane AgamazAstrono gurugamathI abhyAsa karavAmAM Ave to mithyAtvamoha maMda thatAM avedyasaMvedyapada jItAtAM upara kahyA mujabanA aneka kutarkarUpI viSamagraho ApoApa nivRtti pAme che. ll86) viviziSTokilyAda- A kutarkagraha kevo che te samajAve che. bodharogaH zamA'pAyaH, zraddhAbhaGgo'bhimAnakRt / kutarkazcetaso vyaktaM, bhAvazatruranekadhA // 87 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 yogadRSTi samuccaya gAthA : 87 gAthArtha - A kutarka bodha mATe eTale ke jJAna mATe rogarUpa che. samatA mATe apAya rUpa che. zraddhAno bhaMga karanAra che. ane abhimAna karAvanAra che. mATe A rIte anekaprakAre cittano te spaSTa bhAvazatru che. 87 TIkA -"jodhA'tathAsthitopattimavAra, ""mADapAyoHminivezanIta," "zraddhAma" mAthapratipaH, "minA#'' mithyAbhimAnanavata, avaM "phra" mA manirapekSa cartha, zimiyAda"ta:" mana jarAya "mAvazaz''-paramArtharipu, "mA " bApavArina che. 875 vivecana - tarkarUpI A viSamagraha keTalo bhayaMkara che? AtmAne AtmArthatA sAdhavAmAM keTalo hAnikAraka che? ane tethI kharekhara pAramArthika rIte to A kutarkarUpI viSamagraha A AtmAno "bhAvazatru" ja che. ane tenAmAM AtmAnA pAramArthika svarUpanuM ghAtakapaNe anekarIte raheluM che. chatAM ahIM mukhyatve cAra prakAre tenI bhAvazatrutA graMthakAra samajAve che. (1) vAdaro :-A kutarka rUpI viSamagraha bodha mATe (samyaga jJAna meLavavAmAM) roga samAna che. kAraNa ke je vastunuM jevuM vAstavika svarUpa che, tevo yathAvasthita bodha karavAmAM te upaghAta karanAro che. jema zarIre roga thavAthI zarIra durbaLa bane che. kSINazaktivALuM thAya che. aMga-upAMgo zithila thAya che. kAmakAja karavAmAM hatotsAha bane che. zarIra kRza thAya che. tema kutarka e sAcuM jJAna meLavavAmAM manane durbaLa banAve che. manane kSINazaktivALuM kare che. ciMtana-manananI zaktimAM mana zithila thAya che. yathAvasthita vastutattva vicAravAmAM mana hatotsAha bane che. sAnukuLa tarka vicAravAmAM mana kRza banI jAya che. sUkSma vicAronAM dvAra baMdha thai jAya che. rogI mANasane zrIkhaMDa-dUdhapAka ke ghebara jevAM uttama-bhojana rucatAM nathI. ane chatAM kaMIka aMze khAya, to te pacAvI zakato nathI. tema kutarkanA rogavALAne uttama zrutajJAnarUpI paramAnna rucatuM nathI. koI jJAnI mahAtmA kadAca AgrahathI Ape to pacatuM nathI. ajIraNa thaI ja jAya che. prApta thayelA jJAnamAM paNa kutarka ja lagAve che ane mithyA chidro ja kADhe che. jema zArIrika aMga-hInatAvALAne rAjyalakSmI apAya nahIM, jema kAcA mATInA ghaDAmAM pANI bharAya nahIM, tema jeno asadAgraha TaLyo nathI tene paramAna jevuM zruta apAya nahIM. jo ApavAmAM Ave to kAcA ghaDAmAM bharAyeluM pANI jema ghaDAno ane pANIno ema banneno nAza kare che. tema kutarkavALA jIvane apAyeluM zrata kutarkanA kAraNe Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 313 gAthA : 87 jIvane durgatimAM pADavAthI jIvano paNa nAza kare che. ane mithyAbhAve pariNAma pAmavAthI zrutajJAnano paNa nAza kare che. apAtrane vidyA ApavAthI te jIva vidyAno durupayoga kare, vidyAnuM abhimAna kare, potAne gItArtha samajI mana phAve tevA uttara Ape. vidyAbhyAsa paNa mAtra vinoda mATe ja thAya. athavA vAdavivAda mATe ja thAya, chetarapiMDI ane mAyAmAM ja teno upayoga kare. ukharabhUmimAM bIja vAveluM hoya to bIja to nAza pAme, paraMtu phaLa na AvavAthI bIja vAvanArane paNa kheda utpanna kare, tema kutarkavAdIne zAstrAdhyayana karAvavAthI kaMi samyag phaLa to na ja Ave, paraMtu mithyAphaLa AvavAthI zveta ApanArane paNa du:khahetu bane. tethI manamAM rahelo kutarkagraha bodhapraptimAM zarIranA roganI jema upaghAtaka che. A ja vAtanI puSTi karatA pU. u. zrI yazovijayajI ma.nA banAvelA adhyAtmasAranA zloko A pramANe che asadgraho yasya gato na nAzaM, na dIyamAnaM zrutamasya zasyam / na nAma vaikalyakalaMkitasya, prauDhA pradAtuM ghaTate nRpazrIH // 14- 13 // Ame ghaTe vAri dhRtaM yathA sad vinAzayet svaM ca ghaTaM ca sadyaH / asadgrahagrastamatestathaiva, zrutAtpradattAdubhayorvinAzaH // 14-14 // (1) zamApAya:=A kutarka e samatAbhAvanI prAptino (vinAza) karanAra che. kleza rUpa che. kAraNa ke manamAM asad eTale khoTo abhiniveza (Agraha) utpanna kare che. khoTA AgrahathI mana DoLAyeluM rahe che. sAcI vastune paNa uDAvavA manamAM vividha vikalpo rUpI taraMgo uchaLe che. game tenI sAthe vAdavivAda ja vadhAre kare che. tenA kAraNe kyAreka kyAreka Avezayukta paNa bane che. manamAM azAnti-kleza ane kaSAya ja varte che. khoTA khoTA abhinivezanA kAraNe anekanI sAthe laDAi-jhaghaDA thAya che. tethI samatArUpI ratna gumAvI devAya che. tethI samatArUpI ratnaprAptimAM A kutarka apAyarUpaklezarUpa (vinAzaka) bane che. pU. u. zrI yazovijayajI ma.zrIe adhyAtmasAramAM kahyuM che ke asadgrahAgnijvalitaM yadantaH kva tatra tattvavyavasAyavalliH / prazAntapuSpANi hitopadezaphalAni cAnyatra gaveSayantu // 14-2 // kutarkadAtreNa lunAti tattvavallIM rasAtsiJcati doSavRkSam / kSipatyadhaH svAduphalaM zamAkhyamasadgrahacchannamatirmanuSyaH // 14-6 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 yogadRSTi samuccaya gAthA : 87 jyAM asadAgraha kadAgraha" rUpI agnithI aMta:karaNa banI rahyuM che tyAM sAcA tattvanA nirNaya rUpI velaDI kayAMthI uge? arthAt na ja uge. (tevI velaDI vinA) prazAntabhAvarUpI puSpo, ane hitopadezarUpI phaLo to (tyAM Ave ja kyAMthI? eTale) anyatra ja zodhavAnAM rahe. AvA prakAranA kadAgraha vaDe DhaMkAI che mati jenI evo manuSya kutarkarUpI dAtaraDA vaDe tattvabodharUpI velaDIne kApe che. kutarkanA rasarUpI pANIthI doSo rUpI vRkSane siMce che. ane samatA nAmanA svAdiSTaphaLane nIce nAkhe che. (nAza kare che.) (3) zraddhAmaka =zAstravacano upara thatI zraddhAno A kutarka bhaMga karanAra che. keTalIka vastu ja evI hoya che ke, tyAM zraddhA ja Avazyaka che. tarka lagADAto nathI. have jo tyAM tarka lagADAya to te vastu samajAya tevI ja na hoya, eTale AgamamAM kahelA arthonI apratipatti thavAthI AvA prakAranA kutarko lagADavAthI zAstrIya zraddhAno bhaMga thAya che. jemake, (1) jIvonA bhavya-abhavya ema be bheda kahyA che. (2) caude rAjalokamAM sUkSmanigodanA jIvo bharyA che. (3) muktinA jIvo lokanA aMte jaIne vase che. (4) lokAkAzamAM dharmAstikAya ane adharmAstikAya che. (5) asaMkhya lIpasamudra che. ItyAdi ghaNA padArtho tarkagamya nathI, paNa mAtra zraddhAgamya che. tethI tevA bhAvomAM tarka lagAvavAthI samajAya ja nahIM, ane na samajAya eTale yathArtha zraddhA thAya nahIM. ane kadAca upara challI zraddhA thAya to dIrghakALa Take nahIM ane vaLI kutarka kare ke jo kaMI samajAtuM ja nathI to zraddhA karIne paNa zuM lAbha ? ema kahIne zraddhAguNano A jIva bhaMga kare che. pUjya zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajIe "sanmati prakaraNa"mAM spaSTa kahyuM che ke duviho dhammAvAo aheuvAo ya heuvAo ya / / tattha u aheuvAo bhaviyA'bhaviyAdao bhAvA // 3-43 // jo heuvAyapakkhammi heuo Agame ya Agamio / so sasamayapaNNavao siddhaMtavirAhao anno // 3-45 // dharmavAda be prakArano che ahetuvAda (zraddhAgamya) ane hetuvAda. tyAM bhavya-abhavya vagere bhAvo ahetuvAda rUpa che. je vyakti hetuvAdanA pakSamAM hetuthI ane AgamavAdanA pakSamAM AgamathI vAta kare che te sva samayano (svazAstrano) prajJApaka che. tenAthI anya vaktA siddhAntano virAdhaka che. te 3-43-45 / Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 87. yogadRSTi samuccaya 315 pU. . zrI yazovijayajI mahArAjazrIe paNa adhyAtmasAramAM kahyuM che ke asadgrahagrAvamaye hi citte, na kvApi sadbhAvarasapravezaH / ihAGkarazcittavizuddhabodhaH siddhAntavAcAM bata ko'parAdhaH // 14-7 // sthAlaM svabuddhiH sugurozca dAturupasthitA kAcana modakAlI / asadgrahaH ko'pi gale grahItA, tathApi bhoktuM na dadAti duSTaH // 14-9 // jema pattharamaya pRthvImAM jalapraveza thato nathI ane tethI aMkurA ugatA nathI temAM vAvanArano zuM doSa? tevI ja rIte asadAgraha rUpI pattharanA banelA cittamAM "sadbhAva" rUpI jalano kayAMya praveza thato nathI. tethI cittamAM nirmaLa bodharUpI aMkurA paNa kayAMya ugatA nathI. temAM siddhAntarUpI vANIno zo aparAdha che? potAnI buddhi rUpI suMdara thALI che. uttama guru rUpI pIrasanAra upasthita che. ane apUrva modakonI zreNI che. paraMtu dura evo "kadAgraha" rUpI koika vyakti (ke je zabdathI avAcya che) gaLAmAM dabAvanAra hoya, arthAt gaLuM dabAvanAra hoya to puruSa bhojana karI zakato nathI tethI "kadAgraha" e ja mithyAtva che. nava nihnavo vrata kare, tapa kare, saMyamI jIvana jIve paraMtu kadAgrahanA lIdhe ja vItarAga paramAtmA pratye zraddhAnA bhaMgavALA bane che. jethI yathArtha saphaLatA maLatI nathI. (4) mini= tathA A kutarka jIvamAM abhimAna karAvanAro che. kutarkothI potAnI jAtane pote hoMziyAra mAne che. potAnI vAta satya na hovA chatAM kutarkanA balanA kAraNe tene satya mAnI mithyA-abhimAna A jIva kare che. kutarkanA kAraNe jIva apAtra thavAthI jJAnI guru paNa temane samajAvatA nathI. ukharabhUmi tulya hovAthI tene samajAvavAnI mahenata niSphaLa ja javAnI che. A pramANe sadgathI vimukha thayelo te kutarkavAdI puruSa pote potAnI mAnyatAmAM addhara uchaLe che ane AtmAnuM patana kare che. A rIte A kutarka mithyA-abhimAnano janaka che. zAstramAM kahelI vAtane samajavA zAstrane (Agamane) anusAra je tarka karAya tene sutarka kahevAya che. ane AgamathI nirapekSapaNe potAnI mati pramANe kapolakalpita kalpanA je karAya che. tene kutarka kahevAya che. A pramANe uparokta cAra kAraNothI A kutarka aMtaHkaraNano bhAvazatru che. paramArthathI ripu (duzmana) che. jema bAhya zatru ApaNI saMpatti lUMTI le, ghara bhAMgI nAkhe, zarIre ghA mAre, zastronA ghA mAre, ItyAdi rIte sAMsArika ahita kare, nukazAna Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 yogadRSTi samuccaya gAthA : 88 kare, duHkhI kare, tevI ja rIte A kutarka paNa AtmAnuM ahita karanAra che. akalyANa karanAra che. kAraNa ke mAro tarka ja barAbara che ema potAnI jAtane ja DAhI mAnavAthI je je Arya puruSo che. satparuSo che jJAnI-gItArtha-tyAgI-vairAgI saMta puruSo che. temanA pratye prIti na thAya, sadbhAva na thAya, bahumAna na thAya, balka teone kaMI ja AvaDatuM nathI. mArA eka paNa praznano barAbara uttara ApI zakatA nathI. A AryapuruSo to ajJAnI ane kadAgrahI che deza-kAla pramANe pheraphAra karIne cAlavuM joIe. ema AryapuruSono apavAda (apayaza-niMdA-TIkA) kare che ane mAri zabdathI koI vakhata Arya puruSa upara achatAM kalaMka ane temane zArIrika pIDA paNa Ape che. A pramANe A kutarkathI AtmAnuM ahita ja thAya che. tethI A kutarka e AtmAno Antarika (pAramArthika) mahAzatru che. AtmAnA jJAna-vinaya-viveka-gaMbhIratA Adi aneka guNono nAza karanAra che. jo avedyasaMvedyapada jItAya to A kutarkarUpI viSamagraha ApoApa dUra thAya che. 87nA patazaivamataH zimityadi-A kutarka e kAraNathI AvA prakArano che te kAraNathI have zuM karavA jevuM che? te kahe che kutarke'bhinivezastanna, yukto muktivAdinAm / yuktaH punaH zrute zIle, samAdhau ca mahAtmanAm // 88 // gAthArtha = tethI muktivAdI (mumukSu) AtmAoe AvA prakAranA kutarkamAM abhiniveza (Agraha) karavo yogya nathI. paraMtu zrutajJAna, zIyaLa, ane samAdhimAM ja mahAtmAoe abhiniveza karavo yogya che. meM 88 | TIkA "sUta-3vato , "manive'tathatihA , nityAdi ra yuvataH" | vevAmityaduM-"pustivani' sinAhityartha ! "yuktaH puna: zra" mane " "kTrioviratinakSa, "mAgha 4''. dhyAnanamUte "mahAtmanAM"-muktivAdinAM-abhinivezo yukta iti // 88 // vivecana - bodhane mATe rogasamAna, samatAne mATe apAyarUpa, zraddhAno vinAza karanAra ane abhimAnano janaka AvA prakAranAM pUrvanI gAthAmAM kahevAyelAM lakSaNovALA kutarkamAM muktivAdI (mumukSu) evA saMnyAsI AtmAoe abhiniveza (Agraha) karavo te ucita nathI. AtmAnuM akalyANa ja karanAro che. ahIM "abhiniveza" eTale (tathAtAha :) te vastu temaja che evo kutsita Agraha ane muktivAdI eTale Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 88 yogadaSTi samuccaya 317. AtmAne karma ane zarIrAdinA baMdhanomAMthI mukta karavAthI nirmaLa zuddha AtmatattvanI prApti thAya tene mokSa kahevAya. evA mokSatattvane mAnanArA je puruSo te. arthAt mukti che evuM mAnanArA ane tenI prApti mATe saMsAra tyajI cAritra grahaNa karanArA evA sanyAsI puruSo ahIM muktivAdI samajavA. AgamamAM kahelA bhAvo samajavA tarka na karavA. ane jemAM lakhyuM che tema mAnI levuM. evuM kahevAno Azaya nathI. paraMtu je je bhAvo tarkagamya che tene tarkathI jANavA joie. tarkagamyabhAvone tarkathI jANavAthI zraddhA vadhAre majabUta bane che. samajAvanAra gurue paNa tarkagamya bhAvone tarkathI tathA tene anukUla udAharaNathI ziSyone barAbara samajAvavA joIe. potAnI ajJAnatAthI ke pramAdathI tarkagamya bhAvomAM tarkane na samajAvatAM ane mAtra zraddhAne pradhAna karatAM guru paNa ArAdhaka thatA nathI paraMtu virAdhaka bane che. (juo-sammati. gAthA 3-45) tethI Agamakathita tarkagamya bhAvone Agamane anusaranArA suyogya tarka vaDe samajAvavA te sutarka che. zAstramAM sutarkano kadApi niSedha karela nathI. prativAdIo sAme judA-judA viSayo upara ApaNA aneka AcAryoe suyogya tarka vaDe teone pratyuttara ApavA rUpe aneka mahAnuM khaMDanamaMDananA graMtho sajaryA che. sammati prakaraNa, syAdvAda ratnAkara, ratnAkarAvatArikA, anekAntajayapatAkA, syAvAdamaMjarI khaMDanakhAdya ityAdi mahA tarkagraMtho jainazAsanamAM prasiddha che. mATe tarkagamya bhAvomAM AgamAnusArI tarko joDavA e jJAna ApavAnI suyogya rIta che. paraMtu je bhAvo tarkathI agamya che. atIndriya che ane zraddhAthI ja mAtra grAhya che tyAM potAnI matimAM Ave tevA AgamathI nirapekSa kutarko lagAvavA. ane tene tema mAnI levuM e kutarka che. zraddhagamya bhAvone sadA zraddhAthI ja samajavA prayatna karavo joie. A ja vAta pU. zrI siddhasenajIe sammati tarkanA trIjA kAMDamAM gAthA 43-4pamAM kahI che. je pahelAM samajAvI che. tethI mumukSu AtmAoe AvA kutarkamAM abhiniveza (Agraha) kadApi rAkhavo nahIM. mahApuruSoe AgamomAM je bhAvo jema kahyA che. tene tema samajavA suyogya tarka lagADI zakAya. paraMtu khoTI rIte tarka lagADIne tarkanA anusAra vastutattvano apalApa karavo ke vastutattvane anyathA karavA prayatna karavo e mUrkhatA che. ajJAna che. nyAyazAstromAM vAdi-prativAdine jItavA mATe AvA kutarkonuM (jAti-nigrahasthAna ane hetvAbhAsa)nuM prakaraNa Ave che. tevA kutarkono upayoga na karavo. tenA thoDAka udAharaNo jaNAvAya che. (1) "zabda e kataka hovAthI ghaTanI jema anitya che." AvuM kahevAya chate jo evo tarka karavAmAM Ave ke kRtrima hovAthI jo zabda ghaTanI samAna hoya to Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 yogadRSTi samuccaya gAthA : 88 Sche. nathI ghaTa jalAdhAra paNa che tevI rIte zabda jalAdhAra paNa ho. ane jo zabda jalAdhAra nathI to ghaTanI samAna to na ja rahyo. mATe ghaTa bhale anitya hoya paraMtu tethI zabda anitya che evuM siddha thatuM nathI. A kutarka che. kRtakatvane anityanI sAthe vyApti che. tevI vyApti jalAdhAra sAthe nathI. (2) "zabda e kRtaka hovAthI ghaTanI jema anitya che" AvuM kahevAya chate jo evo tarka karavAmAM Ave ke kRtakatva dharmathI zabda ghaTanI sAthe samAna che. tema zabda zrotragrAhya hovAthI ane te dharma ghaTamAM na hovAthI zabda e ghaTathI vaidharma yukta dharmavALo paNa che, to ghaTanI jema anitya ja hoya evuM kema kahI zakAya? ghaTathI vaidharma dharmayukta hovAthI nitya paNa kema na hoI zake ? A kutarka kahevAya. kAraNa ke kRtatva ane anityatvane jevI vyApti che tevI zrotragrAhyatva ane nityatvanI vyApti hotI nathI ityAdi. A rIte anubhava ane Agama viruddha je tarka te kutarka che. jemaNe "tattvanI prApti karavI che" temaNe jIvanamAM AvA kutarka karavA nahI. lokonA anubhava ane AgamanI sAthe bAdhaka bane evI vAta game teTalI yuktithI siddha thatI hoya to paNa te khoTI ja che. asAra ja che. tarkamAM kaMIka bhUla avazya che ja, mATe muktivAdItyAgI-vairAgI sanyAsI AtmAoe AvA kutarkono tyAga karI zruta-zIla ane samAdhi A traNa AtmaguNanI prAptimAM ja sadA abhiniveza karavo ucita che. kutarka mATe zAstromAM kahyuM che ke manovatso yuktigavI, madhyasthasyAnudhAvati / tAmArSati pucchena, tucchapradamana:RSi 26-rA pU. . zrI yazovijayajIkRta jJAnasAraprakaraNa AgrahI bata ninISati yuktiM, tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtaditAtha tu yuvitiyaMtra tatra titi nivezam | zrIharibhadrIyASTaka | vAdAMzca prativAdAMzca vadanto'nizcitAMstathA / tattvAntaM naiva gacchanti, tilapIlakavadgatau // 5-4 // pU. . zrI yazovijayajIkRta jJAnasAra prakaraNa tarka vicAre re vAda paraMparA re, pAra na pahoMce re koya ! abhimata vastu vastugate kahe re, te viralA jaga joya paMthaDo nihALuM re II pU. AnaMdaghanajI ma. kRta zrI ajitanAthanuM stavana vidyA bhaNyo huM vAda mATe keTalI kathanI kahuM / ratnAkarapaccIzI | Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - gAthA : 88 yogadRSTi samuccaya 319 A kutarkano abhiniveza muktimArgamAM vighnakartA che. abhimAna karAvanAra che. AtmAne ajJAnatAmAM ja rAkhanAra che. mATe teno abhiniveza karavo nahIM. paraMtu AtmAnuM kalyANa sAdhanAra, muktinI atizaya nikaTa lAvanAra, karmakSayanA paramapradhAna sAdhanabhUta evA uparokta traNa guNonI prAptimAM abhiniveza karavo. jo ke paramArthathI "abhiniveza"=Agraha kayAMya paNa karavA jevo ja nathI. koIpaNa eka vastuno Agraha e ApaNane tattva samajavAmAM aMdha banAve che. AgrahI puruSa dravya-kSetra-kALa ane bhAvanI sAnukULatA-pratikULatA joI zakato nathI. utsargaapavAda samajI zakato nathI. zrutano atizaya Agraha e saMyamamAM ghaNA apavAda sevanAra paNa banAvI de che. tethI paramArthe to abhiniveza e kyAMya paNa upakArI nathI. dravya-kSetra-kALa-bhAve jyAM je Atmahitakara hoya tyAM te karavuM. ane jyAM Atma hitakara na hoya te tyAM na karavuM, ATalo ja mArga barAbara che. chatAM A gAthAmAM graMthakAra maharSie zrutAdimAM abhiniveza karavAnuM je kahyuM te kutarkanA abhinivezanA tyAga mATe kahyuM che. ema samajavuM. zruta eTale AgamAbhyAsa, satata AgamanA arthonuM gurujInI pAse zravaNa karavuM. ciMtana-manana karavuM. mukhapATha karavo, pUrvApara saMkalanA karavI. zrutamAM yathAzakti pAraMgata thayA hoie to anya pAtra jIvone Agama bhaNAvavAM. jJAnadazA e ajJAna ane mohano nAza karanAra che. parama upakArI jJAnaguNa, jJAnI gurubhagavanto, ane jJAnanAM sAdhano A traNe tattvonI bhakti-bahumAna prema-ane satata teno upayoga karavAno abhiniveza karavo. ke jethI karmonI nirjarA thatAM mukti nikaTa thAya. zIla eTale saMskAra, paranA drohano tyAga, anya jIvomAM je je guNasaMpatti khIlI hoya teno zreSa-IrSyA-dAjha ke asUyA karavI nahIM. temane joI prasanna thavuM. bahumAnavALA thavuM. temanI pAse paNa guNagrAhI thavuM. temanI sevA-bhakti karavI. samAdhi eTale samatAbhAva, ke je dhyAna karavAthI Ave che. dhyAnanA phaLasvarUpa che. cittanI malInatAne saMpUrNapaNe TALanAra che. A traNe guNo Atmahita karanArA che. kalyANanI vRddhi karanArA che. zrutathI zIla guNa Ave ane zIlaguNathI samAdhi Ave che. mATe AtmArthI mahAtmA puruSoe kutarkano tyAga karI uparokta traNe guNonI prAptimAM ja lIna thavuM. | 88ll Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 yogadaSTi samuccaya gAthA : 89 zrutAdi traNa guNanI sAthe tenA bIjabhUta paropakArano paNa abhiniveza rAkhavo te graMthakAra samajAve che. bIjaM cAsya paraM siddhamavandhyaM sarvayoginAm / parArthakaraNaM yena, parizuddhamato'tra ca // 89 // gAthArtha = A zrutAdi guNatrayanI prAptinuM paramabIja, sarvayogI mahAtmAone siddha ane avadhya phalaniSpAdaka evuM parizuddha paropakArakaraNa zAstromAM je kAraNathI kaheluM che. e kAraNathI ahIM (paropakAramAM) paNa abhiniveza rAkhavo. te 89 TIkA "naM rahya' zrata "paraM siddha' prathAnuM pratitima "mava'' niyatinidhi "sarvanA '-naziprakRtInAma | vi tarityAha-""pArthaznara' paraprayogananiSpavinaM, "" vAra "parizuddha''kanyAnupAna | ata:'' zarat "matra " parAIvarane yuvatoDaminiveza kRti 82 | vivecana :-zrutajJAna eTale AgamazAstrono gurugamathI abhyAsa karavo, zIla eTale para pratye dveSa na karavo ane samAdhi eTale dhyAnathI prApta thatI samatA-samabhAva, A traNe guNo muktiprAptinuM paramapradhAna kAraNa che. ema pUrvanI gAthAmAM kahyuM che. tyAM evo prazna thAya che ke muktinA paramapradhAna kAraNabhUta evA zrutajJAnAdi A traNa guNo meLavavA kema? A traNa guNonI prApti karavI hoya to zuM karavuM ? teno uttara A gAthAmAM Ape che ke-mastha A traNa guNonuM varSa = kAraNa parArthavi = "paropakAra" che. potAnI zaktine anusAre tana-mana-dhana ane vacanathI parano upakAra karavo. paranuM hita thAya evI pravRtti karavI. e paropakAra ja kRtAdi traNa guNonuM kAraNa che. paropakAra karavAthI vinaya-vivekAdi guNo Ave che. ane tenAthI zrutajJAnAdi Ave che ane zrutajJAnAdithI mukti thAya che. mATe yogI mahAtmAoe svakalyANa arthe zakti gopavyA vinA parakalyANanI pravRttimAM parAyaNa thavuM. prazna : "paropakAra" kevo che? tenuM kaMIka svarUpa jaNAya to ja kartavyatA buddhi Ave. mATe paropakAranuM svarUpa samajAvo. uttara : "paropakAra" samajAvavA mATe A gAthAmAM cAra vizeSaNo kahyAM che. (1) paramabIja, (2) sarvayogIone siddha, (3) avadhya, ane (4) parizuddha. A cAre padono bhAvArtha A pramANe che Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 89 yogadRSTi samuccaya 321 (1) paropakAra e zrutAdi guNatrayanuM paramabIja che. jema eka bIjamAMthI upayogapUrvaka tenI vAvaNI ane mAvajata karatAM puSkaLa dhAnyarAzi prApta thAya che. kAraNake bIjano Avo svabhAva ja che. pote dANo eka chatAM aneka dANAno prasava kare, temAM paNa je paramabIja hoya, zreSTha hoya, amUlya bIja hoya tenuM to pUchavuM ja zuM? dhAnyanA DhagaleDhagalAno phALa lAve. tevI rIte para AtmAnuM je rIte hita thAya. kalyANa thAya, tevuM kAma upayogapUrvaka karavAthI namratA-vinaya-viveka-gaMbhIratA-prazAntavAhitA Adi guNo AvavAthI gurujInI kRpA- dRSTi vadhatAM teozrInI prasannatAthI apUrva zrutajJAnanI prApti thAya. zruta anAyAse kaMThastha thavA lAge che. A guNono evo svabhAva ja che. ke gurunI kRpA varasAve. jethI duSkara ane agamya evA paNa zrutapATho cittamAM aMtaHpraveza kare. parano droha, IrSyA Adi durguNo to manamAM hure ja nahIM. paraMtu paranI sevAbuddhi karavAnA bhAva janme, sevA parAyaNa citta thavAthI kadApi manamAM kaleza-kaMkAsa janme ja nahIM. sadA prasanna ja prasanna mukhamudrA rahetAM samAdhi paNa apUrva ja prApta thAya. (2) paropakAra e sarvayogIone mAnya che. siddha che. pratiSThita che. kulayogIpravRttacakrayogI A banne prakAranA yogI mahAtmAone paropakAra e zrutajJAnAdinuM kAraNa che ema anubhava- siddha che. kAraNa ke teo pote te rIte pravRtti karatA chatA guNavikAsa sAdhI rahyA che. hAla pote sAdhakadazAmAM hovAthI potAne anubhava-siddhaanubhavathI ja pratiSThita A vAta che. tathA niSpannayogI mahAtmAo paNa A ja mArga, paropakAra karavA dvArA ja guNo prApta karanArA banyA che. jo ke teo atyAre sAdhakadazAmAM nathI, siddha dazAmAM che. to paNa bhUtakALanA anubhavathI A vAta teone paNa mAnya che. pratiSThita che. nirdoSa che. prasiddha che. | (3) "paropakAra" e guNatrayanI prAptinuM avadhya kAraNa che. eTale ke niyata phaLadAyi che. niyama phaLa ApanAruM che. je bIjamAMthI aMkurAdi uge nahIM ane aMte phaLa Ave nahIM te vatsyabIja kahevAya che. varSo pUrvenuM dhAnyabIja vabdha hoya che. A paropakAra tevo nathI. paraMtu parano upakAra karavo te zrutajJAna-zIla-ane samAdhiphaLane avazya ApanAra ja che. kadApi niSphaLa janAra nathI. ane A mArge ja anaMta jIvo kalyANa pAmyA che ane bhAvimAM paNa pAmaze. mATe paropakAra e avasthabIjatulya che. (4) "paropakAra" e parizuddha kArya che. eTale paranAM je je prayojano (kAryo-kalyANa) hoya, tenuM niSpAdana karavuM te paropakAra kahevAya che. te paNa parizuddha yo. 21 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 89 322 karavo joie. koipaNa anya jIvane upaghAta=apakAra pIDA- nukazAna-duHkha na thAya te rIte karavo joie, eka jIvane du:kha ApIne athavA teno nAza karIne bIjAno paropakAra karavo tevo paropakAra ahIM na samajavo. paraMtu je paropakAra karavAmAM anya koi bIjA jIvono upaghAta (apakAra) na thAya, koine paNa du:kha na thAya, koine paNa saMtApanuM=pIDAnuM kAraNa na bane evo paropakAra te parizuddha paropakAra kahevAya che. tevo paropakAra sadA karavo. AvA prakArano paropakAra karavAno yogI mahAtmAoe abhiniveza rAkhavo. kAraNa ke A paropakAra ja zrutAdi traNa guNonI prAptinuM kAraNa che ane zrutAdi traNa guNo te muktinuM kAraNa che. mATe rAta-divasa parakalyANanI laganI rAkhavI. te paropakAra tana-mana-dhana ane vacanathI karavA sadA sajAga banavuM. potAnA tanane (zarIrane) yathAzakti paranI sevA-vaiyAvacca-bhakti Adi karavAmAM parAyaNa rAkhavuM. mAMdAnI mAvajata karavI. duHkhI jIvonI duHkhanivAraka sevA karavI. vaDIlo ane upakArIonI bahumAnapUrvaka vaiyAvacca karavI. tathA manane sadA paranA hita-ciMtanamAM vyAvRta rAkhavuM. rAta-divasa bIjAnA kalyANa-sukhanA vicAro karavA. jethI vicAra karavAthI tenuM kalyANa karavAno nirdoSa mArga hAtha lAge. vicAra vinA pravRtti karatAM u52thI hitakAraka dekhAto mArga kadAca ahitakAraka paNa nIvaDe. tethI upayogapUrvaka zuddha buddhithI sadA paranA hitano dravya-kSetra-kAlAdi yoge vicAra karavo. tathA dInaduHkhI-anAtha-ane apaMga Adi jIvonA kalyANamAM potAnA dhanano upayoga karavo. teonA duHkhadalanamAM kAma lAge te rIte dhanano vaparAza karavo. janakalyANa-sAmAnya sarva prajAnuM hita thAya, kalyANa thAya, tevA kAmomAM yathAzakti dhanano phALo Apavo. sadA udAra ciratavALA banavuM. tathA paranuM bhaluM thAya, hita thAya, para jIva sanmArge Ave tevAM priya, pathya, tathya ane parimita vacano bolavAM, koipaNa pa2 jIvanuM alpa paNa mana du:khAya tevAM vyaMgavacano, meNAM-ToNAM-kaTAkSa vacano na bolavAM. potAnI mana-vacana-kAyA ane dhananI saMpatti yathAzakti paropakAra mATe kharcavI. kahyuM che ke" paropakArAya satAM vibhUtayaH " A pramANe muktinuM kAraNa zrutAdi che. ane zrutAdinuM kAraNa paropakAra che. ata: atra A kAraNathI A paropakAra karavAmAM paNa mumukSu yogI mahApuruSoe avazya abhiniveza-Agraha rAkhavo te ja sva-kalyANanuM kAraNa che. || 89 // Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 gAthA : 90 yogadRSTi samuccaya yu saratAvApathAtumA-haju paNa kutarkanI asAratAne ja kahe che avidyAsaGgatAH prAyo, vikalpAH sarva eva yat / tadyojanAtmakazcaiSa, kutarkaH kimanena tat // 90 // gAthArtha = manamAM uThatA sarve paNa (vikalpokakalpanAo) (jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarma rUpI) avidyAnA saMgathI prAya: hoya che. ane te vikalponI yojanA rUpa A kutarka che. tethI paMDita puruSone AvA kutarka vaDe zuM? arthAt tevA kutarkothI kaMI paNa siddha thatuM nathI. 9oll TIkA -"vidyAsa: naviratisamRvatA: prA" nIcena "vinyA: sarva ''-zavinyA avinyAzca ""uttadonanakrio''vivonyathonanA:-"raMja''jomayaparasavivipena Rta." 3vatana, minena tat'- 2 iihityartha | 20 | vivecana :-manamAM uThatA sarve paNa vikalpo (kalpanAo) pachI bhale te zabda saMbaMdhI vikalpa hoya ke artha saMbaMdhI vikalpa hoya, paraMtu badhA ja vikalpo-mananA taraMgo jJAnAvaraNIya karma ane mohanIya karmanA udaya rUpa avidyAthI saMgata hoya che. jJAnAvaraNIyAdimAM Adi zabdathI mohanIyakarma paNa samajI levuM. kAraNa ke ekalA jJAnAvaraNIya karmanA udayathI to jJAna avarAya, ajJAnatA-mUrkhatA prApta thAya. paraMtu aneka prakAranA managamatA vikalpo ghaDavAnuM ane ulaTA vikalpo karavAnuM kAma mohanIya karma kare che. eTale aneka tarka karavAnI prApta thayelI je jJAnazakti che te jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama, paraMtu te mohanIyakarmanA udayathI vyApta che. tethI jema svaccha pANI vastrane mela rahita kare, paraMtu te ja pANI kacarAthI bharapUra hoya to vastrane vadhAre malIna kare. tema jJAna AtmAne tAre, paraMtu te ja jJAna jo mohanA udayathI vyApta hoya to A jJAna kuvikalpo ja karAve, tethI te jJAnane ajJAna-avidyA kahevAya che. jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama sAro, paraMtu mohanIyakarmanA udayathI yukta evo jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama vadhAre bhayaMkara che. kemake je kSayopazama AtmAne prAyaH kuvikalpo karAvIne anaMta saMsAramAM rakhaDAve che. tethI te jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama hovA chatAM paNa mohanA udayathI vyApta hovAthI samyajJAna uparanA AvaraNIyakarmano udaya ja kahevAya che. tethI A sarve vikalpo=mananA khoTA taraMgo mohayukta jJAna dvArA eTale ajJAna-avidyA dvArA ja thAya che. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 yogadaSTi samuccaya gAthA : 90 mohanA udayayukta jJAna e avidyA che. te khoTo zilpI che. temAMthI khoTuM ghaDatara thavA rUpI aneka vikalpo uThe che. ane te khoTA ghaDAyelA aMgone goThavavA rUpaHkhoTA vikalpone joDavA svarUpa puSTi karanAro A kutarka che. avidyAnA kAraNe manamAM vikalpo uThe che. ane kutarka te vikalpane sacoTa karavA rUpe madada kare che. AtmAne khoTe raste laI jAya che. jema ke-gomaya eTale chANa, ane pAyasa eTale dUdha, gomaya e paNa gAyano aMza che ane dUdha e paNa gAyano ja aMza che. to banne eka ja vyaktinA aMza hovAthI dUdha jo pIvA lAyaka che to gomaya paNa bhakSya (khAvA lAyaka) kema na bane ? ane gomaya jo khAvA lAyaka nathI to dUdha pIvA lAyaka kema bane? Avo ja tarka Aje videzanA loko karatA hoya che ke jo gAyanuM dUdha pIvAya to mAMsa kema na khavAya? ane jo mAMsa na khavAya to dUdha kema pIvAya? AvA tarko e kutarka che. manamAM mAMsabhojanano vikalpa ukyo che. tenI A kutarka barAbara yojanA karI ApI. AvA kutarkathI AtmA khoTe raste doravAI jAya che. jo ke AvA kutarkano uttara paNa hoya ja che. paraMtu AvA kutarkonA uttara Ape evA viziSTa jJAnI guruno jo samAgama tAtkAlika na thAya ane duSTa mANasonI saMgatithI kutarkono prabhAva vadhato jAya to A AtmAnuM ghaNuM ja ahita-akalyANa thAya. tethI AvA kutarko vaDe saryuM. je kutarka anaMta saMsAra vadhAre che tevA kutarkanI mokSArthI mahAtmAne zuM jarUra ? uparanA kutarkano uttara A pramANe che ke hAtha ane paga banne eka ja mANasanAM aMga hovA chatAM paNa koInA mastaka upara bIjo puruSa hAtha mUke to te prathama puruSa rAjI thAya che ane te ja mastaka upara paga mUke to nArAja thAya che. Ama kema bane che ? banne aMgo che to eka ja mANasanAM, chatAM bannenA saMyogakALe anukrame sukha ane duHkha kema thAya che? tethI mohanA udayane dUra karIne samajavuM joie ke "eka ja prANInA aMga rUpe hAtha ane paga samAna hovA chatAM paNa potAnA guNa- dharmathI "asamAna" paNa che. hAtha zubha nAmakarmanA udayavALo hovAthI tathA uparanuM aMga hovAthI teno saMyoga sukhadAyI tathA zubha che ane paga azubha nAmakarmanA udayavALo ane nIcenuM aMga hovAthI teno saMyoga duHkhadAyI tathA azubha che. tevI ja rIte gomaya ane dUdha, tathA mAMsa ane dUdha, paNa eka ja gAyanA aMza hovAthI anukrame gAyanA aMza paNe tathA gorasapaNe samAna paNa che paraMtu gomaya azuci bhAvavALuM che. dUdha gAyanI hatyA vinA prApya che. mAMsamAM gAyanA jIvano sarvathA nAza thAya che. tathA te mAMsamAM tenA jevA varNavALA asaMkhya anya jIvono utpAda ane nAza thAya che. dUdhamAM gAyanA jIvano paNa nAza thato nathI ane anya jIvono paNa nAza nathI. mATe mAMsa ane dUdha tathA gomaya ane dudha "asamAna" paNa che. sarve vastuo Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 90 yogadaSTi samuccaya 325 sarvanI sAthe samAna-asamAna ema be bhAvavALI ja hoya che. ekalI samAna kadApi hotI nathI. paraMtu mAtra samAna dharmane AgaLa karIne AvA kutarkanA kAraNe ja A jIva manamAM uThelA vikalpane sAco mAnI le che. manamAM prathama vikalpa uThe che. pachI tene satya banAvavA tevA prakArano tarka upasthita thAya che. A pramANe A kutarka vikalponI yojanA rUpa che. "tarasyA mANasane pANI pAIe to adharma thAya, kAraNa ke tarasyo mANasa je che te eka bace, paraMtu pANInA asaMkhya jIvo mare" A paNa kutarka ja che. badhA ja jIvo samAna che. AvA prakArano manamAM uThelo je vikalpa che tene A kutarka sacoTa karyo che. paraMtu A kutarka barAbara nathI. kAraNa ke badhA ja jIvo jIvadravyapaNe samAna hovA chatAM paNa temAM thayelA guNavikAsathI asamAna paNa avazya che ja. aplAyanA asaMkhya jIvonI cetanA (Avirbhata thayelI jJAna saMjJA) ekaThI karo to paNa eka paMcendriyathI paNa asaMkhyAtamA bhAge hIna che. mATe tamAma jIvadravyo samAna ja che ema nahIM, paraMtu samAna paNa che. ane asamAna paNa che. koI mANasa pAse so rUpIyAnI eka ja noTa che. ane tenI ja pAse rUpIyA-rUpIyAnI paccIsa noTo che. to badhI noTo noTapaNe (sarakArI calaNapaNe) samAna hovA chatAM lUMTAro maLe ane bemAMthI eka ApI devAnuM kahe to te mANasa banne noTone zuM samAna mAnaze? paccIsa noTone rAkhIne zuM 100nI eka noTa javA deze? arthAt sonI je eka noTa che te eka hovA chatAM rAkhaze. ane eka ekanI paccIsa noTa javA deze. tema ahIM paNa paMcendriyanI cetanA eka hovA chatAM sonI noTa tulya adhika che ane aplAyanI cetanA eka eka rUpIyAnI noTa tulya hIna che. AvA uttama vicAro syAvAda zailIthI ja Ave che. mATe syAdvAda dRSTi e ja AvA kutarkonA pratyuttara rUpa che. syAdvAda zailI ja kutarkono vinAza karavA samartha che. badhA ja mAnava sarakhA, mAnava-mAnavamAM te kaMI bhedabhAva karAto haze? ucca-nIcanA bhedo TUMkI buddhivALAe ubhA karyA che" A paNa ekAntadaSTi hovAthI kutarka che. pratyeka mAnavI mAnavapaNe avazya samAna che. paraMtu vikasita guNadharmathI asamAna paNa che. jo samAna ja hoya to oparezana DaoNkaTara pAse ane korTano keza vakIla pAse ja kema calAvAya ? ulaTasulaTa kema na karAya? sAmAnya darda phemIlI DaoNkaTara pAse ane bhAre oparezana sarjana pAse ja kema karAvAya? sAmAnya darda sarjana pAse ane bhAre oparezana phemIlI DokaTara pAse kema karAvAtuM nathI? mATe mAnavapaNe jema samAna che. tema Avirbhata guNadharmathI asamAna paNa Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 yogadRSTi samuccaya gAthA : 91 avazya che ja. paraMtu kutarkavALI buddhi A samajavA detI nathI. moha yukta jJAna e ja avidyA che tenAthI ja AvA vikalpo-taraMgo prathama manamAM uThe che. ane AvA prakAranA kutarko te vikalpane puSTa kare che. majabUta kare che. jethI A jIva mithyAtva tarapha ane pApasthAnako AcaravA tarapha kheMcAI jAya che. jenAthI anaMta janma-maraNanI paraMparA vadhe che. tethI AtmAnuM kalyANa ja karavAnI icchAvALA adhyAtmI puruSone AvA kutarkanuM zuM prayojana che? vijhiarthAt kaMI paNa prayojana nathI. tevA kutarkono ane kutarkavALA duSTapuruSonI saMgatino dUrathI ja tyAga karavo emAM ja Atmahita samAyeluM che. || 90 jAtiprAyazca sarvo'yaM, pratItiphalabAdhitaH / hastI vyApAdayatyuktau, prAptAprAptavikalpavat // 91 // gAthArtha = "hAthI mArI nAMkhe che" ema kahevAya chate prAptane mAre che ke aprAptane mAre che ItyAdi vikalpanI jema upara samajAvela sarve paNa A kutarka anubhavathI ane phaLathI bAdhita che mATe jAtiprAya che. dUSaNAbhAsa rUpa che. te 91 TIkA-"gatiprAyazca-" tUvAmAprAyaza " va" taH ""utati nAthita '' kRti tyA, katavAhiM-"dasta vyApavityukta*-ijhera, limivetyAda-"prAsAvinyavat kRti / zanaiyAyachAtraH zcigcchn avazIbhUtamattahastyArUDhena'' kenaciduktaH, bho! bho! tvaritamapasara, hastI vyApAdayati ca / tathA'pariNatanyAyazAstra Aha "re re baThara! kimevaM yuktibAhya pralapasi ? tathAhi-"kimayaM prAptaM vyApAdayati, kiM vAprAptamiti ? AdyapakSe bhavata eva vyApattiprasaGgaH, prAptibhAvAt, (dvitIye ca tribhuvanasya, aprAptyavizeSAt)" evaM yAvadAha-tAvaddhastinA gRhItaH sa, kathamapi meNThena mocita iti / jAtiprAyatA sarvatra bhinnArthagrahaNasvabhAvasaMvedanavedane tadgatAkaravikalpanasyaivamprAyatvAditi carcitamanyatra // 11 // vivecana :- avidyAthI utpanna thayelA khoTA vikalpane majabUta karanArA evA A sarve kutarko "jAtiprAya" che. eTale ke dUSaNAbhAsa che. nyAyazAstramAM khoTA dUSaNane "jAti" kahevAya che. vakatAnI (vAdInI) kahevAyelI vAtamAM koIpaNa dUSaNa nathI, chatAM mana phAve tevA zabdanA arthAntaro kalpIne temAM khoTAM dUSaNa kahevAM tene dUSaNAbhAsajAtisthAna kahevAya che. A kutarko saghaLAya tevA ja che. kAraNa ke A je kutarka karavAmAM Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 91 yogadaSTi samuccaya 327 Ave che te pratyakSa thatA anubhavathI paNa bAdhita che. eTale ke anubhavathI viruddha che. tathA tevA kutarkonuM kaMI ja phaLa nathI, mATe tevA kutarko phaLathI paNa bAdhita che. nAhaka mAthAkuTa mAtra ja che. manane apavitra karavA rUpa che. ane duHkhadAyI che. je tarka anubhavathI ane hitakArI phaLathI bAdhita hoya te tarka zuM kAmano? duHkha ApanAra ja bane, mATe satyArthIe kutarka karavA karatAM anubhavane ja vadhAre prAdhAnya ApavuM joIe. A ja vAta samajAvavA graMthakArazrI eka suMdara udAharaNa kahe che. koI eka nagaranA mukhya rAjamArga upara eka hAthI gAMDo thayelo Ama tema doDI rahyo che. hAthI gAMDo thayela hovAthI niraMkuza che. tethI tenA upara beThelA (mee=) mahAvata vaDe "A hAthI gAMDo hovAthI mAre che mATe tame khasI jAo, khasI jAo," ema kahete chate koI ziSya evo tarka kare ke gAMDo evo A hAthI zuM prAptane mAre che ke aprApane mAre che? ityAdi vikalponI jema A tarka anubhavabAdhita che. tathA hitakArI phaLathI paNa bAdhita che. mATe dUSaNAbhAsa che. jAtisthAna che. A dRSTAnta vistArathI A pramANe che- nyAyazAstrane bhaNelo koI eka vidyArthI kayAMkathI rAjamArga upara Avato hato, tenI sAme te ja rAjamArga upara gAMDo hAthI Ama tema doDato doDato Avato hato. tyAre avazIbhUta = vazamAM nahI rahelA-niraMkuza ane mattA = tophAne caDelA evA hAthI upara beThelA koI puruSavaDe (mahAvatavaDe) te vidyArthIne kahevAyuM ke are! are! tuM jaldI-jaldI A rAjamArga uparathI khasI jA, khasI jA, nahI to gAMDo thayelo ane niraMkuza evo A hAthI tane mArI nAkhaze. te vakhate tevA prakAranuM pariNAma nathI pAmyuM nyAyazAstra jene evA arthAt bhaNyA paNa gaNyA nahI evA te vidyArthIe hAthI upara beThelA te mahAvatane mUrkha samajIne sAmethI prazna karyo-tarka karyo ke are are ! vara= mUrNa mahAvata! tuM AvA prakAranuM yukti vinAnuM hAthI upara beTho beTho kema bole che ? "A hAthI mArI nAkhe che" AvuM tAruM bolavuM sarvathA yukti rahita che. te A pramANe-he mUrkha mahAvata! bola ke A tAro hAthI prAptane (hAthIne aDelAne) mAre che ke aprAmane (hAthIne na aDelAne) mAre che? banne rIte he mUrNa mahAvata! tArI vAta khoTI che. batra vAtamAM doSa che. vyApti ghaTatI nathI. te A pramANe-AdyapakSa jo levAmAM Ave eTale ke A hAthI prAmane (aDalAne) mAre che ema jo tAro kahevAno Azaya hoya to tAro ja vinAza thavo joie. A hAthIe tane ja mArI nAkhavo joIe evo doSa Ave, kAraNake tAro Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 91 328 ane hAthIno prAptibhAva che. tuM hAthIne aDelo che tethI. chatAM hAthI tane mArato nathI mATe "hAthI prAptane mAre che" A vAta yuktibAhya che. tethI tuM hAthI mAre che AvuM kema bole che! have jo bIjo pakSa levAmAM Ave eTale ke A hAthI aprAptane (na aDelAne) mAre che. ema jo tAro kahevAno Azaya hoya to te hAthI traNe bhuvanano (traNa bhuvanavartI sarva padArthono) nAzaka banavo joie, kAraNa ke dUra dUra ane antarita padArtho paNa tenAthI aprApta ja che. aprApti to sarva padArthonI sAthe avizeSa (eka sarakhI) ja che. ane sarva padArthono nAza karato A hAthI dekhAto nathI tethI hAthI aprAsane mAre che' A vAta paNa yuktibAhya ja che. tethI he mUrkha mahAvata! tuM AvuM kema bole che ? AvA prakAranA prAptAprAptanA vikalpo karIne hAthI koine mArato nathI ema A vidyArthI jeTalAmAM bolI rahyo che. teTalAmAM to A hAthI vaDe te paDakAyo. upara beThelA mahAvatane dayA AvI, keme karIne mahAvatavaDe te vidyArthI choDAvAyo. vArtAno sAra e che ke AvA vikalpo ubhA karavA te kutarka che. anubhavathI viruddha che. hita-kalyANa karanArA nathI. vaktAnA kahevAnA AzayathI zabdanA bhinna ja arthane grahaNa karavAnA svabhAvavALA saMvedanAtmaka jJAnamAM sarva sthAne AvA prakAranI jAtiprAyatA-khoTAM dUSaNa mAtra ja hoya che dUSaNa hotAM nathI, paraMtu arthAntara karIne dUSaNarUpe vaktAnuM vacana kalpavAmAM Ave che. kAraNa ke te saMbaMdhI uThatA, tevA prakAranA AkAravALA A tamAma vikalpo paNa AvA ja hoya che. uMdho ja artha pakaDavo, ulaTo ja artha karavo ane vaktAnuM vacana toDI pADavuM, e ja kutarkavAdInuM kAma che. mATe AtmArthI puruSoe AvA kutarkothI dUra rahevuM. TIkAnI saMskRta paMkitano zabdArtha A pramANe che. vAdIe kahelo je artha che tenAthI minnArthagraha=judA ja arthane grahaNa karavAnA svabhAva-svabhAvanuM manamAM saMvedranavene=je saMvedana (jJAna) thai rahyuM che. teno anubhava ka2vAmAM (prayogAtmakabhAve bahAra kahevAmAM) tarAta-te prativAdInA manamAM rahelA Ajara=vAdInI vAtane mithyA karavAnA- uDADavAnA pariNAmathI thanArA vipakSya-vikalpo (kalpanAo-mananA taraMgo) tavaprAyatttAt=asatyadUSaNa samAna che. sArAMza ke vAdInA pakSane koipaNa rIte khoTo karavo che te pakSane khoTo karavAnI dhUnathI temAM dUSaNo prativAdI zodhe che. paraMtu pakSa sAco (yathArtha) hovAthI koi sAcAM dUSaNo maLatAM nathI. tethI vAdIe karelA arthane badale zabdano bIjo artha kalpIne paNa prativAdI vyakti vAdInA pakSane khoTAM dUSaNo dvArA khoTo pADavA prayatna kare che. A kalpAyelAM khoTAM dUSaNo je che tene kutarkajAti-athavA dUSaNAbhAsa kahevAya che. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya zrIharibhadrasUrijI kahe che ke- A viSaya ame anyagraMthomAM .................... carcelo che. tyAMthI joi levA bhalAmaNa che. gAthA : 92 vizva !--tathA vaLI svabhAvottaraparyanta, eSo'sAvapi tattvataH 1 nArvAgggocaro nyAyAdanyathA'nyena kalpitaH // 92 // gAthArtha = Sa:="svabhAva ja che anta" uttara jeno evo A "kutarka" che. asApiA svabhAva paNa paramArthathI chadmasthajIvonI dRSTino viSaya nathI, kAraNa ke vAdI vaDe kahevAyelA A svabhAvane paNa anya (kutarkavAdI) vaDe yuktinA baLe anyathA kalpAyo che. | 92 // 329 TIkA -'svabhAvottaraparyanta '' ta:, atra = vastusvabhAvairuM stara vAcyamiti vacanAt evamagnirdahatyApaH kledayantIti svabhAva eSAmiti / ''asAvi'" svamAva: ''tattvata: '-paramArthana'nAdiyoro, '' na chadmasthaviSaya: ''cAyAt'' nyAyena paprasidrena, bhUita: sannityAha-'anyathA'' prAraMAntareLa, ''jhacena''-prativAhinA, 'lpitaH' sanniti| tathAhi TIkAnuvAda :- samanvayAtmaka dRSTithI AgamazAstronA AdhAre pUrvApara aviruddha bane te rIte sutarko karavAno jainazAstromAM alpa paNa niSedha nathI, kAraNa ke te sutarkakALe prazna karanAranI dRSTi prazna upara ke tarka upara AgrahavALI hotI nathI, paraMtu tarkanA maLatA pratyuttarane sAMbhaLavAmAM ane tenA dvArA nirmaLa jJAna prApti mAtra karavAno ja prabaLa AzayavizeSa hoya che. potAnA prazna ane tarka karatAM vaktA taraphathI maLatA pratyuttaramAM atizaya bahumAna ane sadbhAva hoya che. AvA sutarko karavAno zAstromAM alpa paNa niSedha nathI. paraMtu kutarkano niSedha che. kAraNake kutarka-kALe kutarkamAM ja vizeSa Agraha hovAthI vaktA taraphathI maLatA pratyuttaramAM dhyAnavizeSa ke bahumAna vizeSa hotuM nathI. paraMtu pratyuttara sAMbhaLatI vakhate paNa mithyAtvamohanA udayanI tIvratAnA kAraNe pratyuttarane pUrNa bahumAnathI svIkAravAne badale pratyuttarane toDavAnI ja mathAmaNa (ghATa ghaDavAnI peravAi) manamAM cAlatI hoya che. manamAM uThatA A vikalpo ja pratyuttara pratye ruci thavA detA nathI ane pratyuttaranA parihAra mATe ja manamAM taiyArI karatA hoya che kutarkano Avo svabhAva che. vAdI koipaNa pakSa raju kare tyAre potAnA iSTa sAdhyane sAdhavA tarka ane Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 92 330 44 udAharaNa ja Ape, ane prativAdI temanA sAdhyane toDavA mATe paNa tarka ane udAharaNa ja Ape. pharIthI vAdI tenA pratyuttara rUpe anya tarka ane udAharaNa ja Ape. Ama paraMparA cAle. eTale chadmastha jIvone A bannenA tarkamAM kyo sutarka che? ane yo kutarka che? te kevI rIte samajAya? A bannenA vivAdamAM ante to vastuno Avo svabhAva ja che ema ja uttara ApavAmAM Ave. zAstromAM kahyuM che ke 'atra ca vastusvabhAvaittAM vAdhyamiti vattAt''- jyAre ghaNA kutarko ja sAme AvatA hoya tyAre A bAbatamAM "vastuno svabhAva ja Avo che" ema svabhAva vaDe ja uttara kahevo. kAraNa ke tenA vinA kutarkonI sAme bIjo koi uttara upayogI thato nathI. ane svabhAva e praznane yogya raheto nathI. jethI tyAM ja vAda samApta thAya che. vamAM nahatyApa: nedyanIti-A pramANe svabhAva ja uttararUpe jyAM apAya che. tyAM udAharaNarUpe "agni bALe che ane pANI bhIMjave che'' ema kahI zakAya che. agni ane pANIno anukrame dAha ApavAno ane bhIMjavavAno svabhAva ja che. dAha ane bhIMjavavAnuM kArya karavAmAM banne dravyomAM svabhAva ja kAraNa che. Avo uttara apAya to pachI kaMi pUchavAnuM rahetuM nathI. sArAMza e che ke koipaNa vastunI siddhi zakaya hoya tyAM sudhI suyogya tarka ane ucita udAharaNathI karAya che. paraMtu prativAdInA kutarko ja jyAre sAme Ave che tyAre atte dravyano Avo svabhAva ja che evo ja uttara apAya che. agni ane pANImAM anukrame jema dAhano ane bhIMjavavAno svabhAva che. tema te te dravyomAM te te kArya karavAno svabhAva che. ema kahevAthI ane uttararUpe Apelo svabhAva e praznane mATe ayogya hovAthI sAme AvatA kutarko pUrNa thAya che. ane vAta samApta thAya che. kutarkonI sAme vAdI dvArA "vastuno tevo svabhAva ja che" ema uttara ApIne jo ke vArtAlApa samApta karAya che. paraMtu te te dravyomAM te te kahelo svabhAva paNa paramArthathI te dravyomAM che? ke nahIM? e chadmasthano (arvAgdaSTivALAno) viSaya nathI. kAraNa ke paradarzanamAM prasiddha evI nyAyanI nIti-rIti mujaba dravyamAM te A svabhAva che ke nahIM ? te jANI zakAtuM nathI. bhUita: sannityAnlR-vAdI vaDe kahevAyelo dravyagata te te svabhAva jo chadmastha vaDe jANI zakAto ja hota to prativAdI vaDe te svabhAva anyathA kalpI zakAta nahIM. paraMtu arcana prativAniA=anya evA prativAdI vaDe te ja vivakSita dravyamAM (vAdI vaDe je svabhAva kahevAyo che) te ja svabhAva anyathA-prAntare=judI rIte (vAdI Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 331 gAthA : 92 kahe che tenAthI viparItapaNe) jalpitaH sannitti-kalpAyo chato te svabhAva temaja che ema chadmasthavaDe 52mArthathI nyAyayukta rItithI jANI zakAtuM nathI kahevAno Azaya e che ke kutarko e vastutattva siddha thavA detA ja nathI, tethI tenI sAme "svabhAva" uttara ApI prativAdIne zAnta karavAmAM Ave che paraMtu vAdI vaDe kahevAyelo te svabhAva chadmasthathI jANI zakAto nathI. A dravya AvA ja svabhAvavALuM che ema nirNayAtmakabhAve kahI zakAtuM nathI. jo sAcuM ja hota ane jANI ja zakAtuM hota to prativAdIvaDe te dravyamAM te ja svabhAva anyathA paNa kalpAya che. ane te siddha karAya che. te siddha na thai zakavuM joie. paraMtu tenAthI viparIta svabhAva prativAdI siddha kare che eTale svabhAva uttara paNa badhe kAma Avato nathI tenAthI atattvapaNa siddha thai jAya che. te udAharaNathI samajAve che. tathAhi - atha vastusvabhAvairuttaraM vAcyamiti sarvatraiva tathA tattatsiddhau vaktuM pAryate / katham, yena tadarthakaraNasvabhAvastena tAM karoti, na punaH kSaNikatayA, tasyAH sarvabhAveSvevAbhyupagamAt, yataH kutazcittadarthakriyAbhAvaprasaGgAt, tannibandhanAvizeSAt iti / evamagniH kledayatyapsannidhau, tathA''po dahantyagnisannidhau tathAsvabhAvatvAdeva / svabhAvavaicitryAnnAtrApi lokabAdhAmantareNAparo vA svabhAvo dRSTAntamAtrasya sarvatra sulabhatvAt / tadevamasamaJjasakArI kutarka ityaidamparyam // 92 // nyAya, vaizeSika ane sAMkhya darzanakAro sarve padArthone sAmAnyathI nitya mAne che. nitya hoya to dIrghakALa rahe ane dIrghakALa rahe to arthakriyA thai zake. jema ke mATImAMthI ghaTa, tantumAMthI paTa ane bIjamAMthI aMkurAdi thavA rUpa arthakriyA to thai zake che ke jo mATI, tantu ane bIja dIrghakALasthAyI (nitya) hoya to. tenI sAme kSaNikavAdI bauddha ema kahe che. jo vastu nitya ja hoya to je nitya hoya te aparAvartanIya (sadA eka svabhAvavALI) ja hoya che. nitya hovAthI tenuM rUpAntara thAya ja nahIM. tethI mATI e mATI ja raheze, ghaTa banaze ja nahIM. tantu e tantu ja raheze, paTa banaze ja nahIM. ema bIja paNa bIja ja raheze, aMkurA karaze ja nahIM. mATe sarve vastuo nitya nathI paraMtu kSaNika che. ane jo kSaNika hoya to ja temAM arthakriyA saMbhave che. nityatA e arthakriyAnI bAdhaka che. kAraNa ke nitya padArtha sadA eka rUpavALo ja hovAthI temAM kArya thavA rUpe parivartana thatuM ja nathI. eTale kSaNikatA e arthakriyAnI sAdhaka che. arthAt sarve vastuo kSaNika Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 yogadRSTi samuccaya gAthA : 92 hovAthI arthakriyAyukta che ema siddha thAya che. A pramANe bauddha siddha kare che. tenI sAme pharIthI taiyAyikAdi nityavAdI loko te bauddhane doSa Ape che ke jo vastu kSaNika hoya to to te vastu eka kSaNamAtra ja raheze bIjA kSaNe te vastu pote ja na rahe to te arthakriyA kema karI zake? ane padArthomAM arthakriyA to thAya ja che. mATe vastu kSaNika hoya to arthakriyA saMbhavatI nathI. tethI kSaNiktAnI vAta te barAbara nathI. tyAre tenI sAme bauddha A rIte bacAva kare che ke 3tha svamavairuttara vALyoti sarvaraiva tathA tatsiddI vavatuM parvate = have jo "svabhAva" dvArA ja uttara ApI zakAya to sarvasthAne te te prakArano svabhAva ja te te bhAvanI siddhimAM kahevAne zakaya thavAya che. arthAt je je siddha na thatuM hoya ane doSo ja AvatA hoya to tyAM tyAM sarvasthAne te te bhAva siddha karavAmAM tevo tevo svabhAva kahIne siddha karI zakAya che. (doSamAMthI chaTakI zakAya che) mathakevI rIte doSamAMthI chaTakIne vastusthiti siddha karAya che? te jaNAve che ke-vena tarthara svabhAva =bauddha have evo bacAva karI zake che ke je kAraNathI kSaNika evA padArthamAM te te arthakriyA karaNa (karavAno) svabhAva varte che. tenA tAM roti tevo svabhAva hovAnA kAraNathI padArtha te te arthakriyAne kare che. ema ame kahIzuM ? punaH kSatiyA =paraMtu kSaNika hovAthI arthakriyA kare che ema nahIM kahIe. jethI kSaNikavastu kSaNamAtra hovAthI arthakriyA ghaTaze nahIM, evo tame Apelo doSa amane lAgaze nahIM. kAraNa ke arthakriyA karavAnuM kAraNa ame vastusvabhAva kahIe chIe. paraMtu kSaNikatA kahetA nathI. kAraNa ke tA: sarvamaveblevAyupAmate kSaNiktA to sarvapadArthomAM paNa amArA vaDe svIkArAI che. yataH pdfzcattathamiAvaprasA=jo kSaNiktA e arthakriyAnuM kAraNa mAnIe to je te koipaNa padArthamAMthI te te arthakriyA thavAno prasaMga Ave. mATImAM jevI kSaNiktA che, tevI ja kSaNiktA tanta ane bIjamAM paNa che. tethI jema mATImAMthI ghaTa banavAnI arthakriyA thAya che, tema tanu ane bIjamAMthI paNa ghaTa banavAnI arthakriyA thavA lAgaze. tathA takhtamAMthI paTa banavAne badale mATI tenuM ane bIja ema sarva padArthothI paTa banavA lAgaze tathA bIjamAMthI ja aMkurA phUTavAne badale mATI, tantu ane bIja ema sarva padArthomAMthI aMkurA phUTavA lAgaze. kAraNa ke tannAlanthanAvizeSa- te te arthakriyA thavAmAM kAraNabhUta mAnelI evI je kSaNiktA che e to sarva padArthomAM avizeSa ja che. tethI arthakriyAnuM kAraNa kSaNiktA nathI, paraMtu vastugata tevo tevo svabhAva ja kAraNa che. Ama bauddha potAnI kSaNiktAnI mAnyatA Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 92 yogadaSTi samuccaya 333 siddha karavA mATe arthakriyA ghaTAvavA sAru kSaNiktAne badale svabhAvane ja kAraNa tarIke kahe che. jo ke te kalpanA mithyA che to paNa svabhAva hetunA bahAnA nIce ekavAra siddha karaze. evI ja rIte taiyAyikAdi paNa arthakriyA siddha karavAmAM nityatAne kAraNa na svIkAratAM tevA prakArano "vastusvabhAva" ja kAraNa che. ema kaheze ane svabhAvanA bahAnA nIce arthakriyA siddha karaze. A pramANe svabhAvathI uttara Apavo e to iSTasAdhyane badale viparIta sAdhya paNa siddha karI Ape che. jethI prativAdIno kutarka zAnta thato nathI. balka vadhe che. bIjuM udAharaNa samajAve che ke- vaniH vanne tatvattithI phatyAvi agni bALe che ane pANI bhIMjave che A vAta jagatmasiddha che. paraMtu svabhAvathI ja sarvatra uttara ApI zakAto hoya to ahIM paNa prativAdI Avo kutarka karIne asamaMjasa siddha karI zake che ke "agni bhajave che. ane pANI bALe che." A vacanamAM je lokabAdhA Ave che te aTakAvavA mATe bannemAM eka eka vizeSaNa mUke che. agni tyAre bhIMjave che ke jyAre pANInI nikaTatA hoya tyAre, ane pANI tyAre bALe che jyAre agninI nikaTatA hoya tyAre, A bannemAM uThatA vivAdo zAnta karavA mATe hetu rUpe tathAsvabhAvaMte agnimAM pANInI nikaTatAnA kALe bhIMjavavAno ane pANImAM agninI nikaTatAnA kALe dAhano tevA prakArano svabhAva ja hovAthI Ama bane che. ane tathAsvabhAva evo je uttara Apyo che te "svabhAva rUpa" hovAthI praznane yogya raheto nathI. tethI prativAdI AvA kutarkothI tathAsvabhAva hetu kahIne asamaMjasa siddha karI zake che. svabhAvavaivicAtrItrApi novevathAntiUT=uparanI kahelI AvI A bAbatamAM paNa svabhAvanI ja vicitratA mAnavAthI lokabAdhA (anubhavavirodha) vinA bIjo koI doSa Avato nathI. eTale kutarkonA prabhAvathI asaMmajasa (game tema karIne ADI avaLI) rIte svabhAvanA bahAnA nIce loko vastune siddha karaze ane lokabAdhAno je doSa Ave che. te rokavA pANInI nikaTatA ane agninI nikaTatA evAM vizeSaNo mUkI deze. jethI mana phAve tema vastu siddha karI zake, pachI tene koNa rokI zake? mAro vA svabhAvo dRSTottamAM sarvatra sumavA=athavA agnikALe agnimAM dAhakasvabhAva che ane pANInI nikaTatAnA kALe te ja agnimAM apara (bIjo-judo) ja bhIMjavavAno svabhAva Ave che. tevI ja rIte pANImAM bhIMjavavAno svabhAva che. paraMtu agninI nikaTatAnA kALe apara ja ( dAktAno) svabhAva Ave che. ema paNa kutarkavAdI mAnI zake che ane te siddha karavA mATe dRSTAnto paNa maLI zake che kAraNa ke potAne anukuLa Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 92 334 yogadRSTi samuccaya dRSTAnto maLavAM e sarvaThekANe sulabha che. jema ke dUdha dravyamAM buddhinI vardhakatAno svabhAva che. paraMtu khATA dravyanA saMyoge dahIM rUpe rUpAntara thayelA te ja dravyamAM buddhinI nAzakatAno apara svabhAva jovAya ja che. AvAM dRSTAnto ApIne agnimAM bhIMjavavAno ane pANImAM dAhakatAno svabhAva kutarkavAdI siddha karaze ja. mATe A kutarka asamaMjasakArI che. tattvanA paramArtha svarUpane samajavA samajAvavAmAM bAdhAkArI ja che. tethI arvAgdaSTivALA jIvone agocara evo svabhAva hetu chevaTe uttara rUpe je apAya che te kutarka che. sarvasthAne paramArthathI svabhAvahetu kAma Avato nathI. kAraNake vAdInI jema prativAdI paNa te ja svabhAvane anya svabhAvAttara rUpe (bIjA svabhAva rUpe) kalpIne AvA kutarko dvArA vAdInI vAtanuM khaMDana karIne ekavAra zrotAvargamAM asamaMjasatA (dvidhA) pedA kare che. jethI tattvajJAna thatuM nathI paNa zrotAvarga muMjhavaNamAM mUkAya che. mATe muktivAdI mahAtmAone AvA kutarka vaDe saryuM. prazna - agni bALe ja che. ane pANI bhIMjave ja che A vAta lokamAtramAM prasiddha che. tene badale te bannemAM ulaTA svabhAvo kevI rIte samajAya? uttara :- jo ke agni bALe che. to paNa pANInI nikaTatAthI bhIMjave paNa che. kAraNa ke jyAre garama pANIthI snAna karAya che. tyAre zarIra upara nakhAtA pANInI sAthe agnikaNa paNa zarIra upara paDe ja che, tethI te agnikaNa paNa zarIrane bhIMjave ja che. tevI ja rIte pANI jema bhIMjavI zake che. tevI ja rIte te ja pANI agninI nikaTatAthI bALe paNa che ja. zarIra upara jyAre garama pANIthI snAna karAya che tyAre te ja pANI jema zarIrane bhIMjave che, tema garama hovAthI dAha paNa kare ja che. A pramANe je dravyamAM je svabhAva che te ja dravyamAM viparIta svabhAva paNa kutarkathI prativAdI siddha kare che. mATe "svabhAva" hetu jema vAdI kahI zake che. tema prativAdI paNa kahI zake che, tethI sAcuM jJAna thatuM nathI, arthAt tenAthI loko jJAna pAmatA nathI. paraMtu saMdehamAM ja paDe che. kutarkavAdInI dRSTi haMmezAM evI hoya che. ke mArI mAnyatA siddha thAya, athavA bhale siddha na thAya paraMtu vAdInI vAta siddha na thavI joIe, Avo svabhAva hoya che. AvA prakAranA asamaMjasakArI vitaMDAvAda rUpI A kutarko che. zuSka tarkavAda svarUpa hovAthI vAda-vivAdamAM ja samaya jAya che. upakAra kare tevuM kaMI paNa tattvajJAna prApta thatuM nathI. vAstavikapaNe to atIndriya padArthonuM jJAna AgamathI ja gamya che. mATe pradhAnatAe AgamanuM ja zaraNa svIkAravuM, kutarkothI dUra rahevuM, evo audaMparyArtha(sAra) che. 92 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 thA:83-84 yogadaSTi samuccaya amumevArthaM vishessennaabhidhaatumaahuparokta arthane ja vizeSathI samajAvatAM kahe che ke ato'gniH kledayatyambusannidhau dahatIti ca / ambvagnisannidhau tatsvAbhAvyAdityudite tayoH // 13 // kozapAnAhate jJAnopAyo nAstyatra yuktitaH / viprakRSTo'pyayaskAntaH svArthakRd dRzyate yataH // 14 // gAthArtha =A kAraNathI (eTale vastugata svabhAva chaghastha vaDe agocara hovAthI) agni paNa jalanI nikaTatAmAM bhIMjave che. ane jalapaNa agninI nikaTatAmAM dAhaka bane che. kAraNa ke te banne dravyono tevo tevo svabhAva hovAthI mema prativAdI 43 upAye chate. // 3 // A bAbatamAM "sogana" ApavA vinA yuktipUrvakanI jJAnaprAptino bIjo koI upAya nathI. kAraNa ke dUra evo paNa lohacuMbaka potAnuM kArya karanAro dekhAya 4 cha. // 84 // TI-yato nArvAgdRggocaro'dhikRtasvabhAvaH, "ato'smAtkAraNAn "agniH kledayati," adhyakSavirodhaparihArAyAha "ambusannidhau" iti, "dahati" cAmbu / na pratItibAdhetyAha (agnisannidhau iti|) "tatsvAbhAvyAttayoH" agnyambunoriti "udite" satyapi paravAdinA-kimityAha ___ "kozapAnAdRte"kozapAnaM vinA, "jJAnopAyo nAstyatra-" svabhAvavyatikare, "yuktitaH" zuSkatarkayuktyA, kazcidaparo dRSTAnto'pyasyArthasya upodvalako vidyate na vetyAha "viprakRSTo'pyayaskAntaH"-lohAkarSa-upalavizeSaH, "svArthakRt"lohAkarSAdisvakAryakaraNazIla: "dRzyate yataH," loke sa hi viprakRSTa eva, na sanikRSTaH, lohameva na tAmrAdi, AkarSatyeva na kartayati, taditthamasyevAgnyAdInAM tathAsvabhAvakalpanaM kena bAdhyate ! na kenaciditi bhAvanIyam // 93-94 // viveyana :-"agni sANe cha bhane pAnI bhI cha." // pAta maalaagopAla suprasiddha che. eTale vAdI vaDe kahevAyelo ane temAM rahelo evo anukrame dAhaka ane kaledaka evo adhikRta (prastuta) svabhAva arvAgdaSTivALA jIvo (chajastha jIvo) Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 - ke - yogadRSTi samuccaya gAthA : 93-94 vaDe pratyakSa gocara nathI. te =kAraNa ke A dAhaka ane kaleka evA targata adhikRta svabhAvo atIndriya hovAthI chadmastha vaDe agocara hovAnA kAraNe ja koI prativAdI tenAthI viruddha potAne mana phAvato vikalpa karIne te sarvalokaprasiddha vAtanI sAme Avo kutarka kare che ke "agni bhIMjave (paNa) che" jyAre prativAdI kutarka karIne AvuM bole che tyAre loko turata ja teno sakhata virodha kare che ke agni to bALe ja che. kadApi bhIMjave ja nahIM. bhIMjavavApaNuM temAM mAnavuM e pratyakSaviruddha vAta che. tyAre turata ja te prativAdI AvA prakAranA adhyakSavirodhaparihArayAI pratyakSanA virodhanA parihAra mATe potAnA kapolakalpita vikalpanA anusAre uThelA kutarkathI bolI uThe che ke "amyunnidhI" pANInI nikaTatA hoya tyAre, eTale A sAMbhaLIne ekavAra loko TharI jAya che. dabAI jAya che. tevI ja rIte pANI bhIMjave che. A vAta loka prasiddha hovA chatAM jyAre prativAdI "rati ''pANI bALe che, ema kutarka karIne bole che. tyAre prathama to jana-samUha teno ghaNo ja virodha kare che. paraMtu teno uttara ApatAM prativAdI kahe che ke mArI kahelI vAtamAM " pratIti vIghA'' koIpaNa prakAranI pratItimAM (anubhavamAM) bAdhA AvatI nathI, virodha Avato nathI. kAraNake "nidhi '' pANI bALe che ema huM je kahuM chuM te agninI nikaTatA hoya tyAre, eTale lokavirodha ekavAra zAnta thaI jAya che. to te agni ane pANIno tallImAvyo tevo tevo svabhAva hovAthI lokaprasiddha arthathI viruddha vAta agni bhIMjave paNa che ane pANI bALe paNa che, te manaphAvatA vikalpo karIne kutarkonA baLe prativAdI vaDe AvA prakAranuM kahevAya chate zuM thAya che ? te 94mI gAthAmAM jaNAve che ke atra-svabhAvavyatire agni ane pANImAM AvA je svabhAva che. temAM vAdI dvArA kahevAyelA anukrame dAhaka ane kaledaka svabhAvo te bemAM che ke prativAdI dvArA kutarka vaDe kahevAyelA uparoktathI viruddha anukrame kaledaka ane dAhaka svabhAva te bemAM che? tevA prakAranI svabhAvavAdanI A carcAmAM yuvatati =AvA prakAranI managamatI goThavelI zuSka tarkavAdavALI yuktio mAtrathI zApanAdine kozapAna vinA eTale mAtApitA-prabhu ke dharmanA sogana ApIne dabANathI manAvavAnI prakriyA vinA jJAnopAyo nAstiyathArtha tattvajJAnano A koI upAya nathI, AvI vAjALa mAtrathI kadAca lokavirodha zAnta karI zakAya che. svabhAva indriyagocara na hovAthI mana mAnatuM na hoya to paNa zuSkatarkathI ekavAra loka zAnta thaI jAya che. paraMtu vastutatvanA paramArthane jANavAno te upAya nathI. A rIte "svabhAva e ja che uttara anta jene" tene kutarka kahevAya che. e vAta uparokta agni ane pANInA udAharaNathI samajAvI. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 94-95 yogadRSTi samuccaya 337. A bAbatamAM koIka prazna kare che ke svabhAva ja kArya karanAra che. AvA kutarkanA viSayane samajAvanAruM bIju koI dRSTAnta zuM che ke nahIM? to te viSayamAM bIjuM dRSTAnta paNa graMthakArazrI Ape che ke dUra rahelo evo paNa lohacuMbaka (ayaskAnta eTale loDhAne kheMcanAra patthara vizeSa) potAnA kAryane karanAro (loDhAne kheMcavA Adi rUpa potAnA kAryane karavAnA svabhAvavALo) je dekhAya che. te paNa svabhAvanI siddhinuM anya udAharaNa ja che. kAraNa ke - sate lohacuMbaka vipraNa parva dUra hoya to ja lohane kheMce che. najIkamAM hoya to nahIM emAM paNa svabhAva ja kAraNa che. tathA nomeva ra tA prAdi lohane ja kheMce che paraMtu tAMbu Adi anya dhAtuone te kheMcatuM nathI temAM paNa svabhAva ja kAraNa che. tathA sarpityeva na vartathati =lohane kheMce che paraMtu lohane kApI zakatuM nathI. temAM paNa svabhAva ja kAraNa che. tahityamaya rUva =tethI jema A lohacuMbakano AvI rIte sarvatra svabhAva ja kAraNa jaNAya che. tenI jema macAvI nAM tathA svamAvAne vena vAdhyate ? agni ane Adi zabdathI pANI Adi dravyomAM paNa tevA tevA prakArano mUla rIte anukrame dAhaka ane kaledaka, paraMtu jala ane agninI samIpatAmAM tenAthI viparIta arthAt anukrame kuledaka tathA dAhaka svabhAvonI kalpanA koI vAdI tathA prativAdI dvArA karAya to te kalpanAo konA vaDe rokI zakAya che? arthAt koI vaDe rokI zakAtI nathI. ema ahIM samajavuM. jyAre haiyAmAM mithyAtvanA udayanI tIvratA hoya ane tenA kAraNe dRSTi avaLI hoya tyAre potAnI mAnelI vAtane yena kena prakAreNa siddha karavA manamAM AvA-AvA aneka zAbdika ane Arthika vikalpo uThe che. Ama mAnIe to zuM vAMdho? Ama mAnIe temAM zuM pharaka thaI jAya che? ItyAdi rIte manaphAvatA vikalpo thAya che ane tene siddha karavA AvA AvA kutarkono sahayoga paNa maLI jAya che. pRthvI upara dRSTAntonI kaMI uNapa che ja nahIM. mananI kalpanA pramANe dRSTAnta joDAvAmAM Ave che. tethI pRthvI upara dRSTAnta paNa sulabha thaI jAya che. dRSTAnta maLatAM kutarka potAno vijaya mAnI unmAdamAM Ave che. A rIte A kutarka A jIvanuM anaMta saMsAramAM paribhramaNa karAve che. A ja vAta graMthakArazrI 95mI gAthAmAM jaNAve che. / 93-94 che 35saMdarannAda-have A vAtano upasaMhAra karatAM kahe che ke dRSTAntamAtraM sarvatra, yadevaM sulabhaM kSitau / etatpradhAnastatkena, svanItyApodyate hyayam // 15 // co. 22 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 yogadRSTi samuccaya gAthA : 5 gAthArtha = je kAraNathI A pRthvI upara sarva sthAne (khaMDanamAM ke maMDanamAM) A rIte dRSTAnta mAtranI prApti bahu sulabha che. tethI A dRSTAnnanI "pradhAnatAvALo" evo A kutarka potAnA nyAyathI konA vaDe rokI zakAya? | 95 | TIkA -"EBttamatra' sALe vastuni nI pratItivAdhi sarva'vizaUT "'-3vatanItyA "sutrama kSita' thivyAm ! "tiwthAnoDya'-ta, "nApadyate vAdhyate, na navi, "vanativityirtha." III vivecana - vAdI athavA prativAdIne potAnA hRdayagata vicArone anusAra je vastu jema sAdhavI hoya tene tevuM dRSTAntamAtra A pRthvI upara pUrve kahelI rItinIti mujaba sarvasthAne sAmAnyapaNe sulabha che. pachI bhale te loka ane anubhavathI viruddha hoya, paNa ekavAra potAnA kadAgrahane poSanArA ane kutarkane siddha kare evAM dRSTAntono A saMsAramAM koI toTo nathI. arthAt manaHkalpita arthane sAdhe evAM dRSTAnto A saMsAramAM avazya maLI Ave ja che. ane A jIva zodhI paNa lAve ja che. tenAM thoDAka udAharaNo upara ApyAM ja che ane haju 96mI gAthAmAM paNa AvAM kutarkasAdhaka udAharaNa graMthakAra Ape ja che. tethI AvA dRSTAntamAtranI pradhAnatAvALo, tenA upara ja mahAn AdhAra rAkhanAro A kutarka konA vaDe jItAya? arthAt koI vaDe na jItI zakAya tevo A kutarka hoya che. kAraNa ke A kutarkathI siddha thatI vAta bhale lokadaSTie sarvathA viruddha hoya, tathA pratyakSa jaNAtA anubhavathI (pratItithI) paNa bhale viruddha hoya to paNa tArkika rIte raju karAtI ane tene sAdhaka dRSTAnta ApanArI prativAdInI vAtane game tevo tarkaziromaNi evo vidvAn vAdI paNa kema hukarAvI zake? kAraNa ke vidvAna evA vAdIne paNa potAnI mAnelI vAta (suyogya evA) tarkathI ane daSTAntathI ja sAdhavAnI hoya che. evI ja rIte A prativAdIe paNa tarka ane dRSTAntano ja upayoga karyo che. tethI tenI siddha thatI vAtane jo vAdI asvIkArya kare to te ja rIte potAnI sAdhya-sAdhavAnI nIti-rIti paNa tevI ja che. tenI sAthe paNa virodha Ave. tethI AMkha sAme virodha dekhAvA chatAM cUpa thaye ja chuTako. kAraNa ke vAdI hoya ke prativAdI hoya, suyogya tarka tathA suyogya udAharaNa ApanAra hoya ke kutarka ane anucita udAharaNa ApanAra hoya, paraMtu nyAyazAstranI nIti-rIti ja evI che ke tarka ane udAharaNathI ja sAdhyasiddhi thAya. vAdIne paNa svasAdhya sAdhavAnI nIti tarka ane udAharaNa upara ja nirbhara che. tethI jo te Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 96 yogadaSTi samuccaya 339 prativAdInI tarka ane udAharaNathI siddha thatI vAtano virodha kare to te ja rIte potAnA sAthane sAdhatI vakhate upayoga karAtA tarka ane udAharaNavALI nItino paNa virodha thavAno prasaMga Ave. mATe kevaLa tarka ane daSTAntathI sAdhya siddha thatuM nathI paraMtu lokanA anubhavanI ane AgamanI pramANatA paNa mAnavI joie. tethI AvA kutarkonA panAre koI divasa paDavuM nahIM. kutarka e magajane DoLanAra malInatA mAtra ja che. kutarkavALA prativAdIne kevA kevA kutsita tarko magajamAM sUjhe che? ane tene sAdhavA pratyakSathI sarvathA viruddha kevAM kevAM dRSTAnto te zodhI lAve che. tenA eka-be namunA graMthakArazrI AgaLanI gAthAmAM jaNAve che. | 95ll daiva daSTAntamAdaH ahIM kutarkanAM ja bIjAM daSTAnta kahe che. dvicandrasvapnavijJAna-nidarzanabalotthitaH / / nirAlambanatAM sarvajJAnAnAM sAdhayan yathA // 96 // gAthArtha = be caMdranuM jJAna, ane svapna saMbaMdhI jJAna, ityAdi dRSTAntanA baLathI utpanna thayelo A kutarka sarva jJAna mAtranI nirAlaMbanatAne je sAdhe che te (konA vaDe) rokAya? arthAt koivaDe rokI zakAto nathI. / 96 TIkA - 'rijharvanavijJAnanivasthita" rUtti nitanavAhara khetasAmethyapAta: "nirAniSNatAmAnaqnazcata" sarvajJAnanA''-mRSiAnalaadigocraannaam avizeSeNa-sAmAnyena "sAdhayan yathA" kenApodyate ? // 96 // vivecana -zuSka tarkavAdI bauddhanuM kutarkanA viSayamAM arthakriyAkAritvanI bAbatamAM eka daSTAnta pahelAM jaNAvyuM che. have tenuM ja bIjuM dRSTAnta graMthakArazrI samajAve che. bauddhadarzananA cAra bheda che. (1) sautrAntika, (2) vaibhASika, (3) yogAcAra ane (4) mAdhyamika. A cAra bhedamAMthI trIjA yogAcAravAdIne jJAnavAdI paNa kahevAya che. te trIjA yogAcAravAdI arthAt jJAnavAdInuM ja A daSTAnta che. jJAnavAdInuM bIjuM nAma jJAnAdvaitavAdI paNa che. temano mata evo che ke A saMsAramAM jJAna e ja eka vAstavika vastu che. pAramArthika che. satya che. jJAna vinA bIjA pratyakSa dekhAtA badhA ja padArtho-ghaTa-paTa-puruSa-strI-ghara-suvarNa-rUpuM vagere padArtho mithyA che. mAtra AbhAsa rUpa che. najara samakSa dekhAtI sarva vastuo e vastuo ja nathI. avAstavika che. bhrama mAtra che. temAM vastunI kalpanAmAtra che. paraMtu ghaTa-paTa jevo padArtha te bhUmi upara kaMI Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u40 yogadRSTi samuccaya gAthA : 96 che ja nahIM. jhAMjhavAnA jaLamAM jaLa padArtha vinA jema jaLa jJAna mAtra thAya che. tema zeya vinA AtmAmAM pragaTa thatuM jJAna-mAtra ja pAramArthika vastu che. AvA prakAranuM jJAnAtavAdI bauddhanuM mAnavuM che. tenI sAme koI vAdI kadAca evo prazna kare che ke are bhAI bauddha ! ghaTa-paTAdi padArtho AMkha sAme pratyakSa sarva lokone anubhava siddha che. jalAdhArAdi arthakriyA paNa kare che. ane tevA tevA te te padArtho mAnyA vinA teonuM jJAna thAya ja kevI rIte? zeya vinA jJAna kadApi na thAya. kAraNa ke AtmAmAM utpanna thatuM jJAna zeyapadArthanA AlaMbanathI ja utpanna thAya che. mATe A saMsAramAM zeya hoya to ja jJAna thatuM jaNAya che. tethI zeya koI che ja nahIM ane zeya vinA jJAnamAtra ja thAya che. A vAta yuktisaMgata kema kahevAya? tyAre A bauddha kutarkanA sahayogathI Avo uttara Ape che ke he bhAI ! padArtha na hovA chatAM paNa jJAna thaI zake che. jJAna utpanna thavAmAM zeya hovuM e kaMi jarUrI nathI. juo AMkhanA rogIne eka caMdranA sthAne be caMdra dekhAya che. hakIkatathI be caMdra na hovA chatAM be caMdra dekhAyAne ! tathA svapnamAM mANasa je vastu dekhe che te vastu tyAM nathI to paNa dekhe che ne! tathA jhAMjhavAnA jaLamAM pANI na hovA chatAM pANI dekhAya che ne! A pramANe A saMsAramAM je kaMI dekhAya che. jaNAya che te jJAnamAtra ja che. tyAM te padArtha che ja nahIM. zeyanA AlaMbana vinA jJAnamAtra ja thAya che. (tene ja nirAlaMbana jJAna kahevAya che.) A pramANe dvicaMdrajJAna, svapnajJAna ane mRgatRNikA-jalajJAnanAM dRSTAnto raju karIne tenA sahayogathI sarve paNa jJAna AvAM ja hoya che. arthAt nirAlaMbana ja hoya che, evuM siddha kare che ke je pratyakSa-anubhava viruddha ane lokaviruddha che. AvuM asamaMjasa bolato hovA chatAM paNa tarka ane dRSTAntanA sahayogavALo hovAthI te kutarkavAdI konA vaDe jItAya? arthAt koInAthI na jItAya, jyAre tenuM potAnuM mithyAtva maMda paDe ane kudaSTine badale sudRSTi thAya tyAre tene potAne potAnI sadRSTithI ja samajAya ke prathama dRSTAntamAM AMkhanI aMdara roga che mATe be caMdra dekhAya che. tethI nirogIne thatuM eka caMdranuM jJAna kaMI zeya vinAnuM na kahevAya. evI ja rIte svapnajJAna-ke jhAMjhavAnA jalanuM jJAna e jamAtmaka jJAna che. bhramAtmaka jJAna mithyA hovAthI zeya vinA thAya, paraMtu tethI sarve yathArthajJAna paNa zeya vinAnuM ja che ema na kahevAya. tathA eka caMdranuM ke be caMdranuM jJAna paNa jo saMsAramAM caMdra ja na hota to tenA ullekhavALuM jJAna ja kema thAta? tevI ja rIte svapnamAM thatuM jJAna ke jhAMjhavAnA jalamAM thatuM jalajJAna paNa tyAM te te padArtha ane Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 yogadRSTi samuccaya gAthA : 96-97 jala na hovAthI avazya bhramAtmaka che. paraMtu saMsAramAM te te padArtha ke jaLa jo hota ja nahIM to te padArthanA viSayavALuM ane jaLanA viSayavALuM bhramAtmaka jJAna paNa kema thAta ? AkAzapuSpa ke rAsabhazRMganA bhramavALuM jJAna koine kema thatuM nathI ? ityAdi suyogya tarka tyAre ja bese ane samajAya ke jyAre potAnI mithyAmati maMda thai hoya to. anyathA AvA kutarkavALA vAdIo vAdamAtra vaDe konAthI jItI zakAya? arthAt koi vyaktithI jItI zakAtA nathI. sArAMza ke dvicaMdrajJAna ane svapnajJAnanA dRSTAntanA baLathI utpanna thayelo A kutarka (ahIM nidarzana eTale udAharaNa, e udAharaNanA sAmarthyathI utpanna thayelo A kutarka) sarva prakAranAM jJAnonI nirAlaMbanatAne (AlaMbana rahitatA-jJeya vinA jJAnamAtra ja che ema) sAdhato, sarve paNa jJAno jhAMjhavAnA jalajJAnanI jema mithyAviSayavALAM arthAt viSaya vinAnAM ja che ema avizeSapaNe sAdhato A vAdI kharekhara (potAnA mithyAtvanI maMdatA vinA) konA vaDe jItI zakAya? koi vaDe jItI zakAto nathI. mATe AvA kutarkothI ghaNA ja dUra rahevuM. kutarkothI tattvanI siddhi thatI nathI. ulaTo bhramamAtra ja thAya che. kadAgrahI ane kutarkI jIvo potAnI mAnelI vAtane jema tema karIne mArI macaDIne khoTAM dRSTAnto raju karIne tattvajJAnanI apekSAe bhadrika bhAvavALA jIvonI vacce siddha karavA prayatna kare che. tevA jIvo kadAgrahI, kutarkI ane madAMdha hovAthI koinAthI bhale jItI zakAtA nathI. paraMtu tevA kutarkothI sAcuM tattvajJAna thatuM nathI. vAdavivAdamAM samaya mAtra ja jAya che. ane sAmAnya jIvo saMdehamAM paDe che. e ja vAta graMthakArazrI pote have kahe che. // 96 / / na caivaM tttvsiddhirityaah---AvA prakAranA kutarkothI vAstavika=pAramArthika tattvanI siddhi thatI nathI. ema graMthakArazrI jaNAve che. sarvaM sarvatra cApnoti, yadasmAdasamaJjasam / pratItibAdhitaM loke, tadanena na kiJcana // 97 // = gAthArtha je kAraNathI AvA kutarkathI sarva ThekANe sarva vastu asamaMjasa (atattvarUpa) paNAne pAme che ane lokamAM paNa anubhavanI sAthe bAdhA Ave che. te kAraNathI AvA prakAranA A kutarka vaDe kaMi prayojana nathI. // 97 // TIkA -'sa'-niravazeSa sAdhyamiti pramaH, ''sarvatra -''-sarvatrava Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 yogadRSTi samuccaya gAthA : 97 vani, "Inati yaWAvatara" "maHTT'privena, ""pdasAyita no" tathAvidiSTamArasAra, "tana ja phrijhana' vatarkaMpa 27 vivecana - AvA prakAranA A kutarkathI sAcI pAramArthika koipaNa jAtanI tattvanI siddhi thatI nathI. ahIM sarva zabdathI saghaLuM sAdhya ema prasaMga uparathI artha karavo. tathA sarvatra zabdano "sarva prakAranI vastumAM" evo artha karavo. jethI AvA AvA kutarkothI sarva prakAranI vastuomAM sarva sAdhya siddha thavAnI Apatti Ave tevA prakAranA dRSTAnta mAtrano AdhAra che jene evuM ane samasta lokamAM pratItithI bAdhita (arthAt anubhavathI sarvathA viruddha) evuM asamaMjasa (astavyasta) ativyApti doSavALuM game te sAdhya game te vastumAM siddha thaI jAya, je lokaviruddha ane anubhavaviruddha hovAthI AdaraNIya nathI. jemAM je svabhAva na hoya temAM te svabhAva dRSTAntamAtranA AdhAre jo siddha-karAya to game tyAM game te siddha thavAthI ativyApti kahevAya che. AvuM je siddha karavuM te anucita (ayogya) siddha karyuM kahevAya che. kutarka ane dRSTAnta mAtranA baLathI lokamAM jeno pratyakSa bAdha hoya tevuM paNa siddha karI zakAya che. tethI AvA prakAranA asamaMjasakArI pratIti viruddha evA kutarka vaDe saryuM. AvA kutarko e ja nyAyazAstramAM 24 jAti rara nigrahasthAna ane pAMca hetvAbhAsa Adi kahevAya che. kutarkathI khoTI rIte sAdhya siddha karAya che tenAM keTalAMka daSTAnto. (1) AtmA to zuddha-buddha-kaMcana ane sphaTika jevo nirmaLa che. te to kaMI karato ja nathI. mAtra jJAtA-daSTA ja che. zarIra ja karma kare che. tethI AtmAne zuddha karavA dharma karavAnI jarUra zuM che? AtmA malIna ja nathI. (A kutarka che) siddha paramAtmAno ja AtmA zuddha-buddha-kaMcana ane sphaTika jevo nirmaLa che. paNa saMsArI jIva zuddha-buddha nathI. saMsArI jIva karmonI sAthe lohAgninI jema vyApta hovAthI kaSAyAdino kartA-bhoktA che. tethI kaSAyAdinA kAraNe karmono paNa kartA-bhoktA che. zarIra e kaMI karmanuM kartA nathI. jo zarIra karmanuM kartA hoya to mRtakazarIrane paNa karma lAge, tethI zarIra sAdhana mAtra che. jIva ja karmano kartA-bhoktA che. tethI rAgAdivALo hovAthI malIna che. paNa zuddha-buddha nathI. (A uttara che.) (2) saMyama eTale sarvatyAga, tenuM ja nAma sarvavirati, tethI sAdhune vastra-pAtraAdi upadhi kema rAkhI zakAya? ane jo rAkhe to parigraha kahevAya ane sAdhutA niSparigrahIne ja hoya. (A kutarka che.) Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 97 yogadaSTi samuccaya 343 (mUchanA tyAgane niSparigrahatA kahevAya che. vastunA tyAgane niSparigrahatA kahevAtI nathI. jo vastunA tyAgane ja niSparigrahatA kahIe to sAdhune AhAra ane pustakano paNa saMpUrNa tyAga karavo ja rahyo, zarIrazuddhi mATe rakhAtuM kamaMDaLa ane jayaNA mATe rakhAtI morapiMchIno paNa tyAga karavo ja rahyo. jo tyAM anivAryatA hovAthI rAkhI zakAya ema kaho to vAsanAne rokavA ane AhArAdimAM jIvahiMsAne rokavA vastrapAtra paNa teTalAM ja anivArya che.) (A uttara che.) (3) tarasyA mANasane pANI pAvAthI eka jIva bace, paraMtu asaMkhyanI hiMsA thAya. tethI jaladAna karavuM te dharmanuM kArya nathI, paraMtu pApanuM kArya che. pANI pIne jIvelo manuSya bhAvimAM je je pApa kare temAM paNa ApaNane anumatino doSa lAge, mATe AhAra ane jaladAna na karavuM te ja ucita che. (A kutarka che.) (mANasa paMcendriya che, aplAya ekendriya che. asaMkhya aplAyanI cetanA karatAM eka mANasanI cetanA asaMkhyagaNI adhika che. tathA jaladAna karatAM hRdayamAM karuNA ane jaladAna na karatAM kaThoratA hoya che, je anukrame bhAvAhiMsA ane bhAvahiMsA rUpa che. jaladAnathI jIvelA manuSyo je pApa kare che. temAM jo anumati lAge to sAdhune AhAradAna karatAM, temanA vaDe paLAyelI sAdhutAthI teo bhAvimAM devalokamAM jAya, devAMganAo sAthe viSayasukha bhogave tethI sAdhune karAyelA AhAradAnamAM paNa pApanI anumatino doSa lAgaze. mATe jaladAna na karavuM evo je tarka che te kutarka mAtra ja che) (A uttara che.) (4) marIcinA bhavamAM RSabhadeva prabhue kaheluM ke A jIva mahAvIra thaze. mATe je kALe je thavAnuM hoya che te badhuM nakkI ja che. dharma mATe paNa puruSArtha karavAnI kaMI jarUra ja nathI. kramabaddha paryAyo niyata ja che. kramasara AvavAnA ja che. (A kutarka che.) (kutarkavAdInAM patnI ke putrane eksIDaTa thAya to teno jIvavAno ke maravAno je paryAya niyata haze te ja thaze, tene davAkhAne laI javAnI ke sAravAra karavAkarAvavAnI zuM jarUra ? tethI kevalinI dRSTie paryAya jema niyata che tema paryAyano utpAdaka puruSArtha paNa aMdara che ja, ane te te puruSArtha vaDe ja te te paryAyanI niyati che. vinA puruSArtha paryAyanI niyati paNa nathI.) (A uttara che.) A pramANe kutarkavAdI potAnA manaphAvatA arthane sAdhavA uparachallI samAnatAthI dRSTAnta laI Ave che. ane te te dRSTAntanA AdhAre aneka jAtanA kutarko kare che. tenAthI vAstavika tattva prApti thatI nathI. mAtra vAdavivAdamAM ja samaya jAya che. tethI Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 yogadRSTi samuccaya gAthA : 98 AtmArthI AtmAoe AvA prakAranA kutarkothI atizaya dUra rahevuM. tenA panAre paDavuM nahIM. || 97 | ta mityada-AvA prakAranA kutarkathI AvI durbuddhi thAya che, eTale tattvanI prApti thatI nathI. tethI paMDita puruSoe zuM karavuM joie? te samajAve che. atIndriyArthasiddhyarthaM, yathA''locitakAriNAm / prayAsaH zuSkatarkasya, na cAsau gocaraH kvacit // 98 // gAthArtha = yathAyogya rIte vicAra karIne ja kArya karanArAono prayAsa haMmezAM atIndriya artho (nA jJAna)nI siddhi mATe ja hoya che. ane A (atIndriya artha) kadApi zuSka tarkano viSaya banato nathI. || 98 TIkA -"matakriyAsiddhayartha'thiisaddhayarthanitya 'athAtravitarikSAvatAM, "prayA:pravRnpharSaka, "znatAdhitI," ra rAsavitakrioDa " "jova" viSaya: "svati '' | 28 vivecana :- je jJAnI puruSo che. pUrvApara vicAra karIne kArya karanArA che. potAnA ane paranA AtmAnuM kalyANa kema thAya? ane akalyANa kema TaLe? te mATe tattvajJAnanA pUrNa arthI che. tevA prekSavAnuM puruSo dharmAstikAyAdi (dharma-adharma-AkAzakAla ane jIva Adi) atIndriya padArthonI siddhi mATe, tathA tenA pAramArthika sAcA svarUpane jANavA mATe sadA prayatnazIla hoya che. dina-pratidina jyAM jyAM je je sAdhana sAmagrI maLe tenAthI tevA atIndriya padArthonI siddhi ane tenA svarUpanI jANakArI mATe atizayapaNe pravRttino utkarSa karanArA ja hoya che. paraMtu A atIndriya padArtho atIndriya hovAthI ja pUrve samajAvyA mujabanA zuSka tarkano viSaya kadApi banatA nathI. atIndriya padArtho te Indriyagocara thavAne yogya na hovAthI zuSka tarkothI jANI zakAtA nathI, paraMtu "Agama" zAstrothI ja jANI zakAya che. deva-nArakI-mahAvidehakSetra ane meruparvata Adi padArtho dUra kSetravartI hovAthI ApaNI indriyothI agocara che to paNa "AgamavacanothI" jANI zakAya che. tevI ja rIte dharma-adharma Adi atIndriya padArtho ane te padArthonuM gatisahAyaka Adi lakSaNa svarUpa ane samasta lokavyApitva tathA varNa-gaMdhAdithI rahitapaNuM ityAdi sAcuM vAstavika svarUpa paNa zuSka tarkothI jANI zakAtuM nathI paraMtu sarvadoSa rahita, trikAlajJAnI sarvajJa paramAtmA kathita evA "AgamavacanothI" ja jANI zakAya che. mATe uttama AtmAoe Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 99. yogadRSTi samuccaya 345 AvA zuSka tarkone tilAMjali ja ApavI joIe. kAraNa ke zuSka tarko AtmAnuM ahita ja karanArA che. saMmoha utpanna karanArA che. vyAmUDha karanArA che. mATe prANaghAtaka sarpasiMha ane vyAghAdithI jema dUra ja rahevAya che. tema bhAvaprANaghAtaka evA AvA prakAranA kutarkothI Atma-hitecchu jIvoe dUra rahevuM e ja kalyANa-kAraka che. AgamavacanothI atIndriya padArtho jaNAya che. jeNe pUrNajJAna dvArA je padArtho yathAtathyapaNe barAbara joyA che, jANyA che. prakAzyA che. ane vAcAthI samajAvI zakAya teTalI rIte samajAvyA che tevA sarvajJa, vItarAga, pUrNanirdoSa, surAsurasevita tIrthaMkara paramAtmAnI vANI ja (temAMthI racAyelAM Agama ja) atIndriya arthone samajAvavAmAM upakArI che. A ja vAta graMthakArazrI have pachInI 99mI gAthAmAM vadhAre spaSTapaNe jaNAve che. | 98. gocarastvAgamasyaiva, tatastadupalabdhitaH / candrasUryoparAgAdi-saMvAdyAgamadarzanAt // 99 // gAthArtha = A atIndriya padArtho Agamano ja viSaya che. kAraNa ke AgamathI ja te atIndriya viSayanI upalabdhi thAya che. caMdra-sUryanAM grahaNa Adi atIndriya arthone saMvAdana karanAra (yathArthapaNe kahenAra laukika) Agama (A kALe paNa) dekhAya ja che. | 99I TIkA -"varastu," jovara: puna:, "mamarcanatikiyoDartha" | kRta rUAda-'tatastadupatnazvitaH'. mAmatikriyApatnazvitaH | tivAda"cndrsuuryopraagaadisNvaadyaagmdrshnaat", laukiko'yamartha iti bhAvanIyam // 19 // vivecana -dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, AtmA ane kALa ityAdi atIndriya padArtho e AgamamAtrano ja viSaya che. kAraNa ke tataDakate AgamavacanothI ja tadupatnazcita:= te atIndriya padArthonI upalabdhi thAya che. je puruSa je viSayamAM niSNAta hoya, pUrNa anubhavI hoya, pUrvApara saMkalanAyukta jJAna jeNe meLavyuM hoya, te ja puruSa te viSayamAM vizvasanIya gaNAya che. vagara vicAra kare tenI vAta mAnI levAmAM ja Ave che. jApAna-amerikA ke yuropa dezamAM jaIne AvelA najaronajare nihALIne AvelA puruSo te dezanuM je varNana kare che. te varNana buddhithI kadAca na bese tevuM hoya to paNa mAnI levAmAM ja Ave che. koIpaNa jAtano tarka tyAM karavAmAM Avato nathI. jema ke A dezomAM joine Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 yogadRSTi samuccaya gAthA : 99 Avelo puruSa kahe che ke "te dezomAM paccIsa mAIla lAMbI evI dariyAnA pANInI nIce moTara ane Trena cAle tevI saLaMga kenAla banAvI che." sAmAnyathI A vAta buddhimAM utare tevI nathI. kAraNa ke upara dariyAnuM apAra pANI uchaLyA ja karatuM hoya, agAdha UMDANa hoya, tenI nIce ATalI lAMbI ane Trena-moTara Avana-jAvana karI zake tevI cAra-cAra lAInavALI kenAla nadI ane samudra nIce banAvavI e manuSyamAtrathI zakaya ja nathI ema buddhimAM thayA ja kare, paraMtu pratyakSa jeNe nihALI che, temAMthI pasAra thaIne jeNe A kenAla mANI che. tenI vAta kema hukarAvI zakAya? alpa paNa tarka karyA vinA mAnI ja levAmAM Ave che. evI ja rIte traNe jagatanA traNe kAlanA sarvadravyonA sarve paryAyo jeNe sAkSAtkAra karyA che. ane asatyabhASaNanAM kAraNo bhaya-rAga-dveSa-ajJAna Adi jemanAM sarvathA naSTa thayAM che tethI je niyamo yathArthavAdI ja che. tevA vItarAga sarvajJa paramAtmAnA vacanathI ja atIndriya padArtho jaNAya che. kAraNa ke temaNe te padArtho sAkSAt dekhyA che. tathA je yathArtha jANe che. ane yathArtha ja kahe che te ja Ama kahevAya che. tevA AptapuruSanuM vacana ane tevA AtavacanothI thayelo je arthabodha tene Agama pramANa kahevAya che. pU. vAdidevasUrijI mahArAje "pramANanayatattAloka"mAM kahyuM che ke AptavacanAdAvirbhUtamarthasaMvedanamAgamaH // 4-1 // upacArAdAptavacanaM ca | 4-2 abhidheyaM vastu yathAvasthitaM yo jAnIte // yathAjJAtaM cAbhidhatte sa AptaH // 4-4 // je je padArtho indriyothI agocara hoya che te te padArthonA jJAnamAM "AtAvANI ja upakArI" che. te viSaya upara suprasiddha evuM eka laukika udAharaNa graMthakArazrI samajAve che ke bhAvimAM AvanAruM caMdragrahaNa tathA sUryagrahaNa koIpaNa vartamAna puruSane indriyagocara nathI. chatAM jyotiSanA viSayane kahenArA laukika Ata puruSonA vacanarUpa AgamathI A kALe paNa A caMdragrahaNa ane sUryagrahaNa kaI tithie thaze? kayA samaye 1. be prakAranA rAhu hoya che. nityarAhu ane parvarAhu. temAMthI parvarAhu caMdranI nIce Ave te caMdragrahaNa ane te ja parvarAhu sUryanI nIce Ave te sUryagrahaNa. zAstramAM te bannene anukrame caMdroparAga ane sUryoparAga kahevAya che. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 100 yogadRSTi samuccaya 347 thaze? keTalo samaya cAlaze? ardhagrahaNa thaze ke cothA bhAganuM grahaNa thaze? ityAdi abAdhitapaNe kahevAya ja che. ane bhAvimAM te ja pramANe grahaNa dekhAya paNa che. have jo chadmastha ane laukika AptapuruSanA zrutajJAnamAtrathI thanAruM Agamavacana paNa jo ATaluM badhuM satya hoI zake che to sarvadoSarahita, vItarAga, trikAlajJAnI, paramAtmA tIrthakaradevanuM Agamavacana sarvathA abAdhita saMpUrNa satya kema na hoI zake? mATe AgamavacanathI ja atIndriya padArtho jaNAya che. zuSka tarko karavAthI nahIM. mATe AtmArthI mumukSu jIvoe paramakalyANakArI sarvahitakAraka evuM sarvajJa paramAtmAnuM "Agamavacana" ja zraddheya mAnavuM. tenAthI ja atIndriya padArthonI yathArtha ruci-jJapti karavI. ADA-avaLA DAphoLIyAM mAravAM nahIM. || 99 || 35saMdarannAI-have A vAtano upasaMhAra karatAM jaNAve che ke etatpradhAnaH sacchAddhaH, zIlavAn yogatatparaH / jAnAtyatIndriyAnAMstathA cAha mahAmatiH // 100 // gAthArtha = A AgamanI pradhAnatAvALo bodha che jene evo uttama zraddhAyukta zIlaguNasahita ane yogadazAmAM tatpara evo je puruSa hoya che te atIndriya arthone paNa jANe che. mahAmativALA (pataMjalI Adi) anya darzanakAro paNa A pramANe ja kahe che. 100 || TIkA "tiprathAna:"tyAmaprathA, "saMskRddhi prAjJa, navani'' parovitimAnuM, "rotara'satA tamayuvata:, vimUta: sat "nAnAtritakriyAnathana'thalIn ! "tathA rahi maThThAmati " patatiH 200 | vivecana :- atIndriya arthone jANavAmAM "Agamavacana ja" atyanta upakArI che. ema uparanI gAthAmAM kahevAmAM AvyuM. te Agamavacana ja che pradhAna jene evo jIva atIndriya arthone jANe che. kAraNa ke Agama e "Atavacana" che. "sarvajJavacana" che. nirdoSapuruSathI praNIta vacana che. tethI ja pUrvApara aviruddha vacana che. je jIvanA manamAM AvA prakAranA nirdoSa puruSa praNIta AgamavacananI pradhAnatA che tevo tathA samyam zraddhAvALo, zIlaguNavALo ane yogadazAmAM tatpara ityAdi guNovALo jIva ja atIndriya arthone jANI zake che. saMskRddhi eTale ke sat zrAddha samyagU zraddhAvALo eTale ke je vItarAga ane sarvajJa bhagavAna che. temanuM ja vacana nirdoSa hoya che. tathA je vItarAga sarvajJa Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 348 hoya che. temanuM vacana nirdoSa ja hoya che. ema banne prakAranI nizcita zraddhAyukta je puruSa te sandhrAddhaH kahevAya che. kAraNa ke asatyabhASaNanAM je je kAraNo hAsyabhaya-ajJAna Adi che te te kAraNo vItarAga sarvajJa paramAtmAmAM aMzataH paNa hotAM nathI. AvI parama zraddhAvALo je puruSa te samyag zrAddha kahevAya che. mithyAtva mohanIyakarmanA kSayopazamAdi thavAthI ja AvI samyag zraddhA A jIvane pragaTa thAya che. samyag zraddhAnA kAraNe sarvajJa paramAtmA pratye atizaya vizvAsa-prema ane hArdika sAva tathA bahumAna pragaTe che. tene ja prajJa kahevAya che. prajJAvALo, buddhivALo, sAco puruSa te ja che. kAraNa ke je puruSa potAnA kadAgrahathI atIndriya bhAvone indriyagocara karavA jAya che. ane ADA avaLA mana phAvatA tarko lagAve che te puruSa "khADA TekarAvALA rastAne paNa bhramathI roDa rasto mAnI doDe che. ane paDe che. tathA hADakAM bhAMge che" tenI jema bahu buddhi hoya to paNa te viparIta hovAthI buddha vinAno-aprAjJa ja kahevAya che. tethI ja graMthakAre atIndriya padArthone atIndriya ja che ema samajI sarvajJa upara parama zraddhAvALAne ja 'prApta'' kahyo che. zIlavA=zIyala guNavALo, ahIM zIlaguNano artha "paradroharahita" evo jANavo. paranI dravya ane bhAva saMpatti joine je baLato nathI. irSyA karato nathI. adekhAi ke dAjha jenA hRdayamAM sphurAyamAna thatI nathI. paraMtu paranI saMpatti joine jene pramodabhAva pragaTe che. tevA jIvane ja atIndriya padArtho AgamathI samajAya che. kAraNa ke Agamane kahenArA tIrthaMkara devo pratye ane Agamane racanAra gaNadhara bhagavaMto pratye tathA AgamanA AdhAre bhavyajIvonA hita mATe aMgabAhya zruta racanArA AcAryAdi guru bhagavaMto pratye A jIvone amApa pramodabhAva hoya che A tIrthaMkarAdi ja divyajJAnavALA ane saMpUrNa yathArthavAdavALA che. evo hRdayamAM uchaLato aparimita pramoda jene che. tevA, tathA 52 pratyenA alpa paNa droha vinAnA puruSo ja temanA pratye pUrNa zraddhAvALA thai zake che ane tenAthI ja atIndriya arthone jANI zake che. gAthA : 100 yogatatvara:=AtmAne mokSanI sAthe joDe te yoga, mokSanuM yuMjana jyAM thAya te yoga, tevA prakAranI uMcI uMcI yogadazAmAM tatpara, haMmezAM yogamAM ja abhiyukta thayelA evA AtmAo AgamavacananA AdhAre atIndriya arthone jANe che. ahIM yoga eTale mohanIya karmano adhika adhika kSayopazamabhAva samajavo, jeno moha maMda thayo che. viparIta buddhi ane saMsArasukhanI rasikatA jenI atizaya maMda thai gai che ane jeno vairAgyabhAva tIvrAtitIvra banyo che te ja AtmA yogatatpara" kahevAya che ane tene vItarAga sarvajJa paramAtmA pratye advitIya parama ruci thAya che. tethI temanAM Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 100-101 yogadRSTi samuccaya 349 Agamavacano dvArA atIndriya arthane teo jANe che. tathA AvA prakAranA mahAtmAomAM yogadazAnA prabhAvathI ja evuM divyajJAna (jenI sAmAnya mANasathI kalpanA paNa karI na zakAya tevuM jJAna) pragaTa thAya che. ane tenAthI atIndriya bhAvone paNa te jANI zake che. AgamanI jenA manamAM pradhAnatA che, te ja sAco zraddhAvALo puruSa kahevAya che. ApamativALo puruSa sabhyazraddhAyukta kahevAto nathI. tathA sabhyazraddhAvALAne ja paradroharahitatA Ave che. vItarAga paramAtmAmAM apAra zraddhAnA kAraNe teonI guNasaMpatti pratye bahumAna ane sadbhAva ja upaje che kadApi hRdayamAM droha thato nathI, tathA AvI zraddhA ane zIlaguNanA kAraNe ja dina-pratidina mohanIyakarmano kSayopazama vadhato ja jAya che. e ja yogatatparatA kahevAya che. Ama A cAre guNono paraspara kAraNa-kArya bhAva che. AvA cAra guNovALo AtmA atIndriya arthone paNa jANe che. dharmAstikAyAdi atIndriya padArtho A pramANe AgamavacanathI ja jaNAya che. ame (jainadarzananA anuyAyI) munio ja A pramANe kahIe chIe ema nahIM. paraMtu jainetara darzanamAM thayelA sAcA yogI mahAtmAo paNa A ja pramANe jaNAve che. tenI sAkSI ApatAM (jemanA hRdayamAM paradarzanagata yogIpuruSo pratye paNa yogadazAnA premane lIdhe atizaya bahumAna che tevA) graMthakAra maharSi pataMjali RSinI - sAkSI Ape che. ane te paNa "mahAmati" zabda vizeSaNa rUpe lakhIne jaNAve che. jema dhanano prema dhanavAn upara bahumAna karAve, rUpano prema rUpavAnuM pratye bahumAna karAve, jJAnano prema jJAnI pratye bahumAna karAve, cAritrano prema cAritravAnuM pratye bahumAna karAve. e ja nyAye graMthakAra pUjya zrIharibhadrasUrijI ma.nA hRdayamAM rahelo yogano atizaya prema anya darzanakAranA yogIo pratye paNa atizaya bahumAna karAve che A paradroharahita zIlaguNa sUcave che. ./100nI vimityadipataMjali RSie zuM kahyuM che te jaNAve che AgamenAnumAnena yogAbhyAsarasena ca / tridhA prakalpayan prajJAM, labhate tattvamuttamam // 101 // gAthArtha = Agama, anumAna, ane yogadazAnA abhyAsanI rasikatA ema traNa prakAre buddhine muMjato puruSa uttama (avarNanIya) tattvane pAme che. te 101 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 yogadRSTi samuccaya gAthA : 101 TakA -"mAmainAtavarane' nakSatra, "anumAna" trinjilijJAnarUpe, "jANyAna " viditAnuSThAnAtmana, "riyA prampayana prajJAmuktkrmennaiv," anyathA hi pravRttyasiddheH, kimityAha-"labhate tattvamuttamaM" pApasammohanivRttyA zrutAdibhedena // 101 // vivecana - zrI pataMjali RSi temanA zAstramAM A pramANe kahe che ke-"Agama dvArA, anumAnadvArA ane yogAbhyAsanA rasa dvArA potAnI buddhinuM muMjana karanArA AtmAone paramatattvanI prApti thAya che. paramatattvanI prAptinA A ja traNa upAyo che." (1) Agama eTale Aptavacana, jeoe uttama tattva sAkSAt joyuM che. je vastu jema che tema saMpUrNapaNe yathAtathyapaNe jeNe te vastu jANI che, mANI che, anubhavI che, evA sAkSAdraSTA sarvathA nirdoSa ane sarvajJa, evA vItarAga paramAtmAnA mukhAraviMdamAMthI udbhavelI je vANI te "Agamavacana" che. chadmastha AtmAo sAvaraNa hovAthI AvA atIndriya padArthone joI-jANI zakatA nathI. tethI teoe AvA prakAranA uttamottama rasAyaNa samAna bhagavaMtanA vacanAmRtamAM ja potAnI buddhine joDavI joie, buddhinuM niyojana ApavacanamAM ja karavuM joie. jyAM jyAM ApaNI dRSTi na pahoMce tyAM tyAM jenI dRSTi pahoMcI che tenI AMgaLIe cAlavuM e ja hitakArI parama zreSTha mArga che. mATe potAnI buddhine kutarkamAM-kadAgrahamAM ke kutsitapuruSonA saMgamAM, na joDatAM sarvajJa paramAtmAnA AgamavacananI sAthe ja saMskArita karavI. uttama tattvanI prAptino A sauthI "prathama upAya" che. (2) uttama tattvanI prAptino bIjo upAya "anumAna" che. liMga ane liMgI rUpe thatuM je jJAna te anumAna kahevAya che. liMga eTale ketu-sAdhana ane liMgI eTale sAdhya, ema avyabhicArI sAdhya-sAdhanadAvathI paNa uttama tattva jaNAya che. koI paNa jAtanA pakSapAta vinA ane kadAgraha vinA ISTa sAdhyane sAdhaka evA avyabhicArI nirdoSa hetunI sAthe buddhi joDavI. tene anumAna kahevAya che. AgamazAstrane zraddhApUrvaka buddhimAM sthApIne tatkathita bhAvone yathAtathyapaNe jANavA. suyuktiomAM buddhino prayoga karavo. koI paNa vyakti pratye aMtaraMga haiyAno dveSa-durbhAva ke aprIti rAkhyA vinA tathA khoTo pakSa ke Agraha rAkhyA vinA zuddha hRdayathI niSkapaTabhAve sAdhyane samajavA ane samajAvavA sArI sArI nirdoSa yuktio joDavI. ane uttama tatsAdhaka udAharaNo prApta karavAM. temAM samyak prakAre matine prayuMjavI (saMskArita karavI) te atIndriya padArthone jANavAno ane uttama rasAyaNatulya tattvaprAptino "bIjo upAya" che. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 gAthA : 101 yogadRSTi samuccaya (3) atIndriya padArthonA jJAnano ane uttamatattvanI prAptino trIjo upAya "yogAbhyAsarasa" che. mohanIyakarmanI maMdatA kema thAya? ane teno kSayopazama kema vadhe? te mATe zAstromAM kahela je yoga-dhArmika anuSThAno (dazavidha yatidharmAdi), teno gyA =vAraMvAra sevana, te anuSThAnonuM vAraMvAra sevana karavAthI jIvanamAM tene sAkSAtkAra karavAno je rasa AnaMda, tenA vaDe paNa A uttama tattva prApta karI zakAya che. satata yoganAM anuSThAnonA sevanathI dina-pratidina jJAnAvaraNIya ane mohanIya karma adhika adhika kSayopazamabhAvane pAme che. prApta thayelI vIryazaktino A dharmAcaraNamAM ja vadhu prayoga karavAthI vIryAntarAya paNa kSaNaprAya: thatuM jAya che. ema thatAM jJAnaprAptimAM indriyo adhika zaktimAn bane che. divya evI 28 labdhio Adi paNa prApta thAya che. yoganA prabhAvathI jIvanamAM aneka camatkAro sarjAya che. tenAthI jJAnadhyAna-saMyama ane tapanuM baLa vadhatAM atIndriyabhAvo paNa dekhAya che. ane pAramArthika tattvanI prApti thAya che. Agama, anumAna, ane yogAbhyAsa A traNemAM uparokta krama pramANe buddhine saMskArita karato jIva ja A tattva pAmI zake che. sauthI prathama "Apavacana" pUrNatayA mAnya ane zraddheya joie. tene anusAre ja anumAnanI pravRtti thavI joie, kapolakalpita kalpanAnA anusAre buddhinA ghoDA doDAvAya nahIM. AgamAnusArI suyogya tarka yukta anumAna samyagU jJAnaprAptinuM kAraNa bane che. Agama ane anumAnathI jANeluM ane mAneluM ane tethI ja pUrNa zraddhApUrvaka haiyAmAM sthApita kareluM A tattva jyAre anuSThAno dvArA AcaraNArUpa bane che. anubhavAtmaka bane che. A AtmA te anuSThAnane Acarato chato taddarUpa jyAre banI jAya che tyAre to te tattva Atma-anubhavathI ja sAkSAtkAra thAya che. ema krama pramANe A traNa upAyo tattvaprAptinA che. anyathA tattvanI prApti thAya evI pravRtti saMbhavI zaktI nathI. lokone pravRtti manamAnI karavI hoya to thaI zake che paraMtu tevI pravRttithI "Atmahita" thavA rUpa phaLaprApti thatI nathI. jo Agama-anumAna ane yogAbhyAsa pUrvaka buddhine saMskArita karavAmAM Ave to pApiSTha (mahApApI-bhayaMkara) evo je sammoha (mUDhatA-ajJAnatA) che tenI nivRtti thavA dvArA apUrva evA zrutajJAna ane Adi zabdathI ciMtAjJAna tathA bhAvanAjJAna rUpa traNa bhedo vaDe A jIva parama tattvane pAme che. ahIM moda zabda na lakhatAM sampoda zabda lakhIne graMthakArazrI jaNAve che ke tIvramoha-gADhamoha samajavo ke je muMjhavavA tarIkenuM kAma karavAmAM sabhya zreSTha jarA paNa pAcho na paDe tevo je moha te tIvramohane sammoha kahevAya che. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35ra yogadaSTi samuccaya gAthA : 101-102 AtmAnI samyam buddhine te viparIta karavAnA viziSTha baLavALo hovAthI pApiSTa che. durjaya che. AtmAnA akalyANa karanAra che. tevA prakAranA pApiSTha evA sammohanI (tIvramohanI) nivRtti thavA vaDe AtmAmAM pragaTa thayelA zrutajJAnAdi trividha jJAna vaDe A uttamatattvanI prApti thAya che. moha maMda thavAthI vItarAga paramAtmAnI vANImaya dvAdazAMgInuM tathA tenA upara racAyelA aneka sUtro-cUrNi-bhASyo ane TIkAgraMthonuM sUkSmAtisUkSma AgamajJAna A jIvane prApta thAya che. tathA AvA prakAranI zrutajJAnanI parama ArAdhanA karatAM yathAtathyapaNe samyak prakAre tattvabodha thAya che. A ja atizaya uttama tattva che. mATe kutarka-abhimAna ane kadAgrahano tyAga karIne sarvajJa paramAtmA vaDe bhASita evA Agamavacana upara atyanta zraddhA karavI. mAnava jIvananI temAM ja sAcI sArthaktA che. sarvajJa paramAtmAnuM vacana kadApi dvidhA (paraspara virodhI) ke asaMgata hotuM ja nathI. nAma mAtrathI RSabhadeva-ajitanAtha saMbhavanAtha Adi bhale bhinna-bhinna vyakti hoya. tathApi sarva dravya, sarva kSetra, sarva kAla, ane sarva bhAvanA saMpUrNa svarUpane yathArthapaNe jANavAmAM sadA sarvajJaparamAtmA eka ja (eka rUpa ja) hoya che. eTale ke vyakti bheda hovA chatAM paNa sarvajJamAM artha bheda kadApi hoto nathI mATe sarvajJa upara pUrNa zraddhA karavI joie. + 101 kamukhevAImAdaka pataMjali RSie potAnA zAstramAM je artha upara mujaba kahyo. te ja A arthane (bhAvArthane) graMthakArazrI have jaNAve che na tattvato bhinnamatAH, sarvajJA bahavo yataH / mohastadadhimuktInAM, tabhedAzrayaNaM tataH // 102 // gAthArtha = A jagatamAM sarvajJa puruSo ghaNA che. paraMtu te sarve tAtvika rIte bhinna-bhinna abhiprAyavALA nathI. tethI te sarvajJamAM bhedano Azraya karavo (eTale ke sarvazamAM paraspara bhinnamata che ema mAnavuM) e teonA bhaktono mohamAtra (ajJAnamAtra) ja che. || 102 | TIkA "ra tA:" paramArthana, "fmamatA" mimikA | 'sarvajJA vajo ataH' yamari ! "noda tatha57''-sarvAtiyazraddhAnAM, tameAzraya" sarvametAvAra "tatastasmAviti" in202 vivecana - atIndriya padArthono pAramArthika bodha kutarka ke kadAgrahathI thato nathI, Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 102 yogadRSTi samuccaya 353 paraMtu Agama, anumAna ane yogAbhyAsathI gurugama dvArA thAya che. atIndriya arthone jANanArA ane kahenArA sarvajJomAM kadApi arthabheda hoto nathI. RSabhadeva, ajitanAtha, saMbhavanAtha, ityAdi vyakti rUpe A saMsAramAM bahu sarvajJo thayA che, thAya che ane thaze, paraMtu te sarve pAramArthikapaNe bhinna-bhinna abhiprAyavALA hotA nathI. je zAstranA zAstA (kahenArA) sarvajJa hoya che te zAstA vItarAga, sarvadoSa rahita, ane pUrNa jJAnakalAyukta hovAthI temanuM ja zAstra mAnanIya, ane svIkAra yogya bane che. tevA sarvajJo vyakti rUpe bhale bahu hoya, tathApi pUrNa hovAthI bhinna-bhinna matavALA-ke abhiprAyavALA saMbhavatA nathI. buddha, kapila, akSapAda, kaNAda, kRSNa, rAma, ke arihaMta ema vyakti rUpe bhale aneka hoya, paraMtu temAM je sarvajJa che te sarve samAna ja che. paraMtu paraspara bhinna abhiprAyavALA nathI. ane jeno paraspara bhinna-bhinna abhiprAya che te apUrNa jJAnI hovAthI sarvajJa nathI. tethI sarvajJanI bhakti karanAro AtmA nAma mAtrathI game te devane upAse, paraMtu "sarvajJatAnA" upAsakane sarvajJatA eka sarakhI samAna hovAthI bheda jaNAto nathI. kadAgraha ke kutarka sujhato ja nathI. sarvajJatA eTale trikAlAbAdhita jJAnavattA, A sarvajJatA aneka vyaktiomAM paNa traNe kALe eka sarakhI samAna ja hovAthI paramArthathI sarvajJatAnI apekSAe sarve sarvajJA eka ja che. prazna :- jo sarvajJamAM "sarvajJatA" samAna ja che to tenA anuyAyI vargamAM sarvajJa pratyenI mAnyatAmAM paraspara taphAvata kema dekhAya che? ane svamAnya vyaktine sarvajJa siddha karavA tathA itaravyaktine asarvajJa siddha karavA yukti ane udAharaNono Dhaga kema khaDake che? uttara :- sarvajJamAM bhedano Azraya karavo, arthAt sarvajJomAM bheda mAnavo te temanA pratyenI atizaya zraddhAvALA jIvono moha (ajJAna) mAtra ja che. tethI ja temane bheda jaNAya che. sarvajJa vyaktio bhale anaMta hoya paraMtu te paripUrNatAvALI ane nirdoSa hovAthI temanAmAM matabheda ke bhinnabhiprAya kadApi nathI. tathA bhinna abhiprAyavALI dezanA paNa kadApi saMbhavatI nathI. tethI ja temanA pratyenI bhaktivALA jIvone ke temanA uparanI zraddhAvALA jIvone kadApi bheda hoto nathI. bhakti karanAro zraddhALu varga sarva sarvajJomAM samAna evI sarvajJatAno ja upAsaka che. A kAraNe upAsakomAM paNa koI jAtano vivAda ke jhaghaDo saMbhavato nathI. paraMtu sarvajJa pratye zraddhAne badale atizraddhAvALA tathA bhaktine badale atibhaktivALA ja jIvo arthAt vyakti pratyenA pakSapAtI jIvo yo. 23 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 yogadaSTi samuccaya gAthA : 102-103 ja sarvajJamAM bhedanI kalpanA kare che. potAnA manamAnyA devane sarvajJa mAnavA prerAya che. temAM ja aMjAI jaI temanA pratyenA mAtra dRSTirAgathI aMdha banI sarvajJamAM paNa bheda sthApana kare che. tevA jIvono A mohamAtra ja (ajJAnatA ja) che. kevaLa bhrAnti ja mAtra che. upAsya vyaktimAM doSa ke bheda hoto nathI, paraMtu tenA upAsako ja koI eka vyakti rUpa deva pratye atizaya bhakti ane atizaya zraddhAnA madamAM ahaMkArI banI mithyA zraddhAnA atirekamAM aMdha banI pakSapAtI thaIne AvI bhedanI kalpanA karI bese che. ane tenAthI dharmajhanunI banI paraspara jhaghaDe che. praznaH- jo sarva sarvajJa samAna ja hoya, ane temanI dharmadezanA paNa abhinna abhiprAyavALI ja hoya to ajitanAthathI pArzvanAtha sudhInA tIrthakaronI dharmadezanA cAra mahAvratavALI ane amuka ja sAmAcArIvALI tathA RSabhadeva ane mahAvIra prabhunI dharmadezanA pAMca mahAvratavALI ane dazavidha sAmAcArIvALI. A pramANe bheda kema? uttara :- A dharmadezanA bhinna abhiprAyavALI nathI. paraMtu zrotAvarganI yogyatAnA bhedane lIdhe bhinna lAge che. bAvIsa tIrthaMkara prabhunA kALe jIvo Rju ane prAjJa hovAthI thoDAmAM ghaNuM samaje tevA che. tethI cothA-pAMcamA mahAvratane eka karIne cAra karavAmAM AvyAM che. tathA te kALe vadhAre sAmAcArInI AvazyakatA nathI. jyAre RSabhadeva ane mahAvIra prabhunA kALe Rju-prAjJane badale Rju-jaDa athavA vakra- jaDa ziSyo che. tyAre te jIvonI yogyatA nyUna hovAthI tenA kalyANa mATe ja tenI yogyatA pramANe bheda karyo che. paraMtu te pAramArthika bheda nathI. tAttvika bheda nathI. tethI sarvajJamAM paraspara bheda kadApi saMbhavato nathI. temanA pratyenA pakSapAta yukta valaNathI ja temanI "atizaya bhakti" ane atizaya zraddhA yukta jIvono ja temanAmAM bheda mAnavAno A moha mAtra ja che. ghora ajJAna mAtra ja che. bhedanI kalpanA ja sarva aniSTa paraMparAnuM mUla che. I/102aa thaItyAdi sarvajJa sarvajJa vacceno bheda atizaya bhaktivALA loko ja mAne che - tene moha che ema kevI rIte kahevAya? teno khulAso kare che sarvajJo nAma yaH kazcitpAramArthika eva hi / sa eka eva sarvatra vyaktibhede'pi tattvataH // 103 // gAthArtha = je koI pAramArthika (sAce sAca) sarvajJa che te vyaktibheda hovA chatAM paNa tattvathI sarva ThekANe eka ja che. 103 | Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 103 TIkA 'sarvajJo nAma ya: cirdavAviH, nirupacaritaH sa eka eva sarvatra sarvajJatvena " RSabhAdilakSaNe sati // 103 // vivecana :- sarvaza sarvajJa vacce bheda mAnavo, ekathI bIjAne caDatAutaratA mAnavA te mohamAtra ja che kAraNa ke ardhavA=ije koi arihaMta Adi (arihaMta-buddha-ziva-zaMkara-kaNAda-akSapAda ityAdi) bhinna bhinna nAmadhArI sarvajJa che. temAM je koi "pAramArthika"=(sAce sAca-vAstavika= upacAra vinAnA) nirupacaritapaNe sarvajJa che. trikAlajJAnI che. sarva dravya-kSetra-kALa ane bhAvanA yathArtha jJAtA che. te RSabhadevaajitanAtha-saMbhavanAtha ityAdi rUpe vyaktibheda bhinna-bhinna hovA chatAM paNa "sarvajJatA' rUpa sAmAnya lakSaNa vaDe sarva sthAne eka ja che. eka rUpa che. samAna ja che. paraspara alpa paNa taphAvata ke caDatA-utaratApaNuM nathI. sAcA sarvajJamAM paraspara bheda mAnavAno jarA paNa avakAza nathI. sAcA sarvajJa vyaktine arihaMta-ziva-buddha-zaMkaramahAdeva ityAdi judA judA nAmothI kahevAmAM kaMi ja doSa nathI. sAcI sarvajJa vyakti nIce mujaba arthayukta hovAthI badhA ja zubhanAmone yogya che. 355 " pAramArthika eva hi "" "vyaktibhede'pi tattvataH (1) bAhya ane atyaMtara zatrune jitanAra hovAthI arihaMta che. (2) te ja vyakti sadA kalyANamaya hovAthI ziva che. mukto buddho'rhanvApi yadaizvaryeNa samanvitaH / tadIzvaraH sa eva syAtsaMjJAbhedo'tra kevalam // buddhastvameva vibudhArcitabuddhibodhAt / tvaM zaGkaro'si bhuvanatrayazaGkaratvAt // dhAtA'si dhIra zivamArgavidhervidhAnAt / vyaktaM tvameva bhagavan puruSottamo'si // 11 (3) te ja vyakti saMpUrNa bodha (jJAna)vALI hovAthI buddha che. (4) te ja vyakti sarvajIvone Atmika zAnti = sukha karanAra hovAthI zaMkara che. (5) te ja vyakti sauthI moTA deva (sarvane pUjya) hovAthI mahAdeva che. A rIte sAcesAca pAramArthika je sarvajJa che te nAma mAtrathI bhinna hovA chatAM tathA vyaktibheda hovA chatAM paNa sarve "sarvajJatA' rUpa sAmAnyalakSaNa vaDe avazya samAna che. zAstromAM paNa kahyuM che ke // zrI yogabindu-302|| || bhaktAmarastotra gAthA-25 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 yogadRSTi samuccaya gAthA : 103-104 ziva zaMkara jagadIzvarU, cidAnaMda bhagavAna lalanA, jina arihA tIrthakaru, jyoti svarUpa asamAna lalanA. 3 alakha niraMjana vacchala, sakla jaMtu vizarAma lalanA, abhayadAna dAtA sadA, pUraNa AtamarAma lalanA. 4 vitarAga mada kalpanA, rati-arati bhaya zoka, lalanA, nidrA-tandrA duradazA, rahita abAdhita yoga lalanA. 5 parama puruSa, paramAtmA, paramezvara paradhAna lalanA, parama padAratha parameSThI, paramadeva paramAna lalanA. 6 vidhi viraMci vizvabharu, hRSikeza jaganAtha lalanA, aghahara aghamocana dhaNI, mukti paramapada sAtha lalanA. 7 ema aneka abhidhA dhare, anubhava gamya vicAra lalanA, je jANe tene kare, AnaMdaghana avatAra lalanA. 8 (zrI AnaMdaghanajI ma. kRta zrI supArzvanAthanuM stavana) A pramANe je pAramArthika yathArtha sarvajJa che te aneka vyakti hoya to paNa ane aneka nAmadhArI hoya to paNa "sarvajJapaNA vaDe" eka ja che. (eka rUpa ja che.) ll103 prazna :- je jinezvara tIrthaMkara bhagavAn RSabhadevAdi che te to sAcesAca sarvajJa ja che tethI temanI sevA karanArA to sarvajJanA upAsaka kahevAya, tathA te RSabhadevAdimAM ziva-zaMkarAdi itarazabdonA artho saMbhavatA hovAthI RSabhadevAdinA upAsaka je hoya te itarazabdo vaDe paNa sarvajJanI upAsanA karI zake che. paraMtu brahmA-viSNu-maheza-zaMkara Adi tantrAntarIyanA je je nAyako che ke je pAramArthika rIte vItarAga ane sarvajJa nathI, tevA anyadarzananA nAyakone "sarvajJa" mAnIne sevA-bhakti karanArane sarvajJanA upAsaka kahevAya ke nahI? ane jo kahevAya to kevI rIte kahevAya? te jaNAve che. pratipattistatastasya, sAmAnyenaiva yAvatAM / te sarve'pi tamApanA iti nyAyagatiH parA // 104 // gAthArtha = tethI te sarvajJanI pratipatti (svIkRti) "sAmAnyapaNe ja" jeTalAone thaI che te sarve paNa upAsako te sarvajJane Azrita thayelA kahevAya che. AvI zreSTha nyAyapaddhati che. || 104 | Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 gAthA : 104 yogadaSTi samuccaya TIkA -"pratipattistatAjI'' sarvaya "sAmAnyarna vitA'-tannAtarIyA,pi, "te sarvenA tApannA" sarva ameti "cAyatiH para." tamantareNa tatpratipatterasiddheH // 104 // - vivecana :- "je sarva doSa rahita che. ane sarvaguNasaMpanna che tathA trikALajJAnI che. sarva dravyAdi bhAvonA pUrNa jJAtA che te ja sAcA sarvajJa che. vItarAga che. bhagavAna che. evA je hoya te amArA bhagavAn ho ema manamAM mAnIne buddha-zaMkarabrahmA-viSNu-maheza ke arihaMta ityAdi bhinna-bhinna nAme (bhinna-bhinna nAmavALI vyaktimAM) je bhakti kare che, je sevA-pUjA kare che. te sarve upAsako paNa sAmAnyathI sarvajJanA Azrita jANavA. e ja sAcI nyAyanI rIti che. kAraNa ke te mukhya sarvajJa vinA sarvajJanI pratipatti ghaTI zake nahIM. bhAvArtha A pramANe che ke-pANIthI bharapUra bhareluM ane kSetrathI moTI laMbAIpahoLAIvALuM hoya tene vAstavika 'taLAva" kahevAya che. AvuM taLAvanuM sAmAnya lakSaNa jeNe svIkAryuM che te bhramathI kadAca pANIthI bharAyelA moTA khAbocIyAne paNa "taLAva" mAnI le ema bane, paraMtu khAbocIyAne taLAva mAnanArAe vAstavika sAcA taLAvano svIkAra karyo ja che. kAraNa ke jo vAstavika taLAva na svIkAryuM hota to tenA vinA khAbocIyAne taLAva tarIke upacAra karavAnI kalpanA siddha thaI zakI na hota. koie uMcA parvatane dekhIne A to merUparvata che ema mAnI lIdhuM. teno artha e ke A saMsAramAM kayAMka paNa meruparvata che ema teNe mAnI lIdhuM kahevAya, kAraNa ke jo teNe meruparvata ja na svIkAryo hota to tenA vinA A vivakSita parvatamAM paNa meruparvatanI je kalpanA teNe karI te karI zakyo na hota. koie doraDAmAM sarpanI buddhi karI, teno artha e ke teNe saMsAramAM sarpa hoya che. ema to svIkArI ja lIdhuM. anyathA pAramArthika sarpa vinA doraDAmAM sarpanI pratipatti kema ghaTe? jhAMjhavAnA jalamAM jalabuddhi jene thaI teNe A saMsAramAM pAramArthika jala hoya che ema to svIkArI ja lIdhuM. tenA vinA jhAMjhavAnA jalamAM jalabuddhi ghaTI zake nahIM. A badhAM dRSTAnnonI jema brahmA-viSNu-maheza AdimAM jeNe bhagavAnapaNAnI ke sarvajJapaNAnI buddhi karI che teNe paNa sAcA sarvajJa jagatamAM hoya che ema sAmAnyapaNe sarvajJano svIkAra karyo ja che. sarvajJanuM je lakSaNa upara bAMdhavAmAM AvyuM che, te Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 yogadaSTi samuccaya gAthA : 104 lakSaNa tene mAnya che. te mukhya sarvajJa mAnyA vinA A devomAM paNa sarvajJapaNAnI buddhi na karata. mATe A rIte te anya devanA upAsako paNa pAramArthikapaNe to mukhya (sAcA) sarvajJanA ja upAsaka che. tenI ja sevA kare che. te padane ja Icche che. tenA ja zaraNe gayelA che. mAtra taphAvata eTalo ja che ke je samyagdaSTi che. temaNe vItarAga-sarvajJamAM sarvajJabuddhi karelI che. sAcA sarvajJa paramAtmAnA te nikaTavartI sevaka che ane je mithyAdRSTi che te tantrAntarIyo paNa "sarvajJatvanA" ja ane "vItarAgatAnA" ja upAsaka che paraMtu mithyAtvano udaya hovAthI asarvajJamAM sarvajJatA ane avItarAgamAM vItarAgatA sthApIne sarvajJatA ane vItarAgatAnA upAsaka banyA che tethI sAcA vItarAga-paramAtmAnA te dUra-dUrataravartI paNa avazya upAsaka che. eka nikaTavartI upAsaka che. bIjA dUra-dUrataravartI upAsaka che. ATalo ja A bannemAM taphAvata che. banne mukhya "sarvajJatA" guNanA ja upAsaka che. A ja sAcI nyAyanI nIti-rIti che. kAraNa ke tantrAntarIyone paNa sarvajJanI sevA-pUjA karIne sarvajJa thavAno bhAva che. bhagavAnanI sevA-pUjA karIne paNa potAne bhagavAn thavAno ja bhAva che. mATe teo paNa anya devonA Azraye mukhya "sarvajJatAnA" ja badhA upAsaka che. "mukhya sarvajJatA" sarvatra eka ja che. sarvajJatA rUpa A sAmAnya lakSaNa jeNe svIkAryuM che te bhale maMdamithyAtvanA udayathI tantrAntarIya hoya, anucita sthAne sarvajJatA kalpI lIdhI hoya to paNa sarvajJatA svIkArelI hovAthI kALa pAkatAM ane mithyAtva dUra thatAM sarvajJatAnI mAnyatA yathAsthAne AvatAM vAra lAgaze nahIM. mATe AvA jIvo paNa anya-anya devanA nAme paNa sarvajJanI ja bhakti-sevA-pUjA karanArA che. mAtra sarvajJatAnI kalpanA anyatra hovAthI mukhya sarvajJathI te kaMIka dUra-dUrataravartI sarvajJanA sevaka che. chatAM teo paNa mukhya sarvajJanA sevaka to avazya che ja. AvA artho samajAvavAmAM graMthakArazrInI keTalI udAratA che ane keTalI vizALa gaMbhIratA che. te tarI Ave che ane yathArtha niSpakSapAtI jIvone ja A vAta samajAya che. || 104 | prazna :- A pramANe "sarvajJa"nuM sAmAnya lakSaNa jeoe jANyuM che paraMtu teoe sarvajJa sarvajJa vaccenA bhedane jaNAvanAruM evuM vizeSa lakSaNa na jANyuM hovAthI sarvajJanI vizeSapaNe pratIti kevI rIte thAya? ane vizeSapaNe pratIti ane pratipatti (bhinna-bhinnapaNe oLakhANa ane svIkAra) thayA vinA sAcI sevA ane sAcI phaLaprApti paNa kevI rIte thAya? teno uttara ApatAM jaNAve che ke Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya vizeSastu punastasya, kAtsrtsnyenAsarvadarzibhiH / = sarvairna jJAyate tena, tamApanno na kazcana // 105 // gAthArtha vaLI te sarvajJanuM vizeSasvarUpa (bhedAtmaka svarUpa) saMpUrNapaNe asarvadarzI evA sarve vaDe jANI zakAtuM nathI. tethI koi (asarvadarzI) te sarvajJane (vizeSapaNe-bhedasvarUpe jANavA rUpe) Azrita thai zakato nathI. // 105 // 4. TIkA -''vizeSastu'-mevava, '"punastasya'' sarvajJasya, ''jAna'' 'Jasarviimi: ''- pramAtRmi: sarve maiM vijJAyate, '' taddavarNanAta, varzane'pi tajjJAnAgateH, "tena" kAraNena "taM" sarvajJaM ApannaH ** pratipatro ''7 44 jInA sarvavarzI'' | 20 // gAthA : 105 :: vivecana :-te sarvajJanuM vizeSa svarUpa arthAt paraspara je bheda che te svarUpa asarvadarzI (chadmastha) evA sarve pramAtAo vaDe saMpUrNapaNe jANI zakAtuM nathI. kAraNa ke jANanAra pramAtA asarvadarzI (chadmastha) hovAthI pUrNapaNe vizeSa svarUpa tene dekhAtuM nathI kAraNa ke A aneka sarvajJomAM koNa vAstavika sarvajJa che? ane koNa vAstavika sarvajJa nathI? koNa anAdikALathI sarvajJa che? ane koNa sAdikALathI sarvajJa che? koNa sarvavyApI che? ane koNa za2I2vyApI che? koNa punarjanma pAmanAra che? ane koNa punarjanma pAmanAra nathI ? ityAdi vizeSasvarUpa"vArthenAsarvapramAtRmi: sarvena vijJAyate-asarvadarzI evA sarve pramAtAo vaDe saMpUrNapaNe jANI zakAtuM nathI. kAraNa ke A jANanAra sarve pramAtA pote "asarvadarzI hovAthI'' sarvajJonuM A sarvajJa che ke asarvajJa che ityAdi vizeSa svarUpa jANI zakatA nathI. kadAca jANe to paNa indriyagocara bhAvo ja jANe che. eTale konuM zarIra kevuM? keTalI uMcAivALuM? kevA rUpavALuM? ityAdi indriyagocara bhAvamAtra jANe, paraMtu kayA AtmAnuM jJAna keTaluM? zuM pUrNa jJAna che ? ke apUrNa jJAna che? ityAdi to na ja jANe. taddanapitAnA teH- kadAca koi bAhya liMgothI (aSTa mahApratihAryAdi athavA devo vaDe karAtI sevA pUjA Adi hiMgothI) teonI vizeSatAnuM darzana thAya che. paNa tA=teonA jANapaNAno (teonA jJAnano) bodha to anAteH-Avato ja nathI. A mahAtmAonuM jJAna keTaluM che? zuM pUrNa che? ke zuM apUrNa che? ema teonA jJAnanuM jJAna thatuM nathI. (ahIM 'tattta+JanA teH '' ema jANavuM.) A pramANe sarvajJa mahAtmAnI "sarvajJatAnuM" vizeSa svarUpa jANavAnI icchA hovA 359 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 yogadRSTi samuccaya gAthA : 105 chatAM paNa asarvadarzI (chadmastha-akevalI) evA sarva pramAtAo vaDe temanA sarvajJANAnA vizeSa svarUpanuM jJAna karI zakAtuM nathI. jema mahAvidvAn puruSanI jJAnanI mAtrAne tenA sarakhA mahAvidvAn ja samajI zake. alpajJa-abudha jIvo kaMI paNa na samajI zake. tema sarvajJa mahAtmAonI atIndriya evI sarvajJatA vizeSe vizeSe to teonI samAna evA pAramArthika sarvajJa ja jANI zake. asarvadarzI na jANI zake. tethI je apUrNajJAnI che. te pUrNa jJAnInA vizeSa svarUpane pratyakSa joI-jANI zakato nathI. kalpanAo dvArA, prApta thayelAM Agamo dvArA ane prApta thayelA guru gama dvArA ja sarvajJatAnuM vizeSa svarUpa kahyuM che. jANe che. tethI apUrNa jJAnInA jJAnamAM sarvajJonA svarUpane jANavAno bheda avazya rahevAno ja che. jANanArA A jIvo pote asarvadarzI hovAthI vastunA svarUpanA koI eka aMzane pakaDe, to koI te ja vastunA bIjA aMzane pakaDe. koI trIjA aMzane pakaDe, eTale cha aMdha puruSo hAthIne eka eka aMza grAhIpaNe bhinna-bhinna rIte varNave che. e ja rIte asarvadarzI sarve tantrAntarIyo sarvajJanA vizeSavarNanamAM apUrNa hoI bhinnabhinna abhiprAya dharAve che. jema ke (1) zaivadarzanakAro te sarvajJane anAdi zuddha ane sarvagata kahe che. (2) bauddha te sarvajJane sAdi-pratikSaNa vinAzI ane asarvavyApI mAne che. (3) jaino te sarvajJane sAdi-anaMta ane asarvavyApI mAne che. (4) naiyAyika-vaizeSiko-guNarahita, nitya ane sarvavyApI mAne che. A pramANe sarvajJanA vizeSavarNanane AzrayI asarvadarzI jJAtAomAM paraspara bheda che. A pramANe sarvajJanuM vizeSa svarUpa asarvadarzI AtmAo vaDe jANI zakAtuM na hovAthI "A bhagavAn sarvajJa che" eTalI ja mAtra sarvajJatA svIkAravA rUpa "sAmAnya lakSaNa vaDe" ja sarve pramAtAo sarvajJane mAnanArA che. eTale ke sarvajJane Azraye Azrita thayelA che. sarvajJane Azrita thayelA te kahevAya ke jeo "sarvajJanI AjJAne niSkapaTabhAve aucityayoge pAlana karatA hoya. A pramANe sarvajJapaNA rUpa sAmAnya mAtrathI sarve pramAtAo sarvajJane svIkAravAmAM eka che. paraspara koI bheda nathI. mAtra koIka pramAtAoe sarvajJatAnI sthApanA yogyamAM ja karelI che ane koie anyatra karelI che. tethI jaina, bauddha, sAMkhya, naiyAyika Adie mAnelA sarvajJa eka che. samAna che. sarvajJanI mAnyatA yogyamAM ane anyatra hovAthI tatkathita AcAronI AcaraNA bhinnabhinna hovA chatAM paNa, kriyA vyavahAra judo hovA chatAM paNa "je sarvajJa hoya te ja bhagavAna che" evI sarvajJapaNA mAtranI mAnyatA samAna hovAthI sarve pramAtAo eka Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 106 yogadRSTi samuccaya 361 sarvajJane Azrita che sarvajJatA mAtra guNavaDe eka sarakhA samAna sarvajJane anusaranArA che. A ja vAta graMthakAra haju 106 thI 109mAM vadhu spaSTa samajAve che. tasmAtsAmAnyato'pyenamabhyupaiti ya eva hi / nirvyAjaM tulya evAsau tenAMzenaiva dhImatAm // 106 // gAthArtha = te kAraNathI je manuSya A sarvajJane niSkapaTabhAve "sarvazapaNArUpa sAmAnya mAtrathI paNa svIkAre che. e manuSya teTalA aMzamAtranI apekSAe buddhimaMta puruSone (anyanI sAthe) te tulya ja jaNAya che. te 106 || TIkA - "tamasjimIcatoDagrena'' sarvajJa, "3Amyuti pva hi" sarvajJa, "nircAnaviyogena' takuvatipAlanapura: | "tutya tenAMzena" sarvajJapratipattilakSaNena "dhImatAmanupahatabuddhInAmityarthaH" // 106 // vivecana - upara samajAvyA mujaba je je AtmAo sAmAnyathI sarvajJatAnA guNa dvArA paNa niSkapaTabhAve A sarvajJane svIkAre che te te AtmAo teTalA teTalA aMze "sarvajJatvarUpa aMzane svIkAravA vaDe" samAna che. ekarUpa che. arthAt eka che. ema buddhimatta puruSone lAge che. ahIM "nircAnam'' zabda lakhIne graMthakArazrI jaNAve che ke sarvajJatvanA svIkAramAM hRdaya svaccha hovuM Avazyaka che. daMbha-mAyA ke banAvaTa ucita nathI. tathA mAtra niSkapaTatA ja hovI joIe eTaluM ja nahIM paraMtu zavityona-mana-vacana ane kAyAthI jeTaluM ucita- zakaya hoya teTaluM "AjJApAlana" karavAmAM AcaraNA dvArA tatpara hoya to ja sarvajJane svIkAryA kahevAya che. "jagatamAM koIka sarvajJa che" ATaluM ja mAtra mAnavuM ke zabdathI bolavuM te sarvajJane mAnyA kahevAya nahIM. paraMtu zaktine anusAra temanI AjJAnuM kapaTa vinAnA hArdikabhAvathI pAlana karavuM eTale ke heya bhAvomAM nivRttirUpe ane upAdeya bhAvomAM pravRtti karavI te arthAt AjJApAlananI tatparatA te ja "sarvajJanI pratipatti" kahevAya che. sArAMza ke koipaNa darzanAnuyAyI "sarvajJatattvamAtrane" svIkArIne nirdabhapaNe temanI AjJAnI ArAdhanAmAM aucityapaNe tatpara rahe che te sarve AtmAo teTalA aMzanI apekSAe buddhizALI mahAtmAone samAna lAge che. eka sarakhA samAna jaNAya che. bhale te jaina hoya, bauddha hoya, sAMkhya hoya, naiyAyika hoya, vaizeSika hoya ke vaidAntika hoya. paraMtu "sarvajJatA"rUpa sAmAnya aMza svIkAravA vaDe ane tatkathita mArga e ja ArAdhavA yogya che. ema mAnavA vaDe sarve samAna che. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 yogadRSTi samuccaya gAthA : 106-107 ane sarvajJanA "vizeSasvarUpane" jANavApaNAne AzrayI asarvadarzI (chadmastha) AtmAo sarvajJanuM pUrNa vizeSa lakSaNa jovA, jANavA ane pALavA asamartha ja che. tethI tenI vAta bAju upara rAkhIne ATalI samAnatA svIkAravI e ja nyAyanI nItirIti che. ane e ja parama zreSTha mArga che. | 106 / | mukhevAI nitanamArgamadi upara samajAvelI vAta ja suMdara udAharaNa ApavA vaDe graMthakArazrI samajAve che. yathaivaikasya nRpaterbahavo'pi samAzritAH / dUrAsannAdibhede'pi tabhRtyAH sarva eva te // 107 // gAthArtha =jema ghaNA puruSoe eka rAjAno Azraya karyo hoya te badhA ja dUra ane Asanna vagere bheTavALA hovA chatAM paNa te eka rAjAnA ja sevaka kahevAya che. || 107 5 TIkA raghervaca 7" tridivakSitI "vavopa samazritA:" pumAM, "dUra/jJAvimegha' sati tathA niyAvimena , "takRtya" vikSatanRpattimRtya, sarva va te" samaDhitA kRti 207 vivecana :- jema koI eka vivakSita rAjAne tyAM bahu puruSoe Azraya svIkAryo. arthAt ghaNA puruSoe koI eka rAjAnI nokarI svIkArI. te badhA puruSone rAjAe potAnA rAjyano judo judo eka eka khaMDa rUpa deza saMbhALavA mATe Apyo. koine najIkano deza soMpyo. bIjAne dUrano deza Apyo. trIjAne atidUrano deza saMbhALavA mATe Apyo. jema ke dilhImAM rahetA rAjAe koine jayapurane, koIne amadAvAdano, koIne muMbaino, koIne beMglorano ane koIne madrAsano deza saMbhALavA mATe Apyo. ane A havAlo saMbhALanArA sarve upara pota-potAnI jAta dekharekha rAjA rAkhe che. ahIM jayapurano vahIvaTa saMbhALanAra sevaka rAjAne najIka kahevAya che. tenA karatAM amadAvAdano vahIvaTa saMbhALanAra kaMIka dUra kahevAya che. tenA karatAM anukrame muMbaI-beMglora ane madrAsano vahIvaTa saMbhALanAra vadhAre dUra dUra kahevAya che. paraMtu badhA ja sevako dilhInA eka rAjAnA sevako ja kahevAya che. sArAMza tathA tevA tevA prakAranA niyAvimena ane vahIvaTa saMbhALavAnA havAlAmAM nimaNuMka vagere karavAnA bhedavaDe judA judA sevakomAM dUra ane Asanna Adi (Adi zabdathI dUratama dUratara, Asannatara, Asannatama vagere)nA bhedo karAve chate paNa Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 107-108 yogadaSTi samuccaya 363 vivakSita evA eka rAjAnA sarve paNa te nokaro (sevako) te rAjAnA ja Azrita kahevAya che. najIka ane dUra hovA chatAM te sarve sevako virakSita rAjAnA ja sevako kahevAya che. ane te najIka tathA dUra rahelA sarve sevakonuM mana vicalita eka ja rAjAmAM Azrita thayeluM jema kahevAya che. tema ahIM samajavuM. (A dRSTAntanI yojanA have pachInI gAthAmAM kare che.) | 107 | daantikyojnmaahuparokta dRSTAntanI dAntikamAM yojanA karatAM jaNAve che. sarvajJatattvAbhedena tathA sarvajJavAdinaH / sarve tattattvagA jJeyA, bhinnAcArasthitA api // 108 // gAthArtha ="sarvajJa bhagavAna che" tevA prakAranuM mAnanArA sarve vAdIo bhinnabhinna AcAramAM hovA chatAM paNa darekamAM sarvajJatattvano bheda na hovAthI te sarve vAdIo sarvajJatattvane anusaranArA jANavA. / 108 || TIkA -"sarvajJadllAmena'' yathohitanItyA hetubhUtana ! "tathA" nRpatitivihipuSavA, "sarvajJAtina: sarva" vinatimatavizvinaH | "tattattvaI:" sarvajJatA : "yA:"! "mittAvAsthita ra" tathAthivArameneti | 208 vivecana :- vastusthiti samajAvavA mATe je upamA ApavAmAM Ave te dRSTAMta kahevAya. ane te dRSTAntane anusAra vastusthiti jemAM samajAvAya te rASTrattika kahevAya che. upamA te dRSTAnta ane upameya te dArrAntika. vivalita evA koI paNa eka rAjAnA Azraye dUra-Asanna Adi bhede rahelA bahu puruSo jema eka ja rAjAnA sevako kahevAya che. tathA tenI jema sarve sarvajJAti ="sarvajJa jagatamAM che ja" evA prakAranA "sarvajJatva" nAmanA sAmAnya lakSaNa vaDe sarvajJane svIkAranArA jaina, bauddha, ziva, zaMkara, mahAdeva Adi bhinna-bhinna matAvalaMbI puruSo potapotAnA darzanane anusaratA chatA minnavAsthitA kapi judA judA AcAravALA (bhinna-bhinna kriyA karanArA) hovA chatAM paNa uparanI gAthAomAM je rIte samajAvavAmAM AvyuM che te nIti dvArA sarvajJattattvameva sarvajJatattva abhinna hovAnA kAraNe te tatta sarvajJatattvane anusaranArA ja jANavA. eka ja rAjAnA bahu sevako hovA chatAM rAjAe je sevakane je adhikAra Apelo hoya te sevaka te adhikAra ja bajAve. bIjA sevakane bIjo adhikAra Apela Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 yogadRSTi samuccaya gAthA : 108 hoya to te bIjo adhikAra ja bajAve. pahelA sevakano adhikAra te na bajAve. te rIte adhikArAdinA bhede judA judA sevako dUra-najIka rahyA chatA aMte eka ja rAjAnI AjJAne anusaranArA che. evI ja rIte je AtmAone samyakatva-saMyamAdi guNo prApta thAya che. tevA cothAthI bAramAM guNasthAnaka sudhInA jIvo sarvajJanI atinikaTa rahyA chatA te te guNasthAnakomAM pALavA yogya sarvajJa paramAtmAe kahelA adhikAro teo pALe che. cothA guNasthAnake je jIvo che te cothA guNasthAnakane yogya bhakti Adi AcAro (AjJA) pALe che pAMcamA guNasthAnake vartanArA jIvo pAMcamA guNasthAnakane yogya vrata-niyama Adi AcAro (AjJA) pALe che ane sAdhu jIvanamAM chaThThA-sAtame guNasthAnake vartanArA jIvo te guNasthAnakane ucita sarvatyAgapUrvaka jJAna-dhyAna-vihArAdi AcAro pALe che. ema bhinna-bhinna AcAravALA hovA chatAM darekanA manamAM sarvajJa pratye sarvajJapaNAno abheda varte che. tathA jeo samyakatvAdi guNa pAmyA nathI, paraMtu koI graMthideza pAse AvyA che. koI apunarbandhaka banyA che. koI sakRbaMdhaka banyA che. koI dvibaMdhaka banyA che. A pramANe mArgAnusArI-mArgapatita ane mArgAbhimukha AtmAo samyakatva na pAmyA hovAthI jinezvaranuM zAsana pAmyA nathI ane A ja kAraNathI mithyAtvano udaya hovAthI mithyASTi guNasthAnaka varte che. tethI ja bauddha-ziva-zaMkara-mahAdeva Adi anya devomAM "sarvajJatA"nI buddhi thaI che. ane tenA ja kAraNe te te darzanane anusAra dharmAnuSThAno Acare che. A pramANe viparIta buddhi hovAthI mithyAtva hovA chatAM paNa "koIka sarvajJa che" athavA "koIka bhagavAna avazya che ja" AvI mAnyatA sAmAnyapaNe svIkArI hovAthI mithyAtva-maMda-maMdatara-maMdatama thatuM Ave che. A kAraNe bhinna bhinna dharmane anusAra bhinna bhinna AcAro hovA chatAM paNa ane asarvajJamAM sarvajJabuddhi karavA svarUpa mithyAtva hovA chatAM paNa "sarvajJatA" svIkArI hovAthI samyakatvI Adi jIvo karatAM A jIvo dUra-dUratara ane pUratama bhAve paNa sarvajJane anusaranArA ja kahevAya che. jayapuravALA sevako 4-5 kalAkamAM dilhInA rAjAne maLI zake che. tevA cArapAMca kalAkamAM amadAvAda-muMbaI beMglora ane madrAsavALA sevako sAmAnyathI dilhInA rAjAne maLI zakatA nathI. tevI rIte samyagdaSTi Adi jIvo utkRSTathI dezona ardhapudgala parAvartamAM jinapaNAne pAmI zake che. tevI rIte graMthibhedanI nikaTatAvALA apunabaMdhakasakRbaMdhaka ke kirbandhaka jIvo teTalA kALamAM jinapaNAne pAmI zakatA nathI. paraMtu Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 365 gAthA : 108-109 "bhagavAna avazya che" "sarvajJa avazya che" evI mAnyatA thai hovAthI gADha mithyAtvamAMthI maMdatama-maMdatara ane maMda mithyAtva thatuM jatuM hovAthI kaMika adhika kALe paNa jinapaNAne pAmanAra che. A dareka matAvalaMbI puruSo paNa "sarvajJatattva" che. evuM mAnanArA thayA hovAthI ane evA prakAranI mAnyatAmAM abheda buddhivALA-samAna buddhivALA hovAthI 52mArthathI te sarve te tattvane (sarvajJatattvane) najIka-dUra-dUrata2 Adi bhAve anusaranArA ja kahevAya che. taphAvata mAtra eTalo ja che ke rAjamArge cAlanArA jIvo jeTalA jaldI iSTanagare pahoMce che. teTalA keDI raste khetarone khuMdavA rUpa unmArge cAlanArA iSTanagare jaldI pahoMcI zakatA nathI, paraMtu adhika-adhika kALe paNa iSTanagare avazya pahoMce ja che. tevI ja rIte samyaktvAdi guNavALA jIvo turata jinapaNAne pAme che. ane asarvajJamAM sarvajJa buddhi karanArA paNa sarvajJatAnI mAnyatAvALA kALAntare paNa jinapaNAne pAmanArA bane che. mAtra temAM kALavilaMba avazya thAya che. / / 108 || 35saMdarannAda--A carcAno upasaMhAra karatAM jaNAve che ke na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAm / tathA nAmAdibhede'pi bhAvyametanmahAtmabhiH // 109 // gAthArtha tevA prakArano nAmAdi bheda hovA chatAM paNa sarvajJa mahAtmA puruSomAM paramArthathI bheda ja nathI A tattva mahAtmAoe vicAravuM. // 109 | TIkA -'7 zeva va tattvanA paramArthena, sarvajJAnAM mahAtmanAM bhaavsrvjnyaanaamityrthH| "tatheSTAniSTanAmAdibhede'pi" sati, "bhAvyametanmahAtmabhiH " zrutamedhA'sammohasArayA prajJayA // 109 // = 44 vivecana :- je mahAtmAo bhAvathI (paramArthathI-yathArthapaNe) sarvajJa che. te mahAtmAonAM tevA prakAranAM iSTa athavA aniSTa nAma vagereno (nAma-AkAra-varNazarIranI uMcAi Adino) bheda hovA chatAM paNa paramArthe koi bheda nathI ja. A vAta mahAtmA puruSoe gAthA 120-121mAM have kahevAze tevA prakAranI zruta-buddhi ane asaMmohanA sAravALI prajJA dvArA gaMbhIratApUrvaka vicAravI. 11 je paramAtmAo sAcesAca trikALajJAnI che. paripUrNa yathArtha jJAnavALA sarvajJa che. tevA bhAvasarvajJa" mahAtmAone ApaNane iSTa evA nAmathI koi bolAve ke * Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 109 ApaNane ISTa na hoya evA nAmathI koI bolAve to paNa paramArthathI te sarvajJamAM bheda paDato nathI. jema ke "mahAvIra prabhu" paramArthathI vItarAga-sarvajJa bhagavAna che. have te mahAvIra prabhune koI loko ApaNane (jaina samAjane) iSTa evA "jina" nAmathI bolAve ane bIjA koI loko ApaNane (jaina samAjane) aniSTa evA ziva-zaMkaramahAdeva-buddha evA nAmathI bolAve to tevA tevA nAmabhedathI temanI "sarvajJatA" je yathArtha che temAM kaMI bheda paDato nathI. balka yathArtha sarvajJa hovAthI kalyANa svarUpa che mATe ziva, sukhane karanArA che mATe zaMkara, sarvathI moTA deva che. mATe mahAdeva, aparimita jJAnarUpI buddhivALA che mATe bauddha ema sarve nAmonA artho teomAM sArI rIte ghaTe che. tethI ISTanAmathI jema teo vAcya che. tema ApaNane aniSTa ane itaradarzanakArone iSTa evA nAmothI paNa jo te vAcya karAya to teonI sarvajJatAmAM kaMI ja bheda paDato nathI. mAtra paramArthathI (bhAvathI) "sarvajJatA" hovI joie, jo sarvajJatA hoya to nAmAdi mAtra bhedathI tattvabheda thato nathI. tevI rIte RSabhadevathI mahAvIra prabhu sudhInA covIsa tIrthaMkara bhagavaMtomAM zarIrano AkAra tathA varNAdi (500-450-400 dhanuSya pramANa ityAdi rUpe) bhinnabhinna hovA chatAM paNa sarvajJa svarUpe kaMI bheda nathI. tathA padmaprabhaprabhu ane vAsupUjya svAmi be raktaraMgavALA, caMdraprabhaprabhu ane suvidhinAtha be zvetavarNavALA, mallinAtha ane pArzvanAtha be nIlavarNavALA, munisuvratasvAmI ane neminAtha be kRSNavarNavALA ane zeSa soLa tIrthakara bhagavaMto pItavarNavALA ema varNabheda hovA chatAM temanI sarvajJatAmAM kaMI bheda nathI. tethI jo paramArthathI sarvajJatA" che. to nAmabheda, AkArabheda ke varNabheda vagerethI bheda thato nathI. pU. zrI yazovijayajI upAdhyAyajIe AThadRSTinI sakjhAyamAM kahyuM che kezabdabheda jhaghaDo kissojI, paramAratha jo eka | kaho gaMgA kaho suranadIjI, vastu phare nahIM cheka che ne manamohana jinajIell AvI ja rIte brahmA, viSNu, maheza, zaMkara-mahAdeva Adi vyaktimAM paNa nAmazarIra ane varNAdino bheda hovA chatAM paNa tenA upAsakomAM "sarvazapaNAnI" je buddhi che te eka=samAna ja che. mAtra mithyAtvanA udayathI ayogya sthAne te kalpanA thaI che. tethI nAma-AkAra Adino bheda hovA chatAM tathA yogya-ayogya sthAne mAnyatA hovA chatAM iSTa-aniSTa nAmAdi vaDe vyavahAra hovA chatAM "sarvajJatApaNe" sarve sarvajJa samAna Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 109-110 yogadRSTi samuccaya 367 che. eka che. tattvathI koIpaNa jAtanA bheda nathI. kAraNa ke jo "sarvajJapaNAmAM" bheda hoya to te vAstavika sarvajJa ja na hoI zake. mahAtmA puruSone A pramANe sarvajJAmAM tattvathI bheda jaNAto nathI. bAhyasvarUpa bhinna hovA chatAM Antarika svarUpamAM bheda nathI ja ema mahAtmA puruSoe A tattva jANavuM. / 109 || zAstragarbhamevopapattyantaramAha nAmabheda hovA chatAM arthabheda na hovAthI sarvajJa eka ja che. e viSayanI siddhi mATe zAstrathI garbhita (zAstrokta) evI bIjI yukti jaNAve che citrAcitravibhAgena, yacca deveSu varNitA / bhaktiH sadyogazAstreSu, tato'pyevamidaM sthitam // 110 // gAthArtha = atizaya zreSTha evA yoganA zAstromAM devone udezIne citra (bhinna-bhinna) ane acitra (samAna) ema be prakAranA vibhAga dvArA bhakti je kAraNathI varNavelI che te kAraNathI paNa A tattva Ama ja che. 110 | TIkA -"vitravitravamana" vayanAnnikSona, "veSa varjAitA'' lokapAlamuktAdiSu, "bhaktiH: sadyogazAstreSu" sauvAdhyAtmacintAzAstreSu / tapa" vAraMpati, "vama sthita'' prastuti 20 | vivecana - uttama evAM je je yogadharmane samajavAnArAM zAstro che. eTale ke "adhyAtma mArganuM vizeSa vizeSa ciMtana-manana potapotAnA darzanonI aMdara je je zAstromAM che. te te zAstromAM devone udezIne karAtI bhakti be prakAranI samajAvI che kAraNa ke devo be prakAranA che. tethI teonI ArAdhanA mATe bhakti paNa be prakAranI che. bhaktinA be bheda- (1) citra (bhinna-bhinna) (2) acitra (samAna.) devonA be bheda- (1) lokapAlAdi (saMsArI devo) (2) mukta (saMsArAtIta deva) lokapAla Adi (Indra-sAmAnika-trAyanTiMza ityAdi athavA bhavanapati- vyaMtarajyotiSka-vaimAnika ityAdi) devone udghI karAtI bhakti citra-vicitra aneka prakAranI che. kAraNa ke A devo saMsArI hovAthI rAga-dveSa ane ajJAnatAnA doSathI yukta che. koI deva koI vastuno arthI hoya ane koI deva bIjI ja vastuno arthI hoya. tathA Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 yogadaSTi samuccaya gAthA : 110-111 teonI bhakti karanArA puruSo paNa koI eka devanA rAgI hoya ane bIjA devanA dveSI hoya, ane koI puruSa bIjA devanA rAgI hoya ane anya koI devanA dveSI hoya. jema ke lakSmIdevI dhananA saMbaMdhavALI che ane sarasvatI devI jJAnanA saMbaMdhavALI che. tene pUjanArAomAM paNa dhananA arthI jIvo jevI lakSmIdevInI upAsanA kare che, tevI sarasvatI devInI upAsanA karatA nathI. ane je jIvo jJAnanA arthI che. teo sarasvatI devInI jevI upAsanA kare che, tevI lakSmIdevInI upAsanA karatA nathI. A rIte saMsArI devone udezIne karAtI bhakti citra (aneka prakAranI) bhinna-bhinna hoya che. paraMtu saMsArAtIta je muktadevo che. eTale ke saMsAra tyajIne mokSe gayelA devo che. teonI bhakti (teone udezIne karAtI bhakti) acitra eka ja prakAranI che. kAraNa ke mukta devo paNa eka ja prakAranA che. muktadevonI upAsanA karanArA yogI mahAtmAono bhakti karavAno Azaya paNa muktiprApti rUpa eka ja prakArano hoya che. A pramANe yogasaMbaMdhI jaina-jainetara zAstromAM saMsArAtIta evA mukata devonI bhakti acitra (samAna) varNavelI hovAthI paNa samajAya che ke mukta-gata sarve sarvadevo sarvazatAnA guNathI" eka ja che. eka sarakhA=samAna ja che. hInAdhika nathI. jo hInAdhikapaNe asamAna hota to teonI bhakti paNa saMsArI devonI jema ja citra jaNAvI hota. A yukti sarvajJanI ekatA (samAnatA) mATe jaNAvAI che. (aIM sauvAdhyAtmaviktApu padamAM " adhyAtma''pada chuTuM pADIne svAdhyAtmacintAzAstra zabdathI taddhitano ma pratyaya tacetam thI karavo ane siddha hemavyAkaraNa 7-4-5 thI +nI vacce sauno Agama thayelo jANavo. taiyAyikavaiyAkaraNika Adi zabdonI jema) / 110 | amumevArthaM spssttynaahA ja arthane vadhAre spaSTa karatAM jaNAve che ke saMsAriSu hi deveSu, bhaktistatkAyagAminAm / tadatIte punastattve, tadatItArthayAyinAm // 111 // gAthArtha = saMsAravAsI devonI nikAyamAM javAnI abhilASAvALA jIvonI bhakti saMsArI devone viSe hoya che. ane saMsArathI atItArtha (eTale mukti)mAM javAnI abhilASAvALA jIvonI bhakti saMsArathI atIta evA (mukta jIvo svarUpa) tattvane viSe hoya che. te 111 che. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 369 gAthA : 111-112 yogadaSTi samuccaya TIkA-"saMripu di pu" noAinAvinyu "maviktaH" sevA, "tAramina" saMpArivAminAM, "tavatate punaH" saMtarAtIne tu "tatte tattarataarthyaayinaaN" saMsArAtItamArgayAyinAM yoginAM bhaktiH // 111 // vivecana :- upara 110mI gAthAmAM je kahevAmAM AvyuM che, te ja vAta vadhu spaSTa karatAM jaNAve che. devo be prakAranA che. saMsAramAM rahelA janma-maraNa paryAyavALA (karmavALA) sAMsArika bhoga vilAsa yukta evA je devo te, lokapAlAdi tathA saMsArathI mukta=janmamaraNa vinAnA (karma vinAnA), bhoga vilAsathI rahita, potAnA guNomAM ja ramaNatA karanArA evA je devo (eTale vItarAga sarvajJa paramAtmAo) te muktadevo. A banne prakAranA devomAM javAnI rucivALA saMsArIjIvo paNa be prakAranA che. koI jIvo saMsArI (bhoga vilAsavALA) devomAM utpanna thavAnI rucivALA hoya che. ane koI jIvo (saMsArathI vairAgI banelA yogI mahAtmAo) muktagata devomAM javAnI rucivALA hoya che. A pramANe je jIvo lokapAlAdi saMsArI devomAM utpanna thavAnI rucivALA che, te jIvo te devonI bhakti kare che. ane te devo lokapAla-Indra-sAmAnika Adi bhede tathA bhavanapati- vyaMtara-jyotiSka Adi bhede citra-vicitra hovAthI ane te te devonI icchA paNa bhinna-bhinna hovAthI teonI bhakti karanArA jIvonI bhakti paNa citravicitra hoya che. (Aje saMsAramAM A vAta anubhavasiddha che ke loko koI devanI sAme zrIphaLa mUke che. koI devanI sAme sukhaDI mUke che. koI devanI sAme tela-siMdura caDhAve che. koI devone bhinna-bhinna raMgonI dhvajA mUke che ityAdi.) paraMtu saMsArAtIta (evA muktisthAna)mAM javAnA arthI jIvonI bhakti saMsArAtIta (sarvakarmothI rahita thaI zuddha-buddha thayelA) evA siddha paramAtmA rUpa tattvane viSe ja hoya che. ane te siddha paramAtmA rUpa "saMsArAtIta tattva" eka ja prakAranuM hovAthI teone udezIne karAtI bhakti sarvakAle acitra (eka prakAranI) ja hoya che. siddha paramAtmAne udezIne karAtI acitra evI eka bhakti zuM hoya che? te have pachInI gAthAmAM kahevAya ja che. A pramANe bhakti eka prakAranI hovAthI "sarve sarvajJA AtmAo sarvajJatAthI eka che." I111|| anayorvizeSamAha A banne prakAranI bhaktimAM vizeSatA jaNAve checitraa cAdyeSu tadrAga-tadanyadveSasaGgatA / acitrA carame tveSA, zamasArAkhilaiva hi // 112 // co. 24 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 yogadRSTi samuccaya gAthA : 112 gAthArtha = prathama prakAranA devone viSe karAtI bhakti te te devanA rAgavALI ane anya anya devanA draSavALI hoya che. jyAre caramadevone udezIne karAtI A bhakti saMpUrNapaNe samatA sAravALI ja hoya che. meM 112 TIkA 'vitra ra" nAnAprArA 4, "mA" sAMsAripu re, "tadrAgatadanyadveSasaGgatA'' svAbhISTadevatArAgAnabhISTadevadveSayuktA, mohagarbhatvAt / "vitrA'' viIRT, " tatad, tu tattva, "puSa' pavitA, sA ra "AmaHIRT'' zaHpradhAnA, "mallinaiva di''tathAsammohAmatrAliti | 222 vivecana :- saMsArI devone udezIne karAtI bhakti citra-vicitra eTale bhinnabhinna prakAravALI hoya che. bhakti karanArA puruSo potAnA ISTa devanI je bhakti karatA hoya che te bhakti potAnA ISTa deva upara rAgavALI ane tenAthI anya deva upara TheSa (aNagamA)vALI hoya che. tenuM kAraNa e che ke bhakta puruSo vaDe karAtI A bhakti "mohagarbhita" che. bhakti karanArA te te puruSo tevA tevA prakAranA saMsArasukhanA arthI che. (A moha che.) te kAraNathI je je bhogasukhanI vAMchA je je devathI poSAya ema lAge che te te bhogasukhanI vAMchAnA kAraNe te te deva upara rAga thAya che ane anya deva upara aprItibhAva thAya che. A rIte A bhakti saMsArasukhanI icchAnA kAraNe (mohanA kAraNe) ISTadeva upara rAgavALI ane anya deva upara aprItivALI hoya che. A ja vAta graMthakAra pote ja AgaLa 113 thI 124 gAthAmAM vadhu spaSTa samajAve che. tathA saMsArAtIta evA tattvane viSe (muktimAM rahelA siddha paramAtmA svarUpa vItarAga devane viSe) karAtI bhakti sarvakALe eka prakAranI ja hoya che. kAraNa ke ArAdhya evA te deva vItarAga-sarvajJatAnA guNavaDe eka ja prakAranA che. tethI teonI bhakti karanArA yogI mahAtmAonI bhakti "samatAsAra"vALI eka prakAranI ja hoya che. jema bane tema rAga-dveSanI kaluSitatAne dUra karanArI ane samabhAvanI ja pradhAnatAvALI A bhakti hoya che. tenuM kAraNa e che ke yogI mahAtmAo vaDe karAtI A sarva bhaktimAM sammohano (rAgAdi moha svarUpa ajJAnatAno) sarvathA abhAva che. eTale ke vItarAganI A bhakti vItarAga thavA mATe ja karAya che. paraMtu koi paNa prakAranA saMsArasukhanI prAptinI vAMchA rUpa rAgayukta ke koipaNa prakAranA saMsAranA du:khanA dveSayukta karAtI nathI. samatAbhAvanI pradhAnatAvALI samyajJAnapUrvaka A bhakti karAya che. tethI te bhakti eka prakAranI hoya che. A ja vAta vadhu spaSTapaNe graMthakAra AgaLa gAthA 125 thI 133mAM samajAve ja che. | 112 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 gAthA : 113 yogadRSTi samuccaya atraiva hetumaahA bAbatamAM suMdara yukti jaNAve che. saMsAriNAM hi devAnAM, yasmAccitrANyanekadhA / sthityaizvaryaprabhAvAdyaiH, sthAnAni pratizAsanam // 113 // gAthArtha = je kAraNathI sthiti, aizvarya ane prabhAva Adi dvArA saMsArI devonAM sthAno dareka zAsanamAM anekaprakAranAM citra-vicitra che. / 113 | TIkA "sari di telana'' noTiInAM, "amafaam' nezaRILa, "manethane?" praHi | da vAnItyAda- treizvapbhavAI." mAhityiMdanarUpaviparigraha, "sthAnAni' vinAnAni | tizAsana'' zAsane prati varAividhyAnamelAt + 23 II vivecana :- lokapAla Adi saMsArI devone rahevAnAM sthAna sthiti, aizvarya, prabhAva ane Adi zabdathI sahaja rUpa vaDe bhinna-bhinna aneka prakAranAM hoya che. vaLI te brahmANDanA (lokanA) Urdhva-adho ane madhya loka rUpa traNa bhedathI je lokamAM je devanuM zAsana hoya che. te zAsane zAsane sthAno aneka prakAranAM hoya che. A vAta vadhu spaSTatAthI vicArIe - sthiti- AyuSyanuM mApa te sthiti. vyaMtaronA AyuSyathI jyotiSkanuM AyuSya sAmAnyapaNe adhika hoya che. tenA karatAM bhavanapatinuM AyuSya ane tenA karatAM paNa vaimAnikanuM AyuSya vadhu adhika hoya che. eTale hInAdhika AyuSyanA kAraNe devonAM te te raheThANo (vasavATa) hInAdhika puNyAivALAM kahevAya che. ane tevI hInAdhika puNyAi prApta karavA tene anukULa bhakti paNa vividha ja hoya che. aizvarya= saMpatti arthAt vaibhava paNa devomAM hInAdhika hoya che. prabhAva= prabhAva, (mAna, bahumAna) koI devano ocho to koI devano adhika hoya che. ane mAtra zabdathI. sahajarUpa= zarIra saMbaMdhI rUpa paNa devomAM bhinna-bhinna hoya che. sthAno= devone rahevAnAM raheThANo. koinAM bhavana jevAM hoya che. koInA AvAso hoya che ane koinAM vimAnanA AkAre hoya che. ane te paNa vividha AkAre hoya che. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 yogadRSTi samuccaya gAthA : 113-114 A pramANe Urdhvaloka adholoka ane tirjIloka ema brahmANDanA traNa sthAnomAM jyAM jyAM je je devonuM zAsana che tyAM tyAM te te devo sthiti, aizvarya, prabhAva, ane sahajarUpa AdinI apekSAe bhinna-bhinna sthAnavALA che. bhinna-bhinna mobhAvALA ane bhinna-bhinna prabhAvavALA che. A pramANe pratyeka darzanomAM saMsArI devonA aneka bhedo brahmAMDavartI traNe lokane AzrayI kahyA che. || 113 || ysmaadevmje kAraNathI devomAM A pramANe bheda che. tethI zuM siddha thAya che ? te jaNAve che. tasmAttatsAdhanopAyo, niyamAccitra eva hi / na bhinnanagarANAM syAdekaM vartma kadAcana // 114 // gAthArtha = te kAraNathI te te sthAnonI sAdhanAnA upAyo paNa niyamo bhinnabhinna ja che. kAraNa ke bhinna-bhinna nagarono eka mArga kadApi hoto nathI. I114 - TIkA -"tamAraVI7" tatsAyanopAya" saMpArivasthAnaHTdhanopaayo "niyamAccitra eva hi" bhavati / idameva vastu lokprsiddhodaahrnndvAdi-ra minAra ya" , " varla vAna' tathA tabhedAnupapatteriti // 114 // - vivecana :- saMsArI devonAM sthAno aneka bhedavALAM ane aneka AkAravALAM hoya che. hInAdhika puNyAivALA hoya che. A kAraNathI te te devone udezIne karAtI bhakti paNa citra-vicitra aneka prakAranI hoya che. devomAM hIna-ane adhika AyuSya, prabhutva, prabhAva ane zArIrika saMpattine AzrayI aneka jAtanI caDatA-utaratA darajjArUpe bhinnatA hoya che tethI tenA upAsakomAM tenA upAyarUpe bhaktimAM paNa niyamA bheda hoya ja che. jeTalA pramANanI bAhyadharma ArAdhanAthI saudharma devalokanuM sthAna prApta karI zakAya che. teTalA ja pramANanI dravya dharma ArAdhanAthI azruta devaloka AdinuM sthAna prApta karI zakAtuM nathI. devabhavanI jeTalI uMcI sthiti hoya che. teTalI tenA upAyarUpe bhakti paNa uMcI hovI jarUrI che. - A ja vAta lokamAM prasiddha evA eka udAharaNa dvArA samajAve che. judA judA nagarono eka ja mArga koI paNa divasa hoto nathI. jo judA judA nagarono paNa mArga eka ja hoya to te te nagarono je bheda che. te bheda ghaTI zakato nathI. dAkhalA Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 114-115 yogadRSTi samuccaya 373 tarIke amadAvAdathI suratano je mArga che ane amadAvAdathI rAjakoTano je mArga che te banne mArgo kadApi eka hoI zakatA nathI. jo te banne mArgo eka ja hota to te banne mArgonA aMte surata athavA rAjakoTa ema je bhinna-bhinna zahera Ave che te Avata nahIM. nagarabheda hoI zake nahIM. tevI rIte bhavanapati devamAM javAnA mArgarUpe, vaimAnika devamAM javAnA ane mArgarUpe jyotiSka devamAM javAnA mArgarUpe, je bhakti karAya che te bhinna-bhinna hoya che. jainetara darzanomAM paNa devo aneka prakAranA che tethI te te devone udezIne itaradarzanone anusAre karAtI sevA-pUjA paNa vividha prakAranI hoya che. rAdhA-kRSNanI, rAma-sItA-lakSmaNanI, zaMkara-pArvatInI, hanumAnajInI, ityAdi devonI bhinnatAnA kAraNe teonI sevApUjA rUpa bhakti paNa vividha ja hoya che. samAna hotI nathI. 114 tathA iSTApUrtAni karmANi, loke citrAbhisandhitaH / nAnAphalAni sarvANi, draSTavyAni vicakSaNaiH // 115 // gAthArtha =A lokamAM bhinna-bhinna AzayathI karAtAM ISTa-pUrti kAryo paNa vividha phaLavALAM che ema vicakSaNa puruSoe jANavuM. / 115 II TIkA -'chApUrvAni maffja" vakSyAtmikSa ni, "no." praLion, "citrAbhisandhitaH" kAraNAt / kimityAha-"nAnAphalAni" citraphalAnIti, yo'rthaH sava karNavyAni''tumerAn aa vairityAdi-vivakSa: "viiiti vivecana :- jaina darzanamAM saMsArI devo jema aneka prakAranA che. tema itara darzanomAM paNa saMsArI devo aneka prakAranA che. teone udezIne karAtAM ISTApUrta vagere bhaktirUpa kAryo A lokamAM "vitra+mizvitaH" vividha prakAranA Azayabheda svarUpa kAraNathI karAya che. tethI te sarve bhinna-bhinna phaLavALAM che. ema vicakSaNa (vidvAna) puruSoe samajavuM joie. icchApUrti Adi bhaktikAryo sarve bhinna-bhinna phaLavALAM che evo voDartha. je artha upara kahyo () te tameto bhakti kArya karatI vakhate hRdayagata Azayabheda rUpa kAraNabhedathI jANavA yogya che. icchApUrti Adi samAnapaNe karanArA bhaktalokonA hRdayamAM je je bhinna-bhinna Azaya hoya che tethI tenuM phaLa paNa bhinna-bhinna hoya che. A vAta Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 yogadRSTi samuccaya gAthA : 115-116 AgaLa gAthA-118mAM graMthakArazrI samajAve ja che. jema eka ja siMha potAnA baccAne mukhathI pakaDe ane sasalAnA baccAne mukhathI pakaDe te bannemAM pakaDavAnI kriyA samAna hovA chatAM siMhanA hRdayamAM Azayabheda hovAthI ekamAM zarIranI puSTinuM kAraNa bane che ane bIjAmAM zarIranA vinAzanuM kAraNa bane che. prazna:-iSTApUrta zuM che? te bhaktirUpa kAryo kone kahevAya? uttara :- graMthakAra pote ja have pachInI 116-117mI gAthAmAM A IcchApUrtine artha samajAve ja che. 115 issttaapuurtsvruupmaahISTApUrtanuM svarUpa samajAve che RtvigbhirmantrasaMskArai-AhmaNAnAM samakSataH / antarvedyAM yaddattamiSTaM tadabhidhIyate // 116 // gAthArtha = yajJamAM adhikRta yAjJika goro vaDe brAhmaNonI samakSa yajJasaMbaMdhI vedInI aMdara mantAkSaro bolavAnA saMskAropUrvaka je (alaMkArAdi) apAya te "iSTa" kahevAya che. | 116 . TIkA - "tvirthithataiH" mannataMDa" ramUrtiH "brahmAnAM samakSataH" taLeSAM, "kaoNrvedyAM di yatti" dirathAddhi, "kRSTa tamathIyo," vizeSalakSaNayogAt // 116 // vivecana - IcchApUrtimAM prathama "iSTano" artha samajAve che. jyAre jyAre yajJavidhi karavAmAM Ave, tyAre tyAre yajJanI kriyA karAvavAmAM mukhya adhikAra pade niyukta karAyelA yAjJika goro (purohito) vaDe te purohitIthI anya evA bIjA brAhmaNonI hAjarImAM maMtra vAMcI aneka saMskRta zlokonA uccAraNa karavA pUrvaka saMskAro karavA dvArA yajJanI vedImAM je suvarNamudrAdi mUkavAmAM Ave te mUkAyelA suvarNamudrAdine "ISTa" kahevAya che. prazna- AvA prakAranuM je hiraNyAdi hoya tene ja "iSTa" zA mATe kahevAya che. uttara : iSTa"nuM je vizeSalakSaNa che te A dAnamAM saMbhave che. rAjA vagere koI dhanavAna puruSo yAcako upara prasanna thAya ane te vAcakone anna ane hiraNyAdi Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 116-117 yogadaSTi samuccaya 375 je kaMI Ape te "dAna" kahevAya. paraMtu te ja rAjA Adi dhanavAna puruSoe yajJa prAraMbhyo hoya ane yajJamAM uparokta vidhie mUkAyeluM evuM je hiraNyAdi yAcakone apAya te iSTa kahevAya che. kAraNa ke temAM vizeSa lakSaNano yoga che. (1) padAdhikArI evA purohito vaDe matranA saMskAro vaDe saMskArita thayeluM A hiraNyAdi che. (2) brAhmaNonI samakSa apAya che. eTale anya brAhmaNonA paNa temAM AzIrvAda prApta thAya che. (3) vedikAmAM mUkAyeluM che. eTale yajJanA adhiSThita te te devane bheTa dharAyeluM che. AvA prakAranA traNa vizeSa lakSaNovALuM A hiraNyAdi che. tethI tene mAtra "dAna" na kahetAM "iSTa" kahevAya che. tathA yAcaka loko paNa AvA prakAranuM vidhiyukta saMskArita thayela hiraNyAdi potAne maLe ema vizeSa "icche che" tethI tene "iSTa" kahevAya che. udAharaNa tarIke jainadarzanamAM siddhacakra pUjana AdimAM apAtI rAkhaDI te mannothI maMtrita hovAthI, pUjanamAM mUkAyelI hovAthI sAmAnya rAkhaDI karatAM vizeSa lakSaNovALI banavAthI ane tenA arthI jIvo tevI rAkhaDIne vizeSa icchatA hovAthI apekSAe ISTa" kahevAya che. tathA itara darzanomAM prabhunA maMdiromAM apAto "prasAda" prabhune dharAyelo hovAthI ane tevA prakAranA maMtrAkSaro vaDe maMtrita hovAthI sAmAnya sarve prajA tene icche che eTale "ISTa" kahevAya che. tema ahIM paNa jANavuM. sArAMza ke yajJamAM mancAkSaro vaDe matrita ane vedImAM mUkAyeluM evuM je hiraNyAdi apAya te "ISTa" kahevAya che. te 11da tathA-have pUrtano artha jaNAve che. vApIkUpataDAgAni devatAyatanAni ca / annapradAnametattu, pUrtaM tattvavido viduH // 117 // gAthArtha = vAvaDI, kUvA, taLAva Adi baMdhAvavAM, devamaMdiro karAvavA ane vAcakone annanuM dAna karavuM A sarve "pUrti" kahevAya che. ema vidvAna puruSo kahe che. te 117 | TIkA -"vAva tAni'' no siddhAceva, "tevatAvatanA tra" vativini = tathA "annakalAna'' vizvameva, "tattvavadhUta,zimiyAda"pUrva vio vi" rUti pUrtaparibhASA tattvavido vinti 227 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 yogadRSTi samuccaya gAthA : 117 vivecana :- vAvaDI, kUvA ane taLAva baMdhAvavAM, devamaMdiro banAvavAM tathA annadAna karavuM. tathA upalakSaNathI vastradAna karavuM, yAcakone athavA dIna-anAthone vasati (vasavATa) AdinuM dAna karavuM A sarva laukika paropakAranAM kAryone "pUrta" kahevAya che. ema tattvavid puruSo jANe che. vAvaDI, kUvo ane taLAva kone kahevAya? te samajAvavuM paDe tema nathI. kAraNa ke lokamAM prasiddha ja che. je uMDI ane vadhu pahoLI khodelI hoya. jemAM utaravA mATe pagathIyAMnI vyavasthA hoya. tathA jenuM pANI aMdara utarIne loko laI zakatA heya te "vAvaDI" kahevAya che. je goLa goLa hoya, vadhAre uMDo hoya. jemAM utaravA mATe pagathIyAMnI vyavasthA na hoya. aMdara utarIne pANI na bharI zakAya, paraMtu ghaTanA reMTa dvArA athavA koza dvArA pANI kADhI zakAya te "kUvo" kahevAya che. je vadhAre lAMbu-pahoLuM ane khulluM hoya, jenuM pANI ghaNuM UMDuM na hoya. jemAM besIne loko snAna-vastradhAvaNa Adi kArya karI zake te "taLAva" kahevAya che. AvA prakAranAM jaLAzayo baMdhAvavAM ke je laukika paropakAra karanArAM che. devamaMdiro banAvavA tathA yatione, yAcakone ane dIna-anAtha Adine utaravA yogya vasavATa (Azrama) Adi baMdhAvavA tathA annadAnAdi kArya karavuM. ahIM annadAna vAcakone, dInane ane anAthone anukaMpA buddhithI je apAya te "laukika ja" annadAna jANavuM. A sarve "pUrta" kahevAya che. sAdhusaMto jevA supAtra AtmAone pUjyabhAva ane bhakti-bahumAnanA bhAvathI je annadAna karAya che. te "lokottara annadAna" kahevAya che te ahIM na samajavuM. tat tu=AvA prakAranAM lokone saMsAranI sAnukULatA ApanArAM, laukika paropakAra karanArAM AvA AvA prakAranAM je je koI kAryo karAya (jema ke skulo bAMdhavI, davAkhAnA karAvavAM, dharmazALA karAvavI, bhojanAlaya karAvavuM) te sarve laukika paropakAravALAM kAryone tattvajJa puruSo "pUrta" kahe che. praznaH- A kAryone "pUrta" kahevAnuM kAraNa zuM? tyAM "pUrta"no artha zuM? uttaraH- AvA kAryone je "pUrta" kahevAya che. te pUrvapuruSoe karelI paribhASAthI kahevAya che. paribhASA eTale tevA prakArano saMketa, tethI A sAMketika zabda che. ema jANavuM. A pramANe sAMsArika devo ane muktadevo ema be prakAranA devo hoya che. te bannemAM je sAMsArika devo che tenA aneka bhedo che. tethI teonI icchApUryAdi laukika Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 118 yogadRSTi samuccaya 377 paropakAranAM kAryo karavA rUpa bhakti citrA=anekavidha che. ane muktadevo eka prakAranA che. tethI teonI zamasAravALI bhakti eka ja prakAranI che. ema samajAvyuM. have sAMsArika devonI bhaktirUpe karAtAM A IcchApUrnAdi kAryomAM samAna kArya karanArAo paNa Antarika (hRdayagata) AzayabhedathI bhinna-bhinna phala pAme che. te paNa jaNAve che. AntaraM hetumadhikRtyAha hRdayamAM rahelA Antarika kAraNane laIne paNa A iSTApUryAdi kAryo bhinna-bhinna phaLavALAM bane che. te jaNAve che. abhisandheH phalaM bhinnamanuSThAne same'pi hi / paramo'taH sa eveha, vArIva kRSikarmaNi // 118 // gAthArtha = samAna paNa anuSThAnamAM tevA prakAranA AzayathI phaLa bhinnabhinna thAya che. A kAraNathI khetInI kriyAmAM pANInI jema phaLasiddhimAM te Azaya ja pradhAna kAraNa che. || 118 | TIkA-"mafmajetathavithAzayanakSat" | viditya- fmanna'' saMsArivasthAnAddhi, "manuSAnevi di" rUchAtI, "parama:' prathAna:, matiH IRUI[ "sa vimanjireva," "" patnasiddhI, liMvahityaEURi=vArIva RSimam" kRti dAtA, paramo noverUDhathI 5 228 vivecana - bAhya AcaraNa rUpe karAtAM ISTApUryAdi koIpaNa dhArmika anuSThAno judA-judA jIvo vaDe eka sarakhI rIte samAnapaNe ja karAtAM hoya to paNa te anuSThAno AcaratI vakhate sau saunA hRdayamAM tevA tevA prakAranA judA judA Azayo svarUpa abhisandhithI saMsArI devonA sthAnAdinI prAptirUpa phaLa bhinna-bhinna prApta thAya che. jema khetI karanArA sarve kheDUto khetI karavAnI kriyA (khetara cokakhuM karavuM. bIja vAvavuM. khAtara nAkhavuM. pANI pAvuM) ItyAdi sarakhI (samAna) rIte kare to paNa je kheDUto mIThuM pANI khetImAM pAya to tene vizeSa phaLasiddhi thAya, moLuM pANI pAya to sAmAnya phaLasiddhi thAya. ane khAruM pANI pAya to tadana alpaphaLasiddhi thAya athavA kadAca phaLasiddhi na paNa thAya. tevI rIte ISTApUrnAdi anuSThAna samAna AcaravA chatAM paNa koI maraNanA bhayathI, koI yazakIrtinI icchAthI, koI svarganA sukhanI icchAthI Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 yogadRSTi samuccaya gAthA : 118-119 ane koI paropakAra karavAnuM potAnuM kartavya samajIne karatA hoya che. tethI te iSTApUrva Adi anuSThAno samAna AcaravA chatAM mRtyu pAmI koI bhUta-pretAdi tuccha vyaMtaradevamAM koI bhavanapati jevA viziSTa devasthAnamAM, koI jyotiSka jevA viziSTatara devasthAnamAM, ane koi vaimAnika jevA sarvottama devasthAnamAM janma pAmavA svarUpa phaLabheda pAme che. te ja pramANe hInAdhika AyuSya pramANa, hInAdhikapaNe aizvarya, hInAvikapaNe jaina-samAjamAM prabhAva ane hInAdhikapaNe zArIrika rUpa prApti Adi phaLabhedane paNa pAme che. A kAraNathI hRdayagata te abhisandhi (Azaya) ja phaLasiddhimAM pradhAna kAraNa che. ahIM khetImAM "bIja, pANI, khAtara, havA" ane "prakAza" ema aneka kAraNo che. te sarve kAraNo sAnukuLa maLe to ja phalasiddhi thAya che. tethI pAMca kAraNo potapotAnA taraphano sahakAra ApavAmAM pradhAna ja che. ekaluM pANI mAtra pradhAna nathI. bIja, khAtara Adi paNa pradhAnakAraNa che. chatAM "khetIkAryamAM jema pANI" AvuM je A dRSTAnta ApavAmAM AvyuM che. te lokarUDhinI apekSAe je parama che. te apekSAe A dRSTAnta che ema samajavuM. saMsAramAM koI eka puruSane bIjo puruSa zAbAzI ApavAnA AzayathI kammaramAM dhabbo mAre che tyAre prathama puruSane AnaMdanuM kAraNa bane che ane te ja bIjo puruSa krodhayukta AvezathI dhabbo mAre che tyAre prathama puruSane roSa-rIsa ane zokanuM kAraNa bane che. mATe "Azayabheda" e ja phaLabhedanuM pradhAnatara kAraNa che. 118 // abhisndhibhednibndhnaanyaahAzayabheda thavAnAM kAraNo jaNAve che. rAgAdibhirayaM ceha, bhidyate'nekadhA nRNAm / nAnAphalopabhoktRNAM, tathA buddhyAdibhedataH // 119 // gAthArtha = nAnAvidha phaLane bhogavanArA manuSyono A Azayabheda rAgAdinA kAraNe tathA buddhi AdinA bhedathI anekaprakArano hoya che. / 119 TIkA -"rAmi. " " afma"i "da nole, "mitta'nekdhaa nRNAM" tanmRdumadhyAdhimAtrabhedena / kiMviziSTAnAmityAha "nAnAphalopabhoktRNAM tathA buddhayAdibhedataH" vakSyamANAdbhidyate'bhisandhiriti // 119 // Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya vivecanaH- samAna evAM dharma-anuSThAno AcaravA chatAM bhavAntaramAM hInAdhikapaNe devasthAnanI prApti thavA svarUpa phaLabhedamAM jo koi kAraNa hoya to anuSThAno AcaratI veLAno Azayabheda kAraNa che. ema uparanI gAthAmAM samajAvavAmAM AvyuM che. paraMtu tyAM prazna thAya che ke bAhya anuSThAna samAna AcaravA chatAM AvA prakArano Azayabheda kema thAya che? Azayabheda thavAnuM kAraNa zuM? te A gAthAmAM samajAve che ke gAthA : 119 A lokamAM vividha devasthAnanI prApti svarUpa phaLane pAmanArA manuSyono samAna anuSThAna AcaraNa kAle je anekaprakArano "Azayabheda" che te rAgAdi vaDe thAya che. tathA buddhi AdinA bhedathI thAya che. Azayabheda thavAmAM mukhyatve be kAraNo graMthakAre batAvyAM che. (1) rAgAdi vaDe ane (2) buddhi-AdinA bheda vaDe Azayabheda thAya che. 379 dharma anuSThAno AcaratI vakhate hRdayamAM rahelA Azayo" (bhAvo, mAnasika vicAro) vyaktie vyaktie bhinna-bhinna hoya che. tethI agaNita ane apAra hoya che. to paNa te sarve Azayabhedano mRdu-janya, madhya-madhyama ane adhimAtra=adhikamAtrA eTale utkRSTa ema traNa prakAranA bhedamAM samAveza karAyo che. A pramANe anekaprakArano je Azayabheda che te traNa prakArano kalpAya che. tethI tenA kAraNa rUpe rAgAdi (rAgadveSa ane ajJAnAdi) doSo paNa traNa prakAranA kalpAya che. je jIvanA rAga-dveSa ane ajJAna Adi doSo maMda banyA che. ane viziSTa dazAne pAmyA che tevA jIvo tIvra AzayathI (bahu ja uMcA bhAvathI) dharma-anuSThAno Acare che. eTale uccakoTinA vaimAnikAdi devasthAnanI prAptirUpa puNyaphaLa bhogavanArA bane che. je jIvonA rAgAdi A traNe doSo madhyama banyA che te jIvo madhyamabhAvathI dharma anuSThAna Acare che. tethI jyotiSka athavA bhavanapati jevA madhyama devasthAnanI prApti rUpa madhyama phaLane bhogavanArA bane che. ane je jIvomAM A rAgAdi doSo tIvra che. te jIvo je dharmAnuSThAna Acare che. te anuSThAnomAM maMda pariNAma (Azaya) hoya che. eTale vyaMtara athavA paramAdhAmI jevA kaniSTha devasthAnanI prApti rUpa jaghanya phaLane bhogavanArA bane che. devasthAnanI prAptirUpa phaLabhedanuM kAraNa Azayabheda che. ane AzayabhedanuM eka kAraNa rAgAdi doSonI maMdatA-madhyamatA ane adhiktA che. have AzayabhedanuM bIjuM kAraNa buddhi Adi che. te graMthakArazrI pote ja AgaLanI 120mI gAthAmAM samajAve ja che. || 119 || Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya A buddhi AdinA bhedane ja samajAve che. buddhirjJAnamasammohastrividho bodha iSyate / tadbhedAtsarvakarmANi, bhidyante sarvadehinAm // 120 // gAthArtha = buddhi, jJAna ane asaMmoha ema traNa prakArano "bodha" zAstromAM manAyo che. bodhanA te traNa bhedathI sarva prANIonAM sarva kAryo bhinna (phaLa ApanArAM) bane che. || 120 // 380 enamevAha TIkA -'buddhivaMyamAAnakSA, '' ''jJAnamaplevameva, ''asammo zaiva, ' "trividho bodha kRte zAstrapu|'' "tametAv buddhAmivAt, '' '"sarvavAmAMLIAvIni, '' '"midyanta sarvavahinAM, " hetubhevAt tameta kRti vRttA // 120 // vivecana :- "buddhi, jJAna" ane "asaMmoha" A traNenAM lakSaNo AgaLa AvanArI 121mI gAthAmAM kahe ja che. tethI buddhi kone kahevAya? evA praznano uttara che ke vakSyamALanakSA-have kahevAtA lakSaNavALI buddhi che. jJAna paNa ema ja vakSamANa lakSaNavALuM samajavuM tathA asammoha paNa ema ja vakSyamANa lakSaNavALo jANavo. arthAt A traNenAM lakSaNo have pachInI gAthAmAM AgaLa kahevAya ja che. gAthA : 120 dharma anuSThAna AcaratI vakhate je bodha (anubhava) hoya che te buddhi rUpa, jJAna rUpa, ane asaMmoha rUpa traNa prakArano hoya che. A pramANe yogasaMbaMdhI zAstromAM kahyuM che. bodhanA bhedathI anuSThAnano bheda thAya che. ane anuSThAnanA bhedathI phaLano bheda thAya che. kAraNa ke hetubheda (kAraNabheda) jyAM hoya tyAM avazya kAryabheda thAya che. jema ke traNa vyaktio dAna, zIyaLa, tapa Adi dharma anuSThAna samAna kare che. paraMtu eka vyakti A bhava-parabhava saMbaMdhI saMsAranAM sukho A dharmathI maLe evI buddhipUrvaka te anuSThAno Acare che. bIjI vyakti AgamazAstronA jJAna vaDe vivekapUrvaka te anuSThAno Acare che. ane trIjI vyakti AvI mohadazA ane ajJAnadazA tyajIne karmonI nirjarAnA arthe A ja anuSThAno Acare che. ahIM traNe vyakti vaDe AcaraNa karAtuM dAnAdi rUpa dharmAnuSThAna bhale samAna hoya to paNa bodhanA bhedathI eTale hRdayamAM rahelA Azaya bhedarUpa anubhavanA bhedathI traNa prakAranuM thAya che. eka anuSThAna saMsArahetu, bIjuM anuSThAna dIrghakALe muktihetu ane trIjuM anuSThAna alpakALe muktihetu bane che. buddhi, jJAna ane asammohano artha have pachInI gAthAmAM Ave ja che. te samajavAthI A artha vadhAre spaSTa thaze. // 120 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 gAthA : 121 yogadRSTi samuccaya tatra tyAM buddhi, jJAna, asammohanA artha A pramANe che. indriyArthAzrayA buddhi-niM tvAgamapUrvakam / sadanuSThAnavaccaitadasaMmoho'bhidhIyate // 121 // gAthArtha = IndriyonA viSayonA AzrayavALo je bodha te "buddhi" kahevAya che. AgamapUrvaka je bodha te "jJAna" kahevAya che. ane sadanuSThAnavALuM evuM je A jJAna te "asaMmoha" kahevAya che. / 121 TIkA "kriyAthI zuddhatIrthayAne" "tamanavRddhiva" | "jJAnaM tyAnapUrva" tIrthayAtrA vivijJAnavat, "anuSThAnavacaitannAna" | mitkAda-"mohomathIyate'' voyarAna rUti 5 221 vivecana - pUrvenI 119mI gAthAmAM maMda, madhyama ane tIvra evA rAgAdi doSo vaDe Azayabheda vividha che ema samajAvavAmAM AvyuM. A 120-121mI gAthAmAM buddhi, jJAna ane asammohanA kAraNe bodhabheda (Azayabheda) traNa prakArano che te samajAve che. - pAMca indriyonA viSayonA Azraye anuSThAna AcaravAnI bhAvanA thavI te buddhi rUpa bodha kahevAya che. jema ke koI strI-puruSo tIrthayAtrA karavA jatA hoya teonA rUpa-raMgane, vezabhUSAne ane hAvabhAvane cakSuthI dekhIne cAkSuSa rasathI prerAIne manamAM evI buddhi thAya ke huM paNa tIrthayAtrA karavA jAuM. A buddhi kahevAya che. evI rIte lokamukhe tIrthanuM varNana karNa dvArA sAMbhaLIne zrotrendriyanA viSayanA rasathI tIrthayAtrA karavA javAnI bhAvanA thAya te paNa buddhirUpa bodha che. tathA cha'rI pALatA saMghamAM tIrthayAtrAe jaIe to tyAM khAvA-pIvAnI sAnukuLatA vadhAre sArI rahe che ema samajIne tIrthayAtrAe javAnI bhAvanA thAya te paNa buddhirUpa bodha che. A pramANe IndriyonA sukhanI pradhAnatAe dharmAnuSThAna karavAnI je bhAvanA thavI te buddhirUpa bodha che. sArAMza ke je dharmAnuSThAno AcaravAmAM indriyonA sukhono savizeSa Azaya hoya te buddhirUpa bodha kahevAya che. "AgamapUrvaka jJAna rUpa bodha" = indriyonA sukha mAtranI apekSA jemAM nathI. paraMtu vAraMvAra AgamazAstronuM vAMcana ane zravaNa karatAM karatAM te te dharmAnuSThAnonI vidhinuM jJAna paNa prApta karyuM che. ane vidhi tathA vivekanI jAgRtipUrvaka dharmAnuSThAna karavAnI bhAvanA thavI te jJAnarUpa bodha kahevAya che. A anuSThAno AcaravAmAM indriyonA sukhanI pradhAnatA nathI, paraMtu AgamajJAnanA anusAra vidhinI jANakArI ane Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 121-122 382 vidhi tathA vivekapUrvaka anuSThAna AcaravAnI bhAvanA che. jema ke koi loko tIrtha yAtrAe jatA hoya te joine athavA javAnA che te sAMbhaLIne AgamazAstranA AdhAre guru Adi pAse tIrthanI yAtrAnI vidhi yathArthapaNe jANIne tenuM viziSTa jJAna prApta karIne tIrthayAtrA karavAnI bhAvanA thAya te. "sadanuSThAnavALuM jJAna te asammoha"= dhArmika anuSThAna AcaravAnI bhAvanA thavI te asammoha. AgamazAstronA satata manana, zravaNa dvArA vidhinuM paripUrNa jJAna meLavavuM. tathA tevA prakAranI vidhinA jJAnapUrvaka sadanuSThAna AcaravuM. sArAMza ke sadanuSThAna AcaravAnI mAtra bhAvanA ja thavI ema nahIM paraMtu sadanuSThAna kone kahevAya ? te AgamathI yathArthapaNe jANIne tevA sadanuSThAnanuM AcaraNa karavuM te asammoha kahevAya che. sadanuSThAnanA AcaraNavALuM je jJAna te asammoha jANavo. ahIM "sadanuSThAna" kone kahevAya? te vAta 123mI gAthAmAM Ave ja che. 1 viSaya sukhonA Azraye dharma anuSThAna AcaravAnI bhAvanA te buddhirUpa bodha. (2) AgamazAstronA jJAnapUrvaka vidhi ane viveka sAthe dharmAnuSThAna AcaravAnI je bhAvanA te jJAnarUpa bodha. ane (3) sadanuSThAnanA jJAnapUrvaka tenuM jIvanamAM AcaravuM te asammoha kahevAya che. prathamAnuSThAna saMsAra phaLahetu che. bIjuM anuSThAna dIrghakALe muktihetu che. ane trIjuM anuSThAna alpakALe muktiphaLa hetu che. // 1215 evameteSAM lakSaNe vyavasthite sati lokasiddhamudAharaNamAha A pramANe buddhi, jJAna ane asaMmoha A traNanAM lakSaNa siddha thaye chate te traNene yathArtha samajAvavA mATe lokamAM prasiddha evuM eka uttama udAharaNa jaNAve chertnoplmbhtjjnyaan-ttpraaptyaadi yathAkramam / ihodAharaNaM sAdhu, jJeyaM buddhyAdisiddhaye // 122 // gAthArtha ahIM (1) ratnadarzana, (2) ratnanuM jJAna ane ratnanI prApti Adi anukrame buddhi Adi traNa prakAranA bodhanI siddhi mATe sArUM udAharaNa jANavuM. // 122 // = TIkA -'ratnopatambha: '' sAmAnyanendriyArthAMzrayA buddhiH, "tajJAneM'' tyAmapUrva ratnajJAnaM, ''tatprAptyAvi'' vasammoha, lodharmAttva 'yathA mam'| ''kR ''- bucAau / ''DAharaLa sAdhu, '' abhipretArthasAdhavAt| ata vAhajnyeyN buddhyAdisiddhaye buddhijJAnAsammohasiddhyarthamiti // 122 // Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 122 yogadRSTi samuccaya 383 vivecana :- uparanI gAthA 121mAM buddhi, jJAna ane asammohanAM lakSaNo jaNAvyAM che. te barAbara samajAvavA mATe A gAthAmAM suMdara lokaprasiddha evuM eka udAharaNa Ape che. ratnano bIna-anubhavI koipaNa puruSa jhaverInI dukAne athavA ratna-kalAkArane tyAM jAya ane jyAre cakSurindriyathI prathama ratnane dekhe tyAre te ratnanI camaka, kAnti, AkAra ane upara-nIcenA ghATonuM cakSu dvArA je darzana thAya te indriyArthAzrayavALo bodha hovAthI te ratnopataMbha=ratnadarzanane buddhi kahevAya che. A ratnanuM dekhavuM, dekhavAthI gamI javuM, levAnI icchA thavI, kiMmata pUchavI, pUrI jANakArI vinA camaka ane kAnti mAtrathI levuM. ane paheravuM A sarvemAM paMcendriya-janya sukhano Azaya hovAthI buddhi kahevAya che. tevI rIte indriyonA viSayavALI bhAvanApUrvaka je dharmAnuSThAna karAya che te buddhisvarUpa bodha (Azaya)vALuM hovAthI saMsAraphaLano hetu che. ratnonA viSayane samajAvanArAM zAstrothI athavA ratnonA anubhavI puruSo pAse 2-3 varSa rahIne te ratno saMbaMdhI pUrepUrI jANakArI meLavavI. A pramANe AgamapUrvaka (ratnanAM zAstra athavA anubhavI puruSa pAsethI maLelA jJAnapUrvaka) ratnano yathArtha bodha thavo. ratnonA viSayanuM viziSTa jJAna thavuM te tA=ratnajJAna. tevI rIte Agama zAstronA abhyAsanA AdhAre dhArmika anuSThAnonI vidhinuM jJAna thavuM. viveka jAgavo te jJAna kahevAya che. AvA prakAranA jJAnavALA AzayathI karAyela dharmAnuSThAna dIrghakALe muktiphaLa Ape che. tAyAdri ratnono barAbara anubhava meLavyA pachI je ratnonI prApti thAya ane mAhi-zabdathI te ratnothI vIMTI, hAra, kuMDala Adi alaMkAro banAvavA. te alpakALamAM ja zarIrane zobhAvavA rUpa athavA tajanya AnaMda rUpa sukhane ApanAra che. tevI ja rIte AgamanA jJAnapUrvaka sadanuSThAna AcaravuM te alpakALamAM ja mukti phaLa ApanAra che. A pramANe ratnopataMbha (ratnadarzana), ratnajJAna ane ratnanI prAptinI samAna anukrame buddhipUrvaka, jJAnapUrvaka ane asammohapUrvaka anuSThAna jANavuM. buddhi, jJAna ane asammohane samajAvavAmAM A udAharaNa e suMdara udAharaNa jANavuM. praznaH- A udAharaNane suMdara udAharaNa kema kahyuM che ? uttara - buddhi, jJAna ane asammoha A traNanuM svarUpa je samajAvavuM che. tenI siddhi mATe A udAharaNa barAbara che. A udAharaNa A svarUpa samajAvavA Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 yogadRSTi samuccaya gAthA : 123 abhipreta (IsTa) arthanuM sAdhana che. mATe suMdara che. je udAharaNa je tattva samajAvavA mATe ApyuM hoya te udAharaNa jo te tattva barAbara samajAvI zakatuM hoya to te suMdara udAharaNa kahevAya che. | 122 sdnusstthaanlkssnnmaahasaMmoha samajAvavAmAM gAthA 121mAM "sadanuSThAna" zabda Avyo che te samajAve che. AdaraH karaNe prItiravighnaH sampadAgamaH / jijJAsA tajjJasevA ca, sadanuSThAnalakSaNam // 123 // gAthArtha =Adara, karavAmAM prIti, nirvidanatA, sampattinI prApti, jijJAsA, te anuSThAnonA jANakAronI sevA, ane tenA jANakAronI kRpAdRSTi A sarve sadanuSThAnanuM lakSaNa che. * 123| TIkA -"mA" yatnAtizaya rUcho, "ra pratifmaSyatmi " | " '' gvAdaBsAmaththata ! "sampatA:" tata va zubhamAvapuSyasiddha, ""fjajJASTavi ," , " tava ceSThAvijJADavA," cazabdAttadanugrahagrahaH / etatsadanuSThAnalakSaNaM, anubandhasAratvAdasya // 123 // vivecana :- je anuSThAno pratye Adara, prIti vagere uparokta sAta bhAvo saMbhavatA hoya te anuSThAnane "sadanuSThAna" kahevAya che. te sAtabhAvonuM kaMIka vizeSa svarUpa A pramANe che. (1) Adara- atizaya prayatnavizeSa te Adara kahevAya che. ISTApUrta vagere anuSThAnonI jIvanamAM prApti kema thAya? te mATe tene sAnukuLa prayatnavizeSa karavo. purohitone AmaMtraNa ApavuM. tene anukuLa yajJa goThavavo. brAhmaNone bolAvavA. yAcakone ApavA yogya hiraNyAdi lAvavuM vagere iSTakArya karavA mATeno prayatna karavo te Adara kahevAya che. hRdayamAM je je anuSThAna pratye Adara (hArdika bahumAna-sadbhAva) hoya che. te te anuSThAno sevavA prayatnavizeSa saheje saheje thAya che. sArAMza ke dhArmika anuSThAno pratye hArdika bahumAna-prema te Adara kahevAya che. (2) karavAmAM prIti- je je anuSThAna karavAno yoga maLe te te anuSThAnane AcaravAmAM atizaya prIti (rAga) hoya. je vastu ochA prayatna maLI jatI hoya saheje saheje thaI jatI hoya temAM jeTalI prIti hoya tenA karatAM je vastu atizaya Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 123 yogadRSTi samuccaya 385 ghaNA prayatnathI labhya hoya, tenA upara atizaya prIti hoya che. jema ke, manuSyone vastronI prApti ochA prayatna thAya che. paraMtu hIrA, mANeka, motI ane sonAnA alaMkAronI prApti ghaNA prayatna thAya che. tethI vastrabhUSA upara jeTalI prIti hoya che. tenA karatAM alaMkArAdi upara vizeSa prIti hoya che. tema je tIrthayAtrA athavA ISTApUryAdi anuSThAna AcaravAmAM prayatnAtizaya karyo hoya che. tyAM prIti paNa savizeSa ja hoya che. dhArmika je anuSThAna karavA mATe bahumAnapUrvaka prayatnAtizaya karyo hoya te anuSThAnanI durlabhatA ane duSkaratA manamAM samajAI hoya che. tenA kAraNe te AcaratI vakhate tenA pratye savizeSa rAga thavAthI uttama-uttama bhAvo jIvane Ave che. uttamabhAva AvavA e ja zubha anuSThAnanuM anaMtara phaLa che. ke jenAthI pUrvabaddha karmono kSaya thatAM vipnAbhAva ane puNyano udaya thatAM saMpattinuM Agamana Adi phaLa prApti thAya che. rAga ane Adara vinA karAyeluM anuSThAna veTha utAravAnI jema karAtAM uparokta phaLa ApanAra banatuM nathI. mATe Adara sAthe rAgapUrvaka karAyeluM ja dharmAnuSThAna sadanuSThAna kahevAya che. A sadanuSThAnanuM bIjuM lakSaNa che. sArAMza ke hArdika bahumAna te prathama lakSaNa ane premapUrvaka AcaraNa karavuM te bIjuM lakSaNa jANavuM. (3) vinAbhAvaH je anuSThAna atizaya prayatnapUrvaka ane ghaNI ja prItipUrvaka karAya che. tevA vivekapUrvaka karatA te te anuSThAnathI A jIvamAM ApoApa zubhabhAvo pragaTe che. ane tevA uttama zubha bhAvothI pUrvabaddha pApakarmono nAza thAya che. ane pApakarmono nAza thavAthI je vighno AvavAnAM hatAM te athavA vipno AvavAno je saMbhava hato te tadana dUra thaI jAya che. anuSThAnomAM AvelA zubhabhAvonA pratApe ja vipnAbhAva thAya che. A paNa sadanuSThAnanuM trIjuM lakSaNa che. (4) sampradAgama=dhArmika anuSThAno pratye atizaya rAgayuktabhAvapUrvaka karAyelA anuSThAnathI je je zubhabhAvo pragaTe che tenAthI jema pUrvabaddha pApakarmono nAza thAya che ane tenAthI te te pApakarmajanya vighno AvatAM nathI. tevI ja rIte A ja zubhabhAvothI adbhuta puNyabaMdha thAya che. ane te puNyAInA baLe saMpattinI A jIvane prApti thAya che. saMpatti be prakAranI hoya che bAhya ane abhyattara, anuSThAnonA AcaraNa kAle sevAyelA zubhayoga ane prazasta rAgAdithI baMdhAyelA dravya puNyathI bAhyalakSmI rUpa saMpatti maLe che. ane sAMsArika bhAvono rAga ghaTavA rUpa mohanIyakarmanA kSayopazama svarUpa bhAvapuNyathI bhavabhaya, pApabhaya, karUNA, vinaya, dAkSiNyatA ane udAratA Adi guNonI prAptirUpa abhyattara saMpatti maLe che. A paNa sadanuSThAnanuM cothuM lakSaNa che. yo. 25 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 yogadRSTi samuccaya gAthA : 123 (5) jijJAsA= anuSThAna karavA mATenI vidhinI tathA tenA dvArA prApta thatA phaLone jANavAnI je tamannA te jijJAsA kahevAya che jyAre koipaNa vivalita iSTApUrvAdi anuSThAna AdaravA mATe prayatna vizeSa jIva kare che. prItivizeSa dharAve che. tyAre anuSThAna bahu ja sArI rIte kema thAya ? kaMI paNa avidhi na thai jAya ane pApa na lAgI jAya tenI sAvacetI rUpe te anuSThAnanI vidhi jANavAnI ane tenA dvArA maLatAM bAhya-atyaMtara phaLo jANavAnI jijJAsA thAya che. jene veTha utAravI nathI. paraMtu yathArtha phaLa meLavavuM ja che tene tenI vidhinI jijJAsA thAya ja che. tethI ja te anuSThAna sadanuSThAna bane che. jijJAsA vinA lAbhonuM jJAna na thAya, phaLaprAptinA jJAna vinA te te anuSThAnomAM upAdeyatA buddhi na Ave. upAdeyatA buddhi vinA sAco AdarabhAva na pragaTe ane sAcA AdarabhAva vinA anuSThAnamAM rAga na thAya tethI A badhA bhAvonI prAptinuM mULakAraNa jijJAsA che. je jijJAsA thatAM vidhi ane phaLaprApti jANavA dvArA upAdeyatA, Adara ane rAga Ave ja che. ane tethI te anuSThAna veTharUpa na banatAM sadanuSThAna banI jAya che. (6) tajJasevA = iSTApUryAdi je je dharma anuSThAna karavAM che tenI vidhi jANavI che, to tenI vidhinA jANakAra puruSono samAgama tathA teonI sevA A kAryamAM atizaya Avazyaka che. kAraNa ke jANakAronI sevAthI (bhakti-bahumAnathI) jJAnAvaraNIyAdi karmono kSayopazama thatAM bodha pragaTe che. bodha thAya to ja vidhinuM jJAna tathA anuSThAna pratye Adarabuddhi, upAdeyabuddhi ane rAga pragaTe che. tethI te te dharmakAryane jANanArA mahAtmAonI sevA jo aMdara hoya to ja te sadanuSThAna bane che. te te dharma anuSThAnonI vidhinA jANanArA (guruo-vaDIlo Adi)nI upekSA karIne ahIM-tahInAM zAstro vAMcIne ghaNA jIvo jJAna meLave che. ane kadAca jJAna maLI paNa jAya che. paraMtu te jJAna AtmavikAsanuM kAraNa banatuM nathI. kAraNa ke svayaM meLavelA jJAnathI guruo pratye ane te te anuSThAno pratye hArdika pUjya-bhAva ane bahumAnano bhAva pragaTa thato nathI. balka tevA prakAranuM jJAna bahArathI ja maLI javAthI moTAI batAvavAno ane ahaMkAra poSavAno bhAva jAge che. tathA svacchaMdatA vadhatAM AtmAnA akalyANanuM paNa kAraNa bane che. mATe jJAnIonI sevA jo hoya to ja te sadanuSThAna kahevAya che. () zabdathI tenA jJAnIono anugraha= AvA prakAranAM anuSThAnonuM jJAna jeone che teonI kRpAdRSTi paNa jarUrI che. kAraNa ke jJAnI mahApuruSonI Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 123-124 yogadRSTi samuccaya 387 kRpAdRSTi hoya to ja jJAna prApta thAya che. AvI kRpAdRSTi vinaya, vaiyAvacca Adi guNavALA jIvo upara ja varase che. jo kRpAdRSTi hoya to alpaprayatna paNa ghaNuM jJAna maLe che. ane vizeSa vizeSa yogyatA jIvamAM AvatI ja jAya che. mATe kRpAdRSTi paNa ati jarUrI che. A pramANe eka ja dharmAnuSThAna jo (1) AdarabhAvapUrvaka (prayatna vizeSathI karAyeluM) hoya, (2) te karavAmAM Antarika prItivizeSa hoya, (3) temAM AvatAM vinonA vijaya mATeno varSollAsa hoya, (4) tenA dvArA bAhya saMpatti (sAnukULatA) ane Antarika saMpatti (guNaprApti) thatI hoya. (5) tathA te te anuSThAnanI vidhi Adi jANavAnI jijJAsA hoya ane (6) tenA mATe tenA jJAtAo pratye bhaktibhAvapUrvaka sevA karavAno pariNAma hoya ane (7) te sevA dvArA guruonI prasannatA meLavI hoya to ja A karAtuM anuSThAna "sadanuSThAna" kahevAya che. prazna- AvA sAta lakSaNovALA anuSThAnane ja sadanuSThAna kema kahevAya che ? uttara- manubaMnyAratvavica=AvA prakAranA sAta lakSaNovALuM je A anuSThAna karAya che. teno zreSTha anubaMdha thato hovAthI te sadanuSThAna kahevAya che. anubaMdha eTale gATha saMbaMdhavALuM, AgaLa-AgaLa jenI paraMparA cAle te, jo AvA prakAranA sAta lakSaNovALuM anuSThAna karAya to AtmAne te anuSThAna pratyenI prIti ane Adara vRddhi pAmatAM AtmAnI sAthe gADha saMbaMdhavALuM thaI jAya che. dina-pratidina vadhArene vadhAre karavAnuM jIvane mana thAya che. tenA gADha saMskAro jAmI jAya che. jethI bhavAntaramAM paNa bAlyavayathI ja te te anuSThAnanI prApti thAya che. A sadanuSThAna A rIte gADha saMskAravALuM banatAM alpabhavamAM ja mukti pada ApanAra bane che. te 123 || tatra tyAM A traNe prakAranAM anuSThAno kevAM phaLadAyI che. te samajAvatAM prathama buddhi rUpa bodhayukta anuSThAna kevuM phaLa Ape? te kahe che. buddhipUrvANi karmANi, sarvANyeveha dehinAm / saMsAraphaladAnyeva, vipAkavirasatvataH // 124 // gAthArtha = buddhirUpa bodha yukta karAtAM sarve paNa anuSThAno A lokamAM saMsArarUpa ja phaLa ApanArAM bane che. kAraNa ke te anuSThAno vipAkamAM kaDavA phaLavALAM hoya che. te 124 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 yogadaSTi samuccaya gAthA : 124 TIkA - "buddhipUarm iffm." yathohitabuddhinibandhanAni, "sarvISyava" sAmAncana, "" no, "dina' praLinAm ! kSityiE "saMsAraceva" azAstrapUrvakatvAt / tathA cAha-"vipAkavirasatvataH" iti, teSAM niyogata eva vipAkavirasatvAditi // 124 // vivecana :- buddhipUrvakanA bodhathI karAyelAM sarva paNa dharma anuSThAno A lokamAM sAmAnyathI prANIone saMsArarUpa phaLa ApanArAM ja che. ahIM buddhi zabdano artha gAthA-121mAM kahelo indriyArthaviSayaka karavo. eTale pAMca indriyajanya sukho maLe evA AzayavALI yathodita je buddhi tevI buddhi ja che kAraNa jemAM evAM dharmAnuSThAno sAmAnyathI saMsAraphaLahetu jANavAM. prazna- AvAM paNa che to dharma anuSThAno, to pachI saMsArahetu kema bane che ? uttara :- annapUrvavatva zAstrapUrvaka na hovAthI te saMsArahetu bane che. athavA mithyAzAstro anusAra karAtAM hovAthI viparIta buddhijanaka che. mATe paNa saMsArahetu bane che. je anuSThAno vItarAga paramAtmAnA zAstrane anusAra thatAM nathI. jemAM zAstrajJAnanI upekSA karavAmAM AvI hoya che. ane indriyasukhanI apekSApUrvaka potAnI icchAnusAra buddhi dvArA je je dharma anuSThAno manamAnI kalpanAthI karAya che. te paNa devabhava Adi ApavA dvArA saMsAraphaLa (janma-maraNanI paraMparA vadhAravA rUpa phaLa)ne ApanArAM bane che. jo pApakArI anuSThAno karAyAM hota to naraka-nigodanA bhava Apata. A dharmAnuSThAno karAyAM che eTale devabhavo Ape, naraka-nigodanA bhavo na Ape. paraMtu indriyasukhonI vAsanA yukta hovAthI mohagarbhita che. tethI zAstramaryAdAnuM ullaMghana che mATe bhavobhavamAM rakhaDAvanArAM-bhavobhavanI paraMparA vadhAranArAM bane che. jyAM zAstramArganI apekSA hoya che. tyAM ja muktinI kAraNatA hoya che. ahIM zAstrapUrvaktA na hovAthI saMsAraphaLa hetu thAya che. prama- sAmAncana A pada TIkAmAM lakhIne sAmAnyathI sarva paNa anuSThAno saMsAra phaLahetu che. ema kema kahyuM ? ema kahevAno Azaya zuM? uttara - saLeva A zabdanI sAthe saMbaMdhavALo evo A sAmAnya zabda TIkAmAM kahyo che. tethI sarve paNa dharma anuSThAno saMsAra phaLa hetu thAya che A vAta sAmAnyathI jANavI. eTale ke koIka anuSThAna indriyajanya sukhanI apekSAe buddhipUrvaka ja prAraMbha karAyuM hoya, paraMtu kALAntare sat-guruno athavA sazAstrano yoga thatAM Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 124-125 yogadRSTi samuccaya 389 potAne jyAre satya samajAya ke saMsArasukhanI apekSAe karAtAM dharmAnuSThAno saMsAraphaLa ja ApanArAM bane che. paraMtu zAstrAnusAre na hovAthI muktidAyI thatAM nathI. mArA mananI Aja sudhI je samaja hatI te khoTI hatI. mArA vaDe karAtuM A anuSThAna mAre sudhAravuM joIe. AvI sabuddhi AvatAM dRSTi badalAtAM indriyajanyasukhanI apekSA hRdayamAMthI nIkaLI jatAM ane zAstrAjJA aMdara praveza pAmatAM A ja anuSThAna dIrghakALe athavA alpakALe muktidAyI paNa bane che. A artha samajAvavA graMthakAre sAmAncana zabda kahyo che. sAmAnyathI sarve anuSThAno saMsArahetu che. paraMtu vizeSe nahIM. kAraNa ke vizeSe jo joie to koika anuSThAna kALAntare sadabuddhi AvatAM muktidAyI paNa thAya che. paraMtu A muktidAyitA to sadguru athavA sanzAstrano yoga thAya ane temanA dvArA paNa sadgaddhi Ave to ja thAya che. paraMtu A rAjamArga nathI. tethI rAjamArge to te saMsArahetu ja che. praznaH- zAstrAnusaraNa vinA indriyajanyasukhanI apekSAe buddhipUrvaka karAyelAM A anuSThAno saMsAra phaLahetu (janma-maraNanI paraMparA vadhAravA rUpa phaLane ja ApanArAM) kema bane che? pahelAM saMsAra phaLa Ape ane saMsArasukha bhogavatAM bhogavatAM anne muktiphaLa Ape evuM kema na bane? saMsAraphaLa ane muktiphaLa ema ubhayaphaLa Ape ema banavuM joIe kAraNa ke indriyajanya sukhanI icchA rUpa buddhi che mATe saMsAraphaLa ane dharmAnuSThAna che mATe muktiphaLa ema banne thavAM joie tene badale saMsAranavAceva = padamAM vAra lakhIne kevaLa saMsAraphaLa mAtra ja ApanArAM che ema kema kahyuM che ? uttara :- vipAkamAM virasa hovAthI saMsAraphaLa ja Ape che. jema kiMpAkanuM phaLa khAtI vakhate mIThuM lAge che. paraMtu vipAke (phaLa ApavAmAM) te bhayaMkara che. tevI ja rIte A sarve anuSThAno saMsArasukhanI apekSAvALI buddhipUrvaka karAyAM che. tethI teSAM niyoti parva=te te dharma anuSThAno paNa nakkI (avazya=niyamA) vipAka ApavAmAM | virasa (bhayaMkara duHkhadAyI) ja che. A pramANe buddhipUrvaka karAtAM dharmAnuSThAno azAstrapUrvaka hovAthI athavA mithyAzAstrapUrvaka hovAthI vipAke virasa che tethI saMsAraphaLahetu ja bane che te samajAvyuM. have jJAnapUrvaka karAtAM anuSThAno kevAM phaLa Ape che te samajAve che. te 124o. jJAnapUrvANi tAnyeva, muktyaGga kulayoginAm / zrutazaktisamAvezAdanubandhaphalatvataH // 125 // Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 125 gAthArtha jJAnapUrvaka karAyelAM te ja sarve anuSThAno zrutazaktino samAveza thavAnA kAraNe anubaMdhaphaLavALAM banavAthI phulayogI mahAtmAone (kALAntare) muktinuM aMga bane che. // 125|| 390 = TIkA "jJAnapUrvAni yathotijJAnanivazvanAni, tAnyeva maM|i vimityAda-''mukhyadga' mati, '"nayoginAM vakSyamALanakSaLAnAM / layozigrhnnmnyaasmbhvjnyaapnaarthm / kuta ityAha - "zrutazaktisamAvezAt" hetoH / amRtazaktikalpeyaM, naitadabhAve mukhyaM kulayogitvam / ata evAha - " anubandhaphalatvata:' muktyaGgatvasiddheH tAttvikAnubandhasyaivambhUtatvAditi // 125 // 4. " vivecana :- jJAnapUrvaka karAtAM A ja dharmAnuSThAno kulayogI AtmAone muktinuM aMga (kAraNa) bane che. jJAnapUrvaka eTale AgamazAstrane anusAre, je anuSThAnonA AcaraNakAle AgamazAstronA jJAnanuM anusaraNa paraMtu svayaM potAnI icchAnusAra buddhimAtranI kalpanA nathI. tethI ja yathodita (pUrve 121mI gAthAmAM kahyA mujabanA) AgamajJAna che pradhAna nibaMdhana (kAraNa) jemAM evAM sarve anuSThAno muktinuM aMga bane che. kAraNa ke A anuSThAno have mohagarbhita nathI paraMtu jJAnagarbhita che. jJAna garbhitatA e ja vairAgyahetu che. vairAgya e vItarAgatAno hetu che ane vItarAgatA e muktihetu che. tethI AgamajJAnapUrvakanAM anuSThAno muktinuM aMga bane che. "" je je anuSThAnomAM AgamajJAnanuM anusaraNa hoya che. te te anuSThAnomAM AgamajJAnanA prabhAvathI zrutazaktino samAveza (praveza) thAya che. zrutazakti eTale vidhi-avidhino viveka. kartavyArtavyanuM bhAna. heyopAdeyabhAvanI jAgRti, dravya-kSetra-kAlabhAvano viveka A badhI zrutazakti kahevAya che. AgamazAstronA abhyAsa-zravaNa AdinA anusaraNathI uparokta viveka rUpa zrutazakti pragaTe che. te zrutazaktinA pravezathI uMcI koTinA bhAvapUrvaka anuSThAno thAya che. jethI teno anubaMdha thAya che. vAraMvAra bhAvapUrvaka anuSThAnonuM sevana karavAthI tenA pratye daDha prItibaMdha thavAthI jIvanamAM te te anuSThAnonA gADha saMskAro jAmI javAthI kALAntare ane bhavAntare paNa te anuSThAnonuM AcaraNa vege vege vadhu bhAvathI prApta thAya che. ane e paraMparAe muktinuM aMga bane che. jJAnapUrvaka karAtAM A anuSThAno kulayogIne muktinuM aMga bane che. ahIM "phulayogI" Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 391 gAthA : 125 yogadRSTi samuccaya zabda je lakhyo che te anya yogIomAM A anuSThAnano asaMbhava che ema jaNAvavA mATe che. A ja graMthanI 209 Adi gAthAomAM yogIonA cAra bheda jaNAvyA che. (1) gotrayogI, (2) kulayogI, (3) pravRtta cayogI ane (4) niSpannayogI. (1) je yogIonA kulamAM mAtra janma ja pAmyA hoya, eTale yogI kahevAtA hoya, eTale ke jemanA pUrvajoe yoganI sAdhanA karI hoya, eTale e gotranuM nAma yogI paDyuM hoya ane temAM jeo janmyA che. paraMtu yogadazAnA koI ja saMskAro nathI. te nAmamAtrathI ja yogI hovAthI gotrayogI kahevAya che. jema ke, zeTha kuTuMbamAM janma pAmyA hoya, paraMtu nirdhana dazA hoya to paNa zeTha kahevAya che. tathA jhaverInA kuTuMbamAM janmyA hoya paraMtu jhaverAtano bIlakula anubhava na hoya chatAM jema jhaverI kahevAya che tema yogInA gharomAM janmyA chatAM yogasaMskAra vinAnA je jIvo te "gotrayogI" kahevAya che. (2) jeo yogIonA kuLamAM janmyA che. ane yatkiMcit paNa yoganA saMskAro che. ane yogadazAnA vadhu saMskAro meLavavA jeo icche che. Arya bhUmimAM janma pAmavAthI jeomAM yogadazAnI yogyatA ane alpaguNo che. te "kulayogI" kahevAya che. (3) jeo yogIonA kulamAM janmyA che. yoganA alpa-saMskAro to janmathI che ja. ane vadhu saMskAro prApta karavA mATe jeoe yoganA anya aMgasamUhamAM pUrepUro prayatna (sAdhanA) cAlu karela che. pote vizeSe vizeSe yoga(nA upAyonA) cakramAM pravaryA che te pravRtta "cakrayogI" kahevAya che. (4) jeone yathArtha pUrepUrI yogadazA prApta thaI cUkI che. jeoe yogadazA sAdhI lIdhI che prApta karI lIdhI che te "niSpannayogI" kahevAya che. A cAramAMthI gotrayogI jIvo yogadazA mATe ayogya hovAthI ane niSpannayogI jIvo yogadazA pAmI cukyA hovAthI te banne mATe A anuSThAno upayogI nathI. tethI teonA vyavaraccheda mATe ja ahIM kulayogI padano ullekha karyo che tathA pravRttacayogI nAmanA je trIjA naMbaranA yogI jIvo che. teo kulayogI jIvo karatAM kaMIka vizeSa yogadazAmAM AgaLa vadhelA che. tethI teomAM jJAnapUrvakanuM A anuSThAna AvyuM che. paraMtu asaMmohavALuM trIjuM anuSThAna teo sAdhI rahyA che. tethI niSpannayogIthI nIcI kakSAnA che. paraMtu jJAnapUrvakanuM anuSThAna prApta karI lIdheluM hovAthI kulayogI karatAM kaMika vikasita che. A anuSThAna prApta thaI cukayuM hovAthI A anuSThAnano teomAM paNa Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 yogadRSTi samuccaya gAthA : 125 saMbhava nathI. A pramANe anya evA zeSa traNa prakAranA yogIomAM A anuSThAnano asaMbhava che. te jaNAvavA mATe "kulayogI" zabdanuM grahaNa karyuM che. AgamazAstronA jJAna dvArA je zrutazakti pragaTa thAya che. te "zrutazakti" eTale vidhi-avidhino viveka, kartavyAkartavyatAnI samajaNapUrvakanI sadbuddhi e "prakRti rU" zrutazakti amRtatulya che. jema amRtanuM pAna jIvane amara banAve che. prAraMbhamAM paNa mIThuM ane aMte paNa dIrghajIvana ApavA rU5 uttama phaLa ApanAra ja hoya che. paraMtu kiMpAkanA phalanI jema vipAke virasa hotuM nathI. tevI ja rIte A zrutazakti paNa jIvane mukti apAvavA dvArA "amara" banAve che. ane AvI uttama vivekabuddhi AvavAthI prAMrabhamAM paNa AnaMdadAyI ane aMte paNa jIvanA guNono vikAsa karAvanAra hovAthI AnaMdadAyI ja bane che. tethI amRtatulya che. amRtatulya evI A zrutazakti eTale vivekabuddhi arthAt sadbuddhi jo na AvI hoya to AgamazAstronuM adhyayana hovA chatAM ane te jJAnapUrvaka anuSThAna AcaravA chatAM navapUrvI abhavya ane mithyAdRSTi jIvonI jema te ArAdhaka jIvomAM mukhya evuM kulayogitva paNa saMbhavatuM nathI. bhAvathI kulayogitva AvatuM nathI. dravyathI kulayogitva kahevAya che, paraMtu yoga taraphanI apekSAbuddhi na hovAthI adhyayana ane AcaraNa hovA chatAM paNa guNavikAsa thato nathI. mata vadi A kAraNathI graMthakAra A vAta vadhAre spaSTa kare che ke A zrutazakti amRtatulya che. jo A zrutazakti (vivekabuddhi) na AvI hoya to bhAvathI kula yogIpaNuM paNa AvatuM nathI. kAraNa ke AvI zrutazaktinA samAveza (praveza)vALAM ja dharma anuSThAna AcaravAthI "anubaMdhaphaLanI" prApti thAya che. AvAM ja anuSThAno caDatA pariNAme karAtAM karAtAM gADha saMskAravALAM thaI jAya che. tethI A bhavamAM paNa antimakALamAM ane bhavAntaramAM bAlyavayathI AvAM anuSThAno AtmAmAM jAmI jAya che. AtmA tevAM tevAM te anuSThAnomAM otaprota thai ramI jAya che. ane tethI ja te anuSThAnomAM muktinI aMgatAnI (kAraNatAnI) siddhi thAya che. je sAco yathArtha anuSThAnono tAtvika anubaMdha thAya che. te sadA Avo ja hoya che. A bhavamAM ane parabhavamAM bAlyakALathI ja te te anuSThAno AcaravA tarapha vizeSa vizeSa upAdeya buddhi karAvanAro hoya che. zrutabhakti vinAnuM dravyamAtrathI AveluM anuSThAnonuM AcaraNa e kadAca mAna-yaza pratiSThA Adi mATe vadhAre gADha Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 125-126 yogadRSTi samuccaya 393. paNa bane. mAkhInI pAMkhane paNa duHkha na thAya tevuM utkaTAcaraNa paNa pALe, paraMtu te tAttvika anubaMdha rUpa banatuM nathI. mAna-yaza ane pratiSThA Adi prApta thaye chate maMda banI jAya che. kALAntare chUTI paNa jAya che. mATe AvuM zrutabhaktinA pravezavALuM ja anuSThAna amRtatulya ane tAttvika anubaMdha karAvanAruM che. jethI dIrdhakALe paNa muktihetu bane che. paraMtu saMsArahetu thatuM nathI / 125ll asammohasamutthAni, tvekAntaparizuddhitaH / nirvANaphaladAnyAzu, bhavAtItArthayAyinAm // 126 // gAthArtha = asammohapUrvaka karAyelAM A ja anuSThAno ekAne parizuddha hovAthI mokSamArge cAlanArA yogI mahAtmAone turata nirvANa phaLa ApanArAM bane che. te 126 / TIkA - "mamohasamusthAni" punarthathavitAsonavazvanAri tu ! " uttapariddhiAH " vArata ripavina | Rmityadi-"nirvAnaphldaanyaashu" zIghraM tAnyeva karmANi / keSAmityAha-"bhavAtItArthayAyinAM" samyakparatattvavedinAmityarthaH // 126 // vivecana :- gAthA-123mAM sadanuSThAnanuM lakSaNa jaNAvyuM che. te lakSaNayukta evA sadanuSThAnavALuM je jJAna te asaMmoha kahevAya che. tevA prakAranAM asaMmoha pUrvaka karAyelAM te ja anuSThAno zIdhra muktipada ApanArAM bane che. anuSThAno pratye yathArtha Adara, AcaraNa karavAmAM prIti, vijJAbhAva, saMpattinI prApti, vidhi jANavAnI jijJAsA, ane anuSThAnonI vidhi AdinA jANakAra puruSonI sevA tathA teonI kRpAdRSTipUrvaka karAyelAM A anuSThAno pUrve kahelA asaMmohabhAva rUpa kAraNa yukta che. tethI zIdhra muktiphaLadAyI bane che. praznaH- A anuSThAno asaMmohabhAvapUrvaka che eTale zIdhra muktidAyI kema bane che? uttara - ekAnta vizuddhivALAM hovAnA kAraNathI "zIghra" muktidAyI bane che. uparokta guNovALAM anuSThAno vAraMvAra sevavAthI bhavono paripAka thaI jAya che. bhavo pAkI jAya che. pAkI gayeluM phaLa jema vRkSa uparathI zIghra patana pAmavAnI taiyArIvALuM hoya che. evI ja rIte saMsAramAM rakhaDapaTTI karavA rUpa bhavo pAkI javAnA vazathI bhavo zIdhra chUTI javAnI taiyArIvALA thavAthI A anuSThAno ekAntavizuddhivALAM bane Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 yogadRSTi samuccaya gAthA : 126 che. anuSThAnonA AcaraNanuM anaMtara (zIdhra) phaLa AtmAnI ekAnta parizuddhi ja che. ane ekAnta parizuddhi thavA dvArA zIghra phaLa mukti che. A prazna - A anuSThAnomAM "ekAnta parizuddhi" kaho cho to pUrve kahelA be prakArano anuSThAnomAM zuM ekAnta parizuddhi hotI nathI? uttara - pUrve kahelA be prakAranA anuSThAnomAM ekAnta vizuddhi hotI nathI, te A pramANe buddhipUrvaka karAyelAM prathamavarganAM anuSThAno indriyArthaviSayaka hovAthI mohayukta dravya puNyabaMdha (pApAnubaMdhI puNyabaMdha) karAvanArAM che mATe azuddha anuSThAno che. tethI ekAnta parizuddha nathI. ane jJAnAtmaka bodhapUrvaka karAyelAM bIjA varganAM anuSThAno Agamayukta bodhavALAM hovAthI zuddha paNa che ane moharahita evo dravya puNyabaMdha (puNyAnubaMdhI puNyabaMdha) karAvanArAM paNa che. eTale vizuddhivALAM ane baMdharUpa AzravavALAM paNa che. A pramANe Azrava paNa hovAthI ekAnta parizuddhi nathI. jyAre A asaMmohabhAvavALAM trIjA naMbaranAM anuSThAno kevaLa vizeSa nirjarA karAvanArAM hovAthI ane pUrva baddha puNyaprakRtiono paNa kSaya karAvanAra hovAthI "ekAnta parizuddhivALAM kahevAya che. Azravarahita kevaLa nirjarA karAvanArAM ja che. praznaH- AvAM anuSThAnone mAzu zIdhra muktiphaLa ApanArAM kema kaho cho? uttaraH- prathama varganAM anuSThAno saMsAra-phaLahetu che. eTale mukti hetu to che ja nahIM ane bIjA varganAM anuSThAno mukti-phaLa hetu che, paraMtu temAM puNyabaMdha rUpa Azrava hovAthI muktiphaLa ApatAM pahelAM vacce devabhavo karAvanArAM che. eTale paraMparAe arthAt dIrghakALe mukti-phaLahetu che. jyAre trIjA varganAM A anuSThAno Azravamukta ane ekAntaparizuddha hovAthI pUrvabaddha puNya prakRtionI paNa guNazreNIo dvArA nirjarA karAvanArAM hovAthI te ja bhave muktiphaLa ApanArAM che. vacce devAdi bhava ApavA rUpa paNa vilaMba karanArAM nathI. tethI mAzu zIgha muktidAyI kahyAM che. prazna :- A anuSThAno zIdhra muktiphaLa kyA jIvone Ape che? uttara :- muktinA mArge cAlanArA AtmAone A anuSThAna zIdhra muktiphaLa Ape che. tathA muktinA mArge cAlanArA jIvo eTaluM ja nahIM paraMtu samyak prakAre jAyuM che paratattva (muktitattva-AtmAnuM zuddha-buddha evuM uttamottamatattva) jeoe evA ane mukti mArge cAlanArA jIvone A anuSThAno zIdhra muktipadadAyI thAya che. sArAMza ke gurugamathI ane satata AgamazravaNa tathA AgamAbhyAsathI AvuM paramatattva samyaprakAre jeoe jANyuM che. zraddhA karI che. AtmA barAbara temAM layalIna Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 127 yogadRSTi samuccaya 35 karyo che ane pUrepUrA uttamottama bhAvathI AvA parama tattvanA (muktinA) mArge jeoe prayANa AdaryuM che. paramArtha tattvanI prAptinuM saMpUrNapaNe jene bhAna che. tevA mahAyogI puruSone A anuSThAno ekAntavizuddhivALAM hovAthI zIgha muktiphaLa ApanArAM bane che. prAyaH te ja bhave A yogIonI mukti thAya che. vAva nakSamAda-bhavAtIta (mukti) mATeno je mArga che. temAM gamana karanArA A yogIonuM ja have lakSaNa jaNAve che. prAkRteSviha bhAveSu, yeSAM ceto nirutsukam / bhavabhogaviraktAste, bhavAtItArthayAyinaH // 127 // gAthArtha = A lokamAM je mahAtmAonuM citta prAkRtabhAvomAM (prakRtijanya bhAvomAM) nirutsuka (nirasa) che. ane saMsAranA bhogothI jeo virakta che. te mahAtmAo bhavAtItArthayAyI (muktimArgagAmI) kahevAya che. | 127 | TIkA - " praSida may" zAtipu buddhiparyavasAnevuM, "zeSAM ceto nirutsukaM" niHsaMgatAsamAvezAt / "bhavabhogaviraktAste" evambhUtA jIvA muktakalpA, "bhavAtItArthayAyina" ucyante bhavacittAsaMsparzAditi // 127 // vivecana - prakRtimAMthI thayelA je bhAvo te prAkRtika bhAvo kahevAya che. sAMkhyadarzananA mate A jagatamAM puruSa ane prakRti ema be tattva che. puruSa eTale AtmA. teonA mate te AtmA zuddha, buddha, akartA ane abhoktA che prakRti eTale sattva, rajas ane tama e traNe guNonI sAmyavasthA. A prakRtinuM bIjuM nAma mahattattva paNa kahevAya che. sattva, rajas ane tamasUnI hInAdhika avasthAnA kAraNe temAMthI ahaMkAra utpanna thAya che. A ahaMkAramAMthI 11 indriyo utpanna thAya che. sparzana, rasanA, ghANa, cakSu ane zrotra ema (te pAMca dvArA jJAna thAya che. mATe) pAMca jJAnendriya kahevAya che. tathA hAtha, paga, liMga, gudA ane vANI A pAMca karmendriya kahevAya che. (kAraNa ke tenAthI anukrame (1) grahaNamocana (2) gati (3) saMbhoga (4) malotsarga ane (5) upadeza Adi rUpa kAryo thAya che. mATe karmendriya) ane mana ema 11 indriyo jANavI. A 11 indriyomAMthI sparzana-rasanA Adi pAMca jJAnendriyomAMthI anukrame vAyu, pANI, pRthvI, teja ane AkAza e pAMca bhUtatattvo utpanna thAya che. ane te pAMca bhUtomAMthI kramasara sparza-rasa-gaMdha-rUpa ane zabda ema pAMca tanmAtrAo utpanna thAya che. jethI kula 25 tattvo thAya che ema sAMkhyo mAne che. tenuM citra A pramANe Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 yogadRSTi samuccaya gAthA : 127 puruSa-1 1 prakRti buddhi (mahattattva) ahaMkAra sparzana rasanA ghANa cakSu zrotra hAtha paga liMga gudA vANI mana = I ! ! ! ! vAyu jala pRthvI teja AkAza | | | | | sparza rasa gaMdha rUpa zabda tanmAtrA tanmAtrA tanmAtrA tanmAtrA tanmAtrA "prakRti" tattva e AtmAnuM svarUpa nathI. te prakRti AtmatattvathI sarvathA bhinna padArtha che. A kAraNathI asaMmoha anuSThAnane pAmelA jIvonuM mana prakRtithI banelA te prAkRtabhAvomAM (AtmatattvathI bhinna evA paugalika bhAvomAM) utsuka hotuM nathI. prakRtithI utpanna thayelA bhAvomAM upara batAvelA citra pramANe nIcethI zabdatanmAtrAthI AraMbhIne buddhitattva sudhInA pa+5+11+1+1=23 paudgalika bhAvomAM je je anukULa bhAvo che. temAM rAgane vaza ane je je pratikuLa bhAvo che. temAM aprItine vaza A munionuM mana thatuM nathI. AtmatattvamAM lIna rahenArA A munio prakRtijanya anukULa-pratikULa bhAvamAM utsuktA rahita hoya che. AkuLa-vyAkuLatA rahita hoya che. prIti-aprIti rahita hoya che. je kALe je prasaMge upasthita thAya te kALe te prasaMgamAM madhyasthavRtti vaDe vartanArA hoya che A kAraNe teonuM mana "utsuktA vinAnuM" hoya che. prazna- nitsuka eTale zuM? uttaraH- prAkRtabhAvo meLavavAnI ane bhogavavAnI tIvra utkaMThA te utsuktA kahevAya che. tenAthI rahita arthAt madhyastha vRttivALuM. praznaH- A yogIonuM citta kayA kAraNe nirutsuka hoya che ? uttara - prAkRtabhAvo pratye nisaMgatA (anAsakti)no samAveza thayela hovAthI teonuM citta nirutsuka hoya che. arthAt prakRtijanya sAMsArika sarve anukULa-pratikULa evA paudgalika bhAvomAMthI Asakti dUra thaI gaI che. tethI tenuM citta prakRtijanya bhAvomAM nirutsuka banela che. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 128 yogadRSTi samuccaya 397 jeonuM citta prAkRtabhAvomAM nirutsuka banela che. ane bhavasaMbaMdhI (sAMsArika) bhogothI jeo virakta banelA che. te AvA prakAranA yogI mahAtmAo "mukta jIvonI tulya" kahevAya che. jANe mukta ja hoya zuM? evA hoya che. ane A mahAtmAo ja bhavAtItArthayAyI (muktinA yathArtha mArga upara cAlanArA) kahevAya che. prazna- AvA yogIone ja bhavAtItArthayAyI kema kahevAya che ? uttaraH- vattAsaMhiti je citta bhavanuM kAraNa bane, saMsAranI rakhaDapaTTInuM kAraNa bane te "bhavacitta" kahevAya che. jyAre citta rAga-dveSa-ajJAnatA ane kaSAyAdi kaluSita bhAvothI vyApta hoya che. tyAre te citta bhavahetu (janma-maraNanI vRddhi rUpa saMsArahetu) bane che. A munio asaMmoha yukta anuSThAnavALA hovAthI tenuM citta prAkRtabhAvomAM nirutsuka thayela che. ane teo bhavabhogothI virakta thayelA hovAthI bhavano hetu bane tevA cittano sparza teone thato nathI. te kAraNathI A munio muktimArge cAlanArA kahevAya che. je 127 || eka eva tu mArgo'pi, teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi, jaladhau tIramArgavat // 128 // gAthArtha =samudramAM jema avasthA bhedano bheda hovA chatAM paNa kinAre pahoMcavAno mArga eka ja hoya che tema te yogI mahAtmAono (guNasthAnakanI apekSAe) avasthAbhedano bheda hovA chatAM paNa muktimArga paNa eka ja che ane te "zamaparAyaNa" che. | 128 / TIkA " tu mAna' riviNanikSaT | "terA'' bhavAtItArtha vinAM "rAmaparAyaT:" zaniSTha | ''avasthAnerame '' guNasthAnakabhedApekSayA / "jaladhau tIramArgavaditi" nidarzanam / avasthAbhedazcheha tadrAsannatAdibhedena // 128 // vivecana - bhavAtItArthayAyI (mokSanA mArge cAlanArA) evA te yogI mahAtmAonA guNasthAnakanI apekSAe avasthAbhera svarUpa bheda hovA chatAM paNa "cittavizuddhi lakSaNavALo" muktino mArga to eka ja hoya che arthAt sarvajJa to eka che ja. paraMtu mukti mArga paNa eka che. ahIM muktino mArga eTale muktino upAya, muktinI sAdhanA. tyAM "cittanI vizuddhi" cittanI nirmaLatA, cittamAMthI rAga-dveSa Adi rUpa kaluSitatAno abhAva te Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 yogadRSTi samuccaya gAthA : 128 ja muktino mArga samajavo. A mArga zamaparAyaNa eTale pradhAnatAe zamabhAva rahelo che jemAM evo evo je pariNAma te muktino mArga jANavo. cittamAMthI rAgAdi kaluSitatA dUra karIne atizaya nirmaLatA yukta samatAparAyaNa evo je cittapariNAma te ja vAstavika muktimArga che. je koI anuSThAno AcaravAmAM Ave che te sarve anuSThAno dvArA cittanI vizuddhi ja karavAnI hoya che. jeTalA aMze rAgAdino vijaya karIne cittanI vizuddhi prApta karI hoya che. teTalo teTalo muktimA cAlanAro jIva kahevAya che. kSINa thayo che bahu bhAvamala jeono evA maMdamithyAtvaguNasthAnaka vartI jIvothI prAraMbhIne bAramA guNasthAnaka sudhInA jIvomAM guNasthAnakanI apekSAe avasthAbheda che te A pramANe-koI hajI apunabaMdhakadazAmAM che. koI caramayathApravRttakaraNavartI che. koI graMthidezavartI che. koI prApta samyakatvI che. koI dezaviratidhara che. koI pramattasaMyata che. koI apramatta saMyata che. ane koI kSapakazreNIvartI che. A sarve kSINa bahu bhAvamalavALA yogI jIvomAM guNasthAnakanI apekSAe avasthAbheda jarUra che. to paNa A sarve mokSamArga upara cAlanArA kahevAya che. ane A sarvemAM "cittavizuddhi" rUpa mokSamArga paNa eka ja che. ema jANavuM. - prazna - caDatA-utaratA darajjAnAM guNasthAnako hovA chatAM A sarveno eka ja muktimArga che. ema kema kahevAya? uttara:- te darekamAM rAgAdi kaSAyonI tIvratAnA abhAvathI tathA sarvathA rAgAdi doSonA abhAvavALI bhAvimAM AvanArI "cittavizuddhi" rUpa mArga ekaja che. mAtra taphAvata eTalo ja che ke apunabaMdhakAvasthAvALI yogI sAdhyathI dUratamavartI che. caramayathApravRttakaraNavartI yogI dUrataravartI che. graMthibhedavALA dUravartI che. samyakatvaguNavALA Asanna che. dezaviratidhara ane sarvaviratidhara Asannatara che tathA kSapakazreNI vartI jIvo Asannatama che. ema te kinArAthI dUra-AsannatA AdinA bhedathI mAtra avasthAbheda che paraMtu sarve jIvo kAlakrame muktirUpI kinArAne pAmavAnA eka mArga upara cAlI rahyA che. prazna- A padArtha samajavA mATe zuM koI udAharaNa che? uttaraH- hA, samudramAM jema taranArA sarveno kinAre pahoMcavAno mArga eka ja hoya che tema ahIM jANavuM. eTale ke dhAro ke ATha dasa tAru loko dariyAmAM eka kinArethI Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 128-129 bIjA kinAre tarIne pahoMcavA mATe paDyA ane taravAnuM kAma zarU karyuM. have jenI taravAnI kriyA vegavALI che. ane je te saMbaMdhI sArUM jJAna dharAve che. ane sArI rIte taravAnI kriyA kare che. te sauthI pahelo kinArAnI Asanna bane che. tenAthI utaratA utaratA darajjAvALI jeonI taravAnI kriyA ane te saMbaMdhI jJAna che. teo teTalA ja kALamAM te ja kinArAthI dUra, dUratara ane dUratama che paraMtu sarve tAru lokono kinArA tarapha javAno mArga eka ja hoya che. tema ahIM zreNImAM hoya ke apramatta hoya, pramatte hoya ke samyaktvaguNaThANe hoya paraMtu saMsArarUpI samudra taranArA te sarve jIvono muktie pahoMcavA taraphano "cittavizuddhi" rUpI mArga eka ja hoya che. prazna- mAnIepa-avasthA bheda hovA chatAM "mArga paNa" eka che ema kahIne pi zabdathI (bIjuM paNa kaMika eka che te) zuM kahevA mAge che? uttara:- saMsArarUpI samudra taranArA sarve A apunabaMdhakathI zreNI sudhInA yogIonA "sarvajJa" to eka che ja. paraMtu sarvajJa thavAno mArga paNa eka ja che. ema api zabdano artha jANavo. kAraNa ke A prakaraNa sarvajJanA viSayamAM cAle che. tethI sarvajJa ane (sarvajJatA pUrvaka prApta thanArI) mukti (paratattva) to sarve tArunI eka che paraMtu tene taravA mATeno "cittavizuddhi" rUpa mArga paNa eka ja che. jema dariyAnA kinAre AvavAno sarve tAruno mArga eka che tema. prazna :- avasthAmebheapi A zabdamAM pi zabdano artha zuM? uttara :- jeonI avasthA eka (abhinna) che. teono to mArga eka che ja eTale ke jeo zreNImAM pahoMcyA che te sarveno to cittavizuddhi rUpa mArga eka che ja. kAraNa ke samAna guNasthAnakavartI che. tathA jeo apramatta che tathA jeo pramatta che ityAdi te te guNasthAnakavartI jIvo to samAna guNasthAnakavartI hovAthI eka mArge che ja. paraMtu guNasthAnaka bhinna-bhinna hovA chatAM paNa 'cittavizuddhithI mukti prApta thAya che." evuM jJAna ane evuM AcaraNa karavA vaDe sarve tAruo eka raste cAlI rahyA che. ema jANavuM. // 128 // paratattvAbhidhitsayA''ha 399 "have paratattva" eTale zuM? te samajAvavAnA AzayathI jaNAve che. saMsArAtItatattvaM tu, paraM nirvANasaMjJitam / tadbhayekameva niyamAcchabdabhede'pi tattvataH // 1215 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 yogadRSTi samuccaya gAthA : 129 gAthArtha = saMsAranA pArane pAmavo e tattva che. te sauthI zreSThatattva che tenuM "nirvANa" evuM nAma che. te paratattva (nirvANa) paNa judA judA darzanakAronI apekSAe zabdabheda hovA chatAM paNa tattvathI niyamA eka ja che. te 129 che TIkA -"saMsAratatatavaM tu" rUti saMratIta punatattvam miyAda " prathAnaM "nivAsaMti'' nisaMjJA sannatAti jyA ""tagreva'' sAmaceina, ''niyamannamena," "" e" vamA nikSa sati, "tatvata:' paramArthena 221 vivecana saMsArAtatatattva (bhavAtItatattva-muktitattva)nA mArge cAlanArAnuM anuSThAna ekAntaparizuddhivALuM hovAthI zIgha muktiphaLadAyI thAya che e pramANe 126mI gAthAmAM pUrve kahyuM che. ane saMsArAtItatattva eTale "paratattva" e paNa te ja gAthAnI TIkAmAM kahyuM che. tathA 127mI gAthAmAM bhavAtItatattvanA mArge cAlanArA jIvonuM varNana AvyuM che. tethI "bhavAtItatattva" kevuM che? te A gALAmAM samajAve che saMsArano pAra pAmavo" e sAcosAca tattva (sAra) che kAraNa ke A saMsAra ja janma, maraNa, roga, zoka Adi aneka duHkhonI khANa che. je kaMI indriyajanya sukha che. te paNa bubhakSA vadhAranAra hovAthI ane bIjAM aneka duHkho ApanAra hovAthI sukha rUpa nathI. paraMtu jhAMjhavAnA jaLanI jema bhrama mAtra che. vadhAre ne vadhAre duHkha ja ApanAra che. tethI "teno pAra pAmavo" e ja sarve yogI mahAtmAone potAnA jIvanano sAra (tattva) lAge che. eTaluM ja nahIM paraMtu te "saMsArAtItapaNuM" e "paramatattva" che, paramasAra che, pradhAnapaNe e ja sAra che. svargAdi bhavo maLe to alpakALa narakAdinAM duHkho kadAca na Ave, paraMtu aMte to Ave ja. tethI svargAdinAM sukho e kaMI tattva nathI. chatAM vyavahArathI anyabhavo karatAM tyAM teTalu duHkha na hovAthI sAmAnya loko tene kadAca tattva(sAra) mAne to paNa janma-maraNAdi duHkhonI khANamAMthI mUkAvApaNuM tyAM divAdinA bhavomAM paNa) na hovAthI te "paratattva" kahevAtuM nathI ja. jyAM alpa paNa duHkha nathI, paradravyanI parAdhInatA nathI. svaguNonI ramaNatAnuM anaMta sukha che. janma-maraNAdinAM duHkho bhAvimAM paNa kadApi jyAM AvatAM nathI. te ja yathArtha "paratattva"-saMsAratatatattva-bhavAtItatattva kahevAya che. te ja sauthI pradhAna tattva che. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 gAthA : 129-130 yogadRSTi samuccaya te paratattvanuM "nirvANa" evuM bIjuM nAma che. praznaH- A paratattvanuM "nirvANa"nAma kema kahevAmAM Ave che? uttara:- nirvANa thavuM eTale bujhAI javuM. samApta thaI javuM. pharIthI te avasthA na AvavI te nirvANa kahevAya che. A kAraNathI A saMsAramAM cAragatimAM jyAre jyAre koipaNa jIva mare che tyAre tene "mRtyu" kahevAya che. paraMtu nirvANa kahevAtuM nathI. kAraNa ke te mRtyunI pachI punaH janma-maraNAdi Ave ja che. jyAre A paratattvamAM (saMsArAtatatattvamAM) punaH janma-maraNAdi AvatAM nathI tethI sarvathA bujhAI javuM janma-maraNa rahita thavuM. evI "nirvANa saMjJA thaI che jenI-ethI karIne te tattvane "nirvANatattva" kahevAya che. A paratattvane (nirvANatattvane) judA judA darzanakAro (have pachInI gAthAmAM kaheze te pramANe) sadAziva, parabrahma ityAdi nAme bhinna-bhinna zabdathI kahevA chatAM paNa paramArthathI to te "paratattva" sAmAnyapaNe eka ja che. paraMtu bhinna-bhinna nathI. sArAMza ke paratattvanA te te nAmabheda mAtra che. paraMtu vastubheda nathI ja. prazna - A "paratattva sAmAnyathI eka che, eTale zuM? arthAt vizeSathI zuM bhinna che? uttara - saMsAranI samApti thavI. bhavano aMta thavo. janma-maraNAdi baMdha thaI javA, e rUpe A "paratattva" (mukti) sarvadarzanakAromAM samAna che. eTale "sAmAnyathI" bhavAtIta svarUpe samAna che. paraMtu sadAziva, parabrahma ityAdi svarUpe "zabdabheda"thI bhinna paNa che. tathA jainadarzanamAM jema caudarajju lokamAM upara lokAnta te jIvonuM sthAna mAnavAmAM Ave che. tema anyadarzanomAM potapotAnI mAnyatA pramANe sthAnabheda paNa hoya. jainadarzanamAM muktigata jIvanI avagAhanA utkRSTathI 333 dhanuSa ane jaghanyathI 3ra aMgula mAnavAmAM AvI che anyadarzanomAM koImAM sarvavyApI ane koImAM vaLI kaMIka bIjuM ja ityAdi paNa mAnavAmAM AvyuM che. ema zabdabheda sthAnabheda vagere vizeSatAothI darzane darzane muktigata jIvanuM svarUpa juduM juduM paNa che. paraMtu sAmAnyathI janma-maraNAdinI samApti rUpe bhavAtItapaNe A mukti sarvadarzanone samAna che. eka ja che. A pramANe paratattva (mukti) ane tenA upAya rUpe eTale muktinA mArga rUpe anaMtarapaNe sarvajJatA ane paraMparA rUpe cittavizuddhi sarvadarzanakArone eka ja che. samAna ja che. mAtra tenA zabdabheda tathA sthAnabheda AdithI ja bheda che. paramArthathI tattvasvarUpe bheda nathI. || 129 yo. ra6 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 yogadRSTi samuccaya gAthA : 130 patavAhiM e zabdabheda ja jaNAve che. sadAzivaH paraM brahma siddhAtmA tathAteti ca / zabdaistaducyate'nvarthAdekamevaivamAdibhiH // 130 // gAthArtha = te nirvANa eka ja che. chatAM anvarthanA yogathI "sadAziva, parabrahma, siddhAtmA" ane "tathAtA" e vagere bhinna-bhinna zabdovaDe kahevAya che. te 130ll TIkAziva" rUtti sarvAnaM zivo na vAritaziva ! "rijAnaparizuddhaH sarvazivAbhAvAt ! "ghara'' prathAne "brA" tathA vRhattvavRMdasvAgyAM sadbhAvAlambanatvAt / "siddhAtmA" kRtakRtyAtmA niSThitArtha ityarthaH / tathAteti ca- AkAlaM tathAbhAvAt / yathoktam upAdAnanimittAbhyAmadhikAritvato dhruvA / sarvakAlaM tathAbhAvAttathAtetyabhidhIyate // 1 // visaMyogAtmikA ceyaM, triduHkhaparivarjitA / bhUtakoTiH parAtyantaM, bhUtArthaphaladeti ca // 2 // ityAdizabdaistannivArNamucyate / anvarthAdanvarthenoktanItyA / pva' , gvamamiti | zarU | vivecana - te "nirvANa" (mukti-paratattva) eka ja che. sarvadarzanone samAna che. to paNa "sadAziva, paraMbrahma, siddhAtmA" ane "tathAtA" AvA prakAranA judA judA zabdothI darzanAntaromAM paNa A ja nirvANa jaNAveluM che. praznaH- jo darzanAnsaromAM paNa nirvANa eka ja che, to tyAM nAmabheda (zabdabheda) kema che? uttaraH- sadAziva vagere zabdono je anvartha che te anvartha A nirvANamAM saMbhave che. tethI avartha ghaTato hovAthI eka ja vastu judA judA nAme vyavahAra pAme che. prazna :- antartha eTale zuM? uttaraH- saMskRta bhASAnA vyAkaraNa dvArA dhAtu ane pratyayAdi vaDe banelA zabdathI siddha thato artha te "avartha" kahevAya che. anyadarzanomAM "nirvANa" mATe "sadAziva" Adi je je judA judA zabdo kahevAyA che. te sarve zabdono anvartha (vyutpattisiddha artha) tyAM ghaTe che mATe judA judA nAmathI bolAve to paNa paramArthathI koI artha bheda (tattvabhedo thato nathI. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 gAthA : 130 yogadaSTi samuccaya sadAziva vagere zabdonA vyutpattisiddha artho A pramANe che (1) sadAziva-nirvANa pAmelA AtmAone sAhaMmezAM ziva kalyANa ja hoya che. sAdi-anaMta kALa sudhI kalyANavALA ja hoya che. kayAre paNa akalyANa hotuM nathI. (muktigata jIvo sarva karmarahita hovAthI A artha ghaTI zake che.) (2) parabrahma- ahIM paraM-pradhAna zreSTha ane braha-AtmA. pradhAna evo AtmA te parabrahma. AtmAnA be bheda che. mukta ane saMsArI. rAga-dveSa Adi doSothI rahita atyanta zuddha AtmA te parabrahma arthAt mukta kahevAya che. ane rAgAdi doSovALo je AtmA te aparabrahma (eTale saMsArI) kahevAya che. nirvANAvasthA e AtmAnI rAgAdi doSarahita zuddha avasthA che, tethI parabrahma zabdano artha tyAM ghaTe che. tathA A nirvANAvasthAmAM rahelo AtmA vRhattva svayaM pote mahAnuM che. nirdoSa che. ane chaMdagAMbIjAne mahAna banAvanAra che. anyane doSarahita kare che. kAraNa ke sadbhAvasArA (uttama-zreSTha) bhAvonuM mAnavunatvIt =AlaMbana hovAthI bIjAne mahAnuM banAve che, tethI paraMbrahma kahI zakAya che. je je AtmAo A nirvANapadanuM AlaMbana le che. te te AtmAo rAga-dveSa Adi doSo vinAnA thaine zuddhabhAvone pAme che. ane tevA zuddhabhAvonA AlaMbanathI mahAnuM bane che. nirdoSa zuddhatattvapaNAne pAme che. svayaM pote mahAna hovA vaDe ane parane mahAna banAvanAra hovA vaDe ucca koTinA bhAvonuM AlaMbana bananAra hovAthI parabrahma svarUpa che. (3) siddhAtmA-siddha thayela. arthAt kRtakRtya thayela AtmA. je AtmAnAM sarve kAryo karAI cUkyAM che. jene have karavAnuM kaMI bAkI nathI te. niSkitArtha eTale samApta prayojanavALo AtmA. A artha paNa muktamAM saMbhave che. (4) tathAtA- tathA eTale tevA prakArano ane tA pratyaya che. tevA prakArapaNuM eTale ke nirvANa pAme tyAre A AtmA jevo zuddhabuddha-niraMjana nirdoSa bane che tevA ja prakAravALApaNuM sadA rahe che mATe tathAtA kahevAya che. muktigata jIva sadA eTale thAvatkAla sudhI tevo tevo ja rahe che. temAM koIpaNa jAtano vikAra thato nathI. mATe tathAtA kahI zakAya che. zAstromAM kahyuM che ke jemAM kArya nIpaje te upAdAna, ane jenAthI kArya nIpaje te nimitta. upAdAnamAM kArya thavAnI yogyatA hoya che. ane nimittamAM kAryotpattinuM nimitta banavAnI yogyatA Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 yogadRSTi samuccaya gAthA : 130-131 hoya che. mATI ane daMDa. ahIM mATImAM ghaTa banavAnI ane daMDamAM ghaTa banAvavAnI yogyatA rahelI che. to ja ghaTakArya thAya che. muktigata AtmAmAM alpa paNa vikAra na thAya tevI avikArabhAvanI yogyatA che. ema upAdAna ane nimitta vaDe alpa paNa vikAra na thAya tevI avikArIbhAvavALI avasthAnuM adhikArapaNuM hovAthI teonI dhruvasthira avasthA che. sarvakAla sudhI eTale ke anaMta kAla sudhI tevAne tevA ja rahevAnA hevAthI tathAtA kahevAya che. 1 rU A dhruva avasthA visaMvAbhi-prakRti ane tajajanya evA sarva vikAronA viyogAtmaka che. teone prakRtinA koI vikAro hotA nathI. tathA Adhidaivika, Adhibhautika ane AdhyAtmika ema traNa prakAranA duHkhothI varjita A avasthA che. atyanta para bhUtaTi =jIvanI sauthI utkRSTa zreSTha avasthA svarUpa che. ane mUtArthapAyathArtha phaLane ApanArI A avasthA che. ' A pramANe sadAziva, parabrahma, siddhAtmA ane tathAtA vagere bhinna-bhinna zabdo vaDe te nirvANapada vAcya bane che. kAraNa ke upara kahelI nIti pramANe anvarthano yoga temAM saMbhave che tethI nirvANa eka hovA chatAM paNa AvA AvA bIjA aneka zabdothI udghoSita thaI zake che. vamavidhi = padamAM je Adi zabda che tenAthI A cAra nAmo je mULa gAthAmAM kahyAM che tevAM bIjo nAmo paNa che je darzanAntaromAM prasiddha hoya te jANI levAM. - bhUta-preta, pizAca Adi devo taraphathI je duHkha te Adhidaivika. sarpa, siMha, cora, luMTArA Adi saMbaMdhI ane zArIrika rogo saMbaMdhI je duHkha te Adhibhautika. ane mAnasika upAdhio svarUpa je duHkha te AdhyAtmika duHkha. ema duHkhanA traNa prakAra samajavA. // 130 thazametretyAdi- nAmabheda hovA chatAM nirvANa eka ja che ema kema ? tallakSaNAvisaMvAdAnnirAbAdhamanAmayam / niSkriyaM ca paraM tattvaM, yato janmAdyayogataH // 131 // gAthArtha = uparokta sarvemAM nirvANanA lakSaNano visaMvAda na hovAthI nirAbAdha che, anAmaya che, niSkriya che ane paratattvasvarUpa che. kAraNa ke tyAM janmAdino abhAva che. | 131 | TA ! " takSamvisaMvAiitta" ninakSavisaMvAlAn ! nakhevAdanirAzAya'' nitamIvAthathya, "manAma'' vidyamAnakavyamAvo" ! "jirci Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 131 yogadaSTi samuccaya 405 4" vartadhyAmAvAdi vacanAmAvena , raM tarakhevabhUtama" "to'yamAta, nAiyogo'' nanna-nara-ma2UTyona che rU . vivecana-sarve darzanomAM "paratattva" (muktitattva) eka ja che. tenuM kAraNa e che ke nirvANanuM je lakSaNa che temAM avisaMvAda che. arthAt sarve darzana muktinuM svarUpa ekasarakhuM samAna mAnatA hovAthI muktinA svarUpamAM koI darzanone koi darzanonI sAthe visaMvAda nathI (matabheda nathI). muktinuM (nirvANanuM) svarUpa badhA ja darzano samAna mAne che. prazna- sarve darzana muktinA svarUpane samAna je mAne che te samAna svarUpe kevuM che? arthAt nAmabheda-sthAnabheda Adi hovA chatAM je "samAna svarUpa" che. te kevuM che? ane kayuM che? uttara :- A nirvANa "nirAbAdha" che "anAmaya" che ane "niSkriya" che. tyAM nirAbAdha che eTale sarve prakAranI bAdhAothI (pIDAothI) rahita che. zArIrika ke mAnasika athavA AdhidaivikAdi trividha ema sarva prakAranI pIDA vinAnuM nirvANa che. arthAt sarva prakAranA duHkho vinAnuM A nirvANa che. tathA anAmaya che. eTale je zArIrika rogo che te dravya rogo ane rAga-dveSAdi kaSAyajanya Atma-pariNAmo te bhAvarogo. nathI vidyamAna dravyaroga ane bhAvaroga jyAM te anAmaya kahevAya che. vedanIyakarmano kSaya hovAthI dravyaroga nathI ane mohanIyakarmano kSaya hovAthI bhAvaroga nathI. A pramANe nirvANa te nirAmaya kahevAya che. tathA nirvANanuM sthAna niSkriya che eTale saMsArasaMbaMdhI koIpaNa prakAranuM prayojana zeSa na hovAthI have kaMI paNa kartavya (karavA lAyaka kArya) teone bAkI nathI mATe niSkriya che. jo ke kevalajJAna ane kevaladarzananA upayogamAM vartavA rUpe sakriya che to paNa mana-vacana ane kAyAnA yogasaMbaMdhI koI kArya na hovAthI niSkriya che. A pramANe "para tattva" eTale muktitattva AvA prakAranuM "nirAbAdha, anAmaya" ane "niSkriya" che. A bAbatamAM koI darzanakArone vivAda na hovAthI sarve darzanomAM nirvANapada samAna che. prazna :- A nirvANapada (paratattva) kayA kAraNathI nirAbAdhAdi svarUpa che. uttara - je kAraNathI tyAM janmAdino abhAva che. janma, jarA, maraNa, roga ane zoka ane bhaya Adino abhAva che tethI nirAbAdhAdi svarUpa che. jyAM janma-jarAmaraNa-roga-zoka ane bhaya Adi hoya che. tyAM ja duHkha-roga ane gamanAgamanAdi kriyA hoya che. nirvANamAM janmAdi nathI te kAraNathI tyAM duHkha, roga ane kriyA nathI. mATe paratattva AvA prakAranA nirAbAdhAdi svarUpa che. | 131 | Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 yogadRSTi samuccaya gAthA : 132 parthamAda- pUrvokta carcAnuM rahasya (sAra) kahe che. jJAte nirvANatattve'sminnasammohena tattvataH / prekSAvatAM na tadbhaktau, vivAda upapadyate // 132 // gAthArtha =asaMmohayukta bodhathI A nirvANatattva jaNAye chate vidvAna puruSone te nirvANapadanI bhakti (ArAdhanA) karavAmAM tAtvika rIte koI vivAda hoI zakto nathI. / 132 || TIkA - "jJAta'' chinne, "nirvAgatattejinnevabhUte," "mammadena' vAghena ""tattvataH' paramArthataH | viditya-"kSati" guddhimatta " tadbhaktau" na nirvANasevAyAm / kimityAha-"vivAda upapadyate" tattattvajJAnabhedAbhAvAt (tattattvajJAnAbhedAt) anyathA prekSAvattvavirodhAditi // 132 // vivecana - asammoha yukta je bodha che. te ekAnta parizuddha che. (juo gAthA126) tenA dvArA pUrvabaddhakarmonI vizeSe nirjarA ja thAya che je zIghakALe mokSaphaLahetu bane che. tethI AvA prakAranA asammoha yukta bodha dvArA jyAre A nirvANatattva jaNAya che. barAbara samajAya che. tyAre sadAziva, paraMbrahma ityAdi rUpe mAtra nAmabheda ja hoya che. paraMtu tattvabheda hoto nathI. tethI sarve ArAdhaka AtmAonuM sAdhya (lakSya) nirvANatattvanI prApti mAtra ja hoya che. ane te sAdhya tattvamAM bheda na hovAthI tenI upAsanA (ArAdhanA) karavAmAM paNa paMDita puruSone vivAda saMbhavato nathI. nirvANatattvanI prApti e sAdhya che. tenI prApti mATenI upAsanA-ArAdhanA e sAdhana che. eka ja sAdhya bhinna-bhinna sAdhanathI sAdhI zakAya che. sAdhyanA svarUpamAM jo bheda hoya to ja karelo vivAda zobhAspada thAya. jo sAdhyanA svarUpamAM koI bheda na hoya to tyAM pahoMcavAnA sAdhanabhUta kriyAmArgamAM bheda hoya to teno vivAda karavo te vidvAna puruSone zobhAspada nathI. jema koI ATha-dasa puruSo suratathI amadAvAda javA nIkaLyA. A dareka puruSoe hAive dhorI rasto (eka ja rasto) lIdho. paraMtu koI Trena dvArA jAya che. koI plena dvArA jAya che. koI kAra dvArA jAya che ane koI pAdavihAra dvArA jAya che. to sAdhya eka amadAvAda ja che. sAdhyano mArga paNa eka hAive dhorImArga ja che. to Trena, plena, kAra ane pAdavihAra svarUpa sAdhanabhedano vivAda vidvAna puruSoe Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 132-133 yogadRSTi samuccaya 407 karavo joIe nahIM. sAdhanabheda hovAthI koI zIdhra amadAvAda pahoMce, koi vilaMbe pahoMce, paraMtu pahoMce avazya. mATe vivAda karavo ucita nathI ane jo vivAda kare to te sAcA paMDita kahevAya nahIM. tevI rIte ArAdhaka AtmAonuM sAdhya nirvANatattva eka (eka sarakhA svarUpavALuM samAna) che. tene sAdhavAno cittavizuddhi ane tenA dvArA sarvajJatA meLavavA vaDe mukti meLavavAno hAive dhorImArga paNa eka ja che. to pachI koI jJAna ArAdhanA dvArA, koi tapa ArAdhanA dvArA, koI kAyotsargAdi ArAdhavA dvArA, koI dhyAnavizeSa ArAdhavA dvArA, ane koI vaiyAvaccAdi rUpa kriyAnuSThAna ArAdhavA dvArA (anya anuSThAnono apalApa karyA vinA) jo nirvANamArga ArAdhe to temAM vivAda zuM? AvA prakArano uttamottama asaMmoha jJAnapUrvaka paramArthathI nirvANatattvanI sevA (ArAdhanA-upAsanA) karavAmAM prekSAvAnuM puruSone vivAda saMbhavato nathI. kAraNa ke sAdhyabhUta evA te nirvANatattvanA jJAnamAM koIpaNa prakArano bheda nathI. tenA mArgamAM paNa bheda nathI ane je ArAdhanA bheda che te paNa potAnAthI je zakaya che ane je azakya che ityAdi zakyAzakyatAnA bhedathI che, paraMtu svamatAgrahathI nathI. mATe vidvAna puruSoe vivAda karavo joIe nahIM. anyathA-eTale ke jo vivAda cAlu rAkhe, to teomAM rahelA prekSAvattvano virodha Ave. arthAt sApekSavAda na samajavAnA kAraNe ane ekAntAgrahI banavAnA kAraNe teo sAcA vidvAna kahevAya nahIM (bhaNyA paNa gaNyA nahI evI yukti ahIM lAgu paDe.) | 13ra | sarvajJapUrvakaM caitanniyamAdeva yatsthitam / Asanno'yamRjurmArgasta dastatkathaM bhavet // 133 // gAthArtha = A nirvANatattva je kAraNathI avazya sarvajJatApUrvaka ja prApta thAya che. "sarvajJa svarUpa" A mArga muktinI atizaya nikaTano che ane avakrasvarUpa che. tethI te sarvajJamAM bheda kema hoI zake? | 133 | TIkA -"pUrvaOM vaitatitattva" nirvAdhyam | ''niyamAva pasthita sarvajJa" nirvAnupapaH | "mAsanortha" nisvArtha sarvAnnakSaUT:, gurava mA." prasthA. "tameH " sarvajJamevo mata mehatnakSaUT: | tattamAt vartha "maveta'naiva bhavati | 2rUra che vivecana :- A nirvANatattvanI prApti niyamo sarvajJa thavA pUrvaka ja thAya che. Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 yogadRSTi samuccaya gAthA : 133 eTale ke prathama sarvajJatA prApta thAya, tyArapachI ja nirvANatattva prApta thAya. sarvajJa banyA vinA nirvANatattva koIne paNa kadApi na Ave. Avo avicala daDha niyama che. prastuta evuM nirvANa nAmanuM A tattva sarvazatA pUrvaka ja prApta thAya che. A karaNathI sarvaza thavuM e nirvANa tattvanI prAptino atizaya nikaTano ane atyanta saraLa-sIdho (avakra) evo A mArga che. Asanna (eTale) nikaTano A mArga eTalA mATe che ke- sarvajJa banelo te AtmA te ja bhave niyamo nirvANapada pAme ja che. bhavAnsara paNa karato nathI. ane dIrghakALa jeTalo vilaMba paNa karato nathI. mATe Asanna che. tathA have te jIvane bIjI koI sAdhanA-ke upAsanA athavA kaMIpaNa kartavya zeSa nathI ke jethI tene ADA-avaLA javuM paDe. jo koI kartavya bAkI hota to te kartavya bajAvavA ADA-avaLA guNasthAnake ke ADA-avaLA kSetre javuM paDe paraMtu kartavya kaMIpaNa bAkI na hovAthI A ja bhave sIdho ja mokSe jAya che. mATe "sarvajJatA" lakSaNavALo nirvANapadano A mArga nikaTa paNa ane che avakra (sIdho) paNa che. ta me te kAraNathI sarvajJabheda eTale ke sarve sarvajJa puruSomAM matabheda rUpa bheda kema hoI zake? arthAt na ja hoya. nirvANamArganI pUrve bahu nikaTamAM "sarvajJatA" Ave che. ane te sarvajJatA mithyAtva, rAga-dveSa ane ajJAnatA Adi doSothI sarvathA mukta ja che. mATe te mithyAtvAdi hetuo dvArA thato "matabheda" sarvajJa puruSomAM kema hoI zake? kAraNa ke A jIvo paripUrNa jJAnI hovAthI, ajJAnatA AMzika paNa na hovAthI, tathA mithyA bolavAmAM koI (rAgAdi) kAraNo A vItarAgamAM na hovAthI teonA matamAM koIpaNa jAtano bheda hoto nathI. pArzvanAthaprabhu hoya ke mahAvIraprabhu hoya, neminAthaprabhu hoya ke RSabhadevaprabhu hoya. A covizInA tIrthaMkaraprabhu hoya ke atIta-anAgata covizInA tIrthaMkaraprabhu hoya. bharatakSetranA hoya ke mahAvidehAdi kSetranA hoya, paraMtu sarve sarvajJonI vANImAM (sarvajJonA siddhAntamAM) , koipaNa jAtano kaMIpaNa (AMzikapaNa) matabheda hoto nathI. nirvANatattva eka che. tenA nikaTa kAraNavartI sarvajJadazA eka che ane tenA nikaTavartI vItarAga dazA paNa eka che. mATe koIpaNa jAtano matabheda saMbhavato ja nathI. A pramANe gAthA-103mAM kahelI sarvajJanI ekatA siddha thaI. | 133 che dezanAbhedaH kathamityAzaGkyAha jo sarve sarvajJo eka che. siddhAntamAM koipaNa jAtano matabheda nathI. to pArzvanAtha prabhunI dezanA cAra mahAvratavALI ane mahAvIra prabhunI dezanA pAMca mahAvratavALI Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 gAthA : 134 yogadaSTi samuccaya tathA sthitakalpa, asthitakalpa Adi sAmAcArInA bhedavALI dezanA zA mATe? Avo dezanA bheda kema che? evI koI zaMkA kare to te zaMkA uThAvIne uttara Ape che. citrA tu dezanaiteSAM, syAd vineyAnuguNyataH / yasmAdete mahAtmAno bhavavyAdhibhiSagvarAH // 134 // gAthArtha = A sarvajJapuruSonI dezanA ziSyonA hitane udezIne citra-vicitra (bhinna-bhinna) hoya che. kAraNa ke A mahAtmAo (saMsArI jIvono) bhava roga dUra karavAmAM zreSThavaidya jevA che. || 134 | TIkA -"jitrA tu" nAnApravaIT punaH, "rerAnA'' "ritra AtmA nitya ruti =" rUlyANi | " temAM" sarvajJAna patnasurA tAlInAM "ca" bhavet | "vineyAnuguNyatastathAvidhaziSyAnuguNyena" kAlAntarApAyabhIrumadhikRtyopasarjanIkRtaparyAyA dravyapradhAnA nityadezanA, bhogAsthAvatastvadhikRtyopasarjanIkRtadravyA paryAyapradhAnA anityadezanA, / na tu te'nvayavyatirekavad vastuvedino na bhavanti, sarvajJatvAnupapatteH / evaM dezanA tu tathAguNadarzanenAduSTaivetyAha yAre-te bhiAna:" sarvajJAH | vikramatyAda-""mavavyaffmakava7:"" saMsAra vyAdhidAprathAnAH || 634 | vivecana - je koI sarvajJa hoya che. teo jJAnamAtrAnI apekSAe samAna hoya che. ane tethI eka che. ema pUrve samajAvavAmAM AvyuM. tathA teo paripUrNa jJAnI hovAthI teomAM matabheda (teonA matamAM bhedo hoto nathI. arthAt siddhAnta samAna hoya che. ema paNa upara kahevAmAM AvyuM, chatAM teo jyAre jyAre dharma dezanA Ape che, tyAre tyAre teonI te dharmadezanA samAna hotI nathI. paraMtu citrA-nAnA prakAravALI hoya che. bhinna-bhinna prakAravALI hoya che. te dezanAbheda matabhedanA kAraNe nathI. paraMtu ziSyonA kalyANanI apekSAnA kAraNe che. je kSetra ane kALe jevA ziSyo hoya ane teonuM kalyANa jevI dezanAthI thAya tema hoya te kSetra ane te kALe te sarvajJo tevI dezanA Ape che. eTale ke sarvajJatAnI apekSAe samAna hovA chatAM paNa ziSyavarganuM hita karavAnI apekSAe bhinna dezanAvALA hoya che. kAraNa ke A sarvajJa mahAtmA puruSo bhava-vyAdhi dUra karavA mATe zreSTha vaidya tulya hoya che. jema vaidyo sarva roganAM auSadha jANatA hovA chatAM sarve rogIne sarva auSadha ke samAna auSadha ApatA nathI. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 yogadRSTi samuccaya gAthA : 134 paraMtu je rogIne jevo roga hoya te rogIne te roganuM nAzaka ja auSadha Ape che. tathA je rogI AtmAone "samAna roga" hoya te rogI AtmAone paNa te roganuM nAzaka auSadha samAnapaNe ApatA nathI, paraMtu te vyaktinI prakRti, bAlya-yauvanAdi vaya, zIta, grISma Adi Rtu tathA sAnukULa-pratikULa kSetra joine auSadha Ape che eTale ke te rogI AtmAo rogamukta kema thAya? tevI dRSTi rAkhIne teonA hitane anusAre bhinna-bhinna auSadha tathA bhinna-bhinna mAtrAe auSadha Ape che. evI ja rIte sarve sarvajJA paNa potAnA ziSyavargano "bhavaroga" dUra karavA mATe "bhiSazvara" eTale zreSTha vaidyasamAna che. tethI jevI jevI dharmadezanAthI te te jIvonuM kalyANa thAya tema hoya te te jIvonI sAme tevI tevI dharmadezanA Ape che. arthAt vitha ziSyavarganI sAnukuLathati: kalyANa karavA mATenI anukuLatAnA anusAra dezanA Ape che. ajitanAthaprabhuthI pArzvanAthaprabhu sudhInA tIrthaMkara paramAtmAonA kALe ziSyavarga Rju ane prANa hoya che. thoDAmAM ghaNuM samaje che, saraLa artha kare che. tethI cAra mahAvratavALI ane amuka ja sAmAcArIvALI dharmadezanA hoya che. jyAre RSabhadevaprabhunA zAsanamAM ziSyavarga Rju ane jaDa hoya che. tathA mahAvIraprabhunA zAsanamAM ziSyavarga vakra ane jaDa hoya che. kALaprabhAvathI ja ziSyavargamAM Avo bheda hoya che. vAraMvAra samajAvavA chatAM na samaje tevA ane vadhAre pramANamAM kutarka kare tevA hoya che. tethI te kALe cArane badale pAMca mahAvratavALI ane dazavidha sAmAcArIvALI dharmadezanA hoya che A dezanAnA bhedanI pAchaLa ziSyavarganA kalyANanI apekSA mAtra ja kAraNa che. paraMtu saiddhAntika matabheda teomAM hoto nathI. A ja pramANe darzanAttaronA zAsanamAM paNa teonI mAnyatAnusAra sarvajJa tarIke prasiddha evA kapila RSi ane sugata (buddha) bhagavAna AdimAM paNa ziSyonA hitanI anuguNatAnA kAraNathI ja dharmadezanAno bheda che. paraMtu pAramArthika saiddhAttika matabheda nathI. sAMbhaLanArA ziSyavargane joIne te sarvajJomAMnA koIka vaktA "jhAtmA nitya:"=AtmA nitya che evI dezanA Ape che ane koIka vaktA "mAtmA nitya rUti ='' AtmA anitya che evI dezanA Ape che. sArAMza ke teo paNa sarvajJa (lokamAM tathA teonA anuyAyI vargamAM sarvajJa tarIke prasiddha) hovAthI AtmA nitya ane anitya ubhaya svarUpavALo che. ema jANe Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 134 yogadRSTi samuccaya 411 che. anyathA teonI sarvajJatAno virodha Ave. tethI teo AtmAnA banne svarUpa jANatA hovA chatAM paNa ziSyavargano je bAju vadhAre jhoka hoya che teone ubhaya svarUpa samajAvIne lAInamAM lAvavA mATe sAmenI bAjunI bIjI lAIna batAvanArI dezanA Ape che. A pramANe vidhAnaputa =tevA prakAranA ziSyonA kalyANanI anukULatAnA anusAra teo AvI AvI bhinna-bhinna prakAranI dezanA Ape che A vAta udAharaNa sAthe samajAve che. InAttApAmImadhatya saMsAramAM pratyeka padArtho be bhAvavALA che. dravyAMza ane paryAyAMza. mULabhUta padArtha te dravyAMza. ane tenuM pratisamaye badalAvApaNuM te paryAyAMza. jema ke, suvarNamAM thatA kaDu, kuMDala, keyUra, ane kaMkaNa Adi bhAvo te paryAyAMza ane suvarNapaNe te dravyAMza. Ama banne aMza aMdara hovA chatAM potapotAnA (mithyAtva) moha Adi doSonA kAraNe tevA tevA jIvone A bemAMnA koipaNa eka aMza upara jhoka vadhu hoya che. tethI vastumAM dravyAMza ane paryAyAMza ema be aMza hovA chatAM tevA jIvone vastunuM eka aMzavALuM ja svarUpa jaNAya che. bIjI bAjunuM svarUpa tuccha asAra lAge che. tethI te bIjI bAjunuM svarUpa teone samajAvavA mATe sarvajJa evA kapilanI dezanA AtmA nitya ja che evI ane buddha AdinI dezanA AtmA anitya ja che. evI vastunA bIjI bAjunA ekAMzane samajAvanArI kahelI che. (1) jema ke-je keTalAka ziSyonA hRdayamAM AtmA Adi padArtho anitya ja che ema beTheluM che. teo AtmA Adi sarva padArtho nAntara kALAntare eTale ke bIjA ja kSaNe mapAye nAza pAmanAra che. sukRta karIzuM to paNa samayAntare nAza pAmanAra che. ane pApa karIzuM to paNa samayAntare nAza ja pAmaze. mUla Atmadravya paNa samayAntare apAya (nAza) ja pAmanAra che. sarve vastuo samayAntare apAya (nAza)vALI ja che. ame je sukRta (puNya athavA dharma) karIzuM te paNa samayAntare nAza ja pAmanAra che. to tevuM samayAntare nAza ja pAmanArUM sukRta karIne zuM lAbha? ema samaje che. tethI "zuM karavuM" ? ema ma=bhayabhIta banelA jIvone dhiryaAzrayI 35nI tapAsamayAntare samayAntare thatA paryAyo gauNa karAyA che je dezanAmAM evI dezanA tathA dravyapradhAna dravyatattva (nityAMza) che pradhAna jemAM evI "AtmA nitya che." ityAdi rUpa nityadezanA kapilAdi keTalAka sarvajJonI che. (2) tathA je jIvo mobasthAvataH tukabhogonI ja AsthA (Asakti-ruci)vALA che, bhogothI ja huM sadA sukhI chuM ane mArA A bhogo mane sadA sukhI rAkhe che. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 yogadRSTi samuccaya gAthA : 134 mArA A bhogo ane huM A rIte ja sadA rahevAnA chIe. ityAdi prakAranI AsthAvALA jIvone dhanya AzrayIne 35nIkaLa gauNa karyo che dravyAMza (nityAMza) jemAM evI ane paryAyaprathAnA paryAya karyo che. mukhya jemAM evI nityazA =buddha Adi sarvajJa munionI anityadezanA che. paraMtu sarvajJa gaNAtA te kapilAdi ane buddhAdi munio na tu teDanvayevyatire vevastutino ja maryAnti anvaya (dhruvAMza-dravyAMza) ane vyatireka (anityAMzaparyAyAMza)vALI sarve vastuo che ema jANanArA nathI ema nahIM. arthAt pote jANe che ke sarva vastuo nitya-anitya be bhAvavALI che. kAraNa ke sarve padArthomAM A banne bhAvo A-bAla-gopAla anubhavasiddha ane pratyakSa siddha che. je anubhavasiddha ane pratyakSasiddha hoya te jo na mAne to teomAM "sarvajJAnupattei '=sarvazapaNuM ja ghaTI zake nahIM. je pratyakSa jaNAtuM ja hoya, tene je na samaje ane na mAne tene sarvajJa kema kahevAya? mATe teo paNa prativastue A be aMza che ema mAnanArA ane jANanArA ja che. paraMtu ziSyonA hitanI anukULatAne anusAra nityAMzavALI kapilAdinI ane anityAMzavALI buddhAdinI dezanA che. parva tenA tu tathANunena atuSTa patra rUAda A pramANe "ziSyonuM hita (kalyANa) kema thAya? evo guNa A dezanAmAM dekhAto hovAthI ekanI pradhAnatAvALI A dezanA paNa nirdoSa ja che. kAraNa ke te A kapilAdi ane buddhAdi sarvajJa mahAtmAo paNa saMsArI jIvonA saMsAra-vyAdhi (janma, jarA, maraNAdi rUpa bhavaroga)ne dUra karavA mATe "bhiSazvara" (uttamavaidya) samAna che. sArAMza e che ke sAdhya evuM "paramatattva" (mukti) eka che. sarvajJa (jJAnanI apekSAe) eka che. paramatattvano mArga cittavizuddhi rUpa eka che. chatAM dezanA sAMbhaLanArA ziSyavargonA kalyANanI anukULatAnA AdhAre sarvajJonI dezanAno bheda hoya che. paraMtu teomAM hInAdhika jJAna ke matabheda hoto nathI. ahIM eka vAta spaSTa karavAnI khAsa AvazyaktA che ke RSabhadevAdi tIrthaMkara prabhuo kSapakazreNi pAmIne vItarAga thayelA hovAthI "sarvajJa" che te vAta yathArtha che. paraMtu kapilAdi ane buddhAdi munio to jainadharma pAmelA na hovAthI ane anyatra AvA prakArano mohano tyAga asaMbhavita hovAthI teomAM vItarAgadazA AvatI nathI. ane tethI sarvajJa banAtuM nathI. to ahIM graMthakAre A munione "sarvaza" kema kahyA Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 134 yogadRSTi samuccaya 413 che? A kathanathI abhyAsakavargane muMjhavaNa ubhI thAya che ke A munio zuM sAce ja sarvajJa hatA ke na hatA? uttara- cAra ghAtakarmonA sarvathA nAzathI jeone anaMta kevaLajJAna ane kevaLadarzana Adi guNo pUrNapaNe pragaTa thAya che ane tevA AtmAne je sarvajJa kahevAya che. te "pAramArthika sarvajJa-sarvadarzI che" evA RSabhadeva, mahAvIra prabhu Adi tIrthakaro pAramArthika sarvajJa sarvadarzI che ema jANavuM. paraMtu jeo AvI kSapakazreNi ane vItarAgadazA prApta karavA pUrvaka pAramArthika sarvajJa banyA nathI. chatAM te kALanA prasaMgamAM AvA prakAranA atIndriya padArthone viSe atizaya vadhu jJAna dharAvatA hatA. ane ziSyavarganA paropakAra mATe dharmadezanA ApatA hatA ane tethI ja ziSyavargamAM tathA ziSTapuruSomAM jANe sarvajJa hoya zuM? ema sarvajJa tarIke khyAti pAmelA che. tevA "aupacArika sarvajJa" A kapila, buddhAdi samajavA. chadmastha AtmAomAM paNa jyAre ghaNuM vizALa jJAna hoya che ane sarvajJanA jevI dharmadezanA tathA praznonA uttaro Ape che tyAre te vyakti lokasamAjamAM A sarvajJa che evI prasiddhi pAme che. jema jainasamAjamAM zrIbhadrabAhusvAmIjI chadmastha hovA chatAM paNa "zrutakevalI", kahevAtA hatA. tathA pU. zrIhemacaMdrAcAryajI "kalikAla sarvajJa" kahevAtA hatA. tema A munio paNa vizALa jJAnavALA hovAthI tathA potAnA anuyAyI vargamAM sarvajJa tarIke prasiddha hovAthI. tathA chaprasthamAM paNa Avo upacAra thavAnuM zakaya hovAthI graMthakAre teone sarvajJa kahyA che. tethI te aupacArika sarvajJa samajavA. praznaH- jo kapilAdi ane buddhAdi dravyonA anvaya-vyatireka banne svarUpane samajanArA hoya ane prayojananA vazathI eka nayanI dezanA ApI hoya to A ja graMthakAra zrIharibhadrasUrijIe, anekAntajayapatAkA ane dharmasaMgrahaNI jevA graMthomAM tathA kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryAdi AcAryoe potapotAnA racita graMthomAM A darzanonuM bahu joradAra khaMDana kema karyuM che? vastunuM banne svarUpa samajanArA jainAcAryo paNa prayojanavazathI jema ekanayanI dezanA Ape che. tema teoe paNa jo A rIte prayojanavazathI ekanayanI dezanA ApI hoya to temAM teoe kaMI khoTuM karyuM nathI to khaMDana zA mATe karyuM? uttaraH- A khaMDana kapilAdi ane buddhAdi munionuM nathI. paraMtu mithyAtva mohAdi karmajanita doSone lIdhe je jIvo vastunA nityAMzane ja athavA anityAMzane Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 yogadaSTi samuccaya gAthA : 134 ja mAnanArA hoya che. tevI ekAnta mAnyatAnuM khaMDana che. tathA teonI dezanA bhale kadAca sApekSapaNe hoya chatAM te dezanA sAMbhaLIne je jIvonI potAnI paNa te bAjunI ja vadhu dRDha mAnyatA hoya tevA jIvo potAnI mAnelI ekAnta mAnyatAmAM vadhAre AgrahI banyA hoya. teone ekAnta mAnyatAmAM doSo batAvavAthI A jIvo paNa sApekSavAdI bane te mATe ekAnta nityadRSTi athavA ekAnta anityadRSTinuM khaMDana che. paraMtu te te vyaktinuM khaMDana nathI. tathA sAmAnyathI jaina graMthakAro sarve jIvone sApekSavAda samajAvavAnA AzayavALA hoya che. tethI temAM ekAnta dRSTionuM khaMDana Ave ja. tyAM nityadRSTi bhale prayojana vazathI kapilAdi munioe samajAvI hoya to paNa tevI ekAntadaSTinuM khaMDana cAlatuM hoya tyAre jANe kapilAdi munionI mAnyatAnuM khaMDana cAle che ema lAge. ane teonI A dRSTi savizeSa hovAthI koI koI sthAne teonA nAmono paNa ullekha jovAmAM Ave che. tevI ja rIte buddhAdi munioe bhale prayojanavazathI anityadaSTi samajAvI hoya to paNa tevI ekAnta anityadaSTinuM khaMDana jyAre cAlatuM hoya tyAre jANe buddhAdi munionI mAnyatAnuM khaMDana cAle che ema lAge. tathA te buddhAdinI A dRSTi savizeSa hovAthI koI koI sthAne teonA nAmono paNa ullekha graMthakAro kare che. paraMtu vAstavikapaNe A badhuM khaMDana AvI ekAntadaSTionuM che. ema jANavuM. sApekSabhAva hRdayamAM rAkhIne bolatA koIpaNa vaktAnuM A khaMDana nathI. sammati prakaraNamAM kahyuM che ke jaM kAvilaM darisaNaM, evaM davvaTThiyasya vattavvaM / suddhoaNataNaassa u, parisuddho pajjavaviappo // 3-48 // dohiM vi NaehiM NIaM, satthamulUeNa taha vi micchattaM / jaM savisaappahANataNeNa aNNoNNaNiravekkhA // 3-49 // davvaM khittaM kAlaM bhAvaM pajjAyadesasaMjoge / bhedaM ca paDucca samA bhAvANaM paNNavaNapajA // 3-60 // artha:- je kapilaSinuM darzana che. te dravyArthikanayanuM vaktavya che ane je zuddhodanatanayanuM (bauddhanuM) vaktavya che te parizuddha evA paryAyAstika nayanuM vaktavya che. 3-48 ulUkaRSivaDe (vaizeSika darzanakAravaDe) jo ke banne nayothI zAstra racAyuM che. to paNa te mithyAtva che. kAraNake potapotAnA viSayanI ekAnta pradhAnatA dvArA paraspara banne nayo nirapekSa che. te 3-49 che. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 gAthA : 135 yogadRSTi samuccaya dravya, kSetra, kAla, bhAva, paryAya, deza, saMyoga ane bhedane AzrayIne padArthonI prarUpaNA karavAno mArga che. te 3-60 + 134 / ataH kimityAha sarvajJo bhava vyAdhi dUra karavAmAM uttama vaidyatulya che. tethI zuM? te kahe che. yasya yena prakAreNa, bIjAdhAnAdisambhavaH / sAnubandho bhavatyete, tathA tasya jagustataH // 135 // gAthArtha = je jIvane jevA prakAre bIjAdhAnAdi thAya. ane te bIjApAna vadhu sAnubaMdha bane te rIte te jIvane A mahAtmAo tevI dharmadezanA Ape che. te 135 | TakA -"ca" Lino, "cera prAreT" nityazanAnnikSa, "nAthAnAlisamavatathamavo vimAna " "sAnujanyo bhavati" tathAtatha - taravRtyiA | "kta" sarvajJA:, "tA" tene pra,i "tArA'' "natavAda," "tataH" rUti che rUDA vivecana :- sarve paNa pAramArthika sarvajJa mahAtmAo ke aupacArika sarvajJa mahAtmAo saMsArI jIvono bhavaroga dUra karavA mATe bhiSazvara che. uttama vaidyatulya che. tata: te kAraNathI je je jIvone je je prakAre jevI dezanAthI bIjAdhAnAdi thAya tathA te bIjAdhAnAdi sAnubaMdha thAya te te prakAre tevI tevI dezanA te te jIvonI sAme A mahAtmAo Ape che. bIjAdhAnAdi- eTale A AtmAmAM dharmabIjanI arthAt yogabIjanI vAvaNI thavI. te pUrve A ja graMthamAM gAthA-23mAM jinezvara paramAtmA pratye kuzala citta Adi kahyAM che. tathA gAthA-27mAM tevA prakArano "bhavoDhega" vagere kahela che. te yogabIjanI vAvaNI thAya tevI dezanA Ape che. ahIM kahelA tri zabdathI samyakta, dezayAga ane sarvatyAga vagere samajavA. eTale Adi dhArmika jIvamAM yogabIjonI vAvaNI tathA kaMIka yogabIja pAmelA jIvomAM dezayAga ane sarvatyAganI bhAvanA je rIte Ave te rIte dezanA Ape che. - sAnubaMdha- A yogabIjanI vAvaNI rUpa bIjAdhAnAdi dina pratidina tevA tevA prakAranA uttarottara guNonI vRddhi dvArA gADha bane tevI dezanA Ape che. sAnubaMdha eTale tevA tevA prakAre uttarottara guNo vRddhi vaDe gADha bane. saMskArita bane. jenI paraMparA cAle, Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 yogadRSTi samuccaya gAthA : 135-136 bhavAntaramAM paNa bAlyavayathI ja je khIlI uThe tene "sAnubaMdha" kahevAya che. prApta thayelAM dharmabIja kSaNa mAtra ja rahe. pachI turata ja cAlyAM jAya evAM nahIM. paraMtu atizaya gADha bane bhavobhavamAM sAthe Ave tevAM thAya. tevA prakAranI dezanA Ape che. A pramANe nityAnityanI dezanA zrotAnA bhedathI jema bhinna-bhinna hoya che. tema bIjI bhinnatA paNa samajI levI. jema koI zrotAvarga vyavahAranA ja AgrahI hoya tyAM nizcayanayanI dezanA ane jyAM zrotAvarga nizcayanA ja AgrahI hoya tyAM vyavahAranayanI dezanA ema dezanA bheda paNa hoya che. tevI ja rIte kriyAnayanI pradhAnatAvALI athavA jJAnanayanI pradhAnatAvALI, tathA sAmAnyanayanI pradhAnatAvALI athavA vizeSanayanI pradhAnatAvALI dharmadezanA paNa hoya che. kAraNa ke vaidyonI dRSTi rogInA rogane dUra karavA mAtranI ja hoya che. je rIte roga jAya tevuM auSadha Ape. evI rIte A sarvajJa mahAtmAo A ziSyavarga yathArtha tattva pAme. tenAmAM bIjAdhAnAdi thAya ane te paNa sAnubandha bane ane bhava-roga maTe tevA prakAre kalyANanI anuguNatAne anusAra dharmadezanA Ape che. mahAvIrasvAmI prabhunA jIvanamAM jamAlI Adie "kavi vala"no Agraha karyo tethI prabhue tevA jIvone banne nayo samajAvavA mATe tenI sAmeno "hemALe re"no upadeza ApatI dezanA karI. A pramANe sarvatra samajavuM. | 135 | prihaaraantrmaah"dezanAbhedano eka uttara ApI have teno ja bIjo uttara Ape che. ekApi dezanaiteSAM, yad vA zrotRvibhedataH / acintyapuNyasAmarthyAttathA citrA'vabhAsate // 136 // gAthArtha = athavA zrotAono vizeSa bheda hovAthI A sarvajJonI eka evI paNa dezanA teonA acijyapuyasAmarthyathI tevI tevI citra jaNAya che. je 136I TIkA -"pfja tenA" tanuNavinidhi ! taiiyA" sarvajJAna, "yadvA zrotavibhedatastathAbhavyatvabhedena / " "acintypunnysaamrthyaatprbodhaayopAttavivAhityartha " "tathA nityavikAre, "vitra zvamAtA'' tti rUda che. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 gAthA : 136 yogadRSTi samuccaya vivecana :- sarvajJAmAM "dezanAbheda hovAnuM eka kAraNa "vineyAnuguNya" (ziSyonuM hita kema thAya?) te pUrve gAthA-134-135mAM jaNAvyuM. have A gAthAmAM bIjuM kAraNa jaNAve che ke jyAre jyAre sarvajJa bhagavaMto dharmadezanA Ape che. tyAre tyAre te dharmadezanA temanA mukhathI nikaLavAne AzrayI eka ja prakAranI hoya che. sarvajJonA mukhathI nikaLatI dezanA nirgamanakALe eka ja prakAranI hoya che. paraMtu zrotAo bhinna-bhinna abhiprAyavALA hovAthI teonuM kalyANa thAya te rIte te te zrotAone sarvajJanI dezanA judI judI saMbhaLAya che. ane temAM sarvajJa AtmAono "acijya puNyaprabhAva" ja kAraNa che. badhA zrotAo samAna hotA nathI. kAraNa ke te sarvenuM "tathAbhavyatva" bhinnabhinna hoya che. koI jIva Asanna-bhavya hoya che. koI jIva kaMIka dUra kALe muktigAmI hoya che. koIka jIva vadhu dUra kAle muktigAmI hoya che. A pramANe jIve jIve tathAbhavyatvano paripAka bhinna-bhinna hoya che. te kAraNathI zrotAono vizeSa bheda avazya hoya ja che. te sarve zrotAonuM kalyANa karavAnI bhAvanAvALA A sarvajJo hoya che. paraMtu bolavA mATenI "jihA" kramasara ja zabdaprayoga choDI zake che. ekI sAthe bhinnabhinna zabdo choDI zakatI nathI. tethI sarvajJa bhagavanto jyAre jyAre bole che. tyAre tyAre temanA mukhathI nikaLatI dharmadezanA (zabdaprayoga) eka ja jAtano hoya che. to paNa te mahAtmAonA (pUrve bAMdhelA ane atyAre udayamAM AvelA) acinya puNyaprabhAvathI (tIrthakara nAmakarmanA vipAkodayathI) sarve zrotAone potAnuM hita thAya te rIte bhinna-bhinnapaNe saMbhaLAya che. tIrthaMkara thanArA A sarve mahAtmAo pUrve trIjA bhavamAM evI uccakoTinI bhAvakaruNA bhAve che ke "jo mArI zakti pragaTe to huM sarve jIvone zAsananA rasika karuM = dharmabIja pamADuM" AvI bhAvanAnA baLe je uttamakoTinuM puNyakarma bAMdhe che.te karma antima bhavamAM sarvajJa thayA pachI udayamAM Ave che. tethI teono "acinya puNyaprabhAva" pragaTe che. jethI jillA dvArA bolAtI eka ja jAtanI dezanA zrotAonI yogyatA pramANe vibhinna rIte pariNAma pAme che. eTaluM ja nahIM, paraMtu pratyeka zrotAne ema ja lAge che ke bhagavAna mane ja udezIne kahe che. A mArA pratibodha mATe ja Ama kahe che. vaLI pratyeka zrotAne potapotAnI bhASAmAM saMbhaLAya che. pazuone pazuonI bhASAmAM, manuSyone manuSyonI deza-vizeSavALI bhASAmAM ane devone devonI bhASAmAM saMbhaLAya che Avo te sarvajJa tIrthakarono "puNyaprabhAva" hoya che. yo. ra0 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 yogadaSTi samuccaya gAthA : 136-137 tathA A puNya prabhAva "acinta" che. eTale buddhino viSaya nathI tethI "AvuM te kaMI hotuM haze" evo tarka na karavo. mahApuruSono mahimA ja mahAnuM hoya che. te buddhithI gamya nathI. A pramANe "acijya puNyaprabhAva" e dezanAbhedanuM bIjuM kAraNa jANavuM. ahIM "sarvajJa" zabda tIrthaMkara paramAtmAnA arthamAM je pAramArthika sarvajJa che. ane temAM paNa je tIrthaMkara prabhu che. teone AzrayI jANavo. kAraNa ke teo ja tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI "acijyapuNya prabhAvavALA" jANavA. chatAM kapila, buddha Adi je aupacArika sarvajJA che. teo jo ke AvA utkaTa "acitya puNyaprabhAvavALA" hotA nathI, to paNa teo sAmAnyakoTinA mAnavIo karatAM vadhu jJAnI ane yogAbhyAsavALA hovAthI kaMIka viziSTa puNyodayavALA jANavA. jethI teonI dezanA paNa pratyeka zrotAne potapotAne upakArakabhAve pariNAma pAmanArI puNyodayanA kAraNe bhinna-bhinna hoI zake che. mATe teonA dezanAdamAM paNa yathAyogya rIte A bIjuM kAraNa joDavuM. kAraNa ke graMthakAra zrIharibhadrasUrijI ma. atyAre AvA prakArano sarvajJabheda vivakSatA nathI. 136ll na ca naivamapi guNa ityAha A pramANe mukhanirgamanane AzrayI dezanAbheda na hovA chatAM paNa sarve zrotAone hInAdhikapaNe guNa (lAbha) thato nathI ema nahIM, arthAt lAbha thAya ja che, te jaNAve che yathAbhavyaM ca sarveSAmupakAro'pi tatkRtaH / jAyate'vandhyatApyevamasyAH sarvatra susthitA // 137 // gAthArtha = sarve zrotAone potapotAnI yogyatA pramANe te dezanA vaDe karAyelo upakAra (lAbha) paNa avazya thAya ja che. A pramANe paNa A dezanAnI sarva sthAne avadhyatA ja sArI rIte rahelI che. te 137 // TIkA -"kathAmacaM ' bhavyasaMdai a, ""sarvemAM" zrotaUITYpalsArA gufu "to ' rezanAniSpanna:, "nA" prakuirmavati | " matApi'' niSNanatApi, vimukata nItyA, "mA"zanAyA: "sarvatra sthiti'' zarUchA vivecana - sarvajJa paramAtmAnI dezanAthI sarve zrotAone potapotAnI jevI ane jeTalI bhavyatA (yogyatA) hoya tevo ane teTalo arthAt bhavyatAne anusAre upakAra (lAbha-guNaprApti) avazya thAya che. Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 137 419 yogadRSTi samuccaya jema eka ja guru pAse bhaNatA pacAsa vidyArthIone gurujI koipaNa eka viSaya eka sarakhI rIte eka sAthe samajAve che. to paNa je vidyArthIne kSayopazama (potAnI bhavyatA-yogyatA-samajavAnI zakti) vadhAre tIvra hoya tene vadhAre jJAnaprApti thAya ane jenI potAnI yogyatA nyUna hoya tene ochI jJAnaprApti thAya, tema ahIM samajavuM. athavA jema koI eka vepArIne tyAM pAMca, dasa vyaktio eka sarakho sAmAna (mAla) levA jAya to paNa jenI pAse potAnA vadhu paisA hoya tene vadhu mAla maLe ane jenI pAse potAnA ochA paisA hoya tene ocho mAla maLe. ityAdi udAharaNo ahIM svayaM joDavAM. praznaH sarva sarvajJonI dezanAthI sarve zrotAone hInAdhikapaNe paNa zuM avazya lAbha thAya ja? ke koine lAbha thAya ane koine lAbha na thAya? evuM paNa bane. uttara - je yogya zrotA hoya (jenuM tathAbhavyatva pAkavAthI mithyAtva kaMIka maMda thayuM che, tevA sarvene hInAdhikapaNe paNa avazya lAbha thAya ja. paraMtu je ayogya che. abhavya che. athavA yogyatA jenI pAkI nathI tevAone lAbha thato nathI. prazna - jo ayogya ane abhavyAdi jIvone lAbha thato nathI. to mUlagAthAmAM sarveSa zabda lakhIne sarvajIvone upakAra thAya che. ema kema kahyuM che ? uttara :- ahIM sarva lakhavAno Azaya e che ke je "yogya bhavya" jIva hoya che te sarvane hInAdhikapaNe avazya lAbha thAya che. yogya bhavya jIvamAM koipaNa jIva evo hoto nathI. ke jene A dezanAthI lAbha na thAya. sarvazanI dezanA avadhya hoya che= sarvajJa paramAtmAnI dezanA haMmezAM phaLavALI ja hoya che. kyAreya paNa niSphaLa jatI nathI. teonI dezanAthI zrotAvargamAM koIka jIvo sarvavirati dharma pAme, koIka jIvo dezavirati dharma pAme. koIka jIvo samyakatva pAme, ane koIka jIvo chevaTe bodhibIja (prAthamika yogabIja) paNa pAme ja. A rIte teonI dezanA "avaltha" (niyamA phaLavALI) ja hoya che. athavA teonI sabhAmAM kadAca yogya jIvo ghaNA na hoya ane tethI ghaNA jIvone samyakatva Adi guNonI prApti na thAya to paNa koI eka-be-traNa Adi jIvone to avazya samyakatvAdi guNonI prApti thAya ja che. paraMtu dezanA niSphaLa jatI nathI. (mahAvIra prabhunI prathama dezanA yogya jIvono sarvathA abhAva hovAthI je niSphaLa gaI te eka Azcarya (accha3) samajavuM.) A pramANe sarvajJaparamAtmAnI A dezanAnI sarvatra avasthatA ja susthita (sArI rIte hoya) che. ema jANavuM. 5137ll. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 yogadRSTi samuccaya gAthA : 138 prakArAntaramAha sarvajJanI dezanAmAM dezanAbheda hoto nathI. tenuM have trIjuM kAraNa jaNAve che. yadvA tattannayApekSA tattatkAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA, tanmUlaiSApi tattvataH // 138 // gAthArtha = athavA tevA tevA prakAranA kAlAdinA yogathI RSi-munio thakI te te nayanI pradhAnatAnI apekSAe pravartelI citra-vicitra evI paNa A dezanA tAttvika rIte anekAnta dRSTiyukta evI sarvajJa paramAtmAnI dezanAnA mUlavALI ja che. // 138 TIkA-'jJa tattApekSA" vyaktinadhitva, "tadjAnAyioAto" tuHSatyiota ! "ji" pinnAviSya putra "tenA riti" | na vegamapa nimUnetyAdi-"mUnaiSA" sarvanAmUlailApi, "tatvataH" paramArthana, tatpravacanAnusAratastathApravRtteriti // 138 // vivecana :- sarvajJa paramAtmAnI dezanA mUlathI eka ja hovA chatAM je vacanaprayogakAle dezanAbheda jaNAya che. tenuM have trIjuM kAraNa jaNAve che ke sAmAnyapaNe sAMkhyadarzananA kartA kapilaRSie dravyAstikanayanI pradhAnatAvALI AtmAdi padArtho nitya che. evI je dezanA ApI ane bauddhadarzananA kartA buddha bhagavAne paryAyAstikanayanI pradhAnatAvALI AtmAdi padArtho anitya che, evI je dezanA ApI. e ja rIte nyAyadarzananA kartA akSapAda RSie ane vaizeSikadarzananA kartA kaNAda RSie vyavahAranayanI pradhAnatAvALI je dezanA ApI A pramANe je je RSioe je je nayanI pradhAnatAvALI je je dezanA ApI che te tevA prakAranA kAlAdinA yogathI=prabhAvathI ApI che. eTale duHSamA nAmano je A pAMcamo Aro. che. tenA prabhAvatho tathA tevA prakAranA zrotA jIvadravyo vagerenA yogathI arthAt dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA tevA prakAranA yogathI jIvone je rIte dharmabIjano lAbha thAya te rIte te te nayanI pradhAnatAvaLI bhinna-bhinna dezanA ApI che. paraMtu te sarve bhinna-bhinna nayonI pradhAnatAvALI bhinna-bhinna dezanA paNa tAttvikapaNe sarvanayonA samUhAtmaka evI jinezvaraprabhunI dezanA mULa kAraNa che jemAM evI A dezanA che. arthAt sarvanayAnA samUhAtmaka jaina dezanAnA eka eka aMza rUpa che. Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 138 yogadRSTi samuccaya 421 sArAMza ke tIrthaMkara prabhunI mUladezanA sarva nayanA samUhAtmaka hovAthI eka che. temAM AvelA anekanayomAMthI A sarve RSioe tevA prakAranA dravya, kSetra, kALAdinA yogathI jIvone je rIte dharmabodha thAya te rIte Avazyaka evA eka eka nayanI pradhAnatAvALI A judI judI dezanA ApI che. A rIte RSionI dezanA judA judA avayava rUpa che ane sarvajJa tIrthaMkaraprabhunI dezanA avayavI rUpa eka che. jema zarIra e avayavI rUpe eka che. ane hAtha, paga, mastaka, udara Adi avayava rUpe aneka che. tema ahIM paNa samajavuM. sammatitarkamAM pU. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ma.zrIe kahyuM che ke purisajjAyaM tu paDucca jANao paNNaveja aNNayaraM / parikammaNAnimittaM, dAehI so visesaM pi // 1-54 // artha - vidvAna vaktA puruSasamUhane AzrayIne koipaNa eka nayanI dezanA Ape che. pachI te vaktA zrotAvarganI buddhinA saMskAra mATe vizeSa paNa bIjo naya paNa) Ape che. 1-54o. bhAvArtha evo che ke-jainadarzananI dRSTie sarve padArtho dravya ane paryAya ema ubhayAtmaka ja che. ane tethI banne nayonI prarUpaNA sApekSa bhAve karavI joIe. chatAM paNa zrotAonI yogyatA joIne koIpaNa eka nayanI dezanA paNa sApekSabhAve ApI zakAya che. anekAntadaSTimAM kuzaLa puruSa jyAre ema jue che ke amuka zrotAo dravyavAdane to amuka zrotAo paryAyavAdane ja svIkAre che. tyAre te vaktA tevA prakAranA zrotA samakSa asvIkRta aMzanuM ja pratipAdana kare che. tethI te vaktA dravyavAdane svIkAranArA zrotAo samakSa paryAyavAdanuM ane paryAyavAdane svIkAranArA zrotAo samakSa dravyavAdanuM sthApana kare che A pramANe karavAnuM kAraNa te vaktA ema samaje che ke A rIte karavAthI zrotAnI eka bAju DhaLelI buddhi bIjI bAjunA jJAnathI saMskArita bane. ane pariNAme te anekAntadaSTiyukta bane. AvA AzayathI karAyelI eka nayanI dezanAne paNa jainadarzanamAM sthAna che ja. tathA davvaM khittaM kAlaM, bhAvaM pajjAyadesasaMjoge / bhedaM ca paDucca samA, bhAvANaM paNNavaNapajjA // 3-60 // dravya, kSetra, kALa, bhAva, paryAya, deza, saMyoga ane bheda A ATha bhAvone dhyAnamAM rAkhIne ja padArthonI prarUpaNA karavI joie. (sammati tarka kAMDa trIjo gAthA-60) For Private & Personal use only. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 2 yogadRSTi samuccaya gAthA : 138139 A pramANe zrotAnA bodhavizeSanA saMskAra mATe eka nayanI karAtI dezanA paNa sarvajJa tIrthaMkaraprabhunI vANIno eka nayavALI dezanAno eka aMza ja che. mATe kapilabuddha Adi RSi-munio vaDe karAyelI ekanayanI pradhAnatAvALI dharmadezanA sarvajJA tIrthaMkaraprabhunI dezanAmUlaka ja che. prabhunI dezanA sarvanayonA samUhAtmaka che. A pramANe eka eka nayanI pradhAnatAthI dezanA bheda che. paraMtu sarvanayone sApekSapaNe joDatAM dezanA bheda raheto nathI. A trIjuM kAraNa jANavuM. ll138. prkRtyojnaamaahuparokta carcAne prastuta viSayamAM joDatAM jaNAve che ke tadabhiprAyamajJAtvA, na tato'rvAgdRzAM matam / yu te tatpattikSepo, mahAnarthara: para: che rU gAthArtha = tethI te sarvajJano abhiprAya jANyA vinA te sarvazano virodha karavo e arvAgdaSTi (chagha0) evA pramAtAone mATe ucita nathI. kAraNa ke sarvazano virodha pradhAnatAe mahA-anarthakArI che. || 139 | TIkA "tamipra" sarvajJAmiwAthe, "majJAvi, na tat:" ripat | mada satai'' pramANam IT zimiyA-pujAte tAti :" sarvajJapratikSepa: kiMviziSTa ityAha-mahAnarthakaraH paraH mahAnarthakaraNazIlaH pradhAna iti // 139 // vivecana :-sarvajJa puruSonuM jJAna paripUrNa hovAthI jJAnamAtrAnI apekSAe eka che. chatAM dezanAbheda kema che? tenAM traNa kAraNo anukrame 134-136-138 gAthAmAM jaNAvyAM (1) vineyAnuguNyatA, (2) acinha puNyaprabhAva, ane (3) te te nayonI pradhAnatA. samAna evA paNa sarvajJonI dezanA A traNa kAraNothI bhinna-bhinna hoya che. te kAraNathI sarvajJa evA vaktAnA abhiprAyane (Azayane) jANyA vinA eTale ke ahIM vaktAe dravyArthika athavA paryAyArthika evA ekanayanI dezanA kayA AzayathI ApI che? te Azaya jANyA vinA pramAtA evA chabastha AtmAoe sarvajJano virodha karavo te mahA-anarthakArI che. mahA-anarthakArI bhAvomAM te pradhAna che. ahIM pramAtA eTale arvAgdaSTivALA puruSo, arthAt indriya pratyakSa, anumAna ane Agama Adi pramANo dvArA vastutattvane jANanArA puruSo samajavA. arthAt chadmastha puruSo ke je sAkSAjJAnI-divyadRSTivALA nathI te levA. sarvajJano virodha karavo Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 139-1940 yogadaSTi samuccaya 423 eTale saMsAramAM koI sarvajJa hoi ja na zake. traNe kALanA sarvabhAvo jANavA e manuSya mATe zakya ja nathI. jo koI sarvajJa hota to AvA matabhedo kema hota? jo vaktA trikALajJAnI sarvajJa hoya to te sarvenI dezanA bhinna-bhinna kema? AvA prakAranA kutarko karIne lokasamUhane bhramamAM nAkhIne sarvajJa koI nathI ema virodha karavo te mahA-anarthakArI che. A saMsAramAM viSapAna, agnisnAna, sarpadaMza vagere je je bhAvo anarthakArI che. temAM "sarvajJano virodha karavo" te mahA-anarthakArI che. eTaluM ja nahIM, paraMtu mahA-anarthakArI je je bhAvo che temAM paNa "sarvajJano virodha karavo" e adhikapaNe mahA-anarthakArI che. kAraNa ke tema karavAthI sarvajJakathita zAsanano ja ghAta thatAM mArgano ja viccheda karavAnuM mahAnamAM mahAn pApa lAge ke je pApa anaMtAnaMta bhavabhramaNanuM kAraNa bane. mATe abhiprAya jANyA vinA chadmastha jIvoe sarvajJano virodha karavo te ucita nathI. II139 ihaiva nidarzanamAha A ja bAbatamAM eka suMdara udAharaNa jaNAve che. nizAnAthapratikSepo, yathA'ndhAnAmasaGgataH / tabhedaparikalpazca tathaivArvAgdRzAmayam // 140 // gAthArtha = jevI rIte caMdrano niSedha karavo ke caMdranA bhedanI kalpanA karavI e janmathI aMdha mANaso mATe nItithI asaMgata che. tevI ja rIte arvAgdaSTivALA puruSone mATe A (sarvajJano virodhI paNa tevo ja jANavo. | 14all TIkA "nizAnAthapratipazcannatikSepa" | " thainyAna'' varvinAnAM, "mA" nItyA, "tame rinya" nizAnAthamerinya vRkSacatura tratvAti, "tarthavAda'' chatAsthAnAM, "'' sarvajJapratikSepa: tameparavapazAsakRta kRti | 240 || vivecana :- janmathI aMdha puruSo ke jeoe caMdra potAnI najare kadApi joyo ja nathI, te puruSo caMdrano virodha kare. ke caMdranA bhedanI kalpanA kare, to te jema nItithI asaMgata che. arthAt nyAyayukta nathI. tevI rIte chapastha puruSo ke jeo pote sarvajJa na hovAthI sarvajJane jANavAmAM janmAMdha tulya che teoe sarvajJano virodha karavo ke sarvajJanA bhedanI kalpanA karavI e paNa teTaluM ja anucita che. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 yogadRSTi samuccaya gAthA : caMdrano virodha karavo, eTale AkAzamAM caMdra nathI ja ema kahevuM, athavA caMdra prakAzarahita che. ema kahevuM, te caMdrano virodha kahevAya che. caMdranA bhedanI kalpanA karavI eTale ke te caMdra vAMko che. cAra khuNAvALo che. athavA trikoNa che. laMbagoLa che. ityAdi kahevuM te bhedanI kalpanA jANavI. sarvajJano virodha karavo eTale koI sarvajJa ja nathI ema kahevuM, athavA sarvajJanI prarUpaNAno virodha karavo. temanI dezanAno niSedha karavo te. sarvajJanA bhedanI kalpanA karavI eTale ke sarvajJanA matamAM bheda che- ema kahevuM. sarvajJanA mato bhinna-bhinna che- ema kalpanA karavI te. RSabhadeva prabhuthI mahAvIraprabhu sudhInA tIrthakara devo pAramArthika sarvajJa prabhu che. ane gAthA 134nI TIkAmAM kahelA kapila-buddha vagere RSio aupacArika sarvajJa che. tethI te banne prakAranA sarvajJono virodha karavo ke temanI prarUpaNAno virodha karavo te atizaya mahA-anarthakArI che. tathA gAthA 138mAM jaNAvyA mujaba kapila-buddhAdi RSionI sApekSapaNe ekanayavALI dharmadezanA paNa sarvanayavALI vItarAganI dezanAnA aMgarUpa hovAthI temanI prarUpaNAno virodha karavo, te paNa sarvajJanA virodhatulya mahAanarthakArI ja che. upadezapadamAM paNa kahyuM che ke savvapavAyamUlaM, duvAlasaMgaM jao samakkhAyaM / rayaNAgaratullaM khalu, to savvaM suMdaraM tammi // 694 // artha - kapila-buddha-akSapAda Adi RSi munionA sarve pravAdo (prarUpaNA)nuM mUla je kAraNathI "dvAdazAMgI" ja che. kAraNa ke te dvAdazAMgI samudra samAna che. tethI te anyadarzanomAM paNa je kaMI yathArtha prarUpaNA che te dvAdazAMgInuM eka aMga hovAthI sarve suMdara che. A gAthAnI TIkAmAM kahyuM che ke "kapila" vagerenAM vacanonI avajJA karavAmAM samagra duHkhanA mULabhUta evI jinavacananI avajJAna prasaMga utpanna thAya che. sArAMza ke kapilAdi RSionAM vacanonI avajJA eTale jinavacananI avajJA jANavI. tethI A RSionAM vacanonI avajJA karavAthI kalyANanI koI siddhi thatI nathI. te 694. sammatitarkamAM paNa kahyuM che ke jaM kAvilaM darisaNaM, eyaM davvaTThiyassa vattavvaM / suddhoaNataNayassa u, parisuddho pajjavaviappo // 3-48 // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 140-141 yogadaSTi samuccaya 425 artha - je kapilaRSinuM darzana che te dravyArthika nayanuM vaktavya che. ane je zuddhodanatanaya (buddha)nuM darzana che te parizuddha evA paryAyArthikanayano vikalpa che. 348 A pramANe anya sarve darzanonI prarUpaNA e jainadarzana rUpI mahAsAgaramAMthI nIkaLelAM khAbocIyAM (khADImAtra) ja che. tethI teno virodha e paNa jainadarzanano ja virodha jANavo. tethI te sarvajJano virodha mahAanarthakArI che. te 14ll tithI vaLI. na yujyate pratikSepaH, sAmAnyasyApi tatsatAm / AryApavAdastu punarjihvAcchedAdhiko mataH // 141 // gAthArtha = koIpaNa sAmAnya mANasanI paNa avajJA karavI te ucita nathI to sarvajJa evA AryapuruSono avarNavAda bolavo te sajajana puruSo jidvAcchedathI paNa adhika mAne che. te 141 | TIkA - ''ra pute ti " nirAvarapArUpa, ''sAmAnyarAja'' vipuSA ! "tuM" tasmAt "Hai" munInAn ! "mAvadvituM punaH" sarvajJAmitra rUtyarthaH chimiyAha-""niha/chetayo mataH' tathA vithapratyapAyamAna 242 | vivecana :- jainazAsanamAM maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyastha evI cAra bhAvanAo batAvI che. duHkhI upara karuNA ane pApI jIvo upara mAdhyastha bhAva rAkhavAnuM kahyuM che. tethI sAmAnya evA koI pApI, adharmI, duHkhI ke duSTa puruSAdinI paNa avajJA-apamAna ke tiraskAra karavo e yogya nathI. kAraNa ke sarve jIvo potapotAnA karmane vaza saMsAramAM pravartatA hoya che. eTale koI jIvomAM kadAca doSo hoya to paNa te jIvonA karmonA udayane kAraNe che. temAM bIcArA te jIvono zuM doSa? ema samajI tyAM paNa (sAmAnya mANasa pratye paNa) samabhAva rAkhavAno che. paraMtu tenI avajJA karavI ucita nathI. to pachI AryapuruSono apavAda bolavo, eTale sarvajJano virodha karavo ke sarvazanI prarUpaNAno virodha karavo te kema ucita kahevAya? tethI sarvajJanuM kaMipaNa apayazavALuM vAkaya bolavuM te munimahAtmAone jillAcchedathI paNa adhika duHkhadAyI che. jidvAcchedathI je anartha thAya che, tenA karatAM paNa sarvajJano paribhava-parAbhava karavo eTale AryapuruSono apavAda gAvo e munione adhika duHkhadAyI thAya che. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 yogadRSTi samuccaya gAthA : 142 jihAcchedamAM je duHkha che tenA karatAM paNa sarvajJano virodha karavAmAM tevA prakAranuM adhika pratyapAya (duHkha ja du:kha arthAt mahAnuM anartha) bhAvena hovAthI adhika duHkhadAyI manAyuM che. / 141/ zcikatathA vaLI. kadaSTAdi ca no santo, bhASante prAyazaH kvacit / nizcitaM sAravaccaiva, kintu sattvArthakRtsadA // 142 // gAthArtha = muni puruSo prAyaH karIne kudRSTAdi vacana kayAreya bolatA nathI. paraMtu saMdeha vinAnuM ane sAravALuM tathA prANIonA (upakAra rU5) prayojanane karanAruM vacana sadA bole che. je 142 / TIkA-"rAri 4" 3 zrata vRjJAnamitkAri, "o sa" munayo, bApatte prAyaH" prAye varita" | Rtha tarda mANajo rUtyAda-"nizcita'' mahyuiM , "sAravava' nApArtham ! "jitu sArthana'' pArtha rAzInaM, nA" mAne che 24ra ! vivecana - saMta puruSono AvA prakArano "sahaja svabhAva ja" hoya che ke je barAbara pote joyeluM na hoya te kudaSTa, Adi zabdathI je pote barAbara sAMbhaLeluM na hoya, lokaparaMparAthI saMbhaLAyuM hoya te kuzruta, ane je pote yathArthapaNe jANeluM na hoya, lokoe kahyuM eTale mAnI lIdhuM hoya te kujJAta. AvAM vacano ghaNuM karIne kayAreya bolatA nathI. joyuM hoya, sAMbhaLyuM hoya ane jANyuM hoya, to paNa uttamapuruSonI prakRtino mahimA ja evo hoya che ke te bole nahIM. bIjAne kalaMka ke doSa Ave tevA vacano uccAre nahIM. to pachI yathArthapaNe na joyeluM, na sAMbhaLeluM ke na jANeluM vacana mahApuruSo (saMta-muni puruSo) bole ja kema? tethI paNa sarvajJano virodha karavo ke sarvazanI prarUpaNAno virodha karavo arthAt AryapuruSono apavAda bolavo, e saMtapuruSo kadApi kare ja nahIM. ane jo AvuM bole to te saMtapuruSa (mahApuruSa) kahevAya ja nahIM. jo saMtapuruSo kudaSTa, kuzruta ane kuzAta bolatA nathI, to te mahAtmAo kevuM vacana bole che? te vAta have anvayathI jaNAve che ke- (1) nizcayavALuM. eTale ke pote potAnA jJAnathI joIne athavA jANIne barAbara anubhava karyo hoya ane tenA Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 142-143 yogadRSTi samuccaya 427 dvArA saMdeha cAlyo gayo hoya tevuM, saMdeha vinAnuM ja vAkaya bole che. (2) sAravALuM. je vacano pote bole temAM kaMIne kaMI sAra hoya, tattva hoya, sUkSmabodhAdi thAya tevuM vacana bole che. paraMtu apArthaka (nirarthaka) vacano bolatA nathI. je vacanono kaMI artha na hoya, kaMI sAra na hoya, tevuM vAyaDA mANasanI jema bola bola karatA nathI. (3) paraMtu sattvArthakRtya vacana bole che. eTale potAnA bolAyelA vacanothI anya jIvono dravya upakAra athavA bhAva upakAra thAya tevuM parArthakaraNazIla=paropakAra karavAnA svabhAvavALuM ja vacana bole che. A pramANe saMtupuruSa kudRSTAdi bhASA prAyaH bolatA nathI ane saMdehavinAnuM, sAravALuM ane paropakAra karanAruM vacana bole che. mATe paNa uttama puruSoe "AryApavAda." (sarvajJavirodhAdi) gAvo joIe nahIM | 142 35saMhastrada have A carcAno upasaMhAra karatAM jaNAve che ke nizcayo'tIndriyArthasya, yogijJAnAdRte na ca / ato'pyatrAndhakalpAnAM, vivAdena na kiJcana // 143 // gAthArtha = yogIonA jJAna vinA atIndriya padArthono nirNaya thaI zakato nathI. A kAraNathI paNa A viSayamAM jAtyandhatulya evA chaghasthone vivAda vaDe kaMI paNa sAra nathI. + 143 / TIkA-"nizcayotikriyAIza'' sarvajJA, " jJAnadine 7 " tata vi taHi | "tapa" zaRI, "matra'' sarvajJAthare, "ka nyAna'' vizeSatatattvarNinAM, "vivAra na jhinasacinApaAjona 24rU vivecana - yoganI sAdhanA karatAM karatAM yogI thayelA mahAtmA puruSone avadhijJAna, mana:paryavajJAna athavA kevalajJAna utpanna thAya te yogijJAna kahevAya che ke je pratyakSajJAna hovAthI ane indriya nirapekSa hovAthI atIndriya padArthone jANI zake che. tathA yoga prabhAvathI utpanna thayela viziSTa zrutajJAna, jAtismaraNajJAna vagere paNa ahIM samajI levAM. AvA prakAranAM viziSTa evAM yogI mahApuruSonA jJAna vinA atIndriya padArtho A AtmA sarvajJa haze? ke asarvajJa haze? jagata AkhAmAM koI sarvajJa haze ke koI sarvajJa nahI hoya? ityAdi sarvajJAdi saMbaMdhI atIndriya bhAvo jANI zakAtA nathI. kAraNa ke te atIndriya bhAvonI siddhi tAta va=tevA prakAranA yogijJAnathI ja thAya che. Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 yogadRSTi samuccaya gAthA : 143 matoDapi A kAraNathI paNa A saMsAramAM koI sarvajJa che ke nahIM? A AtmA sarvajJa che ke asarvajJa che? ItyAdi sarvajJanI bAbata jANavAmAM (upalakSaNathI sarve atIndriyabhAvonI bAbata jANavAmAM) andhatulya evA chadmasthone A vivAda vaDe kaMI lAbha nathI. ahIM atIndriya padArthone jovAmAM chamasthone je anyatulya kahyA che. te vizeSa karIne (atizaya spaSTapaNe) te (atIndriyabhAvo)nuM tattva (yathArtha svarUpa) na joI zakanArA chabastho che tethI andhatulya kahyA che. sAmAnyathI anumAna athavA Agama dvArA chadmastho paNa atIndriya padArtha jANI zake che. ane to ja teo AvA atIndriya gUDha padArtho paNa potapotAnA kSayopazama pramANe samaje che ane samajAve che. mATe sAmAnyathI jANavAmAM te andhatulya nathI. paraMtu vizeSe jANavAmAM andhatulya che. arthAt anumAnAdi dvArA parokSapaNe jANavAmAM andhatulya nathI. paraMtu sAkSAt Atma-pratyakSapaNe jANavAmAM andhatulya che ema jANavuM. ahIM tattvarNinAM padamAM tattva patti rUti tattvarzina, ra tattvarzinaH rati atittvarzinaH evo samAsa karavo. paraMtu na tattvati matattva, tat pathati evo vigraha na karavo. prazna :- atIndriya padArthonI carcA karavAmAM "vivAda" cAlu rAkhIe to zuM doSa? zabda :- vivAda je che te sabrittisamyagU cittano nAza karavA rUpa phaLane ApanAro che. "cittavizuddhi" rUpa je muktimArga hAthamAM Avyo che, teno A vivAda nAzaka che. mATe uttama puruSone vivAda karavA vaDe sayuM. prazna - vivAda karavAthI kevI rIte samyak cittano nAza thAya che? uttara : "vivAda" karavAthI citta niraMtara kaluSita rahe che. kAraNa ke jyAre jIva vivAdamAM utare che tyAre prativAdIne judo kema pADavo? e ja mukhya lakSya hoya che. tethI prativAdInI vAta sAcI hoya to paNa tenI sAme manakalpita yuktio dvArA tenI vAtane khoTI TharAvavAno jIva prayatna kare che. A kAraNathI jIvane prativAdI pratye dveSa paNa thAya che. dveSa thavAthI citta sadA kaSAya ane kalezavALuM bane che. prativAdIne harAvavAnI buddhi hovAthI Avezayukta paNa vacanaprayoga kare che. chatAM vivAdamAM jo pote hArI jAya to potAnI thayelI mAnahAnithI zoka-arati ane ArtadhyAna paNa thAya che. ane jo prativAdI hArI jAya to prativAdIne zoka, arati ane ArtadhyAna thAya che. vaLI vAdIne abhimAna ane atizaya rati ane harSAdi thAya che. A rIte vivAda karavAmAM "jigISa" bhAva hovAthI hAra thAya to paNa Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 143-144 yogadRSTi samuccaya 429 ane jIta thAya to paNa cittanA zubhabhAvono nAza thato hovAthI ane kevaLa krodhaphaleza-kaMkAsa ane kaDavAza ja vadhatI hovAthI samyagu evA citta-cittano nAza karavA rUpI phaLa ApanAra hovAthI uttama puruSone Avo vivAda karavA vaDe saryuM. prazna - vivAda karavA jevo nathI to zuM vAda karavA jevo che? arthAt vAda ane vivAdamAM taphAvata zuM? ane vAda kartavya che ke akartavya che? uttara- vAda eTale "tatva jANavA mATe" karAtI dharmacarcA, vAda karAya tyAre "jijJAsubhAva" hoya che. ane vivAda karAya tyAre "jigISabhAva" hoya che. jijJAsubhAva eTale tattva jANavA mATenI tamannA, jyAre A jijJAsubhAva hoya che, tyAre samajAvanAra guru hoya che. ane samajanAra ziSya hoya che. eTale te banne vacce guruziSyabhAva hoya che. ziSya vinaya-vivekapUrvaka prazna kare che ane guru tene lAgaNIpUrvaka tattva samajAve che. ziSya paNa bahumAnapUrvaka gurue Apelo uttara svIkAre che. mATe vAda e dharmahatu paraMtu jigISabhAva eTale jItavAnI icchA. jayAre haiyAmAM A jigISabhAva hoya che. tyAre ekane vAdI ane bIjAne prativAdI kahevAya che. te bannemAM potAnA jayanI ane sAmenI vyaktino parAbhava karavAnI ja icchA hoya che. tethI tyAM tattvajijJAsA na hovAthI tattvaprApti thatI nathI. paraMtu sAcI-khoTI dalIlo ja karavAmAM Ave che. ane eka bIjAnI vAtane toDI pADavAmAM Ave che. A pramANe vAda eTale guru-ziSyabhAve tattva jANavA-jaNAvavAnI tamannA, te karavAthI citta vizuddha bane che mATe kartavya che. paraMtu vivAdamAM vAdI-prativAdIbhAva hoya che. tattva jANavAne badale hAra-jitanI buddhi hoya che tethI citta kaluSita thAya che mATe A vivAda samyak cittano nAzaka hovAthI akartavya che. tethI mahAtmAone tenA vaDe saryuM. 143 | _na cAnumAnaviSaya, eSo'rthastattvato mataH / na cAto nizcayaH samyaganyatrApyAha dhIdhanaH // 144 // gAthArtha = "sarvajJa che ke nahIM" A artha tAtvika rItie anumAnano viSaya manAyo nathI. mATe A anumAnathI te arthano samyam (sAco) nirNaya thaI zakato nathI. buddhi che dhana jenuM evA bhartuharie paNa anyadarzanazAstramAM kahyuM che ke- / 144 TIkA-"1 vAgumAnaviSaya" = 2 yuktivara, "TSortha " sarvajJavizeSa Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 yogadRSTi samuccaya gAthA : 144 nakSa:, "tattvo mata:" paramArthanechaH (paramArge dag) | " vAtonumAna," nizcaya: sa nyatrapi" sAmAnyarthe . "ahiM thaya:"saH madaraH 244 vivecana :- AtmAmAM rahelo "jJAnaguNa" arUpI hovAthI indriyano viSaya nathI. AtmA paNa arUpI hovAthI indriyano viSaya nathI. tethI AtmA ke AtmAno jJAnaguNa A banne indriyathI jANI zakAtA nathI. mATe indriya pratyakSano viSaya to nathI ja. paraMtu paramArthathI- tAttvika rItie A artha anumAnano viSaya paNa nathI. kAraNa ke jyAre AtmA dekhAto nathI. teno jJAnaguNa dekhAto nathI. tethI "A AtmA sarvajJa che ke asarvajJa che" e artha paNa paramArtha rItie anumAnathI eTale yukti-prayukti dvArA paNa jANI zakAto nathI. ahIM "tattvataH '--lakhavAno Azaya" e che ke upalakadraSTie A artha anumAnathI kadAca jANI zakAya che. artha, sarvajJa, vivivasvAta, sarva: catustriMzada-tizayavattvAt, ayaM sarvajJaH devendrapUjyatvAt paraMtu sAme samartha vahI Doya to A badhAM ja anumAnonA hetune hetvAbhAsa banAvI anumAna toDI zake che. je jIvo mAyAvI hoya ane asarvajJa hoya chatAM mAyAthI sarvajJapaNuM vikuvyuM hoya tevA jIvomAM paNa aMbaDazrAvakanI jema uparokta hetuo jAya che. tethI vyabhicArI hetvAbhAsa thAya che. mATe pAramArthika dRSTie A sarvajJa-asarvajJa artha yuktino viSaya nathI. ema jANavuM. anumAnano viSaya na hovAthI anumAna dvArA te bAbatano sAco nirNaya thaI zakato nathI. A viSaya ekalA ame jaino ja Ama mAnIe chIe ema nahIM, paraMtu anya darzanazAstromAM paNa A viSaya anumAnano nathI. ema kahyuM che. te bAbatanI sAkSI purato pATha buddhidhana evA bhartuharie kahelo have pachInI gAthAmAM jaNAve che. jainazAtromAM paNa spaSTapaNe kahyuM che ke keTalAka bhAvo hetugamya hoya che. ane keTalAka bhAvo ahesugamya (zraddhAgamyo hoya che. hetugamya-bhAvone hetuthI jANavA joIe ane ahesugamya-bhAvone ahetuthI (zraddhAthI) jANavA joie. te ja sAco sva-samayano (jainazAstrano) ArAdhaka che. ane tenAthI viruddha varte to jainazAstrano virAdhaka jANavo. A vAta zrI siddhasenadivAkarasUrijIe sammati prakaraNa kAMDa trIjAmAM jaNAvI che. te A pramANe duviho dhammAvAo, aheuvAo ya heuvAo ya / tattha u aheuvAso, bhaviyA'bhaviyAdao bhAvA // 3-43 // Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 gAthA : 144-145 yogadRSTi samuccaya bhaNio sammaiMsaNa-NANa-carittapaDivattisaMpanno / NiyamA dukkhaMtakaDo tti lakkhaNaM heuvAyasya // 3-44 // jo heuvAyapakkhammi heuo Agame ya Agamio / so sasamayapaNNavao siddhaMtavirAhao anno // 3-45 // artha :- dharmavAda-vastutattva samajAvanArAM Agamo be prakAranAM hoya che. eka ahetuvAda ane bIjA hetuvAda, te bemAM "A bhavya che ane A abhavya che" AvA padArtho ahetuvAdano viSaya che. || 3-43 || bhavyAtmA samyajJAna-samyagdarzana ane samyakracAritranI prAptivALo thaI avazya duHkhano aMta karanAra thAya che. te hetuvAdanuM lakSaNa (daSTAnta) che. || 3-44 / je manuSya hetuvAdanA viSayamAM hetuthI ane AgamavAdanA viSayamAM mAtra AgamathI pravarte che te ja manuSya svasamayano (eTale jaina siddhAntano) ArAdhaka che. ane bIjo puruSa jaina siddhAnto virAdhaka che. I 3-45 / A pramANe sarvajJa-asarvajJa viSaya zraddhAno che. Agamano che. paraMtu anumAnano nathI. mATe paNa mahAtmAoe A bAbatamAM vivAda karavo joIe nahIM. || 144ll vihecAI zrI bhartuharie zuM kahyuM che? te jaNAve che. yatnenAnumito'pyarthaH kuzalairanumAtRbhiH / abhiyuktatarairanyairanyathaivopapadyate // 145 // gAthArtha =kuzala (anubhavI) evA anumAnakAro vaDe ghaNI ja sAvadhAnI (yatna)pUrvaka anumAna karAyelo padArtha paNa temanA karatAM adhika zaktizALI evA anya vidvAno vaDe anyathA ja siddha karAya che. je 145 / TIkA-"nAnumitothatha vAghanurena," "nainanumAricayali," "mayuttaravayavirea" / "carthavopadha" tathAisiddhyaadiprkaarenn // 145 // vivecana - nyAyazAstramAM je vastu ApaNane indriyagocara nathI ane te vastu jANavI hoya to tene jANavA mATenuM je pramANa tene "anumAna" kahevAya che. te anumAnamAM pakSa, sAdhya, hetu, anvayavyApti, vyatirekavyAtinuM jJAna hovuM Avazyaka che. AkhA anumAnano mukhya AdhAra "hetu" upara hoya che. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 144 432 yogadRSTi samuccaya pakSaH- jemAM sAdhya sAdhavuM hoya te. arthAt sAdhyano AdhAra. sAdhyaH- pakSamAM je sAdhavuM hoya te. dekhAtuM nathI mATe jene sAdhavuM che te. hetu- pakSamAM sAdhyane sAdhI ApanArI yukti-dalIla-purAvo. anvayavyApti - hetu ane sAdhyanuM sAthe rahevuM (sAhacaryo. jyAM jyAM hetu hoya tyAM tyAM sAdhya avazya hoya ja, te anvayavyApti. jema ke, vatra yatra ghUmatatra tatra vahni =jyAM jyAM dhUma hoya tyAM tyAM vahi. avazya hoya ja. jema ke rasoDuM. vyatirekavyApti - sAdhyanA abhAvamAM hetuno abhAva niyama hovo te. jemake, yatra yatra vacamAva: tatra tatra dhUma mAva: jyAM jyAM vahiM na hoya, tyAM tyAM dhUma na ja hoya te vyatirekavyApti. arthAt vahni vinA dhUma na ja hoya te. AvA prakAranA anumAna viSayaka jJAnamAM atizayakuzaLa (pAvaradhA) banelA paMDita puruSoe potAnI zakaya hoya teTalI buddhi vAparIne pUrepUrA prayatnapUrvaka koipaNa viSayanuM anumAna karyuM hoya ane anumAna dvArA vivakSita artha siddha karyo hoya to paNa vAdIprativAdI bhAva jemanA haiyAmAM hoya che evA jigISuvRttivALA bIjA paMDito vaDe te ja artha anyathA ja-temanA karatAM bhinna rIte ja siddha karAya che ane pUrvavAdIe siddha karelA arthane toDI paDAya che. A vAta jagatamAM prasiddha che. have jo prathamavAdIe anumAnathI siddha karelo artha barAbara yathArtha ja hota to prativAdI vaDe te kema toDI zakAta? mATe anumAna dvArA paNa badho artha siddha thato nathI. jemake, koi vAdIe prathama A pramANe anumAna karyuM ke parvato vadvimAna ghUmar mahAna saMvat che rasoDAnI jema che dhUma hoya tyAM avazya vahni hoya ja che. jema ke, mahAnasa. A anvaya vyApti paNa che. tathA jyAM vaddhi na hoya tyAM dhUma paNa na ja hoya jema ke samudra. A vyatireka vyApti paNa che ja. potAnI zakaya teTalI buddhino prayatna karIne ja A anumAna karavAmAM AvyuM che. ane sAcuM paNa che. chatAM anya paMDito tenI sAme tarkakutarka lagAvIne A anumAnane juThuM pADI zake che. teo kahe che ke- yatra yatra dhUma: tatra tatra vahni - A anvayavyApti A anumAnamAM dekhAtI nathI. kAraNake je dhUma che, te bhUmithI addhara AkAzamAM varte che. tyAM vaddhi nathI. ane jyAM vahni bhUmitalamAM che tyAM dhUma nathI. mATe dhUma-vahninuM sAhacarya nathI. tethI A hetu "vyabhicArI" nAmano hetvAbhAsa che. Ama karIne pUrvanA Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 145-146 yogadRSTi samuccaya 433 anumAnane toDI nAkhavAmAM Ave che. A rIte tarka ane kutarkovALA anumAnothI sAdhyasiddhi thatI nathI, to pachI sarvajJa-asarvajJa jevI atIndriya vastuo to anumAnathI kevI rIte siddha thAya? kAraNa ke game tevo samartha hetu paNa kutarkathI hetvAbhAsa banAvI zakAya che. mATe mahAtmA-puruSone AvA prakArano vivAda karavA vaDe saryuM. nyAyazAstramAM hetune khoTo hetu sAbita kare te hetvAbhAsa kahevAya che. tenA pAMca bheda che. (jainadarzanamAM hetvAbhAsanA traNa bheda che.) (1) vyabhicAra = sAdhyanA abhAvamAM paNa je hetu rahe che. tene anaikAntika paNa kahevAya che. (2) viruddha = je hetu sAdhyanA abhAvamAM ja varte che. (3) satpatipakSa= vivakSita pakSamAM ja sAdhAbhAvane sAdhanAra bIjo hetu jene hoya te. A hetvAbhAsane "prakaraNasama" paNa kahevAya che. (4) asiddha = je hetu pakSamAM ja na hoya te. tenA traNa bheda paNa che. AzrayAsiddha svarUpAsiddha ane vyApyatvAsiddha. (5) bAdhita = pakSamAM sAdhyano abhAva pratyakSAdi anya pramANothI siddha thato hoya te. A saMbaMdhI vizeSa adhikAra nyAyazAstrothI jANavo. jainadarzanamAM asiddha, viruddha ane anaikAntika ema traNa prakAranA hetvAbhAsa jaNAvyA che. A traNamAM yathAyogya rIte uparokta pAMcano samAveza karela che. te traNanA pratibhedo apAra che. pUjyapAda vAdidevasUrijI ma.zrIe "pramANanayatattAloka"mAM chaThThA paricchedamAM A hakIkata sUtra 46thI 57mAM varNavelI che. siddhiviruddhArnAntiAtrayo hetvImA : che 6-46 vizeSa varNana tyAMthI jANI levuM. 145 II gamyuccayama-bhartuharie kahelI vAtane tathA graMthakAre karelI vAtane puSTi karatAM bIjI rIte paNa jaNAve che. jJAyeranhetuvAdena, padArthA yadyatIdriyAH / vAnenaitAvita prA., tA. cAreSa nizcaya: me 246 gAthArtha = jo mAtra hetuvAda vaDe ja (yukti dvArA ja) atIndriya padArtho yo. 28 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 yogadRSTi samuccaya gAthA : 146 jaNAtA hoya to ATalA badhA kALe paNa paMDita puruSo vaDe te padArthonA viSayamAM nizcaya karAyo ja hota (vivAda hota ja nahIM). I 146 TIkA -" jJAtuvAnanumAnavAna," "vAthaf yadyatikriyA:" sarvajJAtiya , naitAvatA prA" tArvinaiH ta: cApu nizcayoDavAma" kRti 146 vivecana - jo vAda ane vivAda mAtrathI, tathA yukti ane pratiyuktionA sahArAthI tarkavAda vaDe ja atIndriya bhAvo jANI zakAtA hota to Aja sudhI anaMto kALa gayo che. jemAM aneka vidvAna-prakharavidvAna puruSo thayA che. teoe yathAmati aneka prakAre tarkavAdano prayoga paNa karyo che. to pachI ATalA moTA kALa nirgamana dvArA AvA prakAranA mahAvidvAno vaDe te atIndriya padArthonI bAbatamAM yathArtha nirNaya siddha karAyo hota paraMtu Aja sudhI te nirNaya siddha thayo nathI. vAda-vivAda zamyo nathI. mATe paNa jaNAya che ke AvA prakAranA atIndriya padArtho hetuvAdathI gamya nathI paraMtu ahetuvAda (zraddhAmAtra)thI gamya che. tethI paNa vivAda karavA vaDe saryuM. A ja vAtane mahApuruSoe jJAnasAra, yogabindu Adi anya graMthomAM paNa samajAvI che. vAdAMzca prativAdAMzca vadanto'nizcitAMstathA / tattvAntaM naiva gacchanti, tilapIlakavad gatau // 5-4 // pUjaya upAdhyAyajI kRta jJAnasArASTakaartha:- anizcita evA pUrvapakSa ane uttarapakSane karatAM karatAM game teTalo kALa jAya to paNa gati karavAmAM ghAMcInI ghANInA baLadanI jema tattvanA sArane jIvo pAmatA nathI ja. (mAtra kaMThazoSa ja kare che.) A pramANe mahApuruSoe aneka zAstromAM kahyuM che ke vAda-prativAdathI tattvanirNaya thaI zakato nathI. mAtra kaMTha-zoSa ja thAya che ane nirarthaka kALa nirgamana ja thAya che to ahIM eka prazna thAya che ke to pachI "tattva jANavAno sAco upAya zuM? A praznano uttara pU. graMthakArazrI yogabindumAM jaNAve che ke adhyAtmamatra parama upAyaH parikIrtitaH / gatau sanmArgagamanaM, yathaiva hyapramAdinaH // 68 // jema eka nagarathI bIjA iSTa nagare pahoMcavA mATe gati karatA puruSane Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 146147 yogadRSTi samuccaya 435 "apramAdIpaNe sAcAmArganuM gamana" e ja eka parama upAya che. jo apramAdI na hoya ane pramAdI hoya to sAco mArga hAthamAM hovA chatAM gati-abhAvanA kAraNe ISTanagare pahoMce nahIM. ane apramAdI hoya, niraMtara gati karato hoya paraMtu sAco mArga ja hAthamAM na hoya to paNa iSTanagare pahoMce nahIM. tevI rIte atIndriya padArthone jANavAno parama upAya jJAnI mahAtmAoe "adhyAtma" mAtra ja batAvela che. jema mANasa ISTanagaranA rastAnI carcA ghaNI kare, vAda-vivAda bahu kare, paNa cAle nahIM to iSTanagare na pahoMce. tevI rIte atIndriya padArtho saMbaMdhI jJAna meLavavuM hoya to vAda-vivAda rUpa lAMbI carcA choDI daIne "adhyAtma mArgamAM" gati karavI joIe. adhyAtmamAM jema jema AgaLa vadhe che. tema tema anubhavabaLe ja atIndriya tattvonI pratIti thaI jAya che. mATe vAda-vivAda e tattvaprAptino upAya nathI paraMtu adhyAtmamArge cAlavuM e ja atIndriya tattvo jANavAno ane tevA prakAranA tattvonI prAptino parama upAya che. muktvA'to vAdasaGghaTTa-madhyAtmamanucintyatAm / nAvidhUne tama: je, seve jJAnaM pravartate I . adhyAtmamArga gamana e ja tattvaprAptino upAya hovAthI vAda-vivAdanA saMgharSane choDI daIne mAtra "adhyAtma mArga"nuM ja ciMtana (gamana) karo. kAraNa ke mithyAtvAbhiniveza rUpa aMdhakAranA samUhano jyAM sudhI adhyAtmamArganA ciMtana rUpa dIpaka vaDe nAza na thAya tyAM sudhI zeya padArthomAM yathArtha jJAna pravartatuM nathI. uparokta mahAtmA puruSonA kathanathI ane potapotAnA anubhavathI paNa A vAta avazya samajAya tevI che ke koI paNa darzanamAM vartato manuSya jo tapelA DemanI jema saraLa banI adhyAtma-mArganuM ciMtana kare to te mArganA prabhAvathI anAdinA gADha saMskAravALI mithyAtvanI pakaDa DhIlI paDatI ja jAya che. mithyAtva ogaLatuM ja jAya che ane atIndriya tattvonuM paNa yathArtha svarUpa samajAtuM ja jAya che. mATe kadAgrahano tyAga karI, saraLa svabhAvI banI, adhyAtmamArganuM ciMtana-manana karavuM e ja sAco parama upAya che. / 146 / na caitadevaM yattasmAcchuSkatarkagraho mahAn / mithyA'bhimAnahetutvAttyAjya eva mumukSubhiH // 147 // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 147-148 gAthArtha = je kAraNathI A pramANe vAda-vivAdamAtrathI A atIndriya padArthonuM jJAna thatuM nathI te kAraNathI khoTA zuSkatarkono moTo Agraha mithyAbhimAnanuM kAraNa hovAthI mumukSu AtmAoe tyajI devo joie. // 147 / / 436 ,, TIkA-'na caitaovuM yat vena vAronA, "tasmASkRta prazno mahAna|''mithyAmimAnahetutvArLAt '' tiraudra rmoktumicchubhi: // 1475 11 vivecana :- ya-je kAraNathI upara karelI lAMbI carcAnA anusAreta-A o=A pramANe vAda-vivAda mAtra karavAthI atIndriyapadArthonuM eTale ke = A sarvajJa che ke asarvajJa che ? ityAdi padArthonuM jJAna na ==thatuM nathI ja. tasmAt= te kAraNathI mahAn=atibhayaMka2 evo zudhdhata graho- khoTA khoTA kutarkono Agraha (kadAgraha) e mithyAbhimAnahetutvA=mithyA evA ahaMkAra mAtranuM ja kAraNa hovAthIkhoTA abhimAnane ja puSTa karanAra hovAthI mumukSumi:=muktie javAnI icchAvALA eTale saMsAranA baMdhanamAMthI chUTavAnI manovRttivALA mahAtmAoe to tyAkhya va=tyajI ja devo joie. ' zuSkatarkano Agraha anaMta saMsArano hetu hovAthI tathA mithyAbhimAnanuM kAraNa hovAthI zeSa kaSAyone paNa lAvanAra hovAthI AtmArthI jIvoe tene dUrathI ja tyajI devo. adhyAtmasAramAM pU. u. zrI yazovijayajIe kahyuM che ke vratAni cIrNAni tapo'pi taptaM, kRtA prayatnena ca piNDazuddhiH / abhUtphalaM yattu na nihnavAnAmasadgrahasyaiva hi so'parAdhaH // vrato pALyAM, tapa tapyuM, prayatnapUrvaka AhAra-vizuddhi sAcavI. chatAM nihnavone je A tyAganuM phaLa na maLyuM te "kadAgrahano ja doSa" jANavo. vizeSArthIe adhyAtmasAramAMthI kadAgrahatyAgAdhikAra vAMcavA yogya che. 1475 vizva--tathA vaLI. "" ' tyAjya eva mumukSubhi grahaH sarvatra tattvena, mumukSUNAmasaGgataH / gAthArtha muktau dharmA api prAyastyaktavyAH kimanena tat // 148 // pAramArthika rIte koipaNa vastuno Agraha rAkhavo e mumukSu AtmAo mATe ayukta che. kAraNa ke muktimAM prAyaH dharmo paNa tyajavAnA hoya che. to pachI A kadAgrahanuM to zuM prayojana che? // 148 // = Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 148 yogadaSTi samuccaya 437 TIkA-" sarvatra vastuni, "tattvana'' paramarthana, "mumuklAmato'yuktH" / kuta ityAha- "muktau dharmA api prAyastyaktavyAH" prAyograhaNaM kSAvi-tharmavyavacchatArtham ! "jaiimane'' , "tatva'' 7 viiihatyartha 248 - vivecana :-pAramArthikapaNe mumukSu AtmAoe sarvavastuo pratyeno Agraha tyajavA yogya che. to pachI "sarvajJa che ke sarvajJa nathI" ? AvA prakAranA vivAdano Agraha paNa tyajavA yogya che. "Agraha" e ja kaleza-kaMkAsane lAvanAra che. kaSAyone uttejita karanAra che ane tenAthI paraspara kaDavAza-vairavRtti ane dveSa ja vadhe che. mATe mumukSu AtmAoe koipaNa bAbatano "Agraha" rAkhavo joIe nahIM. prazna- kSamA, namratA, saraLatA, saMtoSa Adi je daza prakAranA yatidharmo" che. te dharmo to upAdeya kahyA che. tethI teno to Agraha rAkhavo joie ne? to sarvatra Agraha tyAjya che ema kema kaho cho? uttara :- A dharmo paNa tyajavAnA che. mukti pratyeno rAga ane saMsAra pratyeno dveSa paNa upara caDhatAM tyajavAno che jyAM sudhI upAdeyano paNa rAga ane heyano paNa dveSa haze tyAM sudhI rAga-dveSa hovAthI vItarAgatA AvatI nathI. mATe kSamA Adi dharmo paNa tyajavAnA che. zAstramAM traNa prakAranA je yoga kahyA che. icchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoga. te traNamAM trIjA sAmarthyayoganA be bheda che. eka dharmasayAsayoga ane bIjo yogasayAsayoga. temAM kSapakazreNImAM caDatAM AThamA guNasthAnakathI ja mohanIyakarmanA lAyopathamikabhAvanA je kSamA Adi dharmo che. teno sanyAsa (tyAga) karavA rUpa sAmarthyayoga hoya che. ke jene tAttvika dharmasatyAsayoga nAmano prathama sAmarthyayoga kahevAya che. ane temAM guNasthAnakanA aMte mana-vacana ane kAyAnA yogono sabhyAsa (tyAga) karavA rUpa yoga sabhyAsa nAmano bIjo sAmarthyayoga pragaTe che. A pramANe kSAyopathamika bhAvanA kSamA Adi dharmo paNa jo tyAjya che. to pachI AvA prakAranA kutsita-niMdanIya Agraho to tyAjya ja hoya che. prazna - kSamA Adi dharmo paNa "prAyaH" tyAjya che. emAM prAyaH zabda kema kahyo che. uttara :-kSAyikabhAvanA kSamA Adi dharmonA vyavaccheda mATe A prAyaH zabda che. eTale ke kSamA Adi dharmo be prakAranA che kSAyopathamikabhAvanA ane kSAyikabhAvanA. te bemAMthI kSAyopathamikabhAvanA je kSamA Adi dharmo che te maMda evA paNa mohanIyakarmanA udayayukta hoya che. tethI kaMIka malIna hovAthI tyAjya che. mati-zrutAdi cAra jJAno Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 148-149 438 e jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI janya che. chatAM te kAle jJAnAvaraNIyakarmano kaMika udaya paNa cAlu che. mATe aparipUrNa che. ema kSayopazamabhAvavALA sarve bhAvo potapotAnA karmanA udayayukta hovAthI malIna che. mATe zreNikAle tyAjya che. paraMtu cAre ghAtIkarmonA kSayathI utpanna thanArA kSAyikabhAvanA je je kSamAdi ane kevalajJAnAdi dharmo che te karmodaya sApekSa na hovAthI atyanta nirmaLa ane zuddha guNo hovAthI te tyAjya nathI. tethI mUla gAthAmAM "mutau dharmAM pi tyAkhyAH''=e padamAM kSAyikabhAvanA dharmo tyAjya tarIke temAM na gaNAi jAya. tethI te kSAyikabhAvanA dharmonA vyavaccheda mATe (te kSAyikabhAvanA dharmone tyAjyamAMthI bAda karavA mATe) prAyaH zabda kahelo che. A pramANe upakAraka gaNAtA kSAyopamika bhAvanA dharmo paNa kSAyikabhAvanI prAptinA kALe jo tyAjya hoya to apakAraka gaNAtA evA A "Agraho" vaDe zuM? arthAt Agraha rAkhavAno kaMi ja artha nathI. A ja vAta jJAnasAra aSTakamAM pU. u. zrIyazovijayajIma.zrI e paNa kahI che. dharmAstyAjyAH susaGgotthAH kSAyopazamikA api / prApya candanagandhAbhaM dharmasanyAsamuttamam // 8-4 // zreSTha caMdananI gandha tulya evA uttama dharmasabhyAsayogane prApta karIne satsaMgathI pragaTa thayelA kSAyopamika bhAvanA paNa dharmo ( ke je pahelAM AdaravA jevA hatA. te paNa) tyajavA yogya che. || 148 // yata va=je kAraNathI Ama che. tethI zuM karavuM? te kahe che. tadatra mahatAM vartma, samAzritya vicakSaNaiH / vartitavyaM yathA nyAyyaM tadatikramavarjitaiH // 149 // gAthArtha tethI A prasaMgamAM mahAtmA puruSonA mArgane bhAvapUrvaka svIkAra karIne te mArganuM ullaMghana karavA rUpa aticAra doSane varjIne vicakSaNa puruSoe mahAtmAonI nIti mujaba vartavuM joie. // 1495 = TIkA - '"tattva' vyati, '"mahetAM varlDa samAzrityA'InRtya, vikSau: ' pati:, titavyaM yazAyAvyuM' nyAyasaMdarza, " ''timavanita'-mahadAMti cArahitaH // 46 // vivecana :- jo upara karelI carcA-vicAraNA jotAM kadAgrahathI kaMi paNa lAbha Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 439 gAthA : 149-150. yogadRSTi samuccaya thato nathI to pachI vicakSaNa puruSoe zuM karavuM joie? te jaNAve che ke mahAtmA puruSono AtmakalyANa karavAno je mArga che. te mArga ja svIkArIne teoe jaNAvelI nIti-rIti mujaba cAlavuM joie. temAM manamAnyA taraMgo-vikalpo ke kutarko upasthita karavA joIe nahIM. kAraNake ema karavAthI teonA mArgane ullaMghana karavAnA aneka doSo lAge. tethI tevA doSothI rahita thaIne mahAtmAonA mArgamAM zuddha buddhithI cittanI vizuddhipUrvaka cAlavuM joie. e ja zreyaskara mArga che. 149 tivAda A mArga ja have jaNAve che. parapIDeha sUkSmApi, varjanIyA prayatnataH / tadvattadupakAre'pi, yatitavyaM sadaiva hi // 150 // gAthArtha = upayogapUrvaka sUkSma evI paNa para-pIDA varjavI joie. tathA tenI jema upayoga pUrvaka paropakAra karavAmAM haMmezAM prayatnazIla rahevuM joie. 150 || TIkA -"pIDar" paravALA, "da" nove, "phUkSmaNAtA" mahatati vimitrAda- "varNanIyA" parityavatathA, "vard:" bUmomena ! "tatva7prytnt" eva, "tadupakAre'pi" paropakAre'pi, "yatitavyamanuSThAnadvAreNa sadaiva hati" 210 | vivecana - pUrvenI gAthA-149mAM ema kahevAmAM AvyuM ke doSo tyajIne "mahAtmAonA mArgane anusaravuM" paraMtu tyAM prazna thAya che ke mahAtmAono mArga zuM? te to kaMIka samajAvo. ke je mArga samajIne ame teonA mArge cAlIe. A kAraNathI A gAthAmAM mahAtmA puruSono patava varta-A mArga ja madanajaNAve che ke A lokamAM sUkSma evI paNa para-pIDA tyAga karavI joIe. ApaNAthI bIjA jIvane alpa paNa pIDA eTale thoDI paNa bAdhA-du:kha thAya tevuM kArya na karavuM joie. ahIM sUkSmapimAM je pi zabda che teno artha evo che ke jo sUkSma paNa parapIDAno tyAga karavo joie to pachI moTI (sthUla) para-pIDAno tyAga to karavo ja joie emAM zuM kahevuM? moTI (sthUla) para-pIDAno tyAga to hovo ja joie tathA sUkSma para-pIDA paNa tyajavI joie, sUkSma para-pIDA prayatnapUrvaka tyajavI joie tyAM prayatna pUrvaka eTale bahu ja upayoga rAkhIne-kALajI rAkhIne eTale ke jayaNA pALIne para-pIDA varjavI joIe. mahAtmAono sAco A eka mArga che. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 yogadRSTi samuccaya gAthA : 150-151 tathA jema para-pIDA varjavI joIe tenI jema paropakAra karavAmAM paNa upayogapUrvaka pravartavuM joIe. tyAM prathama para-pIDA-varjana je kahyuM te niSedhAtmaka kathana che. ane paropakAra karavAnuM je kathana che te vidhAnAtmaka kathana che. bIjAne pIDA na karavI tathA paropakAra paNa karavo. sUkSmapi padamAM je pa zabda che, teno artha sUkSma evI paNa para-pIDA tyAjya che. to mahAtI-moTI para-pIDA to tyAjya ja hoya. temAM pUchavAnuM zuM? ema pa zabdano artha tyAM jema thAya che. tema ahIM tavakupakSApakapadamAM je pizabda che teno artha zuM karavo? te jaNAve che ke mAtra sUkSma-pIDAno tyAga ja karavo eTaluM ja nahIM, paraMtu sAthe sAthe paropakAra paNa karavo. evo pi zabdano artha karavo. anyajIvane duHkha na ApavuM. ApaNA taraphathI pIDA na thavA devI, te jema prathama mArga che. tevI ja rIte te anya jIvone AvI paDeluM koI paNa dravya ane bhAva duHkha dUra karavA prayatna karavo te paropakAra kahevAya che. te paNa kartavya che. A pramANe bIjA jIvane sUkSma paNa pIDA na karavI e prathama mArga che. ane te jIvone AvI paDelAM duHkho dUra karavAnA prayatno karavA rUpa paropakAra karavo e mahAtmAono bIjo mArga che. TIkAmAM "manuSThAna ' zabda lakhIne graMthakAra Takora kare che ke hiMsAnA tyAganI ane paropakAra karavAnI mAtra moTI moTI (ane DAhI DAhI) vAto ja karavAnI nathI. paraMtu AcaraNa dvArA te banne kAryo karavA mATe satata prayatna karavo joIe. e ja mahAtmA puruSono mArga che. sArAMza ke sUkSma paNa para-pIDAnuM varjana, ane paropakAra-parAyaNapravRtti AcaraNa dvArA karavI e mahAtmA puruSono mArga che. 150/ tathA vaLI mahAtmAono mArga zuM che? te jaNAve che. guravo devatA viprA, yatayazca tapodhanAH / pUjanIyA mahAtmAnaH, suprayatnena cetasA // 151 // gAthArtha = guruo, devo, brAhmaNo, yatio ane tapodhanavALA munio A badhA mahAtmAo che. teonI suprayatnavALA cittathI pUjA karavI. / 151 TIkA "nura" mAtA-pitRkapuf, "revatA" sAmAncanaiva, "fam" dinA: "atayazra" pranatArza, tapovanA:" tatta: | "khUnanIya mahatmiAna:" sarva evaite yathArham / kathamityAha-"suprayalena cetasA" AjJApradhAnenetyarthaH // 151 // Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 151 yogadaSTi samuccaya 441 vivecanaH (1) guruo, (2) devo, (3) vipro, (4) yatio, ane (5) tapodhana munio A pAMca prakAranA AtmAo mahAtmA che. ane pUjanIya che. mATe nirmaLa cittathI te darekanI yathAyogya rIte pUjA karavI. hRdayamAM atizaya pUjyabhAva-bahumAnabhAva rAkhIne teonI pUjA karavI. te dareka vyaktionuM vizeSa varNana A pramANe (1) gurava saMsAramAM janmAdi ApavA dvArA je upakArI vyaktio che te. A bAbatamAM yogabiMdumAM graMthakAre ja kahyuM che ke mAtA pitA, kalAcArya eteSAM jJAtayastathA / vRddhI tharmopaveSTA, guruvaH satAM mata: 220 | yogabindu mAtA, pitA, kalAcArya tathA A traNenI jJAtio ane dharmano upadeza ApanAra vRddho A sarve guruvarga che ema ziSTapuruSone mAnya che. ahIM kalAcArya eTale lipi Adi akSarajJAnanuM zikSaNa ApanAro zikSakavarga. A traNanI jJAtio eTale mAtA| pitA ane kalAcArya A traNenA bhAio, baheno, mAtA-pitA te traNenA bhAionI patnIo, bahenanA pati ItyAdi kauTumbika varga te "jJAtivarga" tathA dharmopadeza ApanArA je vRddho te zrutamAM vRddha hoya athavA vayamAM vRddha hoya tema be prakAranA vRddho jANavA. A sarve "guruvarga" kahevAya che. gauravane yogya, mAna ApavAne yogya puruSono samudAya te guruvarga jANavo. (2) revatA eTale devo. ahIM vaimAnika deva ke jyotiSkadeva ema vizeSapaNe vivakSita nathI. tathA zAsanarakSaka deva ke bIjA deva ema paNa vivakSita nathI. tathA sImAciva sAmAnyathI koipaNa prakAranA devo hoya to paNa te devo "daivika zaktiyukta" hovAthI sukhaprApti mATe athavA duHkhanivAraNa arthe athavA vidhvanivAraNa arthe paNa pUjanIya che. (3) vipra eTale brAhmaNo-ahIM mAtra brAhmaNakuLamAM janmyA ja hoya te vivakSita nathI. paraMtu brAhmaNapaNAnA saMskArothI je saMskArita hoya te vivakSita che. eTalA mATe ja tenA paryAyavAcI zabda rUpe dinA: lakhyuM che. kiMga zabdano artha be janmavALA arthAt janoI Adi saMskAranI kriyAthI saMskArita thayelA. eka gajanma ane bIjo saMskArajanma. AvA prakAranA saMskAravALA je hoya te ahIM levA. jAtyA kUlena vRttena svAdhyAyena zrutena ca / ebhiyukto yastiSThennityaM sa dvija ucyate // Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 yogadaSTi samuccaya gAthA : 151-15ra je jAtithI kulathI AcArathI svAdhyAyathI ane zAstrajJAnathI ema A paMcavidha saMskArothI haMmezAM yukta rahe che te ja "ji" kahevAya che. (4) yataya =jeo saMsAra tyajIne dIkSita banyA che. te arthAt pravrajita thayelA munio. saMsAranA tyAgI. tathA bAvA jati. jogI saMnyAsI vagere anyadharmanA paNa saMsAratyAgI saMto. (5) tapothanA eTale bAhya abhyattara tapapradhAna munio eTale jaina munio. jeo koipaNa prakAranA paNa tapodhanavALA che te. A sarvenI yathAyogya pUjA karavI joie. ahIM TIkAmAM yathArma zabda che. tethI jenI sAthe jevI pUjA upakArI thAya tenI tevI pUjA karavI. vaLI te pUjA kevI rIte karavI? te mATe paNa lakhe che. ke suprayatnana vetasA=sArA prayatnavALuM citta eTale AjJA pradhAna cittathI pUjA karavI. zAstromAM je upakArIonuM je rIte pUjA-bahumAna karavAnuM jaNAvyuM che te upakArIonuM te rIte hArdika pUjyabhAva sAthe pUjana karavuM. paraMtu AjJAne tyajIne nahIM. A pramANe pUjanIya vyaktionI zAstra AjJAmujaba yathAyogya pUjA karavI e mahAtmAono "trIjo mArga" jANavo. | 151 | jhuiM -vaLI. pApavatsvapi cAtyantaM, svakarmanihateSvalam / anukampaiva sattveSu, nyAyyA dharmo'yamuttamaH // 152 // gAthArtha = potapotAnA karmonA udayathI tevA prakAranI pariNatine parAdhIna banelA evA atizaya pApavALA zikArI Adi jIvo upara paNa anukaMpA karavI e ja nyAyayukta che. (paraMtu TheSa karavo yogya nathI) A ja uttama dharma che. // 152 / TIkA-"pAghavasva racitta" nuNyavAhika " nihatezva-tattvartha" "anuva sarveku cAvyA," ja patyo ! "" thapurama:' Aro pavArAviti 22 vivecana - A saMsAramAM keTalAka bhAre kama jIvo potAnAM pUrvabhavomAM bAMdhelA tevA prakAranA karmonA udayathI eTale karmonI paravazatAthI koI zikArI, koI kaSAyI, koI mAMsAhArI, koI vyabhicArI ane koI cauryAdi vRttivALA jIvo thAya che. te jIvo upara paNa anukaMpA ja vicAravI. manamAM dayA ja lAvavI. paraMtu alpamAtrAe paNa dveSa, irSyA ke dAjha na thavA devI-e ja mahAtmAono cotho mArga che. game teTalo Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 152 yogadRSTi samuccaya 443 pApI jIvo upara dveSa karIe, to paNa te pApI jIvo potAnuM AcareluM pApa pUrvabaddha karmodayanI parAdhInatAjanya hovAthI tajavAnA to nathI, paraMtu ApaNo jIva Sa mAtrathI nirarthaka bIjA paNa aneka kaSAyo karavA dvArA karmo ja bAMdhe che. mATe AvA jIvo upara karuNA karavI e ja nyAyayukta che. ane te ja sAco mahAtmAono mArga che. tattvArthAdhigamasUtra ane SoDazaka AdimAM paNa maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyastha Adi bhAvanAo je batAvI che. teno sAra paNa A ja che. maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyasthyAni / / sattvaguirfdhavitrathama nAvineSu che || tattvArthasUtra 7-6/ tattaddharmasthAnAvAptiriha tAtvikI jJeyA / adhike vinayAdiyutA hIne ca dayAdiguNasArA // te te dharmasthAnanI prApti ahIM pAramArthika to kahevAya ke je guNomAM je adhika hoya tenA pratye vinayAdi bhAvavALI dharmaprApti hoya ane ApaNAthI guNomAM je hIna hoya tenA pratye dayA Adi guNo che sArabhUta jemAM evI dharmaprApti hoya to te pAramArthika dharmaprApti kahevAya che. A pramANe gAthA 150-151 ane 152mAM je cAra prakArano mahApuruSono mArga jaNAvyo e ja uttama dharma jANavo. (1) sUkSma paNa parapIDAnuM varjana. (3) guru varganI pUjA-bahamAna. (2) paropakAra karavApaNuM. (4) pApI jIvo upara karuNA. prazna :-uttama dharma to samyagdarzanAdi ratnatrayInI upAsanA che. samyaktva dezayAga ane sarvatyAga vagere AtmAnA guNo hovAthI te guNo, tathA kSamA. mAdava Arjava, Adi je dharmo che te uttama dharmo kahevAya che. upara kahelA A cAra to bAhya zubha vyavahAra mAtra che. tene uttama dharma kevI rIte kahevAya ? uttara : vAra jApAnitikaratnatrayI, samyakatvAdi ane kSamAdi je AtmaguNo che. te kArya che. kAraNa ke aMte te ja meLavavAnA che. svaguNaramaNatA e nizcayadharma che ane te sAdhya hovAthI kArya che. jayAre parapIDA-parihArAdi zubha vyavahAra che. te kAraNa che. AvA prakAranA zubha vyavahArathI nizcayadharmanI prApti thAya che. tethI tAtvikapaNe ratnatrayI Adi nizcayadharma e ja uttamadharma hovA chatAM paNa tenA ja kAraNabhUta evA parapIDA-parihArAdi A zubha vyavahArane paNa kAraNamAM kAryano Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 yogadaSTi samuccaya gAthA : 153 upacAra karIne dharma kahevAya che. mATe A zubha vyavahAra paNa uttama dharma che. ema jANavuM. l/1parA 35saMhabrAha-have A carcAno upasaMhAra karatAM kahe che ke kRtamatra prasaGgena, prakRtaM prastumo'dhunA / tatpunaH paJcamI tAvad yogadRSTimahodayA // 153 // gAthArtha = A viSayamAM ATaluM prAsaMgika varNana karavuM e puratuM che. have mUla prastuta viSaya ane samajAvIzuM. te vaLI prastuta viSaya "sthirA"nAmanI pAMcamI yogadaSTi che ke je mahodayavALI che. te 153 | TIkApd" i "a" tire "kasana taM prasta thanA' sAmrati | "tapuna:" prakRd "paOM tAvat codaSTiH " sthiriyA | kiMviziSTetyAha "mahodayA" nirvANaparamaphaletyarthaH // 153 // vivecana :-mitrA Adi prathamanI cAra dRSTionA varNanano adhikAra cAlu hato. temAM dIprA nAmanI cothI dRSTinuM varNana zloka 57thI zarU kareluM hatuM. dIprAdaSTi AvavAthI mithyAta maMda thavAthI avedyasaMvedyapada AtAvAthI "kutarka rUpI graha" nivartana pAme che. e viSayanA varNana prasaMge A saghaLI carcA jANavA jevI hatI te graMthakAre jaNAvI. have A vAtano upasaMhAra karatAM jaNAve che ke A viSayamAM ATalI carcA karavA vaDe saryuM. adhika jANavuM hoya to graMthAntarothI jANI levuM. have prasaMga pramANe je vastu prastuta che=cAlu che. te have ame kahIe chIe. ahIM prastuta evI te vastu vaLI zuM che? e vAta ATalI lAMbI carcAnA kAraNe ziSyo jANe bhUlI gayA hoya tema yAda karAve che ke pAMcamI "sthirA" che nAma jenuM evI yoganI dRSTi prastuta che. te pAMcamI sthirA dRSTinuM varNana have ame karIzuM. te sthirA dRSTi kevI che? tenuM eka vizeSaNa lakhIne mahattva samajAve che ke mahoya AtmAnA mahAna udayane karanArI che. A dRSTimAM eka vAra paNa je jIva Ave che te jIva kAlAntare paNa avazya nirvANa rUpa (mukti svarUpa) parama phaLane pAme ja che. arthAt nirvANa rUpa paramaphaLane niyamo ApanArI che. eTale ja AtmAnA sAcA mahodayane karavAvALI che. vizeSa varNana AgaLa Ave ja che. I153 dIprA dRSTinuM varNana samApta thayuM.D Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 153 yogadRSTi samuccaya 445 dIprA daSTino sAra A dRSTimAM AvelA AtmAnuM mithyAtva atizaya vadhAre maMda thayela che. tethI apunabaMdhaka Adi avasthAo pasAra karI graMthideza pAse AvI graMthibheda karI samyakatvAbhimukha thAya che. recaka, pUraka ane kuMbhaka evA traNa prakAranA bAhya-abhyattara prANAyAma nAmanuM yogadaga Ave che. tattvazravaNa nAmano guNa pragaTe che. utthAna doSano tyAga thAya che. sUkSmabodha rahita A dRSTi hoya che. dharma mATe prANono tyAga kare che, paraMtu prANI mATe dharmano tyAga karato nathI. jema khArA pANInA tyAgathI ane madhura pANInA siMcanathI bIja aMkurAne pragaTa kare che. tema khArA pANInI jema bhavayogano tyAga karI madhurodakanI jema tattvazruti dvArA A dRSTiyukta jIva kalyANa sAdhe che. zreSTha tattvazruti dvArA gurunI sevAbhakti karavAnA bhAva yukta A bhava ane parabhavamAM hita karanAruM kalyANa ja thAya che. iyaLa jema bhamarI bane tema zreSTha evI gurubhakti dvArA samApattiyoganA prabhAve muktinA eka pradhAna kAraNabhUta evuM aMtarmukhapaNe tIrthaMkara paramAtmAnuM darzana thAya che. A dRSTimAM haju vedyasaMvedya pada na hovAthI sUkSmabodha hoto nathI. bhava samudrathI je tAre, karmarUpI vajUne je bhede ane yathArthapaNe zeyano bodha karAve te sUkSmabodha kahevAya che. paraMtu ahIM avedyasaMvedya padanuM maMda paNa baLa hovAthI tathA apAya zaktinI malInatA hovAthI Avo sUkSmabodha hoto nathI. ane vedyasaMvedyapada paNa pANImAM paDatI pakSinI chAyAne anusaranArA jalacara jIvanI pravRtti tulya bhramAtmaka ja hoya che. apAyazaktinI malInatA hovAthI zratarUpI dIpakathI yathArtha potAnA doSo jaNAtA nathI. ane tethI pApamAM pravRtti karanAra A jIva hoya che. A AtmA jyAre uparanI sthirAdi dRSTimAM jAya che. tyAre vedyasaMvedyapada Ave che. tenA prabhAvathI pApamAM pravRtti karato nathI. ane kadAca koi pApapravRtti karavI paDe to paNa te taHlohapadanyAsa jevI hoya che. te kALe viziSTa koTino saMvegapariNAma hovAthI bhavabhaya ane pApabhaya vizeSatara hoya che pApanI pravRtti kadAca karavI paDe to paNa te antima pravRtti rUpa ja hoya che. tethI bhAvapUrvaka pApapravRtti na hovAthI durgatimAM javAno yoga saMbhavato nathI. strI-dhana Adi padArtho hoya che. anarthakArI che. temAM pravRtti karavA jevI nathI. du:kha, kaleza ane karmabaMdhAdi apAyonuM ja kAraNa che. evuM jyAM jaNAya te vedyasaMvedyapada. Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 yogadRSTi samuccaya gAthA : 153 ane evuM jyAM na jaNAya te avedyasaMvedyapada. A avedyasaMvedyapada e to vAstavika pada ja nathI. kAraNa ke doSamAtrakArI ja che, guNakArI nathI. tethI tyAM ubhA rahevA jevuM ja nathI. ane A avedyasaMvedyapada bhavAbhinaMdI jIvomAM ja hoya che. duHkhamAM ja sukhabuddhi Adi bhramothI bhareluM hoya che. A bhavAbhinaMdI jIvo sudratA-Adi doSothI bharelA tathA viSathI mizra karAyelA annanI jema azubha pariNAmothI yukta, asuMdara bodhavALA, hitAhitanA vivekamAM anya, mAtra vartamAnakALanA sukhane ja jonArA hoya che. janma-jarA-mRtyu-vyAdhi-roga ane zokAdi du:khothI bharelA A saMsArane sAkSAt dekhavA chatAM tenA pratye uga vinAnA hoya che. khasanA rogIne khaNa Ave tema akRtyane kRtya ane kRtyane akRtya mAnanArA hoya che. tathA khasano rogI jema khaNavAnAM sAdhano meLavavA icche che. paraMtu khasano roga maTADavA icchato nathI. tema A jIvo bhoganAM sAdhano meLavavA icche che. paraMtu bhogatRSNAno parikSaya karavA mATe icchatA nathI. alpabuddhivALA A jIvo azubhaceSTA vaDe potAnA AtmAne karmonI jALathI bAMdhe che. karmabhUmimAM manuSyajanma pAmavA chatAM satkArya karavA rUpI khetImAM dharmabIja vAvatA nathI. AvuM mohabdha ane ajJAnAndha karanAruM evuM A adyasaMvedyapada che te mahAtmAoe satsaMga ane Agama-zAstronA abhyAsathI jItavA yogya che. A avedyasaMvedyapada AtAvANI mithyAtva dUra thavAthI "kutarko" karavA rUpI mahAbhUta cAlyuM jAya che. kutarka e bodha thavAmAM roga samAna che. samatAbhAvano nAza karanAra che. zraddhAno bhaMga karanAra che ane abhimAna vadhAranAro che. mATe pAramArthika rIte te "bhAvazatru" che. tethI muktinA arthI jIvoe AvA kutarkamAM Agraha rAkhavo te yogya nathI. paraMtu zrutajJAna, zIlaguNa ane samatAno Agraha rAkhavo e yogya che. sarve paNa kutarko mithyAtvanA udayathI (avidyAthI) saMgata hoya che. (1) gAMDo hAthI zuM prAptane haNe che ke aprAptane haNe che? prAptane haNato hoya to mahAvatane haNavo joie ane jo akhAtane haNato hoya to dUra rahelA mAnavone paNa haNavo joie. (2) gAyanuM dUdha pIvAya to mAMsa kema na khavAya? ane jo mAMsa na khavAya to dUdha kema pIvAya ? (3) agni jema bALe che. tema pANInA saMyoge ThAre paNa che ane pANI jema ThAre che tema agninA saMyoge bALe paNa che AvA kutarkothI badhu asamaMjasa siddha thAya che. tethI padArthomAM rahelI atIndriyazaktine tathA atIndriya padArthone jANavA zuSka tarko karavA vaDe saryuM. tyAM Agamane ja pramANa mAnI cAlavuM joIe. vartamAnakALanA chadmastho vaDe karAyelAM Agamo paNa caMdragrahaNa-sUryagrahaNa Adine Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 gAthA : 153 yogadRSTi samuccaya abAdhita kahenArAM che to sarvajJakathita AgamonI to vAta ja zuM kahevI? tethI AgamonI zraddhAvALo, zIyaLavALo ane yogamAM tatpara AtmA atIndriya bhAvone paNa jANe che. Agamo dvArA atIndriya vastu jaNAya che. ane AgamazAstro "sarvajJakathita" hovAthI pramANa che. sarvajJA trikALajJAnI hovAthI ane vItarAga hovAthI kadApi paraspara "bhinnamatavALA" hotA nathI. temAM bhedanI kalpanA karavI te moha che. RSabhadevAdi je koI sarvajJa che te vyaktibhede bhinna-bhinna hovA chatAM paNa vItarAga ane trikALajJAnI hovAthI eka sarakhA samAna che arthAt "eka (rU5)" che. sarvajJAmAM raheluM "vizeSa svarUpa" asarvajJo vaDe jANI zakAtuM nathI. tethI sAmAnyapaNe "sarvajJa" che. eTaluM ja mAnIne teoe kahelI vANIno svIkAra karavo e ja kalyANakArI che. chapasthatAnA kAraNe vizeSa svarUpa na samajAvAthI judA judA AcAro pALavA chatAM paNa manathI sarvajJa pratye pratibhAva hovAthI dUra ke najIka rahelA rAjasevako jema rAjAnA sevaka ja kahevAya che, tema A paNa ArAdhaka ja kahevAya che. tethI sarvajJanuM jJAna ane saMsArathI tAravAno upadeza eka sarakho samAna hovAthI nAma ane svarUpAdino bheda mahAtmAone hoto nathI. tathA zAstromAM devonI bhakti be prakAranI jaNAvI che. (1) citra (2) acitra. bhavanapati Adi tathA kuladeva-gotradevo citra=bhinna-bhinna prakAranA hoya che. tethI teo pratye karAtI bhakti paNa citra=bhinna-bhinna prakAranI che. ane sarvajJa devo ekasarakhA samAna che. tethI teone viSe karAtI bhakti ekasarakhI samAna che. saMsArI devAnI bhakti-pUjA "IcchApUrti" Adi kAryothI thAya che. ane sarvajJonI bhakti-sevA-pUjA "zamapradhAna" hoya che. brAhmaNo samakSa vedInI aMdara purohito vaDe maMtrAkSarothI maMtrita karIne je hiraNyAdi apAya te iSTa kahevAya che ane vAvaDI, kUvA, taLAva, devamaMdira ane dharmazALA tathA annadAnAdi je karAya te pUrta kahevAya che. ekasarakhuM samAna anuSThAna AcaravA chatAM hRdayagata Azayabheda hovAthI phaLabheda thAya che. jema siMha sasalAne ane potAnA baccAne ema bannene mukhathI ja pakaDe che. to paNa eka pratye krUratA ane bIjA pratye mamatA hovAthI ekano nAza ane bIjAne zarIranI puSTi ema phaLabheda thAya che. te ja rIte samAnapaNe karAtAM dharmAnuSThAnomAM paNa buddhi, jJAna ane asammohanA kAraNe phaLabheda thAya che. saMsAra sukhonI lAlasAthI mananI IcchA pramANe je anuSThAno karAya te buddhipUrvaka kahevAya che. AgamomAM kahelI vidhi mujaba jJAnapUrvaka je anuSThAno karAya te jJAnapUrvaka kahevAya che. ane sadanuSThAnavALuM je dharmakArya te asammohAnuSThAna kahevAya che. ratnane Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 yogadRSTi samuccaya gAthA : 153 mAtra dekhavuM, ratnonuM jJAna meLavavuM ane ratnonI prApti thavI e traNanI jema A trividha anuSThAna jANavuM. prathamanuM anuSThAna pApabaMdha karAvanAruM ane saMsAramAM rakhaDAvanAra che. bIjuM puNyabaMdha karAvanArUM ane dIrghakALe mukti ApanAruM che. tathA trIjuM nirjarA karAvanArUM ane alpakALe mukti ApanArUM che. bhavAtItArthAyI jIvonuM mana indriyajanya bhAvomAM nirutsuka hoya che. bhava saMbaMdhI bhogothI virakta hoya che. teomAM guNasthAnakanI avasthA pramANe bheda hovA chatAM paNa "zamaparAyaNa" evo eka ja mArga nirvANapadano hoya che. anyadarzanakAro A nirvANapadane sadAziva, parabrahma, siddhAtmA ItyAdi bhinna-bhinna nAme bolAvatA hovA chatAM paNa tattvathI niyamAM eka ja che. kAraNa ke nirvANanA lakSaNamAM sarve vAdIne avivAda che tathA te nirvANa nirAbAdha che, anAmaya che, niSkriya che ane janma-maraNAdi duHkhothI rahita hovAthI paramatattva" che. nirvANa rUpa A paramatattva yathArtha jaNAye chate tenI prApti mATenI bhaktimAM prekSAvAna puruSone vivAda saMbhavato nathI. A nirvANapada niyamA "sarvajJatA" pUrvaka ja prApta thAya che. "sarvajJatAnI prApti" e ja nirvANapadano saraLa ane atyanta Asanna mArga che. tethI sarvajJomAM tattvathI bheda nathI. sarvajJa eka samAna che. sarvajJo trikALajJAnI ane vItarAga hovAthI samAna che eka che, to paNa kayA jIvano bhavaroga kema TaLe? tenA upAya rUpe te te jIvanI yogyatA pramANe bhinna-bhinna dezanA ApanArA uttama vaidyasamAna che. je jIvane jevI dezanAthI bIjAdhAnAdi thAya tathA dharmanA saMskAro sAnubaMdha (gADha) thAya, te rIte teo dharmadezanA Ape che. ekakALe ekaja parSadAmAM eka sarakhI rIte apAtI bhagavAnanI dezanA teonA acinya puNyaprabhAvathI jIvone potapotAnI tathAbhavyatAnA paripAkane anusAruM pariNAma pAme che. ane sarve zrotAone potapotAnI bhASAmAM saMbhaLAya che tathA bhagavAna jANe mane ja kahetA hoya tema lAge che. tathA bhagavAna paNa puruSanI eka bAju DhaLelI dRSTine joIne te dRSTine banne bAjunI karavA mATe bIjI bAjuvALI dharmadezanA paNa Ape che. paraMtu tattvathI te eka ja hoya che. sarvajJonuM AvuM svarUpa che. te jANyA vinA teono niSedha karavo ke teonI vANIno pratikAra karavo te mahA-anarthakArI che. jema janmAMdha puruSo caMdrano niSedha ke caMdranI cAMdanInuM varNana karI zake nahI, tema arvAgdaSTivALA jIvo sarvajJano niSedha ke tenA svarUpano pratikAra kare te ucita nathI. sajjana puruSo koInI niMdA ke khaMDana svabhAve ja karatA nathI to pachI AryapuruSonI (eTale ke sarvajJa puruSonI) niMdA ke khaMjana to karAya ja kema ? tethI sarvajJano pratikSepa karavo te puruSone jillAcchedathI paNa adhika duHkhadAyI lAge che. Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 153 yogadRSTi samuccaya 449 barAbara na joyeluM, barAbara na sAMbhaLeluM ane barAbara na jANeluM sajjana puruSo kadApi bolatA nathI. teo to sAravALuM ane paropakArI ja vacana bole che. tethI paNa sarvajJonI niMdA, TIkA ke pratikSepa karAya nahIM. tathA yogIonA jJAnano (Agamano) AdhAra lIdhA vinA atIndriyArtha jaNAto nathI, tethI atIndriyArtho jANavAmAM anyatulya puruSone AvA vivAda vaDe saryuM. atIndriyArtha (AtmAdi padArtho) ekalA anumAna mAtra vaDe jANI zakAtA nathI. kAraNa ke sAvadhAnI pUrvaka karAyelA anumAnathI siddha thayelo paNa artha prativAdIo dvArA jAti, nigrahasthAna ane hetvAbhAsa vaDe anyathA ja siddha karAya che. have jo vAdI vaDe siddha karAyela artha barAbara ja hota to prativAdI tene anyathA kema karI zakata? mATe ekalA anumAnathI atIndriyArtho jANI zakAtA nathI. paraMtu AgamajJAnathI ane te paNa sarvajJamUlaka AgamathI jaNAya che. - jo ekalA hetuvAdathI atIndriyArthI jaNAtA hota to ATalo badho kALa gayo, temAM prAjJapuruSo vaDe nirNaya karAyo ja hota. paraMtu nirNaya karAyo nathI. vivAda cAlu ja che. tethI AvA prakAranA A zuSka tarko vaDe saryuM. te kutarko mithyAbhimAna karAvanArA hovAthI mumukSu AtmAoe tyajavA ja joIe. jo ke mumukSu AtmAoe to koi paNa jagyAe Agraha (kadAgraha) rAkhavo ucita nathI. to kutarkono Agraha rAkhavAthI zuM lAbha? je (kSayopazama bhAvanA) dharmothI A AtmAo uparanI zreNImAM caDe che. kevaLajJAna pAme che. tevA prakAranA sAdhanabhUta dharmo paNa mukti-prAtikALe tajavAnA hoya che. to pachI AvA kutarkono to Agraha rakhAya ja kema? tethI kadAgraha ane kutarkane tyajIne mumukSu jIvoe aticAra rahitapaNe mahAtmA puruSonA mArgane ja anusaravuM joie. mahAtmA puruSono mArga A pramANe che. (1) sUkSma paNa parapIDA karavI nahI. (2) yathAzakti paNa paropakAra karavo. (3) mAta-pitA-kalAcAryAdi guruvarga, devatAo, vipro (brAhmaNo) jati-yogIo ane saMsAranA tyAgI santapuruSonI sevA-bhakti-bahumAna karavuM. | (4) potAnA karmonI paravazatAthI pApakarmo karavAmAM ja otaprota evA pApI jIvo upara bhAvathI karuNA karavI paraMtu dveSa na karavo. AvA prakAranA mahAtmA puruSonA mArgane anusaravuM e ja udeza (Azaya) A cothI dRSTimAM AvelA jIvono hoya che. prAdaSTi samApta yo. 29 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 yogadaSTi samuccaya gAthA : 154 evaM saprapaJcaM caturthI dRSTimabhidhAya paJcamImabhidhAtumAha A pramANe cothI dIprAdeSTine savistarapaNe kahIne have pAMcamI sthirA dRSTi kahevAno prAraMbha kare che. (saprapaOM zabda pathAyanuM kriyA vizeSaNa karavuM, paraMtu caturthI daInuM vizeSaNa na karavuM.) sthirAyAM darzanaM nityaM, pratyAhAravadeva ca / kRtyamabhrAntamanaghaM, sUkSmabodhasamanvitam // 154 // gAthArtha =sthira dRSTimAM bodha nitya (sthira rahenAro) hoya che. vaLI te bodha pratyAhAra evA aMgavALo hoya che. vaMdanAdi kriyA zrama vinAnI ane aticAra vinAnI hoya che. tathA A bodha sUkSmabodhathI yukta hoya che. // 154 || TIkA-"fsthA" , ' ' vonnakSa, "nityapattipati' niraticArAyAm / sAticArAyAM tu prakSINanayanapaTalopadravasya taduktopAyAnavabodhakalpamanityamapi bhavati, tathAticArabhAvAt / ratnaprabhAyAmiva dhuulyaaderuupdrava: | "pratyAhAravaphleva ra'' viSayAsapraya svarittasvarUpAnuLA vendriyA pratyAhAra: tavetanam | "kRtya" vanati, "maSThAnta'' dhikRty / ata eva "anaghamanaticAratvAt " etadeva vizeSyate- "sUkSmabodhasamanvitaM" granthibhedAvedyasaMvedyapadopapatteritti // 154 // vivecana :- koipaNa dRSTionA varNanamAM graMthakAra bodha, yoganuM aMga, doSatyAga ane guNa-prApti A cAra vastu barAbara samajAve che. e pramANe A gAthAmAM sthira dRSTi Abe chate A cAre bhAvo jaNAvyA che. (1) ratnanI prabhA jevo nitya bodha, (2) pratyAhAra nAmanuM pAMcamuM yoganuM aMga, (3) bhramadoSano tyAga. ane (4) sUkSmabodha rUpa guNanI prApti. have ApaNe A cAre bhAvo kaMIka vistArathI samajIe. pranthibheda thayA pachI mithyAtvano udaya aTakavAnA kAraNe A sthira dRSTi jIvane Ave che. A dRSTikALe jIvane samyakatva avazya hoya che. te samyakatva traNa jAtanAM che. aupathamika, lAyopathamika ane kSAyika. te traNamAMthI aupazamika ane kSAyika samyakatvamAM samyakatvamohanIyano udaya nathI. tethI samyakatvamohanIyanA udayanA kAraNe AvanArA zaMkAkAMkSA-vicikitsA Adi aticAro (doSo) tyAM saMbhavatA nathI. tethI kSAyikAdi be Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 154 yogadRSTi samuccaya 451 samyakatvakALe AvelI sthirA daSTi niraticAra hoya che. ane kSAyopathamika samyakatvakALe samyakatvamohanIyano udaya avazya hoya ja che. tethI tajjanya aticAro paNa hoya ja che. tethI kSAyopathamika samyakatvakALe AvanArI sthirA dRSTi sAticAra hoya che. A pramANe sthirA daSTi sAticAra ane niraticAra ema be jAtanI hoya che. samyakatvamohanIyano udaya e mithyAtvamohanIyamAMthI atizaya rasaghAta thayela hovAthI samyakatvano ghAta karI zakato nathI. paNa prApta thayelA samyakatvamAM aticAro (doSo) avazya lAve ja che. kAraNa ke temAM haju maMda dristhAnika ane eka sthAnika rasoiyanuM vedana che. tethI samyakatvamohanIyanA udayavALA kALe sAticAra ane zeSakAle niraticAra A daSTi kahevAya che. A sthirAdaSTimAM bodha (jJAnamAtrA) nitya hoya che. eTale apratipAtI hoya che. mUlazlokamAM tathA TIkAmAM je nityanuM vidhAna che. te niraticAra evI kSAyikAdi samyakatvakALabhAvinI sthirAdaSTimAM jANavuM. kAraNa ke temAM aticArono abhAva hovAthI je bodha thayela che. te bodha malIna thato nathI. eTale jevo che tevo ja nirmaLa sadA rahe che. mATe nitya kahela che. paraMtu kSAyopathamika kALe A bodha anitya jANavo. kAraNa ke tyAM aticArono yoga hovAthI aticAra lAgavAthI prApta thayela zuddha bodha cAlyo paNa jAya che. mATe sAticAra sthirAdaSTimAM A bodha anitya che. A vAta cakSunA udAharaNathI graMthakAra TIkAmAM samajAve che ke be puruSo che. bannene AMkhonA paDalamAM upadrava (duHkhAvo) thAya tevo cakSuroga thayo. banne puruSoe vaidya pAse davA lIdhI. bannenI AMkhomAMthI A cakSuroga kSINa thaI gayo. paraMtu temAMnA prathama rogIe pharIthI A AMkhomAM AvA rogo na thAya tenA upAyo (auSadho) pUchI lIdhA ane jANI lIdhAM. ane pratidina te upAyonuM sevana cAlu ja rAkhyuM. jethI kSINa thayo che nayananA paDalano upadrava jene evo A prathama rogI puruSa te vaidya kahelA upAyono (auSadhono) jANakAra hovAthI ane nitya tenuM sevana karanAra hovAthI have tene cakSuroga thavAno ja nathI. tenA jevI sthirAdaSTi niraticAra kSAyikAdine hoya che. tethI teno bodha nitya=apratipAtI hoya che. paraMtu pakSINa thayo che nayana paTalano cakSuroga jene evo bIjo je rogI puruSa che. teNe AMkhamAM pharIthI Avo cakSuroga na thAya evA tenA upAyo (auSadho) barAbara pUkyAM nahIM. athavA pUkyAM hoya to vaidya kahelA te upAyo (auSadho) barAbara samajyo nahIM. tethI pharIthI Avo cakSuroga na thAya tevA upAyo te sevato nathI. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 yogadRSTi samuccaya gAthA : 154 te ja rIte kSAyopathamika sabhyatvavALA jIvane sAticAra sthirAdaSTimAM prakSaNa thayo che nayana paDalano upadrava jene evo bodha hoya che. paraMtu te vaidya kahelA upAyone na jANavA tulya bodha hoya che. tethI A puruSane upAyonA anavabodhathI jema bhAvimAM cakSuroga AvavAno saMbhava che. tema A jIvane bhAvimAM aticAro Ave chate A zuddha bodha malIna thavAthI cAlyo paNa jAya che. eTale anitya thAya che tevA tevA aticArono sadbhAva thavAthI zuddha bodha cAlyo paNa jAya che. mATe anitya paNa che. ahIM nityano artha niraticAra ane anityano artha sAticAra jANavo. jema ratnonI prabhA kadApi nAza pAmatI nathI. paraMtu dhULa AdinA upadravavALI bane che. eTale dhULa lAgavAthI jhAMkhI thaI hoya, malIna thaI hoya to paNa ratnanuM te ja nAza pAmI gayuM che ema vyavahAra thAya che. niraticAra sthirAdaSTimAM dhULanA upadrava vinAnI ratnaprabhA jevo bodha che. ane sAticAra sthira dRSTimAM dhULanA upadravavALI ratnaprabhA jevo bodha che. ema samajavuM. yoganuM aMga pratyAhAra = yoganAM ATha aMgonI vyAkhyA pAtaMjala RSinA banAvelA "yogasUtra"mAM che. temAMthI pratyAhAra nAmanA pAMcamA A yogAzanI vyAkhyAvALuM sUtra ja TAMke che ke- "viSayAsakyone svarittasvarUpanuvArI kriyA pratyAhAra:"=(2-54) potapotAnA viSayonA saMyogano tyAga karIne svacittanA (AtmAnA) svarUpamAM anukaraNa karavAvALI (ramaNatA karavAvALI) indriyonI je sthiti te pratyAhAra kahevAya che. eTale ke Indriyo potapotAnA bhogane yogya rUpa-rasa gaMdha sparza Adi viSayonI sAthe na joDAya ane joDAI hoya to Asakti na pAme te paNa na joDAyelI ja kahevAya che. ane AtmAnA svarUpamAM ramaNatAnuM anukaraNa karavAvALI bane te pratyAhAra kahevAya che. jainazAsanamAM indriyajayanA be upAyo jaNAvyA che. (1) indriyo sAthe viSayo na joDavA. cakSuthI rAgAdi thAya tevAM rUpo jovAM nahIM. jillAthI rasAdino upabhoga karavo nahIM. dhrANathI gaMdhAdi suMghavAM nahI, ityAdi pAMca indriyone ane manane potapotAnA viSayono asaMprayoga karavo-karAvavo te prathama upAya che. kAraNa ke indriyo viSayo sAthe joDAya ja nahIM to prAyaH Asakti thAya ja nahIM mATe A prathama upAya che. paraMtu jyAM A zakya na hoya ane indriyo viSayo sAthe joDavI ja paDe tema hoya tyAM rAga-dveSAdi vikAro na karavA te bIjo upAya jANavo. jema ke bhojana karavuM Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 154 yogadRSTi samuccaya 453 ja paDe tyAM rasanendriya ane rasano saMyoga thAya ja, vihAra karatAM rastAmAM bagIcA Ave to dhrANendriya ane gaMdhano saMyoga thAya ja. najara nAkhatAM ja manuSyanAM rUpAdi ane zrotrathI zabdAdi jaNAya ja. tevA prasaMge rAgAdi na karavA te bIjo upAya. A pramANe indriyone viSayo sAthe na joDavI te, athavA jyAM joDavI ja paDe tema hoya tyAM vikAro na karavA te indriyajayanA be upAyo che. A kAraNathI ja Indriyo potAnA AtmatattvanA ciMtana - mananamAM ja lIna thAya che tene ja pratyAhAra evuM yogAMga kahevAya che. pU. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjazrIe paNa yogadaSTinI sajajhAyamAM kahyuM che ke viSaya vikAre na Indriya joDe, te chatAM pratyAhAro re, kevaLa jyoti te tattva prakAze, zeSa upAya asAro re. (e guNa-pa-4) bhramadoSatyAga = A dRSTimAM vaMdanAdi kriyA karatI vakhate bhramadoSa hoto nathI. bhrama eTale kramanuM ullaMghana. caityavaMdana, guruvaMdana, sAmAyika, pUjA Adi sarve paNa dharmanAM kAryo AcaratI vakhate jainazAstronA anusAra je krama jaNAvavAmAM Avyo che, te krama pramANe ja kare. eTale ke vidhipUrvaka kare ane kayAMya paNa kramanuM (AjJAnuM) ullaMghana na thaI jAya tenI pUrepUrI kALajI rAkhe. eTale upayogapUrvaka kare. A rIte vidhipUrvaka ane upayogapUrvaka pravRtti hovAthI kriyAmAM koI doSo na lAgavA de. aticAro na AvavA de. tethI A vaMdanAdi kRtya "anagha" (doSa vinAnuM) kare. kAraNa ke temAM aticAro na lAge teno upayoga hovAthI A sarve kRtya niSpApa kare che. sUkSmabodha rUpa guNaprANika gAthA 65mAM sUkSmabodhanuM lakSaNa pUrve jaNAvyuM che. aviparIta vidhi vaDe eTale je vastunuM svarUpa jema che te ja rIte hetu, svarUpa ane phaLa ema traNa prakAre vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI je pAramArthika bodha thAya te sUkSmabodha kahevAya che. A dRSTi Ave tyAre tenA pUrvakAlamAM granthibheda paNa thayo che. ane tenA dvArA samyakatvaguNa paNa prApta thayo che. ane te kAraNathI vedyasaMvedyapadanI paNa upapatti (prApti) thaI che. te banne kAraNothI have A jIvane uparokta sUkSmabodha (jIva-ajIvaane saMsAra-mukti Adi padArthono pAramArthika bodha) pravarte che. ahIM vedyasaMvedyapadano artha tathA bhAvArtha gAthA 73mAM Avelo che. A pramANe cothA guNaThANethI zarU thatI A sthirAdaSTi kSAyikAdine niraticAra ane nitya bodhavALI hoya che. ane kSAyopathamika samyakatvavALAne sAticAra ane anitya Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 yogadRSTi samuccaya gAthA : 154-155 bodhavALI hoya che. tathA tyAM pratyAhAra nAmanuM yoganuM aMga, bhrama doSano tyAga, ane sUkSmatattva bodharUpa guNa prApti thAya che. upAdhyAyajI mahArAje sajhAyamAM jaNAvyuM che ke dRSTi thirAmAMhe darzana nitya, ratna prabhA sama jANo re che. bhrAnti nahIM vaLI bodha te sUma, pratyAhAra vakhANojI / pa-1 / 15jA bAladhUlIgRhakrIDA-tulyA'syAM bhAti dhImatAm / / tamogranthivibhedena, bhavaceSTA'khilaiva hi // 155 // gAthArtha = A dRSTimAM ajJAnatA rUpI aMdhakAranI granthino bheda thaI javAnA kAraNe buddhimAna puruSone saMsAranI saghaLIe ceSTA bALako ramavA mATe dhULanAM ghara banAve tenI krIDA tulya lAge che. je 155 / TIkA-"vAyUnadIti'' prabhutva sthiravALyAM, ""mAM" sthira chI, "mati thImata' , "tamoiivamena' detanA, "mavANAkhilaiv hi" cakravartyAdiceSTArUpA'pi prakRtyasundaratvAdasthiratvAcca // 155 // vivecana - jyAre A dRSTi Ave che tyAre rAga-dveSarUpa mohano granthi bheda paNa thayo che. tathA samayakatva prAptinA kAraNe vedyasaMvedyapadanI prApti thavAthI anAdikALanI ajJAnatA rUpI (mithyAjJAna rUpI) je granthi hatI te paNa tUTI gaI che. tenA ja kAraNathI sUkSmabodha (pAramArthika tattvabodha) pragaTyo che. tethI saMsAra saMbaMdhI sarve paNa bhogavilAsanI krIDA sarve bALako sAthe maLIne ramavA mATe dhULanAM ghara banAve tenA jevI lAge che. prazna :- bALa dhUlIgRhanI krIDA sAthe sarakhAvavAnuM kAraNa zuM? uttara :- (2) prakRtithI asuMdara, ane (2) asthiratva, A be kAraNothI tenI sAthe tulyatA kahI che. jema bALakoe banAvelAM dhULanAM gharo svabhAve ja asuMdara che. kAraNa ke dhULa ja asuMdara che. vaLI eka bAju racanA kare ane bIjI bAju namI jAya, pavanathI uDI jAya, pANIno vega Ave to kheMcAI jAya. pratikSaNe tenI marAmata cAlu ja rAkhavI paDe, tethI tuccha ane asAra ja gaNAya. tevI rIte bhogavilAsanI sarve saMsAra krIDA paNa eka sAMdhe tyAM tera tUTe tevI hoya che. puNyodaya pUro thAya, pApodaya zarU thAya eTale uDI jAya. dararoja ghara vagere sAcavavAnI marAmata karavI ja Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 155-156 paDe. chatAM bhAMge, tUTe ane paDe tethI tuccha ane asAra che. vaLI bALakonAM dhUlIgRho nAzavaMta ja che. tevI ja rIte saMsAranA sarve paNa bhogavilAsanA bhAvo nAzavaMta ja che. mATe asthira che. ApaNA jIvatAM jIvatAM paNa kroDapati manuSyone roDapati thai jatA dekhIe chIe. A pramANe prakRtie asuMdara ane asthira (nAzavaMta) hovAthI saMsAranI sarve paNa krIDAo bALakonA dhUlIgRhanI krIDAtulya che. prazna :- cakravartInI bhoga krIDA jevI zreSTha bhogakrIDA to dhUlIgRhatulya nathI ne ? uttara :- saMsAramAM pratyeka jIvone potapotAnA puNyakarma pramANe bhogavilAsanI prApti thAya che. te sarva mAnavIomAM cakravartInuM puNya sarvathI zreSTha che. tenA kAraNe zreSThamAM zreSTha bhoga-vilAsanI prApti (chakhaMDanA rAjyanI prApti, aneka strI-putraratnonI prApti, cauda ratna, nava nidhAna AdinI prApti) cakravartI rAjAone hoya che. ahIM graMthakAra A cakravartIno ullekha karIne jaNAve che ke cakravartI rAjA jevA mahArAjAnI paNa rAjyaRddhi ane bhogavilAsa rUpa A saMsArakrIDA bALakonA dhUlIgRhanI krIDAtulya che. kAraNa ke te paNa prakRtie asuMdara ane asthira avazya che ja. puNyakarma samApta thatAM A saMpatti paNa cAlI ja jAya che. to pachI sAmAnya mAnavInI bhogavilAsanI saMpattinI vAta to karavI ja zuM? pUjya upAdhyAyajI ma. zrI yazovijayajIe jJAnasArASTakamAM kahyuM che ke yeSAM bhrUbhaGgamAtreNa, bhajyante parvatA api / tairaho karmavaiSamye, bhUpairbhikSA'pi nApyate // Avo vairAgya A dRSTimAM AvavAnuM kAraNa samyaktva, granthibheda, ane vedyasaMvedyapadanI prApti Adi che. // 155 || " "svana: 455 gAthArtha =A dRSTimAM AvelA jIvo gRha ane dhanAdi saMsArasukhanA hetubhUta bAhyabhAvone zrutajJAnanA prabhAve paramArthathI mRgatRSNikA, gAndharvanagara ane svapna sadaMza che ema jANe che. || 156 mAyAmarIcigandharva-nagarasvapnasannibhAn / bAhyAn pazyati tattvena bhAvAn zrutavivekataH // 156 // TIkA -'mAyAmarIthayo'' mRtRdhdhiA, '"nthavanagara''harizcandrapurAti, '' pratIta va, tatsamiAtAArAnuM, "vAhyAna'vehAhArIna, ''pati Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 yogadRSTi samuccaya gAthA : 156 tattvena" paramArthena "bhAvAn" padArthAn / kuta ityAha-"zrutavivekataH smykparina, zrutajJAna | BddA vivecana - mAyAmarIci, gandharvanagara, ane svapna A traNanA artha prathama vicArIe. A traNe dekhAya che suMdara, paraMtu bramAtmaka hovAthI che asuMdara. mAyAmarIci -eTale mRgatRSNikA-jhAMjhavAnuM jaLa. saDaka upara sUryanAM kiraNo paDavAthI jaLa jevuM dekhAya che. jIvone AvA prasaMge jaLa dekhAya che. paraMtu jaLa hotuM nathI. jaLano bhrama ja thAya che. jyAre tyAM pahoMce che tyAre te jaLa AgaLa AgaLa ja (bramAtmakapaNe) dekhAya che. tyAM kadApi pANI hotuM nathI. gAndharvanagara - eTale harizcaMdrapurAdi arthAt AkAzamAM utpanna thatuM vAdaLonuM nagara, A nagara paNa sAcuM hotuM nathI ane kSaNavAramAM ja nAza pAme che. hatuM na hatuM thai jAya che. ane AkAza khulluM banI jAya che. svapna - to prasiddha ja che. nidrAkAla sevakoe mAro rAjyAbhiSeka karyo evuM svapna Ave paraMtu nidrA dUra thaye chate jue to kaMI dekhAya nahIM, eTale A paNa bhrama ja che. mananI mithyA kalpanA mAtra che. jyAre jIva sthirA dRSTimAM Ave che tyAre samyakatva ane vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI te jIvane zrutajJAna samyagmAve pariNAma pAme che. tethI zrutajJAnanA bhAvapariNAmanA kAraNe A badhA saMsArasukhanA sAdhanabhUta zarIra, ghara, dhana vagere bAhya (paudgalika) bhAvo A jIvane pAramArthikapaNe upara ApelA traNe udAharaNo jevA lAge che. jhAMjhavAnA jaLamAM jema jaLa nathI paNa jaLano bhramamAtra thAya che. gandharva nagara e nagara nathI. paraMtu nagarapaNAno bhrama mAtra che. tathA svapnamAM jaNAtA rAjyAbhiSekAdi bhAvo te yathArtha nathI paraMtu bhramamAtra che. te pramANe A saMsAramAM prApta thayelAM zarIra, ghara, dhana ane parivArAdi sarve paNa anya dravyanA saMyogo rUpa bAhya bhAvo A traNanA samAna, arthAt enA jevA ja bhramAtmaka mAtra ja che. sukha nathI paraMtu sukhano bhrama mAtra che. pUrvakRta karmajanita hovAthI karma viphare tyAre vipharanArA hovAthI prakRtie asuMdara paNa che. ane puNyakarma pUrNa thaye chate nAza pAmavAnA svabhAvavALA hovAthI asthira paNa che. A dRSTimAM AvelA jIvane bhogo ane bAhyabhAvo AvA lAge che. ll156 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 157 457 yogadaSTi samuccaya abAhyaM kevalaM jyotirnirAbAdhamanAmayam / atra tatpara tattva, zeSa: punarupanavaH |17 gAthArtha = A dRSTimAM AvelA jIvane nirAbAdha ane anAmaya evuM AtmAmAM raheluM eTale abAhya je jJAna mAtra che. te ja sAcuM "paramatattva" che. bAkInA badhA ja padArtho upadrava rUpa (pIDAkArI) ja che. je 157ll TIkA-" zuM"ntiH vana''me, jJiAna" "sanabAthamUrtatA" pIDArahita, "manAmayo " | ta va "yatra" tatparaM tattva'' vartate saddA tathA mAvAn ! "Sa: punarupamatathAsvarUpe " bhAvAriti che 17 vivecana - A dRSTimAM AvelA jIvane AtmAmAM raheluM Antarika phakta eka "kevalajJAna" ke je AtmAno potAno svAbhAvika guNa che. te ja "paramatattva" bhAse che. A ja sAcuM sukha che A ja parama pAramArthika sAra che ema lAge che. bAkI badhA ja bhAvo upadrava rUpa che. jIvane pIDAkArI ja che. Ama lAge che. prazna :- phakta eka kevaLajJAna guNa ja zA mATe parama tattva lAge che? uttara :- te guNa anAbAdha, nirAmaya ane abAhya che mATe, teno artha A pramANe-kevalajJAna e AtmAno guNa che paraMtu koI anya dravyarUpa padArtha nathI. ane guNa hovAthI guNInI aMdara ja rahenAra che. bAhya thato ja nathI. mATe sadA AtmAmAM ja rahenAro Antarika guNa hovAthI te ja "paramatattva che. tathA amUrta hovAnA kAraNe pIDA rahita che. A AtmAnA pradeza-pradeze jema anaMta kevaLajJAna guNa che. tema pratyeka Atmapradezo atyAre dArikAdi zarIronI sAthe paNa vyApta ja che. chatAM zarIra mUrti hovAthI pIDA yukta che. zarIra dvArA AtmAne pIDA thAya che. kAraNa ke te mUrti che. ane kevaLajJAna amUrta hovAthI AtmAnA pradeza-pradeze anaMtuM anatuM hovA chatAM pIDAkArI nathI. balka jagatanA zeyabhAvone prakAzita karanAruM che. tathA pradeza-pradeze raheluM A zarIra rogothI bharapUra che paraMtu A ja AtmAnA pradeza-pradeza raheluM anaMta kevaLajJAna koIpaNa prakAranA rogothI mukta che. gata va A kAraNathI ja A lokamAM je A jJAnatattva che. te ja sAcuM sukhadAyI "paramatattva" che. jyAre A jIvane kevaLajJAna pragaTe tyAre A jIva duHkhothI ane rogothI sarvathA mukta bane che. Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 yogadRSTi samuccaya gAthA : 157-158 prazna :- A kevalajJAnane paramatattva kema kaho cho. uttara :- saddA tathA mAvA-jJAnAvaraNIyAdi karmonA kSayathI niSpanna thayuM che tethI kSAyikabhAvavALuM hovAthI haMmezAM tevuM ne tevuM ja rahe che. kadApi vadha-ghaTa thatuM nathI. karamAtuM nathI. plAna thatuM nathI jhAMkhu paNa paDatuM nathI, sadAkALa ekasarakhI jyotirmaya hovAthI A ja sAcuM "paramatatva" che. saMsAranA bAkInA zeSa samastabhAvo paudgalika hovAthI karmanI parAdhInatAvALA hovAthI upadrava rUpa che. duHkhadAyI che. pIDAkArI che. kAraNa ke tathAsvarUpe mAvAhiti=sadAkALa A paugalika zeSabhAvo tevA svarUpe ja eTale upadravakArI svarUpe ja rahe che. te bhAvomAMthI koIpaNa divasa sukhanI apekSA rAkhavI nahI. jema viSa sadA mAraka ja hoya che tema sAMsArika zeSa sarvabhAvo sadAkALa tathA svarUpe ja (pIDAkArI svarUpe) ja hoya che. A dRSTimAM A jIvane jJAnaguNa e ja sAra ane zeSa sarvabhAvo asAra che. ema samajAya che. te 157 / evaM vivekino dhIrAH, pratyAhAraparAstathA / dharmabAdhAparityAga-yatnavantazca tattvataH // 158 // gAthArtha = A dRSTimAM AvelA jIvo A pramANe vivekI, dhIra, pratyAhAra nAmanA yogAMgamAM tatpara, tathA pAramArthika rIte dharmanI bAdhA kare tevI pravRttino tyAga karavAnA prayatnavALA hoya che. je 158 || TIkA-""pvadhuvatinItyA, "vini ' te, "dhI" apanA:, "pratyAharapA'' vatannakSaUHpratyAhAraprathAnA | ''tathA'' te praznAre, "thanAthaparityAyanavanta'' tathAsta:parizuddha, "tatvataH' paramArthora | di bhinnagranthitvAduttamazrutapradhAnA ityevamAlocayanti // 158 // vivecana :- A dRSTimAM AvelA jIvo A pramANe eTale zloka 155 thI je kahyuM te pramANenI nItine anusAre nIce mujaba guNovALA hoya che. vivekI - vivekavALA hoya che. AtmAnuM hitAhita zAmAM che teno viveka karIne hitamAM vartanArA ane ahitathI nivartanArA hoya che. te ja rIte bhakSyAbhaDhya, pethApeya, kartavyAkartavya vagere sarvakAryomAM bahu ja viveka-buddhi vAparanArA ane AtmAnuM hita (kalyANa) thAya tema vartanArA hoya che. zarIrAdi sarve bhAvo AtmAthI bhinna che, duHkhanuM ja kAraNa che ema samajIne zarIranI TApaTIpa ane zobhA-suMdaratAthI dUra rahenArA hoya che. Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 158 yogadRSTi samuccaya 459 dhIra :- dharyaguNavALA, utAvaLIyA svabhAva vinAnA, dIrghadRSTithI lAbhA-lAbhano vicAra karIne kArya karanArA hoya che paraMtu cAlatAvALA hotA nathI. pratyAhAraparA :- zloka 16 ane 154mAM jenuM lakSaNa pahelAM kahevAI gayuM che evA pratyAhAra nAmanA yogAMganI pradhAnatAvALA A jIvo hoya che. eTale A jIvo ghaNuM karIne to indriyonA viSayothI dUra ja rahe che. vikAro utpanna thAya tevA viSayono to vyavahAra prAyaH karatA ja nathI. chatAM paNa tevA prakAranA pUrvabaddha karmodayanI pradhAnatAthI koI koI bhogomAM joDAvuM paNa paDe ane viSayasukho bhogavavAM paNa paDe. to paNa temAM aMjAtA nathI. virAgabhAvathI bhogave che. tethI bhAre karmo te jIvo bAMdhatA nathI. tenA kAraNe durgatimAM jatA nathI. A rIte zakya hoya teTalA viSayone tyajanArA ane zakya na hoya tyAM viSayo bhogave, paraMtu vikArone tyajanArA hoya che. tathA dharmabAdhA-parityAga prayatnavALA - samyakatvanA ane vedyasaMvedyapadanA prabhAvathI tathADA:parizuddhe tevA prakAranuM A jIvonuM aMtaHkaraNa zuddha-vizuddha baneluM hovAthI dharmakAryamAM bAdhA Ave tevI sAMsArika pravRttiono parityAga karavAmAM ja dinapratidina vadhAre prayatna karanArA A jIvo hoya che. haju saMsAravAsI hovAthI saMsAranI sarva pravRttionA tyAgI nathI. paraMtu dharmamAM bAdhAjanaka pravRttiono to parityAga karavAnA ja prayatnayukta hoya che. AdhyAtmika guNono AnaMda ja eTalo badho hoya che ke tenI bAhya pravRtti ghaNI ochI ja thaI jAya che. tattvataH=bAhya evI saMsAranI pravRttiono je je parityAga karyo hoya ane dina-pratidina vadhAre ne vadhAre bAhyapravRttiono parityAga A jIva je kare che te badhuM tattva samajIne antaHkaraNanI zuddhipUrvaka pAramArthikapaNe kare, paraMtu lokomAM moTA dekhAvA mATe ke tyAgI dekhAvA mATe athavA pratiSThA AdinA prayojanathI karatA nathI. kAraNa ke te di A sarve jIvo (sthirA dRSTimAM AvelA hoya te) ajJAnanI pranthino bheda karyo hovAthI uttama prakAranA (samyapariNAmapUrvakanA) zrutajJAnanI pradhAnatAvALA hoya che. kSaNe kSaNe zAstrAjJAnI pradhAnatA rAkhe che. jethI moTAI Adi mohajanya vikArI bhAvo AvatA nathI. A pramANe pAMcamI dRSTivALA dhIra, vivekI, pratyAhAraparAyaNa, dharmabAdhAvALI pravRttino parityAga karavAnA prayatnavALA puruSo pUrve 155mAM zlokathI je kahyuM che ane have 159 zlokathI je kahevAze te bhAvono vimAnovAknIti A pramANe uttama vicAro karanArA A jIvo hoya che. | 158 che. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 yogadaSTi samuccaya gAthA : 159 na hyalakSmIsakhI lakSmIryathAnandAya dhImatAm / tathA pApasakhA loke, dehinAM bhogavistaraH // 159 // gItArtha = alakSmI (daridratA) che sakhI jenI evI lakSmI A lokamAM buddhimAnone AnaMda mATe jema thatI nathI. tevI ja rIte pApa che. mitra jeno evo saMsArasukhanA bhogono vistAra A dRSTimAM AvelA jIvone AnaMda mATe thato nathI. || 159 // TIkA-""i naiva, " " "nakSmatama pariboLena," "yathAna " mAnandArtha, "thImata" vRddhimatAM , "tathA pIpala no" tavinAmAvena, "dinAM movata" nAnAtha, "nAnuditya bhUtAni mo: samavati bhUtothAtI pApati bhAvanA' ! 216 vivecana - A dRSTimAM AvelA jIvane sAMsArika bhogono vistAra kevo lAge? te vAta eka upamA ApavA dvArA granthakAra samajAve che ke "alakSmI" arthAt daridratA che sakhI jenI evI lakSmI koI puruSane maLI hoya to te lakSmI buddhizALI puruSane Ananda mATe thatI nathI. sArAMza ke koI eka puruSane dhAro ke lakSmI maLI che. paraMtu amuka varSo pachI te niyamAM cAlI ja javAnI che, evI hoya. to tucchabuddhivALAne lakSmI dekhIne kadAca AnaMda thAya. paraMtu viziSTibuddhivALA puruSane tevI lakSmI joIne AnaMda thato nathI. kAraNa ke jyAre lakSmI maLI tyAre lakSmI hovAnA kAraNe jIvana jIvavAnI paddhati te rIte goThavAI jAya. bahu paiso thAya eTale mANasa baMgalA jevuM moTuM ghara le, sArI kAra le, sonA-rUpAnA ghaNA dAgInA banAve, viziSTa vastro ane bhojana kare. gharamAM nokaro ane viziSTa pharanIcara banAve. A rIte sukha-bhogavALuM jIvana jIvavAnI paddhati ja paDI jAya. tyArabAda te ja badhI lakSmI cAlI jAya tyAre baMgalo, kAra, dAgInA ane nokarI choDIne je jIvana jIvavuM paDe te atizaya trAsadAyI thAya. prathamathI jo lakSmI hoya ja nahI to majurI karanArA loko je rIte AnaMdathI potAnuM jIvana jIve che. te rIte daridratAmAM paNa te AnaMdita jIvana jIvata. paraMtu dhanavAna thayA pachI-uparokta rIti mujaba jIvana jIvavAne TevAyA pachI daridratA Ave tyAre duHkhamaya jIvana jIvavAmAM ghaNuM ja duHkha lAge. tethI jenI pAchaLa turata daridratA AvavAnI che. evI lakSmI buddhimaMtone jema AnaMda mATe thatI nathI. tevI ja rIte A saMsArano bhogavistAra pApasakhAvALo che mATe A dRSTivALAne gamato nathI. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 159 yogadRSTi samuccaya 461 corAyelo mAla bajAramAM vecAvA Ave to ochA bhAve maLato hovA chatAM uttamapuruSone (buddhimaMtone) te levo gamato nathI. kAraNa ke je corAyelo mAla le, te corI karatA pakaDAtAM jyAMthI mudAmAla nIkaLe te paNa gunhegAra gaNAya ane daMDa, kArAvAsa ane apayaza Ave. tethI jenI pAchaLa bhAvimAM AvAM duHkho hoya te sukhI buddhimaMtone AnaMda mATe thatAM nathI. tevI ja rIte pApasakhAvALo bhogavistAra A dRSTivALAne AnandakArI thato nathI. prazna :- saMsArano bhogavistAra pApasakhAvALo kevI rIte che? uttara :-saMsAranAM koipaNa bhogasukho hiMsA, juTha Adi pApo karavA vaDe ja maLe che. dhana meLavavAmAM paNa mAyA, juTha, jIvahiMsA AcaravI ja paDe che. tathA maLelA bhogo bhogavatI vakhate hiMsAdi pApa karavAM ja paDe che. maithunAdimAM bhogakALe paNa dravyahiMsA ane Asakti rU5 bhAvahiMsA paNa che. viziSTa khAdyabhojana banAvavAmAM paNa jIvahiMsA ane bhojana karavAmAM paNa AsaktirUpa bhAvahiMsA Adi che ja. eTale aDhAre pApasthAnako che mitra jeno evo A sukhabhoga buddhimAnone AnaMda mATe kema thAya? sarpanI phaNA uparano maNi levo kone game? je maNinA lAbhanA sukhanI pAchaLa sarpadaMzanuM ane tenA dvArA mRtyunuM duHkha che ja. tethI catura puruSo A maNi levA sarpanI najIka jatA nathI. tevI rIte je bhogasukhonI pAchaLa bhoga meLavavA mATe karelAM ane bhogono AnaMda mANatAM karelAM pAponA udayathI duHkha ja duHkha Ave che te bhogavistAra dhamantone AnaMdadAyaka kema thAya? saMsAranAM bhogasukho te pApanI sAthe A avinAbhAva saMbaMdhavALAM che. mATe pApasakhA kahyuM che. bhUtone (jIvone haNyA vinA bhogasukho prApta thatAM nathI. ane bhUtonA (jIvonA) upaghAtathI (haNavAthI) avazya pApa thAya che. evI bhAvanA A dRSTivALA jIvone Ave che. meM 159 | dharmabhoga sundara ityapyAzaGkApohAyAha pApasakhAvALo bhogavistara duHkhadAyI hovAthI bhale suMdara nathI. paraMtu dharmathI maLelo bhoga to suMdara kahevAya ja ne? evI koI zaMkA kare to te dUra karavA mATe kahe che ke Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 gAthA : 160 yogadRSTi samuccaya dharmAdapi bhavan bhogaH, prAyo'narthAya dehinAm / candanAdapi sambhUto, dahatyeva hutAzanaH // 160 // gAthArtha = dharmathI prApta thatA bhogo paNa ghaNuM karIne jIvone anarthane mATe ja thAya che. jema ke caMdanathI pragaTa thayelo agni paNa bALe ja che. || 16oll TIkA-"thama imalana mam' tevojI, "Ho'' vAhana, "anarthAya dehinAM," tathApramAdavidhAnAt / prAyograhaNaM zuddhadharmAkSepibhoganirAsArthaM, tasya pramAdabIjavattvAyogAt, atyantAnavadyatIrthaGkarAdiphalazuddheH, puNyazuddhayAdAvAgamAbhinivezAddharmasAracittopapatteriti / sAmAnyato dRssttaantmAraM-vAri sapUtaH" tathAtyapravRtti | vimityAda-"have hutANI:" tathAsvabhAvatvAt / prAya etadeva na dahatyapi kazcit (kvacit ) satyamantrAbhisaMskRtAd dAhAsiddheH sakalalokasiddhametaditi // 160 // - vivecana -A dRSTimAM AvelA jIvone sAMsArika bhogonA vilAsanI koipaNa ceSTA bAladhUlIgRhatulya, mAyAmarIcitulya ityAdi tulya lAge ane sarve bhogavistAra pApano mitra hovAthI prANIone AnaMda mATe thato nathI. ema upara samajAvavAmAM AvyuM che tyAM koIka prazna kare che ke prazna :- dharma karavA dvArA baMdhAyelA puNyathI je bhogasamUha prApta thAya. te to anartha mATe na thAya ne ? arthAt pApakarma karavA dvArA je bhogasamUha prApta thAya te to anartha mATe thAya, e samajI zakAya che. paraMtu dharma karavA dvArA je bhogasamUha prApta thAya te to pUrvoktathI viparIta che mATe te to anartha mATe na thAya ne? anartha mATe na thavo joie. uttara - dharma karavA dvArA paNa prApta thayelo bhogasamUha prANIone ghaNuM karIne bahulatAe anartha mATe ja thAya che. ahIM mULamAM lakhela sapi zabdano artha evo karavo ke pApakarma karavA dvArA prApta thayelo bhogasamUha to anarthane mATe che ja. paraMtu dharma karavA dvArA prApta thayelo bhogasamUha paNa anartha mATe prAya thAya che. praznaH- dharma karavA dvArA prApta thayelo bhogasamUha "kayA kAraNe" anartha mATe thAya che? uttara- temAM tevA prakAranA "pramAdanuM sevana" karAya che. mATe te anartha mATe Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 160 yogadRSTi samuccaya 463 thAya che. anartha mATe thavAnuM kAraNa "tathAvidha pramAda AcaraNa" temAM che te che. "pramAda AcaraNa" hovAthI azubha karmabaMdha thAya che. ane tevA azubha karmabaMdhano jyAre udaya thAya tyAre narakAdi duHkhonI prApti thavA rUpI anartha thAya ja che. prazna : dharma dvArA prApta thayelA bhogasukhamAM "pramAdAcaraNa" kevI rIte che? uttara :- bhogasukhonI prApti ane tenA mATe dhananI prApti, A banne prApta karavAmAM hiMsA, asatya, caurya Adi pApo karavAM ja paDe che ane hiMsAdi pApo karavAM te "pramAdAcaraNa" che. tathA te meLavavAmAM ane maLelAne bhogavavAmAM Asakti-prema-rati-prIti thAya che. tathA ratijanya AnaMda thAya che. tathA bhogo na maLe to athavA maLelA bhogo bhogavavA na maLe to vaiSa, aprIti ane zokAdi thAya che. A Asakti-rAga-dveSa ane zokAdi e sarve mohanA vikAro hovAthI "pramAdAcaraNa" che. tathA krodhAdi kaSAyo paNa vegathI thAya che. bhogakAle dharmatattva bhUlI javAya che, tenI upekSA karAya che. A kaSAyo ane dharmano anAdara e paNa "pramAdAcaraNa" che. A pramANe bhoga sukho meLavavAmAM ane bhogavavAmAM jIvo pramAda seve ja che. tathA tenA viyoga kALe to raDI raDIne atizaya Arta-raudradhyAna kare che. te paNa sarve "pramAdAcaraNa" che. A viSaya samajAvavA eka suMdara udAharaNa graMthakAra kahe che ke caMdana pote zItaLa che. paraMtu tenAthI utpanna thayelo agni bALe ja che. kAraNa ke agni e to Akhara agni ja che. bALavAno to teno sahaja svabhAva ja che. A pramANe dharmathI prApta thayelA bhogo paNa kAraNa-svarUpa ane phaLa rUpe pramAdAtmaka ja hovAthI prANIone avazya anartha mATe ja thAya che. prazna :- jo dharmajanya bhogasukho paNa "pramAdAtmaka" ja hoya ane anarthane mATe ja thatAM hoya to pachI temAM "prAyaH" zabda zA mATe kaho cho ? temAM zuM kaMI apavAda che? uttara :- he, zuddhakSemionikAsArtha zuddha dharmane kheMcI lAve tevA bhogonA vyavaccheda mATe A prAyaH zabda che. A saMsAramAM prApta thanArA "bhogo" be jAtanA hoya che. eka pApakarmono AkSepa (AkarSI lAvavAnuM-kheMcI lAvavAnuM kAma) karanArA bhogo, arthAt pApa karma baMdhAvanArA bhogo, ane bIjA zuddha dharmano AkSepa (AkarSaNakheMcANa) karanArA bhogo, arthAt zuddha dharmanI prApti karAvanArA bhogo. A bemAMthI Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 yogadRSTi samuccaya gAthA : 160 prathama naMbaravALA bhogo ja anartha mATe thAya che. bIjA naMbaravALA bhogo anartha mATe thatA nathI. tethI "prAyaH" zabda lakhyo che. A vAta kaMIka vistArathI samajIe. pUrvabhavomAM bAMdhelA puNyanA udayathI saMsAranA koI bhogo evA prApta thAya che ke je bhogo pApa karma baMdhAve che. jema ke brahmadatta cakravartI ane subhUma cakravartI jevA rAjAone cha khaMDanA rAjyanA bhogo maLyA. tathA cakravartIpaNAnI badhI ThakurAI maLI. mahAvIra prabhunA jIvane aDhAramA bhavamAM vAsudevapaNAnI Rddhi, siddhi maLI. paraMtu A evI Rddhi-siddhi maLI ke je bhogoe pApakarmo ja karAvyAM, pApakarmo ja baMdhAvyAM, tenAthI teo narakagatimAM gayA. mATe AvAM pApakarmone baMdhAvanArI bhogasAmagrI anartha mATe thAya che.' tathA puNyanA udayathI koI bhogo evA maLe che ke je zuddhadharmanuM AkSepa (AkarSaNa-kheMcANa) kare che. zuddha dharma karAvanArA bane che. jema ke, bharata mahArAjAne maLelI cha khaMDanI saMpatti, zAlibhadrane maLelI aDhaLaka saMpatti, mahAvIra prabhune aMtima bhavamAM prApta thayeluM rAjaputrapaNuM ane tenI saMpatti. A badhAne paNa puNyodayathI ja saMpatti prApta thayelI che. paraMtu te bhogasukhanI saMpatti dharma tarapha laI janArI banI ane A jIvo sukhabhogavALA chatAM Asakti vinAnA hovAthI karma khapAvI muktigAmI banyA. A rIte pUrvabaddha puNyakarmano "udaya" be prakArano hoya che. eka Asakti vaDe pApabaMdha karAvavA dvArA narakAdi anartha ApanArA bhogone apAvanArUM pApAnubaMdhI puNya, ke je anartha mATe che ane bIju puNya anAsaktabhAve bhogavAtA bhogo zuddha dharma prApta karAvavA dvArA mukti tarapha laI janAruM hoya che te puNyAnubaMdhI puNya anartha mATe thatuM nathI. prazna - je bhogo pApakarma baMdhAve tene, ane je bhogo zuddha dharma prApta karAve tene jainazAstromAM zuM kahevAya che ? uttara :- je bhogo bhogavatAM bhogavatAM jIvo Asakti-kaSAya-rAga-dveSa-hiMsAdi ane dharmano anAdara Adi pramAda seve ane tenA dvArA pApakarma bAMdhI narakAdi durgatimAM jAya tene "pApAnubaMdhI puNya" kahevAya che. bhogo prApta thayA te puNyodaya che. paraMtu uparokta pramAda dvArA pApakarmono ja anubaMdha karAvanAro te puNyodaya che. mATe pApano anubaMdha karAvanArUM evuM puNya te kahevAya che. tathA je bhogo nispRhabhAve bhogavAya che. bhogavavAnI IcchA bIlakula na hovA chatAM cAritramohanIya karmanA udayane lIdhe viparIta saMjogonI parAdhInatAnA kAraNe ja bhogavavA paDatA hoya che. te bhogomAM Asakti-kaSAya-rAga-dveSa ane dharmanA anAdara rUpa pramAda na hovAthI Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 465 gAthA : 160 yogadRSTi samuccaya pApabaMdhanA hetu banatA nathI. balba anAsaktibhAvanA kAraNe zuddha dharma tarapha lai janArA hoya che. tethI tene "puNyAnubaMdhI puNya" kahevAya che. sArAMza ke je puNya bhogavatAM Asakti ane rAgAdi hoya te pApAnubaMdhI puNya, ane je puNya bhogavatAM anAsakti ane vairAga hoya te "puNyAnubaMdhI puNya" kahevAya che. kasAi, zikArI, mAMsAhArI Adi thAya tevo manuSyano bhava maLe te pApAnubaMdhI puNya, ane sAdhu-saMta thavAnA bhAva jAge tevo manuSyano bhava maLe te puNyAnubaMdhI puNya. prazna :-puNyAnubaMdhI puNyodayajanya bhogo zuddha dharmanA ja AkSepaka thAya che. paraMtu pApakarmono baMdha karAvanArA thatA nathI tenuM kAraNa zuM? uttara :- tenAM cAra kAraNo che. (1) tI prativIkhavakvAyogA=prathama kAraNa evuM che ke puNyAnubaMdhI puNyodaya janya bhogakALe Asakti, kaSAya, rAga-dveSa ane dharmatattvano anAdara ityAdi je je pramAdo che. te te pramAdanAM kAraNovALApaNuM tyAM nathI. tathA jayaNApUrvaka pravRtti hovAthI hiMsAdi svarUpa je je "pramAdanAM kAraNo" che. te kAraNovALApaNuM paNa te bhogamAM nathI. te bhogomAM upayoganI zuddhi hovAthI pramAdanA kAraNovALApaNAno abhAva che. mATe anartha mATe thatAM nathI. (A prathama kAraNa). (2) pratyaktA navaghatIrthAnizuddha =atizaya nirdoSa (kevaLa paropakAra mAtra karanAruM) evuM tIrthaMkarapaNuM ane Adi zabdathI gaNadharapaNuM, AcAryapaNuM ityAdi viziSTaphaLazuddhivALuM A puNya che. jema ke mahAvIraprabhu paccIsamA bhavamAM manuSyano bhava, paMcendriyapaNuM ityAdi puNyodayavALA bhAvo pAmyA. paraMtu te bhAvothI to vIzasthAnakano tapa, saMyamI jIvana Adi prApta karavA dvArA tIrthaMkarapaNAnuM phaLa Ape tevI zuddhi pAmyA. naraka-nigodanA bhava hota to A phaLa Ape tevI zuddhi na Avata. mATe puNyAnubaMdhI puNyodayathI prApta thayela narabhava, audArikazarIra, paMcendriya jAti, prathama saMghayaNa Adi bhogo viziSTa ArAdhanA karAvavA dvArA tIrthaMkarAdipaNAnuM phaLa ApI zake tevI vizuddhivALA hoya che. (A bIjuM kAraNa) (3) puNayalAvI mini-AvA prakAranA puNyAnubaMdhI puNyodaya dvArA prApta thayelI mAnasika zuddhimAM tathA gAdri zabdathI pavitra vANImAM ane pavitra vartanamAM mAtra Agamano ja Agraha hovAthI A bhoga anartha mATe thatA nathI. mana, vacana ane kAyAnI barAbara zuddhi jALavavAmAM zAstrAjJAnuM ja anusaraNa kare che. kyAMya yo. 30 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 yogadRSTi samuccaya gAthA : 160 potAnI kalpanA pramANe tarka-kutarko A jIva karato nathI. AgamazAstronI AjJA mujaba potAnA traNe yogInI zuddhi jALavavAno Agraha rAkhe che. (A trIjuM kAraNa) (4) dharmasAttopa =dharma ja che sArarUpe jemAM evA prakAranA cittanI prApti thaI hovAthI A bhoga anartha mATe thatA nathI. pUrvabaddha cAritra mohanIyakarmanA udayathI kadAca koI koI bhogI kAyAthI choDI zakAtA nathI. karmajanya baMdhanonA kAraNe zarIrathI bhogo bhogavavA paDatA hoya che. paraMtu tenuM mana te bhogomAM hotuM nathI. tenuM mana to dharmanA ja sAra (baLa)vALuM hoya che. A jIvo kAyapAtI mAtra hoya che. paraMtu cittapAtI hotA nathI. (A cothuM kAraNa che.) A pramANe puNyAnubaMdhI puNyodayajanya sAMsArika bhogo pramAdabIjavALA na hovAthI, tIrthakarAdi jevI uttamaphaLayukta zuddhivALA hovAthI, puNyodayajanya zuddhi ane pravRttimAM AgamamAtranA anusaraNano ja Agraha hovAnA kAraNe tathA dharmapariNAmamaya cittavizeSa hovAnA kAraNe anarthane mATe thatA nathI. tethI tenA nirAsa (vyavaccheda) sAruM mULa gAthAmAM prAya: zabda kahyo che. puSazaddhasAlAvAmafmaniveza A padamAM badri zabdathI vacana ane kAyAnI pravRtti rUpa puNyAnubaMdhi puNyanA udayajanya zuddhi ame jema upara samajAvI tema puNyAnubaMdhI pApanA udayakALe duHkhanI paristhiti hovA chatAM paNa AgamazAstranI AjJAnuM ja mukhyatve AlaMbana hoya che. tethI te pApodayajanya duHkhanI paristhiti paNa anartha mATe thatI nathI. te svayaM samajI levuM. tethI puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI prApta thayelI bhogasAmagrIne bhogavavAnA kALe tathA puNyAnubaMdhI pApanA udayathI prApta thayelI duHkhasAmagrI bhogavavAnA kALe paNa AgamazAstranuM anusaraNa hovAthI vivekabuddhi jAgrata hovAnA kAraNe te anartha mATe thatI nathI. pApAnubaMdhI puNyodayajanya bhogasAmagrI anartha mATe thAya che te samajAvavA mATe sAmAnyathI eka udAharaNa kahe che caMdanathI paNa pragaTa thayelo agni zuM bALato nathI? arthAt bALe ja che. tema ahIM jANavuM. caMdananuM kASTha utpattimAtrathI ja tevA prakAranI zaityaprakRtivALuM ja che. chatAM temAMthI pragaTa thayela agni bALe ja che. kAraNa ke agni tevA prakAranA (bALavAnA ja) svabhAvavALo che. ahIM kAraNa zItaLa prakRtivALuM che chatAM tenuM kArya dAhajanaka hovAthI anarthakArI ja che. tevI rIte kAraNabhUta evo dharma ke dharmanuM AcaraNa Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 160 yogadRSTi samuccaya 467 zItaLatAnI jema hitakArI che. paraMtu tenAthI baMdhAyelA puNyanA udayajanya bhogavistAra hiMsAdi pramAdabIja hovAthI anartha mATe ja thAya che. ema udAharaNa ahIM samajavuM. puNyodayajanya bhogavistAra anartha mATe thAya che. tenuM kAraNa te bhogavistAra Asakti pUrvaka eTale rAgAdi ane hiMsAdi dvArA bhogavAya che. pramAdabIja che tethI anartha mATe thAya che. chatAM je bhogavistAra anAsaktithI rAgAdi-rahitapaNe bhogavAya, jemAM pramAda bIja na hoya, te bhogo anartha mATe thatA nathI. tevI rIte agninA udAharaNamAM paNa caMdanathI pragaTelo agni bALe ja che. tyAM paNa prAyaH bALe che e pada joDavuM. arthAt A agni (bALavAnA svabhAvavALo) hovA chatAM paNa have te hatyapa zat (kavi) koIka agni koikasthAne bALavAnuM kAmakAja nathI paNa karato. mATe prAyaH bALe che ema jANavuM. satyamaMtra (prabhAvakamaMtra)thI saMskAra karAyelo evo agni bALato nathI. satyamaMtrathI maMtrita thayelA agnithI dAhanI asiddhi che. tathA je sthAne satyamaMtrathI maMtrita agni nathI chatAM paNa jo caMdrakAnta maNinuM sAnnidhya hoya to paNa te sthAne te agnithI dAhanI asiddhi che. A vAta sakalalokamAM prasiddha ja che. eTale agnimAM jema prAya: "dAhakatA" che. tema puNyodayajanya bhogavistAramAM paNa prAyaH "anarthakAritA" che. praznaH- pApakarma baMdhAvavA dvArA anarthakArI bane evA bhogo, ane zuddha dharmanI prApti karAve evo bhogo, A bannenI prApti to puNyodaya rUpa eka ja kAraNathI thAya che. to pachI bhogajanya kAryamAM bheda zA mATe che? uttara - anarthakArI bhogo apAve evuM puNya jyAre atIta bhavomAM bAMdhyuM hoya che. tyAre sAMsArika sukhonI vAsanAo pUrvaka bAMdhyuM hoya che. tene jainazAstromAM azuddhabhAva" kahevAya che. AvA prakAranA azuddhabhAvothI baMdhAyeluM puNya tenA udayakALa bhogo Ape che paraMtu jIvane pramAdamAM joDavA dvArA anarthakArI bane che. paraMtu zuddhadharmanI prApti karAve evuM puNya jyAre atIta bhavomAM bAMdhyuM hoya tyAre sAMsArika sukhonI vAsanAo vinA arthAt sAMsArika sukho e mahA anarthakArI ane baMdhanarUpa che ema samajI temAMthI mukta thavAnA AzayathI baMdhAyeluM hoya che tene jainazAstromAM "zuddhabhAva" kahevAya che. AvA prakAranA zuddhabhAvothI baMdhAyeluM puNya tenA udayakALa bhogo avazya Ape ja che. paraMtu te bhogo jIvane pramAdamAM nAkhI zakatA nathI. tethI te bhogo anarthakArI banatA nathI. mohanI vAsanAo pUrvaka baMdhAyeluM puNya te pApAnubaMdhI puNya ane mohanI vAsanAothI nirapekSapaNe baMdhAyeluM puNya te puNyAnubaMdhI puNya. Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 yogadRSTi samuccaya gAthA : 160-161 A pramANe mohanI vAsanAo rahita kevaLa Atmahita ane muktiprAptinA AzayavALA zuddhabhAvathI je puNya baMdhAya che te puNyAnubaMdhI puNya che. tenA udayakALe jIva vivekI rahe che. bhogomAM Asakta ane rAgI banato nathI. nA chUTake ja bhogo bhogave che. tenuM citta dharmaparAyaNa ja hoya che. mATe te anarthanuM kAraNa banatuM nathI. paraMtu mohanI vAsanAo pUrvaka kevaLa sAMsArika bhogasukho meLavavA mATe ja je dharmanuM AlaMbana svIkAre. tenAthI baMdhAyeluM puNya te azuddha bhAvothI baMdhAyuM che mATe pApAnubaMdhI puNya che. tenA udayakALe jIva avivekI bane che. mohAMdha thAya che. bhogomAM Asakta ane atizaya rAgI bane che. tenuM citta dharmanA anAdaravALuM hoya che. tethI te bhogo anarthanuM kAraNa bane che. / 160 bhogAttadicchAviratiH, skandhabhArApanuttaye / skandhAntarasamAropastatsaMskAravidhAnataH // 161 // gAthArtha = bhogo bhogavI levAthI tAtkAlika te bhoganI icchAnI je nivRtti thAya che. te tevA prakAranA bhogo bhogavavAnA saMskArone (tIvratara) karanAra hovAthI A nivRtti eka khabhAnA bhArane dUra karavA mATe bIjA khabhA upara bhAra ucakavA tulya che. je 161 || TIkA-"mot" savAzAt "cchiAviratiSThAviratistAAtni" ! krimityadi-"cUmarApanu" camArapanukyartha, "nyAntarasamo : " vartate / kuta ityAha-"tatsaMskAravidhAnataH" tathAkarmabandhenAniSTabhogasaMskAravidhAnAttattvatastadicchA'nivRtteriti / uktA paJcamI dRSTiH / satyAmasyAmaparairapi yogAcAryairalaulyAdayo guNA: procyante / yathoktam - - vivecana :- jayAre jyAre sAMsArika bhoga sukho bhogavavAnI icchA thAya che. tyAre tyAre te bhogasukho (icchAnusAra) bhogavI levAthI A jIvanI bhogatRSNA nAza pAmI jAya che, ema koI mAne che. paraMtu te bhramamAtra ja che. ema jaNAvatAM kahe che ke bhogasukho potAnI IcchAnusAra bhogavavAthI tAtkAlika bhoga-sukhonI icchAnI nivRtti thAya che. paraMtu vAstavikapaNe bhogasukho bhogavavAnI je tRSNA che, teno nAza thato nathI. kAraNa ke jyAre A jIva bhogasukhomAM joDAya che, tyAre tenI Asakti atizaya hovAthI jIva azubha karmabaMdha kare che. ane te azubha karmabaMdhanA kAraNe aniSTa evA bhogonA saMskAronuM ja bIjAdhAna thatuM hovAthI tAttvikapaNe te bhogecchAnI nivRtti thaI ja nathI. A vAta suMdara evA eka daSTAntathI samajAve che. Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 469 gAthA : 16 1 yogadaSTi samuccaya koI eka mAnava potAnA eka skandha (khabhA) upara bahu moTo bhAra upADe. ane raste AgaLa AgaLa cAle, paraMtu thoDoka rasto kApatAM te khabhA upara ghaNo bhAra lAgavAthI A bhAra skandhAntara (bIjA khabhA) upara ucake to tAtkAlika teno prathama khabho zAnti anubhave. paraMtu tenA zarIra uparathI bhAra nAza pAmato nathI. je bhAra prathama khabhA upara hato te ja bhAra have bIjA khabhA upara lAge, tAtkAlika thoDI zAnti lAge, paraMtu kAlAntare bhAra to lAgavA ja mAMDe, bhArano bojo nAza pAmato nathI. te ja pramANe bhogasukhone bhogavI levAthI tAtkAlika rAhata lAge paraMtu bhoganI icchA sarvathA nAza pAmatI nathI, balka vadhe che. kAraNa ke bhogonA vAraMvAra AvA saMskAro paDavAthI bhogasukhonI icchA tIvra banavAthI bhogatRSNA vRddhi pAme che. mATe bhogo bhogavavAthI bhogatRSNA nAza pAmatI nathI. paraMtu samyajJAna ane vairAgyapUrvaka vivekadRSTi vikasAvavA dvArA bhogonA tyAgathI bhogatRSNA nAza pAme che. upAdhyAya zrI yazovijayajI ma.zrIe adhyAtmasAramAM kahyuM che ke akRtvA viSayatyAgaM, yo vairAgyaM didhIrSati / apathyamaparityajya sa rogocchedamicchati // 6 // je AtmA bhogonA tyAga vinA vairAgyane dhAraNa karavA Icche che te apaththabhojanane choDyA vinA ja roganA vinAzane icche che. A pramANe bhogo bhogavavAthI bhogatRSNA nAza pAmatI nathI. paraMtu te bhogone bhogavavAnA ja vAraMvAra saMskAro thavAthI bhogatRSNA vadhe che. eka khabhA uparathI bIjA khabhA upara bhAra lai javA jevI kAlpanika zAnti thAya che. paraMtu pAramArthika zAnti thatI nathI. A kAraNathI ja A dRSTivALAne saMsAra saMbaMdhI bhogonI badhI "bhavaceSTA" bALakonA dhUlIgRha jevI nirasa-asAra ane tuccha lAge che. A pramANe ahIM pAMcamI sthirA dRSTi samApta thAya che. A pAMcamI sthira dRSTi Abe chata lolupatA Adi doSono nAza thavA dvArA "alaulya" vagere 21 guNo pragaTa thAya che ema anyadarzananA yogAcAryoe paNa kahyuM che. te 21 guNo A pramANe che. alaulyamArogyamaniSThuratvaM, gandhaH zubho mUtrapUrISamalyam / kAntiH prasAdaH svarasaumyatA ca, yogapravRtteH prathamaM hi cihnam // 1 // maitryAdiyuktaM viSayeSvacetaH, prabhAvavaddhairyasamanvitaM ca / dvandvairadhRSyatvamabhISTalAbhaH, janapriyatvaM ca tathA paraM syAt // 2 // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 yogadRSTi samuccaya gAthA : 16 1 doSavyapAyaH paramA ca tRpti,-raucityayogaH samatA ca gurvI / vairAdinAzo'tha RtambharAdhI-niSpannayogasya tu cihnametat // 3 // ityAdi / ihApyetadakRtrimaM guNajAtam / ata evArabhya vijJeyam // 161 / / (1) manatyama alolupatA arthAta lolupatAno abhAva, indriyonA viSayabhogo bhogavavAmAM Asakti-tRSNA-lolupatA hotI nathI. (2) A apathyanA tyAgathI, pathyanA ja sevanathI, ane yogasAdhanAnA prabhAvathI - zArIrika rogo na thAya. Arogya sAruM rahe. (3) manaDutva hRdayamAM niSpharatA na hoya, nirdhvasa pariNAma na hoya. (4) janya: jumo zarIramAMthI yogaprabhAve sugaMdha ja (sArI ja gaMdha) nIkaLe. (5) mUtrapurISamajyam yogasAdhanAnA baLe AhAra-pANInuM yathAyogya rIte suMdara pAcana thavAthI svAbhAvikapaNe ja maLa ane mUtranI alpatA hoya. (6) krAntiH zArIrika tejanI vRddhi thAya. zarIranI camaka sArI hoya. (7) praHi =cittanI (mAnasika) prasannatA sarvakALe hoya. (8) sva sthatA =kaMTha atyanta saumya (madhura-karNapriya) bane che. A AThaguNo e yogasAdhanAnAM prAthamika cihno che. (9) maicAviyuvattiyogIonuM citta maitrI-pramoda-karuNA ane madhyasthatA Adi bhAvanAothI vAsita bane che. bhAvanAothI bhAvita mana hoya che. (10) viSaSyata: citta viSayabhogo tarapha AkarSAtuM nathI. (11) pramAvavayogIonuM citta prabhAvavALuM bane che. mAnasika zakti vadhe che. (12) dhairyasamanvita citta dhIratAnuNavALuM bane che. AkuLa-vyAkuLatA thatI nathI. (13) bhairavRSyatva duHkha ane sukhamAM, jaya ane parAjyamAM, mAna ane apamAnamAM, lAbha-nukazAnamAM, anukULatA ane pratikULatAmAM ema sarva dvandromAM hAra na pAme tevuM mana hoya che arthAt samabhAvayukta mana hoya che. (14) kamaSTatAma: mananA iSTabhAvonI yoganA prabhAve avazya siddhi thAya. (15) nanayitve 2 paraM cA-uccakoTinuM janapriyatva prApta thAya che. (16) roSavyapa: rAga-dveSa-harSa-zokAdi mohajanya doSono nAza thAya che. (17) paramAra tRmi =AtmAne parama zAntino anubhava thAya. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 161 yogadRSTi samuccaya 471 (18) gauriyo: sarva sthAne ucita AcaraNa AcaravAmAM ja varte che. (19) samatA 4 gurthI atizaya moTo evo samatAguNa hoya che. (20) vairAtinA =vaira, vaimanasya, krodha, ahaMkAra, kapaTI svabhAva Adi doSono nAza thAya che. (21) traDhatA 2 thI sAcI vivekayukta buddhi pragaTa thAya che. | niSpannayogavALA yogI mahAtmAnAM A sarve cihno che. anya darzanakAranA yogAcAryoe je A 21 guNo kahyA che. te guNo rUdApi A pAMcamI dRSTimAM paNa tad riy punAta=svAbhAvikapaNe ja A guNa samUha hoya che. eTale ke gata mAraga viyaA pAMcamI dRSTimAM svAbhAvikapaNe A guNo pragaTelA hoya che. A dRSTithI ja A guNo vAstavika rUpe pragaTe che. ane have pachInI zeSa dRSTiomAM to A guNo adhika adhika vikase che. 161// FsthirA deSTino sAra sthirA dRSTimAM Avelo AtmA pranthibheda karI samyakatva pAmelo hoya che. tethI vedyasaMvedyapadanI prApti thAya che. asAra vastune asAra ane sAra vastune sAra rUpe samaje che. kSAyopathamika samyakatvamAM samyakatva mohanIyano udaya hovAthI sAticAra (pratipAtI-anitya) evo bodha ane kSAyika-pathamika samyakatvamAM samyakatvamohanIyano udaya na hovAthI niraticAra (apratipAtI-nitya) evo bAdha hoya che. indriyone viSaya vikAromAMthI jItIne AtmAnA svarUpanI ramaNatAmAM jADanAruM "pratyAhAra" nAmanuM yogAMga" hoya che. karAtA anuSThAnomAM samyakatva pUrvaka pravRtti hovAthI bhrama (ahIMtahIM bhaTakavApaNAnA) doSano tyAga hoya che. tathA vasaMvedyapada prAptinA prabhAve sUkSmabodha" nAmanA guNanI prApti thAya che. A dRSTi cothA guNasthAnakathI zarU thAya che. A dRSTimAM AvelA jIvo ajJAna ane moharUpI granthino bheda thayela hovAthI tathA samyakatva ane vedyasaMvedyapada prApta thayela hovAthI saMsArI gharanAM je sarve kAryo (pAMca indriyonAM viSayasukho, arthopArjana, parivArAdinI prApti, mAna-pratiSThA ane sAMsArika yaza AdinI prApti) te bALakone ramavA mATenAM dhULamAM karAyelAM gRha (ghara) samAna asAra, tuccha ane nAzavaMta lAge che. tethI temAM Asakti thatI nathI. tathA jhAMjhavAnuM jaLa, AkAzamAM thatAM vAdaLonAM nagaro ane svapno jema bhramasvarUpa che. tema paugalika badhA ja bAhyabhAvone Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 yogadRSTi samuccaya gAthA : 161-16 2 AgamajJAnathI pragaTelA viveka dvArA bramAtmaka samaje che. ane mAne che. AtmAnI aMdara rahelI eka jJAna rUpa jyoti e ja nirAbAdha, nirAmaya ane paramatattva che e ja vAstavikapaNe upAdeya che. bAkInI saghaLI vastuo mAtra upAdhirUpa ja che. A dRSTivALA jIvo jJAnapUrvakanA vivekavALA, dhIrasvabhAvavALA, pratyAhAranI pradhAnatAvALA ane dharmakAryo karavAmAM bAdhA upajAve tevI pravRttino tyAga karanAra hoya che. je lakSmI anitya hovAthI kALAntare cAlI javAnI hovAthI daridratAnI sakhI che. te lakSmI buddhimAna puruSone jema AnaMda mATe thatI nathI. tevI rIte A dRSTivALA jIvone bhogavilAsa paNa pAchaLa avazya pApa ane tadudayajanya duHkha AvavAnuM ja hovAthI Ananda mATe thato nathI. jema caMdana zItaLa hovA chatAM paNa tenAthI utpanna thayelo agni bALe ja che eTale anarthakArI ja che. tevI rIte (saMsArasukha meLavavAnI vAsanApUrvaka karAyelA) dharmathI baMdhAyela puNyanA udayathI udayakALe maLelo bhogavistAra paNa te jIvone anartha mATe ja thAya che. bhogo bhogavI levAthI je tRpti thAya che te aupacArika zAnti che. paraMtu vAstavika zAnti nathI. jema eka khabhA upara ucakelA bhAranuM vajana lAgavAthI te bhAra bIjA khabhA upara laI levAmAM Ave to je zAnti thAya che te aupacArika che. kAraNa ke vAstavika bhAra to gayo ja nathI. eTale thoDA kALa pachI pAchuM vajana lAgavAnuM ja che. tema bhogo bhogavavAthI kSaNika tRpti thAya che. paraMtu bhogonI vAsanA nAza pAmelI nathI, tethI thoDA ja kALamAM punaH bhogonI vAsanA vadhe che. mATe bhoga vistAra sAro nathI, ema samajI mana saMsArI bhAvothI alipta hoya che. nI sthirA dRSTi samAya che tathA ca SaSThI dRssttimbhidhaatumaahpAMcamI daSTi samajAvIne have chaThThI daSTi samajAvavA mATe kahe che kAntAyAmetadanyeSAM, prItaye dhAraNA parA / ato'tra nAnyamunnityaM, mImAMsA'sti hitodayA // 162 // gAthArtha = kAntA dRSTimAM A darzana (sUkSmabodha) anyajIvonI prIti mATe thAya che. (paraMtu Sa mATe thato nathI.) zreSTha evI dhAraNA nAmanuM yoganuM aMga Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 162 yogadRSTi samuccaya 473 hoya che. A kAraNathI ja A dRSTimAM sadAkALa acumad doSa hoto nathI. ane hitodaya karAve tevI mImAMsA (guNa) hoya che. te 162 | TIkA "krAntAtha" daSTI, "tattaravita" nityanAddhi, ""mAM prItaye" bhavati, na tu dveSAya / tathA "dhAraNA parA" pradhAnA cittasya tezavacahnakSaUT | yathAvata-zavattiI thAraVIT rU-2 pataMgyo "mato" thARUtaH | "atra" do, "nAcamunnacitra :" | talA tattapratimAsAyor tathA "nitya'' sarvAnuM, "mImAMsati' kavirAraMbhikSA | mata vAda-hitA '' satha jJAnapatranarveina che drA vivecana - kAntA dRSTi Abe chate pUrve 154 gAthAmAM sthirAdaSTimAM Avela nityabodha vagere guNo vizeSa svarUpe cAlu ja rahe che. daSTinI nirmaLatA vadhavAnA kAraNe jJAnaguNa paNa vadhAre nirmaLa bane che. A sUkSmabodha viziSTa tarkayukta thavAthI bIjAne samajAvavAmAM atyanta prabhAvazALI thAya che. tethI A bodha dvArA parajIvone tattva samajAvavAmAM ghaNI ja saphaLatA maLe che te kAraNathI parajIvone paNa yogIonA A bodha pratye prIti ane bahumAna upaje che. paraMtu draSa, adekhAI ke nArAjagI pedA thatI nathI. bodha nirmaLa ane sAro hovAthI mukhathI evI suMdara vANI nikaLe che ke je vANI para prItinuM ja kAraNa bane. tathA yoga sAdhanA mATenI A dRSTi atizaya nirmaLa banavAthI zreSTha evuM dhAraNA nAmanuM yogAMga prApta thAya che. je dhyeya siddha karavuM che. te dhyeyavALA sthAnamAM cittanuM coTI javuM, temAM cittanuM tanmaya thaI javuM, tene dhAraNA kahevAya che. pAMtajala RSinA yogasUtramAM kahyuM che ke-zavazvazittarNa ghArarU-2 dezamAM (dhyeyavALA sthAnamAM) cittanuM baMdhAI javuM-coTI javuM. iSTasAdhyanI sAdhanAmAM mananI lInatA thavI te dhAraNA kahevAya che. yogasAdhanAnI ISTa kriyAmAM cittanI dhAraNA (sthiratA) prApta thaI che. A kAraNathI ja A dRSTimAM "ajamu" doSa hoto nathI. eTale ke yogasAdhanA mATenI A iSTa kriyA vinA anyatra (anya koIpaNa kriyAmAM) te kALe harSa thato nathI. kAraNa ke A yogasAdhanA mATe karAtI je kriyA che. temAM ja citta atyanta sthira banyuM hevAthI taddA te kALe to te anya kriyAo karavAnI utsukatAnI pratimAsa phuraNA thavAno ja abhAva che. anya kriyAnI phuraNA thatI ja nathI. mATe anyamud doSa nathI. Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 yogadRSTi samuccaya gAthA : 162-163 suMdara tattvabodha thayela hovAthI ane dRSTi Atmatattva bhaNI vadhu DhaLI hovAthI te tattvo saMbaMdhI tarka-vitarka ane dAkhalA-dalIlapUrvaka sUkSma-sUkSma uttamottama vicArAtmaka evI mImAMsA pragaTe che. ciMtana-manana karavAnI skUraNA jAge che. jyAre jyAre zeSakAmomAMthI nivRtti maLe tyAre tyAre tattvonI suMdara vicAraNA ja kare che. ane A vicAraNA avazya hitodaya karanArI ja thAya che. kAraNa ke tevI uttamottama sUkSma vicAraNAo dvArA samyajJAna rUpa phaLanI prApti thAya che. ane dina-pratidina vadhAremAM vadhAre samyajJAnanI prApti thavI e ja sAcuM AtmAnuM hita che. eTale hitodayavALI A mImAMsA bane che. || 162 / amumevArthaM spssttynnaahA ja arthane vadhu spaSTa karatAM kahe che ke asyAM tu dharmamAhAmyAtsamAcAravizuddhitaH / priyo bhavati bhUtAnAM, dharmaikAgramanAstathA // 163 // gAthArtha = vaLI A dRSTimAM Avelo jIva samyak (suMdara) AcAronI vizuddhinA kAraNathI ane dharmanA prabhAvathI prANIone priya bane che. tathA dharmamAM ja ekAgra cittavALo hoya che. e 163 // TIkA - "mAmeva" dI vattA niyona, "thafmahibhyiRUI[," mArAvizuddhi" taH | vinitya-" mavati bhUtAna'' praLinAM, thaAAmanAstA'' vatIti che dArUA. | vivecana :- A dRSTi eTale kAntAdRSTi Ave chate hRdayamAM pragaTa thayelo samabhAva-niHspRhatA" ane "vairAgyAdi" guNAtmaka je uttama dharma che. te dharmanA prabhAvathI ja A dRSTivALA mahAtmAono AcAra samyagU hoya che. jenuM hRdaya zuddha che tenA vicAra, vANI ane vartana sadAkALa sahajabhAve ja suMdara hoya che. ane jenuM hRdaya azuddha hoya che tenAM vicAra-vANI ane vartana sahajabhAve ja asuMdara hoya che. kadAca bahArathI suMdara hoya to paNa te mAyArUpa ane kapaTabhAva yukta hovAthI asuMdara ja che. A kAraNathI prApta thayelI samyak evA AcAronI vizuddhithI ja A yogI mahAtmA sarva prANIone priya thaI paDe che. pAramArthika zuddha AcaraNa A saMsAramAM kone na AkarSe? arthAt sarvane AkarSe ja. sarvane priya thAya ja. ekalo parane priya ja thAya che eTaluM ja nahIM, paraMtu pote paNa vadhune vadhu dharmabhAvanAmAM ja dattacitta bane che. dharmamAM ja ekAgramanavALo A mahAyogI bane che. Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 475 gAthA : 164 yogadRSTi samuccaya AvI dRSTi jayAre Ave che, vairAgya vRddhi pAme che, saMsAra tuccha, asAra ane bhavabhramaNAno ja hetu dekhAya che, tyAre A jIvamAM kayA kayA guNo nathI AvatA? arthAt AvA ghaNA guNo sahajabhAve ja pragaTe che. ane AtmAnuM kalyANa vadhatuM jAya che. dRSTi atizaya vizuddha-vizuddhatara banI hovAthI bAhya AcaraNa paNa niSkapaTabhAve kevaLa AtmAnA upakAranI buddhie ja evuM suMdara pravarte che ke tenA pratApe A jIva sarvane priya paNa thAya che. dharmanA kAryomAM sthira manavALo paNa bane che ane AtmakalyANa sAdhanAra bane che. patavAda-A ja vAta vadhu spaSTa karatAM jaNAve che ke zrutadharme mano nityaM, kAyastvasyAnyaceSTite / atastvAkSepakajJAnAna bhogA bhavahetavaH // 164 // gAthArtha = A jIvanuM mana haMmezAM mRtadharmamAM ja hoya che. mAtra kAyA ja anya kriyAomAM hoya che. A kAraNathI "AkSepaka" jJAnanA prabhAvathI te jIvane bhogo bhava-hetu thatA nathI. / 164 | TIkA-"zrataya" mANe, no nirca" tAvanopapa . "vastu" kAya eva, asyAdhikRtadRSTimato, "anyaceSTite" sAmAnye "atastvata" eva vaIRUIt "mApajJAnata' sAkSepakSajJAna mUrtina, "mom'' kriyArthasavanyA, "mavAva:" saMsAraheto "ra" kRti 64 vivecana :- maryAprastuta evI A kAntA nAmanI chaThThI dRSTimAM vartatA jIvanuM mana haMmezAM mRtadharmamAM ja lAgeluM hoya che. arthAt zAstrajJAnanI sUkSma vicAraNAomAM ane te zAstronI ja vizeSa vizeSa bhAvanAomAM layalIna hoya che. verAvatuM A padamAM kahelo 1 zabda evakAra arthamAM che. eTale mAtra kAyA ja anya evAM sAMsArika sAmAnya kAryomAM hoya che. arthAt AhAra-vihAra Adi rUpa sAmAnya saMsArI kAryomAM mAtra (mana vinAnI) ekalI kAyA ja pravartatI hoya che. A yogInuM mana zAstrajJAnamAM ane kAyAmAtra jIvana TakAvavAnA AdhAra bhUta evA AhAra-nihArAdi rUpa sAmAnya kAryamAM pravarte che. ATalA badhA nirlepa dazAvALA A yogI mahAtmAo hoya che. tatu A kAraNathI A mahAtmAo je AhAra-vihAra ane vihArAdi kAryo kare te sarve-pAMca indriyonA bhogo AvA prakAranA "AkSepaka jJAnanA" prabhAvathI teone bhavahetu (saMsAranI paribhramaNA)nuM kAraNa banatA nathI. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya prazna :- "AkSepakazAna" eTale zuM? AkSepaka kone kahevAya? uttara H- AkSepaka eTale AkarSaNa karanArUM, kheMcanArUM, potAnA tarapha lAvanArUM evuM jJAna, sArAMza ke anAdikALathI mohasaMjJAnA baLe A jIvanuM mana pAMca indriyonA viSayo tarapha ane tenA dvArA maLatAM bhoga-sukho tarapha kheMcAyeluM che ja. satata temAM lIna ja che. temAMthI mana uThAvIne zAstrajJAnamAM joDanArUM, manane AtmA taraphanA bhAvomAM kheMcanArUM jJAna, arthAt zAstronA anubhavomAM AkarSaNa karanArUM evuM je jJAna AkSepakajJAna arthAt viziSTakoTinA vairAgyavALuM je jJAna te AkSepakajJAna kahevAya che. chaThThI sRSTimAM vartatA jIvanuM mana sadA zrutazAstronA anubhavamAM ja lIna hovAthI zarIramAtra dvArA bhogavAtA AhArAdinA bhogo te jIvane bhavabhramaNano hetu banatA nathI. 476 pUjya AnaMdaghanajI ma.zrIe paNa kahyuM che ke jinacaraNe citta lAva, vaise jinacaraNe citta lAva, cAro caraNa ke kAraNe re, gauA vanameM jAya. cAro care phire cihuM dizi, vAMkI najara variA. mAMhya cAra pAMca sAhelIyAM milI, hilamIla pAnI jAya, tAlI dIe khaDakhaDa hase, vAMkI najara gaguriA. mAMhya vaise jina0 vaise0 jina gAya vanamAM cAro caravA jAya, cAre dizAmAM phare, paNa tenuM mana to potAnA vAcharaDAmAM ja hoya, tathA cAra-pAMca sakhIo haLI maLIne pANI bharavA mATe sAthe jAya, te pANInuM bhareluM beDuM mAthA upara mUkIne jhapATA bhera-rUvAba bhera cAle, vAto karatI jAya, tALIo detI jAya ane khaDakhaDa hasatI jAya paNa tenI najara to gaguriAmAM (ghaDAmAM) ja hoya. tema parabhAva dazA rUpa paudgalika bhAvanAothI rahita evA AkSepaka jJAnanA prabhAvathI jJAnInuM mana paNa saMsAra saMbaMdhI anyakArya karavA chatAM paNa sadA zrutazAstronA dhyAnamAM ane tenA ja sUkSma-sUkSma ciMtana-mananamAM ja lIna hoya che. / / 164 || amumevArthaM dRSTAntamadhikRtyAha gAthA : 164 A ja artha udAharaNa ApIne samajAve che. mAyAmbhastattvataH pazyannanudvignastato drutam / tanmadhyena prayAtyeva, yathA vyAghAtavarjitaH // 165 // Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 165-166 yogadRSTi samuccaya 477 gAthArtha = jhAMjhavAnA jaLane tattvathI A mAyamaya ja pANI che ema jANato puruSa tenAthI alpa paNa uga (gabharAmaNa) pAmyA vinA te pANInA madhyamAMthI jema koI paNa jAtanI pIDArahitapaNe jAya ja che. 16po TIkA-"mayAnmatatvataH phara" mIyAzmanvenaiva, "manakirtAto'' mAthAkyo "ka" zIdhra "tanmana' mAyAbhomaLe, "kSatreiva." na prathati ! "rA' rUtyulaharaNopacAI vyAyAtavarnata' mAthAtattven vyAghAtAsamarthatvAditi // 165 // bhogAn svarUpataH pazyaMstathA mAyodakopamAn / bhuJjAno'pi hyasaGgaH san prayAtyeva paraM padam // 166 // gAthArtha = tevI ja rIte saMsAranAM bhogasukhone svarUpathI mAyAjalanI upamAvALAM joto (jANato) A puruSa bhogavavA chatAM paNa asaMga rahyo chato paramapada tarapha jAya ja che. | 166 | TIkA "mogAna" kaIsakkAnuM, "svata: pan" samAropamAreUT, tathA" tenaiva pravare, "mayopamAna masAna, munnAno pi di karmAkSiptAn, "asaGgaH san prayAtyeva paraM padaM," tathA'nabhiSvaGgatayA paravazAbhAvAt | 266 . vivecana :- je jIva mRgajaLane (jhAMjhavAnA jaLane) tattvathI eTale pAramArthikapaNe A mRgajaLa (jhAMjhavAnuM jaLa) ja che, paNa sAcuM pANI nathI. ema mRgajaLapaNIvaDe jANe che. samaje che. te jIva te mRgajaLathI gabharAto nathI. Darato nathI. jema samudranAM pANI e sAcAM pANI hovAthI tenA taraMgo vaDe, te pANInI UMDAI vaDe, te pANInA susavATA vaDe, ane te pANInA pUra (vega) vaDe mANasa joine ja gabharAI jAya che. tethI temAMthI cAlavAnI hiMmata karato nathI. tenI jema A mRgajaLa e mithyApANI che ema jANavAthI te jIva gabharAto nathI. paraMtu jaldI-jaldI te mRgajaLanA madhyabhAgamAMthI jhapATAbaMdha cAlyo ja jAya che. paraMtu nathI cAlato ema nahIM. kAraNa ke te jANe che ke A mAtra mRgajaLa ja che. tethI te pANImAM cAlavAmAM tene koipaNa jAtanuM vipna (vyAghAta) thatuM nathI. kAraNa ke mRgajaLa e vAstavika jaLa ja na hovAthI tenAmAM vyAghAta karavAnI tAkAta ja nathI. A mRgajaLanuM jaLa paNe koi vAstavika astitva ja nathI. te mithyA AbhAsamAtra rUpe hoI bhrama mAtra ja che. A pramANe je jANe che te puruSa AvA pANIthI udvega pAmato nathI arthAt Darato nathI. Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 yogadRSTi samuccaya gAthA : 165-166 tevI rIte indriyo ane viSayonA saMbaMdhAtmaka bhogone svarUpathI ja jANato eTale ke samAropa (brama) vinA te jevA che tevA ja jANato arthAt mRgajaLanI upamAvALA A bhogo asAra ja che. ema samajato puruSa pUrvabaddhakarmonA udayathI AvelA A bhogone bhogavato hovA chatAM paNa temAMthI alpa paNa gabharATa vinA te cAlyo jAya che. A bhogo tene DarAvI ke DUbADI zakatA nathI. kAraNa ke tevA prakAranI Asakti na hovAthI A puruSa te bhogone paravaza thato nathI ke bhogothI Darato nathI. prazna :- svarUpa: pana =e mUlazlokanA padano artha TIkAmAM TIkAkAre samAropamantare=je karyo che teno artha zuM? ane samAropa eTale zuM? uttara :- je vastumAM je guNa ke doSa rUpa dharma na hoya chatAM temAM koipaNa prayojanathI te guNa ke doSa rUpa dharmano Aropa karavo. upacAra karavo, tene "samAropa" (brama-Aropa-upacAra) kahevAya che. jema ke khetInA kAmamAM jyAre varasAdanI bahu ja jarUriyAta hoya, te vakhate barAbara samayasara varasAda varasato hoya, tyAre te varasAda pANI varasAvato hovA chatAM paNa loko tene "sonuM varase che." ema je kahe che. te pANI vAstavika pANI che paraMtu tene je sonuM kahyuM te "samAropa" samajavo. tathA sphaTika patthara zveta (sapheda) che, paraMtu tenI sAme lAla, lIluM ke kALuM vastra rAkhIe to zveta evo paNa te sphaTika je lAla, lIlo ke kALo dekhAya te "samAropa" kahevAya che. tathA pIttaLanA TukaDAne "A suvarNa che" ema mAnavuM te "samAropa" che. A rIte samAropa eTale bhrama-Aropa athavA upacAra artha karavo. ahIM mRgajaLane je mithyA jaLa kahyuM che te samAropathI (bramathI ke upacArathI) kahyuM nathI. paraMtu samajI zocIne barAbara yathArthapaNe jANIne ja te mRgajaLa e vAstavikapaNe mRgajaLa ja che. mithyA jaLa che ane mithyA jaLa kahyuM che. paraMtu bhrama ke Aropa karyo nathI. mATe tene samAropa kahevAto nathI. eTale mUla zlokamAM je svarUpata = zabda che teno artha TIkAmAM spaSTa karyo che ke A mRgajaLa jema vAstavikapaNe mRgajaLa ja che. paraMtu samAropathI eTale upacArathI mRgajaLa nathI. tevI ja rIte indriyonA viSayonAM sukhone svarUpathI ja vAstavikapaNe ja mRgajaLatulya kahyAM che te sukho mRgajaLatulya che. ane mRgajaLatulya kahyAM che. paraMtu samAropa karIne kahyAM nathI. eTale samAropa vinA paramArthathI vAstavika svarUpe A sukho mRgajaLatulya ja che. evo bhAvArtha che. || 165-166ll Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 479 gAthA : 16-168 yogadaSTi samuccaya bhogatattvasya tu punarna, bhavodadhilaGghanam / mAyodakadRDhAvezastena yAtIha kaH pathA // 167 // gAthArtha = bhogane ja paramArthathI tattva mAnanArA puruSane saMsArarUpI samudranuM ullaMghana zakya nathI. kAraNa ke mRgajaLamAM ja jaLapaNAnA dRDhAgrahavALo kayo puruSa - mArge AgaLa cAlavA prayatna kare ? arthAt AgaLa cAle ja nahIM, eTale pAra tame nahIM 167 || TIka - "motisvastha " bhojaparamarthastha "puna, na kavodhina'' thAbuddhestadupAye'pravRteH / Aha ca "mAyodakadRDhAvezaH" tathA-viparyAsAt / tena yAda :pathA'' yatra mAyAyAmuvavRddhiH | 267 sa tatraiva bhayodvigno, yathA tiSThatyasaMzayam / mokSamArge'pi hi tathA bhogajambAlamohitaH // 168 // gAthArtha =(je puruSa mRgajaLane paramArthathI tattva-sAra=sAcuM pANI mAne che) te puruSa pANInA bhayathI gabharAyelo jema tyAM ja ubho rahe che, temAM koI saMzaya nathI. tevI ja rIte bhoga rUpI kAdavamAM mohita thayelo puruSa mokSamArgamAM paNa tyAM ja ubho rahe che. vikAsa karI AgaLa vadhato nathI. te 168 / TIkA-"'' mAyAmudatIveza:, "targava'' paNa "moni:" sana "yathA" rUtyutara pArtha ! "tiSThatyavaMza'' tiSThatyeva naddhisamAvezAt | mokSamArgepa di" jJAnAhitnakSaNe, "tathA" tiSThasaMzartha monimbAnamohita." bhoganibandhanadehAdi prapaJcamohita ityarthaH // 168 // vivecana :- bhogane ja jeNe tattva (paramArtha) mAnyuM che. evo puruSa arthAt saMsArabhogo e ja sAcA che. sukhakArI che, upAdeya che. bhogo e ja sAcuM tattva che. sAco sAra che. AvuM jeNe jANyuM che te bhogatattvajJa puruSa saMsAra rUpI samudranuM ullaMghana karI zakato nathI. kAraNa ke tevA prakAranI mithyAbhAsavALI buddhi hovAthI bhavodadhinA ullaMghananA je je upAyo che temAM tenI apravRtti thavAthI te jIva bhavodadhilaMghana karI zakato nathI. A vAta udAharaNathI samajAve che ke tevA prakAranA viparyAsathI (eTale ke bhrama thavAthI) mAyAmaya jaLane (mRgajaLane) Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 yogadRSTi samuccaya gAthA : 167-168 "A sAcuM jaLa ja che" evo daDha Agraha jene thayo che. tevo kayo puruSa mRgajaLavALA mArga vaDe AgaLa cAlavA prayatna kare? sArAMza ke mRgajaLamAM je puruSane "A sAcuM pANI ja che" evI udakabuddhi jene thai che. te puruSa mRgajaLa joine ja gabharAI jAya che. rakhe, A pANImAM huM DUbI jaIza, A pANInuM pUra mane kheMcI jaze, DUbADI deze, A pANInAM mojAM mane tANI jaze. ityAdi samajIne jyAM ubho che tyAM ja ubho rahe che. paraMtu pANInA DaranA kAraNe AgaLa eka pagaluM paNa cAlato nathI. tevI ja rIte indriyajanya sukha e mRgajaLatulya AbhAsa mAtra hovA chatAM paNa je puruSe te sukhane ja sAcuM sukha mAnyuM che. te puruSane AvI viparIta buddhi thaI hovAthI muktinA upAyomAM pravRtti karato nathI. paraMtu indriyajanya sukhomAM ja sthira rahe che. muktinA upAyomAM AgaLa vikAsa karato nathI. bhAvArtha A pramANe che ke je puruSe mRgajaLane ja sAcuM jaLa mAnI lIdhuM che. ane A sAcuM jaLa ja che evo daDha Agraha jene varte che te puruSa je mArge ubho che. tyAM ja pANInA bhayathI gabharAyo chato nakkI ubho ja rahe che. kAraNa ke A mRgajaLa e jaLa na hovA chatAM te puruSane temAM jaLabuddhino praveza thayo che. A sAcuM jaLa ja che. ema mAnI lIdhuM che. tethI te pANI mane DUbADaze, huM temAM DUbI jaiza. ghaNuM UMDuM haze to tarI zakIza nahI. tenAM mojAMomAM huM kheMcAI jaIza. ityAdi bhayothI gabharAyelo te puruSa jema tyAM ja rahe che, eka pagaluM paNa AgaLa cAlato nathI. evI ja rIte bhoganA kAraNabhUta evA zarIra, indriyo, viSayo ane tajanyasukho ityAdi jaMbAla (kAdava) tulya prapaMcamAM mohita thayelo A puruSa tyAM ja avazya kheMcAyelo ja rahe che. paraMtu jJAna, darzana ane cAritra svarUpa muktimArganI ArAdhanA karavAmAM eka pagaluM paNa AgaLa cAlato nathI. A indriyajanya sukhomAM ja racyo pacyo rahe che. A "viparyAsabuddhi" ja sarva duHkhanuM mULa kAraNa che. te viparIta buddhi ja A jIvane uMdhA pATA baMdhAve che. zarIrAdi anAtmabhAvomAM Atmabuddhi karAve che. padravyamAM AtmadravyanI buddhi karAve che anAdikAlIna evI avidyA rUpa viparyAsathI bhoganA sAdhanabhUta evA dehAdimAM ja Atmabuddhi karAve che. tenA kAraNe ja potAnA AtmasvarUpane choDIne parapudgala dravyamAM A jIva rame che ane manamAM umaMga lAvIne viSayonI tRSNArUpI jaLamAM ja DUbelo rahe che. Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 481 gAthA : 169 yogadaSTi samuccaya pU. zrI devacaMdrajI mahArAjazrIe kahyuM che ke "huM choDI nija rUpa, ramyo para pugale | jhIlyo ulaTa ANI, viSaya tRSNAjale ke 167-168 | mImAMsAbhAvato nityaM, na moho'syAM yato bhavet / atastattvasamAvezAt, sadaiva hi hitodayaH // 169 // gAthArtha = nitya mImAMsA bhAva hovAnA kAraNe A dRSTimAM moha thato nathI. A kAraNathI tattvaprAptinA kAraNe haMmezAM hitodaya ja thAya che. || 169 | TIkA-"naumAMsamAvata" triIramAna, "nitya sarvAnaM, " modo'' cho "yato bhaveta" | matatasamAveli {iUI," "vaiva hitotyo" raNaviti | 266 | vivecana :- A dRSTimAM vartato jIva samartha evo tattvaciMtaka bane che. tattvonI mImAMsA karanAro bane che. satata sadvicAra rUpa mImAMsA (sUkSma tattvagaveSaNA) hovAnA kAraNe A jIvane rAga-dveSa Adi moha thato nathI. mRgajaLane sAcu jaLa mAnI levAno bhrama thato nathI. je jIva tattva jANe che, tattvanI mImAMsA kare che teno moha (vikAra, bhrama ke rAgAdi) kSINa prAyaH thaI jAya che. AtmA che. te nitya che. karmono kartA che. karmono bhoktA che. mokSa che. ane mokSanA upAyo che. ityAdi AtmAnAM cha sthAno saMbaMdhI sUkSma sUkSma tattvagaveSaNAmAM UMDo utarato jAya che. tenA kAraNe anyadarzanakAroe mAnelA bhramo tUTI jAya che. anyadarzanakAroe potapotAnA pakSanI siddhi mATe karelI dalIlo nirmaLa ane nisteja che evuM tene samajAya che. A kAraNathI ja anAdinI mithyAtvanI vAsanAthI anya anya darzanonI mAnyatAo pratye je je prIti thaI hatI te tUTatI ja jAya che ane yathArtha sAcuM zruta pAmato jAya che. jethI nirmaLa Atmazuddhi thAya che. saMsAra pratyenA bhAvo kSINaprAyaH thAya che. saMsAra uparano rAga ja uDI jAya che. A pramANe AtmAnI buddhi nirmaLa thAya che ane temAM yathArtha tattvano samAveza thavAthI dina-pratidina mohanIyakarma kSIyamANa dazAvALuM banavAthI sadA kalyANano udaya ja thAya che. guNasthAnakomAM UrdhvarohaNa cAlu ja rahe che. 169 || yo. 31 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 yogadaSTi samuccaya gAthA : 169 kAnAdaSTino sAra A chaThThI kAntAdRSTimAM vartatA AtmAnuM jJAna sUkSmabodhavALuM ane tarkavitarka pUrvaka manana-ciMtanavALuM vyavasthita thavAthI ane anya lokone A paramatattva samajAvavAnI kalA atizaya sArI vikaselI hovAthI anya sarva lokane A jIva priya thAya che. pote karavA dhArelAM dhArmika anuSThAnomAM mana atizaya jAmeluM hovAthI "dhAraNA" aMganI prApti thAya che. te te anuSThAnomAM mana atizaya jAmeluM hovAthI anya kAryomAM rasa thato ja nathI tethI "anyamudra" doSa hoto ja nathI. dina-pratidina tattvonI sUkSmasUkSma vicAraNA pravartatI hovAthI hitodayane karanArI "mImAMsA" pravarte che. A dRSTimAM Avelo jIva sAMsArika bhAvothI eTalo badho alipta banI jAya che ke tenI kAyA" ja mAtra bhogakAryomAM hoya che. paraMtu mana to sadA zrutajJAnamAM ja tallIna hoya che. tethI eTaluM prabhAvazALI jJAna tene prApta thAya che ke mana anAdikALathI bhogasukhomAM ja lIna hatuM tene tyAMthI kheMcIne (AkSepa karIne) zrutadharmamAM ja otaprota kare che. AvA prakAranA AkSepakajJAnanA prabhAvathI kAyA dvArA bhogavelA bhogo paNa te jIvane bhava-hetu banatA nathI. jema jhAMjhavAnA jaLane A mAyAvI ja jaLa che. vAstavika jaLa nathI. ema samajanAro puruSa te pANIne dekhIne gabharAto nathI, paraMtu tenI madhyamAM thaIne nirbhayapaNe cAlI jAya che. tevI ja rIte sAMsArika bhogo e mRgajaLa samAna asAra, tuccha ane nAzavaMta che ema jANato puruSa te bhogone kAyAthI bhogavato chato manathI temAM nahI aMjAto chato cAlyo jAya che. saMsAranI asAratA, pudgalasukhanI anityatA, sarvasaMyogo je che te viyogavALA che ityAdi sUkSma mImAMsA pratidina karavAthI A jIvane koIpaNa bhAvomAM moha thato nathI. ane AvI umadA mImAMsAnA baLe "tattvajJAnanI prApti" (tattvasamAveza) thavAthI dina-pratidina sadA hitodaya ja thAya che. A dRSTimAM vikAsa karato A jIva 4 thI 7 guNasthAnakomAM AgaLa vikAsa sAdhe che. kAntA daSTi samApta Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 483 gAthA : 170 yogadaSTi samuccaya pratipAditA SaSThI dRSTiH, sAmprataM sptmyucytechaThThI daSTi samajAvI. have sAtamI prabhASTi kahevAya che. dhyAnapriyA prabhA prAyo, nAsyAM rugata eva hi / tapratipattiyutA, sapravRttipatAvaE || 270 | gAthArtha =sAtamI prabhA daSTi ghaNuM karIne dhyAnapriya hoya che. ane A ja kAraNathI A dRSTimAM rogadoSa hoto nathI. tathA A dRSTi tattvapratipattithI yukta hoya che. ane satyavRttipadane ApanArI hoya che. je 17ll TIkA-"dhyAnapriyA thAnavatnamAM vikSepona "mA" dRSTiH "" barinTena "ra thAM" daI ""'' venA "mata pula di'' tathA "tatvapittiyutA'' vizeSeNa, parva "pravRttipavitti'' pifutArtha 270 || vivecana - A sAtamI prabhA dRSTimAM bodha sUryanI prabhA jevo che "dhyAna" nAmanuM yoganuM sAtamuM aMga, "roga" doSano abhAva, ane "tattvapratipatti" nAmanA guNanI prApti thAya che. AvA prakAranI A dRSTi dhyAnapriya, vizeSe zamasaMyukta ane satyavRttipadane ApanArI hoya che. bodha sUryanI prabhA tulyaH- A dRSTimAM jJAna guNa sUryanI prabhA jevo tejasvI ane baLavAna hoya che. chaThThI dRSTimAM jJAna tArAnI prabhA jevuM hatuM. tenA karatAM ahIM anekagaNo tejasvI ane prabhAvazALI bodha hoya che. "prabhA" evuM tenuM nAma paNa ahIM prabhA prakRSTa prakAza, ghaNI ja prakAza evo artha hovAthI saphaLa che. sUrya jagatanA sarve padArthone jema prakAzita kare che. tevI ja rIte A dRSTimAM sarve padArthonuM zAstrane anusAra vizeSa ane yathArtha darzana thAya che. AtmAnubhava paNa vadhu baLavAna ane kSayopazamanA anusAra viziSTa hoya che. yoganuM sAtamuM aMga dhyAna- ahIM sUryanI prabhA jevo prakRSTa bodha thayela hovAthI te bodha niraMtara dhyAnano ja mukhyatve hetu bane che. kAraNa ke jo jJAna baLavAna hoya to dhyAna paNa baLavAna bane che. jJAnamAM jANelA bhAvonuM ekAgracitte manana karavA 1. A chelluM pada pravRttiparAvAne badale koI koI pustakomAM vizeSe mAcitA A pramANe paNa Ave che. teno artha vivecanamAM ApelI che. Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 yogadRSTi samuccaya gAthA : 170 rUpa dhyAna pravarte che. A ja kAraNathI A dRSTi "dhyAnapriyA" kahevAya che. dhyAna che vallabha (priya) jene evI A dRSTi jANavI. A kAraNathI dhyAnadazAmAM jo alpa paNa vikSepa (aMtarAya-vighna) paDe to uga Ave, manamAM kheda jAge. manamAM evo kheda thai jAya ke suMdara dhyAna karavAnA avasare A vidhdha kayAM AvyuM? saMsAramAM je puruSane je vastu priya hoya tene AcaravAmAM jo kaMI paNa vikSepa Ave to manamAM duHkhaduHkha thaI jAya che tema ahIM jANavuM. Arta ane raudra ema be dhyAno saMsArahetu hovAthI tyajavA yogya che. ane dharma tathA zukala ema be dhyAno muktihetu hovAthI AtmArthI AtmAe AdaravA yogya che. ahIM bodha ghaNo vizeSa hovAthI AtmatattvanI viziSTa vicAraNA rUpa dharma dhyAna pravarte che. A jIva temAM ja racyo pacyo varte che. roga doSano nAza - A dRSTimAM vartatA mahAtmA puruSono AhAra hitakArI, parimita ane alpamAtrAyukta hovAthI zArIrika rogo thatA nathI. ane svAdhyAya tathA dhyAnAdinA prayogo vaDe AhArAdinI zArIrika pAcanakriyA paNa yathocita viziSTa ja thavAnA kAraNe paNa zArIrika rogo thatA nathI. tethI zArIrika rogajanya je vedanA (pIDA) te saMbhavatI nathI. A pramANe dravyaroga thatA nathI tathA sAcI yathArtha samajaNa vizeSa vizeSa vRddhi pAmI hovAthI rAga-dveSa ane moha A traNa prakAranA doSo rUpI mahAroga (bhAvaroga) paNa A jIvane saMbhavato nathI. jJAnadazAmAM sthiratA ane lInatAnA kAraNe AtmasvarUpanI ramaNatAnA bhaMga rUpa ane parapariNatimAM gamana svarUpa "bhAvaroga" paNa A jIvane hoto nathI. sahajAnaMdI A AtmA AtmapariNatimAM ja mazagula rahe che. eTale dravyaroga ane bhAvaroga svarUpa vedanA (pIDA) saMbhavatI nathI. arthAt roga-doSa nathI. tattvamatipatti - A dRSTinI pUrve kAntAdRSTimAM mImAMsA guNa (tattvonI sUkSma vicAraNA guNo vikasela hovAthI te tattvonI vicAraNA karavA dvArA, ciMtana-manana karavA dvArA jIva A dRSTimAM Ave tyAre "A tattva ema ja che jema bhagavAne kahyuM che" tevI tattvonI sAkSAt anubhUti atyanta vizeSa karIne thAya che. zAstro to mAtra dizAsUcaka ja rahe che. have to zAstronA AlaMbana vinA AtmAnA anubhavamAtrathI ja vizeSa vizeSa tattvonI svIkRti thaI jAya che. zAstrayogane badale sAmarthyayoga pragaTe che. zAstronuM have bahu prayojana rahetuM nathI. mohanA vikalpone badale nirvikalpa dazA ja AvI jAya che. vacanothI agocara ane atIndriya evo Atmatattvano anubhava ahIM thAya che. Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 485 gAthA : 170-171 yogadRSTi samuccaya zrI AnaMdaghanajI ma.zrIe kahyuM che keagama agocara anupama arthano, koNa kahI jANe re bheda ? sahaja vizuddha re anubhava vayaNa je, zAstra te saghaLo re kheda. vIra jinezvara0 jeha agocara mAnasa vacanane, teha atIndriya rU5. anabhava mitte re vyakti zakti zuM, bhAkhyuM tAsa svarUpa. vIra jinezvara satyavRttipadane ApanArI :- A dRSTi AvavAthI AtmasvabhAvanI ramaNatA rUpa satyavRttimAM ja A jIva rAce-mAge che. anya pravRtti tene rucatI ja nathI. tethI alpakALamAM ja viziSTa sAcI pravRttivALuM sthAna A jIva pAme che. A satyavRttipadano artha 175mI gAthAmAM Ave ja che. koI koI pustakomAM vizeSeT minvitA=pada paNa che. teno artha evo che ke A dRSTi vizeSa vizeSa samatAbhAvathI yukta hoya che. ahIM Avela jIvane muktino rAga ane saMsArano dveSa paNa TaLI jAya che. eTalI uccakoTinI samatA (zamaguNa) hoya che. zamasAra e padano artha 171mI gAthAmAM Ave ja che. A dRSTi alpakALamAM ja "samravRttionA sthAnane ApanAra bane che. I/17 dhyAnajaM sakhamasyAM ta, jitamanmathasAdhanam / vivekabalanirjAtaM, zamasAraM sadaiva hi // 171 // gAthArtha = jityAM che kAmavAsanAnAM sAdhano jeNe evuM, vivekanA baLathI pragaTa thayeluM, samatA che sArabhUta jemAM evuM dhyAnajanya sukha A dRSTimAM haMmezAM ja hoya che. || 171 | TIkA-""dhyAnanuM naumAM '' madhaddagveva | vi viziSTarityAdi"jitmnmthsaadhnN" vyudastazabdAdiviSayam / etadeva vizeSyate "vivekabalanirjAtaM" jJAnasAmotpannam / ata eva "zamasAraM sadaiva hi" vivekasya zamaphalatvAditi // 171 // vivecana :- A dRSTimAM AvelA jIvane dhyAnajanya parama sukha hoya che. te sukha kevuM hoya che? te samajAvavA mATe A gAthAmAM traNa vizeSaNo kahe che. (1) nAtamanmathasAdhana=kAmanA sAdhanone jitanAruM, dhyAnadazAmAM sAce sAcA sukhano evo anubhava thAya che. niSkapaTa AtmaguNonA parama AnaMdano anubhava thAya che. A sukha viSayasukha karatAM ulaTA svabhAvanuM hoya che. dhyAnajanya sukhe e Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 yogadRSTi samuccaya gAthA : 171-172 sahajasukha che. arthAt svavaza che. indriyo dvArA prApta thanAruM sukha paravaza che. tathA kharekhara te sukha nathI, sukhAbhAsa mAtra ja che. eTaluM ja nahIM duHkha ja ApanAruM che. eTale ja zabda-rUpa-rasa-gaMdha ane sparza A pAMca kAmanA sukhanAM je sAdhano che. tenA upara vijaya meLavanAruM A dhyAnajanya sukha che. viSayonA anubhavo e Asakti karAvanArA, pApakarma baMdhAvanArA ane svaramaNatAmAM pratibaMdha karAvanArA lAge che. tethI te pAMca sAdhanonI (Asakti)no tyAga karAvanAruM A sukha che. vivekavanirvAtaM svadravya zuM? Atmadravya. paradravya zuM? zarIrAdi pudgaladravya. ema sva-paravastunA bhedavijJAna dvArA je viveka pragaTe che. te vivekanA baLathI A dhyAnajanya sukha jIvane prApta thAya che. mizra thayelA dUdha-pANIne jema haMsa chUTA pADe che. pachI dUdha-dUdha pI jAya che. pANI-pANI rahevA de che. tevI rIte A dRSTivALA munirUpI paramahaMsa AtmIya-anAtmIyabhAvone bhedajJAnathI jANIne vivekavALA bane che. pachI AtmIyabhAvo ja Adeya mAnI svIkAre che ane anAtmabhAvo baMdhanakartA samajI teno tyAga kare che. jethI paradravyonI baMdhanatAthI mukta thayelA A jIvane AtmaguNonA anubhavarUpa sahajasukhano AnaMda prApta thAya che. zamaNA mohanA vikalpo baLI gayA hovAthI cittano pravAha samatAbhAvanI pradhAnatAvALo vahyA ja kare che. jema taraMgo rahita zAnta evI saritAnA jaLano pravAha vahe, tema A yogI mahAtmAno cittapravAha zAntabhAve nirmaLa dhyAnadazAmAM vahyA ja kare che. koI prakAranA vikalpo uThatA ja nathI. viveka buddhi jAgavI e ja A zamabhAvanuM phaLa che. tethI haMmezAM viveka yukta A jIvamAM samatA sAravALuM sukha hoya che. tenA evA saMskAra jAmI jAya che ke saMskAranA baLathI ja temanI prazAntavAhitAvALuM zreSTha dhyAnadazAnuM paramasukha A yogI mahAtmAne hoya che. | 171 sarvaM paravazaM duHkhaM, sarvamAtmavazaM sukhaM / patatuta samAsena, nakSa suq-gyoH 27ra | gAthArtha = je paravazatA che te badhuM duHkha che ane je vavazatA che te sarve sukha che saMkSepamAM sukha ane duHkhanuM A lakSaNa kahyuM che. te 172 / TIkA-"sarva paravaza durad'' tattakSayonuM "sarvAtmavAM sud" gata va to ! "tilukta' muninA, "samAsena" saMkSepe, "nnakSana'' svarUpa kuu-kuvayiita" 272 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 487 gAthA : 172 vivecana :- sAmAnya lokavyavahAramAM paNa parAdhInatA e duHkha kahevAya che. "pArakI AzA sadA nirAzA' AvI kahevata paNa che. parAdhIna mANasa sadA oziyALo-udAsa thaine ja rahe che. parAdhIna mANasane sadA apamAna, parAbhava, zArIrika ane mAnasika trAsa vagerenAM duHkho jagata prasiddha che. tethI "paravazatA" e duHkha che. prazna :- "paravazatA"ne zA mATe duHkha kahevAya che? uttara H- zAstromAM du:khanAM je je lakSaNo kahyAM che. te te lakSaNono paravazatAmAM yoga hovAthI paravazatA e duHkha che. (1) Akula-vyAkuLatA e duHkhanuM prathama lakSaNa che. (2) zArIrika ke mAnasika pIDA thavI e bIjuM lakSaNa che. (3) mAnasika trAsa thavo e trIjuM lakSaNa che. A sarve duHkhanAM lakSaNo "paravazatA"mAM hoya che. A jIva karmanAmanA paradravyane vaza thayelo che. tethI karyodaya je paristhitamAM rAkhe temAM rahevuM ja paDe che. tevA prakAranI karmonI parAdhInatAnA kAraNe puNyodaya kALe rAgajanya vyAkuLatA Ave che ane pApanA udayakALe dveSajanya vyAkuLatA Ave che. A rIte karmonI parAdhInatA ane pudgaladravyanI parAdhInatAnA kAraNe A jIva sadA AkuLa-vyAkuLatAvALo rahe che. te ja duHkha che. karmonI ane pudgaladravyonI parAdhInatAnA kAraNe ja zArIrika ane mAnasika pIDA ane trAsa sadA cAlu ja hoya che A pramANe duHkhanAM traNe lakSaNono yoga hovAthI parAdhInatA e duHkha che. zAstramAM kahyuM che ke "sApekSa asamartha nirapekSa samartha''=je bIjA dravyonI apekSA rAkhe che te dravya pote asamartha che arthAt parAdhIna hovAthI du:khayukta che. je anyanI apekSA vinAnuM che te ja samatha-sukhI che. upA. zrI yazovijayajI ma.zrIe jJAnasAra aSTamAM paNa A ja vAta kahI che. paraspRhA mahAduHkhaM, niHspRhatvaM mahAsukham / etaduktaM samAsena, lakSaNaM sukhaduHkhayoH // tathA je je Atmavaza che te te ja sAcuM sukha che. jemAM jemAM svataMtratA che. anyadravyonI apekSA hotI nathI. parAdhInatA nathI. temAM temAM ja sAcuM sukha che. ata va deto:=A ja kAraNathI eTale ke sukhanuM lakSaNa temAM ghaTatuM hovAthI te ja sAcuM sukha che. deha ane indriyono saMbaMdha hovA chatAM dehAtIta bhAve ane indriyajanyasukhothI nirlepabhAve rahenArA AtmAo ja sahajAnaMdI ane AtmaguNonA anubhavomAM ja AnaMda mAnanArA hoya che. saMpekSamAM sukha ane duHkhanuM A ja lakSaNa pUrvanA munipuruSoe zAstromAM kahyuM che. II172 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya puNyApekSamapi hyevaM sukhaM paravazaM sthitam / tatakSa duHlamevaitattatttakSaLaniyotaH // 27rU gAthArtha = puNyodayanI apekSAvALuM sukha paNa A rIte (karmonI) parAdhInatApaNe raheluM che. tethI A (sukha) paNa duHkha ja che. kAraNa ke temAM duHkhanA lakSaNono avazya yoga che. // 173 || 488 TIkA-'"puchyApekSapivam'' vatanItyA, '"suddha paravaLa sthita'" pukhtasya paratvAt / " tatazca duHkhamevaitat tallakSaNaniyogataH / itthaM dhyAnajaM tAttvikaM sukhamaparAyattatvAtkarmaviyogamAtrajatvAditi // 173 // 11 vivecana :- A pramANe parAdhIna hoya te duHkha ane Atmavaza hoya te sukha evA prakAranAM duHkha ane sukhanAM lakSaNo hovAthI pUrve bAMdhelA puNyodayathI prApta thayelAM sAMsArika sukhaindra- narendrAdinAM sukho paNa uparokta nItine anusAre "paravazapaNe" rahelAM che kAraNa ke pUrve bAMdheluM je puNya, te paNa karma-paramANuo hovAthI paradravya ja che. tethI karmanI maherabAnI hoya tyAM sudhI ja rahevAvALuM hovAthI A sukha paNa du:kha ja che. kAraNa ke "parAdhInatA" evuM duHkhanuM je lakSaNa che. teno temAM yoga che. rAjA-mahArAjAnAM sukho paNa puNyakarma samApta thayA pachI ghaDIvAra paNa TakatAM nathI. jJAnasAramAM ja kahyuM che ke gAthA : 173 yeSAM bhrUbhaGgamAtreNa, bhajyante parvatA api / tairaho karmavaiSamye, bhUpairbhikSA'pi nApyate // A pramANe hovAthI A prabhA dRSTimAM AvelA muniono bodha atizaya nirmaLa hovAthI AtmArAmI evA A jJAnI puruSone dhyAna dvArA AtmaguNonI ramaNatAnA AnaMdAtmaka je sukha hoya che. te ja sAcuM sukha che. kAraNa ke A sukha pUrvabaddha karmonA viyoga mAtrathI eTale karmonA kSayopazamathI pragaTa thAya che. tethI te sukha a+para+ AyattAt= 5rane AdhIna nathI. aparAdhIna che. arthAt parAdhIna nathI eTale ke Atmavaza che. mATe te sukha Atmavaza hovAthI koI chInavI zakatuM nathI. te sukhamAM koi paradravyonI apekSA rahetI nathI. tathA A sukha anubhava mAtrathI ja gamya che. zabdothI samajAvI zakAtuM nathI AThadRSTinI sajjhAyamAM pU. upA. zrI yazovijayajI ma.zrIe kahyuM che ke saghaLuM paravaza te duHkhalakSaNa, nijavaza te sukha lahIe / e dRSTa AtmaguNa pragaTe, kaho sukha te kuNa kahIe re / / Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 173-174 yogadRSTi samuccaya 489 nAgarasukha pAmara navi jANe, vallabhasukha na kumArI | anubhava viNa tema dhyAnataNuM sukha, koNa jANe naranArI re ! zaheramAM vasanArA dhanavAna puruSanuM sukha pAmara (nirdhana) mANasa jANI zakato nathI. patinI sAthenA saMbhoganuM sukha kumArikA jANI zakatI nathI. tevI rIte dhyAnanuM sukha anubhava vinAnA nara-nArI jANI zakatA nathI ll173 dhyAnaM ca nirmale bodhe, sadaiva hi mahAtmanAm / kSINaprAyamalaM hema, sadA kalyANameva hi // 174 // gAthArtha = mahAtmA puruSone jJAnAvaraNIyAdi karmonA kSayopazamathI nirmaLa bodha utpanna thaye chate haMmezAM dhyAnadazA ja hoya che. kAraNa ke kSINa thayo che. prAyaH mala jemAMthI evuM hema sadA kalyANarUpa ja hoya che. meM 174 TIkA-"dhyAne ra nirta voye aSTayopazamasamuLe sati | mityAdi"ava di mahabhina" munInAm patava prativanUpamathAda-"kSaprAyama7 he'' svaLa "sa cAAva di' tathAvasthApatte / 274 vivecana - pUrvabaddha evA jJAnAvaraNIya ane mohanIya Adi karmono spaSTa evo nirmaLa thayopazama thavAthI utpanna thayelo suMdaratama bodha A jIvamAM Ave chate te mahAtmA puruSone sadA dhyAnadazA ja hoya che. nirmaLa jJAnayoganA baLe ane nirmohadazAnA baLe A yogI puruSo potAnA manamaMdiramAM potAnA AtmAnI paramAtmadazAnuM ja satata dhyAna kare che. ahIM evI zreSTha jJAnadazA varte che. tethI ja dhyAna dazAnuM paramasukha anubhavAya che. AtmAnA guNonuM ciMtavana evuM utkaTa bane che. ke jenA pratApe pugalonA sukha-du:khano yoga thavA chatAM paNa tenA sukha-duHkhano anubhava jIvane vartAto nathI. A vAta tenI samAna eka suMdara udAharaNa dvArA samajAve che ke khANamAMthI nIkaLeluM sonuM mATI sAthe hovAthI samala che. paraMtu agnimAM tapAvavA Adi prakriyA karavA dvArA kSINa thayo che. prAyaH (mATI rU5) mala jemAMthI evuM te suvarNa have sadAne mATe kalyANarUpa suvarNa ja rahe che. arthAt have te kadApi asuvarNa (mATI ke evI tuccha vasturUpa) banatuM ja nathI. ekavAra zuddha thayeluM te sonuM sadAne mATe zuddha suvarNabhAva rUpa ja bane che. tevI rIte ekavAra je jIva kSINaprAyakarma malavALo thAya che. te sadA tevo zuddha ja rahe che. || 174 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 yogadRSTi samuccaya gAthA : 175 satpravRttipadaM, cehAsaGgAnuSThAnasaMjJitam / / mahApathaprayANaM yadanAgAmipadAvaham // 175 // gAthArtha = ahIM tattvamArgamAM "asaMga anuSThAna" che nAma jenuM evuM anuSThAna te satyavRttipada kahevAya che. ane te anuSThAna mahAmArganA prayANa svarUpa che. tathA je A anuSThAna anAgAmi (jyAMthI pharIthI pAchA na AvavuM paDe tevA) padane pamADanArUM che. | 175 | TIkA-"pravRttiparva veda" tattvamA ! mitkAda-"mAnuSThAnarita" vartate tathA svarasapravRttei ! "pApathaprayA " ma nuSThAnam" | manAmapadvaviheM'' nityapaDApamityartha. | 276 - vivecana :- pUrve 170mA zlokamAM dhyAnapriya evI A prabhASTi satyavRttipadane ApanArI che evuM kahevAmAM AvyuM che. tyAM prazna thAya che ke "satyavRttipada" kone kahevAya? teno artha zuM? te vAta A zlokamAM jaNAve che. ahIM tAvikamArgamAM je "asaMga'nAmanuM anuSThAna che. tene yogI puruSo "satyavRttipada" kahe che. sAmAnyathI zAstromAM anuSThAno cAra prakAranAM kahyAM che. prIti, bhakti, vacana ane asaMga." bIjAM kAryo choDIne je dharma anuSThAna atizaya prItithI karAya. premavizeSa jyAM heya te prIti anuSThAna kahevAya che. arthAt je dharmAnuSThAno AcaravAmAM prema hoya. tenI upara prItivizeSa hoya te prIti anuSThAna ane je dharma anuSThAna bahumAnapUrvaka =pUjyabhAvapUrvaka karAya te bhakti anuSThAna kahevAya che. jema patnI ane mAtAnI bhojanAdi dvArA pAlana-poSaNanI kriyA eka sarakhI samAna hovA chatAM paNa banne pratye bhAvamAM taphAvata hoya che. patnInA pAlana-poSaNamAM prema hoya che. ane mAtAnA pAlana-poSaNamAM bhakti hoya che. tema ahIM prItyanuSThAna ane bhakti anuSThAnamAM taphAvata jANavo. prItyanuSThAna karatAM bhakti anuSThAnamAM bhAvanAnI ane vidhinI vizeSa kALajI hovAthI te vizuddhAnuSThAna kahevAya che. poDazakamAM kahyuM che ke yatrAdaro'sti paramaH, prItizca hitodayA bhavati kartuH / zeSatyAgena karoti yacca tatprItyanuSThAnam // 10-3 // Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 175 yogadRSTi samuccaya 491 jyAM ghaNo Adara hoya ane anuSThAna AcaranArane zeSa kAryo choDIne paNa hitodayavALI jayAM prIti hoya te prItyanuSThAna kahevAya che. gauravavizeSayogAd buddhimato yadvizuddhatarayogam / kriyayetaratulyamapi, jJeyaM tadbhaktyanuSThAnam // 10-4 // kriyA dvArA je anuSThAna bIjA anuSThAnanI sAthe tulya hovA chatAM paNa hArdika gaurava vizeSa (bahumAna vizeSa)no yoga thavAthI buddhimAna AtmAnuM je vadhAre vizuddhatara yogavALuM anuSThAna che. te bhakti anuSThAna kahevAya che. atyantavallabhA khalu patnI tadvahitA ca jananIti / tulyamapi kRtyamanayo-tiM syAtprItibhaktigatam // 10-5 // patnI atyanta vahAlI hoya che. ane mAtA paNa tenI jema vahAlI hoya che. ane hita karanArI paNa hoya che. A banne pratye kArya sarakhuM hovA chatAM paNa jevo bhAvamAM taphAvata che. tevo prIti ane bhakti anuSThAnamAM paNa bhAvano bheda jANavo. zAstravacanone anusAra tenA anusaMdhAna pUrvakanuM je anuSThAna te vacanAnuSThAna kahevAya che. jyAM jyAM je je yogya pravRtti kahI che. tyAM tyAM te te zAstrAnusAre je pravRtti karavI tene vacanAnuSThAna kahevAya che. jema caMdana sahaja sugaMdhI che tema zAstravacanonA vAraMvAra abhyAsathI zAstravacanonA AlaMbana vinA ja sahajapaNe thatI je dharma pravRtti Atma-anubhavanA baLe thatI dharmapravRtti te "asaMga anuSThAna" kahevAya che. je anuSThAna AtmAnubhava svarUpa thaI cUkyuM hoya. sarvathA bAhya AlaMbana vinAnuM zuddha evuM je anuSThAna te A asaMgAnuSThAna kahevAya che. ghaTa banAvatAM daMDa vaDe prathama cakra-bramaNa thAya che. tyAra pachI daMDane pheravavAnuM baMdha karIe to paNa pUrvanA abhyAsane lIdhe cakrabramaNa cAlu ja rahe che. tevI rIte vAraMvAra vacanAnuSThAnanA AlaMbane karAyelI dharmakaraNI dvArA thayelA abhyAsanA atizayane lIdhe je anuSThAna sahajasvarUpa banI jAya te asaMgAnuSThAna. A asaMgAnuSThAnane ja anAlaMbana-yoga, nirAlaMbanAnuSThAna vagere paNa kahevAya che. jyAM zAstravacanonA atizaya abhyAsathI AtmAmAM evuM viziSTa sAmarthya pragaTyuM hoya ke koI AlaMbananI (zAstrAlaMbananI paNa) jarUra rahe nahI tevI dazA. tene sAmarthyayoga paNa kahevAya che. Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 yogadRSTi samuccaya gAthA : 175-176 A anAlaMbanayoga. (asaMgAnuSThAna) kSapakazreNIkAle dvitIya apUrvakaraNathI vAstavikapaNe Ave che ahIM paratattvadarzananI icchA akhaMDapaNe varte che. AvA prakAranA asaMgAnuSThAnane ja "satyavRttipada" kahevAya che. ane A sAmarthyayoga kSapakazreNinA pUrvakAle chaThThA-sAtamA guNaThANe paNa upacArathI hoya che. prAyaH jinakalpI jevA mahAtmAone chaThThA-sAtamA guNaThANe A asaMgAnuSThAna pravarte che. te ja "satyavRttipada" kahevAya che. ane upacArathI sAmarthyayoga paNa kahevAya che. prazna - jo A upacarita sAmarmayoga che. to pAramArthika sAmarthyayoga kone kahevAya che? tenA keTalA bheda che? ane kayA guNaThANe Ave che? uttara :- kSapakazreNimAM AvatA apUrvakaraNathI je sAmarthyayoga pragaTe che, te pAramArthika sAmarthyayoga che. tyAM AtmAnuM sahaja sAmarthya vadhu pragaTa thAya che. tenA be bheda che (1) dharmasanyAsayoga ane (2) yogasanyAsayoga. cAritramohanIyakarmanA kSayopazama dvArA cothA guNaThANAthI AThamA guNaThANA sudhImAM kSamA-namratA-ArjavatA-saMtoSa Adi je je guNo (dharmo) A AtmAmAM pragaTa thayA che. teno AThamAM guNasthAnakathI "sanyAsa" eTale tyAga thAya che. ane cAritramohanIya karmano sarvathA kSaya thavAthI kSAyikabhAvanA dharmo ahIM pragaTa thAya che. tethI kSayopazamabhAvanA dharmonA tyAgavALo A sAmarthyayoga AThamAthI zarU thAya che. tathA mana-vacana ane kAyAnA yogono tyAga eTale (yoga nirodha) karavA rUpa je sAmarthya yoga te yogasanyAsayoga kahevAya che. tenI prApti teramA guNaThANAnA aMte thAya che. kSapakazreNIkALe AvanAruM A asaMgAnuSThAna mahApathanA prayANa svarUpa che kSapakazreNinuM ArohaNa e mahApathaprayANa che. jyAM gayA pachI tyAMthI pAchA pharavAnuM nathI. tevuM apratipAtI je prayANa te mahApathaprayANa kahevAya che. tathA anAgAmikapada eTale muktipadane ApanAruM A satyavRttipada che. AvA prakAranA satyavRttinA padane lAvanArI A prabhA daSTi che. arthAt A prabhASTinA pratApe alpakALamAM A mahAtmAne "satmavRttipada"nI prApti thAya che. ll175TI asaGgAnuSThAnanAmAnyAha prazAntavAhitAsaMgaM, visabhAgaparikSayaH / / zivavartma dhruvAdhveti, yogibhirgIyate hyadaH // 176 // gAthArtha = A asaMga anuSThAnane anyadarzananA yogIo vaDe prazAntavAhitA, visabhAgaparikSaya, zivavarlsa, ane dhruvAdhyA evA evA nAmo dvArA jaNAvAya che. 176 / Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 176 yogadRSTi samuccaya 493 TIkA-"prAntavAhita saMjJa'' sAMdhyAnAM, "vimAnaparikSa" vauddhAnAM, zivavatna'' zailAnAM, "yuvAdhyA" mahAvratinAM "tyavaM" " maffjate honuSThAti" | 276 vivecana - pUrvanA zlokamAM je asaMgAnuSThAna kahevAmAM AvyuM che. tathA prItibhakti-vacana ane asaMga ema cAra prakAranA anuSThAnomAM je sarvazreSTha anuSThAna che. jene nirAlaMbana athavA anAlaMba anuSThAna kahevAmAM Ave che. te anuSThAnane anya anya darzananA yogI mahAtmAo paNa tenA arthane anusaratA nAmothI ja saMbodhe che. arthAt nAmo ja mAtra bhinna che. paraMtu artha abhinna sarakho ja che. te nAmo tathA tenA artho A pramANe che. (1) prazAntavAhitA - AvuM nAma sAMkhyadarzanAnuyAyI yogI mahAtmAo kahe che. atizaya paNe zAntarasano (samatA rasano) pravAha jemAM vahyA ja kare che. te prazAntavAhitA. 2) visabhAgaparikSaya - AvuM nAma bauddhadarzanAnuyAyI yogI mahAtmAo kahe che. bauddhadarzananA mate AtmAnA pariNAmanI dhArA be prakAranI che (1) sabhAgasaMtati. jyAre sadA kALa eka sarakhA samAnapaNe samatAbhAvavALA pariNAmanI dhArA vahetI hoya tene sabhAgasaMtati kahevAya che. ane kSaNamAM krodha, kSaNamAM kSamA, kSaNamAM rAga, kSaNamAM vairAga, kSaNamAM dveSa, kSaNamAM maitrI, kSaNamAM zoka, ityAdirUpe vijAtIya bhAvothI (arthAt viparItabhAvothI) mizrapaNe vahetI pariNAmanI je dhArA te vibhAgasaMtati kahevAya che. AvA prakAranI visabhAgasaMtatino (eTale ke viparIta pariNAmothI mizra evA bhAvono) jyAM parikSaya (nAza) thaI cUkyo che. evI je avasthA te vibhAgaparikSaya kahevAya che. uparokta asaMgAnuSThAnakALe vijAtIya bhAvothI mizra evI pariNAmonI dhArAno parikSaya thayelo che. ane mAtra sajAtIya samatAbhAvayukta pariNAmonI dhArA vahyA kare che. tethI asaMgAnuSThAnanuM A nAma paNa ucita ja che. (3) zivavirbha- AvuM nAma zaivadarzanAnuyAyI mahAtmAo mAne che. ziva eTale mukti, varbha eTale mArga, arthAt muktino je mArga te zivavatye. A prApta thayeluM asaMga anuSThAna alpakALamAM ja A jIvane muktipadanuM pradAna karanAra hovAthI muktinA saraLa mArgasvarUpa che. tethI zivavatna evuM nAma paNa yathArtha ja che. () dhruvAdhyA - AvuM nAma mahAvratikadarzanAnuyAyI yogIo kahe che dhruva eTale trikALavartI sthira pada arthAt muktipada, teno je appA eTale mArga. sArAMza ke sadA Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 yogadaSTi samuccaya gAthA : 176-177 sthira rahenArA evA trikALavartI muktipadano je uttamottama mArga te duvAdhvA. A asaMgAnuSThAna muktipada svarUpa sthirasthAnano rAjamArga hovAthI dhruvAdhvA evuM A nAma paNa yathArtha ja che. muktipada vinA saMsAranA sarve paNa zubha-azubhabhAvo karmasApekSa hovAthI nAzavaMta asthira-adhuva che. A pramANe anya anya darzanazAstromAM paNa te te yogI mahAtmAo vaDe AvA AvA prakAranAM je je nAmo kahevAyAM che. te te sarve nAmo A asaMgAnuSThAnanI sAthe arthanI samAnatA hovAnA kAraNe te te nAmavALuM je pada te asaMgAnuSThAna ja jANavuM. jo arthabheda na hoya to zabdabhedano jhaghaDo karavo- e mahAtmAone mATe zobhAspada nathI. [ 176 || etatprasAdhayatyAza, yadyogyasyAM vyavasthitaH / patAva, tattaati matA / 27chA gAthArtha = A prabhASTimAM rahelA yogI je kAraNathI A asaMgAnuSThAnane jaldI-jaldI sAdhe che. tathA A prabhA dRSTi ja A satyavRttipadane ApanArI che. te kAraNathI A satyavRttipadanA icchukone te pada prApta karavA mATe A prabhASTi ja ISTapaNe manAyelI che. te 177 | TIkA-" saphanuSThAna" "sAtha tyA!" zIrSa, "voyacca" da ""vyavasthitaH' sana "tatvavarsiva'' dRSTi, ''tattargataditAM Hd fu '' | 277 | vivecana - A sAtamI prabhASTi Ave chate temAM vartatA yogirAja uparokta arthavALA ane darzanAttarakAro vaDe kathita evA bhinna-bhinna yathArtha nAmavALA evA A asaMgAnuSThAnane jaldI-jaldI sAdhe che. tathA A prabhAdaSTi ja (alpakALamAM) (jeno artha 17pamA zlokamAM AvI gayo che tevA padane) satyavRttipadane prApta karAvanAra che A be kAraNone lIdhe satyavRttipadanA jANakAra (icchuka) mahAtmAone te pada meLavavA mATe A prabhASTi ja atyanta priya che. pra :- yogI mahAtmAone A prabhAdaSTi zA mATe atizaya mAnanIya che? uttara :- tenAM be kAraNo che. (1) A daSTi asaMgAnuSThAnane turata sAdhI Ape che tathA (2) satyavRtti padane paNa A ja daSTi (surata) prApta karAvanAra che. mATe yogI mahAtmAone te satyavRttipada meLavavA mATe A dRSTi atizaya mAnya che. Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 177 yogadRSTi samuccaya 495 A zlokamAM pUrvAdhamAM yata ane uttarArdhamAM tat evAM je be pado che. te pUrvApara saMbaMdha sUcaka che eTale ke je kAraNathI A dRSTi be kArya karanArI che. te kAraNathI yogIone A dRSTi atyanta mAnya che. tathA uttarArdhamAM je tatra zabda che. tyAM adhikaraNa arthamAM saptamI nathI. paraMtu hetu arthamAM saptamI che. juo siddhahaima vyAkaraNa sUtra 2-2-30 adhikaraNa cha jAtanuM hoya che. (1) vaiSayika, (2) aupazleSika, (3) abhivyApaka, (4) sAmIpya, (5) naimittika, ane (6) aupacArika. ahIM naimittika adhikaraNa arthamAM saptamI thaI che. jema ke, yuddha sadAte te yuddhanA nimitte taiyAra thAya che. tevI rIte ahIM paNa tatra eTale te satyavRtti pada prApta karavA mATe vidvAnone A dRSTi atyanta mAnya che yogirAja mahAtmAo A dRSTi prApta karavA sAruM atizaya prayatnazIla hoya che. ahIM sAtamI prabhASTi samApta thAya che. te 177 che. (prabhA daSTino sAra) A sAtamI prabhASTi kSapakazreNikALe AThamAM guNasthAnakathI AvanAra che. te kALe yoganA aMga tarIke "dhyAna" aMga Ave che. AtmA vadhAre dhyAnapriya hoya che. AtmaciMtana rUpa dhyAnamAM rata hoya che. parimita ane hitakArI AhAranA kAraNe dravyaroga thatA nathI. ane mohanA kSayanA kAraNe rAga-dveSAdi bhAvaroga thatA nathI. A daSTi yathArtha tattvonA svIkAra svarUpa hoya che. ane samatAguNathI yukta hoya che. A AtmAone kAmavAsanAnAM sAdhanone jitanAruM, vivekanA baLathI yukta ane samatAsAravALuM dhyAnajanya sukha hoya che. A dhyAnakALe koInI paNa paravazatA na hovAthI paramasukha hoya che. kAraNa ke paravazatA e duHkhanuM ane svavazatA e sukhanuM lakSaNa mahAtmAoe kahyuM che. saMsAranuM tamAma sukha ane duHkha indriyone paravaza, viSayone paravaza, karmone paravaza. ane saMjogone paravaza hovAthI duHkha ja che. puNyodayathI maLeluM sukha paNa puNyakarmane paravaza hovAthI duHkha ja che. duHkhanAM je traNa lakSaNo che. (1) AkuLavyAkuLatA lAvavI, (2) zArIrika ane mAnasika pIDA upajAvavI ane (3) trAsa ApavA e traNe lakSaNo puNyodayajanya sukhamAM paNa ghaTe che mATe te pAramArthikapaNe du:kha ja che. Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 yogadaSTi samuccaya gAthA : 177-178 A dRSTivALA mahAtmAone nirmaLa jJAnabodha thayela hovAthI dhyAnajanya sukha sadA hoya che. ane te kSINamalavALA suvarNanI jema sadA kalyANa karanAruM ja bane che. ahIM AvelA mahAtmAone asaMgAnuSThAna saMjJAvALuM, mahApathamAM prayANa karAvanAruM ane anAgAmipadane (muktipadane) ApanAruM evuM satyavRttipada prApta thAya che. A ja sa-vRttipadane anya-anya darzanakAro prazAntavAhitA, vibhAgasaMtati, zivavarma ane dhRvAtmA ItyAdi nAmo vaDe svIkAre che. paraMtu arthathI eka ja che. A dRSTimAM AvelA mahAtmAo jaldI-jaldI A satyavRttipadane sAdhe che A dRSTi ja sampravRttipadane ApanArI che tethI mahAtmAone satyavRttipada prApta karavA mATe A ja dRSTi atyanta mAnya che. (prabhAdeSTi samAma) uktA saptamI dRSTiH, adhunAnantarocyate / tdaahsAtamI daSTi kahI. have tenA pachInI AThamI para daSTi kahevAya che. samAdhiniSThA tu parA, tadAsaGgavivarjitA / sAtmIkRtapravRttizca, taduttIrNAzayeti ca // 178 // gAthArtha = "parA" nAmanI AThamI dRSTi samAdhiyukta hoya che. ane AsaMgadoSa rahita hoya che. tathA sahajabhAve AtmasAt karAyelI pravRttiyukta A dRSTi hoya che. paraMtu tevI pravRtti karavAnA Azayane ullaMghI gayelI A dRSTi hoya che. te 178 || TIkA-"samayaniSThA 7 TRISThThIdaSTi, samAdhinuM dhyAnavizeSa:, phalamityanye / yathoktaM- dezabandhazcittasya dhAraNA (3-1 / pAtaMjaliH) tatra pratyayaikatAnatA dhyAnaM (3-2 / pAtaMjaliH) tadevArthamAtranirbhAsaM svarUpazUnyamiva samAdhi: (rU-rA pAtaniH ) rUti "tahAsakkavitA" samAdhyAvivardhitA "lAtmIkatAttiza'' bhUtaprvRttishcaissaa candanagandhanyAyena / "tadUttIrNAzayeti" 'vAsacittAbhAvena // 178 // 2. vAvittamAna ne badale vAnvittAmAna pAThAntara paNa che. teno artha asat cittano abhAva hovAthI A dRSTi uttIrNa AzayavALI che. Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 178 yogadaSTi samuccaya 497 vivecana :- "parA" nAmanI A AThamI dRSTi kSapakazreNimAM apUrvakaraNathI zarU thAya che. te kAle yoganAM ATha aMgamAMnuM AThamuM aMga je "samAdhi" che. te prApta thAya che. A dRSTimAM vartato jIva mohanIyakarmano kSaya karato jato hovAthI ane AgaLa jatAM kSINamohI banavAthI rAgadveSa rahita thavAnA kAraNe saMpUrNapaNe samAdhi (samatAbhAva) yukta bane che. alpa paNa adhIrAi ke utsuktA have hotI nathI. eTale zlokanA prathamapadathI "samAdhi" aMga sUcavyuM che ane bIjA padathI "Asakti" nAmanA doSano tyAga sUcavyo che. samAdhi sahajapaNe varte che. paraMtu samAdhi prApta karavAnI paNa Asakti (spRhA) vartatI nathI. tathA trIjA padamAM "pravRtti" nAmanA guNanI prApti jaNAvI che. ahIM AvelA AtmAnI svaguNaramaNatA svarUpa pravRtti sahajabhAve ja varte che. buddhipUrvaka karavI paDatI nathI. tethI ja A pravRtti uttIrNazayayukta hoya che. arthAt pravRtti karavAnA AzayathI rahita hoya che. AThamI A parAdaSTi samAdhiniSThA hoya che. eTale samAdhi nAmanA yoganA aMgayukta hoya che. samAdhi eTale eka prakAranI dhyAna vizeSavALI avasthA. A samAdhi e dhyAnavizeSa svarUpa che. cittanI rAga-dveSarahita saMpUrNapaNe "samatAbhAvavALI" eka avasthA vizeSa ja che. eTale dhyAnAtmaka che. ema graMthakAranuM kahevuM che. paraMtu anya AcAryonuM kahevuM evuM che ke samAdhi e dhyAnanuM phaLa che. arthAt dhyAna e kAraNa che. ane samAdhi e dhyAnathI pragaTa thanAruM phaLavizeSa che. pAtaMjala RSinA banAvelA yogasUtramAM dhAraNA-dhyAna ane samAdhi A traNe yoganAM aMgonI vyAkhyA A pramANe kahI che. (1) cittanuM (mananuM) potAnA niyata viSaya svarUpa dezabhAgamAM baMdhAI javuM. coTI javuM. mananI potAnA viSayabhAgamAM je sthiti te dhAraNA. || 3-1 (2) tatra te dhAraNAnA viSayabhUta niyatabhAgamAM pratyaya jJAnanI=cittavRttinI avatAnA layalInatA-ekAgratA te dhyAna kahevAya che. dhAraNAmAM dhArelA viSayamAM cittavRttinI ekAgratA te dhyAna 3-rA (3) taheva- te ja dhyAna jyAre "gaImAtranimaNa' arthabodha mAtra svarUpa banI jAya che ane jANe A dhyAna potAnA dhyAnapaNAnA svarUpathI paNa zUnya banI cUkyuM che. evuM jANe bhAse tyAre te samAdhi kahevAya che. arthAt dhyAna jyAre dhyAnapaNe maTI jaI vyaya-dhyAna ane dhyAtA ekasvarUpa banI jAya tyAre tene ja samAdhi kahevAya che. eTale dhyAna ja kALAntare samAdhisvarUpa bane che tethI dhyAnane kAraNa ane samAdhine phaLa ema kahevAmAM paNa bhedanayanA AzrayathI kaMI doSa nathI. yo. 32 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 yogadRSTi samuccaya gAthA : 178-179 A rIte A dRSTi samAdhi nAmanA aMgathI yukta che. chatAM samAdhi meLavavAnI utsuktA, adhIrAI ke tAlAvelI hotI nathI. tathA prApta thatI jatI samAdhithI paNa te samAdhinI Asakti ke rAgAdibhAva hotA nathI. tethI "AsaMga doSa" rahita A samAdhi hoya che. tathA caMdana jema sahajapaNe cAre tarapha sugaMdha phelAve che, tevI ja rIte A dRSTimAM AvelA mahAtmAonI svaguNaramaNatA svarUpa pravRtti sahajapaNe ja AtmasAt thaI jAya che. buddhipUrvaka pravRtti karavAnA Azaya dvArA pravRtti thatI nathI. AvA prakArano pravRtti guNa ahIM pragaTe che. AsaMgadoSavarjita evI A samAdhi caMdanagadhanA nyAye bhUtapravRtti (AtmAnI sahaja pravRtti) svarUpa ja banI jAya che. paraMtu vAsanA (icchA)vALuM citta na hovAnA kAraNe AzayathI uttIrNa evI A samAdhi hoya che. icchApUrvakanI pravRtti na hovAthI ane caMdanagaMdhanyAye sahajapaNe pravRtti hovAthI koI paNa prakAranI vAsanA (icchAo)vALuM citta hotuM nathI. mATe ja Azayarahita evI A samAdhi parASTikAle saMbhave che. || 178|| nirAcArapado hyasyAmaticAravivarjitaH / ArUDhArohaNAbhAvagativattvasya ceSTitam // 179 // gAthArtha = A dRSTimAM vartato AtmA jJAnAcArAdi AcAronA AsevananI apekSAe nirAcArapadayukta hoya che. ane aticAra rahita hoya che. kAraNa ke tenI saghaLI ceSTA parvata upara caDhelAne caDhavAnA abhAvavALI gativatta jevI hoya che. I179 TIkA-"nira/Rpa di' putra ! "mAM" daNa yo bhavati pratimA -mAvA | "mativAravivarjitattavicanAmAvena'' | "mArohamAvAtivttvsy" yoginazceSTitaM bhavati / AcArajeyakarmAbhAvAt / nirAcArapada ityarthaH || 276. vivecana - A dRSTimAM AvelA mahAtmA yogIne kAne viSe vadhumAM ityAdi gAthAmAM kahelA ATha prakAranA jJAnAcAra, ATha darzanAcAra, ATha cAritrAcAra, bAra tapAcAra ane traNa varyAcAra rUpa ogaNacAlIza prakAranA AcAro sevavAnA hotA nathI. kAraNa ke te AcAronA sevanathI jJAnAdi guNo je sAdhavAnA hatA. te prApta thaI cUkayA che. tethI nirAcArapadavALA A yogI hoya che. tathA pratikramaNa Adi Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 gAthA : 179-180 yogadRSTi samuccaya kriyAono paNa abhAva hoya che. kAraNa ke jene jene aticAro lAge, tene tene pratikramaNAdi kriyA saMbhave che. A yogIo aticArathI varjita hoya che tethI pratikramaNAdi kriyA nathI. ane aticAronA kAraNabhUta pramAda, upayoga-zUnyatA Adi doSo paNa hotA nathI. tethI teone doSa sevananA abhAve aticAro lAgatA nathI. sArAMza ke pramAdAdi doSo na hovAthI aticAro nathI. aticAro na hovAthI pratikramaNAdi kriyA nathI. ane pratikramaNa Adi kriyA na hovAthI nirAcArapadavALA hoya caDhelane caDhavAnI kriyAnA abhAva jevI sthiti A mahAtmAonI hoya che. eTale ke jema parvatanA antima zikhara upara caDhelAne have ArohaNanI kriyAno abhAva ja hoya che. tevI rIte kRtakRtya thayA hovAthI, prApta karavA yogya guNo pAmI cUkyA hovAthI, AcAro pAlavA dvArA khapAvavA yogya karmono kSaya karela hovAthI A yogI mahAtmAonI ceSTA ArUDhArohaNAbhAva (caDhelAne caDhavAnA abhAva)yukta gativALA jevI hoya che. arthAt taraMgarahita sthira jaLavALA samudratulya samAdhiyukta nirAcArapadayukta sthiti hoya che. | 179 kathaM bhikSATanAdyAcAro'syetyAzaGkApanodAyAha jo A yogIne jJAnAcArAdi AcAro hotA nathI, to bhikSATana Adi AcAro A yogIne kema hoya che? evI zaMkA dUra karavA mATe kahe che ke ratnAdizikSAhagbhyo'nyA, yathA dRk tanniyojane / tathA''cArakriyApyasya, saivAnyA phalabhedataH // 180 // gAthArtha = ratna vagerenA abhyAsakALanI dRSTi karatAM tenA vepArakALe dRSTi jema bhinna hoya che. tevI ja rIte A yogInI te ja bhikSATana Adi AcAra kriyA paNa phaLanA bhedathI bhinna ja hoya che. 180 TIkA-"nAzikSaTETccha" savAzagi "mA" mila, "kathA darzI takiyonane" ratnaviniyonane kSitI satiH | "tathA raDhiyALa" yogina, "'' milAdanAnnikSaUT "mA" bhavati | ta pratyAdi- "nameta " prA. sAmparAyikakarmakSayaH phalaM, idAnIM tu bhavopagrAhikakarmakSaya iti // 180 // vivecana - A AThamI dRSTimAM AvelA yogInI bhikSATana Adi kriyA Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 yogadRSTi samuccaya gAthA : 180 pUrvadRSTimAM vartatA yogIonI bhikSATana Adi kriyAnI sAthe svarUpathI samAna ja hoya che. arthAt pUrvenI dRSTikAle jevI kriyA pravartatI hatI, tevI ja bhikSATana Adi kriyA AThamI dRSTikAle paNa pravarte che. bhikSATanAdi kriyAmAM kaMI taphAvata hoto nathI. paraMtu phaLanA bhedathI banne dRSTikALanI bhikSATanAdi kriyA bhinna hoya che. te A pramANe che- hIrA-mANeka-motI Adi ratnonA svarUpanA ajANa puruSo sAcAM ratno kevAM hoya? ane nakalI kevAM hoya? tathA sAcA ratnomAM paNa kevAM kevAM ratnonI kevI kevI kiMmata hoI zake? ityAdi viSayano jyAre abhyAsa karatA hoya, zikSaNa grahaNa karatA hoya, anubhava meLavatA hoya, tyAre teonI dRSTi sAcA-khoTA ratnonA bhedane jANavAnI ja hoya che. ratnomAM guNo zuM? ane nakalI ratnomAM doSo zuM? ityAdi anubhava meLavavA tarapha ja mAtra dRSTi hoya che. paraMtu te viSayamAM pAragata thayA pachI jyAre te ratnonI kharIdI ane vecANa tathA levaDa-devaDa karavA svarUpa tattayonane te ratnono vepAra kare che tyAre je dRSTi hoya che te vadhu napho kema maLe? te tarapha ja hoya che. eTale ratnonI jovAnI kriyA banne kALe samAna hovA chatAM paNa anubhava meLavavAnA kALe anubhava prAptinI ane vepAra karavAnA kALe lAbha prAptinI ema phaLabhedathI daSTi bhinna ja hoya che. sArAMza ke ratnAdinA zikSaNakALanI dRSTi thakI zikSita thaye chate te ratnAdinA vepArakALe jema dRSTi anubhavaprApti ane lAbhaprApti rUpa phaLabhedathI bhinna-bhinna che. tevI rIte bhikSATanAdi lakSaNavALI AcAra kriyA paNa A yogI mahAtmAnI svarUpathI samAna hovA chatAM paNa phaLabhedathI sAtamI daSTikALe ane AThamI dRSTikALe bhinna-bhinna hoya che. sAtamI dRSTikALe sAmparAyikakarmonA kSaya mATe A kriyA che. ane AThamI dRSTikALe bhavopagrAhI evA cAra aghAtI karmonA kSaya mATe A kriyA che. kAraNa ke, sAtamI dRSTi sAtamA guNaThANe vartatA jinakalpAdi AcaratA mahAmunione hoya che. te kAle zreNI mAMDavAnI bAkI hovAthI sAparAyika karmakSaya mATe A kriyA karAya che. eTale A bhikSATana Adi kriyAnuM phaLa mohanIyAdi karmono kSaya che. ane AThamI dRSTi zreNikALe zarU thAya che. ane te caudamAM guNasthAnaka sudhI hoya che. tyAM mohanIyAdi karmo to kSIyamANa hovAthI kSINaprAya ja che. tethI A bhikSATanAdi kriyA bhavopagrAhI aghAtI karmonA kSaya mATe ja che. tethI A dRSTikALe karAtI bhikSATanAdi kriyAnuM phaLa bhavopagrAhI karmono kSaya che. A pramANe ratnAdinA anubhavakALe ane abhyastakALe karAtI ratno jovAnI kriyA svarUpathI samAna hovA chatAM phaLabhedathI bhinna che. tevI rIte sAtamI ane AThamI dRSTikALe karAtI bhikSATanAdi kriyA paNa kriyAsvarUpe samAna hovA chatAM paNa sAmparAyika ane bhavopagrAhI karmono kSayarUpa phaLabhedanI apekSAe bhinna ja che. te 180 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 501 gAthA : 181 yogadRSTi samuccaya tanniyogAnmahAtmeha, kRtakRtyo yathA bhavet / tathA'yaM dharmasanyAsa-viniyogAnmahAmuniH // 181 // gAthArtha = A saMsAramAM te ratnonA vepArathI mahAbhAgyazALI evo te vepArI (ghaNuM dhana maLI javAthI) jema kRtakRtya thAya che. tevI ja rIte A mahAmuni paNa dharmasanyAsa yoganI prApti thavAthI kRtakRtya thAya che. te 181 | TIkA-"tariyo' ratnaniyo tuM, "hAda' no "kRtakRtyo yathA ma" vazakatsava | ''tathAthathitayo, thafjAviniyoti'' sAzAtuM, "muni:" to bhavatIti | 282 vivecana - uparanA zlokamAM kahelI hakIkata vadhAre spaSTa karatAM jaNAve che ke A saMsAramAM koi te ratnono vepArI mahAtmA (mahAbhAgyazALI puruSa) jema te ratnonA vepArathI agaNita dhana maLI javAthI potAnI jAtane kRtakRtya mAne che. atizaya AnaMdamagna bane che. ane saMsAranA sukhe sukhI bane che. tevI ja rIte A prastuta yogI mahAtmA eTale ke AThamI dRSTimAM AvelA yogI mahApuruSa paNa dharmasathAsayoganI prApti thavAthI kRtakRtya thAya che. ane atizaya svabhAvAnaMdarAmI banI jAya che. tathA AtmaguNothI sukhI thAya che. prazna - dharmasanyAsa yoga eTale zuM? ane tenI prAptithI ATalo AnaMda ane kRtakRtyatA kema ? uttara - cArathI sAta guNasthAnaka sudhI hInAdhikapaNe mohanIyakarmano kSayopazama A yogIne varte che. ane te karmanA kSayopazamathI kSamA, namratA, ArjavatA Adi je je (guNo dharmo) prApta thayA che te sarve kSAyopathamikabhAvanA che. kSAyopathamikabhAvanA guNo (dharmo) hovAthI mohanIyakarmanA udayanI apekSAvALA che. jethI aticAra(doSo)no temAM saMbhava che. jyAre AThamI dRSTi Ave che tyAre kSapakazreNino prAraMbha thavAthI mohanIyakarmano sarvathA (udaya ane sattA ema banne rIte) kSaya thavAthI kSAyikabhAvanA guNo (dharmo) pragaTa thAya che. tyAM mohanIyakarma na hovAthI aticAra(doSo)no sarvathA saMbhava nathI. saMpUrNa zuddha guNonI prApti thAya che. A pramANe A dRSTikALe lAyopathamikabhAvanA dharmono sanyAsa (tyAga) thavAthI ane kSAyikabhAvanA dharmonI prApti thavAthI A mahAtmAne sahaja svabhAvanI prAptino atyanta AnaMda paNa thAya che. tathA te yathArthapaNe kRtakRtya banyA che. je saMsArasAgara taravAno hato te saMsArasAgara taryA che. mATe atizaya AnaMda hoya che. te 181 | Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa02 yogadaSTi samuccaya gAthA : 182 tatra tyAM dharmasanyAsayoganI prAptithI zuM lAbha thAya che? te kahe che dvitIyA'pUrvakaraNe, mukhyo'yamupajAyate / kevalazrIstatazcAsya, niHsapatnA sadodayA // 182 // gAthArtha = mukhya evo A dharmasanyAsayoga bIjA apUrvakaraNakALe Ave che. tenAthI A yogIne kevalajJAna rUpI lakSmInI prApti thAya che. je lakSmI anupama ane sadA udayavALI ja hoya che. || 182 TIkA "dvitApUrvazvara" zreNittini, "mukyorja tharmasajAH | "35nAyate" 3paritanu pramatta saMtavANya, " tannatataza" tharmacAraviniyoti, '''' yozino, "ni:sapanA'' vanazrI, "olyA'' pratipAtAmavera che 282 vivecana :- dharmasanyAsa yoga be bhedavALo che. eka mukhya ane bIjo upacarita. tyAM bIjA apUrvakaraNakALe mukhya evo dharmasanyAsa yoga varte che. apUrvakaraNa paNa be prakAranuM che. anAdikAlIna mithyAtvI jIva traNa karaNa karavA pUrvaka samyakatva pAme tyAre graMthibheda karavAnA kALe je apUrvakaraNa kare che te prathama apUrvakaraNa kahevAya che. ane zreNikALe apUrvakaraNaguNasthAnakanA avasare je apUrvakaraNa thAya che te bIjuM apUrvakaraNa che. zreNisaMbaMdhI apUrvakaraNakAle je dharmasanyAsa yoga Ave che te mukhya che. arthAt anupacarita che. vAstavika che. upacarita dharmasanyAsayoga pramatta-apramatta guNasthAnake hoya che. prazna :- mukhya ane upacarita dharmasanyAsayogamAM bheda zuM? uttara :- kSAyopathamikabhAvavALA dharmono tyAga jayAM hoya te mukhya dharmasanyAsayoga che. je zreNithI zarU thAya che. ane audayikabhAvavALA dharmono tyAga jyAM hoya te upacarita dharmasaLyAsayoga che. je pramatta guNasthAnakathI hoya che. jyAre koI mahAtmA dIkSA svIkAre tyArathI mohanIyanA udayajanya dharmono tyAga prApta thAya che. te upacarita dharmasacyAyoga che. AvA prakAranA anupacarita (vAstavika) dharmasayAsayoganI prAptithI A yogI mahAtmAne turata ja (alpakALamAM ja=antarmuhUrta mAtramAM ja) kevalajJAnarUpI lakSmInI prApti thAya che. zreNikAla pUrNa thatAM ja avazya kevalajJAna rUpa AtmalakSmInI niyama prApti thAya ja che. Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 gAthA : 182-183 yogadRSTi samuccaya prazna :- A kevalazrI kevA prakAranI che? uttara :-(1) ni:sapanA ane saMto evAM be vizeSaNavALI A lakSmI che. sapanyA eTale zokaya, jema koI puruSane eka patnI uparAMta bIjI patnI hoya to tene zokaya kahevAya che. tema jenI samAna bIjI lakSmI sAme hoya te sapanyA ane nathI zokaya jene, arthAt jenI samAna bIjI lakSmI nathI evI anupama asAdhAraNa, ajoDa, benamUna je lakSmI te niHsapanyA lakSmI che. kevalajJAna rUpI lakSmI AvA prakAranI che. tathA A lakSmI haMmezAM udayavALI che. arthAt prApta thayelI A lakSmI kadApi jatI nathI. te lakSmInA pratipAtano sarvathA abhAva che. tethI anaMta kALa=sadA rahevAvALI evI A lakSmI che AThamI dRSTinA prabhAvathI dharmasatyAsayogano lAbha thAya che ane tenAthI niHsapanyA ane sadodayayukta evI kevalalakSmI A mahAtmAne turata ja prApta thAya che. || 182aa. siNhaavlokitniityaadhikRtvstunirdhaarnnaayaahsiMhAvalokananA nyAyathI prastuta viSayano nirNaya karavA mATe kahe che sthitaH zItAMzuvajIvaH, prakRtyA bhAvazuddhayA / candrikAvacca vijJAnaM, tadAvaraNamabhravat // 183 // gAthArtha = pAramArthikapaNe zuddha evI prakRtivaDe ja (svAbhAvikapaNe ja) A jIva caMdranA jevo nirmaLa svataH rahelo che. jIvanuM vijJAna caMdranI cAMdanI jevuM che. ane tenA uparanuM AvaraNIya karma vAdaLa jevuM che. 183 || TIka - "sthitat" = sthApanI:, "tAMzuvandravatuM," "nava" mAtmA, " tyAtnIyA," "mavizuddhI" tattvazuddhatyartha. I tathA vA "kivitra" cotrAvarca, "vijJAna" vatnAli, 31mamAtraneta, tAvara'' jJAnAvara, mawvaneyapadavityartha." 28rU I vivecana - siMhAvalokananIti eTale jema siMha thoDuM cAlyA pachI ubho rahe, pAchuM vaLIne jue, pharIthI thoDuM AgaLa cAle, pharIthI pAchuM vaLIne jue. evo siMhano svabhAva hoya che. tenI jema ahIM prastutamAM je viSaya cAle che tenI pUrvavartI tathA Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5O4 yogadRSTi samuccaya gAthA : 183 pazcAddavartI viSayanI sAthe saMbaMdha batAvavA mATe je nirUpaNa karavAmAM Ave te siMhAvalokananI tulya hovAthI tene siMhAvalokana nIti kahevAmAM Ave che. jIvane kevaLajJAna rUpI lakSmI prApta thAya che tyAM sudhInI vAta 182 sudhInA zlokomAM jaNAvIne have jIva kevo che? kevalajJAna kevuM che? ane tenuM AvaraNa kevuM che? ItyAdi viSaya je ahIM samajAvAya che te viSaya kharekhara pUrve samajAvavo joIe. to paNa te ahIM pAchaLathI samajAvAya che. tethI A siMhAvalokana nyAya kahevAya che. prazna :- jIva kevo che? uttara :- bhAvathI zuddha evI prakRtivaDe arthAt tattvathI zuddhasvabhAve karI A AtmA anAdi-anaMtakALathI caMdranI jevo svataH nirmaLa che. jema caMdra svataH ujjavaLa che. tene ujjavaLa karavo paDato nathI. tevI ja rIte A jIva potAnA zuddha svabhAve ja svataH nirmaLa che. paraMtu kATavALuM vAsaNa jema prathama malIna hoya ane te kATa kADhI ujjavaLa karavuM paDe tema A AtmAne ujjavaLa karavo paDe tevuM nathI. mUlaTIkAmAM sthita:, = sthApanI?" A padano evo artha che ke A AtmA svataH zuddhapaNe to sthita (rahelo) che ja. tene zuddha tarIke sthApana karavo paDato nathI. tethI caMdranI jema athavA sphaTikanI jema svataH zuddha che. tema A AtmA paNa svataH potAnI prakRti vaDe ja zuddha che. tene zuddha karavo paDato nathI. tathA caMdra AkAzamAM koipaNa ekasthAne vidyamAna hovA chatAM paNa tenI cAMdanI AkAzamAM sarvatra prakAza pAthare che. tevI rIte A jIva lokAkAzamAM koipaNa ekasthAne vidyamAna hovA chatAM tenuM kevalajJAna, kevaladarzana Adi svarUpa vijJAna lokAloka Adi sarvadravya, sarvakSetra, sarvakALa ane sarvabhAvone jANavAvALuM che. tethI te jIvanuM vijJAna caMdranI cAMdanI tulya prakAza ane zItaLatA (kaSAyarahitatA)vALuM che. samabhAva rUpa zItaLatAyukta che. tathA jJAnAvaraNIyAdi karmo vAdaLa tulya che. jema jagata upara prakAza pAtharatI evI caMdranI cAMdanIne vAdaLa mAtra DhAMkI zake che, paraMtu cAMdanInA te prakAzano nAza karI zakatuM nathI. tevI ja rIte AvaraNIya karmo paNa jIvanA vijJAnanuM AcchAdAna karI zake che. paraMtu jIvanA te vijJAnano nAza karI zakatuM nathI. te kAraNathI ja jyAre vAdaLa khasI jAya che. athavA vAdaLa nAza pAmI jAya che tyAre punaH yathAsthita cAMdanI prakAze ja che. tevI rIte jIvanA vijJAna uparanuM Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa05 gAthA : 183-184 yogadRSTi samuccaya AvaraNa tUTI jAya che tyAre mULa svarUpe jevuM vijJAna che tevuM vijJAna prakAzita thAya che. te vijJAnane kyAMthI lAvavuM paDatuM nathI. A rIte jIva caMdratulya, vijJAna cAMdanItulya ane AvaraNIyakarma meghatulya che. A paNa upamA mAtra samajavI. vastusthiti samajAvavA sAru A udAharaNa che. upamA haMmezAM ekadezIya ja hoya che, jema "A puruSa siMha jevo che." ema je kahevAya che tyAM siMha jevo bahAdUra che ema eka guNathI sAmyatA samajavAnI che. paraMtu siMhanI jema cAra paga, nakha ke kezavALI te vyaktine hotI nathI. tenI jema A jIva caMdranI jema svataH nirmaLa che, ema svayaM nirmaLatAne AzrayI A upamA che. paraMtu caMdra jema zuklapakSamAM ane kRSNapakSamAM vRddhinahAni pAme che tema A jIva vRddhi-hAni pAmato nathI tathA caMdra amuka kAle ja udaya pAme che ane amuka kALe udaya pAmato nathI. paraMtu jIva sadAkALa udayavaMta ja rahe che. caMdra kalaMkyukta che, jIva tevA prakAranA kalaMkathI rahita che. ItyAdi rIte ghaNuM vaidharma paNa che. tethI A upamAmAtra che ane upamA sadA ekadezathI ja hoya che. caMdranI cAMdanI jema bAhya aMdhakArano nAza kare che. ane prakAza pAthare che. tema jIvanuM A vijJAna AMtarika ajJAna rU5 aMdhakArano nAza kare che. ane sarva dravyAdi bhAvone jovA svarUpe prakAza Ape che. 183 prkRtyojnaamaahuparokta caMdranI upamA prastuta jIvamAM joDIne samajAve che ke ghAtikarmAbhrakalpaM, taduktayogAnilAhateH / yadA'paiti tadA zrImAn, jAyate jJAnakevalI // 184 // gAthArtha = ghAtakarma e abhra tulya che ane pUrve 181-182 Adi zlokomAM kahelA dharmasacyAsa yogarUpI pavananA prahArathI jyAre te karma rUpI abhra dUra thAya che. tyAre A zrImAnuM jJAnakevaLI thAya che. 184 TIkA "' jJAnAvarIyAti | tAthA -nAviSe tanAvrnniiyN, mohanIyaM, antarAyaM ceti / "etadabhrakalpaM" vartate tad ghAtikarma, "vattayoninahi." anantalito vAyupItAvityartha. | "tAti" - parisamAtI, "tA zrImAna " muTyavidona, "nAyate jJAnavana' sarva phartha che 284 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 184-185 vivecana :AtmA caMdratulya che. AtmAnuM vijJAna cAMdanI tulya che. ane ghAtikarma rUpI AvaraNIyakarma annatulya che. ema upamA jANavI. ahIM ghAtikarmo cAra prakAranAM che. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya A cAre ghAtIkarmo vijJAnane AcchAdana karavAnuM ja kArya kare che. tethI annatulya che. paraMtu ta-te ghAtikarmo katayomAnitA teH-pUrvenI 181-182 gAthAomAM hamaNAM ja kahelA mukhya (anupacarita) evA "dharmasazyAsa yoga"rUpI pavananA prahArothI haNAvAthI jyAre te ghAtikarmarUpI abhra dUra thAya che, kSapakazreNinI samApti thAya che. tyAre zrImAn evo A AtmA "jJAnakevalI' bane che. 506 jema bAhyalakSmI maLavAthI manuSya zrImAn (dhanavAna) kahevAya che. tema ahIM kevalajJAnAdi guNa rUpa abhyantara lakSmI sAMpaDavAthI A jIva paNa zrImAn kahevAya che. dhana-dhAnya rUpa bAhyalakSmI paNa ghaNA parAkramo karavAthI (yathArtha puruSArtha karavAthI) prApta thAya che. tema A guNorUpI bhAvalakSmI paNa mukhya (anupacarita) evA parAkrama phoravavA rUpa dharmasazyAsayoga dvArA ja prApta thAya che. jyAre ghAtikarmarUpI vAdaLa dUra thAya che. zreNInI samApti thAya che tyAre A jIva bhAvalakSmI pAmyo chato "sarvajJa" thAya che. ahIM jJAnakevalI eTale kevalajJAnI bane che ema artha karavo. karmadhAraya samAsamAM prAyaH vizeSaNa pUrvapadamAM Ave che paraMtu kavacit vizeSaNa uttarapadamAM paNa Ave che. jema ke vIrapramu. tema ahIM vizeSaNa uttarapada karmadhAraya samAsa jANavo. dhanaprApti mATe karAto puruSArtha e gauNa che, kAraNa ke te dravyalakSmI che. nAzavaMta che. viyogayukta che. tethI te puruSArtha dravyapuruSArtha che. ane kevalajJAnanI prApti mATe karAto puruSArtha e mukhya puruSArtha che. anupacarita puruSArtha che. kAraNa ke kevalajJAna e bhAvalakSmI che. avinAzI che. ane sadAne mATe viyoga rahita che. tethI tenA mATe karAto puruSArtha paNa bhAvapuruSArtha che. // 184 // ata evAha A kAraNathI ja zAstromAM kahevAya che ke kSINadoSo'tha sarvajJaH sarvalabdhiphalAnvitaH / * paraM parArthaM sampAdya, tato yogAntamaznute // 185 // gAthArtha 1. vijJAna zabdathI vijJAna, samyaktva, caraNa ane dAnAdizakti samajavI. = kSINa thayA che doSo jenA evA sarvajJa banelA A bhagavAna Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paO7 gAthA : 185 yogadRSTi samuccaya sarvaprakAranA lAbhathI yukta thayA chatA zreSTha evo paropakAra karIne tyArabAda yoganA antane pAme che. / 185 | TIkA -"kSatiSa:" sanarAma triparikSA, "mA" tatva "sarvo' nirAvaraNajJAnabhAvena sarvajJa ityarthaH / "sarvalabdhiphalAnvitaH" srvotsukynivRttyaa| "je pAI pAI' yathAvyuM evaaAvitnakSaNam | "tata cottamanute' yogaparvatamALoti che 286 vivecana - kSapakazreNi samApta thatAM ja rAga-dveSa-kuleza ane ajJAna Adi sakala doSono parikSaya (sarvathA kSaya) thavAthI have te yogI mahAtmA te ja kALe sarvathA AvaraNa rahita banavAthI sarvajJa thAya che. pUrvakALamAM 1 thI 12 guNasthAnakomAM paNa A jIva jJAnavALo hato paraMtu te kALe jJAnAvaraNIya karmano udaya paNa hato, tethI udayAnuviddha kSayopazamabhAva hovAthI sAvaraNa jJAnayukta hato, jyAre have te ja A jIva sarvathA AvaraNano kSaya thavAthI nirAvaraNajJAnayukta banavAthI kSAyikabhAvanA paripUrNajJAnavALo thato chato "sarvajJa" bane che. cAre ghAtikarmono kSaya thavAthI anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra ane anaMtavIrya vagere je je AtmaguNo meLavavA yogya hatA, te sarve guNo pragaTa thayA hovAthI, je kaMI AtmakArya karavAnuM hatuM te sarve thaI cUkyuM hovAthI, sarva prakAranA lAbha rUpa phaLathI yukta thayA chatA A mahAtmA yogI puruSa koipaNa meLavavA yogya vastu zeSa na hovAthI tene meLavavAnI utsuktA (adhIrAI - tAlAvelI)nI nivRtti thayelI hovAthI, atizaya zAnta-samAdhibhAvavALA thAya che. paripUrNa, kRtakRtya ane sarvathA utsuktAnI nivRtti thavA dvArA sarvalAbha yukta bane che. teramA guNasthAnake ArUDha thayelA A mahAtmA potAnA puNyodaya pramANe ane zrotAvarganI yogyatAnA anusAra zreSTha paropakAra karIne yogAntane pAme che. aghAtI karmo A yogIne haju bAkI che. temAM keTalIka pravRtio puNyarUpa che. ane keTalIka prakRtio pAparUpa paNa che. temAM sarvajJa kevalajJAnI bhagavAnane sAtA-asAtA, cha saMsthAna, susvara-dusvara ane zubhAzubha vihAyogati ATalI ja prakRtio puNya-pAparUpa yathAyogya udayamAM hoya che. bAkInI badhI mAtra puNyaprakRtio ja udayamAM hoya che. tIrthakara kevalI bhagavAnane sarve paNa prakRtio puNyanI ja udayamAM hoya che. mAtra sAtA-asAtA ja eka pratipakSI udayamAM hoya che. te puNyaprakRtio paNa sAmAnyakevalIne ane tIrthakara kevalIne hInAdhika anubhAge (vipAkodaya rUpe) udayamAM Ave che. Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 yogadaSTi samuccaya gAthA : 185-186 sarva kevalIone samAna anubhAge udayamAM hotI nathI. tethI jevo potAno puNyodaya hoya che tevo A yogIo zreSTha paropakAra kare che. hInAdhikapuNyodayanA kAraNe sarve kevalajJAnIo samAna paropakAra karI zakatA nathI. mATe ja TIkAmAM kahyuM che keyathAmacaM yathAyogya paropakAra kare che. tathA zrotAvarga paNa koI jIva Asannabhavya hoya ane koI jIva AsannataraAsantama-dUra-dUratara ane dUratama bhavya hoya che. eTale te te jIvonI yogyatA pramANe koI jIvane samyakatva pamADavA rUpe, koIne dezavirati pamADavA rUpe, koIne sarvavirati pamADavA rUpe ane koI jIvane apunarbandhaka Adi banAvavA rUpe A kevalajJAnI purUSo yathAyogya uttama evo paropakAra kare che. saMsAramAM koI jIvone annapAna, vastra-vasati Adi paudgalika vastuonA dAnathI paNa paropakAra thAya che. paraMtu te alpakALasthAyI hovAthI ane pAradravya sApekSa hovAthI tathA rAgAdi karanAra-karAvanAra hovAthI "zreSTha paropakAra" kahevAto nathI. jyAre samyakatvAdi guNonI prApti karAvavI te anaMtakALasthAyI hovAthI svadravyasApekSa hovAthI ane rAgAdi kaSAyono nAza karanAra hovAthI A paropakAra te "zreSTha paropakAra che" ema jJAnIo kahe che. teramA guNasthAnake potAnA AyuSyakALa pramANe AvA prakArano guNadAna karavA rUpa zreSTha paropakAra karIne mAtra anaMtarmuhUrta AyuSya zeSa rahe tyAre A yogI mahAtmA yogAntane (mana-vacana ane kAyAnA yogadazAnA antane) pAme che. arthAt yoganirodha kare che. ayogI thaI caudame javAnI taiyArI kare che. / 185 / tatra drAgeva bhagavAnayogAd yogasattamAt / bhavavyAdhikSayaM kRtvA, nirvANaM labhate param // 186 // gAthArtha = tyAM yoganirodha karyA pachI A bhagavAn ayogI thavAthI (mana, vacana ane kAyAnA yoga vinAnA thavAthI) zailezI avasthAnI prApti rUpa uttamayogadazAnA baLathI jaldI-jaldI bhavavyAdhino kSaya karIne parama evA nirvANa padane pAme che. | 186 | TIkA "nna" yojAne prIttephayavasthA, "jJAna" zodhava, svapakSatriAmAtrA vatreina, "bhaviAna," monivyApArati," "rAma" yogapradhAnAt zailezIyogAdityarthaH / kimityAha-"bhavavyAdhikSayaM kRtvA" sarvaprakAreNa "nirvANaM labhate paraM" bhAvanirvANamityarthaH // 186 // Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 186 yogadRSTi samuccaya 509 vivecana - tyAM yoganA ane eTale mana, vacana ane kAyAnA yogono nirodha karyA pachI zailezI avasthA Ave chate jaldI jaldI A bhagavAna sva evA pAMca svaronA uccAraNa (ma rU 3 7 nA uccAraNa) kAlamAM ja A prakAranA ayogathI ja eTale yogavyApAranA abhAvathI ja uttama ane pradhAna evA zailezI avasthAnI prApti svarUpa yogabaLathI ja bhavyAdhino kSaya karIne sarva prakAre paramanirvANa arthAta bhAvanirvANane pAme che. ahIM yogazabda bevAra vaparAyo che. tenA be artho che. mana-vacana ane kAyAno vyApAra, A traNanI je pravRtti tene paNa "yoga" kahevAya che. A yoga AzrayasvarUpa che. A yogathI AtmapradezonI asthiratAnA kAraNe A jIva kArmaNavargaNA grahaNa karIne karmo bAMdhe che. tethI Azrava rUpa che. tathA mokSe yoganan yo: A AtmAne mokSanI sAthe je joDI Ape te "yoga." A yogazabda mohanIyAdi karmonA kSayopazamasvarUpa ane layasvarUpa che. tethI nirjarArUpa che. teramA guNaThANAnA ane mana, vacana ane kAyAnA yogono virodha karAya che. tethI caudame guNaThANe Avelo jIva "ayoga" kahevAya che. (te mana, vacana ane kAyAnA yoga svarUpa AjhavabhUta yoganA abhAvathI kahevAya che.) yo-mULa zlokamAM je A pada che teno artha A trividha yogano nirodha thavAthI ayogI banela-zailezI avasthAmAM Avelo A jIva "yogAsattamat' pradhAnayogabaLathI (ahIM mokSanI sAthe joDe te yoga evA arthavALA) sarvazreSTha evI zailezI avasthAnI prApti rUpa pradhAna yogabaLathI turata ja nirvANapadane pAme che. yoganirodha thavAthI pradhAna evI yogI dazA Ave che. ane tenAthI zIdhra mukti thAya che. temAM pAMca hrasvasvaronA uccAraNa eTalo ja kALa lAge che pUrvakALamAM AvelA icchAyoga, zAstrayoga ane dharmasacyAsa nAmano prathama sAmarthyayoga jo ke mukti pradAna karanAra bane che. paraMtu kALAntare (kaMIka kaMIka dIrgha kALe) te muktipradAna kare che. jyAre yogasayAsa nAmanA A bIjA sAmAAyogathI zIgha ja pAMca hrasvasvaranA uccAraNa kALamAM ja muktinI prApti thAya che. mATe ahIM trAva zabda TAMkavAmAM Avyo che. - bhava-vyAdhino kSaya karIne A jIva nirvANane pAme che. A bhava (saMsAra) e eka prakArano bhayaMkara vyAdhi ja che. sadAkALa duHkha ja ApanAro che. A saMsAramAM Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 yogadRSTi samuccaya gAthA : 186-187 zarIranuM duHkha, dhananuM duHkha, parivAranuM duHkha, kaleza-kaMkAsanuM duHkha, iSTaviyogo ane aniSTa saMjogonuM duHkha ema anekavidha duHkhothI ja bharelo A saMsAra che. mATe te bhavavyAdhirUpa" che. teno kSaya karIne pharIthI saMsAramAM janmavuM ja na paDe te rIte paramanirvANa padane te mahAtmA pAme che. nirvANa eTale zAnti...sarvathA duHkhonuM = janmamaraNanuM bujhAI javuM. samApta thaI javuM te nirvANa. saMsAramAM paNa koI eka viSayanI sAnukULatA maLatAM zAnti thAya che. paraMtu te zAnti alpakAlIna hovAthI tathA paradravyanI apekSAvALI hovAthI ane tenA sivAyanI bIjI aneka azAntiothI vyApta hovAthI A zAnti te "dravyazAnti" che. vAstavika azAnti ja che. jyAre bhagavAn nirvANa pAme che tyAre saMpUrNapaNe ane sarvaprakAre sarvakarmono kSaya thayela hovAthI anaMtakAla sthAyI hovAthI svadravya mAtranI ja apekSAvALI hovAthI ane sarva azAntiothI mukta hovAthI A zAntine bhAvazAnti kahevAya che. ane tevI "parama bhAva zAnti" te mahAtmA pAme che. saMsAramAM koI kadAca eka viSayamAMthI mukti pAme to paNa tene bIjAM ghaNAM baMdhano hoya che. jema kedI kedakhAnAmAMthI chUTe to paNa tene ghara, parivAra ane dhanAdinuM baMdhana to hoya ja che. jyAre AtmA mokSe jAya che tyAre AvA prakAranAM koipaNa baMdhana rahetAM nathI tethI sarva prakAre baMdhanothI mukti prApta kare che. tethI A nirvANapadanI prAptine para = "zreSTha padaprApti" kahevAya che. te 186 ! tatrAyaM kIdRza ityAha te muktadazAmAM A AtmA kevo hoya che? te samajAve chevyaadhimuktH pumAn loke, yAdRzastAdRzo hyayam / nAbhAvo na ca no mukto, vyAdhinA'vyAdhito na ca // 187 // gAthArtha = vyAdhithI (rogathI) mukta evo puruSa A lokamAM jevo (nizcita ane sukhamaya) hoya che. tevo muktagata A AtmA paNa hoya che. paraMtu AtmAno sarvathA abhAva thato nathI. tathA vyAdhithI te AtmA mukta nathI thayo ema paNa nahIM. ane muktinA pUrvakAle avyAdhita (rogarahita) hato ema paNa nathI. || 187 TIkA - "Simuvato" vyAdhiparikSI: "pumAna to yAda mati, Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 187 yogadRSTi samuccaya pa11 tAdaza cartha nivRto, "nAmag:" prahmAMtarIpopamo, " 4 no mukta vyAdhinA'' vakta bhavyatvaparikSA , "mavyAyita '' pUrva tathAtadvIvAliti 2875 vivecana :- yoganirodha karI uttamayogasAmrAjyanA baLe pAMca hRsvasvaranA uccAraNa kAla pramANa zailezIkaraNa avasthA anubhavI sarva prakAranAM aghAtI karmono paNa kSaya karI azarIrI banI nirvANa avasthA pAmelo evo muktagata A AtmA kevo hoya che? te udAharaNathI samajAve che A lokamAM je puruSa kensara, TI.bI, DAyabITIza, blaDaprezara, jalodara Adi rAjarogathI atizaya pIDAto hoya ane tene koI sArI vaidya maLe. te vaidyanA kathanAnusAra auSadha levAthI kALAntare saMpUrNapaNe te te vyAdhiothI mukta thayo chato jema paramAnaMda yukta bane che. tevI ja rIte saMsArI evI A jIva janma, jarA, maraNa, roga, zoka Adi aneka vyAdhiothI bharapUra evA bhava-vyAdhithI sadA pIDAya che. temAM jinezvara paramAtmA ane temanA mArgAnusArI evA sadguru rUpI vaidya maLavAthI ane temanA vacanAnusAra cAlavAthI cauda guNasthAnaka upara ArUDha thaIne sarvakarmakSaya karI saMpUrNapaNe bhavarogathI mukta thayelo A AtmA muktagata thayo chato atizaya paramAnaMdayukta bane che. tyAM vidyamAna rahyo chato te AtmA anaMtakALa sudhI anaMta sukhavAna bane che. je sukha zabdothI avAcya che. sArAMza ke A lokamAM vyAdhimukta jIva jevo thAya che. tevI rIte bhavavyAdhithI mukta thayelo A jIva paNa tevo thAya che. nAmAva: paraMtu muktikAle te jIvano sarvathA abhAva thato nathI. koIka darzanakAro (bauddho) ema mAne che ke jema dIpaka bujhAI jAya tyAre te dIpaka nathI svargamAM jato, nathI narakamAM jato, ke nathI mRtyulokamAM raheto, paraMtu teno sarvathA abhAva mAtra ja thAya che. tevI rIte saMsArathI nirvANa pAmela AtmA paNa samApta thaI jAya che. paraMtu muktinAmanuM koI sthAna hoya ane tyAM jaIne raheto hoya evuM banatuM nathI. AvA prakAranI bauddhonI mAnyatAnuM khaMDana karatAM graMthakAra kahe che ke nirvANa pachI AtmAno abhAva thato nathI. bujhAyelA dIpakanI tulya upamAvALo evo abhAva thato nathI. paraMtu muktimAM A AtmA astibhAve vidyamAna ja rahe che. ane vyAdhimukta puruSanI jema paramAnaMda ane anaMtasukhamaya hoya che. Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 187 na = no muvato vyAdhinA-tathA nirvANa pAme tyAre muktimAM gayelo te AtmA vyAdhivaDe mukta nathI thayo ema nahIM paraMtu niyamA te jIva vyAdhimukta ja bane che. arthAt keTalAka darzanakAro ema mAne che ke mokSamAM gayelo AtmA dharmI jIvonA uddhAra mATe ane jagatane pIDanArA rAkSasonA nikaMdana mATe pharIthI saMsAramAM janma le che. eTale janma-maraNavALA bhagavAna che. tenuM khaMDana karatAM jaNAve che ke, muktie gayelo AtmA sarvathA bhavavyAdhithI avazya mukta ja che. tethI tene punaH janma-maraNa Adi bhavaduHkho kadApi AvatAM nathI. ane pharIthI tene mokSe javuM paDe tema banatuM nathI. kAraNa ke tenA bhavyatvano parikSaya (saMpUrNatayA kSaya) thayelo hovAthI tenuM punarAgamana ane punaHrmokSa thato nathI. kAraNa ke, "bhavyatva eTale mokSe javAnI yogyatA" jyAre jIva mokSe jAya che. tyAre ja te yogyatA samApta thai jAya che. vastu prApta na thai hoya tyAM sudhI ja yogyatAno vyavahAra thAya che. jyAre te vastu prApta thai jAya che tyAre te vastu meLavavAnI A jIvamAM yogyatA che ema kahevAtuM nathI. tevI rIte ahIM paNa bhavyatAno (muktigamananI yogyatAno) saMpUrNatayA parikSaya thavAthI A AtmA yathArtha (apunarAgamanavALI) vyAdhimuktatA pAmyo che. karmarUpa tathA tajjanya janma, maraNAdi rUpa vyAdhithI A jIva mukta nathI thayo ema nahIM, paraMtu avazya mukta ja thayo che. tethI ja pharIthI saMsAramAM janmAdi pAmato nathI. 512 avyAdhito na ca tathA keTalAka darzanakAro (sAMkhyadarzanakAro ane jainadarzanAnuyAyI ekAntanizcayavAdIo) saMsAramAM rahelo A AtmA zuddha-buddha karmono akartA ane abhoktA che. ema mAne che. teonI dRSTie AtmA ekAnte nitya hovAthI jevo muktagata AtmA vyAdhi rahita tevo ja saMsAragata AtmA paNa vyAdhirahita che. teonA matanuM khaMDana karatAM graMthakArazrI kahe che-ke nirvANapadanI prAptinI pUrve A AtmA avyAdhita arthAt vyAdhirahita zuddha-buddha na hato. paraMtu janma-maraNa Adi vyAdhithI yukta ja hato. tethI ja vyAdhi-mukta thavA mATe A yogadharmanI AvazyaktA rahe che. kAraNa ke, nirvANa padanI prAptinI pUrve tathA-tevA prakAranI citra-vicitra evI. taddAvAste janma-maraNAdi vyAdhionuM hovApaNuM che. mATe A AtmA mukti pUrve avyAdhita hato nahIM. ane nirvANakAle avyAdhita bane che. A pramANe anyadarzanonA matono saMkSepamAM pratyuttara paNa che. // 187|| Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 513 gAthA : 188 yogadRSTi samuccaya amumevArthaM spssttynnaahA ja arthane vadhAre spaSTa karatAM jaNAve che ke bhava eva mahAvyAdhirjanmamRtyuvikAravAn / vicitramohajananastIvrarAgAdivedanaH // 188 // gAthArtha = janma ane mRtyu svarUpa vikArovALo, citra-vicitra evA mohane utpanna karanAro, ane tIvra evA rAgAdinI vedanAvALo evo A saMsAra eja mahAvyAdhi (rU5) che. / 188 TIkA -"bhava' saMsAra "va" davyiAyi" | jiM viziSTa rUtyAdijanma-mRtyutvAravAna'' naraghupatnakSapAtat | ''vitramohanano' mithyatvoyamAvena, "tattarAdvive:" zyAmaamAveja | 288 vivecana - A saMsAra e ja mahAvyAdhi che. duHkhonI khANa che. A vAta atizaya spaSTa karatAM jaNAve che ke zArIrika rogo e jema dravya vyAdhi che. tevI rIte A saMsAra e bhAva vyAdhi che vyAdhinuM badhuM ja svarUpa A saMsAramAM ghaTe che. jema zarIramAM phelAyelo vyAdhi anna pratye aruci, vAraMvAra khATA oDakAra, udharasa, kapha, cAmaDI upara khaNaja AvavI ityAdi aneka vikAro kare che. tema A saMsAra A jIvamAM vAraMvAra janma, maraNa Adi (jarA roga-zoka vagere) vikAro kare che. roganI atizayatAthI jIvane mUcha utpanna thAya che. tema A saMsAra jIvane kartavyAkartavyamAM mUDha banAvavA rUpa mUcha lAve che, ane zArIrika roga jema vedanApIDA utpanna kare che tema A saMsAra ISTAniSTa vastuo pratye tIvra rAga-dveSAdi ane tenA dvArA aneka vikalpo karAvavA rUpI vedanA-pIDA kare che. A rIte vikAro, mUrchA ane pIDA karavA dvArA A saMsAra eja mahAvyAdhi che. saMsArane mahAvyAdhinI upamA barAbara ghaTe che. graMthakAre mULazlokamAM A saMsAranI mahAvyAdhinI sAthe traNa prakAre sAmyatA jaNAvI che. tene anusAre bIjI paNa yathAyogya aneka prakAranI saMsAranI ane mahAvyAdhinI sAmyatA hovAthI A bhava e mahAvyAdhi ja che. (1) zarIramAM jema TI.bI. kensara, jalodara jevA mahArogo thayA hoya tyAre te rogonA kAraNe tAva Avavo, khAMsI thavI, vAta-pitta-kapha ane vamana thavuM tathA bahAra cAmaDI upara cAMdAM paDavAM. khaNaja pedA thavI, rasI nIkaLavI, cAmaDInuM phIkakuM paDavuM ityAdi vikAro jagatamAM pratyakSa anubhavAya che. tevI rIte A saMsAramAM janma, yo. 33 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 yogadRSTi samuccaya gAthA : 188 mRtyu tathA upalakSaNathI ghaDapaNa, roga, zoka, iSTaviraha ane aniSTa saMyoga Adi aneka prakAranA vikAro thAya che. saMsAra hoya tene ja A vikAro thAya che. tevA tevA vikArovALA kALe A jIvane asahya ane apAra duHkha thAya che. A vAta sarve prANIone sAkSAt anubhava gocara che. (2) zArIrika vyAdhikALe vyAdhinI tIvratAthI becenI, mUDhatA, vivekazUnyatA ane mUcha Adi thAya che. tathA pILIyAnA roga kALe dhoLAmAM pILApaNAno bhrama thAya che. sannipAtanA rogakALe satyAsatyano viveka raheto nathI. tAvanI tIvratAnA kALe na bolavAnuM bolAi jAya che. tenI jema A saMsAramAM mithyAtvamohanIyakarmano udaya hovA vaDe citra, vicitra evo moha (brama) thAya che. kartavyAkartavya, bhakSyAbhaDhya, payA-peya, ane satyA-satyamAM A jIva yathArtha viveka gumAve che. ane ulaTA-sulaTI rIte pravRtti kare che. A bramanA kAraNe jhAMjhavAnA jaLane yathArtha jaLa mAnIne doDato prANI jema bahu duHkha pAme che. tema A jIva saMsAramAM paNa bhramanA kAraNe duHkhane sukha mAnIne doDe che tethI ghaNuM duHkha pAme che. (3) zArIrika rogo zarIramAM jema vedanA (pIDA) utpanna kare che. peTamAM cUMka Ave, mAthAmAM pIDA thAya, jyAM pADyuM hoya tyAM tathA tenI AjubAju mahAvedanA thAya. tema A saMsAramAM strI Adi ISTavastuo upara rAga ane Adi zabdathI aniSTavastuo upara dveSa tathA tenAM sAdhano upara paNa rAga ane dveSa, tathA tenI prApti ane aprApti mATe anekajAtanA manamAnyA vikalpo karavA dvArA A jIvane vedanA (mAnasika pIDA) thAya che tethI khAnapAna tarapha aruci, koipaNa kAryo karavAmAM hatotsAha, ane aMte ApaghAtAdi karavA dvArA prANatyAga jevAM mahAbhaMyakara duHkho pAme che. (4) vyAdhi jema zArIrika rakta-mAMsa ane vIrya Adi dhAtuone zoSI le che, tema A bhava e AtmAnI anaMtI guNazaktine zoSI le che. (5) jema vyAdhi mANasane pathArIvaza kare che. sadAne mATe sutelo-pAMgaLosattvahIna kare che tema A bhava jIvana para evA pudgala Adi dravyone paravaza karIne sadAne mATe parAdhIna-pAMgaLo kare che. (6) jema roga mANasanI asala kAnti-teja haNI nAMkhe che. sIkala ja badalI nAkhe che. tema A bhava jIvanI asala guNamaya kAnti ane tejane haNI nAkhe che. zuddha sIkala ja badalI nAkhe che. ane bhogonI parAdhInatAnA kAraNe sadAkALa udAsIna ane ciMtAtura banAve che. Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 189 yogadRSTi samuccaya 515 A pramANe aneka rIte A saMsAra ja A jIvane mahAvyAdhinI jema bhayaMkara duHkho ja Ape che. tethI saMsAra e ja mahAvyAdhi che. mukhyo'yamAtmano'nAdi-citrakarmanidAnajaH / tathA'nubhavasiddhatvAt, sarvaprANabhRtAmiti // 189 // gAthArtha = sarvaprANIone tevA prakAranA anubhava vaDe siddha evo, anAdikAlIna citra-vicitra evA karmorUpI kAraNathI utpanna thayelo A "bhavaroga" e ja A AtmAno "mukhyaroga" che. te 189 TIkA - "mukyo" nirupArito, "mAM" bhavyAdhi, 'mana' jIvasya / kimbhUta ityAha-"anAdicitrakarmanidAnajaH" dravyabhAvabhedabhinnakarmabalotpanna ityarthaH / kuta ityAha- "tathAnubhavasiddhatvAt" janmAdyanubhavena, "sarvagrALamRtAti" tiryaprakRtInAma che 282 vivecana - saMsArI jIvono "A bhavarUpI mahAvyAdhi" te mukhya vyAdhi che. arthAt upacAra vinAno nirupacarita=vAstavika sAco mahAvyAdhi che. vastu be prakAranI hoya che. (1) vAstavika-yathArtha ane (2) upacarita jema ke jyAM pANIno pravAha vahe che. tyAM te pANInA vahetA pravAhane nadI kahevI. te vAstavika nadI che. kAraNa ke temAM snAna, pAna, tRSAccheda ane vastradhovaNa Adi jaLanuM sarvakArya thAya che. ane te ja nadInA jaLazUnya evA retALabhAgane (kAMThAne) zItaLatA ane pavitratA hovAthI nadI kahevI te upacarita nadI che. kAraNa ke tyAM snAna-pAnAdi jaLanAM je je kAryo che te thatAM nathI. paraMtu nadIno kAMTho hovAthI upacAre nadI kahevAya che. tathA nadI-taLAva ane samudrAdinA jaLane jaLa kahevuM te vAstavika jaLa che kAraNa ke jaLanuM kArya tyAM thAya che. paraMtu jhAMjhavAnA jaLane jaLa kahevuM te upacarita jaLa che. hAthI nAmanA prANIne hAthI mAnavo te vAstavika che ane hAthInA putaLAne hAthI mAnavo te upacarita che. ityAdi udAharaNothI samajAya che ke vAstavika je je padArtho hoya che. te te padArtho ja yathArtha che ane potapotAnI niyata evI arthakriyA karanAra che. je upacarita padArtho hoya che. te artha-kriyAkArI nathI. tevI ja rIte A bhava vyAdhi te anupacarita-vAstavika-sAco mahAroga che. paraMtu upacAramAtrathI roga nathI. kAraNa ke roganA je je vikAro-bhrama ane vedanA Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 yogadRSTi samuccaya gAthA : 189 Adi kAryo che te sarve kAryo bhavavyAdhithI paNa thAya ja che. tethI A bhava e mukhya roga che. vAstavika roga che. koipaNa prakAranuM kArya tenA niyatapUrvavartI evA kAraNonA samUhathI ja thAya che. jema ghaTAtmaka kArya mRd-daMDa-cakrAdi kAraNakalApajanya che. paTAtmaka kArya tattva ane turIvemAdi-janya che. zArIrika rogo apaththabhojana, anucitapayapAna, atizaya-parizrama Adi anekaprakAranA kAraNonA samUhathI janya che. tevI rIte A bhava (saMsAra) rUpa kArya paNa anAdikAlIna citra-vicitra evA pUrvabaddha karmonA udayathI janya che. janma, mRtyu, jarA, roga, zoka, bhaya, daridratA, kupatA, nIcagotratA, iSTaviyoga, ane aniSTasaMyoga Adi sAMsArika sukha ane duHkhanI tamAma paristhitio anAdikAlIna evA pUrve bAMdhelA zubha-azubha karmonA udayarUpa kAraNathI ja janya che. karmo be prakAranAM che (1) dravya karma ane (2) bhAvakarma. AtmAnI sAthe lohAgni ane kSIra-nIranI jema ekamekatAne pAmelAM kArmaNa vargaNAnAM pudgalo ke je jJAnAvaraNIyAdi mULakarmarUpe ATha prakAranAM che ane peTAbheda rUpe ekaso aDhAvana prakAranAM che te sarve dravyakarmo che. tevA prakAranAM karmo bAMdhavAmAM kAraNabhUta evI AtmAnI zubhAzubha je pariNati che te bhAvakarma che. bhAvakarmothI dravyakarmo baMdhAya che ane dravyakarmonA udayathI jIvane sukha-duHkha Ave che. ane te sukha-duHkhanA kALe thatA rAgAdithI pharIthI paNa karmo baMdhAya che. ema dravyakarma ane bhAvakarma rUpa be prakAranA bhedathI bhinna-bhinna karmonA baLathI utpanna thayelo evo A saMsAra e mahAvyAdhi che. jIva ane karmano A saMbaMdha anAdino che. jema kanaka ane pASANano saMbaMdha naisargika rIte Adi vinAno che sAMkhya darzananA mate prakRti ane puruSano saMbaMdha anAdino che tema A jIva ane karmano saMbaMdha paNa anAdi che kahyuM che kekanakApalavat payaDI puruSataNI, joDI anAdi svabhAva | anya saMyogI jihAM lage AtamA, saMsArI kahevAya che ke zrI AnaMdaghanajI kammaM ca cittapoggalarUvaM, jIvassaNAisaMbaddhaM / micchAnimitta, pANaUAmatI niyama che | yogazataka -pa4| jIva ane karmano A saMbaMdha anAdino che tenI Adi ja nathI. jo Adi Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 189 yogadRSTi samuccaya 517 mAnIe to prathama jIva ane pachI karmano saMbaMdha thayo ema mAnavuM paDe. athavA prathama karma ane pachI jIvano saMbaMdha ema mAnavuM paDe. A banne mAnyatAomAM doSa ja Ave che. prathama mAnyatAmAM jo ekalo jIva ja pahelAM hoya to karma vinAnA zuddha jIvane baMdhahetu na hovAthI karmo lAge ja kema? ane jo zuddha jIvane paNa karmo lAgatAM hoya to muktajIvone paNa karmo lAge ane punaH saMsAramAM Ave evuM mAnavuM paDe, je ucita nathI. have jo bIjI mAnyatA levAmAM Ave to paNa jIva svarUpa karyA vinA karma bane kevI rIte? kartA vinA kArya thAya ja nahIM. tethI A banneno saMbaMdha anAdino che. jIva paNa anAdi, karma paNa anAdi, ane te banneno saMbaMdha paNa anAdi che. tevA prakAranA anAdikALanA citra-vicitra pUrvabaddha karmonA udayathI sarve jIvone A bhavavyAdhi thayelo che. saMsAra e mahAvyAdhi che A vAta tiryaMca Adi sarva prANIone anubhava siddha che. jyAM anubhava rUpa pratyakSa pramANa che. tyAM anumAnAdi bIjAM pramANonI koI AvazyaktA nathI. "agni bALe che." ane "pANI zItaLa che" ityAdi vAkayomAM sparzanendriyajanya anubhava ja pramANa che. tethI bIjAM pramANo koI pUchatuM ja nathI. ane bIjAM pramANo ApavAnAM paNa hotAM nathI. tema ahIM paNa jANavuM. tiryaMca jevA alpasaMjJAvALA jIvone paNa bhUkha-tarasa-ThaMDI-garamI-roga-janma-maraNa Adi rUpa duHkha sAkSAt anubhavAya ja che. AvA jIvo paNa jo tene duHkhamaya hovAthI pIDA rUpe anubhavatA hoya che. to vizeSasaMjJAvALA manuSyone A bhava duHkhothI bharapUra hevAthI mahAvyAdhi che e vAta saheje samajAya tema che. -: upamA :1 bhava = mahAvyAdhi | 7 abhavya = asAdhyavyAdhiyukta 2 jIva = mahAvyAdhivAn | 8 durbhavya = dIrghakALa sAdhavyAdhiyukta 3 janma-maraNa = roganA vikAro | 9 Asannabhavya = alpakALe sAdhavyAdhiyukta 4 moha = bhrama-mUcha 10 sadguru = suvaidya 5 rAga-dveSAdi = vedanA 11 ratnatrayInI ArAdhanA = auSadha 6 dravyabhAvakarma = roga hetu | 12 bhavamukta (siddha) = rogamukta (nirogI) | 189o Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 yogadRSTi samuccaya gAthA : 190 etanmuktazca mukto'pi, mukhya evopapadyate / janmAdidoSavigamAt, tadadoSatvasaGgateH // 190 // gAthArtha = A bhavavyAdhithI mukta thayela jIva paNa mukhya mukta ja kahevAya che. kAraNa ke janmAdi doSono vinAza thavAthI te jIvane nirdoSatvanI (yathArtha) prApti thAya che. 190 || TIkA - "tena" bhavyAdhinA, "mukti" "kutto" siddhaH "mulya evopapadyate" pravRttinimittabhAvAt / tathA cAha-"janmAdidoSavigamAt" kAraNAt, "tadadoSatvasaGgate" stasya doSavato'doSatvaprApteriti // 190 // | vivecana - saMsAramAM rahelA sarvajIvo A bhava rUpI mahAvyAdhithI gherAyelA ja che. tethI jyAre bhavano paripAka thAya, sadgururUpI vaidya maLe, ane ratnatrayInI ArAdhanA rUpa auSadha A jIva svIkAre, tyAre anAdikAlIna evA bhayaMkara A mahAvyAdhithI saMsArI jIva mukta bane che. bhavarUpI mahAvyAdhi mukhya che. aupacArika nathI paraMtu vAstavika che. tethI AvA bhavarUpI mahAvyAdhithI je mukta thAya che. te mukta paNa mukhya mukta ja che. vAstavika ja mukta che. aupacArika nathI. roga sAco hovAthI rogathI chUTavApaNuM paNa sAcuM ja che. jema rogIne thayelo roga jo sAco che. to te rogano nAza thavAthI AvanArUM nirogIpaNuM paNa sAcuM ja Ave che. aupacArika AvatuM nathI. tevI ja rIte bhavano vyAdhi sAco che. tethI te vyAdhithI mukta thanAro jIva paNa sAco ja mukta thAya che. "mukta" zabdanI pravRttinuM nimitta te jIvamAM ghaTe che. mukta eTale chUTavuM-chUTakAro. jema pAMjarAmAM purAyelo vAgha pAMjarAnuM baMdhana nAza pAmatAM temAMthI chUTyo eTale mukta thayo ema kahevAya che, kArAgRhamAM baMdhAyelo puruSa kAragRhano samaya pUro thatAM temAMthI chUTyo eTale mukta thayo ema kahevAya che. tathA vyAdhithI grasta evo puruSa auSadhAdi grahaNa karatAM rogano nAza thavAthI jema "rogamukta" kahevAya che. tevI rIte bhavarUpI vyAdhithI grasta evA A saMsArI jIvamAMthI janma-mRtyu Adi doSono nAza thavAthI arthAt sarva doSo cAlyA javAthI taddoSavALo evo te saMsArIjIva ja aloparva-nirdoSapaNAnuM pada arthAt doSamuktatA sa =prApta kare che. je vyAdhivAnuM hoya te ja vyAdhi nAza thavAthI "vyAdhimukta" bane che tema je bhavavyAdhivAnuM hoya te ja janma-maraNAdi doSo rUpa bhavavyAdhino vigama thavAthI bhavavyAdhimukta kahevAya che. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 190-191 yogadRSTi samuccaya 519 jema rogI jIvanA rogano nAza thAya, tyAre mAtra rogano ja nAza thAya che. paraMtu roganA nAzanI sAthe rogI evA jIvano kaMI nAza thato nathI. tevI rIte janma-maraNAdi doSavALA jIvanA janmAdi doSo nAza thAya tyAre doSono ja mAtra nAza thAya che. paraMtu doSovALA jIvano tenI sAthe nAza thato nathI. jIva to zuddha thayelo rahe ja che. sadoSa ane nirdoSa evI jIvanI be avasthA che. te kramazaH badalAya che. paraMtu te banne avasthAmAM rahenAro jIva sat rahe che. AkAzapuSyanI jema asat thato nathI. sArAMza ke doSo nAza pAme che. paraMtu jIva nAza pAmato nathI. doSavALI ane doSarahita ema avasthA be jAtanI che. te badalAya che. temAM avasthAvAn jIva dravya dhruva rahe che. jIva dravyano nAza thato nathI. koIpaNa dravyamAM pUrvAvasthAnA svabhAvano nAza thAya eTale uttarAvasthAnA svabhAvano utpAda thAya. AvA prakArano pratyeka dravyono svataH svabhAva ja che. jema ke mRddhavyamAM pUrvAvasthAnA svabhAvabhUta ghaTAkAratAno jyAre nAza thAya tyAre ja uttarAvasthAnA svabhAvabhUta kapAlAvasthAne yoga thAya che. AvA prakArano mRdravyano svabhAva ja che. tevI ja rIte saMsArI bhavavyAdhigrasta jIvadravyano pUrvAvasthA svarUpa janmAdi doSono nAza thavAthI uttarAvasthA svarUpa ajanmAdibhAvano yoga thAya che. evo ja jIvadravyano svabhAva che. mATe jIvadravya paNa mukhya che. tenI janmAdi doSavALI karmajanita pUrvAvasthA paNa mukhya (sAcI) che. ane teno nAza thavAthI uttarakAle AvanArI ajanmAdi svarUpa sahaja avasthA paNa mukhya (sAcI) che. tethI je doSavAnuM AtmA che tene ja nirdoSatAnI prApti thAya che. A ja vAta sArI rIte saMgata che. | 190 amumevArthaM spssttynnaahA ja arthane atizaya spaSTa karatAM jaNAve che ke tatsvabhAvopamarde'pi, tattatsvAbhAvyayogataH / tasyaiva hi tathAbhAvAt, tadadoSatvasaGgatiH // 191 // gAthArtha = te (pUrvAvasthAnA) svabhAvano nAza thavA chatAM paNa te te uttara avasthAnA svabhAvono yoga thato hovAthI ane te mUladravyano ja tevA prakArano svabhAva hovAthI "doSavAn evA te AtmAne ja nirdoSatva mAnavuM e ucita che." | 191ii. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 yogadaSTi samuccaya gAthA : 191 TIkA -"tastha" mAtma:, svamAvopama " sati banmaddimAvavipamena, "tattatsvAbhAvyayogataH" tattatsvAbhAvyaM tena yogAt / tathAhi- tasyetthambhUta eva svabhAvo yena sa eva tathA bhavatIti / tatazca "tasyaiva hi tathAbhAvAd" janmAdityAgato janmAdyatItatvena bhAvAt / kimityAha-"tadadoSatvasaGgatiH" doSavata evAdoSatvaprAptirityarthaH // 191 // vivecana - koipaNa dravyano tevo svabhAva ja che ke pUrvAvasthArUpa paryAyasvabhAvano nAza thaye chate uttarAvasthA rUpa paryAyasvabhAvane te pAme che. AvA prakArano dravyano svataH svabhAva ja che. je suvarNa pUrvakAlamAM kaMkaNa AkAre che. te kaMkaNa AkArano nAza thatAM te suvarNa ja keyUra AkAre pariNAma pAme che. je pagaladravya pUrvakAlamAM dUdha svarUpe varte che te pudgalamAMthI dugdhatva nAza thatAM te pudgalo pote ja potAnA svabhAvathI ja dahIM rUpe pariNAma pAme che Avo te pudgaladravyano svabhAva che. je devadattadravya manuSyapaNe varte che. teno manuSyaparyAya samApta thatAM teja devadattanuM jIvadravya devAdi paryAyarUpe pariNAma pAme che. ityAdi udAharaNone anusAre samajAya che ke AtmAnI karmajanita janma-maraNa-roga-zokAdivALI avasthA paNa che. ane te karmono nAza thatAM tajjanita janmAdi doSono vigama thavAthI ajanmAdi bhAvavALI te ja AtmAnI bIjI sahaja avasthA paNa che. tethI doSovALo je AtmA che te ja AtmA nirdoSa avasthAne pAme che. A vAta ja TIkAmAM samajAve che ke tartha te AtmAno svabhAvomarse sati janma, maraNa, jarAdi rUpa je karmajanita svabhAva che. te svabhAvano upamarda (nAza) thaye chate eTale ke janma-maraNAdi doSono vigama thavAthI tattasthAmAvyo tevA tevA uttarakALamAM AvanArA je ajanmAdi (janma, maraNa, jarAdi doSothI rahita) svabhAvo che tenI sAtheno yoga thavAthI, tasthate Atmadravyano rUbhUta: Eva svamAvo AvA prakArano ja svabhAva che ke yena sa Ava tathA mavatIti je svabhAvanA kAraNe te ja AtmA have tevA prakArano (ajanmAdi rU5) bane che. tataetethI tacaiva di tathA mAvA te Atmadravya ja tevuM (ajanmAdivALuM) thatuM hovAthI arthAt janmAdi doSono tyAga karavAthI janmAdi doSothI rahitapaNe banavAthI jimityada=zuM thAya che? to jaNAve che ke taddoSa : je AtmA janmAdi doSavALo hato te ja janmAdi doSavALA AtmAne ja adoSatvanI Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 191-192 yogadRSTi samuccaya 521 prApti thAya che. sArAMza ke pratyeka dravyo pariNAmI nitya che. pUrvAvasthAmAM vartatuM dravya ja pUrvAvasthAno tyAga karIne uttarAvasthA rUpa bane che. mATe doSavAn je AtmA che. te ja AtmA doSono nAza thatAM nirdoSatAne pAme che. A pramANe sarve padArtho dravyathI nitya che ane paryAyathI anitya che. te 191 itthaM caitadaGgIkartavyamityAha A viSaya A pramANe aMgIkAra karavA jevo che. svabhAvo'sya svabhAvo, yanijA sattaiva tattvataH / bhAvAvadhirayaM yukto, nAnyathA'tiprasaGgataH // 192 // gAthArtha ="potAnuM hovuM" e ja A AtmAno svabhAva che. kAraNa ke tAtvikapaNe potAnI sattA e ja svabhAva che. A svabhAva padArtha bhAvAtmakapaNe hoya tyAM sudhI ja yogya che. anyathA yogya nathI kAraNa ke ativyApti doSa Ave che. | 192 || TIkA -"svamavolya" mAtmanaH "jamavo ya" yAt ! vimukta bhavati ? "ninA sadaiva tattvataH" paramArthanA "mavAya yukta" svamAvoSnantarohita "nAcathar'' yuvata: I jta rUtyAda-"atiprasAH "ti I 2625 vivecana- uparanI gAthAmAM ema samajAvavAmAM AvyuM che ke te Atmadravyano janmAdi doSono tyAga karIne ajanmAdi bhAvavALA thavuM (banavuM) evo svabhAva ja che. tyAM prazna thAya che ke svabhAva eTale zuM? teno A gAthAmAM khulAso samajAve che ke svambhAva'' dravyanuM potAnuM hovApaNuM tene ja svabhAva kahevAya che. ahIM svaeTale dravyanuM potAnuM mAuM eTale hovApaNuM A AtmAnuM potAnApaNe (AtmadravyapaNe) hovApaNuM tene svabhAva kahevAya che. je kAraNathI svabhAvazabdano Avo artha hovAthI tAttvikapaNe dravyanI potAnI je sattA che. te sattA ja svabhAva kahevAya che. tethI dravyamAM janmAdi doSo nAza thavA chatAM janmAdidoSavALA Atmadravyano nAza thato nathI. AtmadravyanI potAnI sattA rahe ja che. bauddhAdi keTalAka darzanakAro AtmAdi padArthone sarvathA kSaNika mAne che. tenA nirasana mATe graMthakAra samajAve che ke AtmadravyanI sarvathA sattA nAza pAmatI nathI. mAtra janmAdi doSo ja nAza pAme che. ane ajanmAdi (janmAdyatItAdi) bhAvono yoga thAya che. paraMtu AtmadravyanI potAnI sattA avazya rahe Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 192-193 522 ja che. AtmadravyanI je A sattA (astitva) rahe che. te paNa paramArthathI ja rahe che upacArathI ke kalpanAthI nahIM. kAraNa ke Atmadravya ghruvatattva che. tethI tenI sattA hovIpotApaNe rahevuM e ja Atmadravyano svabhAva che. vaLI A svabhAva nijasattAsvarUpa hovAthI te te padArtha jyAM sudhI bhAvAtmakapaNe (astirUpe) vidyamAna hoya che. tyAM sudhI ja varte che. kAraNa ke jo padArtha pote ja bhAvAtmaka na rahe (eTale ke nAstirUpa jo banI jAya) to temAM svabhAva=potApaNe hovApaNuM kema ghaTe? mATe A svabhAva=potApaNe hovApaNuM tyAM sudhI ja saMbhave che ke jyAM sudhI padArtha pote bhAvAtmakapaNe che. tethI janmAdi doSo nAza pAmavA chatAM paNa AtmadravyanuM bhAvAtmakapaNuM svIkArIe to ja svabhAva ghaTe, anyathA eTale ke AtmadravyanuM bhAvAtmakapaNuM na svIkArIe ane sarvathA nAza svIkArIne asattA" ja jo svIkArIe to tyAM svabhAva ghaTe nahIM. tathA AtmadravyanI asattA svIkArIne asattAkALe svabhAva svIkArIe to ativyApti doSa Ave che. ke je have pachInI gAthAmAM samajAve che. A pramANe sva+mAva-svabhAva zabdanA artha uparathI paNa samajAya che ke AtmadravyanuM potApaNe hovuM. te svabhAva che mATe janmAdi doSo nAza pAmavA chatAM paNa janmAdirahitapaNe (arthAt nirdoSapaNe) A AtmadravyanI avazya sattA hoya ja che. tethI muktAvasthAmAM nirdoSapaNe AtmatattvanI sattA che ja. anyathA ativyApti doSa Ave che. te have pachI samajAve che. || 192 || namevAha=A ativyApti ja samajAve che anantarakSaNAbhUti - rAtmabhUteha yasya tu / tayA'virodhAnnityo'sau syAdasanvA sadaiva hi // 193 // gAthArtha anaMtara kSaNomAM rahelI abhUti jene ahIM AtmabhUta (svIkRta) che. tenI sAthe avirodha hovAthI A vartamAna kAM to nitya ja mAnavo joie athavA tenI sAthe virodha hovAthI A vartamAna sadA asat ja mAnavo joie. / / 1935 ? = TIkA - 'anantarakSAbhUti: '' prApazcAdbhULayomUtirityartha / '"AtmasmRtada yasya tu". vartamAnasya vArino vA| tasya oSamAda-"tayA" anantarakSAbhUlyA, '"avirodhAt'" ArAr vartamAnamAvena / jimityAha-'nityoo'' vartamAnaH Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 523 gAthA : 193 yogadRSTi samuccaya "syAt" tadvat sadA tadbhAvAditi / pakSAntaramAha-"asan vA sadaiva hi" tayA virodhena tadgrastatvAditi // 193 // vivecana - AtmA Adi samasta dravyo pratikSaNe navA navA paryAyane pAme che. paraMtu dravyarUpe pratikSaNomAM dhruva rahe che. AvuM jagatanuM svarUpa che. chatAM bauddho kSaNikavAdI hovAthI sarve dravyo pratikSaNe sarvathA nAza ja pAmI jAya che ema mAne che. eTale ke koipaNa dravya ekakSaNa mAtra ja vidyamAna hoya che. vartamAna evA eka kSaNamAM vartanAro padArtha tenA anantara pUrvekSaNamAM paNa nathI ane anantara evA pazcANamAM paNa nathI ja. ema bauddho mAne che. tethI te bauddhonA kSaNikavAdanuM nirasana karatAM graMthakArazrI jaNAve che ke bauddhano mata A pramANe che ke- anantara evA pUrvekSaNa ane anantara evA pazcAtyaNamAM vastunI abhUti (avidyamAnatA) che. arthAt pUrvAparakSaNomAM vastuno abhAva ja che. ane te padArtha mAtra vartamAna kSaNavartI ja che. te vartamAnakSaNamAM ja vastu AtmabhUta=vidyamAna che. evuM je vAdI (bauddha)mAne che. tene doSo Ave che. te doSo A pramANe che (1) AgaLa ane pAchaLanA anantara kSaNomAM rahelI abhUtinI sAthe (pUrvApara kSaNomAM rahelA abhAvanI sAthe) ane vartamAnakSaNamAM vartatA vartamAnabhAvanI sAthe jo paraspara avirodha mAno to te avirodhanA kAraNathI A vartamAnakSaNa nitya mAnavo paDaze. (2) ane pUrvAparakSaNavartI abhUtinI sAthe tathA vartamAnakSaNavartI bhAvanI sAthe jo virodha mAnazo to virodhanA kAraNathI A vartamAnakSaNa sadA (traNe kALe) asat ja mAnavo paDaze. AvA banne bAju tamane doSo Avaze. sArAMza ke pUrvAparakSaNavartI abhUti ane vartamAnakSaNavartI bhUti (bhAva) A bannenI sAthe jo avirodha kaho to vartamAnakSaNa nitya mAnavo paDaze ane jo virodha kaho to vartamAnakSaNa sadAne mATe asat mAnavo paDaze AvA doSo bauddhane Avaze. - bhAvArtha A pramANe che ke- bauddha darzanakAro sarvavastuo kSaNamAtrasthitivALI mAne che. tethI koI paNa padArthanI vartamAna evA ekakSaNa mAtramAM ja sthiti= vidyamAnatA hoya che. eTale te vastu te vartamAnakSaNanA AgalA kSaNamAM ane pAchalA kSaNamAM nathI ja, ema teonuM mAnavuM che. eTale ke pUrvAparaNImAM te vastu Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 yogadRSTi samuccaya gAthA : 193 avidyamAna che. abhAvAtmaka che. ane vartamAnakSaNamAM bhAvAtmaka che. ema artha thAya che. tyAM graMthakAra te bauddhane doSa Ape che ke (1) pUrvAparakSaNavartI abhAva ane vartamAnakSaNavartI bhAva A bannene zuM paraspara avirodhI mAnazo ke virodhI mAnazo? jo avirodhI mAnazo to A vartamAnakSaNavartI bhAva sadA nitya ja mAnavo paDaze. kAraNa ke je pUrvApara kSaNomAM vastuno abhAva varte che. te ja pUrvAparakSaNo kramazaH eka pachI eka AvatI ja hovAthI vartamAna rUpa bane ja che. eTale je je pUrvAparakSaNomAM abhAva varte che te ja kSaNomAM abhAva hovA chatAM tenI sAthe avirodhI hovAthI vartamAnakSaNano bhAva paNa tyAM sAthe raheze ja. kAraNa ke dareka pUrvAparakSaNo kramazaH vartamAna rUpa bane ja che. jyAre vartamAna rUpe bane tyAre vartamAnakSaNano bhAva paNa te ja kSaNomAM sAthe raheze ja. eTale koipaNa vivakSita eka kSaNa (padArtha) vartamAnakAle vartamAna hovAthI tyAM jema padArtha bhAvarUpe varte che. tema te kSaNa pachI bIjI kSaNa jyAre Ave tyAre bIjI kSaNa paNa te vakhate vartamAna ja bane che. tethI tyAM paNa padArtha bhAvarUpa ja banaze. ema jyAre trIjo kSaNa Ave tyAre te trIjo kSaNa paNa vartamAna ja banaze. ema pratikSaNo vartamAna rUpa bane ja che. ane tyAM vartamAna vidyamAna hovAthI vartamAna sadA vidyamAna rahevAthI nitya thaze. sArAMza ke jema vivakSita prathama kSaNa vartamAnarUpe vidyamAna che. tatva=tenI jema sAhaMmezAM - sarva kSaNomAM paNa tamAvA-kramazaH vartamAnarUpe te vartamAnanI vidyamAnatA varte che. mATe sarva kSaNomAM vartamAna rUpe vidyamAnatA hovAthI A vartamAna nitya thaze. eTale bauddha kSaNikavAdI hovA chatAM nitya tarIke vartamAnane svIkAravArUpe teone doSa Avaze. (2) have jo pUrvAparakSaNavartI abhUtinI (abhAvanI) sAthe vartamAnakSaNavartI bhAvano virodha mAnazo to vartamAna asat thaI jaze. evo doSa Avaze, te A pramANe-pUrvAparakSaNomAM abhUti (abhAva) che. te abhAvanI sAthe vartamAna bhAva virodhI che. eTale jema kramazaH pUrvAparakSaNo pasAra thatAM vartamAna rUpe banavA jaze. paraMtu tyAM abhUti beThelI ja hovAthI vartamAna thaI zakaze nahIM. jema ke prathamakSaNakAle dvitIyakSaNAdimAM abhUti che. have prathama kSaNa pasAra thaI ane bIjo kSaNa vartamAna thavA jaze. paraMtu te kSaNa (padArtha) vartamAnarUpe banaze nahIM, kAraNa ke tyAM abhUti varte che. te abhUti vaDe bIjA kSaNanI vartamAnatA virodhI hovAthI gaLAI jaze. eTale vartamAnatA tyAM asat banaze evI rIte bIjo kSaNa pasAra thayA pachI jevo trIjo Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 193-194 yogadaSTi samuccaya 525 kSaNa vartamAna thavA jaze tyAM paNa abhUti vidyamAna hovAthI vartamAnatA thavA deze nahI. ema sarvekSaNomAM abhUti hovAthI ane vartamAnatA tenI virodhI hovAthI jema jema kSaNo pasAra thaze ane vartamAna rUpe thavA jaze tema tema tyAM tyAM vartamAnatA na rahevAthI vartamAnatA sarvathA asat thaze. sArAMza ke bhUta-bhAvinI kSaNomAM je abhUti che, tenI sAthe vartamAnane avirodhI mAno to jema vivakSita eka kSaNamAM vartamAna bhAva vidyamAna che tema bhUtabhAvinI kSaNomAM paNa kramaza: vartamAna bhAva vidyamAna mAnI zakAze, ema sarva kSaNomAM vartamAnabhAva vidyamAna mAnavAthI A vartamAnabhAva nitya thaze. ane jo bhUta-bhAvinI kSaNomAM rahelI abhUtinI sAthe vartamAnabhAva virodhI mAno to bhUta-bhAvinI sarvekSaNamAM abhUti avazya hovAthI tyAM kayAMya vartamAnabhAva rahI zakaze nahI. jethI sarvatra avidyamAna vartamAnabhAva avidyamAna ja thavAthI vartamAna asat thaze. A pramANe koipaNa padArthanI bhUta-bhAvi kSaNomAM sarvathA abhUti (abhAva) mAnavAthI uparokta doSa Ave che. 193 | pavitatraparidArayAda-paravAdInuM (bauddhanuM) bacAvavAnuM vacana kahIne teno parihAra karavA mATe kahe che ke sa eva na bhavatyetadanyathA bhavatItivat / / viruddhaM tannayAdeva, tadutpattyAditastathA // 194 // gAthArtha = "te ja A nathI" A vacana "anyathA mavati"nI jema tenI nItithI ja viruddha che. tathA abhAvanI utpatti AdithI paNa te vacana viruddha che. / 194o. TIkA " " ta bhAvaparAmarza ! "ra bhavatiti" ramAvAImathAnamett / kimityAha-"anyathA bhavatItivat" iti nidarzanam, "viruddha" vyAhatam, "tantrayAdeva" sa hi sa evAnyathA bhavatItyukte evamAha-yadi sa eva kathamanyathA bhavati ? anyathA cedbhavati kathaM sa iti ? etacca sa eva na bhavatItyatrApi samAnameva, tathAhi-yadi sa eva kathaM na bhavati ? abhavan vA kathaM sa iti viruddhatin ! amyumanadi-"hulitaH '' rUmAvolyA "tathA" viruddhamati | 224 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 yogadRSTi samuccaya gAthA : 194 vivecana - pUrvAparakSaNomAM vastuno abhAva ane vartamAna kSaNamAtramAM vastuno bhAva e avirodhI mAno to vartamAnabhAva nitya thAya che ane virodhI mAno to vartamAnabhAva asat thAya che. ityAdi doSo pUrvanI 193mI gAthAmAM graMthakAre bauddhane ApyA che. te doSo sAMbhaLIne bauddha potAno bacAva karavA mATe potAno siddhAnta raju kare che ke- "sa va mavati'-te ja A nathI ema ame mAnIe chIe. arthAt pratikSaNe vastu vartamAna to che ja, paraMtu je pUrvekSaNamAM che te ja vastu uttara kSaNamAM nathI. kAraNa ke sarve vastuo kSaNika hovAthI ekakSaNamAM je vastu che. te ja vastu bIjIkSaNamAM nathI arthAt sarvathA navI ja vastu (ke je asat ja) hatI tenI utpatti thAya che. paraMtu pUrvalaNavata je vastu che te ja A vastu nathI. evuM che tenuM bacAvavacana che. teno parihAra A gAthAmAM che. bauddho kSaNikavAdI che. eTale koipaNa vastu eka kSaNajIvI mAtra ja che. bIjA kSaNe apUrva ja vastu arthAt je sarvathA asat ja che tevI sarvathA apUrva ja vastu utpanna thAya che. ema pratikSaNe apUrva apUrva vastu ja utpanna thAya che. je je kAryo thAya che. te te kAryo pUrvasamaya vartI kAraNomAM che ja nahI ane thAya che. ema mAne che tethI te asatkAryavAdI kahevAya che. je kArya pUrvekSaNamAM ati avidyamAna che te ja kArya uttarakSaNamAM thAya che. AvI mAnyatA hovAthI prathamasamayavartI je padArtha che ja parvate ja padArtha uttarakSaNamAM na mavati hoto nathI evuM te bauddho mAne che. tethI sa patra na mavati'' A bauddhano mukhya siddhAnta che. sAMkhya, naiyAyika ane vaizeSika Adi darzanakAro satkAryavAdI che. teonI mAnyatA evI che ke je pUrvasamayavartI kAraNa dravya che. temAM kArya sattAgatabhAve raheluM ja che. mRpiMDamAM ghaTakArya sat che. to ja thAya che. talamAM tela kArya sat che to ja thAya che. tathA ghaTakAryanA arthI jIvo mRta piMDane ja zodhe che. ane telanA arthI jIvo talane ja lAve che. kAraNa ke te te kAraNamAM te te kArya sat che. Ama satkAryavAdane mAne che. tethI teonuM ema mAnavuM che ke- "sa va macathA mavati"= je pUrvekSaNamAM mRt piMDa che sa va te ja mRta piMDa gAthA mavati= anyathA eTale ghaTarUpe bane che evI ja rIte je padArtha tala che te ja padArtha anyathA eTale tela rUpe bane che. Ama "sa para anyathA mavati''=A siddhAnta satkAryavAdI evA sAMkhyAdino che. ane "sa va na mati" A siddhAnta asatkAryavAdI evo bauddhano che. Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 194 yogadRSTi samuccaya para7 bauddha asatyakAryavAdI hovAthI satkAryavAdI evA sAMkhyAdine haMmezAM Thapako (doSa) Ape che ke " iva nyathA AvatIti viruddhama' te ja vastu anyathA (rUpAntara) thAya che AvI tamArI vAta viruddha che arthAt ghaTatI nathI. yuktisaMgata nathI. kAraNa ke jo vastu = te ja che to pachI tene anyathA mavati kema kahevAya? ane jo vastu anyathA mavati bIjI ja thAya che to te vastune purva A te ja vastu che ema kema kahevAya? mATe sa dva=paNa kahevuM ane anyathA mavati paNa kahevuM che ke mAtA vacyA nI jema paraspara viruddha che. Avo doSa bauddha DAhyo thaIne sAMkhyAdine Ape che. paraMtu tenA pakSamAM paNa Avo ja doSa Ave che te doSa DAhyo evo A bauddha joto nathI. tene A doSa samajAvatAM graMthakAra kahe che ke a gva=te ja padArtha ke je padArtha vivakSita samayamAM bhAva (vidyamAna-sa) svarUpe che. (ema tat zabdathI bhAvAtmaka padArthano parAmarza jANavo.) te ja padArtha na avatati-uttara samayamAM hoto nathI. arthAt abhAvAtmaka bane che. asat thAya che. ema sa va ra mavati A pada prathama kSaNe vartato padArtha uttara kSaNamAM hoto nathI. ema abhAvanuM (asatanuM) vidhAna kare che. uparokta " iva na mavati'' AvA prakAranuM bauddhanuM mAneluM A vacana, sAganA mAnelA "sa va anyathA mavati' ityAdi vacananI jema viruddha ja che. sAMkhanA A vacananuM udAharaNa ApIne samajAve che ke jema sAMkhyanuM vacana viruddha che. tema bauddhanuM vacana paNa viruddha ja che. bannemAM nIti (nyAya) samAna ja che. doSa AvavAnI rIti samAna ja che. te A pramANe "sa vanyathA mavati''=pUrvekSaNavartI je padArtha che, te padArtha ja anya anya kSaNomAM rUpAntara thavA rUpe anyathA thAya che. rUnyavatte AvA prakAranuM vAkya sAMkhyadarzananA anuyAyI jyAre vAdIonI parSadAmAM kahe che. tyAre te di AvAda te bauddha (DAhyo thaIne) sAMkhyane Thapako Apato chato A pramANe kahe che ke- ya i vijo te ja A padArtha che. to tene rathamathA mati-anyathA thayo che ema kema kahevAya? ane anyathA cen bhavati jo te padArtha anyathA thayo che, badalAI gayo che, to pachI tene zartha ti A padArtha te ja che ema kema kahevAya? sArAMza te bauddha sAMgane evo Thapako Ape che ke "jo padArtha te ja che. to te anyathA thayo kema kahevAya"? ane "jo padArtha anyathA thayo hoya to A padArtha te ja che." ema kema kahevAya? "mArI mA vadhyA che" A vAkyanI jema sAMkhyanI vAta paraspara viruddha vacanovALI che. ema bauddhanuM kahevuM che. Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 194 jaNAve che ke tattva-A graMthakAra jainAcAryazrI have bauddhane Thapako ApatAM paraspara virodha AvavAvALo doSa arthAt viruddhavacana sava 7 mati-te ja padArtha uttarakSaNamAM nathI AvuM mAnanArA he bauddha! tane paNa kRtyatrApi samAnamevaA mAnyatAmAM paNa samAna ja che. tane paNa viruddha vacanano A doSa samAna ja Ave che. te tuM kema joto nathI? tathAditArA pakSamAM te doSa A rIte Ave che. yadi sa va-jo padArtha te ja che. to pachI thaM na mati= te nathI ema kema kahevAya? ane amavanvA=jo uttarakSaNamAM te padArtha na ja raheto hoya. abhAvAtmaka ja banato hoya to thaM sa kRti-te ja A padArtha che. ema kema kahevAya? jo te ja padArtha uttarakSaNamAM che. to te nathI" ema kema kaho cho? ane jo uttarakSaNamAM "nathI ja" to A padArtha cho? mATe viruddhametat =he bauddha! tArUM vacana paNa sAMkhyanI jema paraspara viruddha ja che. A pramANe bauddhanI mAnyatAnuM khaMDana karavAmAM graMthakAre "viruddha vacana"no eka doSa jaNAvyo. have temAM bIjo doSa paNa Ave che teno abhyuccaya karatAM (sAthe jaNAvatAM) kahe che ke "te ja" che. ema kema kaho 528 tavruttvantyAvita: te abhAvanI utpatti AdithI paNa tArUM A vacana viruddha che. uttarakSaNamAM jo sarvathA apUrva ja padArtha utpanna thato hoya to te padArtha prathama asat=hato ane pachI utpanna thAya che. evo ja artha thayo. arthAt prathamakSaNe jenI sarvathA asattA ja che tevo sarvathA apUrva ja padArtha uttarakSaNamAM utpanna thAya che. ema artha thayo. paraMtu je sarvathA asat=abhAvAtmaka hoya tenI utpatti kema thAya? jema zazazRMga, vandhyAputra ane AkAzapuSpa Adi padArtho sarvathA asat=abhAvAtmaka che tethI tenI utpatti thatI ja nathI. tevA padArthonI utpatti mAnavI e viruddha che. tevI rIte tamArA pakSamAM paNa uttarakSaNamAM utpanna thato padArtha pUrvakSaNomAM sarvathA 1. bauddhamate-sava 7 mati / te ja nathI thato. je pUrva kSaNe hato te pachInA kSaNamAM nathI thato. have jo nathI thato, to tene te ja (pUrvakSaNavartI) kema kahevAya? te te ja ema kaho to nathI thato ema kema kahevAya? A to dekhIto virodha gaNAya. sa eTale pUrvakSaNabhAvI padArtha. te vartamAna kSaNe jo na ja hoya to tene mATe evo prayoga na thai zake. ane jo vartamAnakSaNe tenA mATe sa evo prayoga karavo hoya to tevo prayoga tenuM vartamAnakSaNe astitva hoya to ja thai zake, mATe tenA mATe vartamAnakSaNa 7 mati ema na kahI zakAya. Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 194-195 yogadaSTi samuccaya pa29 sa=ja che. ane uttarakSaNamAM apUrvaja utpanna thAya che ema tame mAno cho. te paNa paraspara viruddha ja che. kAraNa ke je sarvathA asat paNa hoya ane utpanna paNa thAya e paraspara virodhI hovAthI A rIte paNa tamane viruddhavacanano doSa Ave ja che. A pramANe bauddhamatamAM (ekAntavAda hovAthI) graMthakAra doSo jaNAve che. 1945 tdbhaavnaayaivaahuparokta doSonI bhAvanA mATe (vistArathI samajAvavA mATe) kahe che. sato'sattve tadutpAdastato nAzo'pi tasya yat / tannaSTasya punarbhAvaH, sadA nAze na tatsthitiH // 195 // gAthArtha = sat vastuno bIjI kSaNamAM asadbhAva mAnya chate "te asano utpAda" thaze. tyArabAda jethI teno nAza paNa thaze tethI naSTa evA teno punarbhAva (pharIthI utpatti) thaze. ane jo sadA nAza ja mAnazo to te padArthanI sthiti ja raheze nahIM. 195ll TIkA -"saMta" mAvI, "mArUM" grupamAne, sa va na mavati iti vacanAt / kimityAha-"tadutpAdaH" ityasattvotpAdaH kAdAcitkatvena / "tataH" utpAdAt, "nAzo'pi tasya' asattvasya yadutpattimattadanityaM iti vartI | " " cazmA "ta' takSAt "naBca'' sarvatha, "punamava:" tenaiva rUpeNa sadasattvavinAzAnyathAnupapatteH / atha nAzo nAzAtmanA bhAvAtprAkpazcAccAvasthita eva, etadAzaG kyAha-"sadA nAze" abhyupagamyamAne / vipatyA -"ra sthitiH 'vivazatakSoIpa tannati 22 | vivecana :- uparanA zlokamAM bauddhadarzananI mAnyatAnuM je khaMDana karavAmAM AvyuM che, te ja vAta yuktipUrvaka graMthakArazrI A zlokamAM vistArathI samajAve che ke he bauddha ! jo tuM sarva padArthane kSaNika ja (kSaNamAtrasthitidharmA) mAne che. to te padArtha prathama kSaNamAM sat thaze ane bIjI kSaNamAM asat thaze. kAraNa ke- "sa iva na mavati rUti vaDhanA'' te ja padArtha bIjI kSaNamAM vartato nathI, evuM tamAruM zAstravacana che. AvI mAnyatA dhAraNa karavAthI zuM doSa Avaze? evuM he bauddha! jo tuM pUche che? to sAMbhaLayo. 34 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 yogadaSTi samuccaya gAthA : 195 tadutpati =bIjI kSaNamAM je sarvathA asat che te asatno (abhAvano) utpAda mAnavo paDaze. kAraNa ke bIjI kSaNamAM Avato A asat (abhAva) prathamasamayamAM na hato ane bIjI kSaNamAM Avyo eTale kAdAcika (kayAreka AvanAro) thayo. te asadbhAva sadAkALa avasthita na thayo. A pramANe kAdAcika thavAnA kAraNe bIjI kSaNamAM te asatno (abhAvano) utpAda mAnavo ja paDaze. (Ama mAnavAmAM be doSo to pUrvanI gAthAmAM jaNAvyA ja che. eka vacanavirodha ane bIjo zazazRMgAdi sarvathA asat padArthono paNa utpAda thavAno prasaMga. A be doSo uparAMta anya doSo paNa Ave che te A zlokamAM jaNAve che.) tataH =te asano utpAda mAnyo eTale nAzofpa ta bIjI kSaNamAM te asadutpAdano nAza paNa tamAre mAnavo ja paDaze. kAraNa ke kuttamattanityaM je je vastu utpattivALI hoya che te te vastu avazya anitya (nAzavaMta) ja hoya che. jema ghaTa-paTa Adi padArtho utpattivALA che. te sarve nAzavALA paNa che ja. tenI jema bIjI kSaNamAM thayelo asatno utpAda e paNa utpAdavALo hovAthI avazya nAzavaMta ja hovAno. A pramANe yatra je kAraNathI asanA utpAda thAya che. ema tame mAno cho eTale tatte kAraNathI ja asanA utpAdano nAza paNa mAnavo ja paDaze. kAraNa ke je utpattimatuM hoya te nAzavat paNa hoya che. ane asatno je utpAda thayo che te naSTa thAya eTale "punarbhAva:'=mUla padArtha punaH sat thAya evo ja artha thAya. sarve utpattivALI vastu nAzavALI hovAthI asadutpAdano paNa nAza thAya. ane asanA utpAdano nAza thAya. eTale punaH satnI utpAda thAya. eTale ke tenaiva rUpe te ja mUlapadArtha rUpe vastu punaH sat thAya. kAraNa ke mUlavastuno punaH sadbhAva thayA vinA anyathA "asano vinAza" saMbhave ja nahIM. sArAMza ke mUla padArtha punaH mUlapadArtharUpe pAcho sat thAya to ja tenA asatno vinAza thayo kahevAya. anyathA-eTale ke mUlapadArtha mUlarUpe jo punaH sat na thAya to asano vinAza thayo na kahevAya. A rIte thavAthI prathama sat, pachI asatno utpAda, pachI asatno vinAza tyArabAda punaH sat, evI ja dhArA cAlaze. nAza thayelA ghaTAdino punaH mUlabhAve (ghaTAdi rUpe) sat thavAno prasaMga Avaze. je vyavahArathI sarvathA viruddha (anucita) che. have A doSamAMthI bacavA mATe tame jo ema kahezo ke Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa31 gAthA : 195-196 yogadaSTi samuccaya nAzo nANAtmanA mAvA=prathamakSaNanA satno je nAza thAya che, te nAzAtmaka svarUpe=abhAvarUpe ja utpanna thato hovAthI te nAza kAyama rahe che. arthAt nAza anitya nathI. paraMtu nitya che. tethI ja te nAza AgaLa-pAchaLanI sarvekSaNomAM avasthita ja che. nAza avasthita hovAthI punarbhava thavAno (padArthano mULarUpe pharI bhAva thavAno) prasaMga ja Avato nathI. AvA prakArano bauddha bacAva kare to tenI A AzaMkA dUra karatAM graMthakAra jaNAve che ke "satA nAza"=jo nAzane sadAkALa rahevA vALo evo dhruva mAnazo. ane AgaLa-pAchaLanI kSaNomAM paNa te nAza sarva kALe che ja. ema jo svIkArazo, to. "ra tasthitiH'-te mUlapadArthanI sattA ja ghaTaze nahIM. kAraNa ke nAza nitya mAnavAthI jema pAchalI sarva kSaNomAM te nAza che tema AgalI kSaNomAM paNa nAza che ja. tethI te vastu vivakSita kSaNamAM nAza pAme che. tyAre paNa sat raheze nahI, tethI sarvekSaNomAM padArthanI sattA ghaTaze nahIM. A pramANe bauddhamatanA kSaNikavAdamAM sarvathA doSa ja Ave che. me 19pI sa kSaNasthitidharmA ceda, dvitIyAdikSaNe'sthitau / yujyate hyetadapyasya, tathA coktAnatikramaH // 196 // gAthArtha = te nAza jo kSaNasthiti dharmavALo che to dvitIyAdikSaNamAM te nAzanI "asthiti" mAnya chate A sthitinuM paNa A kSaNasthitidharmata ja mAnavuM yogya thaze. ane ema mAnavAthI upara kahelA doSonuM ullaMghana thatuM nathI arthAt doSo Ave ja che. || 196ll TIkA- "" nAza, "kSasthitimAM cai" bhAva va . taddAzadi''tirikSa sthi" satyAma, jinityAdi- "gukhya heta'' kSasthitidharmavaM "jI" madhamAvI | "tathA 4'' parva ti 3vattAnatima: | 26 / vivecana - uparanA zlokamAM bauddhane evo doSa ApavAmAM Avyo ke jo satpadArthanA thayelA nAzane sadAkALa nitya mAnavAmAM Avaze, to koIpaNa kSaNomAM vastunI sthiti ghaTaze nahIM. A doSamAMthI bacavA have jo bauddha ema kahe ke "nAza" sadA kALa sthita nathI. paraMtu te nAza kSa sthitimAM jo kSaNasthitidharmavALo ja che arthAt te nAza eka kSaNamAtra rahenAra ja mAva Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya va-bhAva-padArtha che. eTale ke vastuno thayelo nAza eka kSaNamAtra ja hovA rUpe che. to pachI dvitIyAvikSo'sthataI= eTale ke te kSaNamAtrasthitivALo bhAva hoine bIjI vagere kSaNomAM te nAzanI sthiti (sattA) na hoya, ane te rIte tenAmAM tat=paNa kSaNamAtra hovApaNuM ghaTI zake. paraMtu tema svIkAravA jatAM upara kahelA doSo pAchA AvI jaze. te kai rIte ? te have darzAve che. 532 anya-dhiSThatamAvasya=A prastuta bhAvanuM (mULa padArthanA satpaNAnuM paNa ta=A kSaNasthitidharmakatva ja yukhyate-ghaTaze. kAraNa ke jema prathama samayanuM satpaNuM zreNika hovAthI kSaNasthitidharmA hatuM. tethI bIjAkSaNamAM teno nAza svIkAryo. paraMtu te nAza paNa kSaNasthitidharmA ja have tame svIkAro cho. tethI nAza sadA na rahevAthI punaH satpaNuM Avaze. paraMtu te sat paNa prathamakSaNanA sattnI jema kSaNasthitidharmaka ja ghaTaze. tathA ca-tema thavAthI upara kahelA doSo punaH Avaze ja. te doSonuM ullaMghana thaze nahIM. kathamityAha uparokta doSonuM anullaMghana kevI rIte Ave te samajAve che kekssnnsthitau tadaivAsya, nAsthitiryuktyasaGgateH / na pazcAdapi setyevaM, sato'sattvaM vyavisthatam // 197 // gAthArtha mane kSaNasthitivALuM mAnye chate te vikSita samayamAM A sat vastunI asthiti ghaTaze nahIM. kAraNa ke tema mAnavAmAM yuktinI saMgati thatI nathI. pAchaLanA samayamAM paNa te asthiti ghaTaze nahIM. Ama thavAthI sat nuM asatyaNuM (apUrva-navuM) utpanna thayuM ema siddha thayuM ane ema thavAthI gAthA 195-196mAM kahelA doSo Ave ja che. || 197 | gAthA : 196-197 = 11 bhAvasyaiva, TIkA-'kSasthito' mAM, "tatva' vikSitakSane "sya" vikSita'nAsthiti: ' kuta ityAha-'"yuktyasaGgateH " tadaivAsthitivirodhAditi yuktiH / ''na pazcApi'' dvitIyakSo, ''mA' sthitine yuvalyamaGga teva, ''tAvasthitau tasthitivirodhAvitti'' yuktiH / " ityevaM sato'sattvaM vyavasthitam" / tatazca sato'sattve tadutpAda ityAdyanuvartata eveti // 197 // : vivecana : - bhAvAtmaka sarve vastuone "kSaNamAtranI sthiti vALI mAnye chate eTale ke koi sat padArtha te vikSita eka kSaNa mAtra ja sthitivALo che. ema Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 197 yogadRSTi samuccaya 533 mAne chate tatva=te ja vivakSita kSaNamAM to artha A vivakSita sat padArthanI na sthiti =asthiti manAze nahIM. kAraNa ke "yuktinI asaMgati che" sArAMza ke je vastu je kSaNamAM sthitivALI (sI) che, vidyamAna che, bhAvAtmaka che. te ja vastu te ja kSaNamAM asthitivALI (asata) thatI nathI. avidyamAna thatI nathI. arthAt abhAvAtmaka banatI nathI. kAraNa ke sthiti ane asthiti A banne bhAvo paraspara virodhI che. jo te kSaNamAM sthiti che to asthiti kema varte ? ane jyAM asthiti hoya tyAM sthiti kema varte? "hovuM ane na hovuM" A banne paraspara virodhI che. mATe jyAre sthiti che tavAsthitivirodhiita vita: te ja kSaNamAM asthiti mAnavI temAM virodha Ave che. A ja yukti (hetu) che. sthiti ane asthiti paraspara virodhI hovAthI A bannene sAthe mAnavA te yuktisaMgata nathI. boddha= prathamakSaNe virodhanA kAraNe asthiti bhale na saMbhave. to paNa dvitIya kSaNe to te asthiti saMbhavaze - AvI dalIla jo bauddha dvArA karavAmAM Ave to graMthakAra tene vaLato prazna kare che ke bIjI kSaNe tame te padArthanI sthiti mAno cho ke asthiti mAno cho? uparanA banne pakSomAMno koIpaNa pakSa tame svIkArazo to temAM doSa ja Ave che. te kevI rIte ? te graMthakAra varNave che jo prathamapakSa svIkArazo to eTale ke dvitIya kSaNamAM sthiti hoya che ema mAnazo to "ra pAui''-te vivakSita kSaNa pachInA kSaNamAM paNa eTale ke dvitIyakSaNamAM paNa sIMgate asthiti saMbhavaze nahIM. kAraNa ke je prathamakSaNamAM sthiti hatI tyAM paraspara virodhI hovAthI asthiti na AvI tethI sthiti ja mAtra rahI. ane te ja sthiti dvitIyakSaNamAM paNa che ja. eTale tyAM sthiti hovAthI paraspara virodhitAnA kAraNe ja asthiti kema varte? tethI dvitIyakSaNamAM paNa sthiti che, mATe paraspara virodhi hovAnA kAraNe asthiti tyAM mAnavI te yuktisaMgata nathI. A pramANe yuktinI asaMgati hovAthI ja bIjI kSaNamAM paNa asthiti manAze nahIM batAvasthita tasthitivirothAiita yuvataH'' jyAre jyAre avasthiti (sthiti vidyamAnatA) hoya che. tyAre tyAre asthiti mAnavI temAM virodha che A ja yukti che. tethI prathama-dvitIya-tRtIya Adi sarvekSaNomAM sthiti haze tyAM asthiti manAze-nahIM ke saMbhavaze ja nahIM. have jo tame upara batAvelo bIjo pakSa svIkAro ane dvitIya kSaNe padArthanI asthiti hovAnuM kaho to-rUtyevaM toDasarva vyavasthita-prathama samaye je sat padArtha Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 197-198 534 hoya che. tene kSaNamAtra sthAyI mAnI dvitIyakSaNe asat mAnavAthI zloka 195-196mAM je je doSo jaNAvyA che te badhA doSo nakkI Ave ja che. ema siddha thaze. ''mo'sattva''=pAThavALA 195-196 zlokamAM kahelA doSo barAbara Ave ja che. tethI sat ne asat mAnavAmAM sat-asadutpAda, tadvinAza, punarbhAva ityAdi doSo ame je bauddhane ApyA hatA te badhA barAbara vyavasthita thayA arthAt siddha thayA uparokta carcA pramANe vastune kSaNasthitidharmA mAnavAthI anekadoSo Ave ja che. tethI bauddhadarzananI mAnyatA yuktisaMgata nathI. A pramANe anityekAntapakSanuM khaMDana karIne have nityekAntapakSanuM khaMDana samajAve che. // 197|| nityapakSamadhikRtyAha have nityapakSane AzrayIne (tenuM nirasana) samajAve che bhavabhAvAnivRttAvapyayuktA muktakalpanA / ekAntaikasvabhAvasya, na hyavasthAdvayaM kvacit // 198 // gAthArtha bhavabhAvanI anivRtti mAnce chate paNa muktinI kalpanA ayukta che kAraNa ke ekAnte eka svabhAvavALAnI be avasthA kayAMya saMbhavatI nathI. 1985 TIkA-'"mavamAvAnivRttApi pAntanityatAyAm| iimatlAda-'ayuvatA muktakalpanA" AtmanaH / thamayuvatetsAha-'jAnaivamAvasya" pratyutAnutpnnsthiraiksvbhaavtaayaaH / "na hi" casmAt "avasthArya saMsAribhutAvyuM '"vacit'jJAnaivamAvavirodhAt|| 8 // vivecana :- pUrve AvelA 193 thI 197 sudhInA pAMca zlokamAM ekAnta "" 1. jo padArthane kSaNamAtra sthiti dharAvanAra mAnIe, to je kSaNe tenI sthiti che. te kSaNe tenI asthiti nahIM manAya, sthiti ane asthitinuM sAthe-eka kSaNe vartavuM e yuktisaMgata nathI. ane kSaNamAtra sthiti dharAvanAra padArthane jo bIjI-pazcAd kSaNamAM paNa tenI sthiti che tema svIkArazo, to te kSaNe paNa yuktisaMgata na hovAne kAraNe ja-tenI asthiti nahi svIkArI zakAya. (ane svIkAro to padArtha dvikSaNasthiti dharAvato thai jaze, je tamArA mata mujaba ayogya che.) eTale tamAre prathama kSaNe vartatA sat evA padArthanuM dvitIya kSaNe asattva mAnavuM ja paDaze. ane te mAnavA jatAM uparokta 195mAM zlokamAM kahelA doSo AvI ja jaze. Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 198-199 yogadaSTi samuccaya 535 kSaNikavAda ke je mukhyatve bauddhano mata che. tenuM khaMDana karIne have pachInA zloka 198 thI 203 sudhInA zlokomAM niyAyika, vaizeSika ane sAMkhyanA mAnelA ekAnta nityavAdanuM khaMDana A zlokathI graMthakAra samajAve che A AtmAne ekAnta nitya mAnavAthI A saMsArI jIvamAM rahelA bhavabhAvanI (saMsArI janma-maraNAdi avasthAnI) nivRtti jo nahI mAno to te AtmA muktAvasthAne pAme che te kalpanA sarvathA ayukta ja Tharaze. kAraNa ke bhavabhAvanI nivRtti thayA vinA muktAvasthA AvI zakatI nathI. mATInA banelA ghaTamAMthI jyAM sudhI ghaTAvasthA nivRtta thatI nathI, tyAM sudhI kapAla avasthA AvatI nathI. sonAnA kaMkaNamAthI kaMkaNa avasthA nivRtti pAmatI nathI tyAM sudhI keyUrAvasthA AvatI nathI. mATe pUrvAvasthAnI nivRtti vinA uttarAvasthAnI kalpanA karavI te ayukta che. ekAnityavAdIonA mate ekAntanityanuM (ekAnta eka svabhAvavALAnuM) AvuM ja lakSaNa che ke je aprazruta hoya, je anutpanna hoya ane je sthira ekasvabhAvAtmaka hoya te ja nitya kahevAya che eTale ke je dravyamAM nAza ane utpAda na hoya ane sthira eka svabhAva ja hoya te ja ekAntakasvabhAvAtmaka kahevAya che. je kAraNathI nityanuM AvuM lakSaNa che. tethI A AtmAnI saMsArI ane mukta nAmavALI be avasthAo saMbhavatI nathI. kAraNa ke jo AvI be avasthA eka AtmAnI thAya to teonA mAnelA ekAnta ekasvabhAvapaNAno virodha ja Ave. AtmAnI saMsArI avasthA nAza pAmIne muktAvasthAno utpAda jo thato hoya to ekAntakasvabhAvatA rahetI nathI. arthAt ekAntanityatA rahetI nathI. ane jo ekAntanitya mAnIe to saMsArI vanI bhavabhAvAvasthA sadA dhruva hovAthI tenI nivRtti thaze nahIM ane bhavabhAvAvasthAnI nivRtti thatI na hoya to "te AtmA muktine pAmyo" ema bane ja nahIM. ekAnta ekasvabhAvavALA dravyanI be avasthAo kayAMya paNa ane kayAre paNa na hoya. ane je AtmA saMsArI che te ja muktipada pAme che. mATe saMsArIbhAvanI nivRtti ane muktipadanI utpatti avazya che ja. tethI dravya ekAnta ekasvabhAvavALuM (arthAt ekAnta nitya) nathI ja. 198 || tadabhAve ca saMsArI, muktazceti nirarthakam / tatsvabhAvopamardo'sya, nItyA tAttvika iSyatAm // 199 // gAthArtha = avasthAyano abhAva mAnya chate "saMsArI ane muktAvasthA" Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 yogadRSTi samuccaya gAthA : 199 mAnavI e nirarthaka che. tethI A AtmAnA svabhAvano (pUrva evI saMsArI avasthAno) upamarda (nAza) mAnavo e ja nyAyathI tAvika che. te 199aaaa TIkA - "tamAre " avasthAmAM 4, "saMta" tirtha vibhAvavAnuM "mukta" mavapraparimAhityatatva, "nirartha" zabdamAtrameva ra, thayo viti | ''ta'' tathA, "svabhAvapamatadattA taddantarapanayananakSaH | "a" AtminaH | "nA" cAra | zimiryAda-"tatti iSyatAM" pAramArthiko'bhyupagamyatAmiti // 199 // vivecana :- jo AtmA e kAnta eka svabhAva rUpa hoya eTale ke apariNAmI ekAnta nitya hoya to saMsArI ane mukta evI be avasthAono ja abhAva thAya. ane jo AvA prakAranI be avasthAono abhAva ja hoya to A jIva tiryaMca Adi saMsArI bhAvavALo che. ane pachI Atma-sAdhanA karavAthI bhavanA prapaMcano upa2ma karavA dvArA muktabhAvavALo thAya che. A pramANe je sarva darzanazAstromAM kahevAya che. ane saMbhaLAya che. te nirarthaka ja thAya, bolavA pUratuM ja mAtra rahe. kharekhara avasthA badalAvA rUpa arthano yoga na ghaTavAthI be avasthA bolavA pUratI ja rahe che. pAramArthikapaNe be avasthA thaze nahIM ane jo be avasthA thatI na hoya to sarvadarzanazAstromAM potapotAnI prakriyA pramANe AtmasAdhanA karavAnuM je vidhAna che te sarva mithyA Thare. tethI AtmadravyanI avazya "avasthAlaya" hoya ja che. ane te kAraNathI kathaMcit anitya paNa che ja. taetethI A AtmAno svabhAvopamarda avazya svIkAravo ja joie. svabhAvopamarda eTale ke "tattare tattarAniyananakSa: "te vivakSita evI saMsArI avasthAthI anya evI (bIja) avasthA vaDe te bIjI avasthAthI anya evI (pUrva) avasthAnuM apanayana karavuM. arthAt anya evI muktAvasthAnA utpAda vaDe anya evI pUrvAvasthAno (saMsArI- avasthAno) nAza karavo tene ja svabhAvopamaI kahevAya che. A pramANe saMsArI ane mukta evI be avasthAo avazya svIkAravI ja ' joIe ane ema svIkAravAthI A AtmadravyanA svabhAvanuM upamardana nyAyanI rItie sAcuM-tAttvika-pAramArthika ja mAnavuM joIe. mATe A AtmA pariNAmI nitya che. paraMtu apariNAmI nitya nathI ekAntakasvabhAvavALo AtmA nathI. te 1995 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya didRkSAdyAtmabhUtaM tanmukhyamasya nivartate ( ativartate ) / pradhAnAdinaterhetustadabhAvAnna tannatiH // 200 // gAthArtha "dRikSA" Adi A AtmAnA AtmabhUta (sahaja) svabhAva che tethI mukhya (pAramArthika-sat) che. te svabhAva avazya nivRtti pAme che. ke je svabhAva pradhAnAdi (prakRtinI) pariNatinuM kAraNa che. muktAtmAmAM digdakSA na hovAthI te pradhAnAdinI (prakRtinI) pariNati utpanna thatI nathI. // // gAthA : 200 = TIkA "dikSA avidyAmanamavAdhiArAvi, AtmamUta" sanaM vastu sat| "taMt'' tasmAt, '"mulyam''anuparitameva, "asya' Atmano, '"nivartata''( ativartata) kRti / mUita vityAha-''pradhAnAnite: ' pradhAnanayAviparite, 'hetu: ' ArAm |''taddamAvAd''- vikSAdamAvAt, tannati: na pradhAnAdipariNatirmuktAtmana iti // 200 // ''na " dikSA avidyA vivecana : - uparokta carcAne anusAre "dikrRkSA" Adi bhAvo anya anya darzanakAroe A AtmAmAM je mAnyA che. te vAstavika rUpe AtmAnA vaibhAvika evA sahaja svabhAvabhUta che. paraMtu kAlpanika aupacArika nathI. A AtmAmAM rahelI karmo bAMdhavAnI je yogyatA' che. tene ja anyadarzanakAro "didRkSA-avidyA-sahajamala ane bhavAdhikAra" Adi zabdothI pratipAdya mAne che. sAMkhyadarzanakAro karmabaMdhanA hetubhUta A yogyatAne "dikrRkSA" kahe che. vedAntio "avidyA" kahe che. jaino "sahajamala" kahe che. ane zaivadarzanakAra "bhavAdhikAra" kahe che nAmamAtrano bheda che. tattvabheda nathI. "1 saMsArI evA sarve AtmAmAM karmabaMdhanI yogyatA svarUpa A divRkSA Adi bhAvo sahaja che. svAbhAvika che. satya che. pAramArthika che. paraMtu jhAMjhavAnA jaLanI jema aupacArika-apAramArthika ke asat nathI. tethI ja te mukhya che eTale ke yathArtha che. sAcA che. A AtmAnA te divRkSA Adi bhAvo prayatnavizeSa karavAthI avazya nivartana pAmI zake tevA che. suvarNamAM mizra thayela mala tanmaya thayela hovAthI sahaja che paraMtu khAra Adi dvArA agnimAM tapAvavAnA prayatnavizeSathI nivartanane yogya che. vastrAdimAM tanmaya thayela mela sAbu AdinA prayatna dvArA nivartanane yogya che. tevI rIte AtmAmAM rahela A divRkSA Adi bhAvo paNa prayatnavizeSathI dUra karI zakAya che. = * 537 "4 jagatane jovAnI icchA. jagatanA svarUpane anubhavavAnI icchA. AtmasvarUpanuM ajJAna, heya-upAdeyanuM viparIta jJAna. Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 yogadaSTi samuccaya gAthA : 200-201 sahajamala = rAga-dveSa-kaSAya ane hAsyAdi mohAtmaka aMtaraMga mela. (bhAvamala) bhavAdhikAra = saMsArIbhAvonuM prAbalya, sAMsArika avasthAnI tIvratA. A didrakSA Adi AtmAmAM AtmabhUta sahaja svabhAva rUpa che kAlpanika nathI, to paNa prayatnavizeSathI te nivartana pAmavAne yogya che. A dikSA Adi bhAvo ja (AtmAmAM rahelI karmabaMdhanI yogyatA Adi ja) pradhAnAdi pariNatino hetu che. pradhAna e zabda sAMkhyadarzanano che. ane dikSA e zabda paNa sAMkhyadarzanano che. teonI bhASA pramANe didRkSA e pradhAna pariNatinuM kAraNa che. eTale jaina darzananI paribhASA pramANe AtmAmAM rahelI karmabaMdhanI je mithyAtva, avirati, kaSAya ane yogAtmaka yogyatA che. te ja prakRtibaMdha-sthitibaMdha-rasabaMdha-pradezabaMdha tathA tenA peTAbheda rUpa baMdhAtmaka pariNatinuM kAraNa che. jeTalI A yogyatA joramAM teTalo baMdha joramAM thAya che. jeTalI yogyatA maMda teTalo baMdha maMda. tathA ratnatrayInI ArAdhanAthI (AtmasAdhanAthI) te yogyatA dUra karI zakAya tevI paNa che. aMze aMze dUra karatAM karatAM jyAre tamAvat A dikSA Adino sarvathA abhAva thAya che. tyAre A AtmA mukta thAya che. tethI mukta AtmAne didRkSA Adi svarUpa baMdhanI yogyatAno sarvathA abhAva thavAthI na tannati =pradhAnAdinI eTale prakRtibaMdhanI pariNati aMzataH paNa saMbhavatI nathI. (ahIM natiH eTale pariNati artha samajavo) muktAtmA bhAvamalathI sarvathA rahita che. mATe pradhAnAdinI pariNati tyAM hotI nathI. tethI muktAvasthA sarvathA zuddha avasthA che ane saMsArI avasthA e malIna avasthA che. A pramANe avasthAdvaya hovAthI A AtmA avazya pariNAmI nitya che. paraMtu apariNAmI nitya arthAt ekAnta ekasvabhAvavALo nathI. yogabiMdumAM paNa kahyuM che ke dikSAdinivRttyAdi, pUrvasUryuditaM yathA / mAtmanoLiyatve sarvata pArtham II || yogabiMdu 489. pUrvasUrio vaDe (pataMjali Adi RSi munio vaDe) dikSAnI nivRtti vagere zAstromAM je kaMI kahevAyuM che. te sarve AtmAne apariNAmI mAno to nirarthaka ja thaI jAya che. | 489 tethI AtmA pariNAmI nitya che. paraMtu apariNAmI nitya nathI. meM 200 // anyathA syAdiyaM nityameSA ca bhava ucyate / evaM ca bhavanityatve, kathaM muktasya sambhavaH // 201 // Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 201 yogadRSTi samuccaya 539 gAthArtha = jo A pramANe (AtmAdi pariNAmI nitya) na mAnIe to A pradhAnAdinI pariNati nitya thAya. ane A pradhAnAdinI je pariNati che. te ja saMsAra kahevAya che. A pramANe saMsAra nitya thaye chate AtmAnI muktino saMbhava kevI rIte thAya? // 201ll TIkA - vaitaraphIkartavya, ''anyathA" vamaLyuYTMne, "sarji" pradhAna vinati , "nitya" a | tattaH vinityadi-"gSA tra'' pradhAnAdinatiH, "bhava ucyate" saMsAro'bhidhIyate, etannatau tdaatmkmhdaadimAvAn ! "vuiM 4" 3nItyA, ''manityatve" ti, "the muktI samawva:' ? maityartha che 202 vivecana :- pUrvanA zlokamAM je pramANe samajAvyuM che. tema AtmAne pariNAmI mAnavo joIe. didakSA AdinA nimitte pradhAnAdinI pariNati hoya che ane dikSA AdinA abhAve pradhAnAdinI pariNatino abhAva thAya che. Ama sAcuM tattva svIkAravuM joie. gIthA jo ema na svIkAravAmAM Ave eTale ke AtmAne apariNAmI nitya=ekAnta ekasvabhAvavALo ja mAnavAmAM Ave to DrayaMkaA pradhAnAdinI pariNati nityaM sadAkALa ja rahenArI thaze. kAraNa ke tenA mUlakAraNa bhUta evI didRkSA Adi A jIvamAM sadAkALa nitya mAnI che mATe. Ama thavAthI paNa A pradhAnAdinI pariNati sadA dhruva ja rahevAthI tene ja saMsAra kahevAya che kAraNa ke te ja janma-maraNa-roga-zoka Adi upAdhi rUpa che. A pradhAnAdinI pariNati sadA hote chate tenA vikAra rUpa buddhi, mahattattva, karmendriyo, jJAnendriyo, tanmAtrAo vagere bhAvo paNa sadA vidyamAna ja raheze. Ama thavAthI sadAkALa saMsAra ja raheze. bhavabhAva ja kAyama raheze. evaM ca= Ama thavAthI saMsAra dhruva banavAthI bhavabhAvanI nivRtti na thavAthI upara kahelI nIti-rIti mujaba bhava (saMsAra) nitya thaye chate A AtmAmAM muktAvasthAno saMbhava kema ghaTaze? mATe samajavuM joie ke bhavabhAvanI nivRtti thAya che ane AtmA muktAvasthAne pAme che. didakSA Adino abhAva thAya che ane tenAthI pradhAnAdinI pariNati paNa khatama thAya che. Ama pariNAmI AtmA che. / 201 // Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya avasthA tattvato no cennanu tatpratyayaH katham / bhrAnto'yaM kimaneneti, mAnamatra na vidyate // 202 // yogijJAnaM tu mAnaM cet, tadavasthAntaraM tu tat / tataH kiM bhrAntametatsyAdanyathA siddhasAdhyatA // 203 // gAthArtha jo A pUrvApara AvatI avasthA tattvathI na hoya to teno anubhava kema thAya? A anubhava bhrAnta che mATe tevA A anubhava vaDe zuM? ema jo kahezo to A bAbatamAM koi pramANa nathI. // 2025 = 540 jo ema kaho ke yogIonuM jJAna ahIM pramANa che to te paNa avasthAntara ja thayuM. tethI zuM thaze? tamArA mate to te paNa bhrAnta ja thaze. jo tene bhrAnta nahI mAno to avasthAdrayanI siddhi thavAthI siddha sAdhyatA thaze. TIkA ''avasthA tattvata: paramArthena, "no zveta''pUrvAparamAvena / tadAzaG kyAha - " nanu tatpratyayaH avasthApratyayaH, " kathaM " nibandhanAbhAvena sthAotAt / tat'"bhrAntoyam '' avasthApratyaya: tat'"vikramaneneti'' tavAk vAda-'"mAnamatra'' pranatAyAM '7 vidyate" // 202 // ** ,, gAthA : 202-203 11 ''yozijJAnaM tu" yozijJAnameva, "mAruM, pramALa, ''cait'' atra ' tavAzad vAda-''tavasthAntara tu'' yogyavasthAntarameva, ''tat'' yozijJAnam| ''tata: ki'' zvetavAzakyA.-''bhrAntamatattvAr'' yozijJAnaM, "anyathA' mAsatvasya / nimityAnna-''siddhasAthyatA'' avasthAmeopattuti | 203 // vivecana :- A saMsAramAM divRkSA Adi bhAvo e A AtmAnA sahaja svabhAvo che. ane te hote chate karmabaMdhAdi thavA dvArA AtmAnI A saMsAra avasthA che. ane te divRkSA Adi bhAvonI nivRtti thavAthI A AtmA sarva karma rahita banatAM muktAvasthA pAme che. A pramANe tattva hovA chatAM paNa jo tame A "saMsAra ane mukta" evI pUrvApara bhAve AvatI avasthAdvaya pAramArthika che. ema nahIM mAno ane kAlpanika-aupacArika che. ema jo mAnazo to te banne avasthAono tevA tevA prakArano anubhava kema thAya che? saMsArI avasthAmAM janmamaraNa-roga-zoka-bhaya-krodha-mAna-mAyA ane hAsyAdi vikArono anubhava thAya che. ane Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 541 gAthA : 202-203 muktAvasthAmAM janmAdi sarva vikAro rahita zAnta-gaMbhIra-vItarAgatA ane kaivalya Adino anubhava kema thAya che? tathA avasthAdvaya jo tAttvika na hoya to saMsAramAM paNa je huM du:khI hato te have sukhI thayo, je huM rogI hato te have nirogI thayo. je huM avivekI hato te huM have vivekI thayo. ityAdi avasthAdvayano anubhava thAya ja che. te kema ghaTaze? avasthAya jo tAttvika na hoya to anubhavabheda thavAnuM koi kAraNa to ja nahIM, pachI zA mATe bhinna-bhinna anubhava thAya? have jo tame ema kaho ke A avasthAbhedano je anubhava thAya che te anubhava bhrAnta che. tethI tevA bhrAnta anubhava vaDe zuM? sArAMza ke A saMsAramAM je je bhinna-bhinna avasthAono bhinna-bhinna rIte anubhava thAya che. te anubhava bhrAnta che. khoTo che. tevI ja rIte saMsAra-ane mukta avasthAno paNa bhinnapaNe je anubhava thAya che. te sarva anubhava bhrAntamAtra che. tethI tevA bhrAnta anubhava vaDe kaMi sAco-tAttvika avasthA bheda siddha thai jato nathI. jema jhAMjhavAnuM jaLa e bhrAnta jaLa che. tethI te jaLa vaDe snAna-pAnAdi kAryo thatAM nathI tema A anubhava paNa bhrAnta hovAthI tenA vaDe avasthAdrayanI siddhi thatI nathI. AvuM jo tame kahezo to. A anubhava bhrAnta che" e kathanamAM pramANa zuM? anubhavanI bhrAntatA mAnavAmAM koi pramANa nathI. jhAMjhavAnA jaLanuM je dRSTAnna ApyuM te paNa ahIM barAbara nathI. kAraNake tyAM jaLa nathI ane jaLano bhrama thAya che. te vAta sAcI che. kAraNa ke jalanuM kArya snAna-pAnAdi thatuM nathI. tathA sarve vyaktione paNa bhrAntapaNe ja anubhava thAya che. jyAre A avasthAdvayano anubhava bhramAtmaka nathI paraMtu pAramArthika che. kAraNa ke te te avasthAkALe tenAM tenAM kAryo thAya che. arthakriyAkAritva varte che. tathA A avasthAo atAttvika che evo bhrama koi vyaktione thato nathI. ulaTuM te te avasthAo have AvI che tevo anubhava sarva vyaktione thAya che. mATe A anubhava bhrAnta che e bAbatamAM zuM pramANa? arthAt kaMi ja pramANa nathI. te te avasthAkALe "A avasthA sAcI ja che'' tevo anubhava sarvane thAya che. // 202 || have kadAca tame ema kaho ke A anubhavane bhrAnta mAnavAmAM 'yogIonuM jJAna'' pramANa che. yogIonA jJAnathI jaNAya che ke saMsAramAM anubhavAtI avasthAyano je je anubhava thAya che te te anubhava bhrAnta che A pramANe jo yogIonA jJAnathI A anubhava bhrAnta kahezo to ame tamane pUchIe chIe ke te Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 yogadRSTi samuccaya gAthA : 203-204 yogIonuM jJAna tame brAnta mAno cho ke abrAnta mAno cho? jo yogIonuM jJAna brAnta mAnazo to te jJAna brAnta hovAnA kAraNe pramANa gaNAya nahIM. ane jo yogIonuM jJAna abrAnta mAnazo to te yogIonuM jJAna abrAnta-sAcuM-pathArtha thavAthI "avasthAdvaya" je siddha karavAnI hatI te siddha thaI ja gaI. pUrvAvasthA brAnta jJAnavALI ane te ja AtmA yogI bane tyAre abrAnta jJAnavALI avasthA Ave che ema chevaTe avasthAdvaya to siddha ja thaI. eTale AtmAnI avasthAnI siddhi tamAre anicchAe paNa mAnavI ja paDaze. tethI AtmA avazya pariNAmI nitya ja che paraMtu apariNAmI, ekAnta ekasvabhAvavALo nitya nathI. tethI saMsArAvasthA ane digdalAno tyAga thatAM muktAvasthA saMbhave che. ATalI sUkSma nitya ane anityanI carcA graMthakAre eTalA mATe karI che ke je vyAdhigrasta AtmA hoya che. te ja vyAdhimukta bane che. paraMtu je sarvathA vyAdhirahita hoya che. te tathA je sadA vyAdhithI grasta ja rahe che te vyAdhithI mukta kahevAto nathI. tema je saMsAranA baMdhanathI yukta che te ja AtmA Atma-sAdhanA dvArA saMsAramukta bane che. mATe AtmA pariNAmI nitya che. paraMtu ekAnta nitya ke ekAnta anitya nathI ja. te samajAvavA mATe ATalI carcA karelI che. je 203 | uktamAnuSaGgikaM prakRtaM prastumaH / tacca siddhasvarUpaM "vyAdhimuktaH pumAn loke" (zloka-187) DratyAghupacApAt | tatra prAsaMgika badhuM kahyuM. have ame prastuta kahIe chIe pUrve 187mAM zlokamAM "muktidazAne pAmelo AtmA vyAdhimukta puruSa jevo hoya tevo che." tema kahyuM che. tethI muktajIvanuM svarUpa prastuta che. temAM kaMika carcA raju kare che. vyAdhitastadabhAvo vA, tadanyo vA yathaiva hi / vyAdhimukto na sannItyA, kadAcidupapadyate // 204 // gAthArtha = (1) vyAdhiyukta puruSa, athavA (2) sarvathA zUnyAtmaka puruSa, athavA (3) vyAdhigrastathI anya arthAt nirogI puruSa, A traNe puruSo jema pAramArthika nIti-rIti mujaba vyAdhimukta kadApi kahevAtA nathI. / 204 | TIkA "cAyataH" sajJAtavyAdhia. "damAvo lA." "to sAme vyAdhitAdanyo vA tatputrAdiH, "yathaiva hi vyAdhimukto na" trayANAmeko'pi, sannItyA'' sAthena "vilupaveta' ti daSTAnta: | 204 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 543 gAthA : 204-205 yogadRSTi samuccaya vivecana -je puruSa prathama zArIrika rogothI rogI hoya ane suvaidyanI sUcanA mujaba auSadha seve, tenAthI kALAntare teno roga jyAre cAlyo jAya tyAre te ja puruSa rogamukta" kahevAya che. AvA puruSamAM ja mukta zabdano prayoga thAya che. A udAharaNamAM vyAdhigrasta ane vyAdhirahita ema avasthAya che ja. ane te avasthA layamAM anvaya bhAve anusUta puruSa eka paNa che ja. tethI A AtmA pariNAmI nitya che. A vAta samajAvavA mATe tathA je je anya darzanakAro AtmAne AnAthI viparIta mAne che. tenA nirasana mATe samajAve che ke (1) vyadhita =je je rogI puruSa che. arthAt je puruSane roga utpanna ja mAtra thayela che. paraMtu naSTa thayo nathI evo rogIpuruSa. (2) tamavo va =rogI ke nirogI. sarvapuruSa mAtrano ja abhAva. (3) to vA= rogI vyaktithI anya (nirogI) vyakti. A pramANe rogI puruSa, puruSamAtrano abhAva (eTale abhAvAtmaka puruSa), ane rogIthI anya (nirogI) puruSa A traNamAMthI koI paNa puruSane (arthAt uparokta traNamAMnA eka paNa puruSane) kyAre paNa "rogamukta" kahevAto nathI. kAraNa ke prathama naMbaranA puruSane sadA roga cAlu ja che. rogiSTa ja che. eTale tene rogamukta kahevAya nahIM. bIjA naMbaramAM puruSono ja abhAva che. koNa rogamukta kahevAya? puruSAbhAva to AkAzapuSpanI jema zUnyAtmaka ja che. mATe abhAvAtmaka puruSa paNa rogamukta bane nahIM. ane trIjA naMbarano puruSa to rogIthI bhinna che. eTale tene roga thayo ja nathI to tene paNa rogamukta zI rIte kahevAya ? jema pAMjarAmAM pUrAyelo vAgha paNa mukta na kahevAya. pAMjarAmAM koI prANI hoya ja nahI to paNa mukta na kahevAya. ane pAMjarAmAM vAgha pUrelo hoya paNa siMha pUrelo na hoya tyAre pAMjarAmAM na pUrAyelo siMha mukta thayo ema na kahevAya. A pramANe sAcI nyAyanI nIti-rIti che. A pramANe hovAthI jema rogI puruSane, rogInA sarvathA abhAvane, ane rogIthI anyane "rogamukta thayo" ema kadApi kahevAtuM nathI. tema saMsArI jIva, puruSAbhAvamAtra ane sarvathA saMsArarahita jIvane paNa muktatva ghaTatuM nathI. A vAta have pachInI gAthAmAM graMthakArazrI pote ja vadhAre spaSTa kare che. 204 / saMsArI tadabhAvo vA, tadanyo vA tathaiva hi| mukto'pi hanta no mukto, mukhyavRttyeti tadvidaH // 205 // Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 205 gAthArtha tema saMsArI jIva, saMsAranA abhAvavALo jIva-athavA sarvathA abhAvAtmaka jIva, tathA saMsArathI anya jIva A traNe jIvo mukta kahevAtA nathI. koi darzanakAra mukta kahe to paNa te mukhyavRttie mukta nathI. ema muktanA svarUpane jANanArA puruSo kahe che. || 225 // 544 = TIkA-'saMsArI puruSa:| '"tamAvo vA' puruSAmAvamAtrameva / ''co vA" jAntalakSaLa: "tathaiva hi" thA dRSTAnte / iimavetyAnna-''muktopa hanta no mukto mukhyavRttyA " trayANAmapi tatpravRttinimittAbhAvAt " iti tadvidaH " muktavida idamabhidadhatIti // 205 // vivecana :-u52 samajAvyuM, temAM traNa puruSomAMthI koi paNa puruSa jema rogamukta kahevAto nathI. tema saMnnArI eTale sarve saMsArI jIvo saMsAra vidyamAna hoya tyAre mukta kahevAya nahIM. kAraNa ke "baMdhanamAMthI chuTakAro" evuM muktazabdanuM je pravRtti nimitta che. te sadAsaMsArImAM ghaTatuM nathI. A arthathI je darzanakAro AtmAnuM evuM svarUpa mAne che ke AtmA muktimAM jAya to paNa dharmanI hAni thatI joine punaH avatAra le che. athavA alpajJAna hoya, zeSajJAna na hoya to paNa mukta thAya che. ityAdi matonuM nirasana thAya che. jyAM sudhI sarva karmothI chUTakAro thato nathI tyAM sudhI jIva mukta thato nathI. ane mukta thAya tene baMdhano hotAM nathI. bIjA naMbarano je puruSAbhAva mAtra che. tyAM puruSa rUpa jo koi dhruva Atmadravya ja nathI. AtmA jevuM koi sat tattva ja nathI. to te mukta thayo kema kahevAya? AkAzapuSpAdinI jema je vastu asat ja che tenI mukti paNa na ghaTe. ahIM sarvathA puruSAbhAva zabdathI bauddhadarzanAnuyAyI jIvo samajavA. teo kSaNikavAdI che. pratyeka vastuo kSaNamAtra jIvI che. ema mAne che. eTale saMsArI AtmA paNa kSaNika hovAthI kSaNa pachI te puruSa che ja nahIM. sarvathA puruSono (AtmAno) abhAva ja che. to mukta koNa kahevAya? jo vastu ja nathI to muktatva ghaTe nahIM. ahIM paNa zabdanI pravRttinuM nimitta ghaTatuM nathI. trIjA naMbarano je puruSa che. te rogIthI anya che. arthAt nirogI ja che. have jo te puruSane roga ja nathI. to tene rogamukta zI rIte kahevAya? koipaNa jAtano roga thayo hoya to te rogamAMthI chuTyo kahevAya. tema ahIM AtmAne sarvathA zuddha-akartA, abhoktA mAnanArA sAMkhyAdino mata jANavo. jo AtmA sarvathA zuddha ja Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 545 gAthA : 205-206 yogadRSTi samuccaya che. A saMsAra prakRtimAtrano ja che to A AtmA to saMsAranA baMdhanathI baMdhAyo ja nathI ke jene chUTavAnuM Ave. ahIM paNa mukta zabdano "baMdhanamAMthI chUTakAro" evo pravRttinimittaka artha saMbhavato ja nathI. tethI mukta na kahevAya. A pramANe anya darzanakAroe AtmAnI mAnelI mukti teonA ekAntanitya ane ekAnta anitya pakSa pramANe sarvathA ghaTatI ja nathI. tethI "saMsArI ane mukta" AvI vyavasthA teonA mate koipaNa rIte susaMgata nathI. nyAyapUrNa nathI. || 205|| kathaM tarhi muktavyavasthetyAha jo uparanI carcA pramANe anyadarzanomAM muktatvanI vyavasthA ghaTatI nathI. to te muktavyavasthA zI rIte saMbhave? te samajAve che. kSINavyAdhiryathA loke, vyAdhimukta iti sthitaH / bhavarogyeva tu tathA, muktastantreSu tatkSayAt // 206 // gAthArtha = lokamAM jeno vyAdhi kSaya pAmyo che te puruSa jema vyAdhimukta kahevAya che. tevI ja rIte bhavarogavALo jIva ja bhavarogano kSaya thavAthI zAstromAM mukta thayelo kahevAya che. | 206I TIkA - "kSatriya" puSaH ! "thA novAne "vyAdhimutta ti" tattamAna, "sthito" nI sthApanA. | "mavaroveva tu" putabhAvena, ''tathA mukta:" mavavyAdhimukta:, "tapu'' sthitaH | 'talsayan'' rati bhavAyAvityartha che raddo vivecana A lokamAM je puruSano roga kSINa thayo che, eTale ke prathama roga hato ane pachI auSadhonA sevanathI roga nAza pAmyo che. te ja puruSa potAnA te te rogono abhAva thavAthI koipaNa jAtanA vAdavivAda vinA nirvivAdapaNe "A puruSa ke je rogI hato te vyAdhimukta thayo che" ema nizcita thAya ja che. A vAta lokamAtramAM sarvatra sthita (rahelI) ja che. siddha ja che. sthApavI paDatI nathI ke koine samajAvavI paDatI nathI. arthAt A vAta barAbara siddha thatI na hoya ane tarkathI-ke nyAyathI siddha karavI paDe evuM nathI. lokamAM siddha ja che. tevI ja rIte saMsAranA (janma-maraNAdi) vyAdhithI mukhyapaNe-pAramArthikapaNe je bhavarogI che. eTale ke A jIvane janma-maraNAdino je bhavaroga lAgelo che te sAcesAca vAstavika roga ja yo. 35 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 yogadRSTi samuccaya gAthA : 206-207 che. tethI tevA bhavarogathI rogI banelo jIva ratnatrayInI ArAdhanA Adi auSadhathI bhavarogano kSaya thaye chate bhavarogathI mukta kahevAya che. A pramANe zAstromAM kaheluM che. arthAt bhavarogI jIva ja bhavarogano kSaya thavAthI bhavavyAdhimukta kahevAya che. ema zAstromAM jaNAveluM che. | 206 / evaM prakRtamabhidhAya srvopsNhaarmaahA pramANe prastuta viSayane kahIne saMpUrNa graMthano have upasaMhAra kare che. anekayogazAstrebhyaH, saMkSepeNa samuddhRtaH / / dRSTibhedena yogo'yamAtmAnusmRtaye paraH // 207 // gAthArtha = ATha dRSTionA bhedathI uttama evo A yoga mArI potAnI skRtinA nimitte yoga saMbaMdhI aneka zAstromAMthI saMkSepa rUpe uddhata karelo che. 207l TIkA - "mArjiMgsa" patinAviSNu, "hA" samAsena, samuddhati" tebhyaH pRthavataH navanItamiva kSIrAlita | vena va rUAda"STimena" 3vetannakSanena, "rojekya'' mafdhata va | mithafmatyAdamAtmAnusmRti'' "para:' prathAno yo ti | 207 vivecana :- "pAtaMjala" Adi yoga saMbaMdhI aneka graMthomAMthI paramapradhAna evo A yogagraMtha kSIramAMthI jema navanItane pRthak karavAmAM Ave tema mArA potAnA AtmAnI satata smRti nimitte saMkSepIne pRthak karyo che. A graMthakAranI uparanI paMktio ApaNane ghaNuM ghaNuM kahI jAya che. saraLatAnI jANe sAkSAt mUrti ja hoya zuM? evA pUjya haribhadrasUrijI aneka mahAnuM zAstronA jJAtA hovA chatAM ane racayitA hovA chatAM paNa nirabhimAnatA ane namratA pUrvakanI kevI uttama amRta bharelI uparokta vANI che! potAnI jAtane prazaMsAmAM alpamAtrAe paNa praveza na ApatA evA te sUripuMgavane vAraMvAra natamastake lAkhkho-lAkho vaMdana. dUdhamAMthI navanItanI jema dUdhane jamAvI dahIM banAvI tene valovIne jema temAMthI "sArabhUta" evuM "navanIta" (mAkhaNa) kADhavAmAM Ave che. jenuM turata ghI bane che. ane bahu kiMmata Ape che. tevI rIte pAtaMjala Adi pUrvaRSionA banAvelA yoga saMbaMdhI Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 547 gAthA : 207 yogadRSTi samuccaya anekagraMthonuM dohana karIne te te graMthano tAga prApta karIne sArabhUta evo mahAnuM A yoga-graMtha pRthak karelo che. athavA devoe samudranuM maMthana karIne jema amRta kADhyuM evI lokokti che. tenI jema yogazAstro rUpI samudranuM maMthana karI graMthakAre amRtatulya A yogagraMthanI racanA karI che. dUdhane jamAvavAmAM ane dahIMne valovavAmAM tathA samudranuM maMthana karavAmAM keTalo parizrama paDe che. te vAta to tenA karanArAo ja jANe. taiyAra navanIta ane amRta jene ApavAmAM Ave che. tene to te kADhavAnA parizramano khyAla Avato ja nathI. tevI rIte yoganA graMthonuM pUrepuruM jhINavaTapUrvaka dohana karIne A graMthanI racanA karavAmAM graMthakArane keTalo parizrama paDyo haze? te vAta to teozrI ja jANe. taiyAra zAstra jemanA hAthamAM AvyuM che. evA ApaNane AnA parizramano khyAla Avato nathI. paraMtu eka vAta nizcita che ka A graMtha sAkSAt navanIta svarUpa ane amRtasvarUpa che." je pAramArthika buddhie bhaNe ane tenuM avagAhana kare, teno AtmA AtmabhAvamAM avazya puSTi pAme ane amaraNadharmA paNa thAya ja. saMkSepathI samuddhAra karyo che. baso aThThAvIsa gAthA pramANa ane gUDha arthothI bharelo A graMtha hovA chatAM paNa zAstrakAra kahe che ke "A graMtha saMkSepathI banAvyo che." to pUrva RSionA banAvelA yogasaMbaMdhI aneka graMtho ane graMthakAranA hRdayamAM vartato vizALa artha keTalo mahAn haze? keTalo UMDo haze? keTalo gaMbhIra haze? tenI to mAtra kalpanA ja karavAnI rahI. ApaNane A ja graMtha ghaNo moTo ane UMDo lAge che. to anyagraMtho kevA haze? te to mAtra akalpanIya svapna rUpa ja che. samudrane jyAre upara uparathI joIe tyAre pANInI badhI sapATI samAna ja bhAse che. paraMtu te pANImAM kayAM keTaluM uMDANa che? te to je puruSo te pANInuM avagAhana kare tene ja khabara paDe. tevI rIte yoganA A graMtho paNa upara uparathI jotAM sarakhA ane sAmAnya lAge, paraMtu teno UMDANapUrvakano artha, aidaMparyArtha to je A graMthanuM dohana kare tene ja khyAla Ave. alpaakSarI ane mahA-arthavALA A graMthanI adbhutatA viSe jeTaluM kahIe teTaluM ochuM ja che. vRkSanA bIjamAM jema aMkurA-choDazAkhA-prazAkhA phUla ane phaLanA utpAdananI yogyatA rahelI che. tevI ja rIte A yogagraMtha paNa kramazaH vikAsa pAmatI mahAyoga dazAnI prApti karAvavAnI yogyatA dharAve che. tethI A graMtha mahAyoga rU5 vRkSanA bIjatulya che." Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 yogadaSTi samuccaya gAthA : 207 graMthakAranI mahattA ane vizALa udAratA "pAtaMjala" Adi aneka yoganA zAstromAMthI A graMtha saMpe samuddhata karyo che. A vAkyaracanAthI graMthakArazrInI laghutA, nirabhimAnatA, kRtajJatA, pramANiktA, nirdabhatA, saraLatA, mahAnubhAvatA, udAratA, ane nirAgrahatA atizaya spaSTapaNe dhvanita thAya che. sarva darzano pratye samabhAvanI ane anyadarzanakAro pratye gauravatAnI pUrI lAgaNI vyakta thAya che. koipaNa eka darzananA anuyAyI AtmAo prAyaH karIne anyadarzanIonA nAma mAtra upara paNa suga dAkhavatA hoya che. temanA kahelA bhAvone "parAyA" samajIne mAtra zeyabhAve ja jANavA prayatna karatA hoya che. anyadarzanakAro pratyenI vAta to bAjumAM rAkhIe. paraMtu jainadarzananA ja anuyAyI hovA chatAM jo vicArabheda dharAvatA hoya to te mithyAtvI che. ajJAnI che. teonA graMtho to vaMcAya ja nahIM ityAdi kahIne ApaNe keTalIka vakhata ghaNo aMtarleSa rAkhatA hoie chIe. paraMtu A mahAtmA puruSe A ja graMthanI 100mI gAthAnI TIkAmAM ane yogabiMdunI 200mI gAthAnI TIkAmAM pataMjali RSi ane gopendra muni pratye keTalo gauravavALo bhAva pradarzita karyo che. yogadazAmAM vikAsa pAmelA mahAtmAone AvA tuccha bhedo sparzatA nathI. sarvajIvomAM rahelA uttama guNo pratye ja A mahAtmAonI dRSTi hoya che. 1444 graMtho racanArA, aneka zAstronuM dohana karanArA, ane prakhara vidvAna evA A sUripuMgava jainAcArya paradarzananA yogAcAryo pratye keTalo gauravavALo bhAva hRdayamAM rAkhe che. te uparanA vAkyathI samajAya che. A mahAna udAratA kahevAya- niSkapaTa bhAva kahevAya. kharekhara A AcArya mahArAjazrI sarvadarzano pratye atizaya samabhAvavALA che. rAga-dveSathI para che. A ja teozrInI mahAnatA che. vizALatA che. yogamArgamAM ArUDha thayelA yogI mahAtmAone potAno siddhAnta ke pArako siddhAnta evo muddabheda hoto nathI. matadarzananA Agraho ane kadAgraho paNa hotA nathI. je je mArga hitakArI hoya che te te svIkAre che ane zeSamArga choDI de che. paraMtu koinA paNa pratye aMtarveSa rAkhatA nathI. yogabiMdumAM kahyuM che. ke AtmIyaH parakIyo vA, kaH siddhAnto vipazcitAm / dRSTeSTAbAdhito yastu, yuktastasya parigrahaH // 525 // Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 549 gAthA : 207 yogadaSTi samuccaya dRSTibhedathI cogakathanA mithyAtvaguNasthAnakathI ayogI kevalI guNasthAnaka paryanta jema Atmika guNono kramazaH vikAsa darzAvAyo che. tevI ja rIte anAdikAlIna mohAdhIna AtmAnI bhogasukho taraphanI je dRSTi che. te janma-maraNa rUpa saMsArane vadhAranArI dRSTi hovAthI sarvajIvomAM sAdhAraNa rUpa che tethI "oghadRSTi" kahevAya che. temAMthI mohanI mAtrA kramazaH hIna-hIna thatAM bhogasukho taraphathI dRSTi nAza pAmatI jAya che ane AtmaguNonA vikAsa tarapha daSTi baMdhAtI jAya che. tene "yogadaSTi" kahevAya che. teno kramazaH je vikAsa thAya che. te vikAsane ja mitro tArA, balA, dIprA AdinA nAmathI kramazaH dRSTibheda rUpe A granthamAM varNavela che. sarvakAryomAM "dRSTi" e ja pradhAna tattva che. kAraNa ke A jIvanI je tarapha dRSTi baMdhAya che. te tarapha ja sarvaprakAranA prayatnapUrvakanI pravRtti pravarte che. A ATha dRSTio dvArA kramaza: yogadharmano vikAsa ja jaNAvelo che. dRSTinI nirmaLatA thatAM aneka prakAranA doSo jAya che ane aneka prakAranA guNonI prApti thAya che. dhIme dhIme vikAsa thatAM A AtmA sarvakarma rahita zuddha-buddha thai muktipada pAme che. graMtha racanAnuM prayojana graMthakAranA racAyelA A graMthathI aneka bhavya AtmAo upara upakAra avazya thayo che. thAya che. ane thaze ja. chatAM graMthakAra pote "mAtmAnusmRtaye' kahIne jaNAve che ke meM A graMtha mArA AtmArthanI vAraMvAra smRti mATe racela che. mArA AtmAmAM uparokta bhAvonI vismRti na thaI jAya ane sadA kALa smRti tAjI rahe te mATe meM A graMtha banAvyo che. keTalI graMthakArazrInI laghutA ane nirabhimAnatA che? parano upakAra thato hovA chatAM "meM paranA mATe A prayAsa karyo che evI moTAI batAvavAnI alpa paNa spRhA nathI. athavA meM to A tamArA mATe karyuM che. ema kahIne paranI upara ezAna rAkhavAnI paNa bhAvanA nathI. paranA nimitte yaza khATavAnI ke te dvArA moTA meLavavAnI spRhA vinAnA A mahAtmA puruSa che. dhanya che AvA guNa-gariSTha mahAtmA yogI puruSane. A pramANe dUdhamAMthI jema navanIta kADhavAmAM Ave tema pAtaMjala Adi aneka yogazAstromAMthI saMkSepa karIne A yogadaSTi samuccaya nAmano graMtha potAnA AtmAnI smRti mATe samuddhata karavAmAM Avyo che. | 20 || Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa0 yogadaSTi samuccaya gAthA : 208 prayojanAntaramapyAha A graMthanI racanAnuM bIjuM prayojana paNa jaNAve che kulAdiyogibhedena, caturdhA yogino yataH / / ataH paropakAro'pi lezato na virudhyate // 208 // gAthArtha = "kula yogI Adi yogIonA bhedavaDe je kAraNathI cAra prakAranA yogIo kahelA che. tethI A graMtha dvArA aMze paropakAra paNa thaze ja. ema mAnavAmAM kaMI virodha nathI. te 208 | TIkA-kRtyijimena" cenna (tra) chatrapravRtta#iniSpannayonakSana "rAthaf" a[MIST: "zino yataH" samanvena, 'taH' kimityAha-"paropakAro'pi" tathAvidhakulAdiyogyapekSayA, "lezato na virudhyate" manAgato'pi yogapakSapAtAdibhAvAt // 208 // vivecana :- A graMthanI racanAnuM "AtmAnusmRti" e jema eka prayojana che. tema "aMzathI paropakAra" e bIjuM prayojana paNa che. jo ke mukhya prayojana to AtmAnusmRti ja che. paraMtu sAthe sAthe gauNatAe A prayojana paNa avazya che ja. yoganAM zAstromAM cAra prakAranA yogIo jaNAvela che. (1) gotrayogI, (2) kulayogI, (3) pravRttacayogI, ane (4) niSpannayogI. A cAre prakAranA yogIomAMthI pahelA gotrayogI ane cothA niSpannayogIne tyajIne vaccenA kulayogI ane pravRttacayogI ema madhyanA be yogIone A graMthathI paropakAra thavAno saMbhava che. A banne yogIomAM "yogAvasthA" prApta karavA mATenI yogyatA bIjarUpe hovAthI yogaprApti rU5 phaLa avazya aMzathI saMbhave che. jema bIjamAM aMkurAdinI yogyatA hovAthI ilA, anila ane jalano yoga prApta thatAM aMkurAdi avazya pragaTe ja che. tema kulayogI ane pravRttacayogI AtmAomAM yogadazAnI yogyatA hovAthI AvA graMthonA paThana-pAThana ane satata parizIlana AdithI kramazaH avazya yogadazA pragaTe ja che. chevaTe vadhAre vikAsa thAya ke kadAca (kAlavilaMba hoya to) na paNa thAya to paNa "yogamArga pratyeno pakSapAta" Adi to avazya thAya ja che. yogamArgano pakSapAta, teno hArdika rAga, jenAmAM yogadazA AvI hoya tenA pratye bahumAna, yathAzakti yogamArganuM sevana ItyAdi lAbho to avazya thAya ja che. mATe A graMtha aMzathI paropakAra mATe paNa avazya che ja. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 209 yogadRSTi samuccaya papa1 AThadaSTinI sajhAyamAM pU. upAdhyAyajI ma.zrIe kahyuM che ke aDadiTTI e kahI saMkSepe, yogazAstra saMkete jI, kulayogI ne pravRttacakra che, teha taNe hita hete jI. 8-4 / 208 tatra te cArayogIomAMthI ahIM je adhikArI che te samajAve che kulapravRttacakrA ye, ta evAsyAdhikAriNaH / yogino na tu sarve'pi, tathA'siddhayAdibhAvataH // 209 // gAthArtha = je kulayogI ane pravRttacakrAyogI puruSo che. te ja A graMthanA adhikArI che. paraMtu sarve (cAre prakAranA) yogI puruSo A graMthanA adhikArI nathI. kAraNa ke teomAM tevA prakAranI asiddhi Adino bhAva hovAthI. | 209 | TIka - "kuttapravRttivA re" 3yogina: pravRttavaza ya rUtyartha. | "te vAhya" yojAzAstrI, "dhiArije" ma ! "nino tu sarveng" sAmAncana . #ta rUtyAda-"tathA tenA praznAre, "siddhacadvimAvata:"gotrayonaamsiddhibhaavaat, AdizabdAttu niSpannayoginAM tu siddhibhAvAditi // 209 // vivecana :- je kulayogI ane pravRttacogI AtmAo che. te ja A graMthanA adhyayananA adhikArI che. paraMtu gotrayogI ane niSpannayogI je AtmAo che. te A graMtha bhaNavAnA adhikArI nathI. cAre yogIonA artha AgaLa AvatA hovA chatAM paNa A vAta samajavA mATe sAmAnyathI pahelAM cAra prakAranA yogInA artha samajI laIe. (1) gotrayogI = je bhUmi upara (AryabhUmimAM) yogIono janma thAya che. tevI bhAratabhUmimAM jeo janmyA che. temAM paNa je gharomAMthI yogIo thayA che. tevA gharomAM janmyA che. paraMtu yogadharmanI alpa paNa prIti jeone nathI. alpa paNa yogadharma sevana karavAnI icchA jeone nathI. tathA yogadharmano alpa paNa pakSapAta nathI. nAma mAtrathI ja jeo A bhUmimAM janmyA che. paraMtu yogadharmanA aMzataH paNa saMskAra ke prema nathI. te gotrayogI kahevAya che. (2) kulayogI = je yogIonA kulamAM janmyA che. yogadazAno jeone ghaNo ja prema tathA pakSapAta che. zakaya bane teTaluM yogadharmanuM Asevana karavAnI tIvra IcchA paNa che. yogI mahAtmAo pratye yogadharmanA kAraNe atizaya bhakti-bahumAna che. te kulayogI kahevAya che. Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 yogadaSTi samuccaya gAthA : 209-210 (3) pravRttacakayogI = jeo yogIonA kulamAM janmyA che. yogadazAno prema tathA pakSapAta paNa che. zakaya bane teTaluM yogadharmanuM Asevana karavAnuM kArya paNa AdaryuM che. ane AdarelA karatAM adhika yogadazA meLavavA jeonI tIvra bhAvanA che. te pravRttacakrayogI kahevAya che. (4) niSpannayogI=je mahAtmAomAM pUrNapaNe yogadazA vikasI che. jeoe prayatnavizeSa karIne yogadazA siddha karI lIdhI che. paramayogI banI cukayA che. te niSpannayogI kahevAya che. uparokta cAra prakAranA yogIomAM bIjA ane trIjA naMbaranA kulayogI ane pravRttacakrogI mahAtmAone vAstavika yogadazAno prema che. AvA prakAranI yogadazAno saMpUrNa pakSapAta che. tevI yogadazA potAnAmAM Ave tevI tIvra jhaMkhanA che. trIjA naMbaravALAe to yathAzaya yogadazAnI prApti mATe prayatnono prAraMbha paNa karyo che. mATe A bannemAM yogyatA hovAthI bhAvimAM yogadazAnI siddhinI saMbhAvanA hovAthI A be prakAranA yogIo ja A graMtha bhaNavAnA adhikArI che. goyogIne yogadharmanI prIti ke pakSapAta ja nathI. te taraphanuM lakSya ja nathI. tethI yogyatA ja na hovAthI bhAvimAM yogadazAnI siddhino saMbhava nathI. tethI yogadazAno asiddhibhAva hovAthI te gotrayogI jIvo anadhikArI ja che. tathA cothA naMbaranA je niSpannayogI mahAtmAo che. teomAM yogadazA siddha thaI cUkI hovAthI have kaMI meLavavAnuM bAkI na hovAthI te jIvo paNa anadhikArI ja che mUlazlokanI cothI paMktimAM "tathafsayAdimAvata:' A padamAM gotrayogInI anadhikAritAmAM asiddhibhAva hovAthI e hetu jANavo. ane niSpannayogInI anadhikAritAmAM siddhibhAva hovAthI e hetu joDavo. prasiddhi zabdano 3 niSpannayogImAM na levo. niSpannayogImAM anadhikAratA jANavA mATe "tathA siddhacamiAvata:"= pada levuM. A pramANe hovAthI sarve yogI mAtra (cAre prakAranA yogIo) A graMthanA adhyayana mATe adhikArI nathI. pahelAmAM yogadharmano asiddhibhAva hovAthI ane cothAmAM siddhibhAva hovAthI pahelA ane chellAne mUkIne vaccenA be prakAranA yogI jIvo ja A graMtha bhaNavA mATe adhikArI che. te 209 / etadvizeSalakSaNamAha A yogIonAM ja vizeSalakSaNo graMthakArazrI jaNAve che. ye yoginAM kule jAtAstaddharmAnugatAzca ye / kulayogina ucyante, gotravanto'pi nApare // 210 // Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 210 yogadRSTi samuccaya papa3 gAthArtha = je yogionA kulamAM janmyA che. ane teonA dharmane anusaryA che. teo kulayogI kahevAya che. bIjA gotrayogI hovA chatAM paNa teone kulayogI kahevAtA nathI. || 210 | TIkA -"je yoninAM srane gati" nenaiva, "taddhinuIRIJ''jinatA8 "" pratyaDacef "nona uccatte" rUti tha dravyo mavataOM | "otravattopa'' sAmAncana bhUmivyA 1pa "nAre'' yoni rUti che ra0 | vivecana :- jeo yogIonA kulamAM janmyA che eTale janmathI ja yogadharmanA saMskAra pAmyA che. bAlyavayathI ja saMvega-nirvedabhAvavALA pariNAma jeonA che tathA te yogIonA dharmane jeo pAmyA che. jIvanamAM yathAyogya yogadharma prApta karavA jeo utsuka che. ane prayatnazIla che. te sarve kulayogI kahevAya che. tathA jeo pUrvabaddhAyuSyanA kAraNe yogIonA kuLamAM janmyA nathI. paraMtu prakRtie ja=sahajabhAve ja yogadharmanI prItivALA che. yogadharmanA pakSapAtavALA che. ane yathAzakaya yogadharma AcaravA prayatnazIla che, te paNa kulayogI kahevAya che. AvA prakAranA A kulayogI mahAtmAo dravyathI ane bhAvathI ema be prakAranA hoya che. yogIonA kulamAM janma thayo e dravyathI. yogIonA dharmane anusaravAnI bhAvanA e bhAvathI ema banne prakAranA lakSaNavALAne kulayogI kahevAya che. tathA yogIonA kulamAM janma thavA rUpa dravyalakSaNa na hoya paraMtu teonA dharmane anusaravA svarUpa bhAvalakSaNa hoya to teo paNa kulayogI kahevAya che. yoAine janmavasvamUtrae dravyathI kulayogInuM lakSaNa che ane taddharmAnurAtatvae bhAvathI kulayogInuM lakSaNa che. paraMtu jeo yogIonA kuLamAM janmyA hoya chatAM yogIonA dharmane anusaravAnI buddhi na hoya te kulayogI kahevAtA nathI. pUrvabhavomAM suMdara yogasAdhanA karI hoya, AtmAne saMvegAdi pariNAmothI suvAsita banAvyo hoya, AtmA dharmapariNAmamaya banyo hoya, kaSAyonI ghaNI maMdatA karI hoya paraMtu AyuSya pUrNa thaI javAthI te bhavomAM yogasAdhanA adhUrI rahI hoya eTale navo bhava zarU thatAM ja gatabhavanA yoga-abhyAsanA saMskAranA prabhAve yoganA saMskAro jAgRta thayA hoya. bAlyavayathI ja AtmA saMsArathI nirveda pAmI mokSanI abhilASAvALo banyo hoya ane tyAgadharma tarapha prayANa karavA tatpara banyo hoya te sarve kulayogI kahevAya che. jema eka gAmathI bIje gAma dUra dUra javA nIkaLelo puruSa rasto ghaNo lAMbo hovAthI vacce-vacce vizrAmo le che. rAtavAso kare che. paraMtu prabhAta thatAM ja badho ja thAka dUra thavAthI tAjA-mAjo thayelo te ja puruSa punaH vadhu Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 yogadRSTi samuccaya gAthA : 210 vegathI paMtha kApavA tatpara bane che. tevI rIte muktinagarInA pravAse nIkaLelA ane yogamArganA akhaMDa abhyAsI evA A mumukSu mahAtmAnuM ekabhavanuM AyuSya pUrNa thavAthI bhavAntara pAmavA rUpa vizrAmo ane rAtavAso karavo paDe che. paraMtu te navA bhavAntaramAM punaH tAjomAjo thayelo A yogI mahAtmA bAlyavayathI ja viziSTa viziSTa yogadharmane AcaravA tatpara thAya che. yogIo upara prIti-bhakti ane bahumAnavALo thAya che. jemake vajUsvAmIjI, AcArya zrI hemacaMdrAcAryajI, pU. upAdhyAya zrI yazovijayajI ma. A prasiddha udAharaNo che. AvA keTalAya mahAtmAo A kaliyugamAM paNa janmamAtrathI vairAgI thaI AtmasAdhanA karanArA banyA che ane bane che. A sarve kulayogI jANavA. jemanAmAM janmamAtrathI yogadharmano prema ane pakSapAta Avyo che. viziSTa yogasAdhanA karavAnI yogyatA rahelI che. ane te tarapha anusaravAnI tIvra jhaMkhanA che. te sarve kulayogI AtmA jANavA. nApare travantofpa A sivAyanA bIjA yogasaMbaMdhI gotravALA hoya to paNa teo kulayogI kahevAtA nathI. eTale ke sAmAnyathI je bhUmi upara yoganA saMskArono saMbhava che. tevI paMdara karma bhUmi svarUpa yogasAdhanAne anukULa bhUmimAM janmyA che tathA dhAre to yogasAdhanA karI zake tevA yogya (sAmagrIvALA) che. eTale ke bhUmibhavya che. arthAt yogyabhUmimAM janmyA che. ane pote paNa yogya che. yogIonA kulomAM ja janmyA che. paraMtu yogadharma tarapha alpa paNa prema ke pakSapAta nathI, tethI ja tevo yogadharma sevavAnI ke jANavAnI icchA mAtra paNa karatA nathI tevA AtmAo gotrayogI kahevAya che. paraMtu kulayogI kahevAtA nathI. jema kulavadhu kahevAtI strI kulanI ijjata vadhe tema varte che. kAraNa vinA para-ghare na javuM, potAnA gharamAM ja rahevuM, zIyaLa sAcavavuM, ucita maryAdAthI ja bolavuM, namaNo svabhAva rAkhavo. lAja-maryAdA sAcavavI. ghera AvanArA mahemAnonuM Atithya barAbara sAcavavuM. sasarA-sAsu, jeTha-jeThANI AdinI sevA karavI. ItyAdi kuladharmane sAcave tene ja kulavadhu kahevAya che. tathA kulaputra jema kulanI unnati kare, mAtA-pitA AdinI sevA kare, kulanA yazanI vRddhi thAya tevA saMskAravALo bane, nyAya-nItithI arthanuM saMvardhana kare, gharanAM badhAM ja pAtrone ucitapaNe sAcave te kulaputra kahevAya che. tevI ja rIte yogIonA kulamAM janma pAmI yogadazAnI prAptine anurUpa uttama saMskAro meLavI koI jJAnI gItArtha yogIno yoga thAya to yogadharmanI prAptinI tathA AsevananI tIvra jhaMkhanA rAkhe ke jenAthI yoginA kulanI pratiSThA vadhe, tevA uttama saMskAro yukta yoganI yogyatA jenAmAM hoya te kulayogI kahevAya che. AvA kulayogI jIvo A graMtha bhaNavAnA adhikArI che. Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 555 gAthA : 210-211 paraMtu yogionA kulamAM janmavA chatAM je mAtra gotrayogI ja che. yogadharmanI prIti vinAnA che. tevA apara jIvo A graMtha bhaNavAnA adhikArI nathI. / / 210 || etadvizeSalakSaNamadhikRtyAha - A kulayogInA vizeSalakSaNane AzrayI kahe che- sarvatrAdveSiNazcaite, gurudevadvijapriyAH / dayAlavo vinItAzca, bodhavanto yatendriyAH // 219 // gAthArtha = A kulayogI mahAtmAo sarvasthAne adveSavALA hoya che. guru, deva ane dvija che priya jene evA hoya che. tathA A kulayogI jIvo dayALu, vinIta, jJAnI, tathA indriyonA nigrahavALA hoya che. / / 211 // TIkA-''sarvatrAdeSiLazrute 'tathA'prAmAvena, tathA'gurudevadinapriyA'dharmaprabhAvAt tathA ''vAstava: ''pravRtyA viSTipApAmAvena, ''vinItAjI''zatAnundhimavyatA / tathA ''nodhavanto''pranthimevena, 'yatendriyA: ''cAritramAvena // 2 // vivecana :A kulayogI mahAtmAo yogIonA kulamAM janmelA tathA yoga dharmane anusaranArA to hoya ja che. taduparAMta teo kevA hoya che? tenuM vizeSa varNana A gAthAmAM jaNAve che. A kulayogIo (1) sarvatra adveSI, (2) guru, deva ane dvija upara prItivALA, (3) dayALu, (4) vinIta, (5) jJAnI, ane (6) jitendriya hoya che. A cha prakAranA lakSaNonuM vizeSa varNana yuktipUrvaka A pramANe che. (1) sarvatra adveSI = A yogIo sarva sthAne adveSI hoya che. arthAt koi paNa upa2 teone dveSa hoto nathI. kAraNa ke dveSanuM pradhAna kAraNa mithyA Agraha che. tathA'prAmAvena=A kulayogIone yogadharma upara atizaya prema hovAthI ane yogadharma saMvega-nirveda pariNAma svarUpa hovAthI tevA prakAranA khoTA-khoTA Agrahono abhAva hovAnA kAraNe koinA paNa upara dveSa hoto nathI. potAnA matano Agraha jene hoya che tene ja potAnA matathI viruddha vartanArA upara dveSa thAya che. potAnA pakSano kadAgraha e ja mukhyatve dveSa karAve che. AgrahavALo jIva "mAruM te ja sAcuM" evuM mAne che. tethI ja tene yena kena prakAreNa satya siddha karavA yukti lagADe che. temAM koi virodha kare to virodha karanAranuM AvI ja bane che. ane A kulayogI AtmAo tevA prakAranA kadAgraha rahita hovAthI "sAcuM te mAruM" ema mAnanArA hoya che. eTale ja vastutattva siddha karanArI yukti je bAju maLe che te bAju potAnI buddhine dore che. kahyuM che ke Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 yogadRSTi samuccaya gAthA : 211 AgrahI bata ninISati yuktiM, tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitI tu yuvataryatra tatra titi nivem | || zrI haribhadrasUrijI | manovatso yuktigavIM madhyasthasyAnudhAvati / tamaviti pucchana, tuchAdana:vapa: | zrI ya. u. kRta adhyAtmopaniSad | artha = AgrahI manuSya yuktine tyAM laI jAya che. jyAM tenI potAnI buddhi sthira thayela hoya che. paraMtu pakSapAta vinAno jIva to jyAM yukti besatI hoya che. tyAM ja matine praveza Ape che. madhyastha AtmAnuM mana rUpI vAcharaDu yukti rUpI gAyane anusare che. paraMtu tuccha (kadAgraha)vALuM mana rUpI vAMdaruM te gAyane pUMchaDAthI kheMce che. () gurudevadvijapriya = A kulayogI AtmAone dharmatattva pamADanArA guru ane deva atizaya priya hoya che. kAraNake A AtmA anAdikALathI janma-maraNaroga-zoka-bhaya Adi aneka prakAranI mahA-upAdhiovALA A saMsAramAM ghaNo duHkhI ja du:khI thayelo che. tene dharmatattva samajAvavA dvArA vAstavika upakAra karI duHkhomAMthI jo koI mUkAvanAra hoya to A guru ane deva che. tethI teo upara A jIvane atyanta sneha utpanna thAya che. jema ke (1) koI mANasa bhayaMkara zArIrika rogothI pIDAto hoya. mRtyuzadhyAmAM ja paDayo hoya tyAre koI suvaidya uttama audhaSa ApI te rogIne jo sAjo kare to jIvitadAna ApanArA evA te vaidya upara nirogI thanAra puruSane anahada hAla upaje che. tevI rIte kulayogI mahAtmAne parama upakArI evA guru, deva upara atizaya vhAla upaje che. kAraNa ke sAMsArika duHkho ane baMdhano rUpI rogothI te choDAvanAra che. (2) koI atizaya daridra, bhikhArI hoya ke jene rahevA-khAvA-pIvA-paheravA AdinI koI paNa jAtanI alpa paNa sAmagrI na hoya. daridratAnA duHkhathI pIDAto hoya tevA bhikhArIne koi dayALu puruSa nokarI-dhaMdho ApI lAIne caDAve ane atyanta dhanavAna banAve, tenA dAritryanuM duHkha kApI nAkhe to te bhikhArIne dhanavAna banAvanArA te dayALu puruSa upara jema atizaya prIti vadhe, tema AtmAnI anaMta saMpatti pamADanArA guru ane deva upara A kulayogIne apAra prIti thAya che. (3) koi mahAbhayaMkara aTavImAM bhUlA paDelA, cAre tarapha ahIM tahIM athaDAtA, muMjhAyelA ane bhayabhIta thayelA musApharane koI dayALu, rastAno jANakAra puruSa maLI jAya Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 2 11 yogadRSTi samuccaya papa7 ane sIdho suMdara saDaka jevo rasto batAvI rAjamArga upara caDAve to te musApharane te dayALu puruSa upara apAra prIti upaje che. tema A kulayogIne saMsArarUpI aTavImAMthI pAra pAmavAno rasto batAvanAra guru ane deva gamI jAya che. (4) ghaNA ja uMce uchaLatA taraMgovALA, magaramacchAdi aneka jaLacara jIvothI bharapUra, ane atizaya UMDA mahAsAgaramAM paDelA, jIvane jo koI tArU bacAvI le, teno hAtha jhAlI dariyAkinAre pahoMcADI de, to te jIvane te tArU upara atyanta prema ane bahumAna upaje che. tevI rIte A bhISaNa bhavasAgaramAM DUbelA jIvane taravAno mArga batAvanAra ane tAranAra guru tathA deva upara A kulayogIne apAra prema ane bahumAna upaje che. A pramANe A kulayogIne uttama dharma-mArga batAvanAra ane Atmahita karAvanAra kalyANa mitra samAna deva ane guru upara apAra prIti janme che. dvija upara paNa A kulayogIne bahu prema hoya che. dvija eTale be vAra che janma jeno te ji. mAtAnI kukSithI je janma thAya te bhava saMbaMdhI prathama janma ane saMskAro yukta je janma te bIjo janma. brAhmaNomAM janoinA saMskAro thatA hovAthI dvija zabdano artha lokamAM brAhmaNa tarIke prasiddha che. ahIM samyagdarzana Adi saMskAro jemanAmAM AvyA che. tevA saMskAraviziSTa jIvo pradhAnatAe "dvija zabdathI" levAnA che. tevA guNIyala saMskArI sAdharmika jIvo ke je saMskAravALA banavAthI dvija kahevAya che. teo upara A kulayogI mahAtmAone dharmasaMskAranA kAraNe apUrva prema hoya che. tathA brAhmaNo paNa bIjI jAtinA jIvo karatAM saMskArI hovAthI brAhmaNo upara paNa prema hoya che. jo ke ahIM sAmAnya brAhmaNa levAno Azaya nathI. paraMtu saMskArI brAhmaNa levAnA che te kevA hoya che? tenA mATe kahyuM che ke jAtyA kulena vRttena, svAdhyAyena zrutena ca / ebhiryukto yastiSThennityaM sa dvija ucyate // 1 // A pramANe A kulayogI jIvo guru, deva ane dvija priya hoya che. (3) dayALu = A kulayogI mahAtmAo atizaya dayALu hoya che. dayAguNa emanA jIvanamAM svabhAvabhUta thaI gayo hoya che. koI paNa duHkhI-dIna ane daridrI jIvane joIne haiyAmAM anukaMpA pragaTe che. pArakAnA duHkhe duHkhI duHkhI thaI jAya che. tethI ja teonA duHkha- chedananI tIvra icchA varte che. zakaya evA sarva upAyothI du:khIonA du:khane dUra karavA prayatna kare che. paraduHkhachedana rUpa karuNA A mahAtmAone hoya che. bhAva karuNA paNa varte che. saMsAramAM paribhramaNa karatA jIvone Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 yogadRSTi samuccaya gAthA : 211 sAcA dharmamArge caDAvavAnI ane sAMsArika duHkhothI mukta karAvavAnI bhAva karuNA paNa A mahAtmAone varte che. (4) vinIta = A kulayogI mahAtmAo atizaya vinayavaMta hoya che vinaya guNathI namra svabhAvavALA hoya che. paraMtu abhimAnathI akkaDa hotA nathI. AtmAmAM yogadazA meLavavI hoya to vinayaguNa atizaya Avazyaka che. ema teo samaje che. jJAnI gItArthonI sevA kare che. sAmA javuM, Asana pAtharI ApavuM, teo beThA pachI besavuM, uThIne jAya tyAre voLAvA javuM, beThA hoya tyAre zarIrasevA karavI. ityAdi vinaya sAcave che. guNI puruSone joine ghaNA ja rAjI thAya che. paraMtu manamAM IrSA, dveSa ke adekhAI karatA nathI. sapuruSonI ane teonAM vacanAmRtonI yathAzakti sevA-bhakti-bahumAna ane satsAdhanAnuM gaurava kare che. teo ja mArA AtmAnA kalyANane karanArA che. apAra saMsArasAgarathI tAranAra che. teono punaH meLApa atyanta durlabha che. ItyAdi uccakoTinA pariNAma pUrvaka vinaya guNa yukta varte che. (5) bodhavALA = sanduruSonA paricayathI sAcA bodhane dhAraNa karanArA hoya che. yogIonA kulamAM janmelA hovAthI janmathI ja yogadharmanA jANakAra che. tathA satata tenI AsevanA dvArA dehathI huM bhinnatattva che. A mAro AtmA akhaMDadravya che anaMta jJAnAdi guNasaMpanna che. sattAthI zuddha-buddha svarUpavALo che. mAre te ja svarUpa prApta karavAnuM che. yogadharma tenuM sAdhana che. A pramANe sAdhya-sAdhanadArane jANanArA A yogIo hoya che. (6) yatendriyatA = A kulayogIo Indriyone jitanArA hoya che pote indriyone vaza thatA nathI. paraMtu indriyo potAne vaza rAkhe che. teo indriyonA gulAma banatA nathI. paraMtu indriyone potAnI gulAma karIne rAkhe che. indriyo rUpI tophAnI ghoDAone "saMyama" rUpI lagAma vaDe bAMdhIne mana rUpI sArathI dvArA pote svabhAva ramaNatA rUpa rathamAM besIne muktinagara tarapha prayANa kare che. pataMga, mAchaluM, bhamaro, haraNa ane hAthI eka eka indriyanA gulAma banyA to paNa vinAzane pAmyA, te jANIne jo huM pAMca indriyono gulAma thaiza to mAruM zuM thaze? ityAdi vicAro karIne indriyone jIte che. mahApuNyodayathI maLelI A pAMca indriyone dharmanA kAryamAM yujIne teno sadupayoga kare che. zrotrathI bhagavAnanI vANI sAMbhaLavA dvArA, caluthI prabhupratimAnAM darzana karavA dvArA, rasanAthI prabhunA guNa gAvA dvArA, sparzanendriya dvArA prabhupUjA-gurusevA Adi karavA vaDe indriyonuM sAphalya prApta kare che. kahyuM che ke bhaluM thayuM meM prabhu guNa gAyA, rasanAno phaLa lIdho re || devacaMdra kahe hArA manano, sakaLa manoratha sIdho re | zrI devacaMdrajI che Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya 559 gAthA : 211-212 A pramANe A kulayogI mahAtmAonAM A cha lakSaNo che. AvA prakAranA cha lakSaNothI yukta evA kulayogI jIvo A graMtha bhaNavAnA adhikArI che. / / 211 pravRttacakrAstu punaryamadvayasamAzrayAH / zeSadvayArthino'tyantaM, zuzrUSAdiguNAnvitAH // 212 // = gAthArtha jeo be yamanA AzrayavALA hoya che ane bAkInA be yamanA atizaya arthI hoya che tathA zuzruSA vagere guNothI yukta hoya che. te pravRttacakrayogI kahevAya che. // 212 // TIkA -'"pravRttavAstu puna: '' iivaziSTA mavantItyAda-''yamathakSamA-zravAH '' icchAyamapravRttiyamAzrayA ityarthaH / "zeSadvayArthinaH '- sthirayamasiddhiyamadvayArthina phattuvanta mati / ''atyanta'" manupAyapravRttpati, ata vAda-'"zuzrUSAti-guNAnvitA: ''zuzrUSAzravaNagrahaNadhAraNAvijJAnohApohatattvAbhi-nivezaguNayuktAH // 212 // vivecana :- gotrayogI ane kulayogI samajAvIne have A gAthAmAM "pravRttacakra" nAmanA trIjA yogInuM svarUpa samajAve che. je mahAtmAo yogadazA saMbaMdhI cakromAM pravartyA che. jemanAmAM yoganAM cakro gatimAna thayAM che. tevA AtmAo "pravRttacakra" kahevAya che. temanAM mukhyatve traNa lakSaNo A gAthAmAM samajAvyAM che. (1) icchAyama ane pravRttiyama ema be yamano AzrakaranArA, (2) sthiratAyama ane siddhiyamanA atyanta arthI, ane (3) zuzruSA Adi buddhinA ATha guNothI yukta. AvA prakAranAM traNa lakSaNovALA "pravRttacakrayogI" kahevAya che te traNe lakSaNono bhAvArtha A pramANe che. (1) ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha A pAMca yama che. je mitrAdRSTimAM samajAvyA che.te pAMcenA (1) icchA (2) pravRtti (3) sthiratA ane (4) siddhi ema cAra-cAra bheda karatAM kula 20 bhedo thAya che. icchA-pravRtti-sthiratA ane siddhinuM varNana A ja zAstramAM AgaLa gAthA 215thI 218mAM Ave ja che. chatAM saMkSepamAM A pramANe che. (1) icchAyama dharmakaravAnI utkaTa icchA. tethI ja dharmI jIvonI kathA upara ati prema. (2) pravRttiyama dharmakAryamAM-ahiMsAdi pAMca yamonuM samatApUrvaka pAlana. (3) sthiratAyama= ahiMsAdi yamonA pAlanamAM niraticAra pUrvaka sthira thavuM. (4) siddhiyama utkaTapaNe ahiMsAdinA pAlanathI tenA acintyaprabhAvane lIdhe paropakAra karavApaNuM. = = = Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56O yogadRSTi samuccaya gAthA : 212 ahiMsA Adi yamadharmone pAmelA puruSanI kathA sAMbhaLavAmAM atizaya rasa ane potAnA jIvanamAM paNa AvA prakAranA ahiMsA Adi yamadharmo vadhAre prApta thAya tevI icchA svarUpa IcchAyama A pravRttacakra yogIone hoya che. tathA yathAzakti pote paNa ahiMsA Adi A pAMca prakAranA yamadharmone svIkAranArA paNa hoya che. pAMce yamadharmomAM pravartana karavA svarUpa pravRttiyama paNa hoya che A pramANe ahiMsA Adi pAMca prakAranA dharmono icchAyama ane pravRttiyama ema be prakAranA yamadharmorUpe Azraya karanArA A AtmAo hoya che. teonA jIvanamAM IcchAyama ane pravRttiyama vaNAI gayA hoya che. (2) je ahiMsA Adi pAMca prakAranA yamadharmomAM pravRtti karI che. temAM koipaNa prakAranAM vighno na Ave. ane kadAca vighno Ave to teono pratikAra karI A vrato pALavAmAM atyanta sthira thavA svarUpa sthiratAyama ane te sthiratA dvArA saphaLatA meLavavA svarUpa siddhiyama. A be yamadharmo potAnAmAM jaldI prApta thAya evI tIvra jhaMkhanAvALA A AtmAo hoya che. A pramANe A pravRttacakrogio prathamanA be yamanA AzrayavALA ane pachInA be yamanA arthI hoya che. (3) A ahiMsA Adi vrato pALavAmAM tenA upAya svarUpe potAnI buddhino temAM satata upayoga kare che. buddhipUrvaka A kArya kare che. te buddhinA AThaguNonuM temAM satata guMjana kare che. te AThaguNo zuzruSA Adi A pramANe che. (1) zuzruSA = dharmatattva sAMbhaLavAnI tIvra utkaMThA. jema tarUNa, sukhI ane strIyukta evA puruSane kinnaragIta sAMbhaLavAnI tIvra IcchA hoya che. tenAthI paNa anekagaNA rAge dharmatattva sAMbhaLavAnI utkaMThA-tAlAvelI. A zuzraSA bodhapravAhanI saravANItulya che. tenAthI bodha prApta thAya che. (ra) zravaNa = upara kahelI hArdika zuzruSA pUrvaka dharmatattva sAMbhaLavuM. (3) rAhaNa = viveka ane ektAnathI je dharmatattva sAMbhaLyuM. tene hadayathI grahaNa karavuM. kahenAranA bhAvane-sArane barAbara samajavo. (4) dhAraNa = vaktA pAsethI dharmatattva sAMbhaLI tene barAbara samajI lAMbA kALa sudhI tene smRtigocara rAkhavuM. bhUlI na javuM. tenA vicAromAMthI cuta na thavuM. (5) vijJAna = vAraMvAra tene yAda rAkhavA dvArA tenA saMskAro atizaya daDha karavA. tathA tenA saMbaMdhI vizeSa bodha meLavavo. eTale ke A sAMbhaLelA dharmatattvano saMzaya, anavyavasAya ane viparyaya Adi doSothI mukta bodha karavo. Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 212-213 yogadRSTi samuccaya pa61 (6) Uha = anvaya ane vyatireka vyakti dvArA vizeSa tarka lagAvavA pUrvaka jJAna meLavavuM. () apoha = vyApti karatAM je je bAdhaka doSa dekhAya, teno tyAga karavA pUrvaka AgamazAstra ane yuktithI aviruddha artha grahaNa karavA prayatna karavo. (8) tattvAbhiniveza = vijJAna-Uha ane apoha A traNe guNo pUrvaka vastutattva paripUrNa vicArIne je yathArthatattva jaNAya teno Agraha rAkhavo. game tevA mithyAtvIono saMparka thaI jAya to paNa te satya arthano tyAga na karavo. A pramANe A yogIo zuzruSA Adi buddhinA ATha guNapUrvaka dharmatattva grahaNa karavA ane icchAyama tathA pravRttiyama dvArA te dharmatattva AcaravA prayatnazIla hoya che. AvA prakAranA jJAna ane kriyA (AcaraNA)vALA yogIo te pravRttacayogI kahevAya che. te 212 || tathA jvaLI AdyAvaJcakayogAptyA, tadanyadvayalAbhinaH / / ete'dhikAriNo yoga-prayogasyeti tadvidaH // 213 // gAthArtha = Adya avaMcakanA (yogAvaMcakapaNAnA) yoganI prApti thaI hovAthI tenAthI anya evA kriyAvaMcaka ane phalAvaMcakanA lAbhane avazya kAlAntare meLavanArA A yogIo hoya che. tethI A yogIo yogadharmasaMbaMdhI prayoganA adhikArI che. ema yogavid puruSo kahe che. | 213. TIkA - "mAdhavijholyA'' vAvajholyA hetubhUtI, "tadanyadvayalAbhinaH" kriyAvaJcakaphalAvaJcakadvayalAbhinaH, tadavandhyabhavyatayaivambhUtAH te | zimiyAha-3thApi: | cetyAdi-"vo prayogastha'' thatI , "ti" parva "takiyo vira I mamatathati rati zeSa: | 22rUA. vivecana :- yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka ema traNa prakAranA avaMcakabhAvo che. jenuM svarUpa have pachI gAthA-219-220-221mAM jaNAvAze. tathA pUrve A ja graMthamAM gAthA-34mAM te traNanuM varNana AveluM che. A pravRttacayogI mahAtmAone A avaMcakatrayamAMthI prathama je avaMcaka che. te yogAvaMcaka, tenI yathArtha prApti thayelI che. puruSono yoga thayela che sanmArga batAvanArA ane sanmArga vikAsa karAvanArA saMtapuruSonI satata vANI sAMbhaLavA dvArA samAgama thayo che. temanA dvArA preraNA maLavAno yoga prApta thaI cUkayo che. yo. 36 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa62 yogadRSTi samuccaya gAthA : 213-2014 have te yogAvaMcaka dvArA satparuSone vaMdanAdi dharmakriyA karavA vaDe kriyAvaMcakatA ane tenA dvArA sAnubaMdha dharmAtmaka phaLanI prApti meLavavA rUpa phalAvaMcakatA prApta karavAnA A jIvo arthI hoya che saMvega ane nirvedanA pariNAmathI pariNata thayelA A mahAtmAo zeSa be avaMcakayoganI prApti mATe satata prayatnazIla varte che. kAraNa ke kriyAvaMcakanA avazlekAraNapaNe yogya evA yogAvaMcakatAnI prApti thayelI hovAthI A yogIo te be avaMcakayoganI prAptinA arthI hoya che. tenA mATe satata prayatnazIla bane che. AvA prakAranA kulayogI ane pravRttacakrAyogI mahAtmAo ja A yogamArganI prApti mATenA prayoga vAte adhikArI che. lokottara mArge caDhavAno A akhataro che. yogyatA AvelI hovAthI avazya A akhataro saphaLa thavAno che. AtmahitanI pUrepUrI laganI lAgI che. mohanA badhA bhAvo manda paDyA che. yogadharmanI parama prIti janmI che. yathAzakti yogamArga AcaraNamAM paNa lAvyo che. ane adhika-adhika yogamArga meLavavA, sapuruSono sahavAsa, sapuruSonI sevA, ane puruSonI vANInuM zravaNa AdaryuM che. AvA uttama jIvo ja AvA uccakoTinA yogamArganI prApti karavA mATenA prayatnane yogya che. tethI te mahAtmAo A graMtha bhaNavAnA paNa adhikArI che. ayogya AtmAo Avo uMco mArga pAmI zakatA nathI. temanA hAthamAM AvA prayogo apAtA nathI. jo teonA hAthamAM Ave to vAMdarAne madirApAnanI peThe ane sarpane dugdhapAnanI peThe viSamapaNe ja (viparItapaNe ja) pariNAma pAme che. bhavanI paraMparA vadhe tevA ajJAna ane ahaMkArane poSavAmAM teno upayoga kare che. tethI AvA prakAranA yogamArganI sAdhanA mATe kulayogI ane pravRttacakrayogI AtmAo ja adhikArI che. ema yogavid puruSo kahe che. | 213 upanyastayamAdisvarUpamAha gAthA-212mAM kahelA yamAdi (yama ane avaMcaka) bhAvonuM varNana kahe che. ihAhiMsAdayaH paJca, suprasiddhA yamAH satAm / aparigrahaparyantAstathecchAdicaturvidhAH // 214 // gAthArtha = ahIM sanmuruSone mAnya evA ahiMsAthI prAraMbhIne aparigraha sudhInA pAMca, tathA IcchAdi cAra prakAranA yamadharmo suprasiddha che. te 214o. TIkA- "da" no, "hiMsa '' dharmA, "" vaMciyA, suprasiddha" sarvatannAdhAratvena, "mA" 31maH | "hatAM" munInAmiti aa kimparyantA ityAha-"aparigrahaparyantAH" ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahA yamAH (2 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 214 yogadRSTi samuccaya 563 rU0 pADayo:sU0)ti vaidyanAn ! "tachavitarSithan:' pratyemicchAthamAM: pravRttiyamAH sthirayamAH siddhiyamA iti // 214 // vivecana :- ahIM lokamAM ahiMsAthI prAraMbhIne aparigraha sudhInA pAMca yama che. ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha A pAMcane sAMkhyAdi Itara darzanomAM yama kahevAya che. jainadarzanamAM vrata kahevAya che. bauddhadarzanamAM zIla kahevAya che ema judA judA darzanomAM nAmabheda hovA chatAM arthabheda nathI. tathA badhA ja darzanone judA judA nAme paNa A pAMca yama mAnya hovAthI sarva zAstromAM sAdhAraNa (samAna rIte svIkRta) thayela hovAthI suprasiddha che. je suprasiddha hoya che tene vadhAre samajAvavAnuM hotuM nathI. A pAMce yamo sarvadarzanamAnya, sarvasammata che. te pAMce dravyathI ane bhAvathI ema be prakAre che. (1) koipaNa jIvanI hiMsA na karavI. te ahiMsA yama che. "mAM hiMstha7 sava maitAni'' AvuM vedavacana che. "pramattayo~iAvyA paur hiMsA'' evuM tattvArthakAranuM vacana che. pramAdayoga e mahattvanuM pada che. pramAdayogathI (mana-vacana-kAyAnA pramAdathI) je prANono vinAza karAya te hiMsA kahevAya che. pAMca indriya Adi dravyaprANono vinAza karAya te dravyahiMsA ane jJAnAdi guNo rUpa bhAva prANono vinAza karAya te bhAvahiMsA. banne prakAranI hiMsAno tyAga arthAt hiMsAthI nivRtti karavI. hiMsAthI uparama karavo te ahiMsA yama kahevAya che. kaSAya ane vAsanAnA tyAgavALI AtmAnI zuddha pariNati te bhAva ahiMsA che. (2) je vastu jema che. te vastu saMbaMdhI tema varNana karavuM te satya, yathArtha bolavuM. kapaTa-mAyA rahitapaNe bolavuM. sane sat ane asatne asat kahevuM. parano upakAra thAya tevuM bolavuM. hitakArI, parimita, yathArtha vacana bolavuM. mana-vacana-kAyAmAM bheda rAkhyA vinA bolavuM. AgamazAstronA anusAre bolavuM. te satya. (3) pArakI vastu tenI sammati vinA levI nahI. corI karavI nahI. paradhanaharaNa karavuM nahI. koinI paNa aNadIdhI vastu svIkAravI nahI. te asteya. (4) mana-vacana-kAyAthI zuddha brahmacarya pALavuM. viSayasevana karavuM nahIM. pAMce indriyanAM viSayasukho kAmottejaka che, tethI teno tyAga karavo. tathA kAmottejaka kathAo karavI nahIM. vAsanAvardhaka zAstro vAMcavAM nahI tathA tevA duSTa mANasono saMsarga-paricaya ane sahavAsa karavo nahI te brahmacarya. (5) dhana-dhAnya, kSetra vAstu ityAdi nava prakAranA paugalika parigrahano tyAga karavo. tenI mAlikI rAkhavI nahIM. sarva vastuothI para rahevuM navavidha bAhya parigrahano Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya gAthA : 214-215 564 tyAga te dravya aparigraha. tathA mamatA-mUrchAno tyAga karavo. Asakti tyajI devI, cauda prakAre atyaMtara parigrahano tyAga te bhAvathI aparigraha kahevAya che. yama eTale nivRtti karavI. upa2ma karavo. arthAt tyAga karavo. hiMsA Adi pAMce prakAranA pAponI nivRtti karavI, pApono uparama ka2vo. te ahiMsA Adi pAMca yama jANavA. te pAMce yamanA icchA-pravRtti-sthiratA ane siddhi ema cAra-cAra bheda gaNatAM kula yamanA 20 bhedo thAya che. ahiMsA Adi pAMca prakAranA vratone levAnI-pALavAnI ane jIvanamAM AtmasAt karavAnI hArdika sAcI bhAvanA te icchAyama, (2) ahiMsA Adi pAMce vrato uccaravAM-svIkAravAM-pALavAM ane jIvanamAM AtmasAt karavAM te pravRttiyama, (3) te pALatAMpALatAM temAM AvatAM vighnone jItIne vratomAM barAbara sthira thavuM te sthiratAyama, (4) vidhipUrvaka hArdika bhAvanAthI pAMce vrato yathArtha pALIne temAM saphaLatA prApta karavI te siddhiyama che A icchAyama Adi cAre prakAranA yamanuM vadhAre vizeSa varNana have pachInI gAthA-215 thI 219 kramazaH Ave ja che. // 214 eteSAM vizeSalakSaNamAha icchAyama Adi A cAra yamanuM vizeSa lakSaNa jaNAve che. tadvatkathAprItiyutA, tathA'vipariNAminI / yameSvicchA'vaseyeha, prathamo yama eva tu // 215 // gAthArtha = yamavALA mahAtmAonI kathAnA premathI yukta viparIta pariNAma pAmavAnA svabhAvathI rahita evI ahiMsAdi pAMce prakAranA yadharmone svIkAravAnI je icchA te prathama icchAyama jANavo. // 215 | TIkA -'tathAprItiyutA' yamavathAprItiyutA / '"tathAvipattigAminI ''- tamAsthityena / ''yamevu''- 3ktatakSaNeSu, 'kRcchAvaseyeha '' yamadbha iyaM ca " prathamo yama eva tu" anantaroditalakSaNecchaivecchAyama iti kRtvA // 215 // vivecana :- ahiMsA Adi pAMca vratone svIkAravAnI hArdika je sAcI icchA thavI te ja vAstavika icchAyama che. A ahiMsAdi vrato kevAM suMdara che? narakAdi gatimAM paDatA jIvane bacAvanArAM che. jIvanane zuddha karanArAM che. ghaNo ja upakAra karanArAM che. atizaya kalyANa karanArAM che. A bhava ane parabhava sudhAranArAM che. jIvanane pApomAMthI aTakAvanArAM che AvA prakAranA caDatA pariNAme vrato levAnI tIvra jhaMkhanA thavI te ja icchAyoga jANavo. vrato svIkAravAnI A jhaMkhanA kevI hoya che ? tenAM be vizeSaNo gAthAmAM kahyAM che. (1) tathAprItiyutA-jema " Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 215 yogadaSTi samuccaya 565 dhananA arthIne dhanavAnonI kathAmAM ghaNo ja rasa hoya che. te te puruSoe dhana kamAvavA kevA kevA vepAro karyA ? kevAM kevAM sAhasa karyo ? keTalAM duHkho veThyAM ? atyAre kevA nizcita thaIne jIMdagI jIve che? ityAdi. tathA gAyanapriya jIvone gAyakanI kathAmAM rasa hoya che. bhojanapriya jIvane bhojananI kathAmAM ja rasa hoya che. tevI ja rIte A yogIone yogadazA pAmelA mahAtmA puruSanI kathA sAMbhaLavAmAM atizaya rasa hoya che. haiyAnA bahumAnathI A kathAo sAMbhaLe che. A yogaprAptinI icchA yogIonI kathA zravaNa tarapha prIti karAve che. ane kathA-zravaNa dvArA pravRtti tarapha prerAya che. te te mahAtmA puruSomAM keTalo tyAga ! keTalo vairAga ! kevuM pavitra jIvana! yuvAn hovA chatAM kevuM niraticAra cAritra! ityAdi bhAvanA bhAvatAM bhAvamAM vadhArene vadhAre prItibhAva jAge che. A mATe pU. upAdhyAyajI kRta sADA traNaso gAthAnA stavanamAM kahyuM che ke-"dhanya te munivarA re je cAle samabhAve ityAdi DhALa 15mI saMpUrNa khAsa vAMcavI te A pramANedhanya te munivaro re, je cAle samabhAve | bhava sAyara lIlAe utare, saMyama kiriA nAve re , dhanya te munivaro re 1 II bhoga paMka tajI upara beThA, paMkaja pare je nyArA ! siMha pare nija vikrama zUrA, tribhuvana jaga AdhArA ne dhanya || 2 / jJAnavaMta zAnI zuM maLatA, tana-mana-vacane sAcA | dravyabhAva sudhA je bhAkhe, sAcI jinanI vAcA | dhanya/ mULa uttara guNa saMgraha-karatA, tyajatA bhikSA doSo | paga paga vrata dUSaNa pariharatA, karatA saMyama poSo || dhanyao || 4|| moha pratye haNatA, nija Agama, bhaNatA sadguru pAse | dUSama kALe paNa guNavaMtA, varate zubha abhyAse || dhanyave | pA cha guNaThANuM bhava aTavI, olaMghaNa jeNe lahIo | tasa saubhAgya sakaLa mukha eke, jema karI jAe kahIo || dhanyavo 6 . guNaThANAnI pariNati je hanI, na chIpe bhava jaMjAla | rahe zelaDI DhAMkI rAkhI, ke to kALa parALe che dhanya che 7 // tehavA guNa dharavA aNadhIrA, jo paNa sUvuM bhAkhI || jinazAsana zobhAve te paNa, sudhA saMvega pAkhI ! dhanya 8 sadahaNA anumodana kAraNa, guNathI saMyama kiriyA | vyavahAre rahiyA te pharase, je nizciya naya dariyA | dhanyao | 9 | Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 yogadRSTi samuccaya gAthA : 2 15 duSkara kAraka thakI paNa adhikA, jJAna guNe Ima teho || dharmadAsa gaNi vacane lahIe, jehane pravacana neho || dhanyao | 10 || suvihita gaccha kiriyAno dhorI, zrIharibhadra kahAya | eha bhAva dharato te kAraNa, muja mana te suhAya | dhanya. 11 / saMyama ThANa vicArI jo tAM, jo na lahe nija sAkhe ! to juThuM bolIne durmati, zuM sAdhe guNa pAkhe che dhanya || 12 // navi mAyA dharme navi kahevuM, parajananI anuvRtti | dharma vacana AgamamAM kahIe, kapaTa rahita manavRtti dhanya che 13 !! saMyama viNa saMyatatA thApe, pApa zramaNa te bhAkhyo ! uttarAdhyayana saraLa svabhAve, zuddha prarUpaka dAkhyo | dhanya || 14// eka bALapaNa kiriyAnaye, jJAna naye navi bALA | sevA yogya susaMyatane te, bole upadeza mALA | dhanya 15 | kiriyAnaye paNa eka bALa te, je liMgI manirAgI zAna yogamAM jasa mana varate, te kiriA saubhAgI ! dhanya) 1 6IT bAlAdika anukULa kriyAthI, bhAve IcchA yogI | adhyAtama mukha yoga abhyAse, kema navI kahie yogI ! dhanya 17ll ucita kriyA nija zakita chAMDe, je ativege caDhato | te bhavathiti paripAka thayA viNa, jagamAM dIse paDato ! dhanya) | 18. mAce moTAImAM je muni, calave DAka DamAlA | zuddha prarUpaNa guNaviNa na ghaTe, tasa bhava araghaTTa mAlA / dhanyavo 19ii nija guNa saMce, mana navi khaMce, graMtha bhaNI jana vaMce ! luM ce keza, na muMce mAyA, to vrata na rahe pace che dhanyao | 20 yoga graMthanA bhAva na jANe, jANe to na prakAze | phogaTa moTAI mana rAkhe, tasa guNa dUre nAse | dhanya che 21 || mele veze mahIyala mAle, baga pare nIce cAle che. zAna vinA jaga dhaMdhe ghAle, te kema mAraga cAle || dhanyavo 22 para pariNati apanI karI mAne, varate Arata dhyAne / baMdha mokSa kAraNa na pIchAne, te pahele guNaThANe ! dhanya 23. kiriyA lava paNa je zAnIno, daSTi thirAdika lAge | te thI sujasa lahIje sAhiba, sImaMdhara tujha rAge || dhanya24 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 216 yogadRSTi samuccaya 567 2) viparimanI ahiMsAdi pAMce yama viSenI je A icchA che. te game tevA saMjogo thAya to paNa viparIta pariNAma pAmanArI bane nahIM tevI tIvra hoya che. arthAta koI game tevuM samajAvanArA maLI jAya, hiMsAdi tarapha lalacAvanArA AvI jAya to paNa ahiMsA Adi svIkAravAnI tIvra icchA badalAtI nathI. moLI paDatI nathI ke kAcI paDatI nathI. evI sAcI A icchA hoya che. A pramANe A prathama icchAyoga samajAvyo. meM 215aa. tathA vaLI sarvatra zamasAraM tu, yamapAlanameva yat / pravRttiriha vijJeyA, dvitIyo yama eva tat // 216 // gAthArtha = sAmAnyathI sarva sthAne upazamabhAvanI pradhAnatAvALuM evuM je pAMca yamadharmanuM pAlana. te ja ahIM "pravRtti" nAmano bIjo yamadharma jANavo. | 216 TIkA-"sarvatra'' samicena, "mAraM tu" 35masAmeva kiyAviziSTa "yamapAtranuM pravRttiri liyA'' yameSa ''tiyo ya va tat'' pravRttima rUtyarthaH | 26 vivecana :- prathama icchAyama AvyA pachI have bIjo pravRttiyama jIvanamAM Ave che. ahiMsA Adi pAMce yamomAM pravartana karavuM. jIvanamAM utAravA, jIvananI sarva AcaraNA ahiMsA Adimaya karavI. deva-gurunI sASie vrato grahaNa karavAM. yathArtha rIte vrato pALavAM. temAM AvatAM vidgone jItavAM te pravRttiyama che. jema vAtsalya-bhAvavALI mAtA bALakanuM sarva prayatnathI lAlana-pAlana kare che. jema prajAvatsala rAjA snehathI prajAnuM saMrakSaNa kare che. jema dhanAdino premI AtmA sAvadhAnI pUrvaka dhananuM saMrakSaNa kare che. tevI rIte mumukSu evA A yogirAja ahiMsA Adi pAMca yamadharmonI je yathArtha prApti thaI che. te mahAmUlyavAnuM ratnatulya che. ratna kayAMya khovAI na jAya. paDI na jAya. moharAjAnA sainiko rUpI cora loko lUMTI na jAya tema prApta thayelA A pAMca yamadharmonuM A mahAtmA upayoga pUrvaka jatana kare che. A ahiMsAdinuM pAlana upazama pradhAna hoya che. samatAbhAva che sAra jeno evuM ahiMsAdinuM pAlana kare che. potAne zamabhAva rahe ane potAnA vrata-pAlanathI anyane paNa zamabhAvanuM kAraNa bane tevuM uttama vratapAlana kare che. yamapAlanano sAra zama ja che. samabhAva ja sarvazreSTha bhAva che. tathA yogazAstromAM jaNAvelI vidhipUrvaka pratikramaNa, paDilehaNa, devavaMdana Adi dharmakriyAo paNa viziSTa rIte kare che. AvA prakAranI vidhipUrvakanI kriyAothI viziSTa ane zamasAravALuM je yamapAlana te pravRttiyama nAmano bIjo yama jANavo. | 216 || Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa68 yogadRSTi samuccaya gAthA : 217. vipakSacintArahitaM, yamapAlanameva yat / tatsthairyamiha vijJeyaM, tRtIyo yama eva hi // 217 // gAthArtha = aticArAdi rUpa vipakSanI ciMtAthI rahita evuM je yamapAlana che, te ja ahIM sthiratA nAmano trIjo yama jANavo. 217ll TIkA-"vipakSavintAdita'' tivIrAntiAhityirtha. | " pAnamev yad" viziSTakSayopazamavRtyA, "tatsthairyamiha vijJeyaM" yameSu / etacca "pyo yama dvi' hiM sthira rUti yorka: bhAra7A. vivecana :- ahiMsAdi pAMca vratonuM pAlana karatAM karatAM A yogI mahAtmA vratomAM evA daDha-majabUta ane pAvaradhA banI jAya che ke vratapAlanamAM aticArAdi doSo lAgavAnI ciMtA rahetI nathI. koI paNa kAryamAM prathama abhyAsaka jIva hoya che to te te kArya karavAmAM ghaNI skUlanA thAya che. paraMtu te vivakSita kArya vAraMvAra satata karavAthI kArya-karavAno anubhava paripUrNa rIte evo prApta thaI jAya che ke te kAryamAM koI bhUla AvatI nathI. jema koI navA zikSaka vidyArthIonA pATho calAve to skUlanA thAya, paraMtu anubhavI proDha zikSaka pATho calAve to tevI skUlanA na thAya. (2) skuTara ke kAra calAvavAnuM kAmakAja zikhato manuSya bhUlo paNa kare, akasmAta paNa kare ane zarIre IjA paNa pAme. paraMtu varSothI calAvavAnI kaLAmAM pravINa thayelo puruSa skuTara ke kAra calAve to tevI koI bhUla na kare. (3) vepAra karavAnuM navuM ja kAmakAja karato vepArI te kAryamAM bhUla paNa kare paraMtu varSothI vepArakalAmAM anubhavo meLavIne ghaDAyelo manuSya kaMI paNa khoTa AvavA deto nathI. ityAdi udAharaNonI jema vratapAlanamAM nakkara-pAkA ane anubhavI banelA A yogI mahAtmAne vipakSonI - aticAronI ciMtA hotI nathI. kAraNa ke aticAro lAge evI bhUla thavAno temanA jIvanamAM saMbhava ja nathI. eTalA badhA teo pravINa banyA che. vaLI bhAvapUrvaka vidhi sahita AgamAnusAriNI dharmakriyAo ane A pAMca yamadharmo (vratonuM pAlana evuM suMdara ane zraddhApUrvaka AtmahitanA prayojane ja karyuM che ke jenA pratApe jJAnAvaraNIyakarma ane mohanIyakarmano evo viziSTa kSayopazama pragaTa thayo che. te kSayopazamanI vidyamAnatA vaDe AtmabaLanA pratApe ja AvA aticArono ayoga che. mATe paNa vipakSonI ciMtA rahita A vrata pAlana hoya che. ahIM aticArAdi padamAM kahelA Adi zabdathI atikrama, vyatikrama, aticAra ane anAcAra ema cAre doSo samajI levA. aticAradoSanI doSa tarIke vadhu prasiddhi hovAthI ahIM teno nAmapUrvaka ullekha karelo che. (1) atikrama= doSa sevavAnI icchA thavI te. Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 218-219 yogadRSTi samuccaya pa69 ) vyatikrama=doSa sevavAnI taiyArI karavI. sAdhana sAmagrI ekaThI karavI. (3) aticAra= ajANatAM doSa sevavo. athavA parAdhInatAnA kAraNe doSa sevavo. (4) anAcAra= jANI bUjhIne viSayarasanI AsaktithI doSa sevavo. uparokta aticArAdi vipakSonI ciMtAthI rahita ane viziSTa kSayopazamabhAva yukta upazamasAravALuM je vratapAlana che. te ahIM svairya nAmano trIjo yama jANavo. ra17ll parArthasAdhakaM tvetatsiddhiH zuddhAntarAtmanaH / acintyazaktiyogena, caturtho yama eva tu // 218 // gAthArtha = acinya zaktinI prApti dvArA paropakAra karavAmAM samartha evuM A yamapAlana te sAce ja attarAtmAnI siddhi che. A siddhi e cotho yama che. 218 TIkA -"pArthasAya veta" yamapAtrane ddhi" fmathIyo , taMtra "zuddhattirabhina" nAcI | "vicaktiyona'' tattithI vairatyAhU I rUta tat "rAta yama va tu' siddhiyama rUti mAva: | 228 vivecana :- sthiratA pUrvaka yamanuM pAlana karatAM karatAM mohanIyAdi karmamalano hrAsa thatAM A AtmA zuddha bane che jema jema karmamalano vadhAre vadhAre kSaya thAya che ane antarAtmAnI zuddhi vadhAre vadhAre thAya che. tema tema te AtmAmAM acinya zakti pragaTe che. te acinya zaktithI parane adbhuta upadeza ApavAnuM sAmarthya Ave che. ane tevA upadeza dvArA parano ghaNo upakAra karI zake che. sthiratA pUrvaka pALelA yamanuM A phaLa che. A mahAtmAomAM antarAtmAnI evI nirmaLatA-zuddhi pragaTa thAya che ke upadeza dvArA to teo parArthasAdhaka bane ja che. paraMtu teonA sAnnidhyamAtrathI paNa janmajAta vairIonAM vaira vinAza pAme che. teonI nikaTatA mAtrathI sarpa- nakula, vAgha- bakarI, uMdara-bIlADI jevA atyanta vairI jIvo paNa vairane tyajI denArA bane che. AvA prakAranI sthiratA yukta vratapAlanathI pragaTa thayelI, paropakAra karavAmAM samartha evI acinta zaktinI prAptivALI attarAtmabhAvanI atizaya je nirmaLatAzuddhi te siddhiyama nAmano cotho yama jANavo. | 218 || savajIsvarUpamAM traNa prakAranA avaMcaka samajAve che. sadbhiH kalyANasampanna-darzanAdapi pAvanaiH / tathA varNanato yokA, mAdyavijhavI te (3 ) me 221 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa70 yogadRSTi samuccaya gAthA : 219 gAthArtha = kalyANane pAmelA ane darzana mAtrathI paNa pAvana karanArA evA sapuruSonI sAthe tevA prakAranA bhAvathI (guNavatpaNAnA bhAvathI) darzana thavA dvArA je saMbaMdha thavo te "AdyAvaMcaka" kahevAya che. te 219 TIkA-"ddhiH cAIsispe." viziSTapuSyaddhiH "na pArai" 3mavatnonenA pavitra: "tathA tenA pravAse muvattA viparyayamAna ''naM'' tathatina | "tata:"te, yo "yom:"sambandhaH sada, sa "mAdhAjI kRSNa" sadyogAvaJcaka ityarthaH // 219 // vivecana :- sapuruSonI sAthe tathArUpe (A satpaSa che. aneka guNothI bharapUra che te rUpe) oLakhANapUrvaka yoga thavo te traNa avaMcakamAMno prathama avaMcaka = yogAvaMcaka che. rUpiyo sAco hovo joie ane te sAcA rUpiyAne "A sAco rUpiyo che" te bhAve oLakhavo paNa joie. to ja te rUpiyAnI prAptinuM phala meLavI zakAya che. tevI rIte je puruSano yoga thAya che te puruSamAtra hovo joie ema nahIM, paraMtu "sapuruSa" hovo joie tathA "A puruSa" che. anekaguNono bhaMDAra che. te mahAtmAmAM alpa paNa viparyaya (Atmahitane bAdhA Ave tevuM koI paNa svarUpa) nathI evI oLakhANapUrvaka tenI sAthe je saMbaMdha thavo, tevA puruSanI prApti thavI te AdyAvaMcaka yoga kahevAya che. jIvanamAM AvA prakAranA satpaSano meLApa thAya e ja mahAbhAgyanI nizAnI che. anAdikALathI saMsAramAM paribhramaNa karato A jIva satparuSanA yogathI ja sAcA mArge caDhe che mArge caDhavuM e ja A AtmAno sauthI moTo ane prathama upakAra che. A upakAra karanArA te "sapuruSo" che. tethI tevA mahAtmA puruSono yoga thavo e moTo puNyodaya pragaTyo jANavo. have te sapuruSo kevA che? te be vizeSaNathI jaNAve che. (1) kalyANasampanna = jeo potAnA AtmAnuM kalyANa pAmI cUkyA che. "yogadazA" rUpI ratnaciMtAmaNinI jIvanamAM sAkSAt prApti karI hovAthI jeo atyanta viziSTa puNyavALA che. parama nirdoSa, atizaya nirvikArI, rAgAdi doSo upara viziSTa vijayavALA che. sAcA saMta che. sAcA sadguru che. bAhyajIvana ane Antarika jIvana ema banne jIvana jeonAM nirmaLa ane nirdoSa che. nikhAlasa che. evA te sapuruSa che. (2) darzana mAtrathI lokone pavitra karanArA = jeonuM jIvana eTaluM badhuM pavitra che ke teonA darzana mAtrathI darzana karanAranuM kalyANa thaI jAya che. teonA sAnnidhya mAtrathI janmajAta vairionAM vaira cAlyAM jAya che. vyAkhyAna dvArA ane upadeza dvArA to kalyANa kare ja, paraMtu kaMI na kahe ane kaMI paNa na kare to paNa tevA Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa71 gAthA : 220 yogadaSTi samuccaya mahAtmAonA mukhakamalanAM darzana mAtra thatAMnI sAthe ja A AtmAmAMthI rAgAdi-kaSAyo DhIlA thaI jAya, moLA paDI jAya, tevA A satpakSa hoya che. tevA prakAranA uparokta be vizeSaNovALA A sapuruSone paNa ApaNo AtmA "A puruSa che. aneka guNonA dhAma che. darzanamAtrathI pavitra karanArA che. mahApuNyadaye ja AvA puruSono yoga thAya che." ityAdi rUpe samajIne tevA prakAranA darzanapUrvaka (oLakhANa-pichANapUrvaka) teonI sAthe yoga kare to A AtmAnuM avazya kalyANa thAya ja che. kalyANa-prAptinuM A prathama pagathIyuM che. anAdikALathI mahAmohane AdhIna thayelA aneka janma-maraNAdi duHkhothI pIDAtA A jIvane AvA sapuruSono yoga sAco mArga ciMdhanAra che. sAco mArga batAvanAra che sAcA raste caDhAvanAra che. tethI AvA sapuruSonI sAthe satparuSa tarIke oLakhIne je yoga thAya che te yogane Adya avaMcakayoga arthAt yogAvaMcaka kahevAya che. AtmakalyANanI prAptimAM A AtmAne na chetaranAra, na ThaganAra evo A yoga che. mATe A yogane avaMcakayoga kahevAya che. A yogAvaMcakathI jIvanano palaTo zarU thAya che Atmahita bhaNI A jIva vaLe che. doSita bhAvo tyaje che. mATe A prathama upakArI che. 219o. teSAmeva praNAmAdi-kriyAniyama ityalam / kriyAvaJcakayogaH syAnmahApApakSayodayaH // 220 // gAthArtha=te sayuruSone ja praNAma karavA-stuti karavI vagere kriyA karavAno je niyama karavo te kriyAvaMcaka kahevAya che. je mahApApanA kSayane karanAro che. je 220ll TIkA-'teSAvitta, " pratikriyaniyamaphatya' "zciya- vayoga: syAd 'bhvediti|ayN ca "mahApApakSayodayo'nIcairgotrakarmakSayakRditi bhAvaH // 220 // vivecana - yogAvaMcaka samajAvIne have kriyAvaMcaka samajAve che. je mahAtmA puruSone yogadazA sAkSAtkAra thaI cUkI che. acittvazaktino prabhAva jeomAM pragaTyo che. jeo dhIra, vIra, zAnta, dAnta, indriyavijetA, paropakAraparAyaNa, saMvega pariNAmI ane paramArthatattva pAmelA che. tevA sapuruSone praNAma- namaskAra karavA. ane Adi zabdathI teonI stuti-guNAnuvAda gAvA. sevA-vaiyAvacca karavI. AvA prakAranI manavacana ane kAyAnI je kriyA te kriyAvaMcaka kahevAya che. bhAvayogI sapuruSono yoga thayo. ane teonI satpaSa tarIke sAcI je oLakhANa thaI. saMsAra-sAgaramAM durlabhayoganI prApti thaI, tyArathI ja A AtmA te Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 yogadRSTi samuccaya gAthA : 220-221 mahAtmAo pratye manathI atyanta bahumAnabhAva, pUjyabhAva ane ahobhAvavALo thAya che. vacanathI teonI stuti, guNonI prazaMsA ane sarvatra yazovAda gAya che. tathA kAyAthI praNAma-namaskAra- vaMdanA-sevA- bhakti ane vaiyAvacca kare che. pratidina praNAma Adi karavAno niyama kare che. AvA prakArano annadaDha-majabUta sAmarthyavALo evo A kriyAvaMcaka yoga kahevAya che. bhAvayogI evA sapuruSone hRdayapUrvaka praNAmAdi karavAthI bhavobhavamAM teno punaHpunaH yoga sulabha bane che. AvA prakArano sapuruSono yoga ane teonI sapuruSa tarIkenI oLakhANa tathA teone bhAvathI praNAmAdi karavAnA pariNAma vagere uttama bhAvo prAya: uccakuLamAM janmelA AtmAone ja prApta thAya che. tethI nIcagotra Adi pApakarmono kSaya karAvanAra A yoga che. kAraNa ke jo nIcagotrAdi pApakarmono kSaya na thayo hoya to tyAM janma dhAraNa karavo ja paDe. ane tyAM AvA avaMcaka yoganI prApti thatI nathI. tethI nIcagotra Adi pApakarmono kSaya karAvanAro ane uccakulamAM janmaprApti Adi uttamabhAvone apAvanAro A avaMcaka yoga che ke jenAthI alpakALamAM ja anAyAse muktirUpa phaLanI prApti avazya thAya che. tathA je uttama puruSane seve te avazya uttama thAya che. uttama puruSonI sevA karatAM A AtmA paNa uttama bane ja che. pUjyanI pUjA karatAM karatAM pUjaka paNa pUjya bane ja che. A kAraNathI paNa nIcagotra Adi pApakarmono avazya kSaya thAya che. kAraNa ke nIcagotrano kSaya thAya to ja uttama thavAya che. zAstramAM kahyuM che keuttama guNa anurAgathI sAhelaDI) lahIe uttama ThAma re guNao | uttama nija mahimA vadhe sAhelaDI) dIpe uttama dhAma re guNao || pU.ya.ma. || yogAvaMcaka te dhanuSyamAM bANa goThavavA svarUpa che ane kriyAvaMcaka te lakSya bhaNI bANa choDavA rUpa ane bANanI saDasaDATa gati rUpa che. jenAthI muktiprApti rUpa lakSya prApti avazya thavAthI phaLAvaMcaktA Ave ja che. jyAre bANanI gati yathArtha lakSya bhaNI thAya che. alpa paNa ADI-avaLI gati thatI nathI. tyAre lakSya prApti niyamAM thAya ja che. tema ahIM paNa puruSone praNAmAdi karavA rUpa kriyA yathArtha thAya. to karmakSayamukti prApti rU5 phaLanI prApti avazya thAya ja che. || 220 || phalAvaJcakayogastu, sadbhya eva niyogataH / sAnubandhaphalAvApti-dharmasiddhau satAM matA // 221 // gAthArtha = pUrvokta puruSo pAsethI ja (sadupadezAdi dvArA) dharmaprAptinI siddhi mATe sapuruSone mAnya sAnubaMdhabhAva yukta evA phaLanI je avazya prApti thAya che. te phalAvaMcakayoga kahevAya che. e 221 / Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 221 yogadaSTi samuccaya pa73 TIkA-"varjIyogag" varamo yonottama: | vibhUta rUtvIda "sacca ga" anantara kleimpa , "niyoti:" mavathatA ! "sAnujanyatravitti." tathA sahuzAnniA, "thasiddha' viSaye, "satAM matA'' rUti | 222 vivecana :- yogAvaMcaka ane kriyAvaMcaka samajAvIne have trIjA phalAvaMcakanuM svarUpa samajAve che. bhAvayogI evA sapuruSono yoga thayo. satparuSa tarIke teonI oLakhANa thai. hRdayanA bhAvapUrvaka tevA satpaSone praNAma-stavanA Adi avaMcaka kriyA karI. to tenAthI AtmasvarUpanI prApti rUpa avaMcaka phaLanI prApti paNa avazya thAya ja che. AvA prakAranA svarUpanI prApti te phalAvaMcaka kahevAya che. A phaLAvaMcaka e carama eTale chello uttama yoga che. sarvottama yoga che. pUrve gAthA 219mAM kahelA evA puruSo pAsethI uttama upadeza zravaNa dvArA tathA satata teonA sAnnidhyathI A AtmAmAM avazya dharmatattvanI siddhi thAya che. dharmatattvanI siddhi thAya che eTaluM ja nahIM. paraMtu sAnubaMdha evA dharmatattvanI prApti thAya che. eTale ke A dharmatattvanI thayelI prApti uttarottara dina-pratidina tathA bhavobhavamAM vadhArene vadhAre gADhapaNe thatI jAya che. tenI sAMkaLa cAlu ja rahe che. akhaMDa dhArAvAhIpaNe ane niyamo savizeSapaNe dharmatattvanI vRddhi ja thAya che. jethI alpabhavomAM ja A AtmA niyatapaNe muktigAmI thAya che. anaMta bhUtakALamAM A jIve anekavAra dharmakriyA karI che. paraMtu kAM to satpaSano yoga thayo nathI. athavA yoga thayo haze to puruSa tarIke teone oLakhyA nathI. oLakhyA haze to mohanI paravazatAthI dharmakriyA AcarI nathI. ane teonI preraNAthI kadAca AcarI haze to saMsArasukhanA rAganA kAraNe saMsArasukhanuM lakSya rAkhIne AcarI haze. tethI phaLa paNa tevuM ja (deva-manuSyAdi bhavonAM sukha mAtra ja) prApta thayuM che. tethI yoga paNa A AtmAne vaMcaka prApta thayo, kriyA paNa vaMcaka ja karI, tethI phaLa paNa vaMcaka ja maLyuM. paramArthanI prApti thaI nahIM. tethI ja A jIva Aja sudhI rakhaDe che. paraMtu have AvI uMcI dazAmAM AvelA jIvane svarUpanuM barAbara lakSya jAgyuM che. te svarUpa ja prAptavya che. evo nirNaya karI lIdho che. tethI bANa dvArA karAtA lakSyavedhanI jema A yogAvaMcaka ane kriyAvaMcaka dvArA avazya AtmAnA paramArthanI prApti sAnubaMdha dharmasiddhi thavA rUpa phaLAvaMcakatA paNa Ave ja che. A pramANe A sAnubaMdha (gADha) evI je dharmasiddhi che te saknone (sapuruSone) mAnya che. A dharmasiddhi muktiprAptinuM avalthakAraNa bane che. prazna - sAnubaMdha dharmasiddhi je kahI. tyAM dharma eTale zuM? Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa74 yogadaSTi samuccaya gAthA : 222 uttara :- zAstromAM dharmazabdanA prayojanavazathI aneka artho jovA maLe che. jema ke, ahiMsA - saMyama ane tapa e dharma che. dAna, zIyaLa, tapa ane bhAva e dharma che. Azravano tyAga ane saMvara-nirjarAno Adara e dharma che. jinezvara bhagavAnanI AjJA pALavI te dharma che. ema aneka vyAkhyA jovA maLe che. SoDazaka prakaraNamAM pU. haribhadrasUrijI ma.zrIe dharmazabdanI vyAkhyA A pramANe karI che. puSTi ane zuddhivALuM citta e ja dharma che" puNyanI vRddhi te puSTi, ane pApakSayajanya AtmanirmaLatA te zuddhi. AvA prakAranI puSTi ane zuddhivALuM citta te ja dharma che. A banne bhAvo anubaMdhavALA thaye chate anukrame parama evuM muktipada prApta thAya che. kahyuM che ke puSTi puSkopa : zuddhi, pApakSa nirmAtA | anubandhini dvaye'smin, krameNa muktiH parA jJeyA // 3-4 // A pramANe cAra prakAranA yogI ane traNa prakAranA avaMcakabhAvanuM svarUpa kahyuM ra 21 evameSAM svarUpamabhidhAya prkRtyojnmaahA pramANe yogIonuM svarUpa kahIne prastuta graMthamAM tenI yojanA karatAM kahe che ke kulAdiyoginAmasmAnmatto'pi jaDadhImatAm / zravaNAtpakSapAtAde-rupakAro'sti lezataH // 222 // gAthArtha = mArAthI paNa alpa buddhivALA evA kulayogI ane Adi zabdathI pravRttacakrayogI mahAtmAone A yogadRSTi samuccaya graMthathI zravaNa dvArA tathA yogano pakSapAta-icchA-svIkAra Adi dvArA aMzathI avazya upakAra thaze ja. 222aa TIkA-"rutsiMgina' 3tinakSanAM, "ma" yogadaSThisamuccayAta, "moLa" savAzAt nathI tA" macelAm ! nityAda-"zravA, zravana pakSapAta " pakSapAtAbhechA, "35jAti netiH' tathA bIjapuSTayA // 222 // vivecana :- pUrve cAra prakAranA yogI AtmAo samajAvyA che temAM sauthI prathama je gotrayogI che te nAmamAtrathI ja yogI hovAthI ane yogadazA taraphanA alpAMze paNa lakSyavALA na hovAthI A graMthanA paThana-pAThana ane zravaNa mATe adhikArI nathI. tathA antima je niSpannayogI che. teo pote yogadazA prApta karI Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7pa gAthA : 222 yogadRSTi samuccaya cUkayA hovAthI kaMI paNa prayojana zeSa na hovAthI A graMthanA paThana-pAThana-zravaNa mATe adhikArI nathI. paraMtu bene choDIne vaccenA je kulayogI ane pravRttacayogI mahAtmAo che ane temAM paNa jeo mArAthI paNa jaDabuddhivALA (alpabuddhivALA) che teone A graMthathI avazya lezathI paNa upakAra thaze. ahIM graMthakAre potAnI keTalI laghutA jaNAvI che? ATalI badhI namratA AvA mahAtmA yogI puruSomAM ja saMbhave che. pote aneka graMthonA racayitA che. mahAt sAhityasarjaka che. vinziromaNi che. chatAM potAne paNa jaDabuddhi vALA mAne che. kAraNa ke evo ullekha kare che ke mArAthI paNa jeo vadhAre jaDabuddhivALA che" teone A graMthathI avazya upakAra thaze. teno bhAvArtha evo che ke huM paNa jo ke jaDabuddhivALo ja chuM to paNa mArI A racanA mArAthI adhika jaDabuddhivALAne upakAraka thaze. vAha! vAha! keTalI ane kevI laghutA! dhanya che AvA gaMbhIra-dhIra-uttamottama mahApuruSane tattvathI vicArIe to bAramA guNasthAnaka sudhInA AtmAo zrutajJAnAvaraNIya karmanA kSayopazama bhAvavALA ja hoya che. game teTalA jJAnI hoya, caudapUrvadhara hoya ke gaNadhara hoya ke aneka graMtha racayitA hoya to paNa kSAvikabhAvanA nirAvaraNa jJAnanI apekSAe to alpajJAnavALA ja=jaDabuddhivALA ja che. AvI dRSTi rAkhIne graMthakAra potAne jaDabuddhivALA kahe te AvA mahAtmA puruSone ja ucita che. prazna :- A yogadaSTi samuccaya graMthathI kulayogI vagere AtmAone kevI rIte upakAra thaze ? uttara :- te banne yogI mahAtmAo anukrame yogadazA prAptinI icchAvALA ane pravRttivALA hovAthI yogadazAnI kathAnA atyanta premI che. ane A graMtha paNa yoganA svarUpane ja samajAvanAro che. tethI A graMthanuM vAraMvAra puruSo pAsethI zravaNa karavAthI paThana-pAThana karavAthI tenuM vAraMvAra ciMtana-manana karavAthI tenA pratyeno atizaya pakSapAta thavAthI, tenA pratye atizaya Adara-bahumAnabhAva ane pUjyabhAva pragaTa thavAthI tevuM AcaraNa karavAnI zubha icchA pragaTa thavAthI te AtmAomAM dharmabIjanI vRddhi thaze. pUrve gAthA 23 AdimAM yogabIjonuM varNana kareluM che. temAM dharmazAstranuM vAraMvAra zravaNa e paNa uttama yogabIja che. kAraNa ke tenAthI AtmAmAM dharmatattvanI puSTi ane vRddhi avazya thAya che. tethI A paNa mahA dharmagraMtha che. AtmadaSTi kholanAro ane khIlavanAro A graMtha che. paramArthatattva samajAvanAro A graMtha che. Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 yogadaSTi samuccaya gAthA : 2 2 2-223 svarUpanuM lakSya karAvanAro ane te tarapha adhika preraNA karanAro A graMtha che. tethI A graMthanA vAraMvAra zravaNa-pakSapAta-zubhecchA-manana ane AcaraNa dvArA avazya upakAra karanAro A graMtha dharmabIjanI puSTi-vRddhi karavA dvArA avazya upakAraka thaze ja. (kharekhara mArA upara paNa A dharmagraMthathI ghaNo ghaNo upakAra thayo che. A graMtha tathA yogazataka ane yogabindu Adi graMtha jyAre bhaNAvavA dvArA vAMcyA tyArathI ja temAM Alekhita bhAvo hRdayasparza thayA. vAraMvAra tenuM paThanapAThana karavA-karAvavAnuM ja mana thayuM. ane mana tathA jIvana upara ghaNA aMze avazya upakAra thayo ja che. tethI tenAthI prerAIne ja A graMthonI TIkAnuM gujarAtI vivecana lakhavA prerAyo chuM. yogaviMzikA- ane yogazatakanuM vivecana lakhI prakAzita karIne A trIjA yogadaSTisamuccaya graMthanuM vivecana lakhyuM che. A vivecana lakhatAM AtmAmAM je adbhuta bhAvo spharyA che te zabdothI varNavI zakAya tema nathI. tethI upakArI evA A graMthane ane graMtha-racayitAne hRdayanA bhAva ane bahumAnapUrvaka punaH punaH vaMdanA karuM chuM.) 222 kaH pakSapAtamAtrAdupakAra ityAzaGkApohAya aahpakSapAtamAtrathI zuM upakAra thAya ? evI AzaMkAne dUra karavA kahe che. tAttvikaH pakSapAtazca, bhAvazUnyA ca yA kriyA / anayorantaraM jJeyaM, bhAnukhadyotayoriva // 223 // gAthArtha = tAtvika evo pakSapAta, ane bhAvazUnya evI je kriyA, A bannenI vacce sUrya ane khadyota (AgIyA) jeTaluM aMtara jANavuM. 223/ TIkA "tAtti: pakSapAtaSTha" paramarthita kRtyartha / "mavA 4 thI kriyA" ti, "manayorantaH '' varityAdi-"mAnulatayariva'' mahadantaramityarthaH // 223 // vivecana :- A yogadharma pratyeno hRdayamAM rahelo tAttvika (sAco pAramArthika) evo je pakSapAta che. ane bhAvazUnya je dharmanI kriyA che. te bannemAM sUrya ane khajuA (AgIyA) samAna aMtara che. yogamArga pratyeno pAramArthika je pakSapAta che. te tenA pratyenA prema-ruci- ane upakArakatA buddhi pUrvakano ja hoya che. tethI A yogadazA jenAmAM pragaTI hoya che tevA mahAtmAo pratye pUjyabhAvavALo ane potAne paNa nikaTagAmI Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 224 yogadRSTi samuccaya pa77 bhavAntaromAM prApta thAya evI tIvra icchApUrvakano hoya che. jethI bIjAdhAna karAvanAro ane kAlAntare yogaprApti karAvavA dvArA mukti apAvanAro paNa bane che. tethI A tAtvika pakSapAta (dharmakriyAnuM viziSTAcaraNa na AvyuM hoya to paNa) e jhaLahaLatA sUrya sarakho atizaya dedIpyamAna che. paraMtu hRdayanI bhAvanAthI zUnya evI karAtI dharma kriyA daMpUrvakanI, mAna vadhAranArI, potAne viziSTaguNavAnuM manAvanArI, ane anyaguNavaMtA puruSo pratye kriyAhInatA dekhIne hInatAbuddhi karAvanArI hoya che. jethI AgIyA samAna alpa ane tuccha prakAzavALI che. tAttvika pakSapAtamAM pariNatinI zuddhi che, je kALAntare paNa pravRttinI zuddhi lAve ja che. jyAre bhAvazUnya kriyA e pravRttimAtranI ja zuddhi che je kAlAntare paNa pariNatine sudhAratI nathI paraMtu mAnAdi kaSAyo lAvavA dvArA pariNatine bagADe che. tAttvika pakSapAta e manazuddhi che ane bhAvazUnya kriyA e mAtra kAya zuddhi che. A prakAre samajatAM paNa bannenI vaccenuM aMtara samajAze. kahyuM che ke nANa rahita je zubhakriyA, kriyA rahita zubha nANa | yogadaSTi samuccaya kahIuM, aMtara khajuA bhANa 15-3 ! khajuA samI kiriA kahI, nANa bhANa sama joya | kaliyuga eha paTaMtaro, viralA bujhe koI 15-4 | kriyA mAtra kRta karmakSaya, dadadUra cUrNa samAna che. jJAna kIluM upadezapadi, tAsa chAra sama jANa | 15-5 | nANa parama guNa jIvano, nANa bhavArNava pota | mithyAmati tama bhedavA, nANa mahA udyota | 15-8 | nANa rahita hita pariharI, ajJAna ja haTha rAtA / kapaTa kriyA karatA yati, na huI jinamati mAtA / 15-11| (pU. upAdhyAyajI ma. kRta dravya guNa paryAyano rAsa DhALa-15) tathA vahiM sUrya ane khadyotanI jema A vivakSitabhAvomAM moTuM aMtara kema che? te samajAve che. khadyotakasya yattejastadalpaM ca vinAzi ca / viparItamidaM bhAnoriti bhAvyamidaM budhaiH // 224 // gAthArtha = AgIyAnuM je teja che te pramANamAM alpa che ane vinAzI che. sUryanuM teja tenAthI viparIta che. ema paMDita puruSoe jANavuM. / 224 yo. 30 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa78 yogadRSTi samuccaya gAthA : 224 TIkA -"laghataRca" sattvavizeSI, "naH" pravezAtmavat | tamityada-"anya stra vinAzi 4' svarUpe ! "viparItani mAno." vahUvinAzi vAhityati | phatyevaM, "bhavyami'' dhita pakSapAtAphethivi, "" tattvanIceti | ra24 vivecana - upara kahela sUrya ane AgIyAnA dRSTAntane A gAthAmAM vadhAre spaSTa kare che. khadyotaka te eka prakAranuM nAnuM jIvaDuM che. ke jene loko AgIo kahe che. te khadyotakanuM teja je prakAzAtmaka che. te atizaya alpa che. teTalA bhAgamAM ja prakAza pAtharanArUM che ane te paNa manda manda prakAza ApanAra che. prakAza Apyo na Apyo ane turata ja vinAza pAmanArUM, pharI pharI alpa alpa prakAzapaNe camake che ane camakatAMnI sAthe ja turata vilaya pAmI jAya che. jyAre sUryano prakAza tenAthI viparIta che AkhA jagatane atizaya tIvra prakAza Ape che. jemAM vizvanA samasta loko vastuo joI zake che ane potAnA vyavahAra karI zake che. vaLI te sUryano prakAza ghaNA lAMbA TAima sudhI rahenAra che eTale sUryano prakAza bahu che ane avinAzI che. A pramANe tAtvika viSayano pakSapAta ane AvA prakAranI (bhAvazUnya) kriyA vagereno bheda paMDita puruSoe tAttvika nItithI (nizcayanayanI dRSTithI) (pAramArthika dRSTithI) vicAravo. ahIM tAttvikapakSapAta e sUryasamAna che ane bhAvazUnya kriyA e khadyotaka samAna che. uparanI vAtano sAra e che ke bhAvazUnya je kriyA che. te kAyika kriyA mAtra ja hovAthI mAna-mAyA Adi kaSAyonA kAraNe Atma-kalyANanI prAptinuM avadhya kAraNa banatI nathI. tethI kriyAkAle kriyAno raMga Ave che. paraMtu zeSakALe punaH zuSka banI jAya che. tethI teno raMga alpa che ane vinAzI che. jyAre tAtvika pakSapAta je che. tenAthI sadA hRdaya bhInuM bhInuM saMvega-vairAgyavALuM rahe che. ane varSo sudhI paNa rahe che ane bhavAntaramAM paNa sAthe Ave che tathA tenA saMskAra dvArA cAritranI prApti thatAM alpakALamAM ja muktipada prApta thAya che. tethI te bhAva bahu kiMmatI che ane avinAzI che. A kAraNathI ja jainazAstromAM jJAnI puruSoe uccakoTinI dharmakriyA karanAra mithyASTi jIvonI prazaMsA karI nathI. tathA ArAdhaka paNa kahyA nathI. ane cAritranA AcaraNa vinAnA hovA chatAM paNa cothA guNasthAnakavartI samyagdaSTijIvonI prazaMsA karI che. kAraNa ke mizrAdaSTijIvonI uccakoTinI paNa kriyA bhAvathI zUnya che. jyAre cothA guNasthAnakanA jIvomAM viratinI kriyA na hovA chatAM paNa tAttvika pakSapAta che. A Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 225 yogadRSTi samuccaya 579 kAraNathI uccakoTinI mithyAtvI jIvonI dharmakriyA karatAM paNa samyagdaSTi jIvono tAttvika pakSapAta uccakoTino che. tethI ja sarvaviratidhara, dezaviratidhara ane saMvegapAkSika ema traNa prakAranA jIvo ArAdhaka kahelA che. kahyuM che ke sAdhuH zrAddhazca saMvignapakSI zivapathAstrayaH / zeSAH bhavapathA gehidravyaliGgikuliGginaH // guNI ca guNarAgI ca, guNadveSI ca sAdhuSu / zrUyante vyaktamutkRSTamadhyamAdhamabuddhayaH // pU. yazo. kRta dvAtrizatkAviMzikA /kArA3li sAdhu-zrAvaka ane saMvegapAkSika A traNa jIvo mukti mArganA pathika che bAkInA gRhastho, mAtra dravya liMgadhArI sAdhu, ane kuliMga sAdhu A traNa saMsAramArganA pathika che. ema jANavuM. sAdhuomAM paNa guNavAnuM puruSo, guNonA rAgI puruSo, ane guNonA haiSI puruSo anukrame utkRSTa-madhyama ane adhamabuddhivALA kahevAya che. ema zAstramAM spaSTa saMbhaLAya che. prathama sAdhu bIjo vara zrAvaka, trIjo saMvega pAkhIjI | e traNe ziva mAraga kahIe, jihAM che pravacana sAkhIjI | zeSa traNe bhava mAraga kahIe, kumati kadAgraha bharIyAjI | gRha yatiliMga kuliMga lakhIe, sakaLa doSanA darIyAjI | pU. upAdhyAyajI kRta savAso gAthAnuM vatana || DhALa-7-3 /. A pramANe tAttvikapakSapAtavALo saMvegapAkSika jIva paNa trIjA naMbare muktimArgano pathika kahevAya che. paraMtu bhAvazUnya kriyAmAtravALo jIva abhavyAdinI jema muktimArgano pathika kahevAto nathI. / 224 | vizeSAda A yogadRSTisamuccaya nAmanA graMthanuM zravaNa karavAmAM vizeSatA kahe che. zravaNe prArthanIyAH syurna hi yogyA: kadAcana / / yatnaH kalyANasattvAnAM, mahAratne sthito yataH // 225 // gAthArtha = yogya AtmAone yogagraMthanA zravaNa mATe prArthanA karavAnI kadApi hotI nathI. kAraNa ke kalyANa sattva (bhAva puNyazAlI) puruSone mahAratnanI prAptimAM sadA udyama hoya ja che. / 22pA Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58O yogadRSTi samuccaya gAthA : 225 TIkA - "zravaje'' zravaviSaye, prArthanA" "su" mayu: | "ra di yogyAH kadAcana"zuzrUSAbhAvena svataH pravRtteH / tathA cAha-"yatnaH kalyANasattvAnAM" puvatAM, "mahAratna'' cintAmaviviSaye, "sthita yataH" tatharatyayona, pakSapAtAderapi janmAntarAvAptizruteH // 225 // vivecana :- upara samajAvyA pramANe je kulayogI ane pravRttacakrayogI mahAtmAo che arthAt je yogaviSayaka zAstra samajavAne yogya che. AtmArthI mumukSu ane paramArthapadanA vAMchuka che. tevA yogya AtmAone A graMthanA zravaNa-paThana-pAThana viSe prArthanA karavAnI hotI nathI. he kulayogI mahAtmAo "he pravRttacakra yogIo! he mumukSu AtmAo! he yogamArganA jijJAsu AtmAo! tame sarve amAro A graMtha barAbara sAMbhaLajo. barAbara paThana-pAThana karajo. A graMthamAM ghaNuM rahasya bhareluM che. AvA prakAranI vinaMti karavAnI hotI nathI. teone prArthanA karavI paDatI nathI. kAraNa ke te mahAtmAo "zuzruSA'= sAcI aMtaraMga bhAvapUrvakanI tattva sAMbhaLavAnI tamannAvALA ja hoya che. eTale svataH potAnI meLe ja (paranI preraNA vinAja) tattvazravaNanI jyAM jyAM prApti thAya tevA yogo hoya che. tyAM pravartatA ja hoya che. sajjana puruSonI sanzAstrazravaNamAM svataH ja pravRtti hoya che. je kalyANasarva jIvo che te kalyANa sattva jIvono ciMtAmaNi Adi mahAratnonI prAptinA viSayamAM sadA prayatna rahelo ja hoya che. ahIM "kalyANa" karavAnA arthI jIvo athavA jeonuM niyamAM kalyANa thavAnuM ja che tevA AtmAo AtmakalyANanA hetubhUta ciMtAmaNi Adi mahAratno meLavavAno jo koI sthAne yoga dekhAya to te viSayamAM sadA prayatnayukta ja hoya che. tevA viSayamAM prApti mATe prayatna karavo te teono aucityayoga che. teonuM tema karavuM te ucita pravRtti ja che. kAraNa ke je jeno atizaya arthI hoya che tene te maLavAnA prasaMgo jyAre sAMpaDe che. tyAre te alpa paNa pramAda karyA vinA paranI preraNAnI apekSA rAkhyA vinA sAmethI doDI jaI te te labhya vastune prApta karI levA tatpara ja hoya che. tethI teo mATe A ucita ja kahevAya che. tevI rIte AtmArthI mumukSu mATe A graMtha paNa ciMtAmaNi ratna tulya che. balka tethI paNa adhika che. kAraNa ke ciMtAmaNi Adi ratno vartamAnabhavanA sAMsArika duHkhono ja uccheda karanArAM che. jyAre A graMthanuM zravaNa ane paThana-pAThana bhavobhavanAM duHkhono uccheda karanAruM che. sarvathA duHkhano uccheda karI anaMtasukhayukta evuM muktipada ApanAruM che. mATe teonI AvA graMthonA zravaNamAM sahajapaNe pravRtti hoya ja che. preraNA karavAnI rahetI ja nathI. AvA sajjana puruSone haiyAmAM yogaviSayaka zAstro sAMbhaLavAno, Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 226 yogadaSTi samuccaya 581 paThana-pAThana karavAno tathA taduktAcaraNa AcaravAno pakSapAtAdi haMmezAM hoya ja che. pakSapAta-ruci-prIti-hArdika pUjyabhAva-ane bahumAnAdi hoya che. tenA kAraNe ja tevA sajjana puruSone janmAntara (bIjA bhava)mAM paNa bAlyavayathI saMvega-nirvedanA pariNAmapUrvaka A yogadharmanI prApti thAya che. evuM zAstromAM saMbhaLAya che. anubhava paNa evA thAya ja che ke jene jenA gADha saMskAra hoya che tene bhavAntaramAM te avazya maLe ja che. jema bAlyavayanA gADhasaMskAravALA bhAvo yuvAvasthAmAM ane yuvAvasthAnA gADha saMskAravALA bhAvo vRddhAvasthAmAM anubhavAya ja che. tevI rIte A bhavanA gADha pakSapAtAdi saMskArothI bhavAntaramAM laghuvayathI yogadharmanI prApti paNa avazya thAya che. / rara5 / ayogyadAnadoSaparihAramAha jo yogyane A graMthanA zravaNanI prArthanA karavAnI AvazyakatA na hoya to ayogya AtmAone A graMthanA zravaNanI prArthanA to karo, ke jethI te ayogya AtmAo AvA mahattama graMthazravaNa karIne yogya bane. jethI sva-para upakAra karavAno A graMthathI lAbha thAya. teno uttara graMthakArazrI A gAthAmAM Ape che ke ayogya AtmAone A graMthanuM dAna karavAmAM Ave to doSa ja lAge. tethI tevo doSa na lAge te mATe arthAt doSaparihAra mATe jaNAve che ke naitadvidastvayogyebhyo, dadatyenaM tathApi tu / haribhadra idaM prAha, naitebhyo deya AdarAt // 226 // gAthArtha = yoganA graMthone jANanArA jJAnI puruSo (yogAcAryo) jo ke pote svayaM ayogya AtmAne A yoga graMtha ApatA nathI. to paNa graMthakArazrI haribhadrasUri mahArAjA AdarapUrvaka A pramANe jaNAve che ke A yogadRSTisamuccayagraMtha tevA ayogya AtmAone na Apazo. 226 | TIka - "naitikAva:" mojheDajokhyo, "ti'' caMnti, na'' yojhisamucAraa prastham ! "tathApi tu'' vira vyavasthita | "riso' , "pha prada" vikramAdi- tamyaH" yothe...., "H' mAM yogadaSTipuSya, "vit'' mAre DhuM prada | rara6 vivecana :- yogadharma samajavAne mATe yogya AtmAone A graMtha lezathI paNa upakAraka thaze ema samajI teone A graMthazravaNanI anujJA graMthakAre karI. paraMtu teo yogya hovAthI, svayaM pote yogadharmanA abhilASaka hovAthI, parapreraNA vinA ja AvA kAryamAM pravRtti karatA hovAthI, teone prArthanA karavAnI rahetI nathI. tethI Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 yogadRSTi samuccaya gAthA : 226 prazna thAya che ke ayogya AtmAonuM zuM? teone A graMtha bhaNAvavo ke na bhaNAvavo? teono TALo kema karo cho ? teoe zuM aparAdha karyo che? AvA praznano uttara graMthakAre A gAthAmAM atizaya spaSTa Apyo che ke yogadharma jANanAra jJAnI gItArtha evA yogAcAryo kahe che ke "A yogadRSTi samuccaya graMtha tevA prakAranA ayogya AtmAone Apavo nahIM." yogAcAryo spaSTa nA kahe che. paraMtu graMthakartA zrIharibhadrasUrijI mahArAjazrI to AdarapUrvaka-namratApUrvaka-hRdayanI karuNA pUrvaka kahe che ke "ayogya AtmAone A graMtha ApavA yogya nathI" uparokta "Apavo nahIM" ane "ApavA jevo nathI" A banne vAkyomAM bIjuM vAkya komaLatA, karuNA ane mIThAzane darzAvanAruM che. kAraNa ke teo jANe che ke ayogya AtmAne ApavAthI teonuM hita-kalyANa thavAnuM nathI. paraMtu ahitaakalyANa ja thavAnuM che. kAraNa ke jeonuM udara maMda pAcana zakti dharAve che, jeone sAdo pauSTika khorAka paNa pacato nathI. ajIrNa, vamana ane vAraMvAra jhADA- ulaTI ja thAya che. tevA maMda pAcanazaktivALAne "paramAnna" to pace ja nahIM, tethI apAya ja nahIM. ApavuM te Arogya vadhAranAra nathI paraMtu Arogya bagADanAra che. tevI rIte A graMtha bhaNavAne mATe anadhikArI AtmAne A graMtha paThana-pAThana karAvavA jevo nathI. kAraNa ke ayogyatA hovAnA kAraNe yogadazAnI yathArtha sAdhanA jIvanamAM lAvyA vinA "huM to badhAM ja yogazAstro bhaNyo chuM "mane to badhuM ja AvaDe che" ityAdi kaheto chato jyAM tyAM yoganI moTI moTI vAto karato ja phare che ane potAnI paMDitAI ja gAyA kare che. ityAdi rIte jJAnanuM ajIrNa thayAnuM jaNAve che. hRdayanI aMdara vAstavika jJAnadazA pariNAma pAmyA vinA jJAnIomAM nAma gaNAvavAnI manovRttithI pote potAnA AtmAne vaMce che. meM yoganA graMtho vAMcyA che ema mAne che, paraMtu meM mArA AtmAne vaMcyo che. ema te jANato nathI. AvA graMtho uparachallA bhaNI mAtra vANInI mIThAzathI janane vece che. tethI AvA ayogya jIvo paramAnnatulya mahAgraMthanA adhikArI kema hoya? upAdhyAyajI ma.zrIe sADAtraNaso gAthAnA stavanamAM kahyuM che ke nija gaNa saMce mana navi paMce, graMtha bhaNI jana vaMce / laMce keza na muMge mAyA, to na rahe vrata paMce che | | ATha dRSTinI sajhAya | guhya bhAva e tene kahIe, jehazuM aMtara bhAMje jI / jehazuM citta paTaMtara hove, tehazuM guhya na chAje jI ! Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTi samuccaya yogya ayogya vibhAga aNalahato, karaze moTI vAto jI | khamaze te paMDita pariSadamAM, muSTi prahAra ne lAto jI // gAthA : 227 je ayogya zrotAjano che. te mRgapariSad tulya che. ane A vIravANI siMhanAda jevI che. jema siMhanAda sAMbhaLIne mRgalAonuM ToLuM bhAgI jAya che. trAsa pAme che tema taddana nagna satya ane cokkhI-spaSTa vIravANI sAMbhaLIne A ayogya ane anadhikArI zrotAjanonuM ToLuM turata ja bhAgI jAya che. AvI AtmasvabhAva sAthe yuMjana karanArI mahAcamatkArika paramArthasvarUpane prApta karAvanArI siMhanAdatulya vIravANI sAMbhaLavA mATe pudgalAnaMdI viSayasukharasika alpa sattvavALA kAyara jIvo rUpI mRgasamUha kema yogya gaNAya ? subhaTanI jema vijaya pAmavA mATe khapI javAnI taiyArIvALAnuM ja A kAma che. AtmArtha sAdhavA nikaLelA paramasaMvegI ane tIvravairAgI AtmAo ja AvA graMthanA zravaNa mATe yogya gaNAya che. A kAraNathI ja yogAcArya puruSo yogadharmaviSayaka A utkRSTa graMtha ayogya puruSonA hAthamAM ApatA nathI. tethI ja sUripuMgava zrIharibhadrasUrijI ma. sAheba paNa jaNAve che ke A graMtha ayogyanA hAthamAM ApavA jevo nathI. ame A graMtha ApavAno je niSedha karIe chIe te paNa teo taraphanA dveSathI niSedha karatA nathI. paraMtu teo taraphanA AdarabhAvanA kAraNe, prema-vAtsalyanA kAraNe niSedha karIe chIe. kAraNa ke A graMthanI prAptithI teomAM mUlataH ayogyatA hovAthI teonuM ahita-akalyANa thavAno saMbhava che. A graMthadAnano niSedha sAMbhaLIne prathama to teoe vairAgyAdi guNa-saMpatti ane upazamabhAva meLavavA prayatna karavo joie ke jethI A graMtha mATenI yogyatA prApta thAya. sAcA vaidyo paNa daradInI barAbara nADa joi, prakRti pArakhI, vaya tapAsI, pAcanazakti jANI pachI ja uttama auSadha Ape che. yuvAnane ApavA jevuM auSadha bALakane ApatA nathI. ane jo Ape to nukazAna ja thAya. tevI ja rIte sadguru rUpI suvaidya bhavarogathI rogI evA A jIvanI yogyatA jANIne ja A graMtha bhaNAvavA rUpI auSadha Ape che. yogyatA jeomAM nathI teone A auSadha ApavA jevuM nathI. A ja vAta vadhAre spaSTatA pUrvaka have pachInI gAthAmAM jaNAve che. // 226 / / kimetadevamityAha ayogyane A graMtha kema na Apavo ? te jaNAve che avajJeha kRtAlpApi, yadanarthAya jAyate / atastaridvArArtha, na punaHrbhAvoSataH // 227 583 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 yogadRSTi samuccaya gAthA : 227 gAthArtha = A graMtha pratye karAyelI alpa paNa "avazA" mahA-anarthane mATe thAya che. A kAraNathI te mahA-anarthanA parihAra mATe ame niSedha karyo che. paraMtu attaranA DheSabhAvathI niSedha karyo nathI. | 227ll. TIkA-"mavAda'' yogadaSTisamuthArthe paLe, "ttapitti" svarUpen | "ca" - smata ! "vanaya nAya" mahAviSayatvena ! "satastatvaridvAra na punarbhAvadoSataH" kSudratayA haribhadra idaM prAheti // 227 // - vivecana :- yogadRSTi samuccaya nAmanA A graMthane viSe karavAmAM AvelI alpa paNa avajJA mahA anartha mATe thAya che. kAraNa ke A graMthano viSaya mahAn (atizaya kiMmatI) che. AtmAnI dRSTimAtrane badalI nAkhanAra A graMtha che. ane ekavAra dRSTi jo badalAya, saMsArasukha taraphanI dRSTi badalIne AtmArthasAdhanA taraphanI dRSTi thaI jAya to beDo pAra thayo ja samajo. A kAraNathI A graMtha atimahAnuM che. tethI tenI alpa avajJA paNa bahu ja nukazAna karanArI che. sAmAnya mANasa ghera Ave ane avajJA karIe to eTaluM nukazAna na thAya ke rAjA-mahArAjA-ke jamAI jevA mahemAna ghera Ave ane jo teonI alpa paNa avajJA karIe to jeTaluM moTuM nukazAna thAya. tevI rIte A graMtha mahAn kiMmatI AtmArthatA sAdhaka viSayavALo hovAthI tenI alpa paNa avajJA viSanI jema svarUpe ja anartha karanArI che. jema viSa alpa hoya to paNa viSanuM svarUpa ja evuM hovAthI prANahAni rUpa mahA-anarthane karanAra che. tevI rIte A avajJAnuM svarUpa ja evuM che ke te alpa hoya to paNa bhavaparaMparA vadhAravA svarUpa mahA anartha kare ja che. tethI A graMthano alpa paNa anAdara, alpa paNa avajJA, alpa paNa avinaya, alpa paNa AzAtanA ane alpa paNa abhaktibhAva sevavo nahIM. jo avajJA Adi sevavAmAM Ave to anaMta bhavabhramaNanI paraMparA vadhAravA svarUpa mahAduHkhadAyI bhayaMkara phaLa Ape che. jo alpa avajJA paNa AvuM jayeSTha phaLa ApanAra che to vizeSa avajJA karavAmAM Ave to to pUchavuM ja zuM? ayogya AtmAnA hAthamAM jo sanzAstra ApavAmAM Ave to teo potAnI ayogyatAnA kAraNe avajJA-AzAtanA-anAdara Adi kare tevo saMbhava che. Ama avajJA AdithI teone mahA anartha na thaI jAya, te jIvonI bhavaparaMparA na vadhI jAya, saMsAracakramAM rakhaDI na paDe tevI bhAvakaruNA hRdayamAM rAkhIne te doSanA parivAra mATe ja paramayogI ane atizaya saMvega pariNAmI evA "midra rUrva prati''=A haribhadra A niSedha (ayogyane na Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 228 yogadRSTi samuccaya 585 ApavAnI vAto jaNAve che. paraMtu teonA pratye dveSathI ke matsarabhAvathI ke irSyAasUyArUpa bhAvadoSa (hRdayanI aMdara rahelI malInatA) svarUpa kSudratAthI eTale ke tucchatAthI A niSedha karatA nathI. A niSedha paNa teo pratyenI hitabuddhithI ja karyo che. ekAnta niSkAraNa karuNAbhAvathI ja A niSedha karyo che. khasanA daradI hAthanI badhI ja AMgaLIomAM vAraMvAra khaNavAne icchato ja hoya che. jo vAraMvAra khaNaja khaNe to roga vadhe, paNa jAya nahIM. tethI tenA hita mATe ja tene khaNavAno niSedha karavAmAM Ave che. banne hAthe kapaDAnI kothaLIo bAMdhavAmAM Ave che. A sarva niSedha teo pratyenI karuNAthI che. khaNavAno niSedha sAMbhaLIne khasanA daradIe khoTuM lagADavuM joie nahIM, ke niSedhaka upara rIsa karavI joie nahIM paraMtu khasano roga auSadhothI maTADIne game teTaluM khaNIe to paNa khasano roga thAya ja nahIM, tevI yogyatA meLavavA prayAsa karavo joie. tevI ja rIte paThana-pAThana ane zravaNano niSedha sAMbhaLIne ayogya AtmAoe paNa graMthakAra pratye khoTuM lagADavAnuM ke rIsa-dveSa ke kaSAya karavo joie nahIM. paraMtu potAnI ayogyatA dUra karI yogyatA meLavavA prayatna karavo joie. ane potAnI ayogyatAnA kALe A graMthazravaNano niSedha jANI, avajJA dvArA baMdhAtA tIvrakarmomAMthI bacAvanArA evA A graMthakartA pratye pAramArthika upakArano bhAva rAkhavo joIe. ra27I. itthaM caitadaGgIkartavyam / yata evaahA hakIkata A pramANe aMgIkAra karavA jevI che. ethI jaNAve che ke yogyebhyastu prayatnena, deyo'yaM vidhinA'nvitaiH / mAtsaryaviraheNoccaiH, zreyovighnaprazAntaye // 228 // gAthArtha = mAtsaryabhAvano atyanta tyAga karIne, kalyANakArI kAryomAM AvanArA vinonI atyanta zAnti mATe zAstrokta vidhithI yukta evA yogAcAryo vaDe prayatnapUrvaka (upayogapUrvaka) yogya AtmAone A graMtha ApavA yogya che. 228 TIkA-'soccastu'' zrotRSNa | 'prayatnana" yojAre, "jevuM vidhinA'' zravaUvirena ! "maniste." yuvatai:, roSoDacathI pratyavAyasamAvityAra . "patmivirAmalsimAvena, "kurai: zreyavijha-prazAnta' puNyAntarAyaprazAntyarthamiti // 228 // Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 yogadRSTi samuccaya gAthA : 228 vivecana :- A graMthanI A chellI gAthA che. graMthakArazrI paNa uttama evA yogI mahAtmAone sva-para kalyANakArI evI hitazikSA jANe jaNAvatA hoya tevA bhAvathI jaNAve che ke ayogya AtmAomAM ayogyatA hovAthI avajJA Adi thavAno saMbhava che. mATe A graMtha zravaNano niSedha karyo che. paraMtu yogya AtmAone A graMtha zravaNa karAvavAmAM jarA paNa kacAza rAkhazo nahIM. yogya AtmAone avazya Apajo. yogya AtmAone A granthanuM zravaNa karavA-karAvavAmAM nIcenI hakIkto dhyAnamAM rAkhajo. 1) mAtsaryaviraha = A graMtha bhavaroga maTADavA mATe mahAauSadha che duHkha dUra karavAmAM mahAratnaciMtAmaNi che. AtmArtha sAdhanAnI icchAo pUravAmAM mahAkalpavRkSa samAna che. kAmadhenu gAya samAna che. tethI adhyayana karanArA yogya zrotAo pratye hRdayamAM alpa paNa "mAtsaryabhAva" rAkhyA vinA A graMtha Apajo. chUTe hAthe Apajo. jarA paNa saMkoca na karajo. A jJAnagaMgAne tana-manathI cotarapha phelAvajo. ALasa-parizrama-gaNazo nahIM. AnA jevuM paropakAra karavAnuM bIjuM koI kArya nathI. mATe hRdayamAM alpa paNa bhAva chupAvyA vinA dilAvara dila rAkhIne yogya zrotAjanone Apajo. A jJAnanI prabhAvanA parama udAratA rAkhIne karajo. paraMtu "jo A graMtha huM bhaNAvIza" to te moTo vidvAna thaI jaze. mArAthI vadhAre nAmanA meLavaze. huM jhaMkhavANo paDI jaiza. teonI ja bolabAlA thaI jaze. AvI Antarika "mAtsaryavRtti" na rAkhazo. tevI vRtti tyajIne Apajo. guNIonA guNo upara dveSa karavo te mAtsaryabhAva che. cittamAM tene alpa paNa praveza na Apazo, tevI rIte he yogAcAryo! tame yogya ziSyone A graMthanuM zravaNa karAvajo. () kalyANakArI kAryomAM AvanArAM vidanonI atyanta zAnti mATe vidhi pUrvaka Apajo= yogya jIvomAM paNa jyAre tattva jANavAnI tamannA hoya tyAre, vinaya-vivekapUrvaka sAMbhaLe tyAre, zAstramAM kahelA anukULa dravya-kSetra-kALa-bhAva hoya tyAre, ema zuzruSA-zravaNa-grahaNa-dhAraNA-vijJAna-Uha-apoha-tattvAbhiniveza vagere buddhinA ATha guNo yukta vidhipUrvaka A graMtha bhaNAvavo. kAraNa ke jo "avidhie ApavAmAM Ave to vino AvavAno saMbhava che." AvA uttama mahAgraMthonuM adhyayana karavuM e mahAkalyANakArI kArya che ane mahAkalyANakArI kAryomAM jo avidhi sevAya to vipno AvavAno saMbhava che. jema vidyAsAdhanA karatAM jo avidhi sevAya to bhUta-preta-vetALa AdinA bhayo Ave ja che. A kAraNathI vipnonI atyanta zAnti thAya. te mATe pUrepUrI sAvadhAnI rakhAya che. tevI rIte ahIM paNa koipaNa prakAranuM nAnuM-moTuM vighna na Ave te mATe vidhipUrvaka graMthanuM dAna karajo. Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 2 28 yogadRSTi samuccaya 587 (3) vidhithI yukta evA AcAryo = adhyayana karAvanArA sadgurue paNa vidhipUrvaka ja graMtha bhaNAvavo. sAcA sadguru prApta thavA paNa atidurlabha che jema suyogya zrotA maLavA durlabha che. tema suyogya guru maLavA paNa atizaya durlabha che. yogamArganA yathArtha jANa, jJAnI, anubhavI, upazama Adi bhAvothI anvita, samajAvavAnI kaLAmAM kuzaLa, lAgaNIzIla, sAcA hitecchu, paramavAtsalyavAridhi AvA sadguru hovA joIe. te maLavA bahu ja durlabha che. tevA yogAcAryoe paNa vidhipUrvaka ja jJAnadAna karavuM. anyathA eTale ke jo vidhi sAcavavAmAM na Ave to pratyapAya (vipno)no saMbhava hovAthI doSa lAge. mATe vidhi barAbara jALavavI. (4) upayoga che sAra jemAM evA prayatnapUrvaka jJAnadAna karavuM. adhyayana karAvatI veLAe atizaya upayoga rAkhIne kAma karavuM. kAraNake yogya AtmAonI sAthe bheLaseLIyA vRttithI paNa A graMtha ayogya AtmAonA hAthamAM na jAya tenI pUrepUrI sAvadhAnI rAkhavI. jo AvI sAvadhAnI rAkhavAmAM na Ave ane ayogyane apAI jAya to teonuM ahita thavAno moTo bhaya che. mATe upayoga pUrvaka jJAna-dAna karavuM. A pramANe hRdayamAM alpamAtrAe paNa mAtsaryabhAva lAvyA vinA, kalyANakArI kAryomAM AvanArA vidgonI prazAnti mATe vidhi pUrvakatAthI yukta evA yogAcAryoe upayogapUrvaka yogya AtmAone parama udAratA sAthe mokaLA manathI te sarve AtmAonuM hita-kalyANa thAya te rIte A graMtha bhaNAvavo. A antima gAthAmAM "pArthavirA ''=padamAM kahelo viraha zabda sUripuraMdara, tArkika-ziromaNi, bhAvitayogadazApanna, paramayogI yAkinImahattarAsUnuM zrI haribhadrasUrijIkRta racanAno sUcaka che. A pramANe sugRhItanAmaya 1444 grantha racayitA 5. pUAcAryadevazrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA kRta TIkA yukta zrI yogadRSTi samuccaya nAmanA A granthanuM CD tathA tenI TIkAnuM saraLa gujarAtI vivecana nirvipna pUrNa thayuM.) Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 yogadRSTi samuccaya ATha dRSTinI sajhAya pUjya mahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma.sA. viracitA ATha dRSTinI sajhAya * prathama mitrAdaSTinI sajjAya che zivasukhakAraNa upadizI yogaNI aDadiThThI re ! te guNa guNI jina vIrano karazuM dharmanI paTTI re ! vIra jisesara dezanA 1ll. saghana aghana dinArayaNImAM bALavikalane anerA artha juejima jujuAtimaogha najaranApherAre vIravAra darzana je hu jujuA te oghanajarane phere re ! bheda sthirAdika dRSTimAM samaktidRSTine here re ! vIrANA darzana sakalanA naya grahe Apa rahe nija bhAve re ! hitakArI janane saMjIvanI cAro teha carAve re ! vIrojA. daSTi thirAdika cAramAM mugatiprayANa na bhAMje re rayaNIzayana jina zrama hare suranara sukha tima chAje re ! vIropA eha prasaMgathI meM kahyuM prathamadaSTi have kahIe re jihAM mitrA tihAM bodha je tRNa agnizyo lahIe re ! vIrAdi vrata paNa yama IhAM saMpaje kheda nahi zubha kAje re dveSa nahi vaLI avarazuM eka guNa aMga virAje re jI vIravANI. yoganAM bIja ihAM lahe jinavara zuddha praNAmo re | bhAvAcAraja sevanA bhava-udvega suThAmo re vIraolle dravya abhigraha pALavA auSadha pramukhane dAne re ! Adara Agama AsarI likhanAdika bahumAne re ! vIravAlA lekhana pUjana ApavuM kRtavAcana udmAho re I bhAvavistAra sajhAyathI ciMtana bhAvana cAho re ! vI201all bIjakathA bhalI sAMbhaLI romAMcita hue deha re ! eha avaMcakayogathI lahIe dharama saneha re | vIravaI11il sadgazyoga-vaMdanakriyA tehathI phala hoe jeho re | yogakriyAphalabhedathI trividha avaMcaka eho re | vIraoll1ro. cAhe cakora te caMdrane madhukara mAlatI bhogI re tima bhAvi sahaja guNe hoye uttamanimitta saMyogI re vIravA13. eha avaMcaka yoga te pragaTe caramAve re I sAdhune siddha dazA samuM bIjanuM citta pravarte re I vIradl14 karaNa apUrvanA nikaTathI je paheluM guNaThANuM re | mukhyapaNe te IhAM hoe sujasa vilAsanuM TANuM re vIravAlapo * bIjI-tArAdeSTinI sajhAya che darzana tArA dRSTimAM manamohana mere gomaya agnisamAna manavA zauca saMtoSa ne ta5 bhaluM mana sajhAya Izvara dhyAna mana9 / 1|| niyama paMca ihAM saMpaje manamohana mere, nahi kiriyA udvega manavA jijJAsA guNatattvanI mana9, paNa nahi nijahaTha Tega manavA rA. eha dRSTi hoya varatatA mana, yogakathA bahu prema mana | anucita teha na Acare mana0, vALyo vaLe jima tema mana, I all vinaya adhika guNIno kare mana , dekhe nija guNa hANa mana ! trAsa dhare bhava bhaya thakI mana , bhava mAne duHkhakhANa mana... || sI zAstra ghaNAM mati thoDalI mana0, ziSTa kahe te pramANa mana / suyaza lahe e bhAvathI mana0, na kare juTha DaphANa manavA paNa Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 589 ATha dRSTinI sajhAya yogadRSTi samuccaya * trIjI balAdeSTinI sajhAya trIjI daSTi balA kahIjI kASTha anisama bodha | kSepa nahi Asana sadhe ja zravaNasIhA zodha | re jinajI! dhana dhana tuja upadeza |1|| taruNa sukhI strI parivajI jema cAhe suragIta | sAMbhaLavA tema tattvajI e dRSTi suvinItare | jinajI ! dhanavArA sarI e bodhapravAhanIjI e viNa zrata thelakUpa | zravaNasamIhA te kisIjI zayita suNe jima bhUpare ! jinajI ! dhanavAsa mana rIjhe tana ulasejI rIjhe bUjhe e kAna | te IcchA viNa guNakathAjI baherA AgaLa gAna re ! jinAjI ! dhanavAjA vighana IhAM prAye nahijI dharmahetumAM koya | anAcAra parihArathIjI suyaza mahodaya hoya re | jinAjI! dhanaOllull * cothI dIprAdeSTinI sajhAya che yogadaSTi cothI kahIjI dIprA tihAM na utthAna | prANAyAma te bhAvathIjI dIpaprabhAsama jJAna | manamohana jinajI ! mIThI tAharI vANa |1|| bAhyAbhAvarecaka ihAMjI, pUraka aMtara bhAva | kuMbhaka thiratA guNe karIjI, prANAyAma svabhAva | manamohana-vArA. dharma arthe IhAM prANanejI chAMDe paNa nahi dharma | prANa arthe saMkaTa paDe che juo e dRSTino marma | manamohana tavazravaNa madhuroda kejI IhAM hoye bIja praroha | khAra udaka sama bhava tyajejI guru bhagati adroha | manamohanaol4ll sUkSmabodha to paNa bahAMjI, samakita viNa nahi hoya ! vevasaMvedyapade kahyojI te na avedhe joya | manamohana pApI vedya baMdha zivahetu che jI saMvedana tasa nANa | naya nikSepe atibhaluMjI vedyasaMvedya pramANa | manamohanaoll6 te pada granthi vibhedathIjI chehalI pApapravRtti | talohapadavRtisamIjI tihAM hoya ane nivRtti | manamohanaIll eha thakI viparIta che ja pada te avedyasaMvedya | bhavAbhinaMdI jIvane jI te hoya vaja abhedya | manamohana ll8. Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 yogadRSTi samuccaya lobhI kRpaNa dayAmaNojI mAyI macchara ThANa | bhavAbhinaMdI bhaya bharyojI aphalaAraMbha ayANa / manamohana0 ||9|| evA avaguNavaMtanuMjI pada che avedya kaThora sAdhusaMga AgamataNojI te jIte dharI jora | manamohana0-||10|| te jItye saheje TaLejI viSama kutarka pracAra / dUra nikaTa hAthI haNejI jima e baTharavicAra / manamohana0|11|| huM pAmyo saMzaya nahIMjI mUrakha kare e vicAra / ALasuA guru-ziSyanojI te to vacana prakAra / manamohana0||12| dhI je te prati AvavuM jI Apamate anumAna / Agamane anumAnathIjI sAcuM lahe suzAna / manamohana0 / / 13 / / nahIM sarvajJa jujuAjI tehanA je vaLI dAsa / bhagati devanI paNa kahIjI citra-acitra prakAza / manamohana0 / / 14 / / deva saMsArI aneka chejI tehanI bhakti-vicitra / eka rAga para dveSathIjI eka mugatinI acitra | manamohana0 ||15|| indriyArthagata buddhi chejI zAna che Agamaheta | asaMmoha zubhakRti guNejI teNe phaLabheda saMketa / manamohana0||16|| Adara kriyA-rati ghaNIjI vighana TaLe mile lacchI / jijJAsA budhasevanAjI zubhakRti cihna pratyaccha | manamohana017|| buddhikriyA bhavaphaLa dIejI jJAna-kriyA zivaaMga / asaMmohakiriAdIejI zIghra mugatiphaLa raMga | manarmohana0||18|| pudgalaracanAkAramIjI tihAM jasa citta na lIna / eka mArga te ziva taNojI bheda lahe jaga dIna / manamohana0||19|| ziSya bhaNI jinadezanAjI kahe janapariNati bhinna / ATha dRSTinI sajjhAya kahe muninI nayadezanAjI paramArathathI abhinna / manamohana020nA zabdabheda jhaghaDo kissojI paramAratha jo eka / kaho gaMgA kaho suranadIjI vastu phare nahIM cheka | manamohana0||21|| dharmakSAdika paNa miTejI pragaTe dharmasaMnyAsa / to jhaghaDA jhoMTAtaNojI munine kavaNa abhyAsa / manamohana0||22|| abhiniveza saghaLo tyajIjI cAra lahI jeNe dRSTi | te leze have pAMcamIjI suyaza amRtaghanavRSTi / manamohana0||23| ... Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha dRSTinI sajhAya yogadaSTi samuccaya pa91 * pAMcamI sthirAdaSTinI sajhAya che dRSTi sthirAmAM darzana nitye ratanaprabhAsama jANo re | bhrAMti nahi vaLI bodha te sUkSma pratyAhAra vakhANo re ||1|| e guNa vIra taNo na visAruM saMbhAruM dina-rAta re ! pazu TALI sararUpa kare je samakitane avadAta re | e guNaoiArA bAladhUlighara lIlA sarakhI, bhavaceSTA IhAM bhAse re | riddhi siddhi savi ghaTamAM pese, aSTamahAsiddhi pAse re I e guNaoll viSayavikAre na indriya joDe, te chatAM pratyAhAra re | kevaLa jyoti te tattvaprakAze, zeSa upAya asAro re | e guNaoll4. zItaLa caMdanathI paNa upanyo, agni dave jima vanane re | dharmajanita paNa bhoga ihAM tima, lAge aniSTa te manane re I e guNaolIpI aMze hoya IhAM avinAzI, pudagala jaLa tamAsI re | cidAnaMdaghana suyazavilAsI, kema hoya jagano AzI re e guNaoll6 chaThThI kAntAdaSTinI sakjhAya che acapala rogarahita niSphara nahi, alpa hoya doya nIti | gaMdha te sAro kAti prasannatA, susvara pramukha pravRtti dhana dhana zAsana zrI jinavarataNuM |1| dhIra prabhAvI re Agale yogathI mitrAdika-yuta citta | lAbha ISTano re 6-adhRSyatA janapriyatA hoya nitya | dhanavArA nAza doSano re jhUMpati parama lahe samatA ucita-saMyoga | nAza vayarano re buddhi RtaMbharA e nipaha yoga | dhana 3. cihna yoganAM re je paragraMthamAM yogAcAraya-diTTa | paMcamadaSTi thakI savi joDIe ehavA neha (teha) gariDha | dhanavAjhA chaThThI diTTI re have kAtA kahuM tihAM tArAbha-prakAza | tattvamImAMsA re dRDha hoye dhAraNA nahi anyazrutano saMvAsI dhanavApI mana mahilAnuM re vahAlA upare, bIjA kAma karata | tema zratadharme re ehamAM mana dhare zAnAkSepakavanta | dhana |6| ehave zAne re vighana-nivAraNe bhoga nahi bhavaheta | navi guNa doSa na viSayasvarUpathI mana guNa-avaguNa-kheta dhananl7 mAyApANI re jANI tehane laMghI jAya aDola | sAcuM jANI re te bIto rahe na caLe DAmADoLa | dhanADhA bhogatattvane re e bhaya navi TaLe jUThA jANe re bhoga | te e dRSTi re bhavasAyara tare laI vaLI suyazasaMyoga | dhanavAlA Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 yogadRSTi samuccaya sAtamI prabhAdRSTinI sajjhAya arkaprabhAsamAM bodha prabhAmAM dhyAnapriyA e kriTTI / tattvataNI pratipatti ihAM vaLI roga nahi sukhapuTTI re / bhavikA ! vIravacana citta dharIe / 1 / saghaLuM paravaza te duHkhalakSaNa, nijavaza te sukha lahIe / e dRSTa AtamaguNa pragaTe, kaho sukha te kuNa kahIe re / bhavioAra| nAgarasukha pAmara vi jANe, vallabhasukha na kumArI / anubhava viNa tema dhyAnataNuM sukha, koNa jANe naranArI / bhavi0|3| eha dRSTimAM nirmaLabodhe, dhyAna sadA hoya sAcuM / dUSaNarahita nirantara jyoti ratana te dIpe jAcuM re / vi0|4| visabhAgakSaya zAntavAhitA, zivamAraga dhruvanAma / kahe asaMga-kriyA ihAM yogI, vimala suyaza pariNAma re / bhavioApa| AThamI parArdaSTinI sajjhAya dRSTi AThamI sAra samAdhi, nAma parA tasa jANuMjI / ApasvabhAve pravRtti pUraNa zaziyama bodha vakhANuMjI | niraticAra pada ehamAM yogI kahIe nahi aticArIjI / Arohe ArUDhe girine tema ehanI gati nyArIjI / 1 / caMdana-gaMdhasamAna kSamA ihAM, vAsakane na gaveSejI / AsaMge varjita vaLI ehamAM, kriyA nijaguNa lekhejI / zikSAthI jema ratana-niyojana, dRSTibhinna tema ehojI / tAsa niyoge karaNa apUrve lahe muni kevala gehojI / 2 / kSINadoSa sarvajJa mahAmuni sarvalabdhi phala bhogIjI / para-upakAra karI zivasukha te, pAme yogI ayogIjI | sarvazatrukSaya sarvavyAdhilaya, pUraNa sarva-samIhAjI / sarva-arathayoge sukha tehathI, anaMtaguNa nirIhAjI / 3 / e adiTTI kahI saMkSepe yogazAstra saMketejI / kuLayogI ne pravRtacakra je teha taNe hitahetejI | yogIkuLa jAyA, tasa dharme anugata, te kuLayogIjI, adveSI guru-deva-dvijapriya, dayAvaMta upayogIjI (4) zuzruSAdika aDaguNasaMpUraNa, pravRttacakra te kahIejI / yamadrayalAbhI para6ga-arthI, Adya avaMcaka lahIejI / cAra ahiMsAdika yama icchA, pravRtti sthira siddhi nAmejI, zuddha ruce, pALe, aticAraha TALe, phaLapariNAmejI / 5 / kuLayogI ne pravRttacakrane, zravaNazuddhi pakSapAtajI / yogadRSTi granthe hita hove teNe kahI e vAtajI / zuddha bhAva ne sUnI kiriyA, behumAM aMtara ketojI? / jhaLahaLato sUraja ne khajuo, tAsa tejamAM jetojI / 6 / guhyabhAva e tehane kahIe, jehazuM aMtara bhAMjejI / jehazuM citta paTantara hove, tehazuM guhya na chAjejI / yogya ayogya vibhAga alahato, karaze moTI vAtojI / khamaze te paMDita-paraSadamAM, muSTiprahAra ne lAtojI / 7 / sabhA traNa zrotA guNa avaguNa, naMdIsUtre dIsejI / te jANI e graMtha yogyane, dejo suguNa jagIzejI / loka pUrajo nija nija icchA, yogabhAva guNarayaNejI / zrI nayavijaya vibudhapayasevaka, vAcaka yazane vayaNejI / 8 / zrI yogadRSTi samuccaya graMtha samApta ATha dRSTinI sajjhAya Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArAM lakhAyela prakAzita thayela pustako 1.yogaviMzikA 2.yogazataka 3.zrI jaina dharmanA maulika siddhAnta 4.zrI jaina tattva prakAza 5.zrI Atmasiddhi zAstra 6.jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza .jaina dhArmika praznottara mALA 8.karmavipAka (prathama karmagraMtha) 9.karmastava (dvitIya karmagraMtha) 10.baMdhasvAmitva (tRtIya karmagraMtha) 11.SaDazIti (caturtha karmagraMtha) 12.pUjAsaMgraha sArtha 13.snAtrapUjA sArtha 14.samyaktvanI sajhAya 15.navasmaraNa - IMglIza sAthe 16.ratAkarAvatArikA (bhAga-1) 17.ratnAkarAvatArikA (bhAga-2) 18.zrI yogadRSTi samuccaya 19.AThadRSTinI sajajhAyanA artha hinelibrary.org