Page Text
________________
૩૧૮
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
ગાથા : ૮૮
Sછે. નથી
ઘટ જલાધાર પણ છે તેવી રીતે શબ્દ જલાધાર પણ હો. અને જો શબ્દ જલાધાર નથી તો ઘટની સમાન તો ન જ રહ્યો. માટે ઘટ ભલે અનિત્ય હોય પરંતુ તેથી શબ્દ અનિત્ય છે એવું સિદ્ધ થતું નથી. આ કુતર્ક છે. કૃતકત્વને અનિત્યની
સાથે વ્યાપ્તિ છે. તેવી વ્યાપ્તિ જલાધાર સાથે નથી. (૨) “શબ્દ એ કૃતક હોવાથી ઘટની જેમ અનિત્ય છે” આવું કહેવાય છતે જો
એવો તર્ક કરવામાં આવે કે કૃતકત્વ ધર્મથી શબ્દ ઘટની સાથે સમાન છે. તેમ શબ્દ શ્રોત્રગ્રાહ્ય હોવાથી અને તે ધર્મ ઘટમાં ન હોવાથી શબ્દ એ ઘટથી વૈધર્મ યુક્ત ધર્મવાળો પણ છે, તો ઘટની જેમ અનિત્ય જ હોય એવું કેમ કહી શકાય? ઘટથી વૈધર્મ ધર્મયુક્ત હોવાથી નિત્ય પણ કેમ ન હોઈ શકે ? આ કુતર્ક કહેવાય. કારણ કે કૃતત્વ અને અનિત્યત્વને જેવી વ્યાપ્તિ છે તેવી શ્રોત્રગ્રાહ્યત્વ અને નિત્યત્વની વ્યાપ્તિ હોતી નથી ઇત્યાદિ.
આ રીતે અનુભવ અને આગમ વિરુદ્ધ જે તર્ક તે કુતર્ક છે. જેમણે “તત્ત્વની પ્રાપ્તિ કરવી છે” તેમણે જીવનમાં આવા કુતર્ક કરવા નહી. લોકોના અનુભવ અને આગમની સાથે બાધક બને એવી વાત ગમે તેટલી યુક્તિથી સિદ્ધ થતી હોય તો પણ તે ખોટી જ છે. અસાર જ છે. તર્કમાં કંઈક ભૂલ અવશ્ય છે જ, માટે મુક્તિવાદીત્યાગી-વૈરાગી સન્યાસી આત્માઓએ આવા કુતર્કોનો ત્યાગ કરી શ્રુત-શીલ અને સમાધિ આ ત્રણ આત્મગુણની પ્રાપ્તિમાં જ સદા અભિનિવેશ કરવો ઉચિત છે. કુતર્ક માટે શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે કે
मनोवत्सो युक्तिगवी, मध्यस्थस्यानुधावति । તામાર્ષતિ પુચ્છેન, તુચ્છપ્રદમન:ઋષિ ૨૬-રા
પૂ. . શ્રી યશોવિજયજીકૃત જ્ઞાનસારપ્રકરણ आग्रही बत निनीषति युक्तिं, तत्र यत्र मतिरस्य निविष्टा । પક્ષપાતદિતાથ તુ યુવિતિયંત્ર તત્ર તિતિ નિવેશમ્ | શ્રીહરિભદ્રીયાષ્ટક | वादांश्च प्रतिवादांश्च वदन्तोऽनिश्चितांस्तथा । तत्त्वान्तं नैव गच्छन्ति, तिलपीलकवद्गतौ ॥५-४॥
પૂ. . શ્રી યશોવિજયજીકૃત જ્ઞાનસાર પ્રકરણ તર્ક વિચારે રે વાદ પરંપરા રે, પાર ન પહોંચે રે કોય ! અભિમત વસ્તુ વસ્તુગતે કહે રે, તે વિરલા જગ જોય પંથડો નિહાળું રે II
પૂ. આનંદઘનજી મ. કૃત શ્રી અજિતનાથનું સ્તવન વિદ્યા ભણ્યો હું વાદ માટે કેટલી કથની કહું / રત્નાકરપચ્ચીશી |
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001092 |
| Book Title | Yogadrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri |
| Author | Dhirajlal D Mehta |
| Publisher | Jain Dharm Prasaran Trust Surat |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 630 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Yoga, & Philosophy |
| File Size | 12 MB |