Book Title: Raghuvarjasa Prakasa
Author(s): Sitaram Lalas
Publisher: Rajasthan Prachyavidya Pratishthan Jodhpur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003420/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jasthAna purAtana granthamAlA pradhAna sampAdaka-purAtattvAcArya jinavijaya muni nayamAnya saMcAlaka, rAjasthAna pAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura 7 granthAGka 50 cAraNa kisanAjI pAr3hA viracita raghuvarajasaprakAsa prakAzaka rAjasthAna rAjya-saMsthApita rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna STHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE, JODHPUR jodhapura ( rAjasthAna) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlA pradhAna sampAdaka - purAtattvAcArya jinavijaya muni [ sammAnya saMcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura ] granthAGka 50 cAraraNa kisanAjI zrAr3hA viracita raghuvarajasaprakAsa namra sUcana isa grantha ke abhyAsa kA kArya pUrNa hote hI niyata samayAvadhi meM zIghra vApasa karane kI kRpA kareM. jisase anya vAcakagaNa isakA upayoga kara sakeM. prakAzaka rAjasthAna rAjya saMsthApita rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna RAJASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE, JODHPUR jodhapura ( rAjasthAna ) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna parAtana granthamAlA rAjasthAna rAjya dvArA prakAzita sAmAnyata : akhila bhAratIya tathA vizeSata: rAjasthAnadezIya purAtanakAlIna saMskRta, prAkRta, apabhraMza, rAjasthAnI, hindI Adi bhASAnibaddha vividha vAGmayaprakAzinI viziSTa granthAvali pradhAna sampAdaka purAtatvAcArya jinavijaya muni [ oNnareri bhembara praoNpha jarmana orienTala sosAiTI, jarmanI / sammAnya sadasya bhANDArakara prAcyavidyAsaMzodhanamandira, pUnA; gujarAtasAhitya-sabhA, ahamadAbAda; vizvezvarAnanda vaidika zodha-saMsthAna, hoziyArapura; nivRtta sammAnya niyAmaka ( prAnareri DAyarekTara )-bhAratIya vidyAbhavana, bambaI granthAGka 50 cAraNa kisanAjI Ar3hA viracita raghuvarajasaprakAsa prakAzaka rAjasthAna rAjyAjJAnusAra saMcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura ( rAjasthAna ) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAraNa kisanAjI Ar3hA viracita raghuvarajasaprakAsa sampAdaka zrIsItArAma lAlasa vRhada rAjasthAnI kozake kartA prakAzanakartA rAjasthAna rAjyAjJAnusAra saMcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura ( rAjasthAna ) vikramAbda 2017 bhAratarASTrIya zakAbda 1882 ( khristAbda 1660 / mUlya 8.25 na.pai. prathamAvRtti 1000 mudraka-hariprasAda pArIka, sAdhanA presa, jodhapura Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlAke kucha grantha prakAzita grantha saMskRtabhASAgrantha-1. pramANamaMjarI-tArkikacUr3AmaNi sarvadevAcArya, mUlya 600 / 2. yantrarAjaracanA-mahArAjA savAI jayasiMha, mUlya 1.75 / 3. maharSikulavaibhavam-sva0 zrImadhusUdana aojhA, mUlya 1075 / 4. tarkasaMgraha-paM0 kSmAkalyANa, mUlya 3.00 / 5. kArakasambandhodyota-paM0 rabhasanandi, mUlya 175 / 6. vRttidopikA-paM0 maunikRSNa, malya 2.00 / 7. zabdaratnapradIpa, mUlya 2.00 / 8. kRSNagIti-kavi somanAtha. malya 1.75 hai. zRGgAradArAvalI-harSakavi, malya 2.75 10. cakrapANivijayamahAkAvya-paM0 lakSmIdharabhadra, malya 3.50 / 11. rAjavinoda-kavi udayarAja, malya 2.25 / 12. nattusaMgraha, mUlya 1.75 / 13. nRtyaratnakoza, prathama bhAga-mahArANA kumbhakarNa, mUlya 3.75 / 14. uktiratnAkara-paM0 sAdhusundaragariNa, mUlya 4.75 / 15. durgApuppAJjali-paM0 durgAprasAda dvivedI, mUlya 4.25 / 16. karNakutUhala tathA kRSNalIlAmRta-bholAnAtha, mUlya 1.50 / 17. IzvaravilAsa mahAkAvya-zrIkRSNa bhaTTa, mUlya 11.50 / 18. padyamuktAvalI-kavikalAnidhi zrIkRSNabhaTTa, mUlya 4 00 / 16. rasadIpikA-vidyArAma bhaTTa, mUlya 2.00 / rAjasthAnI aura hindI bhASA grantha-1. kAnhaDade prabandha-kavi padmanAbha, mUlya 12.25 / 2. kyAmakhAMrAsA-kavi jAna mUlya 4.75 / 3. lAvArAsA-gopAladAna mUlya 3.75 / 4. vAMkIdAsarI khyAta-mahAkavi vAMkIdAsa mUlya 5.50 / 5. rAjasthAnI sAhityasaMgraha, bhAga 1, mUlya 2.25 / 6. jugala-vilAsa-kavi pIthala, mUlya 1.75 / 7. kavIndrakalpalatA-kavIndrAcArya mUlya 2.00 / 8. bhagatamALa-cAraNa brahmadAsajI, mUlya 1.75 / hai. rAjasthAna pUrAtattvAnveSaNa mandirake hastalikhita granthoMkI sUcI, bhAga 1, mUlya 7.50 / 10. muMhatA naiNasIrI khyAta, bhAga 1, mUlya 8.50 n.pN.| 11. raghuvarajasaprakAsa, kisanAjI prAr3hA, mUlya 8.25 na.pai. presoMmeM chapa rahe grantha saMskRta-bhASA-grantha- 1. tripurAbhAratIlaghustava-laghupaMDita / 2. shkunprdiip-laavnnyshrmaa| 3. karuNAmRtaprapA-Thakkura somezvara / 4. bAlazikSA vyAkaraNa-ThakkUra saMgrAmasiMha 5. padArtha ratnamaJjaSA-paM0 kRSNa mishr| 6. kAvyaprakAzasaMketa-bhaTTa somezvara / 7. vasantavilAsa phaagu| 8. nRtyaratnakoza bhAga 2 / 6. nandopAkhyAna / 10. vasturatnakoza / 11. cAndravyAkaraNa / 12. svayaMbhUchaMda-svayaMbhU kvi| 13. prAkRtAnaMda-kavi raghunAtha / 14. mugdhAvabodha prAdi auktika-saMgraha / 15. kadhikaustubha-paM0 raghunAtha manohara / 16. dazakaNThavadham-paM0 durgAprasAda dvivedii| 17. bhuvanezvarIstotra sabhASya-pRthvIdharAcArya, bhA. padmanAbha / 18. indraprasthaprabandha / 16. hammIramahAkAvyam-jayacandra suuri| 20. ThakkUra pherU racita rtnpriikssaadi| rAjasthAnI aura hindIbhASA grantha-1. maMhatA naiNasIrI khyAta, bhAga 2-maMhatA naiNasI / 2 gorAvAdala padamiNI caUpaI-kavi hemaratana / 3. caMdravaMzAvalI-kavi motIrAma / 4 sujAna saMvata-kavi udayarAma / 5. rAjasthAnI dahA saMgraha / 6. vIravAMraNa-DhADhI bAdara / 7. rAThor3ArI vNshaavlii| 8. sacitra rAjasthAnI bhASA-sAhitya graMtha suucii| 6. rAjasthAna purAtattvAnveSaNa mandirake hastalikhita graMthoMkI sacI, bhAga 2 / 10. devajI bagar3Avata aura pratApasiMha mhokamasiMdharI vAta / 11. purohita bagasIrAma aura anya vaartaaeN| 12. rAjasthAnI hastalikhita granthoMkI sUcI, bhAga 1 / / ina graMthoMke atirikta aneka saMskRta, prAkRta, apabhraMza. prAcIna rAjasthAnI aura hindI bhASAmeM race gaye graMthoMkA saMzodhana aura sampAdana kiyA jA rahA hai| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saJcAlakIya vaktavya rAjasthAnI bhASAmeM itihAsa, dharmazAstra, purANa aura kathA Adi aneka viSayoMke sAtha hI kAvyazAstrakI vizeSa unnati huI hai, jisake pariNAma-svarUpa vibhinna kAvya-zailiyoMkA anUThe rUpa meM vikAsa huA hai| udAharaNArtha rAsa, rUpaka, maGgala, vacanikA, veli, pavAr3A, vilAsa, prakAza aura satasaI Adi sahasroM rAjasthAnI racanAgoMko liyA jA sakatA hai| aneka kAvya-granthoMmeM gIta, dUhA, nIsANI, jhUlaNA, caupAI, jhamALa Adi chandoMkA prayoga bhAva, bhASA evaM kAvya-kalAkI dRSTi se mahattvapUrNa hai| isa prakAra rAjasthAnI kAvyoMkI vipulatAke AdhAra para rAjasthAnI kAvya-zAstra-sambandhI granthoMkA nirmANa bhI huA jinameM rasa, chanda, alaGkAra aura nAyaka-nAyikA-bhedAdi viSayoMkA vistRta evaM samyak vivecana prApta hotA hai| cAraNa kavi kisanAjI Ar3hA racita 'raghuvarajasaprakAsa' rAjasthAnI chandaHzAstra-viSayaka mahattvapUrNa grantha hai| granthakarttAne isameM rAjasthAnI kAvyoMmeM prayukta vibhinna chandoMke lakSaNa prastuta karate hue svaracita udAharaNoMke rUpameM bhagavAn zrIrAmacandrakA suyaza gAna bhI kiyA hai| rAjasthAnI kAvya-zAstrake vidvAnoM meM 'raghuvarajasaprakAsa'ke prakAzanakI bahuta samaya se pratIkSA thii| rAjasthAnake suparicita sAhityasevI aura vRhad rAjasthAnI zabdakozake kartA zrIsItArAmajI lALasane kucha mAsa pUrva hameM prastuta granthakI prati batAI to hamane 'rAjasthAna purAtana granthamAlA ke lie upayogI samajhate hue isakA prakAzana svIkAra kara liyaa| prasannatAkA viSaya hai ki yaha grantha prakAzita hokara kAvya-premiyoM ke hAthoMmeM pahu~ca rahA hai| zrIsItArAmajI lALasane saparizrama isakA sampAdana kiyA hai aura bhUmikAmeM sambaddha viSayoMkI Avazyaka sUcanAe~ dI haiM, tadartha vaha dhanyavAdake pAtra haiN| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] isa granthake prakAzanameM jo vyaya huA hai usakA ardhAMza kendrIya bhArata sarakArane pradAna kiyA hai| tadartha sarakArako dhanyavAda apita haiN| mahAzivarAtri, vi0saM0 2016 bhAratIya vidyA bhavana, bmbii| muni jinavijaya sammAnya saJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhpur| ernational www.jainel Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA saMskRta sAhityameM chaMdazAstrakA vizeSa sthAna hai / vedake chaH aMgoM (1 chaMda, 2 kalpa, 3 jyotiSa, 4 nirukta, 5 zikSA aura 6 vyAkaraNa) meM chaMdazAstra bhI eka mahatvapUrNa aMga hai| isakA sthAna pAda (caraNa) mAnA gayA hai / kAraNa ki isake binA gati-kriyA kisIkI sambhava nahIM, ataH vedameM bhI chandastu vedapAda: kahA gayA hai / yaha kahanA koI atyukti nahIM ki hamAre pUrvAcAryone kAvya-racanAmeM chaMdazAstrakI utanI hI AvazyakatA mAnI hai jitanI vyaakrnnkii| kAlAntarameM aneka bhASAgoMkA prAdurbhAva saMskRta bhASAse huA jaise ki prAkRta, apabhraza aAdi / ina bhASAoMke sAhityameM bhI chaMdazAstrako utanA hI mahattva diyA gayA jitanA ki saMskRta sAhitya meM ; phala-svarUpa prAkRtapaigalam Adi rIti-graMthoMkI racanA saMskRtettara chaMdoMke lakSaNoMko batalAte hue prAkRta bhASAmeM kI gii| bhASAkA vikAsa niraMtara kAla-gatike sAtha hotA rhaa| apabhraMza bhASAse aneka dezI bhASAoM tathA loka bhASAoMkA janma huA; unameM maru-bhASA bhI eka hai| isI maru-bhASAne kAlAntarameM DiMgala yA rAjasthAnI bhASAke nAmase prasiddhi prApta kii| bhASAkI vikAsako gatike sAtha sAtha maru-bhASA DiMgala yA rAjasthAnIkA bho navIna va maulika sAhitya bar3hatA gayA / pUrva paddhatyAnusAra DiMgala bhASAke marmajJoMne apane sAhityameM chaMdazAstrako mahattva diyA jisake phalasvarUpa ucca koTike maulika chaMdagraMthoM kI racanA kI gaI jisase bhASA aura sAhitya ko pUrNa bala milaa| . maru-bhASAke marmajJa vidvAnoMne hindI bhASAke samAna hI kucha saMskRta evaM prAkRta chaMdoMko jyoM kA tyoM apanA liyA aura unameM apanI bhASAkI racanA kii| vedoMke bAda' padyamaya racanAkA sarvaprathama graMtha vAlmIki rAmAyaNa hai| usameM teraha prakArake chaMdoMkA prayoga milatA hai| phira mahAbhAratameM bhI yahI prayoga vRddhiko prApta huA aura mahAbhAratameM 18 prakArake chaMdoMkA prayoga huaaa| tatpazcAt zrImadbhAgavatameM chaMdoM kI saMkhyA bar3ha kara 25 taka phuNcii| isake bAdameM jyoM jyoM bhASA aura sAhityakA vikAsa huA tyoM tyoM chaMdoMke rUpa bhI 1 bhAratakA prAcInatama sAhitya veda prAyaH chaMdobaddha hai / isake bAdake sAhityakI racanA bhI vizeSakara chaMdoMmeM huI hai / sAhityakI vRddhi ke sAtha-sAtha chaMdoMkI bhI saMkhyA bddh'ii| vedoMmeM mukhya sAta chaMda pAye jAte haiM, yathA-gAyatrI, uSNika, anuSTupa, bRhatI, paMkti, triSTup aura jgtii| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] niraMtara bar3hate hI gaye, jisake phalasvarUpa prAgeke graMthoMmeM aneka prakArake chada hameM milate haiM / anya bhASAoM ke samAna hI rAjasthAnI bhASA meM viziSTa rIti-granthoM kI racanA prArambha huI / rIti-granthakAroMne aneka maulika chaMdoM kA bhI nirmANa kiyA / varNavRtta evaM mAtrika chaMda hindImeM bhI bahuta adhika saMkhyA meM prApta haiM, parantu gIta nAmaka chaMda DiMgalakI apanI navInatama evaM maulika racanA hai / yadyapi rAjasthAnI sAhitya ke nirmANa meM cAraNa kaviyoMkI hI pradhAnatA hai, phira bhI yahAM para yaha kahanA hogA ki DiMgala gIta chaMdake racayitA to cAraNa kavi hI haiM / chaMdazAstrakA sabase prAcInatama saMskRtakA piMgala munikRta piMgala chaMdazAstra hai / granthakArane apane piMgala chaMda zAstrameM pUrvAcAryoMkA ullekha kiyA hai parantu una sabake nAma sUtroMmeM hI raha gaye unake grantha upalabdha nahIM hote haiM / piMgala munike chaMdazAstra ke bAda chaMdoM kA vizada varNana gragnipurANa meM milatA hai paraMtu piMgala chaMdazAstra aura agnipurANa meM varNana kiye gaye chaMdazAstrakA prakaraNa paraspara milatA-julatA hI hai / isake bAda chaMda zAstra para aneka graMtha race gaye / unameM se 'zruta-bodha', 'vANI- bhUSaNa', 'vRtta - ratnAkara', vRtta darpaNa', vRttakaumudI' 'suvRtta - tilaka' aura 'chaMdo-maMjarI' bahuta prasiddha haiM / kedAra bhaTTa viracita 'vRtta - ratnAkara' aura gaMgAdAsa racita 'chaMdo - maMjarI' kA to ghara-ghara pracAra hai / ye donoM graMtha isa viSaya ke pUrNa mAnya grantha haiM / hindI bhASA meM rItikAlIna kaviyoMne aneka chaMdazAstroMkI racanA kI / unameM kaI prAkRtake chaMdoM aura uparyukta saMskRta rItigraMthoMke chaMdoM ko grahaNa kiyA gayA / isa prakAra pUrvApara paddhatyAnusAra hindI meM bhI chaMdoM ke lAkSaNika graMtha pRthaka likhe gaye / idhara maru bhASA DiMgala yA rAjasthAnI meM bhI samaya samaya para chaMdoM ke lAkSaNika grantha race gaye / sarvaprathama piMgala munike saMketa mAtra lekara nAgarAja piMgaLa' DiMgala chaMdazAstra nAmaka bRhad graMtha racA gayA, parantu mUla graMthake racayitA ke nAmakA patA na calA aura yaha grantha pUrNarUpameM prApta bhI nahIM hai / do sthAnoM para maiMne isa granthakI pAMDulipiyAM dekhI haiM; chaMdoMke sAtha-sAtha gotoM ke bhI lakSaNa die gae haiM, parantu yaha grantha abhI aprApya sA ho hai / uparyukta grantha ke pratirikta adyAvadhi DiMgalake chaMdazAstra para prApta graMtha haiM jinake nAma kramaza: isa prakAra haiM 1 nAgarAja piMgaLa chaMdazAstrakI eka prati sivAnA nagara meM eka jaina yatike adhikAra meM surakSita hai| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3 ] 1. piMgaLa-siromaNi ... rAvaLa hararAja kRta 2. piMgaLa-prakAsa ... hamIradAMna ratanU kRta 3. lakhapata piMgaLa ... , , , 4. hari-piMgaLa ... jogIdAsa cAraNa kRta 5. kavikuLabodha ... udayarAma bArahaTha kRta 6. raghunAtharUpaka ... maMzArAma sevaga kRta 7. raghuvarajasaprakAsa ... kisanAjI ADhA kRta 8. raNa-piMgaLa dIvANa raNachor3ajI dvArA saMgrahIta 6. DiMgala koza ... kavirAjA murAridAnajI mIsaNa kRta uparyukta chaMdoMke lAkSaNika graMthoMmeM lakhapata piMgaLako chor3a kara chaMdoMke lakSaNoMke sAtha sAtha gItoMke lakSaNa va racanA-niyama diye gaye haiM / lakhapata piMgaLameM kevala gItoMke racanAke niyama na dekara kevala gota hI die gae haiN| hamane jina graMthoM ke nAma Upara die haiM unameM kevala tIna graMtha prakAzita ho cuke haiM aura cauthA yaha raghuvarajasaprakAsa hai / zeSa pA~ca grantha aprakAzita haiN| kavi paricaya prastuta rItigrantha raghuvarajasaprakAsako samApti para svayaM kavine eka chappaya likha kara apanA vaMza-paricaya diyA hai, vaha isa prakAra hai - chappai 'durasA' ghara "kisanesa', "kisana' ghara sukavi 'mhesur'| suta 'mahesa' 'khumANa' 'khAMna sAhiba' suta jiNa ghara / / 'sAhiba' ghara panasA' hai 'panA' suta 'dulaha' sukava puNa / 'dUlaha' ghara khaTa putra 'dAna' 'jasa' 'kisana' 'budho' bhaNa / / 'sArUpa' 'cimana' muradhara utana, paragaTa nagara pAMceTiyau / cAraNa jAta pAr3hA vigata, 'kisana' sukavi piMgaLa kiyau // svayaM kavi dvArA pradatta vaMza-paricayase hameM jJAta hotA hai ki lAkSaNika graMtha raghuvarajasaprakAsake racayitA sukavi kisanajI rAjasthAnake prasiddha evaM rASTrabhakta kavi pADhA gotrake cAraNa zrIdurasAjIkI vaMza-paramparAmeM the| prastuta graMtha-racayitAke paricayake pUrva unake pUrvaja cAraNa-kula-bhUSaNa sukavi durasAjIkA saMkSipta paricaya denA AvazyakIya hogaa| __sukavi durasAjI Ar3hA gotrake cAraNa the jinakA janma jodhapura rAjyAMtargata sojata tahasIlake dhuMdhalA nAmaka grAmameM amarAke putra mahAke ghara saMvat Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] 1562 meM huA thA / durbhAgya se bAlyAvasthA meM hI pitR-premase vaMcita ho gaye' / ata: bagar3I gA~va ke ThAkura zrI pratApasiMhajI sUMDAne inakA pAlana-poSaNa kiyA aura vayaska hone para apane yahAM kArya para rakha liyA / durasAjI apanI kAvya pratibhA ke kAraNa zIghra hI vikhyAta ho gaye aura dillI ke samrATa akabara ke darabAra meM bhI acchA sammAna prApta kiyA / durasAjI rAjasthAnake bahuta lokapriya aura yazasvI kavi hue haiM / grApane kavitAke nAmase bahuta sammAna va dhana prApta kiyA / kAvya-racanA ke dRSTikoNase bhI durasAjIkA sthAna bahuta U~cA mAnA jAtA hai, isameM koI saMdeha nahIM / inake likhe tIna graMtha prasiddha haiM - 1. biruda - chihattarI, 2. kiratArabAvanI aura 3. zrIkumAra grajjAjInI bhRdhara morInI gajagata / ina graMthoMke atirikta durasAjI ke likhe pacAsoM DiMgala gIta upalabdha hote haiM / durasAjI ke do striyAM thIM jinase cAra putra hue| ye apane sabase choTe putra kisanAjIke sAtha pAMceTiyA meM hI rahate the / vahIM saM0 1712 meM inakA dehAvasAna huA / inhIM durasAjIkI vaMza-paramparA meM kisanAjIne mAravAr3a rAjyAMtaragata pAMceTiyA grAmameM janma liyA jisakA vaMza krama isa prakAra hai 1 durasau, 2 kisojI, 3 mahesa, 4 khumAna, 5 sAhibakhAMna, 6 panajI 7 dUlhajI, 8kisanojI, isa prakAra kavi-paricaya ke prArambha meM die hue chappayake anusAra raghuvarajasaprakAsake racayitA sukavi kisanAjI Ar3hAkA janma durasAjI Ar3hAkI AThavIM puzta meM (pIr3hI meM ) dUlhAjI nAmaka kavike ghara huaaaa| dUlhajI ke kula chaH putra the jinameM kisanojI tIsare the / inake jIvanake sambaMdha meM zrImoto 1 noTa- inake pitAne sanyAsa le liyA thA / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAlajI menAriyA dvArA likhita rAjasthAnI bhASA aura sAhityameM bahuta saMkSipta paricaya hI prApta hai| kisanAjI saMskRta, prAkRta, vRjabhASA evaM rAjasthAnI bhASAke udbhaTa vidvAna the / lAkSaNika graMthoMkA bhI inakA jJAna pUrNa paripakva thaa| itihAsakI ora bhI ApakI vizeSa ruci thii| karnala TaoNDako apanA rAjasthAnakA vRhad itihAsa likhanemeM kisanAjIke athaka parizramase paryApta aitihAsika sAmagrI upalabdha huI thii| ye udayapurake tatkAlIna mahArANA bhImasiMhajIke pUrNa kRpApAtra the| mahArANA bhImasiMhajIne Apako kAvya-racanAse prabhAvita hokara sIsodA nAmaka grAma pradAna kiyA thA jo adyAvadhi inhIMke vaMzajoMke adhikArameM rhaa| mahArANA bhImasiMhajI dvArA isa grAmako kisanAjIko pradAna karanekA kisanAjI kRta nimnalikhita eka DiMgala gIta hamAre saMgrahameM hai gIta kIjai kuraNa-mIDha na pUjai koI, dharapata jhUThI Thasaka dharai / to jima 'bhIma' diye tAMbA patra, kavAM ajAcI bhalA karai // 1 // paTake adata khajAMnA peTAM, detAM beTAM paTA diye| sIsodau sAMsaNa sIsodA, thArA hAthAM mauja thiya // 2 // mana mahArAMNa dhanau mevAr3A, dAkhai dhAr3A dasU dasA / rAjA ana bAMdhe rajavAr3A, tU gaDhavAr3A diye tasA // 3 // adhapata tanai diyArau aMjasa, lobhI aMjasa liyaarau| bhANa sAca jaNAyau 'bhImA', hAthAM heta hiyArau // 4 // kisanAjI dvArA race hue mukhya do graMtha upalabdha haiM-eka bhImavilAsa aura dUsarA raghuvarajasaprakAsa / bhImavilAsa mahArANA bhImasiMhajIkI AjJAse saMvat Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1876 meM likhA gayA thA jisameM ukta mahArAjAkA jIvana-vRtta hai / raghuvarajasaprakAsa prakAzita rUpameM Apake samakSa hai / inake atirikta kavike race hue phuTakara gIta adhika saMkhyA meM upalabdha hote haiM jo kavikI viziSTa kAvya-pratibhA evaM prauDha jJAnakA paricaya dete haiM / raghuvarajasaprakAsa prastuta graMtha raghuvarajasaprakAsa rAjasthAnI bhASAkA chaMda - racanAkA utkRSTa lAkSaNika grantha hai| isa granthameM saMskRta, prAkRta, apabhraMza va hindIke chaMdoMkA apanI maulika racanAmeM pUrNa vivecana hai / graMtha meM kavine mukhya viSaya chaMda-racanAke lakSaNoM va niyamoMkA bar3I sarala va prasAdaguragapUrNa bhASAmeM varNana kiyA hai / chaMdoMke varNanameM kavine apanI rAmabhaktikA pUrNa paricaya diyA hai / rAma-guNagAna hI kavikA mukhya dhyeya thA / ataH chaMda-racanAke lakSaNoMke sAtha-sAtha rAmaguNa-varNana karate hue kavine eka paMtha do kAjakI kahAvatako pUrNa rUpase caritArtha kiyA hai| prakAzita rIti grantha raghunAtharUpakameM lAkSaNika varNanake atirikta udAharaNake gItoMmeM rAmakathAkA hI sahArA liyA hai / isameM rAmAyaNakI bhAMti rAmagAthA kramabaddha calatI hai / parantu kisanAjIne apane grantha meM muktaka rUpase rAmamahimAkA varNana kiyA hai| isameM koI kathAkA krama nahIM hai| kavine rItike anusAra graMthako pAMca bhAgoMmeM vibhAjita kiyA hai| chaMda-lakSaNa jaise arucikara viSayako atyaMta sarala banA kara granthako parNa prasAdaguNayukta kara diyA hai / graMthakA saMkSipta vivaraNa isa prakAra hai - prathama prakaraNa meM maMgalAcaraNa, garaNAgaNa, gaNAgaNadeva, gaNAgaraNakA phalAphala, gaNa mitra zatru, doSAdoSa, ATha prakArake dagdhAkSara, guru, laghu, laghu gurukI vidhi, mAtrika gaNa, mAtrika gaNoMke bhedopabheda va unake nAma tathA chaMdazAstrake ATha pratyayoM-1 prastAra, 2 sUcI, 3 uddiSTa, 4 naSTha, 5 meru, 6 khaMDamaru, 7 patAkA, 8 mavarkaTikA saMkSipta varNana va vivecana kiyA gayA hai| - dvitIya prakaraNameM mAtrika chaMdakA varNana kiyA gayA hai / kavine isa prakaraNa meM kula 224 mAtrika chaMdoMke lakSaNa dekara unake udAharaNa bhI die haiN| lakSaNa kahIM-kahIM para prathama dohoMmeM yA copaImeM diye gaye haiN| phira chaMdoMke udAharaNa diye haiN| kahIM-kahIM lakSaNa aura chaMda sammilita hI de diye gaye haiN| isa prakaraNameM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 7 ] rAjasthAnIkI sAhityika gadya-racanAke niyama bhI samajhAe haiN| unake bhedopabheda saMkSipta rUpameM diye haiM jo rAjasthAnI sAhityakA hI eka mukhya aMga hai| aisI gadya-racanAoMkA hindI meM abhAva hI hai / isa prakaraNameM citra-kAvyake bhI udAharaNa kamalabaMdha, chatrabaMdha Adi samajhAe gaye haiN| tRtIya prakaraNa meM chaMdoMke dUsare bheda, varNavattoMke lakSaNa va udAharaNa die haiN| prArambhameM kavine eka akSarase chabbIsa akSarake chaMdoMke nAma chappaya kavittameM ginAe haiN| ye saba chaMda saMskRta chaMda haiM-inakA svataMtra udAharaNa rAjasthAnI meM nahIM milatA / tatpazcAt kramazaH 117 varNavRttoMke lakSaNa va udAharaNa diye haiN| kavine apanI ananya rAmabhakti prakaTa karate hue chaMdoMke udAharaNasvarUpa rAmaguNagAna kiyA hai| graMthake isa cauthe prakaraNameM rAjasthAnI (DiMgala) gItakA (chaMdoMkA) vistArapUrvaka vizad varNana hai jo isa graMthakA mukhya viSaya hai aura sAthameM DiMgala bhASAke chaMdazAstra yA lAkSaNika granthakI apanI vizeSatA bhI hai / gIta nAmaka chaMda, usake bheda DiMgala bhASAke kaviyoMkI apano maulika dena hai / granthakArane gItoMke varNanameM gItoMke adhikArI, gItoMke lakSaNa, gItoMkI bhASA, gotoMmeM vaiNasagAI, vaiNasagAIke niyama, vairaNasagAI aura akharoTa, akharoTa aura vaiNasagAImeM aMtara, gItoMmeM nau uvitayA~, gItoMmeM prayukta hone vAlI jathAeM, gIta-racanAmeM mAne gaye gyAraha doSa evaM vibhinna gItoMkI racanA, niyama AdikA pUrNa aura sarala bhASAmeM vizad varNana diyA hai| rAjasthAnImeM prApta chaMda-racanAke lAkSaNika granthoM meM itanA vistArapUrNa evaM itane gItoMkA varNana kisI bhI granthameM prApta nahIM hotA hai| prApta granthoMmeM jo gIta diye gaye haiM unakI jAnakArI yahAM dI jAtI hai 1 piMgala-siromariNa- isameM kula tetIsa gItoMke lakSaNa va udAharaNa die gae haiN| 2 hari-piMgala-isameM prathama chaMdoMke lakSaNa diye gaye haiN| tatpazcAt bAIsa gItoMke bhI lakSaNa diye gaye haiM / isakI racanAkA samaya saMvat 1721 hai / 3 piMgaLaprakAsa-isameM kevala 'choTA sAMNora' aura usake tIsa bhedoM tathA 'vaDau sAMNora' aura usake cAra bhedoMkA hI varNana hai; zeSa pustakameM chaMdoMke lakSaNa haiN| 1 isa prakaraNameM rAjasthAnIkI gadya sambandhI racanAyeM davAvata, vanikA aura vAratA Adi samajhAI gaI haiN| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 lakhapapiMgala-isameM gIta-racanAke lakSaNa to nahIM haiM paraMtu grantha ke aMtameM caubIsa bhinna-bhinna gItoMkI jAti va gIta die gae haiN| 5 kavikulabodha- isameM caurAsI prakArake gIta, aTThAraha uktiyA~, bAIsa jathAeM AdikA bar3A vizad varNana hai / yaha atyuttama lAkSaNika graMtha hai| 6 raghunAtharUpaka-yaha prakAzita grantha hai / isameM bahattara prakArake gItoMkA varNana hai| 7 DiMgala-koza-yaha grantha pradhAna rUpase padyabaMdha zabdakoza hai| isameM bhI paMdraha gItoMke lakSaNa die haiM aura udAharaNake gItoMmeM DiMgalake paryAyavAcI kozake zabdoMkA varNana hai| 8 raNa-piMgala-yaha chaMdazAstrakA bRhad lAkSaNika graMtha hai| isake tIna bhAga haiN| isake tRtIya bhAgameM bhinna-bhinna prakArake tIsa gItoMke lakSaNa va udAharaNa die gaye haiN| adhikAMza raghunAtharUpakake hI gIta isameM haiN| yaha graMtha prakAzita hai kintu aprApya hai| 9 raghuvarajasaprakAsa-prastuta grantha raghuvarajasaprakAsameM 11 prakArake gItoMke lakSaNa AdikA vistRta varNana hai| kevala gItoMkA hI varNana nahIM, gotoMke vibhinna aMgoMkA varNana bhI bar3e hI sundara evaM vistRta DhaMgase kiyA gayA hai| gItoMke gyAraha prakArake doSa, gItoMmeM vaiNasagAIke prayogakA mahattva AdikA sundara varNana hai / gItoMmeM vaiNasagAIke prayogake jo udAharaNa die gaye haiM ve kaviko racanAke mahattvako dviguNita kara gaMthakArakI kAvya-pratibhAkA paricaya dete haiN| chaMda zAstrameM citra kAvyakA apanA eka vizeSa sthAna hai| sAhityakAroMne ise eka svatantra rUpase alaMkAra mAnA hai jo zabdAlaMkArakA eka bheda mAnA gayA hai| saMskRta va vraja bhASAmeM citra kAvya paryApta mAtrAmeM upalabdha hotA hai parantu rAjasthAnI (DiMgala) gItoMmeM citra kAvyakA ullekha nahIM milaa| adyAvadhi DiMgala gItoMke lAkSaNika grantha prApta hue haiM-unameM kisI meM bhI citrakAvya sambandhI vivaraNa nahIM hai; parantu raghuvarajasaprakAsameM eka 'jALIbaMdha veliyo sAMNora' gItakA citra-kAvyake rUpa meM udAharaNa milA hai| mere nijI saMgrahameM isa jALIbaMdha gItake citra bane hue haiM / eka-do udAharaNa prAcIna bhI milate hai / ina udAharaNoMse patA calatA hai ki DiMgala gItameM bhI citrakAvyakI racanA prAraMbha ho gaI thii| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ & ] paMcama prakaraNa granthakA aMtima prakaraNa hai / isameM granthAkArane eka rAjasthAnI chaMda vizeSa nisAMNIkA varNana karate hue isake mukhya bAraha bhedoMke sAtha isake bhedopabhedoMkA tathA eka mAtrika chaMda kar3akhAkA bhI varNana kiyA hai / prakaraNa ke prArambha meM prathama nisAMNIke lakSaNoMko dekara udAharaNoMko prastuta kiyA hai / phira rAmaguNa- gAthA gAte hue nisAMNIke anya bhedoMkA uttama rIti se varNana kiyA hai / prakaraNake aMta meM kavine apanI vaMzaparamparAkA paricaya dekara graMthako samApta kiyA hai / svayam kavi dvArA die gaye isa vaMza-paricayase kavike jIvana vRttako jAnanemeM bahuta sahAyatA prApta hotI hai / grantha racanA-kAla isa granthakI racanAkA prAraMbha aura samApti sambandhI svayaM kavine apane vaMza paricaya ke pazcAt eka chappaya kavitta isa prakAra diyA hai jisase patA calatA hai ki yaha grantha vi. saM. 1880kI mAgha zuklA caturthI budhavArako prAraMbha kiyA gayA thA / kavine apanI kuzAgra buddhi aura praur3ha jJAnake sahAre vi. saM. 1881ke Azvina zuklA vijayAdazamI, zanivArako graMtha pUrNa rUpase taiyAra kara liyA / grantha-racanAke sambandha meM svayaM kavine apane granthake samApti prakaraNa meM likhA haichappaya kavitta udiyApura prAthAMga rAMga, bhImAjaLa kavarAM mukaTa'javAna' nIta maga jaga aThAra se samata varasa siyau buddhavAra titha cautha huvau prArambha grantha hada // aThArai nai akAsiye, suda prAsoja sarAhiyau / mAha suda / sani bijaMdasamI raghubara sujasa 'kisana' sukavi subhakata kiyau // bhUmikA samApta karane ke pUrva hama rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAnake prati grAbhAra pradarzita kie binA nahIM raha sakate / kAraNa ki pratiSThAna isa prakAra ke amUlya grantha jo, sAhityakI aprApya nidhi haiM " rAjasthAna purAtana granthamAlA " ke antargata prakAzita kara sAhitya ke kalevarako bar3hAne meM satata prayatnazIla hai / prastuta granthako isa rUpameM prakAzita karAnekA zreya zraddheya munivara zrIjinavijayajIko hai jinhoMne rAjasthAnIke chaMda zAstra ke isa amUlya granthakA prakAzana rAjasthAna purAtana granthamAlA dvArA karanA svIkAra kiyA / zrIgopAlanArAyaNajI bahurA, ema. e. va zrIpuruSottamalAlajI menAriyA, ema. e. prI. sAhityaratnakA bhI pUrNa rUpase AbhAra mAnatA hU~ ki inhoMne samaya-samaya para pustaka ke prUpha saMzodhana aura sampAdana- kArya meM yoga diyA / rAjata / nIvAjata // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] hamAre saMgrahameM graMthakI pratilipi maujUda thI parantu unake kSatavikSata honeke kAraNa usakA sampUrNa prakAzana sambhava nahIM thaa| isa kAryake lie mevAr3ake antargata meMgaTiyA grAmake ThA. zrI IzvaradAnajI AsiyAne prastuta granthakI hastalikhita prati, jo pUrNa surakSita thI, hameM pradAna kara apUrva sahayoga diyA hai| usake lie ve dhanyavAdake pAtra haiM aura maiM unake isa sahayogake lie kRtajJatA prakaTa karatA huuN| jodhapura, 21 pharavarI, 1960 I. sItArAma lAlasa sampAdaka ernational www.jaineli Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya - sUcI m or Mor worroworror owww MAKKWWWWWW >> >> >>xx w kra.saM. viSaya pRSTha saJcAlakIya vaktavya sampAdakIya bhUmikA soDasa karama varaNaNa 1 zrIgaNeza stuti 2 gaNAgaNa varaNaNa 3 gaNAgaNa devatA 4 gaNAgaNa devatA aura usake phalAphala 5 garaNa mitra satru kathanaM 6 dugaNa kathanaM 7 mitradAsa, udAsa aura zatrugaNa 8 dosAdosa kathana 6 prasTa dagadha prakhira kathanaM hakArAdi asTadagadha 10 gurU laghu kathanaM 11 saMjogI pAda varaNa vicAra 12 lagha dIragha dIragha laghukaraNa vidhi varaNaNaM 13 atha maMgalAdika varaNaga Na nAma kathanaM 14 mAtrA paMcagaNa nAma kathanaM prathama TagaNa chaH mAtrA teraha bhedanAMma 8 dutIya ThagaNa paMca mAtrA pATha bheda nAMma tratIya DagaNa cyAra mAtrA paMcabheda nAMma cauthe DhagaNa tIna mAtrA tIna bheda / laghvAdi nAma paMcamau NagaNa dvimAtrAdi bheda prathama eka gurU nAma 15 dvimAtrA dvilagha bheda nAma 16 sAdhAraNa garaNa nAma 17 soDasakarama varaNaNa (i) prathama lacharaNa (ii) saMkhyA vidhi kra. saM. viSaya pRSTha 18 prastAra lachaNa mAtrA prastAra vidhi varaNa prastAra vidhi 16 sUcI lachaNa mAtrA sUcI vidhi mAtrA sUcI saMkhyA rUpa varaNa sucI vidhi varaNa sUcI saMkhyA rUpa 20 UdisTa lachaNa (i) mAtrA UdisTa (ii) varaNa UdisTa 21 nasTa lachaNa (i) mAtrA nasTa (ii) varaNa nasTa 22 mAtrA sthAna viparIta kaDoTa phera prastAra lachaNa 23 mAtrA sthAna viparItako prakArAMtara 24 mAtrA prasTa prakAra nasTa udisTa kathana 25 mAtrA sthAna viparIta adisTa vidhi 26 varaNa suddha prastArakA prakArAMtarako lachaNa 27 varaNa sthAna viparIta kaDauTaphera prastAra lachaNa 28 varaNa sthAna viparItako prakArAMtarakaulachaNa 26 varaNa saMkhyA viparItako prakArAMtara lachaNa 30 varaNa saMkhyA sthAna viparIta kaDoTaphera lachaNa 31 varaNa saMkhyA viparIta prakArAMtara lachaNa 32 prasTa vidhavaraNa prastAra 9 9 9 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] 25 Kc mr mmm B000 " WWW WWW... 00 kra.saM. viSaya pRSTha 33 asTavidha varaNa prastAra jyAMkA udisTa, nasTa 34 varaNa sthAna viparItakA prakArAMtara doyako udiSTako lachaNa 35 varaNa sthAna viparIta IkA prakArAMtarako nasTa 36 varaNa saMkhyA viparItako hara IMkA prakArako udisTa 37 varaNa saMkhyA viparIta hara prakArAMtara dona ko nasTa 38 varaNa saMkhyA sthAna viparItako hara IMkA prakArAMtarako udisTa 26 36 varaNa saMkhyA sthAna viparItako hara IkA prakArAMtarakau donyAMkI nasTa 26 40 soDasa prastAra mAtrA varaNakA sugama likhaNa vidha 41 mAtrA varaNa udisTa nasTa sugama lacharaNa 42 mera lachaNa mAtrA mera vidha varaNa mera bharaNa vidha ekAdasa mAtrA mera svarUpa 43 patAkA lachaNa mAtrA patAkA vidha dasa mAtrika patAkA dasa mAtrika patAkAkA dUsarA rUpa 32 mAtrA patAkA anya vidhi sapta mAtrA patAkA svarUpa 44 varaNa mera khaNDa vidha 45 sapta varaNa mera svarUpa 35 46 varaNa khaMDa mera svarUpa 36 47 prAcIna mata cyAra varaNa patAkA svarUpa 48 varaNa patAkA vidha 46 varaNa patAkA navIna mata anya vidha sugama 37 kra. saM. viSaya 50 marakaTI lakharaNa kathana mAtrA marakaTI vidha kathana dasa mAtrA marakaTI svarUpa varaNa marakaTI bharaNa vidha prasTa varaNa marakaTI svarUpa sAta mAtrA marakaTI svarUpa mAtrA prati varaNaNa 51 caMdrAyaNau 52 gamaka 53 bAMma 54 kaMtA 55 sugati 56 pagaraNa 57 madhubhAra 58 rasakaLa 56 dIpaka 60 rasika 61 prAbhIra 62 uddhaura 63 anAMma 64 hAkaLa 65 jhaMpatALa 66 jaikarI 67 caupaI 68 dahI 66 siMhAvilokaraNa 70 caranAkuLaka 71 arila 72 paddharI 73 baikhyarI 74 raDu 75 cUDAmaNa 76 pavaMgama granthAMtare caMdrAyaNI 77 mahAdIpa 78 hIra .00 XXX Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pRSTha 3 ] kra. saM. kra.saM. viSaya viSaya rr """XX sarabha saina maMDUka marakaTa karabha nara marALa madakaLa payodhara caLa vAnara trikaLa maccha kachapa sAdULa ahibara r ri or urur, 29 76 roLA 80 bathuvA 1 kAvya 82 mAtrA upachaMda varaNaraNa 83 hari gIta 84 rAma gIta 85 savaiiyA 56 marahaTTA 87 catura padI tathA rucirA 88 dhattA 89 dhattAnaMda 60 tribhaMgI 61 khaTa sadasya chaMda lacharaNa 12 padamAvatI 93 daMDakaLa 94 dumiLA 95 lIlAvatI 66 janaharaNa 17 varavIra 18 jhUlaraNA 66 upajhalaNa 100 madana harA 101 khaMja 102 gaganAgA 103 dU padI 104 uddhata 105 mALA 106 paMcavadana 107 mAtrA asama caraNa chaMda varaNaraNa 61 108 dohA anya lacharaNa dUhA sAMkaLiyau dUhI tUMberau dUhI bhramara bhrAMsara viDALa sunaka UMdara sarapa caraNA ISIS is w paMcA 6 0 . 0 . aa 7 "Targi naMdA dUhA tathA baravai chaMda mohaNI lacharaNa cauTiyo 106 dUhAko nAma kADharaNa vidha 110 cULiyALA chaMda 111 nisraNakA 112 caubolA 113 kakubhA 114 sikha 115 rasa ullAlA 116 rasa ullAlArA bheda 117 mAhA chaMda 6 6 6 6 72 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] pRSTha mur 77 devI 9 9 9 UUS IS CW 9 9 9 9 kra.saM. viSaya pRSTha 118 gAthA guNadoSa kathana 116 beprakharI 120 gAthA chada chabbIsa nAma kathana lachI riddhi buddhI lajjA 77 vidyA khamyA oo 77 gaurI mAtrI cUraNA chAyA kAMtI mahAmoyA kIratI siddhI mAMgaraNI rAMmA gAhegI vasaMta sobhA harigI cakkavI sArasI kurarI siMghI haMsI 121 gAhA, gAhU, vigAhA, ugAhA, gAheraNI, sohaNI khaMdhAraNa vicAra lacharaNa varaNaga 122 ekasU lagAya chabIsa tAI gAthA kADharaNa vidha 123 gadya chaMda lacharaNa vidha davAvaita 85 kra. saM. viSaya vacanakA vAratA 124 mAtrA daMDaka chaMda varaNaraNa 125 mAtrA daMDaka chaMda lacharaNa 126 chappai lacharaNa 127 kavita chappa 128 ajaya chappai 126 yakahattara chappai nAma kathana 130 chappa nAma kADharaNa vidha 131 mAtrA chaMda, mAtrA upachaMda, mAtrA asama caraNa, mAtrA daMDaka chaMda guru ladhu kADharaNa vidha 132 bAvIsa chappai nAma uktA samabaLa vidhAna nAtA saMkha vaLatA saMkha saMkaLa jAta kamaLa bandha chatrabaMdha majhakhirA laghunALIka bradhanALIka 101 nisaraNI baMdha nATa caupAI mukatAgraha 103 kuMDaLiyA 104 cauTIbaMdha 105 hIrAbedhI 105 karapallava 106 hekallavayaraNa 107 hallava tALUrabyaMba prahara aLaga 106 133 vidhAMnIka jAta 106 644 WW 0 00G 9 9 9 l 0 0 sh 8 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya sapta vidhAMna strI prata vidhanika chappa kra. saM. 134 nATasalA chappa 135 suddha kuMDaliyo kuMDaliyo jhar3aulaTa lachaNa kuMDaliyo jAta dohALa kuMDaliyo dohALa 136 kuMDaLI vararaNa vrata prakaraNa 137 eka vararaNasUM lagAya chabIsa varaNa tAMI chaMdAMrI jAtarA nAMma varaNaNa uktA kAMma madhu mahI sAra sasI priyA ramaraNa paMcALa mridra maMda kamaLa cyAra akhira chaMda jAta pratiSThA jIraNA dhAMnI nigallikA paMca guru akhira paMcA zrakhira chaMda varaNaNa jAta pratiSThA samohA hArI haMsa jamaka [ 5 ] pRSTha 106 110 110 111 112 112 112 113 115 115 116 116 116 116 117 117 117 117 117 118 118 118 118 116 116 116 116 116 120 120 120 kra. saM. viSaya khar3Akhara chaMda gAyatrI sekhA tilakA vijohA caUrasa saMkhanArI tathA virAja tathA rasAvaLA maMthAMNI madanaka mAlatI sapta varaNa chaMda jAta uski samAnikA sabAsana karahacI sikhA asTAkhira chaMda vararaNaraNa jAta dhanusTapa vidya unmALA mallikA pramAMNI tathA zraradhanAgaja tathA tuMga tvaMga tathA tuMga kamala mAMna krIr3A anuSTupa nava khira chaMda varaNaraNa jAta bahatI mahAlakSamI sAraMgikA pAyata ratipada biba tomara rUpAlI pRSTha 121 121 121 122 122 124 124 124 124 124 125 125 125 125 126 126 126 127 127 127 128 128 128 128 12 126 126 130 130 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. saM. viSaya dasa akhira chaMda varaNaraNa jAta paMkti saMjutakA caMpakamAlA sAravatI sukhamA pramita gIta ekAdasa akhira chaMda varaNaNa jAta trisTupa dodhaka samukhI sAlinI madanaka sainikA mAlatikA iMdravajra upeMdravajrA upajAta rathoddhitA svAgatA dvAdasAkhira chanda jAta jagatI bhujaMgaprayAta lakSmIdhara toTaka sAraMga motIdAMma modaka taraLanayaNa sundarI pramitAkhirA trayodasa akhira chaMda jAta prati jagati mAyA tAraka [ 6 ] pRSTha 130 130 131 131 132 132 132 132 132 133 133 134 134 134 135 135 136 136 136 136 137 138 138 138 136 136 136 140 140 140 140 kra. saM. viSaya kaMda paMkAvalI prajAsa caturadasa akhira chaMda jAta sakrI vasaMtatilakA cakra panaraha akhira chanda varaNaraNa jAta pratisakvirI cAMmara sAlinI bhramarAvaLI kaLahaMsa rabhasa soLa zrakhira chaMda varaNaNa jAta zrasTi nisapAlikA braddhinArAja padanIla caMcaLA sataraM varaNa chaMda jAta frsTI prathvI mALAdhara sikharaNI maMdAkrAMtA hariNI aThArai khira chaMda varaNaNa jAta prati maMjIra caracarI krIr3A ugaNIsa prakhyara chaMda varaNaNa jAta pratighrati 151 sAradULa vikrIr3ata pRSTha 141 141 142 142 142 143 143 143 144 144 144 145 148 145 146 146 147 147 147 148 148 146 146 150 150 150 151 151 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pRSTha kra. saM. viSaya 152 / x dhavaLa zaMbha vIsa akhira chaMda varaNaraNa jAta Rti gItikA gallikA akavIsa varaNa chaMda varaNaraNa jAta prakrati sragdharA nArada 154 154 154 155 155 haMsI madirA sundarI MMMM - MMEN 157 mattagayaMda cakora 157 caubIsa akhira chaMda jAta saMskrati 158 kirITa dumiLA mahA bhujaMgaprayAta 138 varaNa upa chaMda varaNaNa sAlUra 160 manahara tathA ikatIsau kavitta 161 ghaNAkhirI gota vrata prakaraNa 136 gIta chaMda varaNaNa 166 140 gIta lachaNa 141 gItakI bhAkhA varaNaraNa 167 142 agaNa dakhira dosa haraga 167 143 chaMda nava ukti nAma 168 suddha sanamukha garabhita sanamukha sudha paramukha garabhita maramukha 166 suddha parAmukha 170 garabhita parAmukha 170 suddha srImukha 170 kavi kalpita srImakha 171 misrita 171 144 agyAraha jathA nAma vidhAMnIka jathA 172 sara jathA 173 sira nAmA jathA 173 7 ] kra. saM. viSaya varaNa nAma jathA 174 ahigata jathA 175 prAda nAma jathA 176 aMta nAma jathA suddha nAma jathA 177 adhika nAma jathA 177 sama nAma jathA 178 nyana nAma jathA 178 145 gItAMkA ekAdasa dokhanirUpaNa 176 146 nisAMNI trividhi vaiNa sagAI nAma lachaNa 182 147 sAvaraNI akhirAMrI akharoTa vaNasagAI varaNaNa 183 148 gItAMkA nAma nirUpaNa 185 146 sAta sAMNorakA nAma kathana 185 150 anya prakAra gIta nAma kathana 186 151 vasaMtaramaNI nAma gIta lachaNa 185 vasaMtaramaNI nAma sAvajhar3I 188 maNAla nAma gIta sAvajhaDau 186 gIta jayavaMta sAvajhar3o bar3A sAMNaura prAda sapta gIta nirUpaNa 162 gIta bar3A sAMNaura lachaNa 162 suddha sAMNaura 163 prahAsa sAMNaura choTA sAMNaura veliyA sAMNaura sUhaNI sAMNaura pUNiyA sAMNaura ne jAMgar3A sAMNaura 202 soraThiyau sAMNora 2.3 khur3ada choTau sAMNAra 204 pAr3agata, pAr3agatI varaNaNa lachaNa pAr3agatI supaMkharau trivar3a tathA helo gIta baMka gIta trabaMkar3A gIta cauTiyALa gIta laihacALa gIta gaukha gIta citaIloLa gota 217 pAlavaNI tathA dumeLa gIta 219 hh mh lh s 0. m 168 166 000now 171 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. saM. viSaya sAvana zraDiyALa gIta dhar3authala gota sohacalo gIta badha citavilAsa laghu citavilAsa ghor3Adamau araTiyau selAra jhamALa mur3aila ThatALa hiraNapa kavAra dor3hA haMsAvaLa sAMgaura rasakharA bhAkhar3I gokhau Dholacalau tathA Dholaharau trakuTa baMdha supaMkha he kalavayaraNa tathA mAtrArahita haMsa gamaraNa bhujaMgI ast sAMragaura praharaNakher3I viDakaMTha tathA vIrakaMTha gIta zrau bhAMraNa gIta dumeLa uvaMga sAvabhar3au aradha gokhau sAvakar3au dhamaLa tathA rirAdhamaLa tribhaMgI sIhalora sArasaM gIta sIhavaga sAMgaura zrahigana sAMgaura rekha mur3iyala sAvajhar3au praur3ha sAMgora nirUparaNa dIpaka zrahibaMdha zraraTa gIta zraThatALau kAchau [8] pRSTha 221 222 223 224 225 227 228 226 230 232 232 236 237 238 240 241 245 247 248 253 255 256 257 256 260 262 264 265 266 267 266 2.0 270 271 271 271 272 272 273 274 276 277 278 kra. saM. viSaya savaiyau sAlUra tribaMkau dhamALa rasAvaLau satakharagau umaMga kharau (ikakharau ) zrameLa bhaMvaragaMjAra cauTiyo maMdAra jhaDalupata trimeLa pAlavaraNI tathA jhar3a lupata tripaMkha ast sAvajhar3au tathA zraradha sAvabhar3au jhar3a mukaTa dutIya selAra trATakau manamoha lalitamukaTa mukatAgraha paMkhALau dutIya sALUra bhAkha aradha bhAkha jALIbaMdha gahAMgI kaMTha sukha jayavaMta sAvar3au rUpaga gajagata 152 nisAMragI chaMda vararaNaraNa 153 nisAMragI chaMda garabhitanAMma nisAMNI chaMda dumaLA nAMma jAMgar3I suddha nisAMragI jAMgar3I mArU nisAMragI pRSTha 280 281 282 283 284 285 287 288 286 260 262 263 265 265 266 268 300 301 302 303 306 308 310 310 311 312 313 315 317 321 322 325 325 325 326 327 328 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIgaNezAya namaH / zrIgurugaNapatISTa devatAbhyo namaH * OM namaH zrIsItArAmAya atha Ar3hA kisanAjI krata piMgala raghuvarajasaprakAsa likhyate zrIgaNesa stuti chappai kavitta-bhAkhA muradhara zrI laMbodara parama saMta buddhavaMta parama siddhibara / Aca pharasa opaMta, vighana-bana haMta UbaMbara // mada kapola maharkata, madhupa bhrAmaMta gNdhmd| naMda mahesura jana nimaMta, hita dayAvaMta hada // ucaraMta 'kisana' kavi yama araja, tana anaMta bhagati jugata / jAnakI-kaMta akkhaNa sujasa, ekadaMta dIjai ugata // 1 prathama bhrahaMma majha beda, chaMda mauraga darasAyau / khaga aga piMgaLanAga, 'nAgapiMgaLa' kara gAyau / / 'kALidAsa', 'kedAra', 'amara gira piMgaLa akkhe| bhAkhA braja sukhadeva, 'surataciMtAmaNa' bhakkhe // lacha bhAkhA piMgaLa graMtha lakha, ekaTha boha mata aaNnniyo| raghubaraprakAsa jasa nAma rakha, 'kisanna' sukava piMgaLa kIyau // 2 1. pAca-hAtha / pharasa-parazU / propaMta-zobhA detA hai| hata-nAzaka / UbaMbara-samartha / nimaMta-namate haiM, jhakate haiN| hada-asIma / yamaisa prakAra / lie, varNana karaneke lie| ekdNt-gnnesh| ugata-ukti / 2. majha-madhya / khg-grudd'| ag-smmukh| piMgaLanAga-zeSanAga / ' nAgapiMgaLa 'nAgarAja piMgaLa' nAmaka chaMdazAstra kA graMtha / gAyau-varNana kiyaa| akkhe-kahA, suunaayaa| bhakkhe-kahA, varNana kiyaa| lcch-lkssnn| ekaTha-ekatrita / boha-bahata / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] raghuvarajasaprakAsa bibudha-bhAkha braja-bhAkha bica, piMgaLa bohata prasiddha / muradhara-bhAkhA jiNa nimaMta, 'kisanai' rUpaga kiddha / / 3 jAMNaNa chaMdAM mukha japaNa, rAghava -jasa dina - rAta / bhADo sAMThau jyU bharai, jANau pohakara jAta // 4 peTa kAja nara jasa paDhe, au kAraja ahaloka / jasa rAghava japaNau jikau, lekha kAja paraloka // 5 judha karaNau jamarAja hU, kAja vilaMba keNa / tava nasa-dIhA hara tiko, jIhA dIdhI jeNa // 6 atha garaNAgaraNa varaNaraNa* magaNa trigaru yagaNaha laghu, prAda kahai saha koya / 3. bibudh-bhaakh-devvaannii| nimNt-lie| rUpaga-vaha kAvya-graMtha jisameM kisI mahAna yoddhAkA caritra ho yA vaha rItigraMtha jisameM vizeSakara DiMgalake gIta chaMdoMkI racanA Adike niyamoM kA varNana ho| kiddha-kiyA / 4. bhAr3au-(saM. bhATaka) kiraayaa| sAMThI-adhika, Ikha / pohakara-puSkara / jaat-yaatraa| 5. ahaloka-ihaloka, yaha saMsAra / lekha-samajha, smjhnaa| 6. kenn-kislie| tava-(stavana) stuti / ns-diihaa-nishi-din| hara-(hari) Izvara / jiihaa-jihvaa| jeNa-jisase, jisane / nAma rekhArUpa varNarUpa laghu saMjJA zubhAzubha magaraNa mAgAnA yagaraNa 555 / 55 ' / / yagAnA bhAgana namana rAmanA bhagaraNa nagaraNa ragaraNa sagaraNa tagaNa jagaNa / / / SSI / 5 / saganA tAgAna jagAna Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 3 bhagaNa AAda guru nagaNasau, trilaghu cihu subha joya // 7 ragaNamadhya laghu sagaNarai, aMta guru laghu aMta | tagaNa madhya guru jagaNa , cyArU' asubha kahaMta // 8 gaNAgaNa devatA * dUhau deva dharA jaLa caMda ha, Aga pavana nabha bhAMga | phalAphala sukha muda maMgaLa ghI jaLaNa / dukha niphaLa ghara hAMNa // 6 7. cihuM cAra / 6. zraha - svarga | bhAMNa- sUrya / jaLaNa - dAha / hAMNa-hAni / nAma magaraNa yagaraNa bhagaraNa nagaraNa ragaraNa sagaraNa tagaraNa jagaraNa *garaNAgaNa devatA aura unake phalAphala rUpa SS S ISS ' / / || 5 15 / / s ss 1 |' / devatA pRthvI jala caMdra svarga agni pavana nabha bhAnu phala sukha prasannatA maMgala dhI dAha dukha niSphala gRha hAni Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha gaNa mitra satru kathanaM* dUhau ma na sumitra ya bha dAsa muNa, dakha ja ta vihuudAsa / ra sa biha vai gaNa satra raTa, par3ha phira dugaNa prakAsa // 10 atha dugaNa kathanaM kavitta chappA mitra mitra ridha sidha, mitra dAsaha jaya pAvata / hitu udAsa dhana hAMNa, mitra ari roga badhAvata // dAsa mitra sidha kAja, dAsa dAsaha suvasIkata / dAsa udAsaha hAMNa, dAsa ari hAra su Avata // udAsa mitra phaLa tuccha giNa, vipata udAsa ju dAsa kara / udAsa udAsa su niphaLa kaha, miLa udAsa ripu satru kara // 11 10. muNa-kaha / dakha-kaha / bihuN-donoN| *mitra dAsa udAsa aura zatra garaNa mitra dAsa magaNa, nagaNa yagaNa bhagaraNa phala siddhi jaya mitra+mitra mitra + dAsa mitra + udAsIna mitra + zatru dAsa + mitra dAsa + dAsa dAsa + udAsa dAsa + zatru siddhi vazIkaraNa hAni parAjaya hAni roga udAsIna zatru ragaNa, sagaraNa jagaraNa, tagaraNa phala udAsIna + mitra alpaphala udAsIna + dAsa vipat (vipatti ) udAsIna+udAsIna niSphala (zUnya) udAsIna-+-zatru / zatrUtpatti zatru + mitra zatru + dAsa zatru + udAsIna | zatru + zatru zUnya jIvahAni zatruhAni kSaya www Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa dUhau satru mitra miLa sunya phaLa, satru dAsa jiya hAMNa / satru udAsasaM hAMNa ari, ari nAyaka khaya jAMNa // 12 dosAdosa kathana dUha nara- kAyaba karavA nimata, vada gaNa gaNa vicAra | guNa rAghava majha asubha gaNa, na kau dosa niradhAra || 13 atha sTadagadha akhira kathanaM dUha ha jha dha ra gha na kha bha ATha hI, dagadha akhira dAkhaMta | kAya varajita tikaraNa, bhala kiva naha bhAkhaMta // 14 hakArAdi sTadagadha grakhira kramasUM udAharaNa dUhau w heta hAMNa tana roga vhai, narapata bhaya dhana nAsa | trIyA ghAta niraphaLa tavAM, jasa khaya bhramaNa pravAsa / / 15 atha bhAkhA piMgaLa tathA DiMgaLakA rUpaga gIta kaMvita, dUhA, gAhA, chaMda tathA saravatra chaMdaraM yAda dasa grAkhira nahIM prAvai nai varajanIka chai sau likhAM chAM / dUhau aMmaLa agrakA, dAkhala kSa ha doya | ka ca Ta ta varagakA aMtakA, pada dasa varaNana hoya // 16 aratha - ai 1 2 : 3 ya 4 sa 5 lla 6 kSa 7 r3a paNa 10 / 12. khaya - (kSaya) nAza / 13. nara-kAya - ( narakAvya) manuSyakI prazaMsAkA kAvya / vada - kaha / kau-- koI / 14. kAyaba - kAvya | 15. tavAM - kahatA hU~ / kiva - kavi | bhAkhaMta-kahatA hai / zrAda - zrAdi, prathama | varajanIka- tyAjya / [ 5 zrAkhira - zrakSara / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] raghuvarajasaprakAsa ___ a dasa akhira gIta kavita chaMdakai pailhI na hoya / ekAra Agalau aIkAra (ai) aokAra Agalau aUkAra (au) / aMkAra pAgalau aH kAra / makAra Agalau yakAra / lakAra Agalau skaar| sakAra Agalau llakAra nai kSakAra / a dasa Akhara bhAkhArai pAda na hovai / nAga yUM kahayau chai / iti aratha / atha guru laghu kathanaM gaNa saMjogI Ada guru, saMjuta byaMdu gureNa / guru phira bakra dumatta gaNi, laghu suddha eka kaLeNa // 17 . udAharaNa dUhau laMka amhIMNA bhAga laga, supanai likhIu soya / maujI rAghava palakamaiM, jana saraNAgata joya // 18 saMjogI pAda varaNa vicAra dahau saMjogI pahalau akhira, vasa koI Thaur3a vasekha / kiyAM vicAra prakAra kiNa, laghu saMgyA tiNa lekha // 16 udAharaNa re nAhara raghunAtharA, yaLa jAhara data aMka / vigara linhAI chinaka vica, lahara dinhAI laMka // 20 17. sNjogii-sNyukt| sNjut-sNyukt| vyNdu-biNdu| kaLeNa-(kalA) mAtrAse / 18. lNk-lNkaa| amhoNnnaa-meraa| soy-vh| maujI-udAra / 16. vasekha-vizeSa / 20. yaLa-ilA, pRthvii| data-dAna / chinaka vica-kSaNa bharameM / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7 raghuvarajasaprakAsa laghu dIragha dIragha laghu karaNa vidhi varaNaNaM dUhI laghu dIragha dIragha laghu, par3hiyAM sudharai chaMda / dIha laghu laghu dIha kari, par3hi kavirAja anaMda // 21 udAharaNa dUhau sira dasa dasa sira sAbatai, rAMma hatai dhakha rAkha / bibudhAMNI cakrata huvA, aha ha ha vANI pAkha // 22 atha maMgaLAdika varaNa gaNa nAma kathanaM dUhI magaNa nAma saMbhU muNai, rAkSasa tagaNa rsaal| yagaNa bAja Akhai iLA, jagaNa uroja visALa // 23 tagaNa vyauma kara sagaNa tava, ragaNa sUramau rAkha / varaNa gaNAM vALA vihada, yama kavi nAma sa Akha // 24 atha mAtrA paMca gaNa nAma kathanaM kavitta chappai Ta Tha Da Dha Na gaNa areha, mAtra gaNa paMca pramANe / TagaNa cha kaLa teraha subheda, kavi ThagaNa bakhANe // paMca kaLA aTha bheda, DagaNa cava kaLa su bheda pNc| DhagaNa tIna kaLa tIna, bheda bhAkhaMta nAga saMca / / NagaNahasu du kaLa duva bheda nija, likha prasatAra nihaariyai| tiNa bheda tera aTha paMca traya, duva jiNa nAma ucAriyai // 25 21. doh-diirgh| 22. dhakha-krodha / vibudhaaNnnii-devtaa| pAkha-kahanA / 23. rasALa-rasayukta / iTA-pRthvI / 24. vihada-asoma / yama-aise / 25, prareha-pavitra / chakaLa-cha maatraa| satya / www.jainel Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 :] raghuvarajasaprakAsa prathama TagaNa cha mAtrA teraha bheda nAMma dUhau hara 1 sasi 2 sUraja 3 sura 4 phaNI 5, sesa 6 kamaLa 7 bhrahamAMNa 8 / kaLa & su caMdra 10 dhruva 11 dharama 12 kahi, japai 'sALikara' 13 jAMNa // 26 A dutIya ThagaNa paMca mAtrA grATha bheda nAMma dUhau ravi 2 cApa 3 kahi, hIra su4 sekhara 5 saMca | higaNa 7 pApa 8 kaha, ATha bheda kaLa paMca // 27 B tratIya DagaNa cyAra mAtrA paMca bheda nAMma dau karaNa du guru 1 karatALa sauM, aMta guru 2 mana RNa | paya hara 3 vasupaya 4 madhyaH, ahipriya cau laghu pahicAMga || 28 iMdrAsaNa 1 kusuMma 6 26. bhramaNa - brahmA / 28. cau-cAra / 1 2 3 4 rUpa *TagaNa, ThagaNa aura DagaNa mAtrika gaNoM kA nakazA- SSS 1155 ISIS SIIS sura 5 ||115 phaNI 6 1551 zeSa 7 SIS! kamala 8 IIISI bramhA ha SSII kaLi 10 115:1 caMdra 11 ISI11 dhruva 12 SIIII dharma 13 saMjJA 1 gaNa hara zazi sUrya 1 2 3 4 5 rUpa 7 Sill A Ill saMjJA ISS iMdrAsana SIS ravi 1115 cApa SSI hIra IISI zekhara 1511 2 ThagaNa kusuma grahigaraNa pApa 1 / / / / / sALikara noTa- mUla ThagaraNa meM pAyaka hai kintu zuddha pApa hai / ' 1 ss 2 115 ISI S11 5 / / / / m xx rUpa 4 B saMjJA 3 DagaNa karNa karatALa payahara vasu paya ahipriya Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhvaja cinha vAsa cirALa, cira taumara tU mara ghAsa / nUta mALa rasa valaya , lAdi trimAtra prakAsa // 26 trimAtrA guruvAdi dutiya bheda nAMma dUhau surapati paTTaha tALakara, tALa anaMda chaMda Adi guru traya mattakau, nAMma dvibheda bhAvA rasa tAMDava kahau, kusa aura hai traya laghukA nAma a, traya mattA paMcamI NagaNa dvimAtrAdi bheda prathama eka guru nAMma 26. lAdi -laghvAdi / 1 2 3 1 2 rUpa 15 SI 111 rUpa raghuvarajasaprakAsa cauthe DhagaNa tIna mAtrA tIna bheda laghvAdi nAMma dUhau S = 11 trimAtrA tratIya sarava - laghu bheda nAMma dUhau Ruo saMjJA [ & + saMjJA sAra / ucAra // 30 4 DhagaNa dhvaja, cinha, vAsa, cirALa, cira, taumara, tUMmara, ghAsa, nUMta mALa rasa valaya surapati, paTTaha, tALakara, tALa, anaMda, chaMda, sAra bhAvArasa, tAMDava AMkusa, antara anAra / prastAra // 31 5 NagaNa nUpura, rasanA, bharaNa, phariNa, cAMmara, kuMDaLa, himeraNa, mugdha, vakramAMNa, valaya, hAra / priya, paramapriya | Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] raghuvarajasaprakAsa dUhau napura rasanA bharaNa phaNi, cAMmara kuMDaLa himeNa / mugdha vakramAMNasu valaya, hArasu guru yakeNa // 32 dvimAtrA dvilaghu bheda nAma dUhI nija priya kahiye parama priya, du laghu dvi mattA nAma / guNa yama mAtrA paMca gaNa, raTa kIrata raghurAma // 33 atha sAdhAraNa gaNa nAMma dUhA . Ayudha gaNa kaha paMca kaLa, duja turaMga kaLa cyAra / karaNa du guru priya doya laghu, laghu guru dhvaja guru hAra // 34 taviyA gaNa etA takau, samajhaNa chaMda sujANa / la kahiye samajhe laghu, ga kahiye guru jANa // 35 atha soDasa karama varaNaNa dUhA saMkhyA prastara sUcikA, nasTa udisTa sumera / dhvajA marakaTI jAMNa sudha, aAThU karama aphera // 36 ATha sumattA karama zre, ATha varaNa apaNAya / piMgaLa mata zre kavi par3he, sor3asa karama subhAya // 37 32. yakeNa-eka / 33. guNa-samajha / yama-isa prakAra / 35. tviyaa-khe| 36. prastara-prastAra / sudha-(sudhi) vidvAn / aphera-paTala / www.jainelik Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 11 prathama lachaNa dUhau yatarI mata yatarA varaNa, kitarA rUpa huvaMta / ana kiva, kiva pUche uThe, saMkhyA taTai sajhata // 38 saMkhyAvidhi dUhau eka doya likha purava jugai, saMkhyA matta subhAya / doya hUta dugaNA vadhai, saMkhyA varaNa sajhAya // 36 atha prastAra lachaNa dahI saMkhyAmeM kahiyA sakau, paragaTa rUpa prakAsa / je likha saraba dikhALaje, sau prastAra sahAsa // 40 mAtrA prastAra vidhi dUhI pahalA guru taLa laghu paraTha, sadrasa paMtha agra sAya |* vaMce jiko mAtrA varaNa, Uradha paraThau aay| 41 38. prn-any| 41. paraTha-rakha / vaMce-zeSa rahanA / Uradha-Upara / ___* AdimeM jahAM guru ho usake nIce laghu likho (gurukA cinha ' laghukA cinha / hai) phira apanI dAhinI ora Uparake cinhoMkI nakala utAro / bAMI ora jitane sthAna rikta hoM (kramazaH dAhinI orase bAMI aora taka) guruke cinha 5 taba taka rakhate cale jAno jaba taka ki sarva laghu na pA jAya / jaba sarva lagha pA jAya taba usIko usakA antima bheda smjho| pratyeka bhedameM yaha dhyAna rakhanA Avazyaka hai ki yadi vaha mAtrika prastAra hai to, usake pratyeka bhedameM utane hI cinha AveMge jitane mAtrAkA prastAra hogaa| yadi vaha vaNika prastAra hai to usake pratyeka bhedameM utane hI cinha pAveMge jitane varNakA prastAra hogaa| mAtrika prastArake sama kalameM pahalA bheda guruproMkA tathA viSama kala meM pahalA bheda laghuse prAraMbha hotA hai| vaNika prastArameM pahalA bheda guruoMkA hI rahatA hai| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa varaNa prastAra vidhi dUhI varaNa taNA prastAra vidhi, guru taLa laghU giNaMta / ubarai sau kIjai uradha, saba hI gurU subhaMta // 42 sUcI lachaNa soraThau dUhau tavau amuka prastAra, bheda kitA laghu Ada bhl| ara laghu aMta ucAra, gura aMtara gura Ada guNa // 43 Ada aMta (phira) laghu Ucarai, Ada aMta guru akkha / sUcIsU jada samajhaNau, pekha AMka paratakkha // 44 43. tvau-kho| bhala-ThIka / 44. pekha-dekha kr| paratakkha-pratyakSa / (1) pariNaka prastA (3 varNa (2) variMgaka viSama kala sama kala prastAra 4 varNa (prastAra 5 mAtrA) (prastAra 6 mAtrA) / 1 2 / / / ma 555 ya / 55 ra / sa / / ta 55 / ja / / bha / / na / / / 4444 4 5 6 7 / / / / / / / / / / 1 5555 2 / sss 3 SISS 4 / / 55 5 5515 & ISIS 7 / / 8 / / / & sss 10 / / 11 / / 12 / / / 13 / / 14 / / / 15 / / / 1 555 2 / / 55 3 / / 4 / / 5 / / / / 6 / / 7 / / 8 / / / / hai / / 10 / / 5 / / 11 / / / / 12 / / / / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 13 mAtrA sUcI vidhi pUraba jugaLa pahalAM par3hI, saMkhyA matta sahAsa / pUraNa aMka neDau tiko, pUraba aMka prakAsa // 45 Ada laghu, laghu aMtameM, jitarA hai kavi jANa / tiNasU pUraba aMka te, Ada aMta guru AMNa // 46 caupaI pUraNa aMkasU tIjau aMka, zrAda aMta laghu jitA nisNk| jiNasUtIjau aMka jitAya, Ada aMta guru jitA kahAya // 47 mAtrA sUcI saMkhyA rUpa atha varaNa sUcI vidhi caupaI varaNa saMkha be dugaNI vesa, sama laghu gurucA rUpa saresa / pUraNa nikaTa purava aMka hoya,Ada aMta laghu guru hai soya // 48 aMka tIsarau pUraNa hUta, Ada aMta laghu gurucau kuut|| sUcI kautaka arathasa kIjai, tau ke AMna vidhAMna tavIjai // 46 varaNa sUcI saMkhyA rUpa atha UdisTa lachaNa caupaI bIyau rUpa likha kahai btaay| kisau bheda UdisTa kahAya // 50 45. jugl-do| neDo-najadIka / 46. praaNnn-laamo| 48. gurucaa-gurukaa| 46. gurucau-gurukA / kUta-samajha / kautaka-zeSa kevala kautukaM / tavIjai-kahA jAtA hai / 50. biiyau-duusraa| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] raghuvarajasaprakAsa atha mAtrA UdisTa* dUhA mata UdisTa surUpa likha, pUraba jugaLa sira aNk| laghu sira ekahI aMka likha, guru adha Uradha aMka // 51 guru sira Upara aka je, vica prastAra ghaTAya / sekha rahai sau jAMNa yama, bheda kahau kavirAya // 52 varaNa UdisTA dUhI Akhara varaNa udITha para, dugaNa aMkAM deha / UparalAM laghu aMkar3AM, yaka vada bheda akheha // 53 53. udITha-uddiSTha / akheha-kahanA / *mAtrika uddiSTa mAtrika uddiSTameM jahAM gurukA cinha ho usake Upara aura nIce sUcIke aMka kramazaH likho / laghuke Upara bhI kramazaH sUcIke aMka likho| guruke Uparake akSaroMko pUrNAGkameMse ghaTA do to bheda saMkhyA mAluma ho jaavegii| udAharaNa, mAtrika uddiSTa prazna-batAyo 6 mAtrAmoM meM se yaha / 55 / kaunasA bheda hai ? u0---pUrNa sUcI--12 5 13 pUrNAGka 13 55 guruke cinhoM para 2 aura 5 haiM donoMkA yoga 7 huaa| pUrNAGka 13 meM se 7 ghaTAne para 6 zeSa rahate haiM ataH yaha chaTA bheda hai / vaNika uddiSTa vaNika uddiSTameM sUcIke aMka prAdhe prAdhe likho / usake nIce rUpa likho / guru cinhoMke Upara jo saMkhyA ho use pUrNAGkameMse ghaTA do| jo zeSa rahegA, vahI uttara hai / udAharaNa / prazna-batAyo 4 vargoM meM yaha / 55 / kaunasA bheda hai ? u0--ardha sUcI-1 2 48 pUrNAGka 16 / / guruke cinhoMke Upara 2 aura 4 haiN| donoMkA yoga 6 huaa| 6ko pUrNAGka 16meM se ghaTAyA to zeSa 10 rahe / ataeva 10vAM bheda hai / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 15 atha nasTa lachaNa viNa lakhiyAM mAtrA varaNa, pUche bheda supAta / budhabaLasU akhu jeNa vidha, kramasau nasTa kahAta // 54 atha mAtrA nasTa% kavitta chappa mAtrA nasTa vidhAMna, kahata kavirAja pramANahu / saba laghu kara tiNa sIsa, pUraba juga aMkAM ThANahu // pailau pUche bheda, aMka tiNarau vilopa kr| tiNa lopai phira rahai sesa, sau aMka lopa dhara // puraba ju aMka tiNa aMkasU, para miLAya guru kara kahau / au mAtra nisTa piMgaLa akhata, sukavi kisana' yaNa vidha lahau // 55 54. viNa lakhiyAM-binA samajhe / supAta-(supAtra) kavi / budhabaLa-buddhibala / akhaM-kahatA hU~ *mAtrika naSTa ___ mAtrika naSTa meM sUcIke pUre-pUre aMka sthApita kro| chaMdake pUrNAGkase praznAGka ghaTAyo, zeSa bace usake anusAra dAhinI orase bAMI orake jo jo aMka kramapUrvaka ghaTa sakate hoM unako guru kara do kintu jahAM-jahAM guru hoM unake AgekI eka eka mAtrA miTA do| prazna-batAyo 6 mAtrAmoMmeM 11vAM bheda kaisA hogA ? rIti-pUrNAGka 13meM se 11 ghaTAye, zeSa 2 rahe / 2 meM se 2 hI ghaTa sakate haiM ata: 2 ko guru kara diyA aura usake prAgekI mAtrA miTA dii| yathA-pUrNa sUcI-1 2 3 58 13 sAdhAraNa cinha / / / / / / u0-15||| yahI 11vAM bheda hai| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] bhAga cIMtavau varaNa nava, laghu kari sama jiNa vor3a | visama bhAgameM mela yaka, gura kara kavi sira mor3a // 56 atha sosa vidhi mAtrA varaNa prastAra likharaNa vidhi kautukArthe likhyate / vAratA eka to piMgaLa mata sudhau prastAra UparAsU nIcau likhyau jAya sau, jyauM hI suddha prastAra nIcAsU UMco likhyo jAya jInai prakArAMta kahIjai / itarai prATha prakAra tau mAtrA prastAra / hara grATha prakAra hI varaNa prastAra chai je kahai chai / atha nAMma jathA raghuvarajasaprakAza atha varNaM nasTa vidhi dUhau suddha, mAtrA suddha 1, mAtrA suddha prakArAMtara 2, mAtrA sthAna viparIta 3, mAtrA sthAna viparIta prakArAMtara 4, mAtrA saMkhyA viparIta 5, mAtrA saMkhyA viparItakau prakArAMtara 6 mAtrA saMkhyA sthAna viparIta 7, mAtrA saMkhyA sthAna viparItakau prakArAMtara 8, e grATha mAtrA prastAra vidhi / vaNika naSTa variMgaka naSTameM sUcIke aMka Adhe-Adhe likho / chaMdake pUrNAGkameMse praznAGka ghaTAzro / zeSa bace usake anusAra dAhinI orase bAMI orake jo-jo aMka kramapUrvaka ghaTa sakate hoM unako guru kara do / prazna- batAo 4 varNoM meM dhvAM rUpa kauna sA hogA ? rIti - pUrNAGka 8x2= 16 meM se 8 ghaTAye, zeSa 7 rahe / 7 meM se 4, 2 aura 1 hI ghaTa sakate haiM / isalie ina tInoMko guru kara diyA / yathA - ardha sUcI - 1248 pUrNAGka 16 sAdhAraNa cinha / / / / u0--' ' ' / yahI navAM bheda hai / dUsarA prakAra jitane varNakA varrieka naSTa nikAlanA ho utane hI aMkoM taka praznAGka meM 2kA bhAga dekara bhAgaphalako kramazaH bAMI zrorase rakha dIjiye kintu jina viSama saMkhyAoM meM 2kA bhAga pUrA-pUrA nahIM jAtA ho unameM 1 jor3a denA cAhie / sama saMkhyA ke nIce laghu aura viSamake nIce guru rakhane para uttara mila jAyagA / cAra varaNoM kA havAM rUpa roti - 6 5 3 2 ' ' ' / yahI 5 5 5 uttara hai / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saprakAsa [ 17 atha mAtrA sthAna viparIta kar3auTa phera prastAra lachaNa / dUhau aMta guru taLa laghu dharau, Agai paMta samAMNa / Ubare sau guru laghu dharau, pAchai eha pramANa // 57 atha mAtrA sthAna viparItakau prakArAMtara / caupaI aMta nikaTa laghu sira guru dharau, adhara paMta sama agra vicaarau| Ubare sau pAchai laghu Avai, kaLA thAMna viparIta kahAvai // 58 atha mAtrA saMkhyA viparItako prakArAMtara donU bheLA kahai chai / . caMdrAyaNau Ada aMta laghu saMnidha taLa guru AMNajai / jema prakArAMtara guru sira laghu jaaNnnjai|| dhura sama pacha laghu guru laghU phira kIjiyai / saMkhyA bihu prakAra ulaTTa suNI jiyai // 56 vAratA saMkhyA viparItakA pAda laghukA aMtako laghu jIke nIce guru karaNau / prAgai uradha paMta, sama paMta, Ubare sau laghu karaNA / atha mAtrA saMkhyA sthAna viparotako prakArAMtara donU bheLA kahAM chAM / caMdrAyaNau aMta rekha tiNa Ada, heTha guru akhyajai / bhala prakAra guru aMta, sIsa laghu bhkhyjai|| 57. tl-niice| pAMta-paMkti / samAMNa-samAna / eha-yaha / 59. saMnidha-pAsa / dhara-prathama / pacha-pazcAt / 60. hetth-niice| akhyaja-kahie / bhakhyaja-kahie / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] raghuvarajasaprakAsa dhura sama pacha laghu guru laghU phira dhaarjai| saMkhyA thaLa viparIta ubhaya saMbhArajai // 60 vAratA sthAMna viparItake sarava laghu kara aMta laghukA pAda / laghu nIce guru lakhajai / prAgai uradha paMgata sama paMgata karaNI pAchai Ubare sau saraba hI laghu karaNA / iti arth| mAtrA saMkhyA prakArAMtare AdarA guru sira laghu dhrjai| Age paMgata nIcalI paMgata samAMna ara pAchai Ubare sau doya Ubare tau guru karaNau nai tIna Ubare tau guru kare nai laghu krnnau| praratha prakArAMtare sthAna viparItake sarava guru kara aMtakA guruke sira laghu dharaNau / Age nIcalI paMgata samAMna paMgata karaNI / pAchai eka Ubare tau laghu karaNau, doya Ubare to guru karaNA, guru kara laghu karaNau / iti aratha / iti aSTa prakAra mAtrA prastAra saMpUraNa / atha mAtrA asTa prakAra nasTa udisTa kathana / vAratA mAtrA sudhako aru mAtrA suddhakA prakArAMtarako tau nisTa udisTa Age sanAtanI kahai chai jehIja jAMNaNA / hara chaH prakArakA phera kahAM chAM / atha mAtrA sthAna viparIta udisTa vidhi / thaLa viparIta udisTa sira, ulaTA dIjai aNk| guru sira aMkAM uradha adha, laghu sira ekahI aMka // 61 guru sira vALA aMka giNi, pUraNa aMkasU TALa / bAkI rahaisa bheda kavi, veDara kahe vatALa // 62 60. dhura-prathama / pacha-pazcAt / thaLa-sthAna / sNbhaarjai-smhaalnaa| lakha-likhie / sanAtanI-pUrvAcArya / hara-pratyeka / 62. veDara-nirbhaya / vatALa-vatalA kara / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 16 mAtrA sthAna viparIta hara prakArAMtako naSTa udiSTa ekahI chai / mAtrA sthAna viparIta bheda chtthau| | 13 | 5 3 2 1 | bheda pAThamau sthAna viparIta udisTako / atha mAtrA sthAna viparIta hara prakArAMtara donUMko nasTa kahai chai / caupaI thaLa viparIta nasTa kaLa kIjai, dakhiNa ulaTa aMka krama dIjai / pUchyau bheda pUraNasU' TALe , pAchai rahaisa lopa dikhALe // ulaTa krama sira aMkAM Avai, pUraba matta para matta miLAvai / guru kara rUpa bheda sau gAvai, thaLa viparIta nasTa yama thaavai||63 63. thaLa-sthAna / thAve-hotA hai / mAtrA suddha prastAra ko prakArAMtara nIcA mAtrA sthAna viparIta mAtrA sthAna viparIta mAtrA suddha prastAra sUUMcau likhyau kauTa phera prastAra ko prakArAMtara prastAra jAya cha SSS sss sss 555 / / 55 / / 55 SSI 55 / / ISIS 1515 5 / / SIS! SIIS 5 / / 5 / / / / 5 / / / / / / / / / / / / 5 / / / / 1551 ISS! 155 155 515 SI51 ISIS ISIS / / / 51 / / / / / / 5 / / / / / / / SSII 55 / / / / 55 / / 55 / / 5 / / / / 5 / / / / 5 / / / / / / / / / / / / / / / / / 5 / / / / / / / / / / / 5 / / / / / / / / / / / / / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] mAtrA saMkhyA prastAra viparIta prastAra / / '| SSII / / / '| 5 15 1 / ' ' / IIIIS SIIS ISIS IISS SSS raghuvarajasaprakAsa mAtrA saMkhyA viparIta ke prakArAMtara prastAra 1111 / / 5 / / ' ' / / / / / 5 / SISI ISSI ||||' SIIS ISIS / / ' ' SSS mAtrA saMkhyA sthAna viparIta kar3auTa phera prastAra " ||||' / / / '| / / '|| IISS / 5 / / / ISIS 1 55 1 ' / / / / SIIS SISI SSII SS S mAtrA saMkhyA sthAMna viparIta prakArAMtara kar3auTa phera nIcA sUM UMco likhyau jAya so prastAra 1111 kauTa-paMkti ke ulaTane kI kriyA yA bhaav| 64. sU - sIdhA / vidha-vidhi / zrabhIta-nirbhaya / doyAM donoMkA / 65. mAMjha-madhya | / / / 15 mAtrA saMkhyA viparIta saMkhyA viparItakau prakArAMtara jyauM doyAMIkau udachu / dUhau / / / '| / / 5 / / IISS sudhai kamadai aMka sira, vidha saMkhyA viparIta / guru sira aMkAM eka vidha, bheda udisTa abhIta // 64 atha mAtrA saMkhyA viparIta hara saMkhyA viparItakau prakArAMtara yAM doyAM koI nasTa kahUM chU / caupaI 151 / / ISIS ISSI ' / / / / SIIS SISI SS11 SSS nasTa saMkhya viparIta nidAna, matta sIsa kama aMka mAMna / pUchayA bheda mAMjha ghaTa eka, bAkI rahai saguru kara dekha // / 65 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 21 pUraba matta para matta miLAya, guru kari nasTa bheda yama gAya // 66 atha mAtrA saMkhyA sthAna viparIta hara prakArAMtara yAM doyAMIkau udisTa kahU chU / caupaI bheda sIsa dakhiNa brata aMka, dai ulaTA krama hUta nisaMka / guru sira aMkAM majha sivAya, eka meLa kara bheda batAya // 67 atha mAtrA saMkhyA sthAna viparItako hara saMkhyA sthAna viparItako prakArAMtara yAM doyAMIko nasTa kahU chu| caupaI krama viparIta aMka laghu sIsa, dai pUcha la yaka ghATa kriis| rahaisa pUraba jor3a para mata, nasTa saMkhya ulaTa thaLa sata // 68 dUhA ATha bhAMta prastAra matta, nasTa UdisTa prakAra / 'kisana' sukavi jasa rAMma kaja, raTiyA mata anusAra // 66 iti asTa prakAra mAtrA prastAra udisTa nasTa saMpUraNa / ___ atha prasTa prakAra varaNa prastAra vidhi likhyate / vAratA varaNa sudha prastArako tau lachaNa Age kahyauIja chai / atha asTa varaNa prastAra nAma / yathA-- varaNa sudha prastAra 1, varaNa sudha prakArAMtara 2, nIcAsU UMcau lakhyau jAya jIMko nAma prakArAMtara kahiyai, varaNa sthAna viparIta 3, prastAra nai kar3auTa pherAvaNI sau sthAna viparIta kahIjai / varaNa sthAna viparIta prakArAMtara 4, varaNa 66. yama-isa prakAra / gAya-kaha / 67. sIsa-Upara / brata-vrata / sira-Upara / 68. ghATa-ghaTAnA / karIsa-karanA / pr-paagekii| sata-sAtha / 66. mt-maatraa| kj-lie| mata-(mati)buddhi / kaDoTa-paMktike ulaTanekI kriyA yA bhAva / pheraavnnii-ulttnaa| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] raghuvarajasaprakAsa saMkhyA viparIta 5, varaNa saMkhyA viparItakau prakArAMtara 6, varaNa saMkhyA sthAMna viparItakau kar3auTa phera 7, varaNa saMkhyA sthAMna viparItakau prakArAMtara meM prasTa varaNa prastArakau tukAratha likhAM chAM / atha varaNa suddha prastArakA prakArAMtarakau lachaNa / caupaI dhura laghuke Uradha guru dharau, Age aragha paMta sama karau Ubare sau pAchai laghu vai varaNa prakAra yama sudha gAvai atha varaNa sthAna viparIta kar3auTa phera prastAra lachaNa / caupaI aMta guru he laghu RNau, jugati agra Uradha sama jAMNau / Ubare sau pAchai guru lekhau, varaNa sthAna viparIta visekhau || 71 1 atha varaNa sthAna viparItakau prakArAMtarakau lachaNa / caupaI aMta laghu sira guru paraThIjai, rUpa radha sama agra karIjai / Ubare sau pAchai laghu lekhau, prakArAMtara ulaTa thaLa pekhau // 72 // 70 atha varaNa saMkhyA viparIta laghavAdikasU prastAra cAlai jIMnai saMkhyA viparIta kahIjai caupaI phera - phira / tukAratha-paMktikA artha | 70 dhura - prathama / Uradha- Upara / paMta-paMkti / yema - isa prakAra / 71. heTha - nIce / visekhau - vizeSa / 72. sira- Upara / paraThIjai - rakhiye / pekhau - dekhie / da laghu taLa guru dhariye ema, tava uradha sama Age tema | Ubare sau pAchai laghu Na, varaNa saMkhyA viparIta bakhAMNa // 73 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa varaNa saMkhyA viparItakau prakArAMtara lachaNa / caupaI dhura guru sIsa prathama laghu dhArau, agra aradha sama paMta ucArau / Ubare sau pAchai guru deha, varaNa prakAra ulaTa thaLa eha // 74 atha varaNa saMkhyA sthAna viparIta kar3auTa phera lachaNa / caupaI aMta laghU taLa guru dhari hau, uradha paMta sama agra ho I Ubare sau pAchai laghu RNa, saMkhyA varaNa ulaTa thaLa jAMNa // 75 atha varaNa saMkhyA viparIta prakArAMtara lachaNa / caupaI [ 23 thira guru aMta sIsa laghu thApa, agra aradha samapaMta mApa / vacai sa pAchai guru karivesa, saMkhyA ulaTa prakAra su desa // 76 puNiyA ATha varaNa prastAra, vaDA sukava lIjiyau vicAra // 77 iti prasTa vidhi varaNa prastAra saMpUraNa / 74. eha-yaha / 75. ehau - aisA / zrachehau - acchA / 76. thApa - sthApita kara / karivesa - kariye / desa - dIjiye | 77. puNiyA kahe / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] raghuvarajasaprakAsa atha aSTavidha varaNa- prastAra varaNa suddha prastAra varaNa suddha prastAra prakArAMtara varaNa sthAna viparIta kauTa phera prastAra varaNa sthAna viparItakau prakArAMtara kaDoTa phera SSSS 1555 SI55 / / 55 5515 ISIS 5 / / 5 SSSS 5551 SSIS 55 / / SISS 5151 SSSS 1555 5155 / / 55 SSS 1515 SIIS / / / SSS! 1551 SIS / / 5 / 55 / / / 5 / / 5 / / / SSSS SSS SSS 55 / / SISS 5151 s / / 5 5 / / / 1555 I551 ISIS 15 / / / / 55 / / 5 / / / / 5 51 / / ISSS 15s / ISIS / 5 / / / / 55 5551 5151 / / / / 5511 / 5 / / 5 / / / / / / 5 varaNa saMkhyA viparIta prastAra varaNa saMkhyA viparItake prakArAMtara varaNa saMkhyA viparItako sthAna viparIta prastAra varaNa saMkhyA viparIta sthAna viparItako prakArAMtara prastAra SII 1511 55 / / / / 5 / SIS! 1551 5551 / / / s115 1515 SSIS / / 55 5055 ISSS SSSS SIL! / 5 / / 55 / / 1151 5151 155 SSSI / / / SIIS 1515 SSIS / / 55 SISS 1555 ssss / / / 5 115 / / / 55 / 5 / / 1515 155 1555 5 / / / / / 5 515 SISS 55 / / 5515 5551 SSSS / / / / / 5 / / / 5s / 5 / / ISIS 1551 ISSS 5 / / / SIIS SIS SISS SSII SSIS 5551 Ssss Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 25 atha asTa vidha varaNa prastAra jyAMkA udisTa, nasTa likhAM chAM / vAratA varaNa suddha 1 hara varaNa suddhakA prakArAMtarako tau sadA vhai cha jyU hIja cha / hara bAkIrA cha prakArako likhAM chAM / atha varaNa sthAna viparItakA prakArAMtara doyako udisTako lachaNa / caupaI UlaTa krama dakhiNasU aMka, rUpa varaNa sira dharau nsNk| Upara guru aMka je Avai, pUraNa aMka madhi tike ghaTAvai / / 78 bAkI rahaisa bheda bicAra, saba taja bhaja rAghau guNa sAra // 76 atha varaNa sthAna viparIta IkA prakArAMtarako nasTa kahAM chAM / dUhau dakhiNa kramasU bhAga dai, sama laghu rUpa sarAha / vikhama eka de guru karau, ulaTa nasTa A rAha // 80 atha varaNa saMkhyA viparItako hara IMkA prakArako udisTa kahAM chAM / dUhau yaka sUM dugaNA rUpa sira, dai krama aMka kavesa / guru sira aMkAM eka miLa, Akhava rUpa asesa // 81 atha varaNa saMkhyA viparIta hara prakArAMtara donU ko nasTa kahAM chaaN| caupaI sUdhA kramasa kaLapau bhAga, vikhama thAMna laghu kari anurAga / vikhama eka miLa Adha karAya, samathaLa gurU vikhama laghu thAya // 82 hai chai-hote haiN| 78. nasaMka-niHsaMdeha / madhi-madhya / kahAM chAM-kahatA huuN| 80. zrA-yaha / raah-triikaa| 81. kves-kviish| pAkhava-kaha / prasesa-apAra / 82. kaLapau bhAga-bhAga kro| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] raghuvarajasaprakAsa vidhayaNa nasTa saMkhya viparIta, budha baLa samajhau sukavi binIta // 83 atha varaNa saMkhyA sthAna viparItakau hara IMkA prakArAMtarakau udisTa kahAM chaaN| caupaI rUpa sIsa dakhiNa brata aMka, dai ulaTai kramasU kavi nisNk| guru sira aMkAM eka miLAya, bheda kahau kavi 'kisana' subhAya // 84 atha varaNa saMkhyA sthAna viparItakau hara IMkA prakArAMtarako donyAMkau nasTa kahAM chAM / caupaI bhAga kaLapa dakhiNa kara ora, vikhama bhAga laghu karau sataura / eka bheLa vAMTA kara doya, samathaLa gurU vikhama laghu hoya // 85 nasTa udisTa ATha parakAra, nija kahi 'kisana' varaNa niradhAra / tU ana ALa jaMjALa tiyAga, raghubara sujasa sAra cita rAga // 86 atha soDsa prastAra mAtrA varaNakA sugama likhaNa vidha / dahA sudha sudha viparIta thaLa, saMkhyA ulaTa prakAra / saMkhyA ulaTa prakAra thaLa, guru laghu pacchu vicAra // 87 sudha sudha viparIta thaLa, prakArAMta bihu jAMNa / saMkhya viparajaya saMkhyathaLa, ulaTa paccha laghu AMNa // 88 vAratA sudhakai 1 / sudha sthAMna viparItakai 2 / saMkhyA viparItakA prakArAMtarakai 3 / 54. siis-uupr| brata-vRtta / hara I-pratyeka / donyaaNko-donoNhiikaa| 85. sataura-ThIka / vAMTA-vibhAjana / thaLa-sthAna / 86. parakAra-prakAra / ana-anya / prALa jaMjALa-jhUThA maayaamoh| tiyAga-tyAga / sAra-tatva / rAga-anurAga / 87. pcchu-piiche| 88. bihuN-donoN| viparajaya-viparyaya / vAratA-gadya / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghubarajasaprakAsa [ 27 saMkhyA sthAna viparItakA prakArAMtarakai 4 / sama Ubare to guru karaNA, bisama Ubare to guru karanai laghu krnnaa| sudhakA 1 / sudha sthAna viparotakA prakArAMtara doyAMIke 2 / hara saMkhyA viparItake 3 / hara saMkhyA sthAna viparItake 4 / prAM cyAra prastAMrAMke Ubare, sau sarave pAchai laghu karaNA / iti prastAra sugama vidha / mAtrA varaNa udisTa nasTa sugama lachaNa / dUhA suddha bihu udisTa nasTa, suddhA kramasU aMka / be saMkhyA biparItarai, nija suddha aMka nisaMka // 86 be suddha thaLa viparItarai, bi thaLa saMkhya viparIta / AM cahunisTa udisTa sira, aMka ulaTa krama dIta // 60 krama saMkhyA viparIta be, bi krama bi thaLa bipriit| pUcha la yaka ghaTa nasTa guru, vadha udisTa kahIta // 61 suddha be suddha thaLa ulaTa be, krama bI krama dhara aNk| pUcha sesa ghaTa nasTa kara, vadha udisTa guru aMka // 62 iti raghuvarajasaprakAsa graMthe Ar3hA kisanA ta mAtrA varaNa soDasa prastAra udisTa nirUpaNa saMpUraNa / atha mera lachaNa / muNa amakA prastAra majha, saraba gurU keha / eka eka ghaTa phira akhau, saba laghu ghaTa laghu jeha // 63 Ubare-zeSa rahate haiN| prAM-ina / 86. bihuN-donoN| 10. bi-do| sNkhy-sNkhyaa| sir-uupr| dIta-dIjiye / 61. vdh-vidhi| kahIta-kahate haiN| 62. ghtt-ghttaanaa| 63. muraNa-kaha / amkaa-iskaa| prakhau-kaho / jeha-jisa / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] raghuvarajasaprakAsa pUcha yUM ana kavi prasana, thApa mera jiNa tthaaNm| prathama mera mata kavi paraTha, raTa kIrata raghurAma // 64 atha mAtrA mera vidh| ___ kavita chappa kara sama be be koTha, aMta yaka aMka bhriijai| Ada koTha yaka aMka, duvau tiNa tara hara dIjai / / Uradha jugaLa phira aMka, deha pailAM koThAM dakha / vidha madha koThA bharaNa, lacha AkhaMta sukavi lakha / / sira aMka tyAga dacha aMka sau, samiLa lekha adha koTha suj| kaha mata mera yaNa vidha 'kisana', tUM raTa rAghava AMna taja / / 65 14. yU-isa prkaar| an-any| prasana-prazna / thApa-sthApita kr| mera-meru / ThAMma-sthAna / paraTha-raca / 65. kotth-kotthaa| duvau-duusraa| tinn-us| tara-tala, nIce / Uradha-urdhva / dkh-kh| vidh-vidhi| madha-madhya / lch-lkssnn| pAkhaMta-kahate haiN| samiLa-sAtha / prdh-niice| suuj-vh| praan-any| Education International For Private & Personal use only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 26 atha varaNa mera bharaNa vidha atha ekAdasa mAtrA mera svarUpa / 1 | 1 | bheda 1 211 bheda 2 74 106 1 bheda 21 6 5 20 21 8 1 bheda 55 10 | 1 | 15 35 28 8 1 bheda 86 11 6 35 | 56 36 | 10 1 bheda 144 ernational www.jainel Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] raghuvarajasaprakAsa atha patAkA lachaNa / dUhI muNiyA bheLA merameM, guru laghu rUpa ginAMna / japau jeNa thaLa jUjuvA, thapi patAka kaha thAMna // 66 atha mAtrA patAkA vidha / kavita chappai aMka rIta udisTa dehu, pUraNa aMka bAMmaha / aMka pUraba tA aMka meTi, krama krama vidhi tAmaha // eka aMka lopaMta, eka guru gyAMna giNIjai / doya aMka opaMta, doya guru gyAMna bhaNIjai // traya lopa tri guru cava lopa cava, guru giyAMna yama jaaNnniye| likhya mera saMkhya dhvaja mata sau, jasa rAghava dhvaja jAMNiyai // 67 66. muNiyA-kahe / bheLA-zAmila / ginAMna-jJAna / jUjuvA-pRthak-pRthak / thapi-sthApita kara thAna-sthAna / 67. dehu-dekara / bAmaha-bAyAM / tAmaha-usameM / lopaMta-lopa hote haiN| propaMta-zobhA detA hai| cv-kho| cava-cAra / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 4 22 56 3 6 7 14 15 17 35 36 38 43 5 10 11 12 23 24 25 27 28 30 57 58 56 61 62 64 66 70 72 77 8 16 18 19 20 37 36 . 40 41 44 . 45 46 . 48 . dasa mAtrAkI patAkA 46 51 . raghuvarajasaprakAsa 13 26 26 31 32 33 60 63 65 66 67 71 73 74 75 78 76 80 82 83 85 21 42 47 50 52 53 54 34 68 76 81 84 86 87 88 55 [ 31 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] raghuvarajasaprakAsa dasa mAtrAkI patAkA dasa mAtrAkI patAkAkA dUsarA rUpa yaha bhI hotA hai| 15 28 SSSSS TISSSS ||Husss Il ss sini 3 10 6 11 62 12 64 m>> urwa Xr9UUUU 1 GKons w i wo 23 77 rror ro"" NU094 66MMMMMccxcckwww cWW.MAKKwGW.KWWGWWWom UUUU ernational www.jainel Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 33 atha mAtrA patAkA anya vidha / dUhA aMka matta udisTa likha, samajha vicAra sujANa / vaLe patAkhA daMDa vica, vidha ehI budhavAMNa // 68 viraLI pUraNa aMka viNa, be be paMkata baMdha / UparalI be pAMtarau, AMka upaMta samaMdha / / 66 asau aMka pUraNa aMkasU, paraThava tIjI paMta / guNIyaNa kahaNau guru laghu, pahalI taraha par3hata // 100 anya prakAra navIna mata dasa mAtrA patAkA svarUpa / * 68. vaLe-phira / budhavAMNa-buddhimAn / 69. pAMta-paMkti / upaMta-upAMtya / samaMdha-sambandha / 100. paraThava-raca / gunniiynn-kvi| * dUsare prakArase sapta mAtrA patAkAke svarUpakI taraha 10 mAtrA patAkAkA svarUpa bhI nikAlA jA sakatA hai| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] raghuvarajasaprakAsa atha sapta mAtrA patAkA svarUpa / * 7 mAtrAoMkI patAkA nimna prakArase bhI likhI jAtI hai| 7 mAtrAmoMkI patAkA 21 10 - 16 11 20 3 24 17 ernational www.jaineli Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha varaNa mera bharaNa vidha / dUhau saMkhyA akkhara koTha sabhjha, ekau Adara aMta / sUna koTha sira be, samila lekha adha saMta // 101 atha varaNa mera khaMDa vidha / hau paraTha daccha sudhI paMgata, uttara car3hA utAra / Adata bhara ekar3au, na agra upahAra // 102 1 102. uNahAra - samAna / atha sapta varaNa mera svarUpa / sapta varaNa mera / 1 7 1 1 1 21 1 5 10 15 3 2 2 6 1 35 3 1 4 bheda 2 1 bheda 4 10 5 1 20 15 6 bheda 8 1 35 21 7 bheda 16 1 bheda 32 1 [ 35 bheda 64 bheda 128 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36] raghuvarajasaprakAsa atha varaNa khaMDa mera svarUpa 6 / 15 1 | 7 | 21 | 35 35 21 / 7. 1 prAcIna mata cyAra varaNa patAkA svarUpa 16 ernational www.jainel Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha varaNa patAkA vidha / dUhA yaka dau cyAra su ATha vidha, aMka varaNa udiccha / puraNa aMkasU vAMma tiNa, paralau lopava paccha // 103 eka aMka lopai tikaNa, paMta eka guru gyAMna / doya aMka du gurU triyaMka, tIna gurU mana mAMna // 104 4 | 6 7 | 10 | 11 | 13 | 18 19 21, 25 | 12 | 14 | 15 | 20 22 23 26 / 27 / 26 | 24 28 30 31 atha varaNa patAkA navIna mata anya vidha sugama / dUhA varaNa patAkA AMna vidha, aMka udisTa vidhAMna / pUraNa aMka saMnidhi jiko, pUraba aMkasu mAMna // 105 pUraba aMka sira aMkasU, jor3a aMka giNa jeh| sau pUraNasU dUsarI, paMkata dharau sapre // 106 pUraba aMka sira paMtasU, paha bhara chelhI paMta / tratIya aMka guNa pubbasU, paMta dutI bhara saMta // 107 105. sNnidhi-niktt| 106. sapreha-saprayatna / 107. sira-Upara / paMta-paMkti / ph-prthm| chelhI-aMtima / pubbasU-pUrvase / dutI dvitIya / saMta-sajjana / www. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] raghuvarajasaprakAsa yaNa vidha pUraba aMka jur3a, sira paMkatarA aNk| varaNa patAkA navIna vidha, sUdhau mata nirasaMka // 108 atha marakaTI lakhaNa kathana / chappai kiva pUche jau koya, gyAMna khaTa bhAMta eka thaLa / jiNarI akhu jugata, suNau kavi sumati saujjaLa // kitI vattike bheda, mAtra kitarIke varaNaha / kitarA guru laghu kitA, raTau hika Thaur3a su niraNaha // mAMDajai teNa puLa marakaTI, khaTa vidha gyAMna dikhAiyai / 'kisanesa'sukava dhana janama kiva,guNa jau rAghava gAiyai // 106 atha mAtrA marakaTI vidha kathana / ___ kavita chappa paMkata khaTa kari prathama, saMkhya mattA koThA sama / pAMta vratta bhara prathama, eka do traya cava yaNa krama // pUrava jugaLa bhara bheda paMta, trI cavatha paMca taja / paMta chaTI bhara pahala, eka be aMka paraTha suja // dhara bIya sIsa akauM sadhara, biyau bheda paMkata sumiLa / lakha bIyA agra pAMcauM sulachaM, pAMta chaThI yama bhara praghaLa // 110 Ada sunya guru paMta, aMka ana guru laghu pArakha / guru laghu paMkati giNe, varaNa paMkata bhara bedhakha // 108. nirasaMka-nizaMka / 110. pAMta-paMkti / traya-tIna / cava-cAra / yaNa- isa / trI-tIna / cavatha-cauthA / be-do| paraTha-rakha / biiy-duusraa| biyau-duusraa| sulache-acche lakSaNa / praghaLa acchI prakAra / 111. pArakha-samajha / bedhakha-nirbhaya / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 36 raghuvarajasaprakAsa vrata bheda guNa vinheM paMta, vica matta paMta dhr| yama khaTa paMkata sukavi, sumata hUtA pUraNa bhara / / marakaTI matta yama 'kisana' muNa,khaTa vidha gyAMna sa eka thaLa / janama kara saphaLa pAyau jiko, Akha krIta raghubara amaLa // 111 atha dasa mAtrA marakaTI svarUpa vRtti 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 bheda 1 / 2 / 3 5 8 | 13 | 21 | 34 | 55 86 mAtrA 1 | 4 | | 20 40 78 | 147 272 | 465 860 varNa 1 / 3 / 7 | 15 | 30 | 58 | 106 201|365 655 2. 510, 20 38 | 71 130 235 laghu 1 2 5 10 | 20 | 38 | 71 130 | 235 420 . h m atha varaNa marakaTI bharaNa vidha ___ kavita chappai prathama paraTha khaTa paMta, koTha varaNAM samAMna kara / vrata paMta yaka doya tIna, cava paMca sasTa bhara // bheda paMta be cyAra ATha bhara duguNa aMka bhnn| vratti bheda guNa bihu, varaNa vaMkata cauthI vaNa // varaNa paMta aMka kara aradha dhara, guru laghu paMkata bhara gahara / guru varaNa paMta jai aMka miLa, bhala mata paMkata tratIya bhara // 112 iti varaNa mrkttii| 111. vinhaiM-donoM / hUMtA-se / munn-khnaa| eka thaLa-eka sthAna / pAkha-kaha / krIta-kIrti / amaLa-nirmala / 112. koTha-koSThaka / vrt-vRt| bihuM-do / ghr-gNbhiirtaa| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] raghuvarajasaprakAsa atha praSTa baraNa marakaTI svarUpa / vRtti 1 2 3 4 5 6 bheda 2 4 8 16. 32 64 128 mAtrA 312 36 66240 5761 4. varaNa 2, 8 / 24 | 64 | 160 384 866 guru| 1 / 4 | 12 | 32 / 80 162 448 256 3072 2048 1024 | 1024 448 laghu | 1 4 atha sAta mAtrA marakaTI svruup| m ma9rx iti mAtrA varaNa sor3asa karama saMpUraNa / ++ + + + + + + . . ernational www.jaineli Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 41 atha mAtrA vatti varaNaNa dUhA matta vrattameM sukava muNa, mAtra pramANa mukAma / Avai samatA AkhirAM, varaNa vratta jiNa ThAMma / / 1 matta vrata hika aha muNI, par3hi sau cyAra prakAra / matta chaMda upa chaMda pada, asama sudaMDaka dhAra // 2 chaMda caMdrAyaNau * laga mattA cauvIsa chaMda matta lekhjai| suja yAM adhikA mata upachaMda visekhjai|| varaNa mata sama nahIM asama pada jaaNnnaajai| be chaMdAM miLa daMDaka matta bakhAMNajai // 3 ___atha mAtrA chaMda taMtra gamaka chaMda paMca mata, gamaka st| sIta bara, rAma rara // 4 ___ chaMda bAma cha mAtrA cha mata 'bAMma' samari syaaNm| jhaTha dhaMdha, mana ma baMdha // 5 1. mukAma-sthAna / AkhirAM-akSaroMmeM / ThAMma-sthAna / 2. hika-eka / praha-zeSanAga / munnii-khii| 3. lekhajai-samajhiye / 4. sata-satya / rara-rAma zabdakI dhvani / 5 cha-6, hai| mata-mAtrA, mati / bAma-eka chaMdakA nAma, strii| syAMma-svAmI, Izvara / dhaMdha-sAMsArika prapaJca / ma-mata / re mUrkha ! terI buddhi strImeM hai / tU sAMsArika jhUThe prapaJcoMmeM apane manako mata phaMsA aura IzvarakA smaraNa kara / * eka mAtrAse 24 mAtrA takake padyako chaMda kahate haiN| 24.mAtrAse adhika ko upachaMda tathA chaMda aura upachaMdake melako daMDaka chaMda kahate haiN| matAntara se 32 mAtrAke chandako bhI daMDaka kahate haiN| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] raghuvara jasaprakAsa chaMda kaMtA sAta mAtrA kaLa sata 'kaMta', jiNa jagaNaMta / raTa raghurAya, thira sukha thAya // 6 hau sAta mattapada prata par3e, sugati chaMda sau thA / ATha matta aMtaha tagaNa, pagaNa chaMda kahavAya // 7 chaMda sugati bhUpa raghubara, sajhata dhanu sara / jUjha maMDe, daita daMDe // 8 chaMda pagaraNa prasTa mAtrA rAma maharAja, karaNa jana kAja / koTa riva krata, deha dutivaMta // 6 chaMda madhu-bhAra cava kaLa jagAMNa, madhu bhAra jAMNa / bhadhi bhUpa, ravi koTa rUpa || zrIrAmacaMdra, bibudhesa baMda | tana dIgha tAsa, japi krIta jAsa // 10 6. kaLa - mAtrA, saMsAra / sata-sAta satya / jiNa jagaNaMta - jisake anta meM jagaNa hotA ho / jisameM sArA jaga vilIna hotA ho / thira - sthira / thAya - hotA hai / saMsAra meM satya kevala Izvara hai jisameM hI jagata rAmacandrajIko raTa jisase tere saba sukha sthira ho jAyeM / 7. pada prata par3e- pratyeka caraNa meM 1 vilIna hotA | ataH he mana ! tU 8. jUjha - yuddha / maMDe - rcaa| daita- daitya | daMDe - daNDa diyA / 6. aMta-krAMti / dutivaMta - dIptimAn / 10. cava - cAra, kaha / kaLa - mAtrA, duHkha / jagAMNa- jisake aMta meM jagaraNa ho, saMsAra / madhubhAra - eka chaMda kA nAma ( madhu - nazA / bhAra - bojha ) / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 43 atha nava mAtrA chaMda ___ chaMda rasakala nau mAta jairai, guru aMtapai / rasakaLa sUchaMda, bhajji kavasalaiMda // 11 atha dasa mAtrA chaMda chaMda dIpaka muNa pAya daha mAta, dIpakka sukhadAta / jIhA aDhUjAMma, saMbhAra strI rAma // 12 igyAre mAtrA chaMda chaMda rasika cava laghu siva mata caraNa / vaLa khaTa paya tiNa varaNa // rasika jikaNa jaga raTata / muNa raghubara agha maTata // dhanakha dharaNa dhura dhamaLa / 'kisana' samara mukha kamaLa // 13 bibudhes-iNdr| diidh-diyaa| taas-usne| krIta-kIrti / jaas-jiskii| he mana ! tU isa saMsArako duHkhakA ghara aura sAMsArika nazeko bojha samajha / devatAoMke svAmI indrake vandanIya aura karor3oM sUryoke samAna tejasvI ayodhyAke svAmI zrIrAmacaMdrajI, jinhoMne tujhe yaha zarIra diyA hai unakA smaraNa evaM sadaiva kIrti-gAna kara / 11. nau-nava, n| mAta-mAtrA / jair-jiske| aNtpai-aNtmeN| kavasalaiMda-kauzalendra, zrI raamcNdr| 12. pAya-caraNa / daha-dasa / jIhA-jihvA / aDhUjAma-aSTayAma / saMbhAra-smaraNa kara / 13. cava-kaha / siva-gyAraha / mt-maatraa| vaLa-phira / tiNa-usa / jiknn-jisko| maTata-miTate haiN| dhanakha dharaNa-dhanurdhArI / dhura-bojha / dhamaLa-vahana karane vaalaa| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda AbhIra jai paya siva mata jAMNa / aMta payodhara AMNa // chaMda AbhIra acheha / raTa raghunAtha areha // hara jasa gAvaNa hAra / dhana mAMnukha tana dhAra // 14 bArai mAtrA chaMda - uddhaura kaLa bhAMNa pAya kht| udghora jiNa jagaNaMta // re kisana bhaji siyarAMma / dhAMnaMkha dhara sukha dhAma // 15 trayodasa mAtrA chaMda chaMda anAMma terai matta gura laghu aMta / kiva chaMda anAMma kahaMta // raTa sItA nAyaka rAma / karau cita taNA sidha kAma // 16 14. jai-jisa / py-crnn| siv-gyaarh| payodhara-madhyagurukI cAra mAtrAkA nAma / / / acheha-akhaMDa / areha-niSkalaMka / 15. bhAMNa-(bhAnu) bAraha / pAya-caraNa / jagaNaMta-jisake aMta meM jagaNa ho / 16. kiva-kavi / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa caturadasa mAtrA chaMda chaMda hAkala 1 trai duja gura kaLa cavada taThai jAMNau hAkaLa chaMda jaThai 11 bhava sAgara tara rAMma tai viNa AMna upAya tajau // 17 bhajau / chaMda saMpatAla gura aMta mata cavadaha girau / bhala kaMpatALI kavi bhau // raghunAtha jeNa rijhAviyau 1 pada uradha tai kavi pAiyau // 18 paMcadasa mAtrA chaMda chaMda jaikarI 11 kaLa daha paMca jAMNa jaikarI | duja murapriya tai guru dharI bhaja bhaja sItA rAghava bhaI I dasa sira jetA agha hara daI // 16 chaMda caupaI pada dasa paMcaha matta pramAMNa, jagaNa aMta caupaI sajAMNa / pAyau jai dhana mAnava piMDa, Akhai rAghava krIta akhaMDa // 20 17. - tIna / duja -4 mAtrA / tai viNa- usake binA / prAMta - anya / 18. bhala-ThIka / ribhAviyo - prasanna kiyA / uradha-UrdhvaM / pAiyau prApta kiyA / 16. daha-dasa / duja-4 mAtrA mura-tIna priya-do mAtrA / jetA- vijayI / 20. pAyau - prApta kiyaa| jai-jo| piMDa zarIra / zrakhaM- kaha / krIta - kIrti / [ 45 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ] raghuvarajasaprakAsa saur3asa mAtrA chaMda dUhau cyAra catukaLa soLamata, sagA aMta paya sAja / siMha bilokaNa chaMda sau, raTa kIrata raghurAja // 21 chaMda siMha vilokaraNa dhana dhana hari cApa nikhaMga dhrii| dhara sIla sadhara krata UMca karI // karatAra karAM jaga jhoka japai / jaya kratI jikai khaLa pApa khapai // 22 chaMda caranA kulaka sau padakULa paya matta soLe / aMtaka saM nirabhai hara aoLe // jai kaja he kiva rAma jpiijai| jAMNa karaMjuLa Ayukha chIjai // 23 chaMda arila dau laghu aMta payaM matta khodd's| chaMda arilla vinA hara khor3asa // kesava nAma vinA aNabhai kr| kausaLanaMda janaM narabhai kara // 24 21. sau-(saH) vaha / 22. dhana-dhanya / nikhaMga-(niSaMga) tarkaza / sadhara-drar3ha, aTala / Rt-kaary| UMca-zreSTha / ___jhoka-dhanya-dhanya / jayati-vijayI / jikai-jisake / khaLa-duSTa / khapai-nAza hote haiM / 23. sau-uske| pdkuul-crnaakul| aNtk-ymraaj| hara-(hari) Izvara / pol-prott| jai-jisa / kaja-liye / karaMjuLa-hAthakA jala / praayukh-paayu| chIja-naSTa hotI hai| 24. praNabhai-nirbhaya / jnN-bhkt| narabhai-nirbhaya / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa chaMda pAddharI akha matta soLa yaka jagaNa aMta | pAdarI chaMda kavi je rAjAdhirAja mArAja te tAja sIsa Alama 'arihaMta' bharata agraja jAMnukI kaMta mativaMta par3haMta // rAma | tamAMma // hesa / jesa // tana syAMma ghaNA ghaNa rUpa tAya / paTa pIta baraNa tar3itA prabhAya // AjAMNabAhu advitIya aMga | ji pa ba dhanu kaTi nikhaMga // sIya bAMga aMga mukha agra sekha / bajaraMga pAya sevata bisekha 11 iNa rUpa dhyAna nija vadha Isa / kara bhajana 'kisana' nisa dina kavIsa // 25 chaMda bai prakhya guru laghu aniyaMma soLa matA gaNa / chaMda bai AkharI soya bicacchaNa // dATaka rAMma lATaka daMDaNa | hATaka koTa adhIsa vihaMDaNa || ghaNAghaNa prabhAya - camaka / 25. zrAlama-saMsAra / arihaMta - zatrughna / zrahesa - lakSmaNa / mativaMta - buddhimAn / ( ghanAghana ) bAdala / tar3itA - bijalI / prAjAMNabAhu -prAjAnubAhu | paNa - (pariNa) hAtha / sekha - lakSmaNa / bajaraMga - hanumAna / pAya - caraNa / 26. aniyaMma - niyama nahIM / bicacchaNa - vicakSaraNa | dATaka - samartha / zrAlATaka- duSTa / daMDaNa daMDa dene vAlA | hATaka- svarNa / koTagar3ha / zradhIsa-svAmI / vihaMDaNa - naSTa karane vAlA / [ 47 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] raghuvarajasaprakAsa Asraya Aya bhabhIkhaNa Atura / bekha bravI jiNa laMka siyAbara / / eka ghar3I majha dAsa udhArai / dhAMnuMkhadhAra baDA vada dhArai / / sau nita gAva kisana' subhAyaka / nAtha anAtha dhaNI raghunAyaka // 26 chaMda raDu saptadasa mAtrA dUhau kIjai dUhI prathama yaka, sattaraha mattA pAya / titha riva titha siva titha, supaya raDu chaMda kahAya // 27 chaMda graMthAM tare cUDAmaraNa nAma dhArata kara sAyaka dhanukha, trebhoyaNa siratAja / bhajiyAM jana kAraka abhai, jai rAghava mAharAja // rAja bhabhIkhaNa lAja rAkhaNa, saraNAgata sAdhAraNa / dhanaMkha sAyaka bhujAMdhAraNa, maha asura khaLa mAraNa // jAMnukIvara marama jAMNaMga, tega aresAM taayk| 'kisana' bhaja jana mAna rakhake, dAMna abhai varadAyaka // 28 26. prAtura-dukhI / bekha-dekha / bravI-inAyata kii| majha-madhya / daas-bhkt| dhAMnukhadhAra dhnussdhaarii| vada-viruda / subhAyaka-surucikara / dhaNI-svAmI / 27. tith-15| riva-12 / siva-11 / 28. bhoyaNa-tribhuvana / sAdhAraNa-rakSA karane vaalaa| maha-(mahi) pRthvii| marama-marma / jAMNaMga-jAnane vaalaa| aresAM-(ari+Isa) zatru / tAyaka-nAza karane vaalaa| noTa-saptadasa mAtrAke raDu chaMdakA lakSaNa jaisA graMthakArane diyA hai usake anusAra udAharaNa nahIM hai, kyoMki satraha mAtrA kisI bhI caraNameM nahIM haiN| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 46 atha vIsa mAtrA pavaMgama chaMda / graMthAMtare caMdrAyaNau chaMda dUhau tre khaTa kaLa laghu guru caraNa, aMta matta ika viis| curasa chaMda caMdrAyaNI, Akha sujasa avadhIsa // 26 chaMda caMdrAyaNau syAMma ghaTA tana rUpa virAjata sAMmaLA / bekhau dupaTA pIta chaTA jima bIjaLA // kaTa taTa opa nikhaMga koTa chiba kaamkii| rUpa anupa sacUpa yasI duti rAMmakI // 30 tevIsa mAtrA chaMda mahAdIpa mahadIpa chaMda terahai dasa mata paya jAMNau / yaNa jor3a sujasa rAMma nUpata ura majhjha ANau / / janapALa srI dayALa sulakha jiyagatajAMmI / saraNa sadhAra biradhAra haNUMmAMna sAMmI / / 31 chaMda hIra traya khaTakaLa aMta ragaNa nAma chaMda hIra hai| sau pasu kava dhanya par3hata kIrata raghubIra hai / / 26. 3-3 / khaTa-6 / curasa-zreSTha / / 30. bekhau-dekhie| chttaa-diipti| biijlaa-bijlii| kaTataTa-kaTitala / propa-zobhita / nikhaMga-tarkaza / sacUpa-sundara / ysii-aisii| duti-dyuti / 31. majha-madhya / janapALa-bhaktoMkI rakSA karane vaale| jiiygtjmii-antryaamii| saraNasadhAra-zaraNa meM Aye haekI rakSA karane vaalaa| haNaMmAMna-hanumAna / sAmI-svAmI / 32. pasu-pazu, mUrkha / kava-kavi, vidvAna / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 raghuvarajasaprakAsa dharaNa dhanusa bAMma pAMNa bAMNa daccha hAtha hai| bhaMjaNa gar3ha laMka bhUpa gajaNa dasa mAtha hai // 32 __ chaMda rolA auyaNa mata cauvIsa hoya jiNa roLA Akhata / bhala kavi jor3aga chaMda mAMjha, rAghau jasa bhAkhata // gaila auNa raja parasata rIjai nArI gautama / pratipala 'kisanA' rAmacaMdra sau bhaja purasotama // 33 chaMda bathuvA bhava teraha mata auraNa, koya upa dohA bhAkhai / akha roLA bathu Ubhai, trividha AnaMda bathu Akhai / dasa teraha matta rudra rudra rudraha nava aavai| rAya bithu tiNa nAma rudra dasa aMna mata gaavai|| 34 atha chaMda kAvya Ada matta agIyAra, dutIya pada tera mAta dakha / kAvya chaMda tiNa kahata, avadha Isvara kIrata akha / jiga kosika rakha jeNa, asura mArIca uddaayo| mAra subAha madaMdha, pragaTa raghubara jaya pAyau // 35 32. baaNm-baayaaN| pAMNa-(pANi) hAtha / dcch-daahinaa| bhaMjaNa-tor3ane vAlA / laMka lNkaa| gaMjaNa-parAjita karane vaalaa| dasamAtha-rAvaraNa / 33. prauyaNa-caraNa / mt-maatraa| pAkhata-kahate haiN| bhala-uttama, shresstth| jor3aga racanA karane vaalaa| maaNjh-mdhy| rAghau-zrI rAmacaMdra bhagavAna / gaila-rAstA / prauNa-caraNa / 34. bhava-gyAraha / bhAkhai-kahate haiN| rudra-gyAraha / 35. paad-paadi| agiiyaar-gyaarh| maat-maatraa| dkh-kh| prakha-kaha, varNana kr| jiga-yajJa / kosik-vishvaamitr| rakha-rakSA kara / jeNa-jisa / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 51 raghuvarajasaprakAsa dUhau matta chaMda 'kisanai' muNai, nija kIrata rghunNd| suNau sukava akhaM sakau, aba mattA upa chaMda // 36 ___ iti mAtrA chaMda saMpUraNa atha mAtrA upa chaMda varaNaNa dahI jiNa paya maMdAkiNa janama, agha nAsiNI apAra / jiNa bhajatAM agha jANarau, visamaya kisuM vicAra // 37 tatrAdi hari gIta chaMda cava Ada khaTakaLa dukaLa guru yaka pAya mata aTha vIsayaM / hari gIta sau jiNa aMta laghu sau rAma gIta matI sayaM // bapu syAmasuMdara megha ruci phabi tar3ita pIta paTabaraM / suja bAMma cApa nikhaMga kaTi taTa daccha kara bhrAMmatta saraM // 38 chaMda rAma gIta dasamAtha bhaMja samAtha bhuja raghunAtha dIna dayALa / guha grAha grIdhaka baMdha tai gata vravaNa bhAla visALa // sugrIva nirabaLa rAkhi saraNe sabaLa bALa saMghAra / paha joya 'kisanA' nAma paracau toya giravara tAra // 31 37. paya-caraNa / maMdAkiNa-(maMdAkinI) gNgaa| adha-pApa / nAsiNI-nAza karane vAlI, miTAne vaalii| visamaya-(vismaya) Azcarya / kisU-kaisA / 38. cava-kaha / prAda-(prAdi) prthm| vpu-shriir| ruci-kaaNti| tar3ati-bijalI baaNm-baayaaN| cApa-dhanuSa / nikhNg-trksh| vaccha-dakSiNa / 36. dasamAtha-rAvaNa / samAtha-samartha / gata (gati) mokss| vravaNa-dene vaalaa| bALa bAli nAmaka bNdr| prcau-cmtkaar| toy-paanii| giravara-parvata / noTa-hari gIta aura rAma gItameM yahI aMtara hai ki rAma gItameM aMtima varNa hrasva rahatA hai| parantu uparyukta rAma gIta meM chabbIsa mAtrA hI haiN| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda savaiiyA aMta bhagaNa ikatIsa matta pada chaisa savaiyau chAjata / lakha kAraja taja samara rAMma pada bIjAM bhajatau mur3ha na lAjata // saMta aneka udhAra siyAbara pai saraNA anAthAM pALaNa | gar3havA jai par3ha vIja sacI gatha janamAM taraNA dukha sau jALaNa // 40 dUha pada prata mata guNatIsa par3hi, aMta guru laghu hoya / rAghava jasa jiNa majha raTAM, kahai marahaTTA soya // 41 chaMda marahaTTA sItA sIrAMgI veda vakhAMNI, sAraMgapAMgI sAMga | mI na maghavAMgI baLa brahamAMgI, nahiM rudrAMNI nAMma // 42 je aMtara jAMmI vAra namAMmI, svAMmI jaga sAdhAra / jor3I cirajIvaM patanI pIyaM, suja sasa dIvaM sAra // 43 dUhau sAta catukaLa caraNa maiM, eka hoya guru aMta | catura padI koika cavai, rucirA koya raTaMta // 44 chaMda caturapadI tathA rucirA dasa mAtha vihaMDaNa sura khaMDaNa, rAghava bhUpa aror3A / pAthara raca pAjaM samudra sakAjaM, tai gaDa hATaka tor3A // 40. chAjata - zobhA detA hai / lakha-lAkhoM / bIjAM- dUsaroMko / 41. pada-caraNa / prata prati / soya- vaha | 42. sAraMgapAMNI - ( sAraMgapAriga) viSNa u, zrIrAmacaMdra | sAMma - (svAmI) pati / mIr3ha - samatA / maghavAMNI - indrANI | brahamAMNI - brahmANI / rudrAMNI-pArvatI, satI / 43. sAdhAra-rakSaka / patanI-patnI / pIyaM pati / sasa - zazi, caMdramA / dIvaM sUrya / 44. koika - koI / cavai - kahate haiM / raTaMta - kahate haiM / 45 vihaMDaNa - nAza karane vAlA / aror3A - jabaradasta / hATaka-svarNa / riva - (ravi) sUrya / pAthara - patthara / pAjaM - setu pula / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 53 sItAcauM svAMmI aMtarajAMmI riva kuLa maMDaNa raajaa| jiNa sujasa japIjai labha tana lIjai kIjai sukrata kAjA // 45 chaMda dhattA sata dujabara ThANau traya kaLa ANau kahi dhattA yaka tIsa kaLa / raTajai majha rAghau dukha agha dAghau phira tana dhAraNa pAya phaLa / / druma sAta bibhedaNa kramagata chedaNa tai jasa kaha bhava siMdhu tara / suta srI kausalyA tAra ahalyA, karuNAnidha sau yAda kara // 46 graMthAMtare dhatAnaMda anya vidha dasa sAta mAtrA para visrAMma aMta laghu satarai mAtrA sau dhatAnaMda chaMda / chaMda tribhaMgI dasa aTha aTha chAmaM cava visrAMmaM chaMda sunAMmaM tirbhNgii| raghunAtha samaththaM haNi dasamaththaM rakhi yaLa gaththaM riNa sNgii| sasibadanI sItA kaMta punItA dAsa abhItA kuldiitaa| 'kisanA' jiNa kItA guNa mukha gItA pragaTa puNItA jagajItA // 47 khaTa sadasya chaMda lachaNa dUhI tirabhaMgI 1 padamAvatI 2 daMDakaLa 3 lIlAvatI 4 / dumiLA 5 janahara 6 chaMda dakha jhai sama chahaM akhaMta // 48 45. maMDaNa-prAbhUSaNa / labha-lAbha / kaajaa-kaary| 46. sata-sAta / dujabara-cAra mAtrAkA naam| tthaannau-rkho| traya-tIna / majha-madhya / daaghau-jlaayo| bibhedaNa-bhedana karane vaalaa| kramagata-karmagati / chedaNa-nAza karane vaalaa| bhv-sNsaar| 47. chAma-cha mAtrA / cava-kaha / samaththaM-samartha / haNi-mAra kara / dasamaththaM-rAvaNa / rakhi-rakha kara / yl-pRthvii| gaththaM-gAthA, vRttAnta / ssibdnii-cndrmukhii| kaMtapati / punItA-pavitra / dAsa-bhakta / abhiitaa-nirbhy| kuLadItA-(kula+Aditya) suuryvNshii| kItA-kIti / giitaa-gaayaa| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda padamAvatI dasa vasu khaTa ATha ika pada pATha sau padamAvatI chaMda sahI / sau sukava subhAgI hari anurAgI mata lAgI jasa rAMma mahI // sItA vara suMdara maha guNa maMdara pAya puraMdara dAsa par3e / cava jai jasa cAraNa 'kisana' sakAraNa dhAraNa sau yaka eka ghar3e // 46 chaMda daMDakala dasa aTha cavadesaM daMDakaLasaM matta batesaM jeNa payaM / kaha je majha kIrata pAvata srIpata lAbha sadhAraNa deha layaM // avadhesa abhaMga, jIpaNa jaMga koTi anaMgaM dhArI kaLa / khara dUkhara khaMDaNa bALa vihaMDaNa dApa nivAraNa pApa daLa // 50 chaMda dumilA dasa vasukha ThAMNau phira vasu gau durmiLA ThAMNau karatA / dasaratha suta nUpavara kaLakha khayaMkara, sau bhava dudha tira nija saMtA // ravi kauTa prakAsaM japi mukha jAsaM, deza bhepada nija dAsaM / nisa dina patrAsa, harakhi hulAsa, jasa pratisAsaM japi jAsaM // 51 / 46. vasu-ATha / khaTa prAThaM caudaha / sau - vaha mata-mati / maha - mahi, mahAn / pAya-paira / palar3e meM / sukava - sukavi / subhAgI - bhAgyazAlI / puraMdara - iMdra / dAsa-bhakta / dhar3e-tarAjU ke 50. cavadesaM - cavadaha / matta mAtrA / batesaM - battIsa / paya-caraNa / majha - ( madhya meM ) / abhaMga - vIra / jIpaNa - jItane vAlA / jaMga-yuddha / kaLaM-kAMti / khara dUkhara - khara dUSaNa / khaMDaNa-mArane vAlA / bALa-bAli / vihaMDaNa - naSTa karane vAlA / dApa- darpa, zrabhimAna / daLa - samUha | 51. vasukhaTa - caudaha / ThAMNau- sthApita karo / prAMNau-lAbho / karaNaMtA-jisake aMta meM kara (SS) ho / kaLakha - kaluSa / khayaMkara - naSTa karane vAlA / samudra / prabhepada- nirbhayatA / patrAsaM patte khAkara / jasa-yaza pratyeka zvAsa | bhava-saMsAra / dadha - ( udadhi) pratisAsa - ( zvAsa pratizvAsa) Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa chaMda lIlAvatI guru laghu viNa niyamaM tIsa bi mattA / lIlAvatI guru aMta khai| jau raghubara gAvai saba sukha pAvai , nibhaya jikAM jama tApa nhai| sara giravara tAre padama aThArai , sena utAre jagata sakhai / bhir3a rAMvaraNa bhaMje gar3hahima gaMje , amarAM raMje brahama akhai / 52 chaMda janaharaNa saba laghu paya paya dhari pacha yaka guru kari , jaLahara kaLa sama lachaNa dharai / suja ura duti saravara tima kaLa taravara , sidha raghuvara sujasa barai / hara akaraNa karA saraNA asaraNa harI, taraNa atara bhava jaLadhi tiko| kaTa kaTa agha dughaTa vikaTTa thaTa a ghaTa , jhaTa jhaTa raTa raTa 'kisana' jiko / 53 chaMda varavIra cava kaLa uroja thaLa cyAra voja , varavIra chaMda kaha yama kavyada / 52. vinn-vinaa| mttaa-maatraa| nahai-naSTa hote haiN| sr-smudr| sakhai-sAkSI detA hai| bhidd'-yoddhaa| bhaMje-nAza kiyaa| gddh'him-lNkaa| gaMje-jIta liyaa| raMje-prasanna kiyaa| brhm-brhmaa| prakhaM-kahatA hai| 53. paya-caraNa / pacha-pazcAt / jaLahara-chaMdakA nAma / viktttt-bhyNkr| thaTa-samUha / aNaghaTa-jo ghaTita na ho| 54, kavyaMda-kavIMdra, mahAkavi / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] raghuvarajasaprakAsa jasa vA jAsa madhi cita hulAsa, akha pApa nAsa raghuvaMsa dasaratha kumAra, dhanubAM yaMda | judha asura jAra saraNA jAMnakInAtha giratAra sau hai samAtha bhava siMdhu dhAra " sadhAra / pAtha 9 sAra / 54 soraThau. vIsa matta visarAMma, duvai satara guru aMta dasa / tIsa sAta mata tAMma, jiNa pada chaMda samUlagA / / 55 dUhau ATha paMca kaLa pAya yaka, Akha phera guru aMta / nAMma jeNa piMgaLa nipuNa, upa bhUlaNA akhaMta // 56 chaMda bhUlaNA veda catra bheda khaTa taraka nava vyAkaraNa vaLa khaTa bhAkha jIhA vakhAM / bhAMta paurANa dasa ATha piMgaLa bharatha, ugata jugatAM taraNA bhedAM // rAga khaTa tIsa dhuni vyaMga bhUkhaNa surasa pAta pada | jikai biNa samajha caMDUla paMkhI jiMhI je na raghunAthacau nAMma jAMNai // 57 54. madhi - madhya | yaMda-indra / asura rAkSasa / jAra-naSTa kr| pAtha-jala / samAtha - samartha / bhava-saMsAra | siMdhu- samudra | 56. pAya - caraNa / yaka - eka / prAkha - kaha / zrakhaMta - kahate haiM / 57. vaLaM phira / bhAkha-bhASA / jIhA-jihvA / paurAMNa-purANa / ugata - ukti / jugatAMyuktiyoM / dhuni - (saM0dhvani) vaha nibaMdha yA kAvya jisameM zabda aura usake sAkSAt arthase vyaMga meM vizeSatA yA camatkAra ho / byaMga - (saM0vyaMgya) vyaMjanA vRttise prakaTa zabdakA gUr3hArtha / bhUkhaNa- alaMkAra / viNa-samajha-mUrkha, prajJAnI / caMDULa - eka prakArako khAkI raMgakI choTI cir3iyA jo vRkSoM para bahuta suMdara ghoMsalA banAtI hai aura bahuta hI madhura bolatI hai| paMkhI-pakSI / jihI- jaise / je jo / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa chaMda upa bhUlaraNA " sIsa dIdhau jiko nAMma raghUnAthasaM naiA dIghA jikat nirakha mAdhava narA | jIbha dIdhI jikai krIta strIvara japa hoTha musukAya rijhavAya pAtaka harA / hAtha dIghA jikau jor3a AgaLa harI " " udara parasAda caraNA- amrata AcarA / pAya dIdhA jikai 'kisana' para - dacha phira nAca rAghava " gai saphaLa kara tana narA // 58 [ 57 chaMda madana harA lachaNa dUha aTha dujabara khaTakaLa suyaka, eka hAra gaNa aMta / madana harA sau chaMda muNi, rAghava sujasa raTaMta // 56 chaMda madana harA " raja pAya parasa jirA nAra rikhI taja deha silA china mAMha tarI, raTa sau harI / dina mAMna kadana nUpa janaka sadana dhanubhaMjI jaga sIya barI, krata uddharI / " vadai 58. dIdhau - diyA / dIdhA - diye / narA-nara, manuSya / dIdhI-dI / strIvara - ( zrIvara) viSNu / pAtaka- pApa / harA- miTAne vAlA / zrAgaLa-pragAr3I / para-dacha - pradakSiNA / zrAgaM - agAr3I / noTa-chaMda - zAstra ke anusAra bhUlaragA (nA) chaMdake lakSaNa meM 10, 10, 10 aura 7 para vizrAmase kula 37 mAtrAeM pratyeka caraNa ke aMta meM yagaraNa sahita hotI haiN| yahAM para graMthakartA ke die jhUlaraNA chaMdake lakSaNa spaSTa nahIM hote haiM / isI prakAra upabhUlagAke bhI lakSaNa spaSTa nahIM haiM / matAMtarase Adi gurukI cAra mAtrAkA 56. praTha-prATha / dujabara-cAra mAtrAkA nAma / nAma ( 511 ) / hAra - eka dIrghakA nAma ( 5 ) | 60. raja - dhUli / pAya - caraNa / kadana - naash| sadana - bhavana / Rta - ( kratu) yajJa / uddhakarIuddhAra kiyA / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] raghuvarajasaprakAsa jAMnasukara sara jiNa atula parAkrama veda khai, 'kisanesa' sukava dakha sau siM... bhAkhai, radi cApa sudhara, sakhai diva " bhakhai // 60 sisa sUra nisa bhava kaMja dUhau mata cALIsa | kara dujavara nava ragaNa hika, cava pai kavI khaMjA chaMda sau, muNa kIrata lichamIsa // 61 1 chaMda khaMja 1 rakhaNa jana saraNa raghurAja kausaLa kaMvara, dhanukha sara dharaNa kara sakaLa sukha dhAMma hai / bharattha arihA lachaNa bhrAta agraja subhaga mahA, mana haraNa ghaNa rUpa tana syAMma hai sarala tana sahaja dana mukata dAyaka sumata, gajagamaNI jAMnakI bhAMma guNa grAMma hai / rAta dina hulasa mana sujasa 'kisanesa' raTa rakhaNa jana mAMga tarukAMma raghu rAMma hai // 62 " dUhau bAra prathama teraha dutIya, ragaNa aMta visrAMma | mAMjha caraNa pacIsa matta, nija gaganAgA nAMma // 63 60. zrAjAMnasukara - AjAnabAhu / sara - bANa, tIra / cApa-dhanuSa / sisa - ( zazi ) candramA / sUra-sUrya / sakhai - sAkSI dete haiM / dakha-kaha / nisa diva-rAta dina / ravi-hRdaya / 61. lichamIsa - (lakSmI + Iza ) viSNu, zrIrAmacandra / 62. bharattha-bharata / zrarihA - zatrughna / lachaNa- lakSmaNa / ghaNa - ( ghana) bAdala / mukta-mukti, mokSa | gajagamaNI - gajagAminI / bhAMga - bhAminI / guNa grAMma - guNoMkA samUha / janabhakta / mAMma-pratiSThA, mryaadaa| tarukAMma - kalpa vRkSa / 63. bAra-bAraha | mAMjha-madhya meM / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 56 chaMda gaganAgA khaLa daLa samara khapAvata kiva jaNa gAvata kiirtii| sItA vAhara sajhatAM vasudhA jAhara vIratI // 'kisanA' nisa dina jasa kara guNiyaNa jainaM gAvajai / rAghava rAjA sau raTa pragaTa uMca pada pAvajai // 64 dahI eka chakaLa phira cyAra kaLa, pAMca hoya guru aMta / aThAvIsa kaLa auNa prata, drupadI chaMda dakhaMta // 65 chaMda drapadI janaka sutA mana raMjaNa gaMjaNa, asura agaMjaNa AhavaM / maiM saraNAgata kadama sadA mada, mI lajA rakha mAhavaM // dInAnAtha abhai varadAtA, trAtA sevaga tAraNaM / tau nija pAyani mau dasaratha taNa, ghaNa pApAM siMghAraNaM // 66 dasa dasa para visarAMma cava, mata cALIsa huvaMta / guru laghu akhira niyama nahiM, uddhata chaMda akhaMta // 67 chaMda uddhata daLa samata khaLa dAha yabha bAja aNathAha , gaha racaNa gajagAha naranAha raghunAtha / 64. khapAvata-nAza karate haiM / kIratI-kIrti yaza / vAhara-rakSA / vsudhaa-pRthvii| jAhara jAhira, prasiddha / vIratI-vIratva, zaurya / guNiyaNa-kavi / jainuu-jisko| 65. aThAvIsa-aTThAIsa / auNa-caraNa / prata-prati / dakhata-kahate haiN| 66. raMjaNa-prasanna karane vAlA / gaMjaNa-nAza karane vaalaa| agaMjaNa-vaha jo jItA na jA sake, ajayI / pAhavaM-yuddha / ghaNa-bahuta / siMghAraNaM-saMhAra karane vaalaa| 67. cava-kaha / huvaMta-hote haiM, hotI haiM / prakhaMta-kahate haiN| 68. yabha-ibha, hAthI / bAja-ghor3A / aNathAha-apAra / gaha-gaMbhIra, mhaan| gajagAha-yuddha / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] raghuvarajasaprakAsa saTa paTata bhara sesa ati cakita aresa , dina dhaM dhaLa dinesa thararAhai ara sAtha / nihasaMta nIsAMNa ha vai bAja hIMsAMNa , sajha kAja ghamasAMNa apAMNa bhar3a ogha / napa dAsarathanaMda sau kAruNAsiMdha , jasa rAca rAjiMda mukha vAca Amogha // 68 dUhI dujabara nava tA pacha ragaNa, karaNa tA pacha hoya / aradha phera gAthA adhara, mALA kahajai soya // 66 TuMda mAlA avadhapati anama suja, teja ravi kauTa sama , siyapati sarama rakha lakha janAM AdhAra hai AkhAM / napa rAghava jaganAyaka lAyaka , bhUpALa leNa jasa lAkhAM // 70 dahI sAta TagaNa phira trikaLa yaka,aMta ragaNa ika AMNa / mata saiMtALI pAyameM, paMca vadana sau jANa // 71 68. aresa-(arIza) zatru / dhUMdhaLa-dhUli AcchAdita, dhUmila, dhuNdhlaa| dinesa sUrya / thararAhai-kaMpAyamAna hote haiN| para (ari)-zatru / sAtha-senA, dala, samUha / nihasaMta-bajate haiM / niisaaNnn-ngaadd'aa| vhai-hotA hai, hotI hai| hIMsANa-hinahinAhaTa / ghamasAMNa-yuddha / apaaNnn-shktishaalii| prodha-samUha / sau-vaha / kAruNAsiMdha-(karuNA siMdhu) dayAsAgara / prAmogha (amogha)-pravyartha, acuuk| 66. karaNa-do dIrghakA nAma 55 / soy-vh| 70. ravi-sUrya / kauTa-karor3a / lkh-laakhoN| AkhAM-kahatA huuN| 71. pAya-caraNa / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 61 raghuvarajasaprakAsa chaMda paMca-vadana raghuvara mahArAja gAva nahacai yaka paLa na lAva , raMka karai soI rAva suddha bhAva sAMma re| dInabaMdhu devadeva bhAkhata sra ti bhrahama bheva , jetA jaga sau ajeva gahara garur3a gAMma re / jaLada nIla deha jeha tar3itA paTa pIta teha , govyaMda sata kata geha sIta neha saMjaNaM / rAkhaNa mithaLesarAja lAkhavAta aghaTa lAja , kari amApa sabaLa karaga bharaga cApa bhaMjaNaM / / 72 dahI jhai mAtrA upachaMda, kahiyA mata mAphaka 'kisn'| nahacai suNa raghunaMda, nija sevagAM nivAjasI // 73 iti mAtrA upachaMda sNpuurnn| atha mAtrA asama caraNa chaMda varaNaNa . dahau maraNa janamacau saLa miTaNa, sau salabha vhai saMbhAra / jaMma mau saLa bhaMjai jisau, kausaLa rAjakaMvAra / / 74 nara tana pAvai je narA, guNa gAvai govyNd| janama saphaLa thAvai jikai, phira nAvai jama phNd|| 75 72. raav-raajaa| sAMma-svAmI / bhrahama-brahmA / bheva-bheda / jetA-jItane vAlA / ajeva (ajaya)-jo kisIse jItA na jA sake / gahara-gaMbhIra / jaLada-bAdala / jeha-jisa / tdd'itaa-bijlii| teh-us| govyaMda-govinda / sIta-sItA, jaankii| neha-sneha, prema / saMjaNaM-sAdhana karane vaalaa| karaga-hAtha / bharaga-bhagu muni, parazurAma / cApa-dhanuSa / bhaMjaNaM-bhajana karane vaalaa| 73. a-ye| mata-mati, buddhi / mAphaka-mAphika / nivAjasI-prasanna hoNge| 74. cau-kA / saLa-kaSTa / salabha-sulabha / saMbhAra-smaraNa kr| mau-merA / jisau-jaisA / 75. gaNa-yaza, kIrti / gobyaMda-goviMda / phaMda-jAla, baMdhana / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] raghavarajasaprakAsa atha mAtrA asama caraNa chaMda varaNaNa / tatrAdi dohA chaMda dUhI tera matta pada prathama traya, duva cava gyAraha dekha / akha sama pUraba uttara adha, lachaNa dUhA lekha // 76 anya lachaNa dUhA suja ulaTAyAM soraThau, sAMkaliyau Adata / madhya meLa dUhau miLe, tava taM berau taMta // 77 ajAmeLa para prAviyA, sATha sahaMsa jama saaj|| nAMma liyAM hika nAriyaNa, bhar3a soha chUTA bhAja // 78 __ soraThau pragaTa UbhANe pAya, Ayau soha jANai yaLA / siMdhurataNI sihAya, kIdhI dharaNIdhara 'kisana' // 76 sAMkaliyau hau| mata jakar3I bhava mAga, makar3I jALA jema mana / hara drar3ha kara pakar3I hiyA, lakar3I harI paLa lAga // 80 76. tera-teraha / mtt-maatraa| traya-tRtIya / duva-dUsarA dvitiiy| cava-caturtha / lchnn-lkssnn| 77. madhya meLa dUhau-vaha dohA chaMda jisakI tukabaMdI dvitIya aura tRtIya caraNase kI jAtI hai| isa dohA chaMdakA dUsarA nAma tUMberA (tUMberI) bhI hai| tava-kaha / taMta-use / 78. sahasa-sahasra / jama-yama, yamadUta / sAja-susajjita hokara / hika-eka / nAriyaNa nArAyaNa / bhar3a-yoddhA / soha-saba / bhAja-bhaga kara / 79. UbhANa-naMge paira / yaLA-ilA, pRthvI, saMsAra / siMdhara-gaja, haathii| tnnii-kii| sihAya-sahAya, sahAyatA / kiidhii-kii| dharaNIdhara-Izvara / 80. sAMkaLiyau-vaha dohA chaMda jisakI tukabandI prathama caraNa aura caturtha caraNase kI jAtI hai| isa duhA (dohA) chaMdakA dUsarA nAma antameLa bhI hai| kahIM-kahIM ise bar3A dUhA bhI kahA gayA hai| mata-mati, buddhi / jakar3I-baMdhana meM kI gii| bhv-sNsaar| makar3I-(saM0markaTaka) pATha prAMkhoM aura pATha pairoM vAlA eka kIr3A jo dIvAroM Adi para apanA jAla banAne meM prasiddha hai| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 63 dUhau tUMberau mevA tajiyA mahamahaNa, durajodhanarA dekha / keLA chota visekha, jAya bidura ghara jI mhiyA // 81 sau dUhA teIsa suja, nAma sahata niradhAra / jor3a dekhAU jujuvA, suNau rAma jasa sAra // 82 kavita chappai bhramara 1 bhrAmarau 2 sarabha 3 saina 4 , maMDuka 5 marakaTa 6 sakha / karabhaM 7 naraha 8 sumarALa 6 , avara madakaLa 10 payadhara 11 akha // caLa 12 vAnara 13 kaha trakaLa 14 , macchara 15 kacchapa 16 sAdULaha / ahivara 18 bAgha 16 biDALa 20 , suna kara 21 Udara 22 sapa 23 thULahA // teIsa nAma dUhAM taNai , varaNe 'kisana' bakhAMNiyau / yaLa bratha janama khoyau avasa , jyAM hari nAma na jAMNiyau // 83 udAharaNa dahI bhamara akhira chAIsa bhaNa, cava laghu guru bAIsa / yaka gura ghaTa be laghu badhai, sau sau nAma kavIsa // 84 81. mahamahaNa-viSNu, Izvara / chota-chilakA / visekha-vizeSa / jomhiyA-bhojana kiyaa| 52. sau-ve / jor3a-raca kara / jUjuvA-pRthaka-pRthaka / 83. vRtha-vyartha / avasa-avazya / 84. akhira-akSara / chAIsa-chabbIsa / bhaNa-kaha / cava-cAra / yaka-eka / be-dva, do| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] raghuvarajasaprakAsa atha bhramara nAma akhyara 26 guru 22 laghu 4 dUhI nA kIjyau saiNA narAM, kAcau bIjau kAma / rAkhai lAjA saMtarI, rAjA sAcauM rAma // 85 atha bhrAMmara nAma akhyara 27 guru 21 laghu 6 kor3A pApAM kIjatAM, kopai dhU kI nAsa / jIhA rAghau jau japai, tau nAhI tila trAsa // 86 __ atha nAma sarabha akSara 28 guru 20 laghu 8 dUhI mAMnau vAraMvAra maiM, dekhe nAM nara deha / gAyAM srI rAghau guNAM, a pAyAM phaLa eha // 87 __ atha nAma saina akhyara 26 guru 16 laghu 10 bhauLA prAMNI rAma bhaja, taM taja jhaur3a tamAma / dIhA chelhai dekha re, kaise haMtA kAma // 88 atha maMDUka nAma akhyara 30 guru 18 laghu 12 jAI beTI jAnakI, rAMma jamAI raMja / bhAga baDAI janakarI, gAI beda agaMja // 86 85. akhyara-akSara / saiNA-sajjana / kaacau-kccaa| biijau-duusraa| lAjA-lajjA / sAcau-satya / 86. tila-kiMcita / trAsa-bhaya / rAghau-zrI rAmacandrajI / 88. jhor3a-kalaha, prapaMca / dohA-dina / chlhai-antim| 86. jamAI-dAmAda / raMja-prasanna, khuza / pragaMja-na miTane vaalaa| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghavarajasaprakAsa [ 65 atha marakaTa nAma akhya ra 31 guru 17 laghu 14 hara mata chADai rai hiyA, liyA cahai jau lAha / dila sAcai teDau diyAM, neDo lichamI nAha // 60 atha karabha nAma akhyara 32 guru 16 laghu 16 dUho mAnaviyAM chADau matI, kara gAr3hau bhaja Teka / jADau daLa phiriyAM jamAM, ADau rAghava aka // 61 atha nara nAma __ akhyara 33 guru 15 laghu 18 roma romamaiM rama riyo, dekha akhaMDa daIva / / corI jiNasaM naha cale, jAbaka bhoLA jIva // 62 atha marALa nAma akhyara 34 guru 14 laghu 20 dahau mUrakha jAcaka jAca mata, jAca jAca jagadIsa / / ke raMkAM rAjA karai, eka palaka majha Isa / / 63 atha madakaLa nAma akhyara 35 guru 13 laghu 22 daho bhakha puMhacAvai bhUdharau, ajagara rai anayyAsa / kima bhUlai saMtAM 'kisana', saMbharatAM sukha rAsa // 64 60. hara-icchA / chADai-tyAge / lAha-lAbha / teDI-bulAvA / neDI-nikaTa / lichmii-lkssmii| nAha-nAtha, pati / 61. mAnathiyAM-manuSyoM / chADau-tyAgo, choDo / gAr3hI-dRr3ha, majabUta / jADau-ghanA, adhika / paaddau-rkssk| 62. daIva-deva, Izvara / jAbaka-jaMbuka, mUrkha / bholaa-ajnyaanii| 63. jAtraka-yAcaka / raMkAM-garIboM / majha-madhya, meN| Isa-Izvara / 64. bhakha-bhojana / -bhUdharau-bhUdhara, Izvara / anayyAsa-anAyAsa, binAzrama / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] raghuvarajasaprakAsa atha payodhara nAMma akhyara 36 guru 12 laghu 24 dUhau mana dukha dAdhA Daula mata, sAdhA jaga taja sAva / mAnava bhava bhItA miTaNa, guNa sItAvara gAva // 65 atha caLa nAMma prakhyara 37 guru 11 laghu 26 dUhau mata baharau kara mAMna / saha rAMcai jana sAdiyAM, kIr3I paga nevara jhaNaka, bhaNaka sukhai bhagavAMna // 66 atha vAMnara nAMma zrakhyara 38 guru 10 laghu 28 dUhau rai cita vrata drar3ha prema rakha, mUrata syAMma makAra / melha surata naTa vAMsa maiM, pragaTa varata vhai pAra // 67 atha trikaLa nAMma prakhyara 36 guru 8 laghu 30 dUhau kesava bhajatau harakha kara, mata kara ALasa mUr3ha / jiNa dIdhau manakhA janama, garabha kaula kara gUr3ha // 68 atha maccha nAMma prakhyara 40 guru 8 laghu 32 dU cita je mata vhai caLa vicaLa, bhaja bhaja nahacaLa bhAya / kUka karai ji dina kuTaMba, strIvara karai sihAya // 66 5. dAdhA-dagdha, jalA huA / sAva-svAda / bhava-saMsAra / bhItA bhIti, Dara, bhaya / 66. sAdiyAM - pukAra karane para / baharau - baharA / nevara - pairoMkA AbhUSaNa vizeSa / jhaNaka dhvani / bhaNaka - AvAja, zabda / 7. mUrata - mUrti / syAMma - zyAma, zrIkRSNa / makAra - madhya meM / surata- dhyAna / varata- varatra, camar3e kA banA moTA rassA | 68. mUr3ha - mUrkha / dIdhau - diyA / manakhA janama - manuSya janma / kaula-vAdA, prrnn| gUr3ha-gupta / 66. caLa vicaLa - DAMvADola / kUka-pukAra / strIvara - zrIvara, viSNu / sihAya sahAya / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 67 atha kachapa nAma akhyara 41 guru 7 laghu 34 miLe na puLa puLa tana manakha,dhanakha-dharaNa cita dhAra / pAta jhaDai taravara pahava, car3he na phera vicAra // 100 atha sAdULa nAma akhyara 42 guru 6 laghu 36 dUhau dhana dhana kuLa pita mAta dhana, nara athavA dhana nAra / raghubara jasa aha-nisa sTai, je dhana avana majhAra // 101 atha ahibara nAma akhyara 43 guru 5 laghu 38 dUhau hara hara japa anama kara hara, parahara ahamata poca / vyApaka nara hara jagata vica, aMtara gata Aloca // 102 __ atha bAgha nAma akhya ra 44 guru 4 laghu 40 dUhI amarata dadha naha tiya adhara, vidhu yimarata navakhANa / ke jana ajarAmara karaNa, jasa hara yimarata jANa // 103 100. puLa puLa-bAra bAra / tana-zarIra / manakha-manuSya / dhanakha-dharaNa-dhanuSadhArI, zrI rAmacaMdra / pAta-pattA, pAna / pahava-prathama / 101. dhana dhana-dhanya dhanya / pit-pitaa| mAta-mAtA / nAra-nArI, strii| aha-nisa rAta dina / avana-avanI, bhUmi / majhAra-madhyameM / 103. dadha-udadhi, samudra / tiya-strI / adhara-poSTha / vidhu-caMdra, caMdramA / yimarata-amRta / ajarAmara-vaha jo na vRddha ho aura na mRtyuko prApta ho| hara-hari, viSNa, Izvara / jaaNnn-smjh| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] raghuvarajasaprakAsa atha viDALa nAMma akSara 45 guru 3 laghu 42 jiNa hara sarajata nara janama, sujadI rasaNa samAtha / kara jhaTapaTa kaviyaNa 'kisana', nitaprata raTa raghunAtha // 104 atha sunaka nAma akhyara 46 guru 2 laghu 44 dUhau paragaTa kaTa taTa tar3ata paTa, sarasa saghaNa tana syAMma / gaha bhara samapaNa kanaka gar3ha, rahacaNa dasa-sira rAma // 105 atha UMdara nAma akhyara 47 guru 1 laghu 46 rAghava raTa raTa harakha kara, maTa maTa agha daLa mahata / janama maraNa bhaya haraNa jana, kaja bhava hara rikha kahata / / 106 atha sarapa nAma akhyara 48 guru 0 laghu 48 hara riNa dasa-sira vijaya hita, dhara nija kara sara dhnk| par3hata 'kisana' kiva saraNa paya, jaya raghubara jaga janaka // 107 104. 'sarajata-racatA hai : rasaNa-jihvA, jIbha / samAtha-samartha / jhaTapaTa-zIghra / kaviyaNa kavijana, kavi / nita prata-nitya prati, sadaiva / 105. paragaTa-prakaTa / kaTa-kaTi, kamara / tar3ata-tar3itA, bijlii| ptt-vstr| kanaka gar3ha lNkaa| rahacaNa-nAza karane vaalaa| dasa sira-dazAnana / 106. maTa-miTate haiN| agh-paap| daLa-samUha / mahata-mahAna / kaja-brahmA / bhava mahAdeva / hara-hari, viSNu / rikha-RSi / kahata-kahate haiM / 107. kara-hAtha / sara-bAra / dhanaka-dhanuSa / jaga-saMsAra / janaka-pitA / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 66 atha caraNA dUhA vicAra pahala tRtIya pada soLa mata, duva cava gyAraha dAkha / caraNA dUhA curasa kara, bhala kiva tiNanUM bhAkha // 108 udAharaNa caraNA dUhau daTa aNaghaTa adha vikaTa daLAMrau, rAjA sAMcau rAma / baLa sau hai dina jana nibaLAMrI, nita jApau tai nAma // 106 paMcA dUhau lacharaNa pahale tIjai bAra par3ha, ubhaye veda igyAra / paMcA dUhA sau puNe, sukava jike matasAra // 110 udAharaNa rAMma bhajanasaM rAtA, mahata bhAga je mAMna / jyAM sArIkhau jagameM, uttama na jANai AMna // 111 atha naMdA dUhA tathA baravai chaMda ___ mohaNI lachaNa dUhau dhura tIjai mata bAra dhara, suja be cauthe sAta / naMdA dohA mohaNI, baravai chaMda kahAta // 112 108. soLa-solaha / mt-maatraa| duva-dUsarA / cava-caturtha / dAkha-kaha / curasa-rIti, anusAra, niyamAnusAra / bhala-zreSTha / kiva-kavi / tiNa-usa / bhAkha-kaha / 106. dtt-dusstt| annghtt-apaar| agh-paap| sAMcau-saccA / sau-vh| jaapau-jpo| tai-uskaa| 110. pahalai-prathama / bAra-bAraha / IgyAra-gyAraha / puNe-kahate haiN| mata-buddhi, mati / 111. rAtA-anurakta, lIna / mahata-mahAna / bhAga-bhAgya / sArIkhau-sadRza, samAna / praan-any| 112. dhura-prathama / mata-mAtrA / bAra-bAraha / be-dUsarA / noTa- graMthakartAne nandA mohaNI aura baravaiko eka-dUsareke paryAya mAna kara racanA niyamake eka hI lakSaNa prathama tathA tRtIya caraNameM bAraha mAtrA aura dvitIya aura caturtha caraNameM sAta-sAta mAtrA mAnI haiM para naMdA mohaNI aura baravaimeM pUrvAcAryoMke matase kucha-kucha bhinna lakSaNa hote haiN| baravaimeM prathama tRtIya caraNameM bAraha-bAraha mAtrA tathA dvitIya aura caturtha caraNameM sAta-sAta mAtrA sahita aMtameM jagaNa honA Avazyaka mAnA gayA hai| isI prakAra mohaNI chaMdake antameM sagaraNa honA Avazyaka hotA hai| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] raghuvarajasaprakAsa udAharaNa baravai naMdA dUhI paha jyAMrA cita lAgA, raghubara pAya / puLa puLameM tyAM purakhAM, thira sukha thAya // 113 ___ atha cauTiyA dUhA lachaNa cauTiyau dUhau dUhA pUraba aradha para, adhaka bAra mata hoya / uttarAradha dasa mata adhaka, duhau cauTiyau soya // 114 udAharaNa cauTiyau dUhau mahArAjA raghuvaMsamaNa, suja rAvaNa samatharA dhanu sara pAMNAM dhArai / vAyaka sata sItAvaraNa, nUpa nAyaka raghunAtha taM saMtAM tArai // 115 atha dUhAkau nAma kAr3haNa vidha dUhA laghu giNa Adha kara, jyAM majha ghaTa kara eka / rahesa bAkI nAma raTa, vIdaga aghaTa viseka // 116 ___ iti bhramarAdika tevIsa dUhA nAMma karaNa vidha saMpUraNa / chaMda cUliyAlA dUhA adha para paMca mata, cULiyALA sau jAMNasu / kavivara deha liyAM phaLa eha, dakha bada jIhA bAkhAMNa sa rghubr||117 113. paha-prathama / jyAMrA-jinake / pAya-caraNa / thira-sthira, aTala / 114. adhaka-adhika / soya-vaha / 115. raghuvaMsamaNa-raghuvaMzamaNi / dhanu-dhanuSa / sara-bANa / paaNnnaaN-haathoN| 116. vIdaga-vidagdha, kavi, paMDita / 117. eha-yaha / dakha-kaha / bada-varNana kara / jIhA-jivhA / bAkhAMNa-varNana, yaza / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasa prakAsa chaMda nisra regakA nisra eNI / sama teraha dhura phera dasa, jAMNau rikha nArI taragI harI, parasata paga reNI // je rAMma jasa divasa nisa, kiva 'kisana' japIjai / lAbha deha rasanA samukha, pAyAMrau lIjai // 118 [ 71 chaMda caubolA I || dhura matta soLa vara cavadaha ghara, guru caubela a sau bhaja 'kisana' rAMma sItAvara, saMta tAra brada nigama sakhai rAvaNa kaM Ubha megha khara rahace, katha sau beda purANa kahI / bagasI bhUpAM bhUpa babhIkhaNa, saraNAgata hita laMka sahI // 116 chaMda kakubhA kaLa dhura soLa bAra sau kakubhA, upa caubolaka kahAvai / sujai sau subha chaMda, jeNa meM guNa sItAvara gAvai 11 jAMmaNa maraNa maraNa phira jAMmaNa, jaga naTa gauTau jAMgo 1 sau dukha meTa khai pada samarpaNa, kesava nAMma kahAMNau // 120 dUhau khaTa dujavara kara prathama pada, aMta jagaNa gaNa AMNa / dUjI tuka duja sAta ghara, jagaNa sikhA sau jAMNa // 121 118. dhura - prathama / rikha RSi / reNI-dhUli / rasanA - jihvA / 116. soLa - solaha / zravara - apara anya / nigama - veda / sakhe-sAkSI detA hai / kuMbha- kuMbhakarNa, rAvakA choTA bhAI / megha-meghanAda, rAvaNakA putra / khara- eka rAkSasakA nAma / rahave - mAra DAlA, saMhAra kiyA / bagasI-bakhziza kara dI / saraNAgata-zaraNa meM grAyA huA / laMka -laMkA / 120. kaLa - mAtrA / soLa-solaha / bAra-bAraha / sItAvara - zrIrAmacandra bhagavAna gAveMvarNana kreN| jAMmaNa-janma / maraNa - mRtyu, mauta | naTa gauTau-naTa krIr3A, aiMdrajAlika khela | prakhaM- akSaya / samapaNa- dene vAlA / kahAMNau-kahA gayA / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda sikha sara dhanukha saphata jana saraNa, rakha kara sukha raTa su jhaTa rAMma / 'kisana' kiva samara pala yaka na kara " hara suraNa ghara virada bhaja sukha dhAMma // 122 chaMda rasa ullAlA panarai teraha matta paya, chaMda ullAla pichAMNajai / raghunAtha sujasa sau chaMda raca, bIdaga mukha vAkhAMrAjai // 123 rasa ullArA bheda dahA rasa ullAla titha tera mata, chavIsa sama pada syAMma | syAMmaka rasa dUhA sahita, muNa tai chappaya nAMma // 124 ulaTau rasa ulAla uNa, AAkha varaMga ulAla / dAkha tridasa phira paMca dasa, tuka bihaM vai par3atALa // 125 panara para mata doya paya, kAMma ulAla kahaMta / yaNa vidha chaMda ulAlarA, bheda pAMca bhAvaMta // 126 atha mAhA chaMda lacharaNa prathama trIye mata bAra par3ha, akha pada biyai aThAra | cauthe panaraha mAta raca, yama gAthA uccAra // 127 sAta catura kaLa aMta guru, jagaraNa chaThe thaLa joya / uttara daLa chaTTha e suthaLa, duja kai yaka laghu hoya // 128 123. bIdaga - (saM0 vidagdha) paMDita, kavi | 124. titha - pandraha | 125. tridasa - teraha | noTa- graMthakartAne nimnalikhita rasa ullAlA ke pAMca bhedoMke nAma dohoMmeM batalAye haiM, unake udAharaNa nahIM diye / 1. rasa ullAlA, 2. syAMma ullAlA 3 chappaya ullAlA, 4. baraMga ullAlA 5. kAMma ullAlA / * graMthakartAne mahAchaMda zIrSaka dekara nIce gAthA arthAt zrAryA chandoMkA vivaraNa diyA hai / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 73 tIsa samata pUraba aradha, uttara sattAIsa / sattAvana matA saraba, Akhava nAma chavIsa / / 126 atha gAthA udAharaNa girisa girA gau gaurI, hara gira hima haMsa hAsa sisa hIrA / susari sesa suresaM e, srIrAMma krata prArakhyaM // 130 atha gAthA guNa dosa kathana chaMda beakharI nija Akhai kiva kisana' nirUpaNa, suNau gAhA guNa dosa sulachaNa / sAta caturakaLa aMta guru sajja, deha chaThe thaLa jagaNa tathA duja // 131 bAMdhava pUraba aradha eNa bidha, yama hija jAMNa jagaNa uttarAradha / kAya chaThe thaLa yaka laghu kIjai, dusaTa vikhama thaLa jagaNa na dIjai // 132 matta satAvana sraba gAthA maha, kaLAtIsa pUrabA aradha kaha / vIsa sAta kaLa utara aradha vica, reNava prema chaMda gAthau raca // 133 pAya prathama par3ha haMsa gamaNa para, kaha gata duvai pAya vidha kehara / gaja gata tIjai pAya guNIjai, auNa cavatha gatha sarapa akhIjai // 134 eka jagaNa jiNa mAMhe Avai, kuLavaMtI sau gAhA kahAvai / be jagaNa parakIyA bakhAMNI, jagaNa ghaNA tiNa ganakA jAMNau // 135 jagaNa vinAM sau rAMDa gaNIjai, kiNI mAMjha sau gAhA na kiijai| 126. pAkhava-kaha / chavIsa-chabbIsa / 131. niruupnn-nirnny| thaLa-sthAna / duja-cAra mAtrA / 132. eNa-isa / yama-aise / hij-hii| yaka-eka / 133. mtt-maatraa| mh-meN| reNava-kavi / gAthau-gAthA / 134. pAya-caraNa / vidha-vidhi / prauNa-caraNa / cavatha-caturtha / 135. maahe-meN| gAha-gAthA, gAhA / noTa-gAhA chaMdameM jagaraNa / 5 / gaNa pAnA anivArya mAnA gayA hai| jisa gAthA chaMdameM eka jagaNa hotA hai usa gAhA chaMdako kulavaMtI gAthA kahate haiN| jisa gAthA chaMdameM do jagaraNa hoM usako parakIyA gAthA kahate haiN| jisa gAthA chaMdameM jagaraNa adhika A jAte haiM use gaNikA gAthA kahate haiN| jisa gAthA chaMdameM jagaNa na ho use vidhavA gAthA kheNge| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] raghuvarajasaprakAsa lIjai // 136 viprI teraha laghuva dIjai, laghu yakavIsa khitraNI satAvIsa laghu vaisI soI, hai laghu adhika sudraNI hoI / bianusAra aMdha kA vAcata, suja anusAra eka kAMgI sata // 137 vyaMdu doya sunayaNA bisekhau, bahu anusAra manaharA bekhau / viNa sakAra padamaNI visekhata, eka sakAra citraNI opata // 138 cyAra sakAra hasataNI cAvI, bahu sakAra saMkhaNI batAvI | boha karaNa jikA bALA gaNa, mugadhA karataLa gharaNA tikA mukha // 136 bhagaNa bahuta sau praur3hA bhaMNajai, gaNa boha vipra varadhakA girAjai / 136. rAMDa-vidhavA | mAMjha - (madhya) meM / jisa gAthA chaMda meM 13 laghu varga hote haiM use vipra kahate haiM / 21 laghu varga jisa gAthAmeM zrA jAte haiM use kSatriyA saMjJA dI gaI hai| isI prakAra jisa gAthA chaMda meM 27 laghu varNa zrA jA~ya usako vaizya saMjJA dI gaI hai aura jisa gAthA chaMdameM 27 se bhI adhika laghu varNa grA jAte haiM usakI zudrA saMjJA mAnI jAtI hai / 137. gAthA chaMda meM anusvAra zrAnA jarUrI mAnA gayA hai / jisa gAthA chaMda meM anusvAra na ho usakI saMjJA aMdha mAnI gaI hai / jisa gAthA chaMdameM eka hI anusvAra hotA hai use ekAkSI kahate haiM / isI prakAra jisa gAthA chaMda meM do anusvAra Ate haiM usako sunA kahate haiM aura jisameM anusvAroM kI bAhulyatA hotI hai use manoharA gAthA kahate haiM / 138. jisa prakAra gAthA chaMdameM granusvAra lenA ThIka mAnA gayA hai ThIka usake viparIta sakAra akSarakA na prayoga karanA hI suMdara ginA jAtA hai / jisa gAthA chaMdameM sakAra nahIM hotA hai usakI saMjJA padminI mAnI gaI hai / jisameM eka bhI sakAra A jAya use citraNI, jisameM cAra sakAra prA jAya use hastinI tathA sakAra - bAhulyA gAthAko zaMkharaNI kahate haiM / 136. gaNa-gAthA chaMda meM cAra mAtrAke nAmako garaNa kahate haiM / aise catuSkalAtmaka sAta garaNa aura eka guruke vinyAsa gAthA chaMdakA pUrvArddha banatA hai / ve catuSkalAtmaka pAMca gae nimna prakAra ke hote haiM prathama gaNa-- (ss ) cAra mAtrAkA / isakA dUsarA nAma kara bhI hai| dvitIya garaNa - ( 115 ) cAra mAtrA | isakA dUsarA nAma karataLa yA karatALa bhI hai / tRtIya garaNa -- (151) cAra mAtrA | isakA dUsarA nAma payahara, payohara, payodhara bhI hai / caturtha gaNa- - ( 511 ) cAra mAtrA / isakA dUsarA nAma vasu, paya bhI hai| jisa gAthAmeM do dIrgha mAtrAkA karaNa (karNa) gaNa bahuta prAtA ho use bAlA gAthA kahate haiM tathA jisa gAthAmeM karataLa yA karatALakA [ // prathama do hrasva mAtrA tathA eka dIrgha mAtrA kula cAra mAtrAke samUhakA ] prayoga bahuta ho use mugdhA kahate haiM / jisa gAthA chaMda meM bhagarakA [prathama dIrgha phira do hRsvake cAra mAtrAke samUhakA ] prayoga bahuta ho use praur3hA kahA gayA hai| ThIka isI prakAra jisa gAthA chaMdameM viprakA [ duja= dvija, cAra mAtrAke hI samUhakA ] prayoga bahuta ho use varadhakA [vRddhA ] gAthA kahA jAtA hai / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 75 kakA doya majha gaurI kahIye, caMpA aMgIka kehi kaca hIyai // 140 bhInA aMgI tIna kake bhaNa, tava bauha kakAM nAma kALI tnn| bhrAMmI vasatra seta tana bhAsata, vasana lAla khitraNI suvAsata // 141 pIta dukULa vaisaNI paharaNa, gAha sudraNI syAMma vasana gaNa / gaure varaNa vipraNI gAhA, caMpaka varaNa khitraNI cAhA // 142 bhInai raMga vaisaNI subhAyaka, lakha sudraNI syAMma raMga lAyaka / mugatA bhUkhaNa viprI mohata, suja khitriNi hima bhUkhaNa sohata // 143 rUpA bharaNa vaisaNI rAjata, sudraNi pItaLa bhUkhaNa sAjata / UjaLa tilaka vipraNI opata, tilaka sudraNI lAla aopata // 144 pILI tilaka vaisaNI paragaTa, ruca sudraNI syAMma TIlo raTa / gAhA taNau chaMda kuLa gAyau, veda pitA kavi jaNAM vatAyau // 145 sarasa bhAkha mAtA surasattI, upa rAjaka bhrahamAMNa uktii| sravaNa nakhitra majha janama tAsa suNa, kahiyau saraba gAha caukAraNa / gAthA nAma chavIsa giNAvai, gratha aneka vaDA kavi gAvai // 146 140. jisa gAthA chaMdameM do 'ka' hote haiM usakI gaurI saMjJA hotI hai / jisameM eka hI 'ka' ho usakI saMjJA caMpA varNa mAnI gaI hai| jisameM tIna 'ka' hote haiM usakA varNa (raMga) zyAmatA lie hue gaura mAnA gayA hai aura jisameM 'ka' kI bAhulyatA hotI hai usakI kAlI saMjJA mAnI jAtI hai| 141. seta-sveta / khitrnnii-ksstriyaa| 142. piit-piilaa| dukULa-vastra / vaisaNI-vaizya (strii)| sudraNI-zudrA / vasana-vastra / 143. viprI-viprA / khitrinni-ksstriyaa| hima-sonA / 144. vaisaNI-vaizya (strii)| rAjata-zobhA detI hai| viprnnii-braahmnnii| propata-zobhA detI hai / 145. TIlo-tilaka / 146. bhAkha-bhASA / uktii-ukti| nakhitra-nakSatra / majha-(madhya) meM / tAsa-usa / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] raghuvarajasaprakAsa atha gAthA chaMda chabIsa nAma kathana kavita chappai lacchI riddhI buddhI, lajjA vidyA khNmyaa| lahadevI gaurI dhAtrI, kavisa cUraNA chAyA / / kaha kAMtI maha mAyA, Isa kIratI siddhI / mAMNaNi rAMmA gAheNi, vasaMta sobhA haraNI // suNa cakkavI, sArasI, kurarI cavI, siMghI haMsI sAkhie / chAvIsa nAma gAthA chajai, bhala rAghava jasa bhAkhie // 147 atha lachI nAma gAthA lachaNa satAvIsa guru traya laghU , lachI Akhara tIsa / yaka guru ghaTa be laghu vadha, sau sau nAma kavIsa // 148 ___ lachI gAthA udAharaNa ___ akhyara 30 guru 27 laghu 3 tau sArIkhau taM hI, jai jai srI rAma jIpaNA jaMgAM / sItA vALA svAmI, bhUpALAM maur3a hai. bhAMmI // 146 gAthA nAma riddhI - akhyara 30 guru 26 laghu 4 rai jhokA srIrAMma, taM sAtai tALa vedhaNa tIraM / tharai daitAM thaukA, dInAMcA nAtha jagadAtA // 150 147. cvii-khii| chaja-zobhA dete haiM / 148. traya-tIna / yaka-eka / 146. tau-tere / sArIkhau-sadRza, samAna / jIpaNA-jItane vaalaa| jNgaaN-yuddhoN| maur3a-avataMza / hUM-maiM / bhAMmI-valaiyA letA hU~, nyauchAvara hotA huuN| 150. jhaukA-dhanya-dhanya / tALa-tAr3a, vRkSa / dherai-nAza karatA hai / daitaaN-daityoN| thaukA-samUha / noTa-gAthAkI saMkhyAkA chappaya mUla pratike anusAra hI hai kintu ThIka pratIta nahIM hotaa| gAthAoM ke 26 nAma-lacchI, riddhI, buddhI, lajjA, vidyA,khaMmyA, devI, gaurI, dhAtrI, cUraNA, chAyA, kAMtI, mahAmAyA, kIratI, siddhI, mAMNaNi, rAmA, gAheriNa, vasaMta, sobhA, haraNI, cakkavI, sArasI, kurarI, siMhI, hNsii| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa gAthA nAma buddhI prakhyara 32 guru 25 laghu 7 jIhA rAghau jaM pai, moTau hai bhAga jeArau bhUmaM / toTau nAve tyAMrai, kesau paya seva adhikArI // 151 gAthA nAMma lajjA prakhyara 33 guru 24 laghu kI kahaNau kausalyA, moTau taiM kIdha punyatrai bhramamaM / jaikaM khai khaLa jetA, Akhai jaga rAMma autAraM // 152 gAthA nAMma vidyA akhyara 34 guru 23 laghu 11 vedAM bhedAM vekhau, pekhau daha ATha hera paurANaM / naha kau nara deva nAgiMdra N // 153 rAdhau nAMma sarIkhaM, gAthA nAMma khamyA prakhyara 35 guru 22 laghu 13 hai kAM mautAhaLa, karapaMcI kaMThamALa pai saMkaLa | rAghau nAMma vihaMga, anakhAMNau Dhora AdammI // 154 gAthA nAMma devI [ 77 akhyara 36 guru 21 laghu 15 suMdara syAMma sarIraM, vAdaLa, bAdhau kaTa rAMma pIta pItaMbara I vITAMgI vIja varasALa / / 155 151. jIhA - jihvA / jaMpa japatA hai / bhUmaM bhUmi / toTA kamI / tyAMre - unake / kesau - kezava, viSNu | paya-caraNa / 152. moTI-mahAna / kodha kiyA / punya-puNya / bhramamaM brahma, parabrahma / jai-jisa / kUMkhakukSi | khaLa- asura, rAkSasa / jetA- jItane vAlA / zratAraM avatAra / / hera - dekha kara / paurAMNaM - purANa / 153. vekhau - dekhiye, dekho| dekho-dekho| daha - dasa sarIkhaM - samAna, sadRza / nAgiMdra - ( nAgendra ) nAga | 154. kAna - kAnoM meM mautAhaLa motI / kara haath| pUMcI - hAthakI kalAIkA AbhUSaNa vizeSa / viNa - binA, rahita / zranakhAMNau - anna khAne vAlA / Dhora - pazu / 155. kaTa-kaTi, kamara / pIta- piilaa| voTAMNI - veSTita huI / vIja- bijalI / varasALa - varSA Rtu / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] raghuvarajasaprakAsa gAthA nAma gaurI akhyara 37 guru 20 laghu 17 sajjhI na rAghava sevaM, sevA sau jAya gharoghara saajhai| nija sira harI na nAyau, uNa nAyau sIsa jaga aggAM // 156 gAthA nAMma dhAtrI akhyara 38 guru 16 laghu 16 par3ha sItAvara prAMNI, jagacA taja AMna ALa jNjaal| uMbara aMjuLi Aba, nahacai A jAMNA thira nAhI // 157 gAthA nAma cUraNA akhyara 36 guru 18 laghu 21 rikha sikha gaMgA rAMma, sevai pada kaMja maMju sItAvara / sau rAghau pai 'kisanA', cItava nisa divasa ura caMgA // 158 gAthA nAMma chAyA akhyara 40 guru 17 laghu 23 raTa raTa srI raghurAMma, dasa-sira je tAra tArake dInaM / karuNa Udadha kara kaMja, sItAvara saMta sAdhAraM // 156 gAthA nAma kAMtI akhyara 41 guru 16 laghu 25 ajAmeLa yaka vAraM, Akhe ajANa nArAyaNa / jANa ANa jama harijana, jur3iyau naha maggA ghara jeNaM / / 160 156. sjjhii-huii| sevN-senaa| sau-vh| naayau-nmaayaa| uNa-usa / aggaaN-agaadd'ii| 157. prAna-anya / pALa-asatya, jhUTha / jaMjALa-prapaMca / uMbara-umra, Ayu / prAba-pAnI / nahacai-nizcaya / thira-sthira / 158. kaMja-kamala / maMju-suMdara / cItava-smaraNa kr| caMgA-zreSTha, uttama, svastha / 160. yaka-eka / vAraM-samaya / paakhe-khaa| annjaaNnn-ajnyaanaavsthaa| jur3iyau-prApta huaa| maggA-mArga / jeNaM-jisa / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 76 gAthA nAma mahAmAyA akhyara 42 guru 15 laghu 27 ALasa na kara ajANaM, nija mana kara harakha bhajana raghunAthaM / supana rUpa saMsAraM, viNA saMtAM dehanAM vAraM // 161 gAthA nAma kIratI prakhyara 43 guru 14 laghu 26 kamaLanAyaNa kamaLAkara, kamaLA prAMgesa kamaLakara ketau| tana kamaLa bhAtesaM, je mukha cyAra kamaLabhU jaMpai / / 162 gAthA nAma siddho akhyara 44 guru 13 laghu 31 rikhaya makha kara rakhavALa, tArI rikha gharaNa caraNa rajahaM taa| rAkha janaka paNa raghubara, bhAgau kodaMDa bhUtesaM // 163 ___ gAthA nAma mAMNaNI akhyara 45 guru 12 laghu 33 jiNA dina raghubara jaMpai, sukiyAaratha divasa soya nara saMbhaLa / dakhai na rAghava jiNa dina, jANe soya ALajaMjALa // 164 gAthA nAma rAMmA akhyara 46 guru 11 laghu 35 nija kuLa kamaLa dinesaM, cavisura gaNa nakhata jAMNa tiNa caMdaM / muni bana rakhaNa mRgAdhipaM, raghubara avataM(sa) rAjesaM // 165 161. ajANaM-ajJAna / supana-svapna / 162. kamaLAkara-viSNa / kamaLA-lakSmI / prAMNesa-pati / kamaLabhU-brahmA / 163. rikhaya-RSi / makha-yajJa / rkhvaalN-rkssaa| gharaNa-strI, ptnii| huuNtaa-se| paNa praNa / kodaMDa-dhanuSa / bhUtesaM-mahAdeva / 164. jaMpai-japatA hai, smaraNa karatA hai| sukiyAaratha-saphala / divasa-dina / soya-vaha / sNbhl-smjh| dakhai-kahatA hai| prALajaMjALa-vyartha / 165. dinesaM-sUrya / cavi-kaha kara / nakhata-nakSatra ! pragAdhipaM-mRgendra, siMha / avataM (sa) ziromaNi / rAjesaM-samrATa / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 1 raghuvarajasaprakAsa gAthA nAma gANI prakhyara 47 guru 10 laghu 37 asamajha samajha akhIjai, to paNa hari nAma zravasa jana tArata / jANaM, dagadhata tana samaya dAvAnaLa // 166 jima parasata gAthA nAMma vasaMta prakhyara 48 guru laghu 36 raghubara sau prabhu taja kara auyaNa je khita surasurI tIraha, khitI kaMpa khaNata nara mUrakha // 167 gAthA nAMma sobhA prakhyara 46 guru 8 laghu 41 vara amara abhiyAsata / gha hara sukha kara gAvaraNa jiNa phaLa maLA, raTa raTa jasa ghaTa bhAga dhana raghubara / gaharaM, bagai balamI karikha bisudhA // 168 gAthA nAma hariNI prakhyara 50 guru 7 laghu 43 nita japa japa jaganAyaka, vAyaka sata kahaNa sujasa kamaLAvara / sukaratakaraNa sadIvata, sohata karata sata purasaM // 166 gAthA nAMma cavakavI prakhyara 51 guru 6 laghu 45 aha mata taja bhaja Isara, karaNAkara saghara su tana dasarathakau / yaka china tana UdhAraNa, rata kara citta caraNa raghubara re || 170 166. zrasamajha-prajJa nAvasthA / samajha-jJAna, buddhi / zrakhIjai - kahA jAya / paNa bhii| pravasaavazya / jana-bhakta / tArata- uddhAra karatA hai / parasata-sparza karate haiM / zrajAMNaMbhUlase / dagadhata - jalAtA hai / samathya - samartha / dAvAnaLaM-dAvAgni / 167. sau - jaisA / prabhu-prabhu Izvara / zrayaNa-caraNa / zrabhiyAsata - zrabhyAsa karate haiM, smaraNa karate haiM / khitatraSita, pyAsA / surasurI - gaMgAnadI / tIraha-taTa / khitI - pRthvI / khaNata - khodatA hai / 168. maLaM - pavitra / gaharaM - gaMbhIra / balamI - balamIki, bAMbI / bisudhA - pRthvI | sadIvata sadaiva, nitya / 166. kamaLAvara - kamalApati, viSNu / sukarata zreSTha kArya, sukRtya / 170. graha - prabhimAna, garva / mata-buddhi / karaNAkara - karuNAkara, dayAlu / yaka-eka china kSaNa | karikha - karSaraNa kara / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa 1 81 gAthA nAma sArasI akhyara 52 guru 5 laghu 47 jana laja rakhaNa jarUraha , dasaratha suta sakaLa sujana sukhadAyaka / siradasa ghAyaka samahara , sata vAyaka rAma sarasata subha // 171 gAthA nAma kurarI akhyara 53 guru 4 laghu 46 bhuja-baLa khaLa-daLa bhaMjaNa , nija jana sukha karaNa saraNa rAkhaNa nit| kahata varaNa katha jaga kara , ApaNa data laMka cita apahar3a // 172 gAthA nAma siMdhI akhyara 54 guru 3 laghu 51 asana vasana jaLa ahanisa , mata kara mana phikara samara mahamAhaNa / pokhaNa bharaNa divasa prata , nija jana phikara citta raghunAyaka // 173 gAthA nAma haMsI akhyara 55 guru 2 laghu 53 jagata janaka hari jaya jaya , bhaya jAMmaNa maraNa haraNa kara nirabhaya / 171. jruurh-avshy| sirds-raavnn| ghAyaka-saMhAraka, nAsaka / samahara-yuddha / vAyaka-vAkya, zabda / 172. ApaNa-dene vaalaa| data-dAna / lNk-lNkaa| apahar3a-udAra / 173. asana-bhojana / vasana-vastra / ahanisa-rAta din| mahamAhaNa-viSNu, Izvara / divasa-dina / prata-prati / 174. jAMmaNa-janma / haraNa-miTAne vaalaa| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] 'kisana' rakhaNa raghuvarajasaprakAsa sukava sira dhara caraNa saraNa dUhau vidha yaNa gAthA varaNiyA, sujasa rAMma katha sAra | vidha koI cUkau varatAM, sata kiva par3hau sudhAra // 175 atha gAhA 1 gAhU 2 vigAhA 3 ugAhA 4 gAheNI 5 sIhaNo 6 khaMdhAMNA 7 / vicAra lachaNa varaNaNa / gAhA vigAhA lachaNa kara " raghunAyaka // / 174 chaMda beyarI gAhA ? mAtra satAvana gAvai, gAhaura ulaTa vigAha gaNA I caupana mata gAhU3 ucarIjai, ugAhau4 matta sATha akhIjai // 176 gANI 5 bAsaTha mata gAvata, kiyAM ulaTa sIhaNI6 kahAvata / causaTha mata khaMdhAraNa 7 cavIjai, kaLa vibhAga yAMpada-prata kIjai // 177 gAthArai pada-prata mAtrA varaNaNa yAda bAra mata duvai aThAraha bAra tratIya cava panara vicAraha | vigAha pada-prata mAtrA pada dhura bAra duvai panaraha puNa, tIyai bAra aThAra cavatha ti // 178 gAhU pada-prata mAtrA prathama bAra matta panara duvai pada, vaLa tiya bAra panara cauthai vada / ugAhA pada-prata mAtrA pramANa pahalA bAra aThAra duvai par3ha, tIjai bAra aTThAra cavatha drar3ha || 176 cavatha-caturtha | 176. vaLa - phira / tiya-tRtIya / 175. vidha-vidhi / yaNa- isa / kiva - kavi / 176 mAtra mAtrA | ucarIjai - khie| zrakhoja - kahie / 177. mata mAtrA / kahAvata - kahA jAtA hai / cavIja kahie / padaprata- prati pada, prati caraNa / 178. pada-caraNa / dhura - prathama | bAra- bAraha / duvai - dUsare / puNa- kaha / tIyaM - tRtIya | Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa gANI pada-prata mAtrA yAda bAra aTThAra dutIya kha, sujatiya bAra bIsa cothai sakha / sIMhaNI pada-prata mAtrA bAda AAda dUsare vIsa baLa, kaha tiya bAra aThAra cavatha kaLa // 180 [ 83 khaMdhAMnA pada-prata mAtrA mAtra batIsa yAra tuka mAMhI, doya guru pada aMta diyAMhI / nija kiva kisana kiyAM yama nirau, baDa kavi sIya rAMma jasa vara // 181 atha gAthA athavA gAhA udAharaNa mahakuLa dhina pita mAtaM, sau ghara na dhanya suraga pitresura / sau dhana bhavana sakAjaM, bAsai jai dAsa raghubarakau // 182 atha vigAhI udAharaNa kausaLayA, udare jiNa rAMma autAraM 1 karaNI dhana bhaNa dasaratha baDabhAgaM, jirA ghara suta rAmacaMdra jaga jetA // 183 atha gAhU udAharaNa sukhadAtA saraNAyAM, nija saMtAM jAnukI nAyaka / dasa sira bhaMja dubAhaM, rAhaM jaga kIta rAjesvara // 184 atha ugAhI taM jau cAhai tarabau, japa mata mana AMna cALa jaMjALa | nita japa rAghava nAMmaM, tiNa pAthara nAva udadha kapi tAre // 185 180. prAda- prAdi, prathama / dutIya- dvitIya / zrakha kaha / suja - phira / tiy-tRtiiy| kaLa mAtrA / 181. mAtra mAtrA | mAMhI- meM, aMdara / 182. dhina dhanya / pita pitA / mAtaM 184. saraNAyAM- zaraNa meM AyA huA / 185. tarabau - tairanA, uddhAra karanA / patthara | udadha - udadhi, sAgara / kapi-baMdara | yama- isa prakAra / mAtA / suraga svarga / dhana-dhanya / dubAhaM vIra / zrAMna anya / zrALa jaMjALaM vyarthakA prapaMca | pAthara Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] raghuvarajasaprakAsa atha gAhiNI tana ghaNasyAMma tarAja, tar3itA chiba bhAta pIta pItaMbara / sukara bAMNa sAraMgaM, sItA aMga bAMma rAma bhaja napa sidha // 186 ___atha sIhaNI Akhara bakhata ucArai, jIhavA dhana rAma nAma raTa jhaTa jau| pokharaNatau bhara pAyau, bhojana aDhAra bhAMtacau bharaNau // 187 atha khaMdhAMNA dIna karaNa pratapALa dAsaratha, bhArata khaLadaLa sabaLa bibhaMje / dhanakha dharaNa tana baraNa nIradhara, raghubara janaka sutA mana raMje // 188 saM dara rUpa anUpa syAMmatA, aMjaNa nayaNa munI rikha aMje / tInakALadarasI vhai tatapura, gaurava kAma krodha adha gaMjai // 186 atha ekasU lagAya chavIsa tAI gAthA kADhaNa vidha. gAthArA laghu akhira giNi, jAM majha eka ghaTAya / Adha kiyAMsaM Ubarai, soI nAma subhAya // 160 praratha __hareka gAthArA laghu aAkhira giNaNA jyAMmeMsU pelI tau eka akhira ghaTAya deNau, pachai bAkI rahai jyAMnai doya bhAgamAMsU eka bhAga parau kADhyAM bAkI rahai akhira jataramau gAhI cha, yUM jAMNaNau / 186. ghaNa-ghana, bAdala / tarAja-samAna / tar3itA-bijalI / chiba-kAMti, zobhA / bhaat-shobhaa| sukara-hAtha / bAMNa-tIra / sAraMga-dhanUSa / 187. pAkhara-Akhira, aMtima / bakhata-samaya / jIhavA-jivhA, jIbha / pokhaNato-poSaNa karatA huaa| 188. diin-griib| pratapALa-pAlana-poSaNa / vibhaMja-nAza kiye| nIradhara-bAdala / raMje-prasanna kiyaa| 186. tInakALa darasI-trikAladarzI / 160. akhir-akssr| jAM-jina / majha-madhya / praadh-praadhaa| soii-vhii| jyAM-jina / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 85 atha gadya chaMda lachaNa vidha dUhau gadya padya be jagatameM, jAMNa chaMdakI jaat| sama pada padya sarAhajai, chaTaka gadya cha jAta // 161 davAvaita phira bAta dakha, jugata vacanakA jAMNa / aucha adhaka tuka asama zre, bIdaga gadya bakhAMNa // 162 atha davAvaita mAhArAjA dasarathake ghara rAmacaMdra janama liyaa| jisa dina sai AsarU nai Udega devataM nai harakha kiyaa| visavAmitra makha-rakhyAke kAja avadhesatai jAca liye / mAhArAjA dasaratha usI bakhata taInAtha kiye| sAta roja nirAhAra ekAsaNa sanaddha rhai| rikharAjakA jigakI rachayAkAja rajavATakA birada bhujadaMDaM gahe / subAhUkaM bAMNase cheda jamarAjake bheTa puNhucaayaa| mArIcake tAI vAya bAMNate mAra uDAyA / raja pAyase tArI gautamakI ghrnnii| khaMDaparasakA kodaMDa khaMDa kara jAMnukI paraNI / 161. sama pada-yahAM chaMda-zAstrAnusAra chaMdoMke niyamameM baMdhe hue zabda va vAkya / sarAhajai sarAhanA kiijie| chUTaka-jina padoMmeM chaMda-zAstrAnusAra niyama na ho, gadya / 162. aucha-kama / adhaka-adhika / bIdaga-vidagdha, paMDita, kavi / / 193. prAsarU-asura, rAkSasa / Udega-udvega, citaa| marakha-rakhyA-yajJakI rakSA / jAca liye mAMga liye / taInAtha-tainAta, kisI kAma para lagAyA yA niyakta / kiyA hyaa| nirAhAra-binA bhojana / ekAsaNa-eka hI prAsana yA baiThaka / sanaddha-(saMnaddha) kttibddh| jiga-yajJa ! rachayA-rakSA / rajavATa-kSatriyatva, vIratA / bird-birud| gahedhAraNa kiye| taaNii-liye| rj-dhuli| paay-crnn| gharaNI-strI, ptnii| khaMDaparasakA-khaMDaparazu mhaadevkaa| kodaMDa-dhanuSa / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa avadhakaM Ate dujarAjakaM suddha bhAva kiyA / jananIse salAma kara sapUtIkA birada liyaa| aisA srI rAmacaMdra sapUtaM kA sirmodd'| aror3a kA rodd'| gau bighraM kA paal| aresaM kA kaal| saraNAyaM -sAdhAra / hAthakA udAra, dilakA dariyAva / rajavATakI naav| bhUpaM kA bhUpa sAjotakA rUpa / kAchavAcakA sbuut| mAhArAja dasarathakA sapUta / bharatha lachamaNa satrughaNakA baMdhu / karuNAkA siMdhu / 163 vacanakA hAMjI aisA mAhArAjA rAmacaMdra asaraNa-saraNa / anAtha nAtha biradakaM dhaarai| sau grAhaka mAra nyAya hI gajarAjakaM tArai / aura bhI narasiMgha hoya pravAr3A jagajAhara kiyaa| haraNAkusakaM mAra prahalAdakaM ubAra liyaa| praLe kA dina jAMNa saMta desa ubAraNakaM maccha deha dhArI / 163. jananI-mAtA / salAma-praNAma / sapUtI-suputra honekA bhAva / aror3a-vaha jo kisIke baMdhana yA rokameM na raha sake / ror3a-roka, baMdhana / praresaM-arIza, zatru / kALa-mRtyu / saraNAyUM-sAdhAra-zaraNameM Ane vAlekI rakSA karane vAlA / sAjotakA rUpa-jyoti svarUpa / kAchavAcakA sabUta-jitendriya niyatAtmA aura satya-saMdha / siMdhu- samudra / 164. prasaraNa-saraNa-jise koI zaraNa na dene vAlA ho use bhI zaraNa dene-vAlA 1 pravAr3A mahAn kArya, camatkArapUrNa kRty| hrnnaakus-hirnnykshipu| praLa-pralaya, nAza / maccha-matsyAvatAra / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 87 satabatakI bhagatI jagajAhara karI / aisA strIrAmacaMdra karaNAnidha / asaraNa-saraNa nyAya hI vaajai| jisake tAI jetA birada dIjai jetA hI chAjai // 164 vAratA rAmacaMdra jisA sidha rajapUta koI veLApuLa hovai chai / jyAMke pratApa deva nara nAga khaTabana sukha nIMda sovai chai / rAjanItakA nidhAMna sIMha bakarI eka ghATai nIra pAvai ch| paMchIkI para bAgAM bAja dahasata khAvai chai| tapake prabhAva pANI para silA tarai ch| bhragupata sA baMka jyAMkA baLa kAr3ha saNaMkasudhA karai cha / bALa dahakaMdhasA aror3Ana ror3a jamIMdoja kIjai chai / sugrIva bhabhIkhaNa jisA nira pakhAMnaM kekaMdhA laMka dIjai cha / jAMkA bhAga dhanya je rAmaguNa gAnai chai / jAMmaNa maraNa bhaya meTa abhaipada pAvai chai // 165 164. karaNAnidha-karuNAnidhi, dayAsAgara / tAI-lie, nimitta / jetA-jitane / chAjai zobhA dete haiM, zobhita hote haiN| 165. jisaa-jaisaa| sidha-siddha, vIra / veLApuLa-samaya, kbhii| khaTabana-SaDavarNa, brAhmaNadi cha jAtieM vizeSa / nidhaan-khjaanaa| para-paMkha / bAja-zikArI pakSI vizeSa / dahasatabhaya, Dara / silA-patthara / bhrgupt-prshuraam| baMka-vikaTa, bAMkurA athavA tryaMbaka, mahAdeva / bl-grv| saNaMkAsudhA-bilakula siidhaa| bALa-bAli bNdr| dahakaMdhadazakadhara, rAvaNa / aror3A-jabaradasta / jamIMdoja-jo gira kara jamInake barAbara ho gayA ho, jamInake aMdara / bhabhIkhaNa-vibhISaNa / nirapakhAM-jisakA koI pakSa yA sahAyaka na ho| kekaMdhA-(saM. kiSkidhA) maisUrake aAsapAsake dezakA prAcIna nAma / jaaNkaa-jinke| jAMmaNa-janma / abhaipada-mokSa / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 ] raghuvarajasaprakAsa dUhau asama caraNa mAtrAsu yama, kahIyA chaMda 'kisn'| rAghava jasa chaMdAM rahasa, budha sArIkha ...na / / 166 iti mAtrA asama caraNa chaMda saMpUraNa / atha mAtrA daMDaka chaMda varaNaNa bhagavata gItAU bhaNai, bItA agha sarabeNa / sItA nAyaka saMbharai, jana bhItA naha jeNa // 167 soraThau peTa heka kaja pAta, meTa soca sAMsau ma kara / re saMbhara dina-rAta, nAma visaMbhara nAriyaNa // 168 __ atha mAtrA daMDaka chaMda lachaNa be chaMdAM miLa chaMda vhai, mAtrA daMDaka soy| chappe kuMDa Liyau kavitta, phira kaMDaLiyA hoya // 166 atha chappai lachaNa dahau kAyaba ullAlau miLa, chappaiM tiNa thaLa hoya / gyAra tera mata cyAra paya, panara tera paya doya // 200 chappai udAharaNa kavita chappai paMkhI muni mana paMkha, tIra bhava-siMdhu tarAyaka / mukata triyA sukha mULa, sravaNa tATaka subhAyaka // 166. yama-aise / rahasa-rahasya, bhed| 197. bhaNa-kahate haiN| bItA-vyatIta ho gye| pradha-pApa / sarabeNa-saba, samasta / saMbhara smaraNa kara / bhItA-bhayabhIta / jeNa-jisase / 168. peTa heka kaja-eka peTake lie| pAta-pAtra, kavi / soc-citaa| sAMsau-saMzaya, zaka / saMbhara-smaraNa kara / visaMbhara-vizvaMbhara, Izvara / nAriyaNa-nArAyaNa / 166. soya-vaha / 200. kAyaba-kAvya, kAvyachaMda / thaLa-sthAna / mt-maatraa| paya-caraNa / 201. pNkhii-pkssii| tiir-ttt,kinaaraa| bhava-siMdhu-saMsAra rUpI samudra / tarAyaka-tairane vaalaa| mukt-mukti| sravaNa-kAna / taattNk-krnn-bhuussnn| subhAyaka-sundara / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 86 agha kaLa ghora aMdhAra, biMba ravi caMdra bikaasnn| pragaTa dharama druma ubhaya yama srati nayaNa subhAsaNa // bada 'kisana' rakAra makAra biMhu, sata ratha cakra samAthakA / bhava jana tamAma kAraka abhaya, nAMma aMka raghunAthakA // 201 ajaya nAma chappai lachaNa bidha yakahattara chapaya bada, satara guru laghu baar| ajaya jiko guru ghaTa badhai, belaghu nAma nihAra // 202 ajaya chappai udAharaNa chappaya jai jai bhUpAM bhUpa, sadA saMtAM saadhaarai| dInAM dAtA deva, mecha AnekAM mArai // sItA svAmI sUra, bIra bAgAM bAMNAsAM / laMkA jaihA lera, dAMna deNau taM dAsAM // sehAI saMtAM sevagAM, tAI deNA tAparAM / aunAr3A rAghau bhU akhai, pAMNAM dhAr3A AparAM // 203 atha yakahatara chappai nAma kathana chappai ajaya 1 bijaya 2 baLa 3 karaNa 4 , bIra 5 vaitALa 6 vahaMjaLa 7 / marakaTa 8 hariha hara 10 brahama 11 , iMda 12 caMdaNa 13 subhakara 14 vaLa / 201. agha-pApa / kaLa-samUha, kliyug| biba-pratibiMba / bhava-saMsAra / kAraka-karane vaalaa| 203. sAdhAra-rakSA karatA hai| mecha-mleccha, asura / pAnekAM-aneka / sUra-sUravIra / bAgAM bajane para, calane pr| bAMNAsAM-talavAroM / jaihaa-jaisaa| daasaaN-bhktoN| sehAIsahAyaka / tAI-AtatAyI, duSTa / tApa-kaSTa / praunaadd'aa-viir| paaNnnaaN-haathoN| dhaadd'aa-dhny-dhny| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] raghuvarajasaprakAsa svAMna 15 siMgha 16 sAdULa 17 , kUrama 18 kokila 16 khara 20 kuMjara 21 / madana 22 macha 23 tAlaMkara 24 , sesa 25 sAraMga 26 payodhara 27 / kaha kuMda 28 kamaLa 26 bAraNa 30 sarabha 31 , jaMgama 32 jutisTa 33 bakhAMNa jg| dAtA 34 sara 35 susaraha 36 samara 37 dakha , sArasa 38 sArada 36 kaha subhaga // 204 / / phera nAma chappai mera 40 makara 41 mada 42 siddha 43 , buddhi 44 karataLa 45 kamaLAkara 46 / dhavaLa 47 sumaNa 48 phira megha 46, kanaka 50 krasNaha 51 raMjana 52 dhara / dhruva 53 grIkhama 54 garur3aha 55 , giNA (ya) sasi 56 sUra 57 salya 58 sakha / navaraMga 56 manahara 60 gagana 61 , ratana 62 nara 63 hIra 64 bhramara 65 akha / sekhara 66 kusama 67 kahi dIpa 68 saMkha 66 , basu 70 sabada 71 baakhaaNnniiye| kavi chapaya nAma jasarAma kaja , jaga yakahatara jAMNIye // 205 1. ajaya-a. 82 gu0 70 la0 12 / 2 vijaya-a0 83 gu0 66 la. 14 / 3. bala-a0 84 gu0 68 la0 16 / 4. karaNa-a0 85 gu0 67 la. 18 / 5. bIra-a. 86 gu0 66 la0 20 / 6. baitAlaa0 87 gu0 65 la0 22 / 7. brahaMjala-a0 88 gu0 64 la0 24 / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 61 8 marakaTa-a0 86 gu0 63 la0 26 / 6. hari-a0 60 gu0 62 la0 28 / 10. hara-gra0 61 gu0 61 ladeg 30 / 11 brahama-a0 62 gu0 60 la0 32 / 12. iMda-a063 gu0 56 la0 34 / 13. caMdaraNaa0 64 gu0 58 la0 36 / 14. subhakara-a0 65 gu0 57 la0 38 / 15. svAMna-gra0 66 gu0 56 la. 40 / 16. siMgha-a067 gu0 55 ladeg 42 / 17 sAradUla-gra0 68 gu0 54 la0 44 / 18. kUrama-gra0 66 gu0 53 la0 46 / 16. kokila-a0 100 gu0 52 la0 48 / 20. khara-a0 101 gu0 51 la0 50 / 21. kuMjara-a0 102 gu0 50 la0 52 / 22 madana-gra0 103 gu0 46 la0 54 / 23. macha-a0 104 gu0 48 la0 56 / 24. tAlaMka-gra0 105 gu0 47 la* 58 / 25. sesaa0 106 gu0 46 la0 60 / 26. sAraMga-a0 107 gu0 45 la0 62 / 27. payodhara-a. 108 gu0 44 la0 64 / 28. kuMda-a0 106 gu0 43 la. 66 / 26 kamala-a0 110 gu0 42 la. 68 / 30. bAraga-a0 111 gu0 41 la0 70 / 31. sarabha-a0 112 gu0 40 la0 72 / 32. jaMgama-a0 113 gu0 36 la0 74 / 33 jutiSTa-gra. 114 ga0 38 la0 76 / 34. dAtA-a. 115 gu0 37 la0 78 / 35 saraa0 116 gu0 36 ladeg 80 / 36 susara (sussU)-a0 117 gu. 35 la0 82 / 37 samara (baddha nALIka jAta)-gra0 118 ga0 34 la0 84 / 38. sArasaa0 116 gu0 33 ladeg 86 / 36. sArada (Inai vaLatA saMkha kaivai chai)-a0 120 gu0 32 la. 88 / 40 mera-a0 121 gu0 31 la0 60 / 41. makaraa0 122 gu0 30 la0 62 / 42. mada-a0 123 gu0 26 la0 64 / 43. siMgha-a0 124 gu0 28 la0 66 / 44. buddhi-a0 125 gu0 27 l068| 45. karatala (mugatAgraha)-gra0 126 gu0 26 la0 100 / 46. kamalAkara--a0 127 gu0 25 la0 102 / 47. dhavala-a0 128 gu0 24 la0 104 / 48. sumaNa-a0 126 gu0 23 la0 106 / 46. meghaa0 130 gu0 22 la0 108 / 50. kanaka (kamaLabaMdha aMta nagaNa saravatra)a0 131 ga0 21 la. 110 / 51. kraSNa-a0 132 ga020 la0 112 / 52 raMjana-a. 133 gu0 16 la0 114 / 53. dhra va-a0 134 gu0 18 la0 116 / 54. grIkhama (grISma)- a0 135 gu0 17 la0 118 / 55. garur3a (IM kavitako nAma samavaLati vidhAMna kahai chai) -a0 136 gu0 16 la0 120 / 56. sasi-a0 137 gu0 15 la0 122 / 57. sUra-a0 138 gu0 14 la0 124 / 58. salya (zalya)-a0 136 gu0 13 la0 126 / 56. navaraMga www. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] raghuvarajasaprakAsa a0 140 gu0 12 la0 128 / 60. manahara (manohara)-a0 141 gu0 11 la. 130 / 61. gagana-a0 142 gu0 10 la0 132 / 62. ratana-a0 143 gu0 6 la0 134 / 63. nara-a0 144 gu0 8 la0 136 / 64. hIraa0 145 gu0 7 la0 138 / 65. bhramara-a0 146 gu0 6 la0 140 / 66. sekhara-a0 147 gu0 5 la0 142 / 67. kusama (IMko nAma jAtAsaMkha kaivai chai)-a0 148 gu0 4 la0 144 / 68. dopa-a0 146 gu0 3 la0 146 / 66. saMkha-a0 150 gu0 2 la0 148 / 70. vasu-a0 151 gu0 1 la0 150 / 71. sabda-a0 152 gu0 0 la0 152 / atha chappai nAma kADhaNa vidh| chappairA laghu pAkhara vhai jyAMmeMsaM dasa ghaTAya doya bhAga karaNA, eka bhAga ghaTAyAM bAkI rahai jataramau chappai cha / atha ajayAdika yakahattara chappai nAma kADhaNa vidh| giNa chappayaMcA baraNa lavu, tyAM majjha daLa ttaal| AdhA kIdhAM Ubarai, veDara nAma vatALa // 206 iti yakahattara vidha chappaya akhyara guru laghu pramANa nAma kathana saMpUraNa / subhaM bhavatu atha mAtrA chaMda, mAtrA upachaMda, mAtrA asama caraNa, mAtrA daMDaka chaMda guru laghu kADhaNa vidha / atha dUhau pUcha ana kavi chaMda par3hi, giNa jiNa matta pramANa / ghaTai sa guru kaha guru ghaTai, sekha rahai laghu jANa // 207 praratha pailA kavesvara dUhI paDhe nai kahai--yaNameM guru kitarA, laghu kitarA sau kahau / jaThai duhArI saraba mAtrA ar3atALIsa giNaNI, ar3atALIsameM ghaTa jatarA guru prakhara jAMNaNA nai guru huvai sau ghaTAyAM bAkI rahe sau laghu jAMNaNA / yUM saraba mAtrA chaMda gIta kavitAdika jaaNnnnnaa| 205. jyAMmeMsU-jinameM / jataramau-utanA / yakahattara-ikahattara / 206. veDara-nirbhaya / batALa- btlaa| 207. kADhaNa-nikAlane / ana-anya / sekha-zeSa / pailA-prathama / kavesvara-kavIzvara / yaNa isa / kitarA-kitane / jatarA-utane, jitane / yU-isa prakAra / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa udAharaNa dUhau re cita vrata drar3ha ema rakha, mUrata sAMma majhAra / melha surata naTa vAMsameM, pragaTa varata vhai pAra / / 208 praratha iNa dUhArA ar3atIsa akhira chai, nai hau chaMda aThatALIsa mAtrArau vhai chai / aThatALIsa mAMhAsU dasa akhira giyA jada ar3atIsa rahayA / ___sau IM dUhAmeM dasa guru Akhira cha, nai ar3atIsa mAMsU dasa guru Akhira ghaTAyA jada aThAIsa rahayA, sau aThAIsa Akhira laghu cha, yUM samasta mAtrA chaMda jAMNaNA / vaLa aha-piMgaLa kavitarI, vadI jAta bAvIsa / tavaM nAma sArA tikai, vaLa nokhA varaNIsa // 206 __ atha bAvIsa chappai nAma kavita chappe vaLatA 1 jAtA saMkha 2 kamaLabaMdhaha 3 samabaLa 4 kaha / laghu 5 ddhanALIka 6 chatra 7 nIsaraNIbaMdhaha 8 // nATa 6 copa 10 saMkaLaha 11 anai mugatAgraha 12 akkhava / kaMDa Liyau 13 cauTiyau 14, vedha-hIrA 15 kara-pallava 16 // 208. ema-isa prakAra / mUrata-mUrti / sAMma-zyAma, svAmI, zrIrAmacaMdra bhagavAna / majhAra-madhya, meM / melha-rakha / surata-dhyAva / varatana-varatra, camar3ekA moTA rassA / 206. vaLa-phira / aha-piMgaLa-nAgarAja piMgala, shessnaag| vdii-khii| tavU-kahatA huuN| tika-ve 22 chappaya kavittoMke nAma-- 1. vaLatA (vaLatA-saMkha), 2. jAtA saMkha, 3. kamaLabaMdha 4. samavaLa (samavaLa vidhAMna athavA samavaLa vidhAMnIka), 5. laghunALIka, 6. braddhanALIka, 7. chatrabaMdha, 8. nIsaraNIbaMdha, 6. nATa, 10. copa, (matAMtarase copaI, chappa, kavita), 11. saMkaLa (saMkaLajAta), 12. mukatAgraha, 13. kuMDaLiyau, 14. cauTiyo (cauTIbaMdha), 15. vedhahIrA (hIrAbedhI) 16. karapallava / 210. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] raghuvarajasaprakAsa eka-lavayaNa 17 majjha akkharau 18, hallava 20 vidda | 21 ahareaLaga 22 vidhAMnIka 16 tALa ra-vyaMva vIsa doya chappaya atha anukramase chappai nAMma dUhA vRddha - nALIka 4 | vaLatA 1 jAtA 2 saMkha laghu 3 samavaLa 5 nATa 6 cauTiyau 7, tALa vyaMva 8 tahatIkha // 211 copa & hallava 10 kavIta e, diyA nAga darasAtha / kahatarasaM adhika kahi, kIdhI jugata na kAya // 212 w kara vicAra manahaM kahUM, varaNa suddha vaNAya / tagasIrI chima jotakA, 'kisana' kahai kavirAya || 213 w " suvada // 210 ukta chappai dUhA kamaLa 1 chatrabaMdhaha 2 kavita, nisaraNIbaMdha 3 nAMma / mugatAgraha 4 karapallavI 5, tava kuMDaLiyau 6 hI tAMma // 214 hIrAvedhI 7 hika vayaNa 8, majha akhirau vidhAna 10 / ahraaLaga 11 saMkaLayatA 12, muNiyA nAga sumAMna // 215 dvAdasa chapaya graha dakhe, jugata rUpa sudha jAMga | bAvIsaha chappaya va uu, varaNe rAma vakhAMN // 216 20. hallava, 17. ekaLavayaraNa (he kalavayaraNa), 18. majbhakharI, 16. vidhAMnIka, 21. tALU vyaMba, 22. hareaLaga ( aharagraLaga ) / noTa- uparyukta 22 hI chappaya kavita kavine prAge isI kramase nahIM diye haiM / 211. kahatara- ikahattara / kIdhI kI jugata-yukti / 212. kAya - kucha | tagasIrI-takasIra, kamI / chima-kSaNa, kSINa / 213. taba kaha / 214. muNiyA kahe / nAga- nAgarAja piMgala, zeSanAga / 216. badUM kahatA huuN| vakhAMNa-yaza, kIrti / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 65 atha samavaLa vidhAMna chappai mAtrA varaNa lachaNa dUhau Ada aMta chappaya nagaNa, guru panarahai uguNIsa / yaka sau saiMtIsaha akhara, bada laghu sau bAvIsa // 217 aratha cha hI caraNake Ada aMta nagaNa Avai, ekasau saiMtIsa saraba akhira / panarai guru akhira hovai, laghu akhira ekasau bAvIsa hovai ara upame upamAMnako sama bhAva varaNai sau samavaLa vidhAMna kavita chappai / dahau jiNameM samatA varaNajai, upame ara upamAMna / jAMNau chappai aha jape, sau sama vaLaha vidhAMna // 218 ____ samabala vidhAMna chappai udAharaNa nayaNa kaMja sama nipaTa, subhaga ANaNa himakara sm| japa sama 'grIvaha' jaLaja, tavata sama hIra DasaNa tima // adhara byaMba sama aruNa, samaha bhuja nAgarau ja sakha / sila samAMna ura samara, athagha sama syaMdha udara akha // kaha sama mayaMda atachINa kaTa, jayata khaMbha riNa supaya jima / samavaLa vidhAMna khaTapada 'kisana', suja rAghava ravi koTa sama // 216 jAtA saMkha lacharaNa dahau rasa syaMgAra ya hAsarasa, bica jiNa kavita barakhAMNa / jAtA saMkha jiNAnaM kahai, varaNava rAma vakhAMNa // 220 217 ugnniis-unniis| 218. samatA-samAnatA, sAdRzya / upame-upameya, jisakI upamA dI jAya, varNanIya / upamAMna-vaha padArtha jisase kisI dUsare padArthako upamA dI jaay| aha-zeSanAga / 216. kNj-kml| sama-samAna / nipaTa-atyanta / subhaga-suMdara / prAMgaNa-grAnana, mukha / himkr-cNdrmaa| jaLaja-zaMkha / hIra-hIrA / DasaNa-dA~ta / adhara-aoSTa / byaMbabiba / aruNa-lAla / samaha-samAna / naagrau-haathiikaa| samara-yuddha / athagha-apAra / syaMdha-siMdhu / myNd-siNh| chonn-kssiinn| kaTa- kaTi, kamara / khaMbha-staMbha / supaya caraNa, paira / khaTapada-chappaya / 220. syaMgAra-zRMgAra / hAsa rasa-hAsyarasa / vakhAMNa-varNana / varaNava-varNana kr| vakhAMNa yaza, kIrti / www. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa jAtA saMkha chappai udAharaNa hAsyarasa sagara sutaNa jiga karata, agata hakanAhaka diinii| vara karatAM supanakhA, kAna nAsA viNa kInI // jAcatAM nija rUpa, kiyau nArada mukha baMdara / tyAgI sauLa hajAra, ghAla kubajyA dhara aMdara // kaiLAse naraga udhAra kIya, ajAmeLa utAvaLAM / Adesa karai 'kisanau' anaMta, rAghava kautaka rAvaLAM / / 221 __ atha vaLatA saMkha chappai lachaNa vadIsa tuka pAchI vaLe, para lATAnuprAsa / * vaLatA saMkha vakhAMNaje, sakau kavita sara rAsa // 222 aratha pailI kahI sau tuka phera pAchI kahai, lATAnuprAsa alaMkAra jyU tathA sIha calA gIta jyUM sau vaLatA saMkha kavita tukAM pAchI vaLa jIMsU / atha vaLatA saMkha udAharaNa kavita chappai jiNa bhajiyau jagadIsa, jiko jamahaM ta na bhjiyau| naha tajiyau raghunAtha, teNa mRta jAMmaNa tajiyau / nija lIdhau hari nAma, jikaNa jama nAma na lIdhau / tiNa naMha amrata trakhA, rAma nAmAMmrita pIdhau // 221. sutaNa-suta, putra / jiga-yajJa / agata-adhogati / hknaahk-vyrth| diinii-dii| vara pati / naasaa-naak| viNa-binA, rahita / kiinii-kii| keLA-krIr3A, khela / naraganaraka / UtAvaLA-zIghratA karane vAloM / prAdesa-namaskAra / anaMta-viSNa, Izvara / kautaka-kautuka, khela, krIr3A / rAvaLA-Apake / 222. vadIsa-kahI jAtI / vaLe-phira / vakhAMNaja-varNana kiijiye| sakau-vaha / jyUM-jaise / jItUM-jisase / 223. jiNa-jisa / bhajiyau-bhajana kiyA, smaraNa kiyaa| jikau-vh| jamahaMta-yamarAjase / bhajiyo-bhAgA / mrata-matyu / jAMmaNa-janma / liidhau-liyaa| jiknn-jiskaa| trakhAtaSA, pyAsa / nAmAMmrita-nAma rUpI amRta / pIdhau-piyA / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 67 nara cyAra asI nAcai nikaM, nija hari AgaLa nAciyo / jAcaNau jikAM rahiyau na jaga, jyAM raghunAyaka jaaciyo|| atha saMkala jAta chappai lachaNa eka sabadakI tevar3I, vhai Avarata visesa / kahiyau aha tiNa kavitarau, saMkaLa nAma kavesa // 224 sAMkaLa kavita udAharaNa chappai pUra apUriya prAsa, tau piNa umarathI pUriya / hAtha jur3ata tila car3ha na, hAtha DuLa hAtha hajUriya // dila UjaLa nara ujaLa, lakhina UjaLa sira lekhIya / daulata daulata mili na, lagI do lata drir3ha lekhIya / / kavi krisNa krisNa cita durana kiya, krasNa jagata dekhIya kapaTa / re rAma maMtra raTa rAma raTa, rAma rAma raTa rAma raTa // 225 kamaLabandha lachaNa dahI dvAdasa daLa dvAdasa tukAM, akhara eka tuka aMta / sau adhabica tuka cautarapha, kamaLabaMdha sa kahaMta // 226 223. prAgaLa-agAr3I, agra / jAcaNau-yAcanA / jikaaN-jinko| 224. tevar3I-tIna vAra / prAvarata-AvRti / 225. pUra-pUrNa / apUriya-apUrNa / pinn-bhii| daulata-paribhramaNa / daulata-dhana, saMpatti / lekhiiy-smjhiye| 226. dvAdasa-bAraha / daLa-phUloMkI pNkhdd'ii| sau-vaha / adhabica-ThIka mdhymeN| cautarapha cAroM ora / sa-vaha / kahaMta-kahA jAtA hai / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] raghuvarajasaprakAsa kamaLabaMdha udAharaNa chappai kausaLa yA sukha karaNa, neta-baMdha dasaratha naMdaNa / vrata khitravaTa niravahaNa, dusaTa tAr3akA nikaMdaNa // riNa subAha saMgharaNa, asura mArIca uDAvaNa / raja pai ahalyA taraNa, saMta jama trAsa chuDAvaNa // vrata janaka rAkha sItAbaraNa, dhAMnukhabhaMjaNa jaTadharaNa / muNa 'kisana' sujasa raghu-baMsa-maNa, sItApata asaraNa saraNa // 227 neta baMdha dasaratha nNd| 3-vrata rivatra vaTa niravaha 4- dumaTa tAr3akA nikaMda 1-kosalyA surakha kara anna-R ELErti-5 - 1212 sItApata asaraNa sara PIEN. HIK HAPE-2 -0 10-dhAnurava bhajaNajaTa bhAra tajanaka rAva sItAbara 11-muNakimana sujama raghuvaMbhama (- 227. neta-baMdha-apanA nijakA jhaMDA yA dhvajA rakhane vAlA, viir| naMdaNa-putra / vrata-vRta, AcAra / khitravaTa-kSatriyatva, vIratA, shaury| niravahaNa-vahana karane vAlA, dhAraNa karane vAlA, nibhAne vaalaa| nikaMdaNa-saMhAra karane vAlA, mArane vaalaa| rinnyuddh| saMgharaNa-saMhAra karane vAlA, mArane vaalaa| rj-dhuli| pai-caraNa, paira / taraNa-uddhAra karane vaalaa| jama-yama, ymraaj| trAsa-bhaya, ddr| bt-prnn| sItAbaraNa-sItApati, zrIrAmacaMdra / dhAMnukha-dhanuSa / bhaMjaNa-tor3ane vaalaa| jaTadharaNamahAdeva / muNa-kaha, varNana kara / raghu-vaMsa-maNa-raghuvaMzamariNa / sItApata-sItApati / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ f ka sa saraba kavitau ratha sau, aMta caraNa AbhAsa / da akhara tuka nIsarai, japai chatrabaMdha jAsa // 228 chatrabaMdha udAharaNa a sa sa ke sa Cha dhe ke sa raghuvarajasaprakAsa atha chatrabaMdha chappai lachaNa hau w kai seog h va kai jh dha va gra tra sa dha va gra sa ho dha cha bhr va a kai sa kai 3 va zra tra cha tra va R gra sa pa cha Bai va a tra Xi sa Ato sa kai dhe va gra tra cha pa zrau pa cha tra a va dhe sa chappe kaha sevA kI kahai 1 9, nAMma parajaMka kavaraNa bharaNa 2 ? | akha ke mAsAM yana 3 1, nAMma kI siMbha jayau jiNa 4 ? || kahajai devAM siM 51, mahata Adaraina 6 ? / dUdha saMgha kuraNa dUdha 7 ?, mitra dAkhata kIjai ripa paMDa kavaraNa kaha nAMma jiNa 2 ? saMtAM tAra kiva 'kisana' chatrabaMdhaha kavita, opa chatra dhe va 16. kai sa kai sa a va dhe [ es kai w naM 8 ? // . 226. parajaMka- paryaMka, palaMga / kavaNa - kyA / bhaNa- ka hai / zrakha - kahai / ke kitane / prayanasUrya athavA caMdakI uttara dakSiNakI ora gati yA pravRtti jisako uttarAyaNa aura dakSiNAyana bhI kahate haiM / jayau jItA ! ripa zatra | paMDa paMDava / kavaNa - kauna ! suresa - iMdra | noTa- 1 oyaNa (caraNa) / 2 palaMga / 3 cha mAsAM / 4 trapura / 5 amara / 6 vaDAI | 7 ghenakau / 8 sajaNa / kairv| ina zabdoM Adi prakSarake par3hanese avadhesakai' isa tukakA chanabaMdha banatA hai| 'opa chatra suresa ke | avadhesa // 226 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] raghuvarajasaprakAsa atha majha akhirA chappai lachaNa kavita aratha bAhara likhe, akhira majha vicAra / aura jaThai pragaTai aratha, sau mama akhyara dhAra // 230 atha majha akhirA chappai udAharaNa svAda mIThA kaha kisau 1?, kisaM mUrakhanaM kahajai 2 ? / kI kaha bhrAta kaneTha 3 ?, nAma rekhA kI lahajai 4 ? // kahai dharAnaM kisaM 5 ?, raMka kiNa nAma jitaM kaha 6 ? / maMdabhAga kI muNai 7 ?, Thahai tArA kiNa ThAmaha 8 ? // raghunAtha bhagau kI janakaghara ha ? , bhala budha kisa bhaNI jiyai 10 ? / kavi kisana' kavita majha akhyira kaha , jasa raghunAtha japIjiyai // 231 atha laghunALIka chappai lachaNa akhara aThAraha caraNa cava, be caraNAM bAvIsa / kavita laghu nALIka kahi, baraNata saraba kavIsa // 232 atha laghunAlIka chappa tiNa mArI tAr3akA, jikaNa rikha makha rakhavALe / haNa sabAha mArIca, paija khitravaTa dhrama pALe // 230. jaTha-jahAM / pragaTa-prakaTa hotA hai| akhyara-akSara / 231. miitth-miitthaa| kisau-kaunsaa| kisN-kyaa| kii-kyaa| kaneTha-kaniSTha / dharA avanI, pRthvI / jituuN-jiitaa| maMda bhAga-prabhAgya / muNe-kahate hai| Thahai-Thaharate haiN| ThAMmaha-sthAna / bhgau-todd'aa| akhyira-akSara / noTa-1 mishriiko| 2 ajANa / 3anUja / 4 lkiir| 5 avana / 6 mllko| 7 abhaagii| 8 gayaNa / 6 dhanakha / 10 sumata / inake madhyAkSarake par3hanese zrI jAMnukI vallabhAya nAma banatA hai| 232. akhara-prakSara / trava-cAra / be-do| 233. tiNa-jisa, usa / jikaNa-jisa / rikha-RSi / mkh-yjny| rakhavALa-rakSA kii| haNa-mAra kr| paMja-maryAdA, niyama, AcaraNa / khitravaTa-kSatriyatva, vIratA, zaurya / dhrama-dharma / pALe--pAlana kiyaa| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 101 naga raja gautama nAra, jeNa udharI jaga jaannai| dhanukha bhaMja sIya barI, prathI bhuja jora pramANe // re adhama samajha mukha nAma raTa, sIta-bara samarAthako / kaha jIhahaM ta 'kisanA' kavI, nitaprata jasa raghunAthako // 233 atha bradhanALIka chappai lachaNa dUhI ugaNIsaha cava pada akhira, akavIsaha be auNa / kavita badhanALIka kavi, bhaNai nAga traya-bhauNa // 234 atha badhanAlIka chappai udAharaNa jiNa rAghava jApiyAM, tharU ghara navanidha thAvata / jiNa rAghava jApiyAM, prasadha Ijata nara pAvata / / jiNa rAghava jApiyAM, sulabha bhavasAgara tarasI / jiNa rAghava jApiyAM, saraba mana kAraja sarasI // jApiyAM jeNa raghubara sujasa, dharai Uca viradAM dharA / taiM nAma jor3a nAM jyAga tapa, nita rAghava japa japa narA / / 235 atha nisaraNIbaMdha chappa lachaNa dahI eka doya traNa aiNa krama, chappaya karai vakhAMNa / gata jima caDhaje gAtiyAM, nisaraNIbaMdha jAMNa / / 236 233. naga-caraNa / raja-dhUli / nAra-nArI, strii| jeNa-jisa / adhama-nIca, patita / sIta-bara-sItAvara, zrI rAmacaMdra bhagavAna / smraathkau-smrthkaa| jIhahaMta-jihAse / nitaprata-nityaprati / 234. akavIsaha-ikkIsa / be-do| auNa-caraNa / traya-bhauNa-tribhavana / 235. jiNa-jisa / jApiyAM-japane yA bhajana karane para / tharU-sthira / navanidha-navanidhi / thAvata-ho jAtI hai| prasadha-prasiddhi / pAvata-prApta karatA hai| bhavasAgara-saMsAra rUpI smudr| kAraja-kArya, kAma / sarasI-saphala hoMge, siddha hoNge| jeNa-jisa / virada-viruda, kIrti / tai-usa, usake / jor3a-samAna, barAbara / naa-nhiiN| jyaag-yjny| 236. gata-prakAra, taraha / gAtiyAM-kASTa yA lohakI banI nizreNIke bIca-bIca meM lage ve uMDe jina para paira rakha-rakha kara car3hate va utarate haiM, pAMvadAna / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] raghuvarajasaprakAsa atha nisaraNIbaMdha chappai kavita udAharaNa eka ramA aha nisA, doya ravi caMda triguNa dakha / cyAra veda tata paMca, surata chaha sapata siMdha sakha / ATha kuLAcaLa anar3a, nAga nava nAtha niraMtara / dasa digapALa dubAha, rudraha ekadasa sara tara / / sajha sajha umaMga bAraha saghaNa, bisudha citta kAyaka bayaNa / terahA bhAMNa paya rAMmatau, bhala sevai cavadaha bhuyaNa // 237 atha nATa nAma chappai lachaNa nATa sabada jiNa kavitameM, Ada aMta laga hoya / nATa nAma tiNanaM kahai, sukava mahA-mata soya // 238 atha nATa chappai udAharaNa lAbha nahIM ahaloka, nahIM paralokaha nirabhaya / sumati nahIM jyAM syAMna, khAMta jyAM nahIM pApa khaya // jIvaNa sukha nahiM jikAM, nahIM jyAM muvAM mukata nij| nahIM jike nahacyaMta, kade jyAM nahIM sarai kaja // nikaliMka bAMNa jyAMrI nahIM, dasA nahIM subha jyAM dapai / jyAM nahIM saphaLa manakhA janama, jike nahIM raghubara japai // 236 237. ahanisA-rAta-dina / rvi-suury| caMda-caMdra / dkh-vh| tata-tattva / paMca-pAMca / sapata-sAta / siMdha-samudra / kuLAcaLa-pATha parvatoMkA samUha, matAMtarase sAta parvatoMkA samUha, kulaparvata / anar3a-parvata / digapALa-dikapAla / dubAha-mahAna, dRr3ha / umaMga-taraMga, icchA / saghaNa-ghana, bAdala / paya-caraNa / mala-ThIka, zreSTha / bhuyaNa-bhavana / 238. nATa-nahIM, nahIM arthakA zabda / mahA-mata-mahAmativAna / soya-vaha / 236. ahaloka-iha lauka, isa saMsAra meM / sumati-zreSTha mati / syAMna-buddhi / khAMta-vicAra / jyAM-jina / khaya-nAza / mukata-mukti, mokSa / nahacyaMta-nizcita / kaja-kAma / daSaizobhAyamAna hotI hai| manakhA janama-manuSya janma / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 103. atha caupaI nAma chappai ladraNa bIsa bIsa copada baraNa, doya bIsa do pAya / copa kivata jiNa copasuM, raTIyau panaMgAMrAya // 240 atha caupaI chappai udAharaNa copa araca hari caraNa, copa phira re paradachaNa / copa kare karajor3a, janama sarajata AgaLa jaNa / / copa kare cita bIca, nAma sira agara su nara hr| caMnaNa ghasa juta copa, kamaLa tyaM tilaka copa kara // ata copa bhajana sI-vara ucara, dhyAna hRdaya juta copa dhara / kavi cahai copa raghurAjako, kara kara copa sa bhajana kara // 241 atha mukatAgraha nAma chappai lachaNa dUhI Ada aMta tukarai jhamaka, aratha avara ura AMNa / gaMtha mukata jima chapaya gata, mugatA graha paramANa // 242 atha mukatAgraha kavita udAharaNa bhava brahamA jiNa bhajai, bhajai tiNa nAMma pApa bhr| bhara TALaNa saha bhUma, bhUma-patanako jeNa sara // sara dhanuM dhAra samAtha, mAtha dasa bhaMja samara maha / 240. copada- cAra pada yA crnn| baraNa-akSara / pAya-caraNa / copa-buddhi, caturAI, dksstaa| panaMgAMrAya-zeSanAga / 241. araca-pUjA kara / paradachaNa-pradakSiNA / janama sarajata-jo janma detA hai, janma racatA hai| praagl-agaadd'ii| jaNa-jisa / copa-dhyAna / kamaLa-zira, mastaka / sI-vara sItAvara, zrI rAmacandra / ucara-uccAraNa kara, bhajana kara / copa-kRpA, dayA / 242. jhamaka-yamakAnuprAsa / gUMtha-raca, banA / mukt-motii| 243. bhava-mahAdeva ziva / vrAhama-brahmA / bhara-bhAra. bojha / bhama-bhami / bhamapata-bhamipati / sara-bAraNa, tIra / dhanu-dhanuSa / samAtha-samartha / mAtha-mastaka, sira / samara-yuddha / mh-meN| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] raghuvarajasaprakAsa maha rAkhaNa murajAda, jAdapata pabbe tAra jaha // jaha dusaha pALa jana sAMmaratha, ratha khagesa mAruta sajava / saja makha sihAya bhaMjaNa subhutaja,bhaja raghubara tara udgha bhava // 243 atha chappai nAma kavita kuMDaLiyA lachaNa dUhI pahalAM dUhI eka puNa, Ada aMta tuka jeNa / palaTai dhura pUThA kavita, tava kuMDaLiyau teNa // 244 atha kuMDaliyA udAharaNa japai rasaNa raghubara jikai, adha tyAM kapai amANa / janama maraNa sudharai jikAM, je bar3abhAgI jANa // je bar3abhAgI jANa, lAbha tana pAyAM lIdhau / tyAM jiga kiyA tamAMma, kAma sukrata jyAM kIdhau // vAM vrata kiyA aneka, hiraNa de de viprAM hatha / jyAM sadhiyA aTha joga, tyAM kiyA kauTaka tIratha // dhana mAta pitA jiNa vaMsa dhara, kaLa kha tikAM darasaNA kapai / kavi 'kisana' kahai dhana nara tikai, jike rasa raghubara japeM // 245 243. maha-mahi, pRthvii| marajAda-maryAdA / jAdapata-yAdapati, samudra / pabbai-parvata / jaha jisa / sAMmaratha-samartha / khges-grudd'| mAruta-pavana / sajava-vega sahita / makha yajJa / sihAya-sahAya / udadha-udadhi, samudra / bhava-saMsAra / 244. pahalAM-prathama / puNa-kaha / dhura-prathama / tava-kaha / 245. rasaNa-rasanA, jiha vA / agha-pApa / kapai-nAza hote haiN| amAMNa-apAra / vaDabhAgI bar3e bhaagyshaalii| jaaNnn-smjh| je-ve, jo| liidhii-liyaa| tyAM-unhoMne / jig-yjny| tamAma-saba, smst| sukrata-puNya / kodhau-kiyaa| vAM-unhoMne / hiraNa-hiraNya, sonaa| hatha-hAtha / sadhiyA-sAdhana kiye| aTa-joga-aSTa-yoga / kauttk-krodd'oN| dhn-dhny| maat-maataa| klukh-paap| tikAM-jinake, unake / jike-jo, ve| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha cauTIbaMdha chappai lachaNa dUhau Ada kahai sau aMtameM, nAMma gaNata narabAha / sirai kavi baMdhe sikhA, cauTIbaMdha cauTIbaMdha sarAha // 246 atha cauTIbaMdha chappai udAharaNa sUrajapaNau sateja, sravaNa amrata himakara sama / ura dAhaka sama Aga, taura sura-rAja rAja tima // sata haracaMda samAna, pragaTa dariyAva athaghapaNa / sura tara Asa sapUra, jAMNa pArasa sevaka jaNa // ravi amI Aga iMda caMda hari, dudha surataramaNa Ada le / parabhAva ATha nija kAMma para, eka rAMma tana UkaLe // 247 atha hIrAbedhI chappai lachaNa dUhau | 105 nAraMgI saMsAra nIma, Ubara kara aMha | karaNA subha karatUta, jhAla hara kadamAM baha // eka hIrau vihariyAM, dUjau hIrau thAya / hIrAdhI kavita jima, doya ratha darasAya // 248 atha horAbedhI chappai udAharaNa 246. sira- zreSTa / sarAha - prazaMsA kara, sarAhanA kara / 247. sUrajapaNau -sUryatva, sUryakA guNa / stravaNa-zravaNa, TapakanA / himakara-caMdramA / samasamAna / dAhaka - jalAne vAlA / surarAja- indra / sata - satya / haracaMda - harizcaMdra, haricaMdana | prathaghapaNa - prathAhapana, gaharApana / zramI amRta / suratara- kalpa vRkSa / maNamariNa / zrAdAdi / UbhaLa-prabhAva dikhAtA hai / 248. vihariyAM - vidIrNa karane para, cIrane para / 246. aMbara - vRkSa vizeSa / baha- zrAmra / karaNA-vRkSa vizeSa va usakA phala / karatUta - karttavya, kAma | kAla - pakar3a / kadamAM-caraNa, vRkSa vizeSa / baha-sahArA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa bora chor3a bAvaLA, khaira karamada bakAyaNa / bIjA dhava baTa baita, Ikha suratara nArAyaNa // kharabUjA jaga saha jAya re, sau asoka aMmara sadai / saimaLa sarIsa taja Ana suNa, dAkha rAMmaphaLa sevade // 249 atha karapallava nAma chappai lachaNa AMgaLiyAM karasaM aratha, jeNa kavitarau hoya / AchI vidha aha akkhiyo, karapallava kaha soya / / 250 ____ atha karapallava chappai kavita udAharaNa yaM je taiM na kiyau, karasu yaM jaNa jaNa aagl| yaM na liyA hari agai, lesa nitaprata gadagada gaLa / / kIdha yaM naha kade, karasu topaNa vidha dukha tana / yaM na kiyau uNa heta, desa tau yaM jaga dana dana / yama yema e mana kIyau adhama, mUrakha yaM jama maarsii| yaM kiyau ja taiM ahanisa avasa, yaM raghunAtha udhArasI // 251 praratha he prAMNI teM srI rAmacaMdra prAgai hAtha nahIM joDyA tau tUM jaNA jaNA AgaLa hAtha jodd'sii| jo teM dasI AMgaLa prabhu prAgai mukhameM na liyA, tau jagata aag| 246. bora-badarI nAmaka vRkSa yA usakA phala / bAvaLA-mUrkha / khaira-vRkSa vizeSa, kuzala / karamadA-vRkSa vizeSa, tathA usakA phala / bakAyaNa-nIma jaisA eka vRkSa / bIjA- dUsarA, eka vRkSa vizeSa yA usakA phala / dhava--vRkSa vizeSa / baTa-baragadakA vRkSa / baita-beMta, eka latA / Ikha-dekha, gannA, ikSu / suratara-kalpavRkSa / prAna-anya / dAkha-drAkSA, kaha / rAmaphaLa-sarIphA, sItAphala / 250. aha-ahi, zeSanAga / akkhiyo-khaa| 251. yUM-aise / teN-tuune| praagl-agaadd'ii| ag-agaadd'ii| lesa-kiMcita / nitaprata-nitya prati / gadagada gaLa-gadagada kNtth| kiidh-kiyaa| kde-kbhii| topaNa-to bhii| hetasneha / avasa-avazya / prAMgaLa-uMgulI / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 107 gadagada kaMTha hoya nita hAhA khAsI nai prAMgaLI mUMDhAmeM lesii| je te zrI rAma Agai UbhI AMgaLI na kIdI, tau sarIrameM dukha pAya jaNA jaNA prAgai UbhI aAMgaLI krsii| UNa Isvara nimata yUM kaitAM devAkai vAsatai hAtha pAMcI prAMgaLayAMsU UMcau na kIdhau tau thArai jagata mAthAmeM yUM pAMcI AMgaLayAMsU DUcakA desii| yama kaitAM prabhunai kadI pAMca hI AgaLyAMsU caMdaNa pusapa car3hAyA aracyA nahIM, phera ema kaitAM prabhurI AratI utArI nahIM, phera yama kaitAM prabhunai namasakAra praNAMma kIdhau nahIM tau yUM jama mAra desI, ara kadA'ka teM yUM kaitAM prAMgaLyAMsU rAta dina mALA phere nai bhajana kIdhau chai tau yUM kahatAM bAMha pakar3a nai bhavasAgara mAMsU , yUM srI raghunAtha udhArasI, iti karapallava kavita aratha / atha hekallavayaNa chappai lachaNa yaka sau ara bAvana akhara, jaThai saraba laghu jANa / ekala bayaNau kavita yaM , vadiyau nAga vakhAMNa // 252 atha hekallavayaNa chappai kavita udAharaNa taraNa sarasa chaba taraNa, saraNa asaraNa harakharaNa sk| maraNa janama bhaya maTaNa, dharaNa baDa barada rahata dhaka // ajara jaraNa raNa asaha, dana jada sasara sama vaDa daha / lakha dana samapaNa lahara, kahara cata aghaTa athadha kaha // bhala karama mana vatana, ata dalabha, akhata bayaNa aha nara amara / kara harakha pahara aTha kava 'kasana', sadhara samana raghabara samara // 253 251. prAMgaLI-ugulI / kiidii-kii| nimata-nimitta, lie / vAsate-lie / kodhau-kiyaa| DUcakA-muTrI baMda karake madhyamA uMgalIko isa sthitimeM rakhanA jisase usakA pIchekA jor3a dUsarI uMgaliyoMse kucha Age nikala! hA ho| isa uThe hae bhAgase kiyA jAne vAlA prahAra yA coTa / kdii-kbhii| kdaak-kbhii| 252 yaka sau-eka sau / jaThe-jahAM / vadiyau-kahA / nAga-zeSanAga / 253. taraNa-taraNi, sUrya / sarasa-samAna / trnn-trunnii| bdd-bdd'aa| barada-viruda / dhaka-icchA / raNa-yuddha / ash-ashy| kahara-kopa / athagha-apAra / ata dalabhaati durlabha / prakhata-kahatA hai / aha-nAga / amara-devatA / raghabara-raghuvara / samarayAda kara, smaraNa kara / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] raghuvarajasaprakAsa atha hallava nAma kavita lachaNa vIsa vIsa cautuka akhara, betuka kaha bAvIsa / halla sabada varaNai sumajha, hallava nAma kahIsa // 254 atha hallava nAma kavita udAharaNa hala halliya gira ATha, sapata halliya jaLa sAyara / dhUjaha halliya dharaNa, girada halliya nabha chAyara / sira halliya adha sesa, hahara citta kachapa halliya / halliya dAr3ha varAha, dusaha hala halla dahalliya / hala halliya laMka gar3ha baMkasau dasa-dhU pai hala kAhalliya / halliya patAkha gajarAja pai, vijai kaTaka rAghava halliya // 255 atha kavita chappai nAma tALU rabyaMba lachaNa dahau / lAgai par3hatAM tALavai, jIhA agra jarUra / kahaje chappaya 'kisana' kavi, tiko byaMba tALa ra // 256 __atha tALU ravyaMba chappai udAharaNa raTa raTa re nara Isa, nAya auNe jiNa sIsaM / cALa jhAla kara cahU, desa Ichata jagadIsaM // Isa acaLa saraNAya rIjha ijjata drar3ha rakkhya Na / daTa daTa akrata dUTha, Isa nAM choDa adhakkharaNa // 254. cautuka-cAra tuka / 255. hala halliya-calAyamAna hue| sapata-sapta, sAta / sAyara-sAgara, samudra / dhUjaha dhruva / varAha-viSNukA eka avatAra vizeSa / dahalliya-bhayabhIta hue, kaMpAyamAna hue / dasa-dhU-daza zira vAlA rAvaNa / 256. tALavai-tAlu, tAlU / jIhA-jihvA / tiko-vaha / byaMba tALUra-tAlUra vyaMba / 257. nAya-namA kr| aunne-crnnoNmeN| saraNAya-zaraNa dene vaalaa| rakkhyaNa-rakhane vaalaa| daTa-nAza kara / akrata-duSkarma, pApa / dUTha-duSTa, bhayaMkara / naaN-nhiiN| adhakkhaNa adhakSaraNa / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 106 tIrathAM iLA aTa aTa sa taM, deNau cita satasaMga dus| dasa sira khaLa gaMjaNa dAkha re, jAMnaMkInAyaka sujasa // 257 ahara aLaga kavita chappai par3hatAM hoTha miLe nahIM, U pa pha ba bha ma na AMNa / kahiyau aha ana kavi kahai, ahara aLaga sau jANa // 258 atha ahara aLaga chappai udAharaNa nArAyaNa narakAra, nAtha narahara jaga-nAyaka / kaMja nayaNa kara kaMja, taraNa saMtAM khaLa-tAyaka // dharaNIdhara giradhAra dhanau srIdhara dhU dhAraNa / hAthI graha nija hAtha, toyahUtA jhaTa tAraNa / karuNA nidhAna kodaMDa kara, nita cAlaNa yaLa rIta naya / raghukuLa dinesa jana lAja rakha, jaga adhAra audhesa jaya // 256 atha vidhAMnIka jAta chappai kavita lachaNa le khaTahUtA nava lagai, varaNai mAMjha vidhAMna / vidhAMnIka chappaya vadai, vaDA sukavi budhavAMna // 260 atha sapta vidhAMna chappai udAharaNa kamaLa udadha kaLavaracha, bhAMNa maghANa, mera sasi / vadana, sahaja, data, teja, rAja, garUvata dITha lasi / / 257. khaLa-asura, rAkSasa / gaMjaNa-nAza karane vAlA / dAkha-kaha / / 258. aha-zeSanAga / ana-anya / prahara-adhara, hoTha / aLaga-dUra, pRthaka / 256. narakAra-nirAkAra / kNj-kml| kara-hAtha / taraNa saMtAM-saMtoMkA uddhAra karane vaalaa| khaLa-tAyaka-asuroMkA saMhAra karane vaalaa| toyahUMtA-pAnIse / jhaTa-zIghra / tAraNa-uddhAra karane vAlA / kodaMDa-dhanuSa / cAlaNa-calane vAlA / yaLa-ilA, pRthvii| naya-nIti / dinesa-sUrya / paudhesa-avadheza, zrIrAmacaMdra / 260. vidhAMna-kisI kAryakI vidhi yA vyvsthaa| badai-kahate haiN| budhavAMna-buddhimAna / 261. udadha-udadhi, samudra / kaLavaracha-kalpavRkSa / bhANa-sUrya / madhavAMNa-indra / mera-sumeru parvata / ssi-cdr| vadana-mukha / data-dAna / garUvata-gaMbhIra, bhArI / dITha-dRSTi / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] raghuvarajasaprakAsa sajaLa, salahara, sapatra, satapa, surasra Mga, sasItaLa / prAta, punima, madhu, jeTha, bakhA, vigraha, rAkA miLa // praphulaMta, athagha, datavAra, tapa, auja, saraNa, srAvaNa, amrata / tana eka rAMma dasaratha sutaraNa, vihada sAta guNa niravahata // 261 iti purasa prata vidhanika atha satrI prata vidhanika chappa sesa, iMdu, mraga, dIpa, jAMNa, kokila, mragapati, gaja / beNa, vadana, cakha, nAka, bola, kaTi, jaMgha, cAla, saja // asita, sakaLa, caLa, suthira, gupta, aMgirAta, akramata / suratri, vyoma, bana. ayana, nUta, pabbaya, subyaMdha, thita // maNa, sarada, cakita, nisa, ratipatiha, laMghaNIka, maMdaha calata / mithalesa kuvari sItA sutana, kavi etI oma kahata // 262 itividhAnika saMpUraNa atha nATa salA chappai lachaNa dahau ratha, ana tuka diyai uDAya / kavita nai, sukavi kahai subhAya // 263 yaka tuka tathA nauti 261. prAta- prAtaHkAla / punima- pUrNimA / madhu - vasaMta, athavA madhu-vasaMta, madhu caita hai, madhu madirA makaraMda / madhu madhuhari madhusudhA madhumAdhava govinda || rAkApUrNimA | datavAra - dAna | srAvaNa (zrAvaNa) - zravaraNa karane vAlA / sutaNa-suta / vihadaapAra / niravahata dhAraNa karate, vahana karate / 262. prata- prati / satrI strI, nArI / sesa-zeSa, yahAM kRSNa-sarpa artha hai / iMdu - caMdramA | ga- hariNa / dIpa-dIpaka, diyA / kokila - koyala / mragapati siMha / gaja- hAthI / beNa - veraNa, veNI, striyoMke sira ke bAloMkI cottii| badana - mukha / cakha-cakSu, netra bola - zabda, AvAja, bacana / kaTi-kamara / jaMgha - jAMgha, UrU / cAla-gati / zrasita - zyAma, kAlA / sakaLa - zukla, safeda / caLa - caMcala / suthira - sthira / surabhi - sugaMdhi, khuzabU / vyoma - prakAza nUta-Amra, Ama / pabbaya - parvata / thita-sthita / maNa-mariNa / nisa - nizA, rAtri / ratipatiha - kAmadeva / laMghaNIka bhUkhA, kRzodara | maMdaha-maMda | mithalesa-rAjA janaka / sutana - putrI / etI - itanI / zropama-upamA | kahata - kahatA hai / 263. yaka - eka / thAye - hotA hai / zrana - anya, dusarI / uDAya - miTA kara / subhAya surucikara | Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 111 atha nATa salA chappai udAharaNa sUra prabhavatau teja, teja naMha imrata srAyaka / yimrata srAyaka caMda, caMda naha syAMma subhAyaka // syAMma subhAyaka megha, megha naha mAyAvaMtaha / mAyAvaMtaha sAha, sAha nAhI khara aMtaha // khara aMta tatau citraka akhava, naha citraka nara jAMNiye / nara nahIM narAM nAyaka nipaTa, prabhava-bhAMNa pahacAMNiye // 264 atha suddha kuDaLiyau lachaNa kAyaba dUhAsaM miLe, kuMDaLiyau sudha kattha / amrata-dhuna anuprAsa ghaNa, srI raghunAtha samattha // srI raghunAtha samattha, hattha dhAraNa dhanu sAyaka / sevaka saraNa sadhAra, lekha sevai pada lAyaka / sItAnAtha sujANa, pAMNa khaga dhana brada pAyaba / kaM DaLiyau sau kahai, miLe dUhAsaM kAyaba // 265 264. sUra-sUrya / prabhavatI-utpanna karatA hai, utpanna karatA huaa| imrata-amRta / srAyaka zrAyaka, zravane vAlA, dene vaalaa| subhAyaka-rucikara, mnohr| mAyAvaMtaha-dhanADhya / saah-setth| khara-kharadUSaNa rAkSasase tAtparya hai / akhv-kh| citraka-hariNa / prbhv-bhaaNnn-suuryvNshii| noTa-nATa nAmaka chappayakA ullekha pUrva 22 chappayoMmeM maya udAharaNake ho cukA hai-yaha nATasalA bhI usIkA eka bheda pratIta hotA hai| 265. kAyaba-kAvya chaMda, yaha rolA chaMdakA hI eka bheda hai jisa rolA chaMdake cAroM caraNoMmeM 11vIM mAtrA hrasva ho use kAvya-chaMda kahate haiN| kisI-kisIke matase dohAke pazcAt rolA chaMdako jor3ane se hI kuMDaliyA chaMdakI racanA mAnI gaI hai / kattha-kaha / amratadhuna-amRta-dhvani / yaha bhI cha caraNakA eka mAtrika chaMda hai jo dohA aura dohAke pazcAt 24 mAtrA athavA rolA chaMdake jor3anese hI banatA hai parantu amata-dhvanimeM yamakAlaMkArako tIna bAra jhamakAvake pATha-pATha mAtrA sahita rakhA jAtA hai| ghaNabahuta / samattha-samartha / hattha-hasta. hAtha / dhanu-dhanuSa / sAyaka-bAraNa, tIra / saraNasadhAra-zaraNAgata rakSaka / lekha-deva, devtaa| khaga-tIra, bAraNa / brada-viruda, yaza / pAyaba-prApta karane vaalaa| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] raghuvarajasaprakAsa atha kuMDaLiyau jhar3a ulaTa lachaNa dUhI dUhI dhura dhura paccha tuka, Ada aMta utnaTaMta / vIsa matta co tuka vaLe, sau jhar3a ulaTa samaMta // 266 ___kuDaLiyA jhar3a ulaTa udAharaNa bhuja daMDa lIjai bhAMmaNA, adhriyAMvaNA abhIta / vidha-vidha dAsa vacAvaNA, judha pAvaNA sajIta // jIta judha pAvaraNA, Ada asurAM jare / sIsa dasa kuMbha ghaNa, nAda sA syaMghare // sadhara kara bhabhIkhaNa, riva jasa rasAMmaNA / bhujAM raghubara aDara, lIjiye bhAMmaNA / / 267 atha kuMDaLiyau jAta dohALa lachaNa sudha ke DaLiyA aMta suja, eka dUhau phira Akha / kuMDaLiyau dohALa kaha, bhala rAghava jasa bhAkha // 268 ___ atha kuMDaLiyau dohALa udAharaNa kekaMdhA laMkA kahe, jasa raghunAtha sujANa / kahai bhabhIkhaNa ravijI, mukha hU avaLImAMNa // 266. dhura-prathama / paccha-pazcAt / matta-mAtrA / co-cAra / tuka-caraNa / baLe-phira / 267. bhaaNmnnaa-blaiyaa| adhriyAMvaNA-vIra, jabaradasta, zaktizAlI / abhIta-niDara, nirbhaya / vidha-vidha-taraha-tarahase / dAsa-bhakta / vacAvaNA-bacAne vaalaa| pAvaNA-prApta karane vAlA / sajIta-vijayI / jare-naSTa kara,mAra kara / sIsa dasa-rAvaNa / kaMbha-kuMbhakarNa ghaNanAda-meghanAda, indrajIta / sA-samAnA, jaisA / syaMghare-saMhAra kiye| sadhara-her3ha, majabUta, nirbhaya, nizaMka, rAjya yA dharA sahita / bhabhIkhaNa-vibhISaNa / riva-ravi, sUrya / rasAMmaNa-razmi, kiraNa / 268. pAkha-kaha / bhala-zreSTha, uttama / bhAkha-kaha / 266. kekaMdhA-kiSkidhA / ravijakI-sUryavaMzIkI, shriiraamcNdrjiikii| hN-se| avaLImAMNa apane aizvaryakA upabhoga karane vAlA vIra / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa I 11 mukhahU avaLImAMNa, kisaM pAyaka jasa katthai data dekhA data dahU, sujasa jaga kahai samathyai kAsIdI guNa karai, jikA katha saha jaga jAM 1 ketaka DamarAM kusama urar3a bhamarAM daLa ANai // juga juga mukha 'kisanA', japai nita nava nava ehanAMNa / kekaMdhA laMkA kahai, jasa raghunAtha w atha kuMDaLaNI lachaNa hau ugAhI kara Ada yaka, tuka palaTai dhura kAyabarI tuka cyAri kaha, kuMDaLaNI sa eka sesa ajavALa, saraba kuLa heka mera - gira huvai, sau bhagira vidha jiNa saha raghuvaMsa, eka raghunAtha vaMsa | 113 atha kuMDalI udAharaNa yika raghunAtha ujALau sArau, raghuvaMsa jeNa duti sarasata / vidha jaM uu hai kaLa vALau, majha saha nabhaM teja karata tejomaya // tejomaya nabha hota, caMdahUtA jaga cAvau / sarapa sujAMNa // 266 bhaMta / kahaMta // 270 kavita kuMDaLiyA 1 sudha kuMDaLiyA 2 jhar3a ulaTa kuMDaliyA 3 dohALa kuLiyA 4 ku DaLaNI 5 - iti paMca prakAra kuMDaLiyA saMpUraNa / subhAvau // sighALau 1 ujALau // 271 266. pravaLImAMNa- apane aizvaryakA upayoga karane vAlA, vIra / kisUM- kaise / pAyaka - sevaka / katthe - kahe / data-dAna / samaya-samartha / kAsIdI - kAsidakA kArya, harakArAkA kArya / guNa - lAbha | katha - kathA / saha saba / ketaka - ketakI, kevar3A / DamarAM - sugaMdhi, mahaka / kusuma - puSpa, phUla / 271. ki- eka / duti-dyuti / vidha-vidhu, candramA / jUM - jaisA / kaLa-kalA | majha-madhya | saha- satra / nabha - zrAkAza / tejomaya prakAzamaya / caMdahaMtA - candramAse / cAvau prasiddha | mera- gira - sumeru parvata / sau-vaisA / bhagira - prayodhyA nareza dilIpake putra, bhagIratha / sighALau - zreSTa / ujALI - prakAza, rozanI / I Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] raghuvarajasaprakAsa dUhA mAtrA daMDaka varaNiyA, iNa vidha chaMda udAra / 'kisana' rijhAvaNa jasa kiyo, rAmacaMdra rijhavAra / / 272 kiva rAjAMsaM kipsana kiva, yama akkhai aradAsa / mApha karau tagasIra mau, dekha rAMma paya dAsa // 273 iti mAtrA brata saMpUraNa 272. rijhAvaNa-prasanna karaneke lie| rijhavAra-prasanna hone vaalaa| 273. ym-aise| akkhai-kahatA hai / aradAsa-prArthanA / tagasIra (tksiir)-kmii| mau merii| paya-caraNa / dAsa-bhakta / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 115 atha varaNa vrata (vRta) varaNaNa dUhA srI gaNanAyaka sAradA, dIjai ukata darAja / varaNa vrati 'kisanau' vadai, jasa rAghava maharAja // 1 varaNa vrati sau doya vidhi, kahai vaDA kavi kattha / varaNachaMda upau~da vada, srI dhara sujasa samaththa // 2 lekhava varaNa chavIsa laga, varaNa dhuMda sau vesa / Akhara chavisAM UparAM, sau upacaMda saresa / / 3 atha eka varaNasUM lagAya chavIsa varaNa tAMI chaMdArI jAtarA nAma varaNaNa / kavita chappai uktA atyuktAha akhaMta, madhyA, vakhAMNata / vaLe pratisThA vesa, jagata su pratisThA jANata // gAyatrI UsaNIka anusTapa, vrahatI paMgata / trisTupa jagatI tavAM, atI jagatI sakarI mata / ata sakarI asTatI yisTi akha dhrati / ati dhratI, kratI prakratIya / Akrati, vikrati, phira saMsakratI / atakrati, utakrati, hari bhajIya // 4 dUhau yakasaM varaNa chavIsa laga, baraNa chaMdakI jAta / krIta rAMma varaNaNa kiyAM, sukavi sumukha sarasAta // 5 noTa --chappayameM pAe hue chaMdoMke zuddha saMskRta nAma 1 ukthA, 2 atyukthA, 3 maghyA, 4 pratiSThA, 5 supratiSThA, 6 gAyatrI, 7 uSNika, 8 anuSTupa, 6 bRhati, 10 paMkti, 11 triSTupa, 12 jagatI, 13 ati jagatI, 14 zakvIra, 15 ati zakvarI, 16 atyaSThi, 17 aSThi, 18 dhRti, 16 ati dhRti, 20 kRti, 21 prakRti, 22 prAkRti, 23 vikRti, 24 saMskRti, 25 utkRti, 26 atikRti| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] raghuvarajasaprakAsa atha chaMda varaNaNa dUhI eka guru strI chaMda kahi, du guru chaMda kahi kAma / doya laghu madhu, laghu guru, mahi chaMda raTi rAMma // 6 atha strI chaMda, jAta uktA (ga.) gai / gai / sI / thI / rAM / kAM // 7 ___kAma chaMda (ga. ga.) gau dau / kAMmau / gAvau / rAmau // 8 doya varaNa chaMda jAta atyuktA madhu chaMda (la. la.) hari / hari / rari / rari // 6 ___ mahI chaMda (la. ga.) ramA umaa| piyaM viyaM / raTau uThau / adhaM dadhaM // 10 dUhau guru laghu sAra vakhAMNajai, phera magaNa prastAra / ATha chaMda tiNa UpanA, ve kavi nAma ucAra // 11 tALI 1 sasI 2 priya 3 ramaNa 4 , tavi muNi paMcALa 5 mragiMdra 6 / kisana phera maMdara 7 kamaLa 8 , cavi jasa rAghavacaMdra // 12 7. uktA-ukthA chaMda / 6. pratyuktA-atyukthA chaMda / 11. sAra-chaMda kA nAma / phera-phira / tiNa-usase / UpanA-utpanna hue| 12. tALI-zabda mUlameM bhI hai ataH hamane bhI yahAM tAlI hI rakhA hai--parantu yahAM para nArI zabda honA caahie| tavi-kaha kara / muNi-kaha, kaha kara / cavi-kaha, kaha kara / raaghvcNdr-raamcNdr| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 117 sAra chaMda (ga. la.) rAMma, caMda, bhUpa, vaMda, krIta gAya dhanya thAya // 13 tIna varaNa chaMda jAta madhyA chaMda tALI (ga. ga. ga.) jau baMdai, gobaMdai, tau dehI, nAM rehI // 14 chaMda sasI (la.ga.ga. athavA yagaNa) raTau rAmacaMda, kaTau pApa kaMdaM / karau suddha dehaM, baDau lAbha ehaM // 15 chaMda priyA (ga.la.ga. athavA ragaNa) rAMma sItApatI, aura vI akratI / siMdha sAbhAya je, paMkaja pAya je / jIbha dIdhI jakau, kyaM na gAvai takau // 16 ___ chaMda ramaNa (la.la.ga. athavA sagaNa) raTa dAsarathI, katha beda kathI / raja je pagarI, rikha nAra tarI // hara cApa jiyA, sata khaMDa kiyA / raTa sau rasanA, kiva taM kisanA // 17 ___ chaMda paMcAla (ga.ga.la. athavA tagaNa) srI rAma rAjesa, sevo 'kisanesa' / jovau jasaM jesa, bhAkhai bhujaMgesa // 18 13. vaMda-namaskAra kara / krIta-kIrti / gAya-varNana kara / thAya-ho, ho kara / 14. gobaMdai-govinda / tau-terI / dehI-(deha) zarIra / naaN-nhiiN| rhii-rhegii| 15. kaMda-mUla / ehaM-yaha / 16. vI-usa, uskii| akratI-prAkRti, banAvaTa / siMdha-(siMdhu) samudra / sAbhAya-svabhAva / je-jo| paMkaja-kamala / pAya-caraNa / jakau-jisane / tkau-usko| 17. dAsarathI-zrI rAmacaMdra bhagavAna / raja-dhUli / je-jisake / rikha-RSi / naar-naarii| cApa-dhanuSa / rasanA-jihvA / kiv-kvi| 18. rAjesa-rAjAoMkA rAjA, samrATa / jasaM-(yaza) kIrti / jes-jiskaa| bhajagesa zeSanAga / www.ji Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda migeMdra (la.ga la. athavA jagaNa) namauM raghunAtha, sadhIra samAtha / gaNAM gajagAha, dasAnana dAha // bhabhIkhaNa Aya, su prAsraya pAya / bravI jiNa raMka, lachIvara laMka // 16 ___ chaMda maMda (ga.la.la. athavA bhagaNa) / sIta-patI kaha, ogha aghaM daha / deha abhai kari, rAma rade dhari // gAvata pAMmara, jhUTha payaMpara / Ubara sau vita, kAya gamAvata // 20 chaMda kamala (la.la.la. athavA nagaNa) bhagata-vichaLa, nayaNa kamaLa / jagata janaka, dharaNa-dhanaka / / sira nami nami, caraNa padama / 'kisana' rasaNa, raghubara bhaNa // 21 atha cyAra akhira chaMda jAta pratisThA jIraNa caraNaha cyAra guru, dhAMnI rala pahicAMNa / jagaNa nigallI aMta guru, saMmohA guru bAMNa // 22 16. mrigeMdra-mRgendra / sadhIra-dhairyavAna / samAtha-samartha / gjgaah-yuddh| dasAnana-rAvaNa / dAha-jalAne vAlA, dhvaMzaka / bhabhIkhaNa-vibhISaNa / prAstraya (pAzraya)-zaraNa, panAha / pAya-prApta kara / vravI-pradAna kI, de dii| raMka-garIba / lachIvara-lakSmIpati / lNklNkaa| 20. sIta-patI (sItApati)-zrIrAmacaMdra / aogha-samUha / aghaM-pApa / rade-hRdaya / pAmara nIca, tuccha / UMbara (umra)-prAyu / vita-dhana / kaaNy-kyoN| gamAvata-gamAtA hai, nAza karatA hai| bhagata-vichaLa-bhakta-vatsala / dharaNa-dhanaka-dhanuSa dhAraNa karane vaalaa| padama(padma) kamala / rasaNa-jihvA, jIbha / bhnn-kh| 22. pratiSThA catukSarAvattikA nAma hai jisake prastAra bhedase kramazaH 16 bheda hote haiN| una solaha bhedoMke aMtargata jIrNA (matAMtarase tI) dhAMnI aura nigallikA Adi haiN| ra la ragaraNa pAra laghu / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 116 chaMda jIraNA (jIrNA) (ma.ga.) sItA rAghau gAvai soI, jItA hai jammArA joii| cetA rAghau nAM cItArai, hai soI jammArA hA // 23 chaMda dhAMnI (ra.la.) Ida caMdramA ahesa, sAdhanA karai mahesa / sItanAtha rAmacaMda, sIsa nAma pAya baMda // 24 chaMda nigallikA (ja.ga ) dasAnanaM vinAsanaM, asekha pApa nAsanaM / sadAjanaM sihAyakaM, namAmi sIta-nAyakaM // 25 paMcaguru akhira, paMcA akhira chaMda varaNaNa jAta pratisThA chaMda samohA (ma.ga.ga.) sItA prANesaM, rAjA-rAjesaM / gAvau srI rAmaM, pAvau je dhAMmaM // 26 hArI tagaNa su karaNa yaka, haMsa bhagaNa karaNeNa / nagaNa dulaghu, miLa jamakahi, jasa bhaNa rAghava jeNa // 27 23. jIraNA (jIrNA) isakA dUsarA nAma tIrNA yA kanyA bhI hai| soii-vhii| jammArA jIvana / joI-vahI / cetA-citta / cItArai-smaraNa karatA hai / 24. ahesa-(ahIsa) shessnaag| sItanAtha (sItAnAtha)-zrI rAmacandra bhagavAna / nAma namA kara, jhukA kara / pAya-caraNa / 25. dasAnanaM-rAvaNa / vinAsanaM-nAza karane vaalaa| asekha (asaMkhya)-apAra / nAsanaM nAza karane vaalaa| sihAyaka-sahAyaka / sIta-nAyakaM-sItApati / noTa-mUla hastalikhita pratimeM pAMca guru akhira paMcAkhira chaMda varaNaraNa jAta pratiSThA hai parantu paMcAkSarA vRttikA zuddha nAma supratiSThA paMcAkSarA vRtti hai / 26. prANasaM (praann+iish)-pti| rAjA-rAjesaM-(rAjApoMkA rAjA) smraatt| je jisakA / dhAMma-sthAna, mokSa / 27. karaNa (karNa) do dIrghakA nAma 55 / karaNeNa-do dIrgha 5 5 se / bhaNa-kaha / jeNa jisa, jisase / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda hArI (ta.ga.ga.) dhAMnaMkha-dhArI, pai nIta-cArI / sau sILa sIMdhU, bAtAda baMdhU // sohai sakAjaM, jAMnaMka rAjaM / jAmAta joI, saMbhAra soI // revaMsa rUpaM, bhUpALa bhUpaM / sAraMgapANaM, jIhA japaNaM // dI audha Isa, pai baMda sIsaM / taM dhanya tAma, re seva rAmaM // 28 chaMda haMsa (bha.ga.ga) rAMma bhajIje, jhaur3a tajIje, lAbha sadehI, veda vdehii| saMta sihAI, rAghavarAI, vau hari gAvau, pai udha pAvau / / 26 chaMda jamaka (na.la.la.) dhara dhanaka, jaga janaka / dahaNa dukha, samuda sukha // avadhapata, sarasa sata / kamaLakara, samara hara // 30 28. dhaaNnNkh-dhaarii-dhnussdhaarii| pai-crnn| nIta-cArI-nIti para calane vaalaa| sIMdha (sindhu) samudra / bAtAda-(vAta+ada-pavanAzanasarpa zeSanAga) lakSmaNa / jAMnaMkarAjA janaka / jAmAta-dAmAda / joI-jo, vh| saMbhAra-smaraNa kara / soI-vahI, usii| revaMsa (rvi-vNsh)-suuryvNsh| sAraMgapANaM (sAraMgapANi)-sAraMga nAma dhanuSa dhAraNa karane vAle, viSNu, zrI rAmacandra / jiihaa-jivhaa| japaNaM-japa kara, bhajana kr| 26. haMsa-isa chaMdakA dUsarA nAma paMkti bhI hai| jhor3a-prapaMca / ttiije-tjiye| vadehI kahate haiN| sihAI-sahAyaka / rAghavarAI-zrI rAmacandra / pai-pada / udha-uddhAra / 30. jamaka-isa chaMdakA dUsarA nAma karatA bhI hai| dhanaka-dhanuSa / janaka-pitA / dahaNa jalAne vaalaa| samuda (smudr)-saagr| avadhapatta (ayodhyApati)-zrI rAmacandra / kamaLa kara-kamala svarUpa hAtha / samara-yuddha / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 121 raghuvarajasaprakAsa atha khar3Akhara chaMda gAyatrI doya magaNa sekhA, tilaka sagaNa du, ragaNa doya / vIjohA dujabara karaNa, sau caUrasA hoya // 31 chaMda sekhA (ma.ma.) rAghaujI jau gAvau, prAjhI lacchI pAvau / saMtAM kArI sAtA, dekhI dInAM dAtA // 32 chaMda tilakA (sa.sa.) raghunAtha raTau, krata hINa kttau| kavasalla sutaM, dinanAtha dutaM / tana syAMma subhaM, ghaNa rUpa lubhaM / kaTa pIta paTaM, chaja opa chttN|| kavi taM kisanA', raTa sau rasanA // 33 - chaMda vijohA (ra.ra.) nAma hai rAMmako, oka ArAmako / sAca rAghau kathA, vAMNa dUjI vrathA // 34 31. khar3Akara-SaDAkSara, cha akSara / gAyatrI-cha varNoM kI eka varNa-vRtti jisake kula 64 bheda hote haiN| unameMse kuchakA ullekha ra sthakartAne bhI kiyA hai| dujabara-cAra laghu mAtrA / karaNa-do dIrgha maatraa| 32. prAjhI-bahuta, apAra / lacchI-lakSmI / kArI-karane vAlA / sAtA-sukha / 33. krata-kArya, kaam| hINa-tuccha, bhddaa| kaTau-kATa ddaalo| kavasalla-kausalyA / sutaM-putra / dinanAtha-sUrya / dutaM-(dhuti) kAMti, dIpti / tana-zarIra / subhaM-zubha / ghaNa-(dhana) bAdala / lubhaM-lobhAya, mAna karane vaalaa| kaTa-(kaTi) kamara / piitpiilaa| paTa-vastra / chaja-zobhA, zobhA detA hai| propa-kAMti, dIpti / chaTaM-(chaTA) bijlii| rasanA-jivhA, jIbha / / 34. vijohA-vimohA nAma 6 varNakA chaMda jisake anya nAma johA, dviyodhA, vijjodA bhI milate haiN| prok-ghr| sAca-satya / raaghau-raam| vAMNa-vANI, zabda / vathAvyartha / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 | raghuvarajasaprakAsa chaMda caUrasa (la.la.la.la.ga.ga ) rikha makhatrAtA, dita kuLa ghAtA / subhuja nighAyau, kiraNa uDAyau // gavatama nArI, raja paya tArI / bhava jaya bhAkhI, sura muni sAkhI // 35 dUhau yagaNa saMkhanArI ubhaya, doya tagaNa maMthAMNa / dujagaNa priyagaNa miLa dahU', madanaka chaMda pramAMNa // 36 chaMda saMkhanArI tathA virAja ( ya.ya.) ( tathA chaMda rasAvaLA) rikhaM sAtha rAMmaM, gaye kAMma dhAMmaM / suraM tIna bhUpaM, tahAM Aya nUpaM // dasagrIva bAMNaM, ubhai jora bAMNaM / biyaM prAya tatthaM, ThayaM maMca jatthaM // bhujaM-bIsa bhallaM, dhanU kAja hallaM / kasai cApa kemaM, jatI cIta jemaM // hajAra dasAnaM, nUpaM bhaMga mAMnaM / par3e jora pocaM, anaMgesa soca // 35. rikha - RSi / makha-yajJa / trAtA-rakSaka / dita - daitya, asura / ghAtA-saMhAraka, dhvaMzaka | gavatama - gautama / raja-dhUli / paya-caraNa / bhava- mahAdeva / bhAkhI - kahI / sAkhI - sAkSI / 36. dujagaNa-cAra laghu mAtrAkA nAma / priyagaNa - do laghu mAtrAkA nAma / 37. saMkhanArI - isakA dUsarA nAma somarAjI bhI hai| rikhaM RSi / dasagrIva - rAvaNa / tthyNhuaa| maMca - U~cA banA huA maMDapa jisa para baiTha kara sarvasAdhAraNa ke sAmane kisI bhujaM bIsa - rAvaNa / bhallaM ThIka, cApa-dhanuSa / kemaM- kaise / jatIdasAnaM - rAvaNa / mAna-pratiSThA / prakArakA kArya kiyA jAya / jatthaM - yUtha jhuNDa / zreSTha / dhanU - dhanuSa / kAja-liye / halla - calA / ( yatI) jitendriya | cIta-cita, mana / jemaM- jase pocaM- kama / pranaMgesa - mahAdeva / socaM bhaya / / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 123 raghuvarajasaprakAsa naravvIra reNaM, bhaI bhAMta keNaM / suNe sekha tatthaM, kahe tAMma kaththaM // mithallesa rAja, kahau keNa kAjaM / narabbIra bAMNI, mahAhINa mAMNI / / huvai rAma jattha, akhau nAM akathyaM / uThe rAma tAmaM, jagai kopa jAMmaM // kaTaM pItapaTTa', subaMdhe sughaTTa / gataM paMcamukhaM, cale cApa rUkhaM // karaM bAMma cApaM, uThAyau amApaM / namAyau nikhagaM, guNaM vALa aMgaM // ramAnAtha rIsaM, karate kasIsaM / kuDaMDaM acUkaM, kiyau TUka TUkaM // siyA mAta sukkhaM, videhaM harakkhaM / nUpaM jIta jAMmaM, varI sIta vAMmaM // jasaM audharAyaM, 'kisanesa' gAyaM // 37 37. naravIra-naravIra / rennN-bhuumi| bhAMta-prakAra / keNaM-kisa, kaise| sekha-(zeSa) lakSmaNa / ttthN-vhaaN| taam-unko| kaththaM-zabda, vacana / mithallesa-rAjA janaka / keNa-kisa / kArja-lie / bANI-zabda, vacana / mahAhINa-mahA tuccha, ati tuccha / akhau-kaho / naaN-nhiiN| akaththaM-akathanIya, burI bAta / tAma-taba / jAMma-parazurAma / kaTaM-(kaTi) kmr| pItapaTTa-pItAmbara / sughaTTa-sundara, dRr3ha / gataM-prakAra, trh| paMcamukhaM-siMha / rUkhaM-aora, trph| karaM-hAtha / bAma-(vAMma) bAyA / cApaM-ghanuSa / nikhaMga-(niSaMga) tarkaza, tUNIra, guNa dhanuSako DorI, pratyaMcA / ramAnAtha-lakSmIpati, zrI rAmacandra / rIsaM-risa, kop| karaMtai-hAthase / kasIsaMdhanuSako mor3a kara pratyaMcA car3hAI, dhanuSa cddh'aayaa| kuDaMDaM-(kodaMDa) dhanuSa / acUkaMavyartha / TUka TUkaM-khaMDa khNdd| siyaa-siitaa| mAta-mAtA / videhaM-rAjA janaka / harakkhaM-harSa, prasannatA / jIta-jIta kara / jAma-parazurAma / varI-varaNa kI / siitsiitaa| vAMma-(vAma) strii| jsN-ysh| praudharAyaM-zrI rAmacandra / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda maMthAMNI (ta.ta.) sItA ramA soya, kIjai samaM koya / bhAkhau parIbhramma, rAghau mahAraMbha // 38 chaMda madanaka (la. 6) sahadata sata, dasaratha suta / rivakuLamaNa, raghubara bhaNa // 36 dUhau doya jagaNa yaka caraNameM, sau mAlatI subhaay| kIrata jiNameM kisana' kiva, raTa raTa strI raghurAya // 40 chaMda mAlatI (ja.ja.) baDau dhana vesa, ma khoya muDhesa / cavAM cita ceta, puNau mata preta // bhaNAM dhana bhAga, raghubbara rAga // 41 atha sapta varaNa chaMda jAta usNika ragaNa jagaNa paya aMta guru, samAMnikA kaha soya / dujabara bhagaNa payeNa jiNa, chaMda sabAsana hoya // 42 da samAMnikA (ra.ja.ga.) rAMma nAma gAva re, pAya kaMja dhAva re| jAMnakIsa jAMNa re, vesa taM javAMNa re // 43 38. 38. rmaa-lkssmii| soya-vaDa / sama-samAna / kora-kisa / parIbhraMmma-(parabrahma paramAtmA / mahAraMbha-(mahArambha) jisake prArambha karane meM mahAna yatna karanA par3e mahAna, bdd'aa| 36. rivkulmnn-rvikulmnni| jhaNa-kaha / 41. vaDau-mahAna, bdd'aa| vesa-pAyu, umra / ma-mata / khoya-gamA, naSTa kara / muDhesa-mUrkha / cavAM-kahatA huuN| ceta-satarka ho / puNo-kaho / bhaNAM-kahatA huuN| rAga-prema anurAga / 42. paya-caraNa / soya-vaha / dujavara-cAra laghu maatraa| payeNa-caraNa / 43. paay-crnn| kaMja-kamala / dhAva-dhyAna kara / jAnakIsa-zrI rAmacandra bhagavAna / jaaNnn-smjh| vesa-pAyu, umr| javAMNa-javAna, yuvA / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa raghuvarajasaprakAsa [ 125 125 chaMda sabAsana (4 la.bha. athavA na.ja.la.) khara khaLa khaMDaNa, mahapata maMDaNa / rasaNa vaDApaNa, raghuvara jaMpaNa // 44 dujabara jagaNa payeNa jiNa, sau karahacI suNaMta / sAta guru paya jAsa madha, sIkhA chaMda subhaMta // 45 chaMda karahacI (4 la.ja. athavA na.sa.la.) lasata cakha lAja, sukara dhanu sAja / sajhaNa sagarAMma, rasaNa bhaja rAma // 46 chaMda sikhA (7 ga. athavA ma.ma.ga.) jANai sau rAghau jANe, ThANe sau rAghau ThANai / jIvADai rAghau jainaM , tau mArai kehau tainaM // 47 atha asTAkhira chaMda varaNaNa, jAta anusTapa ATha gurU pada chaMda jiNa, vidyunmALA akkha / guru laghu krama aTha varaNa pada, sau mallika visakkha / / 48 44. chaMda sabAsanakA ThIka lakSaNa nagaraNa jagaraNa aura eka laghuse baiThatA hai parantu kavine apanI dakSatAse cAra laghu aura eka bhagaraNa kara diyaa| khara-eka rAkSasakA nAma / khl-asur| khaMDaNa-nAza karane vAlA / mahapata-(mahIpati) rAjA / maMDaNa-AbhUSaNa / rasa-jivhA, jIbha / jaMpaNa-japanA / 45. dujabara-cAra laghu maatraa| payeNa-caraNa / paya-caraNa ! karahacI-isakA dUsarA nAma karahaMsa hai| jAsa-jisake / madha-madhya / subhaMta-zobhA detA hai| 46. lasata-zobhA detA hai, zobhA detI hai| cakha-(cakSu) netra, nayana / sakara-zreSTa hAtha / dhanu-dhanuSa / sajhaNa-susajjita hone ke lie| sagarAMma-yuddha / rasaNa-jIbha / 47. jANe-jAnatA hai| ThAMNai-vicAratA hai / jAvAI-jIvita rakhatA hai| jainUM-jisako / kehau-kauna / tainN-usko| 48. prsttaakhir-akssr| akkh-kh| atth-graatth| visakkha-vizeSa / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda vidyunmAlA (8 ga. athavA ma.ma.ga.ga.) rAghau rAjA sItA rAMNI, vedAMmeM dhAtA vAkhANI / sau gAvai joI hai sAcau, kITAMnaM gAvai sau kAcau // 46 chaMda mallikA (ra.ja.ga.la.) Aca Aba jema Aya, jova tAMsa chIja jAya / koya aMta nAya kAma, re abajha gAya rAMma // 50 chada pramANI tathA aradha nArAja tathA tuMga (ja.ra.la.ga.) laghu guru krama varaNa aTha, chaMda pramANI kaththa / doya nagaNa phira karaNa de, sau kaha tuMga samaththa // 51 chaMda pramANI namau naresa rAghavaM, darAja pAya dAghavaM / upaMta syAMma aMgayaM, sanIra ava DhaMgayaM / / dakULa pIta lobhayaM, surUpa bIja sobhayaM / nikhaMga pITha rajjayaM, sucApa pAMNi sajjayaM // mukhAraviMda mohanaM, sumaMda hAsa sohanaM / ju bAMma aMga jAnakI, su sobhanA samAMnakI / / 46. dhAtA-brahmA / vAkhAMNI-varNana kI, yaza gAyana kiyaa| sau-usa, vaha / joI-vahI / saacau-sccaa| kITAMnaM-kIToMko, tuccha devoNko| kAcau-kaccA / 50. mallikA prathama guru phira laghu isa kramase rakhe hue pATha varNakA chaMda / prAca-hAtha / praab-paanii| jema-jaise / prAya-pAyu, umra / chIja jAya-nAza ho rahI hai, nAza hotI hai| koy-kuch| abUjha-mUrkha / 51. pramANI-pramANikA chaMda / kaththa-kaha / karaNa-do dIrgha mAtrAkA nAma / samaththa-samartha / 52. darAja-laMbA, vizAla / upata-zobhA detA hai| syaaNm-shyaam| aMgayaM-zarIra / sanIra kAMtivAna / dakaLa-vastra / piit-piilaa| lobhayaM-lobhAyamAna karane vaalaa| biijbijlii| sobhayaM-zobhAyamAna / nikhaMga, (niSaGga)-tarkaza / rajjayaM-zobhAyamAna / sucApa-saMdara dhanuSa / pANI-hAtha / sajjayaM-dhAraNa kie hue hai| mukhAravida--kamalasvarUpI mukh| mohanaM-mohita karane vaalaa| sumaMda-suMdara aura mNd| hAsa-ha~sI / sohanaM-zobhAyamAna hotI hai| bAMma-bAyAM: Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 127 vasaMta dhyAMna maMjagaM, hrade mahesa kaMjayaM / tavai ja krIta tAsayaM, janaMma dhanya jAsayaM // 52 chada tvaMga tathA tuMga (na.na.ga.ga.) dasa sira khaLa dAhaM, sucita sujana cAhaM / japa japa raghurAja, su bhuja samara lAjaM // 53 dUhau dujabara jagaNa su aMta guru, kamaLa chaMdasa kahAMNa / bhagaNa karaNa phira sagaNa bhiLa, mAMna krIr3asu vakhAMNa // 54 chaMda kamala (4 la ja ga.) riva sunibha rAjahI, sukara dhanu sAjahI / sukava dhara sIsa jau, avadhapura Isa jau // 55 chaMda mAnakrIr3A (bha.ga.ga.sa) syAMma bhajai tAma sukhI, dAma bhajai aura dukhI / sItapatI gAva sadA, rAkha jiko dhyAna ridA // 56 cyAra tukAM laghu paMcamau, khaTa AThama guru ANa / dUjI cauthI sAtamau, laghu anusTupa jANa // 57 52. mNjyN-mdhymeN| hrade-hRdaya / mahesa-mahAdeva / kaMjayaM-kamala / tavai-kahatA hai, stavana __ karatA hai| krIta-kIti, ysh| taasyN-uskaa| jaasyN-jiskaa| 54. dujabara-cAra laghu mAtrAkA nAma / kahAMNa-kahA gyaa| karaNa-do dIrgha mAtrAkA nAma / 55. riva-sUrya / sunibha-samAna, grAbhA, prabhA / rAjahI-zobhA detA hai| sAjahI-zobhA detA hai| avadhapura-ayodhyA / 56. syAMma-svAmI, zyAma, zrIrAma / tAMma-bahuta, adhika / sItapatI-(sItApati) zrIrAma caMdra bhagavAna / jiko-vaha, usa / ridA-hRdaya / noTa--jisake cAroM caraNoM meM pAMcavA akSara laghu aura chaThA akSara dIrgha ho aura sama padoMmeM sAtavAM akSara bhI laghu ho, inake alAvA anya akSaroM para koI khAsa niyama na ho use zloka tathA anusTupa kahate haiM / graMthakArane jo anusTupakA lakSaNa diyA hai vaha saMskRtake graMthoMse mela nahIM khAtA / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] raghuvarajasaprakAsa vAratA jIke cAra hI tukAM paMcamauM grakhira laghu grAvai, graru chaThau grAThamau guru prAvai, dUjai, cauthe, sAtamau laghu prAvai, cyAra hI tukAM sau granusTupa chaMda chai / pailau tIjau chirako guru laghukau nema hI nahIM, guru Avai bhAve laghu, paMcamau zrakhira cyAra hI kAM laghu, chaThau cyAra hI tukAM guru / dUjI cauthI tukarA sAtamau akhira laghu va sau sTupa ke chai / chaMda anuSTupa rAghava japatau prAMNI, mUDha ALasa mAM karai / zrava dara ALapaM, cetA aMdha saceta re // 58 atha bahatI jAta nava-akhira chaMda varaNaNa dUhau mahAlichamI pada mahI, tIna ragaNa darasaMta | dujabara karAha sagaNa dakhi, sAraMgikA lasaMta // 53 chaMda mahAlakSamI ( ra. ra. ra. ) rAMma rAjai rasA rUpa re, netabaMdhI vagai nUpa re I sIta vALa patI sAcare, re manA jeAhaM rAca re // 60 chaMda sAraMgikA ( 4 la. ga. ga. sa. athavA na. ya. sa.) bilakula sItAvara re / raghubara bhIlI kara re, ruci karakaMdhU phaLa re, jami hasi pIdhau jaLa re // 61 58. mUDha-mUrkha / mAM-mata / Ava Ayu, umra / daraba- ( dravya) dhana-daulata / grALa (alpa ) - alpa, kama / cetA- citase / mahAlichamI - mahAlakSmI / pada-caraNa / 56. bahatI - ( bRhatI ) | nava- zrakhira - navAkSara vRtti| mahI meM | darasaMta - dikhAI dete haiM, dekhe jAte haiM / karaNaha-do dIrgha mAtrAkA nAma | dakhi kaha kara / lasaMta-zobhA detA hai, zobhA detI hai / dujavara-cAra laghu mAtrAkA nAma / 1 / / netabaMdhI - apanA nijakA 60. mahAlakSimI - mahAlakSmI rAje - zobhA detA hai rasA- pRthvI bhaMDA yA dhvajA rakhane vAlA, vIra / sIta-sItA / vALau -kA jisase / rAca - anurakta yA lIna raha / | manA - mana / jeNahUM 61. bhIlI - bhillanI / kara haath| sItAbara- sItApati, zrIrAmacaMdra / berakA phala yA vRkSa, badarIphala / jami khA kara / hasi-ha~sa kara / karakaMdhU ( karkandhu) - pIdhau - piyA | Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa .. [ 126 magaNa bhagaNa phira sagA muNi, pAyata chaMda prakAsa / gaNa be dujabara eka gura, rati pada sau sukha rAsa / / 62 chaMda pAyata (ma.bha.sa.) tau pai dhULI sila taragI, vArI sArai hi......| U hI rAghau taraNi uDai, chai yyau sAkau sa kuLa chuDai // dhovau pai tau kadama dharau, kai kIrau ke krau|| 63 ___ chaMda ratipada (8 la.ga. athavA na.na sa ) dharaNa kara dhanaka hai, jagata saha janaka hai| samara kaLatarasa hai, suja janama sarasa hai / / 64 na sa ya biMba tomara sagaNa, yaka be jagaNa sa koya / cyAra karaNa guru eka sau, rUpA-mALI hoya // 65 chaMda biMba (na.sa.ya.) muNa mahaNa tAra mAthai, suja giravarAM samAthai / khaLa sabaLa vaMsa khoyo, jaga saraba teNa joyau // jasa 'kisana' te japIjai, labha rasaNa deha lIjai // 66 62. muNi-kaha kara / pAyata-eka chaMdakA nAma, isa chaMdakA dUsarA nAma pAItA bhI hai / be (dve) do| dujabara-cAra laghu mAtrAkA nAma / 63. tau-tere / pai-paira / sila-patthara / vArI-jala / UhI-aise hii| rAghau-zrIrAmacaMdra bhagavAna / taraNi-naukA, naav| chuDai-chUTa jAya / tau-taba / kadama-caraNa / kakar3atA hai| kIrau-kIra, dhIvara, mallAha / kai-yA, athavA / karada-kirAyA yA kara dene vaalaa| 64 dharaNa-dhAraNa kie hue| kara-hAtha / dhanaka-dhanuSa / jnk-pitaa| samara-smaragA kara / kaLatarasa (kalpataru)-kalpa vRkSa / sarasa-saphala / 65 na sa ya-nagaNa sagaraNa yagaNakA saMkSipta ruup| biba-eka chaMdakA nAma / yk-ek| karaNa do dIrgha mAtrAkA nAma '' / rUpAmALI-eka chaMdakA nAma / 66. mahaNa-mahArNava sAgara, samudra / mAtha-Upara / samAthai-samartha, mahAna / khoyau-nAza kiyaa| joyau-dekhaa| te-usakA / japIja-japa, japanA caahie| labha-lAbha / rasaNajiha vA, jIbha / deha-zarIra / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda tomara (sa.ja.ja.) kaTi taM Na cApa karAga, khaLa bhaMja rAvaNa khaag| paha siddha baMdhaNa pAja, manamoTa srI maharAja // tiya jAMnukI bharatAra, kuLamaur3a bhU karatAra / japa pAta tU aThajAMma, riva vaMsa opama rAma // 67 chaMda rUpamAlI (6. ga. athavA ma.ma.ma.) Ape laMkAsI maujAM yaM hI, tau jehau AkhAM dAtA taM hii| thUrai jaMgAM ke daitAM thaukA, jhokA maukA jI rAghau maukA // 68 atha dasa akhira chaMda varaNaNa jAta paMkti dUhau eka sagaNa be jagaNa guru, saMjutakA sau gaay| caMpaka mALA bha ma sa guru, tribhaga sAravati ThAya // 66 chaMda saMjutakA (sa.ja.ja.ga.) jaya rAma saMta sihAyakaM, ghaNa deta Ahava ghaayk| mithaLesa rAjakumArayaM, urahAra prAMNa adhArayaM // 67. kaTi-kamara / tUMNa (tUraNa)-tarkaza, bhAthA / caap-dhnuss| karAga (karAgra)-hAthameM / khl-raaksss| bhaMja-nAza kr| paha-prabhu / siddha-saphala, prayatna / pAja-setu / manamoTaudAra / tiy-strii| jaankii-siitaa| kuLa maur3a-kulazreSTha / bhuu-bhuumi| pAta (pAtra)-kavi / aThajAMma-aSTha yAma, AThoM pahara / riva (ravi)-sUrya / propama-zobhA, kAMti / 68. prApe-de dI, pradAna kara dI, arpaNa kara dii| laMkAsI-laMkAke samAna / maujAM-dAna / yaMhI-aise hii| tau-tere| jhau-jaisaa| aAkhAM-kahatA hai| dAtA-dAtAra / tharainAza karatA hai, saMhAra karatA hai| detaaN-daityoN| jNgaaN-yuddhoNmeN| thaukA-samUha / jhokA dhanya-dhanya / 66. saMjutakA-eka chaMdakA nAma, isakA dUsarA nAma saMyuta bhI hai| bha ma sa-bhagaNa, magaraNa, sagaraNakA saMkSipta rUpa / tribhaga-tIna bhagaraNa aura eka gurukA saMkSipta nAma / tArabati-eka chaMdakA nAma / 70. sihAyaka-sahAyaka / ghaNa-bahuta, adhika / daita-daitya / pAhava-yuddha / dhAyaka-nAza karane vaalaa| mithaLesa-rAjA janaka / raajkumaaryN-raajkuumaarii| adhArayaM-prAdhAra / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 131 tana kaMda syAMma subhAvanaM, paTapIta vidyuta pAvanaM / 'kisanesa' pAta udhArayaM, dhanu bAMNa pAMNasu dhArayaM // 70 chaMda caMpakamALA ( bha.ma.sa.ga ) goha sarIkhA pAMmara gAU', byAdha kabaMdhA grIdha batAU | naiTa pApI gautama nArI, te raja pAvAM bheTata tArI // deva sadA dInAM dukha dAghau, re bhaja prAMNI bhUpata rAghau // 71 chaMda sAravatI ( bha.bha.bhaga. ) cApa karAM nUpa rAMma car3he, mAMjha rajI tada bhAMga mar3he / khohaNa ke surAMNa khape, paMkha sivA paLa khAya trape // re nita sau jana bhIr3a rahai, kaMga janAM dukha dekha kahai // 72 dUhau tagaNa yagaNa bhagaraNaha guru, sukhamA chaMda subhAya / nagaraNa jagaNa nagarAha guru, amrita gata yA bhAya // 73 70. tana-zarIra / kaMda - bAdala / subhAvanaM - sundara / paTapIta - pItAmbara / vidyuta - bijalI / pAvanaM - pavitra / dhanu- dhanuSa / pAMNasu-hAthameM / dhArayaM dhAraNa kie hue / niSAdarAja jo zrRMgaverapurakA svAmI thA / sarIkhA - samAna, sadRza / pAMmara-nIca / byAdha ( virAdha ) - eka rAkSasakA nAma jisako daNDakAraNya meM 71. goha (graha) - prasiddha rAma bhakta isakA mu~ha isake peTa meM lakSmaNane mArA thaa| kabaMdhA-eka dAnava jo devIkA putra thA, thaa| kahate haiM ki indrane isako eka bAra vajra se mArA isase zira aura paira peTameM ghusa gaye the / ise pUrvajanmakA vizvAsu gaMdharva likhA hai / rAmacaMdrajI se isakA daNDakAraNya meM yuddha huA thA / rAmacaMdrajIne isakA hAtha kATa kara isako jIvita bhUmimeM gAr3a diyA / grodha- jaTAyu nApakA pakSI / nai-prora / saTa - mUrkha / raja-dhUli / pAvAM-pairoM / bheTatasparza karate hI / tArI - uddhAra kara diyaa| dAghau jalAyA, jalAne vAlA / bhUpata ( bhUpati ) - rAjA rAghau - zrI rAmacaMdra | 72. cApa - dhanuSa / karAM-hAthoM / mAMjha-madhya meM / rajI- dhUli / tada-taba | bhAMNa - sUrya / mar3he - prAcchAdita ho gayA / khohaNa (akSauhinI ) - senA / prasurAMNa - zrasura, rAkSasa ! khapenAza ho gye| paMkha - pakSI / sivA (zivA) - zRgAlI / paLa - zrAmiSa / trape saMtuSThita hue, aghAye / sau-vaha / bhIr3a-sahAya, mdd| kuMNa- kauna / janAM bhaktoM / deNadene ko | 73. subhAya - acchA lage / yaNa- isa / bhAya-prakAra Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] raghuvarajasaprakAsa __ chaMda sukhamA (taya bha.ga.) nAgesa bhajai rAghau nata hI, sAdhAra dharA bhAsai sata hI / je gAva kavi tU dhanya jathA,kyU aura bakhAMNe ALa kathA // 74 chaMda aMmita gati ( na.ja.na.ga. ) dasaratha rAjaka~vara hai, subha kara dhAMnakha sara hai| raghubara sau kiva raTa re, maLa tanacA saba maTa re // 75 atha ekAdasa akhira chaMda varaNaNa, jAta trisTapa dUhI tIna bhagaNa do guru jaThai, dodhaka chaMda sa dAkha / doya laghu traya sagaNa pada, sau sumukhI ahi sAkha / / 76 chaMda dodhaka ( bha.bha.bha.ga.ga.) rAghava ThAkura hai sira jyAMrai, tau kisar3I ghara UNata tyAMrai / kI jiNa rAkhasa seva karI sI,vekha bhabhIkhaNa laMka varI sI // 77 chaMda samukhI ( la.la.sa.sa.sa. athavA na.ja.ja.la.ga.) jaya jaya rAghava detajaI, mahapata mUrata saacmii| haraNa aneka vighaMna harI, kamaLa karaM pratapALa karI // 78 74. nAgesa-zeSa nAga / nata-nitya / sAdhAra-aAdhAra, sahArA / dhraa-pRthvii| bhAsa-mAlUma hotA hai, zobhA detA hai / sata-satya / je-agara / jathA (yathA)-kathA, vRttAnta / kyUM kyoM / bakhAMNa-varNana karatA hai / prALa-vyartha, asatya / 75. kara--hAtha / dhAnakha-dhanuSa / sr-baann| sau-vaha, us| kiva-kavi / maLa-maila / tanacA-zarIrakA / maTa-miTA de| 76. jaThe-jahAM / sa-vaha / dAkha-kaha / sau-vaha / ahi-zeSanAga / sAkha-sAkSI / 77. tthaakuur-svaamii| jyaaNrai-jinke| tau-tb| kisddii-kaisii| UMNata-prabhAva, kmii| tyArai-unake / rAkhasa-rAkSasa / vekha-dekha / bhabhIkhaNa-vibhISaNa / varI-pradAna kii| 78. daitajaI-daityoMko (asuroMko) jItane vAlA / mahapata (mahipati)-rAjA / mUrata-mUrti / sAcamaI-satyamayI / karaM-hAtha / pratapALa-rakSA / karI-hAthI athavA kii| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 133 dUhI doya karaNa phira ragaNa dau, aMta eka guru AMNa / suNiyau khaga kahiyau sarapa, chaMda sAlinI jANa // 76 chaMda sAlinI ( 4 ga.ra.ra.ga. athavA ma.ta.ta.ga.ga.) gAvai rAghau saubhaNau pAta gAr3hau / Avai vANI yU 'kisannesa' Adau / te bhUlA rAghau, vigatau bhavi tyaaNrau| jANaisI pIche vaDau bhAga jyAMrau // 80 dUhau dau dujabara aMtaha sagaNa, madanaka chaMda muNaMta / guru laghu krama gyAraha varaNa, sau senakA suNaMta // 81 chaMda madanaka ( 8 la.sa. athavA na.na.na.la.ga.) haraNa kasaTa jana hara hai| vimaLa badana raghubara hai| saraba saguNa saha srsai| danuja dahaNa bhuja darasai // 82 76. karaNa-do dIrgha mAtrAkA nAma 55 / prAMNa-lA kara / khaga-garur3a / sarapa-zeSanAga / 80. rAghau-zrI rAmacaMdra / sobhaNau-zobhA dene vaalaa| athavA-so = vaha, bhaNau = kho| pAta (pAtra)-kavi / gAr3hau-dRDha, gaMbhIra / pAkhai-kahatA hai| prAr3hau-par3hA gotrakA cAraNa / te-ve| vigatau-barabAda hA, vyartha gyaa| bhavi (bhava)-janma yA saMsAra / tyaaNrauunkaa| jaannsii-jaaneNge| pIche-pazcAt / vaDau-mahAna / bhAga-bhAgya / jyAMrau jinkaa| 81. dujabara-cAra laghu mAtrA / / / / muNaMta-kahA jAtA hai / suNaMta-sunA jAtA hai / 82. bimaLa-pavitra / badana-mukha yA zarIra / danuja-rAkSasa / dahaNa-nAza krneko| darasa dikhAI dete haiN| www.jainelibrary Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 / raghuvarajasaprakAsa chaMda sainikA (ga.la.ga.la ga.la ga.la.ga.la.ga. athavA ra.ja.ra.la.ga) mAtha paMca dUNa juddha mAraNaM / dhAMnukhaM sareNa pAMNa dhAraNaM / / bAra bAra rAMma krIta bola re| tAharau vaDau kavesa taula re // 83 dahau mAlatikA gyAraha guru, bi tagaNa ja karaNa jANa / chaMda iMdra vajrA chajai, vaDa kavi rAma vakhAMNa // 84 ___ chaMda mAlatikA (11 ga. athavA ma.ma.ma.ga. ga.) rAghau rUr3au srI sItA svAmI rAjai / bhArAMthAM lAkhAM daitAM thaukA bhAMjai // jainaM jIhA rAtau-dIhA jI jpau| kAMto the kInAsAhU tA hI kaMpau // 85 chaMda iMdra vajra ( ta.ta.ja.ga.ga.) gopALa govyaMda khges-gaaNmii| nAgesa sajyA krata saina nAMmI // 83. mAtha (mstk)-shiish| duunn-dugnaa| mAraNaM-mArane vaalaa| dhAMnukhaM-dhanuSa / sareNa bANa, bAse / pAMNa (pANi)-hAtha / dhAraNaM-dhAraNa karane vaalaa| krIta (kIti) ysh| taahrau-teraa| kavesa (kavIza)-mahAkavi / taula-mAna, pratiSThA / 84. bi (dve)-do| ja-jagaNa / karaNa-do guru mAtrA / chajai-zobhA detA hai| bakhAMNa varNana kr| 85. ruuddo-bddh'iyaa| rAjai-zobhA detA hai| bhaaraathaaN-yuddhoN| thaukaa-smuuh| bhAMjai-nAza karatA hai, tor3atA hai| jain-jisko| jIhA-jIbha / rAto-dohA-rAtadina / jIjIva, praarnn| jaMpau-yAda karo, smaraNa kro| kaaNtau-pti| kInAsahaMtA-yamarAjase / kaMpau-kampAyamAna hai| 86. govyaMda-goviMda / khagesa-gAMmI-garuDa para savArI karane vAlA, garur3ake vAhana se gamana karane vAlA / nAgasa-zeSanAga / sjyaa-shyyaa| krata-karane vaalaa| saina-zayana / nAmInAma vaalaa| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 135 raghuvarajasaprakAsa hai jaMga vAgAM dasa-mAtha htaa| mAhesa vAchaLa ya sukaMTha mItA // 86 jagaNa tagaNa jagaNa karaNa, chaMdasa vjrupeNd| vajra iMda UpayaMda pada, miLa upajAtI chaMda // 87 upeMdravajrA (ja.ta.ja.ga.ga.) aresa jetAra judhAM athAhaM / bisALa UraMsu ajAMnabAhaM / / dhanesa devesa dujesa dhyAvai / guNIsa rAghau nita kyaM na gAvai // 88 . chaMda upajAta strI jAMnukInAtha sadA sarAhauM / ciMtasa bIjau bhajavA na cAhau // 86. jaMgavAgAM-yuddha hone pr| ds-maath-raavnn| haMtA-mArane vaalaa| mAhesa-ziva / vAchaLya-vAtsalya / suktth-sgriiv| mItA-mitra / 87. vajraupeMda-upendravajrA nAmaka chaMda / UpayaMda-upendravajrA chNd| upajAtI (upajAti)-indra vajrA aura upendravajrAke yogase banane vAlA chaMda kahalAtA hai| isa prakArake chaMda saMskRta sAhityameM 14 haiM jo indravajrA aura upendravajrAke yogase hI banate haiM yathA kIti, vANI mAlA, zAlA, haMsI, mAyA, jAyA, bAlA, ArdrA, bhadrA, premA, rAmA, Rddhi aura siddhi / noTa-kahIM-kahIM iMdravaMza aura vaMzastha tathA kahIM-kahIM sArdUla vikrIr3ita aura sragdharA chaMdake yogase banane vAle chaMdoMkI saMjJA bhI upajAti mAnI gaI / 88. aresa (arIza)-mahAzatru / jetAra-jItane vAlA / athAhaM-apAra / UraMsu-urase, hRdayase, vakSasthalase / ajAnabAha-pAjAnabAhu / dhanesa-kubera / deves-indr| dujesa (dvijeza)bar3e-bar3e RSi, nArada, vyaasaadi| guNIsa (guNIza)-mahAkavi / rAghau-zrIrAmacaMdra / kyaM-kyoM ? na-nahIM / 86. upajAta-upajAti / sadA-nitya / sarAhau-kIrtana karo, yazagAna kro| cits-citse| bIjau-dUsarA / bhajavA-bhajana krneko| caahau-icchaakro| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa dInAMdayAvaMchita mauja dAtA / bhalA guNAM joga ahesa bhrAtA // 86 ragaNa nagaNa ragaNaha dhvajA, ratho ddhitA sau hoya / ragaNA nagaNa bhagaNaha karaNa, jiko svAgatA joya // 60 chada rathoddhitA (ra.na.ra.la.ga) gaura syAMma siya rAMma gAva re, pAta taM sapada Uca pAva re| neka pApa hara jeNa nAma re, rAja rAja jagamaur3a rAMma re / / 61 chada svAgatA (ra.na.bha.ga.ga.) rAMma nAma sara pAthara tAre, Apa pAMNa kapi sena utaare| jeNa nAma siva saMkara jApai, mAMjha kAsi nara mokha samApai // 62 atha dvAdasAkhira chaMda jAta jagatI cyAra yagaNa padapratta cavAM, chaMda bhujaMgaprayAta / likhamIdhara padaprata sulacha, ragaNa cyAra darasAta // 63 chada bhujaMgapriyAta nibhau rAma jeNaM tarI bhramha nArI / yaM hIM tAr3akA mAra bAMNAM udhArI // 86. dInAMdayAvaMchita-dInoM para dayA karanekI icchA vAlA athavA he dInoM, jo tuma apane para dayA kI icchA karate ho| mauja-dAna / dAtA-dene vaalaa| bhalA-zreSTha / joga-yogya / ahesa (ahIsa)-lakSmaNa / 10. dhvajA-eka lagha aura eka dIrgha mAtrAkA nAma / jikau-vaha / 61. rathoddhitA-rathoddhatA nAmaka chaMda / siya-sItA / pAta (pAtra)-kavi / neka-thor3A, kiMcita / jeNa-jisakA / jagamaur3a-saMsAra-ziromaNi / 62. sara-sAgara, samudra / paathr-ptthr| pANa-zakti, bala, bhujA, haath| sena-senA / jApai-japate haiN| mAMjha-madhyameM / mokha-mokSa / samApa-dete haiN| 63. dvAdasAkhira chaMda-dvAdazAkSarAvatti / padaprata-prati pada yA caraNa / cavAM-kahatA haiN| 64. bhramha-brAhmaNa, yahAM gautama RSise abhiprAya hai jinakI strIkA nAma ahalyA thA / yUMhI-aise hii| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa subAha kiyau khaMDa khaMDaM sarakhe / nimau cyArasa kosa mArIca naMkhe // karI jyAga syAhAya mUnesa kajjaM / dakhe jai jayA bola aneka dujjaM // citaM cAya sItA sapItA acUkaM / kiyau cApa bhUtesarau TUka-TUkaM // 'kisannesa' Akhai rajI kaviMdaM / ast sarau rAMma pAdAravyaMdaM // 64 chaMda lakSmIdhara ( ra. ra. ra.ra ) rAMma vAMLI rajA sIsa jyarai rahai / kaMNa tyAMnai huvA hINa mAMNaM kahai || vIsarai jIvahaM jeha sItAvaraM / nyAyahINa madAM hoya tetA naraM // 65 dUhau vyAra sa toTaka cyAra taha, kaha sAraMga sutattha / cyAra ja muttIya dAMma cava, cyAra bha modaka kattha // 66 [ 137 64. sarakhe - bANase / cyArase cAra sau / naMkhe- pheMka diyA, DAlA / jyAga-yajJa 1 svAhAya - sahAyatA / mUsa (munIza) - vizvAmitra muni / kajjaM - lie / dakhekahate haiM / jai-jaya / jayA - jaya / zraneka-aneka / dujjaM (dvija) - brAhmaNa / cAyacAha kara / cApa-dhanuSa / bhUtesarau - mahAdevakA / TUka-TUka - khaMDa khaMDa / zrAkha - kahatA hai / rajjI - prArthanA | kavidaM ( kavIndra ) - mahAkavi / zrAsarau - zrAzraya, sahArA / pAdAravyaMda(pAdArabiMda ) kamalasvarUpI caraNa / 65. lakSmIdhara - isa chaMdake anya nAma kAminImohana, lakSmIdharA, zrRMgAriNI tathA sragviNI bhI haiN| rajA - zrAjJA / jyAMraM - jinake / kUMNa-kauna / tyAMne unako / hINa - rahita / vIsare - vismaraNa karatA hai| jIvahUM jIvase / jeha-jisako / sItAvaraM - zrIrAmacaMdra | tetA-utane / 66. sa- sagaraNa 115 taha-tagaNa SSI / ja - jagaraNa 151 | cava-kaha / bha- bhagaraNa 5|| | kattha - kaha / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda toTaka (sa sa.ma.sa.) raghurAja sihAyaka saMta rahai / katha bheda jiko aja veda kahai // dasamAtha bibhaMja bharAtha dakhaM / pahanAtha samAtha anAtha pakhaM // pata-sIta pravIta sanIta paDhaM / daLa jIta lakhAM riNa jIta daDhaM // rasanA kisanA' jiNa krIta raTau / dukha prAcata ogha amogha daTau // 67 chaMda sAraMga (ta.ta.ta ta.) * rAjesa srIrAMma je naiNa rAjIva / pAtAM abhai dAMnakI jAMnakI pIva // audhesa Achehake saMta AdhAra / sAraMga-pAMNI 'kisannesa' sAdhAra // 68 chaMda motIdAMma (ja.ja.ja.ja.) dipai raghunAyaka dInadayALa, puNAM khaLa ghAyaka sevaga-pALa / caDhe dasamAtha vibhaMjaNa vaMka, lachIvara deNa bhabhIkhaNa laMka // 66 67. sihAyaka-sahAyaka / jikau-jisa, vaha / aj-brhmaa| dasamAtha-rAvaNa / bibhaMja nAza kr| bharAtha (bhArata)-yuddha / pahanAtha (prabhunAtha)-Izvara / samAtha-samartha / pakhaMpakSa, madada / pata-sIta (sItApati)-zrIrAmacaMdra / pravIta-pavitra / dl-senaa| riNayuddha / rasanA-jIbha / jinn-jiskii| krIta-kIrti, yaza / prAcata-pApa, duSkarma / progha-samUha / amogha-niSphala na hone vAlA, avyartha / daTau-nAza kro| 18. rAjesa (rAjesa)-samrATa / je-jisake / rAjIva-kamala / paataaN-kviyoN| piiv-pti| praudhesa-ayodhyA-nareza, zrIrAmacaMdra / pAcheha-apAra / sAraMga-pAMNI (sAraMga-pAriNa) sAraMga nAmaka dhanaSako dhAraNa karane vAlA, viSNu, zrIrAmacaMdra / sAdhAra-rakSaka / 16. dipai-zobhAyamAna hote haiN| pUNAM-kahatA huuN| khaLa-asura, rAkSasa / ghAyaka-vidhvaMzaka, nAza karane vAlA / sevaga-pALa-sevaka yA bhaktakI rakSA karane vaalaa| dsmaath-raavrnn| vibhaMjaNa-nAza karaneko, mittaaneko| vaMka-bakratA, garva / lachIvara-lakSmIpati, zrIrAmacaMdra / denn-deneko| bhabhIkhaNa-vibhISaNa / laMka-laMkA / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa chaMda modaka ( bha bha bha bha . ) nAyaka hai jaga rAMma naresara, te kara lAyaka devataresara | sIta taNau ta saMta saMdhAraNa, cAva kare bhaja tU dhina cAraNa // 10 dU cyAra nagara pada meM, taraLanayaNa bhaNa tAsa / nagaNa bhagaNa be sagaNa nija, sau suMdarI subhAsa // 101 raghubara / chaMda tara nayara (na.na.na.na. ) vikaTa kasaTa hara sabhjhata sukara nija dhanu sara // bhagata vichaLa ji brada bhaNa / sukavi 'kisana' tiraNa bhaja suraNa // 102 chaMda suMdarI (na.bha.bha.sa. ) samarameM dasakaMTha jiNa saje, paha vaDA hara cApa daLa paje / manava te dhana jAMNa sudha matA, raghupati jasa jesa nita ratA // 103 [ 136 caupaI sagaNa jagaNa sagaha be paccha / sau pramitAkhira chaMda sulaccha // 104 100. naresara-narezvara / devataresara ( devataru ) - kalpa vRkSa / sIta - sItA / taNau-kA / patapati / sadhAraNa- rakSaka, sahAyaka / trAva - utsAha umaMga, icchA / dhina dhanya / 101. bhaNa- kaha / tAsa-usako / sau-vaha / 103. samara meM - yuddha meM / dasakaMTha-rAvaraNa / jiNa jisa / saje-saMhAre, mAre / paha- prabhu, rAjA / vaDA - mahA | hara mahAdeva / cApa-dhanuSa | daLa - samUha / paje - parAjita kiye, sajA dI / manava-mAnava, manuSya / dhana-dhanya / jAMNa - samajha / matA (mati ) - buddhi / jesa jo / ratA - anurakta, lIna / 104. be (dva ) - do / paccha - pazcAta / sau- vaha / pramitAkhira - pramitAsarA nAmaka chaMda / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda pramitAkhirA (sa.ja.sa.sa.) lichamIsa rAMma aNa-bhaMga lakhau / paramesa pALa jana dIna pakhau // hara pApa tApa dukha-tApa-harI / tiNa pAya reNa rikha nAra tarI // 105 atha trayodasa akhira chaMda varaNaNa jAta atijagati dUhI paMca gurU sagaNaha bhagaNa, karaNasu mAyA jANa / toTakameM guru eka vadha, tAraka chaMda vakhAMNa // 106 chaMda mAyA (5 ga.sa.bha.ga.ga. athavA ma.ta.ya.sa.ga.) rAghau rAghau jaMpaNarI, DhIla ma rAkhai / devA daitAM mAnava nAgA, saha dAvai // sItArau sAMmI, jana pALe / satadhArI thAsI AdehI dhana gAyAMjaNa thArI // 107 ___ chaMda tAraka (sa.sa.sa.sa.ga.) ghaNasyAMma sarUpa anUpa ghaNau re / tar3atA paLako paTapItataNau re // 105. aNa-bhaMga-na bhAgane vAlA, akhaMDa, vIra / lkhau-smjho| paramesa-paramezvara / pALa rakSaka / jana-bhakta / pakhau-pakSa, mdd| dukha-tApa-harI-duHkha aura tApa miTAne vAlA / tiNa-usa / pAya-caraNa / reNa-dhUli / rikha (RSi)-gautama / tarI-uddharI, uddhAra huaa| 106. trayodasa akhira chaMda-trayodazAkSarA vRtti| karaNasa-do dIrgha mAtrAse / vakhAMNa-varNana kr| 107. rAghau-zrI rAmacaMdra / jaMpaNarI-japanekI / DhIla-vilaMba, derii| ma-mata, nhiiN| devA devtaa| daitA-daityoM / mAnava-manuSya / nAgA-nAga, srp| sh-sb| dAkhai-kahate haiN| saaNmii-svaamii| satadhArI-satya yA zaktiko dhAraNa karane vaalaa| thaasii-hogii| prA-yaha / dehI-zarIra / dhn-dhny-dhny| gAyAM-gAne para / jnn-jisko| thArI terii| 108. tar3atA (tdd'itaa)-bijlii| paLakau-camaka / pttpiittnnau-piitaambrkaa| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 141 dhanu sAyaka pAMNa subhAyaka dhArai / raghunAyaka lAyaka saMtasu tArai // 108 dUhau chaMda bhujaMgI para laghu, zreka vadhai sau kaMda / paMkAvaLi yaka guru cha laghu, bibhagaNa kahata phuNiMda // 106 chaMda kaMda ( ya.ya.ya.ya.la.) narAMnAtha sItApatI rAma jai nAma / satrAM bhaMja lAkhAM bhujAM pAMNa saMgrAma // mahAbAha bAMNAvaLI kaNa je mIDha / akhAM rAMma chai rAma rAjesa hI IDha // 110 chaMda paMkAvalI (ga.cha.la.bha.bha.) dhAMnukha-dhara kara paMkaja dhArata / sevaga agaNata kAja sudhArata // jAMmaNa maraNataNau bhaya bhaMjaNa / rAghava samara siyA mana raMjaNa // 111 dUhI sama pada duja sagaNa jagaNa, karaNa aMta niradhAra / duja bhagaNa ragaNa yagaNa, visama ajAsa vicAra // 112 108. dhanu-dhanuSa / saayk-baaNnn| pAMNa (paanni)-haath| subhAyaka-zobhA dene vAlA, suMdara / tAra-uddhAra karate haiN| 106. bi (dvi)-do / phuNida-zeSanAga / 110. bhaMja-nAza karatA hai, nAza karane vAlA / mahAbAha-mahAbAhu, bar3I-bar3I bhujAoM vAlA, smrth| bAMNAvaLI-dhanurvidyAmeM prviinn| kaMNa-kauna / je-jiske| mIDha-samAna, smaantaa| akhAM-kahatA huuN| IDha-pratisparddhA / 111. dhaaNnukh-dhr-dhnussdhaarii| kara-hAtha / paMkaja-kamala / agaNata (agaNita)-apAra / kAja-kArya / sudhArata-sudhAratA hai| jAMmaNa-janma / bhaMjaNa-miTAne vAlA / samara yuddha / siyaa-siitaa| raMjaNa-prasanna karane vaalaa| 112. duja-cAra laghu mAtrAkA nAma / karaNa-do dIrgha mAtrAkA nAma / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda prajAsa (viSama-pada 4 la.sa.ja.ga.ga., sama-pada 4 la.bha.ra.ya.) gaDha kanaka jisA agaMja gAhai, sura nara nAga mahesa sA sarAhai / kuLa-taraNa janAM sihAyakArI, dhanusara pAMNa rahai sadhIradhArI // 113 atha caturadasa akhira chaMda varaNaNa, jAta sakkarI kahi vasaMta tilakA ta,bha ja doya karaNa jiNa aMta / Ada aMta guru madhya laghu, bAraha cakra lasaMta // 114 chaMda vasaMtatilakA (ta.bha.ja.ja.ga.ga.) sAraMgapAMNa jaya rAma tilokasvAMmI / bhUpALa-bhUpa bhujaDaMDa pracaMDa bhAMmI // 113. kanaka-svarNa, sonaa| agaMja-jisase koI jIta na sake, ajyii| gAhai-naSTa kara detA hai, dhvaMza kara detA hai / sur-devtaa| mhes-mhaadev| sarAhai-prazaMsA karate haiM, stuti karate haiN| kuLa-taraNa (trkul)-suuryvNshii| sihAyakArI-sahAyatA karane vaalaa| sadhIradhArI-dhairyavAna / noTa---chaMda prajAsake jo lakSaNa graMthakarttAne dohemeM diye haiM unase udAharaNa nahIM miltaa| 114. caturadasa akhira chaMda-caturdazAkSarAvRtti / sakkarI-zakkara yA zakvarI / caudaha akSaroM vAle chaMdoMkI saMjJAke aMtargata nimnalikhita varNavRtta saMskRta sAhityameM hai, unameMse graMthakartAne sirpha uparyukta do varNavRttoMkA hI ullekha kiyA hai / ve varNavRtta ye haiM- vasaMtatilakA, asaMbAdhA,aparAjitA,grahaNakalikA, vAsaMtI, maMjarI, kuTila, indubadanA, cakra, nAMdImukha, lAlI tathA anaMda / uparyukta varNa vRttoMmeM vasaMtatilakAko kavi-samAjameM adhika mahattva diyA gayA hai| vaise prastAra-bhedase caudaha akSaroM vAle chaMdoMkI kula saMkhyA 16384 hotI hai| ta-tagaraNa / bha-bhagaNa / ja-jagaNa / doy-do| karaNa-do dIrgha mAtrAkA nAma / graMthakartAne cakrachaMdakA lakSaNa likhate samaya apanI prakhara buddhise sirpha yaha likha diyA ki jisake Adi aura aMtameM dIrgha varNa aura madhyameM bAraha laghu varaNa ho so bhI ati suMdara lakSaNa hai / isa chaMdameM sAta-sAta varNa para yati hotI hai| sAraMga-pAMNa (sAraMgapANi)-viSNu, zrI rAmacandra bhagavAna / tiloksvaamii-trilokpti| bhUpALa-bhUpa-rAjAoMkA rAjA, smraatt| bhAMmI-balaiyA, balaiyA letA huuN| nyauchAvara hotA huuN| 115. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa bhUtesa cApa chinameka caDhAya bhaMjyau I rAjAdhirAja siya mAnasa kaMja raMjyau // 115 chaMda cakra (ga., ., 12 la., ga. athavA bha.na.na.na.la.ga.) 7,7 rAma bhajana viNa ahaLa janama re 1 nAMma samara paya sira nita nama re 11 mAMsa asata tana caramasu maLa re / strIvara raTa raTa rasaNa saphaLa re / / 116 atha panaraha akhara chaMda varaNaNa, jAta pratisakvirI dU guru laghu krama Akhira panara, sau cAmara sukhakaMda / bi nagaNa 2 karaNa 1 bi ragaNa 2 guru chajai sAlinI chaMda // 117 [ 143 chaMda cAMmara (ra. ja. ra. ja. ra. ) kaur3a daita bhaMja saMja, pAMNa cApa sAyakaM / nAgarAja bhrAta baMsa, mIta sItanAyakaM // devarATa krIta khATa, nATa bola nA dakhaM / re naresa rAghavesa, gAvajai bhajai rikhaM // 118 samara - smaraNa kara / 115. bhUtesa - mahAdeva, ziva / cApa - dhanuSa / chinameka- eka kSaNa / bhaMjyau-tor3A / siyasItA / mAnasa ( mAnasa ) - citta, hRdaya, mana / kaMja - kamala / raMjyau - prasanna kiyA / 116. haLa (aphala ) - niSphala, vyartha | sadaiva / saMta (sthi) - haDDI / caramasu- camar3I | (zrIvara) - viSNu, zrIrAmacaMdra / rasaNa (rasanA) - jihvA, jIbha / 117. panaraha prakhara chaMda - paMcadazAkSara vRtti / pandraha varNoMke vRttoMkI saMjJA pratizakvarI kahI jAtI hai jisake aMtargata kula vRtta prastAra bhedase 32768 taka ho sakate haiM / paya-cararaMNa / nita- nitya, maLa - maila, viSTA / strIvara 118. kaur3a (koTi ) - karor3a / daita ( daitya ) - prasura / bhaMja - nAza kara, saMhAra kara / saMjaastra zastra, upakaraNa / cApa-dhanuSa / sAyakaM - bANa | nAgarAja - zeSanAga, lakSmaNa / bhrAta - bhAI ! mIta (mitra) - sUrya / sItanAyakaM - sItApati, zrIrAmacaMdra | devarATaindra / krIta - yaza | khATa prApta kara / nATa-nahIM / bola vacana / nA nahIM | dardakahe kahate haiM ! naresa ( nareza ) - yahAM yaha zabda narake liye prayoga huA hai, rAjA / rAghavesa ( rAghaveza ) - zrIrAmacaMdra / bhajai-- bhajate haiN| rikhaM RSi / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 / raghuvarajasaprakAsa chaMda sAlinI (na-na.ga.ra.ra.ga.) mahaNa mathaNa rAghau vAga saMsAra mALI / tipura ghar3aNa bhaMjai vAjantAM heka tALI // ahanisa bhaja tainaM Ava saMsAra ochI / cha-darasa yama Akhe, je binA sabba chochI // 116 sagaNa paMca bhamarAvaLI, sa ja dau bha raha viveka / sukaLa haMsa cavadaha laghU, rabhasa guru pada eka // 120 chaMda bhramarAvalI (sa.sa.sa.sa.sa.) kara sAjhata rAMma sucApa saraM kaLahaM / dugamaM khaLa sIsa-dupaMca jisAsa dahaM / raghunAyaka dhArata mauja sucitta ruudd'ii| gaDha laMka jisA data Apata heka ghar3I // 121 chaMda kalahaMsa (sa.ja.ja.bha.ra.) raghunAtha bhaMja dupaMca-mAtha abhaMga re| jayavAMna bhUpa amAMna Asura jaMga re|| 116. mahaNa (mahArNava)-sAgara, samudra / mathaNa-maMthana karane vaalaa| tipura-tripura, triloka / ghar3aNa-racanA, ghar3anA, ghar3atA hai / bhaMjai-nAza kara detA hai| bAjatAM-bajane pr| hekaeka / prhnis-raat-din| tainuuN-usko| Ava-pAyu / pochii-km| cha-darasa (Sar3adarzana)-nyAya mImAMsAdi hiMduoMke Sar3adarzana, yA cha zAstra / yama-aise / pAkhai kahate haiN| je-jisa / sabba-sarva, saba / chochI-vyartha, niSphala / 120. sa-sagaNa / ja-jagaNa / bha-bhagaNa / raha-ragaNa / 121. kara-hAtha / sAjhata-dhAraNa karate haiN| sucApa-suMdara dhanuSa / saraM-bANa / kaLahaM yuddha / dugarma-jabaradasta, mahAna / khaLa-asura / sIsa-dupaMca-rAvaNa / jisAsa-jaise / daha-nAza, nAza karane vaalaa| sucitta-udAra citta / rUr3I-bar3hiyA, zreSTha / jisA jaisA / data-dAna / prApata-dete haiM, de diyaa| heka-eka / 122. bhaMja-nAza karane vaalaa| dupNc-maath-raavrg| abhaMga-na bhAgane vAlA / amAna-apAra / prAsura (asura)-rAkSasa / jaMga-yuddha / www.jaine Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 145 jaLadhAra tAra giraMda baMdhaNa pAja re / lichamIsa dAsa anAtha rAkhaNa lAja re|| macharALa deva dayALa grIvasu myaMta re / 'kisanesa' gAva sacAva sIta-kaMta re // 122 chaMda rabhasa (14 la.ga. athavA na.na.na.sa.) 66 rivakuLa mukaTa aghaTa raghubara hai / suratara sara bhara jikaNa sukara hai // harA sakaLa agha karaNa amara hai| cava jasa kisana' cavata thira cara hai // 123 atha soLa akhira chaMda varaNaNa, jAta asTi dUhI bha ja sa na raha panaraha akhira, nisapAlikA su gAva / laghu guru krama soLaha akhira, sau nArAja subhAva // 124 chaMda nisapAlikA (bha.ja.sa.na.ra.) rAMma sarakhA narapa koya yaLa nA rajai / chAtrapata rAMma sama rAMma karagAM chajai // 122. lichamIsa (lakSmIza)-lakSmIpati, viSNu, shriiraamcNdr| dAsa-bhakta / macharALa (matsyA vatAra)-mahAna, jabaradasta / grIvasu-sugrIva / myaMta (mitra)-mitra / sacAva utsAhapUrvaka, umaMgapUrvaka / sIta-kaMta (sItAkAMta)-sItApati, zrIrAmacaMdra bhagavAna / 123. rivakula (ravikula)-sUryavaMza yA suuryvNshii| aghaTa-ji sake samAna dUsarA na ho, advitIya / suratara-kalpavRkSa / sara-bhara-samAna / jikaNa-jisakA / sukara-zreSTha hAtha / sakaLa saba / agha-pApa / cava-kaha / cavata-kahate haiN| thira-sthAvara, aTala / cara-jaMgama / noTa-rabhasa chaMdakA dUsarA nAma zazikalA bhI hai| 124. soLe akhira chaMda-Sor3azAkSarAvRtti / asTi (aSTi)-solaha varNakI varNa-vRtti jisake kula bheda 65536 taka ho sakate haiN| 125. sarakhA (sadRza)-samAna / narapa (nRp)-raajaa| koya-koI / yl-pRthvii| chAtrapata (chtrpti)-raajaa| sama-samAna / karagAM-hAtha / chaja-zobhA detA haiM / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa kor3a agha ogha jiNa nAma aradhai ktt| re 'kisana' khAMta kara kyaM na tiNanai raTai / / 125 atha saula akhira chaMda braddhinArAja (ja.ra.ja ra.ja.ga.) na rUpa rekha lekha bhekha tekha tau niraMjaNaM / na raMga aMga laMga bhaMga saMga DhaMga saMjaNaM // na mAta tAta bhrAta jAta nyAta gAta jAsakaM / pracaMDa bAhu DaMDa rAMma khaMDa nau prakAsakaM // 126 dahau pAMca bhagaNa guru aMta pada, sau pada-nIla suchNd| guru laghu krama soLaha varaNa, kahi caMcaLA kavyaMda // 127 chaMda padanIla (bha.bha.bha.bha.bha.ga.) kaur3aka tIratha rAja cihaM disa dhAya karai / sau lakha kaur3a akhaMDa vaDA vrata je sudharai // jyAga mahA asamedha dharAdika dAMna jate / tau paNa rAMma pramANa taNai tila jor3a na te // 128 125. prdh-praadhaa| khAMta-vicAra / tiNa-usa / . 126. braddhinArAja-bRhada nArAca / bhekha (bhess)-phnaavaa| tekha-tIkSNatA, krodha / tau-teraa| niraMjaNaM-mAyArahita, doSarahita, paramAtmA! laMga (liMga)-cinha / mAta-mAtA / tAta-pitA / gAta (gAtra )-shriir| jAta-jAti / nyAta (jJAti )-jAti / jAsakaM-jisake / khaMDa-deza / nau-nava / noTa-vahadanArAca chaMdakA dUsarA nAma paMcacAmara bhI hai| graMthakarttAne isake lakSaNameM prathama laghu phira guru isa kramasesolaha varNa mAne haiN| 127. sau-vaha / pada-nIla-chaMdake nAma / isa chaMdake anya nAma nIla, azvagati, lIlA aura vizeSaka bhI milate haiN| caMcaLA-chaMdakA nAma vizeSa / isa chaMdakA dUsarA nAma citra bhI milatA hai / graMthakarttAne prathama guru phira laghu isa kramase solaha varNakA pratyeka caraNa mAnA hai| kabyaMda (kavIndra)-mahAkavi / 128. kaur3aka-karor3a / cih-caaroN| dis-dishaa| dhAya karai-daur3a kare, praribhramaNa kare / je-jo, agara / jyAga-yajJa / asamegha-azvamedha yajJa / dharAdika-bhami prAdi / jtejitne| to paNa-to bhii| jor3a-barAbara, samAna / te-ve / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 147 chaMda caMcalA (ra.ja.ra.ja.ra.la.) deva deva dIna nAtha rAja rAja strI dyaal| vAsudeva visvadeva vaMdanIka nai visALa // nArasIMdha nAra traiNa narAMnAha naabhkNj| rAMmacaMdra rAghavesa rUparAsa ramA raMja // 126 atha satarai varaNa chaMda jAta yisTI jagaNa sagaNa jagaNaha sagaNa, yagaNa dhvaja jiNa aNt| sujasa rAMma 'kisanau' sukava, prathvI chaMda paDhaMta // 130 chaMda prathvI (ja.sa.ja.sa.ya.la.ga.) mahA sugaNa rUpa hai sucita sAra aacaarmeN| sakhAM kavaNa jor3a je, aghaTa Aja saMsArameM // yaLA saha vadai yasau sujana rAMma sAdhAra hai| puNAM jasa jikai paDhau suja kathA sa AsAra hai // 131 126. vAsudeva-vasudevake putra, zrIkRSNa / visvadeva-Izvara / vaMdanIka-vaMdanIya / na-aura / visALa-(vizAla) mahAna, bdd'aa| nArasIMgha-nRsiMhAvatAra / narAMnAha-naranAtha / nAbhakaMja-nAbhimeM jisake kamala, viSNu / rUparAsa-rUpakI raashi| rmaa-lkssmii| raMja-prasanna karane vAlA, santuSTa karane vaalaa| noTa--caMcalA chaMdake tRtIya caraNameM chaMdobhaMga doSa hai| 130. satara varaNa chaMda-saptadazAkSarAvRtti / jAta yisTI-yahAM para mUla pratimeM yisTI likhA milA parantu yahAM para ati asTI yA ati yisTI zabda honA cAhie thaa| satraha vargoM kI varNa vRttikA zuddha nAma atyaSTi hai jisake antargata zikharaNI, hariNI, pRthvI, mandAkrAMtA Adi chaMda hote haiM jinakI kula saMkhyA 131072 taka hotI hai| dhvaja-prathama laghu phira guru mAtrAkA naam| jiNa-jisa / paDhaMta par3hatA hai| 131. sugaNa-(saguNa) satva, raja aura tama tInoM gaNoM pakta paramAtmAkA eka nAma / sAra sArAMza, astra-zastra, talavAra / prAcAra-vyavahAra / sakhAM-kahate haiN| kavaNa-kauna / jor3a-samAna / je-jisa / aghaTa-advitIya / yatA (ilA)-pRthvI / saha-saba / vadaikahate haiN| yasau-aisA / sujana-zreSThajana, athavA svajana / sAdhAra-rakSaka / puNAMkahatA huuN| jikai-jisakA / prAsAra-yaha sAra hai, athavA Azraya hai| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] raghuvarajasaprakAsa dU duja ja bha ta gura pAyaprata, sauM mALAdhara kattha / la guru paMca laghu paMca tasa, sau sikharaNI samadhya // 132 chaMda mAlAdhara ( 4 la.ja. bha.ja ta.ga. athavA na.sa. ja.sa.ya.la.ga.) naraM janama je diyau samara jAMnakInAtha sau | hapa Isa re japata hai sadA gAtha jauM 11 mata vilama taM karai bhajaNa rAMma mAhIpa re / japa 'kisana' nAMma je janama liyau jIpa re // 133 chaMda sikhararaNI ( 1 la. 5 ga. na. sa. bha. la ga . athavA ya. ma. na. sa. bha. la.ga.) aal rAghau rAghau karama gha dAghau tanataNA / mahArAjA sItA valabha kuLa-mItA viNa- maNA // yarAM jaitA jaMgAM Dara yaka-raMgAM jaga akhai 1 sau gAvau jIhA vasa nisa- dIhA aja sakhai // 134 132. duja-cAra laghu mAtrAkA nAma / bha- bhagaraNa | ja-jagaraNa / ta-tagaraNa | pAyaprata prati caraNa / sau-vaha / mALAdhara - chaMdakA nAma / kattha- kaha / tasa-tagaraNa, sagaraNa / samaya - samartha | 133. je - jisa / samara - smaraNa kara / jAMnakInAtha - sItApati, zrI rAmacandra bhagavAna / sau-usa, vaha / zraja - brahmA / grahapa - (hipa) zeSanAga | Isa - ( Iza ) mahAdeva / sadA - nitya | gAtha-kathA / jau-jisa / vilama - ( vilamba) derI / mAhIpa ( mahipati, mahipa) - rAjA / je-jisa, pragara / prau-yaha / jIpa-jIta, vijaya kara / 134. tavA ( stavana ) - stavana karo, yaza-gAna karo / gha- pApa / dAghau - jalA do, bhasma kro| tana zarIra / taNA-ke / sItA valabha ( sItAvallabha ) - sItApriya, rAmacaMdra | kuLa - mItA ( kula + mitra ) - sUrya vaMza, sUrya vaMzakA | viNa maNA - mahAna, apAra / yai ( zrariyoM ) - zatrunoM / jaitA jItane vAlA / zraDara - nirbhaya / yaka- raMgA - eka hI raMgakA, eka hI svabhAvakA / - kahatA hai / sakau - saba, usa | jIhA-jIbha / zravasa - zravazya / nisa- bIhA - rAta-dina / zraja - brahmA / sakhai - sAkSI detA hai / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa dUhau 1 magaNa bhagaraNa phira nagaraNa muNi, tagaNa doya phira joya karaNa eka aharAja kahi, maMdAkrAMtA hoya // 135 chaMda maMdAkrAMtA ( ma.bha.na.ta.ta. ga.ga.) 4, 6, 7 sItA sItAramaNa harahI neka saMtApa saMtAM / bhekha lajjA samaMtAM // bhAga chai jeNa moTau / matA matA sakuLa ghara hI mAdhau mAdhau rasa japa hI tyAMrA dAsAM saraba sukha re hau [ 146 tharau nAMhi toTau // 136 nagaraNa sagaNa magaraNaha ragaNa, sagaNa eka dhvaja aMta | khagapata sukha hapata akhai, hariNI chaMda kahaMta // 137 chaMda hariNI ( na.sa.ma.ra.ma.la.ga.) bhajana karaNau jIhA bhUpaNaM patI raghu bhUparau / birada dharaNau ba~kA re koTa bhAMga sarUparau // sujana vita dekhau lekhau kIta gAtha sadhIra hai / haraNa dukha vhai saMtAM mAta-pitA raghubIra hai // 138 135. muNi- kaha kara karaNa- do dIrgha mAtrAkA nAma / praharAja (ahirAja ) - zeSanAga / 136. sItAramaNa - sItA ke sAtha ramaNa karane vAlA, zrI rAmacaMdra bhagavAna / harahI-dUra karegA, miTAyegA / neka-thor3A / saMtApa - pIr3A, kaSTa / mAdhau - mAdhava, viSNu, zrI rAmacaMdra | rasaNa - (rasanA) jivhA, jIbha / bhAga - bhAgya | cha~ - hai / jeNa- jisakA, jisase / moTo - mahAna / tyAMrA- unake | dAsAM bhaktoM / zrAtha rau (arthasya ) - dhanakA / naaNhi-nhiiN| toTau prabhAva, kamI / 137. dhvaja - prathama laghu phira dIrgha mAtrAkA nAma / khagapata ( khagapati ) - garur3a / ( hipati ) - zeSanAga | kahaMta - kahate haiM, kahA jAtA hai / 138. jIhA - jivhA, jIbha / bhUpAM patI - (bhUpapati) samrATa / raghu - raghuvaMzI / bhUparau - rAjAkA / birada ( viruda ) - yaza | dharaNau dhAraNa karane vAlA / baMkA-bAMkure, mahAna / koTa ( koTi ) - karor3a / bhAMNa / bhAnu ) - sUrya / sarUparau - svarUpakA / sujana-sajana, svajana / vita- dravya, dhana-daulata / deNau - dene vAlA / leNI-lene vAlA / krIta - kIrti / gAtha - kathA / sadhIra-dhairyavAna, dRr3ha / grahapata Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] raghuvarajasaprakAsa atha aThAra varaNa chaMda, jAta dhrati cha guru bhagaNa magaNaha sagaNa, magaNa chaMda maMjIra / ra sa ja ja phira bhagaNaha ragaNa, sau caracarI sadhIra // 136 chaMda maMjIra (6 ga.bha.ma.sa.ma. athavA ma.ma.bha.ma sa.ma.) hAthI kIr3I kAMTe hekaNa sau tola, jaga jANe saarau| raMkAM rAvAM jor3e rAkhata, taiM kIjai nibaLAM nistaarau|| dInAM laMkA je hAthAM na kajai dIdhA jaga sArau jANe / vedAM bhedAM dhAtA vIThaLa vAraMvAra raTai vAkhANe // 140 chaMda caracarI (ra.sa.ja.ja.bha.ra.) deva rAghava dIna pALa dayALa baMchita dAyakaM / nAga mAnava deva nAma raTaMta sIya sunAyakaM // mAtha-paMca duyeNa bhaMja agaMja bhUpa mahAbaLa / vaMda taM 'kisanesa' pAta supAya je jana vAchaLa // 141 par3e yagaNa khaTa caraNA prata, krIr3A chaMda kahAya / 'kisana' sukava ahapata kahai, raTa kIrata raghurAya // 142 136. aThArai varaNa chaMda-aSTadazAkSarAvati / jAta dhrati-aThAraha varNoke vRttoMkI saMjJA jisameM hariNI platA, citralekhA, maMjIra Adi haiM aura jinakI saMkhyA 262144 taka hai / caracarI-eka chNd| isa chaMdakA dUsarA nAma caMcarI bhI hai| 140. kAMTe-tarAjumeM, takar3ImeM / hekaNa-eka / saarau-sb| rNkaaN-griibaaN| rAvAM raajaaoN| jor3e-samAna, braabr| nistArau-uddhAra / dhaataa-brhmaa| vIThaLa viSNu, Izvara / 141. vaMchita-icchita, abhISTa / dAyakaM-dene vaalaa| raTaMta-raTate haiN| sIya sunAyaka-sItA pati zrI rAmacaMdra bhgvaan| mAtha-paMca-rAvaNa / duyeNa-do, yahAM do hAthoMse tAtparya hai| bhaMja-nAza kiyA / pAta-kavi / supAya-sadara, shresstth| je-jo, jisake / jana-bhakta / vAchaLaM-vAtsalya / 142. prata-prati, hara eka / krIDA chaMda-isa chaMdakA dUsarA nAma mahAmodakArI bhI hai| prahapata (ahipati)-zeSanAga / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa chaMda krIr3A ( yaya.yaya yaya.) raujAM sadA ho janA caM pasaM rAMma rAMmaM / mahAbAha sItApatI rAkhau sevatAM saMta sAMmaM // kaTI tUM pAM saraM cApa mApa tejaM kaLAsai / narAM nAtha sAmAtha aneka zraghaM ghaM daita nAsai // 143 atha ugaNIsa prakhyara chaMda, jAta pratiprati dUhau [ 151 magaNa sagaNa jagaNaha sagaraNa, tagaNa doya guru eka / sAradULavikI r3ataha, varaNau chaMda viseka // 144 chaMda sAradUla vikrIr3ata ( ma. sa. ja. sa. ta.ta.ga.) jai jai audha naresa saMta sukhadaM strIrAMma nArAyaNaM / sItAnAtha sunAtha, dAsa karaNaM saMsAra sArAyaNaM // devAdhIsa rikhIsa Isa jayaM te seva pArAyaNaM / pAyaM kaMja 'kisanna' rakkhi saraNaM ANaMdakArAyAM / / 145 143. jAMma AThUM - aSTayAma, ATha pahara / janA-bhakta / cUMpa sUM - dakSatAse, caturAIse / mahAbAha ( mahAbAhu ) - vizAla bhujA vAlA | sItApatI (sItApati ) - zrI rAmacandra / rAkhaNau- rakhane vAlA / sAMmaM svAmI / kaTI ( kaTi ) - kamara / tRNa tarkaza, bhAthA / pAMNaM ( pAri ) - hAtha / saraM- bArA / cApa-dhanuSa / zrAmApa - apAra, prasIma / sAmAthasamartha / zraneka-aneka / zrodhaM samUha | ghaM - pApa / daita- asura daitya / nAsaM-nAza karatA hai / 144. ugaNIsa prakhkhara chaMda ( UnaviMzatyAkSarA vRtti) - unnIsa akSaroMke chaMda / chaMda jAta zratidhRti (pratidhRti) unnIsa varNoMke chaMdoMkI saMjJA jo kula prastAra bheda se 524288 taka hote haiM / viseka - vizeSa / 145. jai jai - jaya-jaya / zrautra naresa - ayodhyA nareza, zrIrAmacaMdra bhagavAna / sukhadaM - sukha dene vAlA / sArAyaNaM- zaraNa dene vAlA / devAdhIsa ( devAdhIza ) - indra / rikhIsa (RSIza ) - maharSi / Isa - ziva, mahAdeva / zrajayaM ( a ja ) - brahmA / seva - sevA / pArAyaNaM pUrNa / pAyaM- paira, caraNa / kaMja-kamala / zrANaMda-kArAyaNaM-prAnaMda karane vAlA / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa 152 ] puna anya ca apabhraMsa bhAkhA sAradUla vikrIr3ata (ma.sa.ja.sa.ta.ta.ga.) AscaryaM raghunAtha bhUpa-mahadaM tvanAMmaMmuccAraNam / janma saMcidaghoraghora kaLa saM nAsaM tamekaM-chinam // te aMbhoruha aMghri ena saraNaM prAptaM nAmAMmIsvaram / tesAM vighnavilIyamAMna turitaM dhvAMtamiva bhAskaram // 146 dUhau akhira guNIsaha avara lavu, gyArahamI guru hoi / cha nagaNa guru aMtaha su phira, dhavaLa kahAvai sora // 147 chaMda dhavala (10 la.ga. 8 la. athavA na.na.na.ja.na.na.la.) kaLaha majha gahata jada rAMma dhanu nija sukara / harata rima kaTaka ghaNa-mALa ura sajhata hara // khulata rikha nayaNa suNa paMkha paLacara kharara / Dagamagata yara ghusata bhAja parabata Darara // 148 146. mahadaM-utsavadAyaka / tvannAma-terA naam| saMcidaghoraghora (saMcita--aghora+ghora) saMgraha kiye hue mahAna bhayaMkara / kaLusaM-pApa / nAsaM-nAza / tamekaM-chinam-eka hI kSaNa bharameM / te-terA, tere / aMbhoruha-kamala / aMghri-caraNa / ena (ayana)-ghara / prAptaM-prApta hokr| tesAM ( teSAma )-unakA, unke| vighna-bAdhA, ar3acana / vilIyamAMna-nAza / turitN-shiighr| dhvAMtamiva-aMdhereke samAna / bhAskaram-sUrya / 147. akhira-akSara / guNIsaha-unnIsa / / 148. kaLaha-yuddha / majha (mdhy)-meN| gahata-dhAraNa karatA hai, karate haiN| jada-jaba / sukara-zreSTha hAtha / harata-miTAte haiM, miTAtA hai| rima-zatra / kttk-senaa| ghaNamALa (zira, mukh+maal-maalaa)-ruNddmaalaa| sajhata-dhAraNa karate haiN| haramahAdeva / rikha-nArada RSi / paMkha-para, pkss| plcr-graamisshaarii| khararaAvAja, dhvani vizeSa / Dagamagata-DA~vADola hote haiM, kampAyamAna hote haiN| yara (ari)-zatra / ghusata-praveza karate haiN| parabata-parvata, phaadd'| Darara-bhayase / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chcococchci raghuvarajasaprakAsa / 153 puna anya vidhi chaMda dhavala (na.na.na.na.na.na.ga.) jiNa paya surasari aghahara sarita janama hai / karata majana tiNa jaLa jana kaTata akama hai // bibudha sakaLa ahanisasu japata siyabara hai / tava nita 'kisana' rasana raghubara suratara hai // 146 dahI sagaNa tagaNa yagaNaha bhagaNa, sAta gurU paya paccha / ahapata khagapatasaM avai, saMbhU chaMda sulaccha // 150 chaMda zaMbhU (sa.ta.ya.bha 7 ga. athavA sa.ta.ya.ma.bha ga.) jaga mAthai rAjata au jetai hari ehau AnaM pA jApaM / titarai mAM mAnava taM trAse jamavALI mAne dhU tApaM // 'kisanau' yaM Akhata AcAMke, bahanAMmI bhAMmI bAbA re / karaNArau bAradha chai kesau, adha nAMme saMtAM UdhArai // 151 atha vIsa akhira chaMda varaNaNa jAta Rti sagaNa jagaNa be bhagaNa suNa, ragaNa sagaNa dhvaja thAya / sakau gItikA gaMDikA, vIsa gurU laghu pAya // 152 146. jiNa-jisa / paya-caraNa / surasari-gaMgA nadI / aghahara-pApoMko miTAne vAlI / srit-ndii| majana-snAna / tinn-us| kaTata-kaTate haiN| akrama-pApa / bibudhdevtaa| skl-sb| prahanisasu-rAtadinameM / siyabara-sItApati, zrIrAmacaMdra bhagavAna / tava-stavana kr| rasana-rasanA, jIbha / surtr-klp-vRkss| 150. paccha-pazcAta, bAdameM / ahapata-zeSanAga / khagapatasaM-garur3ase / sulaccha-acche lakSaNa / 151 mAthai-Upara, pr| rAjata-zobhA detA hai| ehau-aisA / pAnapA (anupa)-anokhA / titare-taba taka / mAM-mata / traase-ddre| dhU-nizcaya / tApaM-bhaya / pAkhatakahatA hai| bahanAMmI-bahatase nAmoM vAlA, Izvara / bhAMmI-nyauchAvara, blyaa| bAbAIzvara / karaNA (krunnaa)-dyaa| bAradha (vaaridhi)-saagr| adha-grAdhA / nAme nAmase / UdhAra-uddhAra karatA hai| 152. vIsa akhira chaMda-vizatyAkSarAvatti / bIsa akSaroMke chaMdoMkI saMjJA kRti mAnI gaI hai jisake anusAra prastAra bhedase 1048576 taka bheda hote haiN| dhvaja-prathama eka laghu phira eka gurukA nAma / thaay-ho| gaMDikA-eka vRttakA nAma / pAya-caraNa / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda gItikA (sa.ja.ja.bha.ra.sa.la.ga.) 12,8 karatAra bhU adhAra kesava dhAra pAMNa sadhAMnakhaM / raghunAtha deva samAtha rAjata mAM visAra sa mAMnukhaM / jaLa pAja baMdha utArajai kapi sAja sena sakAjayaM / rasanA 'kisanna'su jAMma-ATha ucAra sau raghurAjayaM // 153 ___ chaMda gallikA (ra ja.ra.ja.ra.ja.ga.la.) rAMma nAma ATha-jAMma gAva re supAta eha deha sAra / aura dhaMdha phaMda sau anAkha re na Akhare gaNaM nakAra // audha-Isa jeNa sIsa Aca re thayA sakau sunAtha thAya / jeNa pAya kaMja lIdha Asarau jake janama jIta jAya // 154 atha akavIsa varaNa chaMda varaNaNa jAta prakrati magaNa ragaNa bhagaNaha nagaNa, yagaNa tIna prati pAya / vIsa eka sobhita varaNA, sau sragadharA sabhAya // 155 153. gItikA-isa chaMdake prathama caraNakI racanAmeM chaMda zAstrake niyamakA nirvAha nahIM huaa| sudhAMnakhaM zreSTha dhanuSa / samAtha-samartha / mAM-mata / visAra-vismaraNa kara / sausako / mAMnukha-manuSya / rasanA-jIbha / jAMma-pATha (aSTa yAma)--prAThoM pahara / sau-usa, vaha / 154. gaMDakA, gaMDikA gallikA chaMda--ralyakA Adi isa chaMdake anya nAma hiMdI va rAjasthAnI bhASAmeM milate haiM / ise chaMda zAstrameM vRtta bhI kahA gayA hai| prathama guru phira laghu isa kramase bIsa varNakA yaha vRtta mAnA gayA hai| aisA hI lakSaNa graMthakarttAne diyA hai| pATha-jAMma (aSTayAma)-pAThoM pahara / supAta (supAtra)-zraSTha kavi / eh-yh| sArasArAMza, tattva ruup| dhaMdha-dhaMdhA, kArya, kaam| phaMda-baMdhana, jaal| anAkha (anAhaka)nAhaka, vyartha / paudha-Isa-zrI rAmacaMdra bhagavAna / jeNa-jisake / pAca-hAtha / thyaahe| sakau-saba, vh| pAya-caraNa / kaMja-kamala / liidh-liyaa| prAsarau sahArA, paashry| . 155. akavIsa varaNa chaMda-eka viMzatyAkSarAvRtti / ikkIsa akSaroMke chaMdakI saMjJA prakRti kahI jAtI hai jisameM prastAra bhedase 2067152 bheda hote haiM / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa chaMda tragdharA (ma.ra.bha.na. ya. ya. ya . ) jai rAghau rAja rAjaM amara nara ahaM krIta je jIha jApai // AcArI bhauka lAgai chinaka majha karAM laMka sAdAMna Ape // dhIMgAM jAr3A maror3e Dara kara ubhai, bAMNa dhAMnakha dhArai 1 taunaM jIhA raTatAM janama agha harai, dAsa dhU jema tArai // 156 w dUhau bhagaNa ragaNa dujabara nagaraNa, doya bhagaNa guru doya / ahapata khagapata akhai, chaMda nariMda sakoya // 157 w { 155 chaMda nariMda (bha.ra. 4 la.na.bha.bha.ga.ga athavA bha.ra.na.na.ja.ja.ya.) 13,8 dhAraNa mAMga pAMNa sara dhanakhaha rAMma baDA brada dhara 1 ApaNa mokha dAMna jasa jaga jiga, AThaha-jAMma ucArai // sAgara rUpa sUrapaNa sarasata cyAra dasA majha cAvau / gau duja pALa tAra nija jana jaga gaiMvara - tAraNa gAvau // 158 caupaI ATha guru bAraha laghU hoya, dIpai ji aMtai guru doya | sau kaha haMsI chaMda sakAja, jaMpai nAga sugau khagarAja sAkhai / / 156 156. jai-jaya / amara devatA / zrahaM (grahi ) - nAga / krIta - kIrti / jIha-jIbha / jApaijapate haiM / zrAcArI- udAra, dAtAra / bhauka- dhanya dhanya / chinaka - kSaNa | majha-madhya | karAM-hAthoMse / sA - samAna / zrApe-de diyA / dhIMgAM-jabaradasta / jAr3A-jabAr3A, jar3a / maror3a-maror3a detA hai / ubhai- donoM / dhAMnaMkha-dhanuSa / taun- tujhako / jIhA-jIbha / zragha-pApa / dAsa - bhakta / hare - miTAtA hai / dha-bhakta dhruva / jema - jaise / tArauddhAra karatA hai / 157. dujabara-cAra laghu mAtrAkA nAma / zrahapata - zeSanAga / khagapata - garur3a / zrakha - kahatA hai / nariMda-nareMdra chaMda / sakoya-vaha / 158. pAMNa (pANi) - hAtha / sara - bANa | prAha-jAMma (praSTayAma ) - prAThoM pahara majha-madhya / cAvau - prasiddha, vikhyAta / / 156. dIpa- zobhA detA hai / jo kahatA hai / dhanakhaha dhanuSa / zrApaNa - deneko / mokha - mokSa | sUrapaNa - zaurya, vIratA / sarasata-sarasAtA hai / gaivara- tAraNa- gajakA uddhAra karane vAlA / nAga-zeSanAga / khagarAja- garur3a Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda haMsI ( ma.ma.ta.na.na.na.sa.ga.) 8,14 sArI bAtAM nIkI sohai, raghubara jasa saha jaga yama sAkhai 1 bhALau rUr3au khojai segA, bhava sa si nigama bhrahama ravi bhAkhai // maurA sau hau, samaraNa kara china china sukha mULa / jADA pApAM dAhai jehI, tilakaraNa dahaNa agaraNa-maNa tULa // 160 dUhau sAta bhagaNa madirA vadai, sAta bhagaNa do guru miLa, guru suMdarI kahaMMta | matta gayaMda muNaMta // 161 chaMda madirA ( bha bha bha bha . bha . bha . bha . ) rAMma abhaMgama sobhata jaMga dhanU sara hAtha sudhAraNa / rAMma samAtha kahai jaga gAtha takau sara pAthara tAraNa // rAma dayALa nAtraya pALa aneka anAtha udhAraNa / pArasa rAMma sarai saba kAMma cavau aTha-jAMmasu cAraNa // 162 sAkha- sAkSI detA hai / rUr3au / nigama - veda / bhrama - brahmA / 160. nIkau - uttama, zreSTha / sohai- zobhA detA hai / yama- aise / uttama | seNA - sajjana / bhava- mahAdeva / sasi caMdramA ravi - sUrya / mAdhau - mAdhava / rAdhau - rAghava, zrIrAmacaMdra / ehau - aisA / chinachina-kSaraNa-kSaraNa | jADA - ghanA, adhika / dahaNa jalAne vAlA / zragaNa-maNaagaNita mana / tULaM - rUI / kesau- kezava / noTa- haMsI chaMdako ikkIsa akSaroMke vRttoM meM likhA hai parantu vAstavameM yaha vRtta 22 varNakA hotA hai / 161. vade - kahate haiM / muNata - kahate haiM / 162. abhaMgama - nahIM TUTane vAlA dhanU-dhanuSa / samAtha - samartha / gAtha- kathA, vRttAMta / takau - vaha, usa / sara-sAgara, samudra / pAthara - patthara / tAraNa- tArane vAlA, tairAne vAlA / zranAtraya- jisakA koI Azraya na ho / pALa - pAlana karane vaalaa| udhAraNa - uddhAra karane vAlA / sara-saphala hote haiM / cavau - kaho | noTa- madirA chaMda 22 akSarakA varNa vRtta hotA hai jisameM 7 bhagaraNake bAda eka dIrgha varNa honA zrAvazyakIya mAnA gayA hai parantu yahAM para kevala sAta bhagaraNa hI diye gaye haiM / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasa prakAsa chaMda suMdarI braja bhAkhA (bha.bha.bha.bha.bha.bha.bha.ga.) Asana syaMgha ghaTA tana syAMma, paTaMbara pItasu vidyuta hai / cApa silImukha pAMna vimoha su bAMma vibhAga siyA juta hai // tyAta kekau kara caura anaMta vinai kata hai / pAya palauTata vAta-tanai yaha dhyAna raghubbara rAjata hai // 163 chaMda mattagayaMda (bha.bha.bha.bha.bha.bha.bha.ga.ga.) gautama nAra supAhana taiM raja pAya lage raghunAyaka tArI / pAMra jAta puliMda ju borasu jevata srImukha bAra na dhArI // hAthana taiM karisrAdha jaTAyusu pAyanakI rajake sahi jhArI / sau raghunAtha visAra bhajai, ana tau nara mUrakha vAta vigArI // 164 [ 157 chaMda cakora lacharaNa caupaI sAta bhagA guru laghu jiNa aMta, tinaM caMda cakora tavaMta // 165 chaMda cakora ( bha.bha.bha.bha.bha. bha. bha. ga.la.) strIraghunAtha nAtha sihAyaka dAyaka nau nidhi baMchita dAMna / rAvaNa se khaLa ghAyaka saMgara mAdhava hai saba lAyaka mAMna // pUraNa hama Isa prathIpa dherai dhanu sAyaka pAMna / sau siyArAma bhajyauM nahiM neka janama brathA jagameM jihiM jAMna // 166 163. paTaMbara-pIta vastra / vidyuta - bijalI / cApa-dhanuSa / silImukha ( zilI - mukha ) - bAraNa, tIra / pAna - haath| bAMma-bAyAM / siyA- sItA / juta-yukta / tyo - aise hI 1 rihA - zatrughna / vAta-tane (vAta tanaya ) - vAyu-putra hanumAna / 164. nAra-nArI, strI / pAhana - patthara / raja-dhUli / puliMda -eka prAcIna asabhya jAti / bAra - derI, vilaMba / visAra bhUla kara / ana- anya / 166. sihAyaka - sahAyaka / dAyaka - dene vAlA / nau-nava / vaMchita vAMchita, prabhISTa / dhAyaka - mArane vAlA / saMgara-yuddha / zraja - brahmA / Isa - mahAdeva / prathIpa - rAjA / sAyaka - bANa, tIra / pAMna ( pAriNa) - hAtha / jihi- jisakA / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ] raghuvarajasaprakAsa atha cauvIsa akhira chaMda jAta saMskrati dUhau ATha bhagara kirITa kahi, ATha sa dumiLA thAta | sau, mahAbhujaMgaprayAta // 167 ATha yagaNa pada parata chaMda kirITa kauTika tIratha dhAya kauMTikarau vrata kauTika jyAga karauM, meru kauTikarau gavadAMna dujesara || kauTika joga ThaMga sadhau, ( 8 bha . ) karau, deha biyA kari / aru kauTi tapau tapa nema dharAbara | ye 'kisanA' supane na kahaM uu, yaka strI raghunAyaka nAMma barAbara || 168 chaMda dumilA ( 8 sa . ) jara " , naina diyau jananI jaTharA hari dhAya kaiya sihAya kiyau | janamyau jabate jina pokha rakhyau tana traya taukhate TAri liyau || tarunAImeM pahi Isa bhayau, jagadIsakaM mUrakha bhUli giyau / w 167. cauvIsa prakhira chaMda- caturviMzatyAkSarAvRtti / isa vRttikA zuddha nAma saMskRti bhI hai| jisake aMtargata 16777216 vRtta prastAra bhedase banate haiM / sa- sagaraNa / thAta- hotA hai / 168. kauTika - karor3a / kauTi-karor3a / bithA- kaSTa / jyAga - yajJa / zrasamedha - zrazvamedha | gavadAMna - gau dAna | dujesara ( dvijezvara ) - maharSi, brAhmaNa / joga- zraTaMga (aSTAGga yoga ) - aSTAGga yoga / sadhau - sAdhana karo / yaka - eka / 166. jaTharA- jaThara, garbha / pokha- pAlana-poSaNa / tarunAI - yuvAvasthA / Isa - samartha | Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 159 'kisanA' bhaji rAma siyAvarako , jina cAMca banAyake caM na diyau // 166 ___ chaMda punarapi dumilA (8 sa.) mukha maMgaLa nAma ucAra sadA tana ke agha aodhana dAghava re / hanamaMta bibhIkhana bhAMna tanai jina kIna baDe jana lAghava re|| bhujagesa mahesa dujesa rikhI nita pai raja cAhata mAdhava re / taji AMna upAya sabai 'kisanA' bhaja rAghava rAghava rAghava re // 170 chaMda punarapi dumilA (8 sa.) bayakaM Ta bilAsanako taji ke badha kauna cahaiM jmpaasnkii| mRgarAja paLAsana tyAganake cita ha sa dharau nahi ghaasnkii|| kabahU nahi maMgata aura piyA taji saMgata gaura vrkhaasnkii| raghunAtha ju rAvare dAsanake cita Asana AMna upAsanakI // 171 chaMda punarapi dumilA (8 sa.) hama kIna aneka gunhaiM harijU tuma eka na lekha utAriejU / hama pApi mahA jida kAhai karai, brida rAvarakI para paariejuu|| kurunAmaya rAghava jAnakIvallabha e vinatI ura dhAriejU / guna choDi hamAri ye bAvari bAMnako rAvara ora nihAriejU // 172 166. cUMna (cUrNa)-bhojana / 170. bibhIkhana-vibhISaNa / kiin-kiyaa| bhjges-shessnaag| mahesa-mahAdeva / dujesa (dvijeza)-maharSi / rikhI-RSi / prAna-anya / 171. bilAsana-vilAsa karane vaalaa| badha-baMdhana / mRgarAja (mRgarAja)--siMha / paLAsana aamisshaarii| haMsa-abhilASA, icchA / 172. kona-kiye / gunheN-apraadh| para-pratijJA, mryaadaa| baan-vaannii| or-trph| nihAriejU-de khe| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] raghuvarajasaprakAsa ___ chaMda mahAbhujaMgaprayAta (8 ya.) namau rAma sItAvara audhanAthaM samAthaM mahAbIra saMsAra sAraM / anadaM aghaTTa aroDaM agaMjaM anaMmaM achehaM arehaM udAraM // anekaM asaMkaM alaTaM aresaM khagAM pAMNa aAjAMNabAhU khapAvai / gahIraM sadhIraM raghurAja bIraM garIbaM nivAja kavI kyoM na gAvai // 173 atha varaNa upachaMda varaNaNa tatra prAda sAlUra chaMda tiNa lachaNa varaNaNa dUhI eka karaNa dujabarasu khaTa, sagaNa aMta darasAya / piMgaLa mata ahapata puNe, sau sAlUra kahAya // 174 __chaMda sAlara (ga.ga. 24 la.sa. athavA ta-+8 na+la.ga.) pApogha harata ata jana citavata / tina harakha karata dukha harata harI // sItAvara jasadhara sumati sadana subhra / kaLa kha saghana vana dahana karI // 173. audhanAtha-ayodhyAnAtha, zrIrAmacaMdra bhgvaan| samAthaM-samartha / anaiM-anahada / praghaTTa -advitIya, apAra / aroddN-jbrdst| agNj-ajyii| achehaM-apAra / arehaMniSkalaMka, pavitra / asaMka-zaMkA yA bhyrhit| aresN-shtru| pANa-prabhAva, pratApa / prAjAMNabAha-pAjAnabAha / khapAvai-nAza karatA hai| gahIra-gaMbhIra / sdhiir-dhairyvaan| noTa-graMthakartAne apane graMthameM mAyA chaMda prakaraNameM chaMda, upachaMda aura daNDakA bheda ati saMkSepameM batalAyA hai| vahAM para likhA hai ki 24 mAtrAkA chaMda, 24 se 26 mAtrA taka upachaMda aura chaMda aura upachaMdake melase daNDaka chaMda banatA hai| yahAM para varNa chaMdoMmeM udAharaNameM jo upachaMda die haiM-ve vAstava meM daNDaka vRttoMke aMtargata hI Ate haiN| daNDakavRttakA lakSaNa yahI hai ki jisa varNa vRttameM pratyeka padameM 26 varNase adhika varNa hoM vaha vatta daNDaka kahA jaayegaa| ve daNDaka vRtta bhI do prakArake mAne gaye haiM-eka sAdhAraNa daNDaka jo garaNabaddha hote haiM, dUsare mukta daNDaka jo garagoMke baMdhanase mukta rahate haiN| 174. karaNa-do dIrgha mAtrAkA nAma / dujabara-cAra laghu mAtrAkA nAma / khaTa (SaTa)-cha / prahapata (ahipati)-zeSanAga / puNe-kahatA hai| 175. pApogha-pApoMkA samUha / harata-miTAtA hai| sdn-ghr| kaLukha (kaluSa)-pApa / sghn-ghnaa| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa sAraMga samatha sara sajhata sukara judha / asura dasaha-sira aDara jarI // sau rAMma 'kisana' kiva samara samari / jihiM bijaya jigana kari siyahiM barI // 175 sauLaha panaraha akhira para, hoya jaThai visarAMma / yakatIsAkhira aMta guru, nihacai manahara nAma // 176 chaMda manahara chaMda ikatIsau kavitta kapaTI kaLakI kUra kAtara kucALa kora , 'kisana' kahata kaisauM kaLahI akAMma haiN| baiMDau haM, bakaurauM haM, burau haiM besahUra bAdI , nilaja nimohI nAtha nipaTa nimAMma hN.|| jasahIna julamI janAta jIva jAtanAko , jugati binAMhI jhakhau jhUTha jAMma jAMma haM / garurake gAMmI sunau rAmacaMdra sAMmI, gADhI garIbI gunAhI tau hU~ rAbarau gulAma haM. // 177 anya kavitta jAMnukI pukAre jAtudhAMnakI binAsa kA , Aye bega jalapai giraMdanakI pAjake / 175. sAraMga-dhanuSa / samatha-samartha / dsh-sir-raavnn| jigana-yajJa / siy-siitaa| barI-varaNa kiyA, pAMriNa-grahaNa kiyA / 176. akhira-akSara / jaThe-jahAM / visarAMma-vizrAma / yakatIsAkhira-ikatIsa akSara / nihacai-nizcaya / 177. kAtara-kAyara / kucALa-bUrI cAla calane vAlA / akAMma-binA matalabakA, vyarthaMkA / baiDau-uddaNDa / bakaurI-bAtUnI, vAcAla / bAdI-jiddI / nipaTa-bahuta / nimAMmamaryAdAhIna / jAtanA-yAtanA / garura-garur3a / sAMmI (svAmI)-mAlika / gADhau-gaharA / gunAhI-gunahagAra / . 178. jaaNtukii-siit|| jAtudhAna-rAkSasa / giraMdana-parvata / pAja-setu, pula / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] raghuvarajasaprakAsa Tera prahaLAdakI sunata narasyaMgha rUpa , pragaTe asaMbha tyauMhI khaMbhate garAjake // bAhaneM tiyAga ke UbAhane pagana dhAye , bAharako jAhara raTata gajarAjake / 'kisana' kahata raghurAja DhIla kauna kAja , merI lAja rAkhibau bhujana mAhArAjake // 178 chaMda punaH kavitta mAyA parihari re pakari re carana guru , jara re kaLa kha puMja akrata na kara re| aMtakate Dara re na dhara re sudeha nita , kara re sukrama satasaMgameM vicara re|| marata amara re su kauna tuva nara re, pai srImatako rara re su prema draga bhara re / tara re jagata siMdhu para re carana kaMja , dhara re hiyemeM dhyAna rAghava samara re // 176 chaMda punaH kavitta akrata karana kauna lAvata hai bAra jhaThI , karata labAra bAra bAra AThaM -jaaNmmeN| tana karatArako vicAra hU na kare neka , bAMdhata kuTaMbake viTaMba neha dAMmameM // 178. narasyaMdha-nRsiMhAvatAra / asaMbha-asaMbhava / khaMbha-staMbha / garAjake-garjanA karake / UbAhane- naMge paira / baahr-rkssaa| DhIla-vilamba, derii| 176. kaLukha-(kaluSa) pApa / puMja-samUha / akrata-duSkarma, pApa / aMtaka-yamarAja / sukrama zreSTha kArya, puNya karma / amr-devtaa| rara re-smaraNa kara / siMdhu-sAgara, samudra / kNj-kml| 180. bAra-samaya / labAra-asatyavAdI, jhUThA / viTaMba-prapaMca / neha-sneha / dAma-rupayA, paMsA / www.jaine Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 163 svArathake kAja jaLa ghAMma sIta sahai , nita rahata bilaMbI ke anurUpa bAMmameM / ere mana mere tere hitakI kahata hai. maiM , taji re anhere kAma dere draga rAMmameM // 180 chaMda punaH kavitta mRta yAkau mULa cyAra bhUtate sathULa kaM ta , gaM tha dukha sahike abhUta pUta jAyekau / hADanakI mALA mAMsa chALAte lapeTI bharI , maLake masAlA tALA pavana lagAye kau // biTacAra Akhara birAjyau aise piMjarAmeM , aMta uDi jehaiM paMchI beda bheda gAya ko / para upagAra kebau debau kachu dAMna , sItAbara bhaji lebau phaLa paibau deha pAya kau // 181 chaMda punaH kavitta pAya juvarAja maMda aMdha durajodhana sau , bhayau matimaMda riMda phaMda kara ketoI / 'kisana' kahata sira dhaM ta bidura saMta , mukhaM bhayau baMdha drona bhIkhama sahe tauI / / pAMcaM pUta paMDake paTaki baiThe himmatakau , cUki gau chabhAkau bhavatavya basa cetoI / 180. ghaaNm-grmii| siit-srdii| bilaMbI-saMlagna, anurUpa, anukUla, samAna, upayukta / baaNm-strii| anhere-anya, anucita / draga-netra, nayana / 181. mUta-mUtra / yaako-iskaa| bhUtate-pAkAza, pavana, agni, jala, pRthvI Adi / sathULa-sthUla / kUta-mAna kara, samajha kr| prbhuut-anokhaa| chaalaa-cmdd'ii| biTacAra-grAma-zakara / 182. drona-droNAcArya / bhIkhama-bhISmapitAmaha / pUta-putra / pNdd-paaNddu| chbhaa-sbhaa| bhvtvy-bhvitvy| cetoI-jJAna. cetnaa| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] raghuvarajasaprakAsa draupadIkI lAja brajarAja jau na rAkhai tau , gulAMma dUsAsana tau kalAma chIna letoI // 182 chaMda punaH kavitta gaMgake suthAMna nakha karata prakAsa bhAMna , rahata sadIva ura madhi paMcamAthake / pApahArI pragaTa ahalyAke udhArI sira , maMDana sikhArI banacA rinake sAthake // komaLa bimaLa kokanadase aruna je , talAse juta kuMkama sugaMdha ramA hAthake / akarama nAsa mere hiye basibau karau , ve dharamanivAsa aise pada raghunAthake // 183 dahI soLaha soLaha akhira para, hai visarAMma hamesa / aMta laghu ghaNa akhirI, varaNava chaMda visesa // 184 chaMda ghaNAkhirI braja bhAkhA kavitta kesava kamaLa naina saMta sukha dena saMbhU , bhUmi pAra bhajatai aneka bhAMta TAra bhaya / nipaTa anAthanake nAtha narasyaMgha nAma , naraka nivArana naresvara nipuna naya // .. . 182. kalAMma-vAkya, vacana / 183. sadIva-sadaiva / madhi-madhyameM / paMcamAtha-mahAdeva, hanumAna / pApahArI-pApako miTAne vaalaa| udhArI-uddhAra karane vaalaa| kokanada-lAla kamala / aruna-lAla / 184. akhira-akSara / visarAMma-vizrAma / ghaNa akhirI-ghanAkSarI nAmaka kavitta / ghnnaakhirii-ghnaakssrii| 185. bhAMta- bhAMti, prakAra / narasyaMgha-nRsiMhAvatAra / nipuna-nipuNa, catura, dakSa / naya nIti / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 165 'kisana' kahata karunAke nidha kausalesa , parata suresa bhujaMgesa auM rikhesa paya / siyAnAtha bakhatana kAja jana lAja rakha , jaga siratAja mAhArAja raghurAja jaya // 185 caupaI terai kaur3a bIyALI lAkha, satarai sahaMsa sAtasai sAkha / vaLa chAvIsa kahai vikhyAta, jAMNa chavIsa varaNa chaMda jAta // 186 praratha eka varaNasUM lagAya chAIsa varaNa chaMdarI atarI jAta chai| yathA-130000000 terai kor3a 4200000 bIyALIsa lAkha 17000 satarai hajAra 700 sAtasai 26 chAIsa / terai karor3a bIyALIsa lAkha satarai hajAra sAta sau chAIsa atarI chavIsa varaNa chaMdako jAta chai| dUhA japiyA 'kisane' rAma jasa, ema varaNa upchNd| . agha aAMmaya karasI aLaga, nahacai dasaratha naMda // 187 saMmata aThArauM asIyau, cautha titha suda mAha / budhavAra jiNa dina janama, liyau graMtha subha lAha // 188 iti srI raghuvarajasaprakAsa piMgaLa graMtha prADhA kisanA viracite varaNa chaMda varaNa upachaMda nAMma varaNa vratti saMpUraNa / 185. suresa-iMdra / bhujaMgesa-zeSanAga / rikhesa-maharSi / paya-caraNa, paira / 186. biiyaalii-byaalis| chAvIsa-chabbIsa / chavIsa-chabbIsa / chAIsa-chabbIsa / bIyALIsa byaalis| 187. prAMmaya-roga / nahacai-nizcaya / naMda-putra / 188. saMmata aThArau asIyau-saM0 1880 / cautha-caturthI / titha-tithi / suda(sudi)-zukla / mAha-mAgha mAsa / lAha-lAbha / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] raghuvarajasaprakAsa atha gIta chaMda varaNaNa dUhA hI mata kara bhaja bhaja harI, gAMDU mata dhIMga sadA karaNau dhaNI, suNiyA naha tajatA sravaNa, mIrAM strI aMga meM miLI, manAM raLI ghara mAMna // 2 peTa heka kaja re saMbhara dina 5. saMtAMtaNI bhajatAnai soraThau pAta, meTa soca saMsau ma kara / rAta, nAMma visaMbhara nAriyaNa // 3 1. gAMDU - mUrkha, kAyara / gauMdhAya - manake bure bhAva prakaTa kara, badabU denA / saMtAMtaNI - saMtoMkI / sihAya - sahAyatA / sravaNa ( zravaNa ) - kAna / raLI-prAnaMda / 2. 3. heka - eka / kaja lie| pAta (pAtra ) - kavi | sandeha | ma mata / saMbhara-smaraNa kara | nArAyaNa / gIMdhAya / sihAya // 1 bhagavana | atha gIta lacharaNa gIta oTA ghATarA bAMkA nai tribaMka / gIta anokhA gokharA sudhA basaNaM // bhUpa racetA bhIMtar3AM Isara nImaMdhI va / gAI ti gItar3AM, adhaka va aharAva // 4 soraThau kasai pathara kamaThANa, eka Thaur3a paraThai iLA | mukha mukha nIma maMDAMgaNa, tiNasaM na Dagai gItar3A // 5 dhIMga- samartha | soca-ciMtA / saMsau (saMzaya) - zaka, visaMbhara- vizvambhara, Izvara / nAriyaNa 1 4. proTapA-pradbhuta, vicitra / ghATa-racanA | bAMkA-vaMka / zranaM- zrara / kaThina | racetA - racane vAlA, banAne vAlA / bhauMtar3A-bhavana / nImaMdhI-racI, banAI / zrAva- zrAyu, umra gItar3AM - kAvyoM, chaMdoM / athaka - adhika / zrAva - zrAyu / aharAva - zeSanAga | kasai-kase jAte haiM / baMdhanase dRr3ha karanekI kriyA / bar3A kArya / paraTha - racate haiM, banAte haiM / iLA - pRthvI | maMDAMNa - racanA | tribaMka- Ter3hA, Isara - Izvara / gAI-varNanakI / tiNasUM - usase / kamaThANa - makAna Adi banAnekA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 167 atha gItakA adhikArI kavi gItako bhAkhA varaNaNa adhikArI gItAM avasa, cAraNa sukavi pracaMDa / kaur3a prakArAM gItakI, muradhara bhAkhA maMDa // 6 __ atha agaNa dakhira dosa haraNaM vaiNasagAI varaNiyAM, agaNa dadhakhara khaira / thaI sagAI jeNa thaLa, vaLe na rahiyau vaira // 7 atha gItAMkI nava ukti, gyArai jathA, gyArai dosa / dasa vaiNasagAI nAma lachaNa udAharaNa varaNaNa ukatasu nava gyAraha jathA, dokha agyAraha dAkha / vayaNasagAI dasaha vidha, bhAMNava rUpaga bhAkha // 8 6. adhikArI-yogyatA yA kSamatA rakhane vAlA, upayukta pAtra / avasa-avazya / pracaMDa mahAna / maMDa-racanA / agaNa-chaMda zAstrameM cAra prazabha gaNa jinake nAma kramazaH jagaNa, tagaNa, ragaNa aura sagaNa haiN| chaMdake prAdimeM inakA rakhanA amAMgalika mAnA gayA hai| dadhakhira (dagdhAkSara)chaMda-racanAmeM prathama prayoga na kie jAne vAle ve akSara yA varNa jinakA chaMdoMmeM prathama upayoga amAMgalika mAnA gayA hai| vainnsgaaii-vrnn-maitrii| DiMgala bhASAmeM gIta chaMdoMkI racanAkA eka niyama vizeSa jisameM jisa varNase jo pada (caraNa) zarU hotA hai vahI varNa padakI samApti para samAptike antima cAra vargoM meM kahIM na kahIM avazya lAyA jAtA hai| isa prakArakI varNa-yojanAse chaMda zAstrameM jo dagdhAkSara va azubha gaNa mAne gae haiM, agara ve chada-racanAmeM pA jAye to vaiNa-sagAI honese unakA doSa nahIM lgtaa| dadhakhara-dagdhAkSara / khaira-kuzala-kSema / thaI-huI / sagAI-saMbaMdha, riztA / jeNa-jisa / tha-sthAna / vle-phir| vara-zatratA, dushmnii| ukata-DiMgala chaMda-racanAkA eka racanA niyama vizeSa / jathA-DiMgala gItoMkI racanAkA eka niyama vizeSa jisameM kahIM to yaha alaMkArake rUpa meM prayukta hotA hai aura kahIM rItike ruupmeN| dokha (doSa)-kAvyake guNoMmeM kamI lAne vAlI sAhitya saMbaMdhI baateN| daakh-kh| bhANava-cAraNa kavi, kavi / rUpaga-DiMgalakA gIta chaMda / bhAkha-kaha / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] raghuvarajasaprakAsa chaMda nava ukti nAma kavitta chappai sanamukha pahalI suddha 1 duI garabhita sanamukha dakha 2 / paramamukha suddha prasiddha 3 anai garabhita paramukha akha 4 // suddha parAmukha sarasa 5 parAmukha garabhita hoI 6 / suddha strImukha sAtamI 7 sukavi strImukha saMjoI 8 // ucarajai namI misrita ukati : palaTa payaNa davALa prati / raghunAtha sujasa gAvaNa rahasa, akhI 'kisana' nava vidha ukt|| 6 vAratA kaihavA-vALA prasaMgIrai sanamukha kavi kahai sau suddha sanamukha ukti kahAvai / atha suddha sanamukha ukti udAharaNa dUhau dasasira khaLa mAraNa dusaha, hAthI tAraNa hAtha / krapA rUpa 'kisanau' kahai, nimau bhUpa raghunAtha // 10 vAratA sanamukha anyokti kara kahaNau sau garabhita sanamukha ukti kahAvai, aura Uparai kahe nai AparA mananai samajhAvajai sau garabhita sanamukha ukti kahAvai / atha garabhita manamukha ukti udAharaNa ucarai zrALa-jaMjALa a, vrathA karai bakavAda / nija mana 'kisanA' ahanisA, avadhesara kara yAda // 11 8. duI-dvitIya, dUsarI / an-aur| prkh-kh| ucr-khie| vayaNa-vacana / davALa-DiMgala gItakA cAra caraNakA smuuh| rhs-rhsy| akhii-khii| kahavA-vAlA kahane vaalaa| prasaMgI-vaha jisake viSayameM prasaMga cale, smbndhii|| 10. vasasira-rAvaNa / khaLa-rakSasa / dusaha-mahA bhayaMkara / ucarai-kahatA hai, varNana karatA hai| prALa-jaMjALa-vyarthakA bvNddr| ahanisA-rAta dina / avadhesara-zrIrAmacaMdra bhagavAna / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 166 dUhI sATha sahasa suta sagararA, nahacai muvA nikAMma / tai dhana grIdha jaTAya taM , riNa rahiyau chaLa rAMma // 12 vAratA jIMnai rUpaga kahai jIMsU apUThau kahIjai sau suddha para mukha ukti kahAvai, aurarau jasa aura pratasUM bhAkhaNa karaNau sau suddha paramukha ukti / atha sudha paramukha ukti udAharaNa soraThau jIpe dasa sira jaMga, samaMdAM laga dIpai sujasa / U raghunAtha abhaMga, jana pALaga samarAtha jaga // 13 vAratA paramukha uktinai anyoktirI kara kahaNau sau garabhita paramukha ukti kahAvai / atha garabhita paramukha ukti udAharaNa dUhA hara samarau hosI harI, jIte jamarau jaMga / kara udima rolaMba karai, bhamarau kITI bhraga // 14 jiNanaM jAMNa ajAMNarau, Ikhau bheda abhaMga / lAThI khara Upara lagata, pUjai jagata pamaMga // 15 vAratA kavi vinA varaNanIya nai pailau pailAnai kahai sau suddha parAmukha ukti khaavai| 12. nahacai-nizcaya / nikAMma-vyartha / riNa--yuddha / chl-lie| jIna-jisako / rUpaga gIta chaMda / jIMsU-jisase / apUThau-ulaTA / praura-anya, duusraa| prata-prati, lie / bhaakhnn-bhaassnn| 13. jIpe-jIta kr| dssir-raavnn| jaMga-yuddha / laga-paryanta, tk| dIpa-zobhA detA hai| pALaga-pAlana karane vaalaa| samarAtha-samartha / 14. jaMga-yuddha / udima-udyama, udyog| rolNb-bhauNraa| bhmrau-bhauNraa| koTI-choTA kITANu / bhraMga-bhauMrA / 15. jinnn-jisko| ajAMNarau-ajJAnakA / iikhau-dekho| khr-gdhaa| pmNg-ghodd'aa| Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] raghuvarajasaprakAsa atha suddha parAmukha ukti udAharaNa dUhau samapI laMkA sovanI, dIna bhabhIkhaNa dAMna / jeNa rAMma ujjaLa sujasa, japai sakaLa jihAMna // 16 vAratA sakaLa nAma sivarau hai sau sivaprata pArabatI bacana cha / pailau pailAne kahai sau parAmukha ukta jiNa rAma sau paramukha ukta adabhutarasa, pArabatIrau bayaNa sau parAmukha ukta nai sivaprata saMbhAkhaNa / vAratA parAmukhameM sanamukharI chAyA nIsarai sau garabhita parAmukha ukti kahAvai / ___ atha garabhita parAmukha ukti udAharaNa dUho hara jairai kaca-kUpa maha, vasai kaur3a brahamaMDa / kema prabhU mAvai tike, paragaTa kIr3I piMDa // 17 vAratA sAtamI suddha srImukha nAma ukti jaThai paramesvarako vacana tathA koI devatAkau, tathA rAjAko vacana tathA nAga vacana, sau sArA rUpagameM eka niva hai sau suddha strImukha ukti kahAvai / atha suddha srImukha ukti udAharaNa hau he pAkhaM naya vayaNa hika, sAMbhaLa bharatha sujANa / karaNau tau mau avasa kara, pitacau hakama pramANa // 18 16. smpii-dii| sovnii-svrnnkii| dIna-garIba / bhabhIkhaNa-vibhISaNa / sakaLa-samasta, saba athavA mahAdeva, ziva / jehAMna-saMsAra / pailau-pahilA yA duusraa| prata-prati / saMbhAkhaNa-saMbhASaNa / 17. hara (hari)-viSNu / jair-jiske| kaca-kUpa-roma-kRpa, roma-chidra / maha-meM / - brahamaMDa-brahmAMDa / kema-kaise / tike-ke| paragaTa-prakaTa / piMDa-zarIra / 18. hN-maiN| pAkhaM-kahatA huuN| naya-nIti / vynn-vcn| hika-eka / sAMbhaLa-sana / bharatha-bharata / sujANa-catura / pitacau-pitAkA / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 171 vAratA AThamI kavi-kalpita srImukha ukti kahAvai, jiNameM kaviyaNa nai srImukharau vayaNa donaI niisrai| vAratA ___srIrAMmajIrau bacana lachamaNapratinai yUM kahiyau-avadhesa kaviyaNa donUM bheLA chai| atha kavi kalpita srImukha ukti udAharaNa kopai taM mau rAja kaja, sAMbhaLa vAyaka sesa / garavAM mata grahiyo nahIM, yaM kahiyau avadhesa // 16 vAratA navamI misrata ukti jaTha gIta kavitta chaMdAdikameM tuka-tuka prati tathA davALA davALA prati vacana palaTai, sau misrita ukti kahAvai / atha misrita ukti udAharaNa soraThau vAMNa sarAhai vANa, khAga sarAhai samara khaLa / mauja ujhaLa maharAMNa, sArA hai raghubara sukava // 20 __ iti nava ukti nirUpaNa / atha agyAraha prakAra DiMgalakI jathA nirUpaNa atha agyAraha jathA nAma chaMda caMdrAyaNa vidhAMnIka sara sira phira varaNa vakhAMNajai / ahigata Adasu aMta sudha piNa ANajai // 18. kadhiyaNa-kavijana, kavi / doI-do hii| 16. mau-mere / kj-lie| sAMbhaLa-suna / sesa-lakSmaNa / avadhesa-zrI rAmacandra / 20. davALA-gIta chaMdake cAra caraNakA smuuh| vaaNnn-vaarnnii| vAMNa-sarasvatI yA paMDita / khaag-tlvaar| samara-yuddha / khaLa-zatra / mauja-udAratA, dAna / UjhaLa-taraMga, lhr| maharAMNa (mhaarnnv)-saagr| sArA hai-prazaMsA karate haiN| nirUpaNa-nirNaya, vicAra / 21. gyAraha jathAoMke nAma-vidhAMnIka, sara, sira, varaNa, ahigata, aAda, aMta, sudha, adhika, nyUna aura sm| pinn-bhii| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ] raghuvarajasaprakAsa adhika nyUna sama nAMma agyAraha uccarai / 'kisana' jathA DiMgaLa kavi Arai karai // 21 vAratA prathama tau vidhAMnIka jathA kahAvai jaThai vidhAMnIka tisara gIta vaNai sau / atha vidhAMnIka nAMmA jathA udAharaNa gIta supaMkharau ____jAta vidhAMnIka tisara gIta vaMsI airAkarAM cha-bhAkha pairAkarAM khar3agavAhAM , josa medhA pAkharAM AsurAM bhaMja jaMga / mor3AkarAM nAyabAM-bAkarAM arAMtor3A manai , sAkurAM zrAkharAMjor3A ThAkurAM srIraMga // achehAM pai dhAva sidhAM sabhAva paTaita aMgAM kacha aMbA bhAMNa kuLAM arehAM sakAMma / daur3a bAda jIpaNAM lUNacai kAja bhaje dehAM , revaMtAM nIpaNAM sUrAM raMjai ahAM rAma // tejarA jaLodhAM vAka arodhAM virodhAM tIkhA , tAtAM pai nighAtAM jaMgI hodAM tega tAva / 21. pAra karai-svIkAra karate haiM / 22. vaMsI-vaMzakA | airAkarA-nasla vizeSake ghodd'oN| cha bhAkha-cha bhaassaaoN| pairAkarA pAra karane vaale| khdd'gvaahaaN-yoddhaaoN| medhA-smaraNa rakhane kI zakti, dhAraNa zakti, dhAraNA shkti| prAsarI-zatrunoMko, raaksssoNko| bhaMja-saMhAra karate haiN| jaMga-yaddha / mor3AkarAM-nasla vizeSake ghodd'e| nAyabAM-vAkarAM-kavi / prarAMtor3A-zatruoMkA nAza karane vaale| saakuraaN-ghodd'aa| praakhraaNjodd'aa-kvi| tthaakurii-yoddhaaoN| nIraMga (zrI raMga)-viSNu, zrI raamcNdr| achehAM-bahuta / dhaav-daudd'| sidhAM-siddhAM / pttaityoddhaa| kacha-deza vizeSa jahAMke ghor3e prasiddha hote haiN| aMbA-devI, shkti| bhANasUrya / arehAM-zatruoMko mArane vAle, athavA niSkalaMka / dauDa-zIghra gamana yA gati / bAda-zAstrArtha / jIpaNAM-jItane vaalaa| luunncai-nmkke| bhaMje-nAza karate haiN| revNtaaghodd'oN| niipnnaaN-kviyoN| suuraaN-yoddhaaoN| raMje-prasanna hotA hai| zrehAM-aisoM para / jaLodhA (jldhi)-saagr| vaak-vaannii| tIkhA-teja / tAtAM-teja svabhAva, caMcala / nighAtA-ati teja / jNgii-bdd'aa| hodAM-hAthIkI pITha para rakhanekI amaarii| tegtlvaar| taav-josh| Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa { 173 bega aiNa rodhAM baiNa sabodhAM sakrodhAM baMdai , vAjaMdAM kavyaMdAM jodhAM isAM audharAva // sIdhurAM DhahAr3a saM bAM dahAr3a bibhAr3a satrAM , dhAva sighra biradAI pravAr3a dharesa / turaMgAM kavyaMdAM bAMbarAr3a bhar3AM rAma tAkhA , nikhaMgAM rIjhaNA dhAr3a jAnakI naresa // 22 vAratA dUjo sara nAmA jathA sau gItarA dUhAMrI tIna tukameM tau aura vAta varaNai nai cyAra hI duhArI cauthI tukameM kahai sau vAta nibhI cAhai / prAgai sAta sAMNaurAM mahaiM veliyau sAMNaura gIta chai jI mahaiM caraNArabyaMdArau nAma cyAra hI duhArI cauthI tukameM sAbata nibhyau chai sau dekha lIjyau / atha sarajathA udAharaNa gIta veliyau sAMNaura auyaNa je rAma siyA nita aracai , suja caracai siva bhrahama sakAja / jaga aghaharaNa surasarI jAMmI rAjataNAM caraNAM raghurAja // 23 vAratA tIjI sira nAmA jathA kahAvai jaThe pramANika causarasaM lagAya nai pramANIka sata sara tAMI rUpaga lakhau chai sau agAr3I rUpagameM hai, sata sara sudhI sAMNaura kahyau chai sau dekha lIjyau / 22. bega-gati / ainn-hrinn| baiNa-bacana / sabodhAM-jJAna vaalaa| vaajNdaaN-ghodd'aa| kvyNdaaN-kviyoN| jodhaaN-yoddhaaoN| audharAva-zrI rAmacaMdra bhagavAna / siiNdhraahaathiyoN| DhahAr3a-girAne vaalaa| suNbaaN-kRprnnoN| dahAr3a-garjanA, ghora dhvani / bibhAr3a-saMhAra karane vaale| straaN-shtruoN| dhaav-daudd'| biradAI-biruda vAle / prvaadd'-shaakaa| dharesa-dhAraNa karane vAle / turNgaaN-ghodd'oN| kbyNdaa-kviyoN| bAMbarAr3a-jabaradasta / tAkhA-mahAna, jabaradasta / nikhaMga-vaha jo kisIkA prabhAva yA rauba na mAnatA ho parantu kartavyaparAyaNa ho, nizaMka / rIjhaNA-prasanna hone vAle ! dhAr3a-dhanya-dhanya / mahaiM-meM, aMdara / caraNArabyaMdAM (caraNArabiMda)-kamala-caraNa / 23. auynn-crnn| sj-vh| bhrhm-brhmaa| sursurii-gNgaa| jAMmI-pitA, janaka / rAjataNAM-pApake, shriimaanke| rUpaga-gIta (chNd)| Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ] raghuvarajasaprakAsa atha sira nAmA jathA udAharaNa suddha sAMNaura satasara gIta aDaga teja aNathagha sarada, dhyAna sruta AsatI , nIma vara kAra kaLa joga tapa nAma / thira prabhA nIra paya yaMda budha nIta thaTa , mera riva samaMda caMda bhava bhrahama rAma // 24 atha cauthI varaNa nAma jathA kahAvai / vAratA cauthI varaNa nAma jathA kahAvai, jiNa mahai nakhasU lagAya sikha tAI, tathA sikhasUM lagAya nakha tAMI varaNaNa hovai sau yaNa graMtha madhe bAvIsa jAtarA chappai varaNyA jaThe eka tau samavaLa vidhAMna chappa dekha liijyau| dUjau bAvIsa chappaimeM strI prateM vidhAMnIka chappai / atha varaNa jathA udAharaNa samavala vidhAMna chappai nayaNakaMja sama nipaTa, subhata AMnana himakara sama // 25 ____ ityAdi dutIya vidhAMnIka chappai tuka sesa iMdu mraga dIpa, jAMNa kokila mRgapati gaja / beNi badana cakha nAka, bola kaTi jaMgha cAla saja // 26 vAratA pAMcamI ahigata nAma jathA kahavai, jiNa gItarI AdarI tukarA AdameM jo padAratha kahai, jiNarau saMbaMdha tukarA aMtameM nIsarai vacai aura vAta varaNai sAparIgata jyU rUpagarA varaNaNarI vakragati hoya sau ahigata nAma jathA kahAvai / 24. aDaga-na Digane vAlA, aTala / praNayagha-jisakA thAha na ho, apAra / srata (zruti) veda / zrAsatI-Astikatva / kAra-maryAdA, siimaa| kaLa-kalA (cNdrklaa)| jogyog| tp-tpsyaa| thira-sthira / prabhA-kAMti / py-smudr| yaMda-indra / budhabuddhi / nIta-nIti / thtt-hai| mera-sumeru parvata / riva-sUrya / samaMda-samudra / bhava mahAdeva / bhrahama-brahmA / noTa-sira jathAke udAharaNakA gIta satasara agAr3I maya arthake diyA gayA hai, use par3ha kara pAThaka smjheN| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 175 atha ahiMgata jathA udAharaNa sANaura gIta siva devAM iMdra sidha sidha rAjAM , hai graha riva, rivaco hai rAja / tarasura sarita gaMga tararAjaM , rAjAM saha sarahara raghurAja // kanaka karaga dhAtAM hima karagAM , rati-pati garur3a khagAM sArUpa / dadhAM vidhAtA dujAM khIra-dadha , bhUpAM sidhAM jAMnukI bhUpa // girAM haNa rudrAM sovanagira gAthAM rugha vedAM hari gAtha / koTAM gaNaM gajAnana laMkA , napAM siromaNa sItAnAtha / / bhAratha lakhaNa sesa aha bhAyAM , sukavi duti dhArAM sukaviyAM DuDaMda / lichamIvara bhagatAM dha lAyaka , nAyaka jagata dAsaratha naMda // 27 vAratA chaThI Ada jathA kahAvai sau pahalarA davALAmeM kahai sau sArA davALAmeM kahaNau jiNa jAyagAM thAMNA-baMdha veliyau rUpaga gIta vaNai sau iNa rUpaga mAhai agAr3I jAMgar3au prahAsa thAMNA-baMdha veliyau gIta chai sau dekha lIjyau / sAta sAMNaurAM mahai ch| 27. tarasura-kalpa-vRkSa / sarita (sritaa)-ndii| gaMga-gaMgA ndii| kanaka-sonA, svrnn| dhAtA-dhAtuoMmeM / hima-svarNa, sonaa| rati-pati-kAmadeva / dayAM (uddhiyoN)-smudroN| vidhaataa-brhmaa| dujAM (dvijoN)-braahmnnoN| khIra-dadha (kSIra udadhi)-kSIra-samudra / girAM (giriyoN)-prvtoN| haNU-hanumAna / sovanagira-svarNagiri, sumeru parvata / gaathaakthaaoN| ragha-Rgveda / gAtha-kathA / siromaNa-ziromaNi / duDaMda-sUrya, bhAnu / davALA-gIta chaMdake cAra cAraNoMkA samUha / jAyagAM-jagaha, sthAna / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] raghuvarajasaprakAsa atha pAda jathA udAharaNa thAMNabaMdha veliyau gItarau dUhau chai gIta saraNa vakhAMNe jagata cita vikhANe jema siMdha , mauja kiva vakhANe caMdanAMmA / budha girA rAma hathavAha rima vakhANe , vakhAMNe kAchadRr3hapaNau bAMmA // 28 vAratA sAtamI aMta nAmA jathA kahAvai, jaTha cauTIbaMdha rUpaga vaNai / jau rUpaga sArAmeM varaNana karai sau aMtarA davALAmeM kahaNau, sau iNa graMtharai pAda bAvIsa kavitAM madhye cauTIbaMdha kavita chai sau dekha lIjyau, yUMhI gIta jAMNajyau / atha aMta jathA udAharaNa cauTIbaMdha chappai sUrajapaNau sateja, sravaNa yamrata himakara sama // 26 vAratA pAThamI sudha nAMmA jathA kahAvai, sau jaThai rUpagarI eka rAha nibhai, paihalA dUhArI paihalI tuka meM bhAva sau cyAra hI dUhArI paihalI tukameM bhaav| pailhArI dUjI tukameM bhAva sau sArA dUhAMrI dUjI tuka meM bhAva / pailArI tIjI tukameM bhAva sau sArA dUhAMrI tIjI tukameM bhaav| pailArI cauthI tukameM bhAva sauhI dUjA duhArI cauthI tukameM bhAva hoya sau sudha jathA kahAvai sau yaNa rUpagameM Agai ghaur3Adamau gIta chai sau dekha liijyau| 28. dUhau-gIta chaMdake cAra caraNakA smuuh| vakhAMNa-varNana karate haiN| prazaMsA karate haiN| siMdha-(siMdhu) smudr| mauj-udaartaa| caMdanAMmA-yaza, kIrti / budha-paMDita / giraavaannii| hathavAha-hAthase kiyA jAne vAlA zastra-prahAra / rima-zatra / kAcha- draDha paNI jitendriytaa| sNymshiiltaa| baaNmaa-strii| yUMhI-aise hii| 26. sravaNa-zravaNa / yamrata-amRta / himkr-cNdrmaa| sama-samAna / jaTha-jahAM / rUpaga gIta chaMda, kAvya / kahAvai-kahI jAtI hai| yaNa-isa / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 177 atha suddha jathA udAharaNa __ghor3AdamI gIta rAghava gaha palA kIra kaha pai raja , silA uDI jANe juga sArau / jIvana jagata kuTaMba disa jovau , paga dhovau tau nAva padhArau // 30 vAratA navamI adhika nAmA jathA kahAvai, jaThe rUpagameM adhikAsuMadhikau varaNaNa hovai, eka tau phalAMNAtUM phalAMNI adhikau yUM hoya hara dUjI gaNanA kramasU hoya / eka doya tIna cyAra pAMca ityAdika kramasUM do bhAMtakI adhika jthaa| atha adhika jathA udAharaNa soraThau raTa nara adhikA rAja, rAjAM adhikA sura raTai / surAM adhika sura rAja, avadhesara surapata adhika // 31 vAratA dUjI yaNa graMtharA bAvosa chappai madhye nosa raNIbaMdha nAma chai. chappaimeM dekha lIjyau, adhika krama chai sau dekha lojyau / nIsaraNIbaMdha chappai kavitta eka ramA aha nisA, doya ravi caMda triguNa dakha / cyAra veda tata paMca, surata chaha sapata siMdha sakha // 32 30. gaha-pakar3a kr| palA-aMcala / kIra-dhIvara, naavik| pa-caraNa / jaga-saMsAra / sArau-samasta / dis-trph| adhikAsU adhikau-atyadhika / adhikau-adhika / yUM-aise / 31. raaj-raajaa| sur-devtaa| surarAja-indra / avadhesara-zrI rAmacaMdra mahArAja / surapata-indra / yaNa-isa / 32. sapata-sapta, sAta / siMdha-(siMdhu) samudra / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] raghuvarajasaprakAsa ityAdika pradhika jathA duvidhi vAratA dasamI sama nAMmA jathA kahAvai, jiNa mahai prabheda sama rUpaga vara, tathA savisaya sAvayava rUpakAlaMkAra varaNa, tathA vAgeTau, jAgeTau, nAgeTau, vAdeTau, rUpaga gIta vararNaM sau sama jathA kahAvai / iNa udAharaNarA dUhA mAphaka gIta kavi nIsAMNI chaMda jAMNa lIjyau / atha sama jathA udAharaNa dUha avadhi gagana bAjI yaNa, sayaNa kumuda sukha sAja / jasa kara siya rohiNI jukata, rAmacaMdra maharAja // 33 vAratA adhika nyUna hI chai / strI rAmacaMdrajIne hara caMdramAne samAna varaNyA chai, sUM sama jathA jAMNajyau | vAratA agyAramI nyUna nAMmA jathA kahAvai, sau prAgai sudha nAMmA AThamI jathA kahI jIMnai krama bhaMga kara astavyasta kara kahaNI sau nyUna jathA jAMNajyo / paNa rUpaga madhye ghar3authalla nAMmA gIta hai / pailhA dUhArI pailI doya tukAMrau dharama tau tIna dUhAMmeM nahIM chai, hara pAchalA dUhAMrau dharama grAgalA dUhAMmeM nahIM jIMsUM krama bhaMga chaM / astavyasta pada chai jIMsUM nyUMna jathA chai / atha nyUna jathA udAharaNa ghar3authalla gIta jama laga kaThai bhai sIsa jiyAM, tana dAsarathI nita vAsa tiyAM / tana dAsarathI naha vAsa tiyAM " jama lagasI mAthai jora jiyAM // 34 iti gyAraha jathA saMpUraNa 23. jiNa - jisa / maha meM / prabhedasamarUpaga - prabhedasama rUpakAlaMkAra | sAvayava rUpakAlaMkArarUpakAlaMkArakA eka bheda vizeSa / 33. sayaNa - sajjana / siya-sItA / jukata-yukta / hara aura 34. kaTha-kahAM / bhai- Dara, bhaya / mAtha Upara / jiyAM jinake / jIMsa - jisase / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 176 pratha gItAMkA ekAdasa dokha nirUpaNa chappai kavitta ukatasu sanamukha Adi nibhai naha jikau aMdha 1 / nija varaNai bhAkha virodha sahI chabakALa dokha suja 2 // naha vhai jAta pita nAma hINa dokhaNa sau kahiye 3 / varaNa hoya visudha ninaMga dokhaNa te nahiye 4 // pada chaMda bhaMga sau pAMgaLau 5 adhika ocha kaLa Ucarai / veliyA khur3ada vica jAMgar3au vaNai sajAta viruddha re 6 // aratha hoya AmaM jha apasa 7 sau dokha ucArata / jathA nibhai naha jeNa nALachedaka niradhArata / / tikau dokha pakha tUTa jor3a kaccI jiNa mAMjhaLa / subha Akhara mur3a asubha lakhAvai vadhira 10 jikau vaLa // yaka Ada aMta vALau akhira karai amaMgaLa somakara / agIyAra dokha kavi AkhiyA se nivAra rUpaga Ucara // 35 atha aMdhAdika ekAdasa dokha udAharaNa kathana chappai kavitta kahiyau maiM ke kahaM kisaM aMdhau taiM kahiyau / litA pAna dhanaMkha rAma chabakALau lahiyau // aja ajeva jaga Isa nimau taiM hINa dokha nija / rata nadItarata kavaMdha sAra ima calI ninaMga suja // 35. nirbha-nibhatA hai| jiko-baha / aMdha-eka sAhityika doSakA naam| bhaakh-bhaassaa| chabakALa-eka sAhityika doSakA naam| suj-vh| pit-pitaa| hINa dokhaNa-eka sAhityika doSakA nAma / ninaMga-eka sAhityika doSakA nAma / pAMgaLau-eka sAhityika doSakA nAma / procha-kama / kl-maatraa| prAmajha-vaha jo kaThinatAse samajhameM aave| apasa-eka sAhityika doSakA nAma / nALa chedaka-eka sAhityika doSakA nAma / tikau-vaha / pakhatUTa-eka sAhityika doSakA nAma / jodd'-kaavyrcnaa| maaNjhl-mdhymeN| vadhira-eka sAhityika doSakA nAma / vaLa-phira / amaMgaLa-eka sAhityika doSakA nAma / 36. chabakALI-chabakALa, doSakA eka nAma / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 / raghuvarajasaprakAsa kavi chaMdobhaMga paMga kaha tuka dhura lachaNa torameM / jAta virudha jAMgar3Arau dUhI vaNai laghU sAMNorameM // 36 visNu nAma kuLa visNa visNu suta mitra apasa bada / kaca ahimukha sasi laMka syaMgha kuca koka nALa chida // manakhyA mata vilalAya gAya prabhujI pakha tUTala / rAMmaNa haNiyau rAma gRha khAdhau tAraka khaLa / / yaNa bhAMta kahai baharau yaLA mahapatameM paya rAMma re| tuka eNa amaMgaLa Ada aMta kaviyaNa vidha guNa naha kre|| 37 atha gyAraha dokha chappai praratha kahiyau maiM atI sanmukhAdika nava ukti kahI jyAM mahalI eka hI uktirau rUpa nibhai nahIM, uktirI ThIka par3e nahIM sau aMdha dokha / kahiyau maiM ke kahUM kisU, aThai kavi vacana chai kai koI aura vacana cha, ke deva nara nAga vacana chai kai mAnasI vicAra cha, aThai bacanarI khabara nahIM, saMdeha chai, uktirau rUpa ruLiyau chai / sanamukha cha ke paramukha cha, ke parAmukha cha, ke srImukha cha, ke garabhita chai, kai misrita chai| aThai kAMI niscaya nahIM jiNasU aMdha dokha chai / 1 bhAkhA biruddha sau chabakALa dUkhaNa khaavai| litA, pAna, dhanaMkha raaNm| litA paMjAbI bhAkhA chai / pAna braja bhAkhA chai| rAma desa bhaakhaa| aThai tona bhAkhA sAMmala, jiNasaM chabakALa dokha ch| 2 jAtarau pitArau mudau jAhara na hovai sau hINa dokha khaavai| aja ajeva jagaIsa nmau| aThai aja sivanai kahyau kai visNa nai, doI ajaiva doI jagatarA Isa cha, yAM doyAMIrai jAta kiso nai mA bApa kisA, phera ajanmArai mA bAparau lekhau kAMI ThIka nahIM, nAmarI paNa ThIka nhiiN| jiNa tAbai hINa dokha huvau / 3 36. paMga-pAMgaLA nAmaka eka sAhityika doSakA nAma / 37. nALa chida-nALa cheda nAmaka sAhityika doSakA nAma / pakha-tUTaLa-vaha jisakA pakSa khaMDita ho-eka sAhityika doSakA nAma / khAdhau-dhvaMza kiyA, maaraa| tArakatArakAsura nAmaka rAkSasa / baharau-eka sAhityika doSakA nAma / jyAM-jina / mhlii-andrkii| ThIka-jJAna, ptaa| kai-yA, athavA / mAnasI manuSya sambandhI / ruLi yau-naSTa hyaa| 2. duukhnn-doss| sAMmala-sAtha / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [181 binA ThikAMNa vikaLa varaNaNa hoya sau ninaMga dokha tathA nagna dokha / pailI kahavArI vAta "che baraNe, pachai varaNavArI vAta paihalI varaNa sau vikaLa varaNaNa vAjai jyUM aThai rata nada tirata kabaMdha sAra ima clii| paihalI taravAra cAlai jada lohI prAvai, jada nadI vahai, aThai paihalo lohIrI nadI varaNI, phira kabaMdha varaNyA, jaThA pachai taravAra calI kaho, ThikAMNAcUka varaNaNa chai, jIMsU ninaMga dokha huvau / 4 chaMda bhAgai sau chaMdabhaMga, pAMguLau dokha khaavai| tuka kavi chaMdobhaMga kaha, iNa tukameM eka mAtrA ghATa chai / gagA kakA vica sasau cAhIjai, chappairI navamI tukarai tathA pAMcamI tukarai pUrabAradhameM panarai mAtrA cAhIjai sau aTha cavadai mAtrA cha / eka mAtrA kama chai / chaMda bhAgau jIMsU chaMdabhaMga pAMgaLI dokha huvau / 5 ___ jAta virodha sau laghu sAMNaura mahI gIta 4 veliyau suhaNau khur3ada bheda bheLA hovai piNa jAMgar3au bhaLI na huvai| jAMgar3Arau dUhau vaNe sau jAta virodha (dokha) huvau / 6 ___ jaThe amUjhyau aratha hoya dasTakUTa gUDhA jyUM klisTAratha jyUM mahAkasTasU aratha hoya sau apasa dokha kahAveM jyUM visNa nAma kuLa viraNa visNa suta mitra / iti visNa ko nAma harInai harI nAma sUrajako jIMsU sUrajakA vaMsakA rAmacaMdra sUraja cha / phera visNa ko harI nAma nai harI nAma sUrajako jIMsU sUrajakA suta sugrIvakA mitra strI rAmacaMdra isI tarai mahA kasTasU aratha hoya sau apasa dokha kahAvai / 7 / / jI rUpagameM vidhAMnIka aAdi nava jathA nahIM nibhai sau nALa cheda nAma dokha kahAvai, kaca ahi mukha sasi syaMgha laMka kuca koka nALa chida, coTI kahI mukha kahyau kamara kahI nai pachai kuca kahyA, jIMsU krama bhaMga huvau, cauthI varaNa nAmA jathA jaThai sikha nakhakai varaNaNa hoya sauM aTha nibhI nahIM / jIMsU nALa cheda dokha huvau| 8 jiNa rUpagameM pataLI jor3a hoya sau pakha tUTa dokha kahAvai, manakhyA mata vilalAya gAya prabhUjI pakha tUTala / aratha manakhyA pada kacI jor3a grAMmINa vilovar3I, vilalAya caupd| gAyaka caupada prabhUjI prabhUpada ThIka piNa jIkArAsU yau paNa kacau / isI kacI pataLI jor3a jI rUpagameM hoya sau pakha tUTa dokha kahAvai / 6 3. mudau-jJAna / doyAMI-donoM hI / 4. ThikANau-sthAna / 5. ghATa-kama / amanauratha-kavitA yA gadyakA vaha artha jo AsAnIse samajhameM na pA sake, dRSTa kaTa artha / drasTakUTa-dRSTakUTa / klisTAratha-kliSTArtha / 8. jI-jisa / rUpaga-gIta chaMda yA kAvya / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ] raghuvarajasaprakAsa subhavAyaka hai, sau mur3a nai pAchau asubha mAlama huvai sau baharau dokha khaavai| rAMmaNa haNiyau rAma, gRha khAdhau tAraka khaLa, haNiyau pada rAma rAvaNa sabda vicai chai sau duvAMsU aratha lAgai chai, rAma haNai yA rAmaNa hnnai| rAma rAMmaNanai haNyau kai rAmaNa rAMmanai haNyau, niradhAra nahIM, tArakAsura daitanai, gaha nAma svAmI kAratikarau chai sau tAraka khaLa dusTanai svAmI kAratika khAdhau / judhameM vinAsa kiyau aratha chai, jIko subhapaNI muDai nai asubha aratha mAlama hovai chai| gUha khAdhau isau glAMNa sabdAratha asubha bhAsai cha jIMsU baharau dokha chai, tathA koI kavi sIMgamaMDa piNa iNa dokhanai kahai chai / 10 ___ rUpagarI pAdarI tukarau Ada akhira nai rUpagasU pUraNa hoya jiNa aMtarI tukarau aMtarau akhira miLAyAM asubha aratha pragaTai sau amaMgaLa dokha kahAvai chai| jyUM mahapatameM paya rAma rai| aNa tukarau Adarau makAra aMtarau raikAra bheLA kiyAM marai / yasau asubha sabda bhAsai chai jiNasUM amaMgaLa nAMma dokha huvau / 11 iti ekAdasa prakAra dokha saMpUraNa / atha nIsAMNI trividhi vaiNa sagAI nAma lachaNa udAharaNa dahI vayaNa sagAI tIna vidhi, Ada madhya tuka aMta / madhya mela hari maha mahaNa, tAraNa dAsa anaMta // 38 vAratA dUhArI paihalIrI doya tukAMmeM tukarA prAda akhirarau tukaMtarA Ada akhirasU saMbaMdha jiNasUM vaiNa sagAI huI / 1 / sau yadhaka kahIjai / duhArI tIjI tukameM madhya meLa vayaNa sagAI huI sau samavaiNa sagAI / 2 / duhArI cauthI tukameM aMta vayaNa sagAI, sau nyUna vaiNa sagAI / 3 / prAdarau akhira tukaMtarA akhira heThe pAvai sau tau utima vaiNa sagAI / 1 / Adarau akhira tukaMtarA doya akhirAM heThe pAvai sau madhyama vaiNa sagAI huvai / 2 / aAdarau akhira tukaMtarA tIna akhyarAM nIce Ave sau madhyama vaiNa sagAI huI / 3 / nai Adarau akhira tukaMtarA cyAra akhi rAM heThe prAvai sau adhamAdhama vaiNa sagAI kahIjai / 4 / aThA savAya sau nikamI sithaLa vayaNa cha / 10. duvaaN-donoN| haNyo-mArA, saMhAra kiyaa| khAdhau-bhakSaNa kiyA, dhvaMza kiyaa| niradhAra nishcy| glaaNnn-glaanii| 38. mahamahaNa (viSNu)-Izvara / yadhaka-adhika 1 akhira-akSara / hetth-niice| utima uttama, shresstth| vayaNa-varNa maitrI, vayaNa sgaaii| www.i Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha utima madhyama adhima adhamAdhama cyAra prakAra vaiNa sagAI udAharaNa soraThau leNA deNA laMka, bhujaDaMDa rAghava bhAmaNai / ApAyata aNasaMka, sUra datA dasaratha taNA // 36 vAratA pailI tukameM utima / 1 / dUjI tukameM madhyama / 2 / tIjI tukameM adhyama / / cauthI tukameM adhamAdhama / 4 / a cyAra vaiNa sgaaii| tIna prAgai kaho iNa prakAra sAta vaiNa sagAI khii| pailA dUhAmeM pAda vaiNa sagAI kahI sau nai dUjA dUhAmeM utima vaiNa sagAI kahI sau eka giNAM tau cha bheda nai judI doya giNAM tau sAta bheda chai / iNa prakAra vaiNa sagAI samajha lIjyau / atha sAvaraNI akhirAMrI akharoTa vaiNa sagAI varaNaNa nIsAMNI A I u e ya va yatA mita varaNa muNIjai / jajha ba va paphanaNagagha bi baha au mitra akhIjai / ta Ta dhaTha da Da ca cha sukavate gata jugama giNIjai / akArAda juga juga akhara akharoTa akhIjai / adhika anai sama nyaM na ai trahaM bheda tavIjai // 40 udAharaNa Ada akhira sau aMtameM khula adhika sakhIjai / adhika khulai tada be adhika sama tiko sahIjai / ja jha ba vAda 1 krama 2 nyaM na jhai acharoTa kahIjai // 41 36. bhAMmaNa-balaiyA, nyauchAvara / prApAyata-zaktizAlI, samartha / aNasaMka-nirbhaya, nizaMka / datA-dAtAra / taNA (tny)-putr| tuka-padyakA caraNa / 40. sAvaraNI-savarNa / akharoTa-rAjasthAnI (DiMgala) sAhitya meM vayaNa sagAIkA hI eka bheda jahA~ para mitra varNase yA jugama (yugma) akSarakA yugma akSarameM yathAsthAna mela ho| akhiraaNrii-akssroNkii| ytaa-itne| mita-mitra / varaNa (varNa)-akSara / muNIja-kahe jAte haiN| akhIja-kahe jAte haiN| jugama (yugma)-do, jodd'aa| giNIja-gine jAte haiN| juga (yug)-do| akhIja-kahe jAte haiN| anai-aur| tavIjai-kahe jAte haiM / 41. sakhI-sAkSI dI jAtI hai| acharoTa-akharoTa / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 ] raghuvarajasaprakAsa atha akArAdika vakArAMta adhika mitra akharoTa udAharaNa avadhi nagararai IsarA, ehA hAtha udAra / yaNa saraNAgata vAsatai, dIdha laMka sudatAra // 42 sama akharoTa udAharaNa kavitta jasa kaja karai jhaLa sa vAja gajarAja vaDALA / paha de pITha aphera gahara raghunAtha sighALA // napata rUpa maghavAMNa, atha nyUna akharoTa / tasAM varasaNa draba aTTaLa / dhamacA kAM DhIMcALa DauLa khaga jhATa lakhA daLa // cauraMga urasa cAcara chibai hara aja pUraNa haM srau| mahArAja rAMma sama mahapatI dAMna khAga kuNa dUsarau // 43 praratha pailA dUhAmeM tau vaiNa sgaaii| bAda madhya tukAMta tIna kahI jyAMnai hIja adhika sama nyUna jAMNajai / 1 / dUjA dUhAmeM utama madhyamAdika cyAra prakAra kahI / 2 / phera nIsAMNImeM sAvaraNI akhyarAMrI akharoTa kahI sau pailA duhAmeM tau prakArAdi vakArAMta kahI sau adhika / pachai kavitarI pAMca tukAMmeM jakArAdi NakArAMta sama akharoTa kahI, phera chappairI cyAra tukameM takArAdi chakArAMta nyUna varaNa mitra tathA vaiNa sagAI, tathA akharoTa kahI sau samajha lIjyau / dasa prakAra chai--Ada 1 madhya 2 aMta 3 utima 4 madhyama 5 adhyama 6 adhamAdhama 7 adhika 8 sama 8 nyUna 10 / iti dasa vaiNa sagAI varaNaNa / 43. jhluus-jlsaa| vaaj-ghodd'aa| gjraaj-haathii| vddaalaa-bdd'aa| paha (prbhu)-raajaa| gahara-gaMbhIra / sighALA-zreSTha / maghavAMNa-indra / tsaa-haathoN| varasaNa-varSA karane vAlA, dAna dene vaalaa| aTTaLa-niraMtara / ddhiiNcaal-haathii| cauraMga-yuddha / urasaAsamAna / cAcara-zira / hara-mahAdeva / prj-brhmaa| hNs-abhilaassaa| jyaaNnjinko| hiij-hii| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 185 atha gotAMkA nAma nirUpaNa paDha vasaMtaramaNI 1 prathama, muNa jayavaMta 2 muNALa 3 / AdagIta traya akkhiyA, khagapata agai phuNALa // 44 punarapi sAta sAMNaurakA nAma kathana ___chappa sudha 1 baDau sAMNaura 2 samajha dUsarau prahAsaha 3 / vaLa tIjau veliyau khur3ada cauthau sara rAsaha 5 // suja paMcama saM haNau chaThau jAMgar3au suchajjata 6 / soraThiyau sAtamau 7 vihada mukhakrata vajjata // traya duhai mAMjha chapaya sapata Ada gIta aha akhIyA / ana miLe gIta yAMsuM avasa bhAMta nadI dadha bhakhIyA // 45 anya prakAra gIta nAma kathana dUhau sAMNaurAMsaM gItake, ana chaMdAM hoya / bechaMdAM miLa gItake, varaNaM nAma sakoya // 46 atha punarapi gIta nAMma kathana chaMda beprakhyarI srI gaNarAja sAradA sukhakara / bagasau sumata rAma sItAbara // 44. nirUpaNa-nirNaya, vicAra / mnn-kh| prkkhiyaa-khe| khgpt-grudd'| phuNALa shessnaag| 45. vaLa-phira / suja-phira / suhaNau-sohaNI nAmaka gIta chaMda / suchajjata-zobhA detA hai| praha-zeSanAga / akhIyA-kahe / an-any| yaaNsuu-inse| avs-avshy| dadha (udadhi) samudra / bhkhiiyaa-khe| 46. skoy-sb| 47 gaNarAja-zrI gaNeza / saardaa-srsvtii| bagasau-pradAna karo, do| sumata (sumati) zreSTha mati, subuddhi / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] raghuvarajasaprakAsa piMgaLa nAga krapA jau paauu| gIta nAMma dIThA jaM gAU // gIta apAra agama jaga gAvai / dIThA jeNa jitA darasAvai // 47 atha phera gItAMkA nAma kathana chaMda be akhyarI vidhAMnIka 1 pADagatI 2 vevaDa 3 / vaMkau 4 vabaMkar3au 5 sukavI dhar3a // cauTI-baMdha 6 mugaTa 7 dauDhau 8 cava / sAvajhar3au ha haMsAvaLa 10 sUtrava 11 // gajagata 12 trikuTabaMdha 13 mur3iyala 14 gaNa / tirabhaMgau 15 eka akhara 16 bhAMNa 17 taNa / / bhaNa ar3Iyala 18 jhamALa 16 bhujaMgI 20 / causara 21 trisara 22 reNakhara 23 raMgI 24 // aTTha 25 duaTTha 26 baMdhaahi 27 akkhava / supaMkharau 28 selAra 26 prauDha 30 tava // viDakaMTha 31 sIhalora 32 sAlUraha 33 / bhamara-guMja 34 pAlavaNI 35 bhUraha 36 // ghaNakaMTha 37 sIha 38 vagA umaMgaha 36 / dUNaugokha 40 gokha 41 parasaMgaha // pragaTa dumeLa 42 gAhaNI 43 dIpaka 44 / sAMNoraha 45 saMgIta 46 kahai saka 47 // sIhacalau 48 ara aharanakher3I 46 / bhaNiyA nAga garur3a sAMbher3I // 47. piMgaLa nAga--zeSanAga / dIThA-dekhe / jU-jaise / gAU-varNana karUM / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa DholacALau 50 ghar3authala 51 rasakhara 52 / citavilAsa 53 kaivAra 54 sahucara || hiraNakaMpa 55 ghor3A dama 56 mur3iyala 57 / paDha lahacALa 58 bhAkhar3I 56 aNapala // vaLa hekariNa 60 phera paDha kAchau 62 bhAkha 64 gIta phira araghabhAkha 65 bhaNa / mAMgaNa jALIbaMdha 66 rUpaka muNa // kahai savAyau 67 sAlUraha 68 trIko 66 dhamALa 70 sAtakhaNau 71 UmaMga 72 ikAkhara 73 / yaka ameLa 74 be gaMjasa 75 bhamara 76 // kavi cauTiyau 77 maMdAra 78 lupatajhar3a 76 / trIpaMkhau 80 dha 81 laghu 82 sAvajhar3a 83 // dutiya jhar3amukaTa 84 dutiya selAraha 85 / trATako 86 manamoha 87 vicAra || dhamaLa 61 gajagata 63 mukatAgraha 86 lalitamukaTa paMkhALau 60 a gIta vasaMtaramaNa 61 Ada aa gIta ninAMNa nAMma suNiyA dIThA jike viNA dIThA kiNa bhAMta rAma sujasa desI sudhAM bhagatAM sudha vakhAMNAM / paramAMNAM // kiva / tava // lekhau / parekhI // aara 1 giNAvai // sakhIjai / vadIjai // | 187 raghurAI / dikhAI // 48 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 ] raghuvarajasaprakAsa atha gIta varaNyA tatrAdi vasaMtaramaNI nAmA gIta lachaNa dUhau Ada pAya ugaNIsa mata, bIjI soLa vakhAMNa / aMta bhagaNa jiNa gItanaM , vasaMtaramaNi bakhAMNa // 46 atha gIta vasaMtaramaNI nAma sAvajhaDau udAharaNa gIta kara kara AdameM hika nagaNa subhaMkara / dhura ugaNIsa matta nahacai dhara // be laghu hoya tukaMta. barAbara / susabada rAma kahai majha suMdara // gIta vasaMta ramaNa kiva gAvata / soLaha pada-prata mAta subhAvata // pAta jako jaga sobhA pAvata / raca sAvajhar3au rAma rijhAvata / / mAMjha radA bhAsai kausata-maNa / bhuja prAjAMna AsurAM bhAMjaNa // vaNa bhragu lAta uvara visatIraNa / taNa dAsaratha dhanau jana tAraNa // sAjhai paya baMdagI suresara / jasa prabhaNe aha siMbha dujesara // 50. hika-eka / subhaMkara-zreSTha / dhura-prathama, praarmbhmeN| matta-mAtrA, klaa| nahacai nizcaya / susabada-yaza, kIrti / majha-madhya, meN| kiva-kavi / gAvata-varNana karatA hai| pada-prata-pratipada, caraNa / subhAvata-sundara lagatI hai| jakau-vaha jo| sobhAkIrti / pAvata-prApta karatA hai| rijhAvata-prasanna karatA hai| kausata-maNa (kaustubhamaNi)purANAnusAra eka ratna jo samudra-maMthanake samaya milA thA aura jisako viSNu apane vakSasthala para dhAraNa karate haiN| prAsura-asura rAkSasa / bhAMjaNa-nAza karaneko, nAza karane vaalaa| taNa (tny)-putr| dhnau-dhny-dhny| jana-bhakta / tAraNa-uddhAra karane vAlA / sAjhe-karate haiN| paya-caraNa / baMdagI-sevA, Tahala / suresara-indra / prabhaNaivarNana karate haiN| praha-zeSanAga / siMbha-zaMbhu, mahAdeva / dujesara-dvijezvara, maharSi / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 186 'kisana' kahai kara jor3a kavesara / namau rAma raghuvaMsa naresara // 50 atha muNALa nAMma gIta sAvajhaDau lachaNa dUhau Ada caraNa aTThAra mata, soLaha avara sacALa / jAMNa sagaNa tuka aMta jiNa, muNa sau gIta muNALa // 51 atha muNAla nAma gIta upAharaNa dhaidhIMgara kadama AvaLA dharatau / jhar3a varasAta jema mada bharatau // suja Ayau jaLa pIvaNa saratau / karaNI jUtha bIca sukha karatauM / maiMgaLa kuTaMba sahata unamatarai / Aba hiloLa coLa kI atarai // dhaM ma suNai cakha Aga dhakatarai / jAjuLa grAha jAgIyau jatarai // cakha miLa bihaM huvau cakha-car3abau / joma athAga jAga ura jur3abau // 50. kavesara-kavIzvara / 51. prAda-Adi, prathama / atttthaar-atthaarh| mata-mAtrA / avara-apara, any| jiNa jisa / muNa-kaha / 52. dhaMdhIMgara-hAthI / AvaLA-vikaTa / dharatau-caraNa rakhatA huA / jhar3a-choTI-choTI bUMdakI niraMtara hone vAlI varSA / jema-jaise / jharatau-TapakatA huA, zravatA huA / sujavaha / saratau (sritaa)-ndii| krnnii-hthnii| jUtha-yUtha, jhuNDa / karatau-karatA huaa| maiMgaLa-hAthI / sahata-sahita / unamata-unmatta, masta / Aba-jala / hiloLavilor3ita kara / col-kriidd'aa| atarai-itanemeM / dhUma-kolAhala / cakha (cakSu)-netra / Aga-agni / dhakatara-prajvalita hote haiN| jAjuLa-bhayaMkara / jatarai-jitane meM / bihuuNdonoN| cakha-car3abau-kopase lAla netra / joma-joza, Avega / athAga-apAra / jur3abaubhir3anA, Takkara lenaa| Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. ] raghuvarajasaprakAsa bihaM vAM naha sUdhau bAhur3abau / bhAratha huvau grAha gaja bhar3abau // kara praba sahaMsa barasa bhArathako / jora TUTa bIchar3abau juthakau // suja baLa badha jaLa grAha samathako / thaLacArI jiNa haM gaja vithako // cauvaLa grAha taMta gaja caraNAM / jakar3a DabovaNa khaMca jabaraNAM // be AMguLa jaLa saMDa ubaraNA / karI karI harihaM tA karaNA // dIna pukAra sravaNa suNa hasatI / taja kamaLA pALA karata satI // Atura caka grAha haNa asatI / hari graha hAtha tAriyau hasatI // asaraNa dIna dukhita Upararau / dhU dhAraNa jhelau giradhararau // kIjaMtAM Upara nija kararau / virada huvauM juga juga raghubararau // 52 52. bihuvaaN-donoN| suudhau-siidhaa| bAhur3abau-vApisa mur3anA, vApisa pAnA yA honA / bhAratha yuddha / bhar3abau-Takkara, Takkara lenaa| praba- parva / bIchar3abau-dUra honaa| jutha (yUtha)jhuNDa / samatha-samartha / thaLa cArI-sthalacArI / jiNa-jisa / hUM-se / vithako-vyathApUrNa, pIDita, dukhii| cauvaLa-cAroM ora / tNt-tNtu| jakar3a-bAMdha kara / ddbovnnddubaaneko| khaMca-khIMca kara / jabaraNAM-jabaradastIse, balAt / be (dv)-do| praaNguluNglii| ubrnnaa-bcii| krii-haathii| krii-kii| harihUMtA-Izvarase / karaNA (karuNA)-Arta, pukAra / dIna-pAta, karuNApUrNa / sravaNa-kAna / hasatI-hAthIkI / kmlaa-lkssmii| pALA-paidala / aaatur-tej| haNa-mAra kr| asatI-duSTa / dhU-dhAraNa-nizcaya / jhelau-sahArA, madada / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa dUhau dhura ugaNIsaha kaLahadhara, ana tuka soLaha ThAha / gaNa jiNa aMtakaraNa gaNa, sau jayavaMta sarAha // 53 atha gIta jayavaMta sAvajhar3au udAharaNa gIta tIkama pALagara jana rAta dinAM mukha nAMma 1 devatarau sau rarau sau // sarau sau I bharosau // samaraNa trAsa kInAsa bhArI rAghavataNau joya grI kapi kAraja de draga savarI gauhada sArai // sArai thaM visavAsa rAkha mana thArai sAMmaLiyau jana nauja visArai // gADhau prasana rahai jasa gAyAM / bAdhAra Ijata biradAyAM // Ugai nahIM araka dina AyAM / sItAbara bhUlai para prahaLAdataNI vaLa dhU akhI kiyau saraNAyAM // pratapALI | vanamALI || w [ 161 53. dhura-prathama / ugaNIsaha unnIsa / kaLaha - mAtrA, kalA / ana - anya dUsarI / ThAha-rakha / karaNa - do dIrgha mAtrAkA nAma / sarAha - prazaMsA kara / 54. tIkama (trivikrama) - viSNu, Izvara / pALagara - pAlanakartA / jana-bhakta / devataraudevatAkA | rarau-ra grakSara jo rAma nAmameM prathama prAtA hai bhArI-bar3A, mahAna / rAghavataNau- rAmacaMdrakA | bharosau - vizvAsa / savarI - bhillanI / gauhada-guha nAmaka niSAdarAja jo rAmakA bhakta thA / thU-tU / visavAsa - vizvAsa / thArai tere / sAmaliyA~zrIkRSNa | nauja - nahIM / visAraM bhUlatA hai, vismaraNa karatA hai / gADhau - gaharA, pUrNa / prasana - prasanna, khuza / zraraka ( arka) - sUrya / sItAbara- zrIrAmacaMdra | saraNAyAM- zaraNa meM Ae hue, bhakta / para - praraNa, pratiSThA, mAna, ijjata / prahaLAdataNI-bhakta prahlAdakI / pratapALI - pAlanakI, nibhAI / vaLa- daityarAja vali / dhU -bhakta dhruva / zrakhI - amara / vanamALI - zrIkRSNa / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] tIkama vAhara raghuvarajasaprakAsa karai tIsarI nAtha anAthAM tALI | vALI // 54 atha bar3A sAMgaura yAda sapta gIta nirUpaNa atha gIta bar3A sAMNaura lachaNa caupaI dhura tuka kaLa tevIsaha dhAra, vikhama vIsa sama satara vicAra | laghu guru mohara ka duguru miLAya, sau prahAsa sAMgaura subhAya // 55 vIsa vikhama tuka sama dasa ATha, pAta guru laghu moharai pATha | samajha sudha sAMgaura sakoya, jiNa moharai guru laghu kavi joya // 56 suja miLa sudha prahAsa sujAMga, vaDauM jiko sAMgaura vakhAMNa // 57 vAratA kaThe'ka laghu tukaMta davALau kaThe' ka guru tukata davALI prAvai / suddha nai prahAsa sAMNorarA davALA bheLA zrAvai sau vaDau sAMNora kahAvai / zratha gIta vaDau sAMNIra udAharaNa gIta karI cUra kuLa subhAvahaMta sAdULa kaha, vidhu nakhitra sobha bharapUra varasai 1 kamaLa - bhavata kahajai dUjAM nUra kuLa, sUra kuLa dAsarathahaM Uta N sarasai // 54. tIkama (trivikrama ) - zrIkRSNa, viSNu / vAhara-rakSA | 55. nirUpaNa - vivecana, nirNaya, vicAra / ghura-prathama, pahile / tuka-padyakA caraNa / kaLamAtrA / tevIsaha - 23 / dhAra - rakha / vikhama-viSama / satara - sataraha / 56. mohare-padya dvitIya aura caturtha caraNoMke aMtima akSaroMkA mela / 57. sakoya - saba / kaThe ka -kahIM / 58. karI - hAthI / cUra-dhvaMza nAza / sArdULa ( sArdUla) - siMha / vidhucaMdramA / nakhitranakSatra / sobha- kAMti, dIpti / kamaLa-bhavahaMta brahmAse / dUjAM (dvijAM ) - brAhmaNoM / sUra kuLa- sUryavaMza, vIra puruSoMkA vaMza / dAsa ratha hU~ta - zrIrAmacaMdra se / sarasai- zobhA pAtA hai / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 163 sidhAM-suta gaMga aNabhaMga sAhasIyAM , suja ajana sidhA yara nasiyAM sAtha / hara diyai Aba thaTa sidhAM AhaMsiyAM , nipaTa ravi-vaMsiyAM Aba raghunAtha // saha tarAM rUpa kaLaviracha avai sakaLa , tharU duta mera sikharAM athAghau / nagAM AkarataNau rUpahara maNI nija , rUpa kuLa divAkarataNau rAghau // surA-sura nAga nara aDaga rAkhaNa saraNa , dharaNa dhAnaMkha dukhaharaNa sukha-dhAMma / sUra ku heLaka duta karaNa acaraja kisaM , rAja tribhuvaNa prabhA karaNa raghu-rAMma // 58 atha suddha sAMNaura gIta lachaNa tevIsaha mata pahala tuka, bI aThAra tI bIsa / cauthI tuka aThAra cava, laghu guru aMta lahIsa // 56 bIsa aThAraha krama abara, dUhAM mAMjhaLa dAkha / gIta sudha sAMNaura gaNa, sau aha-piMgaLa sAkha // 60 vAratA sudha sAMNaurarai palI tuka mAtrA 23, tuka dUjI mAtrA 16, tuka tIjI mAtrA bIsa, tuka cauthI mAtrA 18, pacha dUjA sArAI dUhAMrI pailI tuka mAtrA bIsa, dUz2I tuka mAtrA 18 hovai| 58. nipaTa-bahata, adhika / prAba-kAMti, dIpti / saha-saba / tarAM-taruoM, vakSoM / klvirch-klpvRkss| prakhai-kahate haiN| sakaLa-saba / mera-sumeru parvata / athAghauvaha jisakI sImAkA thAha na ho, bahuta, bahuta uuNcaa| divAkarataNau-sUryakA, bhAnukA / rAghau-zrIrAmacaMdra bhagavAna / acaraja-pAzcarya / prabhA-kAMti, dIpti / 56. mt-maatraa| pahala-prathama / bI (dvi)-duusrii| tii-tiisrii| cava-kaha / 60. dUhAM-gIta chaMdake cAra caraNoMkA samUha / mAMjhaLa-madhya, meM / daakh-kh| praha-piMgaLa zeSanAga / saakh-saakssii| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 ] raghuvarajasaprakAsa gIta sudha sAMgaura udAharaNa ( gIta jAta satasara ) gIta " " " aDaga teja araNathagha sarada dhyAna sruti nIma vara kAra kaLa joga japa thira prabhA nIra paya yaMda budha nIta thaTa mera riva samaMda caMda bhava bhrahama rAMma // bhUmaMDaLa pAja nabha sikhara pura uvara bhava gurata duta gahara muda kopa chiba gAtha | rikha rikhI rikha udadha hima kaja dAsaratha nAga khaga dudha harI hara biraMcanAtha || deva cakra haMsa dudha siddha duja jana naMda sraga grah kabha gaNa vipra avanIsa | sadraDha tapa athaga hema sidha megha sata dra hari siMgha nisaya siva duhita Isa || vivudha kaMja mIna tara bhUpa jaga sevagA bhaimuda sukha anaMda vara ya tha | hema gira bhAMga dudha caMda sraba bhrahama, " " . haM nija janAM pALagara adhika raghunAtha || 61 t atha aratha sudha sAMNora gItarai zrAdarI tuka mAtrA 23 tevIsa hove / tuka dUjI mAtrA 18 aThArai ho / tuka tIjI mAtrA 20 bIsa hovai / tuka cauthI mAtrA 18 aThAra hove / gIta ke aMta meM laghu hovai, aura dUhAM mAtrA pailI tukakI mAtrA 20, tuka dUjI mAtrA 18, tuka tIjI mAtrA 20, tuka cauthI mAtrA 18 IM prakAra hovai sau sudha saura gIta kahIjai / yo gItako saMcau aba gItakI satasara jAta chai jIMsUM praratha lakhAM chAM / 61. satasara - var3I sAMragaura, prahAsa sAMragaura Adi gItoMkI saMjJA vizeSa / hUM-se / satI; nAMma | Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 165 pahalA dUhAko praratha sumera 1 / sUraya 2 / samudra 3 / caMdramA 4 / siva 5 / brahamA 6 / hara sAtamA / zrIrAmacaMdra 1 / sumerako aDagapaNau 1 / sUrayako satejapaNau 2 / samudrako athagapaNau 3 / caMdramAko sItaLapaNau 4 / sivako dhyAnapaNau 5 / brahamAMkau vedadhAraNapaNau 6 / zrIrAmacaMdrakau AstIkapaNau 7 / 1 sumerakI nIma draDha / surajako vara draDha / samaMdakI kAra draDha / caMdramAkI kaLA draDha / sivako joga draDha / brahamAko tapa draDha / rAmacaMdrako nAma nahacaLa 2 / sumera 2 / sumara thirapaNAMnai dhAraNa karai / sUraca prabhAna dhArai / samudra jaLanai dhArai / caMdramA amrata dhArai / siva caMdramA dhAra / brahamAM budha dhArai / zrIrAmacaMdra nIta dhArai / 3 dUjA dUhAko aratha sumera jamI para rahai / sUraya maMDaLameM rahai / samaMda pAjameM / caMdramA prAsamAMnameM rahai / siva sikhara kaiLAsa rahai / brahamA brahamalokameM rahai / zrI rAmacaMdra sivakA hradAmeM rahai / 1 / sumerakI gurtaa| sUrajakI dutI / samaMdako gaharApaNau / caMdramAko aannNdpnnau| sivako kop| brahamAkI khimaa| rAmacaMdrajIko jasa gaathaa| sumerako pitA kasyapa rikhI / sUrayakau pitA kasyapa / samaMdakau pitA kasyapa / caMdramAko pitA samaMda / sivako pitA brahamA / brahamAko pitA kamaLa / rAmacaMdrajIko pitA rAjA dasaratha / 3 tIjA dUhAko praratha sumera devatAMnai sukhadAI / sUraca cakavAnai / samaMda hNsaaNn| caMdramA kumodanInai / siva sidhAMnai / brahamA brAhamaNAMnai / srI rAmacaMdra saMtAna sukhadAI / 1 / sumera paravatAMkau rAjA / sUraya grahAMko raajaa| samudra jaLako / caMdramA rikhabhakahatAM tArAgaNa chtraaNko| siva gnnaaNkau| brahamA dvijaaNko| srI rAmacaMdra rAjAMkI rAjA / 2 / athgpnnau| caMdramAkau sItaLapaNau / sivako siddhapaNau / brahamAko medhAbudhapaNau / sro rAmacaMdrako satapaNau / 3 1. brhmaa-brhmaa| hr-aur| aDagapaNau-sthirattva yA aTalattva / tejapaNau-tejattva / prathagapaNau-asIma, ghraaii| sItaLapaNau-zItalatA, zaitya / paastiikpnnau-aastiktaa| kaar-mryaadaa| brahamAkau-brahmAkA / nahacaLa-nizcala, attl| thirapaNA-sthiratva / nIta-nIti / 2. pAja-maryAdA, siimaa| hradA-hRdaya / gaharApaNau-gaharAI / pANaMdapaNau-AnaMda / khimA kSamA / 3. sukhadAI-sukha dene vAlA / brAhamaNAMna-brAhmaNoMko / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] raghuvarajasaprakAsa cauthA dUhAko praratha sumera vivudha devatAMnai abhai dai / sUraya kamaLAMne moda dai / samudra mInAMnai sukha dai| caMdramA rUkha aThAra bhAra vanAspatIkA rukhAMna pANaMda dai| siva rAjAnai bara dai / brahamA jagatanai akhai bara dai| srI rAmacaMdra saMtAMnai grAtha dai| doI tukAMkau aratha bheLau / 2 / sumera 1 / sUraya 2 / samaMda 3 / caMdramA 4 / siva 5 / brahamA 6 / yAM cha hI devatAM vacai srI rAmacaMdrameM saMtAMsU dInadayALapaNau saraNAI sAdhArapaNau adhika / iti aratha / 4 atha gIta dUjA prahAsa sAMNaurarau lachaNa dhura tuka mata vevIsa dhara, satara bIsa satarAsya / vIsa satara guru aMta be, sau jAMNajai prahAsa // 62 praratha pailI tuka mAtrA 23 / dUjI tuka mAtrA 17 / tIjI tuka mAtrA 20 / cauthI tuka mAtrA 17 / tukAMta doya guru akhira Avai, pachai sArA dUhAM mAtrA pailI tuka 20 / dUjI tuka mAtrA 17 / tIjI tuka mAtrA 20 / cauthI tuka mAtrA 17 hovai jiNa gItarau nAma prahAsa sAMNaura kahai chai / atha gIta prahAsa sAMNaura udAharaNa thAMNabaMdha beliyau jiNameM Ada jathArau varaNa cha / gIta saraNa vakhANe jagata cita vakhANe jema sidha , mauja kiva vakhANe caMdanAMmA / budha girA rAma hathavAha rima vakhANe vakhANe kAchadrar3hapaNau bAMmA / vivadha-devatA / abha-abhaya, nirbhayatA / dai-detA hai| mod-paanNd| miinaa-mcchiyoN| prkh-akssy| prAtha-dhana, daulata / bheTau-sAtha / yAM-ina / vrc-apekssaa| saraNAI sAdhArapaNau-zaraNameM Ae huekI rakSA karanekA kartavya / / 63. mauja-dAna / kiv-kvi| caMdanAMmA-yaza, kIrti / bdh-pNddit| giraa-vaannii| hathavAha-zastra-prahAra / rima-zatru / vakhAMNa-prazaMsA karate haiN| kAchadRr3ha-jitendriyatA, saMyamazIlatA / baaNmaa-strii| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 167 kopiyAM bALa sugarIva chaMDe kaLaha , gharoghara bhaTakiyau vipata ghAyau / pAMNa graha rAma kahi mitra apaNAvatAM , paya saraNa AvatAM rAja pAyau // bana pitA hukama juta siyA cavadaha barasa , eka AsaNa sayana joga jagIyau / dhaNa binAM cala mana rAMma saha triyA dhana , draDha madana tApa mana nikaM DigIyau // aMjasai kanaka bhUkhaNa pahara napa avara , kanakameM vidhAtA kuTa kIdhI / lahara hika saraNa hita bhabhIkhaNa raMka lakha , dAna gaDha laMka aNasaMka dIdhI // srata samrata chaMda khaTa paMca nava saMpUraNa , bhedagara cyAra dasa bodha bhALI / aratha juta bolabau heLa bIjA 'ajA' veLa amratataNA udadhavALI // dAsaratha sujasa nava khaMDa jAhara dujhala , karAM bhujadaMDa vAkhAMNa kehA / 63. bALa-bAli bNdr| kaLaha-yUddha / gharoghara-pratyeka ghr| bhaTakiyo-bhramaNa kiyaa| ghAyau-pIDita, dukhii| pAMNa-hAtha / apaNAvatA-apanA banAne pr| paya (pAda)caraNa / pAyau-prApta kiyaa| juta-yukta / siyA-sItA / syn-sonaa| dhnnardhaaNginii| saha-sAtha / triyaa-strii| madana-kAmadeva / nikuN-nhiiN| aMjasai--garva karate haiN| kanaka-svarNa, sonaa| bhUkhaNa-grAbhUSaNa / prvr-any| vidhAtA-brahmA / trikuTa-laMkA sthita eka parvata athavA laMkAkA eka nAma / kIdhI-kI, kiyaa| bhabhIkhaNavibhISaNa / raMka-garIba / lakha-dekha kara / aNasaMka-nizaMka / diidhii-dii| na ta (zrati)-veda / samrata-smati / bhedagara-bheda jAnane vAlA, bhedakA patA lagAne vaalaa| bodh-vidyaa| bhaalii-dekhii| veLa-taraMga, lahara / udadha (udadhi)-sAgara / dAsarathazrIrAmacaMdra bhagavAna / jAhara-jAhira / dujhaLa-vIra / kehaa-kaisaa| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] raghuvarajasaprakAsa judhAM TaMkAriyA dhanakha rAghava jAriyA dusaha dahakaMdha pAya vaya jora budha rUpa nUpatA nayaNa lakha chaTA nAtA " anAtA / janukI vinA taraNI avara jikAMnaM muNI beTI vahana kAya mAtA // dekhatAM chahaM bidha 'sagara' 'haracaMda' duvA nisa subhAvai / " sau adhika asaraNa saraNa sItAramaNa kamaNa gIta choTA sAMNaura lachaNa dUhA kahajai guru moharA kaThai, vaNa kaThaika laghuvaMta | suja choTau sAMgaura sau, kavi mata graMtha kahaMta // 64 bheda cyAra jigarA bhaNau, da veliyau kkha / kavI sohagau 2 khur3ada 3 kaha, vaLa jAMgar3au 4 visakkha // 65 atha gIta misra veliyA lachaNa rAMma pAra ja taiM / jehA // prasidha bhUpa guNa rAja d n " pAvai // 63 samiLa veliyo sohagau, sajha phira khur3ada sameLa / misra liyau kavi muau, bhaLa jAMgar3au na bheLa // 66 63. TaMkAriyA - dhanuSakI pratyaMcA car3hAI yA pratyaMcAkI dhvani kI / dusaha - zatru, duSTa / dahakaMdha - rAvaNa | jehA - jaisA / chaTA-zobhA, sundaratA / jAMnakI-janaka putrI, sItA / zravaraanya dUsarI / jikAMnUM-jinako / muNI-kahI / kAya yA prathavA / sagara - sUryavaMzI haracaMda - sUryavaMzI rAjA harizcaMdra / duvA - dUsarA, vaMzaja / grahanisarAtadina / kamaNa - kauna pAvai prApta karatA hai / rAjA sagara / 64. kahajai - kahie / moharA - chaMdake dvitIya tathA caturtha caraNa ke antima zabdoM yA akSaroMkA paraspara mela, tukabaMdI | kahaMta - kahate haiM / 65. vaLa- phira, aura 66. samiLa - sAtha | muNe-kahatA hai / bhaLa-phira / bheLa - milA, mizrita kara / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 166 veliyau 1 / sohaNau 2 / khar3ada 3 / tIna hI gIta bheLA vaNai jiNa gItarau nAMma misra veliyau kahIjai / yAM bheLau jAMgar3Arau dUhI vaNai nahIM nai vaNai tau jAtavirodha dosa kahIjai / yUM sArau samajha leNau / atha gIta misra veliyau udAharaNa gIta buDato saravara phIla ubAre , guNatai beda ucArai gAtha / dhanA nAma de sadanA udhAre , neka janAM tAre raghunAtha / / gaNakA ajAmeLa savarIgaNa , dukha agha aogha miTAya diyA / kitA anAtha sunAtha krapA kara , kosaLarAja-kuMvAra kiyA / sItA haraNa bhabhIkhaNa rivasuta lakha jaTAya kosika mithaLesa / hera hera laja rakhI hulAsA , dhaNiyapa kara dAsAM avadhesa // rakha jana abhai trAsa jama haraNA , suja UbaraNA jagata sahai / 67. batau-DabatA haa| saravara-sarovara, tAlAba / phIla (saM0 piil)-haathii| ubAre bacAyA! dhanA-eka hari-bhaktakA nAma / nAmade-eka bhaktakA naam| sadana-ghara / gaNakA-eka vezyA jo IzvarakI parama bhakta thI / ajAmeLa-ajAmila nAmaka eka kannauja nivAsI brAhmaNa jisane AjIvana na to koI puNya kArya kiyA aura na IzvarAdhana / isake putrakA nAma nArAyaNa thaa| kahate haiM ki matyuke samaya isane apane putrako nAma lekara balAyA jo ki bhagavAnake nAmakA paryAya thA aura isIse isakI sadagati ho gii| savarI-zabarI. bhillanI jo rAma-bhakta thii| pradha-pApa / aogha-samUha / kitaa-kitne| bha bhIkhaNa-vibhISaNa / rivasuta (ravisuta)-sugnIva / jaTAya-jaTAyu nAmaka giddha / kosikavizvAmitra / mithaLesa-rAjA janaka / dhaNiyapa-svAmitva, kRpA, maharabAnI / trAsa-bhaya / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] raghuvarajasaprakAsa saM pI sarama caraNa to saraNA , karaNAnidha kiva 'kisana' kahai // 67 gIta veliyA sAMNaura lachaNa muNa dhura tuka aThAra mata, bIjI panaraha bekha / tIjI soLaha caturathI, panaraha matA pekha // 68 soLaha panaraha ana duhAM, guru laghu aMta bakhAMNa / kahai aima sukavI sakaLa, jiko veliyau jANa // 66 praratha jiNa gItarai paihalI tuka mAtrA 18 hoya, dUjI tuka mAtrA 15 hoya, tIjI tuka mAtrA 16 hoya, cauthI tuka mAtrA 15 hoya / dUjA sArAM dUhAM mAtrA 16 / 15 / 16 / 15 / tukake aMta pAda guru aMta laghu Avai, jiNa gItarau nAma valiyau sAMNaura khiijai| atha gIta veliyA sAMNaurarau udAharaNa gIta oyaNa je rAMma strIyA nita aracai , suja caraNa siva brahama sakAja / jaga agha haraNa surasurI jAMmI , rAja taNA caraNAM raghurAja / / dhAya munesa sesa sira dhArai , nija sira jikAM suresa namAya / 67. karaNAnidha-karuNAnidhi / kiva-kavi / 68. muNa-kaha / dhura-prathama / aThAra-aThAraha / mt-maatraa| bIjI-dUsarI / bekha-dekha / tiijii-tiisrii| cturthii-cauthii| mtaa-maatraa| pekha-dekha / 66. ana-anya / bakhAMNa-kaha / 70. shroynn-crnn| srIyA (zrI)-lakSmI, siitaa| aracai-pUjA karatI hai| haraNa-miTAne vaalaa| surasurI-gaMgA ndii| jAMmo-pitA / munesa (munIza)-maharSi / suresa-indra / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa jotasarupatA Agara pota rUpa bhava sAgara gAyaba araca cIMtava sukha mata choDai nehA jasa , pAya || gehAM " matamaMda | jaga dukha haraNa saraNa jaga jehA aihArAMma caraNa " aravyaMda || nAtha anAtha dAsaratha naMdaNa " strI raghunAtha 'kisana' sAdhAra | kadama pakhI pakhI jyAM kALA " khI puLavALA AdhAra || 70 [ 201 atha cauthA sUhA sAMNaurako lachaNa dUhau dhura tuka maha ThAra mata, cavada soLa cavadekha | soLa cavada laghu guru mohara, jAMNa sohagau jeNa // 71 aratha dhura kahAM pahalI tuka mAtrA 18 aThArai hove / dUjo tuka mAtrA 14 cavadai ho / tIjI tuka mAtrA 16 soLaM hotrai / cauthI tuka mAtrA 14 cavadai ho / pache dUjA dUhA mAtrA 16 soLa 14 cavadai IM krama hovai jIMke prAda laghu aMta guru tukAMta hoveM jIM gItakau nAMma sohaNI sAMNaura kahai cha / 70. jotasarUpataNA - jyotisvarUpakA / Agara-ghara / pota- naukA, nAva / bhava-saMsAra | araca - pUjA kara / catava - smaraNa kara / nehA - sneha / matamaMda (matimaMda) - mUrkha | haraNaharane vAlA / jehA - jaisA / aihA- aisA / aravyaMda ( araviMda ) - kamala / dAsarathadasaratha / naMdaNa-- putra / sAdhAra-rakSaka, sahArA / pakhI vaha jisakA koI pakSa karane vAlA ho / prapakhI - vaha jisakA koI pakSa karane vAlA na ho / abakhI - viSama, kaThina | puLa - samaya / 71. dhura - prathama / tuka-padyakA caraNa / maha meN| zraThAra - aThAraha / mata mAtrA / cavadacaudaha | cava deNa-caudaha se / mohara-padyake dvitIya aura caturtha caraNakA paraspara mela / jeNa - jisase / dUjI - dUsarI / tIjI - tIsarI / pache - pazcAta / dUjA - dUsarA / Iisa / jIke - jisake / jIM - jisa / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] raghuvarajasaprakAsa atha sohaNA gIta udAharaNa gIta paMcALI bera badhAyau pallava karatAM Tera sihAya karI / samaratha bhIkhama paija sAhiyau hAtha caraNa sthataNau harI // taiM mukha kamaLa sadAMmA taMduLa pAyA bilakula bhare pusI / bidurataNI bhagatI hita bAdhA khAdhA keLA chota khusI // gopI cita rAciyo gobyaMda badAvana nAciyo baLI / dhariyau pada caurasa giradhArI gaurasa kAraNa gaLI glii|| samaratha viruda loka trahaM sAMmI puNAM bhAMmI smththpnnau| jana sAdaviyau aMtarajAMmI ghaNanAMmI Asanau ghaNau // 72 atha pAMcamA gIta pUNiyA sAMNaura nai jAMgar3A sAMNaura lachaNa dai mattA dhura ATha dasa, bAra soLa mata bAra / giNa tukaMta jiNa doya guru, nau jAMgar3o ucAra // 73 praratha jiNa gItarai paihalI tuka mAtrA aThArai hoya / tuka dUjI mAtrA bArai hoya / tuka tIjI mAtrA soLa hoya / tuka cauthI mAtrA bArai hoya / pachai dUjA dUhAM mAtrA tuka paihalI solh| tuka dUjI mAtrA bArai / tuka tIjI mAtrA soLa / tuka cauthI mAtrA bArai / soLa bArai IM kramasU hoya / tukAMtameM doya guru Akhira Avai jI gItako nAma pUNiyau sAMNaura kahIjai nai yaNa pUNiyAnai jAMgar3au paNa kahai cha / 72. pNcaalii-dropdii| bera-samaya / bdhaayau-bddh'aayaa| pallava-cIra, aMcala / Tera-pukAra / sihaay-shaaytaa| bhIkhama-bhISmapitAmaha / paMja-praNa / sAhiyau-dhAraNa kiyA / sadAMmA-sudAmA / taMduLa-cAvala / pAyA-bhojana kiye, khAye / pusI-pasara / hita-- liye / khaadhaa-khaaye| chot-chilkaa| raciyau-raMga gayA, lIna hyaa| gobyaMda-goviMda / baLI-phira / gorasa-dUdha, dhii| kaarnn-liye| gaLI-bIthi / puNAM-kahatA hUM / bhAMmI-nyauchAvara, balaiyA / samaththapaNau-samarthatva / sAdaviyau-pUkArA, dUkhameM yAda kiyaa| ghaNanAmI-jisake aneka nAma ho / prAsanau-pAzraya, sahArA / ghaNau-bahuta, adhika / 73. dai-dete haiN| mattA-mAtrA! dhara-prathama, praarNbhmeN| baar-baarh| soLa-solaha / mata-mAtrA / bAra-bAraha / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 203 atha gIta pUNiyau tathA jAMgar3au sAMNaura udAharaNa gIta kaiTabha madhu kuMbha kabaMdha kacariyA, saMkha saMbha sArIsai / khaLa avagADha anekAM khAyA, dADha pIsatau dIsai // rAMmaNa iMdrajIta khara dUkhara, gaMje kaMNa ginnaavai| khAMta lage ketA khaLa khAdhA, vaLe dAMta vahajAvai // haraNakasyapa haimukha haraNAyakha, khAdhA ke phira khAsI / topaNa bhUkha na gI tiNa tAbau, bAbau khAya ubAsI // prasaNa mAra rakha saMta sahIpaNa, rAghava jIpaNa raadd'aa| nija hekala dhApiyau na dIsai, je khaLa pIsai jAr3A // 74 atha chaThau gIta soraThiyau sAMNaura jIko lachaNa mata aThAra dhura tuka avara, dasa soLaha dasa deha / soLaha dasa ana aMta laghu, japa soraThiyau jeha // 75 74. kaiTabha-madhu nAmaka daityakA choTA bhAI jisakA viSNune saMhAra kiyaa| madhu-kaiTabha nAmaka daityakA agraja jo zrIkRSNa dvArA mArA gayA thaa| kuMbha-rAvaNakA bhAI kuMbhakarNa / kabaMdha-eka asurakA nAma jisakA saMhAra rAmacaMdrajIne kiyA thaa| kacariyA-dhvaMza kiye| saMkha-eka asurakA nAma / saMbha-eka asurakA nAma / sArIsai-samAna / avgaaddh-shktishaalii| khAyA-saMhAra kiye, dhvaMza kiye| dADha pIsatau-krodhameM dAMtoMko kaTakaTAtA huA, dAMta pIsatA huaa| raaNmnn-raavnn| iMdrajIta-rAvaNakA putra meghnaad| kharaeka rAkSasakA nAma jo rAvaNa tathA sUrpaNakhAkA bhAI kahA jAtA hai| dUkhara-eka rAkSasakA nAma / gaMje-nAza kiye, parAjita kiye| knn-kaun| giNAve-ginA sakatA hai| khAMta-dhyAna / ketaa-kitne| khAdhA-nAza kiye, dhvaMza kiye| vaLe-phira / dAMta vahajAvaidA~toMko krodhameM TakarAte hue dhvani karatA hai, krodha prakaTa karatA hai| haraNakasyapa-hiraNyakazipu, eka daityarAja jo prahlAdakA pitA thaa| haimukha-hayagrIva bhAgavatake anusAra eka viSNuke avatArakA nAma, inakA vadha viSNune macchAvatAra lekara kiyA aura vedoMkA uddhAra kiyaa| haraNAyakha-hiraNyAkSaka nAmaka asura jo hiraNyakazipukA bhAI thaa| ke-kaI / khAsI-dhvaMza karegA, nAza kregaa| topaNa-to bhii| baabau-iishvr| ubaasii-jNbhaaii| prasaNa-pizuna, dur| rakha-RSi / saMta-sAdhu / sahI-kuzala / jIpaNa-jItane vaalaa| rAr3A-yuddha / hekala-eka, akelA / dhaapiyau-aghaayaa| pIsa jAr3A-krodhameM dA~ta TakarAtA hai| 75. mata-mAtrA / aThAra-aThAraha / dhura-prathama / deha-de, diijie| ana-anya / jeh-jisko| Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 ] raghuvarajasaprakAsa praratha jiNarai pAdarI tuka mAtrA aThArai hoya, tuka dUjI mAtrA dasa hoya / tuka tIjI mAtrA soLaha hoya / tuka cauthI mAtrA dasa hoya / dUjA sArAI dUhAMmeM pailI tuka mAtrA soLa / cauthI tuka mAtrA dasa / iNa krama hovai| tukaMta laghu Akhira hovai jI gItako nAma soraThiyau sAMNaura kahIjai / atha gIta soraThiyA sAMNaurako udAharaNa gIta soraThiyau Alama hAtharau raghunAtha acarija, avadha bhUpa asaMka / dila gahara dIdhI saraNa hita data, lahara hekaNa laMka // bhabhIkhaNa saraNa Aya bhUdhara, mahara kara manamoTa / dhuradhamaLa vraviyau dhanakha-dhAraNa, kanakavALI koTa / bhayabhIta kaMpata sIsadasa bhaya, dIna dekha nidAna / avadhesa dATaka diyau AcAM, duraMga hATaka dAMna // niravahaNa kisanA' sarama naha*, asura dahaNa asesa / sAravA dAsAM kAma samaratha, nimau rAma naresa // 76 atha sAtamau gIta khur3ada choTau sAMNaura lachaNa dUhau dhura mattA aThAra dhara, dasa soLa daseNa / du laghu aMta sAMNaura laghu, japa khur3ada kiva jeNa // 77 75. praadrii-praarmbhkii| duujii-duusrii| tIjI-tIsarI / duujaa-duusre| sArAI-saba hii| dUhAM-dvAloM, gIta chaMdake cAra caraNake smuuhoN| iNa-isa / pAkhira-akSara / jii-jis| 76. pAlama-saMsAra, Izvara / acarija-Azcarya / ghr-gNbhiir| dIdhI-de dii| hekaNa eka / bhabhIkhaNa-vibhISaNa / bhUdhara-Izvara / mahara-kRpA / mana-moTa-udAra / dhur-dhml-agrgaamii| praviyau-dAna diyaa| dhanakha-dhAraNa-dhanuSadhArI, zrIrAmacaMdra bhagavAna / knk-sonaa| sIsadasa-rAvaNa / dATaka-mahAna / praacaaN-haathoN| hATaka svarNa, sonA / sAravA-saphala karaneko, siddha krneko| dAsAM-bhaktoM / 77. mtaa-maatraa| dasa-teraha / soLa-solaha / daseNa-teraha / kiva-kavi / jeNa-jisa / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aratha jIke Ada tuka mAtrA aThArai hoya | tIjI tuka mAtrA soLa hoya / cauthI tuka mAtrA pailI soLaM mAtrA | pachai terai mAtrA, phere soLa, tukAMta doya laghu hovai jIM gItako nAMma choTo sAMNaura haMsamaga kahIjai / graMtha gIta khur3ada sAMNaura haMsamaga udAharaNa gIta khur3ada choTo sAMNaura strIdhara strIraMga siyAvara srIpata, karaNAkara kAraNa-karaNa | vraja nAyaka visavesa visaMbhara, ghaNanAMmI ANaMdaghaNa // narahara nAganAtha nArAyaNa, gobyaMda gaupriya gopavara / dharAdhIsa dhAnaMkha giradhArI, kamaLAkaMta sakamaLakara // vimaLAnana vibudhesa vihArI, saMkha cakra dhArI sumaNa / bhava tAraNa bhUdhara bhaya bhaMjaNa, hiraNagarabha traya tApa haNa // nAyaka ramA nayaNa kaja naravara, sukhadAyaka nija jana sayaNa / bhagata-viLLa mana mahaNasubhAyaka, nimau sudhA srAyaka nayA // 78 iti sAta sAMgaura gIta saMpUraNa dUjI tuka mAtrA terai hoya / terai hoya / pachaLAM hAM phera terai IM kramasUM hove / 77. jIke - jisake / zrAda- zrAdi prathama zurUkA | pachaLAM- pazcAtake / pache - bAdameM | Iisa / jIM jisa / 78. strIdhara - viSNu, zrIrAmacaMdra bhagavAna / srIraMga - viSNu / siyAvara - sItApati / srIpata kAraNa-karaNa - kAraNa aura karane zrANaMdaghaNa - zrAnandaghana | narahara - ( zrIpati) - viSNu / karaNAkara- karuNA karane vAlA / vAlA / visavesa - vizveza / visaMbhara- vizvaMbhara | nRsiMhAvatAra | nAganAtha - nAgako nAthane vAlA, zrISkRraNa / govyaMda - goviMda / gaupriyagovallabha / gopavara - gopIpati / dharAdhIsa dharAkA svAmI / dhAnaMkha-dhanuSadhArI, zrIrAmacaMdra | kamaLAta - kamalApati, viSNu / sakamaLakara - vaha jisake hAthameM kamUlapuSpa ho, viSNu / vimaLAnana - vimala mukha / vibudhesa-devatAoMke svAmI, viSNu, indra / sumaNa - zreSTha mariNa yahAM kaustubhamariNa se artha hai / bhava-saMsAra / bhUdhara - Izvara / bhaMjaNa-nAza karane vAlA, miTAne vAlA / hiraNagarabha- hiraNyagarbha, vaha prakAza rUpa yA jyotirmaya piMDa jisase brahmA aura samasta zrRSTi prakaTa huI hai / traya - tIna / tApa-saMkaTa, kaSTa / haNa - piTAne vAlA, nAza karane vAlA | nAyaka - pati / ramA - lakSmI / nayaNa - netra | kaja- kamala / sukhadAyaka - sukha dene vAlA / jana-bhakta / sayaNa-sajjana / bhagata vichaLabhaktavatsala / mahaNa ( mahArNava ) - sAgara / subhAyaka - surucikara, sundara / sudhA - amRta / sAyaka- Tapakane yA TapakAne vAlA, zravane vAlA | I Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] raghuvarajasaprakAsa atha anya prakAra gIta jAta varaNaNa vAratA vidhAMnIka gIta vaDau sAMNaura hovai| vidhAMna kahau bhAvai sara kahau sau cha sara sata sara tau laghu sAMNaura hovai nahIM / vaDau sAMNaura hovai so I graMthameM prathama satasara tathA sapta vidhAMnIka gIta kahyau chai sau dekha lIjyau / iti vidhAMnIka vidhi saMpUraNa / atha pAGagata, pAGagatI varaNaNa chaMda lachaNa dUhA dhura tuka akhira aThAra dhara, cavada soLa cavadesa / soLa cavada ana aMta laghu, sau supaMkharauM sudesa / / 76 guNI supaMkharA gItameM, varaNaNa nRtya vakhAMNa / kahiyau dhura piMgaLa sukava, jikau pAr3a gati jANa // 80 atha pAGagatI supaMkharA udAharaNa gIta dar3I par3atAM drahAmeM caDhe jhAMkiyau kadaMba DALa , nIra thAghe athAgha caDatAM vAda nAra / khelha bALavadarai karaMtAM lagAr3iyau kheTau , kALI nAga jagAr3iyau naMdarai kaMvAra // 78. bhaav-caahe| I-isa / 76. pAr3amata, pAr3agatI-supaMkharA, trivar3a Adi gItoMkI saMjJA vishess| dhura-prathama / tuka padya kA caraNa / akhir-akssr| aThAra-aThAraha / cavada-caudaha / soLa-solaha / cavadesa-caudaha / an-any| sau-vh| supakharI-gIta chaMdakA nAma, kahIM-kahIM supakharau bhI likhA milatA hai| 80. guNI-kavi, paMDita / 81. dar3I-geMda / drahAmeM- nadImeM, adhika jala yA gaharAIke sthAnameM / jhAMkiyo-chalAMga bharI, kadA, uchala kara Uparake padArthako pkdd'aa| ddaal-tthnii| thAghe-thAha liyaa| prathAgha-- athAha, apAra / khelh-khel| bALa brdrai-baal-smuuhke| kheTau- chalAMga / kNdaarkumaar| www.jainel Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 207 phaila krodha casamAM karALAM Aga-jhALA phuNAM , tALA dai bhujALA tyaM gupALA tIravAMna / viradALA sighALA ar3ALA jodha cALAbaMdha , jUTA biha, kALA nai bicALA joravAMna / kadamAM karagAM ghAva dAva vhai abhUtakArA uDai phatakArA vikhAM phuNAMrA amAva / jaMda harI baMdha kALIsaM ghaNA jor3iyA jakai saMdha saMdha vichaur3iyA naMdarai sujAva // mahA bhujaMgesanAtha samAtha khaMDiyau mAMNa , khaMbha Thaura bharAtha taMDiyau jaita-khaMbha / daMDiyau adaMDa nIra ucATAM miTAya Dahe , raMje mitra phuNATAM maMDiyau nATAraMbha // dhU dha kaTAM dhru kaTAM dhru kaTAM dhU dhU kaTAM dhAra , tA dhiMnA tA dhiMnA dhinnA tA dhiMnnA sutALa / tAtheI tAtheI theI theI theI tAtA , gatAM lai ahesa mAthA naMdarau gavALa // 81. casamAM ( cazmAM )-netra / karALAM-bhayaMkara, bhayAvaha / prAga-jhALA-agnikI lapaTa / tALA-tAlI, karatAlI / tyUM-taise / gupaalaa-gvaale| tIravAMna-taTa para khar3e / viradALA-virudadhArI, yshsvii| sighALA-zrISTha / aDALA-par3ane vaalaa| cALAbaMdhalar3ane vAlA, utpaatii| juuttaa-bhidd'e| bihuN-donoN| joravAMna-zaktizAlI / kadaMbAMcaraNoM pairoN| krgaaN-haathoN| ghAva-prahAra / daav-peNtraa| abhatakArA-abhUtapUrva anokhA / phUtakArA-sarpake mukhakI AvAja / vikhaa-vissoN| amAva-apAra / saMghasaMdhi / bichoDiyA-dUra kiyaa| sjaav-ptr| bhgesnaath-kaaliinaag| samAthasamartha / khaMDiyau-khaMDita kiyA, mittaayaa| mAMNa-garva, maan| khaMbha-bhajA, bAhamUlake UparakA bhAga, kNdhaa| Thaura-Thoka kara / bharAtha-yUddha / taMDiyo-jozapUrNa aavaajkii| jaita-khaMbha-vijayI, vijayastaMbha / adaMDa-jise koI daMDa na de sakatA ho| ucATAM-ciMtA, bhaya / raMjai-prasanna kr| phuNATAM-sarpake phnoN| maMDiyau-racA, kiyaa| nATAraMbhanatya, nAca / gatAM-vAdyoMke bajAnekI praNAlI vizeSa yA natyakake natyakI gati vizeSa / ahesa-grahIza nAgarAja / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] raghuvarajasaprakAsa raMmAM-jhamAM raMmAM jhaMmAM raMmAM jhamA jhamAM raMmAM , ThamaMkAM ramakAM jhaMkA ramakAM Thamaka / pAr3agatI gIta rAdhA raMjaNA payaMpai prathI , nAga dhU saMjaNA nimau saMgIta nisaMka // 81 ____ atha trivar3a tathA helau nAma gIta lachaNa dUhA ATha tIsa mata pUbaadha, utarAradha aThatIsa / tuka vihaM vai agha tevar3I, tevar3a gIta tavIsa // 82 pahalI dUjI tuka miLe, tIjI chaThI miLata / miLa cauthIsaM paMcamI, jasa raghunAtha japaMta // 83 praratha jI gItake aThatIsa mAtrA pUrabAradha hoya ara aThatIsa hI mAtrA utarAradha hoya / samAMna do hI aratha hoya / tIna tuka pUrabAradha hoya, tIna tuka utarA'radha hoya / tevar3I tukAM hoya / sArA dUhAmeM tuka cha hoya / pailI tukako tukAMta to dUjI tukasU miLe / tIjI taka chaThI tukasaM miLe / cauthI tuka pAMcabhI tukasUM miLe / tevar3I tukAM hara tevar3auI tukAMtako miLApa jIMsU gItako nAma tivar3a aMta laghu kahIjai / koI kavi iNa gItanai helo piNa kahai chai / atha trivar3a tathA helA nAMma gIta udAharaNa gIta rAMma asaraNa saraNa rAjai / bheTiyAM dukhaduMda bhAjai // 81. raMmAM-jhamAM-calane yA natyake samaya AbhUSaNoMkI hone vAlI dhvani / ThamakAM-calate samaya yA natyake samaya paira rakhanekA DhaMga vizeSa / raMjaNA-prasanna karane vaalaa| payaMpai-kahatA hai, kahatI hai| dhU-zira, mastaka / saMjaNA-karane vaalaa| 82. pAThatIsa-ar3atIsa / pUbaadha-pUrvArddha / vihuMvai-donoMmeM / tevar3I-tigunI, tIna thkaa| tavIsa-kahA jAyegA, kahA jAtA hai| 83. dUjI-dUsarI / miLaMta-milatI hai| japaMta-japatA hai, japA jAtA hai| jI-jisa / para aora / miLApa-milanA / jIMsU-jisase / pinn-bhii| 84. rAja-zobhA detA hai| bheTiyAM-milane pr| dukhadaMda-dukha-dvanda / bhAjai-miTa jAte hai| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 206 deva dIna dayALa / niravahai vrata heka nArI, dhIMgapAMNa dhanaMkhadhArI / pragaTa saMtAM pALa // curasa mAraga nIta cAlai, ghAgha bhAgAM nikaM ghAlai / samarasaM rasa dhIra // vIravara dAsaratha-vALI, kaLaha Asura aMta kALau / birada dhAraNa bIra // chatrapata anI mAMNa chaMDe, khatra rakha hara cApa khaMDe / jAnakIvara jeNa // rAya hara paNa janaka rAkhai, sUra sasi rikha deva sAkhai / muNai jasa prathameNa // toyadhI girarAja tAre, pragaTa kara kapi sena pAre / racI laMkA rAr3a // dasANaNa ghaNarAva dAhe, gahara kuMbha aror3a gAhe / dhIMga rAghava dhAr3a // 84 84. niravahai-nibhAtA hai| dhIMgapAMNa-samartha, shktishaalii| dhanaMkhadhArI-dhanuSako dhAraNa karane vAlA / pALa-pAlaka, rakSaka / curasa-zreSTha / nIta-nIti / ghAva-prahAra, vAra / nik-nhiiN| samarasU-yuddhase / daasrth-vaalii-dshrthkaa| chatrapata-chatrapati, rAjA / anI-anya / mAMNa-garva, mAna / chaMDe-chor3a dete haiN| cApa-dhanuSa / khaMDe-khaMDita kiyaa| pnn-prnn| sara-sUrya / ssi-cNdrmaa| rikha-RSi / sAkhai-sAkSI dete haiN| muNekahate haiM, varNana karate haiN| prathameNa-pRthvI, saMsAra / toyadhI (toyadhi)-samudra, zAgara / girraaj-prvtraaj| kapi-baMdara / sena-senA, phauja / rADa-yUddha / dasANaNa-dasAnana, rAvaNa / ghaNarAva-meghanAda, indrajIta / dAhe-saMhAra kiyaa| gahara-mahAna, gaMbhIra / kuMbha-rAvaNakA bhAI kuMbhakarNa / aror3a-jabaradasta, shktishaalii| gAhe-dhvaMza kiyA / dhIMga-samartha / dhAr3a-dhanya / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] raghuvarajasaprakAsa atha vaMkagIta varaNa chaMda lachaNa dUhau cyAra jagaNakI eka tuka, varaNa chaMda niradhAra / cau tuka motI dAma miLa, vaMka gIta su vicAra // 85 praratha jI gItarI eka tukameM cyAra jagaNa hoya, cyAra hI tukameM bAra bArai akhira hoya / tuka prata cyAra jagaNa hoya / aMta laghu hoya / motIdAMma chaMdakI cyAra tukako eka dUhau hoya, jInai vaMkanAMmA gIta kahIjai / atha baMka gIta udAharaNa gIta na rUpa na rekha na raMga na rAga , apAra na pAra nidhAra adhAra / alekha adekha atekha abhekha , atArasa tAra susAra asAra / aresa asesa dahesa abhaMga , dharesa suresa naresa sadhIra / aror3a amor3a avIha alAra , nibAha athAha caTai kuLa nIra / sanIta sakIta sajIta sarAha , samAtha tirAya giraMda samaMda / 85. bAra-bAraha / akhira-akSara / prata-prati / 86. nidhAra-AdhArahIna / dharesa-zeSanAga, parvata / sures-indr| nres-raajaa| aror3a shktishaalii| amor3a-nahIM mur3ane vaalaa| pravIha-niDara, nirbhaya / samAtha-samartha / giraMda-parvata / samaMda-samudra / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 211 raghuvarajasaprakAsa dayALa nUpALa sighALa bradALa , areha anATa acheha amaMda // ramIsa pramIsa haNe agharIsa , tavai jasa Alama jeNa tamAma / mahA baLavAMna abhaMga mahIpa , raTAM jana lAja rakhai raghurAma // 86 atha traMbakar3A gItako lachaNa dhura mattA aThAra ghara, soLaha tuka sarabeNa / giNa tiNa doya tukaMta gura, japa traMbakar3o jeNa // 87 praratha jI gItakai pahalI tukameM mAtrA aThArA ara sArI hI tukAM mAtrA sauLA soLA hoya / tukAMta doya guru akhira hoya jI gItanai traMbakar3o kahIje / pailI tuka aThAra hoya ara lAralI panaraiI tuko mAtrA soLa soLaM hoya / atha traMbakar3A gIta udAharaNa gIta mukhahaM tA bhAkha 'kisana' mahamAhaNa , prabhu nita bhIr3a sAca pakhA re / grAha jisA adhamAM dInhI gata , tonaM rAghava kAMya na tArai // 86. sighALa-zreSTha / brdaal-biruddhaarii| tavai-stuti karate haiM, varNana karate haiN| pAlama saMsAra / jeNa-jisa / 87. dhura-prathama / mttaa-maatraa| aThAra-aThAraha / sarabeNa-saba, samasta / lAralI-pIchekI / pnraiii-pnrhhii| 88. mukhahUMtA-mukhase / bhAkha-kaha / mahamAhaNa-Izvara / bhIr3a-sahAyatA, madada / pakha pakSa / jisaa-jaisaa| donhii-dii| gata-mokSa / ton-tujhko| kAMya na-kyoM nhiiN| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 ] raghuvarajasaprakAsa rAta divasa bhaja rAMma naresara , pAta rAkha nahacau mana pUrau / dhUdhAraNa kAraNa lakha dhUrau , udhAraNarau kisau, aNaM rau / ke jama nAma taNau tana saja kara , bhai jamaha Dara Dara mata bhAjai / kiyA sunAtha hAtha graha ketAM , vIThaLanAtha anAthAM vAjai // jama daLa vaTapAr3au vaha jAsI , thAsI nahIM vigAr3I thArai / jagapata nisa dina nAma japaMtAM , saMtA sArA kAja sudhArai // 88 atha gIta cauTiyALa lachaNa dahau suja prahAsa sAMNaura, dasa mata aradha sivAya / mela doya pUraba utara, cauTiyALa guNa cAya // 86 aratha ecATiyALa gota prahAsa sAMNaura hovai, jIke aAdhA gItake aAdhA dUhA sivAya dasa mAtrAkI eka tuka pUrabAradhameM sivAya hovai / eka tuka utarAradhameM dasa mAtrAkI sivAya hovai / pUrabAradha para utarAradhameM doya meLa tukAMta hovai / pailI tukAMtakai, aMta do guru hovai / dUjA tukAMtakai aMta ragaNa hovai / pailI tuka mAtrA 23, tuka dUjI mAtrA 17, tuka tIjI mAtrA 10.tuka cauthI mAtrA 20, tuka pAMcamI mAtrA 17, tuka chaThI 88. naresara-narezvara / nahacau-dhairya / pUrI-pUrNa, puuraa| kisau-kaunasA / aNUMrau-abhAva kmii| graha-pakar3a kara / ketaaN-kitnoNko| vIThaLanAtha-svAmI, Izvara / vAjai-pukArA jAtA hai| 89. mt-maatraa| ardh-graadhaa| sivAya-atirikta, vizeSa / gaNa-gIta chanda / cAya cAha / jiike-jiske| www.jainelib Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 213 mAtrA 10 pachai dUjA sArA vahAM mAtrA bIsa, satrai, dasa, bosa, satrai, dasa IM tarai tukAM hovai jI gItako nAMma cauTiyALa gIta kahIjai / gratha cauTiyALa gIta udAharaNa gIta mahArAja prAjAMnabhuja rAMma raghuvaMsamaNa, rAr3a rima jUtha vanAr3a rohai, gaDhAM gaha gaMjaNA / bAra niradhAra AdhAra AdhAra Alama vaNai, saraNa sAdhAra jiNa virada sohai, bhir3e daLa bhaMjaNA || jAMnakInAtha samarAtha jAhara jagata curasa dhamacaka racaraNa vIracALA, se kheta vIratI | tAkhar3A jo Aror3a dasarathataNA, kIjiye kisau nUpa jor3a kALA, jaga kI || sUrakuLa mukaTa ghaTa naTa jIha suja, vayaNa mukha dAkhiyA aMka vehA, dayA jana dakkhaNA / 86. satrai - sataraha / IM - isa / tarai- taraha, prakAra / jIM - jisa / 60. prAjAMna- bhuja-prAjAnubAhu | raghuvaMsamaNa - raghuvaMzamariNa / rAr3a - yuddha | rima-zatru | jUthayUtha, samUha / zravanAr3a - jabaradasta, nahIM mur3ane vAlA / rohe-dhvaMza karatA hai, saMhAra karatA hai | gaha garva / gaMjaNa-jItane vAlA, miTAne vAlA, nAza karane vAlA / vAra-samaya / zrAlama - saMsAra, Izvara / saraNa - sAdhAra - zaraNa meM Aye huyekI rakSA karane vAlA / bhir3ebhir3a kara, yuddha kara / bhaMjaNA - parAjita karane vAlA / samarAtha- samartha / curasa - mahAna / dhamacaka-yuddha | vIracALA - vIroMkA kArya, vIroMkA caritra / vIratI - zaurya, vIratA / tAkhar3A-teja | jodha-yoddhA / kisau-kaunasA / jor3a-barAbara / kALA - mahAvIra, yoddhA / kIratI - yaza / sUrakuLa - sUryavaMza / zraNaghaTa - apAra / naTa-nahIM naTane vaalaa| jIhajIbha, jivhA / vayaNa - vacana | dAkhiyA - kahe / vehA- vidhAtA, brahmA / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 1 raghuvarajasaprakAsa sAmaratha bhabhIkhaNa raMka rAkhai saraNA, tasAM ApaNa sudata laMka tehA, rajavaTTa rakkhaNA // avadharA dhaNI riNa sIha bhaMjaNa asaha, lIha saMtAMtaNI nikaM lopai, bhaNai kiva bhedmeN| taI sAmAtha prabha baMdhu dInAMtaNA, anAthAM nAtha bhuja birada aopai, vaNe katha vedameM // 60 atha gIta lehacALa athavA lahacALa lachaNa caupaI kaLa dasa dhura phira ATha sakAMma / majha tuka vikhama doya visarAMma // sama aTha aMta ragaNa jIkAra / catura gIta laihacALa ucAra // 61 praratha pailI tuka mAtrA 18 hoya / doya visarAMma pailo mAtrA 10 dUjo mAtrA pATha para, UhIM tuka tIjI vikhama mAtrA visarAMma moharA hoya / guru laghuko nema nahIM / tukAMta tuka sama dUjI cauthI jIkai mAtrA panaraha ATha mAtrA pachai ragaNa pachai jIkAra sabada hoya / yUM dUjI cauthI tuka hoya / yaNa prakAra sarava davALA hoya, jiNa gItarau nAMma lahacALa khiijai| 60. sAmaratha-samartha / bhabhIkhaNa-vibhISaNa / tasAM-hAthoM / pApaNa-dene vaalaa| tehA-taisA, vaisaa| rajavaTra-kSatriyatva, zaurya / rakkhaNA-rakhane vAlA / riNa-raNa, yuddha / bhaMjaNa-nAza karane vAlA, miTAne vaalaa| asaha-zatru / lIha-rekhA, mryaadaa| sNtaaNtrnnii-sNtoNkii| sAmAtha-samartha / virada-viruda / zropai-zobhA detA hai / katha-kathA, vRttAMta / / 61. majha-madhya / vikhama-viSama / visarAMma-vizrAma / aTha-ATha / UhIM-aise hI / moharA tukabaMdI / nema-niyama / yUM-aise hI / yaNa-isa / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 215 atha gIta laihacALa udAharaNa gIta niradhAra nivAjaNa bhai agha bhAMjaNa , sevaga tAra sadhIra sau jI / dukha devAM dahaNa daita dapaTTaNa , bIra niko raghubIra sau jI // mraganaiNa siyA mana rUpa suraMjana , kauTika kAma sakAma sau jI / daniyAM baradAyaka seva sihAyaka , raiNa kisau nUpa rAma sau jI // nija kosaLa naMdaNa devata baMdaNa , dhAraNa pAMNa dhanaMkharau jI / sajha kuMbha sakAraNa rAMvaNa mAraNa , leNa bhujAM baLa laMkarau jI // jana soca bibhajaNa prAcata paMjaNa , dAMna abhaivara deNarau jI / 'kisanA' nisacaiM kara rAca siyAbara , jANa bharosau jeNarau jI // 62 12. niradhAra-jisakA koI sahArA yA Azraya na ho| nivAjaNa-prasanna hone vaalaa| bhai bhaya / gha-pApa / bhAMjaNa-naSTa karane vaalaa| sadhIra-dhairyavAna / dahaNa-nAza karane vAlA / daita-daitya / dapaTTaNa-dhvaMza karane vaalaa| seva-sevA, sevaka / sihAyaka-sahAyaka / raiNa-bhUmi / kisau-kaunsaa| naMdaNa-putra / vaMdaNa-vaMdanIya / pAMNa (pANi)-hAtha / kaMbha-rAvaNakA bhAI kuMbhakarNa / vibhaMjaNa-miTAne vaalaa| praact-paap| paMjaNa-naSTa karane vAlA, miTAne vAlA / nisaca-nizcaya / rAca-lIna ho jaa| siyAbara-zrI rAmacandra / bharosau-vizvAsa / jenn-jiskaa| . Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ] raghuvarajasaprakAsa atha gIta gokha lachaNa dUhI dhura tuka mata tevIsa dhara, avara vIsa laghu aMta / cauthI tuka be vIpasA, kavi te gokha kahata // 63 praratha cauthI tukameM do vIpasA hoya / mAtrA pramANa kahAM chaaN| pAda pailarI tuka mAtrA tevIsa hoya / pAchalI panaraiI tukAM mAtrA vIsa vIsa hoya / tukAMta laghu akhira Avai, athavA nagaNa pAvai, jI gItanai gokha khiijai| eka sabadanai doya bAra kahai sau vIpasA kahAvai / atha gIta gokha jAta sAvajhaDAko udAharaNa gIta tanai kahaM samajhAya matamaMda jaga phaMda taja / arapa tana mana sudha na vega suNasI araja // ubhai sAcA akhara kahai rikha siMbha aja / harI bhaja harI bhaja harI bhaja harI bhaja // lachIrA cahana ghaNa vIja vALI lapaTa / krodha mamatA natA mUDha taja re kapaTa // jhaur3a mata kara avara kALa lesI jhapaTa / rAMma raTa rAma raTa rAma raTa rAma raTa / / kATasI ghaNA agha oghavALA karama / bedha naha sake jama pahara isar3au varama // 63. dhura-prathama / mata-mAtrA / vIpasA (vIpsA)-eka zabdAlaMkAra jisake artha yA bhAva para bala yA zakti lagAne se hone vAlI zabdApatti / kahata-kahate haiN| pAchalI-pIche kI, bAda kii| jI-jisa / 64. tnai-tujhko| matamaMda (matimaMda)-mUrkha / phNd-jaal| rikha-RSi / siMbha--zaMbhU, ziva / aja-brahmA / lachIrA-lakSmIke / cahana-cinha / ghaNa-bAdala / viij-bijlii| lapaTa-camaka / kALa-yamarAja / ghaNA-bahata / agh-paap| progha-samUha / nh-nhiiN| jama-yamarAja / isar3I-aisA / varama-kavaca / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa sahI bhragulatA ura saMpUjinai sarama | paDha parama paDha parama paDha parama paDha parama || udara dadhau jikau pUrasI jaLa asana / vaNai chiba ghaNai paTapIta paharaNa basana || kare cita khAMta nisa divasa raTa re 'kisana' | sIkisana sIkisana sIkisana sIkisana // 64 paNa jhar3a mugaTanai ruganAtha rUpaga madhye gokha nAMma lakhyau chai / koIka jaMghakhor3o paNa hai chai / atha gIta citaIloLa lachaNa hau kiva soraThiyA gItake, adhika doya tuka RNa / cavada cavada mata doDhasau, citaIloLa [ 217 aratha soraThiyA gItarai pahalI tuka mAtrA aThArai / dUjI tuka mAtrA aThArai / tIjI tuka mAtrA soLaM / cauthI taka mAtrA dasa hovai / pache sArA dUhAM mAtrA soLaM dasa hovai / jI soraThiyAkai sirai jAtAM cavadai cavadai mAtrAkI doya tukAM savAya hovai jIM gItako nAma doDhokai chai tathA koI kavi citaIloLa kai chai / tukAMta laghu hovai / cha tukAM hovai / cauthI tukarA tukAMtarI prAvrata ulaTa paDhavAsUM pAMcamI tuka hoya / kyUMka chaThI meM paNa prAbhAsa cauthI tukakau hoya sau doDhI / atha gIta citaI loLakI udAharaNa gIta dInAM pALagara dhana sutana dasaratha " sakaja sUra samAtha / pahacAMNa // 65 64. parama - Izvara / udara- peTa / dIdhau diyaa| jiko vaha / zrasana-bhojana / chiba-zobhA / paTapIta - pItAmbara / * basana-vastra | khAMta vicAra / sI-zrI / noTa- mUla pratimeM likhA milA hai ki 'paNa jhar3a mugaTane rughanAtharUpagameM gokha nAMma likhyau chai, koIka jaMgakhor3I piNa ke chai' parantu yaha likhAvaTa bilakula azuddha hai, gokha gItake lakSaNa raghuvarajasa prakAsa aura raghunAtharUpakameM samAna hI haiM / 65. kiva - kavi / cavada-caudaha / mata mAtrA / zrAvrata-zrAvRtti / kyUMka kucha / paNa-bhI / 6. dInAM - garIboM / pALagara - pAlanakarttA / dhana-dhanya / sutana- putra / sUra-vIra / samAtha - samarthaM / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] raghuvarajasaprakAsa " rikheta bhaMjaNa sakuLa rAMvaNa neta - baMdha raghunAtha re raghunAtha / raghunAtha " tau rivakuLa AbharaNa raghunAtha // tana syAMma saghaNa sarUpa pata 9 bIja sakAja | proTa rakkhaNa supaTa rima koTa hA jana moTa mana tau maharAja re mAhava moTa mana biradaita re dhAraNau " maharAja / haka-bagAM lAkhAM asura judhAM karaNau cADhaNau kuLa jaLa daLada bADhau tI biradAM baLa thakAM maharAja, maharAja // haraNau " jaita / caujAM 9 biradaita | biradaita " biradai // bakhI bakhata belI " tavai jagata tamAMma | 66. bhaMjaNa-dhvaMza karaneko / neta-baMdha-apanA svayaMkA jhaMDA rakhane vAlA / zrAbharaNa - zrAbhUSaNa / sarUpa - svarUpa / zropata - zobhA detA hai / supaTa - sundara / bIja - bijalI / rimamoTa mana-udAra citta / mAhava / haraNau - miTAne vAlA dhvaMza karane cADhaNau-caDhAne vAlA | jaLa zatru / koTa- gar3ha athavA karor3a / zroTa-zaraNa / mAdhava, viSNu, zrIrAmacaMdra / haka-bagAM-yuddha hone para vAlA / karaNau - karane vAlA / jaita- vijaya, jiitii| kAMti, dIpti | daLada - dAridraya, kNgaalii| caujAM-udAratA | bADhaNau-kATane vAlA | biradaMta - virudadhArI, yazasvI / dhAraNau - dhAraNa karane vAlA / thakane para / zrabakhI - kaThina, durUha / belI - sahAyaka, mitra / varNana karatA hai / tamAMma - sampUrNa / baLa - zakti / thakAMtabai stuti karatA hai, Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 216 nita 'kisana' kiva raTa nAma nirabhai , rasana strI raghurAma / tau raghurAma re raghurAma , rajavaTa dhAriyAM raghurAma // 66 atha gIta pAlavaNI tathA dumeLa sAvajhar3A lachaNa ga la aniyama ugaNIsa dhura, ana tuka soLaha ANa / pAlavaNI cava tuka miLe, dumila dumeLa vakhAMNa // 67 praratha paihalI tuka mAtrA ugaNIsa bAkIrI panaraiI tukA mAtrA soLaM soLaM hoya / tukAMta guru laghurau nema nhiiN| tuka cyArarA mo'rA miLe sau pAlavaNo kahIjai nai do dau tukarA moharA miLe sau dumeLa sAvajhar3I kahIjai Ike madhya aMtameLa kiyAM-thakAM yau hI traMbakar3I khiijai| atha pAlavaNI udAharaNa gIta siyA bAhara samara dasANaNa sAjhA , vavI uchAhara, dIna nivAjA / dIThAM thAhara kanaka darAjA , rIjha khIja jAhara raghurAjA // sAjhaNa judhAM vIsabhuja Asura , dIna nivAjaNa anuja sahodara / 16. rsn-jivhaa| rajavaTa-kSatriyatva, zorya / 67. ga-guru / la-laghu / ugaNIsa-unnIsa / dhura-prathama / ana-anya / prANa-lA, lAkara / cava-cAra / dumiLa-jahAM do caraNa milate hoN| moraa-tukbNdii| mohraa-tukbNdii| Ike-isake / kiyAM-thakAM-karane pr| yau-yh| 18. vaahr-rkssaa| samara-yuddha / dasANaNa-rAvaNa / sAjhA-saMhAra kiyA, maaraa| vravI de dI, dAna dii| uchaahr-umNg| nivAjA-prasanna hokara / dIThAM-dekhane para / thAharagar3ha, kilaa| kanaka-svarNa, sonA / darAjA-mahAna, bar3A / riijh-prsnntaa| khiijkop| jAhara-jAhira, prasiddha / sAjhaNa-mAraneko, saMhAra krneko| vIsabhujarAvaNa / prAsura-prasUra, raaksss| dIna-garIba / nivAjaNa-prasanna hokr| anujachoTA bhaaii| shodr-bhaaii| Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] raghuvarajasaprakAsa bolai sAkha trikuTa lichamIbara , umaMga rIsavALI avadhesvara / matha riNa udadha mAMNa dasamathakA , ApaNa saraNa bhabhIkhaNa athakA / sobana gaDha jasa aopa samathakA , krapA kopa Akhai dasarathakA // 18 atha gIta dumeLa sAvajhar3au udAharaNa gIta jiNa mukha jovatAM dukha prAcata jAvai / tharU aAtha ghara navanidha thAvai // nAma liyAM jama-kiMkara nAsai / sau rAghava saMkara ura vAsai // bIra jagata akhiyA raghubIrA / sAcai dila bhakhiyA savarIrA // dullabha deva rikhAM biradALau / ballabha janAM dAsarathavALI // tiNa raghunAtha vahata maga tArI / nija paga rajahaMtA rikha nArI // 68. saakh-saakssii| trikutt-lNkaa| lichamIbara-viSNu, zrIrAmacaMdra / avadhesvara-rAmacaMdra / matha-maMthana kr| riNa-yuddha / udadha (udadhi)-sAgara, smudr| mAMNa-mAna, garva / dasamathakA-rAvaNakA / prApaNa-dene vaalaa| bhabhIkhaNa-vibhISaNa / athakA-dhana-daulatakA / sobana-suvarNa, sonaa| samathakA-samarthakA / pAkhai-kahate haiN| 66. prAcata-pApa, duSkarma / tharU-aTala, sthira / pAtha (artha)-dhana-daulata / thAve-hote haiM / jama-kiMkara-yamarAjakA dUta / nAsai-bhaga jAte haiN| vAsa-nivAsa karatA hai, basatA hai| bhakhiyA-khAye, bhakSaNa kiye| savarIrA-zabarIke, bhillanIke / dullabha-durlabha / rikhaaNRssiyoN| birdaalau-biruddhaarii| bllbh-pyaaraa| jnaaN-bhktoN| dAsarathavALaudazarathakA putra, zrIrAmacaMdra bhagavAna / tinn-us| vahata-calate hue| maga-mArga / tArI-uddhAra kiyaa| rajahUMtA-dhUlise / rikha-RSi / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 221 bhAratha khaLa jAr3A bhAnaMkhI / dhAr3A eka bIra dhAnakhI // laMkA mAra dasANaNa leNau / dAMna bhabhIkhaNa sevaga deNau // toTau kema rahai ghara tyAre / rAMma dhaNI moTauM sira jyArai // 64 atha gIta sAvajha aDiyaLa lachaNa dUhau soLaha mattA varaNa dasa, pada pada jhamaka guraMta / 'kisana' sujasa paDha srI kisana, ar3iyala gIta akhaMta // 100 aratha jIke aAdakI tathA sArI hI tukAM prata mAtrA soLa hoya, tuka prata Akhira dasa dasa hoya, tukAMta doya guru hoya, aMtameM jamaka hoya sau ar3iyala gIta kahIjai / tuka prata akhyara dasa chai jitA be varaNa chaMda chai| koika aNa gItanai sAvajha aDala piNa kahai chai / cyAra dUhA hoya sau tau ar3iyala nai eka dUhau hoya sau causara gAhau tathA gAthA kahAvai / __ atha ar3iyala gIta udAharaNa gIta. nija saMtAM tArai ghaNanAMmI, nahacyau jyAM naiDau ghaNanAMmI / nirapakhAM pakhau ghaNanAMmI, nAtha anAthAMcau ghaNanAMmI // 66. bhAratha-yuddha / khaLa-asura / jaadd'aa-jbdd'aa| bhAnaMkhI-tor3ane vAlA / dhAr3A-aAtaMka, rauba, dhny-dhny| dhaankhii-dhnussdhaarii| dasANaNa-rAvaNa / leNI-lene vAlA / bhabhIkhaNa-vibhISaNa / sevaga-bhakta / deNau-dene vaalaa| toTau-kamI, abhAva / tyArai-- unake / jyArai-jinake / 100. mttaa-maatraa| vrnn-akssr| jhamaka-jhamakAva / garaMta-jisake aMtameM guru (varNa) ho| prakhaMta-kahate haiN| jIke-jisake / tukAM-prata-prati tuka yA prati caraNa / prakhyara akSara / koik-koii| praNa-isa / pinn-bhii| 101. ghaNanAMmI-Izvara / nahacyau-dhairya, nizcitatA / jyAM-jina / naiDau-nikaTa / nirapakhA jisakA koI pakSa na ho| pakhau-pakSa, madada, shaaytaa| Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] raghuvarajasaprakAsa rIjha sadAMmAsaM giradhArI, dhravI aAtha bAthAM giradhArI / dhArai cakra bhujAM giradhArI, dhAyau gaja bAhara giradhArI // grIdha grAha tAraNa govyaMdau, gaNakA gata deNau gobyaMdau / grahIyAM jama bhIr3a govyaMdau, guNa gAvaNa jehau govyaMdau // sighAM tIna lokAM sAMvaLiyau, sUra kuLAM chogau sAMbaLiyau / sAhai cApa rAma sAMvaLiyau, sItAvara sAMmI sAMvaLiyau // 101 atha gIta dhar3authala lachaNa soLe mattA saraba tuka, aMta eka guru hoya / ulaTai pAchau aradhahUM, kaha dhar3a uthala sakoya // 102 praratha soLaM hI tukAMmeM mAtrA soLaM hoya / eka tukAMta guru hoya / prAdhAtUM tukAM pAchI ulaTa tathA pUrabAradhasUM utarAradha vaNai / lATAnuprAsa alaMkAra hoya sau dhar3authala gIta khiijai| koika iNanai kavi IloLa paNa kahai ch| gIta dhar3a uthalameM nyUMna jathA chai sau dekha lIjyau / atha gIta dhar3authala udAharaNa _gIta jama lagai kaThe bhai sIsa jiyAM, tana dAsarathI nita vAsa tiyAM / tana dAsarathI naha vAsa tiyAM, jama lagasI mAthai jora jiyAM // 101. rIjha-prasanna hokara / dhravI-dAna dii| prAtha (artha)-dhana-daulata / bAthAM-donoM bhujAoMko aApasameM phailA kara milAnese banane vAlA bIcakA sthAna yA isa sthAnameM samA sake utanA padArtha, bAhapAza / dhaayau-daudd'aa| bAhara-rakSA / govyaMdau-gobiMda / gnnkaa-gnikaa| gata-gati, mokSa / deNau-dene vaalaa| grahIyAM-pakar3ane pr| jama-yamarAja / bhiidd'shaayk| gaNa-yaza / jeho-jaisaa| sighaaN-shrsstth| saaNvliyau-shriikRssnn| chogau avataMza / sAhai-dhAraNa karatA hai / sItAvara-sItApati / sAMmI-svAmI / 102. mttaa-maatraa| pAchau-vApisa / pnn-bhii| 103. kaTha-kahAM / bhai-bhaya / sIsa-zira, Upara / jiyaaN-jinko| dAsarathI-zrIrAmacaMdra bhagavAna / tiyAM-unameM / nh-nhiiN| . Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa { 223 samarai na jike nara sAmaLiyau, krata-aMta jikAM sira kaahuliyau| krata-aMta karai kI kAhuLiyauM, samaraMta jike nara sAMmaLiyau // gaja-tAra na vAka jikAM guNiyau,suta-bhAMNa diyai dukha tyAM sunniyau| sutabhAMNa tikAM dukha nAM sugiyo,gaja-tAra tikAM mukhahaM guNiyau // rasanA patasIta nakaM rariyau, bhava DaMDa jikAM jamarai bhariyo / rasanA patasItataNau rariyau, bhava DaMDa jikAM jama nAM bhariyau // 103 atha gIta sIhacalA lachaga dUhI aMta ragaNa aThAra dhura, dUjI teraha jAMNa / . soLaha teraha tuka saraba, sIha calau vAkhANa // 204 praratha jIke pailI tuka mAtrA ugaNIsa hoya / dUjI tuka mAtrA terai hoya / tIjI tuka mAtrA soLa hoy| cauthI tuka mAtrA terai hoya / tukAMta ragaNa hoya jI gItarau nAma sIhacalau kahIjai / atha gIta sIhacalau udAharaNa gIta sItA suMdarI aradhaMga sasobhata, sevaga mAruta sArakhA / bALa jisA baLavaMDa bihaMDaNa, pAMNa bhujADaMDa pArakhA // 103. samarai-smaraNa karate haiN| jike-jo / sAmaLiyau-Izvara, zrIkRSNa / krata aMta-kRtAnta, yamarAja / jikaaN-jinke| kAhuTiyo-kopa kiyaa| ko-kyA / samaraMta-smaraNa karate haiN| jike-jo. ve| gaja-tAra-gajakA uddhAra karane vaalaa| vaak-vaannii| jikA-jinhoMne / guNiyau-varNana kiyA / suta-bhAMNa-yamarAja / tyaaN-unko| tikaaNunko| naaN-nhiiN| mukhahaM-mukhase / rasanA-jivhA, jIbha / patasIta-sItApati. zrIrAmacaMdra / nk-nhiiN| rriyau-rttaa| bhava-DaMDa-saMsArakA daNDa yA sAjA / ptsiittnnau-siitaaptikaa| 105. arvNg-prrddhaaginii| mAruta-hanumAna / sArakhA-samAna, sadRza / bALa-bAlibaMdara / baLavaMDa-zaktizAlI, jabaradasta / bihaMDaNa-dhvaMza karane ko, yA dhvaMza karane vaalaa| paann-shkti| bhujADaMDa-balI, shktishaalii| Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] raghuvarajasaprakAsa kosika jyAga abhaMga sihAyaka, dAMNava ghAyaka dUdharI / pAya rajI raghurAya parassata, A trIya gautama udharI // prAjhau rAkha janakataNau paNa, maur3a khaLAM daLa mAMnakI / dhIMga bhujAM sata khaMDa karI dhanu, jeNa barI priya jAnakI // sAla nivAra surIsa kiyau sukha, bIsabhujA haNa baMkarau / bekha diyau raghurAja bhujAM baLa, rAja bhabhIkhaNa laMkarau // 105 atha gIta badha citavilAsa lachaNa dUhA sajha khaTa kaLa kara vIpasA, vica saMbodhana vesa / . tiNa para cavadaha mata tuka, mohara duguru miLesa // 106 gAya araTiyA gItarau, yaNa para dUhau oka / prathama caraNa adha aMta paDha, sucitavilAsa viseka // 107 atha gIta bradhacitavilAsa udAharaNa gIta gaha gaMjaire gaha gaMjai, bhir3a jaMga vaDA khaLa bhaMjai / grIdhAM sAMmaLa dIdha paLAM gaLa, meMgaLa khAgati maMjai // 105. kosika-vizvAmitra / jyAga-yajJa / sihAyaka-sahAyaka / dANava-rAkSasa / ghAyaka saMhAra karane vAlA, nAza karane vaalaa| pAya-caraNa / rajI- parassata-sparza karate hii| 105. praajhau-attl| jnktnnau-jnkkaa| pnn-prnn| dhIMga-jabaradasta / jeNa-jisa / sAla-zalya, dukha / surIsa-sureza, indra / bIsabhujA-rAvaNa ! bekha-dekha / 106. sajha-rakha / khaTa (SaTa)-cha / kl-maatraa| vIpaptA (vIpsA)-eka zabdAlaMkAra jisameM artha yA bhAva para jora deneke liye zabdAvRtti hotI hai, dubArA kahanekI kriyA yA bhAva / tiNa-usa / cavadaha-caudaha / mt-maatraa| mohraa-tukbndii| miLesa milate haiN| 107. yaNa-isa / dUhau-gIta chaMdake cAra caraNoMkA samUha / 108. gaha-garva / gaMjai-nAza karate haiN| bhir3a-yUddha kara / khaLa-duSTa, rAkSasa / bhaMja-dhvaMza karate haiN| sAMmaLa-eka mAMsAharI cIlakI jAtikA pakSI vizeSa / plaaN-maaNsoNkaa| gaLapiMDa, nivaalaa| meNgl-haathii| khAgati-talavArase / bhaMjai-dhvaMza karate haiM, mArate haiN| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 225 sUrajavaMsataNau napa sUraja, pAdhara Asura paMjai / re gaha gaMjai // jiNa jItA re jiNa jItA, bhar3a rAMvaNa kuMbha abhItA / Asraya rAkha bhabhIkhaNa Atura, lAkha mukhAM jasa lItA // bhAra grahe ghaNanAda jisA bhaTa, caupaTa mAra acItA / re jiNa jItA // jaga jANai re jaga jAMNai, jiNa laMka bravo jaga jANai / srI-mukha dAkha sukaMTha sahodara, rAkha prabhAva gharAMNai // kAruNasyaMdha kikaMdha pate kara, bALa hatai riNa bANai / re jaga jANa // jasa jApai re jasa jApai, te saMta hare triNa tApai / saMghaTa tor3a aghAM ghaNa srIraMga, kaur3a jamAMbhaya kAMpai // AsA rAghava pUra anekAM, thAnaka dAsAM thApai / re jasa jApai // 108 atha laghu citavilAsa lachaNa cavada cavada mata cyAra tuka, aTha mata paMcama AMNa / bi guru aMta Avarata tuka, cita vilAsa pahacAMNa // 106 108. sUrajavaMzataNau-sUrya vaMzakA / pAdhara-khulA maidAna / prAsura-rAkSasa / paMje-dhvaMza karate haiN| jiNa-jisa / bhar3a-yoddhA / kuMbha-kuMbhakarNa / abhItA-vaha jo Dare nahIM, nizaMka / prAstraya-zaraNa / bhbhiikhnn-vibhiissnn| praatur-dukhii| liitaa-liyaa| ghaNanAdameghanAda, indrajIta / bhtt-yoddhaa| caupaTa- nAza, dhvNsh| acItA-binA ciMtA / lNk-lNkaa| vIvI-dAna de dii| srI-mukha-svayaM, khuda / dAkha-kaha / sukaMThasugrIva / shodr-bhaaii| gharANa-vaMzakA, vNshmeN| kAruNasyaMdha-karuNAsiMdhu, kRpaasaagr| kikNdh-kisskidhaa| pate-pati, svaamii| bALa-bAli nAmaka baMdara / hasa-saMhAra kara / jApai-varNa karate haiM, japate haiN| te-usa / triNa-tIna / tApai-tApa, kaSTa / saMghaTadukha / tor3a-miTA kara, nAza kara / aghaaN-paapoN| ghaNa-bahuta, adhik| strIraMga viSNu, zrIrAmacaMdra / jmaaN-ymraajoN| thaank-sthaan| daas-bhkt| thApa-sthApana karatA hai| 106. cavada-caudaha / atth-paatth| prAMNa-lA, rakha / bi (dvi)-do / prAvarata-Avarta, AvRtti / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] raghuvarajasaprakAsa praratha pailI tathA cyAra hI tukAMmeM mAtrA ATha hovai, doya guru akhira tukAMta hovai| pai'lI tukarau Adha sau pAMcamI tuka hovai| Avarata pada hovai| Avarata phera paDhaNau kahIjai, jI gI takau nAma laghu citavilAsa kahIjai / pailI tukarI cha mAtrA karane vIpasA karaNau, vicai jIkAra saMbodhana dharaNau / __ atha gIta laghu citavilAsa udAharaNa gIta ghaNanAMmI jI ghaNanAMmI, nija jora parAM ghaNanAMmI / bhuja loka trihUMpata bhAMmI, biradaita bahai dhura bAMmI / jI ghaNanAMmI // biradALau jI biradALI, duja gAya pakhI biradALau / sItAcau sAMma sighALau, pauha sevagarAM pratapALau / jI biradALau // raghurAjA jI raghurAjA, raNadhIra baDau raghurAjA / suja tAraNa saMta samAjA, laha bahiyAM rAkhaNa lAjA / jI raghurAjA // hada hAthAM jI hada hAthAM, hai laMka vavI hada hAthAM / satra bhaMja judhAM samarAthAM, guNa rAkhaNa bisudhA gAthAM / jI hada hAthAM // 110 106. pai'lii-prthm| dhrnnau-rkhnaa| 110. ghaNanAMmI-Izvara / bhAmI-nyauchAvara, balaiyA / biradaita-virudadhArI, yoddhA, vIra / dhur-trph| baaNmii-baayiiN| biradALo-virudadhArI, yshsvii| duja (dvija)-brAhmaNa / pakhI-pakSI / sItAcI-sItAkA / sAma-svAmI, pati / sidhaalau-shresstth| pauha-prabha, rAjA / sevagarAM-sevakoM / pratapALau-rakSaka / tAraNa-uddhAra karane vaalaa| hada-dhanya, dhanyavAda / lNk-lNkaa| vavI-de dI, pradAna kii| satra-zatru / bhaMja-tor3a kara / samarAthAMsamartho / guNa-yaza / bisudhaa-pRthvii| gaathaaN-kthaaoN| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [227 atha gIta ghor3Adamau lachaNa dUhau aTThAraha mata pahala akha, soLa matta tuka AMna / dAkha gIta ghor3Adamau, du guru aMta tuka dAMna // 111 praratha jI gItakai pai'lI tuka mAtrA aThThArA hoya / dUjI sArI hI tukAM mAtrA soLe hoya / tukAMta doya guru akhira pAvai, jiNa gItarau nAma ghor3Adamau kahIjai / ghor3AdamA nai trabaMkar3o eka chai| yaNa gautameM sudha jathA cha / atha gIta ghor3Adamau udAharaNa gIta rAghava gaha palA kIra kaha pai raja , silA uDI jANe jaga sArau / jIvana jagata kuTaMba disa jovauM , paga dhovau tau nAva padhArau // padamaNa rikha asamAMna pahaMtI , paMkhAM vinAM jihAMna paDhIjai / kevaTa kuLa pratapALa dayAkara , caraNa pakhALa jihAja caDhIjai // hika china mAMjha suragaLa ahalyA , pUgI hai phaLa rUpa raja pai sau / 111. aThThAraha-aThAraha / mt-maatraa| pahala-prathama / akha-kaha / soLa-solaha / matta mAtrA / prAna-anya / dAkha-kaha / 112. gaha-pakar3a kara / palA-aMcala / kIra-mallAha / pai-caraNa, pAMva / disa-prora, tarapha / pdmnn-pdminii| rikha-RSi / phuuNtii-phuNcii| kevtt-mllaah| pratapALa-rakSA, pAlana-poSaNa / pakhALa-dho kr| jihAja-jahAja, nAva, naukaa| hika-eka / china kssnn| mAMjhala-madhya, meN| Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] raghuvarajasaprakAsa mohita kALa kahai kamaLamukha , bauhita bimaLa auNa kara basauM // muLaka jAnakI rAMma licchaMmaNa , bhaNiyau ducai sa karama na bhAI / rAdhava caraNa dhuvAya krapA kara , taraNa kIra sakuTaMba tirAI // 112 atha gIta araTiyA lachaNa dUhau dhura aThAra phira bAra dhara, soLa bAra guru doya / soLa bAra mata tuka saraba, sakhai araTiyau soya // 113 pai'lI tuka mAtrA aThAra hoy| dUjI tuka mAtrA bArai / tIjI tuka mAtrA soLe hoya / cauthI tuka mAtrA bArai hoya / pachai dUjAM dUhAM pai'lI mAtrA soLa / dUjI tuka mAtrA baarai| tIjI tuka mAtrA soLe / cauthI tuka mAtrA bArai / soLe, bArai I kramasU hoya / doya guru tukAMta hoya, jI gItanai araTiyau kahIjai / atha araTiyA gIta udAharaNa gIta dAkhAM ATharai khaTa bhAkha cavadaha, pATha vidhAMna pichANai / jikai akAtha jJAna bina jhUThA, je raghunAtha na jANe // dInadayALa binA guNa dUjA, ALa-jaMjALa alappai / 'kisanau' kahai pAta je kehA, jehA rAMma na jaMpai // 112. bauhita-nAva, naukaa| bimaLa-vimala, nirml| gauNa-caraNa / basau-baiThie / maLaka-haMsa kara / licchamaNa-lakSmaNa / taraNa-nAva, naukaa| tirAI-tairA dI. pAra kara dii| 113. dhura-prathama / bAra-bAraha / sakhe-kahate haiM / jI-jisa / 114 bhaakh-bhaassaa| cavadaha-caudaha / jikai-jo, ve| akAtha-vyartha / gunn-kaavy-rcnaa| duujaa-duusraa| prALajaMjALa-vyarthakA prlaap| alappai-alpa, tuccha / je-jo / kehAkaisA / jehA-jIbha ! jaMpai-par3hate haiM, varNana karate haiN| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ girA prasAda bheda budha cAraNa janama pAya sudha bUDA je kara kara jasa budha sArU raghuvarajasaprakAsa gAthAM, bAtAM jhUTha Laura I tAraNanaha gAvai || cUkA, gira baMbAM, saMmAM Umara sArau / [ 226 gAyau sItAbara, jItA jikai jamArau // 114 dUhau soLa prathama bIjI cavada, magaNa yagaNa pacha dAkha / soLa cavada mata krama sukava, bhala selAra su bhAkha // / 115 aratha I 1 pailI tuka mAtrA soLaM / dUjI tuka mAtrA cavadai / tIjI tuka mAtrA soLaM / cauthI tuka mAtrA cavadai / pai'lI, tIjI tukare mohare magaNa hoya / dUjI cauthI tukarai moharai gaNa ho / tukAMta magaNa yagaNa hoya / iM gItarai sArA dUhAM pai' lI tuka mAtrA soLaM / dUjI tuka mAtrA cavadai, IM krama cyAra hI dUhAM mAtrA hoya sau gIta nAMma selAra kahAvai / lakhapata piMgaLa madhye chaMda selAra chai, jiNarai tuka prathama pratamAtrA terai chai / yaNarai pai' lI tukameM mAtrA tIna vadhI / dUjI tukameM mAtrA eka vadhI jIMsUM gIta selAra chai| pai' lI tIjI tukarai aMta magaNa hoya / dUjI cauthI tukarai aMta yagaNa athavA duguru hoya / atha selAra gIta udAharaNa gIta maha Ijata srAva amaMpai re, caDha sIma jikAM kuMNa caMpe / kInAsa bhaye naha kaMpai re, je rAghava dina sohai prAthatadavAre re, bada Ijala je nara dhana dhana jamavAre re, sItAcau rAghava japai // va bAre / sAMma saMbhArai // 114. girA - sarasvatI / prasAda - kRpA / budha - paMDita | sudha - dhyAna / giratAraNa- rAmacaMdra bhagavAna / bUDA-DUba gaye / bUMbAM-jorakI prAvAja / sUmAM kRpaNoM / Umara - umra / sArau - saba / jamArau - jIvana / kaMpai 116. maha - mahAna / zrAva- zrAyu, umra / caM- bhayabhIta kare / kInAsa - yamarAja / Dare / jaMpa - smaraNa kare / sohe - zobhA detA hai / zrAtha-dhana-daulata / davAre-dvAra para / dhana-dhana-dhanya-dhanya / jamavAre jiivnmeN| sItAcau - sItAkA / sAMma - svAmI, pati / saMbhAra - smaraNa karate haiM 1 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ] raghuvarajasaprakAsa ekatara baMsa udhArai re, nija loka ubhai nistArai / sArAha jikAM jaga sArai re, avasara jIha ucAra // karuNAnidha janahitakArI re, bAMmai aMga sItabihArI / sArI jyAM bAta sudhArI re, dhariyau ura dhAnaMkhadhArI // 116 atha gIta mALa lachaNa dUhA dUhau pahalAM dAkhajai, caMdrAyaNau supaccha / dUhA ulaTai cavatha tuka, soya jhamALa sulaccha // 117 dUhau ara candrAyaNau, vihuvai mattA chaMda / yAM lachaNa kahiyA gai, piMgaLa mAMjha kavyaMda // 118 aratha pai'AM tau hau hoya / pachai caMdrAyaNau hoya / dUhArI cauthI tuka doya bakhata paDhI jAya sau jhamALa nAMmA gIta kahIjai / dRhau caMdrAyaNau doI mAtrA chaMda chai sau yaNa piMgaLameM lachaNa doyAMrA kahyA chai, sau kAMma par3e to dekha lIjyau / dUhau pailI tuka mAtrA terai / tuka dUjI mAtrA igyArai / tuka tIjI mAtrA terai / tuka cauthI mAtrA igyArai | caMdrAyaNau tuka pratamAtrA ikIsa / aMta raMgaNa sau caMdrAyaNau / AAda dUhI pachai caMdrAyaNau sau jhamALa nAMmA gIta kahAvai / atha mALa gIta udAharaNa gIta ghAr3A rAghava dhura-dhamaLa, avanAr3A RNabIha | Uber3aNa jAr3A asaha, suja ghAMsAr3A-sIha // 116. nisatArai - uddhAra karatA hai / hitakArI-hita karane vAlA / bAMmai-bAyAM / dhAnaMkhadhArIdhanuSako dhAraNa karane vAlA / caMdrAyaNau - caMdrAyaraNa nAmaka mAtrika chaMda / 118. zrarara / vihuMva-donoM / mattA - mAtrika | yAM - isa prakAra, inakA / lachaNalakSaNa | - pahile, pUrva / mAMjha-madhya | 117. pahalAM - prathama, pahile / dAkhajai - kahie / supaccha - pazcAta / cavatha - caturthaM / 116. dhAr3A - dhanya dhanya / dhura-dhamaLa - agragAmI / zravanAr3A- vIra yoddhA / praNabIha - niDara, nizaMka / Uber3aNa - ukhar3anA / jAr3A - jabar3A / zrasaha - zatru / ghAMsAr3A- sIha - senAko pIche haTAne vAlA, zaktizAlI / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 231 suja ghAMsAr3AsIha abIha acallaNA / asara khAga tiyAga bhujADaMDa jhallaNA // rahacaNa dasa sira jisA asaha majha rAr3a re / beDhaka aMkI bAra dhanaMkI dhAr3a re // rakhavALaNa jiga rAyahara, rajavaTa pALaNa rAha / diyA lakhaNa raghunAtha dahu~,napa rikhasAtha nibAha / / napa rikha sAtha nibAha naMda rakha nAharAM / paMtha tAr3akA nipAta jikA katha jAharAM // parasubAha hata sara mArIca atALiyau / jiga kosika rikharAja rAja rakhavALiyau // rakhye jiga kosika aDurapuro, mithaLesa padhAra / paMtha ahalyA pAya raja, rAdhava kiyau udhAra // rAghava kiyau udhAra nipaTa rikha nArarau / baLa dhAnakha lakha ghaTe nUpAM jiNa bArarau // dAsarathI bara sIta parAkrama dakkhiyau / rAghava bhaMjai dhanaMkha janaka paNa rakkhiyau // AvaMtAM mAraga avadha, Daravadha harakha amApa / Aya pharasa dhara AphaLaNa, cApa baira hara cApa // 116. abIha-niDara, nirbhaya / tiyAga-tyAga / bhujADaMDa-samartha, zaktizAlI / jhallaNA dhAraNa karane vaalaa| rahacaNa-vaMza karaneko, saMhAra krneko| dasasira-rAvaNa / majha-madhya / rAr3a-yuddha / beDhaka-jabaradasta / akI-aMkita kii| bAra-samaya / dhanaMkIdhanuSadhArI / dhAr3a-dhanya-dhanya / jiga-yajJa / nipAta-saMhAra kara, mAra kara / jAharAMprasiddha / parasubAha-parazurAma / sara-tIra, bAraNa / atALiyau-uDAyA, dUra pheNkaa| kosik-vishvaamitr| rikharAja-RSirAja / rAja-zrImAna, Apa / rakhavALiyaurakSA kii| mithaLesa-rAjA janaka / pAya-caraNa / rikha-RSi / dAsarathI-zrI rAmacandra / bara-pANigraharaNa kara / sIta-sItA / dakkhiyau-prakaTa kiyA, btlaayaa| paNapraNa / rakkhiyau-rakhA / avdh-ayodhyaa| harakha-harSa / amApa-apAra / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 ] raghuvarajasaprakAsa cApa baira hara cApa jApa dhakkha japiyA / ubhai rAma judha kAraNa tAma ar3a piyA // lachavara dhanaMkha sAtha teja nija hara liyA / rada kara mada dujarAma avadhapura prAviyA // 116 atha muDaila aThatALau gIta lachaNa dUhA cavada prathama bo tI cavada, cauthI dasa mata jANa / paMca chaThI saptama cavada, aSTama dasa mata prAMNa // 120 pahala dutI tIjI miLa, du guru aMta jiNa dAkha / miLa tuka cauthI AThamI, aMta laghu jiNa Akha // 121 paMcama aThamI sAtamI, miLe aMta guru doya / mur3iyala aThatALI muNai, kiva jiNa nAMma sakoya // 122 praratha jiNarai pahalai tuka mAtrA cavadai hovai| dUjI tuka mAtrA cavadai hovai| tIjI tuka mAtrA cavadai hovai| cauthI tuka mAtrA dasa hovai / pAMcamI cavadai, chaThI cavadai, sAtamI cavadai, mAtrA cavadai cavadai hovai / tuka AThamI mAtrA dasa hovai / pai'lI dUjI tIjI tukAM miLe / tukAMta doya guru hoya / cauthI tuka AThamI tukasU miLe / tukAMta laghu hoya / pAMcamI, chaThI, sAtamI tuka miLe / tukAMta doya guru hoya, jiNa gItanai muDailaaThatALau kahIjai / aThatALau graMthAMtarasU piNa lachaNa sudha cha / hamIrapiMgaLameM muDailaaThatALau kahai chai nai ruganAtharUpagameM aThatALI hIja kahai chai / atha muDailaaThatALau gIta udAharaNa gIta sukha diyaNa dukha gamaNa svAmI, nAtha tribhuvana ApanAMmI , bhaMja dasasira bhujAM bhAMmI, rAma bhUpa areha / 116. mada-garva / dujarAMma-dvija-rAma, parazurAma / 120. bI (dvI)-dUsarI / tI (tRtIya)-tIsarI / cavada-caudaha / mt-maatraa| 121. dutI (dvitiiy)-duusrii| du-do| dAkha-kaha / pAkha-kaha / 122. maNe-kahate haiN| kiba-kavi / sakoya-saba / 123. diyaNa-dene vAlA / gamaNa-gamAne yA miTAne vAlA / aApanAMmI-apane nAmase prasiddhi prApta karane vAlA / bhaaNmii-blyaa| areha-niSkalaMka / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 233 curasa cita brata nItacArI, niravahe vrata heka nArI , dhIMga pAMNa dhanaMkhadhArI, nipaTa saMtAM neha // asIcau-lakha jIva etA, japai tau prabha jIha jetA , bhajai jaTadhara nigama bhetA, naMda dasaratha nAma / garur3adhvaja rimamAMNagALA, vaira bAhara sIta vALA , kahAM jhoka anUpa kALA, rUpa bhUpAM rAma // visU rakkhaNa sujasa vAtA, iMdra kausaLa AkhiyAtAM , deva vaMchita dAMna dAtA, dujhala dIna dayALa / gAva dasa sira bAMNa gaMje, pragaTa khaLa jana bhUpa bhaMje janaka paNa rakha cApa bhaMje, bhale avadha bhavALa / garaba prAsura samara gAhe, sadhara bhuja khitravATa sAhe , raTe jaga jaga sIsa rAhe, gahara kIrata gAtha / teNa sara girarAja tAre, mahA khaLa dahakaMdha mAre , aDara urabI bhara utAre, namau strI raghunAtha // 123 ___ atha gIta hiraNajhapa lachaNa dhura soLaha dUjI cavada, tI cauvIsa tavaMta / cauthI paMcama mata cavada, chaTha cauvIsa chajaMta // 124 123. curs-shresstth| nItacArI-nIti para calane vaalaa| nirvhe-nibhaayaa| heka-eka / dhIMga-jabaradasta / dhnNkhdhaarii-dhnussdhaarii| nipaTa-bahata / asIcau-lakha-caurAsI lAkha / etA-itane / tau-tujhko| prabha-prabhu / jIha-jIbha / jetA-jitane / jaTadhara-ziva / nigama-veda, veda-mArga / naMda-putra / garur3adhvaja-viSNu zrIrAmacandra / rima-mAMNa-gALAzatra oMkA garva gaMjana karane vaalaa| vaahr-rkssaa| sIta-sItA / jhoka-dhanya-dhanya / anUpa-anokhA / kALA-vIra / visU (vsu)-pRthvii| AkhiyAtAM-adbhata / dujhalavIra / cApa-dhanUSa / avdh-ayodhyaa| bhvaal-raajaa| prAsura-rAkSasa / samara-yuddha / gAhe-naSTa kiyaa| khitravATa-kSatriyatva / sAhe-dhAraNa kiyaa| gAtha-gAthA, kathA / teNa-usa / sara-samudra / girarAja-parvata / khaLa-asura, rAkSasa / dahakaMdha-rAvaraNa / urabI-bhUmi / bhara-bhAra / 124. dhura-prathama / duujii-duusrii| cavada-caudaha / tii-tiisrii| tavaMta-kahate haiN| chajaMta zobhA detA hai, zobhA detI hai| Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 ] raghuvarajasaprakAsa pahalI dUjI meLa paDha, tIjI chaThI miLApa / meLa cavathI paMcamI, japai vaDA kiva jApa // 125 dhura bI cauthI paMcamI, bhagaNa nagaNa yAM aMta / tIjI chaThI aMta tuka, jagaNa ahesa japaMta // 126 praratha pai'lI tuka mAtrA soLaM, tuka dUjI mAtrA cavadai, tuka tojI mAtrA cavadai, tuka cauthI mAtrA cavadai, tuka pAMcamI mAtrA cavadai, tuka chaThI mAtrA cauvIsa hovai| pai'lI dUjI rai pachai nagaNa / cauthI, pAMcamI tukarai ata bhagaNa tathA aMta laghu hovai / tIjI chaThI tukarai aMta jagaNa hovai| dUjA dUhAM-pailI, dUjI, cauthI, pAMcamI tukA mAtrA cavadai hovai| tIjo chaThI tuka mAtrA caubIsa hovai, jI gItarau nAma hiraNajhaMpa khiijai| atha gIta hiraNajhae udAharaNa gIta nija ATha joga abhyAsa ahanisa , sadhai sura ghara jugama ravi sasa , karai recaka pUraka kuMbhaka, vahai dama sira ThAma / asI cyAra sudhAra AsaNa , dhauta basatI nIta dhAraNa , karau zretA kaThiNa vidhakrama, na sama rAghava nAma / 125. cvthii-cturth| 126. bI (dvi)-dUsarI / yAM-ina / ahesa (ahIza)-zeSa-nAga / 127. pATha-joga-prazaMga yoga / ahanisa-rAta-dina / sura (svara)-nAkase nikalane vAlI vAyu / jugama (yugm)-do| ravi-sUrya / sasa (shshi)-cndrmaa| recaka-prANAyAmakI eka kriyA vizeSa jisase khIMce hue sAMsako vidhipUrvaka bAhara nikAlA jAtA hai| pUraka-prANAyAmakI prathama kriyA yA vidhi jisameM sAMsako bhItarakI ora balapUrvaka khIMcate haiN| kuMbhaka-prANAyAmakI eka vidhi jisameM sAMsakI vAyuko bhItara hI roka rakhate haiM / dama-sAMsa / dhauta-zarIra-zuddhi kI yogakI eka kriyA, dhauti / basatI (vasti)-yogakI eka kriyA vizeSa / nIta-kapar3ekI eka patalI dhajjIko galese peTameM DAla kara prAMtoMko zuddha karanekI haThayogakI eka kriyA-(sama-barAbara, samAna) Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 235 baMkanALa samIra vAsaya , cakrakhaTa tata paMca bhida caya , sucita madhukara vasai saMtata, jaLaja bhrakuTI majhAra / bhUma rakhecara cAcarI bhaNa , munIuna A gocarI muNa , nivaha mudrA tapaNa nAhi, mIDha repha makAra / adhomukha udha pAya AsaNa , dhUmrapAna sadIva dhAraNa , mahA jhai vidha kaThiNa mAnava, karau lAkha karor3a / tapa kriyA vrata homa tIratha , avara parabI dAMna hima atha , nipaTa jhai vidha kade nAvai, jApa rAghava jor3a / taruNa gaNikA nAma jai tara , pekha savarI jAta pAMmara , bAra abakhI dekha bAraNa, pekha kIdha pukAra / ajAmeLa sarIkha Adhama , bALmIka puliMda bekhama , 'kisana' hekaNa chinaka kIdhau, yatAM nAma udhAra // 127 127. baMkanALa-yogiyoMkI bolacAlameM suSumnA nAmaka nAr3IkA eka nAma / samIra-havA / cakrakhaTa (SaTacakro-yogake zarIrastha cha cakra / tata-tattva / paMca-pAMca / madhukarabhauMrA / saMtata-sadaiva, nirantara / jaLaja-kamala / majhAra-madhya / khecara-khecarI-mudrA / caracarI (carcarI)-yogakI eka mudraa| munIuna (unamunI)-haTha yogakI eka mudraa| muNa-kaha / moDha-samAna, barAbara / repha- ra akSara / makAra-ma akSara / adhomukhaauMdhA mukha / udha-Upara / pAya-caraNa / sadIva-nitya / hima-svarNa, sonA / kd-kbhii| jApa-japa / jor3a-samAna, braabr| pAMmara-nIca / bAra-velA, smy| abakhIkaThina / baarnn-haathii| kodh-kii| sarIkha-samAna / praadhm-niic| pulida-eka prAcIna asabhya jAti / hekaNa-eka / chinaka-kSaNa, thoddaa| kiidhau-kiyaa| ytaaNitne| Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] raghuvarajasaprakAsa atha gIta kaivAra lachaNa dUhau dhura aThAra bI nava dharau, tI soLaha nava veda / du guru aMta cauthI dutI, bhaNa kaivAra subheda // 128 praratha pai'lI tuka mAtrA aThArai hovai / tuka dUjI mAtrA nava hovai| tuka tIjI mAtrA soLe hovai / tuka cauthI mAtrA nava hovai / pachai soLe nai nava I krama hovai| dUjo cauthI tukarai aMta doya guru hovai, tI gItarau nAma kaivAra kahIjai / atha kaivAra udAharaNa gIta kIjai vAraNe chiba kAma kauTika, dIna dukha dAghau / sAbhAva saraNa-sadhAra srIvara, rAjarau rAghau / dhAnaMkhadhArI virada dhAraNa, toya giratArI / rAjavALI naMda dasaratha, bharosau bhArI // bhava cApa bhaMja janaka bhUpata, rAja paNa rakkhai / suja pUra khitravaTa varI sItA, sUra sisa sakkhai // raghunAtha saMta samAtha tAraNa, nAtha bohau nAmI / dasamAtha bhaMja pracaMDa dATaka, bhujADaMDa bhAMmI // 126 128. bi (dvi)-do, dUsarI / tI-tIsarI / tIM-usa / 129. bAraNa- nyauchAvara / chib-shobhaa| kauTika-karor3a / dAghau-dagdha, jalA huaaa| sAbhAva svabhAva / saraNa-sadhAra-zaraNameM pAe haekI rakSA karane vaalaa| srovara (shriivr)vissnnu| raajrau-shriimaankaa| rAdhau-rAghava, rAmacandra bhagavAna / toya-pAnI / giratArI-parvatoMko tairAne vAlA / rAjavALI-zrImAnakA, aapkaa| naMda-putra / bhavamahAdeva, ziva / cApa-dhanuSa / pUra-pUrNa / khitravaTa-kSatriyatva / sUra-sUrya / sisa (zazi)-candramA / sakkhai-sAkSI hai| samAtha-samartha / boho-bhunaamii| dasamAtharAvaNa / bhaMja-nAza kr| dATaka-jabaradasta, shktishaalii| bhujADaMDa-jabaradasta / bhAMmI-balaiyA, nyauchAvara / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa . [ 237 atha gIta doDhA lachaNa dUhA dhura bI tI cavadaha dharau, cauthI bAra cavaMta / paMca chaThI saptama cavada, aThamI bAra akhaMta // 130 pahalI bIjI tIsarI, meLa ragaNa paLa hoya / miLa cauthIsU AThamI, jai tukAMta laghu joya // 131 paMcama chaThI sAtamI, meLa ragaNa paya cheha / bhAkha rAMma guNa kisana' bhala, Akhata doDhauM zreha // 132 doDhA gItarai pai'lI dUjI tIjI tuka mAtrA cavadai hoya / cauthI AThamI tuka mAtrA bArai hoya / pAMcamI chaThI sAtamI tuka mAtrA cavadai hoya / pai'lI dUjI tIjI tukAM miLa, aMta ragaNa hoya / cauthI pAThamI tuka miLaM , aMta laghu hoya / pAMcamI chaThI sAtamI tuka miLe , aMta ragaNa hoya, jI gItako nAma doDhI kahIjai / atha gIta doDhA udAharaNa gIta bhar3a asura Ahava bhaMjiyA, gaha kuMbha sarakhA gaMjiyA / raghurAja saMtAM raMjiyA, vaDavAra kIrata byaMda // AjAMnabhuja baLa aMgarau, jaitAra dasasira jaMgarau / akha rUpa kauTa anaMgarau, bibudhesa nIta paya baMda // 130. dhura-prathama / bii-duusrii| tI-tIsarI / cavadaha-caudaha / bAra-bAraha / cavaMta-kahate haiN| cavada-caudaha / prakhaMta-kahate haiN| 131. pacha-bAdameM, pazcAta / 132. paya-caraNa / cheha-aMta / bhala-ThIka / pAkhata-kahate haiN| aiha-yaha / cavaMdai-caudaha / bAra-bAraha / jI-jisa / 133. bhar3a-yoddhA / asura-rAkSasa / shraahv-yuddh| bhaMjiyA-dhvaMza kiye| gaha-gaMbhIra, mahAna / kuMbha-rAvaNakA bhAI kuNbhkrnn| sarakhA-samAna / gaMjiyA-dhvaMza kiye| raMjiyA-prasaMnna kiye athavA prasanna hue| bAra-samaya / kIrata-kIrti / byaMda-baMdana / praajaaNnbhuj-aajaanbaah| jaitAra-jItane vAlA, jIta kara uddhAra karane vaalaa| dasasira-rAvaNa / prakha-kaha / kauTa-karor3a / anaMgarau-kAmadevakA / bibudhesa-indra / py-crgaa| baMda-baMdana karatA hai| Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ] raghuvarajasaprakAsa kauTeka ghaLa kATaNau, thira saMta thAMnaka thATaNau, suja teja kauTaka sUrarau, suresa mULa upATaNau / abhanimau sagara ror3a || raja kauTa iMdra jahUrarau / nija samukha rajavaTa nUrarau, maharAja riva kuLa mor3a || bAMnaita bhUpata ba~kar3A, ghaNa bhaMja riNa asurAM ghar3A / sujadAsa TALaNa saMkar3A, lahareka ApaNa laMka // bhUpALa sigha dhana bhUpatI, rijhavAra kIrata baDaratI / aMga liyAM paurasa AsatI, avadhesa judha aNasaMka // suja bhrAta jeThI sesarA, daivAMNa vaMsa danesarA | hada kaMja madhupa mahesarA, mana mahaNa rUpa samAtha // hada bhALa susabada bhaLahaLA, nija kadama samahara nahacalA / sAdhAra sevaga sAMvALa, nUparAja dasaratha naMda // 133 atha gIta haMsAvaLau sAMNaura lachaNa dUhau dhura aThAra phira panara ghara, soLa panara saraveNa / la hai aMta laghu, japai veliyau jeNa // 134 vaMza | 133. zragha - pApa | daLa-samUha / kATaNau-kATane vAlA / zrasuresa - rAvaNa | mULa - jar3a, upATaNau - miTAne vAlA / thira-sthira / thAnaka sthAna / thATaNau - zobhA bar3hAne vAlA, vaibhava bar3hAne vAlA / abhanimau-vaMzaja / sagara - eka sUryavaMzI rAjAkA nAma / zraror3ajabaradasta / suja-vaha / kauTaka - karor3a / sUrarau -sUryakA / raja-vaibhava / jahUra ( juhUra ) - prakAzana, prakaTa | rajavaTa - kSatriyatva, zaurya / nUra - krAMti, dIpti, sundaratA / riva-sUrya / bAMnaita vIra bhUpata - bhUpati rAjA / baMkar3A - baMkurA | ghaNa-bahuta adhik| riNayuddha prasurAM - rAkSasoM ghar3A (ghaTA ) - senA / dAsa-bhakta | TALaNa - miTAneko, dUra karane ko / saMkar3A - saMkucita, saMkaTa | ApaNa - dene vAlA / laMka- laMkA / sigha-zreSTha / dhana-dhanya | rijhavAra - prasanna hone vAlA / baDa - mahAna, bar3I / ratI-kAMti, dIpti / prAsatI - mahAna, prabala / thaNasaMka- niDara, nirbhaya / bhrAta-bhAI / jeThI (jeSTa ) - bar3A ! sesarA - lakSmaNakA / daivAMNa - mahAna, jabaradasta / danesarA ( dinezakA ) - sUryakA / hadahRdaya / kaMja - kamala / madhupa-bhauMrA / mahesarA - mahAdevakA / mahaNa ( mahArNava) - samudra | samAtha - samartha / susabada - kIrti, yaza kadama ( kadama ) - caraNa / samahara yuddha | sAdhArarakSaka, sahAyaka / sevaga bhakta | sAMvaLA - zrIkRSNa, zrIrAma / naMda - putra | 134. dhura-prathama / ThAra - graThA raha / panara - pana raha / soLa-solaha | saraveNa - sabameM / * Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 236 tuka prata bebe kaMTha tava, rA rA sabada sarAsa / kahai nAma jiNa gItakauM, haMsAvaLI sahAsa // 135 smth veliyA sAMNaura gItarai tukaprata bebe anuprAsa eka sarIkhA hovai| soLe tukAMmeM batIsa kaMTha hovai sau gIta haMsAvaLI sAMNaura kahAvai / atha gIta haMsAvaLArau udAharaNa gIta satarA haracaMda sumatarA sAgara, citarA vilaMda sudatarA cAva / vatarA vravaNa prabhatarA vAdhaNa, natarA tAra sukratarA nAva // vanarA vAMsa samanarA kAja vasa, punarA nidha tanarA ApAMNa / bhaya meTaNa janarA bhana bhanarA, mahadanarA manarA maharAMNa // rikharA nija makharA rakhavALaNa, dukharA tana lakharA jana dAha / dhakharA khaLa mukharAdasa dhar3acaNa, narapakharA pakharA nirabAha // sukhakararA thirarA vAsI suja, saMkararA urarA sAmAtha / vararA sIta tAra giravararA, hararA agha raghubararA hAtha // 136 135. kaMTha-anuprAsa / sarAsa-rasapUrNa / sahAsa-AnaMdapUrvaka, harSapUrvaka / 136. straa-stykaa| haracaMda-rAjA harizcaMdra / sumatarA-sumatikA / citarA-citake / vilaMda-mahAna, bar3A / sudatarA-zreSTha daankaa| cAva-umaMga / vatarA-dhanakA / vravaNadene vAlA / prabhatarA-yazakA, kItikA / vAdhaNa-bar3hAne vAlA / natarA-nahIM taira sakane vAlA pApI, parvatAdi / tAra-tairAne yA uddhAra karane vAlA / satarA-zreSTha kaarykaa| smnraa-devtaaoNkaa| kAja-kAma / punarA-puNyakA / nidha (nidhi)-khajAnA / tnraashriirkaa| prApAMNa-zakti, bl| maharAMga (mahArNava)-samudra / rikharA-RSikA / makharA-yajJakA / rakhavALaNa-rakSA karane vaalaa| lkhraa-laakhoNkaa| dhakharA-dvaSakA, kopkaa| khaLa-rAkSasa / makharAdasa-rAvaNa / dhar3acaNa-mArane vAlA, kATane vaalaa| narapakharA- jasakA koI pakSa yA sahAyaka na ho| pakharA-pakSakA / nirabAha-nibhAne vaalaa| thirraa-pthviikaa| sAmAtha-samartha / tAra-tairAne vaalaa| girvrraaprvtoNkaa| agha-pApa / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 / raghuvarajasaprakAsa atha gIta rasakharA lachaNa dUhA dhura soha bItI cavada, cauthI dasa mata cAha / paMca chaThI saptama cavada, dhura bItI paMcama chaThI, miLa cauthIsUM AThamI, bhala tukaMta laghu bheLa // 138 nagaraka bhagaNa tukaMta khaTa, tagaNa jagaNa cava ATha / sukava rasakharau gIta sau, paDha jasa rAghava pATha // 136 dasa AThamI sarAha // 137 saptama khaTa tuka meLa / aratha pai'lI tuka mAtrA soLa hove / dUjI tuka mAtrA cavade hoveM / tIjI tuka mAtrA cavadai ho / cauthI tuka mAtrA dasa hovai / pAMcamI tuka mAtrA cavadai ho / chaThI tuka mAtrA cavadai hovai / sAtamI tuka mAtrA cavadai hovai / zrAThamI tuka mAtrA dasa hovai / pailI, dUjI, tIjI, pAMcamI, chaThI, sAtamI tukAM miLa / yAMcha hI tukAMrai aMtameM nagaNa tathA bhagaNa tukAMtameM Avai ara cauthI tuka prAThamo / jyAM doyAMre tukAMta nagaNa tathA jagaNa hovai, jI gItarau nAMma rasakharau kahIjai / guruvaMta hai / hiraNapa rasakharArau breka lachaNa chai / sUM atha gIta rasakharArI udAharaNa gIta suja rUpa bhUpa anUpa syAMmaLa, jema barasaNa ghaTA chiba jaLa / va aMbara pIta vIjaLa, sukava krIta sarAha // 137. dhura-prathama / bo- dUsarI / tI-tIsarI / cavada - caudaha / mata - mAtrA | 138. khaTa cha / 136. nagaNaka - nagaraNa / cava- kaha / sukava- zreSTha kavi / yAM-ina / jyAM-jina / doyAMraidonoMke / jIM - jisa / guruvaMta - vaha jisake antameM guru ho / noTa - mUla pratimeM guruvaMta zabda likhA milaa| yahAM para laghvAMta hotA to ThIka rahatA kyoMki rasakharA gIta meM sarvatra anta laghu varNa hI hotA hai / 140. syAMmaLa - zyAma, kRSNa / barasaNa-varSA / chiba- kAMti / aMbara - vastra, grAkAza / pItapIlA / vIjaLa - bijalI, vidyuta sarAha - prazaMsA / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 241 kaMja sarabhara samukha komaLa, kAna jhagamaga hari kuMDaLa / nayaNa parasata patra niramaLa, dUTha rAma dubAha // bhujA baLa khaLa bhaMja bhAratha, athagha apahar3a bravaNa kiva atha / saraba bAtAM vaNe samaratha, dhAra bAMNa dhanaMkha // kahai mukha mukha jagata jasa katha, asura samahara nAtha Unatha / dujhala rAghava sutaNa dasaratha, liyaNa bhujabaLa laMka // ghar3aNa nokhA ghATa aNaghaTa, vaNai laMgara pAya riNavaTa / ghaNUM vyApaka Isa ghaTa ghaTa, saMta kAraja sAra // mela daLa ghaNa rIcha marakaTa, pAja baMdha samaMda jaLa paTa / khaLAM sabaLAM bhaMja khaLa khaTa, vijai kara raNavAra // bihada bhUpata sIta vAhara, jAra dasa sira samara jAhara / tharara laMkA jisA thAhara, visara traMbaka vAja // netabaMdha raghunaMda nAhara, chatrI saraNa hita UchAhara / __ bhabhIkhaNa kara laMka srIvara, mauja kI maharAja // 140 atha gIta bhAkhar3o lachaNa dUhA eka davALI aMkaNI, au pailA kara prema / gyAra matta dhura nava dutI, nija gyAraha nava nema // 141 avara davALAM vIsa khaTa, tuka prata matta tavaMta / miLe cyAra tuka aMta laghu, kiva bhAkhar3I kahaMta // 142 140. kaMja-kamala / srbhr-smaan| jhagamaga-damaka-camaka / hIra-hIrA / dUTha-jabaradasta / dubaah-viir| bhaMja-nAza kr| bhAratha-yuddha / athagha-apAra / apahar3a-dAnavIra, dAtAra / bravaNa-dAna dene vaalaa| kiv-kvi| atha (artha)-dhana-daulata / nAthanAthanA, vazameM krnaa| Unatha-vaha jo bandhanameM na ho, uddaNDa / dujhala-vIra / sutaNa putr| liyaNa-lene vaalaa| 141. davALI-gIta chaMdake cAra caraNakA samUha / gyAra-gyAraha / mtt-maatraa| Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ] raghuvarajasaprakAsa praratha bhAkhar3InAMmA gItakai pai'lI tau prAMkaNIko eka davALI hoya, sau davALI bhAkhar3IkA sArA davALAMkai prAgai paDhayau jAya, jI aAMkaNIkA davALAko pailI tuka mAtrA igyAre, cauthI tuka mAtrA nava hoya aura guru aMta hoya aura bhAkhar3IkA davALAkI sArI tukAM prata mAtrA chAIsa hoya / aMta laghu hoya, joM gItako nAma bhAkhar3I khiijai| mAtrA upachaMda chai / atha gIta bhAkhar3I udAharaNa gIta khaga data brada khaTAMjI, rAkhaNa rajavaTAM / thUraNa khaLa thaTAMjI, rAghava riNavaTAM // riNavaTAM rAghava khaLAM rahacaNa bhujabaLAM aNabhaMga / suja paLAM pradhaLAM diyaNa samaLAM, gaLAM grIdha sucaMga // caLavaLAM jogaNa khapara caDhavai, siMbha kamaLAM srg| jaga gIta cihUMvai-vaLAM jAhara, sujasa huvai suDhaMga // khaga data brada khaTAMjI, rAkhaNa rajavaTAM / thUraNa khaLa thaTAMjI, rAghava riNavaTAM // bhar3abhar3e ke lar3athaDai bhAratha, ar3e ke akhaDaita / var3abaDai ke har3ahaDai vIjaLa, jaDai ke jaradaita // ar3avar3e ke dhar3ahaDai Atasa, jur3e ke kaja jaita / vica samara hekaNa dhaDai rAghava, baDai raMga biradaita // 143. khg-tlvaar| data-dAna / khaTA-prApta kreN| rjvttaaN-ksstriytv| tharaNa-dhvaMza karanA, nAza karanA, saMhAra krnaa| khaLa-zatru / thaTAM-dala / rinnvttaaN-yuddhoN| rahacaNa-saMhAra krneko| aNabhaMga-nahIM bhagane vAlA viir| paLA-mAMsa / praghaLAMbahata / diyaNa-dene vaalaa| samaLAM-mAMsAhArI pakSI vizeSa / glaaN-maaNs-piNddoN| caLavaLa-rakta, khUna / jogaNa-yoginI, caMDI / siMbha-zaMbhu, mahAdeva / kmlaaN-mstkoN| saMga (shRk)-maalaa| cahaMvaivaLAM-cAroM ora / suDhaMga-zreSTha / bhar3a-yoddhA / bhaDaibhir3ate haiM, yuddha karate haiN| lar3athaDe-lar3akhar3Ate haiN| bhAratha (bhArata)-yuddha / ar3e-par3ate haiM, bhir3ate haiN| ke-kii| akhaDaita-yoddhA / var3avar3e-bhir3ate haiN| har3ahaDe-haMsate haiN| vIjaLa-talavAra / jaI-prahAra karate haiN| jaradaita-kavacadhArI yoddhA / aDavaDe-har3abar3Ate haiN| dhar3ahar3e-topoMkI dhvani hotI hai| juDai-bhir3ate haiN| kaja-liye / jaitavijaya / vica-bIca meM / samara-yuddha / hekaNa-eka / dhar3e-tarapha, aora, dalameM / biradaitabirudadhArI, viir| Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 243 khaga data brada khaTAMjI, rAkhaNa rajavaTAM / thUraNa khaLa thaTAMjI, rAghava riNavaTAM // paha bIrahAka panAka paNacAM, bAja DAkatrabAka / asanAka para grIdhAka zrAvadha, karaga bAja kajAka // caThaThA karata khapparAka caMDI, rAga baja ayraak| riNachAka car3ha riva tAka rAghava, lakhaNa sahita lar3Aka // khaga data brada khaTAMjI rAkhaNa rajavaTAM / thUraNa khaLa thaTAMjI, rAghava riNavaTAM // pArAtha sevaga aAtha ApaNa karaNa sidha mana kAtha / dasadUNa hAtha samAtha dATaka, mAra khaLa dasamAtha // jur3ahAtha mAtha namAya japai, guNAM 'kisanau' gAtha / saraNAya laMka samAtha samapaNa, nimau strI raghunAtha // khaga data vrada khaTAMjI, rAkhaNa rjvttaaN| thUraNa khaLa thaTAMjI, rAdhava riNavaTAM // 143 atha anya vidhi gIta bhAkhar3o lachaNa dhura nava mata jIkAra phira, cavada gurU laghu aMta / ema cyAra tuka aAMkaNI, kiva bhAkhar3I kahaMta // 144 143. bIrahAka-vIra-dhvani / panAka-dhanuSa / pnncaaN-prtyNcaaoN| DAka-DaMkA / trabAka-nagAr3A / caTThA-drava padArthako jIbhase khIMca kara pInese hone vAlI dhvani / ayarAka-teja, bhyNkr| rinnchaak-yuddhonmtttaa| riva (ravi)-sUrya / lkhnn-lkssmnn| lar3AkayoddhA / pArAtha-prArthanA / sevg-bhkt| prAtha-dhana-daulata / prApaNa-deneko / kaath-kthaa| dasaNa-bIsa / samAtha-samartha / dATaka-jabaradasta, mahAna / khaLarAkSasa / dasamAtha-rAvaNa / jur3ahAtha-kara-baddha hokr| mAtha-mastaka / namAyanamA kara, jhukA kara / jaMpai-kahatA hai| gaNA-yaza, kIrti / gAtha-kathA, gaathaa| saraNAyazaraNa meM AyA huaaa| samAtha-samartha / samapaNa-samarpaNa karaneko, samarpaNa karane vaalaa| 144. dhura-prathama / mata-mAtrA / cavada-caudaha / kahata-kahate haiN| Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 / raghuvarajasaprakAsa atha gIta dutIya bhAkhar3I udAharaNa gIta sIvara sAraNau jI, ketAM nibaLa saMtAM kAma / mahapata mAraNau jI, maha judha pharasadharasAM mAMma // ghajabaMdha dhAraNau jI, baMkA barada bhuja bariyAMma / saraNa-sadhAraNau jI, rivakuLa AbharaNa raghurAma // raghurAma bhUpata AbharaNa, rivavaMsa aDara areha / bhuja dharaNa baMkA birada aNabhaMga, tIkha khitravaTa teha // dila gahara opata sutaNa dasaratha, bola mukhalakhabeha / suta pUra AsAM saraba samaratha, nipaTa dAsAM neha // 145 atha gIta aradhabhAkhar3I tRtIya lachaNa dUhI aradha davALI aAMkaNI, bIjauM aradha vakhAMNa / aradhabhAkhar3I kavi akhai, jugata trihUM vidha jANa // 146 atha gIta aradhabhAkhar3I udAharaNa gIta Arakha aMgarA jI dutI bhaLaLATa ravi daraseNa / rUpa anaMgarA jI joyAM huvai rada chabi jeNa // 145. sIvara (zrIvara)-viSNu, zrI rAmacandra / sAraNI-siddha karane vAlA, saphala karane vaalaa| ketaaN-kitne| nibaLa-nirbala / mahapata (mhipti)-raajaa| mAraNau-mArane vAlA / pharasadharasAM-parazurAmajIse / mAma-garva, pratiSThA / dhajabaMdha-vIra / dhAraNaudhAraNa karane vaalaa| bNkaa-baaNkure| brd-virud| bariyAMma-zreSTha / saraNa-sadhAraNau zaraNameM pAe huekI rakSA karane vaalaa| prAbharaNa-prAbhUSaNa / rivavaMsa (ravivaMza)saryavaMza / tiikh-vishesstaa| khitravaTa-kSatriyatva, vIratA / gahara-gaMbhIra / propata-zobhA detA hai / sutaNa-putra / bola-yaza, zabda / nipaTa-bahuta / daasaaN-bhktoN| neha-sneha / 146. davALI-gIta chaMdake cAra caraNakA samUha / biijau-duusraa| akhe-kahate haiN| jugata yukti / trihUM-tInoM / vidha-vidhi, prakAra, trh| jaaNnn-smjh|| 147. pArakha-cinha, lakSaNa / duti (dyati)-kAMti, dIpti / bhaLaLATa-camaka, damaka / ravi suury| drsenn-drshnse| anNgraa-kaamdevkaa| joyAM-dekhane pr| rada-kharAba, nikammA, radda / chabi-zobhA / jeNa-jisase / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 245 jiNa joya rada chabi huvai jAhara kauTa kAma kAma / suta bhUpa dasaratha nUpa sobhA rUpa ravikuLa rAMma // 147 praratha yaNa tarai cyAra davALA tathA yadhaka davALAMI hoya, tiNane aradhabhAkhar3I kahIjai / tuka do aAMkaNIrI huvai / atha gokhau gIta lachaNa bAraha mata tuka ATha prata, Akha vIpasA aMta / chInUM mata davALa prata, yUM gokhau AkhaMta // 148 praratha badha gokhA gItarai tuka pATha hovai / tuka aMka prata mAtrA bArai hovai nai AThamI tuka vIpasA hovai, jiko gokhau sAvajhar3au gIta khiijai| __atha gIta gokhA udAharaNa gIta sAjhIke bakhata sAMma, bela saMta bAriyAMma / te kahai prathI tamAMma, namo Apa Apa nAma // dhAra cApa teja dhAMma, vAMma aMga ramA bAma / kitA sAra saMta kAma, siyA rAma siyA rAMma // 146 __ atha dutIya gokhau gIta lachaNa dahI majha khaTa tuka bAraha matA, beda aThama nava jaaNnn| kaLa neU laghu aMta kaha, ika gokhau ima ANa // 150 147. joya-dekha kara / kauTa-karor3a / nUpa (anUpa)-adbha ta / yaNa-isa / tarai-taraha, prakAra / yadhaka-adhika / tiNanUM-usako / huvai-hotI hai| 148. mata-mAtrA / prata-prati / pAkha-kaha / vIpasA (vIpsA)-eka zabdAlaMkAra jisameM artha yA bhAva para bala dene ke lie zabdAvRtti hotI hai| davALa-gIta chaMdake cAra caraNoMkA samUha / yuuN-aise| pAkhaMta-kahate haiN| 146. bela-madada / bAriyAMma-zreSTha / tamAMma-saba / dhAra-dhAraNa kara ! caap-dhnuss| vAMma bAyAM / ramA-lakSmI, siitaa| kitA-kitane / sAra-saphala kara / 150 majha-madhya / khtt-ch| matA-mAtrA / beda-caturtha, cauthii| atthm-paatthmii| kaLa __ maatraa| neU-nabbe / ika-eka / ima-aise / prANa-lA, raca / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] raghuvarajasaprakAsa praratha dUjA gokhArai tuka tIna, pai'lI dUjI tIjI mAtrA bArai hoy| tuka cauthI mAtrA nava hoya / tuka pAMcamI, chaThI, sAtamI mAtrA bAra-bArai hoya / tuka AThamo mAtrA nava hoya / kula mAtrA eka davALAmeM nave hoya / guru laghu tukaMta pailI dUjI tIjI miLe / cauthI pAThamI miLe / pAMcamI chaThI sAtamI miLe / koI kavi yUM piNa gokhau kahai chai toI sAvajhar3I cha / atha dutIya gokhA gIta udAharaNa gIta sAjhIke bakhata sAMma, bela saMta bArIyAMma / te kahai prathI tamAMma, namo Apa nAma // dhAra cApa teja dhAma, bAMma aMga ramA bAma / kitA tAra saMta kAMma, rAma rAma rAma // samai baMdagI surIsa, deva tau japai danIsa / lAkhalachIsa, nAMmaNau narIsa // bADha jaMga bhujAvIsa, rIjhiyAM la~kA varIsa / kiyau je sakhA kapIsa, Isa Isa Isa // bheta guNAM gAtha bheva, AbhaDai na ahaMmeva / IdasA surA ajeva, sAjha tAsa seva // kIrati vANI kaheva, dilA dharai saMbhadeva / vAha jeNa ceta veva, deva deva deva // 150. yuuN-aise| pinn-bhii| toI-taba bhii| 151. sajhe-karatA hai| baMdagI-Tahala, sevaa| surIsa (sureza)-indra / tau-tujhe| danIsa (dineza)-sUrya / lachIsa (lakSmI+Iza)-viSNu, zrI raamcndr| nAMmaNau-namAne vAlA, jhukAne vaalaa| narIsa (nareza)-rAjA / bADha-kATa kara / jaMga-yuddha / bhujA-bIsarAvaNa / rIjhiyA-prasanna hone pr| laMkA-varIsa-laMkAkA dAna dene vaalaa| sakhAmitra / kapIsa-sugrIva / bheva-bheda / prAbhar3e-sparza karatA hai| ahaMmeva-abhimAna, garva / IdasA-indra ke samAna / surA-devatA / sAjha-karate haiN| tAsa-usa / seva-sevA / vaaNnniisrsvtii| kaheva-kahatI hai| saMbha (zaMbhU)-ziva / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsaH [ 247 naresa anAtha. nAtha, anAthiyAM ghare Atha / karai taM sudhAre kAtha, raTAM sAMmarAthaH // bhaMja ke khaLAM bharAtha, guNAM veda brahma gAtha / muNai tau namAya mAtha, nAtha nAtha nAtha // 151. atha gIta Dholacalau tathA DholaharI-sAvajhar3o lachaNa dhura bI tI tuka soLa mata, cauthI matta aDhAra / sAvajhar3au tuka aMta laghu, Dholaharau niradhAra // 152 praratha jiNa gItarai pailI, dUjI, tIjI tuka mAtrA soLa hoya / tuka cauthI mAtrA aDhArai hoya / paNa laghu kara paDhyA cAhai tau soLe hI paDhI jAya, sAvajhar3I hoya / kadA'ka pailI, dUjI, tIjI, tukAMmeM mAtrA soLa sUM adhika hoya tau aTakAva nhiiN| paNa soLaM sUM ghaTatI to nahIM saMbhavai / jUnau gIta dekha kIdo cha / atha gIta Dholacalau tathA Dholaharau sAvajhar3I udAharaNa gIta pekha baNai jiNa bAha paradhdhara, dhIMga bhujAM nija cApa saradhdhara / jeNa bhajai rikhI brahma jaTa dhara, gAvabe gAvabe gAva miradhara // tau cita cAha udhAra sutaMnaha, sevata tau dasaratha suniha / rAta dinAM kara khAMta rasanaha, bolabe bolabe bola visaMnaha // 151. anaathiyaaN-griiboN| prAtha-dhana-daulata / kAtha-kArya, kaam| sAmarAtha-samartha / bharAtha-yuddha / muNe-kahate haiN| tau-tujhko| namAya-namA kara / mAtha-mastaka / 152. dhura-prathama / bii-duusrii| tii-tiisrii| soLa-solaha / mt-maatraa| mtt-maatraa| aDhAra-aThAraha / nirdhaar-nishcy| paNa-parantu / kadA'ka-kadAcit / aTakAva add'cn| kiidau-kiyaa| 153. pekha-dekha kara / baNe-banatA hai| dhIMga-jabaradasta / cApa-dhanuSa / saradhdhara-bANa dhAraNa karatA hai| jenn-jisko| rikha-RSi / brhm-brhmaa| jaTadhara-ziva / girdhrgirdhaarii| tau-tere / caah-icchaa| sutaMnaha-putra / khAMta-vicAra / rasanaha-jIbha / visaMnaha-viSNu / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] raghuvarajasa prakAsa bekhau yama Ubara sau bita, cALa-jaMjALa visAra alacchata / sAMna vimAsa visAsa dharesata, paDhabe baDhabe paDhDha raghupata // kAruNaca nidha jAMnakIkataha, syAMma sunAtha karai ghaNa saMtaha | tUM 'kisanA' cita rakkha nacyaMtaha, akhabe akhabe akkha anaMtaha // 153 atha gIta trakuTabaMdha lachaNa dUhA dhura cavadaha cavadaha dutI, tIjI mata chAIsa / cavadaha cauthI paMcamI, ima tuka paMca kahIsa // 154 ATha tukAM phira kaMThakI, pai'lI soLaha matta / cavada cavada kaLa ATha tuka, navamI dasaha niratta // 155 pai'lI dUjIsUM miLe, tirai guru tukaMta / tIjI dUhA aMtarI, ubha miLe laghu aMta // 156 miLa cavathI paMcamI, jikAM aMta guru jAMNa / anuprAsakI ATha tuka, miLe aMta laghumAMNa // 157 kuTabaMdha tiNa gItanai, kahai saraba kaviyAMNa / rAghava jasa jiNa majha raTai, vaLa satAratha vAMNa // 158 153. beDha - lar3AI / bakhau - kaSTa, duHkha / UMbara (umra) - zrAyu / zrALajaMjALa - vyarthakA prapaMca / visAra-bhUla jA / sAMna - buddhi / vimAsa - vicAra kara / visAsa- vizvAsa / kAruNacau nidha karuraNAkA khjaanaa| jAMnukIkataha - jAnakIkA pati, zrI rAmacaMdra | syAMmasvAmI / ghaNa- bahuta / nacyaMtaha - nizcita / zrakhabe - kaha re / zrakkha - kaha | anaMtahaviSNu, zrI rAmacaMdra / 154. cavadaha-caudaha / dutI - dUsarI / mata mAtrA / chAIsa - chabbIsa / kahIsa - kaha, kahI jAtI hai / 155. kaMTha - anuprAsa | cavada-caudaha | 157. cavathI - cauthI | laghumAMNa-laghu / 158. kaviyAMNa- kavijana / rAghava- zrI rAmacandra bhagavAna / majha-madhya / vaLaM-phira / satAratha (satyArtha ) - satya / vAMNa-vANI, vacana / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasa prakAsa astha kubaMdha gItarai pai' lI tuka mAtrA cavadai / dUjI tuka mAtrA cavadai / tIjI tuka mAtrA chAIsa / pai'lI dUjIsUM miLa tukaMta guru / tIjI sArA hI dUhAMrI aMtarI tuka miLaM / tIjI ne aMtarI aMta laghu / vicalI anuprAsAMrI tuka prATha, jyAM meM pailorI tuka to mAtrA soLaM aura sAta hI tukAM prata mAtrA cavadai cavadai hoya / anuprAsarI ATha hI tukAMrA moharA miLa nai tukaMta laghu hoya / yaNa prakAra gIta kubaMdha kahI / zranuprAsAMrI tuka grATha jyAMmeMsUM cyAra ghaTatI kahai jIMne mugaTahI atarau trakuTabaMdha mukaTabaMdharai bheda chai / vajU donUMI eka chai, kAMI taphAvada nahIM / atha gIta trakuTabaMdha udAharaNa gIta avadhesa laMkA Uparai, dhara kurakha dhaMkhA judha dharai / aTThAra padama kapesa ghaTa, meLa daLa maharAja // gata visara traMbaka gar3agar3ai / bhAratha kapI ra bhar3e / [ 246 bhar3a anar3a baDabaDa mur3a judha bhar3a / dujar3a par3a jhar3a bar3ar3a khita jhar3a / dar3ar3a rata par3a bhraguTa daDadar3a / car3ar3a Ughar3a pragaDa cakha mraDa | khar3ar3a narahaDa khapara khar3akhar3a / 158. cavada - caudaha / bicalI-bIca meM, madhyakI / jyAMmeM- jinameM / yaNa- isa / taphAvata, taphAvada - pharka, antara / 156. kurakha - kopa | dhaMkhA-icchA / padama - gaNita meM solahaveM sthAnakI saMkhyA / kapesa- bAnara / ghaTa-apAra / gata prakAra, trh| visara - bhayaMkara, bhayAvaha / traMbaka -nagAr3A | gar3agar3e-bajate haiM / bhAratha-yuddha / kapI-vAnara / zrasura-rAkSasa / bhir3e yuddha karate haiM / bhar3a-yoddhA / znanar3a-svataMtra / baDabaDa-bar3e-bar3e / zramar3a nahIM mur3ane vAle / dujar3atalavAra | jhar3a- prahAra / bar3ar3a-dhvani vizeSa / khita- pRthvI / jhar3a-kaTa kara / dar3ar3adrava padArthakA teja pravAha yA dhvani / rata- rakta, khuun| bhraguTa - zira / har3adar3a-dhvani vizeSa | khar3ar3a-dhvani vizeSa / khar3akhar3a-dhvani vizeSa / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 / raghuvarajasaprakAsa har3ar3a nArada bIra hdd'hdd'| dhar3ar3a Atasa sikhara dhdd'hdd'| gahar3a bikhama baMka gar3agaDa, gaDar3a dhara nabha gAja // par3a mAra taravara pAtharAM, riNa vikaTa kapI raghunAtharAM / dasasIsa daLa bhujabaLAM, drahavaTa kIdha aDara sakopa // nabha khaMcaratha avnaadd'raa| khilakata kautUka raadd'raa| daLa prabaLa cauvaLa kaLaLa damaMgaLa / bhaLaLa bIjaLa sela bhaLahaLa / ahapa sira laLa acaLa caLa yaLa / vAja haMkaLa kaLaLa vaLavaLa / khaLaLa caLavaLa sarita khaLahaLa / samaLa paLagaLa lIdha sAMmiLa / miLa kamaLa sraganeta maMgaLa / judha vayaLa kuLa namaLa caDha jaLa, acaLa rAghava opa // dhakha haNU bhujabrada dhArakhA, sUgrIva aMgada sArakhA / naLa nIla dadha-mukha paNasa nAhara, bihada jaMbUvAMna // 156. haDaDa-haMsanekI dhvani / haDahar3a-haMsane kI dhvani / dhaDaDa-topoMkI dhvani / bikhama viSama / gar3agar3a-nagArekI dhvani, nagAr3A bjnaa| gaDaDa-dhvani vizeSa / nabhaAkAza / taravara-vRkSa / paathraaN-ptthroN| riNa-yuddha / vikaTa-bhayaMkara / dasasIsarAvaNa / daLa-senA / bhajabaLAM-bhajAbalase / drahavaTa-dhvaMza, nAza / prvnaaddraa-srykaa| rAr3arA-yuddhakA / cauvaLa-cAroM ora / kaLaLa-kolAhala / damaMgaLa-yuddha / bhaLaLa-camaka, damaka / bIjaLa-talavAra / sel-bhaalaa| bhaLahaLa-camaka, damaka / ahapa-zeSanAga / laLa-jhuka jAte haiM, jhuka gaye / acaLa-parvata / caLa-calAyamAna / yaLa (ylaa)-pRthvii| vaaj-ghodd'aa| huMkaLa-ghor3oMkI hinahinAhaTakI dhvani / kaLaLa-kolAhala / vaLavaLacAroM ora / khaLaLa-drava padArthake bahanekI dhvani / caLavaLa-rakta, khUna / srit-ndii| khaLahaLa-bahane lagI / samaLa-mAMsAhArI pakSI vizeSa / paLa-mAMsa / gaLa-piMDa, kaura / vyl-suury| namaLa-nirmala / jaLa-kAMti, dIpti / acaLa-aTala / propa-kAMti / haNU-hanumAna / sArakhA-samAna / jaMbUvAna-jAmavanta / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 251 jaga vaya mayaMda gavAkhasA / lar3a heka bhaMjaNa lAkhasA / ira atara lasakara samara ora / sadhara dhaNa sura kaMvara dasasira / sukara dhara sara bajara sasatara / gahara hara vaha pathara tara gira / vahara sira kara deha vAkhara / pahara causara suvara apachara / sadhara raghubara duchara vaha sara / asura dasasira dusara chida ura, machara bhaja amAMna // krodhALa lichamaNa kAmarauM, riNa laDai baMdhava rAmarau / tiNa meghanAda vibhAr3a tAkhai, pAr3a asahAM pUja // kuMbheNa dasasira kraaNmtii| paha bhaMja hekala rghuptii| riNa kuMbha suraghaNa mAra rAvaNa / kaThaNa khaLa jaNa kIdha kaNakaNa / vibhIkhaNa jaga caraNa vAsaNa / saraNahita tiNa laMka samapaNa / Uchava ghaNa siya taraNa ANaNa / prasaNa haNa mana mahaNa draDha paNa / 156. causara-puSpahAra / apachara-apsarA ! dchr-viir| mchr-grv| krodhALa-kruddha / lichamaNa-lakSmaNa / bNdhv-bhaaii| vibhAr3a-saMhAra kara, mAra kr| tAkhai-vIra / ashaaN-shtruoN| pUja-samUha / paha (prabhu)-yoddhA, raajaa| kaNakaNa-titara-bitara / Uchava-umaMga / ghnn-bhut| siy-siitaa| prAMNaNa (Anana)-mukha / prasaNa-zatru / mahaNa (mahArarNava)-samudra / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] raghuvarajasaprakAsa sayaNa hulasaNa duyaNa sakucaNa / grahaNa mokhaNa dharaNa suragaNa / japaNa kavijaNa sujasa jaNajaNa, jaita rAMma aMgaja // 156 atha gIta dutIya trakuTabaMdha caupaI jAMNa ubhaya tuka bhaMvara guMjAra, soLaha prathama cavada bI sAra / tI cavadaha dasa guru laghuvaMta, yaNa muhameLa cavadamI aMta // 160 cavada mata tuka doya cavaMta, raTajai mUhameLa ragaNaMta / anuprAsarI tuka raca ATha, paDha dhura soLaha cavada ana pATha // 161 prata tuka kaMTha cyAra pramANa, ubhai kaMTha ghaTa tuka yAM AMNa / tuka AlUM hI hoya laghRta, navamI dasa mata guru laghu aMta // 162 dUhA zreka prata yama tuka hoya, sAkhai biyau vRkuTabaMdha soya // 163 atha dutIya gIta trakuTabaMdha udAharaNa gIta jAMnakI nAyaka jagata jAhara, vIra saMtAM karaNa vAhara / vahata katha suja veda dujabara, dhanau karuNAdhAMma // 156. sayaNa-sajjana / hulasaNa-harSa, prsnntaa| duyaNa (durjana)- zatra, duSTa / mokhaNa chodd'naa| suragaNa-devatA / japaNa-japane ko| kvijnn-kvijn| jaNajaNa-pratyeka vykti| jaita-vijaya / agaMja-jo jItA na jA ske| 160. ubhy-donoN| cavada-caudaha / bii-duusrii| tI-tIsarI / laghuvaMta-jisake antameM laghu ho / yaNa-isa / muhameLa, mUhameLa-tukabaMdI / cavadamI-caudahavIM / 161. cavaMta-kahate haiN| ragaNaMta-jisake aMtameM ragaNa ho| ana-anya / 162. kaMTha-pranuprAsa / laghuta-jisake aMtameM laghu ho| 163. prata-prati / yama-isa prakAra / sAkhaM-kahate haiM, sAkSI dete haiN| biyau-dUsarA / soya-vaha / 164. vAhara-rakSA / vahata-calatA hai| katha-AjJA / dujabara-brAhmaNa / dhnau-dhny-dhny| karuNAdhAMma-karuNAsAgara / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa yabha dAsa tAraNa vAsa 1 poha chaMDa kamALA pAsatai / suratura gira kara sravaNa strIvara / taLapa parahara atura caDha tura / cakaraghara maga saghara saMcara / sithaLa para ghara jAMNa Isara / chAMDa nagadhara dharaNa dUchara / makara yara sara cakara mokhara / phaMda hara paga sathara kara phira / vaLa sukara gaha sukara raghubara, tAra siMdhura tAMma // 164 aratha IM prakArasUM cyAra hI dUhAM dUsarI trakuTabaMdha jAMNajyau / / 253 atha gIta supaMkharau varaNa chaMda lachaNa dUhau dhura tuka akhara ThAra ghara, cavada soLa cavadekha | soLa cavada krama aMta laghu, japai supaMkharau jeNa // 165 aratha cavadai hoya / tIjI supaMkharau gota varaNa chaMda tiraparai mAtrA giNatI nahIM / akhira giNatI hoya / jIre pahalI tukarA prakhara aThArai hoya / dUjI tuka prakhara tuka prakhara so hoya / cauthI tuka prAkhara cavarda hoya / pAchalA dUhAMrI pai'lI tuka hara tIjI tuka prAkhara soLa hoya / dUjI, cauthI tuka prAkhara cavadai hoya / tukAMta laghu hoya / jIM gItanai supaMkharI kahIjai / 164. yabha (ibha) - hAthI / dAsa-bhakta / vAsatai lie / poha- prabhU / chaMDa chor3a kara / kamaLAlakSmI | pAsa-pAsa se taLapa ( talpa ) - zayyA, palaMga / parahara chor3a kara / cakaradharaviSNu | maga - mArga / sadhara- sadhairyaM / saMcara - gamana / sithl-mNd| jAMNa-samajha kara, jAna kara / chAMDa-chor3a kara / nagadhara - garur3a / dUchara-vIra / makara-grAha / yara-zatra u / cakara-cakra | mokha' ra chor3a kara / phaMda - baMdhana, jAla / hara - miTA kara / satharasthira, aTala | vaLa-phira / sukara - hAtha / gaha pakar3a kara siMdhura - hAthI, gaja / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 / raghubarajasaprakAsa atha gIta sukharau udAharaNa gIta paiMDAM nItarA calAka dhU cha-cyAra bhaMja palItarA / sUra dhIra cItarA acheha aopa saMsa // dhItarA kItarA rikhI sukaMTha mItarA dhanau / vAharU sItarA rAMma adItarA vaMsa // vaMdanIka pAyarA gAyarA dujAM visAvIsa / AsurAM bhaMjaNA ADe ghAyarA amAva // aDoLa pAyarA sIha subhAyarA AsatIka / sihAyarA janAM audharAyarA sujAva // khesa jaMda dvaMda rAma daMdharA siMghAra kharA / dahai bALarA srInaMdarA bhAMNa dAta // dAsarathI sidharA abaMdharA baMdharA deNa / __ paMca dUNa kaMdharA kabaMdharA nipAta // haNU jisA kiMkarA padhora ke vaMkarA hallAM / jUdhAM jIta anaMkarA ror3aNA jodhAra // 166. paiNddaa-kdmoN| nItarA-nItike / calAka-calane vaalaa| dhU-zira / cha-cyAra-dasa / palItarA-asurake / acheha-apAra / rikhI-RSi / sukaMTha-sugrIva / miitraamitrke| dhanau-dhanya / vAharU-rakSaka / sItarA-sItAke / adItarA-sUryake / vaMdanIka-vaMdanIya / pAyarA-caraNoMke / dujaaN-braahmnnoN| visAvIsa-pUrNa / praasuraaNraaksssoN| bhaMjaNa-saMhAra karane vaalaa| praadde-virddh| ghAyarA-prahArakA | pramApaapAra / aDola-dRr3ha, aTala / pAyarA-caraNakA / sIha-siMha / subhAyarA-svabhAvakA / prAsatIka-samartha, zaktizAlI, Astika / sihAyarA-sahAyatAke / jnaaN-bhktoN| audharAyarA-rAjA dazarathake / sujAva-putra / khesa-asura / jaMda-asura / dvaMda-yuddha / siMghAravidhvaMza / dAsarathI-zrI rAmacandra / siMdharA-samudra / prabaMdha-baMdhanarahita / baMdharAbaMdhanakA / deNa-dene vaalaa| haNUM-hanumAna / jisaa-jaisaa| kiMkarA-sevaka / padhorasIdhA karane vAlA / vaMka-vakra / anNkraa-ngaadd'aake| roDaNA-bajAne vaalaa| jodhArayoddhA, viir| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 255 roLe leNa laMkarA nisaMkarA vibhAr3a rAma / hAthAM jhoka raMkarA laMkarA deNahAra // 166 atha gIta hekalavayaNa tathA mAtrArahita haMsagamaNa lachaNa dhura aThAra ugaNIsa mata, dasa soLa badaseNa / du laghu aMta sAMNaura laghu, japai khur3ada kavi jeNa // 167 jiNa choTA sAMNorameM, guru akhira naha hoya / saraba laghu soLaha tukAM, hekala vayaNa sa koya // 168 praratha khur3ada laghu sAMNora tathA veliyA sAMNora gItarI soLa hI tukAMmeM guru akhira aMka hI na hoya / soLa hI tukAMmeM saraba laghu akhira hoya, jI gItarau nAma hekalavayaNa kahIjai tathA mAtrArahita khiijai| kaThe'ka davALA ekarA tukAMta prata guru zreka hoya / iNanai dhaNakaMTha sAMNora piNa kahIjai / atha gIta hekalavayaNa udAharaNa gIta jaga janaka dhanaka hara haraNa karaNa jaya / cata naramaLa nahacaLa caraNa // akaraNa karaNa samaraNa agha aNaghaTa / saka raghubara asaraNa saraNa // lalavara sadhara amara nara rakha lj| mahapata samarata harata maLa / / 166. roLe-yuddha meM / vibhAr3a-vIra / jhoka-dhanya / raMkarA-garIbakA / deNahAra-dene vaalaa| 167. ugaNIsa-unnIsa / mt-maatraa| dasa-teraha / 168. soLa-solaha / daseNa-terahase / du-do| jenn-jisko| akhira-akSara / sakoya vaha / kaThe'ka-kahIM para / pinn-bhii| 166. janaka-pitA / dhanaka-dhanuSa / hara-mahAdeva / haraNa-tor3ane vaalaa| cata-citta / naramaLa-nirmala / nahacaLa-nizcala, aTala / agha-pApa / aNaghaTa-apAra, nahIM miTane vaalaa| lacha (lakSmIvara)-viSNu, zrI raamcndr| sadhara-dRr3ha / laja-lajjA / mahapata (mhipti)-raajaa| samarata-smaraNa karate haiM / maLa-pApa, maila / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25.6 ] raghuvarajasaprakAsa chajata bayaNa paya sarasa mayaNa chaba / kamaLa nayaNa rava taraNa kaLa // sakara dhanakha sarasa rasa sadana sakha / narakha badana jaga bhaya nasata // tana mana baya sama sa jana sahaja tUya / lachaNa bharatha arighaNa lasata // tana ghaNa baraNa dharaNa dasaratha taNa / sadaya samana garavata sahaja // taja taja avara 'kasana' kava nata-prata / dhara mana nahacaLa garar3a-dhaja // 166 . atha gIta bhujaMgI lachaNa bArA akhira tuka zreka prata, yagaNa cAra guru aMta / gIta bhujaMgI tAsa gaNa, varaNa chaMda budhavaMta // 170 praratha jA gItarai tuka aka prata cyAra yagaNa hoya / aMta guru hoya, varaNa chaMda cha / mAtrA giNatI nahIM / jiNa gItanai bhujaMgI kahai chai / atha gIta bhujaMgo udAharaNa gIta mahArAja audhesa AdhAra saMtAM, vAra khArI rakhai lAja bekhau / harI kAja pai AsarA dIha heke, lachInAtha dI sevagAM laMka lekhau|| 166. chajata-zobhA detA hai| bayaNa-vacana / mayaNa-kAmadeva / chaba-kAMti, dIpti / rava-sUrya / taraNa-taruNa / dhanakha-dhanuSa / sadana-ghara / narakha-dekha kara / badana-mukha / nasata-nAza hotA hai| lachaNa-lakSmaNa / arighaNa-zatra ghna / lasata-zobhA dete haiN| ghaNa-bAdala / dharaNa-dhAraNa karane vAlA / taNa (tanaya)-putra / nata-prata-sadaiva / nahacaLa-nizcala / garar3a-dhaja-garur3adhvaja, vissnnu| 170. bArA-bAraha / tAsa-usa / gnn-smjh| budhvNt-buddhimaan| giNatI-ginatI, sNkhyaa| 171. praudhesa (avadheza)-dazaratha, zrI rAmacandra / khArI-bhayaMkara / bekhau-dekho| lachInAtha (lkssmiinaath)-vissnnu| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 257 tavai bhU ahalyA gaNakA tirAI, raTAM bora bhIlItaNA khAya rIdhau / sarAM tAr3akA mAra UdhAra samiI, karAM grIdhavALau vaLe sAdha kIdhau // radA siMbha vAMme sadA akaraMgI, gavai jAsa paMgI narAM beda gAthAM / tanAM khINahUMto muNai bhrAta tonUM , haNe bALa sugrIva de rAja hAthAM // kasau jor3a bhUmaMDa tai ora kIjai, bhujADaMDa moTA bradAM joga bhALau / aThujAMma jIhAM 'kisanesa' Akhai, vaDau AsaraurAMma pai kaMja vALau // 171 atha gIta vaDI sAMNora aharaNakher3I lachaNa tevIsaha mata pahalI tuka, bI aThAra tI bIsa / cauthI tuka aThAra cava, laghu tuka aMta lahIsa // 172 vaDA jeNa sAMNora bica, pavaraga U na payaMpa / aharaNakher3I nAma uNa, jasa rAghava majha jaMpa // 173 praratha pailI tuka mAtrA tevIsa / dUjI tuka mAtrA aThArai / tIjI tuka mAtrA bIsa / cauthI tuka mAtrA aThArai hoya sau gIta baDau sANora kahAvai / aMta laghu hoya / jI baDA sAMNorameM pavaragarA pAMca Akhara pa pha ba bha ma ara U va, zre sAta pAkhara sArA gIta meM na hoya ara gIta paDhatAM hoTha miLe nahIM, jI gItarau nAma aharaNakher3I kahIjai / ahara-hoTha na kher3I kahatAM khar3e nahIM, hAlai nahIM yau aratha cha / 171. tava-stuti karate haiM / bhU-saMsAra / bhIlI-bhillanI / vaLe-phira / kiidhau-kiyaa| radA hRdaya / siMbha-zaMbhU, ziva / gadai-gAyA jAtA hai| jaas-jiskaa| paMgI-kIti, yaza / muNe-kahatA hai / tonU-tujhako / bALa-bAli vAnara / kasau-kaunasA / jor3a-barAbara, samAna / bhamaMDa-bhumaMDala / bhajAuMDa-zaktizAlI, samartha / joga-yogya / bhaalii-dekho| aLUjAMma-aSTayAma / jIhA-jIbha / prAkha-kahatA hai| prAsarau-sahArA / pai-caraNa / kaMja-kamala / 172. mt-maatraa| bii-duusrii| tii-tiisrii| cava-kaha / lhiis-legaa| 173. payaMpa-kaha / majha-madhya / jaMpa-kaha / sau-vaha / yau-yh| Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] raghuvarajasaprakAsa atha gIta graharaNa (na) kher3I udAharaNa gIta karAM dhAr3a lAgai raghaurAja data kIjatAM / sarasatAM rIjhatAM saMta sukha sAja // lIjatAM nakhatra-Dara saraNa hekaraNa lahara / rIjhatAM diyau laMkA jisau rAja // sara dhanaMkha dharaNa kara dahaNa daitAM sadhara / dukha naraka trAsa haraNa janAM jagadIsa // harakha riNa iMdrataNa nAsa kIdhau haThI / arakataNa kiyauM kekaMdha gaDha Isa // tikAM sira dayA rukha hoya hari tau taNI / kiNI dina na lAgai jikAM AtaMka || ghaNAghaNa chaTA tana kati dhariyAM ghaNI / saha janAM saMkaTa haraNa dhaNI nirasaMka | caraNa asaraNa saraNa hai catura / honisa saMta jaNa karaNa ANaMda || dUNadasahAtha haNa gAtha rAkhaNa dUnI / nAtha 'kisanesa' kausaLataNA naMda // 174 174. karAM-hAthoM / dhAr3a - dhanya / radhaurAja-zrI rAmacandra / nakhatra-Dara dahaNa-nAza / jisau- jaisA / harakha - harSa riNa - yuddha | ( nakhatra - bhai + Dara - bhIkhaNa - bhabhIkharaNa ) - vibhISaraNa : sadhara- dRr3ha / trAsa-bhaya, AtaMka | janAM-bhaktoM / iMdraNa ( indratanaya ) - bAli vAnara / kIdhau kiyaa| haThI haTha karane vAlA, jiddI / arakataNa ( atanaya ) - sugrIva / kiyau - kiyA / kekaMdha - kisskiNdhaa| Isa-rAjA tikAMuna, jina / rukha - icchA / tau taNI-terI / kiNI-kisI / prAtaMka - Dara, bhaya / ghaNAghaNa- bAdala / chaTA-kAMti, dIpti, vijalI / Rta - kAMti, dIpti / dhariyAMdhAraNa kiye hue / ghaNI - bahuta / dhaNI - svaamii| nirasaMka- nizaMka, nirbhaya / zrAMNaNacatura ( caturAnana) - brahmA / dUNadasahAtha - rAvaNa / haNa mAra kara / gAtha- kIrti, yaza / dunI - duniyAM, saMsAra / naMda-putra / data-dAna / | Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 256 atha gIta viDakaMTha tathA vIrakaMTha lachaNa dUhA dhura tuka mata cauvIsa dhara, vaLa dUjI akavIsa / tI cauvIsaha caturathI, kaLa akavIsa kavIsa // 175 dakha yama matA cava dUhAM, aMta laghU tuka oka / soLa cavada akhira sukrama, kaha viDakaMTha vimeka // 176 praratha pai'lI tuka mAtrA cauvIsa hoya / dUjI tuka mAtrA akavIsa hoya / tIjI tuka mAtrA cauvIsa hoya / cauthI tuka mAtrA akavIsa hoya / yaNa kramasU cyAra hI dUhAM mAtrA hoya / aMta tukarai aMka laghu hoya / iNa lekhe tau viDakaMTha gIta mAtrA chaMda chai nai pai'lI tuka pAkhara soLe / dUjI tuka pAkhara cvdai| tIjI tuka Akhara soLa ara cauthI tuka Akhara cavadai hoya / yo krama cyAra hI davALAM hoya / Akhara giNatIke lekhe viDakaMTha varaNachaMda chai / iNa prakAra viDakaMTha gIta kahIjai / gaNAMko krama gItako tukAMsU dekha liijyau| lachaNakA dUhA ghaNA hoya jiNasUM na kahyA chai| koI iNa gItarau nAma vIrakaMTha piNa kahai chai / atha gIta viDakaMTha tathA vIrakaMTha udAharaNa gIta jai naresa rAghavesa Asuresa judhAM jesa / ke kavesa desa desa kIratI kahaMta // strIdharAja rAkha lAja kIdha kAja saMta sAja / hela siMdha rUpa iMda viradAM vahaMta // 175. vaLa-phira / akavIsa-ikkIsa / tii-tiisrii| caturathI (cturthii)-cauthii| kaLa maatraa| kavIsa-mahAkavi, kavi / 176. dakha-kaha / ym-aise| cava-cAra / soLa-solaha / cavada-caudaha / akhira-akSara / vimeka-viveka / yau-yaha / 177. jai-jaya / naresa-rAjA / rAghavesa-zrI rAmacandra bhagavAna / prAsuresa-rAkSasa, rAvaNa / ke-kii| kavesa (kavIsa)-mahAkavi / kIratI (kiirti)-ysh| kahaMta-kahate haiN| strIdharAja-zrI viSNa, zrI raamcndr| kiidh-kiyaa| hela-lahara / siMdha-samudra / iMdaindra / birdaaN-birudoN| vahaMta-dhAraNa karate haiN| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] raghuvarajasaprakAsa sAja pAMNa cApa bAMNa khaLAM khAMNa ghamaMsAMNa / surAMrAMNa bhujAMpAMNa jai kiyau asaMka // tApa khAya ditAMrAya baMda Aya pAya tAsa / lakhai raMka hI avaMka meTa dIdha laMka // aopa aMga syAMma raMgate sucaMga jai ana / pItaraMga nI sAraMga bhaMga kaur3a pApa // sUravIra janAM bhIra gajjagIra pai sadhIra / jaLe pApa aNamApa jeNa nAma jApa // dunI pALa iMdra DhAla biradALa jai dayALa / guNI sAtha sAMmarAtha raTai krIta gAtha // nAMma jesa kare khesa paTai sesa 'kisanesa' / nirAdhAra jyAM adhAra nimau audhanAtha // 177 atha gIta aTThA lachaNa chaMda aradha nArAjarI, cau tuka dUhAM sacIta / laghu guru krama tuka baraNa aTha, giNa tiNa aTThau gIta // 178 praratha varaNa chaMda chai aThau gIta / jiNameM aradhanArAca chaMdarI tuka cyArasU zreka dUhI hoy| pai'lI laghu pachai guru, iNa kramasUM tuka aMka prata Akhara pATha hoya / jiNarai cyAra hI tukArau tukAMta aka hoya / sAvajhar3I hoya, jiNanai aTThau gIta kahIjai / 177. sAja-dhAraNa kara saja kara / pANa-hAtha / cApa-dhanuSa / khlaaN-raaksssoN| khAMNa-nAza kara, nAza karaneko, nAza karane vaalaa| ghamaMsANa-yuddha / suraaNraaNnn-indr| bhujAMpAMNabhajAke prabhAvase / je-jisa / asaka-nirbhaya / tApa-bhaya, AtaMka / ditaaNraay-daityraaj| pAya-caraNa / taas-uske| dIdha-dI, diyaa| pItaraMga-pIlA raMga / janAMbhaktoM / bhIra-madada, sahAyatA / gajjagIra-yuddha / pai-caraNa / sadhIra-dhairya-yukta, aTala / aNamApa-apAra, asIma / jeNa-jisa / dunI-saMsAra / pALa-pAlaka / DhAla-rakSaka / birdaal-viruddhaarii| gnnii-kvi| sAtha-samUha / sAmarAtha-samartha / audhanAtha zrIrAmacandra bhagavAna / 178. cau-cAra / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha gIta dvau varaNa chaMda udAharaNa gIta tavaM virUda tAsa re / abhaMga rAMma Asa re // prasiddha siMdha pAja re / rahUM adhAra rAja re // paTaita rUpa pAMgarA, khaLAM bharAtha khAMNarA / sukhI rahUM sujAMgarA, bharosa vaMsa bhAMgarA // janAM nibAha lAja re, prasanna dAsa prItarA, biyAra judhAM dayaMta jItarA, saraMma dukhai 'kisannadAsa' re, sadA vasAM hulAsa re, sukIratI samAja re, atthabItarA / nAthasItarA // 176 atha gIta dUNau aTThau varaNa chaMda lachaNa dUhau chaMda dhanArAcarI, cau tuka heka davALa | varaNa chaMda sau gIta vada, dUNauThau dikhALa // 180 aratha bradhanArAcarI cyAra tukAMrI greka davALau hoya sau sAvajhar3o gIta dUNau praThau kahAvai / laghu guru IM kramasUM tuka preka prata akhira soLaha hoya / iNa prakAra soLaM hI tukAM hoya sau dUNau aTThI gIta tukaMta guru varaNa chaMda chai / atha gIta dUNI aTThI sAvajhar3au udAharaNa gIta vibhAr3a paMcadUmAtha Atha deNa makAra dhyAna kaMja sau vasai radA | 261 vesa re I mahesare // tAsa-tere / hulAsa - Ananda, 1 siMdha - samudra / pAja-setu, paTaita- vIra, yoddhA / pAMNarA 176. dekhe - kahatA hai / tabUM-stuti karatA hU~, varNana karatA hU~ / harSa / prabhaMga nahIM bhAgane vAlA, vIra / zrAsare - Azraya meM pula / nibAha - nibhAne vAlA / rAjare - zrImAnake, Apake / zaktikA / bharAtha-yuddha | khAMNarA-dhvaMza karane vAlA, nAza karane vAlA / bharosavizvAsa, bharosA | bhAMga - sUrya / dayaMta- dene vAlA athavA daitya / nAthasotarA - sItAnAthake / 150. davALa - gIta chaMDhake cAra caraNoMkA samUha / dikhALa - dikhalA de, dikhalA / 181. vibhAr3a - dhvaMza kara, saMhAra kara / paMcadUNamAtha - rAvaNa / zrAtha-dhana, dravya / makAramadhya / kaMja - brahmA / radA - hRdaya / mahesare - mahAdevake / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] raghuvarajasaprakAsa sadA namaMta audharAya pAya dhU suresa re / vadAM naresa na kUraNa jor3a rAghavesa re || nibAha sItanAtha vAha saMtacA amogha bANa cApa paNa vAMga je judhAM nipAta sAMmarAtha laMkanAtha jehar3A / kahAM nariMda dAsarathanaMda joTa kehar3A | apAra teja aMgadhAra dhAra teja AkatI / pai amApa pApa tApa nAMma jApa kAMmatI // judhAM jayaMta sevameM rahai anaMta sAjatI / bhaNA kisau samAMna AMna kausaLa sa bhUpatI // mahAmadaMdha surAM suraMda cADa mAraNA / trilokanAtha goha grAha grIdha bAda tAraNA // 'kisanna' pAta vhai dayALa pALa sidha kAraNA | dhanau naresa rAghavesa cIta nIta dhAraNA // 181 atha bhAMNa gIta mAtrA varaNa pramANa lachaNa dUhA dhura bIjI mata bAra dhara, vada tIjI bAvIsa | bAraha cauthI paMcamI, vaLa chaThI bAvIsa // 182 181. zrIdharAya - zrI rAmacandra bhagavAna / pAya - caraNa / dhU - zira, dhruva / suresa - indra / vadAM -kahe / naresa-rAjA / zrAMta-pranya / kUraNa-kauna / jor3a-barAbara, samAna / rAghavesazrI rAmacandra bhagavAna / nehar3A - sneha / zramogha- nahIM cUkane vAlA avyartha, acUka | nipAta- girAnA / sAMmarAtha- samartha / laMkanAtha-rAvaraNa / jehar3A - jaisA / naridarAjA / dAsaraththa - rAjA dazaratha / naMda-putra / joTa jor3I / kehar3A - kaisA / kapakATate haiM / zramApa- apAra / tApa - zrAtaMka, bhaya / jayaMta- jItanA / sevameM sevAmeM / anaMta - lakSmaNa / jatI - jitendriya, yatI / kisau-kaunasA / zrani zranya / zrAsurAM - rAkSasoM / suraMda-indra / cADa - pukAra mAraNA-mArane vAlA / goha-guha nAmaka niSAdharAja / zrAda-Adi / tAraraNA - tArane vAlA / pAta - kavi / pALa-rakSA | siMdhasiMdhura, gaja / kAraNa- kAraNa, karane vAlA dhanau- dhanya / cIta-citta / nIta-nIti / dhAraraNA - dhAraNa karane vAlA / 182. dhura - prathama / bIjI- dUsarI / mata - mAtrA / bAra-bAraha / vada kaha | vaLa - phira / nehar3A / chehar3A | Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 263 pahalI dUjIsUM miLa, tIjI chaThI sameLa / miLa cavathI paMcamI, bhala tukaMta laghu bheLa // 183 ATha varaNa dhura dUsarI, tIjI panara tukaMta / puNa Tha cauthI paMcamI, chaThI panara chajaMta // 184 vidha iNa mattA varaNarau, paragaTa jAMNa pramAMNa / bhAMga - gIta jiNa nAMma bhala, bhaNajasa raghukuLa bhAMga // 185 aratha pai' lI tuka mAtrA bAre / dUjI tuka mAtrA bAre / tIjI tuka mAtrA bAvIsa | cauthI tuka mAtrA baarai| pAMcamI taka mAtrA bAre / chaThI tuka mAtrA bAvIsa hoya / tukAMta laghu ho / pai'lI dUjI tuka miLaM / tIjI chaThI tuka miLaM / cauthI pAMcamI tuka miLe athavA cyAra tuka kIjai tau pailI tuka mAtrA caubIsa / tuka dUjI mAtrA bAvIsa / tuka tIjI mAtrA caubIsa / tuka cauthI mAtrA bAvIsa / yUM tau bhAMNa gIta mAtrA chaMda hoya / prakhara giNatI kIjai tau tuka pailI dUjIrA zrAkhara ATha hoya / tIjI chaThIrA prAkhara panarai panarai hoya / cauthI pAMcamIrA zrAkhara ATha hoya tathA cyAra tukAM kIjai tau pailI tIjI tukarA grAkhara soLaM hoya / dUjI cauthI tukarA prakhara panarai panarai hoya ! tukAMta laghu / IM tarai bhAMNa gIta varaNa chaMda hoya | atha bhAMga gIta udAharaNa gIta naresa rAMma naM maLAM, urAM sabhAva UjaLA / asa bhaMja davAM, karesa deva kAja // sapAMNacApa sAyakaM, ghar3A resa ghAyakaM / cavaMta siddha cAraNaM, prasiddha siMgha pAja // 183. cavathyo - caturtha, cauthI / bhala-ThIka / 184. puraNa - kaha / shrtth-graatth| panara-panaraha / chajaMta-zobhA detA hai / 185. vidha prakAra, trh| mattA - mAtrika bharaNa- kaha / bAra - bAraha / yUM- aise / zrakharaakSara / iM- isa / tarai-taraha / 186. nU maLAM-nirmala / urAM-ura, hRdaya / UjaLA-ujjvala / zraresa - zatru / sapaNacApahAthameM dhanuSa sahita / sAyakaM tIra / ghar3A-senA | ghAyaka- saMhAra karane vAlA / cavaMtakahate haiN| siMdha - samudra / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] . raghuvarajasaprakAsa garaba satrAM gaMjaNA, ramA sucita raMjaNA / bhujAM sajora bhaMjaNA, caDhAya siMbha cApa // gaLe dujesa gAvarA, sadhIra je sabhAvarA / abhaMga hema adrasA, aDoLa naMga Apa // aneka saMta Asare, vase sahIva vAsare / prathIpa rAMma pokhaNA, amI sudITha aMga // sadhIra bhrAta sesasA, manAM raTai mahesasA / khaLAM aneka khesaNA, japAM apITha jaMga // ditesa sena dAhaNA, raghUsa krIta rAhaNA / karI UdhAra kAraNA, harI vilaMda hAtha // name suresasA nagAM, sadhAra dIna sevagAM / 'kisana' pAtasUM kahai, namau anAtha nAtha // 186 atha gIta dumeLa lachaNa dahau tuka dhura tIjI soLa mata, doya meLa dAkhaMta / dUjI cauthI mata dasa, akha dumeLa laghu aMta / / 187 praratha dhura kahatAM pai'lI tuka mAtrA soLa hoya / pai'lI dUjI tukameM doya meLa prAvai jIMsU gItarau nAma dumeLa khaavai| dUjI tuka mAtrA dasa hoya / cauthI tuka mAtrA dasa hoya / dUjI cauthI tukarai tukAMta laghu hoy| jiNa gItako nAma dumeLa kahAvai / 186. garaba-garva, abhimAna / gaMjaNA-miTAne vAlA / ramA-lakSmI / raMjaNA-prasanna karane vaalaa| sjor-shktishaalii| bhaMjaraNA-nAza karane vaalaa| siMbha-zaMbhu, ziva / dujesa-dvijeza, maharSi, parazUrAma / sabhAvarA-svabhAvakA / abhaMga-Dha, aTala / hema adrasA-himAlaya parvatake samAna / naMga-paira, caraNa / prathIpa-rAjA / pokharaNApoSaNa karane vaalaa| amI-amRta / sudITha-sudRSTi / khesaraNA-nAza karane vaalaa| apITha jaMga-vaha jo yuddha meM apanI pITha zatrako na dikhAtA ho| ditesa-asureza, rAvaNAdi / dAharaNA-dhvaMza karane vAlA / raghUsa-raghuvaMza / krIta-kIrti / rAhaNA-rakhane vaalaa| ngaaN-pairoN| sadhAra-rakSaka / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 265 atha gIta dumeLa udAharaNa gIta bhUpALAM bhAMmI neka nAMmI, seva pAya suresa / suja dayA siMdhU dInabaMdhU, akhai krIta ahesa // baTapaMca bAsa satranAse, rAja kaja surarAja / khara kheta khaMDe thUra thaMDe, sUra kuLa siratAja // bhujavIsa bhaMje gAva gaMje, sroNa bhuMje sAra / saraNA sadhAre biradadhAre, toya pAthara tAra // nirabaLAM nekAM kodha kekA, sAhi hAtha sunAtha / guNa kisana' gAvai prasidha pAvai, amara Ijata aAtha // 188 atha gIta uvaMga sAvajhar3I lachaNa dUhI sagaNa soLa mata prathama tuka, do gura aMta dipaMta / AMna cavada akha, ubhai vIpasA aMta // 186 praratha pailI tukarai pAda tau sagaNa nai soLaM mAtrA hoya / aura sArAI gItarI panarai hI tukAM mAtrA cavadai hoya / tukAMta doya guru akhira hoya jiNa sAvajhar3A gItanai umaMga kahIjai tathA koI kavi uvaMga paNa kahai chai| cauthI tuka meM doya vIpasA Avai chai| 188. bhAMmI-nyauchAvara, balaiyA / seva-sevA karatA hai / pAya-caraNa / suresa-indra / siMdhU samudra / akhe-kahatA hai, varNana karatA hai| ahes-shessnaag| bttpNc-pNcvttii| satrazatra / nAsa-nAza kiye / kj-liye| surraaj-indr| bhujavIsa-rAvaraNa / bhaMjenAza kiyaa| gAva-garva / gaMje-miTAyA, nAza kiyaa| sroNa (zoNita)-khuna, rakta / bhaMje-bhakSaNa kiyaa| sAra-talavAra / saraNA-zaraNAgata / sadhAre-rakSA kI / toyapAnI / pAthara-patthara / kIdha-kiyA kiye| kekaaN-kii| gaNa-yaza, kIrti / prasidhakIrti, prasiddhi / prAtha-dhana, daulata / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] raghuvarajasaprakAsa atha gIta uvaMga sAvajhar3I udAharaNa gIta jaganAtha aMtarataNau jAmI, gAhaNau khaLa gurar3a gaaNmii| sAca vAyaka siyA sAMmI, bhujAM bhAMmI bhujAM bhAMmI // thUraNa riNa daitAM thokA, lAja rakkhaNa saMta lokaa| rAMma riNa dasamAtha rokA, karAM maukA karAM maukA / deNa sevaga laMka dAtA, ghalla vyAdha kabaMdha ghaataa| bisU rakhaNa krIta vAtAM, hadda hAtAM hadda hAtAM // mIDha nA aja isa mAdhau, thAha dila nAvai athaaghau| deva dInAM kasaTa dAdhau, raMga rAghau raMga rAghau // 160 atha gota aradhagokhau sAvajhar3I varaNa chaMda lachaNa dUhau ragaNa jagaNa guru laghu huvai, jiNarai tIna tukaMta / hoya vIpasA cavatha tuka, aradha gokha pAkhaMta // 161 jiNa gItarai pailI dUjI tIjI tInAM tukAM tau pailI gaNa gaNa / pachai jagaNa gaNa / pachai guru laghu / I kramasU ATha akhara tIna tukAM hoya / cauthI tuka pailI ragaNa / pachai jagaNa cha akhira hoya / IM kramasU cyAra tukAM hoya sau aradhagokha varaNa chaMda sAvajhar3I kahIjai nai jIke I kramasU ATha tukAM hoya jiNanai vadhagokha kahIjai, sau vadhagokha tau prAgai kahyau Ija chai sau dekha lIjyau / 160. aMtarataNau-bhItara kA, andara kaa| jAMmI-pitA / gAhaNau-naSTa karane vAlA / khaLa rAkSasa / vAyaka-vAkya, vcn| siyaa-siitaa| bhAMgI-balaiyA, nyauchAvara / tharaNa nAza karanA, dhvaMza karanA / daitaaN-daityoN| thokA-samUha / dasamAtha-rAvaNa / jhokAdhanya-dhanya / ghAtAM-nAza / visU-pRthvI, saMsAra / krIta-kIti / mIDha-samAna, sadRzya / aja-brahmA / Isa-ziva / mAdhau-mAdhava / thAha-gaharAI, gNbhiirtaa| prathAghau-apAra, asIma / dAdhau-jalAne vaalaa| raMga-dhanya-dhanya / rAghau-zrI rAmacandra / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 267 atha gIta aradhagokhau sAvajhar3o udAharaNa gIta baMda pAya rAghavesa, jodha meghanAda jesa / baMdha vAMmaNI visesa, sesa sesa sesa // pAr3iyA judhAM bipaccha, rAMma pAya seva raccha / ora mera rUpa accha, laccha laccha laccha // sUra dhIra tAsa saMta, mAMNa pAMNa teja maMta / dAhaNauM judhAM dayaMta, naMta naMta naMta // cIta prIta krIta cAha, daita rAja sesa dAha / leNa rAMma seva lAha, vAha vAha vAha // 162 atha gIta dhamaLa tathA riNadhamaLa, sama tathA asama caraNa lachaNa dhura tuka mata chAIsa dhara, chai bIjI chAIsa / tIsa mata tuka tIsarI, cauthI mAtra cauvIsa // 163 avara davALA avara vidha, nahIM matta nirabAha / Isara bAraTha akkhiyo, asama caraNa yaNarAha // 164 atha dhamaLa gIta anya vidha lachaNa vadiyA lachaNa avara vidha, khaTa tuka hoya visakkha / cavada prathama dUjI cavada, aThAIsa triya akkha // 165 162. baMda-namaskAra kara / pAya-caraNa / rAghavesa-zrI rAmacandra / jodh-yoddhaa| meghanAda indrajIta / jes-jaisaa| paadd'iyaa-maare| bipaccha-vipakSI, zatra / dAhaNau-mArane vAlA, dhvaMza karane vaalaa| dayaMta-daitya / sev-sevaa| lAha-lAbha / vAha-vAha dhny.dhny| 163. dhura-prathama / tuka-padyakA caraNa / mt-maatraa| chAIsa-chabbIsa / chai-hai| bI dUsarI / majha-madhya, meM / davALA-gIta chaMdake cAra caraNakA samUha / 164. avara-anya / nirvaah-nirvaah| akkhiyau-khaa| ynnraah-iske| 165. vadiyA-kahe / lachaNa-lakSaNa / visakkha-vizeSa / cavada-caudaha / dUjI-dUsarI / triya tiisraa| akkha-kaha / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] raghuvarajasaprakAsa cavadaha cauthI pAMcamI, chaTThI vIsa vicAra / asama caraNa taupaNa avasa, vada yama dhamaLa vicAra // 166 trakuTabaMdharI Ada tuka, pAMca dekha paramAMNa / ubhai tukA miLa aMtarI, jugata dhamaLa yama jAMga // 167 aratha dhamaLa gItakai mAtrA varaNa pramAMNa nahIM jiNasaM asama caraNa hai / pai'lo tuka mAtrA chAIsa hoya / dUjI tuka mAtra chAIsa hoya / tIjI tuka mAtrA tIsa hoya / cautho tuka mAtrA caubIsa hoya / bAkI aura hAM IM prakAra tathA aura hI tarai mAtrA hoya paNa sama mAtrAko nirabAha nhiiN| Age bAraThajI strI IsaradAsajI Rta gIta dhamaLa strI paramesara meM chai sau paraNa iNa tarai chai jIMne dekha nai maiM kahyau chai tathA zraura lachaNa karane mAtrAkau nirUpaNa karAM tau paraNa asama caraNa chai / aura vidha mAtrA pramAMNa karAM cha / cha tuka karane sau kavesara dekha vicAra lIjyo / gIta raraNadhamaLakai cha tukAM huvai chai / pai'lI tuka mAtrA cavadai / dUjI tuka mAtrA cavadai / tIjI tuka mAtrA praThAvIsa / cauthI tuka mAtrA cavadai / pAMcamI taka mAtrA cavadai | chaThI tuka mAtrA caubIsa / aMta laghu tau piNa raNadhamaLa asama caraNa chaMda chai aura sugama lachaNa kahAM chAM / gIta trakuTabaMdharI pAMca tukAM tau prAdarI nai doSa tukAM dUhArai aMtarI, preka kaMTharI nai ka dUjI yAM doyAMrI ka tuka karaNI / yAM cha hI tukAMnai bheLI kara paDhajai, sauhI dhamaLa jAMNaNo / soI graMtha meM paNa trakuTabaMdha kayau chai sau dekha lIjyo / iti raNadhamaLa gIta lachaNa nirUpaNa samApata / iNa gItarau nAMma dhamaLa ko chai / atha gIta dhamaLa udAharaNa gIta tUMca sAMmAtha tUM suranAtha raghunAtha tUM dasamAtha rAmaNa, rimaghAta tUM raghunAtha / bhAMjavA bhArAtha || 166. to paNa-to bhI / zravasa - avazya / vada kaha / yama- isa prakAra | Ada ( prAdi ) - prathama | ubhe-do, donoN| jugata-yukti / paNa- parantu / paNa bhii| nirUpaNa - vicAra, nirNaya | kabesara - kavIzvara | 17. zraThAvIsa - aThAIsa / zrAdarI-prAdi kii| kaMTha anuprAsa / yAM-ina / doyAMrI-donoMkI / bheLI-sAtha | 168 sAMmAtha - samartha / suranAtha - devatAoMkA svAmI / rimaghAta - zatru kA vidhvaMzaka thA saMhAraka | dasamAtha-dasa zira bhAMjavA - nAza karaneko / bhArAtha-yuddha / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa abIha tUM narasIha Isa vA aghAta hAthAM vravaNa raMkAM prAtha // laMkALa sevaga tU lAMgau, bhrAta lichamaNa khaLAM- bhAMgau / patI - kuLa svAratho pAMgau, karaNa saha nikaMda // jAMnakI nAyaka jaMgameM, rosela bIrata raMgameM / biradaita jasa ratha dhamaLa ba~kA, nimau dasarathanaMda // judha dusaha dasa sira jAraNA, maha kuMbhasA khaLa mAraNA / dhanubAM dhAraNa pAMNa dhajabaMdha, jabara joma jihAja // jaTAjUTa sira bana paTa jhala, aMga ghaTa rajavaTa UphaLe 1 aNabhaMga jaitAM jaMga sura, raMga kosaLarAja || rakha paya bhabhIkhaNa raMkarA, lahare ka ApaNa laMkarA | kAkusatha khaLadaLa bhasama kara, sAdhAra - saraNa sabheva // nija birada nAtha anAtharA, suja dharaNa bhujAM samAyarA / kitra 'kisana' bega sunAtha kIjai, dInabaMdhava deva // 168 " [ 26e pai, lauha saMtAM nakUM lopai / atha gIta tribhaMgI lachaNa dUhau dhura ThAra bI bAra ghara, tI soLaha cava bAra / bi guru aMta sau pUrNiyau, soya tribhaMgI sAra // 166 168. aNabIha-nirbhaya, niDara / lIha-rekhA, maryAdA / nakUM- nahIM / lopai - ulaMghana karatA hU~ / vravaNa dene ko dene vAlA / raMkAM-garIboM / zrAtha-dhana / laMkALa -vIra, zrI rAmacandra bhagavAna | tujh-teraa| lAMgau-hanumAna / lichamaNa - lakSmaNa | khaLAM bhAMgaurAkSasoM kA nAza karane vAlA / pAMgau- paMgu / asaha - zatru / nikaMda-nAza / rosela - jozIlA / bIrata-vIratva / biradaita- viruddha dhAraraNakarane vAlA / paNa (pANi) - hAtha / dhajabaMdha -apanI dhvajA yA jhaMDA rakhane vAlA vIra / jabara - jabaradasta / jomjosh| jihAja - jahAja / jaTajUTa- jaTAjUTa | aghaTa - apAra / rajavaTa - kSatriyatva | U - umar3atA hai | ApaNa dene vAlA / sAdhAra-saraNa - zaraNa meM zrAe huekI rakSA karane vAlA / kiva-kavi / bega-zIghra / 166. bI- dUsarI / bAra-bAraha / to-tIna, tIsarI / cava-cAra, cauthI / bi-dUsarI / soyavaha, vahI / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] raghuvarajasaprakAsa praratha tribhaMgI gItarai pai'lI tuka mAtrA atthaarai| dUjI tuka mAtrA baarai| tIjI tuka mAtrA soLe / cauthI tuka mAtrA bArai hoya / pachai sArA hI dUhAM pai'lI tuka mAtrA soLa / dUjI tuka mAtrA baarai| IM pramANa hoya sau gIta tribhaMgI kahAvai nai soI pUNiyau sAMNora kahAvai / nAma doya chai / lachaNa doya nahIM jIMsU pUNiyau sAMNora prAgai pahalI kaha dIdhau chai jIMsU nahIM kahyau chai| kAMma par3e to sAta sAMNorAM mAMya dekha liijyau| atha gIta sIhalora lachaNa dUho sIhalora piNa pUNiyau, sudha lachaNAM subhAya / aTha dasa bAraha soLa akha, bAra bi guru pacha pAya // 200 aratha sIhalora piNa pUNiyau sAMNora chai / iNameM koI bheda nahIM / pai'lI tuka mAtrA aThArai / dUjI tuka mAtrA bArai / tIjI tuka mAtrA soLe / cauthI tuka mAtrA bArai / tukAMta doya guru / pachalA dUhAM pai'lI tuka mAtrA soLaM / dUjI tuka mAtrA bArai / I krama hoya / tribhaMgI sIhalora se doI pUNiyA gIta chai| nAmako bheda, lachaNa bheda nahIM jIMsU prAgai pUNiyau kaha dIdhau chai sau phera nahIM kahyau / iti sIhalora lachaNa nirUpaNa / atha gIta sArasaMgIta lachaNa dahI gIta baDA sAMNora gaNA, sako sAra saMgIta / tevIsaha aTThAra mata, vIsa aThAra pravIta // 201 praratha sAra saMgIta gItanai baDau sAMNora gIta eka chai / nAma doya chai| lachaNa eka / pai'lI tuka mAtrA tevIsa / dUjI tuka mAtrA aThArai / tIjI tuka mAtrA bIsa / cauthI 166. aThArai-aThAraha / bAra-bAraha / I-isa / dodhau-diyaa| jIMsU-jisase / khyau-khaa| 200 piNa-bhI, parantu / akh-kh| bAra-bAraha / bi-do, duusrii| pacha-pazcAta, bAda / pAchalA-pazcAtakA, bAdakA / diidhau-diyaa| 201. sakau-vahI, vaha / aTrAra-aThArada / mt-maatraa| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 271 tuka mAtrA aThArai aMta laghu / sau baDau sAMNora soI sArasaMgIta kahAvai / sau prodameM sudha sAMNora satasara kahyau cha sau dekha lIjyau / iti gIta sArasaMgIta nirUpaNa / atha gIta sohavaga sAMNora lachaNa dUhau dhura aThAra cavadaha dharau, soLa cavada guru aMta / vekhaha soI sIhavagau, kiva sAMNora kahata // 202 aratha jiNa gItarai pai'lI tuka mAtrA aThArai hovai| dUjI tuka mAtrA cavadai hovai / tIjo tuka mAtrA soLa hovai| cauthI tuka mAtrA cavadai aAvai sau mohaNau sAMNaura, soI sIhavaMga khiijai| nAma bheda chai, lachaNa bheda nahIM / pailI sAMNora kahyau chai mo dekha lIjyau / iti sIhavaga gIta nirUpaNa / atha gIta ahigana sAMNora lachaNa dhura aThAra matta sudhara, panara soLa panareNa / . aMta laghu sau ahigana, japai veliyau jeNa // 203 aratha gIta ahigana nai veliyau sAMNora aMka chai| nAMmameM bheda chai, lachaNa meM bheda nahIM / pai'lI tuka mAtrA ugaNIsa tathA aThAra hoya / dUjI tuka mAtrA panarai hoya / tIjI tuka mAtrA soLa hoya / cauthI tuka mAtrA panarai hoy| tukAMta laghu hoya / pachai mAtrA soLa , panarai hoya / I kramasU hoya sau veliyau sAMNora, soI ahigana sAMNora, pai'lI aAge sAMNorAMmeM kahyau chai so dekha lIjyau / iti ahigana gIta niruupnn| atha gIta reNakharau lachaNa raTAM gIta reNakharau, sauM jAMNajai prahAsa / tila bhara bhedana teNameM, sudha lachaNa sara rAsa // 204 202. soLa-solaha / cavada-caudaha / vekhaha-dekha / kahata-kahate haiM / soI-vahI / 203. pnr-pnrh| patareNa-panarahase / jenn-jisko| soLe-solaha / pachai-pazcAta, bAdameM / soii-bhii| 204. teNameM-usameM / agADI-pahile / jyAM-jina / hara--ara, aura / soI-vaha, vhii| Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 ] raghuvarajasaprakAsa aratha reNakharau gIta nai prahAsasAMNora donyUM gIta aMka chai / nAma doya chai / lachaNa eka chai / pailI tuka mAtrA tevIsa / dUjI tuka mAtrA satarai / tIjI tuka mAtrA bIsa / cauthI tuka mAtrA satarai hoya / aMta doya guru pachai bIsa satarai iNa kramasU mAtrA hovai chai / prAgai sAMNorameM prahAsa ka hyau chai so dekha liijyau| iti reNakharA gIta niruupnn| atha gIta mur3iyala sAvajhar3I lachaNa mur3iyala sAvajhar3I huvai, pAlavaNIsa dumeLa / sAvajhar3au jayavaMta sau, sudha lachaNAM sameLa // 205 aratha mur3iyala gIta sAvajhar3au dumeLa tathA pAlavaNI tathA jayavaMta nAma saavjhdd'ii| agAr3I pai'lI prathama tIna sAvajhar3A kahyA jyAM madhye jayavaMta sAvajhaDau jiNanai dumeLa kara pddhnnau| soI pAlavaNI, hara soI mur3iyala khaavN| mAtrA pramANa / pailI tuka mAtrA ugaNIsa tathA mAtrA aThArai hoya aura panara hI tukAM mAtrA soLe soLa rI hoya / tukAMta doya guru akhira Avai sau muDaila ( mur3iyala ) sAvajhaDau tathA pAlavaNI dumeLa jayavaMta aMka chai / prAgai jayavaMta pAlavaNI kahyA chai sau kAma par3e to dekha liijyau| iti mur3iyala gota niruupnn| atha gIta prauDha sAMNora nirUpaNa lachaNa soraThiyA hara proDha majha, bheda ratI naha bhALa / soraThiyau yaNa graMtha majha, dIdhau prathama dikhALa // 206 - aratha proDha sAMNora hara soraThiyau sAMNora aMka cha / yArA lacharaNa aMka chai / ratI bheda nhiiN| nAma doya chai| mAtrA pramANa pai'lI taka mAtrA ugaNIsa tathA soLa / bIjI tuka mAtrA dasa / tIjI tuka mAtrA soLaM hoya / cauthI tuka mAtrA dasa hoya / tukAMta laghu hoya / pachai mAtrA igyArai, dasa, sauLa dasa IM kramasU hoya / prAgai iNa graMthameM kahyau chai sau dekha lIjyau / iti gIta proDha nirUpaNa / 206. hara-ara, aura / majha-madhya / bheda-pharaka / nh-nhiiN| bhALa-dekha / yaNa-isa / dIdhau diyaa| dikhaal-dikhlaaii| yaaraa-inke| pch-baadmeN| I-isa / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 273 atha gIta dIpaka veliyau sAMNora lachaNa dUhA dIpaka sohI veliyau, bheda adhika tuka heka / tIjI tuka vhai bevar3I, vada tuka paMca viveka // 207 dhura ugaNIsa aThAra dhara, panaraha dutI paDhaMta / vratI cavathI soLa mata, paMca panara puNaMta // 208 praratha gIta dIpaka nai gIta veliyau sAMNora aMka hauvai chai| yaNAMmeM itarau bheda cha / veliyAsAMNorarai tuka cyAra hovai chai| pai'lI tuka mAtrA aThArai tathA ugaNIsa hovai / dUjI tuka mAtrA panarai ho / tIjI tuka mAtrA soLa hovai / cauthI tuka mAtrA soLe hovai / pAMcamI tuka mAtrA panarai hovai / iNa bhAMta dIpakarai pAMca tukAM dUhA eka prata hovai / dUjA dUhAM mAtrA soLe panarai soLa soLa panarai IM pramANa hoya / tukAMta laghu hoya sau gota dIpaka / veliyArai cyAra tuka yauI pharaka / iti dIpaka lachaNa / atha gIta dIpaka udAharaNa gIta suMdara tana syAMma syAMma vArada sama, kauTaka bhA rada kAma sakAMma / nAyaka siyA dAsaratha naMdaNa, vimaLa pAya surarAjA vaMdaNa / rIjhavajai maharAjA rAma // kamara nikhaMga pAMNa dhanu sAyaka, sukhadAyaka saMtAM sAdhAra / kIdhAM kahara mAthadasa kApe, akaNa lahara laMka gaDha aape| ATha pahara jiNa nAma ucAra // 207. sohii-vhii| bevdd'ii-dohrii| vada vh| paMca-pAMca / 208 duutii-duusrii| paDhaMta-par3hate haiN| tI-tIsarI / cvthii-cauthii| puNaMta-kahate haiN| paNa parantu / iNa bhAMta-isa prakAra / yoI-yahI / 206. vArada-bAdala / sama-samAna / kauTaka-karor3a / bhaa-hue| dAsa rth-dsrth| naMdaNa putra / vimaLa-pavitra / paay-crgaa| surarAjA-indra / rIjhavajai-prasanna kiijie| nikhNg-trksh| pANa-hAtha / dhana-dhanuSa / sAyaka-tIra, bAMNa / sukhadAyaka-sukha dene vaalaa| sAdhAra-rakSaka / kIdhAM-karane pr| khr-kop| mAthadasa-rAvaNa / kApe-kATa diye, maaraa| prApe-de diyA / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 / raghuvarajasaprakAsa te raja pAya tarI rikha taraNI, majha bedA baraNI bhrahameNa / DahiyA virada vaDA bhujaDaMDe, tIkha kare mithaLApura taMDe / jaTadhara cApa vihaMDe jeNa / / janaka sutA manaraMjaNa jagapata, bhaMjaNa khaLa rAMvaNa bhArAtha / saraNasadhAra kAja jana sAraNa, 'kisana' ahaunisa gAva sakAraNa / napa raghunAtha anAthAM nAtha // 206 atha gIta ahibaMdha varaNa chaMda lachaNa sa dUhA ragaNa sagaNa aMtaha gurU, tuka khaTa yaNa bidha kIna / yagaNa ragaNa aMtaha laghu, cauthI AThama cIna // 210 aThAIsa pUraba aradha, Utara aThAIsa / prema gIta ahibaMdha akha, baraNa chaMda baraNIsa // 211 praratha ahibaMdha gIta baraNa chaMda chai, mAtrA chaMda nhiiN| tiNarai gaNa tathA tuka prata akhirAMrI giNatI chai / dUhA aMka prata tuka ATha pATha hovai / tuka aMka prata prakhara sAta sAta hovai| dUhA eka prata pAkhara chapana hovai| sArA gItarA dahA cyAra prAkhara doyasau caubIsa hovai| pai'lI tuka dUjI tojI tuka ragaNa sagaNa aka guru savAya hovai| yUMhI tuka pAMcamI chaThI sAtamI tuka ragaNa sagaNa zreka guru hovai / tuka cauthI aura AThamI yagaNa ragaNa zreka laghu savAya hovai| pATha hI tukAM prata Akhara sAta sAta hovai / tuka pai'lI dUjI tIjIrA tukAMta miLa / tuka cauthI tuka aAThamIsU miLe / yaNa prakAra gIta ahibaMdha khiijai| jUM baMdha huvau thakau sApa 206. te-usa / raja-dhUli / rikha-RSi / taraNI (trunnii)-strii| bhrahameNa-brahmAse / DahiyA-dhAraNa kiye| tiikh-vishesstaa| taDe-jozapUrNa AvAja kI / jaTadhara-mahAdeva / vihaMDe-nAza kiyaa| manaraMjaNa-manako prasanna karane vaalaa| jagapata (jagatapati)Izvara, zrI rAmacandra / bhaMjaNa-nAza karane vaalaa| khaLa-rAkSasa / bhArAtha-yuddha / saraNasadhAra-zaraNameM Ae huekI rakSA karane vaalaa| kAja-kArya / jana-bhakta / sAraNa-saphala karane vAlA / prahaunisa-rAta-dina / gAva-smaraNa kara, guNagAna kr| 210. yaNa-isa / vidha-prakAra / kIna-kI, rcii| 211. prakha-kaha / yUMhI-aise hii| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 275 kar3au cAlai jUM tukAM ThasatI saMkar3atI cAlai, jIM tAbai gItarau nAma ahibaMdha chai / gIta grar3abar3ATa paDhyau jAvai, jIM tAbai nAMmarau yo lachaNa lakhyau chai / atha gIta grahibaMdha udAharaNa gIta rAma nAMma rasA re, jApa saMbha jasA re / bola tU ma bisAre, sesa bhrAta sahI re, pahAreM kaur3a pApa // kaMja jAta kahI re / daita thATa dahI re, cahIrai bAMNa cApa // te saMta tarAyA, gAtha bedasa gAyA / lekha hAtha lagAyA, daLAM saMkha dATa // tAra bAMma rakhIte, sU caMdara sakhIte / pALa dIna pakhIte, kaLasAM satra kATa // kosakesa kaMjArAM, lIdha vaMsa lajArAM / hAM daita hajArAM, dhajArAM bada dhAra // grAha goha gayaMdAM, dekha byAdha madhAM / pekha grIdha puliMdAM, payodha nadha pAra // Aca sAha anekAM, kIdha vAra vasekAM / mAMga rAkha vamekAM, kare ke saMta kAMma // heLa pApa hatAje, jamaMvAra jItAje / mAha UMca matAje, 211. jUM-jaise / saMkar3atau-saMkucita hotA huA / 212. jApa japa kara / saMbha (zambhu) - mhaadev| jasA-jaisA / ma mata nahIM / bisaarebhuulnaa| pahArai-miTAtA hai / sesa - lakSmaNa / kaMja jAta - brahmA / daita daitya thATabAMma-strI / rakhI - RSi / dala, samUha / dahI re - nAza kiyaa| gAtha-kathA / sUra-sUrya / caMda-caMdramA / sakhI te sAkSI dii| vAlA / hAMNa-hAni / dhajAMrAM-dhvajA, UMcA / pALa - pAlaka / pakhI te pakSa karane goha-guha nAmaka niSAdarAja / yaMdA - gaja, hAthI / puliMdAM eka prAcIna pichar3I jAti / payodha ( payodhi ) - samudra | // 212 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 | raghuvarajasaprakAsa atha gIta graraTa mAtrA chaMda lachaNa hau dhura ThAra gyAraha dutI, soLa vratI cava gyAra / soLa gyAra kama aMta laghu, araTa gIta ucAra // 213 aratha raTa gIta sAMNora gIta chai paNa sAta sAMNora gItAMsUM bhinna chai / dUjI cauthI tuka gyArai mAtrA, yau bheda che jIMsUM judo kahI dikhAyau chai / pai'lI tuka mAtrA graThArai hoya / dUjI tuka mAtrA gyArai hoya / tIjI tuka mAtrA soLa hoya / cauthI tuka mAtrA gyArai hoya / pache soLaM gyArai IM kramasUM pAchalI tIna hI dUhAM mAtrA hoya / dUjI cauthI tukare tukAMta laghu hoya, jIM gItanai prasTa nAMma sAMNora kahIjai / koI Inai umaMkha nAMma gIta piNa kahai chai / trATako paNa yohI kahIjai, jIMsUM trATako paNa da nahIM ko chai / atha gIta araTa sAMNora udAharaNa gIta dhana rAghava hAtha abhaMga dhuraMdhara, AthavarIsa saMka / dIgha bhabhIkhaNa Asraya dekha kara, lIgha binA data laMka // bALa mahAbaLa ghAyaka bhUbaLa, sAraMga sAyaka saMTha / bhrAta kahesa kikaMdhapurI bhala, kIdha naresa sukaMTha // saMta anAtha 'dasa sAyaka, dhU pahaLAda udhAra | kAMma ubAraNa prAya sakAraNa, bAraNa tAraNa bAra // 213. gyAra-gyAraha / dutI-dUsarI / soLa - solaha / tI (tRtIya) - tIsarI / cava- cauthI, caturtha | paNa - parantu / yau-yaha / judau- pRthaka, alaga / parcha - pazcAta | pAchalIpIchekI / piNa-bhI / paNa bhI / yoho-yahI / noTa -- raghunAtharUpakameM jo trATakA gIta hai vaha gIta isa gItase bhinna hai / 214. prAthavarIsa rupayoMkA dAna dene vAlA / dIdha diyaa| bhabhISaNa-vibhISaraNa / lodhaliyA, lii| data daan| bALa-bAli vAnara / dhAyaka - saMhAraka / sAraMga - dhanuSa / sAyaka-tIra, bANa / saMTha - majabUta, dRr3ha, jabaradasta / kikaMdhapurI - kiSkiMdhApurI | bhalaThIka / kIdha kiyaa| nareza rAjA / sukaMTha-sugrIva / dhU -bhakta dhruva / pahalAdabhakta prahlAda | bAraNa- gaja / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 277 koTa gayaMda sataula nidhe kara, tolaNa heka tarAja / pAta 'kisana' aDola raghupata, bola garIbanavAja // 214 atha gIta aThatALau lachaNa dUhI le dhurasaM tuka soLa laga, cavada cavada mata cIta / aMta guru jasa nAma akha, gaNa aThatALau gIta // 215 praratha jiNa gItarai pai'lI tukasU lagAya nai cyAra hI duhArI soLaM hI tukAMmeM cavadaicavadai prata tuka mAtrA hoya / aMta guru hoy| sAvajhar3I hoya, jiNa gItanai aThatALau khiijai| atha gIta aThatALau sAvajhar3I udAharaNa gIta aMga.dhAra Arakha UjaLA, karatAra cita caDhatI kaLA / visatAra jasa cahUMvaivaLA, sAdhAra sevaga sAMvaLA // sira-jora khaga data saMjaNA, paha rora AMmaya paMjaNA / bhar3a judha asaMtAM bhaMjaNA, raghurAja saMtAM raMjaNA // vipaLa sata saghaNa navInarA, ata gAya duja AdhInarA / bhuja dahaNa khaLa jasa bhInarA, dila mahaNa baMdhava dInarA // maha sIta vara maharAja re, lakha janAM rAkhaNa lAja re / kiva kisana' vasai sakAja re, raghu caraNa saraNe rAja re // 216 214. tarAja-samAna, tulya / 215. soLa-solaha / laga-taka / cavada-caudaha / mt-maatraa| cIta-vicAra kr| prakha kh| 216. pArakha-cinha, lakSaNa / cahUMvaivaLA-cAroM ora / sAdhAra-rakSaka / ror-nirdhntaa| prAMmaya-roga / paMjaNA-miTAne vaalaa| bhaMjaNA-nAza karane vaalaa| raMjaNA-prasanna karane vAlA! duja (dvija)-brAhmaNa / mahaNa (mahArNava)-sAgara / siit-siitaa| lekhdevtaa| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ] raghuvarajasaprakAsa atha gIta kAchau mAtrA samacaraNa chaMda lachaNa dUhA tIna kaMTha ti dhura-aThAra cavadaha dutI, bAraha tIjI tIna kaMTha dhuratukatA, mata caumALa mubI tuka chAbIsa mata, pUraba aradha tukaM tarai, aMta laghu tuka tIjI aThavIsa mata, beda chabIsa raNaraNa kaMTha tukaMta laghu, cauthIta ucAra // 216 na dUhAM dhura tukataNai, mata cALIsa maMDAMNa / A rAha // 218 bicAra | chAvI bIjI caturathI, tI aThavIsa pramANa || 220 anuprAsa guru aMta akha, bhaNa tukaMta laghu bhAya / japiyAM chau rAMma jasa, kAchau gIta kahAya // 221 besa / muNesa // 217 mAha / aratha kAchA gIta tukAM cyAra dUhA prata jiNarai mAtrA pramAMNa / paiaulI tuka mAtrA caumALIsa | kaMTha tIna pailI tukameM hoya / pahalI kaMTha tau mAtrA graThArai Upara hove / jo granuprAsa mAtrA cavadai para hove / tIjI granuprAsa mAtrA bAre para hove / pUM pailI tuka tIna granuprAsa guruvaMta hovai / mAtrA caumALIsa hovai / tuka dUjI mAtrA chAIsa hovai / anuprAsa tIna / pai' lI kaMTha mAtrA nava para / dUjI kaMTha mAtrA sAta para / tIjI kaMTha mAtrA dasa para / tIsarau pUravAradha nai utarAradha donoMhI laghu aMta hoya / tuka tIjI mAtrA aThAvIsa (aThAIsa ) tIna kaMTha hoya / cautho tuka mAtrA chAIsa 217. dutI- dUsarI / kaMTha anuprAsa / dhuratukaruNA-prathama caraNa ke / mata mAtrA / caumALacavAlIsa | muNesa - kaha 1 218. muNa - kaha | bI- dUsarI / chAbIsa-chabbIsa / tiNa-usa / mAha meM / 216. praThavIsa - aThAIsa / beda-cAra, caturtha / chabIsa - chabbIsa / traNa - tIna / cauthItaNecauthIke | 220. zrana - anya | hAM- gIta chaMdake cAra caraNoMke samUhakA naam| dhuranukataNa - prathama caraNake / maMDAMNa-rakha / chAvI- chabbIsa / bIjI-dUsarI / to tIsarI / aThavIsaaThAIsa / 221. akha-kaha | yUM - aise / guruvaMta - jisake anta meM guru varNa ho / chAIsa - chabbIsa | Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 276 tIna kaMTha hoya / yUMhI sArA gItarI preka tuka prata kaMTha tIna tIna guru kaMTha hoya / hAre tukaMta laghu hoya / aura sArA hI gItarA dUhAM prata mAtrA pramAMNa kahAM chAM / pai'lo tuka mAtrA cALIsa hovai / dUjI tuka mAtrA chAvIsa hovai / tIjI tuka mAtrA ThAvIsa hove | cauthI tuka mAtrA chAvIsa hovai| yUM tIna hI lAralA davALAM mAtrA hove, jiNa gItanai kAchau kahIjai / cAra hI tukAM mAtrA sama nahIM, jIsUM asama caraNa chaMda chai / graMtha gIta kAchau udAharaNa gIta pahapata raghupatI data bhauka pAMNAM / vadata suja katha veda-vAMgAM sadhara pAMNAM sAhaNau / sAraMga bAMNAM, judha sajhAMNau paNa mur3AMNAM pUTha // sukhavara surAMgAM, gau dujAMNAM mAghavAMNAM sukha miLe | maha jiga maMDAMNAM thAMgathAMgAM daita ghAMNAM dRTha // dhanaka sAyaka bhujAdhArI, teNa raja rikha nAra tArI pAyacArI paMtha | " mithaLA vihArI strImurArI ramAM nArI raMja // paha chatradhArI miLa pArI mAMga hArI maMDaLI / dhanu jeNavArI rAvaNArI jaTAdhArI bhaMja // 221. yUMhI - aise hI / 222. pahapata ( pRthvIpati ) - rAjA / data dAna | bhauka-- dhanya dhanya / pAMNAM-hAthoM | vadatakahatA hai / suja - vaha / katha kathA / veda-bAMNAM - vedavANI / sadhara - dRr3ha / sAhaNaudhAraNa karane vAlA / sAraMga - viSNuke dhanuSakA nAma / vAMNAM-tIroM, bAraNoM / surAMNAMdevatAoM / dujAMNAM - brAhmaNoM / mAghavAMNAM - indra / maha - pRthvI, mahAna / jiga-yajJa / maMDAMNAM racA gayA / thAMNayAMNAM sthAnoM sthAnoM / daita- daitya | ghAMNAM-nAza / dRThadu / dhanaka-dhanuSa / sAyaka- vAraNa, tIra / teNa usa / raja-dhUli / rikha-RSi / pAyacArI - padacArI | paMtha meM mArga meM / ramAM zatru groN| raMja-dukha / paha-yoddhA ! chatradhArI - rAjA / zrapArI- asiim| mAMNa-mAna, garva | maMDaLI - smuuh| dhanu-dhanuSa / jeNavArI - jisa samaya / jaTAdhArI mahAdeva / bhaMja-tor3a diyA / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 ] raghuvarajasaprakAsa pita Aya sacita prakAse, vIra vaTa-paMca vAse , asura nAse pAhavAM / bhaya meTa dAse virada bhAse, khaLAM trAse khUra // par3a laMka pAse jaMga jAse, ata prakAse prAvadhAM / grIdhAM DhIgAse mAMsa grAse, suja hulAse sUra // karaNabhUpata deva kAjA, mAMNa rakha gauduja samAjA , krIta pAjA dadha kahai / te sukava tAjA bravaNa bAjA, gajAM rAjA gAMma // chaja Uca chAjA diladarAjA, jeta vAjA jaMgiyaM / lakha rAkha lAjA saMta sAjA, mahArAjA rAma // 222 ___ atha gIta savaiyau varaNa chaMda lachaNa doya sagaNa pada cyAra dakha, paMcama cava sagaNAMNa / sAvajhar3au kaha caraNa bratI, jiko savAyau jANa // 223 praratha savAyau gIta varaNa chaMda hoya jiNarai tuka pAMca, dUhA aMka prata hoya / tuka zreka prata sagaNa doya Avai / akhira cha prAvai / isI tuka cyAra hoya / pAMcamI tukameM cyAra sagaNa gaNa par3e / akhira bArA hoya / pAMca hI tukArA moharA miLe , jiNasU sAvajhar3o savAyau gIta jAMNaje / atha gIta savaiyau udAharaNa gIta thira bUdha thaTau kratahINa kaTau, dukha ogha daTau maha pApa maTau / rivavaMsataNau riva rAma raTau // 222. vtt-pNc-pNcvttii| vAse-nivAsa kiyaa| nAse-nAza kiyA / paahvaaN-yuddhoN| khaLAM rAkSasoM / khUra-samUha / DhogAse-Dhera, samUha / grAse-bhakSaNa kiyaa| hulAse-prasanna hae / sUra-sUrya / duja-brAhmaNa / krIta-kIti / pAjA-pula / dadha-samudra, sAgara / bravaNadene ko| baajaa-ghodd'e| chj-shobhaa| uuNc-uuNcii| chAjA-zobhA detI hai| diladarAjA udAra dila, dAtAra / 223. dakha-kaha / cava-kaha / sagaNAMNa-sagaNa gaNa / akhira-akSara / 224. thira-sthira, attl| budh-buddhi| thaTau-dhAraNa karo / katahINa-pApa / kaTau-kATa ddaalo| ogha-samUha / daTau-nAza kara do| maha-mahAna / maTau-miTA do| rivvNstnnau-suuryvNshvaa| riva-sUrya / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa 1 281 tana kheta tajau mata suddha majau, subha rIta sajau vaDa saMta vjau| bhava tAraNa kausaLanaMda bhajau // hiya lobha harau dhakha punya dharau, krata UMca karau surarAja sarau / raghunAyaka dAyaka mokha rarau // mana bhAva maDhau duja seva daDhau, guru veNa gaDhau cita raMga caDhau / patasIta sapravIta sapravIta paDhau // 224 atha gIta sAlUra lachaNa dUhau dhura aThAra vAraha dutI, soLe trati cava bAra / Ada veda miLa bI vratI, yUM sAlUra ucAra // 225 aratha pai'lI tuka mAtrA aThArai hoya / dUjI tuka mAtrA bArai hoya / tIjI tuka mAtrA soLa hoya / cauthI tuka mAtrA bArai hoya / pai'lI tuka nai cauthI tuka miLe du guru tukaMta hoya / bojI tuka nai tIjI tuka miLe / laghu tukata hoya sau sAlUra gIta khiijai| atha gIta sAlUra lachaNa gIta suja bIjai nara pakAM manaha sIdhauM / janaka tAMma mukha jApata, A jau mahamA kALa amApata / krata paNa khaMData kIdhau // 224. kheta-kSetra / tajau-chor3a do| vajau-kahe jAo, prasiddha ho| bhava-janma saMsAra / kausaLanaMda-zrI rAmacaMdra bhagavAna / dhkh-icchaa| Rta UMca-uttama kArya / surarAja-indra / duja-brAhmaNa / daDhI-dRr3ha kro| patasIta-zrI rAmacandra / sapravIta-pavitra / 225. dutii-duusrii| Rti-tiisrii| cava-cAra / bAra-bAraha / ved-cauthii| bii-duusrii| trtii-tiisrii| yUM-aise / 226. mahamA-mahimA / amApata-prapAra | khNddt-khNddit| kIdhI-kiyA / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ] raghuvara jasaprakAsa tAyaka lakhaNa payaMpai tethI / vAyaka rosa virutA, hai nara bIra janaka na rAghava jethI // rAghava maMge / khitravaTa nUra umaMge // cahor3e / jaMpa muni mitta yasa chaka ghaNa roma UchAjai, bUTai UThai sUra cApa uThAya namAya tor3e khaLAM taMkA, barI siyA rAghava DaMkA mukhahUMtA / virAjai 1 dAsarathI ba~kA | ror3ai || 226 atha gIta trikau lachaNa dUhau soLa kaLA dhura soLa bI, tI batIsa guravaMta / tri bakhata ulaTai tuka tratI, kavisa tribaMka kahaMta // 227 aratha pailI tuka mAtrA soLaM hoya / dUjI tuka mAtrA soLa hoya / tojI tuka mAtrA batIsa hoya / jiNa tIjI tukarai doya mAtrA tau prAda nai pache doya caukaLa gaNa jyAMna tIna bakhata paDhaNA ulaTa-palaTa karane, jaThA pachai cha mAtrA phera huvai, tuka tInakA moharA miLeM / eka doya guruko tau nema hI nahIM piNa tukaMta guru ho sau trako gIta kahIjai / atha gIta baMka udAharaNa gota re rAkhai UjaLa bhAva radA, gahiyA kaja nIraja cakra gadA / suja re mana rAghava re mana rAghava, re mana rAghava jApa sadA // 226. lakhaNa lakSmaNa / payaMpai kahatA hai / tethI-vahAM / virutA - pUrNaM / mukhahaMtA - mukhase / jaMpa - kaha / rAghava - rAmacandra bhagavAna / jethI- jahAM / chaka-joza / cahaur3e car3hAte haiM / prakAprAtaMka | 227 soLa - solaha / kaLA-mAtrA | bI- dUsarI / tI-tIsarI / tratI-tIsarI / kahaMtakahate haiM / jaThA pachai - jisake bAda / 228. bhAva-vicAra / radA - hRdaya / kaja-kamala / nIraja-zaMkha / jApa japa, smaraNa kara / Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [283 gajagrAhai jAhara grAhAMNI, jiNa vAhara kIdhI jaga jAMNI / maha mAdhava kesaba kesava mAdhava, mAdhava kesava paDha prANI // laMkA haNa rAvaNa judha lIjai, data dIna bhabhIkhaNanaM diijai| re kausaLanaMdaNa naMdaNa kausaLa, kausaLanaMdaNa samarIjai // pai raja rikhadharaNI gati pAI, vaLa taraNI jhIvara tirvaaii| bhaNa sItA raghubara raghubara sItA, sItA raghubara bhaNa bhAI // 228 atha gIta dhamALa lachaNa pUrabAradha mata bhAkha paDha, Upara nava mata akkha / hai tukaMta laghu guru harakha, sau dhamALa visakkha // 226 praratha bhAkha gIta sAvajhar3A gItarI tuka mAtrA cavadairI hovai sau bhAkha gItarI tuka savAya mAtrA nava hovai / laghu guru tukaMta hovai / cyAra hI moharA miLa sau dhamALa gIta khaavai| atha gIta dhamALa udAharaNa gIta kavasaLa sutA rAjakaMvAra, krata jana kAjarA / darasai cakhAM data khaga doya laMgara lAjarA // 228. jiNa-jisa / vAhara-rakSA | kiidhii-kii| maadhv-vissnnu| data-dAna ! dIna-garIba / bhbhiikhnn-vibhiissnnko| nNdnn-putr| samarIjai-smaraNa kiijie| pai-caraNa / raja-dhUli / rikha-RSi / ghrnnii-gRhinnii| gati-mokSa / vaLa-phira / taraNI naukaa| jhIvara-mallAha / bhnn-kh| noTa-tribaMka gItake lakSaNa raghanAtharUpaka meM adhika spaSTa haiN| yahA~ para usakI nakala dI jAtI hai| tribaMka gItameM pratyeka padameM solaha mAtrAe~ hotI haiN| prathama, dvitIya aura caturtha padake tukAMta milAye jAte haiN| tIsare padameM AdimeM do mAtrAe~ madhyameM do caukala aura aMtameM eka SaTakala rakhanA caahie| tIsare padameM jo caukala Ave vaha palaTa kara cauthe padameM bhI pAnI caahie| udAharaNa dekhanese spaSTa ho jaayegaa| 226. mt-maatraa| bhAkha -eka gIta chaMdakA nAma / akkha-kaha / visakkha-vizeSa / 230. krata-kAma / cakhAM (cakSa)-netra, nayana / data-dAMna / khaga-talavAra / laMgara-pairoMko bAMdhane kA baMdhana vizeSa, pairoM kA eka prAbhUSaNa / Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 ] raghuvarajasaprakAsa japAM kamaNa nUpa tA jor3a adhapata AjarA / baMdAM maghAdika sura brada raghubara rAjarA // chatravaTa tUjha dasaratha naMda opa acchehar3A / bADhe khagAM riNa dasamAtha kara dhar3a behar3A // vaLamukhahaMta nikasai vaiNa Akhara vehar3A / juga pada ghasai mugaTa sahIva surapata jehar3A // veDhaka pharasadhara vikarALa baMka baMkasA / suja jiNa kIdhA rAma naresa sUdhasaNaMkasA // lahare heka dIdhI lachIsa thAMnaka laMkasA / suja paya namai aviraLa sIsa surapa asaMkasA // dakhU kisU he mahArAja dAsAM dAsa re / varaNaM jIbhahUM budha joga nita jasavAsa re // hiradai vasau dhyAna hamesa rUpa hUlAsa re / japai 'kisana' rakha raghurAja, au paNa Asa re // 230 atha gIta rasAvaLa lachaNa dUhI prathama tIna tuka cavada mata, mohare ragaNa miLAya / cavatha gyAra mata sagaNa mukha, rasAvaLI khagarAya // 231 230. kamaNa-kauna / tA-usa / jor3a-samAna, barAbara / avadhapata-zrIrAmacaMdra bhagavAna / maghAdika-iMdra Adi / sur-devtaa| brada-samUha / chatravaTa-kSatriyatva / tuujh-teraa| naMda-putra / acchehar3A-apAra / bADhe-kATa ddaale| riNa-yuddha / dasamAtha-rAvaNa / dhar3azarIra / behar3A-eka ke Upara eka rakhane kI kriyA yA DhaMga, taha / vaiNa-bacana / vehar3AvidhAtAke / jug-do| pada-caraNa / surapata-indra / jehar3A-jaisA / beDhaka-vIra / phrsdhrprshuraam| kiidhaa-kiyaa| sUdhasaNaMkasA-bilakula sIdhA / lahare-taraMgameM, umNgmeN| dIdha-de dI, de diyaa| lchiis-lkssmiipti| thaank-gddh'| laMkasA-laMkAke samAna / paya-caraNa / aviraLa-niraMtara / surapa-indra / dkhuu-khuu| dAsAMdAsa-bhaktoMkA dAsa / budha-buddhi / joga-yogya / jasavAsa-yaza, kIrti / hiradai-hRdayameM / 231. mohre-tukbNdii| cvth-cauthii| khagarAya-garur3a / nAga-zeSanAga / khgraaj-grudd'| Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 285 praratha jiNa gItarai prathamarI tIna hI tuko mAtrA cavadai cavadai hoya / mohare ragaNa gaNa hoya / tuka pai'lI mAtrA cavadai, tukAMta ragaNa hoya / tuka dUjI mAtrA cavadai, tukAMta ragaNa hoya / tuka tIjI mAtrA cavadai, tukAMta ragaNa hoya / tuka cauthI mAtrA agyAre, tukAMta mohare sagaNa hoya sau gIta nAga kahai chai / he khagarAja garur3a sau gIta rasAvaLI kahAvai chai / atha gIta rasAvaLau udAharaNa gIta sajha bhujAM nija dhAnaMkha sarA, majha aDai bhUhAM mausarA / riNa rAma napa dasamAtharA, rikta vedha lagA kharA / / uNa dasA rAkhasa Ahur3e, bhar3a bhAla kapi yaNa dasa bhaDai / lUthabatha aha ghaNasura lar3e, gaja dharA nabha gaDDai // komaMDa kIdhAM kuMDaLAM, varasALa sara duta vIjaLA / khaLa kuMbha rAghava khaMDaLA, jhar3a nayaNa bhAga jhaLA // bhar3a rAMma dasa sira bhaMjiyA, data laMka saraNAgata diyA / vibha avadha siya le prAviyA, kaLa caMdanAma kiyA // 232 atha gIta satakhaNA lachaNa dahA laghu sAMNora ka pUNiyau, dhura aThAra bI bAra / soLa bAra krama mata saraba, du guru tukaMta bicAra || 233 232. dhAnakha-dhanuSa / sarAM-bANa, tIra | majha-madhya / mosarA-zmazru, mUMche / dasamAtharA raavrnnkaa| khita-pRthvI / vedha-yuddha / dasA-pora, trph| rAkhasa-rAkSasa / paahu.bhidd'e| bhdd'-yoddhaa| bhAla-rIcha / kpi-bNdr| yaNa-isa / dasa-tarapha, aora / lathabatha-paraspara bhiDane kI kriyA, dvandayUddha / prh-lkssmnn| gharaNasara-meghanAda / yamAna hue| komNdd-dhnuss| varasALa-varSA / sara-tIra, bANa / duta-dyati / vIjaLA-bijalI, talavAra / dasa sira-rAvaNa / data-dAna / vibha-vaibhava / avdh-ayodhyaa| siy-sotaa| kaLa-yuddha / caMdanAmA-yaza / 233. bii-dusrii| bAra-bAraha / soLa-solaha / mt-maatraa| du-do| ga Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 ] raghuvarajasaprakAsa soLa mata tuka paMcamI, saMbodhana dhura madha / tuka chaThI majha nava kaLA, sau satakhaNau prasidha // 234 praratha gIta choTau sAMgora tathA pUNiyau sAMNora pai'lI tuka mAtrA aThArai / dUjI tuka mAtrA bArai / tIjI tuka mAtrA soLaM hoya nai bIca saMbodhana rekAra zabda pAMcamI tukarai pAda madhya Avai nai tuka chaThI mAtrA nava hovai jiNanai gIta satakhaNau kahIjai / ___ atha gIta satakhaNau udAharaNa gIta prAMNI sau jhUTa kapaTa cita parahara, guNa hara kAya na gAvai / jamadaLa Aya phirelau jADau, ADauM koya na Avai / re dina jAvai re dina jAvai, lAhau lIjiye // bekhai mAta pitA triya baMdhava, kuLa dhana dhaMdhava kAcau / cauraMga majha jamahU~ta bacAyaba, sAhiba rAghava mAcau / re jaga kAcau re jaga kAcau, lAhau lIjiye / aMta dinAM aADau khama pAsI, sAcau janAM saMbaMdhau / Diga cita abarAM disI ma Dolai, bolai lichamaNa baMdhau / re jaga dhaMdhau re jaga dhaMdhau, lAhau lIjiye / dhU pahaLAda bhabhIkhaNa siMdhura, apaNAyA sukha prApe / pItaMbara kATai dukha pAsA, thirake dAsAM thApe / re hari jApai re hari jApai, lAhau lIjiye // 235 234. madha-madhya / mana-madhyameM / klaa-maatraa| 235. parahara-chor3a de| guNa-yaza / kAya na-kyoM nahIM / jADau-bahuta, ghnaa| koma na koI nhiiN| lAhau-lAbha / bekha-dekhate haiN| triy-strii| baMdhada-bhAI dhaMdhava-dhaMdhA, kAma / cauraMga-AvAgamanakA baMdhana yh| majha-madhya meN| jamahata-yamarAja se| saahib-svaamii| jnaa-bhktoN| saMbaMdhau-saMbaMdha / shrvraaN-grnyoN| disI-pora, tarapha / ma-mata / lichmnn-lkssmgaa| baMdhau-bhAI, bNdh| dhU-dhra va bhkt| pahaLAdaprahalAda / siNdhur-gaaj| zItaMbara-pItAmbara vastra dhAraNa karane vAlA viSNu / jApaijapa, smaraNa kara / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha gIta umaMga sAvajhar3au lachaNa dUhau solaha mata tuka prata saraba, moharA cyArU meLa / sabar3au sagaNaMta sakha, soya umaMga saceLa // 236 [ 287 aratha ghar3a uthala paNa tuka prata mAtrA soLaM hoya / aMta guru hoya nai yUMhI umaMgarai tuka prata soLaM mAtrA nai aMta guru hoya piNa pratarau bheda chai sau ghar3authala tau prAdhAsUM ulaTai nai umaMga sAvajhar3au cyArU tukAM miLene ulaTe nahIM yau bheda chai / atha gIta umaMga sAvajhar3I udAharaNa gIta nara nAga surA sura jor3a nathI, katha veda purAMNa dujAM kathI / murakITamadhu harA siMdha mathI, raTa re mana rAghava dAsarathI || ke nAtha anAtha sunAtha kiyA, suja jeNa verI daLa cApa siyA / vaLa rAMvaNa kuMbha jisA vahiyA, hai kAMma bhalau bhaja rAma hiyA // maha pALa sidhAM kuLa mittArau, paha pALaka saMtAM pIsArau 1 jaga jAya jamArau jItArau, suja saMbhara sAyaba sItArau // vArAdhipa setAM baMdhagarau, kuLa rAkhasa jUtha nikaMdaNarau / dila tUM 'kisanA' jaga baMdagarau, nahacau rakha kausaLa naMdaNarau // 237 236. sagaNaMta - jisake antameM sagaNa ho / sakha- kaha / 237. jor3a - varAbara, samAna / nathI- nahIM / katha - kathA / dujAMNa ( dvija) - maharSi, muni / siMdha - samudra | daLa / kITamadhu - madhukaiTabha / / bhalau - uttama, ThIka / kathI - kahI / mura - eka grasurakA nAma tor3a kara / cApa-dhanuSa / siyA - sItA / vahiyA - cale gaye mahapALa - ( mahipAla ) rAjA / sidhAM zreSTha / kuLa mItArau -sUrya kA vaMza | saMbharasmaraNa kara / sAyaba - ( sAhiba) svAmI / vArAdhipa-samudra / jUtha-samUha / nikaMdaNaraunAza karane vAle kA / nahacau-vizvAsa, dhairya / naMdaNarau-putrakA Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 | raghuvarajasaprakAsa atha gIta yakakharau (ikakharau ) lachaNa saralokau mAtrA cavadai tuka he mAMhai | AMgai soLa tuka yaraNa vidhA hai || kAya sAvajhar3au ragaNAMta kIjai / moharA soLaM hIre re melIjai // gota kakharau yA vidha kavi gAvai / rIjhAvai // rAghava rAjA jasara cava bIsU mata pada he lIja varatArI samajhe cokha / saralokau // 238 astha yakakharA gIta soLaM hI tukAM prata cavadai mAtrA Avai / tukaMta ragaNa zrAvai / sArI hI tukAM pratarai yasau saMbodhanarau eka prakhara Avai / mohare sau yakakharau gIta kahAvai / yaNarA lachaNAMrau chaMda saralokau chai / vAMNiyA, jatI tathA bhojaka bohota paDhai chai / atha gIta yakakharau udAharaNa gIta re 1 re 11 kausika rikha jaga kAja re, jAciyA strI raghurAja sujavidA dasaratha sAja re, melhiyA strI maharAja gata paMtha tAraka gAha re, suja sapata dina jiga sAha haraNa khaMDa kI subAha re, mArIca nakha dadha mAha re 1 re 238. hekaraNa - eka / mAMhai- meM / UchA hai - umaMga meM, jozameM / prAMNa-rakhe, le Aye / yaraNa - isa vidha prakAra, taraha | kAyaba - kAvya, kavitA | ragaNAMta - vaha chaMda jisake aMta meM ragaraNa ho / kIjai - kariye / melIjai - rkhie| robhAve - prasanna kare / cavajeM - kahie / bIsa-bIsa | mata - mAtrA pada-caraNa, tuka / cokhau-uttama / varatArau - vaha chaMda yA gadya paribhASA jisameM chaMda vizeSake racanAke niyama va mAtrA varNa prAdi die hue hoM / saralokau - rAjasthAnIkA eka mAtrika chaMda vizeSa / yaraNa - isa / lacharaga- lakSaNa | bohota - bahuta / yasau - aisA / prakhara- akSara | 236. kausika - vizvAmitra / rikha RSi / jiga-yajJa / kAja lie jAciyA yAcanA kI / khaMDa-nAza, dhvaMza / kodha kiyA / nakha DAla diyA / dadha - samudra / mAha meM / 11 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 286 jiga janaka AraMbha rAMma re, kara rikhI gavaNa sakAMma re / bhava silA gautama bhAma re, raja pAya tArI rAMma re // dasa kamaLa baLa suta daita re, nUpa avara mAMNa namaita re / jiga dhanaMkha haNa kI jaita re, bara srIyA jada bAMnaita re // 236 __atha gota ameLa lachaNa sarasa veliyA sUhaNA, sAMmiLa tukAM sajhAya / moharA aMta miLe nahIM, sau ameLa subhAya // 240 praratha veliyA gItarI nai sohaNA tathA khuDadarI tukAM sAMmiLa hoya / aMta moharA miLe nahIM, jiNa ameLa sAMNora khiijai| yaNahIja tarai supaMkharau piNa ameLa vaNai cha / atha gIta ameLa sAMNora udAharaNa gIta dasaratharA naMda mukatarA dAtA, asura judhAM ghAtA asesa / nija kuLa mukaTa jAnakInAyaka, sukhadAyaka sevagAM sahI // ura bhragu lAta suhAta anUpama, jaga jAhara vikrama rAjesa / kitI bAra maharAja travikrama, rAjahaMta tana lAja rahI // bADha sabAha jigana rakhavALa, mahaNa bIca DAla mArIca / tAI vimada kare napa tAkhA, viradAI jAnakI varI // 236. rikhI-RSi / gavaraNa-gamana / bhAma-bhAminI, strii| pAya-caraNa / dasakamaLa rAvaNa / avr-grny| mAMga-garva / hAga-nAza kr| bAMnaita-vIra / 240. sUharaNA-sohaNA nAma gIta chaMda / sAMmiLa-sAtha, zAmila / sajhAya-saja kara, rakha kara / jinnnN-jisko| pinn-bhii| 241. nNd-putr| muktraa-muktike| dAtA-dene vaalaa| ghAtA-saMhAraka / asesa-apAra / anupama-adbhata / laat--pd-prhaar| suhAta-zobhA detA hai| vikrm-viirtaa| kitiikitnii| travikrama-trivikrama / rAjahUMta-zrImAnase / bADha-kATa kara, mAra kara / jigana-yajJa / mhnn-smudr| tAI-zatru / vimada-garvarahita / tAkhA-vIra / viradAI-virudadhArI / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] raghuvarajasaprakAsa phasaNa arasa kara ADau phiriyau, huvau pharasadhara tejavihaNa / jaga majha rAma na ko tau jeho, kehI bhUpata mIDha karAM // 241 atha gIta bhaMvaraguMjAra lacharaNa dUhA soLa prathama cavadaha dutI, jyAMrai laghU tukaMta / tI cavadaha nava caturathI, akha bI guru jiNa aMta // 242 yaNa hIja vidha uttara aradha, catura sukavi vicAra / bhaNa jasa rasa raghuvara bhaMvara, gIta bhaMvara guMjAra // 243 praratha bhaMvaraguMjAra gItarai tuka aATha mAtrA pramANa kahAM chAM / tuka pailI mAtrA soLe / tuka bIjI mAtrA cavadai / tuka tIjI mAtrA cavadai / tuka cauthI mAtrA nava / tuka pAMcamI mAtrA soLa / tuka chaThI mAtrA soLe / tuka sAtamI mAtrA cavadai / tuka aAThamI mAtrA nava hoya / pai'lI bIjI tukarA moharA miLe / tukaMta laghu hoya / tIjI cauthIsU bheLI paDhI jAya / pAThamI tukarA moharA miLanai tukAMta doya guru hoya / pAMcamI chaThI tukarA moharA miLanai tukAMta laghu hoya / sAtamI AThamI tuka bheLI par3hI jAya / yaNa prakAra cyAra hI dUhAM prata mAtrA hoya, jiNa gItarau nAma bhaMvaraguMjAra khiijai| atha gIta bhaMvaraguMjAra udAharaNa gIta . re adhama nara samara raghubara , siyA nAyaka dayA sAgara / kar3e dadha jiNa sujasa kahajai bhiDai khaLa bhaje // japai siva riva sesa jAhara , vekha kI prahalAda bAhara / rUpa nAhara dhAra rAghau gAva rima gaMje // 241. phasaNa-lar3aneko / arasa-kopa / phrsdhr-prshuuraam| tejavihINa-kAMtihIna / majha madhya / ko-koI, kauna / tau-tere / jeho-jaisA / kehau-kaunasA / mIDha-samAna, tulya / 242 dutii-duusrii| tyaaNr-unke| tI-tIsarI / cturthii-cauthii| akha-kaha / bii-do| 243. yaNa-isa / 244. kar3e-taTa para / dadha-samudra / khaLa-asura / riva (ravi)-sUrya / vekha-dekha / va rkssaa| nAhara-nRsiMhAvatAra / rAdhau-zrIrAmacandra / rima-zatru | gaMje-nAza kiye| Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 261 baLa thiyau dita haraNAkSya aprabaLa , teja mIhara dhara rasAtaLa tAMma / brahama pukAra raghupata karaNa mukha kahai // garur3adhuja vipa dhAMma gir3a , praLaya jaLa maga gaMdha sudha par3a / AMNa ghara ghara deta aNaghaTa, vikaTa ara vahai // tana macha jojana sraga lakha taNa , reNa jana sata varata rakhaNa / samaMda praLaya vihAra srIraMga, veda mukha vANI // vaLa cavada ratana udhAra hita vapa , __kaThaNa piTha dhArI maMdra kachapa / udadha kara maMthAMNa aNaghaTa, pragaTa kaMja pAMNI // baLa chaLaNa tana dhari hAsa bAvana , puraMdara draDha kara sapAvana / pharasadhara vipa dhAra hari phira, khatra khaLa khaMDa // raca rAMma tana yara rahaca rAMmaNa , huvA haLadhara budha dita haNa / vaLe kI vaMkI hoNa rAghava, mahI satta maMDa // 244 atha gIta dUjau bhaMvaraguMjAra lachaNa cavada prathama dUjI cavada, soLa vratI nava cyAra / pUba utara sama aMta guru, jugama bhaMvara guMjAra // 245 244. bl-phir| thiyau-huA / dina-daitya / haraNAkSya-hiraNyAkSa / aprabaLa-atyanta blshaalii| mIhara-sUrya / aNaghaTa-apAra / macha-matsya / jojn-yojn| pitthpiitth| maMdra-maMdrAcala parvata / uddh-smudr| kNj-kml| pAMNI-hAtha / baLarAjA bali / puraMdara-indra / sapAvana-pavitra / pharasadhara-parazUrAma / khatra-kSatriyatva / rahaca-mAra kr| 245. tii-tiisrii| jugama (yugma)-do, dUsarA / bheLI-sAtha / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] raghuvarajasaprakAsa praratha bIjA bhamaraguMjArarai pai'lI tuka mAtrA cavadai / bIjI tuka mAtrA cavadai / tIjI tuka mAtrA soLe / cauthI tuka mAtrA nava / yUMhI utarAradharI cyAra tukAM hoya / pai'lI dUjIrA moharA miLe / aMta guru hoya / tIjI cauthI bheLI par3hI jAya / cauthI aAThamIrA moharA miLe / aMta guru hoya / pAMcamI chaThIrA moharA miLe / guru aMta hoya / pUrabAradha utarAradha samAna mAtrA hoya / yUM cyAra hI dUhA hoya sau bIjau bhaMmaraguMjAra gIta khaavai| atha gIta bIjau bhaMmaraguMjAra udAharaNa gIta subha deha nIrada suMdara, sAdhAra sevaga srIvaraM / raghunAtha nAtha anAtha rahe, hela adha haraNaM // dhara sukara sAyaka dhAnukhaM, lar3a samara rahacaNa lkhN| duja rAja garaba vibhaMja dassata, saraba jaga saraNaM // 246 atha gIta cauTiyau lachaNa dUhI pragaTa jAMgar3A gIta para, adhika matta ugaNIsa / aMta du guru tuka ANaje, kavi cauTiyau kahIsa // 247 praratha vailiyau, sUhaNau, khur3ada, jAMgar3au, yAM cyAra hI gItAM choTA sAMNorAM mehalau / jAMgar3au gIta pai'lI tuka mAtrA aThArai / bIjI tuka mAtrA bArai / tIjI tuka mAtrA soLa / cauthI tuka mAtrA bArai hoya / do guru tukata hoya, pachai soLa bAra I krama hoya, jI jAMgar3A gItarA dUhArai pAMcamI tuka eka mAtrA ugaNIsaro adhika hoya / do guru tukaMta hoya / iNa prakAra sU cyAra hI dUhA hoya, jiNanai cauTiyau gIta khiijai| 246. nIrada-bAdala / sAdhAra-sahAyaka, rakSaka / sukara-zreSTha hAtha / sAyaka-tIra / dhAMnukhaM dhanuSa / 247. mt-maatraa| ugaNIsa-unnIsa / khiis-khegaa| bIjI-dvitIya, duusrii| bAra baarh| I-isa / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 263 atha gIta cauTiyau udAharaNa gIta jAMmI agha bhAna surasarI jethI, dhyAMna munIsAM dhAyau / varaNe veda yasA naga rAghava, AM saraNe hUM Ayau / __ kesava rAvaLau nija dAsa kahAyo / tribhuvaNa mAMjha nahIM tyAM tolai, oLe sutaarabyaMdau / mhai kiva 'kisana' hulAse citameM, Ase liyau amaMdau / bara-sI rAjarai coTIkaTa baMdau // raja parasaNa udamAda karai rikha, marai hUMsa maghavAMNau / krata data kauTa kiyAM hUM yadhakau, hari naga oTa rahANau / kuLameM dhanya hUM kiMkara kahAMNau // bhaNa caurAsI ghera udadha-bhava, narapata phera naha nAcUM / kausaLanaMda aDaga 'kisanau' kaha, juga juga yAhI jAcUM / rAghava rAvaLA caraNAM nita rAcUM // 248 atha gIta maMdAra lachaNa dUhA tuka dhura bI soLaha matA, moharA meLa guraMta / tI aThAra cauthI tridasa, terai kaha ragaNaMta // 246 248. jAmI-pitA / agha-pApa / surasarI-gaMgA ndii| jethI-jahAM / dhAyau-smaraNa kiyA, bhajana kiyA / ysaa-aisaa| ng-crg| praaN-un| hN-maiN| rAvaLozrImAnakA, aapkaa| trimuvaNa-tIna loka / mAMjha-meM, mdhy| tolai-samAna / suta aravyaMdau-brahmA / bara-sI-sItAvara, zrIrAmacaMdra bhagavAna / rAjara-aApake, zrImAnake / baMdau-sevaka, anucr| raja-dhUli / parasaNa-sparzana / udmaad-icchaa| rikhaRSi / hUMsa-abhilASA ! maghavAMNau-iMdra / Rta-kArya, kAma / data-dAna / ydhkoadhik| proTa-pAr3a, zaraNa / rahANau-raha gayA huuN| hN-maiN| kiMkara-dAsa, bhkt| kahAMNI-kahA gayA / raavlaa-aaapke| 246. dhura-prathama / bii-duusrii| mtaa-maatraa| jyaaNrai-jinke| guraMta-jisa zabdake aMtameM guru varNa ho| ragaNaMta-jisake aMtameM ragaNa ho| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 ] raghuvarajasaprakAsa adha pUraba jima utara adha, samajhau kavi suvicAra / krIta jeNa bica rAMma kaha, dAkha gIta maMdAra // 250 aratha pai'lI tuka mAtrA soLe / bIjI tuka mAtrA soLa / tIjI tuka mAtrA aThArai / cauthI tuka mAtrA terai hoya / pailI bIjI tuka miLe jyAMrai guraMta hoya / pUrabAradha utarAradha samAna hoya / pAMcamI tuka mAtrA soLe / chaThI tuka mAtrA soLe / sAtamI tuka mAtrA aThArai aura AThamI tuka mAtrA terai hoya / aAThamIke ragaNaMta hoya sau maMdAra nAma gIta kahIjai / atha gIta maMdAra udAharaNa gIta paNa-rAkhaNa dAsa gadApAMNI, majha sau katha jAhara bhUmAMNI / apakhI prahaLAda jisA Atura, saMgrahiyA nija hAthasUM // je judha haraNakusanaM jariyau, dhar3a nAhara mAnavacauM dhariyau / jiNa kAraNa deva ditesa dujesara, nyAya namai raghunAtharau~ / pita mAta dasA tajayA laMkana , bita je cita hUM dhU bALakaneM / bana jAya kare tapa heta visaMbhara, aMka payA daLa UparI // ghaNa sAdhai joga sadhIra ghaNe, sura rAjA kAMpaiM bAta suNai / niradhAra adhAra padhAra narAyaNa, bhUpa kiyau draDha bhUparI // duravAsA DAraNa srApa diyau, lakhaje aMbarIkha ubAra liyauM / bica peTa parIchata mIca bacAyara, theTa harI jana thApiyA / / 251. gadApANI-viSNu / bhUmAMNI-saMsAra, bhuumNddl| apanI-vaha jisakA koI pakSa na karatA ho / saMgrahiyA-apanAyA, rakSA kii| je-jisane / haraNakusanUM-hiraNyakazipuko / jariyau-saMhAra kiyaa| dhar3a-zarIra / nAhara-siMha / mAnavacau-manuSyakA / dhariyodhAraNa kiyaa| ditesa-daitya, daityeza / dujesara-dvijezvara, maharSi / visaMbhara-Izvara / payA-paira / duravAsA-eka RSikA naam| ddaarnn-jbrdst| nApa-zApa / parIchataparIkSita / miic-mRtyu| Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 265 baLamIka puLiMda rikhI bAgau, kIdhau guru sukanAdhipa kAgau / bhakha aMThita bora karAM kara bhIlaNa, prema ghaNAM pada appiyA // niradhArAM aoThama ghaNanAMmI, bhuja dIna sIhAya brada bhAMmI / naha visAra saMbhAra grahonisa, jainUM AlUM jAMmameM // dila UjaLa ThAkara dAsarathI, kathaje guNa Akara veda kthii| kara tUM abhilAkha radA 'kisanA' kiva, rAkha sadA citarAMmameM // 251 atha gIta jhaDalupata sAvajhar3au lachaNa sAvajhar3I ramaNI vasaMta, tuka dhura bI miLa beda / moharau tuka tIjI amiLa, sau jhar3alupata subheda // 252 praratha gItAMrA prakaraNameM pai'lI tIna sAvajhar3A kahayA / aka vasaMtaramaNI, bIjau jayavaMta nai tIjau muNALa, jyAMmeM pai'lau vasaMtaramaNI nAma sAvajhar3au, jiNarai pailI tuka mAtrA aThArai hoya nai aura sArA hI gItarI sAro hI tukAMmeM soLe soLa mAtrA hoy| tukaMta bhagaNa hoya sau tau vasaMtaramaNI sAvajhar3au, jiNarI cyAra hI tukAM miLe nai jhar3alupatarI pailI tuka dUjI tuka cauthI tuka moharA miLe nai tIjI tuka moharau miLe nahIM, jiNanaM jhar3alupata kahIjai tathA koI kavi yaNane trimeLa pAlavaNI paNa kahai chai sau paNa satya chai| atha gIta trimeLa pAlavaNI tathA jhar3alupata sAvajhaDau udAharaNa data kiramara jor3a nako viradAyaka / ghaNa daLa ror3a kaur3a khaLa ghAyaka // 251. baLamIka-bAlmIki Rssi| puLida-eka prAcIna kAlakI pichar3I jAti / rikhI-RSi / kiidhau-kiyaa| suknaadhip-grudd'| kAgau-kAkabhuzuNDi / aMThita-UcchiSTha / aoThamazaraNa, shaaraa| ghaNanAmI-Izvara / brd-virud| bhaamii-blaiyaa| jain-jiskaa| pAThaM jAMmameM-aSTha yAmameM / dAsarathI-zrIrAmacaMdra bhagavAna / 252. dhur-prthm| bI-dvitIya / beda-caturtha, cauthii| mohrau-tukbNdii| amiLa-nahIM milane vaalii| jyAMmeM-jinameM / yaNa-isa / pnn-bhii| 253. data-dAna / kiramara-talavAra / jor3a-samAna / nako-koI nhiiN| viradAyaka-viruda dhArI, yshsvii| ghaNa-bahuta / daLa-senA, phauj| ror3a-roka kr| khaLa-zatru / ghAyaka-saMhAra karane vaalaa| gIta Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 / raghuvarajasaprakAsa agha tama daLada tor3a duta Asata / nija kuLa maur3a jAnakI nAyaka // judha AcAra bhAra bhuja jopata / rimahara mAra dhajA jaya ropata // vadai tamAma veda manIvara / au ravi vaMsa rAma ravi opata // nUpa khaga dAMna liyAM mukha nUra ja / prasaNAM bhAMna khitrIvaTa pUraja // baLabaLa prathI sujasa sada bolata / sUraja tar3a dAsarathI sUraja // sadana sukaMTha bhabhIkhaNa sAmaMta / nirakha kaMThadasa bhAMja anAmata // re kuLabhAMNa bhAMNa nUpa rAghava / kaur3a'ka bhAMNa liyAM mukha krAMmata // 253 atha gIta tripaMkhau lachaNa dhura bI tuka mata soLa dhara, tI tuka bIsa matAya / gaLa aniyama miLabau, zreka tripaMkhau gAya // 254 253. agha-pApa / tm-aNdheraa| daLada-dAridraya, kNgaalii| duta-dyuti / Asata-zakti / prAcAra-dAna / jopata-jozameM hotA hai / rimahara-zatra / ropata-ropatA hai / tamAMma-saba / ravivaMsa-sUrya vNsh| ravi-sUrya / propata-zobhA detA hai| np-raajaa| nUra-kAMti, dIpti / j-hii| prsnnaaN-shtryoN| bhAna-nAza kr| khitriivttksstriytv| pUraja-pUrNa / baLa baLa-cAroM or| sd-shbd| bolata-bolatA hai| tar3a-dala / dAsarathI-zrI rAmacandra / sadana-bhavana / sukaMTha-sugrIva / bhabhokhaNavibhISaNa / saamNt-yoddhaa| nirakha-dekha, dekha kr| kaMThadasa-rAvaNa / bhAMja-nAza kara / anAmata-jo nahIM jhukatA yA namatA thaa| kuLa bhANa-sUrya vaMza / bhAMNa-sUrya / kaur3a' k-krodd'oN| krAMmata-kAMti, dIpti / 254. bI-dUsarI / mata-mAtrA / to-tiisrii| matAya-mAtrA / gaLa-anuprAsa, tukbNdii| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 297 praratha pai'lI tuka mAtrA soLe / dUjo tuka mAtrA soLa hoya / pai'lI hI dUjI tukArA moharA miLe / tukAMta laghu gururau nema nhiiN| kaTheka guru moharA, kaThe'ka laghu moharA hoya / tuka tIjI mAtrA bIsa hoya / moharau miLe nhiiN| guru laghu tukAMta nema nahIM / yaNa rItasU cyAra hI davALA hoya jiNa gIta tripaMkhau gIta kahai chai| atha gIta tripaMkhau udAharaNa gIta sAraMga haNa AyA avadhesara, sesahUMtA pUcha rAjesvara / kiNa-vidha na dIsai sIta sUnI kuTI // kAhila bAMNa kUka mraga kIdhI, daur3a lachaNa agyA mau diidhii| bhUpa mhaiM naTai jada kaTuka katha bhAkhiyA // aha vAyaka suNa rAMma ucArai, vanitA vayaNa purakha na vicArai / karI vana trI DhalI jakA bhoLapa krii|| aha katha suNa baMdhava AgI, japai sesa jvALA tana jaagii| satra kara bhaMja haM AMNa baMdhava siyA // bhrAtA kaMTha lagADai bhAI, strIbara sura kaja bAta sunnaaii| trilokIrAva nara bhAva tana visatAre // 255 255. sAraMga-hariNa / haNa-mAra kara / avadhesara-zrI rAmacaMdra bhagavAna / seshuuNtaa-lkssmnnse| raajesvr-raajeshvr| kiNa-vidha-kisa prakAra / dIsa-dikhAI detA hai| siit-siitaa| kAhila-ghAyala / kUka-pukAra / kodhii-kii| lachaNa-lakSmaNa / agyaa-aaajnyaa| maumujhko| diidhii-dii| jada-jaba / kaTuka-kaTu, kaThora / katha-vacana / bhaakhiyaa-khe| prh-lkssmnn| vAyaka-vacana / vnitaa-strii| vayaNa-vacana / purkh-puruss| triistrii| ddhlii-chodd'ii| jkaa-jo| bhoLapa-bhUla / aha-yaha / katha-vacana / bNdhvbhaaii| praagii-agaadd'ii| jaMpai-kahatA hai / sesa-lakSmaNa / jvaalaa-kopaagni| tanazarIra / satra-zatru / bhaMja-saMhAra, dhvNsh| haM-maiM / prANa-le aauuN| bNdhv-bhaaii| siyaa-siitaa| srIbara (zrIvara)-viSNu, zrI rAmacaMdra / sur-devtaa| kaja-lie / trilokIrAva-zrI raamcNdr| Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] raghuvarajasaprakAsa vAratA gIta pAlavaNI 1, gIta jhar3alupata 2, gIta dumeLa 3, gIta trabaMkar3au 4 nai sAvaka aDala, zre pAMca choTe sAMNorarI vikhama tuka pai'lI, tuka tIjI zre vikhama tuka tyAMrA vaNai nai yatarA gItArai tuka prata soLa mAtrA huvai nai moharAmeM taphAvata hoya / kaThe'ka guru tukAMta kaThe'ka laghu tukAMta hovai nai yatarA gIta baDA sAMNorarI vikhama tukArA vaNe, sAvajhar3o paradha sAvajhar3au praad| tuka prata mAtrA bIsa hoya / pai'lI tuka mAtrA tevIsa hoya / atha gIta vaDA sAvajhar3A tathA aradha sAvajhar3A lachaNa dUhau muNa dhura tuka tevIsa mata, avara vIsa ragaNaMta / miLa cava tuka vaDa sAvajhar3au, dumiLa aradha dAkhaMta // 256 praratha gIta baDau sAvajhar3I nai aradha sAvajhaDau donyUI vaDA sAMNorarI vikhama tuka pai'lI tIjorA huvai| pai'lI tuka mAtrA tevIsa / bIjI tuka mAtrA bIsa aura sArA hI tukAM mAtrA bIsa hoya / tukAMta ragaNa pAvai nai cyArU tukArA moharA miLe sau vaDau sAvajhaDau nai aradha sAvajhar3Arai doya tukAMta miLe nai kaTheka ragaNa tukAMta Avai, kaThe'ka guru karaNagaNa tukAMta pAvai au bheda sau aradha sAvajhaDau kahAvai / atha gIta vaDau sAvajhar3au udAharaNa gIta lachaga kasIsai bhujAM dhAMnaMkha dadha lAjarA / goma nabha dhar3ar3a AnaMka jaya gAjarA // sajhaNa pAraMbha kiya uchava sAMmAjarA / re asura dekha AraMbha raghurAjarA // 256. muNa-kaha / avara-anya / ragaNaMta-jisa padya ke caraNake aMtameM ragaNa ho| cava-- caar| dAkhaMta-kahate haiN| nai-aur| donyUI-do hI, donoM hii| bIjI-dUsarI / kaTheka-kahIM pr| karaNagaNa-do dIrgha mAtrA kA nAma / 257. lachaNa--lakSmaNa / kasIsa-dhanuSakI pratyaMcA car3hAtA hai| dhAMnaMkha-dhanuSa / dadha (udadhi) saagr| goma-pRthvI / dhar3ar3a-dhvani ho kara, garja kr| praanNk-ngaadd'aa| paarNbh-taiyaarii| praarNbh-taiyaarii| Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 266 rAriyAM subhaTa tUTa damaMga rIsarA / trilocaNa jisA khuTai nayaNa tIsarA // sira kasai Ukasai lasai bhujagIsarA / joya dasasIsa thaTa kIsa jagadIsarA // dahala pura nayara pUgI mahaLa doyaNAM / bhaya rahita kiyA sura nAga nara-bhoyaNAM / / umaMga judha karaga caMcaLa acaLa auyaNAM / lekha laMkesa avadhesa daLa loyaNAM / / mAMna pIva vacasUpa sasamAthanai / hara caraNa jAha jur3a dUNadasahAthanai // kuLa aneka karai nija sudhArai kAthanai / nAMma tau mAtha dasamAtha raghunAthanai // 257 . atha gIta aradha sAvajhaDau udAharaNa [UparalA sAvajhar3A gItanai dumeLa kara paDhaNau tathA darasAvAM chAM] gIta kamara bAMdhiyAM tUNa sAraMga gahiyAM karAM / sakara khaga dAMna jehAMna UcAsarA // 257. rAriyAM-netroM / damaMga-agnikaraNa / trilocaNa-ziva / khUTa-khulate haiM / bhujagIsarA-zeSanAgake / joya-dekha kara / dasasIsa-rAvaNa / thaTa-samUha, dala / kosavAnara / dahala-dhAka, rauba / nayara-nagara / pUgI-pahuMca gii| doyaNAM-zatruoM / sura-devatA / nara-bhoyaNAM-nara loka, saMsAra / karaga-hAtha / prauyaraNAM-caraNoM, pairoN| lekha-dekha kara, samajha kr| laMkesa-rAvaNa / avadhesa-zrIrAmacandra bhagavAna / daLasenA) loyaNAM-tetroM, locnoN| pIva-pati / vaca-bacana / sasamAtha-samartha, ziva / dunndshaath-raavnn| kaathn-vaibhvko| nAma-jhukA de| tau-teraa| mAthamastaka / dasamAtha-rAvaNa / UparalA-uparyukta, Upara kaa| dumeLa-baha chaMda yA padya jisake prathama do caraNoMkI tukabaMdI ho| 258. tuunn-trksh| sAraMga-dhanuSa / gahiyAM-pakar3e hue| kraaN-haathoN| jehAMna-saMsAra / UMcAsarA-zreSTha / Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 ] raghuvarajasaprakAsa sucita dhaMkA janAM nivAraNa sAMkar3A / vAha raghunAtha laMkA liyaNa bAMkar3A // 258 atha dutIya gIta jhar3amukaTa lachaNa khur3adataNai tuka agga pacha, deha jhamaka darasAya / jiNanUM dUjau jhar3a mukaTa, raTai vaDA kavirAya // 256 khur3ada gIta choTau sAMNora hoya ! pailI tuka mAtrA aThArai / dUjo tuka mAtrA terai| tIjI tuka mAtrA soLe nai cauthI tuka mAtrA terai hoya / tukAMta doya laghu hoya sau khur3ada gIta kahAvai / jI khur3ada gItarI soLe I prata tukarai pAda aMta jamaka hoya sau gIta bIjau jhar3amukaTa kahAvai / aMka prAgai kahyau chai sau dekha lIjyau / sAvajhaDau chai| atha gIta jhar3amukaTa udAharaNa gIta reNAyara mathaNa mathaNa reNA yara, bhara dhara TALaNa samara bhara / kara jana sAtA jagata abhai kara, varadAtA jAnakIvara // sAraMga pAMNa bAMNa tana sAraMga, dharaNasutA dhava khaga dharaNa / vAraNa jama bhai tAraNa vAraNa, karaNa prasuNa agha sukha karaNa // dhara dhrama cALaNa gharama dhuraMdhara, kamaLa pAMraNa mukha cakha kamaLa / nAyaka akaha jAMnukI nAyaka, acaLa tAra dadha judha acaLa / 258. dhaMkA-icchA * bAMkar3A-bA~kurA / / 256. jI-jisa / jhamaka-yamakAnuprAsa / bIjo-dUsarA / 260. rennaayr-smudr| mathaNa-maMthana / reNA-pRthvI / yara-zatra / bhara-bojha / dhara pRthvii| TALaNa-dUra karane vaalaa| smr-yuuddh| sAtA-kuzala / varadAtA-varadAna dene vAlA / jAnakIvara-sItApati, zrIrAmacaMdra bhagavAna / sAraMga-dhanuSa / bAMNatIra / sAraMga-bAdala, megh| dhrnn-sutaa-siitaa| dhava-pati / khaga-talavAra / vAraNa-miTAne vaalaa| jm-ymraaj| bhai-bhy| tAraNa-tArane vaalaa| vAraNahAthI / paann-haath| cakha-cakSa, netra / pracaLa-parvata / dadha-udadhi, samudra / pracaLa-har3ha, aTala / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 301 dhana ana vilasa janama mAnava dhana, ma kara IrakhA tana makara / sara para kiyau cahai vhai jaga sira, dhara nija mana raghuvara sadhara // 260 atha gIta dutIya selAra lachaNa dUhau dhura aThAra soLaha saraba, sAvajhar3au adha soya / alaMkAra vidha catura tuka, sakha selAraha soya // 261 praratha aMka selAra gIta tau pailI kahyau ara dUjArau yau lachaNa chai| pai'lI tuka mAtrA aThArai aura sArI tukAM mAtrA soLe soLa hoya / guru laghu tukaMtarau nema nahIM paNa guru tukaMta bohota hoya / cauthI tukameM kahyau sabdAratha phera kahaNau vidhaalaMkAra hoya, jI gItanai dutIya selAra gIta kahIjai / atha gIta selAra udAharaNa gIta cita karaNI mrakhA disI naha cAhai, Apa viradacA pakhA umaahai| patita khINa kuLahINa apArai, tArai re sItAvara tArai // kaLiyA dukha sAgara jana kADhe, vipata roga agha Agara bADhai / nAtau dInadayALa nihALe, pALe re saMtAM hari pALe // ajAmeLa sA ghora adhammI, nArI gaNikA bhIla nikmmii| asaraNa dIna anAtha athAhai, sAhai re mAdhau kara sAhai / / 260. dhana-dhanya / m-nhiiN| IrakhA-irSyA / 261. adha-prAdhA, adbh| soya-vaha, us| sakha-kaha / sArI-saba / bohota-bahuta / jI-jisa / dutIya-dvitIya / 262. mrakhA (mRSA)-asatya, vyartha / khINa-kSINa / apAra-apAra / sItAvara-zrIrAmacaMdra / kaLiyA-DabA hA, magna / jn-bhkt| kAI-nikAlate haiN| pradha-pApa / prAgara-samuha / bADhe-kATate haiN| nAtau-saMbaMdha, rishtaa| nihALe-dekhate haiN| pALa-pAlana-poSaNa karate haiN| adhammI-adharmI / nikammI-bekAra, nIca / sAhai-uddhAra karate haiM / mAdhaumAdhava, vissgg| Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 ] raghuvarajasaprakAsa gAphila ALa jaMjALa na gAvai, 'kisana' kaha jamahUMta ma kaMpai, jaMpai re mana bhuja sAMbhaLa sarama bhaLAvai I rAghava japai // 262 atha gIta trATakau lachaNa dUhA dhura aThAra soLaha dutI, tI soLaha miLateha | beda gyAra tukaMta baLa, kha guru laghu graccheha // 263 miLa tIna tuka cAdarI, triNa tuka aMta miLata | miLa cavathI AThamI, kiva trATako kahaMta // 264 aratha trATakarai pai'lI tuka mAtrA aThArai / dUjI tuka mAtrA soLaM / tIjI tuka mAtrA soLa | cauthI tuka mAtrA agyArai / guru laghu tukaMta hoya / pAMcamI tuka mAtrA soLaM / chaThI tuka mAtrA soLa / sAtamI taka mAtrA soLa hoya / prAThamI tuka mAtrA gyAra hoya / guru laghu tukaMta hoya / pachai sArA dUhAM pai'lI tuka soLaM / dUjI tuka mAtrA soLaM / tIjI tuka mAtrA soLaM tuka mAtrA so / chaThI tuka mAtrA soLa | tuka mAtrA zragyArai / pai'lI dUjI tIjIrA moharA miLaM / pAMcamI chaThI sAtamIrA moharA miLa / yaNa rIta hoya sau gIta trATako kahA / / cauthI tuka mAtrA prgyaarai| pAMcamI sAtamI tuka mAtrA soLaM / grAmI atha gIta trATako udAharaNa gIta bhaja re mana rAMma siyAvara bhUpata, aMga ghaNAghaNa sobha anUpa / nIraja jAta sugAtha nirUpita, kauTika kAMma sakAMma // 262. sAMmaLiyau - zrIkRSNa, zrIrAma | bhaLA - sauMpa detA hai / jamahaMta - yamarAjase / kaMpa DaranA / 263. dutI - dUsarI / tI - tIsarI / beda-cauthI, caturtha / zragyAra- gyAraha | baLa - phira / prakha - kaha / zraccheha - aMta meM / 264. tiNa-tIna / cvthii-cauthii| kiva - kavi / kahaMta kahate haiM / pache - bAdameM, pazcAta / moharA - tukabaMdI | 265. siyAvara - sItApati, zrIrAmacaMdra / ghaNAghaNa-- bAdala / adbha uta / nIraja - kamala / sugAtha - sundara zarIra / sobha- kAMti, dIpti / zranUpakauTika karor3a 1 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 303 pIta dUkULa kaTI lapaTAMNau, bIra abhaMga nikhaMga baMdhAMNau / aMsa ajeva dhanU uramANau, rUpa yasai napa rAMma // sohata bAma disA nija sautA, bAdaLa bIja prabhAva vniitaa| pAya khaLAMhaLa gaMga punItA, kI tAkhai agha kodd'e| lobhata kaMja sarabhra loyaNa, bhALa sakhI nahacai nara-bhoyaNa / Ahava khaMbha vijai jima auyaNa, mANasa doyaNa mor3e // jai raghurAja japai jagajAhara, hai ura mAMjha nivAsa sadA hara / sesa dhanesa dinesa sTai sura, IkhaNa je abhilAkha / / mAtha pagAM suranAtha namAvai, gaurava sArada nArada gAvai / pAra guNAM karatAra na pAvai, sau srati saMprata sAkha // mAruti jeNa kiyau ajarAmara, kekaMdha bhUpa sukaMTha diyau kr| rIjha bhabhIkhaNa laMka naresura, kI jana sArai kAja // U karasI cita soca asaMnnaha, sAsa usAsa saMbhAra rasaMnnaha / kIrata strIvara bhAkha 'kisannaha', rAkha ride raghurAja // 265 atha gIta manamoha lachaNa dUhI kaha dUhau pahalA sukaba, kar3akhA tA para kaththa / paMtha pragaTa kar3akhau duhau, sau manamoha samaththa // 266 265. pota-pIlA / dUkULa-vastra / lapaTAMNI-prAveSThita / nikhaMga-tarkaza / dhanU-dhanuSa / sohata zobhA detI hai| bAMbha-bAyAM / disA-tarapha, or| bIja-bijalI / vniitaa-strii| pAyacaraNa / khaLAMhaLa-jalapravAhakI dhvani / gaMga-gaMgA ndii| panItA-pavitra / lobhatalobhAyamAna hote haiN| kaMja-kamala / loyaNa-locana, netr| bhALa-dekha / nahacainizcaya / nara-bhoyaNa-nara loka / pAhava-yuddha / auyaNa-caraNa / mAMNasa-manuSya / doyaNa zatra / maaNjh-mdhy| hara-mahAdeva / dhanesa-kubera / dinesa-sUrya / surdevtaa| iikhnn-dekhnekii| abhilAkha-abhilASA, icchaa| mAtha-mastaka / pgaaNcrnnoN| suranAtha-indra / gaurava-yaza / saard-srsvtii| mAruti-hanamAna / jeNa-jisa / ajarAmara-vaha jo na to baddha ho aura na mare, amara / kekNdh-kisskiyaa| sukNtth-sugriiv| riijh-daan| bhabhIkhaNa-vibhISaNa / uu-vh| asaMbaha-bhojana / rasaMnnaha-jIbha / bhAkha-kaha / ride-hRdaya / 266. tA-usa / kaththa-kaha / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ] raghuvarajasaprakAsa praratha pai'lAM tau aMka dUhau khiijai| pachai dUhA Upara kar3akhA chaMdarI cyAra tukAM khiijai| yaNa tarai aMka aka hau vaNai / yasA cyAra dUhA hovai jiNa gItarau nAMma manamoha khiijai| dUhArI tuka prata mAtrA terai| gyArai, terai, gyArai kar3akhArI tuka prata mAtrA saiMtIsa hoya / duhA kar3akhArau lachaNa yaNa graMthameM prasidha chai sau dekha liijyau| atha gIta manamoha udAharaNa gIta tArai dAsAM trikamAha, bhaya vArai jama bhUpa / hUM baLihArI srIharI, rai thAMne nija rUpa // rUpa thArau hari hari bhUpa trayalokarA / mAMjha anUpa traibhU na mAvai // nAga nara deva bhUpAya AhuTa natho / gaNI baLadAba taLa veda gAvai // dAsa tana bhajana vina tau sabI dAsaratha / thirU basa kaur3a bAte na thAvai / / devapata rUpa vairATa thArau dugama / aNu mana sevagAM sugama Avai // Avai tUM UtAvaLau, pAvai dAsa pukAra / dhAraNa gira jyUM dhAMmiyo, bAraNa tAraNa bAra // vAra vAraNa tiraNa karaNa kAraNa visana / gharaNa taja taraNa brada cIta ghAlai // 267. trikamAha (trivikrama)-viSNukA eka nAma / vAra-dUra karatA hai| mAMjha-madhya, meM / bhU-tIna bhavana, tribhuvana / devpt-vissnnu| vairATa-mahAna, bdd'aa| dugama-durgama / sugama-saralatA se / uutaavlau-shiighrtaase| pAvai prApta karatA hai| bAraNa-hAthI / bAra-avasara, samaya / visn-vissnnu| gharaNa-gRhiNI, strii| Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa maMda lakha vAha suparaNa taje mAgameM | caraNa UbAMha dharaNa cAle || [ 305 harolI | haraNa nakaNa va sudarasaNa pAya taMtA garaNa chida apALa // khaMDa jaLavAra giradhAra Arata khaTaka | phaTaka karatAra karatAra jhAle // jhAle bhujaDaMDa jhUsarI, mAra kuMDa yara mAMga / bhAMja rAMma koDaMDa bhava, pracaMDa khitrIvaTa pAMNa // pAMga khitrIvaTa ghaTa mitra jaga pAyau 1 rikha triyA tirI rikhadeva raMje // jAnakI vyAha uchAha para dhanukha jiga / suja nUpata naga AraMbha saMje // saibaLa bhUpa na janaka mana dumana lakha / bhujAM baLa dAsaratha cApa bhaMje // bAMNa dasamAtha bhragunAtha de daboha | gAva raghunAtha khaLa sAtha gaMje // gaMje rima ketAM garaba, dhAra saraba bada gheTha / de kaur3AM dujabara daraba, jIta paraba jaga-jeTha || 267. vAha - gati. cAla, vAhana / suparaNa- garur3a / mAgameM mArga meM / UbahiNa - binA vAhana yA binA pairoMmeM jUtI pahane hue / dharaNa-bhUmi / haraNa - miTAne ko / nakraNa- magara, ghar3iyAla | sudarasaNa - sudarzana cakra / harolI- gragra, agAr3I / bhaTaka- zIghra | bhAMjator3a kara / koDaMDa-dhanuSa / bhava- mahAdeva / khitrIvaTa -kSatriyatva / pAMNa-bAhu, bhujA, / hAtha | zraghaTa - apAra / mitra - vizvAmitra / jaga-yajJa / pALiyau-rakSA kii| rikhaRSi / triyA - strI / raMje prasanna hue / vyAha - vivAha / paNa-bhI, parantu / dhanakhadhanuSa / jiga-yajJa / lasai zobhA dete haiM prana - anya / dumana khinna udAsIna / lakhadekha kara / dAsaratha - zrIrAmacaMdra bhagavAna / cApa - dhanuSa / bAMNa - bANAsura rAkSasa / dasamAtha - rAvaNa / bhragunAtha- parazurAma / zrAda- prAdi / boha-bahuta / khaLa- asura / sAtha-samUha | gaMje - nAza kiyA, miTAyA / rima-zatru / ketAM- kitanoMkA / garabagarva / brada- viruda | gheTha-jabaradasta / kaur3AM-karor3oM / dujabara - brAhmaNa / daraba-dhana, dravya / paraba-utsava, yajJa / jaga-jeTha-Izvara, zrIrAmacaMdra bhagavAna / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 ] raghuvarajasaprakAsa jeTharA bhAMga sama saha baraphAMga jama | mAMNa dujarAMNa asahAMga mAre // kitA judha jIta ga jIta nahacaLa kadama / sevagAM prIta kara kAja sAre // ropiyAM dAsa yara jAsa kIdhA sarada / dhIMga ravivaMsa bhuja birada dhAre || raTai kavi 'kisana' maharAja tana lAja rakha / te raghurAja ke saMta tAre // 267 dUjA dUhArau ratha vANI dhArI AratarI jiNa khaTaka krodha para jaLacara grAhanai khaMDyau na karatAra kara jhAle hAtha pakar3a kara hAthIne tArayau jhaTaka satAbIsU - iti praratha / atha gIta lalitamukaTa lachaNa dUhau prathama dUhau kara tAsa para, dAkha tribhaMgI chaMda / lalita mukaTa jimasIhalakha, kaha jasa rAMma kavyaMda // 268 zraratha pailI ho kahI / jaThAuparAMta dUhA para tribhaMgI chaMdarI tuka cyAra kahIjai / yaNa tarai cyAra hI dUhA hoya / siMghAvalokaNa tarai tuka hoya jiNa gItarau nAMma lalitamukaTa kahIjai / dUhArau nai tribhaMgI chaMdarau lachaNa yA graMtha meM prasiddha chai jiNasUM praThe dUhArI nai tribhaMgIrau lachaNa na kahyau chai / 267. jeTharA- jeSTha mAsakA | bhAMga sUrya / sama-barAbara, samAna / zrasaha zatru / baraphAMNabarpha, hima / jama- ekatrita / mAMNa - garva / dujarANa - parazurAma / zrasahAMNa-zatra u, zatru rAjA / zragajIta-vijayI / nahacaLa - nizcala, graTala / kadama-caraNa / sevagAMbhaktoM / prIta-prIti, prema kAja kArya / sAre saphala kiye / yara-zatru / kIdhAkiye / sarada - parAjita | dhIMga -jabaradasta, samartha / teNa usa ke kaI / tAreuddhAra kiye / vAMNI - pukAra / prAratarI-dukhIkI / khaTaka - krodha | khaMDyau - mArA / satAbI- zIghra | 1 268. tAsa-usa / dAkha- kaha / jaThAuparAMta - tatpazcAta / kavyaMda ( kavIndra ) - mahAkavi / sIhalasa - siMhAvalokana | yaNa- isa / tarai- taraha, prakAra | Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha gIta lalita mukaTa udAharaNa gIta vaDA bhAga jyAMrI visU, lachabara caraNAM lAga / pAva rAMma guNa prItasUM, ATha pahara anurAga // rAghava anurAgI bhava baDabhAgI mati subha lAgI paMthamahI / hari saMta kahAMhI jama bhaya nAMhI syaMdha tirAMhI subha vasahI // kahi siva sanakAdaM dhU prahaLada grahapata bAda jeNa japai / suka nArada vyAsaM jala kahi jAsaM thira kara tAsaM dAsa thapai 11 thape dAsa kara sathara, raghubara kitA aror3a | birada pIta 'sAgara' biye, mItatakuLa maur3a | maur3a kuLamItA dhari jItA, lakha jasa lItA vana khai / dAsa udhAre saraNa - sadhAre rAMmaNa mAre sumana sakhai // sugrIva sakAjA raca kapirAjA bhUpata nivAjA bhrAta bhaye / bhurajAsa bhabhIkhaNa krata data kaMcaNa sAkha purAMgaNa veda suNe || su chakoTA tana sujasa, rima doTA sura raMja / dhana rAghava moTA dhaNI, bhava jana toTA bhaMja // [ 307 266. jyAMrI - jinakI / visU-bhUmi / lachabara - lakSmIpati / guNa-yaza / zranurAga- prema / anurAgI - premI / bhava - saMsAra, janma | baDabhAgI - bar3A bhAgyazAlI / mati- buddhi / jama - yamarAja | syaMdha (siMdhu) - samudra / dhU -bhakta dhruva / grahapata - zeSanAga | zrAdaAdi / jeNa - jisako / jAsaM jisakA / thira-sthira, dRr3ha / tAsaM usako / dAsabhakta / thapa - sthApita karatA hai / thape - sthApita kiye / sathara (sthira) - aTala / kitA - kitane / zraror3a - jabaradasta / sAgara-sUryavaMzI eka rAjAkA nAma / biyevaMzaja, dUsarA / mItataNakuLa- sUryake vaMzakA | maur3a - zreSTha / kuLamItA - sUryavaMza / avana - pRthvI, saMsAra / zrakha - kahatA hai / saraNa-sadhAre - zaraNa meM Ae huekI rakSA kI / sumana - devatA / sakhe - sAkSI dete haiM / Rta - kiyA / datadAna | kaMcana - suvarNa, sonaa| chakoTA - samUha, pu~ja / rima-zatru / doTA-nAza / suradevatA / raMja- prasanna kara / bhava-saMsAra, janma / toTA kamI, prabhAva, hAni / bhaMja zruta-bahuta nAza / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ] raghuvarajasaprakAsa tUM bhaMjaNa toTA anama aMgoTA judha yara joTA jai vANaM / rikha gotama nArI upaLa udhArI deha sudhArI devAMNaM // paya mithulA paththaM sAjha samaththaM haNa dhanu haththaM paha pAMNe / siya paraNa sidhAye dujapata Aye garaba gamAye jaga jANe // jaga jANai baLa jagatapata, kuLa hAMNe dasakaMdha / sukha girabAMNa samapiyA, ANe siyA ukaMdha // ANe siya ukaMdha jIpaNa jaMga rUpa abhaMgaM daasrthii| AkAya anaMta tAraNa saMtaM krIta sumaMtaM veda kathI / na bhajai raghunaMdaM dayAsamaMdaM je matamaMdaM jAMNa jddaa| guNa rAghava gANe 'kisana' kahANai vica prathamAMNe bhAga vaDA // 266 atha gIta mukatAgraha lachaNa dahI kaha prahAsa sAMNora kiva, aMta vikhama sama Ada / tuka siMghAvilokaNa tima, mukatAgraha murajAda // 270 aratha prahAsa sAMNora kahau tathA garabhita sAMNora kahau jiNa prahAsa sAMNorarI 266. bhaMjaNa-nAza karane vaalaa| anama-nahIM namane yA mUDanekA bhAva / aMgoTA aMguSTha / yara-zatra / joTA-samUha / upaLa-patthara / udhArI-uddhAra kiyaa| devaannNdevtaa| paya-caraNa / paththaM-mArga / samaththaM-samartha / haNa-nAza kara / dhanu-dhanuSa / hththN-haath| paha-prabha / pAMNe-zaktise, balase / paraNa-vivAha kr| sidhAyeprasthAna kiyaa| dujapata-parazarAma / garaba-garva / gamAye-nAza kiyaa| jagasaMsAra / bl-shkti| jagatapata-Izvara, zrIrAmacaMdra bhagavAna / hAMNe-nAza kiyaa| dskNdh-raavnn| girbaann-devtaaoNko| smpiyaa-diyaa| ukaMdha-uddharaskaMdha / jiipnn-jiitneko| jaMga-yuddha / dAsarathI-zrIrAmacandra bhagavAna / prAkAya-zakti, bala / anaMtaM-apAra, Izvara, zrIrAmacaMdra / krIta-kIrti / raghunaMdaM-zrIrAmacaMdra / dayAsamaMda-dayAsAgara / je-ve, jo| matamaMda-matimaMda, mUrkha / vica-bIca / prathamANe pRthvI meM, sNsaarmeN| 270. kiv-kvi| mrjaad-mryaadaa| www.jaineli Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 306 vikhama tuka kahatAM pai'lI tIjI nai sama tuka kahatAM dUjI cautho pai'lo tukarau aMta nai sama tukarau zrAda hoya jaThe syaMghAvilokaNa tarai hoya, jiNanai mukatAgraha gIta kahIjai / atha gIta mukatAgraha udAharaNa gIta sutaNa dAsaratha rUpa lasavAMna kauTaka samara / samara jasavAMna nUpa siyAsAMmI / / tavaMtAM nAma nasavAna agha bhavataNA / bhavataNA hiyA vasavAMna bhAMmI / / cIta UdAra data kanaka ApaNa curasa / curasa nija janaka kuLa Aba cAr3A // dhar3aca dasasIsa khaLa rahaNa hikadhAraNA / dhAraNA dhanakha sara bhujA dhAr3A // lobhiyAM krIta kaja gaMja samapaNa lachI / lachIvara sarAhe trihUM lokA // khedha aha paMja vimuhA khar3e jhATa khaga / jhATa khaga thATa yara bhaMja jhokA // 270. jtthe-jhaaN| syaMghAvilokaNa-siMhAvalokana / tarai-taraha / 271. sutaNa-pUtra / lasavAna-zobhAyamAna / kauttk-krodd'oN| samara-kAmadeva / samara yuddha / jasavAMna-yazapUrNa, yshsvii| siyAsAMmI-zrIrAmacaMdra / tavaMtAM-kahane para / nasavAMna-nAza / agha-pApa / bhavataNA-janmake, saMsArake / bhavataNA-mahAdevake / hiyAhRdaya / vasavAMna-nivAsa karane vaalaa| bhAMmI-nyauchAvara, blaiyaa| cIta UdAracitta udAra, daataar| data-dAna / kanaka-suvarNa, sonA / pApaNa-deneko, dene vaalaa| carasa-cAhase, icchAse, harSa, prasannatA / curasa-zreSTha / janaka-pitA / prAba-kAMti, dIpti / cAr3A-car3hAne vAlA / dhar3aca-saMhAra kara, mAra kara / dasasIsa-rAvaNa / hikadhAraNA-eka hI taraha / dhAraNA-dhAraNa karane vaalaa| dhanakha-dhanuSa / sara-tIra, baarnn| dhAr3A-dhanya-dhanya / lobhiyAM-lobha karane vaale| kj-liye| gaMja-puja, smuuh| samapaNa-dene ko| lchii-lkssmii| lachIvara-lakSmIpati, vissnnu| sarAheprazaMsA karate haiM , khedha-dvaSa / praha-nAga, haathii| pUja-samUha / vimahA-vimukha / jhATa-prahAra / khaga-talavAra / thATa-samUha, dl| yara-zatru / jhokA-dhanya-dhanya / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 ] raghuvarajasaprakAsa saMta jaNa taraNa cakha krapA rukha sAharai / sAha re virada bhujaDaMDa sighALA // vIsa bhuja bhAMjaNA samara hathavAha re / vAha re rAma avadhesa vALA // 271 atha gIta paMkhALau lachaNa dahau choTA vaDA sAMNora rau, nema nahIM nahaceNa / nimaMdhe triNa dUhA nipaTa, tavai paMkhALI teNa // 272 atha gIta paMkhALau udAharaNa gIta dasaratha napa naMdaNa hara dukha dALada, miTaNa phaMda jAMmaNa maraNa / kara ANaMda vaMda nita 'kisanA', caMda rAMma vALA caraNa / dInAnAtha abhai pada dAnaMkha, bhAMnakha aMtaka samara bhara / mAMnakha janama saphaLa kara mAMgaNa, dhAMnakhadhara pada sIsadhara // surasara sujaLa namaLa saMjogI, daLa maLa agha oghI dukha dNd| sAjha kamaLa pada rAMma asogI, mana aliyaLa bhogI makaraMda // 273 atha dutIya varaNa upachaMda gIta sAlUra lachaNa dUhA dhura be guru cauvIsa laghu, aMta sagaNa tuka oka / sAvajhar3au yama cyAra tuka, vidha sAlUra viveka // 274 271. jnn-bhkt| ckh-netr| sAha-aApake / sAha-dhAraNa karatA hai| sighaalaa-viir| bIsa-bhuja-rAvaNa / bhAMjaNA-saMhAra karane vAlA / samara-yuddha / hathavAha-prahAra / vAha re-dhanya hai| 272. nema-niyama / nahaceNa-nizcaya / nimaMdhe-race, banAye / triNa-tIna / tavai-kahate haiN| 273. nNdnn-putr| hara-miTA / daald-kNgaalii| phaMda-baMdhana, jAla / jAMmaNa-janma / maraNa-mRtyu / mAnakha-manuSya / mAMgaNa-yAcaka / dhaankhdhr-dhnussdhaarii| surasaragaMgA ndii| namaLa-nirmala / agha-pApa / zrodhI-samUha / aliyl-bhauNraa| bhogI bhoga karane vAlA, rasAsvAdana karane vaalaa| makaraMda-phUloMkA rasa / 274. ym-aise| vidha-prakAra, taraha / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 311 yaka tuka guNatIsaha akhira, jAMNa varaNa upachaMda / varaNa vratarA aMta vica, kahiyauM agara kaviMda // 275 praratha sAlUra gIta varaNa upachaMda chai / tuka aka prata guNatIsa akhira hovai / pai'lI doya guru hovai / pachai caubIsa laghu hovai| pachai aMka sagaNa hovai| yau IM gItako saMcau chai / ss IIIIIIII IIs preka karaNa, cha dujabara, breka sagaNa, yau aka tuka pramANa, yUM panarai tukAM hovai| aMka dUhA prata tuka cyArakA moharA miLe , sAvajhar3o cha / yo gIta varaNa vratameM varaNa chaMdAMmeM sAlUra chaMda kahyau chai sau dekha lIjyau / atha gIta sAlUra udAharaNa gIta mAyA mata bhida sama haNa bhava dusatara / taraNa manava suNa sara samajhau // sItApata samara suja ahanisa / sutana lahaNa phaLa sumana sajhau // lAkhAM chaLa kapaTa jhapaTa aNaghaTa / lakha lalaca mucata lata karaNa lajau // bhUpALa dhanakhadhara ma dhara aDara jaga / avara karata taja su hara bhajau // 276 I prakAra dutIya sAlUrarA cyAra hI dUhA jAMNaNA atha gIta bhAkha mAtrA chaMda lachaNa dahI le dhurahUM tuka soLa laga, cavadaha matta savAya / sAvajhaDau tuka aMta laghu, bhAkha gIta yaNa bhAya // 277 275. yk-ek| agara-agAr3I, phile| kavida-kavi / yo-yaha / I-isa / saMcau chaMda racanAkA niyama / karaNa-do guru mAtrAkA nAma / dujabara-cAra laghu mAtrAkA naam| 276. ahanisa-rAtadina / sumana-devatA, zreSTha mana / aNaghaTa-apAra / 277. laga-taka, paryanta / mtt-maatraa| yaraNa-isa / bhAya-taraha, prakAra / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 ] raghuvarajasaprakAsa praratha pailI tukasUM lagAyanai soLe hI tukAM tAI tuka aMka prata mAtrA cavadai hoya / aMta laghu hoya / cyAra tukArA moharA miLa , sAvajhar3au, jiNa gItarau nAMma bhAkha kahIjai / iti bhAkha nAMma gIta niruupnn| bhAkha gItarI doya tukArA moharA miLe sau aradhabhAkha kahIjai-yaNanai gajala piNa kahai chai / ___ atha gota bhAkha udAharaNa gIta suMdara sobhata ghaNasyAMma, tar3itA paTa-pIta chiba tAMma / vAMme aMga sItA vAMma, rUpa anaMga kauTiga rAma // nija kaTi sughaTa taTa tUnIra, sara dhanu sukara dhAra sadhIra / bhaMjaNa kaur3a saMtAM bhAra, re mana gAva strI raghubIra / / vidha tripurAra rikha pAya baMda, saraNasadhAra karaNasamaMda / kaha guNa gAtha kisana' kivaMda, nAtha anAtha dasarathanaMda // kavasaLa sutA rAjakumAra, abakhI bakhata sujana adhAra / susabada kiyau tiNa mata visAra, jItA jike nara jamavAra // 278 atha gIta aradhabhAkha lachaNa dUhI bhAkha gIta tuka kavi bhaNe, moharA doya miLata / aradha bhAkha jiNanaM akhai, koika gajala kahaMta // 276 277. tAMI-taka, paryanta / tuka prata-pratyeka / moharA-tukabaMdI / nirUpaNa-nirNaya / pirnn-bhii| 278. tdd'itaa-bijlii| paTa-pIta-pItAmbara / chiba-zobhA, kaaNti| vAme-bAyAM / vAma strii| anaMga-kAmadeva / kauttig-krodd'| kaTi-kamara / sughaTa-suMdara / tUnIratarkaza / sara-bAraNa, tIra / dhana-dhanuSa / sukara-zreSTha hAtha / bhaMjaNa-miTAne vaalaa| bhIra-saMkaTa, kaSTa / vidha (vidhi)-brahmA / tripurAra-tripurAri, ziva / rikha-RSi / paay-crnn| baMda-vaMdana karate haiN| saraNasadhAra-zaraNa meM Ae haekI rakSA karane vAlA / karaNasamaMda-karuNAsAgara / gAtha-kathA, varNana / kivaMda-kavIMdra, kavi / abakho-kaSTaprada, bhayAvaha, sNkttkaa| bakhata-samaya / sujana (svajana)-bhakta / adhArasahArA, aashry| susbd-ysh| tiNa-usa, jisa / mt-buddhi| jamavAra-jIvana, jiMdagI, yamarAjakA prahAra yA vAra / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha gIta aradhabhAkha udAharaNa gIta para hara vara dhaMdha apAra, bhaja nita jAMnukI bharatAra | karamata kalapanA mana koya, hari biga biye mukata na hoya // 280 aratha lakhapata piMgaLa madhye chaMda udhora jIMrI cyAra tukAMrI preka dUhau sohI gIta bhAkha / iti aratha / atha gIta jALIbaMdha beliyau sAMNora lachaNa dUhA aThAra para phira, soLa panara krama jeNa / aMta laghu sAMgora kahi, tabai veliyau teNa // 281 nava koThA ma ka tuka, lakhajai citta lagAya / ura bicalAkhara, daur3a vaMca dikhAya // 282 lakhiyAM dIsai nava khira, UcariyAM agIyAra / jALIbaMdha jiNa gItarau, nAMma sukava niradhAra // 283 aratha jALIbaMdha gIta veliyo sAMNora hove / jiNarai paiaulI tuka mAtrA aThArai / dUjI tuka mAtrA parai / tIjI tuka mAtrA soLaM / cauthI tuka kahau athavA pAchI tuka mAtrA panarai ho / pAchalA tIna hI dUhAM pailI tuka mAtrA soLaM / dUjI tuka mAtrA panarai / tIjI tuka mAtrA soLaM zrara cauthI tuka mAtrA panarai hovai / IM kramasUM hovai / zraMta laghu hovai sau veliyo sAMNora jIko jALIbaMdha vaNai / jALIbaMdharai 280. avara (apara) - anya / dhaMdha-dhaMdhA, kArya / kalapanA -vicAra / biye- dUsarese / mukata - mukti, mokSa / 281. ThAra - aThAraha | teNa - usako / 282. koThAM-koSThakoM / panara - panaraha | daur3a-donoM zrora | vaMca - par3hane kI kriyA / [ 313 283. UcariyAM- uccAraNa karane para / isa krama se / majha-madhya | uradha- Upara / soLa - solaha / jeNa - jisa tavaM - kahate haiM / pradhabicalau - madhyakA, bIcakA / pragIyAra - gyAraha | niradhAra - nizcaya / IM kramasUM Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ] raghuvarajasaprakAsa tuka eka prata koThA nava hovai / likhatAM pAkhara koThAmeM na dIsai / sUdhI aoLAM pAkhara lekhaitau agyArai hovai / nava koThArai mAhai Uparalau nai heThalau vicALA doya koThArA doI Akhara doya veLAM vaMca sau gIta jALIbaMdha sAMNora citrakAvya kahIjai / atha jALIbaMdha gIta veliyau sAMNaura udAharaNa gIta sAkhI re bhAMNa nasApata sArai, kIdha mahAjudha kIta sakAma / sAca takau kaja sAdhAM sArata, rAca mahIpa su rAMmaNa rAma // dAsarathI sukhadAI suMdara, namai pagAM sura nara AnUpa / narakAM miTa jana tArai nako, bhAkha payodha prabhAkara bhUpa // patI-sIta bhUtapa parakAsI, vAsI siva ura vAsa visesa / ApI tasAM laMka Asata ata, narA satra haNa namau naresa // kaLa nAvai neDI kaha 'kisana, Ava tharu sukha Asata aAtha / dakha nAMke jairai dana adanA, nAtha thayAM samanA raghunAtha // 284 283. suudhii-siidhii| prolaaN-pNktiyoN| lekhai-niyamase, hisAbase / agyArai-gyAraha / Uparalau-uparyukta, uuprkaa| hetthlau-niicekaa| biclaa-mdhykaa| vaMca-par3he jAMya / 284. sAkhI-sAkSI / bhAga-sUrya / nsaapt-cNdrmaa| kiidh-kiyaa| tkau-vh| kaja kAma / sArata-saphala karatA hai / rAca-lIna ho| mahIpa-rAjA / dAsarathIzrIrAmacaMdra bhagavAna / sukhadAI-sukha dene vAlA / sura-devatA / nako-koI nhiiN| bhAkhakaha / payodha-samudra / prabhAkara-sUrya, cndrmaa| pata-sIta (sItApati)-zrIrAmacaMdra bhagavAna / vAsI-nivAsa karane vaalaa| siva (ziva)-mahAdeva / prApI-dI, prdaankii| tsaa-haathoN| lNk-lNkaa| prAsata-zakti, bala / ata-ati / satra-zatru / haraNanAza karane vAlA / kaLa-pApa, klyug| neDI-nikaTa / prAtha-dhana-daulata / dakha-- dUkha / jairai-nAza kare / dana-dina / adanA-bUrA, kharAba / thayAM-hone para / samanAanukUla, prasanna / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 315 dhAM su davALA AIY644 1650 davAkA nU | mi | kAM: | nai / prA davALa! tI 14 | | Dau / ka ha kha / prA davALA nai / La ki su / va ta | jai IVE kha, a dhu vai nAH sa ru tha: prA | kau | nAMH / da yAM, thaH - - - atha gIta gahAMNI veliyau sAMNora lachaNa gAhA lachaNa graMtharai, vadiyau Ada vicAra / suja beliyau sAMNorarau, likhiyau lachaNa lAra // 285 pahalI gAhI para vajai, gIta dUhau yaka paccha / phira gAhau dUhau suphira, gItataNau dakha daccha // 286 cyArU gAthA gItarA, cyAra dUhAM dhura taththa / gAhA sAmiLa gIta jiNa, nAma gahAMNI kaththa // 287 285. lacharaNa-lakSaNa / vdiyo-khaa| prAda-Adi, shuruupaatmeN| suja-aura / lAra-pIcha / 286. yaka-eka / paccha-pazcAta / giittnnau-giitkaa| dakha-kaha / noTa- :-prAcIna rAjasthAnImeM pUrNa virAma kA cinha / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 ] raghuvarajasaprakAsa praratha __ veliyA sAMNora gItarA dUhA dUhA prata Ada gAthau hoya / cyAra hI gItarA duhArai pAda cyAra gAthA hoya / kyUMka gAthArI cauthI tukarA akhirAMrau aAbhAsa gItarI pailI tukameM hoya / gAthau nai gIta sAMmiLa chai jiNasUM gItarau nAMma gahANI ch| mAtrA daMDaka chaMda chai / gahAMNI tathA gAthArau lachaNa pailI graMthameM kahyau chai nai veliyA sAMNora gItarau paNa lachaNa kahyau chai jiNasU aThai lachaNa na kahyau chai| ___ atha gIta gahAMNo udAharaNa gIta nara naha le hari nAma, jar3iyA jaMjIra kaur3a agha jiihaa| nara le rAghava nAma, jyAM sira rAMma anugraha jANe // sira jyA jANa anugraha srIvara, caraNakamaLa cIMtavaNa saceta / pAtaka dahaNataNau gaha paiMDau, harihara kahaNataNau mana heta // saha paDhiyau guNa sAra na, naha paDhiyau heka nAma raghunAyaka / paDha pasu nAma prakAra, pekhau je mAnavI pAyau // paDha khaTa bhAkha saMsakrata piMgaLa, sukavI vagau samajha guNa sAMma / prAMNI rAMma nAma viNa paDhiyAM, nija paDha pasu dharAyau nAma // surasarI rAghava sujasa, maMjaNa jiNa kIdha sudha cita mAnava / tIratha ar3asaTha teNa, bolai ta lAbha graha bAsata // bolai beda lAbha graha bAsata, tIratha ar3asaTha suphaLa tayAra / nija mana hulasa sAMpa. je nara, jasa raghubara surasarI majhAra // vadana surasa nA vAMNI, sira loyaNa udara hAtha paga shtaa| jasa tilaka lakha pai jaLa, jui phira rAma pavitara jeNa // 288. jar3iyA-jaTita kiye| agh-paap| jIhA-jIbha / anugraha-kRpA, dyaa| srIvara (zrIvara) viSNu, shriiraamcNdr| paatk-paap| dahaNataNI-jalAne vAlekA / gahapakar3a / paiDau-mArga, piichaa| kahaNataNau-kahanekA / pekhau-dekho, dekhie / surasarI gaMgA ndii| maMjaNa-snAna / hulasa-prasanna hokara, harSapUrvaka / sAMpar3e-snAna karate haiN| je-jo, agara, yadi / majhAra-madhya / loynn-netr| sahatA-sahita / pai-caraNa / pavitara-pavitra / jeNa-jisa / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 317 dIdha pradachaNa hAtha jor3a na hari, caraNAmrata darasa nihAra / karai tilaka rAghava jasa kitA, jItA 'kisana' jike jamavAra // 288 atha gIta ghaNakaMTha supaMkharau lachaNa dUhA pahala aThAraha bI cavada, soLa cavada laghu aMta / zrAda aMta giNatI akhara, guNa supaMkharau giNaMta // 286 kaMTha supaMkharA bIca kaha, ATha prathama bI sAta / ATha sAta krama yaNa adhika, nAvai kaMTha nighAta // 260 Ada kaMTha cava akkhirAM, aMta doya ThaharAva / yau subaMdha ghaTa akkhiyAM, bigar3e kaMTha vaNAva // 261 aratha supaMkharau gIta varaNa chaMda chai jikai tuka prata Akhira ginntii| pai'lI tuka varaNa aThArai / dUjI tuka varaNa cavadai / tIjI tuka varaNa soLe / cauthI tuka varaNa cavadai hovai / pAchalA dUhArA varaNa soLa cavadai soLe cavadai I kramasaM hovai, jIMsU supaMkharA gItameM kaMThakI hada kahai chai| pai'lI tukameM kaMTha pATha hoya / dUjI tukameM kaMTha sAta hoya / tIjI tukameM kaMTha pATha hoya / cauthI tukameM kaMTha sAta hoya / aThA prAgai kaMTha na hoya / cyAra hI pAkharAMrau kaMTha tau uralau hoya / aThA savAya aAkhara AyAM kaMTha sithaLa hoya / doya akhirasUM kaMTha ghaTatau na hoya / doya akhirasU kaMThakI hada chai so darasAI cha / pachai pAchalA dUhAM meM kaMTha ghATa-bAdha chai / ghaNA kaMThAMmeM kAraNa kAraja sArathaka Avai nhiiN| thor3A kaMThAM meM kAraNa kAraja sArathaka Avai / ghaNA kaMThAMsU tuka pAchI vaNai nhiiN| samabhAva kaMThasU tuka rUpa pAvai / 288. dodha-dI / prdchnn-prdkssinn| darasa-darzana / nihAra-dekha kr| kitA-kitane / jamavAra-jIvana, yamarAja kA prahAra / 289 bI-dUsarI / cavada-caudaha / sol-solh| gaNa-kAvya, kavitA, gIta / giNaMta ginate haiM, samajhate haiN| 260. kaMTha-anuprAsa / nighAta-adhika / 261 cava-cAra / akkhiraaN-akssroN| ghaTa-kama / vaNAva-racanA, banAvaTa / pAchalA pIcheke / hada-sImA / aThA prAgai-isase agADI / uralau-caur3A, vistArapUrNa / ghaTatau-kama / ghATa-bAda-kama-adhika / pAva-prApta kre| Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 ] raghuvarajasaprakAsa atha gIta ghaNakaMTha supaMkharau udAharaNa gIta kAra kAra khAra bAra dhAra surAra saMghAra kAra / pyAra rAkha mAra chAra kAra bAra pAra // DAra gAra lAra lAra cAra hAra bhAra DAra / bAra nAra tAra sAra dhAra bAra bAra // surALa narALa vyALa ALa pALa DhALa sk| sighALa akALa kALa TALa veda sAkha // ALa pALa baMdhamAM visAra re jaMjALa ALa / dayALa visALa bhALa viradALa dAkha // bhAMma gAMma dhAma ThAMma ThahAMma nakU bhrAMma / tamAma nihAra sAMma le arAMma tAma // dAMma dAMma visAra nikAMma jhaur3a ha udAMma / narAM jAMma jAMmameM ucAra rAma nAma // panaMgesa dharesa suresa tesa sajhai pes| bhUtesa visesa ciMtavesa dhyAna bhesa / jItesa aresa baMdha sesa krIta japo jesa / 'kisanesa' kavesa naresa kosaLesa / / 262 262. kAra-sImA, mryaadaa| khAra-bAra dhAra- samudra / surAra-rAkSasa / saMghAra-saMhAra / kAra-karane vaalaa| mAra chAra kAra-mahAdeva, ziva / DAra-samUha / lAra laar-piichepiiche| bAra naar-gnnikaa| bAra nAra tAra-vezyAko tArane vAlA, Izvara / suraaldevtaa| vyALa-sarpa / sakra-indra / sighALa-zreSTha / kaal-maut| saakh-saakssii| jaMjALa pALa-saMsArakA prapaMca / dayALa-dayA karane vaalaa| virdaal-viruddhaarii| dAkha-kaha / bhaaNm-strii| tamAMma-saba / visAra-bhUla jaa| nikAMma-vyartha / jhoDaTaMTA, kaLaha / jAMma jAMmameM-yAma yAmameM / panaMgesa-zeSanAga / gharesa-sumeru parvata, raajaa| suresa-indra / bhUtesa-mahAdeva, ziva / citavesa-citana karate haiN| jItesajItane vaalaa| ares-shtru| sesa-lakSmaNa / kavesa-kavIza, mhaakvi| nresraajaa| kosaLesa-zrIrAmacaMdra bhagavAna / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa aratha kaMTha sAMkar3A chai / gotarA pahalA dUhArA jIM tAbai pahalA dUhArau praratha likhAM chAM / tuka pai'lI praratha srorAMmacaMdra kisAka chai / aratha granvayasU lAgasI / khAra bAra dhAra kaitAM - khAra samudra jIkai kAra kAra kaitAM mrajAdAkau karaNahAra dariyAvake pAja nahIM, mrajAdakI pAja kodhI isau srIrAmacaMdra phera surAra rAkhasa jyAMkI siMhArakAra kaitAM siMghArakaratA isau rAMma // 1 [ 316 tuka dUjI praratha - jIM rAmacaMdrajIsUM mAra chAra kAra kaitAM kAMmadevakA bALaNahAra siant pyAra chai, hara phera rAMma nAMma tathA jasa mahAtamakA sitra samudra chai, isau rAMma jIne he prAMNI tUM bhaja / tuka tIjIrau ratha - he prAMNI, tUM mAra kaitAM mAriyAM sa jIMkau DAra samUha mAnavI chai jIMkA lAra lAra kaitAM pAchai pAchai cAra kaitAM cAlaNau, mATI kA manakhAMrI lAra lAra phiravAsUM hAra kaitAM haTha matI / phirai bhAra DAra kaitAM saMsAra kI kAmanAko bhAra bojha sau DAra kaitAM paTaka de, zraLagau mela / 1 tuka cauthIrau praratha - he prAMNI, tUM tarabau cAhai chai tau bAra nAra tAra kaitAM besyA gaNakAkau tAraNahAra strI rAmacaMdra sAra chai, satya chai, jIM tUM haradAmeM bAra bAra dhAraNa kara / jIbhasUM tau rAMma nAMma lai, hara dhyAMna kara, sau gaNakA nIca jAta jAMNasUM suvau par3hAvatAM tArI isau trI rAmacaMdra dayALa chai tau tInai sudha mana bhajatAM tArai hI tArai / ImeM saMdeha nahIM / yau pai'lA dUhArau aratha chai / kaThaNa jiNasUM lakhyau chai / bAkIrA tIna hI dUhAMrau aratha sugama chai jIMsUM nahIM lakhyau chai / yUM koI kavi ghaNakaMTha gIta vaNAvau sau dekha vicAra lIjyo / haiMto mhArI budha mAphaka gailo batAya dIdhau chai / koI bAta sudha asudha hovai tau vaDA kavi tagasIra khimA kIjyau / haiMto strI rAMma jasa kIdhau che sau sItArAMmajIna sarama chai / atha gIta sukharau uralA kaMThAM tAbai tathA sAMkaLiyA kaMThAM tAbai aratharA kAraNa kAraja saheta srI haraNUMmAMnajIrau kisanA krata / kIdhI - kii| surAra 292. kaMTha - anuprAsa / sAMkar3A - pAsa-pAsa, saMkucita / kisAka - kaisA / ( surAri ) - rAkSasa / rAkhasa - rAkSasa / hara praur| pAchai pAche-pIche pIche / suvau - totA / sugama - sarala / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ] raghuvarajasaprakAsa gIta mahI rAkhaNa gAtharA AkhiyAtarA gAtarA mera / daiNa satrAM dAtharA hAtharA ghAva dAna / / sAtharai mAtharA bhaMja krodhavAMna smaathraa| srInAtharA jodha bhaukA vAtarA-sujAva / / dhAMnamALI pachAr3A hukamAM cAr3A sIsa dhaNI / rokhaMgI UpAr3A droNa bhujAM rAha dUta // bairiyAM Uber3a jAr3A dhaMkhI mAha baaNbraadd'aa| dubAha akhAr3AjIta dhAr3A rAMmadUta // tehI laMka sAMgA sau jojanAM giNai tUcharela / macharela aDhAMgA ayArAM mela mIca // DarAvaNe rUparA dayaMtAM bhAMgA dUcharela / bhAMmaNai rAMmarA lAMgA pUMcharela bhIca // saMtAM abhaidAnakI uchAha re aror3A sdaa| bijai ror3A AMnakI jAhare bAra bAra // 263. gaathraa-yshkaa| prAkhiyAtarA-adbha ta, vicitra, amara / gaatraa-shriirkaa| mera sumeru parvata / dainn-deneko| straaN-shtruno| daathraa-sNhaarkaa| maathraa-mstkkaa| bhNj-naash| samAtha raa-smrthke| sriinaathraa-vissnnukaa| jodha ( yoddhA )-vIra / jhokA-dhanya-dhanya / vAtarA-sujAva-vAyu-putra, hanumAna / dhAnamALI-eka asurakA naam| pachAr3A-mArane vAlA, girAne vaalaa| cAr3A-car3hAne vaalaa| sIsa-zira / dhnnii-maalik| rokhaMgI-joza vAlA, roSa vaalaa| UpAr3A-uThAne vaalaa| droNadroNAcala parvata / Uber3a-unmUlana kara, ukhAr3a kara / jaadd'aa-jbdd'aa| dhaMkhI-joza vAlA, umaMga vAlA, dveSa vAlA / bAMbarAr3A-jabaradasta / dubAha-vIra, yoddhA / akhAr3AjIta-yuddha vijyii| dhAr3A-dhanya-dhanya, zAbAsa / jojnaaN-yojnoN| tUcharela-vIra / mUcharela-mUchoM vAlA, vIra / aDhAMgA-mahAna, vikaTa / ayArAM--zatruoM / mIca-mRtyu, mauta / DarAvaNe-bhayaprada, bhayAvaha / dayaMtAM-daityoM / bhAMgA-nAza karane vAlA, vIra / dUcharelavIra, yoddhA / bhAmaNai-nyauchAvara, blaiyaa| laaNgaa-hnumaan| pUMcharela-pUMchadhArI / bhiic-yoddhaa| uchAha-umaMga, joza / aror3A-jabaradasta / bijai-vijaya / ror3AbajAne vAlA, bajavAne vaalaa| praaNnkii-ngaadd'aa| jAhare-prasiddha / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 321 mor3A jAtadhAnaMkI grIvarA haNU umAhare / jAMnakI pAvarAkhor3A bAhare jodhAra // 263 atha gIta dujau srI haNamAnajIrau gIta jayavaMta sAvajhar3I opata tana tela siMdUrAM AMgA, Aca gadAdhara rUpa addhNgaa| bhAratha thoka sabaLa khaLa bhAMgA, lAgai jhokA mahAbaLa lAMgA // khaLa dasakhaMdha upAr3aNa khUTA, kIrata bhuja jAhara cihUM kUTA / lakhaNa kAja ANaNa gira lUMThA, Teka nivAha vAha kipa-TaMTA // dAyaka khabara rAma siya daur3A, toyaka kALa nesa sira todd'aa| rAr3a phatai pAyaka Aror3A khAyaka asura dhAr3a bhar3a khor3A / jai nAMmI gar3ha laMka jayaMtA, siva ekA dasamA nija sNtaa| kIdhau amara jAMnuko kaMtA, hukamI dAsa jANa haNamaMtA // 264 dUhI kiyA nirUpaNa kisana' kiva, guNa hara vidha vidha giit| jar3atA dAdhava kavi janAM, jasa rAghava jaga jIta // 265 263. mor3A-mor3ane vAlA, pIche haTAne vaalaa| jAtadhAMnakI (yAtudhAna)-rAkSasa / haNU hanamAna / jaaNnkii-siitaa| pAvarAkhor3A-laMgaDA / vAhare-dhanya-dhanya / jodhAra-yoddhA, viir| 264. praaNgaa-phnaavaa| praac-haath| gadA-eka prakArakA zastra vizeSa / aDhaMgA-adbha ta / bhAratha-yuddha / thoka-samUha / bhAMgA-tor3ane vAlA, nAza karane vaalaa| maukA-dhanyavAda / lAMgA-hanumAna / khaLa-rAkSasa / dasakaMdha-rAvaNa / upADaNa-ukhar3ane vAlA / khUTAjar3a / cihaM kaMTA-cAroM dizAoM / prAMNaNa-lAne vaalaa| gira-droNAcala parvata / lUMThA-jabaradasta / Teka-praNa, mAna / nivAha-nibhAne vaalaa| vAha-zAbAsa / kipaTUTA-hanumAna / dAyaka-dene vaalaa| daur3A-daur3ane vAlA, sevaka / toyaka-duSTa / nesaghara / sira tor3A-zirako tor3ane vaalaa| raadd'-yuddh| pAyaka-prApta karane vaalaa| praarodd'aa-jbrdst| khAyaka-nAza karane vAlA, dhvaMza karane vaalaa| dhAr3a-zAbAsa, dhanya / bhar3a-yoddhA / khor3A-hanumAna / jayaMtA-jItane vAlA / kodhau-kiyaa| jAMnukI-sItA / kaMtA-pati / hukamI-hukma mAnane vaalaa| haNamaMtA-hanumAna / 265. nirUpaNa-varNana / guNa-yaza / hara-hari, viSNu, zrIrAmacaMdra / vidha vidha-taraha trhke| jar3atA-ajJAna / dAghava-jalAneko / Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 ] raghuvarajasa prakAsa atha gIta rUpa tathA dutIya gajagata lachaNa gIta cyAra dUhAMke cyAra hI, dhura prakaraNI davALa | gyAra mata dhura nava dutI, gyAraha nava krama bhALa // 266 aThAIsa mata aMta guru, na davALA hoya / rUpaga jasa raghunAtha raTa, samajhau gaja gata soya // 267 bIsa cha matA aMta laghu, chajai bhAkhar3I chaMda / ATha vIsa mata aMta guru, gajagata se prabaMdha // 268 aratha / kaNIrau davALau bhAkhar3orai tau davALAM sArAM prata zreka hI hoya / hara gajagatarai davALA davALA prata prakaNIrau davALI navIna navIna hoya / ka tau gajagata nai bhAkhar3Irau yau bheda hoya / dUjau bheda bhAkhar3Irai dUjA bhAkhar3IrA davALAM mAtrA chAIsa aMta laghu hoya / gajagatarai dujA davALAMrI tuka neka prata mAtrA aThAIsa ne aMta guru hoya / pratarau bheda hoya dUjAM gajagata bhAkhar3I zreka tarairA rUpaga chai / prakaNIrI mAtrA nava nava hoya / savAya raikAra tathA jIkAra aMta hoya / tuka pai' lI tIjIrai pramAMNa vailI tuka mAtrA agyArai, dUjI tuka mAtrA nava, tIjI tuka mAtrA pragyArai, cauthI tuka mAtrA nava, aMta guru hoya / dUjA davALAM prata tuka mAtrA ThAvIsa sArI tukAM hoya / aMta guru hoya / I prakAra rUpaga gajagata kahIjai / Age gajagata gIta na kahyau chai, bhUla gayA jIMsUM pachai kahyau chai / gIta gajagatarI prAMkaNI to bhAkhar3IrIja hovai / bhAkhar3Irai tuka neka prata mAtrA chabIsa ho / aMta laghu hoya / gajagatarai tuka neka prata mAtrA praThAvIsa hoya, aMta guru hoya tathA bhAkhar3IrI tukarai aMta ka sa nA ya guru akhara dharajai soI gIta gajagata rUpaga chai / 26. dhura - prathama / davALa - gIta chaMdake cAra caraNoM kA samUha / dutI - dUsarI / 267 zrAMna - dUsarA / soya-vaha / 268. yau-yaha / re kAra-re tU zabda kaha kara pukAranekA zabda / laghu rUpase pukArane kA zabda, saMbodhana zabda | jIkAra - jI, sammAnapUrvaka pukAranekA zabda / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 323 atha gIta rUpaga gajagata udAharaNa gIta riva kuLa rUparA re, samatha sarUparA, pragaTa anUparA re , bhuja raghu bhUpa / bhUparA raghu bhujadaMDa bhAsa taraha cayara sagarAMmarA / nava khaMDa bhUma aror3a nAMmaNa kauTa maMDa sakAMmarA / dhuja dharama sara kodaMDa dhAraNa mera aopata mAmarA / AnUpa bhuja paracaMDa Ahava rUpa rivakuLa rAMmarA / suja brada sAhaNau re nibaLa nibAhaNau cita jisa cAhaNau re , gaja thaTa gAhaNau // gAhaNau gaja thaTa aghaTa gADhaMma pragaTa rajavaTa pekhajai / laMkALa ghaTa ghaTa alala lATaNa tIkha kuLavaTa tekhajai / jiNa kIdha vaTapaTa nipaTa jaLadhara adra tAra Ubhekhajai / sira mugaTa jaga raTa aghaTa strIvara virada dhAra visekhajai / maha jasa maMDiyau re bALa bihaMDiyo te raNa taMDiyau re , khaLadaLa khaMDiyau // khaLadaLAM kaMkaLa sabaLa khaMDa vIra taMDai bhujabaLI / suja gaLAM samapai grIdha samaLAM paLAM bhojana paraghaLI / 268. samatha-samartha / bhUma-bhUmi / aror3a-jabaradasta / nAmaga-namAne vaalaa| sara-jANa / kodaMDa-dhanUSa / mer-smeruu| mAmarA-dRr3hatA kaa| paahv-yuddh| sAhaNau-dhAraNa karane vaalaa| nibAhaNau-nibhAne vaalaa| cAhaNI-cAhane vaalaa| thaTa-dala, samUha / gAhaNau-dhvaMza karane vAlA / gaaddhNm-shkti| rajavaTa-kSatriyatva / laMkALa-vIra / tIkha-vizeSatA / jaLadhara-samudra / adra-parvata / bALa-bAli vAnara / vihaMDiyau-dhvaMza kiyA, maaraa| raNa-yuddha / taMDiyau-dahAr3A, jozapUrNa zabda kiyaa| khaMDiyau-saMhAra kiyaa| kaMkaLa-yuddha / khaMDe-saMhAra kiye / bhujblii-shktishaalii| glaaN-maaNs-piNdd| samaLAM-mAMsAhArI pakSI vizeSa / paLAM-mAMsa / paradhaLI-pUrNa, apAra / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 ] raghuvarajasaprakAsa khaLahaLAM khata caLavaLAM khApara vIsahatha bhara viLakuLI / maha vaLAM cava raghunAtha amalAM maMDa susabada maMDaLI / saMta sadhAriyA re judha rima jAriyA bhuja bada bhAriyA re , avana ucAriyA // Ucarai avanI virada ahanisa karaNa sidha surakAjarA / dasa mAtha dusaha siMghAra dAruNa sUra kuLa siratAjarA / kara teNa gajagata kisana kavi kaha lakhAM jana rakha lAjarA / sAdhAra saMta apAra srIvara rAMma susabada rAjarA // 266 266. caLavaLAM-rakta, khUna / khApara-khappara / vIsahatha-devI, durgA, rnncNddii| viLakuLI masta huI,prasanna huii| susabada-yaza, kIrti / sadhAriyA-rakSA kii| rima-zatru / jAriyAsaMhAra kiyaa| avana-pRthvI, avnii| ahnis-raat-din| yasamAtha-rAvaNa / dusaha-bhayaMkara, jabaradasta / siMghAra-saMhAra kara / sUra kuLa-sUrya vaMza / siratAjarAzreSThakA shiromnnikaa| rAjarA-zrImAnake, Apake / Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha nisAMNI chaMda varaNaNa atha nisAMNI lachaNa dUhau chai nIsAMgI mAMjhaka tuka aratha nisAMNI chaMdarai preka tuka prata mAtrA tevIsa prAvai / iNa lekhe tau nisAMNI mAtrA chaMda chai nai ka tukarA vibhAga tathA visrAMma doya chai / ka pahalauvitrAMma tau mAtrA teraiM Upara hovai / dUjau visrAMma mAtrA dasa para hovai yau lachaNa hai / pai'lI mAtrA asama caraNa chaMda kahyA jaThe chaMda nisraNikA kahyau, soI nisAMNI chaMda jAMNaNau / jike cyAra prakArarA chaM sau phera kahAM chAM / dUhA re nI sAMgI chaMdarA, par3hiyA tiNa lachaNa niratikau, vara 1. mukAMma - vizrAma | chaMdarai, mata tevIsa mukAMma | dasa dasa, vadai doya visarAMma // 1 [ 325 du laghu tukaMta akha, bIjI guru laghu aMta | aMta tIsarI laghu guru, cauthI bi guru tukaMta // 3 aratha nisAMNI chaMda eka tuka prata mAtrA tevIsa hovai / jiNarA cyAra prakAra / karai tau turaMta doya laghu prakhara hove / dUjIre tukaMta bAda guru aMta laghu ho / tIjI tukaMta prada laghu aMta guru hovai / cauthIraM tukaMta doya guru karaNagaNa hove / cyAra prakArarI nisAMNI chai / atha prathama laghu tukaMta garabhitanAMmA nisAMnI jAMgar3I udAharaNa nisAMragI gaha bhara rAghava tAriyA, dariyAva vica geMvara / kiyA khAdha jaTAyakA, nija hattha naresara || yau - yaha / jaThe - jahAM para / cyAra prakAra | sukava vicAra || 2 mAMjha-madhya | dasa - teraha / vade - kahate haiM / visarAMma- vizrAma | 2. tiNa- usa / 3. kha- kaha / karaNa-gaNa-do dIrgha mAtrAkA nAma '' / 4. gaha - garva / tAriyA - uddhAra kiye / dariyAva - samudra, sAgara / vica-bIca, madhya / geMvara - hAthI / trAdha - zrAddha / jaTAyakA- jaTAyuke / hattha - hAtha / naresara - narezvara, rAjA / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 ] raghuvarajasaprakAsa mana ruca khAyA bera phaLa, jiNa savarI pAmara / te kadama raja Abhar3e, avarata gautama tara // tote kInha sahAya hata, yaLa gaNakA uddhara / paracauM nAma tirAiyA, pAMNI sira pAthara / jeNa udhAre avadhapura, jaga sAre jAhara / nAMma brahma siva bAda le, prabhaNai aha sura nara // ve jinhAM jItA jamAra, gAyA sItAbara // 4 atha nisAMNI dumaLA nAMma jAMgar3I (prAda guru aMta laghu tukaMta) udAharaNa nisAMragI / vipa Anapa sarUpa syAMma, ghaTa varasaNa vAra / kasiyau kaTa taTa komaLA, capaLA paTa-cAra // bhuja-prAjAMna visALa bhALa, kaTa saMgha prakAra / nayaNa bhraha nAsikA kamaLa, dhanu suka niradhAra / parama jota dasaratha prathIpa, te graha avatAra / jaMga aDoLa aboLa nATa, dasa sira khaLa jAra // sovanna laMka bhabhIkhaNaha, dI saraNasadhAra / zrI jaganAyaka rAmacaMda, niradhAra adhAra // 5 4. svrii-bhillnii| pAMmara-nIca / te-terii| kadama-caraNa / raja-dhuli / prAbhar3e sparza kii| avarata-aurata / tote-totA, zUka / kiinh-kii| yl-pRthvii| prcaucmtkaar| sira-Upara / pAthara-patthara / jg-sNsaar| sAre-saba / jAhara-prasiddha / prabhaNa-varNana karate haiM, smaraNa karate haiN| prh-naag| jamAra-janma, jiivn| gAyA varNana kiyaa| sItAvara-zrIrAmacaMdra / / 5. vip-shriir| prAnUpa-anupama / kaTa-kaTi, kamara / komaLA-komala / cplaabijlii| paTa-cAra-vastra / bhuja-prAjAMna-pAjAnabAhu / bhALa-lalATa / kaTa-kamara, kaTi / sNgh-siNh| nAsikA-nAka / suk-totaa| jot-prkaash| prathIpa-rAjA / te-usake / graha-ghara / jaMga-yuddha / aDoLa-dRr3ha / nATa-niSedhAtmaka shbd| dasasira-rAvaNa / khl-raaksss| jAra-dhvaMza, sNhaar| sovanna-suvarNa, sonaa| saraNasadhAra-zaraNameM Ae huekI rakSA karane vaalaa| niradhAra-jisakA koI Azraya yA sahArA na ho| noTa-uparyukta dumiLA nisAMNI chaMdakA lakSaNa graMthameM spaSTa nahIM hai / isa dumiLA nisAMNI chaMdake pratyeka caraNameM caudaha aura nava para vizrAma sahita kula 23 mAtrAe~ haiM tathA aMtameM guru laghu hote haiN| Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha dutiyA dumiLA nisAMNI chaMda lachaNa dUhau dhura cavadaha nava phera ghara, aMta guru laghu kkha / yaka tuka miLa moharA ubhai, sau dumiLA kavi sakkha // 6 atha dutiya dumiLA nisAMNI udAharaNa nisAMragI aha nara sura kaha kavaNa oor3a, jai data khaga jor3a / cakravata kara sudhA nIcor3a, mada vahiyA makha rikha Thor3a Thor3a, kATe tegAM khaLa dasamAtha tor3a, raghunAtha vaMkA bhaya atha suddha nisaNI jAMgar3I (tIjo tukAMta laghu guru ) udAharaNa nisAMraNI [ 327 maur3a // kaur3a / aror3a // 7 taiM raghunAtha bisAriyA, trihuM tApa tapaNA / chUTA garabha grabhavAsameM, baha bAra chapaNA || ghara ghara tana sI ciyAra, lakha jogAM dhapaNA / khiNakhiNa Ava saMsAraha, budabuda jyUM khapaNA // kara kara para upakAra puna, tana prAcata kapaNA / saMsArI dA bhagaLakhela, jAMgai jima sapaNA // 6. dhura-prathama / zrakkha - kaha / yaka- eka / moharA - tukabaMdI / u-do / sakkha - kaha, sAkSI de / 7. graha-nAga / kavaNa - kauna / zror3a samAna / jai-jIta / data - dAna / jor3a-samAnatA / cakravata - rAjA, cakravartI rAjA / sudhA-sIdhA / mada-garva / vaMkA-bA~kurA / maur3azreSTha / makha yajJa / rikha RSi / tegAM-talavAroM | khaLa- rAkSasa | dasamAtha-rAvaraNa / tor3a-saMhAra kara, kATa kara / zraror3a jabaradasta / 8. taiM - tUne / visAriyA - vismaraNa kiyA / trihuM tIna / tApa-tapa, tapasyA / tapaNA tapa karane vAlA / garabha - garva / grabhavAsa meM - garbhavAsameM / baha-bahuta / chapAMNAgupta rhaa| sIciyAra- caurAsI / joNAM-yoniyoM / khiNa-kSaraNa / budabuda (buddha buddha) - pAnIkA bullA bullA, jalakA phapholA / khaparaNA- nAza honA / saMsArIdA-saMsArakA / bhagaLa khela - indrajAla, mAyAvI, dhokhA | sapaNA - svapna / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ] raghuvarajasaprakAsa Akhara-dina avadhesa viNa, naha koI apaNA / jiNa kaja he manarAMma rAMma, jIhA nita japaNA // 8 atha suddha nisAMNI jAMgar3I cauthI tukAMta dau guru udAharaNa nisAraNI kadama subhaMdA meragira, nahacaLa majha kaMkA / suja tara baMka padhora kodha, ke sUdha-saNaMkA / / bahiyA bALa mukALa buLa, hIyA brada baMkA / DAraNa sajjhe dahakamaLa, vajje jasa DaMkA // rima sabaLa mAraNa subhAva, sAdhAraNa raMkA / dhU-dhAraNa kAraNa janAM, kaja sAraNa dhaMkA // AcAM jhauMka rAmacaMda, sudatAra asaMkA / linhAM-viNa jiNa dinhiyAM, saraNAyata laMkA // atha nisAMNI mArU lachaNa mata soLaha phira bAra muNa, dakha mohare guru doya / mArU nIsAMNI muNai, sukava mahA mata soya // 10 8. pAkhara-dina-mRtyu-samaya / kj-lie| jIhA-jIbha / 6. kadama-caraNa / subhaMdA-zobhA dete haiN| meragira-sumerugiri / nahacaLa-aTala, nizcala / majha-madhya, meN| kaMkA-yuddha / kodha-kiye, kiyo / sUdha-saNaMkA-bilakula sIdhA / DAraNa-jabaradasta / sajjhe-saMhAra kiyA, maaraa| dhkml-raavrnn| jasa-yaza, jiskaa| rima-zatra / sAdhAraNa-uddhAra karane vAlA, rakSA karane vaalaa| raMkA-garIba / dha-dhAraNa-nizcaya / kaja-kArya, lie / sAraNa-saphala karane ko| dhNkaa-icchaa| praacaa-haathoN| jhoka-dhanya-dhanya / prasaMkA-nirbhaya, nizaMka / linhAM-viNa-binA lie hii| jiNa--jisa / dinhiyAM-de dii| saraNAyata-zaraNAgata / 10. mata-mAtrA / bAra-bAraha / muNa-kaha / dakha-kaha / mt-buddhi| soya-vaha / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 326 atha mArU nisAMNI udAharaNa nisAMgo kAMma krodha mada lobha moha kara, avasa rahe aDagAMNe / lAha naha rakha na soca alAbhe, mana saMtokha samAMNe // satra mitra para bhAva aka sama, pattha rahema pramANe / dharameM 'kisana' kahai te nara dhana, je mana rAghava jANe // 11 atha nisAMNI vAra lachaNa dUhI muNa tuka prata jiNa tIsa mata, magaNa ka ra tukaMta / vAra nisAMNI 'kisana' kavi, mata upachaMda muNaMta / / 12 praratha tuka aMka prata mAtrA tIsa hoya, tukaMta magaNa athavA ragaNa hoya sau nisAMNI vAra nAmA mAtrA upachaMda chai / atha vAra nAmA nisAMNI udAharaNa nisAraNI baMdha grAha darIyAva bIca, par3a saMghaTa phIla pukAriyAM / Isa UbAhaNa-pAya Aya, dhara hatthU sUMDa udhAriyAM // dhU bhajIyA harI dhUdhar3e, kara nahacaLa te sukhakAriyAM / sata-brata bhagatI sajjhIyAM, te praLaya payonidha tAriyAM // 11. avasa-avazya aDagAMNe-aTala, nizcala / laah-laabh| sNtokh-sNtoss| samANe samA gayA, samAyA huaa| str-shtru| ptth-maarg| rahema-Izvara / dhr-pRthvii| dhn-dhny| 12. muNa-kaha / tuka prata-prati caraNa / jiNa-jisa / mt-maatraa| ka-yA, athavA / ra-ragaNa gaNa / muNaMta-kahatA hai| 13. darIyAva-sAgara / saMghaTa (saMkaTa)-dukha / phiil-haathii| pukAriyA-pukAra karane para / UbAhaNa-pAya-naMge paira / dhara-pakar3a kara / htthuu-haathse| udhAriyAM-uddhAra kiyA / dha-bhakta dhrava / dhar3e-nizaMka, nirbhaya / nahacaLa-nizcala / sata-brata (satyavrata)sAtaveM manukA nAma, ikSvAkuvaMzI harizcaMdrake pitAkA nAma / sajjhIyAM-sAdhana kiyaa| te-ve| payonidha-samudra, sAgara / Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 ] raghuvarajasaprakAsa bekha dAsa prahaLAda bAraha, bipa narahara dhAra ubAriyAM / satya baLa de soha jaga sakhai, hari tana sajha maMgaNahAriyAM // goha ahalyA savarI gIdha, baLa vyAdha kamaMdha bicAriyAM / bhI sugrIva bhabhIkhaNAMha, brajarAja satola badhAriyAM // nibaLa anAtha nidhAra neka hari, sabaLAM kInha nihArIyAM / sItAbara saMta sadhAriyAM, sItAbara saMta sadhArIyAM // 13 atha mAtrA upachaMda nisAMNI haMsagata tathA rUpamALA lachaNa muNa tuka prata battIsa mata, aMta bhagaNa gaNa AMNa / gaNa nisAMNI haMsagata, varaNata rAma bakhAMNa // 14 praratha tuka aMka prata batIsa mAtrA hoya / tukake aMta bhagaNa gaNa hoya, sau nisAMNI haMsagata kahIjai tathA beakharI chaMdarI doya tukAMsU aka tuka vaNe sau haMsagata nisaaNnnii| haMsagata nisAMNIrai nai beakharI chaMdarai atarau taphAvata cha sau kahAM chaaN| beakharI chaMdarai tau tukarai aMta guru laghurau nIyama nahIM chai / kaThaika tukaMta guru, kaThaika tukaMta laghu hoya nai haMsagatarai tukaMta bhagaNahIja Avai sau laghu tukaMtarau nema chai / yatarau bheda cha / yaNanai koI rUpamALA piNa kahai ch| atha haMsagata nisAMNI udAharaNa nisAMgI srIraghunAtha anAtha nAtha suja, beDha satra dasamAtha vihaMDaNa / jAhara mahI jahUra sujasa jiNa, mahapata nUra sUrakuLa maMDaNa / 13. bekha-dekha kr| bipa (vpu)-shriir| narahara-nRsiMhAvatAra / uvAriyAM-rakSA kii| tn-shriir| sajha-dhAraNa kara / goha-guhanAmabhakta, niSAdarAja jo rAmakA parama bhakta thaa| baLa-rAjA baLi / sadhArIyAM-rakSA kI, rakSA karane para / 14. munn-kh| tuka prata-prati caraNa / mata-mAtrA / bakhAMNa-yaza / atarau-itanA / taphAvata-bheda, phrk| kaTheka-kahIM para / nema-niyama / yatarau-itanA / ynnnai-isko| pinn-bhii| 15. beddh-yuddh| satra-zatru / dasamAtha-rAvaNa / vihaMDaNa-saMhAra karane ko| jAhara jAhira, prasiddha / mhii-pRthvii| jahUra-prakAzana / sujasa-suyaza / mahapata-rAjA / nUra-kAMti, diipti| sUrakuLa-sUrya vaMza / maMDaNa-AbhUSaNa / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 33.1: jhUTha avAca apUTha mahAjudha, dUTha sarUTha adaMDAMdaMDaNa / bhuja paracaMDa maMDa jaya bhAsata, khaMDaparasa kodaMDa bikhaMDaNa // dasarathanaMda nikaMda pApa daLa, ghaNanAMmI ANaMdataNau ghaNa / saMtAM kAja sakAja sudhAraNa, mahArAja surarAja siromaNa // dInadayALa pALakara gau duja, nija priyA siyA manaraMjaNa / jApa 'kisana' mA bApa rAma jasa, bhava traya tApa pApa daLa bhNjnn|| 15 atha nisAMNI jhIMgara lachaNa dUhau dhura aThAra phira cavada dhara, mohare magaNa miLata / jhIMgara nisAMNI jikAha, 'kisana' kavesa kahaMta // 16 atha jhIMgara nisAMNI udAharaNa nisAraNI jiNa kIr3I kuMjara jIva dunIdA, rUpa carAcara raccA hai| rakkha hatthaM Dora lakha caurAsI, nAca naccAya naccA hai|| tiNadI viNa jota gota miTTI tana, 'kisana' kahai saba kaccA hai| bolai sa ta saMmrata syaMbha aja vAyaka, sItAnAyaka saccA hai // 17 15. avAca-nahIM kahanA / apUTha-pITha pheranekI kriyaa| draTha-jabaradasta / sarUTha-krodha karane para / pradaMDAMdaMDaNa-jo kisIse daMDita na kiyA jAya aise samarthako athavA jo kuTila ho usako bhI daMDa dene vAlA / khNddprs-mhaadev| kodaMDa-dhanaSa / bikhaMDaNa-toDane vaalaa| nikaMda-nAza karane vAlA, nAza / surraaj-indr| siromaNa-ziromaNi, zreSTha / pALakara-pAlana karane vaalaa| gau--gaay| duja (dvija)-brAhmaNa / siyA-sItA / manaraMjaNa-prasanna karane vAlA / jApa-japa kara, bhajana kr| bhava-saMsAra / traya-tIna / tApa-dukha / daLa-samUha / bhaMjaNa-miTAne vaalaa| 16. mohare-tukabaMdImeM / miLaMta-milatA hai| kavesa (kavIza)-mahAkavi / kahaMta-kahatA hai, kahate haiN| 17. kiidd'ii-ciuNttii| kuNjr-haathii| duniidaa-sNsaarkaa| raccA hai-racA hai, banAyA hai| htthuu-haath| caurAsI-caurAsI lAkha jIva yoni / tinndo-uskii| satazruti / saMmrata-smRti / syaMbha-zaMbhu, shiv| prj-brhmaa| vAyaka-vAkya, vacana / sItAnAyaka-sItApati, shriiraamcNdr| saccA hai-satya hai| Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 ] raghuvarajasaprakAsa atha nisAMNI sIhaTapa lachaNa dUhI tuka prata mata chabIsa tava, tagaNa ka jagaNa tukaMta / sau nisAMNI sIhaTapa, haNu AMkaNI kahaMta // 18 praratha prata tuka mAtrA chAvIsa hoya / tukaMtameM jagaNa bohata hoy| kaThaika tagaNa gaNa paNa tukaMtameM hoya / doya tukArai pachai haNa isA sabadarI prAMkaNI hoya sau nisAMNI sIhaTapa paNa khiijai| atha sIhaTapa nisAMNI udAharaNa nisAMgI yaka Ada-purukha anAdasU dakha bhrahama mAyA dokha / traya bhrahama visana mahesa ne guNa huvA jiNa jaga hoya // haNu huvA jiNa jaga hoya harakhita cAha beda ciyAra / tata paMca kara khaTa taraka tai dariyAva sAta udAra // haNu sAta dadha dasa ATha sara je nave graha nara nAha / avatAra dasa kara rudra gyAraha bAraha megha dubAha // haNu bAraha megha nIra viracita mAsa teraha maMDa / dasa cyAra vidyA ratana dAkhava panara tithi paracaMDa // haNu paMca dasa titha soLa kaLa paDha sarasa nAra siMgAra / sAhasa sataraha khaMDa gUjara thApa grAMma bithAra // haNa thApa gAMma bithAra bhAra aThAra vana kara bheda / ugaNIsa varase bhoma jobana visAvIsa akheda // 18. tuka prata-prati caraNa / mt-maatraa| chabIsa-chabbIsa / tava-kaha / ka-yA, athavA / kaTheka-kahIM pr| 16. yk-ek| pAda-purukha-prAdi puruss| dakha-kaha / bhrahama-brahmA / visn-vissnnu| mhes-mhaadev| dadha (udadhi) sAgara, samudra / dAkhava-kaha / titha-tithi, tArIkha / soLa-solaha / budha-paMDita / khNdd-des| visAvIsa-pUrNa, puuraa| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 333 a visAvI kheda vicAra budha yaNa kIdha maMDa aneka / sau dapura ucAra 'kisanA' acaLa rAghava ka // zratha nyavidhi nisAMNI sohaTapa tathA sIhacalI lachaNa caupaI soLaha dasa mata yaka pada sAja, gIta proDha guru laghU gAya / sIhacalI tuka ulaTa sakAya, // 20 atha dutIya sIhacalo nisAMNI udAharaNa nisAMragI tana syAMma aMbuda rUpa tar3itA, vasana pIta vicAra | vAsanna pIta vicAra saravara, dhanukha sAyaka dhAra // dhAnaMkha sAyaka ghara dharama ghara, bhujAM jhallA bhAra / judha jAra dasasira kuMbha jehA, sakaLa kAMma sudhAra // saha kAMma dAsa sudhAra samaratha, zreka rAMma udAra // 21 " atha nisAMNI sirakhulI lachaNa hau madhya meLa mata bAra para, nava mata sIsa khulAya / tuka prata mata yakavIsa tava, sira khullI kaha sAya // 22 aratha jiNa nisAMNIrai tuka neka prata mAtrA yakavIsa hoya / tuka prekakA doya vibhAga hoya / pai'lA vibhAgarI mAtrA bArai hoya jaThe madhya meLa nisAMNIrau tukaMta, dUjau vibhAga mAtrA navarI hoya jaThe sirakhulI kahIjai / 20. mata - mAtrA / yaka- eka 1 21. aMbuda-bAdala / tar3itA-bijalI | vasana-vastra / pIta- pIlA / vAsanna-vastra / dhanukhadhanuSa / sAyaka- bAraNa, tIra / bhallaNa - dhAraNa karane vAlA / jAra-saMhAra kara, mAra vyabhicArI puruSa | kuMbha - rAvaNakA bhAI kuMbhakarNa / jehA - jaisA | saha- saba | 22. bAra-bAraha / yakavIsa - ikkIsa / tava kaha | kara, Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 ] raghuvarajasaprakAsa atha sirakhulI nisAMNI udAharaNa nisAMgI rAghava siphata bakhAMNI, sacce sAyarAM / AphatAba duniyAMNI, dIda nagAhae | jinhAM taja julamAMNI, hakka sarAhiyAM / rukha cugalaka ba "jAMnI, siradaha sajhiyAM // parasa liyA mada pAMnI, dAra junAradA | arita agasAMgI, laMka panAhiyAM // khaLaka tamAMma racAMnI, chinameM khAnI khAlakAM / japai sukara jabAMnI, kudarata kaunadI || baMdu paravara sAMnI, sItAsAMiyAM // 23 atha ghagghara nisAMNI lachaNa dUhau lachaNa saMjuta ATha tuka, jor3a tribhaMgI chaMda / aMta jagaNa battIsa mata, ghagghara prabaMdha || 24 ha aratha tribhaMgI chaMdarau lachaNa soI ghagghara nisAMNIrau lachaNa chai / tribhaMgI chaMdarI ATha tuka soI ghagghara nisAMNI / tuka preka prata mAtrA batIsa / cyAra visrAMma / pai'lau visrAMma dasa para hovai / dUjau visrAMma mAtrA grATha para hovai / tIja vistrAMma mAtrA ATha para hovai / cauthau visrAMma mAtrA chai para hovai / aMta jagaNa hove / soI tribhaMgI chaMda, soI ghagghara nisAMNI / tribhaMgIko tukAMta miLa / ghagghara nisAMNIkA tukAMta ka akhira Upara miLe sau 23. siphata - vizeSatA, guNa / sAyarAM-kaviyoM / grAphatAba - sUrya / duniyAMNI- saMsArakA | dIda - dekhAdekhI, darzana / nagAhae ( nigAha ) - dRSTi, najara, kRpA, meharabAnI / jinhAM(jinA) parastrIgamana | julamAMNI - julma, zratyAcAra, hakka, kartavya / sarAhiyAM - sarAhanA kIjie / babhbhIchaNa- vibhISaraNa | bagasAMNI-pradAna kara dI / de dI / panAhiyAM zaraNa meM Ane vAle, panAha lene vAle / khalaka ( khalka ) - mAnava jAti, saba manuSya / khAlakAMIzvara / japai - prArthanA karate haiM / sukara (zukra) - kRtajJatA / paravara - pAlana karane vAlA / pAlaka, Izvara / sAMnI - jor3akA, samAna, dUsarA / sItAsAMiyAM - zrIrAmacaMdra bhagavAna / 24. lachaNa-lakSaNa | saMjuta-saMyukta 1 mata mAtrA / zreha - yaha / soI - vahI / aura grakhira Upara bheda chai / Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa atha mAtrA upachaMda ghagghara nisAMNI udAharaNa nisAMragI poha kata kavirAjaM harakha uchAjaM sujasa samAjaM dadha pAjaM / rikhabara munirAja sivasidha rAjaM stuti dujarAjaM nita sAjaM // mukha sahasa samAjaM japi ahirAjaM raTata sakAjaM sura rAjaM / mukha jotisa kAjaM kabi graharAjaM jAMna subhAjaM khagarAjaM // kaja saMkha gadAjaM cakra udvAjaM Ayudha sAjaM bhuja bhrAjaM / maha gau dujamAnaM rikhi nara rAjaM sucita darAjaM data sAjaM / raghukuLa siratAjaM jana rakhi lAjaM jaya mahArAjaM raghurAjaM ||25 graMtha dutIya ghagghara nisAMNI lachaNa ho dasa mata visarAMma dau, cavada tiyau visarAMma | aMta magaNa jiNanUM ghagghara, kau kavi kahai sakAMma // 26 atha dutIya ghagghara nisAMNI udAharaNa nisAMragI hiraNAyakha hAMNe saMkha sajhAMNe hayagrIvA khaLa haMtA hai / haraNAkusa hatte mahaNasu madhye chitale baLi chaLatA hai // yamarAja udhAre rAMmaNa mAre te hA kaMsa matA hai / kaha buddha kilaMkI Isa asaMkI kaLa pUraNa sIkaMtA hai | 27 [ 335 uu 25. dadha-samudra / pAjaM - pula, setu / ahirAjaM - zeSanAga / prakAza / graharAjaM sUrya / jAMna ( yAna ) - vAhana / zrAyudha-zastra / bhrAjaM - zobhA detA hai / jana-bhakta / 26. cavada - caudaha / tiyau-tIsarA / visarAMma - vizrAma / 27. hiraNAyakha - hiraNyAkSa nAmaka rAkSasa / hAMNaM - mArA | sAM-saMhAra kiyA / hayagrIvA - eka rAkSasakA nAma / haraNAkusa - hiraNyakazipu / hatte saMhAra kiyA | mahaNasu- samudra chita - pRthvI / sIkaMtA - zrIkaMta, viSNu, zrIrAmacaMdra bhagavAna / saMkha - eka asurakA nAma / haMtA hai-mArane vAlA hai / / maththe - maMthana kiyA / surarAjaM - indra / jotisa - jyoti, khagarAjaM - garur3a | kaja- kamala / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 ] raghuvarajasaprakA atha pair3I nisAMNI lachaNa dUhau ThAra soLa solaha cavada, tuka prata mata cavasATha | nIsAMNI magaNaMta nija, pair3I yA vidha pATha // 28 aratha pair3I nisAMNI tuka preka prata mAtrA causaTha hoya / tukAMta guru hoya tathA maga hoya / tuka kameM visarAMma cyAra hoya / pai'lau visarAMma mAtrA aThAra para hoya / dUjau visarAMma mAtrA soLaM para hoya / tIjau visarAMma mAtrA soLa para hoya / cauthau visarAMma mAtrA cavadaM para hoya / IM prakAra cyAra visarAMma hoya / tuka ka prata mAtrA causaTha hoya, sau pair3I nAMma nisAMNI kahIjai / graMtha pair3I nisAMNI udAharaNa nisAMkhI bhArA kAMta hubaMdI bhUmmI, varataMdI suravAra vikkhammI | amaraM katha bhrahamAMNa akhaMmmI, thaMde udhthala thAMnUMdA // Adama aru bhadeva miLiyaMde, Ae saba dariyAkhIraMde | kAhala dastabaMdha kutraraMde, girIzrari gujarAMnaMdA // araja suNa kara dariyAphata allA, barade maharabAna ke bullA / hUM de tuma kaja jaMgUM hamallA, yaLa avatAra asAMnaMdA || saMbhUmana nUpa dasarathya samaththI, kosaLyA sata rUpA kaththI / jAhara pUta cyAra jaga jI, jAMmaNa sera javAMnUdA || 28. ThAra - aThAraha | soLa - solaha / cavada-caudaha / visarAMma - vizrAma / cavasATha-causaTha / yaNa - isa / / uthala - ulaTA / 26. bhArA - bhAra, vajana / prAkrAMta - ghirA huA, AvRta / huvaMdo hotI / bhUmmI (bhUmi) - pRthvI / varataMdI - ho rahI ho / suravAra - devatAoM kA samaya / vikhammI - viSama | zramarUM-devatA / katha kathA / bhramaNa - brahmA / akhaMmmI - kahI thAMdA-sthAna / zrAdama - Izvara, ziva / baMbhadeva-brahmA / miLiyaMde khIraMde - kSIra sAgara para / kAhala vyAkula / dastabaMdha -kara-baddha / girIzrari (giriri ) - indra | zrallA - Izvara / hUM de- maiM / kaja liye / yaLa - bhUmi / prasAMnaMdA - merA, hamArA / saMbhUmana - svAyaMbhU manu / mile / dariyA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 337 kausikade jiga parabarasI kittA, pai raja karI silA paravittA / bhaMje cApa amApa abhittA, sItA byAha sumAMdA // te teja harA dujarAMma atAI, pitade hukama rikhI vrata paaii| mAre byAdha kabaMdha amAI, vATIpaMca vamAMnaMdA // rAMmaNa tada harI jAnukI rAMNI, bholI bera bhakhAMnaMdA / miLa kapi haNumaMta sukaMThI myatA, caupaTa mAre bALa acNtaa| dAMna bhabhaukhaNa laMka dIyaMtA, badha pAja jaLavAMnaMdA // ..................... / baMbI jada ghora jaMgadA baggA, lar3aNa meghanAda riNa lggaa| bhir3a tiNa sesa bhujU baLa bhaggA, miTA soca maghabAMnaMdA / jodhA riNa kuMbha dasAnana juTTa, kope rAMma bihUM sira kaTTe / AMNa siyA dukha deva ahuTTa, japai krIta jihAMgaMdA // 26 atha machaTathaLa tathA sohaNI nAma nisAMNI lachaNa dahI tera prathama soLaha dutI, majha tuka be bisarAMma / guNati mata aMte be guru, nimaMdha machaTathaLa nAma // 30 praratha machaTathaLa nAma nisAMNIrai tuka prata mAtrA guNatIsa hoya / tukarai aMta doya guru akhira hoya / tuka aMka prata mAtrA guNatIsa hoya, jIrA doya visarAMma hoya / 26. kausikade-vizvAmitra / jiga-yajJa / parabarasI (paravariza)--rakSA, pAlana-poSaNa / cApa-dhanuSa / abhitA-nirbhaya,nizaMka / dujarAMma-parazurAma / pitade-pitAkA | vATIpaMcapaMcavaTI / bholI-bhillanI / bhakhAMdA-khAye, bhakSaNa kiye / sukaMThI-sugrIva / myaMtA-mitra / caupaTa-khulA maidAna / bALa-bAli vAnara / pAja-pula / jlbaaNdaasmudrkii| bNbii-ngaadd'aa| jada-jaba / jaMgadA-yuddhakA / bggaa-bjaa| bhir3a-yoddhA / sesa-lakSmaNa / mghbaanuuNdaa-indrkaa| ju-bhidd'e| bihuuN-donoN| kaTTa-kATa DAle / aTTa-nAza hue| jaMpai-varNana karatA hai| jihAMnUMdA-saMsArake / 30. ter-terh| dutii-duusrii| be-do| guNati-unatIsa / mt-maatraa| nimaMdha-raca, banA / guNatIsa-unatIsa / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 ] raghuvarajasaprakAsa pai'lau visarAMma tau mAtrA terai Upara hoya / dUjau visarAMma mAtrA soLaM Upara hoya, sau nisAMNI machaTathaLa nAMmA khiijai| iNarau dUjau nAma sohaNI piNa cha / atha machaTathaLa tathA sohaNI nisAMNI udAharaNa nisAMgI taja makkara phakkara tasaM, ura sudha karakhe rAta apaMde / vasa karade iMdrI avasa, tana majhI tapa sIla tappaMde // Apa rahaMde agha aLaga, para chidra nisadIha DhapaMde / seva sajhade sAMiyAM, pai karamUM kabahU na lapaMde // Adama lakhU daramiyAMna, chita virala nara nAMhi chipade / sata graha rade tajade asata, dhara kadamaM subha paMtha dhapade / nAma jinhUdA amara nita, khita jAye je jIva khapaMde / jinhAM jItaba jItiyA, je raghubara nita jIha japaMde // 31 ___ atha mAtrA asama caraNa kar3akhA chaMda lachaNa dhura tuka mata cALIsa dhara, tuka ana mata saiMtIsa / aMta guru tuka prata akhira, kar3akhau chaMda kahIsa // 32 praratha pai'lI tukarI mAtrA cALIsa hoya / pachalI tIna hI tukAM tathA savAya karai tau piNa tuka prata mAtrA saiMtIsa hoya / tukaMta guru akhira tathA karaNagaNa hoya / jIM 31. makkara-garva, abhimAna / phakkara (phakra)-dInatA, garIbI, AvazyakatAse adhika kisI padArthakI kAmanA na krnaa| mjhii-mdhy| tp-tpsyaa| tappaMde-tapasyA kr| aghapApa / aLaga-dUra / pr-duusroNke| chidraM-chidra / nisadIha-rAta dina / DhapaMde-Dhakate haiN| sev-sevaa| saaNiyaaN-iishvr| praadm-iishvr| lakhU-dekha, dekhatA huuN| daramiyAMna-madhya / chit-pRthvii| virle-koii| chipaMde-chipate haiN| rade-hRdaya / asata-asatya / jinhuuNdaa-jinkaa| khit-pRthvii| jAye-janme / je-jo, ve / khapaMde nAza hote haiM / jinhAM-jinhoMne / jItaba-jIvana / jIha-jIbha / japaMde-japate haiM / 32. ana-anya / mt-maatraa| khiis-khuuNgaa| pachalI-bAdakI, pshcaatkii| savAya vizeSa / karaNagaNa-do dIrgha mAtrA kA nAma ' / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 336 chaMdarau nAMma kar3akhau chaMda kahIjai / nisAMNI chaMdarai utarAradhameM kar3akhau chaMda DhAr3hI bohata hai chai / atha kar3akhau chaMda udAharaNa chaMda rasaraNA rAMma raTa rAMma raTa rAMma raTa | rAma raTa rAMma raTa rAma raTa rAMma raTa // neha Aha Aha sukha geha nija / patIsIya bhAMma // bhUpa AnUpa pAMNa paMcANa paha | paNa dhanubAM ThAha guNa gAha jaga ThAMma ThAMma // sukavi 'kisanesa' mahesa bhujagesa suja / jApa jasa jesa prati jAMma jAMma // 33 atha kaLasarau chappai kavitta chappai gha kamaNa prabhau giraNa raja kaNa / gaNa || bhakkhai / khai // thA kuraNa dudha bUMdAM jaLa varasAta girau kehau tAraka puNe kamaNa tara patra bhrama mAyA kuNa maha uttara patha mApa Apa laharAM kuNa kuNa sakai joga niraNau karai re gorakha siva rAjarau / kiva 'kisana' samartha kuNa jasa kahaNa rAmacaMdra maharAjarau // 34 33. rasaNA- jIbha / sIya-sItA / bhAMma-strI / pAMNa-hAtha / zrApAMNa-zakti | paMcAMgasiMha | ThAha - sthAna, jJAna / ThAMma-sthAna / mAhesa- ziva / bhujagesa- zeSanAga / jesajisakA jAMga jAMma-yAma yAma / 1 34. thA- sImA yA hdakI jAMca kare / kuNa-kauna / dadha-samudra / zrathagha prathAha, asIma / kamaNa - kauna / pramaNe khe| raja-dhUli / kehau-kauna pAna / brahma brahmA / bhakkha kahe / maha - bhUmi, pRthvI / samaya - samartha | puNe- kahai / tara vRkSa | patrazrApa - pAnI / zrakkhe - kahe / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 ] raghuvarajasaprakAsa atha kavivaMsa varaNaNa chappai kavitta chappa 'durasA' ghara 'kisanesa' 'kisana' ghara sukavi 'mahesura' / suta 'mahesa' "khamAMNa' 'khAMna sAhiba' suta jiNa ghara / / 'sAhiba' ghara 'panasAha' 'panA' suta 'dulaha' sukava puNa / 'dulha' ghare khaTa putra 'dAna' 'jasa' 'kisana' 'budhau' bhaNa // 'sArUpa' 'camana' muradhara utana, pragaTa nagara pAMceTiyau / cAraNa jAtI ADhA vigata 'kisana' sukava piMgaLa kiyau // 35 udiyApura prAthAMNa rAMNa bhIbhAjaLa rAjata / kavarAM-mukaTa 'javAMna' nIta maga jaga nIvAjata / aTThArai sai samata varasa asiyau mAha sud| buddhabAra titha cautha huvau prAraMbha graMtha hada / aThArai anai akiyAsiye, suda Asoja sarAhiyau / sani bijaidasamI raghubara suja kisana'sukavi subhakata kiyau / / 36 dahA raghubara sujasa prakAsarau, ahanisa karai abhyAsa / sakau sukavi vAjai sahI, rAMma krapA sara rAsa // 37 pragaTa chaMda anusTapAM, saMkhyA giNiyAM sAra / suja raghubara prakAsa jasa, hai guNa tIna hajAra // 38 jiNarau guNa bhaNa jeNanUM , na giNai gura niradhAra / par3a raurava le pragaTa, avasa svAMna avatAra // 36 iti srIraghuvarajasaprakAsa piMgaLa graMthe aADhA kisanA viracite kar3akhau aMka akAdasa prakAra nisAMNI nirUpaNa varaNaNa nAMma paMcamau prakaraNa saMpUraNa / samApta / 35. utana-vatana, janma bhUmi / Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 padyAnukramaNikA pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 0 0 kra.saM. paMkti gAthA 1 agha hara sukha kara amaLaM 2 prajAmeLa yaka vAraM 3 prasanaM vasana jaLa ahanisa 4 asamajha samajha akhIja 5 prahamata taja bhaja Isara 6 mALasa na kara prajAraNa 7 kamaLanayaraNa kamaLAkara 8 kI kaharaNau kausalyA 6 jagata janaka hari jaya jaya 10 jana laja rakharaNa jarUraha 11 jiNa dina raghubara jaMpai 12 jIhA rAghau jaMpai 13 to sArIkhau tUMhI 14 nija kuLa kamaLa dinesaM 15 nita japa japa jaganAyaka 16 par3ha sItAvara prANI 17 bhujabaLa khaLa daLa bhaMjaNa 18 raghubara sau prabhu taja kara 16 raTa raTa srIraghurAMma 20 rikhaya makha kara rakhavALaM 21 rikha sikha gaMgA rAma 22 rai jhokA srIrAma 23 vedAM bhedAM vekhau 24 sajjhI na rAghava sevaM 25 sundara syAMma sarIraM 26 hai kAMnai mautAhaLa 80 2 168 sobhA 78 2 160 kAMtI 81 2 173 siMghI 80 2 166 gAheNI 80 2 170 cakvanI 76 2 161 mahAmAyA 76 2 162 kIratI 77 2 152 lajjA 81 2 174 haMsI 81 2 171 sArasI 76 2 164 mAraNaraNI 77 2 151 buddhI 76 3 146 lachI 76 2 165 rAmA 80 2 166 hariNI 78 2 157 dhAtrI 81 2 172 kurarI 80 2 167 vasaMta 78 2 156 chAyA 76 2 163 siddhI 78 2 158 cUraNA 76 2 150 riddhI 77 2 153 vidyA 78 2 156 gaurI 77 2 155 devI 77 2 154 khamyA 0 0 0 0 gIta 1 aDaga teja prarathagha sarada, dhyAna rati prAsatI 174 4 2 aDaga teja prathagha sarada, dhyAna na ti prAsatI 194 4 24 suddha sAgora 61 suddha sAgora Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 ] kra.saM. paMkti 3 zravadhesa laMkA Upara ghara kurakha dhaMkhA judhadharaM bhArakha zraMgarAjI dutI bhaLaLATa ravi darase 5 zrAlama hAtharau raghunAtha carija, zravadha bhUpa prasaMka 4 6 zrota tana tela siMdurAM prAMgA 7 8 & zraya je rAMma strIyA nita praracaM proyaraNa je rAMma soyA nita zraraca aMgadhAra zrArakha UjaLA 10 kamara bAMdhiyAM tUNa sAraMga gahiyAM karA 11 13 kara kara bAda meM hika nagaraNa subhaMkara 12 karAM dhAr3a lAge raghaurAja data kIjatAM karI cUra kuLa subhAvahaM sAdULa kaha kavasaLa sutA rAjakaMvAra krata jana kAjarA kArakAra khAra bAra dhAra surAra saMdhArakAra kIjai vAra chiba kAMma kauTika, dIna dukha dAghau 236 4 14 283 4 15 318 4 16 17 kaiTabha madhu kuMbha kabaMdha kacariyA 203 4 raghuvarajasaprakAsa 18 19 kausika rikha jaga kAjare gaha gaMja re gaha gaMja 20 khagadata brada khaTAMjI rAkharaNa rajavaTAM 21 gharaNanAMmI jo gharaNanAMmI 22 citakaraNI khA disI naha cAhe 23 24 25 26 jaga janaka dhanaka hara hararaNa kararaNa jaya jaganAtha aMtarataraNau jAMmI jama laga kaThai meM sIsa jiyAM jama laga kaThe meM sIsa jiyAM 27 jAMnakI nAyaka jagata jAhara jAMbhI aghabhAMna surasarI jethI 26 jiraNa mukha jovatAM dukha prAcata jAve 28 30 ja~ naresa rAghavesa zrAsuresa judhAM jesa 34 35 31 ta kahU~ samajhAya mata maMda jaga phaMda taja 32 tAraM dAsAM trikamAha, bhaya vAre jama bhUpa tokama pALagara jana devatarau sau 33 thira bUdha thaTo krata hIraNa kaTau dakhe "kisanna " dAsare tavaM viruddha tAsa pRSTha prakaraNa padyAMka 246 4 156 244 4 147 204 4 76 321 4 264 jayavaMta sAvajhar3au 4 70 veliyA sAMragaura veliyo sAMragaura 200 173 4 23 277 4 116 266 4 258 188 4 ThatALI sAvajhar3au aradha sAvabhar3au vasaMtaramaraNI 50 258 4 174 prahararaNa (na) kher3I ast sAMgaura 162 4 58 230 dhamALa 262 126 74 288 4 236 244 4 108 4 242 226 nAma trakuTa baMdha prarava bhAkhar3I soraThiyo kaMTha sukharau kaivAra pUNiyA~ tathA jAMgar3au sAMgaura yakakharau bradha citavilAsa 142 bhAkhar3I 4 110 laghucitavilAsa 301 4 262 255 4 166 266 4 160 178 4 34 222 4 103 248 252 4 164 263 4 220 4 66 256 4 177 216 4 304 4 276 161 4 54 64 280 4 224 savaiyau 261 4 176 zraTTau selAra hekala vayaraNa uvaMga sAvar3au ghar3authalla dhar3authalla kuTabaMdha cauTiyo dumeLa sAvajhar3au vir3akaMTha tathA vIrakaMTha gokha sAvar3I manamoha jayavaMta sAvabhar3au Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 343 kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 36 dar3I paDatAM drahA meM car3he jhAMkiyau kadaMba DALa 206 4 148 pAr3agatI supaMkharau 37 data kiramara jor3a nako viradAyaka 265 253 trimeLa pAlavaNI tathA jhaDala pata sAvajhar3o 38 dasaratha napa naMdaraNa hara dukha dALada 310 4 273 paMkhALo 36 dasaratharA naMda mukatarA dAtA 286 4 241 ameLa sAMraNora 40 dAkhA pATharai khaTa bhAkha cavadaha 228 4 114 araTiyau 41 dInAM pALagara dhana sutana dasaratha 217 4 66 citaIloLa 42 dhana rAghava hAtha abhaMga dhuraMdhara 276 4 214 araTa sAMgaura 43 dhAr3A rAghava dhura dhamaLa avanAr3A praNabIha 230 4 116 jhamALa 44 dhaMdhIMgara kadama prAvaLA dharatI 186 4 52 muragALa 45 nara naha le harinAma jar3iyA jaMjIra kor3a 316 4 288 gahANI pragha jIhA 46 nara nAga surA sura jor3a nathI 287 4 237 umaMga 47 na rUpa na rekha na raMga na rAga 210 4 86 baMkagIta 48 naresa rAMma namaLA, urAM sabhAva UjaLAM 263 4 186 bhAraNa 46 nija pATha joga abhyAsa ahanisa 234 4 127 hiraNajhaMpa 50 nija saMtAM tAra ghaNanAmI 221 4 101 ar3iyala 51 niradhAra nivAjaNa bhai agha bhAMjaNa 215 4 12 lehacALa 52 paNa rAkhaNa dAsa gadApAraNI 264 4 251 maMdAra 53 parahara pravara dhaMdha apAra 313 4 280 aradhabhAkha 54 pahapata raghupatI data jhoka pAMraNAM 276 4 222 kAchau 55 pekha varNa jiraNa bAha paradhdhara 274 4 153 Dholacalo 56 paMDAM nItarA calAka dhU cha-cyAra bhaMja palItarA 254 4 166 supaMkharau paMcALI bera badhAyau pallava 202 4 72 soharaNau 58 prAMraNI sau jhUTa kapaTa cita parahara 286 4 235 satakharaNI 56 buDato saravara phola ubArai 67 misra veliyo 60 baMda pAya rAghavesa, jodha meghanAda jesa 267 162 aradha gokhau sAvajhar3o 61 bhar3a asura pAhava bhaMjiyA 237 4 133 dor3hA bhaja re mana rAma siyAvara bhapata . 302 4 265 trATako 63 bhUpALAM bhAMmI nekanAMmI 265 4 188 dumeLa 64 maha Ijata prAva amaMpa re 226 4 116 selAra 65 mahArAja prAjAMnabhuja rAma raghuvaMsamaNa 213 4 60 cauTiyALa 62 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 ] kra.saM. paMkti 66 mahArAja praudhesa prAdhAra saMtAM 67 mahI rAkhaNa gAtharA prAkhiyAtarA gAtarA mera mAtrA cavade tuka hekaraNa mAMhai mukhahUtA bhAkha 'kisana' maha mAharaNa pai raja 70 rAghava gaha palA kIra kaha 71 rAghava gaha palA kIra kaha pai raja 72 rAma prasaraNa saraNa rAje 73 rAma nAMma rasA re jApa saMbha jasA re 74 riva kuLa rUparA re, samaya sarUparA pragaTa anUparA re 75 re prathama nara samara raghuvara 76 reNAyara matharaNa matharaNa rekhA para bhara dhara 68 66 77 78 76 To 81 82 84 85 86 TALaraNa samara bhara re rAkhe UjaLa bhAva radA lacharaNa kasIsa bhujAM dhAMnaMkha 87 88 raghuvarajasaprakAsa dadha lAjarA vaDA bhAga jyAMrI visU lachabara caraNAM lAga vibhgar3a paMcadUraNamAtha prAtha dekha vesarau vaMsI airAkarAM cha bhAkha pairAkarAM khar3agavAhAM 83 satarA haracaMda sumatarA sAgara, citarA vilaMda sudatarA cAva - sararaNa vakhAM jagata cita vakhAM jema sidha sararaNa vakhAra jagata cita vakhAM jema sidha sAkhI re bhAMga nasApata sAraM, kIdha mahAjudha kIta sakAMma sa bhujAM nija dhAMnaMkha sarA, majha char3e bhUhAM mausarA sAjhI ke bakhata sAMma, belasaMta bAriyAMma sAkI ke bakhata sAMma, bela saMta bAriyAMma pRSTha prakararaNa padmAMka nAma 256 4 171 bhujaMgI 320 4 263 288 211 4 177 227 208 275 4 238 saralokau 268 baMkar3au 4 30 ghor3Adamau 307 261 323 4 266 260 4 244 bhaMvaraguMjAra 4 112 4 84 4 212 300 4 260 jhar3amukaTa 282 4 228 trabaMka 88 4 33 trivar3a tathA helo zrahibaMdha 4 257 vaDau sAvakar3o 172 4 rUpaga gajagata 266 4 181 dUNau zro sAvar3au lalita mukaTa 22 supaMkharau 285 4 22 rasAvaLau 236 4 136 haMsAvaLau 176 4 28 166 I 63 thAMrabaMdha veliyo prahAsa sAMragora 314 4 204 jALIbaMdha beliyo 245 4 146 gokhA 246 4 151 gokhA Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra.saM. te 60 sAMmAtha tUM suranAtha tUM 64 65 66 67 61. siyA vAhara samara dasAragaraNa sAjhA siva devAM iMdra sidha sidharAjAM 62 63 paMkti sAraMga hA zrAyA zravadhesara, sesaha tA pUche rAjesvara 5 6 w diipu sutaraNa dAsaratha rUpa lasavAMna kauTaka samara 66 subha deha nIrada suMdara, sAdhAra sevaga srIvaraM 100 suMdara tana syAMma syAMma vArada sama, kauTaka bhA rada kAMma sakAMma 8 sItA suMdarI dharadhaMga sasobhata sevaga mAruta 101 suMdara sobhata gharaNasyAMma 102 sIdhara sIraMga siyAvara sIpata karaNAkara kAraraNa kararaNa raghuvarajasaprakAsa sArakhA sIvara sAraNaujI, ketAM nibaLa saMtAM kAMma sukha diyarA dukha gamaraNa svAMmI suja bIjeM nara pakAM manaha sIdhau ha suja rUpa bhUpa anUpa syAMmaLa, jema barasaraNa ghaTA chiba jaLa 1 2 3 zraMka tIsarau pUraNa hUta 4 aMta guru heTha laghu prAMNau aMta nikaTa laghu sira guru dharau zrATha guru bAraha laghU hoya zrAda laghu taLa guru dhariyeema aMta laghu taLa guru dhariehau aMta laghu sira guru paraThIjaM ulaTa krama dakhiragasUM aMka kaLa dasa dhura phira zrATha sakAMma 10 krama viparIta aMka laghu sIsa 11 jAMga ubhaya tuka bhaMvara guMjAra 12 te re kaur3a bIyALI lAkha 13 thala viparIta nasTa kaLa koja 14 thira guru aMta sIsa laghu thApa caupAI pRSTha prakaraNa padyAMka 267 4 255 268 4 168 dhamaLa 216 4 68 pAlavaraNI 175 4 27 sAMgaura 273 4 206 312 4 278 223 105 sohacalo 4 4 244 145 232 4 123 281 4 226 205 240 4 140 rasakharArau 306 4 271 mukatAgraha 4 246 bhaMmaraguMjAra 262 252 165 4 155. 3 156 22 1 13 1 22 1 17 1 23 1 22 1 25 1 214 4 21 1 4 nAma 3 16 1 23 1 tripaMkhau 78 { 345 dutIya bhAkhar3I mur3aila zraThatALau sAlUra dIpaka bhAkha gIta choTo sAMgora 73 46 71 58 75 72 78,76 6 1 68 160 se 163 186 63 76,77 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 ] kra.saM. paMkti 15 dhura guru sIsa prathama laghu dhArau 16 dhura tuka kaLa tevIsaha dhAra 17 ke Uradha guru dharau 18 16 20 21 bhAga kaLapa dakhiraNa kara zrora 22 bheda sIsa dakhiraNa vrata ka 23 rUpa sosa dakhiraNa vrata aMka 24 25 26 27 28 26 1 2 dhura laghu pUraNa aMka sUM tIjau zraMka pUraba matta para matta miLAya bIya rUpa likha kahai batAya 8 ha varaNa saMkha be dugaraNI vesa vidha yaraNa nasTa saMkhya viparIta sagara jagaraNa sagaha be paccha raghuvarajasaprakAsa sAta bhagaraNa guru laghu jiraga aMta sudhA krama kaLapau bhAga solaha dasa mata yaka pada sAja chappai pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 23 162 22 13 21 prajaya vijaya vaLakararaga zrAda sunya guru paMta, aMka ana guru laghu zrArakha 3 uktasu sanamukha zrAdi nibhai naha jiko zraMdha 176 4 115 uktA pratyuktA prakhata, madhyA vakhAMgata 5 udiyApura prAthAMga rAMga bhImAjaLa rAjata 340 6 eka ramA prahanisA, doya ravicaMda triguraNa dakha 102 7 karIta udasTi dehu, pararaNa aMka bAmaha kamaLa udadha kaLavaracha, bhAMraga maghavaraNa mera sasi kara sama bebe koTha aMta yaka aMka bharIjaM 13 26 1 21 1 26 1 13 1 26 1 136 3 157 1 4 3 25 1 333 5 1 1 1 1 30 106 86 2 38 1 4 10 kaha sevA kI kahai ? nAMma parajaMka kavaraNa bharala 11 kahiyau maiM ke kahU~ kisUM, dhau ta kahiyau 12 13 kiva pUche jau koya, gyAMna khaTa bhAMta eka thaLa kosaLa bhA sukha kararaNa, neta-baMdha dasaratha naMdaraNa 14 copa praraca haricaraNa, copa phirare paradacharaNa 15 japaM rasaraNa raghubara jikaM zragha tyAM kapa pramANa jasa kaja kareM bhazhasa bAja gajarAja vaDALA 184 jiraNa bhajiyau jagadIsa, jiko jamahUta na 66 bhajiyA~ 16 17 176 38 68 28 1 && 2 4 1 2 103 2 104 2 4 2 74 55 se 57 70 47 66 50 85 67 84 48 83 104 165. 82 20 3 5 36 2 1 2 204 111 35 4 237 nosararaNIbaMdha 67 261 65 126 chatrabaMdha 36 106 227 241 245 kuMDaliyA 43 223 caupAI chappa vaLatA saMkha Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [347 kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 18 jiraNa rAghava jApiyAM tharU ghara navanidha thAvata 101 2 235 bravanALIka 16 jai jai bhUpAM bhapa sadA satAM sAdhArai 89 2 203 ajaya 20 Ta Tha Da Dha Na gaNa areha, mAtrA garaNa paMca pramANe 7 1 25 21 taraNa sarasa chaba taraNa, saraNa prasaraNa harakharaNa 107 2 253 hekallavayaraNa saka or or r m 22 tiNa mArI tAr3akA, jikaraNa rikha makha rakhavALe 100 2 233 laghunALIka thAghe kuraNa dadha prathagha kamaraNa prabharaNe giraNa raja 336 5 34 karaNa 24 'durasA ghara kisanesa' kisana ghara sukavi 340 5 35 mahesura 25 nayaraNa kaMja sama nipaTa subhaga prAMgaNa hima kara sama 65 2 216 samabaLa vidhAna 26 " " " " " " " " , 174 4 25 " , " 27 nArAyaNa narakAra, nAtha narahara jaga nAyaka 106 2 256 prahara praLaga 28 nAraMgI saMsAra nIma aMbara kara aMbaha 105 2 246 horAbaMdhI 26 pUra apUriya prAsa, tau piraNa umarathI pUriya 67 2 225 sAMkaLa 30 paMkata khaTa kari prathama, saMkhya mattA koThA sama 38 1 110 31 paMkhI muni mana paMkha, tIra bhava siMdhu tarAyaka 88 2 201 32 prathama paraTha khaTa paMta koTha varaNAM samAMna kara 36 1 112 33 prathama bhrama majha baida, chaMDa mAraga darasAyau 34 bhava vrahamA jiraNa bhajai, bhajai tiraNa nAma pApabhara 103 2 243 mukatAgraha 35 bhramara bhrAmarau sarabha saina 63 2 83 36 mAtrA naSTa vidhAna, kahata kavirAja pramANahu 15 1 55 37 bhinna bhinna ridha sidha, mitra dAsaha jaya pAvata 4 1 11 38 mera makara sada siddha 60 2 250 36 yUM je teM na kiyau karasu yUM jaraNa jaNa prAgaLa 106 2 251 karapallava 40 raTa raTa re nara Isa, nAma auraNa jiraNa sIsaM 108 2 257 tALaravyaMba 41 lacchI riddhI buddhI, lajjA vidyA khaMmyA 76 2 147 42 lAbha nahIM prahaloka nahIM paraloka nirabhaya 102 2 236 nATa vaLatA jAtA saMkha kamaLa baMdhaha samavaLa kaha 63 2 210 44 visNa nAma kuLa visNa visNa suta mitra 180 4 37 apasa vada 45 sagara sutaraNa jiga karata pragata hakanAhaka donI 66 2 221 jAtAsaMkha 46 sanamukha pahalI suddha huI garabhita sanamukha dakha 168 4 6 47 sudha baDau sAMgora, samajha dUsarI prahAsaha 185 4 45 48 sUrajaparaNau sateja, sravaraNa amrata himakara sama 105 2 247 cauTIbaMdha mr m 43 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 ] raghuvarajasaprakAsa -- kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 46 sUra prabhavato teja, teja nahaM imrata nAyaka 111 2 264 nATasaLA 50 sesa iMdu mraga dIpa jAMNa kokila mraga pati gaja 110 2 262 vidhAMnIka 51 , , , , , , , , , 174 4 26 52 strIlaMbodara parama saMta baddhavaMta parama siddhivara 11 / 1 53 svAda mIThA kaha kisau ? kisU mUrakha yUM kahajai 100 2 311 majha akhirA 54 hala halliya gira pATha, sapata halliya jaLa 108 2 ' 55 hallava sAyara chaMda 1 akrata karana kauna lAvata hai bAra jhUThI 162 3 180 manahara 2 prakha matta soLa yaka jagaraNa aMta 47 2 25 pAurI 3 aresa jetAra judhAM prathAhaM 135 3. 88 upeMdra vajrA 4 avadhapati anama suja, teja ravi kauTa sama 60 2 70 mALA 5 prahanara sura kaha kavaraNa pror3a jai datakhaga jor3a 327 5 7 nisAMNI 6 prAI u e ya va yatA mita varaNa muragoje 183 4 40 , 7 pAca prAba jema prAya 126 3 50 mallikA 8 mAda akhira sau aMta meM khula adhika sakhoja 183 4 41 nisAraNI 6 pAda aMta laghu saMnidha taLa guru prAMNaje 17 1 56 caMdrAyaNI 10 prAda matta agIyAra, dutIya pada tera mAta dakha 50 2 35 kAvya 11 prApe laMkAsI maujAM yU hI 130 3 68 rUpamALI 12 pAsana syaMgha ghaTA tana syAMma, paTaMbara pItasu 157 3 163 suMdarI 13 pAscarya raghunAtha bhUpa-mahadaM tvanAMmamuccAraNam 152 3 146 sAradULa vikrIData 14 Ida caMdramA ahesa 116 3 24 dhAMnI 15 eka ramA prahanisA 177 4 32 nIsaraNI baMdha 16 auyaraNamata cauvIsa hoya jiraga roLA prAkhata 50 2 3 roLA 17 aMta bhagaNa IkattIsa mattapada cha sa savaiyau chAjata 52 2 40 savaiiyo 18 aMta rekha tiraNa prAda heTha guru prakhya 17 1 60 caMdrAyaNI 16 kaTi tUNa cApa karAga, khaLa bhaMja rovaraNa khAga 130 3 67 tomara 20 kapaTI kalaMkI kara kAtara kacALa kora 161 3 177 manahara 21 karatAra bhU adhAra kesava dhAra pAMraNa sudhAMnaka 154 3 153 gItikA kara sAjhata rAma sucApa saraM kaLahaM 144 : 121 bhramarAvaLI 23 kaLadaha paMcajAMraNa jaikarI 45 2 19 jaikarI kaLadhura soLa bAra sau kakubhA 71 2 120 kakubhA 25 kaLa bhAMraNa pAya kahaMta . 44 2 15 udhdaura 26 kaLa sata kaMta, jiraNa jagaNaMta 42 26 katA 27 kaLaha majha gahata jaLa rAMma dhanu nija sukara 152 3 48 dhavaLa 28 kAyaba dUhAsU miLe kuMDaLiyau sudha kattha 111 2 265 kuMDaLiyo Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m m m m m ur 90 m m raghuvarajasaprakAsa [ 346 kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka , nAma 26 kekaMdhA laMkA kahai, jasa raghunAtha sujANa 112 2 269 kuMDaLiyau dohALa 30 kesava kamaLa naina saMta sukha dena saMbhU 164 3 185 ghaNAkharI 31 kaur3aka tIratha rAja cihU disa dhAya karai 146 3 128 padanIla 32 kaur3a daita bhaMja saMja, pAraNa cApa sAyakaM 143 -3 118 'cAMmara 33 koTika tIratha dhAya karau 158 3 168 kirITa 34 khara khaLa khaMDaNa, mahapata maMDaNa 125 3 44 savAsana 35 khaLa daLa samara khapAvata kiva jaNa gAvata kIratI 56264 gaganAgA 36 gar3ha kanaka jisA aMgaja gAhai ... 142 3 113. prajAsa 37 gaMgA ke suthAMna nakha karata prakAsa bhAna 164 : 3 .183 . manahara 38 gAvai rAghau sobharaNau pAta gADhare 133 3 / 8. sAlinI 36 gAhA mAtra satAdhana gAvai 82:2:176se186 beprakhyarI 40 girisa girA gau gaurI 73 : 2.130 mahA 41 guru aMta mata cavadeha giraNa 45 . 2 : 18 jhaMpatALa 42 guru laghu aniyaMma soLa matA garaNa - 47 2 26 baiprakhyarI 43 guru laghu viraNa niyama tIsa bimattA ___ 55 .. 2 52 lIlAvatI 44 gopAla govyaMda khagesa gAMbhI 134 . 3 86 iMdravajrA 45 gai| gai / strii| thii| . 116. 3 7 strI chaMda 46 goha sarIkhA pAmara gAU, vyAdha kabaMdhA grodha 131 371 caMpakamALA batAUM 47 gautama nAra supAhana te raja pAya lage raghu-: 157 3 . 164 mattagayaMda nAyaka tArI 48 gau dau| kAMmau 116 3. / / 8 kAma gaura smAMma siyarAma gAva re 136 3 61 rathoddhitA ghaNasyAMma sarUpa anUpa gharaNau rai 140 3. 108 tAraka cava prAda khaTakaLa dukaLa guru yaka pAya sataH 51 2 38 harigIta aTha nIsayaM 52 cava kaLa uroja thaLa cyAra boja 55 2 54 varavIra 53 cava kaLa jagAMraNa, madhu bhAra jANa 42 2 10 madhubhAra 54 cava laghu siva mata caraNa 43 2 13 rasika 55 cApa karAM napa rAma car3he mAMjha rajI tada bhAMNa 131 3 72 saravatI mar3ha 56 cha mata bAMmasamari syAMma 41 25 bAma 57 jaga mArtha rAjata prauTha jetai hari eho pAnapA 153 3 151 saMbhU nAyaM 58 janaka sutA mana raMjaNa gaMjaraNa... ___56 2 66 drupadI Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 ] raghuvarajasaprakAsa kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 56 jaya jaya rAghava deta jaI 132 3 78 samukhI 60 jaya rAma saMta sihAyakaM, gharaNa daita mAhava 130 3 70 saMjutakA ghAyaka 61 jara naina diyau jananI jaTharA hari dhAyake 158 3 166 dumiLA prAya sihAya kiyau 62 jAraNe sau rAghau jAraNa 125 3 47 sikhA 63 janukI pukAra jAtudhAnako binAsa kArja 161 3 177 manahara 64 jiNa paya surasari aghahara sarita janama hai 153 3 156 dhavaLa 65 jaja praudha nareza saMta sukhadaM strIrAma nArAyaNaM 151 3 145 sAradaLavikrIr3ata 66 jaipaya siva mata jAMraNa 44 214 prAbhIra 67 je raghI rAjaM rAja amara nara prahaM krIta je 155 3 156 sragadhArA jIha jApa 68 jau baMdai, gobaMdai tau dehI nAM rehI - 117 3 14 tALI 66 tavau rAghau rAgho karama agha dAghau tana taNA 148 3 134 sikharago terai matta laghu aMta 44 2 16 pranAma 71 topa dhUlI sila taragI, vArI sAraihi 126 3 63 pAyata 72 traya khaTakaLa aMta ragaNa nAma chaMda hIra hai 46 2 32 hIra 73 duja gura kaLa cavada taThe 17 hAkaLa 74 daLa sajhata khaLa dAha ya bha bAja praraNa thAha 56 2 68 udhdata 75 dasa aTha aTha chAmaM cava visrAMma chaMda sunAMma 53 2 47 tribhaMgI tirabhaMgI 66 dasa aTha cavadesa daMDa kaLesaM matta battesaM jeNa payaM 54 2 50 daMDakaLa 77 dasamAtha bhaMja samAtha bhuja raghunAtha dInadayALa 51 2 36 rAmagIta 78 dasa mAtha vihaMDaNa prAsura khaMDaNa, rAghava bhUpa aror3A 52 2 45 caturapadI 76 dasaratha rAja kaMvara hai subha kara dhAnakha sara hai 132 2 75 abhUta gati 80 dasavasu khaTa pAThaM ika pada pAThaM sau padamAvatI 54 2 46 padamAvatI chaMda sahI 81 dasa vasu khaTa ThANau phira vasu prANau dumiLA 54 2 51 dUmiLA ThAMNI karaNaMtA 82 dasa sira khaLa dAhaM sucita sujana cAhaM 127 3 53 svaMga tathA suMga 83 dasAnanaM vinAsanaM asekha pApa nAsanaM 116 3 25 nigallikA 84 dipa raghunAyaka dInadayALa 138 366 motIdAMma 85 dahA adha para paMca mata 70 2 117 cULiyALA WW0 0 0 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 86 kra.saM. 86 deva deva dInanAtha rAja rAja strI dayALa 87 deva rAghava dInapALa dayALa vaMchita dAyakaM dau laghu aMta payaM matta khoDasa dhana dhana hari cApa nikhaMgadharI dharaNa kara dhanaka hai jagana saha janaka hai| dhara dhanaka jaga janaka dhAraraNa mANa pAMNa sara dhanavaha rAMma bar3A bradra dhArai 63 dhArata kara sAyaka dhanukha je bhoyaNa siratAja 94 dhAMnaMkhadhArI, paM nItacArI 60 61 2 paMkti raghuvarajasaprakAsa 65 dhanukhadhara kara paMkaja dhArata 66 dhura matta soLa pravara cavadaha dhara 67 68 ee 113 114 namau naresa rAghavaM darAja pAya dAghavaM namo raghunAtha sadhIra samAya namI rAma sItAvaraM zraudhanAtha samAthaM mahAbIra saMsAra sAraM 100 naraM janama je diyau samara jAMnakInAtha sau narAMnAtha sItApatI rAMma je nAMma 101 102 na rUpa rekha lekha bhekha tekha tau niraMjaNa 103 nAgesa bhajai rAdhau nata hI 104 nAyaka hai jaga rAMma naresara 105 nAMma hai rAmakau ka zrArAMmako 106 nija prAkhe kiva 'kisana' nirUpaNa 107 nimau rAMma jeNaM tarI bhramha nArI 108 nau mAta jereM, guru aMta re 106 pada dasa paMcaha matta pramANa 110 panarai teraha matta paya 111 paMca mata gamaka sata 112 pApogha harata zrata jana citavata pAya juvarAja naMda aMdha durajodhana sau bayakUMTa vilAnasa ko taji ke badha kauna caheM jama pAsana kI bhagata vichaLa nayana kamaLa... 115 116 bhajana karaNau jIhA bhUpAM pati raghu bhUpa rau 117 bhava teraha mata zrIraMga, koya upadohA bhAkha pRSTha prakaraNa padyAMka 147 3 126 caMcaLA 141 caracarI 150 3 46 2 24 zrariLa 46 2 22 siMhavilokaNa 126 3 64 ratipada 120 3 155 3 nAma 2 30 jamaka 158 nariMda 48 120 3 141 3 111 71 2 116 caubelA 126 3 52 pramAMNI 16 mrigeMdra 118 3 28 28 hArI [ 351 cUr3AmaraNa 160 3 148 3 133 141 3 110 146 3 126 132 3 174 136 3 100 121 3 73 2 136 3 43 2 11 45 2 20 72 2 123 41 2 4 160 3 175 sALUra 163 3 182 manahara 156 3 171 dumiLA paMkAvaLI 173 mahAbhujaMgaprayAta mALAdhara kaMda braddhinArAja sukhamAM modaka 34 vijohA 131 se 146 begrakharI 4 bhujaMgaprayAta 118 3 21 kamaLa 146 3 138 hariraNo 50 2 34 bathuvA rasakaLa caupaI rasa ullAlA gamaka Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 ] raghuvarajasaprakAsa kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 118 bhuja vaMDa lIjai bhAmaraNa adhriyAMvaraNa abhIta 112 2 267 kuMDaLiyA jhar3aulaTa 116 bhUpa raghuvara sajhata dhanusara 42 2 8 sugati 120 maharaNa matharaNa rAghau vAga laMsAsa mALI 144 3 116 sAlinI 121 mahadIpa chaMda terahai dasa mata paya jAraNI 46 2 31 mahAdIpa 122 mAtha paMca dUraNa juddha mAraNaM 134 3 83 sainikA 123 mAyA pari hari re pakari carana guru 162 3 176 manahara 124 mAhArAjA dasarathake ghara rAmacaMdra janama liyA 85 2 163 davAvaita 125 makha maMgaLa nAMma ucAra sadA tanake agha proghana 156 3 170 miLA dAghava re| 126 muraNa pAya daha mAta, dIpaka sukha dAta 43 2 12 dIpaka 127 muNa maharaNa tAra mAthai, suja giravarAM samAthai 126 3 66 biva 128 mUta yAko mULa cyAra bhUtate sathaLa kiMtU 163 3 181 manahara 126 mahA sugaraNa rUpa hai sUcita sAra prAcArameM 147 3 131 prathvI 130 yika raghunAtha ujALI sArau raghuvaMsa jeraNa 113 2 271 kuMDaLaNI duti sarasata 131 rakharaNa jana saraNa raghurAja kosaLa kaMvara 58 2 62 khaMja 132 raghunAtha bhaMja dupaMca mAtha abhaMga re 144 2 122 kaLahaMsa 133 raghunAtha raTau qata hIraNa kaTau 121 3 33 tilakA 134 raghurAja sihAyaka saMta rahai 138 6 67 toTaka 135 raghuvara bhIlI kara rai 128 361 sAraMgikA 136 raghuvara mahArAja gAva nahacai yaka paLa na lAva 61 2 72 paMcavadana 137 raja pAya parasa jiraNa nAra rikhI 57 2 60 madanaharA 138 raTa dAsarathI katha beda kathI 117 3 17 ramaNa 136 raTau jAma prArIM sadA ho janAM cUpasUrAMma rAMma 151 3 143 krIr3A 140 raTau rAmacaMdra, kaTau pAva kaMda 117 3 15 sasI 941 ramA umaa| piyaM viyaM 116 3 10 mahI 142 rasaraNA rAma raTa rAma raTa rAma raTa 33 kar3akhau 143 rAghava japatau prAMNI mUr3ha pALasa mAM karai 128 3 58 anusdapa 144 rAghava ThAkura hai sira jyA 132 3 77 dodhaka 145 rAghaujI jau gAvau prAjhI lacchI pavau 121 3 32 sekhA 146 rAghau rAghau jaMpagarI DhIla ma rAkhe 140 3 107 mAyA 147 rAghau rAjA sItA rANI 12 3 46 vidyunmALA 148 rAghau rUDau srI sItA svAmI rAje 134 3 85 mAlatikA 146 rAjesa srIrAma je naraNa rAjIva 138 2 18 sAraMga s Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [353 kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 150 rAmacaMdra jisA sidha rajapUta koI veLApuLa 87 2 165 vAratA gadya chaMda hovai cha 151 rAmacaMda bhUpa baMda... . 117 3 13 sAra 152 rAmaNa bhaMgama sobhata jaMga dhana sara hAtha sudhAraNa 156 3 162 madirA 153 rAma bhajIje, jhor3a tajoja 120 3 26 haMsa 154 rAma nAma prATha jAMma gAva re supAta eha deha sAra 154 3 145 gallikA 155 rAma nAma gAva re, pAya kaMja dhAva re 124 3 43 samAMnikA 156 rAma nAma sara pAthara tAre 136 3 62 svAgatA 157 rAma bhajana viraNa ahaLa janama re 143 3 116 cakra 158 rAma maharAja, karaNa jana kAja 42 2 6 pagaraNa 156 rAma rAjai rasA rUpa rai| 128 3 60 mahAlakSimI 16. rAma vALI rajA sIsa jyAMra rahai 137 3 65 lakSmIdhara 161 rAma sarakhA narapa koya yaLa no rajai 145 3 125 nisapAlikA 162 rAma sItA patI, aura vo akratI 117 3 16 priyAchaMda 163 rikha makha trAtA, dina kuLa ghAtA 122 3 35 caUrasa 164 rikhaM sAtha rAmaM gaye kAma dhAma 122 3 37 saMkhanArI 165 rivakuLa mukaTa praghaTa raghuvara hai 145 3 123 rabhasa 166 riva sumitra rAja hI, sukara dhanu sAja hI 127 3 55 kamaLa 167 laga mattA caubIsa chaMda matta lekha 41 2 3 caMdrAyaNau 168 lasata cakha lAja sukara dhanu sAja 125 3 46 karahacI 166 lichamIsa rAMma praNa bhaMga lakhau 140 3 105 pumitAkhirA 170 vaDau dhana vesa, ma khoya mar3hesa 124 3 41 mALatI 171 vikaTa kasaTa hara raghuvara 136 3 102 taraLanayaraNa 172 vidhAMnIka pAr3agatI trevar3a 186 3 48 benakhyarI 173 vidhAMnIka sara sira phira varaNa vakhAra jai 171 4 21 caMdrAyaNa 174 veda cava bheda khaTa taraka nava vyAkaraNa vaLe khaTa bhakha jIhA varaNaraNa 56 2 57 alaNA 175 sajha teraha dhura phera dasa, jANau nisraNI 71 2 118 nisraNakA 176 sata dujabara ThANau trayakaLa prANI kahi 53 2 46 dhattA dhattAyaka tIsakaLa 177 saba laghu paya paya vari pacha yaka guru kari 55 2 53 janaharaNa 178 samara meM dasa kaMTha jiNa saje 136 3 103 suMdarI 176 sara dhanakha sajhata jana saraNa 72 2 122 sikha 180 sahadata sata, dasaratha suta 124 3 36 madanaka Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 ] kra saM . 181 166 167 182 156 3 160 haMsI 142 3 115 118 3 20 maMda 183 184 sIta prAMraNesa, rAjA rAjesaM 116 3 26 samohA 185 sItAramA soya, kIjaM samaM koya 124 3 38 maMthAMgI 186 sItA rAghau gAvaM soI 116 3 jIrA 187 sItA sItA ramaraNa harahI neka saMtApa saMtAM 23 136 maMdAkrAMtA 146 3 188 sItA sI rAMgI veda vakhAMragI, sAraMgapAMgI sAMma 52 2 42, 43 marahaTTA 186 sIsa dIdhau jiko nAMma raghUnAtha sUM sau pada kULa paya matta soLaM 160 11 syAMma ghaTA tana rUpa virAjata saMmaLA 162 syAMma bharga tAMma sukhI.. 163 srI garagarAja sAradA sukha kara 164 strI jAMnukInAtha sadA sarAhau 165 strI raghunAtha nAtha sihAyaka dAyaka nau nidhi vAMchita dAMna 1 2 3 4 5 6 7 paMkti sArI vAtAM nIkau sohai, raghubara jasa sahajaga yama sAkhe 8 E sAraMgapAMga jayarAma tiloka svAMmI sItapatI zrodha zraghaM daha raghuvarajasaprakAsa ...... strI rAMma rAjesa, sevo 'kisanesa' hama kIna aneka gunheM harijU tuma eka na lekha utAriejU prakhara aThAraha cararaNa cava zrAkhira guNIsaha zravara laghu zrajAmeLa para zrAviyA aTha dujabara khaTa kaLa suyaka ThAIsa pUraba pradha aThAIsa mata aMta guru aThAraha mata pahala kha zradha pUraba jima utara adha adhikArI gItAM zravasa pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 168 hararaNa kasaTa janahara hai 166 hari hari hari 200 hAthI kor3I kAMTe hekaraNa so tola jaga jAMgo sArau 201 hAMjI aisA mahArAja rAmacaMdra prasaraNa saraNa 86 2 hA 57 46 2 46 2 127 3 185 4 135 3 2 157 2 166 cakora 117 3 18 paMcALa 156 3 133 116 3 1 58 upa lagA 23 caranAkuLaka 30 caMdrAyaNau 56 mAMnakrIr3A 47 bekhavarI 86 upajAta 172 dumiLA 2 82 sadanaka ha madhu 150 3 140 194 vasaMtatilakA 100 2 232 152 3 147 62 3 78 2 56 4 211 57 274 322 4 267 4 227 111 250 264 4 167 4 6 maMjIra vacanakA Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 278 4 220 278 4. 221 67 2 103 bAgha 244 4 146 178 4 33 184 4 42 267 4 164 142 88 2 166 1 " Kai mma <<<< 125 3 48 208 4 82 248 4 155 x WAMKE KAMNAWG m 80 10 prana dUhAM ghara tuka taraNa 11 anuprAsa guru aMta akha 12 amarata dadha naha tiya adhara 13 aradha davALI prakaraNI 14 avadhi gagana bAjI ayaNa 15 avadhi nagara ra IsarA 16 avara davALA avara vidha avara davALA vIsa khaTa 18 asama caraNa mAtrAsu yama 16 asau aMka pUraNa aMkasU prAkhara varaNa udITha para 21 pATha gurU pada chaMda jiNa 22 pATha tIsa mata pUbbaadha 23 pATha tukAM phira kaMTha kI 24 pATha paMca kaLapAya yaka 25 dakhiNa kramasU bhAga dai 26 davAvaita phira bAta dakha 27 dasa aTha mata bisarAMma dau 28 dasa dasa para visarAMma cava 26 dasa sira khaLa mAraNa dusaha 30 dIpaka sohI veLiyau 31 duja ja bha ta gura pAya prata 32 du.bara jagaraNa payeNa jiraNa 33 dujabara jagaraNa su aMta guru 34 dujabara natra tA pacha ragaraNa 35 dUhA pUraba paradha para 36 dUhA laghu gigA prAdha kara 37 dUhI para caMdrAyaNau 38 hau dhura dhura paccha tuka 36 dahI pahalA dAkha nai 40 deva dharA jaLa caMda praha 41 dai mattA dhura pATha dasa 42 doya karaNa phira ragaraNa dau 43 doya jagaraNa yaka caraNa meM 44 doya magaraNa sekhA tilaka 162 335 5 4 . 207 132 125 3 ___45 127 3 54 - .or 8 r m 2 114 cauTiyo 70 2 116 230 4 112 2 230 4 117 266 r 0 202 4 133 3 124 3 121 3 73 76 40 31 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 ] raghuvarajasaprakAsa kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 280 4 223 133 3 81 64 2 216 67 2 226 67 2 101 255 4 167 276 4 213 278 4 217 271 4 202 238 4 134 228 4 113 158 3 167 21 1 66 263 4 184 . 45 doya sagaraNa pada cyAra dakha 46 do hujabara aMtaha sagaraNa 47 dvAdasa chapaya aha dakhe 48 dvAdasa baLa dvAdasa tukAM 46 dhana dhana kuLa pati mAta dhana 50 dhura aThAra ugaraNIsa mata 51 dhura aThAra gyAraha dutI 52 dhura aThAra cavadaha dutI 53 dhura aThAra cavadaha dharau 54 dhura aThAra phira cavadaha ghara 55 dhura aThAra phira panara ghara 56 dhura aThAra phira bAra ghara 57 prAMTha bhagaraNa kirITa kahi 58 prATha bhAMta prastAra matta 56 pATha varaNa dhura dUsarI pATha sumattA karama e 61 prAda aThAra panara phira prAda aMta Tuppaya nagaraNa 63 prAda aMta tukarai jhamaka 64 mAda aMta laghu Ucarai prAda kahai sau aMtameM prAda kaMTha cava akkhirAM prAda caraNa aTThAra mata 68 prAda pAya ugaraNIsa mata 66 prAda laghu laghu aMtameM 70 prAyudha garama kaha paMcakaLa 71 prAMgaLiyAM karatUM praratha 72 iMdrAsaNa ravi cApa kahi 73 ukatasu nava gyAraha jathA 74 ugaraNIsaha cava pada akhira 75 ugAhI kara pAda yaka 76 ucarai prALa janALa a 77 ulaTau rasa ulAla uraNa 78 eka aMka lopai tikaraNa 76 eka karaNa duja barasu khara U 313 4 281 65 2 217 103 2 242 44 246 105 317 4 261 186 188 4 46 mour 106 2 250 1 27 GK 101 2 234 113 2 270 72 2 125 37 1 104 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra.saM. 80 81 82 83 84 85 86 87 65 66 67 paMkti eka guru strI chaMda kahi eka chakaLa phira cyAra kaLa ekaraNa du laghu tukaMta zrakha ekaraNa hIrau vihariyAM eka davALI prAMkarI eka doya traraNa aiNa krama eka dodha likha puba jugaM 88 86 eka sau zrara bAvana prakhara 60 zraM zrau zraMmaLa agrakA 61 zraM mAtrA upa chaMda 62 aMka mata udisTa likha 93 aMta guru taLa laghu dharau 64 aMtaragaraNa ThAra dhura kamaLa chatrabaMdhaha kavita eka sagaraNa be jagaraNa guru eka sabakI tevar3I kararaNa du guru karatALa sauM kara dujavara nava ragaraNa hika 68 kara vicAra mana hUM kahU 66 kavita prastha bAhara likhe 108 106 110 100 kasaM pathara kamaThAMraNa 101 kaharja guru moharA kaThai 102 kaha dUhI pahalA sukava 103 kaha prahAsa sAMgaura kiva 104 kahi vasaMta tilakA ta... 105. kAya ullAlA miLe 106 107 kiyA nirUpaNa 'kisana' kiva... kivarAjAM sU kisana kiva kiva soraThiyA gIta ke .. kIjai hau prathama yaka kesava bhajatau harakha kara 111 kor3A pApAM kojatAM 112 kapa tUM mau rAja kAja 113 kaMTha supaMkharA bIca kaha krama saMkhyA viparIta be 114 raghuvarajasaprakA pRSTha prakaraNa padyAMka 116 3 56 325 5 105 2 241 ma 101 2 11 1 130 107 mo 317 27 2 3 67 2 2 5 1 61 2 33 1 17 1 223 4 64 2 8 1 58 2 64 2 100 2 166 4 5 168 4 64 303 4 266 308 4 270 142 3 114 88 2 200 321 4 265 114 2 273 217 4 65 48 2 66 64 3 171 4 U Nrm, 6 65 3 248 141 236 36 66 224 252 16 73 es sh 1 57 104 214 28 61 213 230 2 ha 27 4 260 61 86 16 nAma [ 357 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 ] raghuvarajasaprakAsa kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 71 300 2 4 121 256 85 216 2 161 4 17 224 4 315 107 4 285 206 270 4 201 206 4 80 143 3 117 115 khaTa dujavara kara prathama pada 116 khur3adataraNa tuka agga pacha 117 garaNa saMjogI prAda garu 118 gadya padya be jagatameM 116 ga la aniyama ugaraNIsa dhura 120 gAthArA laghu akhira giriNa 121 gAya araTiyA gItarau 122 gAhA lacharaNa graMtha rai 123 giraNa chappaya cA baraNa laghu 124 gIta proTapA ghATarA 125 gIta bar3A sAMragora garaNa 126 guraNI supaMkharA gItameM 127 garu laghu krama pAkhira panara 128 guru laghu sAra vakhAragaje 126 guru sira Upara aMka je 130 guru sira vALA aMka giriNa 131 cavada cavada mata cyAra tuka 132 cavada prathama dUjI cavada 133 cavada prathama bI tI cavada 134 cavadaha cauthI pAMcamI 135 citta je mata vhai caLa vicaLa 136 copa hallava kavIta e 137 cyAra catukaLa soLa mata 138 cyAra jagaraNakI eka tuka 136 cyAra tukAM laghu paMcamI 140 cyAra dUhAMke cyAra ho 141 cyAra nagaraNa pada ekameM 142 cyAra yagaraNa pada prata cA 143 cyAra sa toTaka cyAra taha 144 cyArU gAthA gotarA 145 cha guru bhagaraNa bhagaraNa ha sagaraNa 146 cha nisAMNI chaMda rai 147 choTA vaDA sAMraporarau 148 chaMda aradha nArAjarI 146 chaMda bhujaMgI para laghU 14 1 52 18 1 62 225 4 261 4 245 232 4 120 268 4 166 66 2 66 64 2 212 46 2 21 210 4 85 127 3 57 m w Moro or w w x 136 3 101 0 0 W1 mm 0 0 WwNGwww mG WWm 137 3 61 315 4 287 150 3 136 310 260 141 4 272 4 178 3 184 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMkti chaMda vadha nArAvarI jagaraNa tagaraNa jagaraNa kararaNa jagaraNa sagaraNa jagaragaha sagaraga 153 japiyo 'kasane' rAMma jasa 154 jAI beTI jAMnakI 155 jAMNaNa chatrAM mukha japaraNa 156 jiraNa choTA sAMpora meM 157 jiraNanUM jAMraga zrajAMgarau 158 jiraNa paya maMdAkiraNa janama 156 jiraNa meM samatA varAje kra.saM. 150 151 152 jirau guNa bharaNa jeraNanUM jiNa hara sarajata nara janama jIpe dasasira jaMga 160 161 162 163 jIraNa cararaNaha vyAra guru 164 judha karaNau jamarAja hU~ 165 ThAra soLa soLaha cavada 166 167 168 166 tava pramuka prastAra 170 tALI, saso, priya, ramaNa 171 tirabhaMgI padamAvatI tagaraNa yagaraNa bhagaragaha guru tagaraNa vyauma kara sagaraNa tava taviyA garaNa etA takau ja 172 tIna bhagaraNa dau guru 173 tIsa samata pUraba aradha 174 tuka tIjI praThavIsa mata 175 tuka dhura tIjI soLa mata 176 tuka dhura bI soLaha matA tuka prata be be kaMTha tava 177 178 tuka prata mata chabIsa tava 176 tera prathama soLaha dutI 180 tera matta pada prathama japa 181 182 183 184 tevIsaha mata pahala tuka tevIsaha matta pahalI tuka trakuTabaMdha tiraNa gItanai kuTabaMdharI zrAda tuka raghuvarajasaprakAsa pRSTha prakaraNa padyAMka 261 4 180 135 3 87 147 3 130 165 3 187 64 2 8 maMDUka 2 1 4 4 168 4 15 51 2 37 65 2 218 340 5 36 68 2 104 viDAla 166 13 soraThau 4 118 3 22 2 1 6 336 5 28 131 3 73 7 1 24 10 1 35 12 1 43 255 166 116 4 12 48 5.3 2 3 76 73 2 126 278 4 216 264 4 187 263 4 246 236 4 135 332 5 18 333 5 30 132 62 2 76 163 4 56 257 4 172 248 4 158 268 4 167 nAma 356 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 ] raghuvarajasaprakAsa kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 2 36 l 256 4 176 36 4 128 4 166 Wwwm mmm 4 203 225 l 81 4 02 4 llh 263 261 llh lh 185 tre khaTa kaLa laghu guru caraNa 186 thaLa viparIta udasTi sira 187 dakha mama matA cava dUhAM 188 dhura aThAra bI nava dharau 186 dhura aThAra bI bAra dhara 160 dhura aThAra matta sudhara 161 dhura aThAra bAraha dutI 162 dhura aThAra soLaha dutI 163 dhura aThAra soLaha saraba 164 dhura ugaraNIsa aThAra ghara 165 dhura ugaNIsaha kaLahadhara 166 dhura cavadaha cavadaha dutI 167 dhura cavadaha nava phera dhara 168 dhura tIjai mata bAra ghara 166 dhura tuka prakhara aThAra dhara dhura tuka Akhira aThAra dhara dhura tuka mata cALIsa dhara 202 dhura tuka mata caubIsa dhara 203 dhura tuka mata chAIsa dhara 204 dhura tuka mata tevIsa dhara 205 dhura tuka mata bevIsa dhara 206 dhura tuka mata aThAra mata 207 dhura nava mata jIkAra phira 2.8 dhura bI cauthI paMcamI 06 dhura bIjI mata bAra ghara 210 dhura bI tI cavadaha dharau 211 dhura bI tI tuka soLa mata 212 dhura bI tI paMcama chaThI 213 dhura bI tuka mata soLa dhara 214 dhura be guru caubIsa laghu 215 dhura mattA aThAra dhara 216 dhura mattA aThAra ghara 217 dhura soLaha dUjI cavada 218 dhura soLaha bI tI cavada 216 dhvaja cinha vAsa cirALa 4 208 161 453 248 4 154 327 56 2 112 naMdA 253 4 165 206 4 238 5 256 4 267 4 KG MMMG WG a 166 4 201 4 71 243 4 144 234 4 126 62 4 237 4 130 247 4 152 138 266 4 254 274 204 4 77 211 4 87 233 4 124 240 4 137 61 26 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 361 kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 240 4 136 146 3 137 220 nagaNaka bhagaraNa tukaMta khaTa 221 nagaraNa sagaraNa magaragaha ragaraNa 222 nara-kAyaba karavA niyata 223 nara tana pAvai je narA 224 nava koThA majha eka tuka 225 na sagha biba tomara sagaraNa 226 nasTa saMkhya viparIta nidAna 227 nA kojyau sairaNAM narAM 228 nATa sabada giraNa kavitameM 226 nija priya kahiye parama priya 230 napura rasanA bharaNa phariNa 231 par3e yagaNa khaTa caraNa prata 232 par3hatA hoTha miLe nahIM 233 par3ha vasaMta ramaraNI prathama 234 pada prata mata guraNa tIsa par3hi 235 panara panara mata doya paya 236 paragaTa kaTa taTa tar3ata paTa 237 paraTha daccha sudhI paMgata 238 paha jyAMrA citta lAgA 236 pahala aThAraha bI cavada 240 pahala RtIya pada soLa mata 241 pahala dutI tIjI miLe 242 pahalA guru taLa laghu paraTha 243 pahalA dUhau eka puraNa 244 pahalI gAho para vajai 245 pahalI dUjI tuka miLe 246 pahalI dUjI meLa par3ha 247 pahalI dUja tUM miLe 248 pahalI bIjI tIsarI 246 pahalI tIja bAra par3ha 250 pAMca bhagaraNa guru aMta pada 251 pUcha ana kavi chaMda par3hi 252 pUcha yUM ana kavi prasana 253 pUraba aMka sira aMkasUM 254 pUraba aMka sira paMtasU 75 313 4 126 3 20 1 65 64 2 85 bhramara 102 2 238 .10 1 33 10 1 32 150 3 142 1.6 2 258 185 4 44 52 2 41 72 2 126 68 2 105 sunaka 35 1 102 70 2 113 317 4 289 66 2 108 232 4 121 104 2 244 315 4 286 mrYYY 0 rur 125 WAA <<< << nam w - 110 183 131 66 2 146 3 127 12 2 207 28 1 14 37 1 106 37 1 107 x Mo 99 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 ] raghuvarajasaprakAsa kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 283 4 226 2 15 88 2 198 248 4 156 140 3 106 232 4 122 237 4 132 340 5 38 262 4 247 284 4 231 72 2 127 306 4 268 257 4 173 58 255 pUraba jugala pahalAM par3hI 256 pUrabAradha mata bhAkha par3ha 257 peTa kAja nara jasa par3he 258 peTa heka kaja pAta 256 peTa heka kaja pAta 260 pailI dUjI sUM miLe 261 paMca gurU sagaragaha bhagaraNa 262 paMcama aTama sAtamI 263 paMcama chaThI sAtamI 264 pragaTa chaMda anusTapAM 265 pragaTa jAMgar3A gIta para 266 prathama tIna tuka cavada mata 267 prathama trIye mata bAra par3ha 268 prathama dUho kara tAsa para 269 bar3A jairaNa sAMNora vica 270 bAra prathama teraha dutIya 271 bAraha mata tuka pATha prata 272 bArA prakhira tuka eka prata 273 bibudha bhAkha braja bhAkha bica 274 bIsa aThAraha krama pravara 275 vIsa cha matA aMta laghu 276 bIsa bIsa copada varaNa 277 be chaMdAM miLa chaMda vhai 278 be suddha thaLa viparItarai 276 bhakha pahuMcAvai bhUdharau 280 bhagaraNa ragaraNa dujabara nagaNa 281 bhagavata gItA U bharaNe 282 bha ja sa na ra ha panaraha akhira 283 bhamara akhira chAIsa bharaNa 284 bhAkha gIta tuka kavi bharaNe 285 bhAga cItavau varaNa nava 286 bhAcA rasa tAMDava kahA~ 287 bheda cyAra jiraNarA bharaNau 288 bhauLA prAMNI rAma bhaja. 286 magaraNa trigaraNa magaragaha laghu 245 4 148 256 4 170 163 4 60 322 4 268 2 240 2 166 88 65 2 64 madakaLa 3 157 88 2 167 145 3 124 63 2 84 312 4 276 168 4 65 64 288 2 17 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 363 kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 263 magaNaraNa 146 3 135 126 3 62 154 3 155 151 3 144 245 4 203 75 2 80 328 41 21 41 2 2 333 5 22 66 2 65 payodhara 260 magaraNa nAma saMbhU muraNa 261 magaNa bhagaraNa phira nagara mariNa 262 magaraNa bhagaraNa phira sagaraNa maNi magaNa ragaraNa bhagaragaha nagaNa 264 magaraNa sagaraNa jagaragaha sagaNa 265 majha khaTa tuka bAraha matA 266 mata praThAra dhura tuka avara 297 mata UdisTa surUpa likha 298 mata jakar3I bhava mAga 266 mata soLaha phira bAra muNa 300 matta chaMda 'kisana' muNa 301 matta vratameM sukava muraNa 302 matta vrata hika aha muNi 303 madhya meLa mata bAra para 304 mana dukha dAdhA Daula mata 305 mana sumitra ya bha dAsa muraNa 306 maraNa janamacau saLa miTaraNa 307 mahArAjo raghuvaMsa maraNa 308 mahAlichamI pada mahI 306 mAtrA vaMDaka varaNiyA 310 mAnau vAravAra maiM 311 mAlatikA gyAraha guru 312 mAnaviyAM chADau matI 313 miLe cavathI paMcamI 314 miLe tIna tuka prAdarI 315 miLe na puLa puLa tana manakha 396 mur3iyala sAvajhar3au huvai 317 muraNa amakA prastAra majha 318 muga tuka prata jiNa tIsa mata 316 muNa tuka prata battIsa mata 320 muraNa dhura tuka aThAra mata 321 muraNa dhura tuka tevIsa mata 322 muraNa bI tuka chAbIsa mata 323 muriNayA bheLA merameM 24 marakha jAcaka jAca mata m 61 2 74 70 2 115 128 3 56 114 2 272 64 2 87 sarabha 134 3 84 65 2 61 karabha 248 4 157 302 4 264 67 2 100 kachapa 272 4 205 27 163 326 5 12 330 5 14 200 4 68 268 4 256 278 4 218 m m m m m m 9 m mm 65 263 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 ] raghuvarajasaprakAsa kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 63 2 81 tU berau 311 4 275 110 2 263 arr 25 1 81 115 3 5 122 3 36 38 1 108 260 4 243 266 4 161 124 3 42 0 1 325 mevA tajiyA maha maharaNa 326 yaka tuka garagatIsa akhira 327 yaka tuka tau thApa zraratha yaka dau cyAra su pATha vidha - yakasU dugaNA rUpa sira 330 yakasU varaNa chavIsa laga yagaraNa saMkhya nArI ubhaya 332 yaraNa vidha pUraba aMka jar3a 333 yaraNa hIja vidha Uttara praradha 334 yatarI mata yatarA varaNa 335 ragaraNa jagaNa guru laghu huve 36 ragaraNa jagaraNa paya aMta guru 337 ragaNa nagaraNa ragaraNaha dhvaja 338 ragaraNa madhya laghu sagaraNa ra 336 ragaraNa sagaraNa aMtaha gurU 340 raghubara sujasa prakAsarau 341 raTa nara adhikA rAja 342 raTA gIta reNakharau 343 rasa ullAla titha tera mata 344 rasa syaMgAra ya hAsarasa 345 rAghava raTa raTa harakha kara 346 rAma bhajanasU rAtA 347 re cita vrata drar3ha ema rakha 348 re nAhara raghunAtharA 346 re nIsAraNI chaMdarA 350 re cita brata drar3ha prema rakha 351 roma romameM rama ri'yau 352 lakhiyAM dIsa nava akhira 353 laghu guru krama varaNa pATha 354 laghu dIragha doragha laghu 355 laghu sAMgaNora ka pUNiyo 356 lachaNa saMjuta pATha tuka 357 lAge par3hatAM tALave 358 le khaTa hUMtAM nava lage 356 lekhava varaNa chavIsa laga 274 4 210 340 5 37 177 4 31 soraThau 271 4 204 72 2 124 65 2 220 68 2 106 69 2 111 63 2 208 325 5 2 66 2 67 vAnara 65 2 62 313 4 283 126 3 51 285 4 233 334 5 24 108 2 256 106 2 260 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra.saM. 360 leNa deNa laMka 361 le dhura sU tuka soLa laga 362 le dhura hUM tuka soTa laga 363 laMka amhINA bhAga laga paMkti 364 vadiyA lacharaNa zravara vidhi 365 vadIsa tuka pAchI vaLaM 366 vayaraNa sagAI tIna vidhi 367 vararaNa taraNA prastAra vidhi 368 vararaNa patAkA zrAMna vidha 366 vararaNa vrati sau doya vidhi vaLa graha piMgaLa kavitarI vaLatA jAtA saMkha laghU 370 371 372 vAMga sarAha vAraNa 373 viNa likhiyAM mAtrA varaNa 374 vidha iraNa mattA vararagarau 375 vidha yakahattara chapaya pada 376 vidha yaraNa gAthA varaNiyA 377 viraLI pUraraNa aMka vi bIsa bIsa cautuka prakhara 378 376 bosa matta visarAMma vaMga sagAI varaNiyAM sagaNa jagaNa be bhagaraNa suraga 380 381 382 sagaraNa tagaraNa yagaragaha bhagaraNa sagaraNa paMca bhamarAvaLI 383 384 sagaraNa soLa matta prathama tuka 385 sabhjha khaTakaLa kara vIpasA 386 sAta TagaraNa phira trikaLa yaka 387 satavisa guru traya laghu 388 satru mitra sunya phaLa 386 sama pada duja sagaraNa jagaNa 360 samapI laMkA sovanI 361 samiLa veliyoM sauharaNo 362 saraba kavitakau zraratha sau 363 sarasa veliyA sUharaNA 364 saha rAMce jana sAdiyAM raghuvarajasaprakAsa pRSTha prakaraNa padyAMka 183 4 277 4 311 4 1 4 165 6 267 66 182 12 1 37 1 115 3 63 2 64 2 171 263 86 2 222 4 38 15 1 4 KAMUK 4 20 2 2 1 2 2 4 36 soraThau 215 277 18 && 2 286 4 66 2 42 105 2 206 211 82 33 108 56 167 153 3 152 153 3 150 144 3 120 265 4 186 224 4 106 60 2 71 76 2 148 5 1 12 141 3 112 170 4 16 168 4 66 54 185 202 175. haha 254 nAma 288 240 55 soraThau 7 66 soraThau 365 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghavarajasaprakAsa kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 166 4 12 52 2 44 72 2 128 42 27 265 4 252 46 22 270 4 200 86 212 166 4 2 27 1 86 27 1 62 112 2 268 26 187.88 365 sATha sahasa suta sagararA 366 sAta catukaLa caraNameM 367 sAta catura kaLa aMta guru 368 sAta bhagaraNa madirA varda 366 sAta matta pada prata par3e 400 sAvajhaDau ramaNI vasaMta 401 sAMragaurAsaM gItake 402 sira dasa dasa sira sAbata 403 sIhalora (piraNa) pUriNayau 404 suja ulaTAyAM soraThI 405 suja prahAsa sAMgaurara 406 suri yA na tajatA sravaraNa 407 suddha bihu udisTa nasTa 408 suddha be suddha thaLa uLaTa be 406 sudha kuMDaLiyA aMta suja 410 sudha sudha viparIta thaLa 411 surapati paTTaha tALakara 412 sUdhai krama dai aMka sira 413 soraThiyA hara pror3ha ajha 414 soLa kaLA dhura soLa bI 415 soLa prathama cavadaha dutI 416 soLa prathama bIjI cavada 417 soLa mata tuka paMcamI 418 soLaha panaraha ana dUhAM 416 soLaha mata tuka prata saraba 420 soLaha mattA varaNa dasa 421 soLaha soLaha akhira para 422 soLe mattA saraba tuka 423 sau dUhA taiIsa suja 424 soLaha panaraha akhira para 425 saMkhyA akkhara koTha sajha 426 saMkhyA prastara sUcikA 427 saMkhyA meM kahiyA sakau 428 saMjogI pahalau akhira 426 saMmata aThArau asIyau 20 1 64 272 4 206 282 4 227 260 4 242 226 4 115 286 4 234 200 4 66 287 4 236 221 4 100 164 3 184 222 4 102 wwku <<<< 161 3 176 M ur 0 11 1 40 0 165 3 188 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 367 kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 430 srI gaNanAyaka sAradA 431 ha bha dha ra dha na kha bha pATha hI 432 hara jarai kaca kapa maha 170 4 17 433 hara mata choDai rai hiyA 65 2 10 marakaTa 434 hara riNa dasa sira vijaya hita 68 2 107 sarapa 435 hara samarau hosI harI 166 4 14 436 hara sasi sUraja sura pharaNI 437 hara hara japa anama kara hara 67 2 102 ahivara 438 hArI tagaraNa su karaNa yaka 116 3 27 436 hImata kara bhaja bhaja harI 440 horA vedhI hika vayaNa __64 2 215 441 hU~ pAkhU naya vayaNa hika 170 4 88 442 heta hAMNa tana roga vhai nIsAMNI chaMda 1 kadama subhaMdA mera gira nahacaLa majha kaMkA 328 5 6 nosAraNI 2 kAma krodha mada lobha moha kara avasa rahai aDagAMraNe 326 5 11 mArU nisAraNI 3 gaha bhara rAghava tAriyA dariyAva vica geMvara 325 5 4 nisAraNI 4 jiNa koDI jara jIva danidA, rUpa carAcara raccA hai 331 5 17 jhoMgara nisAraNI 5 taja makkara phakkara tasU, ura suva karakhe rAta apaMde 338 5 31 machaTathaLa tathA sohaNI 6 tana syAMma aMbuda rUpa tar3itA 21 sohacalI nisAraNI 7 teM raghunAtha visAriyA trihuM tApa taparaNAM 327 5 suddha jAMgar3I nisAMNI 8 poha krata kavirAja harakha uchAjaM sujasa samAja dadha pAjaM 25 ghagghara nisAraNI 6 baMdhagrAha darIyAva bIca par3a saMkaTa phIla pukAriyAM 326 5 13 vAra nisAraNI bhArA aAkrAMtA huvaMdI bhUmmI, vara taMdI suravAra vikkhamI __336 5 26 paiDI nisAraNI 11 yaka prAda purukha anAdasUM dakha bhrahama mAyA dokha 332 5 16 sohaTapa nisAraNI 12 rAghava siphata bakhAraNI, sacce sAyarA 334 5 23 sirakhUlI 13 vica anUpa sarUpa syAMma, ghaTa varasaraNa vAra 326 5 5 dumalA nisAMgI Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa 368 ] kra.saM.. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 330 5 15 haMsagata nisAraNI 335 5 27 ghagghara nisAMgI 78 2 160 79 2 162 81 2 172 2 154 " " " " " " " 2 170 2 158 2 156 77 2 155 78 2 151 " " " 14 strI raghanAtha anAtha nAtha saja, ber3ha satra dasa mAtha vihaMDaNa 15 hiraNAyakha hAraNe saMkha sajhAMga haya grIvA khaLa haMtA hai varNAnukramaNikA 1 kAMtI gAthA 2 kIrato gAthA 3 kurarI gAthA 4 khamyA gAthA 5 gAheNI gAthA 6 gaurI gAthA 7 cakkavI gAthA 8 caraNA gAthA chAyA gAthA 10 devI gAthA 11 dhAtrI gAthA 12 buddhI gAthA 13 mahAmAyA gAthA 14 mAMgaraNI gAthA 15 rAmA gAthA 16 riddhI gAthA 17 lacho gAthA 18 lajjA gAthA 16 vasaMta gAthA 20 vidyA gAthA 21 sArasI gAthA 22 siddhI gAthA 23 siMghI gAthA 24 sobhA gAthA 25 hariNI gAtha 26 haMsI gAthA gota 1 ar3iyala 2 aThatALau sAvajhar3o 3 aTThau " " " " " 2 " WWWor r9 o 9 or do0 0 0 150 146 152 167 153 171 163 173 " " " 2 " " " 166 81 2 174 " 221 4 201 277 4 216 261 4 176 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 366 kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 286 4 241 276 4 214 228 4 114 267 4 162 313 4 da 244 3 w X 4 prameLa sAMpora 5 araTa sAraNora 6 araTiyo 7 aradha gokhau sAvajhar3o 8 paradha bhAkha 8 paradha bhAkhar3I 10 aradha sAvajhar3o 11 aharaNa(na)kher3I 12 ahibaMdha 13 umaMga gIta 14 uvaMga sAvajhar3I 15 kochau 16 kaivAra 17 khur3ada choTo sAMNora 18 gahAMgI 16 gokha sAvajhaDau 20 gokhA 21 gharaNa kaMTha supaMkharau 22 ghar3a uthalla 23 ghor3Adamau 24 citaIloLa 25 cauTiyALa 26 cauTiyo 27 jayavaMta sAvajhaDau 28 jALIbaMdha 26 jhar3amukaTa 30 jhamALa 31 Dholacalo tathA Dholaharau sAvajhaDau 32 kuTabaMdha 33 trabaMka (baMkI) 34 baMkar3o 35 trATako 36 tripaMkho 37 trimeLa pAlavaNI tathA jhar3alupata 38 trivaDa tathA helo 4 258 4 174 275 4 212 287 4 237 266 4 160 276 4 222 236 4 126 205 4 78 316 4 288 216 4 64 245, 246 4 146, 151 4 262 178 4 34 177, 227 4 30, 112 217 496 213 4 60 263 4 248 161, 321 4 54, 264 314 4 284 300 4 260 230 4 116 247 246, 252 4 156, 164 282 4 228 211 4 88 302 4 265 267 4 255 265 4 253 208 4 84 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa 370 ] kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 176 4 28 273 4 206 265 4 188 220 4 69 261 4 181 237 4 133 222 4 103 268 4 168 283 4 230 206 4 81 21 . 48 203 4 74 310 4 273 36 thAMNAbaMdha veliyau 40 dIpaka 41 dumeLa 42 dumeLa sAvajhar3o 43 dUNau aTThau sAvajhar3o 44 dor3hA 45 dhar3a uthala 46 dhamaLa 47 dhamALa 48 pAr3agatI supaMkharau 46 pAlavaNI 50 pUriNayau tathA jAMgar3I sAgaura 51 paMkhALo 52 prahAsa sAMgaura 53 baMka 54 bhAkha 55 bhAkhar3I 56 bhAMga 57 bhujaMgI 58 bhaMmaraguMjAra 56 bhaMvaraguMjAra 60 manamoha 61 misra veliyau 62 mukatAgraha 63 mala aThatALo 64 muragALa 65 maMdAra 66 yakakharau 67 rasakharArau 68 rasAvaLI 66 rUpaga gajagata 70 laghu citavilAsa 71 lalita mukaTa 72 laihacALa 73 baDau sAvajhar3o 210 4 312 4 278 244, 242 4 145, 143 262, 263 4 186 256 4 171 262 4 246 260 4 244 304 4 267 166 4 67 306. 4 271 232 4 123 186 4 52 264 4 251 288 4 236 240 4 140 285 4 232 323 4 266 226 4 110 307 4 266 215 4 12 268 4 257 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa [ 371 kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 74 vaDo sAMpora 75 vasaMta ramaNI sAvajhar3o 76 vir3akaMTha 77 veliyau sAMNora 78 vadha citavilAsa satakharaNau 80 savaiyau 81 sAMragaura sAlUra sohacaLo 84 suddha sAMragora 188 4 50 256 4 177 173, 200 4 23, 70 224 4 108 286 4 235 280 4 224 175 4 27 281. 311 4 226, 276 223 4 105 174 4 24 ____4 61 172 4 22 254 4 166 226 4 116 164 85 supaMkharau 86 selAra P 72 87 soraThiyo 88 sohaNI 86 hiraNajhaMpa 60 hekala vayaNa 61 haMsAvaLI 204 202 4 234 4 127 255 4 166 236 4 136 chappai ov in GmW W m x ajaya chappai prahara aLaga kamaLabaMdha karapallava 5 kuMDaLiyA 6 cauTIbaMdha 7 caupAI chatrabaMdha jAtAsaMkha 10 tALarabyaMba nATa 12 nATasaLI 86 2 203 106 2 256 18 2 227 106 2 251 04 2 245 105 2 247 103 2 19 2 226 66 2 221 108 2 257 102 2 236 111 2 264 241 is w Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 ] . raghuvarajasaprakAsa kra.saM. paMkti pRSTha prakaraNa padyAMka nAma 13 nIsaraNIbaMdha 14 bradhanALIka 15 majhakhirA 16 mukatAgraha 17 laghunALIka 18 vaLatA saMkha 16 vidhAMnIka. 20 samabaLa vidhAna 21 sAMkaLa 22 hallava 23 hIrAbedhI 24 hekallavayaNa h h 25 anya kavitta 102 2 237 101 2 235 100 2 231 103 2 242 100 2 232 2 223 174 2 25 174 4 67 2 225 103 2 225 105 2 246 107 2 253 pRSTha aMka pRSTha aMka 1 (1, 2) 4 (11) 17 (25) 15 (55) 28 (65) 30 (67) 38 (106, 110, 111) 36 (112) 63 (83) 76 (147) (201) 86 (204) 60 (205) 13 (210) 106 (261) 110 (262) 115 (4) 161 (178) 162 (179, 180) 163 (181, 182) 164 (183) 168 (6) 176 (35, 36) 180 (37) 184 (43) 185 (45) 340 (35, 36) 9 ernational www.jaineli Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 chaMdAnukramaNikA nAma pR. pra. chaMdAMka nAma pR. pra. chaMdAMka 1 prajAsa 142 3 113 2 anAma 44 2 16 3 anusTupa 128 3 58 4 amrita gati 132 3 75 5 rila 46 2 24 6 pAbhIra 44 2 14 7 iMdra vajra 134 3 86 8 uddhata 56 2 68 6 uddhaura 44 2 15 10 upajAta 135 3 86 11 upajhUlagA 57 2 58 12 upendravajrA 135 3 88 13 kakubhA 71 2 120 14 kar3akhau 336 5 33 15 kamaLa 118, 127 3 21, 55 16 karahacI 125 3 46 17 kaLahaMsa 144 3 122 18 kAvya 50 2 58 16 kAma 20 kirITa 158 3 168 21 krIr3A 151 3 143 22 kuDaLaNI 113 2 271 23 kuMDaLiyA jhar3aulaTa 112 2 267 24 kuMDaLiyau 111 2 265 25 kuMDaLiyau dohALa 112 2 266 26 kaMtA 27 kaMda 141 3 110 28 khaMja 58 2 62 26 gaganAgA 56 2 64 30 gadya 852 31 gamaka 41 2 4 32 gallikA 154 3 154 33 gItikA 154 3 153 34 ghaNAkharI 164 3 158 35 caUrasa 122 3 35 36 cakora 157 3166 37 cakra 143 3 116 38 caturapadI 52 2 45 36 caracarI 150 3 141 40 caranAkuLaka 46 2 23 41 cAMmara 143 3 118 42 cUr3AmaraNa 48 2 28 43 cULiyALA 70 2 117 44 caubolA 71 2 116 45 caupaI 45 2 20 46 caMcaLA 147 3 126 47 caMdrAyaNau 17 (56, 60) 46 (30) 171 (21) 48 caMpakamALA 131 3 71 46 janaharaNa 55 2 53 50 jamaka 120 3 30 51 jIraNA 116 3 23 52 jakarI 45 2 16 53 jhapatALa 45 2 18 54 jhUlagA 56 2 57 55 taraLanayaraNa 136 3 102 56 tAraka 140 3 108 57 tALI 117 3 14 58 tilakA 121 3 33 56 koTaka 138 3 67 60 tomara 130 3 67 | 61 tvaMga tathA tuMga 127 3 53 in or nm mm Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 ] nAma 62 tribhaMgI 63 davAvaMta (gadya) 64 dumiLA 54 (51) 15 (170, 65 dra padI 66 dIpaka 67 dodhaka 68 daMDakaLa 66 dhattA 70 dhattAnaMda 71 ghavala 72 dhAMnI 73 nariMda 74 nigallikA 75 nisapALikA 76 nitra ekA 77 nIsaraNIbaMdha 78 nisaNI 76 pagaraNa 80 padanIla 81 padamAvatI 82 pAddharI 83 pAyata 84 paMkAvaLI 85 paMcavadana 86 paMcALa 87 prathvI 88 pramAMNI 86 pramitAkhirA 60 priyA 61 bathuvA 62 bAMma 63 biMba pR. pra. chaMdAMka 53 2 47 85 2 163 158 (169 ) 171, 172) 56 2 66 43 2 12 132 3 77 54 2 50 53 2 46 152 3 152, 153 3 148, 146 116 3 24 155 3 158 116 3 25 145 3 125 71 2 118 raghuvarajasaprakAsa 1774 32 183440, 41 327 5 7 42 2 ha 146 3 128 54 2 46 47 2 25 126 3 63 1413 111 61 2 72 117 3 18 147 3131 126 3 52 140 3 105 117 3 16 50 2 34 41 2 126 3 5 66 pU. pra. chaMdAMka 64 beprakhyarI 47 (26) 73 (131 se 146) 82 (176 se 186) 185 (47, 48) 146 3 126 136 3 64 1443 121 157 3 164 124 3 36 133 3 82 nAma 65 braddhinArAja 16 bhujaMgaprayAta 67 bhramarAvaLI 68 mattagayaMda 66 madanaka 100 madanaharA 101 madirA 102 madhu 103 madhubhAra 104 manahara 105 marahaTTA 106 mallikA 107 mahAda 108 mahAdIpa 106 mahAbhujaMgaprayAta 110 mahAlakSimI 111 mahI 112 mAyA 113 mAlatikA 114 mAlatI 115 mALA 116 mALAvara 117 mAMnakrIr3A 118 motIdAMma 116 modaka 120 maMjIra 121 maMthAMraNI 122 maMda 123 maMdAkrAMtA 124 nigeMdra 125 rar3a. 126 ratipada 57 2 60 156 3 162 116 3 ha 42 2 10 161 3 177 5.2 2 43 126 3 50 73 2 130 46 2 31 160 3 173 128 3 60 116 3 140 3 107 134 3 85 124 3 41 60 2 70 148 3 133 127 3 56 138 3 66 136 3 100 150 3 140 124 3 38 118 3 20 146 3 136 118 3 19 48 2 126 3 10 64 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raghuvarajasaprakAsa / 375 nAma pR. pra. chaMdAMka nAma pR. pra. chaMdAMka GWW 127 rathoddhitA 136 3 61 128 rabhasa 145 3 123 126 ramaNa 117 3 17 130 rasa ullAlA 72 2 123 131 I. kAma ullAlA 132 2. chappaya ullAlA 133 3. baraMga ullAlA 134 4. syAma ullAlA 135 rasakaLa 43 2 11 136 rasika 137 rAma gIta 138 rUpamALI 136 roLA 50 2 33 140 lakSmIdhara 137 395 141 lIlAvatI 55 2 52 142 vacanakA 86 2 164 143 varavIra 144 vasaMtatilakA 142 3 115 145 vAratA 87 2 165 146 vijohA 121 3 34 147 vidya mALA 126 3 46 148 sabAsana 125 3 44 146 samAMnikA 124 3 43 150 samukhI 132 3 78 151 samohA 116 3 26 152 savaiiyA 52 2 40 153 sasI 117 3 15 154 sAra 155 sAraMga 138 3 18 156 sAradULa vikrIr3ata 151,152 3 161 sikha 72 2 122 162 sikharaNI 148 3 134 163 sikhA 125 3 47 164 siMhavilokaraNa 46 2 22 165 sukhamA 132 3 74 166 sugati 42 28 167 sundarI 136,157 3 103,163 168 sekhA 121 3 32 166 sainikA 134 3 83 170 saMkhanArI 122 3 37 171 saMjatakA 130 3 70 172 saMbhU 153 3 151 173 sragadharA 155 3 156 174 srI 175 svAgatA 136 3 62 176 hari gIta 51 2 38 177 hAphaLa 45 2 17 178 hariNI 146 3 138 176 hArI 120 3 28 180 hIra 46 2 32 181 haMsa 1203 26 182 haMsI 156 3 160 dUhA 67 2 102 68 2 106 67 2 100 65 2 61 69 2 108 1 ahibara 2 UMdara 3 kachapa 4 karabha 5 caraNA 6 caLa 7 cauTiyau 8 tUMbarI hai trikaLa 10 nara 11 naMdA 157 sAkhatI 131 3 72 158 sAraMgikA 128 3 61 156 sAlinI 133, 144 380,116 160 sALUra 160 3 175 70 2 114 63 2 81 66 2 18 65 2 62 66 2112 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 ] raghuvarajasaprakAsa nAma pR. pra. chaMdAMka nAma pR. pra. chaMdAMka 66 2 65 66 2 106 67 2 103 64 2 85 5 par3I 12 payodhara 13 paMcA 14 bAgha 15 bhramara 16 bhrAmara 17 maccha 18 madakaLa 16 marakaTa 20 marALa 21 maMDaka 22 vAnara 23 viDALa 24 sarapa 25 sarabha 26 sAdULa 27 sAMkaLiyau 28 sunaka 66 2 69 65 2 64 65 2 60 65 2 63 64 2 86 66 2 67 68 2 104 68 2 107 64 2 87 67 2 101 62 2 80 68 2 105 26 saina 64 2 88 nisAMNI 1 ghagghara nisANI 335 525,27 2 jhIMgara 3 dumiLA 327, 327 5 5, 7 4 nisAMpI jAMgar3I 325 5 4 336 5 26 6 machaTathaLa tathA sAharaNI 338 5 31 7 mArU 326 5 11 8 vAra 326 5 13 6 sirakhulI 334 5 23 10 sIhacalI 333 5 21 11 suddha tathA jAMgar3I 727 5 8 328 5 12 haMsagata tathA rUpamALA 330 5 15 ernational www.jainel Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlAke kucha grantha prakAzita grantha saMskRtabhASAgrantha-1. pramAraNamaMjarI-tArkikacUDAmaNi sarvadevAcArya, / 2. yantrarAjaracanA-mahArAjA savAI jayasiMha, mUlya 1.75 / 3. mahaSikula zrImadhusUdana ojhA, mUlya 10.75 / 4. tarkasaMgraha-paM0 kSmAkalyANa, mU 5. kArakasambandhodyota-paM0 rabhasanandi, mUlya 1.75 / 6. vRttidIpikA-paM0 mUlya 2.00 / 7. zabdaratnapradIpa, mUlya 2.00 / 8. kRSNagIti-kavi somanAtha 6. zRGgArar3ArAvalI-harSakavi, mUlya 2.75 / 10. cakrapANivijayamahAkAvya dharabhaTTa, mUlya 3.50 / 11. rAjavinoda-kavi udayarAja, mUlya 2.25 / 1 mUlya 1.75 / 13. nRtyaratnakoza, prathama bhAga-mahArANA kumbhakarNa, mUlya 3.75 ratnAkara-paM0 sAdhusundaragaNi, mUlya 4.75 / 15. durgApuSpAJjali-paM0 durgAH mUlya 4.25 / 16. karNakutUhala tathA kRSNalIlAmRta-bholAnAtha, mUlya 1.50 / bilAsa mahAkAvya-zrIkRSNa bhaTTa, mUlya 11.50 / 18. padyamuktAvalIzrIkRSNabhaTTa, mUlya 400 / 16. rasadIdhikA-vidyArAma bhaTTa, mUlya 2.00 / rAjasthAnI aura hindI bhASA grantha-1. kAnhaDade prabandha-kavi pa 12.25 / 2. kyAmakhAMrAsA-kavi jAna, mUlya 4.75 / 3. lAvArAsA-gopA 3.754. vAMkIdAsarI khyAta-mahAkavi vAMkIdAsa, mulya 5.50 / 5. rAjastha saMgraha, bhAga 1, mUlya 2.25 / 6. jugala-vilAsa-kavi pIthala, mUlya 1.75 / / kalpalatA-kavIndrAcArya. mUlya 2.00 / 8. bhagatamALa-cAraNa brahmadAsajI, 9. rAjasthAna purAtattvAnveSaNa mandirake hastalikhita granthoMkI sUcI, bhAga 1, 10. muMhatA naiNasIrI khyAta, bhAga 1, mUlya 8.50 na.pai. / 11. raghuvarajasaprakA Ar3hA, mUlya 8.25 na.pai. presoMmeM chapa rahe grantha saMskRta-bhASA-grantha-1. tripurAbhAratIlacustava-laghupaMDita / 2. zakuna shrmaa|3. karuNAmRtaprapA-Thakkura somezvara / 4. bAlazikSA vyAkaraNa-Thakva 5. padArtha ratnamaJjuSA-paM0 kRssnnmishr|6. kAvyaprakAzasaMketa-bhadra somezvara vilAsa phaagu| 8. natyaratnakoza bhAga 2 / 9. nndopaakhyaan| 10. vA 11. caandrvyaakrnn| 12. svayaMbhUchaMda-svayaMbhU kvi| 13. prAkRtAnaMda-kani 14. mugdhAvabodha Adi auktika-saMgraha / 15. kavikaustubha-paM. raghunAtha 16. dazakaNThavadham-paM0 durgAprasAda dvivedii| 17. bhuvanezvarIstotra sabhASya-pRthva padmanAbha / 18. indraprasthaprabandha / 16. hmmiirmhaakaavym-jycndrsuuri| 20 racita rtnpriikssaadi| rAjasthAnI aura hindIbhASA grantha-1. muMhatA naiNasIrI khyAta, bhAra nainnsii| 2. gorAvAdala padamiNI caUpaI-kavi hemrtn| 3.caMdravaMzAvalI-kavi 4 sajAna saMvata-kavi udyraam| 5. rAjasthAnI dUhA saMgraha / 6. vIravANa7. rAThoDArI vNshaavlii| 8. sacitra rAjasthAnI bhASA-sAhitya graMtha scii| purAtattvAnveSaNa mandirake hastalikhita graMthoMkI sUcI, bhAga 2 / 10. devajI ba pratApasiMha mhokamasiMdharI vaat| 11. purohita bagasIrAma aura anya vaartaaeN| 12 hastalikhita granthoMkI sUcI, bhAga 1 / ina graMthoMke atirikta aneka saMskRta, prAkRta, apabhraMza, prAcIna rAja hindI bhASAmeM race gaye graMthoMkA saMzodhana aura sampAdana kiyA jA rahA hai|