Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ POSIANCCasna hito SadSEDAAR TV zrIjainagranthaprakAzakasabhAgranthAMkaH 47IVITA 9844929202 sarvataMtrasvataMtra-zAsanasamrAT-sUricakracakravarti-jagadguru-tapAgacchAdhipati-prauDhaprabhAvazAli anekatIrthoddhAraka-bhaTTAraka AcArya . . mahArAjAdhirAja zrIvijayanemisUrIzvara sadgurubhyo namo namaH / / . nyAyavizArada-nyAyAcArya-nijapratibhAprAgbhArobodhitAtItapUrvazrutakevalibhagavat-kUrcAlasarasvatI-pUrvadharanikaTakAlavarti.... catuzcatvAriMzaduttaracaturdazazatagranthaprAsAdasUtradhArabhagavat-zrIharibhadrasUrilaghubAndhavaprabhRtivizadavirudAvalIvibhU pitamahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItA svopajJavivaraNasamalaGkatA / EXCESSOASTEARAW // zrI dharmaparIkSA // vivaraNaM cAsyAH sAkSitayoddhRtena granthAnAM sArdhazatAdhikena saMvAdapAThAnAM ca pazcazatAdhikena vibhUSitam // / sA ceyaM rAjanagara (ahammadAvAda)stha zrIjainagranthaprakAzakasabhA kAryavAhaka zreSThi IzvaradAsa mUlacandreNa laghuzatruJjayetikhyAti* prasAdhayitRzrIjanaprAsAdasamalaGkRtajAmanagara(navAnagara) stha zrIjaina bhAskarodaya mudraNAlaye mudrayitvA prakAzitA. // bIra saMvat 2468 // // puMDarIkagaNadharasiddhipadaprAptivAsaraH caitrazuklA purNimA // // vikrama saMvat 1998 // prAptisyAna-prakAzakAt athavA zrIjainadharmaprasArakasabhA-bhAvanagara. 7
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ m 0 0 0 ||shrii jainagranthaprakAzakasabhA prakAzita grnthaaH|| 1 hAribhadrASTakavRtti 331 saMvAdapAThayukta- / jainanyAya muktAvalI samu0 bhegA ....1-4|19 pAramarSasvAdhyAyagranthasaMgraha (patrAkAra) 0-8 vRtti DrAiMgapepara ....2-8 10 navatatva vistarArtha.... .... ....3-020 sammatitarkaprakaraNa saTIka pra0 bhA0 5-0 , glejhapepara ....2-0 11 daMDaka vistarArtha..... .... -021 yogadRSTyAdinavagranthapadyAnukrama .....-6 2 saMbodha prakaraNa..... ..... -0 12 haimadhAtumAlA.... -022-23-24-25 bhASArahasya prakaraNa saTIka 3 haribhadasUrigranthasaMgraha.... .... -013 jainatattvaparIkSA.... .... yogaviMzikA vyAkhyA-tattvavivekavivaraNasame4 hAribhadrASTaka prakaraNa (mUla).... .....-4 14 stotra bhAnu.... .... .....- 2 ta kUpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNa-nizAbhakte5 syAdvAdarahasya patra saTIka.... ..... 12, 15-16 yogadRSTi sa. yogabindu saTIka 2-8 svarupato dUSitatvavicAraprakaraNa ....2-0 6 nyAyAloka saTIka.... ... .... 5-017 125-150-350 stabano, yoga- 26 jJAnArNavaprakaraNa mUlaM 0 -4 7 aSTasahasrI tAtparyavivaraNa.... .... 0-0 dRSTisajjhAya dravyaguNaparyAyarAsasaMyamazre- 27 thI 37 zrIyazovijayavAcakagranthasaMgraha 8 samudrAtatattva.... .... .....-6 NivicAra-sajjJAyAdi saMgraha ....0-8/ pAtaMjalayogadarzanavivaraNAdi 11 grantho 2-0 9 jainanyAya muktAvalI saTIka.... ....1-018 pAramarSasvAdhyAya granthasaMgraha (buka)....0-6/38 savivaraNa dharmaparIkSA. ||mudrymaannaa mudrayiSyamANAzca zAsanaprabhAvakA grnthaaH|| 1jJAnANeva saTIka 2 anekAntatava vyavasthA 3 utpAdavyayadhauvyasiddhi 4 sammatitake prakaraNa saTIka dvi0 bhAga 5 pratimAzataka bRhaTTIkA vigere, prAptisthAna-zeTha IzvaradAsa mUlacaMda, kIkA bhaTapola-amadAvAda.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA prakAzakIyaM // 1 // || prakAzakIyaM nivedanam // arddha namaH / OM smopAsyacaraNa bhagavAn mahopAdhyAyajI zrImAn yazovijayanIgaNi mahArAjanA granthone aMge kAMr3apaNa nivedana kara te uccakoTijAtya suvarNane gileTa lagAvavA jevuM yA sUryaprakAzane AMgalIthI batAvavA jevuM che. bhagavAn upAdhyAyajInA jIvanatAnta mATe je je ullekho karavA te paNa prAyaH carcita carvaNa yA piSTapeSaNa tulya che. teozrInA nikaTakAlamAM banela sujasavelI bhAsa ke je amoe upAdhyAyajI bhagavaMte racelA tatvapUrNa moTA stavanAdi tathA dravyaguNaparyAya rAsa vigereno saMgraha bahAra pADyo che tenA nivedanAntargata prakAzita karyo ke tethI teozrInA jIvanodantano jhAMkho ane svalpa paNa satyasvarUpa prakAza paDe che. bhagavaMta upAdhyAyajInA vacano eTale " pramANa-naya- saptabhaMgI-sakalAdeza-vikalAdeza-nikSepa vigerenA niSkarSarUpa svarUpa pradarzana sAthai padArthonA aidamparya vicArapradarzaka dIvAo, zrIjinezvaradeva pratyeno avihaDa bhaktirasa prakaTAvanAra pIyUSanA jharAo, bodhibIjanA aMkUro khIlavanAra puSkarAvarta megha, suvarNamudrAmudrita TaMkazAlI abAdhita siddhAntavAkyo, samyagdarzana nirmalatA ane dRDhatA karAvavA sAthai prabhAva prazAsana uparanA asIma premabhAva ane bahumAnane uttejita karanAra paramasAdhano, pade pade nyAyakoTinI ucca kakSAnuM niSkarSa, prAvacanika-tArkika - kArmagranthika-saiddhAntika Adi prabhAvaka mahApuruSonA vicArono nayabhede samanvaya karAvanAra paramapAja, siddhAnta ane zAstronA sAkSirUpa saMvAda pAThonuM moDhuM nidhAna, yogasAdhanAnA paramasvarUpa yAvat dharmamegha samAdhi paramamamarasa bhAva ane prabhu sA samApattirUpa ekAgratA prApta karavAnI saraNi, zrutakevali bhagavaMtonA agAdha -amApa - gaMbhIra zruta samudranuM avagAhana karavAne mahAnAva AtmAne prabhudharmathI rasavedhita sAmranA suvarNa bhAvanI jema agara coLamajITha raMgathI raMjita vakhanI jema tadrUpa banAvanAra nirmala rasa nivedanam // 1 //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA prakAzakIyaM // 2 // kUpikAnA rasano jharo, midhyAtvarUpa durgamaparvato medavA mATe vajra, padArtha tasvaviSayaka sandeha - viparItajJAna-ajJAnAdi mahAndhakArane toDavAmAM sUrya, mitrAdi yAvatparA paryantanI yogadRSTio-adhyAtmAdi yoga medo - praNidhAnAdi zubhAzayo- khedodvegAdi doSo - prItyAdi anuSThAna medo anya rItie amRtAnuSThAna paryantanA bhedo - icchA-zAstra-sAmarthya yogAdi-yogAvaMcakAdi- icchAyamA di anekavidha gahana tacconA upaniSad bhAva batAvanAra prakAzavaMta dIpikAo, pUrva zrutakevali bhagavaMtonuM smaraNa karAvanAra athAga pratibhAvaibhava" ityAdi | temanA vacananuM satya gaurava mAhAtmya prakAzakaM te sUryanA jhaLahaLatA tejane prakAzamAM lAvavA prayatna karatA khadyotano udyama ke, samudranA | vizAla pramANane batAvavA prayAsa karatA bAlakanI bAhuprasAraNA che. uMcA nAlIyerI vRkSanI Toce rahelA zrIphalane grahaNa karavA icchA rAkhatA jamIna upara UmelA vAmanane uMcA bAhu karavA tulya ke. upAdhyAyajI bhagavaMtonA aneka grantho paikI ekaso cAra gAthAtmaka dharmaparIkSA nAmanA A laghu prakaraNa granthanI gaMbhIrArthatA ane tene laine jijJAsu viziSTa vyutpattizAli mumukSu bhavyAtmAone paNa tenA aidamparyArthanI durgamatA vigere aneka sAkSAt paramparA hetuone vicArI dharma-tenI parIkSA ane teno adhikAri koNa hor3a zake vigere indriyAgamya - agocara padArthoM temaja tenA vicAranI antargata sAkSAt - pAramparika ke AnuSaGgika AvatA aneka tavomAM bhinnabhinna vicArasaraNi upara caDhatA tarkavAdothI udbhavelA tathA udbhavatA keTalAka sAmpradAyika matabhedonuM nirNayAtmaka nivAraNa "atIndriyANAmarthAnAM sadbhAvapratipattaye || Agamazcopapattizca, saMpUrNa dRSTilakSaNam ||1||" "AgamenAnumAnena dhyAnAbhyAsarasena ca // tridhA prakalpayanprajJAM labhate tatramuttamam // 1 // " ityAdi aneka maharSionA vacanothI nirNItaja ke ke Agama ane satarka (yukti) karI zake che, hRdayamAM abAdhita kotarAela ane AtmAnI sAthe tadrUpa banela A nirmala pavitra vicAraNAthI saMvAdapaNe grahaNa nivedanam // 2 //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA prakAzakIyaM // 3 // 66 karelA seMkaDo Agama temaja Agama samakakSa zAstrapAThonA samUhathI temaja nyAyayukta sattarkonI zreNithI bhareluM lagabhaga sADAchahajAra zlokapramANa vivaraNa poteja banAvI A dharmaparIkSAprakaraNane samalaMkRta kartuM che. A granthanI sAmAnya bAlajIvomAM paNa upayogitA | jANI ApAmara bAlajIvonA hitanI khAtara pUjya granthakAra mahopAdhyAyajI bhagavaMte poteja savivaraNa A dharmaparIkSA zAstrarUpa | amRta samudramAthI sArasvarUpa uddhAra karI bhASAvArtikarUpe samudramAMthI udbhavelA bindunI jema eka vicArabindu grantha lakhyo he. AvAta teja vicArabindu granthanA nIce ApelA maMgala tathA prazasti zlokothI sArI rIte vyakta thAya che. "aindrazreNinataM natvA, jinaM tattvArthadezinam // kurve dharmaparIkSArthe, lezoddezena vArtikam // 1 // " "eSa binduriha dharmaparIkSA- vAGmayAmRtasamudrasamutthaH / nandatAdviSavikAra vinAzI, vyoma yAvadadhitiSThati mAnuH || 2 ||" artha - "indronI zreNIvaDe namaskAra karAyalA ane tatrabhUta padArtha svarU|pane dekhADanAra zrIjinezvara bhagavaMtane namaskAra karI dharmaparIkSAnA arthamAM lezathI sAmAnya svarUpa kahevAe karI vArtika huM karuM chaM. 1 dharmaparIkSAzAstrarUpa amRtasamudramAMthI utpanna thayela A vicArabindu grantha padArthatastraviSayaka viparIta jJAnarUpa jheravikArane vinAza karato to jyAMsudhI sUrya AkAzanuM adhiSThAna kare che teTalA kAlamudhI A pavitra zrIvItarAgazAsanamAM samRddhi pAmato varto" A dharmaparIkSA vivaraNamAM AvatA sAkSIbhUta granthonA prAkRtapAThono tathA mUla dharmaparIkSA granthano saMskRtAnuvAda paNa vAMca| konI sugamatA mATe sAdhe ne sAthai ApavA prayAsa karyo che. sAkSIbhUta granthonI nAmAvali alaga sUcirUpe paNa ApI che. temaja AvelA pAThonI sUci paNa sAkSigranthanAma tathA pRSTha paMkti kramAMka sAthe ApI che. mUla gAthAonI paNa varNakramAnusAra gAthAMka pRSThAMka sameta anukramaNikA ApavAmAM AvIM che. A dharmaparIkSA granthamAM AvelA viSayanuM sarvasva batAvatA granthakAra bhagavaMtanA zabdo kahe che ke nivedanam // 3 //
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA prakAzakIyaM nivedanam // 4 // // 4 // ROSHAHR "khaparamAM rahela maitrI-pramodAdi zubhAzayanA akhaMDa pravAhavAlA antaHkaraNasvarUpa" adhyAtmabhAvamAM bAdhakatA na Ave tevIrIte nirNaya mATe icchelA padArthono nirNaya karavo teja dharmavAda uttama puruSo mATe kartavya ane siddhinuM sAdhana svIkAryoM che, A dharmaparIkSA grantha paNa te dharmavAdanA mArganI dizAe guMthyo che ane bIjAone paNa te ja mArge cAlavA upadeza Ape che. prAnte zrIjinezvaradevanI AjJA batAve cheke 'sarva duHkhonA bIjabhUta saMsArabandhananA mUla rAgadveSo jema jema vilaya pAme tema tema prayatna karavo eja zrIjinezvara bhagavaMtanI ANA che. bhavyAtmAone tattvabodha mATe racelo A dharmaparIkSA grantha zodhavA mATe prasAdatatpara gItArtha bhagavaMtonI prArthanA karI grantha samApti karI che. A dharmaparIkSA grantha vivaraNasameta zrIhemacandrAcArya granthAvalI pATaNa taraphathI ghaNA varSo agAu bukAkAra bahAra paDela chatAM hAla te pustaka alabhya jevUche temajAte AvRttimA rahI gaela pAThonI truTi, gAthA tathA prAkRtapAThonA saMskRtAnuvAdanI truTi temaja pratAkAra hoya to vAMcanAravargane anukUlatA rahe vigere kAraNo dhyAnamA lai A prayatna kayoM cha. banatA upayoge granthazuddhi mATe kALajI rakhAi le zuddhipatraka dAkhala karyA chatAM presadoSa-chayasthatA vigere kAraNe pa-gha, va-ba, ma-bha. vigere prAyaH samAkRti varNonA pheraphAra vigere azuddhi rahI mai hoya to te sudhArI vAcavA. tathA zuddhipatraka joi levA vinanti sAthe rahI gaela azuddhi mATe zrI zramaNasaMgha pratye dhamAbhyarthanA che. zubhaM bhUyAt zrIzramaNasaMghasya, CALCUCUMAUGUSUM
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA sAkSIkRtA granthAH / 24265453 dharmarasnaprakaraNa dharmaratnaprakaraNavRtti bhayogamyavacchedadvAtriMzikA mahAnizIthasUtra jJAtAdharmakAMgasUtra jJAtAsaMtravRtti Avazyakaniyukti bhAvazyakabhASya AvazyakacUrNi AvazyakavRtti vyavahArabhASya vyavahAravRtti gacchAcArapayano triSaSTi nemicaritra utsUtrakaMdAhAla caDhasaraNapayano , TIkA sthAdvAdaratnAkara hAribhadrASTaka bhAcArAMgasUtra AcArAMganiyukti AcArAMgavRtti AcArAMgacUrNi paMcasUtra paMcasUtravRtti uttarAdhyayanasUtra uttarAdhyayana niyukti uttarAdhyayanavRtti dazavakAlika sUtra dazavakAlikaniyuki dazavakAlikacarNi dazavakAlikavRtti tatvArthasUtra OM dharmaparIkSAvRttau sAkSIkRtA granthAH * tatvArthabhASya yogabinduvRtti tatvArthavRtti adbiaant lokatasvanirNaya yogazAstravRtti sammatitarka pravacanasAroddhAra sammatinavRtti pravacanasA* vRtti bhagavatIsUtra upadezapada bhagavatIvRtti upadezapadavRtti samyaktvasittarI vizeSaNavatI guNasthAnakamAroha laghUpamitabhavaprapaMca guNasthAnakramArohavRtti vRddhopamitabhavaprapaMca kAyasthitiprakaraNa samayasAraprakaraNa pasavaNAsatra samayasAravRtti panavaNAvRtti . bhavabhAvanAvRtti saMgrahaNivRtti zrAddha dinakRtyavRtti bhuvanabhAnukevalicaritra puSpamAlA prakaraNa | yogabindu puSpamAlA vRhadvRtti puSpamAlA raghuvRtti saMskRtanavatasva pra. lalitavistArA kalitavistarApaMjikA yogadRSTisamukhya yogadRSTisamu0 vRtti paMcAzaka paMcAzakavRtti tRtIya vizikA caturthavizikA paMcamavizikA aSTamavizikA vizeSAvazyakabhAdhya vizeSAvazyakavRtti AuspacakkhANa bhAurapayavANavRtti GAUR
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA mahAbhArata SoDazaka siddhasenIyAdvAtriMzikA dharkavidu dharmavinduvRtti SaDdarzanasamuccayavRtti vRhatkarUpa niyukti vRhatkarUpabhAdhya vRhatkalpavRtti dhanapAla paMcAzikA gAMgasUtra sUyagaDAMga niyukti sugaDAMgacUrNi sUpagaDhAMgavRtti upadezamAlA upadeza mAlAvRtti upadezamAlAkarNikA upadezamAlA doghaTTI upadezamAlAsiddharSIyA upadezamAlAddeyopAdeyA upadeza mAlAghuvRtti pAkSikasUtra pAkSika sUcUrNi pAkSikasUtravRtti anuyogadvArasUtra anuyogadvAra mULa TIkA anuyogadvAravRhadvRtti paMkti nivRtti nizItha cUrNi dazAzrutaskandhacUrNa kAlikAcArya kathA yati jItakarUpavRtti paMcaninthI prakaraNa hitopadezamAlA hitopadeza mAlAvRtti pravacanaparIkSA pravacanaparIkSAvRtti prasavyAkaraNa zakastava zakrastavavRtti nyAyAvatAra * khaMDavAdya zrAvakapratikramaNavRtti vandAruvRtti pAkSika sittarI pAkSika sittarIvRtti prazamarati pramANanayatazvAlokAlaMkAra zrAddhajIta kalpasUtra zrAddhajItakAvRtti samavAyAMga o niyukti o niyuktivRtti ThANAMgalUtra naMdIsUtra naMdI sUtravRtti ArAdhanApatAkA zrAvakaprajJaptisUtra zrAvakaprajJaptivRtti paMcavastu paMcayastuvRtti zrAddha vidhi zrAddhavidhivRtti upadezaratnAkara zrAddhapratikramaNa zrAddhapratikramaNacUrNi zrAddhapratikramaNavRtti triSaSTIyadazamamarva prAkRtavIracaritra sAkSIkRtA granthAH /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA COMCOM mUlagAthAkArAdhanuH krmH|| 115 + // dharmaparIkSAmUlagAthAkArAdyanukramaH gAthAGkapRSThAGkasamanvitaH // gAthAMka: pRSThAMkaH | gAthAMkaH pRSThAMkaH | gAAMkaH pRSThAMkaH | gAAMkaH pRSThAMkaH 16 akaraNaNiyamAvekkhaM 172 50 eeNaM dagvavahe 178 103 kiM bahuNA iha jaha jaha 291 | 2 jaNu jiNajogAu tahA 253 | 101 aujhappAbAheNaM 7. eeNa macchiyAi 258 | 15 khINe mohe NiyamA 170 9Nasthi Na Nicco Na kuNai 33 10 aNabhiggahiyAiNavi 74 egastha jaLamacirta 254 14 galiyAsamgahadosA 12 .1 Na hu sakA kAuM je 253 33 bhaNumoyaNAi visao 94 eyAriso khalu gurU 95 guruANAi Thiyassa 28. 6 Niya ussuttaNimittA 16 52.aNusaMgayahiMsAe 192 88 eyAhiM parikvAhiM 284 21 jaiNIye kiriyAe 49 NiyaNiyakAraNapabhavo 175 24 aNNasyavi jamabhiNaM 9 100 evaM paramaM nANaM 289 39 jai hINaM tesi guNaM 138 57 No dabvA No bhAvA 224 99 aNNe puggala bhAvA 18 eyami nANadaMsaNa dara 54 jalajIvANAbhogA 29 taiye bhaMge sAhU 111 51 avavAovagame puNa 180 46 evaM samvajiyANa 257 9. jalahimmi asaMkhome 288 66 tastha Nimitte sarise 240 85 ANA puNa jagaguruNo 282 93 evaM suvaNNasariso 286 69 jiyarakkhA suhajogA 249 8 tammUlaM micchattaM 20 60 ApAyagA'pasiddhI 230 104 esA dhammaparikkhA 291 43 jeNaM bhaNaMti keha- 164 56 tamhA dabvaparigagaha 224 62 bhAraMbhAijuyatta * kammaM baMdhai pArva 8. jogagayA sA laddhI 261 28 taha NiNDabANa desA 110 13 itto a guNaTThANaM 60 86 kasacheyatAvajogA 282 68 jo puNa iha kattAra 247 79 taM khalu uvajIvaMto 260 12 itto aNabhiggahiyaM 56 98 kA aratI bhANaMde 288 83 jovi ya jAyaha moho 265 20 taM micchA je phalao 85 9. iya moivisaM ghAyai 285 6. kAragasaMbaMgheNaM 245 .8 jaMpi mayaM NAraMbho 26. 96 taMmi ya AyasaruvaM 287 saiya loiya louttara 121 / 1 kiriyAo aMtakiriyA 231 / 55 Nu bhAbhogAithaM 207] 40 tA ussuttaM murnu 139 289 MICALCURES
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ muulgaathaakaaraadhnukrmH|| gAthAMkaH pRSThAMka- gAthAMkaH pRSThAMkaH / gAthAMkaH . pRSThAMkaH | gAthAMkaH pRSThAMka: dharmaparIkSAmA 32 tiNi aNumomaNijA 115 | 27 paDhamakaraNabheeNaM 108 37 maggANusArikiJca 123 . vihipaDisehAu kaso 285 5 tisthuLe obdha mabho 19 paDhamo bAlatavassI 23 maggaNusArikiriyA 65 sakkhaM tu kAyaphAse 240 64 tibbAsaggahadosA 1 paNamiya pAsajiNidaM 2 92 maggaNusAripayAhiNa 89 satthoiyaguNajutto 284 "tulle vi teNa dose 58 payaDaM ciya vayaNamiNa 226 16 maggaNusAri bhAvo 70 sA tassa saruveNaM 252 14 te iya pajaNujujjA 165 38 parapAkhaMDipasaMsA 136 1. magmaNusAribhAvo 34 sAmaNNavisesattA 116 35 teNamaNumoaNija 118 40 pariNiTTiyavayaNamiNaM 174 11 majmasthattaMjAyai 55 41 suttaM bhAsaMtANaM 16 // 15 davANA khalu tesiM 66 6. poggalapaNollayAe "majmastho ya aNissiya . 75 so'isao kAyakabho 256 81 dabbAraMbha dosaM 262 73 bhaNNai sabvaM evaM 254 .3 micchAdosavayaNao 54 so kevaliNo vi ho 218 48 dabbAsavassa vigamo 174 | 102 bhaNiyaM kiMci phuDamiNaM 291 26 loiyamicchattAo 2 so dhammo jo jIvaM / 28 desasa bhaMgaovA 110 11 bhAvujhiyavavahArA 114 | 53 bajato ya aNiThaM 42 hiyayaDiyo ya bhayavaM 164 25 pakkhatarammi bhaNio 104 | 30 bhAvo jesimasuddho 112] 90 visaghAirasAyaNamaM 285/ 59 hiMsagabhAvo huna 229 RECORRECORECAUCRACE WEARABA TA 66666
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dharmaparIkSA-tavRttigataM ca zuddhipatrakam / dharmaparIkSA 3 azuddham maMgala he janake hito myastra mAnakA zuddham dhyava katvasvI dhyava ritve rupa sparye bhimatA sarva bhagavada denA zraNa zuddhama pRSTha paMktiH ] azuddham mArka he vadhya anike . . kasvI / hito 11 vyava nakarava . 14 ritA mAnAvyavahitottarakA 8 rUpa zrayaNa sparyave vyApyatvam bhigatA svam sava yuksyo (mukto) bhagada bhaved dAnA vadma 18 13 yathA vyApyam mukha yukto bhaDe . pRSTham paMktiH| azuddham zuddham pRSTham paMktiH / zuddhipatrakam nigoda nigodA 20 . vayahA vyavahA 45 ratvaM tU 26 yata yato 2613 josu egesu 18 te bhAi te ma 10," ", | dhA yathA ma dhA jIvA yathA eka: sUkSma 16 dvAda dvAdaza pRthivya-te te plejo zAca zate ca 15 mimu bhimu CAREERCASSESSAGS bara yadhA bhrA saMsa ranamtA bhraSTa katvama kama
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA zuddhipatrakama .:... maiM azuddham zuddham pRSTham pNktiH| azuddham zuddhama pRSTham paMktiH | azuddham zuddhama pRSTham battita vartita 2 sukRtaM yatsukRtaM 12. nIyAbhyu nIyAmabhyu vabhU samyApha savyapha 127 meva meva saMpajhe . sampado ghUki tyA mahA sthAhA 200 galaparA dgalaparA . 128 haiyaiva, bhavA bhAva pudga apApudga bhatathA tathA 254 punarbandhaka saMsajhAya samAya naca devo 212 zadenA dezanA hiTThI yaH piNDo yaspiNDo 280 ratipya tirapya tAmiva tAmeva nanu vi nanu kuSi tadevazru tadevaM zIlavAnazru 104 stutsUtra | bakhema khema ramyam draSTavyam rantama kirIyA kiriyA 28 // patita pratita matha martha 15. nAzyAnuvi vinAzyAnuvi denaM dena iphuTadoSatvaM 122 | tikhivi tavimbi danena dane na . | vAsista vAsitasta vasyunAnaM kyudbhAvanaM 122 | svasyAyi svasyApi sIsakAkSarayojakadoSAdanupayogAdvAyarikacanA zuddhaM ca-ca, pa-pa, ma-bha, ba-ya prabhRtivyasthAsAdikaM jAtaM bhavettatsarvavizodhya zuddhipatrakAvalokanena pAuM| zodhayitvA ca vAcanAdikaM vidheyaM vidvadbhiriti prArthayAmaH // *SHRERAISRO 185 19.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 1 // // OM aha~ namaH // zAsana samrAT - sarvataMtrasvataMtra - anekatIrthoddhAraka - mUricakracakravarti - jagadguru-tapAgacchAdhipati - bhaTTAraka AcArya mahArAjAdhirAjazrImadvijayanebhisUribhagavadbhanyo namaH // / / nyAyavizArada-nyAyAcArya-nijajJAnacaraNasaMsmAritAtItazrutake vali bhagavanmahAmahopAdhyAyazrImadyazovijayagaNipravaravinirmitA svopajJavRttisamalaGkRtA // zrIdharmaparIkSA. // aindrazreNikirITakoTiranizaM yatpAdapadmadvaye, haMsAlizriyamAdadhAti, na ca yo doSaH kadApIkSitaH / |yadgIH kalpalatA zubhAzayabhuvaH sarvapravAdasthite-rjJAnaM yasya ca nirmalaM sa jayati trailokyanAtho jinaH // 1 // yannAtha mAtra smaraNAjjanAnAM pratyUhakoTiH pralayaM prayAti / acintyacintAmaNikalpamenaM, zaGkhazvarasvAminamAzrayAmaH | 2 | atha TippaNam // aindrazreNinavaM staumi, zrImadvIrajinezvaram / abAdhitArthasiddhAntaM, vinavyUhavighAtinam // 1 // naravA zrI nemisUrIzAn, vartamAnagaNAdhipAn / pravakSye TippaNaM kiJcit teSAM sevAnubhAvataH // 2 // // zrIgurubhyo namaH // 'tatra tAvat prAripsitaprabandhapUrNatAvirodhivighnavyUhavidhvaMsana vicakSaNasyezvaranirdezarUpasya maMgalasya ziSyA apyevaM kuryuriti ziSyazikSAyai nibadhnAtiaindretyAdi aindrazreNItyAdinA bhagavataH pUjAtizayo darzita iti, na cetyAdinA cApAyApagamarUpAtizayo darzito bhavati yadgIrityAdinA * saTippaNA // khopana vRtiH // 11 2 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 dharmaparIkSA // 2 // * // khopajJa ttiH // | gAthA-1 // 2 // | natvA jinAn gaNadharAna, giraM jainI gurUnapi / svopajJAM vidhivad dharma-parIkSA vivRNomyaham // 3 // ___iha hi sarvajJopajJe pravacane pravitatanayabhaGgapramANagambhIre paramamAdhyasthyapavitritaiH zrIsiddhasena-haribhadraprabhRtimUribhirvizadIkRte'pi duHSamAdoSAnubhAvAtkeSAMcid durvidagdhopadezavipratAritAnAM bhUyaH zaGkodayaH prAdurbhavatIti tannirAsena tanmanonairmalyamAdhAtuM | dharmaparIkSAnAmAyaM granthaH prArabhyate, tasya ceyamAdigAthA paNamiya pAsajiNiMda, dhammaparikkhAvihiM pavakkhAmi / guruparivADIsujhaM, AgamajuttIhiM aviruddhaM // 1 // * [praNamya pArzvajinendra, dharmaparIkSAvidhiM pravakSye / guruparipATIzuddham, AgamayuktibhyAmaviruddham // 1 // | [30] paNamiyati / praNamya-prakarSaNa bhaktizraddhA'tizayalakSaNena natvA, pArzvajinendram, anena prAripsitapratibandhakaduritanirAsArtha ziSTAcAraparipAlanArtha ca maGgalamAcaritam / dharmasya dharmatvenAbhyupagatasya, parIkSAvidhim-ayamitthaMbhUto'nitthaMbhUto veti vizeSanirdhAraNaprakAra, pravakSye / prekSAvatmavRtyupayogiviSayAbhidhAnapratijJeyam / prayojanAdayastu sAmarthyagamyAH dharmapratipAdakasyAsya granthasya dharmazAstraprayojanAdibhireva prayojanAdimattvAditi / kiMbhUtaM dharmaparIkSAvidhim?guruparipATIzuddham-avicchinnapUrvAcAryaparamparAvacanAnusaraNapavitram, tathA, AgamayuktibhyAM-siddhAntatarkAbhyAm, aviruddhamabAdhitArtham / etenAbhinivezamUlakavakapolakalpanAzaGkA parihRtA bhavati / iyaM hi jJAnAMzadurvidagdhAnAmaihikArthamAtralubdhAnAM mahate'nAva / yAvAneva hyarthaH suvinizcitastAvAnevAnena [Ti0] tu vacanAtizayo darzita iti, jJAnamityAdinA ca jJAnAtizayo darzita iti zAstrAdau hi bhagavatazcatvAro'tizayA AvarNanIyA iti vAcakavaryA api tAnAvizcakrire / atha tasyAsvevaM indrANAM-imA aindrayaH yA zreNayaH kramabaddhapaMktayaH tAsAM kirITAnAM mukuTAnAM koTi:-agrabhAgaH zataguNalakSapramANaH 43*CREASE
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 4 saTippaNAM // svopajJa dRttiH // gAthA-2 % // 3 // % nirUpaNIyaH, na tu kalpanAmAtreNa yattadasaMbaddhapralApo vidheya iti mdhysthaaH| ata eva ciraprarUDhamapyartha kalpanAdoSabhIravo nAhatya dUSayanti giitaarthaaH| taduktaM dharmaratnaprakaraNe jaM ca Na sutte vihiyaM Naya paDisiddhaM jaNami cirruuddhN| samaivigappiadosA.taM pi Na dasati giiytthaa||1||" [1 yacca na sUtre vihitaM na ca pratiSiddhaM jane ciraruDham / svamatibikalpitadoSAstadapi na dUSayanti gItArthAH // 1 // ] tatazca mAdhyasthyameva dharmaparIkSAyAM prakRSTaM (pradhAna) kAraNamiti phalitam // 1 // etadeva Ahaso dhammo jo jIvaM, dhArei bhavaNNave nivaDamANaM / tassa parikkhAmUlaM, majjhasthattaM ciya jiNutaM // 2 // [sa dharmo yo jIvaM dhArayati bhavArNave nipatantam / tasya parIkSAmUlaM madhyasthatvameva jinoktam // 2 // ] [vR0] so dhammotti / yo bhavArNave nipatantaM jIvaM kSamAdiguNopaSTambhadAnena dhArayati,sa dharmo bhagavatpraNItaH zrutacA. ritralakSaNaH, tasya parIkSAmUlaM madhyasthatvameva jinoktam, ajJAtaviSaye mAdhyasthyAdeva hi galitakutarkagrahANAM dharmavAdena tatvopalambhaprasiddheH / nanu sadasadviSayaM mAdhyasthyaM pratikUlameva / taduktam-"sunizcitaM matsariNo janasya, na nAtha ! mudrAmatizerate te / / mAdhyakhthyamAsthAya parIkSakA ye, maNau ca kAce ca samAnubandhAH // 1 // iti kathaM tadbhavadbhiHparIkSAnukUlamucyate? iti cet / satyam, pratIyamAnasphuSTAtizayazAliparavipratipattiviSayapakSadvayAnyataranirbhIraNAnukUlavyApArAbhAvalakSaNasya mAdhyasthyasya parIkSApratikUlatve'pi Ti.] saMkhyAvizeSo vA anivA-sadA khya jinezvarasya pAdaH caraNaM tadeva padma kamalaM tasya dvayaM tasminna hasAnA tadAtyapakSiNA ATi: paMktiH tasyAH zriyaM zobhA AdadhAti prAmoti, nanu sarveSAmapi prANinAM doSAzcitatvena dRSTatvAdasyApi tathAsvaM syAditi cet, na, ityAha na ceti, dopaiH prasiddha rAgadve % %A6
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 4 // *% * vAyupagamahAnibhayaprayojakadRSTirAgAbhAvalakSaNasya mAdhyasthyasya tadanukUlatvAt // 2 // atha madhyasthaH kIdRgbhavati? iti tallakSaNamAha-11 majjhatthoaaNissiya-vakhArI tassa hoi gunnpkkho||nno kulagaNAiNissA, isa vavahAraMmi supasiddhaM // 3 // saTippaNA madhyasthazcAnizritavyavahArI tasya bhavati gunnpkssH| no kulagaNAdinizrA iti vyavahAre suprasiddham / / 3 // ] khopajJa vR0) madhyasthazcAnizritavyavahArI syAt, upalakSaNatvAdanupazritavyavahArI ca / tatra nizrA rAgaH, upazrA ca dveSa iti rAga vRttiH // 4 dveSarahitazAstraprasiddhAbhAvyAnAbhAvyasAdhutvAsAdhutvAdiparIkSArUpavyavahArakArItyarthaH / ata eva, tasya madhyasthasya, guNapakSo 'guNA gAthA3-4 evAdaraNIyAH' ityabhyupagamo, bhavati, na tu kulagaNAdinizrA-nijakulagaNAdinA tulyasya sadbhUtadoSAcchAdanayA'sadabhUtaguNoddhA-1 // 4 // vanayA ca pakSapAtarUpA / tathA kulaguNAdinA visadRzasyAsadbhUtadoSodbhAvanayA sadbhutaguNAcchAdanayA'pi copazrA'pi na bhavati ityapi draSTavyam, iti etada, vyavahAragranthe suprasiddham, nizritopazritavyavahArakAriNaH sUtre mahAprAyazcittopadezAta / / 3 / / itthaM ca madhyasthasyAnizritavyavahAritvAd yatkasyacidabhiniviSTasya pakSapAtavacanaM tanmadhyasthairnAGgIkaraNIyamityAhatuleMvi teNa dose, pakkhaviseseNa jA visesutti // sA Nissiyatti suttu-ttiNNaM taM biMti mjjhsthaa||4|| [tulye'pi tena doSa, pakSavizeSeNa yA vizeSoktiH // sA nizriteti matrottIrNA tAM buvate madhyasthAH / / 4 / ] (vR0) tullevitti / tena-madhyasthasya kulAdipakSapAtAbhAvena, tulyepi utsUtrabhASaNAdike, doSe sati, pakSavizeSeNa yA [Ti.] pAdidoSaiH kadApi trikAle'pi, na ca naiva, ikSita: avalokitaH, tadAzritatvena iti yAvat, yasya jinezasya, gI: vANI, kalpalatA yathAbhISTa sA dadAti tathA ceyamapIti rUpakaM / yahA kalpalatA iva luptopamA asya bhagavato jJAnaM nirmalaM kevalaM AvaraNarahitaM anantaM apratiSa iti yAvat, * 4 %AS
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ICC | vizeSoktiH-'rUpakSapatitasya yathAchandasyApyaparamArgAzrayaNAbhAvAnna tathAvidhadoSaH, parapakSapatitasya tUnmArgAzrayaNAnniyamenAna-1 dhameparIkSAntasaMsAritvam' iti, sA vizeSoktiH, nizritA pakSapAtagarmA, iti tAM sUtrottIrNAmAgamabAdhitAM, buvate madhyasthAHAgame ||saTippaNA khopajJa kIdRzasya zubhaH samIcIno ya AzayaH abhiprAya: "sarve janA etAdRzA eva bhavantu" ityetadrUpa iti yAvata, tasya bhUrUpattisthAnaM tasya, sarvaH samastaH vRttiH // prakRSTo vAdaH naya: tasya sthiti:-sthIyate'smin bAhulakAdadhikaraNe pratyaya: adhikaraNaM mUlamiti yAvat, tasya, yatpadena pUrvamuktasyaiva tatpadena parAmarza gAthA3-4 iti nyAyAt, sa pUrvoktaguNaviziSTaH, bailokyanAthaH trayANAM lokAnAM samAhArastrilokI tatra bhavA: lokyAsteSAM nAtha: svAmI, jina: rAgadveSajetA, jayati sarvotkarSeNa vartate // 1 // nanu kArya prati pratibandhakAbhAvasthApi kAraNatvAt, sati pratibandhake kArya kathaM svAditi granthakAra AtmanaH pareSAM zrotRNAM ca jinapatipadaprasAdenApAyApagamatvaM sUcayAJcake dvitIyazlokaneti / yannAmeti ! yasya nAmamAtrasya smaraNAt / janAnAM bhavyajanAnAM pratyUhAnAM mA koTiH samudAyaH pralayaM nAzaM prayAti gacchati, sa kaH, zaMkhezvarasvAmI tamAzrayAmaH / kIdRzaM acintyaH cintAmaNiH maNivizeSaH, tatkarUpaM sadazaM, enaM jagatprasiddham // 2 // nanu'yasya deve parAbhaktiyathA deve tathA gurau|| tasyaiva kathitA jharthAH prakAzante mahAtmanaH" // 1 // iti laukikozyA "abhimataphala siddherabhyupAyaH subodhaH prabhavati sa ca zAstrAt tasya copatirAptAt // iti bhavati sa pUjyastatprasAdaprabuddhana hi kRtamupakAraM sAdhavo vismaranti // 1 // iti lokottarazAstraprasiddhottayA parAparAptapravAha nibandhana evaM parAparazAstrapravAha iti asya zAstrasya parAparazArAmUlakatyenAdau parAparAptapravAhasyApi smaraNamavazyaM karaNIyatayA''ha natvA jinAnityAdinA / parAparAptapravAhaM parAparazAstrapravAhasya mukhyakAraNaM jainI bhAratIca smaraNaM pratijAnIte / jinAn gaNadharAn janIM jinasambandhI vAca gurUnapi naravA jinAn gaNadharAn ityatrobhayatra jAtyekavacanatvena siddhAvapyatizayadyotanAtha bahuvacanAntatA / ahaM svopjnyaaN| dharmaparIkSA dharmasya parIkSAma, paramatanirAkaraNapUrvakasvamatavyavasthApana, paramataM parakIyamatiH tanirAkaraNaM tatrAprAmANyajJApana ' asibhyudAvanaM vA, tatpUrvaka taduttarakAlInaM yatsvamatavyavasthApana, svamataM svakIyamatiH tavyavasthApanaM tadviSayakAprAmANyajJAnAnAskanditajJAnAnukUlabyApAra iti yAvat / vidhivat vidhya cusAreNa, vivRNomi vivRtti vidadhAmi // 3 // prAriplivapratibandhakanirAsArtha ziSTAcAraparipAlanArthaJceti / atra cakAro'nAsthAyAmiti / nanu maMgalasya EASEARSHA /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM dharmaparIkSA saTippaNA * khopajJa vRttiH // | gAthA-4 yavizeSeNaivAnyathAvAdinAmanyathAkAriNAM ca mahAdoSaH pradarzitastatko'yaM vizeSo yatparapakSapatitasyaivotsUtrabhASiNo'nantasaMsAritvaniyamo na svapakSapatitasya yathAchandAderiti // 4 // nanvastyayaM vizeSo yatparapakSagatasyotsUtrabhASiNo vayameva jainA anye tu jainAbhAsAH' 'samAptikAmI maMgalamAcarediti' vedenaiva bodhitakartavyatAkatvena prAripsitapratibandhakanirAsArtha ziSTAcAraparipAlanArthazceti graMthakAroktirasaMgateticet, na / anvayaSyatirekamyamicArAbhyAM samAptimAtre maMgalasya hetutvAbhAvena tAdazavedakalpane pramANAbhAvAt pratyakSatvAbhAvAca / na ca svasamasaMkhyavinasthalIyasamAptI maMgalahetuH nAstikagranthe ca janmAntarIyamaMgalAdeva samAptiriti vAcyam, svanyanasaMkhyavitasthale samAtyabhAvaprasaMgAt, na ca svAnadhikasaMkhyavinasthalIyatvaM nivezyam, yatra daza vighnAH paJca ca prAyazcittena nAzitAH paJca ca maGgalAt tatra samAptyabhAvaprasaMgAt / na ca prAyazcittAdyanAzyatvamapi vizeSaNaM deyamiti vAcyaM, balavato vighnasya bahubhirapi maMgalairanAzAt / balavatA maMgalena ca bahUnAmapi vinAnAM nAzAca / kiJca vighnaH samAptau vizeSaNaM, upalakSaNaM vA, nAdyaH vighnasyApi maGgalajanyatvApateH / nA'ntyaH niyatopalakSyatAvacchedakA'bhAvAt / upalakSaNasya niyatopalakSyatAvacchedakatvAt iti dik / AvazyakatvAd vighnadhvaMsa eva maGgalaphalaM samAptistu asati pratibandhake svakAraNAdeva bhavati, kArIrIta ivA'vagrahanivRttau vRSTiH, nirvighnaM parisamApyatA, iti kAmanA'pi " savizeSaNe hi vartamAnau vidhiniSedhau sati vizeSyabAdhe vizeSaNamupasaMkrAmata" iti nyAyAd vighnadhvaMsamAtrAvagAhinI, ityapi na ramaNIyam / maMgalaM vinApi vighnadhvaMsasya prAyazcittAdito bhAvena vyabhicArAt / na ca prAyazcittAdyanAzyavighnadhvaMse maMgalaheturato na doSa iti vAcyaM, prAyazcittAdInAmapi maMgalAnAzyabighnadhvaMsaM prati hetutve'nyo'nyAzrayAt / nanu vighno mAbhUditikAmanayA pravRttervighnaprAgabhAva evaM maGgalaphalamityapi na pezalaM vacanaM, prAgabhAvasthAnAditvena phalavAyogAt / na cAgAmisamayavizeSeNa prAgabhAvasambandhasyAnAditvA'bhAvena tasyaiva maGgalaphalasvamiti vAcyam, svata Agantukasya samayavizeSeNa tatsambandharUpasya tatparipAlanasthApi maGgalaphalatvAyogAt / ziSTAcAraparipAlanaM maMgalaphalabhityapi vArtAmAtram, tatparipAlanasyAdRSTadvArA'bhIpsitasiddhihetutve maMgalasyaivA'dRSTArthatvaucityAt, vighnamavinAzya ziSTAcAraparipAlanajanyadharmavizeSasya samAyahetutve vighnanAzasyaivAvazyakatvAca / kiJca ziSTAcAreNa vidhi 6154AR-Ek
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA saTippaNA // khopajJa vRttiH // gAthA-4 FORGAON | ityevaM tIrthocchedAbhiprAyeNa pravartamAnasya sanmArganAzakatvAniyamenAnantasaMsAritvama, svapakSagatasya tu vyavahArato mArgapatitasya nAyamabhiprAyaH sambhavati, tatkAraNasya jainapravacanapratipakSabhUtAparamArgasyAGgIkArasyAbhAvAd, ityata AhabodhitakartabyatAmanumAya maMgale pravRttireva tatparipAlana na sA tatphalam / kintu tajanaketi / na cAcAraprAptAtilAne pratyavAyasmaraNAt / pratyavAyitvaparyavasannAziSTatvazaMkAnirAsadvArA ziSTAcAraparipAlanameva maMgalaphalamiti vAcyama, tAdRzazaGkAyAH ziSyAvadhAnapratibandhakatve'pi samApti pratyapratibandhakatvAt / kAmanAvizeSaniyatakartavyatAkasya maGgalasya kAmanAbhAvenA'karaNe'pi na pratyavAya iti vizeSadarzanena tacchAnivRttezca tasmAnmaGgalaM niSphalamiti cet / anocyate, vighnadhvaMsa eva maMgalasya hetutvAt noktavyabhicAraH / prAyazcittAdInAmapi maGgalavAt / "prAripsitapratibandhakarUpaduritanivRttyasAdhAraNakAraNa maGgalam" iti hitallakSaNaM parairgIyate, tatra cAsmAbhilaSivAt "prAripsitapratibandhaka" iti vizeSaNaM parityajya 'duritanivRttyasAdhAraNakAraNameva' svIkriyate, iti tadidamukta sthAdvAdaratnAkare 'svAdhyAyAderapi maGgalasvAvirodhAt,' nanu tathApi na duritanivRttya sAdhAraNakAraNatvena hetutA AtmAzrayAt / kintu natitvAdinA prAtisvikarUpeNaiva iti vyabhicAratAvasthyameveti cet, na, natyAcabhivyaGgayabhAvavizeSasyaiva nizcayato duritahetutvAt / nikAcitakarmaNazcA'nivartanIyatvAt na balavato vighnasya nAzaH iti / vastutaH zabdAdyAtmakanatyAdInAmapi svAvyavahitottaravighnadhvaMsahetutvAd na ko'pi doSaH / na ca kAraNasya kAryatAvacchedakatvAnupagamAnna tathAkAryakAraNabhAvaH / ata eva vizvanAthapaJcAne kAzImaraNAnmuktiriti zutyantargatapaJcamyAH prayojakatvaparatvopavarNanaM kRtam, anyathA tatrApi svAvyavahitottaramukti prati tasyApi hetutvasya nirduSTatayA bathopavarNanamasaMgataM syAt, iti vAcyam, "tameva viditvAtimRtyumeti nAnyaH panthA vidyate'yanAya" itizrutyA tatvajJAnasya muktisAmAnya prati hetusvaM pratipAditaM tacca kAzImaraNasya muktihetusce na saMbhavati tajanyamuktau tattvajJAnasya vyabhicArAta, ata: tasya na muktijanyatvamapi tu tatvajJAnadvArA muktiprayojakatvameveti vizvanAthena tatratyapaJcamyAH prayojakatvopavarNanaM kRtaM na tu kAraNasya kAryatAnavacchedakatvAditi kAraNasya kAryatA'vacchedakatvAnupagame pramANAbhAvAt, iti prAripsitapratibandhakarUpaduritanirAsArthamiti granthakArokti saMgateti nipuNataramhanIyam // pratijJeti AERAH**** %% khA *%*
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 8 // 4% tithuccheo vva mao, suttuccheovi haMdi ummggo| saMsAro a aNaMto; bhayaNijjo tattha bhAvavasA // 5 // 18 tIrthoccheda iva matA sUtrocchedo'pi haMdi unmaargH| saMsArazvAnanto bhajanIyastatra bhAvavazAt // 5 // ] saTippaNA (vR0) titthuccheotti / tIrthoccheda iva sUtrocchedo'pi 'haMdi ityupadarzane unmArga eva mataH / tathA conmArgapatitAnAmu- khopajJa ssUtrabhASaNaM yadi tIrthocchedAbhiprAyeNaiveti bhavato mataM tadotsUtrAcaraNaprarUpaNapravaNAnAM vyavahArato mArgapatitAnAM yathAchandAdInAmu-sUtra- mAvRttiH // | vartamAnakAlInasvakartavyatAprakArakajJAnAnukUlavyApAraH / dharmazAstra prayojanAdibhireveti / AdinA sambandhAdhikAriprabhRtiparigrahaH, ya eva prayojanasambandhA- gAthA-5 *dhikAriprabhRtayo dharmazAstrasyAgamasya ta evAsya granthasthApi tatpratipAditaviSayANAmeva pratipAdakatvAt / AgamayuktibhyAbhiti, nanvantrAgamenaivetyeva vaktu mucitaM Agamena buksyaivArthasya pratipAditvAditi cena,AgamoktArthasya yastakeMNAnusaMdhAnaM kurute sa eva dharma jAnAti na svanya iti // tathA coktaM "parIkSya bhikSavo grAhya madaco na tu gauravAt ||"anyairpi bhaNita, "yastakeMNAnusandhatte sa dharma veda netara' iti tarkAnusaMdhAnaM vinA tAtparyasyaiva nizcatumazakyatvAt, iyaM hIti-svakapolakalpanA hi| dharmavAdeneti-tattvabubhutsoH kathArUpavAdena na tu jalpavitaNDAbhyAM tAbhyAM ca tatvopalambhasyAsiddheH / sunizcitamitiasyAyamartha:-he nAtha ye parIkSakA: svAbhyupagamaparIkSaNavidhau durvidagdhAH paNDitaM manyA iti yAvat, mAdhyasthyamAsthAya-vayaM madhyasthA ityabhimAnena na tu vastugamA sadasadviSayakavipratipattiviSayadvayAnyatarasvAbhyugamahAnibhayaprayojakadRSThirAgAbhAvarUpaM mAdhyasthyaM kintu pUrvoktapakSadvayaviSayakavipratipattiviSayayAnyataranirdhAraNAnukUlacyApArAbhAvarUpe'vAstavike tamAropya tamAsthAya svIkRtya kIdRzAH samAnubandhAH-samAno'nubandhobhiprAyo yeSAM te, keSu maNau candrakAntAdirUpe kAce-kAcAkhyaprasiddhadravye ca,te -tacchabdasya pUrvaparAmarthatvena pUrvoktA janAH, matsariNa:-matsaro guNeSu doSAviSkaraNaM asUyA iti yAvat, sa asyAsIti-massarI tasya matsariNo janasya, jAtAvekavacanaM, mudrA svabhAvaM prakRtimiti yAvat, nAtizerate nAtikAmanti iti sunizcitam // na tu vipratipattiviSayam // jainAbhAsA iti jainavadAbhAsante duSTajanA iti vyavahArata iti-vyavahAranayena / yathAchandAdInAmiti yathA chando'bhiprAya icchA tathaivA''gamanirapekSeNa yo partate athavA yathA kathaMcit nAgamaparatamyatayA chando'miprAyo bodhaH pravacanArtheSu yasya sa yathAchandaH / bhAdinA-pArzvasthAdiparigrahaH / BC%
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA | saTippaNA // svopajJa vRttiH // gAthA-5 // 9 // | bhASaNamapi sUtrocchedAbhiprAyeNaiva sthAd viruddhamArgAzraNasyeva sUtraviruddhAzrayaNasyApi mArgocchedakAraNasyAvizeSAda, tathA ca dvayorapyunmArgaH samAna eva / saMsArastvanantastatra bhAvavizeSAdbhajanIyaH, adhyavasAyavizeSa pratItya saMkhyAtAsaMkhyAtAnantabhedabhinnasya tasyAhedAdyAzAtanAkRtAmapyabhidhAnAt / tathA ca mahAnizIthasUtram-"jeNaM titthakarAdINaM mahatiM AsAyaNaM kujA, se gaM ajjhavasAyaM paDucca jAva NaM aNaMtasaMsAriattaNaM labhijjatti " // ( yastIrthakarAdInAM mahatImAzAtanAM kuryAt, sa adhyavasAyaM pratItya yAvadanantasaMsArikatvaM labheta II) itthaM cotsUtrabhASiNAM niyamAdanantaH saMsAra iti niyamaH parAstaH / kiM ca kAlIdevIpramukhANAM| SaSThAGge "ahAchaMdA ahAchaMdavihAriNI(u)ti" ( yathAchandA yathAchandavihAriNI iti // ) pAThena yathAcchandatvabhaNanAdutsUtrabhASitvaM siddham / "usmuttamAyaraMto, ussuttaM ceva pnnnnvemaanno| eso u ahAchaMdo, icchA chaMdutti egaTThA // 1 // " ( utsUtramAcaran utsutraM caiva prajJApayan / eSa tu yathAcchanda, icchA chanda ityekArthau / ) ityAvazyakaniyuktivacanAt / tAsAM caikAvatAritvaM prasi| miti nAyaM niyamo yuktH| yattanmArgamAzritAnAmAbhogavatAmanAbhogavatAM niyamenAnantaH saMsAraH, pratisamayaM tIrthocchedAbhiprAyeNa | viruddhamArgAzrayaNasyeti-jinapravacanapratipakSabhUtakAntamArgAzrayaNasya / mArgocchedakAraNasyAvizeSAditi-mokSamArgadhvaMsaniyatapUrvavRttitvabhedAbhAvAt tathA ca bhokSamArganAzakatvAvizeSAditi bhAvaH / ityaneti-adhyavasAyavizeSasyaivAnantasaMsArahetusve siddhe sati / nAyaM niyamo yukta iti-zrIjJAtAdharmakathAyAMahALadetyAdinA kAlIdevIpramukhANAM yathAchandatvamuktaM tena ca teSAmutsUtrabhASitvamapi siddham, yathAchandatvasyotsUtrabhASitvabyApyatvAt ityevaM tAsAmutsUtrabhASitve siddhe'pi-tAsAmekAvatAritvaprasiddhatvAd / prasiddhatvaMtu-kAlI gaM bhaMte! devI tAo devalogAo aNaMtaraM uvaTTittA kahiM gacchihiti kahiM uvavajihiti ? goyamA ? mahAvidehe vAse sijinahititti jJAtAdharmakathAdvitIyazrutaskandhaprathamavargaprathamAdhyayanasUtreti bhAvaH // tasmAd utsUtrabhASiNAM niyamAdanantasaMsAra iti niyamo na yukta iti bhAvaH / anavaTa
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 sAmyAt / yathAchandastu kvacidaMze'nAbhogAdevotsUtrabhASI sthAt, tasyAnAbhogo'pi prAyaH samyagAgamakharUpApariNateH, na caitasya tadutsUtrabhASaNamanantasaMsArahetuH,tIrthIcchedAbhiprAyahetukasyaiva tasyAnantasaMsArahetutvAditi / tadasaMbaddham etAdRzaniyamAbhAvAd / na dhunmA patitAH sarve'pi tIrthocchedapariNAmavanta eva,saralapariNAmAnAmapi keSAJciddarzanAd / na ca yathAchandAdayo'nAbhogAdevotsUtrabhASiNaH, jAnanAmapi teSAM bahUnAM suvihitasAdhusamAcArapradveSadarzanAt / yastvAha-yathAchandatvabhavanahetUnAM pArzvasthatvabhavanahetUnAmiva nAnAtvejAgame bhaNitatvAd yathAchandamAtrasyotsUtrabhASikhaniyamo'prAmANika iti / tadaramaNIyam , Agama eva yathAchandasyotsUtraprarUpaNAyA niyatavyavasthApradarzanAt / taduktaM vyavahArabhASye-ahachaMdassa parUvaNa,usmuttA duviha hoi NAyavvA / caraNesu gaIsuM jA,tattha caraNe imA hoi // 1 // paDilehaNi-muhapottiya. rayaharaNa-nisijja,pAya-mattae paTTe / paDalAiM cola, uNNA-dasiA,paDilehaNApottaM // 2 // daMtacchi4 namalitaM, hariyadviya pamajjaNA ya Nitassa / aNuvAi aNaNuvAI-parUva caraNe gNtiisupi||3|| aNuvAitti najai, juttIpaDiyaM khu bhAsae | eso / jaM puNa muttAveyaM taM hoi annnnuvaaitti||4||saagaariaaipliyNk-nnisijjaasevnnaay gihipacchamatte / NiggaMthiciTThaNAi,paDiseho / PImAsakappassa // 5 // cAre verajje vA, paDhamasamosaraNa taha Nitiesu / suNNe akappie a,aNAuMche ya saMbhoge // 6 // kiMvA akappieNaM, gahiyaM phAsupi hoi u abhoja / anAuMcha ko vA, hoi guNo kappie gahie // 7 // paMcamahabvayadhArI, samaNA samvevi kiMNa saTippaNA // khopajJa vRttiH / / gAthA-5 // 10 // suvihitasAdhusamAcArapradveSadarzanAditi-yathAchandAdiSu subihisAdhusatkasamyagAcAraviSayakAprItyavalokanAditibhAvaH / yathAchandamAtrasyeti-yathAchandasAmAnyasya / utsUtrabhASitvaniyama iti-utsUtrabhASitvamyApyam / yathAchandasyeti-yathAchandatvasyetibhAvapradhAnanirdezAt / utsUtraprarUpaNAyAniyatavyavasthAdarzanAditi-utsUtrabhASitvamyApakatvamyavasthAdarzanAt / AAKAAS
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 11 // T bhuMjaMti / iya caraNavitathavAdI, itto vucchaM gaI tu // 8 // khettaM gao aDaviM, ikko saMcikkhae tahiM caiva / titthayaro puNa piyaro, khetaM puNa bhAvao siddhitti // 9 // ( yathAchandasya prarUpaNA utsUtrA dvividhA bhavati jJAtavyA / caraNeSu gatiSu yA tatra caraNe iyaM | bhavati // 1 // pratilekhanI - mukhapotikA rajoharaNa- niSedhA, pAtramAtra ke paTTe / paTalAni cola (paTTaH) UrNAdazikA pratilekhanApotaM // 2 // | dantacchinnamalita haritasthitaM pramArjanA ca channasya | anupAtyananupAtiprarUpaNaM caraNe gatiSvapi ||3|| anupAtIti jJAyate yuktipatitaM khalu bhASate eSaH / yatpunaH sUtrApetaM tad bhavati ananupAtIti | 4 || sAgArikAdiparyaGkaniSadyAsevanA ca gRhipAtre / nirgranthIsthAnAdi pratiSedho mAsakalpasya || 5 || cAre vairAjye vA prathamasamavasaraNe tathA nityeSu / zUnye akalpike cAjJAtoJche ca saMbhoge // 6 // kiMvA'kalpikena gRhItaM prAsukamapi bhavati tvabhojyam / ajJAtoJchaM ko vA bhavati guNo kalpikena gRhite // 7 // paJcamahAvratadhAriNaH zramaNAH sarve'pi kiM na bhuJjate ? / iti caraNavitathavAdI ito vakSye gatiSu tu || 8 || kSetraM gato'TavImekaH saMtiSThate tatraiva / tIrthaMkaraH punaH pitA kSetraM punaH bhAvataH siddhiriti // 9 // ) etAsAM gAthAnAmayaM saMkSepArtha. - ahachaMdasmatti / yathAchandasya prarUpaNA utsUtrA - mUtrAduttIrNA dvividhA bhavati jJAtavyA / tadyathA caraNeSu caraNaviSayA, gatiSu gativiSayA // tatra yA caraNe caraNaviSayA sA iyaM vakSyamANAM bhavati // 1 // tAmevAha - paDilehaNitti | mukhapotikA mukhavatrikA saiva pratilekhanI pAtrapratyupekSikA pAtra ke sarikA, kiM dvayoH parigraheNa ? atiriktopadhigrahaNadoSAdekayaiva mukhapotikayA kAyabhAjanobhayapratyupekSaNakAryanirvAheNAparavaiphalyAt / tathA rayaharaNaNisijatti / kiM rajoharaNasya dvAbhyAM niSadyAbhyAM kartavyam ? ekaiva niSadyAstu / pIyamattaeti / yadeva pAtraM tadeva mAtrakaM kriyatAm mAtrakaM vA pAtraM kriyatAm, kiM dvayoH parigraheNa 1 ekenaivAnyakAryaniSpatteH / bhaNitaM ca - " yo bhikSustaruNo balavAn saTippaNA // khopajJa vRttiH // gAthA - 5 // 11 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 12 // sa ekaM pAtraM gRhNIyAd" iti / tathA paTTaetti / ya eva colapaTTakaH sa eva rAtrau saMstArakasyottarapaTTaH kriyatAm, kiM pRthaguttarapaTTagraheNa / tathA paDalAI colatti / paTalAni kimiti pRthag dhiyante ?, colapaTTaka eka bhikSArtha hiNDamAnena dviguNatriguNo vA kRtvA paTalasthAne vA nivezyatAm / uNNAdasiyatti / rajoharaNasya dazAH kimityUrNamayyaH kriyante, kSaumikAH kriyantAm tA pUrNamayI yo mudutarA bhavanti / paDilehaNApottati / pratilekhanAvelAyAmekaM potaM prastArya tasyopari samastava pratyupekSaNAM kRtvA tadanantaramupAzrayAd bahiH pratyupekSaNIyam, evaM hi mahatI jIvadayA kRtA bhavatIti // 2 // daMtacchinnamiti / hastagatAH pAdagatA vA nakhAH pravRddhA dantaizchettavyAH na nakharadanena / nakharadanaM hi dhriyamANamadhikaraNaM bhavati / tathA alittaMti / pAtramaliptaM kartavyam, lepe bahudoSasaMbhavAnna pAtraM lepanIyamiti bhAvaH / hariyaTThiyatti / haritapratiSThitaM bhaktapAnAdi DagalAdi ca grAhyam, tadgrahaNe hi teSAM haritakAyajIvAnAM bhArApahAraH kRto bhavati / pamajjaNA ya tissati / yadi channe jIvadayAnimittaM pramArjanA kriyate tato bahiracchanne kriyatAm, dayApariNAmAvizeSAt / IdRzI yathAchandasya prarUpaNA caraNeSu, gatiSu cAnupAtinyananupAtinIM ca bhavati // 3 // anupAtinyananupAtinyoH kharUpamAha -- aNuvAiti / yad bhASamANaH sa yathAchando jJAyate, yathA khu nizcitaM yuktipatitaM yuktisaGgameva bhASate tadanupAtiprarUpaNam / yathA-yaiva mukhapotikA saiva pratilekhaniketyAdi / yatpunarbhASyamANaM sUtrApetaM pratibhAsate tadbhavatyananupAti / yathA colapaTTaH paTalAni kriyantAmiti, SaTpadikApatana saMbhavena sUtrayuktibAdhAt / athavA sarvANyeva padAnyagItArthapratibhAsApekSayA'nupAtIni, gItArthapratibhAsApekSayA tvananupAtInIti // 4 // idaM cAnyattatprarUpaNam - sAgAriyAtta / sAgarikaH zayyAtarastadviSaye brUte - zayyAtarapiNDagrahaNe nAsti doSaH, pratyuta zayyAtarasya mahAlAbha iti / AdizabdAtsthApanAkuleSvapi pravizato saTippaNA // khopajJa vRttiH // gAthA - 5 // 12 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 nAsti doSaH,pratyuta bhikSAzuddhirityAdi grAhyam / paliaMkatti / paryaGkAdiSu matkuNAdirahiteSu paribhujyamAneSu na ko'pi doSaH, pratyuta dharmaparIkSA | bhUmAvupavizato lAghavAdayo doSAH / nisejjAsevaNatti / gRhiniSadyAyAM na doSaH, pratyuta dharmakathAzravaNena lAbha iti / gihi- | saTippaNA. / / 13 / / mttetti| gRhimAtrake bhojanaM kasmAnna kriyate ? na hyatra doSaH, pratyuta sundarapAtropabhogAtpravacanAnupaghAtalakSaNo'nyapAtrabhArAvahana // khopajJa lakSaNazca guNa iti / niggaMthiceTTaNAitti / nirgranthInAmupAzraye'vasthAnAdau ko doSaH? yatra tatra sthitena zubhaM manaH pravartavyam, tacca vRttiH // gAthA-5 vAyattamiti / tathA mAmakalpasya pratiSedhastena[sa na] kriyate, yadi doSo na vidyate tadA parato'pi tatra stheymiti||5|| cAretti / cArazca caraNaM gamanamityarthastadviSaye brUte-vRSTayabhAve caturmAsakamadhye'pi gacchatAM ko doSa iti / tathA veraje vatti / vairAjye'pi te // 13 // sAdhavo vihAraM kurvantu, parityaktaM hi taiH zarIram, soDhavyAH khalu sAdhubhirupasargA iti / paDhamasamosaraNaM ti / prathamasamavasaraNaM 4 varSAkAlastatra brUte-kimiti prathamasamavasaraNe zuddhaM vastrAdi na grAhyam ? dvitIyasamavasaraNe'pi hyudgamAdidoSazuddhamiti gRhyate, tatko 'yaM vizeSaH ? iti / taha Niiesutti / tathA nityeSu nityavAsiSu prarUpayati-nityavAse na doSaH, pratyuta prabhUtasUtrArthagrahaNAdi-18 lakSaNo guNa iti / tathA sunnatti / yadyapakaraNaM na kenApi hiyate tataH zUnyAyAM vasatau ko dopaH ? / akappiye atti / aka4lpiko gItArthastadviSaye vrate-akalpikenAnItamajhAtoJchaM kiM na bhujyate ?,tasthAjJAtoJchatayA vizeSataH paribhogArhatvAt / sNbhoetti| lasaMbhoge brate--sarve'pi paJcamahAvratadhAritvena sAdhavaH sAMbhogikA iti / ||6||akppie atti viziSya vivRNoti / kiM vatti / kiMvat-kena prakAreNAkalpikenAgItArthana gRhItaM prAsukamajJAtoJchamapi abhojyamaparibhoktavyaM bhvti| ko vA kalpikena atra gAthAyAM saptamI tRtIyArthe, gRhIte guNo bhavati ? naiva kazcid ubhayatrApi zuddhyavizeSAt // 7 // saMbhoetti vyAcaSTe %
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 14 // saTippaNA // svopajJa vRttiH // gAthA-5 // 14 // 12-ARIGOROC4% pNcmhbvydhaaritti| paJcamahAvratadhAriNaH sarve zramaNAH kiM naikatra bhuJjate? yadeke sAMbhogikA apare cAsAMbhogikAH kriyante 6 iti / ityevamupadarzitaprakAreNAnAlocitaguNadoSo yathAchandaH,caraNe caraNaviSaye vitthvaadii| ata urdhva tu gatiSu vitathavA| dinaM vakSyAmi-khettaM gao yatti / sa yathAchando gatiSvevaM prarUpaNAM karoti-'ego gAhAvaI tassa tiNNi puttA / te savve vi khikkammovajIviNo piyareNa khittakamme nnioiyaa| tatthego khittakammaM jahANattaM karei / ego aDavi gao desaM deseNa hiMDai ityarthaH, ego jimiuM devakulAdisu acchati / kAlaMtareNa tesi piyA mao / tehiM savvaMpi pitisaMtiyaM ti kAuM samaM vibhattaM / tesiM jaM ekkeNaM uvajiaM taM savvesiM sAmannaM jAyaM / evaM amhaM piyA titthayaro tassaMtiovadeseNaM sabve samaNA kAyakilesaM kuvvaMti / amhe Na karemo jaM tumbhehiM kayaM taM amhaM sAmannaM / jahA tumbhe devalogaM mukulapaJcAyAti vA siddhiM vA gacchaha tahA amhe vi gcchissaamaatti|" bhaeko gaathaaptiH| tasya trayaH putraaH|te sarve'pi kSetrakarmopajIvinaH pitrA kSetrakarmaNi niyojitaaH| tatraikaH kSetrakarma yathA''jJaptaM karoti / | eko'TavIM gato dezadezAntareSu bhramati / eko jimitvA devakulAdiSu tiSThati / kAlAntareNa teSAM pitA mRtaH / taiH sarvamapi pitRsatkamiti kRtvA samaM vibhaktam / teSAM yadekenopArjitaM tatsarveSAM sAmAnya jAtam / evamasmAkaM pitA tIrthakaraH,tatsatkopadezena sarve zramaNAH kAyaklezaM kurvanti / vayaM na kurmH| yada yuSmAbhiH kRtaM tadasmAkaM sAmAnyam / yathA yUyaM devalokaM sukulapratyAyAti siddhiM vA gacchatha,tathA vayamapi gamiSyAma iti ] eSa gaathaabhaavaarthH| akSarayojanikA tviyam-ekaH putraHkSetraM gtH| eko'TavI dezAntareSu pribhrmtiityrthH| apara ekastatraiva saMtiSThate / pitari ca mRte dhanaM sarveSAmapi samAnam / evamatrApi mAtApitRsthAnIyastIrthakaraH,kSetra kSetraphalaM dhanaM punarbhAvataH paramArthataH siddhistAM yayamiva yuSmadupAjanena vayamapi gamiSyAma iti / tadevaM yathAchandasyApyutsUtraprarUpaNA -mara548
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 dharmaparIkSA % // 15 // saTippaNA // khopajJa vRttiH // gAthA-5 // 15 // vyavasthAdarzanAtkathamevamarvAgdRzA nirNIyate yaduta mArgapatitasya yathAchandasya kasyacidanAbhogAdevotsUtrabhASaNam, tacca nAnantasaMsArakAraNam, unmArgapatitAnAM tu sarveSAmAbhogavatAmanAbhogavatAM vA tadanantasaMsArakAraNameva, tIrthocchedAbhiprAyamUlatvAditi, sAdhvAcArocchedAbhiprAyasya yathAchande'pyavizeSAt / atha-"ummaggamaggasaMpa-dviANa sAhaNa goamA nRNaM (1) / saMsAro a aNaMto, hoi ya sammaggaNAsINaM / " [unmArgamArgasaMpasthitAnAM sAdhUnAM gautama? nUnam (1) / saMsArazcAnanto bhavati sanmArganAzinAm // ] iti gacchAcAraprakIrNakavacanabalAdunmArgapatitAnAM nihavAnAmananta eva saMsAro jJAyate na tu yathAchandAnAmapi, aparamArgAzrayaNAbhAvAditi ceda / unmArgapatito nihnava eveti kathamuddezyanirNayaH ? sAdhupadena zAkyAdivyavacchede'pi yathAchandAdivyavacchedasya katumazakyatvAt, PIguNabhedAdineva kriyAdiviparyAsamUlakadAlambanaprarUpaNayA'pyunmArgabhavanAvizemAda / na hi 'mArgapatita' ityetAvatA ziSTAcAranAzako yathAchandAdirapi nonmArgagAmI / atha yathAchandAdInAmapyunmArgagAmitvamiSyate eva,na tvanantasaMsAraniyamaH, tanniyamAbhidhAyakavacane 4 unmArgamArgasaMprasthitapadena tIrthocchedAbhiprAyavata eva grahaNAditi ced / aho kiMcidapUrva yuktikauzalam ! yaduktavacanabalAttIrthocchedA-1 bhiprAyavatAM nihavAnAmanantasaMsAraniyamasiddhau padavizeSatAtparyagrahaH, tasmiMzca sati tatsiddhirityanyonyAzrayadoSamApatantaM na vIkSase / / 4 saMpradAyAdIDazo'rtho gRhIta iti na doSa, iti ced / na, saMpradAyAdadhyavasAyaM pratItya nivAnAmapi saMkhyAtAdibhedabhinnasyaiva saMsArasya siddhatvAd, unmArgamArgaprasthitAnAM tIvAdhyavasAyAnAmeva grahaNe bAhulyAbhiprAyeNa vA vyAkhyAne doSAbhAvAd / na cedevaM tadA 'vayameva sRSTisthityAdikAriNaH' ityAdhusUtrabhASiNo'navacchinnamithyAtvasantAnaparamahetostIrthocchedAbhiprAyavato balabhadrajIvasyApyanantasaMsArotpattiH prasajyeta / na caitadazAstrIyaM vacanam,triSaSTIyanemicaritrepyevamuktatvAt / tthaahi|| pratipadya tathA rAmo, jagAma bharatAvanau /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA tathaiva kRtvA te rUpe, darzayAmAsa sarvataH // 1 // evamUce ca bho lokAH, kRtvA nau pratimAH shubhaaH| prakRSTadevatAbuddhayA, dharmaparIkSA lI yUyaM pUjayatAdarAt / / 2 // vayameva mataH sRSTi-sthitisaMhArakAriNaH / vayaM diva ihAyAmo, yAmazca svecchayA divam / / 3 // nirmitA dAmavipaNA // 16 // dvArakA'smAbhiH, saMhRtA ca yiyAmubhiH / kartA hartA ca nAnyo'sti, svargadA vayameva ca // 4 // evaM tasya girA lokaH, sarvo grAmapu- RI // svopajJa | rAdiSu / pratimAH kRSNahalinoH, kAraM kAramapUjayan // 5 // pratimArcanakartRNAM, mahAntamudayaM dadau / sa surastena sarvatra, tadbhakto'-BI BaavRttiH|| bhUjano'khilaH" // 6 // iti // nanu balabhadrasyotsUtravacanamidaM na svArasikamato na niyatam, niyatotsUtraM ca nivatvakAraNam, ata | gAthA-6 evAparAparotsUtrabhASiNAM yathAchandatvameva, niyatotsUtrabhASiNAM ca nihnavatvameva / taduktamutsUtrakandakuddAlakRtA--"tasmAdaniya- // 16 // | totsUtraM, yathAchandatvameSu na / tadavasthitakotsUtraM, [anavasthitakotsUtraM] nihnavamutvapasthitam // 1 // " iti / etadeva ca niyamato'na ntasaMsArakAraNam / ata eva yaH kazcid mArgapatito'pyutsUtraM bhaNitvA'bhimAnAdivazena voktavacanaM sthirIkartuM kuyuktimudbhAvayati, na | punarutsUtrabhayena tyajati, sa AnmArgapatita ivAvasAtavyaH, niyatotsUtrabhASitvAt, tasyAparamArgAzrayaNAbhAve'pi nivasyevAsadAgraha vAdityammanmatamityAzaGkAyAmAhaNiyaussuttaNimittA, saMsArANaMtayA Na suttttaa| ajjhavasAyANugao, bhinno cciya kAraNaM tIse // 6 // dvitIyasamavasaraNe'pIti-RtubaddhakAle'pi / yathAchandasyeti-yathAchandasAmAnyasya / mArgapatitasyeti-mArgasthitasyetyarthaH / taditi-utsUtrabhASaNam / tIrthocchedAmiprAyamUlatvAditi-tIrthadhvaMsaviSayakecchAmUlakatvAditi bhAvaH / yathAchandAdivyavacchedasya kartumazakyatvAditi-yathAchandeSvapi sAdhuliGgasya sattvAt padavizeSatAtparyagraha iti-unmArgasaMprasthitarUpapadavizeSasya tIrthocchedakAbhiprAyavatsveva tAtparya iti graho jJAnaM iti bhAvaH / 8 tasmizca satIti-tAdRzatAtparyagrahe ca sati / tarisaddhiriti-taniyamasiddhiH / ACC436AAAAA ABf
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * dharmaparIkSA // 17 // saTippaNA // svopana vRttiH // gAthA-6 // 17 // * [niyatotsUtranimittA saMsArAnantatA na matroktA adhyavasAyo'nugato bhinna eva kAraNaM tasyAH // 6 // ] nniyussutttti| niyatotsUtraM nimittaM yasyAM sA tathA, saMsArAnantatA na sUtroktA, niyatotsUtraM vinApi maithunaprati| sevAdyunmArgasamAcaraNa-tadvandanAdinA'pyanantasaMsArAjanena vybhicaaraat| na cotsUtrabhASaNajanye'nantasaMsArArjane niyatotsUtrabhASaNasyaiva / hetutvAnna doSaH, taadRshkaarykaarnnbhaavbodhkniytmuutraanuplmbhaad| 'ussuttabhAsagANaM,bohINAsoaNaMtasaMsAro (utsUtrabhASakANAM bodhinAzo'nantasaMsAraH!!) ityAdivacanAnAM sAmAnyata eva kaarykaarnnbhaavgraahktvaad| uttarakAlaM tatra niyatatvAkhyo vizeSaH kalpyate iti ced, naitadevam , tathA sati yathAchandasya kasyApyanantasaMsArAnupapattiprasakteH, tasya svadabhiprAyeNAparAparabhAvena gRhItayuktotsUtrasya niyatosUtrabhASitvAbhAvAt / tathA ca-"savappavayaNamAraM, mUlaM saMsAradukkhamukkhamsa / samattaM mailitA, te duggaivaDyA huMti // 1 // " (sarvapravacanasAraM mUlaM saMsAraduHkhamokSasya / samyaktvaM malinayitvA te durgativarddhakA bhavanti // 1 // ) ityAdibhASyavacanavirodhaH / atha a yathAchandasyApi yasyAnantasaMsArArjanaM tasya kliSTAdhyavasAyavizeSAdeva, unmArgapatitasya nivasya tu niyatosUtrabhASaNAdeveti na doSa iti ced / na,evaM satyaniyatahetukatvaprasaGgAn / "aniyatahetukatvaM ahetukatvaM nAma" iti vyaktamAkare / tathA ca vipratipanna unmArgastho'nantasaMsArI, niyatotsUtrabhASitvAd, ityatrAprayojakatvam / kiM tarhi anantasamAratAyAmanugataM niyAmakamityatrAha-tasyAH saMsArAnantatAyAH, kAraNaM bhinna evAnugato'dhyavasAyastIvratvasaMjJitaH, kevalinA nizcIyamAno'stIti gamyam / yasya saMgrahAdezAtsvAtaMtryeNaiva tasyAmanugataM hetutvam, vyavahArAdezAca kriyAvizeSa sahakAritvaM ghaTakalvaM vA / zandamAtrAnugatatItrAdhyavasAyasahakatAyAstatpUrvikAyA vA pApakriyAyA anantasaMsArahetutvavyavahArAt / sa ca tIvAvyavasAya AbhogavatAmanAbhogavatAM vA zAsanamAlinya * - - *** -
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dharmaparIkSA // 18 // saTippaNA || khopajJa vRtti. // | gAthA-6 // 18 // - - nimitta pravRttimatAM raudrAnubandhAnAM syAd, anAbhogenApi zAsanamAlinyapravRttau mahAmithyAtvArjanopadezAt / taduktamaSTakaprakaraNe"yaH zAsanabhya mAlinye-'nAmIgenApi vrtte| sa tanmithyAtvahetutvA-danyeSAM prANinAM dhruvam // 1 // badhnAtyapi tadevAlaM, paraM saMsArakAraNam / vipAkadAruNaM ghoraM, srvaanrthnivndhnm||2||"(23a0)shaasnmaalinynimittprvttishc nivAnAmiva yathAchandAdInAmapya. viziSTeti ko'yaM pakSapAtaH? yaduta nihavAnAmanantasaMsAraniyama eva, yathAchandAdInAM tvaniyama iti| anAbhogenApi viSayavizeSadrohasya viSamavipAkahetutvAd . aniyatotsUtrabhASaNasya niHzaGkatA'bhi yaJjakatayA sutarAM tathAbhAvAt / yathA hyAbhogenotsUtrabhASiNAM rAgadveSo. kAMdatisaMklezastathA'nAbhogenotsUtrabhASiNAmapyaprajJApanIyAnAM mohotkarSAdayaM bhavannanivArita eva / ata eva teSAM bhAvazuddhirapyapramANam, mArgAnanusAritvAt |tduktmssttkprkrnne-"bhaavshuddhirpi jJeyA, yaiSA mArgAnusAriNI / prajJApanApriyA'tyartha, na puna: svAgrahAtmikA // 1 // rAgo dveSazca mohazca, bhAvamAlinyahetavaH / etadutkarSato jJeyo, hantotkarSo'sya tattvataH // 2 // tathotkRSTe ca satyasin, zuddhirva zabdamAtrakam / svabuddhikalpanAzilpa-nirmitaM nArthavad bhvedN||3||(22 a0)iti" kiM ca-pArthasthAdInAM niyatotsUtramapyUdyuktavihAriNAmapavAdalakSaNaM dvitIyabAlatAniyAmakamastyeva / yadAcArasUtram-"sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa bitiyA mandassa bAlayA / NiaTTamANA vege AyAragoyaramAikkhaMti nAgabhaTThA daMsaNalUsiNotti " etada vattiryathA- zIlamaSTAdazazIlAGgasahasrasaMkhyam, yadi vA mahAvratasamAdhAnaM paJcendriyajayaH kaSAyanigrahastriguptiguptatA cetyetacchIlaM vidyate yeSAM te zIlavantaH / tathopazAntAH , kaSAyopazamAd / atra zIlavadvahaNenaiva gatArthatvAta | 'upazAntAH' ityedvizeSaNaM kaSAyanigrahaprAdhAnyakhyApanArtham / samyak khyApyate prakAzyate'nayeti saMkhyA-prajJA tayA rIyamANAH - -
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 19 // saMyamAnuSThAnena parAkramamANAH kasyacidvizrAntabhAgadheyatayA 'azIlA ete' ityevamanuvadato anu pazcAd vadataH pRSThato'pavadattaH, anyena vA mithyAdRSTyAdinA kuzIlAH ityevamukte'nuvadataH pArzvasthAderdvitIyaiSA mandasyAjJasya bAlatA - mUrkhatA / ekaM tAvasvatazcAritrApagamaH punaraparAnukavihAriNo'pavadatItyeSA dvitIyA bAlatA / yadi vA zIlavanta ete, upazAntA vA ' ityevamanyenAbhihite 'kvaiSAM pracuropakaraNAnAM zIlavatopazAntatA vA' ityevamanuvadato hInAcArasya dvitIyA bAlatA bhavatIti / apare tu vIryAntarAmodayAtvato'vasIdanto'pyaparasAdhuprazaMsAnvitA yadhAvasthitamAcAragocaramAvedayeyuriti, etaddarzayitumAha- NiaTTamANA ityAdi / eke karmodayAtsaMyamAnnivartamAnA liGgAdvA vAzabdAdanivartamAnA vA yathAvasthitamAcAragocaramAcakSate / 'vayaM tu kartumasahiSNavaH, AcArastvevambhUtaH ityevaM vadatAM teSAM dvitIyabAlatA na bhavatyeva / na punardhadanti evaMbhUta eva AcAro yo'smAbhiranuSThIyate, sAmprataM duHSamAnubhAvena balAdyapagamAnmadhyamabhUtaiva vartinI zreyasI notsargAvasara iti / uktaM hi - " nAtyAyataM na zithilaM, yathA yuJjIta sArathiH / tathA bhadraM vahantyazvA yogaH sarvatra pUjitaH // 1 // " api ca - " jo jattha hoi bhaggo, ogAsaM so paraM avindato / gaMtu tattha vayaMto, imaM pahANaMti ghose ||2||" ityAdi (yo yatra bhavati bhagno'vakAzaM sa paramavindamAnaH / gantuM tatra brajan idaM pradhAnamiti ghopayati / / ) kiMbhUtAH punaH ? etadeva samarthayeyurityAha- nANabhaTTA / sadasadviveko jJAnaM tassASTaddhA jJAnabhraSTAH / tathA daMsaNalUsiNotti / samyagdarzana vidhvaMsino'sadanuSThAnena khato vinaSTAH, aparAnapi zaGkotpAdanena sanmArgAccyAvayantIti / tathA ca saMvinapAkSikAtiriktasya pArzvasthAderapi dvitIya bAlatA niyAmakaniyatotsUtrasadbhAvAt tasyAnantasaMsArAniyamAnninhavasyApi tadaniyama eva bhavabhedasya bhAvabhedaniyatatvAditi pratipattavyam || 6 | saTippaNA // svopajJa vRttiH // gAthA-6 // 19 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ +ACCR saTippA dharmaparIkSA // 20 // 1-73% Tika sAmAnyata paveti-anantasaMsArasvotsUtrabhASaNasvasAmAnyayoreveti, atra caivakAreNa vizeSakAryakAraNabhAvasya vyavacchedAditi bhAvaH / tatreti-utsUtrabhASaNe / aniyatahetukatvaprasaGgAditi-upalakSaNaM tenAnantasaMsAratvasya kAryamAtravRttijAtitayA tasya kAryatAvacchedakatvaniyamena "yadvizeSayoH kAryakAraNabhAvaH tassAmAnyayorapi" iti nyAyAt tadavacchinnaM prati kasyacidekasya kAraNasvarUpanasyAvazyakasvAdityarthaH / aprayojakatvamiti-niyatotsUtrabhASitvamastu anantasaMsAhitvaM tu mAstu iti vipajhe bAdhakarUpaprayojakAbhAvAt // na ca nirupAdhisvamevaprayojakatvamastviti vAcyam, adhyavasAyavizeSasyai vo- // khopanna pAvitvAt / niyAmakaM-kAraNam / nanu tIvAdhyavasAyasahakRtAyAstApAbakAyA vA pApakriyAyA anantasaMsArahetusvamuktaM, taccAsata, ubhayapakSepi tAdRzAdhya | vRttiH // basAyasahakRtapApakriyAyAH pApakriyAsahakRtatAdRzAvavasAyasya vA tAdRzAdhyavasAyapUrvikAyAH pApakriyAyAH pApakriyApUrvakatArazAdhyavasAyasya vA ityatrAta gAthA-6 vinigamanAviraheNa gurubhUtadvayahetutvasvIkAreNa gauravAt / iti cenna, vAkArasyAnuktasamuccayArthakasvIkAreNa tAdRzAdhyavasAyasya pApakriyAyAzca svAtantryeNaiva // 20 // hetutvasvIkArAt / nanu sa tIbrAlyavasAyaH keSAM bhavatItyAha sa ceti-zAsanetyAdIti-zAsanasya-jinapravacanasya mAlinyaM lokaviruddhAcaraNenopaghAtaH tasya nimittabhUtA yA pravRttiH sA ca yeSAmasti teSAM / anAbhogenApi kiMpunarAbhogenetyarthaH / zAsanamAlinyapravRttau-zAsanamAlinyapravRttinimitteti mahAmithyAtvArjaneti-mahAmithyAtvaprAptiriti / tathA ca zAsanamAlinyapravRttermahAmithyAtvahetutvAditi bhaavH| uktArthe pUrvAcAryasaMmatimAha-taduktamityAdinA-ya iti-ayaMbhAvaH-yaH kopi zramaNAdiH zAsanasya jinapravacanasya mAlinye lokabiruddhAcaraNenopaghAte'nAbhogenApi-ajJAnenApi kiM punarAbhogena varttate vyApriyate sa pUrvoktaH prANI tena jinazAsanamAlinyena karaNabhUtena mithyAtvahetuH-viparitabodhajanaka iti tanmithyAtvahetuH tasya tattvam / athavA tasmin jinazAsanaviSayakamithyAtvahetutvaM mithyAtvabhAvajanakatvaM, tasmAt tanmithyAtvahetutvAt, keSAM anyeSAM svAtmanyatiriktAnAM-ye hi tasyAsadAcAreNa paramapavitraM jinazAsanaM hIlayanti teSAm, prANinAM jIvAnAM, dhruvaM avazyatayA, badhnAtyapi svAtmapradezeSu sambandhayasyapi, na kevalaM teSAM tajanayati tadeva mithyAtvamohanIya kamaiMva yadanyaprANinAM janitaM na tvanyacchubhaM karmAntaram / alaM atyartha nikAcanAdirUpeNa, paraM saMsArakAraNaM bhavahetuM, vipAkadAruNaM vipAke vipAkaviSaye dAruNaM tIvarasa, ghoraM bhayAnakaM nAmamAtreNApi duHkhadAyaka, sarvAnarthanibandhanaM nikhilapratyUhajanakaM, sarvAnavivardhanamiti pAThe tu sarva pratyUha vizeSeNa vardhayati nikhilapratyUhAnAM paramparAjanakamiti yAvat / nanu mithyAtvaprakRtereva mithyAtvahetukaravAd samyagdRSTiH A 4%95 C
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 21 // kathaM mithyAtvaM badhnAti ?, anrocyate, zAsanamAlinyotpAdanAvasare mithyAtvodayAnmithyAdRSTirevAsAvato midhyAtvabandha iti / abhivyaJjakatayA utpAda katayA / tathAbhAvAt viSamavipAka hetutvAt / ayamiti atisaMklezaH, anivArita eva nivArayitumazakya eva / ata eva mohotkarSAdeva / uktArtha pUrvAcAryasammatimAha bhAvazuddhItyAdinA - arthavevaM, bhAvazuddhiH manaso'saMklizyamAnatA yA paraurvirudradAnAdau dharmavyAghAtaparihAranibandhanatayA kalpitA sA'pi na kevalaM dharmavyAghAta eva zeya iti api zabdArtha, jJeyA jJAtavyA yA eSA vakSyamANasvarUpA nAmyA, tAmevAha, mArge jinoktaM jJAnAdikaM mokSapathamanusaratyanugacchatyevaM zIlA mArgAnusAriNI, atha paro brUyAt, saiSA mametyAha, prajJApanA AgamArthopavezanaM sA priyA vallabhA yasyAM bhAvazuddhI sA prajJApanApriyA, atyartha atizayena, uktasyaivArthasya vyatirekamAha, na naiva, punaHzabdaH pUrvoktArthApekSayA prakRtArthasya vilakSaNatApratipAdanArthaH svaH, svakIyo na tu zAstrIyaH, sa cAsAvAgrahazvArthAbhinivezaH svAgrahaH sa evAtmA svabhAvo yasyAH sA svAgrahArimaketi // 1 // atha kasmAt svAgrahAtmikApi bhAvazuddhirna bhavatIti ?, azrocyate, bhAvazuddhi viparyaya bhUtabhAvamAlinyarUpatvAt svAgrahasyetyetadeva darzayannAha, rAgetyAdinA rAgo'bhivyaGgalakSaNaH, dveSo'prItirUpaH, mohazca ajJAnalakSaNazca cazabdau samuccayArthI, ete trayo'pi bhAvamAlinya hetavaH AtmapariNAma zuddhinibandhanAni svAgrahAdibhAva kAraNAnIti garbhaH, eteSAM rAgAdInAM utkarSa upacaya iti etaduskarSa:, tasmAd etadutkarSataH, jJeyo jJAtavyaH hanta iti pratyavadhAraNArthaH komalAmantraNArthIvA, utkarSa upacayaH, kasyetyAha, bhAvamAlinyasya svAgrahAdirUpasya tattvataH paramArthavRsyeti // 2 // tataH kimityAha / tathA tena prakAreNa rAgAdyutkarSalakSaNena, utkRSTe uskaTe, cazabdaH punararthaH, sati bhavati, asmin rAgAdihetuke svAgrahAdirUpe bhAvamAlinye, zuddhiH zuddhatvam, bhAvasyeti gamyate, vaizabdo vAkyAlaGkA rArthaH zabda evAbhidhAnameva zabdamAtraM tadeva kutsitameva zabdamAtrakaM nirabhidheyamityarthaH, mAlinyotkarSe sati nAsti bhAvazuddhirnAlinyasya tadvirudvasvarUpatvAdadmisadbhAve zItavaditi bhAvanA / atha mAlinye satyapi zuddhiriSyate tataH kathaM zabdamAtratvamasyA ityatrAha svabuddhayA pramANAparatantrayA matyA, kalpanA klRptiH, seva zilpaM citrAdikauzalaM, tena nirmitaM viracitaM svabuddhikalpanAzilpanirmita gracchadarUpaM taditi gamyam, na naiva, arthavat sAbhidheyam, bhavet jAyeteti / apavAdalakSaNamiti - apavadatItyevaMsvarUpam / saMvignapAkSikAtiriktasyeti vizeSaNasya svarUpopadhAyakatvam / niyAmaketi dvitIyabAlatA niyatotsUtrasadbhAvAt tasya tAdRzapArzvasyAdeH, tadaniyama eva anantasaMsArasya niyamAbhAva eva avizeSAditi zeSaH / bhavabhedasya saMkhyAsaMkhyAnantabhavavizeSasya / bhAvabhedaniyatatvAt - adhyavasAya vizeSavyApyatvAt // 6 // saTippaNA // svopajJa vRttiH // gAthA- 6 // 21 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 22 // 45-5-155 - 5 saTippaNA P // khopajJa | vRttiH // gAthA-7 // 22 // A-TECIA-A-ARAIGA%% nanu karma tAvadutkarSato'pyasakhyeyakAlasthitikameva baddhyate, tatkathaM tIvrAdhyavasAyavatAmapyutsUtrabhASiNAmanantasaMsAritvaM svAd ? ityAzaGkAyAmAha-- . kamma bandhai pAvaM, jo khalu aNuvarayativvapariNAmo / asuhANubandhajogA, aNaMtasaMsAriA tassa // 7 // [karma badhnAti pApaM yo khlvnuprttiivrprinnaamH| azubhAnubandhayogAdanantasaMsAritA tasya // 7 // ] kammati / karma bandhAti pApaM yaH khalvanuparatatIvrapariNAmaH-avicchinnatathAvidhasakliSTAdhyavasAyaH svecchAnurodhAtriya| tAsravapravRtto vA'niyatAsravapravRttIvA niyatotsUtrabhApI vA'niyatotsUtrabhASI vA'prAptAnuzayaH,tasyAzubhAnAM jJAnAvaraNIyAdipApaprakatInAM,anubandhasya uttarottaravRddhirUpasya badhyamAnaprakRtiSu tajjananazaktirUpasya vA yogAtsambandhAdanantasaMsAritA bhavati / granthime dAtprAgapyanantasaMsArAjane'zubhAnubandhasyaiva hetutvAtprAptasamyagdarzanAnAmapi atipAtena tata evAnantasaMsArasaMbhavAt / taduktamupadezapade lA "gaMThIi(o)Arao vi hu, asaI baMdhoNa annahA hoi| tA eso vi hu evaM,Neo asuhaannubndhoti||1||"(grntheraarto'pi khalu asakRd bandho nAnyathA bhvti| tata epo'pi khalvevaM jJeyo'zubhAnubandha iti / ) tatazca bandhamAtrAnAnantasaMsAritA, kintvanubandhAditi sthitam / | ata evAbhogAdanAbhogAdvotsUtrabhASiNAmapIha janmani janmAntare vA''locitapratikrAntatatpAtakAnAmanubandhavicchedAnAnantasaMsAritA, kevalamanantabhavavedyanirupakramakarmabandhe tanniHzeSatAM yAvatprAyazcittapratipattireva na syAd , adhyavasAyavizeSAd / niyatopakramaNIyasvabhAvakarmavandhe ceha janmani janmAntare vA prAyazcittapratipattiH syAt / ata eva jamAliziSyAdInAM bhagavatsamIpamupagatAnAM tadbhava evotsUtrabhASaNaprAyazcittapratipattiH / kAlIprabhRtInAM ca " tassa ThANassa aNAloiaapaDikaMtA kAlamAse kAlaM kiccA0" [tasya 5
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA / khopajJa vRttiH // gAthA-7 // 23 // sthAnasyAnAlocitApratikrAntA kAlamAse kAlaM kRtvA0] ityAdivacanAt tadbhAvAnAlocitapArzvasthatvAdinimittapApAnAM bhavAntara evaM dharmaparIkSA praayshcittprtipttiH| "kAlINaM bhaMte! devI tAo devalogAo aNaMtaraM uccahittA kahiM gacchihiti? kahiM uvavajihiti? / goyamA! PmahAvidehavAse sijjhihiti // " [kAlI bhagavan devI tasmAddevalokAdanantaramutvRtya kasyAM (gatau) gamiSyati, kasyAmutpatsyate ? / gautama mahAvidehavarSe setsyatIti // ] ityAdivacanAttAsAM bhavAntara evaM pUrvabhavAcIrNapArzvasthatvAdijAtapApakarmaprAyazcittabhaNanAt |"svvaa dAbi hu panvajjA pAyacchittaM bhavaMtarakaDANaM pASANaM kammANaM " [sarvA'pi khalu pravrajyA prAyazcittaM bhavAntarakRtAnAM pApAnAM karmaNAm / ] | ityAdipUrvAcAryavacanAtpravrajyAyA eva bhavAntarakRtakarmaprAyazcittarUpatvAd / etena 'kRtasya pApasya prAyazcittapratipattistasminneva bhare bhavati na punaH janmAntare'pi' iti vadan tatra "jAvAu sAvajhesaM" ityAdisammatimudbhAvayan vyaktAmasaMlagnakatAmanavagacchannirasto bodhyaH / atha pUrvabhavakRtapApaparijJAnAbhAvAtkutastadAlocanam ? kutastarAM ca tatprAyazcittam ? iti ceta , na, etadbhavakatAnAmapi vismRtAnAmiva pUrvabhavakRtAnAmapi pApAnAM sAmAnyajJAnenAlocanaprAyazcittasambhavAt , ata eva mithyAtvahiMsAdeH pArabhavi kasyApi nindAgardAdikam / " ihamaviyamanabhaviyaM, micchattapavattaNaM jamahigaraNaM / jiNapavayaNapaDikuTuM, duTuM garihAmi taM pAvaM // 1 // " da IhabhavikamanyabhavikaM mithyAtvapravartanaM yadadhikaraNam / jinapravacanapratikruSTaM duSTaM gaheM tatpApam // ] " ihaM bhave annesu vA bhavaggaha Nesu pANAMivAo kao vA kArAvio vA kIraMto vA parehiM samaNuNNAo taM niMdAmi garihAmi" [ iha bhave anyeSu vA bhavagrahaNeSu prANAtipAtaH kRto vA kAritoSA kriyamANo vA paraiH samanujJAtastaM nindAmi gaheM / ] ityAdi catuHzaraNaprakIrNakapAkSikasUtrAdAvuktam / pApapratighAtaguNabIjAdhAnasUtre haribhadrasUribhirapyetadbhavasambandhi bhavAntarasambandhi vA pApaM yattatpadAbhyAM parAmRzya
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA khopajJa vRttiH / / gAthA-7 // 24 // 5 mithyAduSkRtaprAyazcittena vizodhanIyamityuktam / tathAhi-"saraNamuvagao a eesi garihAmi dukkaDaM / jaNNaM arahaMtasu vA siddhesu vA dharmaparIkSA Ayariemu vA uvajjhAemu vA sAhasu vA sAhuNIsu vA annesu vA dhammaTThANemu mANaNijjesu pUaNijjesu tahA mAIsu vA piIsu vA bandhUsu vA mittesuvA uvayArisu vA oheNa vAjIvesu maggadviemu vA amaggaTThiesu vA maggasAhaNesu vA amaggasAhaNesu vA jaM kiMci vitahamAyari // 24 // 4 azAyariavvaM aNicchiavvaM pAvaM pAvANubaMdhi suhumaM vA bAyaraM vA maNeNaM vA vAyAe vA kAraNaM vA kayaM vA kArAviraM vA aNumoiaM | vA rAgeNa vA doseNa vA moheNa vA itthaM vA jamme jammantaresu vA garahiyameyaM dukkaDameyaM ujjhiyavvameaM viyANi mae kallANamittaMgurubhagavaMtavayaNAo evameaMti roiaM saddhAe arahaMtasiddhasamakkhaM garahAmi ahamiNaM dukaDameaM ujhiyamameaM ittha micchAmi dukaDaM 3||"etdvyaakhyaa-ythaa catuHzaraNagamanAntaraM duSkRtagardoktA,tAmAha-zaraNanupagatazca sanneteSAmahadAdInAMgaheM dusskRtm| kiMviziSTam ? ityAha-jaNNaM arahaMtesu vA ityAdi / ahaMdAdiviSayamoghena vA jIveSu mArgasthiteSu-samyagdarzanAdiyukteSu, amArgasthiteSu-etadviparIteSu, mArgasAdhaneSu-pustakAdiSu, amArgasAdhaneSu-khaGgAdiSu, yatkicidvitathamAcaritam-avidhiparibhaugAdi, anAcaritavyaM kriyayA, aneSTavyaM manasA, pApam pApakAraNatvena, pApAnubandhi tathAvipAkabhAvena, garhitametada kutsA''spadam, duSkRtametad dharmabAhyatvena, ujjhitavyametad heyatayA, vijJAtaM mayA kalyANamitragurubhagavadvacanAda, evametad iti rocitaM zraddhayA-tathAvidhakSayopazamajayA, arhatsiddhasamakSaM gaheM, katham ? ityAha-duSkRtametada. ujjhitavyametad / atra vyatikare 'micchAmidukkaDaM' vAratrayaM pAThaH / atha hiMsAdikasya pApasya pArabhavikasyApi prAyazcittapratipattiH syAta, na tUlamUtrabhASaNajanitasya utsUtrabhASiNo nivasya kriyAbalAddevakilbiSikatvaprAptAvapi tatra nijakRtapApaparijJAnAbhAvena - 4 -CAR
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ -64 durlabhabodhitvabhaNanAd / yadAgamaH-laghRNa vi devattaM, unabanno devakibdhise / tatthavi se na yANAi, kiM me kiccA imaM phalaM // 1 // dharmaparIkSA datatto vi se caittA NaM, labbhihI elamUagaM / garagaM tirikkhajoNi vA, bohI jattha mudallahA // 2 // etadattiryathA-laddhRNa vitti| 'saTippaNA ||25|| labdhvApi devatvaM tathAvidhakriyApAlanavazenopapanno devakilbiSanikAye, tatrApyasau na jAnAti vizuddhAvadhyabhAvAt, kiM vRttiH // | mama kRtvedaM phalaM kilbiSikadevatvamiti / asya doSAntaramAha-tatto vitti| tato'pi devalokAdasau cyutvA, lapsyate eDamU gAthA-7 katAm-ajabhavAnukArimanuSyatvam, tathA narakaM tiryagyoni vA pAramparyeNa lapsyate / yodhiryatra sudurlabhA-sakalasampattiniva-TU 5 // 2 // ndhanA yatra jindhrmpraaptirduraapaa| iha 'prAmotyeDamakatAm' iti vAcye asakRdbhavaprAptikhyApanArtha 'lapsyate' iti bhaviSyatkAlanirdeza iti | cet, maivam, na hi tatra nidava evAdhikRtaH kintu tapaHstenAdiH "tava neNe vaya neNe" ityAdipUrvagAthaikavAkyatvAt tasyApyutkRSTaphalapra| darzanametat, na tu sarvatra sAdRzyaniyamaH, adhyavasAyavaicitryAt / kiM caivam-"iya se parassa aTThAe kUrAI kammAI vAle pakuvvamANe teNa dukkhaNa saMmRDhe vipariyAsamuveha" [iti sa parasyArthAya krUrANi karmANi bAlaH prakurvANaH tena duHkhena sammUDhaH viparyAsamupaiti ] ityAcArAGgavacanAtrANi karmANi parasyArthAya kurvato hitAhitabuddhayAdiviparyAsavato hiMsAdidoSasyApi bhavAntare prAyazcittAnupapatireva syAt / atha sarvasyaiva pApasya pramAdena kRtasya viparyAsAdhAyakatvAdviparyAsajalasicyamAnAnAM klezapAdapAnAM cAnubandhaphalatvAd bhavAntare'pi tathAbhavyatAvizeSAtkasyacidviparyAsanivRttyaivAnubandhanivRttehiMsAdiprAyazcittopapattiriti cet, tadidamutsUtraprAyazcitte'pi tulyam / na caivamutsUtrabhASiNAmanantasaMsArAniyamanAttato bhayAnupapattiriti zaGkanIyam, ekAntAbhAve'pi bAhulyoktaphalApekSayA hiMsAdekhiotsUtrAdAstikasya bhayopapatteH / AstikyaM yasatpravRttibhayanimitta mitidiga // 7 // 49444444 -4-IX -
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1- dharmaparIkSA la // 26 // 94 saTippaNA / khopajJa dRttiH // gAthA-7 | // 26 // Ti0 tatkathamiti-tasmAtkatham / tIvrAdhyavasAyavatAmapIti-ajIvAdhyavasAyabatAM tu na syAdevetyapizabdArthaH / svecchAnurodhAditi-uparajakaM tAdRzasaMkliSTAdhyavasAyavatAM tasya niyamena satvAt / badhyamAnaprakRtiSu-badhyamAnakarmapudgala vizeSeSu / tajjananazaktirUpasya-anantasaMsArajananazaktilakSaNasya, granthimedAditi karmavizeSajanito mahAnibiDarAgadveSapariNAmaH karkaza niviDaciraprarUDhagupilavakragranthivadurbhedyo'minapUrvo pranthiH, tasya bhedo nAma samullasitapracuradurnivAravIryaprasareNa nizitakuThAradhArayeva paramavizuddhayA samatikramaNam sa ca kenacid mahAnubhAgenAsanaparamanirvRtisukhenaiva katuM zakya iti tasmAt / prAgati pUrvakAle'pi / pratipAtena-nAzena samyagdarzanasyetizeSaH / tata eveti-kluptahetutAkAzubhAnubandhAdeva / anantasaMsArasambhavAt-anantasaMsAramAptisambhavAt, tathA ca kluptakAryakAraNabhAvena nirvAhe'nyakAryakAraNabhAvakarupanAyAM pramANAbhAvAd, gauravAJceti bhAvaH / uktArthe pUrvAcAryasamnatimAhagaThIitti-asthAyamarthaH-grantheruktasvarUpAt, Arato'pi-tasminnaminne sati kiM punarbhinnagranthau, azubhAnubandhato'nantasaMsAra ityapizabdArthaH, hu khalu nizcaye, asakRd anantavArAn, bandho jJAnAvaraNAdInAM karmaNAM svIkAraH, na naiva, anyathA'zubhAnubandhaM vinA bhavati, anurUpakAraNaprabhavatvAt sarvakAryANAm / tat-tasmAt. paSo'pyasakRdbandhaH, na kevalaM yato'sau pravRtta ityapi zabdArthaH, hu sphuTam, evamazubhAnubandhamUlatvena jJeyo'zubhAnabandha iti, kAryakAraNayormadghaTayoriva kathaJcidabhedAt / tasmAt kAraNakRtasya kAryabhUtasya cAzubhAnubandhasya troTane prayatno vidheya iti / anupadokkamevArtha spaSTayati tatazceti-tasAd, bandhamAtrAt-azubhabandhasAmAnyAt / anubandhAditi-azubhAnubandhAt / ata eva-azubhAnubandhAdevAnantasaMsAritAsiddha satyava, yAvaditi-maryAdAyAmiti, tathA ca kevalamanantabhavavedyanirUpakramakarmabandhe sati na tUpakramaNIyasvabhAvakarmabandhe satIti kevala zabdArthaH, taniHzeSatAparyantaM prAyazcittapratipattiviSayakAdhyavasAya eva na bhavati / etena pUrvAcAryavacanena / jAvAu iti, "jAvAu sAvasesaM, jAva ya thevo vi bhasthi vvsaao| tAva karijappahiyaM, mA sasirAyA va socihisi" // 1 // iti bhagavaddhastadIkSitadharmadAsagaNikRtopadezamAlIyagAthAyAH "pramAdo na kArya" ityevArthe tAtparyamiti / na tuiha bhava evaM prAyazcittapratipattina tu bhavAntare' ityarthe tAtparyamiti bhAvaH // vyakkAmasaMlagnakatAmiti-spaSTAmasaGgatim nirasto bodhya iti, bhayamAzayaH, atha pramAdo mA vidheya ityarthe eva tAtparyam na tu ihabhavetyAdyarthe iti kathaM jJAtamiti ceda, na, sabvAvi ha pavajA ityAdi pUrvAcAryavacanasya iha bhavetyAcarthe tAtparyatve bAdhakatvena pramAdo mA vidheya ityarthe tAtparyasve bAdhakAmAvarUpAvi nigama (vana nirasta
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 27 // saTippaNA. | // khopajJa vRttiH // gAthA-8 // 27 // iti / yadAgame-dazavakAlikapaJcamAdhyayana dvitIyodezake, tavateNetti-"tavateNe vayateNe, rUvateNe a je nare / AyArabhAvateNe a, kubbaI devakivisaM ||1||"iti pUrvagAdhayA sahakavAkyatvAt na kevalaM niva eva adhikRtaH, kintu tapastenAdInAmutkRSTaphalaprAptipradarzanaparameva taditi bhaavH| tapastenAdInAM svarUpaM tvevaM, tapasteno nAma kSapakarUpakalpaH kazcit kenacit pRSTastvamasau kSapaka iti, sa pUjAdyarthamAha-aham, athavA vakti-sAdhava eva kSapakAH, tUNNI vA''ste, evaM vAsteno dharmakathakAditulyarUpaH kazcit kenacit pRSTa iti, evaM rUpasteno-rAjaputrAditulyarUpaH, evamAcArasteno viziSTAcAravattulyarUpa iti, bhAvastemastu parotprekSitaM kathaJcita kiJcit zrutvA svayamanutprekSitamapi maryatatprapaJcena carcitamityAheti / iti se parassetyAdi AcArAmathamazrutaskandhadvitIyAdhyayanatRtIyoddezake. tatra samUDhetti-rAgadveSAmibhUtatvAtkAryAkAryaparAGmukhaH // eSa mRDha iti zeyo viparItavidhAyakaH // 1 // anantasaMsAritA'zubhAnubandhayogAdityuktam,athAzubhAnubandhasya kiM mUlam ? ke ca tadbhedAH ? ityAhatammUlaM micchattaM, AbhiggahiAi taM ca pNcvihN| bhavvANamabhavvANaM, AbhiggahiaM vaNAbhogo // 8 // [tanmUlaM mithyAtvamAbhigrahikAdi tacca paJcavidham / bhatryAnAm, abhavyAnAmAbhigrahikaM vA'nAbhogaH // 8 // ] tammUlaMti / tasyAnantasaMsArahetvazubhAnubandhasya mUlaM mithyAtvam, utkaTahiMsAdidoSAnAmapi mithyAtvasahakatAnAmeva taddhetutvAta, anyathA dossnnyaamuuddhtaa'nupptteH| tacAbhigrahikAdikaM paJcavidham AbhigrahikamanAbhigrahikamAbhinivezikaM sAMzayikakamanAbhogaM ceti paJcaprakAram / yadyapi jIvAdipadArtheSu tatvamiti nizcayAtmakamya samyaktvasya pratipakSabhUtaM mithyAtvaM dvividhameva paryavaspati-jIvAdayo na tatvamiti viparyAsAtmakaM 1 / / jIvAdayastatvamiti nizcayAbhAvarUpAnadhigamAtmakaM ca 2 / / tadAha vAcakamukhyaH "anadhigamaviparyayau ca mithyAtvam" iti, tathApi 'dharme'dharmasaMjJA' ityevamAdayo daza medA ivopAdhibhedAtpazcaite bhedAH zAstra| prsiddhaaH| ttraabhigrhikm-anaaklittttvsyaaprjnyaapniiytaapryojksvsvaabhyupgtaarthshrddhaanm| yathA bauddhasA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 28 // - ikhyAdInAM svasvadarzanaprakriyAvAdinAm / yadyapi vaitaNDako na kimapi darzanamabhyupagacchati, tathA'pi tasya svAbhyupagatavitaNDAvAdArtha eva nigrahavatvAdAbhigrahikatvamiti nAvyAptiH / anAkalitatattvasya iti vizeSaNAd yo. jaina eva dharmavAdena parIkSApUrva tattvamA kalayya svAbhyupagatArthaM zraddhatte tatra nAtivyAptiH / yastu nAmnA jaino'pi svakulAcAreNaivAgamaparIkSAM bAdhate tasyAbhigrahikatvameva, samyagdRzo'parIkSita pakSapAtitvAyogAt / taduktaM haribhadrasUribhiH / " pakSapAto na me vIre, na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH // 1 // " iti / yathAgItArthI gItArthanizrito mASatuSAdikalpaH prajJApATavAbhAvAdanAkalitatattva eva svAbhigatArtha jainakriyAkadambakarUpaM zraddhatte tasya svAbhyupagatArthazraddhAnaM nAprajJApanIyatAprayojakam asadgrahazaktyabhAvAt, kintu guNavadAjJAprAmANyamUlatvena guNavatpAratantryaprayojakamityaprajJApanIyatAprayojakatva vizeSaNAnna tatrAtivyAptiH 1 // svaparAbhyupagatArthayoravizeSeNa shrddhaanmnaabhigrhikm| " yathA sarvANi darzanAni zobhanAni iti pratijJAvatAM mugdhalokAnAm / yadyapi paramopekSAvatAM nizcayaparikarmitamatInAM samyagdRSTInAM svasvasthAne sarvanayazraddhAnamasti, ziSyamativisphAraNarUpakAraNaM vinaikataranayArthanirddhAraNasyAzAstrArthatvAt / tadAha sammatau siddhasenaH - "Niyayavaya Najja saccA, savvaNayA paraviyAlaNe mohA / te puNa na diTThasamayo vibhayaha sacce lie vA // 1 // " [ nijakavacanIyasatyAH sarvanayAH paravicAlane mohAH / tAn puna rna dRSTasamayaH vibhajati satyAnvA'lIkAnvA ] tathA'pi svasvasthAna viniyogalakSaNena vizeSeNa teSAM savanayazraddhAnamastIti nAtivyAptiH 2 / / " viduSo'pi svarasavAhi bhagavatpraNItazAstrabAdhitArthazraddhAnamAbhinivezakam / svasvazAstrabAdhitArthazraddhAnaM viparyastazAkyAderapIti tatrAtivyA ptivAraNAya bhagavatpraNItatvaM zAstravizeSaNam / bhagavatpraNItazAstra bAdhitArtha zraddhAnamiti saptamIgarbhasamAsAnnAtivyAsitAdatrasthyam, tathA saTippaNA // svopajJa vRti // gAvA 8 // 28 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 25 // pyanAbhogAtprajJApakadoSAdvA vitathazraddhAnavati samyagdRSTAvativyAptiH, anAbhogAd guruniyogAdvA samyagdRSTerapi vitathazraddhAnabhaNanAt / tathA coktamuttarAdhyayananiryuktau - "sammaddiDDI jIvo, uvaiTuM pavayaNaM tu saddahaha / saddadai asambhAvaM, aNAbhogA gurUNiogA vA // | 1 ||" [samyagdRSTirjIva upadiSTaM pravacanaM tu zraddhatte / zraddhate asadbhAvamanAbhogAd guruniyogAdvA // ] iti tadvAraNAya svarasavAhIti samyagvaktuvacanAnivarttanIyatvaM tadarthaH / anAbhogAdijanitaM mugdhazrAddhAdInAM vitathazraddhAnaM tu samyagvaktRvacana nivarttanIyamiti na doSastathA'pi jinabhadrasiddhasenAdiprAvacanikapradhAnavipratipattiviSayapakSadvayAnyatarasya vastutaH zAstrabAdhitatvAttadanyatarazraddhAnavato'bhinivezitvaprasaGga iti tadvAraNArthaM viduSo'pIti-zAstratAtparyabAdhapratisandhAnavata ityarthaH / siddhasenAdayazca svasvAbhyupagatamartha zAstratAtparyabAdhaM prati sandhAyApi pakSapAtena na pratipannavantaH kintva vicchinnaprAvacanikaparamparayA zAstratAtparyameva svAbhyupagatArthAnukUlatvena pratisandhAyeti na te'bhinivezinaH / goSThA mAhilAdayastu zAstratAtparyavAdhaM pratisandhAyaivAnyathA zraddhatte iti na doSaH 3 || bhagavadvacanaprAmANyasaMzayaprayuktaH zAstrArthasaMzayaH sAMzayikam // yathA sarvANi darzanAni pramANaM kAnicidvA, idaM bhagavadvacanaM pramANaM navetyAdi saMzayAnAM midhyAtvapradezodayaniSpannAnAM sAdhUnAmapi sUkSmArthasaMzayAnAM mithyAtvabhAvo mA prAsAGgIditi bhagavadvacanaprAmANyasaMzaya: prayuktatvaM vizeSaNam / te ca naivaMbhUtAH, kintu bhagadvacanaprAmANyajJAna nivartanIyAH, sUkSmArthAdisaMzaye sati " tameva sacca NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM" [tadeva satyaM niHzaGkaM yajjinaiH praveditam / ] ityAdyAgamodita bhagavadvacanaprAmANyapuraskAreNa taduddhArasyaiva khAdhvAcArasvAt / yA tu zaGkA sAdhUnAmapi svarasavAhitayA na nivartate sA sAMzayikamidhyAtvarUpA satyanAcArApAdikaitra / ata eva kaGgrAmohodayAdAkarSaprasiddhiH 4 // sAkSAtparamparayA ca taccApratipattiranAbhogam // yathai kendriyAdInAM taccAtaccAnadhyavasAya va tAM saTippaNA // khopajJa vRttiH // gAthA-8 // 29 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 30 // saTippaNA // khopana | tiH // gAthA-8 // 30 // mugdhalokAnAM ca / yadyapi mApatuSAdikalpAnAM sAdhUnAmapi sAkSAttvApratipattirasti, tathApi teSAM gItArthanizritatvAttadgatatatvapratipattiH paramparayA teSvapi sattvAnna ttraativyaaptiH| tattvApratipattizcAtra saMzayanizcayasAdhAraNatattvajJAnasAmAnyAbhAva iti na sAMzayike tivyAptiriti dik / etacca paJcaprakAramapi mithyAtvaM bhavyAnAM bhavati / abhavyAnAM tvAbhigrahikamanAbhogo veti dve eva mithyAle syAtAm, na tvanAbhigrahikAdIni trINi anAbhigrahikasya vicchinnapakSapAtatayA malAlpatAnimittakatvAd, Abhinivezikasya ca vyApanadarzananiyatatvAd, sAMzayikasya ca sakampapravRttinibandhanatvAd, abhavyAnAM ca bAdhitArthe niSkampameva pravRtteH, ata eva bhavyAbhavyatvazaGkApi teSAM niSiddhA / taduktamAcAraTIkAyAm-"abhavyasya bhavyAbhavyatvazaGkAyA abhAvAd" iti // 8 // (Ti0) ki mUlamiti kiM zabdo jijJAsAyAM mUlaM kAraNam, tathAcAzubhAnubandhajanakatAvacchedakAvacchinnaM jJAnaM jAyatAmityAkArikA jijJAsA / ke ca taddedA iti-atrApi kimaH pUrvavat, tadbhedAH-azubhAnubandhajanakavizeSAH / taddhetRtvAt-tAdRzAnubandhajanakatvAt, anyathA-mithyAtvasya tAdRzAnubandhAjanakatve / doSavyAmUDhatAnupapattariti-doSe doSaviSayakA vyAmUDhatA-vi-vizeSeNa A samantAt mUDhatA pUrvavarNitalakSaNamUDhasvabhAvaH tasyA anupapattiH aghaTamAnatA tasyAH / tathA ca balavadaniSTAnanubandhitvajJAnasya pravRtti prati prayojakatvena utkaTahiMsAdidoSe balavadaniSTAnubandhitvasyaiva satvAt viSayAbhAvAt ma tAdazajJAnaM zakyaM mithyAtvaM vinA, tAdazajJAnaM vinA ca tadazahiMsAdidoSe pravRttireva na syAditi pravRtteranyathAnupapatyA mithyAtvasya tAdRzAnubandha prati hetutvasyAvazyasvIkAryatvAditi bhAvaH / tAdRzAnubandhahetutvasya vibhAgamAha-tacceti mithyAtvaja / paJceti-paJcaprakArA yasya tad / nanu vizeSadharmaprakArakajJAnAnukUlaNyApArarUpasya vibhAgasya vizeSadharmajijJAsAyAM satyAmeva sArthakatvam, vizeSadharmajijJAsA tu sAmAnyadharmajJAne satyeva bhavatIti mithyAtvasAmAnyadharmajJAne satyeva mithyAvavizeSa jijJAsA, iha ca tat sAmAnyalakSaNasyAnuktatvAt 'tacca paJcaprakAram' iti vibhAgo'nupapanna ityAhayadyapi anAkalitatattvasyeti-anAkalitatatvasambandhI SaSThIvibhakteH sambandhasAmAnye zaktatvAta, sambandhini lakSaNayA bodhaH tasya zraddhAnAntapadArthena sahAmedenAnvayo nipAtAtiriktanAmArthayo/dAnAnvayabodhasyAvyutpanatvAt / atra dRSTAntamAha pathA bauddhasAMkhyAdInAmiti-AdinA vaizeSikaprabhRtiparigrahaH /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA saTippaNA // khopajJa vRttiH // gAthA-8 // 32 // nanu vetaNDikasya svAbhyupagatArthazraddhAnAbhAvena tatrAgyAptirityAha-yadyapi, svapakSasthApanAhInakathA-vitaNDA sA asyAstIti-vaitaNDikaH / svAbhyupagatavitaNDAvAdArtha iti-svAGgIkRtAyAM svapakSasthApanAhInakathAyAM parapakSadUSaNamAtraparyAvasAnAyAmityarthaH / nAvyAptiriti-na baitaNDikarUpe lakSye'vRttitvamityarthaH / tatra dharmavAdena parIkSApUrva tattvamAkalabya svAbhyupagatArthazraddhAvati jaine / nAtivyAptiriti-nAlakSyarUpe tAdRzajaine vRttitvam , tasya zraddhAnasyAnAkalitatattvasambandhitvAbhAvAditi bhAvaH / svakulAcAreNaiveti-na tu gItArthasamAcAreNeti-ekkArArthaH, tena na 'jaM ca Na suttehiM bihiyaM' ityAdinA virodha iti bhAvaH / yadyapyatra dharmavAdena parIkSApUrvakAkalitatatvasvAbhyupagatArthazraddhAnavati jane'tivyAptivAraNaM "aprajJApanIyatAprayojakam," ityetadvizeSaNenaiva saMbhavatIti 'anAkalitatatvasyeti' vizeSaNamanarthakaM pratibhAtyApAtadRzAm , tathApi dharmavAdapUrvikAyAH parIkSAyA eva tatra prayojakatvamiti tatrAprajJApanIyatAyAH prayojakatvAbhAvena na tadvizeSaNamanarthakamiti samyagAlocanIyam / asagrahazaktyabhAvAditi-asadmazaktiniyatatvAdaprajJApanIyatAyA iti bhAvaH / NiyayetyAdisammatigAthAyA arthasvevam // nijakavacanIye svaviSaye paricchedye, satyAH samyagjJAnarUpAH, sarva eva nayAH saMgrahAdayaH, tadvati tadavagAhitvAt / paravicAlane paraviSayotkhanane, mohA muhyantIti mohA asamarthAH, paraviSayasyApi satyatvenonmUlayitumazakyatvAt, mitho nAntarIyakatvAt / ata: paraviSayasyAbhAve svaviSayasyApyasatvAt tatpratyayasya mithyAtvamevetyavadhArayan dRSTasamayo jJAtAnekAntaH punastAn nayAn na vibhajate satyAnalIkAn vA, kinvitaranayaviSayasavyapekSayA 'astyeva nyArthataH' ityevaM bhajanayA svanayAmipretamartha satyamevAvadhArayati, yad yatra yadapekSayAsti tasa tatra tadapekSayA grAhakatvenaiva nayaprAmANyAt / ata eva dravyAstikAdeH pratyekamityarUpatayA sattvam, anittharUpatayA cAsattvaM / nanu yadi ca saMgrahAdeH pratyekaM mithyAtvaM tadA sikatAsamudAye tailabat tatsamudAye svasvasthAna viniyogalakSaNavizeSe satyapi samyaktvaM kathaM syAt ? pratyekamasataH samudAye savAyogAt, iti cet, na, na jhana dalapracayalakSaNaH samudAya ucyate saMgrahAdeIlasvAbhAvAt, itaretaraviSayAparityAgavRttInAM jJAnAnAM samudAyasaMbhavAt, kvacit RmikatatsamudAyasyAvyApakatvAcca, kinvitaranayaviSayIkRtarUpAvyavacchedakatvam, tadeva cAnyonyanizritatvaM gIyate / idameva ca pravRttinimittIkRtya tatra samyaktvapadaM pravartate, tadidamuktam-tamhA savvevi NayA micchAdiTThI sapakkhapaDibaddhA / aNNoNNaNisliA uNa havaMti sammatasambhAvA // 1 // asyArthaH, yasmAd ekAntanityAnityatvAbhyupagame bandhamokSAdivyavasthAnupapattiH, tasmAd mithyAdRSTayaH sarve'pi nayAH svapakSaNa
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 32 // saTippaNA / khopajJa vRttiH // gAthA-8 // 32 // tibaddhAH sva AtmIyaH pakSo'bhyupagamaH tena pratibaddhAH pratihatA yatastata iti / nayajJAnAnAM mithyAtve tadviSayasya tadabhidhAnasya ca mithyAtvameva / ayaM pramANArthaH, sarvanayavAdAH, mithyAH, svapakSeNaiva pratihatatvAt, cauravAkyavat / athaivaM teSAM pratyekaM mithyAtve. sarvatrApi samyaktvAnupapattirityAha-anyonyanizritAH-parasparaviSayAparityAgena vyabasthitAH, punaH te eva samyaktvasya yathAvasthitavastupratyayasya sadbhAvA bhavantIti / kina pratyekamasataH samudAye sattvAyogAdisyukta, tadapi naikAntam, tathAhi-yathA bahumUlyAnyapi rasnAnyasamuditAni 'ratnAvalI' iti vyapadezaM na labhante, samuditAni tu tAnyeva 'ratnAvalI' iti vyapadezaM labhante iti, tathA te nayAH svaviSayaparicchedakatvena sunizcitA api, itaranayanirapekSAH samyaktvaM na prApnuvanti svasvasthAnaviniyogalakSaNavizeSe sati anyonyasApekSatayA ta evaM samyaktvaM labhanta iti na ko'pi doSaH / kina tavamate'pi dvitvAdInAM pratyeka paryAptisamvandhenAsattve'pi samudAye tena sambandhena sattvAGgIkArAt / na ca jAteH samavAyena ekavyaktiparyAptatvamubhayaparyAptatvaM tathA dvitvAdInAmapIti teSAM samavAyAtiriktatatsambandhasvIkAre pramANAbhAva iti vAcyaM, eko dvitvavAn iti pratyayavat eko dvau iti pratyayApatteH, eko na dvitvavAn iti pratyayAyAbhAvavat eko na dvau iti pratyayasyApyabhAvaprasaGgAcca / na caikatvAdeH nyUnavRttitayA dvitvava dAnavacchedakatvAt 'eko na dvau' iti pratItirna syAdeveti vAcyaM, 'eko dvitvavAn' iti pratIteH sarvAnubhavasiddhatayA tabalAd nyUnabRtyekatvasyApi, AdhAratAvacchedakatvasaMbhavAt / na hi kAraNatAvacchedakatvAdAvivAdhikaraNatAvacchedakatve'pi anyUnAnatiriktavRttitvaM niyAmakaM, anyathA 'pRthivI dravyatvavatI pRthivI nIlarUpavatI' ityAdipramANapratItInAmapalApaprasaGgAt, pRthivItvasya dravyatvAdhikaraNatAnyUnavRttitvAta, nIlarUpAdhikaraNatAtiriktavRttitvAca / tasmAdviSayatAvacchedakatva ivAdhikaraNatAvacchedakatve. 'pyanyUnAtiriktavRttitva na niyAmakam / tasmAt paryAptisvIkAra AvazyakaH / tenaikatvaviziSTe paryAptisambandhena dvitvAbhAvAttena sambandhena dvitvabadbhedasasvAJcako dvau' iti pratyayAbhAvaH, eko na dvAviti pratyayazcopapadyate iti bhAvaH, Abhinivezikasya lakSaNamAha-viduSo'pIti-jAnato'pIti tadarthaH, vi. paryastazAkyAderiti, viparyastaH-bhiyAdRSTiH, etadvizeSaNaM svarUpopabodhakaM na tu vyavacchedakam / na ca vyabhicAre eva vizeSaNasya sArthakateti vAcyam, aviditasvabhAvasya bhAvasya svabhAvAvirbhAvanAyApi vizeSaNasyAbhimatatvAt / nanu pUrvoktamithyAdRSTInAM bhagavacchAstreNa bAdhitArthe zraddhAnamastItyativyAptitAdavasthyamityAha-saptamItyAdi, malAlpatAnimittakatvAditi laghukarmakAraNakatvAt / nyApannadarzananiyatatvAd prAptavigatasamyagdarzanavyApyatvAt / sakampapravRttinibandhanatvAditi sabhayapravRttihetutvAditi-bAdhitArtha itizeSaH / ata eva bAdhitArthe bhayarahitapravRttita eva // 8 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 33 // navabhadhyAnAmantastattvazUnyAnAmanAbhogaH sArvadiko bhavatu, AmigrahikaM tu kathaM syAd ?, iti bhrAntasyAzaGkAmapAkartumAbhigra hikabhedAnupadarzayati-- thiciNakuMi, kayaM Na ve eNDa Natthi nnivvaannN|| Natthi ya mokkhovAo, Abhiggahiassa cha viappA | 9 | [ nAsti 1 na nityo2 na karoti3 kRtaM na vedayati4 nAsti nirvANaM5 / nAsti ca mokSopAya6 Abhigrahikasya SaDa vikalpAH // 9 // ] thiti / 1 nAstyevAtmA, 2 na nitya AtmA, 3 na kartA, 4 kRtaM na vedayati 5 nAsti nirvANam, 6 nAsti mokSapAya ityAbhigrahikasya cArvAkAdidarzanapravartakasya parapakSanirAkaraNapravRttadravyAnuyogasArasammatyAdigranthaprasiddhAH SaD vikalpAH te ca sadA nAstikyamayAnAmabhavyAnAM vyaktA eveti kasteSAmAbhigrahikasamve saMzaya iti bhAvaH / itthaM ca - " loiamicchataM puNa, saruva bheeNa hujja caubheaM / abhigahiamaNabhigahiaM, aMsaiaM taha aNAbhoga || 1|| tattha vi jamaNAbhogaM, avvattaM sesagANi vattANi / cattAri vi jaM niyamA, sannINaM huMti bhavvANaM // 2 // [ laukika mithyAtvaM punaH svarUpabhedena bhveccturbhedm| AbhigrahikamanAbhigrahikaM sAMzayikaM tathA'nAbhogaM // tatrApi yadanAbhogamavyaktaM zeSakANi vyaktAni / catvAryapi yanniyamAt saMjJinAM bhavanti bhavyAnAm // ] iti navIna kalpanAM kurvan abhavyAnAM vyaktaM mithyAtvaM na bhavatyeveti vadan paryanuyojyaH / nanu bhoH kathamabhavyAnAM vyaktamithyAtvaM na bhavatiH, nAstyAtmetyAdimidhyAtvavikalpA hi vyaktA eva teSAM zrUyante / tathA - "abhavyAzritamidhyAtve 'nAdyAnantA sthitirbhavet / sA bhavyAzritamidhyAtve-nAdisAntA punarmatA // 1 // etadvRttiryathA, abhavyAnAzritya mithyAtve - sAmAnyena vyaktAvyaktamidhyAtvaviSaye'nAdyanantA sthitirbhavati / tathA saiva sthitirbhavyajIvAnpunarAzrityAnAdisAntA matA / yadAha / "micchattamabhantrANaM, saTippaNA // svopajJa vRttiH // gAthA - 9 // 33 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1564 dharmaparIkSA // 34 // saTippaNA / khopajJa vRttiH // gAthA-9 // 34 // tamaNAimaNatayaM muNeyavvaM / bhavyAgaM tu aNAi-sapajjavasiyaM tu smmtte||"[mithyaatvmbhvyaanaaN tadanAdyanantakaM jJAtavyam / bhavyAnAM tvanAdisaparyavasitaM tu samyaktve // ] iti guNasthAnakakramArohasUtravRttyanusAreNAbhavyAnAM vyaktamapi mithyAtvaM bhavatItyApAtaha| zA'pi vyaktameva pratIyate / api ca pAlakasaGgamakAdInAM pravacanAhatpratyanIkAnAmudIrNavyaktataramithyAtvamohanIyodayAnAmeva samudbhUtA nAnAvidhAH kuvikalpAH zrUyante / kiM ca-mokSakAraNe dharma ekAntabhavakAraNatvenAdharmazraddhAmarUpaM mithyAtvamapi teSAM labdhyAdyartha gRhItapravrajyAnAM vyaktameva / yatpunarucyate-teSAM kadAcitkulAcAravazena vyavahArato vyaktamithyAtve samyaktve vA satyapi nizcayataH sarvakAlamanAbhogamithyAtvameva bhavatIti / tadabhinivezavijRmbhitam, zuddhaya(ddhi)pratipattyabhAvApekSayA nizcayenAnAbhogAbhyupagame Abhi|grahikAdisthale'pi tatprasaGgAd, bahirantavyaktAvyaktopayogadvayAbhyupagamasya vApasiddhAntakalaGkaSitatvAd / atha yadekabudgalAvazeSasaMsArasya kriyAvAditvAbhivyaJjakaM dharmadhiyA kriyArucinimittaM tanmithyAtvaM vyaktam / yaduktam-"tesuvi ego puggala-pariaho jesiM hunna sNsaaro| sahabhavvattA tesiM, kesiMci hoi kiriyruii||1|| tIe kiriyAkaraNaM, ligaM puNa hoi dhammabuddhIe / kiriyAINimittaM, jaM vuttaM vana micchNti||2||"[tessvpi ekaH pudgalaparAvartoM yeSAM bhavetsaMsAraH / tathAbhavyatvAtteSAM keSAMcid bhvetkriyaaruciH| tayA kriyAkaraNa liGga punarbhavati dharmabuddhayA / kriyArucinimittaM yaduktaM vyktmithyaatvmiti||] tato'jyaccAvyaktaM mithyAtvam / na cAbhavyasya keMdApyekapudgalaparAvartAvazeSaH saMsAra iti sadaiva tasyAvyaktaM mithyAtvamavasthitamiti ced, maivam, evaM sati caramapudgalaparAvartAtiri|ktapudgalaparAvartavatinAM bhavyAnAmapyavyaktAnAbhogamithyAtvavyavasthitAvAbhigrahikamithyAtvocchedaprasaGgAt / kiMca-evamanAbhogamithyA-18 tve vartamAnA jIvA na mArgagAmino na vonmArgagAmino bhavanti, anAbhogamithyAtvasyAnAdimattvena sarveSAmapi jIvAnAM nijagRhakalpa 5
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA sATippaNA khopajJa vRttiH / / gAthA-1 tvAd / loko'pi nijagRhe bhUyaHkAlaM vasannapi na mArgagAmI na vonmArgagAmIti vyapadizyate, kintu gRhAnirgataH samIhitanagarAbhimukhaM gacchan mArgagAmI, anyathA tUnmArgagAmIti vyapadizyate / evaM tathAbhavyatvayogenAnAdimithyAtvAnnirgato yadi jainamArgamAzrayate tadA mArgagAmI, jainamArgasyaiva mokSamArgavAda / yadi ca zAkyAdidarzanaM jamAlyAdidarzanaM vA''zrayate tadonmArgagAmIti vyapadizyate, tadIyadarzanasya saMsAramArgatvena mokSaM pratyunmArgabhUtatvAditi svakalpitaprakriyApekSayA'caramapudgalaparAvartavartinaH zAkyAdayo'pi nonmA- gaMgAminaH syuriti, "kuppavayaNapAsaMDI, savve ummangapaTThiyA" [ kupravacanapAkhaNDinaH sarve unmArgaprasthitAH // ] ityAdi pravacanavirodhaH / kiMca-evaM dharmadhiyA viruddhakriyAkaraNAdunmArgagAmitvaM yathA vyaktamithyAtvopaSTambhAccaramapudgalaparAvarta eva tathA dharmadhiyA | hiMsAkaraNAddhiMsakatvamapi tadaivetyacaramapudgalaparAvarteSu hiMsakatvAdikamapi na syAditi sarvatra trairAzikamatAnusaraNe jainaprakriyAyA mUlata eva vilopApattermahadasamaJjasam / tasmAdabhanyAnAmapi dUrabhavyAnAmiva yogyatAnusAreNAbhigrahikavyaktamithyAtvopagame na doSa iti mantavyam / athAbhavyA avyaktamithyAtvavantaH, avyavahAritvAta, sampratipannanigodajIvavad-ityanumAnAtteSAmavyaktamithyAtvasiddhiH / avyavahAritvaM ca teSAmanantapudgalaparAvartakAlasthAyitvAd sidhyati / vyAvahArikANAmutkRSTasaMsArasyAvalikAsakhyeyabhAga-1 pudgalaparAvartamAnatvAt / taduktaM kAyasthitistotre-"avvahAriyamajhe, bhamiUNa annNtpugglprhe| kahavi vavahArarAsiM, saMpatto nAha tatthavi ya // 1 // ukkosaM tiriyagaI-asaNNi-egidi-vaNa-NapuMsesu / bhamio AvaliaasaMkha-bhAgasamapuggalaparaTTe // 2 // " [[avyavahArikamadhye bhrAntvA'nantapudgalaparAvartAn / kathamapi vyavahArarAziM samprApto nAtha! tatrApi ca ||utkRssttN tiryaggatyasaMjhye kendriyavana-napuMsakeSu / bhrAnta AvaliMkA'saMkhyabhAgasamapudgalaparAvartAn / ata evotkRSTo vamaspatikAlo'pi pravacane vyAvahArikApekSayai
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ voktaH / tathAhi- "vaNassaikAiANaM pucchA, jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM-aNaMtA ussappiNiosappiNIo kAlao, IM dharmaparIkSA khittao aNaMtA logA, asaMkhejA puggalapariaTTA" iti // [ vanaspatikAyikAnAM praznaH, jaghanyena antarmuhUrtamutkRSTenAnantaM kAlam saTippaNA // 36 // // khopajJa anantA utsarpiNyavasArpaNyaH kAlataH, kSetrata anantA lokA asaMkhyeyAH pudgalaparivAH / iti / idameva cAbhipretyAsmAbhiruktam vRttiH // "vavahArINaM NiyamA, saMsAro jesi hunja ukkoso| tesiM aavliaasNkh-bhaagsmpogglprttttaa||1||" [vyAvahArikANAM niyamAtsaMsAro gAthA-9 'yeSAM bhavedutkRSTaH / tessaamaavlikaasNkhybhaagsmpudglpraavrtaaH||] ityasmanmatamaduSTamiti cet / nAyamapyekAntaH, anantapudgalaparA // 36 // vartakAlasthAyitvanAvyavahAritvAsiddheH, / vyAvahArikANAmapyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartAntaritabhUyobhavabhramaNenAnantapudgalaparAvartAvasthAnasyApi saMbhavAt / taduktaM saMgrahaNIvRttau-"ete ca nigode vartamAnA jIvA dvidhA-sAMvyavahArikA asAMvyahArikAzca / | tatra ye sAMvyavahArikAste nigodebhya uddhRtya zeSajIvarAzimadhye samutpadyante, tebhya uddhRtya kecid bhUyo'pi nigodamadhye samAga4cchanti, tatrApyutkarSata AvalikA'saMkhyeyabhAgagatasamayapramANAn pudgalaparAvartAn sthitvA bhUyo'pi zeSajIveSu madhye samAgacchanti, & evaM bhUyo bhUyaH sAMvyavahArikajIvA gatyAgatIH kurvantIti" / yatpunaratra bhUyo bhUyaH paribhramaNe'pyuktAsaMkhyeyapudgalaparAvartAnatikrama | eva, AvalikA'saMkhyayabhAgapudgalaparAvartAnAmasaMkhyAtaguNAnAmapyasaMkhyAtatvameveti pratItau kuto bhUyo bhUyaH zabdAbhyAmAnantyakalpa|nAyA gandho'pi, tena bhUyo bhUyaH paribhramaNe'pyasaMkhyAtatvaM tadavasthameva / ata eva tAvatA kAlena vyAvahArikANAM sarveSAmapi siddhibhaNiteti pareNa khamataM samAhitam , tadapi naikAntaramaNIyam / evaM "vikalendriyaikendriyeSu gatAgatairantAn pudgalaparAvartAn niruddho'tidaHkhitaH" ityAdinA"anyadAca kathamapi nIto'sAvAryadezodbhavamAtaGgeSu, tebhyo'pyabhakSyabhakSaNAdibhirnarakapAtAdikrameNa rasagRdayakArya
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 37 pravartanAbhyAmeva lIlayaiva vyAvRtya vidhRto'nantapulaparAvartAn" ityAdinA ca mahatA granthena bhuvanabhAnukevalicaritrAdau vyAvahArikatvamupeyuSo'pi saMsArijIvasya vicitrabhavAntaritatayA'nanta pudgalaparAvartabhramaNasya nigadasiddhatvAt / tathA yogabindusUvRttAvapi naranArakAdibhAvenAnAdau saMsAre'nantapudgalaparAvarta bhramaNa svAbhAvyamuktam / tathA hi- "anAdireSa saMsAro, nAnAgatisamAzrayaH / pudgalAnAM parAvartA atrAnantAstathAgatAH // 1 // " [ etadvRttiH] anAdiravidyamAnamUlArambhaH, eSa pratyakSato dRzyamAnaH, saMsAro matraH kIdRzaH ? ityAha - nAnAgatisamAzrayaH - naranArakAdivicitra paryAyapAtraM vartate / tatazca pudgalAnAmaudArikAdivargaNArUpANAM sarveSAM parAvartA grahaNamokSAtmakAH, atra saMsAre, anantA anantavArasvabhAvAH, tathA tena samayaprasiddhaprakAreNa, atItAH / keSAm ? ityAha - " sarveSAmeva sattvAnAM tatsvAbhAvya niyogataH / nAnyathA saMvideteSAM sUkSmabuddhayA vibhAvyatAm / / || 1 || " [ etadvRttiH ] sarveSAmeva sattvAnAM prANinAM tatsvA bhAvyam - anantapudgala parAvartaparibhramaNasvabhAvatA tasya niyogo vyApArastasmAd / atraiva vyatirekamAha, na naiva, anyathA - tatsvAbhAvyaniyogamantareNa, saMvid avabodho ghaTate / eteSAmanantapudgalaparAvartAnAM sUkSmabuddhayA nipuNAbhogena, vibhAvyatAm - anuvicintyatAmetad / iti vyAvahArikatve'pyanantapudgalaparAvarta - bhramaNasambhavAt tenAbhavyAnAmavyAvahArikatvasAdhanamasaGgatamiti draSTavyam || [[fo] nAsti AtmA dehAtirikta iti bRhaspatimatAnusArI, tathA ca taduktaM yathA te "na svarge nApavarge vA naivAramA pAralaukikaH / naiva varNAzramAdInAM kriyAzca phaladAyikAH " // 1 // ityAdi / asti AtmA kintu pratikSaNavizarArurUpatayA cittasantaterna nitya iti saugatAH / taduktaM yathA // | "yatsattatkSaNikaM yathA jaladharaH samtazca bhAvA amI // " asti AtmA nityo bhoktA, kintu na karoti- iti sAMkhyAH / ta evamAhuH // " yadyasau kartA na bhoktA prakRtivat krturbhoktRtvaanupptteH| " yA "na kartA na bhoktA" iti sAMkhyamate tathA ca te vadanti / 'puruSastu puSkarapalAzavanniliMpsaH " kRtaM na vedayati saTippaNA // khopajJa dhRtiH // gAthA - 9 1 (60
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 111 W 30 iti zAkyasiMhAnusArI, kSaNikasyAJcittasantateH / yadvopacarita bhoktRtvasyAnabhyupagamAtra bhoketivedAntimatam / nAsti nirvANam iti nAstikaprAyANAM sarvajJAnabhyupagantRRNAM yavanAM mate / tathava ca te pralapanti "na mucyate'sau cetanakhAt abhavyavat" / kiJca rAmAdInAmAtmasvarUpAvyatirekAt sarvaduHkhavimokSatvalakSaNasya tasyAsambhava AtmanaH kSayAbhAvena teSAmapyakSayAt / asti muktiH paraM nAsti mokSopAyaH sarvabhAvAnAM niyatatvenAkasmAdeva bhAvAditi niyativAdinaH 1 cArvAkAdItyAdi / cArU ramaNIyo vAkaH "piba khA ca cArulocane" ityAdirUpA "etAvAneva loko'yaM ityAdikA" vA uktiryasya sa cArvAkaH / ayaM bRhaspatiziSyaH / etadukteH pariNAme'tyantaduHkhapradatve'pi zravaNasamaye tasvAtasvavivekavikalAnAM zrotRRNAM manoraJjanAdramaNIyatvamiti bhAvaH // AdinA sAMkhyaprabhRtiparigrahaH / teSAM darzanAni matAni pakSA abhyupagamA iti yAvat teSAM pravartakaH, samUhe ekavacanaM tasya / parapakSetyAdi-pare bhAIvyatiriktAH teSAM pakSa abhyupagamaH tasya nirAkaraNaM aprAmANyajJApanaM tatra pravRttAH satatapravRttimantaH, dravyAnuyoga evaM sAro mukhyaviSayo yeSu te dravyAnuyogasArAH te ca sammatitaravArthAne kAntajaya patAkAdayo granthAH teSu prasiddhAH / te ca anupadoktA vikalpAzca / sadAnAstikyamayAnAmiti - anAthanantanAstikyabhAvavatAmityarthaH / vyaktA eva-na tvavyaktA ityevakAreNAnyakkatvavyavacchedaH / iti itihetoH / kasteSAmAbhigrahikatvasattve saMzaya itikimotrAkSepe tasya saMzaya ityanenAnvayaH tathA ca teSAM mokSagamanAyogyAnAmete par3a vikalpAH santyeva teSAM vikalpAnAM cAbhigrAhikatvavyApyatvAditi vyAyasaratve vyApakasattAyAM kassaMzayaH, naivetyarthaH / itthaJcati teSAmabhavyAnAmAbhigrahikamidhyAtve siddhe ca / navInakalpanAM- AgamAnumAnAdipramANazUnya kalpanAmiti bhAvaH / kathamiti kasmAdityarthaH tasya na bhavatItyanenAnvayaH / hi hetau vyaktamapi-bhavyaktantvastyevetyapizabdArthaH / ApAtadRzA'pi kiM punarAgamArthaparyAlocanenetyarthaH / vyaktameva spaSTatayaiva na svaspaSTam / amyadapi pramANamAha-api ceti / zrUyante / Agame iti zeSaH, teSAM pAlakasaGgamakAdInAmAgame hyabhavyatvena prsiddhtvaat| mokSakAraNa iti svruupopdhaaykm| na tu vyavacchedakaM, dharmapadasya tatraiva zaktatvAt nanu dharmasya kalpavRkSAdyupameyatvena tasyaihabhavikapArabhavika phaladAyitvamapi saMbhavatItyAha ekAnta iti / teSAm abhavyAnAm / labdhyAdyarthamiti - labdhyAdyuddezena, AdinA pUjAkhyAtiprabhRtiparigrahaH / tatprasaGgAt - anAbhogaprasaGgAt zuddhipratipatyabhAvasya tatrApi satvAt / kadApi kasminnapi kAle'pi na ca naivaikapudgalaparAvartAvizeSaH saMsAra ityanvayaH / iti iti hetoH / sadaiva sarvakAla eva adhyarthaka evakAraH / evaM sati - ekapudgalaparAvartAvazeSasaMsAriNAM mithyAtvaM vyaktam, tadavyatiriktAnAM saTippaNA // svopajJa vRtiH // gAthA - 9
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA SANSAR saTippaNA // vopana vRttiH // gAthA-9 // 3 // *% % tadavyaktamisyabhyupagame sati / nanu caramapudgalaparAvartAtiriktaparAvartavartinAM bhavyAnAmanAbhogenaiva mithyAtvavyavahArasambhavAt, teSAmAbhimahikAbhyupagame mamANAbhAvAttaducchedaprasaGge na kiJcidapyaniSTamityAha-kizceti, anyathA-samIhitanagarabimukha gacchan / nonmArgagAmina iti-teSAmanAbhogamithyAtvena zAkyAdidarzanAzrayaNAsambhavaprasAH tava mate, zAkyadarzanAzrayaNaM tu sarvajanaprasiddhamiti tasyApalapitumazakyatvAditi bhAvaH / nanu teSAmunmArgagAmitvAbhAve ko doSa ityAha-kuppavayaNetyAdi / nanu " kuppavayaNetyAdikasya uttarAdhyayanIyatrayoviMzAdhyayanarUpapravacanasya caramapudgalaparAvartavartinAmeva teSAmunmA gAmitvavya vasthApakatvAsa doSa ityAha kiceti / sarvatra trairAzikamatAnusaraNa iti-jIva-ajIva-nojIvavad, hiMsakatvamahiMsakatvaM nohiMsakatvamityAdi sarvatra trairAzikamatAnusaraNe sati / hiMsakatvAhiMsakatvabhinnasya tRtIyabhedasya jainaprakriyAyAmaprasiddhatvena tadaGgIkAre tasyA mUlata: sarvathA viloparUpo mahAdoSa iti bhAvaH / iti| teSAbhavyAnAmanantapudgalaparAvartavartitvenA'vyavahAritvasiddhathA teSAmanyaktamithyAve yAdhakAbhAvAt / asmanmatamiti-abhavyAnAmanAbhogameva mithyAtvamiti / nAyamapyekAnta iti-atra apizabdaH samuccAyakaH tena caramapudgalaparAvartAtiriktapudgalaparAvartavartitvasya samuccayaH, tathA ca tayo yorapi hetvoH vyaktamithyAtvavatsu vyAvahArikecvapi satvAvadhabhicAritvamiti bhAvaH / nanvAvalikA'saMkhyeyabhAgaH pudgalaparAvartAnAmasaMkhyAtaguNAnAmapyasaMkhyAtatvamevetyevAha-yatpunariti, tathA ca vyAvahArikANAmanantapudgalaparAvartavartitvasyausiddhatvenAvyavahitoktahetorna vyabhicAritvamiti bhAvaH / tadapi naikAntaramaNIyamiti-AvalikA'saMkhyeyabhAgaH pudgalaparAvartAnAmasaMkhyAtaguNAnAmapyasaMkhyAtatvamevetyapi na sarvathA zobhanam / pUrvAcAryavacanena birodhAditi zeSaH / anupadoktasyArthasya niSkarSamAha-datItyAdinA // ' nanu prajJApanAvRttau vyAvahArikANAmutkarSato'pyAvalikAsaMkhyeyabhAgapudgalaparAvartasthitiH, tata Urdhva cAvazya siddhiriti sphuTaM pratIyate / tathA ca tadgranthaH-"nanu yadi vanaspatikAlapramANamasaMkhyeyAH pudgalaparAvartAstato yad gIyate siddhAnte "ma rudevAjIvo yAvajjIvabhAvaM vanaspatirAsIda"iti tatkathaM syAt ? kathaM vA vanaspatInAmanAditvam ?, pratiniyatakAlapramANatayA lA vanaspatibhAvasyAnAditvavirodhAta / tathAhi-asaMkhyeyAH pudgalaparAvartAsteSAmavasthAnamAnamaH, tata etAvati kAle'tikrAnte niyamA % %
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA saTippaNA khopajJa vRttiH // | gAthA-9 sarve'pi kAyaparAvarta kurvate, yathA svasthitikAle surAdayaH / uktaM ca-"jai puggalapariaTTA, saMkhAIA vnnssiikaalo| to azcaMta| vaNassai-jIvo kaha nAma marudevI? [to accNtvnnssiinn-mnnaaiyttmheuuo]||1||huj va vaNassaINaM. aNAiattama(mata ev)ddeuuo| na ya marudevAjIvo. jAvajjIva vaNassaI AsIjamasaMkhenApoggala-pariaddA tatthavatthANA zAkAleNevaipaNaM, ta(jamhA kuvvaMti kAyapalaDheM / savvevi vaNassaiNo, ThiikAlaMte jaha surAI / / 3 // yadi pudgalaparAvartAH saMkhyAtItA vanaspatikAlaH / tato'tyantavanaspatijIvaH kathaM nAma marudevI ? // 1 // bhavedvA vnsptiinaamnaadiktvm(mtev)hetoH| yadasaMkhyeyAH pudgalaparAvartAstatrAvasthAnam // 2 // kAlenai tAvatA tasmAtkurvanti kAyaparivartam / sarve'pi vanaspatayaH sthitikAlAnte yathA surAdayaH // 3 // ] kiMca- evaM yadvanaspatInAM nirlepanamAgame pratiSiddham, tadapIdAnI prasaktam, katham? iti ced / ucyate-iha pratisamayamasaMkhyeyA banaspatibhyo jIvA udvartante, vanaspatInAM ca kAyasthitiparimANamasaMkhyeyAH pudgalaparAvartAH, tato yAvanto'saMkhyeyeSu pudgalaparAvarteSu samayAstarabhyastA ekasamayovRttA jIvA yAvanto bhavanti tAvatparimANamAgataM vnsptiinaam| tataH pratiniyataparimANatayA siddhaM nirlepanam , pratiniyataparimANatvAt.evaM ca gacchatA kAlena siddhirapi sarveSAM bhavyAnAM prasaktA, tatprasaktau ca mokSapathavyavacchedo'pi prasaktaH, sarvabhavyasiddhigamanAnantaramanya sa siddhigamanAyogAt / Aha ca-"kAyaThiikAleNaM, tesimasaMkhijayAvahAreNaM / NilletraNamAvaNNaM, siddhIvi ya savvabhavvANaM // 1 // | paisamayamasaMkhijjA, jeNuvbadaMti to tadabhatthA / kAyaThiIe samayA, vaNassaINaM ca parimANaM / 2 // " [kAyasthitikAlena teSAmasaM khyeyatAkA'pahAreNa / nirlepanamApannaM siddhirapi ca sarvabhavyAnAm // pratisamayamasaMkhyeyA yenodvartante tatastadabhyastAH / kAyasthityAH samayA vanaspatInAM parimANam // ] na caitadasti, vanaspatInAmanAditvasva-nirlepanapratiSedhakha-sarvabhavyAsiddhe-rmokSapathAvyavacchedasya
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ varmaparIkSA mer saTippaNA | ||khopaa iti| gaathaa||41|| | ca tatra tatra pradeze siddhAnte'bhidhAnAt ? ucyate--iha dvividhA jIvAH-sAMvyavahArikA amAMvyavahArikAzca / tatra ye nigodAvasthAta uddhRttya pRthivIkAyikAdibhaveSu (bhedeSu) vartante te lokeSu dRSTipathamAgatAH santaH pRthivIkAyikAdivyavahAramanupatantIti sAMvyavahArikA ucyante / te ca yadyapi bhUyo'pi nigodAvasthAmupayAnti tathA'pi te sAMvyavahArikA eva, saMvyavahAra(re) patitatvAt / ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikAH / kathametadavasIyate dvividhA jIvAH sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzceti!, ucyate, yuktivazAt / iha pratyutpannavanaspatInAmapi nirlepanamAgame pratiSiddham , kiM punaH sakalavanaspatInAM tathA bhavyAnAmapi / tacca yadyasAMvyavahArikarAzinipatitA atyantavanaspatayo na syustataH kathamupapadyeta ? tasmAdavasIyate-astvasAMvyavahArikarAziriti, yadgatAnAM vnsptiinaamnaaditaa| kiMca-iyamapi gAthA gurUpadezAdAgatA samaye prasiddhA |" atthi aNaMtA jIvA, jehiM Na patto tsaaiprinnaamo| tevi aNatANaMtA, NigoavAsaM aNuhavaMti (vasaMti) // 1 // " [mantyanantA jIvA yaina prAptaH trasAdipariNAmaH / te'pyanantAnantA nigodavAsamanubhavanti // ] tata ito'pyasAMvyavahArikarAzi siddhiH / uktaM ca-"Na ya paccuppannavaNa-ssaINaM NillevaNaM na bhavvANaM / juttaM hoiNa taM jai, acaMtavaNassaI natthi // 1 // evaM cA(ma)NAivaNa-ssaINamatthittamatthao siddhaM / bhaNNai imAvi gAhA, guruvapasAgayA samae ||2||[n ca pratyutpannavanaspatInAM na bhavyAnAm / yuktaM bhavati na tad yadi atyantavanaspatirnAsti // evaM cAnAdivanaspatInAmastitvamarthataH siddham / bhaNyate iyamapi gAthA gurUpadezAgatA samaye // ] "atthi aNaMtA jIvA ityAdi 18 pade " tato'bhavyA avyAvahArikA eva, anyathA'saMkhyeyapudgalaparAvartakAlAtikame teSAM siddhigamanasAvyavahAritvabhavanasya vA prasaGgAd / ata eva cAdaranigodajIvA apyavyAvahArikarAzAvabhyupagantavyAH, anyathA bAdaranigodajIvebhyaH siddhA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 42 // CORRECRUGSAARC nAmanantaguNatvaprasaGgAt / thAvanto hi sAMdhyavahArikarAzitaH sidhyanti, tAvanta eva jIvA asAMvyavahArikarAzevinirgatya sAMvyavahArikarAzAvAgacchanti / yata uktam-"sijhaMti jattiyA kira, iha saMvavahArajIvarAsIo iMti aNAivaNassaI-majjhAo tattiyA cev||1||"15 saTippaNA iti / [sidhyanti yAvantaH kila iha saMvyavahArajIvarAzitaH / yanti anAdivanaspatimadhyAttAvanta eva // 1 // ] evaM ca vyavahArarAzitaH | // khopana | siddhA anantaguNA evoktAH tatra yadi bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaM bhavati, tahiM bAdaranigodajIvebhyaH siddhA anantaguNAH saMpa-IN vRtiH // mAthA-9 gheran, santi ca siddhebhyo bAdaranigodajIvA anantaguNAH, tebhyaH sUkSmajIvA asNkhyeygunnaaH| yadAgamaH-"eesi NaM bhaMte! jIvANaM muhumANaM bAyarANaM NosuhumANaM NobAyarANaM kayare kayarehito appA vA, bahuA vA, tullA vA, visesAhiA vA? / goyamA! // 42 // savvathovA jIvA NosahumA NobAyarA, bAyarA aNaMtaguNA, suhumA asaMkhejaguNA" iti / ettavRttiryathA-"eesi NaM bhaMte! jIvANaM suhumANamityAdi / sarvastokA jIvA josuhamA NobAyarA, siddhA ityarthaH. teSAM sUkSmajIvarAzerbAdarajIvarAzezcAnantatamabhAyakalpatvAt / tebhyo bAdarA anantaguNAH, bAdaranigodajIvAnAM siddhebhyo'nantaguNatvAt / tebhyazca sUkSmA asaMkhyeyaguNAH, bAdaranigodajIvebhyaH sUkSmanigodajIvAnAmasaMkhyeyaguNatvAda" iti|tt evamAgamabAdhAparihArArtha bAdaranigodajIvA avyAvahArikAH svIkartavyAH / prayogazcAtra-bAdaranigodajIvA na vyavahAriNaH, teSAM siddhebhyo'nantaguNatvAt / yathA sUkSmanigodajIvAstathA anAdimantaH sUkSmA bAdarAzca nigodajIvA avyavahAriNa eva, anyathA vyavahAritvabhavanasiddhigamanayoraparyavasitatvAnupapatteH / aparyavasitatvaM ca "sijhaMti jaciyA kira." ityAdinA siddham, tathA sAMvyavahArikA jIvAH sidhyantyeva, AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartasamayaparimANatvena parimitatvAd / vyatireke siddhA nigodajIvAzca dRSTAntatayA vAcyA iti / 4545ARCREASINEK
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ varmaparIkSA 43 // [TI0] atthItyAdi "evamanyatrApi" "sAmaggIabhAvAo vavahAriyarAsiappavesAo // bhavvA vi te arNatA siddhisuhaM je na paavNti||1||" prajJApanAvRtyuktArthasyAzayamajAnAnaH shkte-nnvityaadinaa| aagmvirodhmaah-kinycti| evaM vyAvahArikANAmutkarSato'pyAvalikA'saGkhyeyabhAgapudgalaparAvartasthi saTippaNA tisiddhau| tadapIti vanaspatInAM nirlepanamapi / prasaktam Apatitam / 'aniSTApAdanaM prasaGgaH' anyasya-abhabyasya / nanu nilepanamokSapathavyavacchedasya prasaktaH // svopakSa ko doSa ityAha na caitadastIti, samAdhimAha-ucyate / avyAvahArikAH, eva na tu vyAvahArikAH, evakAreNA'bhavyeSvavyavahAritvasyAtyantAyogavyavacchedo vRttiH // bodhyata iti bhAvaH / anyathA-avyAvahAritvasya tyantAyogavyavacchedAnabhyupagame / vA-vikalpe tathA cA'nyataraprasaGgAd / ata eva-pUrvoktAnyataraprasaGgAdeva / gAthA-9 nanu "sarve jIvA vyavahAryavyavahAritayA dvidhA, sUkSmA nigoda evAntyAH, tebhyo'nye vyvhaarinnH|" iti yogazAstravRtti- // 43 // vacanAd bA~daranigodajIvAnAM vyavahAritvasiddheH kathamanyavahAritvamiti cet / na, tatra 'sUkSmanigodA evAntyAH ' iti pAThasyApi darzanAt tatra sUkSmAzca nigodAzcetItaretaradvandvakaraNe'saMgatigandhasyApyabhAvAd / sUkSmapRthivyAdijIvAnAM cAvyavahAritvaM prajJApanAvRttyabhiprAyeNa sphuTameva pratIyate, lokadRSTipathamAgatAnAmeva pRthivyAdijIvAnAM vyavahAritvabhaNanAd, anyathA 'pratyekazarIriNo vyAvahArikAH' ityeva vRttikadavakSyat / yacca kevalaM nigodebhya udvRttya pRthivIkAthikAdibhaveSu vartante ityAdi bhaNitam , tatsUkSmapRthivyAdijI-12 vAnAmasaMkhyeyatvenAlpatvAd avazyabhAvivyavahAritvAdvAvivakSaNAditi sambhAvyate, samyagnizcayastu bahuzrutagamya iti / evaM cAsAMvya-14 vahArikA jIvAH sUkSmapRthivyAdiSu nigodeSu ca sarvakAlaM gatyAgatIH kurvantIti sampannam / itthaM ca tatra ye'nAdisUkSmanigodebhya udvRttya | zeSajIveSUtpadyante pRthivyaadivividhvyvhaaryogaatsaaNccyhaarikaaH| ye punaranAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvatiSThante tathAvidhavyavahArAtItatvAdasAMvyavahArikA iti / pravacanasAroddhAravRttAvapi " anAdisUkSmanigodajIvA.avyavahAriNaH" ityatra sUkSmAH pRthivyAdayazcatvAro, nigodAzca bAdarasAdhAraNavanaspatayaH, na vidyate AdiyeSAM te'nAdayaH-aprAptavyavahArarAzaya ityrthH| tathA ca
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ A koparIkSA // 44 // saTippaNA // khopana vRciH // gAthA-9 // 44 // RRRRRRORS sUkSmAzca nigodajIvAzceti dvandvaH, anAdayazca te sUkSmanigodajIvAzceti karmadhArayaH, iti samAsavidhidraSTavyaH / sarvatrApi karmadhArayakaraNe bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvasampattAvuktAgamabAdhaprasaGgAditi cet / ucyate-yadevaM prajJApanAvRttyabhiprAyamanusRtyAbhavyAnAmavyAvahArikatvaM vyavasthApyate, tatki vyAvahArikalakSaNAyogAduta paribhASAntarAzrayaNAt !, nAdyo lokavyavahAraviSayaH pratyekazarIravattvAdistallakSaNasyAbhavyeSvapi sattvAdanantadravyakriyAgrahaNaparityAgavatAM teSAmavyAvahArikarAzivinirgatatvena vyAvahArikatvasyopadezapadaprasiddha tvAcca / tathA ca tadgranthaH-"jaM davvaliMgakiriyA-NatAtIyA bhavaMmi sglaavi| savvesiM pAeNaM, Na ya tatthavi jAyameaMti // 1 // " etadvRttiH jmityaadi| yad-yasmAd, dravyaliGgakriyAH-pUjAghabhilASeNa vyAvRttamithyAtvAdimohamalatayA dravyaliGgapradhAnAH zuddhazramaNabhAvayogyAH pratyupekSaNApramArjanAdikAzceSTAH,kim? ityAha-anantA-anantanAmakasaMkhyAvizeSAnugatA,atItA vyatikrAntAH,bhave-saMsAre, sakalA api-tathAvidhasAmagrIvazAtparipUrNA api, sarveSAM-bhavabhAjAM, prAyeNa-avyAvahArikarAzigatAnalpakAlatanirgatAMzca muktvetyrthH| | tato'pi kim ? ityAha-naca-naiva, tatrApi tAvapi sakalAsu dravyaliGgakriyAsu, jaatmetd-dhrmbiijmityaadi||" atha pRthivyAdivya| vahArayogena teSAM vyavahArikatve'pyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartAdhikasaMsAravattvena na vyAvahArikatvamiti paribhASAntaramAzrI| yate iti dvitIyaH pakSaH parigRhyate iti ceta, parigRhyatAM yadi bahuzrutAH pramANayanti, naivamasmAkaM kApi kSatiH, mukhyavyAvahArikalakSaNaparityAgena teSAmavyaktamithyAtvaniyamAbhyupagamAdiviruddhaprakriyAyA asiddhaH / na hi paribhASA vastusvarUpaM tyAjayatIti / etena bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaniSedho'pi pratyuktaH, paribhASAmAtreNa lakSaNasiddhasya vyAvahArikatvasya niSedhumazakyatvAt / pRthivyAdivividhavyavahArayoginvalakSaNasya tasya prAptasUkSmanigodetaratvaparyavasitasyAnugatasyAnAdisUkSmanigodetarasarvajIvavRttitvAt / cakSu
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 45 // saTippaNA ||svopkss vRttiH // gAthA-9 // 45 // AMSUTRASTRUCACC grAhyazarIratvarUpalakSaNaM na tu lakSaNamityAvayoH samAnam, anyathA'smAkaM mUkSmapRthivIkAyikAdiSvavyApteriva tava mate bAdaranigode'tivyApterapi prasaGgAt / kiM ca-prajJApanAvRttyabhiprAyeNApi bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvameva pratIyate / ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikA iti vacanAdanAdivanaspatInAmevAvyAvahArikatvAbhidhAnAt / | tatredaM sUtraM sAMvyavahArikAnadhikRtyAvaseyam, na cAsAMvyavahArikAn , vizeSaviSayatvAtsUtrasya / na caitatsvamanISikAvijRmbhitam / yata AhurjinabhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdAH-"taha kAyaThiIkAlA-dao vi sese paDucca kira jIve / nANAivaNassaiNo, je saMvavahArabAhiriyA ||1||nn tathA kAyasthitikAlAdayo'pi zeSAn pratItya kila jIvAn / nAnAdivanaspatIn ye sNvyvhaarbaahyaaH||] atrAdizabdAtsarvairapi jIvaH zrutamanantazaH spRSTamityAdi / yadasyAmeva prajJApanAyAmeva vakSyate prAguktaM ca tatparigrahastato na kazciddoSa iti, | agre vyaktameva anAdivanaspatyatiriktAnAM vyAvahArikatvAbhidhAnAcca / anAdivanaspataya iti ca sUkSmanigodAnAmevAbhidhAnam , na tu bAdaranigodAnAmiti granthAntare'pyayamevAbhiprAyo jJAyate / uktaM ca laghUpamitabhavaprapaJcagranthe zrIcandrasUriziSyazrIdevendrasUribhiH-"astyatra loke vikhyAta-manantajanasakulam / yathArthanAmakamasaM-vyavahArAbhidhaM puram // 37 // tatrAnAdivanaspati| nAmAnaH kulaputrakAH / vasanti(ca) tatra karma-pariNAmamahIbhujA // 68 // niyuktau tIvramohoda-yAtyantabodhanAmako / mahattamavalAdhyakSau, tiSThataH sthAyinau sadA // 69 // yugmam ||taabhyaaN karmapariNAma-mahArAjasya zAsanAt / nigodAkhyApavarakeSva-saMkhyeyeSu divA'nizam ||7||kssiptvaa saMpiNDya dhAryante, sarve'pi kulputrkaaH| prasuptavanmUrchitava-nmattavanmRtavacca te||71|| yugmm|| te spaSTaceSTAcaitanya-mAhai|pAdiguNavarjitAH / chedabhedapratIghAta-dAhAdInnApnuvanti ca // 72 // aparasthAnagamana-pramukhonApi kazcana / kriyate'nyo'pi tailauka
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 46 // |vyavahAraH kdaacn| 7|sNsaarijiivsNjnyen, vAstavyena kuTuMbinA / kAlo nirgamitaH pUrva, tatrAnanto mayA'pi hi ||74||tthaa atraiva saTippaNA kiydntre.|| tatraikAkSanivAsAkhye, nagare prathamaM khalu / amIbhirasti gantavya-marthanaM yuvayozca tat // 26 // tAbhyAmapi tathetyukte, te // khopa | sarve tatpuraM yayuH / tasiMzca nagare santi, mahAntaH paJca pATakAH // 27 // ekaM pATakamaDgulyA. darzayannagrataH sthitam / mAmevamatha ta vRciH // nvani tIvramohodayo'bravIt / 28 // khamatra pATake tiSTha, bhadra ! vizvastamAnasaH / pAzcAtyapuratulyatvAd, bhAvyeSa dhRtidastava // 29 // | gAthA-1 yathA hi tatra prAsAda-garbhAgArasthitA jnaaH| santvanantA piNDitAGgA-stathaivAtrApi pATake ||30||vrtnte kintu te loka-vyavahAraparA- // 46 // sukhAH / manISibhiH smaanaataa-stenaasaaNvyvhaarikaaH||31|| gamAgamAdikaM loka-vyavahAramamI punaH / kurvanti sarvadA tena, proktAH sAMvyavahArikAH // 32 / / anAdivanaspataya, iti teSAM samAbhidhA / eSAM tu vanaspataya, iti bheda (do) yathAparaH // 33 // vRddhopamita-14 bhavaprapazcagranthe'pyevamevoktamasti / tathAhi-"astIha loke AkAlapratiSThamanantajanasaMkulamasaMvyavahAraM nAma nagaram / tatra sarvasinnagare'nAdivanaspatinAmAnaH kulaputrakAH prativasanti" ityAdi / "uktau ca bhavitavyatayA mahattarAbalAdhikRtau--yaduta mayA yuvAbhyAM | cAmIbhiH maha yAtavyam / yato bhadevatA nArIti na moktavyo mayA saMsArI jIvaH / yaccAsti yuvayorapi pratijAgaraNIyamekAkSanivAsaM nAma nagaram / tatrAmIbhirlokaH prathamaM gantavyam / tato yujyate yuvAbhyAM saha cAmISAM tatrAsituM nAnyathA / tato yadbhavatI jAnAtI-12 tyabhidhAya pratipannaM tadvacanaM mahattamabalAdhikRtAbhyAm / pravRttAH sarve'pi, samAgatAstadekAkSanivAsaM nagaram / tatra nagare mahAntaH paJca pATakA vidyante / tato'hamekaM pATakaM karAgreNa darzayatA tIvramohodayenAbhihitaH--bhadra saMsArijIva! tiSTha tvamatra pATake / yato'yaM pATako'saMvyavahAranagareNa bahutaraM tulyo vartate / bhaviSyatyatra tiSThato dhRtirityAdi / tato'haM yadA tatrAsaMvyavahAranagare'bhUvam , tadA mama
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 45 47 // saTippaNA ||khopkss vRttiH // gAthA-1 // 47 // jIrNAyAM jIrNAyAmaparAM guTikAM dattavatI, kevalaM sUkSmameva me rUpamekAkAraM sarvadA tatprayogeNa vihitavatI / tatra punarekAkSanivAsanagare samAgatA tIvramohAtyantabodhayoH kutUhalamiva darzayantI tena guTikAprayogeNa mamAnekAkAraM svarUpaM prakaTayati smetyAdi / " (TI0) nanu bAdaranigodajIvAnAM yogazAstravRttau vyavahAritvasyaiva bhaNanAnna teSAmavyavahAritvamityevAha-nanviti, kathamiti Ajhepe naivetyarthaH / tatra-yo | gazAstravRttau / nanu sUkSmanigodA ityatretaretaradvandvasamAsAzrayaNe sUkSmapRthivyAdijIvAnAmapyavyavahArivApattiprasaGga ityata Aha-vRkSmapRthivyAdijIvAnAmiti tathA ceSTApattiriti bhAvaH / sphuTameva pratIyate-aidaMparyeNa na tu zabdena / nanu tadbodhakazabdAbhAve'sminnevArthe tAtparya miti kathaM jJAtam ? ityAha-lokadRSTipathamityAdi / anyathA-sUkSmapRthivyAdijIvAnAmavyavahArivAnaGgIkAre / avakSyat lAghavasattvAditi zeSaH, bAdhakAbhAve gauravasya duSTatvAditi bhAvaH / nanu yadi sUkSmapRthivyAdijIvAnAmavyavahAriva evaM prajJApanAvRttyabhiprAya: syAttadA " ye nigodAvasthAta uddhRtya " ityAdi sUkSmapRthivyAdInAmapi kathaM noktam ? ityAha yacceti itthaJceti / sUkSmapRthivyAdijIvAnAM bAdaranigodajIvAnAJcAbyavahAritvasiddhau ca / uktArthe pUrvAcAryasaMvAdamAha-pravacanasAroddhAravRttAvapIti / nanvatra sarvatra karmadhArayasamAsAzrayaNe asmaduktamapi na duSTamityAha-sarvatrApIti "tato'bhavyA avyavahArikA eva" ityAdinA'bhavyAnAmagyavahAritvamuktaM, tadasat, vikalpAsahatvAdityevAha ucyate / tat-avyavahArikatvam, kiM zabda:-prazne / nanvabhavyavyAvRttamanyadeva lakSaNamityAhaanantadravyetyAdi tathAcopadezapadavacanena virodhaH syAditi bhAvaH / dvitIyapakSamAha-atheti / teSAm-abhavyAnAm / asiddheriti-bahuzrutapramANasvena iti shessH| nanuktaparibhASayaivAvyaktamithyAtvaniyamAbhyupagamAdiprakriyAyAH siddhiH syAdityAha-na hIti, patena-vakSyamANayuktyA / bAdaranigodajIvAnAM prajJApanAvRttyanusAreNAvyavahAritvamuktaM tadapyasamaJjasamevetyevAha kizceti / nanvidaM sUtraM sAMvyavahArikavizeSaviSayakameveti kathaM jJAtam ! iti cedaahvishessvissytvaaditi| nanvidaM svotprekSAmUlakatvenApramANaM sthAdityata Aha-na ceti, yata iti yasmAtkAraNAt / taha kAyetyAdigAthAyA ayamarthaH-tathA kAyasthitikAlAdayo ye uktAste zeSAn anAdivanaspativyatiriktAn jIvAn pratItya-Azritya, kila nizcayena jJeyA iti zeSaH, kintu nAnAdivanaspatInAzritya yata ye anAdivanaspatayaH saMvyavahArabAjhAH asAMvyavahArikA ityarthaH / nanvanAdivanaspatizabdena kathaM na nigodamAtrasyAbhidhAnamityata AhaanAdivanaspataya iti, itiH-hetau-tathA ca yasmAtkAraNAd, granthAntare'pyayamevAbhiprAyaH / nanu kasmin granthAntare ityAha uktazceti,
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 48 // saTippaNA ||svopn vRttiH // gAthA-9 // 48 // samayasArasUtravRttyorapyuktam-"ahavA saMvavahAriyA ya asaMvavahAriyA y|" tavRttiH, athaveti dvaividhyasyaiva prakArAntarodyotane / etadeva spaSTayannAha-"tattha je aNAikAlAo Arabbha suhumaNigoemu ciThThati na kayAi tasAIbhAvaM pattA te asaMvavahAriyA / je puNa suhumaNiMgoehito niggayA sesajIvesu uppannA te saMvavahAriA te apuNovi muhumaNigoattaM pattAvi saMvavahAriacciya bhaNNaMti // " | [athavA sAMvyavahArikAzcAsAMvyavahArikAzca / / tatra ye anAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSu tiSThanti,na kadAcit trasAdibhAvaM prAptAste asAMvyavahArikAH / ye punaH sUkSmanigodebhyo nirgatAH zeSajIveSUtpannAste sAMvyavahArikAH / te ca punarapi sUkSmanigodatvaM prAptA api | sAMvyavahArikA eva bhaNyante ] idamatra hRdayam-sarvasaMsAriNAM prathamamanAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvasthAnam , tebhyazca nirgatAH zeSajIveSatpannAH pRthivyaadivyvhaaryogaatsaaNvyvhaarikaaH| te ca yadyapi kadAcid bhUyo'pi teSveva nigodeSu gacchanti, paraM tatrApi | sAMvyavahArikA eva, vyavahArapatitatvAt / ye na kadAcittebhyo nirgatAH "atthi aNaMtA jIvA, jehiM Na patto tasAipariNAmo / tevi | aNaMtANaMnA, NigoavAsaM annuhvNti"||1|| [santyanantA jIvA yairna prAptastrasAdipariNAmaH: te'pyanantAnantA nigodavAsamanubhavanti // ] iti vacanAttatraivotpattivyayabhAjaste tathAvidhavyavahArAtItatvAdasAMvyavahArikA iti| tatraivAgre'pyuktam-"terasavihA jIvA jahA NosuhumaNigoarUve asaMvavahArabhee / bArasa saMvavahAriA, te Aime-puDhavI-AU-teu-bAu-NigoA, muhUmabAyaratteNa du du bheA,10 patteavaNassaI 10 tasA 11 ya ||"[tryodshvidhaa yathAkSmanigodarUpo'saMvyavahArabhedaH, dvAda sAMvyavahArikAH,-pRthivya-te ceme-pRthivyapte jovAyunigodAH sUkSmavAdaratvena dvau dvau bhedo, pratyekavanaspatayaH trasAzca / sAMvyavahArikAsAMvyavahArikatvena jIvAnAM dvaividhyaM prAra drshitm|ttraasaaNvyvhaariko rAzireka eva mUkSmanigodAnAmevAsAMvyavahArikatvAt. sAMvyavahArikabhedAstu dvAdazA ca ime pRthivyAdayaH MARCH
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 49 // 34+% paJca, sUkSmabAdaratayA dvibhedAH, pratyekavanaspatayaH trasAzceti // tathA bhavabhAvanAvRttAvapyuktam-aNAimaM esa bhave, aNAimaM ca jIve, aNAI asAmantraNa tassa nANAvaraNAikammasaMjogo, apajjavasio abhabvANaM, sapaJjavasio uNa bhvvaannN| visesao uNa miccha-* |saTippaNA ttAviraipamAyakasAyajogehi kammasaMjogo jAyaitti / savvesipi jIvANaM sAIoceva eso jAo akAmaNijjarA-bAlatavokammasammatta svopar3a vRttiH // nANaviraiguNehiM avassameva vihaDaitti sambesi sapajjavasio cev| teNa ya kammapoggalasaMjoaNANubhAveNaM vasaMti / samvevi pANiNo gAthA-9 pubdhi tAva aNatANatapoggalapariaTTe aNAivaNassaiNigoesu pIDijaMti / tatthegaNigoasarIre aNaMtA pariNamaMti asaMkhaNigoasamuda // 49 // yaNiphaNNagolayabhAveNaM, samagamaNatA jIvA UsasaMti, samagaM NIsasaMti, samagaM AhAreMti, samagaM pariNAmayaMti, samaga uppajaMti, samagaM vijaMti, thINaddhImahANiddAgADhanANAvaraNAikammapoggalodaeNaM na veaMti appANaM, na muNaMti paraM, na suNaMti saiM, na pecchaMti sarUvaM, na agghAyaMti gaMdhaM, na bujhaMti rasaM, na vidaMti phAsaM, na saraMti kayAkayaM, mahapubvaM na calaMti, na phaMdaMti, Na sIyamaNusaraMti, nAyavamuvagacchati / kevalaM tivvavisayaveyaNAbhibhUamajapANamattamudiyapurisanna jahuttarakAlaM tesu vasiUNa kahamavi tahAbhavvattabhaviavvayANi ogeNaM kiMpi tahAvihaDiakammapoggalasaMjogA tehito NiggaMtumuvavajaMti kei sAhAraNavaNassaisu allaya-sUraNa-gajara-vajakaMdAirU| veNa" ityAdi / [ anAdimAneSa bhavaH, anAdimAMzca jIvaH, anAdizca sAmAnyena tasya jJAnAvaraNAdikarmasaMyogaH, aparyavasito'bhavyA nAma , saparyavasitazca punarbhavyAnAm / vizeSataH punarmithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH karmasaMyogo jAyate iti / sarveSAmapi jIvAnAM | sAdika eva eSa jAta akAmanirjarAbAlatapaHkarmasamyaktvajJAnaviratiguNairavazyameva vighaTate iti sarveSAM saparyavasita eva / tena ca karmapudalasaMyojanAnubhAvena vasanti sarve'pi prANinaH pUrva tAvadanantAnantapudgalaparAvartAnanAdivanaspatinigodeSu pIbyante / tatraikanigoda NAGAGGACADA) A4S4
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 119011 zarIre anantAH pariNamanti, asaMkhyanigoda samudayaniSpannagolakabhAvena / samakamanantA jIvA ucchvasanti, samakaM niHzvasanti, sama kamAhArayanti, samakaM pariNAmayanti samakamutpadyante, samakaM vidyante, styAnarddhimahAnidrA gADhajJAnAvaraNAdikarma pudgalodayena na vedayanti AtmAnaM, na jAnanti paraM na zRNvanti zabdam, na pazyanti svarUpam, nAjighranti gandham, na buddhayante rasam, na vedayanti srpazam, na smaranti kRtAkRtam, matipUrvaM na calanti, na spandante, na zItamanusmaranti, nAtapamupagacchanti / kevalaM - tItraviSaya vedanAbhibhUtama"dyapAnamatta - mudita puruSavadyathottarakAlaM teSu uSitvA kathamapi tathAbhavyatva bhavitavyatAniyogena kimapi tathAvighaTita karma pudgalasaMyogAstebhyo nirgatyotpadyante kecitsAdhAraNavanaspatiSu Ardraka - sUraNa-garjara - vajrakandAdirUpeNa || tathA tatraiva pradezAntare proktam -- " tato balinarendreNoktam- svAmiMstarhIdameva zrotumicchAmi, prasAdaM vidhAya nivedayantu bhagavantaH / tataH kevalinA proktammahArAja ! sarvAyuSA'pyetatkathayituM na zakyate / kevalaM yadi bhavatAM kutUhalaM tarhi samAkarNayata, saMkSipya kiMcitkathyate - ito'nantakAlAsparato bhavAnkila cAritra sainya sahAyo bhUtvA mohAribalakSayaM kariSyatIti karmapariNAmenAsaMvyavahArapurAnniSkAzya samAnIto vyavahAranigodeSu / tato vijJAtaitadvyatikarairmohAribhiH prakupitairvidhRtasteSveva tvamanantaM kAlam / tataH pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuSpaJcendriyatiryakSu narakeSvanAryamanuSyeSu cAnItastvaM karmapariNAmena, punaH punaranantavArAH kupitairmohAdibhirvyAvartya nIto'si pazcAnmukho nigodAdiSu, evaM tAvad yAvadbhAvito'syatiduHkhitastairanantAnantapudgalaparAvartAn / tatazcAryakSetre'pi labdhaM manuSyatvamanantavArAH, kintu hAritaM kvacit kujAtibhAvena, kvApi kuladoSeNa, kvacijAtyandhavadhirakhaJjatvAdivairUpyeNa, kvApi kuSThAdirogaiH kvacida| lpAyuSkatvena evamanantavArA: (ram), kintu dharmasya nAmApyajJAtvA bhrAntastathaiva (steSveva ) parAGmukho vyAvRtyAnantapudgalaparAvartAne ke saTippaNA // khopaDa vRtiH // gAthA - 9 // 50 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 51 // kA saTippaNA ||svopjny vRttiH // gAthA-9 // 51 // RASACASSA ndriyAdiSu tato'nyadA zrInilayanagare dhanatilakaveSThino jAtastvaM vaizramaNanAmA putrH| tatra ca 'svajanadhanabhavanayauvanavanitAtattvAdyani | tyamidamakhilaM jJAtvA''patrANasahaM dharma zaraNaM bhajata lokAH?' iti vacanazravaNAjAtA dharmakaraNabuddhiH kevalam / sA'pi kudRSTisambhavA mahApApabuddhireva paramArthataH saJjAtA / tadvazIkRtena ca svayambhUnAmnastridaNDinaH ziSyatvaM pratipannam / tatastadapi mAnuSatvaM hArayitvA vyAvartito bhrAmitaH saMsAre'nantapudgalaparAvartAniti / tato'nantakAlAtpunarapyantarA'ntarA labdhaM mAnuSatvam, paraM na nivRttA'sau kudhrmbuddhiH| zuddhadharmazravaNAbhAvo'pi kvApi sadguruyogAbhAvAtkvacidAlasyamohAdihetukalApAt / kvacicchuddhadharmazravaNe'pi tannivRtto'sau zUnyatayA tadarthAnavadhAraNAt kvacicca zraddhAnena tataH kudharmabuddhathupadezAddhamacchalena pazuvadhAdimahApApAni kRtvA bhrAntastathaivA(steSvevA) nantapudgalaparAvartIniti // " tathA zrAvakadinakRtyavRttAvapyuktam-"iha hi sadaiva lokAkAzapratiSThitAnAdyaparyavasitabhavacakrAkhya| purodaraviparivartI janturanAdivanaspatiSu sUkSmanigodAparaparyAyeSvanantAnantayudgalaparAvartAnsamakAhArocchvAsaniHzvAso'ntarmuhUrtAntarja |nmamaraNAdivedanAtrAtamanubhavati" ityAdi / tathA "evaM ca tathAvidhabhavyajanturapyanantakAlamavyavahArarAzau sthitvA karmapariNAmanapAdezAtathAvidhabhavitavyatAniyogena vyavahArarAzipravezata utkarSeNa bAdaranigodapRthivyaptejovAyuSu pratyekaM saptakoTisAgaropamANi tisstthnti| eSA ca kriyA sarvatra yojyaa| eteSvevaM sUkSmeSvasaMkhyalokAkAzapradezasamA utsarpiNyavasarpiNyaH" ityAdi // puSpamAlAbRhadavRttAvapyuktam "nanu kathamitthaM manuSyajanmadurlabhaM pratipAdyate? ucyate-samAkarNaya kAraNam / "abavahAraNigoesu, tAva ciTThati jaMtuNo | sake / / paDhamaM aNaMtapoggala-pariaTTe thAvaratteNaM // 1 // [avyavahAranigodeSu tAvattiSThanti jantavaH sarve / / prathamamanantapudgalaparAvartAn sthaavrtven||1||] tatto viNiggayA vi hu, vavahAravaNassaiMmi NivasaMti / kAlamaNaMtapamANaM, aNaMtakAyAibhAveNaM // 2 // tato vinirgatA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 52 // saTippaNA ||svopdd' vRttiH // gAthA-9 // 52 // BARASHICIRECECABARSANGA api ca vyavahAravanaspatI nivasanti / kAlamanantapramANamanantakAyAdibhAvena // 3 // tattovi samubaTTA, puDhavijalAnalasamIramajjhami // assaMkhosappiNisappiNIo NivasaMti patteyaM // 3 // tato'pi samudvRttAH pRthivI-jalA-nala-samIramadhye / asaMkhyotsarpiNyavasarpiNInivasanti pratyekam // 3 // ] saMkheja puNa kAlaM, vasaMti vigalidiesu patteyaM // evaM puNopuNo vi ya, bhamaMti vavahArarAsiMmi // 4 // " [saMkhyeyaM punaH kAlaM vasanti vikalendriyeSu pratyekam / evaM punaH punarapi ca bhramanti vyavahArarAzau // 4 // ] tallaghuvRttAvapyuktam"Adau sUkSmanigode, jIvasyAnantapudgalavivartAn / tasmAtkAlamanantaM, vyavahAravanaspatau vaasH||1|| utsarpiNIrasaMkhyAH, pratyeka bhUjalAgnipavaneSu / vikaleSu ca saMkhyeyaM, kAlaM bhUyo bhramaNameva // 2 // tiryapaJcendriyatAM, kathamapi mAnuSyakaM tato'pIha / kSetraku. lArogyAyurbuddhayAdi yathottaraM tu duravApam // 3 // " dharmaratnaprakaraNavRttAvapyuktam-"ibhyastannamanArtha, prayayau natvA gurUna samayavidhinA / niSasAda yathAsthAnaka-matha sarirdezanAM cakre // 1 // avyavahArikarAzI, bhramayitvA'nantapudgalavivartAn / vyavahR. tirAzau kathamapi, jIvo'yaM vizati tatrApi // 2 // bAdaranigoda-pRthivI-jala-dahana-samIraNeSu jaladhInAm / saptatikoTAkovyaH, kAyasthitikAla utkRSTaH // 3 // sUkSmeSvamISu paJca-svavasarpiNyo hyasaMkhyalokasamAH / sAmAnyabAdare'Ggula-gaNanAtItAMzamAnAstAH | // 4 // " ityAdi / saMskRtanavatattvasUtre'pyuktam-nigodA eva gaditA, jinairavyavahAriNa / sUkSmAstaditare jIvA-ste'nye'pi vyavahAriNaH // 1 // " iti tadevaMvidhavacanairanAdisUkSmanigodasyaivAsAMvyavahArikatvam, anyeSAM ca vyAvahArikatvamiti sthitau paroktA yuktirekA'vatiSThate / tatra "sijhaMti jattiyA kira0" ityAdinA vyavahArarAzitaH siddhAnAmanantaguNatvaM vyavasthApya tadanantaguNatvena bAdaranigodajIvAnAmavyAvahArikatvaM ca vyavasthApitam / tadasata,(tataH)siddhathavacchinnavyavahArarAzyapekSayA siddhAnAmanantaguNatvasiddhAvapi NEWSTMASSACSCACIES
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECRUAE%E0 | saTippaNA svopajJa vRttiH // gAthA-10 sAmAnyApekSayA tadasiddheH, vyavahAritvabhavanasiddhigamanayoraparyavasitatvaM cAnAdisUkSmanigodAniyatavyavahAritvAbhimukhajIvAnAM nirgadharmaparIkSA mAnnAnupapannam / AvalikAsaMkhyeyabhAgapudgalaparAvartamAnatvena vyAvahArikANAM sarveSAM siddhyApattistu syAt / tatrAmavyasya vyAvahAri // 53 // katvAnurodhena nigodatvena tiryaktvanapuMsakatvAdinA ca kAyasthitipratipAdakAnAM sUtrANAM vyAvahArikavizeSaviSayatvaM vA kalpanIyam, anyo vA kazcitmUtrAbhiprAya ityatra bahuzrutA eva pramANam / avazyaM ca sUtrAbhiprAyaH ko'pi mRgyaH, anyathA bahavo bhavyAstAvadetAlavataH kAlAsidhyanti, anye tu svalpAta,apare tu svalpatarAt, yAvatkecinmarudevIsvAminIvatsvalpenaiva kAlena sidhyanti / abhavyAstu | kadAcidapi na sidhyanti, bhavabhAvanAvRttyAdivacanAdabhavyAnAM bhavyAnAM ca yaduktAdhikasaMsArabhedabhaNanaM tannopapadyeta / yattu pare Noktam-yattu kvacidAdhunikaprakaraNAdo prajJApanAdyAgamaviruddhAni vacanAni bhavanti, tatra tIrthAntaravartinAmasadgrahAbhAvAdanAbhoga | eva kAraNam / tathA abhavyA na vyavahAriNo nApyavyavahAriNaH, kintu vyavahAritvAdivyapadezavAhyA iti te vyAvahArikamadhye na vivakSitAsteSAM samyaktvapratipatitAnAmanantabhAgavartitvenAlpatvAditi // tadatisAhasavijRmbhitam, abhiprAyamajJAtvA prAcInaprakaraNavilope mahAzAtanAprasaGgAt / abhavyAnAmapi vyAvahArikabahirbhAve niyatakAyasthitirUpasaMsAraparibhramaNAnupapatteryAdRcchikakalpanA yA'samaJjasatvaprasaGgAta, novyavahAritva-no avyavahAritvaparibhASAmAtrasya cAbhavyeSvivoktAdhikasaMsArijIveSvapi kalpayituM vA zakyatvAca na kiMcidetaditi dig // 9 // tadevamabhavyasyApyAbhigrahikaM mithyAtvaM bhavatIti pradarzayitumAbhigrahika sya SaD bhedA uktAH / athAnAbhigrahikAdInAmapi sAmAnyena bahuprakAratvaM nirdizannateSu guruladhubhAvaM vivecayatiaNabhiggahiAINavi, AsayabheeNa huMti bhubheaa| lahuAI tiNi phalaMo, eesuMdunni gruaaii||10|| %A4..
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ -CG saTippaNA // khopana ciH // * gAthA-1. | // 54 // [anAmigrahikAdInAmapi Azayabhedena bhavanti bahumedAH / laghuni trINi phaLato eteSu dve guruNI // 10 // ] dharmaparIkSA | annbhigghiaaiinnvitti| anAmigrahikAdInAmapi mithyAtvAnAm, Azayabhedena pariNAmavizeSeNa, bahavo bhedA bhavanti / // 54 // | tathAhi-anAmigrahikaM kiMcitsarvadarzanaviSayam-yathA 'sarvANi darzanAni zobhanAni' iti / kiMciddezaviSayam-yathA 'sarva eva zvetA |mbaradigambarAdipakSAH zobhanAH' ityAdi / Abhinivezikamapi mtibhedaabhiniveshaadimuulbhedaadnekvidhm-jmaaligosstthaamaahilaadiinaam| uktaM ca vyavahArabhASya-"maibheeNa jamAlI, puci buggAhieNa goviMdo / saMsaggIe bhikkhU , goTThAmAhila ahiNivesatti // 1 // " iti[matibhedena jamAliH pUrva vyugrAhitena govindH| saMsargAd bhikSurgoSThAmAhila abhiniveshaaditi||] sAMzayikamapi sarvadarzana-jainadarzanatadekadezapadavAkyAdisaMzayabhedena bahuvidham / anAbhogo'pi sarvAMzaviSayAdhyaktabodhasvarUpo vivakSitakiMcidaMzAvyaktabodhasvarUpazcetyanekavidhaH / na khalu mahAmohazailUpasyaiko nartanaprakAro'stIti / eteSvAbhigrahikAdiSu mithyAtveSu madhye, trINyanAbhigrahikasAM. zayikAnAbhogarUpANi, phalataH prajJApanIyatArUpaM gurupAratantryarUpaM ca phalamapekSya, laghUni, viparItAvadhAraNarUpaviparyAsavyAvRttatvenaiteSAM krUrAnubandhaphalakatvAbhAvAt |dve AbhigrahikAbhinivezalakSaNe mithyAtve, gurU (ruNI) viparyAsarUpatvena sAnubandhaklezamUlatvAt / | uktaM copadezapade-"eso a ettha guruo, NANajjhavasAyasaMsayA evaM / jamhA asappavittI, etto savvatthaNatthaphalA // 1 // " [[ eSa cAtra guru nadhyavasAyasaMzayAvevam / yasmAdasatpravRttiritaH sarvatrAnarthaphalA || ] duSpratIkAro'satpravRttihetutvenaiva viparyAso'tra garIyAn doSaH, na tvanadhyavasAya-saMzayAvevaMbhRtau, atattvAbhinivezAbhAvena tayoH suprtiikaartvenaatyntaanrthsNpaadktvaabhaavaadityetttaatpryaarthH|| nanvatra mApatupAdInAM cAritriNAmeva saMzayAnadhyavasAyayorasatpravRttyananubandhitvamuktam, taca yuktam, teSAM mithyA +ACACASSAKC SCIES
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA ||khopatra vRttiH // gAthA-11 // 55 // tvamohanIyAnantAnubandhinAM prabalabodhaviparyAsa kAriNAM prabalakriyAviparyAsakAriNAM ca tRtIyakaSAyAdInAmabhAvAt / mithyAdRzAM saMzadharmaparIkSA yAnadhyavasAyayozca na tathAtvaM yuktam, viparyAsazaktiyuktatvAtteSAm / ataH zubhapariNAmo'pi teSAM phalato'zubha evoktaH shriihribh55|| drasUribhiH / tathAhi-"galamaccha-bhavavimoaga-visannabhoINa jAriso eso| mohA suhovi asuho, tapphalao evamesotti // 1 // " | galetyAdi / galo nAma prAntanyastAmiSo lohamayaH kaNTako matsyagrahArthaM jalamadhye saMcAritaH, tadgrasanapravRtto matsyastu pratIta eva / | tato galenopalakSito matsyo galamatsyaHbhivAda-duHkhabahulakuyonilakSaNAda duHkhitajIvAn kAkazRgAlapipIlikAdIn tathAvidhakutsitavacanasaMskArAtprANavyaparopaNena mocayatyuttArayatIti bhavavimocakaH-pAkhaNDavizeSaH / viSeNa mizramannaM tad bhuGkte tacchIlazca yaH sa tathAvidhaH / tato galamatsyazca bhavavimocakazca viSAnnabhojI ceti dvandvaH, teSAM yAdRza eSa pariNAmaH pratyapAyaphala eva / kutaH ? mohAdajJAnAtparyantadAruNatayA zubhopi-svakalpanayA kharucimantareNa teSAM tathApravRttarayogAtsundaropi san, azubhaH saMkliSTa eva / kutaH ? ityAha-tatphalataH-bhAvapradhAnatvAd nirdezasya tatphalatvAd azubhapariNAmaphalatvAd / atha prakRte yojayannAha evaM galamatsthAdipariNAmavat, eSo'pi jinAjJollaGghanena dharmacAripariNAmaH tatphalatvAdazubha eva, AjJApariNAmazUnyatayobhayatrApi PsamAnatvena tulyameva kila phalam" iti / / 10 / / etadAzaGkAyAmAha majjhatthattaM jAyai, jesi micchattamaMdayoevi / Na tahA asappavittI, sadaMdhaNAeNa tesipi // 11 // [madhyasthatvaM jAyate yeSAM mithyAtvamandatayA'pi / na tathA'satpravRttiH sadandhajJAtena teSAmapi // 11 // ] majjhatthataMti / madhyasthatvaM rAgadveSarahitatvaM, jAyate yeSAM mithyAtvamandatayApi, kiMpunastatkSayopazamAd itypishndaarthH| -CAGARGAHRECALS)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ teSAmapi mandamithyAtvavatAmapi, kiM punaH samyagdRSTyAdInAm / na tathA dRDhaviparyAsaniyataprakAreNa, asatpravRttiH syAt / kena? dharmaparIkSA hU~ sadandhajJAtena-samIcInAndhadRSTAntena / yathAhi-sadandhaH sAtavedyodayAdanAbhogenA'pi mArga evaM gacchati. tathA nirbIjatvena nirvI- | saTippaNA // 56 // jabhAvAbhimukhatvena vA mohApakarSajanitamandarAgadveSabhAvo'nAbhogavAnmithyAdRSTirapi jijJAsAdiguNayogAnmArgamevAnusaratItyuktam / ||svopn uktaM ca lalitavistarAyAm-"anAbhogato'pi mArgagamanameva sadandhanyAyena-ityadhyAtmacintakAH" idamatra hRdayam-yaH khalu MIN" vRttiH // | mithyAdRzAmapi keSAMcitvapakSanibaddhoddharAnubandhAnAmapi prabalamohatve satyapi kAraNAntarAdupajAyamAno rAgadveSamandatAlakSaNa upazamo // 56 // bhUyAnapi dRzyate, sa pApAnubandhipuNyabandhahetutvAtparyantadAruNa eva / tatphalasukhavyAmRDhAnAM teSAM puNyAbhAsakarmoparame narakAdipAtAvazyaM bhAvAdityasatpravRttiheturevAyam / yazca guNavatpuruSaprajJApanArhatvena jijJAsAdiguNayogAnmohApakarSaprayuktarAgadveSazaktipratighAtalakSaNa upazamaH, sa tu satpravRttiheturevAgrahavinivRtteH sadarthapakSapAtasAratvAditi // 11 // yata eva mithyAtvamandatAkRtaM mAdhyasthyaM nAsatpravRtyAdhAyakam, ata eva tadupaSTambhakamanAbhigrahikamithyAtvamapi zobhanamityAhaitto aNabhiggahiyaM, bhaNi hiyakAri puvvasevAe // aNNAyavisesANaM, paDhamillayadhammamahigicca // 12 // [ito'nAbhigrahikaM bhaNitaM hitakAri pUrvasevAyAm / ajJAtavizeSANAM prathamadharmamadhikRtya // 12 // ] ittotti / itaH pUrvoktakAraNAta, ajJAtavizeSANAM devagurvAdivizeSaparijJAnAbhAvavatAM, prAthamikaM dharmamadhikRtya-prathamA. rabdhasthUladharmamAzritya, pUrvasevAyAM yogaprAsAdaprathamabhUmikocitAcArarUpAyAM, anAbhigrahikaM-sarvadevagurvAdizraddhAnalakSaNaM mithyAtvaM, hitakAri bhaNitam, anuSaGgataH sadviSayabhaktihetutvAd, avizeSazraddhAnasyApi dazAbhedena guNatvAt / taduktaM yogavindau / / atha SECAMALSSIENCECANSAR OMCCACAOMOMOMOMOM
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 57 // saTippaNA svopajJa vRttiH // gAthA-12 // 57 // "devapUjAvidhimAha-puSpaizca balinA caiva, vastraiH stotraizca zobhanaiH // devAnAM pUjanaM jJeyaM, zaucazraddhAsamanvitam // 1 // (zlo 116) | puSpairjAtizatapatrakAdisambhavaH, balinA pakvAnnaphalAdyupahArarUpeNa, vastraiH vasanaiH, stotraizca zobhanaiH stavanaiH, cazabdau caivazabdaca samuccayArthAH zobhanairAdaropahitatvena sundaraiH, devAnAmArAdhyatamAnAM, pUjanaM jJeyam / kIdRzam ? ityAha-zaucazraddhAsamanvitam / zaucena zarIravastradravyavyavahArazuddhirUpeNa, zraddhayA ca bahumAnena, samanvitaM yuktamiti // " avizeSeNa sarveSA-madhimuktivazena vA / / gRhiNAM mAnanIyA ya-tsarve devA mahAtmanAm // 2 // " (117) avizeSeNa-sAdhAraNavRttyA sarveSAM-pAragata-sugata-hara-harihiraNyagarbhAdInAm / pakSAntaramAha-adhimuktivazena vA / athavA yasya yatra devatAyAmatizayena zraddhA tadvazena / kutaH ityAha, gRhiNAm-adyApi kuto'pi matimohAdanirNItadevatAvizeSANAM, mAnanIyA-gauravAH , yad yasmAta,sarve devA uktarUpAH, mahAtmanAM paralokapradhAnatayA prazastAtmanAmiti // etadapi katham ? ityAha / / sarvAndevAnnamasyanti, naikaM devaM samAzritAH // jitendriyA jitakrodhA, durgANyatitaranti te // 3 // (118) sarvAn devAnnamasyanti-namaskurvate / vyatirekamAha-naikaM kaMcana, devaM samAzritAH pratipannA vartante / yena te jitendriyA nigRhItahRSIkAH, jitakrodhA abhibhUtakopAH, durgANi-narakapAtAdIni vyasanAni, ati. taranti-vyatikrAmanti, te srvdevnmskaarH| nanu naiva te loke vyavahriyamANAH sarve'pi devA muktipathapasthitAnAmanukUlAcaraNA bhava. ntIti kathamavizeSeNa namaskaraNIyAH(yatA)? ityAzaGkayAha-cArisaJjIvanIcAra-nyAya eSa satAM mtH|| nAnyathA'veSTasiddhiHsthAd, vize| SeNAdikarmaNAm // 4 // (119) cAreH pratItarUpAyA madhye saJjIvanI-auSadhivizeSazcArisaJjIvanI, tasyAzcArazcaraNaM sa eva nyAyo dRssttaantshcaarisnyjiivniicaarnyaayH| eSo'vizeSeNa devatAnamaskaraNIyatopadezaH, satAM ziSTAnAM mato'bhipretaH / "bhAvArthasta C
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 58 // kathAgamyaH, sA ceyamabhidhIyate / / asti svastimatI nAma, nagarI nAgarAkulA // 1 // tasyAmAMsIsutA kAcid, brAhmaNasya tathA skhii|| tasyA eva paraM pAtraM, sadA premNo gtaavdheH||2|| tayovivAhavazato, mitrasthAnanivAsitA // jajJe'nyadA dvijasutA, jAtA (sthitA) saTippaNA cintAparAyaNA // 3 // kathamAste sakhItyevaM, tataH prAghUrNikA gatA || dRSTA viSAdajaladhau, nimamA sA tayA ttH||4|| prapaccha kiM // khoSajJa tvamatyanta-vicchAyavadanA sakhi ! // tayoce pApasadmA'haM, patyurdubhaMgatAM gatA // 5 // mA viSIda viSAdo'yaM, nirvizeSo viSAt sakhi ! | vRzciH // karomyanavAhamahaM, pati te mUlikAbalAt // 6 // tasyAH sA mUlikAM dattA, saMnivezaM nijaM yayau // aprItamAnasA tasya, prAyaccha gAthA-12 // 58 // tAmasau tataH // 7 // abhUd gauruddharaskandho, jhagityeva ca sA hRdi // vidrANA'tha (gaiSa) kathaM sarva-kAryANAmakSamo'bhavat // 8 // goyU-18 thAntargato nityaM, bahizcArayituM skH| tayA''rabdho vaTasyAdhaH, so'nyadA vizramaM gataH // 2 // tacchAkhAyAM namazcAri-mithunasya kathaMcana // vizrAntasya mitho jalpa-prakrame ramaNo'bravIt // 10 // nAtraiSa gauH svabhAvena, kintu vaiguNyato'jani // patnI prativabhASe sA, punarnAsau kathaM bhavet // 11 // mUlyantaropayogena, vAste ? sA'sya taroradhaH // zrutvaitatsA pazoH patnI, pazcAttApitamAnasA // 12 // abhedajJA tatazcAriM, sarvAM cArayituM takam / / pravRttA mRlikA''bhogA-tsadyo'sau puruSo'bhavat // 13 // ajAnAnA yathA medaM, mRlikAyAstayA pazuH / cArita: sarvatazcAriM, punartRtvopalabdhaye // 14 // tathA dharmaguruH ziSyaM, pazuprAya vishesstH|| pravRttAvakSama jJAtvA, devapUjAdike vidhau // 15 // sAmAnyadevapUjAdau, pravRtti kArayannapi // viziSTasAdhyasiddhyartha, na syAdoSI manAgapi // 16 // " iti| vipakSe bAdhAmAha, na naiva, anyathA cArisaJjIvanIcAranyAyamantareNa, atra devapUjanAdau prastute, iSTasiddhiH viziSTamArgAvatArarUpA, syAd bhavet / ayaM copadezo yathA yeSAM dAtavyastadAha vizeSeNa samyagdRSTayAdhucitadezanAparihArarUpeNa, AdikarmaNAm prathamame % %
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - dharmaparIkSA // 9 // PiAAAAA vArabdhamdhUladharmAcArANAm / te hyatyantamugdhatayA kaMcana devatAvizeSamajAnAnA na vizeSapravRtteradyApi yogyAH, kintu sAmAnyarUpAyA eveti // tarhi kadA vizeSe pravRttiranumanyate ? ityAzaGkaya Aha / / guNAdhikyaparijJAnA-dvizeSe'pyetadiSyate // adveSeNa tadanyeSAM, vRttA saTippaNA dhikye tadA''tmanaH // 120 // guNAdhikyaparijJAnAt devatAntarebhyo guNavRddheravagamAta, vizeSe'pyahRdAdau kiM punaH sAmAnyena ||khopjny vRttiH // ettpuujnmissyte| katham ? ityAha, adveSeNa amatsareNa, tadanyeSAm pUjyamAnadevatAvyatiriktAnAM devatAntarANAM, vRttAdhikye kAgAthA-12 AcArAdhikye sati / tathA iti vishessnnsmuccye| AtmanaH svasya devatAntarANi pratItyeti // " atra hyAdidhArmikasya vizeSAjJAnada- // 59 // zAyAM sAdhAraNI devabhaktirevoktA, dAnAdhikAre pAtrabhaktirapyasya vizeSAjJAne sAdhAraNyeva, tajjJAne ca vizeSata uktA / tathAhi // "vratasthA liGginaH pAtra-mapacAstu vishesstH|| khasiddhAntAvirodhena, vartante ye sadaiva hi / / 122 // vratasthA hiMsA'nRtAdipApasthAnaviratimantaH, liGgino vratasUcakatathAvidhanepathyavantaH, pAtramavizeSeNa vartate / atrApi vizeSamAha-apacAstu svayamevApAcakAH, punaru-te palakSaNAtparairapAcayitAraH pacyamAnAnananumantAro liGgina eva vizeSeNa pAtram / tathA svasiddhAntAvirodhena svazAstroktakriyA 'nullaGganena, vartante ceSTante, sadaiva hi sarvakAlameveti / itthaM cAsyAnAbhigrahikamapi guNakAri sampannam / tathA cAnAbhigrahikamapyAbhigrahikakalpatvAcIvameveti sunizcitamityAdi saMmatipradarzanapUrva yaH prAha tannirastam, mugdhAnAM svapratipattau tasya guNatvAt / sunizcitamityAdinA vizeSajJasyApi mAyAdinA mAdhyasthyapradarzanasyaiva doSatvapratipAdanAd / na cAsyAvizeSapratipattiH samyagdRSTariva duSTeti zaGkanIyam, avasthAbhedena doSavyavasthAnAd / anyathA sAdhoriva samyagdRzaH sAkSAddevapUjAdikamapi duSTaM syAditi vibhAvanIyam / etena pRthivyAdyArambhapravRttApekSayA nijanijadevArAdhanapravRttAnAmadhyavasAyaH zobhanA, devAdizubhagatihetutvAt, ityasat, tathAbhUtAdhya ARCARE
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ % dharmaparIkSA // 6 // RISAR vasAyasya zobhanatve samyaktvoccAriNo "kappai aNautthie vA." ityAdirUpeNa mithyAtvapratyAkhyAnAnupapattiprasakteH / na hi zubhAdhyavasAyasya taddhetorvA pratyAkhyAnaM sambhavati, tataH zubhAdhyavasAyo'pi teSAM pApAnubandhipuNyaprakRtihetutvena narakAdinivandhanatvA saTippaNA nmahAnarthahetureva / na hyatrApekSikamapi zubhatvaM ghaTate,svastrIsaGgaparityAgena parastrIsaGgapravRttasyeva bahupApaparityAgamantareNAlpapApaparityAga ||svopjny vRttiH // syAzubhatvAd / ata eva pRthivyAdyArambhapravRttasyApi samyagdRzo'nyatIrthikadevAdyArAdhanaparityAgopapattiriti parasyaikAntAbhinivezo gAthA-12 nirastaH / utkaTamithyAtvavantaM puruSaM pratItya nijanijadevAdyArAdhanapravRttermahAnarthahetutve'pyanAgrahikamAdidhArmikaM prati tathAtvasyAbhAvAt,18 // 60 // tasyAvizeSapravRttardugataraNahetutvasya haribhadrasUribhirevoktatvAt / pratyAkhyAnaM ca pUrvabhUmikAyAM zubhAdhyavasAyahetorapyuttarabhUmikAyAM svapratipanna vizeSadharmapratibandhakarUpeNa bhavati, naitAvatA pUrvabhUmikAyAmapi tasya vilopo yuktH| yathAhi-pratipannakRtsnasaMyamasya jinapUjAyAH sAkSAtkaraNaniSedhAta, tasya svapratipannacAritravirodhipuSpAdigrahaNarUpeNa tatpratyAkhyAne'pyakRtsnasaMyamavatAM zrAddhAnAM na tadanaucityama, tathA pratipannasamyagdarzanAnAM svapratipannasamyaktvapratibandhakaviparyAsahetutvenAvizeSapravRtteH pratyAkhyAne'pi nAdidhArmikANAM tadanaucityamiti vibhAvanIyam / nanvevamAdidhArmikasya devAdisAdhAraNabhatte: pUrvasevAyAmucitatve jinapUjAvatsAdhUnAM sAkSAttadakaraNavyavasthAyAmapi tadvadevAnumodyatvApattiriti ced / na, sAmAnya pravRttikAraNatadupadezAdinA tadanumodyatAyA iSTatvAt, kevalaM samyaktvAdyanugataM kRtyaM svarUpeNApyanumodyamitaracca mArgabIjavAdinetyasti vizeSa ityetaccAgre samyag vivecayiSyAmaH // 12 // anAmigrahikasya zobhanatvameva guNAntarAdhAyakatvena samarthayatiitto a guNahANaM, paDhamaM khalu laddhajogadiTThINaM // micchattevi pasiddhaM, paramatthagavesaNaparANaM // 13 // AN
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 6 // PRECAUSA [ itazca guNasthAnaM, prathamaM khalu labdhayogadRSTInAm / mithyAtve'pi prasiddha paramArthagaveSaNaparANAm / / 13 // ] itazcAnAbhigrahikasya hitakAritvAdeva ca, mithyAtve'pi, khalviti nizcaye, labdhayogadRSTInAM mitrAdiprathamadRSTicatuSTayaprA tasaTippaNA ptimatAM, paramArthagaveSaNaparANAM mokSakaprayojanAnAM yoginAM, prathamaM guNasthAnamanvartha, prasiddham / ayaM bhAvaH-mithyAdRSTayo'pi svopajJa paramArthagaveSaNaparAH santaH pakSapAtaM parityajyAdveSAdiguNasthAH khedAdidoSaparihArAd yadA saMvegatAratamyamApnuvanti tadA mArgAmimu- vRttiH // khyAtteSAmikSu-rasa-kakkaba-guDakalpA mitrA tArA balA dIpA ceti catasro yogadRSTaya ullasanti, bhagavatpataJjalibhadantabhAskarAdInAM *gAthA-13 tadamyupagamAt / tatra mitrAyAM dRSTau svalpo bodho, yamo yogAGgaM devakAryAdAvakhedo, yogabIjopAdAnaM bhavodvegasiddhAntalekhanAdikaM bIjazrutau paramazraddhA, satsaMgamazca bhavati, caramayathApravRttakaraNasAmarthyana karmamalasyAlpIkRtatvAt / ata evedaM caramayathApravRttakaraNaM para| mArthato'pUrvakaraNameveti yogavido vidnti| uktaM ca-"apUrvAsanabhAvena, vyabhicAraviyogataH // tattvato'pUrvameveda-miti yogavido viduH // 39 // " asyAM cAvasthAyAM, mithyAdRSTAvapi guNasthAnapadasya yogArthaghaTanopapadyate / uktaM ca- "prathamaM yadguNasthAnaM, sAmAnyenopavarNitam // asyAM tu tadavasthAyAM, mukhyamanvarthayogataH // 40 // " tArAyAM tu manAk spaSTaM darzanam, zubhA niyamAH, tatvajijJAsA, yogakathAsvavicchinnA prItiH, bhAvayogiSu yathAzaktyupacAraH, ucitakriyA'hAniH, khAcArahInatAyAM mahAtrAsaH, adhikakRtyajijJAsA ca bhavati, tathA'syAM sthitaH svaprajJAkalpite visaMvAdadarzanAnAnAvidhamumukSupravRtteH kAtsnyena jJAtumazakyatvAca ziSTAcaritameva puraskRtya pravartate / uktaM ca-"nAsmAkaM mahatI prajJA, sumahAn zAstravistaraH / ziSTAHpramANamiha ta-dityasyAM manyate sadA // 48 // " balAyAM dRSTau dRDhaM darzanam , sthirasukhamAsanam, paramA tattvazuzrUSA, yogagocaro'kSepaH, sthiracittatayA yogasAdhanopAyakauzalaM ca
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 dharmaparIkSA // 62 // saTippaNA | // khopakSa | vRtiH // gAthA-13 // 6 // 4NCRECORCHCG bhavati / dIpAyAM dRSTau prANAyAmaH, prazAntavAhitAlAbhAd yogotthAnavirahaH, tattvazravaNama, prANebhyo'pi dharmasthAdhikatvena parijJAnama, | tattvazravaNato gurubhakterudrekAtsamApattyAdibhedena tIrthakaddarzanaM ca bhvti| tathA mitrAdRSTistRNAgnikaNopamA na tattvato'bhISTakAryakSamA, samyak prayogakAlaM yAvadanavasthAnAt, alpavIryatayA tataH paTusmRtibIjasaMskArAdhAnAnupapatteH, vikalaprayogabhAvAd bhAvato vandanAdi. kAryAyogAditi / tArAdRSTiomayAgnikaNasadRzI, iyamapyuktakalpaiva, tattvato viziSTasthitivIryavikalatvAd / ato'pi prayogakAle smRtipATavAsiddheH, tadabhAve prayogavaikalyAt, tatastathAtatkAryAbhAvAditi / balAdRSTiH kASThAgnikaNatulyA, ISadviziSToktabodhadvayAt, | tadbhAvenA'tra (tadbhavatotra) manAsthitivIrye, ataH paTuprAyA smRtiriha, prayogasamaye tadbhAve cArthaprayogamAtraprItyA yatnalezabhAvAditi / dIpAdRSTiIpaprabhAsadRzI, viziSTataroktavIryabodhatrayAd, ato'trodane sthitivIrye, tatpadvyapi prayogasamaye smRtiH / evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo vandanAdau, tathA bhaktito yatnabhedapravRtteriti prathamaguNasthAnaprakarSa etAvAniti smyvidH| itthaM coktasa yogadRSTisamuccayagranthArthasyAnusAreNa mithyAdRSTInAmapi mitrAdidRSTiyogena tathA(thya)guNasthAnakatvasiddheH, tathApravRtteranAbhigrahikatvameva teSAM zobhanamityApannam // 13 / / nanu yogadRSTyApi mithyAdazAM kathaM guNabhAjanatvam ? jainatvaprAptiM vinA guNalAbhAsambhavAd dRSTiviparyAsasya doSasya sattvAd / ata evoktam-"mithyAtvaM paramo rogo, mithyAtvaM paramaM tmH|| mithyAtvaM paramaH zatru-mithyAtvaM padamApadAm // 1 // " ityAzaGkathAhagaliAsaggahadosA, avijasaMvijapayagayA tevi // savvaNNubhiccabhAvA, jaiNattaNaM jati bhAveNaM // 14 // [ galitAsadgrahadoSA avedyasaMvedyapadagatAste'pi / sarvajJabhRtyabhAvAd jainatvaM yAnti bhAvena // 14 // ] HARAAN OM
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 6 // * * galiAsaggahadosatti / te labdhayogadRSTayo mithyAtvavanto'vedyasaMvedyapadagatA api tattvazravaNaparyantaguNalAbhe'pi karma saTippaNA vanavibhedalabhyAnantadharmAtmakavastuparicchedarUpasUkSmabodhAbhAvena vedyasaMvedyapadAdhastanapadasthitA api bhAvena jainatvaM yAnti vedyasaMvedyA khopajJa vedyasaMvedyapadayorlakSaNamidam-"vedyaM saMvedyate yasi-bapAyAdinivandhanam / padaM tadvadyasaMvedya-manyadetadviparyayAt // " iti // 73 // asyArthaH vRttiH // | vedyaM vedanIyaM vastusthityA tthaabhaavyogisaamaanyenaaviklpjnyaangraahymityrthH| saMvedyate kSayopazamAnurUpaM vijJAyate, yasminnAzaya- gAthA-14 sthAne, apAyAdinivandhanaM narakavargAdikAraNaM stryAdi, tad vedyasaMvedyapadaM nizcitAgamatAtparyArthayoginAM bhavati / anyadavedyasaM- // 63 // vedyapadam / etadviparyayAt-uktalakSaNavyatyayAt sthUlabuddhInAM bhavati // kathaM te bhAvajainatvaM yAnti ? ityatra hetumAha-sarvajJabhRtya bhAvAt sarvatra dharmazAstrapuraskAreNa tadvaksasarvajJasevakatvAbhyupagamAt / nanvevamanucchinnA jainAH, jainavyavasthAbAbairapi sarvairnAmamAtreNa 3 | sarvajJAbhyupagamAt teSAmapi jainatvaprasaGgAdityatasteSAM vizeSamAha-galitIsagrahadoSA iti / yeSAM hyasadgrahadoSAtsvasvAbhyupagatArthapuraskArasteSAM rAgadveSAdivizilpa(STa)kalpitasarvajJAbhyupagantRtve'pi na bhAvajainatvam / yeSAM tu mAdhyasthyAvadAtabuddhInAM vipratipattiviSayaprakArAMze nAgrahasteSAM mukhyasarvajJAbhyupagantRtvAd bhAvajainatvaM sthAdeva iti bhAvaH / mukhyo hi sarvajJastAvadeka eva, niratizayaguNavattvena tutpratipatti(tta)tvaM yAvatAM tAvatAM tadbhaktatvamaviziSTameva, sarvavizeSANAM chamasthenAgrahAddUrAsannAdibhedasya ca bhRtytvjaatybhedktvaaditi| taduktaM yogadRSTisamuccaye-"na tattvato bhinnamatAH, sarvajJA bahavo ytH|| mohastadadhimuktInAM, tadbhedAzrayaNaM tataH // 102 // sarvajJo nAma yaH kazcita, pAramArthika eva hi // sa eka eva sarvatra, vyaktimede'pi tattvataH // 103 // pratipattistatastasya, sAmAnyenaiva yAvatAm / / te sarve'pi tamApanA, iti nyAyagatiH parA // 104 // vizeSastu punastasya, kAtsn]nAsarvadarzimiH // sarvairna jJAyate tena, *
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 6 // tamApano na kazcana // 105 // bassAtsAmAnyato'pyena-mabhyupaiti ya eva hi // nirvyAja tulya evAsau, tenAMzenaiva dhImatAm // 106 // |saTippaNA | yathebaikasya nRpate-bahavo'pi, smaashritaaH|| durAsannAdibhedena('pi), tabhRtyAH sarva eva te||107||srvjnyttvaabheden, tathA srvjnyvaadinH|| ||svopdd' surve tattattvagA jJeyA, bhinnAcArasthitA api // 108 // na bheda eva tattvena, sarvajJAnAM mahAtmanAm // tathA nAmAdibhede'pi, bhAvyameta-18 vRttiH // nmahAtmabhiH // 109 // " iti| na ca pareSAM sarvajJabhakterevAnupapattiH, teSAmapyadhyAtmazAstreSu citrAcitravibhAgena bhaktivarNanAt , saMsA-TogAthA-15 riNAM vicitraphalArthinAM nAnAdeveSu citrabhakteH, ekamokSArthinAM caikasmin sarvajJe citrabhaktyupapAdanAt / tathA ca hAribhadraM vacaH- // 64 // "citrAcitravibhAgena, yacca deveSu vrnnitaa| bhaktiH sadyogazAstreSu. tato'pyevamidaM sthitam // 11 // saMsAriSu hi deveSu, bhaktistakAyagAminAm // tadatIte punastatve, tadatItArthayAyinAm // 111 // citrA cAyeSu tadarAga-tadanyadveSasaGgatA / acitrA carame tveSA, zamasArA'khilaiva hi // 112 // " iti / prApyasya mokSasya caikatvAt tadathinAM guNasthAnapariNatitAratamye'pi na mAgabheda iti, tadanukUlasarvajJabhaktAvapyavivAda eva teSAm / uktaM ca-prAkRteSviha bhAveSu, yeSAM ceto nirutsukam // bhavabhogaviraktAste, bhavAtItA rthyaayinH||127|| eka eva tu mArgo'pi, teSAM zamaparAyaNaH // avasthAbhedabhede'pi, jaladhau tIramArgavat // 128 // saMsArAtItatatvaM tu, | paraM nirvANasaMjJitam / tathai(ddhathe)kameva niyamA-cchabdabhede'pi tattvataH ||129||sdaashivH paraM brahma, siddhAtmA tathAteti ca / zabdaistaducyate'nvarthA-dekamevaivamAdibhiH // 130 // tallakSaNAvisaMvAdA-nirAbAdhamanAmayam / niSkriyaM ca paraM tattvaM, yato janmAdyayogataH // 13 // jJAte nirvANatatve'smin, na saMmohena tatvataH // prekSAvatAM na tadbhakto, vivAda upapadyate // 132 // PLICACA4% AHABAR
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA saTippaNA ||svopjny vRttiH // gAthA-15 sarvajJapUrvakaM caita-niyamAdeva yasthitau // Asanno'yamRjurmArga-stadbhedastatkathaM bhavet // 133 // " iti / nanu dezanAbhedAnnaikaH sarvajJa iti sarveSAM yoginAM naikasarvajJabhaktatvamiti ced / na, vineyAnuguNyena sarveSAM dezanAmedopapatteH, ekasyaiva vA tasyA vakturacintyapuNyaprabhAvena zrotRbhedena bhinnatayA pariNateH kapilAdInAmRSINAmeva vA kAlAdiyogena nayabhedAttadvaicitryopapatteH, tanmUlasarvajJapratikSepasya mahApApatvAt / uktaM ca-"citrA tu dezanaiteSAM syaadvineyaa''nugunnytH|| yasmAdete mahAtmAno, sarva vyAdhibhiSagvarAH // 134 // yasya yena prakAreNa, bIjAdhAnAdisambhavaH / sAdhu (nu) bandho bhavatyete, tathA tasya jagustataH // 135 // ekApi dezanaiteSAM, yadvA zrotRdhibhedataH / acintyapuNyasAmarthyA-ttathA citrA'vabhAsate // 136 // yathAbhavyaM ca sarveSA-mupakAro'pi tatkRtaH / jAyate vandhyatA'pyeva-masyAH sarvatra susthitA // 137 // yadvA tattannayApekSA, tattatkAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA, tanmUlaiSA'pi tattvataH // 18 // sadabhiprAyamajJAtvA, na tato'rvAgUdRzAM satAm / yujyate tatpratikSepo, mahAnarthakaraH paraH // 139 // nizAnAthapratikSepo, yathA'ndhAnAmasaGgataH / tadbhedaparikalpazca, tathaivAgdRizAmayam // 140 // na yujyate pratikSepaH, sAmAnyasyApi tatsa tAm / AryApavAdastu puna-jihvAcchedAdhiko mtH||14||kudRssttaa( STayA) di ca no(vano) santo, bhASante prAyazaH kvacita / nizcitaM sArakhaccaiva,kintu stvaarthkRtsnaa(daa)||142||" iti / nanu yadyevaMvidhaM mAdhyasthyaM pareSAM syAt tadA mArgAbhAva(ve)jainatvaM bhaveta, tadeva tu vyavahArato jainamArgAnAzrayaNe durghaTamiti na teSAM mAdhyasthyamiti ced / na, mohamAnye pareSAmapi yoginAmetAdRzamAdhyasthyasyeSTatvAd, yadayaM kAlAtItavacanAnuvAdo yogabindau / / "mAdhyasthyamavalambyaiva-maidamparyavyapekSayA // tattvaM nirUpaNIyaM syAt / kAlAtIto'pyado'bravIt ||1||(shlo0 // 30 // ) anyeSAmapyayaM mArgo,muktAvidyAdivAdinAm ||amidhaanaadibheden,tttvniityaa vyava
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 66 // sthitaH || 301 || mukto buddho'Ina vApi ya- daizvaryeNa samanvitaH / tadIzvaraH sa eva syAt, saMjJAbhedo'tra kevalam // 302 // anAdizuddha ityAdi-ya medo yasya kalpyate / tattattantrAnusAreNa, manye so'pi nirarthakaH // 303 // vizeSasyAparijJAnAd, yuktInAM jAtivAdataH / prAyo virodhatazcaiva, phalAmedAcca bhAvataH 304 // avidyAklezakarmAdi yatazca bhavakAraNam / tataH pradhAnamevaita-tsaMjJAmedamupAgatam || 305 / / atrA (syA ) pi yo paro bheda - zvitropAdhistathA tathA / gIyate'tIta hetubhyo, dhImatAM so'pyapArthakaH // 306 // tato'sthAnaprayAso'yaM yattadbhedanirUpaNam / sAmAnyamanumAnamya, yatazca viSayo mataH // 307 // sAdhu caitad yato nItyA, zAkhamatra | pravartakam / tathA'bhidhAnabhedAttu, bhedaH kucitikAgrahaH // 308 // " ityAdi / athaiteSAM bhAvajainatve AjJAsambhavamAha - davvANA khalu tesiM, bhAvANAkAraNattao neyA // jaM apuNabaMdhagANaM, cittamaNuTTAmuva // 15 // [dravyAjJA khalu teSAM bhAvAjJAkAraNatvato jJeyA / yadapunarbandhakAnAM citramanuSThAnamupadiSTam / / 15 / / ] davANatti / teSAmavedyasaMvedyapadasthAnAM bhAvajainAnAM, khalu iti nizvaye, bhAvAjJAyAH samyagdarzanAdirUpAyAH, kAraNatvato, dravyAjJA jJeyAspunarbandhakocitAcArasya pAramparyeNa samyagdarzanAdisAdhakatvAt / taduktaM copadezapade - " gaMThigasattAspuNabaMdhagA Api davvao ANA / Navaramiha davvamaddo, bhaiacvo samayaNIIe // 253 // ego appAhane, kevalae caiva baTTaI ettha / aMgAramaddago jaha, davvAya rio sayAbhavva // 254 // anno puNa joggatte, citte Naya bheao muNeavvo / vemANiovavAo-tti davvadevo jahA sAhU // 255 // tatthA bhavvAdINaM, gaMThigasattANamappahANatti / iya resiM joggayAe, bhAvANAkAraNa teNaM // 256 // / [ granthimasattvA punarvandhakAdInA mapi dravyata AjJA / kevalamiha dravyazabdo bhaktavyaH samayanItyA || eko'gAdhAnye kevale eva vartate'tra / aGgAramardako yathA dravyAcAryaH saTippaNA || svopajJa vRtiH // gAthA - 15 // 66 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 67 // sadA'bhavyaH // anyaH punaryogyatve citre nayabhedato jJAtavyaH / vaimAnikopapAta iti dravyadevo yathA sAdhuH / tatrAbhavyAdInAM granthi - gasattvAnAmapradhAna iti / itareSAM yogyatayA bhAvAjJAkAraNatvena ||] atra hi dravyazabdasya dvAvarthI -- pradhAnabhAvakAraNaM bhAvAMzavikalaM kevalamaprAdhAnyam / saMgrahavyavahAranaya vizeSAd vicitramekabhavikabaddhAyuSkA bhimukhanAmagotra lakSaNaM tattattatparyAyasamucitabhAvarUpaM yogyatvaM ca / tatra prathamArthenAbhavya sakRdbandhakAdInAM dravya kriyAbhyAsaparANAM dravyAjJA / dvitIyArthena cApunarbandhakAdInAmiti vRttitAtparyArthaH / nanvevRmapunarbandhakAnAM dravyAjJA vyavasthitA tathA'pi bhinnamArgasthAnAM madhyasthAnAmapi mithyAdRzAM kathameSA saMbhavati ?, jainamArgakriyayaivAnyutpannadazAyAmapunarbandhakatvasiddhe vIjAdhAnasyaiva talliGgatvAt tasya ca sarvajJavacanAnusArijina muniprabhRtipadArthakuzalacittA| dilakSyatvAd / taduktamupadeza padavRttikRtA - "ANAparataMtehi tA bIAhANamettha kAyavvaM / dhammaMmi jahAsattI, paramasuhaM icchamANehiM / / 225 / / " [AjJAparatantraistasAdvIjAdhAnamatra kartavyam / dharme yathAzakti paramasukhamicchadbhiH / / ] iti gAthAM vivRNvatA dharmabIjAni caivaM zAstrAntare paripaThitAni dRzyante ( yogadRSTisamuccaye) "jineSu kuzalaM cittaM tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM, yogabIjamanuttamam // 23 // upAdeyadhiyA'tyantaM, saMjJA viSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM saMzuddhaM hyetadIdRzam // 25 // AcAryAdipi hyeta - dvizuddhaM bhAvayogiSu / vaiyAvRttyaM ca vidhiva-cchuddhAzaya vizeSataH // 26 // bhavodvegazva sahajo, dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAntamAzritya vidhivad (nA) lekhanAni (di) ca ||27|| lekhanA pUjanA dAnaM, zravaNaM vAcanodgrahaH / prakAzanA'tha khAdhyAya - cintanA bhAvaneti ca // 28 // duHkhiteSu dayA'tyanta-madveSo guNavatsu ca / aucityAse ( tse) vanaM caiva sarvatraivAvizeSataH // 32 // " iti // lalitavistarAyAmapyuktam - " etatsiddhyarthaM tu yatitavyamAdikarmaNi, parihartavyo 'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANamitrANi, na laGgha saTippanA || svopajJa vRttiH // gAthA - 15 // 67 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ A dharmaparIkSA // 6 // | saTippaNA ||svopn. vRttiH // gAthA-15 // 68 // CASTHAHASABSE nayocitasthitiH,apekSitavyo lokamArgaH,mAnanIyA gurusanna(saha)tiH, bhavitavyametattantreNa.pravartitavyaM dAnAdau, kartavyodArapUjA bhaga| vatAm, nirUpaNIyaH sAdhuvizeSaH,zrotavyaM vidhinA dharmazAstram,bhAvanIyaM mahAyatnena,pravattitavyaM vidhAnato avalambanIyaM dhairya, paryAlocanIyA''yatiH, avalokanIyo mRtyuH, parihartavyo vikSepamArgaH, yatitavyaM yogasiddhau, kArayitavyA bhagavatpratimA, lekhanIyaM bhuvanezvaravacanam. kartavyo maGgalajApaH, pratipattavyaM catuHzaraNam, gArhatavyAni duSkRtAni, anumodanIyaM kuzalam, pUjanIyA mantradevatA, | zrotavyAni saccaSTitAni, bhAvanIyamaudAryam. vartitavyamuttamajJAtena, evambhRtasya yeha pravRttiH sA sarvaiva sAdhvI mArgAnumArItyayaM niya| mAdapunarbandhakAdistadanyasyaivabhUtaguNasaMpakSe'bhAvAt"ityata Aha-yad yasmAd,apunarbandhakAnAM citramane kavidham . anuSThAnamupadiSTam, ato bhinnAcArasthitAnAmapi teSAM dravyAjJAyA nAnupapattiriti / idamatra hRdayam / na hyAdidhArmikasya vidhiH sarva eva sarvatropayujyate, kintu kvacitkazcideveti / bhinnAcArasthitAnAmapyantaHzuddhimatAmapunarbandhakatvamaviruddham, apunarbandhakasya hi nAnAsvarUpakhAt tattattantroktA'pi mokSArthA kriyA ghaTate,samyagdRSTezca svatantrakriyaiveti vyavasthitakhAt / taduktaM yogbindusuutrvRttyoH||"apunrbndhksyaivN, samyagnItyopapadyate / tattattantroktamakhila-mavasthAbhedasaMzrayAta // 251 // " apunarbandhakasyoktarUpasya,evamuktarUpeNa, samyagnItyA-zuddhayuktirUpayA, upapadyate ghaTate / kim ? ityAha / / tattattantroktaM kApila-saugatAdizAstrapraNItaM mumukSujanayo. gyamanuSThAnam,akhilaM samastam, kutaH ? ityAha-avasthAbhedamaMzrayAt-apunarbandhakasyAnekakharUpAGgIkaraNatvAt, anekasvarUpAbhyupagame hi apunarbandhakasya kimapyanuSThAnaM ksyaampyvsthaayaamvtrtiiti| athApunarbandhakAnantaraM kotta)yadbhavati taddarzayati-"svatantranItitastveva, granthibhede tathA sati / samyagdRSTirbhavatyuccaiH, prazamAdiguNAnvitaH // 252 // " svatantranItitastveva jainazAstranIte reva, na punasta
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 69 // ntrAntarAbhiprAyeNApi, granthibhede rAgadveSamohapariNAmasyAtIvadRDhasya vidAraNe, tathA yathApravRttyAdikaraNaprakAreNa, sati vidyamAne, kim ? ityAha- samyagdRSTiH zuddhasamyaktvadharo, bhavati sampadyate / kIdRza: ? ityAha-uccaiH atyartha prAgavasthAtaH sakAzAt, prazamAdiguNAnvitaH upazama-saMvega - nirvedA - 'nukampA -''stikyAbhivyaktiyukta iti / evaM pareSAmapi mAdhyasthye dravyAjJAsadbhAvaH siddhaH || 15 || nanu dravyAjJA'pi siddhAntoditakriyAkaraNaM vinA kathaM pareSAM syAt / ityata Aha maggAnusAribhAvo, ANAe lakkhaNaM muNeyavvaM / kiriyA tassa Na niyayA, paDibaMdhe vAvi upagAre // 16 // [mArgAnusAribhAva AjJAyA lakSaNaM jJAtavyam / kriyA tasya na niyatA pratibandhe vA'pyupakAre / / 16 / / ] maMggANusAribhAvoti | mArgAnusAribhAvo "nisargatastattvAnukUlapravRttihetuH pariNAmaH" AjJAyA lakSaNaM muNeyavvaM ti jJAtavyam / kriyA svasamaya parasamayoditAcArarUpA, tasya mArgAnusAribhAvasya, upakAre pratibandhe vA na niyatA, svasamayoditakriyA| kRtamupakAraM vinA'pi meghakumArajIva hastyAdInAM tathAbhavyatvaparipAkA hitA'nukampAdimahimnA mArgAnusAritvasiddheH, parasamayakriyAyAM ca satyAmapi samullasita yogadRSTimahimnAM pataJjalyAdInAM mArgAnusAritvApratighAtAt / atra kazcidAha - nanu pataJjalyAdInAM mArgAnusAritvamazAstrasiddham, ucyate - naitadevaM yogadRSTisamuccayagrantha eva yogadRSTayabhidhAnAt teSAM mArgAnusAritvasiddheH / "uktaM ca nirUpitaM punaH, yogamArgajJairadhyAtmavidbhiH pataJjaliprabhRtibhiH, taponirddhatakalmaSaiH prazamapradhAnena tapasA kSINaprAyamArgAnusAribodhabAdhaka mohamUlairiti" "uktaM ca yogamArgajJaistaponirddhata kalmaSaiH / (zlo066 ) " - iti pratIkaM vivRNvatA yogavinduvRttikRtA'pi teSAM tadabhidhAnAceti / / ayamiha paramArtha:-acyutpannAnAM viparItavyutpannAnAM vA parasamayasthAnAM jaina bhimatakriyA yathA'sadgrahaparityAjanadvArA saTippaNA || svopajJa vRtiH // gAthA - 16 // 69 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka dharmaparIkSA 170 // - IACHECCAE% dravyasamyaktvAdyadhyAropaNena mAgAnusAritAhetuH, tathA sadgrahapravRttAnAM teSAmabhayAmimatayamaniyamAdizuddhakharUpakriyA'pi pAramArthika saTippaNA vastuviSayapakSapAtAdhAnadvArA tathA heyopAdeyaviSayamAtraparIkSApravaNatvAdadhyAtmavidAM tathA ca niyatakriyAyA mArgAnusAribhAvajanane'nai // khopaca kAntikatvamAtyantikatvaM vA, tathA ca jainakriyAM vinA'pi bhAvajanAnAM pareSAM mArgAnusAritvAdAjJAsambhavo'viruddha iti / yuktaM caitad, ciH // na cedevaM tadA jainakriyAM vinA bhAvaliGgabIjAbhAvAd bhAvaliGgasyApi pressaamnuppttaavnylinggsiddhaadibhedaanupptteH| yaH punarAha- * gAthA-16 parasamayAnabhimatasvasamayAbhimatakriyaiva asadagrahavinAzadvArA mArgAnusAritAheturiti, tadasata, ubhayAbhimatAkaraNaniyamAdinaiva pata // 70 // jalyAdInAM mArgAnusAritA'bhidhAnAta, vyutpannasya mArgAnusAritAyAM tattvajijJAsAmUlavicArasyaiva hetutvAva, avyutpannasya tasyAM gurupAratantryAdhAnadvArA skhasamayAmimatakriyAhetutve parasamayAnabhimatatvapraveze pramANAbhAvAca / bhavAbhinandidoSapratipakSA guNA eva hi | niyatA mArgAnusAritAhetavaH, kriyA tu kvacidubhayAbhimatA, kacicca svasamayAbhimate tyaniyatA hetuH, parakIyasaMmatenijamArgadADharthahetutvaM | 2 vA vyutpannamabhiniviSTaM vA prati, na tu vyutpannamanabhiniviSTaM vA pratIti / yattu nizcayataH parasamayabAhyAnAmeva saGgama-nayasArA| 'mbaDapramukhAnAM mArgAnusAritvaM syAt, nAnyeSAmiti keSAzcinmatam, tatveSAmeva pratikUlam , sadgra(da)hapravRttijanitanaizcayikaparasamayabAhyatayA pataJjalyAdInAmapyambaDAdInAmiva mArgAnusAritvApratighAtAt / iyAneva hi vizeSo yadekeSAmapunarbandhakatvena tathAtvam, apareSAM tu zrAddhatvAdineti // 16 // ayaM mArgAnusAribhAvaH kadA syAt ? ityetatkAlamAnamAhamaggANusAribhAvo, jAyai caramaMmi ceva pariaTTe // guNavuDhIe vigame, bhavAbhinaMdidosANaM // 17 // [ mArgAnusAribhAvo jAyate carama eva parivarte / guNavRddhyA vigame bhavAbhinandidoSANAm // 17 // ] saCHA5%
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSAM // 71 // mANusAribhAvoti / bhavAbhinandidoSANAm - "kSudro lo (lA) bharatidIMno, matsarI bhayavAn zaThaH // ajJo bhavAbhinandI syAnniSphalArambhasaGgataH / / 76 ( yogabindu 87 ) iti yogadRSTi0 ilokoktAnAM vigame sati, guNavRddhayA carame pudgala parAvarta eva mArgAnusAribhAvo bhavati / apunarbandhakAdermAgAMnusAriprauDhaprajJAnugatatvavacanAt tasya caitAvatkAlamAnatvAt / ata eva vacanauSadha prayogakAlazvaramapudgalaparAvarta evokto vyavahArataH, nizcayatastu granthibhedakAlastatrApi granthibhedakAla eva nyUnatvena puraskRtaH / tathA copadezapadasUtravRttI - "ghaNamicchatto kAlo, ettha akAlo u hoi gAyavvo / kAlo u apuNabaMdhaga-pabhiI dhIrehiM NiddiTTho |||4323 // [ghanamithyAtvaH kAlo'trAkAlastu bhavati jJAtavyaH / kAlavA punarbandhakaprabhRtirdhI rairnirdiSTa: / / ] Nicchayao puNa eso, vinneo | gaMThibhe akAlaMbhi (lodd)| eyaMmi vihisayapAlaNAu AroggameyAo / / 433 // " ghanaM mahAmeghAvaluptasa kalanakSatrAdipramAprasarabhAdrapadAdyamAvAsyAmadhyabhAgasamudbhUtAndhakAraniviDaM, mithyAtvaM tattvavipayAsalakSaNaM yatra sva tathA, kAlazvarama pudgala parAvartavyatiriktazeSapudgalaparAvartalakSaNaH, atra - vacanauSadhaprayoge, akAlastu akAla eva bhavati jJAtavyaH / caramapudgalaparAvartalakSaNastu tathA bhavyatva paripAkato bIjAdhAnodbhedapoSaNAdiSu syAdapi kAla iti / ata evAha-kAlastvavasaraH punaH, apunabaindhakaprabhRtiH / tatrApunarbandhakaH "pAvaM gativabhAvA kuNai (paJcAzake)" ityAdilakSaNaH, AdizandAnmArgAbhimukha mArgapatitau gRhyete / tatra mArgo lalitavistarAyAmanenaiva zAstra kRtthaMlakSaNo nirUpitaH 'maggadayANaM' ityAdyAlApakavyAkhyAyAM, "mArgazcetaso'vakragamanam bhujaGgamanalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipravaNaH, svarasavAhI kSayopazamavizeSo hetu-svarUpa-phalazuddhAmukhetyarthaH " tatra patito bhavya vizeSo mArgapatita ityucyate, tadAdibhAvApa nava mArgAbhimukha iti / etau ca caramayathApravRtta karaNabhAgabhAjAveva vijJeyau / apunarbandhako punarbandhakakAlaH, prabhRtiryasya sa tathA, saTippaNA ||khopjny vRttiH // gAthA - 17 // 71 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ACCASI gAgapAdanamApAtapAta..hAthI-7 karmaparIkSA dhIraistIrthakarAdibhiH,nirdiSTovyavahArata iti // 1 // nizcayato nizcayanayamatena, punareSa vacanauSadhaprayogakAle vijJeyaH / kaH? ityAhagranthibhedakAlastu granthibhedakAla eva,yasina kAle'pUrvakaraNAnivRtti karaNAbhyAM granthinniA bhavati tsminnevetyrthH|kutHyt etasmin saTippaNA // 72 // ||svopjny anthibhede sati, vidhinA-avasthocitakRtyakaraNalakSaNena, sadA sarvakAlaM, yA pAlanA ca vacanauSadhasya, tayA kRtvA''rogya-saMsAra vRttiH // vyAdhirodhalakSaNam, etasmAdvacanauSadhaprayogAd bhavati / apunarbandhakaprabhRtiSu vacanaprayogaH kriyamANo'pi na tathA sUkSmabodhavidhAyakaH, 12 'anAbhogabahulatvAttatkAlasya / bhinnagranthyAdayastu vyAvRttamohatvena nipuNabuddhitayA teSu kRtyeSu vartamAnAstatkarmavyAdhisamucchedakA jAyanta | // 72 // iti||2|| grAnthabhedameva puraskurvannAha-"iharAvi haMdi eaMmi,esa AroggasAhago ceva poggalapariadRddha, jamUNameaMmi sNsaaro||43||" itarathA'pi vidheH sadApAlanAmantareNApi, handIti pUrvavat, etasmin granthibhede kRte sati, eSa vacanaprayogaH, ArogyasA. dhakazcaiva bhAvArogyaniSpAdaka eva sampadyate / tathA ca paTyate-" labdhvA muhUrtamapi ye parivarjayanti, samyaktvaratnamanavadyapadapradAyi |yaasynti te'pi na ciraM bhavavArirAzI, tadvibhratAM cirataraM kimihAsti vaacym||1||" atra hetumAha pudgalAnAmaudArika-vaikriyataijasa-bhASA-''naprANa-mana:-karmagrahaNapariNatAnAM vivakSitakAlamAdau kRtvA yAvatAM sAmastyenakajIvasya grahanisargau sampadyate sa kAla: pudalaparAvarta ityucyate, pudgalagrahaNanisargAbhyAM parivartante parAparapariNatiM labhante tasminniti vyutpatteH,tasyAI yAvad, yada yasmAd UnaM kiMciddhInama, etasmin granthibhede sati,saMsAro jIvAnAM tiirthkraadyaashaatnaabhulaanaampi|atr dRSTAntAH kUlavAlakagozAlakAdayo dIvAcyA iti ! evaM cotkarSato'pyapApudgalaparAvartAvazeSasaMmArasyaiva mArgAnusAritvamiti yatkenaciduktam, tatkenAbhiprAyeNeti vicAra NIya madhyasthaiH / na hyevamapunarbandhakApekSayA kAlabhedena granthibhedasya puraskaraNamupapadyate, parAbhiprAyeNApA pudgalAvartakAlamAnasyobhaya ANS- CA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA // 73 // trAvizeSAd evaM vadato bhrAntimUlaM tAvaccaramayathApravRttakaraNavi bhAgabhAjAme vA punarbandhakAdInAmadhikAritvabhaNanam, tAdRzAnAM teSAM samyasvasaMnihitatvAd / ata eva - "bhavaheU nANameyassa, pAyaso'sappavittibhAveNaM / taha tayaNubaMdhao cciya, tatteyaraniMdaNAio ||446 // " ( bhavaheturjJAnametasya prAyazo'satpravRttibhAvena / tathA tadanubandhata eva tacvetaranindanAditaH / ) bhavahetuH saMsAranibandhanaM jJAnaM| zAstrAbhyAsajanyo bodhaH, etasya mithyAdRSTeH, katham / ityAha-prAyazo bAhulyena, asatpravRtti bhAvena viparyastaceSTAkaraNAt tasya, yadi prAyograhaNaM tad yathApravRtta karaNacaramavibhAgabhAjAM saMnihitagranthibhedAnAmatyantajIrNa midhyAtvajvarANAM keSAJcidduHkhitadayA - guNavadadveSa - samucitAcArapravRttisArANAM sundarapravRttibhAvena vyabhicAravAraNArtham / tatheti hetvantarasamuccaye / tadanubandhata evAsatpravRtyanubandhAdeva / etadapi kutaH ? ityAha-tattvetaranindanAditaH / sa hi mithyAtvopaghAtAtsamupAttaviparItaruciH, tattvaM ca sadbhUtadevatAdikamarhasvAdilakSaNam, 'niMda'tti itaraccAtacvaM tatkuyuktisamupanyAsena puraskaroti tatastattvetaranindanAdito dopAd bhavAntare'pyasatpravRttiranubandhayuktasyaiva syAdityupadezapadavacanAntaramanusRtyAtrAnAdipravAhapatitasya yathApravRttakaraNasya caramavibhAgaH samyaktvaprAptihetukarmakSayopazamalakSitAvasthAvizeSastadvatAM saMnihitagranthibhedAnAM svalpakAlaprAptavya samyaktvAnAmatyantajIrNamidhyAtvajvarANAM sundarapravRttiriti bhaNanena tadvyatiriktAnAM tu sarveSAmapi mithyAdRzAmasundarapravRttirevokteti sUkSmadRzA paryAlocyamiti tenoktam / tatredaM vicAraNIyam - caramatvaM yathApravRtta karaNasyAnanta pudgala parAvarta bhAvinazvaramai kAvartamAtreNApi nirvAhyam, saMnihitagranthibhedatvasya tu khalpakAprAptanya samyaktvAkSepakatA || "AsannA ceyamasyoccai - varamAvartino yataH / bhUyAMso'mI vyatikrAntA - stadeko'tra na kiMcana // 176 // AsannA cAbhyarNavartinyeva, iyamuktiH, asyoccairatIva, caramAvarti nazvaramapudgala parAvartabhAjo jIvasya yataH kAraNAd bhUyAMso atI saTippaNA | svopajJa |vRttiH // gAthA - 17 // 73 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 7 // A RATECORRECTION vabahavaH, amI AvartA, vyatikrAntA anAdau saMsAre vyatItAH, tattataH, eko'pazcimaH, atrana kiMcana na kiMcidbhayasthAnameSa ityarthaH" iti yogabindusUtravRttivacanAcaramAvartina AsanasiddhikatvasyApi svalpakAlaprAptavyasiddhyAkSepakatvApatteH, ApekSikAsa saTippaNA // khopakSa batayA samAdhAnaM cobhayatra sughaTamiti / athaikamavikAdhucitayogyatAniyatatvAd dravyAjJAyAH samyaktvaprAptyapekSayA tadapikavyavadhAne brUciH // mithyAdRzo na mArgAnusAriteti nizcIyate iti ced / na, asati pratibandhe paripAke vA'punarbandhakAdermArgAnusAriNobhA hai gAthA-17 vAjJA'vyavadhAne'pi sati pratibandhAdau tadvayavadhAnasyApi sambhavAt tatkAle'pi bhAvAjJAbahumAnApratighAtAta, ucitapravRttisAratayA // 74|| dravyAjJAyA avirodhAd , anyathA cAritralakSaNAd bhAvastavAdekabhavikAdyadhikavyavadhAne dravyastavasyApyasambhavaprasaGgAd , bhAva|stava hetutvenaiva dravyastavatvapratipAdanAt / taduktaM paJcAzake-tA bhAvatthayaheU, jo so dabatthao ihaM ittttho|| jo uNa NevaMbhUo, I sa appahANo paraM hoI // 1 // " (tasmAdbhAvastavaheturyaH, sa dravyastava iheSTaH / yaH punaranevambhUtaH sa apradhAnaH paraM bhavati // ) iti / yadi ca bhAvalezayogAdvayavahitasyApi dravyastavatvamaviruddhaM tadA tata eva tAdRzasya mArgAnusAriNo dravyAjJApyaviruddhaiva / yathAhinirnidAnaM sUtravidhilakSaNena bhAvastavAnurAgalakSaNena vA prakAreNa jinabhavanAdhucitAnuSThAnasya dravyastavatvamavyAhatam, ekAntena bhAvazUnyasyaiva viparItatvAt / tathA apunarbandhakasyApi bhAvAjJAnurAgabhAvalezayuktasya vyavadhAne'pi dravyAjJAyA na virodha iti / ata eva bhavAmiSvaGgAnAbhogAsaGgatatvAt anyAvartApekSayA vilakSaNameva caramAvarte gurudevAdipUjanaM vyavasthitam / / taduktaM yogabindau / "etadyuktamanuSThAna-manyAvarteSu tad dhruvam / / carame tvanyathA jJeyaM, shjaalpmltvtH||15|| ekameva hyanuSThAnaM, kartRbhedena midyate // sarujetarabhedena, bhojanAdigataM yathA // 153 // itthaM caitad yataH proktaM, sAmAnyenaiva paJcadhA // viSAdikamanuSThAnaM, vicAre'traiva yogimiH CCOCCASCALE
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ le dharmaparIkSA // 75 // // 154 // viSaM garo'nanuSThAnaM, taddheturamRtaM param // gurvAdipUjA'nuSThAna-mapekSAdividhAnataH // 155 // viSaM labdhyAdyapekSAta, idaMte saTippaNA saccittamAraNAt / mahato'lpArthanAd jJeyaM, laghutvApAdanAttathA // 156 / / divyabhogAbhilASeNa, grmaahurmniissinnH| etadvihitanItyeva, 12 ||khopn kAlAntaranipAtanAt // 157 // anAbhogavatazcaita-dananuSThAnamucyate // sampramugdhaM mano'syeti, tatazcaitad yathoditam // 158 // eta vRttiH // drAgAdidaM hetuH, zreSTho yogavido viduH / / sadanuSThAnabhAvasya, zubhabhAvAMzayogataH // 159 // jinoditamiti svAhu-rbhAvasAramadaH punH|| gAthA-17 saMvegagarbhamatyanta-mamRtaM munipuGgavAH // 160 // evaM ca kartRbhedena, carame'nyAdRzaM sthitam / / pudgalAnAM parAvarte, gurudevAdipUjanam // 7 // // 161 // yato viziSTaH kartA'yaM, tadanyebhyo niyogtH| tadyogayogyatAbhedA-diti samyag vicintyatAm // 162 // " atra pUrva hyekAntena yogAyogyasyaiva devAdipUjanamAsIta, caramAvarte tu samullasitayogAyogyabhAvasyeti / caramAvartadevAdipUjanasyAnyAvartadevAdipUjanAdanyAdRzatvamiti vRttikRd vivRtavAn // etena yatvanyatIrthikAbhimatAkaraNaniyamAdeH sundaratvena bhaNanaM tad hiMsAdyAsaktajanasya manuSyatvasyeva kharUpayogyatayA vyavahArato mantavyam / nizcayatastu mithyAgakaraNaniyamo hiMsAbAsaktajanamanuSyatvaM vetyubhayamapi saMsArakAraNatvenAnarthahetutvAdasundarameveti yatkenaciduktam , tadapAstam / na tAdRzaM vacanamabhinivezaM vinA sambhavati, yataH pUrvasevApi muphtyadveSAdisaGgatA caramAvartabhAvinI, nizcayataH prAcyAvartabhAvitadvilakSaNA yogayogyatayA''cAratizayitoktA, kiM punarakaraNaniyamasya sAkSAd yogAGgasya vaktavyamiti / na hi manuSyatvasadRzamakaraNaniyamAdikam , anyeSAmapi sadAcArarUpasya tasya sAmAnyadharmapra STatvAt, sAmAnyadharmasya ca bhAvalezasaGgatasya vizeSadharmaprakRtitvAt, manuSyatvaM cAnIdRzam / kiM ca-hiMsAdyAsaktamanuSyatvasthAnIyaM yadi mithyAtvaviziSTamakaraNaniyamAdikaM tadA meghakumArajIvahastyAdidayApi tAdRzI syAd , utkaTamithyAtvaviziSTasya tasya tathAtve + % EOOK
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 06 // C saTippaNA ||svopdd' vRttiH // gAthA-17 // 76 // 4 ACADAICCCORE ceSTApattiH, apunarbandhakAdInAmutkaTamithyAtvAbhAvAtpUrvasevAyAmapi ca teSAmevAdhikRtatvAt / taduktam-"asyaiSA mukhyarUpA syAt, pUrvasevA yathoditA / kalyANAzayayogena, shesssyaapyupcaartH||179||" iti / na cApunarbandhakAderapi na samyaganuSThAnamiti zaGkanIyam, | upadezapade"sammANuSThANaM ciya, tA sabamiNaMti tattao NeyaM / Na ya apuNabaMdhagAI, muttuM evaM ihaM hoi||1||" [samyaganuSThAnameva tasmA sarvamidaM tattvato jJeyam / na cApunarbandhakAdi muktvA etadiha bhavati // ] samyaganuSThAnamevAjJAnukUlAcaraNameva, tat-tasmAt, sarva | triprakAramapi, idamanuSThAnaM, tattvataH-pAramArthikavyavahAranayadRSTyA, jJeyam / atra hetumAha-na ca naiva, yato'punarbandhaka-mArgAbhimukhamArgapatitAn muktvA etadanuSThAnamihaiteSu jIveSu bhavati'apunarbandhakAdayazcasamyaganuSThAnavanta evaM'-iti upadezapadasUtravRttivacanAd apunarbandhakAdeH samyaganuSThAnaniyamapratipAdanAta triprakAraM dhanuSThAnaM sttaabhyaas-vissyaabhyaas-bhaavaabhyaasbhedaat||ttr nityamevopAdeyatayA lokottaraguNAvAptiyogyatApAdakamAtApitavinayAdivRttiH sttaabhyaasH| viSaye'hallakSaNe mokSamArgasvAmini vA vinayAdivRttiH sa viSayobhyAsaH / dUraM bhavAdudvignasya samyagdarzanAdInAM bhAvAnAmabhyAsazca bhAvAbhyAsa iti3 / tacca nizcayato mokSAnukUlabhAvapratibaddhatvAd viSayagatamevetyapunarbandhakAdiH samyaganuSThAnavAneveti yogamArgopaniSadvidaH, yena cAtyantaM samyaktvAbhimukha eva mithyAdRSTirmArgAnusArI gRhyate, tenAdidhArmikapratikSepAd apunarbandhakAdayastrayo dharmAdhikAriNa iti mUlapravandha eva na jJAtaH, samyaktvAbhimukhasyaivApunarbandhakasya pRthaggaNane cAritrAbhimukhAdInAmapi pRthaggaNanApacyA vibhAgavyAghAtAda / tasmAd yathA cAritrAdvayavahitasyApi samyagdRzaH zamasaMvegAdinA samyagdRSTitvaM nizcIyate, tathA samyaktvAd vyavahitasyApunarbandhakAderapi tallakSaNaistadbhAvo nizcayaH / tallakSaNapratipAdikA ceyaM pazcAzakagAthA-"pAvaMNa nivabhAvA,kuNai Na bahu mannai bhavaM ghoraM / uciyaDhiiM ca sevai, savattha viM apunnvNdho||1||" LCAREOGAOCALC
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 77 // ti // 98|| paMcA0 3 - [pApaM na tIvra bhAvAtkaroti, na bahu manyate bhavaM ghoram | ucitasthitiM ca sevate sarvatrApi apunarbandhakaH || 1 || ] etavRttiryathA - pApamazuddhaM karma, tatkAraNatvAd hiMsAdyapi pApaM tad, na naiva, tIvrabhAvAd gADhasaMkliSTapariNAmAt karoti vidhatte, atyantotkaTa mithyAtvAdikSayopazamena labdhAtmanairmalya vizeSatvAd / tIvreti vizeSaNAdApannamatIvabhAvAtkarotyapi, tathAvidhakarmadoSAt / tathA na bahu manyate na bahumAnaviSayIkaroti / bhavaM saMsAraM, 'ghoraM raudram, tasya ghoratvAvagamAt / tathA ucitasthitim - anurUpapratipattim, cazabdaH samuccaye, sevate - bhajate karmalAghavAt, sarvatrApi AstAmekatra dezakAlAvasthApekSayA samasteSvapi devA'tithimAtA- pitRprabhRtiSu, mArgAnusAritA'bhimukhatvena mayUra zizu dRSTAntAt, apunarbandhaka uktanirvacano jIvaH, ityevaMvidhakriyAliGgo bhavatIti gAthArtha iti / na cApunarbandhakasya kvacinmArgAnusAritAyAH kvacicca tadabhimukhatvasya darzanena bhramakaluSitaM ceto vidheyam, dravyabhavA yogAbhiprAyeNobhayAbhidhAnAvirodhAt / etena " mArgAnusAritvAt" ityatra dharmabinduprakaraNe a06022 mArgasya samyagjJAnAdermuktipathasyAnuvartanAditi vyAkhyAnAt || vandAruvRttAvapi 'maggANusAria'tti amagrahaparityAgenaiva tattvapratipattirmArgAnusAritetyevaMvyAkhyAnAd mithyAdRSTerakaraNaniyamAdikAriNo'pi mArgAnusAritvamityapAstam || parAbhimatasya samyaktvAbhimukhasyevApunarbandha kAdeH sarvasyApi dharmAdhikAriNo yogyatayA tattrapratipattermArgAnusAritAyA apratighAtAt, mukhyatatvapratipattezva meghakumArajIva hastyAdAvapi vaktumazakyatvAt / tasmAtsaMgamanaya sArAdivadatisaMnihitasamyaktva prAptInAmeva mArgAnusAritvamiti mugdhapratAraNamAtram, apunarbandhakAdilakSaNavatAmeva tathAbhAvAd, anyathA tAdRzasaMnihitatvAnizcaye'punarbandha kAdyuddezenAdidhArmikAcArAnupadezo'pyucchidyeteti sakalajainaprakriyAvilopapattiH / kiM ca- bIjAdInAM caramapudgalaparAvartabhAvitvasya tatprAptAvu karpata ekapudgala parAvartakAlamAnasya teSAM sAntare saTippaNA // svopajJa vRttiH // gAthA - 17 // 77 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA || 26 || taratvamedasya ca pratipAdanAnna samyaktvAtisaMnihitameva mArgAnusAritvaM bhavatIti niyamaH zraddheyaH / taduktaM paJcamaviMzikAyAm"bIjAikameSa puNo, jAyai emuttha bhavamattANaM / / NiyamA na annahA vi hu (u), iTThaphalo kapparukkhuva // 1 // bIjaM vimassa NeyaM, daTTU eyakAriNo jIve / bahumANa saMgayAe, suddhapasaMsAra karaNicchA ||2|| tIe cevaNubaMdho, akalaMko aMkuro ihaM Neo / kaTThe puNa viSNeyA, | tadbhuvAyannesaNA cittA || 3 || tesu pavittIya tahA, cittA pattAisarisiMgA hoi / tassaMpattIi puppha, gurusaMjogAirUvaM tu // 4 // tatto sudesaNAIhiM, hoi jA bhAvadhammasaMpattI / taM phalamiha vineyaM, paramaphalapasAhagaM NiyamA ||5|| bIjassavi saMpattI, jAyai caramaMmi ceva pariahe / accaMta suMdarA jaM, esAvi tao Na sesesu // 6 // Na ya eami aNato, juJjai Neyasya NAma kAluti / osa (ussa) ppiNI anaMtA, huti jao egapariaDDe ||7|| bIjAiA ya ee, tahA tahA saMtaretarA peyA / tahabhanvata kkhittA, egaMta sahAva'vAhAe ||" ci // 8 // ( bIjAdikrameNa punarjAyate eSotra bhavya sattvAnAm / niyamAd nAnyathA'pi khalu iSTaphalaH kalpavRkSa iva // 1 // bIjamapyasya jJeyaM dRSTvA etatkAriNo | jIvAn / bahumAnasaMgatayA zuddhaprazaMsayA karaNecchA ||2|| tasyAcaivAnubandho'kalaGko'Gkura iha jJeyaH / kaSTaM punarvijJeyA tadupAyAnveSaNA citrA ||3|| teSu pravRttizca tathA citrA patrAdisadRzI bhavati / / tatsaMprAptyAH puSpaM gurusaMyogAdirUpaM tu // 4 // tataH sudezanAdibhirbhavati yo bhAvadharmasaMprAptiH / tatphalamiha vijJeyaM paramaphalaprasAdhakaM niyamAd || 2 || bIjasyApi saMprAptirjAyate carama eva parAvarte / atyanta sundarA yadeSA'pi tato na zeSeSu ||6|| na caitasmin ananto yujyate naitasya nAma kAla iti / avasarpiNyo'nantA bhavanti yata ekaparAvarte / // 7 // bIjAdikAzca ete tathA tathA sAntaretarA jJeyA / tathA bhavyatvAkSiptA ekAntasvabhAvAbAdhayA || iti // 8 // ) etena yaducyate kenacid 'bIjAdiprAptau mArgAnusAryAM (riNyAM) samyaktvopalambhaM saMjJitvameva na vyabhicaratIti' tadapAstaM draSTavyam || "saNNINaM pucchA - saTippaNA // svopajJa vRciH // gAthA - 17 // 78 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 79 // 62-4- saTippaNA ||khopjny vRttiH // gAthA-17 // 79 // 4 - goyamA! jahanneNaM aMtomuhatta, ukkoseNaM sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM / " (saMjJinAM pRcchA-gautama! jaghanyenAntarmuhartam , utkarSeNa sAgaro pamazatapRthaktvaM sAtirekam / ) ityAgamavacanAtsaMjJikAlasyotkarSataH sAtirekasAgaropamazatapRthaktvamAnatvAda, apunarbandhakapadasthApunarbandhakatvenotkRSTakarmasthitikSapaNArthaparyAlocanAyAmapyetadadhikasaMsArAvazyakatvAd , bIjAdiprAptapUrviNopyakapudgalaparAvartaniyatAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpakAlamAnanirdezAt / na ca paJcamArake jJAnapaJcakasadbhAvAbhidhAnavad bIjAdiprAptau caramapudgalaparAvartakAlamAnAbhidhAne'pi notkarSatastAvadantaraM tasya labhyate iti vAcyam, bIjAdiprAptau caramAvartamAna eva saMsAra iti paripATyA vyApakakAlasyaiva lAbhAdadhikaraNakAlamAnAbhiprAyeNetthamabhidhAnAsaMbhavAd , anyathA samyaktve'pyetAvAn saMsAra iti vacanasthApyanavadyatvaprasaGgAt / kiM ca-"acarimapariaDesu, kAlo bhavabAlakAlamo bhaNio / carimo a(u) dhammajuvaNa-kAlo taha cittabheoti // 19 // tA bIjapuvakAlo, o bhavabAlakAla eveha / iyaro u dhammajubaNa-kAlo vih(hi)liNggmmutti||16|| (acaramaparAvarteSu kAlo bhavabAlakAlo bhaNitaH / caramazca dharmayauvanakAlastathA citrabheda iti // 19 // tasmAd bIjapUrvakAlo jJeyo bhavabAlakAla eveha / itarastu dharmayauvanakAlo'pIha liGgagamya | iti||) ityetaccaturthapaJcamavizikAgAthAdvayArthavicAraNayA bIjakAlasya caramAvartamAnatvameva sidhyti||api ca-"navanItAdikalpasta tadbhAve'tra nivandhanam / pudgalAnAM parAvarta-caramo nyAyasaGgataH (tam)" // 96 // iti yogabinduvacanAcaramAvartasya ghRtAdipa| riNAmasthAnIye yoge mrakSaNAdisthAnIyatvasiddhau satyanyakAraNasAmrAjye'pApudgalaparAvartamadhye samyaktvAdiguNAnAmiva caramAvartamadhye bIjocitaguNAnAmapyutpaciH kadApyaviruddhaiva, kAlapratibandhAbhAvAditi vyaktameva pratIyate / ata eva hi bhogAdyartha yamaniyamArAdhanarUpAM kApilAdibhirabhyupagatAM pUrvasevAm"-ata eveha nirdiSTA, pUrvasevA'pi yA praiH| sAsannAnyagatA manye, bhavAbhiSvaGgabhAvataH // 9 // " 3 CALCOHICH G C
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ -S dharmaparIkSA // 8 // iti granthena caramAvartAsannAnyatarapakhavartavartinI haribhadrasarirabhyadhAta , tAtrikapUrvasevAyA apArddhapudgalaparAvartAdimAnatve cAsannatopalakSaNAya tatpUrvakAlaniyatAmevainAmavakSyad granthakAra iti / api ca-"manAgapi hi tannivRttau tasyApunarbandhakatvameva syAd "-18 saTippaNA ||svopdd' iti vacanAt manAgapi saMsArAsaGganivRttau jIvasyApunarbandhakatvaM siddhyati tannivRttizca muktyadveSeNApi syAt , tasya ca caramapudgalapa. vRttiH // rAvartavyavadhAnenApi mokSa hetutvamuktam / tathA ca yogabindusUtravRttI-" nAsti yepAmayaM tatra, te'pi dhanyAH prakIrtitAH // bhavaH | *gAthA-17 bIjaparityAgA-tathA klyaannbhaaginH||40||" na naiva. asti vidyate, yeSAM bhavyavizeSANAm , ayaM dveSaH, tatra muktI, te'pi kiMpunastatrAnurAgabhAja ityapizabdArthaH, dhanyAH dhrmdhnlgnaaH(bdhaarH)prkiirtitaaH| punarapi kIdRzAH? ityaah| bhavabIjaparityAgAt manAk svagatasaMsArayogyatAparihANeH sakAzAt, tathA tena prakAreNa caramapudgalaparAvartavyavadhAnAdinA, kalyANabhAginaH tIrthakarAdipadagAptidvAreNa zivadha(za)mabhAja iti // " tathA ca caramapudgalaparAvartavartinAM muktyadveSatadrAgAkSudratAdiguNavatAM galitakadAgrahANAM | samyaktvaprAptisAMnidhyavyavadhAnavizeSe'pi sarveSAmapunarbandhakAdInAmavizeSeNa mArgAnusAritvamaGgIkartavyam / yattu "paDhamakaraNovari tahA, aNahiniviTThANa saMgayA emA // " paMcA03-28(prathamakaraNopari tathA'nabhiniviSTAnAM saMgatA epA // ) iti vacanAtprathamakaraNoparyeva hyatattvAbhinivezino bhavantIti / 'prathamakaraNopari vartamAnAnAmapunarbandhakAdInAM zuddhavandanA bhavati' ityabhidhAya "No bhAvao imIe, parovi hu avaDDapoggalA ahigo| saMsAro jIvANaM, haMdi pasiddhaM jiNamayaMmi" // 3-32 // (no bhAvato'syAM paro'pi khalu apArddhapudgalAdadhikaH / saMsAro jIvAnAM handi prasiddhaM jinmte||) ityanena granthena zuddhAdhyavasAyazuddhAyAM vandanAyAM satyAmutkRSTo'pyapArddhapudgalAvAdhikaH saMsAro jIvAnAM na bhavatIti paJcAzake proktam , tadapunarbandhakasyAvasthAbhedena vicitratvAd vidhizuddhajainakriyA''rAdhakamapuna A-PRACTRONICA%
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA // 81 // madhikRtyAvaseyam ; sarvasyApunarbandhakasya prAguktayuktyaitAvatkAlamAnAniyamAd bhAvazuddha jainakriyAyA eva etAvatkAlaniyatatvAd | ata evAsminnarthe "kAlamaNaMtaM ca sue, addhApariaDao u deNo / AsAyaNabahulANaM, ukkosaM aMtaraM hoI ||" (Ava0853) [ kAlamanantaM ca zrute ardhaparivartazca dezonaH / AzAtanA bahulAnAmutkRSTamantaraM bhavati / / ] iti saMmatitayodbhAvitaM vRttikRtA / mokSArthitayA kriyamANA hi vidhizuddhA jainakriyA utkarSata etAvatkAlavyavadhAnena mokSaM prApayatIti viSaya vizeSa eSaH / bhavati ca bhAvAvizeSe'pi viSayavi| zeSAtphalavizeSaH, sAmAnyasAdhu - bhagavaddAnAdau taddarzanAditi zraddheyam / na cedevaM tadA svatantrAnyatantrasiddha kriyAkArya punarbandhakabhedo na | syAditi bhAvanIyaM sudhIbhiH / yadapi "bIjAdhAnamapi hyapunarbandhakasya, na cAsyApi pudgalaparAvartaH saMsAra iti" bhagavatAM sarvasatyanAthatve " anyatarasmAd bhagavato bIjAdhAnAdisiddheralpenaiva kAlena sarvabhavyamuktiH syAdityatra hetutayoktaM " tadapi bhagavatpradeya vicitrabIjApekSayA / ata eva pUrvasevAdeH pRthaggaNanayA bIjAdhAne pudgalaparAvartAbhyantarasaMsAra bhaNanopapattiH, anyathAlpatarakAlAkSepakatayA na cAsyA - pyapArddhapudgala parAvartAdhikaH saMsAra ityevopanyasanIyaM syAditi sUkSmadhiyA vibhAvanIyam / ye tu vadanti - " midhyAdRSTInAM mArgAnusA rivAbhyupagame teSAM guNavazvAvazyaMbhAvAd mithyAtve'pi guNazreNyabhyupagamaprasaGgaH " na caitadiSTam, samyaktvapratipattimArabhyaiva karmagramyAdau guNazreNyabhidhAnAditi teSAmRjubuddhInAM haribhadrAcAryopadarzitA'nvarthaguNasthAnapadapravRttireva midhyAtve'pi guNasadbhAvasAkSiNI guNazreNI ca dharmapRcchAdau mithyAdRzAmapi samyaktvotpatyAdyupalakSitaiva draSTavyA / yadAhA''cAravRttikRd (a04) 'iha mithyAdRSTayo | dezona koTI koTikarmasthitikAzca granthikasanctvAste karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapracchanotpannasaMjJAstebhyo 'saMkhyeya guNanirjarakAH, tato'pi pipRcchiSuH sansAdhusamIpaM jigamiSuH tasmAdapi kriyA'viSTaH pRcchan, tato'pi dharma pratipitsuH, tasmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH, saTippaNA // svopajJa dRciH // gAthA - 17 // 81 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Cak dharmaparIkSA // 82 // ++ saTippaNA // khoSajJa vRtiH // gAthA-18 // 82 // tasmAdapi pUrvapratipanno'saMkhyeyaguNanirjarakaH iti smyktvotpttiaakhyaateti"| yadi caitadvacanabalAdeva cAritrAdAviva samyaktve|'pyabhimukhapratipadyamAna-pratipannatrayasyaiva guNazreNIsadbhAvAt samyaktvAnamimukhamithyAdRSTena mArgAnusAritvamityAgrahastadAsaMgama nayasArAderapi mArgAnusAritvaM na syAd / na hi bhavAntaravyavadhAne'pi guNazreNyanukUlamAbhimukhyaM sambhavatIti samyaktvAdiniyataP-guNazreNI vinA'pi mithyAdRzAmapyalpamohamalAnAM saMsArapratanutAkAriNI dayAdAnAdiguNapariNatirmArgAnusAritAnibandhanaM bhavatIti pratipattavyam / ata eva-"bhavAbhinandidoSANAM, pratipakSaguNairyutaH / varddhamAnaguNaprAyo, hyapunarbandhako mataH // 178 // " iti yogabi. ndAvuktam / apunarbandhakazca prathamaguNasthAnAvasthAvizeSa iti tatra sarvathA guNapratikSepavacanaM nirguNAnAmeveti mantavyam // 17 // tadevaM mArgAnusAribhAvasya kAlamAnamuktam , athAnena sadAcArakriyArUpeNa jJAnadarzanayogAyogAbhyAM yathA caturbhaGgI niSpadyate tathA''ha6 eammi nANadaMsaNa-jogAjogehiM desasavvakao // caubhaMgo ArAhaga-virAhagattesu suasiddho // 18 // 1 - etasmin jJAnadarzanayogAyogAbhyAM dezasarvakRtaH / caturbhaGga ArAdhakavirAdhakatvayoH zrutasiddhaH // 18 ] eammitti / etasmin-mArgAnusAribhAve sadAcArakriyArUpe jJAnadarzanayogAyogAbhyAmArAdhakatvavirAdhakatvayo. dezasarvakRtazcaturbhaGgasamAhAraH shrutsiddhH| tathAhi-1 mArgAnusArikriyAvAna jJAnadarzanahInazca dezArAdhaka iti prathamo bhnggH| 2 jJAnadarzanasampannaH kriyAhInazca dezavirAdhaka iti dvitiiyH| 3 jJAnadarzanasampannaH kriyAsampannazca sarvArAdhaka iti tRtIyaH / 4 jJAnadarzanAsampannaH kriyAhInazca sarvavirAdhaka iti cturthH|| tathA ca bhagavatIsUtram-(za08u010)"evaM khalu mae catvAri purisajAyA paNNattA / taMjahA-1 sIlasaMpanne NAmaM ege No suasaMpanne / 2 suprasaMpanne NAma egeNo sIlasaMpanne / 3 ege sIlasaMpanne vi suasaMpanne vi| SAAE5
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 4 ege No sIlasaMpanne No suasaMpanne / tattha NaM je se paDhame purisajAe se NaM purise sIlavaM asuaba, uvarae aviNNAyadhamme / esa saTippaNa |NaM goamA! mae purise desArAhae paNNatte / tattha NaM je se ducce prarisajAe se NaM purise asIlavaM suavaM, aNuvarae viNNAyadhamme / 151||khopn esa NaM goamA! mae purise desavirAhae pnnnntt| tattha NaM je se tacce purisajAe se NaM parise sIlavaM suarva, uvarae viNNAyadhamme / |hAttaH / esa NaM goamA! mae purise sabArAhae paNNatte / tattha Na je se cautthe purisajAe se NaM purise asIla asuavaM, aNuvarae avi gAthA-28 // 83 // | NNAyadhamme / esa Na goyamA mae purise savvavirAhae pnnnnttetti4|| etvRttirythaa-vmityaadi| evaM vakSyamANanyAyena, 'puri| sajAe'tti purussprkaaraaH| 'sIlavaM asuyavatti, ko'rthaH-'ubarae aviNNAyadhamme'tti uparato nivRttaH svabuddhyA pApAta, avi-18 jJAtadharmA bhAvato'nadhigatazrutajJAno bAlatapasvItyarthaH, gItArthAnidhitatapazcaraNanirato'gItArtha ityanye / 'demArAhae'tti dezaM stokamaMzaM mokSamArgasyArAdhayatItyarthaH, samyagyodharahitatvAta kriyAparatvAceti / 'asIlavaM suava'tti ko'rthaH-aNuvarae viNAyadhamma'tti | pApAdanivRtto vijJAtadharmA cAviratasamyagdRSTiriti bhaavH| 'desavirAhae'tti deza stokamaMzaM jJAnAditrayarUpasya mokSamArgasya tRtIyabhAgarUpaM cAritraM virAdhayatItyarthaH, prAptasya tasyApAlanAd aprAptervA / 'savvArAhae'tti sarva triprakAramapi mokSamArgamAgadhayatItyarthaH, | zrutazabdena jJAnadarzanayoH saMgRhItatvAt , na hi mithyAdRSTirvijJAtadharmA tatvato bhavati / etena samuditayoH zIlazrutayoH zreyastvamukta miti " // 18 // atra prathamabhaGgasvAminaM bhagavatIvRttyanusAreNaiva svayaM vivRNvannanyamataM dRSayitumupanyasyatihai| paDhamo bAlatavassI, giyatthANissio va aggiio|annnne bhaNaMti liMgI, smmggmunnimggkiriydhro||19|| [ prathamo bAlatapasvIM gItArthAnizrito vA'gItaH / anye bhaNanti liGgI samagramunimArgakriyAdharaH // 19 // ] 455
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ varmaparIkSA // 4 // ESHESHCHESEARCHERS paDhamotti / prathamaH prathamabhaGgakhAmI jJAnadarzanarahitaH kriyAparazca dezAgadhakatvenAdhikRto, bAlatapasvI paratantroktamumukSuja- siTippaNA nocitAcAsvAn vRttikRnmate / gItArthAnizrito'gIta:-padaikadeze padasamudAyopacArAdagItArthI vA'nyeSAmAcAryANAM mate / ||svopdd' asiMzca sAmpradAyikamatadvaye nAtibheda ityagre drshyissyte| anye-saMpradAyabAhyAH, bhaNanti-liGgI-kevalaliGgabhRta, mamagramunimA vRttiH // gakriyAdharo mithyAdRSTireva san kutazcinimicAdagIkRtajinoktasAdhusAmAcArIparipAlanaparAyaNo dezArAdhakaH prathamabhaGgasvAmIti / gAthA-19 "ayameteSAmAzayaH-zAkyAdimArgasthaH zIlavAnapina dezArAdhakaH,pratipannaya(sa)danuSThAnAkaraNena jinAjJAyA virAdhakatvam ,na(sa)danuSThAnakaraNenaiva jinAjJAyA ArAdhakatvamiti niyamAt , zAkyAdimArgAnuSThAnasya cAnIdRzatvAt tadaGgIkRtyApi tatkaraNAkaraNAbhyAM jinAjJA-11 rAdhanavirAdhanayorabhAvAd, anyathA tanmArgAnuSThAnatyAjanena jainamArgAnuSThAnavyavasthApanA'yuktatvaprasaGgAt / kiM ca mithyAdRSTInAM jJAnasyApyajJAnatvenaiva tanmArgapatitazIlasyApyazIlatvena prajJaptatvAdanyamArgasthAnAM zIlavatvameva neti kutasteSAM dezArAdhakatvam / anyabhikSavo hi jIvAdyAstikyarahitAH sarvathA'cAritriNa eveti| "saMti egehiM bhikkhUhi, gAratthA sNjmuttraa|"(utt05-20) ityAdi bahugranthaprasidam, anyathA'nyatIthikAbhimatadevAdayo'pi devatvAdinA'bhyupagantavyAH prasajyeran , mokSamArgabhUtazIlasyopadiSTatvAt / tasmAd bhavyA abhavyAzca nikhilajainasAmAcAryanuSThAnayuktA mithyAdRSTaya eva dezArAdhakA grAhyAH, teSAM dravyazIlasyApi mAgapatitatvena vyavahAranayA pekSayA prazastatvAd / ata evArAdhakAnAM satAmeteSAM navamaveyakaM yAvadupapAto na viruddhaH, akhaNDasAmAcArIparipAlanabalena tatrotpAdAt / yadAgamaH "aha bhaMte asaMjayabhaviadavadevANaM yAvat-jahaNNeNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNa uvarimagevijaemuM"tti (bha. za. 1 u02)vRttyekadezo yathA"tasmAnmithyAdRSTaya evAbhavyA bhavyA vA'saMyatabhavyadravyadevAH zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThAnayuktA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 85 // dravyaliGgadhAriNo gRhyante / te jhakhilasAmAcArI kevalakriyAprabhAvata evoparitana (rima) graiveya ke pUtpadyanta iti asaMyatAzcate satyapyanuSThAne cAritrapariNAmazUnyatvAditi " / itthaM caitadaGgIkartavyam - jinoktamanuSThAnamantareNArAdhakatvAbhAvAd mithyAdRSTitvamantareNa bAlatapasvitvAbhAvAcceti / / 19 / / etanmataM dUSayati taM micchA jaM phalao, mukkhaM ArAhagattamiha pagayaM // taM ca Na egaMteNaM, kiriyAe bhAvasunnA // 20 // [ tanmithyA yatphalato mukhyamArAdhakatvamiha prakRtam / tacca naikAntena kriyayA bhAvazUnyayA // 20 // ] taM micchati / tatsampradAya bAhyoktaM mataM, mithyA, yad yasmAt iha prakRtacaturbhaGgIpratipAdakabhagavatIsUtre, mukhyaM mokSAnukUlam, ArAdhakatvaM prakRtam, jJAna - kriyA'nyataramokSakAraNavAdinAmanya tIrthikAnAM matanirAsArthaM tatsamuccayavAda vizadIkaraNAyai tatsUtrapravRtteH / pratyekaM jJAnakriyayoH svalpasAmarthyasya samuditayozca tayoH sampUrNa sAmarthyasya pradarzanArtha dezArAdhakAdicaturbhaGgayupanyAsasya sArthakyAt, pratyekaM svalpasAmarthyasyAbhAve ca sikatA samudAyAttailasyeva tatsamudAyAdapi mokSasyAnupapatteH / / tadidamAhAkSepasamAdhAnapUrva bhASyakAraH"patteyamabhAvAo, NivANaM samudiyAsu Na juttaM // nANakiriyAsu vottu N, sikatA samudAye tellaM va // 1 // vIsuMNa sabaha cciya, sikatA tellaM va sAhaNAbhAvo || desovagAriyA jA, sA samavAyami saMpuNNA ||2||" [ pratyekamabhAvAd nirvANaM samuditayorna yuktam / jJAnakriyayorvaktuM ||sikatIsamudAye taila iva // viSvag na sarvathaiva sikatAtaila iva sAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye saMpUrNA || ] agrimagAthArtho yathA na ca vizvak pRthak, sarvathaiva sikatAkaNAnAM taila iva sAdhye jJAnakriyayormokSiM prati sAdhanatvAbhAvaH, kintu yA ca yAvatI ca tayormokSaM prati dezopakAritA pratyekAvasthAyAmapyasti sA ca samudAye saMpUrNA bhavatyetAvAn vizeSaH, ataH saTippaNA // svopajJa vRciH // gAthA - 20 // 85 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA INSPEECHNICICIC saMyoga eva jJAnakriyayoH kAryasiddhiriti // tacca mukhyamArAdhakatvamasaMyatabhavyadravyadevAnAmekAntena bhAvazUnyayA kriyayA na smbhvtiiti| yadi ca dezArAdhakatvamabhyudayApekSayA vyAkhyeyaM tadA sarvArAdhakatvamapyabhyudayApekSayaiva paryavasyediti na kAcitprayojana- siTippaNA siddhira, pratyuta pratyekapakSavizeSasaGghaTanAnuepattiH / kiM ca-'zIlavAn zrutavAn dezArAdhakaH' ityatra yogyatAbalAdapi mArgAnusArI // khoSajJa bAlatapasvyeva gRhItuM yujyate nAnyaH, tadgatabhAvazUnyakriyAyAH samudAyAdezatvAdapunarbandhakAdikriyAyAmeva mokSasamucitazaktisamartha |vRtiH // nAd , anupacitazaktikopAdAnakAraNasyaiva dezatvena zAstre vyavahArAd, ata eva mRdravyameva ghaTadezo na tu tantvAdirdaNDAdi / gAthA-21 // 86 // mokSopAdAnatvaM ca kriyAyAM yogarUpAyAmupayogarUpAyAM vetyanyadetat // 20 / / amukhyArAdhakatvAGgIkAre'pi doSAntaramAha jaiNIe kiriyAe, daveNArAhagattapakkhe ya // savvArAhagaMbhAvo, hoja abhavvAiliGgINaM // 21 // / . [jainyA kriyayA dravyeNArAdhakatvapakSe ca / sarvAdhikabhAvo bhaved abhavyAdiliGginAm // 21 // ] jahaNIetti / jainyA kriyayA nikhilasAdhusAmAcAryanuSThAnarUpayA, dravyeNArAdhakatvapakSe ca dezArAdhakatvAbhyupagame cAbhavyAdiliGginAmabhavyAdInAM dravyaliGgadhAriNAM sarvArAdhakabhAvo bhavet, kuto'pi prayojanAtteSAM nikhilasAdhusAmAcArIgrahaNe tasyAH pazcAcArarUpatvAd, dravyatazcAritrasyeva dravyato jJAnadarzanayorapyArAdhakatvasya teSAM balAdupanipAtAd / na hi te 'samyaktvAMze'nArAdhakA eva cAritrAMze tvArAdhakA' ityardhajaratIyanyAyAzrayaNaM prekSAvatAM ghaTate / samyaktvAMze bhAvataH samyaktvAbhAvenotsUtrabhASaNa-vratabhaGgAdyabhAvena cArAdhakavirAdhakasvabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyeva cAritrAMze'pi bhAvatazcAritrAbhAvena prANAtipAtAdivatabhaGgAdyabhAvena cArAdhakavirAdhakasvabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyAvizeSAd dravyatazcobhayArAdhakatvAvizeSAditi / yattu teSAM dravyato'pi svecchA CRECIPECASX
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 87 // vizeSAd vratAMzasyaiva grahaNaM na tuzraddhAnAMzasya iti parasya matam, tadunmattapralapitam akhaNDa sAmAcArIpAlanabalenaiva teSAM graiveyakotpAdAbhidhAnAditi // 21 // doSAntaramapyAha " taha NivANa dekhA-rAgabhAvo avaTTio hujjA | to paribhAsA juttA, vittiM parigijjha vuttuM je // 22 // [ tathA nivAnAM dezArAdhaka bhAvo'vasthito bhavet / tataH paribhASA yuktA vRttiM parigRhya vaktuM // 22 // ] taha ti / tatheti doSAntarasamuccaye / ekAntadravya kriyayaivArAdhakatvAbhyupagame, nihRvAnAmabhinivezAdinA parityaktaratnatrayANAM sarvavirAdhakatva kAle'pi dezArAdhakatvabhAvo bhaved / yathA pratijJAtadravya kriyayA aparityaktatvAdiSTApattau ko dopaH ? iti ced, vyavahAravirodha eva, na hi sarvavirAdhako dezArAdhakazca ko'pi vyavahite || atha dravyakriyAmAzrityaivArAdhakatva - virAdhakatvavyavasthAkaraNAtsarvavirAdhakatvaM nivAnAM neSyate eva, pratipannacAritra viSayakadravyAjJA bhaGgAbhAvAddezArAdhakatvam utsUtra bhASaNena samyaktvaviSayakapratipannajinAjJAparityAgAddeza virAdhakatvaM cAviruddhameva, aMzabhedAdekatraiva sapratipakSobhayadharmasamAvezA virodhAditi ced / na, evaM satyasaMyatabhavyadravyadevAnAM nihavAnAmabhavyAdInAM copapattimadhikRtya sAmyAbhAvaprasaGgAt / atha nAstyeva teSAmupapAtasAmyam, graiveyakeSvapi nihnavasya devadurgatatayotpAdAd / devadurgatatvaM ca na kevalaM deva kilbipikatvAdinaitra, tatra teSAmabhAvAd, kintu saMmohatvena / sa ca devadurgatastatazcyuto'nantakAlaM saMsAre paribhramati / yadAgamaH-- "kaMdaSpadeva kibbisa - abhiogA AsurI ya saMmohA / tA devaduggaIo, maraNami virAhiA huMti ||1|| ti / [ kandarpadeva - kilviSAbhiyogA AsurI ca saMmohAH / tA devadurgatayo maraNe virAdhitA bhavanti ||] AturapratyAnaprakIrNake vyAkhyAdezo yathA - " saMmoha 'ti saMmohayanti - unmArgadezanAdinA mokSamArgAd bhraMzayanti ye te saTippaNA ||khopajJa vRtiH // gAthA - 22 // 87 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA Mel saTippaNA svopatra vRttiH // gAthA-22 // 88 // MESEChE EXkakh saMmohAH, saMyatA apyevaMvidhA devatvenotpannA saMmohA evaM rUpA durgatiH, tA eva devadurgatayo maraNe'padhyAnAdinA virAdhitA bhavanti, tatazcyutA anantasaMsAraM paribhramantIti ced / na, abhavyAdInAmapyakAlavacanauSadhaprayogAt prAptagraiveyakotpAdAnAM saMmohaprAbalyena luptamukhAnAM devadurgatatvAvizeSAd / uktaM copadezapade-"kaha Nu akAlapaoge, itto gevijagAisuhasiddhI / / NaNu sAhigaosahajogasokkhatullA muNeyavvA // 1 // 438 // kuNai jaha saMNivAe, sadosahaM jogasokkhamittaM tu / taha evaM viNNeyaM, aNorapAraMmi saMsAre // 430 // 1 | Na ya tattao tayaMpi hu, sokkhaM micchattamohiamaissa // jaha roddavAhigahiassa, osahAo vi tambhAve // 440 // jaha cevovahayana yaNo, sammaM rUvaM Na pAsaI puriso // taha ceva micchadiTThI, viulaM sokkhaM Na pAvei // 441 / / asadabhiNivesarva so, Niogao tANa | tattao bhogo / savvattha taduvaghAyA, visaghAriyabhogatullo tti / / 442 // [kathaM nvakAlaprayoge ito aveyakAdisukhasiddhiH / nanu sA'dhikRtauSadhayogasaukhyatulyA jnyaatvyaa1|| karoti yathA sannipAte sadoSadhaM yogasaukhyamAnaM tu / tathaitad vijJeyaM anarvApAre saMsAre // 2 // na ca tatvatastadapi khalu saukhyaM mithyaatvmohitmteH|| yathA raudravyAdhigRhIta -syaupadhAdapi tadbhAve // yathA caivopahatanayanaH | samyagrUpaM na pazyati puruSaH / tathA caiva mithyAdRSTiH vipulaM saukhyaM na prAmoti / / asadaminivezavAnsa niyogatastanna tatvato bhogH|| sarvatra tadupaghAtAdvipaghAritabhogatulya iti // etasmAddhi vacanAdabhavyAdInAmeva nivAdyapekSayA'pyakAlavacanauSadhaprayogeNa mithyAbhi| nivezadAdatiduHkhitatvena kliSTataradevadurgatatvaM pratIyate,pareNa tvabhavyanihavAnAmanArAdhakatvavirAdhakatvAbhyAM vaiparItyamaGgIkRtaM, prasajyate |ca tatprakriyayA dravyAjJApekSayA'bhavyAdInAmapi sarvArAdhakatvAt tAtvikasudevatvameveti yatkicidetat / atha cAritrApekSayA''rAdhakatvaM dravyapratipasyaiva paribhASyate, jJAnadarzanApekSayA tu bhAvapratipattyA tato'bhavyAdIno dravyaliGginAM dezArAdhakatvameva / nihavAnAM ca SAECIAS
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSa // 89 // ! | dezArAdhakatvaM deza virAdhakatvaM ca tato dezArAdhakatvApekSayo bhayopapAtasAmyaM durgatitvanibandhanaM caikasya sAhajikaM midhyAtvaM, aparasya ca virAdhanAjanyamiti paribhASAyAM ko doSa iti cet, nanvevaM paribhASA''zrayaNAvazyakatve vRttikRtsvArasyenaiva sA''zrayaNIyA ityabhiprAyavAnAha - tat tasmAd, vRttiM parigRhya paribhASA vaktuM yuktA / je iti pAdapUraNArthe nipAtaH / vRttau hi zrutazabdena jJAnadarzanayoH zIlazabdena ca prANAtipAtAdikriyAyA eva paribhASaNAd / azrutavAn zIlavAMca mArgAnusAryeva bAlatapasvI paryavasyatIti bhAvaH / na hi dravyaliGgadharo'bhavyAdirvyavahAreNa bAlatapasvI vaktuM yujyate / " tA ete bAlatavassiNo daTThavveti " ( tata eme bAlatapakhino draSTavyA iti / ) mahAnizIthe nAgilavacanaM kuzIleSu bAlanizcayAbhiprAyakameveti / na caikasminneva vAkye dezArAdhakatvamazuddhavyavahArAt, tadupapAdakaM bAlatapasvitvaM ca nizcayAditi vaktuM yuktam, sandarbhavirodhAt, kintu nizcayaprApakAdvayavahArAddezArAdhakatvaM tadupapAdakaM ca mArgAnusAriyamaniyamAdikriyAvattvaM bAlatapasvitvamityevaM sandarbhAvirodhaH / na ca vyavahAre nizcaye prApakatvAprApakatvAbhyAM vizeSaH zAstrAsiddha iti vyAmUDhadhiyA zaGkanIyam, yogabindUpadeza padAdAve tadvizeSaprasiddheH / nanvasyAmapi paribhASAyAM kathaM bAlatapasvino dezArAdhakatvam, tadgatamArgAnusArikriyAyA api mokSamArgatvAbhAvAt, tadaMzacAritrakriyAyA evAMzatvAditi ced / na, saMgrahanayAdezAdanuyoga dvAraprasiddha pradeza dRSTAntena svadeza dezasyApi svadezatvAvirodhAditi sUkSmamIkSaNIyam // 22 // nanvanyamArgasthazIlAdikriyAyA api jainamArgAnuSThAnatvAbhAvAtkathaM tayA dezArAdhakatvam / ityatrAha - mANusArikiriyA, jaiNicciya bhAvao u savvattha // jeNaM jiNovaeso, citto apamAyasArovi // 23 // ( mArgAnusArikriyA jainyeva bhAvatastu sarvatra / yena jinopadezacitro'pramAdasAro'pi // 23 // ) 1 saTippaNA // svopaca vRttiH // gAthA- 23 // 89 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ P dharmaparIkSA RAMMARSto 'mggaannumaarikiriytti'| mArgAnumAriNI kriyA zIladayAdAnAdirUpA, sarvatra bhAvatastu jainyeva, Adito bhagavatpra-13 saTippaNA NItAyA eca.tasyAH sarvatropanibandhAda. mArgAnusAriNAM ca tanmAtra eva tAtparyAt / te hi kSIranIravivekakRto haMsA iva nisargata eva // khopaDa zuddhAzuddhakriyAvizeSagrAhiNa iti kathamiyaM jainI ? ityatra hetumAha-yada yaramAd, apramAdasAro'pi paramopeyApramAdamukhyoddezo'pi, | vRttiH // jinopadezaH citraH puruSavizeSApekSayocitaguNAdhAyakatayA nAnAprakAro yo yatpramANopadezayogyastasya tAvatpramANaguNAdhAnaparyava- | saMnna iti yAvat / taduktamupadezapade-"evaM jiNovaeso, uciyAvikkhAi cittarUvotti // apamAyasArayAe, vi to savisaya moTU // 9 // muNeyaco // 1 // ti" 933 ( evaM jinopadeza ucitApekSayA citrarUpa iti / apramAdasAratAyAmapi tataH saviSayo jJAtavyaH // ) etadavRttiyathA-"evaM gurukarmaNAM pravrajyApratipasyasahiSNutve sati, jinopadezaH-sarvajJaprajJApanArUpaH, ucitApekSayA yo yatpramANasyopadezasya yogyastadapekSayA, citrarUpo nAnArUpatayA, pravartate iti prAgvat / apramAdasAratAyAmapi apramAdaH sAraH karaNIyatayA yatra jinopadeze sa tathA tasya bhAvastatvA tasyAmapi, tat tasmAta, maviSayaH sagocaraH, mo iti pUrvavat, 'muNeyavvoti muNitavyaH / yadA hi jinopadezazcitrarUpatayA vyavasthito'pramAdasAro'pi tadA'punarbandhakAdIn nirvANamArgaprajJApanAyogyAnadhikRtya kecitsAmAnyadezanAyAH, kecitsamyagdRSTiguNayogyaprajJApanAyAH, keciddezaviratiguNasthAnakAIprarUpaNAyAH, kecinni tacAritramohamAlinyA apramattatArUpapravrajyAdezanAyA yogyA iti nA'viSayA'pramattatAprajJApaneti / " tatazca mArgAnusArikriyA'pi bhagavatsAmAnyadezanArtha iti bhAvato jainyeveti pratipattavyam // 23 // nanvevaM bhAgavatIM sAmAnyadezanAmanusRtya pravartamAnAnAM mithyAdRzAmapi sA mArgAnusAriNI kriyA siddhayanudayA dAnAdikA jainI, pataJjalyAyuktamanusRtya pravartamAnAnAM tu sA kathaM jainI! jinadezanAnu. BARAOKAR
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 9 // + ACCU saTippaNA ||khopakSa dRciH // gAthA-24 + | sandhAnamUlapravRttyanupahitatvAdityAzaGkAyAmAha-- | aNNathavi jamabhiNNaM, atthapayaM taM jiNiMdasuamUlaM // aNNovi tayaNusArI, to desArAhago jutto||24|| [anyatrApi yadabhinnamarthapadaM najinendra zrutamUlam / anyo'pi tadanusArI tato dezArAdhako yuktaH // 24 // ] 'aNNatthavitti / anyatrApi pAtaJjalAdizAstre'pi, yadarthapadaM puruSArthopayogivacanam, abhinnaM-bhagavadvacanaikAthai taji. nendra zrutamUlam , tadanusAreNaiva tatra tadupanibandhAt / tathA ca tato'pi jAyamAnA mArgAnusAriNI kriyA vastuto bhagavaddezanAviSayatvena bhAvato jainyeva / na hi madhyasthasyAnyoktatvajJAnaM tatphalapratibandhakam , dRSTirAgasahakRtasyaiva tasya tathAtvAt / ata eva nAminnArthe'nyoktatvamAtreNa sarvanayavAdasaMgrahahetucintAjJAnApAdane(pAdita) mAdhyasthyaguNAnAM sAdhuzrAvakANAM pradveSaH, tatpradveSasya tanmUladRSTivAdapradveSamUlatvena mahApApatvAt / taduktamupadezapadasUtravRttyo:-"naM atthao aminna, aNNatthA saddaovi taha ceva // taMmi paoso moho, visesao jiNamayaThiANaM // 1 // 693 [yadarthato'minnamanvarthAcchandato'pi tathA caiva / tasminpradveSo mohAd vizeSato jinamatasthitAnAm // ] yadAkyamarthato vacanabhede'pyarthamapekSyApekSayA), abhinnamekAmiprAvam , tathA anvarthAd anugatArthAt, zandato'pi zabdasandarbhamapekSya, tathaiva-amitrameva / iha parasamaye dvidhA vAkyAnyupalabhyante / kAnicidarthata | evAminnAni-" appA NaI veyaraNI, appA me kUDasAmalI / appA kAmadudhA gheNU, appA me naMdaNaM vaNaM // 1 // " utta0 a0 20 gA0 36 [ AtmA nadI vaitaraNI AtmA me kuuttshaalmlii| AtmA kAmadudhA dhenurAtmA me nandanaM vanam // ] ityAdibhirvAkyairyathA bhAratoktAni " indriyANyeva tatsarva, yatkhananarakAvubhau // nigRhItaviziSTAni, svargAya narakAya ca // 1 // ApadA prathitaH panthA, + + +
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 92 // indriyANAmasaMyamaH / tajjayaH sampadAmaye, yeneSTaM tena gamyatAm ||2||" ityAdInIti / kAnicicchandato'rthatazca - "jIvadayA saccavayaNaM" [ jIvadayA satyavacanam ] ityAdibhiH prasiddhaireva vAkyaiH saha, yathA-" paJcaitAni pavitrANi, sarveSAM dharmacAriNAm || ahiMsA satyamasteyaM, tyAgo maithunavarjanam || 1 ||" ityAdIni / evaM sthite tasminnabhinnArthe'karaNa niyamAdau vAkye viziSTakSayopazamAdivAkyena saha, pradveSaH 'parasamayaprajJApaneyam' itIrSyA, moho mUDhabhAvalakSaNoM vartate bauddhAdisAmAnyadhArmikajanasyApi, vizeSato jinamUtasthitAnAM sarvanayavAdasaGgrahAnmadhyasyabhAvAnItahRdayANAM sAdhuzrAvakANAm " ata evAnyatrApyanenoktam - So04-11 "guNatastulye tave, saMjJAbhedAgamAnyathAdRSTiH / bhavati yato'sAvadhamo, doSaH khalu dRSTisaMmohaH // 1 // " iti etatsarva samarthayannAha - "savappavAya mUlaM, duvAla saMgaM jao samakkhAyaM / / rayaNAgaratullaM khalu, to savvaM suMdaraM taMmi // 994 // 2 // ( sarvapravAdamUlaM dvAdazAGgaM yataH samAkhyAtam / ratnAkaratulyaM khalu tataH sarva sundaraM tasmin / / ) sarvapravAdamUlaM - bhikSukaNabhakSA'kSapAdAditIrthAntarIyadarzanaprajJApanAnAmAdikAraNam / kiM tad ? ityAha- dvAdazAGgaM dvAdazAnAmAcArAdInAmaGgAnAM pravacana puruSAvayatra bhUtAnAM samAhAro, yataH kAraNAt samAkhyAtaM samyak prajJaptam siddhasenadivAkarAdibhiH, yataH paThyate - "udadhAviva sarvasindhavaH, samudIrNAstvayi nAtha ! dRSTayaH / na ca tAsu bhavAn pradRzyate, pravibhaktAsu saritsvivodadhiH || 1 ||" ata eva ratnAkaratulyaM - kSIrodadhiprabhRtijalanidhinibham khalu nizvaye, tattasmAt sarvamaparizeSaM sundaraM yatkicitpravAdAntareSu samupalabhyate, tattatra samavatAraNIyam / ityakaraNa niyamAdInyapi vAkyAni teSu teSu yogazAstreSu vyAsakapilAtItapataJjalyAdipraNItAni jinavacanamahodadhimadhyalabdhodayAnyeva dRzyAnIti / teSAmavajJAkaraNe sakaladuHkhamUlabhUtAyA bhagavadavajJAyAH prasaGgAt na kAcitkalyANa siddhiriti / " yattu kazcidAha - "jainAnAmakaraNa niyamaparihArazaGkAnirAsArthameva tIrthA saTippaNA // svopajJa vRttiH // gAthA - 24 // 92 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ + + dharmaparIkSA + // 9 // saTippaNA svopar3a vRttiH // | gAthA-24 // 13 // + ntarIyavarNitatvamupavarNitaM na tvanyatIrthikeSvakaraNaniyamo'stIti bhaNitam / varNanaM ca varNanIyavastuviSayakayathArthajJAnasApekSameva, anyathA ca tathAbhUtavarNanaM samyageva na syAt , tathA ca taddarzane'pi dhrmsdbhaavprsnggH| itthaM ca kapilasya purastAt "manAgihApi dharmo'stIti" parivrAjakadarzanamadhikRtya marIcivacanamutsUtraM na syaaditi| tadasata , tIrthAntarIyANAmapi sadbhutAkaraNaniyamavarNanasya zubhabhAvavize. SasApekSatvena mArgAnusAritayA teSu saamaanydhrmsiddheH|| zubhabhAvavizeSasApekSatvaM ca tasya "ico akaraNaniyamo, aNNehi vi vaNNio sasatthaMmi / suhabhAvavisesAo, Na cevameso Na juttotti // " 692 (ito'karaNaniyamo'nyairapi varNitaH svazAkhe / zubhabhAvavizeSAd na caivameva na yukta iti // ) iti upadezapadavacanenaiva prasiddham / na caivaMvidhasteSAM zubhAdhyayasAyastathAbhUtajJAnAvaraNIyamohanIyakSayopazamajanitatvena svayamevokto niranubandhazubhaprakRtihetutvAdana!hetureveti pareNa vaktuM yuktam / nirupadhibhavabIjaprahANecchAgocaramArgAnusA. rizubhAdhyavasAyasya zubhAnubandhipuNyanimittatvenoktatvAt / taduktamapunarbandhakAdhikAre yogabindau-"krodhAyabAdhitaH zAnta, udA. tastu mahAzayaH / / zubhAnubandhipuNyAcca, viziSTamati(guNa)saGgataH // 193 // Uhate'yamataH prAyo, bhavabIjAdigocaram // kAntAdigatageyAdi, tathA bhogIva sundaram / / 194 // " iti / ata eva pareSAmakaraNaniyamavarNanaM hetuH zubhabhAvavizeSo vajravadabhedyaH prazastapariNAmabheda upadezapadavRttau vivRtaH / ayameva hyasya vizeSo yadvizeSazadenApratisandhAna vinA'pi tadvizeSaparyavasAyitvamiti / ata eva mArgA nusAriNAM. pareSAM janAmimataprakAreNa jIvAdyanabhyupagamAnna nAstikatvam , vipratipannAMze pakSapAtaparityAge sati vastutastadabhyupagamaparyavasAnAd / ata eva zubhabhAvavizeSAdakaraNaniyamavarNanaM mArgAnusAriNAmeva yadRcchApraNayanapravRttAnAmarvAcInAnAM ca pravAhapatitatvena ghuNAkSaranyAyenaiveti jinavacana viSayakaparopanivandhe'pyasti vizeSaH / tadidamuktaM dharmabinduvRttau a01 zlo03 "yacca yadRcchApra |
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4% dharmaparIkSA // 94 // 8CALCIECCAREER NayanapravRtteSu tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarokiraNavyavahAreNa kvacitkicidaviruddhamapi vacanamupalabhyate mArgAnusAribuddhau vA saTippaNA prANini kacit tadapi jinapraNItameva, tanmUlatvAttasyeti" / etena ghuNAkSaranyAyena jainAbhimatavastuvarNanAnukAri varNanamanyatIthikeSu // khopakSa bhavatyapIti pravacane pratItameveti teSAmakaraNaniyamavacanamAkRtimAtramevetyapAstam / mArgAnusAridRSTayA tadvarNanasya ghuNAkSaravilakSaNa hai vRtiH // tvAt , audathikayogadRSTayA sarva vizeSAvagAhisamyaktvAbhAve'pi sAmAnyadharmapradarzanAvirodhAta , sAmAnyadharmasattA ca teSu bauddhAdisA gAthA-24 // 14 // mAnyadhArmikajanasthApItivadata upadezapadavRttikartureva vacanAd vyaktaM pratIyate / evaM sati "manAgihApi dharmo'stIti" marIcivacanasyotsUtratvaM na svAditi tvasamIkSitAbhidhAnam .khatantrapramANapratipattyanubandhiviSayatayA'nyadarzane manAg dharmasyApyabhAvena tadvaca nasyotsUtratvAt , tadvRttisAmAnyadharme'pi bhagavadvacanasyaiva khatantrapramANatvAt athavA kapilasya bAlatvAdanyaliGgamevAnyadarzanatvena tena pratItam , tatra ca svanirUpitakAraNatAvizeSeNa na ko'pi dharmo'stIti bhAvAsatyatvAt tadvacanasyotsUtratvAvyAghAta iti yathAtantraM vibhAvatrIyam / athaivamanyadarzane kvacitsatyatvam , kvaciccAsatyatvamiti mizratvaM syAd natvekAntamithyAtvam , na caivamiSyate, tasyai| kAntamithyArUpasyaivAbhyupagamAt / taduktaM dazavakAlikaniyuktI (a08) "sammadiTThI u suaMmi, aNuvautto aheuaM cetra // jaM bhAsai sA mosA, micchadiTThI pi ya la devatti // 1 // " (samyagdRSTiH zrute'nupayukto'hetukaM caiva / yad bhASate sA mRSA mithyAdRSTirapIti ca tathaiveti / ) / / etavRttiryathA-samyagdRSTireva, zrute Agame, anupayuktaH pramAdAd yatkicit, ahetukaM caiva yuktivikalaM caiva yad, bhASate 'tantubhyaH paTa eva bhavatItyevamAdi, sA mRSA, vijJAnAderapi tata eva bhAvAditi / mithyASTirapi tathai| vetyupayukto'nupayukto vA, yad bhASate sA mRSaiva ghuNAkSaranyAyena saMvAde'pi " sadasatoravizeSAda yadRcchopalabdherunmattavat" iti vetyupayukto'naya tantubhyaH paTa evaSTireva, zrute Agala'nupayukto'hetukaM caiva
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ % dharmaparIkSA // 95 // 4SXE saTippaNA ||khopc vRttiH // gAthA-24 // 95 // + gAthAthaH, iti ced / na, anaminiviSTaM pratyanyadarzanasya sarvasyaiva phalato'prAmANyAt , mArgAnusAriNaM prati ca sundaravacanasya jainavacanaparyavasitatayA'vaziSTasyAnyadarzanasyaikAntamithyAtvatAdavasthyAt / kazcittu dRDhadRSTirAgaviluptabuddhiH pAtaJjalAdigatAkaraNaniyamA. divAkyAnAM jinavacanamUlatvamanamimanyamAnaH"savvappavAyamUla" ityAdhupadezapada(694)gAthAyAmimAmanupapAttamudbhAvayati-'sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAGgam' ityatra pravAdA nayavAdavizeSAste ca sarvagrahaNena zubhA azubhAzca grAhyAH / tatra zubhA jIvarakSAdyabhiprAyaghaTitAH, azubhAzca tato vilakSaNAH teSAM ca mUlaM dvAdazAGgaM zrIvIravacanobodhitazrIsudharmasvAmisambandhi na bhavati, azubhAnAmapi pravAdAnAM pravRtteninavacanamUlakatvaprasaktyA zubhAnAmivopAdeyatA syAditi / te ca pravAdAH zubhAzubharUpA api saMkhyayA vcnsNkhyaakaaH| taduktam-" jAvaiA vayaNapahA0 (tAvaiyA ceva huti nayavAdA)" ityAdi, teSAM pravRttiranAdipravAhapatitA kathaM jinavacanamUlikA sambhavati ?, pratyakSabAdhAt / kiM ca-teSAM sarveSAmapyavajJAkaraNena jinAvajJA'bhyupagame "jIvo hantavyaH" ityAdinayapravAdAnAmapyavajJAkaraNe tathAtvApattiriti // etada(ma)yamanyabhAvaM kalpayati-dvAdazAGgaM hi sarvotkRSTaM zrutajJAnaM kevalajJAnadivAkarasya prakAzabhUtaM kevalajJAnamiva pratyAtmavartitvAdadhikaraNabhedena bhinnamapi svarUpato na bhinnam , kintu kevalajJAnamivaikameva, tulyaviSayakatvAt tulya sambandhitvAcca / udayamadhikRtya tu svarUpato'pi bhinnameva, tatkAraNasya kSayopazamasya pratyAtmabhinnatvAt , zrutajJAnodayasya ca kSAyopazarmikatvAt / te ca pravAdA nijanijadvAdazAGgamUlakA api sAmAnyato dvAdazAGgamUlakA evocyante / yathA nAnAjalasambhUtAnyapi kamalAni sAmAnyatoM jalajAnyeva, ata eva sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAGgameveti sAmAnyato'bhihitam , sarvasyApi dvAdazAGgasya sarvotkRSTazrutatvena sarvAkSarasaMnipAtAtmakatvAt, pravAdA apyakSarAtmakA eva / ata eva dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam , ratnAkarasyeva tasyApyanekajAtIya + 4 - 3
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 16 // n-taa-to- saTippaNA svopar3a vRttiH // gAthA-24 kA zubhAzubhanayalakSaNavastUnAmAzrayatvAt / paraM mithyAdRzAM yad dvAdazAGgaM tatsvarUpata eva sarvanayAtmakaM sattAmAtravartitvAt , na punaH | phalato'pi kasyApi mithyAdRzaH kadAcidapi sarvAMzakSayopazamAbhAvAta , mithyAiSTimAtrasyotkRSTato'pi kSayopazamaH sarvAMzakSayopazamalakSaNasamudrApekSayA bindukalpo bhavati / yaduktaM-"jayati vijitarAgaH (kevalAlokazAlI, surapatikRtasevaH shriimhaabiirdevH|| yadasamasamayAbdhezcArugAmbhIryabhAjaH, sakalanayasamUhA bindubhAvaM bhajante // 1 // ) ityAdi / samyagdRzAM tu keSAzcitsaMyatAnAM phalato'pi 'dvAdazAGgasya sarvanayAtmakatvam , sarvAMzakSayopazamasya sambhavAd / ata eva gautamAdayaH sarvAkSarasaMnipAtinaH pravacane bhaNitAH, paraM teSAM saMyatAnAM sakalamapi dvAdazAGgaM zubhanayAtmakatvenaiva pariNamati sAvadyanayaviSayakAnujJAdivacanapravRtterapyabhAvAd / etena sarve'pi zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasambandhino vindavaiti bhrAntirapi nirastA, "padzatAni niyujyante, pazUnAM madhyame'hani" ityAdi| pravAdAnAmapi jainAgamamUlakatvApacyA saMyatAnAM sAvadyabhASApravRttiprasakteH / tasmAtsarvAMzakSayopazamasamutthadvAdazAGgalakSaNasamudrasya purastAdanyatIthikAbhimatapravAdAH samuditA api vindUpamA ityartho yuktaH, anyathA 'bindubhAvaM bhajante' iti prayogAnupapattiH mgat // avayavA'vayavinorupamAnopameyabhAvena varNane nijAvayavApekSayA mahattve'pyavayavino gauravAbhAvAd ,na hyaGguSTho hastAvayavabhAvaM bhajate iti hastasya stutiH sambhavati / kiM ca-samudrasya bindava iti bhaNanamapyasaGgatam , samudraprabhavA hi velAkalloloAdayo bhavanti, na punarbindavaH, haiM| teSAM cotpaciaughAd hastavastrAdivyApArAdvA syAditi sarvAnubhavasiddham / anyathA samudrAnnirgatabindubhiH samudrasya nyUnatvApatyA tasya gAmbhIrya hAniH syAd ityevaMsthite vRttivyAkhyAnasaGgatiriyam-yad yasmAtkAraNAd dvAdazAGga ratnAkaropamayA zubhAzubhasarvapravAdamUlam , tasmAtkAraNAtsvarUpataH phalatazca yAvatsundaramAtmaniSThAkaraNaniyamAdivAcyavAcakaM vAkyAdikaM tattasin dvAdazAGge, evakAro RKERALACE
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSAM // 97 // gamyaH, dvAdazAGga eva samavatAraNIyaM, tatra vartate evetyarthaH, dvAdazAGgasya sarvotkRSTazrutatvena tadvayApaka (kI) bhUtasya sarva sundarAtmakatvasyA vazyaMbhAvAt paraM samyagdRzAM yAvatsundaraM tAvatsarvamapi dvAdazAGgamUlakamuditaM bhavati, phalato'pi zubhatvAt tadAgamana vidhiparijJAnAcca / tacca sAnubandhapuNyaprakRtihetuH / mithyAdRzAM tu svarUpataH kvacidaMze zubhatve'pi phalato'zubhatvameveti / viruddhakharUpapariNatayo rubhayoH samyagmithyAdRzorakaraNa niyamayorabhedena bhaNanamuditasyAkaraNa niyamasyAvajJayA jinAvajJA syAt, sA cAnantasaMsAraheturiti bhaNitam / yathA mokSAGgaM svarUpataH zubhamapi manuSyatvaM saMyatajanasya phalato'pi zubhameva mokSaprAptiparyantaM sugatihetutvAt / tadeva manuSyatvaM vyAdhAdeva phalato'zubhameva, jIvaghAtAdyasaMyamahetutvena durgatihetutvAt / evaM satyapi bhede dvayorapi manuSyatvayostulyatayA bhaNanaM saMyatajana manuSyatvasyAvajJayA jinAvajJaiva, jinenaiva bhedenAbhidhAnAt dRzyate ca loke'pi lakSaNopeta- tadanupetayormaNyostulyatayA bhaNa lakSaNopetamaNeravajJayA tatparIkSakasyAvajJaiveti / tadidamakhilamakANDatuNDatANDavADambaramAtram, anupapatterevAbhAvAt / dvAdazAGgasya vidhiniSedhavidhayA svasamayaparasamaya prajJApanAvidhayA vA zubhAzubhasarvapravAdamUlatve doSAbhAvAt / na cAzubhAnAmapi pravAdAnAM tataH pravRstanmUlakatayopAdeyatAprasaGgaH, tajjanyapratipattiviSayatvarUpasya tanmUlakatvasyopAdeyatvAprayojakatvAt, jinavacana vihitatvasyaivo pAdeyatAyAM tatratvAt / sarveSAmapi paravAdAnAmavajJAkaraNe ca na jinAvajJA'bhyupagamyate, kintu tadgatasundarapravAdAnAmeveti / 'jIvo intavyaH' ityAdinayapravAdAnAmavajJAyAM jinAvajJA''pAdanamasaGgatameveti, tato bhAvAntarakalpanaM nirmUlakamevAsaGgatataraM ca / anyoktAkaraNaniyamAvajJAparihArArtha prakRtagAthopanyAsAtparakalpitabhAvasya ca tadviparItatvAt tadanusAreNobhayAkaraNaniyamavarNanAbhede bhaga vadavajJAprasaGgAt tadbhedavyaktaye anyAkaraNaniyamavarNanAvajJAyA eva nyAyyatvaprasaGgAditi / tathA'pi tatra kiJciducyate - dvAdazAGgaM hi , saTippaNA || svopajJa vRciH // gAthA - 24 // 97 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA SPECIALA sarvotkRSTazrutajJAnaM santAnabhedAvivakSayA gRhyate, tacchuddhajJAnameva jJAnAjJAnasAdhAraNaM vA, Aye tasya sarvapravAdamUlatvAnupapattiH, zuddhAzuddha saTippaNA | yorekyAyogAd / antye ca saGgrahanayAzrayaNena dvAdazAGgasAmAnyasya vastutaH sarvanayapravAdAtmakatvasiddhAvapi vyktynupsnggrhaapttiH|| | // khokna na hi.yathA nAnAjalotpannAni jalajAni jalajatvenocyante tathA 'jalaM sarvajalajotpAdakam' ityapi vyavahAraH kriyate, evameva hi vRtiH / 'sarvapravAdamUlaM dvAdazAGgam' ityapi na syAt / yadi caikavacanenApi vyaktyupasaGgrahaH kriyate, bhedavivakSayaiva ca mithyAdRzAM dvAdazAGga- gAthA-24 matyalpakSayopazamAtmakaM sarvAMzakSayopazamazuddhasamyagdRSTidvAdazAGgaratnAkarApekSayA vindutulyaM vyavasthApyate, tadA keyaM vAcoyuktiH 1, sa- // 98 // rve'pi zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasambandhino bindava iti bhrAntiH' iti jJAnavAkyayomithyArUpayoraviziSTayorekatra jainAgamasambandhitvamaparatra netyatra pramANAbhAvAt , pratyuta vAkyamutsargato na pramANaM navA'pramANam, arthApekSayA tu tatra prAmANyamaprAmANyaM vA vyavatiSThate iti kalpabhASyaprasiddhArthAnusAreNodAsIneSu bAkyarUpaparapravAdeSu tatsambandhitvamatyantAsundaram, sAkSAtpratipakSabhUteSu mithyAjJAnarUpeSu pravAdeSu tadatyantAsundaramiti bhAvabhede ca sati vAkyaracanAyAM na vizeSaH / 'samyagdRSTiparigRhItaM mithyAzrutamapi samyakzrutam , mithyAdRSTiparigRhItaM ca samyakzrutamapi mithyAzrutam' iti siddhAntavyavasthitatvAcchAkyAdipravAdeSu jainAgamodgatatvarUpatatsambandhitvAbhyupagamasya tadekAnupUrvIkaracanArUpasambandhAbhAvena khaNDanaM tvapANDityavijRmbhitameva / na hyevaMbhRtasambandhena sAdhUnAM tadvacanAdasaMyatatvApattiH, zuddhAzuddhavivekenaiva sAdhubhistatparigrahAt / na ca 'zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasambandhino bindavaH' iti pravAhapatitameva vacanam, "pAvaMti jasaM asamaMjasAvi, vayaNehi jehiM parasamayA / tuha samayamahoahiNo, te maMdA biMduNissaMdA // 1 // " (dhanapAlapaMcAzikA gAthA // 41 // ) (prApnuvanti yazaH asamaJjasA api yairvacanaiH prsmyaaH| tava samayamahodadheH
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA + tAni mandA binduniHsyandAH / / ) iti paramazrAvakeNa dhanapAlapaNDitenApItthamabhidhAnAt / kizca-"ja kAvilaM darisaNaM, eG! saTippaNA dabaDhiassa battavaM / suddhoaNataNayassa u, parisuddho pajjavaviappo // 1 // dohi viNaehiM NIaM, matthamulUeNa tahavi micchattaM / jaM khopajJa savisayapahANataNeNa aNuNNaNiravekkhaM ||2||"(ytkaapilN darzanametad dravyArthikasya vaktavyam / zuddhodanatanayasya tu parizuddhaH paryavavi dRttiH // kalpaH // dvAbhyAM nayAbhyAM nItaM zAstramulUkena tathA'pi mithyAtvam / yatsvaviSayapradhAnatvena anyonyanirapekSam / / ) ityAdi sammatigra gAthA-24 // 19 // nthe'pi (tRtIyakAMDa gAthA 48-49) zAkyAdipravAdAnAM jainAgamamUlatvaM suprasiddham, tasya dravyArthika-paryAyArthikobhayanayarUpatvAt / yacca siddhasenaH- "titthayaravayaNasaMgaha-visesapatthAramUlavAgaraNI // davaDhio apajjava-Nao a sesA viappA siM // 1 // " iti / (tiirthkrvcnsnggrhvishessprstaarmuulvyaakrnnii| dravyArthikazca paryavanayazca zeSA vikalpA anyoH||) (saMmatiprathamanayakANDa. gAthA 3) yaccoktam 'bindubhAvaM bhajante' iti prayogAnupapattiH, avayavAvayavinorupamAnopameyabhAve gauravAbhAvAditi / tadasata , na patra hastAdya| vayavasAdhAraNamavayavatvam , kintu samuditeSu parapravAdeSu tadekadezArthatvamiti gauravApratighAtAt / yaccoktam-samudrasya bindava iti |P lAbhaNanamapyasaGgatam' ityAdi, tadapi asat , samudrasthAnIyajainamahAzAstraprabhavakallolasthAnIyAvAntarazAstrebhyaH sAmAnyadRSTipavanapreritapa-18 rasamadhyabindudgamasyAvirodhAt, 'samudrAnnirgatabindubhiH samudrasya gAmbhIryahAniH' iti tu na pAmarasyApi sammatamiti yatkicidetat / | evakArAdyadhyAhAreNa vRttisaGghaTanA tu vRttikRdabhiprAyeNaiva viruddhA, 'anyatra na sundaram' ityasyArthasya vRttikRdanabhipretatvAt , uditAnuditayoH karaNaniyamayoramedena bhaNanaM ca yadyuditasyAkaraNaniyamasyAvajJA tandavAdibhagavadavajJAparyavasAyinI sthAta, tadA tadbhadavarNanamapi sAmAnyAkaraNaniyamAvajJA tadamedavAdibhagavadavajJAparyavasAyinI svAt , na hi tadbhedameva bhagavAn vadati natvabhedamityekAnto'. + SH A
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA ICICICICE sti, bhedAbhedavAditvAttasyeti vakratAM parityajya vicAraNIyam; paraguNadveSa eva bhagavatAmavajJeti / etadarthasamarthanAyaiva hi 'sarvapravA saTippaNA damUlaM dvAdazAGga ratnAkaratulyam' ityatra "udadhAviva0" ityAdisammatitayodbhAvita vRttikRtA / atra paraH prAha-yattu 'sarvapravAdAnAM svopar3a dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam' iti samarthanAya TIkAkAreNa "udadhAviva sarvasindhavaH" ityAdirUpaM zrIsiddhasenadivAkaravacanaM | vRttiH // | sammatitayodbhAvitaM tacca vicAryamANamasaGgatamivAbhAti / tathAhi-yadi dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam, tarhi nadItulyAH pravAdA na bhaveyuH, | gAthA-24 samudrAnadInAmutpatterabhAvAt, samudrasya ca nadIpitRtvApattyA "nadIpatiH samudraH" iti kavisamayavyAhatiprasaktaH, samudrasya gAmbhIryahA // 10 // niprasaktezca / tasmAtstutikarturabhiprAyo'yam-he nAtha! 'tvayi sarvajJe, dRSTayo'nyatIrthikAnAM nijanijamArgazraddhAnalakSaNAH, 'samu. dIrNAH' samyagudayaM prAptAH, tadvipayo bhagavAna jAta ityarthaH / ayaM bhAvaH-yatkicidakaraNaniyamAdikaM jinena sundaratayA bhaNitam , sadanyatIthikairapi tathaiva pratipannam / etacca sAmprataM nAlikerAdiphalAhAreNaikAdazIparvopavAsaM kurvANA janAbhimatopavAsaM samyaktayA manyante, jainAzca tadupavAsa lezato'pi na manyante / ata eva ca 'na ca tAsu bhavAn pradRzyate' iti / tAsu-anyatIrthikadRSTiSu | 'bhavAn na pradRzyate' anyatIrthikazraddhAnaviSayIbhUtaM dhArmikAnuSThAnaM gaGgAsnAnAdikaM bhavAn lezato'pi na manyate ityarthaH / anya-IKI tIthikAnAM dRSTayo bhagavati vartante / tatra dRSTAntamAha-yathodadhau sarvAH sindhavaH samudIrNA bhavanti-samyagudayaM prAptAH syuH, loke'pi | bhartRsambandhena striya uditA bhavantIti prasiddheH / tAsu ca bhavAnnAsti' ityatra dRSTAntamAha-yathA pravibhaktAsu saritsu nadISu samudro | nAsti / tAsu ca samudro nAvataratItyarthaH / anenAbhiprAyeNa stutiH, na punarahedupadiSTapravacanadvArA'rhatsakAzAdanyatIrthikadRSTayaH samutpannA ityabhiprAyeNeti // tadasata, prAcInAcAryavyAkhyAmullaGghya viparItavyAkhyAnasyApasiddhAntatvAt / tadAhuH zrIhemacandrasUrayaH IAS
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ F dharmaparIkSA // 10 // CHAUHHOREA tA"yadArjavAduktamayuktamanyai-stadanyathAkAramakAri shissyaiH|| na viplavo'yaM tava zAsane'bhU-daho adhRSyA tava shaasnshriiH||"(ayog dvA. saTippaNA zloka16) iti / na cedamupadezapadavRttikRta eva dUSaNadAnam , kintu "eka eva hi mArgo'pi, teSAM zamaparAyaNaH // " ityAdiva-17 ||khossjny | datAM zrIharibhadrasUrINAM 'samAkhyAtam' iti padasUcitagranthakRdekavAkyatAzAlizrIsiddhasenadivAkarANAM tadanusAriNAmanyeSAM vRciH // cetyatidaranto'yaM ko'pi mohmhimaa| yA cAnupapattirudbhAvitA 'yadi dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam' ityAdinA sA'nupapannA, 'samudrAjalaM gAthA-24 gRhItvA megho varSati, tatazca nadyaH pravRddhA bhavantIti prasiddheH' parapravAdAnAmapi nadItulyAnAM jainAgamasya samudragRhItArthajalAdAMzi- // 10 // kakSayopazamameghAtpravRddhisambhavAt / evaM nadItulyAnAM parapravAdAnAM jainAgamasamudramUlatve lokanItyA'pi bAdhakAbhAvAt // ata eva na samudrasya nadIpitRtvApattidoSo'pi, lokanItyApi tadanupapatteH / yadi copamAnabalalabhyadharmeNa tatsahacaritAnabhimatadharmApattiH syAta, tadA candropamayA mukhAdau kalaGkitatvAdyApattirapi syAditi // na caivaM meghAtprAg nadInAmiva jainAgamAnusArikSayopazamAtprAk paravAdAnAmanupacitAvasthatvaprasaGgaH, iSTatvAt , jainAgamAnusArinayaparijJAnaM vinA'nupanibaddhamithyAtvarUpatayaiva teSAM sthitatvAt / na caivaM jinadezanAyA upacitamithyAtvamUlatvenAnarthamUlatvApattiH, vizvahitArthipravRttAvanuSaGgatastadupasthitAvapi doSAbhAvAd bhAvasyaiva prAdhAnyAt // taduktamaSTake-(28 zloka 8) " itthaM caitadiheSTavya-manyathA dezanA'pyalam / kudharmAdinimitcatvA-doSAyaiva prasajyate // " iti parAbhiprAyeNa prakRtastutivRttavyAkhyAne ca tvattaH samudIrNAH-iti vAcye 'tvayi samudIrNAH' iti pAThasya kliSTatvApattiH kiM ca-'evaM pareSAM bhagavadabhihitArthazraddhAnam bhagavatazca tallezasyApyazraddhAnam' etAvatA bhagavatyatizayAlAbhaH / sAmpradAyike tvarthe 'bhagavatyanyadRSTayaH | samavataranti, bhavAMzca na tAsu' ityevaM svetarasakaladarzanArthavyApyArthapravacanavaktRtvarUpAtizayAlAma ityupamayA vyatirekAlaGkArAkSepAta ACANAGAR
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA | // khokna | vRttiH // gAthA-24 // 102 // dharmaparIkSA | *I duSTArthakatvaM kAvyasya syAt / kiM.ca-evamapi pareSAM jinAbhihitArthazraddhAnAbhyupagame satprazaMsArUpabIjalAbhAbhyupagamaprasaGgaH / na ca // 1.2 // teSAM kvacid yathArtha jinoktazraddhAne'pi tatpraNetahati devatvena bhAvAbhAvAd / devo rAgadveSarahitaH sarvajJa eva bhavati nAparaH, sa cAsmadamimataH sugatAdireveti zAkyAdInAm , devohanneva, paramasmanmArgapraNetetyAdi ca mithyAtvabIjaM digambarAdInAmastyeveti na teSu dharmabIjasambhava iti vAcyam / tathA'pi tAdRzapakSapAtarahitAnAM yaH kazcid rAgAdirahito viziSTapuruSaH sa devaH' ityAdisaMmugdhazraddhAnavatAM bhagavadabhihitakatipayamundarArthagrAhiNAM dharmabIjasadbhAvasya pratihantumazakyatvAt , audhikayogadRSTyA tatpraNItavAkyeSu sundarArthamupalabhyetyasyApyAdidhArmikatvopapattazcetyadhyAtmadRSTayA vicAraNIyam , tAM vinA vAdaprativAdAdivyApArAt tattvApratipatteH / taduktaM yogabindau-"vAdAMzca prativAdAMzca, vadanto nizcitAMstathA // tattvAntaM naiva gacchanti, tilapIDa (la) kavad gatau / / 67 // adhyAtmamatra parama, upAyaH prikiirtitH||gtau sanmArgagamanaM, yathaiva hyapramAdinaH" // 68 // iti / anyopi vyavahAreNAnyamArgasthopi, tadanusArI jinendrabhutamUlArthapadAnusArI, tat tasmAtkAraNAt , dezArAdhako yukta iti||24|| nanvetadayuktam-mithyAdRzAM prANAtipAtAdivinivRtterapyadharmapakSe nivezitatvAt tayA teSAM dezArAdhakatvAbhAvAt / taduktaM sUtrakRtAGge(dvi.zru0a02034)"ahAvare taccassa hANassa mIsagassa vibhaMge evamAhijai, je ime bhavaMti AraNiA" ityAdi yAvat / jAva asavvadukkhappahINamagge egaMtamicche asAhu" ti / [ athAparastRtIyasya sthAnasya mizrakasya vibhaGga evamAkhyAyate-ya ime bhavanti aarnnyikaaH| (yAvat) asarvaduHkhaprakSINamArgamekAntamithyamasAdhviti // ] etavRttyekadezo yathA-"atra cAdharmapakSeNa yukto dharmapakSo mizra ityucyate, tatrAdharmasyeha bhUyiSThatvAdadharmapakSa evAyaM draSTavyaH / etaduktaM bhavati-yadyapi mithyAdRSTayaH kAJcittathAprakArAM prANAtipAtAdivinivRttiM vidadhati, tathApyAzayasyAzuddhatvA CATEGICHEHRECE
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.3 45454-5 dharmaparIkSAdabhinave pittodaye sati zarkarAmizrakSIrapAnavadUparapradezavRSTivadvivakSitArthAsAdhakatvAnnirarthakatAmApadyate, tato mithyAtvAnubhAvAd mizrapa- saTippaNA kSo'pyadharmapakSa evAvagantavya iti|" ityAdIti cet / satyam , na hi vayamapi sanmArgagardAdihetuprabalamithyAtvaviziSTayA prANAtipA khopana tAdivinivRttikriyayA dezArAdhakatvaM brUmaH, kintu rAgadveSAsadhAdimAnyena mArgAnusAriNyaiva tyaa| sA ca sAmAnyadharmaparyavasannA'pi | vRttiH // | dharmapakSe na samavatarati, tatra bhAvaviratereva parigaNanAt , tadabhAve bAlatvAt , taduktam-"aviraI paDucca vAle AhijaI"tti (avi *gAthA-24 // 103 // rati pratItya bAla AdhIpate) etavRttiryathA-"yeyamaviratirasaMyamarUpA samyaktvAbhAvAnmithyAdRSTevyato viratipyaviratireva, tAM pratItya-Azritya bAlavad bAlo'jJaH, sadasadvivekavikalatvAd , ityevamAdhIyate vyavasthApyate veti"|| dravyaviratizca mithyAtvaprAvalye prAdhAnyena tanmAnye ca mArgAnusAritvarUpaprAdhAnyenApi sambhavatItyevaM viSaya vibhAgaparyAlocanAyAM na ko'pi doSa iti / avazya caitadaGgIkartavyam , anyathA parasya mArgAnusAriNo mithyAdRSTevilopApattiH, mithyAtvasahitAyA anukampAdi kriyAyA apyakizcitkaratvAd, 'yadIyAnantAnubandhinAM jIrNatvena samyaktvaprAptipratibandhakatvaM teSAM mArgAnusAritvam , teca samyaktvAbhimukhatvena samyagdRSTibadevAvasAtavyAH' iti tvAvayoH samAnamiti / na cedevaM tadA''didhArmikavidhiH sarvo'pyucchiyeteti sarvathA'miniviSTacittAnAM mithyA zAM dayAdikamaduSTam , anaminiviSTAnAM tu mArgAnusAritAnimittamiti dhyeyam , sAmAnyadharmasthApi saddharmavIjaprarohatvenoktatvAt / | taduktaM dharmabindau (a.2) "prAyaH saddharmabIjAni, gRhiSvevaMvidhevalam // rohanti vidhinoptAni, yathA bIjAni stkssitau||1||"iti| etena-"je.a(yA)buddhA mahAbhAgA, vIrA asammattadaMsiNo / asuddhaM tesiM parakaMta, saphalaM hoi sbso||" [ye cAbuddhA mahAbhAgA, vIrA asamyaktvadarzinaH / azuddhaM teSAM parAkrAntaM saphalaM bhavati srvshH||] iti sUtrakRtA'STamAdhyayana(22)gAthANaM teSAM ca bAlAnAM 554 HASHA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 1.4 // saTippaNA svopar3a | vRttiH // gAthA-25 | // 1.4 // PLACESCALCUMES yatkimapi tapodAnAdhyayanayamanimamAdiSu parAkrAntamudyamaH kRtastadazuddham-avizuddhakAri pratyuta karmabandhAya, bhAvopahatatvAd sani. dAnatvAdveti, kuvaidyacikitsAvad viparItAnubandhitvAceti (bandhIti) tacca teSAM parAkrAntaM saha phalena karmabandhena vartate iti saphalaM / sarvaza iti / sarvA api takriyAstapo'nuSThAnAdikAH, karmabandhAyaiva ityuttarArddhavyAkhyAnAta / 'paNDitAnAmapi tyAgAdibhirlokapUjyAnAmapi subhaTavAdaM vahatAmapi samyaktatvaparijJAnavikalAnAM sarvakriyAphalyAda na mithyAdRzAM keSAmapi kriyAvatAmapi lezato'pyArAdhakatvam' ityapAstam / etena bhavAminandinAM mithyAdRzAM sarva kriyAvaiphalyasiddhAvapi tadvilakSaNAnAM bhAvAnupahatatvena dezArAdhakatvApratighAtAt, etena 'mithyAzA sarva kRtyaM nirarthakam' ityAdInyapi vacanAni vyAkhyAtAni, viziSTaphalAbhAvApekSayA'pi nirarthakatvava canadarzanAt / paThyate ca-"nANaM carittahINaM, liMgaragahaNaM ca dNsnnvihuunn| saMjamahINaM ca tavaM, jo carai NiratyayaM tassa // ' (upa- | dezamAlA gAthA 465) ityaadi| [jJAnaM cAritrahInaM liGgagrahaNaM ca darzanavihInam / saMyamahInaM ca tapo yazcarati nirarthakaM tasya // ] atha poSamAse vaTavRkSAmravRkSayoH sahakAraphalaM pratyakAraNatvavacanayoryathA svarUpayogyatA-mahakAriyogyatA'bhAvena vizeSastathA mithyAkRtyacAritrahInajJAnAdinirarthakatAvacanayorapi sphuTa eva vizeSa iti cet , tarhi ayamaparo'pi vizeSaH paribhAvyatAM / sahakAraphalasthAnIyaM mokSaM prati bhavAbhinandimithyAkkRtyaM vaTavRkSavadayogyam , apunarbandhakAdikRtyaM tu sahakArAGkaravatpAramparyeNa yogyamiti sarvamidaM nipuNaM nibhaalniiym|.24|| tadevaM zrutavAMzca bAlatapasvI dezArAdhakaH' iti vRttigataH prathamapakSaH samarthitaH,atha tadgataM dvitIyaM pakSaM samarthayatipakkhaMtarammi bhaNio, gIyatthANissio agIo so // jo NabhiNividvacitto, bhIrU egaMtasuttaruI // 25 // [pakSAntare bhaNito gItArthA nizrito'gItaH sH| yo'nabhiniviSTacitto bhiirurekaantsuutrruciH|| 25 // ]
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 105i SSAASIA pakkhatarammitti / pakSAntare-anyeSAmAcAryANAM vyAkhyAne, gItArthAnizrito'gItArthaH sa devArAdhako bhaNitaH, saTippaNA yo'nabhiniviSTacittaH-AtmotkarSa-paradroha-guru-gacchAdipradveSamUlAsadgrahAkalaGkitacittaH, bhIru:-kuto'pi hetorekAkibhAvamA ||svoptr zrayannapi svecchAnusAreNa pravartamAno'pi khaarsikjinaajnyaabhyH(yvaan),ekaantsuutrruciH-avyaakRtsuutrmaatraanusaarii| ayaM bhAvaH-3 vRciH // ekAkinastAvatprAyazcAritrAsambhava eva, svayaM gItArthasya tanizritAgItArthasya vA cAritrasambhavAt / na hi cAritrapariNAme sati guruku- gAthA-25 lavAsamocanAdikamasamaJjasamApadyate / uktaM ca pazcAzake(11)"tA Na caraNapariNAme, eyaM asamaMjasaM ihaM hoi // AsannasiddhiyANaM, // 1.5 // jIvANa tahA ya bhaNiyamiNaM // 15 // nANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte y||dhnnaa AvakahAe, gurukulavAsaMNa muMcaMti // 16 // " [tato na caraNapariNAme etadasamaJjasamiha bhavati / AsanasiddhikAnAM jIvAnAM, tathA ca bhaNitamidam // jJAnasya bhavati bhAgI sthiratarako darzane cAritre ca / dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na muJcanti..] tataH kaSTavihAriNo'pyekAkino gurukulavAsaikAkivihArayorguNadoSaviparyAsamavabudhyamAnasya svAbhinivezAttaporatasyAnAgamikatvenakAkitvena ca pravacananindAkAriNaH zeSasAdhuSu pUjAvicchedAbhiprAyatazca prAyo bahvasamIkSitakAritvenAbhinnagranthitvAd bAhyavadasAdhutvameva // taduktam-"je u taha vivajatthA, samma gurulAghavaM ayANatA // saggAhA kiriyarayA, pavayaNakhisAvahA khuddA // 37 // pAyaM abhinnagaThI, tamAu taha dukkaraMpi kuvvNtaa|| bajjhA va | Na te sAhU, dhaMkhAharaNeNa vineyA ||38||"tti [ye tu tathA viparyastAH samyag gurulaaghvmjaanntH|khaagrhaat kriyAratAH pravacanakhiMsA(nindA) vahAM kSudrAH // prAyo'bhinnagranthayaH tamasaH tathA duSkaramapi kurvntH| bAhyA iva na te sAdhavaH dhvAMkSodAharaNena vijJeyAH] tathApi / na sarveSAM sadRzaH pariNAma iti, yasyaikAkino vihAriNo nAtiGkaraH pariNAmaH, kintu mRgaparSadantargatasya sAdhorapavAdAdibhIrutayaiva HARSHILOSOISSECASSA)
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 106 // tathAvidhakarmavazAd gacchavAsa bhIrutayaivaikAkitvaM sampannam, sUtrarucizca na nivRttA, tasya svamatyanusAreNa sadApravRtterbahvajJAnakaSTe patati / | kiJcittu kadAcitpariNAmavizeSavazAdAgamAnupAtyapi syAt / taduktamupadezamAlAyAm - " apariNicchiyasu aNihasa - rasa kevala|mabhinnasuttacArisa || sabbujameNa vi kathaM, annANatave bahuM paDai / / " ( gAthA 415) iti / etadvRttiryathA - "aparinizcitaH samyagaparicchinnaH zrutanikaSa AgamasadbhAvo yena sa tathA tasya, kevalamabhinnamavivRtArtha yatsUtraM viziSTavyAkhyAnarahitaM sUtramAtramityarthaH tena carituM tadanusAreNAnuSThAnaM kartuM dharmoM yasya so'bhinna sUtracArI tasya, sarvodyamenApi samastayatnenApi, kRtamanuSThAnam, ajJAnatapasi paJcAgnisevanAdirUpe, bahu patati khalpamevAgamAnusAri bhavati, viSaya vibhAgavijJAnazUnyatvAditi // " yadyapi svamatyA pravartamAnAnAM ghuNAkSaranyAyAtsamAgataM kiJcicchuddhamapi kRtyaM nAgamAnupAti, anyathA nihnavAnAmapi tadApatteH, tathA'pi zuddhakriyAjanya nirjarA pratibandhakasvamativikalpe yatkiJcidAgamAnupAti ziSTasaMmataM ca tatpramANam, na tu manmatAnusAritvenaivAgamaH pramANamityevaMvidho'nabhinivezavikalpa uttejaka iti na doSaH / tadevaMvidho gItArthanizritatapazcaraNarato'gItArthaH bAlatapasvI ca zIlavAn zrutavAn mArgAnusAritvena dezArAdhaka ityubhayoH pakSayornAtivizeSa iti draSTavyam / / 25 / / nanu 'laukikamithyAtvAllokottaramidhyAtvaM balIyaH' iti hetorubhayormahAbheda eva ityata Aha loi amicchattAo, louttariyaM tayaM mahApAvaM // ia gaMto jutto, jaM pariNAmA bahuviappA // 26 // [ laukika mithyAtvAllokottarikaM tad mahApApam / ityekAnto na yukto yatpariNAmA bahuvikalpAH || 26 / ] loi amicchattAotti / 'laukika mithyAtvAllokottarikaM tat mithyAtvaM, mahApApam' ityekAnto na yuktaH, saTippaNA // khopaDa vRciH // gAthA - 25 // 106 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALA dharmaparIkSA // 107 // kA MUSPEEG yatpariNAmA bahuvikalpA nAnAbhedAH sambhavanti / tathA ca yathA laukika mithyAtvaM tIvramandAdibhedAnnAnAvidhaM tathA lokottara saTippaNA mapIti na vizeSaH, pratyuta granthibhedAnantaramalpabandhApekSayA lokottaramevAlpapApamiti / taduktaM yogavindusUtravRttyoH-"bhinna ||khopjny granthestRtIyaM tu, samyagadRSTerato hi na / patitasyApyate bandho. granthimullaGghaya dezitaH // 266 // vyAkhyA-bhinnagranthestRtIyaM tu | vRttiH // anivRttikaraNaM punarbhavati / evaM sati yatsiddhaM tadAha-samyagdRSTIvasya, ato hi ata eva karaNatrayalAbhAdeva hetoH,na naiva, patitasya gAthA-26 // 107 // hai tathAvidhasaMklezAtsamyaktvAtparibhraSTasya, Apyate labhyate, bandho jJAnAvaraNAdipudgalagraharUpaH, kIDazo'yaM ? ityAha-granthi granthibheda-18 kAlabhAvinI karmasthitimityarthaH, ullaGghaca atikramya, dezitaH saptatikoTyAdipramANatayA prajJaptaH, "baMdheNa Na volai kayAi"[bandhena nAtikAmati kadAcid / ] ityAdivacanaprAmANyAt // 266 / / evaM sAmAnyato jJeyaH, pariNAmo'sya shobhnH|| mithyAdRSTerapi sato, mhaabndhvishesstH||267|| evaM grantherullaGghanena bandhAbhAvAt, sAmAnyataHna vizeSeNa, jJeyaH pariNAmo'sya-samyagdRzaH, zobhanaH prazasto, mithyAdRSTerapi sataH tathAvidhamithyAtvamohodayAta, kutaH? ityAha-mahAbandhavizeSataH iha dvidhA bandhaH, mahAbandha itarabandhazca / tatra mithyAdRSTarmahAbandhaH, zeSazcetarasya / tato mahAbandhasya vizeSato'vasthAntaravizeSAt / idamuktaM bhavati-labdhasamyaktvasya prANino mithyAdRSTitve'pi na sAmAnyamithyAdRSTeriva bandhaH, kintu kshcidtyntnyuunH||267aatdvishess eva kutaH ? ityAha-sAgaropamakoTInAM, koTayo mohasya saptatiH // abhinnagranthibandho yad, na tveko(kA)pItarasya tu // 268 // sAgaropamakoTInAM koTyo mohasya saptatiH karmagranthaprasiddhA, abhinnagranthe vasyotkarSato bandho,yad yasmAtkAraNAt, na tu na punaH, eko(kA)pi sAgaropamakoTAkoTIbandhaH, itarasyantu bhinnagrantheH punarmithyAdRSTerapi stH||168||athopsNhrbaah-tdtr pariNAmasya, bhedakatvaM niyogataH
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 18 // saTippA ||khopdd' vRtiH // gAthA-7 // 108 // CASSAR bAhyaM tvasadanuSThAnaM, prAyastulyaM dUyorapi // 269 // yato granthimatikramyAsya na bandhaH, tat tasmAd, atra anayobhinnagranthItarayorjIvayorviSaye, pariNAmasya antaHkaraNasya, bhedakatvaM bhedakabhAvo,niyogataH niyogena, (niyamena) bAhya tu bahirbhavaM punaH, asada |nuSThAnamarthIpArjanAdi, prAyobAhulyena, tulyaM samaM, dvayorapyanayoriti // 269 // " saiddhAntikamatametad |ye'pi kArmagranthikA | bhinnagrantherapi mithyAtvaprAptAvutkRSTasthitibandhamicchanti,teSAmapi matena tathAvidharasAbhAvAt tasya zobhanapariNAmatve na viprtipttiH| yadyapi alpabandhe'pi minnagrantherazubhAnubandhAnmithyAtvaprAbalye'nantasaMsAritvaM sambhavati, tathApi mandIbhUtaM lokottaramithyAtvaM sanni| hitamArgAvataraNabIjaM syAditi vizeSaH / na caivaM 'laukikamithyAtvAllokottaramithyAtvaM zobhanaM'-ityekAnto'pi grAhyaH, lokottarasyApi bhinnagranthItarasAdhAraNatvAt , mugdhAnAM pareSAM mithyAtvavRddhijanakatayA lokottaramithyAtvasyApi mahApApatvenoktatvAca / yadAgamaH"jo jahavAyaM Na kuNai, micchaddiTThI tao hu ko annnno|| vaDDei ya micchattaM,parassa saMkaM jnnemaanno||" (piNDaniyukti gAthA. 183yoyathAvAdaM na karoti mithyAdRSTistataH khalu ko'nyaHvardhayati ca mithyAtvaM pareSAM zaGkA janayan)" iti| tasmAdatrAnekAnta eva shreyaaniti||26|| gItArthanizritamapi dezArAdhakamAhapaDhamakaraNabheeNaM, gaMthAsanno jaI va saDDho vA ||nnegmnnymybheaa, iha desArAhago Neo // 27 // [prathamakaraNabhedena granthyAsatro yatirvA zrAddho vA / naigamanayamatabhedAdiha dezArAdhako jJeyaH // 27 // ] pddhmtti| prathamakaraNabhedena yathApravRttakaraNAvasthAvizeSeNa, granthyAsanno granthinikaTavartI apunarbandhakAdibhAvazAlI,yatirvA zrAddho vA, iha prakRtavicAre, naigamanayamatabhedAtprastha kanyAyena vicitrAvasthA'bhyupagantanaigamanayamatavizeSAzrayaNAddezArAdhako REGUAG E
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA ||svoptr gAthA-27 // 1.9 // jnyeyH|| ayaM bhAvaH // gItArthastAvatprakRtibhadrakatvAdiguNavatAM prANinAM yogyatAvizeSamavagamya keSAzcinjinapUjA-tapovizeSa-pratikradharmaparIkSA maNa-sAmAyikAdizrAvakadharma samarpayanti, keSAzcicca pravrajyAmapi, teSAM cAvyutpannadazAyAM sadanuSThAnarAgamAtreNa tadanuSThAnaM dhrmmaatr||1.9|| 5 hetutayA paryavasyati / taduktaM pUjAmadhikRtya vizikAyAm (vi08) "paDhamakaraNameeNaM, gaMthAsannassa dhammamittaphalA / / sA hujjugA. ibhAvo, jAyai taha nANubaMdhutti ||8||"[prthmkrnnbheden granthyAsannasya dharmamAtraphalA / sA khalbRjukAdibhAvo jAyate nAnubandha iti||] tapovizeSamAzrityoktaM pazcAzake(paM019)"evaM paDivattIe, itto mggaannusaaribhaavaao||crnnN vihi bahave, pattA jIvA mahAbhAgA |||27||[evN pratipattyeto mArgAnusAribhAvAt / caraNaM vihitaM bahavaH prAptA jIvA mahAbhAgAH // ] tathA pravrajyAmAzritya tatraivoktam (paM02)"dikkhAvihANameaM, bhAvijaMtaM tu tNtnniiiie| saiapuNabaMdhagANaM, kuggahavirahaM lahuM kunnh||44||"[diikssaavidhaanmetd bhAvyamAnaM tu tantranItyA / sakRdapunarbandhakayoH kugrahavirahaM laghu karoti ||]"etvRttiythaa-diikssaavidhaanN jinadIkSAvidhiH, etadanantaroktaM, bhAvijaMtaM tutti bhAvyamAnamapi paryAlocyamAnamapi, aastaamaasevymaanN| sakRdandhakApunarbandhakAbhyAmiti gamyam / athavA bhAvyamAnameva nAbhAvyamAnamapi, tuzabdo'pizabdArtha evakArArtho vA, tantranItyA-AgamanyAyena, kayoH? ityAha-sakRdekadA, na punarapi ca bandho | mohanIyakarmotkRSTasthitibandhanaM yayostau sakRdapunarbandhako tayoH, sakRdandhakasyApunarbandhakasya cetyarthaH / tathA(tra) yo yathApravRsakaraNena pranthipradezamAgato'bhinnayanthiH sakRdevotkRSTAM sAgaropamakoTAkoTisaptatilakSaNAM sthiti bhantsyati asau sakRdvandhaka ucyate' 'yastu dUtAM tathaiva kSaipayan granthipradezamAgataH punarna tA bhansyati bhetsyati ca granthiM so'punarbandhaka ucyte'| etayozvAbhinnagranthitvena kugrahaH sambhavati, na punaraviratasamyagdRSTayAdInAm, mArgAbhimukhamArgapatitayostu kRgrahasambhave'pi tattyAga eva tadbhAvanAmAtrasAdhya ityata uktaM ROCHAKASHNEHAAEECIA Adhara
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 110 // sakRdbandhakA punarbandhakayoriti / etayozca bhAvasamyaktvAbhAvAddIkSAyAM dravyasamyaktvamevamAstrepyate iti / kugrahavirahaM asaMdarbhinivezaviyoga, laghu zIghraM karoti vidhatte, [ iha virahazabdena haribhadrAcAryakRtatvaM prakaraNasyAveditaM virahAGkatvAttasyetyenaM sarvatreti gAthArthaH] / " tathA ca dharmamAtraphalAnuSThAnavatAM gItArthanizritasAdhu zrAvakANAmapi bhAvato'nadhigatazrutajJAnatvAcchIlavaccAcca dezArAdhakatvameva tathaiva paribhASaNAt, cAritramohanIyakSayopazama vizeSAdbhAvato'dhigata zrutajJAnAnAM zIlavatAM dravyato'lpazrutAnAmapi mASatu'SAdInAM tvevaM sarvAdhikatvameva pariziSyate iti dRSTavyam || 27 // vivecitaH prathamo bhaGgaH, atha dvitIyaM bhaGgaM vivecayannAha - desa bhaMgaovA, alAhao vA virAhago bIo // saMviggapakkhio vA, sammaddiTThI avirao vA // 28 // [ dezasya bhaGgato vA alAbhato vA virAdhako dvitIyaH / saMvignapAkSiko vA samyagdRSTiravirato vA // 28 // ] desa satti | dezasya mokSamArgatRtIyAMzabhUtasya cAritrasya gRhItasya, bhaGgAdalAbhAdvA dezasya, virAdhako jJeyaH / sa ca dezabhaGgApekSA saMvignapAkSiko, dezAprAptyapekSayA cAviratasamyagdRSTiH, tathA ca 'jJAnadarzanavacce sati cAritrabhaGgAprAptyanyataravatvaM, | dezavirAdhakatvamiti' paribhASitaM bhavati // itthaM ca jinoktAnuSThAnamadhikRtyaiva kRtapratijJAnirvahaNA dezArAdhakaH, viratiparityAgenaiva cAviratasamyagdRSTirapi dezavirAdhakaH, " prAptasya tasyApAlanAd " iti vacanAt / ityubhayorapi prakArayoH saviSayatvena prAmANyasiddheH 'daprApte' iti vikalpena vyAkhyAnaM tatkenAbhiprAyeNa 1 iti saMzaye samyagvaktRvacanaM vayamapi zrotukAmAH sma iti bodhyam, yato yadyaprAptimAtreNa virAdhakatvaM syAt tarhi carakaparivrAjakAdInAM jyotiSkAdUrdhvamupapAtAbhAvaH prasajyeta, mokSakAraNabhUtAnAM samyagujJAnAdInAM trayANAM lezato'pyabhAvena dezavirati sarvaviratyoryugapadvirAdhakatvAt / tathA 'dvAdazAGgaparyantanAnAzrutAvadhipravRzyaprAptimAn saTippaNA // khopana ciH // gAthA - 28 // 110 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 11 // AKAASHRA chadmakhasaMyato dUre, kevalyapyaprAptajinakalpAdevirAdhakaH prasajyeta' iti yatpareNa prAcInagranthadUSaNaranikeNa proktaM tatparibhASAjJAnAmAvavijRmbhitamiti draSTavyam / 'yo yadaprAptimAn sa tadvirAdhaka' iti vyAptau ca tatra (sAvatra) tAtparyAbhAvAt , kintUktaparibhASAyAmeva 4isaTippaNA tAtparyAt / tatphalaM ca dezavirAdhakatvena dezadvayArAdhakatvAkSepaH / tathA ca pUrvabhaGgAdAdhikyaM labhyate, tena dezavirAdhakatve'viratasamya khopana vRttiH // gedRSTardezArAdhakAdapyadhamatvaM sthAdityapAstam , paribhASitasya virAdhakatvasyAdhamatvAprayojakatvAta, pratyuta dezadvayArAdhakatvAkSepakatayotka gAthA-29 prayojakatvAt / na ca paribhASA na sUtranItiriti zaGkanIyam, " savAmagaMdha paricaja nirAmagaMdho parivae " [sarvAmagandhaM parityajya // 11 // nirAmagandhaH parivrajet // [AcA. a02 u03087] ityAdInAM paribhASAsUtrANAmapi tatravyavasthApitatvAd / yadi ca dezavirAdhakatvaM naivaM pAribhASikamaGgIkriyate, tadA'nupAtavrataH samyagdRSTiH kasmin bhaGge'vatAraNIyaH ?, na ca nAvatAraNIya eva, sarvArAdhakAdanyatra sahakAriyogyatAbhAvAbhidhAnAya trimireva bhaGgaiH sarveSAM tadvilakSaNAnAM saGgrAhyatvAditi sUkSmamIkSaNIyam // 28 // tRtIyacaturthabhaGgI vivecayati| taie bhaMge sAhU, suavaMto ceva sIlavaMto a|| uvayArA saDDhovi ya, bhavAbhiNaMdI cautthaMmi // 29 // [tRtIye bhaGge sAdhuH zrutavA~zcaiva zIlavA~zca / upacArAt zrAddho'pi ca bhavAbhinandI caturthe // 29 // ] 'taie bhaMgetti / zrutavAzcaiva zIlavA~zca sAdhustRtIyabhaGge sarvArAdhakalakSaNe samavatAraNIyaH, uparatatvAd bhAvato vijJAtadharmatvAca tripakArasthApi mokSamArgasyArAdhakatvAt / zrAddho'pi copacArAt vatIyabhaGga eca, dezaviratau sarvaviratyupacArAt jJAnadarzanayozvApratihatatvAt / tatra cacaturthabhane sarva virAdhakalakSaNe bhavAbhinandI kSudratvAdidoSavAn dezatI'pyanuparato mithyaadRssttiriti||29|| +
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 112 // PERMA saTippaNA khopana vRttiH // gAthA-30 // 112 // ASHASSAAS atra kecidvadanti yo mithyAdRSTiranyamArgasthaH sa sarvavirAdhako bhavatu, yastu jainamArgasthaH sa bhavAbhinandyapi na tathA, vyavahArala sva balavattvAta, "vavahArovi hu balavaM" [vyavahAro'pi khalu balavAn ] / iti vacanaprAmANyAditi tanmatanirAkaraNArthamAha bhAvo jesimasuddho, te vavahArahiyAvi erisyaa|| NicchayaparaMmuho khalu, vavahAro hoi ummaggo // 30 // - [bhAvo yeSAmazuddhaste vyavahArasthitA apIdRzakAH / nizcayaparAzukhaH khalu byavahAro bhavatyunmArgaH // 30 // 5 bhaavotti| bhAvazcittapariNAmo, yeSAmazuddhaH-apunarbandhakAAttIrNatvana lezenApi nizcayAsparzI, te vyavahArasthitA api khAmimataihikaprayojanArtha vyavahAramAzritA api,IzakAHsarvavirAdhakA eva,nizcayaparAGmukhaH khalu vyavahAra unmArgo bhavatIti na teSAM kliSTakarmaNAM sa trANAyeti / yastu vyavahAro balabAnabhyadhAyi pravacane sa nizcayaprApako, na tu tdpraapkH| ata eva 'avidhinApyabhyAso(pyasau)vidheyaH(yA),duHSamAyAM vidhedurlabhatvAta, tasyaiva cAzrayaNe mArgocchedaprasaGgAd' ityAdyazAstrIyAbhinivezaparityAgArtha vidhiyana eva vyavahArazuddhihetuH zAstre kartavyatayopadezi(darzi)taH / taduktaM pazcAzake(paM03)AloiUNa evaM, taMtaM pUchAvaraNa sUrIhi / vihijatto kAyavo,muddhANa hiyaDayA smm||49||"iti| etavRttiyathA-"Alocya-vimRzya, evaM pUrvoktanyAyena, tantrapravacanam, katham ?,ityAha pUrvazca-tantrasya pUrvI bhAgaH, aparazca-tasyaivAparo bhAgaH pUrvAparaM tena saptamyartho vA enapratyaye sati purvApareNeti syAt, pUrvAparabhAvayorityarthaH, tayoravirodheneti yAvat / anena cAlocanamAtrasya vyavacchedaH, tasya tattvAvabodhAsamarthatvAditi / sUribhirAcAryaiH paNDitairvA, vidhau vidhAne vandanAgate velAcArAdhanarUpe yatna udyamo vidhiytnH| sa kartavyo vidhAtavyo, vimuktAlasyaiH svayaM vidhinA vandanA kAryA, anye'pi vidhinaiva tAM vidhApayitavyA ityrthH| kimarthametadevam ? ityAha-mugdhAnAmanyutpannabuddhInAM / hitaM
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreyaH, tadpo yo'rthaH vastu sa hitArthastasmai hitArthAya, smygvipriittyaa| yadA hi gItArthA vidhinA khayaM vandanAM vidadhati, anyA~ saTippavA dhamaparIkSAzca tathaiva vidhApayanti, tadA mugdhabuddhayo'pi tathaiva pravartante, pradhAnAnusAritvAnmArgANAm // Aha ca-"jo uttamehiM maggo, pahao | | ||svopdd' // 113 // | so dukkaro na sesANaM / / Ayarizrami jayaMte,tayaNucarA(ro)ke Nu siiyNti(kennsiiejjaa)|[y uttamairmArgaH prahataH sa duSkaro na zeSANAm / vRttiH // | AcArya jayati(yatamAne)tadanucarAH ke nu siidntiH||]tthaa ||je jattha jayA jaiA, bahussuA crnnkrnnujjuttaa|| jaMte samAyaraMtI, gAthA-3. AlaMvaNaM tibbsddhaann| [ye yatra yadA yadA bhushrutaashcrnnkrnnopyuktaaH| yatte samAcaranti AlambanaM tIvrazraddhAnAm |]jytti duHSamAdau, IP // 113 // jaiati durbhikSAdAviti / tathApravRttAzca te vandanArAdhanajanyaM hitamAsAdayanti, tadvirAdhanAjanyapratyapAyebhyazca mocitA bhavantIti / ayaM copadezo'samaJjasatayA svayaM vandanAM vidadhAnAMstathA'navAptApunarbandhakAdyavasthebhyastathAvidhajijJAsAditalliGgavikalebhyo janebhyastAM prayacchataH sUrIn vIkSya AcAryeNa vihitaH, evaM hi tatpravRttau teSAmanyeSAM cAnartho'samaJjasakriyAjanyA ca zAsanApabhrAjanA mA bhUdityabhiprAyeNeti gAthArtha iti / " ata eva ca kAlAnubhAvAnjainapravacane'pyalpasyaiva janasyArAdhakasya darzanAt jinAjJArucizuddheSveva bhaktibahumAnAdi kAryamiti pUrvAcAryA vadanti // uktaM copadezapade "evaM pAeNa jaNA, kAlaNubhAvA ihaMpi sabvevi / No suMdarati tamhA, ANAsuddhesu paDibaMdho ||"tti // 839 // etavRttiryathA, evamanantaroktodAharaNavat, prAyeNa bAhulyena, janA lokAH, kAlAmubhAvAda vartamAnakAlasAmarthyAd, ihApi jane mate'pi, sarve'pi sAdhavaH zrAvakAca, no naiva, sundarAH zAstroktAcArasArA vartante, kintvanAbhogAdidoSAcchAstrapratikUlapravRttayaH, itiH pUrvavat, tasmAtkAraNAt, AjJAzuddheSu samyagadhItajinAgamAcAravazAcchuddhimAgateSu sAdhuSu zrAvakeSu ca, pratibandhaH bahumAnaH kartavya iti"||30|| nanvevaM vidhivikalavyavahArasyArAdhakatvAprayojakatve'pi SANCHANNECHECE
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSa // 114 // vidhizuddhavyavahArasya bhAvahInasyApyArAdhakatva prayojakatve kiM bAdhakaM paraM prati tasya nizcayaprApakatvAd ityata AhabhAvujhiyavahArA, Na kiMpi ArAhagattaNaM hoi // bhAvo u bohibIjaM, savvaNumayaMmi thovovi // 31 // [ bhAvojjhitavyavahArAnna kimapyArAdhakatvaM bhavati / bhAvastu bodhivIjaM sarvajJamate stoko'pi // 31 // ] bhAvujhiati / bhAvojjhitavyavahArAd bhavAminandinAM dravyatratadhAriNAM vidhisamagrAdapi na kimapyArAdhakatvaM bhavati, paraM prati nizcayaprApakasyApi tasya svakAryAkAritvAd / bhAvastu sarvajJamate stoko'pi bodhibIjabhU, vizeSadharmaviSayasya stokasyApi bhAvasya vizeSaphalatvAd / ata evApUrvA dharmacintA'pi prathamaM samAdhisthAnamuktam / taduktaM samavAyAGge (10 sama0 ) " dhammaciMtA vA se asamuppaNNapuddA samuppajejA savaM dhammaM jANittae " ti // etadvRttiryathA - " tatra dharmA jIvAdidravyANAM upayogospAdAdayaH svabhAvAsteSAM cintA - anuprekSA, dharmasya vA zrutacAritrAtmakasya sarvajJabhASitasya 'hariharAdinigaditadharmebhyaH pradhAaisem' ityevaM cintA dharmacintA, vAzabdo vakSyamANasamAdhisthAnApekSayA vikalpArthaH, se iti yaH kalyANabhAgI tasya sAdhoH, asamutpannapUrvA pUrvasminnanAdAvatItakAle'nupajAtA, tadutpAde jhapArddhapudgalaparAvartAnte (ntaH) kalyANasyAvazyaMbhAvAt, samutpadyetajAyeta saH / kiM prayojanAya ceyam 1 ata Aha- sarvaM niravazeSaM, dharmaM jIvAdidravyasvabhAvamupayogotpAdAdikaM zrutAdirUpaM vA, jANitara jJaparijJayA jJAtuM jJAtvA ca pratyAkhyAnaparijJayA pariharaNIyadharma (karma) parihartum / idamuktaM bhavati - dharmacintA dharmajJAnakaraNarUpA (bhUtA) jAyate iti // " atrApUrvadharmacintAyA utkarSato'pArddhapudgalaparAvartavyavadhAnena kalyANakAraNatvamuktam, anyatra ca muktyadveSAdiguNAnAM caramapudgalaparAvartavyavadhAneneti pravacanapUrvAparabhAvaparyAlocanayA guNasAmAnyasya caramAvartamAnatvamasmAbhirunnIyate / yadi saTippaNA // khopaya vRciH // gAthA - 31 // 114 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 115 // SHATABACH caivamapi khatantraparatantrasAdhAraNApunarbandhakAMdiguNAnAmapArddhapudgalaparAvartamAnatvameva sakalagItArthasaMmataM syAt tadA nAsmAkamAgraha ityaH | ta saTippaNA syAM parIkSAyAmupayuktairbhavitavyaM gItArtheH pravacanAzAtanAmIrubhiH // 31 // khopana ___tadevaM vivecitA caturbhaGgI, athAsyAM ko bhaGgo'numodyaH ? ko vA na ? iti parIkSate vRttiH // hai tiNi aNumoyaNijjA, eesuM No puNo turiyabhaMgo // jeNamaNumoyaNijo, lesovi hu hoi bhaavss||32|| gAthA-32 [trayo'numodanIyA eteSu na punsturiiybhnggH| yenAnumodanIyo lezo'pi hi bhavati bhAvasya // 32 // ] // 115 // tipiNatti / eteSu dezArAdhakAdiSu caturyu bhaGgeSu, trayo bhaGgAH / dezArAdhaka-dezavirAdhaka-sarvArAdhakalakSaNA anumodanIyAH, na punasturIyo bhaGgaH sarvavirAdhakalakSaNaH, yena kAraNena, bhAvasya lezo'pi hyanumodanIyaH, na cAsau sarvavirAdha ke sambhavati, dezArAdhakAdiSu tu mArgAnusAribhAvavizeSasambhavAt , tadanumodanIyatve tadvArA teSAmapyanumodanIyatvamAvazyakamiti bhAvaH // 32 // ____ atha kimanumodanIyatvam ? kA cAnumodanA ? ityetallakSaNamAha| aNumoaNAi visao, jaM taM aNumoaNijayaM hoi|| sA puNa pamoamUlo, vAvAro tiNha jogANaM // 33 // 3 * [ anumodanAyA viSayo yadvastu tadanumodanIyaM bhavati / sA punaH pramodamUlo vyApAro trayANAM yogAnAm // 33 // ] 'aNugoaNAI'tti / anumodanAyA viSayo, yadvastu, tadanumodanIyaM bhavati / tadviSayatvaM ca bhAvasya sAkSAd bhAvapradhAnatvAtsAdhUnAm / taduktamoghaniryukto-"paramarahassamisINaM, samattagaNipiDagajhariasArANaM / pariNAmiyaM pamANa, nnicchymvlNbmaannaannN"ti||760|| [paramarahasyameSAM samastagaNipiTakakSaritasArANAm / pariNAmaHpramANaM nizcayamavalambamAnAnAm // ] tatkAraNakriyAyAzca AR
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA ||svopkss dRciH // gAthA-34 // 116 // dharmaparIkSA 4 tadutpAdanadvArA / yad hAribhadraM vacaH-(paMcA06)"kajaM icchaMteNa, aNaMtaraM kAraNaMpi ittuNti(tu)|jh AhArajatitti, icchaMteNehamAhAro ||34||"tti [kAryamicchatA anantaraM kAraNamapISTamiti / yathA''hArajatRptimicchatA ihaahaarH||] puruSasya ca tatsambandhitayeti tattvataH // 11 // sarvatra bhAvApekSamevAnumodanIyatvaM paryavasyati / sA'numodanA, punaHpramodamUlo harSapUrvakaH,trayANAM yogAnAM kAyavAGmanasAM, vyApAro romAJcodgama-prazaMsA-praNidhAnalakSaNo na tu mAnasavyApAra eva, karaNakAraNayorivAnumodanAyA api yogabhedena trividhAyAH siddhAnte pratipAdanAt / mAnasavyApArasyaivAnumodanAtve prazaMsAdisaMvalanAdanumodanAphalavizeSAnupapattezca / na ca yathA naiyAyikaikadezinAM maGgalatvAdikaM mAnasatvavyApyA jAtistathA'smAkamanumodanAtvamapi tatheti, trayANAmapi yogAnAM harSamUlo vyApAro'numodaneti vastusthitiH, yazcAnumodanAvyapadezaH kvaciccittotsAhe eva pravartate sa sAmAnyavAcakapadasya vizeSaparatvAt nishcyaashrynnaadvetyvdheym||33|| _____evaM sati yo'numodanAprazaMsayorviSayabhedena bhedamevAbhyupagacchati tanmatanirAsArthamAha-- hai sAmannavisesattA, bheo aNumoaNApasaMsANaM / jaha puDhavIdavvANaM, Na puDho visayassa bheeNaM // 34 // [sAmAnya vizeSatvAd bhedo'numodanAprazaMsayoH / yathA pRthivIdravyayoH, na pRthag viSayasya bhedena // 34 // ] 'saamnnvisestt'tti| anumodanAprazaMsayoHsAmAnyavizeSatvAt sAmAnya vizeSabhAvAdbhedaH,yathA pRthivIdravyayoH, dravyaM hi sAmAnya, pRthivI ca vizeSaH / evamanumodanA sAmAnya prazaMsA ca vizeSa ityetAvAnanayormedaH, na punaH pRthag viSayasya bhedenAtyantiko bhedaH, prazaMsAyA anumodanAbhedatvena tdnyvissytvaasiddheH| na hi ghaTapratyakSaM pratyakSabhinnaviSayamiti vipazcitA vaktuM | yuktam , na ca mAnasotsAharUpA'numodanAyA api prazaMsAyA bhinnaviSayatvaniyamaH, prakRtisundarasyaiva vastunaH samyagdRzAmanumodanI AAAAAA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 117 // 1 yatvAtprazaMsanIyatvAcca / na cAnumodanAyAH svaSTasAdhakameva vastu viSayaH, tAdRzasyaiva tapaHsaMyamAderArambhaparigrahAdeva viratairavirataizcAnumodanAt na tu pareSTasAdhakam, AtmanazcAniSTasAdhanamapi nijadhanApahArasyApyanumodanIyatvApatteH / prazaMsAyA zreSThamaniSTaM ca vastu viyaH iSTasya dhArmikAnuSThAnasyAniSTasya cAjJAbAhyasya vastunaH prazaMsA vyavasthiteH / bhavati hi nijakAryAdinimittamasadguNasyApi prazaMsA / ata evAyamAgamospi - ( sthAnAMgaa040370 ) " cauhiM ThANehiM asaM te guNe dIvejjA, 1abbhAsavattiyaM 2parachaMdANuvattiyaM 3 kajjahe u 4 kayapaDikaie "tti / [ caturbhiH sthAnairasato guNAn dIpayet 1 abhyAsapratyayaM 2 paracchandAnuvRttikaM 3 kAryahetu 4 kRtapratikRtyAH iti ||] sA ceyamaniSTaprazaMsA'ticArarUpApi prayojana vizeSeNa kasyacitkAdAcitkI syAdityetadapi vacanaM zobhanam, svArasikaprazaMsAyA aniSTA viSayatvAtpuSTAlambanakAniSTaprazaMsAyA apISTaviSayatvaparyavasAnAt / na hi kiJcityeSTamaniSTaM vA vastu vidyateM, kintu pariNAmavizeSeNa bhajanIyamiti / yaduvAca kalpAkalpavibhAgamAzritya vAcakamukhyaH - " kizcicchuddhaM kalpyamakalpyaM, syAdakalpyamapi kalpyam // piNDaH zayyA vastraM, pAtraM vA bheSajAdyaM vA // 1 // " iti / mohapramAdAdinA'niSTaviSayatvaM ca prazaMsAyA ivAnumodanAyA |api bhavatIti na ko'pi viSayabhedaH / na cAniSTaviSayatAvacchedenopacArAnupacAra pravRttyA'nayoraticArabhaGgabhAvAd bhedaH, abhimatopacAreNAticAratvAbhAvAt / anyathA - "saMtharaNaMmi asuddhaM, doNhavi giNtaditayANahiyaM / AuraditeNaM, taM caiva hiyaM asaMtharaNe // 1 // " [ saMstaraNe azuddhaM dvayorapi gRhNaddadatorahitam / AturadRSTAntena tadeva hitamasaMstaraNe ||] ityAdau kAraNikA zuddhagrahaNaprazaMsAyA apyaticA| ratvaprasaGgAd | anabhimatopacArAdaticArabhaGgayostu pariNAmabhedaH prayojako na tu viSayabheda iti yatkiJcidetat / zAstre'pi prazaMsA anumodanAvizeSa eva gIyate / taduktaM paJcAzaka vRttikRtA - " jaiNovi hu davatthaya meo aNumoaNeNa atthitti / [ eyaMca saTippaNA // svopajJa vRtiH // gAthA - 34 // 11 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 118 // yaM iya suddhaM taMtajutI // 28 // paM0 6 ] iti pratIkaM vivRNvatA yaterapi bhAvastavArUDhasAdhorapi na kevalaM gRhiNa eva / huzabdo'laGkRtau / dravyasta va bhedo dravyastavavizeSaH, anumodanena jinapUjAdidarzanajanitapramodaprazaMsAdilakSaNayA'numatyA asti vidyate, itizabdo vAkyaparisamAptAviti // 34 // evamanumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAve siddhe'numodanIya prazaMsanIyayorviSamavyAptiM pariharannAhate mamoaNijjaM, pasaMsaNijjaM ca hoi jAIe // suddhaM kiccaM savvaM, bhAvavisihaM tu annaMpi // 35 // [ tenAnumodanIyaM prazaMsanIyaM ca bhavati jAtyA / zuddhaM kRtyaM sarve bhAvaviziSTaM tvanyadapi // 35 // ] 'teNaM'ti / tenAnumodanAprazaMsayorviSaya bhedAbhAvena, anumodanIyaM prazaMsanIyaMca sarvaM zuddhaM svarUpakRtyaM dayAdAnazIlAdikaM ca, jAtyA svarUpayogyatAvacchedakarUpeNa bhavati / yadvapAvacchedena yatra sundaratvajJAnaM tadrUpaviziSTapratisandhAnasya tadrUpAvacchinnaviSayakaharSajanakatvAd / ata eva zuddhAhAragrahaNadAnAdivyaktInAM sarvAsAmasundaratve'pi kAsA JciccAzuddhAhAragrahaNadAnAdivyaktInAmapyapavAdakAlabhAMvinInAM sundaratve'pi sAdhoH zuddhAhAragrahaNaM sundaram zrAvakastha ca zuddhAhAradAnamityayamevopadezo yukto na tvazuddhAhAragrahaNadAno|padezo'pi, sAmAnya paryavasAyitvAttasya; sAmAnyaparyavasAnasya ca svarUpazuddha eva vastunyucitatvAt svarUpazuddhaM hi vastu jAtyApyanumodyamAnaM hitAvahamiti / bhAvaviziSTaM tu-apunarbandhakAdibhAvasaMvalitaM tu, anyadapi viSayazuddhAdikamapi vastvanumodyam / 'bhAvaviziSTA kriyA sundarA' ityAdiprazaMsayA bhAvakAraNatvena viSayazuddhAdAvapi kRtye svotsAhasambhavAt / na caivamapunarbandhakocitavipayazuddhakRtye'pi sAdhoH pravRtyApattiH, svAbhimatatattaddharmAdhikArISTasAdhanatvena pratisaMhite'dhastanaguNasthAnavartyanuSThAne svotsAhasambhave'pi svAdhikArAbhAvena tatrApravRtteH / ata evaM 'zobhanamidame tAvajjanmaphalama viratAnAm' itivacana liGgagamya svotsAhaviSaye'pi jinapUjAdau saTippaNA // khopar3a vRciH // gAthA - 35 // 118 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 119 // HA+ zrAddhAcAre na sAdhUnAM pravRttiriti bodhyam / itthaM ca bhAvAnurodhAdapunarbandhakAderAramyAyogikevaliguNasthAnaM yAvatsarvamapi dharmAnuSThAna saTippaNA manumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham // uktaM copadezapadasUtravRttyoH -"tA eammi payatto, oheNaM bIyarAyavayaNaMmi / bahumANo khopajJa kAyabo, dhIrehiM kayaM pasaMgeNaM // 234 // tat tasmAd , etasmin dharmabIje, prayatno yatnAtizayaH, kartavyo dhIraiH ityuttareNa yogH| vRttiH // kiMlakSaNaH prayatnaH kartavyaH ? ityAzaGkatha Aha-oghena sAmAnyena, vItarAgavacane vItarAgAgamapratipAdite'punarbandhakaceSTAprabhRtyayo. gAthA-35 gikevaliparyavasAne tattaccitra(ta)zuddhasamAcAre, bahumAno bhAvapratibandhaH kSayopazamavaicitryAnmRdumadhyAdhimAtraH, kartavyo dhIraibuddhi- | // 11 // mdbhiH| upasaMharabAha-kRtaM prasaGgena paryAptaM dharmabIjaprakhyApaneneti // " bhAvAnurodhena hyanuSThAnasyAnumodanaprazaMse vihite, bhAvazcApunabandhakAdyanuSThAne niyata eva, antato mokSAzayasyApi satvAt , tasyApyacaramapudgalaparAvartAbhAvitvena mohamalamandatAnimittakatvena zuddhatvAt / taduktaM vizikAyAm-(4) "mokkhAsaovi NaNNastha, hoi gurubhAvamalapahAveNaM / / jaha guruvAhivigAre, Na jAu patthAsao sammaM // // " iti / [ mokSAzayo'pi nAnyatra bhavati gurubhAvamalaprabhAveNa / yathA guruvyAdhivikAre na jAtu pathyAzayaH samyak // ] | anyatra caramapudgalaparAvartAdanyatra / tato viSayazuddhAdikaM trividhamapyanuSThAnaM prazastamiti siddham / / uktaM ca viMzikAyAmeva(3)"visa yasarUvaNubaMdheNa, hoi suddho tihA ihaM dhammo / jaM tA mukkhAsayAo, samvo kila sundaro nneo||20||" iti / [viSayasnarUpAnubandhena | bhavati zuddho vidheha dhrmH| yattato mokSAzayAtsarvaH kila sundaro jnyeyH| viSayazuddhAdibhedazvAyaM yogabindAvupadarzitaH-"viSayAtmAnubandhaistu, tridhA zuddhamudAhRtam / anuSThAnaM, pradhAnatvaM, jJeyamasya yathottaram / / 211 // AdyaM yadeva muktyartha, kriyate patanAdyapi // tadeva muktyupAdeya-lezabhAvAcchubhaM masam // 212 // dvitIyaM tu yamAyeva, lokadRSTayA yamAdikam (vyvsthitm)| na yathAzAstrameveha, samya IRCUMBASSES AR
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 120 // saTippaNA khopajJa vRttiH // gAthA-35 // 120 // + gajJAnAdyayogataH // 213 // tRtIyamapyadaH kintu, tatvasaMvedanAnugam // prazAntavRttyA sarvatra, dRDhamautsukya varjitam // 214 // " iti / nanu bhavatu viSayazuddhAdyanuSThAnatrayamapunarbandhakAdau kathazcitsundaram , tathApi vItarAgavacanapratipAditasyaiva tadgatasyAnuSThAnasyAnumodyatvaM nAnyasya, "jo ceva bhAvaleso so ceva bhagavao annumo|"[y eva bhAvalezaH sa eva bhagavato'numataH // ] ityatra bhagavadvahumAnarU. | pasyaiva bhAvalezasthAnumodyatvapratipAdanAditi ced / na, anyatrApi bhavAminandidoSapratipakSamokSAzayabhAvasya tavato bhagavadvahumAnarUpatvAd bhavanirvedasyaiva bhagavadvahumAnatvAd' iti lalitavistarApaJjikAvacanAt , svarUpazuddhaM cAnuSThAnaM sarvatrApi tattvato bhagava tpraNItameveti tatprazaMsayA bhavatyeva bhagavadvahumAnaH / vyutpannA hyanyazAstre kathazcidupanibaddhAnapi mArgAnusAriguNAn bhagavatpraNItatvenaiva pratiyanti / tadAhuH zrIsiddhasenasUrayaH(dvA01) sunizcita naH paratantrayuktiSu, sphuranti yAH kAzcana suukt(kti)smpdH|| tavaiva tAH pUrvamahArNavoddhRtA (tthitA) jagatpramANaM jinvaakyvipussH||30||iti" nandivRttAvapyevamevoktam-"paradarzanazAstreSvapi hi yaHkazcitsamIcIno'rthaH saMsArAsAratA-svargApavargAdihetuHprANyahiMsAdirUpaH sa bhagavatpraNItazAstrebhya eva samuddhRto veditvyH| na khalvatIndriyArthaparijJAnamantareNAtIndriyaH pramANAbAdhitArthaH puruSamAtreNopadeSTuM zakyate, aviSayatvAd / na cAtIndriyArthaparijJAnaM paratIthikAnAmastItyetadane vkssyaamH| tataste bhagavatpraNItazAstrebhyo maulaM samIcInamarthalezamupAdAya pazcAdaminivezavazataH svasvamatyanusAreNa tAstAH svasvaprakriyAH prapazcitavantaH / uktaM ca stutikAreNa- "sunizcitaM." ityAdi // " nanu dayAdivacanAni paramate tatvato jinavacanamUlAnyapi svasvamatAdhidaivatavacanatvena parigRhItatvAdeva nAnumodanIyAni, ata eva mithyAdRSTimiH svasvadaivatabimbatvena parigRhItA. 'hatpratimA'pyupAsakadazAGgAdiSvavandhatvena pratipAditeti cet / atra vadanti sampradAyavidaH yathA mithyAhaparigRhItA AASHISCALASAHEGENERAL 5 +
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 12 // saTippaNA vRciH // gAthA-35 // 121 // CBSAIR549 tIrthakRtpratimA mithyAtvAbhivRddhinivAraNAya na vizeSeNa namaskriyate, sAmAnyena tu"ja kiMci nAma titthaM " [ yatkiMcid nAma tIrtha / ] ityAdinA, "jAvaMti ceiAI." [yAvanti caityAni0 // ] ityAdinA cAbhivandyate eva, tatvatastAsAmapi tIrthatvAt jinabimvatvAcca / tathA'trApi mithyAdRzAM guNAH sarveSAM jIvAnAM dayAzIlAdikaM zobhanam' ityevaM sAmAnyarUpeNAnumodyamAnAH kena vArayituM zakyante ? iti / uktaM caitat dharmavindusUtravRttyorapi (a0 2 0 3) saddharmadezanAdhikArasAdhAraNyena lokalokottaraguNaprazaMsApratipAdanAt tathAhi / / "sAdhAraNaguNaprazaMseti // sAdhAraNAnAM lokalokottarayoH sAmAnyAnAM, guNAnAM, prazaMsA-puraskAro dezanArhasyAgrato vidheyaa| yathA-"pradAnaM pracchannaM gRhamupagate sambhramavidhiH, priyaM kRtvA maunaM sadasi kathanaM caapyupkRteH|| anutseko lakSmyA nirabhibhavasArAH parakathAH, zrute cAsantoSaH kathamanabhijAte nivasati // 1 // " iti / " iyaM ca puruSavizepAnupagrahAtsAmAnyaprazaMsaiveti / yadyapyatrApi vAkyArthasya vizeSa eva paryavasAnam , tathA'pi sAdhAraNaguNAnurAgasyaivAbhivyaGgayatvAnna mithyAtvAbhivRddhiriti | draSTavyam / syAdatra parasyeyamAzaGkA 'evaM sati mithyAdRSTeH puruSavizeSasya dayAzIlAdiguNapuraskAreNa prazaMsA na kartavyA syAt , anyatIrthikaparigRhItAItpratimAyA vizeSeNAvandyatvavad anyatIrthikaparigRhItaguNAnAmapi vizeSato'prazaMsanIyatvAt / dopavatvena pratisandhIyamAne puruSe tadgataguNaprazaMsAyAstadgatadoSAnumatiparyavasitatvAt / ata eva sukhazIlajanavandanaprazaMsayostadgatapramAdasthAnAnumodanApatiruktA / "kiikammaM ca pasaMsA, suhasIlajaNami kammabaMdhAya / je je pamAyaThANA, te teM ubabRhiyA huMti // " [kRtikarma ca prazaMsA | sukhazIlajane karmavandhAya / yAni yAni pramAdasthAnAni tAni tAni upabaMhitAni bhavanti // ] ityAdinA''vazyakAdAviti " tatra haibramaH-yadi nAma tadgatadoSajJAnameva tatprazaMsAyAstadIyatadoSAnumatiparyavasAyakamiti mithyAdRSTiguNaprazaMsAtyAgastavAbhimatastadA'virata CARRCHEACHEKHAR1 yAstagatadoSAnumatipayatIrthikaparigRhItaguNAkAlAdigaNapuraskAreNa pra
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdRSTeH samyaktvAdiguNaprazaMsA'pyakartavyA syAt , tadgatAviratidoSajJAnAttasyAstadanumatiparyavasAnAt / athAviratasamyagdRSTayAdharmaparIkSA 5 dAvaviratyAdena sphuTadoSapratisandhAnameva ca tadgataprazaMsAyA doSAnumatiparyavasAnabIjam,ata eva zailakarAjarSiprabhRtInAM pArzvasthatvA lAsaTippaNA // 122 // | disphugdoSapratisandhAne hIlanIyatvamevoktaM zAstre na tu guNasAmAnyamAdAya prazaMsanIyatvam , tatkAlInatatprazaMsAyA doSAnumatirUpa | khopaDa | ciH // vAdityaviratasamyagdRSTayAdInAM samyaktvAdiguNAnumodanena doSa iti cet / tarhi mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM mithyAtvamapi na sphuTo gAthA-35 doSaH, tatvetaranindanAyupahitaprabalamithyAtvasyaiva sphuTadoSatvAditi tadgataguNaprazaMsAyAmapi na dossH| avazyaM caitaditthaM pratipattavyam , // 122 // | anyathA medhakumArajIvahastino'pi dayAguNapuraskAreNa prazaMsAnupapatiriti / anyatIthiMkaparigRhItatvaM cAhatpratimAyAmiva dayAdiguNeSu na sphuTo doSaH, dayAdiguNAnAmabhiniviSTAnyatIthikasAkSikatvAbhAvena mithyAtvavRddhinibandhanatvAbhAvAt , pratyuta tattvato jinapravacanAmihitatvapratisandhAnena tadasphuTIkRtameva / ataH 'stokasyApi bhagavadabhimatasya guNasyopekSA na zreyasI' ityadhyavasAyadazAyAM | tatprazaMsA guNAnurAgAtizayadvArA kalyANAvahA / ata eva guNAnurAgasaGkocaparihArAya stokaguNAlambanenApi bhavatyuddhAnaM vidheyami tyupadizanti puurvaacaaryaaH| taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyoH-"daMsaNanANacaritaM, tabaviNayaM jattha jattiyaM pAse / jiNapana bhattIe, | pUyae taM tahiM bhAvaM // darzanaM ca niHzaGkitAdiguNopetaM samyaktvaM, jJAnaM cAcArAdi, cAritraM ca mUlottaraguNAnupAlanAtmakaM darzanajJAnacAritraM dvandvaikavadbhAvaH / evaM tapazcAnazanAdi, vinayazvAbhyutthAnAdirUpastapovinayam / etaddarzanAdi, yantra pArzvasthAdau puruSa, yAvat yatparimANaM svalpaM bahu vA, pazyet jAnIyAt , tatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM vacetasi vyavasthApya tAvatyaiva bhaktyA kRtikarmAdilakSaNayA pUjayed" iti // tena mArgAnusArikRtye sarvamapi bhAvayogAdanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham / 35 // AGAUR SECSIRECE
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ varmaparIkSA // 123 // COM AASHA tatazca 'mithyAzA guNA na grAhyAH' iti kadAgrahaH parityAjya ityabhiprAyeNAha isaTippaNA hai| ia loialouttara-sAmannaguNappasaMsaNe siddhe // micchadiTThINa guNe, Na pasaMsAmotti duvvayaNaM // 36 // khopar3a [iti laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddhe // mithyAdRSTInAM guNAn na prazaMsAma iti durvacanam // 35 // ] vRttiH // gAthA-16 'itti ityamunA prakAreNa, laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddhe iSTasAdhanatvena vyavasthite, mithyAdRSTInAM // 123 // guNAnna prazaMsAma iti durvacanaM guNamAtsaryAdeva tathAvacanapravRttaH / na ca naivambhRtaM mAtsaryAdevocyate, kintu samyagdRSTimithyAhaSTisAdhAraNaguNaprazaMsayA vizeSaguNAtizayabhanApattibhayAdeveti zaGkanIyam / evaM sati viratAviratasAdhAraNasamyaktvAdiguNaprazaMsAyA api parihArApattA, tathApi viratavizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayatAvadasthyAditi // 36 // ___ durvacanatvaM cAsya vyaktyA tatprazaMsAvidhAyakasadvacanabAdhAtsiddhayatIti tadupadarzayati___ maggANusArikiccaM, tesimaNumoaNijjamuvaiDaM // sivamaggakAraNaM taM, gammaM liMgehi dhorehi // 37 // | [mArgAnusArikRtyaM, teSAmanumodanIyamupadiSTam // zivamArgakAraNaM tad , gamyaM liGgadhIraiH // 37 // ] mNggaannusaaritti|maargaanusaarikRtyN teSAmapi mithyAdRzAmapi, anumodanIyamupadiSTaM bhagavatA / taduktaM catuHzaraNaprakIrNake-" ahavA savvaM ciya vIya-rAyavayaNANusAri jaM sukaDaM // kAlattaevi tivihaM, aNumoemo tayaM savvaM // " etadattiryathA- " athaveti sAmAnvarUpaprakAradarzane / 'ciya'ti evArthe / tataH sarvameva vItarAgavacanAnusAri jinamatAnuyAyi
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 124 // tsukRtaM jinabhavana-bimbakAraNa-tatpratiSThA-siddhAntapustakalekhana-tIrthayAtrA-zrIsaGghavAtsalya-jinazAsanaprabhAvanA-jJAnAdyupaSTambha saTippaNA dharmasAnnidhya-kSamA-mArdava saMvegAdirUpaM mithyAksambandhyapi mArgAnuyAyikRtyaM, kAlatraye'pi trividhaM manovAkkAyaiH kRtaM kArita khopajJa manumataM ca yadad bhavati bhaviSyati ceti tattadityarthaH, tatsarva nirava zeSam, anumanyAmahe harSagocaratAM prApayAma iti // " nanu mA vRciH // rgAnusArikRtyaM na jainAbhimatadhArmikAnuSThAnAnukArimithyAdRSTimArgapatitaM kSamAdikam, kintu samyaktvAbhimukhagataM jainAbhimatameva, tacca gAthA-30 samyagdRSTigatAnuSThAnAnna pArthakyena gaNayituM zakyamityAzaGkAyAmAha-tanmArgAnusArikRtyaM, zivamArgasya jJAnadarzanacAritralakSaNasya, // 124 // kAraNaM dhIrainizcitAgamataH, liGgaiH "pAvaMNa tivva bhAvA kugaI" [pApaM na tIvabhAvAtkaroti // ] ityAdyapunarbandhakAdilakSaNairgamyam / ayaM bhAvaH-samyagdRSTikRtyaM yathA vastutazcAritrAnukUlamevAnumodanIyaM tathA mArgAnusArikRtyamapi samyaktvAnukUlameva svalpakAlapApravyAphalajJAnaM ca tatrAnumodanIyatAyAM na tantram, kintu svalakSaNajJAnameva / tathA ca yatra bhavAbhinandidoSapratipakSaguNAnAmapunarbandhakAdilakSaNAnAM nizcayastatra mArgAnusArikRtyAnumodanAyAM na bAdhakam , vivicyAgrimakAlabhAviphalajJAnasya pravartakatve tu chamasthasya | pravRttimAtrocchedaprasaGga iti / ata eva mArgAnuyAyikRtyaM lakSaNazuddhaM jinabhavanakAraNAyevoktam, tasyaiva mokssmaargkaarnntvaad| mokSamArgo12 hi bhAvAjJA samyagdarzanAdirUpA, tatkAraNaM cApunarbandhakaceSTA dravyAjJA / tatra bhAvAjJA mokSa prati kAraNatvenAnumodanIyA, dravyAjJA tu kAraNakAraNatveneti na kazciddoSa iti / tadidamuktaM vyaktyaivArAdhanApatAkAyAm-aha dukkaDagarahAnala-jjhAmiyakammidhaNo puNo bhaNai // mukaDANumoaNaM tivva-suddhapulayaciyasarIro // 1 // [atha duSkRtagarhA'nalakSmAtakarmendhanaH puna bhaNati / sukRtAnumodanaM tIvazuddhapulakAzcitazarIraH // 1 // ] cautIsabuddha aisaa-aTThamahApADiheradhammakahA // titthapavattaNapabhiI, aNumoemi jiNiMdANaM // 2 // PUNISAARCHAEOUS
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 125 // SAR saTippaNA svopana vRtiH // gAthA-17 // 125 // &aa siddhattamaNatANa, varadaMsaNanANamukkhaviriAI / igatIsaM siddhaguNe, aNumanne sabasiddhANaM // 3 // paMcavihaM AyAraM, desakulAI guNe ya chattIsaM / sissesu atthabhAsaNa-pamuhaM sUrINa aNumoe // 4 // aMgANa uvaMgANaM, paiNNasuacheamUlagaMthANaM / uvajjhAyANaM ajjhA-vaNAi | satvaM samaNumanne // 5 // smiiiguttiimhtvy-sNjmjidhmmgurukulnnivaasN| ujjuavihArapamuhaM, aNumoe samaNasamaNINaM // 6 // sAmA- iaposahAI, aNuvayAI jiNiMdavihipUyaM / ekkArapaDimappamiI, aNumanne saDasaDDhINaM // 7 // jiNajammAisu Usaba-karaNaM taha maharisINaM pAraNae / jiNasAsaNaMmi bhattI-pamuhaM devANa aNumanne // 8 // tiriyANa desaviraI, pajatArAhaNaM ca aNumoe / sammaiMsaNabhaM, aNumanne nArayANaMpi // 9 // sesANaM jIvANaM, dANaruittaM sahAvaviNiattaM / taha payaNukasAyattaM, parovayAritta bhavattaM // 10 // dakkhinnadayAluttaM, piyabhAsittAi vivihaguNaNivahaM / sivamaggakAraNaM jaM, taM satvaM aNumayaM majjha // 11 // [catustriMzadbuddhAtizayASTamahApAtihAryadhamakathAH / tIrthapravartanaprabhRtIranumodayAmi jinendrANAm // 2 // siddhatvamanantAnAM varadarzanajJAnasaukhyavIyaryANi / ekatriMzataM siddhaguNAn anumanye sarvasiddhAnAm // 3 // paJcavidhamAcAra dezakulAdInguNAMzca patriMzatam / ziSyeSu arthabhASaNapramukhaM sUrINAmanumode // 4 // aGgAnAmupAGgAnAM prakIrNakazrutacchedamUlagranthAnAm / upAdhyAyAnAmadhyApanAdi sarva samanumanye / / 5 // samiti-gupti-mahAvrata-saMyama-yatidharma gurukulanivAsam / udyuktavihArapramukhaM anumode zramaNazramaNInAm // 6 // sAmAyikapauSadhAdi aNunatAni jinendravidhipUjAm / ekAdazapratimAprabhRtIranumanye zrAddhazrAddhInAm // 7 // jinajanmAdiSUtsavakaraNaM tathA maharSINAM pAraNake / jinazAsane bhaktipramukha devAnAmanumanye // 8 // tirazcAM dezaviratiM paryantArAdhanaM ca anumode / samyagdarzanalAbhamanumanye nArakANAmapi // 9 // zeSANAM jIvAnAM | dAnarucitvaM svabhAvavinItatvam / tathA pratanukaSAyatvaM paropakAritva-bhavyatvaM / / 10 // dAkSiNyadayAlutvaM priyabhASitvAdivividhaguNa ALASA%A9
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 1126 // saTippaNA khopaDa vRdhiH // gAthA-30 // 126 // nivaham / zivamArgakAraNaM yattatsarvemanumataM mama // 11 // ] paJcasUtryAmapyuktam-"aNumoemi sabesi arahaMtANamaNuTThANaM, samvesiM siddhANaM siddhabhAvaM, savvesi AyariyANaM AyAraM, sabvesiM uvajjhAyANaM suttappayANaM, savvesi sAhUNaM sAhukiriyaM, samvesi sAvagANaM mukkhasAhaNajoe, samvesi devayANaM samvesiM jIvANaM houkAmANaM kallANAsayANAM maggasAhaNajoe / hou me esA aNumoaNA // " | patavRttiryathA-"anumode'hamiti prakramaH / sarveSAmahatAmanuSThAna dharmakathAdi, sarveSAM siddhAnAM siddhabhAvamavyAvAdhAdirUpam , evaM sarveSAmAcAryANAmAcAraM jJAnAcArAdilakSaNam , evaM sarveSAmupAdhyAyAnAM sUtrapradAnaM sadvidhivad , evaM sarveSAM sAdhUnAM sAdhUkriyAM satsvAdhyAyAdirUpAm , evaM sarveSAM zrAvakANAM mokSasAdhanayogAn vaiyAvRtyAdIn , evaM sarveSAM devAnAmindrAdInAM sarveSAM jIvAnAM sAmAnyenaiva bhavitukAmAnAmAsannabhavyAnAM kalyANAzayAnAm , eteSAM kim ? ityAhamArgasAdhanayogAn sAmAnyenaiva kuzalavyApArAn , anumode iti kriyaanuvRttiH| bhavanti caiteSAmapi mArgasAdhanayogAH, mithyAdRSTInAmapi guNasthAnakatvAbhyupagamAd / anabhigrahe sati praNidhizuddhimAha-bhavatu mamaiSA'numodanetyAdi // ' atra hi sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmanumodyatvamuktamiti mithyAdRzAmapi svAbhAvikadAnarucitvAdiguNasamUho vyaktyA'numodyo na tu tadvizeSa evAzrayaNIyaH / yattu dAnamapi pareSAmadharmapoSakatvAdadhikaraNamiti dAnarucitvAdiguNeSvapi vizeSAzrayaNamAvazyakamityAsannasamyaktvasaGgamanayasArAdisazasAdhudAnAdinaiva dAnarucitvAdikaM grAhyamiti parasyAbhimatam , tadasat / bhUmikAmedena dAnavidherapi bhedAt , samyagdRSTiM prati prAsukaiSaNIyAdidAnavidherivAdidhArmikaM prati "pAtre dInAdivarge ca" ityAderapi dAnavidheH pratipAdanAt / tataH sAmAnyena kuzalavyApArA AdidhArmikayogyA eva grAhyA iti yuktaM pshyaamH|| etena "puNyaprakRtihetorevAnumodyatve kSuttRTmahana-rajjuyahaNa-viSabhakSaNAdI BADAREKARNAKAL
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 127 // saTippaNA | ||khopdd vRttiH // gAthA-30 // 127 // 3GRIHSHOBHA nAmapyanumodyatvApattiH / puNyaprakRtyudayaprAptasyaiva dharmakhAnumodyatve ca cakravartinaH strIratnopabhogAderapyanumodyatvApattiH / samyaktvani- mittamAtrastha cAnumodyatve'kAmanirjarAvyasanAderapyanumodyatvApattiH / (AvazyakaniyuktiH) "aNukaMpa-'kAmaNijjara-bAlatavo dANaviNaya vibhNge| saMjogavippaoge, vasaNUsava-iDDisakkAre // 845 // " [anukampA'kAmanirjarA bAlatapo-dAnavinaya-vibhaGgam / saMyogaviprayogau vyasanotsavaddhisatkAram // ] ityAdinA'nukampAdInAmapi samyaktvaprAptinimittatvapratipAdanAt / dharmabuddhyA kriyamANasyaivAnuSThAnasyAnumodyatve cAmigrahikamithyAdRzA dharmabuddhyA kriyamANasya jainasamayatyajanatyAjanAderapyanumodyatvApattiriti 'samyaktvAbhimukhasyaiva | mArgAnusArikRtyaM sAdhudAnadharmazravaNAdyanumodyam, natvanyamArgasthasya kSamAdikamapi' iti parasya kalpanAjAlamapAstam," sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmAdidhArmikayogyAnAmanumodyatvapratipAdanAt , asatkalpanA'navakAzAta , tIvra pramAdAdizabalasya samyaktvasyeva tIbrAbhinivezaduSTasya mokSAzayAderapyananumodyatve'pi jAtyA tadanumodyatvA'napAyAditi phalataH svarUpatazcAnumodyatvavizeSavyavasthA na kApyanupattiriti / yastvAha-samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH zuklapAkSikAca, na tu mithyAdRSTaya iti teSAM kRtyaM kimapi nAnumodyamiti / tena na |muSTha dRSTam , dharmarucizAlinAM samyagdRzAM mithyAdRzAMcAvizeSeNa kriyAvAditvasya zuklapAkSikatvasya ca pratipAdanAt // taduktaM dazAzrutaskundhacUrNI-"jo akiriyAvAI sobhavio abhaviovA,NiyamA knnhpkkhio| kiriyAvAdI NiyamA bhavioNiyamA sukkapakkhio aMtopuggalapuriaTTassa NiyamA sijjhihiti, sammadiTThIvA micchadiTThI vA hujtti||"[yo'kriyaavaadii sa bhavyo'bhanyo vA, niyamAtkRSNapAkSikaH kriyAvAdI niyamAdbhavyo niyamAcchuklapAkSikaH,antaHpudgalaparAvartasya niyamAtsetsyati,samyagdRSTiA mithyAdRSTiA bhvediti||] etatsaMmatipUrvamupadezaratnAkare yevamuktam tathAhi,(1taTa aMzataraMga)"kecitsaMsAravAsino jIvA devAdigatau cyavanAdiduHkhabhannA + +
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dharmaparIkSA // 128 // E | mokSasaukhyamanupamaM jJAtvA tadartha jJAtaspRhAH karmapariNativazAdeva manuSyagatiM prApuH / tatra caikaH praznamaH kugurUpadiSTazAstrArthabhAvitatayA'bhigRhItamithyAtve digmohasamatazvavyAmohavAn pUrvoktamithyAkriyAsu manovAkkAyadhanAdibalavattayA bhRzamudyukto viSNupurANAdyuktazatadhanurnRpAdidRSTAntebhyo vedapurANA yuktibhyazca saJjAtajinadharmadveSAtsvajJAnakriyAgarvAcca yakSatulyaM samyagguruM tadupadezAMzca dUrataH parihArAdinA'vagaNayya sarvebhyaH prAgeveSTapurasamaM mokSaM gantuM samutthito nijajJAnakriyAdigarvAdinA'nyadarzani saMsargAlApajaprAyazcittabhiyA mArgamilitasamyak pathika tulyAn jainamunizrAddhAdIn samArgamapRcchan yathA yathA prabalapAdatvaritagatisamA anantajIva piNDAtmakamUlakasevAlAdibhojanAgnihotrAdikA mithyAtvakriyAH prabalAH kurute, tathA tathA tajjanitamahAram bhajIva ghAtAdipApakarmavazAdazvagrIvanRpatipu rohitAdivad gADhagADhataragADhata maduHkhayaya kumAnuSya tiryagnarakAdikugatipatito durlabhabodhitayA'nantabhavyAraNye caturazItilakSajIvayoniSu bhrAmyan zivapurAd bhRzaM duravatyaiva jAyate punaranantena kAlena tatrAgAmukatvAd || "kiriyAbAI NiyamA bhavio, niyamA sukapaklio, aMto puggalapariaDassa NiyamA sijjhihiti, sammadiTThI vA micchAdiTThI vA huA / / " iti dazAzrutaskandhacUrNyapAsaka pratimAdhikArAdivacanAt kriyArucitvenAvazyaM zivagAmitayA yathApravRtta karaNAduttIrNo'pUrvakaraNasUryodaye svaM bhrAntaM manyamAno'kAnirjarAyogAdinA kathazcinmanujabhavaM prApya karmakSayopazamavazAJjAtataccAnveSaNazraddho mizrAdiguNasthAnakayogAdapagata digmohasamamidhyAtvahetukavyAmohaH kathamapi yakSasamasadguruM prApya tadupadeza bahumAnAdavagataM jJAnAdimokSamArga tadanugatasamyaganuSThAnAdinA bhajamAna utkarSataH pudgalaparAvartamadhye parebhyaH paJcabhyo (catubhyoM)pi mitrebhyaH pazcAdanantena kAlena sveSTapurasamaM mokSamavApnotIti / " nanu yadyapyevaM dazAzrutaskandhacUrNyanusAreNa kriyavAdinaH samyagdRSTi-mithyAdRSTayanyataratvamutkarSato'ntaH pudgalaparAvartamAna saMsAratvena zuklapAkSikatvaM saTippaNA // khopar3a vRttiH // gAthA - 37 // 128 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ +A saTippaNA svopaDa vRdhi: gAthA-37 // 129 // ca niyamato labhyate, akriyAvAdinazca niyamAnmithyAdRSTitvaM kRSNapAkSikatvaM ca tathApi nAtra nizcayaH kartuM pAryate, anyatrApApudgadharmaparIkSA laparAvartAdhikasaMsArasyaiva kRSNapAkSikatvapratipAdanAt / taduktam-"jesimavaDDo puggala-pariaTTo sesao u sNsaaro||te sukkapakkhiA // 129 // khalu, ahie puNa kaNhapakkhiyA // 1 // " "yeSAmapArddhapudgalaparAvarta eva zeSaH saMsArastata Urdhva setsyate, te zuklapAkSikAH dakSINaprAyasaMsArAH / khaluzabdo vizeSaNArthaH / prAptadarzanA aprAptadarzanA vA santIti vizeSayati / adhike punarapArddhapudgalaparAvartAtsaM sAre, kRSNapAkSikAH krUrakarmANa ityrthH||" ityAdi shraavkprjnyptivRttau| yogabinduvRttAvapyuktam / tatrApi zuklapAkSiko'pArddhapudgalaparAvartAntargatasaMsAraH / yata uktaM "jesimabaDDo puggala0" ityAdi / tato hi kriyAvAdinaH zuklapAkSikatvaM bhajanIyameva labhyate, akriyAvAdino'pi niyamataH kRSNapAkSikatvamiti vighaTate eva apArdhapudgalaparAvartAbhyantarIbhRtasaMsArANAmapyakriyAvAdinAM sambhavAt , tasyApi kRSNapAkSikatvabhajanAyA eva sambhavAt / nAstikatvapakSo hyakriyAvAdaH "atthitti kiriyavAI vayanti, Nasthitti | akiriyavAI"tti [ astIti kriyAvAdino vadanti, nAstIti akriyAvAdinaH] vacanAt / sa ca karmavaicitryavazAdalpatarabhavAnAmapi pradezyAdivad bhavatIti / ata eva bhagavatyAM "sukapakkhiyA jahA salessa"tti [zuklapAkSikA yathA salezyA iti / ] salezyAtidezena zuklapAkSikasyApyakriyAvAdasambhava updrshitH| tathA ca salezyAdhikArapraznanirvacanasUtram-"salessA NaM bhaMte jIvA kiM kiriyAvAdI ? pucchA / goyamA ! kiriyAvAdIvi, jAva beNaiavAdIvi"tti [salezyA bhagavan ! jIvAH kiM kriyAvAdinaH ? prshnH| gautama ! kriyAvAdino'pi yAvat vainayikavAdino'pIti // ] tata imAmanupapattiM dRSTvA bhagavatyartha eva mano deyam / bhagavatyAM hi samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH pratipAditAH, "micchadichI jahA kaNhapakkhiyA" ityatidezAt "kaNhapakkhiyANaM bhaMte jIvA kiM kiriyAvAdI ? pucchaa| ISHABHAAL
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 8 // 130 // saTippaNA | // khopraha vRciH // gAthA-37 // 13 // -964956GRE goyamA ! No kiriyAvAdI, akiriyAvAdIvi annANiyavAdIvi veNaiavAdIvi"tti [kRSNapAkSikA bhagavan ! jIvAH kiM kriyAvAdinaH? praznaH gautama ! no kriyAvAdinaH, akriyAvAdino'pi, ajJAnikavAdino'pi, vainayikavAdino'pIti / ] vacanAtkRSNapAkSikANAM ca kriyAvAditvapratiSedhAditi / yuktaM caitat // sUtrakRtAGge'pi (12) samavasaraNAdhyayananiryuktAvitthaM pratipAditatvAt / tathA ca tatpAThaH-"sammadihI kiriyA-vAdI micchA ya sesagA vaadii|| jahiUNa micchavAya, sevaha vAdaM imaM sacca // 121 // " [samyagdRSTayaH kriyAvAdino mithyAzca zeSakA vAdinaH / hitvA mithyAvAdaM sevadhvaM vAdamimaM satyam // ] iti cet / maivam / ekazAstrAvalambanenApara zAstradUSaNasya mahAzAtanArUpatvAd ubhayazAstrasamAdhAnasyaiva nyAyyatvAt / tatra bhagavatyA sUtrakRtaniyuktau ca kriyAvAdivize|pasyaiva grahaNAd atra ca kriyAvAdisAmAnyasya grahaNAnna grnthvirodhH| taduktaM bhagavatIvRttI-" ete ca sarve'pyanyatra yadyapi mithyAdRSTaya evoktAstathApIha kriyAvAdinaH samyagdRSTayo grAhyAH, samyagastitvavAdinAmeva teSAM samAzrayaNAt" iti / sUtrakRtavRttAvapyuktam-"nanu ca kriyAvAdyapyazItyuttarazatabhedo'pi tatra tatra pradeze kAlAdInabhyupagacchanneva mithyAvAditvenopanyastastatkathamiha samyagdRSTitvenocyate?, ucyate-sa tatra 'astyeva jIvaH' ityevaM sAvadhAraNatayA'bhyupagamaM kurvan , tathA kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH, kAraNaM, tathA svabhAva eva, niyatireva, pUrvakRtameva, puruSakAra eva ityevamaparanirapekSatayaikAntena kAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvam / tathAhi-astyeva jIvaH ityevamastinA saha jIvasya sAmAnAdhikaraNyAd yadyadasti tattajIva iti prAptam , ato niravadhAraNapakSasamAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitam / tathA kAlAdInAmapi samuditAnAM parasparasavyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAtsamyaktvamiti / nanu ca kathaM kAlAdInAM pratyekaM nirapekSANAM mithyAtvakhabhAMvatve sati samuditAnAM samyaktvasadbhAvaH1, na hi yatpratyekaM nAsti tatsamudAye bhavitumarhati RAELAHALAGE
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSAM. // 131 // " sikatAtailavat / naitadasti, pratyekaM padmarAgAdimaNiSvavidyamAnA'pi ratnAvalI samudAye bhavantI dRSTA, na ca dRSTe'nupapannaM nAmeti yatki - zcidetadityAdi // yA ca kriyAvAdisAmAnyasyAntaH pudgalaparAvartAbhyantarasaMsAratvena niyamataH zuklapAkSikatvAnupapattiH sA kriyArucirUpeNa zuklapakSeNa zuklapAkSikatvamavalambya parihartavyA / ata evAkriyAvAdino niyamAtkRSNapAkSikatvamapi saGgacchate, "kriyApakSa eva zuklosyApakSastu kRSNa" iti / anyathA niravadhAraNapakSAzrayaNe kriyAvAdivadakriyAvAdyapi samyagdRSTiH syAt / athavotkRSTataH pudgalaparAvarta saMsArijAtI yatvamatra zuklapAkSikatvaM tadadhikasaMsArijAtIyatvaM ca kRSNapAkSikatvaM vivakSitamityadoSa iti pratibhAti / tavaM tu bahuzrutA vidanti // yattUcyate kenacit - akAmanirjarAGgatvAnna mithyAdRzAM kimapi kRtyamanumodanIyamiti / tadasat mithyAdRzAmapi prakRtibhadrakatvAdiguNavatAM ' karmakSayo me bhUyAd itIcchayA svayogyazIlatapaHprabhRtisadanuSThAna kAriNAM sakAmanirAsnapAyAt / 'saha kAmena mokSAbhilASeNa vartate yA sA sakAmA' 'tadviparItA tvakAmA' iti hi sakAmA kAmayornirjarayorlakSaNam / taduktaM yogazAstravRttau (pra0 4 zlo0 86 ) "sA nirjarA dvedhA / saha kAmena 'nirjarA me bhUyAd' ityabhilASeNa yuktA sakAmA, na tvihaloka paraloka phalAdikAmena yuktA, tasya pratiSiddhatvAt / yadAhuH - "no ihalogaTTayAe tavama hidvijA, (no paralogaTTayAe taba mahiDija, no kittIvaNNasaddasilogaTTayAe tavamahidvija, nannattha nijjarakhyAe tavamahidvijA ) ityAdi " ityekA nirjarA / dvitIyA tu kAmavarjitA kAmena pUrvoktena varjiteti / na ca vAcyaM " jJeyA sakAmA yaminA -makAmA tvanyadehinAm " // 87 // ityanena yogazAstrasyaiva vacanAntareNa yatInAmeva sakAmA nirjarA sidhyati mithyAdRzAM tu karmakSayAdyarthaM tapaHkaSTaM tanvatAmapyakAmaiveti ? / ' 64 ' jJeyA sakAmA yaminAm " -- ityAdivacanasyotkRSTasakAmanirjarAsvAmikathanaparatvAd, utkRSTA hi sakAmanirjarA teSAmeva bhavediti / saTippaNA ||khopaca vRtiH // gAthA - 37 // 131 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA K // 132 // + AREAM saTippaNA ||khopdd' ciH // | gAthA-37 // 132 // + anyathA dezaviratAnAmaviratasamyagdRzAM cAkAmanirjaraiva prAmoti, teSAmapi yamizabdAvyapadezyatvena vizeSAbhAvAd / na caitadiSTam , tasmAdetadvacanamutkRSTasakAmanirjarAdhikArikathanaparamiti na dossH| kizca-jJeyA sakAmetyAdizlokavyAkhyAne'pyakAmanirjarAsvAmino nirabhilASaM nirabhiprAyaM ca kaSTaM sahamAnA ekendriyAdaya evoktAH, na tu bAlatapasvyAdayo mithyAdRzo'pi / tathA hi-"sakAmA nirjarA'bhilASavatA(tI), yaminAM yatInAM vijnyeyaa| te hi karmakSayArtha tapastapyante / akAmA tu karmakSayalakSaNaphalanirapekSA nirjarA, anyadehinAM yativyatiriktAnAmekendriyAdInAM prANinAm / tathAhi-ekendriyAH pRthivyAdayo vanaspatiparyantAH zItoSNavarSajalAgnizastrAdyabhighAtacchedabhedAdinA'sadvedya karmAnubhUya nIrasaM tatsvapradezebhyaH parizATayanti, vikalendriyAzca kSutpipAsAzItoSNavAtAdibhiH paJcendriyAstiryaJcazca chedabhedadAhazastrAdibhiH, nArakAcatri vidhayA vedanayA. manuSyAzcakSutpipAsAvyAdhidAridrayAdinA, devAzca parAbhiyogakilviSatvAdinA'sadvedyaM karmAnubhUya svapradezebhyaH parizATayantItyeSAmakAmanirjareti // " mamayasArasUtravRttyorapyevamevoktam (a06) tathAhi-"idAnIM nirjarAtattvaM nigadyate-"aNubhUarasANaM kammapuggalANaM parisaDaNaM NijarA / " anubhUtarasAnAM upabhuktavipAkAnAM karmapudgalAnAM, parizaTanamAtmapradezebhyaH pracyavanaM nirjarA / atha tasyA bhedAvAha-"sA duvihA paNNattA sakAmA akAmA ya / " saha kAmena 'nirjarA me bhRyAd' ityabhilASeNa na vihaparalokAdikAmena yuktA sakAmA / anantaroktakAmavarjitA tvakAmA / cazabdaH samuccaye / upAyAtsvato'pi vA phalAnAmiva karmaNAM pAkasya bhAvAnirjarAyA idaM dvaividhyamiti bhAvaH / tatrAkAmA keSAm | ityAha-" tattha akAmA savvajIvANaM" nirjarAbhilASiNAM tapastapyamAnAnAM sakAmanirjareti vakSyamANatvAd tadvayatiriktAnAM sarveSAM jIvAnAmakAmA, karmakSayalakSaNAbhilamavarjitatvAd / etadeva caturgatigatajantuSu vyaktIkurvannAha / tathAhi-"egidiAI tiriA 5
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 133 // * saTippaNA khopar3a vRtiH / / gAthA-37 133 / / | jahAsaMbhavaM chea-bhea-sI-uNha-vAsa-jala-ggi-chuhA-pivAsA-kasaMkusAIehi, nAragA tivihAe veaNAe, maNuA chuhA-pivAsA-vAhi-dAli 6-cAragaNirohaNAiNA, devA parAbhioga-kibbisiattAiNA asAyAveaNijjaM kammamaNubhaviuM paDi(ri)sADiti, tesimkaamnnijjraa|" ma[ekendriyAdayastiyazco yathAsambhavaM cheda-bheda-zItoSNa-varSA-jalAgni-kSudhA-pipAsA kazA-'kuzAdibhiH, nArakAstrividhayA vedanayA, manujAH kSudhA-pipAsA-vyAdhi-dAridya-cArakanirodhanAdinA, devAH parAbhiyoga-kilvipikatvAdinA azAtAvedanIyaM karmAnubhUya prati- (pari)zAtayanti teSAmakAmanijarA / ] "tathA hIti puurvoktsyaivopkssepe| cheda-bheda-zItoSNa-varSa-jalA-gni-kSudhA-pipAsA-kazAGkuzAdaya hai| ekendriyAdiSu paJcandriyaparyantatiryakSu yathAyoga yojyaaH| nArakANAM trividhA vedanA kssetrjaa-'nyonyodiirit-prmaadhaarmikjnitsvruupaa| 'vAhitti vyAdhiH, cArakanirodhaH kaaraagaargrhH| zeSa subodham / sakAmanirjarAmAha-"sakAmaNijarA puNa NijarAbhilAsINaM aNasaNaUNo(omo)yariA-bhirakAyariya raisaJcAya-kAyakilesa-paDisaMliNaAbheyaM chavvihaM bAhiraM, poyacchitta-viNaa-yAvacca saMsajjhAryajhANa-viussaggabhe chavihamabhitaraM ca tavaM tveNtaann||" [sakAmanirjarA punarnirjarAbhilASiNAmanazano-nodarikA-bhikSAcaryA-rasatyAga-kAyakleza-pratisaMlInatAbhedaM SaDvidhaM bAhya, prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRttya-svAdhyAya-dhyAna-vyutsargabhedaM SaDvidhamAbhyantaraM tapastapyamAnAnAm // ] "nirjarAbhilASiNAmanazanAdibhedaM SaDvidhaM bAhya, prAyazcittAdibhedaM SadvidhamAbhyantaraM ca tapastapyamAnAnAM bhavati sakAmA nirjareti saMTaka ityAdi // " na cAtrApi tapasaH sakAmanirjarArUpatvapratipAdanAd mithyAdRzAM ca tadabhAvAna sakAmanirjareti vAcyam , mithyAhazAmapi mArgAnusAriNAM 'tapazcA(tacca cAndrAyaNaM kRcchram" ityAdinA ( yogaviM0 131) tapasaH pratipAdanAt / kiJca-mArgAnusAryanuSThAnamAtrameva sakAmanirjarAyAM.bIjam , aviratasamyagdRSTayanurodhAt na tu tapomAtrameveti na kApyanupapattiH / ata eva sphuTe mokSA MAHAUra
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 134 // %E55 saTippaNA khopar3a pUciH // gAthA-37 // 134 // | bhilASatve'pi mithyAdRzAM prabalAsadgrahadoSavatAM tadabhAvavatAmAdidhArmikANAmiva phalato na sakAmanirjarA, mArgAnusAryanuSThAnAbhAvAt , tadabhAve'pi ca svAbhAvikAnukampAdiguNavatAM meghakumArajIvahastyAdInAM phalataH sAbAdhiteti vibhAvanIyam / yuktaM caitat pazcasvanuSThAneSu naretvamRtAnuSThAnayoriva skaamnirjraanggtvvyvsthiteH| ata evAnucitAnuSThAnamakAmanirjarAGgamuktam / tathA ca dharmabindusUtravRttivacanam / "ananuSThAnamanyadakAmanirjarAGgamuktaviparyayAditi" a06suu015|| ananuSThAnamanuSThAnameva na bhavati, 'anyad' vilakSaNamucitAnuSThAnAd / tarhi kIdRzaM tatI ityAha-'akAmanirjarAGgam'akAmasya nirabhilASasya tathAvidhabalIvardAdekhi yA nijarA karmakSapaNA tasyA aGga nimittam , na tu muktiphalAyA nirjarAyAH, kutaH? ityAha-'uktaviparyayAd' udagravivekAbhAvena rtntryaaraadhnaa'bhaavaaditi|| ucitAnuSThAnaM ca sAdhvAdInAM yathA zuddhacAritrapAlanAdikaM, tathA mArgAnusAriNAM mithyAzAmapi sAmAnyataH sadAcArAdikam , bhUmikAbhedenaucityavyavasthAnAt , tato'dhikAribhedena yad yadocitamanuSThAnaM tattadA sAkSAtpAramparyeNa vA nirvANaphalamiti sakAmanirjarAGgam / yaccAnucitaM tadanucitapratipattau niyamAdasadabhinivezojyatrAnAbhogamAtrAditi // " vacanAt abhinivezasahakRtatvena hai viparItaphalamiti tattvato'kAmanirjarAGgamiti mantavyam / itthaM ca "tao bhaNiyaM nAileNa, jahA mA vaccha ! tuma eteNaM priosmuvyaasu| jahA ahayaM AsavAreNa parimusio akAmaNijarAe vi kiMci kammakkhao havai kiM puNa jaM bAlataveNaM / tA ete bAlatavassiyodaTTavve, jao NaM kiJci ussuttummaggayArittameesi ya dIsaha" / [tato bhaNitaM nAgilena, yathA mA vatsa ! tvametena paritoSamupayAhi / yathA'hamazvavAreNa parimuSito'kAmanirjarayApi kiJcitkarmakSayo bhavati kiM punaryad bAlatapasA ? / tasmAdete bAlatapasvino drssttvyaaH| yataH khalu kizcidutsUtronmArgacAritvameteSAM ca dRzyate / ] ityAdi mahAnizIthacaturthAdhyayanavacanAd akAmanirjarAjanyAtkarmakSayAd *ECAUSPEECAUCHHUSICR C -%A A CK
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 dharmaparIkSA // 135 // bAlatapojanyasya tasya bhUyastvasiddhaH / "aNukaMpakAmaNijara-bAlatave daannvinnyvinbhNge|" [anukampA'kAmanirjarAbAlatapodAnavinayavi &AsaTippaNA | bhaGgAH / ] ityAdau samyaktvaprAptihetupu-"mahavvayaaNubbaehi ya, bAlatavokAmaNijjarAe y|| devAuaMNibaMdhaI, sammaddivI ya jo jIvo SIopaNa | // 1 // " [mahAvratANuvrataizca bAlatapo'kAmanirjarAbhyAM c| devAyurnibadhnAti samyagdRSTizca yo jIvaH // ] ityAdau devAyuHkAraNeSu ca bhede-15 | vRciH // nAbhidhAnAdakAmanirjarA-bAlatapaso/do yaH procyate sa svarUpabhedaM nijanijaphalabhedaM cApekSya bAlatapaH sarvamevAkAmanirjarAGgamiti parasya | gAthA-37 bhrAntinirAsAya / tattvatastu yaducitAnuSThAnaM tannAkAmanirjarAGgam , yaccAnucitAnuSThAnaM tannirvANAnaGgatvAtphalato bAlatapo vocyatAm , // 135 // akAmanirjarAGga vA nAtra kazcidvizeSa iti yuktaM pazyAmaH / kiJca-mithyAdRSTInAmapi mArgasAdhanayogA guNasthAnakatvAbhyupagamAdeva haribhadrAcAryaiH pradarzitAH, tathA ca teSAmapi sakAmanirjarAyAM na bAdhakam , guNalakSaNAyAstasyAH kuzalamUlatvAt / taduktaM tattvArthabhASye navamAdhyAye-"nirjarA vedanA vipAka ityanAntaram / sa dvividho'buddhipUrvaH kuzalamUlazca / tatra narakAdiSu karmaphalavi|pAko yo'buddhipUrvakastamavadyato'nucintayed akuzalAnubandha iti / tapaHpariSahajayakRtaH kuzalamUlastaM guNato'nucintayet-zubhAnubandho niranubandho vati / evamanucintayan karmanirjaraNAyaiva ghaTate iti // " atra hyakuzalAnubandho vipAka ityakAmanirjarAyAH kuzalamUlazca sa. kAmanirjarAyAH saMjJAntarameveti / atha mithyAdRSTebuddhibuddhireveti na buddhipUrvikA nijareti ced / na, mArgAnusAriNyA buddhabuddhitvenA| panautumazakyatvAd , anyathA mASatuSAdInAmapyakAmanirjarAprasaGgAt , teSAM nirjarAyA abuddhipUrvakatvAtphalato buddhisaddhAvasya cobha yatrAvizeSAd / ucitaguNasthAnapariNatisattve phalato buddhimattvamabAdhitameveti / taduktam (upadezapada603)"guNaThANagapariNAme, saMte * taha buddhimapi pAeNa // jAyai jIvo tapphala-mavekkhamanne u Niyamatti // " guNavizeSasya jIvadayAdirUpasyAtmani pariNAme sati, 5 +AAR
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSA // 36 // saTippaNa // khopatra vRtiH // mAthA-30 // 13 // tatheti samuccaye, buddhimAnapi yuktAyuktavivecanacaturazemuSIparigato'pi na kevaladharmasAraH sadA bhavati, prAyeNa bAhulyena, jAyate jiivH| mahatAmapyanAbhogasambhavena kadAcitkRtyevabuddhimattvamapi kasyacitsyAditi prAyograhaNam / atraiva matAntaramAha-tatphalaM buddhi mattvaphalaM svargApavargAdiprAptilakSaNam, apekSyAnye punarAcAryAH, niyamo'vazyaMbhAvo buddhimattvasya anAbhoge'pi guNasthAnapariNatau satyAmiti bruvate / ayamabhiprAyaH-'sampannanivraNavratapariNAmAH prANino jinabhaNitamidamiti zraddadhAnAH kvacidarthe'nAbhogabahulatayA prajJApakadoSAd vitathazraddhAnavanto'pi na samyaktvAdiguNabhaGgabhAjo jAyante / yathoktam ( uttarAdhyayananiyukti) "sammaghavI jIvo, uvai8 pavayaNaM tu saddahaha // saddahai asambhAvaM, ayANamANo guruNiogA // 163 // " [samyagdRSTirjIva upadiSTaM pravacanaM tu zraddadhAti / zraddadhAtyasadbhAvamajAnan guruniyogAt // ] iti // buddhimattve sati te vratapariNAmaphalamavikalamupalabhanta eveti / yathA ca samyagdRSTayAdiguNasthAnAvAntarapariNatitAratamye'pi buddhimattvasAmAnyaphalAbhedastathA mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM mithyAtvaguNasthAnAvAntarapariNati| tAratamyepi / ata evApunarbandhakAdInAmAdita evArabhyAnAbhogato'pi 'sadandhanyAyena' mArgagamanamevetyupadizantyadhyAtmacintakAH / yattu mithyAdRzAM sakAmanirjarAsambhave samyagdRSTimithyAdRSTayoravizeSaprasaGga iti kenaciducyate, tadasat / evaM sati mithyAdRSTayAdInAM sayogikevaliparyantAnAM zuklalezyAvattvenAvizeSaprasaGgAt / avAntaravizeSAnna tadavizeSa iti cet ? / so'yaM prakRte'pi tulyaH, samyagdRSTinirjarA'pekSayA mithyAdRSTinirjarAyA alpatvasyAbhyupagamAditi yathAzAstraM bhAvanIyam / / 37 // nanvevaM mithyAdRzAM guNAnumodanena parapAkhaNDiprazaMsAlakSaNaH samyaktvAticAraH syAdityAzaGkAM parihartumAha| parapAkhaMDipasaMsA, ihaI khalu kovi NevamaiAro // so tammayaguNamohA, aNavatthAe va hojAhi //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 137 // saTippaNA khopar3a vRttiH / / gAthA-38 // 137 // OMUAR 33+15+SAHAK [parapAkhaNDiprazaMsA, iha khalu ko'pi naivamaticAraH // sa tanmataguNamohAd , anavasthayA vA bhaved // 38 // ] parapAkhaMDipasaMmatti / evamuktaprakAreNa, iha mArgAnusAriguNAnumodane, parapAkhaNDiprazaMsA ticAraH, ko'pi na syAt / yataH sa parapAkhaNDiprazaMsAticAraH tanmatAH parapAkhaNDimAtrasaMmatA ye guNA agnihotrapaJcAgnisAdhanakaSTAdayasteSu mohojJAnaM tattvato jinapraNItatulyatvAdimithyAjJAnalakSaNaM tato bhavet , 'parapAkhaNDinaH paradarzaninaH teSAM prazaMsA' ityatra vyutpattAvarthAt pAkhaNDatA'vacchedakadharmaprazaMsAyA evAticAratvalAbhAd / yathA hi 'pramAdino na prazaMsanIyAH' ityatra pramAdinAM pramAditAvacchedakadharmeNAprazaMsanIyatvaM labhyate, na tvaviratasamyagdRSTayAdInAM samyaktvAdinApi, 'tathA pAkhaNDino na prazaMsanIyAH' ityatrApi pAkhaNDinAM pAkhaNDatAvacchedakadharmeNaivAprazaMsanIyatvaM labhyate, natu mArgAnusAriNAM kSamAdiguNenApi / abhinivezaviziSTakSamAdiguNAnAmapi pAkhaNDatAvacchedakatvameveti tadrUpeNa prazaMsAyAmapyaticAra eva / ata evograkaSTakAriNAmapyAjJollaGghanavRttInAM prazaMsAyA doSAvahatvamuktaM tesiM bahumANeNaM, ummaggaNumoaNA aNiTThaphalA / tamhA titthayarANA-Thiesu juttottha bhumaanno||39||pNcaashk 119 ||(tessaaN bhumaanenonmaargaanumodnaa'nissttphlaa| vasmAttIrthakarAjJAsthiteSu yuktotra bahumAnaH // ) ityAdinA zrIharibhadrasUribhiH / vA athavA, anavasthayA mArgabhraMzalakSaNayA, | aticAro bhaved / mugdhaparSadi kSamAdiguNamAdAyApi mithyAdRSTiprazaMsAyAM paradarzanibhaktatvaprasaGgAdekaikAsamaJjasAcArAd , evaM mArgocchedApatteH / ata evAbhimukha mugdhaparSadgatasya parapAkhaNDisambandhikaSTaprazaMsAdinA mahAnizIthe paramAzarmikamadhyotpattiruktA / tathA ca tatpAThaH "je bhikkhU vA bhikkhuNI vA parapAsaMDINaM pasaMsaM karejA, je yAvi NaM NiNhavANaM pasaMsaM karejA, jeNaM NiNhavANaM AyayaNaM Tra pavisejA, je NaM NiNhavANaM gaMtha sattha-paya-kkharaM vA parUvejA, je NaM NiNhavANaM saMtie kAyakilesAie tave i vA saMjame i vA nANe i
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 138 // --AAAAA% vA vinnANe i vAsue ivA paMDitte i vA abhimuhamuddhaparisAgae silAhejA sevi yaNa paramAhammiesu uvavajjejA, jahA sumtitti"|| (yo bhikSurvA bhikSukI vA parapAkhaNDinAM prazaMsAM kuryAt , yo'pi ca nilavAnAM prazaMsAM kuryAt , yaH khalu nihnavAnAmAyatanaM pravizet , yaH saTippaNA khalu nivAnAM granthazAstrapadAkSaraM vA prarUpayet , yaH khalu nivAnAM satkAn kAyaklezAdIn tapo vA saMyama vA jJAnaM vA vijJAnaM vA ||khopdd' zrutaM vA pANDityaM vA abhimukhamugdhaparSadgataH zlAghayet so'pi ca paramAdhArmikeSu upapadyeta, yathA sumatiriti // ) tathA ca yaH khasya vRciH // pareSAM ca guNAnurAgavRddhikAraNamavagamyaiva jinapraNItakSamAdiguNagaNamAdAya mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM prazaMsAM karoti tasya na doSaga gAthA-39 | // 138 // ndho'pi, pratyuta 'aho sakalaguNasAraM jinapravacanam', iti dharmonnatireva syAditi bhAvaH // 38 // atha bhavantu mithyAdRzAmapi kepi kepi guNAstathApi hInatvAdeva te nAnumodyA ityAzaGkAzeSa nirAkartumAha| jai hINaM tesi guNaM, sammattadharo Na mannaitti maI // tA kassavi suhajogaM, titthayaro NANumannijjA // 39 // 18 ['yadi hInaM teSAM guNaM, samyaktvadharo na manyate iti matiH // tataH kasyApi zubhayogaM, tIrthakaro nAnumanyeta // 39 // ] jaha hINaMti / yadi hInaM teSAM mithyAdRzAM, guNaM kSamAdikaM, na manyate nAnumanyate, samyaktvadharaH, utkRSTapadatvAditi tava matiH syAt , tadA kasyApi zubhayogaM tIrthakaro nAnumanyeta, tIrthakarApekSayA sarveSAmapi chadmasthAnAmadhastanasthAnavartitvAt / na caitadiSTam , tata uparitanaguNasthAnasthAnAmapi sarva mArgAnusArikRtyamanumodanIyameva / yacca samyaktvaguNavizeSapradarzanArtha mithyAdRggu-hU NamAtrasya zAstre'kiJcitkaratvapratipAdanaM naitAvatA sarvathA tadvilopa eva sidhyati, cAritraguNavizeSapradarzanArtha (Avazyake) "dasArasIhassa ya seNiyassa, peDhAlaputtassa ya saccaIssa // aNuttarA daMsaNasaMpayA siyA, viNA caritteNa haraMgaI gayA ||1172||"(dshaarsiNhsy bAba AAAAAAAN
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 139 // saTippaNA svopaDa vRtiH // * gAthA-40 // 139 // ca zreNikasya peDhAlaputrasya ca satyakaH / anuttarA darzanasampadAsIdvinA cAritreNAdharAM gatiM gtaa||) ityAdinA samyaktvasyApi tatprati pAdanAditi draSTavyam // 39 // tadevamanyeSAmapi mArgAnusAriguNAnAmanumodyatvasiddhau 'samyagdRzAjyeSAM guNA nAnumodyA evaM' ityutsUtraM tyaktavyam , stokasyApyutsUtrasya mahAnarthahetutvAdityupadezamAhatA ussuttaM mottuM, aNumoijjA guNe u savvesi // jaM thovA vi tao (laha), laheja dukhkhaM marIivva // 40 // [tata utsUtraM muktvA'numodeta guNAn sarveSAM tu / yatstokAdapi tataH (laghu) labheta duHkha marIciriva // 40 // ] tA ussuttaMti / tat tasmAtkAraNAta , utsUtraM muktvA , turevakArArthaH, sa ca sarveSAm ityanantaraM yojyaH sarveSAmeva guNAnanumodeta; bhavya iti zeSaH / yadyasmAt , stokAdapi tataH utsUtrAt , marIciriba duHkhaM labheta / marIcihi "kavilA itthaMpi ihayaMpi" ( kapila ! itthamapIhApi / ) iti stokAdapyutsUtrAtsAgaropamakoTAkoTImAnasaMsAraparibhramaNajanyaduHkhaM labdhavAn , tato yo mArgAnusAryanumodanAM lumpannutsUtrasahasravAdI tasya kiM vAcyamiti bhaavH|| atra kecidAhu:-"maricirutsUtrAd duHkha labdhavAniti vayaM PAna sahAmahe, utsUtrasya niyamato'nantasaMsArakAraNatvAt , tena cAsaMkhyeyasaMsArArjanAt , tata utsUtramizritamevedaM marIcivacanaM, natUtsUtra8| miti pratipattavyam / tathA hi-sAdhudharme dvirukte'pi sAdhudharmAnabhimukhena kapilena 'yuSmatsamIpe kazciddharmo'stIti' pRSTe, Avazyaka. tyabhiprAyeNa tu 'bhavaddarzane kiJciddharmostIti' pRSTe, 'aho! ayaM pracurakarmA dvirukto'pi sAdhudharmAnabhimukho maducitaH sahAyaH saMvRtta' iti vicintya mama dezaviratidharmostItyabhiprAyeNa manAgihApyastIti marIciraktavAn / tatra marIceryadi dezavirativimarzanA nAbhavidhyat tarhi manAgiti nAbhaNiSyam / etadvacanaM parivrAjakaveSe sati parivrAjakadarzane kiJciddharmavyabasthApakaM sampannam / iha zabdasyAspaSTA CINESCORCHECIAL
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 4ArthavAcakatvena zrotuH kapilasya parivrAjakadarzane'pi kizciddharmostItyavabodhAt , anyathA kapilaH parivrAjakaveSaM nAgrahISyat , tasya dharmacikIrSacaiva tadveSopAdAnAt , rAjaputratvenAnyakAraNAsambhavAt , tatazca kApilIyadarzanapravRttiH / sA ca kapilasya marIceranyeSAM ca mahAnarthakAraNam , kupravacanarUpatvAt / tadevambhUtaM vacanamutsUtramizraM, marIcyapekSayA sUtratve'pi kapilApekSayA utsUtratvAt / mama pArzve manAm dharmo'stIti dezaviratasya marIcerabhiprAyAnmarIcyapekSayA hi satyamevaitat , parivrAjakadarzane manAga dharmo'stIti kapilasya buddhijanakatvena kpilaapekssyaacaastyruupmeveti||" tadasat, utsUtrakathanAbhiprAyeNa pravRttasyAsya vacanasya mAyAnizritAsatyarUpasyotsUtratvAd / ApekSikasatyAsatyabhAvAbhyAmutsUtramizritatvAbhyupagame ca bhagavadvacanasyApi tathAtvaprasaGgAt / tadapi hi bhagavatastadbhaktAnAM cApekSayA satyaM pAkhaNDinAM cApekSayA'satyamiti / atha bhagavatA vacanaM parasyAsatyabodhAbhiprAyeNa na prayuktamiti notsUtram , marIcinA tu prakRtavacanaM kapilasyAsatyabodhAbhiprAyeNaiva prayuktam / sa hyevaM jJAtavAn-patanmadvacanaM kapilasya parivrAjakadarzane dharmabuddhijanakaM bhaviSyatItyevamevArya bodhanIya iti, kathamanyathA'sya paritrAjakaveSamayamadAsyad? iti mahadvaiSamyamiti cet / hanta tahiM utsUtramevedaM prAptamiti gatamutsUtramizreNa / dravyato'satyasya kizalayapANDupatrAdyullAparUpasUtravacanasyeva dravyataH satyasya prakRtavacanasyotsUtrarUpasyApi mizratvAyogAt , zuddhAzuddhadravyabhAvAbhyAM mizratvAbhyupagame jinapUjAdAvapi mizrapakSAbhyupagamaprasaGgAcca / atha dezaviratyabhiprAyeNa madapekSayA mayA satyaM vaktavyam , parivrAjakaveSAbhiprAyeNa kapilApekSayA tva(cA)satyamityevaM bhAvabhedAdevedamutsUtramizramiti cet , na, etAdRzabhAvayorekadA'sambhavAt , upayogadvayayogapadyAbhyupagamasyApasiddhAntatvAd / eka evAyaM samUhAlambanopayoga iti cet , tarhi kena kasya mizratvam / niyamataH padArthadvayApekSayaitaditi viSayabhedAdekatrApi mizratvamiti cet , tarhi gataM keva saTippaNA ||khoptr vRtiH // gAthA-4. // 14 // 345454305 +LOAUGAT
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 14 // | saTippaNA | ||khopdd' vRttiH // gAthA-4. // 14 // lenotsUtreNa, sarvasyApyasatyAbhiprAyasya dhayaMze satyatvAt " sarva jJAnaM dharmiNyabhrAntaM prakAre tu viparyayaH" iti shaastriiyprvaadprsiddheH| tarhi prakArabhedAdastu mizratvam ,ekatraiva vacane satyAsatyabodhakatvAvacchinnaprakArabhedoparaktAbhiprAyopazleSAdutsUtramizratvasambhavA| diti cet / na, sUtrakathanAMze'bhiprAyasya prAbalye'nutsUtrasyotsUtrakathanAMze tatprAbalye cotsUtrasyaiva sambhavAnmithyAvyapadezena mizrasyA navakAzAd / anyathA 'kriyamANaM na kRtam' ityaMze'satyaM pratipAdayAmi itarAMze ca satyamiti mithyAvyapadezena vadato jamAlyanusAriNo'pi notsUtraM syAt kintUtsUtramizramiti mahadasamaJjasam / api ca-idaM marIcivacanamutsUtramizramiti vadatA mUlata eva jainI prakriyA na jJAtA / yataH sUtrotsUtravyavasthA tAvacchrutabhAvabhASAmAzritya kriyate / sA ca satyAsatyAnubhayarUpatvAt trividhaiva dazavakAlikaniyuktyAdisiddhAntapratipAditA / parAbhiprAyeNa tu mizrarUpAyA api tasyAH siddhau bhagavadbhadrabAhuktavibhAgavyAghAtapraprasaGga iti na kizcidetat / itthaM ca marIcyapekSayA marIceranutsUtramevedaM vacanaM kapilApekSayA ca viparyAsabuddhijanakatvajJAnapItthamucyamAnametadvacanaM mamotsUtramiti parijJAnAbhAvAtkathaJcidanAbhogahetukamutsUtramiti vadato mAtA ca me vandhyA ceti nyAyApAta iti draSTavyam / kizca- tasyotsUtrAbhogo nAsIdityapi duHzraddhAnam , vyutpannasya tasya tAdRzAspaSTavacane'pyutsUtratvapratyayAvazyakatvAd / na ca sAdhubhaktasya tasya tathotsUtrabhASaNamasambhavyeveti zaGkanIyam , karmapariNatevicitratvAd / aspaSTatvaM ca tatrAbhimatAnabhimatavidhiniSedhAvadhAraNA'kSamatvalakSaNaM na, utsUtrAbhogAbhAvAt kintvanabhimataniSedhAMze dezavidhyAropaprayojakatathAvidhasaGkkezAt / ata eva sphuTA prarUpaNamapyasyAspaSTatAkhyajAtivizeSazAlinyutsUtraprarUpaNa eva paryavasyati / taduktaM pAkSikasaptatikAvRttI-"utsUtraprarUpaNAyAH saMsArahetutvAt / yathoktam - "phuDapAgaDamakahato, jahaDiya bohilAbhamuvahaNai / jaha bhagavao visAlo, jarAmaraNamahoahI Asi ||"tti|
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 142 // saTippaNA ||khopkss | vRti // mAthA-. // 14 // 3 upadezamAlA 106 [sphuTaprakaTamakathayan yathAsthitaM bodhilAbhamupahanti / yathA bhagavato vizAlo jarAmaraNamahodadhirAsIt // 1 // ]" kizca-iharti dezaviratyabhiprAyeNa voktamiti kuto nirNItam / upadezamAlAvRttau "kapila ! ihAnyatrApIti" matsambandhini sAdhusambandhini cAnuSThAne dharmo'stIti bhaNanAt / na ca tatra 'sAdhusambandhini' iti bhaNanena 'matsambandhini dezaviratyanuSThAne dharmo'sti' itvevAbhiprAya iti vaacym||"jindhrmaalsN jJAtvA, ziSyamicchan sa taM jagaumArge jaine'pi dharmo'sti,mama mArge'pi vidyte||1||"iti haimavIracaritravacanAtvamArge'pi tena dharmAbhidhAnAt / svamArgazca tasya svaparigRhItaliGgAcAralakSaNaM kApiladarzanameva / tatra ca mArge niyatakAraNatAvizeSasambandhena dharmamAtrameva nAsti kuto dezaviratyanuSThAnam ? ityutsUtramevaitaditi / aniyamAbhiprAyeNa tvasyotsUtraparihAre'nyaliGgAdisiddhAbhyupagamAcAritrAderapi tatrAbhyupagamApattiriti na kiJcidetat / etena kavilA itthaMpitti apizabdasyaivakArArthatvAnnirupacaritaH khalvatraiva sAdhumArge 'ihayaMpi'tti khalpastvatrApi vidyate / sa hyevamAkarNya tatsakAza eva prabajitaH / marIcinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinirvartita iti jJAnasAgarasUrivacanamapi vyaakhyaatm||ttraapi mArgabhedAbhiprAyeNaiva dharmabhedAbhidhAnAd / na hi | sAdhuzrAvakayormArgabhedena dharmabhedaH sambhavaduktiko'pIti vicAraNIyam / yattu marIcivacanamidamAvazyakaniyuktau'durbhASitamevoktaMna tUtsUtramiti' nedamutsUtraM vaktavyamiti kenaciducyate / tadasat ,durbhASitapadasyAnAgamikArthopadeze rUDhatvAt ,tadutsUtratAyA vyaktatvAt / taduktaM12 paJcAzakasUtravRttyoH -"saMviggoNuvaesaM, Na dei dubbhAsiyaM kaDuvivAgaM / jANato taMmi tahA, atahakAro u micchattaM // 17 // " vyAkhyA-saMvigno bhavabhIrurguruH, anupadezaM naJaH kutsitArthatvena kutsitopadezamAgamabAdhitArthAnuzAsanaM, na dadAti-parasmai na karoti, taddAne saMvignatvahAniprasaGgAt / kimbhUtaH san ? ityAha-durbhASitamanAgamikArthopadezaM, keTuvipAkaM dAruNaphalaM durantasaMsA AAAAAAACK
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 143 // rAvahaM marIci bhave mahAvIrasyeva, jAnan - avabudhyamAnaH / ko hi pazyanne vAtmAnaM kUpe kSipatItyAdi / / " tathA zrAvaka dinakRtyavRtAvapyuktam- "viparItaprarUpaNA unmArgadezanA / iyaM hi caturantAdabhrabhavabhramaNaheturmarIcyAderiveti ||" dharmaratnaprakaraNasUtravR zyorapyuktam "aisAhasamethaM jaM, ussuttaparUvaNA kaDuvivAgA / jANatehi vi dijai, Niddesso sutabajjhatthe // 1 // " "jvalajjvAlAnala pravezakArinarasAhasAdapyadhikamati sAhasametadvartate, yadutsUtraprarUpaNA (NAH ) - sUtra nirapekSa dezanA (nAH) kaTuvipAkA dAruNaphalA, jAnAnaiH avabudhyamAnaiH, api, dIyate vitIrthate, nirdezo nizcayaH, sUtra bAhye- jinendrA (jinAgamA) nukte, arthe - vastuvicAre / kimuktaM bhavati "dubbhAsieNa ikkeNa, marII dukkhasAgaraM patto // bhamio koDAkoDI, sAgarasariNAmadhijANaM / Ava 0438 // ussutamAyaraMto, baMdhai kammaM sucikaNaM jIvo / saMsAraM ca pavaDDara, mAyAmosaM ca kuvvai ya || upadezamA0 221|| [durbhASitenaikena marIci - duHkhasAgaraM prAptaH / bhrAntaH koTAkoTIsAgarasaha gnAmadheyAnAm || utsUtramAcaran badhnAti karma sucikaNaM jIvaH / saMsAraM ca pravardhayati | mAyAmRSAM ca karoti ca // 1 // |] ummaggadesao magga - NAsao gUDhahiyayamAilo / / saDhasIlo a sasallo, tiriAuM (aAuM - gaI) baMdhai (e) jIvo || paMcava0 1655 / / ummaggadesaNAe, caraNaM NAsaMti jiNavariMdANaM || vAvaNNadaMsaNA khalu, na hu labbhA tArisA daddhuM // prava canasA0 646||" [unmArgadezako mArganAzako gUDhahRdayamAyAvAn / zaThazIlaca sazalyaH tiryaggatiM (gAyuH) badhnAti jIvaH // unmArgadezanayA caraNaM nAzayanti jinavarendrANAm / vyApannadarzanAH khalu naiva labhyAstAdRzA draSTuM ||] ityA ( dyA) gamabacanAni zrutvA'pi svAgrahagrastacetaso yadanyathA'nyathA'vyAcakSate vidadhati ca tanmahAsAhasameva, anavakpArAsArasaMsArApArapArAvArodaravivarabhAvibhUriduHkha| bhArAGgIkArAditi / tathA zrAddhavidhivRttAvapyAzAtanAdhikAre proktam -- " etAsu cotsUtra bhASaNArhadguvadyivajJAdirmahatyAzAta saTippaNA // svopaca vRtiH // gAthA-40 // 143 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 144 // nA'nantasaMsArahetuzca sAvadyAcArya - marIci - jamAli-kUlavAlakAdevi / yataH -- ussutavAsagANaM, vohiNAso anaMtasaMsAro // pANaccaevi dhIrA, ussuttaM tA Na bhAsati // 1 // titthayarapavayaNasuaM, AyariaM gaNaharaM mahiDDIyaM / " ityAdi / / [utsUtra bhASakAnAM bodhinAzo'nantasaMsAraH / prANatyAge'pi dhIrA utsUtraM tato na bhASante / tIrthakaraM pravacanaM zrutamAcArya gaNadharaM maharddhikaJca / ] tathA yogazAstravRttAvapyuktam -- "bhagavAnapi hi bhuvanagururunmArgadezanAtsAgaropamakoTA koTI yAvadbhave bhrAntastatkA'nyeSAM svapApapratIkAraM kartumazaknuvatAM gatiriti / tathA tatraiva -- " alpAdapi mRpAvAdAd " ityasya vyAkhyAyAm, alpasyApi mRSAvAdasya mahAnarthahetutve saMmativacanamidamupadarzitam -- ahaha sayalannapAvA, vitahapannavaNamaNumavi duraMtaM // jaM marIibhavauvajjiyadukkaya avasesalesavasA ||1|| surathuaguNo vi titthaM-karo vi tihuaNaatullamallo vi / / govAIhiM vi bahuso, kayatthio tijayapahU taM si // 2 // tti | govaMbhaNabhUNaMtagAvi, kei iha daDhappahArAI | bahupAvA vi ya siddhA, siddhA kira taMmi caiva bhave || 3 || "tti / [ ahaha sakalAnyapApAd vitathaprajJApanamaNvapi durantam / | yanmarIcibhavopArjitaduSkRtAvazeSalezavazAt // surastutaguNo'pi tIrthaMkaro'pi tribhuvane atulyamallo'pi gopAdibhirapi bahuzaH kadarthitastrijagatprabhustvamasi / / go-brAhmaNa-bhrUNAntakA api kecidiha dRDhaprahAryAdayaH / bahupApA api ca siddhAH siddhAH kila tasminneva bhave / / ] tathopadeza ratnAkare'pi proktam - " tathA keSAJcidezanA punaH prastAvaucityAdisarvaguNasubhagA paraM kevalenotsUtraprarUpaNadUSaNena kalitA, sA'pi puranirddhamanajalatulyA, amedhyalezena nirmalajalamivotsUtra lezaprarUpaNenApi sarve'pi guNA yato dUSaNatAmiva bhajanti, tasya viSamavipAkatvAd / yadAgamaH- "dubbhAsieNa ikkeNa" ityAdi / tathA tatraiva pradezAntare proktam - "kecid gurava AlambanaM vinaiva satataM bahutarapramAdasevitayA kucAritriNaH dezanAyAmapyacAturyabhRtazca yathA tathAvidhAH pArzvasthAdayaH, yathA vA marIciH yyn saTippaNA // khopajJa ciH // gAthA-40 // 144 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 145 // "kavilA itthapi iyaMpi" ityAdidezanAkRd / "dezanAcAturya (saubhAgyaM) cotsUtraparIhAreNa samyak sabhAprastAvaucityAdiguNavattvena ca jJeyaM // " (taTa 1 aMza 2 taraMga 11) ityAdi / yattu kazcidAha - utsUtralezavacanasAmarthyAdeva pratIyate marIcervacanaM na kevalamutsUtraM kintu tsUtramizramiti / tanna, evaM sati "jo caiva bhAvaleso, so ceva bhagavao bahumao u // 33 // tti [yazcaiva bhAvalezaH sa eva bhagavato bhumtstu|] SaSThapaJcAzakavacanAd // ya eva, bhAvalezo bhagavadbahumAnarUpo dravyastavAd bhavati, sa eva bhagavato mukhyavRsyA'numata ityarthapratItau tatra bhAvalezasyAbhAvamizritasya bhagavadbahumatatvApatteH; tasmAllezapadamapakarSAbhidhAyakaM na tu mizritatvAbhidhAyakamiti mantavyaM / syAdayamabhiprAyaH - dharmasyApi hyazubhAnubandhAditi, Aha - " dhammo vi sabalao hoi " [dharmo'pi zabalo bhavati / ] | ityAdinA zAstra zabalatvamucyate zabalatvaM ca mizratvameva marIcivacanasyApi kudarzanapravRttyA'zubhAnubandhAnmizratvamavirUddhaM, kudarzanapravRttereva tasya saMsAravRddhihetutve nAvazyakacUrNAyuktatvAditi / so'yaM durabhiprAyaH, yataH itthaM sati phalata evedamutsUtraM syAd na tu svarUpataH, ucyate svarUpato'pIdamutsUtraM, utsUtratvAdeva ca saMsAraheturiti, yatkizcidetat / ata eva zrAddhapratikramaNasUtra cUrNAvapi "paDisiddhANaM karaNe " iti vyAkhyAne viparItaprarUpaNA vivicya tatkRtAzubhaphalabhAgitvena marIcireva dRSTAntatayopadarzitaH / tathA hi"vivarIaparUvaNAe ya"tti, cazabdaH pUrvApekSayA "vivarIaM vitahaM ussutaM bhaNNai, parUvaNA panavaNA desanatti Ne pajAyA" [viparItaM vitathaM utsUtraM bhaNyate, prarUpaNA prajJApanA dezaneti eSAM paryAyAH / ] viparItA cAsau prarUpaNA ca viparItaprarUpaNA tasyAM satyAM pratimaNaM bhavati / sA caivarUpA - "siavAyamae samae, parUvaNegaMtavAyamahigicca // ussagga-vavAyAisu, kuggaharUvA muNeyavvA // 1 // piMDa asohayaMto, acarittI ittha saMsao Natthi / cAritaMmi asaMte, savvA dikkhA niratthiyA ||2|| evaM ussaggameva kevalaM paNNa saTippaNA // khopaDa ciH // gAthA-40 // 145 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8/ vei // avavAyaM ca-"ceiapUaukajA, jaiNA vi hu vayarasAmiNavva kila / / aniyasuasUrINa ba, nIAvAse vi na hu doso||3||" dharmaparIkSA TARA [sthAdvAdamaye-samaye prarUpaNaikAntavAdamadhikRtya / utsargApavAdAdiSu kugraharUpA jnyaatvyaa|| piNDamazodhayannacAritrI atra saMzayo naasti| saTippaNA // 146 // khopakSa cAribe'sati sarvA dIkSA nirarthakA // evamutsargameva kevalaM prajJApayati / apavAdaM ca-caityapUjA kAryA yatinApi khalu vajrasvAmineva vRtiH // kkila / anikAsutamariNa iva nityAvAse'pi naiva dossH||3||] tahA-"liMgAvasesamittevi, vaMdaNaM sAhuNA vi dAyavvaM // 'mukkadhurA gAthA-40 saMpAgaDa-sevI' iccAi vynnaao||1||"ahvaa-linggaavshessmaatre'pi vandanaM sAdhunA'pi dAtavyam / 'muktadhUH saMprakaTasevI' ityAdi vaca- // 146 // nAt // athavA] pAsattho-sanna-hAchaMde, kusIle sabale tahA / diTThIe vi ime paMca, goyamA na nirikkhae // 1 // jo jahAvAyaM na kuNai, micchaddivI tao hu ko anno| vaDDei ya micchattaM, parassa saMkaM jnnemaanno||2|| (piMDani gA0186 upadezamA0504)[pArzvastho-tsannayathAchandAH kuzIlaH shblstthaa| dRSTayA'pi imAn pazca gautama!na niriiksset|| yo yathAvAdaM na karoti mithyAdRSTistataH khalu ko'nyH| | varddhayati ca mithyAtvaM parasya zaGkAM janayan // ] icAi Nicchayameva purao krei| kiriyA kAraNa(mokhassa)na nANaM, nANaM vA na kiriyA, kamma pahANaM na vavasAo, vavasAo vA na kamma, egaMteNa NiccamaNicaM vA davamayaM pajAyamayaM vA sAmanarUvaM visesarUvaM vA vatthu payAsei, evaMvihA || 6 egaMtavAyappahANA parUvaNA vivarIyaparUvaNA bhavai / ao tesiM paDikkamaNaMti cauttho heU / [ityAdi nizcayameva purataH kroti| kriyA kAraNaM Tana jJAnaM, jJAnaM vA na kriyA, karma pradhAnaM na vyavasAyo, vyavasAyo vA na karma, ekAntena nityamanityaM vA dravyamayaM paryAyamayaM vA sAmA nyarUpaM vizeSarUpaM vA vastu prakAzayati, evaMvidhA ekAntavAdapradhAnA prarUpaNA viparItaprarUpaNA bhavati / atasteSAM pratikramaNamiti caturtho hetuH|] iyamayuktatarA durantAnantasaMsArakAraNam / yaduktamAgame-"dubbhAsieNa ikkeNa, marII dukkhasAgaraM patto // bhamio koDAkoDI, AAAAAAAG
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 147 // ROBABASAH saagrsrinnaamdhijaannN|| ||ityaadi(aav0438)[durbhaassitenaiken marIciHkhasAgaraM praaptH| bhrAntA koTAkoTI saagrshgnaamdheyaanaam||] saTippaNA atra kazcidAha-'nanvatra durantAnantazabdau duHkhalabhyAntatvenA'ntAbhAvena cAsaMkhyAtAnantAbhidhAyako viruddhArthAviti kathametadupapattiriti,sa ||svopdd' bhrAntaH / "vaNassaikAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase // kAla-maNaMtaduraMtaM, samayaM goama! mA pmaaeh(ye)||1||"(uttraa0 a010)[vana- vRtiH // | spatikAyamatigata utkRSTaM jIvastu saMvaset / kAlanantaM durantaM samayaM gautama mA prmaadiiH||] ityAdAvanantazabdasamAnAdhikaraNasya durantama- gAthA-4. zabdasya darzanAd durantAnantavacanasyAtizayitAnantavAcakatvena virodhaabhaavaad| itthaM sati viparItaprarUpaNAyA durantAnantasaMsArakAraNatve ma // 147 // rIcidRSTAntopanyAsasya sAkSAttasyAsaMkhyAtabhavavAcakapramANavirodhenAnupapattistu tasyA durantAnantasaMsArakAraNatvopalakSitAyuktataratvopanayanAbhiprAyeNa nirasanIyA // yattu zrAvakasya viparItaprarUpaNAyA atra prakRtatvAttasya cAnAbhogAd guruniyogAdvA tatsambhavAttathAvidhakliSTapariNAmAbhAvAnnAsAvanantasaMsArahetuH,ata eva zrAvakapratikramaNasUtrasya vRttau kevalaM durantazabdasyaivAbhidhAnam / yA ca viparItaprarUpaNA mArgapatitAnAmanantasaMsArahetuH sA sabhAprabandhena dharmadezanAdhikAriNAM bahuzrutatvena lokapUjyAnAmAcAryAdInAM kutazcinimittAnnijalajAdihAnibhayena sAvadyAcAryAdInAmiva, paraviSayakamAtsaryeNa goSThAmAhilAdInAmiva, tIrthakudvacanassAzraddhAne(na) jamA-14 lyaadiinaamivaabhogpuurvikaa'vsaatvyaa| te cehAdhikArAbhAvenAnuktA apyanantasaMsAritvena khata eva bhaavyaaH| yena kAraNena kasyacidanA bhogamUlakamapyutsUtraM kudarzanapravRttihetutvena dIrghasaMsAraheturapi bhavati, tena durantasaMsAramadhikRtya marIciriva(reva) dRSTAntatayA drshitH| tasya ca tathAbhUtamapyutsUtraM tathaiva saJjAtam , zrIAvazyakacUrNAvapi tathaivoktatvAt ; anyathA dvitrAdibhavabhAvimuktInAmapi muniprabhRtInAmanantasaMsAritvavaktavyatA''pattau jainaprakriyAyA mUlata evocchedaH syAdityAdi pareNoktaM, tadasat / zrAvakasyApi "jaNassa dhamma parika SCAMODARA ABIRBE
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Cl sAhei"tti [janasya dharma parikathayanti / ] vacanAd gurUpadezAyattatayA dharmakathanAdhikAritvazravaNAtkarmapariNativaicitryeNa tasyApi gurUpadedharmaparIkSA saTippaNa zAyattatAM parityajya kathaJcitmAvadyAcAryAdInAmiva viparItaprarUpaNAsambhavAt tasyAzca svarUpato'nantasaMsArakAraNatvAt tatpratikrama- | ||khoptr ||148||Paavidhaanmaa NArthamihetthamupanibandhAd / na cAnyatra durantAbhidhAnamanantatvapratikSepakam , durantatvasthAnantatvAvirodhitvAd / anantasaMsArAdhikArAbhAvA- vRtiH // diha dRSTAntAnuktiriti tu prakRtagranthasya khaNDanaM na tu maNDanam / sA cAyuktatarA, 'durantAnantasaMsArahetuH' ityavasthitapAThaparityAgenaiva gAthA-4. // 148 // taMdRSTAntAdhyAhArasambhavAt , tasmAduktopalakSaNavyAkhyAnarItyaiva prkRtopnysmrthnnyaayym| IdRzotsUtravacane svarUpato'nantasaMsArahetutvavacane caramazarIrikriyamANArambhe'pi svarUpato narakahetutvavacanavat prakriyAvirodhAditi samyagvibhAvanIyam / itthaM ca-"AyariaparaMparaeNa, AgayaM jou aannupubbiie(cheybuddhiie)|kovei cheyavAI,jamAliNAsaM va nnaasiihi||1||"aacaaryaaH zrIsudharmasvAmi-jambUnAmaprabhavAryarakSitAdyAsteSAM paramparA-praNAlikA pArampayaM tena, AgataM yadvayAkhyAnaM sUtrAbhiprAyaH,tadyathA-vyavahAranayAbhiprAyeNa kriya-14 mANamapi kRtaM bhvti| yastu kutarkadadhmAtamanasA(mAnaso) mithyAtvopahatadRSTitayA chekabuddhayA-nipuNabuddhayA 'kuzAgrIyazemuSIko'ham' iti kRtvA, kopayati dUSayati-anyathA tamarthaM sarvajJapraNItamapi vyAcaSTe 'kRtaM kRtam' ityevaM brUyAd / / vakti ca na hi mRtpiNDakriyAkAla eva ghaTo niSpadyate, karmaguNavyapadezAnAmanupalabdheH, sa evaM chekavAdI-nipuNo'ham ityevaMvAdI paNDitAbhimAnI, jamAlinAzaM-jamAlinivavatsarvajJamatavigo(ko)pako, vinathati-araghaTTaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAlaM bambhramiSyati" ityAdisUtrakRtAGga yAthAtathyAdhyayana niyuktivRttivacanamAtramavalambya ye jamAleraraghaTTaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAlabhramaNe sAdhye dRSTAntatayopadarzitatvAd dRSTAntasya ca nizcitasAbhyadharmavRttvAt tasyAnantasaMsAritvasiddhiriti vadanti te paryanuyojyAH / nanvayamapi dRSTAntaH prAgukta
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 149 // marIcidRSTAntavadupalakSaNapara evetyaraghaTTaghaTIyantranyAyopalakSitasaMsAracakravAlaparibhramaNe sAdhye nA'yukta iti kathamasmAdbhavatAmiSTasiddhiH1, anyathA'raghaTTaghaTIyantranyAyo'tra prakaraNamahinA punaH punaJcaturgatibhramaNaparyavasita iti caturgatibhramaNamapi jamAleranena nyAyena siddhayet / yattu yasyaikendriyAdiSu punaH punarutpAdena drAghIyasI saMsArasthitistamuddizyaivAyaM nyAya: pravartate / taduktam- 'eyaM puNa evaM khalu, annANapamAyadosao poyaM / jaM dIhA kAyaThiI, bhaNiA egiMdiyAINaM // 16 // 'ti [ etatpunarevaM khalu ajJAnapramAdadopato jJeyam / yaddIrghA kAya sthitirbhaNitA ekendriyAdInAm ] / / iti upadeza pade / vyAkhyAyAM ca 'ekendriyAdijAtiSu dUraM manujatvavilakSaNAsvaraghaTTaghaTIyantranyAyakrameNa punaH punarAvartate / etadapi kutaH siddham ? ityAha yad yasmAtkAraNAd, dIrghA drAghIyasI, kAya sthitiH punaH punarmRtvA tatraiva kAye utpAdalakSaNA, bhaNitA pratipAditA siddhAnte, ekendriyAdInAM jAtInAmiti ekendriyadvIndriyAdilakSaNAnAM jIvAnAmiti / / " tata ekendriyAdijAtyAzritasyaivAraghaTTaghaTIyantranyAyasyAzrayaNAnna dRSTAntadASTantikayorvaiSamyamiti / tadasat / tatra manujatvagatidaurlabhyAdhikArAdaraghaTTaghaTIyantranyAyasAmAnyasyaikendriyAdijAtimAtreNa vizeSavivakSAyAmapyatra sarvajJamatavikopakasya caturazItilakSajIvayonisa GakulasaMsAraparibhramaNAdhikArAtpunaH punargaticatuSTaya bhramaNAzritasyaiva vivakSitatvAd / ata eva zrutavirAdhanAtathAturgatika saMsAraparibhramaNaM bhavatIti sphuTamevAnyatrAbhihitam, jamAlidRSTAntazca tatropanyasta iti / tathA hi- " icceiyaM duvAlasa~ga gaNipiDagaM tIte kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhettA cAturaMtasaMsArakaMtAraM aNupariaviMsu 1 / icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM paDuppanne kAle parittA jIvA ANAe virAhittA cAturaMta saMsArakaMtAraM aNupariaIti 2 / icceiyaM duvAlasa~ga gaNipiDagaM aNAgae kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMnasaMsArakaMtAraM aNupariaTTissaMtitti" // nandisUtre - etadvRttirmalayagirikRtA yathA - iceiyami saTippaNA // khopa vRttiH // gAthA-40 // 149 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 150 // saTippaNA | ||khopdd' vRtiH / / gAthA-4. // 15 // | tyAdi ityetadvAdazAGgaM gaNipiTakam, atItakAle'nantA jIvA AjJayA yathoktAjJAparipAlanAbhAvato virAdhya, caturantasaMsArakAntAraM vividhazArIramAnasAnekaduHkhaviTapizatasahasradustaraM bhavagahanaM, aNupariahiMsutti anuparAvRttavanta Asan / iha dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividhaM, dvAdazAGgameva cAjJA "AjJApyate jantugaNo hitapravRttau yayA sA''jJeti" vyutpattaH, tataH sA AjJA ca tridhA tadyathA-sUtrAjJA arthAjJA tadubhayAjJA ca / sampratyamUSAmAjJAnAM virAdhanAzcintyante / tatra yadAbhinivezato'nyathA sUtraM paThati tadA sUtrAjJAvirAdhanA / sA ca yathA jamAliprabhRtInAm / yadAtvabhinivezavazato'nyathA dvAdazAGgArtha prarUpayati tadA'rthAjJAvirAdha. nA / sA ca gosstthaamaahilaadiinaamivaavsaatvyaa| yadA punarabhinivezavazataH zraddhAvihInatayA hAsyAdito vA dvAdazAGgasya sUtramatha ca vikuTTayati tadobhayAjJAvirAdhanA; sA ca dIrghasaMsAriNAmabhavyAnAM cAnekeSAM vijJeyeti / tathA AjJayA sUtrAjJayAbhinivezato'nyathApAThAdilakSaNayA virAdhanayA virAdhyAtIte kAle'nantA jIvAzcaturantaM saMsArakAntAraM nArakatiryagnarAmaravividhavRkSajAladustaraM bhavATavIgahanamityarthaH, anuparAvRttavanta Asan jamAlivad / arthAjJayA punarabhinivezato'nyathAprarUpaNAdilakSaNayA virAdhanayA goSThAmAhilavat, ubhayAjJayA punaH paJcavidhAcAraparijJAnakaraNodyatagurvAdezAdilakSaNayA gurupratyanIkadravyaliGgadhArya nekazramaNavad, iti tu hAribhadyAmetavRttAvuktamiti // " tasmAdupalakSaNavyAkhyAna eva yathoktadRSTAntopapattiriti smartavyam / yattu AzAtanAbahulAnAM niyamanAnantasaMsAro bhavatIti jJApanArthamevedaM jamAlidRSTAntopadarzanaM, caturantazabdastu saMsAravizeSaNatvena saMsArasvarUpAbhidhAyako na punaH sarveSAmapyAzAtanAkAriNAM gaticatuSTayAbhidhAyakaH, na hi gaticatuSTayagamanamevAnantasaMsAritvAbhivyaJjakaM, anvayavyatirekAbhyAM vyabhicArAt , tasmAd gatyAdInAM prati prANinaM bhinnatvAnna taulyamiti pareNAtra samAdhAnaM kriyate, tadasambaddhavAgvAdamAtram / caturantaza AKASARAIGARH
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ bdArthasya saMsAravizeSaNatve caturantasaMsAraparibhramaNasya viziSTasAdhyasya paryavasAnAt caturantAnvitasaMsArasya bhramaNe'nvayAt , tathA ca saTippaNA dharmaparIkSAmA dRSTAnte jamAlo sAdhyavaikalyadoSAnuddhArAt / na hi viziSTe sAdhye vizeSyAMzasadbhAvamAtreNa dRSTAnte sAdhyabaikalyadoSa uddhartuM zakyate / svopar3a anabhijJasyAhaccaityAnagArazabdAbhyAmiva caturantasaMsArakAntArazabdAbhyAmekasyaivArthasya bodhanamityabhyupagame ca prekSAvatAmupahAsapAtra- vRdhiH // tvApattiH / gatyAdInAM ca yathA prati prANinaM bhinnatvaM tathA saMsArasyApyadhyavasAyavizeSAd bhinnatvaM kiM neSyate / "ummaggamaggasaMpaTThi gAthA-4. yANa" ityAdinonsUtrabhASiNAM niyamAdanantasaMsArasiddhau ca - "sIalavihArao khalu, bhagavaMtAsAyaNANiogeNa // tatto bhavo aNaMto, kile| sabahulo jao bhaNiaM // 422 / / 'titthayarapavayaNasuaM // 423 // [zItalavihArataH khalu bhagavadAzAtanAniyogena / tato bhavo'nantaH kleza-18 bahulo yato bhaNitam // tIrthakarapravacanazrutaM] ityAdyupadezapadavacanAcchItalavihAriNAM pArzvasthAdInAM niymaadnntsNsaaraapttiH| iSyate |ca tatra pariNAmabhedAr3heda ityatrApyadhyavasAyapratyayaH saMsAravizeSo mahAnizIthoktarItyA zraddheyaH / kizca-araghaTTaghaTIyantranyAyena meM | yatra saMsAraparibhramaNapradarzanaM tatra niyamAdanantasaMsAra ityabhyupagame utsUtrabhASiNAmiva kAmAsaktAnAmapi niyamato'nantasaMsArAbhyupagamaprasaGgaH, teSAmapi saMsArabhramaNe tannyAyapradarzanAt / taduktamAcArAGgazItoSNIyAdhyayana u02 gAthA 2 vRttau-"saMsiccamANA puNariti gambhaM" ityavayavavyAkhyAne "tena-kAmopAdAnajanitena karmaNA, saMsicyamAnA ApUryamANAH, garbhAd garbhAntaramupayAntisaMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTanta Asate ityuktaM bhvtiiti|" evamanekeSu pradezeSvitthamabhidhAnamastIti na kizcidetat / yacca "jamAlI NaM bhaMte ! deve tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajihi ?, goyamA! catvAri paMca tirikkhajoNiya-maNua-devabhavagahaNAI saMsAraM aNupariadvittA tao pacchA sijjhihiti jAva aMtaM kAheti / " [jamAlisaMgavan ! devastasmAd devalokAdAyumkSa %EMBER OCCASIRABHAE
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 152 // yeNa yAvatkva utpatsyate ? gautama ! catvAri paJca tiryagyonika- manuja deva bhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyati yAvadantaM kariSyatIti // ] ityatra catvAro dvIndriyAdayaH paJca caikendriyAH pRthivyAdayaste ca te tiryagyonikAzca teSu devamanuSyeSu bhavagrahaNAni bhrAntvA" iti vyAkhyAnAdatra ca tIrthakarAzAtanAkRto'dhikRtatvAd bhavAnantyalakSaNaba hutvasya spaSTatvAd bhagavatyapekSayaiva jamAleranantabhavasiddhiriti parasya mataM tadapUrvabuddhipATavamUlam / etAdRzasya gambhIrArthasya vRttikRtA'spaSTIkRtasya khayameva spaSTIkaraNAt kathaM cAyaM tapasvI nAkalayatyetAvadapi, yadamU catuSpaJcazabdau bhavagrahaNasamAnAdhikaraNau bhinnavibhaktyantau vyastau samAsAntaHpAtinaH tiryagyonikazabdasya vizeSaNatAmApadyate iti / na cemau na vibhaktyantAviti vAcyam, vibhaktya tamantareNa zasantacatuHzabdaniSpannasya 'cattAri' iti zabdasya sarvathA'siddheH / nApyatrAlup (k) samAso'stIti etena catasRSu paJcasu ca jAtiSu tiryagmanujadevabhavagrahaNAnIti bhaNanAdanantabhavasiddhirityapyapAstam, 'cattAri' ityatra dvitIyAbahuvacane saptamIbahuvacanArthatvasya 'paJca' ityana tarasaptamIbahuvacanalopasya samuccayArthakacakArAdhyAhArasya ca prasaGgAt / kiJca - catuSpaJcazabdayoH saMkhyAvAcakayorvyaktivacanatvena kutastAbhyAM jAtirupasthitiriti vibhAvanIyam / yadi ca jamAleranantaH saMsAraH sUtre vaktavyo'bhaviSyat tadA 'tiriya- maNussadevesu aNatAI bhavaragahaNAI saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sijjhissai' [ tiryagmanuSyadeveSvanantAni grahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyati ||] ityAdi / athavA "jahA gosAle maMkhaliputte taheva NeraiavajaM saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sijjhissai " [ yathA gozAlo maMkhaliputrastathaiva nairayikavarja saMsAramanuparyayya tataH pazcAtsetsyati // ] ityAdi bhaNanIyamabhaviSyad / anyathA navasu jAtiSu bhavagrahaNena bhramaNAdapi kuta AnantyalAbha: 1, navabhirapi vAraiH tatpUrtisambhavAt prativyaktibhramaNaM ca nAkSarabalAllabhyate bAdhitaM ca sarvatiryagdevamanujeSu tat svecchAmAtreNa saTippaNA ||khopc ciH // gAthA-40 // 152 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sale saTippaNA khopatra vRtiH / gAthA-4. // 153 // dharmaparIkSA niyatAnantatiryagyonikabhavagrahaNAzrayaNe ca kiM sUtrAvalambanavyapadezena?, svakalpanAyA mahatvadhyAropasya mahadAzAtanArUpatvAt / etena "cyutvA tataH paJcakRtvo, bhrAntvA tirygnRnaakissu|| avAptabodhinirvANaM, jamAliH samavApsyati // 106 // " iti haimavIracaritrIyaparva // 15 // 10 (sarga 8) zloke paJcakRtvazabdaH paJcavArAbhidhAyakaH, sa ca tiryazabdena yojitaH san jamAlistiryagyonau paJcavArAn yAsthatItyarthAbhidhAyakaH sampannaH, tathA ca tiryagyonau bArapUrtimanujAdigatyantarabhavAntaraprAptimantareNa na bhavati, sA ca prAptirAzAtanAbahulasya jamAleranantakAlAntaritaiva syAd , evaM paJcavAragamane'nantabhavagrahaNamanantaguNamapi smbhvti| manujagativArapUrtistUtkarSato'pi saptASTabhavaireva syAd / devanArakayostvanantaraM punarutpAdAbhAvenaikenaiva bhavena vArapUrtiH syAd ityAdikApi parasya kalpanA dUramapAstA veditavyA / | 'paJcakRtvaH' ityasya tiryakzabdenaiva yojanAyA asambhavAt , dvandvasamAsamaryAdayA pratyekameva tadanvayAd bhavagrahaNavyaktyapekSasya paJcavAratvasyAnantavArabhavagrahaNeSu jAtyapekSasaGkocena samarthayitumazakyatvAt , tAdRzazAbdabodhasyAkAGkSa vinA'nupapatteH / na hyekatrAnantavArabhavagrahaNAbhyupagame'pyekavArabhramaNameva vaktuM yuktam , sthAnabhedena tatsthAnAvacchinnAdhikRtakriyAjanyavyApAropahitakAlalakSaNavArabhedAd; nijAtIyasthAnagamanAnantaritatajAtIyasthAnAvacchinnabhramaNakriyAjanyabhavagrahaNavyApAropahito yAvAn kAlastAvata ekavAratvAbhyupagame ca."tiryakSvanantavAraM bhrAntaH" iti vadata eva vyAghAtaH / kiJca evaM " bahavo jIvA nityanigodeSvanantavAraM janmamaraNAni kurvanti" kA ityAdyakhilapravacanavacanavilopaprasaGga iti na kiJcidetat / kiJca-'cyutvA tataH paJcakRtvaH' ityAdizlokaikavAkyatayA hi 'cattAri paMca' ityAdibhagavatIsUtraM tvayA vyAkhyAtumiSTaM tathA ca tatra vijAtIyabhavAntaritatayA tiryakSu paJcavAramevAnantabhavagrahaNasiddhiriti sarveSAhaimapi pratyanIkAnAmIdRzameva saMsauraparibhramaNa sidhyet na tvanantAnyAnyabhavAntaritabhavabahulam / yatI "devakibisiyA NaM bhaMte ! tAo 45454545454545454
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 154 // saTippaNA ||khopjny vRttiH // gAthA-40 | // 154 // + 4 devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA kahiMgacchihiMti ? kahiM upavajihiMti ? goyamA! jAva cattAri paMca Neraiya-tirikkhajoNiya-maNussa-devabhavaggahaNAI saMsAraM aNupariaTTittA tao pacchA sijjhahiMti, bujjhihiMti, jAva aMtaM kAheti"tti | deivakilbiSikA bhadanta ! tasmAddevalokAdAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa anantaraM cyavaM cyutvA kva gamiSyanti ? kva utpatsyante ! gautama ! yAvaccatvAri paJca nairayika-tiryagyonika-manuSya-devabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaThya tataH pazcAtsetsyanti, bhotsyanti yAvadantaM kariSyantIti / ] tvayA sAmAnyasUtramaGgIkriyate tatazcoktasya 'cattAri paMca' ityAdivizeSasUtrasya nArakagatipratiSedhamAtreNaiva vizeSo'bhyupagamyate na tvadhikaH kazcidapIti / athAstvanyatra yathA tathA bhagavatyapekSayA (za0 9 u0 33) tu jamAleranantA eva bhavA labhyante, yato yAvacchabdaH sAmAnyasUtre'sti, tasya ca prayogaH kvacidvizeSyatvena kvacicca vizeSaNatvena syAt , tatra vizeSyatvena prayukto yAvacchanda uktagaNasambandhibhyAmAdyantapadAbhyAM viziSTaH sanneva gaNamadhyavartinAM padArthAnAM saGgrAhako bhavati / yathA-"jamAlI NaM bhaMte! aNagAre arasAhAre virasAhAre aMtAhAre paMtAhAre lUhAhAre tucchAhAre arasajIvI virasajIvI jAva tucchajIvI uvasaMtajIvI pasaMtajIvI vivittajIvI? hetA goyamA !" [jamAlibhadantAnagArorasAhAro virasAhAro'ntAhAraH prAntAhAro rUkSAhArastucchAhArorasajIvI virasajIvI yAvanucchajIvI upazAntajIvI prazAntajIvI viviktajIvI? hanta gautm|] ityAdisAmAnyasUtroktasya gaNasyAdyantazabdAbhyAM viziSTo 'goamA! jamAlI NaM aNagAre arasAhAre jAva vivittajIvIti sUtroktavAkyagato yAvacchabdastasya ca sarvAditvena buddhisthavAcakatvAnmadhyavartinAmapi padArthAnAM nAnArUpANAM nAnAsaMkhyAkAnAM ca saGgrAhakatvam , evamAdyantazabdayorapi gaNAnurodhena bhinnatvameva bodhyaM | na punaryAvacchabdo'pi ghaTapaTAditanniyatapadArthavAcaka iti / vizeSaNabhRtastu yAvacchabda uktapadavAcyAnAmarthAnAM dezakAlAdiniyAmako AAAAAAAAAX -4-64
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 15 // saTippaNa ||svopdd vRtiH // gAthA-40 // 15 // SEARCHES bhavati / tatra dezaniyAmakatvaM-yAvatpazcaviMzatiryojanAni pattanaM tAvadgantavyamityAdau / kAlaniyAmakatvaM ca "jAva NaM se jIve sayA samiaM taM taM bhAvaM pariNamai tAva ca NaM se jIve Arabhai sArabhai samArabhaI" [yAvatsa jIvaH sadA samitaM taM taM bhAvaM pariNamati, tAvacca sa jIva Arambhate saMrambhate samArambhate / ] ityAdau prasiddham / vizeSaNatvavizeSyatvasvarUpavikalastu yAvacchabdo DitthaDavitthAdivadarthazUnya eva syAt / tadiha yAvacchabdo nAnarthako na vA vizeSyabhRtaH, AdyantazabdAbhyAmaviziSTatvAd ; vizeSyabhRtasya ca tasya tvAbhyAM viziSTasyaiva prayogAt , kintu vizeSaNabhUtaH; 'prAk patitaM vizeSaNam' iti vacanAt , sa cAtrAdhikArAtkAlaniyAmaka iti / yAvatkAlaM catuSpaJcasUtre sa sthAvarajAtiSu nArakatiryagyonikamanujadevAnAM bhavagrahaNAni yattadornityAbhisambandhAt tAvatkAlaM saMsAramanuparAvRttya tataH pazcAtsetsyanti, yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kariSyantIti sAmAnyasUtrArthaH paryavasyati / evaM sAmAnyasUtroktAnusAreNa vizeSasUtre'pi kAlaniyamArthaM tAvacchandavad yAvacchabdo'pyadhyAhAryaH, tAvantareNa vAkyadvayAnupapattyA kAlaniyamAnupapattiriti vyaktaiva sAmAnyasUtrAdiva vizeSasUtrAdapyanantabhavasiddhiriti cet , tadidamasiddhamasiddhena sAdhayato mhaataarkiktvmaayussmtH| yato 'jAva cattAri' ityAdAvapi zasantacatuSpazcapadasamAnAdhikaraNabhavagrahaNapadottaradvitIyAvibhaktareva "kAlAdhvanoAptau" [siddhahaima0-2-2-42] ityanuzAsanAtkAlaniyamasiddhau na punastadabhidhAnAya yAvacchabdaprayogaH, vyarthapunaruktatayoH prasaGgAt , tasmAttadanurodhena tAvacchabdasya vizeSasUtre yAvattAvacchandayozcAdhyAhArakalpanAtijaghanyaiveti / nanvevaM "sthitegaticintanIyA" iti yAvacchabdasya sUtrasthasya ko'rthaH ? iti cet, tato devalokAdAyuHkSayAdinA cyutveti pUrvaprakrAntapadasamudAyArtha evetyavehi, athaivaM gaNasambandhAdhantapadaviziSTasyaiva yAvacchabdasya pUrvaprakrAntagaNavAkyArthavAcakatvamiti vyutpattibhaGga iti cet, na, tAdRzaniyame pramANAbhAvAt , pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatve yAvacchabdasya svasa
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 156 // mbandhipado pasandAnamAtrasya tAtparyaigrAhakatvenApekSitatvAd / ata eva kvacidgaNasambandhyAdyantapadaviziSTAdiva kvacidantya padaviziSTAdapi yAvacchandAntadupasthitiH / tathA hi- egaMtapaMDie NaM bhaMte / maNusse kiM NeraiAuM pakarei 41 pucchA / goamA ! egaMtapaMDie masse Au sia pakare, sia No pakarei / jai pakarei No NeraiAuaM pakareha, No tiri0, No maNu0, devAuaM pakarei / No NeraiAuaM kiccA raiesa uvavajaha, No tiri0, No maNu0, devAuaM kiccA devesu uvavajjai 1 / / goamA ! egaMtapaMDiassa NaM maNussassa kevalameva do gatIo paNNattAo, taM0 aMtakiriyA caiva kappovavattiyA ceva, se teNadveNaM goamA ! jAva devAuaM kiccA devesu uvavajjaitti / / " [ ekAntapaMDito bhadanta manuSyaH kiM nairayikAyuH prakaroti 4 pRcchA! gautama! ekAntapaNDitaH AyuH syAtprakaroti syAnna prakaroti / yadi prakaroti no nairayikAyuH prakaroti, no ti0, no ma0, devAyuH prakaroti / / no nairayikAyuH kRtvA nairayikeSUtpadyate no ti0, no ma0, devAyuH kRtvA deveSUtpadyate ? gautama ! ekAntapaNDitasya manuSyasya kevale eva dve gatI prajJapte tadyathA antakriyaiva kalpopapattireva atha tenArthena gautama yAvaddevAH kRtvA deveSUtpadyate ] atra hi yAvacchandasya na gaNasambandhyAdyantyapadaviziSTatayaiva pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatvaM kintu svasambandhyantya padopasandAnAdeva, tadvadihApi catvAri paJcetyAdisva sambandhipadopasandAnAd yAvacchandasya pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatvena kiJcidvAdhakamiti yuktaM pazyAmaH / kiJca sUtre dyotakaracanArUpamapi yAvatpadaM dRzyate / yathA skandakAdhikAreza. 2 u0 1 " bhAvao NaM siddhe aNatA nANapaJjavA aNaMtA daMsaNapaJjavA jAva aNaMtA agurualahuapajavA" [bhAvataH siddhe anantA jJAnaparyavA anantA darzanaparyavA yAvadanantA agurvalaghuparthavAH] ityatra / na hyatra gaNamadhyasthasyAnyasyArthasya parAmarzo yAvacchandena kartuM zakyate, yato'sau gaNastAvaditthamupadarzitaH "bhAvao NaM jIve aNaMtA nANapajjavA aNatA daMsaNapaJjavA aNaMtA carittapaJjavA aNaMtA gurualahuapajavA aNaMtA aguru saTippaNA ||khopc vRtiH // gAthA-40 / / 156 / /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 157 // alahupaJjava tti" [ bhAvato jIve anantA jJAnaparyavA anantA darzanaparyavA anantAzcAritraparyavA anantagurulaghukaparyavA anantA agurva| laghukaparyavAH ] tatra jJAnadarzanaparyAyAH siddhasya sAkSAdevoktAH, cAritraparyAyAzca tasya na sambhavanti " No pArabhavie caritte" [no pArabhavikaM cAritraM] ityatra siddhAnAM cAritrasya vyaktameva niSiddhatvAd / gurulaghuparyAyAzcaudArikAdizarIrANyAzritya vyAkhyAtA iti te'pi siddhasya na sambhavanti / agurulaghuparyAyAzca kArmaNAdidravyANi jIvakharUpaM cAzritya vyAkhyAtAH, tatra kArmaNAdidravyAzritAste siddhasya na sambhavanti, jIvasvarUpaM tvAzritya sarvAMzazuddhAste sambhavanti paraM te'pi sAkSAcchabdenoktA iti yAvacchandavAcyaM nAvaziSyate iti tato yathA tatra vAkyArthadyotaka eva yAvacchabdastadvadihApi syAditi kimanupapannamiti nipuNadhiyA nibhAlanIyaM prekSAvadbhiH / kiJca - 'jAva cattAri paMca' ityAdisUtramapi narakopapAtAtiriktavizeSAbhAvamAdAya parimitabhava jamAlijAtIyadevakilbiSikaviSayaM jamAlisAhazyapradarzanAyopanyastaM na tu devakilviSikasAmAnyaviSayamiti sambhAvyate, anyathA "atthegaiA aNAdIyaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsArakaMtAraM aNupariaGkaMti" [santyeke'nAdikamanavadagraM saMsArakAntAramanuparivartante ] ityagrimasUtrAbhidhAnAnupapatteH, tato 'atthegaiA ' ityAdikamaparimitabhavAbhidhAyakaM 'jAva cattAri' ityAdikaM ca parimitabhavAbhidhAyakamiti yuktam, bhavati hi sAmAnyAbhidhAnasyAye kavizeSapradarzane taditaravizeSaparatvam / yathA 'brAhmaNA bhojayitavyAH kauDinyo na bhojayitavya' ityatra brAhmaNA bhojayitavyA iti vacanasya kauNDinyetarabrAhmaNabhojanavidhiparatvamiti / yattu 'atthegaiA' ityAdisUtramabhavyavizeSamadhikRtyAva sAtavyaM, tadvayaJjakaM tu ante nirvANAbhaNanameceti pareNocyate / tadasat, ante nirvANAbhaNanAdIdRzasUtrANAmabhavyavizeSaviSayatve - "asaMvuDe NaM aNagAre AuavajAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhUNabaddhAo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei, hassakAlaThitiAo dIhkAlaThitiAo pakareha, maMdANu saTippanA ||khopar3a vRciH // gAthA-40 // 157 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgA(vA)o tivvANubhAgA(vA)oM pakarei, appapadesaggAo bahuppadesaggAo pakarei / AuyaM ca NaM kammaM sia baMdhai, sia No| dharmaparIkSA baMdhai, asAyaveaNijaM ca NaM kammaM bhujo bhujo uvaciNAi, aNAiyaM caNaM aNavadaggaM dIhamaLU caaurNtsNsaarktaarmnnupriatttti|" "ko- saTippaNa // 158 // | havasaTTeNaM bhaMte jIve kiM baMdhai ? kiM pakarei ? kiM ciNAi ? kiM uvaciNAi ? saMkhA? / kohavasaTTe NaM jIve AuavajAo sattakamma ||khoptr vRttiH // pagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo, evaM jahA paDhamasae asaMvuDassa aNagArassa jAva aNupariaTTai / mANavasaTTe NaM bhaMte ! jIve evaM ceva, 12 gAthA-4. evaM mAyAvasaTTevi, evaM lobhavasaTTevi, jAva aNupariaTTaI" [asaMvRto'nagAraH AyurvarjAH sapta karmaprakRtIH zithilabandhanabaddhA dRDhabandhana // 158 // baddhAH prakaroti hrasvakAlasthitikA dIrghakAlasthitikAHprakaroti mandAnubhAvAstIvAnubhAvAH prakaroti alpapradezAgrA bahupradezAgrAH prkroti| Ayuzca karma sthAnAti syAnna badhnAti azAtAvedanIyaM ca karma bhRyobhRya upacinAti anAdikaM cAnavadAgraM dIrghAdhvaM cAturantasaMsArakAntAramanuparivartate krodhavazA" bhadanta jIvaH kiM badhnAti kiM prakaroti kiM cinAti kimupacinAti zaMkha (zrAvaka) krodhavazAtoM jIvaH AyurvarjAH sapta karmaprakRtIH zithilabandhanabaddhA evaM yathA prathamazatake asaMvRtasyAnagArasya yAvadanuparivartate / mAnavazAtoM bhadanta jIva evameva, evaM mAyAvazA?'pi / evaM lobhavazArto'pi yAvadanuparivartate bha0 za012 u01 ityAdisUtrANAmapi tathAtvApatteriti / nanu yadyevaM / 'cattAripaMca' ityAdisUtre jamAle nantabhavaviSayatA tadA nirviSayatA syAt , catuHpaJcazabdAbhyAmekArthAnabhidhAnAditi ced / na, "sia bhaMte ! jIve jAva cattAri paMca puDhavIkAiA egatao sAhAraNasarIraM baMdhaMti, egato pacchAhAreMti pariNAmeti vA sarIraM vA baMdhaMti ? go. maNo iNaDhe samaDhe / sia bhaMte jAva cattAri paMca AukAiA, evaM sia bhaMte jAva cattAri paMca teukkAiA" [ syAdbhadanta yAvaccatvAraH mApaMca pRthvIkAyikA ekataH sAdhAraNazarIraM baghnanti ekataH pazcAdAhArayanti pariNAmayanti vA zarIraM vanaMti? gautama ! nAyamarthaH samarthaH AAAAAAAAAA
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 159 // SAR gAthA-4. OBAEBAADS khAdbhadanta yAvaccatvAraH paMca apkAyikAH yAvatsyAdbhadanta yAvaccatvAraH paMca tejaskAyikAH] ityAdiSu sUtreSu bhagavatyAM "jayA NaM bhaMte! saTippaNa tesiM devANaM iMde cayai se kahamiANi pakarei? jAva cattAri paMca sAmANiA taM taM ThANaM uvasaMpanjittA NaM viharaMti" [yadA bhadanta teSAM ||svopdd devAnAmindrazyauti sa kathamidAnI prakaroti ? yAvaccatvAraH paJcasAmAnikA devAstattatsthAnamupasampadya viharanti] ityAdi jIvAbhigama- vRciH // sUtre'nyeSu ca bahuSu sthAneSu tayoH "sattaTTha bhavaggahaNAI, sattaTTha payAI" ityatra saptASTapadayoriva sNketvishessaadeksNkhyaavaacktvsiddheH| | paMca tirikkhajoNiya-maNussa-devabhavaggahaNAI' ityAdiko'pyAdarzAntare pATho'sti, tatra ca zaGkAlezasyApyabhAva eva / nanvevamapi // 15 // 'paJcazabdo gatitrayAnurodhena triguNitaH kiM paJcadazabhavA'bhidhAyakaH? uta tiryagyonikadevasambandhinau dvau dvau bhavau ekazca manujasambandhI, athavA trayo bhavAstiyaksambandhina eko devasambandhI ekazca manuSyasambandhItyevaM paJcabhavAbhidhAyakaH? ityevaM sandehAnivRttireveti ced / na, zAstravyutpannasyaitAdRzasandehAnudayAd , dvandvasamAsasya sarvapadapradhAnatvena pratyekameva paJcasaMkhyA'nvayAd, anenaiva vAbhiprAyeNa "cyutvA tataH paJcakRtvaH" ityAdyabhidhAnAt / "jiNaNAheNa bhaNiya, suratiriyanaresu paMcavelAo / bhamiUNa pattabohI, lahihI 18 nivvANasukkhAI // 1 // " [jinanAthena bhaNitaM suratiryagnareSu pnycvelaaH| bhrAntvA prAptabodhirlapsyate nirvANasaukhyAni] iti zrIabhayadevasUrisantAnIyaguNacandragaNikRte prAkRtavIracaritre'pItthamevoktam / "tiryagmanuSyadeveSu, bhrAntvA sa katicid bhavAn / / bhRtvA mahAvideheSu, dUrAnnivRtimeSyati // 1 // " ityupadezamAlAkarNikAyAmapItthameva nigaditam / atra yatpareNocyate 'katicid bhavAn' iti yad bhaNitaM tatkilbiSikadevabhavAccyuto jamAliranantaraM sarvalokagarhaNIyAn manuSyAdidurgatisambandhinaH katicid bhavA. navApya pazcAtsUkSmaikendriyAdiSu yAsthatIti jJApanArthameva / tathA cAgamo'pi daza0a05u02"labdhRNa videvatvaM, uvavanno devkibbise||
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 16 // HA 18||khoptr L ASSICALCASS tatthavi se na yANei, kiM me kiccA imaM phalaM // 47 // tatto vi se caittA NaM, lambhihI elmRagN.|| NaragaM tirikkhajoNiM vA, bohI tasaTippaNa jattha sudullahA // 48 // " [labdhvApi devatvaM upapanno devakilbiSe / tatrApi sa na jAnAti kiM mama kRtvedaM phalam / / tato'pi sa cyutvA lapsyate eDamukatvaM / / nArakatiryagyoni vA bodhiryatra sudurlbhaa||] iti / tadatikadAgrahavijRmbhitam , atra tiryagAdiSu pratyekaM parimitabhava vRtiH // bhramaNasya vyaktamevAbhidhAnAt , icchAmAtreNAviziSTAnantabhavakalpanasyAprAmANikatvAt , sthUlabhavAbhidhAnamAtrametadityatra pramANAbhAvAt , gAthA-4. na ca 'dUrAnnivRti meSyatIti' vacanAnupapattirevAtra pramANam , AsannatAdaratayorApekSikatvAt / kiJca dUrapadaM vinA'pyevaMvidho'rtho'nyatra // 16 // | dRzyate / taduktaM sarvAnandasUriviracitopadezamAlAvRttau-"tiryakSu kAnapi bhavAnativAhya kAMzci-deveSu copcitsnycitkrmvshyH|| labdhvA tataH sukRtajanmagRhe videhe, janmAyameSyati sukhaikakhanirvimuktim // 1 // " iti / yattu jamAle sAkSAttIrthakaradUSakasthApi pazcadaza bhavAH, subAhukumArasya ca jinAjJArAdhakasyApi poDaza bhavA iti jinAjJArAdhanApekSayA tadvirAdhanameva samyagiti parasyAbhidhAnaM tadavivekamUlam / evaM hi dRDhapahAriprabhRtInAM ghorapApakAriNAM tadbhavamuktigAmitvam , AnandAdInAM ca devamanujabhavaprAptikramaNeti sukRtApekSayA duSkRtameva samyagiti vadato'pi mukhaM kaH pidadhyAditi / yadapi sAdhubhaktasya dravyatastIrthakRto'pi marIceH kApilIyadarzanapravRttihetusandigdhotsUtrabhASaNanimittadurvacanamAtreNApyekendriyAdiSvasaMkhyeyabhavabhramaNaM, jamAlezca sAkSAttIrthakaradRSakasyApi paJcadaza bhavA iti mahadasamaJjasamiti pareNopuSyate tadapi tathAbhavyatAvizeSAdeva na paryanuyogAIm , anyathA sandi| gdhotsUtrabhASiNo'pi marIcenarakabhavaduHkhaprAptiH, nizcitotsUtrabhASiNazca jamAleneyamityatra bhavato'pi kimuttaraM vAcyamiti rAgadveSarahitena cetasA cintanIyam / doghahIsaMjJakAyAM vRttau tu 'tatacyutazcatvAri paMca tiryagmanuSyadevabhavagrahaNAni saMsAramanuparyavya mahAvidehe
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSAM // 161 // setsyati' - iti zabdasandarbheNa bhagavatI sUtrAlApakAnuvAdyeva dRzyate / siddharSIyopadeza mAlA TIkAyAstvAdarza bhedAtpAThabhedo dRzyate / tathA hi-"AjIvanti dravyaliGgena lokamityAjIvakA nivAsteSAM gaNo gacchastasya netA nAyako gururityarthaH, rAjyazriyaM prahAya - parityajya, pravrajyAM gRhItvA cazabdAdAgamaM cAdhItya, jamAlirbhagavajjAmAtA, hitamAtmano'kariSyad, 'yadi' ityadhyAhAraH, tato na-naiva vacanIye nindyatve, iha loke pravacane vA apatiSyat / tathA hi- mithyAtvAbhinivezAdasau bhagavadvacanaM 'kriyamANaM kRtam' ityazraddadhAnaH " kRtameva kRtam" iti viparItaprarUpaNAlakSaNAdahitAcaraNAdeva lokamadhye vacanIye patito'ti duSkaratapovidhAne'pi kilbi SadevatvaM bhavaM cAnantaM nirvartitavAn" ityayaM (tyevaM) keSucidAdarzeSu pATho dRzyate // "viparItaprarUpaNAdahitA caraNAdeva 'nihvo'yam'iti lokamadhye vacanIye patito'tiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM nirvartitavAn / " ityayamapi kacidAdarze pATho dRzyate // kacicca "tathAmithyAtvAbhinivezAdasau bhagavadvacanaM 'kriyamANaM kRnam' - ityazraddadhAnaH " kRtameva kRtam iti viparItaprarUpaNalakSaNAdahitAcaraNAdeva 'nivo'yam' iti lokamadhye vacanIye patito'tiduSkara tapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM bhavaM cAnantaM nirvartitavAn / uktaM ca prajJaptau 'jai NaM bhaMte ! jamAlI aNagAre arasAhAre virasAhAre jAva vivittajIvI kamhA NaM bhaMte ! jamAlI aNagAre kAlamAMse kAlaM kiccA laMtae kappe terasasAgarovamaThiiesa devakiJcisiesa devesu devakibbisiyattAe uvavanne ?, goyamA ! jamAlI NaM aNagAre AyariyapaDiNIe ityAdi yAvat laMtae kappe jAva uvavanne / jamAlI NaM bhaMte! deve tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM | uvavajjihiti ?, goyamA ! cattAri paMca tirikkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAI saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sijjhihiti jAva aMtaM kAheti / " [ yadi bhadanta jamAliranagAro'rasAhAro virasAhAro yAvadviviktajIvI kasmAdbhadanta jamAliranagAraH kAlamAse kAlaM 1 saTippaNA ||kho patra vRciH // gAthA-40 // 169 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 162 // kRtvA lAMtake kalpe trayodaza sAgaropamasthitikeSu devakilvikeSu deveSu devakilbiSikatayA utpannaH, gautama jamAliranagAraH AcAryapratyanIka ityAdi yAvat lAntake kalpe yAvadutpannaH // jamAlirbhadanta tato devalokAdAyuHkSayeNa yAvatkutrotpatsyate gautama catvAri paMca tiryagyonika manuSyadeva bhavagrahaNAni saMsAramanuparyayya tataH pazcAtsetsyati yAvadantaM kariSyati ] ityevambhUtaH pATho'sti / " heyopAdeyavRttAaft keSucidAdarzeSvayameva pAThosti / AdarzAntare ca- "atiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM nirvartitavAn " - iti / uktaM ca prajJaptI - 'jai NaM bhaMte 0" ityAdiracanayA pATho'sti / evaMsthite madhyasthA gItArthA itthaM pratipAdayanti yaduta bhagavatyAdibahugrandhAnusAreNa parimitabhavatvaM jamA lerjJAyate, siddharSIya vRttipAThavizeSAdyanusAreNa cAnantabhavatvamiti, tattvaM tu tattvavidvedyamiti; paraM bhagavatI sUtraM prakRtArthena vivRtamasti, tatsAMmukhyaM ca vIracaritrAdigranthaM teSu dRzyate, saMmatipradarzanaM tvarthadvayAbhidhAnaprakrame'pyekArthA puraskAreNApi sambhavati / yathA "nAnAkAraM kAyendriyam, asaMkhyeya bhedatvAt, asya cAntarbahirbhedo nirvRtterna kazcit prAyaH, pradIrghatryasrasaMsthitaM karNATakAyudhaM kSuraprastadAkAraM rasanendriyam, atimuktaka puSpadalacandrakAkAraM kiMcitsakesaravRttAkAramadhyavinataM ghrANendriyam, kiMcitsamunnatamadhyaparimaNDalAkAraM dhAnyamasUravaccakSurindriyam, pAtheyabhANDakayavanAlikAkAraM zrotrendriyaM nAlikakusumAkRti cAvaseyam, tatrAdyaM svakAyaparimANaM dravyamanazca, zeSANyaGgulAsaMkhyeya bhAgapramANAni sarvajIvAnAm / tathA cAgamaH (prajJApanA) "phA siMdie NaM bhaMte kiMsaMThi paNNatte, goyamA ! NANAsaMThANasaMThie / jimbhidie NaM bhaMte kiMsaMTie paNNatte ?, goyamA ? khurappasaMThie / ghArNidie NaM bhaMte kiMsaMThie paNNatte ?, goyamA ! atimuttaya caMdagasaMThie paNNatte / cakkhuriMdie NaM bhaMte kiMsaMTie paNNatte ? goyamA ! mastUrayacaMdasaMThie / soiMdie NaM bhaMte! kiM saMThie paNNatte !, goyamA ! kalaMbuApupphasaMThie paNNatte" [sparzanendriyaM bhadanta kiM saMsthitaM prajJaptaM, gautama nAnAsaMsthAnasaMsthitaM / saTippanA || khopa vRtiH // gAthA- 40 / / 162 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ % dharmaparIkSA // 13 // saTippaNA svopar3a pati gAthA-". | // 16 // Dark jidvendriyaM bhadanta kiM saMsthitaM prajJaptaM, gautama kSuraprasaMsthitaM / ghrANendriyaM bhadanta kiM saMsthitaM prajJaptaM, gautama atimuktakacandrakasaMsthitaM / cakSurindriyaM bhadanta kiM saMsthita prajJaptaM, gautama masUrakacandrasaMsthitaM / zrotrendriyaM bhadanta kiM saMsthitaM prajJaptaM, gautama kadambapuSpasaMsthitaM prajJaptaM] iti tattvArthavRttau a0 2 sU0 17 / " atra hIndriyasaMsthAnaM tatparimANaM ceti dvayamupakrAntaM, saMmatipradarzana tu pUrvArtha evetyevaM siddharSI- yavRttyAdarzavizeSe'pi jamAleranantabhavasvAmitvapradarzanaM caturantasaMsArakAntAradRSTAntatvapradarzanasadRzam , sUtrasaMmatistu devakiviSikatvAMza eva-ityayamartho nyAyyo'nyo vA tatra kazcitsundaro'bhiprAya iti yathA bahuzrutAH pratipAdayanti tathA pramANIkartavyaM na tu kuvikalpacakreNa granthakadarthanA kartavyA / yattu vastugatyA samayabhASayA tiryagyonikazabda evAnantabhavAbhidhAyako bhavati / yaduktaM "tiryagyonInAM ca" iti tattvArtha sUtra a03 sU0 18 bhASyavRttau-"tiryagyonayaH pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuHpaJcandriyAsteSAmapi parApare sthitI ityAdi yAvatsAdhAraNavanaspateranantA avasarpiNyutsarpiNyaH"-ityAdi iti / pareNoktaM tattvanAkalitagranthAnAM vibhramApAdakaM prekSAvatAM tUpahAsapAtram / parAparabhavasthitikAyasthitivivekasya tatra pratipAditatvAt , utkRSTakAyasthitereva tiryagyonInAmanantatvaparyavasAnAt prakRte ca bhavagrahaNAdhikArAt na tatkAyasthitigrahaNaM kathamapi sambhavatIti kiM pallavagrAhiNyA samadhikavicAraNayeti kRtaM asaktAnuprasaktyA // 40 // tadevaM marIceriva stokasyApyutsUtrasya duHkhadAyitvAt 'anyeSAM guNAnumodanaM na karttavyam'-ityutsUtraM tyAjyam , kartavyA ca guNAnumodanA sarveSAmapIti vyavasthApitam / atha sUtrabhASakANAM guNamAhasuttaM bhAsaMtANaM, NiccaM hiyayahio havai bhayavaM // hiyadviaMmi tami ya, NiyamA kallANasaMpattI // 41 // [sUtraM bhASamANAnAM nityaM hRdayasthito bhavati bhagavAn / hRdayasthite tasmiMzca niymaatklyaannsNpttiH||41||] -RE GAA-RESS SS
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 164 // 'suttaM bhAsaMtANaM ti| sUtraM bhASamANAnAM, nityaM nirantaraM, bhagavAMstIrthaGkaro, hRdayasthito bhavati, bhagavadAjJApraNidhAne PIsaTippaNA bhagavatpraNidhAnasyAvazyakatvAt , AjJAyAH sasambandhikatvAt / hRdayasthite ca tasmin bhagavati sati, niyamAnizcayAt , kalyA ||khoptr NasampattiH, samApattyAdibhedena tIrthakaddarzanasya mahAkalyANAvahatAyAH pUrvAcAryaH pradarzitatvAditi // 41 // ciH // kalyANaprApakatvaM ca hRdayasthitasya bhagavato'narthanirAkaraNadvArA sthAdityanvayavyatirekAbhyAM tasyAnarthanirAkaraNahetutvaguNamabhiSTuvannAha gAthA-41 hiyayaDio abhayavaM, chiMdai kuvigappamattabhattassa // tayabhattassa u taMmi vi, bhattimisA hoi kuvigppo||42|| 42-43 * [ hRdayasthitazca bhagavAn chinatti kuvikalpamAtmabhaktasya / tadabhaktasya tu tasminnapi bhaktimiSAd bhavati kuvikalpaH // 42 // ] // 16 // | hiyayaDio 'tti hRdayasthitazca bhagavAnAtmabhaktasya skhasevakasya, kuvikalpaM kutarkAbhinivezarUpaM, chinatti / dunivAro hi prANinAmanAdibhavaparamparAparicayAnmohamAhAtmyajanitaH kuvikalpaH, kevalaM bhagavadbhaktireva tamucchidya tadutpAdaM niruddhatha vA tatkRtAzubhavipAkAnistArayatIti / taduktamanyairapi-"puNye manaH kasya munerapi syAt , pramANametasya hi (menasyapi) dRzyavRtti // tacinticittaM paramezvarastu, bhaktasya hRSyatkaruNo ruNaddhi // 1 // " iti / anvayapradarzanametad / vyatirekamAha-tadabhaktasya tu kutarkAdhmAtatayA bhagavadbhaktirahitasya tu, tasminnapi sakaladoSarahite jagajIvahite bhagavatyapi, bhaktimiSAllokasAkSikakRtrimabhakti vyapa-12 dezAt , kuvikalpo'sadoSAdhyAropalakSaNo bhavatIti, bhagavato hRdaye'vasthAnAbhAvAditi bhaavH|| 42 // kathaM bhagavatyapi bhaktimiSAt kuvikalpo bhavatItyAhajeNaM bhaNaMti kei, jogAu kayAvi jassa jiivvho| so kevalI Na amhaM, so khalu sakkhaM musAvAI // 43 // [yena bhaNanti kecid yogAt kadApi yasya jIvavadhaH / sa kevalI nAsmAkaM, sa khalu sAkSAnmRpAvAdI // 43 // ] SA564
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 165 // / 'jeNaM'ti / yena kAraNena, bhAMti kecid, yaduta yasya yogAtkadAcidapi jIvavadho bhavati, so'smAkaM kevalI na bhavati / sa khalu sAkSAnmRSAvAdI, jIvavadhaM pratyAkhyAyApi tatkaraNAt idaM hi bhaktivacanaM mugdhairjJAyate, paramArthatastu bhagavatya| saddopAdhyAropAt kuvikalpa eveti bhAva: / / 43 / / etannirAkaraNArthamupakramate - te iya pajaNujujjA, kaha siddho haMdi esa niyamo bhe // jogavao duvvArA, hiMsA jamasakka parihArA // 44 // [ te iti paryanuyojyAH kathaM siddho haMdi eSa niyamo bhavatAm / yogavato durvArA hiMsA yadazakyaparihArA // 44 // ] 'te iya'tti / te evaM vAdinaH paryanuyojyAH pratipraSTavyAH ityamunAprakAreNa yaduta eSa niyamo - yasya yogAt kadAcidapi jIvavadho bhavati sa na kevalItyevaMlakSaNaH, kathaM me bhavatAM, siddhaH?, yadyasmAtkAraNAd, yogavataH prANina AtrayodazaguNasthAnam, | azakyaparihArA hiMsA durvArA, yoganirodhaM vinA tasyAH parihartumazakyatvAt, tadIyayoganimittakahiMsAnukUlahiMsya karmavipAkaprayuktA hi hiMsA tadIyayogAd bhavantI kena vAryatAmiti / athaivaM sarveSAmapi hiMsA'zakyaparihArA syAditi cet, na / anAbhogapramAdAdikAraNaghaTitasAmagrIjanyAyAstasyA AbhogApramattatAdinA kAraNavighaTanena zakyaparihAratvAd, yogamAtrajanyAyAstvaniruddhayogasyAzakya parihAratvAditi vibhAvanIyam / nanvIdRzyAM jIvavirAdhanAyAM jAyamAnAyAM kevalinA jIvarakSAprayatnaH kriyate na vA 1, Adhe na kriyate cet, tadA'saMyatatvApattiH / kriyate cet, tadA cikIrSitajIvarakSaNAbhAvAtprayatnavaiphalyApattiH; sA ca kevalino na sambhavati, tatkAraNasya vIryAntarAyasya kSINatvAd, ata eva dezanAviSayakaprayatnaviphalatAyAM kevalinaH kevalitvaM na sambhavatIti pareSAM samyaktvAdyalAbhe dharmadezanAmapyasau na karotItyabhyupagamyate / taduktamAvazyakaniryuktau - "savvaM ca desaviraI, sammaM picchai ya hoi kahaNAu // iharA saTippaNA ||khopy ciH // gAthA-44 // 165 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNa dharmaparIkSA // 166 // vRdhiH // mAdhA-45 CAMERABADMAS amRDhalakkho, Na kahei bhavissaINa taM batti // 564 // " [sarvAM ca dezaviratiM samyak(ktvaM) pazyati ca bhavati kathanAt / itarathA amUDhalakSyo na kathayati bhaviSyati na tadveti // 1 // ] tataH kSINavIryAntarAyatvAdazakyaparihArApi jIvavirAdhanA kevalino na sambhavatIti cet / / na, yathA hi-bhagavataH sAmAnyataH sarvajIvahitoddezaviSayo'pi vAkprayatnaH khalpasaMsAriSveva saphalo bhavati, na tu bahulasaMsAriSu, pratyuta 4 / teSu karNazUlAyate / yata uktaM siddhasenadivAkaraH(dvA02)"saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya, yallokabAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / / tannAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu, sUryAMzavo mdhukriicrnnaavdaataaH||13||" iti / ata eva ca lokanAthatvamapi bhagavato bIjAdhAnAdi| saMvibhaktabhavyalokApekSayA vyAkhyAtaM lalitavistarAyAm , "anIzi nAthatvAnupapatteriti" / na caitAvatA bhagavato vAkprayatnasya viphalatvaM, zakyaviSaya eva vizeSataH sAdhyatvAkhyaviSayatayA ttprvRttesttphlvttvvyvsthiteH| tathA sAmAnyataH sarvajIvarakSAviSayo'pi bhagavataH kAyaprayatno vizeSataH zakyajIvarakSAviSayatvena saphalaH san nAzakyaviSaye vaiphalyamAtreNa pratikSeptuM zakyata iti / na cAdhikRtaviSaye vAkprayatno na viphalaH, svalpasaMsAryapekSayA sAphalyAd , itarApekSayA vaiphalyasya tatrAvAstavatvAd / azakyaparihArajIvavirAdhanAyAM tu tadrakSAprayatnaH sarvathaiva viphala iti vaiSamyamiti tatra vIryAntarAyakSayavaiphalyApattiriti tatsAphalyAtha bhagavadyogAnAM hiMsAyAM svarUpAyogyatvamevAbhyupeyamiti zaGkanIyam / evaM sati hi bhagavataH kSutpipAsAparISahavijayaprayatnAkSutpipAsAnirodhaM vinA viphala iti vIryAntarAyakSayavaiphalyApattinirAsArthe bhagavataH kSutpipAsayorapi svarUpAyogyatvaM kalpanIyamiti digambarasya vadato dUSaNaM na dAtavyaM syAditi / yadi ca kSutpipAsayonirodhumazakyatvAt tatparISahavijayaprayatno bhagavato mArgAcyavanAdisvarUpeNaiva phalavAniti vibhAvyate tadA'zakyaparihArajIvavirAdhanAyA api tyaktumazakyatvAt , tatra jIvarakSAprayatnasyApi bhagavatastathA svarUpeNaiva phalavatvamiti kiM vaiSa BAHAARADAISABUA
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 16 // myam / itthaM ca-"tassa asaMceyayao, saMceyayao a jAI sttaaii|jogN pappa viNassaMti, Natthi hiMsAphalaM tassa // 751 // " "tasyai isaTippaNA vaMprakArasya jJAninaH karmakSayArthamabhyudyatasya, asacetayato'jAnAnasya,kiM ? sattvAni, kathaM ? prayatnaM kurvato'pi, kathamapi na dRSTaH prANI, ||svopdd' | vyApAditazca / tathA saJcetayato jAnAnasya, katham ? astyatra prANI jJAto dRSTazca, na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH, tatazca tasyaivaMvidhasya, yAni mattvAni, yoga kAyAdivyApAra, prApya vinazyanti / tatra nAsti nasya sAdhoH, hiMsAphalaM sAmparAyika gAthA-45 saMsArajananaM duHkhajananamityarthaH / yadi paramIryApratyayaM karma bhavati, taccaikasmin samaye baddhamanyasminsamaye kSipa(kSapaya)tIti" ogha- // 167 // niyuktisUtravRttivacane "naca prayatnaM kurvatApi rakSituM pAritaH" iti pratIkasya darzanAjIvarakSopAyAnAbhogAdeva tadarthopapattaH, kevali. minnasyaiva jJAnino yogAnAmIryApathapratyayakarmabandhAnukUlasattvahiMsAhetutvaM siddhathati na tu kevalina iti nirastam / na ca prayatnaM kurvatApItyanena prayatnavaiphalyAsiddhiH, nijakAyavyApArasAdhyayatanAviSayatvena tatsAphalyAd , anyathA tena kevalino vIryAvizuddhimApAdayato nirgranthasya cAritrAvizuddhathApattaH, tasyApyAcArarUpaprayatnaghaTitatvAd yatanAtvena cobhayatra zuddhayavizeSAd / na cAzakyajIvarakSAsthalIyayatanAyAM tadrakSopahitatvAbhAvo rakSopAyAnAbhogasyaiva doSo, na tu nirgranthasya cAritradoSaH, snAtakasya tu kevalitvAnna tadanAbhogaH sambhavatIti tadyogA rakSopahitA eva svIkartavyA iti vAcyam / tathAvidhaprayatnasyaiva jIvarakSopAyatvAt , kevalinApi tadarthamullacanapralaGghanAdikaraNAt // taduktaM prajJApanAyAM samuddhAtAnivRttasya kevalinaH kAyayogavyApArAdhikAre-"kAyajogaM jujamANe Agaccheja vA, gaccheja vA, cidveja vA, NisIeja vA, tuarTeja vA, ullaMgheja vA, palaMdheja vA, pADihAriyaM pIDhaphalagasejAsaMthAraMga paccappiNejatti // [ pada 36]" atra ullaMgheja vA palaMghejave'tyetatpadavyAkhyAnaM yathA-" athavA vivakSite sthAne tathAvidhasa LORANHAIR
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 168 // mpAtimasatvAkulAM bhUmimavalokya tatparihArAya janturakSAnimittamullaGghanaM pralaGghanaM vA kuryAt / tatra sahajAtpAdavikSepAnmanAgadhikataraH pAdavikSepa ullaGghanaM sa evAtivikaTaH pralaGghanamiti // " sa ca jIvarakSopAyaprayatno nirgranthena jJAta eveti tasyAzakyaparihArajIvahiMsAyAM tadrakSAvighaTako nAnAbhogaH, kintvazaktiH, sA ca yogApakarSarUpA nirgrathasnAtakayoH sthAnaucityenAviruddheti pratipattavyam / / yadi ca tAdRzarakSopAyAH kevaliyogA eva, tadanAbhogazca nirgranthasya tadvighaTaka iti vakraH panthAH samAzrIyate tadA prekSAvatAmupahAsapAtratA''yuSmataH, yata evamanupAyAdeva tasya tadrakSAbhAva iti vaktavyaM syAt, na tUpAyAnAbhogAditi kAraNavaikalyameva hi kAryavighaTane tantraM na tu kAraNajJAnavaikalyamapi / na ca kevaliyogAnAM svarUpata eva jIvarakSA hetutvamityapi yuktimad, ullaGghanapralaGghanAdivaiphalyApatteH, kevaliyogebhyaH svata eva jIvarakSAsiddhau tatra tadanyathAsiddheH, anupAyaviSaye'pi kriyAvyApArAbhyupagame ca kozAdisthitisAdhanArthamapi tadabhyupagamaprasaGgAt / yadi ca sAdhvAcAravizeSaparipAlanArtha eva kevalino'sau vyApAro na tu janturakSAnimittaH, tasyAH svataH siddhatvena tatsAdhanoddezavaiyarthyAt janturakSAnimittatvaM tUpacArAducyate, mukhyaprayojanasiddhezva na tadvaiphalyamiti ca vakrakalpanA tvayA''zrIyate, tadA 'svazastraM svopaghAtAye 'ti nyAyaprasaGgaH / evaM hyazakya parihArajIva hiMsAsthale'pi sAdhvAcAravizeSaparipAlanArthasya bhagavatprayatnasya sArthakyasiddhau 'saMceyayao a jAI sattAiM jogaM pappa viNassaMtI'tyatra chadmastha evAdhikRta iti svaprakriyAbhaGgaprasaGgAt / tasmAdAbhogAdanAbhogAdvA jAyamAnAyAM hiMsAyAM prANAtipAtapratyayakarmabandhajanakayogazakti vighaTanaM yatanApariNAmena kriyata ityedarthapratipAdanArtha " na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH " ityuktam / ata eva sUtre'pItyameva vyavasthitam / tathA hi- " vajemittipariNao, saMpatI vimuccaI verA // avarhato vi Na muca i. kiliGa bhAvo'tivAyassa ||61 // " iti // [ oghaniryukti ] etadvRttiryathA - varjayAmyahaM saTippaNA // khopar3a vRciH // gAthA-44 // 168 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhrmpriikssaa||169|| prANAtipAtAdItyevaM pariNataH san samprAptAvapi, kasya atipAtasya prANiprANavinAzasyetyupariSTAt sambandhaH, tathA'pi vimucyate | vairAt karmabandhAd / yastu punaH, kliSTapariNAmaH so'vyApAdayannapi na mucyate vairAditi jJAtvA jIvaghAtasyeyapathapratya - yakarmabandhajanane yatanApariNAmasya sahakAritvapratipAdanArtha 'na ca prayatnaM kurvatApi rakSituM pAritaH' ityuktamityapare / / yattu varjanAbhiprAye satyanAbhogavazena jAyamAno jIvadhAto dravya hiMsAtmako na karmabandhahetuH, varjanAbhiprAyasya kAraNaM tu jIvaghAte niyamena durgatihetukarmabandho bhavatItyabhiprAya eva, anyathA sugatihetuSu jJAnAdiSvapi varjanAbhiprAyaH prasajyeta / kevalinastu varjanAbhiprAyo na bhavatyeva, | sarvakAlaM sAmayikasAta vedanIyakarmabandhakatvena durgatihetukarmabandhAbhAvasya nirNItatvAt tasmAJjIvaghAtastaJjanitakarmabandhabhAvazcetyubhayamapyanAbhogavantaM taM saMyatalokamAsAdyaiva siddhayatIti parasya mataM tadasad | varjanAbhiprAyasya bhagavataH prajJApanAvRttAvevoktatvAt, svakIyadurgatihetukarmabandhahetutvAjJAnepi svarUpeNa varjanIye varjanAbhiprAyasya bhagavata ucitapravRttipradhAnasAmayikaphalamahimnaiva sambhavAd ; anyathA'neSaNIyaparihArAbhiprAyo'pi bhagavato na syAd aneSaNIyasyApi khApekSayA kliSTakarmabandhahetutvanizcayAt, tathA ca ' tattha NaM revatIe gAhAvaiNIe mama aTThAe duve kavoasarIrA ubakkhaDiyA tehiM No aTThotti / " [ tatra ca revatyA gAthApatinyA madarthaM dve kapotazarIre (kUSmAMDaphale) upaskRte tAbhyAM nArtha iti / ] aneSaNIyaparihArAbhiprAyAbhivyaJjakaM prajJaptisUtraM zataka 15 vyAhanyeta, tasmAdyathocitakevalivyavahArAnusAreNa varjanAdyabhiprAyastasya sambhavatyevaH prayatnasAphalyaM tu zakyaviSayApekSayA na tvitarApekSayeti mantavyam / etena kevalajJAnotpattisamaya eva kevalinA sarvakAlInaM sarvamapi kArya niyatakAraNasAmagrIsahitameva dRSTaM tatra kevalinA nijaprayatno'pi vivakSitajIvarakSAyA niyatakAraNasAmayyAmantarbhUto dRSTo'nantarbhUto vA, Adye kevaliprayatnasya vaiphalyaM na syAt, tasya tasyA niyatakAraNasA saTippaNA // khopaDa duciH // gAthA-44 // 169 / /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 170 // saTippaNA khopatra vRtiH // gAthA-45 // 17 // PotatuREGIBABAUMISHNDIA mayanta tatvena dRStvAd , dvitIya vivakSitajIvarakSArtha kevalinaH prayatna eva na bhavet , kevalinA tatsAmagnyanatarbhUtatvena dRSTatvAditi, 'na ca prayatnaM kurvatApi rakSituM na pArita' iti vacanaM chamasthasaMyatamadhikRtyaiveti kalpanA'pyapAstA, svavyavahAraviSayaniyatatvenaiva kevalinA khaprayatnasya dRSTatvAditi dig // 44 // nanu jIvahiMsA garhaNIyA'gahanIyA vA?, antye lokalokottaravyavahArabAdhaH |aaye ca garhaNIyaM kRtyaM bhagavato na bhavatIti bhagavatastadabhAvasiddhirityAzaGkAyAmAhakhoNe mohe NiyamA, garahAvisao Na hoi kiccaMti ||saa Na jiNANaMti maI, davvavahe hoi NibbisayA // 45 // [kSINe mohe niyamAd gardAviSayo na bhavati kRtyamiti / sA na jinAnAmiti matirdravyavadhe bhavati nirviSayA // 45 // ] 'khINe mohe'tti kSINe mohe nissattAkIbhUte mohanIyakarmaNi, niyamAnizcayena, gahA~ vissyH| kRtyaM garhaNIyaM prANAtipAtAdikarma, | na bhavati, kasyApi praanninH| taduktamupadezapade-"itto u vIyarAgo, Na kiMci vi karei garahaNijjaM tu"tti / etavRttyekadezo yathA-"itastvita evAkaraNaniyamAtprakRtarUpAd, vItarAgaHkSINamohAdiguNasthAnavartI mumiH, na naiva, kizcidapi karoti jIvaghAtAdikaM sarva garhaNIyaM tvavadyaM, dezonapUrvakoTIkAlaM jiivnpiiti|" iti hetoH| sA hiMsA, jinAnAM vigalitasakalagarhaNIyakarmaNAM kSINamohavItarAgANAM na bhavatIti tava matiH, kevalaM bhAvaprANAtipAtaniSedhApekSayA saviSayA syAd, dravyavadhe tu nirviSayA bhavati, tasyAzakyaparihAratvenAgarhaNIyatvAt ; dravyabhAvobhayarUpasya kevalabhAvarUpasya ca prANAtipAtAdevratabhaGgarUpatvena ziSTalokagarhaNIyatvAdaziSTagardAyAzcAprayojakatvAt / krUrakarmANo hi 'na svayaMbhUrayaM kintu manuSya iti kathamasya devatvam ?, kavalAhAravato vA kathaM kevalitvam ?' ityAdikAM bhagavato'pi gahIM kurvantyeveti / na cedevaM tadopazAntamohaguNasthAnavartino garhaNIyaprANAtipAtAyabhupagame yathAkhyAtacAri PAC%ACANDRABHA
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 17 // saTippA ||svopdd' vRdhiH // gAthA-45 | // 17 // HAPPEARN travilopaprasaGgaH / athopazAntamohavItarAgakha mohanIyasattAhetukaH kadAcidanAbhogasahakArikAraNavazena gardAparAyaNajanasva pratyakSatvAd garhaNIyo jIvaghAto bhavatyeva, na tu yathAkhyAtacAritralopastena bhavati, utsUtrapravRttareva tallopahetutvAt / na ca pratiSiddhapratiSevaNamAtreNotsUtrapravRttiH, kintu sAmparAyikakriyAhetumohanIyodayasahakRtena pratiSiddhapratiSevaNena / sA copazAntavItarAgasya na bhavati, tasyA mohanIyAnudayajanyeryApathikIkriyayA bAdhitatvAt ; utsUtrapravRttIryApathikIkriyayoH sahAnavasthAnAd / yadAgama:-"jassa NaM kohamANamAyAlomA vucchiNNA bhavanti tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kjti| taheva jAva ussuttaM rIyamANassa saMparAiA kiriyA kajati, se NaM ussuttameva rIyaitti // " [yasya khalu krodhamAnamAyAlomA vyucchinnA bhavanti, tasya khalu IryApathikI kriyA kriyate tathaiva yAvat | utsUtraM rIyamANasya sAmparAyikA kriyA kriyate / sa khalu utsUtraM rIyate / / bha0 za07301] tathA'smAdutsUtrapravRttipratibandhikA bhAvata IryApathikI kriyaiva, yathAkhyAtacAritrapratibandhikA ca mohanIyodayajanyA sAmparAyikI kriyA bhavatIti samyakaparyAlocanAyAmupazAntavItarAgasya notsUtrapravRttirna vA yathAkhyAtacAritrahAniriti cet / na, dravyavadhasya garhaNIyatve pratiSiddhapratiSevaNarUpatve ca tenopazAntamohasyApi yathAkhyAtacAritrasya nigranthatvasya ca vilopaprasaGgasya vajralepanvAt / "parihAravisuddhiyasaMjae pucchA, go0 No paDisevae hojA, apaDisevae hojA / evaM jAva ahakkhAyasaMjae" uddesh6|| "kasAyakusIleNaM pucchA, go0No paDisevae hojA, apaDisevae hojA, evaM NiggaMthevi, evaM siNAevi / " bha0 za0 25 uddeza7 [parihAravizuddhikasaMyate pRcchA, gautama! na pratiSevako bhavet , apratiSevako bhaved , evaM yAvat yathAkhyAtasaMyate // kaSAyakuzIle pRcchA, no pratiSevako bhaved apratiSevako bhavet / evaM nigranthe'pi, evaM snAtake'pi // ] ityAdyAgamena pratiSiddhapratiSevaNasyoparitanacAritranirgranthatrayavirodhitApratipAdanAt , 'prati saMyamapratikUlArthasya sajvalanakaSAyoda AAAA%D
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 17 // |saTippanA khopaDa ciH // gAthA-45 // 17 // SAHASRCISHRA yAtU, sevaka:-pratiSevaka' iti pratiSevaNAdvAre vyAkhyAnAt pratiSevaNAvizeSeNaiva yathAkhyAtacAritrAdivirodhavyavasthiteH // anAbhogajadravyahiMsAyAH pratiSiddhapratiSevaNarUpatve upazAntamohavRttitve ca na bAghakamiti cet / na, pratiSevApadaviSayavibhAge'nAbhogajapra tiSevApyA api parigaNanAd / yadAgama:-"dasavihA paDisevaNA paNNattA / taM0 dappa1ppamAya2'NAbhoge 3, Aure 4 AvaIi(su) OMA5ya // saMkie 6 sahasakAre 7, bhaya8ppadosA 9 ya vImaMsa 10tti // 1 // " [darpapramAdAnAbhoge Ature Apatsu ca // zaMkite sahasA kAre bhayAtpradveSAdvimarzAcca / / sthAnAMga sU0 733] tasmAd dravyahiMsAyAH pratiSevaNArUpatvAbhyupagame tavApyupazAntamohasya pratiSevitvaM syAdityapratiSavitvavyApyayathAkhyAtacAritranirgranthatvayostatra kA pratyAzA? mohodayaviziSTapratiSavaNatvenotsUtrapravRttihetumabhyupagamya vItarAge mohasattAjanyapratiSevaNAzrayaNe'pasiddhAntAdidoSA durddharA eva prasajyeran , mohodayasattAjanyotsUtrapravRttihetupratiSevaNAbhedasya kApi pravacane'zrutatvAt , pratyuta kaSAyakuzIlAdiparihAravizuddhikAdyuparitananirgranthasaMyamatrayasyApratiSavitvAbhidhAnAd / mohodayamAtramapi na pratiSevaNAjanakamiti tatsattAjanyapratiSavaNavAApi dUrotsAritaiveti tasyA utsUtrapravRttihetunce mohodayaviziSTatvaM tantramityatra sUtrasammatipradarzanamatyasamaJjasam , tataH pulAkavakuzapratisevAkuzIlatrayavRttyapakRSTasaMyamasthAnaniyatasaJjvalanodayavyApya eva vyApAravizeSaH pratiSevaNArUpaH svIkartavyaH, sa eva ca sAdhUnAM garhaNIya iti / " itto u vIyarAgo, Na kiMci vi karei garahaNijaM tu // " ityanena tadatyantAbhAva eva vItarAgasya pratipAdyate, na tu dravyahiMsAbhAvo'pIti pratipattavyam // 45 // etadeva sphuTIkurvanAhaakaraNaNiyamAvekkha, eyaM bhaNiti apddisevaae|| itto jiNANa siddhI, Na udavvavahassa pddiseho||46|| [akaraNaniyamApekSametad bhaNitamiti apratiSevAyAH / ito jinAnAM siddhirna tu dravyavadhasya prtissedhH|| 46 // ] PERS
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTipaNA khopaDa vRciH // gAthA-46 // 17 // ___ 'akaraNaNiyamAvekvaM' ti / etad 'vItarAgo na kizcid garhaNIyaM karoti' ityakaraNaniyamApekSa bhaNitamupadezapade, dharmaparIkSA tatra tasyaivAdhikArAd, akaraNaniyamaca pApazarIrakAyaheturAjayakSmarogasthAnIyaH kSayopazamavizeSaH, sa ca grnthibhedaadaarbhyaa''kssiinn||17|| | mohaM pravardrate, yathA yathA ca tatpravRddhistathA tathA pApapravRttyapakarSa iti kSINamohe mohakSayarUpasyAkaraNaniyamasyAtyantotkarSasya sijhau pApapravRttaratyantApakarSa iti tatra pApapravRttyatyantAbhAvaH siddhayatIti sUtrasandarbheNaiva tatra (upadezapade) sphuTaM pratIyate / tathA hi-"pAye akaraNaNiyamo, pAyaM prtinivittikrnnaao||nneo ya gaMThibhee, bhujo tayakaraNarUvo u // 695 // [pApe akaraNaniyamaH prAyaH paratanivRttikaraNAt / jJeyazca granthibhede bhUyastadakaraNarUpastu // 1 // ] kiyadantare ca-"desavirahaguNaThANe, akaraNaNiyamassa eva sambhAvo // | savvaviraiguNaThANe, visidrutarao imo hoi // 729 // jaM so pahANatarao, Asayabheo ao ya eso ti // etto ciya seDhIe, Neo savvatthavI eso||730|| etto u vIyarAgo,Na kiMci vi karei garahaNije tu| tA tattaggaikhavaNAi-kappamo esa viNNeo // 73 // " tti / [dezaviratiguNasthAne akaraNaniyamasya eva sdbhaavH| sarvaviratiguNasthAne viziSTatarazcAyaM bhavati // 1 // yatsa pradhAnatara Azayabhedotazca eSa iti / ita eva zreNyAM jJeyaH sarvatrApyeSaH // 2 // itazca vItarAgo na kiMcidapi karoti garhaNIyaM tu / tatastattadgatikSapaNAdivikalpa eSa vijnyeyH|| 3 // iti tathA ceto vacanAdapratisevAyA jinAnAM siddhiH, pratiSevArUpapApasyaiva(vA)pravRtteH pUrvaguNa| sthAneSvapakaptAratamyAjinAnAM tadatyantApakarSasambhavAd na tu dravyavadhasya pratiSedhaH, tasyApakarSatAratamyAdarzanAd , na hi samyammu-| STidezaviratyAdiyogAjAyamAnAyAM dravyahiMsAyAmapakarSabhedo dRzyate, yena jineSu tadatyantAbhAvaH siddhayed , abhyantarapApapratiSevaNe tu hai| pratiguNasthAnaM mahAneva bhedo dRzvata iti kevalini tadatyantAbhAvasiddhiranAcAdhaiveti // 46 // .
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippamA ||khopdd' vRtiH // gAthA-47 // 174 // dharmaparIkSA nanvevaM vItarAgapadenopazAntamoho'pi (upadezapada) vRttikRtA kathaM na gRhItaH 1 tasyApyapratiSevitvAd-ityAzaGkAyAmAhahai pariNiSTiyavayaNamiNaM, jaM eso hoi khINamohami // uvasamaseDhIe puNa, eso pariNiDio Na have // 47 // // 174 // . [pariniSThitavacanamidaM yadeSo bhavati kSINamohe / upazamazreNyAM punaH, eSa pariniSThito na bhaved / / 47 // ] * 'pariNiTThiyavayaNamiNaM' tti / pariniSThitavacanaM sampUrNaphalavacanametad, yadeSo'karaNaniyamaH, kSINamohe bhavatIti / upazamazreNyAM tvayamakaraNaniyamaH, pariniSThito na bhavet , tasyAH pratipAtasya niyamAta , tatrAkaraNaniyamavaiziSTayAsiddhe, pari niSThitaviziSTAkaraNaniyamAdhikArAdeva kSINamohAdirvItarAgo vRttikRtA vivakSita iti na ko'pi doSa iti bhaavH| pariniSThitApratilaSevitvaphalabhAgitvAdeva ca kSINamohasya kaSAyakuzIlAdervizeSopratiSevitvaM vA bhagavato'bhidhIyamAnamapakRSyamANasakalapApAbhAvopalakSa| Namiti smartavyam // 47 // nanu 'vItarAgo garhaNIyaM pApaM na karotIti' vacanAd garhaNIyapApAbhAvaH kSINamohasya siddhathati, garhaNIyaM ca pApaM dravyAzrava eva, tasya garhAparAyaNajanasya pratyakSatvAditi dravyAzravAbhAvastatra siddha eva, ata eva kSINamohasya kadAcidanAbhogamA trajanyasambhAvanArUDhAzravacchAyArUpadoSasambhave'pi na kSatiH, tasyAdhyavasAyarUpasya chamasthajJAna(nA)gocaratvenAgarhaNIyatvAda, garhaNIyadravyAzravAbhAvAdeva tatra vItarAgatvAhAne:-ityAzaGkAyAmAhadavvAsavassa vigamA, garahAvisayassa jai tahiM ittho|| tA bhAvagayaM pAvaM, paDivannaM atthao hoi // 48 // [ dravyAzravasya vigamo gardAviSayasya yadi tatreSTaH // tato bhAvagataM pApaM pratipannamarthato bhavati // 48 // ] RAKASCHIARRIBE AAAAACKE
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 175 // ABRI- . 'davyAsavassa'tti / gar2yAviSayasya dravyAzravasya vigamo yadi, tahiti tatra kSINamohe, iSTo'bhimato bhavataH, tarhi saTippaNA arthato'rthApacyA, bhAvagataM pApaM tatra, pratipannaM bhavati, garhaNIyapApatvAvacchinna prati tvanmate mohanIyakarmaNo hetutvAt , tannivRttau / ||svopjny garhaNIyapApanivRttAvapyagarhaNIyabhAvarUpapApAnivRttaH agahaNIyapApe'pyanAbhogasya hetutvAta tannivRttau kevlinstnnivRttiH| kSINamohasya tvAzravacchAyArUpamagarhaNIyapApamabhyupagamyata eveti na doSa iti cet, na / abhyantarapApamAtrasya garhAparAyaNajanApratyakSatvena tvanmate- lagAthA-48 'garhaNIyatvAt tatsAmAnyenAbhogasya hetutvAt / mohAjanyAgarhaNIyapApe'nAbhogasyAnyatra ca tatra mohasya hetutvAnna doSa iti cet , na, gahaNIyapApahetormohasyAgarhaNIyapApahetutvAbhAvAd , anyathA tajjanyagarhaNIyAgarhaNIyobhayasvabhAvaikapApaprasaGgAditi na kizcidetat // 48 // // 175 // - dravyAzravasya mohajanyatvameva vyaktyA nirAkurvannAhaNiyaNiyakAraNapabhavA, davvAsavapariNaINa mohaao| iharA davapariggaha-juo jiNo mohavaM hujjA // 49 // [nijanijakAraNaprabhavA dravyAsravapariNatirna mohAt / itarathA dravyaparigrahayuto jino mohavAn bhavet // 49 // ] . vyAkhyA-dravyAzravANAM prANAtipAta-mRSAvAdAdInAM, pariNatiH, nijanijAni kAraNAni yAni nodanAbhighAtAdiyogavyApAramaSAbhASAvargaNAprayogAdIni, tatprabhavA satI, na mohAnmohanIyakarmaNo bhavati-mohajanyA netyarthaH / kvacinpravRtyartha mohodayApethAyAmapi dRvyAzravatvAvacchinne mohanIyasyAhetutvAd , anyathA''hArasaMjJAvatAM kavalAhArapravRttau bubhukSArUpamohodayApekSaNAtkabalAhAratvAvacchinne'pi mohasya hetutvAt kevalI kavalabhojyapi na syAditi digmbrsgotrtvaapttiraayussmtH| atha kavalAhArasya vedanIyakamaprabhavatvAnna tatra mohanIyasya hetutvam , Azravasya tu mohaprabhavatvaprasiddhadravyAzravapariNatirapi mohajanyaiva, tatroditaM cAritramohanIyaM ARO
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ P dharmaparIkSA // 176 // | saTippaNA ||khopdd' - ra bhAvAzravaheturasaMyatAnAM sampadyate, saMyatAnAM tu pramattAnAmapi sattAvarticAritramohanIyaM dravyAzravameva sampAdayati, sumaGgalasAdhori. vA''bhogenApi jAyamAnasyaM tasya jJAnAdyarthamatyApavAdikatvena tjnykrmvndhaabhaavaatsNymprinnaamsyaanpaayenaavirtiprinnaamsyaabhaavaattdupptteH| yA tu teSAmArambhikI kriyA sA na jIvaghAtajanyA, kintu pramattayogajanyA; "savvo pamattajogo AraMbhotti[sarvaH pramattayogaH Arambha iti / ] vacanAt ; anyathA''rambhikI kriyA kasyacitpramattasya kAdAcitkyeva syAt , tatkAraNasya jIvaghAtasya kasyacitkAdAcitkatvAt , asti cA''rambhikI kriyA pramattaguNasthAnaM yAvadanavaratameva / kizca-yadi jIvaghAtenA''rambhikI kriyA bhavet / tadA'paropramatto dare, upazAntavItarAgasyApyArambhikI kriyA vaktavyA syAd asti ca tasya satyapi jIvadhAte IryApathikyeva kriyeti na jIvaghAtAtsaMyatasyArambhikI kriyA, kintu pramattayogAditi sthitam / sa ca pramatto yogaH pramAdairbhavati / te ca pramAdA aSTadhA zAstre proktAH-1ajJAnarasaMzaya3viparyaya4rAgadveSamatibhraMza yogaduSpraNidhAnAdharmAnAdarabhedAt / te cAjJAnavarjitAH samyagdRSTe rapi sambhavanto'taH pramattasaMyataparyantAnAmeva bhavanti na punarapramattAnAmapi, pramAdApramAdayoH sahAnavasthAnAt / tenehASTAsu pramAdeSu yau rAgadveSau pramAdatvenopAcau tau yogAnAM dussprnnidhaanjnndvaaraa''rmbhikiikriyaahetuugraahyau| tayozca tathA tayoH phalopahitayogyatayA jIvaghAtaM prati kAraNatvasya kAdAcitkatve'pi svarUpayogyatayA tathAtvaM sArvadikameva / yadyapi sAmAnyato rAgadveSAvapramattasaMyatAnAmapi kadAciphalopahitayogyatayApi jIvaghAtahetU bhavatastathApi teSAM tau na pramAdau yatanAviziSTayA pravRttyA sahakRtayostayorArambhikIkriyAyA ahe tutvAta , tadapyanAbhogasahakRtayatanAviziSTayo rAgadveSayoryogAnAM duSpraNidhAnajanane sAmarthyAbhAvAt , samyagIryayA pravRttyA tayostathA15 bhUtasAmarthyasyApaharaNAt / na caivaM pramattAnAM sambhavati, teSAmayatanayA viziSTayostayoryogAnAmazubhatAjanakatvenArambhikIkriyAhetatvAda. 454555 gAthA-49 // 176 // - 5
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ ata eva pramattAnAM vinA'pavAdaM jIvaghAtAdikaM pramAdasahakRtAnAbhogajanyam / taduktaM dazavakAlika a4vRttau-"ayatanayA caran dharmaparIkSA pramAdAnAbhogAbhyAM prANi(Na)bhUtAni hinastIti / " tataH saMyatAnAM sarveSAM dravyAzrava eva bhavati / tatra pramattasaMyatAnAmapavAdapadapratiSeva- saTippaNA // 177 // NAvasthAyAmAbhoge'pi jJAnAdirakSAbhiprAyeNa saMyamapariNAmAnapAyAd dravyatvam , anyAvasthAyAM tvanAbhogAd / apramattasaMyatAnAM tvapavA ||khopdd' vRttiH // dAnadhikAriNAM ghAtyajIvaviSayakAbhogapramAdayorabhAva evetyarthAdanAbhogasahakRtamavizeSitaM mohanIyaM kamaiva jIvaghAtAdikAraNaM sampannam , gAthA-49 tayorekatarasyAbhAve'pyapramattasaMyatAnAM dravyAzravo na bhavatyeveti tataH pramattAntAnAM pramAdAd apramattAnAM tu mohanIyAnAbhogAbhyAM dravyA- // 17 // zravapariNatiriti siddhamiti // mohaM vinA dravyAzravapariNatirna svakAraNaprabhavA kevalinaH sambhavatIti cet , tatrAha-itarathA dravyAzravapariNateohajanyatvaniyame, dravyaparigraheNa vastrapAtrarajoharaNAdilakSaNena, yuto jino mohavAn bhavet , dravyahiMsAyA iva dravyapa-10 rigrahapariNaterapi tvanmate mohajanyatvAd / na ca dharmopakaraNasya dravyaparigrahatvamazAstrIyamiti zaGkanIyam / "davvao NAma ege pariggahe | rANo bhAvao 1; bhAvao NAmege No davvao 2, ege dabaovi bhAvavi 3, ege No davvaovi No bhAvaovi 4 / tattha arattadussa lAdhammovagaraNaM davvao pariggaho No bhAvao 1 / mucchiyassa tadasaMpattIe bhAvao No davvao 2, evaM ceva saMpattIe davvaovi bhAvaHovi 3 carimabhaMgo puNa sunnotti 4 // [dravyato nAma ekaH parigrahaH, no bhAvataH / bhAvato nAma ekaH parigrahaH, no dravyataH / eko dravyato pi bhAvato'pi / eko no dravyato'pi no bhAvato'pi / 1 tatra araktadviSTasya dharmopakaraNaM dravyataH parigrahaH, no bhAvataH / 2 mUrchitasya tadasaMprAptyA bhAvato no dravyataH / 3 evaM caiva saMprAptyA dravyato'pi bhAvato'pi / 4 caramabhaGgaH punaH zUnya iti / ] iti caturbhaGgayA dazavaika lika-pAkSikasUtravRtticUparyAdau suprasiddhatvAt / na ca dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohavattvamiSyate, ato RSS RSHASHTRA
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 178 // m-0%AAAA na dravyAavapariNatirmohajanyeti bhAvaH // 49 // anayaiva pratibandhA kevalino dravyahiMsAyAM satyAM raudradhyAnaprasaGgaM parApAditaM pariharanAhaeeNaM.davvavahe, jiNassa hiNsaannubNdhsNpttii|| iya vayaNaM pakkhittaM, sArakkhaNabhAvasAricchA // 50 // saTippaNA ||khopdd' . [etena dravyavadhe jinasya hiMsAnubaMdhasaMprAptiH / iti vacanaM prakSiptaM saMrakSaNabhAvasAdRzyAt // 50 // ] vRtiH // . 'eeNa'ti / etena dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohAbhAvena, dravyavadhe'bhyupagamyamAne, jinasya hiMsAnubandhasamprAptiH mAdhA-5. hiMsAnubandhiraudradhyAnaprasaGgaH, chadmasthasaMyatAnAM hi ghAtyajIvaviSayakAnAbhogasahakRtamohanIyalakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArA // 18 // jIvaghAtahetavo bhavanti, ta eva ca yogA ghAtyajIvaviSayakAbhogasahakRtatathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTA jIvarakSA-16 hetava ityanubhavasiddham / kevalinastu yogAH parAbhiprAyeNAnAbhogamohanIyAdyabhAvena parizeSAt kevalajJAnasahakRtA eva jIvaghAtahetavo bhavanti, kevalajJAnena 'etAvanto jIvA amukakSetrAdau mamAvazyaM hantavyAH' iti jJAtvaiva kevalinA tadghAtAtU , tathA ca tasya jIvarakSAdikaM kadApi na bhavet , kevalajJAnasahakRtatadyogAnAM sadA ghAtakatvAt , jIvaghAtasyeva jIvarakSAyAma(a)pyavazyabhAvitvena parijJAnAd, ubhayatra kevalajJAnasya sahakArikAraNatvakalpane ca kevalino yogAnAM jIvaghAtajIvarakSAhetU zubhAzubhatve sarvakAlaM yugapad bhavataH // etaccAnupapannam , parasparaM pratibandhakatvAdityekatarasyAbhyupagame parAmiprAyeNa sarvakAlamazubhatvameva siddhayatIti hantavyacaramajIvahananaM yAvaddhiMsAnubandhiraudradhyAnaprasaGgaH, iti-etadvacanaM parasya, prakSiptam , saMrakSaNabhAvasya saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnasya, sAdRzyAd dravyaparigrahAbhyupagame bhagavatastulyayogakSematvAt / zakyaM hyatrApi bhavAdRzena vaktum , chadmasthasaMyatAnAM parigrAhyavastuviSayakAnAbhogasahakRtamohanIyalakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArAH parigrahagrahaNahetavaH, ata eva ca parigrAhyavastuviSayakA''bhogasahakRtatathAvi. PAAAAAAE ABAR
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 179 // saTippaNA ||svopkss vRSiH // gAthA-50 // 179 // dhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTAH parigrahatyAgahetaba ityanAbhogamohanIyAbhAve kevaliyogAnAM parigrahagrahaNe kevalajJAnameva sahakArikAraNamiti yAvatkevalino dharmopakaraNadharaNaM tAvat saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnamakSatameveti / dravyaparigraha'bhilApamUlasaMrakSaNIyatvajJAnAbhAvAnna raudradhyAnamiti yadi vibhAvyate, tadA dravyahiMsAyAmapi svayoganimittakahiMsApratiyogini jIve sveSTahiMsApratiyogitvarUpadhAtvatvajJAnAbhAvAdeva na taditi praguNameva panthAnaM kimiti na vIkSase ? // 50 // atha vastrAdidharaNaM sAdhorutsargato nAstyeva, kAraNikatvAt ; "tihiM ThANehiM vatthaM dharejA, hirivattiyaM parIsahavattiya dugaMchAvattiyaM' (sthAnAMga) [tribhiH sthAnaH vastraM dhArayet -hrIpratyayaM pariSahapratyayaM jugupsApratyayam // ] ityAgame'bhidhAnAt , kintvApavAdikam / taddharaNakAraNaM ca jinakalpAyogyAnAM sthavirakalpikAnAM sArvadikameva, niratizayatvAditi taddharaNamapi sArvadikaM prAptam / taduktaM vizeSAvazyake-"vihiyaM sue cciya jao, dhareja tihi kAraNehiM vatthaM ti // teNaM ciya tadavasa, NiratisaeNaM dhareyavvaM // 2602 // jiNakappAjoggANaM, hI-kuccha-parisahA jao vassaM // hI lajjatti va so saM-jamo, tayatthaM viseseNaM ||2603||"ti [vihitaM zruta eva yato dhArayet tribhiH kAraNaiH vastramiti / tenaiva tadava| iyaM niratizayena dhArayitavyaM // jinakalpAyogyAnAM hrIkutsApariSahA yato'vazyam / hI lajjeti vA sa saMyamastadartha vizeSeNa // iti / 'bhagavatazca yadyapi vastrAdidharaNaM hrI-kutsApariSahapratyayaM na sambhavati, tasya tadabhAvAt , tathApi zItoSNAdiparIpahapratyayaM tat , AhAranimittakSutpipAsAparIpahavadvastradharaNanimittazItoSNAdipariSahasattAyA api bhagavatyavirodhAt , tathAprakAreNa tathAvidhaM karma kSapaNIyamityabhiprAyocca na rAgAdivikalpaH, tathAvidhasAdhvAcArasthitiparipAlanAbhiprAyeNaiva vA taditi dharmArthamatyupagRhItatvAd dravyaparigrahe bhagavato na doSaH / yajAtIyavyAzrave saMyatAnAmanAbhogenaiva pravRttistajjAtIyadravyAzravasyaiva mohajanyatvAbhyupagamAdanarthadaNDabhUtadravya
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 18 // saTippaNA | khopaDa ciH // gAthA-51 // 18 // RSSSSSSSONG hiMsAdereva tathAtvAd , dharmopakaraNarUpe dravyAzrave tu saMyatAnAM nAnAbhogenaiva pravRttiH, kintu dharmAdharmArthamatyA'parigrahatvAbhogenaiveti |svakAraNalabdhajanmanastasya bhagavatyavirodhaH-ityAzaGkAyAmAhaavavAovagame puNa, itthaM nRNaM paiNNahANI te // pAvaMti asuhajogA, evaM ca jiNassa tujjha mae // 51 // [apavAdopagame punaritthaM nUnaM pratijJAhAniste / prApnuvanti azubhayogA evaM ca jinasya tava mate // 51 // ] 'avavAovagame puNa'tti, atra bhagavato dravyaparigrahe. apavAdopagame'pavAdAGgIkAre, punaste tava, pratijJAhAniH, apavAdapratiSevaNaM ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavatIti tava pratijJeti / ca punaH, evaM dharmopakaraNasadbhAvanApavAdato dravyAzravAbhyupagame, taba mate jinasyAzubhayogAH prApnuvanti / idaM hi tava matam-yogAnAmazubhatvaM tAvanna jIvaghAtahetutvamAtreNa, upazAntaguNasthAnaM yAvadapramattasaMyatAnAM kadAcitsadbhutajIvaghAtasambhavena bhaga0zata01201 "tattha NaM je te apamattasaMjayA te NaM No AyAraMbhA, No parAraMbhA, No tadubhayAraMbhA, aNAraMbhA" [tatra ye te apramattasaMyatAste no AtmArambhA no parArambhA no tadubhayArambhAH anArambhAH // ] ityAga mapratipAditAnArambhakatvAnupapattiprasakterazubhayogAnAmArambhakatvavyavasthiteH, kintu phalopahitayogyatayA ghAtyajIvaviSayakAbhoga| pUrvakajIvaghAtahetutvena; atra phalopahitayogyatayeti padaM kevaliyogAnAmazubhatvanivAraNArthameva, teSAM kharUpayogyatayaiva yathoktajIvaghAtahetutvAd , na punaH phalopahitayogyatayApi, kAraNAnAmabhAvAt / tathA'zubhatvaM pramattayogAnAmeva tadabhivyaJjakaM tu pramattayogAnAM phalavacchubhAzubhatvAbhyAM dvaividhyAbhidhAyakamAgamavacanameva / tathA hi-"tattha NaM je te pamattasaMjayA te Na suhaM jogaM paDucca No AyAraMbhA, jAva annaarNbhaa| asuhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi jAva No annaarNbhtti|" [tatra ye te pramattasaMyatAste zubhaM yogaM pratItya no AtmArambhA SARASHARA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 18 // saTippaNA ||khopkss huciH // mAthA-51 // 18 // 1265585 yAvadanArambhAH / azubha yoga pratItya AtmArambhA api yAvad no anArambhA iti // ] atrApi pramattasaMyatAnAM sAmAnyataH pramattatAsiddhayartha tadIyayogAnAM svarUpayogyatayA'bhogapUrvakajIvaghAtahetutvaM vaktavyam , kAdAcitkAzubhayogajanyArambhakatvasiddhayartha cAbho. go'pi ghAtyajIvaviSayatvena vyakto vaktavyaH, tadvata eva kasyacitpramattasya sumaGgalasAdhorivApavAdAvasthAM prAptasyAtmAghArambhakatvAt , saMyatatvaM ca tasya tadAnImapavAdapadopAdhikaviratipariNAmasthAnapAyAd, na caivamapramattasaMyatasya bhavati, tasyApavAdapadAdhikAritvAbhAvenAbhogapUrvakajIvaghAtahetUnAM yogAnAmabhAvAt / yastvapavAdapratiSevaNArAhityAvasthAyAmapyapramattAnAmiva sadbhUtajIvaghAtaH sa cAnAbhogajanya eva, tadAnImanAbhogasyApi tasya vidyamAnatvAd , ata evApramattAnAmiva yogAnAM zubhatvena nAtmAghArambhakatvamiti / phalopahitayogyatAkharUpayogyatayozcAyaM bheda:-'yasya yadantargatatvena vivakSitakArya prati kAraNatA tasya tadantargatatvenaiva phalavattayA phalopahitayogyatA', 'anyathA tu kharUpayogyatA, satyapi tasya kAraNatve taditarasakalakAraNarAhityena vivakSitakAryAjanakatvAt , paraM svarUpa. yogyatA ekasminnapi kAraNe sajAtIyavijAtIyAnekazubhAzubhakAryANAM nAnAprakArA AdhArAdheyabhAvasambandhena saha jAtAH kAraNasamAnakAlInAH, phalopahitayogyatAstu kharUpayogyatAjanitA api kAdAcitkA eva, taditarasakalakAraNasAhityasya kAdAcitkatvAt , yacca kAdAcitkaM tatkeSAzcitkAraNAnAM sambhavantyo'pi kAdAcitkya eva mantavyAH; ata eva kevalinAM yogA azubhakAryamA prati sarvakAlaM svarUpayogyatAmAja eva bhavanti, na punaH kadAcidapi phalopahitayogyatAbhAjo'pi, azubhakAryamAtrasya kAraNAnAM jJAnAvaraNodayAdighAtikarmaNAmabhAvena tadvitarasakalakAraNasAhityAbhAvAt / zubhakAryANAM tu yathAsambhavaM kadAcitphalopahitayogyatApi syAt , tathaiva | taditarasakalakAraNasAhityasya sambhavAditi na kshcidvirodhH| itthaM cApavAdadazAyAM pramattasaMyatAnAM yogAnAM phalopahitayogyatayA. S
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 182 // saTippaNA ||khoptr vRttiH // gAthA-51 // 182 // ''bhogapUrvakajIvaghAtahetunvena yathA'zubhatvaM tathA kevalina ApavAdikasya dharmArthamanyA dharmopakaraNasa dharaNe'pi tvanmatanInyA''bhogapUrvakaparigrahagrahaNasya phalopahitayogyatayA hetUnAM yogAnAmazubhatvApattiH sphUTaveti / atha yadyapavAdena dharmopakaraNagrahaNaM bhagavato'bhyupagamyeta tadA svAdayaM dopaH, apavAdaM ca kevalinaH kadApi nAbhyupagacchAmaH, tasya pratipiddhapratipevaNAnmakatvena svarUpataH sAvadyatvAt / nivardhatvaM cAsya puSTAlambanapratipedhitasya rogavizeSavinAzakasya parikarmitavatsanAgasyeva prAyaztipratipacyAdinA sopAdhikameva / yApi 'bhagAe NAvio Nado" [ 'gaMgAyAM nAviko nandaH' ityAdi dharmarucikathAnake draSTavyam / ] ityAdivyatikaropalakSitasya dharmaruce ranagArasya nAvikAdivyApAdanapravRttiH sApi paramArthaparyAlocanAyAM puSTAlambanaiva, tatkRtopasargasya jJAnAdihAnihetutvAd , jJAnAdihAnijanyaparalokAnArAdhanAbhayena pratipiddhapravRtteH puSTAlambanamUlatvAt : kevalaM zaktyabhAvabhAvAbhyAM puSTAlambanataditarApavAdayoH prazastApra- zastasajvalanakapAyodayakRto vizepo draSTavyaHH jJAnAdihAnibhayaM ca kevalino na bhavatIti tasya nApavAdavAApi / yacca dharmopakaraNadharaNaM tadvayavahAranayaprAmANyArtham , vyavahAranayasyApi bhagavataH pramANIkartavyatvAd / itthaM ca zrutoditarUpeNa dharmopakaraNadharaNe na kevalilakSaNahAniH, 'idaM sAvadyam' iti prajJApya tatpratipevaNAd, ata eva-"vavahAro vi hu balavaM, jaM vaMdar3a kevalI vi chaumatyaM / / AhAkammaM muMjai, muabavahAraM pamANato" / / 229 // (puSpamAlA) navRttiH-"na kevalaM nizcayo'pi tu svavipaye vyavahAro'pi balavAn / yadyasmAtkAraNAt samutpanna kevalajJAno'pi zipyo yadyapi nizcayato vinayasAdhyasya kAryasya siddhatvAtkevalI na kasyacidvandanAdivinayaM kageti, tathApi vyavahAgnayamanuvartamAnaH pUrvavihitavinayo guruM vandate-AsanadAnAdikaM ca vinayaM tasya tathaiva karoti, yAbadadyApi | na jJAyate, jJAta punagurupi nivArayatyeveti bhAvaH / aparaM ca---atIvagRDhAcAreNa kenacid gRhiNA vihitamAdhAkarma tacca zrutokta
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmaparIkSA // 18 // saTippaNA ||svopn vRtiH // gAthA-51 | // 183 // parIkSayA parIkSamANenApyazaThena chadmasthasAdhunA'vijJAtaM gRhItvA kevalinimittamAnItaM yathAvasthitaM ca kevalinastajAnato nizcayanayamatenAbhoktavyamapi zrutarUpaM vyavahAranayaM pramANIkurvannaso bhuGkta eva, anyathA zrutamapramANaM kRtaM syAt , etacca kila na karttavyam , vyavahArasya sarvasya prAyaH zrutenaiva pravartamAnatvAt , tasmAd vyavahAranayo'pi balavAnava kevalinA samarthitatvAd / " iti puSpamAlAsUtravRttyAdivacanAt kevalino'neSaNIyAhArasya pravRttisiddhAvapi nApavAdasiddhiH, jJAnAdihAnibhayena tatrA'pravRtteH, zrutavyavahArazuddhayarthameva tatra pravRttaH, tatra 'idaM sAvadyam' iti bhaNiterabhAvAnna vcnvirodhH| 'yadi ca tadaneSaNIyaM kathaJcita kadAcidapi kevalinA bhuktam' iti chadmasthajJAnagocarIbhavet tarhi kevalI na bhuta eva kevalyapekSayA zrutavyavahArazuddherevAbhAvAd, 'azuddhamiti jJAtvApi | kevalinA bhuktam' iti chadmasthena jJAtatvAt / ata eva rakAtisAropazamanArtha revatIkRtakUSmANDapAko bhagavatA zrImahAvIreNa pratiSiddhaH, kadAcitsAdhunA zrutavyavahArazuddhathAnIto'pi revatI tu jAnAtyeva-pad bhagavatA zrImahAvIreNa jJAtvaiva bhuktaM iti chadmasthajJAnagocaratvena zrutavyavahArabhaGga eveti / etena kevalinobhiprAyAbhAvAjIvaghAtAdau satyapi na doSa iti parAzaGkApi parAstA, revatIkRtakUSmANDapAkaparityAgAnupapattiprasakteH / kizca-khatantrakriyAvato jJAnapUrvakapravRttAvabhiprAyAbhAvaM vaktuM kA samarthaH / na ca zrutavyavahArazuddhamaneSaNIyaM bhuJjAnaH kevalI sAvadhapratiSedhi(vi)tA bhaviSyatIti zaGkanIyam , sarveSAmapi vyavahArANAM jinAjJArUpatvena zrutavyavahArasya sAvadyatvAbhAvAt , tacchuddhathAnItasya niravadyatvAd / ayaM bhAvaH-yathA'pramattasaMyato jIvavadhe'pyavadhakaH, 'avahago so u' gA0 750'tti [ avadhaka: sa tu / ] oghaniyuktivacanAt , anAbhoge satyapyapramattatAyAstathAmAhAtmyAt , yathA copazAntamohavItarAgo mohasattAmAtrahetuke satyapi jIvaghAte kevalivadvItarAgo notsUtracArI ca, mohanIyAnudayasya tathAmAhAtmyAt , tathA zrutavya NE -HEIBAR
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta dharmaparIkSA // 18 // saTippaNA ||khopn gAthA-51 // 18 // ABHISHEKHABARGUST vahArazuddharmAhAtmyAdaneSaNIyamapItaraiSaNIyameveti kutaH sAvadhapratiSevitvagandho'pIti cet , tadidamakhilaM gUDhazabdamAtreNaiva mugdhapratAraNam / yato yadi bhagavatsvIkRtadravyaparigrahAneSaNIyAhArayoH svarUpataH sAvadyatve'pi zrutavyavahArazuddhasyopAdeyatvadhiyA doSAnAvahatvaM tadA'pavAdasthAnIyatvameva tayoH prAptam , aupAdhikazuddhatAzAlitvAt / na cApavAdaH sthavirakalpaniyata iti kalpAtItasya bhagavatastadabhAvaH, evaM satyutsargasyApyabhAvApatteH, tasyApi jinakalpasthavirakalpaniyatatvAd / yadi cotsargavizeSa eva kalpaniyata iti tatsAmAnyasya bhagavati nAsambhavastadA'pavAdavizeSasyaiva tathAtve tatsAmAnyasthApi bhagavatyanapAyatvameva / yuktaM caitat , tIrthakRto'pyatizayAdhupajIvanarU| pakhajItakalpAdanyatra sAdhusAmAnyadharmatApratipAdanAt / taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyoH uddeza. 1-"atra paraH prAha-yadi yadya tprAcInagurubhirAcINa tattatpAzcAtyairapyAcaritavyam , tarhi tIrthakaraiH prAkAratrayacchatratrayAdikA prAbhRtikA teSAmevArthAya suraviracitA yathA | samupajIvitA, tathA vayamapyasmannimittakRtaM kiM nopajIvAmaH / sUrirAha-kAmaM khalu aNuguruNo, dhammA taha vi hu Na svysaahmmaa| guruNo jaMtu aisae, pAhuDiAI samuvajIve // 996 // kAmamanumataM, khalvasmAkaM, yadanuguravo dharmAstathApi na sarvasAdhA cintyate, kintu deshsaadhaadev| tathAhi-guravastIrthakarAH, yattu yatpunaH, atizayAn prAbhRtikAdIna , prAbhRtikA surendrAdikRtA samavasaraNaracanA tadAdIn , AdizabdAdavasthitanakharomAdhomukhakaNTakAdisurakRtAtizayaparigrahaH; samupajIvanti sa tIrthakujItakalpa iti kRtvA na tatrAnudharmatA cintanIyA, yatra punastIrthakRtAmitareSAM ca sAdhUnAM sAmAnyadharmatvaM tatraivAnudharmatAcintyate // sA ceyamAcIaiti darzyate // sagaDa-daha-samabhome, avia viseseNa virahiatarAgaM // tahavi khalu aNAinna, esa'Nudhammo pavayaNassa // 997 // yadA bhagavAna zrImanmahAvIrasvAmI rAjagRhanagarAdudAyananarendrapravrAjanArtha sindhusauvIradezavataMsaM vItabhayaM nagaraM prasthitastadA %-5
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 185 // kilApAntarAle bahavaH sAdhavaH kSudhArttAstRvArditAH saMjJAbAdhitAzca babhUvuH / yatra ca bhagavAnAvAsitastatra dilabhRtAni zakaTAni, pAnIyapUrNazca hRdaH, samabhaumaM ca garttAbilAdivarjitaM sthaNDilamabhavad, api ca vizeSeNa tattilodakasthaNDilajAtaM virahitataramati-| zayenAgantukaistadutthaizca jIvairvarjitamityarthaH / tathApi khalu bhagavatAnAcIrNa nAnujJAtam eSo'nudharmaH pravacanasya, sarvairapi prava canamadhyamadhyAsInairazastro pahataparihAralakSaNa eva dharmo'nugantavya iti bhAvaH / athaitadeva vivRNoti - "va (bu) kaMtajoNi- thaMDila-atasA, dinnA ThiI avi chuhAi || tahaviNa geNhesuM jiNo, mA hu pasaMgo asatthahae // 998 // " yatra bhagavAnAvAsistatra bahUni tilazakaTAnyAvAsitAnyAsan / teSu ca tilA vyutkrAntayonikA azastropahatA apyAyuH kSayeNAcittIbhUtAH / te ca yadyasthaNDile sthitA bhaveyustato na kalperan, ityata Aha sthaNDile sthitAH, evaMvidhA api trasaiH saMsaktA bhaviSyanti, ata Aha-atrasAH - tadudbhavAgantukatrasavirahitAH, tilazakaTasvAmibhirgRhasthaizva dattAH, etenAdattAdAnadoSo'pi teSu nAstItyuktaM bhavati, api ca te sAdhavaH, kSudhA pIDitA AyuSaH sthitikSayamakArSuH, tathApi zrIjino varddhamAnasvAmI nA'grahIt mA bhUdazastrahate prasaGgaH, 'tIrthaGkareNApi gRhItam' iti madIyamAlambanaM kRtvA matsantAnavarttinaH ziSyA azastropahataM mA grAhiSuriti bhAvaH / 'vyavahAranaya balIyastvakhyApanAya bhagavatA na gRhItA' iti hRdayam / / yuktiyuktaM caitat pramANasthapuruSANAm / yata uktam - " pramANAni pramANasyai, rakSaNIyAni yatnataH // viSIdanti pramANAni, pramANasthairvisaMsthulaiH // 1 // ityAdi // ' atra hi khajItakalpAtiriktasthale tIrthakRtaH sAdhusamAnadharmatA proktA, sA cAzatropahatasacittavastuno'grahaNenopapAditA, taccAtiprasaGganirAkaraNAbhiprAyeNa, sa ca zrutAprAmANyabuddhacaiva syAt na tu bhagavatA pratiSevitamiti chadmasthabuddhimAtreNa, chadmasthairutsargataH pratiSiddhatvena jJAyamAnAyA api bhagavato nizAhiNDana - bheSaja grahaNAdipravRtteH zravaNAd, apavAdato'pra saTippaNA // khopaDa ciH // gAthA - 51 // 185 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 186 // saTippaNA / ||khopjny vRtiH // gAthA-51 // 18 // tiSiddhanvajJAnAta , taddarzanena chadmasthAnAmatiprasaGga ityuktau ca siddhA'nAyAsenaiva bhagavato'pavAdapravRttiH, tasmAdunnatanimnadRSTAntapradarzitaparasparapratiyogikaprakarSApakarSazAliguNopahitakriyArUpotsargApavAdAbhAve'pi sAdhusamAnadharmatAvacanAd bhagavati sUtroditakriyAvizeSarUpayostayoyathocitatayA sambhavo'viruddha iti yuktaM pazyAmaH, tathA ca dharmopakaraNAneSaNIyAdiviSayapravRtterbhagavataH svarUpata ApavAdikatvena tava mate Abhogena pratiSiddhaviSayapravRttyupadhAnasya yogAzubhatAniyAmakatvAt , tayA bhagavadyogAnAmazubhatvApattirvajralepAyitaiva / yadi ca yattu zrutavyavahArazuddhasyApyanapaNIyatvenAbhidhAnaM tat zrutavyavasthAmadhikRtyaivAvasAtavyam , 'yathA'yaM sAdhurudayano rAjA' ityatra | rAjatvamagRhItazrAmaNyAvasthAmapekSyaiveti svavacanAzrayaNAd , bhagavatsvIkRtAnAM zrutavyavahArasiddhAnAM pratiSiddhatvAbhimataviSayapravRtInAM vastuto na pratiSiddhaviSayatvam , na vA tAbhiH 'idaM sAvadyam' iti prajJApya pratiSevitvam , idamityanena pratyakSavyaktigrahaNAt tasyAzcAnavadyanvAditi vibhAvyate, tadA 'aneSaNIyaM na grAhyam' ityAdipratiSedhavAkye zrutavyavahArazuddhAneSaNoyAtiriktAneSaNIyAdeniSe. dhyatvaM vaktavyam / tathA cApavAdikamanyadapi kRtyaM zrutavyavahArasiddhamityapratiSiddhamevetyAbhogena pratiSiddhaviSayapravRttiH sAdhUnAM kvApi na syAditi tvadapekSayA yatInAmazubhayogatvamucchiyeteveti pramattAnAM zubhAzubhayogatvena dvaividhyapratipAdakAgamavirodhaH, tasmAdAbhogena jIvaghAtopahitatvaM na yogAnAmazubhatvam , azubhayogajanyajIvaghAto jIvArambhakatvavyavahAraviSayaH, azubhayogArambhakapadayoH paryAyatvaprasaGgA, ekendriyAdiSvArambhakatvavyavahArAbhAvaprasaGgAcca / / na hi te Abhogena jIvaM mantIti / asti ca tessvpyaarmbhktvvyvhaarH| taduktaM bhagavatIvRttau-'tattha NaM je te asaMjayA te aviraI paDucca AyAraMbhA vi jAva No annaarNbhaa||" [tatra ye te asaMyatAste | aviratiM pratItya AtmArambhA api yAvad no anArambhAH / ] ityasya vyAkhyAne "ihAyaM bhAvaH-yadyapyasaMyatAnAM sUkSmaikendriyAdInAM
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ varmaparIkSA // 187 // saTippaNA ||svopn vRdhiH // gAthA-51 // 187 // nAtmArambhakAditvaM sAkSAdasti, tathApyaviratiM pratItya tadasti teSAm , na hi te tato nivRttA; ato'saMyatAnAmaviratistatra kAraNamiti / nivRttAnAM tu kathaJcidAtmAghArambhakatve'pyanArambhakatvam / yadAha-'jA jayamANassa' ityAdi kintu sUtroditetikartavyatopayogapU. vakavyApAratvaM ca zubhayogatvam , taduktaM bhagavatIvRttI-"zubhayoga upayuktatayA pratyupekSaNAdikaraNam , azubhayogastu tadevAnupayuktatayeti / tatra zubhayogaH saMyatAnAM SaSThe'pi guNasthAne saMyamasvabhAvAdeva, azubhayogazca pramAdopAdhikaH / taduktaM tatraiva-"pramattasaM| yatasya hi zubho'zubhazca yogaH syAt , saMyatatvAtpramAdaparatvAcceti" tatra pramattasaMyatAnAmanupayogena pratyupekSaNAdikaraNAdazubhayogadazAyAmArambhikIkriyAhetuvyApAravatvena sAmAnyata ArambhakatvAdAtmArambhakAditvam , zubhayogadazAyAM tu sabhyakriyopayogasyArambhikIkriyApratibandhakatvAt , tadupahitavyApArAbhAvenAnArambhakatvam , pramattaguNasthAne sarvadA''rambhikIkriyAbhyupagamastvayuktaH, aniyamena tatra tatpratipAdanAt / taduktaM prajJApanAyAM 22 kriyApade-"AraMbhiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajai ? goyamA ! aNNayarassAvi pamattasaMjayassa // " iti / [ ArambhikI bhadanta ! kriyA kasya kriyate ? gautama ! anyatarasyApi pramattasaMyatasya / ] etavRttiryathA "AraMbhiyA NaM ityAdi aNNayarassAvitti / atrApizabdo bhinnakramaH, pramattasaMyatasyApyanyatarasyaikatarasya kasyacitpramAde sati kAyaduSprayogabhAvataH pRthivyAderupamaIsambhavAd , apizabdo'nyeSAmadhastanaguNasthAnavartinAM niyamapradarzanArthaH / pramattasaMyatasyApyArambhikI kriyA bhavati kiM punaH zeSANAM dezavirataprabhRtInAmiti" // asyAM vyavasthAyAM siddhAyAM jAnato'pi bhagavato dharmopakaraNadharaNe'vajanIyasya dravyaparigrahasyeva gamanAgamanAdidharmyavyApAre'varjanIyadravya hiMsAyAmapyapramattatvAdeva nAzubhayogatvamiti pratipattavyaM / na ca bhagavato dharmopakaraNasattve'pi mUrchA'bhAvena parigrahatvatyAgAnna parigrahadoSaH, dravyahiMsAyAM tu satyAM prANaviyogarUpatallakSaNasattvAttadoSaH 90%A4% A ADA
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 18 // saTippanA | khopatra vRtiH // gAthA-51 // 18 // SSSSSSSS syAdeveti vyAmUDhadhiyA zaGkanIyam ; 'pramAdayogena prANavyaparopaNaM hiMsA'-iti tattvArthe tallakSaNakaraNAd bhagavati tadabhAvAdeva, ata eva 'hiMsA niyato doSaH, parigrahastvaniyato doSaH' ityapyapAstam , maithunAdanyatrAzrave'niyatadoSatvapratipAdanAt / taduktaM tattvArthavRttI| a07sU011 "pramattayogAdasadabhidhAnamanRtam , pramattayogAdadattAdAnaM steyam , pramattayogAnmRrchA parigrahaH, maithune pramattayogAditi padaM na, yaMtrApramattasya tathAbhAve sati karmavandhAbhAvastatra pramattayogagrahaNamarthavad bhavati, pramattasya karmabandho nApramattasyeti, prANAtipAtavat , maithune tu rAgAdveSAnvayAvicchedAta sarvAvasthAsu maithunAsevinaH karmabandha ityaadi|" etena dravyahiMsayA bhagavataH prANAtipAtakanvaprasaGgo'pi nirastaH, dravyaparigraheNa parigrahitvaprasaGgatulya yogakSematvAt / kizca vItarAgANAmapramattAnAM ca jIvavirAdhanAyAM satyAmapyArambhikIprANAtipAtikIkriyA'bhAva eva bhaNitaH / taduktaM bhagavatyAM zataka 1 uddeza 2 "tattha NaM je te saMjayA te duvihA paNNattA / taMjahAsarAgasaMjayA ya vIyarAgasaMjayAya / tatthaNaM je te vIyarAgasaMjayA te NaM akiriyaa| tattha Na je te sarAgasaMjayA, te duvihA paNNattA / taMjahA-pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA ya / tattha Na je te apamattasaMjayA. tesiNaM egA mAyAvattiyA kiriyA kajai, tattha NaM je te pamattasaMjayA tesi NaM do kiriyAo kajaMti / taMjahA-AraMbhiyA ya mAyAvattiA ya ityaadi||" [tatra ca ye te saMyatAste dvividhAH prajJaptAH / tadyathA-sarAgasaMSatAzca vItarAgasaMyatAzca / tatra ca ye te vItarAgasaMyatAste caakriyaaH| tatra ye te sarAgasaMyatAste dvividhAH prajJaptAH / tadyathA-pramattasaMyatAzca apramattasaMyatAzca / tatra ye te apramattasaMyatAsteSAmekA mAyApratyayikI kriyA kriyate / tatra ye te pramattasaMyatAsteSAM dve kriye kriyete, tadyathA ArambhikI mAyApratyayikI ca // ] etavRttiryathA "sarAgasaMjaya"tti akSINAnupazAntakaSAyAH, 'vIya. rAgasaMjaya'tti upazAntakaSAyAH kSINakaSAyAzca / 'akiriya'tti vItarAgatvenArambhAdInAmabhAvAda kriyaaH| 'egA mAyAvattiyati
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA khopajJa vRttiH // gAthA-51 // 189 // apramattasaMyatAnAmekaiva mAyApratyayA kriyA 'kajAi'tti kriyate bhavati; kadAciduDDAharakSaNapravRttAnAmakSINakaSAyatvAditi / 'AraMbhiyatti pramattasaMyatAnAM ca 'sarvaH pramattayoga Arambha iti kRtvA''rambhikI syAt . akSINakaSAyatvAcca mAyApratyayeti / " tathA tatraivASTamazate SaSThoddezake proktaM-"jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikirie ? goyamA! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca kirie, siya akirietti||" etavRttiryathA-"parazarIramaudArikAdyAzritya jIvasya nArakAdezva kriyA abhidhAtumAha-'jIveNa- mi'tyAdi / 'orAliyasarIrAo'tti audArikazarIrAtparakIyamaudArikazarIramAzritya katikriyo jIva iti praznaH / uttaraM tu 'siya tikirie'tti yadakajIvo'nyasya pRthivyAH sambandhyaudArikazarIramAzritya kArya vyApArayati tadA trikriyaH, kAyikyadhikaraNikIprAdveSikInAM bhAvAd, etAsAM ca paraspareNAvinAbhUtatvAt syAt 'trikriyaH' ityuktam , na punaH syAd 'ekakriyaH syAd 'dvikriya' iti / avinAbhAvazca tAsAmevamadhikRtakriyA havItarAgasyaiva netarasya, tathAvidhakarmabandhahetutvAd , avItarAgakAyasya cAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyakriyAsadbhAve itarayoravazyaMbhAvaH, itarabhAve ca kAyikIsadbhAvaH / uktaM ca prajJApanAyAmihArthe-"jassaNaM TrA.jIvassa kAiA kiriyA kajai tassa ahigaraNiyA kiriyA NiyamA kaJjai, jassa ahigaraNiyA kiriyA kanjai tassa vi kAiyA kiriyA |NiyamA kajaI" ityAdi / [ yasya jIvasya kAyikI kriyA kriyate, tasyAdhikaraNikI niyamAkriyate / yasyAdhikaraNikI kriyA kriyate OM tasyApi ka yikI kriyA niyamAtkriyate / ] tathA''dyakriyAtrayasadbhAve uttarakriyAdvayaM bhajanayA bhavati / yadAha-"jassa NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajai, tassa pAriyAvaNiyA siya kanjai, siya No kajai" ityaadi| [yasya jIvasya kAyikI kriyAkriyate tasya pAritApanikI syAt kriyate, syAt no kriyate / ] tatazca yadA kAyavyApAradvAreNAdyakriyAtraya evaM varttate, na tu paritApayati na cAtipAtayati, tadA PUCHUCHI
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Miss trikriya eveti, ato'pi syAt 'trikriya' ityuktam / yadA tu paritApayati tadA catuSkriyaH, AyakriyAtrayasya tatrAvazyaMbhAvAd / yadA dharmaparIkSA | tvatipAtayati tadA paJcakriyaH, AdyakriyAcatuSkasya tatrAvazyaMbhAvAd / uktaM ca-"jassa pAriAvaNiyA kiriyA kajai tassa kAiyA || tvatipAtayati tadA paJcakita saTippaNA NiyamA kajaI" ityaadi| [yasya pAritApanikI kriyA kriyate tasya kAyikI niyamAta kriyate / ata evAha-"siya caukirie, siya ||khopdd' vRtiH // dU paMcakirie"tti tathA 'siyaakirie"tti vItarAgAvasthAmAzritya, tasyAM(syA)hi vItarAgatvAdeva na santyadhikRtakriyA iti|" etadvacanA gAthA-51 nusAreNa hyetatpratIyate- yadArambhikI kriyA pramAdaparyantameva, na tu jIvavirAdhanAyAM satyAmapyupariSTAdapi / prANAtipAtakriyA ca pradveSaNa // 19 // prANAtipAtakAla eva, na ca pRthivyAdInAM tadasambhavaH, tatkRtAkuzalapariNAmAnivRttyaiva tatpratipAdanAditi / sApyapramattasya na sambhavati / vana cAvItarAgakAyasyAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyikIkriyAsadbhAve trikriyatvasya niyamapratipAdanAd evaMbhUtasyApramattasthApi | prANAtipAtavyApArakAle prANAtipAtikIkriyAsambhava itivAcyam ,kAyikIkriyAyA api prANAtipAtajanakapradveSaviziSTAyA eva grahaNAd , itthamevAdyakriyAtrayaniyamasambhavAt / taduktaM 'prajJApanAvRttau'-"iha kAyikI kriyA audArikAdikA(kri)yAzritA prANAtipAtanirvanisamarthA prativiziSTA parigRhyate, tathA(na yA)kAcana kArmaNakAyAzritA vA, tata AdyAnAM tisRNAM kriyANAM parasparaM niyamyaniyAmakabhAvaH / kathamiti cet ; ucyate-kAyo'dhikaraNamapi bhavatItyuktaM prAk, tataH kAyasyAdhikaraNatvAt kAyikyAM satyAmavazyamAdhikaraNikI, AdhikaraNikyAmavazyaM kAyikI, sA ca prativiziSTA kAyikI kriyA pradveSamantareNa na bhavati, tataH prAdveSikyApi saha parasparamavinAbhAvaH / pradveSo'pi ca kAye sphuTaliGga eva, vaktrarukSatvAdestadavinAbhAvinaH pratyakSata evopalambhAd / uktaM ca-"rukSayati ruSyato nanu. va snihyati ca rajyataH puNsH| audAriko'pi deho, bhAvavazAt pariNamatyevam // 1 // iti / " yadi ca pradveSAnvayAvicche -se-ECEN
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSa // 191 // damAtrAdavItarAgamAtrasya kAyikayAdikriyAtraya niyamaH syAt, tadA sUkSmasaMparAye prANAtipAtasampattau prANAtipAtakriyayA SaDvidhabandhakatvasyApyupapattau "jIve NaM bhaMte ! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhar3a ? goamA ! sattavihabaMdhae vA aDavihabaMdhae vA / " [jIvo bhadanta ! prANAtipAtena kati karmaprakRtIrvadhnAti ?, gautama !, saptavidhabandhako vA'STavidhabandhako vA / ] ityuktavyavasthAnupapattiH / nanvevaM "jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijaM kammaM baMdhamANe kaikirie ?, goamA !, siya tikirie siya caukirie siya paMcakarie / [ jIvo bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM karma vadhnana katikriyaH 1 gautama ! syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH syAt paJcakriyaH / ] iti prajJApanAsUtrasya pada22 kA gatiH ? bhavaduktarItyA jJAnAvaraNIyaM karma baghnato dazamaguNasthAnavartino'kriyatvasyAyi sambhavena syAdakriyaH' iti bhaGganyUnatvAditi cet, khasahacarite svakArye vA jJAnAvaraNIye prANAtipAtasya parisamAptinirvRtti bhedaprakAro padarzanaparametat sUtram, na tu taddhandhe kriyAvibhAganiyamapradarzanaparam - ityeSA gatiriti gRhANa / taduktaM tadvRttau "iha prAguktaM jIvaH prANAtipAtena saptavidhamaSTavidhaM vA karmabadhnAti sa tu tameva prANAtipAtaM jJAnAvaraNIyAdi karma vadhnan katibhiH kriyAbhiH samApayatIti pratipAdyate / api ca kAryeNa jJAnAvaraNIyAkhyena karmaNA kAraNasya prANAtipAtAkhyasya nivRttibheda upadarzyate, tadbhedAcca bandhavizeSo'pIti / uktaM ca- "tisRbhicatasRbhiratha, paJcabhi (kriyAbhiH ) hiMsA samApyate kramazaH / bandho'sya viziSTaH syAd, yogapradveSasAmyaM ced // 1 // " iti tameva prANAtipAMtasya nivRttibhedaM darzayati- 'siya tikirie' ityAdIti," athaivamapramattasyaivA kriyatvakhAminaH sulabhatvAd bhagavatIvRttau akriyatvaM vItarAgAvasthAmAzrityaiva kathamupapAditam ?, iti cet, spaSTatvArtham / bAdarasamparAyaM yAvat pradveSAnvayena trikriyatvAbhyupagame'pi sUkSmasamparAyasyA'kriyatvasthAnasya, pariziSTatvenaitadupapAdanArtham etatprakArasyAvazyAzrayaNIyatvAt / pradveSAbhAvena tatra kAyikyadhikaraNikI J saTippaNA ||svopjny vRtiH // gAthA - 51 // 191 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 192 // saTippaNA | ||khoptr vRttiH / gAthA-51 // 19 // 4354OK kriyAbhyupagame ca kAyikyAdikriyAtrayasya parasparaM niymaanuppttiriti|| kAyikI kriyA dvividhA-anuparatakAyikI kriyA duSprayuktakAyikI kriyA ceti siddhAnte'bhidhAnAta, kAyikI kriyA''rambhikyAsamaniyatA, prANAtipAtikI ca prANAtipAtavyApAraphalopahitatvAt tadvayApyaiveti pratipattavyam , tata ArambhakatvaM prANAtipAtakatvaM ca satyAmapi dravyahiMsAyAM pramattasyaiva nApramattasyeti bhagavatastayA tadApAdanamayuktameveti dika // 51 // athAvazyaMbhAvinyAM jIvavirAdhanAyAmAbhogavato bhagavato yad ghAtakatvamApAdyate taki lokottaravyavahArAd, uta laukikavyavahArAd, utAho khmtiviklpitvyvhaaraad|| nAdyaH, lokottaraghAtakatvavyavahAre Abhogena jIvavirAdhanAmAtrasyAtantratvAd, AbhogenApi jAyamAnAyAM tasyAmapavAdapadapratiSeviNo'ghAtakatvasya, anAbhogenApi jAyama nAyAM tasyAM pramAdino ghAtakanvasya ca tadvyavahAreNeSTatvAd / nApi dvitIyaH, yato lokA api nAbhogena jIvaghAtamAtrAdeva ghAtakatvaM vyavaharanti, kUpanaSTAyAM gavi tatkaSurgovadhakartRtvaprasaGgAd, gorAbhogasyApi tadA sphuTatvAd , Abhogajanyasya ca hiMsAyAmasiddhatvAd / hiMsAyAM hi jighAMsAhetu rAbhogastvanyathA saddha ityetaddoSavAraNArtha 'maraNoddezyakamaraNAnukUlazapAravatvaM hiMsA vaktavyA, tathApi kAzImaraNoddezapUrvakAnuSThAne Atma hiMsAtvApattivAraNArthamadRSTAdvArakatvaM vizeSaNaM deyam , ityadRSTAdvArakamaraNoddezyakamaraNAnukUlavyapAravattvameva hi hiMsA nyAyazAstra siddhati tRtIyastu pakSo'vaziSyate / sa tu svamativikalpitatvAdeva svazAstrapratijJAbAdhayA mahAdoSAvaha ityabhiprAyeNAhaaNusaMgayahiMsAe, jiNassa dosaM tuhaM bhaNaMtassa // sAhUNa vi AbhogA, NaiuttArAi vihaDijjA // 52 // [anuSaGgAjahiMsayA, jinasya doSaM tava bhaNataH / sAdhUnAmapyAbhogAd . nadyuttArAdi vighaTeta // 52 // ] 'aNusaMgayahiMmAe'tti anuSajayA-dharmadezanAmAtroddezyakapravRttyupajAyamAnakunayamatakhedAdivatsvAnuddezyakapravRttijanitayA BAR SA%% 64
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ parnaparIkSA saTippaNA khopA gAthA-52 SHRESS hiMsayA jinasya doSa bhagatastava sAdhUnAmapyAbhoganidyuttArAdi vighaTena, teSAmapi nadhuttArAdau jalajIvAdivirAdhanAyA adhyksssiddhtvaaditi| nanvetadasiddham , nahi jalajIvAnAmapratyakSanvena tadvirAdhanAyAH pratyakSatvaM sambhavati, pratiyogino'pratyakSatve tadanuyogino'pyapratyakSatvAt / na ca jalasya pratyakSatvena tajjIvAnAmapi pratyakSatvamiti vAcyam , idaM jalamiti jJAnamAtraNedaM jalaM sacittamiti vivekena parijJAnodaya prsktH| tasmAt "duvihA puDhavikAiA pannattA taMjahA pariNayA ceva apariNayA ceva, jAva vaNapphaikAiti [ dvividhAH pRthvIkAyikAH prajJaptAH, tadyathA-pariNatAva apariNatAzcaiva yAvad vanaspatikAyikA iti // ] zrIsthAnAGga sU0 73 / "tatra pariNatAH svakAyaparakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditA acittIbhRtA ityarthaH-ityAdipravacanavacanena nadyAdijale sacittAcittayoranyataranvena parijJAne satyapi idaM jalaM sacittam , idaM vA acittam iti vyaktyA vivekamadhikRtya parijJAnAbhAvena chamasthasaMyatAnAmanAbhoga eva, tena siddhA nathuttArAdau jalajIvavirAdhanAnAbhogajanyAzakyaparihAreNa ityAzaGkAyAmAhavajaMto a aNiTuM, jalajIvavirAhaNaM tahiM sakkhaM / jalajIvANAbhogaM, jaMpato kiMNa lajjesi // 53 // 1 [varjayazcAniSTAM jalajIvavirAdhanAM tatra sAkSAt / jalajIvAnAbhoga jalpan kiM na lajase // 53 // 'vajaMto yatti / tatra nadyuttAre, jalajIva virAdhanAmaniSTAM mAkSAdarjayan varjanIyAbhyupagacchaMzca, jalajIvAnAbhogaM Baa jalapana kiM na lajase // ayaM bhAvaH-nayuttAre bahujalapradezaparityAgenAlpajalapradezapravezarUpA yatanA tAvatvayApi svIkriyate, sA| ca jalajIvAnAbhogAbhyupagame durghaTA, svalpajalaM sacittaM bhaviSyati bahujalaM cA'cittamiti viparItapravRtti hetuzaGkApizAcIpracArasthApi durvAratvAd / bhagavaduktayatanAkramaprAmANyAneya zaketi cet, tarhi yatanAyA api bahutarAsatpravRttinivRttirUpAyA vivekena parijJAnaM
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 194 // nyUnAdhika jala jIvavirAdhanA bhogAdhInamiti vyavahArasacittatayA jalajIvAbhogAbhyupagamAvazyakatvAt tava vadato vyAghAta eva mahAtrapAkAraNamiti / kiJca - nadyAdijalajIvAnAM nizcayatazchadmasthAnAM sacittatvAparijJAne'pi tatra sthitapanakasevAlAdInAM nizcayato'pi sacitatvaM parijJAyate eva / taduktamogha niryuktau - "sabvo va'NaMtakAo, saccitto hoi NicchayaNayassa / vabahArao a seso, mIso phamhANaroTTAi // 363 // " piMDani0 44 " etadvRttiryathA - sarva evAnantavanaspatikAyo nizcayanayena sacittaH, zeSaH parIta vanaspatirvyavahAra naya matena sacitto mizrazca pramlAnAni yAni phalAni kusumAni parNAni ca, "roTTo loTTo taMdulAH kuTTitAH tattha taMdulamuhAI acchaMti, teNa kAraNena so mIso bhannaitti / " te ca panakazevAlAdayo jale'vazyaM bhAvina iti tadviSayavirAdhanA nizvayato'pyAbhogena siddheti / tatrAnA bhogenaiva jIvavirAdhaneti durvacanam / na ca te tatrAsmAbhiH pratyakSato na dRzyante, atastadvirAdhanAnAbhogajaiveti vaktavyam, svacchastokajalanadyAdiSu panakAdInAmasmAbhirapyupalabhyamAnatvena 'nAsmAbhiste tatra dRzyanta' - ityasyAsiddhatvAt / kiJca AgamavacanAdapi tatra tadavazyaMbhAvo nizcIyate / taduktaM prajJApanAtRtIya padavRttau - "bAdaratejaskAyikebhyo'saGkhyeyaguNAH pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAH, tebhyo bAdaranigodA asaGkhyeyaguNAH, teSAmatyantamUkSmAvagAhanatvAd, jaleSu sarvatrApi ca bhAvAt / panakasevAlAdayo hi jale'vazyaMbhAvinaH, te ca bAdarAnantakAyikA iti / tathA bAdareSvapi madhye sarvabahavo vanaspatikAyikAH, anantasaGkhyAkatayA teSAM prApyamANatvAt / tato yatra te bahavastatra bahutvaM jIvAnAm, yatra tvalpe tatrAlpatvam / vanaspatayazca tatra bahavo yatra prabhUtA Apa:, ' jattha jalaM tattha varNa' iti vacanAt tatrAvazyaM panakasevAlAdInAM bhAvAt, te ca panakasevAlAdayo bAdaranAmakamoMdaye varttamAnA api atyantasUkSmAvagAhanatvAd atiprabhUtapiNDIbhAvAcca sarvatra santo'pi na cakSuSA grAhyAH / tathA coktamanuyoga JAY saTippanA ||kho haciH / / gAthA - 53 // 194 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippA svoraNa vRSiH // gAthA-48 VAdvAreSu te NaM vAlaggA diTThIogAhaNAo asaMkhejahabhAgamettA suhamapaNagajIvassa sarIrogAhaNAo asaMkhejaguNA // iti / " [tAni armaparIkSA | ca bAlAgrANi dRSTayavagAhanAto'saMkhyeyabhAgamAtrANi sUkSmapanakajIvasya zarIrAvagAhanAto'saMkhyeyaguNAni // tato yatrApi naite dRzyante, tatrApi te santIti prtipttvyaaH| Aha ca mUlaTIkAkAra:-iha " sarvabahavo vanaspatayaH iti kRtvA yatra te santi tatra bahutvaM jIvAnAm , teSAM ca bahutvam , "jattha AUkAo tattha NiyamA vaNassaikAiA iti paNagasevAlahaDhAI bAyarA vi hoMti, suhumA ANAjjhA, Na cakkhuNa"tti // " panakasevAlahaDhAdayo bAdarA api bhavanti sUkSmA AjJAgrAhyA na cakSuSeti // ] kizca-nayuttArAdau maNDUkAditrasavirAdhanA "tasA ya pacakkhayA ceva"tti vacanAt avazyaM jAyamAnAbhogapUrvikaiva, ityevaM ca sati jIvo'yamiti sAkSAtkRtvA yo jIvaghAtaM karoti tasya viratipariNAmo dUre, nizcayataH samyaktvamapi na syAt , anukampAyA abhAvena samyaktvalakSaNAbhAvAd-ityAdi parotaM. yatkiJcideva, AptavacanAjIvatvena nizcitasya virAdhanAyAH svAdarzanamAtreNAbhogapUrvapUrvakatvAbhAve AptoktavastrAdyantaritatrasAdivirAdhanAyAmapi tadApatteH, dRSTvA sthUlatrasavirAdhanAyAmAbhogavizeSAdviSayavizeSAcca pAtakavizeSastu syAd , na catAvatA'nyatrAnAbhoga eva vyavasthApayituM zakyate / na khalu rAjadAragamane mahApAtakAbhidhAnAdanyatra paradAragamane paradAragamanatvameva neti vaktuM yuktam / etenAbhogamUlA''ogapUrvikA ca jIvavirAdhanA vinAparAdhaM mithyAdRzo'pi prAyo'nAryajanasyaiva bhavati, sA ca nAvazyaMbhAvinI, prAyaH | sambhavisambhavAt / saMyatAnAM tvanAbhogamUlaiva sA, natvAbhogamUlA, ata eva nadyuttArAdau satyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM saMyamo durArAdho na bhaNitaH, bhaNitazca kunthatpattimAtreNApi, tatra nidAnaM tAvadAbhogA'nAbhogAveva / tatra yadyapi saMpatAnAmubhayatrApi jIvavirAdhanA'nAmogAdeva, tathApi sthAvarasUkSmatrasajIvaviSayako'nAbhogaH sarvAMzairapi sarvakAlIno na punaH kAcitkaH kAdAcitkazca, tasya cApagamaH
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 196 // / prathattrazatairapyazakyaH, kevalajJAnasAdhyatvAt, zakyaca kundhvAdisthUlatrasajIvaviSayakasthAnAbhogasya bhUyo nirIkSaNAdineti, tathAbhUtaM ca nirIkSaNaM duHsAdhamiti saMyamo durArAdho bhaNitaH / evaM samyak prayatnaparAyaNAnAmapi kadAcit kundhvAdisthUlatrasajIvavirAdhanA syAt / sA ca prAyo'sambhavisambhavenAvazyaMbhAvinIti vaktavyam, zakyaparihAra jIvaviSayakaprayatnavato'pi tatpariharaNopAyasyAparijJAnAtsA - pyavazyaMbhAvinI, virAdhanA dvedhA - anAbhogamUlA anAbhogapUrvikA, anAbhogamUlA AbhogapUrvikA ceti / tatrAdyA jIvaghAte jAte " tatparijJAnAd | dvitIyA tu nimnapradezAdau pipIlika / dikamadRSTvaivotpATite pAde dRSTvA'pi pAdaM pratyAdAtumazaktasya jIvaghAtAvasare jIvaviSayakAbhogasya vidyamAnatvAt paramanAbhogamUlikApi sthUlatra sajIvavirarAdhanA saMpatAnAM tajjanyakarmabandhAbhAve'pi lokanindyA bhavatyeva, tatkarturhisAvyapadezahetutvAt tathAvyapadezaH sthUlatrasajIvasambandhitvena nijasAkSAtkAraviSayatvAt / na caivaM kevalivacasA nizcitA'pi sUkSmatrasajIvavirAdhanA. tasyAzchadmasthasAkSAtkAraviSayatvAbhAvena hiMsakavyapadezahetutvAbhAvAt / ata evAbrahmasevAyAma - kazatasahasrapaJcendriyajIvavirAdhako'pi dezaviratizrAtrako 'jIvavirAdhakaH' iti vyapadezaviSayo na bhavati, bhavati caikasyA apipipI - likAyA virAdhanenA'bhogenApi, Abhoge ca svajJAtijJa / te'pAMkteyo'pi syAna, tena nijasAkSAtkAraviSayIbhUtAviSayIbhUtayorjIvaghAtayormahAn bhedaH, anyathA'brahmasevI zrAvako vyAdhAdibhyo'pi jIvaghAtaka venAdhiko vaktavyaH syAt-ityAdi parasya kalpanA jAlamapAsaMyatAnAM nadyuttAre jalajIvavirAdhanAyA AbhogamUlatve'pyAjJAzuddhatvenaiva duSTatvAt / yacca tayA na saMyamasya durArAdhatvam, tasyAH kAdAcitkatvAda|lambanazuddhatvAcca / yathA ca kunthutpattimAtreNa sArvadikayata nAhetvAbhogadaurlabhyAt saMyamasya durArAdhatvam, tathA tathAvidhakSetrakAlA divazAt sUkSmabIjaharitAdiprAdurbhAve'pi saarvdiktdytn| hetvAbhogadaurlabhyAt saMyamasya durArAdhatvameveti tu dazavekAlikA stam saTippaNA // popatra vRciH / gAthA - 53 // 196 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 197 // saTippaNA | ||khopkss BASNEKACIDISHA dyadhyayanavatAmapi sUkSmASTakavidAM pariNatalokottaradayAvarUpANAM pratItameva / sthAvarasUkSmatrasaviSayako'nAbhogaH kevalajJAnaM vinA duratyaya iti tu sUkSmASTakayatanAvidhAnAnyathAnupapattyaiva bAdhita pariNAmazuddhayartha tad, na tu tadAbhogArtham-ityevaM tadAbhogApalApe ca sthUla sAbhogAbhyupagamo'pyucchiyeta, tatrApItthaM vaktuM zakyatvAt , ceSTAliGgAbhivyakteH sthUlatrasAbhogo'bhivyakta eveti cet, pRthivyAdijIvAbhogo'pi jinavacanAbhihitaliGgAdAjJAprAmANyAdvA kiM nAbhivyaktaH ? vyaktIyattayA'nAbhogastu manAkspandatkunthutadanukArirajastruTipuJje'pi vaktuM zakyata iti na kiJcidetat / tato yatanAM kurvatAmazakyaparihArA hiMsA sUkSmasthUlajIvaviSayakamede'pyazakyaparihA. ratvena samAnaiva, viSayabhedAt tadbhedaM tu vyavahAreNa na vaaryaamH| ata evAbrahmasevAyAmapi dezaviratasya kRtasaGkalpamUlasthUlajIvahiMsApratyAkhyAnAbhaGgAnna vyAdhAdivaduSTatvam / na caivaM dezaviratamyeva sAdhorapyAbhogena pRthivyAdivadhe na duSTatvamiti sAdhoH pratyAkhyAnabhaGgadopavizeSasamarthanArtha pRthivyaadijiivaabhogo'pyvshymbhyupeyH| yadi ca sthUlatrasaviSayaka evAbhogobhyupagamyeta, tadA tadviSayaiva hiMsakAntato duSTA syAt . na caivaM jainaprakriyAvido vadanti, taiH kSudramahatsattvavadhasAdRzyavasadRzyayoranekAntasyaivAbhyupagamAt / taduktaM sUtrakRtAGge zru02 a05 "je kei khuddagA pANA, aduvA saMti mahAlayA // sarisaM tehi veraM ti, asarisaM ti ya No ve||6|| etehiM dohiM 'ThANehiM, vavahAro Na vijii| etehiM dohi ThANehiM, aNAyAraM tu jANae ||7||"tti etavRttiryathA-"ye kecana kSudrakAH sattvAH prANina ekendriyadvIndriyAdayo'lpakAyA vA paJcendriyA athavA mahAlayA mahAkAyAH santi vidyante,teSAM ca kSudrakANAmalpakAyAnAM kunthvAdInAM mahAn vA''layaH zarIraM yeSAM te mahAlayA hastyazvAdayasteSAM ca vyApAdane sadRzaM beramiti vajaM-karma virodhalakSaNaM vA vairaM, sadRzaM samAnam , tulyapradeza vA sarvajantUnAmityevamekAntena no vadet / tathA visadRzamasadRzam , tadvyApattau vairaM karmabandho virodho vA,
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ tharmaparIkSA // 198 // indriyavijJAnakAyAnAM visadRzatvAt , satyapi pradezatulyatve na sadRzaM vairamityevamapi no vadet / yadi hi vadhyApekSayai(kSa e)va karmabandhaH syAt | tatastadvazAna karmaNo'pi sAdRzyamasAdRzyaM vA vaktuM yujyate, naca tattadvazAdeva bandhaH, api tvadhyavasAyavazAdapi tatazca tIvrAdhyavasAyi saTippaNA nolpakAyasattvavyApAdane'pi mahadvairam , akAmasya tu mahAkAyasattvavyApAdane'pi khalpamiti / etadeva sUtreNaiva darzayitumAha-etehI vRciH // tyaadi| AbhyAmanantaroktAbhyAM sthAnAbhyAmanayorvA sthAnayoralpakAyamahAkAyavyApAdanApAditakarmabandhamadRzatvavisadRzatvayorvyava jagAthA-53 haraNa vyavahAro niyuktikatvAnna yujyte| tathAhi-na vabhyasya sahazatvamasadRzatvaM vaikameva karmavandhasya kAraNam , api tu vadhakasya tIvrabhAvo | // 198 // kA mandabhAvo jJAta(na)bhAvo'jJAta(na)bhAvo mahAvIryatvamalpavIryatvaM cetyetadapi tadevaM vadhyavadhakayorvizeSAt karmabandhavizeSa ityevaM vyavasthite vadhyamevAzritya sahazatvAsadRzatvavyavahAro na viyata iti / tathA'nayoreva sthAnayoH pravRttasyAnAcAraM vijAnIyAditi // tathAhiyajIvasAmyAt karmabandhasadRzatvamucyate, tadayuktam , yato nahi jIvanyApacyA hiMsocyate, tasya zAzvatatvena vyApAdayitumazakyatvAd, api tvindriyaadivyaapcyaa| tathA coktam-paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvaasniHshvaasmthaanydaayuH|| prANA dazaite bhagavadbhiruktA-steSAM viyojIkaraNa tu hiMsA // 1 // ityAdi / api ca bhAvasavyapekSasyaiva karmavandho'bhyupetuM yuktH| tathAhi-vaidyasthAgamasanyapekSasya samyak kriyAM kurvato yadyAturavipattirbhavati, tathApi na vairAnuSaGgIbhavedbhAvadoSAbhAvAt / aparasya tu sarpabuddhayA rajjumapi nato bhAvadoSAt karmabandhaH, tadrahitasya tu na bandha iti, uktaM cAgame-'UccAliaMmi pAe [uccAlite paade| ityaadi| tandulamatsyAkhyAna tu suprasiddhameva / tadevaMvidhavadhyavadhakabhAvApekSayA syAtsahazatvam , sthAdasadRzatvamiti, anyathA'nAcAra iti // " etena laukikaghAtakatvavyavahAraviSayIbhUtaiva hiMsA mahA'narthaheturiti parasya yatra tatra pralapanamapAstam // api caivamApavAdiko'pi vadho mahAnarthAya sampadyate, +%AARAKHAND
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 199 // jJAnAdihAninivAraNa mAtrAbhiprAyasya saMyamapariNate' ( rana ) pAyahetutve'pi tatkRtabadhe laukikapAtakanvavyavahAraviSayatvenAzuddhatvAnivRtteH / paThyate ca yatanAdinA'pavAdasya zuddhatvameva / taduktaM bRhatkalpa bhASye - " gIyattho jayaNAe, kaDajogI kAraNaMmi Niddoso || egesiM gIyakaDo, arataduTTho ya jayaNAe || 4946 / / "tti / [ gItArtho yatanayA kRtayogI kAraNe nirdoSaH / ekeSAM gItakRto'raktadviSTazca yatanayA / / ] tasmAdAgamoditayatanayA'dhyAtmazuddhireva saMyamarakSAheturnatvanAbhoga iti sthitam / ata eva viratAviratayojanatorajAnatozva virAdhanAyAM yatanA'yatanAnimittakA'dhyAtmazuddhi-tadazuddhivizeSAt karmmanirjarA bandhavizeSo vyavasthitaH / taduktaM bRhatkalpa bhASyavRttyodvitIyakhaNDe - " atha jJAtAjJAtadvAramAha-jANaM karei ikko, hiMsamajANamaparo avirao a / / tatthavi baMdhaviseso, mahaMtaraM desio samae // 3938 // iha dvAvaviratau, taMtrakastayorjAnan hiMsAM karoti vicintyetyarthaH, aparaH punarajAnan, tatrApi tayorapi bandhavizeSaH 'mahaMtaraM 'ti mahatAntareNa dezitaH samaye - siddhAnte / tathAhi - yo jAnan hiMsAM karoti sa tIvrAnubhAvaM bahutaraM pApakarmopacinoti; itarastu mandataravipAkamalpataraM tadevopAdase / "virato puNa jo jANaM, kuNati ajANaM va appamato ya / tatthavi ajjhatyasamA, saMjAyati NiJjarA Na cao ||3939||" yaH punarvirataH prANAtipAtAdinivRttaH sa jAnAno'pi sadoSamidam ityavabudhyamAno'pi gItArthatayA dravya* kSetrAdyAgADheSu pralambAdigrahaNena hiMsAM karoti, yadvA na jAnAti paramapramatto vikathAdipramAdarahita upayuktaH san yatkadAcit prANyupataM karoti tatrApyadhyAtmasamA cittapraNidhAnatulyA nirjarA saJjAyate / yasya yAdRzastItro mando madhyamo vA zubhAdhyavasAyastasya tAdRzyeva karmanirjarA bhavatIti bhAvaH / 'na cao'ti na punazcayaH karmabandhaH sUkSmo'pi bhavati, prathamasya bhagavadAjJayA yatanayA pravarttamAnatvAd, dvitIyasya tu pramAdarahitasyAjAnataH kathaJcitprANyupaghAtasambhave'pyaduSTatvAditi / yattu jIvaghAtavarjanAbhiprAyavatAM 1 saTippaNA // svopajJa vRtiH // gAthA - 53 // 199 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 20 // RSS saTippaNA ||khopdd' vRciH // gAthA-53 // 20 // yatanayA pravarttamAnAnAM chabasthasaMyatAnAmanAbhogajanyAzakyaparihAreNa jAyamAnaM jIvaghAtAnRtabhASaNAdikaM saMyamapariNAmAnapAyahetuH,saMyamapariNAmAnapAyahetutvaM hi varjanAbhiprAyopAdhikameva, jIvavirAdhanAyAH saMyamapariNAmApagamahetorjIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNasya nijasvarUpasya varjanAbhiprAyeNa parityAjanAt // ayaM bhAvaH-"yaddharmaviziSTa yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmaH tatropAdhiriti" niyamAd, varjanAbhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajati, tena saMyamapariNAmAnapAyadvArA varjanAbhiprAyajanyAM nirjarAM prati jIvavirAdhanAyA api pratibandhakAbhAvatvena kAraNatApi / gadAgamaH oghani0 "jA jayamANassa bhave, virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi NijaraphalA, ajjhatthavisohijuttassa ||759||"tti 760 piMDaniyukti / atra hi 'suttavihimamaggasma'tti kRtasarvasAvadhapratyAkhyAnasya varjanAbhiprAyavataH saadhorityrthH| tatra jAyamAnAyA nirjarAyA jIvavirAdhanA pratibandhikA na bhavati, jIvaghAtapariNAmajanyatvAbhAvena varjanAbhiprAyopAdhyapekSayA durbalatvAd , etena jIvabirAdhanApi yadi nirjarAM prati kAraNaM bhavet , tarhi tathAbhUtApi virAdhanA tapaHsaMyamAdivadbhayasyeva zreyaskarI, bhUyonirjarAhetutvAditi parAzaGkApi parAstA, svarUpataH kAraNabhUtasya tathA vaktuM zakyatvAt / na caivaM jIvavirAdhanA tathA, tasyAH saMyamapariNAmApagamadvArA svarUpato nirjarAyAH pratibandhakatvAt / pratibandhakaM ca yathAyathA'lpamasamartha ca tathAtathA zreyaH, tena tasyAH kAraNatvaM pratibandhakAbhAvatvena, pratibandhakAbhAvasya ca bhUyastvaM pratibandhakAnAmalpatvenaiva syAd . anyathA tadabhAvasya kAraNatA na syAdityAdikUTakalpanArasikeNocyate / tadasat , nizcayataH sarvatra saMyamapratyayanijarAyAmadhyAtmazuddhirUpasya bhAvasyaiva hetutvAt , tadaGgabhUtavyavahAreNa cApavAdapadAdipratyayAyA hiMsAyA api nimittatve bAdhakAbhAvAt , "je AsavA te parissavA" [ye AsravAste parisravAH] ityAdivacanaprAmANyAt / nimittakAraNotkarSApakarSoM ca na kAryotkarSApakarSa
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 201 // saTippaNA khopakSa vRdhiH // gAthA-53 // 201 // SHESHALA53434 prayojakAviti na nirjarotkarSArtha tAdRzAhiMsrotkarSAzrayaNApattiH, yacca 'jA jayamANasse'tyAdivacanapuraskAreNa varjanAbhiprAyeNAnAbhogajanyAzakyaparihArahiMsAyAH pratibandhakAbhAvatvena kAraNatvAbhidhAnaM tattu tavRttyarthAnAbhogavijRmbhitam , tatrApavAdapratyayAyA eva hiMsAyA vyAkhyAnAt / tathAhi yatamAnasya sUtroktavidhisamagrasya-sUtroktavidhiparipAlanapUrNasya, adhyAtmavizodhiyuktasyarAgadveSAbhyAM rahitasyeti bhAvaH, yA bhavedvirAdhanA'pavAdapadapratyayA, sA bhavati nirjarAphalA / idamuktaM bhavati-kRtayogino gItArthasya kAra Navazena yatanayA'pavAdapadamAsevamAnasya yA virAdhanA sA siddhiphalA bhavatIti pinnddniyuktivRttau| na ceyamanAbhogajanyA varjanAbhi| prAyavatI vA, kintu jJAnapUrvakatvena sUtranayamatena vilakSaNaiva satI vyavahAranayamatena ca vilakSaNA kAraNasahakRtA satI bandhaheturapi nirjarAheturghaTakAraNamiva daNDo ghaTabhaGgAbhiprAyeNa gRhIto ghaTabhaGge, ata eveyamanubandhato hiMsArUpA satyaidamparyArthApekSayA 'na hiMsyAt sarvANi bhUtAni' iti niSedhArthalezamapi na spRzati, avidhihiMsAyA evAtra niSedhAd / vidhipUrvakasvarUpahiMsAyAstu sadanuSThAnAntarbhUtatvena paramArthato mokSaphalatvAt / taduktamupadezapadasUtravRttyoH-"atha sAkSAdeva katicitsUtrANyAzritya padArthAdIni vyAkhyAGgAni darzayabAha-"hiMsija Na bhUyAI, ittha payattho pasiddhago ceva // maNamAiehiM pIDAM, savvesiM ceva Na karijA" // 865 // " hiMsyAda vyA. pAdayed , na naiva, bhUtAni pRthivyAdIn prANinaH, atra sUtre, padArthaH prasiddhazcaiva prakhyAtarUpa eva, tameva darzayati-mana AdibhimanovAkAyaiH, pIDAM bAdhA, sarveSAM caiva samastAnAmapi jIvAnAM, na kuryAd na vidadhyAditi // tathA "AraMbhipamattANaM, itto ceihara lockrnnaaii| takaraNameva aNuvaM-dhao tahA esa vaktyo" // 866 // vyAkhyA-ArambhA-pRthivyAdhupamaIH sa vidyate yeSAM te ArahaimbhiNo gRhasthAH, pramAdyanti nidrAvikathAdibhiH pramAdaiH sarvasAvadyayogaviratAbapi satyAM ye te pramattA yativizeSAH, ArambhiNazca SANSARADRASIMI
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 20 // saTippaNA khopa ciH // 4 gAthA-53 // 2.2 // RECEMCHOOTORARMA pramattAzca ArambhipramattAH teSAm ,itaH padArthAt, caityagRhalocakaraNAdi,caityagRhamahato bhagavato bimbAzrayaH, locakaraNaM ca kezotpATanarUpam , AdizabdAt tattadapavAdapadAzrayaNena tathA tathA pravacanaduSTanigrahAdiparapIDAgrahasteSAM karaNaM, tatkaraNameva prAgniSiddhahiMsAdikaraNameva prAptam / kutaH? ityAzaGkayAha-anuSandhato'nugamAt , tathA tatprakArAyAH parapIDAyA ityeSa cAlanArUpo vAkyArtha ityrthH|| "avihikaraNami ANA-virAhaNA duTTameva eesi / to vihiNA jaiavvaM, ti mahAvakkattharUvaM tu" |867|| vyAkhyA-avidhikaraNe'nItividhAne caityagRhalocAderarthasya,AjJAvirAdhanAd bhagavadvacanavilopanAd, duSTameva,eteSAM caityagRhAdInAM karaNam , tatra ceyamAjJA"jinabhavanakAraNavidhiH, zuddhA bhUmirdalaM ca kaasstthaadi| bhRtakAnatisandhAna, svAzayavRddhiH samAsena // 1 // " locakarmavidhistu-"dhuvaloo ajiNANaM, vAsAvAsesu hoi therANa ||trunnaannN caumAse, vuDDANaM hoi chammAse // 1 // " ityAdi / [dhruvalocazca jinAnAM varSAvAseSu bhavati sthavirANAm / taruNAnAM caturmAsyAM vRddhAnAM bhavati ssnnmaasyaam||] tattasmAd , vidhinA jinopadezena yatitavyam-ityevaM mahAvAkyArthasya prAkcAlitapratyavasthAnarUpasya, rUpaM tu svabhAvaH punH||867|| mahAvAkyArthameva gAthApUrvArdhenopasaMharanaidamparyamAha // "evaM esA aNubaMdha-bhAvao tattao kayA hoi||aidNpjjN evaM, ANA dhammammi saarotti"||868|| evaM vidhinA yatne kriyamANe, eSA hiMsA, anubandha bhAvatauttarottarAnubandhabhASAnmokSaprAptiparyavasAnAnugamAt,tatvataHparamArthataH kRtA bhavati,mokSasampAdyajinAjJAyA uparamAbhAvAditi aidamparyametadatra yadutAjJA dharma saarH| itiH prismaaptaaviti|" pratibandhakAbhAvatvenoktahiMsAyA nirjarAhetutve cAbhyupagamyamAne kevalAyAstasyAH pratibandhakatvAbhAvAjIvaghAtapariNAmaviziSTatvena pratibandhakatve vizeSaNAbhAvaprayuktasya viziSTAbhAvasya zuddhavizepyasvarUpatve vizeSyAbhAvaprayuktasya tasya zuddhavizeSaNarUpasyApi sambhavAjIvaghAtapariNAmo'pi devAnAMpriyasya nirjarAhetuH prasajyetetyaho! RECEIAG
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 20 // -WASHT kAcanApUrveyaM tarkAgamacAturI / varjanAbhiprAyeNa jIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNaM svarUpameva virAdhanAyAstyAjyate'to neyamasatI pratibandhiketi cet, kimetadvirAdhanApadapravRttinimittamuta vizeSaNaM virAdhanApadArthasya / Aye padapravRttinimittaM nAsti, padAryazca prati- | saTippabA pAdyate ityayamunmattapralApaH / antye ca viziSTapratibandhakatvaparyavasAne uktadoSatAdavasthyamiti mugdhaziSyapratAraNamAtrametat / na ca 'yaddha ||svopjny | maviziSTaM yadastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiH' iti niyamAd varjanAbhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmaja kagAthA-53 nyatvaM saMyamanAzahetuM parityajatIti bhAvArthaparyAlocanAdanupahitavirAdhanAtvena pratibandhakatvaM labhyata ityupahitAyAstasyAH pratibandhakA | // 20 // bhAvatvaM svarUpeNaivAkSatamityapi yuktam, prakRtavirAdhanAvyaktI jIvaghAtapariNAmajanyatvasyAsattvena tyAjayitumazakyatvAd, ata eva tatprakArakapramitiprativandharUpasyApi tddhaankhaanupptteH| atha varjanAbhiprAyAbhAvaviziSTavirAdhanAtvena pratibandhakatve na ko'pi doSaH, pratyuta varjanAbhiprAyasya pRthakAraNatvAkalpanAllAghavameveti cet, na / varjanAbhiprAyamAtrasyAjJAbAhyAnuSThAne'pi sattvAmottejakatvamityAjJAzuddhabhAvasyehocejakatvaM vAcyam , sa ca viziSTanirjarAmAtre khatantrakAraNamiti na tatrAsyehottejakatvaM yujyate; anyathA daNDAbhAvavi| ziSTacakratvAdinApi ghaTAdau pratibandhakatA kalpanIyA syAditi na kiJcidetat / tasmAdAjJAzuddhabhAva eva sarvatra saMyamarakSAhetune tvanA| mogamAtramiti / nayuttAre'pi yatInAM tata evAduSTatvam, na tu jalajIvAnAbhogAditi sthitam / / 53 // ___ * atha tatra jalajIvAnAmoge vyaktaM dUSaNamAhajalajIvANAbhogA, gaiuttAraMmi jai Na tuha doso|| pANevi tassa tA so, mUlacchejo Na hujAhi // 54 // [jalajIvAnAMbhogAd nadyuttAre yadi na tava doSaH / pAne'pi tasya tarhi sa mUlacchedyo na bhaved // 54 // ] FORUBBAADAARI HUR
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 204 // 454534343430AMOUS vyAkhyA-'jalajIvANAbhoga'tti nadyuttAre jalajIvAnAbhogAda yadi tava na doSaH, tarhi tasya jalasya, pAne'pi sa doSo, mUlacchedyo mUlaprAyazcittavizodhyo na bhavet, nahi nadImuttarato jalajIvAnAbhogastatpAne ca tadAbhoga iti tvayA vaktuM saTippaNA ||khopdd' zakyate, tadanAbhogasya tvayA kevalajJAnanivartanIyatvAbhyupagamAt , tathA cobhayatraiva mithyAduSkRtaprAyazcittazodhyameva pApaM syAt / nanu vRciH // jJAtvA jalapAne'pi mUlacchedyam , tacca zrutaparamparAviruddhamityAbhogaviSayatApi jalajIvAnAmavazyaM vaktavyA, prAyazcittabhedastu yatanA'ya gAthA-54 tanAvizeSAditi / yadi ca jJAtvA jalapAne na jalajIvAbhogAtprAyazcittavizeSaH, kintu niHzUkatvAdityucyate, tarhi sthUlatrasAbhogo- kaa||204|| 'pyucchiyeta, tadvadhe'pi niHzUkatAvizeSAdeva paatkvishessopptteH| zAstre tvaabhogaa'naabhogaavkrtvytvjnyaantdbhaavruupaavevoktau| taduktaM paJcAzakavRttI- "tatrAbhogo'kartavyamiti jJAnam , anAbhogastvajJAnamiti / tau cobhayavirAdhanAyAmapi sambhavata eva // " pratipAditaM ca prAyazcittamAbhogAnAbhogabhedAt pRthivyAdivirAdhanAyAmapi pRthageveti na kiJcidetat / etena yaducyate vinApavAdaM jJAtvA jIvaghAtako yadyasaMyato na bhavet , tarhi asaMyatatvamucchinnasaMkathaM bhaved-ityAdi pareNa tadapAstam / apavAdamantareNApi sAmAnyasAdhUnAmapavAdapadAnadhikAriNAM cotkRSTacAritravatAM pratimApratipannajinakalpikAdInAM nAttArAdAvAbhogapUrvakajIvavirAdhanAyAH sAdhitatvAt / nadyuttArazca jinakalpikAdInAmapi, 'jatthatthameisaro' (yatrAstamiyAtsUryaH) ityAdi pravacaneSu divasatRtIyapauruSyatikrame nadyAdyuttarataste jalAtpadamAtramapi bahirna nikSipanti. kintu tatraiva tiSThanti-ityAdibhaNanena pratIta eva / so'pyApavAdikazceta , tarhi vihArA''hArAdikriyAsvautsargikISu jIvavirAdhanayA yogasamutthayA jinakalpikAdInAmasaMyatatvaprasaktervajralepatvameva, tasyA yogAvazyaMbhAvitvasya pravacanAdeva, | nizcayAd , aGgIkRtaM caitatpareNApi / yaduktaM tena-"yatrAnuSThAne ArambhastajinaiH pratiSiddhameva, uta jinopadiSTakriyAyAmArambho na 2
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 205 // bhavatyeva " iti lumpakIyapakSadvayadUSaNArtha granthAntare / AdyapakSe sAdhUnAM vihArA-''hAra- nIhAra- nadhuttAra- pratikramaNa-pratilekhano-pAzraya| pramArjanAdikriyANAM pravacanaprasiddhAnAmArambhAvinAbhAvinInAM pratiSedhe sampanne tatraiva galapAdukA / dvitIye'dhyakSabAdhA, naghutArAdiSu SaNNAmapi jIvAnAM virAdhanAsambhavAt, 'jattha jalaM tattha varNa' [yatra jalaM tatra vanam |] ityAgamavacanAt pratikramaNapratilekhanAdiSu ca vAyujIvAdInAmArambhasyAgamaprasiddhatvAt, ejanA dikriyAyuktasyArambhAdyavazyaMbhAvAt / yadAgamaH - " jAva NaM esa jIve eai veyai calai phaMdaha ityAdi yAvadAraMbhe vaTTaha" [ yAvadeSa jIva ejate vyejate calati spandate ityAdi yAvadArambhe vartate / ] ityAdi / kiMca| apavAde AbhogapUrvikAyAmapi jIvavirAdhanAyAM samyaktvanAzAdidUSaNaM yat tvayA nocyate, tatra kiM mriyamANAnAM jIvAnAM prANatyA - gAbhAvaH, sadgatirvA kAraNaM, dvayamapyAgamabAdhitamityAzayazuddhatvameva tatra kAraNaM vAcyamityazakyaparihAra jIvavirAdhanAyAmapyAzayazutvAdeva doSAbhAvosstu, kimanAbhogaprapaJzcena ata eva jIvaghAte'pi loke dravyahiMsAvA bhAvahiMsAyAM zabdAdInAM rtaaviv| naikAntikakAraNatvAt, jIvarakSAviSayakaprayatnenaiva sAdhorantastattvazuddheraduSTatvaM vizeSAvazyake upapAditaM natvanAbhogenaiva, tathA ca tadgranthaH - "evamahiMsA'bhAvo, jIvaghaNaMti Na ya taM jao bhihiyaM // satthovahayamajIvaM, Na ya jIvaghaNaMti to hiMsA // 1762 / / " nanveyaM sati lokasyAtIva pRthivyAdijIva ghanatvAdahiMsAbhAvaH, saMyatairapyahiMsAtratamitthaM nirvAhayitumazakyamiti bhAvaH, tadetad na, yato'nantaramevAbhihitamasmAbhiH -zastropahataM pRthivyAdikamajIvaM bhavati / tadjIvatve cAkRtAkAritAdiparibhogena nirvahatyeva yatInAM saMyamaH / na ca ' jIva ghano lokaH' ityetAvanmAtreNaiva hiMsA sambhavatIti // 1 // Aha nanu jIvAkule loke'vazyameva jIvaghAtaH sambhAvyate (sambhavI) jIvA~zca ghnan kathaM hiMsako na syAd ? ityAha / " Na ya ghAyauti hiMso, NAghAtoti NicchiyamahiMso / Na virala jIvamahiMso, saTippaNA // khopaca ciH // gAthA - 54 // 205 //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ SACEBCAME dharmaparIkSA // 206 // |Na ya jIvaghaNaMti to hiNso||1.763|| ahaNatovi hu hiMso,duhRttaNao mao ahimaroDcha / bAhiMto Na vi hiMso, suddhattaNao jahA vijo // 1764 // " nahi ghAtaka ityetAbatA hiMsraH, nacAghnannapi nizcayanayamatenAhiMsraH, nApi viralajIvam ityetAvanmAtreNAhiMsraH, saTippaNA na cApi jIvaghanam ityetAvatA ca hiMsra iti|| kiM tarhi ? abhimaro gajAdidhAtakaH sa iva duSTAdhyavasAyo'nannapi hiMsro ||khaaptr mataH / bAdhamAno'pi ca zuddhapariNAmo na hiMsraH, yathA vaidya iti ||ghnnnpyhiNsro'ghnnnpi ca hiMsra uktH| sa iha kathaMbhUto grAhyaH ? ciH // ityAha-"paMcasamio tigutto, nANI avihiMsao Na vivriio| hou va saMpattI se. mA vA jIvovaroheNaM // 1765 // " paJcabhiH|gAthA-54 samitibhiH samitaH tisRbhizca guptibhirgupto jJAnI jIvasvarUpatadrakSAkriyAbhijJaH sarvathA jIvarakSApariNAmapariNatastatprayatazca // 206 // kathamapi hiMsannapyavihiMsako mataH / etadviparItalakSaNastu nAhiMsakaH, kintu hiMsra evAyam , azubhapariNAmatvAd , bhAva(bAhya) jIvahiMsAyAstu, jIvoparodhena jIvasya kITAderuparodhenopaghAtena, sampattirbhavatu mA bhUdvA, se tasya sAdhyAdeH hiMsakatve tasyA anaikAntikatvAditi / / kutastasyA anaikAntikatvam ? ityAha-"asuho jo pariNAmo, sA hiMsA so u bAhiraNimittaM / kovi avekkheja Na vA, jamhA gatiyaM bajhaM // 1766 // " yasmAdiha nizcayanayato yo'zubhapariNAmaH sa eva hiMsetyAkhyAyate / sa ca bAhya savAtipAtakriyAlakSaNaM nimittaM ko'pyapekSate,ko'pi punastanirapekSopi bhavet ,yathA tandulamatsyAdInAm ,ya(tasmAdanakAntikamevaM bAhyanimittam , tatsadbhAve'pyahiMsakatvAt , tadabhAve'pi ca hiMsakatvAditi // nanvevaM tarhi bAhyo jIvaghAtaH kiM sarvathaiva hiMsA na bhavati?; ucyate, kazcidbhavati, kazcit na, katham ? ityAha-"asuhapariNAmaheU, jIvAbAhotti to mayaM hiMsA / jassa u Na so NimittaM, saMtovi Na tassa sA hiMsA" // 1767 // tatastasmAd yo jIvAbAdho'zubhapariNAmasya heturathavAzubhapariNAmo hetuH kAraNaM yasyAsAva R SACARSAMACa IOR
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 207 // saTippavA ||svopkss vRdhiH // gAthA-54 // 207 // zubhapariNAmaheturjIvAbAdho jIvadhAtaH sa eva hiMseti mataM tIrthakaragaNadharANAm / yasya tu jIvAvAdhasya so'zubhapariNAmo, na| nimittaM sa jIvAbAdhaH, sannapi tasya sAdhona hiMseti // amumevArtha dRSTAntena draDhayannAha-"saddAdao raiphalA, Na vIyamohassa bhaavsuddhiio| jaha taha jIvAbAho. Na suddhamaNaso vi hiMsAe // 1768 // " yatheha vItarAgadveSamohasya bhagavata, iSTAH zabdarUpAdayo, bhAvavizuddhito na kadAcidratiphalA ratijanakAH sampadyante, yathA veha zuddhAtmano rUpavatyAmapi mAtari na viSayAbhilASaH saJjAyate, tathA zuddhapariNAmasya yatnavataH sAdhoH sattvopaghAto'pi, na himAyai sampadyate, tato'zubhapariNAmajanakatve bAhyaM nimittamanaikAntikameveti // " yadi cAzakyaparihAravirAdhanAbhogaH sAdhUnAM samyaktvakSatikaraH syAt tadautsargikavihArAdikriyAparityAga eva khAt , tatrApi yogajanyavirAdhanAnizcayAd, na ca pramANAntareNa niztei'pi svAdarzanamAtreNAnAbhogaH zakyo vaktumityuktamegha, na cedevaM tadA nirantarajIvAkulabhUmi nirNIyApi rAtrau tatraiva svairaMgamane jIvApratyakSatvena tatra tajjIvavirAdhanA'nAbhogajA baktanyA syAt / tathA ca lokshaastrvirodhH| kiMcaivamabrahmasevAyAmapi kevalivacasA nizcIyamAnAyA api trasavirAdhanAyA anAbhogapUrvakatve sAdhoH prathamamahAvratabhaGgo na sthAt , syAca prakRSTAvadhimatAM pratyakSayogajanyaghirAdhanAnAmiti na kiJcidetat // 54 // * evaM vyavasthite satyatra vizrAntasya parasyAkSepaM samAdhattenaNu AbhogA itthaM, virayANaM huja desavirayattaM // NebaM, jaM paDipunnA, paDivattI suttaANA ya // 55 // * [navAbhogAdatra viratAnAM bhaved dezaviratatvam / naivaM, yatpratipUrNA pratipattiH sUtrAjJA ca / / 55 // ] vyaakhyaa-nnnutti| nanvatra nadyuttAre jala jIvavirAdhanAyAmAbhogAdviratAnAM, sarvasaMyamavatAM dezaviratatvaM bhavet , nizci NEERIES
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ varmaparIkSA // 208 // te'pi jalajIvaghAte'vasthitasya viratipariNAmasyAbhyupagame tasya dezaviratirUpasyaiva paryavasAnAda, nizcite'pi jalajIvaghAte tajjIvaviSayakaviratipariNAmasyAnapAyena cAritrAkhaNDatAbhyupagame ca sarveSAmapi samyagdazAM sarvaviratipratipattau na kiJcidvAdhakamiti deza saTippaNA viratyuccheda eva syAditi bhAvaH / naivam , yad-yasmAt kAraNAdviratAnAM pratipUrNA pratipattiH-aSTAdazazIlAGgasahasragrahaNalakSaNA ||khopkss vRciH // sUtrAjJA; tena na nizcitAyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM nadyuttArAdau dezaviratatvam, pratipannasarva virateH sUtrAjJayA'khaNDanAt / na ca KgAthA-55 pratidinakartavyavicitrotsargApavAdagahanASTAdazazIlAGgasahasrapratipattiyogyatAM svAtmanyanizcityAdita eva tatpratipattiyukteti tadadhasta- // 208 // naguNasthAnayogyatayA dezaviratipratipattisambhavAnna taduccheda iti bhAvaH / idaM tu dhyeyam-nizcayanayamatenASTAdazApi zIlAGgasahasrA-14 NyasaGkhyeyAtmapradezavatparasparaniyatAnyevetyekasyApi suparizuddhasya zIlAGgasya satvaM zeSasadbhAva eva syAditi samuditaireva taiH srvvirtismbhvH| taduktaM haribhadrAcAryaiH paMcAzaka 14 "ettha imaM viNNeyaM, aidaMpajjaM tu buddhimaMtehiM / ikkapi parisuddhaM, sIlaMgaM sesasa-15) bbhAve // 10 // ekko vA''yapaeso'saMkhejjapaesasaMgao jaha u / eyapi tahA NeyaM, matattacAo iharahA u // 11 // jamhA samagameyaMpi, savvasAvajajogaviraI u|| tatteNegasarUvaM, Na khaMDarUvattaNamuvei // 12 // (atredaM vijJeyamaidaMparya tu buddhimdbhH| ekamapi suparizuddhaM zIlAGgaM zeSasadbhAve // eko'pyA''tmapradezo'saMkhyeyapradezasaMgato yathA tu / etadapi tathA jJeyaM svatatvatyAga itarathA tu // yasmAtsamagrametadapi sarvasAvadyayogaviratistu / tattvanaikasvarUpaM na khaNDarUpatvamupaiti // ) vyavahAranayamate tvekAdyaGgabhaGge'pi sajvalanodayasya caraNaikadezabhagahetutvAdaparazIlAGgasadbhAvAdavaziSTapratipannacAritrasadbhAvAna dezaviratatvam na hi parvataikadezaloSTvAdyapagame'pi parvatasya loSTutvamApa-12 dyate, mUlabhaGge tu cAritrabhaGga eva, "ata eva yo manyate 'lavaNaM bhakSayAmIti' iti tena manasA na karotyAahArasaMjJAvihIno rasane
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ ndriyasaMvRtaH pRthivIkAyasamArambha muktisampanna ityekatadbhaGgaH kRtH| tatastadbhaGgena ca pratikramaNaprAyazcittena zuddhiH syAt , anyathA mRle-18 dharmaparIkSA naiva syAditi / na ca tadbhakSaNe'pi zeSAGgasattvAnna mUlApattiriti zaGkanIyam ; maNDapazilAdRSTAntenaikasyApi gurudoSasya mUlanAzakatvA-2 saTippaNA // 20 // bhyupagamAt / idaM ca zIlAGgAnyUnatvaM bhAvaviratimapekSya draSTavyam , na tu bAhyAmapi pravRttimapekSya, yataH sA paratantrasya khatantrasya vA // svopana vRciH puSTAlambanadayAgAM khatantra bhanecchArUpAviratibhAvaM vinA dravyahiMsAdikAriNyapi svAdeva, na ca tayA sarvArthAnabhiSvaGgasya bhAvavirati // gAthA-55 bAdhanam , utsUtrA tu pravRttirbAdhata eva viratibhAvam , kevalaM sA gItArthaprajJApanAyogyA niranubandhA, abhinivezavatI tu na mUlacchedyA Vaa // 209 // ticArajAtamantareNa syAditi gItArthasya tanizritasya vA''jJAparatantrasyotsUtrapravRttirahitasyASTAdazazIlAGgasahasramayo sarvaviratipariNAmaH pUrNo bhavati, bAhyapravRttipUrNatAmAtraM tvatrAtantramiti / taduktaM-"eyaM ca ettha evaM, viraIbhAvaM paDucca daTThavvaM / Na u bajhapi pavitti, jaM sA bhAvaM viNA vi bhave // 13 // jaha ussaggami Thio, khitto udagaMmi keNai tavassI / tavvahapavittakAo, vacaliyabhAvo'pavitto u(a)||14|| evaM ciya majjhattho. ANAo(i)katthaI payada'to / sehagilANAdaTThA, apavato ceva nnaaybvo||15|| ANA paratato so, sA puNa samvannuvayaNao ceva / egaMtahiyA vejaga-NAeNaM savvajIvANaM // 16 // bhAvaM viNAvi evaM, hoi pavittINa bAhae / *- esA / savvattha aNabhisaMgA, viraIbhAvaM susAhussa // 17 // ussuttA puNa bAhai, samaiviappasuddhA vi NiyameNa / gIyaNisiddhapava-| jaga-rUvA NavaraM NiraNubaMdhA // 18 // iha(ya)rA u abhiNivesA, iyarA naya mUlachajaviraheNa / hoesA etto cciya, puvAyariA ima vaah|| 19 // gIyattho avihAro, bIo gIyatthamIsio cev(bhnnio)| itto taiavihAro NANunAo jiNavarehiM // 20 // gIyassa Na u suttA, tajjuttasseyarasta ya(vi)taheva / NiyameNa caraNavaM ja Na jAu ANaM vilaMghei // 21 // Na ya tajjutto (gIyattho) aNNaM, na NivArae +SCRICRORSCRECTOBER
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA khopar3a vRtiH // 4/gAthA-55 // 21 // joggaya muNeUNaM / evaM doNhavi caraNa, parisuddhaM aNNahA Nava // 22 // tA evaM viratibhAvo, saMpuno ettha hoi NAyaco / NiyameNaM dharmaparIkSA, aTThArasasIlaMgasahassarUvo u // 23 // tti [etacca atraivaM viratibhAvaM pratItya draSTavyam / na tu bAhyAmapi pravRttiM yatsA bhAvaM vinA'pi // 210 // bhaved / / yathA kAyotsarga sthitaH kSipta udake kenacittapasvI / tadvadhapravRttakAyo'pyacalitabhAvo'pravRttastu / / evameva madhyastha AjJayA (AjJAtaH) kvacitpravartamAnaH / zaikSaglAnAdyarthamapravRtta eva jnyaatvyH||aajnyaaprtntrHmH, sA punaH sarvajJavacanatazcaiva / ekAntahitA vaidyakajJAtena sarvajIvAnAm // bhAvaM vinA'pyevaM bhavati pravRttina bAdhate eSA / sarvatrAnabhiSvaGgAda(GgA) viratibhAvaM susaadhoH|| utsUtrA punarvAdhate khamativikalpazuddhA'pi niyamena / gItArthaniSiddhaprapadanarUpA navaraM niranubandhA // itarathA tvabhinivezAditarAt (rA) na ca mUlacchedya| viraheNa / bhavatyeSA'ta eva pUrvAcAryA idaM caahuH|| gaitArthazca vihAro dvitIyo gItArthamizritazcaiva / itastRtIyo vihAro nAnujJAto jinavaraiH // gItArthasya nonsUtrA tayuktasyetarasya ca tathaiva / niyamena caraNavAn yanna jAtvAjJAM vilayati // na ca tayukto'nyaM na nivArayati yogyatAM jJAtvA / evaM dvayorapi caraNaM parizuddhamanyathA naiva // tasmAdevaM viratibhAvaH saMpUrNo'tra bhavati jnyaatvyH| niyamenASTAdazazIlAM| gasahasrarUpastu // iti ] tato nayuttArAdAvutsUtrapravRttyabhAvAdAjJAzuddhasya sAdhorna sAticAratvamapIti kutastarAM dezaviratatvam ? tadevaM | nayuttAre'nyatra vA'pavAdapade bhagavadAjJayA dravyAzravapravRttAvapi na doSatvamiti sthitam / evaM cAtra vihitAnuSThAne'nubandhato'hiMsAtvena pariNatAyAM dravyahiMsAyAmapIti bhagavadAjaiva pravRttiheturiti sampannam , AjJAtaH kvacid dravyahiMsAdau pravarcamAno'pyapravRtta iti 'pazcAzakavRtti' vacanAt / yattUcyate pareNa nadyuttArAdau jalajIvavirAdhanA'nujJA ki sAkSAdAdezarUpA, uta kalpanAbhivyaJjitA ?, nAdyaH, 'sa sAdhurjIvavirAdhanAM karotu' ityAdirUpeNa kevalino vAkprayogAsambhavAt / yaduktaM-'arihaMtA bhagavaMto' ityAdi / ata eva RAIGARH RANE
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIkSAM jighRkSatA'pi vijJapto bhagavAn 'jahAsuhaM' ityevoktavAn na punastvaM gRhANetyAdi / yattu kriyAkAle'bhyarthito bhagavAnAdezamukhedharmaparIkSA rAkSAnApyanujJAM dadAti, tatrAnunAyAH phalavatvena bhASAyA niravadyatvAt / nApi dvitIyaH, yataH kalpyatA nadyuttArasyeSTaphalahetutvenaiva syAt , saTippaNA // 21 // ||svopc iSTaphalaM sahetutvaM ca nadhuttArasya yatanAviziSTasyaiva bhaNitam , ayatanAviziSTasya tu tasya pratiSedha evetyayatanAjanyajIvavirAdhanayava nadhu vRtiH // dattAro'pyaniSTaphalahetutvenAkalpyo bhaNita iti jalajIvavirAdhanAviziSTo nadyuttAraH kevalinA'nujJAta iti vaktumapyakalpyam / na ca yata- dagAthA-55 nayA nadImuttarataH sAdhoranAbhogajanyAzakyaparihAreNa yA jalajIvavirAdhanA sA'nujJAtetyucyata iti vAcyam , tasyAmanujJAyA anapekSa- // 21 // NAniSphalatvAd , jJAte'pi prAyazcittAnupapattiprasaktezca, jinAjJayA kRtatvAt / evamanyatrApi kalpyatA'kalpyatA ca phaladvArA sAkSAdvoktA'vasAtavyA; paraM sarvatrApi vastusvarUpanirUpaNopadezena na punaH kvApyAdezenApi / ayaM bhAvaH-jinopadezo hi samyagdRzAM vastusvarUpaparijJAnArthameva bhavati / tatra vastunaH svarUpaM heyatvajJeyatvopAdeyatvabhedena tridhA / tatra kizcidvastu jIvaghAtAdyAzravabhUtaM heyam , durgatihetutvAt / kiJcicca jIvarakSAdi saMvararUpamupAdeyam , sugatihetutvAt , kiJcicca svarganarakAdikaM jJeyameva, ubhayasvabhAvavikalatvAt / yattu jJAtaM sarvamapi vastu sugatihetuttatra "savizeSaNe0" ityAdinyAyena jJAnasyaiva prAdhAnyam , taccopAdeyAntarbhUtamavasAtavyam / evaM ca 'kiJcidekameva vastu vizeSaNAdyapethayA triprakAramapi bhavati / yathA ekaiva gamanakriyA jIvaghAtAdihetutvenA'yatanAviziSTA sAdhUnAM haiyaiva, heyatvena cAkalpyeva tathA saiva kriyA jIvarakSAdihetutvena yatanAviziSTA sAdhUnAmupAdeyA, upAdeyatvena cakalpyA; ubhayavizeSaNarahitA tu jJeyaiva / evaM dhArmikAnuSThAnamAtre vaktavye "savizeSaNe0"-ityAdinyAyena vidhiniSedhamukhena yatanA'yatanAviSayaka eva jinopadezaH samyannaH, tathA ca jIvarakSArtha yatanopAdeyatvena kalpyA, ayatanA ca jIvaghAtahetutvena heyatvenAkalpyetyevaMvidhiniSedhamukhena vastusvarUpAvabodhako KAKKACEBOOK
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 212 // SHISHER-PRE jinopadezo jJAnAdyarthamapalAdapadapratiSevaNe'pyanAdisiddhakalpyatvAdilakSaNavastusvarUpAvavodhako jinopadezo bhavati / yathA sAdhvyA upasargakarimadhikRtya "paMciMdiyavavarovaNA kappi"tti [paJcendriyavyaparopaNA kalpyA iti // ] nizIthacUrNAvuktaM punaH sa hantavya iti saTippaNA vidhimukhena jinopadezo bhavati; "savve pANA save bhUA savve jIvA savve sattA Na hantavA" [sarve prANaH sarve bhRtAH sarve jIvAH sarve // khopakSa ciH // sattvA na hantanyAH // ] ityAdyAgamena virodhaprasaGgAt / yacca dazAzrutaskandhacUrNI- "avaNNavAiM paDihaNeja"tti [ avarNavAdinaM * gAthA-55 pratihanyAt / ] bhaNitaM tadAcAryaziSyANAM paravAdanirAkaraNe sAmarthya darzitam / yathA-"micchadiTThIsu paDihaesu sammattaM thiraM hoI". | // 212 // tti [ mithyAdRSTiSu pratihateSu samyaktvaM sthiraM bhavati / ] zrIsUtrakRdaGgacUrNau bhaNitam / ata eva "sAhUNaM ceiANa ya" [ sAdhUnAM caityAnAM ca / ] ityAdau sarvabaleneti svaprANavyaparopaNaM yAvadityevaM bhaNitam , na punarjinapravacanAhitakartA 'hantavya' iti, jainAnAM tathAbhASAyA vastumapyanucitatvAt / yadyapi sarvabalena nivAraNe paJcendriyavyApAdanaM kAdAcitkaM bhavatyapi, tathApi 'sa vyApAdanIyo vyApAdyatAM ca' ityAdirUpeNa manovyApAravAnapi kevalI na bhavati, tathAbhUtasyApi manovyApArasya sAvadyatvena pratyAkhyAtatvAd / na cApavAdikastathAvyApAraH sAvadyo na bhaviSyatIti zaGkanIyam , yato'pavAdapratiSevaNaM ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavati, kathaM tarhi soM tkRSTaniyatApramattasya kevalino'pIti !, paraM paJcendriyavyApAdanabhayena yadi sati sAmarthya pravacanAhitaM na nivArayati, tarhi saMsAravRddhidurlabhabodhitA cetyAdi zrIkAlikAcAryakathAdo bhaNitam / ahitanivAraNe ca kriyamANe kadAcitpazcendriyavyApattau prAyazcittapratipattyAzayasya zuddhatvAjinAjJA''rAdhakaH sulabhabodhizcetyAdirUpeNa vastusvarUpAvabodhako jinopadezo bhavatIti tAtparyam / evaM jino. padezena vastusvarUpamavagamya svata eva yathaucityena pravRttinivRttibhyAM jinAjJArAdhako bhavatIti jinopadezasya kalpyAkalpyatAvabodha
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 213 // saTippaNA ||svopjny vRciH // gAthA-60 // 213 // HAIR555-5555 eva caritArthatvAjalajIvavirAdhanAnujJA kevalinaH kalaGka eva / na ca nadyuttArasa kAraNatvena jalajIvavirAdhanA''pyApavAdikIti tatra jinopadezo bhaviSyatIti zaGkanIyam , acittajalanadyuttArasyAbhAvApacyA tasyA nadyuttAre kAraNatvAbhAvAt / tasmAnnadyuttArasya kAraNaM na jalajIvavirAdhanA, kintu pAdAdikriyaiveti / etena 'jalaM vastragalitameva peyam nAgalitam , ityupadizatA kevalinA jale jIvavirAdhanA sacittajalapAnaM copadiSTaM bhaviSyatIti zaGkApi parAstA / yataH "savizeSaNe." ityAdinA nyAyena tatra jalagalanamevopadiSTam , taca trasajIvarakSArthamiti / na ca kevalinA jIvaghAtAdikaM sAkSAdanunnAtamiti na brUmaH, vihArAdikamanujAnatA tadavinAbhAvena jAyamAnamanujJAta| mityasyApi vacanasthAvakAzaH, evaM sati gajasukumAlazmazAnakAyotsargamanujAnataHzrIneminAthasya tadavinAbhAvitadIyaziraHprajvAlanasyApyanujJApatteH / na ca nadyuttAre jalajIvavirAdhanA yatanayA karttavyeti jinopadezo bhaviSyatItyapi sambhAvanIyam , yatanAvirAdhanayoH parasparaM virodhAd , yatanA hi jIvarakSAheturayatanA ca jIvaghAtaheturiti / tasmAjIvavirAdhanA niyamAdayatanAjanyaiva, ayatanA cAntato jIvaghAtavadanAbhogajanyAzakyaparihAreNaiva, jIvarakSA ca yatanAjanyavetyanAdisiddho niyamo mantavyaH / ata eva chadmasthasaMyatAnAmupazAntavItarAgaparyantAnAM yatanayA pravartamAnAnAmapi yA virAdhanA sA niyamAdanAbhogavazenAyatanAjanyaiva, paramapramattasaMyatAnAM nAticAraheturapi, Azayasya zuddhatvAt / etacca sambhAvanayApyAtmakRtatvenAjJAtAyAM chadmasthasAkSAtkAragamyajIvavirAdhanAyAmavasAtavyam , jJAtAyAM cayAyazcittapratipitsoreva, anyathA tu niHzUkatayA saMyamApagamaH pratIta eva / na cApramattAnAmayatanA na bhaviSyatIti zaGkanIyam , anAbhogananyAyatanAyAzchadmasthamAtrasya sattvenApramattatAyA anAvAdhakatvAt , tena saMyatAnAM sarvatrApyanAbhogajanyAzakyaparihAreNa jAyamAne jIvaghAtamRSAbhASaNAyaMze jinopadezo na bhavatyeva, tathAbhUtAyA api virAdhanAyA ayatanAjanyatvena niSiddhatvAd , ata eva saMya BUSHUSHUSHUSHUSHUSIKU CHAS*
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASC dharmaparIkSA // 214 // | tAnAM dravyato'pi hiMsA karmabandhakAraNam , asatyapi kRtprtyaakhyaanbhnggenaalocnaavissyH| yadAgamaH-"se a pANAivAe caubihe paNNatte, taM0-davyao khittao kAlao bhAvao"[saca prANAtipAtazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlao bhAvatazca // ] ityAdi saTippaNA pratyAkhyAnaM ca sarvaviratisiddhayarthameva, tasyA api dravyata AzravarUpatvAt , sUkSmapRthivyAdInAmivAviratipratyayakarmabandhahetutvAt , bhAva- | ||khopdd' hiMsAyAH kAraNatvAca; etena yatra kvApi dhArmikAnuSThAne sambhAvanayApyavayaM bhavati tadanuSThAnaviSayako jinopadezo na bhavati, tAvanmAtrasyApyAzravasyopadezaviSayatvApattyA kRtasarvasAvadhapratyAkhyAnavataH pratyAkhyAnabhaGgena 'kevalI yathA vAdI tathA kartA na bhaved' ityevaM prarU-15 gAthA-55 // 214 // paNAtmakaM pAzacandramatamapyupekSitaM draSTavyam , jainapravacane prAguktaprakAreNa tadaMze jinopadezApattarevAnaGgIkArAta ; tasmAdayaM bhaavH|| yadvastujAtaM cikIrSitakAryasya pratikUlamananukUlaM vA bhavettadavinAbhAvasambandhena jAyamAnamapyanukUlakAraNavadupadezaviSayo na bhavati / yathA nAttArAdyupadeze jIvaghAto yathA vA kSudvedanAdyupazamanArthAhAravidhau tiktamadhurAdirasAsvAdaH, paraM yatra cikIrSitakAryasyAnukUlakAraNAnyapi vyavahArataH sAvadhAni bhavanti tadviSayA jinAnujJA kriyAkAle'pyAdezamukhena na syAd , evaM vyavahArato bhASAyAH sAvadyatvaprasakteH; kiM tviSTaphalopadarzanena klpytvaabhivyjitopdeshmukhenaivaavsaatvyaa| sA cAnujJA nizcayato nirabadyaiva, saMsArapratanukaraNapUrvakasAnubandhipuNyaprakRtibandhahetutvAt / etena kusumAdibhirjinendrapUjAmupadizatA kusumAdijIvavirAdhanApyupadiSTaiva, pUjAvinAbhAvitvena jJAtvaiva pUjAyAmupadiSTatvAditi vacanamapAstam , kusumAdijIvavirAdhanAyAH pUjAyAH kartuSTazcApratyakSatvena pUjAviSayakapariNAmavyavahArAhetutvena kalpitakusumAdInAmiva dravyapUjAsAmayyanantarbhUtatvAt , upadezamantareNApi jAyamAnatvAt , pUjAM kurvatA tyaktumazakyatvAcca, anyathA kusumAdInAmiva tasyA api bhUyastvameva viziSTapUjAGgaM vAcyaM syAd, na ca kusumAdibhUyastve tadbhyastvamAvazyakam , kusumAdInAM sacittAcittatayA HAHERA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 1215| saTippaNA svopajJa COACCREACTERAC gAthA-55 // 215 // dvaividhyavyavasthAnAt / tasmAttIrthakRtAmAjJopadezaH karmakSayanimitta pratyupekSaNeryAsamityAdiSu saMyatA yatanayA pravattaran nAnyathA, saMsAravRddhihetutvAdityevaMvidhiniSedhamukhAbhyAmevAvasAtavyo na punastvamitthaM kuru ityAdisAkSAdAdezamukhenApi / na ca yatanayA nayuttAravattayA dravyapUjApi saMyatAnAM bhavatviti zaGkanIyam , sAdhUnAM trasasthAvarajIvarakSAyatanAdhikArAd , nadhuttAre 'egaM pAyaM jale kiccA' [ ekaM pAdaM jale kRtvA // ] ityAdividhinA tannirvAhAd , dravyastave ca trasajIvarakSArthayatanAvatAM zrAddhAnAmevAdhikArAta , sarvArambhaparijihIrSApUrvakapRthivyAdiyatanApariNAme ca teSAmapi cAritra evAdhikAra iti tatkArApaNaM ca sAdhUnAmupadezamukhena yuktam , nizcayato'nujJAviSayatvAd , na svAdezamukhenaM pRthivIdalAdInAM tatkAraNAnAM vyavahArataH sAvadyatvAt , so'pyupadezojinapUjAyatanAviSaya eveti sarvatra yatanAyAmeva bhagavadAjJA, natu kvacid dravyahiMsAyAmapIti / tatra brUmaH-anujJA tAvadbhagavato vidhivacanarUpA nadyuttArAdyavinAbhAvinyAM jalajIvaprANaviyoga| rUpAyAM jalajIvavirAdhanAyAM na kathaJcideva, tasyA udAsInatvAt / tadanukUlavyApArarUpAyAM tu tasyA nadyuttArAdivyApArarUpAyAM sA'vajanIyaiva ubhayasvabhAvasyAnaikAntikasya nimittakAraNasya buddhibhedena pRthakka mazakyatvAd , yata eva ca yatanAviziSTasya nAttArasyeSTaphalahetutvaM bhaNitam / ata eva naimittikavidhirUpAyA bhagavadAjJAyA bahulAbhAlpavyayadravyahiMsAyAM vyavahArataH paryavasAnamutsargataH pratiSiddhaM hi kenacinimittainava vidhIyata iti tata idamucyate "appeNa bahuM icchai visuddhaAlaMbaNo smnno|" [alpena bahu icchati vizuddhAlambanaH zramaNa iti // ] nizcayatastu naikAntato vAhya vastu vidhIyate niSidhyate vA, kevalaM zubhabhAvo vidhIyate'zubhabhAvastu niSidhyate, ata eva | bhAvAnurodhena bAhya vastuni vidhinissedhkaamcaarH| taduktaM saGghadAsagaNikSamAzramaNapUjyapAdaiH-(vR0kalpabhASye) "Na ya(vi) kiMci aNuNNAyaM, paDisiddhaM vAvi jiNavariMdehiM / esA tesiM ANA, kaje saccaNa hoavvaM // 3330 // ti / [ nApi kizcidanujJAtaM pratiSiddhaM CUSACAUSA KAKKARE
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 21 // RORECASKAR vApi jinavarendraH / eSA teSAmAjJA kArya satyena bhavitavyam / tathA ca 'yadeva nizcayAGgavyavahAreNa nadyuttArAderanujJAtatvaM tadeva dravyahiM 14saTipaNA sAyA aghi' ityavaziSTakalpanAjAlamanunthAnopahatam / idaM tu dhyeyam-anujJAviSayatAvacchedakaM na hiMsAtvaM nadhuttAratvAdikaM vA, kintu // khopakSa sAmAnyavizeSavidhividheyatAvacchedakavidhizuddhavyApAratvaM yatanAviziSTanadyuttAratvAdikaM vA phalatastu vidhizuddhahiMsAyA apyanujJAviSayatvaM vRttiH // cyavahArAbAdhitameva ata eva vidhinA kriyamANAyA jinapUjAdiviSayahiMsAyA anubandhabhAvato mokSaprAptiparyavasAnatvamupadezapadapaJca gAthA-55 kA vastukAdAvuktam / yattu 'arihaMtA bhagavaMto' ityAdi sammatipradarzanena bhagavato virAdhanAviSayakavAkprayogAsambhava uppaaditstdty-15||21|| ntamasamaJjasam , sammativacanasya kAyavyApAreNaiva pravartakatvanivartakatvAbhAvAbhidhAnatAtparyAdvAprayogasyApyapravartakanivartakatvavidhiniSedhavyApAravaiyAd / yadapi "savizeSaNe0" ityAdinyAyena yatanA'yatanAviSayatvameva sarvatra jinopadezasyopadarzitaM tadapi vizeSya| bhAgasyAkizcitkaratvapradarzanArtha mahAvAkyArthaparyavasAnArthamaidamparyArthaparyavasAnArthavA?, nAdyaH, nAttArajanyasya bhikSAcaryAvihArAdiphalasya | yatanAmAtrAdasiddharvizeSyabhAgasyAkizcitkaratvAsambhavAd / na dvitIyaH, mahAvAkyArthasya sarvaireva padAthaiH paryavasAnAd / nApi tRtIyaH,15 'AjJA dharme sAra' iti sArvatrikaidamparyArthasya prakRtavAkyAthai yojanAyAmapi vizeSyasya tyAgAyogAt / kizcaivaM 'jayaM care' [yataM caret / ] ityAdau yatanAMza evopadezo na tu caraNAdyaza ityekatra vAkye kathaM padapadArthayojanA ?, yadapi jJAnAdyarthamapavAdapratiSevaNe'pyanAdisiddhakalpyatvAdilakSaNavastusvarUpAvabodhaka eva jinopadezaH, pravRttistvaucityajJAnena svata evetyuktaM, tadapyagAdhabhramasamudramajanavijRmbhitam , | jinopadezAt kalpyatvAdibodhe svata eva pravRttivacanasyAvicAritaramaNIyatvAt , kalpyatAbodhakasyopadezasyaiva pravRttijanakecchAjanakajJA| naviSayeSTasAdhanatAdibodhakatvena pravartakatvAd , etadeva hi sarvatra vidheH pravartakatvamabhyupayanti shaastrvidH| vidheH pravartakatvAdeva ca ALSCRECR-C pravartakatvAd , etadevAsAvicAritaramaNIyavAna khata evetyukta,
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 217 // saTippaNA svopana vRttiH // gAthA-55 // 217 // kalpyatAdibodhakAdarthavAdAdapi vidhikalpanamAdriyate, itthaM ca 'paJcendriyavavarovaNA vi kappiyatti [ paJcendriyavyaparopaNA'pi kalpyA' iti / ] nizIthacUrNAvuktaM na punaH 'sa hantavya' itIti yaduktaM tat dhvanibhedenArthaparAvarttamAtram / yacca 'savve pANA' ityAdinA viro4 dhodbhAvanaM kRtaM tat 'na hantavya' ityAdizabdasAdRzyamAtreNaiva, kintu hiMsAviSayakopadezArthamAtreNa syAt , tannirAkaraNaM caitatsUtrasthAvidhi kRtahiMsAviSayatvenaiva haribhadrasUribhiH kRtamiti nAtra prynuyogaavkaashH| kiJca sAmAnyataH sarvajIvaparitApanAniSedhe'pi kvacidapavAdatastadupadezo vidhimukhenApi dRzyate, yathA bhagavatyAM-"taM chadeNa ajo tubbhe gosAlaM maMkhaliputtaM dhammiyAe paDicoyaNAe paDicoeha, dhammiAe paDisAraNAe paDisAreha, dhammieNaM paDoAreNaM paDoAreha; dhammiyAehiM advehiM heUhiM pasiNehi ya NippiTThapasiNavAgaraNa kareha" / tti [tacchandena Arya! yUyaM gozAlaM maMkhaliputraM dhArmikayA praticodanayA praticodayata, dhArmikayA pratisAraNayA pratisArayata, dhArmikeNa pratyavatAreNa pratyavatArayata dhArmikairatharhe tubhiH praznaizca niSpRSTapraznavyAkaraNaM kuruteti / etaddhi gozAlasya paritApajanakaM vacanaM | bhagavateya lAbhaM dRSTvA''jJaptam , na cotsargataH paraparitApajanakaM vacanaM sAdhUnAM vaktuM yujyata ityavazyamapavAdavidhirutsargavidhivadaGgIkativyaH / itthaM ca 'avaNNavAI paDihaNejati [avarNavAdinaM pratihanyAt / ] dazAzrutaskandhacUrNivacanasya yadanyArthaparikalpanaM tada"yuktameva, mithoviruddhaM cedaM yadutApavAdavidhipratiSedhaH, paJcendriyavyApAdanabhayena sati sAmarthya pravacanAhitAnivAraNe saMsAravRddhidurlabhabodhitA ceti / itthaM hi pravacanAhitanivAraNe nimitte paJcendriyavyApAdanasya balavadaniSTAnanubandhitvabodhArthamapavAdavidhiravazyaM kalpanIyaH, anyathA sAmAnyaniSedhajanitabhayAnivRttariti / yaccAhitanivAraNe kriyamANe kadAcitpazcandriyavyApattau prAyazcittapratipacyAzayasya zuddhavAjinArAdhakatvaM sulabhabodhikatvaM coktaM tadavicAritaramaNIyam , yatanAvato'pavAde'pi prAyazcittAnupadezAt / taduktaM bRhatkalpavRttI
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ MORE dharmaparIkSA // 218 // tRtIyakhaNDe-"tathA mUlaguNapratisevyapyAlambanasahitaH pUjyaH, pulAkavat / sa hi kulAdikArye cakravartiskandhAvAramapi gRhNIyAd , vinAzayedvA, na caprAyazcittamApnuyAd / " ityAdi / yattu tasya"hiTThANaDio vi" // 4525 // [adhstnsthaansthito'pi|]-ityaadinaa'dh- saTippaNA stanasthAnasthAyitvamuktaM tatsvAbhAvikam , na tu pratiSevaNAkRtamiti bodhyam / kiJca tasya prAyazcittaM syAt tadA punarvatAropaNAdi syAd , khopana vRciH // | ATyA pazcendriyaghAte mUlAdimahAprAyazcittAbhidhAnAd / uktaM ca-"tasya hastazatAbahirgamana iva niraticAratAbhivyaJjakaM sUkSmAzrava-STATE | vizodhakamAlocanAprAyazcittameva / tathA ca dvitIyakhaNDe bRhatkalpabhASyavRttigrandhA-"Ayarie gacchammi ya, kulagaNasaMghe acei- 218 // aviNAse / AloiapaDikkato, suddhoja NijjarA viulA ||2963||"vyaa0 SaSThIsaptamyoratha pratyabhedAt , AcAryasya vA gacchasya vA kula sya vA gaNasya vA saGghasya vA caityasya vA vinAze upasthite sati sahasrayodhiprabhRtinA khavIryamahApayatA tathA parAkramaNIyaM yathA | teSAmAcAryAdInAM vinAzo nopajAyate, sa ca tathA parAkramamANo yadyaparAdhamApannastathA'pyAlocitapratikrAntaH zuddhaH-gurusamakSamA-18 | locya mithyAduSkRtapradAnamAtreNaivAsau zuddha iti bhAvaH / kutaH ? ityAha-padyasmAtkAraNAd , vipulA mahatI, nirjarA karmakSayalakSaNA | tasva bhavati, puSTAlambanamavagamya bhagavadAjJayA pravarttamAnatvAditi // " itthaM ca sarvatra vastusvarUpAvabodhaka evApavAdopadezo natu vidhi-12 | mukha iti yatkiJcideva, bahUnAM chedagranthasthApavAdasUtrANAM vidhimukhena spaSTamupalambhAt / tathA AcArAGge'pi "se tattha payalamANe vA | pavaDamANe vA rukkhANi vA gucchANi vA layAo vA vallIo vA taNANi vA taNagahaNANi vA hariANi vA avalaMbiyA uttarijA, se | tattha pADipahiA uvAgacchaMti te pANiM jAejA, tao saMjayAmeva avalaMbiya 2 uttarejA, tao saMjayAmeva gAmANugAma duijijA / " [atha sa tatra pracalan prapatan vRkSAn gucchAn vA latA vA vallI; tRNAni vA tRNagahanAni vA haritAni vA avalambya uttareta , atha tatra AASHARA
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ C dharmaparIkSA // 219 // saTippaNA ||svopjny pradhiH // gAthA-55 | // 219 // L SCRECRULECRUCTURE prAtipathikA upAgacchanti teSAM pANiM yAceta, tataH saMyata eva abalambya uttaret , tataH saMyata evaM grAmAnugrAma gacchet // ] ityatra gacchagatasya sAdhovallyAdyAlambanasya vidhimukhenavopadezAt / na ca "se bhikkhU vA 2 gAmANugAmaM duijamANe aMtarA se vappANi vA phalihANi | vA pAgArANi vA toraNANi vA aggalANi vA aggalapAsagANi vA gattAo vA darIo vA sati parakkame saMjayAmeva parakamijA No ujju gacchijjA / kevalI bUA, AyANameyaMti" // [atha bhikSurvA bhikSukI vA grAmAnugrAma gacchan antarA tasya vA vA parikhA vA prAkArAvA toraNAni vA argalA vA argalapAzakA vA gartA yA dovA sati parAkrame saMyata eva parAkrameta, noRjukaM gacchet / kevalI brUyAdAdAnametat][dvi.zru.103 u02] prAguktaniSedhakAraNAniSTasambhAvanAvacanametad , natu vidhivacanamiti vAcyam / vidhivacanatvenApi vRttikRtA vRttyAM vyAkhyAnAt / tathAhi "se ityAdi / sa bhikSuAmAntarAle yadi vaprAdikaM pazyet , tataH satyanyasmin saGkrame tena RjunA pathA na gacched , yatastatra gartAdau nipatan sacitra vRkSAdikamavalambeta, taccAyuktam / atha kAraNikastenaiva gacchet , kathazcitpatitazca gacchagato vallyAdikamapyavalambya prAtipathikaM hastaM vA yAcitvA saMyata eva gacchediti / " tathA sAmAnyataH pratiSiddhaM lavaNabhakSaNamapyapavAdato vidhimukhena tatraivAnujJAtaM dRzyate / tathAhi "se bhikkhU vA 2 jAva samANe siyA se paro avahaTTu aMto paDiggahe viDaM vA loNaM vA ubhiyaM vA loNaM paribhAittA NIhaTu dalainjA, tahappagAraM paDiggahaM parahatthaMsi vA parapAyasi vA aphAsuaM jAva No paDigga| hijA, se Ahacca paDiggAhie siyA, taM ca NAidUragayaM jANejA, se tamAdAya tattha gacchajjA, puvAmeva AloijA, Ausotti vA bhagiNitti vA imaM te kiM jANayA dina, udAhu ajANayA? se ya bhaNejA, no khalu me jANayA dinnaM, ajANayA dinnaM, kAmaM khalu Auso idANiM NisirAmi taM bhujaha vA NaM paribhAeha vA NaM taM parehiM samaNunnAyaM samaNusiddha tao saMjayAmeva muMjeja vA piveja vA, jaM ca No ASSACCOUCHCHER
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMcAeti bhottae vA pAyaevA sAhammiyA tattha vasaMti, saMbhoiA samaguNNA aparihAriA adUragayA tesiM aNuppadAyatvaM siyA, No jattha dharmaparIkSA saTippaNA [4] sAhammizrA siA, jaheva bahupariAva kIrai taheva kAyavvaM siyA, evaM khalu tassa bhikkhussa bhikhkhuNIe vA saamggiaNti|" (dvi.zru. // 22 // 1 // khopatra 1Rs13010) etavRttiryathA-"sa bhikSugRhAdau praviSTaHsyAt , tasya ca kadAcitparo gRhasthaH 'abhihahu aMto' iti antaH pravizya ciH // patagRhe kASThamchabbakAdau, glAnAdyartha khaNDAdiyAcane sati biDaM vA lavaNaM khanivizeSotpannaM, udbhija vAlavaNAkarAdyutpannaM, paribhAi- gAthA-15 attatti dAtavyaM vibhajya dAtavyadravyAta kazcidaMzaM gRhItvetyarthaH / tato niHsRtya dadyAt , tathAprakAraM parahastAdigatameva pratiSedhayet , // 220 // 'taccAhacceti sahasA pratigRhItaM bhavet / taM ca dAtAramadUragataM jJAtvA sa bhikSustallapaNAdikamAdAya tatsamIpaM gacched , gatvA ca pUrva 8 meva tallapaNAdikamAlokayeddarzayed , etacca brUyAd 'amuka' iti vA, bhagInIti vA! etacca lavaNAdikaM kiM tvayA jAnatA dattamutAjAnatA ? evamuktaH san para evaM vaded , yathA pUrva mayA'jAnatA dattam , sAmprataM tu yadi bhavato'nena prayojanaM tato dattametatparibhogaM kurudhvam / tadevaM paraiH samanujJAtaM samanusRSTaM satprAsukaM kAraNavazAdaprAsukaM vA bhujIta pibedvA, yaca na zaknoti bhoktuM pAtuM vA tat sAdha mikAdibhyo dadyAta , tadabhAve bahuparyApanavidhi prAktanaM vidadhyAd, etattasya bhikSoH sAmagyamiti / ' na cApavAdaviSayo'pi manovyApAraH sAvadyatvAt kevalino na sambhavatIti zaGkanIyam , adhikRtapuruSavizeSe'dhikanivRttitAtparyAvagAhitvenAsya niravadyatvAd , anyathA dezaviratyupadezo'pi na syAt , tasya caraNAzaktapuruSaviSayatvenApavAdikatvAt , ata eva cAritramArgamanupadizya dezaviratyupadeze sthA| varahiMsApratiSedhAnumateH kramabhaGgAdapasiddhAnta updrshitH| yattu 'jalaM vastrA''galitameva peyam' ityatra "savizeSaNe0" [savizeSeNe hi prayujyamAnau vidhiniSedhau vizeSaNamupasaGkrAmataH] ityAdinyAyAjalagalanamevopadiSTaM na tu vidhimukhena niSiddhopadezaH kAraNato'pIti, tadasada, RESORROCEACHECREACHER ECOR
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 22 // SEAR | saTippaNA | ||svopjny vRciH // gAthA-65 // 221 // yato jalagAlanamapi jalazastrameva, taduktamAcArAGganiryukto-"ussicaNa-gAlaNa-dhoaNe ya uvagaraNa-kosa(matta)bhaMDe a|| bAvaraAukkAe eyaM tu samAsao satthaM" // 113 / / [utsecana-gAlana-dhAvanaM copakaraNa-kozabhANDaM ca / bAdarApkAye etattu samAsataH zastram // ] ti atra gAlanaM 'dhanamasRNavastrAnteina' iti vRttau mampUrya vyAkhyAtam / tacca trividhaM trividhena niSiddhamiti vidhimukhena tadapadeze niSiddhasyApavAdatastathopadezAvirodhAd , niSiddhamapi hi kvacitkadAcitkathaJcidvihitamapi bhavatIti / yattUktaM dravyahiMsAyA apyanAbho*mavazAdayatanAjanyatvena niSiddhanvameveti tatrAyatanAjanyahiMsAyAH kaTukaphalahetutvAt , tanna, AzayazuddheH pratibandhikAyA yatanAtiriktAyA asiddheH, tasyAzcAyatanayA saha virodhAt , sthUlayatanAyAM sthUlAyatanAyAH pratibandhakatvena sUkSmAyatanAkalpane pramANAbhAvAd , ayatanA| sattveamattAnAmapramattatA'siddheH / yA ca sUkSmA virAdhanA dvAdazaguNasthAnaparyantamAlocanAprAyazcittavIjamiSyate sA na sUkSmAyatanArUpA, sUkSmAyA apyayatanAyAzcAritradoSatvenopazAntakSINamohayoryathAkhyAtacAritriNostadanupapatteH; kintvanAbhogalakSaNasUkSmapramAdajanitaceSTAzravarUpA, ata eva dvAdazaguNasthAnaparyantaM tannimittAlocanAprAyazcittasambhavaH / taduktaM pravacanasAroddhAravRttau-"iyaM cAlocanA gamanAgamanAdiSSavazyaMkartavyeSu samyagupayuktasyAduSTabhAvatayA niraticArasya chadmasthasyApramattayatedraSTavyA, sAticArasya tUparitanaprAyazcittasambhavAt , kevalajJAninazca kRtakRtyatvenAlocanAyA ayogAt / Aha-yatInAmavazyakarttavyAni gamanAgamanAdIni teSu samyagupayuktasyAduSTabhAvatayA niraticArasyApramattasya kimAlocanayA ? tAmantareNApi tasya zuddhatvAd , yathAsUtraM pravRtteH / satyametat , kevalaM yAzceSTAnimittAH sUkSmapramAdanimittA vA sUkSmA AzravakriyAstA AlocanAmAtreNa zuddhayantIti tacchuddhinimittamAlocaneti / tathA vyavahAradazamoddezakavRttAvapyuktaM-"nigranthasyAlocanA-vivekarUpe dve prAyazcitte, snAtakasyaiko viveka iti / tathA''locanA guroH purataH
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayate, dharmaparIkSA // 222 // khAparAdhasya prakaTanam kvacittAvanmAtreNaiva zuddhiH, yathA'vazyakRtye hastazatAt parato gamanAgamanAdau samyagupayuktasya niraticArasya yateH, sAticArasyantUparitanaprAyazcittasambhavAt / yateravazyakRtye gamanAgamanAdau niraticArakhAlocanAM vinA'pi kathaM na zuddhiH, yathAsUtraM siTippaNA pravRtteH / satyam ; paraM yAzceSTAnimittAH sUkSmA AzravakriyAstAsAM zuddhayarthamAlocaneti // " tathA yatijItakalpavRttAvapyuktam-"a- ||khoptr vAha ziSyaH-niraticAro yatiH karaNIyAn yogAn karoti, tataH kimAlocanayA vizodhyam ?, gururAha-mUkSmA AzrayakriyAH sUkSmapra vRttiH / mAdanimittakA avijJAtAstAsAmAlocanamAtreNa shuddhirityaadi|"tthaa16 pazcAzakasUtravRtyorapyuktam-"tA evaM ciya eya, vihiyANu gAthA-55 // 222 // TThANamettha havaitti / kammANubaMdhacheaNa-maNahaM aaloannaaiju||5||""ysmaatsrvaavsthaasu karmabandho'sti karmavandhAnumeyA ca virAdhanA,iSyate | cAsau dravyato vItarAgasyApi chadmasthasya, caturNAmapi manoyogAdInAmabhidhAnAt , tA tasmAd , evaMciyatti evameva virAdhanAyAH zodhanIyatvena, etad bhikSATanAdikaM, vihitAnuSThAna vidheyakriyA, atra karmAnayanaprakrame, bhavati syAd / iti zabdaH samAptyartho gAthAnte | yojyaH / kiMvidhaM bhavati ? ityAha-karmAnubandhacchedanaM karmasantAnachedakaM, anaghaM-adoSam , paroktadUSaNAbhAvAt / kiMbhUtaM sad? ityAha AlocanAdiyunaM AlocanApratikramaNAdiprAyazcittasamanvitamiti gAthArtha iti // " vastutaH karmabandhAnumeyA dravyavirAdhanA nirgranthasya snAtakasya ca tulyA, dvayorapi sAmayikakarmabandhahetutvAt ; paraM chadmasthAnAM vihitAnuSThAnamAlocanAdiyutamiSTasAdhanam , tathaiva vidhAnAt chadmasthayogAnAM zodhyatvena prAyazcittasya ca zodhakatvena vyavasthiterityakaSAyasya yogA aipithikakarmabandhahetutvena nAyatanayA'zuddhAH / akaSAyazca vItarAgaH sarAgazca sajvalanakaSAyavAnapyavidyamAnatadudayo mandAnubhAvatvAt tattvArthavRttau nirdiSTaH, anudarA kanyAnirdezavad ityakaSAyasya nAyatanA, na vA tasyAvazyaMbhAvidravyahiMsAdikamapyayatanAjanyamiti pratipattavyam / yatnaktaM 'dravyato'pi hiMsAyAH kRtapratyA
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA *svopana vRSiH // gAthA-55 // 223n dharmaparIkSA | khyAnabhaGgenAlocanAviSayatvamiti najjaina siddhAntaparibhASAjJAnAbhAvavijRmbhitam , dravyAdyAzrayeNa hiMsAdibhAvasyaiva pratyAkhyAtatvAd , dravyAhiMsAdinA hiMsAdipratyAkhyAnabhaGgAbhAvAd anenaivAbhiprAyeNa dharmopakaraNAGgIkaraNe "se apariggahe caubihe paNNate, dabao khitt||223|| o."(sa ca parigrahazcaturvidhaH prajJaptaH, dravyataH kSetrataH01) ityAdikrameNa pratyAkhyAtasya parigrahasya na bhaGgadoSa iti vizeSAvazyake digambaranirAkaraNasthalebhihitam / nathA ca tadRna thA-'apariggahayA suttatti, jA ya mucchA pariggaho'bhimao / sabadavvesu na sA, kAyadA suttasambhAvo // 2580 // yA ca "sabAo pariggahAo veramaNam" ityAdinA'parigrahatA sUtre prokteti tvayA gIyate, tatrApi mUcche- va parigrahastIrthakRtA-bhimato naanyH| mA ca murchA yathA vane tathA marveSvapi zarIrAhArAdidravyeSu na kartavyeti sUtrasadbhAvaH sUtraparamArthaH, na punastvadabhimataH sarvathAvastraparityAgo'parigrahateti sUtrAbhiprAyaH, tasmAdaparijJAtasUtrabhAvAthoM mithyeva khidyase tvamiti hRdymiti||" kizca yadi dravyahiMsayA kRtapratyAkhyAnabhaGgaH syAt tadA tavApyupazAntamohasya yathAkhyAtacAritraM na syAt . aMzato bhaGgA| vazyaM bhAvAditi / yacca sarvaviratisiddhayartha dravyahiMsAyA a~pi pratyAkhyAnamupapAditam , tadayuktam , evaM yogAnAmapi pratyAkhyAnApattaH "ayogikevaliSveva, sarvataH saMvaro mtH||" iti vacanAdayoginyeva sarvasaMvarasiddheH / yacca dravyAzravasya mUkSmapRthivyAdInAmivAviratipratyayakarmabandhahetunvamukta tad vRdhava teSAmaviratibhAvaM pratItyaiva karmabandhAbhidhAnAt . tadyogAnAM dravyahiMsA'hetunvAd , bhAvahiMsAkAraNatvaM ca yogAMnAmiva dravyahiMsAyA api na bAdhakamiti / 'yatvetenetyAdinA pAzacandramatamupekSya tasmAdayaM bhAvaH ityAdinA kiJcit sampradadAyAnusAri bhaNitaM tadarddhajaratIyanyAyAnukAri, hiMsAMze jinopadezAbhAvena tanmatAzrayaNe 'pUjAzupadezAbhAvApattaH, tadavinAbhAvihiMsAMze | upadezAbhAvena prakRtopadezasamarthanasambhave'pi tadaGgakusumArcanAdyaMze tasya kusumAdijIvavadhAnukUlavyApArarUpahiMsAvagAhinvasya nirAkarta GENCRUAR
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 224 // sAyA doSA-dravyastavasthalIyayatarapyanupapatteH OMOMOM mazakyatvAd , evamaniSTabIjarUpamanayobeSTaphalahetutvana kalpyAvAbhivyaktarapyanupapatteH, kusumAdihiMsAyAH sandigdhatvena tathAvidhapAtakAhetutve mithyAdRzAmapi tasyAstathAtvApatteH, tasmAd dravyastavasthalIyahiMsAyAmanubandhazuddhatvenaiva bhagavadAjJA samyaktvAdibhAvahetutvA |saTippaNA |diti // 55 // tadevamAbhoge'pi dravyahiMsAyA doSAnAvahatvaM yatsiddhaM tadAha | vRciH // tamhA vyapariggaha-davyavahANaM smNmi(mevi)aabhoge||nn ha doso kevaliNo, kevalanANe vacaraNe vA // 56 // gAthA5657 [tasmAd dravyaparigraha-dravyavadhayoH same'pyAbhoge // naiva doSaH kevalinaH kevalajJAne vA caraNe vA // 56 // ] IRRI 'tamha'tti / tasmAd dravyaparigraha-dravyavadhayoH same'pyAbhoge sAkSAtkAre, kevalino naiva doSaH, kevalajJAne 6 cAritre vA jJAnAvaraNa-cAritramohanIyakSayajanyayoH kevalajJAna-cAritrayordravyAzranamAtreNAnapavAdAt / yatu 'kSINamohasyApi snAtakacAritrAbhAvAtsambhAvanArUDhAticArarUpasyApi dravyAzravasya yadi tatpratibandhakatvaM tadA sAkSAjIvaghAtasya dravyarUpasyApi tannyAyaprAptameveti kevalino'pi dravyahiMsA cAritradoSa eveti pareNa procyate, tadasat , snAtakasya nigranthabhedatvAd yathAkhyAtasyaiva cAritrabhedambAt tatprati| bandhakatvasya ca dravyahiMsAyAM tvayA'pyanabhyupagamAt / yadi ca snAtakacAritrasya dravyahiMsA doSaH syAt tadA nirgranthacAritrasyApi doSaH sthAdeva, nigranthasnAtakayorekasaMyamasthAnAbhyupagamAt / "NiggaMtha saNAyANa, tulaM ikaM ca saMjamaTThANa" (nirgranthasnAtakayostulyamekaM ca saMyamasthAnam ) iti paJcaninthIvacanAditi draSTavyam / / 56 // hiMsAcaturbhaGgayanusAreNaiva dravyAhaMsayA bhagavato doSAbhAvamAhaNodavvA NobhAvA, jaha taha hiMsA Na dvvmittennN|| teNaM tIe dosaM, jiNassa ko bhAsae saNNI // 57 // [nodrabbAd nobhAvAd yathA tathA hiMsA na dravyamAtreNa // tena tayA doSaM jinasya ko bhASate saMjJI // 57 // ] Res
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 225 // SAMOH saTippaNA || khopajJa vRciH // gAthA-57 // 225 // vyaakhyaa-nnoddvv'tti| nodravyAda nobhAvAd yathAna hiMsA, tathA dravyamAtreNApi hiMsA, tattvato na hiNsaa| tena tayA dravyahiMsayA, doSaM jinasya kaH saMjJI bhASeta-api tu na ko'pItyarthaH / idamuktaM bhavati-hiMsAmadhikRtya dravyabhAvAbhyAM catubhaGgI tAvadiyaM zrAvakapratikramaNasUtravRttAvuktA, 1 dravyato bhAvatazca hiMsA-'hanmi' iti pariNatasya vyaadhaademNgvdhe| 2 dravyato na bhAvataH-IryAsamitasya sAdhoH satcabaMdha / yadAgama:-"vajemitti pariNao, saMpattIe vimuccai verA // avahaMto vi Na muccai, kiliTThabhAvo'tivAyassa // 61 // [catuzcatvAriMzagAthAvRttau 168 pRSThe vivaraNamasyA gAthAyAH]"tti / 3 bhAvato na dravyataH-aGgAramardakasya kITabuthA'GgAramardane, mandaprakAze rajjumahibuddhayA prato vA / 4 na dravyato na bhAvataH-manovAkAyazuddhasya sAdhoriti / atra parazcaturthabhaGgakhAminaM sayogikevalinamevAha / yattu cUrNikAreNa "cauttho suNNo"tti bhaNitam , tatra khAminamadhikRtya kevalinastatsvAmino vidyamAnatvAt tasya sarvotkRSTacAritrAnyathAnupapalyA manovAkAyaH zuddhatvAd , anyathA snAtakaH kevalI na syAt , kintu hiMsAsvarUpamadhikatyaivoktam , taccaivam-yadi hiMsA tarhi na dravyato na bhAvata iti vaktumapyazakyam , dravyabhAvayoranyataratvenAvazyambhAvAt , tena caturtho bhaGgaH zUnyo bhaNitaH, virodhAd / na ca zailezyavasthAyAM kevalI khAmI bhaviSyatIti zaGkanIyam , tasya siddhasyeva yogAbhAvena manovAkAyaiH zuddhatvAbhAvAd , nahyavidyamAne vastre 'vastreNa zuddha' iti vyavahiyata ityAdyasau samarthayAmAsa / taccAyuktam , hiMsAvyavahArAbhAvamadhikRtyaiva caturthabhaGgazUnyatvAbhidhAnAd viruddhadharmAbhyAM tadabhAvasyeva tadvadbhedasyApi sambhavena tacchnyatvavyavahAropapatteH / hiMsAsvarUpamadhikRtya tu dravyamAtrahiMsAyAmapyahiMsAtvaM pravacane pratItamiti kadAcid dvitIyabhaGgasvAmitve'pi bhagavataH snAtakasya nigranthasyeva caturthabhaGgasvAmitvA'virodha eva, ahiMsApariNatyabhedAzrayaNena tadbhaGgasyApi sambhavaktikatvAt / na caivaM dvitIyabhaGgakAle'pi caturthabhaGgA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 226 // pattirdravya hiMsAkAle'pyapramattayatInAM manovAkkAyazuddhatvAnapAyAditi vAcyam, caturthabhaGgopapAdakamanovAkkAyazuddhatAyA guptirUpAyA eva grahaNAkU, ata eva niyatacaturthabhaGgasvAmitvamayogikevalino'pi nAnupapannam, zuddhapravRttivyApAreNaiva nirodhavyApAreNApi manovAkkAyazuddhatA'napAyAd, anyathA tadavinAbhAvi dhyAnAnupapatteH / uktaM hi - " dhyAnaM karaNAnAM satpravRtti-nirodhAnyataraniyatam " - "sudaDhappayacavAvAraNaM, Niroho va vijamANANaM || jhANaM karaNANa mayaM, Na u cittaNirohamettAgaM // 3071 / / [ sudRDhaprayatnavyApAraNaM nirodho vA vidyamAnAnAm / dhyAnaM karaNAnAM mataM na tu cittanirodhamAtrakam ||] ityAdigranthena vizeSAvazyake zodhakena ca vyApAramupasampadyo - paratenApi zuddhatvavyavahAro bhavatyeva, yathA jalena zuddhaM vastramiti / sarvotkRSTamanovAkkAyazuddhatayA'yogikevalI niyamenaiva caturthabhaGgasvAmI yujyata iti / na ca zailezyavasthAyAmapi zArIrasparzamAgatAnAM mazakAdInAM vyApattau caturthabhaGgasvAmitvaniyamAnupapattiH, dravyahiMsAyAstadanukUlanodanAkhyayogavyApAraniyatatvAt, tatra tadabhAvAttatsambandhamAtrasyAtiprasaJjakatvAditi dik / / 57 // yadi ca 'na dravyato na bhAvato manovAkkAyazuddhasya sAdhoH' iti vacanAnurodhena sayogikevalinazcaturthabhaGgasvAmitvamevAbhimataM bhavet tadA'pramattAdInAM sayogikevaliparyantAnAM dravyahiMsayA doSAbhAvataulyaM pravacanAbhihitaM na ghaTetetyAhapaDaM ci vayaNamiNaM, dahavvaM hoi kappabhAsassa // jaM apamattAINaM, sajogicaramANa jo hiMsA // 58 // [ prakaTameva vacanamidaM draSTavyaM bhavati kalpabhASyasya / yadapramattAdInAM sayogicaramANAM no hiMsA / / 58 / / ] vyAkhyA - 'payaDaM ciya'tti / prakaTamevaitadvacanaM kalpabhASyasya draSTavyaM bhavati rAgadveparahitena parIkSaNa, yadapramattAdInAM sayogikevalicaramANAM no naiva hiMsA, vyApriyamANayogAnAmapIti zeSaH / tathA ca tadgrantha:- "appeva siddhaMtamajA saTippaNA ||khopn vRttiH // gAthA - 57 // 226 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 227 // NamANo, taM hiMsagaM bhAsasi jogavaMtaM / davveNa bhAveNa ya saMvibhattA, cattAri bhaMgA khalu hiMsagate" || 3932 | apItyabhyuccaye, astyanyadapi vaktavyamiti bhAvaH / yadevaM yogavantaM vastracchedanAdivyApAravantaM jIvaM, hiMsakaM tvaM bhASase, tannizrIyate samyak siddhAtamajAnata ( nAna) evaM pralApaH (lapasi) / siddhAnte yogamAtrapratyayAdeva na hiMsopavarNyate, apramattasaMyatAdInAM sayogikevaliparyantAnAM yogavatAmapi tadabhAvAt / kathaM tahiM sA pravacane prarUpyate ? ityAha-dravyega bhAvena ca saMvibhaktAzratvAro bhaGgAH khalu hiMsakatve bhavanti / tathAhi - 1. dravyato nAmakA hiMsA na bhAvataH, 2. bhAvato nAmaikA hiMsA na dravyataH, 3. ekA dravyato'pi bhAvato'pi, 4. ekA na dravyato nApi bhAvataH / atheSAmeva yathAkramaM bhAvanAM kurvannAha - "Ahacca hiMsA samiassa jAu, sA dabao hor3a Na bhAvao u || bhAveNa hiMsA u asaMjayassa, je vA vi satte Na sadA vahei / / 3933 / saMpatti tasseva jadA bhavijA, sA davahiMsA khalu bhAvao a || ajjhatthasuddhasajadA Na hojA, vagheNa jogo duhao vi hiMsA / / 3934 / / " mamitasyeryAsamitAvupayuktasya, grASStya kadAcidapi, hiMsA bhavet sA dravyato hiMsA / iyaM ca pramAdayogAbhAvAt tattvato ahiMsaiva, "mantavyApramatta yogAtprANavyaparopaNa hiMsA" iti (tatvArtha a. 7 sU. 8) vacanAt, na bhAvata iti / bhAvena bhAvato, yA hiMsA, na tu dravyataH, sA'saMghatasya prANAtipAtAderanivRttasya, upalakSaNatvAtsaMyatasya vA'nupayuktagamanAgamanAdi kurvato, grAnapi sattvAnasau, madaiva na hanti tAnapyAzritya mantavyA, "je vi na vANijaMtI, NiyamA tesiMga hiMsao so u || 753 || ( oghani0 ) "tti vacanAd // yadA tu tasyaiva prANivyaparopaNa samprAptirbhavati, tadA sA dravyato bhAvatazca (topi ) hiMsA pratipattavyA / yaH punaradhyAtmanA cetaHpraNidhAnena zuddha upayuktagamanAgamanAdikriyAkArItyarthaH tasya yadA vadhena prANivyaparopaNena saha, yogaH sambandho na bhavati, tadA dvidhApi dravyato bhAvato'pi ca , * saTippaNA ||svopjny vRSiH // gAthA-58 // 227!
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA hiMsA na bhavatIti bhaavH||" tadevaM bhagavanpraNIte pravacane hiMsAviSayAzcatvAro bhaGgA upavarNyante / atra cAdyabhaGge hiMsAyAM dharmaparIkSA saTippaNA vyApriyamANakAyayoge'pi bhAvata upayuktatayA bhagavadbhirahiMsaka evoktaH, tato yaduktaM bhavatA vastracchedanavyApAraM kurvato hiMsA bhavati' iti | BAsvopana // 228 // tattravacanarahasyAnabhijJatAsUcakamiti // 58 // nanvatra 'apramattAdInAmadhikRtavastracchedanavyApAravAn hiMsakaH, yogavatvAd-iti paropanyastA-paTU vRtiH // numAnakSaNavyabhicArasphoraNAya vyabhicArasthAnatvaM pradarzitam / vyabhicArazca 'hetusattve sAdhyAsaccamiti' kevalino'pramattAdisAdhAraNyena gAthA-58 yogavacam , ahiMsakatvaM ca siddhathati, natu kathamapi dravyahiMseti cet, na / atra ca 'AdyabhaGgaH' iyAdinigamanavacanavicAraNayA'dhika // 228 // / tavastracchedanabyApAravAnahiMsakaH, hiMsAvyApriyamANakAyayogavatve'pi bhAvata upayuktatvAt ,apramattAdivad-iti svatantrasAdhanadRSTAnta eva * bhagavati tatsiddheH / kizca pUrvapakSiNA vastracchedanAdivyApAre hiMsAnvitayogatvaM tAvad bhagavatI bacanenaiva pradarzitam / tathAhi-"saddo tahiM mucchai ccheaNA vA, dhAti te do vi u jAva logo / vatthassa dehassa ya jo vikampo, tatovi vAtAdi bharenti loga" // 3922 / / bho AcArya ! tatra vastre chidyamAne, zabdaH sammUcchati, chedanakA vA sUkSmapakSmAvayavA uDDIyante, pate ca dvaye'pi tato vinirgatA lokAntaM yAvata, dhAvanti prA'nuvanti / tathA vastrasya dehasya ca yo vikampazcalanaM nano'pi vinirgatA vAnAdayaH prasarantaH sakalamapi lokamApUrayanti // "ahicchasI jaMti Na te u(ya) dUraM, saMkhobhiyA teha'vare vayaMtI / / uDDa aheyA vi cauddisaM pi, pUriMti logaM tu khaNeNa savaM // 3923 // " athAcArya, tvamicchasi-manyase te ca vastracchedanasamutthAH zabdapakSmavAtAdipudgalA, na dUraM lokAtaM yAnti, tarhi taiH saMkSobhitAzcAlitAH santo'pare brajanti; evamaparAparapudgalapreritAH pudgalAH prasarantaH zNenordhvamadhastiryakcanasRSvapi dikSu sarvanapi lokamApUrayanti // yata evamataH-"vinAya AraMbhamiNaM sadosaM, tamhA jhaalddhmhiddiejaa||
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 229 // CCCCESSORRECCASCANCE vuttaM saeo khalu jAva dehI, Na hoi so aMtakarI tu tAva // 3924 // " idamanantaroktaM sarvalokapUraNAtmakamArambha, sadoSaM sUkSma saTippaNA jIvavirAdhanayA sAvA, vijJAya tasmAt kAraNAd , yathAlandhaM vastramadhitiSThet-na cchedanAdikaM kuryAt / yata uktaM bhaNitaM vyA-12 // khopar3a khyAprajJaptau-yAvadayaM dehI jIvaH, saijaH sakampazceSTAvAnityarthaH, tAvadasau karmaNo bhavasya vA'ntakArI na bhavati / tathA ca vRttiH // tadAlApakaH:-"jAva NaM esa jIve sayA samizra eai veai calai phaMdai ghaTTai khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai tAva NaM tassa gAthA-59 jIvassa aMte aMtakiriyA Na bhavai"tti / (vRttirasyaikaSaSTitamagAthAvRttau) tathA ca hiMsAnvitayogatvena vastracchedanavyApAravato hiMsakatva // 229 // mApAdayantaM pUrvapakSiNa pratyapramattAdiSvApAdakasattvepyApAdyAbhAvAt tarkamUlavyAptyasiddhestasya mUlazaithilyarUpadoSapradarzanArthamitthamuktam , | tathA cApAdakasatvAdevApramattAdivatkevalino'pi dravyahiMsAsambhave'pi na doSa ityetadevAha- . hiMsagabhAvo hajjA, hiMsaviNayajogaotti takassa // dAeuM iya bhaNi, pasiDhilamalattaNaM dosaM // 59 / / [hiMsakabhAvo bhavet , hiMsAnvitayogataiti tarkasya // darzayitumiti bhaNitaM, prazithilamUlatvaM doSam // 59 // ] "hiMsagabhAvo"tti / hiMsakabhAvo bhaveddhiMsAnvitayogato'dhikRtavastracchedanavyApAravata iti zeSaH, ityetasya tarkasya prazithilamUlatvamApAdyApAdakavyAptyasiddhirUpaM doSaM darzayitumiti bhaNitaM-yadutApramattAdInAM sayogikevaliparyantAnAM hiMsAvyApriyamANakAyayoge satyapi bhAvata upayuktatvAnna hiMsakatvamiti yogavatvamAtraM ca nApAdakamiti tatrApAdyavyAptyasiddhipradarzanamakizci| karameveti bhAvaH // 59 // nanvapramattAdInAmupayuktAnAM yogavatAmapyahiMsakatvapradarzanena hiMsAnvitayogAbhAva evaM pradarzito bhavati tathA ca prakRte ApAdakAprasiddhipradarzanapara evAyaM grantho'stu ityata Aha SAMSUGARCANESHARING
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 230 // ApAgApasiddhI, bhaNiyA batthaccheya ahigAre // tA tassaM (hiM saM ) maitrayaNaM, paNNattIe Na apaNa // 60 // [ ApAdakA'prasiddhirna ca bhaNitA vastracchedAdhikAre // tataH tatsaMmativacanaM prajJapternAnyArtham // 60 // ] 'ApAyagApasiddhi'tti / ApAdakasya hiMsAnvitayogasyA'prasiddhiH, na ca bhaNitA vastracchedAdhikAre; kiM bhagavatIvacanAdArambhasya kriyAvinAbhAvitvamaGgIkRtyApi pratibandhaiva pUrvapakSiNA dUSaNaM dattam / tathAhi - "AraMbhamiTTho jaha (i) AsavAya, AtA tu sAhU || No (mA) phaMda vArehi va chijjamANaM, paiNNahANI va ato'NNahA te" ||3927|| 'ArambhamiTTho'ti / kAlAkSaNikaH / he nodaka ! yathAssrambhastava, AstravAya karmopAdAnAya, iSTo'bhimataH, guptizca tatparihArarUpA, zreya se karmAnupAdAnAyAbhipretA, tathA ca sati he sAdho ! mA spanda, mA vA vastra chidyamAnaM vAraya / kimuktaM bhavati yadi vastracchedanamArambhatayA bhavatA karmabandhanibandhanamabhyupagamyate tato yeyaM vastracchedanapratiSedhAya hastaspandanAtmikA ceSTA kriyate, yo vA tatpratiSedhako dhvaniruccA . tAvapyArambhatayA bhavatA na karttavyau, ano madukto (ktAdu) padezAdanyathA cet karoSi tataste pratijJAhAniH - khavacanavirodhalakSaNaM dUSaNa mApadyata ityarthaH atha bruvIthA-yo'yaM mayA vastracchedanapratiSedhako dhvaniruccAryate sa ArambhapratiSedhakatvAnnirdoSa iti ? / atrocyate"adosavaM te jai esa saddo, aSNovi kamhA Na bhave adoso | ahicchayA tujjha sadosa ekko, evaM satI kassa bhaveNa siddhI ||3928 ||" yadyeSa tvadIyaH zabdo'doSavAn, tato'nyo'pi vastracchedanAdisamutthaH zabdaH kasmAdadoSo na bhavet tasyApi pramANAtiriktaparibhogavibhUSAdidoSaparihArahetutvAt / athecchyA svAbhiprAyeNa tavaiko vastracchedanazabdaH, sadoSo'parastu nirdoSaH, evaM sati kasya na khapakSasiddhirbhavet - sarvasyApi vA gADhavacana (vAgADambara) mAtreNa bhavata iva svAbhipretArthasiddhirbhavediti bhAvaH / tatazcAsmAbhirapyevaM saTippaNA | khopar3a vRciH // gAthA- 60 // 230 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ +CRUCHA vaktuM zakyam , yo'yaM vastracchedanasamutthaH zabdaH sa nidoSaH, zabdatvAd, bhavatparikalpita(nirdoSa)zabdavadityAdi // " tattasmAtkAraNAt , dharmaparIkSA 8 | tatra vastracchedAdhikAre, sammativacanaM prajJapteH "jIve NaM esa jIve" ityAdi, nAnyArtha kiM tvejanAdikriyANAmArambhAvinAbhAvitva isaTippaNA // 23 // svopajJa 18 pratipAdakameva, anyathaitadarthasamarthanArthametatsUtramupanyastavantaM taM pUrvapakSiNamanyArthapradarzanenaitadabhiprAyAnabhijJamavakSyat kalpabhASyakR vRdhiH // |diti / asmAdeva bhagavatIsUtrAdabAdhitayathAzrutArthAdyAvadejanAdikriyA tAvadArambhAdisambhava iti kevalino dravyahiMsAyAM na sandeha gAthA-61 2] iti bhAvaH // 60 // etadeva spaSTayati | // 23 // | kiriAo aMtakiriyA-virohiNIo jiNeNa bhaNiAo // AraMbhAijuAo maMDiyaputteNa puDheNaM // 61 // 16 [kriyA antakriyAvirodhinyo jinena bhaNitAH / / ArambhAdiyutA maNDitaputreNa pRSTena // 61 // ] vyAkhyA-'kiriAo'tti / maNDitaputreNa pRSTena jinena zrIvarddhamAnasvAminA, kriyA ejanAdyAH, AmbhAdiyutA:| ArambhAdiniyatAH, antakriyAvirodhinyo bhaNitAH / tathA ca bhagavatIsUtram-'jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM eai veyai 5 calai phaMdai ghaTTai khumbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai ?, haMtA maNDiyaputtA! jIveNaM sayA samiyaM eai, jAva taM taM bhAvaM pariNamai // jAvaM | ca NaM bhaMte ! se jIve sayA samiyaM jAva taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakirayA bhavai ?, No iNaDhe samaDhe / se keNadveNa bhaMte ! evaM vuccai-jAvaM ca NaM se jIve sayA samiaMjAva aMtakiriyA No bhavai ?, maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve sayA saniaMjAva pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai, AraMbhe vaTTai sAraMme vaDai samAraMbhe vaTTai, AraMbhamANe sAraMbhamANe samaraMbhamANe, AraMbhe vaTTamANe sAraMbhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe, bahUNaM pANANaM bhUANaM jIvANaM sattANaM dukkhAvaNayAe soA RUKUR-USEX
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 232 // saTippaNA ttuu|svopkss vRtiH // gAthA-61 // 232 // GRAHALISAHARSHASHA vaNayAe jUrAvaNayAe tippAvaNayAe piTTAvaNayAe kilAmaNayA uddAvaNayAe pariyAvaNayAe vaTTai, se teNadveNa maMDiyaputtA evaM vuccai, jAvaM |ca se jIve sayA samiyaM ejati jAva pariNamati, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA Na havaitti / " etavRttiryathA-'kri mAdhikArAdidamAha-jIveNaM ityAdi / iha jIvagrahaNe'pi sayoga evAsau grAhyaH, ayogamyaijanAderasambhavAt ; madA-nityaM, samiyaM ti-sapramANa, eyaitti ejate kampate, 'eja kampane iti vacanAt / veyAtti vyejate vividhaM kampate. 'calaI ti sthAnAntaraM gacchati, | 'phaMdaiti spandate kizcicalati, 'spadi kiJciccalane' iti vacanAta , anyamavakAzaM gatvA punastatrayAgacchatItyanye, 'gha'tti sarvadikSu calati, padArthAntaraM vA spRzati; 'khumbhai'tti kSubhyati-pRthivIM pravizati, kSobhayati vA pRthivIm , bibheti vA; 'udIgi'tti prAbalyena prerayati, padArthAntaraM vA pratipAdayati / zeSakriyAsaGgrahArthamAha-'taM taM bhAyaM pariNamati'tti utkSepaNAva(pa)kSepaNAkuzcanaprasA| raNAdikaM pariNAma yAtItyarthaH / eSAM vaijanAdibhAvAnAM kramabhAvitvana sAmAnyataH sadeti mantavyam , natu pratyekApekSayA, kramabhAvinAM yugapadabhAvAditi / 'tassa jIvassa aMte'tti maraNAnte 'aMtakiriya'tti sakalakarmakSayarUpA / 'ArambhaItti Arabhate pRthivyAdInupadravayati, 'sAraMbhaitti saMrabhate-teSu vinAzasaMkalpaM karoti, 'samAraMbhai'tti samArabhate-tAneva paritApayati, Aha ca| "saMkappo saMraMbho, paritAvakaro ha(bha)ve samAraMbho // AraMbho uddavao, savaNayANaM visuddhANaM // 1 // idaM ca kriyAkriyAvatoH kathaJcidabheda | ityabhidhAnAya tayoH samAnAdhikaraNataH sUtramuktam / atha tayoH kathaJcidbhedo'pyastIti darzayituM pUrvoktamevArtha vyadhikaraNata Aha'AraMbhe'ityAdi / Arambhe'dhikaraNabhRte vartate jIvaH, evaM saMraMbhe samArambhe ca, anantaroktavAkyArthadvayAnuvAdena prakRtayojanAmAha-ArabhamANa. saMrabhamANaH samArabhamANo jIvaH-ityanena prathamo vAkyArtho'nuditaH, 'Arambhe vartamAnaH' ityAdinA tu dvitIyaH, CANCAUSANGALOCAR
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ dra saTippaNA // khopajJa vRttiH // gAthA-61 &aa dukkhAvaNayAe' ityAdau vazabdasya prAkRtaprabhavatvAd duHkhApanAyAM-maraNalakSaNaduHkhaprApaNAyAm , athaveSTaviyogAdiduHkhahetuprApaNAyAM dharmaparIkSA varttate, iti yogaH, tathA zokApanAyAM dainyanApaNAyAm , 'jUrAvaNayAe'tti zokAtirekAccharIrajIrNatAprApaNAyAm , 'tippaavnn||233|| mAe'tti pApanAyAM 'tipR-Tepa kSaraNArthAviti vacanAt' zokAtirekAdevAzrulAlAdikSaraNaprApaNAyAm / 'piTTAvaNayAe'tti piTTanaprA- &ApaNAyAm , tatazca paritApanAyAM zarIrasantApe vartate, kvacitpaThyate 'dukkhAvaNayAe'ityAdi, tacca vyaktameva / yacca tatra 'kilA maNayAe uddavaNayAe' ityadhikamabhidhIyate. tatra 'kilAmaNayAe'tti glAninayane, 'uddavaNayAe'tti utrAsana iti / atra hyejanAdikriyANAmArambhAdidvAraivAntakriyAvirodhitvaM pratIyate / ArambhAdInAM caijanAdikriyAniyatatvam , niyamazcAyaM yathAsambhavaM draSTavyaH, tena nApramattAnAmArambhavatsaMrambhasamArambhayorapyApattiriti vRddhAH / yuktaM caitat-"jAva NaM esa jIve sayA samiaM eai veyai jAva taM taM bhAvaM pariNamai tAva paM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, no NaM abaMdhae / " [yAvadeSa jIvaH | sadA samitamejate, vyejate yAvat taM taM bhAvaM pariNamate tAvadaSTavidhavandhako vA saptavidhabandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhabandhako havA, no abandhakaH // ] ityatraijanAdikriyANAmaSTavidhAdyanyatarabandhavyApyatvavatprakRte'pyArambhAdyanyataravyApyatvasyaiva vyutpattimaryAdayA lAbhAt / paraH punarenamevArtha "sumunInAM zobhanA munayaH sumunayaH susAdhavasteSAmapramattaguNasthAnakAdArabhya trayodazaguNasthAnaM yAvadArambhe vartamAnAnAmapyArambhikI kriyA na bhavati" ityAdi svayameva granthAntare likhitamasmarannivAnyathaivAtra vyAkhyAprakAramAracayati / tathAhi-antakriyApratibandhakAstAvadyogA eva. yAvad yogAstAvadantakriyA na bhavati, yoganirodhe ca bhavatIti teSAM tatpratibandhakatvAd, I 'yadabhAvo yatra kAraNaM tadeva tatra pratibandhakamiti' jgtsthiteH| na caivaM kvApyAgame jIvaghAtanirodhe tajanyakarmabandhanirodhe vA'ntakriyA GANGANAGAURANGACANCINGH
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 234 // | khopar3a ASS bhaNitA / tasmAtsAkSAjIvaghAtalaMkSaNa Arambho nAntakriyAyAH pratibandhakaH, tadabhAve'ntakriyAyA abhaNanAt , pratyutAnnikAputrAcArya-1 saTippaNA gajasukumArAdidRSTAntena satyAmapi jIvavirAdhanAyAM kevalajJAnAntakriyayorjAyamAnatvAt kutastatpratibandhakatvazaGkApIti / atra sUtre ejanAdikriyAjanya Arambho na bhaNitaH, kintu kriyArambhayorekAdhikaraNe niyamo bhaNitaH, sa caivaM-yo yAvatkAlaM yata(eja)nAdikri-18| vRttiH|| | yAvAn tAvatkAlaM sa ArambhAdimAneva, evaM ca sati kampanAdikriyA vyApyA, Arambhazca vyApakaH, tena kampanAdikriyA nArambhahetuH, gAthA-61 kintvArambhaH kampanAdikriyAhetuH / yathA 'yAvatkAlaM yo dhUmavA~stAvatkAlaM sa ArdaindhanaprabhavavahnimAneva' ityatra dhUmastathAbhUtavaharjanako // 234 // na bhavati, bhavati ca tathAbhUto vahidhUmajanaka ityantakriyApratibandhakArambhavyApyatvena kampanAdikriyANAmantakriyAprativandhakatvaM vyA| khyeyam , Arambhazabdena ca yogA ucyante, jIvaghAtAdilakSaNArambhAdijanakatvena kAraNe kAryopacArAt , zAstrasammataM ca yogAnAmAra-14 mbhatvam / taduktaM bhagavatIvRttI-"nanu 'mithyAtvAviratikaSAyayogAH karmabandhahetava' iti prasiddhiH, iha tu ArambhikyAdayo'bhihitA iti kathaM na virodhaH? ucyate-ArambhaparigrahazabdAbhyAM yogaparigrahaH, yogAnAM tadrUpatvAt , zeSapadeSu ca zeSabandhahetuparigrahaH pratIta eveti / " etaccAyuktam , ArambhAdizabdatrayeNa yogAmidhAnasya durghaTatvAd , ejanAdikriyAtiriktakAyAdisadhrIcInajIvavyApArarUpayogasadbhAve pramANAbhAvAd , yogAnAM yoganirodharUpAntakriyAyAM pratibandhakatvAbhAvAcca, nahi ghaTo ghaTanAzaM prati pratibandhaka iti / | tasmAdejanAdirahito nArambhAdiSu varttate, tathA ca na prANAdInAM duHkhApanAdiSu, tathA ca yoganirodhAbhidhAnazukladhyAnena sakalakarmadhvaM-15 sarUpA'ntakriyA bhavatIti bhagavatIvRttAvevAgre vyatirekapradarzanAdejanAdInAmArambhAdidvArA'ntakriyAvirodhitvavyAkhyAnameva nyAyyamiti / "yattu evamapi yadyArambhAdizabdairuktaprakAreNehAvyAkhyAtatvAt sAkSAjIvaghAto'bhimataH, tahiM "jIve NaM bhaMte ! sayA samizra
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 235 // saTippaNA ||svopjny vRtiH // gAthA-62 // 235 // USECREGACCUDAMAULI eyai' ityAdisAmAnyasUtre sayogijIvaH kevalivyatirikta eva grAhyaH, anyathA "sattahiM ThANehiM kevaliM jANejA"-ityAdi vizeSamUtravirodhena sUtrAbhiprAyakalpane matikalpanA mahAnarthahetuH-ityAyuktaM" tadupahAsapAtram , vRtti kRdabhiprAyolaGghanena svasyava matikalpanAyA | mahAnarthahetutvAt , 'sattahiM ThANehi' ityAdisUtrasya bhinnaviSayatvena prakRtasAmAnyasUtrAvadhikavizeSasUtrasya kenApi granthakAreNAnupadarzitatvAceti // 61 // syAdiyamAzaGkA-sakalasayogigatejanAdikriyAsAmAnyasya na sAkSAdArambhAdiniyatatvam , bhagavatIvRttAveva mUkSmapRthivyAdInAM sAkSAdA-mArambhakanvaniSedhAd , evaM ca bhavatyapi kevalinaH sadA sAkSAdArambhAnabhyupagamena yadA tadabhAvastadA dvArAbhAvAdejanAdikriyayA'pratibandhAtkevalajJAno pattyanantarameva kevalino'ntakriyAprasaGgaH / yadi cAntakriyAyAM kadAcit kriyAmAtrasya kadA| cicca sAkSAdArambhasyAniyatavirodhitvaM svIkriyate tadA niyatArambhAdidvArakatvena tadvirodhitvavyAkhyAnavirodha ityatrAhaAraMbhAijuattaM, tassattIe phuDehi Na u tehi // tassattIvigame puNa, jogaNiroho apddibddho||6|| [ArambhAdiyutatvaM tacchaktyA sphuTana tu taiH / tacchaktivigame punaryoganirodho'pratibaddhaH // 62 // vyAkhyA-ArambhAdiyunatvaM' ArambhAdiniyatatvaM 'kriyANAm' iti prAktanamihAnuSajyate; 'tacchaktyA' ArambhAdizaktyA, turevakArArthoM bhinnakramazca, natu taiH sphuTaiH-sphuTaireva tairArambhAdibhinetyarthaH / ayaM bhAva:- sthUlakAlAvacchedena tAvadetatsUtrokta ejanAdikriyANAM sAkSAdArambhaniyamo bAdarayogasya nAsambhavI, itthambhRtaniyamasyApi sUtre'bhidhAnAd , ata eva yasmin samayeM kAyikI kriyA tasmin pAritApanikI prANAtipAtikI ca prajJApanoktezaniyamenaiva vRttikRtopapAditA / tathAhi-"samayagrahaNena ceha sAmAnyaH kAlo gRhyate, na punaH paramaniruddho yathoktakharUpo naizcayikA samayaH, paritApanasya prANAtipAtasya vA bANAdikSepajanyatayA
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 236 // kAyikyAH prathamasamaya evAsambhavAditi // " ayaM ca niyama ArambhajAtIyasya dopatvasphuTIkaraNArtha vyavahAreNocyate, na tu kevalino-16 bhAsaTippaNA 'pyArambho doSa iti nAnupapattiH, tathApi nizcayato yogAnAM kevalAnAmeva yatprativandhakatvaM pareNodbhAvyate, tatra vayaM vadAmaH-na sphu-Ropana TArambhayuktAnAM navA kevalAnAM yogAnAmantakriyApratibandhakatvaM nizcinumaH, kinvArambhazaktiyuktAnAmantakriyAvirodhitvaM prANighAtAnu-18 vRttiH|| kUlapudgalapreraNAkAristhUlakriyArUpArambhajananazaktisahitaiyogaiH sthUlakriyArUpArambhajananadvArA'ntakriyApratighAtAd , ata eva caramayogegAthA-63 ArambhajananazaktyananvayAt , tena nAntakriyApratibandha iti tadanantaramevAntakriyAsambhavastadidamAha- chaktivigame' ArambhA // 236 // dijananazaktivilaye, punaryoganirodho'pratibaddho'skhalitasAmagrIkaH, caramayogakSaNasyaiva yoganirodhajanakatvAd / idaM ca sUkSmaNusUtranayamatamityaviruddhamiti mantavyam / / 62 / / nanvevamanena sUtreNa kevalina ArambhajananazaktyanvitayogavatvaM bhavadbhirabhyupagatam , taccAsmAkamapi sammatameva, ArambhasvarUpayogyatAyAH kevaliyogeSvasmAbhirabhyupagamAt / na cAtaH kevalinyArambhasambhavo'pi, mohanIyAbhAvena tabhirUpitaphalopahitayogyatAyAstatrAsvIkArAditi parAzaGkAyAmAhapoggalapaNolaNAe, jo AraMbho imoi kiriyAe // NiyamA muNINa bhaNi o, sassianAeNa so'duTTo // 63 // 181 [pumalapraNodanAyAM ya ArambhojnayA kriyayA // niyamAnmunInAM bhaNitaH zAsTikajJAtena so'duSTaH // 63 // ] vyAkhyA-'poggalapaNollaNAe'tti / anayA''rambhazaktyA hetubhUtayA, kriyayA-ejanAdilakSaNayA, pudgalapraNodanAyAM jIvaghanalokAntaHsthAparAparapudgalapreraNAyAM tathAvidhasahakArisamparkasamudbhUtAyAM satyAM, ya Arambho bhavati, sa niyamAnmunInAM zAsyikajJAtenAduSTo bhnnitH| ayaM bhAvaH-sthUlakriyayA pudgalapreraNAyAmArambhastAvatsAdhUnAmapyavarjanIyo bhavati / ata evA''
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 237 // SHRSS hArakasamudghAtaniHsRSTapudgalairapi zarIrasambaddhastadasambaddhairvA prANAdidhAte trikriyatvAdikamuktam / tathA ca samudghAtapade prajJApanAsUtram-"teNaM bhaMte ! poggalA NicchUDhA samANA jAI tattha pANAI bhUAI jIvAI sattAI abhihaNaMti jAva uvaddavaMti, te NaM bhaMte jIve saTippaNA // khopajJa kaikirie?, goyamA! siya tikirie siya caukirie siya pNckirie| teNaM bhaMte ! jIvA tAo jIvAo kaikiriA?,go evaM ceva, vRttiH // se NaM bhaMte ! nIce te ya jIvA aNNesi jIvANaM paraMparAdhAeNaM kaikiriyA ?, go0! tikiriyAvi caukiriyAvi paMcakiriyAvi"tti / INmAthA-63 te bhadanta ! pudgalA nikSiptAH santaH yAn tatra prANAn bhUtAn jIvAn sattvAn abhinanti, yAvadupadravanti sa bhadanta ! jIvaH katikriyA, // 237 // | gau0 ! syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH syaatpnyckriyH| te ca bhadanta jIvAH te katikriyAH1 / gau0 evameva sa ca bhadanta ! jIvaH teca jIvA anyeSAM jIvAnAM paramparAghAtena katikriyAH?, gau0! syAd trikriyA api, catuSkriyA api, paJcakriyA veti // ] paraM pramattatAdazAyAmArambhapratyayA kriyA nimittam , apramattatAdazAyAM tu dhArmikakriyAyogAntarbhUtatayA zAsyikadRSTAntena hitatvAd yogAtirikta doSavidhayA na doSabhAk / taduktaM bRhatkalpabhASye-"AhAraNIhAravihIsu jogo, savvo adosAya jahA jayassa // hiAya sassaMmi va sassiyassa, bhaMDassa evaM parikammaNaM tu // 3931 // " yathA yatasya prayatnaparasya sAdhoH, AhAranIhArAdividhiviSayaH marvo'pi | yogo bhavanmatenApyadoSAya bhavati, tathA bhANDasyopakaraNasya parikarmaNamapi chedanAdikamevameva yatanayA kriyamANaM nirdoSaM draSTavyam / dRSTAntamAha-'hiyAya sarasaMmi va sasmi assatti / zasyena caratIti zAsyikaH kRSIvalaH, tasya yathA tadvi(zasyaviSayaM parikarmaNa niddiNanAdikaM, hitAya bhavati, tathedamapi bhANDaparikarmaNam / tathA coktaM-"yadvacchasyahitArtha, zasthAkIrNe'pi vicarataH kssetre|| yA bhavati zasyapIDA, yatnavataH sA'lpadoSAya // 1 // tadvajjIvahitArtha, jIvAkIrNe'pi vicarato loke // yA bhavati jIvapIDA, yatnavataH SCHECRUCRECRECRUCROCOM -SHA
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 238 // sA'lpadoSAya || 2 ||" iti / tathA ca sthUlakriyaivArambharUpA sampannA, mohanIyaM ca na tasyAM hetuH, dRSTeSTavirodhAd-ityevambhUtArambhasya bhagavati sattvena bAdhakamityArambhazakti revArambhAkSepikA, anyathA tu caramayoga iva prAktanayogeSvapyArambhazaktikalpane pramANAbhAvaH, nizcayenaM kArya kurvata eva kAraNatvAbhyupagamAd / na ca zaktivizeSaM vinA yogatvenaiva kevaliyogasyArambhasvarUpayogyatvAbhyupagamo yauktikaH, caramayogasyApi tattvApatteH / na ceSTApattiH, ArambhasvarUpayogyayogatvenAntakriyAvirodhitvAd - ityArambhazaktisaveM kevalinaH sthUlakriyArUpArambho nAnupapanna iti / / 63 / / etadevAha - so kevala have, calovagaraNattaNaM jameyassa // sahagArivasA miyayaM, pAyaM thUlAi kiriyA // 64 // [ sa kevalino'pi bhaved calopakaraNatvaM yadetasya / sahakArivazAnniyataM prAyaH sthUlayA kriyayA // 64 // ] vyAkhyA - 'so tti' sa pudgalapreraNAdvAraka ArambhaH, keva lino'pi bhaved, yad yasmAda, etasya kevalinazca lopakaraNatvaM sahakArivazAd - gamanakriyA pariNAmAdisahakArivazAt, prAyaH sthUlayA kriyayA niyataM varttate / ayaM bhAvaH - calopakaraNatvaM tAvad bhagavato'pyastyeva, tathA ca bhagavatI sUtram - "kevalI NaM bhaMte! assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu hatthaM vA pAyaM vA bAhuM vA uruM vA ogAhittANaM ciTThaha pabhU NaM kevalI seakAlaMsi tesu caiva AgAsapaesesu hatthaM vA jAva ogAhittA NaM ciTThittae 1, goyamA ! isama | se NaM bhaMte ! evaM buccai ? jAva kevalI NaM assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu jAva ciTThai No NaM pabhU kevalI seyakAlaMsi vi tesu caiva AgAsapaesesu hatthaM vA jAva ciTThittae 1, goyamA ! kevalissa NaM vIriyasajogasaddavvayAe calAI uvagaraNAI bhavati, calovagaraNaTTayAe a NaM kevalI assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu hatthaM vA jAva cihna No NaM pabhU kevalI se kAlaMsi vi saTippaNA | khopaDa vRciH // gAthA- 64 // 238 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 239 // tesu cetra ciTThittae, se teNaTTheNaM jAva buccai kevalI assi samayaMsi jAva ciTThittae | " [kevalI bhadanta / asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA bAhuM vA uruM vA avagAhya tiSThati prabhuH kevalI eSyatkAle teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA yAvadavagAhya sthAtum ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / sa kenArthena bhadanta ? evamucyate - yAvatkevalI asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu yAvatiSThati na prabhuH kevalI eSyatkAle'pi teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA yAvatsthAtum / gautama ! kevalino vIryasayogasaddravyatayA calAni upakaraNAni bhavanti, 'calopakaraNArthatayA ca kevalI asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA yAvattiSThati, na prabhuH kevalI eSyatkAle'pi teSveva sthAtum, sa tenArthena yAvaducyate asmin samaye yAvatsthAtum |] etadvRttiryathA - 'asmi samayaMsi'tti / asmin varttamAnasamaye 'uragAhittA NaM' ti avagAdya - Akramya 'sevakAlaMsi vitti eNyatkAlespi vIriyasa jogasanyAeti vIrya - vIryAntarAyakSayaprabhavA zaktiH tatpradhAnaM sayogaM mAnasAdivyApArayuktaM yat sadvidyamAnaM dravyaM jIvadravyaM tattathA vIryasadbhAve'pi jIvadravyasya yogAn vinA calanaM na syAditi sayogazabdena saddravyaM vizeSitam / saditi vizeSaNaM ca tasya sadAsattAvadhAraNArtham / athavA kha AtmA tadrUpaM dravyaM svadravyam, tataH karmadhArayaH, athavA vIryapradhAnaH sayogo yogavAn vIryasayogaH, sa cAsau sadravyazca manaHprabhRtivargaNAyuto vIryasayogasaddravyastasya bhAvastattA, tayA hetubhUtayA 'calAI 'tti asthirANi 'ubagaraNAI' aGgAni, 'calovagaraNadRgAe a cilopakaraNalakSaNo yo'rthastadbhAvazcalopakaraNatA tayA cazabdaH punarartha iti / etacca calopakaraNatvaM nirantara sUkSmagAtrasaJcArabIjaM calanasAmAnnasAmagryAM nivizamAnaM gamanAdikriyApariNAmamAtrasahakRtaM sad gamanAdisthUlakriyAmapi janayatyeva / sA ca sthUlakriyA'va| janIyArambhasaGgatA satI kevalino na vIryAntarAyakSayakSatikarI, yatastatsAmAnyakAraNaM calopakaraNatvamapi nAmakarmapariNativizeSApAdi saTippaNA || svopajJa vRSaH // gAthA - 64 // 239 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 240 // tayogAzaktiniyatameva / yadAha sUtrakRtAGgavRttikRt - "sayogI jIvo na zaknoti kSaNamapyekaM nizcalaM sthAtum, agninA tApyamAnodakavat kArmaNazarIrAnugataH sadA parivarttayanne vAste" ityAdIti / tatkAryasthUlakriyAyAmapyazakyaparihArArambha (mbhA) tyAge yogAzaktireva nimittamiti / kecittu sUkSmakriyANAmiva sthUlakriyANAmapi calopakaraNatAvazAdaniyata dezatvAvazyakatvAt tatprayuktArambhasambhavaH kevalino'pi durnivAra ityAhuH ||68 || nanu yadyevaM sthUlakriyaiva dravyArambhastadA kevalinastasya kAdAcitkatvaM na syAd iSyate cAyama - | nyasAdhUnAmapi kAdAcitka eva, 'Ahacca hiMsA samiassa jA u, sA davvao hoi Na bhAvao u (vRttiH 227 pRSThe ) / "tti vacanAdityAzaGkAmetadvacanaM phalIbhUtasAkSAtsambaddhArambhaviSayatvAnnAnupapannam, sa ca kevalino'pi kAdAcitka evetyabhiprAyeNa nirAcikIrSurAhasakkhaM tu kAyaphAse, jo AraMbho kayAi so hujjA | ahigizca taM NimittaM, bhaggijai kammabaMdhaThiI // 65 // ( sAkSAttu kAyasparze ya Arambho kadAcitsa bhavet / / adhikRtya taM nimittaM mRgyate karmabandhasthitiH // 65 // ) 'sakkhaM tutti sAkSAnnu kAyasparze ya ArambhaH sa kadAcideva bhavet taM ca sAkSAtkAyasparzAjjAyamAnaM dravyArambhaM vyavahArijanapratIyamAnamiti gamyaM, nimittamadhikRtya karmabandhasthitirmRgyate zAstrakArairiti gamyam / yadyapyapramattAnAmavazyambhAvI jIvaghAto na prANAtipAtvena doSa:, tathApi nimittabhUtasyAsyaikAdhikaraNopAdAna sadbhAvAsadbhAvakRtaM phalavaicitryaM vicAryata ityarthaH / kathamityAhatattha Nimitsarise, jeNovAdANakAraNAvikkho / baMdhAbaMdhaviseso, bhaNio AyAravittIya // 66 // [ tatra nimitte sadRze yenopAdAnakAraNApekSaH / bandhAbandhavizeSo bhaNita AcAravRyAm / / 66 / / ] saTippaNA // svopajJa duciH // gAthA - 65 66 // 240 //
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-'tattha'tti / tatra sAkSAtkAyasparzAjAyamAnArambha nimitte sahaze AkevalinamekarUpe sati yena kAraNenopAdAdharmaparIkSA nakAraNasyApekSA niyatasadbhAvAsadbhAvAzrayaNarUpA yatra sa tathA bandhAbandhavizeSaH, karmabandhatAratamyatadabhAvaprakAro bhaNita iti saTippaNA // 24 // F // khopar3a AcAravRttau / tatra prathamametadadhikArasambaddhamAcArAGgalokasArAdhyayanacaturthoddezakasthaM sUtraM (158) likhyate-"se abhikama vRtiH // mANe paDikamamANe saMkuce(ca)mANe pasAramANe viNivaTTamANe saMpalijamANe egayA guNasamiassa rIyaMto kAyasaMphAsaM samaNucinnA gAthA-66 egaiA pANA uddAiMti, ihalogavedaNavejAvaDiyaM jaM AuTTikayaM kammaM tapparinnAya vivegameti evaM se appamAdeNaM vivegaM kiTTai veyavI // 24 // tti" // athaitavRttiH-'seityAdi / sa bhikSuH sadA gurvAdezavidhAyI etadvyApAravAn bhavati, tadyathA-abhikAman-gacchan , pratikrAman -nivartamAnaH, saGkucana hastapAdAdisaGkocanataH, prasAramana hastAdInavayavAn , vinivartamAnaH smstaashubhvyaapaahai| rAta , samyak pariH samantAd hastapAdAdInavayavAMstannikSepasthAnAni vA rajoharaNAdinA mRjana samparimRjana , gurukulavAse vasediti sarvatra sambandhanIyam / tatra niviSTasya vidhiH-bhUmyAmekamUruM vyavasthApya dvitIyamurikSapya tiSThet , nizcalasthAnAsahiSNutayA bhUmIM pratyupekSya pramRjya(mAya) ca kukkuTIviz2ambhitadRSTAntena saGkocayetprasArayedvA, svapannapi mayUravat svapiti, sa kilAnyasattvabhayAdekapArzvazAyI sacetanazca svapiti, nirIkSya ca parivartanAdikAH kriyA vidhatte ityevamAdi samparimRjan sarvAH kriyAH karoti / evaM cApramattatayA pUrvoktAH kriyAH kurvato'pi kadAcidavazyambhAvitayA yat syAttadAha-egayA' ityAdi / ekadA kadAcid guNasamitasya guNayuktasyApramattatayA yateH rIyamANasya samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH pratikrAmataH sakucataH prasArayato vinivartamAnasya samparimRjataH kasyAzcidavasthAyAM kAyaH zarIraM tatsaMsparzamanucIrNAH kAyasaGgamAgatAH sampAtimAdayaH prANina eke paritApamApnuvanti, eke |
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 24 // | sATippaNA 4||khopk vRciH // gAthA-66 // 242 // glAnatAmupayAnti, eke'vayavaSidhvaMsamApadyante / apazcimAvasthAM tu sUtreNeva darzayati-eke prANAHprANinaH, apdraanti-praannairvimucynte| atra ca karmabandhaM prati vicitratA / tathAhi-zailezyavasthAyAM mazakAdInAM kAyasaMsparzana prANatyAge'pi bandhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayogikevalinAM sthitinimittakaSAyAbhAvAt sAmayikaH, apramattayaterjaghanyato'ntarmuhUrtam , utkRSTatazcAntaHkoTAkoTisthitiriti / pramattasya tvanAkuTTikayA'nupetya pravRttasya kvacitpANyAdyavayavasaMsparzAt prANyupatApanAdau jaghanyata utkRSTatazca karmabandhaH prAktana eva vishessittrH| sa ca tenaiva bhavena kSipyata iti sUtreNaiva darzayitumAha-'ihaloga ityaadi| ihAsmin loke janmani vedanamanubhavanamihalokavedanaM tena vedyamanubhavanIyamihalokavedanavedyaM tatrApatitamihalokavedanavedyApatitam , idamukkaM bhavati-pramattayatinApi yadakAmataH kRtaM karma kAyasaGghaTTanAdinA tadaihikabhavAnubandhi, tenaiva bhavena kSipyamANatvAd , AkuTTi(TTI)kRtakarmaNi tu yadvidheyaM tadAha 'ja AuddI' ityAdi / yattu punaH karmAkuTTayA kRtamAgamoktakAraNamantareNopetya prANyupamardanena vihitaM tatparijJAya jJaparijJayA vivekameti vivicyate'neneti vivekaH, prAyazcittaM dazavidhaM tasyA''ntaraM bhedamupaiti tad , vivekaM vA'bhAvAkhyamupaiti, tatkaroti yena karmaNo'bhAvo bhavatIti // ' atra gurvAdezavidhAyinamabhikramaNAdivyApAravantamapramattasaMyatamavazyambhAvijIvavirAdhanAbhAginamanUdya karmabandhAbandhavizeSavidhAnaM vRttau pUritam , anAkuTTikayA''kuTTikayA ca jIvavirAdhanAkAriNaM pramattasaMyatamanUyehalokavedanavedyApatitasya vivekayogyasya ca karmabandhasya vidhAnaM sAkSAdeva sUtre'bhihitam , tatra kevalI 'uddeso pAsagassa patthiti vacanAd gurvAdezavidhAyitvAbhAvAt sambhAvitabhAvijIvaghAtabhayAvinAbhAviniyatAbhikramaNAdikriyAbhAvAca nAnUdya iti tadvahirbhAvanaivAghazyambhAvijIvavirAdhanAnimittakabandhAbandhavicAra iti paro'bhimanyate, tanmahAmRSAvAdavilasitam / sAkSAdeva kevalinamanUdha vRttau tatsa AAAAAAA
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA svopakSa gAthA-66 // 243 // marthanasya brahmaNApi parAkartumazakyatvAt / tatrAnUdyatAvacchedakadharma virodhodbhAvanena ca vRttikRta eva sUtrAbhiprAyAnabhijJatA vaktumupadharmaparIkSA krAnto devAnAMpriyastameva manyamAnastameva cA'vamanyasa iti mahAkaSTaM tad / na caitadvirodhodbhAvanaM vicAryamANaM camatkArakAri, gurvaadesh||243|| vidhAyitvasya bhagavati phalato'bhidhAnAvirodhAd , ata eva " kiM te bhaMte ! jattA ? somilA ! jaM me tavaNiyamasaMjamasajjhAyajjhANAyassayamAIsu jayaNA / setaM jattA" / ityatra sUtre eteSu ca yadyapi bhagavato na kiJcittadAnIM vizeSataH sambhavati, tathApi tatphalasadbhA- vAcadastItyavagantavyamityuktam / abhikramaNAdiyatanAvyApArAzca yAdRzAzchadmasthasaMyatAnAmayatanAmayAvinAbhAvinastAdRzA evAyatanA| bhayAbhAve'pi bhagavataH sambhavantyeva sAdhusamAnadharmatayaiva tasyAkalpikaparihArAdiyatanAvadabhikramaNAdiyatanAyA apyupapatteriti na kiJci detat / yattvavazyambhAvitvaM prAyo'sambhavisambhavikAryatvam , yadeva hi prAyo'sambhavi sat kadAcitsambhavati tadevAvazyambhAvIti vyavalAhiyate, anyathA sarvamapi kAryamavazyambhAvitvena vaktavyaM syAt , paJcasamavAyavAdibhijanaiH sarvasyApi kAryasya niyatijanyatAmadhikRtyA vazyambhAvitveneSTatvAt , kAlAdiSu paJcasu kAraNeSu niyaterapi parigaNanAd, ata eva jamAlinimittakanihvavamArgotpattiravazyambhAvinIti pravacane pratItiH / tIrthakaradIkSitaziSyAt nidavamArgotpatteH prAyo'sambhavisambhavAd, evamapramattasaMyatasya kAyAdivyApArAjAyamAnAnAbhogavazena kAdAcitkItyavazyambhAvinI vaktuM yujyate matu kevalinaH, tasya tatkAdAcitkatAniyAmakAnAbhogAbhAvAditi nAvazyambhAvivirAdhanAvantaM kevalinamanUdha kimapi vicAraNIyamasti' iti pareNo Syate, tadasad / anAbhogAderiva viSayAsannidhAnAdera pikAdAcikatvenAvazyambhAvitvopapatteH kevlino'pyprmttyterivaavshymbhaavijiivviraadhnopptteH| anyathA tamadhikRtya vRttikRtA jayatsAmayikakarmabandhAbandhavyAkhyAnaM kRtaM tsyaatyntmnupptteH| kiJca avazyambhAvinI jIvavirAdhanA prAyo'sambhavisambhavA'pramattasyaiva
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA natu pramattasya, tadIyakAyavyApArAjAyamAnasya jIvaghAtasya prAyaH sambhavisambhavatvAt , pramattayogAnAM tathAsvabhAvatvAd , ata eva prama-12 dharmaparIkSA hai saTippaNA ttasaMyatasya pramattayogAnaGgIkRtyArambhikI kriyApi, teSAM yogAnAM jIvaghAtArhatvAd, anyathA pramattApramattayoravizeSaH sampayeteti para // svopakSa // 244 // | svAbhyupagame'vasthitasUtrasyaivAnupapattiH, anAkuTTikayAunupetya pravRttamavazyambhAvijIvavirAdhanAvantaM pramattasaMyatamadhikRtyaivehalokavedana- vRtiH // vedyApatitapharmabandhasya sAkSAtsUtre'bhidhAnAt , tasya ca jIvavirAdhanAyA avazyambhAvitvasya prAyaH sambhavisambhavatvena pareNa niSedhAt , gAthA-66 tasmAnAyaM panthAH, kintvanabhimatatve satyavarjanIyasAmagrIkatvamavazyambhAvitvavyavahAraviSayaH, ata eva jijJAsitayoyorvastunoH puraH | // 244 // sthitayorekasya darzanArthamunmIlitena cakSuSA'parasyApi darzanamavazyaM bhavatIti vyavahiyate / ata eva ca jamAlebhaMgavatA dIkSaNe nihna| vamArgotpAdasyAvazyambhAvitvamapi nAnupapannam , tadAnIM tasyAnabhimatasyApyavarjanIyasAmagrIkatvAd evaMvidhA cAvazyambhAvinI virA| dhanA saMyatAnAM sarveSAmapi sambhavatIti tAnadhikRtya vRttikRduktA vyavasthA kevalinyapi yuktimatyeveti / vastutaH sarvasyApi kAryasya puruSakArabhavitavyatobhayajanyatve'pIdaM kArya puruSakArajanitamidaM ca bhavitavyatAjanitamiti vibhakto vyavahAra ekaikasyotkaTatvalakSaNAM bahutvalakSaNAM vA mukhyatAmAdAyaiva zAstrakArarupapAditaH! // tadiha sAdhUnAmanAkuTyA jAyamAne jIvaghAte bhavitavyatAyA eva mukhyatayA | vyApriyamANatvAt tatrAvazyambhAvitvavyavahAraH, na tvanAbhogajanyatvameva tatra tantram , AbhogapUrvakasya kAraNikasyApi tasya vivekayo| gyabandhahetoH pRthakkaraNenehalokavedanavedyApatitakarmabandhahetutayA parizeSitasyAvazyambhAvitvenaiva parigaNanAt , tato jIvarakSApariNAmava-13 tAmAkuTyA jIvaghAtapravRttirahitAnAM sarveSAmeva saMyatAnAM yA kAcidvirAdhanA bhavati sA'vazyambhAvinIti kAyasparzamanucIrNaiH prANibhirupajAyamAnAM tAmAzrityA''kevalinaM vRtti kRduktavyavasthAyAM na ko'pi sandeha iti sUkSmamIkSaNIyam / evaM satyapi parasyeyaM zaGko MORROSONAL
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSa // 245 // mAvAnnAsti bandhaH' itvakartatvAbhAvAt ;nAha kA jIvaghAtastannimittakA nimittatvamAtreNa ca katRtvAta nmIlati-yadutAtra karmabandhaM prati vicitratA / tathAhi-zailezyavasthAyAM kAyasaMsparzana mazakAdInAM prANatyAge'pi paJcavidhopAdAnakAra*NAbhAvAnnAsti bandhaH' ityatra kartuH samyagvicAre mazakAdInAM prANatyAgasya kartA kimayogikevalI, utA'nyaH kazcid / nAdyaH, ayogi- saTippaNA kAtvakartRtvayorvirodhenAyogikevalinaH kartRtvAbhAvAt ; nahi kAyAdivyApAramantareNa karttA bhavitumarhati, 'kriyAhetuH svatantraH kartA' iti // khopar3a | vacanAt / yadi cAyogikevalinaH zarIrasya samparkAdapi jAyamAno jIvaghAtastannimittakatvena tatkartRko bhaNyate, tarhi apasiddhAntaH vRciH // kapakA maNyata, tAha apAtavAntAdagAthA-66 syAt / puruSaprayatnamantareNApi prANatyAgalakSaNasya kAryasya jAyamAnatvena paJcasamavAyavAditvahAneH / nimittatvamAtreNa ca kartRtvavyapa // 245 // dezo'pi na bhavati, sAdhvAdinimittakopasargasya dAnAdezca sAdhvAdikartRkatvena vypdeshprskteH| dvitIyavikalpe'nyaH kazcit kartAityatrAnanyagatyA'nAbhogavataH kUpapAtavadaniSTo'pi mazakAdInAM nijaprANatyAgo'nAbhogavazena mriyamANamazakAdikartRka eva, 'yadi mazakAdInAM nijakAyAdivyApAro nAbhaviSyat tarhi zarIrasamparkAbhAvena nijaprANatyAgo'pi nAbhaviSyad-iti vyAptibalena mazakAdiyogajanyatvAt / tathA cAyogikevalini mazakAdikartRkA jIvavirAdhanA bandhAbhAvavatI sambhavatyapi sayogikevalini tu sA kathaM syAt ? tatra hiMsA bhavantI tadyogAnvayavyatirekAnuvidhAyitvena tatkartRkApi syAt, na ca kevalino jIvavirAdhanAkartRtvamiSyata iti kartRkAryabhAvasambandhena jIvavirAdhanAvicAre kathaM kevalino nirdezo yujyate ? iti // 66 // tatra AhakAragasaMbaMdheNaM, tassa NimittassimA u majAyA // kattA puNo pamatto, NiyamA pANAivAyassa // 67 // * [kArakasambandhena, tasya nimittasyeyaM tu maryAdA / / kartA punaH pramatto, niyamAtprANAtipAtasya // 67 // ] vyAkhyA-'kAragasaMbaMdheNe'ti / kArakasyAdhikaraNAdirUpasyAyogikevalyAdeH pazcAnupUrvyA pramattasaMyatAntasya sambandhena,
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 246 // saTippaNA khopatra vRttiH // gAthA-67 // 246 // HiAMACHUS tasya sAkSAtkAyasparzapratyavArambhasya, nimittasya, iyamAcArAGgavRttikRduktA maryAdA-ayogikevalyAdikArakasambandhamAtreNaiva sAkSAdArambhasya bAhyasya nimittasya prastutA phalAphalavicAraNA kriyate, natu kartRkAryabhAvasambandhena jIvavirAdhanAvicAraH kriyata iti noktAnupapattirityarthaH / kartA punaH prANAtipAtasya niyamAt pramatta eva, zAstrIyavyavahAreNa pramAdavata eva prANAtipAtakatvavyavasthiteH, tato yadi kartRkAryabhAvasambandhenaivAtra jIvavirAdhanAvicAraH prastutastadA parAbhyupagamarItyA kevalina ivA'pramattasaMyatasyApi nirdezo'prAmANika iti sarvameva vRttikRduktaM vizIryeta / yadi copacAreNApramattayaterapi kathaJcittatkartRtvamiSyate, tadopariSTAdapyupacAreNaitatkalpanaM granthakArAbhiprAyAnurodhAdeva nirAbAdhamiti yaducyate pareNa "sayogikevalI kadAcijIvavirAdhakaH sambhavati, bhavasthakevalitvAd ayogikevalivad' ityatra kadAcijIvavirAdhakatvaM sAdhyamayogikevalini dRSTAnte nAsti, tasyAkartRtvAt / kizca-ayogikevalidRSTAntadAturayogitvakartRtvayovirodhAparijJAnamapi sphuTamevetyAdi," tatsarvaM granthAbhiprAyAparijJAnavijRmbhitamiti mantavyam; na hyevamadhikRtAcArAGgavRttigranthaH kathamapyupapAdito bhavatIti // 67 // nanvayaM granthaH prAsaGgika eva / tathAhi-ayogikevalini mazakAdighAtastAvanmazakAdikartRka eva, tathA ca karmabandho'pyadhyavasAyAnugato mazakAdInAmeva bhavati, ekakartRkayoreva karmabandhopAdAnakAraNayoH parasparaM kAryakAraNabhAvasambandhAd na punarbhinnakartRkayorapi, hai| sAMsArikajIvakartRkaiH paJcavidhopAdAnakAraNaiH siddhAnAmapi krmbndhprskteH| tasmAdanvayavyatirekAbhyAmanAdisiddhakAryakAraNabhAvavyavasthA siddhayarthamatra ca karmabandhaM prati vicitratetyAdi prasaGgato'bhihitam / tatrAyoginyupAdAnakAraNAbhAvAt karmabandhAbhAva iti vyatirekaniyamaH pradarzitaH, sa cAnvayaniyamasya dADharthahetuH, anyathA karmabandhavicitratAvicAre'vandhakasyAyogikevalino bhaNanamanarthakameva sampadyeta, AAAAAAA
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 247 // SUBCRECENGHLIG prayojanAbhAvAd / yogavatsu copAdAnakAraNasattve karmabandhalakSaNakAryasattvamityanvayaniyamaM pradarzayanneva yogavatAmapi karmabandhavaicitryamupAdAnakAraNavaicitryAyattameveti niyamasiddhayartha prathamaM kAraNAvaicitrye kAryaryA vaicitryamupazAntakSINamohasayogikevalinAM sthitinimi #saTippaNA ||svopn takaSAyodayAbhAvAt sAmayikaH karmabandha iti samuccayabhaNanena bamANa vRttikAraH, teSAM ca trayANAmapi mithyAtvAviratikaSAyayogapramAdalakSaNAnAM paJcavidhopAdAnakAraNAnAM madhye kevalayogasyaiva sattvena karmabandho'pi tatpratyaya eva sa ca sAmayikasAtavedanIyakarmaba- gAthA-67 ndhalakSaNaH samAna eva bhavati, vicitratAhetumohanIyodayAbhAvAd, na punarupazAntasyeva kSINamohasyApi jIvaghAtAdikaM bhavatIti buddhayA | // 247 // samuccayena bhaNanam ,sarvAMzasAmyamadhikRtya samuccayena bhaNiterasambhavAd ,anyathopazAntasyeva kSINamohasyApi jIvaghAtAdihetumohanIyasattApi vaktavyA syAt , tathA kevalivadupazAntasyA'pi sarvajJatvaM vaktavyaM prasajyeta; nahi nArakartiyanarAmarAH karmabandhakA ityAdisamuccayabhaNanena | sarveSAmapi sAmyaM kasyApi saMmatam / tasmAdyathA sAmAnyataH karmabandhamadhikRtya nArakAdInAM samuccayena bhaNanaM tathA sAmayikasAtavedanI|yakarmabandhamadhikRtyopazAntAdInAM samuccayena bhaNanamityatra prAsaGgike prathamAvRttigranthe nAsmAkamanabhIpsitasiddhirityAzaGkAyAmAhajo puNa iha kattAraM, niyamA masagAijIvamahikicca // bhaNai imaM pAsaMgiya-maippasaMgo phuDo tassa // 68 // [yaH punariha kartAraM, niyamAnmazakAdijIvamadhikRtya // bhaNatIdaM prAsaGgikaM, atiprasaGgaH sphuTastasya // 68 // ] . vyAkhyA-'jo puNa'tti / yaH punariha zailezyavasthAyAmavazyambhAvinyA jIvavirAdhanAyAM kartAraM niyamAnmazakAdijI | vamadhikRTyedamAcArAGgavRttyuktaM prAsaGgika bhaNati tadvirAdhanAkartRmazakAdijIvagatopAdAnakarmabandhakAryakAraNabhAvaprapaJcapradarzanamAtraprasaGgaprAptaM vadati, natu, svasambaddhajIvavirAdhanAphalAphalavaicitryapradarzanaparam , tasya sphuTa evAtiprasaGgaH / evaM hyapramattasaMyatasyApi BARDASKAcc.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSS pramAdaniyatajIvavirAdhanAkartRtvAbhAvena jIvavirAdhanAnimittakakarmabandho mriyamANajIvagata eva paryavasyed , natvapramattasaMyataniSTha iti karma | saTippaNA dharmaparIkSA bandhAnumeya virAdhanAyA apramattasaMyatAdiSu vicitrAyA abhidhAnamakhilaM vyadhikaraNameva syAditi / kiJca-atra 'karmabandhaM prati vici ||svoptr // 248 // tratA' ityatra 'atra' iti nimittasaptamyAzrayaNAt saMyatasambaddhAvazyambhAvijIvavirAdhanAnimittamadhikRtyaiva karmabandhavicitratA vaktumupakrA vRtiH // ntA, sA ca karmabandhAmAvakarmabandhAvAntarabhedAnyatararUpeti nAyogini tdvicitrtaa'nuppttiH| ana eya-"selesiM paDivanassa je sattA tagAthA-68 pharisaM pappa uddAyati masagAdI, tattha kammabaMdho nntthi| sajogissa kammabaMdho do smyaa| jo apamatto uddaveha tassa jahanneNa aMtomuhutaM, // 248 // ukkoseNaM aTThamuhuttA / jo puNa pamatto na ya AuTTiAe tassa jahanneNa aMtomuhuttaM, ukkoseNaM aTThasaMbaccharAI / jo uNa AuTTiAe pANe uvaddavei tavo vA cheo vA veyAvaDaM vA krei||" (zailezI pratipannasya ye savAH sparza prApyApadrAnti mazakAdayaH tatra karmavandho nAsti / sayoginaH karmabandho dvau samayau / yaH apramatto'padrApayati tasya jaghanyenAntarmuhUrtamutkarSeNASTamuhUrtAni // yaH punaH pramatto na cAkuTTayA | tasya jaghanyenAntarmuhUrtamutkRrSeNASTa saMvatsarANi // yaH punarAkuTTayA prANino'padrApayati tapo vA chedo vA vyAvRttaM vA karotItyAdi)" ityAcArAGgacUrNAvayavazyambhAvijIvavirAdhanAnimittaka eva karmabandhAbhAvaH karmabandhavizeSazcAyogikevalyAdInAM saMyatAnAM pazcAnupU yA vyaktaH pratIyate / karmabandhAbhAvAdau nimittatvaM ca tatra svasamAnAdhikaraNopAdAnAnurodhenA'bhidhIyamAnaM nimittamanaikAntikamiti dAsampradAyAdaviruddham / tathA ca 'sajogissa kammabaMdho do samayA' ityatra 'tatra' ityasyAvazyamanuSaGgAt / tatra kAyasparza prApya sattvopa drave sayogikevalino dvau samayo karmabandha iti sphuTArthapratItAvupazAntakSINamohayorapi tatsamAnajAtIyatvena tatra dvAveva samayau karmabandhaH sphuTa iti vRttAvupazAntAdInAM samuccayena bhaNanaM na jIvaghAtamadhikRtya, iti yaducyate tadbahuzrutatvayazakSatikarameva, samuccayapratiyoginAM + nasto R
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ | saTippaNA // khopar3a vRciH // gAthA-68 // 249 // padArthAnAM tulyavatprakRtadharmaviziSTakriyAnvayitvenaiva samuccayanirvAhAd / evaM ca yathA sikatAdau ghRtAdisaMsarge'pi snehAbhAvAna bandhaH, dharmaparIkSA badaracUrNasaktucUrNAdInAM tu cirakAlasthitihetusnehavizeSAbhAvAdalpakAlIno bandhaH, kaNikAdInAM tu snehotkarSAdutkRSTabandha ityatra // 249 // badaracUrNAdInAM tulyavadeva snehavizeSAbhAvaviziSTaprakRtaghRtAdisaMsarganimittakAlpakAlInabandhabhavanakriyAnvayenaiva samuccayaH pratIyate, tathA prakRte'pyupazAntAdInAM tulyavadeva sthitinimittakaSAyAbhAvaviziSTaprakRtajIvaghAtanimittakasAmayikabandhabhavanakriyAnvayenaiva samuccayopapattariti nArakatiryagnarAmarA iti dRSTAntena pratyekapadArthadharmamAdAya samuccayakhaNDanamapANDityavijRmbhitameva, tasya kenApyanabhyupagatatvAt / prakRtadharmaviziSTakriyAnvayatulyatArUpasamuccayakhaNDane tu samuccayatAtparyakavAkyasyaivAnupapattiriti na kiJcidetat // 68 // tadevamAcArAGgavRttyabhiprAyeNa yAvadayogikevalinaM saMyatAnAmapi kAyasparzanAvazyambhAvinyA jIvavirAdhanAyA vyaktameva pratItA&Avapi ye 'ayogikevalinyavazyambhAvI mazakAdighAto mazakAdikartRko natvayogikevalikartRkaH' iti zabdamAtreNa mugdhAn pratArayanti ta evaM praSTavyAH so'yamevaMvidha eva sayogikevalinaH kathaM na bhavati ? iti / itthaM pRSTAzca ta evamuttaraM dadate-yogavato hi kevalino jIvarakSeva bhavati, tatkAraNAnAM zubhayogAnAM sattvAt / ayogikevalinastu yogAnAmevAbhAvena svarUpayogyatayApi nijayogajanyajIvaghAtasAmagryA abhAvavajjIvarakSAsAmagryA apyabhAva eveti tatrAhajiyarakkhA suhajogA, jai tuha iTTA sjogikevlinno|| haMdi tayA tayabhAve, ajogiNo huja hINattaM // 69 // [nIvarakSA zubhayogAd , yadi taveSTA syogikevlinH|| handi tadA tadabhAve ayogino bhaveddhInatvam // 69 // ] 'jiarkh'tti|jiivrkssaa-jiivghaataabhaavruupaa, yadi tava mate sayogikevalina iSTA, kevaliyogAnAmeva jIvarakSAhetutvAta, HARASSO
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 250 // handItyAkSepe, tadA tadabhAve - yogAbhAvena jIvarakSA'bhAve'dyogikevalino hInatvaM sayogikevalyapekSayA'pakRSTatvaM bhaved / ayaM bhAvaH - jIvaghAtAbhAvarUpA jIvarakSA kiM tvayA guNarUpA'bhyupagamyate, doSarUpA, ubhayarUpA, anubhayarUpA vA ?, Adye tadguNavaikalyenAyogikevalino hInatvaM durnivArameva / dvitIye tu svAbhyupagamasya hAnirlokazAstravirodhazca / tRtIyazca pakSo vihitakriyApariNatayogarUpAM jIvarakSAmadhikRtya vihitakriyAtvena guNatvaM yogatvena ca doSatvamabhipretya sambhavaduktiko'pi svAbhAvikajIvaghAtAbhAvarUpAM jIvarakSAmadhikRtyAsambhavaduktika eva; nahi sa guNo doSazcetyubhayarUpatAmAskandatIti / caturthe tu tadabhAve'pyayogikevalina ivasayofree footspi na bAdhaka iti, kiM tatrAvazyambhAvijIva virAdhanAnirAsavyasanitayA 1 // atha jIvaghAtAbhAvamAtrarUpA jIvarakSA na guNaH, kintu yogajanyajIvaghAtAbhAvarUpA, sA ca mazakAdikartRkamazakAdijIva ghAtakAle jyogikevalino'pi viziSTAbhAvasaccAnnAnupapanneti na tasya tadguNavaikalyam / na vA sayogikevalino'pi yogAt kadAcidapi jIvaghAtApattiH, tAdRzajIvarakSArUpAtizayasya cAritramohanIyakSayasamutthasya jJAnAvaraNIyakSayasamutthakevalajJAnasyeva sarvakevalisAdhAraNatvAt saMyatAnAM yajJjIvaviSayakA bhogastajJjIvarakSAyA niyatatvAcca / ata eva sAmAnyasAdhUnAmapyanAbhogajanyAyAmeva virAdhanAyAM pariNAmazuddhayA phalato'vadhakatvamupadarzitam // tathA coktaM hitopadezamAlAyAM-" 'NaNu kaha uvauttANa vi, chaumatthamuNINa suhumajiarakkhA 1 || sacca tahavi Na vahagA, uvaogavarA jao bhaNiaM // 1 // " etadvyAkhyA yathA - nanviti pUrvapakSopanyAse / chadmasthAnAM viziSTAtizayajJAnarahitAnAM munInAM sAdhUnAmupayuktAnAmapi samyagIryAsamitAnAmapi, sUkSmANAM carmacakSuSAmadRzyAnAM jIvAnAM kathaM rakSAsambhavaH ?, AcArya Aha-satyamavitathametat, tathApi viziSTajJAnazUnyA api yadyupayogaparAH pUrvoktayuktyA caGkramaNapravRttAstadA sambhavatyapi prANivadhe na badhakA-na vadhakArya saTippaNA // svopajJa vRciH // gAthA - 69 // 250 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 251 // | pApabhAjaH / na caitatkAlpanikam, yana 'uccAliaMmi pAe' ityAdiH bhaNitam ||" yata eva bhagavato'hiMsAtizayaH, ata eva 'aNAsavo kevalINaM ThANaM' iti praznavyAkaraNasUtre kevalinAM sthAnaM kevalinAmahiMsAyAM vyavasthitatvAdityuktam / tathA catuHzaraNaprakIrNake'pi 'sabajiANamahiMsaM, arihaMtA' - ityatra sarve sUkSmavAdaratrasasthAvaralakSaNA ye jIvAsteSAM na hiMsA'hiMsA tAmarhanta iti vivRtamiti cet, nanvevaM yogajanyajIva ghAtAbhAvarUpAyA jIvarakSAyA bhagavato'tizayatvaM svIkurvANasya tava mate sayogikevalino yogAjjIvaghAto mA bhUd, ayogikevalivanmazakAdiyogAdeva tatkAyasparzena mazakAdighAtastu jAyamAnaH kathaM vAraNIyaH ? samAnAvacchedakatAsambandhena tatra kevali| yogAnAM pratibandhakatvAt sa vAraNIya iti cet / tatkiM pratibandhakatvaM zubhayogatvena, uta kevaliyogatvena, Ahosvit kSINamohayogatvena ? | nAdyaH, apramattasaMyatAnAmapi jIvaghAtAnApatteH teSAmapyAtmAdyanArambhakatvena zubhayogatvAt / na dvitIyaH, kevaliyogatvena jIvaghAtapratibandhakatve kSINamohayogAt tadApatterapratibandhAt, sA ca tavAniSTeti / nApi tRtIyaH kSINamohayogatvena tatpratibandhakatve kalpanIye AvazyakatvAllAghavAcca mohakSayasyaiva tathAtvakalpanaucityAt / tathA cAyogikevalino'pi kAyasparzAnmazakAdivyAparatyabhyupagamo durghaTaH syAditi / na ca sarvajIvAhiMsAlakSaNo'tizayo'hiMsAyAH kevalisthAnatvaM vA'yogikevalibahirbhAvena kvApi pratipAditamasti, yena tvayA tatra vyabhicAravAraNAya kSINamohayogatvena jIva ghAtapratibandhakatvaM kalpyamAnaM yuktikSamaM syAditi sarvajIvA hiMsAdipratipAdanaM sakalabhAvAkaraNaniyamaniSThAbhidhAnAbhiprAyeNaiva natu hiMsAyA api sarvathA'bhAvAbhiprAyeNa / anAbhogastu na tajjanako yena tadabhAvAtadabhAvaH syAditi tu zatazaH pratipAditameveti na kiJcidetaditi smarttavyam / kiMca - mazakAdikartRkajIvaghAtaM pratyapi kevaliyogAnAM tvayA pratibandhakatvaM kalpyate tat kevalaM vyasanitayaiva, uta tAdRzasyApi tasya doSatvAt / nAdyaH, vyasanitAmAtrakRtakalpanAyA anAde saTippaNA | khopa ciH // gAthA - 69 // 251 //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ | saTippaNA ||svopdd' ciH // gAthA-70 // 252 // yatvAd / na dvitIyaH, tAdRzasya jIvaghAtasya sayogikevalino dopatve'yogikevalino'pi taddoSatvApracyavAditi bahutaramRhanIyam / / 69 // dharmaparIkSA atha kevalino yogA eva rakSAhetava iti parAbhyupagamaprakAraM vikalpya duussynnaah||252|| sA tassa sarUveNaM, vA vAvAreNa Aime pakkhe // paDilehaNAihANI, bitie a askkprihaaro|| 70 // [sA tasya svarUpeNa vA vyApAreNa Adime pakSe // pratilekhanAdihAniH, dvitIye caashkyprihaarH|| 70 // ] vyAkhyA-'sA tassa'tti / sA jIvarakSA, tasya kevalinaH zubhayogasya, svarUpeNa sattAmAtreNa, vA athavA, vyApAreNajIvarakSArtha svasya rakSaNIyajIvasya vA'nyadezanayanAbhimukhapariNAmena / Adime prathame, pakSe prati lekhnaadihaaniH| pratilekhanA hi Tra kevalinaH prANaiH saMsaktasyaiva vastrAdeH pravacane prasiddhA // taduktamoghaniyukto-"pANehi u saMsattA, paDilehA hoi kevalINaM tu // saMsatta masaMsattA, chaumasthANaM paDilehA" // 257 // (prANaiH saMsaktAnAM pratilekhA bhavati kevalinAM tu / saMsaktAsaMsaktAnAM chadmasthAnAM tu prtilekhaa|) sA ca svarUpeNaiva yogAnAM jIvarakSAhetutve'nupapannA syAt , tadvyApAraM vinApi jIvarakSopapattau tadviviktIkaraNaprayAsasya palimanthatvAd, na ca palimanthaH kevalino'pi yujyate, ata eva pratyupekSitamapi vastrAdyavazyambhAvijIvasaMsarga jAnan kevalI palimanthAdeva nA'nAgatameva pratyupekSate, kintUpabhogakAla eva pratyupekSate iti vyavasthitam // taduktam-"saMsaJjai dhuvameaM, apehi teNa puva paDilehe // paDilehiaMpi saMsa-jaitti saMsattameva jiNA // 258 // " tti / etadvayAkhyA yathA-saMsajyate prANibhiH saMsargamupayAti, dhruvamavazyam , etadvastrAdi, apratyupekSita sat , tena pUrvameva kevalinaH pratyupekSaNAM kurvanti / yadi punarapi (yadA tu punarevaM) saMvidrate-idamidAnI vastrAdi, pratyupekSitamapyupabhogakAle saMsajyate, tadA 'saMsattameva jiNa'tti saMsaktameva jinAH kevalinaH pratyupekSante,
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAna tvanAgatameva, palimanthadoSAditi // " 'paDilehaNAihANI' ityatrAdinA jIvarakSAhetUllaGghanapralaGghanAdivyApArasyApi kevalino dharmaparIkSA | vaiyarthya bodhyama, niyatavyApAreNaiva kevaliyogAjIvarakSeti // dvitIye ca pakSe'GgIkriyamANe'zakyaparihAro'pyavazyamabhyupagantavya iti saTippaNA || khopar3a // 253 // gamyam , sarvatra jIvarakSAvyApArasya skhakAyasya jIvAnAM vA viviktIkaraNaparyavasitasya duSkaratvAt // 70 // tathAhi vRttiH // Na ha sakkA kAuMje, iha bAyaravAukAyauddharaNaM // kevaliNAvi vihAre, jalAijIvANa ya tayaMti // 71 gAthA-72 hA 72 [naiva zakyaM kartumiha bAdaravAyukAyikoddharaNam / / kevalinA'pi vihAre jalAdijIvAnAM ca taditi // 71 // ] | // 253 // ___vyAkhyA-'Nahu sakka'tti / 'Na hunaiva zakyam , dIrghatvaM prAkRtatvAt , ka 'je'iti pAdapUraNArthoM nipAtaH / iha jIva-18 ghane loke, bAdaravAyukAyikAnAM jIvAnAM khata evopanipatya kevalinaH kAyamupaspRzatAmuddharaNaM-viviktadezasaMkramaNam , kevalinApi, ca puna:, vihAre jalAdijIvAnAM tad-uddharaNam , itiH vAkyArthaparisamAptau / ayaM bhAvaH-kevaliyogavyApArasya jIvarakSAhetutve yatra svAbhAvaprayuktaM tadvaikalyaM tatra tatsArthakyamastu, yatra tu jIvanirantaratayaiva jIvaviviktIkaraNamazakyaM, tatrAvazyambhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM jinasya tadyogAnAM vA ko doSaH? nahi kaarnnaantrvaiklypryuktkaaryaabhaave'dhikRtkaarnnsthaashkttodbhaavnmdhiittrkshaastraa.viddhte| itthaM sati daNDasattve'pi cakrAbhAve ghaTAbhAvAddaNDasyApi ghaTAzaktatAyA udbhAvanIyatvaprasaGgAditi / atra paraH zaGkatenaNa jiNajogAu tahA, jalAijIvANa'ghAyapariNAmo // acittapaese NaM, jaha gamaNaM pupphacalAe // 72 // [nanu jinayogAtU tathA jlaadijiivaanaamghaatprinnaamH|| acittapradeze yathA gamanaM puSpacUlAyAH // 72 // ] 5 HAGRICURRIAGECORRIORANG - 5 '
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 254 // vyAkhyA- ''ti / nanviti pUrvapakSe, yathA puSpacUlAyAH sAdhvyA avAptakevalajJAnAyA api meghe varSatyapi atathAvidhajalapariNativizeSAd, acittapradeze khe, gamanaM sampannam, tathA vihAre'pi jalAdijIvAnAM jinayogAdaghAtapariNAmo'stu, navamasmAkaM kApyanupapattirasti, kevalimAtra jIvamAtrayorghAtyaghAtakasambandhAbhAveM kevalino'ghAtakasvabhAvena jIvAnAM cAghAtyasvabhAvena tathaiva kevalino vihArAdinirvAho bhavati, yathA na pRthivyAdijIvAnAM svayogena bhayAdilezo'pi sampadyata iti / atra samAdhAnamAhabhai savvaM evaM bhaNiyaM Nu tae paropparaviruddhaM // ditiyadihaMtA, jamegarUvA Na saMpannA // 73 // [bhaNyate sarvametad bhaNitaM nu tvayA parasparaviruddham || dArzantikadRSTAntau yadekarUpau na sampannau // 73 // ] vyAkhyA- 'bhAi'tti / bhaNyate-atrottaraM dIyate, sarvametat, 'nu' iti vitarke, tvayA parasparaviruddhaM bhaNitam, yad yasmAd, dASTanikadRSTAntau naikarUpau sampannau / / 73 / / tathAhi egattha jalamacittaM, aNNattha sacittayaMti mahabheo | aphusiagamaNaM tIe, Na suaM aNNassa va jiNassa // 74 // [ ekatra jalamacittamanyatra sacittamiti mahAbhedaH / aspRSTagamanaM tasyA na zrutamanyasya vA jinasya // 74 // ] vyAkhyA- 'egatha'tti | ekatra puSpacUlAyA varSati meghe gamane, acittaM jalaM sAkSAdeva zAstre proktam, anyatra kevalinAM vihArAdau nattAre ca jalaM, sacittamiti mahAn taryordRSTAntadASTantikayorbhedaH / nahi kevalino vihArAdAvaniyatanadyuttAre nirantarapravAhapatitaM tajjalamacittameveti kvApyuktamasti / athaivamapyuktaM nAsti 'yaduta tIrthakRdvyatirikto'mukanAmA kevalI nadImuttIrNavAniti' saTippaNA // svopajJa vRciH // gAthA-73 74 // 254 //
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 255 // AMSTER tIrthakRtastu surasaJcAritakanakakamalopari gamanAgamanapariNatasya jalasparzasyApyabhAvAt tathApi kevalino nAttaraNasambhAvanAyAmaci saTippaNA ttapradezaireva nadyuttAraH kalpyate, nahi sa vivicya vyavahA~ parihattuM ca jAnan sacittapradezanaMdImuttarati; kevalitvahAneH / tasmAtpuSpa ||khoptr cUlAdidRSTAnte nadyAdau yathAsthitameva jalaM jalavAyusUryakiraNAdilakSaNakhakAyaparakAyazastrAdinA tathAvidhakAlAdisAmagrIyogena kadA-18 vRttiH // cidacittatayA pariNamatiH punarapi tadeva jalaM sacittabhavanahetukAlAdisAmagrIyogena sacittatayA'pi pariNamati / tatra daSTAntaH sammU- gAthA-74 chimamanuSyotpattisthAnAnyeva, parametatpariNatistathAbhUtA kevaligamyeti kevalI tathApariNatameva jalaM nizcitya nadImuttaratIti kalpyata // 25 // | iti cet , sarvametadabhinivezavijRmbhitam / svakarNAzravaNamAtreNa kevalino nadyuttArasya niSedhumazakyatvAd / antato'nantAnAM jalamadhye| 'ntakRtkevalinAmapi zravaNena sarvatra jalAcittatAkalpanasyAprAmANikatvAt // kizca sarvatra svottaraNAdikAle jalamacittatayA pariNataMta | tadAzritapanakatrasAdijIvAzcApakrAntA iti kiM tava kaNe kevalinoktam ? yenetthaM kalpayasi / puSpalAdRSTAntena tathA kalpayAmIti meM cet , tatki dRSTAntamAtreNa sAdhyaM sAdhayannapUrvanaiyAyikatvamAtmanaH prakaTIkartumudyato'si / kevaliyogAnAmaghAtakatvAnyathAnupapattyaiva tathA kalpayAmIti cet, tarhi jalAcittatAkalpane tava kA vyasanitA ? sacittameva jalaM kevaliyogamavekSyAghAtyasvabhAvaM tvayA kiM na kalpyate ?, na khalu taba zrutaparamparAGkuzarahitasyAdRSTArthakalpane bAdhakamasti, na cedevaM tadA sacittavAyusparza'pi tava kevaliyogAnAmaghAtakasnasamarthanaM kathaM syAd ? iti / atha vAyurapi sacittAcittatayA pravacane dviprakAra ukta iti sacittavAyusparzamapi bhagavato nAbhyupagacchAmaH, kiM tvacittavAyusparzameva, anyathA tu bhagavatkAyasparzenApi pRthivyAdInAM bhayotpattiH syAd , na caivaM sambhavati / yadasmAkamabhyupagamaH-"puDhavIpamuhA nIvA, uppattippamuhabhAiNo huMti // jaha kevalijogAo, bhayAilesaMpi Na lahaMti // 1 // " (pRthivIpramukhA +MACHAR
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 256 // ASSASS-15 saTippaNA ||svopkss vRtiH // gAthA-75 // 256 // jIvA utpattipramukhabhAjo bhavanti / / yathA kevaliyogAd bhayAdilezamapi na labhante / ) iti cet , hantaivaM sacittAsparza eva bhagavato'tizayaH prAptaH, tatrAha-sacittasyAsparzo na punarjinAtizayaH siddhaH, bhaktibharanamramanuSyAdisparzasya bhagavati sArvajanInatvAd / atha na sacittasparzAbhAvamAtraM bhagavato'tizayaH, kintu yAdRzasacittasparzaH sAdhUnAM niSiddhastAdRzasparzAbhAva eveti sacittajalAdisparzAbhAvo bhagavato'tizayasiddha iti nAnupapattiriti // 74 // tatrAhaso'isao kAyakao, jogakao vA havija kevlinno||duho vaNNiyaputtA-iNAyao pAyaDaviroho // 75 // [so'tizayaH kAyakRto yogakRto vA bhavetkevalinaH / / ubhayato'pyannikAputrAdijJAtataH prakaTavirodhaH // 75 // ] vyaakhyaa:-'soddso'tti| ma jalAdisparzAbhAvalakSaNo'tizayaH, kAya kRta:-kAyaniSThaphalavipAkapradarzako, yogakRtovAyoganiSThaphalavipAkapradarzako vA, kevalino bhaveda / ubhayato'pyannikAputrAdijJAtataH prakaTa virodha eva / nayannikAputragajasukumArAdInAmantakRtkevalinAM sayoginAmayoginAM vA sacittajalatejaskAyikajIvAdisparzastvayApi nAbhyupagamyate; kevalaM yogavatAmayogavatAM vA teSAmantakRtkevalinAM kAyasparzAttajIvavirAdhanAvizeSeNa 'ghuNA'kSaranyAyena' svayameva bhavatA svagranthe kvApi likhitAH | svAbhyupagamarItyA tu trayodazaguNasthAnamulladhya caturdazaguNasthAne vaktumuciteti vizeSaH / paratantrasyaivAyaM jalAdisparzaH kevalino natu svatantrasyeti cad / neyaM bhASA bhavatastrANAya "khINammi aMtarAe, No se ya askkprihaaro||tti||" vAmAtreNAzakyaparihArAbhAvamAvedayata AyuSmataH kevalinaH paratantratayAmi jalAdisparzatajIvavirAdhanayorabhyupagAtumanucitatvAd , anyathA kevalI yatra sthitastatrAgantukavAyorapi sacittatAyA aniSedhaprasaGgAt(GgaH), tasmAt sacittajalAdisparzana kevalinaH sayogasyApyavazyambhAvinI jIvavirAdhanA
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 257 // vA svIkriyatAm, tadyogAkrAntAnAmapi vA jIvAnAmaghAtapariNAma eva (movA) svIkriyatAM natu tRtIyA gatirasti / tatra ca prathamaH pakSo'smanmata praveza bhayAdeva tvayAnAbhyupagantavya iti dvitIyaH pakSastavAbhyupagantumavaziSyate // 75 // tatrAha - evaM savvajiANaM, jogAo cciya aghAyapariNAme // kevaliNo ullaMghaNa - pallaMghAINa vephalaM // 76 // [ evaM sarvajIvAnAM yogAde vAghAtapariNAme / kevalina ullaGghanapralaGghanAdInAM vaiphalyam / / 76 / / ] vyAkhyA - 'evaM 'ti / evaM jalAdisparzAbhAvAbhyupagamasya virodhagrastatve, sarvajIvAnAM kevalino yogAdeva ghAtapariNAme svIkriyamANe, ullaGghanapralaGghanAdInAM vyApArANAM, vaiphalyaM prasajyate / svAvacchinnapradezavarttijIveSu keva liyogakriyAjanitAt keva - liyogajanyajIvaghAtapratibandhakapariNAmAdeva jIvaghAtAbhAvopapattau hi jIvAkulAM bhUmiM vIkSya kevalina ullaGghanAdikamakarttavyameva syAt, pratyuta teSu svayogavyApAra eva karttavyaH syAt, tasya jIvarakSAhetutvAditi mahadasamaJjasamApadyate / yadi collaGghanAdivyApAraH zAstrasiddhaH kevalino'pyabhyupagantavyastadA kevaliyogAnAM na svarUpato rakSAhetutvaM kintu niyatavyApAradvAreti tadaviSayAvazyambhAvijIvavirAdhanA durnivArA / yadi ca kevaliyogAnAM svarUpata eva jIvarakSAhetutvam, ullaGghanAdivyApArazca na tasya jIvarakSAmAtraprayojanaH, kintu svavyavahArAnupAtizrutavyavahAraparipAlanamAtraprayojana iti vibhAvyate, tadA tAdRzAdapi tato jIvAnAmapasaraNaM bhavati naveti vaktavyam ? / Adhe sAsaraNakriyA bhayapUrviketi 'kevaliyogAtpRthivyAdijIvA bhayalezamapi na prApnuvanti' iti svapratijJAvyAghAtaH / antye cAdRSTaparikalpanA, nayullaGghanAdikriyayollaGghanyamAnAdijIvAnAmanapasaraNaM kvApi dRSTamiti / kiMca - evamAdipadagrAdyapratilekhanAvaiphalyaM duruddharameva, jIvasaMsaktavastrAderviviktIkaraNenaiva tatsAphalya sambhavAd / na ca tatkevaliyogAjIvAnAmanapasaraNasvabhAvakalpane nirvahatIti // 76 // saTippaNA // khopaDa vRtiH // gAthA- 76 // 257 //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM cApasaraNAdidvAraM vinA svarUpata eva kevaliyogAnAM jIvarakSAhetutve ullaGghanAdivyApAravaiphalyApattI vyavasthApitAyAM kevalidharmaparIkSA saTippaNA 18| yogavyApArakAle jIvAnAM svata evApasaraNasvabhAvatvaM yatpareNa kalpitaM tadapi nirstmityaah||258|| | ||svopjny eeNa macchiyAI, sahAvakiriAparAyaNA haM Na ha jikiriyAperia-kiriyaM titti paDisiddhaM // 77 // [etena makSikAdayaH svabhAvakriyAparAyaNA bhavanti // na khalu jinakriyApreritakriyAM yAntIti pratiSiddham // 77 // ] gAthA-77 vyAkhyA-'eeNa macchi AItti etenoktahetunA, makSikAdayo makSikApipIlikAdaMzamazakAdayaH, khabhAvakriyAparAyaNAH // 258 // sahajasamutthagamanAdikriyAkAriNo, bhavanti, 'Na' naiva, jinasya yA kriyA gamanAgamanAdirUpA, tayA preritA-tannimittakA yA kriyA tAM, yAnti-kevaliyogahetukasvazarIrasaGkocamapi na kurvantItyarthaH / kevalino hi gamanAgamanAdipariNato pipIlikAdayaH kSudrajantavaH svata evetastato'pasaranti, apamRtA vA bhavanti / yadi ca kadAcidasAtavedanIyakarmodayena daMzamazakAdayo nApasaranti, tadA | kevalI tatkarmakSayanimittaM tatkRtavedanAM samyagadhisahate, kevalajJAnotpattisamaya eva tenaiva prakAreNAtmIyAsAtavedanIyakarmakSayasya dRSTatvAt / 8 natu kevaliyogajanitAM kimapi kriyAM kurvanti // tadidamAha-"teNaM macchiapamuhA, sahAvakiriyAparAyaNA huMti ||nn ya jiNakiriyAperia-kiriyAlesaMpi kuvaMti" // 1 // (tena makSikApramukhAH svabhAva kriyAparAyaNA bhavanti / na ca jinakriyApreritakriyAlezamapi kurvnti)|| iti etat, pratiSiddhaM, svata eva jIvAnAmapasaraNasvabhAvatve kevalina ullaGghanAdivyApAravaiphalyApattervajralepatvAd / yacca kevaliyogavyApAramapekSya jIvAnAM khato'pasaraNakhabhAvatvakalpanaM tadapAM dahanAntike dAhajananakhabhAvakalpanasadRzameva / atha kevalinaH pratilekhanAdivyApArAjIvAnAmapasaraNasya pramANasiddhatvAt kevalikriyAnimittakaM kriyAmAtraM na teSAM pratiSidhyate, kintu bhayapUrvikA kriyA BACEBOOK
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 259 // SADA pratiSidhyate; naslabhayadasya bhagavataHprANinAM sAkSAtrAsajanakavyApArarUpaM bhayadAnaM sambhavatiH pareSAM bhApanasya bhayamohanIyAzravatvAt , saTippaNA kevalikriyAtaH pratilekhanAdivyApArakAle yAM prANinAmapasaraNAdikriyA bhavati sA na bhayamaleti khata evetyucyata iti cet / na, bhayaM ||khopdd' vinaiva kevaliyogAt sattvApasaraNakalpane hiMsAM vinA tanmaraNakalpane'pi vAdhakAbhAvAd, adRSTakalpanAyA ubhayatra tulyatvAd / Ava- vRtiH // | zyakakriyAvazyambhAvinA ca prANibhayena ca yadi bhayamohanIyAzravabhUtaM bhApanamucyate, tadA tava mate'pi sUkSmasamparAyopazAntamohayo- gAthA-77 dravyahiMsA'bhyupagamena bhApanAvazyambhAvAd bhayamohanIyakarmabandhasambhave SaDvidhabandhakatvamekavidhavandhakatvaM ca bhajyeta / na ca jAnato // 259 // bhayaprayojakavyApArarUpameva bhApanaM bhayamohanIyAzrava iti nAyaM doSa iti vAcyam , jAnato'pi bhagavato yogAt tripRSTavAsudevabhavavi-18 | dAritasiMhajIvasya palAyananimittakabhayazravaNAt / yattu tasya bhayahetavo na zrImahAvIrayogAH, kiMtu tadIyayogA eva, yathA'yogi- kevalizarIrAnmazakAdInAM vyApattau mazakAdInAM yogA eva kAraNamiti kalpanaM tattu sphuTAtiprasaGgagrastaM, zakyaM hyevaM vaktuM, sAdhuyogAdapi na keSAmapi bhayamutpadyate, kintu vayogAdeveti / atha bhagavatyabhayadatvaM prasiddham , naduktaM zakrastave 'abhayadayANaM'ti / etavRttyekadezo yathA "prANAntikopasargakAriSvapi na bhayaM dayante, yadvA'bhayA sarvaprANibhayatyAgavatI dayA kRpA yeSAM te'bhayadayAstebhya iti"| | tannirvAhArtha kevaliyogAdanyeSAM na bhayotpattiriti kalpyate, sAdhuSu ca tathAkalpane na prayojanamastIti ced, na / asminnapyarthe samyagavyutpanno'si?, kiM na jAnAsi ? saMyamasyaivAbhayatvaM yena saMyaminAM saMyamaprAmANyAdevAnyabhayAjanakayogatvaM na klpysi| na jAnAmIti cet , tarhi "taM no karissAmi samuTThAe maMtA maimaM abhayaM vidittA" ityAcArAGgasUtra evAbhayapadArtha paryAlocaya yenAjJAnanivRttiH syAd , "avidyamAnaM bhayamasmin sacAnAmityabhayaH saMyamaH" iti dhuktaM vRttAviti // 77 // paramatasyaivopapAdakAntaraM nirAkaroti N GARCAD
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 26 // japi mayaM NAraMbho, laddhivisesAu ceva kevlinno|| taM pi imIi disAe, NirAkayaM hAi NAyavvaM // 78 // 8 saTippaNA . [yadapi mataM nArambhaH labdhivizeSAdeva kevalinaH // tadapyanayA dizA nirAkRtaM bhavati jJAtavyam // 78 // ] ||svopn vyAkhyA-'japi mayati / yadapi mataM labdhivizeSAdeva kevalino nArambhaH, prasiddhaM khalvetad-yaduta ghAtikarmakSayo- vRdhiH // pazamAvAptajalacAraNAdinAnAlabdhimatAM sAdhUnAM nadIsamudrAdijalajvalanazikhopavanavanaspatipatrapuSpaphalAdikamavalambya yadRcchayA gamanA- gAthA-78 gamanAdiparAyaNAnAmapi jalajIvAdivirAdhanA na bhavatIti / taduktaM 'khIrAsavamahuAsava' ityAdicatuHzaraNa34gAthAvRttI-"cAraNe // 26 // tyAdi yAvatkecittu puSpaphalapatrahimavadAdigirizreNi-anizikhAnIhArAvazyAyameghavAridhArAmarkaTatantujyotIrazmipavanalatAdyAlambanena gatipariNAmakuzalAH, tathA vApInadyAdijale tajjIvAnacirAdhayanto bhUmAviva pAdotkSepaniHkSepakuzalA jalacAraNA ityaadi"| kathaM tarhi ghAtikarmakSayAvAptalabdhibhAjaH kevalino jIvavirAdhanAsambhavaH? ekasyA api kSAyikalabdheH sarvakSAyopazamikalabdhyAtmakatvena kSAyopazamikalabdhisAdhyasya jIvarakSAdikAryamAtrasya sAdhakatvAt / sA ca kSAyikI labdhibhagavato jIvarakSAheturanuttaracAritrAntarbhUtA drssttvyaa| tatprabhAvAdeva na kevalinaH kadApyArambha iti / tadapi matamanayA dizA nirAkRtaM jJAtavyaM bhavati, labdhikhabhAvAdeva jIvarakSopapattau kevalina ullaGghanAdivyApAravaiyApattariti bhAvaH // 78 // digdarzitameva dUSaNaM vikalpya sphuTIkurvannAha| taM khalu uvajIvaMto, pamAyavaM tuha mae jiNo hujjA // selesIe vi phalaM, Na tassa uvajIvaNAbhAve // 79 // [taM khalUpajIvan pramAdavAMstava mate jino bhavet // zailezyAmapi phalaM na tasyopajIvanAbhAve // 79 // ]
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 261 // HASHISAITES kA saTippaNA // khopaDa vRciH // gAthA-79 // 261 // vyAkhyA-'taM khalu'tti / taM labdhivizeSamupajIvan-jIvarakSArtha vyApArayan , khalu nizcitaM, jinaH kevalI, taba mate pramAdavAn syAd , 'labdhyupajIvanaM hi pramattasyaiva bhavatIti' zAstramaryAdA / astu tahiM sa labdhivizeSo'nupajIvita eva jIvarakSAhetuH, kSAyikInAM hi labdhInAM na prayuJjanA bhavati, tAsAmanavaratamekasvabhAvenaiva sarvakAlInatvAt , tAsAM ca phalavattvamapi tathaiva / taditarANAM tu kAdAcitkatvena phalavattvAt prayuJjaneti vizeSaH-ityeva hyasmanmatamityatrAha-tasya labdhivizeSasya, upajIvanAbhAve tu zailezyAmapi phalaM jIvarakSArUpaM nAsti, tadAnIM tatkAyasparzena mazakAdivyApattestvayApi svIkArAt , kiM punaHsayogikevalini vAcyam ; tathA copajIvanAnupajIvanavikalpavyAghAtAt tAdRzalabdhivizeSakalpanamaprAmANikameveti bhAvaH // 79 // atha cAritramohanIyakarmakSayajanitA jIvarakSAheturlabdhiryogagataiva kalpyata iti zailezyavasthAthAM noktadoSa ityAzaGkAyAmAhajogagayA sA ladvI, ajogiNo khAigAvi jai Nasthi // tA takammassudao, tasseva have parAhutto // 8 // [yogagatA sA labdhiH, ayoginaH kSAyikyapi yadi nAsti // tadA tatkarmaNa udayaH, tasyaiva bhvetpraavRttH||8||] vyAkhyA-'jogagaya'tti / sA jIvarakSAhetuH, labdhiryogagateti kRtvA, kSAyikyapi yadi ayogino'yogikevalino, |nAsti, tadA tasyaivAyogikevalina eva, tatkarmaNazcAritramohanIyakarmaNa, udayaH parAvRtto bhavet , cAritramohakSayakAryAbhAvasya cAritramohodayavyApyatvAditi bhAvaH / / kiMca-yadi labdhyupajIvijalacAraNAdiSu paridRSTA jIvavirAdhanA'bhAvalabdhiranupajIvyA yadi kevalini kalpyate, tadA tAdRzajaGghAcAraNAdiSu paridRSTAtizayacaraNalabdhirapyanupajIvyA kevalini kasmAnna kalpyate ?, tasyA upajIvyatvaniyamAna tatkalpanaM kevalini kattuM zakyata iti ced, tadetadanyatrApi tulyamiti svayameva vibhAvaya / tasmAniyatayogavyApArA
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 262 // saTippaNA ||svopkss -SECRECRUCAMKA gAthA-81 // 262 // deva bhagavatAM jIvarakSA, natu svarUpaMta ityavazyambhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM na kiJcidvAdhakamiti sthitam // 80 // nanvevamavazyambhAvinyApi jIvavirAdhanayA kevalino'STAdazadoSarahitatvaM na syAd , hiMsAdoSasya tadavasthatvAd / na 'devo'STAdazadoSarahita eva'-ityatrApyekAntavAdo janAnAmaniSTa iti zaGkanIyam , anekAntavAdasyApyanekAntatvenAtraikAntAbhyupagame'pi doSAbhAvAdityAzaGkAyAmAhadavvAraMbhaM dosaM, aTThArasadosamajjhayArammi // jo icchai so icchai, No davvapariggahaM kamhA // 81 // [dravyArambhaM doSaM, aSTAdazadoSamadhye // ya icchati sa icchati na dravyaparigrahaM kasmAt // 81 // ] 'dvaarNbhNti| aSTAdazadoSamadhye yo dravyArambhaM doSamicchati, sa dravyaparigrahaM doSaM, kasmAnnecchati ? / tathA ca dharmopakaraNasadbhAvAd dravyaparigraheNa yathA na doSavattvaM tathA dravyArammeNApi na doSavattvam , bhAvadoSavigamAdeva bhagavati nirdoSatvavyavasthiteriti bhAvanIyam / yaccoktaM nirdoSatve bhagavato nAnekAnta iti, tadasad ; doSavibhAgakRtAnekAntasya tatrApyavirodhAd / yaccAnekAntasyAnekAntatvamadhikaraNAniyamApekSayodbhAvitaM tatkenAbhiprAyeNa ? iti vaktavyam , antataH svapararUpApekSayA'pyanekAntasya sarvatra sambhavAd , ata evAtmAnAtmApekSayA sarvatrAnekAnto vAcakapuGgavenoktaH prshmrto|| "dravyAtmetyupacAraH, sarvadravyeSu nayavizeSeNa // AtmAdezAdAtmA, bhavatyanAtmA parAdezAt // 202 // iti / anekAntasyAnekAntatvaM tu syAdvAdAGgasaptabhaGgIvAkyaghaTakaikatarabhaGgAvacchedaka-| rUpA'pekSayA vyavasthitam / ata eva // "bhayaNA vi hu bhaiavA, jaha bhayaNA bhayai sabadavAI // evaM bhayaNANiyamo vi, hoi samayAvirAhaNayA (rohenn)||27||"tti [TI0 yathA bhajanA anekAnto bhajate sarvavastUni tadatatsvabhAvatayA jJApayati, tathA bhajanAnekAntopi bhajanIyo'nekAnto'pyanekAnta ityarthaH / nayatramANApekSayA ekAntazcAnekAntazceti / evaM jJApanIya evaM ca bhajanAunekAnA tannapati BAAE AURORA + SH
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 263 // niyamazcaikAntazca siddhAntasya " rayaNappabhA siya sAsayA siya asAsayA iti" evamanekAntapratipAdakaM syAdityAdi tRtIyakAMDe] sammatigAthAyAM bhajanA bhajanAyAH samagrA'virAdhanA / "imA NaM bhaMte / rayaNappabhA puDhavI kiM sAsayA asAsayA ?, goyamA ! siya sAsayA, sia asAsayA " iti / syAdvAdadezanAyAM dravyArthatayA zAzvatyeva paryAyArthatayA tvazAzvatyevetyadhikRtabhaGgarUpanirddhAraNApekSayA vRttau vyAkhyAtA / nikSepAdiprapaJco'pi hi sarvatra syAdvAdaghaTanArthameva, yataH "prastutArthavyAkaraNAdaprastutArthApAkaraNAcca nikSepaH phalavAnucyate " tatazca syAdvAdasiddhiriti / ata eva sarvatrautsargikI syAdvAdadeza naivokteti sammatyAdigrandhAnusAreNa sUkSmamIkSaNIyam // 81 // atha ya evamavazyambhAvinyA'pi jIvavirAdhanayA sadbhUtadoSamutprekSya bhagavato'saddopAdhyAropaNaM kurvanti teSAmapAyamAviSkurvannAha - micchAdosavayaNao, saMsArADavimahAkaDillaMmi // jiNavaraNiMdArasiA bhamihiMti aNorapArambha // 82 // [ mithyAdoSavacanataH saMsArATavI mahAgahane / jinavaranindArasikA, bhramiSyanti anavakpAre / / 82 / / ] 'micchAdosavaNao'tti / mithyAdoSavacanAd-asadbhUtadoSAbhidhAnAd, jinavara nindArasikA abhavyA dUrabhavyA vA janAH, saMsArATavI mahAgahane'navakpAre bhramiSyanti, tIvrAbhinivezena tIrthakarAzAtanAyA durantAnantasaMsArahetutvAt / uktaJca "titthayarapavayaNasuaM, AyariyaM gaNaharaM mahiDDIyaM / / AsAyaMto bahuso, anaMtasaMsArio hoi // 1 // " ityAdi / atha kevali - chanasthaliGgavicAragayA na kevalino'vazyambhAvinI virAdhanA sambhavatIti vyAmoho'pi na karttavyaH, samyagvicAraparyavasAnatvAttasya, ityabhiprAyavAnAha - jotriya jIyai moho, chaumatthajiNANa liMgavayaNAo // uvauttassa Na ciTThai, soviya paramatthadiDI // 83 // saTippaNA // khopaDa vRtiH // gAthA-82 // 263 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA ||svossjny vRttiH // gAthA-83 // 264 // [yo'pi ca jAyate mohaH, chadmasthajinayorliGgavacanAt / / upayuktasya na tiSThati so'pi ca paramArthadRSTau / / 83 // ] dharmaparIkSA jo vitti'| yo'pi ca chadmasthajinayoliGgavacanAt sthAnAGgasthAt, moho jAyate durvyAkhyAtuAkhyAM shRnnvtaa||26|| miti zeSaH, so'pi paramArthadRSTAvupayuktasya na tiSThati; apaNDitavyAkhyAkRtabhramasya paNDitakRtavyAkhyA'vadhAraNamAtranivartanI yatvAditi bhAvaH / tatra chadmasthakevaliliGgavacanamitthaM sthAnAGge vyavasthitam-"sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANejA / taMjahA-pANe aivaittA bhavati1, musaM badittA bhavatira, adinamAdittA bhavati3, saddakarisarasarUvagaMdhe AsAittA bhavati4, pUsakAramaNuvUhittA bhavai5, 'imaM sAvajjati paNNavettA paDisevettA bhavati6, No jahAvAdI tahAkArI yAvi bhavati // sattahiM ThANehiM kevalI jANijjA / taMjahA-No hApANe aivAittA bhavai, jAva jahAvAI tahAkArI yAvi bhavai" iti / etavRttiyathA-"bhayaM ca chadmasthasyaiva bhavati, sa ca yaiH sthAna Ayate tAnyAha-'sattahiM ThANehiM' ityaadi| saptabhiH sthAnairhetubhUtai chadmasthaM jAnIyAt / tad yathA-prANAna tipAtayitA| teSAM kadAcid vyApAdanazIlo bhavatIti / iha ca prANAtipAtanamiti vaktavye'pi dharmadharmiNorabhedAdatipAtayiteti dharmI nirdissttH| prANA- | tipAtanAcchadmastho'yamityavasIyate,kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAniraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati ityevaM sarvatra bhAvanA kAryA tathA mRSA vaditA bhavati / adattamAdAtA-grahItA bhavati / zabdAdInAsvAdayitA bhavati / pUjAsatkArI-puSpArcanavastrAdyarcane, anuvRMhayitA-pareNa svasya kriyamANasya tasyAnumodayitA tadbhAve hrsskaariityrthH| tathedamAdhAkarmAdi sAvayaM sapApamityevaM prajJApya tadeva pratipevitA bhavati / tathA sAmAnyato no yathAvAdI tathAkArI-anyathA'bhidhAyAnyathA kartA bhavati / cApIti samuccaye / etAnyeva viparyastAni kevaligamakAni bhavanti / ityetatpratipAdanaparaM kevalisUtraM sugamameveti // " 135555555ASSES HARRIGANGANGACA SSAGES
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ A 567 dharmaparIkSA // 265 / / SCHOCACHCCCCCCESCORESCR atreyaM parasya prakriyA-chadrasthasaMyataH parIkSAvasare pramatta eva pakSIkartavyaH, tatraiva cakSuHsUkSmanipAtamapi sUtroktayatanayA kurvANe 'kimayaM chadmastha uta kevalI' iti saMzaye sati chadmasthatAsAdhanAya liGgApekSopapattaH, uktasvarUparahitasya tu nidrAvikathAdipra saTippaNA mAdavatazchadmasthatvena saMzayAbhAvAnna parIkSAyAM praveza iti na tasya pakSatvam , Aha ca-"chaumattho puNa kevali-kappo apamattasaMjao // khopakSa | vRti nneo|| go via saMjamajoge, uvautto suttANAe ||1||"tti / (chadmasthaH punaH kevalikalpaH apramattasaMyato jnyeyH| sopi ca saMyamayoge, gAthA-83 | upayuktaH sUtrAjJayA // ) liMgAni ca tatra paJcamahAvratAtikramApavAdAnAbhogaviSayasaptasthAnapratipAditAni dravyaprANAtipAtAdirUpANyeva hai| // 265 // grAhyANi, natu bhAvaprANAtipAtAdirUpANyapi, teSAM chadmasthajJAnAgocaratvena liGgatvAbhAvAd / liGga hi chadmasthajJAnahetave prayujyate, tacca | jJAtameva jJApakaM nAjJAtamapIti, tAni ca mohanIyAvinAbhAvIni yAvadupazAntavItarAgaM bhavanti, na parato'pi; tata Urdhva mohanIyasattAyA apyabhAvAd / Aha ca-"chaumatthanANaheU, liMgAI davvao Na bhaavaao|| uvasaMtavIyarAya, jA tAvaM tANi jANAhiM // 2 // " ti / (chadmasthajJAnahetavo liGgAni dravyato na bhaavtH|| upazAntavItarAga yAvattAvattAni jAnIhi // ) nanvapUrvAdiSu paJcasu guNasthAnakeSu catasro'pi bhASA bhavantIti karmagrandhe bhaNitam , tathA ca siddhaM kSINamohasyApi mRSA bhASaNam , tacca chadmasthatvAvabodhakaM liGgameva, tatka| thamucyate chadmasthatvajJApakaliGgAni yAvadupazAntavItarAgameva bhavanti ? iti ced / maivam , chadmasthajJAnagocarasyaiva mRSAbhASaNasya liGgatvenAbhimatatvAt / tacca dravyato mRSAbhASaNaM kSINamohasya na bhavati, krodhAdijanyatvAd / yadAgamaH-" savvaM bhaMte ! musAvAyaM paccakkhAmi / se kohA vA, lohA vA, bhayA bA, hAsA vA ityaadi|kssiinnmohsy ca krodhAdayo na bhavantIti kAraNAbhAvAd dravyato mRSAbhASaNasyAbhAvaH, tathA ca bhAvato mRSAbhASaNasya sutarAmabhAvaH, tasya mohanIyodayajanyatvAt / tathA ca kSINamohamAtrasya dravyato bhAvato NCHORRHORRIORSHAN
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA mRSAbhASaNaM na bhavatyeva, saMyatAnAM jIvaghAtAdAvanAbhogasahakRtamohanIyakarmaNo hetutvAt ; mohanIyAbhAve cAnAbhogo vAstavamRSAbhAdharmaparIkSA paNaM pratyakAraNaM sannapi sambhAvanArUDhamRSAbhASaNaM prati kAraNaM bhavatyeva, anAbhogasya tathAkhabhAvasyAnubhavasiddhatvAt / tena kSINamohasyA saTippaNA // 266 // pyanAbhogahetukaM sambhAvanArUDhajIvavirAdhanAvanmRSAbhASaNamapi bhavatyeva; tacca chadmasthajJAnAgocaratvena chadmasthatvAvabodhakaM liGgaM na bhavati, svopana tasya kevalajJAnagamyatvAt / na ca sambhAvanArUDhasya mRSAbhASaNasya mRSAbhASaNatvavyapadezo na bhaviSyatIti zaGkanIyam , sambhAvanArUDhaM vRtiH // mRSAbhASaNamiti bhaNitvApi mRSAbhASaNavyapadezo na bhaviSyatIti bhaNato vdvyaaghaataapttH| kiJca-jainAnAmaloke'pi kalpitalo gAthA-83 // 266 // | kasyAGgIkAre kalpanAyA iva sambhAvanAyA api prAmANyameva, ata eva kAlazaukarikasya kalpitamahiSavyApAdanaM mahiSavyApAdanatayA bhagavatA zrImahAvIreNa bhaNitamiti pravacane prasiddhiH, tasmAt karmabandhAhetutve'pi sambhAvanArUDhamRSAbhASaNasya snAtakacAritrapratibandhakatvena dravyamRSAbhASaNasyeva doSatvam , citralikhitAyAM nAryAM nArItvavyapadezasyeva mRSAvAdavyapadezasya ca viSayatvaM pratipatta| vyamiti na doSa iti; tasmAd yAvadupazAntavItarAgameva chadmasthatvajJApakAni liGgAnIti sthitam / tAni ca pratyakSagamyAni | mithyAkArAdiliGgagamyAni vA, 'ayaM sAdhuH sAkSAt sambhAvanayA vA prANAtipAtAdipratiSevitaiva, mithyAkArAnyathAnupapatteH, asmadAdivad'-ityevaMliGgagamyenApi prANAtipAtAdinA liGgena 'chadmastho'yaM saMyataH' ityevaM nizcayasambhavAt / sa ca mithyAkAraH kAdAcitka eva jIvaghAtAdau bhavati, punarakaraNAbhiprAyeNa tasya phalavatvAta, sArvadikasya tu tasya sambhave sarvaviratipariNAmasyaivAnupapattiH, pratisa mayamanavarataM jIvaghAto bhavatyeva ityabhiprAyasya tatpratibandhakatvAditi / atra ca chadmasthatvajJApakaliGgAnAM saptAnAmapi mohanIyakarmajakanyatvena parasparAnuviddhAnAM svarUpayogyatayA nizcayataH sarvakAlInatve'pi phalopahitayogyatayA vyavahAreNAnavarataM niyamAbhAvo'pyAyeSu 8/ RECECK+CHECH CAAAAHEADACA
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA khopar3a vRciH // gAthA-83 // 27 // pazcasveva, caramayostu dvayorliGgayoH sAmAnyataH sarvakAlInatvena sUkSmadRzAM puraHsphUrtikatvAt , tAbhyAM chadmasthatvanirNayo vivakSitaparIdharmaparIkSA kSAkAle sulabha eva / tathAhi-icchAkArAdisAdhusAmAcArIparAyaNasya chamasthasaMyatasya gmnaagmnsthitishynaashnaasnprtyupekssnnaadikri||267|| yAsu cakSuSA punaH punarnirIkSaNa, nirIkSya ca yathAsambhavaM rajoharaNAdinA pramArjanaM, pramRjya ca hastapAdAdyavayavAnAM yathAsthAne'bhyasanaM tvaparAvartanaM, tathaiva vastrapAtrAdyupakaraNAnAmAdAnanikSepaNam , pramRjatazca rajoharaNAdikriyayA makSikApipIlikAdInAM bhayatrAsotpAdanenetastato nayanaM cetyAdyanekaprakAramanuSThAnaM sambhAvitabhAvijIvadhAtAdidoSabhayajanyaM kAlamadhikRtyAniyatamapyanyatama(ra)tkicidanava| rataM bhavatyeva, tatrApi pipilIkAdijantUnAM bhayatrAsotpAdanaM sAvadhamiti prajJApya jIvaghAtavarjanAbhiprAyavato'pyazakyaparihAreNa tatprati&ASevaNaM SaSThaliGgAtmakaM chamasthatvAbhivyaJjakaM sAmAnyataH sarvakAlInaM sulabhameva // tatpratiSevaNe ca saMyato na yathAvAdI tathAkatatyapi manta vyam , azakyaparihAreNApi pratyAkhyAtasya sAvadyasya pratiSevaNAditi kevalino'pi parIkSAyAM viparItAni chadmasthaliGgAni dravyarUpA Nyeva grAhyANi, teSAmeva chadmasthajJAnagocaratvenAnumitijanakatvAt / yathAhi-chadmasthasaMyato'nAbhogasahakRtamohanIyavazena kadAcitprANAhanAmatipAtayitA bhavati, parIkSopayogighAtyajIvAnAM samparkasya tadviSayakAnAbhogasya ca kAdAcitkatvAtaH tathA kevalI na bhavati, ityevaM prANAtipAtAdiviparyayaliGgedravyarUpaiH kevalitvaM sAdhyamiti // sa ca kevalI dvividho grAhyaH-sadbhUtakevalI, antarmuhUrtabhAvikevalajJAnAbhimukhaHkSINamohazca / yathAhi baddhadevAyurdevagatyabhimukhatvena devatvavyapadezaviSayaH pravacane pratItaH,tathA'ntarmuhartenotpatsyamAnakevalajJAnaH kSINamoho'pi kevalivyapadezavipayo bhavatyeveti, tathA 'bhAvini bhUtavadupaccAraH' iti nyAyAt pratyAsannabhAviparyAyasya bhUtavadbhaNanaM yuktameva / yathA garbhasthopyaIn zakreNa bhAvArhattayA stutH| evaM kSINamohamAtrasya chadmasthavItarAgasyApi kathaJcitkevalitvavyapadezo na SCREGULAMUHUSA BACHAR
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA RUS // 26 // saTippaNA ||svossjny vRciH // gAthA-83 // 268 // -SSAGGRESOU doSAvahaH / kiM ca kevalitvagamakAni saptApi liGgAni mohanIyakSayasamutthAnyeva, 'kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAniraticArasaMyamatvAdapratiSavitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati' iti vacanAt , tena liGgApekSayA dvayorapi sAmyameva / evaM ca sati yadi kSINamohasya chadmasthavItarAgasya kathaMcitkevalitvaM nAbhyupagamyate, tarhi kSINamohe chadmasthavItarAge saptApi liGgAni vyabhicaranti, tatra hetuSu vidyamAneSu sAdhyasya kevalitvasyAsattvAt / nanvAstAmanyat , paraM kevalinaH pazcAnuttarANi bhavanti / yadAgama:-"kevalissa NaM paMca aNuttarA pannattA / taMjahA-aNuttare nANe, aNuttare daMsaNe, aNuttare caritte, aNuttare tave, aNuttare vIrie"tti / etAni pazcApi kevalini vartamAnAni kathaM kevalitvagamakaliGgatayA noktAni? iti ced, ucyate-eteSAM paJcAnAmapi chadmasthajJAnAgocaratvenAnumitijanakatvAbhAvAt na liGgAni bhavitumarhanti, pratyuta kevalajJAnAdiparijJAnArthamevoktaliGgAnAM prjnyaapneti| etena 'saptApi prANAtipAtAdIni chadmasthAnAM rAgadveSajanitAni, teSAM tayoH sattvAt / kevalinastu rAgadveSajanitAnAM teSAM niSedho na punaH sarvathA niSedhaH, cakSuHpakSmanipAtamAtrajanyAyA asaGkhyeyavAyukAyajIvavirAdhanAyAH kevalino'pyanivRtteH,' iti nirastam , azakyaparihArasyApi kevalini nirAsAt / | kiMca-parakIyarAgadveSayostadabhAvasya ca niratizayacchamasthajJAnAgocaratvena tathAbhUtacchadmasthamAtrAnumitijanakaliGgAnAM vizeSaNatvAsambhavAt , sambhave ca yo rAgadveSavAn sa chadmasthaH, yastu rAgadveSarahitaH sa kevalIti vizeSaNajJAnamAtreNa chadmasthakevalinovivekena samyagnirNaye jAte prANAtipAtAdInAM taniSedharUpANAM ca vizeSyapadAnAM bhaNanamunmattapralApakalpaM sampayeta, prayojanAbhAvAt , dharmopadezAdikriyAmAtrasyApi tathAtvena saptasaGkhyAbhaNanasyAyuktatvAcca / kiMca-aprasiddhavizeSaNadAnena hetUnAM sandigdhasvarUpAsiddhatApi, tathA rAgadveSavasvachadmasthatvayostadrAhityakevalitvayozcaikyameveti hetoH sAdhyaghaTitatvena hetusvarUpahAniH; tasmAdaviziSTAnAmeva chadmasthagamyaprANAtipAtA-1 ARASOSLASHGg3.90* 5
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ diniSedharUpANAM kevalitvagamakaliGgatvaM pratimattavyam / yattu chadmasthatvajJApakaliGgeSu kadAcid' iti vizeSaNaM TIkAkAreNa dattaM tatsaptAbamaparAkSAnAmapi liGgAnAM svarUpAsiddhivAraNArtham , nahi chamasthasAdhAvanavarataM prANAtipAtAdizIlatvaM sambhavatIti / yacca kevalitvajJApakaliGgeSu // 269 // 'kadAcidapi'iti viziSTavizeSaNamupAttaM tacchabasthasAdhau vyabhicAravAraNAya; bhavati hyetadvizeSaNaM vinA chadmasthasAdhau prANAtipAtAdyabhA vAvasthAyAM hetuSu vidyamAneSu kevalitvAbhAvena vyabhicAra iti // atra vadanti 'sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANijjA' ityatrApramattasya pakSIkaraNe prANAtipAtakatvAdayaH sarve'pi hetavaH svarUpAsiddhatAmApnuvanti, prANAtipAtAdinimittakriyAbhAvena tasya prANAtipAtakatvAdyabhAvAta / yathAhi-karmagranthAdyabhiprAyeNa nidrodayasyApramattAdiguNasthAneSu sattve'pi na tena pramattatvam ,dravyato nidrAviSayAdivatvasya pramattatvAprayojakatvAt / tathA dravyato jIvavirAdhanAyAmapyapramattAH prANAtipAtakA na procyanta iti / na caupacArikairapAramArthikairdravyataH prANAtipAtakatvAdibhistvatkalpitairapi pAramArthikaM chadmasthatvaM sAdhayituM zakyate, dravyato viratimahAvratavatvAdibhiH paritrAjakepvabhavyanihnavAdiSu ca paarmaarthikvirttvcaaritritvaadisaadhnprskteH| kizca-aupacArikaM prANAtipAtakatvaM 'yAvajIvaH sayogastAvadArabhate' ityAdyAgamavacanAdeva prasiddhavyabhicAramiti sadbhUtaprANAtipAtakatvAdibhizchadmasthatvasya sAdhanAt pramatta evAtra pakSIkAryaH, tena | na svarUpAsiddhiH, tatra pAramArthikAnAM hetUnAM sattvAditi / kiJca 'vyApAdanazIlo bhavati' ityatra "phalanirapekSA vRttiH zIlam" iti zIlArthatvAt , tasyAzca svabhAvanibandhanatvAtprANAtipAtAdisvabhAvahetusiddhayarthaM pramatta eva pakSIkartavya iti / na ca pramattatvAdeva tatra chadmasthatvarUpasAdhyasyApi pratItatvAtsAdhyatvAbhAvaH, 'apratItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyam'iti(pramANana00pari03sU014)vacanAditi vAcyam , vyAmUDhamanasAM tadvyAmohanivRttyartha chadmasthatvasya saadhymaantvopptteH| "prasiddhAnAM pramANAnAM, lakSaNoktau pryojnm|| tavyAmohanivRttiH saTippaNA || khopar3a ciH // gAthA-83 // 269 // -RECAUCAUSEUM
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 27 // saTippaNA ||svopana gAthA-83 | // 27 // syAd , vyAmUDhamanasAmiha / 4 // iti nyAyAvatAravacanAt / yathAhi-sAnAdimatvAd gavi gotve siddhe'pi vyAmRDhasya tatpratipattyartha kA prayogaH kriyate-yathA iyaM gauH, sAsnAdimaccAt , yatra gotvAbhAvastatra sAsnAdimacAbhAvo yathA mahiSa ityAdi / evamatrApi puruSavizeSe | pramattatvAcchasthatve siddhe'pi vyAmUDhasya jJApanArthamanumAne kartavye chadmasthatvasya sAdhyatvaM ghaTata eveti / etena nidrAvikathAdipramAdavatazchadmasrthatvena saMzayAnupapatterna tatparijJAnAya liGgApekSetyapi nirastam, uktayuktyA vyAmohanirAsArtha tadupapattaH, vipratipattyAdinA kevalichamasthavizeSajJasyApi saMzaye sati tatsAdhanopapattezca / na ca sUtre prANAtipAtakatvAdInAM sAmAnyena chadmasthaliGgatvena proktatvAt pramattachadmastharUpavizeSe vyAkhyAyamAne sUtrAzAtaneti vAcyam , sUtrasya sUtrAntarasammatyA vyAkhyAnakaraNe AzAtanAyAH parityAgAt / kiJca-bhavato'pyapramattarUpachadmasthavizeSamupAdAyaiva vyAkhyAnakaraNAnnaitadvipaye paryanuyoga eva yujyate / "yatrobhayoH samo doSaH, parihAro'pi vA smH|| naikaH paryanuyoktavya-stAgarthavicAraNe // 1 // " iti vacanAt / nanu pramattasya pakSatve'pramattasaMyate kathaM chadmasthatvaM syAd ?, liGgAbhAvAd-iti ced, na / liGgini liGgAvazyambhAvaniyamAbhAvAd, dhUmaM vinApi taptAyogolake vahnidarzanAt / nanu yadyevaM pramattasya pakSatvaM bhAvataH prANAtipAtakatvAdInAM ca liGgatvaM tadA chadmasthatvagamakaliGgeSu 'kadAcid'-iti vizeSaNaM yat TIkAkAreNa dattaM tadanupapannaM syAd , apramattasaMyatapakSe dravyaprANAtipAtAdInAM liGgatve hi teSAM sArvadikatvAbhAvena svarUpAsiddhivAraNArtha tadupapannaM syAt / pramattasaMyatapakSe bhAvaprANAtipAtasya sArvadikatvena tadvizeSaNasyAnupapattireveti / maivam , avizeSaNoktasya prANAtipAtakatvAdeH svarUpA'siddhatvAbhAvena 'kadAcid'-ityasyobhayamate'pi svarUpavizeSaNatvAta kAlikasambandhena vyApterabhipretatve'pi 'kadAcit' ityasya kAlAntaropasaGgrahe'nupayogAd, yadA prANAtipAtakatvAdikaM tadA chadmasthatvamiti niyamasiddhau 'kadAcid' ityanena kimupakartavyametAdRza OCEROSAGE
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasphoraNaM vineti / kecittu 'kevalI kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA na bhavatIti' yatkevalino liGgamuktaM tatsarvApramattAnAmapi dharmaparAkSAsamAnamiti tadvyAvRtyartha chadmasthaliGgeSu 'kaMdAcid' iti vizeSaNamuktam / itthaM cApramattAnAM pramattaguNasthAnavartitve pramattatvAt kadA-12 saTippaNA // 271 // | cidbhAvato'pi yatprANAtipAtakatvaM sambhavati, na tu kevalinaH, tasya dezonapUrvakoTIkAlamapyapramattatvasyaiva bhAvAditi vizeSo'vabuddho vRttiH|| bhavati / na cApramattA api sarvadA prANAnatipAtakA eva bhavanti, pramattatvena prANAtipAtakatve tvapramattA eva nocyante ityatiprasaktame- tagAthA-83 | vaitallakSaNamiti vAcyam , apramattasya pramattaguNasthAnavarttino jIvaghAte aho 'apramatto'pi jIvaghAtaM karoti' iti vyapadezasambhavAt , IP // 27 // caturdazapUrvyAdInAM cturgtiktvaadivcnvdetdupptteH| yathAhi-"bhagavAnapi bhuvanagururunmArgadezanAtsAgaropamakoTAkoTI bhrAntaH" iti yogazAstravRttivacanam / loke'pi ca ghRtaghaTe ghRtAbhAve'pi 'ghRtaghaTa' iti vyapadezo bhAvini bhUtavadupacAreNa dRzyate, tathai-16 vApramattAdiguNasthAnavarttino'pi pramAdavattve bhAvataH prANAtipAtakatvAdivyapadezo bhavati natu kevalinaH, tasya kadAcidapi pramAdavattvAbhAvAditi nAtivyAptyAdidoSa ityAhuH // teSAM yadyayamAzayo'pramattasaMyateSu kevalitvagamakaprANAtipAtAbhAvAdiliGgAnAM vyabhicAraH, 'kadAcidapi' iti vizeSaNena tadyogyatAbhAvAnAM liGgatvalAbhena vAryata iti chadmasthaliGgeSu 'kadAcid' iti vizeSaNaM yogyatAspaSTatvA rthamiti tadA sA yogyatA prANAtipAtAdiprAgabhAvarUpA grAhyeti kevaliparIkSAyAM kSapakazreNAvapUrvakaraNAdInAM tadabhAvAtteSu vyabhicAro | durvaarH| chadmasthaparIkSAyAM ca pramattasyaiva pakSatve yogyatAgrahaNavaiphalyam, sarveSAM tu chadmasthAnAM pakSatve teSvevAsiddhiriti kimapramattAdAda vaupacArikaprANAtipAtakatvAdivivakSayA ? iti pramattApramattasAdhAraNapakSakachamasthatvasAdhane prANAtipAtAdiliGgeSu 'kadAcid' iti viza paNena sAdhyAdhikaraNakiJcitkAlAvacchinnatvaM devam , kevalitvagamakaliGgeSu ca sAdhyAdhikaraNayAvatkAlAvacchinnatvaM deyamiti noddezyA. MICROCHACH ES
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA / / 272 // siddhirna vA vyabhicAra iti vibhAvanIyam / yattu bhAvabhUtaliGgAnAM na chadmasthajJAnopayogitvamiti / tadasad bhAvabhUtAnAmeva zamAdiliGgAnAM | chadmasthAnAM paraniSThasamyaktvajJAnajanakatvapratipAdanAt / taduktaM yogazAstra pra02 zlo0 15vRttau "paJcabhirlakSaNe liMGgaiH parasthaM parokSamapi sampatavaM samyagupalakSyate, liGgAni tu zamasaMveganirvedAnukampAstikyasvarUpANItyAdi / bAhyapariNativizeSAdeva tatra zamAdibhAvaliGgajJAnasaulabhyamiti ced, atrApi tata eva na bhAvaliGgajJAnadaurlabhyaM parIkSakANAm / etena chadmasthatvagamakAni liGgAni yAvadupazAntavItarAgameva bhavanti / yacca 'kSINamohasya mRSAbhASaNaM tacchadmasthajJAnAgocaratvena na liGgam, dravyato mRSAbhASaNasya krodhAdyabhAvena kSINamohe'bhAvAdityAdi yaduktaM tannirastam, uktarItyA dravyavyatiriktasyApi mRSAvAdasya suparIkSakANAM sugrahatvAt / kiJca kSINamohasya dravyato mRSAbhASaNaM nAstIti sarvazAstraviruddham, yasmAtsarvAvasthAsu karmabandho'sti, karmabandhAnumeyA ca virAdhanA, ipyate cAsau dravyato vItarAgasyApi chadmasthasya caturNAmapi manoyogAdInAmabhidhAnAditi paJcAzaka vRttau dravyata eva mRSAvAdasya kSINamohe'bhidhAnAt / ata eva sUkSmapramAdanimittavirAdhanayA''locanAprAyazcittaM tatroktam / tathAhi AloaNA vivogo vA, NiyaMThassa duve bhave || vivego a siNAyassa, emeyA paDivattio || 1||"tti yatijIta kalpasUtre proktam / "AlocanAprAyazcittaM vivekaprAyazcittamityete dve prAyazcitte nirgranthasya bhavataH, snAtakasya kevala eko vivekaH / " iti tadvRttau / atra snAtakasya kevalavivekaprAyazcittabhaNanena nirgranthayorupazAntakSINamohayorAlocanAvivekaprAyazcitte dve avizeSeNaivokte sambhAvyete; anyathA nirgranthe vikalpadvayamakariSyad; yathA - kutracinnirgranthe vivekaprAyazcittameva, kutraciccAlocanAvivekarUpe dve iti; na caivaM kvacidupadarzitamiti mAdhyasthyena paryAlocyam / tathA cAlocanAprAyazcittazodhyA dravyavirAdhanA kevalivilakSaNe kSINamohe zAstrasiddheti dravyato mRSAbhASaNaM kSINamohe na bhavatIti saTippaNA // svopajJa huciH // gAthA-83 // 272 //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 273 // yadvacanaM tannirarthakameva / yattu tatrAnAbhogahetukaM sambhAvanArUDhaM jIvavirAdhanAvanmRSAbhASaNamupapAditaM tatra dRSTAntAsiddhiH, dravyato jIbavirAdhanAyAstatropapAditatvAd , bhagavatyAmapi tatra jIvavirAdhanAyAH spaSTamuktatvAcca / tathA ca tatsUtraM 18 za08 u0 "aNagAra |saTippaNA // khopar3a | ssa NaM bhaMte ! bhAviappaNo purao duhao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukkuDapoyae vA vaTTApoyae vA kuliMgacchAe vRtiH // vA pariyAvajejA, tassa NaM bhaMte ! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajai, saMparAiA kiriyA kajai ? goyamA! aNagArassa NaM bhAviappaNo gAthA-83 | jAva tassa NaM iriyAvahiA kiriyA kajai, No saMparAiA kiriyA kajai / se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai ? jahA sattamasae saMvuDuddesae|| // 27 // jAva aTTho Nikkhitto'tti // 'purao'tti agrataH, 'duhao'tti dvidhA-antarA'ntarA pArzvataH pRSThatazcetyarthaH, 'jugamAyAe'tti yUpa(yuga)mAtrayA dRSTayA, 'pehAe'tti prekSya, 'rIyaM ti gataM gamanaM, 'rIyamANassa'tti kurvata ityarthaH, 'kukkuDapoyae'tti kurkuTAdipotaH, (TaDimbhaH) vaDApoyae'tti iha vartakaH pakSivizeSaH, 'kuliMgacchAe vatti pipIlikAdisadRzaH, 'pariyAvajejatti pryaapdyet-mriyte| 'evaM jahA sattamasae'ityAdi / anena ca yatsUcitaM tasyArthaleza evam-atha kenArthena bhadaMta ! evamucyate ? gautama! yasya krodhAdayo vyavacchinnA bhavanti, tasyaryApathikyeva kriyA bhavatIti"-ityAdi tavRttAvuktam / atra bhAvitAtmA'nagAra upazAntaH kSINamohazca grAhyaH, anyasyeya pathikIkriyA'bhAvAt , kevalinacAnAbhogaprayuktoktaviziSTagamanAsambhavAditi vadanti / tathA sambhAvanArUDhaM mRSAbhASaNa dravyabhAvAbhyAM bhinnaM na kutrApyupadarzitamiti kSINamohe tadabhidhAnaM bhavato'pUrvapANDityAbhivyaJjakameva, dravyabhAvAtiriktasya sambhAvanArUDhasya zazaviSANavadavastutvAt / yacca vyaktizaktirUpaM sambhave sambhAvye ca yogavIryamuktaM tadbhAvapariNAmarUpameva, yathoktaM suutrkRtaanggviiryaadhyynvRttii| "tathA manovAkAyAdInAM tadbhAvapariNatAnAM yadvIya sAmarthya tadvividhaM-sambhave sambhAvye
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA !!274 // : ca / sambhave tAvattIrtha kRnAmanuttaropapAtikAnAM ca surANAmatIvapaTUni manodravyANi bhavanti / tathAhi tIrthakRtAmanuttaropapAtikasuramanaH paryAya jJAnipraznavyAkaraNasya dravyamanasaiva karaNAd, anuttaropapAtikasurANAM ca sarvavyApArasyaiva manasA niSpAdanAditi / sambhAvye tu yo hi yamartha paTumatinA procyamAnaM na zaknoti sAmprataM pariNamayituM, sambhAvyate tveSa parikarmyamANaH zakSyatyamumartha pariNamayitumiti / vAgvIryamapi dvividhaM-sambhave sambhAvye ca / tatra sambhave tIrthakRtAM yojananihAriNI vAk sarvasvasvabhASAnugatA ca tathA'nyeSAmapi kSIramadhvAzravAdilabdhimatAM vAcaH saubhAgyamiti / tathA haMsakokilAdInAM sambhavati svaramAdhuryam / sambhAvye tu sambhAvyate zyAmAyAH striyo gAnamAdhuryam / tathA coktam - "iyA (sA)mA gAyati madhuraM, kAlI gAyati kharaM ca RkSaM (rukkhaM ) ca' ityAdi / tathA sambhAvayAma enaM zrAvakadArakama kRtamukhasaMskAramapyakSareSu yathAvadabhilaptavyeSviti, tathA sambhAvayAmaH - zukasArikAdInAM vAco mAnuSabhASApariNAmaH / kA vIryamapyarasyaM yadyasya balam / tadapi dvividhaM sambhave sambhAvye ca / sambhave yathA cakravarttibaladeva vAsudevAdInAM yadvAhubalAdikAyabalam / tadyathA - koTizilA tripRSThena vAmakaratalenoddhRtA, yadi vA 'solasarAya sahassA' ityAdi yAvadaparimitabalA jinavarendrA iti / sambhAvyetu sambhAvyate tIrthakaro lokamaloke kandukavat prakSeptum, tathA meruM daNDavat gRhItvA vasudhAM chatrakavadbhartumiti / tathA sambhAvyate'nyatarasurAdhipo jambUdvIpaM vAmahastena chatrakavaddhartumayatnenaiva mandaramiti / tathA sambhAvyate'yaM dArakaH parivarddhamAnaH zilAmenAmuddha hastinaM damayitumazraM vAhayitumityAdi [ indriyabalamapi zrotrendriyAdisvaviSayagrahaNasamartha paJcadhA / ekaikamapi dvidhA sambhave sambhAvye ca / sambhave yathA zrotrendriyasya dvAdazayojanAni viSayaH evaM zeSANAmapi yasya yo viSaya iti / sambhAvye tu yasya kasyacidanupahatendriyasya zrAntasya kruddhasya pipAsitasya pariglAnasya vA arthagrahaNAsamarthamapi indriyaM sadyathoktadoSopazame tu sati sambhAvyate viSa T ASOCHIS saTippaNA // svopajJa vRciH // gAthA-83 // 274 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 275 // CRACREAUCCCCCCCA-U yagrahaNAyeti]" tadvadiha yadi kSINamohe sambhAvanArUDhaM mRSAbhASaNaM sambhave vaktavyaM tadA vyaktita eva bhAvarUpaM sampannam , yadi ca sambhAvye tadA zaktita iti na kathamapi pRthag bhavitumarhati / na ca kSINamohe mRSAbhASaNaM kevalaM sambhAvyameva, apUrvAdiSu paJcasu guNasthAna saTippaNA ||svopdd' keSu catasRNAM bhASANAM karmagranthe dvitIyatRtIyavAgyogau mithyAdRSTerArabdhau yAvat kSINakaSAyavItarAgachadmasthastAvallabhyete / tathopazAnta-15 vRttiH // kaSAyasthAne kSINakaSAyasthAne ca 'navayogA bandhahetavaH' ityasya cArthasyAvizeSeNaivAbhidhAnAd / avazyaMbhAvitvAbhiprAyeNa ca yatsambhA lai gAthA-83 vyatvAbhidhAnaM tattu satsaMyatamAtrasyaiva mRSAbhASaNAdeH syAditi draSTavyam / kiJca-sarvamapi mRSAbhASaNaM krodhamUlakameveti vadatastava sambhA- // 27 // vanArUDhamapi mRSAbhASaNaM tanmUlakameva syAt , tathA ca kSINamohe tasyApyabhAvaH prApnoti / nanUktaM tadanAbhogahetukameveti cet , tarhi tAdRzaM dravyato mRSAbhASaNameva kimiti nAbhyupeyate ? kiM sambhAvanayA?, na ca dravyabhUtena tena pratyAkhyAnabhaGgo bhavati, bhAvabhUtasyaiva tasya pratyAkhyAtatvAt , "pramattayogAdasadabhidhAnaM mRSA" iti tattvArthavRttivacanAt / na ca bhAvataH prANAtipAtamRSAbhASaNAdeyatkAraNaM tadeva tasya dravyato'pIti kSINamohe na tatsambhavatIti vAcyam, evaM sati bhAvato jJAnadarzanacAritrANAM yAni kAraNAni tAnyeva dravyabhUtAnAM teSAM kAraNAni syuriti, abhavyAdInAmapi dravyato jJAnadarzanacAritravatAM jJAnAvaraNIya-darzanamohanIya-cAritramohanIyakarmakSayopazamAH kAraNAni syuH / tathA cAgamabAdhA / kizca-evaM kevalino dravyendriyANAmapyabhAvApattiH, bhAvendriyahetujJAnAvaraNadarzanAvaraNakSayo8| pazamayoH kevalinyabhAvAd / na ca dravyendriyAbhAvaH kevalinyuktaH, kintu bhAvendriyAbhAva eveti / kiJca-upazAntamohe yathA jIva-13 virAdhanA mohanIyakAraNamantareNApi bhavati, tathA kSINamohe mohAbhAve'pi dravyato jIvavirAdhanAmRSAbhASAdisadbhAve kiM bAdhakam ?, athAstyevAgamabAdhA / tathAhi-"rAyagihe jAva evaM vayAsI, aha bhaMte ! pANAivAe musAvAe adiNNAdANe mehuNe pariggahe esa
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ saTippaNA ||svopn vRttiH // mAthA-83 // 276 // mANaM kativaNNe katigaMdhe katiraseM katiphAse paNNatte ? goyamA ! paMcavaNNe dugaMdhe paMcarase cauphAse paNNatte // " ityAdi bhagavatIsUtre dharmaparIkSA dvAdazazate pazcamoddezake proktam / 'rAyagihe'ityAdi / 'pANAivAe'tti prANAtipAtajanitaM tajjanakaM vA cAritramohanIyaM ko||276|| pacArAda prANAtipAta eva, evamuttaratrApi, tasya ca pudgalarUpatvAt varNAdayo bhavanti, ata uktaM 'paMcavaNNe ityAdi / Aha ca-"paMcarasa-paMcavaNNehi, pariNayaM duvihagaMdhacauphAsaM / daviyamaNaMtapaesa, siddhehiM NaMtaguNahINaM // 1 // " ityAyanavRttAvuktam / etadanusAreNa ca prANAtipAtAdInAM cAritramohanIyatvAt kSINamohe tdnupptteH| upazAntamohe tu mohasadbhAvAtprANAtipAtAdyaGgIkAre na kiJcidvAdhakamiti ced / etadapyasat , bhAvaprANAtipAtApekSayaivoktopacAravyavasthiteH, anyathA dravyaprANAtipAtAdInAM cAritramohanIyakarmajanakatve | sUkSmasamparAyAdau paDvidhabandhakatvAdi na syAt / tajanyatve ca tasyoditasyAnuditasya vA janakatvaM vAcyam / Adhe upazAntamohe drvypraannaatipaataadynuppttiH| antye ca cAritramohanIyasattAmAtrAdupazAntamohe tatkAryaprANAtipAtasvIkAre nAgnyAdInAM saptAnAM parISahANAmapi tatra svIkArApatteH, teSAmapi cAritramohanIyakAryatvapratipAdanAt / taduktaM bhagavatyAM za08 u08"carittamohaNije NaM bhaMte! kamme kati parIsahA samoaraMti ?, goyamA satta parIsahA samoaraMti / taMjahA-"aratI acela itthI, NisIhiA jAyaNA ya akkosA // sakkArapurakAre, carittamohami sattete // 1 // " tattvArthabhASye'pyuktam a09 sU015 "cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsatkArapuraskArAH // parISahA uktaaH|" iti / etavRttiryathA-"darzanamohavarja zeSaM cAritramohanIyaM-cAritraM mUlottaraguNasampannAnmohanAtparAGmukhatvAcAritramohanIyam , tadukye satyete nAgnyAdayaH sapta parISahA bhavanti / nAgnyaM jugupsodayAd1, aratyudayAdaratiH2, strIvedodayAta strIpariSahaH3, niSadyA sthAnAsevitvaM bhayodayAt4, krodhodayAdAkrozaparISahaH5, mAnodayAd yAzcAparISahaH6, lobhodayA CREASRECCHOCHOCOINEK *
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 277 // tsatkArapuraskAraparISahaH7, iti / atha cAritramohodaye satyete parISahAH proktA, tasmAdupazAnte na bhavantIti cet , tarhi cAritramohanI saTippaNA yakarmodaye sati prANAtipAtAdayaH proktAH, ataste'pi tatra mA bhUvan / atha bhAvata eva prANAtipAtAdayazcAritramohanIyodayasamutthAH, // khopar3a | dravyatastu cAritramohanIyasya sattAyAmapi tatra te bhavantIti cet , tarhi bhAvata eva cAritramohanIyodayasamutthAH sapta parISahAH sUkSmasa-18 vRciH // mparAyaguNasthAnaM yAvadbhavanti, dravyatastu ta evopazAntamohe'pi cAritramohasattAnimittakA bhavantu, yuktarubhayatra taulyAditi / yacca gAthA-83 sambhAvanArUDhamRSAbhASaNaniSedhavyAghAtenaiva tatsiddhisamarthanaM kRtaM tattu zazazRGgasyApi niSedhavyAghAtAttatsiddhisamarthanaprAyam / yA cA- // 277 // |'loke lokakalpanAtulyA sambhAvanA proktA, sA tu prakRtArthasyAtizayitatvameva pratipAdayed / aloke lokapramANAsaMkhyeyakhaNDapramANA-19 vadhijJAnaviSayakalpanA hi vaijJAnikasambandhena tadviSayaviziSTatAmavadhijJAnasyaiva jJApayatIti / Aha ca (vize0) bhaassykaar||"vddto puNa bAhiM, logatthaM ceva pAsaI davvaM ||suhumyrN suhumayaraM, paramohI jaavprmaannu||606||"( vardhamAnaH punrvdhiloksthmev pazyati dravyaM / sUkSmataraM sUkSmataraM paramAvadhiryAvat paramANum / / ) iti / tadvadihApi sambhAvanayA viziSTameva mRSAbhASaNaM prasajyateti viparItaiveyaM kalpanA bhavata iti / yacca ata eva 'kAlazaukarikasya'ityAyuktaM, tattu taM pratyeva gati, yataH kAlazaukarikasya mahipavyApAdanaM mahiSavyApAdanatvena bhagavatoktaM tadbhAvamAzritya, tena tatra tatkalpanAyAH prAmANyam , sambhAvanArUDhamRSAbhASaNAdema'SAbhASAtvAdikaM tu bhAvato nocyata iti kathaM tatkalpanA syAd ? na hyasataH sambhAvanApi sambhavati, nahi kSINamohe maithunAdInAM bhavatApi sambhAvanA kriyate; ata eva kSINamohe sambhAvanArUDhamRSAbhASAdeH snAtakacAritrapratibandhakatvena doSatvamityapi nirastam , asato doSatvAyogAt / ata eva citralikhitanArIdRSTAnto'pi.nirastaH, asata AkAramAtratAyA apyabhAvAditi na kiJcidetat / yacca chadmasthaliGgAnAM dravyabhUtAnAM mithyA HLCUCUCUCURRECRUI
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 278 // saTippaNA ||svopjny vRtiH // gAthA-83 // 278 // SOURCHAS kArAdiliGgagamyatvasyApi saimbhavAnmithyAkArasya vA'navaratapravRttAvasambhavAta saMyatAnAM dravyahiMsAdikaM kAdAcitkatvenAnAbhogaprayuktamevetyabhidhAnaM tadayuktam , pratyAkhyAtabhAvahiMsAderevAnAbhogaprayuktakAdAcitkabhaGgapariNativato mithyAkAraviSayatvAd , dravyahiMsAmAtre tadabhASAd , anyathA'pavAdapadajinapUjA''hAravihArAdikriyANAmapi mithyaakaarvissytvaaptteH| yacca SaSThasaptamaliGgayozchadmasthamAtre sulabhatvamuktam , tatpratilekhanApramArjanAdikriyANAM pipIlikAdikSudrajantubhayotpAdakatvena sAvadyatve syAt , tadeva tu nAsti, kAyAdiniyatAcArarUpANAM tAsAmautsargikINAM kriyANAmatyantaniravadyatvAd / apavAdakalpatvAdAsAM kathaJcitsAvadyatvamiti ced, na / apavAdasyApi vidhizuddhasya sAvadyatvAbhAve tatkalpatvenAbhimate tadabhAvAd / na cotsargApavAdavyatirikto'pavAdakalpo rAzitrayakalpanArasikaM bhavantaM vinA'nyena kenApISyata iti tatsadbhAve pramANamasti / zakyAzakyaparihAraviSayabhedenApavAdApavAdakalpayorbhedAbhyupagame ca duSkarasukaratvAdibhedenAnazanayuktAhArAdikriyANAmutsargotsargakalpabhedakalpanAyA apyApatteriti na kizcidetat / tasmAt SaSThasaptamaliMgayoH saulabhyamapi pramattasyaiva pratiSevaNadazAyAM jJeyam , apramattasya tu sattAmAtreNaiva tad draSTavyam / yattu kevalino'pi parIkSAyAM chadmasthajJAnagocaratvena dravyarUpANyeva liGgAni grAhyANItyuktam , tanna caturacetazcamatkArakAri, dravyarUpANAmapi prANAtipAtAdInAmabhAvasya sarvakAlInatvasya hetughaTakasya dugrahatvAt / sUkSmadRSTayA tadgrahe ca bhAvarUpaliGgAnAmapi na duhatvamiti / yaccoktaM sa ca kevalI dvividho grAhya ityAdi, tadasat / kSINamohe kevalitvasyAgamabAdhitatvAt , Agame chadmasthavItarAgamadhya eva kSINamohasya parigaNitatvAt / uktaM ca prajJApanAyAM 8"se kiMtaM khINakasAyavIyarAyacarittAyarithA?,khINakasAyavIyarAgacarittAyariA duvihA pannattA / jahA chaumatthakhINakasAyavIyarAyaca rittAyariyA ya, kevalI khINakasAyavIyarAgacarittAyariyA ya" ityaadi| yadi caitAmAgamabAdhAmullaGghayApi 'bhAvini bhUtavadupacAraH' iti CSCRIKA
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 279 // 46 RECAUSEUR-USA nyAyAd dvAdaze guNasthAne kathaJcitkevalitvamabhyupagamyate, tarhi caramazarIriNi prathamAdiguNasthAnavanini kSapakazreNyArUDhe vA saptamA saTippaNA diguNasthAnavartini tadabhyupagantavyaM syAt / kiJca-kSINamohasya kevalitvavivakSA kenApi na kRteti kathaM bhavatA kartavyA ? nahi svalpa ||khopajJa kAlabhAvikevalajJAnasyApi chadmasthasya kevalitvavivakSA kartuM yujyate / ata eva "cha ThANAI chaumatthe sababhAveNaM Na jANai, Na pAsai / vRttiH // taMjahA dhammatthikAyaM1 adhammatthikAyara AgAsaM3 jIvaM asarIrapaDibaddhaM4 paramANupoggalaM5 sada6 / etANi ceva uppaNNaNANadaMsaNadhare gAthA-83 arahA jiNe jAva savvabhAveNaM jANati pAsati taMjahA-dhammatthikAyaM jAva sadaM jANati' ityAdi sthAnAGgasUtre / "iha chamastho vi-2||279|| ziSTAvadhyAdivikalo na tvakevalI, yato yadyapi dharmAdharmAkAzAnyazarIrajIvaM ca paramAvadhirna jAnAti, tathApi paramANuzabdau jAnAtyeva, 13 rUpitvAt tayoH, ruupidrvyvissytvaacaavdheH|" ityAdi vRttAyuktam / atra paramAvadherantarmuhUrtAdUrdhvamutpatsyamAnakevalajJAnasyApi kevalitvavivakSA na kRtA / yadi ca paramAvadhimataH kevalitvavivakSAmakariSyat tadA vyabhicArazakaiva nAstIti chadmasthapadasya vizeSaparatvaM nAvakSyad vRttikAraH / tasmAt kSINamohasyApyantarmuha dUrdhvamutpatsyamAnakevalajJAnasya kathazcitkevalitvavivakSA zAstravAdhitaiveti / yadi ca kSINacAritrAvaraNatvAddhetoH kSINamohe kevalitvaM durnivAraM, tadA niraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAcopazAntamohe kaSAyakuzIle ca tad durnivAraM syAditi bodhyam / yacca rAgadveSavattvacchadmasthatvAdInAmaikyodbhAvanena dUSaNaM dattaM, tattu na kizcid ; evaM sati samaniyatadharmamA vyAptyucchedaprasaGgAditi dig / idaM vihAsmAkamAbhAti-yadAlocanAyogyavirAdhanAdikaM chadmasthamAtraliGgaM, tadabhAvazca kevalino | liGgam , 'kadAcid' ityanena 'na kadAcidapi' ityanena caitadarthasyaiva sphoraNAt / AlocanAyogyatAyA anAbhogaprayuktakAdAcitkatAniyatatvAd , itaratra ca tadabhAvAd / itthaM ca kevalI na kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati, kSINacAritrAvaraNatvAd-ityAdau viziSTo RECE
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA * ||28||kaa 45544554MASS heturanusandhemaH, anyathA kevalitvagamakAni liGgAni kSINamohe na santi, kintu svarUpataH santi / yathA-vahniranuSNaH, kRtakatvAdityanumAne kRtakatvaM vanau svarUpataH sadapyanuSNatvagamakaliGgatvena nAstIti pratyakSabAdhitapakSatvAdagamakaM procyate, tadvat 'kSINamohe saTippaNA ||svopkss saptApi sthAnAni' ityuktAvapi na nistAraH, tadvadevAprayojakatvena prakRtaliGgavyabhicArAnuddhArAt / nahyayaH piNDo dhUmavAn , vahnimattvAd ciH // ityatra pakSadoSamAtreNa hetudoSo nirAkartuM zakyate, ityanumAnahetutve uktaprakAra AzrayaNIyaH, sambhAvanAhetutve tu na kimapyupapAdanI- gAthA-84 ya mityupayuktairvibhAvanIyamiti dika // 83 // tadevaM kevalino'vazyambhAvinI jIvavirAdhanA na bhavati' iti khamativikalpanamanarthahetu- // 280 // rityetAdRzAH kuvikalpA mokSArthinA tyAjyA ityAhativvAsaggahadosA, eyArisayA havaMti kuvigappA // te ucchidiya samma, ANADa muNI pahijA // 4 // [tIvAsadgrahadoSA(dabhinivezA)detAdRzakA bhavanti kuvikalpAH // tAnucchidya samyag AjJAyAM muniH pravarteta // 84 // ] tIvrAt-samyagvaktRvacanAnivartanIyatvenotkaTAd , abhinivezAdviparyayagrahAdetAzakAH kuvikalpA bhavanti, tAnucchidya samyagAjJAyAM guruzAstrapAratantryalakSaNAyAM muniH pravarteta, na tu bahuzrutatvAdikhyAtimAtreNa svamativikalpajAlagrathanarasiko bhavediti 'etAzakA:'-ityatidezena yaH parasyAyaM kuvikalpo'sti-'yo mAMsamaznAti tasya samyaktvaM na bhavatyeveti', so'pyapAsto bo vyaH, kevalasamyaktvadhAriNo'viratereva mAhAtmyAditarAbhakSyabhakSaNasyeva mAMsabhakSaNAdapi nivRtteraniyamAt / yadi ca "sadyaH sammUcchi-18 tAnanta-jantusantAnaSitam // tad jJAtvA bhuJjAnasya sarvAMzAnukampArAhityAna samyaktvamityabhyupagamaH, tadA'nantajantumayaM jJAtvA | mUlakAdikaM bhakSayato'pi samyaktvakSatirabhyupagantavyA syAd / yadi ca mAMsabhakSaNasyAtinindyatvAttasya samyaktvanAzakatvaM tadA paradAra-IN
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA saTippaNA // khopar3a ciH // gAthA-84 // 28 // gamanasya tatsutarAM syAditi tadvyasanavataH satya kiprabhRteH samyaktvamucchidyeta / etena 'bilavAsinAmapi manujAnAM tathAvidhakarmakSayo pazamena yadi mAMsaparihAraniyantRtvaM tadA samyagdRzAM tatsutarAM syAditi mAMsabhakSaNe samyaktvakSatireva iti nirastam , samyaktvasya bhaav||28|| dharmatvena kuladharmamAtratvAbhAvAt , tathAvidhakarmapariNateranucitapravRttimato'pi zraddhAnaguNena tadanapagamAt / anyathA stenAnAmapi keSAJci tparadAragamanaparihAraniyantRtvAt , tato'nivRttasya satyakiprabhRteH samyaktvamucchidyetaiveti / / na ca mAMsAhArasya narakAyurbandhasthAnatvAdeva tadanivRttau na samyaktvamiti zaGkanIyam , mahArambhamahAparigrahAdInAmapi tathAtvAt , tadanivRttau kRSNavAsudevAdInAmapi smyktvaapgmaaptteH|| kizca-samyaktvadhAriNAM kRSNaprabhRtInAM mAMsabhakSaNe'pi samyaktvAnapagamaH zAstre'pi zrUyate / taduktaM SaSTAGge (a016) taeNaM se duvae rAyA kaMpillapuraM NagaraM aNupavisai, aNupavisittA viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA koDuMbiyapurise saddAvei saddAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA viulaM asaNaM 4 suraM ca majaM ca maMsaM ca sIdhuM ca pasannaM ca subahupupphaphalavatthagadhamallAlaMkAraM ca vAsudevappAmokkhANaM rAyasahassANaM AvAsesu sAharaha tevi sAharati taeNaM te vAsudevappAmokkhA taM viulaM asaNaM 4 jAva pasannaM ca AsAemANA vihrNti"ti| na cAtra mAMsabhakSaNAdikaM khaparivArabhUtamithyAdRzAmeva 'tadAjJAnimittakatvAt tatkartRkaM' vyapadiiSTamiti zaGkanIyam , 'vAsudevapramukhA' ityatra sarveSAmekakriyAyogAt samyaktvanAzake tatra tadAjJApanasyApyanupapattezca // yattu varNanamAtra tvenaivatsUtrasyAkiJcitkaratvaM pareNodbhAvyate, tasya mahAneva kRtaantkopH| evaM sati svargaddharyAdipratipAdakasUtrANAmapi varNanamAtratvenAki zcitkaratAyA vAvadUkena vaktuM zakyatvAd , lokanindyaviSayamAtreNApi yathAsthitArthapratipAdakasUtravilope nAstikatvasyAnivAritaprasaratayA 5 sarvavilopaprasaGgAditi // kizca-yadyanantakAyAdimAMsAdibhakSaNe samyaktvasya mUlocchedaH syAt tadA tatra tapaH prAyazcittaM nopadiSTa syAt, CCCCAMERA PRICORRECARSHA ACC
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 282 // uktazca tattatra / taduktaM zrAddhaMjIta sUtravRtyoH- "cauguru NaMte, caulahu, parittabhoge sacittavajjissa / maMsAsavavayabhaMge, chagguru cauguru aNAbhoga / / 99 / / " vyAkhyA - "macittavarjakasya zrAvakAdeH 'ananta'tti anantakAyAnAM mUlakArdrakAdInAM bhakSaNe caturguru prAyazcittaM bhavati / yadAgamaH - "so uNa jiNapaDikuTTho, anaMtajIvANa gAyaNiphaNNo || gehI pasaMgadoso, anaMtakAo ao gurugA ||1||" tathA sacittavarjakasyaiva zrAddhAdeH, 'paritta 'tti pratyeka paribhoge - pratyekAmrAdipuSpaphalAdibhoge caturlaghu prAyazcittam / tathA mAMsAsatrayorupalakSaNAnmadhunavanItayozca 'vayabhaMge' tti anAbhogataH pRthagvakSyamANatvAdatrAbhogato jJeyam / tatazcAbhoge sati vratasya niyamasya bhaGge SaDguru, 'cauguru'tti anAbhoge sati mAMsAsatramadhunavanItAnAM vratabhaGge caturguru prAyazcittaM bhavatIti gAthAkSarArtha iti // " tato mAMsabhakSaNe samyaktvaM nazyatyeva' ityayamapi kuvikalpa eveti bodhyam // 84 // nanu vikalpocchedenAjJayA pravRttirhitAvahoktA / na cAjJAmAtrAnusaraNaM hitAvahaM sambhavati, sarvatra saulabhyAd, dRzyante hi sarve'pi nijanijagurvAdyAjJAyattA ityupAdeyAjJAvizeSamAha - ANA puNa jagaguruNo, egaMta suhA vahA suparisuddhA // aparikkhiA Na gijjhA, sA savvA NAmamiteNaM // 85 // [AjJA punarjagadgurorekAntasukhAvahA suparizuddhA || aparIkSitA na grAhyA sA sarvA nAmamAtreNa || 85 // ] vyAkhyA- 'ANA puNa'tti AjJA punarjagadguro tribhuvanadharmagurorbhagavato vItarAgasya, suparizuddhA samyakparIkSA prAptA, ekAntasukhAvahA niyamena svargApavargAdisukhaheturgrAhyeti yogaH / mA''jJA sarvA nAmamAtreNAparIkSitA satI na grAhyA, prekSAvapravRtteH parIkSA niyatatvAditi bhAvaH // 850 // etatparIkSopAyamAha kasa cheya- tAvajogA, parikkhiyavvA ya sA suvaNNaM va // esA dhammaparikkhA, NAyavvA buddhimaMteNaM // 86 // saTippaNA || svopajJa // gAthA-85 // 282 //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 283 // [ kapacchedatApayogAt parIkSitavyA ca sA suvarNamiva / eSA dharmaparIkSA jJAtavyA buddhimatA // 86 // ] vyAkhyA-sA AjJA, kaSacchedatApayogAt suvarNamiva parIkSaNIyA / yathAhi -yuktisvarNa jAtyavarNe ca suvarNamAtrasAmyena mugdhalokairabhedena pratIyamAne kapacchedatApairvicakSaNAstatparIkSaNaM karttumutsahante, tathA''jJAyAmapi mugdhaiH sarvatra nAmamAtrAdekatvena pratIyamAnAyAM vicakSaNAstatparIkSAM kapacchedatApaiH karttumutsahanta iti buddhimataiSA dharmaparIkSA jJAtavyA / yaiva hyAjJA sA sarva eva dharma ityAjJAparIkSeva dharmaparIkSeti bhAvaH / / 86 / / kapAdInevAtra yojayitumAha vihipaDise hA u kaso, tajjogaka khemakAriNI kirIyA / cheo tAvo ya ihaM, vAo jIvAitattANaM // 87 // [vidhipratiSedhau tu kapaH tadyogakSemakAriNI kriyA / / chedaH tApazca iha vAdo jIvAditaccAnAm // 87 // ] vyAkhyA- 'vihipa DisehAu' tti / vidhiH - aviruddhakarttavyArthopadezakaM vAkyam / yathA-svarga - kevalArthinA tapodhyAnAdi karttavyamityAdi / pratiSedhaH punarna hiMsyAt sarvabhUtAnItyAdi / etau dvAviha dharmaparIkSAyAM kaSa eva, suvarNaparIkSAyAM kaSapaTTakarekheva / idamuktaM bhavati-yatra dharme uktalakSaNau vidhipratiSedhau puSkalAvupalabhyete sa dharmaH kaSazuddhaH, na punaH - "anyadharmasthitAH sattvA, asurA iva viSNunA / ucchedanIyAsteSAM hi vadhe doSo na vidyate || 1 ||" ityAdivAkyagarbha iti / tayorvidhipratiSedhayoryogo'nAvirbhUtayoH sambhavaH, kSemaM cAvibhUtayoH pAlanA, tatkAriNI kriyA bhikSATanAdivAhyavyApArarUpA chedaH / yathA kaSazuddhAvapyantargatAmazuddhimAzaGkamAnAH sauvarNikAH suvarNagulikAde chedamAdriyante, tathA kapazuddhAvapi dharmasya chedamapekSante prekSAvantaH / sa ca chedo vizuddhabAhyaceSTarUpaH, vizuddhA ca caSTA sA yatrAsantAvapi vidhipratiSedhAvabAdhitarUpau khAtmAnaM labhete, labdhAtmAnau cAticAravirahitAvuttarottarAM vRddhimanubha : saTippaNA ||khopajJa vRtiH // gAthA-86 87 // 283
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 284 // vataH, IdRzI yatra dharme ceSTA saprapaJcA procyate sa dharma chedazuddha iti // tApazca jIvAdinazvAnAM vAdaH - syAdvAdarItyopanyAsaH / yathAhi - kaSacchedazuddhamapi suvarNa tApamasahamAnaM kAlikonmIlanadoSAnna suvarNabhAvamaznute, evaM dharmo'pi satyAmapi kaSaccheda zuddhau tApaparIkSAyAma nirvahamANo na svabhAvamAsAdayati, ato. jIvAditatvAnAM syAdvAdaprarUpaNayA tApazuddhiranveSaNIyA / yatra hi zAstra dravyarUpatayA - pracyutAnutpannaH, paryAyAtmakatayA ca pratisvamaparAparasvabhAvAskandanenAnityasvabhAvo jIvAdiravasthApyate, syAttatra tApazuddhiH / yataH | pariNAminyevAtmAdau tathAvidhAzuddhaparyAyaprAdurbhAvAduktalakSaNaH kapo bAhyaceSTAzuddhilakSaNazca cheda upapadyate na punaranyatheti / atra ca tApa| parIkSA bUlavatI, kapacchedabhAve'pi tApAbhAve parIkSA'siddhaH, nahi tApe vighaTamAnaM hema kapacchedayoH satorapi svaM svarUpaM pratipattumalam, yuktisvarNatvAttasyeti // 87 // etAbhiH parIkSAbhirdhameM parIkSite, dharmavAn gururapi parIkSita eva bhavatItyabhiprAyavAnAha-- yAhiM parikkhAhiM, suddhe dhammaMmi pariNayA je u // guruNo guNajalaNihiNo, te vi visuddhA suvaNNaM va // 88 // [ etAbhiH parIkSAbhiH zuddhe dharme pariNatA ye tu // guravo guNajalanidhayaH, tepi vizuddhAH suvarNamiva // 88 // ] vyAkhyA - etAbhiH kaSAdiparIkSAbhiH zuddhe dharme ye pariNatA eva te guravo'pi guNajalanidhayaH suvarNamiva vizuddhA draSTavyAH, yadddravyaM yadA yadrUpeNa pariNamate tat tadA tanmayameveti zuddhadharmapariNatA guravo'pi zuddhadharmarUpatvenaivAdaraNIyA iti bhAvaH // 88 // suvarNasadRzatvameva gurUNAM bhAvayannAha - satthoiyaguNajutto, suvannasariso guru viNidiho // tA tattha bhAMti ime, visaghAyAI suvannaguNe // 89 // [zAstroditaguNayuktaH suvarNasadRzo gururvinirdiSTaH / tasmAtcatra bhaNanti viSaghAtAdInsuvarNaguNAn // 89 // ] saTippaNA // svopaca ciH // gAthA-88 89 // 284 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ | vyAkhyA-'satthoiya'tti / zAstre dazavakAlikAdAvuditAH pratipAditA ye guNAH sAdhuguNAstairyuktaH sahitaH, suvarNasaha- 121 saTippaNA dhamaparIkSAmAzo gururvinirdiSTaH, tattasmAtkAraNAt , tatra gurau viSaghAtAdIna imAnanantarameva vakSyamANAn , suvarNaguNAn yojynti||89||6 // 285 atrArthe'STasuvarNaguNapratipAdanAya bhAvaMsAdhau gurau tadyojanAya ca pUrvAcArya(zrIharibhadrasUri)kRtA eva tisro gAthA upanyasya ti // khopar3a vRttiH // hai| visaghAi-rasAyaNa-maM-galattha-viNae-payAhiNAvatte // gurue-aDajjha-'kucche, aha suvanne guNA iMti // 90 // || gAthA-90 [viSaghAti rasAyanamaGgalArthavinataM pradakSiNAvarta // gurukamadAhyAkutsyamaSTau suvarNe guNA bhavanti // 90 // ] ___vyAkhyA-'visaghAI' ityAdi / viSaghAti-garadoSahananazIlaM suvarNa bhavati / rasAyanamaGgalArthavinItamiti karmadhAra // 285 // yapadam / rasAyanaM-vayaHstambhanam , maGgalArtha-maGgalaprayojanam , vinItamiva vinItam , kaTakakeyUrAdISTavizeSaiH pariNamanAt / tathA pradakSiNAvartamatitApane pradakSiNAvRtti, tathA gurukam , alaghusAratvAt / adAhyAkutsyamiti karmadhArayapadam , tatrAdAyamagneradahanIyam , sAratvAdeva; akutsyamakutsanIyam , akuthitagandhatvAditi / evamaSTau suvarNe hemni, guNA asAdhAraNadharmA, bhavanti syuriti gaathaarthH|| 90 // etatsamAnAn sAdhuguNAnAhaDaya mohavisaM ghAyaDa 1. sivovaesA rasAyaNaM hoi 2||gunnoy maMgalatthaM3. kuNaDa viNIo a joggottiA [iti mohaviSaM ghAtayati zivopadezAdrasAyanaM bhavati // guNatazca maGgalAthai karoti vinItazca yogya iti // 91 // ] 'vyAkhyA-'iya'tti / ityevaM suvarNavadityarthaH, 1mohaviSa-vivekacaitanyApahAri, ghAtayati-nAzayati keSAJcit , sAdhuriti prkrmH| kutaH ? ityAha-zivopadezAnmokSamArgaprarUpaNAt / / tathA sa eva 2 rasAyanamiva rasAyanaM bhavati jAyate, zivopadezA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA * // 286 // devA'jarAmarakSA hetutvAt / tathA guNatazca svaguNamAhAtmyena ca, 3 maGgalArthaM maGgalaprayojanaduritopazamamityarthaH karoti vidhatte // 4 facts prakRtyaiva bhavatyasau, yogya iti kRtvA / / 99 / / tathAmaggaNusAra pAhiNa5, gaMbhIro garuao tahA hoi6 // kohaggiNA aDajjho7, akuccho sai siilbhaavennN8|| [ mArgAnusAritvaM pradakSiNatvaM gaMbhIraH gurukakastathA bhavati / / krodhAgninA'dAhyaH akutsyaH sadA zIlabhAvena // 92 // ] vyAkhyA - maggaNumAri'ti / 5 mArgAnusAritvaM sarvatra yatsAdhostatpradakSiNAvarttatvamucyate / / 6 gambhIro'tucchacetAH gurukako guruka ityarthaH / / ' tathA ' iti samuccaye, bhavati syAt / tathA 7 krodhAgninA adAhyaH, suvarNavat // 8tathAskutsyaH sadA zIlabhAvena zIlalakSaNa saugandhyasadbhAveneti / / 92 / / nigamayannAha - evaM sunna sariso, paDipunnAhiaguNo gurU o // iyaro vi samuciyaguNo, Na u mUlaguNehi parihINo // 93 // [ evaM suvarNasadRzaH pratipUrNAdhikaguNo gururjJeyaH // itaropi samucitaguNo na tu mUlaguNaiH parihInaH // 93 // ] ' evaM 'ti evamuktaprakAreNa suvarNamadRzaH, sAmAnyato bhAvasAdhuguNayogAt / tathA pratipUrNA anyUnAH adhikaguNAH pratirUpA - divizeSaguNA yasya sa tathA, gururjJeyaH / apavAdAbhiprAyeNAha - itaro'pi kAlAdivaiguNyAdekAdiguNahIno'pi samucitaguNaH pAdAhInaguNo gururjJeyaH natu mUlaguNaiH parihInaH, tadrahitasya gurulakSaNavaikalyapratipAdanAd / uktaM ca (paMcAzaka 11 muM) guruguNarahio vi ihaM, davvo mUlaguNavito jo "tti / mUlaguNasAhitye tu sammucitaguNalAbhAd na kiJcidguNavaikalyenA'gurutvamudbhAvanIyamiti bhAvaH // uktaM ca- "Na u guNamittavihUNotti, caMDaruddo udAharaNaM / / 35 / / " ti // 93 // saTippaNA // svopajJa vRSaH // gAthA - 92 93 // 286 //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA ucitaguNazca gururna parityAjyaH, kintu tadAjJAyAmeva vartitavyamityAhaeyAriso khalu gurU, kulavahuNAeNa Neva mottvyo|| eyassa u ANAe, jaiNA dhammami jaiavvaM // 94 // | pATaNA khopajJa [etAdRzaH khalu guruH kulavadhUjJAtena naiva moktvyH|| etasya tvAjJayA yatinA dharme yatitavyam // 94 // ] zuciH // vyAkhyA-etAdRza ucitaguNaH, khalu nizcaye, guruH kulavadhUjJAtena naiva moktavyaH / yathAhi-kulavadhUbhA bhatsitA'pi gAthA-94 taccaraNau na parityajati, tathA suziSyeNa bhatsitenApyucitaguNasya gurozcaraNasevA na parityAjyeti bhAvaH / 'tu' punaH, etasyocitagu- 95-96 Nasya, gurorAjJayA yatinA dharme yatitavyam // 14 // tadAjJAsthitasya ca yo guNaH sampadyate tamAha // 287 // | guruANAi Thiyasta ya, bajjhANuDhANasuddhacittasta // ajjhappajjhANammi vi, egaggattaM samullasai // 95 // [gurvAjJAyAM ca sthitasya ca bAhyAnuSThAnazuddhacittasya / / adhyAtmadhyAnepi ekAgratvaM samullasati // 95 // ] vyAkhyA-'guruANAItti / gujJAsthitasya ca pariNatavyavahArasya sato, vAhyAnuSThAnena-vihitAvazyakAdikriyAyogarUpeNa zuddhacittasya jJAnayogapratibandhakakarmamalavigamavizadIkRtahRdayasya nizcayAvalambanadazAyAM zuddhAtmasvabhAvapariNatau prakaTIbhRtAyAm, adhyAtmadhyAne'pi ekAgratvaM samullamati / / 95 // tataH kiM bhavati ? ityAhatami ya AyasarUvaM, visayakasAyAidosamalarahi // vinnANANaMdaghaNaM, parisuddhaM hoi paccakkhaM // 96 // * [tasmiMzcAtmasvarUpaM viSayakaSAyAdidoSamalarahitaM // vijJAnAnandaghanaM parizuddhaM bhavati pratyakSam // 96 // ] HABARCELECT
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA 1. // 288 // vyAkhyA- 'taMmi yatti / tasmiMzcAdhyAtma dhyAnaikAgratve samullasite, viSayAH zabdAdaya indriyArthAH kaSAyAH krodhamAnamAyAlo bhAratadAdayo ye doSamalA jIvaguNamAlinya hetavastadrahitaM tathA vijJAnAnandaghanaM kharUpapratibhAsaprazamasukhaikarasatAmApannaM, parizuddha manupahitasphaTikaratnavat prakRtyaiva nirmalamAtmasvarUpam, pratyakSaM bhavati // 96 // tatazvAtmanyeva ratasya tatraiva tRptasya tatraiva ca santuSTasya svAtmamAtrapratibandhavizrAntatayA vikalpoparamaH syAdityAha - jalahimmi asaMkhobhe, patraNAbhAve jahA jalataraMgA // parapariNAmAbhAve, Neva viappA tathA huMti // 97 // [ jalaghAvasaMkSobhe pavanAbhAve yathA jalataraGgAH / parapariNAmAbhAve naiva vikalpAstadA bhavanti / / 97 / / ] 'jala himmi'tti | asaMkSobhe saMkSobhapariNAmarahite, jaladhau samudre, pavanAbhAve yathA jalataraGgA naiva bhavanti, tathA tadA AtmasvarUpapratyakSatAdazAyAM, para pariNAmasya pudgalagrahaNamocana pariNAmasyAbhAve, naiva vikalpAH zubhAzubharUpAzcittaviplavA, bhavanti ||97||adhyaatmdhyaanjnitaayaamaatmsvruupprtyksstaadshaayaaN saMhRtasakalavikalpAvasthAyAM sUkSmavikalpoparameNaiva sthUla vikalpo paramadADharthamAha kA aratI ANaMde, kevatti viyappaNaM Na jatthuttaM // apaNe tattha viyaSpA, puggalasaMjogajA katto // 98 // [ kA aratiH AnandaH koveti vikalpanaM na yatroktam / / anye tatra vikalpAH pudgalasaMyogajAH kutaH / / 98 / / ] vyAkhyA- ' kA arati'tti / kA. aratiH 1 ko vA AnandaH 1 iti vikalpanamapi na, yatra - AtmasvarUpapratyakSatAyAm, uktam, adhyAtmazAstre svarUpAnubhavamagnatayA sannihitasukhaduHkhavikalpasya sUkSmasyApyanavakAzAt, tatrAnye vikalpAH sthUlAH pudgalasaMyogajA gRhadhanastrajanabhojanAdipudgalasaMsargajanitAH, kuto bhavanti ? api tu na kutazcit ; svAbhAvikadharmajJAnasAmagryA saTippaNA // svopajJa ciH // gAthA - 97 98 // 288 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 28 // saTippaNA || khopar3a vRttiH // gAthA-99 // 289 // aupAdhikadharmajJAnamAtraM prati pratibandhakatvAditi bhAvaH / tadayaM zuddhAtmasvabhAvAnubhavanAmA sanmAtrArthanirbhAso dharmazukladhyAnaphalaM vigalitavedyAntaracidAnandaniSyandabhUto'vikalpaH samAdhirupagIyate // 98 // asyaivAvikalpasamAdherupAyabhUtaM zuddhaM vikalpamupadarzayatiapaNe puggalabhAvA, aNNo ego ya naannmittohN|| suddho esa viyappo, aviappasamAhisaMjaNao // 99 // [anye pudgalabhAvA anya ekazca jJAnamAtramahaM // zuddha eSa vikalpaH avikalpasamAdhisaMjanakaH // 99 // ] vyaakhyaa-'annnne'tti| pudgalabhAvAH pudgalapariNAmAH-kAyamanovAgAnaprANakarmavargaNAdhanagRhakSetrArAmAdisaMsthAnabhAjo'vidyAprapaJcoparacitamamakAraviSayIbhUtAH, anye-madAtmadravyAdekAntena pRthagbhUtAH, kAlatraye'pyupayogalakSaNAsaMsparzAditi bhAvaH / ahaM ca jJAnamAtramupayogamAtrasvabhAva iti hetoH pudgalabhAvebhyo'bhya ekazca, kAlatraye'pyanyadravyasaMsarge'pi tatsvabhAvAparigrahAd anantaparyAyAvirbhAvatirobhAvAbhyAmapyavicalitazuddhAtmadravyaikazaktimattvAcca / na ca jJAnadarzanacAritrarUparatnatrayasvabhAvazAlitvenApi zuddhAtmadravyasyaikatvakSatiH sambhavati prabhAnairmalyadoSaharaNazaktiguNayogAjAtyaratnasyeveti / eSa zuddhAtmadravyaviSayatvena zuddho vikalpaH, avikalpasamAdheH samyaka prakAreNa janakaH, etajanitasaMskArasya vikalpAntarasaMskAravirodhitvena tatastadanutthAnAd , etasya ca vaDherdAhya nAzyAnu vinAzavadazubhavikalpajAlamucchedya khata evoparamAditi // 99 // tadetadadhyAtmadhyAnamavikalpasamAdhisambandhabandhuramityetadevAbhiSTuvannAhaeyaM paramaM nANaM, paramo dhammo imo cciya psiddho|| eyaM paramarahassa, NicchayasuddhaM jiNA biti // 10 // [ etatparamaM jJAnaM paramo dharmoyameva prasiddhaH / etatparamarahasyaM nizcayazuddhaM jinA bruvate // 10 // ] ACCORRENOUGUARA
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ CALCRECRUNC dharmaparIkSA vyAkhyA-'eyaM paramaM'ti / etadadhyAtmadhyAnaM paramaM jJAna, jJAnasya viratiphalatvAd, viratezca samatAsAratvAt , samatAyA caitadvAyattatvAditi bhaavH| paramo dharmo'yameva prasiddhaH, durgatau patato jantodharaNAt , siddhigatau niyamena dhAraNAca // etacca para- saTippaNA // 29 // marahasyamutkRSTopaniSadbhUtaM, nizcayazuddhaM pAramArthikanayavizadIkRtaM, jinAstIrthakarA, bruvate / yadAgama:-( oghaniryukto) tasvopatra "paramarahassamisI(mI)NaM, samattagaNipiDagajhariasArANaM / pariNAmiyaM pamANa, NicchayamavalaMbamANANaM // 760 // " [paramarahasyamR vRtiH // gAthA-101 SINAM (meSAM) samastagaNipiTakasmRtasArANAM / pariNAmaH pramANaM nizcayamavalambamAnAnAm] paMcavastu gAthA 602 // 10 // // 29 // __adhyAtmasya pravacane paramarahasyatvAdeva parIkSakaiH sarvatra tadanullaGghanenaiva pravRttiH kartavyetyabhiprAyavAnAha4 ajjhappAbAheNaM, visayavivegaM ao muNI biti // jutto hu(hi)dhammavAo, Na sukavAo vivAo vaa||101|| [adhyAtmAbAdhena viSayavivekamato munayo bruvanti // yuktaH khalu (hi) dharmavAdaH na zuSkavAdo vivAdo vA // 101 // ] vyAkhyA- 'ajjhappAbAheNaM'ti / ato'dhyAtmasya paramarahasyatvAdadhyAtmAbAdhena-svaparagatamaitryAdisamanvitazubhAzayAvicchedena, viSaya vivekaM nirNinISitArthanirNaya, bruvate munayo vigalitarAgadveSAH sAdhavaH, karttavyamiti zeSaH / hi yato dharmavAda eva madhyasthena pApabhIruNA ca samaM tatvanirNayArthamapakSapAtena kathAprArambhalakSaNo yuktaH, tattvajJAnaphalatvAt tasya(syAH), na zuSkavAdaH, jaye parAjaye vA parasya svasya cAnarthalaghutvApaceH kaNThazoSamAtraphalaH, vivAdovA-duHsthitenArthinA saha chalajAtipradhAno jalpaH, yuktaH, 18 sAdhUnAM mAdhyasthyapradhAnatvAt , zubhAnubandhitvAcca sAdhUnAM prayatnasya / / 101 // ___tadevaM dharmavAdenaivAdhyAtmAvAdhena tattvanirNayasya kartavyatvAcchiSTAcArAnurodhena tathoddezenaiva prArabdhasya svagranthaphalopahitatvaM pradarza H
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA // 29 // RECA- yannanyairapi tattvanirNayasiddhayarthamitthameva bhaNitavyamityupadezamAhabhaNiyaM kiMci phuDamiNaM,disAi iya dhmmvaaymggss| aNNehi vi evaM ciya, suANusAreNa bhnniyvN||102|| saTippaNA ||khopkss [bhaNitaM kizcitsphuTamidaM dizeti dharmavAdamArgasya // anyairapyevameva zrutAnusAreNa bhaNitavyam // 102 // ] vRttiH // vyAkhyA--'bhaNiya'ti / ityuktahetoH, dharmavAdamArgasya dizaiva sphuTamida kizcitprakRtArthagocaraM, bhaNitaM mayA, tena gAthA-102 ca tAtparyArthadRSTayA tattvanirNayasiddhirapi kRtaiveti bhAvaH // anyairapi dharmaparIkSakaH, evameva zrutAnusAreNa bhaNitavyam / ittha- 103-104 meva prakRtArthabhramanivRttyA tattvajJAnasiddhe rAgadveSapariNAmAbhAvena kalyANabIjasampattezceti bhAvanIyam // 102 // sarvasvopadezamAha // 29 // | kiM bahuNA iha jaha jaha, rAgaddosA lahuM vilijaMti // taha taha paTTiyavvaM, esA ANA jigidANaM // 103 // 18 [kiM bahuneha yathA yathA rAgadveSau laghu vilIyete // tathA tathA pravartitavyaM eSA AjJA jinendrANAm // ] spaSTA // 103 // esA dhammaparikkhA, raiA bhaviANa tattabohahA // sohiMtu pasAyaparA, taM gIyatthA visesaviU // 104 // [eSA dharmaparIkSA racitA bhavyAnAM tattvabodhArthAya // zodhayantu prasAdaparAH tAM gItArthAH vizeSavidaH // ] spaSTA // 104 // A sUrizrIvijayAdidevasuguroH paTTAmbarAharmaNI, sUrizrIvijayAdisiMhasugurau zakrAsanaM bhejuSi // sUrizrIvijayaprabhe zritavati prAjyaM ca rAjyaM kRto, grantho'yaM vitanotu kovidakule modaM vinodaM tathA // 1 // na
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ -4 - dharmaparIkSA // 29 // R saTippaNA ||svopjny vRtiH // // 292 // mahopAdhyAyazrIvinayavijayaizcArumatibhiH, pracakre sAhAyyaM tadiha ghaTanAmauSThavamabhUt // prasarpakastUrIparimalavizeSAdbhavati hi, prasiddhaH zRGgArastribhuvanajanAnandajananaH // 2 // santaH santu prasannA me, granthazramavido bhRzam // yeSAmanugrahAdasya, saubhAgyaM prathitaM bhavet // 3 // // iti jagadgurubirudadhAribhaTTArakazrIhIravijaya sUrIzvaraziSyamukhyapadatarkIvidyAvizAradamahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyAvataMsazAstrajJatilakapaNDitazrIlAbhavijayagaNiziSyaratnaguNagaNagariSThapaNDitazrIjItavijayagaNisatIrthyatilakavipulayazaHpratApasaubhAgyanidhipaNDitazrInayavijayagaNicaraNakamalasevinA paNDitazrIpadmavijayagaNisahodareNa paNDitayazovijayena kRto'kSayyatRtIyAyAM dharmaparIkSAnAmA granthaH sampUrNaH // saMvadrasAkSisaptendu-nabhe ca sitapakSake / / aSTamIvidhuvAre (1726 [1] zrAvaNa zukla 8 soma) hi, likhitA pattane pure // 1 // SS+ MUSINUSUCCC CLUGk nyAyavizArada-nyAyAcArya-nijapratibhAprAgbhArobodhitAtItapUrvazrutakevalibhagavat - kUrcAlasarasvatI-pUrvadharAsannakAlavarticatuzcatvAriMzaduttaracaturdazazatagranthaprAsAdasUtraNasUtradhArAyamANamUrikulottaMsazrIharibhadrasUrilaghubAndhavaprabhRtivizadabirudAvalIvibhUSita-mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItA svopajJavivaraNasametA dharmaparIkSA sampUrNA //