________________
૫૮
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
ગાથા : ૧૪
मित्रा तारा बला दीप्रा, स्थिरा कान्ता प्रभा परा ।
नामानि योगदृष्टीनां, लक्षणं च निबोधत ॥१३॥
ગાથાર્થ = (૧) મિત્રા, (૨) તારા, (૩) બલા, (૪) દીપા, (૫) સ્થિરા, (૬) કાન્તા, (૭) પ્રભા, અને (૮) પરા એમ યોગની આઠ દૃષ્ટિઓનાં આ આઠ યથાર્થ નામો છે. હવે તેઓનાં લક્ષણો (જે કહેવાય છે તે) તમે સાંભળો. તે ૧૩
ટીકા - તત્ર મિત્રેવ મિત્રા, તાવ તારેત્યાતિ, યથાર્થીચેવ નામન યોદણીનામ્ નક્ષvi વાસ વસ્યા નિક્ષUf, “નિનીયત'-પુત્યર્થ રૂા
વિવેચન - યોગની આઠ દૃષ્ટિઓનાં મિત્રો આદિ જે જે નામો છે તે સાર્થક નામો છે. અર્થથી યુક્ત નામો છે. જેમકે મિત્રની જેવી જે દૃષ્ટિ તે મિત્રા દૃષ્ટિ, તારાના જેવી જે દૃષ્ટિ તે તારાદષ્ટિ એમ આઠ દૃષ્ટિઓનાં નામો અર્થયુક્ત છે. અને તે તે અર્થો તે તે દૃષ્ટિઓના વર્ણન પ્રસંગે સમજાવાશે. તથા તે આઠ દૃષ્ટિઓનાં લક્ષણો (સ્વરૂપ) જે હમણાં કહેવાય જ છે તે હે શ્રોતાગણ ! તમે સાંભળો. I/૧૩
રૂપદgવ્યવચ્છતાર્થ યોગદપ્રિમિતિ તાપધાતુમદ-અહીં મૂલગાથામાં જે “યોગદૃષ્ટિ” શબ્દનું ગ્રહણ કર્યું છે તે ઓઘ દૃષ્ટિના વ્યવચ્છેદ માટે છે. તેથી પ્રથમ તે ઓઘદૃષ્ટિ જ સમજાવે છે.
समेघामेघरात्र्यादौ, सग्रहाद्यर्भकादिवत् ।
ओघदृष्टिरिह ज्ञेया, मिथ्यादृष्टीतराश्रया ॥१४॥ ગાથાર્થ = મેઘસહિત અને મેઘરહિત રાત્રિ તથા દિવસમાં, ગ્રહયુક્ત કે ગ્રહવિના, બાલકને કે અબાલને, મિથ્યાષ્ટિને કે ઇતરને (અમિથ્યાષ્ટિને) જેમ તરતમતાવાળી દૃષ્ટિ હોય છે. તેમ અહીં ઓઘદૃષ્ટિ જાણવી. ૧૪
ટીકા - રૂદષ્ટિજ્ઞનાવરીયાર્ષિક્ષયપામવૈચિષ્યિત્રા, સધાયું ર तद्रात्र्यादि च आदिशब्दाद् दिवसपरिग्रहः तस्मिन् । सग्रहादिश्चासौ अर्भकादिश्चेति વિપ્ર, પ્રથમવિશદ્વાદિપરિપ્રદ, દિતીયદિશાર્મિપરિપ્રદ: | “મયદિ:” सामान्यदर्शनं भवाभिनन्दिसत्त्वविषया, मिथ्यादृष्टिश्चेतरश्च मिथ्यादृष्टीतरौ, तदाश्रया, काचाद्युपहतो मिथ्यादृष्टिः, तदनुपहतस्त्वितर इत्यक्षरगमनिका ।
વિવેચન :- યોગની દૃષ્ટિ શરૂ થતાં પહેલાં અનાદિ મિથ્યાત્વી જીવની પ્રથમ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
