Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-10 AcArya bhikSu AkhyAna sAhitya bharata carita pravAcaka gaNAdhipati tulasI AcArya mahAprajJa pradhAna saMpAdaka AcArya mahAzramaNa
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya bhikSu eka kuzAgra carcAvAdI bhI the| unakA aneka udbhaTa logoM se carcA karane kA kAma pdd'aa| yaha saubhAgya kI bAta hai ki una carcAvArtAoM ko saMkalita kara eka dUradarzitA kA paricaya diyA gyaa| para unhoMne tattvajJAna ko padyoM meM bAMdhane kA jo prayatna kiyA, vaha atyaMta mahattvapUrNa hai| gadya sAhitya par3hane meM to sarala rahatA hai para use avikala rUpa se smRti meM saMjo pAnA atyaMta kaThina hotA hai| AcArya bhikSu ne padya sAhitya kI racanA loka gItoM kI zailI meM kI, isalie Aja bhI aneka loga apane adharoM para una gItoM ko gunagunAte rahate haiN| gIta yAda karane meM bhI sugama hote haiN| isalie apar3ha logoM ke lie bhI ve paramparita bana jAte haiN| AcArya bhikSu kA kavitva atyanta prAJjala evaM rasasiddha thaa| unhoMne dArzanika sAhitya ke sAtha-sAtha AkhyAna sAhitya likha kara bhI apanI lekhanI kI kuzalatA kA paricaya diyA hai| unake AkhyAnoM meM tatkAlIna loka saMskRti ke sughar3a bimba ubhare haiN| mAnava mana kI atala gaharAiyoM ko chUne meM ve siddhahasta kavi the| unake kavitva para vistAra se carcA karane ke lie eka pUre graMtha kI AvazyakatA hai|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-10 AcArya bhikSu AkhyAna sAhitya bharata carita pravAcaka gaNAdhipati tulasI AcArya mahAprajJa pradhAna sampAdaka AcArya mahAzramaNa sampAdana sahayogI muni sukhalAla muni kIrti kumAra anuvAdaka muni sukhalAla vajA vAkkhA jaina vizva bhAratI prakAzana
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : jaina vizva bhAratI posTa : lADanUM-341306 jilA : nAgaura (rAja.) phona naM. : (01581) 222080 / 224671 I-mela : jainvishvabharati@yahoo.com (c) jaina vizva bhAratI, lADanUM Arthika saujanya : sva. pRthvIrAjajI evaM sva. vijayacaMdajI chAjer3a kI puNya smRti meM dharmapatnI : IlAyacI devI chAjer3a suputra evaM putravadhu : ajaya - smitA chAjer3a pautrI : sulasA chAjer3a, pautra: mudita chAjer3a (sujAnagar3ha-kolakAtA) prathama saMskaraNa : 2011 mUlya : 300 /- ( tIna sau rupayA mAtra) mudraka : pAyorAITa prinTa mIDiyA prA. li., udayapura 0294-2418482
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya satya eka agama vistAra hai| use avikala rUpa se samajha pAnA sarvajJatA kA hI viSaya hai| sarvajJatA eka atIndriya anubhUti hai| use bauddhika yA tArkika dRSTi se samajha pAnA asaMbhava hai| jaba hama bhagavAna mahAvIra kI vANI kA anuzIlana karate haiM to lagatA hai AgamoM kA jJAna eka apAra pArAvAra hai| maiMne svayaM bhI AgamoM kI anuprekSA kI hai tathA gurudeva AcAryazrI tulasI evaM AcAryazrI mahAprajJa kI sannidhi meM Agama-sampAdana ke kArya meM bhI merI bhAgIdArI rahI hai| isa silasile meM maiM AgamoM kI apAra jJAnarAzi se atyanta prabhAvita huaa| mujhe jJAna ke AnaMtya kI eka jhalaka milii| maiM kevala bhagavatI sUtra kI ora dRSTipAta karatA hUM to mujhe lagatA hai vaha jJAna kA vizAla khajAnA hai| usameM aNu-paramANu se lekara samUce loka para vistAra se vicAra kiyA gayA hai| bhagavAna mahAvIra kI vANI prAkRta bhASA meM nibaddha hai| AcAryazrI tulasI ne use hindI meM anUdita karane kA bIr3A uThAkara eka bhAgIratha prayatna kiyA hai| Aja prAkRta ko samajhane vAle logoM kI saMkhyA atyaMta alpa hai| sacamuca usake hArda ko samajha pAnA to AcArya mahAprajJa jaise kucha virale hI logoM ke lie saMbhava hai| terApaMtha paramparA meM palane ke kAraNa maiMne AcArya bhikSu ke sAhitya ko bhI par3hA hai| maiM unakI pratibhA se bhI atyanta abhibhUta huuN| unhoMne AgamoM kA manthana kara use atyaMta kuzalatA se rAjasthAnI bhASA meM gUMtha diyaa| nizcaya hI mahAvIra ko samajhane meM unhoMne jo arhatA prApta kI vaisI bahuta kama loga kara pAte haiN| unakI vANI sahaja jJAnI kI vANI hai| vaha svayaM sphurita hai| usameM nirmala razmiyoM evaM anubhavoM kA prakAza hai| unakI dRSTi spaSTa aura sahI sUjha-bUjha vAlI hai| usameM jaina darzana ke maulika svarUpa para divya prakAza hai tathA krAMta vANI kI tIvra bhedakatA aura udbodha hai| sva-samaya aura para-samaya kA sUkSma viveka unakI lekhanI ke dvArA jaisA prakaTa huA hai, vaisA anyatra durlabha hai| mithyA mAnyatAoM para unhoMne karArA prahAra kiyA hai| saMskRta vyAkhyA sAhitya kI bAta to dUra hai unheM
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (iv) mUla Agama bhI bar3I durlabhatA se prApta hue hoNge| phira bhI thor3e se samaya meM AgamoM kA gahana adhyayana kara unhoMne apanI kSIra-nIra buddhi kA apratima paricaya diyA hai| ___ AcArya bhikSu eka kuzAgra carcAvAdI bhI the| unakA aneka udbhaTa logoM se carcA karane kA kAma pdd'aa| yaha saubhAgya kI bAta hai ki una carcA-vArtAoM ko saMkalita kara eka dUradarzitA kA paricaya diyA gyaa| para unhoMne tattvajJAna ko padyoM meM bAMdhane kA jo prayatna kiyA, vaha atyaMta mahattvapUrNa hai| gadya sAhitya par3hane meM to sarala rahatA hai para use avikala rUpa se smRti meM saMjo pAnA atyaMta kaThina hotA hai| AcArya bhikSu ne padya sAhitya kI racanA loka gItoM kI zailI meM kI, isalie Aja bhI aneka loga apane adharoM para una gItoM ko gunagunAte rahate haiN| gIta yAda karane meM bhI sugama hote haiN| isalie apar3ha logoM ke lie bhI ve paramparita bana jAte haiN| AcArya bhikSu kA kavitva atyanta prAJjala evaM rasasiddha thaa| unhoMne dArzanika sAhitya ke sAtha-sAtha AkhyAna sAhitya likha kara bhI apanI lekhanI kI kuzalatA kA paricaya diyA hai| unake AkhyAnoM meM tatkAlIna loka saMskRti ke sughar3a bimba ubhare haiN| mAnava mana kI atala gaharAiyoM ko chUne meM ve siddhahasta kavi the| unake kavitva para vistAra se carcA karane ke lie eka pUre graMtha kI AvazyakatA hai| phira bhI yaha sahI hai ki Aja rAjasthAnI bhASA bhI durgama hotI jA rahI hai| AcArya bhikSu nirvANa dvizatAbdI ke avasara para 15 akTUbara 2004 ko siriyArI meM AcAryazrI mahAprajJajI ne mujhe pharamAyA ki maiM bhikSu vAGmaya kA hindI meM anuvAda kruuN| mere lie unakI AjJA atyanta AhlAdaka thii| use zirodhArya kara maiMne usI varSa dIpAvalI ke dina zubha muhUrta dekhakara aparAhna meM bhikSu vAGmaya ke anuvAda ko prAraMbha karane ke lie maMgala pATha sunaa| mere sAtha kucha aura bhI saMta the| maiMne saMtoM ke sAtha baiThakara eka rUparekhA bnaaii| tadanusAra maiMne kucha sAdhusAdhviyoM ko bhI isa kArya meM jodd'aa| yaha nirNaya kiyA ki anuvAda kI aMtima nirNAyakatA merI rhegii| mere avalokana ke bAda anuvAda ko aMtima rUpa diyA jA skegaa| AcArya bhikSu ne lagabhaga 38 hajAra padya parimANa sAhitya likhA hai, aisA Akalana hai| dvitIya AcArya bhAramalajI ne apane hAtha se usa sAhitya kA lekhana kiyaa| hamane use hI pramANabhUta mAnA hai| usa samaya rAjasthAnI meM eka hI zabda
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ (v) I ke aneka paryAya pracalita the / udAharaNa ke lie hama Azrava zabda ko leM / bhikSu vAGmaya meM Azrava ke Asarava, Asavara, Asava, Azva Adi aneka rUpa svIkRta kie gae haiM / hamane bhI usa maulikatA kI surakSA karate hue una rUpa paryAyoM ko usI rUpa meM mUla pATha ke rUpa meM svIkAra kiyA hai / isI prakAra tAtkAlIna rAjasthAnI meM akSaroM ke sAtha binduoM kA bhI prayoga bahulatA se hotA thaa| hamane bhI mUla pATha kI isa maulikatA ko yathAvat svIkAra kiyA hai| ho sakatA hai vartamAna meM aisA pracalana nahIM hai para hamane usa samaya kI lipi--rUr3hi tathA itihAsa ko surakSita rakhane kI dRSTi se tathA mUla pATha kI surakSA ke lie usameM koI parivartana nahIM kiyA / kucha loga rAjasthAnI ko eka bolacAla kI bhASA mAnate haiN| para isa bhASA ke saMpUrNa vAGmaya ko dekhA jAe to lagegA ki isameM abhivyakti kI anupama kSamatA hai| jainAcAryoM ne tamila, telagu, kannar3a, zUrasenI, marAThI, gujarAtI kI taraha rAjasthAnI bhASA meM bhI vipula sAhitya likhA hai / yadi koI vidvAna kevala terApaMthI sAhitya kA bhI samyag anuzIlana karale to use lagegA ki rAjasthAnI eka samRddha evaM samartha bhASA hai / terApaMtha ke anekoM AcAryoM tathA sAdhu-sAdhviyoM ne bhI rAjasthAnI bhASA meM apanI lekhanI calAI hai| nizcaya hI vaha rAjasthAnI bhASA kI mahattvapUrNa sevA hai| bhikSu vAGmaya ko hama cAra bhAgoM meM bAMTa sakate haiM - 1. tattvadarzana 2. AcAra darzana 3. aupadezika 4. AkhyAna sAhitya | AcArya bhikSu ne prabhUta AkhyAna sAhitya likhA hai / vaha sArA padyamaya hai / unake dvArA likhe gae AkhyAnoM kI kula saMkhyA ikkIsa hai| kucha AkhyAna choTe haiM to kucha bar3e / kucha AgamAdhArita haiM to kucha paramparAgata / unameM tatkAlIna kalA, saMskRti, jana-jIvana Adi kA sughar3a citraNa kiyA gayA hai / unake dvArA likhita AkhyAnoM kI samIkSA meM aneka pustakeM likhI jA sakatI hai / prastuta prasaMga meM bharata caritra ke viSaya meM saMkSipta carcA kara rahe haiM / - yaha AkhyAna AkAra meM AcArya bhikSu racita AkhyAnoM meM sabase bar3A hai / AcArya bhikSu ne isakA mUlAdhAra jambUdvIpa prajJapti ko mAnA hai| kathA - sUtra ko jor3ane ke lie unhoMne anya srotoM kA tathA apanI svayaM kI medhA kA bhI upayoga kiyA hai| isa AkhyAna meM bharata ke aizvarya para jitanA prakAza DAlA gayA hai, vaha adbhuta hai| eka cakravartI hone ke nAte kucha aizvarya unheM sahaja prApta hotA hai to kucha aizvarya ve apane bhujabala se arjita karate haiM / bharata ke lambe jIvana kA sATha
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vi) hajAra varSa kA kAla to yuddha meM hI gujaratA hai / isa lambe samaya meM ve kahAM-kahAM se gujare haiM, usakA vistRta vivaraNa hai| aura to kyA cakravartitva ko prApta karane ke lie ve apane bhAI bAhubala ko lalakArane se bhI nahIM cuukte| yadyapi bAhubala ke sAtha kie jAne vAle yuddha meM unakI jIta nahIM hotI, para yuddha kA jo varNana kiyA gayA hai vaha atyaMta romAMcakArI hai / vaitADhyagiri ke usa pAra jAne ke lie tAmasa guphA se hokara gujaranA tathA ApAta cilAtiyoM-AdivAsiyoM ke sAtha yuddha karanA bhI atyaMta romAMcakArI hai| isI prakAra gaMgA aura sindhu nadI ke pAra kI vijaya yAtrA bhI atyaMta vismayakArI hai / isa prakAra chaha khaMDoM ko jItakara jaba bharata vinItA meM lauTate haiM to unakA aizvarya parAkASThA para pahuMca jAtA hai| AcArya bhikSu ne usa carama aizvarya ko zabdoM meM sameTane kA gurutara saphala prayatna kiyA hai| cavadaha ratna tathA nau-nidhAna bharata ke aizvarya kI jhabAkedAra camaka to hai hI para 16 hajAra devatA bhI niraMtara unakI sevA meM tatpara rahate haiM / 64 hajAra rAjemahArAje unake adhIna haiN| unakI senA meM 84-84 lAkha hAthI ghor3e aura ratha tathA 96 karor3a paidala sainika haiM / 72 hajAra nagara, 96 karor3a pura, 48 hajAra pATaNa, 32 hajAra janapada 11 hajAra droNAmukha, 24 hajAra kavar3a, 24 hajAra maDaMba tathA 20 hajAra sone-cAMdI ke khAne unake adhIna haiN| - unake 42 bhaumika mahala haiN| unameM strI ratna zrI devI Adi 64 hajAra rAniyoM kA aMtaHpura rahatA hai| prasaMgavaza unake rUpa- lAvaNya kI aniMdya carcA bhI huI hai| eka dAsI ke bala kA varNana karate hue batAyA gayA hai ki vaha apanI cimaTI se hIre ko cUra-cUra kara unakA tilaka karatI hai / 32 hajAra nartaka yathAvasara unake sAmane nRtya karate haiN| unake 360 catura rasoie haiN| unake rasor3e meM pratidina 4 karor3a mana anna pakatA hai / pratidina 10 lAkha mana namaka lagatA hai| yaha sArA varNana to saMketa mAtra hai| apAra vaibhava kA jo citraNa kiyA gayA hai| vaha isa graMtha ko par3hane se hI jJAta ho sakatA hai| phira bhI grantha kA mUla lakSya yaha hai ki bharata usa athAha aizvarya meM Asakta nahIM haiN| yadyapi svayaM AdinAtha bhagavAn ne bharata kI anAsakti kA rahasyodghATana kiyA hai / para jaba logoM ko usa kathana para sandeha huA to bharata ne bar3e hI kauzala se usakA samAdhAna diyA hai| AcArya bhikSu ne bhI bharata caritra kI 74 DhAloM meM se kama se kama 42 DhAloM meM bharata kI anAsakta bhAvanA kA bhinna-bhinna zabda bimboM meM isa prakAra anAvRta citraNa kiyA hai
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vii) ehavo puna taNo cha pratApa e, tyAne piNa jANe che bharatajI vilApa e| jyAMne piNa choDa desI tatkAla e, mokha jAsI sudha saMjama pAla e| yaha saba puNya kA pratApa hai| bharatajI ise bhI vilApa jAnate haiN| ve isakA bhI tatkAla tyAga kara zuddha saMyama kA pAlana kara mokSa jaaeNge| (DhAla 29 / 29) sAMsArika sukhoM kI nazvaratA kA bharata caritra bahuta hI samyag rUpa se nirUpaNa huA hai| vahAM kahA gayA hai jo puruSa-puNya kI kAmanA karatA hai, vaha kAmabhogoM kI kAmanA karatA hai| jisane saMsAra ko sArapUrNa samajhA hai usake mithyAtva kA mahAroga hai (DhAla 1-24) jaba Adarza bhavana meM bharata ko kevala jJAna hotA hai aura ve vastrAbhUSaNoM kA tyAga karate haiM usakA bhI bar3A sajIva varNana kiyA gayA hai| usa samaya aMtaHpura meM kisa taraha vilApa kA vAtAvaraNa banatA hai tathA bharatajI usakI kisa prakAra upekSA karate haiM vahAM bhI anAsakta bhAvanA kA sundara nidarzana huA hai| aura jaba 70vIM DhAla meM ve rAjA-mahArAjAoM ko bhautika sukhoM kI kSaNabhaMguratA tathA mokSa sukhoM kA paricaya dete haiM, vaha to bahuta hI vairAgyapUrNa hai| ve kahate haiM tihAM ajarAmara sukhasAsatA, sadA avicala rahaNo tiNa ThAma / tIna kAla rA sukha devatA taNAM, tyAMsUM anaMta guNA che taam| mokSa ke sukha ajara-amara aura zAzvata haiN| devatAoM ke tIna kAla ke sukhoM se bhI ve anaMta guNa adhika hai| usa sthAna meM jIva avicala rahatA hai| sacamuca AcArya bhikSu kI lekhanI kA camatkAra Azcaryajanaka hai| yahAM jo thor3I carcA kI gaI hai vaha to kevala namUnA hai| asala meM to bharata caritra bhoga para tyAga kI vijaya kI apUrva gAthA hai| use isa graMtha ratna ko par3hakara hI samajhA jA sakatA hai| vairAgya rasa kA isameM atyaMta prabhAvakatA ke sAtha mArmika varNana kiyA gayA hai| AcArya bhikSu dvArA racita AkhyAna sAhitya kA prathama khaMDa prakAza meM A rahA hai| usakA anuvAda aNuvrata prAdhyApaka rAjasthAnI bhASAvijJa munizrI sukhalAlajI ne kiyA hai| isake prUphariDiMga ke kArya meM muni kIrtikumArajI va muni bhavyakumArajI kA bhI kAphI zrama lagA hai| maiM maMgalakAmanA karatA hUM ki isa kArya meM rata sabhI sAdhu-sAdhviyoM ke kadama niraMtara isa dizA meM uThate rheN| AcArya mahAzramaNa lADanUM 20 pharavarI 2011
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya bhikSu vAGmaya kA terApaMtha ke lie Agama tulya mahattva hai| AcArya bhikSu svayaM AgamoM ko hI apane vicAra-cintana kA utsa mAnate haiM, para kAlakrama se bhagavAna mahAvIra kI vicAra-dhArA para jo eka prakAra kI dhuMdha chA gaI thI, use dUra karane meM AcArya bhikSu kA bahuta bar3A yogadAna hai| isIlie unakA vAGmaya terApaMtha ke lie Agama sAhitya se kama nahIM hai| vaha terApaMtha ke ratha kI dhUrI ke samAna hai| eka saMta-dArzanika ke rUpa meM AcArya bhikSu ko jagat ke sAmane lAne kA zreya AcAryazrI tulasI aura AcAryazrI mahAprajJa ko hai| yadyapi caturtha AcArya jayAcArya bhI AcArya bhikSumaya hI the| isalie unheM dUsarA bhikSu bhI kahA jA sakatA hai| para unhoMne AcArya bhikSu para jo kucha likhA vaha kevala rAjasthAnI meM thA tathA usakA yatheSTa pracAra-prasAra bhI nahIM ho skaa| AcArya tulasI aura AcArya mahAprajJa ne AcArya bhikSu ko punarjanma diyaa| Apake prayAsoM se dArzanika jagat meM AcArya bhikSu ke prati eka nayA zraddhA bhAva jaagaa| AcArya bhikSu kI vANI kevala vAGmaya nahIM hai apitu anubhavoM kA akhUTa khajAnA hai| para rAjasthAnI bhASA meM hone ke kAraNa vaha vartamAna logoM ke lie agamya banatI jA rahI hai| AcAryazrI mahAzramaNajI ne apane gurudeva ke iMgita kI ArAdhanA karate hue bhikSu vAGmaya kA hindI meM anuvAdana karane kA jo kArya apane hAtha meM liyA vaha atyaMta sAmayika hai| hama unako zata-zata zraddhA namana karate haiN| rAjasthAnI bhASA ko rAjya mAnyatA dene kA eka prayAsa bhI yadA-kadA hotA rahatA hai| bhikSu vAGmaya isa prayAsa meM eka majabUta kar3I bana sakatA hai| AcArya bhikSu ko rAjasthAnI ke eka prabala saMrakSaka ke rUpa meM prasthApita karane kA bhI yaha eka mahattvapUrNa avasara hai| hameM AzA hI nahIM vizvAsa hai ki saMpUrNa bhikSu vAGmaya kA hindI anuvAda sAmane Ane se rAjasthAnI bhASA kA bhI gaurava bddh'egaa|
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( x ) AcAryazrI ne bhikSu vAGmaya ke prakAzana ke lie jaina vizva bhAratI ko avasara pradAna kiyA yaha hamAre lie saubhAgya kI bAta hai| jaina vizva bhAratI terApaMtha kI to eka pratinidhi saMsthA hai hI, jaina samAja meM bhI isakA apanA mahattvapUrNa sthAna hai| vizva bhAratI ke anekavidha gatividhiyAM haiM / Agama sAhitya kA prakAzana bhI jaina vizva bhAratI dvArA ho rahA hai| vizva bhAratI dvArA prakAzita AgamoM ko vidvAnoM ne eka mahArghya mahattva pradAna kiyA hai / anya sAhitya kA bhI kAphI samAdara huA hai| aba AcArya bhikSu ke AkhyAna sAhitya kA prathama khaMDa prakAzana meM A rahA hai| yaha bahuta prasannatA kI bAta hai / bhikSu vAGmaya ke sampAdana meM parama pUjya AcAryazrI mahAzramaNajI kA amUlya samaya to lagA hI hai para unake nirdezana meM munizrI sukhalAlajI evaM munizrI kIrtikumArajI ne bhI zrama kiyA hai| usake lie hama unake prati zraddhAnata haiM / prastuta bhikSu vAGmaya kI sAhitya zrRMkhalA terApaMtha ke anuyAyiyoM ke lie to upayogI siddha hogI hI para anya jijJAsujanoM ke lie bhI tattva darzana meM sahAyaka bnegii| yahI maMgalabhAvanA hai| vAGmaya prakAzana meM Arthika sahayogadAtA va mudraka ke prati bhI hArdika AbhAra / 27 pharavarI 2011 surendra corar3iyA adhyakSa jaina vizva bhAratI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha Agama sAhitya ko cAra anuyogoM meM vibhakta kiyA gayA hai / dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga tathA kathAnuyoga / dravyAnuyoga - dArzanika dRSTi hai, gaNitAnuyoga-vistAra dRSTi hai| caraNakaraNAnuyoga- - AcAra - zAstrIya dRSTi hai| dharmakathAnuyoga ghaTanA paraka dRSTi yA jIvana-paraka dRSTi hai| sabhI anuyogoM kA apanAapanA sApekSa mahattva hai / I dravyAnuyoga ko samajhanA hara AdamI ke lie sahaja nahIM hai / isIlie dravya tattva ko samajhAne ke lie pramANa zAstra meM pratijJA, hetu, dRSTAMta, upanaya tathA nigamana ke rUpa meM paMcAvayava kI vyavasthA hai / vijJa logoM ke lie pratijJA aura hetu hI paryApta haiM / para sAmAnya AdamI ko samajhAne ke lie dRSTAMta, upanaya tathA nigamana kA prayoga bhI tarkazAstra meM apekSita mAnA gayA hai / dRSTAMta ko hI hama kathA AkhyAna kaha sakate hai| isI dRSTi se sabhI dharma paramparAoM meM purANa sAhitya kA vistAra huA hai / purANa sAhitya mukhyataH jIvana caritra yA kathA- bhAga hI hai / mUlataH vaha prAkRta aura saMskRta meM hai / yoM AgamoM meM bhI kathAnakoM kI sarasa vyavasthA hai / jJAtAdharmakathA meM kathAnakoM kA jisa prakAra rucira graMthana kiyA gayA hai vaha atyanta prabodhaka to hai hI para sAhitya kI dRSTi se bhI usakA lAlitya atula hai / para dhIre-dhIre prAkRta aura saMskRta kA sthAna apabhraMza tathA desI bhASAoM ne le liyaa| jaina muniyoM ne bhI aneka kSetrIya bhASAoM meM AkhyAna sAhitya kI racanA kI hai| jana sAdhAraNa ko pratibodha dene ke lie jaina saMtoM ne vipula mAtrA meM rAjasthAnI sAhitya kI bhI saMracanA kI hai / yadyapi rAjasthAnI jaina sAhitya kI pahuMca anya vidvAnoM taka nahIM bana skii| isalie aba taka jaina rAjasthAnI sAhitya kA yathArtha mUlyAMkana nahIM ho paayaa| para jaina sAhityakAroM ne rAjasthAnI meM jo sAhitya likhA hai vaha guNAtmaka tathA saMkhyAtmaka donoM hI dRSTiyoM se atyanta mahattva pUrNa hai / unnIsavIM zatAbdI meM terApaMtha ke pravartaka AcArya bhikSu ne dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga tathA kathAnuyoga kI dRSTi se prabhUta sAhitya likhA hai / dravyAnuyoga kI dRSTi se unakI nau padArtha, anukampA caupaI, zraddhA kI caupaI Adi aneka racanAeM
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya - khaNDa- 10 atyaMta mahattvapUrNa haiN| caraNakaraNAnuyoga kI dRSTi se AcAra kI caupaI, bArahavrata caupaI Adi racanAeM pramukha mAnI jAtI haiN| 2 gaNitAnuyoga para unakI koI kRti upalabdha nahIM hotii| para yaha sahI hai ki unakA gaNita kA jJAna praur3ha thA / svara - vijJAna tathA zakuna vijJAna se to ve paricita the hii| para unakA jyotiSa vijJAna bhI nirmala thA / unhoMne saMvat 1817 meM ASAr3ha zuklA pUrNimA ke sUryAsta ke AsapAsa 7 bajakara 25 minaTa para terApaMtha kI nIMva DAlI thI, yaha eka atyanta mahattvapUrNa kAla-gaNanA kA pratIka hai| jyotiSa ke jJAna ke binA aisA muhUrtta nikAla pAnA bahuta kaThina hai / yaha muhUrta unhoMne svayaM nikAlA yA kisI gaNitajJa se nikalavAyA yaha kahanA kaThina hai, para jyotirvidoM kA phalAdeza batAyA hai ki isa ghar3I pala sthApita hone vAlA saMgha hajAroM varSa taka avikala - avicala rUpa se calegA / yaha sunizcita hai ki unhoMne kathAnuyoga para sarvAdhika padya sAhitya kI racanA kI hai| prastuta bharata caritra unakI mahattvapUrNa kRti hai| AcArya bhikSu kA sArA AkhyAna sAhitya saMgItamaya hai / vaise sRSTi kI samasta racanA bhI saMgItamaya hI hai / jise anahadanAda kahA jAtA hai / zabda meM do prakAra kI kSamatA hotI hai / eka artha abhivyakti kI tathA dUsarI dhvani - prakaMpana kii| pahalI kSamatA bhAvAtmaka hai| vaha hamAre bhAvataMtra ko prabhAvita karatI hai / dUsarI kSamatA bhautika hai| vaha hamAre zarIra taMtra se gujara kara bhAvataMtra ko bhI prabhAvita karatI hai| AcArya bhikSu ne apane kAvya se bhAvataMtra ko to prabhAvita kiyA hI hai para usakA apanA sAhityika mUlya bhI hai| sAtha hI sAtha usameM dhvani tattva kI bhI eka gaharI saMyojanA hai| vaijJAnikoM kA abhimata hai ki saMgIta kA svara zarIra meM eka prakAra kA prakaMpana paidA karatA hai, jisase rakta saMcAra teja hotA hai| usase viSaile tattva nivArita hokara nisarga mArgoM se bAhara pravAhita ho jAte haiN| asala meM dhvani taraMgoM kI vizeSa AvRtti se mAnava mastiSka kI rAsAyanika- vidyutIya saMracanA prabhAvita hotI hai / isase eMDoraphIna tattva kA srAva zurU ho jAtA hai| usase sukha-dukha, unmAda-zoka Adi bhAvanAoM kA kendra limbika sisTama ke nyUrona eMDoraphIna ko saMgrahita kara letA hai / phalataH mAnasika roga ke kAraNa avyavasthita jaiva vidyutIya paripatha sAmAnya paristhiti meM A jAtA hai| saMgIta ke mAdhyama se ilekTromegneTika kSamatA utpanna hotI hai jo snAyujAla para vAMchanIya prabhAva DAla kara usakI sakriyatA ko hI nahIM bar3hAtI apitu vikRta ciMtana ko roka kara manovikAra ko bhI miTAtI hai| AcArya bhikSu ke jamAne meM bhale hI yaha vaijJAnika zodha prastuta nahIM huI ho para ve
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 3 isa tathya se paricita the ki saMgIta kA manuSya ke mana para gaharA prabhAva hotA hai| bhale hI unhoMne saMgIta kA vidhivat prazikSaNa nahIM liyA ho para unakI grahaNa zakti itanI prabala thI ki loka gItoM ko suna-suna kara unhoMne apane abhyAsa ko praguNita kara liyA / unakI vipula saMgItamaya racanAeM kevala unake saMgIta - prema ko hI nahIM darzAtI haiM apitu yaha bhI patA calatA hai ki ve eka acche gAyaka the| unakA svara madhura aura saMgIta prabhAvI thaa| saMgIta unake lie manoraMjana kA viSaya nahIM thA apitu vaha unakI sAdhanA kA eka aMga thaa| apanI sAdhanA se dUsaroM ko vibhora karane meM bhI unhoMne saphalatA prApta kI thii| jaba AdamI saMgIta kI gaharAI meM utara jAtA hai to na kevala svayaM hI lIna ho jAtA hai apitu dUsaroM ko bhI usameM lIna banA detA hai| yaha saca hai ki duniyAM meM kavitva bahuta durlabha hai| vaha AdamI ko eka prAkRtika varadAna ke rUpa meM upalabdha hotA hai / abhyAsa se bhI AdamI kA kavitva puSTa hotA hai, para jo prakRti se prApta hotA hai usakI mahimA kucha alaga hI hotI hai| AcArya bhikSu eka rasasiddha kavi the| padya sAhitya kI aneka vizeSatAeM hotI haiN| pahalI bAta to yaha hai ki padya meM thor3e meM bahuta kucha saMketa bhara die jA sakate haiN| dUsarI bAta yaha hai ki vaha na kevala sugrAhya hotA hai apitu usake yAda rakhane meM bhI suvidhA rahatI hai| jisa bAta ko loka cetanA meM sthApita karanA ho usake lie padya racanAeM sazakta mAdhyama banatI haiN| bahuta sAre saMtoM ne vANiyAM bolI haiM, ve adhikAMza padya meM hI haiM / mahAvIra - buddha se lekara kabIra, tulasI, sUradAsa taka aneka saMta isake prabala sAkSya haiN| AcArya bhikSu bhI usI saMta - paramparA ke eka aMga haiN| sacamuca unake vicAra - pracAra meM unakI saMgIta ruci ne bahuta bar3A yoga diyA hai| loka cetanA ko pakar3a pAne meM unake kAvya kA akRtrima honA bhI bahuta bar3I bAta hai / gahana se gahana tathya ko bhI itane sApha, sarala aura bedhar3aka rUpa se prakaTa karate haiM ki vaha apane Apa sugama bana jAtA hai / aneka logoM ne unake padya sAhitya ko kaMThastha kara loka cetanA ko jAgRta karane kI paramparA ko Age bar3hAyA hai| bharata caritra kI racanA vivecanAtmaka hai| cUMki saMtajanoM ko apane zrotAoM ko niraMtara bAMdhe rakhane ke lie kathA sUtra ko isa taraha lambAnA par3atA hai jisase ve apane Apako apane AsapAsa ke vAtAvaraNa se jur3e hue anubhava kara sakeM / bharata caritra meM gAMva, nagara, bhavana, zarIra, ratha, ghor3e, zAstra Adi anekoM prasaMgoM kA vistAra se varNana kiyA gayA hai| yahAM hama unake dvArA kie gae azva - ratna kA hUbahU varNana prastuta karate haiM 'vaha kamalAmela (jisake donoM khar3e kAna Apasa meM milate haiM) azvaratna assI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 aMgula pramANa UMcA, eka sau sATha aMgula lambA, madhya bhAga paridhi ninyAnaveM aMgula, gardana (mastaka se ghuTane taka) bIsa aMgula, ghuTane cAra aMgula ghuTane ke Upara jaMghA solaha aMgula, khura cAra aMgula haiN| usake samasta aMga hRSTa-puSTa, sundarAkAra, prazasta, manohara, viziSTa evaM sulakSaNa guNoM ko dhAraNa karane vAle haiM / vaha jAtivAna, nirdoSa vinIta evaM AjJAkArI hai| usane kabhI cAbuka kA prahAra nahIM shaa| usakA zarIra donoM pArzva meM UMcA, madhya bhAga meM saMkar3A tathA atyanta sudRr3ha hai / usakA teja, parAkrama, dhairya - sAhasa atyanta gAr3ha hai / , 4 usakI AMkheM nIMda meM bhI baMda nahIM hotii| ve kamalapatra kI taraha suzobhana haiN| usakA caMcala zarIra apane svAmI kA kArya karane meM pUrNa samartha hai| usake khura sundara tathA caccara puTa caraNa dharatI tala para AghAta karate hue calate haiM / vaha donoM paira eka sAtha uThAtA hai| pairoM se dharatI kA khanana evaM gaDDhA nahIM karatA / vaha kamala nAla evaM pAnI para bhI apane bala parAkrama se calatA hai| mAtA kI jAti aura pitA ke kula ina donoM pakSoM se pUrNa nirmala hai| zukla pitA pakSa ke kAraNa vaha atyaMta medhAvI, buddhimAna evaM svAmIbhakta hai / vaha durbuddhi nahIM apitu bhadra svabhAva vAlA hai| usakI romarAji, atyaMta patalI, sukumAra evaM snigdha hai / usakI chavi, kAMti manohara hai / vaha devatA ke mana evaM pavana kI gati ko bhI apanI gati se parAjita kara detA hai / vaha RSIzvara kI taraha kSamAvAna hai| vaha pAnI, agni, reNu, kardama - kIcar3a, dhUlabharI rAhoM, nadI taTa, parvata zikhara, girikandarAoM Adi aneka sama-viSama sthAnoM ko lAMghane meM jarA bhI hicakicAhaTa nahIM krtaa| vaha savAra ke izAre se calatA hai / vaha yathAvasara hinahinAtA hai / use Alasya, nIMda, zIta tApa nahIM gherate / vaha sthAna kI maryAdA dekhakara hI malamUtra kA visarjana karatA hai| jAtivAna mAtRpakSa se utpanna hone ke kAraNa usakI ghrANendriya- nAsApuTa atyanta sugaMdhita haiN| usake zvAsocchvAsa se kamala ke phUla jaisI suvAsa AtI hai| vaha yuddhabhUmi meM sudakSa subhaTa para bhI daMDa kI taraha acAnaka prahAra karatA hai / kheda - khinna hone para bhI azrupAta nahIM karatA / usakA rakta tAluA nirdoSa hai| isa taraha usake guNa agaNita haiM / ' sAmAnya AdamI kyA ghur3asavAra ko bhI ghor3e kA tathA usake guNasUtroM kA itanA sUkSma jJAna honA kaThina hai / AcArya bhikSu ne isakA bar3I sughar3atA se varNana kiyA hai 1 ghor3e ke AbhUSaNoM kA bhI ati vistRta varNana hai / (DhAla. 41-42) yaha to ghor3e kA eka udAharaNa hai, para AcArya bhikSu ne ratha, cakra, vajra Adi
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita anekAneka vastuoM kA yathA prasaMga itanA hUbahU vivaraNa prastuta kiyA hai ki vaha dRzya sAmane khar3A hotA huA sA pratIta hotA hai| ___ isI prakAra jahAM bharata ke rAjyAbhiSeka kA varNana AtA hai use itanA vistAra se batAyA gayA hai ki pAThaka cakita raha jAtA hai| maMca kI saMracanA evaM sAja-sajjA ke sAtha-sAtha isa nayAcAra (proTokola) kA bhI bar3I zAlInatA se varNana kiyA gayA hai ki maMca para kauna vyakti kisa dizA kI sIr3hiyoM se Akara kahAM Asana grahaNa karatA hai tathA vaha kisa prakAra cakravartI bharata kA vardhApana karatA hai| batIza sahaMsa rAjA tiNa avasare, AyA abhiSeka maMDapa maaNhi| abhiSeka pIDha re pradakSiNA kare, caDhiyA uttara pAvaDiyA tAhi / / (DhAla 59 dohe) usa avasara para battIsa hajAra rAje abhiSeka maMDapa meM Aye aura abhiSeka pIDha kI pradakSiNA kara uttara dizA kI sIr3hiyoM se Upara cddh'e| senApati, gAthApati, bar3haI tathA purohita ye cAroM ratna tathA zeSa rAjA Adi dakSiNa dizA kI sIr3hiyoM se abhiSeka pIDha para car3hate haiN| anya saba logoM kA bhI apanAapanA nayAcAra niyata hai| isa prakAra bharata caritra meM tAtkAlika rAjya vyavasthA evaM nayAcAra para bhI bahuta hI sundara evaM savistAra varNana kiyA gayA hai| sAmAnyatayA kavi aura saMta do bhinna dizAeM mAnI jAtI haiN| kavi rasarAja zRMgAra kA vAhaka mAnA gayA hai| saMta adhyAtma vAdI hote haiN| para AcArya bhikSu sabhI rasoM ke udgAtA haiN| yadyapi unakA mukhya pratipAdya zAMta rasa hI rahA hai| para yathAsthAna unhoMne zRMgAra rasa para bhI carcA kI hai| unhoMne svayaM kahA hai bina kAraNa kahaNo nahIM nArI rUpa zrRMgAra / yathAtathya kahatAM thakAM, doSa nahIM che ligAra / / arthAt saMta ko binA prayojana nArI-rUpa zrRMgAra kI bAta nahIM karanA caahie| para prasaMgopAtta yathArtha varNana karane meM koI doSa nahIM hai| bharata caritra meM strIratna zrIdevI Adi nArI pAtroM ke zarIra, rUpa, lAvaNya, vastrAbhUSaNoM kI bharapUra carcA kI gaI hai| para usameM kahIM bhI zRMgAra kI mAdakatA nahIM hai apitu yathArtha kA citraNa hai| bharata caritra meM bharata kA pUrA caritra to citrita hai hI unake pitA RSabhadeva, mAtA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 marudevA, bAhubalI Adi 99 bhAI, brAhmI-suMdarI bahanoM tathA zrIdevI Adi 64 hajAra rAniyoM ke antaHpura kA bhI vizada varNana hai| isI prakAra chaha khaMDa para vijaya yAtrA ke sAtha sainya bala evaM bAhubala ke sAtha yuddha kA romAMcaka vrnnn| caudaha ratna tathA nau nidhAna kA lomaharSaka vrnnn| 16 hajAra devatA 64 hajAra rAje-mahArAje tathA virATa sainya parivAra ke sAtha vinItA meM punraagmn| rAjya saMcAlana karate hue bhI virakti ke upaay| bhagavAn RSabha dvArA bharata kI anAsakti kI ghoSaNA, nAgarikoM kA usa para saMdeha tathA bharata dvArA samucita samAdhAna / cakravartI ke rUpa meM bhvy-raajyaabhissek| Adarza bhavana meM anitya bhAvanA bhAte hue kevalajJAna / rAjAoM ko dharmopadeza tathA dharmapracAra karate hue mokSa kA bhI vizada varNana / aadi-aadi| bhikSu caritra kI kula 74 DhAleM va dohe haiN| ve saba vairAgya bhAva se paripUrNa haiN|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ | bharata carita / bharata carita
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 1. bharata tiNa cakravata anusAre nI hUM duhA vAratA, jaMbUdIpa pannaMtI maahi| kahUM, te suNajoM cita lyaay|| 2. tiNa kAleM ne tiNa sameM, tIjA ArA nI vaat| vanItA nagara ralIyAMmaNI, te prasidha loka vikhyaat|| 3. te lAMbI jojana bAreM taNI, pahalI nava jojana jaaNnn| ardhabharata re majha bhAga cha, tiNarA jiNavara kIyA che vkhaaNnn|| 4. dhanapatI nAmeM devatA, te sakraiMdra no lokpaal| tiNa nIpajAi AparI budhakarI, vanItA nagarI visaal|| 5. tiNa doloM koTa sovana taNoM, te sobha rahyoM meM anuup| aneka maNI ratnAM rA kAMgarA, pAMcavarNA che idhika sruup|| 6. gaDha Upara tyAM kAMgarA karI, parimaMData che abhiraam| te dIpatoM dahadIpamAna che, jhigajhigATa rahI che taam|| 7. te nagarI alakApura sArikhI, jANe pratakha devlok| pramoda harakha kIlA kare, sUkhI ghaNA che lok|| 8. ridha bhavanAdikeM samiridha loka saMyukta cha, te nirabhaya che bhaya rhiit| vase sahu, dhana dhAnAdika shiit||
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata caritra dohA 1. jaMbUdvIpa prajJapti meM bharata cakravartI kI vArtA hai| maiM usI ke anusAra kaha rahA huuN| use citta lagA kara suneN| 2. tIsare Are kI bAta hai| usa kAla aura usa samaya meM vinItA nAma kI ramaNIya nagarI thii| vaha loka meM prasiddha-vikhyAta hai| 3. vaha bAraha yojana laMbI aura nau yojana caur3I hai| ardha bharata kSetra ke madhya bhAga meM basI usa nagarI kA svayaM jinezvara ne varNana kiyA hai| 4. zakrendra ke lokapAla dhanapati nAmaka devatA ne apane buddhi-kauzala se vizAla vinItA nagarI kI racanA kii|| 5. vinItA ke cAroM ora anupama svarNamaya parakoTA zobhita ho rahA hai| aneka paMcavarNI maNi-ratnoM ke kaMgUroM se vaha adhika surUpa dikhAI de rahI hai| 6. usakA kilA abhirAma kaMgUroM se parimaMDita hai| vaha apanI jagamagAhaTa evaM divyatA se dIptimAna laga rahA hai| 7. vinItA nagarI alakApurI ke samAna hai| mAno devaloka pratyakSa ho gayA ho| vahAM ke loga pramoda, harSa aura krIr3A karate hue sukhapUrvaka rahate haiN| 8. ve Rddhi, bhavana Adi se saMyukta haiM, nirbhaya haiN| dhana aura dhAnya Adi se samRddha haiN||
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 9. vanItA nagarI dIThAM thakAM, paramoda harakhavaMta huvai log| tiNa dIThAM citta prasana huve, vAraMvAra , dekhavA jog|| 10. dekhaNavAlA nA jUjUA, pratibaMba dIse tiNa maahi| tiNaroM vistAra meM ati ghaNo, te pUroM kema khvaay|| 11. tiNa nagarI roM adhipatI, riSabha jiNesara jaann| tyAMro thoDoM soM varNava karUM, te suNajo cuttara sujANa / / DhALa : 1 (laya : mama karo kAyA mAyA kAramI) ___ puna taNA phala ehvaa|| 1. te rikSabha jiNaMda moTA rAjavI, hemavaMta jyUM prasidha vikhyAta re| te putra , nAbharAjA taNoM, morAdevI rANI roM aMgajAta jii|| 2. iNa avasarapaNI kAla meM, hUA , prathama rAjAMna jii| te prathama tIrthaMkara dIpatA, guNaratanAM rI che khAMna jii|| 3. tyAMro mAta-pitA ro kula niramalo, te jugalIyAM taNI che olAda jii| te cava AyA svArtha sidha thakI, tyAMre sarIra re parama samAdha jii|| 4. eka sahaMsa meM ATha lakhaNAM karI, sarIra sobhe , anUpa jii| sovanavaraNI kAyA tehanI, tyAMro icaryakArIyo rUpa jii|| 5. riSabhadeva kumarapaNe rahyA, vIsa lAkha pUrva laga jAMNa jii| pache jugalIyA dharma dUroM kare, rAja beThA che moTe maMDANa jii|| 6. te rAja kareM , rUDI rIta sUM, khoTI nahIM che tyAMrI nIta jii| te reta rikhyA sAvadhAna che, tyAMmeM asala rAjA taNI rIta jii|| 7. kalA bohIttara puruSa nIM, cosaTha mahilA nA guNa tAhi jii| vaLe viganAMna karma ekasoM, e tInUM dIyA lokAM ne sIkhAya jii||
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 11 I 9. vinItA nagarI ko dekhakara loga pramudita evaM harSita ho jAte haiM / use dekhakara citta prasanna ho jAtA hai tathA bAra-bAra dekhane kI icchA hotI hai / 10. darzaka ko vahAM apane bhAMti-bhAMti ke pratibiMba dikhAI dete haiM / usakA vistAra bahuta adhika hai| use pUrA kaise kahA jA sakatA hai ? / 1 11. jinezvara RSabha usa nagarI ke adhipati haiM / maiM unakA thor3A-sA varNana kara rahA hUM / catura loga use dhyAnapUrvaka suneM / DhALa : 1 aise hote haiM puNya ke phala / 1. jinezvara RSabha bar3e rAjA haiM / hemavaMta parvata kI taraha vikhyAta haiM / nAbhi rAjA evaM morA devI rAnI ke aMgajAta putra haiM 1 2. isa avasarpiNI kAla meM ve pahale rAjA tathA pahale tIrthaMkara hue haiM / ve dIpta guNa rUpI ratnoM kI khAna haiM / 3. unake mAtA-pitA kA kula nirmala hai / ve yaugalikoM kI saMtAna haiN| ve sarvArtha siddha devaloka se cyuta hokara Ae haiM / unake zarIra meM parama samAdhi hai / 4. unakI anupama kaMcanavarNI kAyA eka hajAra ATha zubha lakSaNoM se suzobhita hai / unakA rUpa AzcaryakAraka hai / 5. RSabha samrAT bIsa lAkha pUrva varSa taka yuvarAja rhe| phira yaugalika paraMparA se haTakara ThATha-bATa se rAjyAsIna hue / 6. kuzalatA se rAjya karate haiN| unakI nIti meM koI khAmI nahIM hai / ve apanI prajA kI surakSA ke prati sAvadhAna haiM / ve rAjadharma kA samyag anupAlana karate haiM / 7. unhoMne puruSoM kI bahottara kalAoM, mahilAoM kI causaTha kalAoM tathA kathanI-karaNI kI samAnatA kA sabhI logoM ko prazikSaNa diyA /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 8. vaLe asI masI meM kasI taNoM, e tInUMi sIkhAyA che kAma jii| lokAM ne karavA calU kIyA, tiNasUM karavA lAgA ThAma ThAma jii|| 9. tiNa rikhabha rAjA re doya rAMNIyAM, sunaMdA sumaMgalA jAMNa jii| te rUpa meM apacharA sArikhI, DAhI ghaNI cutara sujAMNa jii|| 10. te lAvaNa jovana kare sobhatI, cosaTha kalA taNI jAMNa jii| astrInA sarva guNAM sahIta ,, tyAMrA jiNavara kIyA bakhAMNa jii|| 11. cha lAkha pUrva varasAM taNA, RkSabha jiNaMda havA tAhi jii| jada sumaMgalA rAMNI rI kUkha meM, bharata cakravata upanA Aya jii|| 12. savA navamAsa pUrA hUAM, bharatajI janmIyA tAhi jii| vAhamI janmI tyAre joDaleM, vanItA rAjadhyAMnI re mAhi jii|| 13. tyAMrA janma mahochava kIyA ghaNA, anukrameM dIyoM tyAMro nAma jii| sukhe samAdhe moTA huA, caMpaka vela jyUM girI guphA tAma jii|| 14. anukrameM aThANU putra janmIyA, rAMNI sumaMgalA tAma jii| te sahodara bhAi bharatajI taNA, tyAMroM piNa jUA-jUA nAma jii|| 15. eka joDalo sunaMdA rANa janmIyoM, bAhubala meM suMdarI tAMya jii| pache sunaMdA rANI taNI, kUkha khulI nahIM kAya jii|| 16. eka so putra meM doya putrIyAM, riSabha deva jI re huA tAma jii| te sagalAi uttama jIva che, te rUpa meM , abhirAma jii|| 17. mokSagAmI sArA iNa bhave, sAla rUMkha re sAla piravAra jii| AThui karma khapAya neM, sagalA jAsI mokha majhAra jii|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 1 8. unhoMne asi, maSi evaM kRSi ina tInoM karmoM kA bhI logoM ko prazikSaNa diyaa| usI ke anusAra sthAna-sthAna para logoM ne kArya karanA zurU kara diyaa| 9. RSabha rAjA ke sunaMdA aura sumaMgalA nAma kI do rAniyAM haiN| ve rUpa meM apsarA sarIkhI tathA atyaMta kuzala, catura evaM pravINa haiN| 10. ve lAvaNya tathA yauvana se suzobhita, causaTha kalAoM meM kuzala evaM samasta strI-guNoM se saMpanna haiN| jinezvara ne unakA vistAra se varNana kiyA hai| 11. RSabha kI Ayu jaba chaha lAkha pUrva huI taba sumaMgalA rAnI kI kukSi meM bharata cakravartI utpanna hue| 12. savA nau mahInoM ke pUrNa hone para vinItA nagarI meM bharatajI kA janma huaa| brAhmI unake yugala ke rUpa meM paidA huii| 13. bar3I dhUmadhAma se unakA janmotsava tathA anukrama se nAmakaraNa kiyA gyaa| ve vaise hI sukha-samAdhipUrvaka bar3e hue jaise caMpaka latA giri guphA meM vikasita hotI hai| 14. sumaMgalA ne kramazaH aTThAnaveM anya putroM ko bhI janma diyaa| ve saba bharata ke sahodara bhAI haiN| unake alaga-alaga nAma haiN| 15. sunaMdA ne bAhubala (putra) tathA suMdarI (putrI) ke rUpa meM eka yugala ko janma diyaa| usake bAda sunaMdA ke koI saMtAna nahIM huii| 16. isa prakAra RSabha rAjA ke sau putra evaM do putriyAM paidA huiiN| ve saba rUpa meM suMdara evaM uttama jIva haiN| 17. zAla vRkSa kA parivAra zAla hI hotA hai, usI prakAra RSabha ke sAre putraputriyAM isI bhava meM AThoM karmoM kA kSaya kara mokSagAmI hoNge|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 18. tesaTha lAkha pUrva varasAM lageM, zrIrikhabhadevajI kIyo rAja jI / bhogAvalI karma pUrA huAM, kAma bhoga sUM gayo mana bhAja jI / / 19. so putrAM ne rAja bAMTe dIyo, pacheM lIdhoM cheM saMjama bhAra jI / bharatajI rAja vanItA roM kare, tiNaroM sAMbhalajo visatAra jI / /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 18. RSabha ne taresaTha lAkha pUrva varSoM taka rAjya kiyaa| phira jaba bhogAvalI karmoM kA aMta ho gayA to unakA mana kAmabhogoM se virakta ho gyaa| 19. unhoMne sau putroM ko rAjya bAMTakara saMyama grahaNa kara liyaa| vinItA para bharata jI rAjya karane lge| usakA vistAra suneN|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. 3. 1. 2. 4. duhA vanItA rAjadhyAMnI meM UpanoM, te kareM cheM vanItA meM rAja / bharata cakravata rAjA moTakoM, verI dusamaNa gayA sarva bhAja // vaLe merU parabata moTo hemavaMta paravata sArikhoM, tyAMrI jasa kIrata ghaNI loka meM bahu guNa ratnAM rI bhalA, te pUrA karUM, te suNajo tyAMrA lakhaNa baMjaNa guNa thoDA sA paragaTa DhALa : 2 (laya : DAbha mUMjAdika nI DorI ) bharata nAMmeM cheM moTo rAjAMna, kema kahavAya / citta lyAya // tiNaro puna ghaNoM asamAMna / te to huo cheM cakravata pahiloM, tiNarI jasa kIrata rahI pheloM / / samAna / khAMna // te to uttama puruSa sAkhyAta, te prasidha loka vikhyAta / te satava karaneM. sAhasIka, marajAdA mAMhe rahe ThIka // bala prAkama cheM tyAMro pUro, yAM sUM idhiko nahI tyAMrA bala ro ghaNo idhakAra, te sAMbhalajo koI sUro / visatAra / / turaNoM puraSa cheM pUro juvAMna, te utakaSTo cheM ehavA balavaMta puraSa cheM bAra, itaro bala cheM eka vRkSabha balavAMna / majhAra / / bAreM vRkSabha rA bala jitaroM, eka ghoDA meM bala cheM itaroM / bAreM ghoDA meM bala cheM ataMta, itaro eka bheMso balavaMta / /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. vinItA rAjadhAnI meM utpanna bharata vinItA para rAja karane lge| cakravartI bharata itane zaktizAlI haiM ki sAre vairI-duzmana dUra bhAga ge|| 2. ve uttuMga hemavaMta hI nahIM balki meru parvata ke samAna haiN| ve aneka guNa-ratnoM kI khAna haiN| loka bhara meM unakI yaza-kIrti phailI huI hai| 3. unake zarIra ke zubha lakSaNa aura vyaMjanoM kA pUrA varNana asaMbhava hai| maiM unameM se thor3oM kA varNana karatA huuN| unheM sabhI dhyAna se suneN| DhALa : 2 1. bharata mahAn rAjA haiN| unake puNya atula haiM / ve pahale cakravartI haiN| cAroM ora unakI yaza-kIrti phaila rahI hai| 2. ve pratyakSa uttama puruSa haiN| ve loka meM vikhyAta haiN| ve zaurya se atyaMta sAhasI haiN| rAja-maryAdA kA samyag anupAlana karate haiN| 3. unakA bala parAkrama paripUrNa hai| ve advitIya zauryazAlI haiN| unake bala kA bahuta vistAra se varNana kiyA gayA hai| use suneN| 4. yuvA, taruNa-puruSa utkRSTa balavAn hotA hai| usa jaise bAraha balavAn puruSoM meM jitanA bala hotA hai utanA bala eka vRSabha meM hotA hai| 5. bAraha vRSabhoM meM jitanA bala hotA hai utanA bala eka ghor3e meM hotA hai| bAraha ghor3oM meM jitanA bala hotA hai utanA bala eka bhaiMse meM hotA hai|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 6. 7. 8. 9. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 pAMca soM bhaiMsA ro bala tAhi, italo bala eka hastI mAhi / pAMca soM hAthyAM ro bala sAro, italo bala eka sIha majhAro / / doya sahaMsa sIha meM bala jitaroM, eka aSTApada meM bala itaroM / dasalAkha aSTApada meM tAhi, itaro bala eka baladeva mAhi / / bIsalAkha aSTApada jitaro, vAsudeva mAhe bala aSTApada cAlIsalAkha meM tAhi, itaroM bala eka cakravata koDa cakravata ro bala sAro, eka sAmAnIka iMdra koDa iMdra samAnIka mAhi, jitaro bala eka iMdra ne " majhAro / 10. anaMtA iMdrAM noM bala sAroM, eka tIrthaMkara deva aTheM sagalAM ro bala vakhAMNyoM bharatajI nA idhakAra meM AMNyoM / / 11. sAra pudagala lAgA aDAbhIDa, jyAMsUM nIpanoM daDha zarIra ro teja udyota, jAMNe lAgI jhigAmiga itaro / mAhi / / majhAro / mAhi / / 13. rUDo varNa zarIra nI krAMta, race rahyoM cheM bhalI tyAMro mITho sura mIThI vANo, te pAmyAM cheM punna 14. parakata sabhAva cheM tyAMro cokhoM, sIla AcAra cheM moTA rAjAdika deve sanamAna, choDeneM nija 12. thira saMghayaNa cheM tyAMro gADho, ghaNA cigaTA cheM tyAMrA hADo / aMga upaMga cheM tyAMrA pUrA, saMThANa sarva AkAra rUDA / / zarIra / jota / / bhrAMta / pramANa / / niradokho / abhimAna // 15. roga rahIta cheM tyAMrI chAyA, zarIra sobhAga sahIta cheM kAyA / aneka vacana bolavA paradhAMna, cutarAi jugata budhavAMna // /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 19 6. pAMca sau bhaiMso meM jitanA bala hotA hai utanA bala eka hAthI meM hotA hai| pAMca sau hAthiyoM meM jitanA bala hotA hai utanA bala eka siMha meM hotA hai / 7-8. do hajAra siMhoM meM jitanA bala hotA hai utanA bala eka aSTApada meM hotA hai| dasa lAkha aSTApadoM meM jitanA bala hotA hai utanA bala eka baladeva meM hotA hai tathA bIsa lAkha aSTApadoM jitanA bala eka vAsudeva meM hotA hai| cAlIsa lAkha aSTApadoM jitanA bala eka cakravartI meM hotA hai / 9. eka karor3a cakravartI meM jitanA bala hotA hai utanA bala eka sAmAnika iMdra meM hotA hai| eka karor3a sAmAnika iMdroM meM jitanA bala hotA hai utanA bala eka iMdra meM hotA hai| 10. anaMta iMdroM meM jitanA bala sattva hotA hai utanA eka tIrthaMkara meM hotA hai / yahAM bharatajI ke prakaraNa meM sabakA bala batAyA gayA hai I 11. sAra pudgaloM se ThasAThasa bharA unakA zarIra atyaMta sudRr3ha hai / unake zarIra kA teja-udyota aisA hai jaise jagamaga jyoti jala rahI ho / 12. unakA sthira saMhanana atyaMta gADha hai| unakI haDDiyAM atyaMta snigdha haiM / unake aMgopAMga paripUrNa haiN| unakA saMsthAna evaM AkRti atyaMta surUpa suMdara hai| 13. unake zarIra kA raMga evaM kAMti bhalI bhAMti rucikara lagatI hai / puNya ke pramANa svarUpa unakA svara evaM vANI madhura hai / 14. unakI prakRti - svabhAva acchA hai| unakA zIla- AcAra nirdoSa hai| bar3ebar3e rAjA apanA abhimAna chor3akara unheM sammAna dete haiM / 15. unakA AbhAmaMDala roga rahita hai| unakI kAyA bhI saubhAgyamayI hai / unake vacana pradhAna, cAturya, yukti aura buddhimatA se paripUrNa haiM /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 16. bala teja prAkama sArA, AukhA laga raheM eka dhaaraa| kade hINa paDeM nahI tyAMro, pUro puna saMco , jyaaNro|| 17. chidra rahIta gADho jima ghana, ehavo gADho zarIra kAyA tn| te sarIra che doSa rahIta, rUDA rUDA lakhaNAM shiit| - 18. macha jhUsaro loToM bhiMgAra, ehavA sarIra lakhaNa shriikaar| vradhamAMna bhadrAsaNa jANa, saMkha chatra vIjaNo bkhaaNnn|| 19. patAkA cakra hala mUsala tAhi, ratha sAthiyo zarIra maahi| AMkusa caMdramA sUrya AkAra, agana yajJa thAnaka shriikaar|| 20. sAgara iMdaradhajvA prathavI jANa, padamakamala ne kuMjara bkhaaNnn| siMghAsaNa daMDa kAchavo caMga, gira parabata ghor3o turNg|| 21. mugaTa kuMDala naMdAvartta jAMNa, dhanuSa bhAloM meM bhavana vimaann| ityAdika rUDA lakhaNa aneka, tyAMmeM doSa na lAbhe ek|| 22. sahaMsa ne ATha lakhaNa maMgalIka, ThAmo ThAMma rahyA chai tthiik| pragaTa jUA jUA dIse tAma, jAMNe citrakArI citraaNm|| 23. icaryakArI che hAtha meM pAya, rUDA lakhaNa , tyAM maahi| Urdhamukha AMkurA jima jAMNa, roma jAla nA samUha bkhaaNnn|| 24. zrIvacha sAthIyA re AkAra, gaMgA Avartana jyUM vistaar| mAMkhaNa jima che ghaNu sukamAla, cIgaTa sahIta , loma jaal|| 25. vipula hIyoM meM zrIkAra, hIe zrIvacha lakhaNa aakaar| hiradA Upara rUr3A thaNa jAMNo, te piNa lakhaNAM sahIta pichaaNnno| 26. upano Arya kSetra meM naresa, vanItA nagarI kosala desh| rUDA lakhaNAM sahIta deha dhArI, tiNarA puna ghaNA che bhaarii|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 16. unakA bala, teja, parAkrama jovanaparyaMta eka jaisA rhegaa| usameM hInatA nahIM aaegii| unake puNya kA saMcaya paripUrNa hai| 17. unakA zarIra chidra rahita ghana kI taraha saghana hai, doSa rahita hai| vaha aneka zubha lakSaNoM se yukta hai| 18-22. usameM matsya, jhUsara, bhaMgAra, kalaza, vardhamAna, bhadrAsana, zaMkha, camara, paMkha, patAkA, cakra, hala, mUsala, ratha, svastika, aMkuza, caMdramA, sUrya, yajJAgni, sAgara, indradhvaja, pRthvI, padma-kamala, hAthI, siMhAsana, daMDa, kachuA, caMga, parvata, ghor3A, mukuTa, kuMDala, naMdyAvarta, dhanuSa, bhAlA, bhavana-vimAna Adi eka hajAra ATha zubha lakSaNa yathAsthAna vidyamAna haiN| usameM kisI prakAra kA doSa nahIM milatA hai| ve aise aise alaga-alaga dIkhate haiM jaise kisI citrakAra ne citra ukere hoN| 23. unake hAtha-paira Azcarya kAraka haiN| unameM sabhI zubha lakSaNa samAe hue haiN| unakA roma-jAla Urdhvamukha aMkuroM ke samAna hai| 24. unakA roma-jAla makkhana jaisA sukumAra aura cikanA hai| unakA AkAra zrIvatsa svastika jaisA hai| gaMgA ke Avartana jaisA usakA vistAra hai| 25. unakI chAtI caur3I aura zreyaskara hai| usa para zrIvatsa lakSaNa kA AkAra hai| usa para surUpa stana bhI zubha lakSaNa yukta haiN| 26. bharata nareza AryakSetra meM kauzala deza kI vinItA nagarI meM paidA hue| zubha lakSaNoM ke sAtha unhoMne deha ko dhAraNa kiyaa|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 27. UgA sUrya rI kiraNa jAMNa, vaLe lepa rahIta sarIra bakhAMNa, sAra pudagala 28. padama kamala sugaMdhe kare pUro, kuMdaga vanasapatI phUla rUr3oM / jAya juhI caMpaga phUla jAMNa, vaLe nAga kesara nA phUla bakhAMNa / / bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 kamalagarbha samAMNa / milIyA cheM AMNa / / 29. sAraMga kasturI gaMdha samAMNa, tyAMrA utakaSTA gaMdha pichAMNa / etalA sArA sugaMdha hoI, ehavI sarIra nI sugaMdha ksboii|| 30. prasta chattIsa guNa kare jugatA, dara pIDhyAM lage rAja bhugatA / cheMdANo nahIM rAja akhaMDa, mAta pitA prasidha iNa mNdd|| 31. nija potAno kula cheM cokho, punamacaMda jyUM cAvo caMdramA nIM pareM somakArI, dIThAM nayaNa mana ne 32. samudra nI pare akhobha cheM rAya, sarva bhaya karaneM rahIta cheM tAhi / dhanapatI jima udeM huvA bhoga, Aya milIyo cheM sarva saMjoga / / bhAgeM 33. aparAjita cheM saMgrAma mAMhI, kiNahI AgeM parama vikrama guNa anUpa, iMdra sarIkho cheM tyAMro 35. ehavo narapatI bharata rAjAMna, niradokho / hitakArI / / sarva kArya meM kare cha khaMDa noM rAja akhaMDa te cAvo cheM 34. dikhyA levA rA cheM kAMmI, iNahIja bhava cheM sivagAMmI / cArita leneM karma khapAya, meM to jAsI mugata gaDha mAhi / / " nAMhI / rUpa / / sAvadhAna / brahamaMDa || 36 tyAMrA veMrI gayA sarva bhAja, chAMDe chAMDe sarama neM puna ude ridha saMpata pAI, tyAMrI vArtA suNo citta lAja / lyAI ||
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 23 27. Ugate hue sUrya kI kiraNa evaM kamalagarbha ke samAna unakA zarIra sabhI prakAra se nirlepa hai / vaha sAra pudgaloM se nirmita hai / 1 28-29. unake zarIra meM padma - kamala, kuMdaga, jAhI, jUhI, caMpaka, nAgakesara ke phUloM tathA kapUra evaM kastUrI jaisI utkRSTa sugaMdha phUTa rahI hai / 30. ve chattIsa prazasta guNoM se yukta haiM / ve vaMza paraMparA se avicchinna- akhaMDa rAjya kA upabhoga kara rahe haiN| unake mAtA-pitA bhI bhUmaMDala meM prasiddha haiM / 31. unakA kula pUnama ke cAMda kI taraha nirdoSa evaM lokapriya hai| caMdramA kI taraha saumya hai| unakA darzana hI mana aura AMkhoM ke lie hitakArI hai / / 32. bharatajI samudra kI taraha akSubdha evaM saba prakAra ke bhaya se nirbhaya haiM / kubera kI taraha bhoga unake udaya meM Ae haiN| sabhI saMyoga apane Apa jur3a gae haiN| 33. yuddha meM ve aparAjeya haiN| kisI ke sAmane ve paga pIche nahIM dete| unakA parAkrama anupama hai tathA rUpa iMdra ke samAna hai / 34. ve isI bhava meM dIkSA grahaNakara zivagAmI hone vAle haiN| ve cAritra grahaNakara karmoM ko kSINa kara muktigar3ha meM pahuMcane vAle haiN| 35. aise bharata rAjA saba kAryoM meM sAvadhAna haiM / ve chaha khaMDoM kA akhaMDa rAjya karate haiN| pUre brahmAMDa meM priya haiM / 36. unake sAre duzmana lajjA aura zarma ko chor3akara bhAga ge| puNyodaya se unhoMne Rddhi-saMpadA prApta kii| unakI kahAnI dattacitta hokara suneM /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. sitaMtara lAkha pUrva nIkalyA, jaba beThA bharatajI raaj| jada piNa thA puna ati ghaNA, verI dusamaNa gayA sarva bhaaj|| 2. sukhe samAdhe rAja karatAM thakAM, nIkalyA varasa hjaar| maMDalIka moToM rAjavI, tiNarI ridha ro ghaNoM vistaar|| 3. ekadA prastAve rAjA bharata reM, AvadhasAlA re maahi| cakraratna Aya UpanoM, pUrva punya psaay|| 4. te cakraratna ati dIpato, dIThAM nayaNa tthraay| tiNarA kareM mahochava kiNa vidhe, te suNajo citta lyaay|| DhALa : 3 (laya : parama sayANI ho rANI tAsa guNAvalI) 1. puna pramANe ho cakra ratna UpanoM, tiNaro nAma sudaMsaNa jaann| jota ne kAMtra che ho ati ralIyAMmaNI, tiNarA jiNavara kIyA bkhaaNnn| 2. bharata cakrI che ho rAjesara bharata khetano, jyAre bhAga meM huto tho taahi| puna udeMsu ho isarI cIjAM nIpajeM, tiNa dIThAM I nayaNa tthraay|| 3. Avadha ghara rukhavAlo ho Ayo , tiNa avasareM, tiNa dIThoM , cakara rtn| haraSa saMtoSa ho pAmyoM tiNa ati ghaNoM, vaLe aNaMda pAMmyoM tana mn|| 4. parama utakaSToM ho bhaloM mana thayoM tehanoM, prIta upanI mana kodd| hivaDo ulasI ho haraSa reM vasa karI, heja bharAMNo ho jodd||
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. sitattara lAkha pUrva bItane ke bAda bharatajI rAjyAsIna hue| usa samaya bhI unake puNya prabala the| unase sabhI vairI - duzmana bhAga khar3e hue| 2. sukha- samAdhipUrvaka rAjya karate hue eka hajAra varSa vyatIta ho ge| bar3e mAMDalika rAjA ke rUpa meM unakI saMpadA apAra 1 3. pUrva puNya ke prasAda svarUpa eka bAra bharatajI ke zastrAgAra meM cakraratna utpanna huA / 4. vaha cakraratna atyaMta dIptimAn thA / use dekhakara AMkheM ThaMDI ho jAtI haiM / bharata usakA mahotsava kisa prakAra karatA hai isa bAta ko citta lagAkara suneM / DhALa : 3 1. puNya ke pramANa ke rUpa meM bharata ko sudarzana cakra kI prApti huI / usakI jyoti tathA kAMti atyaMta ramaNIya hai / jinezvara ne bhI usakI prazaMsA kI hai| 2. bharatajI bharatakSetra ke cakravartI rAjezvara haiM / isIlie cakra unake bhAgya meM thaa| puNya ke udaya se hI aisI cIjeM niSpanna hotI haiN| usake dekhane mAtra se AMkheM ThaMDI ho jAtI haiN| 3. zastrAgAra kA surakSA adhikArI jaba zastrAgAra meM AyA to usane cakra - ratna ko dekhaa| usake tana mana ko bahuta hI harSa, saMtoSa aura AnaMda huaa| 4. usakA mana atyaMta prasanna huA / usameM prIti aura utkRSTa AnaMda kA saMcAra huA / hRdaya harSollAsa ke kAraNa AnaMda se bhara gayA /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 5. te haraSa sU Ayo ho cakararatna , tihAM, pradikhaNA dIdhI tiinvaar| donUM hAtha joDI ho mastaka caDhAyaneM, cakraratna ne kIyo nmskaar|| cakraratna meM ho namaNa kare haraSa sUM, Ayo AvadhasAlA baar| uvaThANa sAlA ho bharata re , bAralI, tihAM beThA bharata tinnvaar|| 7. te Aya UbhA che ho bharata jI beThA tihAM, hAtha joDI mastaka cddh'aay| vinaya kareneM ho bharatesara rAya neM, jaya vijaya karaneM vdhaay|| 8. bharata nariMda meM ho rUDI rIta vadhAyaneM, bolyoM mIThI vaann| AvadhasAla meM ho eka cIja amolaka UpanI, cakraratna paragaTIyo aann|| jehavoM ne dITho ho cakra ratna dIpato, te mAMDa kahI sarva vaat| te ataMta hitakArI ho prathavIpati hosI ApaneM, iNameM kUDa nahI tilmaat|| 10. e vacana suNene ho bharatajI ati harakha huA, pAMmyoM utakaSToM aannNd| kamala jyUM vikasyA ho vadana nayana tehanA, tana mana prmaannNd|| 11. e cakraratna upanoM ho bharata nariMda neM, pUrva tapa nA phala jaaNnn| vaLe saMjama leneM ho tapasA thI karma khapAyaneM, iNa bhava jAsI nirvaann|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 27 5. vaha prasannatApUrvaka cakraratna ke pAsa aayaa| tIna pradakSiNA dekara, prAMjalI mastaka para rakhakara cakraratna ko namaskAra kiyaa| 6. cakraratna ko namaskAra kara harSotphulla hokara vaha zastrAgAra se bAhara AyA aura bharatajI kI bAharI upasthAna zAlA meM pahuMcA jahAM bharata baiThe haiN| 7. upasthAna zAlA meM jahAM bharatajI baiThe haiM, vahAM Akara usane baddhAMjalI ko mastaka para rakhakara jaya-vijaya kara bharatajI ko badhAI dii| 8. bharatajI ko samyag rUpa se badhAI dekara vaha madhura vANI meM bolA- zastrAgAra meM Aja eka amUlya vastu ke rUpa meM cakraratna prakaTa huA hai| 9. usane vistArapUrvaka jaisA dekhA vaisA batalAyA ki vaha cakraratna kaisA dIptimAn dikhAI detA hai| he pRthvIpati! vaha Apake lie atyaMta hitakArI hogaa| isameM tilamAtra bhI mithyA nahIM hai| 10. yaha bAta sunakara bharatajI atyaMta harSita hue| unheM utkRSTa AnaMda kI prApti huii| unakA mukha aura AMkheM kamala kI taraha vikasita ho giiN| unakA tana aura mana paramAnaMdita hue| 11. pUrva tapa ke phala ke rUpa meM bharata nareMdra kI AyudhazAlA meM yaha cakraratna utpanna huaa| bharata saMyama lekara tapasyA kara karmoM kA kSaya kara isI janma meM mukti ko prApta kreNge|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 3. 4. 5. 6. duhA cakraratna upanoM zravaNe suNI, haraSa suM hAlyA AbharaNa aneka / kaDaga tuDiya neM keuroM, hAlyo mastaka mugaTa vasekha || 1. kAMnAM taNA kuMDala hAlIyA, vaLe cAlyA hIyA nA hAra / palaba lAMbA jhuMbaNA, hakhata huvo tiNavAra / / cAlyA UThyoM siMghAsaNa paga nI pAuDI suM utAvaloM, heThoM utarIyoM mUMkaneM, kIyoM uttarAsaMga aMjalI joDa mastaka caDhAyaneM, sAta ATha paga sanamukha jAya / DAvoM goDoM thoDo so UMco rAkhaneM, jImaNo goDoM dharatI lagAya / / aMjalI joDa mastaka caDhAyaneM, namasakAra kIyo AudhasAla rukhavAlA puraSa neM, dIyeM vadhAi rAya / tAhi / / 7. sIkha dei pAcho mokalyo, ghaNoM dei sanamAna hiveM beThoM sighAsaNa UpareM, kiNa vidha kareM paraNAMma / tAMma // mugaTa varje mastaka taNoM, AbharaNa dIyA sarva UtAra / khAoM kharaceM jIveM jyAM lageM, prItadAMna dIyoM tiNavAra / / satakAra / vicAra // DhALa : 4 (laya : soraTha desa majhAra duvArikA ) hiveM cakraratna rAjAMNa, mahochava rA kareM maMDANa / Aja ho / kuNakuNa vidhakarI te sAMbhalo jI / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. cakraratna utpanna hone kI bAta kAnoM se sunakara bharata ke kaTisUtra, hAra, kuMDala tathA mastaka kA mukuTa taka hilane lge| 2. harSita hone para kAnoM ke kuMDala, hRdaya kA hAra tathA pralaMba jhUbaNe bhI hilane lge| 3. ve phUrtI se siMhAsana se uTha kara nIce utre| pairoM se pagarakhI nikAla kara uttarAsaMga kiyA (dupaTTe se muMha ko DhAMka liyaa)| 4. baddhAMjalI mastaka para rakhakara, sAta-ATha kadama sAmane jAkara, bAyAM ghuTanA dharatI se thor3A Upara rakhakara, dAyAM ghuTanA dharatI para rkhaa| 5,6. baddhAMjalI mastaka para rakhakara namaskAra kara badhAI ke rUpa meM zastrAgAra ke ArakSaka puruSa ko apane mastaka ke mukuTa ke atirikta sAre AbhUSaNa utArakara de die| use AjIvana khAe-kharce itanA prItidAna diyaa| 7. use pUrA satkAra-sammAna dekara vidA kiyaa| siMhAsana para baiThakara vicAra kara rahe haiN| DhALa:4 1. aba bharatajI cakraratna ke mahotsava kA Ayojana kisa prakAra se karate haiM use suneN|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 2. koDaMbI puruSa bolAya, tiNaneM kaheM bharatesara raay| Aja ho| kArya karo eka vega satAbasUM jii|| 3. vanItA nagara majhAra, abhiMtara ne baahr| kacaro kADho the sagaloM bUhAraneM jii|| 4. mAMcA Upara mAMcA maMDa, UMcA karo prcNdd| dIsata dIseM che ati ralIyAMmaNA jii|| vastra ___ rUDA zrIkAra, paMcavaraNA vividha prkaar| dhvajA neM patAkA karajo tehanA jii|| Upara dhajA karo tAsa, te uDatI gagana aakaas| patAkA Upara patAkA bAMdhajo jii|| 7. te dhajA patAkA tAma, te karajo ThAMma tthaaNm| gagana AkAseM sobhe lahakatA jii|| 8. dhvajA caMdravA cUpa, tyAMmeM vividha bhAMtarA ruup| jhUbaka laTakaMtA tyAreM sobhatA jii|| 9. caMdaNa gosIsa vakhAMNa, vaLe rAto caMdaNa aaNnn| thApAne dejo pAMcUM agala taNA jii|| 10. caMdaNa kalasa aneka, vaLe nhAMnA ghar3A vishekh| bhara bhara mUkajoM rasateM serIyAM jii|| gaMdha sugaMdha vara AMNa, selArasa agara vkhaann| abIra kasaturI AMNa ukhevajo jii|| 12. ityAdika gaMdha abhirAMma, ukhevajoM ThAma tthaaNm| sagaMdha karajo sagalI nagarI majhe jii||
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 2. bharatajI ne apane kauTumbika puruSa ko bulAkara kahA-tuma isa prakAra tatkAla tejI se kArya zurU kro| 3. vinItA nagarI ke aMdara aura bAhara ke sAre kUr3e-kacare ko buhAra kara bAhara pheNko| 4. dekhane meM manorama lagane vAle UMce-UMce pracaMDa maMcoM kA nirmANa kro| 5. una para vividha prakAra kI paMcaraMgI zreSTha aura zreyaskara vastroM kI dhvajApatAkAeM phhraao| 6. AkAza meM UMcI ur3ane vAlI dhvajA para dhvajA evaM patAkA para patAkAeM baaNdho| 7. dhvajA-patAkAoM ko sthAna-sthAna para isa taraha lagAo ki ve AkAza meM lahara lahara kara suzobhita hoN| 8. dakSatApUrvaka vividha prakAra kI dhvajA-maMDapoM meM jhAr3a laTakate hue suzobhita hoN| 9. gozIrSa evaM rakta caMdana ke pAMca aMguliyoM sahita hAthoM ke chApe lgaao| 10. caMdana kalaza tathA choTe-choTe ghar3e bhara-bhara kara rAhoM evaM galiyoM meM chir3akAva kro| 11. selA rasa, agara, abIra, kastUrI kI surabhita gaMdha vahAM uchaalo| 12. isa prakAra pUrI vinItA nagarI meM sthAna-sthAna para abhirAma gaMdha phailaao|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 13. tUM vega satAba 14. ima suNe bharata nI bAMNa, tiNa 15. te nagara vanItA 16. ima suNI sevaga sU jAya, 17. e sAvadya kAMma Aya, rI pichAMNa, bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 karAya / e kArya kare AganA pachI sUpe tUM mAharI jI / / vAya, kara lIdhI paramANa / haraSa saMtoSa pAme neM nIkalyA jI / / sarva kArya kare karAya / AganA tiNa pAchI sUpI AyaneM jI / / mAhi / haraSa huA mana bharatajI AyA maMjaNa ghara tihAM jI / / jAMNa / kareM karAveM sagalA choDeneM jAsI mugata meM jI / /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 33 13. tuma tatkAla jAkara yaha kArya pUrA kara merI AjJA mujhe pratyarpita kro| 14. bharatajI kI yaha bAta sunakara use svIkAra kara sevaka harSita-saMtuSTa hokara vahAM se niklaa| 15. vinItA nagarI meM Akara sAre kArya pUrNa kara-karavAkara bharatajI ko unakI AjJA pratyarpita kii| 16. sevaka kI bAta sunakara bharatajI mana meM harSita hue aura vahAM se uThakara apane snAnAgAra meM aae| 17. ye sAre kArya sAvadha haiM yaha jAnakara bhI bharatajI inheM karate-karavAte haiN| para aMta meM inheM tyAgakara mukti meM jaaeNge|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. te maMjaNa ghara ati ralIyAMmaNoM, motI jAlyAM cheM ThAMma tthaaNm| gavAkha ghaNA te sobhatA, te piNa ghaNo abhirAma // 2. 3. 4. 5. 7. vicitra prakAra nA maNIratna sUM, bhUmitaloM bAMdhyoM te sUhAloM ati mAkhaNa jisoM, te piNa dIThAM nayaNa vaLe sinAMna karavA ro mAMDavoM, te piNa ghaNoM nANA parakAra nA maNIratna sUM, rUDI rIta kIyA sukhakArI pAMNIye karI, phodaka sudha udakeM sinAMna karavA pIDha bAjoTa cheM, tiNaro vividha prakArano rUpa / sinAMna karavA tiNa avasareM, beThA bharatesara bhUpa / / vaLe sugaMdha pAMNI kIyo bharatajI cheM tAhi / TharAya / / karI, 6. vaLe maMgalIka kilAMNa kAraNeM, e piNa sinAMna tiNa avasareM, abhirAma / citrAMma // vighana nivAravA kadha bharata asamAMna / sinAMna // kAja / mahArAja || rAto vastra vakhAMNa / sukhamAla sugaMdha suMdara ghaNoM, te tiNa kare lUhyoM sarIra neM, DAhe puruSacutara sujANa / / DhALa : 5 ( laya : nATaka racaNo mAMDiyo re lAla ) kareM mahochava cakra ratanA re lAla / / sarasa surabhI gaMdha ati ghaNo re, te gosIsa caMdaNa vikhyAta re / rAjesara te Alo tatakAlano nIpano re lAla, tiNa caMdaNa sUM caracyo gAta re / rAjesara
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bharatajI kA snAnAgAra atyaMta manohArI hai| usameM aneka jagaha motiyoM kI jAliyAM banI huI haiN| usake gavAkSa bhI atyaMta zobhAprada evaM abhirAma haiN| 2. vicitra maNiratnoM se usakA AMgana jar3A huA hai| vaha makkhana kI bhAMti ati cikanA hai| use dekhane mAtra se AMkheM Tharane laga jAtI haiN| 3. unakA snAna-maMDapa bhI atyaMta abhirAma hai| bhAMti-bhAMti ke maNiratnoM se usa para citra aMkita haiN| ___4. vahAM snAna karane ke lie jo pIDha-paTTa hai vaha bhI vividhatApUrNa hai| bharata bhUpati vahAM snAna karane ke lie baitthe| 5. bharatajI ne sukhadAyaka, viziSTa, sugaMdhita, zuddha, puSpodaka se snAna kiyaa| 6. bharatajI ne yaha snAna maMgala, kalyANa va vighna-nivAraNa ke lie snAna kiyaa| 7. kuzala puruSa ne komala, sugaMdhita evaM suMdara lAla vastra se unake zarIra ko poNchaa| DhALa : 5 bharatajI isa prakAra cakraratna kA mahotsava kara rahe haiN| 1. tatkAla niSpanna Ardra, sarasa, surabhita, sugaMdhita gozIrSa caMdana se zarIra ko carcita kiyaa|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 2. niradoSa vastra ratna ne ra, rUDI rIta saM peMhasyA jAMNa re| te mola kara mUhayoM ati ghaNo re lAla, tola meM halakA vakhAMNa re|| 3. sucI pavitra mAlA phUlAM taNI re, te pAMcUM varNAM zrIkAra re| vaLe vaNaka vaLepaNa rUpanA re lAla, rUDI rIta sUM kIyo alaMkAra re|| 4. AbharaNa maNI sovana taNA re, ThAMma ThAMma kIyA alaMkAra re| hAra ardhahAra meM tisarIyA re lAla, te tiNa peMhasyA , galA majhAra re|| 5. kaDiyAM kaNadoroM bAMdhIyo re, lAMbA jhUbaNo sobhe lahakaMta re| lalati sukamAla ati sobhatA re lAla, mastaka kesa mahakaMta re|| 6. nAnA prakAranA maNI ratna meM re, kaDA peMhatyA donUM hAthAM mAhi re| vaLe bAhyAM meM peMhasyA bahirakhA re lAla, tyAMsu bhUjA thaMbhI rahI tAhi re|| 7. kAneM kuDala peMharIyA re, te karatA ataMta udyota re| mastaka mugaTa ati dIpato re lAla, jAMNe lAgI jhigAmiga jota re|| 8. hAreM karI DhAMkyo rUDI pareM re, hivaDoM tehanoM bhalI bhAMta re| ekapaToM rUDo vastra tehathI re lAla, uttarAsaMga kIyo kara khAMta re|| 9. mudrikA karaneM pAMcUM AMgalI re, pIlI dIse che tAma re| vaLe AbharaNa peMhasyA che ati ghaNA re lAla , tyAMrA pUrA na kahyA che nAma re|| 10. kahi kahi neM kitaro kahUM re, kalpavirakha taNI pareM jAMNa re| alaMkrata vibhUSata ehavo re lAla, ati zreSTa siNagAra vakhAMNa re|| 11. mastaka chatra dharAvatA re, sakoraMTa phUlamAlA sahIta re| vaLe cyAra camara vIjAvatA re lAla, vaLe jaya jaya zabada vadIta re|| 12. ehavA maMgalIka zabda bolAvato re, aneka gaNanAyaka tiNare sAtha re| vaLe daMDanAyaka sAthe ghaNA re lAla, dUtapAla saMdhapAla vikhyAta re||
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 37 2. mUlya meM mahaMge, para tola meM atyaMta halke, nirdoSa vastraratna ko unhoMne sughar3a rUpa se dhAraNa kiyA / 3. paMcaraMgI zuci, pavitra phUlamAlA pahanI tathA apane zarIra ko raMga-biraMge vaNaga vilepana se alaMkRta kiyaa| 4. svarNa tathA maNiyoM ke AbhUSaNoM se yathAsthAna aMgoM ko alaMkRta kiyaa| hAra, arddhahAra tathA trisara gale meM phne| 5. kaTi bhAga para kaNadorA tathA laMbA jhumakA laharA rahA hai / mastaka ke keza atyaMta lalita, sukumAla aura mahaka rahe haiN| 6. vividha maNi-ratnoM vAle kar3e donoM hAthoM meM pahane / bAhoM meM bhujabaMdha pahane jisase ve sthira ho giiN| 7. AbhA maMDala ko udyotita karane ke lie kAnoM meM kuMDala aura mastaka para pradIpta mukuTa pahanA / jagamaga jyoti-sI jalane lagI / 8. hAra se apane hRdaya ko suzobhana rUpa se DhaMkA aura eka paTa vastra ko caturAI se uttarAsaMga ke rUpa meM dhAraNa kiyA / 9. pAMcoM aMguliyAM mudrikAoM se pIta dIkhane lgiiN| aneka prakAra ke AbharaNa phne| unake pUre nAma bhI kahanA kaThina hai / 10. maiM kaha-kahakara kitanI bAta kaha sakatA huuN| bharatajI ne kalpavRkSa kI taraha zreSTha zRMgAra se apane Apako alaMkRta - vibhUSita kiyaa| 11. sakoraMTa kI phUlamAlA sahita apane mastaka para chatra dhAraNa kiyaa| cAra camara Dolane lage aura jaya-vijaya ke ghoSa gUMjane lage / 12. daMDanAyaka, saMdhipAla aura dUtapAla dvArA isa prakAra ke mAMgalika zabdoM kI ke uccAraNa ke sAtha aneka rAjA usake sAtha calane lage /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 13. mitrI mahAmitrI sAthe ghaNA re, isara rAjAdika sAthe aneka re / tyAM sAthe niraMda paravasyoM thako re lAla, mana meM haraSa vizekha re / / 14. sarIra kIyoM ati sobhato re, tyAMneM dIThAM pAMmeM ANaMda re| jANeM vAdala mAM sUM nIkalyoM re lAla, raja rahIta punama ro caMda re || 15. vaLe soma caMdaramA sArikho re, cha khaMDa taNoM siradAra re / dhUpaNoM phUla gaMdha mAlA phUla nI re lAla, tiNa lIdhI cheM hAtha majhAra re / / 16. mahochava kare cheM cakra ratna taNA re, saMsAra no kAraNa jAMNa re / choDI sarva sAvadya jAMNaneM re lAla, iNahIja bhava jAsI niravAMNa re ||
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 39 13. aneka maMtrI, mahAmaMtrI, Izvara, rAjAoM se parivRtta nareza atyaMta harSa se calane lge| 14. apane zarIra ko aisA suzobhita kara liyA jaise pUnama kA nIraja cAMda bAdaloM se nikalA hai / use dekhane se hI mana AnaMdita ho jAtA hai / 15. chaha khaMDa ke svAmI bharatajI caMdramA ke samAna saumya haiN| unhoMne dhUpa, phUla tathA phUloM kI gaMdha mAlA hAthoM meM lii| 16. sAMsArika kartavya samajha kara cakraratna kA mahotsava kara rahe haiM / ina sabako sAvadya samajha chor3akara ve isI bhava meM mukti jaaeNge|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. iNa vidha maMjaNasAla thI, bAreM nIkalIyoM raay| jihAM AudhasAla cakraratna che, tiNa dizi cAlyoM jaay|| 2. jaba sevaga bharata rAjA taNA, isara yugarAjAdika jaaNnn| te piNa sAthe cAlIyA, kara moTeM mNddaaNnn|| DhALa : 6 (laya : jaMbUdIpa majhAra re) kamala le hAtha re, vaLe keyaka sevgaaN| utapala kamala ne lIyA e|| kei padama 2. ekeka hasta majhAra re, kamala soM patra naa|| gaMdha sugaMdha tiNaro ghaNoM e|| 3. kekA lIyA hasta majhAra re, kamala tatakAla noN| sahaMsa patra no nIpanoM e|| 4. te ghaNA narA rA vRMda re, kamala le hAtha meN| bharata rAjA pUThe cAlIyA e|| 5. vaLe bharatesara lAra re, pUThe caaltii| aThAreM desa rI dAsIyAM e|| 6. tyAroM rUpa ghaNoM zrIkAra re, turaNI vaya tnnii| ghaNI DAhI cutara che dAsIyAM e||
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. isa prakAra snAnAgAra se bAhara nikalakara ve jahAM cakraratna hai usa zastrAgAra kI dizA meM cala rahe haiM / 2. bharata nareza ke sevaka, Izvara, yuvarAja Adi saja-dhaja kara sAtha cala rahe haiN| DhALa : 6 1. kucha sevakoM ne apane hAtha meM padma kamala le rakhA hai to kucha sevakoM ne utpala kamala hAtha meM le rakhA hai 1 2. kucha logoM ke hAtha meM zatapatra kamala hai| usakI gaMdha atyaMta mahaka rahI hai I 3. kucha logoM ne tAje sahastra patra niSpanna kamala hAtha meM le rakhe haiM / 4. isa prakAra aneka loga kamala hAtha meM lekara bharata rAjA ke pIche cala rahe haiM / 5. aThAraha dezoM kI dAsiyAM bharata narezvara ke pIche cala rahI haiM / 6. una taruNI dAsiyoM kA rUpa atyaMta manohara hai tathA ve atyaMta kuzala evaM catura haiM /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. kei caMdaNa kalasa bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 le hAtha re, maMgalIka kaarnne| lAreM lagI jAoM calI e|| 8. ima loTA ArIsA jAMNa re, thAla kttoriiyaaN| vaLe kekA lIyA che vIjaNA e|| 9. vaLe ratna karaMDIyA jANa re, phUla cNgeddiiyaaN| gUMthI mAlA phUlAM taNI e|| 10. vaLe cUrNa DAbaDA hasta re, vaNaka vlepnn| gaMdha kasaboi nAMDAbaDA e|| 11. AbharaNa bahu molA jAMNa re, vaLe loma puuNjnnii| pupha pADala bharI caMgeDIyAM e|| 12. kekA lIyA siMghAsaNa hAtha re, te ratnAM jddyaa| chatra camara kekA lIyA e| 13. tela koSTa puDA aneka re, covA mliiyaagr| tyAMrA puDA kekA hAthe lIyA e|| 14. maNosila hIMgalUM haratAla re, vaLe sarasava tnnaa| tyAMrA lIyA DAbaDA hAtha meM e|| 15. kekAM tAla vIjaNA tAma re, haste jhaaliiyaa| kekAM dhUpa kuDachA hAthe lIyA e|| 16. ityAdika bola aneka re, te sArA juujuuaa| ___tyAMne dAsyAM lIyA che hAtha meM e|| 17. te bharata nariMda meM pUTha re, kereM caaltii| tyAMrI cAla ghaNI suhAMmaNI e||
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 43 7. kucha mAMgalika rUpa meM caMdana kA kalaza hAtha meM lekara rAjA ke pIche cala rahI haiN| 8. kucha dAsiyoM ne loTA, darpaNa, thAla, kaToriyAM tathA paMkhe hAtha meM le rakhe haiM / 9 - 12. kucha ne ratna kaTore, phUloM kI DAliyAM, gUMthI huI phUloM kI mAlA, sugaMdhita cUrNa ke Dibbe, vaNaga vilepana, surabhita gaMdha ke Dibbe, bahumUlya AbharaNa, romoM kI pUMjI, puSpa- pATala bharI DAliyAM, ratnajar3ita siMhAsana, chatra, cAmara Adi hAthoM meM le rakhe haiM / 13. kucha ne telakoSTa, covA malayAgara ke pur3e hAtha meM le rakhe haiM / 14. kucha ne maNizila, hIMgalU, haDatAla sarasava ke Dibbe hAtha meM le rakhe haiM / 15. kucha ne tAlavRMtta tathA kucha ne dhUpa ke kuDache hAtha meM le rakhe haiM / 16. isa prakAra aneka dAsiyAM alaga-alaga cIjeM hAtha meM lekara cala rahI haiM / 17. ve saba bharata narendra ke pIche, Asa-pAsa cala rahI haiN| unakI gati atyaMta suhAvanI hai|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 18. hiveM bharata rAjAMna re, bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 saghalI ridha jotsuuN| bala samudAya sahIta sUM e|| 19. pUjeM jeM cakraratna re, moha taNe vseN| piNa mokhagAmI che iNa bhava e||
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 18-19. aba bharata narendra samasta Rddhi-saMpadA, senA-samudAya ke sAtha moha vaza cakraratna kI pUjA kara rahe haiN| para ve isI jIvana meM mukta hone vAle haiN|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. vaLe sarva vAjaMtra vAjatA thakA, mahA moTI ridha shiit| pradhAna vAjaMtra vAjeM ghaNA, samakAleM jugata shiit|| 2. saMkha paDaha kharamUhI ne bherI ne jhalarI, mRdaMga deva dudabhI, ityAdika mAdala vishekh| vAjaMtra anek|| UThe 3. niraghoSa vAjaMtra vAjatA, tyAMrA iNa vidha moTeM maMDANa zabada rsaal| AyA aaudhsaal|| sUM, 4. dekhata paramANe cakraratna meM, praNAma kIyo tinnvaar| hiveM cakraratna tihAM AyaneM, pUMjaNI lIdhI hasta mjaar|| tiNa hiveM pUMjaNI pUjA kareM kara cakraratna meM, pramArje ckrrtn| cakraratna rI, te suNajoM eka mn|| DhALa : 7 (laya : dharma ArAdhIe) pUjeM cakraratna ne e|| 1. sugaMdha udaka pAMNI karI e, cakraratna ne karAyo sinaaNn| Alo caMdaNa bAvanoM e, tiNaro lepa lagAyo raajaaNn| 2. guthyA phUlAM rI mAlA karI e, aracA pUjA karI raay| vaLe phUla caDhAvIyA e, gaMdha ghaNI tyAM maahi|| 3. ora mAlA gaMdha caDhAvIyA e, varNa cUrNa vastra cddhaay| pache AbharNa caDhAvIyA e, vino kare sIsa nmaay||
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1-3. isa prakAra aneka zaMkha, paDaha, bherI, jhallarI, mRdaMga, mAdala, kharamukhI, devaduMdubhi, nirghoSa Adi aneka pramukha vAdyayaMtroM ke eka sAtha bajate hue rasAla ninAda evaM mahAna siddhi ke sAtha rAjA ADaMbarapUrvaka zastrAgAra meM Ate haiN| 4-5 cakraratna ko dekhate hI use praNAma kara aura usake nikaTa Akara hAtha meM pUMjaNI lekara usakI pramArjana tathA pUjA kara rahe haiM, ise ekAgra hokara suneN| DhALa : 7 cakraratna kI pUjA kara rahe haiN| 1. surabhita pAnI se cakra ko snAna karavAyA, gIle bAvane caMdana se usa para lepa lgaayaa| 2. phUloM kI gUMthI huI mAlA se arcA-pUjA kara atyaMta sugaMdhita phUla usa para car3hA rahe haiN| 3. mAlA aura gaMdha car3hAne ke bAda varNa, cUrNa, vastra, AbharaNa Adi car3hAkara zIsa jhukAkara usakA vinaya karate haiN|
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 4. niramala pAtalA meM sveta ujalA e, rUpA meM cAvala taaNhi| tiNasUM cakra AgaleM e, ATha maMgalIka AlekhoM raay|| 5. sAthIyo ne zrIvachasAthIyo e, naMdAvartta sAthIyo bkhaaNnn| varadhamAMna sAthIyo e, pAMcamoM bhadrAsaNa jaann|| 6. macha kalasa ArIso AThamoM e, e AThoi AlekhyA mNgliik| vaLe upacAra pUjA kareM e, te suNajo rAkhe citta tthiik|| 7. phUla pADala meM mAlatI taNA e, vaLe caMpA meM Asoga phUla jaaNnn| puNAga aMba maMjarI e, navamAlatI phUla bkhaaNnn|| 8. dhobo bhara bhara phUla vikherIyA e, cakraratna re copher| paMcavarNA phUlAM taNA e, jAMNU pramANe kIyA ddher|| 9. caMdaprabha vaiDUraja ratna meM e, kuDachA taNo DaMDa jaaNnn| kaMcaNa maNI ratna rI e, tiNareM bhrAMta citrAMma vkhaaNnn|| 10. kuDacho vaiDUraja ratna meM e, tiNameM ghAlyoM kisnAgara dhuup| sugaMdha tiNaro ghaNo e, vaLe sehalArasa dhUpa anuup|| 11. ityAdika jAta tyAMrI vAsAvalI aneka e, rA e, dhUpaNo ukhevyo raajaaNn| hui , mghmghaaymaaNn|| 12. sAta ATha paga pAchoM AyaneM e, heThoM beThoM , tinnvaar| Age kIyo tiNa vidhe e, tIna vAra kIyo nmskaar|| 13. namasakAra kare cakraratna meM e, nIkalyoM AudhasAlA baar| uvaThANa sAlA AyaneM e, beMTho sighAsaNa mjhaar|| 14. aThAreMzreNa prazreNI bolAyaneM aThAhI mahochava karoM e, e, bolyA bharatajI aaNm| cakraratna rA ThAma tthaaNm||
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 49 4-6. phira nirmala, patale-patale, cAMdI jaise zveta, ujjvala cAvala se cakraratna ke Age svastika, zrIvatsa, naMdyAvarta, vardhamAna, bhadrAsana, matsya, kalaza tathA darpaNa, ina AThoM hI mAMgalikoM kA Alekhana karate haiM tathA aupacArika pUjA karate haiM-use ekAgra hokara suneN| 7-8. pATala, mAlatI, caMpA, azoka, punnAga, navamAlatI ke paMcaraMge phUla aMjali meM bhara-bhara kara bikherate hue ghuTane-ghuTane taka cakraratna ke cAroM ora Dhera lagAte haiN| 9. kur3ache kA daMDa caMdraprabha, vaiDUrya ratnoM kA hai| kaMcanamaNi ratna se usa para vibhinna citra ukere hue haiN| 10. vaiDUrya ratna ke kar3ache meM kRSNAgAra, selArasa Adi anupama sugaMdhita dhUpa haiN| 11. isa prakAra bharata rAjA ne aneka prakAra ke dhUpoM kA utkSepana kiyaa| unakI surabhi taraMgoM se vAtAvaraNa mahakane lgaa| 12. phira sAta-ATha paira pIche lauTakara nIce baiThe aura pahale kI taraha hI tIna bAra namaskAra kiyaa| 13. cakraratna ko namaskAra kara AyudhazAlA se bAhara Ae aura upasthAna zAlA meM Akara siMhAsana para baitthe| 14. aThAraha zreNi-prazreNi ke logoM ko bulAkara bharatajI ne sabako sthAna-sthAna para cakraratna prApti kA aSTa divasIya mahotsava manAne kA Adeza diyaa|
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 15. dAMNa gavAdika noM kara mUMkIyo e, vaLe mUkyoM karasaNa bhaag| mUMkyoM vaLe dAMNa meM e, vaLe mUkyoM kuMdaMDa kumaag|| 16. rAya sevaga ma jAMo kehaneM ghare e, koi dharaNo ma pADo ligaar| lehaNoM nahI mAMgaNo e, iNa vanItA nagara mjhaar|| 17. vaLe gaNakA aneka nagarI majhe e, nATaka karoM ThAma tthaaNm| gIta gAvatI thakI e, moTeM maMDANa kake hgaaNm|| 18. vaLe nATakIyA nATaka karo e, te detA tAloTA taam| mukhasUM pada bolatA e, nagarI mAhe ThAma tthaaNm|| 19. ThAma ThAMma bAMdho mAlA phUla rI e, vaLe daDA phUlAM rA jaann| kIlA karo harSa sUM e, mana mAhe ujama aaNnn|| 20. dhajA patAkA UMcA karo e, dhajA vijaya vijayaMtI taam| paMcavarNI sobhatI e, te piNa bAMdho ThAMma tthaaNm|| 21. vAjaMtra sarva cAlU karo e, vajAvo rUDI riit| kAMnAM ne suhAmaNA e, te piNa mIThAM zabdAM shiit|| 22. iNavidha cakraratna taNA e, karo mahochava jaann| ATha divasa lageM e, mhArI AganA sUMpo pAchI aaNnn|| 23. e vacana bharatesara no suNI e, zreNI prazreNI kIyo prmaann| haraSa sahIta suNI e, vine sahIta bolyA vaann|| 24. bharatajI rA samIpa thI nIkalyA e, kahyA te sarva kareya kraay| pAchI tUMpI AganA e, bharatajI beMThA tihAM aay|| 25. mahimA cakraratna taNI e, kIdhI karAi dina aatth| piNa jANeM che mAyA kAramI e, piNa mugata jAsI karma kaatt||
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 15. gau Adi kA kara mApha kara kisAnoM kA lagAna mApha kara diyaa| kudaMDa aura kumArga kA tyAga kara diyaa| 16. vinItA nagarI meM koI bhI rAjakarmacArI kisI ke ghara na jAeM, kisI ghara meM chApA na mAreM, na lagAna maaNgeN| 17. nagarI meM sthAna-sthAna para nRtyAMganAeM saja-dhajakara utsAhapUrvaka gIta gAtI huI nRtya kro| 18. nagarI meM sthAna-sthAna para nartaka tAliyAM bajAkara muMha se gIta-pada bolate hue nRtya kro| 19. sthAna-sthAna para phUloM kI mAlA, puSpa-guccha bAMdho / mana meM harSa utsAha se krIr3A kro| 20. sthAna-sthAna para UMcI se UMcI paMcavarNI zobhanIya vijaya, vaijayaMtI dhvajApatAkAeM phhraao| 21. saba jagaha kauzala se vAdyayaMtra bajAne zurU kro| unakI madhura dhvani kAnoM ko sukhadAyaka pratIta ho| 22. isa prakAra ATha dinoM taka cakraratna kA mahotsava karo aura merI AjJA mujhe pratyarpita kro| 23. zreNi-prazreNi ke sabhI logoM ne pramudita hokara bharatezvara ke vacanoM ko suna kara unheM mAnya kiyA aura vinayapUrvaka vacana bole| 24. bharatajI ke pAsa se nikalakara Upara jo kahA vaisA kiyaa-kraayaa| punaH bharatajI ke pAsa Akara unakI AjJA unheM pratyarpita kii| 25. ATha dinoM taka cakraratna kI mahimA krii-kraaii| para ve jAnate haiM ki yaha saba mAyA kAramI hai| bharatajI saba karmoM kA nAza kara aMta meM mukta hoNge|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. mahAmahimA mahochava pUroM huvoM, ATha divasa mjhaar| cakraratna tiNa avasareM, nIkalyoM AudhasAlA baar|| 2. AudhasAlAM thI nIkalyoM, rahyo AkAsa re maahi| sahaMsa jakSa devatA paravasyoM thakoM, sobha rahyoM sUrya jima taahi|| 3. paradhAna vAjaMtra vAjatAM thakAM, niraghoSa zabda che taas| samaka parakAreM pUratoM thakoM, sobhe ataMta aakaas|| 4. vanItA nagarI meM madhye madhya thaI, cAleM che gagana aakaas| loka naranArI cAlatoM dekhaneM, pAMmeM haraSa hulaas|| 5. gaMgA nadI thI jImaNe kule, mAgada tIrtha che taahi| tiNa tIrtha disa cakra cAlIyoM, dhurasu pUrva sanamukha jaay|| 6. pUrva sanamukha jAtoM dekhaneM, harakhyo bharata hivaDoM hulasyoM ati ghaNoM, pAMmyoM adhika nriNd| aannNd|| 7. te cakraratna , ralIyAMmaNoM, tiNaroM rUpa ghaNoM asmaaNn| te thoDoM soM paragaTa karUM, te suNo surata de kaan|| DhALa : 8 (laya : aNaMda samakata ucare re lAla) cakraratna ralIyAmaNo re laal|| cakraratna cakra sArikhoM re lAla, tiNarI vajraratna meM naabh| suviicaariire| tiNarA arA lohItAkha ratna meM re, te sobha rahyoM che aabh| suviicaariire| 1.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1-2. isa prakAra ATha dinoM taka mahAmahimA mahotsava saMpanna huaa| aba cakraratna AyudhazAlA se bAhara nikala eka hajAra yakSa devatAoM se ghirA huA AkAza meM sUrya kI taraha suzobhita ho rahA hai| 3. viziSTa vAdyayaMtroM kI pratidhvani pUre AkAza meM parivyApta ho rahI hai| usase AkAza bhI suzobhita ho rahA hai| 4. nagarI ke bIcoM bIca hokara vaha AkAza meM cala rahA hai| sabhI nara-nArI use dekha kara ullasita ho rahe haiN| 5. gaMgA nadI ke dAyeM taTa para mAgadha tIrtha hai| sabase pahale cakra usa tIrtha kI dizA meM calane lgaa| 6. use pUrva dizA kI ora jAte dekha bharata narendra kA hRdaya atyaMta ullasita hone lgaa| vaha baDA AnaMdita huaa| 7. vaha cakraratna atyaMta ramaNIya hai| usakA rUpa advitIya hai| maiM saMkSepa meM prakaTa kara rahA huuN| use rucipUrvaka kAna kholakara suneN| DhALa : 8 vaha cakraratna atyaMta ramaNIya hai| 1. cakraratna cakra jaisA gola hai| usake keMdra meM vajraratna hai| usake aroM meM lohitAkSa ratna lage hue haiN| vaha AkAza meM suzobhita ho rahA hai|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 bhikSu vAGmaya-khaNDa - 10 2. jaMbUnaMda pIlA sonA tehameM re lAla, cakraratna rI dhArA vakhAMNa / nANA prakAranA maNIratna meM re lAla, mAhilI paridha rUpa pichAMNa / / 3. 4. 6. 7. 8. maNI caMdrakAMtAdika ratna rI re lAla, tiNarI jAlIyAM kara kIdhI khAMta / vaLe jAlIyAM motyAM taNI re lAla, tiNasUM siNagArayoM cheM bhalI bhAMta / / bhaMbhA bherI mRdaMga Adi de re lAla, bAreM vAjaMtra vAjeM niradoSa / eka vAyAM bAror3a vAjA vAjatA re lAla, tyAMrA sabadAM rI paDa rahI niraghoSa / / vaLe nhAMnI nhAMnI ghUgharI re lAla, tiNa karaneM sahIta / tyAMrA mIThA zabda suhAMmaNA re lAla, te piNa vAja rahyA cheM rUDI rIta / / isaDo cheM rUpa ugatA sUrya jehavo re lAla, tejavAMna / vaLe sUrya mAMDalA sArikho re lAla, gola AkAra cheM paradhAMna / / nANA prakAranA maNI ratna meM re tiNa karaneM vIMTyo acheM re lAla, lAla, ghaMTA aneka vakhAMNa / tyAMrA mIThA zabda pichAMNa / / sarva ritunA surabhIgaMdha phulaDA re lAla, tyAMrI mAlA bAMdhI ThAMma tthaaNm| ThAMma ThAMma daDA bAMdhyA phUlanA re lAla, lahaka rahyA cheM tAMma // 9. te adhara rahyoMcheM AkAsa meM re lAla, jAMNeM dUjoM sUrya AkAsa / sahaMsa devatAM sUM paravastroM thakoM re lAla, te devatA adiSTa cheM tAsa / / 10. pradhAna vAjaMtra vAjatA re lAla, moTA zabdAM rI dhuna dhuMkAra / laghu zabdAM rI dhuna nIkale ghaNI re lAla, ehavoM cakraratna zrIkAra / / 11. te zabda AkAseM pUrato re lAla, tiNasUM aMbara rahyoM cheM gAja / tiNa sudaMsaNa cakraratnanoM re lAla, adhipatI bharata mAhArAja // 12. ehavo cakraratna ratnIyAMmaNoM re lAla, guNAM sUM pUraNa niradokha / tiNaneM choDa desI jAMNe kAramo re lAla, jAsI avicala mokha // /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 bharata carita 1 2. jAmbUnada ke pIle sone kI usakI dhAra hai / usakI bhItarI paridhi meM bhAMtibhAMti ke maNiratna lage hue haiM / 3. caMdrakAMta Adi maNiratnoM se caturAI se jAliyAM kI gaI haiM / jAliyoM ko motiyoM se kuzalatApUrvaka sajAyA gayA hai| 4. bhaMbhA, bherI, mRdaMga Adi bAraha vAdyayaMtra eka sAtha samucita rUpa se baja rahe haiN| unakI pratidhvani ho rahI hai / 5. unake sAtha choTI-choTI ghuMghariyAM bhI baja rahI haiN| unakI madhura dhvani atyaMta suhAvanI laga rahI hai / 6. navodita sUrya ke maMDala kI taraha vaha golAkAra evaM tejasvI hai| 7. . vibhinna prakAra ke maNiratnoM meM aneka ghaMTiyoM se ghirA huA hai| unakI dhvani atyaMta madhura hai| 8. sthAna-sthAna para sabhI RtuoM ke sugaMdhita phUloM kI mAlA tathA guladaste laharA rahe haiM / 9. vaha AkAza meM nirAlaMba aisA laga rahA hai jaise koI dUsarA sUrya hI camaka rahA hai / vaha hajAra devatAoM se adhiSThita hai / 10. pradhAna vAdyayaMtra baja rahe haiN| unase teja tathA maMda svaroM kI zrIkAra dhuna nikala rahI hai / 11. vaha svara AkAza meM vyApta ho gyaa| usase AkAza hI gUMjane lagA / bharata mahArAja sudarzana cakraratna ke svAmI haiM / 12. isa prakAra kA manohArI cakraratna guNoM se pUrNa aura doSarahita hai / bharatajI aMta meM use bhI asAra samajhakara chor3a deMge tathA avicala mokSa meM jaaeNge|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. aThAM hiveM peMhalI kahI kathA aNusAreM duhA te vAratA, sutara reM annusaar| hUM kahU, te suNajoM idhikaar|| 2. aThANu bhAyAM meM bharata kahavADIyo, mhAroM vacana kIjoM prmaann| cakraratna UpanoM mhAreM, tiNasUM mAMnajoM mhArI aaNnn|| aThANu bhAi suNe ima bolIyA, kiNa lekheM mAMnAM mhe aaNnn| mhAMne rAja beMTI dIyo bApajI, mhArA puna taNe prmaann|| 4. tiNasUM AMNa na mAMnAM mheM thAMharI, the mata karo kajIyo kuudd| the jorI karasoM mhAM UpareM, to mheM jAsAM rikSabha hjuur|| 5. e vacana na mAMnyoM bharatajI, jaba bhelA hoya tinnvaar| Aya UbhA rikSabha deva AgaleM, karavA lAgA , pukaar|| 6. the rAja dIyoM mhAMne vAMTaneM, sagalAM meM jUoM-jUoM taas| te rAja khoseM mhAroM bharatajI, tiNasUM AyA tuma taNe paas|| 7. Apa samajhAvo bharata neM, jyUM khoseM nahIM mhAro raaj| rAja taNA dukhIyA thakA, Apa kaneM AyAM chAM aaj|| 8. jada rikSabha jiNesara tehanoM, tyAMsU rAga nahI lvles| samajhatA jANa sArAM bhaNI, devA lAgA updes||
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. uparyukta sArI bAta sUtra ke anusAra batAI gaI hai| Age maiM jo kucha kaha rahA hUM vaha kathA ke anusAra hai| usa prakaraNa ko suneN| 2. bharata ne apane sabhI aTThAnaveM bhAiyoM ko kahalavAyA ki merI AyudhazAlA meM cakraratna paidA huA hai| mere isa vacana ko pramANa mAnakara saba merI AjJA anuzAsana ko svIkAra kreN| 3. aTThAnave hI bhAI yaha sunakara bole- hama tumhArI AjJA ko kisa hisAba se svIkAra kreN| pitAjI ne hamAre puNya ke anusAra rAjya ko bAMTakara hameM diyA thaa| 4. isalie hama ApakI AjJA nahIM maaneNge| Apa jhUThA jhagar3A na kreN| yadi dabAva DAlakara jabaradastI kareMge to hama bhagavAn RSabha ke pAsa jaaeNge| 5. bharatajI ne isa bAta ko svIkAra nahIM kiyaa| taba sabhI bhAI milakara RSabha deva ke sAmane Akara khar3e hue aura pukAra karane lge| 6. Apane hama saba ko baMTavArA karake alaga-alaga rAjya diyA thaa| aba bharata hamArA rAjya chIna rahA hai| isalie hama Apake pAsa Ae haiN| 7. Apa bharata ko samajhAeM ki vaha hamArA rAjya na chiine| rAjya ke dukha se dukhita hokara hama Apake pAsa Ae haiN| 8. bhagavAn RSabha kA unake prati kiMcit bhI anurAga nahIM hai| phira bhI unheM pratibodha yogya samajhakara upadeza dene lge|
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 DhALa : 9 (laya : viNajArA) pratibUjho re, mheM thAneM dIdhoM raaj| 1. tiNa rAjasU kAja sIjheM nahIM, prati bUjho re| jiNarAja sUM sIjheM kAja, te rAja na dIyo thAMne shii|| 2. khosyoM jAoM rAja, te rAja ma jAMNoM aapro| iNa thothA rAja reM kAja, yUM hI paceM jIva baapddo|| 3. avicala mugata ro rAja, te lIdho na jAoM kehno| tihAM bhaya dukha jAoM sarva bhAja, anopama sukha jeM jehnoN|| 4. iNa thothA rAja reM kAja, bhAi bhAi mAho mA laDa preN| vaLe choDe sarama ne lAja, Apasa meM mAho mA kaTa mreN|| tana dhana meM parabhava nAveM parivAra, lAra, ihAM kA tyAMtUM ihAM garaja rahasI sareM shii| nhii| 6. hareM sagA meM seMNa, pahareM saMcIyoM dhana hAtha baMdhava triyA meM pUta, nahI peMhareM dharma jaganAtha ro| ro|| 7. jaba laga svArtha hoya, taba laga mukha jI jI svArtha sarIyA joya, mukha dIThAMi laDa kreN| pddeN|| 8. iMdrI viSaya kaSAya, meTo trisanA lAya, abhiMtara bhobhIyA vasa kro| sumatA rasa citta meM dhro| 9. hirade vimAsI joya, tana dhana jovana asaastaa| tiNameM ma rAco koya, jyUM sukha pAMmo saastaa|| 10. ehavo tiNaneM ithara tIna saMsAra, thira koi vasata dIseM nhii| dhikAra, je iNameM rAca rahyA shii|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita DhALa : 9 putroM! tuma pratibuddha bno| 1. maiMne tumheM jo rAjya diyA thA usase tumhArA kAma siddha nahIM hogaa| maiMne tumheM vaha rAjya nahIM diyA jisase tumhArA kAma siddha ho ataH pratibuddha bno| 2. usa rAjya ko apanA rAjya mata samajho jo chInA jA ske| isa nissAra rAjya ke lie becAre aneka jIva vyartha hI parezAna hote haiN| 3. mukti kA rAjya avicala hai| use koI chIna nahIM sktaa| vahAM sAre bhaya bhAga jAte haiN| usake sukha anupama haiN| 4. isa thothe rAjya ke lie bhAI-bhAI Apasa meM lar3a par3ate haiN| lajjA aura zarma ko chor3akara Apasa meM kaTa-marate haiN| 5. tana, dhana aura parivAra yahIM ke yahIM raha jaaeNge| ve parabhava meM sAtha nahIM aaeNge| unase koI garja nahIM srtii| 6. saMcita dhana ko sage-svajana, bhAI, strI-putra Adi chIna sakate haiM para bhagavAn ke dharma ko nahIM chIna skte| 7. jaba taka svArtha siddha hotA hai, taba taka muMha ke sAmane hAMjI hAMjI karate haiN| svArtha siddha ho jAne para muMha dIkhate hI lar3a par3ate haiN| 8. indriya-viSaya evaM kaSAya ina AMtarika svAmiyoM ko vaza kro| tRSNA ke dAvAnala ko bujhaao| samatA-rasa ko citta meM rmaao| 9. hRdaya meM vimarza kara dekho| tana, dhana aura yauvana azAzvata haiM, unameM raMjita mata hoo, jisase ki tuma zAzvata sukhoM ko pA sko| 10. saMsAra aisA asthira hai| yahAM koI cIja sthira nahIM dikhAI detii| jo isameM raMjita ho rahA hai use vAstava meM tIna bAra dhikkAra hai|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. saradhA sAdhapaNo seMThI lyoM dhAra, sAra, navatata jyUM bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 ro niraNoM kroN| sivaramaNI vegI vroN|| 12. riSabha jiNaMda kaheM Ama, cArita hivaDAM the aadro| to pAMmo avicala ThAMma, te che thAnaka sadA samAdha ro|| 13. the AyA rAja reM kAja, te rAja mAraga che naraga saMjama levo the Aja, o mAraga mugata meM saraga ro| ro||
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 11. apanI zraddhA majabUta banAkara, navatattvoM kA nirNaya kro| sAratattva sAdhutva ko svIkAra kro| jisase zivaramaNI kA zIghra varaNa kara sko| 12. RSabha jinendra yoM kahate haiM- aba tuma caritra grahaNa kro| usase avicala sthAna mokSa ko prApta kro| vaha sthAna zAzvata samAdhi kA hai| 13. tuma jisa rAjya ke lie Ae ho vaha to naraka kA mArga hai| Aja saMyama kA mArga grahaNa kro| yaha mArga svarga aura mukti kA hai|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. zrI riSabha taNI vANI saNe, AyoM ghaTa meM kAma meM bhoga tyAMne sarvathA, lAgA jeMhara gyaaNn| smaan| 2. hAtha joDIne ima kaheM, mheM saradhyA tumanA veNnn| the tAraka bhava jIvanA, moMne milIyA sAcA seNnn|| 3. mheM kAma meM bhoga thI UbhagyA, mheM jAMNyo ithara sNsaar| mheM rAja ramaNa ridha choDaneM, lesAM saMjama bhaar|| 4. riSabha jiNesara ima kaheM, thAre leNoM saMjama bhaar| ghaDI jAoM te pAchI AveM nahI, tiNa sUM mata karoM DhIla ligaar|| 5. jaba aThAMNuM bhAi tiNa avasareM, lIdho saMjama bhaar| rAja ramaNa sarva choDaneM, hUA moTA anngaar|| DhALa : 10 (laya : bola karaDA abhigraha cha mAsa) 1. vaLe dUjo dUta bolAyaneM, kaheM , bharata maahaaraay| bAhubala bhAi mhAro, tyAM pAseM tUM vego jaay| staab| tUM kahIje saMdesoM mhaaroN| 2. vino bhagata kare tAharI, vaLe kare ghaNI nrmaay| hUM vAta kahUM chU to bhaNI, te tUM sagalI dIje sunnaay| bhAi neN| te tUM kahIjeM rUDI rIta tehneN|| 3. cakraratna upanoM mAha re, cakravarta padavI udeM hui aaNnn| tiNasUM theM bharata rAjA taNI, tiNasUM AMNa kIjo prmaann| maahaaraajaa| ima kahyA bharatajI aapneN|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. zrI RSabha kI vANI suna kara unake hRdaya meM jJAna aayaa| kAma bhoga unheM jahara ke samAna lagane lge| 2. ve hAtha jor3akara kahane lage, hama Apake vacana para zraddhA karate haiM / Apa bhava jIvoM ko tArane vAle haiN| hameM Apa sacce svajana mile haiN| 3. hama kAma - bhoga se Uba gae haiN| saMsAra ko asthira jAna liyA hai / rAjya, Rddhi aura ramaNiyoM ko chor3akara saMyama bhAra grahaNa kreNge| 4. RSabha jinezvara ne kahA- yadi tumheM saMyama bhAra grahaNa karanA hai to jarA bhI vilaMba mata kro| jo ghar3I bIta jAtI hai, vaha lauTa kara nahIM AtI / 5. usI samaya aTThAnave hI bhAiyoM ne saMjama bhAra grahaNa kara liyaa| rAja- ramaNiyoM ko chor3akara mahAn muni bana ge| DhALa : 10 1. phira bharata mahArAja dUsare dUta ko bulAkara kahate haiM- bAhubala mere bhAI haiM / tuma tatkAla unake pAsa jAkara merA saMdeza kahanA / 2. unakI vinaya-bhakti karanA phira atyaMta namratA se kahanA / maiM tumheM jo bAta kahatA hUM vaha sArI bhAI ko sunA denaa| unheM kuzalatApUrvaka kahanA / 3. mere yahAM cakraratna utpanna huA hai| cakravartI kI padavI Akara udita huI hai| isalie Apa bharata rAjA kI AjJA svIkAra kareM / bharata mahArAja ne Apako aisA kahalavAyA hai|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 4. 5. 6. 7. 8. 9. ima dIdhI sIkhAvaNa dUta neM, dUta tihAM thI nIkalyoM, oM toM bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 tiNa kara lIdhI paramAMNa / kara moTeM maMDAMNa / tihAM thI / cAlyoM ghaNA sAtha samAna thI / / beMThA tihAM, kara moTeM maMDAMNa / bAhubalI tiNa avasara dUta AyaneM, vinoM kara bolyoM mIThI vANa / tiNa ThAMme / jaya vijaya karaneM vadhAvIyA / / " jaba Adara mAMna dIyoM dUta neM pUchyA tiNaneM samAcAra / kaho dUta kirA melyA AvIyA, jaba dUta bolyo tiNavAra / rAjA sUM / hUM to Ayo bharatajI ro melIyoM / / kaho bharatajI rI vAratA, jaba dUta bolyoM tiNavAra / bharatajI kahyoM cheM thAM bhaNI, mo sAthe ApaneM samAcAra / mAhArAjA / Apa citta lagAya neM sAMbhaloM // / cakraratna upano mAha re, tiNasUM mAMnajo mhArI AMNa / ima kahe moneM mokalyoM, e vacana karo paramAMNa / mAhArAjA / e vAta jugatI cheM ApaneM / / e vacana suneM kopIyA, bAhubala tiNavAra / karaDA vacana mukha bolIyA, tIna lITI cADhe nilADa / neM bolyoM / tUM jAya bharata neM ima kaheM / / 10. the rAja / aThA bhAyAM taNo, khosa lIyoM cheM isaDo akArya theM kIyo, toneM aje na AveM lAja / re bhAI / tUM jAya bharata neM ima kaheM / / " 11. hUM DaratoM AMNa mAMnUM nahI DaratoM nahI leU saMjamabhAra / hUM karasUM saMgrAMma to thakI, teM piNa vegoM hoyaje tayAra / laDavAneM / tUM jAya bharata neM ima kaheM / /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 65 4. isa prakAra dUta ko zikSA dii| dUta ne usako svIkAra kara liyaa| vaha bar3e sAja-sAmAna aura ThAThabATa se vahAM se niklaa| 5. ThATabATa se bAhubalajI ke sthAna para phuNcaa| vahAM Akara vinayapUrvaka madhura svaroM meM jaya-vijaya zabdoM se unheM vardhApita kiyaa| 6. bAhubalajI ne dUta ko mAna-sammAna dekara use samAcAra pUche- dUta! tuma kisake dvArA bheje hue Ae ho| dUta ne kahA- maiM to bharatajI ke dvArA bhejA huA AyA 7. bAhubalajI ne kahA- bharatajI kI bAta kho| taba dUta ne kahA- bharatajI ne mere sAtha Apake lie jo samAcAra kahe haiM, Apa unheM dhyAna dekara suneN| 8. mere zastrAgAra meM cakraratna utpanna huA hai| isalie merI AjJA svIkAra kreN| yoM kahakara mujhe bhejA hai| Apa unake isa vacana ko svIkAra kareM, Apake lie yahI bAta upayukta hai| 9. yaha vacana sunakara bAhubalajI kupita ho ge| usa samaya unhoMne lalATa para tIna lakIreM car3hAte hue mukha se kaThora vacana kahe / tU jAkara bharata ko aise khnaa| 10. tuma jAkara bharata ko yoM kahanA- Apane aTThAnabe bhAiyoM kA rAjya chIna liyA hai| Apane aisA akRtya kiyA hai| abhI bhI Apako lajjA nahIM AtI hai| 11. maiM Darakara AjJA svIkAra nahIM karUMgA aura Darakara sAdhu bhI nahIM bnuuNgaa| maiM tuma se saMgrAma kruuNgaa| tuma bhI lar3ane ke lie jaldI taiyAra ho jaao|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 12. dUta ne nahI satakArIyoM, vaLe dIyoM nahI snmaan| jaba dUta rIsANoM ati ghaNoM, dharatoM mana meM abhimaan| majaga suuN| oto krodha kareneM caaliiyoN|| 13. dUta tIhAM thI nIkalyoM, pAchoM AyoM bharatajI paas| vino bhagata kare ghaNI, otoM Ubho kareM ardaas| vinA suuN| donUM mastaka hAthe cddhaayneN|| 14. bAhubala vacana kahyA take, vivarA sudha dIyA sunnaay| te vacana suNeneM bharata jI, DerA bAreM dIyA , taahi| bhrtesr| kIdhI saMgrAma kI tyaariiyaaN|| 15. saMgrAma karavAneM saja huA, tiNameM jAMNe che baMdhatA krm| rAja taNI jANe , viTaMbaNA, aMta choDe ArAdhasI dhrm| bhrtesr| mokha jAsI AThukarma khaya krii||
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 12. unhoMne dUta ko satkAra-sammAna nahIM diyaa| taba dUta atyaMta ruSTa hokara, mana meM abhimAna dhAraNa karake, kupita hokara cala pdd'aa| 13. vahAM se nikalakara dUta vApisa bharatajI ke pAsa AyA aura atyaMta vinaya bhaktipUrvaka baddhAMjalI mastaka para TikAkara khar3e-khar3e nivedana kiyaa| 14. bAhubala ne jo vacana kahe vistArapUrvaka sunA die| ve vacana sunakara bharatajI ne saMgrAma kI taiyArI kara bahalI ke pAsa apanI senA ke Dere lagA die| 15. ve saMgrAma karane ke lie sajja to ho gae para yaha jAnate haiM ki isase karmoM kA baMdhana hotA hai| ve rAjya kI viDaMbanA ko bhI jAnate haiM, aMta meM ise chor3akara dharma kI ArAdhanA kara AThoM karma khapAkara mokSa jaaeNge|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. phojAM mAMhomA bhelI hui, donai bhAyAM rI taam| tyAreM baDasAlA rI nahI vAratAM, tyAMrI huvA karavA sgraaNm|| 2. jaba sakraMdara mana jAMNIyoM, e rUDo nahI che kaam| ___ e RSabha jiNaMda rA dIkarA, te kareM mAhomA saMgrAma / / 3. ajesa to AroM tIsaroM, meMDoM iMto jugalIyA dhrm| cothoM Aro piNa lAgoM nahI, taThA peMhalI nIpajeM e krm|| 4. to hiveM haM tihAM jAyaneM, doyAM meM deU smjhaay| isaDI dhAreneM iMdra nIkalyoM, doyAM viceM DerA dIyA aay|| 5. donUM bhAyAM meM iMdra bolAyaneM, iMdra kaheM che aaNm| the minakha marAvo kiNa kAraNeM, kiNa kAraNa karo sagrAma / / 6. rAja cAhIjeM thAhareM, orAM meM marAvo kaaNy| jujha karo mAhomA donUM jaNAM, Daro matI mana maaNhi|| 7. rAja kIjoM jIto jiko, hUM bharasUM thAMrI saakh| bIjA anerA lokAM bhaNI, kAMya marAvo anhaaNkh|| 8. e iMdara vacana mAMne lIyoM, laDavA lAgA donUM i bhaay| hiveM hAra jIta kiNarI huveM, te suNajoM citta lyaay|| DhALa : 11 (laya : IDara AMbA AMmalI) lobha bUro sNsaar|| 1. zrI riSabha jiNaMda rA dIkarA re, bharata bAhubala taam| iNa rAja likhamI re kAraNe re, karavA lAgA mAhomA sgraaNm| bhvkjn||
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. donoM bhAiyoM kI senA Amane-sAmane ho gii| unake sAmane choTe-bar3e kI koI bAta nahIM rhii| donoM saMgrAma karane ke lie taiyAra ho ge| 2. isa samaya zakreMdra ne mana meM socA - ye donoM bhAI RSabhadevajI ke putra haiM | ye Apasa meM saMgrAma karate haiM yaha ucita kAma nahIM hai / 3-4. abhI to tIsarA ArA hai, yaugalika dharma bhI jyAdA dUra nahIM huA hai| abhI cauthA ArA nahIM lagA hai| usase pahale hI aisA kArya ho rahA hai to aba maiM donoM ko samajhAUM aisA nizcaya kara iMdra aayaa| donoM senAoM ke bIca apanA DerA lagA diyA / 5. donoM bhAiyoM ko bulAkara iMdra ne kahA- Apa manuSyoM ko kyoM maravA rahe haiM? kisa lie saMgrAma kara rahe haiM ? | 6. rAja to Apako cAhie phira dUsaroM ko kyoM maravA rahe haiN| donoM bhayamukta hokara paraspara yuddha kreN| 7. jo jItegA vaha rAjya kregaa| maiM tumhArA sAkSI rahUMgA / vyartha meM anya logoM ko kyoM maravAte haiM ? | 8. donoM bhAiyoM ne iMdra ke vacana ko mAnya kara liyA aura paraspara lar3ane lage / aba kisakI hAra-jIta hotI hai use citta lagAkara suno| DhALa : 11 sacamuca saMsAra meM lobha bahuta burA hai I 1. RSabha jineMdra ke putra bharata aura bAhubala rAjya lakSmI ke lie paraspara saMgrAma karane lge|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 2. 3. jaba phUla virakhA devatA karI re, kaheM jItA bAhUbala tAMma | jaba bharatajI vadale gayA re, o toM nahI mAMnUM saMgrAMma // 4. 5. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 peMhalo saMgrAMma thApyo nijarano re, tiNameM gayA bharatajI hAra / sUrya sanamukha Ayo tehaneM, tiNasUM AMkhyA dIdhI miTakAra / / 7. jaba bAhubalajI ima bolIyA re, phera bIjo karoM hUM pahilo saMgrAMma jItoM kharo re, to bIjoM kima hArasUM saMgrAMma / tAMma // / bIjo saMgrAMma puNaco choDAvaNoM re, te bAhubala dIyoM chuDAya / bharatasUM puNacoM chUToM nahI re, ihAM piNa hAryoM bharata mAhArAya / / 6. vaLe phUla virakhA devatAM karI re, kaheM jItA bAhubala rAya / jaba phera bharatajI vadalIyA re, tIjoM sagrAMma karasAM tAhi / / sagrAMma | jaba phera bAhubala bolIyoM re, vaLe tIjoM karoM vaLe jIta huve jo mAMharI re, to aba keM mata phirajoM tAMma // 8. tIjo saMgrAMma bAMha namAvaNI re, te piNa bAhubala dIdhI namAya / bharatasUM bAMhi namI nahI re, ihAM piNa hAya bharata mAhArAya / / 9. vaLe phUla virakhA devatAM karI re, kaheM jItA bAhubala rADa / jaba phera bharatajI vadalIyA re, rADa karasAM cothI vAra / / 10. jaba bAhUbalajI phera bolIyA re, jokha sU karo cotho saMgrAMma / jyAre bhAga meM rAja likhIyoM husI jI, AgoM pAcho na huveM tAMma // 11. cotho saMgrAma vaLe thApIyo jI, jala uchAlaNo mAho mAhi / tihAM piNa bharatajI hArIyA re, jIto bAhUbala rAya / /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 71 2. pahalA saMgrAma animeSa dRSTi kA sthApita kiyA gyaa| usameM bharatajI hAra ge| jaba sUrya sAmane AyA to unhoMne palakeM jhapakA diiN| 3. devatAoM ne phUloM kI varSA kI aura kahA- bAhubalajI jIta ge| para bharatajI apane vacana se badala gae aura kahA- maiM ise saMgrAma nahIM maantaa| 4. taba bAhubalajI bole- dUsarA saMgrAma kro| maiMne pahalA saMgrAma jIta liyA hai to dUsarA kaise haaruuNgaa?| 5. dUsarA saMgrAma kalaI chur3Ane kA huaa| bAhubalajI ne tatkAla apanI kalaI chudd'aalii| bharatajI bAhubalajI se kalaI nahIM chur3A ske| yahAM bhI bharatajI parAjita ho ge| 6. devatAoM ne phira phUloM kI varSA kI aura kahA- bAhubala rAjA jIta ge| para bharatajI phira badala ge| kahane lage- tIsarA saMgrAma kreNge| 7. bAhubalajI bole- calo, phira tIsarA saMgrAma kro| aba merI vijaya ho jAe to badala mata jaanaa| 8. tIsarA bhujA jhukAne kA saMgrAma sthApita huaa| bAhubalajI ne bharatajI kI bhujA ko jhukA diyaa| para bharatajI se bAhubalajI kI bhujA nahIM jhuka skii| yahAM bhI bharata mahArAja parAjita ho ge| 9. devatAoM ne phira phUloM kI varSA kI aura kahA- bAhubalajI saMgrAma jIta ge| bharatajI phira badala ge| kahane lage-cauthI bAra saMgrAma kreNge| 10. bAhubalajI ne kahA- khuzI se cauthA saMgrAma kareM, jisake bhAgya meM rAjya likhA huA hogA vaha Age-pIche nahIM hogaa| 11. cauthA saMgrAma paraspara jala uchAlane kA sthApita huaa| yahAM bhI bharatajI parAjita hue aura bAhubala rAjA jIta ge|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 12. vaLe phUla virakhA devatAM karI re, kaheM jItA bAhUbala raadd| jaba phera bharatajI vadalIyA re, rADa karasAM paMcamI vaar|| 13. jaba bAhUbalajI phera bolIyA re, jokha sUM karo pAMcamo sNgraaNm| tAlA mAhe Ago pAchoM nahI re, the naciMta pUroM mana haam|| 14. pAMcamI rADa thApI muSTa taNI re, te prasidha loka vikhyaat| muSTa upADa dIdhI bharatajI re, karavA bAhubala rI ghaat|| 15. muSTa lAgI bharata rA hAtha rI re, tiNasUM vedanA hui athaay| jo isarI lAge ora puraSa re re, to TUka TUka hoya jaay|| 16. bAhubala kiNa vidha mareM re, te carama sarIrI saakhyaat| piNa krodha UpanoM ati Akaro re, jAMNyoM karUM bharata nI ghaat|| 17. hive bharata nariMda meM mArivA re, bAhubala upADI musstt| tiNa avasara bAhubala taNA re, pariNAma ghaNA che dusstt|| 18 mokha gAMmI che beha jaNA re, rAjakAjeM kareM sNgraam| te piNa cArita le mugata sidhAvasI re, sArasI Atama kaam||
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 73 12. devatAoM ne phira phUloM kI varSA kI aura kahA- bAhubalajI lar3AI jIta ge| bharatajI phira mukara gae aura kahA- pAMcavIM bAra lar3AI kreNge| 13. bAhubalajI ne phira kahA- khuzI se pAMcavAM saMgrAma karo, bhAgya meM Agekucha bhI nahIM hai| Apa nizciMta hokara mana kI icchA pUrI kareM / pIche 14. pAMcavAM saMgrAma muSTi- prahAra kA sthApita huA, yaha loka meM prasiddha hai / bharatajI ne bAhubalajI kI ghAta karane ke lie muSTi kA prahAra kiyA / 15. bharatajI ke muSTi prahAra se bAhubalajI ko asahya vedanA huI / yadi aisA prahAra kisI dUsare puruSa para hotA to vaha khaMDa-khaMDa ho jAtA / 16. para bAhubalajI kaise mara sakate haiM? ve isI zarIra se mukta hone vAle haiN| phira bhI unheM atyadhika krodha paidA huA aura socA maiM bharata para prahAra karUM / 17. bAhubalajI ne bharata nareMdra ko mArane ke lie muSTi utthaaii| usa samaya unake pariNAma atyaMta aprazasta ho ge| 18. donoM hI mukta hone vAle haiM, para rAjya ke lie Apasa meM saMgrAma kara rahe haiN| para aMta meM donoM saMyama grahaNa kara mokSa jAeMge aura apanI AtmA kA kAma siddha kreNge|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 4. 1. duhA neM mAravA, bharata nariMda kharAkharI piNa mohakarma tyAreM pAtaloM, turata sulaTa gayA tiNa 2. 3. vaDoM akAja / / eka bApa taNA behUM dIkarA, mheM laDAM chAM rAja reM kAja / rAja karUM bharata neM mAraneM, otoM nidAMna toM mAhareM vega sUM, leMNoM saMjama jo iNaneM mAre cArita leU, to kula mAhe huveM cheM aMdhAra / / bhAra / jo hUM mArUM iNa bharata neM, to hovUM jagata meM vaDA bhAi neM iNa duSTa mArIyoM, phiTa-phiTa kareM sahu o toM kula mAhe dIpatoM, sAMprata dIvA vaLe kuNa kuNa kareM cheM vicaraNA, suNoM surata de DhALa : 12 (laya : prabhavo mana meM citaveM ) pariNAma | ThAMma // / oM to riSabhadevajI vaDoM bhAi cheM rodIkaroM, mhAroM, mheM to rAja kAjeM kajIyA kIyAM, te to karamAM ro vaMka / jo ghAta karUM iNa bharata nI, to lAgeM kula neM kalaMka // / anero nija pitA bhAMDa / maaNdd|| nahI rI samAna / kAMna // ora / Thora // Aja pahilA iNa kula majhe, isaroM na hUvoM akAja / vaDA bhAi neM mAraneM, kiNahI na kIdhoM rAja //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. yadyapi bAhubalajI kA bharata ko mArane kA sunizcita pariNAma thA para mohakarma patalA hone se tatkAla vahIM saMbhala ge| 2. yadi maiM bharata ko mArUMgA to jagat meM badanAma ho jaauuNgaa| saba loga mujhe jama kara dhikkAreMge ki isa duSTa ne apane bar3e bhAI ko mAra diyaa| 3. hama donoM eka hI pitA ke putra haiN| hama rAjya ke lie lar3a rahe haiN| maiM bharata ko mArakara rAjya karUM yaha to bahuta akArya hai| ___ 4. aMtataH to mujhe zIghra saMyama bhAra lenA hai| yadi ise mArakara cAritra grahaNa karUMgA to kula meM aMdherA ho jaaegaa| 5. bharata Aja dIpa ke samAna kula meM dIpta ho rahA hai| bAhubala Age kaise-kaise vicAra karatA hai use kAna lagAkara suno| DhALa : 12 1. maiMne rAjya ke lie jhagar3A kiyA yaha to karmoM kI vakratA hai| yadi maiM bharata kI ghAta karatA hUM to kula ko kalaMka lgegaa| 2. yaha koI dUsarA nahIM hai| RSabhadeva kA putra hI hai| merA bar3A bhAI hai| pitA sthAnIya hai| 3. Aja se pUrva hamAre kula meM isa prakAra kA anartha nahIM huaa| bar3e bhAI kI hatyA kara kisI ne rAjya nahIM kiyaa|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 4. mhAM saghalAM bhAyAM meM o pATavI, riSabhadevajI ro paatt| jo ghAta karUM hive ehanI, to kula meM paDa jAya kaatt|| 5. iNareM cakararatna upanoM kaheM, dIseM che bhaagvaan| mhAM saghalAM viceM o dIpato, kula meM dIvA smaaNn|| iNane svayameva zrI riSabhadevajI, dIyoM vanItA ro raaj| iNaneM mAreneM rAja karUM ihAM, oto moToM akaaj|| 7. mhAroM hiveM dheSa huto iNa UpareM, jaba hUM iNa Upara mhAroM, dheSa karatoM tho ghaat| nahI tilmaat|| 8. isaDoM mAnava iNa jagata meM, mhe toM nayaNAM na diitthoN| soma nijara sItala aMga che, mujha lAgeM miitthoN|| 9. isaDA nariMda meM mArIyAM, baMdhe karamAM rA jaal| iNa rAja kAjeM isaDoM anartha karUM, jIvavoM kitAeka kaal|| 10. iNa bharata piNa mheM nerida ne mAraNa taNoM, te toM mujhaneM che nem| mUTha upADI iNaneM mAravA, heThI melUM kem|| 11. bhAi aThANu saMjama pAleM , mhAreM, tyAM rUDI rIta choDa dIyoM sUM, sAreM nija raaj| kaaj|| 12. piNa mheM to iNa rAja reM kAraNe, mAMDyA kajIyA ne raadd| vaDA bhAi ne mAMDyoM mheM mAravoM, mujhaneM che dhikaar|| 13. hUM sukha jANatoM iNa rAja meM, te sarva dhUra smaann| anopama eka jina dharma vinA, jItaba aprmaann|| 14. iNa saMsAra asAra meM, sukha nahI mUla ligaar| toM hiveM rAja ramaNa ridha choDaneM, leu saMjama bhaar||
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 77 4. hama saba bhAiyoM meM RSabhadeva ke paTTa kA yaha pramukha uttarAdhikArI hai| yadi maiM isakI hatyA karatA hUM to kula meM cheda par3a jaaegaa| 5. kahA jA rahA hai- isake yahAM cakraratna utpanna huA hai| lagatA hai bhAgyazAlI hai| hamAre kula meM hama sabameM yaha dIpaka ke samAna dIpta ho rahA hai| 6. svayaM RSabhadevajI ne ise vinItA kA rAjya diyA thaa| isako mArakara maiM yahAM rAjya karUM yaha to bar3A anartha hai| 7. jaba maiM prahAra kara rahA thA taba isa para merA dveSa thaa| aba merA isa para tila mAtra bhI dveSa nahIM hai| 8. maiMne apanI AMkhoM se aisA anya mAnava jagat meM nahIM dekhaa| isakI dRSTi saumya aura aMga zItala hai| mujhe yaha madhura-priya lagatA hai| 9. aise nareMdra ko mArane se karmoM ke jAla kA baMdhana hotA hai| isa rAjya ke lie maiM aisA anartha karUM to phira mujhe jInA bhI kitane samaya taka hai?| 10. aba bharata ko mArane kA mujhe tyAga hai| para maiMne isa para prahAra karane ke lie muTThI uThA lI, ise nIce kaise kruuN?| 11. mere aTThAnave bhAI the| unhoMne rAjya chor3a diyaa| ve acchI taraha se saMyama kA pAlana kara rahe haiN| apanA kArya siddha kara rahe haiN| 12. para maiMne isa rAjya ke kAraNa lar3AI-jhagar3A lagA diyaa| bar3e bhAI ko maiMne mAranA zurU kara diyaa| mujhe dhikkAra hai| 13. maiM isa rAjya meM sukha jAnatA thA vaha to dhUla ke samAna hai| anuttara jaina dharma ke binA jInA hI nirarthaka hai| 14. isa asAra saMsAra meM kiMcit bhI sukha nahIM hai| ataH aba rAjya, ramaNiyAM aura Rddhi ko chor3akara saMyama bhAra gahaNa kruuN|
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. ehavI kareya vicAraNA, chAMDI phikara ne soc| geMhaNA vastra utAraneM, pAMca muSTI kIyo loc|| 2. arihaMta sidha sAdhAM bhaNI, bhAva sahIta kIyoM nmskaar| veMrAgeM mana ANaneM, lIdhoM saMjama bhaar|| 3. kAusaga ThAya UbhA tihAM, rahyA dharma dhyAna dhyaay| mana vacana kAyA vasa kIyA, ekAeka citta lgaay|| 4. senyA sArI dekhatI rahI, icarya huA tinnvaar| tihAM bharatajI ima jAMNIyo, iNa to lIdhoM saMjama bhaar|| 5. iNa isaDA jItI rADa viralA ne choDaneM, lIdhoM saMjama bhaar| mAnavI, iNa saMsAra mjhaar|| 6. hiveM bAhubalajI upareM, bharata ro moha jAgyoM atNt| bAhubalajI ne ghara meM rAkhavA, kuNa kuNa kareM virtNt|| DhALa : 13 (laya : bole bAlaka bolaDA re) 1. bAhubala bharatesara ___ haraSadhara baMdhava bolajo jii|| cArita lIyo jI, AMNe mana veNraag| ima vInaveM jI, vAra vAra pAe laag||
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. isa prakAra kA vicAra kara bAhubalajI ne sAre ciMtA-phikra ko chor3a, vastrAbhUSaNa utAra paMcamuSTi loca kiyaa| 2. arihaMta, siddha aura sAdhuoM ko bhAva sahita namaskAra kiyaa| mana meM vairAgya prApta kara saMyama bhAra grahaNa kara liyaa| 3. vahIM (raNabhUmi-jaMgala meM) kAyotsarga kara dharma dhyAna meM sthita ho mana, vacana aura kAyA ko vaza kara ekAgra citta ho ge| 4. sArI senA dekhatI hI raha gii| sabako bar3A Azcarya huaa| bharatajI bhI yaha samajha gae ki isane to saMyama bhAra grahaNa kara liyA hai| 5. isane jItI bAjI (lar3AI) ko chor3akara saMyama bhAra grahaNa kiyA hai| isa saMsAra meM aise AdamI virale hI hote haiN| 6. aba bAhubalajI para bharatajI kA prabala moha jAgrata huaa| ve bAhubalajI ko ghara meM rakhane ke lie kyA-kyA upAya karate haiM, yaha vRttAMta suneN| DhALa : 13 baMdhuvara harSita hokara bolo| 1,2. mana meM vairAgya prApta kara bAhubalajI ne cAritra grahaNa kara liyaa| bharata nareMdra bAra-bAra pairoM par3akara isa prakAra vinatI karate haiM-Apako bAbAjI RSabhadevajI kI zapatha hai, Apa paMDita, catura aura sujAna haiN| Apa khIMcatAna mata kro|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 2. thAne bAbAjI rI AMNa, thAMne riSabhajI rI aann| the to piMData cutara sujANa, the to ma karoM khAMcA taann|| 3. the jItA hUM hArIyo jI, deva bharesI saakh| thAM sarIkhA jaga ko nahI jI, mujha zarIkhA jaga laakh|| 4. Ape hilamila donUM vAtAM karI jI, jovo AMkha uNghaadd| bolo mIThA bolaDA jI, pUroM mana rA laadd|| 5. bahUara taNA jAtAM paga vaheM olaMbhaDA nahI jI, kima sAMbhalasUM jI, thAne melI kaaNn| raaNn|| 6. theija disa mhAreM AtmAM jI, theija mhAreM baaNhi| sUMnI bhAyAM vinAM jI, Avo jyUM ghara jaay|| 7. aThANUM sahU ekaNa dUra sameM parahasyoM jI, mujhane lobhI jaaNnn| jI, jima varasAleM chaaNnn|| dUre 8. mAtheM sUrya beMsI bhojana AvIyo kIjiyeM jI, jI, garamI bhIno gaat| khAraka dAkhani vaat|| 9. the cArita le ubhA ihAM jI, hiveM hUM kiNa vidha karUM raaj| mhArI AchI na lAgeM loka meM jI, tiNasUM rAkho the mhArI laaj|| 10. hiveM kirapA karo mo upareM jI, to sukhe karo the raaj| A araja mAMno the mAharI jI, to cArita mata lo aaj|| 11. the ThAkura hUM sevaga thako jI, rahatUM Apa hjuur| e vacana sAco kara mAnalo jI, tiNameM mUla nahI che kuudd|| 12. moha taNe vasa bharata jI re, kIyA vilApa anek| sAceM mana kahyo ghaNo jI, piNa bAhUbala na mAMnI ek||
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 3. Apa jIte aura maiM hArA / devatA isakI sAkha bhreNge| Apa jaisA duniyA meM koI nahIM hai| mere jaise lAkhoM haiN| 4. hama donoM ne hila-milakara bAteM kI haiN| Apa AMkha kholakara dekho| madhura vacana bolo| mere mana kI cAha ko pUrA kro| 5. maiM bahuvaroM ke ulAhanoM ko apane kAnoM se kaise sunuuNgaa| he rAjan ! Apako chor3akara jAne ke lie mere paira hI nahIM uTha raha haiN| 6. Apa hI merI AtmA haiM aura Apa hI merI bhujA haiN| bhAiyoM ke binA merI dizAeM hI zUnya ho gaI haiN| hama Ae the vaise hI ghara cleN| 7. aTThAnabe bhAiyoM ne mujhe lobhI jAnakara usI taraha eka sAtha akelA chor3a diyA jisa taraha varSa Rtu meM gobara ko chor3a dete haiN| 8. sUrya sira para A gayA hai| tApa se zarIra pasIne se bhIga gayA hai| Apa baiThakara drAkSA-khAraka kA bhojana kreN| 9. Apa yahAM cAritra lekara khar3e hue haiN| maiM aba rAjya kaise kara sakatA huuN| saMsAra meM merI acchI nahIM lgegii| ataH Apa merI lajjA rkheN| 10. aba Apa mere para kRpA karo, sukhapUrvaka rAja kro| merI yaha prArthanA svIkAra kara Apa Aja cAritra na leN| 11. Apa mere svAmI haiN| maiM sevaka banakara ApakI sevA meM rhuuNgaa| mere isa vacana ko Apa satya maaneN| isameM kiMcit bhI jhUTha nahIM hai| 12. mohavaza bharatajI ne isa prakAra aneka vilApa kie| sacce hRdaya se bahuta kucha kahA, para bAhubalajI ne kisI bhI bAta ko svIkAra nahIM kiyaa|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 13. bola ghaNAi bolIyA jI, bharatesara nara raay| piNa hAthI rA nIkalyA jI, te kima pAchA thaay|| 14. sAceM mana kIdhI vINatI jI, bharatesara raajaaNn| te piNa mokhagAMmI , iNa bhaveM jI, jAsI pAMcamI gati prdhaan||
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 83 13. bharatezvara nareMdra ne aneka vacana kahe, para hAthI ke dAMta nikala jAne ke bAda vApisa aMdara kaise jA sakate haiM? / 14. bharatezvara nareMdra ne sacce hRdaya se bahuta vinatI kii| ye mokSagAmI haiM aura isI bhava meM mukta hoNge|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 3. 4. 6. duhA parapaMca kIyA ati bharatajI, piNa kArI na lAgI kAya / moha vilApa kare ghaNA, AyA jiNa disa jAya // bharatajI tihAM thI gayAM pacheM, bAhubala vicArayoM mana hUM riSabha jiNaMda reM AgaleM, kiNa vidha jAuM tihAM choTA bhAi cheM mAharA, mhAM peMhalI lIyoM saMjama bhAra / tyAMrA paga moMneM vAMdaNA pareM, to hiveM rahUM ekaloM nyAra / / utakaSTI karaNI tyAsUM bhelo hUAM kare, kare karamAM no vinAM, jAuM parabAro ehavI uMdhI kareya vicAraNA, gayA aTavI meM niradoSaNa jAyagA joyaneM, kAusaga dIyoM cheM mAMhi / calAya // huA cheM vaLe AhAra cyArUMi pacakhIyA, eka varasa tiNa nagarI AyA RkSabhadevajI, vAga mAhe utarIyA DhALa : 14 (laya : mhArA rAjA neM dharma suNAvajo ) hAtha joDI vINatI kare, masataka bAhubalajI cArita lIyo, te gayA cheM sokh| mokha // calAya / ThAya / / jAya / 7. vANI suneM paraSadA, Ai jiNa disa tiNa kAle gaNadharAM pUchA karI, riSabha jiNaMda peM Aya / / tAhi / Aya / / mhe araja karAM chAM vINatI // nIco namAya ho / sAMmI / kiNa ThAMma ho / sAMmI //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bharatajI ne aneka upAya kie para koI saphala nahIM huaa| atyadhika mohavilApa karate hue aMtata: jisa dizA se Ae the usI ora lauTa ge| 2. bharatajI ke cale jAne ke bAda bAhubalajI ne mana meM vicAra kiyA ki maiM bhagavAn RSabhadeva ke sAmane kaise jAUM? / 3. vahAM mere aTThAnave choTe bhAI haiN| unhoMne mere se pahale saMyama bhAra grahaNa kara liyaa| vahAM mujhe una sabake pairoM meM vaMdanA karanI pdd'egii| isalie maiM yahAM akelA hI alaga raha jaauuN| 4. maiM unameM zAmila hue binA hI utkRSTa sAdhanA karake karmoM kA nAza kara akelA sIdhA mukti meM calA jaauuN| 5. aisI ulTI bAta socakara ve jaMgala meM cale gae aura nirdoSa sthAna para jAkara kAyotsarga mudrA meM sthita ho ge| 6. unhoMne cAroM hI AhAroM kA tyAga kara diyaa| isa prakAra pUrA eka varSa bIta gyaa| bhagavAn RSabhadevajI nagarI meM Akara upavana meM tthhre| 7. aneka loga unakA pravacana sunane ke lie jisa dizA se Aye usI dizA meM lauTa ge| usa kAla meM gaNadharoM ne bhagavAn RSabha ke pAsa Akara puuchaa| DhALa : 14 hama vinayapUrvaka nivedana karate haiN| 1. hama vinayapUrvaka hAtha jor3akara, nata-mastaka hokara Apase nivedana karate haiM ki cAritra grahaNa kara bAhubalajI kahAM gae? /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 2. 3. 4. 5. bhikSu vAGmaya - khaNDa- 10 jaba riSabha jiNesara ima kaheM, suNa tUM citta lagAya ho / munIvara / aTavI majhe, bAhubala iNa ubho kAusaga ThAya ho / mu0 / o caDhIyoMcheM ati abhimAna meM / / uNa cArita le mana ciMtaveM, mhAreM choTA aThAMNUM bhAya ho / mu0 / tyAM cArita mhA peMhalI lIyoM, tyAMneM kima vAMdU jAya ho / / mu0 / isasi caDhIyo abhimAna meM / / eka varasI tapa huoM tehaneM, dhyAveM mAna baDAI rA jogasUM, aTakyo niramala dhyAna ho / mu0 / kevalajJAna ho / mu0 / / e vacana brAhmI suMdarI suMNe, Ai riSabha jiNaMda re pAsa ho / sAMmI / hAtha joDe vaMdaNA kare, bolI vacana vimAsa ho / sAMmI // 6. jo kirapA kara do AganA, to mheM donUM jaNI jAya ho / sAMmI / bAhubala neM samajhAyaneM, ANAM mAraga ThAya ho / sAMmI //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 2. RSabha jinezvara ne isa prakAra kahA- tuma dhyAna lagAkara suno| bAhubala isI jaMgala meM kAyotsarga meM sthita hai| vaha tIvra ahaMkAra se grasta ho gayA hai| 3. usane caritra lekara apane mana meM ciMtana kiyaa| mere aTThAnabe choTe bhAiyoM ne mere se pahale cAritra grahaNa kara liyaa| maiM unako vaMdanA kaise kruuN| vaha isa prakAra ke ahaMkAra se grasita ho gayA hai| 4. usake eka varSa kI tapasyA ho gaI hai| vaha nirmala dhyAna kI ArAdhanA kara rahA hai, para abhimAna ke kAraNa kevalajJAna aTaka gayA hai| 5. yaha vacana sunakara brAhmI aura suMdarI RSabha jineMdra ke pAsa aaii| hAtha jor3akara vaMdanA kara ciMtanapUrvaka boliiN| 6. svAmin Apa kRpA kara anumati deM to hama donoM jAeM aura bAhubala ko samajhA-bujhAkara use sanmArga para le aaeN|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. duhA thAya / zrI riSabha jiNesara ima kaheM, jyUM thAMneM sukha piNa joyAM toM tiNaneM na lAbhasoM, zabda suNAya joM tAhi / / e vacana suNeneM vAMhmI suMdarI, vineM sahIta cAlo bAhubala neM samajhAyavA, mana mAhe kIyo pramAMNa / ujama AMNa / / brAhmI sudarI donUM jaNI, Ai tiNa samajhAyavA, gyAMna gAveM bAhubala jhaMgI majhAra | tiNavAra // gyAMna gIta gAveM cheM kiNa vidheM, kiNa vidha AMgeM neM ThAya / kiNa vidha kevalagyAMna upajeM, te suNajoM citta lyAya / / DhALa : 15 (laya : caMdragupata rAjA suNI ) vIrA mhAMrA gaja thakI UtaroM, bAMhmI suMdarI ima gAveM re / bAhubala neM samajhAyavA, AMmI sAhamI jhaMgI mAhe dhAveM re // the rAja ramaNa ridha paraharI, vaLe putra trIyA aneko re| piNa gaja nahI chUToM tAharo, tUM mana mAhe ANa vaveko re || bAhubala neM samajhAyavA, brAhmI sUMdarI ima moneM riSabha jiNesara mokalI, bAhUbala to vIrA mhArA gaja thakI utaroM, gaja caDhIyAM kevala na hoyo re / Apo khojoM AparoM, to tUM kevala joyo re|| bhAseM re| pAseM re //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. zrI RSabha jinezvara ne aisA kahA- tuma jaisA cAho vaisA kro| para khojane se bAhubala tumheM nahIM milegaa| use zabda sunaanaa| 2. yaha vacana sunakara brAhmI-suMdarI ne use vinayapUrvaka svIkAra kiyA aura mana meM utsAha bharakara bAhubala ko samajhAne ke lie cliiN| 3. brAhmI aura suMdarI usa ghanaghora jaMgala meM AI aura bAhubala ko samajhAne ke lie gIta gAne lgiiN| 4. ve kisa prakAra gIta gAtI haiM, kisa prakAra bAhubala ko samajhAtI haiM aura kisa prakAra bAhubala ko kevalajJAna utpanna hotA hai use citta lagAkara suneN| DhALa : 15 ___1. brAhmI-suMdarI bAhubala ko samajhAne ke lie gahana jaMgala meM idhara-udhara ghUma ghUmakara gIta gAtI haiM- mere bhAI bAhubala! hAthI se nIce utro| 2. tumane vivekapUrvaka rAjya, samRddhi, putra-patnI Adi sabako chor3a diyA para abhI taka hAthI nahIM chuuttaa| 3. mere bhAI ! hAthI se nIce utro| hAthI para car3he rahane se tumheM kevalajJAna prApta nahIM hogaa| apane svatva ko khojo| tabhI tumheM kevalajJAna hogaa| 4. bAhubala ko samajhAne ke lie brAhmI-suMdarI kaha rahI hai- RSabha jinezvara meM hameM tumhAre pAsa bhejA hai|
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 5. 6. 7. 8. e vacana bAhubala sAMbhale, kuNa vIroM kuNa beMnaDI, kuNa brAhmI neM suMdarI jheM toM beMna dIseM cheM mhArI, rikSabha jiNaMda mhelI kaheM, tyAM to cArita lIdho cheM tyAre jhUTha bolaNa ro kaheM cheM vIrA mArA gaja bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 lAgo karavA kahe cheM aTavI vicAro re / majhAro re / / yAMneM riSabha jiNesara mokalI, moneM samajhAvaNa tAMi re / piNa jhUTha boleM jisI nahI, kAMyaka ghoco dIse moM mAMhI re || tyAga cheM, te ima kima boleM bhAsoM re / thI utaro, teto gaja nahI cheM mhAreM pAsoM re / / 9. oguNa sUjhyoM Apa meM, karavA lAgoM vicAro re| mheM haya gaya ratha sava parahasyA, piNa Ayo moneM ahaMkAro re / / 10. choTA bhAI aThAMNUM mhArA, tyAMneM vAMdUM nahI sIsa nAMmo re / isaso ahameva paNoM mhAroM, o moToM gaja abhimAna tAMmo re / / 11. gaja beMThoM toM jIvaDo, mokha jAyeM karma kara piNa ahaMkAra gaja caDhIyo thakoM, koya na pohatoM 12. yAM peMhilA cArita lIyo, tyAMneM vAMdaNA dikhyA vaDA cheM te vaDA, hiveM choTA nahI 15. veMrAgeM pAya doyo re| soyo re / / mana upArayo sIsa mhArA vAlIyo, mUMkI nija upano vAMdavA, jaba 13. italA dina yAMsUM alagoM rahyoM, A toM mhAreM bholapa moTI re| choTA bhAyAM neM vaMdaNA karUM nahI, A piNa vicArI mheM khoTI re || sokho re / mokho re / / 14. hiveM to yAM aThAMNUM bhAyAM bhaNI, jAya vAMdU sIsa nAMmI re| vArUMvAra khamAu pagAM lAganeM, jyUM miTeM mhArI sarva khAMmI re / / namAI re / bhAi re / / abhimAno kevalagyAMno re| re //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 91 5,6. brAhmI-suMdarI ke ye vacana sunakara bAhubala mana meM vicAra karane lage- isa jaMgala meM kauna bhAI hai aura kauna bahana hai? lagatA hai ye donoM merI bahaneM brAhmI aura suMdarI hI haiN| RSabha jineMdra ne inheM bhejA hai| inhoMne to saMyama grahaNa kara liyaa| 7. inake asatya bolane kA tyAga hai taba ye aisI bhASA kaise bola rahI haiM? kaha rahI hai bhAI ! hAthI se nIce utro| para mere pAsa hAthI kahAM hai?| 8. inako RSabha jinezvara ne mujhe samajhAne ke lie bhejA hai| ye bhI jhUTha boleM jaisI bAta nahIM hai| jarUra mere aMdara hI kucha avarodha hai| 9. bAhubalajI ko aba apane meM hI avaguNa dIkhane lgaa| ve socane lage- maiMne hAthI-ghor3e-ratha Adi kA to parihAra kara diyA hai para mujhe ahaMkAra A gyaa| 10. maiM apane aTThAnave choTe bhAiyoM ko sira jhukAkara vaMdanA nahIM karUMgA- yaha merA jo ahaMkAra hai, yaha moTe hAthI ke samAna hai| 11. hAthI para savAra jIva to karma kSINa kara mokSa meM bhI calA jA sakatA hai, para ahaMkAra rUpI hAthI para savAra mokSa nahIM pahuMca sktaa| 12. inhoMne pahale cAritra liyA, ata: maiM inheM sira jhukAkara namana karatA huuN| dIkSA meM bar3e haiM ve bar3e hai| aba ye mere bhAI choTe nahIM ho skte| 13. maiM itane dina inase alaga rahA, yaha merA bar3A bholApana hai| maiM choTe bhAiyoM ko vaMdanA nahIM karUM yaha bhI maiMne galata socaa| 14. aba maiM jAkara sira jhukAkara aTThAnave bhAiyoM ko namaskAra karUM, unake caraNoM kA sparza kara kSamA mAMgUM jisase merI sArI galatI miTa jaae| 15. mana ko vairAgya kI ora mor3akara, apane ahaMkAra ko chor3akara jyoMhI vaMdanA ke lie kadama uThAyA taba kevalajJAna utpanna ho gyaa|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. bAhubalajI kevalagyAMna pAMmIyoM, te brAhmI suMdarI a piNa donUM satIyAM moTakI, guNa ratanAM 2. 3. 4. 2. noM astrI ratna thApUM ehaneM, sireM vacana suNe brAhmI satI, e rI tyAMro rUpa ghaNoM ralIyAMmaNoM, apachara reM uNIyAra / jaba brAhmI taNoM rUpaM dekhaneM, bharatajI kIyoM cheM mana meM vicAra / / upagAra / bhaMDAra / / thApUM aMtevara tapasA karI majhAra / aMgIkAra // beleM beleM pAraNoM kare, rUpa taNI kareM cheM hAMNa / hiveM dhura sUM utapata tehanI kahUM, te suNajoM cutara sujANa // DhALa : 16 (laya : samarU mana harakhe teha satI ) riSabha rAjA reM rAMNI doya hui, sumaMgalA sunaMdA jUi e jUi / donUMr3a doya beTI jAi, brAhmI neM sUMdarI behUM bAi || jyAM pUrva bhava kInI karaNI, behUM rI kAyA komala kaMcaNa varaNI / vaLe rUpa meM kamI nahIM kAMi / / 3. te svArtha sidha thI cava Ai, bharata bAhUbala reM jor3eM jAi / hUM bayAM huvA so bhAI / / 4. bharata bAhUbala doya moTA, vaLe bhAi aThAMNUM hUvA choTA / citta meM ghaNI jyAreM caturAI //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bAhubalajI ko kevalajJAna prApta huA, yaha brAhmI-suMdarI kA upakAra hai| ye donoM satiyAM bhI bar3I mahAn evaM guNaratnoM kI bhaMDAra haiN| 2,3. unakA rUpa bar3A manorama evaM apsarA ke pratirUpa hai| brAhmI kA rUpa dekhakara bharatajI ne mana meM jaba yaha vicAra kiyA- maiM ise strI-ratna ke rUpa meM apane aMta:pura meM sarvottama pada para sthApita karUM yaha bAta sunI to brAhmI ne tapasyA svIkAra krlii| 4. vaha do-do dinoM ke aMtarAla se khAnA khAne lagI aura rUpa kA vinAza karane lgii| aba maiM Adi se isa prasaMga kA udbhava batA rahA huuN| sudhIjana use suneN| DhALa : 16 1. rAjA RSabha ke sumaMgalA aura sunaMdA nAma kI do rAniyAM thiiN| sumaMgalA ne brAhmI aura sunaMdA ne suMdarI nAma se do putriyoM ko janma diyaa| 2. donoM ne pUrva bhava meM sat kriyA kI thii| isase inakI kAyA komala evaM sunaharI thii| inake rUpa meM koI kamI nahIM thii| 3. donoM sarvArtha siddha vimAna se cyuta hokara bharata aura bAhubala kI yugala bahanoM ke rUpa meM paidA huiiN| isalie donoM bahanoM ke sau bhAI hue| 4. bharata aura bAhubala bar3e the| zeSa aTThAnave unase choTe the| ve atyaMta kuzala
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 5. 6. sUMdarI re eka jAMmaNa jaNIyoM, bAhubala kalA bohIttara bhaNIyo / pacheM sunaMdA rI kUkha na khulI kAi / / 7. 8. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 vrAhmI reM hUA nInAMNU vIrA, jAMmaNa jAyA amolaka hIrA / bharata cakravatta nI padavI pAi / / 9. cutara bAyAM sIkhI cosaTha kalA, guNa jyAMmeM paDIyA sagalA / tyAMrI akala meM kamI nahIM kAi / / behUM bAyAM huI batIsa lakhaNI, aThAreM lipa eka brAhmI bhaNI / zrI Adi jiNesara sIkhAi / / eka sIla roM svAda vasa rahyoM mana meM, kade viSeMrI vAta na tevaDI tana meM / chAMDa dIdhI mamatA sumatA Ai / / 10. behUM beTI vInaveM bApajI AgeM, moMneM sIla ro svAda valabha lAgeM / mhArI mata karajoM koi sagAI || 11. mheM toM nArI kiNarI nahI vAjAM, mheM toM sAsarA ro nAMma letI lAjAM / mhAreM pItama rI paravAha nahI kAi / / 12. bApajI bolyA suNoM beTI, the toM moha jAla mamatA meTI / thAMrI karaNI meM kasara nahI kAi / / 13. bharata nahI levaNa deve dikhyA, brAhmI sIla taNI mAMDI rikhyA / rUpa deMkhI bharata reM vaMchA Ai / / 14. satI beleM beleM pAraNoM kInoM, eka lUkhoM ana-pAMNI meM lInoM / phUla jyUM kAyA parI kumalAi / / 15. bharata rI viSeM sUM jAMNI manasA, tiNasUM vAMmI jhAlI tapasA / sATha hajAra varasa rI giNatI Ai / /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 95 1 5. brAhmI ke amUlya hIre ke samAna ninyAnava sahodara the / bharata ne cakravartI kA pada prApta kiyA / 6. suMdarI ke kevala bAhubala eka hI sahodara thA / usane bahattara kalAeM sIkhIM / usake bAda sunaMdA ke koI saMtAna paidA nahIM huI / 7. donoM catura bahanoM ne causaTha kalAeM sIkhIM / ve sabhI guNoM se paripUrNa thIM / unakI buddhi meM koI kamI nahIM thI / 8. donoM bahineM battIsa lakSaNoM se saMpanna thIM / RSabhadeva ne brAhmI ko aTThAraha lipiyAM sikhaaiiN| 9. inake mana meM brahmacarya kA hI svAda basa rahA thaa| tana meM bhI kabhI viSaya ko AmaMtraNa nahIM diyA / inhoMne mamatA ko chor3akara samatA ko apanA liyA / 10. donoM putriyoM ne apane pitA ko nivedana kiyA ki hameM to brahmacarya hI acchA lagatA hai, ata: hamArA kisI ke sAtha riztA na kareM / 11. hama kisI kI patnI kahalAnA pasaMda nahIM karatIM / sasurAla kA nAma lete hI hameM lajjA AtI hai| hameM priyatama kI koI cAha nahIM hai / 12 . pitA zrI bole- putriyoM ! suno, tumane to mohajAla - mamatA ko sameTa liyA hai| tumhArI kriyA meM bhI koI kamI nahIM hai / 13. para tumhArA rUpa dekhakara bharata kI kAmanA jAga gaI / bharata tumheM dIkSA nahIM lene detaa| yaha suna brAhmI apane zIla kI rakSA ke lie DaTa gaI / - 14. vaha do-do dina ke aMtarAla se kevala lUkhA-sUkhA anna pAnI grahaNa karane lgii| isase usakI phUla jaisI kAyA murajhA gaI / 15. bharata kI utkaTa kAmecchA ko jAnakara brAhmI ne tapasyA svIkAra lI / usakI gaNanA sATha hajAra varSa taka pahuMca gii|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 16. bharata choDa dInI mana rI mamatA, satI ro sarIra dekhIne AI sumtaa| pache dIpatI dikhyA draai|| 17. behuM bAyA re veMrAga ghaNoM, behuM kumArI kinyA meM lIdhoM saadhpnnoN| behUM jiNamAraga neM diipaai| 18. behU riSabhadeva nI hUi celI, prabhU bAhubala re pAseM melii| satI samajhAyaneM pAchI aai|| 19. tyAMro vacana bAhUbala mAna lIdhoM, jaba mAMna taNoM maradana kiidhoN| ___ choTA bhAi vAMdaNa rI mana aai|| 20. sanamukha paga dIdhoM choDI abhimAna, jaba turata UpanoM kevlgyaaNn| donUM baeNnAroM guNa jANyoM bhaai|| 21. sagalI sAdhavIyAM meM hui re sireM, tyAMrA vacana amolaka ratna jhreN| tyAMrI bolI sagalAM neM sukhdaai|| 22. ghaNA varasAM lage cArita pAlI, tyAM doSaNa dUra dIyA ttaalii| tyAM ghaNA jIvAM neM dIyA smjhaai|| 23. behUM bAyAM rI jugatI joDI, behUM mugata gai AThu karma toddii| corAsI lAkha pUrva Au paaii||
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 97 16. brAhmI ke kRza zarIra ko dekhakara bharata kI mamatA chUTa gii| usameM samatA aaii| phira to usane ThATa-bATa se usakA dIkSA mahotsava kraayaa| 17. donoM bahanoM kA vairAgya prabala thaa| donoM ne kumArI-kanyA ke rUpa meM sAdhutva svIkAra kiyaa| donoM ne jainadharma ko suzobhita kara diyaa| 18. donoM RSabhadeva kI ziSyAeM bniiN| unhoMne unheM bAhubala ke pAsa bhejaa| donoM sAdhviyAM unheM samajhA kara vApasa A giiN| 19. bAhubalajI ne unakA vacana mAna liyaa| apane mAna kA mardana kara choTe bhAiyoM ko namana karane kA mana bnaayaa| 20. ahaMkAra ko chor3akara jyoM hI unhoMne usa dizA meM kadama bar3hAyA ki tatkAla unheM kevalajJAna utpanna ho gyaa| bhAI ne apanI donoM bahanoM ke guNa ko jAna liyaa| 21. brAhmI-suMdarI samasta sAdhviyoM meM zreSTha ho giiN| unakI vANI sabako priya lgtii| aisA lagatA ki unake vacana amUlya ratna kI taraha jhara rahe haiN| 22. laMbe samaya taka doSoM kA parihAra kara unhoMne cAritra kA pAlana kiyaa| aneka jIvoM ko sanmArga dikhaayaa| 23. donoM bahanoM kI jor3I yukta thii| caurAsI lAkha pUraba kI Ayu pAkara donoM AThoM karmoM kA kSaya kara mokSa meM gii| .
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. hiveM mAtA zrI riSabhadeva nI, tiNa dhyAe niramala dhyaaNn| ___ hastI upara beThA mugate gayA, te suNoM surata de kaan|| DhALa : 17 (laya : svArtha sidha re caMdrave koi) koDa pUrva laga pAMmI sAtA, morAdevI mAtA jii|| 1. nagarI vanItA bhalI virAjeM, jhigamiga-jhigamiga soheM jii| kaMcaNa mAhe koTa virAje, sura naranA mana mohe jii|| 2. AdanAthajI ANa upanA, morAdevI re peToM jii| jAMmaNa jugameM huA cAvA, jyAM jAyoM riSabha jiNesara beTo jii| 3. sejyA upara beMThA sobheM, tAjA takIyA gAdI jii| bharata bAhUbala sarISA potA, jyAMrI jugameM dIpeM daadiijii|| 4. aThANUM vaLe nAhanA potA, lula-lula pAe lAgeM jii| rUpa anopama abala virAjeM, mulakaMtA mukha AgeM jii| 5. brAhmI suMdarI donUM potI, rahI akana-kumArI jii| moTI satIyAM mukata pohatI, jyAMrI jagameM sobhA bhArI jii|| 6. AdanAthajI dikhyA lIdhI, paDIyoM putra vijogo jii| tiNa beTA ne ati dukhIyoM jAMNI, dharatI ghaTa meM sogo jii|| 7. nagara vanItA prabhU padhAsyA, jaba dIdhI bharata vadhAi jii| harakha thaIneM hAthI beMThA, putra vAMdaNa ne Ai jii||
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. aba RSabhadeva kI mAtA morAdevI hAthI para baiThe-baiThe nirmala dhyAna dhyAte hue mokSa meM gaI vaha varNana kAna lagAkara suneM / DhALa : 17 vahAM morAdevIjI mAtA ne karor3a pUraba taka khUba sAtA prApta kI / 1. jhagamaga-jhagamaga karatI vinItA nagarI ke svarNamaya koTa devatAoM ke mana ko bhI moha lete haiN| 2. morAdevI mAtA ke udara meM AdinAthajI Akara utpanna hue / unhoMne RSabhadevajI jaise putra ko janma diyA, isalie apane yuga meM ve mAtA ke rUpa meM prakhyAta huiiN| 3. gAdI takiyoM ke bIca zayyA para virAjamAna bharata aura bAhubala jaise unake pote the / ve unakI dAdI ke rUpa meM zobhita huiiN| 4. bharata-bAhubala ke atirikta aTThAnave choTe pote haMsate khilate unake caraNoM meM namana karate the / unakA rUpa anupama aura uttama thA / 5. unakI brAhmI - suMdarI pautriyAM akana kumArI rahIM / ve mahAsatiyAM mokSa meM phuNciiN| unakI saMsAra meM bhArI zobhA huI / 6. AdinAthajI ke dIkSA grahaNa kara lene para morAdevI ko putra viyoga ho gayA / putra ko ati duHkhita jAnakara ghaTa meM zoka dhAraNa karane lagI / 7. AdinAthajI ke vinItA padhArane para jaba bharata ne unheM badhAI dI to ve harSita hokara hAthI para baiThakara putra vaMdana ke lie aaiiN|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 8. iMdra iMdrANI devI devatA, nara-nAzyAM nA vrado jii| samosaraNa meM sAhiba beMThA, jima tArAM meM caMdo jii|| 9. tihAM devadUdhavI deva vajAveM, mana meM harakhaja mAraga meM morAdevI reM, te zabada paDyA , mAne kAneM jii| jii| 10. e zabada suNIneM morAdevIjI, pUche bharata ne AMmo jii| e mIThA zabada geMhara gaMbhIrA, vAjA vAje kiNa ThAmo jii|| 11. jaba kaheM bharatajI samosaraNa meM, devI devatA AveM jii| zrI rikhabhadevajI mahimA kAjeM, devadUdhavabhI deva vajAveM jii|| 12. hiveM morAdevIjI mana meM ciMtaveM, mheM moha kIyoM sarva kUDo jii| mheM jAMNyoM rikhabho dukhIyo hosI, piNa o sukhIyo dIse pUroM jii|| meM 13. mheM to iNareM kAjeM dukha vedyoM, iNa mhArI kAya na ANI jii| jaba mA beTAM ro kAcoM sagapaNa, jAMNa lIyo dhUradhAMNI jii|| 14. ekaMta bhAvanA tihAija bhAyA, Ayo mana veMrAgoM jii| gRhastha noM bheSa vina pAlaTIyAM, kIyA sarva sAvadha nA tyAgoM jii|| 15. jaga tAraNaneM jugatI jAmaNa, dhyAyo niramala dhyAMno jii| mohakarma morAdevIjI jItA, pAmyoM kevalagyAMnoM jii|| 16. iNa covIsI meM sagalAM peMhalI, sivanagarI meM peMThA jii| morAdevIjI mugata pohatA, hAthI hodeM beMThA jii|| 17. bhAvanA bhAe karma kATyA, tapasyA mUla na kIdhI jii| sukhe samAdhe morAdevI jI, avicala padavI lIdhI jii|| 18. AdanAthajI udara dhareneM, mugata pohatI mAtA jii| sAsatA sukhAM meM jAya virAjyA, kare karamAMnI ghAtA jii||
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 10 8. samavasaraNa meM iMdra-iMdrANo, devI-devatA tathA nara-nAriyoM ke vRMda ke bIca prabhu aise virAjamAna the jaise tAroM ke bIca meM caMdramA virAjamAna ho| 9. vahAM devatA devaduMdubhI bajAte hue mana meM atyaMta prasannatA kA anubhava kara rahe the| rAste calate hue morAdevI ke kAnoM meM ve zabda par3ate haiN| 10. una zabdoM ko sunakara morAdevI ne bharata se pUchA- ye madhura, gahara-gaMbhIra vAdya kahAM baja rahe haiN?| 11. taba bharatajI ne kahA- devatA RSabha bhagavAn kI mahimA ke lie samavasaraNa meM A rahe haiM aura deva duMdubhi bajA rahe haiN| 12. aba morAdevIjI mana meM ciMtana karane lagIM- maiM to samajhatI thI ki RSabha du:khI hogA, para yaha to pUrA sukhI dIkha rahA hai| maiMne usakA mithyA hI moha kiyaa| 13. maiM to isake lie duHkhI ho rahI thI para isako merI koI paravAha nahIM hai| sacamuca meM mAM-beTe kA yaha saMbaMdha kaccA hai| isameM koI sAra nahIM hai| 14. isa prakAra ekatva bhAvanA bhAte hue vahIM unake mana meM vairAgya AyA aura binA gRhastha kA veSa badale hI unhoMne sarva sAvadya yogoM kA tyAga kara diyaa| 15. mAtAjI ne mukti ke lie udyata hokara nirmala dhyAna dhyAyA aura mohakarma jItakara kevalajJAna ko prApta kara liyaa| 16. vartamAna tIrthaMkaroM kI caubIsI meM morAdevIjI ne hAthI ke haude para baiThe-baiThe sabase pahale mukti nagarI meM praveza kiyaa| 17. unhoMne jarA bhI tapasyA nahIM kI, kevala bhAvanA se karmoM ko kATa ddaalaa| sukha-samAdhipUrvaka mukti pada prApta kara liyaa| 18. RSabhadeva ko apane garbha meM dhAraNa kara mAtAjI mukti meM pahuMca ge| karmoM kA nAza kara zAzvata sukhoM meM virAjamAna ho ge|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. tiNa moMrAdevI mAtA taNoM, zrI rikSabhadevajI aNgjaat| tyAMrA putra bharatajI pATavI, te prasidha loka vikhyaat|| 2. cakraratna tiNaneM bharata reM UpanoM, te cAlyoM gagana bharatajI dekhaneM, pAmyA che ataMta aakaas| hulaas|| 3. bharata nariMda tiNa avasareM, mana mAhe kIyoM vicaar| cha khaMDa mAhe AMNa manAvaNI, hiveM DhIla na karaNI ligaar|| 4. hiveM tiNa avasara vanItA majhe, kuNa kuNa sAtha smaaNn| __ vaLe kuNa kuNa ridha Ave milI, te suNoM surata de kaan|| DhALa : 18 (laya : cutara nara jovoM karma vipAka) puna taNA phala jaann|| jI ho soMleM sahaMsa devatA tihAM, AyA bharata nariMda rI hjuur| jI ho sanAha baMdha sajIyA thakA, Aya UbhA che kaDA cuudd| bhrtesr| 1. 2. jI ho doya sahaMsa to devatA, donUMha pAseM raheM , taaNm| jI ho te rikhyA kareM sevaga thakA, bharata nariMda rI ThAma tthaaNm|| 3. jI ho cavadeM sahaMsa devatA, raheM cavadeM ratna reM paas| jI ho te rikhyAkArI , tehanA, tyAMne sAtAkArI che taas|| 4. jI ho cavadeM hajAra devatA sahU, raheM cavade ratna rI laar| jI ho te sArA sevaga bharatajI taNA, bharatajI rA che aagnkaar||
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. RSabhadevajI usa morAdevI mAtA ke putra the tathA bharatajI unake uttarAdhikArasaMpanna putra haiN| yaha bAta saba jagaha prasiddha hai| 2. bharatajI ke cakraratna utpanna huaa| vaha AkAza meM calane lgaa| use dekhakara unheM atyaMta prasannatA huii| 3. usa samaya bharata mahArAja ne vicAra kiyaa| aba mujhe bharatakSetra ke chahoM khaMDoM meM apanI AjJA ko svIkAra karavAnA hai| isameM tanika bhI zithilatA nahIM baratanI hai| 4. usa samaya vinItA meM kauna-kauna sAtha-sAmAna unake pAsa thA tathA phira kaisI Rddhi prApta huI use kAna lagAkara suneN| DhALa : 18 yaha puNya kA phala hai| 1. usa samaya solaha hajAra devatA bharata nareMdra ke sAmane upasthita hue| ve saba sira se pairoM taka sajjita sannaddhabaddha khar3e haiN| 2. do hajAra devatA to bharata nareMdra ke donoM ora sevaka kI taraha raha kara hara sthAna meM unakI rakSA karate haiN| __ 3-4. caudaha hajAra devatA caudaha ratnoM ke rakSaka haiN| ve saba bharatajI ke AjJAkArI sAtAkArI sevaka haiN|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 5. 6. 7. 8. 9. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 jI ho cavadeM ratanAM re adhiSTAyakA, teto devatA cavadeM hajAra / jI ho te bharatajI nI Agana thakI, Agana vinA na raheM ligAra / / jI ho tereM ratna to Ae milyAM, vanItA nagara jI ho astrI ratna pitA ghare, vaiMtADha neM pele jI ho astrI ratna pitA ghare, tyAM laga devatA nahI tiNa jI ho bharata neM AMNa sUMpyAM pacheM, devatA rikhyA karasI jAMNa / jI ho veMtADha parvata mUla tehaneM, azvaratna UpanoM jI ho tiNa azvaratna neM devatA, hAjara kIdho bharatajI neM AMNa / / 10. jI ho carma maNI neM kAMgaNI, e tInoi ratna jI ho te upanAM zrIgharaneM viSeM, te ghara nava nidhAMna majhAra / pAra / / jI ho gajarana piNa upano, te piNa vetADha neM mUla paas| jI ho tiNa gajaratna neM devatAM, AMNa sUMpyoM bharatajI neM tAsa / / pAsa / tAsa / / 12. jI ho cakraratna neM chatra ratna, daMDa neM asI ratna jI ho e cyArUM ratna to UpanAM, AvadhazAlA mAhe 11. jI ho yAM tInoi ratana bhaNI, tihAM thI devatA lei AyA cheM tAsa / jI ho te AMNa sUMpyA bharatajI bhaNI, kare ghaNI aradAsa / / zrIkAra / majhAra / / vakhAMNa / AMNa / / 13. jI ho tereM ratna astrI binA, ApareM vasa hUA jAMNa / jI ho vasa hUvA soleM sahaMsa devatA, te toM hAjara UbhA cheM AMNa / / 15. jI ho sukhe samAdhe dina nIkaleM, bhoga mAhe jI ho bharata nariMda rAjaMda re, sAthe Ai badhAi 14. jI ho hastI ghoDA ratha cheM jUA-jUA, lakha corAsI corAsI pramAMNa / jI ho pAyaka chinU koDa jehaneM, itarI senya gharAgharU jAMNa / / lehalIna / tIna / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 105 5. caudaha ratnoM ke adhiSThAyaka sabhI caudaha hajAra devatA bharatajI kI AjJA meM rahate haiN| binA AjJA ke kucha bhI kAma nahIM krte| 6. teraha ratna to vinItA nagarI meM hI Akara mila ge| kevala strIratna vaitADhya giri ke pAra apane pitA ke ghara hai| 7. jaba taka strIratna apane pitA ke ghara rahatA hai taba taka devatA usake pAsa nahIM rhte| bharatajI ko sauMpa dene ke bAda ve usakI rakSA kreNge| 8. vaitADhya giri ke mUla meM azvaratna ko utpanna huA jAnakara devatAoM ne use bharatajI ke sAmane upasthita kiyaa| 9. isI prakAra jaba vaitADhya giri parvata ke mUla meM gajaratna paidA huA to devatAoM ne use lAkara bharatajI ko sauMpa diyaa| 10. carmaratna, maNiratna tathA kAkinIratna ye tInoM hI zreSTha ratna haiN| ve zrIdhara parvata meM nava-nidhAna meM paidA hue| 11. devatA ina tInoM ratnoM ko vahAM se lekara Ae tathA atyadhika vinamratApUrvaka bharatajI ko sauMpa die| 12. cakraratna, chatraratna, daMDaratna tathA asiratna- ye cAroM AyudhazAlA meM Akara utpanna hue| 13. isa prakAra strIratna ke atirikta teraha ratna apane Apa vaza meM ho ge| kula milAkara solaha hajAra devatA bharata ke vaza meM hokara hamezA sAmane khar3e rahate haiN| 14. hAthI, ghoDA aura ratha pratyeka caurAsI-caurAsI lAkha pramANa haiN| chin| karor3a unakI apanI nijI pAyaka senA hai| 15. bhoga meM tallIna rahate hue ArAma se unakA samaya bIta rahA hai| ekabAra unako eka sAtha tIna badhAiyAM prApta huiiN|
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 16. jI ho riSabhadevajI ne kevala upanoM, cakraratna upanoM aavdhsaal| jI ho potoM hUvo ghare Apa reM, tInUM Ai badhAi smkaal|| 17. jI ho riSabhadevajI ne upanoM, rUDo kevalagyAMna anuuNp| jI ho peMhalI badhAi dIdhI tehaneM, ghaNA mahochava kIyA dhara cuuNp|| 18. jI ho poto huvo ghare Apa reM, tiNaneM pache badhAi diidh| jI ho janma mahochava tehanA, moTeM maMDAMNa sUM kiidh|| jI ho cakraratna upanA taNI, sevaga dIdhI badhAi aaNnn| jI ho pache dIdhI badhAi tehaneM, mahochava kIyA che moTeM mNddaaNnn|| 20 jI ho ridha jaThI taThI thI Ae milI, te puna taNe prmaann| jI ho bharata nariMda rAjada neM, pUrva tapa taNA phala jaann|| 21. jI ho A ridha saMpata bharatajI taNe, milI , vanItA meM aaNnn| jI ho hiveM cha khaMDa sAjavA bhaNI, nIkaleM , moTeM mNddaaNnn|| 22. jI ho potAnA bala prakrama karI, lesI cha khaMDa meM jiit| jI ho senyAdika sAthe lejAvasI, te toM moTA rAjA rI , riit| bharatesara puna taNA phala jaaNnn|| 23. jI ho pUrva tapa prabhAva thI, milasI sagalAi thok| jI ho vaLe saMjama le tapasA kare, iNahIja bhava jAsI mokh||
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 107 16. RSabha deva ko kevalajJAna utpanna huA, AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA aura ghara meM pautra utpanna huaa| eka samaya meM tInoM badhAiyAM miliiN| 17. RSabhadeva ko anuttara kevalajJAna utpanna huaa| yaha pahalI badhAI dI gaI isakA unhoMne bar3e utsAha se mahotsava kiyaa| 18. usake bAda ghara meM pautra utpanna huA, yaha badhAI dI gii| usakA bhI janma mahotsava ke rUpa meM bar3e ThATha-bATa se mahotsava kiyaa| 19. usake bAda sevaka ne Akara cakraratna utpanna huA usakI badhAI dii| usakA bhI bar3e ThATha-bATa se mahotsava kiyaa| 20. pUrvakRta tapa ke phala ke rUpa meM puNya ke anusAra unheM jahAM-tahAM se sampadA evaM RddhiyAM Akara prApta huiiN| 21. bharata nareMdra ko ye saba Rddhi-saMpadA vinItA meM svataH miliiN| aba ve chaha khaMDa sAdhane ke lie vyApaka taiyArI ke sAtha vinItA se nikalate haiN| 22. chaha khaMDa ko ve apane bala-parAkrama se jiiteNge| senA Adi ko sAtha le jAeMge yaha to bar3e rAjAoM kI paraMparA hai| bharatezvara ke puNya ke phaloM ko jaaneN| 23. pUrva tapa ke prabhAva se sabhI vastueM mileMgI, phira ve saMyama grahaNa kara tapasyA kara isI bhava meM mokSa jaaeNge|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. hiveM senApatI meM bolAyaneM, kaheM che bharata raajaaNn| paTahastI ratna siNagAra neM, saja kara kIjoM saavdhaan|| 2. vaLe ghoDA hAthI ratha subhaTa neM, saja karo satAba sUM jaay| ___ cauraMgaNI senyA siNagAra neM, pAchI Agana sUpo aay|| 3. sevaga suNa timahIja kIyoM, pAchI Agana suMpI aay| jaba bharata narida tiNa avasareM, AyA maMjaNa ghara maahi|| 4. sinAMna maradana donUM kIyA, sarva AgeM kahyoM tima jaann| moleM kare mUhaghA ghaNA, ehavA peMharayA AbhUSaNa aann|| 5. maMjaNa ghara thI nIkalyA, loka dIThAM pAMmeM aannNd| jANeM bAdala mAM sUM nIkalyoM, raja rahIta punama ro cNd|| 6. ghaNA subhaTa senyAkara paravasyoM, viradAvalIyAM bolAvato rsaal| moTeM maMDANe kara nIkalyoM, AyoM che uvaThANa saal|| DhALa : 19 (laya : be bereM munIvara veharaNa pAMgarayA) bharatajI cAlyA che cha khaMDa sAdhavA re|| 1. bharatajI paTahastI Upara caDhyA re, chatra dharAveM masataka tAsa re| te saMkoraMTa phUlAM rI mAlA sahIta che reM, camara bIjAveM donUM pAsa reN|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1,2. aba apane senApati ko bulAkara bharata mahArAja kahate haiM ki gaja-ratna ko sAja-zrRMgAra kara sAvadhAna karo tathA ghor3e-hAthI-ratha subhaTa Adi caturaMginI senA zIghratA se sajja karo aura merI AjJA ko pratyarpita kro| 3. sevaka ne unhoMne jaisA kahA vaisA hI kiyA aura unakI AjJA ko pratyarpita kiyaa| usake bAda bharata nareMdra snAnaghara meM aae| 4. snAna-mardana ke bAda jaise pahale kahA gayA hai usI prakAra saba kucha kiyaa| aneka prakAra ke bahumUlya AbhUSaNoM ko dhAraNa kiyaa| 5. jaba ve snAnaghara se bAhara Ae to unheM dekhakara logoM ko AnaMda huaa| aisA lagA jaise bAdaloM meM se nIraja caMdramA bAhara AyA hai| 6. aneka subhaTa-senApatiyoM se parivRtta hokara rasabharI yazogAthAeM bulavAte hue ThATha-bATa se upasthAna zAlA meM Ate haiN| DhALa : 19 bharatajI chaha khaMDa jItane ke lie nikale haiN| 1. bharatajI paTahastI para car3hakara, sira para chatra dharAkara, sakoraMTa phUloM kI mAlA pahanakara, donoM ora cAmara DulAte hai|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 2. 3. 4. 6. 7. 8. 9. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 tyAMro hArAM kareneM hivaDoM sobhatoM re, kAMnAM meM kuMDala kare udyota re / mastaka mugaTa cheM tyAraM dIpato re, jAMNeM lAge rahI jhigAmiga jota re / / cauraMgaNI senyA leineM nIkalyA re, moTA subhaTAM neM lIdhA sAtha re / vanItA nagarI viceM hoya nIkalyA reM, bharata nariMda cha khaMDaro nAtha re / / maMgalIka zabda tiNaMneM bolAvatA re, aneka nara cAleM tyAreM lAra re / vaLe jaya jaya zabada loka mukha UcareM re, te ghaNu harakha cheM hIyA majhAra re / / tyAreM doya sahaMsa adiSTata devatA re, sevaga thakA raheM hajUra re / tyAM devatA sahIta bharatajI paravarayA re, tyAreM puna taNoM saMco cheM pUra re || vesamaNa deva taNI pareM zobhato re, iMdra sarIkhI ridha bakhAMNa re| iNa loka meM jazakIrtta ati vistarI re, budhavaMta DAho cheM cutara sujAMNa re / / gaMgA nadI rA dakhiNa neM kula re, gAmAM nagarAMdika sagale ThAMma re / tyAM sagalA rAjAM neM page lagAyane re, AMNa manAi cheM sagalAM tAMma re / / samaka prakAre sarva rAjA bhaNI re, jItI jItI neM Agho jAya re / tyAroM zreSTa ratnAM ro bhArI bheTaNo re, le leneM Agho cAlyo tAhi re / / keDeM keDe cakraratna taNeM re, eka eka jojana AMtareM tAMma re / kaTaka roM kUca kareM iNa rIta sU re, sukhe sukhe letA visarAMma re || 10. iNa vidha cakra neM senyA cAlatI re, mAgadha tIrtha sAhamA jAya re / tiNa tIratha sUM nahI neMrA nahI dUkaDA re, calIyA-calIyA AyA cheM tAhi re / / 11. lAMbapaNeM bAreM jojana taNo re, peMhuloM nava jojana re pramANa re / ehavoM koi nagara huveM ralIyAMmaNo re, tima vijaya kaTaka utarayoM jAMNa re / / 12. vaDhairatana bolAvI ima kaheM re, vegA kara mhAreM Aja AvAsa re / poSadhasAla sahIta karaneM vegasUM re, mhArI Agana pAchI sUpoM mo pAsa re ||
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 111 2. hAroM se unakA hRdaya suzobhita ho rahA hai| kAnoM meM kuMDala udyota kara rahe haiM, mastaka para mukuTa dIpa rahA hai| aisA lagatA hai jaise jhagamaga jyoti jala rahI ho| 3. caturaMginI senA aura pradhAna subhaToM ko sAtha lekara chaha khaMDa ke svAmI bharata nareMdra vinItA nagarI ke bIca se hokara nikala rahe haiN| 4. aneka loga maMgalavAcana karate hue unake pIche cala rahe haiN| aneka loga jaya-jaya zabda kA mukha se uccAraNa kara rahe haiN| unake hRdaya meM apAra harSa hai| 5. do hajAra devatA to adRSTa rUpa meM sevaka banakara sAtha cala rahe haiN| puNya ke bharapUra saMcaya se bharatajI una devatAoM se ghire hue haiN| 6. bharata nareMdra vaizramaNa deva kI taraha suzobhita haiN| unakI Rddhi iMdra ke samAna hai| isa loka meM cAroM ora usakI yazakIrti phailI huI hai| ve buddhimAn, catura, sajjana haiN| 7. gaMgA nadI ke dakSiNI kinAre ke sabhI gAMvoM-nagaroM meM sabhI jagaha sabhI rAjAoM ko nata-mastaka kara apanA anuzAsana sthApita kiyaa| 8. sucArU rUpa se saba rAjAoM ko jItakara unake zreSTha ratnoM kA gurutara upahAra svIkAra kara Age se Age bar3hate jA rahe haiN| 9. cakraratna ke pIche-pIche, eka-eka yojana ke aMtarAla se, sukhapUrvaka vizrAma lete hue senA ke sAtha kUca karate haiN| 10. isa prakAra cakraratna aura senA ke sAtha calate hue mAgadha tIrtha kI ora bar3hate hue tIrtha ke na ati dUra aura na ati nikaTa A phuNce| 11. bAraha yojana laMbA aura nau yojana caur3A vijaya kaTaka kA par3Ava isa taraha hotA jaise koI manorama nagara basa gayA ho| 12. apane bar3haIratna ko bulAkara yoM kahate haiM- hamAre lie pauSadhazAlA sahita Aja kA AvAsa zIghra taiyAra karo tathA merI AjJA mujhe pratyarpita kro|
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 13. vaDhairatana suNe haraSyoM ghaNo re, vacana kara lIdho tiNa pramANa re| bharatajI kahyoM tima sagalo karI re, Agana pAchI sUpI AMNa re|| 14. jaba bharatajI hastIratna thI utarI re, AyA , poSadhasAlA mAhi re| mAgadha tIrtha kumAra ne kAraNe re, telo kIyoM tiNa ThAMmeM Aya re|| 15. tIna dina pUrA hUAM thakAM re, nIkalyA , poSadhasAlA bAra re| uvaThANa sAlA AyaneM bharatajI re, sevaka ne bolAya kaheM tiNavAra re|| 16. cauraMgaNI senyA meM tUM sajhakarI re, caughaMTa ratha meM siNagAre jAya re| tiNa ratha re ghoDA jotaraneM sajakarI re, mhArI Agana pAchI sUpe Aya re|| 17. je je hukama kare sevaga bhaNI re, te sevaga kareM harSasUM kAma re| te pUrva tapa taNA phala jAMNajo re, vaLe tapa kara jAsI avicala ThAMma re||
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 113 13. bar3haIratna yaha Adeza sunakara harSita huaa| unake vacana ko svIkAra kara jaisA bharatajI ne kahA vaisA kara unakI AjJA ko pratyarpita kiyaa| 14. taba bharatajI hastIratna se utarakara pauSadhazAlA meM Ae aura magadha tIrthakumAra ke nimitta vahAM tIna dina kI tapasyA zurU kii| 15. tIna dina pUre hone para bharatajI pauSadhazAlA se bAhara nikala kara upasthAna zAlA meM Akara sevaka ko bulAkara Adeza dete haiN| 16. tuma caturaMginI senA ko sajjakara, caturghaTa ratha ko sajAkara, ratha meM ghor3oM ko jotakara sajja karo tathA mere Adeza kI anupAlanA kara mujhe pratyarpita kro| 17. bharatajI sevaka ko jo jo AjJA dete haiM vaha ullAsapUrvaka vaha kAma karatA hai| yaha pUrvakRta tapasyA kA phala hai tathA tapasyA kara ve mokSa meM jaaeNge|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. duhA ima kaheM sevaga puraSa neM, maMjaNa ghara meM kIyoM prvesh| sinAMna maradAna kare bharatajI, peMhasyA AbhUSaNa idhika vishes|| 2. maMjaNa ghara mAhi thI nIkalyo, mana mAhe idhika aannNd| jANe vAdala mAhi thI nIkalyoM, raja rahIta punama roM cNd|| 3. haya gaya ratha paravasyoM thakoM, sAthe vaDa vaDA jodha bhuupaal| cauraMgaNI senyA sahIta sUM, Ayo uvaThANa saal|| 4. jihAM caughaMTAM azvaratha tihAM, tiNa upara beMThoM aay| cauraMgaNI senyA sahIta sUM, AghA cAlyA bharata mhaaraay|| 5. vaDa vaDA jodha viraMda saM, viMTyo thakoM nriNd| cakraratna dekhAleM mAraga cAlatoM, mana mAheM idhika annNd|| 6. aneka rAjAM rA vRMda lAre cAlatA, sIha jima nAda krt| hoya rahyA kala kala zabda haraSanA, samudra kalola jema guuNjNt|| 7. pUrva disa mAgadha tIrtha, tihAM, lavaNa samudra meM kIyoM prvesh| ratha dhurI bhIjeM samudra meM tihAM, ratha Ubho rAkhyoM bharata naars|| 8. mAgadha tIrtha kumAra devatA bhaNI, pAya namAvaNa kaaj| vaLe AMNa manAvaNa tehaneM, udama kareM , bharata maahaaraaj||
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. sevaka puruSa ko yaha kahakara bharatajI ne snAnaghara meM praveza kiyaa| snAnamardana bAda viziSTa AbhUSaNa dhAraNa kie / 2. jaba ve snAnagRha se nikale to atyaMta AnaMdita the| aisA laga rahA thA jaise pUnama kA nIraja caMdramA bAdaloM se nikalA 1 3. hAthI, ghor3e, ratha tathA bar3e-bar3e yuddhavIra rAjAoM se parivRtta caturaMginI senA ke sAtha upasthAna zAlA meM aae| 4. vahAM caturghaMTa azvaratna taiyAra khar3A thA / bharatajI usa para virAjamAna hue aura caturaMginI senA ke sAtha Age bddh'e| 5. bharata nareMdra bar3e-bar3e yoddhAvRMdoM se ghire hue haiN| cakraratna unako mArga dikhAtA huA Age cala rahA hai| ve mana meM atyaMta prasanna haiM / 6. rAjAoM ke aneka samUha siMhanAda karate hue unake pIche cala rahe haiN| khuziyoM ke kala-kala zabda aise gUMja rahe the jaise samudra meM lahareM / 7. pUrva dizA meM jahAM mAgadha tIrtha thA vahAM se bharatajI ne lavaNa samudra meM praveza kiyaa| ratha kI dhurI bhIge vahAM taka ratha ko samudra meM khar3A kiyaa| 8. mAgadha tIrtha kumAra devatA ko apane caraNoM meM jhukAne va unase apanA anuzAsana manavAne ke lie bharata mahArAja udyama karate haiM /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 bhikSuvADmaya-khaNDa-10 DhALa : 20 ( laya : bhava jIvAM tumha jiNa dharma olakho) ___ hiveM bharatajI namAveM devI devtaa|| 1. hiveM bharatajI dhanuSa hAthe lIyo, mana mAhe re ANI idhika hulaas| ugatoM caMdaramA ne iMdara dhanuSa no, tiNa sarIkho re dhanuSa taNoM prkaash|| 2. jehavI kiraNa navI bijalI taNI, tehavI kiraNAM re tiNa dhanuSa rI jaaNnn| tiNareM tapAyA sovana taNA baMdha che, tiNa mAhe re rUDA ceMhana pichaaNnn|| 3. kesarIsiMgha nA kesa jehavA, vaLe camarI re gAya nA kesa jaaNnn| ehavA lachaNa che tiNa dhanuSa meM, tiNarI jIvA re diDha ataMta bkhaaNnn|| 4. maNI ratna taNI ghaMTa jAlikA, tiNa karaneM re dhanaSa viTyoM rahyoM taahi| tiNaro vistAra sutara meM kahyoM ghaNoM, ehavo dhanuSa re hAthe lIyoM meM raay|| 5. vaLe bAMNa hAthe lIyoM bharatajI, tiNarA chehaDA re behUM vajara meM jaaNnn| vajarasAra sArIkhoM mukha jehanoM, kaMcana meM re bAMdhyoM bAMNa vkhaaNnn|| 6. maNI caMdrakAMtAdika ratna meM, ghaNu niramala re bANa sobhe rahyoM taahi| aneka prakAranA maNI ratna meM, bhAMtAM citrI re tiNa bAMNa re maahi|| 7. nija nAma citryoM tiNa bAMNa meM, tiNaneM lIdho re bharatajI hAtha maahi| goDIvAla beMsIne bAMNa tAMNIyoM, kAMnAM laga re AMNyoM tAMNIneM taahi|| 8. hiveM mukha su kaheM che bharatajI, nAga asurAdika ho mhArI sIma re baar| je koi bAMNa adhiSTAyaka devatA, tehaneM praNamu ho kare nmskaar| 9. vaLe bAMNa nA adhiSTAyaka devatA, nAga asura ho vaLe sovana kumaar| mhArI sImavAsI sarva devatA, sAhaja karajoM hoM moMneM the iNa vaar|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 117 DhALa : 20 aba bharatajI devI devatAoM ko apane adhIna banAte haiN| 1. aba atyaMta ullAsa se bharakara bharatajI ne apane hAtha meM dhanuSa liyaa| usa dhanuSa kA prakAza Ugate hue caMdramA tathA iMdradhanuSa jaisA thaa| 2. dhanuSa kI kiraNeM bAdaloM kI tejasvI vidyuta jaisI haiN| usa para tapAe hue sone ke baMdha lagAe hue haiM tathA aneka AkarSaka cihna aMkita haiN| 3. kezarIsiMha tathA camarI gAya ke kezoM jaise lakSaNa usa dhanuSa meM aMkita haiN| usakI jIvA atyaMta suMdara hai| 4. maNiratna kI ghaMTa jAlikAoM se vaha dhanuSa lapeTA huA hai| Agama meM use vistAra se batAyA gayA hai| bharatajI ne aisA dhanuSa hAtha meM utthaayaa| 5. bharatajI ne apane hAtha meM jo bANa liyA usake donoM kinAre vajramaya hai| usakA mukha vajrasAra jaisA hai| bANa sone ke tAroM se baMdhA huA hai| 6. vaha caMdrakAMta maNiratnoM se suzobhita evaM nirmala hai| usameM vividha prakAra ke maNiratna citrita haiN|| 7. bharatajI ne usameM apanA nAma bhI citrita kiyaa| phira ghuTanA nIce TikA kara bANa ko hAtha meM lekara use khIMca kara kAnoM taka le aae| 8,9. aba bharatajI apane muMha se kahate haiM- mere rAjya kI sImA ke bAhara nAga, asura Adi bANa ke koI adhiSThAyaka deva hoM to maiM unheM praNAma-namaskAra karatA hUM tathA mere rAjya kI sImA ke aMdara jo bhI nAga, asura, suvarNakumAra Adi bANa ke adhiSThAyaka devatA hoM ve isa samaya mujhe sahayoga pradAna kreN|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 10. dhanuSa cheM paMcamI caMdramA jisoM, vijalI jima ho tiNarI krAMta cheM tAhi / ehavoM dhanuSa cheM DAveM hAtha tehaneM, bAMNa mUMkyo ho mAgadha tIrtha shAMmo rAya / / 11. bAMNa gayoM cheM sidhara utAvaloM, bAreM jojana hoM tatakAla meM jAya / mAgadha tIrtha nA adhipatI devatA, bAMNa paDIyo ho tyAMrA bhavana re mAhi / / 12. te bAMNa paDyoM dekhI devatA, AsUra te ho kopa caDhIyo tatakAla / tIna lIhaTI nilADa re cADhaneM, krodha vasa re boleM vacana vikarAla || 13. oM toM apatha pathIyo duSTa kuNa acheM, hINa caudasa reM amAvasa jAyo tAhi / te lajyA neM likhamI rahIta cheM, bAMNa nAMkhyoM re mhArA bhavana re mAhi / / 14. eto bAMNa bharatesara calAvIyoM, te to jAMNeM re saMsAra no tamAsa / te paNa choDa cArita cokhoM pAlaneM, mokha jAsI re kATe karamAM rI rAsa / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 119 10. dhanuSa kA AkAra paMcamI ke caMdramA jaisA hai| usakI kAMti vidyuta jaisI hai| use apane bAeM hAtha meM lekara mAgadha tIrtha kI ora use pheMka diyaa| 11. bANa tvarita gati se tatkAla bAraha yojana dUra jAkara mAgadha tIrtha ke adhipati devatA ke bhavana meM giraa| 12. bANa ko par3A dekhakara asura devatA tatkAla kupita huaa| apane lalATa para tIna lakIreM car3hAkara krodhavaza hokara vikarAla vacana bolane lgaa| 13. yaha anicchita kI icchA karane vAlA amAvasa-caturdazI ke dina paidA hone vAlA puNyahIna lajjA aura lakSmI se rahita duSTa kauna hai jisane mere bhavana meM bANa pheMkA hai?| 14. bharatajI ne yaha bANa pheMkA yaha eka prakAra se saMsAra kA tamAzA hI samajhanA cAhie, aMtata: ve ise chor3a vizuddha cAritra kA pAlana kara karmoM kA nAza kara mokSa meM jaaeNge|
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 4. 5. 6. 7. duhA tihAM Aya / siMghAsaNa sUM UThaneM devatA, bAMNa pasyoM tiNa bAMNa lIyoM cheM hAtha meM, nAma vAce niraNoM kIyoM tAhi / / hiveM adhavasAya mana upanoM, vicAra kIyoM mana jaMbUdhIpa nA bharatakhetara majhe, cakravata Upano mAhi / Aya / / majhAra | to jIta AcAra cheM mAharo, tInoi kAla mAgadha tIrtha kumAra devatAM taNoM, bheTaNoM devo cheM iNa vAra / / tiNa kAraNa hUM piNa jAU tihAM, bharata rAjA reM pAsa | bheTaNoM mukha Agala mUMkaneM, vineM sahIta karUM aradAsa / / mugaTa ehavI kareya vicAraNA, hAra kuDala lIyA hAtha / hAthAM neM kaDA bAMhyAM neM bahirakhA, vaLe vastra AbharaNa lIyA sAtha / / nAmakrita bAMNa lIyo hAtha meM, mAgadha tIrtha pAMNI lIyo tAsa / utakaSTI deva gati cAlaneM, Ayo bharata nariMda re pAsa || rahyoM, AkAse UbhoM nhAMnI ghugharI karaneM rUDA vastra AbhUSaNa peMharaNeM, vineM sahIta boleM rUDI sahIta / rIta / / DhALa : 21 (laya : mRgA putara gokhAM ratana jar3Aya ho mhArA rAja kumara ) re mujha punavaMta rAjavI rAjaMdamorA, bhAgavalI bhUpAla ho / / 1. donUM hAtha joDI Avaratana karI rAjaMdamorA, donUM mastaka caDhAi tAMma ho / vineM sahIta sIsa namAya neM rAjaMdamorA, karavA lAgoM guNa grAMma ho / /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. devatA apane siMhAsana se uThakara jahAM bANa par3A thA vahAM aayaa| bANa ko hAtha meM liyA aura nAma par3hakara nirNaya kiyaa| 2. tadanaMtara mana meM adhyavasAya utpanna hone para vicAra kiyA jaMbUdvIpa meM bharatezvara cakravartI utpanna huA hai| 3. mujhe isa samaya bharata ko upahAra denA caahie| mAgadha tIrtha kumAra devatA kA tInoM hI kAloM meM yaha paraMparAgata vyavahAra hai| 4. isalie maiM bhI bharata rAjA ke pAsa jAUM aura upahAra unake sAmane prastuta kara vinayapUrvaka nivedana kruuN| 5. aisA socakara usake hAra, mukuTa, kuMDala, hAthoM ke kar3e, bhujabaMdha Adi vastra-AbharaNa sAtha lie| 6,7. nAmAMkita bANa va mAgadha tIrtha kA pAnI hAtha meM lekara tIvratama deva gati se calakara bharata ke pAsa Akara AkAza meM khar3A rhaa| nanhIM ghUghariyoM sahita rucira vastrAbhUSaNoM ko pahane hue vaha vinayapUrvaka bolaa| DhALa : 21 he puNyavAn rAjeMdra ! merA saubhAgya hai ki Apa jaise bhUpati prApta hue| 1,2. donoM hAtha jor3a, Avartana kara, mastaka para aMjalI rakhakara vinayapUrvaka zIza jhukAkara bharatajI kA guNagAna karane lagA-jina zatruoM kI Apane jItA nahIM hai,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 2. veMrI jItA nahI tyAMne jItajo rA0, jItAM rI kIjoM pratipAla ho| jaya vijaya hojoM sAMmI tuma taNI rA0, karajo the rAja visAla ho|| 3. jaya vijaya kare vadhAyaneM rA0, cha khaMDa rA siradAra ho| vaLe viDadAvalI boleM ghaNI rA0, vezyAM nA maradaNahAra ho|| 4. pUrva disa mAgadha tIrtha taNoM rA0, tuma desa taNoM vasavAMna ho| hUM mAgadha kumAra chU devatA rA0, AyoM hUM choDe abhimAna ho|| 5. hUM kiMkara chU Aparo rA0, sevaga chU AgyAkAra ho| hUM pUrva disa nA aMtano rukhavAla chU rA0, vighana nivAraNahAra ho|| 6. je kei duSTa che devI devatA rA0, dukha deM lokAM meM Aya ho| mAra miragI rogAdika phailAya deM rA0, te karavA na desUM anyAya ho|| 7. upasarga devAdika nA upajeM rA0, tyAMroM hUM meTaNahAra ho| hUM to koTavAla chU Aparo rA0, pUrva disa majhAra ho| 8. hUM uttama puruSa AyA jANaneM rA0, bheTaNoM lyAyoM tuma pAsa ho| te mheM Apa taNe kAraNe rA0, tuma pAya mUMkU chU tAsa ho|| 9. hAra mukaTa kuMDala kAna meM rA0, kaDA hastAM nA jAMNa ho| bAhyAM ne peMharaNa berakhA rA0, vastra devaduSa vakhAMNa ho|| 10. ora AbharaNa vaLe ApIyA rA0, nAmakirata nija bAMNa ho| o pANI , mAgadha tIrtha taNo rA0, rAja abhikSeka pichAMNa ho|| 11. itarA vAMnA sarva Agala dharI rA0, bolyoM , joDI hAtha ho| Apa karoM aMgIkAra tehaneM rA0, karo moMne Apa sunAtha ho||
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 123 unheM jIte aura jinako jIta liyA hai unakI pratipAlanA kreN| ApakI jaya-vijaya ho, ApakA rAjya vizAla ho| 3. Apa chaha khaMDa ke svAmI haiN| zatruoM kA mardana karane vAle haiN| isa prakAra prazaMsA kii| 4. maiM pUrvadizi meM mAgadha tIrtha meM rahane vAlA mAgadha kumAra devatA huuN| maiM apanA abhimAna chor3akara Apake pAsa AyA huuN| Apake deza kA nAgarika huuN| ___5. maiM ApakA dAsa hUM, AjJAkArI sevaka huuN| saMpUrNa pUrva dizA kA rakhavAlA tathA vighnoM kA nivAraNa karane vAlA huuN| 6. yadi koI duSTa devI-devatA Akara logoM ko kaSTa degA, miragI Adi roga yA mahAmArI phailAegA to maiM use aisA anyAya nahIM karane duuNgaa| 7. kisI devatA ne koI upasarga kiyA to maiM use miTA duuNgaa| maiM Apake pUrvadizi kA koTapAla huuN| 8. Apa jaise uttama puruSa ke Agamana kI bAta jAnakara maiM upahAra lekara Apake pAsa AyA huuN| use maiM Apake caraNoM meM samarpita karatA huuN| 9,10. hAra, mukuTa, kAnoM ke kuMDala, bAjubaMdha, bAhoM meM pahanane ke lie baharakhA, devaduSya Adi vastra-AbharaNa tathA apanA nAmAMkita bANa samarpita kiyaa| yaha mAgadha tIrtha kA jala Apake rAjyAbhiSeka kA paricAyaka hai| 11. itanI prakAra kI vastueM sAmane rakhakara hAtha jor3akara bolA- Apa inheM svIkAra kara mujhe sanAtha kreN|
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 12. jaba bharata nariMda devatA taNoM rA0, bheTaNo kIyoM aMgIkAra ho| jaba mAgadha tIrtha kumAra devatA rA0, hUvoM che haraSa apAra ho|| 13. mAgadha kumAra deva sevaga thayo rA0, pUrva tapa phala jAMNa ho| tyAMne gyAMna sUM jANe bharatajI rA0, e ridha sarva dhUra samAMNa ho||
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 125 12. bharata nareMdra ne devatA kA upahAra svIkAra kiyaa| mAgadha tIrtha kumAra devatA isase atyaMta prasanna huaa| 13. mAgadha kumAra devatA bharatajI kA sevaka huA, yaha pUrvakRta tapasyA kA pariNAma hai| bharatajI yaha acchI taraha se jAnate haiM, yaha saba Rddhi dhUla ke samAna hai|
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. mAgadha kumAra devatA bhaNI, ghaNoM satakAra de snmaan| sIkha dIdhI che tehaneM, bharatesara raajaaNn|| 2. AMNa manAya devatA bhaNI, ratha pAchoM pherayoM taam| lavaNa samuda pAchA utarayA, AyA vijaya kaTaka tiNa tthaaNm|| 3. uvaThANa sAlA tihAM AyaneM, ratha UbhoM rAkhyoM taahi| tiNa ratha thI heThA utarI, gayA maMjaNa ghara maahi|| 4. sinAMna maradana kiyoM tihAM, Age kahyoM tima sagaloi jaaNnn| pache bhojana maMDapa meM jAyane, pAraNoM kIdhoM che aann|| bhojana kara tihAM thI nIkalyA, phera AyA uvaThANa saal| tihAM beMThA sighAsaNa UpareM, zreNI prazreNI tezyA tiNa kaal|| mAgadha tIrtha kumAra nAmeM devatA, te namIyo che mujha aay| ATha divasa mahochava kare, mAharI AgyA pAchI sUMpo taahi|| 7. e tihAM vacana suNeneM harakhIyoM, zreNI prazreNI taaNm| thI pAchA nIkalyA, mahochava kareM tthaaNm-tthaaNm|| 8. aThAi mahochava pUrA hUAM, cakraratna tiNa vaar| AvadhasAlA thI bAhira nIkalyoM, cAlyoM neratakuNa mjhaar||
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bharatajI ne mAgadha kumAra devatA ko satkAra-sammAnapUrvaka vidA kiyaa| 2. devatA para anuzAsana sthApita kara, ratha ko mor3akara, lavaNa samudra se bAhara nikalakara apane vijayakaTaka par3Ava para phuNce| 3. upasthAna zAlA ke pAsa Akara ratha ko khar3A kiyaa| ratha se nIce utare aura snAnaghara meM ge| 4. jaisA ki pIche varNana kiyA gayA vaisA hI snAna mardana Adi kiyA, phira bhojanazAlA meM jAkara pAraNA kiyaa| 5. bhojana kara vahAM se nikalakara punaH upasthAnazAlA meM Akara siMhAsana para baiThakara tatkAla zreNi-prazreNi ke logoM ko bulaayaa| 6. kahA- mAgadha tIrtha kumAra devatA ne merI AjJA svIkAra karalI hai| ataH nagara meM ATha dinoM taka mahotsava kara merI AjJA mujhe pratyarpita kro| 7. zreNi-prazreNi ke loga yaha vacana sunakara harSita hue aura vahAM se nikala karake sthAna-sthAna para mahotsava karane lge| 8. ATha dinoM kA mahotsava pUrA hone para cakraratna AyudhazAlA se bAhara nikalakara nairRtya koNa meM calane lgaa|
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 DhALa : 22 (laya : the to jIva dayA dharma pAlo) 1. cakraratna ne AkAseM dekho re, bharatajI huA haraSa vishekho| mAgadha tIrtha deva neM Apo re, tiNaneM nija sevaga thaapo|| 2. varadAMma tIrtha sAjaNa kAmo re, sevaga meM teDI kaheM aaNmo| ghoDA hAthI ratha pAyaka tAhyo re, coraMgaNI senyA saja jaayo|| 3. paTahastI siNagAra tUM jAyo re, kahineM peMThA maMjaNa ghara maahyoN| sinAMna kare nIkalyoM nariMdo re, jANe niramala punama roM cNdo|| 4. mastaka chatra dharAveM re, donUM pAseM camara viijaave| pAche kahyoM , tima sarva jANo re, nIkalIyoM che moTeM mNddaaNnno|| ghaNA subhaTAM re baMdo re, viTyoM thakoM bharata nriNdo| kekAM reM hasta che khaDaga bhArI re, kekA re taravAra ughaaddii|| kekA reM hasta meM che bAMNo re, kekA re hasta dhanuSa pichaaNnno| kekAM re hAtha pharasI vikhyAto re, kekAM re trisula che haatho| 7. ityAdika sastra aneko re, teto pUrA na kahyA che vishekho| tyAMro jUA jUA varaNa pichAMNoM re, jaMbUdIpa pannaMti sUM jaaNnno|| 8. dhajA patAkA aneka vikhyAto re, jUA jUA lIyA haatho| sIhanAda jyUM boleM sUrA re, te to haraSa vinoda meM puuraa|| 9. ghoDA kara rahyA che hIsArA re, tyAMrA zabada lagA , pyaaraa| hastI gulagulATa karaMtA re, te aMbara jema gaajNtaa|| 10. ratha kare rahyA ghaNA ghaNATo re, tyAMrA aneka milIyA che thaattoN| vAjA vividha prakAra nA vAjeM re, jAMNe AkAseM aMbara gaajeN|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 129 DhALa : 22 1. cakraratna ko AkAza meM dekhakara bharatajI ko vizeSa prasannatA huii| mAgadha tIrtha devatA ko apanA sevaka sthApita kara diyaa| 2,3. aba varadAma tIrtha ko adhIna karane ke lie sevaka ko bulAkara kahate haiMhAthI, ghoDA, ratha tathA paidala- caturaMginI senA ko sajja tathA paTahastI ko sjaao| yoM kahakara bharatajI snAnaghara meM praveza kara ge| snAna karake bAhara nikale to aisA lagA jaise nirmala pUrNimA kA caMdramA nikalA ho| 4. mastaka para chatra dhAraNa karate haiM, donoM ora camara DulAte haiN| jaisA ki pahale batAyA gayA usI prakAra ThATha-bATa se nikalate haiN| 5. bharata nareMdra aneka subhaToM ke vRMdoM se ghire hue haiN| kaI sainikoM ke hAtha meM bhArI khaDga haiM to kucha sainikoM ke hAtha meM naMgI talavAreM haiN| 6. kucha ke hAtha meM bAdhA hai to kucha ke matha meM dhanuSa hai| kucha ke hAtha meM pharAra hai to kucha ke hAtha meM trizUla hai| 7. isa prakAra aneka zastra haiN| yahAM sabakA ullekha nahIM kiyA gayA hai| unakA alaga-alaga varNana jaMbUdvIpa prajJapti se jAnanA caahie| 8. aneka logoM ne vividha prakAra kI dhvajA-patAkAeM hAtha meM le rakhI haiN| harSavinoda meM masta zUravIra siMhanAda kI taraha bola rahe haiN| 9. ghor3e hinahinA rahe haiN| unakI AvAja pyArI lagatI hai| hastiyoM ke gulagulATa se jaise bAdala gAja rahe haiN| 10. ratha ghanaghanAhaTa kara rahe haiN| vividha prakAra ke vAdyayaMtra baja rahe haiN| aisA laga rahA hai jaise AkAza meM megha gAja rahe haiN|
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 vrahamaMDo / nariMdo / / 11. rUDA rUDA zabda pracaMDo re, te pUrato cAleM bala vAhaNa samudAya cheM vRdo re, tiNa sahIta cAleM 12. hajAMrAM game devatA sAthato re, parivarayoM thakoM vesamaNa devatA jyUM ridhavAMno re, jima ridhavaMta bharata naranAtho / rAjAMno / / 13. sakraiMdra taNI ridha bhArI re, jehavI ridha cheM bharata rAjA rI / jasa kIrata rahI cheM pheMloM re, oM to hUvoM cheM cakravata peMhalo / / 14. gAMmAM nagarAdika sArAMneM re, AMNa manAvatoM rAjAM neM / tyAMrA bheTaNA leto letoM tAhyoM re, iNa rIta sUM calIyoM jAyoM // / 15. tiNareM haraSa ghaNoM mana mAhyoM re, pUrva puna taNeM piNa jAMNeM cheM aMtaraMga meM phoko re, sarva choDeneM jAsI pasAyoM / mokho / /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 131 11. bharatajI mohaka pracaMDa zabdoM se brahmAMDa ko ApUrita karate hue bala- - vAhanoM ke samudAyoM ke jhuMDa sAtha cala rahe haiM / 12. hajAroM- - hajAra devatAoM se parivRtta naranAtha vaizravaNa devatA kI taraha rAjA bharata RddhivAn haiN| 13. zakreMdra kI bhArI Rddhi ke samAna bharatajI RddhisaMpanna haiM / yaza-kIrti cAroM ora phaila rahI / bharatajI isa avasarpiNI meM pahale cakravartI haiN| 14. samasta gAMvoM-nagaroM ke rAjAoM ko apanI AjJA svIkAra karavAte hue, unake upahAra grahaNa karate hue cala rahe haiN| 15. pUrva puNya ke prasAda se unake mana meM harSa hiloreM le rahA hai / para aMtaraMga meM inheM nirarthaka samajhate hai, inheM chor3akara mokSa meM jaaeNge|
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. 3. 1. 2. duhA iNa vidha cakra ne senyA cAlatI, varadAMma tIrtha shAMmA jAya / tihAM thI nahI neMrA nahI dUkaDA, calIyA calIyA Ayo cheM tAhi / / vaDhairatna AvAsa karo 5. bolAyaneM, kaheM cheM bharata satAba sUM, mAhare poSadhasAla e kArya karaneM te vaDhairatna cheM mAharI, kehavo, te sUpo sucit AganA DhALa : 23 (laya : vinArA bhAva suNa suNa gUMje ) mAhArAya / vaNAya || 3. peMtAlIsa deva rA nivesa, tyAMrI bhUmakA vidha nivasa te ghara rUpa pichAMNoM, tyAMrI saghalI vidha ro cheM 4. mahala prasAda neM AvAsa, gaDha koTAdika rasoDAdika sAlA aneka, tyAMro sagaloi jAMNeM Aya / gAMva nagarAdika sanIvesa, vasAvaNa vidhasUM vizesa / khaMdhAvAra kaTaka noM utAra, tyAMrI vidha ro jAMNaNahAra / / lyAya // ghara hATanI zreNa su rIta, tyAMrA vibhAga jAMNeM rUDI rIta / tyAMrA guNa avaguNa rI pichAMNa, ikyAsI pada rUpa roM jAMNa / / visesa | jAMNoM / / nivAsa / vaveka / / kASTAdika nA guNa pichAMNeM, tyAMneM chedyAM vidhyAM guNa avaguNa jAMNeM / jala madhye gharAdika kara jAMNeM, tyAMrA guNa AMguNa lakhaNa pichAMNeM / /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. isa prakAra cakra aura senA varadAma tIrtha ke sAmane calate-calate usake na ati dUra, na ati samIpa pahuMca gii| 2. bar3haIratna ko bulAkara bharata mahArAja ne kahA- tatkAla yahAM AvAsa kI vyavasthA karo, mere lie pauSadhazAlA bnaao| 3. yaha kAma pUrA kara merI AjJA pratyarpita kro| bar3haIratna kaisA hai isa bAta ko dhyAna lagAkara suneN| DhALa : 23 1. vaha grAma, nagara tathA sanniveza ko basAne, vizeSakara sainya zivira, chAvanI ke pravAsa kI vidhi kA jAnakAra hai| 2. ghara, dukAna, zreNi ke vibhAga kA acchI taraha se jAnane vAlA hai| unake ikkAsI pada rUpa va guNa-avaguNa kA jAnakAra hai| 3. paiMtAlIsa prakAra ke devoM kI niveza bhUmi kA vizeSajJa hai| niveza kA artha ghara hai vaha usakI sArI vidhi ko jAnatA hai| 4. rAjamahala, prAsAda, AvAsa, gar3ha-koTa, pAkazAlA Adi sabhI kA jAnakAra ___5. kATha Adi ke guNoM ko pahacAnane vAlA, use chedane-bhedane ke guNa-avaguNa kA jJAtA, jala ke bIca makAna banAne tathA unake guNa-avaguNa ke lakSaNoM ko jAnane vAlA hai|
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 6. pANI upara pravAhaNa cAleM, pATa pATalAdika kara ghaaleN| jaMtra gharaTIyAdika aneka, te piNa karavArI budha vshekh|| 7. iNa kAleM gharAdika kIjeM, iNa kAleM gharAdika na kiijeN| iNa kAla kIdhAM Acho thAya, iNa kAle kIdho ma~Do hoya jaay|| 8. jiNa kAle je je karaNoM, te piNa jANeM che nirnnoN| isaroM kAla taNo , jAMNoM, zabada sAstra meM cutara sujaann|| 9. virakha velaDI ne jANe, guNa AMguNa tyAMrA pichaaNnne| tyAMneM nipajAya jANe che tAhi, te piNa kalA ghaNI tiNa maahi|| 10. soleM prasAda karavA ne tAhi, cutarAi ghaNI tiNa maahi| tyAMrA lakhaNa guNAM rI vidha rUDI, te piNa jANe sarva puurii|| 11. vaLe vAstUka sAsatra mAhi, cosaTha vikalapa kahyA che taahi| tyAMro piNa jANa pichAMNa, ehavo che cutara sujaann|| 12. naMdAvartta ne vardhamAna jAMNa, svastika tIjoM vkhaaNnn| e tIi sAthIyA jAta eha, tyAMrA guNa avaguNa jANe teh|| 13. eka thaMbho ghara kara jANe teha, devAdika ghara kara jAMNe eh| vAhaNa sevakAdika aneka, tyAMne karavAne kusala vishekh| 14. ityAdika guNa athAhyo, vaDhairatna tiNa maahyoN| o to thalapatI ratna , rUDo, agADha guNa kara puuro|| 15. sahaMsa devatA tiNareM pAsa, adhiSTAyaka raheM che taas| tiNarA kArya meM sAhajakArI, sevaga jima kAma karavAne tyaarii|| 16. tiNa pUrva puna upAyA, iNa bhava mAhe udeM aayaa| te sagalAM meM lAgeM hitakArI, isaDo vaDhairatna , saarii|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 135 6. pAnI para naukA calAne, usameM pATa-bAjoTa Adi rakhane, arahaTa Adi yaMtra banAne meM bhI vizeSajJa hai| 7,8. isa kAla meM makAna banAnA aura isa kAla meM makAna nahIM banAnA tathA isa kAla meM makAna banAnA zubha aura isa kAla meM makAna banAnA azubha, isa prakAra jisa kAla meM jo-jo karanA usakA nirNaya karatA hai| vaha aisA kAla evaM zabdazAstra kA vizeSajJa hai| 9. vaha vRkSa-latAoM Adi ke guNa-avaguNa kI pahacAna bhI kara sakatA hai| unake niSpAdana kI kalA meM bhI nipuNa hai| 10. solaha prakAra ke prAsAdoM ke nirmANa meM bhI vaha catura hai| unake lakSaNa-guNoM kI vidhi kI bhI use pUrI jAnakArI hai| 11. vAstuzAstra meM causaTha vikalpa kahe gae haiN| vaha unakA bhI vizeSajJa hai| 12. vaha naMdyAvarta, varddhamAna tathA svastika ina tInoM svastikoM ke guNa-avaguNa ko jAnatA hai| 13. vaha eka staMbha makAna, devaghara, vAhana, zivikA Adi kA bhI vizeSajJa hai| 14. isa prakAra usa bar3haIratna meM athAha guNa haiN| vaha sthapatiratna agAdha guNoM se paripUrNa hai| 15. eka hajAra adhiSThAyaka devatA usake pAsa rahate haiN| ve sevaka kI taraha usake kArya meM sahayoga karane ke lie taiyAra rahate haiN| 16. usane pUrva bhava meM jo puNya arjita kie the ve isa bhava meM udaya meM aae| isalie bar3haIratna sabako hitakArI lagatA hai|
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 17. tiNaro adhipatI bharata nariMda, jAMNe punama kero cNd| tiNa pAlyoM tapa saMjama agAdho, tiNasUM isaroM ratna tiNa laadho|| 18. te hAtha joDI boleM Ama, moMne pharamAvo kaam| isaDoM che AganakArI, kArya bhalAyAM turata huveM tyaaNrii|| 19. te vadhikaratna tiNa ThAma, kaTaka utArayoM che taam| poSadhasAla sahIta AvAsa, lokAM ne rahivAnA ghara taas|| 20. eka mUharata meM tyArI kIdhA, mana ciMtavyA devAM kara diidhaa| __sarva kArya kara leM tAhi, pAchI AganA sUMpI aay|| 21. te bharatajI suNaneM harakheM, pApa lAgAMsaM mana mAheM dhddkeN| tyAM sagalAM ne choDe hosI nyAro, iNa bhava jAsI mokSa mjhaaro||
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 137 17. pUnama ke caMdra ke samAna bharata nareMdra usakA adhipati hai| usane agAdha saMyama kA pAlana kiyA usase use aisA bar3haIratna prApta huaa| 18. vaha hAtha jor3akara bharata nareMdra ko isa prakAra bolatA hai- mujhe Apa kAma karane kA Adeza deN| Adeza milane para vaha turaMta use pUrA karane ke lie taiyAra ho jAtA hai| 19. aise bar3haIratna ne vahAM (varadAma tIrtha meM) senA ko utArA / vahAM pauSadhazAlA sahita logoM ke rahane ke lie AvAsoM kA nirmANa kiyaa| 20. muhUrta bhara meM jaisA ciMtana kiyA thA usI taraha kA par3Ava devatAoM ne taiyAra kara bharatajI ko unakI AjJA pratyarpita kii| 21. bharatajI yaha sunakara harSita hue| yadyapi pApa lagane ke Dara se unakA mana aMdara se dhar3aka rahA thA, aMta meM ina sabako chor3akara ve isI bhava meM mukti jaaeNge|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA vaDhairatna AganA supyAM thakA, gayA maMjaNaghara maahi| maMjaNa kara uvaThANasAlA AvIyA, pAche kahyoM tiNa rIta sUM raay|| 2. jihAM caughaMTa azvaratha ache, tiNa upara beMThoM bharata raajaaNn| tiNa ratha taNoM varaNava karUM, suNo surata de kaan|| DhALa : 24 (laya : re jIva moha aNukaMpA na ANIe) ehavoM ratha che bharata nriNdnoN|| 1. dharatI Upara che tiNaroM cAlavoM, tiNarI cAla utAvalI jANa re| rUDA rUDA lakhaNa aneka che, te vivadha prakAreM vakhAMNa re| 2. hemavaMta parvata , tehanoM, madhya bhAga guphA che tAma re| vAya rahIta tihAM vadha pAmIyoM, virakha moTA huA tiNa ThAMma re|| 3. vicatra prakAra nA vrakSa tyAM taNA, tyAMrA kASTa ataMta vakhAMNa re| tiNa kASTa meM ratha sulakhaNo, tiNaneM ghar3IyoM che cutara sujANa re|| 4. jaMbUnada sUvarNa meM jhUbaNoM, rUDI pareM ghaDyA che tAhi re| kanaka mAhe arA ati dIpatA, tyAMne dIThAMi nayaNa TharAya re|| pulakaratna ne vara iMdraratna suM, nIlasIsaka ratna vakhAMNa re| pravAlI neM, phiTaka ratna sUM, zreSTa ratna meM leSTa pichAMNa re|| 6. maNI caMdrakatAdika ratna suM ityAdika ratna aneka re| tyAM karaneM arA ratna taNA, vibhUSata kIyA che vizekha re||
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bar3haIratna ko AjJA sauMpakara bharatajI snAnaghara meM ge| jaisA ki pIche kahA gayA hai usI prakAra snAnaghara se upasthAnazAlA meM aae| 2. vahAM caturghaTa vAle azvaratha para baitthe| usa ratha kA maiM varNana kara rahA hUM use dhyAnapUrvaka suno| DhALa : 24 bharata narendra kA ratha aisA hai| 1. ratha dharatI ke Upara calatA hai| usakI gati tIvra hai| usake anekAneka zreSTha lakSaNa haiN| vividha prakAra se usakA varNana kiyA jAtA hai| 2,3. hemavaMta parvata ke madhya bhAga kI guphAoM ke nirvAta sthAna meM pale hue vicitra prakAra ke vRkSoM ke sulakSaNa kATha se vaha kuzalatApUrvaka nirmita hai| 4. jAMbUnada svarNa meM usake jhUmakoM ko AkarSaka rUpa meM ghar3A gayA hai| usake are kanaka ke samAna dIptimAn haiN| unheM dekhate hI AMkheM ThaMDI ho jAtI hai| 5,6. aroM meM pulakaratna, iMdraratna, nIlazIzakaratna, pravAlaratna, sphaTikaratna Adi aneka leSTaratna tathA caMdrakAMtA Adi maNiratnoM ko vizeSa rUpa se vibhUSita kiyA gayA hai|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 7. aDatAlIsa arA racIyA tihAM, dizi diza prateM arA bAra bAra re| tapaNIka rakta sovana taNA, pATIyA jaDiyA zrIkAra re|| 8. tiNasUM daDha kIdhA , jugata sUM, tUMbaDo te nAbha vakhAMNa re| tyAMrA chehaDA ghaThAsyA ati ghaNA, rUDI rIta sUM thApI jAMNa re|| navA kASTa nA rUDA pATIyAM taNI, tyAMrI cakrapUThI che tAma re| viziSTa navo loha tehanoM, baMdhaNa bAMdhyA meM tiNa ThAma re|| 10. vAsudeva taNoM cakraratna che, tiNa sarIkhA paiDA , anUpa re| tyAMne ghaDIyA cutara kArIgarA, tyAM cutarAi suM kara kara cUMpa re|| 11. karaketana nIlaka sAsaka, e tInUM jAta rA ratna vakhAMNa re| tyAMmeM bAMdhyoM meM rUDI rIta sUM, racyA che rUDeM saMThAMNa re|| 12. bAMdhyoM meM jAlIyAM rA samudAya thI, jAlIyAM nI zreNa aneka re| vastIraNa pasatha rUDI pareM, sUdhI che dhurI tiNarI vizekha re|| 13. sobhaNIka krAMti che tehanI, rakta soMvarNa meM jota vakhAMNa re| sastra thApyA , tiNa ratha majhe, praharaNAM karI bharIyA jAMNa re|| 14. khaDaga bANa sakta trisUlAdika, sasataranA bhAthaDA , battIsa re| tyAM sasastrAM karIneM maMDita , ghaNu, ratha sobhe rahyoM visavAvIsa re|| 15. kanakaratna meM citrAMma che, tyAMrI lAgI jhigAmaga jota re| tiNareM ratha reM Azva jotarayA, ujalA seta karatA udyota re|| 16. mAlatI phUlAM rI mAlA UjalI, ujaloM caMdramA no ujAsa re| vaLe ujalo hAra motyAM taNoM, ehavoM ghoDAM taNoM parakAsa re|| 17. jehavoM mana che capala devatAM taNoM, vAu vega taNI para jAMNa re| tehavI sighara cAla ghoDAM taNI, te sutara meM nahIM paramAMNa re||
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 141 7. eka-eka dizA meM 12 x 4 = 48 aroM kI racanA kI gii| unameM tapanIka rakta svarNa se zreSTha paTTa jar3e hue haiN| 8. unase ratha kI nAbhi ko tuMbaDe kI yukti se sudRr3ha kiyA gyaa| unake kinAroM ko ghoTa-ghoTa kara acchI taraha se sthApita kiyaa| 9. nae kATha ke viziSTa paTToM se usakI cakrapUThI banI huI hai tathA viziSTa nae prakAra ke loha ke baMdhana baMdhe hue haiN| 10. vAsudeva ke cakraratna ke anurUpa hI ratha ke pahie bhI anupama haiN| kuzala kArIgaroM ne atyaMta caturAI se unakA nirmANa kiyA hai| 11. karaketana, nIlaka tathA zAsaka, ina tIna prakAra ke ratnoM ko usameM bAMdhakara suMdara saMsthAna racA gayA hai| 12. jAliyoM ke samudAya se unheM bAMdhA gayA hai| unakI bhI aneka zreNiyAM haiN| usakI dhurI vistIrNa, prazasta tathA vizeSa sadhI huI hai| 13. rakta-svarNamaya jyoti vAlI usakI kAMti atyaMta manorama hai| usa ratha meM zastrakavaca Adi bhare hue haiN| 14. khaDga, bANa, zakti, trizUla Adi zastroM ke battIsa prakAra ke bhAthar3oM se vaha ratha maMDita hai| vaha pUrNa rUpa se suzobhita hai| 15. kanakaratna ke citroM kI jyoti jagamagA rahI hai| usameM jute hue ghor3e ujjvala zveta raMga kA udyota kara rahe haiN| 16. mAlatI ke phUloM kI mAlA, caMdramA ke prakAza tathA motiyoM ke hAra ke samAna una ghor3oM kI AbhA ujjvala hai| 17. ghor3oM kI gati devatAoM ke capala mana tathA vAyuvega ke samAna atyaMta zIghra hai| sUtra meM bhI usakA pramANa nahIM batAyA gayA hai|
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 142 18. cyAra cAmara karaneM sobhatA, kanaka kare vibhUSata aMga re| vivadha prakAranA geMhaNAM karI, siNagArane kIyA sucaMga re|| 19. ehavA azva ratha reM jotasyA, chatra karaneM sahIta ratha jAMNa re| dhajA ghaMTA patAkA sahIta ,, sobhe potA potA re ThikANa re|| 20. mAhomA saMdha melI rUDI pareM, saMgrAmIka ratha zrIkAra re| gaMbhIra vAjaMtra zabda sArikhoM, tiNaroM uThe zabda gUMjAra re|| vara pradhAna tiNarI pIjaNI, rUDA tiNarA paiDA bakhAMNa re| vara pradhAna dolA viTe rahI, dhArA vRtta cakara paNe jAMNa re|| 22. vara paradhAna dhArA nA chehaDA, kaMcanakarI vibhUSata tAhi re| vajra ratna sUM bAMdhI nAbha neM, cutara kArIgara Aya re|| 23. vara pradhAna tiNaro sArathI, rUDI pareM grahI jAMtoM teha re| vara pradhAna puraSa bharatajI, vara pradhAna ratha , eha re|| 24. rUDA ratnAM mAhe ratha sobhato, sovana mAhe ghUgharIyAM tAsa re| tiNaneM koi jIta sakeM nahI, vIjalI zarIkho prakAsa re|| 25. sarva ritUnA phUlAM taNI, mAlA ne daDA ThAma ThAMma re| gAja sarIkhoM zabda tehanoM, UMcI dhajA kIdhI , tAMma re|| 26. tiNa upara beThAM pRthavI jItaleM, tiNa beThAM bhUjAM lAbha apAra re| tiNasUM vijayalAbha ratha nAma ,, vezyAM noM kaMpAvaNahAra re|| 27. ehavo ratha Aya milIyo bharata neM, gyAMna sUM jANe dhUla samAna re| tiNaneM choDasI veMrAga ANaneM, jAsI pAMcamI gati paradhAna re||
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 143 18. cAra cAmaroM se ve suzobhita haiM / unake aMga svarNa se vibhUSita haiM / vividha prakAra ke AbhUSaNoM se sughar3atA se zRMgArita haiM / 19. aise ghor3oM ko ratha ke sAtha jodd'aa| ratha chatra se suzobhita hai / usameM dhvajA, ghaMTA, patAkA Adi bhI apane-apane sthAna para suzobhita haiM / 20. usa zreSTha yuddharatha ke aMgoM ko paraspara isa prakAra jor3A gayA ki usase gaMbhIra vAdyayaMtroM ke svara jaisA gUMjAyamAna svara uThatA hai 1 21. usakI pIMjaNI (jhAlara ) zreSTha thI / usake mohaka pahie cAroM ora cakrAkAra dhArA se AvRtta haiM / 22. dhArA ke kinAre kaMcana se vibhUSita haiM / catura kArIgaroM ne vajraratna se usake nAbhikeMdra ko bAMdha rakhA hai| 23. narazreSTha bharatajI ke usa zreSTha ratha ko zreSTha sArathI kuzalatA se calA rahA hai| 24. utkRSTa ratnoM se suzobhita ratha ke sone kI ghUghariyAM lagI huI haiM / usakA prakAza vidyut ke samAna hai| vaha aparAjeya hai / 25. usa para saba RtuoM meM khilane vAle phUloM kI mAlA evaM gucche sthAnasthAna para bAMdhe hue haiM / usa para UMcI dhvajA lagI huI hai| usakI dhvani megha garjanA jaisI hai / 26. usa ratha para baiThane vAlA vizva-vijetA, bAhubalI tathA zatruoM ko kaMpA dene vAlA hotA hai / ataH usakA nAma hI vijaya-lAbha ratha rakhA gayA / 27. bharatajI ko aisA ratha milA para ve apane jJAna se use dhUla ke samAna jAnate the| ve virakta hokara use chor3akara mukti meM jaaeNge|
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. tiNa ratha ne azva taNoM, vistAra kahyoM alpmaat| tiNaroM adhipatI bharata nariMda che, tiNarI jasa kIrta loka vikhyaat|| 2. poSA sahIta tiNa ratha upareM, beMThA bharatajI aay| dikhaNa sAmoM varadAMma tIrtha tihAM, gayA lavaNa samudara meM maahi|| 3. ratha nI pIjaNI bhIjeM tyAM lageM, gayA bharatajI taam| bAMNa nhAMkhyoM mAgadha tIrthanI pareM, sagaloM vistAra kahiNoM iNa tthaaNm|| 4. mAgadha nI pareM lyAyoM bheTaNoM, tiNa mAhe itaroM phera jaann| te lyAyoM mugaTa cUDAmaNI, vaLe hIyAnA bhUSaNa bkhaaNnn|| 5. vaLe bhUSaNa lyAyoM galA taNA, kaDIyAM neM kaNadoroM jaaNnn| vaLe kaDA ANyA hAthe peMharavA, bAhyAM ne beMharakhA bkhaaNnn|| 6. ityAdika AbharaNa ANyA ghaNA, varadAMma tIrtha pAMNI taahi| nAMmakirata bAMNa AMNIyo, sArA melyA bharatajI re paay|| 7. hAtha joDI meM ima kaheM, kare ghaNA guNa graaNm| hUM sevaga chU AparoM, dikhaNa disa no deva vrdaaNm|| 8. mAgadha tIrtha kumAra deva nI pareM, saghalI vidha sAcavI taam| vinaya karI sIkha mAMganeM, deva gayo nija tthaaNm||
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. Upara jisa ratha tathA azva kA thor3A vistAra batAyA gayA, bharata nareMdra usake adhipati haiN| unakI yaza-kIrti pUre loka meM vikhyAta hai| 2. bharatajI kavaca sahita usa ratha para Akara baitthe| dakSiNa dizA meM jahAM varadAma tIrtha thA vahAM lavaNa samudra meM ge| 3. ratha kI pIjaNI bhIge vahAM taka aMdara jAkara mAgadha tIrtha kI taraha hI varadAma tIrtha kI ora bANa pheNkaa| pUrva saMdarbha kA sArA vistAra yahAM kahanA caahie| 4-6. mAgadha tIrtha kI hI taraha varadAma tIrtha kA deva bharatajI ke lie upahAra laayaa| vizeSa bAta yaha hai ki yahAM deva ne mukuTa, cUDAmaNi, hRdaya ke AbhUSaNa, gale ke AbhUSaNa, kar3e, kaNadorA, hAthoM meM pahanane kA kar3e, bAhoM meM pahanane kA bhujabaMdha Adi aneka AbharaNoM ke sAtha varadAma tIrtha kA pAnI aura bharatajI kA nAmAMkita bANa bhI sAmane upasthita kiyaa| 7. usane hAtha jor3akara guNagAna karate hue kahA- maiM dakSiNa dizA meM varadAma tIrtha kA deva ApakA sevaka huuN| 8. prabhASa deva bhI mAgadha tIrthakumAra kI hI taraha sArI vidhi kA anupAlana kara vinayapUrvaka sIkha mAMgakara apane sthAna para gyaa|
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 DhALa : 25 (laya : ache lAla) 1. bharata narida tiNa ThAMma, sAjhyo tIrtha vrdaaNm| aachelaal| jIta phateM kara pAchA vlyaa|| 2. vijayakaTaka meM Aya, gayA maMjaNa ghara maahi| aa| sinAMna kare bAreM niiklyaa|| 3. paryo bhojanamaMDapa jAya, bhojana kIyoM che taahi| aa| ___pache uvaThANasAlA AyA tihaaN|| 4. zreNI prazreNI kaheM che bolAya, ATha divasa mahochava karoM jaay| aa.| varadAMma deva namIyoM tehnoN| 5. zreNI prazreNI suNa ima vAMNa, kara lIdhI prmaann| aa| mahochava kIyA pAchalI preN|| mahochava pUrA kIyA zrIkAra, jaba cakraratna tinnvaar| aa0| AudhasAlA thI bAreM niiklyoN|| 7. gayoM AkAsa majhAra, tihAM vAjaMtra vAjeM shriikaar| aa0| ghoSa zabada AkAsa puurtoN|| 8. cAlyoM vAyavakUNa re mAMhi, jaba jAMNyoM bharata maahaaraay| aa0| parabhAsa tIrtha tiNa maargeN|| 9. jaba bharata nariMda tiNavAra, senya le cAlyoM tiNa laar| aa| ___ pAche kahyoM tiNa rIta tuuN| 10. kaTaka utarayoM tiNa ThAMma, samudra avagAhyoM taam| aa0| pIjaNI bhIjeM tihAM laga gyaa||
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita DhALa : 25 1. isa prakAra bharata nareMdra varadAma tIrtha sAdha kara jIta - phateha kara vApisa aae| 2. vijaya kaTaka se Akara maMjanazAlA meM snAna kara bAhara nikale / 147 3. phira bhojana - maMDapa meM jAkara bhojana kara upasthAnazAlA meM aae| 4. zreNi- prazreNi ko bulAkara kahA - varadAma deva hamAre sAmane natamastaka ho gayA hai / ata: nagara meM ATha dina kA mahotsava kro| 1 5. zreNi- prazreNi ne yaha bAta sunakara use mAnya kara pUrvokta rUpa se hI mahotsava kiyA / 6. zreyaskara mahotsava pUrA hone para cakraratna punaH AyudhazAlA se bAhara nikalA / 7. vaha AkAza meM gyaa| pUrA AkAza vAdyayaMtroM ke ghoSa zabdoM se ApUrita ho gyaa| 8. jaba vaha vAyavya koNa kI dizA meM jAne lagA to bharatajI ne jAnA yaha prabhASa tIrtha kA mArga hai| 9. bharata nareMdra bhI pUrvokta vidhi se senA lekara usake pIche calane lge| 10. samudra taTa para senA kA par3Ava kiyA aura ratha kI pIMjaNI bhIge utanI dUra taka samudra kA avagAhana kiyA /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 11. jaba bharata nariMda naranAtha, dhanuSa bAMNa lIyoM haath| aa0| bAMNa nAMkhyoM tiNarA bhavana meN|| 12. prabhAsa deva bAMNa meM dekha, jAgyoM tiNane dheSa vishekh| aa0| mAgadha jyUMsarva jaannjoN|| 13. pache kIyoM mana meM vicAra, upanoM iNa bharata mjhaar| adhipatI uThyo bharata khetra no|| 14. mhAroM toM jIta AcAra, bheTaNoM lejaavnnhaar| aa0| to bheTaNoM lene jAU tihaaN|| 15. ratnAM rI mAlA lIdhI hAtha, vaLe mugaTa lIyoM tiNa saath| aa0| motI ne sovana taNI jaaliiyaaN|| 16. hAthAM ne kaDA lIyA jAMNa, bAhyAM ne beMrakhA vkhaaNnn| aa0| aneka AbharaNa rliiyaaNmnnaaN|| 17. prabhAsa tIrtha udaka vizekha, karavA rAja abhiissek| aa| nAMmakirata bAMNa te liiyo| 18. te sagalA lyAyayoM AMNa hulAsa, AyoM bharata narApati ne paas| aa0| AkAse Aya ubhoM rhyoN|| 19. hAtha joDI sIsa nAma, namasakAra kIyoM prinnaam| aa0| bheTaNoM mukha Agala dhsyoN| 20. hUM pachima disa no rukhavAla, hUM Apa taNoM kottvaal| aa| hUMkiMkara sevaga chU aaproN|| 21. ityAdika kare guNa grAma, vArUMvAra sIsa naam| aa0| bolI aneka vidddaavlii||
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 149 11. rAjezvara bharatajI ne hAtha meM dhanuSa lekara prabhASa deva ke bhavana meM pheNkaa| 12. bANa ko dekhakara prabhASa deva ke bhI pUrvokta mAgadha deva kI taraha hI dveSa jaagaa| 13. mana meM vicAra karane para jAnA bharatakSetra meM bharatajI adhipati ke rUpa meM khar3e hue haiN| 14. merA jIta vyavahAra hai ki maiM upahAra lekara vahAM jaauuN| 15,16. usane ratnoM kI mAlA, mukuTa, svarNa-motiyoM kI jAliyAM, hAthoM meM pahanane ke lie kar3e, bhujabaMdha Adi aneka manohara AbharaNa lie| 17. bharatajI kA abhiSeka karane ke lie prabhASa tIrtha kA viziSTa pAnI tathA nAmAMkita dhanuSa bhI liyaa| 18. ina sabako lekara ullAsa se bharata nareMdra ke pAsa Akara AkAza meM khar3A huaa| 19. hAtha jor3akara zIza jhukAkara namaskAra-praNAma kara upahAra bharatajI ke muMha ke sAmane prastuta kara diyaa| 20. maiM Apake pazcima dizA kA rakhavAlA, koTapAla, kiMkara, sevaka huuN| 21. isa prakAra bAra-bAra zIza jhukAkara guNagAna kara prazaMsA karane lgaa|
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 22. vinoM kIyoM mAgadha kumAra, tiNa sagaloi kahiNoM vistAra / A0 / iNa piNa vinoM imahIja kIyoM // / 23. bharata nariMda reM 24. devatA mAMnI pAsa, sIkha mAMge deva prabhAsa / A0 / nija ThikAMNe pAchoM gayoM / / AMNa, te jAMNeM viTaMbaNA samAna / A0 / yAMneM piNa choDe jAsI mugata meM / /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 151 22,23. pUrvokta mAgadha kumAra ne jisa taraha se bharata nareMdra kA vinaya kiyA usI prakAra prabhASa deva ne bhI kiyA, sIkha mAMgI yAvat apane sthAna para lauTa gayA / 24. devatA ne AjJA svIkAra kI, bharatajI ne ise bhI eka viDaMbanA hI mAnate haiN| ise bhI chor3akara mukti jaaeNge|
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 3. 4. prabhAsa nAM vijaya kaTaka duhA bhaNI, devatA meM AyaneM, sniAMna kareneM pAcheM kahyoM tiNa 8. sevaga nija gayA maMjaNa ghara TheM harAya | mAhi || nIkalyA, AyA uvaThANa sAla / hIja vidheM, sagaloMi kahiNoM saMbhAla / / teraneM, prazreNI kaheM bharata mAhArAya / zreNI AMNa manAi prabhAsa devatA bhaNI, tiNarA karoM mahochava jAya / / AgalI rIteM mahochava kare, mhArI AgyA pAchI sUMpe aay| te suneM mana haraSata mahochava hUA, kIyA jAya // 5. ATha divasa mahochava pUroM hUAM, jaba cakraratna tiNa vAra / AvadhazAlA thI bAreM nIkalyoM, gayoM AkAsa majhAra // " 6. siMdhU nadI noM dikhaNa kUleM siMdhU devI rA bhavaNa tiNa sAMhamoM cakra jAto dekhaneM, lAreM cAlyA bharatajI 7. siMdhU devI rA bhavaNa thI, neMrA alagA nahI tihAM kaTaka utAra cothoM teloM kIyoM, poSadhazAlA re vakhAMNa / jAMNa / / dhyAna dhyAveM sidhu devI taNoM, tiNaneM ciMtava rahyA mana sidhu devI AveM cheM kiNa vidheM, te suNajoM citta tAhi / mAhi / / mAMhi / lyAya / /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. prabhASa nAmaka devatA ko apanA sevaka sthApita kara bharatajI vijaya kaTaka meM Akara snAnagRha meM ge| 2. snAna kara upasthAna zAlA meM aae| pUrvokta prakAra sAre kArya kie| 3,4. zreNi-prazreNi ko AmaMtrita kara kahA- maiMne prabhASa devatA ko AjJA manAI isakA bhI pUrvokta rUpa se mahotsava karo tathA merI AjJA mujhe pratyarpita kro| zreNiprazreNi ke loga mana meM harSita hue aura unhoMne lauTakara mahotsava kiyaa| 5. ATha dina pUre hone para cakraratna phira AyudhazAlA se bAhara nikala kara punaH AkAza meM aayaa| 6. siMdhu nadI ke dakSiNI taTa para siMdhudevI ke bhavana ke sAmane cakra ko jAte dekhakara bharatajI usake pIche-pIche cle| ___7. siMdhu devI ke bhavana ke na ati nikaTa na ati dUra senA kA par3Ava DAlakara pauSadhazAlA meM jAkara cauthA telA kiyaa| 8. siMdhu devI kA dhyAna dhara mana meM ciMtana karane lge| aba siMdhu devI kisa prakAra AtI hai use citta lagAkara suneN|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 1. 2. 3. 4. 5. 6. DhALa : 26 ( laya : vIramatI kaheM caMda ) 8. thayoM, pUroM aThamabhakta sidhu devI noM AsaNa calyoM, avadhi avadhi kare bharatajI neM dekhaneM, bharata cakravatta upanoM, mATeM mhAMro jIta bheTaNo le jAya dhana bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 siMdhU devI bharata neM vInaveM // mAhi / tAhi / / tiNa avasara karavA cha khaMDa itarA AbhUSaNa bharata nariMda beThA prajUMjI lAgI ro kAla AcAra cheM, tIna majhAra / ApIyoM, vinoM kare tiNa vAra // to hUM piNa jAUM ihAM thakI, bharata rAjA re pAsa / bheTa lejAe pagAM mhelaneM, bale karUM aradAsa // vicAra / siradAra || ehavI kare vicAraNA, kuMbha sahaMsa neM nANA prakAra nAM maNI ratna meM, tyAro rUDoM cheM 7. rUDA doya bhadrAsaNa kanaka meM, hAthAM neM kaDA vaLe bAhyAM neM peMharaNa beMrakhA, ora bhUSaNa tiNa kuMbha re kanaka ratnAM taNAM bhrAMta citrAMma citrAMma nANAM maNI ratna meM, sobhe rahyA cheM nIkalI, utakaSTI gati tihAM, AkAse ubhI nIco 9. donUM hAtha joDI vinoM kare, mastaka jaya vijaya kare vadhAyaneM, mukha sUM kareM guNa ATha / ghATa / / rUpa / anUpa // vazekha / aneka // / Aya / tAhi || nAMma / grAMma //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 155 DhALa : 26 sindhu devI bharatajI ko nivedana karatI hai| 1. telA pUrA hone para siMdhu devI kA Asana calita huaa| usane avadhi jJAna kA prayoga kiyaa| 2. avadhi jJAna se bharatajI ko dekhakara vicAra karane lagI- chaha khaMDa kA adhipati bharata cakravartI paidA huA hai| ___3. tIna hI kAla meM devI kA yaha jIta vyavahAra hotA hai ki upahAra lekara dhana bheMTakara cakravartI kA vinaya kre| 4. isalie maiM bhI yahAM se bharata rAjA ke pAsa jAkara upahAra unake caraNoM meM rakhakara unakI stuti kruuN| 5. aisA vicAra kara vaha eka hajAra ATha kuMbha lekara aaii| kuMbhoM kI sughar3a racanA nAnA prakAra ke maNiratnoM se kI gaI hai| 6. una para kanakaratnoM tathA maNiratnoM ke anupama citra zobhita haiN| 7,8. do viziSTa svarNamaya bhadrAsana, hAthoM ke kar3e, bhujabaMdha Adi aneka AbhUSaNa bhI sAtha lekara utkRSTa gati se jahAM bharatajI baiThe haiM vahAM Akara AkAza meM khar3I huii| 9. donoM hAtha jor3akara vinayapUrvaka mastaka jhukAkara mukha se jaya-vijaya zabdoM se vardhApana karate hue guNagAna karane lgii|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 10. the bharatakhetara jIte lIyoM, cha vaDA vaDA deva namAvIyA, the vasavAMna 11. hUM desa rukhavAlI 12. tiNa koTavAla kAraNa ima kaheM bheTaNoM chU AparI, bhikSu vAGmaya-khaNDa - 10 khaMDa rA ho sAMma / boleM kare salAma // kiMkarI AgyAkArI / jima, hUM sevagaNI tumahArI // / theM mhAMroM, bheTaNoM lyoM AMNyoM tako, pagAM mhelyoM prItIdAMna / mAMna / / de 13. AMNyoM te bheTaNoM pagAM melaneM, vaLe kare guNa grAMma / sIkha mAMge pAchI nIkalI, gai nija ThAma / / 14. siMdhU devI namAi bharatajI, nija sevaga tyAMneM piNa choDa saMjama pAlaneM, jAsI mugata re mAhi / / ThaharAya /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 157 7 10. Apane bharatakSetra ko jIta liyaa| Apa chaha khaMDa ke svAmI haiM / Apane bar3ebar3e devatAoM ko jhukA diyaa| isa prakAra bolakara praNAma karane lagI / 11,12. maiM Apake deza kI nAgarika huuN| ApakI kiMkarI, AjJAkAriNI, koTavAla kI taraha rakhavAlI karane vAlI sevikA huuN| isalie Apa merA upahAra prItidAna svIkAra kreN| yoM kahakara jo upahAra lAI use bharatajI ke caraNoM meM rakha diyA / 13. devI jo upahAra lAI use bharatajI ke caraNoM meM rakhakara unakA guNagAna karatI huI vidA mAMgakara apane sthAna kI ora lauTa gii| 14. siMdhu devI ko apanI AjJA manavAkara bharatajI ne usako sevikA banAyA / paraMtu ve use chor3akara saMyama kA pAlana kara mukti meM jaaeNge|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. siMdhUdevI maMjaNa gayAM ghara meM duhA paThe, nIkalyA AyaneM, sinAMna poSadhasAlA baar| kIyoM tinnvaar|| 2. pache bhojana maMDapa AyaneM, aThama bhagata pAraNoM kIyoM taahi| pache AyA uvaThANa sAlA tihAM, beMThA siMghAsaNa aay|| 3. aThAreM zreNa prazreNI bolAyaneM, kaheM che bharata maahaaraay| sidhUdevI name sevaga huI, tiNarA karo mahochava jaay|| 4. ATha mahochava pUrA kare, mhArI AgyA pAchI sUMpe aay| te suNaneM mana harakha huA, pache kIyA mahochava jaay|| 5. aThAi mahochava pUrA hUAM, cakraratna tinnvaar| AvadhasAlA thI nIkalyoM, gayoM UMco AkAsa mjhaar|| 6. isAMNakuNa neM cAlIyo, veMtADha parvata sAhamoM jaay| tiNi diza ne jAtoM dekhaneM, lAreM cAlyA bharata maahaaraay|| 7. veMtADha parvata meM dikhaNa dizeM, nitaMba pAsoM meM taahi| tihAM veMtADha re pAse dikhaNa taNe, vijaya kaTaka utArayoM meM raay|| DhALa : 27 (laya : sala koI mata rAkhajo) __ dina dina caDhatA puna bharata raa|| 1. hiveM bharata narida tiNa avasareM, teloM kara tIna posA ThAyo re| veMtADha girI devatA taNoM, dhyAna dhyAya rahyA mana mAhyo re|
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. siMdhu devI ke cale jAne para bharatajI ne pauSadhazAlA se nikalakara snAnagRha meM Akara snAna kiyaa| 2. phira bhojana-maMDapa meM Akara tele kA pAraNA kiyaa| phira upasthAnazAlA meM Akara siMhAsana para baitthe| ___3. aThAraha zreNi-prazreNi ko bulAkara bharatajI ne kahA- siMdhu devI merI sevikA huI usakA mahotsava kro| 4. ATha dina kA mahotsava saMpanna kara merI AjJA mujhe pratyarpita kro| yaha sunakara sabhI loga harSita hue aura mahotsava kiyaa| 5. ATha dina kA mahotsava saMpanna hone para cakraratna punaH AyudhazAlA se nikala kara Upara AkAza meM aayaa| 6. IzAna koNa meM calakara vaitADhya giri parvata kI ora jAne lgaa| cakraratna ko usa dizA meM jAte dekhakara bharatajI usake pIche-pIche cle| 7. vaitADhya parvata ke dakSiNa dizA ke nitaMba pArzva hai, vahAM para bharatajI ne vijaya kaTaka ko utaaraa| DhALa : 27 dinoMdina bharatajI ke puNya bar3ha rahe haiN| 1. aba bharata nareMdra ne usa avasara para telA kara tIna pauSadha pacakha lie| ve mana meM vaitADhya giri devatA kA dhyAna kara rahe haiN|
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 2. ekAgra citta meM dhyAna dhyAvatAM, tIna dina pUrA huvA tAhyo re| jaba AsaNa calIyoM , tehanoM, tiNa vicAra kIyoM mana mAhyoM re|| 3. UpanoM bharatakhetara majhe, cakravata cha khaMDa ro siradAro re| te iNa ThAMmeM AvIyoM, moMneM yAda kIyoM iNa vAro re|| 4. toM jIta AcAra , mhAroM, tInoi kAla majhAro re| bheTaNoM le jAyaneM mUMkaNoM, siMdhU devI jyUM sAro vistAro re|| 5. ehavI kare vicaraNA, pItIdAMna devAneM lIyoM sAtho re| ratnAM meM mukaTa ralIyAMmaNo, kaDalIyA peMharaNane hAtho re|| 6. bAhyAM ne lIdhA , beMharakhA, ityAdika AbharaNa aneko re| te leI tihAM thI nIkalyoM, utakaSTI gati cAlyoM vizekho re|| 7. te Ayo bharatajI beMThA tihAM, ubho AkAsa majhAro re| hAtha joDI mastaka cADhaneM, hAtha joDI kIyoM namasakAro re|| 8. jaya vijaya karane vadhAvatoM, mukha sUM kare guNagrAmo re| aneka viDadAvalI bolatA, vinoM kIyoM sIsa nAmoM re|| 9. hUM vetADhagirI kumAra deva DUM, Apa cha khaMDa rA rAjAMno re| hUM kiMkara chU AparoM, vaLe Apa taNoM vasavAMno re|| 10. hUM sevaga thakoM rahitUM AparoM, hUM iNa disa ro koTavAlo re| upadravya karavA na dUM kehaneM, hUM karatUM rukhavAlo re|| 11. mAgadha kumAra deva nI pareM, rUDI rIta vinoM kIyoM tAhyoM re| bheTaNoM AMNyoM te devatA, mukyo bharatajI re pAyo re||
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 161 2. ekAgra citta se dhyAna karate hue tIna dina pUre hue taba devatA kA Asana calita huaa| usane mana meM vicAra kiyaa| 3. bharatakSetra meM chaha khaMDa kA adhipati cakravartI paidA huA hai vaha yahAM AyA hai| isa samaya usane mujhe yAda kiyA hai| 4. merA tInoM hI kAloM meM jIta AcAra hai ki upahAra lekara unake sAmane rkhuu| siMdhu devI kI taraha yahAM sArA vistAra jAnanA caahie| 5,6. aisA vicAra kara prItidAna dene ke lie ratnoM kA manohArI mukuTa, hAthoM ke kar3e, bhujabaMdha Adi anekoM AbharaNa lekara vahAM se nikalA aura utkRSTa gati se claa| 7. usane jahAM bharatajI baiThe haiM vahAM Akara hAtha jor3akara aMjalI ko mastaka para TikA AkAza meM khar3e raha kara namaskAra kiyaa| 8,9. jaya-vijaya zabdoM se vardhApita kara mukha se guNagAna kiyaa| zIza jhukAkara prazaMsA karatA huA bolA- maiM vaitADhya giri kumAra huuN| Apa chaha khaMDa ke rAjA haiN| maiM ApakA kiMkara huuN| maiM ApakA vazavartI huuN| 10. maiM isa dizA meM ApakA sevaka banakara rhuuNgaa| koTapAla bana kara isa dizA kI rakhavAlI kruuNgaa| kisI ko upadrava nahIM karane duuNgaa| 11. mAgadha kumAra deva kI taraha hI usane acchI taraha vinaya kiyaa| jo upahAra lAyA use bharatajI ke pairoM meM upasthita kiyaa|
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 12. o bheTaNoM lyoM theM mAharo, kirapA karo mujha sAMmo re / ima kahe devatA sIkha mAMganeM, pAchoM gayoM nija ThAMmo re / / 13. ehavA puna neM jAMNeM cheM kAramA, tyAMneM choDe cArita pAleM cokho re / AThui karma khapAyaneM, iNa hIja bhava jAsI mokho re / /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 163 12. svAmI! Apa yaha merA upahAra svIkAra karo, mujha para kRpA karo, yoM kahakara sIkha mAMgakara vApisa apane sthAna para gayA / 13. bharatajI yaha jAnate haiM ye saba puNya, niHsAra haiM / inako chor3akara zuddha cAritra kA pAlana kara AThoM hI karmoM ko kSINa kara isI bhava meM mukti meM jAyeMge /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. 3. 4. 5. 1. duhA pacheM, vetADhagirI deva gayAM sinAMna kare bAre nIkalyA, bhojana kare bAreM beThA siMghAsaNa AyA maMjaNa ghara mAhi / gayA bhojana maMDapa tAhi / / nIkalyA, AyA uvaThAMNasAlA upare, kaheM zreNI prazreNI vetADha girI no devatA, page lAgoM mAMnI mhArI te sevaga ThaharayoM mAharo, mahochava karo moTeM ATha divasa mahochava kare, mhArI AgyA pAchI sUMpo zreNI prazreNI suNa harakhata hUvA mahochava kIyA moTeM " mAhi / bulAya // AMNa / maMDAMNa / / AMNa / maMDAMNa / / ATha tiNavAra / divasa mahochava pUrA hUAM, cakraratna AvadhazAlA thI bAre nIkalyoM, gayo AkAseM gagana majhAra // DhALa : 28 (laya : karma bhugatyAMija chUTiye ) dina dina caDhatA puna bharata nA / / cakra cAlyoM aMbara taloM pUratoM, pichama diza majhAra lAla re / tamasa guphA sAMhyoM jAMtoM dekhaneM, bharatajI hUA haraSa apAra lAla re || 2. senya sahIta bharata nariMda cAlIyo, cakrarana lAreM lAre tAMma lAla re / tamasa guphA neMDI dUkaDIM nahI, senya utArI tiNa ThAMma lAla re / / 3. kRtamAlI deva upareM, chaTho teloM kIyoM sAlA mAhi lAla re / dhyAna dhyAveM tiNa devatA taNoM, ekAgra citta lagAya lAla re ||
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. vaitADhya giri deva ke jAne ke bAda bharatajI snAnagRha meM aae| snAna kara bAhara nikala kara bhojana maMDapa meM ge| 2-4. bhojana kara bAhara nikala kara upasthAnazAlA meM aae| siMhAsana para baiThakara zreNi-prazreNi ke logoM ko bulAkara kahA- vaitADhya giri devatA ne natamastaka hokara merI AjJA svIkAra kI, merA sevaka banA, isalie dhUmadhAma se ATha dina kA mahotsava kara merI AjJA ko pratyarpita kro| zreNI-prazreNI yaha sunakara harSita hue| 5. ATha dina kA mahotsava pUrA huA to phira cakraratna AyudhazAlA se bAhara nikala kara AkAza meM A gyaa| DhALa : 28 dinoMdina bharatajI ke puNya prabala ho rahe haiN| 1. aMbara tala ko pUratA huA cakraratna pazcima dizA meM claa| use tAmasa guphA kI ora bar3hate hue dekhakara bharatajI ko apAra harSa huaa| 2. bharata nareMdra senA sahita cakraratna ke pIche-pIche calane lge| tAmasa guphA ke na ati nikaTa na ati dUra senA kA par3Ava kiyaa| 3. kRtamAlI deva ko lakSita kara pauSadhazAlA meM jAkara chaTThA telA kiyaa| ekAgracitta hokara devatA kA dhyAna dhyAne lge|
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 4. tIna dina pUrA hUAM, AsaNa calIyoM tAMma lAla re| jaba avadhi prajyUMjyo devatA, bharatajI ne dekhyA tiNa ThAma lAla re|| veMtADhagirI deva nI pareM, sagaloMi kahiNoM vistAra lAla re| piNa bheTaNA mAhe phera che, tyAMroM jUdo jUdo nisatAra lAla re|| 6. AbharaNa karaMDIyA ratna meM, AbharaNa hAra ardhahAra lAla re| iMgada kanaka meM muktAvalIM, keuDo ne kaDA zrIkAra lAla re|| 7. bAhyAM ne beMhirakhA vaLe mudrakA, kAMnA kuMDala ura sata zrIkAra lAla re| cUDAmaNI ati ralIyAmaNo, ralIyAMmaNoM tilaka nilADa lAla re|| 8. ityAdika AbhUSaNa hAthe lIyA, te astrI ratna re kAja lAla re| te le AyoM sidhara utAvaloM, jihAM beMThA bharata mAhArAja lAla re|| 9. AkAseM Aya ubhoM rahyoM, mAgadha deva taNI pareM jAMNa lAla re| dasa disa udyota karatoM thakoM, boleM mIThI bAMNa lAla re|| 10. hAtha donai joDaneM, vinoM kIyoM mastaka caDhAya lAla re| namasakAra kIyoM vaLe bharata neM, mastaka nIcoM namAya lAla re|| 11. jaya vijaya kare vadhAyaneM, viDadAvalI aneka bolAya lAla re| kaheM hUM kiratamAlI chU devatA, Apa taNo sevaga chU tAhi lAla re|| 12. hUM Apa taNoM vasavAMna chU, hUM Apa taNoM koTavAla lAla re| hUM kiMkara chU AparoM, AgyA taNoM pratipAla lAla re|| 13. mAgadha kumAra deva nI pareM, kareM ghaNA guNagrAma lAla re| hUM pItidAna lyAyoM bheTaNoM, te kirapA kare lyoM sAMma lAla re|| 14. ima kaheneM bheTaNoM, mukha Agala melyo tAma lAla re| pache sIkha mAMgeneM cAlIyoM, pAcho gayoM nija ThAma lAla re||
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 167 4. tIna dina bItane para devatA kA Asana calita huaa| usane avadhijJAna kA prayoga kara bharatajI ko vahAM dekhaa| 5. yahAM vaitADhya giri devatA kI taraha hI sArA vistAra jAnanA caahie| upahAra meM jo aMtara thA usakA atirikta vistAra isa prakAra hai| 6-9. strIratna ke lie AbharaNa kI maMjUSA meM hAra, ardhahAra, iMgada, svarNamaya muktAvalI, bAjubaMdha, kar3e, bhujabaMdha, mudrikA, kAnoM ke kuMDala, ati manohara cUr3AmaNi, lalATa para lagane vAlA tilaka Adi hAtha meM liyA, unheM lekara mAgadha deva kI taraha zIghra gati se jahAM bharatajI baiThe the vahAM Akara AkAza meM khar3A rhaa| vaha dazoM dizAoM meM Aloka bikhera rahA thA, madhura vANI bolaa| 10-12. vaha donoM hAtha jor3akara vinayapUrvaka aMjalI ko mastaka para TikA mastaka jhukA kara namaskAra jaya-vijaya zabdoM se vardhApana karatA huA aneka guNagAna karane lgaa| kahane lagA- maiM kRtamAlI deva huuN| ApakA sevaka huuN| Apake adhIna huuN| ApakA koTapAla huuN| ApakA kiMkara huuN| ApakI AjJA kA pratipAlaka huuN| 13. mAgadha deva kumAra kI taraha khUba guNagAna kara kahA- prItidAna ke rUpa meM upahAra lAyA huuN| ise Apa kRpA kara svIkAra kreN| 14. yoM kahakara usane upahAra bharata ke mukha ke sAmane rakha diyaa| phira sIkha mAMgakara apane sthAna para lauTa gyaa|
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 15. dekhoM punyAi rAjA bharata nI, devatA piNa namIyA Aya lAla re| pagAM bheTaNoM mela sevaga hUA, sira dhaNI bharata meM ThaharAya lAla re|| 16. kiratamAlI devatA gayAM paThe, AyA maMjaNa ghara mAhi lAla re| sinAMna kare bAreM nIkalyA, gayA bhojana maMDapa mAhi lAla re|| 17. bhojana kara bAreM nIkalyA, gayA uvaThANasAlA mAhi lAla re| tihAM beMThA siMghAsaNa upareM, kaheM zreNI prazreNI meM bolAya lAla re|| 18. kiratamAlI devatA mAhareM, pagAM lAge mAMnI mAharI AMNa lAla re| te sevaga ThahasyoM chai mhAro, te mahochava karoM moTeM maMDANa lAla re|| 19. ATha divasa mahochava karI, mhArI AgyA pAchI tUMpo AMNa lAla re| zreNI prazreNI suNa harakhata hUvA, mahochava kIdhA moTeM maMDAMNa lAla re|| 20. ehavA mahochava lAgeM ralIyAMmaNA, piNa jANeM , jahara samAMNa lAla re| tyAMne tyAganeM bharatajI, iNahIja bhava jAsI niravAMNa lAla re||
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 169 15. bharatajI ke puNya-pratApa ko dekho| devatA bhI unake sAmane namana karate haiN| pairoM meM upahAra rakhakara bharatajI ko apanA svAmI mAnakara unakA sevaka bana ge| 16. kRtamAlI ke cale jAne para bharatajI snAnaghara meM aae| snAna kara bAhara nikale aura bhojana-maMDapa meM ge| 17-19. bhojana kara bAhara nikala kara upasthAnazAlA meM aae| vahAM siMhAsana para baiThakara zreNi-prazreNi ko AmaMtrita kara bole- kRtamAlI devatA ne padanAmI hokara merI AjJA ko svIkAra kara liyA hai| vaha merA sevaka bana gayA hai| ata: ATha dina taka dhUmadhAma se mahotsava kara merI AjJA ko mujhe pratyarpita kro| zreNi-prazreNi ke loga yaha suna harSita hue aura dhUmadhAma se mahotsava kiyaa| 20. isa prakAra ke mahotsava acche to lagate haiM para bharatajI inheM jahara ke samAna jAnate haiM / ve inheM tyAgakara isI bhava meM mukti jaaeNge|
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. ATha divasa . jaba senyapatI duhA . mahochava taNA, pUrA ne bolAyaneM, kaheM huA che bharatajI taam| aaNm|| 2. jA tUM vega utAvalo, siMdhU nadI meM peleM paar| lavaNa samuda ulA sagalA bhaNI, kIjeM mhArI AganA mjhaar|| 3. ratnAdika bhArI bhArI bheTaNA, lIjeM tUM sevaga mhArA ThaharAyaneM, pAchI AganA AMNa mnaay| sUMpo aay| 4. suseNa thoDo senApati soM paragaTa tehanoM, varaNava kahyoM jinnraay| karUM, te suNajoM citta lyaay| DhALa : 29 (laya : pUjajI padhAro ho nagarI sevIyA) senApatI ratna che bharata nriNdnoN|| 1. senyApatI ratana che bharata nariMda noM, suseNa , tiNaroM nAma re| sobhaagii| jasa phelyo , tiNaroM loka meM, bharatakhetara meM ThAma ThAma re| sobhaagii| 2. te prasidha cAvoM meM bharatakhetara majhe, vaLe prAkrama tiNaro ataMta re| vIrya ochAha mana roM che ati ghaNoM, moTI AtmA tiNarI mahaMta re|| 3. teja sarIra taNI krAMta ati ghaNI, dhIryAdika lakhaNa sahIta re| jasa kIrata phailI che tiNarI cihUM disAM, ora doSaNa karaneM rahIta re||
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. ATha dina kA mahotsava pUrA hone para bharatajI ne senApati ko bulAkara kahA 2. tuma jaldI se jaldI siMdhu nadI ke usa pAra jAo aura lavaNa samudra ke isa pAra ke saba logoM ko merI AjJA manavAo / 3. unheM mere sevaka banAkara ratnAdika ke bar3e-bar3e upahAra lekara merI AjJA ko mujhe pratyarpita kro| 4. bhagavAn ne suSeNa senApati kA vistAra se varNana kiyA hai| maiM use thor3e rUpa meM prakaTa kara rahA huuN| use saba citta lagAkara suneM / DhALa : 29 bharata narendra kA senApati ratna aisA hai / 1. bharata ke senApatiratna kA nAma suSeNa hai / vaha baDA bhAgyazAlI hai / bharatakSetra meM sthAna-sthAna para usakA yaza phailA huA hai / 2. bharatakSetra meM vaha prasiddha - prakhyAta hai / usakA parAkrama prabala hai| usake mana kA vIrya - utsAha apAra hai / usakI AtmA mahAn hai / 3. usake zarIra kI teja - kAMti apAra hai / vaha dhairya Adi lakSaNoM se yukta hai / usakI yazakIrti cAroM ora phailI huI hai / vaha saba doSoM se mukta hai /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 4. malecha nI bhASA meM vividha parakAra nI, pArasI ArabI Adi jAMNa re| tyAMrI bhASA roM jAMNa pravINa che ati ghaNo, DAhoM , cutara sujANa re|| te bhASA boleM , vividha prakAra nI, te mIThI manohara jAMNa re|| vaLe gamatoM vacana lAgeM che tehanoM, boleM che mAnoMpeta pramANa re| 6. arthasAsatra nItasAsatra Adi de, aneka sAsatra noM jAMNa re|| kalA cutarAI tiNameM ati ghaNI, tiNameM vividha prakAra nIM pichAMNa re| 7. bharatakhetara meM khAMDa guphAdika, vaLe durgama jAyagA jAMNa re|| dukhe jAyavoMne dukheM peMsavoM, tiNaroM piNa jAMNa pichAMNa re| 8. parabata jhaMgI viSama jAyagAdika, taThe kAyara taNoM nahI kAma re|| tiNa ThAmeM pravesa karatoM saMkeM nahI, bhaya nahI pAMmeM tiNa ThAma re|| 9. sUravIra dhIra sAhasIka che ati ghaNoM, senApatI ratna vakhAMNa re| prabala puna saMcoM che tehaneM, te udeM huA , AMNa re|| 10. devatA sahaMsa tiNarI sevA kareM, adhiSTAyaka raheM , hUjUra re| senApatI ratna kopeM tiNa UpareM, tiNaneM bhAMja kareM cakacUra re|| 11. devatA sahaMsa senyApatI ratna re, rAta divasa rahyA tiNa pAsa re| mana ciMtavIyo kArya kareM tehanoM, manameM ANa hulAsa re|| 12. isaroM punavaMta ratna senApatI, tiNaroM adhipati bharata mAhArAya re| tiNa bharata nariMda rA punaroM kahivoM kiMsU, tyAre senyApatI ratna , tAhi re|| 13. vanIta ghaNoM , bharata nariMda noM, AganAkArI sevaga tAma re| je je kArya bhalAveM tehanoM, te haraSa sahIta kare kAma re||
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 173 4. vaha pArasI, arabI Adi mlechoM kI bhASA kA jJAtA-pravINa, dakSa, caturasujAna hai| __5. vaha vividha prakAra kI bhASAoM kA madhura aura manohara rUpa se uccAraNa karatA hai| usakA vacana priya lagatA hai| vaha nape-tule zabdoM meM bolatA hai| 6. vaha arthazAstra, nItizAstra Adi aneka zAstroM kA jJAtA hai| usameM vividha prakAra kI kalA-caturAI tathA usakI pahacAna hai| 7. vaha bharatakSetra kI khAiyoM, guphAoM tathA durgama sthAnoM kA bhI jAnakAra hai| vahAM kaSTa se jAne tathA kaSTa se praveza karane kI kalA bhI usameM hai| 8. aise parvata, jaMgala tathA Ubar3a-khAbar3a sthAna jahAM kAyara AdamI praveza nahIM kara sakatA, vahAM bhI vaha zaMkita yA bhayabhIta nahIM hotaa| 9. vaha senApatiratna atyaMta sUravIra, dhIra, sAhasI hai| usake prabala puNyoM kA saMcaya hai| ve hI Aja udaya meM Ae haiN| 10. vaha hajAra devatAoM kA adhiSThAyaka hai| saba devatA usakI sevA meM tatpara rahate haiN| senApatiratna yadi una para kupita ho jAe to unako mArapITa kara cakacUra kara detA hai| 11. eka hajAra devatA rAta-dina senApatiratna ke pAsa rahate haiN| ve atyaMta ullAsapUrvaka usakA manaciMtita kArya karate haiN| 12. senApatiratna itanA puNyavAn hai| bharatajI usake bhI adhipati haiM, unake puNya kA to kahanA hI kyA? kyoMki unake aisA senApati ratna hai| 13. vaha bharatajI kA atyaMta vinIta hai| AjJAkArI sevaka kI taraha use jo bhI kAma diyA jAtA hai vaha use saharSa pUrA karatA hai|
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 14. upanoM ratna suseNa senApatI, nagarI vanItA majhAra re| jAta meM kula doi tiNarA niramalA, tiNasUM senyA cAleM tiNa lAra re|| 15. ehavoM senyApatI bharata nariMda neM, Aya UpanoM che puna pramANa re| tiNaneM piNa bharatajI kAramoM jAMNaneM, tyAge ne jAsI niravAMNa re||
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 175 14. suSeNa senApati vinItA nagarI meM paidA huaa| usakI jAti aura kula donoM hI nirmala haiN| senA usake pIche-pIche calatI hai| 15. aisA puNya kA pratIka senApati bharatajI ko prApta huaa| para use bhI bharatajI anitya samajhate haiM kyoMki ve ise tyAgakara mukti jaaeNge|
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. tiNa sUMseNa senApatI ratna neM, kahyoM tho bharatajI aaNm| siMdhU pAra sArAMne namAya neM, pAcho vegoM Ae iNa tthaaNm|| 2. te vacana suNe harakhata hUvoM, vineM sahIta bolyoM joDI haath| Apa kahyoM sagaloM kArya karUM, hUM sevaga thakoM saamiinaath| 3. ima kaheM tihAM thI nIkalyoM, AyoM nija AvAsa nija tthaaNm| AgyAkArI puraSa bolAyaneM, tiNaneM kaheM senyApati aaNm|| 4. jAo sighra utAvalA, hastIratna saja karoM jaay| vaLe cauraMgaNI senyA saja karI, mAharI AgyA pAchI sUMpo aay|| 5. ima kahe Ayo maMjaNa ghara majhe, sinAMna kIyoM tiNa tthaaNm| balIkarma kare tihAM, maMgalIka kIyA che taam|| DhALa : 30 (laya : iNa pura kAMbala koi na lesI) 1. suseNa senyApatI tiNavAra , sastra lIdhA hAtha mjhaar| sastra sArA bAMdhyA ThAma ThAMma, vaLe gahaNA peMhara hUvo abhiraaNm|| 2. kei sevaga boleM joDI behuM hAtha, vaLe aneka gaNanAyaka saath| te sagalA , iNarA AgyAkArI, oM piNa che sagalAM ro adhikaarii|| 3. vaLe daMDanAyaka , tiNa sAtheM, rAjA isara Adi sNghaateN| sakoraTa phUlAM rI mAlA sahIta, chatra dharAveM rUDI riit||
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. usa senApatiratna ko bharatajI ne kahA- tuma siMdhu nadI ke pAra jAkara saba dezoM ko jItakara jaldI yahIM lauTo / 2. yaha vacana sunakara senApati harSita huA aura hAtha jor3akara vinayapUrvaka bolA- Apa svAmI haiM, maiM ApakA sevaka huuN| Apane jitanA kArya karane kA Adeza diyA hai, maiM use pUrA karUMgA / 3, 4. aisA kahakara senApati vahAM se nikalA aura apane AvAsa sthAna para aayaa| apane vizvasta logoM ko bulAkara kahA- tuma jaldI se jaldI jAo aura hastIratna ko tathA caturaMginI senA ko sajAkara merI AjJA ko mujhe pratyarpita karo / 5. aisA kahakara vaha snAnaghara meM AyA / snAna tathA tilaka chApe (balikarma) kara maMgalAcAra kiyA / DhALa : 30 1. aba suSeNa senApati hAtha meM zastra lekara, zarIra para unheM yathAsthAna bAMdhakara tathA AbhUSaNa pahanakara atyaMta darzanIya bana gyaa| 2. aneka sevaka aura gaNanAyaka donoM hAtha jor3akara bolate haiM / ve saba isake AjJAkArI haiM / yaha bhI sabakA adhikArI hai / 3. aneka daMDanAyaka rAjA Izvara isake sAtha haiM / sakoraMTa phUloM kI mAlA pahanakara tathA chatra ko bhalIbhAMti dhAraNa kie hue haiN|
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 4. jaya jaya zabada kareM , aneka, maMgalIka zabada boleM , vishekh| maMjaNa ghara thI nIkalIyoM bAra, AyoM uvaThANasAlA mjhaar|| 5. paTahastI ratna ubhoM , tiNa ThAMma, tiNa upara senApatI caDhIyoM taaNm| hastI upara beThoM piNa chatara dharAveM, viDadAvalIyAM aneka bolaaveN|| 6. cyAra parakAra nI senyA sahIta, nirabhaya thako upadravya rhiit| vaDa vaDA jodha subhaTa nA vRMda, tyAMsUM vITyo cAleM mana meM aannNd|| 7. sIhanAda taNI pareM gUMje tAma, samudra zabada taNI pareM aaNm| ehavA zabdAM rA uTha rahyA dhuMkAra, sarva ridha jota kaTaka vistaar|| 8. niraghoSa zabda vAjaMtara vAjeM, AkAseM jANe aMbara gaajeN| iNa vidha senApatI calIyoM jAya, siMdhU nadI reM kAMTe ubhA aay|| 9. anamI bhomIyA namAvaNa kAja, iNaneM vidA kIyoM , bharata maahaaraaj| iNa viNa ora kaho kuNa jAveM, iNa viNa anamIyAM neM kUNa nmaaveN|| 10. iNa karane senya raheM sAhasIka, o sagalI senyA taNoM puujnniik| o sagalI senyA taNoM rukhavAla, o sagalI senyA taNoM prtipaal| 11. ehavI senA ne senApatI sarva kAcA, tyAMne aMtaraMga meM nahI jAMNe aachaa| tyAMne nizceMi choDa hosI aNagAra, iNabhava jAsI pAdharA mokha mjhaar||
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 179 4. jaya-vijaya zabdoM ke udghoSa aura mAMgalika zabdoM ke prayogoM ke sAtha vaha snAnaghara se bAhara AtA hai tathA upasthAnazAlA meM upasthita hotA hai| 5. vahAM para hastIratna khar3A hai| senApati usa para savAra ho gyaa| hastI para savAra hokara bhI vaha chatra dhAraNa kara rahA hai| vividha prakAra se usake guNagAna kiye jA rahe haiN| 6. vaha cAra prakAra kI senA tathA bar3e-bar3e jodha-javAna vRMdoM se ghirA huA nirbhaya nirupadrava tathA sAnaMda cala rahA hai| 7. siMhanAda kI taraha gUMjate hue tathA sAgara kI taraha garajate hue svaroM kI pratidhvani ho rahI hai| senA kI Rddhi jyoti kA bar3A vistAra hai| 8. zabda aura vAdya-yaMtroM se AkAza meM jaise megha garaja rahA hai| isa prakAra calate hue senApati sindhu nadI ke kinAre para Akara khar3A huaa| 9. avijita bhUmipAloM ko jItane ke lie bharata mahArAja ne senApati ko vidA kiyaa| isake binA bhalA aura kauna jAe tathA kauna avijitoM para vijaya prApta kre?| 10. senApati se senA meM sAhasa kA saMcAra hotA hai| vaha sArI senA kA saMrakSaka, pratipAlaka aura pUjya hotA hai| 11. phira bhI yaha sArI senA aura senApati anitya hai| aMta:karaNa meM bharatajI inheM acchA nahIM jAnate haiM / nizcaya hI ve inheM chor3akara muni baneMge tathA isI bhava meM sIdhe mukti meM jaaeNge|
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. siMdhU nadI vaheM , utAvalI, tiNaro pAMNI agAdha atNt| pelI tIra nijara AveM nahI, loka dekha hUA bhybhrNt|| 2. siMdhU nadI kiNa vidha UtarAM, kiNa vidha jAsyAM peMleM paar| jaba senyApatI carma ratna neM, lIdho hAtha mjhaar|| 3. te carma ratna , ralIyAMmaNoM, guNa ghaNA tiNa maahi| tiNaroM thoDoM soM varaNava karUM, te suNajoM citta lyaay|| 1. DhALa : 31 (laya : pahalI valI praNamU hA) carmaratana uparne ho bharata rI AvadhasAla meM, te guNaratanAM rI khaaNnn| isarA ne ratna ho mAhA punavaMta jIva reM, upajeM aNaciMtavIyA aaNnn|| 2. tiNa carmaratna no ho AkAreM zrIvacha sAthIyoM, tiNaroM rUpa anopama taam| tiNareM motI ne tArA ho vaLe ardha caMdra sArikhA, AlekhyA rUpa citraaNm|| 3. te acala akaMpa ho ataMta diDha cha ati ghaNoM, te bhedyoM nahI bhedaay| vanararatna hoM abheda jiNavara bhAkhIyo, vaLe guNa ghaNA tiNa maahi|| 4. oM kuNa kuNa kArya ho Ave che bharata nariMda neM, te sAMbhala joM citta lyaay| nadI samuda meM hoM utAravAnoM upAya che, ehavoM guNa , tiNa maahi| 5. vaLe satareM dhAna nIpajeM ho tiNa upara vAyAM jugata sUM, java sAla vRhI vkhaaNnn| kodava rAla dhAMna ho vaLe tila muMga nIpajeM, mAsa cavalA ciNA pichaaNnn|| 6. vaLe tuvara ne masUra ho kulatha ne gohUM nIpajeM, nIpAva alasI saNa dhaaNn| vaLe aneka rasAlA ho nIpajeM carma ratna DhUM, tyAMrA aneka prakAreM naam|
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. siMdhu nadI atyaMta vega se baha rahI hai| usameM agAdha pAnI hai| dUsarA kinArA najara nahIM aataa| sainika loga use dekha bhayabhIta ho ge| 2. socane lage ki siMdhu nadI ko pAra kara dUsare kinAre kaise jAeMge? taba senApati ne carmaratna apane hAtha meM liyaa| ___ 3. vaha carmaratna atyaMta manohara hai| usameM aneka vizeSatAeM haiN| maiM unakA thor3AsA varNana karatA huuN| use dhyAna lagAkara suneN| DhALa : 31 1. guNaratnoM kI khAna carmaratna bharatajI kI AyudhazAlA meM utpanna huaa| aise ratna mahA puNyavAn jIva ke hI aciMtya rUpa se paidA hote haiN| 2. usa carmaratna kA AkAra zrIvatsa sAthiye jaisA hai, usakA rUpa anupama hai| usa para motI, tArA tathA ardhacaMdra sarIkhe aneka citra Alikhita haiN| 3. vaha atyaMta acala, akaMpa tathA dRDha hai| bhedane se bhinna nahIM hotaa| jinezvara deva ne vajraratna kI taraha usameM bhI anekAneka guNa batAe haiN| 4. carmaratna bharatajI ke kyA-kyA kAma AtA hai ise dhyAna lagAkara suneN| nadI aura samudra pAra karavAne kA guNa isameM hai| 5,6. yuktipUrvaka bone se usa para java, sAla, vRhI, kodrava, rAla, tila, mUMga, mAsa, cavalA, canA, tUvAra, masUra, kulattha, gehUM, nIpAva, alasI, saNa Adi sataraha prakAra ke dhAnya paidA ho sakate haiN| aneka prakAra ke phala bhI usa para paidA ho sakate haiN|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 7. sUrya ugeM vAyAM ho AthamIyAM pahalI nIpaje, tiNa divasa luNe che taahi| isarA isarA guNa che hoM iNa carma ratna majhe, te upanoM puna psaay|| 8. virakhA meM varasaMte ho cakravartta pharase hAtha suM, jaba tirachoM visatara jaay| bAreM meM jojana ho jAjheroM lAMboM visatareM, sarva senyA hejeM taahi|| 9. tiNa carma ratna meM hoM senApatI hAthe pharasIyoM, nAvA bhUta huvoM ttkaal| nAvA sarIkhoM ho siMdhU nadI meM upareM, kIyoM carma ratana visaal|| 10. carama ratna meM ho adhiSTAyaka sahaMsa devatA, raheM carma ratna re paas| te mahimA vadhAreM ho carma ratna rI devatA, iNarA guNa pramANe taas|| 11. carma ratna che hoM amolaka iNa bharatakheta meM, isaroM vaLe dUjo naaNhi| bharata cakravatta reM hoM puna jogeM Aya upanoM, AvadhasAlA re maahi|| 12. jaba suseNa senApatI ho sagalI senyA sahItasUM, sarva hAthI ghorAdika jaann| te sagalA caDhIyA cha ho nAva bhUta carma ratna peM, tiNa upara beThA aaNnn|| 13. siMdhU nadI utarIyA ho sagalAi carmaratne karI, tihAM UMcI ghaNI jala klol| siMdhU nadI noM pAMNI ho niramala UMDo ati ghaNoM, vaLe uThe ghaNA hilol|| 14. ehavo ratna amolaka ho bharatajI reM upanoM, te pUrva tapa phala jaaNnn| tiNaneM piNa chiTakAsI ho bharatajI saMjama Adare, iNa bhava jAsI nirvaaNnn||
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 183 7. sUryodaya ke samaya para bone para asta hone ke pahale-pahale ve paka jAte haiN| usI dina unheM kATA jA sakatA hai| aise-aise guNa isa carmaratna meM haiN| yaha puNya ke prasAda rUpa meM prApta hotA hai| 8. varSA barasane para cakravartI hAtha se isakA sparza karatA hai to yaha tirachA phaila jAtA hai| sAdhika bAraha yojana se laMbe isake vistAra ke nIce sArI senA samA jAtI hai| ___9. jaba senApati ne carmaratna kA hAtha se sparza kiyA to vaha tatkAla naukA ke rUpa meM pariNata hokara naukA kI taraha hI siMdhu nadI meM tairane lgaa| 10. eka hajAra adhiSThAyaka devatA carmaratna ke pAsa rahate haiN| isake guNa ke anusAra hI devatA isakI mahimA bar3hAte haiN| 11. carmaratna amUlya hai| bharatakSetra meM aisA dUsarA nahIM hai| bharata cakravartI ke puNya ke yoga se hI yaha AyudhazAlA meM Akara utpanna huaa| 12. sArI senA hAthI-ghor3A Adi sahita suSeNa senApati usa nAvAbhUta carmaratna para savAra ho gyaa| 13. carmaratna se sAre siMdhu nadI ke pAra utara ge| siMdhu nadI kA pAnI ati gaharA aura nirmala thaa| vaha hilore mAra rahA thA tathA usameM UMcI-UMcI lahareM kallola kara rahI thiiN| 14. pUrva tapa ke phala ke rUpa meM aisA amolaka ratna bharatajI ko prApta huaa| para ve ise bhI chor3akara saMyama grahaNakara isI bhava meM nirvANa ko prApta hoNge|
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 3. 4. sarva gAMma pacheM, senApatI ratna senyA nadI utarayAM Agara nagarAM rAM rAjAM bhaNI, AMNa manAveM cheM pagAM kheDa maMDapa paTTaNa siMghala babara Adi 2. duhA tiNavAra / pAra / / Adi de, aneka ThAMma cheM sarva desa meM, AMNa manAvatA 5. AbharaNa ratna bhUSaNa ghaNA, vaLe vasatra vividha e cyArU bahUmolA bheTaNA, moTAM joga ghaNA rAjAdika cheM kehavA, dhana karaneM ridhavAMna / maNI kanaka ratnAdika tyAMreM ghaNA, vaLe bohata ridha dhana dhAMna // 1. hiveM boleM joDI tAhi / jAya / / tAma / tyAM rAjAdika neM namAvatA, bheTaNoM tA sama viSama ThAMma rAja bhaNI, AMNa manAi ThAMma ThAMma / / 6. ehavA bhArI bhArI molA bheTaNA, le le AyA senApatI pAsa | bahu molA bheTaNA pagAM melaneM, ubhA kare aradAsa / / parakAra / zrIkAra // DhALa : 32 ( laya : soraTha deza majhAra ) hAtha, the mhAMneM kIyA sanAtha / Aja ho / bhalAMneM padhArayA the kirapA karI re / / vaLe nIco sIsa namAya, donUM masta hAtha caDhAya / A0 / as vaDA rAjA tiNaneM vInaveM jI / /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. sArI senA ke usa pAra utarane ke bAda senApatiratna vahAM ke gAMva, Akara tathA nagaroM ke rAjAoM ko AjJA manavAkara apane caraNoM meM jhukAtA hai| 2. vaha aneka kher3a, maMDapa, paTTaNa Adi sthAnoM ke siMghala, babbara Adi sabhI dezoM meM apanI AjJA manavAtA gyaa| 3. vahAM ke rAjA dhana se RddhimAn haiN| unake pAsa vipula maNi, kanaka, ratna, dhana-dhAnya Adi aneka samRddhiyAM haiN| 4. sama-viSama sabhI sthAnoM ke rAjAoM ko natamastaka karate hue, unase upahAra lete hue apanI AjJA mnvaaii| 5. AbharaNa, AbhUSaNa, ratna tathA nAnAvidha vastra, ye cAroM prakAra ke bahumUlya zreSTha upahAra haiN| 6. aise bar3e-bar3e kImatI upahAra ve senApati ke pAsa lekara aae| kImatI upahAroM ko usake caraNoM meM samarpita kara prArthanA karate haiN| DhALa : 32 1. ve hAtha jor3akara bolate haiM- Apa bhale padhAre, Apane hamAre para kRpA kii| hameM sanAtha banA diyaa| 2. donoM hAthoM kI aMjalI sira para rakhakara, sira nIce jhukAkara bar3e-bar3e rAjA prArthanA karate haiN|
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 3. kei hAthI ghoDAdika jANa, sUpeM senyApatI neM AMNa / A0 / bheTaNoM lIjeM ho sAhiba amha taNoM jI / / 4. 5. 6. 7. 9. ima kahi kahi vaDA bhUpAla, AMNa mAMnI tiNa kAla / A0 / bharata nariMda thApyoM siradhaNI jI / / 10. A0 / mhe sevaga theM sAMma, hiveM mataloM mhAMroM naaNm| devatA jyUM saraNoM mhAMneM tuma taNoM jI / / thAMharA desa taNA vasavAMna, mheM sagalAMi rAjAMna / A0 / AMNa mhAreM sira bharata nariMda nI jI / / 8. sagalAi rAjAMna vaLe jaya vijaya kare vadhAya, namIyA sevaga tyAMrI AMNa kare pramANa, gayA sarva nija ThikAMNa / A0 / bharata nariMda nAM sevaga ThaharIyA jI / / rAya aneka, sagalA rAjAM A0 / senApatI neM tAhi / bheTaNoM pagAM mheleneM vInaveM jI / / A0 / dIyoM ghaNoM sanamAMna / senApatI ratna neM ghaNoM satakArIyoM jI / / bAkI 11. siMdhU nadI neM pAra, lavaNa ANa varatAi sagaleM rahyoM neM samudra nahI eka / thApIyA neM bharatanI uvAra / A0 / jI / / A0 / jI / / 12. bharata cakravatta naranAtha, tyAMneM prasidha kIyo vikhyAta / A0 / senyApatI ratna iNa khaMDa meM AyaneM jI / / A0 / 13. sagaleM varatAi AMNa, hiveM pAchoM AveM ThikAMNa / bheMTaNoM Ayo te le nIkalyoM jI / /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 187 3. kucha rAjA hAthI-ghor3A Adi lAkara senApati ko sauMpate haiN| kahate haiMmahAzaya! Apa hamArA upahAra svIkAra kro| 4. isa prakAra kaha-kahakara bar3e-bar3e rAjAoM ne AjJA mAnakara bharatajI ko apanA svAmI svIkAra kiyaa| 5. hama sevaka haiM, Apa svAmI haiN| aba Apa hamArA nAma hI na leN| hama devatA kI taraha ApakI zaraNa meM haiN| 6. hama saba rAjA Apake deza ke nAgarika haiM / bharatajI kI AjJA hamAre sira para 7. senApati ko jaya-vijaya zabdoM se vardhApita karate hue upahAra usake caraNoM meM prastuta kara prArthanA karate haiN| 8. sabhI rAjAoM ne senApati kA atyadhika satkAra sammAna kiyaa| 9. bharata nareMdra kI sattA svIkAra kara unake sevaka banakara apane-apane sthAna para ge| 10. sabhI rAjA jhuka ge| koI bhI bAkI nahIM rhaa| sabako sevaka sthApita kara diyaa| 11. siMdhu nadI ke usa pAra tathA lavaNa samudra ke isa pAra taka, sarvatra bharatajI kI AjJA manavA dii| 12. senApatiratna ne isa khaMDa meM Akara bharata cakravartI ko nareMdra ke rUpa meM prasiddha-vikhyAta banA diyaa| 13. saba jagaha sattA sthApita kara apane sthAna para AyA aura jo upahAra mile unheM lekara lauTane kI taiyArI kii|
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. sagalA rAjA ne bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 jIta, hUvoM ghaNoM saha jiit| aa0|| kArya sidha karane pAcho cAlIyo jii| 15. pAchA Ayo sAhasa dhIra, siMdhU nadI re tiir| aa.| sagaloi sAtha siMdhU nadI utarayo jii|| 16. sukhe samAdhe tAsa, Ayo bharata rAjA re paas| aa| bheTaNoM AMNyoM te sagaloM sUMpIyo jii|| hAtha, mAMDa kahI sarva baat| aa0| ___ AMNa manAi sagaleM AparI jii|| 18. iNa suNaneM bharata rAjAMna, haraSa hUvAM mnmaaNn| aa0| aNaMda upanoM mana meM ati ghaNoM jii| 19. senyApatI neM bharata rAjAMna, dIyoM ghaNoM snmaaNn| aa0| bahota rajAbaMdha kIdhoM tehaneM jii|| 20. hiveM senApatI tiNavAra, Ayo maMjaNa ghara mjhaar| aa| sinAMna karene bAreM nIkalyo jii|| 21. pache bhojana maMDapa Aya, asaNAdika jImyoM taahi| aa.| calU karaneM suca niramala thayoM jii|| 22. vastra geMhaNA alaMkAra, hara kIyoM sinngaar| aa| lepa lagAyoM caMdaNa bAvanoM jii| 23. beTho ratna jaDIta avAsa, tihAM bhogaveM sukha vilaas| aa| mAdalAM rA mastaka tihAM phUTe rahyA jii| 24. nATaka battIsa parakAra, paDe rahyA dhuNkaar| aa0| gIta vAjaMtra ati ralIyAMmaNA jii||
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 189 14. saba rAjAoM ko jItakara vijayI banakara apanA kArya siddha kara lauTane lgaa| 15. sAhasI aura dhairyavAn senApati siMdhu nadI ke kinAre lauTA aura sArI senA ke sAtha siMdhu nadI ke pAra utraa| 16. sukha-zAMtipUrvaka bharata rAjA ke pAsa AyA aura jo upahAra lAyA thA unheM samarpita kara diyaa| 17. vinayapUrvaka hAtha jor3akara saba jagaha sattA sthApita kI vaha sArI bAta vistAra se btaaii| 18. yaha sunakara bharata rAjA mana meM harSita evaM AnaMdita hue| 19. bharatajI ne senApati ko ati sammAna dekara use prasanna kara diyaa| 20. aba apane sthAna para Akara senApati snAnaghara meM jAkara snAna kara bAhara aayaa| 21. phira bhojana-maMDapa meM Akara bhojana kara culu kara svaccha-nirmala huaa| 22. vastra, gahane aura AbhUSaNoM kA zRMgAra kiyaa| bAvane caMdana kA lepa kiyaa| ___23,24. apane ratnajaTita AvAsa meM baiThakara sukha-vilAsa kA bhoga karane lgaa| Dhola bajane lge| gIta vAdyayaMtra ke sAtha battIsa prakAra ke nATakoM kI dhuMkAra uThane lgii|
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 25. turaNI astrI 27. tiNaneM 26. ehavo senyApatI ratna, te paradhAMna, bharata bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 rUpeM raMbha smaan| A0 / kAma neM bhoga bhogaveM tehasUM jI / / tiNarA kareM devatA janna / A0 / te senApatI sevaga bharata nariMda no jI / / A0 / jANeM nariMda rAjAMna, dhUra samAMna / tiNaneM piNa tyAgeneM jAsI mugata meM jI / /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 191 25. rUpa meM apsarA samAna taruNI striyoM ke sAtha kAmabhoga bhogane lgaa| 26. aise senApatiratna kI devatA bhI surakSA karate haiN| phira bhI vaha bharata narendra kA sevaka senApati hai| 27. use bhI bharatajI dhUla ke samAna niHsAra jAnate haiM / ise bhI chor3akara mukti meM jaaeNge|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. kAma meM bhoga bhogavato thakoM, sukhe gamAveM kaal| ehavo senApatI ratna che, bharata nI AgyA no prtipaal|| 2. pUrva bhava puna upajAvIyA, te udeM hUA , aaNnn| cha khaMDa taNo rAja bhogaveM, tapa saMjama rA phala jaann|| 3. tyAMrI ridha visatAra , ati ghaNoM, jasa kIrata ghaNI lokAM maahi| hAla hukama tyAMro ati ghaNoM, vaLe sukha ghaNoM , taahi|| 4. hiveM kuNa kuNa puna udeM huAM, kiNa vidha bhogave , raay| tyAMrI kahUM thoDI sI vAnagI, te suNajoM citta lyaay|| DhALa : 33 (laya : samarUM mana harakhe teha satI) isaroM , bharata rissbhaanNd|| 1. cakraratana cAleM jiNareM AkAsa, tiNaroM sUrya sarikho prkaas| lAre senyA taNA cAleM vRNd|| 2. aDatAlIsa kosa meM lAMba paNe, chattIsa kosa meM pahala pnneN| kaTaka taNoM paDAva kareM nriNd|| 3. jiNareM puna taNoM saMcoM pUroM, veMrI dusamaNa bhAja gayA duuroN| pagAM paDIyA tyAreM hUvoM aannNd|| 4. reMta taNoM rikhyAkArI, sagalAM meM lAgeM hitkaarii| reta jima kara dIdhA sarva raajNd||
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. aisA senApatiratna kAma-bhogoM ko bhogatA huA sukha meM apanA samaya vyatIta kara rahA hai| vaha bharatajI kI AjJA kA pratipAlaka hai / 2. bharatajI ne pUrva bhava meM jo puNya arjita kie the, ve Akara udita hue haiN| chaha khaMDa kA rAjya bhoga rahe haiM, yaha tapa-saMyama kA hI pariNAma hai / 3. unakI Rddhi kA bar3A bar3A vistAra hai| lokoM meM unakI bahuta yazakIrti hai / unakA AjJA-nirdeza tathA sukha bhI bahuta bar3A hai I 4. aba bharatajI ke kaise-kaise puNya udita hue haiM tathA ve unheM kisa prakAra bhogate haiM usakA thor3I-sA namUnA prastuta karatA hUM use citta lagAkara suneM / DhALa : 33 aisA hai RSabhadeva kA putra bharata / 1. . sUrya ke samAna prakAza karane vAlA cakraratna jinake AkAza meM calatA hai tathA senA pIche-pIche calatI hai| 2. bharatajI kI senA kA par3Ava ar3atAlIsa kosa laMbA aura chattIsa kosa caur3A hotA hai| 3. unake puNya kA prabala saMcaya hai| zatru- vairI dUra bhAga gae haiM yA natamastaka ho gae haiM, isalie ve AnaMdita haiN| 4. ve apanI prajA ke saMrakSaka haiN| sabako hitakArI lagate haiM / saba rAjAoM ko bhI unhoMne apanI prajA ke samAna banA liyA hai|
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 5. deva devI tyAMne vasa kara lIdhA, tyAMrA bheTaNA le lene sevaga kiidhaa| tyAMne manAya kIyoM aannNd| bheTaNA le le AveM, jaya vijaya kare tyAMne vdhaaveN| mukha boleM viDadAvalI taNA vRNd|| 7. sUrya ugAM aMdhAro dura bhAgeM, kamalAM rA vana sUtA jaageN| ehavoM che sUrya dinakara iNd|| 8. tiNasUM veMrI dusamaNa tiNarA bhAgeM, sarva reta bhaNI gamatoM laageN| iNa nyAya sUrya jima nriNd|| 9. bIja alpa kalA caMda nijara AveM, pache dina dina kalA vadhatI jaaveN| soleM kalA huveM punmcNd|| dina dina saMpata idhikI thAveM, dina dina prathavI meM AMNa mnaaveN| __ o pUroM hosI cha khaMDa taNoM iNd|| 11. cavadeM ratna neM nava nidhAna, cosaTha sahaMsa sevaga moTA raajaaNn| ridha karane parivasyoM jAMNe skriNd|| pAchAM bhAgaNa roM che nema, chaha khaMDa meM varatAyoM kusala khem| aDiga jima meM merU ngiNd|| 13. deva devyAM ne pAya namaNa kIdhA, sarva rAjAM meM vasa kara liidhaa| tiNa karaneM vAjyoM meM raajNd|| 14. nAga kumAra meM dharaNiMda, suvarNa kumAra meM vennudeviNd| graha gaNa nakSatra meM sobhe cNd|| 15. devatA piNa sevA kareM dinarAta, vaLe namaNa kareM joDI haath| bharatakSetra meM ugoM jyUM dinakara iNd||
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 195 5. unhoMne devI-devatAoM ko bhI apane vaza meM kara liyaa| unakA upahAra grahaNa kara apanA sevaka banA liyaa| una para anuzAsana kara AnaMdita haiM / 6. devI-devatA upahAra le-lekara Ate haiN| jaya-vijaya zabdoM se unheM vardhApita karate haiM / mukha se prazastiyAM bolate haiM / 7. sUrya Ugane se aMdhakAra dUra bhAga jAtA hai, soyA kamala-vana jAga jAtA hai vaha dinakara hai, iMdra hai| 8. bharatajI se bhI zatru - vairI dUra bhAga jAte haiM, ve prajA ko priya lagate haiM isa nyAya se ve sUrya ke samAna haiM / 9. dvitIyA meM caMdramA kI thor3I kalAeM najara AtI haiN| phira pratidina ve bar3hatI jAtI haiN| pUrNimA kA caMdramA solaha kalAoM se paripUrNa hotA hai / 10. bharatajI ke bhI pratidina saMpadA kA vistAra ho rahA hai, pratidina pRthvI para sattA kA vistAra ho rahA hai / ye chaha khaMDa ke adhipati hoNge| 1 11. ye caudaha ratnoM, nau nidhAna, causaTha hajAra pramukha rAjAoM kI Rddhi se parivRtta hone se zakreMdra jaise lagate haiM / 12. inhoMne kabhI pIche mur3anA nahIM siikhaa| chaha khaMDa meM kuzalakSema kA pravartana kiyA hai| nageMdra meru ke samAna aDiga haiM / 13. deva-deviyoM ko inhoMne nata mastaka kiyA, saba rAjAoM ko vaza meM kiyA, isalie ye rAjeMdra kahalAe / 14. ye nAga kumAra meM dharaNeMdra ke samAna, suvarNa kumAra meM veNu deveMdra ke samAna, graha-nakSatra gaNa meM caMdra ke samAna suzobhita haiM / 15. devatA bhI dina rAta inakI sevA karate haiM, hAtha jor3akara namaskAra karate haiM / bharatakSetra meM dinakara kI taraha iMdra ke rUpa meM udita hue haiM I
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 ghATa / 16. senyA taNA laga rahyA thATa, deva-devyAM taNA cheM gaha ridha karaneM jAMNeM vesamaNa iMda // / rIta / 17. reMta neM khosaNarI nahI nIta, loMpeM nahI rAja taNI bharatakhetara meM cheM prathIpati iMda // 18. kuraNA dayA taNA tiNarA pariNAMma, te kadeya na kareM akArya kAMma / tirI sahajeM kaSAya paDI maMda / / 19. o cArita levAroM cheM kAMmI, iNahIja bhava meM cheM sivagAmI / ghaNA rakhesarAM noM hosI muNiMda / / 20. utakaSTA bhoga bhogaveM cheM tAMma, piNa lUkhA chA tyAMrA pariNAma / nizceM choDa desI saMsAra nA phaMda / / 21. dikhyA lesI AMNa verAga pUro, AThu karma neM karasI cakacUroM / mokSa jAsI tahAM sadA ANaMdo / /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 197 16. inake senA kA ThATha laga rahA hai / deva - deviyoM kA jamaghaTa lagA huA hai| Rddhi meM vaizramaNa iMdra ke samAna haiN| 17. inakI prajA kA zoSaNa karane kI nIti nahIM hai| rAjya kI rIti kA ullaMghana nahIM krte| bharatakSetra meM pRthvIpati iMdra haiM / 18. inake pariNAmoM meM dayA karuNA hai / kabhI akArya nahIM krte| sahaja hI inakI kaSAya maMda ho gaI hai| 19. cAritra grahaNa kara inheM isI bhava meM mukti meM jAnA hai| ye aneka muni janoM munIMdra hoNge| 20. yadyapi abhI utkRSTa bhoga bhoga rahe haiN| para inake pariNAma anAsakta hai| isalie nizcaya hI saMsAra ke phaMda se mukta ho jaaeNge| 21. ye virakta hokara dIkSA leNge| AThoM hI karmoM kA kSaya kara sadAnaMda mukti meM jaaeNge|
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. vetADha ulA doya khaMDa sAjhIyA, hiveM jANoM vetADha ne paar| tiNaroM mAraga che tAmasa guphA majhe, tiNarA ADA jaDyA che kmaadd|| 2. jaba bhArata narida tiNa avasareM, kaheM senApatI meM bulaay| tamasa guphA nA dikhaNa duvAra neM, khola satAba sUM jaay|| 3. kamADa ughADI neM mhArI AganA, pAchI vegI sUpaje aay| senApatI harakhata hUvoM, suNa bharata rAjA rI vaay|| 4. senyApatI tihAM thI nIkalyoM, Ayo nija AvAsa re maaNhi| teloM kara tIna posA kIyA, poSadhazAlA meM aay|| 5. tIna dina pUrA hUAM, dhyAna dhyAya rahyoM mana maahi| ekAgracitta teha sUM, kareM ciMtavaNA taahi|| 6. tIna sinAMna dina pUrA huvAM, gayoM maMjaNa ghara maahi| maradana donUM kIyA, pache peMhasyA AbhUSaNa taahi|| 7. dhUpaNoM phUla gaMdha mAlA phUla rI, cyArUMi lIdhA haath| maMjaNa ghara thI nIkalyoM, tiNareM kuNa kuNa huvA , saath|| DhALa : 34 (laya : puna rA phala joyajoM) puna rA phala joyjo|| 1. tamasa guphAnA duvAra ughADavA re, senyApatI cAlyoM tiNa vaar| ghaNA rAjA isara talavara mAMDabI re, ityAdika bahu cAlyA lAra re||
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. vaitADhyagiri ke isa pAra do khaMDoM ko sAdhakara aba usa pAra jAnA hai| usakA mArga tAmasa guphA se hokara nikalatA hai| tAmasa guphA ke daravAje baMda haiN| 2. isa avasara para bharatajI senApati ko bulAkara tAmasa guphA ke dakSiNI daravAje ko jaldI kholane kI bAta kahate haiN| 3. daravAje kholakara merI AjJA ko jaldI se jaldI pratyarpita kro| senApati bharatajI kI yaha bAta sunakara harSita huaa| 4. senApati vahAM se nikalakara apane AvAsa para AyA aura pauSadhazAlA meM Akara tIna dina kA pauSadhopavAsa kiyaa| 5. tIna dinoM taka ekAgracitta se mana meM yahI dhyAna aura ciMtana karatA rhaa| 6,7. tIna dina pUre hone para snAnagRha meM snAna-mardana kara, AbhUSaNa pahanakara dhUpa, phUla, gaMdha dravya aura mAlA hAtha meM lekara bAhara aayaa| aba usake sAtha kauna-kauna hue unakA varNana kiyA jA rahA hai| DhALa : 34 puNya ke phaloM ko dekheN| 1. senApati tAmasa guphA dvAra kholane calA taba aneka rAjA, Izvara, talavara, koTavAla, mAMDabI Adi usake pIche calane lge|
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 2. 3. ghaNA desAM rI dAsIyAM re, tyAMroM piNa timahIja visatAra / caMdaNa kalasAdika tyAMrA hAtha meM, cAlyA senyApatI rI lAra re / / 4. 6. 7. 8. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 kekAM utapala kamala hAthe lIyA re, cAlyA senyApatI rI lAra / cakraratna pUjavA cAlIyA, tehanI pareM ihAM visatAra re / / 9. sarva ridha jota karaneM paravasyoM re, senApatI tiNa vAra / niraghoSa vAjaMtra vAjatAM thakAM re, Ayo tamasa guphA re duvAra re|| namasakAra kIyoM duvAra dekhaneM re, loma pUMjaNI pUMjeM kamADa / udaga dhArA dIdhI kamADa neM, caMdaNa thApA dIyA zrIkAra re / / cakraratna pUjyoM cheM jiNa vidheM re, tiNa vidha pUjyA kamADa / ATha maMgalIkAdika tiNa vidheM, sarva jAMNa lejoM vistAra re / / namasakAra kIyoM kamADa prateM re, pacheM daMDa ratna lIyoM hAtha / te pAMca haMsa cheM tiNa daMDa re, vajrasAra daMDa vikhyAta re || hAra / vaLe daMDaratna cheM ehavoM re, verayAM noM viNAzaNa vaLe senyA utAroM kareM tihAM, samI jAyagA kareM tiNa vAra re / / khADa gUphA viSama paravata girI re, vighanakArI senyA neM tthaaNm| vaLe pASANAdika mAraga viceM, tatakAla samI kareM tAMma re || 10. subha kilyANakArI daMDaratna cheM, upadravya nivAraNahAra / mana ichA pUraNa rAjA taNoM, sAMtikArI ratna zrIkAra re / / hajAra / 11. adhiSTAyaka daMDaratna taNA re, devatA eka te mahimA vadhAraNa tehanI, tiNarI rikhyA rA karaNahAra re / / 12. tiNa daMDarana neM hAthe lIyoM re, sAta ATha paga pAchoM aay| tIna vAra mArI kamADAM taNeM, moTA moTA zabda kare tAhi re ||
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 201 2. kucha loga hAtha meM utpala kamala lekara senApati ke pIche cale / pUrvokta cakraratna pUjane ke lie calane kA sArA vistAra yahAM jAnanA caahie| 3. aneka dezoM kI dAsiyAM caMdana kalaza Adi hAtha meM lekara senApati ke pIche calI yaha varNana-vistAra bhI pUrvokta rUpa se jAnanA caahie| 4. saba Rddhi-jyoti se parivRtta hokara senApati nirghoSa vAdyayaMtroM ko bajAte hue tAmasa guphA ke dvAra para AyA / 5. dvAra ko dekhakara use namaskAra kiyA / phira roma pUMjaNI se kapATa ko parimArjita kiyA / pAnI kI dhAra se dhoyA / zreSTha caMdana ke chApe lagAe / 6. jisa prakAra pUrva varNana meM cakraratna kI pUjA kI usI prakAra kapAToM kI pUjA kii| ATha maMgaloM kA vistAra bhI pUrvavat jAna lenA cAhie / 7. kapATa ke prati namaskAra karane ke bAda vajrasAra daMDaratna hAtha meM liyaa| usake pAMca hAsa haiN| 8. daMDaratna vairiyoM kA vinAzaka hai| senA ke par3Ava ke sthAna kA samatalIkaraNa bhI usase hotA hai| 9. khAiyAM, guphAeM, viSama parvata tathA mArga ke bIca Ane vAle bAdhaka pattharoM ko bhI vaha tatkAla sama banA detA hai / 10. daMDaratna zubha, kalyANakArI, upadrava nivAraka, manokAmanApUraka, zAMtikAraka tathA zrIkAra hai / haiN| 11. eka hajAra devatA daMDaratna ke adhiSThAyaka, rakSaka tathA mahimA bar3hAne vAle 12. senApati ne daMDaratna ko hAtha meM liyA, sAta-ATha paira pIche AyA aura tIna bAra kapAToM para ucca zabdoM ka sAtha prahAra kiyaa|
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 13. kamADa tIna vAra tADyAM thakAM re, moTe moTe zabada tiNa vaar| koca pakSI jyUM zabda karatA thakA, ughar3IyA guphAnA kavADa re|| 14. kamADa ughaDIyA jANane re, senApatI tiNa vaar| te AyoM bharata rAjA kaneM, kaheM ughADIyA che kavADa re|| 15. e vacana suNe ne bharatajI re, haraSata hUA mana maahi| senApatI ne bharatajI re, ghaNoM sanamAnyoM tAhi re|| 16. hive koDaMbI puruSa bolAya ne re, kahe bharatajI aaNm| paTahastI ratna neM saja karoM, cauraMgaNI senyA sajoM tAMma re|| 17. cauraMgaNI senA saja karI re, pAchI AganA sUMpI jaba paTahastI upare re, beThA bharata mAhArAya aay| re|| 18. tyAMne jANe bharatajI viTaMbaNA re, jehavo DhUhalaDIyAM ro khel| tyAMne choDe saMjama sudha pAlasI re, mugata jAsI karamAne pela re||
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 203 13. tIna bAra ucca zabdoM ke sAtha prahAra karane se kroMca pakSI kI taraha AvAja karate hue guphAdvAra ughar3a ge| 14. kapATa ughar3ane para senApati ne bharatajI ke pAsa Akara kapATa ke ughar3ane kI jAnakArI dii| 15. bharatajI yaha vacana sunakara mana meM harSita hue aura unhoMne senApati kA bar3A sammAna kiyA / 16. aba bharatajI ne koDaMbika puruSoM ko bulAkara unheM kahA- paTahastIratna tathA caturaMginI senA ko sajja karo / 17. unhoMne caturaMginI senA sajja kara AjJA kA pratyarpaNa kiyA to bharatajI paTahastI para baitthe| 18. bharatajI ina sabako kaThaputaliyoM ke khela kI taraha viDaMbanA jAnate haiM / inheM chor3a zuddha saMyama kA pAlana kareMge aura karmoM ko naSTa kara mukti meM jaaeNge|
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 4. 5. 6. bharata nariMda tiNa maNIratna cheM 7. duhA avasareM, hAtha meM lIyoM kehavoM, sAMbhalajoM 3. utakaSToM veDUrya ratna tiNareM adhiSTAyaka DhALa : 35 (laya : jagata guru trizalAnaMdana vIra ) bharatesara puna taNA phala eha / / lAMboM AMgula cyAra noM, te vasta amola / ghaNI cheM te mola sATeM mileM nahI, tiNaro bhArI amolaka tol|| triNaaMsa chaaMsa koTa cheM, sarva maNIratana meM anopama jota neM krAMta tehanI, ratnAM meM svAMmI maNI ratana / ekamana // maNIratna mastaka huveM jo dukha AgeM huveM jIvAM cheM, sarva devatA jI, raheM cheM eka paradhAna / samAMna // aMsa jehaneM, to dukha nahI huve tehaneM, te piNa viLeM hoya sasatra bAMNa golA vaheM ghaNA jI, riNa saMgrAMma iNa maNIratna kaneM thakAM, sasatra nahI lAgeM thira jovana raheM tehanoM, nahI pAMmeM sarvathA, bhaya hitakAra / hajAra // devatA minakha tirajaMcanA, upasarga cheM vividha parakAra / iNa maNIratna kaneM thakAM, upazarga nahI upajeM ligAra / / mAta / jAta / / majhAra / ligAra / / kesa dhavalA na huveM tAsa / maNIratna huveM ja pAsa / /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. usa avasara para bharata nareMdra ne maNiratna ko hAtha meM liyA / vaha maNiratna kisa prakAra kA hai use mana ko ekAgra kara suneM / DhALa : 35 yaha bharatezvara ke puNya kA phala hai / 1. vaha cAra aMgula laMbA amUlya vastu hai / mUlya ke badale meM nahIM mila sakatI / usakA tola amUlya - viziSTa hai| 2. vaha tIna aMza aura chaha koNa vAlA hai / yaha saba maNiratnoM meM pradhAna hai / isakI jyoti - kAMti anupama hai / yaha ratnoM meM svAmI ke samAna hai / 3. yaha utkRSTa vaiDUrya ratna saba prANiyoM ke lie hitakArI hai / eka hajAra devatA usake adhiSThAyaka rahate haiM / 4. jisake mastaka para maNiratna hotA hai use tanika bhI duHkha nahIM hotA balki pahale jo dukha hote haiM ve bhI vilaya ho jAte haiM / 5. devatA, manuSya tathA tiryaMcoM ke vividha prakAra ke upasarga hote haiM / maNiratna pAsa meM ho to tanika bhI upasarga utpanna nahIM hotA / 6. maNiratna pAsa meM hone se saMgrAma meM calane vAle bANa, gole Adi zastra tanika bhI coTa nahIM kara skte| 1 7. maNiratna pAsa meM ho to AdamI cira yuvA rahatA hai / usake keza sapheda nahIM hote| vaha sarvathA nirbhaya rahatA hai /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 8. ityAdika maNIratna meM jI, guNa aneka pichaaNnn| te milIyoM , bharata nariMda ne jI, puna paramANe aaNnn|| 9. tiNa maNIratna ne bharata jI, tyAM lIdhoM hAtha mjhaar| hastI kuMbhAthala pAseM jImaNe, maNIratna mUMkyoM tinnvaar|| 10. hastI upara beMThA sobhe bharatajI, jANe pUroM pUnima roM cNd| ridha karane paravasyoM thakoM, jAMNe amarapatI skriNd|| 11. cakraratna reM pUThe cAlatA, lAreM sIhanAda karatA thakA, samudra nI rAjA pareM aneka karatA hjaar| guNjaar|| 12. AyA tamasa guphA re bAraNe, tiNa guphA meM ghora aNdhaar| jaba bharatajI kAgaNI ratna meM jI, lIdhoM hAtha mjhaar|| 13. tiNa kAgaNI nAmeM ratna reM jI, cha talA kahyA che taaNm| cyArU disinA cyArU talA, UMcoM ne nIcoM donUM aaNm|| 14. ATha khUNA che tehaneM jI, aharaNa reM sNtthaann| ATha sonaiyAM bhAra mAMna ,, ehavoM kAgaNI ratna vkhaaNnn|| 15. eka eka hAMsi che etalI jI, cyAra cyAra AMgula prmaann| chahUM hAMsi barobara sArikhI, samacaurasa tiNaroM sNtthaaNnn|| 16. viSa , thAvara jaMgama taNoM, tiNa viSa ro nivaarnnhaar| atulya tulya rahIta cha, anopama ratna , shriikaar|| 17. mAMna unmAMna pramANa joga che, etalA mAMna vazeSa vvhaar| te sagalA kAgaNI rana thI, pravarte che loka mjhaar|| 18. kAgaNI jehavoM nAmA ratna thI, viNasajAoM caMda sUrya agana thI, miTeM nahI aNdhkaar| aNdhaar||
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 207 8. isa taraha maNiratna meM aneka guNa hote haiM / bharatajI ko puNya ke yoga se vaha prApta huA hai| 9. usa maNiratna ko bharatajI ne hAtha meM liyA aura hAthI ke kuMbhasthala ke dAMe pArzva para sthApita kara diyaa| 10. hastI para baiThe hue bharatajI pUrNa caMdra ke samAna suzobhita hote haiM / Rddhi se parivRtta hote hue ve devapati zakraMdra jaise lagate haiN| 11. cakraratna ke pIche-pIche samudra kI taraha guMjArava siMhanAda karate hue hajAroM rAje cala rahe haiN| 12. ve tAmasa guphA ke dvAra para aae| guphA meM ghora aMdhakAra hai| taba bharatajI ne kAkiNIratna hAtha meM liyaa| 13. kAkiNIratna ke cAroM dizAoM meM cAra tathA Upara aura nIce isa prakAra chaha AyAma hote hai| 14. aharaNa ke saMsthAna vAle kAkiNIratna ke ATha kinAre koNa haiN| usakA bhAra ATha sonaiyA pramANa hai| 15. usakI chahoM hAsa eka jaisI hotI haiN| eka-eka samacaturasra saMsthAna kI taraha cAra aMgula pramANa hotI hai| 16. sthAvara yA jaMgama kisI bhI prANI ke viSa kA vaha nivAraka hai| vaha anupama, atulya aura zrIkAra ratna hai| 17. loka meM jitane bhI mAna, unmAna tathA pramANa haiM ve saba kAkiNIratna se pravartita hote haiN| 18. sUrya, caMdra yA agni se jo aMdhakAra nahIM miTatA vaha kAkiNIratna se miTa jAtA hai|
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 19. bAreM jojana tyAM lageM, tiNarA lesyA prabhAva udyot| te lesyA , vRdha pAmatI, piNa ghaTeM nahI tiNarI jot|| 20. aMdhakAra taNA samUha huveM, tiNaroM meM vinaasnnhaar| ehavI prabhA krAMti , tehanI, tInoi kAla mjhaar|| 21. kaTaka paDAva kareM tihAM jI, kareM ataMta udyot| dina samAMna tiNaroM prakAsa che, rAte lAgeM jhigAmiga jot|| 22. jehanA teja prabhAva karI jI, bharatarAya nres| sagalI senyA sahIta sUM jI, tamasa guphA meM kareM prves|| 23. peMlA ardha bharata ne jIpavA, kAgaNI ratna ne lIdho haath| tiNarA adhiSTAyaka sahasa devatA che, te piNa lAra lagA tiNa saath|| 24. isaDoM ratna , jehaneM, tiNarA jAMNajo puna athaag| tiNaroM adhipatI bharata nariMda cha, tiNaroM to moMToM che bhaag|| 25. tamasa guphA meM behUM pAkhatI, pUrva meM pichama disa bhiit| eka jojana jojana reM AMtareM, mAMDalA kareM rUDI riit| 26. lAMbA ne peMhalA mAMDalA, te pAMca soM dhanuSa roM prmaann| te udyota prakAsa kareM ghaNo jI, eka jojana lageM jaaNnn|| 27. cakra peMDA reM saMThANa che, vaLe caMdramA roM sNtthaaNnn| ehavA kAkaNI ratna rA mAMDalA, tyAMro prakAsa caMdara smaaNnn|| 28. eka eka jojana reM AMtare, mAMDalA karato karatoM jaay| DAvI meM jImaNI bhItareM jI, tamasa guphA re maahi|| 29. mAMDalA Alekha AlekhatoM, te mAMDalA sarva gunncaas| te mAMDalA tatakAla AlokatAM, sUrya zarIkho prkaas||
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 209 19. bAraha yojana taka usakI razmiyoM ke udyota kA prabhAva rahatA hai| ve razmiyAM ghaTatI nahIM apitu bar3hatI rahatI hai| 20. usakI prabhA-krAMti aisI hai ki tInoM hI kAla meM aMdhere kA samUha usase vinaSTa ho jAtA hai| 21. jahAM senA kA par3Ava hotA hai vahAM vaha dina ke samAna tIvra prakAza karatA hai| rAta meM bhI vahAM dina ke samAna jagamaga jyoti ho jAtI hai| 22. usake teja ke prabhAva se bharata nareza sArI senA sahita tAmasa guphA meM praveza karate haiN| 23. usa pAra ke Adhe bharatakSetra ko jItane ke lie bharatajI ne kAkiNI ratna ko apane hAtha meM liyaa| usake adhiSThAyaka eka hajAra devatA bhI sAtha ho ge| 24. jisake pAsa aisA ratna hotA hai usake puNya athAha jaaneN| bharata nareMdra usake adhipati haiM yaha unakA saubhAgya hai| 25. tAmasa guphA ke donoM ora pUrva aura pazcima meM dIvAra para eka-eka yojana ke aMtarAla se sughar3a golAkAra maMDala banAte haiN| 26. ve maMDala pAMca sau dhanuSa pramANa laMbe-caur3e haiN| eka-eka yojana taka ve tIvra udyota-prakAza karate haiN| 27. ratha ke pahiye tathA pUrNa caMdramA ke saMsthAna vAle kAkiNIratna ke maMDala kA prakAza caMdramA ke samAna hai| 28. eka-eka yojana ke aMtarAla se tAmasa guphA meM dAMe-bAMe dIvAra para maMDala karate-karate Age bar3ha rahe haiN| 29. maMDaloM kA Alekhana karate-karate unakI sarva saMkhyA unapacAsa ho gii| ve maMDala Alekhana ke tatkAla bAda sUrya sarIkhA prakAza kara rahe haiN|
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 30. divasa sarIkho karato thakoM, jAoM tamasa guphA re maahi| ghaNe madhyabhAga gayeM thake, doya nadI vaheM che taahi|| 31. te umagajalA meM nimagajalA, te uDI vaheM che taam| tyAMro vistAra che ati ghaNoM, tyAMro guNa pramANe che nAma / / 32. guphA lAMbI jojana pacAsa nI, paravata paramANe jaann| te peMhalI jojana bAreM taNI, uMcI ATha jojana prmaann|| 33. ikavIsa jojana guphA meM gayAM, nadI umagajalA , taam| te tIna jojana coDI vaheM, tiNaro guNa pramANe naam|| 34. tihAM thI doya jojana AgA gayA, nadI nimagajalA che taam| te piNa tIna jojana coDI vaheM, tiNaro guNa pramANe naam|| 35. hADa kalevarAdika tehaneM, umagajalA ucA bAreM nAMkhe de tehaneM, nimagajalA nIcA AMNe staab| de dhaab| 36. ehavI guphA nadI meM ulaMghaneM, jAsI vetADha parvata paar| bala prAkama puna rA joga sUM, cha khaMDa ro sirdaar|| 37. isarA kirataba kareM jAMNato jI, bharata mokSagAMmI , iNabhaveM, tiNare ghaTa jeM nariMda raajaaNn| sudha ginaaNn|| 38. tyAMne gyAMna tUM mAThA jANaneM, chor3a desI ttkaal| sivapura jAsI karma kATaneM jI, cArita cokhoM paal||
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 211 30. tAmasa guphA meM dina sarIkhA prakAza karatA jA rahA hai| usake madhya bhAga meM do nadiyAM baha rahI haiN| 31. unmagnajalA tathA nimagnajalA nAma kI UMDI baha rahI ina nadiyoM kA nAma yathA nAma tathA guNa pramANa hI hai| unakA vistRta varNana hai / 32. tAmasa guphA pacAsa yojana parvata pramANa laMbI bAraha yojana pramANa caur3I evaM ATha yojana pramANa UMcI hai| 33. usameM ikkIsa yojana calane para yathA nAma tathA guNa vAlI unmagnajalA nadI AtI hai| vaha tIna yojana caur3I hai| 34. vahAM se do yojana Age calane para yathA nAma tathA guNa vAlI nimagnajalA nadI AtI hai| vaha bhI tIna yojana caur3I hai| 35. unmagnajalA nadI apane aMdara Ane vAle hADa - kalevara Adi ko Upara lAkara tatkAla bAhara phaiMka detI hai tathA nimagnajalA unheM nIce dabA detI hai| 36. bala parAkrama tathA puNya ke yoga se chaha khaMDa ke svAmI bharatajI isa prakAra kI guhA nadI ko ulAMghakara vaitADhya giri ke pAra jaaeNge| 37. bharatajI ye sAre karataba jAna-bUjhakara kara rahe haiN| ve isI bhava meM mokSagAmI haiN| unake ghaTa meM zuddha jJAna hai / 38. jJAna se ve inheM kharAba jAnakara tatkAla chor3a deMge tathA zuddha cAritra pAlakara karmoM kA nAza kara mukti meM jaaeNge|
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. cakaratna pUThe pUThe cAlatA, senyA sahIta sAhasa dhiir| utakaTo siMghanAda karatA thakA, AyA umagajalA meM tiir|| 2. jaba vaDhairatna bolAyaneM, kaheM , bharata maahaaraay| umagajalA nadI meM virSe, pAja bAMdho satAba sUM jaay|| 3. aneka saikaDAMgame, thAMbhA lagAe taahi| te caleM kaMpeM nahI tehavA, vaLe AlaMbana bhIta vnnaay|| 4. te kIjeM sagalAi ratana meM, sukhe senyA utareM jima taahi| te kare vega satAba sUM, pAchI AganA sUpe aay| 5. vaDhairatna suNa harakhata hUvo, pAja bAMdhI satAba sUM jaay| umaga-nimagajalA upareM, karaneM AgyA pAchI sUMpI aay|| 6. jaba bharata nariMda senyA sahIta sUM, sukhe nadI utarIyA taaNm| tamazra guphAnoM uttara duvAra ,, Aya UbhA tiNa tthaaNm|| 7. te kamADa Aphei UghaDyAM, moTA moTA karatA shbd| sara sara karatA pAchA UsatyA, A puna taNI che lbd|| 8. tiNa kAleM meM tiNa sameM, ApAta nAmeM cilaat| ekadA prastAveM tyAMrA desa meM, uThyA ghaNA utpaat|| 9. te kuNa kuNa utapAta uThyA tihAM, Aguca lakhAyoM vuuraakaar| udega pAMmyA , kiNa vidhe, te kiNa vidha kareM che vicaar||
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohe 1. cakraratna ke pIche-pIche senA sahita calate hue sAhasI aura dhIra bharatajI utkRSTa siMhanAda karate hue unmagna nadI ke kinAre para aae| 2. bar3haIratna ko bulAkara bharatajI unmagna nadI ke viSaya meM kahate haiM- zIghra jAkara pula baaNdho| 3,4. dIvAra ke sahAre saikar3oM ratnamaya khaMbhe lagAkara use aisA akaMpa banAo ki senA ArAma se usa pAra utara jaae| zIghratA se sArA kAma saMpanna kara merI AjJA mujhe patyarpita kro| 5. bar3haIratna yaha suna harSita huaa| zIghratA se unmagna-nimagna nadI para pula bAMdhA aura AjJA pratyarpita kii| 6. bharata nareMdra senA sahita ArAma se nadI ke pAra utara gae aura tAmasa guphA ke uttarI dvAra para Akara khar3e ho ge| 7. sara-sara kI tIvra dhvani karate hue kapATa apane Apa pIche haTa kara khula ge| yaha puNyopalabdhi hai| 8. usa kAla aura usa samaya ApAta cilAta bhIloM ke deza meM acAnaka anekoM utpAta khar3e hue| 9. vahAM kaise-kaise utpAta khar3e hue, unake bure prabhAva agrima rUpa meM lakSita hue tathA bhIla kisa prakAra udvega prApta karate haiM aura kaise vicAra karate haiN|
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 1. 2. 4. 6. 7. 8. 9. vaDa agAdha DhALa : 36 (laya : suNa he sUvaTI mata kara sutanI Asa ) vaDA ridha ApAta cilAtI, te prabhUta ghaNA ridhavAMna / / cheM rAjavI re, ApAta nAmeM cilAta / cheM jehanI, darpavaMta vikhyAta // vastIraNa bhavana cheM ati ghaNA re, vAhaNa ratha azvAdika, AkIrNa te saMgrAma karavAneM viSaM re, sUra vIra cheM ati ghaNA, tyAMneM bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 dhanadhAMna tyAreM ghaNo re, soMnoM rUpoM ghaNoM vasatIraNa bala vAhaNa ghaNA re, vaLe ridha ghaNI vaLe prajJA sUra cheM sAMtarA re, para dharatI vA sUra cheM, sayana Asana ghaNI cheM mAhomAhi bolAyaneM ima nizceM devANuprIyA, labdhalakhI cheM re jItA kiNa sUM na bole baMdha dAtArapaNoM cheM re tyAM akAleM aMbara gAjIyo re, AyAM vaLe akAle vIjalI, khivI prabhUta / adbhUta / / ApAMrA iNa desa me re, uThyAM ghaNA hivaDAM paragaTa hUvA, to vigar3I seM prasidha / ridha // tAM / utapAta uThyA tiNa desa meM, saikaDAMgameM te bhaya bhrAMta hUvA dekhaneM, pacheM bhelA huA eka ThAMma // suNo bhAi rAjAM, karavo kavaNa vicAra / / vinAM khiMvI jhabolA tAhi / jAya / / reAma / kahivA lAgA Ape bhelA hUvA iNa kAMma // tAhi / mAhi / / utapAta / bAta / / varasAta / khAta //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 215 DhALa : 36 ApAta cilAta prabhUta Rddhi-sampanna haiN| 1. ApAta-cilAta bar3e-bar3e rAje haiN| unake pAsa agAdha Rddhi hai| ve abhimAnI 2. aneka vistIrNa bhavana, zayana, Asana, vAhana, ratha-ghor3oM Adi se unakI Rddhi AkIrNa hai| 3. unake pAsa atyadhika dhana-dhAnya, sonA-cAMdI, bala-vAhana tathA adbhuta evaM prabhUta Rddhi hai| 4. saMgrAma karane meM ve lakSyavedhI haiN| atyaMta sUravIra evaM aparAjeya haiN| 5. unameM acche prajJAvAn loga haiN| ve vIratApUrNa chaMda bolate haiN| ve dUsaroM kI dharatI para adhikAra karane meM zUra haiN| unameM udAratA bhI hai| 6,7. usa deza meM saiMkar3oM utpAta khar3e hue to unheM dekhakara ve bhayabhrAMta hokara eka sthAna meM ekatrita hue| Apasa meM kahane lage ki devAnupriyoM, bhAI rAjAoM suno aba hameM kyA vicAra-nizcaya karanA cAhie isalie ikaTThe hue haiN| 8-10. hamAre deza meM bar3e utpAta khar3e ho gae haiN| binA varSA Rtu ke akAla meM bAdala garaja rahe haiM, akAla meM vidyuta jhabaka rahI hai, akAla meM vRkSa phalane-phUlane lage haiN| ina cihnoM ke prakaTa hone se lagatA hai, bAta bigar3ane vAlI hai, inase hamArA kyA hAla hogaa|
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 10. vaLe virakha akAle phUlIyA re, te huA ghaNA phala phuul| iNa ahalAMNe Apo taNoM, kAMi huvelA suul|| 11. AkAseM nAceM devatA re, te piNa vArUM re vaar| te khabara nahI ApAM bhaNI, piNa kAyaka , vuuraakaar|| 12. ehavA ityAdika vUrA vUrA je ati ghaNA re, saikaDAMgame re jaann| cahana cha, pragaTa hUA , aann|| 13. Aja pahilA iNa desa meM re, utapAta na dIThA re taahi| utapAta huA thI hosI vUroM, giNIyA dinAre re maahi|| 14. jiNa disa vUro huveM jehaneM re, AguMca paDeM lkhaav| te joga milyoM , ApaNe, tiNaroM karoM koyaka upaav|| 15. ApAMrA iNa desameM re, upadrava moTo re thaay| kaSTa huMtoM dIseM ghaNo re, te meTaNaro nahI upaay|| 16. mana ciMtA haNAMNoM tehano re, saMkalapa vikalapa taahi| rUpa sAgara majhe, pravesa kIyoM tiNa maahi|| 17. hAtha bhUma talA diSTa mukha thApaneM jehaneM, re, soca dhyAMveM kareM aartdhyaaNn| raajaaNn|| 18. vilApAta kareM ghaNA re, jANe hosI kuNa hvaal| o viNAsakAla dIseM vUroM, tiNa ADI na dIseM ddhaal|| 19. te ataMta dukhI huA ghaNA re, dekheM ghaNAM utpaat| hiveM kiNa vidha vigaDeM tehanI, te suNo tiNAMrI vaat|| 20. tiNa avasara senyA bharata rI re, cakraratna re re laal| sIhanAda karatI thakI, nIkalI guphA re baar||
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 217 11. AkAza meM bAra-bAra devatA nAca rahe haiN| hameM patA nahIM hai, para kucha burA hAla hone vAlA hai?| 12,13. isa prakAra ke saikar3oM bure-bure saMketa prakaTa hue haiN| isase pahale isa deza meM aise utpAta kabhI nahIM dekhe ge| ginatI ke dinoM meM hI kucha burA ghaTita hone vAlA hai| 14. jisake jisa dizA meM burA hotA hai vaha pahale hI lakSita ho jAtA hai| vahI yoga hamAre yahAM mila rahA hai| isakA koI upAya karanA caahie| 15. hamAre deza meM koI bar3A upadrava hone vAlA hai| usase bar3A kaSTa hone vAlA lagatA hai| ise dUra karane kA koI upAya dikhAI nahIM detaa| 16. unakA mana Ahata ho gyaa| saMkalpa-vikalpa uThane lge| ve ciMtA rUpI sAgara meM praveza kara ge| 17. hatheliyoM para mukha sthApita kara rAje ArtadhAna karane lge| bhUmi para dRSTi gAr3akara ve ciMtA karane lge| 18. ve atyadhika vilApa karane lge| socane lage, na jAne kyA hAla hone vAlA hai? isa bure vinAzakAla ke sAmane koI DhAla surakSA khar3I nahIM dikhAI de rahI hai| 19. aneka utpAta dekhakara ve atyaMta dukhI ho ge| aba usakA kisa taraha bigAr3a hotA hai vaha bAta suneN| 20. usI samaya cakraratna tathA bharatajI kI senA siMhanAda karatI huI guphA se bAhara niklii|
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 21. jaba apAta cilAtI rAjavI re, kaTaka kopyA sighara utAvalA, jAgyoM bhelA oM kuNa cheM 22. mAhomA thai re, kaheM mAhomA bhUMDA lakhaNAM apathapathIyA, bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 aNIneM re dekha | aMtara dheSa // 23. meM lajyA likhamI rahIta cheM re, te AyA cheM ApaNoM desa levA bhaNI, sighara AveM 25. o bhaggayo nahI bhAgasI re, iNare o mokha me jAsI iNa bhaveM, re rA iNa cheM re 24. tiNa kAraNa Ape sahU re, yAMneM AvA mata do disoM disayAM meM bhagAya dAM, kare bhArI Ama / tAMma // tthaaNm| tAMma // Ama / saMgrAMma // puna ro saMcoM cheM pUra / karma kare ckcuur||
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 219 21. taba ApAta cilAtI rAjA senA kI agrima paMkti ko dekhakara tatkSaNa kupita ho ge| AMtarika dveSa jAga utthaa| 22. ve ekatra hokara Apasa meM kahane lage- ye aprazasta kI prArthanA karane tathA azubha lakSaNa vAle kauna haiM? / 23,24. ye nirlajja, bhikhArI hamArA deza har3apane ke lie yahAM A rahe haiN| isalie hama saba inheM na Ane deM, bhISaNa saMgrAma karake dazoM dizAoM meM bhagA deN| 25. para bharatajI bhagAne se nahIM bhaageNge| inake prabala puNya kA saMcaya hai| ye isI bhava meM karmoM kA nAza kara mokSa meM jaaeNge|
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. ehavI kIdhI mAhomA vicaraNA, sagalAM vacana kIyoM aNgiikaar| saMgrAma karavA kAraNe, hUA satAbasUM tyaar|| 2. sasatra sarIreM bAMdhIyA, te piNa ThAmo tthaaNm| sUrapaNoM mana mAhe mAnatA, viradAvalIyAM bolAvatA taam|| 3. bahumolA AbharaNa tyAre peMharaNe, surabhIgaMdha phUlAM karaneM shiit| caMdaNa lepa lagAvIyA, siNagAra kIyoM rUDI riit|| 4. mastaka Audha ceMhana dharAvatA, te niramala vara jhAlyA rUDI rItasUM, dharatA mana prdhaan| abhimaan|| 5. jANe AvA na dAM iNa desa meM, desAM turata bhgaay| isaDI dhAre meM nIkalyA, aNI samukha cAlyA taahi|| 1. bharata AgalI DhALa : 37 (laya : saMgrAma maMDAMNo re) nariMda rAjA rI re, senyA ghaNI bhArI re| aNI dekho re, jAgyoM tAMne dhekhoM re| tyAMsUM jujha karavAne AyA , utAvalA re|| 2. senyA aNI sUM tAMmo re, karavA lAgA saMgrAmo re| AmAM sAhamA parihAro re, mUMkyA tiNavAro re| ghaNA minakhAMrA ghamasAMNa huA tiNa avasareM re||
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohe 1. isa prakAra Apasa meM ciMtana kara sabhI ekamata hokara tatkAla yuddha karane ke lie taiyAra ho ge| 2. unhoMne apane zarIra para yathAsthAna zastra bAMdha lie| apane Apa meM zaurya anubhava karate hue kIrtigAna karane lge| 3. ve kImatI AbharaNa pahane hue the| caMdana kA lepa kara tathA surabhigaMdha phUloM se sughar3a rUpa se zRMgArita ho ge| 4. mastaka para apanA nirmala tathA pramukha pratIka cihna dhAraNa karate hue sAhaMkAra zastra thAma lie| 5. socA- inheM apane deza meM nahIM Ane deNge| turaMta dUra bhagA deNge| aisA nizcaya kara bharatajI kI senA kI agrima paMkti ke sammukha aae| DhALa : 37 1. bharata nareMdra kI vizAla senA kI agrima paMkti ko dekhakara unakA dveSa jAga gayA |ve yuddha karane ke lie utAvale ho ge| 2. agrima paMkti se Amane-sAmane saMgrAma karate hue tIvra prahAra karane lge| usa avasara para bahuta sAre sainika hatAhata hue|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 3. senyA senyA bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 aNI haNAMNI re, dahI jema mathAMNI re| thI hUMtI AghI re, teto hAra bhAgI re| ApAtacilAta tyAMne jItI lIyA re|| 4. vIra paradhAna jodhA re, te para gayA bodA re| dhvajA patAkA pADyA re, bhaMDI rIta nasADyA re| vaLe DerA ne lUTe lIyA tyAMrA jora sUM re|| 5. huMtA ghaNA ahaMkArI re, tyAMne bhUya hui bhArI re| jora koi na lAgo re, diso disa gayA bhAgoM re| pAchoMne maMDIyoM nahIM jAtehathI re|| 6. senyA jAoM nhAThI re, disoM disa jAoM trAThI re| senyApatI tyAMne dekho re, jAgyoM dheSa vazekho re| aNI bhAgI dekheneM senApatI kopIyo re| 7. kamalA mela ghoDo re, tiNareM tiNasUM joDo re| te azvaratna meM seMTho re, tiNa Upara beMTho re| tiNa khaDaga ratna lIyoM bharata nariMda rA hAtha thI re|| 8. azvaratna mataMgo re, tiNa azva asavAro khaDaga ratna , caMgo re| re, khaDaga hasta majhAro re| senApatI jodha jorAvara sUramo re|| 9. te sIhanAda jyUM gAje re, paDago ghoDA ro vAje re| hAtha meM khaDaga jhalakeM re, jAMNe vIjalIM calakeM re| tiNaneM dekhene sagalAi dhaDa dhaDa dhUjIyA re|| 10. ApAtacilAto AyoM tiNa re, tyAMne karavA nipAto re| ThAmoM re, tyAMtUM kIyoM saMgrAmoM re| khaDaga ratna sUMkatala kIyo tehanoM re||
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 223 3. agrima paMkti ko dahI kI taraha mathate hue unhoMne AdhI senA ko mAra diyaa| AdhI senA hArakara bhAga gii| ApAta cilAtiyoM ne unheM jIta liyaa| 4. vIra tathA pradhAna yoddhA kamajora ho ge| dhvajA-patAkAoM ko burI taraha dhvasta kara diyA tathA balapUrvaka ziviroM ko lUTa liyaa| 5. ve bahuta ahaMmAnI the para aba unake lie bhUmi bhArI par3a gii| unakA jora nahIM claa| dizi-dizi meM bhAga ge| unase pratirodha karanA asaMbhava ho gyaa| 6. senApati ne dekhA agrima paMkti trasta hokara dizi-dizi meM bhAga rahI hai| isase vaha kupita ho gyaa| 7. senApati bharatajI ke hAtha se khaDga lekara apanI jor3I ke kamalAmela tAkatavara azvaratna para savAra huaa| 8. azvaratna to mataMga thA hI khaDgaratna bhI manohArI thaa| jodha-jorAvara sUravIra senApati hAtha meM khaDga lekara usa ghor3e para savAra ho gyaa| 9. vaha siMhanAda kI taraha gAjane lgaa| ghor3oM ke padatala kI pratidhvani hone lgii| hAtha meM khaDga aisA jhalaka rahA thA mAno vidyuta camaka rahI ho| use dekhakara saba thara-thara kAMpane lge| 10. ApAta cilAtiyoM ko mArane ke lie vaha yuddhasthala para AyA, unase saMgrAma kiyA aura khaDgaratna se unakI hatyA kara ddaalii|
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 11. ApAcilAto re, hata para hatha 12. vara pradhAMna jorAvara jodhA 14. ghaNA subha hUA ghaNA tyAMrI hathIyA re, 15. bhaya vIrA re, re, te 13. jora koi na lAgo re, disoM disa gayA haNaNAre, hAra paragayA athAgo pAMmyA jujha karavAsUM dhAyA re, 17. ehavoM bhikSu vAGmaya - khaNDa- 10 cheM ghAto re| dahInI pareM mathIyA re| dhajA neM patAkA tyArA lUTe lIyA re / / marAMNA re, bhaya bhrAMto re, pratApo teja tyAMneM bharata rAjAMnoM kIdhI sadhIrA re / huMtA subhaTa piNa paDa gayA bodA re| te piNa senApatIratna dekheneM dhUjIyA re / / bhAgo re / re| ghaNA subhaTa marAMNA nAsa gayA sarva DerA choDaneM re / / jaba ghaNA sIdANA re / trAsa pAMmI ataMto re / prahArAM pIrayA udega pAMmyA ghaNA re / / 16. zakta zarIra rI na kAyo re, pAchoM maMDIyoM na jAyo re / re, senApatI rA tApoM nijarAM dIThAM Apo re / samartha nahI Ape iNaneM jIpavA re / / re, mananoM bala bhAgo re / jAbaka hoya gayA kAyA re / puraSAkAra prakama tyAMro chipa gayo re / / re, senApatI ro re, jAMNeM sarva dhUra AtApo re / samAnoM re / yAMneM choDa saMjama le jAsI mugata meM re / /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 225 11. ApAta cilAtiyoM kA saMhAra kara unakI senA ko dahI kI taraha matha diyA, dhvajA-patAkA ko lUTa liyaa| 12. unake zreSTha pradhAna, sadhIra, tAkatavara yoddhA bhI kamajora par3a ge| senApati ratna ko dekhakara ve kAMpane lge| 13. unakA jora nahIM calA to ve dazoM dizi meM bhAga chuutte| bahuta sAre subhaTa mAre ge| bahuta sAre apane zivira chor3akara bhAga chuutte| 14. bahuta sAre yoddhAoM ke mAre jAne se ve atyaMta avasanna ho gae bhayabhrAMta hokara atyaMta trAsita hue| prahAroM kI pIDita atyaMta udvigna ho ge| 15. apAra bhaya se unakA manobala TUTa gyaa| ve yuddha karane bilkula parizrAMta ho ge| unakA pauruSa-parAkrama asta ho gyaa| 16. zarIra zaktihIna ho gyaa| pratirodha bhI nahIM kara ske| senApati ke teja ko unhoMne apanI AMkhoM se dekhaa| use jItane meM ve asamartha ho ge| 17. senApati kA aisA pratApa-AtApa thaa| para bharatajI sabako dhUla ke samAna samajhate haiN| inheM chor3akara cAritra lekara mukti meM jaaeNge|
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 4. paDIyoM tApa / ApAtacilAtI tehaneM, senyApatI ro aneka jojana nhAse gayA, tyAMrA mana mAhe soga saMtApa || AgeM sahU ekaThA jihAM siMdhU nadI 6. duhA milyA tihAM AyaneM * vaLe misalata kIdhI 9 3. te vAlU saMthA beMsaneM, vastra dUrA kare teloM kIyoM kula devatA upareM, mukha UMco rAkhe tiNa 7. tiNa kAraNa ApAM , tyAMrA kula ro mare hUvoM devatA, tiNaro meghamAlI cheM te nAgakumAra cheM devatA, tiNaroM dhyAMna dhyAveM tiNa 5. tIna dina pUrA huAM, AsaNa calIyoM tiNa calIyoM dekhaneM, avadhi prajyUjyoM AsaNa avadhi kareneM tyAMneM dekhaneM, ApAta cilAtI ApAM UpareM, mAhomAhi / Aya / / bAlU reta pAthareM mAhomA bolAya kaheM teloM kIyoM tiNa tiNa ThAMmeM jAya paragaTa huAM, yAMrA pUrAM tAM / ThAMma // nAMma / ThAMma // ThAMma / tAMma // AMma / ThAMma // bhaNI, te zreya bhaloM cheM tAhi / manoratha jAya / / DhALa : 38 (laya : gura kahe rAjA tUM ehavo e ) 1. ima mAhomA kareya vicAra e, sagalAM vacana kIyoM aMgIkAra e / utakaSTI cAla cAlyA tAsa e, AyA devatA tyAraM pAsa e / /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohe 1. senApati kA aisA tApa par3A ki ApAta cilAtI zoka saMtapta hokara aneka yojana taka dUra bhAga ge| 2-4. Age jAkara saba ekatra hue aura unhoMne paraspara parAmarza kiyaa| siMdhu ke kinAre para bAlU bichAkara, bAlU ke Asana para baiThakara, nirvastra hokara, muMha ko AkAza kI ora UMcA rakhakara meghamAlI nAmaka apane kuladevatA ke lie telA kiyaa| usakA dhyAna karane lge| meghamAlI nAgakumAra jAti kA deva thA / 5. tIna dina pUre hone para devatA kA Asana calita huA / usane avadhijJAna kA prayoga kiyaa| 6,7. avadhijJAna se jAnakara nAgakumAra devatA Apasa meM mile aura boleApAta cilAtiyoM ne hamAre para telA kiyA hai ataH hamAre lie yaha ucita aura zreyaskara hai ki hama vahAM jAkara prakaTa hoveM tathA unakI manokAmanA ko pUrA kreN| DhALa : 38 1. isa prakAra paraspara vicAra-vimarza kara sAre devatA ekamata hokara utkRSTa gati se calakara ApAta bhIloM ke pAsa aae|
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 2. AkAse UbhA rUDI rIta e, nhAMnI ghugharI kare sahIta e| paMcavaraNA vastra paradhAna e, tyAre paharaNa sobhAyamAMna e|| 3. ApAtacilAta suM tAma e, devatA boleM , Ama e| kiNa kAraNa kIyA vAlU saMthAra e, kiNa kAraNa nhAMkhyA vastra sAra e|| mukha UMcoM kare sUtA AMma e, vaLe teloM kIyoM kiNa kAma e| mAMne yAda kIyA kiNa kAja e, tiNa kAraNa AyA mheM Aja e|| 5. mhe meghamAlI svameva e, nAga kumAra chAM mhe deva e| thAMrA kula devatA chAM tAsa e, tiNa sUM AyA mheM thAreM pAsa e|| 6. hiveM kArya bhalAvo moya e, thAre je koi mana mAhe hoya e| mhAreM che thAMsUM heta saneha e, the kahisoM te karatUM teha e| e vacana suNaneM ApAta e, hIyA mAhe harakha na mAta e| ThAMma thI uTha ubhA thAya e, meghamAlI deva meM Aya e|| 8. donUM hAtha joDI sIsa nAma e, vaLe mukha sUM kareM guNagrAMma e| tyAMne jaya vijaya karane vadhAya e, ghaNI viDadAvalIyAM bolAya e|| 9. vinoM karaneM kaheM che tAhi e, mhAMmeM velA paDI che Aya e| koi apatha pathiyoM Aya e, mhAMne jujhakara dIyA bhagAya e|| 10. mhArA subhaTAM ro kIyoM viNAsa e, tiNasUM aTa AyA mheM nhAsa e| isarI mhArI to sakta na kAya e, jujha kara iNaneM devAM bhagAya e|| 11. tiNasUM kIyo telAdika AMNa e, AparoM dhyAna kIdhoM jAMNa e| tiNasUM svayameva AyA Apa e, meToM mhAroM soga saMtApa e|| 12. iNaneM haNoM the sanamukha jAya e, jyUM oM Agho na sakeM Aya e| jujha kara iNaneM devoM bhagAya e, to jyUM mAneM sukha thAya e||
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 229 2. ve AkAza meM Akara khar3e ho ge| choTI-choTI ghUghariyA tathA paMcavarNI viziSTa vastra pahane hue ve zobhAyamAna laga rahe the| 3,4. devatA ApAta cilAtiyoM se bole- tumane bAlU kA bichaunA kyoM kiyA hai| nirvastra hokara UMcA muMha kara telA kyoM kiyA hai? hameM kisa kArya ke lie yAda kiyA hai| hama Aja usI kAraNa Aye haiN| 5. hama meghamAlI nAgakumAra tumhAre kula devatA haiN| isalie hama tumhAre pAsa Ae 6. aba tumhAre jo bhI mana meM ho vaha kArya hameM btlaao| hamArA tumase premasneha hai isalie tuma jo kahoge vaha kArya kreNge| 7. yaha vacana sunakara ApAta cilAtiyoM kA hRdaya harSa se bhara gyaa| ve Asana se uThakara khar3e hue aura meghamAlI devatA ke pAsa aae| 8. donoM hAtha jor3a sira jhukAkara mukha se guNagAna karate hue unheM jaya-vijaya zabda se vardhApita kara prazaMsA karane lge| 9. vinayapUrvaka kahate haiM- hamAre para aisA saMkaTa AyA hai| kisI aprazasta prArthita ne Akara hameM yuddha karake bhagA diyaa| 10. hamAre subhaToM kA vinAza kara diyaa| jisase hama bhAgakara yahAM Ae haiN| hamAre meM aisI zakti nahIM hai ki yuddha karake unheM bhagA skeN| 11. isIlie telA-smaraNa Adi kiyaa| jAnabUjha kara ApakA dhyAna kiyA jisase Apa khuda aae| aba hamAre zoka-saMtApa ko mittaao| 12. sAmane jAkara ise mAro jisase vaha Age na A ske| yuddha kara inheM dUra bhagA do| taba hameM sukha hogaa|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 13. jaba meghamAlI tiNa ThAMma e, tyAMne uttara kaheM , Ama e| oMtoM bharata nAmeM rAjAMna e, cakravata che moToM punavAMna e| 14. tiNareM ridha ghaNI athAga e, moTI jota krAnti mahAbhAga e| tiNarA sukha meM sakata ataMta e, sUravIra ghaNo balavaMta e|| 15. nizceM nahI iNa loka re mAhi e, iNaneM pAcho vAlyoM jAya e| devatA dANava kiMnara aneka e, vaLe kiMpuraSa deva vazekha e|| 16. mahoraga meM gaMdharva jANa e, ityAdika vaMtara jAta pichAMNa e| ityAdika deva aneka e, yAMmeM samartha nahI koi eka e|| 17. sAhamoM maMDeM bharata sUM jAya e, jujha kara deveM bhagAya e| Agho AvA na deM soya e, isaroM nahIM dIseM koya e|| 18. vaLe sasatra agana reM joga e, athavA maMtara meM prajoga e| ityAdika upadravya mAhi e, bharata ne karavA samartha nAMhi e|| 19. piNa mheM thArI pIta re kAja e, uvazarga karasAM bharata ne Aja e| mhAre sneha thAMsUM che tAma e, tiNasUM karatUM e kAma e|| 20. ima kare gayA tyAsU vAta e, jAya kIdhI vekeM samudaghAta e| bharata rAjA taNoM abhIrAMma e, AyA vijaya kaTaka tiNa ThAma e|| 21. vijaya kaTaka upara kIyo gAja e, tiNaro ghora zabada ogAja e| bijalIyAM khiveM tatakAla e, jhabAjhaba kare vikarAla e|| 22. sighra meha kIyoM tatakAla e, te pANI paDe dagacAla e| dhArA mUsala pramANe jAMNa e, tiNa pAMNI ro nahI pramANa e|| 23. ugha meha samUha varasAta e, vUTho sAta divasa meM rAta e| jaba bharata rAjA tiNa vAra e, pANI vUTho jANyoM eka dhAra e|
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 231 13. taba meghamAlo ne uttara diyaa| yaha to bharata nAmaka puNyazAlI mahAn cakravartI rAjA hai|| 14. isa mahAbhAga kI Rddhi, jyoti, kAMti, sukha, zakti athAha hai| yaha atyaMta zUravIra evaM balavAn hai| 15-17. nizcaya hI isa loka meM isako pIche nahIM dhakelA jA sktaa| deva, dAnava, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, gaMdharva, vyaMtara Adi aneka deva haiN| inameM se eka bhI aisA nahIM hai jo bharata kA sAmanA kara yuddha karake use bhagA de, Age na Ane de| 18. Agneya zastra, maMtra-prayoga dvArA bharata para upadrava karanA bhI saMbhava nahIM hai| 19. phira bhI tumhAre prema ke kAraNa hama Aja bharata para upasarga kreNge| hamArA tumase sneha hai, isalie yaha kArya kreNge| 20. unase yaha bAta karake ve jahAM bharata rAjA kA abhirAma vijaya kaTaka thA vahAM Ae aura vaikriya samudraghAta kii| 21. vijaya kaTaka para gAja kii| usa zabda kI bhayaMkara ogAja huii| tatkAla jhabAjhabA karatI huI vikarAla vidyuta camakane lgii| 22. tatkAla varSA hone lgii| ghanaghora pAnI girane lgaa| dhArA kA pravAha mUsala ke samAna thaa| pAnI kI koI thAha nahIM rhii| 23,24. sAta dina-rAta taka bAdaloM ke samUha barasate rhe| jaba bharata rAjA ne isa ekadhAra pAnI kI barasAta ko dekhA to zrIvatsa ke AkAra vAlA carmaratna apane hAtha meM
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 24. jaba carama ratna tiNa vAra e, tiNaneM lIdho hasta majhAra e / tiNaroM zrIvacha rUpa AkAra e, hAtha lAgAM kIyoM vistAra e / / 25. jAjhero bAreM jojana pramAMNa e, kaTaka heTheM pasarayoM jAMNa e / hiveM chatra ratna lIyoM hAtha e, UMco karavAneM naranAtha e / / 26. ehavA carma chatra ratana e, tyAMrA devatA kareM jatana e / tyAMneM tyAgasI veMrAga ANa e, iNa bhava meM jAsI niravAMNa e / /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 233 liyA aura usakA vistAra kiyaa| 25. carmaratna bAraha yojana se bhI adhika senA ke nIce pasara gyaa| phira bharatajI ne Upara chAne ke lie chatraratna hAtha meM liyaa| 26. isa prakAra ke carmaratna aura chatraratna kI devatA rakSA karate haiN| para bharatajI vairAgya Ane para inako bhI tyAgakara isI bhava meM mokSa jaaeNge|
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. chatra ratna , tehaneM, silAkA ninanAMgUM hjaar| te kaMcaNa meM ralIyAMmaNA, te sobhe ghaNoM shriikaar|| 2. tiNa chatra ratna reM DaMDa che, te piNa amolaka taahi| ___ gAMThAMdika doSa rahIta ,, rUDA lakhaNa tiNa maahi|| 3. visiSTa manogata ati ghaNoM, laSTa puSTa sovana meM taam| bhAra no sahaNahAra che ati ghaNoM, isaDoM che daMDa abhiiraaNm|| 4. sukhamAla ghaThArayoM maThArIyoM, vATaloM rUpA mAhi vkhaaNnn| te chatra manohara ati ghaNoM, te Ujalo seta pichaaNnn|| 5. araviMda phUla nI karNikA, te samarUpa vkhaaNnn| majha bhAgeM AkAra piMjara taNoM, te ghaNoM manojJa jaann|| 6. tiNareM bhAta che vividha prakAra nI, vividha prakAra nA citraaNm| maNI caMdrakAMtAdika tehaneM, motI pravAlI racI ThAma tthaaNm|| 7. tapAvyA rakta sovana majhe, paMca prakAreM ratna vkhaaNnn| tyAM kare rUpa racyA ghaNA, pUrNa kalasAdika maMgalIka jaaNnn|| DhALa : 39 (laya : bAvIsamA zrI nema jiNaMda) 1. ratnAM rI kiraNa rUDI tiNarI krAMta e, samI racanA tiNareM kIdhI bhAMti e| anukrameM jathAjoga raMga ThAma ThAMma e, tyAM raMga racaNA sobhe abhirAma e|
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohe 1. chatra ratna suzobhana aura zrIkAra hai| usake ninyAnabe hajAra svarNa kI manohara zalAkAeM haiN| 2. chatraratna kA daMDa bhI amolaka hai| vaha sulakSaNa hai| gAMTha Adi doSoM se rahita 3. vaha ati viziSTa manohArI evaM abhirAma hai| svarNamaya evaM sudRr3ha hai| usakA daMDa ati bhAra ko bhI saha sakatA hai| 4. vaha chatra ati mRdu evaM cikane-cupar3e cAMdI ke pyAle ke samAna ujjvala zveta evaM atyaMta manohara hai| 5. vaha araviMda phUla kI karNikA ke samAna hai| madhya bhAga kA AkAra zalAkAoM ke piMjara ke samAna ati manojJa hai| 6. usameM vividha prakAra kI kaliyAM evaM citrAma hai| sthAna-sthAna para caMdrakAMta Adi maNiyAM, motI pravAla Adi kI racanA hai| ___7. tape hue raktasvarNa meM pacaraMga ratnoM tathA pUrNa kalaza Adi mAMgalika rUpa bhI usameM race hue haiN| DhALa : 39 1. ratnoM kI sundara kiraNoM kI bhAMti usakI kAMti hai| anukrama se sthAna-sthAna para yathAyogya sIdhe tathA tirache raMgoM kI abhirAma racanA zobhita hai|
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 2. rAja ne likhamIrA ceMhana tiNa mAhie, urajana sovana kare DhAMkyoM che taahie| te pUThaloM bhAga chatra taNoM jAMNa e, ujaloM paDUra sveta vakhAMNa e|| 3. tavaNIjja rakta sovana mAhe tAsa e, pATIyA che tiNareM cihUM pAsa e| te adhika sazrIka te atahI sobhaMta e, dekhaNahAra noM mana harakhaMta e|| 4. rUpa punama caMda maMDalA samAMNa e, lAMboM peMhaloM nariMda rI bhUjA paramANa e| sahija sabhAva niraMtara jANa e, visatareM jaba aneka jojana paramAMNa e|| 5. caMdravikAsI kamala vana khaMDa e, teha samAMNa dhavaloM pramaMDa e| bharata rAjA noM calitoM vimAMNa e, ehavoM chatra ratna vakhAMNa e|| 6. sUrya AtApa vAyaroM varasAta e, yAM tInoi doSa ne karadeM nipAta e| ehavoM sukhakArI che chatra ratna e, sarva senyA taNoM karade jatana e|| 7. pUrva tapa guNa kIyA pradhAna e, tiNa kare pAmIyo che eha nidhAna e| ghaNA guNa akhaMData tehanoM dAtAra e, iNa sUMvaDa vaDA guNa pAMmeM zrIkAra e|| 8. chahUM rita taNA sukhanoM , dAtAra e, vaLe dukhAM ro dUra nivAraNa hAra e| tiNa chatara rI chAyA ghaNI sukhadAya e, sarva roga ne soga veLe hoya jAya e|| 9. utakaSTo chatara ratna paradhAna e, guNopeta sobha rahyoM unamAMna e| alapa punIyAM jIvaneM pAMmaNoM dohiloM e, jiNa tiNa neM nahi pAMmaNo sohiloM e|| 10. tiNaroM adhipatI huveM , ghaNoM guNavaMta e, te cha khaMDa roM rAja nizceM karaMta e| eka sahaMsa ATha lakhaNa huveM tAhie, iNAM guNAM vinA adhipatI iNaro na thAya e||
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 237 2. usameM rAja aura lakSmI ke cihna aMkita haiM / arjuna svarNa se vaha DhakA huA hai| chatra ke pIche kA bhAga ujjvala paMDura - zveta hai / 3. tapanIya rakta svarNa ke usake cAroM ora pATie lage hue haiN| ve atyaMta zrI evaM zobhAyukta haiM / darzaka kA mana harSita ho jAtA hai / 4,5. usakA rUpa pUnama ke caMdra maMDala ke samAna hai| nareMdra kI bhujA ke pramANa vaha laMbA-caur3A hai| usakA sahaja svabhAva niraMtara eka jaisA hai| jaba vaha vistRta hotA hai aneka yojana pramANa phaila jAtA hai / vanakhaMDa meM jaise caMdravikAsI dhavala kamala suzobhita hotA hai vaise hI chatraratna bharata rAjA kA calatA huA vimAna jaisA pratIta hotA hai| 6. sUrya ke Atapa, AMdhI tathA varSA- ina tInoM doSoM ko naSTa kara de aisA chatraratna sukhakArI hai| vaha senA kI surakSA karatA hai / 7. pUrva meM viziSTa tapa kiyA usase isa nidhAna kI prApti huii| yaha bahuta sAre akhaMDita guNoM kA pradAtA hai tathA dukhoM ko dUra karane vAlA hai| 8. yaha chahoM RtuoM ke sukha kA pradAtA hai| isase duHkha dUra ho jAte haiM / isa chatra kI chAyA bhI atyaMta sukhakara hai| isase saba roga-zoka kA vilaya ho jAtA hai / 9. yaha chatraratna ati viziSTa hai / guNopapeta unmAna se suzobhita hai / jisa kisI puNyahIna vyakti ko yaha nahIM mila sakatA / 10. usakA adhipati bahuta guNI hotA hai| vaha nizcaya hI chaha khaMDa kA rAjya karatA hai| jisake eka hajAra ATha zubha lakSaNa hote haiM, vahI isakA adhipati bana sakatA hai|
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 11. pUrva bhava tapa guNa taNe paratApa e, ehavo chatra ratna pAyA bharatajI Apa e| e ratna cakravata vinA sarvaneM dohiloM e, vimAMNavAsI deva ne piNa nahI sohilo e|| 12. tiNareM lahaka rahI ghaNI phUlAMrI mAla e, caMdramA sarIkhoM prakAsa ujavAla e| tiNareM adhiSTAyaka che sahaMsa devatA e, te piNa chatra ratna ne sevatA e| 13. dharaNI taleM jAMNe UgoM che caMda e, tiNa dIThAM pAMmeM sarva jIva ANaMda e| isaDoM che chatra ratna nidhAna e, tiNameM guNa ghaNA adbhUta asamAna e|| 14. ehavoM chatra ratana guNa khAMNa e, tiNareM bharatajI hAtha lagAvata prANa e| jaba visatasyoM jAjhero jojana bAra e, te sighara tatakAla tirachoM tiNavAra e|| 15. tiNa chatara ne svameva bharata jI Apa e, sarva senyA Upara chatra dIyoM thApa e| vaLe maNIratna lIyoM hAtha majhAra e, chatra daMDa re madhya mUkyoM tiNavAra e|| 16. tiNa maNIratna taNoM ataMta udyota e, ghaNI lAga rahI che jhigAmiga jota e| tiNa jota nasADa dIyo aMdhakAra e, jAjhero bAreM jojana visatAra e|| 17. jaba gAthApatI ratna paradhAna nidhAna e, dhAMnAdika nIpajAvaNane sAvadhAna e| tiNaroM rUpa ghaNoM che ataMta anupa e, tiNa ratnaroM adhipatI bharatajI bhuupe| 18. jihAM carma ratna vistArayoM rAjAMna e, tiNa upara vAyo gAthApatI dhAMna e| sAla java gohUM muMga ne mASa e, tila meM kulatha ciNAdika sAkha e|| 19. ityAdika dhAMna aneka prakAra e, tyAMroM jUoM , ghaNoM visatAra e| vaLe kaMda AdAdika tehanI jAta e, vaLe AMbA ne AMbalI prasidha vikhyAta e||
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 239 11. pUrva bhava ke tapoguNoM ke prabhAva se bharatajI ne aisA ratna paayaa| cakravartI ke atirikta yaha sabake lie durlabha hai / vimAnavAsI devatAoM ko bhI yaha sulabha nahIM hai| 12. isake cAroM ora phUloM kI mAlAeM laharA rahI haiN| caMdramA sarIkhA isakA ujjvala prakAza hai| eka hajAra devatA isake adhiSThAyaka ve chatra ratna kI sevA karate haiN| 13. aisA lagatA hai jaise dharatI para cAMda Uga AyA hai| dekhane mAtra se saba jIva AnaMdita hote haiN| chatra ratna aisA adbhuta aura atulya guNoM kA nidhAna hai / 14. aise guNaratnoM kI khAna chatraratna bharatajI ke hAtha lagAte hI tatkAla bAraha yojana se kiMcit adhika tirachA phaila gyaa| 15. bharatajI ne svayaM sArI senA para chatra sthApita kara diyA / maNiratna ko hAtha meM lekara chatra daMDa ke madhya bhAga meM rakha diyaa| 16. maNiratna ke atyaMta udyota se jagamaga jyoti jagane lgii| usane bAraha yojana se bhI kucha adhika dUra taka ke aMdhakAra ko dUra bhagA diyaa| 17. usake bAda gAthApatiratna anna paidA karane ke lie udyata huaa| usa ratna kA rUpa bhI atyaMta anupama hai / bharatajI usake adhipati haiM / 18- 21. rAjA ne jahAM taka carmaratna kA vistAra kiyA gAthApati ne usa para zAla, jau, gehUM, mUMga, mASa, tila, kulatha, canA Adi aneka prakAra ke alaga-alaga nAma vAle anAja bo die / vaha chahoM RtuoM meM Ardraka Adi kaMda, taroI, tuMbA Adi aneka prakAra kI harI sAga-sabjI, Ama- AmalI Adi rasadAra phala tathA aneka jAti ke viziSTa phUla Adi paidA karane meM bhI sakSama hai|
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 20. harI tarakArI nI jAta aneka e, ghaNI jAtarA phala neM phUla vizekha e / torI tUMbAdika aneka rasAla e, je chahU rita meM nIpajeM sadA kAla e / / 21. patra sAkAdika aneka rasAla e, 240 ityAdika aneka rasAla vakhAMNa e, 22. ehavoM gAthApatI ratna zrIkAra e, te piNa nIpajeM chahUM ritu kAla e / tyAMneM nIpajAvaNa hoM cheM cutara sujAMNa e / / 23. jyAMre devatA kaMkara jema hajUra e, tiNarA manogata ciMtavyA kareM cheM kAja e, tiNareM AdhiSTAyaka devatA eka hajAra e / dhAnAdika nIpajAveM jaba tehanoM sAja e / tiNa puna pAchila bhava saMcIyA pUra e / tirI devatA piNa nahI loMpeM cheM vAta e / tiNarA guNa cheM prasidha loka vikhyAta e, 24. divasa vAveM cheM dhAMnAdika sarva rasAla e, uNArtha raheM nahI kiNareMi kAya e, UgA neM AthamIyAM viceM nIpajAveM dhAMna e, tiNa hIja dina luNeM tatakAla e / 26. gAthApatI nIpajAveM te sarva rasAla e, 25. rUpA meM kalasa aneka hajAra e, te piNa karadeM tatakAla meM tyAra e / tyAMneM bhara bhara dhAMnAdika sUM ati pUra e, te AMNa mheMleM nita bharata hajUra e / isaDoM cheM gAthApatI ratna nidhAMna e / / te sarva senyA neM pohacAveM kAla rA kAla e / sarva senyA tripatI raheM tAhie / /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 241 22. aise zrIkAra gAthApatiratna ke eka hajAra devatA adhiSThAyaka haiM / ve dhAnya Adi nipajAne meM sahayoga karate haiM / manogata ciMtita kArya karate haiN| 23. devatA naukara kI taraha usake sAmane prastuta rahate haiN| usane pichale bhava meM prabala puNyoM kA saMcaya kiyA thA / usake guNa loka vikhyAta haiM / devatA bhI usakI bAta kA ullaMghana nahIM karate / 24. vaha prAtaH dhAnya Adi sarva rasAla ko botA hai aura usI dina phasala ko kATa letA hai| sUrya ke Ugane aura asta hone ke bIca dhAnya niSpanna ho jAtA hai aisA gAthApati ratna haiN| 1 1 25. vaha hajAroM cAMdI ke kalazoM ko bhI tatkAla taiyAra kara detA hai / unheM dhAnya Adi se bhara-bharakara bharatajI ke sAmane prastuta kara detA hai / 26. vaha jo rasAla paidA karatA hai use tatkAla yathAsamaya sArI senA taka pahuMcA detA hai| kisI ke bhI koI kamI nahIM rahatI / sArI senA tRpta ho jAtI hai|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 27. tiNa avasara senyA neM bharata rAjAMna e, tyAMre nIceM , carma ratna nidhAna e| upara che chatara ratna tyAre tAsa e, maNIratna taNoM hoya rahyoM prakAsa e| 28. sukhe sukhe iNa rIteM kADhyA dina sAta e, bhUkha piNa kiNahI na kADhI aMsa mAta e| dInapaNoM meM bhaya pAMmIyA nAMhie, dukha piNa kiNa hI na pAMmyoM mana mAMhi e|| 29. ehavo puna taNo che pratApa e, tyAMne piNa jANeM che bharatajI vilApa e| jyAMne piNa choDa desI tatakAla e, mokha jAsI sudha saMjama pAla e||
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 243 27. isa avasara para bharatajI aura unakI sArI senA carmaratna ke Upara tathA chatraratna ke nIce hai| maNiratna kA prakAza ho rahA hai| 28. isa prakAra sAta dina ArAma se vyatIta ho ge| koI aMzamAtra bhI bhUkhA nahIM rhaa| kisI ne dInatA tathA bhaya kA anubhava nahIM kiyaa| na kisI ne mana meM kaSTa kA anubhava kiyaa| 29. yaha saba pratApa puNya kA hai| bharatajI ise bhI anitya jAnate haiN| inheM bhI tyAgakara zuddha saMyama kA pAlana kara mokSa meM jaaeNge|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ dahA 1. bharata nariMda tiNa avasareM, sAta divasa pUrA huAM taam| jaba adhavasAya mana UpanoM, vaLe isarA varatyA prinnaam|| 2. oM kuNa che apatha pathiyoM, lajyA likhamI karaneM rhiit| tiNa mhArI senyA kaTaka upareM, virakhA kareM , kuriit|| 3. mUsaladhArA pANI paDeM, virakhA kareM , apaar| te bhAva bharatajI rA devatA, jAMNa lIyA tinnvaar|| 4. ima jAMNe tatakAla tyArI hUAM, devatA soMleM hjaar| Avadha ThAmoM ThAma bAMdhaneM, sastra lIdhA hAtha mjhaar|| jihAM megha mAlI che devatA, tiNa ThAMmeM AyA ttkaal| meghamAlI devatAM bhaNI, karalA vacana bolyoM vikraal|| DhALa : 40 (laya : caupai nIM) 1. are megha mukhIyA theM nAgakumAra, apatha pathiyA the mUMDha givaar| akAle maraNa rA vaMchaNa hAra, thAMmeM lajyA na dIseM mUla ligaar|| 2. kisU re tumhe nahI jANoM cho Ama, bharata khetara rA adhipatI saaNm| cAuraMta cakravata bharata rAjAMna, cha khaMDa roM iMdra moTo ridhvaaNn|| 3. mheM soleM sahaMsa chAM sevaga deva, mhe tehanI seva karAM nitmev| ehavoM bharata nariMda rAjaMda, jANe punama kero cNd||
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohe. 1,2. sAta dina pUre hone para bharatajI ke mana meM aisA adhyavasAya paidA huA tathA aise pariNAma barate ki yaha kauna apathya prArthita evaM lajjA-lakSmI vihIna vyakti hai jisane merI senA para bemausama kI varSA kii| 3. mUsaladhArA pAnI kI apAra varSA kA bharatajI kA bhAva devatAoM ne jAna liyaa| 4-5. yaha jAnakara tatkAla solaha hajAra devatA apane zarIra para yathAsthAna Ayudha bAMdhakara tathA hAtha meM zastra lekara tatpara ho ge| ve meghamAlI devatA ke pAsa Ae aura use isa prakAra kaTu-vikarAla vacana bole| DhALa : 40 1. are nAgakumAra-pramukha meghamAlI devatA! tuma apathya prArthita, mUr3ha, anAr3I, akAla mRtyu ke AkAMkSI evaM nirlajja ho| 2. kyA tuma nahIM jAnate yahAM bharatakSetra kA adhipati, caturaMga cakravartI chaha khaMDa kA svAmI, mahARddhimAn bharata rAjA hai| 3. bharata nareMdra pUnama ke cAMda ke samAna hai| hama solaha hajAra devatA pratidina usakI sevA karate haiN|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 4. tyAMne deva dANava vaMtara nI jAta, cyArUi jAta rA deva vikhyaat| te bharata nariMda rAjaMda meM soya, upadravya kare na sakeM koy|| 5. to piNa tumhe iNa ThAMmeM Aya, jihAM senyA sahIta bharatesara raay| tyAMrA kaTaka upara theM mUsaladhAra, virakhA AMNa kIdhI innvaar|| 6. pANI varasAyo the mUsaladhAra, sAta divasa lagatoM innvaar| ajesa thAroM ohIja dhyAna, thAMrI bhiSTa hui che akala ginaaNn|| 7. the kIdhoM ghaNoM che duSTa akAja, tiNasUM lAja sarma thArI jAsI aaj| keMtoM aje sAMvaTaloM meha, nahI tara kiyA pAvolA eh| 8. keMtoM sAvaTaloM turata satAba, rAkhI cAvo jo ijata aab| jejha karolA seMhala giNaMta, to jItavya no Ayo dIseM aNt|| 9. ima suNane meghamukha nAgakumAra, ataMta bhaya pAMmyoM tinnvaar| trAsa ghaNI pAMmI tiNa ThAma, jAMNyoM isaDoM kadeya karAM nahI kaam|| 10. bhaya bhrAMta huA tyAM sAhamoM nhAla, varSA saMvaTa lIdhI ttkaal| . DaratA nhAsa gayA che tAsa, ApAta cilAta re AyA paas|| 11. ApAta cilAta neM kaheM , Ama, o bharata nariMda cha khaMDa ro saaNm| o cakravata che moToM rAjaMda, jANe punama kero cNd|| 12. cyArUr3a jAtarA devatAM mAhi, iNaneM bhagAvaNa samartha naahi| vaLe bharata nariMda rAjaMda meM soya, upadravya kare na sakeM koy|| 13. mheM piNa tumAharI pIta meM kAz2a, upasarga kare gamAi laaj| tiNaneM upazarga dukha na hUvoM ligAra, mheM piNa nhAsa AyA iNa vaar||
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 247 4. deva, dAnava, vyaMtara, gaMdharva cAroM prakAra ke devatA bharata nareMdra para koI upadrava nahIM kara skte| 5,6. phira bhI tumane yahAM Akara abhI bharatezvara kI senA para varSA kii| sAta dina taka lagAtAra mUsaladhAra pAnI brsaayaa| abhI bhI tumhArA vahI dhyAna hai / kyA tumhArI akla, jJAna- buddhi bhraSTa ho gaI hai / 7. tumane bahuta duSTa kArya kiyA hai / Aja tumhArI lAja zarma miTa jaaegii| yA to abhI varSA ko sameTa lo yA phira apane kie kA phala paaoge| 8. yadi apanI ijjata - AbarU kAyama rakhanA cAhate ho to tatkAla isa mAyA ko sameTa lo| yadi tuma ise sugama mAnakara vilaMba karoge to tumhAre jIvana kA aMta A gayA lagatA hai| 9. yaha sunakara meghamukha - nAgakumAra devatA atyaMta bhayabhIta huA / atyanta trasta hokara bolA- hamane jAna liyA hai| aba Age hama aisA kAma kabhI nahIM kreNge| 10. unake sAmane dekhakara bhayabhrAMta hokara tatkAla varSA ko sameTa liyA aura DaratA huA vahAM se bhAgakara ApAta cilAtI ke pAsa Ae / 11. ApAta cilAtiyoM se kahA- bharata nareMdra chaha khaMDa kA svAmI hai / rAjeMdra hai, cakravartI hai, pUnama ke caMdramA jaisA hai| 12. cAroM hI prakAra ke deva bharata rAjA ko bhagAne meM asamartha haiN| ise upadrava bhI nahIM kara skte| yaha bahuta bar3A nareMdra - rAjeMdra hai / 13. hama tumhArI prIti ke kAraNa ise upasarga dekara lajjita hue| use koI upasarga - duHkha nahIM huaa| hama hI bhAgakara Ae haiN| I
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 14. tiNasUM vegA jAvo jihAM bharata rAjAMna, tyAre page paDoM choDe abhimaan| jIvA vacaNa ro ohIja upAya, ora toM kArI na lAgeM kaay|| 15. tiNa kAraNa sinAMna kare sudha thAya, balikarma karo satAba sUM jaay| dusvapanA nivAraNa kAja, prAyachita maMgalIka karaneM aaj| 16. bhInA vastra paharoM tatakAla, tyAMrA chehaDA nIcA raal| nIcoM mukha dharatI sAhamoM nhAla, vaLe bhArI bheTaNoM ratna rsaal|| 17. ehavoM bheTaNo moTo lei sAtha, vaLe donUMDa joDe haath| tyAreM pagAM bheTaNoM meloM jAya, pache bharata nariMda re lAgoM paay|| 18. uttama puraSa bharatesara rAya, tehIja thAMne saraNAgati thaay| tyAMkaneM jAtAM bhaya ma karoM ligAra, thAMne bharata hosI hitkaar| 19. ima kaheM devatAM vArUMvAra, yAMne sIkha dIdhI che ghaNI hitkaar| ima kahe devatA gayA ThikANa, yAM piNa vacana kIyoM prmaann|| 20. te sagalAi rAjA namasI Aya, bharata rA puna taNe psaay| tyAMmeM piNa nahI rAceM mAhArAya, dikhyA le jAsI mugata re maahi||
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 249 14. ataH tuma loga bhI abhimAna chor3akara bharata rAjA ke pAsa jAkara usake pairoM meM pdd'o| jIvana ko bacAne kA yahI upAya hai, aura koI upAya nahIM hai| 15-17. isalie tatkAla snAna kara zuci hokara valikarma-tilaka chApe kara, isa duHsvapna ke nivAraNa ke lie prAyazcitta ke rUpa meM mAMgalika kara gIle vastra pahanakara, vastroM ke kinAroM ko nIcA rakhate hue, adhomukha dharatI kI ora dekhate hue, bhArI ratnoM kA upahAra lekara, donoM hAtha jor3akara bharata nareMdra ke caraNoM meM use upahata karate hue usake pairoM meM pdd'o| 18. puruSottama bharatezvara hI tumheM zaraNa de skegaa| tuma usake sAmane jAte hue kiMcit bhI bhaya mata kro| bharata hI tumhAre lie kalyANakArI hogaa| 19. isa prakAra devatA inheM bAraMbAra hita-zikSA dekara apane sthAna para ge| ApAta cilAtiyoM ne bhI use svIkAra kiyaa| 20. bharata ke puNya ke prasAda se sAre hI praNata hoNge| para bharatajI inameM rakta nahIM hoNge| ve to dIkSA lekara mukti meM jaaeNge|
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA thAya / 9. meghamAlI devatA gayAM pacheM, uThI neM UbhI sinAMna kare balIkarama kIyA, maMgalIka kIyA cheM tAhi / / 2. 4. 5. rAla / bhInA vasatara peMharaneM, tyAMrA nIcA cheMhar3A nIcoM mukha rAkhyoM diSTa dharatIyeM, devAM kahyoM te vacana rasAla // bahu molA bhArI bhArI ratana ro, bheTaNoM lIdhoM tAhi / jihAM bharata nariMda rAjaMda cheM, sagalA ANa UbhA cheM aay|| caDhAya / aMjalI joDa kIdhI tihAM, donUM mastaka hAtha jaya vijaya kareneM vadhAvatA, viDadAvalIyAM aneka bolAya / / bahu molA ratnAM ro bheTaNoM, melyoM bharata jI re pAya / hiveM guNa kIrata kiNa vidha kareM, te suNajoM citta lyAya / / DhALa : 41 (laya : rAjaMda ho ho vAta suNo nArI taNI ) the bhalA padhAraya iNa desa meM / / vasudharA chakhaMDa prathavI taNA, the guNadhara choM guNavaMta / rAjaMda / jayavaMta choM veMrI jItaneM, lajyA likhamI dhIraja kara saMta / rA0 / 2. te kIrata dhAraka nariMda choM, hajArAM gameM lakhaNa sahIta / rA0 / the rAja ghaNA kAla pAlajoM, sukhe samAdhe rUDI rIta / raa0|| 3. the hayapatI gayapatI narapatI, nava nidhAMnapatI choM taaNm| rA0 / bharata kSetara rA prathamapatI, battIsa sahaMsa desa nA sAMma / rA0 / /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1-3. meghamAlI devatA ke cale jAne para ve uThakara khar3e hue| snAna kara valikarma, mAMgalika kiyaa| bhIne vastra pahanakara unake kinAroM ko nIce rakhakara adhomukha hokara dharatI para dRSTi gar3Akara jaisA devatAoM ne kahA thA bahumUlya ratnoM kA upahAra lekara jahAM bharata nareMdra the vahAM aae| 4,5. aMjalI jor3akara use mastaka para TikA kara jaya-vijaya zabdoM se vardhApita-prazaMsita karate hue, amUlya ratnoM kA upahAra lekara jahAM bharatajI baiThe the unake sAmane rakhakara, unake pairoM meM girakara kisa taraha guNagAna karate haiM, ise citta lagAkara suneN| DhALa : 41 Apa isa deza meM bhale pdhaare| 1. chaha khaMDa vAlI ratnagarbhA pRthvI ke Apa guNavAn gaNadhara haiN| vairiyoM ko jItane se jayavaMta haiN| lajjA, lakSmI, dhairya se Apa saMta haiN| 2. Apa kIrtidhara nareMdra haiM, sahasroM zubha lakSaNoM sahita haiN| Apa cirakAla taka sucAru rUpa se sukha-samAdhipUrvaka rAjya kareM / / 3. Apa hAthI, ghor3e, manuSya Adi nau nidhAnoM ke svAmI haiN| bharatakSetra ke battIsa hajAra dezoM ke prathamapati haiN|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 4. ciraMjIvI ghaNA kAla jIvajoM, prathama naresara choM taaNm| raa| sahaMsAgame mahilA taNA, prANa vallabha choM saaNm| raa0|| 5. the isara cavadeM ratanAM taNA, thAroM jasa pheMlyoM sagaleM atNt| raa0| tIna disa dharatI samuda lageM, uttara diza parvata hemvNt| raa0|| 6. the sarva bharata khetara taNA, adhipatI moTA raajaaNn| raa| mheM chAM tumahArA desanA, sevaga chAM vsvaaNn| raa0|| 7. the choM mhArA adhipatI, mheM chA tumhArI ret| raa| mhe kiMkara bhUta chAM AparA, the mhArA sira dhaNI mheNt| raa0|| 8. icarya kAraNI che tumha taNI, ridha jota krAMta adbhuut| raa0| jasa kIrata icarya kAraNI, icarya kArI tumArA suut| raa0|| 9. bala vIrya tumhAroM dekhaneM, mheM huA ghaNA bhybhraaNt| raa0| puraSAkAra prArAkrama tuma taNoM, turata kareM dusamaNa rI ghaat| raa0|| 10. jota krAMti tumhArI devatAM jisI, devanI pareM , tuma bhaag| raa0| lAdhI pAMmI ridha sanamukha hui, tiNaroM kahitAM na AveM thaag| raa0|| 11. piNa mhe aparAdhI chAM AparA, mheM kIyoM ghaNoM apraadh| raa| mheM sAMhamA maMDIyA Apa thI, tiNasUM hui , mhAre asmaadh| raa0|| 12. Apa padhArayA iNa desa meM, jo mheM pagAM lAgatA staab| raa| jo mhe sAMhamAM na maMDatA ApathI, to mheM kyAMne paDAvatA aab| raa|| 13. mheM UMdhI kareya vicAraNA, mheM kIyoM thAMsUM sNgraam| raa0| to mheM vaDa vaDA jodha marAvIyoM, mheM yUMhI parAi maaNm| raa0|| 14. mheM ApaneM kAMnAM suNIyA nahI, guNa piNa nahI suNIyA ligaar| raa0| tiNasUM avinoM kIyoM mheM AparoM, mhe mUla na kIyoM vicaar| raa0||
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 253 4. Apa hajAroM mahilAoM ke prANavallabha haiM, prathama narezvara haiN| Apa dIrgha kAla taka ciraMjIvI raheM / 5. Apa caudaha ratnoM ke svAmI haiM / ApakA yaza tIna dizAoM meM dharatI se samudraparyaMta evaM uttara meM hemavaMta parvata taka saba jagaha phailA huA 1 1 6,7. Apa bharatakSetra ke mahAn adhipati haiM / hama Apake vazavartI nAgarika sevaka haiN| Apa hamAre adhipati haiM, hama ApakI prajA haiM / hama Apake kiMkara haiN| Apa hamAre zirodhArya mukhiyA haiN| 8,9. ApakI Rddhi, jyoti, yaza, kIrti adbhuta AzcaryakAraka hai / ApakA balavIrya, pauruSa, parAkrama zatruoM kA vinAzakArI hai| hama use dekhakara bhayabhrAMta hue| 10. ApakI jyoti, kAMti, bhAgya, devopama hai / Apane jitanI Rddhi prApta kI vaha akathanIya hai / 11. para hama Apake aparAdhI haiM / hamane bahuta aparAdha kiyA / hamane ApakA sAmanA kiyaa| usI se hama azAMta hue haiM / 12. Apa isa deza meM pdhaare| acchA hotA hama tatkAla Apake pairoM meM girate / yadi hama ApakA sAmanA nahIM karate to hamArI ijjata kyoM jAtI ? / 13. hamane ulaTA socakara Apase yuddha kiyA / hamAre mahArathI mAre ge| hama vyartha hI beijjata hue| 14. hamane kabhI Apako tathA Apake guNoM ko apane kAnoM se nahIM sunaa| usase hamane ApakA avinaya kiyA / kiMcit bhI vicAra nahIM kiyA /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 15. mhe aparAdha kIyoM takoM, te khamajoM mhAroM apraadh| raa0| Apa nijara karoM mhAM upareM, to mhAMnai huveM parama smaadh| raa0|| 16. vaLe isaDoM akArya mheM karAM nahI, jIvAMjAMlaga iNa bhava maahi| raa| hAtha joDI pagAM paDyA, mastaka nIcoM nmaay| raa0|| mheM saraNeM AyA chAM ApareM, mhAMne Apa taNoM meM aadhaar| raa| mheM kiMkara chAM ApareM, ima kahivA lAgA vaaruuNvaar| raa|| 18. jaba bharata rAjA tiNa avasareM, ApAta cilAta roM taahi| raa0| bhArI bheTaNoM AMNyo takoM, lIdho bharatesara raay| raa0|| 19. vaLe ApAta cilAta neM, kaheM bharata maahaaraay| raa0| jAvo tumhe devANupIyA, vasoM hamArI bAMha chaay| raa0|| 20. sukhe sukhe vasoM nirabhaya thakA, thAMne bhaya nahI kiNaroM ligaar| raa0| ima kahe bharata rAjA tehaneM, ghaNoM dIyoM stkaar| raa0|| 21. vasatrAdika suM satakAra neM, dIyoM sanamAna te bhumaaNn| raa0| satakAra sanamAna dei tehaneM, sIkha dIdhI bharata raajaaNn| raa0|| 22. tyAMne AMNa manAya sevaga kIyA, te piNa jANe , mAyA phok| raa0| verAga ANaneM choDasI, karaNI kara jAsI pAdharA mokh| raa0||
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 255 15. hamane jo aparAdha kiyA use Apa kSamA kreN| Apa hama para ThaMDI najara kareM jisase hameM parama zAMti mile| 16. isa bhava meM hama jIvana aisA akArya nahIM kreNge| hama hAtha jor3akara natamastaka hokara Apake pairoM meM par3ate haiM / 17. hama Apake zaraNAgata haiM / hameM ApakA hI AdhAra hai / hama Apake kiMkara haiM- yoM bAra-bAra kahane lge| 18. taba bharata mahArAja ne ApAta cilAtI jo bhArI upahAra lAe the, use svIkAra kiyA / 19,20. bharatajI ne unase kahA- jAo devAnupriyoM ! tuma hamArI bhujA kI chAyA meM nirbhaya-sukhapUrvaka nivAsa kro| tumako kisI kA kiMcit bhaya nahIM hai / yoM kahakara bharatajI ne unakA pUrA satkAra kiyA / 21. vastra Adi dekara satkAra sammAna - bahumAna kiyaa| yoM satkAra-sammAnapUrvaka bharatajI ne unheM vidA kiyaa| 22. unheM apanI AjJA manavAkara sevaka banA liyA / para ise mAyA aura nirartha mAnate haiN| ve vairAgya prApta kara inheM chor3a sAdhanA kara sIdhe mokSa meM jaaeNge| 3
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. ApAta cilAta ne bhagAvIyoM, senApatI ghoDeM caDhi taahi| __ tiNa ghoDA taNoM varNava karUM, te suNajoM citta lyaay|| 2. kamalA mela azva ratna, asI AMgula UMcoM prmaann| nInAMNU AMgala madhya paridha che, eka soM ATha AMgula lAMbo jaaNnn|| 3. UcoM mastaka AMgula battIsa noM, cyAra AMgula UcA che kaan| vIsa AMgula bAhA mastaka heThalI, te goDA uparalI kahI bhgvaan|| 4. cyAra AMgula pramANa goDA jAnukA, bAhA meM jaMghA vica vicaar| soleM AMgula jaMghA goDAM heThalI, UcI che AMgula cyaar| 5. ghaSTa pusaTa saghaloi aMga che, sagalo aMga sudraakaar| visiSTa pasatha ralIyAMmaNoM, rUDA lakhaNa gunndhaar|| 6. jAtavaMta niradoSa ,, vinevaMta. che aagyaanaakaar| veta carma cAbakhAdika, tiNaroM kade na khAdhoM priihaar|| 7. behUM pAseM UMcoM madhya sAMkar3oM, tiNaro diDha ghaNoM meM shriir| teja prAkrama tiNaro ati ghaNoM, ghaNoM gADhoM che sAhasa dhiir|| DhALa : 42 (laya : A aNukaMpA jiNa AganyAM meM) __kamalA mela azvaratana amolk|| 1. cokaDoM tapanIka tapAvyA sovana meM, vara pradhAna kanaka meM rUDo pilaann| vicitra prakAranA ratna meM che rAsi, tiNasUM palAMNa bAMdhe behUM pAseM taaNnn|
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. jisa ghor3e para savAra hokara senApati ne ApAta cilAtiyoM ko bhagAyA, usa ghor3e kA thor3A varNana karatA huuN| use citta lagAkara suneN| 2-5. vaha kamalAmela (jisake donoM khar3e kAna Apasa meM milate hoM) azvaratna assI aMgula pramANa UMcA, eka sau ATha aMgula laMbA hai| madhyabhAga kI paridhi ninyAnabe aMgula, unnata mastaka battIsa aMgula, kAna cAra aMgula, gardana bIsa aMgula (mastaka se ghuTane taka), ghuTane cAra aMgula, ghuTane ke Upara solaha aMgula jaMghA, cAra aMgula khura hai| isa prakAra usake samasta aMga hRSTa-puSTa suMdarAkAra, prazasta, manorama, viziSTa evaM sulakSaNa guNoM ko dhAraNa karane vAle haiN| 6. vaha jAtivAn, nirdoSa, vinIta evaM AjJAkArI hai| usane kabhI beMta, carmacAbuka kA prahAra nahIM khaayaa| 7. usakA zarIra donoM pArzva meM UMcA, madhya meM saMkar3A tathA atyaMta sudRr3ha hai| usakA teja, parAkrama, sAhasa-dhairya atyaMta gAr3ha hai| DhALa : 42 kamalAmela amUlya azvaratna hai| 1. ghor3e kI lagAma tathA pilANa tapta svarNa ke samAna suramya haiN| pilANa ke donoM ora vicitra prakAra kI ratnarAzi bAMdhI huI hai| .
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 2. bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 pAgaDA sovana meM sobha rahyA che, te kacana maNI ratna meM jddNt| nANA prakAra nI jAlIyAM che ghaMTArI,laghU gugharIyAMnI jAlI aneka lhkNt|| 3. vaLe motyAM rI jAlyAM kare paDimaMta che, vaLe motyAM rI jhUbakA laTakeM anek| te sobhAyamAMna tyAMsUM sobha rahyA che, iNa sarikhoM azva vaLe nahI koi ek|| 4. karaketana ratna iMdranIla ratna, vaLe maraketana masAragala jaaNnn| cyArU jAtarA ratna kare mukha tiNaroM, rUDI rIta race kIyoM sobhaaymaaNn|| 5. vaLe mANaka aneka sUta sUM poyA, tyAMsU piNa mukha siNagArayoM taahi| vaLe kanaka ratna padama varNa zarIkhoM, tiNaro tilaka kIyoM devAM kare cutraay|| 6. te vAhaNa suriMdra joga anopama, siNagAsyoM thakoM sobhe ata hI sruup| urahA parahA AbhUSaNa cAleM, jaba dekhaNahAra ne idhikI cuuNp|| 7. tiNarA nayaNa mileM nahI nidrA karaneM, kamala patra taNI pareM sobhaaymaaNn| dhaNIno kArya karavA samartha pUroM, caMcala sarIra tiNaro prdhaaNn| 8. sadA sarIra DhAkyoM kaMcaNa jaData vasatra sUM, DaMsa maMsa nimateM vaLe sobhAne kaajeN| tAlavo jIbha tapAyA sonA varNA che, zrIlikhamI rA abhiSeka mukhare viraaje|| 9. khure dhurI rUDA caraNa cacara puTA che, dharaNI talAne ghaNu haNatoM 2 caaleN| donUM caraNa samakAleM UpADe, pagAM sUM dharatI khaNaneM khADoM nahI ghaaleN| 10. sighra paNe cAleM kamala nAlikA Upara, pANI upara piNa sighra caaleN| kamala pAMNI nezrA vinA prAkama che tiNaroM, nija potArA bala prAkama suuNhaaleN| 11. jAta mAtA rI meM kula pitA roM, te donUM pakSAM kare niramala puuro| rUpa AkAra meM suMdara tiNaroM, pasatha visudha lakhAMNAM kareM ruuddo||
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 259 2. usakA rakAba kaMcana maNiratna jaTita svarNamaya hai / usa para nAnA prakAra kI jAliyAM, ghaMTiyAM evaM laghu ghuMghariyAM laharA rahI haiN| 3. ve motiyoM kI jAliyoM se parimaMDita haiM / una para motiyoM ke gucche laTaka rahe haiN| ina sabase suzobhita vaha ghor3A advitIya hai / 4. usakA mukha karaketana, iMdranIla, maraketana tathA masAragala ina cAroM jAtiyoM ke ratnoM se sughar3a rUpa se suzobhita hai| 5. sUta se piroe hue mAnakoM se usakA mukha zRMgArita hai / padmavarNa kanakaratna se devatAoM dvArA sughar3a tilaka kiyA huA hai 1 6. sureMdra kI savArI ke yogya vaha vAhana anupama rUpa se zrRMgArita kiyA huA atyaMta surUpa dikhAI detA hai / usake AbhUSaNa jaba idhara-udhara hilate haiM to darzaka ke mana ko moha lete haiM / 7. usakI AMkheM nIMda meM bhI baMda nahIM hotIM / ve kamalapatra kI taraha suzobhana haiM / usakA caMcala zarIra apane svAmI kA kArya karane meM pUrNa samartha hai| 8. DaMsa - maMsa se surakSA tathA zobhA ke lie usakA zarIra sadA ratnajaTita vastroM se DhakA rahatA hai| usakA talavA tathA jIbha tapta svarNa ke varNa kA hai| muMha para zrIlakSmI kA abhiSeka virAjamAn hai / 9. usake khura suMdara tathA caccara puTa caraNa dharaNI tala para AghAta karate hue calate haiN| vaha donoM paira eka sAtha uThAtA hai| pairoM se dharatI kA khanana evaM gaDDhA nahIM karatA / 10. vaha kamalanAla evaM pAnI para zIghratA se calatA hai| kamala - pAnI kI nizrA ke binA apane bala parAkrama se calatA hai / 11. mAtA kI jAti aura pitA kA kula, ina donoM pakSoM se vaha pUrNa nirmala hai| usakA rUpAkAra suMdara hai / prazasta evaM vizuddha lakSaNoM se vaha zreSTha hai|
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 12. sukala pitA pakha AMNa upanoM, te medhAvI ataMta ghaNoM budhvaaNn| __ duSTa budha nahI bhadarIka sabhAvI, dhaNI kArya karavAne ghaNo saavdhaan|| 13. vanIta ghaNoM svAmI diSTa kArI che, tiNarI pAtalI sukhamAla che romraay| te cigaTI ataMta ghaNI romarAi, chavI krAMta ataMta rUDI che taahi|| 14. devatA no mana vAu no gamaNa, tyAMne vegeM karI jI cAlI jiipNt| capala ghaNoM sIghragAmI che calivoM, rakhIsara nI pareM , khimaavNt| 15. susiSya nI pare vanIta cha pratakhya, svAmI vaMchata kArya kareMtoM Alasa naaNnne| isaroM kamalA mela azva ratna che, bharata nariMda re milIyoM puna prmaanne|| 16. pANI agana reNa kardama kAdoM, vAlu sahIta reta vaLe nadI taTa jaannoN| paravata DhUMka viSama ThAMma sArI, girI darI Adi aneka pichaaNnno|| 17. ityAdika bhArI bhArI viSama thAnaka neM, ulaMghato saMka na ANe ligaar| preraNahAroM thoDI saMjJA kareM to, tatakhiNa tehaneM utAreM paar| 18. kAle avasara hIMsa kareM ,, nidrA neM Alasa jItoM , taam| vaLe jItoM meM sItApAdika noM parisoM, mala mAtroM kareM dekhI avasara tthaaNm|| 19. jAtavaMta mAtA pakha pUre upanoM, tiNarI sugaMdha ghaNI che ghaNaiMdrI naas| pradhAna kamala nA phUla sarIkho, ehavA che tiNarA sAsa nisaas|| 20. utakaSTA subhaTa upara paDeM aciMtyoM, daMDa paDeM jyUM paDeM sNgraam| ataMta kheda pAMmyoM na kareM AMsUpAta, rakta tAlUo doSa rahIta che taam|
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 261 12. zukla pitRpakSa kI ora se utpanna hone ke kAraNa vaha atyaMta medhAvI, buddhimAna evaM svAmI kA kArya karane meM sAvadhAna hai| vaha durbuddhi nahIM apitu bhadra svabhAva vAlA hai| 13. vaha svAmI kI dRSTi ke anurUpa kArya karane vAlA atyaMta vinIta hai| usakI romarAji atyaMta patalI, sukumAra aura snigdha hai| usakI chavi, kAMti bhI manorama hai|| 14. vaha devatA ke mana evaM pavana kI gati ko bhI apanI gati bhI parAjita kara detA hai| RSIzvara kI taraha kSamAvAna hai| 15. vaha suziSya kI bhAMti sAkSAt suvinIta hai| bharata nareMdra ko isa prakAra kA kamalAmela azva puNya ke pramANa se prApta huA hai| 16,17. vaha pAnI, agni, reNu, kAdA-kIcar3a, dhUla bharI rAhoM, nadI taTa, parvata zikhara, girikandarAoM Adi aneka bhArI-bhArI viSama sthAnAM ko lAMghane meM jarA bhI hicakicAhaTa nahIM krtaa| calAne vAlA savAra use thor3A-sA izArA karatA hai to tatkAla vaha use pAra pahuMcA detA hai| 18. vaha yathA avasara hI hinahinAtA hai| usane Alasya, nIMda tathA zIta-Atapa Adi parISahoM ko jIta liyA hai| vaha sthAna kI maryAdA ko dekhakara hI mala-mUtra karatA hai 19. jAtivAn mAtRpakSa kI ora se utpanna hone ke kAraNa usakI ghrANeMdriya nAsApuTa atyaMta sugaMdhita hai| usake zvAsocchvAsa se kamala ke phUla jaisI suvAsa AtI hai| 20. vaha yuddhabhUmi meM sudakSa subhaTa para bhI daMDa kI taraha acAnaka prahAra karatA hai| kheda-khinna hone para bhI azrupAta nahIM krtaa| usakA raktatAluA nirdoSa hai|
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 21. sUA nI pareM nIleM varaNa che, sukamAla komala kAyA , taam| isaDoM kamalA meleM azva ratna che, te mana meM lAgeM che ghaNoM abhiraaNm|| 22. ityAdi guNa aneka , tiNameM, te sagalAi purA kahyA nahI jaay| vaLe geMhaNA ne AbhUSaNa tiNaroM, te piNa pUrA na kahyA che taahi|| 23. isarI cIja amolaka bharata khetara meM, cakravata vinA ora reM nahI thaay| toM bharata nariMda re puna pramANe, azva ratna upanoM che aay|| 24. sahasa devatA che tiNareM adhiSTAyaka, tiNarA sevaga jema kareM , jtn| te tyAMrA neNAM ne lAge ghaNoM hitakArI, isaroM punavaMta che azva rtn|| 25. ehavA azva ratna meM giradhI na hosI, tyAga desI mana veMrAga aann| sIhataNI pareM saMjama pAleM, iNa hIja bhava mAhe jAsI nirvaann||
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 263 21. tote kI taraha usakA varNa nIlA hai| kAyA atyaMta sukomala hai| aisA kamalAmela azvaratna sabake mana ko abhirAma lagatA hai| 22. usameM itane guNa hai ki unakA pUrA varNana asaMbhava hai| usake alaMkAra aura AbhUSaNoM kA bhI pUrA varNana asaMbhava hai| 23. bharata kSetra meM aisI amUlya vastu cakravartI ke binA aura kisI ko upalabdha nahIM hotii| bharata nareMdra ke puNya ke pramANa se hI aisA azvaratna utpanna huA hai| 24. hajAra devatA sevaka kI taraha usakI surakSA karate haiN| vaha itanA puNyavAn azvaratna hai ki sabakI AMkhoM ko hitakArI lagatA hai| 25. bharatajI aise azvaratna meM bhI Asakta nahIM hoNge| mana meM vairAgya ko prApta kara siMha kI taraha saMyama kA pAlana kara isa bhava meM nirvANa meM phuNceNge|
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. tiNa kamalA mela azva UpareM, senApatI hUvo asvaar| khaDaga ratna tiNa avasareM, lIdho hAtha mjhaar|| 2. te khaDaga ratna tiNaroM jathAtatha , kehavoM, te icarya cIja varaNava karUM, te suNajoM dhara anuup| cuuNp|| DhALa : 43 (laya : munIvara jIva dayA varata pAlIe) puna taNA phala joy|| 1. nIlo utapala kamala nA dala sarIkhoM, sAMvaLe varNa khaDaga rtn| sahaMsa devatA che tiNareM adhiSTAyaka, sevaga jima kareM tiNarA jtn|bhrtesr| 2. caMdra maMDala sarIkhoM teja che tiNaro, satrU janano viNAsaNa haar| __ kanaka ratna mAhe daMDa , tiNaro, musaTa grahivAneM hAtha mjhaar| khaDaga ratna amolaka ciij| 3. navamAlatI nA phula sarIkhoM, surabhI gaMdha sugaMdha che taam| nAnA prakAra nA maNIratana meM, latA vela AkAra , citraaNm|| 4. bhAMta citrAMma ratna nA vividha prakAreM, citrakArI ghaNA , asmaan| ___ jANeM nIsANe ghasI ghasI niramala kIdhoM, tIkhI dhArA che deNhdiipmaaNn|| 5. te khaDaga ratna khaDagAM meM paradhAna, loka mAhe amolaka ciijoN| koi khaDaga ratna iNa sarIkhoM, bharata kSetra meM nahI biijoN||
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. usa kamalAmela azvaratna para senApati savAra huaa| usa avasara para usane hAtha meM khaDga ratna liyaa| 2. vaha khaDga ratna kitanA AzcaryakAraka evaM anupama hai usakA maiM yathAtathya varNana karatA hUM use utsAha se suneN| DhALa : 43 puNya ke phala ko dekhoN| 1. vaha khaDgaratna nIlotpala kamala-dala sarIkhA zyAmala hai| hajAra devatA sevaka kI taraha usakI surakSA karate haiN| 2. caMdramaMDala sarIkhA usakA teja hai| hAtha meM pakar3ane ke lie usakA daMDa kanaka ratnamaya hai| zatruoM kA nAza karane vAlA hai| khaDgaratna eka amUlya cIja hai| 3. usakI sugaMdha navamAlatI ke phUloM kI taraha surabhita hai| vividha prakAra ke maNiratnoM se yukta latA-bela Adi ke citra usameM aMkita haiN| 4. bhAMti-bhAMti ke ratnoM ke citroM kI atulya citrakArI se saMyukta hai| aisA lagatA hai nIsANa para ghisa-ghisakara isako nirmala dhAradAra evaM camakadAra banAyA gayA hai| 5. vaha khaDga khaDgoM meM zreSTha tathA loka meM amUlya cIja hai| bharatakSetra meM vaha advitIya hai|
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 6. vaMsa veNU vRkSa zrRMga bheMsAdika, hADaneM dAMta vividha prkaar| loha tathA vaLe lohano dAMDo, tyAMroM che bhednnhaar|| 7. vajra hIrAM rI jAta vara pradhAna ,, tyAMro piNa bhednnhaar| vaLe dubheda vastuno bhedaNahAro, kaThe aTakeM nahI che ligaar|| 8. vaLe sarva vasatu meM apratihata che, Amogha sakta khaDaga ratna eh| te kyAM hI khaleM nahI melyoM huMtoM, to kisUM kahivoM udArIka deh|| 9. te pacAsa AMgula no dIrgha lAMba paNeM che, soleM aMgula vasatIraNa jaann| . ardha AMgula roM jADa paNeM che, utakaSToM khaDaga prmaann| 10. ehavoM asI ratna che khaDaga amolaka, narapatI hAtha mjhaar| te khaDaga bharata rAjA rA pAsA thI, senApatI lIyoM tiNa vaar|| 11. azva ratna re Upara caDhIyoM, suseNa senApatI taam| hAtha meM lIdho che khaDaga ratna neM, karavA cAlyo sNgraam|| 12. ApAta cilAtI su saMgrAma kIdho, haThAya dIyA tiNa vaar| ... tyAMne pagAM lagAyaneM sIkha dIdhI che, te lAreM kahyoM vistaar|| 13. ehavoM khaDaga ratna , bharata nariMda neM, tiNasaM piNa rAce nahI raajaaNn| tiNaneM tyAge veMrAge saMjama lene, jAsI pAMcamI gati prdhaan||
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 267 6. vaha vaMza - veNu, vRkSa, mahiSazRMga, hADa, dAMta, loha, lohadaMDa Adi ko bhI bheda sakatA hai| 7. vaha viziSTa jAti ke vajra hIroM ko bhI bhedane vAlA hai| durbhedya vastuoM ko bhedane meM bhI vaha tanika bhI nahIM aTakatA / 8. vaha khaDgaratna saba vastuoM meM apratihata, amodha zakti vAlA hai / vaha prahAra karane para kisI se skhalita nahIM hotA taba audArika zarIra kI to bAta hI kahAM rahI ? | 9. vaha laMbAI meM pacAsa aMgula tathA solaha aMgula vistIrNa hai / usa utkRSTa khaDga kI moTAI Adhe aMgula pramANa hai / 10. aisA amUlya khaDgaratna narapati bharatajI ke pAsa hai / usa khaDgaratna ko usa samaya bharata nareMdra se senApati suSeNa ne apane hAtha meM liyA / 11. suSeNa senApati azvaratna para savAra huA aura hAtha meM khaDgaratna lekara yuddha karane ke lie claa| 12. pUrva meM jaisA ApAta cilAtI se saMgrAma kara unheM harAkara natamastaka kiyA vaha sArA varNana yahAM jAnanA caahie| 13. bharata rAjA ke pAsa aisA khaDgaratna hai / para ve usameM Asakta nahIM haiN| ve usakA bhI tyAga kara saMyama lekara mokSa meM jaaeNge|
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. sIkha dei ApAta cilAta meM, kaheM senApatI meM bolaay| jAvo tumhe devANupIyA, siMdhU bAreM bIjA khaMDa maaNhi|| 2. sidhu ne pichima lavaNa viceM, vetADha meM cUla hemavaMta viic| sagalI ThAma AMNa manAya joM, sama viSama UMca ne niic|| 3. sagalAM meM AMNa manAyaneM, bheTaNA lele pagAM lgaay| bhArI ratnAdi leineM tihAM thakI, mhArI AgyA pAchI sUpe aay|| 4. senApatI suNa timahIja kIyo, AgeM khaMDa sAdhyoM timahIja jaann| bheTaNoM le pAcho AvIyoM, AgyA pAchI tUMpI bharatajI ne aaNnn| 5. cakra ratna vaLe ekadA, AudhasAlA thI nIkalyoM baar| UMco AkAse utapatyoM, sahaMsa devatAM sahIta tinnvaar|| 6. vAjaMtra aneka vAjatA thakAM, isANaM kuNa meM jaay| cUla hemavaMta sAhamoM cAlIyoM, tiNane dekhyoM bharata mhaaraay|| 7. piNa lAre senyA le nIkalyA, bharata rAjA piNa taaNm| cUla hemavaMta sU dUrA nerA nahI, senyA utArI tiNa tthaaNm|| DhALa : 44 (laya : naNadala biMdalI de tathA munIvara veMrAgI) rAjaMda vddbhaagii| 1. pache poSadasAlA reM mAMhi, sAtamo telo kIyoM che rAya ho| cUla hemavaMta girI kumAra, tiNa deva sAjhaNa tiNavAra ho| raajNd||
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1,2. bharatajI ne ApAta cilAtiyoM ko vidA kara senApati ko bulAkara kahAdevAnupriya ! tuma jAo aura aba siMdhu nadI ke bAhara dUsare khaMDa meM pazcima meM lavaNa samudra taka vaitADhya aura himacUla parvata ke bIca sama-viSama, UMcI-nIcI sabhI jagaha merI AjJA svIkAra krvaao| 3. sabako AjJA svIkAra karavAkara, bhArI ratna Adi kA upahAra svIkAra kara, unheM padanAmI banAkara merI AjJA ko pratyarpita kro| 4. senApati ne yaha suna pUrvokta rUpa se jaisA kiyA vaisA hI kiyaa| Age jaise khaMDoM ko sAdhakara upahAra lekara vApasa AyA aura bharatajI kI AjJA ko pratyarpita kiyaa| 5. phira eka bAra cakraratna sahasra devatAoM sahita AyudhazAlA se bAhara nikalA, UMcA AkAza meM Upara gyaa| 6. aneka vAdyaMtra bajate hue vaha IzAna koNa meM cUla hemavaMta kI ora claa| bharatajI ne use dekhaa| 7. bharatajI bhI senA lekara usake pIche-pIche cle| cUla hemavaMta ke nAtinikaTa, nAti-dUra par3Ava kiyaa| DhALa : 44 rAjendra saubhAgyazAlI hai| 1. cUla hemavaMta girikumAra ko sAdhane ke lie pauSadhazAlA meM sAtavAM telA kiyaa|
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 2. tIna dina pUrA hUAM tAhi, Aya beMThA azva ratha mAhi ho| aneka vAjaMtra rahyA , vAja, sIhanAda jyUM karatA ogAja ho|| 3. jihAM cUla hemavaMta , tAma, bharata nariMda AyA tiNa ThAma ho| cUla hemavaMta suM tiNa vAra, ratha sira pharasyoM tIna vAra ho|| 4. ratha UbhoM rAkhyoM tiNa vAra, mAgadha tIrtha jima vistAra ho| iSU bAMNa tiNa ThAMmeM calAyoM, bohIttara jojana gayoM che tAhyo ho|| 5. bANa paDIyoM tyAMrI marajAdA meM dekha, jaba jAgyoM tyAMne dheSa vizekha ho| bAMNa lIdho tiNa hAtha majhAra, nAma vAca kIyoM nistAra ho|| 6. jANyoM upanoM bharata nariMda, pAMmyoM mana mAhe idhika ANaMda ho| mAgadha tIrtha jyUM vistAra, pItadAna lyAyo tiNa vAra ho|| 7. bheTaNoM le jAUM tAsa, bharata nariMda re pAsa ho| sarva oSadhI phUlAdika aneka, vanasapatI jAta vizekha ho| 8. lyAyoM caMdaNa gosIsoM tAma, vaLe phUlAM rI mAlA abhirAma ho| padamadrahanoM prAMNI lyAyoM tAjoM, rAja abhISeka karavA kAjo ho| 9. ora geMhaNA lyAyoM tiNa vAra, mAgadha tIrtha jimavistAra ho| bheTaNoM ANa melyoM che tAsa, bharata nariMda re pAsa ho|| 10. behUM hAtha joDI sIsa nAma, vaLe karavA lAgoM guNagrAma ho| the bharata nariMda rAjAMna, hUM thAroM chU vasavAMna ho|| 11. behUM hAtha joDI kaheM Ama, hUM sevaga the mAMharA sAMma ho| hUM Apa taNo koTavAla, uttara disa taNoM rukhavAla ho| 12. hUM kiMkara cAkara chU tumhAroM, rahUM chU thAMrAM desa majhAra ho| mAgadha tIrtha jima sarva jAMNoM, vinoM kIdhoM meM moTeM maMDANo ho||
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 2,3. . tIna dina pUrNa hone para bharatajI azva ratha para savAra hue| aneka vAdyaMtra bajate hue siMhanAda jyoM garjanA karate hue cUla hemavaMta parvata ke nikaTa Akara ratha ke sira se tIna bAra parvata kA sparza kiyaa| bharata carita 4. mAgadha tIrtha ke varNana kI hI taraha vahAM ratha ko khar3A kara bANa pheMkA, jo bahattara yojana dUra taka gayA / 5-9. apanI sImA meM bANa ko par3A dekhakara deva ke mana meM vizeSa dveSa jAgA / bANa ko hAtha meM lekara nAma par3hakara nirNaya kiyA / bharatakSetra meM bharata nareMdra paidA hue haiN| vaha mana meM atyaMta AnaMdita huaa| mAgadha tIrtha ke varNana kI taraha hI ciMtana kiyA- maiM upahAra lekara bharata nareMdra ke pAsa jAUM / tadanusAra sarva prakAra kI auSadhi, caMdana, gazIrSa, vibhinna vanaspati, phUla aura suMdara phUlamAlAeM, rAjyAbhiSeka ke lie padma draha kA tAjA pAnI aura pUrvokta anusAra AbhUSaNa lekara AyA / unheM bharata nareMdra ke sAmane prastuta kiyA / 10. . donoM hAtha jor3akara natamastaka hokara guNagAna karane lagA - bharata nareMdra, maiM ApakA vazavartI huuN| uttara dizA kA rakhavAlA - koTapAla hUM / 11. Apa mere svAmI haiM maiM ApakA sevaka huuN| maiM ApakA uttara dizA kA rakhavAlA-koTapAla huuN| 12. maiM ApakA kiMkara hUM, cAkara huuN| Apake deza kA nAgarika hUM / pUrvokta mAmadha tIrtha kI taraha yahAM bhI usane dhUmadhAma se vinaya kiyaa|
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 13. jaba devatA meM bharata rAjAMna, sIkha dIdhI satakAra sanamAna ho| pache ghoDA graha rAkhyA ghera, ratha meM pAchoM dIyoM phera ho|| 14. jihAM thI riSabhakuTa tihAM AyoM, tIna vAra tiNare ratha arAyo ho| pache ratha meM tiNa ThAMmeM thApa, hAthe kAMgaNI ratna lIyo Apa ho|| 15. riSabhakUTa meM pUrva disa tAma, likhIyoM bharata jI AparoM nAma ho| iNa avazarpaNI kAla meM tAhi, tIjA ArA nA tIjA bhAga mAhi ho|| 16. hUM cakravata hUvoM chU AMma, bharata nariMda mhAroM nAma ho| hUM prathama cakravata peMhaloM rAya, mheM sarva veMrI jItA tAhi ho|| 17. hUM bharata khetara roM nariMda, sagalAM vasa kara kIyoM ANaMda ho| ehavoM nAma likhIne rAya, ratha pAchoM vAlyoM che tAhi ho|| 18. jihAM vijaya kaTaka tihAM Aya, bhojana maMDapa bhojana kIyoM tAhi ho| te Age kahyoM tima kIyoM sAro, jAMNa leMNoM vistAra ho|| 19. cUla hemavaMta devakumAra, tiNaneM AMNa manAya ekadhAra ho| tiNarA mahochava karAyA dina ATha, Age kIyA jyUM kIyA gahaghATa ho|| 20. cUla hemavaMta devakumAra, tiNarA bharata jI thayA siradAra ho| tiNaneM piNa rAce nahI koya, saMjama lene sidha hoya ho|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 273 13. bharatajI ne devatAoM ko satkAra-sammAna kara unheM vidA kiyaa| ghor3oM ko vApisa ghera kara ratha ko mor3a diyaa| 14. vahAM se bharatajI RSabhakUTa para Ae aura usase tIna bAra ratha ko sparza kraayaa| ratha ko vahAM roka kara kAkinIratna apane hAtha meM liyaa| 15-17. RSabhakUTa kI pUrva dizi meM bharatajI ne apanA nAma Alikhita kiyaa| isa avasarpiNI kAla meM tIsare Are ke tIsare bhAga meM maiM cakravartI huA huuN| merA nAma bharata hai| maiM isa kAlacakra kA pahalA cakravartI evaM pahalA rAjA huuN| maiMne saba zatruoM para vijaya prApta karalI hai| maiM bharatakSetra kA svAmI huuN| sabako apane adhIna kara AnaMdita huuN| aisA likhakara ratha ko vApisa modd'aa| 18. vijaya kaTaka meM Akara bhojana maMDapa meM bhojana kiyaa| pUrva meM jaisA vistAra kiyA gayA hai, yahAM bhI vaisA samajha lenA caahie| 19. cUla hemavaMta devakumAra ko apanI ekadhAra AjJA manavAkara ATha dinoM taka pUrvokta vidhi ke anusAra dhUmadhAma se mahotsava krvaayaa| 20. bharatajI cUla hemavaMta devakumAra ke svAmI ho gae, para usameM anurakta nahIM haiN| saMyama grahaNa kara siddhatva ko prApta kreNge|
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. aThAi mahochava pUrA hUAM, cakraratna tinnvaar| AudhasAlA thakI bAreM nIkalyoM, UMco gayoM gagana mjhaar|| 2. dikhaNa disa vetADha sAhamoM cAlIyoM, tiNa lAreM huA bharata maahaaraay| vetADha ne pAseM uttara taNoM, kaTaka utArayoM taahi|| 3. tihAM teloM kIyoM poSadhasAla meM, namI vinamI vidyAdhara kaaj| dhyAMna kare , tehanoM, ekAgra citta bharata mhaaraaj|| 4. tIna dina pUrA huAM, namI vinamI vidyAdhara naam| tyAMne devatA reM kahe thakeM, ThIka paDI tiNa tthaaNm|| 5. te mAhomAhi ekaThA milI kaheM, upanoM bharata khettara re maahi| bharata nAmeM cakravata hUvoM, tiNaneM karAM mijhamAMnI jaay|| 6. jIta AcAra che ApAM taNoM, tInoMi kAla mjhaar| kareM cakravata meM bheTaNoM, tiNasUM Apei cAloM innvaar|| 7. Ape piNa bhArI bheTaNoM, jAya melo bharata jI paay| jaba vinamI rAjA mana meM ciMtaveM, nija pUtrI sUpe tyAMne jaay|| DhALa : 45 (laya : the to choDa do rUr3ha hIyArI re, bhavIyaNa) astrI ratna amolaka rUDI, te piNa punavaMtI puurii| bharata re|| 1. vinamI nAmeM vidyAdhara nI dhUyA, subhadrA nAmeM astrI rtn| te bharata nariMda rA puna pramANe, moTI kIdhI che ghaNe jn| bharata re|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. ASTAhnika mahotsava pUrA hone para phira cakraratna AyudhazAlA se nikalakara AkAza meM UMcA aayaa| 2. vaha dakSiNa dizA meM vaitADhya parvata kI ora claa| bharatajI usake pIche-pIche ho ge| vaitADhya giri ke uttara dizA meM apanI senA kA par3Ava kiyaa| 3. vahAM pauSadhazAlA meM telA kara namI-vinamI vidyAdhara ke lie ekAgracitta se dhyAna karane lge| 4. tIna dina pUre hone para devatAoM ke kahane se namI-vinamI ko isa bAta kA patA claa| 5. unhoMne Apasa meM milakara kahA- bharatakSetra meM bharata nAma kA cakravartI paidA huA hai| hama usakA Atithya kreN| 6. tInoM hI kAla meM hamArA yaha jIta vyavahAra hai ki cakravartI ko upahAra pradAna kreN| isalie apane ko bhI vahAM calanA caahie| 7. hama bhI viziSTa upahAra lekara bharatajI ke caraNoM meM prastuta kreN| yaha socakara vinamI rAjA apanI putrI unheM samarpita karane ke lie claa| DhALa : 45 strI-ratna amUlya, atyanta puNyavatI aura ramaNIya hai| 1. vinamI vidyAdhara ne bar3I surakSA se subhadrA nAma kI apanI strIratna putrI kA bharatajI ke puNya pramANa se pAlana-poSaNa kiyaa|
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 2. te UmAMNa pramANa mAhe meM pUrI, tiNameM khoDa nahI cha ligaar| ekasoM ATha AMgula pramANa jugata che, te che pramANapeta shriikaar|| 3. tejavaMta zarIra rUpavaMta AkAra, chatrAdika lakhaNa tiNa maaNhi| avinAsI jovana niraMtara tehanoM, kesa nakha kade dhavalA na thaay|| sarva roga taNI viNAsaNahArI, kara pharasyAM sarva roga jaaveN| bala vIrya nI vadhAraNahArI, tiNa bhogavIyAM bala nI viradha thaaveN|| 5. vaMchata sIta uSNa pharasa che tiNaroM, chahuM ritu pharasa mnogn| sIta riteM tiNaroM pharasa usana, usana riteM sIta lAgeM tn|| tInAM ThAMmAM pAtalI , rUDI, tInAM ThAMmAM , rakta atNt| vaLe tIno ThAMma UMcA , tiNareM, tIna ThAMma gaMbhIra sobhNt|| tIna ThAMma che kAlI ataMta, tInAM ThAMmA sveta vkhaaNnn| tInAM ThAMmAM , AyataNa lAMbI, tInAM ThAMmAM , pahalI prmaann|| samacorasa saMThAMNa sarIra samoM ,, tiNaroM rUpa anopama bhaarii| bharata kSetara rI sarva mahilA meM, iNasUM idhikI nahI naarii|| 9. sUMdara manohara thaNa che tiNarA, mukha punama caMda smaaNnn| hAtha meM pAya netra che tiNarA, icarya kArI anopama jaaNnn|| 10. mastaka nA kesa meM zreNa dAMtAM rI, te piNa ghaNoM shriikaar| dekhaNahAra meM ramaNIka hiradA mAhe lAgeM, mananI haraNahArI che naar|| 11. siNagAra taNoM AMgara ghara vArU, manohara cArU , ves| vaLe cAlavoM bolavoM miMtrIcArA meM, cutarAI ghaNI che vshes||
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 277 2. vaha eka sau ATha aMgula unmAna - pramANopeta hai / usameM tanika bhI kamI nahIM hai / vaha zreyaskArI hai / 3. usakA zarIra tejasvI, AkAra rUpavAna, chatra Adi lakSaNoM se yukta hai| vaha akSINa yauvanA hai| usake keza nAkhUna kabhI sapheda nahIM hote / 1 4. vaha saba rogoM kA vinAza karane vAlI hai| usake hasta - sparza se hI roga miTa jAte haiN| vaha bala-vIrya ko bar3hAne vAlI hai| usake saMbhoga se bala kI vRddhi hotI hai| 5. usakA sparza samazItoSNa tathA chahoM hI RtuoM meM manogata hai| sardI meM usakA sparza uSNa tathA garmI meM zItala hotA hai / 6,7. usake zarIra ke tIna sthAna patale, tIna sthAna raktima tIna sthAna unnata, tIna sthAna gaMbhIra, tIna sthAna kRSNa, tIna sthAna zveta, tIna sthAna lambe - Ayata tathA tIna sthAna caur3e haiN| 8. usake zarIra kA saMsthAna samacaturasra tathA rUpa anupama hai / bharatakSetra kI mahilAoM meM vaha sarvasuMdarI hai| 9. usake stana suMdara evaM manohara haiN| mukha pUnama ke cAMda ke samAna hai / hAtha-paira, netra anupama aura AzcaryakArI hai| 10. mastaka ke keza tathA dAMtoM kI paMkti bhI zrIkAra, darzanIya, ramaNIya, hRdaya meM cubhane vAlI tathA manohArI hai| 11. vaha zRMgAra kA mAno Akara hI hai| usakA veSa bhI suMdara - manohara hai / vaha bolane-calane tathA maitrIbhAva meM atyaMta catura hai 1
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 12. tiNaroM hasavoM gaMbhIra icarya kArI, netra ceSTA vikAra atNt| vilAsa mAhomAhi bolavoM, tiNameM DAhI ghaNI mtvNt|| 13. iMdra taNI apacharA sarikho, tiNaroM rUpa ghaNoM che anp| ora devaMgaNA iNareM tuleM na AveM, isaDoM che tiNaro ruup|| 14. ehavI subhadrA nAmeM astrI ratna ,, bhadra kilyANakAraNI naar| te jovana re viSaM varte jovana meM, tiNameM sagalAi guNa shriikaar|| 15. ehavoM astrI ratna lyAveM vinamI rAjA, namI rAjA lyAveM ratna anek| vaLe kaDA meM bAhyAM nA AbharaNa, namI rAjA lyAveM che vishess|| 16. utakaSTI cAla vidyAdhara nI, cAleM AyA bharatajI re paas| nAMnhIM nAnhIM ghUgharIyA jugata sUM, tihAM UbhA rahyA cha aakaas|| 17. tyAreM peMharaNa vasatra paMcavarNA ,, pradhAna ghaNA shriikaar| vineM sahIta behUM hAtha joDI neM, namaNa kareM vArUM vaar|| 18. jaya vijaya karI vadhAveM nariMda neM, viDadAvalIyAM bolAveM anek| the jIta lIyoM sarva bharata khetara neM, bAkI satrU na rAkhyoM ek|| 19. mhe sevaga chAM thAMrA AgyAkArI, thArA desa taNA vsvaaNn| mhe kiMkara cAkara Apa taNA chAM, mujha zira che tuma taNI aann|| 20. tiNa kAraNa mAMsUM Apa kirapA kareneM, mhAro bheTaNoM lyo maahaaraay| ima kaheneM vinamI nAmeM rAjA, astrI ratna sUMpe dIdhI taahi|| 21. namI rAjA ratna geMhaNAdika ApyA, kare ghaNA gunngraam| jaba bharatajI tyAMne ghaNA satakAre, pAchI sIkha dIdhI tiNa tthaaNm|| 22. namI vinamI vidyAdhara namAyA, tyAMne AMNa manAi taam| te piNa thothI mAyA jANa saMjama lesI, mokha meM jAsI avicala tthaaNm||
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 279 12. usakA haMsanA gaMbhIra aura AzcaryakAraka hai| usakI vizAla naitra ceSTA hI vikAra utpanna kara dene vAlI hai| paraspara bAtacIta meM bhI vaha atyaMta catura aura samajhadAra hai| 13. iMdra kI apsarA ke samAna usakA rUpa atyaMta anupama hai| devAMganA bhI isake rUpa se atulanIya hai| 14. aisA bhadra aura kalyANakArI subhadrA nAma kA vaha nArIratna hai| yauvana meM prakaTa hone vAle yuvatI ke sabhI zrIkAra guNa usameM vidyamAna haiN| 15. vinamI rAjA aise nArIratna ko lekara tathA namI rAjA ratna, kar3e, bhujabaMdha Adi lekara AtA hai| 16. vidyAdhara kI sarvotkRSTa gati se calakara ve bharatajI ke pAsa aae| nanhInanhI ghughariyoM sahita upayukta rUpa se AkAza meM khar3e hue| 17. unake pahane hue kapar3e prazasta aura pacaraMge haiN| ve savinaya hAtha jor3akara bAra-bAra namana kara rahe haiN| 18. jaya-vijaya zabda se rAjA ko vardhApita kara prazastiyAM bola rahe haiN| Apane sAre bharatakSetra ko jIta liyaa| eka bhI zatru zeSa nahIM rkhaa| 19. hama Apake AjJAkArI sevaka kiMkara cAkara haiN| Apake deza ke nAgarika haiN| hameM ApakI AjJA zirodhArya hai| 20,21. ataH Apa kRpA kara hamArA upahAra svIkAra kreN| yoM kahakara guNagAna kara vinamI ne strIratna tathA namI ne ratna, AbhUSaNa arpita kie| bharatajI ne sAdara unako vidA kara diyaa| 22. namI vinamI vidyAdharoM ko vinata kara bharatajI ne apanI AjJA mnaaii| para ise ni:sAra mAyA jAnakara saMyama grahaNa kara avicala mokSa dhAma meM jaaeNge|
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. namI vinamI ne sIkha dIyAM pache, poSadhasAlA thI nIkalIyA taahi| sinAMna kIyoM maMjaNa ghara majhe, pache AyA bhojana ghara maahi|| 2. bhojana kIyo bhojana maMDapa majhe, asaNAdika cyArUM aahaar| bhojana kara tihAM thI nIkalyA, AyoM uvaThANa sAla mjhaar|| 3. zreNI prazreNI bulAyaneM, kahe che bharata maahaaraay| namI vinamI meM namAvIyA, tyAMrA karo mahochava jaay|| 4. zreNI prazreNI vacana satakAra meM, mahochava kare , ThAMma tthaaNm| zrI rANI sUM bharatajI, bhogaveM sukha abhiraaNm|| DhALa : 46 (laya : motIDA nI tathA sAmaNI ciratAlI dhUtArI rAma kI matavAlI) 1. zrI devI ne bharata behUM hila milIyA, jAMNe paya meM patAsA bhiliiyaa|| punavaMtI rANI, bharata ne puna udeM milI aannii|| 2. bhArI che punavaMta bharata rAjAMna, zrI rAMNI rAI puna asmaan|| 3. cosaTha sahaMsa bharata rAjA re rAMNI, iNa sariSI ora dujI na jaaNnnii|| 4. pUrva bhava tapa kIdho amolaka bhArI, tiNasUM isarI AMNe milI naarii|| 5. zrI rAMNI piNa puna upAyA apAra, tiNasUM pAyo bharata bhrtaar|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. namI - vinamI ko vidA kara bharatajI pauSadhazAlA se nikalakara snAnagRha meM snAna kara bhojanaghara meM aae| 2. bhojana - maMDapa meM asana Adi cAroM prakAra ke AhAra kara vahAM se nikala upasthAna zAlA meM aae| 3. zreNi- prazreNi ko bulAkara kahA- maiMne namI - vinamI ko jIta liyA, isakA mahotsava karo / 4. zreNi- prazreNi ne unake vacana ko samAdRta kara sthAna-sthAna para mahotsava kie / bharatajI zrIrAnI ke sAtha abhirAma sukhoM ko bhoga rahe haiN| DhALa : 46 1. zrIdevI evaM bharatajI donoM Apasa meM aise hilamila gae jaise dUdha meM patAzA ghula jAtA hai| puNyodaya se bharatajI ko puNyavatI rAnI prApta huI / 2. bharatajI bhArI puNyavAna haiN| zrIdevI rAnI kA puNya bhI atulya hai / 3. bharatajI ke causaTha hajAra rAniyA haiM, para zrIdevI advitIya hai / 4. unhoMne pUrva bhava meM bhArI tapa kiyA thA / usase aisI patnI prApta huI / 5. zrIdevI ne bhI apAra puNyoM kA arjana kiyA thA, jisase bharatajI jaise pati prApta hue /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 6. tiNareM adhiSTAyaka devatA eka hajAra, sevaga jima raheM aagnaakaar|| 7. sahasa devatA kareM mana ciMtavyA kAma, kiMkara jima rUkhavAlA taam|| 8. astrI ratna che amolaka rUDoM, tiNareM miliyoM che saMjoga puuro|| 9. kAma bhoga mAhe pAMma rahI che ANaMda, tiNa vasa kara lIyo bharata nriNd|| 10. minakhAM mAhe utakaSTA kAma meM bhoga, bhogaveM zrI rANI re sNjog| 11. jiNa kAla meM cakravata upajeM che Aya, jaba astrI ratna piNa thaay|| 12. cakravata vinA astrI ratna na hoya, tiNameM saMka ma rAkho koy|| 13. bharata nariMda jANe pUnama caMda, te piNa tiNa dIThAM pAMmeM aannNd| 14. bharata cakravata meM asatrI ratna, tiNarA devatA kareM che devatA jtn|| 15. managamatA saMjoga milyA yAreM AMNa, te toM karaNI taNA phala jaann|| 16. yAMrA icaryakArI che bhoga saMjoga, tyAMro kadeya na vAMche vijog|| 17. apacharA sarikhoM rUpa che jiNaroM, jasa kIrata ghaNoM , tinnro|| 18. oM to samakAleM joga mileM che soM, jaba jasA kU mila jAoM teNso|| 19. tyAre prIta mAhomA aMtaraMga lAgI, rAjA rAMNI donUM baDa bhaagii||
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 283 6. usake eka hajAra devatA adhiSThAyaka haiN| ve sevaka kI taraha usakI AjJA kA pAlana karate haiN| 7. ve kiMkara kI taraha usake ciMtita kAryoM kA saMpAdana karate haiN| 8. vaha amUlya nArIratna hai| isI se usako yaha suyoga milA hai| 9,10. vaha kAma-bhogoM meM AnaMda prApta kara rahI hai| usane bharata nareMdra ko apane vaza meM kara liyaa| zrIdevI ke saMyoga se bharatajI manuSya ke utkRSTa kAma sukhoM kA upabhoga kara rahe haiN| 11. jisa kAla meM cakravartI paidA hotA hai usI kAla meM zrIdevI jaisA strIratna paidA hotA hai| 12. yaha ni:zaMka bAta hai- cakravartI ke binA strIratna paidA nahIM hotaa| 13. bharata nareMdra pUnama ke caMdramA ke samAna haiM para ve bhI use dekhakara AnaMdita hote haiN| 14. bharata cakravartI ke strIratna kI devatA surakSA karate haiN| 15. inako manogata saMyoga prApta hue haiM yaha inakI tapasyA kA phala hai| 16. inake AzcaryakArI bhoga-saMyoga viyoga rahita haiN| 17. isakA rUpa apsarA jaisA hai| isakI yazakIrti apAra hai| 18. jaise ko taisA yaha yoga samakAla meM hI prApta hotA hai| 19,20. inake Apasa meM aMtaraMga prema haiN| rAjA-rANI donoM hI bar3abhAgI haiN| bharatajI zrIrAnI se anurakta haiN| usane krIr3AoM se unakA mana moha liyaa|
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 20. zrI rANI sUM bharata rahe nita bhInoM, kIlA kara rAjA neM mohi lInoM / / 21. lakhaNa vaMjaNa guNa tiNarA aneka, aMsI nahI bharata khetara meM eka / / 22. rAta divasa tiNasUM kara rahyA kIlA, jAMNeM iMdra purI samalIlA // 23. astrI ratna sUM bharatajI kareM vilAsoM, gyAMna sUM to jAMNeM tmaaso|| 24. tineM piNa nizce bharatajI choDavA kAmI, iNa hIja bhava cheM sivagAMmI / / 25. tiNa rAMNI su bharata re ataMta ghaNo heja, tiNaneM piNa choDatA nahI jejha / / 26. tiNaneM choDaneM saMjama pAlasI cokho, karaNI kara jAsI pAdharA mokho ||
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 285 21. usake jaise lakSaNa-vyaMjana guNa bharatakSetra meM aura kisI ke nahIM haiN| 22. iMdrapurI kI lIlA ke samAna ve rAta-dina usameM krIr3Arata rahate haiN| 23,24. strIratna se bharatajI vilAsa to kara rahe haiM para aMtaraMga meM ise eka tamAzA hI jAnate haiN| nizcaya hI ise bhI tyAga kara isI bhava meM mokSagAmI hoNge| 25,26. yadyapi zrIrAnI se unakA atyaMta sneha hai para ise chor3ane meM bhI derI nahIM kreNge| use tyAga kara nirmala saMyama kI ArAdhanA kara sIdhe mukti meM jaaeNge|
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. namI vinamI vidyAdhara namAvIyA, tyAMrA mahochava pUrA huA jeh| jaba cakraratna AudhasAla thI, bAreM nIkalIyoM teh|| 2. sahasa devatA sahIta paravasyoM thakoM, cAlyoM jAoM gagana aakaas| vAjaMtra aneka vAjatA thakAM, jAoM isAMNa kuNa meM taas|| .3. gaMgA devI nA bhavaNa shAMmA cAlIyA, bharatajI piNa cAlyA tiNa laar| navamo teloM kIyoM tiNa upareM, saMdhu nadI jima sagaloM vistaar|| 4. sahaMsa ne ATha kuMbha vicatra ratna rA, aneka ratna bhAMta citraaNm| nAnA prakAra nA maNI ratna meM, tyAMrA citrAMma che ThAma tthaaNm|| 5. vaLe doya siMghAsaNa kanaka meM, bheTaNA meM eto phera jaaNnn| seSa siMdhU devI nI pareM jAMNa jo, mahochava sUdho sarva pichaaNnn|| 6. gaMgAdevI mahochava pUroM hUvAM, cakra nIkalyoM AudhasAlA baar| sahaMsa devatAM sahIta paravarayoM thakoM, cAlyoM AkAsa mjhaar|| 7. gaMgAnadI meM pichama kuleM, dikhaNa disa guphA khaMDa prvaah| tiNa guphA sAMhamoM cakra cAlIyoM, lAreM cAlyA bharata maahaaraay|| DhALa : 47 (laya : putra vasUdeva ro gajasukhamAla to mokhagAMmI) 1. khaMDa pravAha guphA tihAM AvIyA, DerA kIyA bharata jI Aya re| telo kIyoM poSadhasAlA majhe, naTamAlI deva upara tAhi re| cakravata moTakoM, bharata nariMda moToM rAjAMna re||
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. namI - vinamI vidyAdhara ko vinata kiyA / jaba unakA mahotsava pUrA huA to phira cakraratna AyudhazAlA se bAhara nikalA / 2,3. eka hajAra devatAoM se parivRtta hokara vAdyayaMtroM ke bajate hue vaha AkAza mArga se IzAna koNa meM gaMgAdevI ke bhavana kI ora calA / bharatajI bhI usake pIchepIche cle| vahAM nauvAM telA kiyaa| yahAM sArA vistAra siMdhu nadI kI taraha hI jAnanA cAhie / 4,5. siMdhu devI kI taraha hI gaMgA devI ne bhI eka hajAra ATha ratnakuMbha upahRta kie| una kuMbhoM para sthAna-sthAna para nAnA maNiratnoM kI citrakArI kI huI thI / gaMgAdevI ne unake sAtha do svarNa siMhAsana vizeSa rUpa se bharatajI ko upahRta kie| 6,7. gaMgAdevI mahotsava saMpanna hone para sahasra devoM se parivRtta cakraratna phira AyudhazAlA se AkAza meM AyA aura gaMgA nadI ke pazcimI taTa ke dakSiNI khaMDa pravAha guphA kI ora calA / bharatajI usake pIche-pIche cale / DhALa : 47 bharata narendra bahuta bar3A cakravartI rAjA hai| 1. . bharatajI ne dakSiNa khaMDa pravAha guphA para Akara par3Ava kiyaa| pauSadhazAlA meM Akara naTamAlI deva ko lakSita kara telA kiyaa|
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 2. 4. 3. naTTamAlI deva neM bharata jI, sevaga TheMharAya pagAM lagAya re / sIkha dIdhI satakAra sanamAna neM, kiratamAlI devatA jima tAhi re / / 5. 6. 7. 8. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 jAMNa re / maMDANa re / / 9. tIna dina pUrA huAM, naTamAlo deva Ayo bhaMDa bhAjana kaDA AMNIyA, seSa kiratamAlI jema zreNa prazreNI terAya neM, kaheM cheM bharata mAhArAya re / mAlI devatA jItIyoM, tiNarA karoM mahochava jAya re / / zreNI zreNI suNa harakhata hUA, mahochava kIyA cheM moTeM aThAhI mahochava pUrA huA, AgyA sUMpI bharata jI neM maMDANa re / AMNa re / / " mahochava pUrA hUAM bharata jI kaheM cheM senyApatI neM bolAya re / gaMgA nadI peMleM pAra jAyaneM, sagaleM AMNa mAharI varatAya re / / cUla hemavaMta vetADha viceM, gaMgA neM lavaNa samudra sagalAM rAjAM neM namAya je, sagaleM ThAMma UMca neM vIca re / re || nIca tyAMrA bheTaNA ratnAdika taNA, lei lei neM pagAM lagAya re / sarva khaMDa meM AMNa varatAya neM, mhArI AgyA pAchI sUMpe Aya re / / senyApatI suNa haraSata hUvoM, siMdhu jima gayoM gaMgA re pAra re / AMNa manAi tiNa khaMDa meM, lei lei ratnAdika sAra re / / 10. sarva rAjAM neM AMNa manAyaneM, bheTaNA lIdhA tyAre pAsa re / gaMgA nadI utara pAchoM AvIyoM, mana mAhe ataMta hulAsa re / / 11. vijaya kaTaka mAhe jihAM bharatajI, Aya UbhoM tiNAre pAsa re / vinaya kare rUDI rIta sUM, jaya vijaya sUM vadhAyA tAsa re / jaya 2 // 12. ratnAdika bheTaNoM ANyoM takoM, mukha Agala mUMkyoM tiNavAra re| siMdhU peMloM khaMDa sAjhe AvIyA, tehanI pareM jANoM sarva vistAra re / te0 2 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 289 2. tIna dina pUre hone para pUrvokta kRtamAlI deva kI hI taraha yahAM naTamAlI deva bhaMDa, bhAjana, kar3A Adi lekara upasthita huA / 3. bharatajI ne naTamAlI deva ko natamastaka kara use apanA sevaka sthApita kara kRtamAlI deva kI taraha satkAra - sammAnapUrvaka vidA kiyaa| 4. zreNi- prazreNi ko bulAkara bharatajI ne kahA- maiMne naTamAlI deva para vijaya prApta karalI hai / isa upalakSa mahotsava Ayojita karo / 5. zreNi- prazreNi yaha suna harSita hue aura dhUmadhAma se ATha dina kA mahotsava kara rAjA kI AjJA ko pratyarpita kiyA / 6. mahotsava saMpanna hone para bharatajI ne senApati ko bulAkara kahA- gaMgA nadI ke usa pAra jAkara saba jagaha merI AjJA pravartAo / 7,8. cUla hemavaMta aura vaitADhya ke bIca gaMgA se lavaNa samudra taka UMcI-nIcI saba jagaha saba rAjAoM ko jItakara unake ratna Adi upahAra lekara unheM vinata kara pUre khaMDa meM merI AjJA pravartAkara merI AjJA mujhe pratyarpita karo / 9,10. senApati yaha suna harSita huA aura siMdhu kI taraha hI gaMgA ke pAra gyaa| pUre khaMDa meM AjJA pravartA kara ratna Adi kA upahAra lekara unheM vinata kara gaMgA nadI ko pAra kara atyaMta ullAsa se vApisa AyA / vijaya kaTaka meM bharatajI ke pAsa aayaa| acchI taraha vinaya kara jaya11. vijaya zabdoM se unheM vardhApita kiyA / - 12. ratna Adi ke jo upahAra lAyA unheM bharatajI ke sAmane prastuta kiyaa| siMdhu nadI ke pUrva khaMDa ko sAdha kara AyA usI taraha yahAM sArA vistAra jAnanA cAhie /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 13. senyApatI AMNyoM te bheTaNoM, bharata jI kIyoM cheM aMgIkAra re / senApatI neM ghaNoM sanamAna deM, sIkha dIdhI dei satakAra re / sI0 2 / / 14. senApatI ghaNoM haraSata hUvoM, pAcho Aya nija ThikAMNa re| pAMca iMdrInAM sukha bhogave, te piNa deva taNI pareM jAMNa re / te / / 15. kAla kitoMeka bItAM pacheM, kaheM senApatI neM bolAya re / khaMDa pravAha guphA taNA, uttara nA dvAra kholoM jAya re / u0 2 / / 16. senApatI suNa haraSata huvo, khaMDa pravAha nA kholyA duvAra re| tamasa guphA tehanI pareM, sagaloMi kahaNoM vistAra re / sa0 2 // 17. AMNa varatI gaMgA pelA khaMDa meM, vaLe khaMDa prabhA rA khulIyA kamADa re / epiNa kAramA puna jANeM bharatajI, choDaneM jAsI mugata majhAra re / cho0 2 / /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 291 13. bharatajI ne senApati dvArA lAyA huA upahAra svIkAra kiyA aura usakA satkAra - sammAna kara use vidA kiyaa| 14. senApati atyaMta harSita hokara apane sthAna para AyA aura devatA kI taraha pAMcoM iMdriyoM kA sukha bhogane lagA / 15. kucha samaya bIta jAne para bharatajI ne phira senApati ko bulAkara khaMDa-pravAha guphA ke uttara dvAra ko kholane kA Adeza diyA / 16. senApati yaha suna harSita huA aura khaMDa - pravAha guphA ke dvAra khole / tAmasa guphA kI taraha hI yahAM sArA vistAra jAnanA cAhie / 17. gaMgA ke usa pAra ke khaMDa meM bharatajI kI AjJA pravartI aura khaMDa - pravAha kA dvAra khulaa| ina sabako nazvara puNya jAnakara bharatajI inheM chor3akara mukti meM jaaeNge|
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 3. 4. 6. 7. duhA AgeM maMDalA kIyA timahIja kIyA, bharata jI guphAre umaga nimagajalA nadI utarayA, AgA jyUM utarIyA dikhaNa duvAra Aphei ugharayA, jima tamasa uttara nA sArI senyA guphA bAreM nIkalI, sIhanAda jyUM karatA jaba bharata nariMda tiNa avasareM, gaMgA sUM pichama disa mAhi / tihAM vijaya kaTaka utArIyoM, AgalI sarva rIta vaNAya / / tihAM piNa telo kIyoM cheM igyAramoM, nava nidhAMna kAjeM tyAMsUM ekAgra citta thApIyo, tyAMro dhyAMna dhyAveM mana tIna dina pUrA huAM, nava nidhAMna pragaTa huA tyAMrA guNAM ro pramAMNa cheM nahI, te rAtA cheM ataMta pAMca varNA ratnAM karI, pUrNa bharayA cheM navoi isarA nidhAMna Aya paragaTyA, bharata bhAgabalI cheM mAhi / tAhi / / duvAra / gUMjAra / / te nava nidhAMna cheM ehavA, tyAMrA lakhaNa guNa cheM piNa thor3A sA paragaTa karUM, te suNajoM citta tAhi / mAhi / / AMNa / vakhAMNa / / nidhAMna / raajaaNn|| athAya / lyAya || DhALa : 48 (laya : prabhavo cora corAM neM samajhAve ) nava nidhAMna AyA cheM bharata niraMda re / / dhruva nizcala dravya hINA na thAveM, tyAMro khaya piNa kadeya na thAyo re / desa thakI piNa kade hINa na hove, sAsatA cheM amolaka lokAM mAhyoM re /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. pUrva varNana meM bharatajI ne jaise guphA meM cakrAkAra maMDala banAe unmagna tathA nimagna nadI ko pAra kiyA vaise hI yahAM pAra utre| 2. jisa taraha tAmasa guphA ke uttara dvAra apane Apa khule, usI taraha dakSiNa dizA ke dvAra apane Apa khule| sArI senA siMhanAda kA guMjArava karatI huI bAhara niklii| 3. taba bharatajI ne gaMgA nadI se pazcima dizA meM jAkara vahAM vijaya kaTaka kA pUrvokta rUpa se par3Ava kiyaa| 4. vahAM bhI nau nidhAna ke lie igyAravAM telA kiyaa| citta ko ekAgra sthApita kara mana meM unakA dhyAna dhyAne lge| 5. tIna dina pUre hone para nau nidhAna Akara prakaTa hue| unake guNoM kA koI pramANa nahIM hai| unakI vyAkhyA atyaMta rasIlI hai| 6. nau hI nidhAna paMcavarNa ratnoM se pUrNa rUpa se bhare hue haiN| bharatajI bhAgyazAlI rAjA haiM jisase unake nau nidhAna prakaTa hue| 7. una nau hI nidhAnoM ke lakSaNa-guNa athAha haiN| phira bhI saMkSepa meM prakaTa karatA huuN| citta lagAkara suneN| DhALa : 48 bharata nareMdra ne nau nidhAna prApta kie| 1. ve sAre loka meM dhruva, nizcala, zAzvata, akSaya, amUlya haiN| unakA eka bhAga bhI kabhI hIna nahIM hotaa|
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 tyAMrA adhiSTAyaka devatA kareM rukhavAlI, tyAM mAhe pustaka tyA mAMhyo re / lokAM noM AcAra rI pravRtti tyAMmeM, te bharata jI re vasa hUA Ayo re / na. / / prasidha jasa tyAMro tInUMi loka meM, navoMI nidhAMna cheM rUDA re / te sAsatI cIja amolaka bhArI, jiNare hosI tiNareM puna purA re || sarpa neM paMDUka piMgala tIjoM, sarva ratna neM mahApadama jAMNo re / kAla mahAkAla mANavaka mahAnidhAMna, saMkha nidhAMna navamoM pichAMNo re / / sarpa nidhAMna meM thApanA vidha rUDI, gAMma nagara pATaNAdika rI jAMNo re / vaLe thApanA droNamukha maMDapa nI cheM, kaTaka ghara hATa nI vidha paramAMNo re / giNata saMkhyA cheM paMDUka ratna meM, nAlerAdika giNavo te sAro re / vaLe mApavo tolavo tehanoM pramAMNa, dhAMna bIjAdika vAvaNa ro vicAro re / / sarva AbharaNa peMharaNa rI vidha astrI puraSa neM, te paharaNA ThAMma re ThAMmoM re / ima hI AbharaNa hAthI ghoDA nA, te vidha piMgala nidhAMna meM tAMmoM re / / sAta ratna ekiMdrI neM sAta paMciMdrI, caudeM ratna cakravata re jAMNo re / tyAMrI utapata rI vidha cheM sarva ratna meM, tyAMneM rUDI rIta pichAMNo re / / vastra nIM utapata vidha vastra nIpana vidha, vaLe vastra raMgavAnI vidha sArI re| vaLe vastra dhovAnI racavAnI vidha cheM, sagalI mAhApadama nidhAMna majhArI re|| 10. kAla nAmA nidhAMna tiNameM kAla gyAMna ro, sarva jotaSa sAsatra gyAMna jAMNeM re / atIta anAgata neM varatamAMna, tyAMrA subhAsubha iNa thI pichAMNe re / / 11. vaLe asI masI kasI e kAmAM tInoi, te lokAM neM ghaNA hitakArI re| vaLe eka so silapa karma jUA jUA cheM, te kAla nidhAMna majhAro re || 12. vaLe sonA rUpA nA maNI ratanAM rA Agara, maNa mANaka motI pravAlo re / vaLe lohAdika utapata vidha sagalAM rI, mAhAkAla nidhAMna meM saMbhAlo re / /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 295 2. adhiSThAyaka devatA unakI surakSA karate haiN| inameM pustakeM haiN| unhIM se lokAcAra kI pravRtti hotI hai| ve nidhAna bharatajI ke adhIna hue| 3. nau hI nidhAna suramya haiN| tInoM lokoM meM unakA yaza prasiddha hai| aisI amUlya zAzvatI bhArI cIja jisake pAsa hogI usake puNya paripUrNa haiN| 4. nau nidhAnoM ke nAma isa prakAra haiM- 1 naisarpa, 2 paMDUka, 3 piMgala, 4 sarvaratna, 5 mahApadma, 6 kAla, 7 mahAkAla, 8 mANakvaka tathA 9 shNkh| 5. naisarpa nidhAna ke aMtargata grAma, nagara, pATaNa, droNamukha, maMDapa, chAvanI, ghara, hATa Adi kI savidhi jAnakArI hotI haiN| 6. paMDUka nidhAna ke aMtargata nAriyala Adi kI saMkhyA kI gaNanA, dhAnya-bIja Adi ke tola-mApa kA pramANa tathA bone kA vicAra AtA hai| 7. piMgala nidhAna ke aMtargata strI-puruSa, hAthI-ghor3e Adi ke AbhUSaNoM ko yathAsthAna pahananA AtA hai| 8. cakravartI ke caudaha ratna hote haiN| unameM sAta ekeMdriya tathA sAta paMceMdriya hote haiN| unakI utpatti kI vidhi sarvaratna ke aMtargata hai, unheM samyag rUpa se jaaneN| 9. mahApadma nidhAna ke aMtargata vastra kI utpatti-niSpatti tathA dhone-raMganechApane kI vidhi AtI hai| 10. kAla nidhAna ke aMtargata kAla-vijJAna, jyotirvijJAna, atIta, vartamAna tathA bhaviSya ke zubhAzubha kI pahacAna AtI hai| ___11. kAla nidhAna ke aMtargata lokahitakArI asi, masi, kRSi tInoM karmoM evaM sau zilpa kalAoM ko bhI alaga-alaga rUpa se jAnA jAtA hai| 12. mahAkAla ke aMtargata sone, cAMdI, ratnoM ke Akara maNi, mANaka, motI, pravAla, loha Adi kI utpatti kI sAro vidhi AtI hai|
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 13. sUra puraSa neM kAyara puraSa rI utapata, sanAha baMdha senyA siNagAro re / praharaNa khaDagAdika neM rAjanIta vidha, mANavaka nidhAMna majhAro re / / 14. nAcaNa rI vidha neM nATaka rI vidha, vaLe kAvya cyAra prakAroM re / dharma artha vaLe kAMma neM mokha, tyAMrI vidha saMkha nidhAMna majhAro re || 15. vaLe saMsakRta neM prAkata bhASA, vaLe bhASA cheM vividha prakAro re / vaLe tuTitAMgAdika vAjaMtra nI utapata, mahAsaMkha nidhAMna majhAro re || 16. ATha ATha paiDA cheM ekIkA nidhAMna re, ATha ATha jojana UMcA sArA re / nava nava jojana rA peMhalA cheM saghalA, lAMbA cheM jojana bArA re / / 17. majUsa neM AkAreM saMThANa cheM tyAMreM, gaMgAnadI re mukha cheM ThikAMNo re / gaMgA samuda meM bhile tihAM raheM cheM, cakavata reM pragaTa huveM AMNo re / / 18. veDUraya ratnAM meM kavADa cheM tyAMrA, kanaka sovana meM navoi nidhAMnoM re / te vividha prakAra nA ratnAM kareneM, pratipUrNa bharayA cheM asamAMnoM re / / 19. caMdramA nA AkAra ceMhana lakhaNa cheM tiNare, sUrya nA cakra nA lakhaNa tAMmoM re / te pratakha ceMna AkAra cheM rUDA, te sobha rahyA cheM ThAMmaThAMmoM re / / 20. ehavA nidhAMna Aya milIyA bharata neM, tyAMneM jAMNeM cheM mAyA kAcI re| tyAMneM choDa saMjama le sivapura jAsI, nahI rahasI saMsAra meM rAcI re //
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 297 13. mANavaka nidhAna ke aMtargata sUravIra-kAyara puruSa kI utpatti, senA kI sannaddhatA-zrRMgAra, khaDga Adi zastra tathA rAjanIti kI vidhi AtI hai| 14. zaMkha nidhAna ke aMtargata nRtya-vidhi, nATaka-vidhi, kAvya-kalA, dharma, artha, kAma tathA mokSa- cAra puruSArtha vidhi AtI hai| 15. mahAzaMkha nidhAna ke aMtargata saMskRta-prAkRta Adi vividha bhASAoM tathA truTitAMga Adi vAdyayaMtroM kI utpatti AtI hai| 16. eka-eka nidhAna ke ATha-ATha pahie haiN| ve ATha-ATha yojana UMce haiM, nau-nau yojana caur3e tathA bAraha-bAraha yojana laMbe haiN| 17. unakA saMsthAna maMjUSA ke AkAra kA hai| gaMgA nadI ke udgama para unakA sthAna hai| gaMgA jahAM samudra meM milatI hai vahAM Akara ve cakravartI ke lie prakaTa hote haiN| 18. kanaka svarNa ke ina nau nidhAnoM ke kapATa vaiDUrya ratnoM ke hote haiN| ve vividha prakAra ke ratnoM se paripUrNa bhare hue haiN| 19. una para sUrya-caMdramA ke sAkSAt lakSaNa AkAra-cihna, sthAna-sthAna para suzobhita haiN| 20. aise nidhAna bharatajI ko prApta hue haiN| inheM bhI ve vinaSTa hone vAlI mAyA jAnate haiN| ve saMsAra meM anurakta nahIM raheMge apitu inheM chor3a saMyama lekara mokSa meM jaaeNge|
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. te ata hI sama , viSama nahI, tyAM nidhAMna re Upare taaNm| te nidhAna nAmeM rahe , devatA, tyAMrA AvAsa ghaNA abhiraaNm|| 2. palyopama sthita che tehanI, tihAM kIlA kareM dina raat| te adhiSTAyaka , nidhAna taNA, prasidha loka vikhyaat|| 3. toM icaryakArI nidhAna che, cIja amolaka saar| mola sATeM mileM nahI, tInoI loka mjhaar|| 4. nidhAna ratna , kehavA, tyAM mAhe rtnprbhuut| samRdhi prati pUrNa bharayA, vividha prakAreM ghaNA adbhuut|| 5. te nidhAna tihAMthI nIkalyA, bhAga baLeM bharata re jaaNnn| devatAM sahIta bharata nariMda re, vasa hUA , aann|| DhALa : 49 (laya : kAmaNagAro kUkaDo e) ___ bhAga baDoM bharatesa no re|| 1. bhAga baDo bharatesano re, tiNareM puna udeM hUA aann| tiNareM ridha aciMtI Aya milI re, sahUkoM AMNa kareM prmaann| 2. SaTa khaMDa keroM meM adhipatI re, bharata nariMda raajaaNn| tiNareM bhAga baLeM Aya paragaTyA re, sAra bhUta navoi nidhaan|| 3. icaryakArI che ati ghaNA re, navoi nidhAna anup| tyAMneM khola jUA jUA dekhIyA re, jaba haraSyoM ghaNoM bhuup||
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. ve nidhAna atyaMta sama haiM, viSama nahIM haiN| una para nidhAnanAmaka devatA rahate haiN| unake atyaMta abhirAma AvAsa haiM / 1 2. unakI sthiti eka palyopama kI hai / ve vahAM dina-rAta krIr3Arata rahate haiM / ve una nidhAnoM ke adhiSThAyaka ke rUpa meM loka meM prasiddha vikhyAta haiM / 3. ye nidhAna amUlya evaM AzcaryakAraka haiN| tInoM hI lokoM meM ye mUlya ke badale meM nahIM milte| 4. ina nidhAnoM ke aMdara prabhUta ratna haiM / ve vividha prakAra kI samRddhi se atyaMta paripUrNa evaM adbhuta haiM / 5. . ve nidhAna bharata ke bhAgya bala se vahAM se nikale haiN| adhiSThAyaka devatAoM sahita ve bharatajI ke adhIna ho ge| DhALa : 49 bharata rAjA kA bhAgya bar3A hai / 1. unake puNya udaya meM Ae haiM / isIlie inheM aciMtya riddhi prApta huI hai| sabhI koI inakI AjJA ko svIkAra karate haiM / 2. bharata nareMdra chaha khaMDa ke adhipati haiM / unake bhAgya bala se hI ye nau hI anupama sArabhUta nidhAna prakaTa hue haiN| 3. nau hI nidhAna anupama evaM AzcaryakArI haiM / bharatajI ne jaba inheM alagaalaga kholakara dekhA to ve atyaMta harSita hue|
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 4. bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 Age cavadeM ratna ghare paragaTyA re, vaLe pragaTyA nava nidhaan| dina dina idhikI ridha saMpaje re, tiNareM prabala puna , asmaan|| 5. cakravata vinA nahI ora re re, cavadeM ratna nava nidhaan| tIrthaMkara vAsudeva tyAre piNa nahI re, nahIM che jiNa tiNaneM aasaan|| azva ratha che ati ralIyAMmaNo re, te jANeM ke deva vimaann| pavana vega jyUM cAleM utAvalo re, te milyoM che puna jogeM aaNnn|| 7. bharata khetra nA devI devatA re, tyAM sagalAM meM AMNa mnaay| tyAMne sevaga ThaharAyA che AparA re, tyAMro bheTaNo le lene taahi|| 8. pUrva pichama ne dikhaNa diseM re, lavaNa samudra tAMi prmaann| cUla hemavaMta uttara diseM re, tyAMmeM sagaleM varateM che aann|| 9. hAthI ghoDA ratha bharata meM re, corAsI corAsI laakh| pAyadala chInU koDa Ae milI re, jaMbUdhIpa pannattI meM saakh|| 10. minakhAM rI to jihAMi rahI re, devatA kareM che sev| vaLe kArya bharata nariMda rI re, kareM che devatA svymev|| 11. vaLe AkhA bharata khetra majhe re, bharata jI sarIkho nahI koy| iMdra taNI pareM dIpatoM re, tyAMne dIThAM ANaMda hoy|| 12. anamI bhomIyA vasa kIyA re, koi mAthoM na sakeM upaadd| AkhA bharata kSetrara majhe re, satrU na rahyoM ligaar|| 13. cakraratna devatAM sUrya sArikhoM re, te cAleM sahasa sahIta sUM re, vAjaMtra gagana mjhaar| vAjeM dhuNkaar||
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 301 4. pUrva meM caudaha ratna prakaTa hue the| aba nau nidhAna prakaTa hue haiN| bharatajI ke prabala puNya se dinoMdina adhika se adhika Rddhi paidA hotI hai| 5. ye caudaha ratna tathA nava nidhAna cakravartI ke sivAya tIrthaMkara tathA vAsudeva ke pAsa bhI nahIM hote| ye hara kisI ko AsAnI se prApta nahIM hote| 6. azvaratha ati manohara hai| vaha deva-vimAna kI taraha lagatA hai| vaha pavanavega jaisA zIghra calatA hai| vaha puNyayoga se prApta huA hai| 7. bharatakSetra ke sabhI devI-devatAoM se apanI AjJA svIkAra karavAkara unase upahAra prApta kara unheM apanA sevaka sthApita kiyA hai| 8. pUrva, pazcima aura dakSiNa meM lavaNa samudra taka tathA uttara meM cUla himavaMta pUrvata taka saba jagaha inakI AjJA pravartatI hai| 9. bharata ke hAthI-ghor3e tathA rathoM kI saMkhyA caurAsI-caurAsI lAkha hai| chiyAnabe karor3a paidala sainika haiM / jaMbUdvIpa prajJapti meM isakI sAkSI hai| 10. manuSya to kahIM rahe, devatA bhI inakI sevA karate haiN| devatA svayaM bharatajI kA kArya karate haiN| 11. pUre bharatakSetra meM bharatajI sarIkhA dUsarA koI nahIM hai| ve iMdra ke samAna dIptimAn haiN| unheM dekhane se hI AnaMda hotA hai| 12. kisI ke sAmane nahIM jhukane vAle bhUpatiyoM ko bhI inhoMne vaza meM kiyA hai| inake sAmane koI sira UMcA nahIM kara sktaa| pUre bharatakSetra meM inakA eka bhI zatru nahIM rhaa| 13. sUrya ke sarIkhA cakraratna sahasra devatAoM ke sAtha AkAza meM calatA hai| vAdyayaMtroM kI dhuMkAra uThatI hai|
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 14. chatra ratna chAyA kareM re, jAjhero aDatAlIsa kos| te sIta tApAdika parahareM re, Tala jAoM virakSAdika dos|| 15. carma ratna heThe vistare re, nAvA bhUta pichaaNnn| jAjhero aDatAlIsa kosa meM re, milIyoM , puna prmaann|| 16. daMDa ratna parvata pahADa ne re, bhAMja kareM ckcuur| viSama jAyagA meM sama kareM re, UMca nIca kareM sarva duur| 17. asI khaDaga ratna , ehavo re, vajarAdika ne deveM kaatt| kaThaNa ghaNI vastu tehaneM re, kATa kare doya vaatt|| 18. maNI ratna ghaNoM ralIyAMvaNo re, tiNaroM , ataMta ujaas| jAjhero aDatAlIsa kosa me re, kareM caMdramA jema prkaas|| 19. kAgaNI ratna kaneM thakAM re, ghAva na lAgeM che taahi| vaLe ghAva lAgAM upara pherIyAM re, ghAva turata mila jaay|| 20. senyApatI ratna che lAkhAM game dala ehavoM re, te senA tehaneM re, bhAMga ro kareM nAyaka suur| ckcuur|| 21. gAthApatI ratna meM guNa ghaNA re, te dhAna nIpAveM , taahi| dhAMnAdika vAveM parabhAta ro re, lUNe , dina thakAM jaay|| 22. vaDhai ratna vaLe kareM senyA bhaNI re, ghara kare jathAjoga sel| bharata nariMda re re, bayAlIsa bhomIyA mheNl|| 23. prohita ratna paradhAna cha re, te karavA meM stkrm| . tiNarA piNa guNa che ati ghaNA re, te piNa ratna , prm|| 24. anopama ratna , astrI re, te guNa ratnAM rI bhNddaar| iNa sarIkhI nahI dUsarI re, AkhAi bharata mjhaar||
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 303 14. chatraratna sAdhika ar3atAlosa kosa chAyA karatA hai| vaha sardI-garmI kA parihAra karatA hai| varSA Adi bAdhAeM bhI isase Tala jAtI haiN| 15. carmaratna sAdhika ar3atAlIsa kosa meM nIce vistIrNa hotA hai| vaha naukA ke samAna hai| vaha puNya ke pramANa se prApta huA hai| 16. daMDaratna parvata-pahAr3oM ko tor3akara cakacUra kara detA hai| vaha viSama sthala ko sama banAtA hai| viSamatA ko dUra kara detA hai| 17. asi khaDgaratna vajrAdi ko bhI kATa detA hai| atyaMta kaThora vastu ko bhI kATakara do Tukar3e kara detA hai| 18. maNiratna atyaMta manohara hai| usakA prakAza caMdramA ke samAna sAdhika ar3atAlIsa kosa meM prakAza phailAtA hai| 19. kAkinIratna pAsa meM hone se ghAva nahIM lagatA hai| ghAva ke Upara sparza karane se vaha turaMta bhara jAtA hai| 20. senA kA nAyaka senApatiratna aisA zUra hai ki lAkhoM sainikoM ko bhaMga kara cakacUra kara detA hai| 21. gAthApatiratna meM aneka guNa haiN| vaha dhAnya niSpanna karatA hai| prabhAta meM dhAnya botA hai dina rahate-rahate use kATa letA hai| 22. bar3haIratna senA ke lie yathAyogya AvAsa upalabdha karavAtA hai| bharata nareMdra ke lie bayAMlIsa tale kA mahala banAtA hai| 23. purohitaratna satkarma karane meM pradhAna hai| usake bhI aneka guNa haiN| vaha bhI parama ratna hai| 24. aneka guNoM kA bhaMDAra strIratna anupama hai| pUre bharatakSetra meM isa sarIkhI koI nArI nahIM hotii|
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 25. azva ratna verI UpareM re, pareM che vIjalI jima taam| dhaNI meM Ala AvaNa deM nahIM re, tiNameM guNa abhiraaNm|| 26. hAthI ratna hAthyAM ro adhipatI re, jANe UbhoM aMjaNa girI paahdd| sobhe tiNa Upara narapatI re, iMdra taNe unniiyaar|| 27 cavadeM ratna che jiNa ghare re, jiNa ghare nava nidhaaNn| jiNa ghara cha khaMDa ro rAja , re, te bhAgabalI che raajaaNn|| 28 ehavI ridha Ae milI re, tyAMne jANasI dhUla smaaNnn| saMjama lene kevala upAya ne re, pAMmasI pada nirvaann||
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 305 25. azvaratna vairI para vidyut kI taraha giratA hai| apane abhirAma guNa se vaha svAmI ko jarA bhI kaSTa nahIM Ane detaa| 26. hastIratna hAthiyoM kA adhipati hai| aisA lagatA hai jaise aMjanagiri khar3A ho| usa para narapati iMdra ke pratimAna suzobhita hote haiN| 27. jisake pAsa caudaha ratna haiM, jisake ghara nau nidhAna haiM, chaha khaMDa kA rAjya hai vaha rAjA bhAgyazAlI hai| 28. aisI Rddhi bharatajI ko prApta huI hai, para ve ise dhUla ke samAna jAneMge, saMyama grahaNa kara kevalajJAna prApta kara nirvANa pada ko paaeNge|
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. nava nidhAna paragaTa huA, tyAMne jANe lIyA che taahi| jaba poSadhazAlA thI nIkalyA, AyA maMjaNa ghara maahi|| 2. maMjaNa kIyoM vidha AgalI, AyA uvaThANa sAlA maahi| tihAM beThA sighAsaNa UpareM, kaheM , zreNI prazreNI meM bolaay|| 3. nava nidhAna mAhareM Aya paragaTyA, tiNarA karo mahochava jaay| jaba seNI prazreNI suNa harakhIyA, kIyA mahochava aay|| 4. aThAi mahochava pUrA huAM, kaheM che senApati ne bolaay| kaheM jAoM tumheM devANUpIyA, gaMgA peMleM dujeM khaMDa jaay|| 5. tihAM AMNa manAe mAharI, bheTaNo lei sevaga tthhraay| senApatI suNa tima hIja kare, gaMgA nadI meM pAra jaay|| 6. bheTaNoM le AMNa manAyaneM, pAcho Ayo bharata jI re paas| Age kahyoM tima sagaloi jAMNajoM, hiveM bhogaveM sukha vilaas|| 7. hiveM cakra ratna te ekadA, AudhasAlA thI nIkalyoM baar| sahaMsa devatA sahIta paravasyoM thakoM, UMco gayoM gagana mjhaar|| 8. vAjaMtra sabada pUrato thakoM, vijaya kaTaka re maahi| majhomajha thai ne nIkalyoM, nerata kuNa vanItA disa jaay| 9. vanItA sAhamoM jAtA dekhaneM, ghaNo haraSyA bharata maahaaraay| kaheM che koDaMbI puruSa bolAya neM, hastI ratna neM saja karoM jaay||
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. nava nidhAnoM ke prakaTa hone kI bAta jAnakara bharatajI pauSadhazAlA se nikala kara snAnagRha meM aae| 23. pUrvokta vidhi se snAna kara upasthAna zAlA meM aae| vahAM siMhAsana para baiThakara zreNi- prazreNi ko bulAkara kahate haiM- mere nau nidhAna prakaTa hue haiM / jAkara inakA mahotsava kro| zreNi- prazreNi ke loga yaha suna harSita hue aura mahotsava kiyaa| 4. ATha dinoM kA mahotsava saMpanna hone para bharatajI ne senApati ko bulAkara devAnupriya gaMgA nadI ke usa pAra dUsare khaMDa meM jAo / kahA 5,6. vahAM merI AjJA pravartAo / upahAra lekara unheM sevaka ke rUpa meM sthApita kro| yaha suna senApati ne vaise hI kiyaa| gaMgA nadI ke usa pAra jAkara upahAra svIkAra kara, AjJA pravartA kara punaH bharatajI ke pAsa AyA aura pUrva meM jo vistAra kahA gayA hai vaha sArA yahAM jAnanA caahie| aba bharatajI sukha - vilAsa kA upabhoga kara rahe haiM / 7. eka bAra phira cakraratna AyudhazAlA se bAhara nikalA / sahasra devatAoM se parivRtta hokara AkAza meM gayA / 8. vAdyayaMtroM ke zabda se akAza ko ApUrita karatA huA vijaya kaTaka ke bIcoMbIca hokara nairRtya koNa meM vinItA kI ora calane lagA / 9. use vinItA nagarI kI ora jAte dekhakara bharatajI harSita hue| kAryakArI puruSa ko bulAkara hastIratna ko sajja karane kA Adeza diyA /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 riSabhAnaMdaNa bAhubala giravoM DhALa : 50 (laya : rUghapati jIto re) bharata nRpa jIto re|| dhIra, bharata nRpa jIto re| vaDavIra, bharata nRpa jIto re| guNavaMta, sUro ne stvNt|| no meM 1. cakra ratna ne cAlato ho, vanItA sAhamoM jAtoM dekh| ___nara nArI tiNa avasareM ho, haraSata huA vshekh|| 2. ghara ghara raMga vadhAvaNA ho, ghara ghara mNglaacaar| ghara ghara gAveM gItaDA ho, mukha mukha jaya jaya kaar|| 3. loka sahU haraSata hUA ho, nija ghara AvA taam| ucharaMga pAMmyoM ati ghaNo ho, mana pAMmyoM visraaNm|| 4. cha khaMDa akhaMData bharata meM ho, varatI bharata rI aann| tiNasU cakra gharAM meM cAlIyo ho, kara moTeM mNddaaNnn|| 5. mAgadha varadAMma prabhAsa deva ne ho, jIta manAi aann| siMdhu devI jIta phateM karI ho, tiNa AMNa kIdhI prmaann|| 6. vetADhagirI deva jIpIyo ho, jIto kiratamAlI dev| cUla hemavaMta deva namAvIyo ho, tyAMne kIyA sevaga svymev| 7. gaMgA devI jIta sevaga karI ho, tiNaneM AMNa mnaay| namI vinamI vidyAdhara jIpane ho, dIyA che pagAM lgaay|| 8. naTamAlI devatA bhaNI ho, jIte manAi aann| nava nidhAna jItA puna joga sUM ho, te hAjara huA prmaann||
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 309 DhALa : 50 bharata nRpa jIta gyaa| RSabha kA naMdana, bAhubala kA bar3A bhAI, dhIra gauravazAlI, sUravIra guNavaMta, satavaMta bharata rAjA aba sarva vijetA bana gyaa| 1. cakraratna ko vinItA kI ora calatA dekhakara usa avasara para sabhI nara-nArI atyaMta harSita hue| 2. ghara-ghara meM raMga-badhAiyAM baMTane lagI, maMgalAcAra aura gIta gAe jAne lge| mukha-mukha para jaya-jayakAra gUMjane lgii| 3. vijaya yAtrA ke sabhI saMbhAgI apane ghara lauTane ke lie harSita hue| atyaMta utsAha jaagaa| mana ko vizrAma milaa| 4. akhaMDa bharatakSetra ke chahoM hI khaMDoM meM bharatajI kI AjJA kA pravartana huaa| isIlie cahala-pahala ke sAtha cakra ghara kI ora lauTane lgaa| 5-9. bharatajI ne mAgadha deva, varadAma deva, prabhASa deva, siMdhu devI, vaitADhya girideva, kRtamAlI deva, cUla hemavaMta deva, gaMgA devI, namI-vinamI vidyAdhara, naTamAlI deva, ina sabhI ko jItakara natamastaka banA diyaa| apanI AjJA kA pravartana kiyA, unheM apanA sevaka bnaayaa| puNyayoga se nau nidhAna ko jiitaa| ve apane Apa upasthita ho ge| apane bala se deva-deviyoM ko natamastaka kiyA, unheM apanI AjJA svIkAra krvaaii| unakA upahAra svIkAra kiyA aura unheM vidA kiyaa|
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 9. deva devI manAyA tyAMro le le bhArI bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 jora sUM ho, jora sUM AMNa manAya / bheTaNo ho, sIkha dIdhI sevaga ThaharAya / / 10. ajita rAja tiNa pAMmIyo ho, satrU sagalAM neM sarva ratna upanA tehaneM ho, cakra ratna pradhAna 11. nava nidhAMna noM huvo adhipatI ho, bharIyA pAcheM cAleM cheM rAjA moTakA ho, rAyavara koThAra battIsa 12. sATha sahaMsa varasAM lage ho, bharata khetra re sagaleM ThAMmeM bharata jI ho, ANa varatAi 13. hiveM bharata nariMda tiNa avasareM ho, sevaga puraSa hastI ratna neM saja kare ho, mAharI AganA sUpe 14. sevaga suNa timahIja kIyo ho, hastI tiNa caDhIyoM narapatI ho, upara 16. hastI ratna beThAM mukha AgaleM ho, cAleM ATha jathA anukrameM cAlIyA ho, sAthIyAdika AThoi jIta / 17. pUrNa kalasa jala bharayoM ho, vaLe jala bharayoM loTa mahiMdra dhvajA cAleM mukha AgaleM ho, sahaMsa dhajA taNeM vadIta // 18. chatra cAleM mukha AgaleM ho, vaLe dhajA patAkA vaLe camara mukha AgeM cAlatA ho, ityAdika maMgalIka bhaMDAra / hajAra / / sajakara sUMpyoM AMNa / kara moTeM maMDAMNa / / mAhi / tAhi / / 15. nagarI vanItA tiNa diseM ho, cAlyA cheM bharata nariMda | janma bhUma nija nagarI AparI ho, tiNasUM pAMmyAM adhika AnaMda / / bolAya / Aya / / maMgalIka / ThIka // / bhiMgAra / piravAra / / vizekha / aneka / / 19. sighAsaNa maNI ratnAM jaDyoM ho, mukha Agala cAlaMta / AgeM kahyoM cheM tima jAMNajoM ho, sagaloi virataMta //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 311 10. zatruoM ko jItakara aparAjeya rAjya prApta kiyaa| sAre ratna upalabdha hue| saba ratnoM meM cakraratna pradhAna hai| 11. nau nidhAna ke adhipati hue| koThAra-bhaMDAra bhara gae / battIsa hajAra bar3ebar3e rAje unake pIche calane lge| 12. bharatajI ne bharatakSetra ke sabhI sthAnoM para sATha hajAra varSoM meM apanI AjJA svIkAra krvaaii| 13. aba bharata nareMdra apane sevaka puruSa ko bulAkara use hastIratna ko sajAkara, apanI AjJA ko pratyarpita karane kA Adeza dete haiN| 14. sevaka ne AjJA ke anusAra hastIratna ko sajAkara samupasthita kara diyaa| rAjeMdra dhUmadhAma se usa para savAra huaa| 15. aba bharatajI apanI janmabhUmi aura rAjadhAnI vinItA kI dizA meM cala rahe haiN| isIlie ve bahuta AnaMdita haiN| 16. ve hastIratna para baiThe haiN| unake muMha ke Age sAthiyA Adi aSTa maMgala anukrama se calate haiN| 17-19. jala se bharA huA pUrNa kalaza, 2 bharA huA bhaMgAra lauTA, 3 sahasra dhvajAoM ke parivAra se maheMdra-dhvaja, 4 chatra, 5 dhvajA, 6 patAkA, 7 camara, 8 maNiratnoM se jar3A siMhAsana Adi aneka mAMgalIka (pUrvokta vRttAMta ke anusAra) muMha ke sAmane cala rahe haiN|
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 312 ho, ratna sAta / ekaMdrI pacheM 20. tivAra Agala mukha anukrameM cAlyA rUDI rIta sUM ho, te prasidha loka vikhyAta / / 21. cakra chatra carma ralIyAMmaNA ho, neM daMDa asI maNI ratna neM kAgaNI ho, cAlyA vanItA neM 22. nava nidhAMna AgeM cAlIyA ho, vaLe sola sahaMsa devatA ho, nagarI vanItA neM cAlyA anukrameM rAjA 23. tadAnaMtara pUTheM cAlIyA ho, sAta ratna paMciMdrI cAlIyA ho, battIsa vakhAMNa / jAMNa / / anukrameM jAya / tAhi / / hajAra / tiNavAra / / 24. jIta lIdho te rAja cha khaMDa no ho, te to saMsAra noM cheM sUra / AtamA veraNa jItaneM karma ho, karasI cakacUra //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 313 20,21. usake bAda muMha ke sAmane lokaprasiddha manohara sAta ekeMdriyaratna 1 cakraratna, 2 chatraratna, 3 carmaratna, 4 daMDaratna, 5 asiratna, 6 maNiratna, 7 kAMkiNIratna anukrama se vyavasthita rUpa se cala rahe haiN| 22. usake bAda nau nidhAna tathA saulaha hajAra devatA vinItA nagarI kI ora anukrama se cala rahe haiN| 23. unake pIche battIsa hajAra rAjA tathA sAta paMceMdriya ratna cala rahe haiN| 24. bharatajI ne chaha khaMDoM kA rAjya jIta liyA, yaha to saMsAra kA zaurya hai| Age AtmA rUpI zatru ko jItakara karmoM ko cakacUra kreNge|
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. ritu kanyA che kilyANa kAraNI, tyAMro pharasa ghaNo sukhdaay| sukhakArI imRta samAMNa che, te battIsa sahaMsa , taahi|| 2. battIsa sahaMsa kinyA ralIyAMmaNI, te piNa rUpa anuuNp| janapada desa taNA rAjA mukhI, tyAMrI putrI che ataMta sruup| 3. cosaTha sahaMsa aMtevarI, doya doya vAraMgaNA eka eka laar|| itarI astrI bharata nariMda re, eka lAkha ne bANU hjaar| 4. piNa sArI anukrameM nIkalI, vanItA nagarI meM taahi|| battIsa sahaMsa nATaka vidha battIsa nA, piNa Agala calIyA jaay| rasoidAra tIna soM meM sATha che, anukrameM cAlyA rUDI riit|| aThAreM zreNI prazreNI piNa cAlIyA, te prasidha loka vdiit| 6. ghoDA hAthI ratha ralIyAMmaNA, corAsI corAsI lAkha jnn|| vaLe pAyaka chinUM koDate, piNa cAlyA , rIta prmaann|| 7. ityAdika sarva kahyA take, anukrameM cAlyA , jaaNnn| A ridha milI sarva bharata neM, te puna taNe prmaann|| DhALa : 51 (laya : jhUTho bolyo jAdavA) mIThoM che puna saMsAra meN| 1. mIThoM che puna saMsAra meM, tiNasUM rAca rahyA sahu lok| puna vinA iNa saMsAra meM, loka giNe sahu phok||
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. kalyANakAriNI battIsa hajAra Rtu kanyAeM haiN| ve amRta ke samAna sukhakArI haiN| unakA sparza atyaMta sukhadAyaka hai| 2. ve manohara evaM anupama rUpa vAlI battIsa hajAra kanyAeM aneka janapadoM ke rAjAoM aura rAjapramukhoM kI putriyAM haiN| 3, 4. eka-eka kanyA ke sAtha do-do bAraMgaNA ke hisAba se causaTha hajAra tathA kula milAkara eka lAkha bAnave hajAra striyoM kA aMtaHpura bharatajI ke sAtha vinItA nagarI meM anukrama se cala rahA hai| unake pIche battIsa hajAra nartaka battIsa prakAra ke nRtya karate hue cala rahe haiM / 5. unake pIche tIna sau sATha rasoiye anukrama se cala rahe haiM / unake pIche sarvaloka prasiddha aTThAraha zreNi- prazreNi ke loga bhI cala rahe haiN| I 6. phira caurAsI lAkha manohArI hAthI, ghor3e, ratha tathA chinnu karor3a paidala sainika vidhipUrvaka cala rahe haiN| 7. uparyukta sabhI anukrama se cala rahe haiN| puNya ke pramANa se bharatajI ko yaha Rddhi-saMpadA prApta huI hai / DhALa : 51 saMsAra meM puNya madhura hai I 1. isIlie saba loga isameM ruci le rahe haiM / puNya ke binA saMsAra meM saba loga sabako vyartha mAnate haiM /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 2. puna vaLe saM pAmeM padavI sarva pAMmeM saMpadA, moTakI, bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 puna , saMpata muul| puna sabe anukuul|| 3. bharata nariMda sarva loka neM, mIThoM lAgeM amIya smaaNnn| vaLe puna taNA paratApa thI, kuNa kuNa mileM saMpata aaNnn|| 4. bharata nariMda rAjaMda nI, kareM che devatA tteNhl| jihAM vAso raheM tihAM kareM, bayAlIsa bhomIyA meNhl| 5. te mahala bayAlIsa bhomIyA, te sarva ratna jddNt| te dIseM ghaNA ralIyAMmaNA, tyAM meMhalAM meM kIla krNt|| 6. tyAM meMhalAM re jAlyA ne gokhaDA, kara rahyA ataMta udyot| tihAM hIrA maNI ratnAM taNI, lAgI jhigAmaga jot|| 7. kaTaka paDAva kareM tihAM, tyAM sagalAM ne rahivA nivaas| jathAjoga kareM devatA, ghara hATa maMdara aavaas| adhIpati bharata iMdra taNI tiNaneM kheta no, jAMNaka punama cNd| opamA, tiNa dIThAM pAMmeM aannNd|| 9. deva devyAM rA vRMda namAvIyA, bheTaNA le sevaga thaap| sIkha dIdhI che AMNa manAya neM, te piNa puna taNo prtaap|| 10 bharata kSetra nA rAjA bhaNI, sagalAM ne kara dIdhI ret| sagalAM meM sevaga ThaharAya meM, Apa ThahatyA , sagalAM rA mheNt| 11. hukama phuramAveM. jo eka neM, jaba hAjara huveM , anek| jI jI kAra kareM sahU, te puna taNoM meM visekh|
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 317 2. puNya se saMpadAeM sAmane Akara milatI haiN| yahI sampatti kA mUla hai| puNya se bar3I-bar3I padaviyAM milatI haiN| puNya se saba kucha anukUla ho jAtA hai| 3. puNya ke pratApa se bharata nareMdra saba logoM ko amRta ke samAna mIThA lagatA hai| usako kaisI-kaisI saMpadAeM prApta huI haiN| 4. devatA bhI bharata rAjeMdra kI sevA karate haiN| vaha jahAM nivAsa karatA hai vahAM bayAlIsa maMjila ke mahala khar3e rahate haiN| 5. ve ratnajaTita bayAlIsa maMjila ke mahala dIkhane meM bhI suMdara lagate haiN| bharatajI vahAM krIr3A karate haiN| 6. una mahaloM ke jAlI-jharokhe atyaMta prakAzakara haiN| vahAM hIroM tathA maNiratnoM kI jagamaga jyoti jaga rahI haiN| 7. senA jahAM par3Ava karatI haiM vahAM sabake yathAyogya ghara-dukAna maMdira Adi AvAsa-nivAsa kI vyavasthA bhI devatA karate haiN| 8. bharatakSetra kA adhipati pUnama ke caMdramA ke samAna lagatA hai| usa iMdropama rAjA ko dekhane se hI AnaMda kA anubhava hotA hai| 9. deva-deviyoM ke vRMda ko unhoMne natamastaka kara diyaa| unake upahAra lekara unheM apanA sevaka sthApita kara, AjJA manavAkara unheM vidA kiyaa| yaha saba puNya kA pratApa hai| 10. bharatakSetra ke samasta rAjAoM ko apanI prajA banA liyaa| sabako sevaka sthApita kara svayaM sabake mahaMta bana gae haiN| 11. ve eka ko AjJA dete haiM to aneka hAjira ho jAte haiN| sabhI jI hAM-jI hAM karate haiM, yaha puNya kI vizeSatA hai|
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 bolyAM vaLe puna taNA 12. tiNa jAe thakAM AgaloM, hoya paratApa thI, tapa teja ghaNoM cheM 13. gamato ghaNoM lAgeM cheM sakala neM, tiNarI bolI cheM amIya samAMNa / te bolyAM lAgeM sUhAMmaNo, te puna taNA phala jAMNa / / bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 cupacApa / AtApa / / 14. sarva saMjoga Ae milyA, zabdAdika je je cheM ridha saMpadA, te puna taNoM 16. jyAM laga puna cheM jiNa jIva re, puna varavArayAM iNa jIva re, 15. bharata tapanA phala nariMda sukha bhogaveM, pUrva tapa karatAM puna bAMdhIyA, te hIja udeM hUA sukha cheM 18. puna vihUNA je mAMnavI, AsA mana meM dhareM, anUpa / svarUpa // gamato lAge cheM sagalAM neM tAhi / vAlA te veMrI hoya jAya / / 17. punavaMta rA kAja / sagalA sajheM, mana rA ciMtavyA je hINa puna huve jIvarA, tyAMneM royAM mele nahI rAja / / jAMNa / AMNa / / tyAMro ciMtavyoM niraphala te Ala mAla ho phala 19. je sukha bhogaveM saMsAra meM, te puna taNA je dukha upajeM saMsAra meM, te pApa taNeM thAya / jAya // jAMNa / paramANa || 20. je puna thakI haraSata huveM pApa thI pAmeM soga saMtApa / donUM prakAreM jIva bApaDA, bAMdheM nikevala pApa / / 21. puna taNA mAya / sukha kArimA, jehavI cheM supanA rI te vAra na lAgeM cheM viNasatAM, thoDA meM Ala mAla hoya jAya / / 22. puna to sukha cheM saMsAra nA, mokha lekheM sukha cheM nAMhi / jyAM mokha taNA sukha olakhyA, te rIjheM nahIM iNa mAMhi / /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 319 12. unake bolane para sAmane vAlA apane Apa cupa ho jAtA hai| puNya ke pratApa se unakA tapa-teja-AtApa bhI viziSTa hai| 13. ve sabako priya haiN| unakI bolI amRta ke samAna haiN| unakA bolanA sabako suhAmanA lagatA hai| yaha puNya kA svarUpa hai| 14. zabda Adi kI Rddhi-saMpadA ke jo bhI anupama sukha saMyoga Akara mile haiM, ve saba puNya ke svarUpa haiN| 15. pUrva tapa ke phalasvarUpa bharatajI ye saba sukha bhoga rahe haiN| tapa karane se jo puNyabaMdha huA vahI aba udaya meM AyA hai| 16. jisa jIva ke jaba taka puNya haiM taba taka vaha sabako priya lagatA hai| jaba puNya naSTa ho jAte haiM to snehI bhI bairI bana jAtA hai| 17. puNyavAn ke mana ciMtita saba kArya siddha hote haiN| puNyahIna prANI ko rone para bhI rAjya nahIM milatA hai| 18. puNyahIna manuSya kA ciMtita bhI niSphala ho jAtA hai| vaha mana meM jo bhI AzA karatA hai vaha vilupta ho jAtI hai| 19. saMsAra meM jo bhI sukhopabhoga kiyA jAtA hai, vaha puNya kA phala hai tathA jo duHkha utpanna hotA hai vaha pApa kA pariNAma hai| 20. jo jIva puNya se harSita hotA hai tathA pApa se zoka saMtapta hotA hai, ina donoM hI prakAroM se vaha becArA ekAMta pApa kA baMdhana karatA hai| 21. puNya ke sukha svapna kI mAyA kI taraha nAzamAna haiN| unake vinaSTa hone meM dera nahIM lgtii| thor3e meM hI ve vilupta ho jAte haiN| 22. puNya saMsAra ke sukha haiN| mokSa ke hisAba se ve sukha nahIM haiN| jinhoMne mokSa ke sukhoM ko pahacAna liyA ve inameM anurakta nahIM hote|
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 roga ta 23. puna taNA sukha rogalA, khAja disata / tiNarI to vaMchA karaNI nahI, te bhAkhyoM cheM zrI bhagavaMta / / 320 24. puna taNI jiNa vaMchA karI, tiNa vaMchIyA kAma neM tiNa sAra jAMNyoM cheM saMsAra neM, tiNare moTo mithyAta no 25. niravada karaNI kareM jehaneM, jaba puna lAge cheM puna bhogavIyAM vinA, sivapura nagara na 26. jIva rAjI huveM puna bhogavyAM, to baMdha jAyeM pApa tiNa pApa thakI dukha bhogaveM, daladara raheM cheM 27. puna rA toM sukha pudagala taNA, tyAMmeM kalA ma jAMNo nija guNa rA sukha mokha meM, tyAMro aMta kade nahI 28. iNa puna thakI bhoga pAMmIyA, tyAMneM jAMNeM cheM jahara tyAMneM jAbaka chAMDeneM bharata jI, lesI cArita nA bhoga / roga / / Aya / jAya // pUra / hajUra // kAya / Aya / / samAna / nidhAMna // 29. tyAMneM choDatAM jejha na ANasI, tyAMsUM jAbaka virakata hoya / dikhyA le jAvasI mokha meM, sAsatA sukha pAMmasI soya / /
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 321 23. puNya ke sukha pAMma ke dRSTAMta kI taraha rugNa haiN| bhagavAn ne kahA haiunakI kAmanA nahIM karanI caahie| 24. jo puNya kI kAmanA karatA hai vaha kAmabhogoM kI kAmanA karatA hai| jisane saMsAra ko sArapUrNa samajhA hai, usake mithyAtva kA mahAroga hai| 25. niravadya karaNI karane se jaba puNya kA baMdha hotA hai use bhoge binA mokSa meM nahIM jAyA jA sktaa| 26. yadi jIva puNyabhoga se khuza hotA hai to Dhera sAre pApoM kA baMdha ho jAtA hai| usase duHkha bhoganA par3atA hai| dAridrya sAmane upasthita ho jAtA hai| 27. puNya ke sukha paudgalika haiN| unameM koI kalA-kauzala nahIM smjheN| Atmasukha mokSa meM haiN| ve anaMta haiN| 28. bharatajI ne puNya se jina bhogoM ko prApta kiyA, unheM ve jahara ke samAna jAnate haiN| unheM bhI bilkula chor3akara caritra nidhAna grahaNa kreNge| 29. unheM chor3ane meM vilaMba nahIM kreNge| unase bilkula virakta ho jaaeNge| dIkSA grahaNa kara mokSa ke zAzvata sukhoM ko prApta kreNge|
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 3. 4. 2. 3. 4. duhA bharata nariMda rAjaMda rA, bhArI cheM puna te Ave cheM vanItA neM cAlIyoM, tyAMreM sAthe ghaNA cheM moTeM maMDAMNa sUM AveM cAlIyA, lAreM kahyoM te sarva sukhe sukhe mijala karatA thakA, cakra ratna taNeM asamAMna / rAjAMna // visatAra / anusAra / / thakA, sArI senyA sahIta paravarayA paDeM vAjaMtra nA dhUMkAra / battIsa vidha nATaka paDAvatA, ehavA nATaka battIsa hajAra / / tyAMrA mukha Age kuNa kuNa cAlIyA, anukrameM jathAtatha jAMNa / AgeM kahyA neM kahUM vaLe, tiNarI budhavaMta karajoM pichAMNa / / DhALa : 52 (laya : dharma dalAlI cita kareM ) te cAleM bharata jI reM AgaleM // ghaNA khaDaga lIyAM thakA hAtha meM, laSTi neM dhanuSa nA dharaNahAro jI / pAsA neM pustaka hAthAM jhAlIyA, ghaNA re vINA hAtha majhAro jI / taMboladharA neM dIvIdharA, cAlyA potA poMtA neM sarUpoM jI / potA potA neM vasatra paharaNeM, mukha AgaleM cAleM dIseM anUpo jI / / vaLe kuNa kuNa cAleM mukha AgaleM, anUkrameM sobheM rUDI rIto jI / ghaNA daMDadharA daMDI lIyAM, jaTAdharA te jaTA sahIto jI / / mora pIchIdharA piNa aneka cheM, vaLe mustaka mUMDA aneko jI / sikhAdhArI sikhAvaMta aneka cheM, hAsA nA karaNahAra vazekho jI / /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bharata rAjeMdra ke puNya prabala haiM, atulya haiN| ve vinItA kI ora cale hue A rahe haiN| unake sAtha meM aneka rAjA haiN| 2,3. pUrvokta vistAra ke anusAra ve bar3e ADaMbara se sukhe-sukhe maMjila-daramaMjila calate hue, sArI senA se parivRtta hokara, vAdyayaMtroM kI dhuMkAra ke sAtha, battIsa prakAra ke battIsa hajAra nATaka karavAte hue cakraratna kI gati ke anusAra cala rahe haiM / / 4. unake Age-Age yathAyogya anukrama se kauna-kauna cale unakA pIche bhI varNana kiyA, Age phira kaha rahA huuN| buddhimAna unakI sahI pahacAna kreN| DhALa : 52 ye bharatajI ke Age-Age cala rahe haiN| 1. aneka loga hAtha meM khaDga lie hue haiM, aneka loga lAThI tathA dhanuSadhArI haiM, aneka loga hAtha meM pAse, pustaka lie hue haiM, anekoM ke hAtha meM bINA hai| 2. aneka tamboladhArI evaM mazAlacI apane-apane svarUpa tathA apanI-apanI veSa-bhUSA meM Age-Age calate hue anupama dIkha rahe haiN| 3. phira aneka daMDadhArI daMDa lie hue tathA jaTAdhArI jaTA sahita Age-Age anukrama se calate hue suzobhita ho rahe haiN| 4. aneka morapiMchIdhArI haiM, aneka muMDa mastaka haiM, aneka suzikSita vidUSaka bhI
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 dravyakArI katUlakArI ghaNA, kaMdarapa rI kathA kahatA aneko jii| kuMkuI kuceSTA kareM ghaNA, mukhaarI vAcAla vizekho jii|| 6. gIta gAvatA mukha Agala ghaNA, ghaNA vajAvaMtA tAmo jii| nAcatA hasatA ramatA thakA, kei kIlA karaMtA ThAma ThAMmo jii| 7. kei gIta mAhomA sIkhAvatA, keI saMbhalAve mAhomA gIto jii| kei subha vacana mukha bolatA, kei subha bolAvatA rUDI rIto jii|| kei sobhA siNagAra karatA thakA, kei karatA aneka vidha phaeNnoM jii| keI orAM taNoM rUpa dekhatA, yAM sagalAM rA jUA jUA ceMhanoM jii| kei jaya jaya sabda prajUMjatA, kei jaya jaya bolatAM tAMmo jii| kei mukha maMgalIka bolatA thakA, mukha Agala bole che ThAma ThAMmoM jii| 10. anukrameM sagalAi cAlatA, uvAi sutara re anusAro jii| jAva Azva ne AzvadharA, tyAMro vividha prakAre vistAro jii| 11. nAga hastI behUM pAseM cAlatA, vaLe tyAMrA jhAlaNahAro jii| vaLe behUM pAseM ratha meM pAlakhyAM, cAlatA so) che zrIkAro jii| bharata vanItA neM caaliiyo| 12. hastI ratna beThoM soMbheM narapatI, jAMNaka punama caMdo jii| ridha karane paravasyoM thakoM, jAMNeM sAMprata dIseM deviMdo jii|| 13. cakraratna dekhAle mArageM, cAleM , bharata nariMdo jii| tyAreM pUThe pUThe AveM cAlIyA, aneka rAjAM rA vRMdo jii| 14. moTeM ADaMbara sUM AvatA, samudra nI pareM karatA kilolo jii| sarva ridha jota karaneM paravarayA, sIhanAda jyUM karatA hilolo jii|
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 325 5. aneka kautuka karane vAle, kaMdarpa kathA kahane vAle, aneka kautkucya karane vAle tathA mukhara vAcAla bhI haiM / 6. aneka gIta gAte hue, aneka vAdya bajAte hue tathA aneka nRtya karate hue, haMsate hue, sthAna-sthAna para krIr3A ramata karate hue / 7. aneka paraspara gIta sikhAte hue - paraspara gIta sunAte hue, aneka muMha se zubha vacana bolate-bulabAte hue / 8. aneka zobhA-zRMgAra tathA aneka prakAra ke phena-phitUra karate hue / 9,10. aneka jaya-jaya zabdoM kA prayoga karate hue, aneka muMha se maMgala vAcana karate hue, sthAna-sthAna para mukha ke Age ghor3e - ghur3asavAra Adi vividha vistAra ke sAtha aupapAtika sUtra ke anusAra anukrama se cala rahe haiN| 11. donoM ora nAga hastI unake mahAvata, ratha tathA pAlakiyAM samyag rUpa se calatI huI suzobhita ho rahI hai| isa taraha bharata vinItA kI ora cala rahA hai| 12. bharata narapati hastIratna para baiThe hue pUnama ke caMdramA kI taraha suzobhita ho rahe haiN| Rddhi se parivRtta pratyakSa deveMdra kI taraha dikhAI dete haiM / 13,14. cakraratna ke dvArA dikhAe gae mArga se bharata nareMdra cala rahe haiM / unake pIche-pIche rAjAoM ke aneka vRMda samudra kI taraha kallola karate hue bar3e ADaMbara se A rahe haiN| ve sarvaruddhi jyoti se parivRtta siMhanAda kI taraha hiloreM le rahe haiM /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 15. niraghoSa vAjaMtra vAjatA thakA, sukheM sukheM cAleM tAMmoM jii| jojana jojana re AMtareM, letA thakA visarAMmoM jii|| 16. meM to nagara vanItA AyaneM, karasI vanItA no rAjo jii| rAja choDene jAsI mokSa meM, sArasI sarva Atma kAjo jii||
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 327 15. nirghoSa vAdyayaMtra ke bajate hue sukhapUrvaka eka-eka yojana ke aMtarAla se vizrAma karate hue cala rahe haiM / 16. bharatajI vinItA meM Akara vinItA kA rAjya kara aMta meM ise chor3akara mokSa meM jAeMge, AtmA ke sAre kArya siddha kreNge|
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. iNa vidha vanItA AvatAM viceM, gAMma nagarAdika taahi| tyAM sagalAM meM AMNa manAyaneM, bheTaNoM lei sevaga tthhraay| 2. vAso letA letA AvIyA, vanItA rAjadhyAMnI taam| vanItA sUM neMrA alagA nahIM, kaTaka utArayoM tiNa tthaaNm|| 3. vanItA rAjadhyAMnI tehanoM, bAramoM teloM kIyoM tiNa tthaaNm| tiNaroM vistAra che pAchalI pareM, te sagaloMi kahaNoM che aaNm|| 4. tIna dina pUrA hUAM, nIkalyA poSadhasAlA thI baar| pAche kahI che tiNa vidhe, hastI ratna huA asvaar|| 5. nava nidhAna ne senyA cauraMgaNI, tyAMne thApe vanItA baar| seSa piravAra sahIta sUM, hUA vanItA ne tyaar|| 6. bharata jI ne jANyAM AvatA, ghaNA haraSa hUA , taahi| te vadhAveM , bharata nariMda meM, te vidha suNajoM citta lyaay|| DhALa:53 (laya : sukhe ne vadhAvo kisana nariMda meM re) sukhe ne vadhAvo re bharata nariMda meM re|| 1. sukhe ne vadhAvo re bharata niraMda ne re, bhara bhara motIDAM rI thaal| vaLe maNa mAMNaka hIrA panA tehathI re, vadhAvoM bharata bhuupaal| 2. ehavA sabada suNe sahU harakhIyA re, huya gayA turata tyaar| ratnAdika nA bhArI bhArI bheTaNA re, tyAM lIdhAM che hAtha mjhaar||
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. isa prakAra vinItA Ate samaya bIca meM jo bhI grAma-nagarAdi Ate haiM, vahAM apanI AjJA svIkAra karavAkara, upahAra svIkAra kara apane sevaka sthApita karate haiM / 2. yoM vizrAma lete hue vinItA rAjadhAnI ke na nikaTa na dUra apanI senA kA par3Ava karate haiM 1 3. vinItA nagarI meM Akara bArahavAM telA karate haiM / isakA sArA vistAra pUrvokta rUpa se kahanA cAhie / 4. tIna dina pUre hone para pauSadhazAlA se bAhara nikala kara pUrvokta rUpa se hastIratna para savAra hue| 5. nau nidhAna tathA caturaMgiNI senA ko vinItA ke bAhara sthApita kara, zeSa parivAra ke sAtha nagarI meM praveza kara rahe haiM / I 6. bharatajI ke Agamana kI bAta jAnakara sabhI harSita hote haiM / ve bharata nareMdra kA vardhApana karate haiM usa vidhi ko citta lagAkara suneM / DhALa : 53 sukhapUrvaka bharata narendra kA vardhApana karo / 1. motI, maNi, mANaka, hIrA tathA pannA ke thAla bhara-bharakara sukhapUrvaka bharata nareMdra kA vardhApana karo / 2. aise zabda sunakara saba harSita hue| ratnAdi ke bar3e-bar3e upahAra hAtha meM lekara turaMta taiyAra ho ge|
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 3. 4. 5. 7. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 sagaloM sAtha bheloM hoya nIkalyoM re, bharata jI shAMmA jAya / mana ro uchAva cheM tyAMre ati ghaNo re, jAMNeM vegA vadhAvAM jAya / / 8. vAjaMtra gIta nAda ralIyAMmaNA re, sAthIyAdika zrIkAra / dhvajA patAkAdika maMgalIka noM re, tyAMro vahuta kIyoM vistAra / / 6. te hIrA vajara kaThaNa cheM ehavA re, tyAMneM mehaleM aMharaNa majhAra / koi balavaMta gharI deveM jorasuM re, tiNareM moceM na paDeM ligAra / / hIrAM neM phesyA dAsI cimarI thakI re, sAthIyo kIyoM zrIkAra / isaro bala kahyoM cheM dAsI taNo re, oM toM kahI cheM kathA anusAra / / keM toM uchala hIroM alagoM paDeM re, ke peseM araNa majhAra / ke peseM hIro ghaNa tehameM reM, piNa mocoM na paDeM ligAra / / ehavA hIrA phesyA camaTI thakI re, te dAsI ghaNI balavAna / tyAM hIrAM taNoM dAsI kIyoM sAthIyo re, vadhAvaNa bharata rAjAMna / / 9. te nagara vanItA viceM hoya nIkalI re, gayA bharata jI reM paas| bharata nariMda rAjA neM dekhaneM re, tyAMreM hUvoM haraSa hulAsa // 10. aMjalI joDa boleM viDadAvalI re, kareM ghaNA guNagrAMma / vividha prakAreM leveM cheM uvAraNA re, vineM sahIta boleM sIsa nAMma / / 11. the sukhe samAdhe bhalAMi padhArIyA jI, vanItA nagara majhAra / tumha darasaNarA huMtA mhe sAbhalA re, te mheM dIThoM cheM Aja dIdAra / / 12. viraho paDyoM tumanA darasaNa taNo jI, sATha hajAra varaSa eka dhAra / ityAdika aneka vacana kahitA thakA re, haraSa AMsUM kADheM tiNavAra / / 13. bhArI bhArI bheTaNA ANyA take re, melyA bharata jI re pAya / tyAMrA to bheTaNA lIyA cheM rUDI rIta sUM re, jU jUA mITheM vacana bolAya //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 331 3. sArA sArtha (parivAra) sammilita hokara mana meM atyaMta utsAha se bharatajI ke sAmane jA rahA hai / socatA hai ki jaldI jAkara vardhApana kreN| 4. zreSTha rucikara gIta-saMgIta, vAdyayaMtra, svastika, dhvajA, patAkA Adi mAMgalikoM kA bahuta bar3A vistAra kiyA gyaa| 5. dAsI ne apanI cimaTI se hIre ko pIsakara zreSTha svastika kiyA / dAsI kA aisA jo bala kahA gayA hai yaha kathA ke anusAra hai / 6. hIre vajra ke samAna itane kaThora hote haiM ki unheM eraNa para rakhakara koI balazAlI ghana se jora se coTa kare to bhI jarA-sI kharoca nahIM aatii| 7. yA to hIrA uchalakara alaga par3a jAtA hai yA eraNa meM praveza kara jAtA hai yA vaha ghana meM praveza kara jAtA hai para usameM kiMcit bhI moca nahIM aatii| 8. aise hIroM ko dAsI ne cimaTI se pIsa diyA / vaha dAsI bar3I balavatI hai| usane aise hIroM se svastika ukera kara vardhApana kiyA / 9. vaha vinItA nagarI ke madhya se hokara nikalI aura bharatajI ke pAsa phuNcii| bharata nareMdra ko dekhakara usako atyaMta harSa ullAsa huaa| - 10. aMjalI jor3akara prazaMsA karatI huI guNagAna karatI hai / vividha prakAra kI balaiyA letI hai, zISa jhukAkara vinayapUrvaka bolatI hai| 11. Apa sukha- samAdhipUrvaka vinItA nagarI meM bhale pdhaare| hama Apake darzana ke lie sAmane Ae haiN| hameM Aja Apake darzana hue / 12. hameM lagAtAra sATha hajAra varSoM taka Apake darzanoM kA viraha pdd'aa| isa prakAra aneka vacana kahate hue harSa ke AMsU nikala pdd'e| 13. ve jo bar3e-bar3e upahAra lAe the, unheM bharatajI ke caraNoM meM upasthita kie| bharatajI ne bhI prasannatA se unake upahAroM ko svIkAra kiyA / unheM alaga-alaga madhura vacana se Azvasta kiyA /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 14. tyAMmeM keyaka to nyAtIlA AparA re, keyaka nija pirvaar| keyaka nagarI mAMheM huMtA moTakA re, tyAMroM kANa kuraba idhikaar|| 15. tyAM sagalAM meM bharata nariMda rUDI rIta sUM re, dIyoM ghaNoM snmaaNn| vaLe satakAra dIyo sagalAM bhaNI re, jathAjoga bharata raajaaNn|| 16. sIkha dIdhI sagalAM meM saMtoSaneM re, mIThe vacana bolaay| sevaga meM sAMmI rI rIta sU re, ghaNA rAjI karaneM taahi|| 17. vanItA rAjaghyAMnI re bAhire re, utarIyA bharata jI aay| te khabara huI vanItA nagarI majhe re, haraSa hUvoM , ghara ghara maahi|| 18. uchAva lAgoM lokAM re ati ghaNo re, dekhaNa ro laga rahyo dhyaan| uchachala hoya rahyA , ati ghaNA re, jANaka dekhAM bharata raajaaNn|| 19. ghaNA loka mAhomA milaneM ima kaheM re, bhalAM ugo dina aaj| bharatajI nagarI vanItA AvIyA re, bharata khetra cha hI khaMDa saaj| 20. rAjA desa sAhaje ghara AvIyA re, dukha nahIM de kiNane ligaar| vaLe sAra saMbhAla kareM sarvaloka rI re, tiNasUM harakheM che ghara ghara mjhaar|| 21. puna paratApeM harakha sArAM taNe re, tiNa harakha ne kAramoM jaann| te haraSa choDeneM cArita levasI re, karma kATe jAsI nirvaaNnn||
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 14,15. una logoM meM kucha to jJAti-nyAtijana the, kucha pArivArikajana the| kucha nagara ke pratiSThita jana the| unake mAna, pratiSThA aura adhikAra ke anusAra bharatajI ne samyag rUpa se sabako yathocita sammAna-satkAra diyaa| 16. sevaka aura svAmI kI rIti ke anusAra madhura vacana se saMtuSTa kara sabako vidA kiyaa| 17. bharatajI ke vinItA nagarI rAjadhAnI ke bAhara utarane kI khabara huI to nagarI meM ghara-ghara meM khuziyAM chA giiN| 18. loga unheM dekhane ke lie atyaMta utsAhita ho ge| utkaMThita hokara pratIkSA karane lage ki kaba bharatajI ke darzana kreN| 19. bahuta sAre loga paraspara milakara aisA kahane lage ki Aja bhalA dina udita huA hai| bharatajI chahoM hI khaMDoM ko siddha kara vinItA nagarI meM Ae haiN| 20. bharatajI videzoM ko siddha kara ghara Ae haiN| kisI ko kiMcit bhI duHkha nahIM dete| sabakI sAra-saMbhAla karate haiM, isalie ghara-ghara meM harSa ho rahA hai| 21. puNya ke pratApa se saba loga harSita haiN| ve usa harSa ko bhI anitya jAnakara use chor3akara cAritra grahaNa kara karma kATakara mokSa meM jaaeNge|
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. hiveM AveM duhA bharata rAjaMda tiNa avasareM, kara nagarI vanItA majhe, haraSa ghaNoM moTeM mana mNddaaNnn| aann| 2. niraghoSa vAjaMtra vAjatAM thakA, sIhanAda jyUM karatA guuNjaar| nija bhavana ghara shAMmAM cAlIyAM, sAthe lIyAM ridha vistaar|| 3. vanItA rAjadhyAMnI teha meM, pravesa kIyoM tinnvaar| kuNa kuNa mahochava devatA kareM, te suNajoM vistaar|| DhALa : 54 (laya : rAma padhArIyA jI) bharata padhArIyA jii|| bharata rAjaMda padhArIyA jI, nagara vanItA teh| tyAMrA mahochava kareM , devatA jI, AMNI idhika sneh| 1. 2. eka eka devatA tiNa vanItA ne bAhira bhiMtareM sameM jI, AMNI porasa puur| jI, kacaroM kara dIyo duur| 3. eka ekIkA devatA jI, kareM mahochava aaNm| vanItA ne abhiMtara bAhire jI, pAMNI char3ake ThAma tthaaNm|| 4. eka ekIkA devatA jI, vanItA neM abhiMtara bAhireM karavA jI, lIpeM lAgA , aaNm| che ThAma tthaaNm|| 5. eka ekIkA devatA jI, pAMca varaNA raMgA nI taam| vanItA ne abhiMtara bAhireM jI, dhajA patAkA bAMdhe ThAma tthaaNm||
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. aba prasannamanA bharata rAjeMdra ThATha-bATa ke sAtha vinItA nagarI meM praveza rahe haiN| 2. vAdyayaMtroM ke nirghoSa ke bIca siMhanAda kI taraha guMjArava karate hue RddhivistAra ke sAtha apane bhavana-ghara kI ora bar3ha rahe haiN| 3. vinItA rAjadhAnI meM praveza karate samaya devatA kaise-kaise mahotsava karate haiM, usakA vistAra suneN| DhALa: 54 bharatajI padhAra rahe haiN| 1. bharata nareMdra vinItA nagara meM padhAra rahe haiN| devatA sasneha unakA mahotsava kara rahe haiN| 2. usa samaya kucha devatAoM ne pUre pauruSa ke sAtha vinItA ke aMdara tathA bAhara kA kacarA dUra kara diyaa| 3. kucha devatAoM ne vinItA ke aMdara aura bAhara sthAna-sthAna para jala chir3aka kara mahotsava mnaayaa| 4. kucha devatAoM ne vinItA ko aMdara aura bAhara se sthAna-sthAna para lIpanA zurU kara diyaa| 5. kucha devatA vinItA ke bhItara aura bAhara sthAna-sthAna para paMcaraMgI dhvajApatAkAeM bAMdhane lge|
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 eka ekIkA devatA jI, caMdaravA bAMdhe ThAma tthaaNm| kei gosIsA caMdaNa taNA jI, chApA deveM abhiraaNm|| kei rakta caMdaNa taNA jI, ThAma ThAMma chApA deM taahi| kei phula taNI virakhA kareM jI, nagarI bAhira meM maahi|| kei ThAma ThAMma kareM dhUpaNoM jI, agara tagara ukhev| kei sugaMdha taNI virakhA kareM jI, ekIkA devatA symev|| 9. kei rUpA taNI virakhA kareM jI, kei sovana varasAveM taam| kei ratna taNI virakhA kareM jI, mAhi ne bAhira ThAma tthaaNm|| 10. kei devatA vajara hIrAM taNI jI, virakhA kareM tiNa vaar| kei AbharaNa vividha prakAra nA jI, tyAMrI virakhA kareM vaaruuNvaar|| 11. kei mAMcA upara mAMcA mAMDatA jI, rUDI rIta raceM che taam| ityAdika kIyA sarva devatA jI, bharatajI rA mahochava kaam|| 12. ghara ghara raMga vadhAvaNA jI, ghara ghara mNglaacaar| ghara ghara gAveM gItaDA jI, mukha mukha jaya jykaar|| 13. ghara ghara mahochava jU jUA jI, mahochava maMDANA taahi| raMgaralI ghara ghara hui jI, mana mAhe haraSa na maay|| 14. vaLe vanItA nagarI majhe jI, pravesa karata tinnvaar| tIna cyAra mAraga mileM tihAM jI, vaLe mAhApaMtha mjhaar|| 15. tihAM kei arthanAM lobhIyA jI, te mukha sUM kareM gunngraam| kei arthI kAMmabhoga nA jI, lAbha arthI che taaNm|| 16. kei arthI che vividha prakAra nI jI, ridha nA arthI anek| te piNa tihAM Ae milyA jI, tyAMra jU jUi cAhi vishekh|
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 337 6. kucha devatA sthAna-sthAna para vitAna bAMdhane lage to kucha devatA gozIrSa caMdana ke AkarSaka chApe lagAne lage / 7. kucha devatA nagarI ke bhItara aura bAhara rakta caMdana ke chApe lagAne lage to kucha devatA phUloM kI varSA karane lage / 8. kucha devatA svayameva sthAna-sthAna para agara - tagara ke dhUpa kA utkSepa karane lage to kucha sugaMdha kI varSA karane lage / 9. kucha devatA aMdara aura bAhara sthAna-sthAna para sone-cAMdI kI varSA karane lage to kucha devatA ratnoM kI varSA karane lge| 10. kucha devatA vajra hIroM kI varSA karane lage to kucha bAraMbAra vividha prakAra ke AbharaNoM kI varSA karane lage / 11. kucha devatA maMcoM para maMcoM kI samyag prakAra se racanA karane lge| isa prakAra sabhI devatA bharata jI ke mahotsava ke kArya meM juTa ge| 12. ghara - ghara meM raMga- badhAvaNA aura maMgalacAra ho rahA hai| ghara-ghara meM gIta-gAna ho rahA hai| mukha-mukha para jaya-jayakAra ho rahA hai| 13. ghara-ghara meM vividha prakAra ke mahotsava zurU ho ge| ghara-ghara meM khuziyAM chA giiN| sabakA mana harSa se bhara gayA / 14,15. vinItA nagarI meM praveza ke avasara para tirAhoM-caurAhoM tathA rAjamArga para kucha dhanArthI, kucha kAma- - bhogArthI, kucha lAbhArthI muMha se guNagAna kara rahe haiN| 16. Rddhi tathA vividha prakAra kI kAmanAoM vAle loga bhI vahAM ekatra ho ge|
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 17. saMkhadharA meM cakradharA jI, maha maMgalIyA jaann| te piNa artha nA lobhIyA jI, boleM , mIThI baaNnn|| 18. baMsa nA khelaNahArA tihAM jI, pATiyA nAM dekhaaddnnhaar| ityAdika bahU AvIyA jI, jAtAM thakAM mAraga mjhaar|| 19. je je zabda boleM ghaNA jI, te paDeM bharata jI re kaan| tyAMne jAMNa viTaMbaNA tyAgasI jI, jAsI pAMcamI gati prdhaaNn||
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 339 17. aneka zaMkhadhara, cakradhara, maMgalavAcaka bhI arthalubdha hokara madhura vANI bola rahe haiN| 18. aneka bAMsoM para karataba dikhAne vAle, citrapaTa dikhAne vAle bhI rAste meM A ge| 19. ve jo-jo zabda bola rahe haiM, ve bharatajI ke kAnoM meM par3a rahe haiN| ve ina sabako viDaMbanA jAnakara unakA tyAga kara mokSa meM jaaeNge|
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. te vacana boleM iSTa kArIyA, kaMta kArIyA vacana vishekh| pIta kArI vacana ralIyAMmaNA, manojJa vacana boleM che anek|| 2. kalyANa meM maMgalIka kAraNI, isaDI vANI bole rahyA taaNm| tiNa vAMNI rA bheda aneka cha, niraMtara boleM che ThAma tthaaNm|| 3. abhiNaMdatA viradha vacana ,, te boleM , vacana aasiis| abhIthuNaMtA vacana satuta ,, te boleM , namaNakara siis|| 4. jaya jaya NaMdA zabda boleM ghaNA, thAreM hoyajo viradha vishekh| jaya jaya bhaddA zabda kaheM ghaNA, tumaneM hoyajoM kilyANa anek|| 5. vaLe bharata jI neM dekhaneM, vikasata huvA che nenn| vaLe AsIsa detA rUDI rIta tUM, kiNa vidha boleM gamatA veNnn|| DhALa : 55 (laya : vega padhAro mahala thI) theM bhalA padhArayA rAjA bharata jii| 1. the aNa jItAM meM jIpajoM, karoM jItAM rI prtipaal| the jItA che tyAM mAhe vaso, ima boleM vacana rsaal| 2. iMdara virAjeM devatAM majhe, kareM devaloka mAhe raaj| - tiNa vidha rAja tumheM karoM, sIha jyUM karatA ogaaj|| 3. caMdaramA tArAM tiNa vidha rAja majhe, tumheM rAja karoM, bharata kareM khetara shriikaar| mjhaar||
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. sabhI vividha prakAra ke iSTakAraka, prItikAraka, manojJa, kAMta aura rucikara vacana bola rahe haiM / 2. ve lagAtAra sthAna-sthAna para kalyANakAriNI, maMgalakAriNI anekarUpiNI vANI bola rahe haiN| 3. kucha loga abhinaMdana karate hue yazogAna kara rahe haiM, kucha loga AzIrvAda kI bhASA bola rahe haiM, kucha loga nata mastaka hokara abhyutthAna mudrA meM stavanA kara rahe haiN| 4. kucha loga 'jaya-jaya naMdA', 'jaya jaya bhaddA' vacana bola kara unake kalyANa kI kAmanA kara rahe haiM / 5. bharatajI ko dekhakara unake nayana utphulla ho gae haiN| ve AzISa dete hue isa prakAra ke rucikara vacana bola rahe haiM / DhALa : 55 rAjA bharatajI bhale pdhaare| 1. Apa yogakSemakara haiN| Apa sadA vijita logoM ke bIca nivAsa kareM, aise madhura vacana bola rahe haiN| 2. jaise devaloka meM devatAoM ke bIca indra virAjate haiM, rAjya karate haiM - usI taraha Apa rAjya kareM / siMhanAda kI taraha AgAja kreN| 1 3. jaise caMdramA tAroM ke bIca zreyaskara rAjya karatA hai usI prakAra Apa bharata kSetra rAjya kreN|
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 4. camara iMdra asura tiNa vidha bharata bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 kumAra meM, rAja kareM abhiraaNm| khetra majhe, rAja kIjoM sarva tthaaNm|| 5. dharaNeda nAga kumAra meM, rAja kare , vdiit| tiNa vidha bharata khetra majhe, rAja karoM rUDI riit|| 6. aneka lAkhAM pUrva lageM, rAja kIjoM vanItA maaNhi| vaLe aneka koDa pUrva lageM, rAja kIjoM sukhdaay|| 7. aneka pUrva koDAkoDa ro, the kIjoM akhaMData raaj| AkhA bharata khetara majhe, vanItA mAhi viraaj|| 8. cha khaMDa taNI parajA pAlajoM, lIjoM jasa soNbhaag| rAja kIjoM theM moTeM maMDANa thI, thArA puna che ataMta athaag|| 9. ityAdika aneka viradAvalI, loka boleM , ThAma tthaaNm| bharata nariMda ne cAlatAM, nagarI vanItA ne taam|| 10. sahasAMgame mAlA nayaNAM taNI, te dekheM che ThAma tthaaNm| vaLe sahasAMgame mAlA vadana rI, te mukha sUM karatA gunngraaNm|| 11. hiradaya mAlA sahasAMgame, haraSa pAMmeM hIyoM dekh| te dekha dekha tirapata hui nahI, dekhaNa rI vaMchA vishekh|| 12. AMgulIyAM mAlA sahasAMgame, eka eka meM tiNa kaal| jImaNI aMgulIyAM suM bharata no, rUpa dikhAleM rsaal|| 13. hajArAMgame nara nArIyAM, tyAMrI aMjalI mAlA anek| te letoM thakoM grahato thakoM, te sagalAi bole vshess|| 14. sagalAM sAMhoM jovatoM thakoM, tyAMne deto thakoM sanamAMna / gamAveM nahI kiNaneM gAphaleM, isaDoM che saavdhaan||
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 343 4. jaise camareMdra asurakumAra devoM meM abhirAma rAjya karatA hai, vaise hI Apa bharatakSetra meM saba jagaha rAjya kreN| 5. jaise dharaNeMdra nAgakumAra devoM meM rAjya karatA hai vaise hI Apa bharatakSetra meM kuzalatA se rAjya kreN| 6. Apa aneka lAkha pUrva-karor3a pUrva taka vinItA meM sukhada rAjya kreN| 7. Apa vinItA meM virAja kara aneka koDAkoDa pUrva taka pUre bharata kSetra meM akhaMDa rAjya kreN| 8. chaha khaMDoM kI prajA kA pAlana kara yaza-saubhAgya prApta kreN| Apa pUre ThAThabATa se rAjya kreN| Apake puNya athAha haiN| 9. bharata nareMdra ke vinItA meM calate hue isa taraha sthAna-sthAna para loka prazaMsA kara rahe haiN| 10. sahasroM AMkhoM kI mAlA unheM sthAna-sthAna para dekha rahI hai| sahasroM mukhoM kI mAlA mukha se guNagAna kara rahI hai| 11. sahasroM hRdayoM kI mAlA unheM dekha kara harSita ho rahI hai| vaha dekhate-dekhate tRpta hI nahIM hotI hai| dekhane kI utkaMThA banI huI hai| 12. sahasroM aMguliyoM kI mAlA eka-dUsare ko dAMe hAtha kI aMguliyoM se bharatajI ke rasAla rUpa ko dikhA rahI haiN| 13-15. hajAroM-hajAra nara-nAriyoM kI aMjalI mAlA ko svIkAra karate hue sabake sAmane dekhate hue, sabako sammAna dete hue, kisI kI upekSA nahIM rahate hue jagaha-jagaha rukate hue, nirghoSa vAdyayaMtroM ke bajate hue, atyaMta ADaMbara ke sAtha bharatajI apane ghara A rahe haiN|
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 15. iNa vidha Ave che nija ghare, detoM deto mheM laaNnn| niraghoSa vAjaMtra vAjatA thakA, AyoM moTeM mNddaann| 16. e maMDANa jANe sarva kArimA, bharata jI aMtaraMga maaNhi| tyAMne choDa saMjama sudha pAlasI, mokha virAjasI jaay||
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 345 16. bharatajI aMtaraMga meM isa sAre ADaMbara ko nazvara jAnate haiM / inako tyAga kara zuddha saMyama kA pAlana kara mokSa meM virAjamAna hoNge|
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. jihAM potAnA AvAsa che, tiNa prasAda noM bAralo duvaar| tihAM hastI ratna ubhoM rAkhaneM, heThA utarIyA tinnvaar|| 2. hiveM soleM sahaMsa devatAM bhaNI, ghaNoM dIyoM sanamAna stkaar| vaLe battIsa sahaMsa rAjA tehaneM, satakAsyA sanamAMnyA tinnvaar|| 3. senApatI gAthApatI ratna ne, vaDhai prohita ratna ne jaaNnn| yAM cyArUM ratanAM ne bharata jI, ghaNoM dIyo satakAra snmaan| 4. rasoidAra tInasoM sAThAM bhaNI, vaLe seNI prazreNI atthaar| tyAM sagalAM meM rUDI rIta sUM, dIyoM sanamAna meM stkaar|| 5. rAjA isara talavara Adi de, tyAMne piNa sanamAMne stkaar| nija bhavaNa mAheM pesatAM, kiNa kiNa meM lIdhA , laar|| DhALa : 56 (laya : zrAvaka dharma karo sukha) bharata jI desa sAjhe ghara aayaa|| 1. bharata jI nija bhavana mAhe cAlyA, astrI ratna tyAreM lAro jii| vaLe cha rita nA sukha nI karaNahArI, astrI sAthe battIsa hajAro jii| 2. vaLe battIsa sahaMsa kilyANIka astrI, janapada desa rAjAM rI beTI jii| te piNa sAthe bhavaNa meM jAtAM, tyAMrA rUpa re kuNa AveM jeTI jii| 3. battIsa vidha rA nATaka battIsa hajAra, tyAM sahIta bharata rAjAMnoM jii| nija avAsa mAhe pravesa kareM ,, mana mAhe ghaNoM haraSavAMnoM jii||
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. apane AvAsa sthala ke prAsAda ke bAharI daravAje para hastI ratna ko khar3A karake bharatajI nIce utarate haiN| 2. usa samaya solaha hajAra devatAoM tathA battIsa hajAra rAjAoM ko bahuta-bahuta satkAra-sammAna dete haiN| 3. senApati ratna, gAthApati ratna, bar3haI ratna tathA purohita ratna, ina cAroM ko bhI satkAra-sammAna dete haiN| 4. tIna sau sATha rasoiyoM tathA aThAraha zreNi-prazreNi kA ucita rUpa se satkArasammAna karate haiN| 5. rAjA, Izvara, talavara Adi ko bhI satkAra-sammAna dekara apane bhavana meM praveza karate hue apane sAtha kina-kina ko le jAte haiM-yaha varNana Age hai| DhALa : 56 bharatajI dezoM ko jIta kara apane ghara Ae haiN| 1. bharatajI apane nijI bhavana meM praveza kara rahe haiN| strI-ratna unake sAtha hai| chaha RtuoM ke sukha ko pradAna karane vAlI battIsa hajAra striyAM bhI sAtha haiN| 2. vividha janapadoM-dezoM ke rAjAoM kI battIsa hajAra putriyAM, kalyANakArI atulya rUpavatI striyAM bhavana meM praveza karate samaya unake sAtha haiN| 3. battIsa prakAra ke nATakoM ko karane vAle battIsa hajAra nATakie unake sAtha haiN| bharatajI nijI ghara meM praveza kara rahe haiN| mana meM atyaMta harSita haiN|
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 4. vesamaNa devatA devatAM ro rAjA, moTeM maMDANa AveM kelAsoM jii| paravata jima uMcA , jyAreM, sikharabaMdha meMhala AvAso jii|| 5. mitra nyAtIlA sUM Aya milIyA vaLe, sagA sajanAdika jAMNoM jii| parijana dAsa dAsI Adi dei, tyAMne bolAve kara kara pichAMNo jii|| 6. kusala khema samAcAra pUche, bolAveM saneha sahIto jii| sanehadiSTa tyAM sAhamoM joveM, jathAjoga karatA thakA prIto jii|| 7. jathAjoga sagalA sUM milatA, vaLe pUchatA thakA samAcAro jii| jaba haraSa rA AMsUM paDeM AMkhyAM mAMsU, dekha dekha bharata jI ro didAro jii|| 8. iNaM vidha nyAtIlAM sUM milane bharatajI, gayA maMjaNa ghara mAMDoM jii| maMjaNa karaneM bhojana ghara AyA, telA ro pAraNoM kIyoM tAhyo jii|| 9. bhojana kIyAM paThe sukhe samAdhe, beThA prasAda majhAro jii| mAdala mastaka phUTe rahyA cha, nATaka pa. battIsa prakAro jii|| 10. vara pradhAna turaNI astrIyAM saMghAteM, bhogave , kAma meM bhogo jii| moTeM maMDANa ADaMbara karane, Aya milIyoM che sarva saMjogoM jii|| 11. ehavA bhoga saMjoga milIyA te, sArA gyAMna sUM jANe vamana ahAro jii| tyAMne tyAgasI vairAga bhAva ANaneM, iNa bhava jAsI mokha majhAro jii||
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 349 4. jisa prakAra devatAoM kA adhipati vaizramaNa dhUmadhAma se kailAza parvata para AtA hai, usI prakAra bharatajI parvatAkAra zikharabaMdha prAsAda meM praveza karate haiM / 5. jJAti, mitra, sage, svajana, parijana, dAsa-dAsI Adi se milate haiN| unase sasneha bAta karate haiM 1 6. unake kuzalakSema samAcAra pUchate haiM tathA snehapUrvaka unase bAta karate haiM / snehapUrNa dRSTi se unake sAmane dekhate haiM tathA yathAyogya prIti karate haiN| 7. sabase yathAyoga milate haiM, unake samAcAra pUchate haiM / bharatajI kI chavi ko dekha dekhakara sabakI AMkhoM se harSa ke AMsU chalaka par3ate haiM / 8. isa prakAra jJAtijanoM se milakara bharatajI snAnagRha meM ge| snAna kara bhojanagRha meM Ae aura telA kA pAraNA kiyaa| 9. bhojana karane ke bAda sukha- samAdhipUrvaka prAsAda meM baiThate haiN| mRdaMgoM ke sira para thApa par3atI hai aura battIsa prakAra ke nATaka zurU ho jAte haiM / 10. zreSTha pradhAna taruNI striyoM ke sAtha kAmabhoga bhogate haiN| bar3e ThATha-bATa aura ADaMbara kA yaha sarva saMyoga unheM milA hai 1 11. aise bhoga - saMyoga mile haiM para ve unheM apane jJAna se vamana ke AhAra ke samAna jAnate haiM / vairAgya bhAva prApta kara inheM tyAga kara isI bhava meM mukti meM jaaeNge|
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. kAla kitoeka rAja-dhurA ciMtavatA kare hUM bharata khetara jIto sarvathA, mhAreM bala prAkama cUla hemavaMta neM samudra viceM, ANa varatAi sarva duhA vItAM pacheM, tAhi / ekadA prastAveM thakA, upanoM mana noM adhavasAya / / AMNa / 3. hUM saMpUrNa bharata khetara jItaneM, sagaleM varatAI to zreya kilyANa cheM mo bhaNI, rAja beMsaNoM moTeM maMDAMNa / / 1. devatA te deva 4. ehavI rIte kareya vicAraNA, sUrya UgAM huA parabhAta / jaba gayA maMjaNa ghara tehameM, sinAMna kIyoM AgA jyUM vikhyAta / / saleM pacheM maMjaNa ghara thI nIkale, AyA uvaThAMNa sAla majhAra / tihAM beThA siMghAsaNa upareM, bharata nariMda tiNavAra / / 2. vaLe battIsa piNa DhALa : 57 (laya : jiNa bhAkheM suNa ) hajAra, satAba satAba sUM AganAkAra, 3. senApatI gAthApatI bolAvIyA tAMma / AvIyA sahaMsa rAjAMna tyAMneMi DAvIyA vineMvAna, satAba sUM AvIyA ghaNA ThAMma // tAhi, vaDhai neM prohita yAM cyArAM neM lIyA bolAya, bharatesara sira re / re || re| re // bhaNI re| dhaNI re / /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. isa prakAra kucha samaya vyatIta hone para eka bAra rAja-dhurA kA ciMtana karate hue unake mana meM adhyavasAya paidA hotA hai| 2. maiMne apane bala-parAkrama se sAre bharatakSetra para vijaya prApta kI hai| culla hemavaMta aura lavaNa samudra ke bIca apanI AjJA pravartAyI hai| 3. maiMne saMpUrNa bharatakSetra ko jItakara apanI AjJA svIkAra karavAI hai| isalie mere lie yahI zreyaskara evaM kalyANa kara hai ki ThATha-bATa se rAjyAbhiSeka krvaauuN| 4. rAta meM aisA ciMtana kara sUryodaya ke bAda prabhAta huA taba snAnagRha meM gae aura pUrvokta rUpa se snAna kiyaa| 5. snAnagRha se nikala kara upasthAna zAlA meM Ae aura siMhAsana para baitthe| DhALa : 57 1. tatkAla solaha hajAra devatAoM ko bulaayaa| sAre AjJAkArI devatA tatkAla upasthita ho ge| 2. phira battIsa hajAra rAjAoM ko AmaMtrita kiyaa| ve bhI vinIta bhAva se tatkAla upasthita ho ge| 3. senApati, gAthApati, bar3haI tathA purohita, ina cAroM ko bhI bulaayaa| bharatezvara unake svAmI haiN|
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 4. tIna so sATha rasoidAra, tyAMneM prazreNI aThAra, tyAMneMi zreNa 6. 7. 8. 9. vaLe bIjAi ghaNA rAjAMna, isara talavara paradhAna, idhikArI sArthavAha bahU ityAdika sagalAi Aya, vino bhagata aMjalI joDI cheM tAhi, sIsa namaNa bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 teDIyA ihAM re / terayA tihAM re / / tiNa kAraNa theM mhAMneM rAja, jyUM sIjheM mana ciMtavyA kAja, tyAMneM kaheM cheM bharata jI jAMNa, mheM mhAreM bala mheM pherI bharata mheM AMNa, mheM jIta phateM AyA sArA ima kahata pANa rAjAMna, hUA ghaNA haraSavAMna, ANaMda pAmyAM AchI 10. sArA bolyA joDI kaheM hAtha, e Apa the cha khaMDa sira dhaNI nAtha, A thAMneM jugatI besAMNoM mo AchI lAgeM 13. saMjama le hosI jaNA sUra, sidha hosI sUkhAM meM pUra, ghaNA karI karI jaNA 11. e vacana kare pramAMNa, bharata rAjAMna neM pAchA gayA nija ThikAMNa, kahyoM sarva mAnaneM re| karI re| karI re|| bhaNI re ghaNI re / / kahI sahI re // re| ghaNA re / / re| re / / kATasI karmA neM e khATavA khATasI kAja, maMDANa 12. mAhArAja abhISeka kare ghaNA jI / te piNa choDe desI rAja, gridhI nahI teha taNA jI / / jI / jI / / jI / jI / / jI / jI / /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 4. tIna sau sATha rasoiyoM aura aThAraha zreNi- prazreNi ko bhI bulAyA / 353 5. tathA anya aneka rAjA, Izvara, talavara, sArthavAha, pradhAna adhikArI Adi bahuta janoM ko bhI bulAyA / I 6. sabhI ne Akara bharatajI kI vinaya bhakti kI / aMjali ko jor3akara mastaka jhukAyA / 7,8. bharatajI ne unase kahA- maiMne apane bala se bharatakSetra meM apanI AjJA pravartAyI, jIta - phateha kI / ataH tuma merA cakravartI ke rUpa meM abhiSeka karo, jisase mere mana ciMtita kAma siddha hoM tathA sabako acchA lage / 9. yoM kahate hI Ae hue sAre rAjA harSita aura AnaMdita hue / 10. sAre hAtha jor3akara bole- Apane yaha upayukta kahA / Apa chaha khaMDa ke svAmI haiN| Apake lie yahI upayukta hai / 11. saba rAjA bharatajI ke vacana evaM kathana ko svIkAra kara apane- apane sthAna ko lauTa ge| 12. bharatajI aba rAjyAbhiSeka ke lie bar3A ADaMbara racate haiN| para ve rAjyalolupa nahIM haiN| ise bhI chor3a deMge / 13. saMyama grahaNa kara zUravIratA se karmoM ko kATeMge, unase nijAta pAeMge, sukhapUrvaka siddhi ko prApta kreNge|
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 3. 4. 5. yAM sagalAM ThikAMNeM gayAM rAja niravighana nimateM 2. niravighana rAja mAharoM, evo dhyAMna ekAgra duhA pacheM, bharata jI poSadhazAlA aay| kIyoM, teramoM teloM tAhi / / tIna dina pUrA hUA tAhi / ehavo dhyAMna dhyAvatA thakAM jaba abhIyogI deva bolAyaneM, tiNaneM kaheM cheM bharata mAhArAya / / te maMDapa kIjoM ati moTakoM, te ghaNo ralIyAMmaNoM te karaneM mhArI AganyA, satAba sUM pAchI nagara sadAkAla rahajoM eka dhyAvaMtA, poSadhasAla jAvo tumheM devANupriyA, isAMNa kUNa reM mAMhi / rAja abhISeka karavA joga mAMDavo, te vegoM vikrUvoM jAya / / 6. te suNaneM AbhiyogIyA devatA, ghaNoM haraSa hUvoM mana hiveM maMDapa vikUrve kiNa vidheM, te suNajoM citta veya vanItA samudaghAta DhALa : 58 (laya : jaMbU dIpa majhAra re ) bAra re, dhaar| majhAra // kadhI anUpa / suuNp|| mAMhi / lyAya / / kuNa isa meM / tihAM gayo AbhIyogI devatA e / / suuN| tiNa sakta nija pradesa visatar2yA e / /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. sabake apane apane sthAna para cale jAne ke bAda bharata jI ne nirvighna rAjya karane ke lie terahavAM telA kiyaa| 2. merA sAmrAjya sadA ekadhAra nirvighna rahe aisA dhyAna pauSadhazAlA meM karane lge| 3. isa prakAra kA dhyAna karate hue tIna dina pUre hue taba Abhiyaugika deva ko bulAkara bharatajI kahate haiM 4. devAnupriya! tuma IzAnakoNa meM jAo aura rAjyAbhiSeka karane ke lie jaldI se jaldI maMDapa kI vikurvaNA kro| 5. maMDapa aisA karanA jo vizAla, manorama aura anupama ho| usakA nirmANa kara zIghra merI AjJA mujhe pratyarpita kro| 6. yaha sunakara Abhiyaugika devatA mana meM atyaMta prasanna huaa| aba vaha maMDapa kI vikurvaNA kaise karatA hai use citta lagAkara suneN| DhALa : 58 1. Abhiyaugika devatA vinItA nagarI ke IzAnakoNa meM gyaa| 2. vaikriya samudghAta kara usa zakti se Atma-pradezoM kA vistAra kiyaa|
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 3. tiNa 4. 5. 7. tiNa 8. ThAMmeM bAdara 6. mRdaMga vAjaMtra vaLe dusarI kIyoM daMDa eka pudagala nhAMkha re, tiNa bhoma bhAga 10. abhISeka 13. tiNa 12. abhISeka aneka saikaDAM thaMbha vAra Dhola re 9. tiNaroM cheM ghaNoM visatAra pIDha 11. te niramala jala rahIta pAvaDIyA maMDapa madhya bhAga 1 madhya re, sa tAMma ro varNava bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 ralIyAMmaNo / ati saMkhyAtA jojana taNo e / / karI / samudaghAta sama kIdhI ramaNIka bhoMmakA e / / sukhama khAMce lIyA / saleM jAtarA ratana neM e / / , saarikhiiN| mAMkhaNa tiNasUM suhAlo AMgaNo e / / tiNa ThAMmeM kiiyoN| abhISeka maMDapa racyoM e / / taNeM / tiNa maMDapa surIyAbha taNI pareM jAMNajoM e / / re, rAyapraseNI e| pekSAghara maMDapa jyUM kahyoM e // racyoM / re, eka moToM abhISeka coMtaro vikrUravIyo e / / re, dIThAM jala haleM / te sukhama pudagala ratnAM taNoM e / / tIna disAM bhaNI / pAvaDIyA tihAM vikrUvyA e // re, e / rAyapraseNI toraNa tAMiko e / /
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 357 3. vahAM sarvaprathama sakhyAta yojana kA eka manorama daMDa bnaayaa| 4. usameM se sthUla pudgaloM ko dUra kara, sUkSma pudgaloM meM se solaha prakAra ke ratnoM ko khIMca liyaa| 5. phira dUsarI bAra vaikriya samudghAta kara ramaNIya samatala bhUmi kA nirmANa kiyaa| 6. mRdaMga, vAdyayaMtra, Dhola kA nirmANa kiyaa| AMgana ko makkhana sarIkhA cikanA bnaayaa| 7. usa bhUmi bhAga ke madhya meM abhiSeka maMDapa kI racanA kii| 8. usa maMDapa meM sUryAbhadeva ke maMDapa kI taraha saikar3oM staMbha bnaae| 9. rAjapraznIya sUtra meM usa prekSAghara -maMDapa kA bahuta bar3A vistAra hai| 10. abhiSeka maMDapa ke madhya bhAga meM vizAla abhiSeka cabUtaroM kI racanA kii| 11. cabUtarA nirmala evaM jala rahita thaa| para sUkSma pudgaloM ke ratnoM se aisA lagatA thA jaise jala taraMga camaka rahI hai| 12. abhiSekapITha kI tIna dizAoM meM sIr3hiyoM kA nirmANa kiyaa| 13. una sIr3hiyoM se lekara toraNa taka kA varNana usI prakAra hai, jaisA rAjapraznIya sUtra meM kiyA gayA hai|
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 14. abhISeka pIDha re bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 tAma re, madhya bhAgeM kiiyoN| eka moToM siMghAsaNa dIpatoM e| 15. tiNa siMghAsaNa ro varaNava re, kahyoM sidhAMta meN| surIyAbhataNI para jAMNajoM e|| 16. phulAM rI mAlA aneka re, daDA phUlAM tnnaa| siMghAsaNareM lahakatA e|| siMghAta 17. abhISeka maMDapa re pITha re, vaLe siNghaasnne| surIyAbhataNI pareM jAMNajoM e|| 18. abhiSeka maMDapa anUpa re, ati rliiyaaNmnnoN| AbhIyoga devatA vikrUvyoM e|| 19. te karane Ayo satAba re, bharata rAjA kneN| kahe abhISeka maMDapakIyo e| 20. AbhIyoga devatA pAsa re, suNaneM bhrtjii| harSa saMtoSa pAMmyoM ghaNoM e|| 21. hiveM bharata narida tiNa vAra re, poSadhasAlA thii| tatakhiNa bAreM nIkalyA e|| 22. sevaga meM kaheM bolAya re, devaannupriiyaa| paTa hastI ratna neM saja karoM e|| 23. haya gaya ratha pAyaka tAma re, senyA curNgnnii| saja karoM vega satAba sUM e|| 24. sevaga puruSa tatakAla re, senyA saja krii| pAchI khUpI tiNa AganA e||
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 14. abhiSekapoTha ke madhya bhAga meM eka dIptimAn vRhad siMhAsana rkhaa| 15. usa siMhAsana kA varNana Agama meM kiyA gayA hai, use sUryAbha kI taraha hI jaaneN| 16. phUloM kI aneka mAlAeM, gucche siMhAsana para laharA rahe haiN| 17. abhiSeka maMDapa kI pITha tathA siMhAsana bhI sUryAbha kI hI taraha jAneM / 18. Abhiyaugika devatA ne anupama aura manohara maMDapa kI vikurvaNA kI / 359 19. yaha saba karake zIghra bharata rAjA ke pAsa AyA aura kahA ki abhiSeka maMDapa taiyAra hai| 20. Abhiyaugika devatA se yaha sunakara bharatajI harSita evaM saMtuSTa hue / 21. aba bharata narendra tatkSaNa pauSadhazAlA se bAhara nikale / 22. sevaka ko bulAkara kahA- devAnupriya ! paTahastIratna ko sajAo / 23. hAthI, ghor3e, ratha tathA paidala caturaMgiNI senA ko zIghra sajja karo / 24. .sevaka puruSa ne tatkAla senA ko sajja kara bharatajI kI AjJA ko pratyarpita kiyA /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 25. e vacana suneM tAMma 26. moMleMkara 27. abhISeka 30. eka 29. jaba eka ekIkA deva 31. kIyoM mUMgha tAhi 28. jaba AyA vanItA mAhi re, jaba mahochava kIyA / tehI vidha sArI jAMNajoM e / / 33. isAMNa 34. hastI hastI ratna 35. aMtevara ekIkA deva vanItA meM pravesa 32. kara moTeM maMDANeM tAMma kuNa ratna cosaTha re, tiNa upara caDhyA / ATha ATha maMgalIka mukha AgaleM e / / re, reM mAhi re, hajAra bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 gayA maMjaNa ghare / sinAMna kIyoM vidha AgalI e / / tiNa ThAMma halakA tola meN| ehavA AbhUSaNa peMharIyA e / / rI / virakhA kareM ratna i sovana taNI virakhA kareM e / / ratnAM taNI / vajra kei virakhA kareM rUpA taNI e / / karI / jaba virakhA te sagalI vidha ihAM karI e // nagarIyeM / vanItA madhyo madhya thai nIkaleM e / / abhiSeka maMDapa cheN| tiNa duvAreM Aya UbhA rahyA e / / rAkhIyoM / UbhoM hastI thI heThA utarayA e / / ratna vaLe | astrI tyAM saMghAteM paravazyoM thako e //
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 361 25. yaha vacana sunakara bharatajI ne pUrvokta vidhi se snAnagRha meM jAkara snAna kiyA / 26. mUlya meM mahaMge tathA vajana meM halke AbhUSaNoM ko dhAraNa kiyA / 27. abhiSeka hastIratna para savAra hue| muMha ke sAmane ATha mAMgalika cihna haiM / 28. vinItAmeM praveza ke avasara para jaise mahotsava kiyA, vahI vidhi yahAM jaaneN| 29,30. taba kucha devatA ratna kI varSA kara rahe haiM, kucha devatA sone, cAMdI tathA ratnoM kI varSA kara rahe haiM / 31. vinItA meM praveza ke avasara para jaisI varSA kI vaisI hI sArI yahAM samajheM / 32. ThATha-bATa pUrvaka vinItA nagarI ke bIca se hokara cala rahe haiM / 33. IzAna koNa meM jahAM abhiSeka maMDapa hai usake dvAra para Akara khar3e hue| 34. hastIratna ko vahAM khar3A kara usase nIce utare / 35. zrI rAnI tathA causaTha hajAra striyoM ke aMta:pura se parivRtta haiM /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 36. vaLe nATaka battIsa hajAra bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 e, battIsa prakAra naa| tyAM saMghAteM paravarayoM thakoM e|| 37. abhISeka maMDapa re mAhi re, pravesa kIyoM tihaaN| abhiSeka pITha tihAM AvIyA e| 38. abhISeka-pITha ne tAma re, pradikhaNA krii| pUrva pAvaDIyAM caDhyA e|| 39. tihAM racyoM sighAsaNa tAma re, tiNa ThAmeM aayneN| - beThA sighAsaNa upareM e|| 40. pUrva sAhmoM mukha rAkha re, rUDI rIta suN| beThA siMghAsaNa upareM e| 41. seSa sahU paravAra re, te AveM kiNa vidh| eka manA thai sAMbhaloM e| kareM maMDAMNa re, rAja veNsvaa| piNa tiNa meM nahI rAcasI e|| 43. AMNe sumatA rasa pUra re, rAja tyaagneN| iNa bhava jAsI mukata meM e||
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 363 36. . battIsa prakAra ke nATaka karane vAle battIsa hajAra nATakakAroM se parivRtta haiM / 37. abhiSeka maMDapa meM praveza kara abhiSeka pITha ke pAsa Ae / 38. abhiSeka pITha ko tIna bAra pradakSiNA kara pUrva dizA kI sIr3hiyoM se Upara cddh'e| 39. vahAM siMhAsana kI racanA kI gaI thI, usa sthAna para Akara siMhAsana para AsIna hue / 40. siMhAsana para pUrva dizA kI ora muMha kara vidhipUrvaka baiThe / 41. zeSa sArA parivAra kisa prakAra AtA hai, use ekAgramanA hokara suneM / 42. yaha rAjyArohaNa kA ADaMbara kiyA para usameM Asakta nahIM hoNge| 43. samatA rasa se bhara kara rAjya ko tyAga kara isI bhava meM mukti meM jaaeNge|
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. battIsa sahaMsa rAjA tiNa avasareM, AyA abhISeka maMDapa maahi| abhISeka pIDha reM pradikhaNA kareM, caDhIyA uttara pAvaDIyA taahi|| 2. jihAM bharata rAjA tihAM AyaneM, aMjalI kareM joDI haath| vinoM kIyoM sIsa namAyaneM, jANe sira dhaNI naath|| 3. jaya vijaya kare vadhAyane, nerA Aya UbhA tiNa tthaaNm| suzruSA karatA ekAgra citta, sevA bhagata kareM gunngraaNm|| 4. senApatI ratna ne gAthApatI, vaDhai ne prohita piNa aaNm| zeSa rAjAdika kahyA take, dikhaNa pAvaDIyeM caDhIyA che taaNm|| 5. piNa pradikhaNA karatA thakA, rAjAM kIyoM timahIja taam| sevA bhagata tima hIja kareM, bharata jI rA kareM gunngraam|| 6. jaba AbhIyogI devatA bhaNI, bolAe kaheM bharata jI aaNm| sighra karo devANuprIyA, rAja abhISeka kaam|| 7. mahartha maNI rAja abhISeka ratnAdika taNoM, moTAM joga karavA bhaNI, sarva sajha kare AMNa anuup| suuNp|| 8. te deva suNa haraSata havoM, vacana kara lIdho prmaann| te isAMNakuNa meM jAyaneM, vekeM samudaghAta kIdhI jaaNnn|| 9. te vijaya polIyA nI pareM, ajeM kahaNe sarva idhkaar| te jIvAbhigama upaMga meM, joya leMNoM vistaar||
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. battIsa hajAra rAje abhiSeka maMDapa meM Ae aura abhiSeka pITha ko pradakSiNA kara uttara dizA kI sIr3hiyoM se Upara cddh'e| 2. bharata rAjA ke pAsa Akara unheM apanA svAmI samajhakara baddhAMjalI hokara mastaka jhukAkara vinaya kiyaa| 3. vahAM nikaTa Akara khar3e rahakara jaya-vijaya zabda se vardhApita kara ekAgra citta hokara suzruSA, sevAbhakti evaM guNagAna kara rahe haiN| 4. senApati, gAthApati, bar3haI tathA purohita, ye cAroM ratna tathA zeSa rAjA Adi dakSiNa kI sIr3hiyoM se abhiSeka pITha para cddh'e| 5. inhoMne bhI pUrva rAjAoM kI taraha bharatajI kI pradakSiNA sevAbhakti aura guNagAna kie| 6. phira Abhiyaugika devatA ko bulAkara bharatajI ne kahA- devAnupriya! aba rAjyAbhiSeka kA kArya zurU kro| 7. bar3e logoM ke anurUpa bahumUlya maNiratnoM kI rAjyAbhiSeka sAmagrI sajja kara merI AjJA mujhe pratyArpita kro| 8. devatA yaha sunakara harSita huaa| unake vacana ko svIkAra kiyaa| IzAna koNa meM jAkara vaikriya samudghAta kii| 9. yahAM sArA adhikAra vijaya poliye kI taraha kahanA caahie| jIvAbhigama upAMga meM usakA vistAra dekha lenA caahie|
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 DhALa : 59 (laya : cutara vicAra kareneM dekho) bharata nariMda ne rAja besAveM / / 1. eka hajAra meM ATha kalasA, sonA rA vekeM kIyA zrIkAro jii| * vaLe vekeM kIyA kalasa rUpA rA, ATha meM eka hajAroM jii| 2. eka sahaMsa ne ATha maNI ratna meM, kalasA kIyA vekeM anUMpo jii| eka sahaMsa ne ATha sovana meM rUpA meM, vekeM kIyA dhara cUMpo jii|| 3. eka sahaMsa ne ATha sovaNa maNI meM, kalasA vikruvyA tAMmo jii| ' eka sahaMsa ne ATha rUpA ne maNI meM, te piNa kalasA ghaNA abhiraamojii|| 4. sovana rUpoM meM maNI ratna meM, kalasA eka sahasa meM ATho jii| sahaMsa ne ATha mATInAM vikruvyA, kara kara vekrenA thATo jii|| 5. e ATha hajAra meM cosaTha kalasA, devatA rUDI rIta sUM karIyA jii| te khIrodadhI Adi pANI tIrtha nA, gaMdhodaka jala karaneM bharIyA jii|| 6. eka sahaMsa ne ATha bhiMgAra loTA, ArIsA eka sahaMsa ne ATho jii| eka sahaMsa ne ATha thAlI meM pAtrI, vekeM kIyA , rUDeM ghAToM jii| 7. eka sahaMsa ne ATha ratna karaMDIyA, phUla caMgerI sahaMsa ne AThoM jii| eka sahaMsa ne ATha chatra ratna ne cAmara, devatA kIyA vekrenAM thAToM jii|| 8. dhUpa kuDachA kIyA sahaMsa ne ATha, ityAdika aneka prakAro jii| te visatAra toM , jIvAbhigama meM, vijeM polIyA neM idhikAro jii| 9. e vene kIyA te ekaThA karane, vanItA nagarI AyoM tAhyoM jii| vanItA meM pradikhaNA, karatoM, abhISeka maMDapa tihAM Ayo jii||
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita DhALa : 59 367 bharata narendra kA rAjyAbhiSeka karate haiM / 1. vaikriya vidhi se eka hajAra ATha sone ke aura eka hajAra ATha cAMdIke zrIkAra kalaza taiyAra kie| 2. eka hajAra ATha anupama kalaza maNiratnoM ke vikurvita kie| eka hajAra ATha kalaza caturAI se sone-cAMdI meM vikurvita kie| 3. eka hajAra ATha abhirAma kalaza svarNa maNi meM vikurvita kie to eka hajAra ATha rUpya maNi meM vikurvita kie| 4. eka hajAra ATha svarNa-rUpya evaM maNimaya kalaza vikurvita kie to eka hajAra ATha miTTI ke kalaza vikurvita kie| 5. isa prakAra devatA ne kuzalatA se sAre ATha hajAra causaTha kalaza vikurvita kie| unheM kSIrodadhi Adi tIrthoM ke pAnI tathA gaMdhodaka jala se bharA / 6. eka hajAra ATha bhRMgAra loTA, eka hajAra ATha darpaNa, eka hajAra thAlI ke surUpa pAtra bhI vikurvita kie / 7. eka hajAra ATha ratna maMjuSAeM, eka hajAra ATha phUla caMgerI, eka hajAra ATha chatra, ratna evaM cAmara bhI devatAoM ne vikurvita kie / 8. eka hajAra ATha dhUpa, kur3achA Adi aneka prakAra kI cIjeM vikurvita kIM, jinakA vistAra jIvAbhigama Agama meM vijaya poliye ke adhikAra meM hai / 9. ina sabako ekatrita karake vinItA nagarI meM AyA / vinItA ko pradakSiNA karatA huA abhiSeka maMDapa meM aayaa|
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 10 abhISeka maMDapa jihAM bharata jI beMThA, vinoM kIyoM ANa hulAsoM jii| rAja abhISeka kAjeM kIyA te, AMNa melyA bharata jI re pAso jii|| 11. jaba battIsa sahaMsa mukaTabaMdha rAjA, sobhanIka bhalI titha jAMNI jii| vaLe niramaloM divasa ne nakhatra rUDoM, moharata rUDo pichAMNI jii|| 12. uttarA bhadrapada nakhatara rUDo, vijaya muharata cokhI jAMNo jii| tiNa kAle rAja abhISeka karAveM, rAja beMsANe moTeM maMDANoM jii|| 13. ATha sahaMsa ne cosaTa kalasA jala bharIyA, surabhI gaMdhodaka tyAMmeM pAMNI re| tyAMne AbhIyogI deva vekeM kIyA te, kamala upara melyA , ANI re|| 14. tiNa surabhI gaMdha jala karane rAjAMna, mastaka upara jala Dhoyo tAhyoM re| rAja abhISeka karAyoM moTeM maMDANe, jUoM jUoM sagalAi rAyoM re|| 15. iNa vidha senApatI gAthApatI ratna, vaDhai ne prohita tiNa vAro re| tInasoM meM sATha rasoidAra sArA, vaLe zreNI prazreNI aThAro jii|| 16. vaLe isara talavara sArthavAha te, ityAdika sArA AyA te jAMNo jii| tyAM piNa abhISeka rAjA jyUM karAyo, jUoMjUoMjala siMcyo che AMNo jii|| 17. vaLe soleM sahaMsa devatA AyA tyAM piNa, abhISeka karAyoM meM emo re| tyAM sukhamAla vastra anopama, tiNasUM aMga lUhyoM dhara pemo re|| 18. caMdaNa caraca meM vastra geMhaNA peMharAyA, vaLe mastaka mugaTa paharAyo re| ityAdika AbhUSaNa vividha prakAreM, sAro siNagAra devAM karAyo re|| 19. devatAM siNagAra karAyo te bharata jI, jAMNe sarva tamAso re| tyAMne piNa tyAgeneM saMjama lesI, mugata meM jAya karasI vAso re||
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 369 10. abhiSeka maMDapa meM jahAM bharatajI baiThe the vahAM Akara utsAhapUrvaka unakA vinaya kiyA aura rAjyAbhiSeka ke lie jo taiyAriyAM kI thIM unheM prastuta kiyaa| 11. battIsa hajAra mukuTabaMdha rAjAoM ne zubha tithi, nirmala divasa, acchA nakSatra aura acchA muhUrta dekhaa| 12. uttarAbhadrapada nakSatra aura vijaya muhUrta ko zubha jAnakara sADaMbara abhiSeka kara bharata ko rAjyapada para Arohita karate haiN| 13. Abhiyaugika deva dvArA vikurvita ATha hajAra causaTha kalazoM meM jala tathA gaMdhodaka bhara kara unheM kamala dala para sthApita kiyaa| 14. usa surabhigaMdha jala se sabhI rAjAoM ne alaga-alaga rUpa se bharatajI ke mastaka para DAla kara rAjyAbhiSeka kiyaa| 15,16. isI prakAra senApati, gAthApati, bar3haI tathA purohita ratna aura tIna sau sATha rasoiye, aTThAraha zreNi-prezreNi, Izvara, talavara, sArthavAha Adi Ae aura unhoMne bhI rAjAoM kI taraha jala sIMca kara alaga-alaga abhiSeka kraayaa| 17. solaha hajAra devatAoM ne bhI vahAM Akara isI prakAra abhiSeka kiyaa| anupama, sukomala vastroM se premapUrvaka zarIra ko poNchaa| 18. caMdana se carcita kara vastrAbhUSaNa phnaae| mastaka para mukuTa phnaayaa| devatAoM ne hI vividha prakAra ke AbhUSaNoM se zRMgAra krvaayaa| 19. devatAoM ne yaha jo zRMgAra karavAyA bharatajI isa sabako eka tamAzA samajhate haiN| inheM bhI tyAgakara saMyama grahaNa kara mukti meM jAkara vAsa kreNge|
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. vaLe devatA caMdaNa chApA dIyA, tiNameM gaMdha sugaMdha che puur| vaLe bahU paravata thI AMNIyA, kasatUrI caMdaNa kpuur|| 2. tyAM karaneM gAtara chAMTIyoM, tiNaroM piNa gaMdha apaar| divya pradhAna mAlA phUlAM taNI, devatAM ghAlI galA re mjhaar|| 3. kahi kahi neM kitaroM kahaM, tiNaroM ghaNoM vistaar| vibhUSita kIyoM aMga devatAM, jAMNe iMdara taNe unniiyaar|| 4. rAja abhISeka kIyoM bharata jI, tiNaroM che bohata vistaar| te jIvAbhigama thI jAMNajoM, vijeM polIyA re idhikaar|| 5. abhISeka karAvatAM jU jUA, bolyA vacana rsaal| rAjAdika meM sarva devatA, te suNajoM surata sNbhaal| DhALa : 60 (laya : jogaNa rUDI be| are hAM) rAjaMda rUDo be, are hAM sugyaaNnii| punavaMta pUro beN| 1. pratekha pratekha jU jUA boleM, sagalAi raajaaNn| vaLe moTe moTe zabdAM karI, vineM sahIta detA snmaan| bhrtesr| 2. iSTakArIvANI valabha boleM, prItakArI manohara jaann| AsIsa detA bharata nariMda neM, vAMNI boleM che amIya smaaNnn||
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. devatAoM ne aneka parvatoM se lAe hue kastUrI-caMdana Adi ke jo tilakachApe lagAe unase gaMdha-sugaMdha kA pravAha baha rahA hai| 2. unake chIMTe lagAe usakI gaMdha bhI apAra hai| devatAoM ne divya utkRSTa phUlamAlAeM bhI gale meM phnaaii| 3. devatAoM ne bharatajI ke aMga ko jisa taraha vibhUSita kiyA usase unakI mukhAkRti iMdra jaisI ho gii| usa vistAra ko kaha-kaha kara maiM kitanA kaha sakatA huuN| 4. bharata kA rAjyAbhiSeka kiyA usakA vistAra jIvAbhigama Agama ke vijaya poliye ke adhikAra se jaaneN| 5. abhiSeka karAte samaya rAjAoM tathA sarva devatAoM ne jina rasAla zabdoM ko uccAraNa kiyA unheM suneN| DhALa : 60 rAjeMdra! Apa sarvottama, sujJAnI evaM puNyavAn haiN| 1. samasta rAjA alaga-alaga rUpa se sasammAna vinayapUrvaka ucca svaroM meM bolate haiN| 2. iSTakara, vallabha, prItikara, manohara, amRtopama vANI bolakara bharata narendra ko AzIrvAda pradAna karate haiN|
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 3. A nagarI vanItA devaloka sarIkhI, devatAM nIpajAi taam| rAja kIjoM tumheM ehanoM, cha khaMDa rA pRthIpati saam|| 4. ghaNA lAkhAM game pUrva laga Apa, ghaNA koDAM thI laga pUrva jaaNnn| ghaNA koDA koDa pUrvA lageM, rAja kIjoM theM moTeM mNddaaNnn|| 5. tArAM majhe rAja kareM caMdaramA, devatA mAhe iMdra maahaaraaj| tima rAja kIjo vanItA majhe, sijha joM mana vaMchata kaaj|| 6. asura kumAra meM rAja kare camaiMdra, nAga kumAra meM dhrinnNd| tima rAja kIjoM vanItA majhe, dina dina idhika aannNd|| 7. mukha mukha jaya jaya zabada kaheM che, vaLe vijaya zabda vishess| maMgalIka zabada mukha ucAreM, bharata nariMda meM dekha dekh| 8. vanItA nagarI mAhe pravesa karatAM, bharata nariMda tiNa vaar| jaba maMgalIka mukha bolatA, tiNa vidha kahiNoM sarva vistaar|| 9. battIsa sahaMsa rAjA ima bolyA, cyArU ratna piNa bolyA em| zreNI prazreNI ima bolIyA, AsIsa detA dhara pem|| 10. sArthavAhAdika sagalA AyA te, maMgalIka bolyA ekdhaar| vaLe iNa hIja vidha sarva bolIyA, devatA piNa soleM hjaar|| 11. iNa vidha moTeM maMDANa kareneM, bharata jI beThA raaj| phalIyA manoratha tehanA, sarIyA mana ciMtavIyA kaaj|| 12. rAja abhISeka kare bharata jI, sevaga puraSa neM kaheM che bolaay| ___hastI khaMdhe tUM besaneM, satAba sUM vanItA meM jaay|| 13. tIna cyAra mAraga tiNa ThAMmeM, cacara meM mahApaMtha jaaNnn| tihAM moTe-moTe zabdeM karI, ghoSaNA kIjeM moTeM mNddaann||
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 373 3,4. devatAoM ne devaloka ke samAna vinItA nagarI kA nirmANa kiyA hai| Apa chaha khaMDa ke pRthvIpati svAmI haiN| Apa isakA lAkhoM pUrva, karor3o pUrva, karor3oM-karor3oM pUrva taka pUrNa ThATa-bATa se zAsana kreN| 5. jaise tAroM meM caMdramA tathA devatAoM meM iMdra rAjya karate haiM vaise hI Apa pratidina sAnaMda vinItA meM rAjya kreN| 6. jaise asurakumAra meM camareMdra, nAgakumAra meM dharaNeMdra rAjya karate haiM vaise hI Apa dina-pratidina sAnaMda vinItA meM rAjya kreN| 7. bharata narendra kI ora nihAra kara mukha se jaya-vijaya mAMgalika zabdoM kA uccAraNa kara rahe haiN| 8. bharata nareMdra ke vinItA nagarI meM praveza karate samaya logoM ne jo mAMgalika vacana muMha se bole the usI taraha sArA yahAM vistAra samajhanA caahie| 9-10. battIsa sahasra rAje, cAra nararatna, zreNi-prazreNi, sArthavAha, solaha hajAra devatA Adi sabhI Ate haiM aura isI prakAra premapUrvaka eka dhAra mAMgalika zabda evaM AzIrvAda bola rahe haiN| 11. isa prakAra bar3e ADaMbara se bharatajI rAjyAsIna hue| manaciMtita sAre manoratha saphala ho ge| 12,13. rAjyAbhiSeka ke anaMtara bharatajI ne sevaka puruSa ko bulAkara kahA- tU zIghra hastI ke kaMdhe para baiThakara vinItA ke tirAhe, caurAhe, rAjapatha Adi sthAnoM meM jAkara ucca svara se sADaMbara ghoSaNA krnaa|
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 14. kahijeM dAMNa mApoM thAne sarvathA mUMkyo, gavAdi kara mukyo che taam| tolA ne mApa vadhArajoM, sagalI nagarI meM ThAma tthaaNm|| 15. kiNareM ghare rAjA roM paraSa ma jAvoM, daMDa piNa nahI leNoM ligaar| kudaMDa piNa leMNoM nahI, sarva nagara meM desa mjhaar|| 16. jeM kiNareMi mAtheM riNoM huveM to, dejoM turata cukaay| joM ghara meM na huveM tehaneM, dejoM durabAra sUM le jaay|| 17. Aja peMhalI koi deMNoM ma rAkho, vanItA nagarI re maaNhi| jo khAvA meM na huveM ghara majhe, to le jAvoM durabAra sUM aay|| 18. vaLe vanItA nagara meM dharaNoM mata pADoM, vaLe mata karoM kajIyA raadd| usabha kirataba karoM matI, iNa vanItA nagara mjhaar|| 19. ghara-ghara mahochava haraSa sUM mAMDo, ghara ghara bAMdho phuulmaal| ghara-ghara raMga vadhAvaNA, ghara-ghara gAvo gIta rsaal|| 20. raMgaralI ghara-ghara mAhe kIjo, koi mata kIjoM soga ligaar| mahAmahochava bArAM barasAM laga, kIjoM vanItA nagara mjhaar|| 21. ityAdika mahochava. vividha prakAreM, kIjoM nagarI meM anek| bAre barasAM laga kIjeM navanavA, dina dina haraSa vishess|| 22. iNa vidha udaghoSaNA jAya kIjoM, vanItA nagara mjhaar| ThAMma ThAMma suNAe sarva neM, tiNarI matakara DhIla ligaar|| 23. ityAdika kahyA te kArya kareneM, pAchI AganA sUpe aaNnn| __te sevaga suNa haraSata hUvoM, vacana kara lIdho prmaann|
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 375 14. nagarI meM sthAna-sthAna para kahanA ki saba prakAra kI cUMgI, gau Adi kara mukta kara diyA gayA hai| tola-mApa meM bar3hotarI kro| 15. kisI ke ghara koI rAjapuruSa na jAe, daMDa bhI na le| pUre nagara aura deza meM kudaMDa to lenA hI nahIM hai, daMDa bhI na leN| 16. kisI ke sira para RNa ho to use turaMta cukA de| yadi kisI ke ghara meM na ho to rAja-darabAra se le jaae| 17. vinItA nagarI meM Aja taka kA koI RNa na rkhe| yadi kisI ke ghara meM khAne kA abhAva ho to vaha bhI rAja-darabAra se le jaae| 18. vinItA nagarI meM koI dharaNA mata pAr3anA / koI lar3AI-jhagar3A mata krnaa| koI bhI galata kAma na krnaa| 19. ghara-ghara meM harSa se mahotsava kreN| ghara-ghara meM phUla baaNdho| ghara-ghara meM raMgabadhAmaNA kro| ghara-ghara meM surIle gIta gaao| 20. vinItA meM ghara-ghara meM khuziyAM mnaao| kisI bhI prakAra kA tanika bhI zoka na kro| bAraha varSoM taka mahAmahotsava karate rho| 21. bAraha varSoM taka pratidina nagarI meM saharSa nae-nae vizeSa mahotsava mnaao| 22. nagarI meM sthAna-sthAna para sabako sunA-sunAkara yaha udghoSaNA krnaa| isameM kiMcita bhI DhIla-derI mata krnaa| 23. maiMne jitane kahe haiM ve sAre kArya karake merI AjJA mujhe pratyarpita krnaa| sevaka yaha sunakara bahuta harSita huaa| bharatajI kI AjJA svIkAra krlii|
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 24. sevaga hastI khaMdha beMsa cAlyoM, Ayo vanItA maaNhi| bharatajI kahyoM sagaloM kareM, pAchI AganA sUMpI aay|| 25. maMgalIka kIdhA rAja beMThaNa rA, bharata nariMda mhaaraaj| te toM saMjama lesI rAja choDaneM, mokha jAsI sAre nija kaaj||
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 377 24. sevaka hAthI ke kaMdhe para baiTha kara calA aura vinItA meM Akara bharatajI ne jo kahA vaha sArA kArya karake unakI AjJA ko pratyArpita kiyaa| 25. bharatajI ne rAjyArohaNa kA maMgalAcAra kiyA, para rAja chor3akara saMyama lekara mokSa meM jAkara apanA kArya siddha kreNge|
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. 3. 4. 6. du pacheM, siMghAsaNa sUM uThyA tiNa vAra / hajAra / / sevaga Aya kahyAM astrI ratna sAthe hUi, vaLe aMtevara cosaTha vaLe nATaka battIsa hajAra sUM, paravasthA thakAM tiNa vAra / pAvaDIyeM pUrva utare, hUA hastI asavAra / / battIsa sahaMsa rAjA utarayA, uttara pAvaDIyAM Aya / sArthavAhAdika neM cyArU - ratna, dikhaNa disa utarIyA tAhi / / jima caDhIyA tima UtarayA, abhISeka pIDha thI hastIratna caDhIyA thakA bharatajI, pAchA AveM vanItA ATha ATha maMgalIka mukha AgaleM, anukrameM cAle che tetha / AgeM kahyoM vanItA meM peMsatAM, te sagalI vidha kahaNI etha / / tAhi / mAhi / / satakAra karayoM lokAM ghaNoM, viradAvalIyAM aneka vidha jAMNa / vaLe mehalAM padhArayA bharatajI, AgeM kahyoM tima sarva pichAMNa / / 7. kubera te vesamaNa nAMmeM devatA, caDheM merU paravata kelAsa / iNa rIteM bharatajI meMhalAM caDhyA, sikhara bhUta gagana AkAsa / DhALa : 61 (laya : AbU gaDha tIratha rAjA ) 1. hiveM bharata nariMda tiNa vAra, gayA maMjaNa sinAMna kayo cheM re, bharatesara ghara majhAra / pareM / / pUnabalI
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. sevaka ke Ane aura sArI bAta kahane ke bAda siMhAsana se utthe| strIratna tathA causaTha hajAra aMta:pura unake sAtha ho gyaa| 2. battIsa hajAra nRtyakAroM se parivRtta hokara pUrva dizA kI sIr3hiyoM se nIce utara kara hAthI para savAra hue| 3. battIsa hajAra rAjA bhI uttara dizA kI sIr3hiyoM se nIce utre| sArthavAha Adi cAroM ratna dakSiNa dizA se nIce utre| 4. jisa prakAra abhiSeka pITha para car3he usI prakAra utre| bharatajI hastIratna para car3hakara vinItA kI ora lauTa rahe haiN| 5. ATha mAMgalika muMha ke sAmane anukrama se cala rahe haiN| vinItA meM praveza karate samaya sArI vidhi kahI use yahAM kahanA caahie|| 6. logoM ne unakA bharapUra satkAra kiyaa| aneka prakAra kI virudAvaliyAM boliiN| pUrvokta rUpa se bharatajI mahala meM pdhaare| 7. vaizramaNa nAma kA kubera devatA jaise meru parvata kI kailAza coTI para car3hatA hai usI prakAra bharatajI AkAza meM zikhara kI taraha apane mahaloM meM cddh'e| DhALa : 61 1. aba puNyabalI bharatajI snAnaghara meM jAkara snAna karate haiN|
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. pacheM bhojana tihAM teramA bhojana kare tiNa vAra, tihAM thI mahilAM mAhe beMThA re, sArAM uparalI te mahila cheM tyAMneM devatA hala ArIsA tiNa mahalAM bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 beMsa / maMDapa peMsa, AsaNa sukhaka telA ro re, bharatesara kIdho pAraNo / / pAMca prakAra, tyAMro bohata kahyo re, ratna amolaka nIpajAyA sikhara bhUta gagana bayAlIsa bhomyA acaMbha, mAhe dIse tiNa meM re, bharatesara kevala AkAsa, UcA cheM meMhala hala ghaNA , 11. kiMnara tihAM putalIyAM manaharaNI, anopama te jAMNaka iMdrANI re, mukha Agala te meMhala cheM ratna jar3aMta, te dekha dekha tihAM udyota ratnAM ro re, meMhalAM meM sadA hoya nIkalIyA bAra / bhUmakA // raMga maMDapa toraNa jAlI, koraNIyAM khAMta khAMtAlI te dIseM ati devatAM rAM vidyAdhara nA joDA re, rUpa, 10. tihAM rUpa citrAMma aneka, te sobha rahyA tyAMro rUpa manojJa re, lAgeM nayaNAM neM 12. vaLe laharayA bhAMta anUpa, te kesara kyArI jyUM re, sovana nATaka AvAsa / rIyAMmaNA / / ati visatAra / hameM / / pratibiMba | pAMmasI // harakhaMta / rahyo / rUpAlI / rIyAMmaNI // tyAMneM kIdhI ghaNI paMcavaraNI buTyAM khula varaNI / nAcatI // cheM vizekha / suhAMmaNoM // / dIseM ghaNUM anuuNp| rUpAlA mAMDyA meMhila meM // dhara cUpa / rahI //
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 381 2. phira bhojana maMDapa meM praveza kara sukhakArI Asana meM baiThakara vahAM terahaveM tele kA pAraNA karate haiN| 3. bhojana karake vahAM se nikalakara mahaloM meM sarvocca maMjila para virAjamAna hue| 4. mahaloM ke pAMca prakAroM kA bahuta bar3A vistAra kahA gayA hai| devatAoM ne unakA nirmANa kiyaa| unameM aneka amUlya ratna bhare haiN| 5. Adarza mahala (kAca mahala) to atyaMta Azcarya kAraka hai| usameM pratibiMba dikhAI detA hai| usI mahala meM bharatajI kevalajJAna prApta kreNge| 6. AkAza meM zikhara ke samAna samunnata bayAlIsa bhaumika (maMjila) mahala atyaMta manohara haiN| 7. una ratnajaTita mahaloM ko dekha dekhakara harSita hote haiN| vahAM niraMtara ratnoM kA udyota hotA hai| 8. vahAM anupama svarNavarNI manorama putaliyAM aisI lagatI haiM jaise muMha ke sAmane iMdrANI nRtya kara rahI ho| 9. raMga-maMDapa, toraNa tathA jAliyoM kI koraNiyAM atyaMta mohaka haiN| unakI khudAI bahuta manorama hai| 10. vahAM aneka rUpacitra suzobhita ho rahe haiN| unakA manojJa rUpa AMkhoM ko suhAmanA lagatA hai| 11. kinnara devatAoM ke aneka anupama rUpa usameM citrita haiN| vidyAdharoM ke yugaloM ke mohaka citra bhI citrita haiN| 12. anupama lahariyoM kI khudAI bar3I caturAI se kI gaI hai| unameM kezarakyArI kI paMcavarNI phUlapattiyAM khila rahI haiN|
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 13. tyAM meMhalAM meM ataMta udyota, tihAM caMdaramA zarIkho re, ujavAloM bhalakeM / 14. rAte vIjalIyAM jhalakeM, tima meMhala bharata rA sUrya kiraNa sarIkhoM re, meMhalAM ro calakoM cihUM disAM / / 15. te mheMla ghaNA zrIkAra, tyAMro sUMdara devatAM nIpajAyA re, tyAM mheMlAM nA mastaka phUTeM, sahaMsa battIsa nATaka kareM, 17. mAdala 16. mheMlAM ro ghaNo visatAra, tiNaro jAMNa lejoM aNusAra / iMdara taNA mheMlAM rI re, tiNa mahilAM cheM opamA / / 18. astrI ratna tiNasUM bhoga 19. aMtevara 20. bhogaveM cosaTha tyAMsUM piNa manogana re, rAta abhiSeka 21. mahA jaba 22. sinAMna tihAM bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 lAgI jhigAmiga jyota / taNoM // / tiNa mheMlAM 23. devatA rUpa ro kahivo saMghAta, sukha bhogaveM dina bhogave re, manogana paMca prakAra tyAMrA sabada manogana paDe cheM battIsa prakAra hajAra, te apachara bhoga rasAla, ima mahochava. re, karatAM soleM tyAMneM sIkha deineM re divasa sukha sukhe bAreM gamAveM varasa AkAra / kisUM // bAreM varaseM hUvo mahochava rUDoM, bharata rAjesara re, AyA maMjaNa ghara hajAra, sanamAneM re, nija ThikAMNeM uttheN| nA / / rAta / nA // uNIyAra / bhogaveM // / kAla / nIkalyA // sAla / kare tiNa kAla, pacheM AyA uvaThANa siMghAsaNa beThA re, bharatajI pUrva sanamukheM / / pUro / tehameM / / satakAra / melIyA //
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 383 13. una mahaloM meM caMdramA sarIkhe udyota kI jagamagAhaTa laga rahI hai| 14. rAtri meM jaise vidyuta jhalakatI hai usI prakAra bharatajI ke mahala jhalaka rahe haiN| cAroM dizAoM meM unakI camaka sUrya kI kiraNoM sarIkhI hai| 15. ve mahala atyaMta zrIkAra haiN| unakA rUpAkAra bhI suMdara hai| jina mahaloM kA nirmANa svayaM devatAoM ne kiyA hai unakA kyA khnaa?| 16. una mahaloM kA bahuta bar3A vistAra hai| iMdra ke mahaloM se inheM upamita kiyA jA sakatA hai| usake anusAra hI sArI bAta jAnanI caahie| 17. mRdaMga ke mastaka para thApa par3a rahI hai| usake manojJa zabda uTha rahe haiN| battIsa hajAra nRtyakAra battIsa prakAra ke nATaka kara rahe haiN| 18. strIratna ke sAtha dina-rAta pAMcoM iMdriyoM ke manojJa kAma-bhoga sukhapUrvaka bhoga rahe haiN| 19. unakA causaTha hajAra aMta:pura bhI apsarAoM kI pratikRti vAlA hai| unase bhI ve rAta-dina manojJa sukhoM kA bhoga kara rahe haiN| 20. isa prakAra rasAla bhoga bhogate hue sukhapUrvaka kAla vyatIta ho rahA hai| yoM abhiSeka mahotsava ke bAraha varSa nikala ge| 21,22. mohaka mahAmahotsava ke bAraha varSa pUre ho jAne para bharatajI snAnagRha meM Akara snAna kara upasthAna zAkhA meM Ate haiN| pUrvAbhimukha hokara siMhAsana para baiThate haiN| 23. solaha hajAra devatAoM ko satkAra-sammAna dekara apane ThikAnoM kI ora vidA karate haiN|
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 24. vaLe battIsa sahaMsa gAthApatI vaDhai re, bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 rAjAMna, senApatI ratna nidhaaNn| vaLe cauthA prohita ratna neN| 25. tInaso vaLe sATha aneka rasoidAra, rAjesara zreNI prazreNI re, sArthavAhAdika atthaar| tehneN|| 26. yAM sagalAM meM tyAMne sIkha bharata deineM rAjAMna, ghaNoM satakAre snmaan| re, nija ThikANe mheliiyaa|| 27. sagalAM ne sIkha dei tAhi, AyA nija meMhilAM maahi| tihAM sukha manojJa re, tiNa meMhalAM mAhe bhogveN|| 28. tyAMne tyAMne jANe Ala-paMpAla, e moToM mAyA jaal| aMtaraMga mAhe re, jAMNe , viSa phala saarikhaa|| 29. tyAMsaM uttara jAsI heja, choDatAM nahI karasI jejh| saMjama leineM re, sidha gati meM jAsI paadhraa||
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 385 24-26. isI prakAra battIsa hajAra rAjAoM, senApati, gAthApati, bar3haI tathA purohita ratna ko, tIna sau sATha rasoiyoM, aThAraha - aThAraha zreNi- prazreNi tathA aneka rAjezvara, sArthavAha Adi sabhI ko atyaMta satkAra - sammAna dekara bharatajI ne apane ThikAnoM kI ora vidA kiyaa| 27. sabako vidA kara apane mahaloM meM Ae aura vahAM manojJa sukhoM kA upabhoga karane lage / 28. para aMtaraMga meM unheM bar3A prapaMca, mAyAjAla tathA viSa - phala sarIkhA jAnate haiM / 29. inase sneha utara jAegA usake bAda chor3ane meM jarA bhI dera nahIM kreNge| saMyama lekara sIdhe siddhagati meM jaaeNge|
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA cakraratana ne chatraratana, daMDa ne asI ratna vkhaaNnn| e cyArUMi ratna ekaiMdarI, AvadhasAlA meM upanAM aaNnn|| 2. carma ratna ne maNI kAgaNI, e tInUM ratna ekaMdarI taahi| nava nidhAna meM zrIghara bhaMDAra che, tiNa mAhe upanAM aay|| 3. senApatI meM gAthApatI, vaDhai e cyArUMi ratna paMciiMdarI, upanA ne prohita taahi| cha vanItA maahi|| 4. azva ratna hastI ratna te, e donUM ratna paMcidaMrI jaaNnn| te vetADha parvata tehaneM, mUleM upanA aann|| 5. subhadrA nAMmeM astrI ratana te, vetADha ne uttara disa taaNm| tihAM vidyAdharanI zreNa cha, astrI ratna upanI tiNa tthaaNm|| 6. e cavadeM ratnAM rI utapata kahI, tyAMroM adhipatI bharata maahaaraay| tyAMrI ridha taNoM varaNava karUM, te sAMbhalajo citta lyaay|| DhALa : 62 (laya : kapUra huve ati Ujalo re) puna taNA phala joya, puna pApa donUM khaya huveM jii|| taba mugata taNA sukha hoy|| 1. tiNakAleM meM tiNa sameM jI, nagarI vanItA naam| loka bahu sukhIyA vaseM jI, moTA rAjAnoM tthaaNm| bhrtesr||
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. cakraratna, chatraratna, daMDaratna tathA asiratna- ye cAraekeMdriya ratna AyudhazAlA meM Akara utpanna hue| 2. carmaratna, maNiratna tathA kAkiNIratna- ye tIna ekeMdriya ratna nau nidhAna ke zrIghara meM Akara utpanna hue| 3. senApatiratna, gAthApatiratna, bar3haIratna tathA purohitaratna- ye cAra paMceMdriya ratna vinItA nagarI meM utpanna hue| 4. azvaratna tathA hastIratna- ye donoM paMceMdriya ratna vaitADhya parvata ke mUla meM Akara utpanna hue| 5. subhadrA nAma kA strIratna vaitADhya parvata kI uttara dizA meM jahAM vidyAdharoM kI zreNi hai, usa sthAna meM utpanna huaa| 6. isa prakAra caudaha ratnoM kI utpatti huii| bharatajI unake adhipati haiN| unakI Rddhi kA varNana kara rahA huuN| citta lagAkara suneN| DhALa : 62 puNya kA phala dekheN| puNya-pApa donoM ke kSINa hone se mukti ke sukha prakaTa hote haiM 1. usa kAla aura usa samaya meM vinItA nAma kI nagarI hai| vahAM loga sukhapUrvaka rahate haiN| bharatajI vahAM ke mahAn rAjA haiN|
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 2. bhAi zrI nInAMNU bharata nA Adesara AgaleM ___ bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 jI, jAMNI ithara sNsaar| jI, pAleM saMjama bhaar|| 3. morA devI mugate gayA jI, bhAve bhAvanA saar| kevalagyAMnI vakhANIyoM jI, sAla rUMkha re sAla pirvaar|| 4. sitaMtara lAkha pUrva nIkalyA jI, jaba rAja beMThA saahsiik| eka sahaMsa varasa lageM rahyA jI, moTA rAjA mNddliik|| 5. sahasa varasa maMDalIka rAjA rahyA jI, sIha jima karatA ogaaj| pache puna joga sUM AvI milyA jI, cakravata padavI nAM saaj|| 6. sATha sahasa varasAM lageM jI, varatAi bharata meM aaNnn| vasa kIyA sahu bhomIyA jI, kehanoM na cAleM praaNnn|| 7. cavadeM ratana tyAreM ghare jI, vaLe pragaTyA nava nidhaan| soleM sahaMsa devatA sevA kareM jI, vaLe battIza sahaMsa raajaaNn|| 8. battIsa sahaMsa ritU kilyANakA jI, ritU ritUnA sukha nI dennhaar| battIsa sahaMsa rAjA rI beTIyAM jI, te kilyANakA battIsa hjaar|| 9. e cosaTha sahaMsa aMtevarIjI, doya doya ekaNa laar| giNatI Ai , etalI jI, eka lAkha meM bAMNU hjaar|| 10. italA rUpa cakravata pUrva puna udeM huA kareM jI, tehasUM bhoga bhog| jI, tiNasUM milIyo jog|| 11. cosaTha sahaMsa rAjesarU jI, sevA tapa varatAyoM ehavoM jI, kehano kareM na mana cAleM modd| jodd|| 12. battIsa sahaMsa nATaka paDeM jI, tyAMrA uTha rahyA dhuNkaar| icaryakArI ati ghaNA jI, te jUA jUA battIsa prkaar||
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 389 2. bharatajI ke ninnANaveM bhAI saMsAra ko asthira jAnakara AdinAtha ke sammukha saMyama kA pAlana kara rahe haiM / 3. bharatajI kI mAtAjI morAMdevI zubha bhAvanA bhA kara kevalajJAnI hokara mukti giiN| zAlavRkSa kA parivAra bhI zAla jaisA hI hotA hai / 4. sitattara lAkha pUrva bItane para bharatajI sAhasa ke sAtha rAjyAsIna hue| eka hajAra varSoM taka ve bar3e mAMgalika rAjA ke rUpa meM rahe / 5. eka hajAra pUrva taka ve mAMDalika rAjA ke rUpa meM siMha taraha ogAja karate rhe| phira puNyayoga se unheM cakravartI pada ke sAre sAja prApta hue| 6. sATha hajAra varSoM taka unhoMne bharatakSetra meM AjJA kA pravartana kiyaa| sabhI rAjAoM ko unhoMne vaza meM kiyaa| unake sAmane kisI kA jora nahIM calatA / 7. caudaha ratna tathA nau nidhAna unake ghara meM prakaTa hue| solaha hajAra devatA tathA battIsa hajAra rAjA unakI sevA karate haiM / 8. battIsa hajAra rAjAoM kI battIsa hajAra putriyAM kalyANikAeM unheM Rtu - Rtu kA sukha pradAna karatI haiM / 9. eka-eka kalyANikA ke sAtha do-do sevikAeM hone se bharatajI ke aMta:pura kI saMkhyA eka lAkha bANaveM hajAra ho gii| 10. cakravartI itane rUpa banAkara unake sAtha bhoga bhogatA haiN| pUrva puNya ke udaya se yaha sArA yoga milaa| 11. causaTha hajAra rAjezvara mAna kA tyAgakara unakI sevA karate haiM / unheM aise tejasva kA pravartana kiyA ki unake sAmane kisI kA jora nahIM calatA / 12. battIsa prakAra ke atyaMta Azcarya kAraka vibhinna nATakoM ke battIsa hajAra nartakoM ke dhuMkAra uTha rahe haiM /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 13. rasoidAra tInasoM neM sATha cheM jI, vaLe AgyAkArI cheM bharata nA jI, vaLe 14. ghoDA hAthI ratha ati ghaNA jI, coMrAsI coMrAsI vaLe pAyadala chinUM koDa cheM jI, tyAMrI sUtara meM cheM 15. bohIttara sahaMsa nagara kahyA jI, gAMma cheM chInUM ar3atAlIsa sahaMsa pATaNa acheM jI, dalabala pAyaka bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 budhavaMta caturAidAra / zreNI praseNI aThAra || 16. battIsa sahaMsa janapada desa cheM jI, droNamukha cheM ninAMNUM hjaar| covIsa sahaMsa kavaDa kahyA jI, covIsa sahaMsa maMDapa vicAra / / hajAra / jI, 17. sonA rUpAdika tehanA Agara vIsa soleM sahaMsa kheDa kahyA jI, soleM sahaMsa saMbAha suvicAra / / 19. cula hemavaMta neM samudra viceM jo, sagaleM bharatajI saMpUrNa bharata khetara majhe jI, sArA AMNa kareM 18. chapana aMtarodaka pAMNI majhe jI, guNacAsa bhIlAM para kurAja / ityAdika sagalAi tehanoM jI, adhipatI bharata mAhArAja // 20. sArthavAha rAjA sahU jI, ityAdika sagalAi tyAMro adhipatIpaNoM karato thako jI, vicareM cheM moTeM 21. mahala battIsa lAkha / sAkha // / koDa / joDa / / bayAlIsa bhomIyA jI, cobArA vidha nATaka paDeM jI, ema gamAveM rI AMNa / paramANa / / jAMNa / maMDAMNa // citrasAla | kAla //
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 391 13. tIna sau sATha buddhimAna tathA catura rasoiye tathA AjJAkArI aThAraha zreNiprazreNi haiN| 14. caurAsI-caurAsI lAkha hAthI, ghor3e aura ratha tathA chiyAnabe karor3a paidala sainika haiM / Agama unake sAkSya haiN| 15-17. bahottara hajAra nagara, chinnANaveM karor3a grAma, ar3atAlIsa hajAra pATaNa, battIsa hajAra janapada, ninnANu hajAra droNamukha, caubIsa hajAra kavar3a, caubIsa hajAra maDaMba, sone-cAMdI kI bIsa hajAra khAne, solaha hajAra kheDa, solaha hajAra saMvAha haiN| 18. chappana dvIpa pAnI meM haiN| guNacAsa bhIloM ke AdivAsI kurAjya haiN| ina sabake adhipati bharatajI haiN| 19. cUla hemavaMta se lekara lavaNa samudra taka saba jagaha bharatajI kI AjJA pravartita hotI hai| pUre bharatakSetra meM sAre loga unakI AjJA mAnate haiN| 20. sArthavAha, rAjA Adi sabhI logoM para Adhipatya karate hue ve sADaMbara vihAra karate haiN| 21. bayAlIsa bhaumika mahaloM ke caubAroM-citrazAloM meM battIsa prakAra ke nATaka dekhate hue apanA kAla vyatIta karate haiN|
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. duhA koI veMrI dusamaNa nahI tehaneM, sukhe kareM che raaj| mana rA manoratha pUrato thakoM, kareM mana ciMtavIyA kaaj|| 2. rAja kareM , nirabhaya thakA, dina dina idhika annNd| kAMma bhoga manogana bhogaveM, SaTakhaMDa keroM , iNd|| 3. kAla gamAveM kAma bhoga meM, ciMtA phikara nahI che ligaar| bharata nariMda rA sukhAM taNoM, pUro kahyoM na jAyeM vistaar|| 4. ehavA sukha Ae milyA, pUrva tapanoM phala jaann| tapa karatAM puna bAMdhIyA take, ude huA che aann|| 5. kathA mAhe ima kahyoM, bharatajI kareM che vicaar| rakhe kAma bhoga meM khUtoM thakoM, kAla kara jAUM rAja mjhaar|| 6. mahAreM leMNoM che nizceM sAdhupaNoM, kAma bhoga deNA , chittkaay| rakhe bhUla paDe yUMhI rahUM, to yAda Ave te karaNoM upaay| DhALa : 63 (laya : kumAra iso mana ciMtave) . bharata bhAve rUDI bhaavnaa| 1. hiveM bharata nariMda mana ciMtaveM, mhAreM leMNoM che nizceM saMjama bhaar| jo hUM kAla karUM iNa rAja meM, to hUM jAUM re nizceM naraka mjhaar|
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bharatajI ke koI bhI bairI-duzmana nahIM haiN| manaciMtita kArya karate hue, mana ke manorathoM ko pUrNa karate hue ve sukhapUrvaka rAjya karate haiN| 2. ve iMdra ke samAna dina-pratidina sAnaMda nirbhaya hokara chaha khaMDa kA rAjya karate haiN| manojJa kAmabhoga kA sevana karate haiN| 3. unakA pUrA kAla kAmabhogoM meM hI bItatA hai| kiMcit bhI ciMtA-phikra nahIM hai| bharata nareMdra ke sukhoM kA pUrA vistAra kahanA asaMbhava hai| 4. pUrva tapa ke prabhAva se aise sukha prApta hue haiN| tapa karate samaya jina puNyoM kA baMdhana huA thA ve hI Akara udita hue haiN| 5. kathA meM aisA kahA jAtA hai ki bharatajI ne vicAra kiyA ki kahIM aisA nahIM ho ki maiM kAma-bhogoM meM Asakta raha kara rAjyakAla meM hI mara jaauuN?| 6. nizcaya hI mujhe kAma-bhogoM ko tyAgakara sAdhutva grahaNa karanA hai| kahIM aisA nahIM ho ki maiM vyartha hI bhUla meM par3A raha jAUM? isalie mujhe aisA upAya karanA cAhie jisase vaha smRti banI rahe / / DhALa : 63 bharata zubha bhAvanA bhAte haiN| 1. aba bharata nareMdra mana meM ciMtana karate haiM- mujhe nizcaya hI saMyamabhAra grahaNa karanA hai| yadi maiM rAjA rahate hue marA to nizcaya hI naraka meM jaauuNgaa|
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 2. 4. ehavI kareya vicAraNA, ghaDIyAlo re ghaDI ghaDI jUr3a jUi vAjIyAM, vicAra lesUM re 7. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 baMdhAyoM cheM tAMma / mana meM tiNa ThAMma // ghaDI ghaDI ghaTI bharata tAharI, Au mAMsUM re ghaTI jAMNa sUM tAhi / moneM yAda rahasI ghara chAMDaNoM, to hUM lesUM re saMjama sukhadAya | iNa kAraNa ghaDIyAloM bAMdhIyoM, te suNatAM - 2 re vitoM kitoM eka kAla / vaLe bIjoM kareM cheM jAbato, tiNasUM mhAre re hIe lesUM saMbhAla | doya sevaga bolAyaneM ima kaheM, hUM Aya besUM re siMghAsaNa darIkhAMna / jaba theM kahijoM vAra vAra moM bhaNI, ceta ceta ho ceta bharata rAjAMna // 6. a donUMr3a jAbatA bAMdhIyA, te toM nizceM re dikhyA levA reM kAja / piNa karma udeM cheM bhogAvalI, tiNasUM tyAMneM re mIThoM lAge cheM rAja / / jaba jaba Aya beseM siMghAsaNeM, rAja sabhA reM tihAM kareM darIkhAMna / taba taba sevaga ima ucareM, ceta ceta ho ceta bharata rAjAMna / / 8. te vacana suNeneM bharatajI, mana mAhe re ghaNoM haraSata thAya / dikhyA levA rI mana mAhe laga rahI, tiNa kAraNa re ehavA kIdhA - upAya / / kAMma bhoga manogana tehaneM, aMtaraMga meM re jAMNeM jAla samAMna / tiNasUM cArita levA rI bhAvanA, sAceM mana reM bhAveM bharata raajaaNn|| 10. ehavA pariNAMma cheM tehanA, tyAMrA sIjheM re mana vaMchita kAMma / jo karma thoDA huveM tehanA, ekadhArA re cokhA raheM pariNAMma / /
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 395 2. yaha socakara hI unhoMne eka ghaDiyAla bNdhvaayaa| hara ghar3I meM alaga-alaga AvAja hogI taba maiM yaha vicAra karatA rhuuNgaa| 3. bharata! tumhAre AyuSya kI ghar3I-ghar3I meM eka ghar3I ghaTa gaI hai| isase mujhe gRhatyAga kI smRti banI rahegI aura maiM yathAsamaya sukhadAyaka saMyama grahaNa kara luuNgaa| 4. isIlie unhoMne eka ghar3iyAla bNdhvaayaa| use sunate-sunate kucha samaya vyatIta ho gyaa| isI bIca apane hRdaya kI saMbhAla ke lie ve eka dUsarA upAya bhI karate haiN| 5. do sevakoM ko bulAkara aisA kahate haiM- maiM darabAra meM siMhAsana para bailUM taba tuma Akara mujhe kahanA- 'bharata rAjA ceto, ceto, ceto!|| 6. dIkSA lene ke nizcaya ke lie hI ye donoM upAya kie| para abhI taka bhogAvalI karma udaya meM haiM isalie rAjya mIThA lagatA hai| 7. jaba-jaba ve darabAra meM Akara rAjasabhA meM baiThate haiM to ve donoM sevaka uccAraNa karate haiM- 'bharata rAjA! ceto, ceto, ceto!'| 8. una vacanoM ko sunakara bharatajI mana meM ati harSita hote haiN| dIkSA lene kI mana meM cAha hai usI se aise upAya kie haiN| 9. kAma-bhoga manojJa to haiM para aMtaraMga meM unheM jAla ke samAna jAnate haiN| isalie bharata rAjA sacce mana se caritra lene kI bhAvanA bhAte haiN| 10. unake aise pariNAma haiN| isIlie unake manavAMchita kArya siddha hote haiN| jisake karma alpa hote haiM unake ekadhAra acche pariNAma rahate haiN|
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. tiNa kAleM meM tiNa sameM, vanItA nagara mjhaar| tihAM riSabha jiNaMda padhArIyA, sAthe sAdhAM ro bahu pirvaar|| 2. te Aya utarIyA vAga meM, bhava jIvAM re bhaag| mAraga dikhAveM mokha ro, upajAveM veNraag| 3. khabara huI nagarI majhe, loka AveM haraSa mana aaNnn| bharata jI suNe mana harakhIyA, vAMdaNa AyA , moTeM mNddaann| 4. vaMdaNA kIdhI harakha saM, beMThA bhagavaMta dIdhI desanA, sagalAM meM sanamukha hita aay| lyaay|| 5. vAMNI suNaneM parikhadA, Ai jiNa disa jaay| hiveM bharata nariMda pUchA kareM, te suNajoM citta lyaay|| DhALa : 64 (laya : sAMmI mhArA rAjA ne dharma.....) hUM araja karUM chU viinntii|| 1. hAtha joDI vInatI kareM, nIMco sIsa namAya ho saamii| A parikhadA Aya milI ghaNI, tyAMmeM vaDavaDA munIrAya ho saamii| 2. sArA sAdhu ne sAdhavI, zrAvaka-zrAvakA jAMNa ho saamii| te moDA-vegA peMhalAM pache, sagalA jAsI niravAMNa ho saamii|| 3. te pUchA hUM karUM nahI, tyAMrI saMkA piNa nahI kAya ho saaNmii| piNa parakhadA Aya milI ghaNI, piNa Apa sarIkhoM koi thAya ho||
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. usa kAla aura usa samaya meM vinItA nagarI meM RSabha jineMdra apane bar3e sAdhu parivAra ke sAtha padhArate haiN| 2. bhava jIvoM ke bhAgya se ve upavana meM Akara utre| mokSa kA mArga dikhalAte hue vairAgya ko jagAte haiN| 3. nagarI meM nAgarikoM ko patA calA to harSita hokara vahAM Ane lge| bharatajI bhI yaha sunakara harSita hue aura saja-dhaja kara vaMdanA karane ke lie aae|| 3 / / 4. harSa se vaMdanA kI aura sAmane Akara baiTha ge| bhagavAn ne saba ke hita ke lie upadeza diyaa| 5. upadeza sunakara pariSad jisa dizA se AI thI usI dizA meM calI gii| aba bharata nareMdra prazna karate haiM use citta lagAkara suneN| DhALa : 64 maiM Apase vinayapUrvaka eka prazna kara rahA huuN| 1,2. hAtha jor3akara natamastaka hokara pUchate haiM- svAmin ! abhI itanI pariSad jur3I hai, isameM bar3e-bar3e munirAja, sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikAeM Ae haiN| AgepIche, jaldI yA derI se, ye sAre nirvANa ko prApta hoNge| 3. mujhe isameM zaMkA nahIM hai| isalie maiM yaha prazna bhI nahIM karatA huuN| maiM to yahI pUchatA hUM- itanI bar3I pariSad meM kyA Apa jaisA koI tIrthaMkara bhI hogA? /
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 4. 5. 7. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 jaba rikSabha jiNesara ima kaheM, suNa tUM rAkhe citta ThAMma ho bharata / o tiradaMDIyoM beTo tAMharo, marIca tiNaro nAMma ho bharata / o hosI tIrthaMkara covIsamoM // / 6. e vacana suNeneM bharata jI, mana meM harakhata thAya ho sAMmI / e Apa kahyoM te satavAya cheM, mhAreM saMkA nahI mana mAMhi ho sAMmI / o hosI tIrthaMkara covIsamoM // / 8. te peMhalI doya padavI pAMmasI, vAsUdeva cakravata soya ho / vaLe asaMkhyAtA bhava kIdhAM pacheM, cheMhaloM tIrthaMkara hoya ho / vIra jiNaMda covIsamoM // / vaMdanA karaneM nIkalyA, AyA samosaraNa bAra ho bharata jI / tihAM marIca beThoM tiNaneM kahyoM, tUM hosI tIrthaMkara avatAra ho / marIca / tUM vIra jiNaMda covIsamoM // / e vacana suNe marica harakhIyoM, pAMmeM mana meM aNaMda ho sAMmI / roma ukasata huA tehanAM, jAMNyoM hUM hoya sUM jiNaMda ho sAMmI / hUM vIra jiNaMda covIsamoM / / 9. hiveM gaNadhara rikSabha jiNaMda nA, vInokara sIsa namAya ho sAMmI / prazna pUchUM hUM ApaneM, kirapA karadoM vatAya ho sAMmI / hUM araja karUM dhUM vInatI / / 10. bharata nariMda moToM rAjavI, cha khaMDa kAla kareneM ihAM thakI, jAsI kiNa roM siradAra ho gati majhAra ho sAMmI / sAMmI / hUM araja karUM chU vInatI / / 11. riSabha jiNesara ima kaheM, suNa tUM citta bharata AukhoM pUroM kare, jAsI sidha gati munIvara / lagAya ho mAhi ho munIvara / karma AThoi khapAyaneM //
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 399 4. taba RSabha jinezvara ne kahA- bharata! tU citta ko sthira rakhakara suna, bAhara tridaMDadhArI marIcI nAma kA tumhArA putra hai, yaha caubIsavAM tIrthaMkara hogaa| 5. usase pahale yaha vAsudeva aura cakravartI kI do padaviyAM aura paaegaa| asaMkhya bhava karane ke bAda yaha aMtima caubIsavAM vIra jineMdra hogaa| 6. yaha vacana sunakara bharatajI mana meM harSita hue| Apane kahA vaha satya vacana hai| mere mana meM koI zaMkA nahIM hai| yaha caubIsavAM tIrthaMkara hogaa| 7. bharatajI vaMdanA kara vahAM se nikalakara samavasaraNa ke bAhara aae| bAhara marIcI baiThA thaa| use kahA- tU caubIsaveM tIrthaMkara vIra ke rUpa meM avatAra legaa| 8. yaha vacana sunakara marIcI harSita huA, mana meM AnaMdita huA, usakA romaroma utkarSita huaa| usane jAnA, maiM vIra nAma kA caubIsavAM tIrthaMkara houuNgaa| 9. aba RSabha jineMdra ke gaNadhara ne sira jhukAkara vinaya kara pUchA- svAmin ! maiM Apako prazna pUchatA huuN| Apa kRpA kara btaaeN| 10. chaha khaMDa kA bar3A saradAra bar3A rAjA bharata nareMdra yahAM se kAla (mara) kara kisa gati meM jaaegaa?| 11. RSabha jinezvara ne kahA- munivara! tU citta lagAkara sun| bharata yahAM se AyuSya pUrA kara AThoM karmoM kA kSaya kara siddha gati meM jaaegaa|
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 12. e vacana suNeneM parakhadA, hivaDe harakhata thAya ho saaNmii| Apa kahyoM te satavAya cha, tiNameM saMkA na rahI kAya ho saamii| bharata mukata jAsI iNa bhve||
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 401 12. yaha vacana sunakara pariSad hRdaya se harSita huii| Apane kahA vaha vacana satya hai| isameM koI zaMkA nahIM hai| bharata isI bhava meM mukti jaaegaa|
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. e vAta lokAM meM visatarI, riSabha deva jI kahyo , aaNm| bharata jI AukhoM pUroM kare, mokha jAsI avicala tthaaNm|| 2. kAla kitoeka vItAM pache, bharata jI beMThA sabhA mjhaar| koTavAla pakar3a eka cora neM, tiNaneM lei AyA drbaar|| 3. cora ANyoM ubhoM dekhaneM, pUche che bharata maahaaraaj| iNaneM bAMdha ANyoM kiNa kAraNe, iNa kAMi kIdho , akaaj|| 4. jaba koTavAla kaheM hAtha joDaneM, iNa corI kIdhI nagarI maahi| ima suNaneM kahe , bharata jI, iNaneM mAro ihAM thI le jaay| 5. aba bAbA jaba cora vino kare boliyo, joDe donaeNDa haath| Apa abake choDoM moneM jIvatoM, hUM corI na karUM pRthiinaath|| 6. jaba bharatajI kaheM koTavAla neM, iNarI ghAta mata karajo aaj| corI choDyAM to cora mara gayoM, hiveM iNane mAroM kiNa kaaj|| 7. tiNa cora ne jIvatoM choDIyoM, te cora gayoM nija tthaaNm| tiNa cora corI kIdhI vaLe, jaba vaLe pakaDa lIyoM taaNm|| 8. cora neM phera lyAyoM sabhA majhe, AMNaneM ubhoM rAkhyoM taahi| bharata jI tUM mAlima karI, cora uhIja che maahaaraay| 9. jada kahitoM hUM corI karUM nahI, vaLe corI kIdhI ghara phodd| jaba bharatajI kahyoM koTavAla neM, iNaro mastaka nhAMkho todd|
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. logoM meM yaha bAta phaila gii| RSabhadevajI ne kahA hai ki bharatajI AyuSya pUrA kara avicala sthAna mokSa-sthAna meM jaaeNge| 2. kucha samaya bAda bharatajI sabhA ke bIca baiThe the| koTavAla eka cora ko pakar3a kara darabAra meM aayaa| 3. lAe hue cora ko khar3A dekhakara bharata mahArAja ne pUchA- isako bAMdhakara kyoM lAe ho? isane kyA anartha kArya kiyA hai?| 4. koTavAla ne hAtha jor3akara kahA- isane nagara meM corI kI hai| yaha sunakara bharatajI ne kahA- ise yahAM se le jAkara mAra ddaalo| 5. taba cora donoM hAtha jor3akara vinayapUrvaka bolA- Apa isa bAra mujhe jIvita chor3a deN| pRthvInAtha! aba maiM kabhI corI nahIM kruuNgaa| 6. bharatajI ne koTavAla se kahA- ise Aja mata maarnaa| corI chor3ane se cora to apane Apa mara gyaa| aba ise kisalie mArA jaae| 7. cora ko jIvita chor3a diyA gyaa| vaha apane ghara gyaa| para thor3e dinoM bAda usane phira corI kI aura pakar3A gyaa| 8. koTavAla ne phira cora ko sabhA meM lAkara khar3A kiyaa| bharatajI ko mAlUma kiyA- mahArAja! yaha vahI cora hai| 9. usa samaya isane kahA thA ki aba corI nahIM kruuNgaa| isane phira ghara ko phor3a kara corI kI hai| taba bharatajI ne kahA- isakA mastaka kATa ddaalo|
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 DhALa : 65 (laya : megha munIsarU0) karma bittNbnnaa|| 1. e vAta prasidha hui loka meM re hAM, bharatajI marAyo , cor| kei dharma taNA dheSI hutA re hAM, tyAMro lAgoM hiveM jor| 2. eka agyAMnI dheSI dharma noM re hAM, riSabhadevajI bhAkhyoM meM aaNm| bharata mugata jAsI iNa bhave re hAM, tyAM piNa kIdhI khusAbaMdI taam|| 3. minakha marAvatA bharata jI re hAM, saMke nahI tilmaat| tiNaneM mokha jAsI kaheM iNa bhaveM re hAM, o pratikha jhUTha saakhyaat|| 4. kAma bhoga manogana bhogaveM re hAM, vaLe cha khaMDa ro kareM raaj| vaLe ghAta kareM minakhAM taNI re hAM, isaDA kare che akaaj|| 5. isaDA akAraja karatoM thakoM re hAM, mugata jAsI Atama kAja saajh| to ninANUM beTAM bhaNI re hAM, kyAMne choDAvatA raaj|| 6. rAja karatA minakha mAratA re hAM, te jAoM mugata mjhaar| te vAta jhUThI che sarvathA re hAM, te hUM sAca na mAnUM ligaar|| 7. te vAta calatI-calatI gaI re hAM, bharata nariMda re kaan| jhUThA ghAlyA jANyAM bhagavAna ne re hAM, kopyA , bharata raajaaNn|| 8. tiNaneM bolAyaneM kaheM bharata jI re hAM, the A vAta kahI ke naaNhi| jaba oM kaheM mheM kahIto kharI re hAM, mhAreM nIkala gai mukha maaNhi|| 9. jaba bharatajI kaheM che ehaneM re hAM, mheM kyUM na jAvAM mokha maahi| theM riSabha jiNaMda ne jhUThA kahyA re hAM, te kisya gyAMna re nyaay||
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 405 DhALa : 65 yaha karmoM kI viDaMbanA hai| 1. saba logoM meM yaha bAta prasiddha ho gaI ki bharatajI ne cora ko maravAyA hai| isase kucha dharmadveSI logoM kA bala bar3ha gyaa| 2. eka dharmadveSI ajJAnI AdamI ne kahA- RSabhadevajI ne kahA hai ki bharata isI bhava meM mukti jaaegaa| lagatA hai unhoMne bharata kI jhUThI prazaMsA kI hai| 3. bharatajI ko manuSya maravAne meM bhI tilamAtra zaMkA-Dara nahIM hai| unheM isI bhava meM mokSagAmI kahanA pratyakSa jhUTha hai| 4. ye manojJa kAmabhogoM kA sevana karate haiN| chaha khaMDa kA rAjya karate haiM aura manuSyoM ko mArane jaisA akArya karate haiN| 5. aisA akArya karate hue bhI yadi bharatajI mokSa jAeMge to RSabhadevajI ne apane ninnANaveM putroM se rAjya kyoM chuDavAyA? / 6. rAjya karate hue tathA manuSya ko maravAte hue bhI mukti jAeMge to yaha bAta sarvathA jhUThI hai| maiM ise satya nahIM maantaa| 7. yaha bAta calatI-calatI bharata narezvara ke kAnoM taka pahuMca gii| bhagavAn ko jhUThA ThaharAne se ve atyaMta kupita hue| 8. bharatajI ne use bulAkara kahA- tumane yaha bAta kahI yA nahIM? usane kahAmaiMne kahI to thii| sahaja hI mere muMha se yaha bAta nikala gii| 9. taba bharatajI ne usase pUchA- hama mukti meM kyoM nahIM jAeMge? tumane RSabha jineMdra ko kisa nyAya se jhUThA khaa?|
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 10. jaba oM kahe donUM hAtha joDane re hAM, momeM gyAMna akala nahI kaay| hUM to vinA vicArayoM bolIyo re hAM, sudha-budha vinA kADhI vaay|| 11. jaba bharata jI iNaneM samajhAyavA re hAM, kaheM sevaga puruSa bolaay| nagarI bAreM iNaneM le jAyane re hAM, jUA karoM jIva kaay|| 12. ima suNaneM lAgoM dhara dhara dhUjavA re hAM, maraNa sUM DarIyo taahi| jaba o kaheM moneM mAro matI re hAM, mhAro sarva dhana lyo maahaaraay|| 13. bharata jI kaheM imatoM choDUM nahIM re hAM, choDaNa rI che eka vaat| cihUM disa phireM bAjAra meM re hAM, tela bharIyoM vATakoM le haath|| 14. tela TabakoM nhAMkhe nahI re hAM, pAchoM kusale lyAveM mo taaNy| jaba toneM chAMDAM jIvato re hAM, ora upAya to nahIM kaaNy|| 15. jaba oM kaheM oMtoM mhAMsU huveM nahIM re hAM, jIvA rAkhoM bhAvoM nhAMkho maar| jaba kiNahI kahyoM tUM mAna le re hAM, vacana kara leM aNgiikaar|
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 407 10. vaha hAtha jor3akara bolA- mere meM jJAna- akla nahIM hai| maiM binA vicAra kie bola gyaa| hoza - -havAza ke binA yaha bAta nikala gaI / 11. bharatajI ne ise samajhAne ke lie sevaka puruSa ko bulAkara kahA- nagarI ke bAhara le jAkara isakI hatyA kara do| 12. yaha sunakara vaha thara-thara kAMpane lagA / mRtyu se Dara gayA / kahane lagA- merA sArA dhana le lo, para mujhe mAro mt| 13. bharatajI ne kahA- aise to nahIM chodduuNgaa| hAM, chor3ane kA eka hI upAya hai| tela se DabADaba bharA kaTorA lekara cAroM dizAoM meM bAjAra meM ghUmo / 14. tela kA eka TapakA bhI nahIM girAe, kuzalatApUrvaka lauTa Ae to tumheM jIvita choDa sakatA huuN| aura koI upAya nahIM hai / 15. usane kahA- cAhe jIvita rakho, cAhe mAra ddaalo| yaha to mere se asaMbhava hai / para kisI ne salAha dI ki tU mAnale, bharatajI ke vacana ko svIkAra karale /
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. jaba tela TabakoM bAreM paDeM, jaba mArajoM iNaneM tiNa iNa sAMbhalatAM to ima kahyoM, chAMneM kahyoM mata mArajoM 3. vATakoM hAtha meM le nIkalyoM, hada kIdhI taThA tAM tihAM nATaka vividha prakara nA, maMDAya dIyA ThAMma 4. 6. duhA jaba DaratoM thakoM Are hUvoM, tela bhara vATakoM dIyoM hAtha / cyAra puraSA rA hAtha meM khaDaga de, tyAMneM melyA cheM tiNare sAtha / / 7. 9. o dhIre-dhIreM cAlatoM thakoM, rAkhe vATakI upara hada kIdhI tihAM sagaleM phireM, AMyo jihAM bharata 8. jaba valatA bharata isaDI kaheM, hUM kare karamAM ro jima thArI nijara thI vATakeM, tima mAharI nijara cheM ThAMma / tAMma // hUM saMjama le karma riSabha devajI kahyoM te tAMma | hAtha joDI neM ima kaheM, mheM sArayA mana vaMchita kAja / o tela bharayoM loM bATakoM, hUM vaciyoM chU mAhArAja / / 1 kATaneM hUM jAsUM mugata gaDha sata cheM, jA tUM isarI ma kADhaje ThAMma // jaba kaheM bharata jI ehaneM, tUM phira AyoM sagalI ThAMma / tihAM virataMta kAMi dekhIyA, te kahi vatAya tUM Ama / / dhyAna / rAjAMna // jaba hAtha joDI neM ima kaheM, mhArI nijara thI vATakeM mAhArAja / ora vasatu dekhUM hUM kihAM thakI, mhAreM vipata galeM paDI Aja / / sokha / mokha // / mAMhi / vAya / /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. taba Darate hue usane svIkAra kara liyaa| tela bharA kaTorA usake hAtha meM diyaa| cAra puruSoM ko hAtha meM khaDga dekara usake sAtha bhejaa| 2. jaba bhI tela kI eka bUMda bAhara par3a jAe to vahIM isakI hatyA kara denaa| usake sunate hue to aisA kahA para gupta rUpa meM nahIM mArane kA khaa| 3. vaha hAtha meM kaTorA lekara niklaa| usakI jo sImA taya kI gaI thI usameM sthAna-sthAna para bhAMti-bhAMti ke nATaka zurU karavA die| 4. vaha kaTore para dhyAna rakhatA huA dhIme-dhIme calatA huA jo sImA nirdhArita kI gaI thI usameM ghUma aayaa| 5. hAtha jor3akara aise bolA- mahArAja! mere manavaMchita kArya siddha ho ge| yaha bharA huA tela kA kaTorA leN| maiM baca gayA huuN| 6. bharatajI ne usase kahA- tuma sAre sthAnoM para ghUma aae| vahAM tumane kyA-kyA vRttAMta dekhe, yaha mujhe btaao| 7. usane hAtha jor3akara kahA- mahArAja! merI dRSTi to kaTore para TikI huI thii| maiM aura vastuoM ko kaise dekha sakatA thA? Aja mere gale meM Aphata par3I huI thii| 8. bharatajI ne palaTakara aisA kahA- jaise tumhArI dRSTi kaTore para TikI huI thI usI taraha merI dRSTi mokSa para TikI huI hai| maiM karmoM kA nAza kruuNgaa| 9. maiM saMyama lekara karmoM kA nAza kara muktigar3ha meM jaauuNgaa| RSabhadevajI ne jo kahA vaha satya hai| jA, tuma phira isa taraha kI bAta mata krnaa|
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 1. hiveM cha DhALa : 66 (laya : soraThiyAM duhAM kI) bharata tiNa vAra re, bhoga manogana bhogveN| khaMDa taNA siradAra re, rAja rIta sarva jogveN|| 2. cha khaMDa kero rAja re, karatA vicareM , bharata jii| tyAMroM kiNa vidha sIjheM kAja re, eka manA thai saaNbhlo|| 3. eka divasa majhAra re, sinAMna kareneM bharata jii| te kare ghaNoM siNagAra re, AyA ArIsA bhavaNa meN| 4. tihAM beMThA sighAsaNa Aya re, pUrva disa sanamukha krii| nija rUpa nirakheM che tAhi re, te dekha-dekha harakhata huveN|| 5. beMThA thakA tiNa vAra re, nahI hAtha rI mNdddii| jaba dehI jANa asAra re, pratibUdhyA bhrtesruu|| 6. jaba eka AMgulI tAma re, aDolI dIseM vuurii| jaba vicAra kare tiNa ThAma re, usabha karma dUrA huaa|
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 411 DhALa : 66 1. chaha khaMDa ke saradAra bharatajI aba manogata bhogoM kA bhoga karate hue kuzalatApUrvaka rAjA kI rIti kA nirvAha kara rahe haiN| 2. chaha khaMDa kA rAjya karate hue bhI unakA kArya kaise siddha hotA hai ise ekAgra hokara suneN| 3. eka dina bharatajI Adarza bhavana meM Akara snAna kara zrRMgAra karate haiN| 4. vahAM siMhAsana para pUrva dizA ke sammukha baiThakara apane rUpa ko nihArakara harSita hote haiN| 5. vahAM baiThe hue usa samaya unake hAtha meM mudrikA nahIM thii| taba zarIra ko asAra jAnakara bharatezvara pratibuddha ho ge| 6. eka aMgulI bhI AbhUSaNa ke binA kurUpa lagatI hai| yoM vicAra karate hue vahIM unake azubha karma dUra ho ge|
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. bharata nariMda kiNa vidha 5. duhA tiNa avasareM, kiNa vidha dhyAveM kevala upajeM, te suNoM surata de 6. DhALa : 67 (laya : mugadha nara sUto re ) bharata nRpa khUto re, khUto re re jIva oM saMsAra asAra, bhaiyA jAMNa bharata nRpa khUto 3. tUM jAMNeM rUpa tAharo re, te rUpa thAroM tiNameM tUM rAceM kisUM, te toM soca dekha mana kAca taNA mahilAM majhe re, AMgalI vidarUpa dekha | tiNa avasara zrI bharata jI, jaba kIyoM vicAra vizekha // / dhyAMna / kAMna / / vigUto / re / / vinA muMdaDa AMgalI re, dIseM cheM vidarUpa te rUpa nahI bharata tAha roM, AMto pudagala noM cheM sarUpa // rAja / 4. bhAi ninANUM tehanoM re, theM khose lIyoM iNa viSIyA rasa keM kAraNeM, theM toM kIyA aneka akAja / / desa battIsa sahaMsa mheM sAjIyA re, phira phira manAI vaDavaDA rAya namAvIyA re, vaLe gAlyA ghaNAM rA deva devI mheM namAvIyA re, te sevaga jyUM raheM tUM hUvo sagalAM ro adhipatI, te to jAbaka sarva nAMhi / mAMhi / / AMNa / mAMna // hajUra / phitUra / /
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. usa avasara para bharata nareMdra kaise dhyAnastha hote haiM aura kaise unheM kevalajJAna prApta hotA hai, ise kAna lagAkara dhyAna dekara suneM / DhALa : 67 bharata! tUM gaDa gayA re gaDa gayA / jJAna se vimukta ho gayA / are jIva ! yaha saMsAra to asAra hai| 1. Adarza mahala meM aMgulI ko vidrUpa dekhakara bharatajI ne usa samaya aisA viziSTa vicAra kiyA / 2. . binA mudrikA ke aMgulI vidrUpa dikhAI detI hai / bharata ! yaha rUpa tumhArA nahIM hai| yaha to pudgala kA svarUpa hai| 3. tU samajhatA hai yaha rUpa terA hai, para yaha rUpa terA nahIM hai| tU usameM kyoM anurakta hotA hai? mana meM kucha socakara dekha / 4. tU ne ninnANu bhAiyoM kA rAjya chIna liyaa| isa viSaya-rasa ke kAraNa tU ne aneka anartha kie / 5. battIsa hajAra dezoM ko jiitaa| ghUma-ghUmakara unheM AjJA svIkAra karavAI / bar3e-bar3e rAjAoM ko natamastaka kiyA / anekoM ke mAna kA mardana kiyaa| 6. aneka deva-deviyoM ko natamastaka kiyA / ve sevaka kI taraha prastuta rahe haiM / tU sabakA adhipati banA / yaha saba pAkhaMDa hai|
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 7. kAma bhoga mheM bhogavyA re, te sarva jahara smaaNnn| te mIThA lAgA mo bhaNI, te to moha karma vasa jaaNnn|| 8. cosaTa sahaMsa aMteurI re, te puna jogeM Ae milI, te to apachara le jAveM re unniiyaar| naraka mjhaar|| 9. Age cakravata hUA ghaNA re, tyAMro kahitA na AveM paar| __ je kAma bhoga mAhe mUMA, te gayAM nizceM naraka mjhaar|| 10. kAma bhoga , ehavA re, te kiMpAkaphala sama jaann| bhogavatAM mIThA lageM, piNa AgeM dukhAM rI che khaaNn|| 11. cavadeM ratna , mAhare re, vaLe mhAreM nava nidhaan| yAMsU nija kArya sIjheM nahI, pADeM mugata sukhAM rI haan|| 12. je je kAmAM mheM kIyA re, te sAra nahI , ligaar| joM meM kAmAM choDUM nahI, to vadha jAoM anaMta sNsaar|| 13. bhava anaMtA mheM kIyA re, tyAMroM kahitAM na AveM paar| jiNa dharma vinA o jIvaDoM, ghaNo raDavaDIyoM sNsaar| 14. ridha saMpata Ae milI re, tiNameM kaNa nahI mUla ligaar| joM iNameM rAce rahUM, to hUM hArU nara avtaar|| 15. bhAI ninAMNu mhArA re, rAja choDa huA anngaar| hUM rAja mAhe rAce rahyoM, dhiga dhiga mAMharoM jmvaar|| 16. cArita leU hiveM cUMpa sU re, rAja ramaNa ridha chodd| karaNI kare jAU mugata meM, jaba to pUrIjeM mana rA kodd||
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 415 7. maiMne kAma-bhogoM kA bhoga kiyaa| ve saba jahara ke samAna haiN| mujhe mohavaza ve mIThe lage the| 8. merA apsarAoM kI mukhAkRti vAlA causaTha hajAra kA aMta:pura hai| puNya yoga se mujhe prApta huI, para ye saba naraka meM le jAne vAlI haiN| 9. pahale bhI aneka cakravartI hue haiN| kahate-kahate unakA pAra nahIM aataa| kAmabhoga meM mugdha hokara mara kara ve nizcaya hI naraka meM ge| 10. kAmabhoga kiMpAka phala ke samAna haiN| bhogate samaya to mIThe lagate haiM para Age duHkhoM kI khAna haiN| 11. mere pAsa caudaha ratna tathA nau nidhAna haiN| inase AtmA ke kAma siddha nahIM ho skte| mukti sukhoM kI kSati hotI hai| 12. maiMne jo-jo kArya kie unameM kiMcit bhI sAra nahIM hai| yadi maiM inako choDUMgA nahIM to anaMta saMsAra bar3ha jaaegaa| 13. maiMne pUrva meM bhI anaMta bhava kie haiN| kahate-kahate unakA pAra nahIM aataa| jinadharma ke binA yaha jIva saMsAra meM bhaTakatA hai| 14. jo Rddhi-saMpatti prApta huI hai usameM kaNabhara bhI sAra nahIM hai| yadi maiM inameM anurakta rahA to nara avatAra ko hAra jaauuNgaa| 15. mere ninnANu bhAI rAjya chor3akara aNagAra bana ge| maiM yadi rAjya meM anurakta rahA to merA jIvana dhikkAra yogya hogaa| 16. aba rAja, Rddhi, ramaNiyoM ko chor3akara utsAha se cAritra grahaNa kruuN| sAdhanA kara mukti meM jAUM tabhI mere mana kI abhilASA pUrI hogii|
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. AbhUSaNa peMharaNa thakAM, kIyA sarva sAvadha rA tyaag| te pacakhyA mana pariNAma sUM, vaLe caDhIyoM meM ataMta veraag| 2. bharata nariMda meM tiNa avasare, subha ghaNA prinnaam| adhavasAya rUDA prastha bhalA, lesyA visudha suklAdika taam|| 3. ihApohA mAraga vicAraNA, niraNoM karatoM atNt| jaba cyAra karma ghanaghAtIyA, tyAMro kIyoM tiNa ThAMmeM aNt|| 4. ArIsA cyArUM bhavana majhe, bharata nariMda raajaaNn| karma tiNa ThAMmeM khaya kare, pAMmyAM kevala gyaaNn|| 5. sayameva bharatajI utArIyA, AbharaNa ne alNkaar| pAMca muSTI loca svameva kIyoM, choDyoM gRhastha noM aakaar|| 6. ArIsA bhavana thI nIkalyA, nIkaleM aMteura mjhaar| tyAMro sarUpa dekha aMteurI, dhasako paDyoM tiNa vaar|| DhALa : 68 (laya : jI ho dhano sAlabhadra doya) jI ho bharatesara bhAvanA bhAya, huA meMhalAM mAhe kevalI jii|| 1. aMtevara tiNa vAra, sAdhu no rUpa dekha rUdana kare re| kolAhala hUvoM meMhalAM majhAra, te uchala uchala dharatI paDeM re|| 2. dekheM sAdhu ro sAMga, zabda moTe moTeM rovatI re| boleM pADatI-pADatI bAMga, bharata nariMda shAmoM jovatI re||
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. AbhUSaNa pahane-pahane hI sarva sAvadya kA tyAga kara diyaa| mana ke pariNAmoM se pratyAkhyAna kara diyA / atyaMta vairAgya umar3a pdd'aa| 2. bharata nareMdra ke usa samaya pariNAma atyaMta zubha the, adhyavasAya prazasta bhale tathA lezyA vizuddha evaM zukla thI / 3. IhA, apoha, mArga, vicAraNA, nirNaya karate-karate usI sthAna para cAra ghanaghAtI karmoM kA aMta ho gayA / 4. bharata nareMdra ne Adarza bhavana meM hI cAroM karmoM ko kSINa kara kevalajJAna prApta kara liyA / 5. bharatajI ne svayaM apane AbharaNa evaM alaMkAroM ko utArakara paMcamuTThI locakara gRhastha veSa chor3a diyA / 6. Adarza bhavana evaM aMtaHpura se nikalate hue unakA rUpa dekha aMtaHpuravAsiyoM ke mana ko dhakkA lgaa| DhALa : 68 bharatezvara bhAvanA bhAte hue mahaloM meM hI kevalajJAnI ho ge| 1. usa samaya unheM sAdhu ke rUpa meM dekhakara aMtaHpura rone lagA / mahaloM meM kolAhala ho gyaa| ve uchala-uchala kara dharatI para girane lage / 2. sAdhu kA veSa dekhakara rAniyAM ucca svara se rone lagI / bharatajI ke sAmane dekhakara cillA-cillAkara bolane lagI /
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 3. 4. 5. 7. 8. bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 ghaNI galagalI re / dharaNI DhalI re / / 9. zrIrAMNI huMtI sukamAla, te suNaneM hui jima caMpaka nI DAla, te piNa ghasako paDe 6. te kahe bharata jI neM ema, rovatI thakI hAtha joDaneM re / thAM viNa kADhAM jamaroM mheM kema, the taDakeM jAoM choM mhAMsUM toDaneMjI / / ora aMtevara ima hIja jAMNa, aceta hoya dharatI paDI re| roma-roma lAgA jAMNeM bAMNa, sAvaceta hUAM sahU AraDI re / / vaLe boleM mAhomAhi veMNa, hive ApAMneM dina nahIM sohilA re / te roveM cheM bhara bhara neMNa, kaMta vinA dina dohilA re || the taDakeM ma toDoM neha jAvoM pIta parANI toDaneM re| mhAMneM ima kima dIjeM cheMha, AsA alUdhI mhAMneM choDaneM re || mhAMneM choDoM matI mAhArAja, nArI nIM abalA jAta neM re / mheM vilakhI huI sarva Aja, mhAMrI jAbaka vigaDI dekha vAta ne re / / ravi AthamIe jima sUra, vadana kamala jima jima vigaDa gayoM mukha nUra, bharatAra dIThAM viNa kAMmaNI re / bhAMmaNI re // 10. paDeM vAlAM taNo re vijoga, te sAla taNI pareM sAlasI jI / te dina dina karatI soga, te vIsAreM kiNa vidha ghAlasI re / / 11. mheM vila - vila karAM chAM mAhArAja, tyAMneM ubhI ma choDoM rovatI re / Apa rahoM mheMlAM meM virAja, jyUM mhe harakha pAMmAM thAneM jovatI re || 12. mhAMrI dayA AMNo mana mAMhi, mheM gADhI dukhI chAM sArI jaNI re / o dukha sahyoM re na jAya, kirapA karoM mhAM abalA taNI re || 13. meM bayAlIsa bhomIyA meMhala, te lAgasI mhAMneM DarAvaNA re / te paNa dukha mata jAMNajoM meMhala, thAM vina kiNa vidha lAgeM mhAMneM suhAvaNA re / /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 419 __3. sukumAra zrIrAnI bhI yaha sunakara dravita ho utthii| vaha caMpaka latA kI DAla kI taraha Ahata hokara dharatI para gira pdd'ii| 4. anya aMta:pura bhI isI taraha besudha hokara dharatI para gira pdd'aa| roma-roma meM jaise bANa laga gyaa| saMjJA pAne para sabhI rone lgiiN| 5. paraspara vacana kahane lagIM- pati ke binA aba hamAre dina sukhakara nahIM haiM, duHkhakara haiN| ve AMkheM bhara-bhara kara rone lgiiN| 6. ve rotI huIM hAtha jor3akara bharatajI se kahatI haiM- Apake binA hama apanA jIvana kaise vyatIta kareMgI? Apa taTAka se hamase sneha tor3akara nikala rahe haiN| 7. Apa sneha ko itanA jaldI mata todd'o| purAnI prIti ko tor3akara mata jaao| hameM isa prakAra nirAza kara kyoM chor3a rahe haiN| 8. mahArAja! hama abalA nArI-jAta haiN| hameM chor3o mt| Aja hama saba bilakha rahI haiN| hamArI bAta bilkula bigar3a gaI hai| 9. sUrya ke asta hone para jaise sUrya vikAsI kamala ke mukha kA nUra bigar3a jAtA hai usI taraha pati ko dekhe binA patniyoM kA nUra bigar3a gayA hai| 10. premIjanoM kA viyoga kAMTe kI taraha cubhatA rahatA hai| pratidina zoka karate hue hama use vismRta kaise kara skeNgii| 11. mahArAja! hama vilApAta kara rahI haiN| hameM yoM khar3e-khar3e rotI dekhakara Apa mahaloM meM virAjo jisase hama Apako dekha-dekhakara harSita ho skeN| 12. Apa mana meM hamAre prati dayA kreN| hama sArI gAr3he duHkha meM haiN| yaha duHkha asahya hai| Apa hama abalAoM ke prati kRpA kreN| 13. ye bayAMlIsa bhaumika mahala hameM DarAvane lgeNge| Apake binA hameM ye suhAvane kaise laga sakate haiM? isa duHkha ko Apa sarala na smjheN|
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 14. e tumanA AiThAMNa, sAla taNI pareM mhAMne sAlasI re| jIva jAoM jyAM laga prAMNa, hIyA mAhe hilolA hAlasI re|| 15. theM prItma prAMNa AdhAra, papIyA ne AdhAra jima mehano re| tiNasUM mata karoM mhAMne niradhAra, ora AdhAra nahI mhAMne kehanoM re|| 16. bharata jI rA meMhalAM majAra, keDa roveM-pITeM keDa AraDe re| jaba hUvoM ghaNoM bhayaMkAra, tyAMrA zabdAM rI samajha na kA paDeM re|| 17. bharata jI lIyoM saMjama bhAra, jaba dukha ghaNA jIvAM pAMmIyo re| tyAMro kahyoM na jAoM visatAra, moha karma udeM tyAreM AvIyoM re|| 18. kAcoM huveM to cala jAoM tiNa ThAMma, e moha taNA zabda sAMbhalI re| kiNa vidha caleM bharata jI tAMma, cyArUM karma khapAe hUA kevalI re||
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 421 14. Apake smRticihna hameM kAMTe kI taraha cubhate rheNge| jIvanaparyaMta prANoM tathA hRdaya meM duHkha hiloreM mAratA rhegaa| 15. papaiye kA jaise megha AdhAra hotA hai vaise hI Apa hamAre priyatama prANAdhAra haiN| hameM aura kisI kA AdhAra nahIM hai| ata: Apa hameM nirAdhAra na kreN| 16. isa prakAra bharatajI ke mahaloM meM koI rotA-pITatA hai, koI cillAtA hai| jaba bhayaMkara kolAhala huA to zabdoM ke artha bhI samajha se bAhara ho ge| 17. bharatajI ne saMyama grahaNa kiyA to anekAneka loga duHkhI hue| usakA vistAra akathya hai| unake moha karma udaya meM A ge| 18. aise moha zabdoM ko sunakara kacce hRdaya kA AdamI ho to vahAM calita ho jAe, para bharatajI kaise calita ho sakate haiM? ve to cAra karmoM kA kSaya kara kevalajJAnI ho ge|
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. bharata nariMda meMhalAM majhe, pAMmyAM kevala gyaaNn| ___ ora tapasA to kIdhI nahI, eka dhyAyA niramala dhyaan| 2. anaMta bhAvanA bhAvatAM, dhyAMyA dhyAna meM pAyA gyaaNn| kuNa kuNa parigrahoM tyAgIyoM, te suNoM surata de kaan|| DhALa : 69 (laya : giranArI soraTha kumara) bhUpa bhayA choM veMrAgI,magana bhayA choM veNraagii|| anaMta bhAvanA bhAi bharatesara, cyAra karma gae bhaagii| kevala gyAMna pAyoM meMhalA meM, the huA ataMta veMrAgI raa| bharata jii|| 1. 2. AbharaNa alaMkAra Apo Apa thaineM utazyA, masataka beThA, taba dIse setI paagii| dehI nAgI raa|| 3. sAMga dekhI bharatesara keroM, kei rANyA hasavA laagii| hiveM hAsA nI khabara paDeMsI, theM rahiMjo mujhasUM adhiiraa|| 4. DAhI ramaNI sAMga dekhe damaNI, bholI dolI laagii| opamA apachara caMda vIjala rI, piNa bharata ro gayo mana bhaagii|| 5. corAsI lAkha hayavara gayavara, chInUM koDa che paagii| lakha corAsI ratha saMgrAMmI, piNa tatakhiNa hoya gayA tyAgI raa|| 6. cyAra koDa maNa nitako sIjheM, dasa lAkha maNa lUNa laagii| cosaTha sahaMsa rAjA mukha Agala, piNa surata mugata sUM lAgI raa||
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bharata nareMdra ko mahaloM meM kevalajJAna ho gyaa| unhoMne aura koI tapasyA nahIM kI, kevala nirmala dhyAna kI ArAdhanA kI / 2. anitya bhAvanA bhAte - bhAte dhyAnArAdhanA se unhoMne jJAna prApta kara liyA / unhoMne kyA-kyA parigraha tyAgA yaha sAvadhAnI se kAna dekara suneM / DhALa : 69 bhUpati virakta ho ge| vairAgya meM magana ho ge| 1. anitya bhAvanA Ate hue bharatezvara ke cAra karma naSTa ho ge| atyaMta vairAgya bhAva se unheM mahaloM meM hI kevalajJAna prApta ho gayA / 2. AbharaNa, alaMkAra tathA mastaka para se pagar3I utAra kara AtmabhUta hokara baiThe haiN| deha nagna dikhAI de rahI hai| 3. bharatezvara kA yaha rUpa dekhakara kucha rAniyAM haMsane lagI / bharatajI ne kahAaba isa hAsa-parihAsa kI khabara par3egI / aba tuma mujhase dUra rahanA / 4. kucha catura ramaNiyoM ne yaha rUpa dekhakara anamanI hokara bharatajI ko ghera liyA / yadyapi inheM apsarA, cAMda tathA vidyut kI upamA dI gaI hai| para bharatajI kA mana inase ucaTa gayA hai| 5. inake caurAsI lAkha hAthI ghor3e, eka lAkha caurAsI hajAra yuddharathI, chinnaveM karor3a paidala sainika hai, para ye ekadama tyAgI bana gae haiN| 6. inake pratidina cAra karor3a maNa anna pakatA hai / dasa lAkha maNa namaka lagatA hai| causaTha hajAra rAje muMha ke sAmane rahate haiM / para inakI anurakti mokSa se ho gaI hai|
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 7. tIna koDa gokala ghara dUjeM, eka koDa hala tyaagii| cosaTha sahaMsa aMtevara jAMkeM, tyAMsU virakata thayA veMrAgI raa|| 8. aDatAlIsa kosa meM paDeja lasakara, dusamaNa jAoM bhaagii| cavadeM ratna AganA mAne, piNa na dharayoM tyAMtUM rAgI raa|| 9. gaja matavAlA hayavara hIsata, kanaDA pAyaka ghaNA raagii| putra aMtevara rahyA jhUraMtA, vaLe nagarI vanItA tyAgI raa|| 10. sagalAi rahIyA moha jhUraMtA, saMsAra dIyoM , tyaagii| kuTaMba kabIloM meM seMNa seMgA tyAMsU, turata gayoM mana bhAgI raa|| 11. nava nidhAMna sAra bhUta amolaka, tyAMrA guNa che ataMta athaagii| vaLe cha khaMDa kero rAja akhaMData, te samakAle dIdhoM tyAgI raa|| 12. vIsa sahaMsa sonA rUpA rA Agara, tyAMroM piNa nahI AveM thaagii| maNa mANaka motI ratnAdika thI, mUla na dharIyoM rAgI raa|| 13. meMhala bayAlIsa bhomIyA tiNameM, jota jhigAmaga laagii| tiNa upara piNa citta nahI dIdho, the UTha khaDA rahyA jAgI raa|| 14. ridha visatAra te iMdra taNI para, kAi pAcha rahI nahI laagii| te dhura samAna dhana jAMNI neM, turata dIdho tiNaneM tyAgI raa|| 15. jogI jaTA upara pAchaNoM pherayAM, sira sUM paDeM mukha aagii| jogI jaTA jima ridha sagalI neM, mana sU kara dIdhA tyAgI raa||
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 425 7. inake ghara meM tIna karor3a dudhArU gokula haiN| eka karor3a hala calate haiN| causaTha hajAra aMta:pura hai| ina sabase virakta hokara ye vairAgI bana gae haiN| 8. ar3atAlIsa kosa meM inakI senA kA par3Ava hotA hai| duzmana unase dUra bhAgate haiN| caudaha ratna unakI AjJA mAnate haiN| para inhoMne inake prati anurAga kA tyAga kara diyA / 9. matavAle hAthI, hinahinAte ghor3e, kanaDe pAyaka, putra tathA aMtaHpura vilApa karate rahe para inhoMne vinItA nagarI kA tyAga kara diyA / 10. kuTumba, kabIle, svajana, sage saMbaMdhiyoM se inakA mana virakta ho gyaa| ve sAre moha - vilApa karate rhe| inhoMne saMsAra kA tyAga kara diyaa| 11. inhoMne sArabhUta, amUlya, athAha aura atyaMta guNakArI naunidhAna tathA chaha khaMDa kA akhaMDa rAjya eka sAtha tyAga diyaa| 12. bIsa hajAra sone-cAMdI kI khAneM, athAha maNi, mANika, motI ratnoM kA bhI kiMcit moha nahIM kiyA / 13. jyoti se jagamagAte bayAMlIsa bhaumika mahaloM se bhI unakA citta virakta ho gayA aura ve jAgakara uTha khar3e hue| 14. iMdra ke Rddhi vistAra kI taraha unake bhI koI kamI nahIM thI / usa dhana ko dhUla samajhakara tatkAla tyAga diyaa| 15. yogI kI jaTA para ustarA calAne se vaha sArI sira se muMha ke sAmane Akara gira par3atI hai| bharatajI ne yogI kI jaTA kI taraha sArI Rddhi kA mana se tyAga kara diyA /
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. kolAhala karatA tehaneM, ubhA __heThA utarIyA meMhala thI, kei mehala kahavA tiNa lAgA tthaaNm| aaNm|| 2. kei kaheM bharatajI geMhalA huA, kei kaheM che dhana chaka taam| kei kaheM vidyA vAvalA huA, kei rAja chaka kaheM che aaNm|| 3. iNa vidha mukha mukha jU jUA, boleM AveM jyUM mana rI daay| kei cutara vicakhaNa ima kaheM, cArita lIyoM dIseM jeM taahi| 4. hiveM AyA darIkhAMne bharata jI, sabhA jUr3I che taahi| AgyA lei tihAM bharata jI, beMThA sighAsaNa aay|| 5. ghaNA rAjA ne samajhatA jANane, upadeza dIyoM tiNa vaar| jIvAdika nA sarUpa noM, kahyoM ghaNoM vistaar|| DhALa : 70 (laya : tUM to samajha padamanAbharAya kahe toneM) the to samajhoM re samajhoM rAjAMna, zrI jiNa dharma meM jii|| 1. hiveM suNajoM the sahU rAjAMna, theM citta lagAyaneM jii| mheM to lIdhoM che cArita nidhAna, sumatA rasa lyAyaneM jii| 2. mheM toM choDyoM cha khaMDa ro rAja, mamatA sarva paraharI jii| sarva choDI saghalI ridha Aja, sumatA rasa mana dharI jii||
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bharatajI jisa mahala meM khar3e haiM vahAM kolAhala ho gyaa| jaba ve mahala se nIce utare to loga isa prakAra kahane lge| 2. kucha loga kahane lage bharatajI pAgala ho gae haiM, kucha loga kahane lage inheM dhana kA unmAda ho gayA hai, kucha loga kahane lage inheM rAja kA unmAda ho gayA, kucha loga kahane lage vidyA se inakA citta vikRta ho gayA hai| 3. isa prakAra muMha-muMha para manamAne DhaMga se alaga-alaga bAteM hone lgiiN| kucha catura-vicakSaNa yaha kahane lage bharatajI ne cAritra grahaNa kara liyA lagatA hai| 4,5. aba bharatajI darabAra meM aae| vahAM sabhA judd'ii| bharatajI AjJA lekara siMhAsana para baitthe| aneka rAjAoM ko samajhate jAnakara bharatajI ne vistArapUrvaka jIva Adi ke svarUpa para upadeza diyaa| DhALa : 70 rAjAo! tuma bhI jinadharma ko smjho| 1. merI bAta citta lagAkara suneN| maiMne to samatA rasa kA pAna kara cAritra rUpa nidhAna ko svIkAra kara liyA hai| 2. maiMne samatA rasa ko mana meM dhArakara Aja chaha khaMDa ke rAjya kI mamatA evaM sArI Rddhi kA parityAga kara diyA hai|
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 3. mheM toM dhyAe niramala dhyAMna, cArita lIyoM cUMpa sUM jI / vaLe upajAe kevalagyAMna, AyoM iNa sarUpa sUM jI // jI / thAMneM iNa ThAMmeM AvIyoM samajhAvaNa kAja, mhArI vAMNI suNe theM Aja, avasara AchoM pAvIyo jI / / 428 4. 5. 6. 7. 8. 9. jaba bolyA cheM rAjAMna, hAtha joDI suNAvoM mhAMneM apUrva gyAMna, upadesa devoM hiveM bharata jI deM kaheM dharma dayA nI mheM toM dIyoM cheM tiNasUM nahI sIjheM oM saMsAra cheM tiNameM sAra nahI jehavoM sijhyA noM jehavoM AukhoM tihAM ihAM samajhAyavA upadesa, tyAMneM mugata pohacAyavA resa, thAMneM rAja, kaNa nahIM tehameM Atma kAja, chAMDe jAMNoM ehaneM asAra, jhoM matI hameM cheM ligAra, sukha nahI ehame vAMna, pAkoM pIpala jAMNa, 10. jehavoM DAbha aNI tehavoM athira AukhoM pAMnaDo vaLe kuMjara kAMDo jala jAMNa, vIja jhabUkaDo pichAMNa, maraNa neroM DhUMkaDoM bhaMDa, 11. athira kAcoM mATI mAyA supanA taNI jyUM jehavI thAMrI sarva maMDa, thothI ridha nA dhaNI jI / jI // jI / jI / / jii| jI / / jI / jI / / jI / jI / / jI / jI // jI / jI // 12. deva gura dharma no sarUpa, iNa jIva na jAMNIyoM jii| tiNasUM jAya paDyoM aMdha kUpa, karmAM noM tAMNIyo jI // 13. tiNasUM parakhoM deva gura dharma, nava tata niraNoM karo jI / saMjama le toDoM ATha karma, jyUM siva ramaNI varo jI //
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 429 3. maiM nirmala dhyAna dhara kara utsAha se cAritra lekara kevalajJAna prApta kara isa rUpa meM AyA huuN| 4. tuma logoM ko samajhAne ke lie hI maiM yahAM AyA huuN| Aja acchA avasara A gayA hai / merI vANI suneM / 5. sabhI rAje hAtha jor3akara bole- Apa hameM apUrva jJAna sunAeM, upadeza deN| 6. aba bharatajI unheM samajhAne ke lie upadeza dete haiM / mukti pahuMcAne ke lie yA dharma kA rahasya samajhA rahe haiM / 7. maiMne tumheM jo rAjya diyA hai usameM sAra nahIM hai| usase AtmA ke kArya siddha nahIM hoNge| ise chor3akara jAnA hogA / 8. yaha saMsAra asAra hai / isameM anurakta mata hoo| isameM koI sukha sAra nahIM I hai| 9. . jaisA saMdhyA kA varNa, pIMpala kA pakA huA pattA tathA hAthI kA kAna asthira hotA hai vaise hI manuSya kA AyuSya jAnanA cAhie / 10. kuzAgra para jala-kaNa tathA vidyut ke kauMdhane ke samAna AyuSya bhI asthira hai| mRtyu najadIka hai| 11. miTTI ke kacce pAtra tathA svapna kI mAyA asthira hotI hai usI taraha tumhArI sArI Rddhi tathA ADaMbara thothe haiM / 12. isa jIva ne deva, guru tathA dharma kA svarUpa nahIM samajhA hai isIlie karmoM se khiMcA huA yaha aMdhakUpa meM par3a jAtA hai / 13. isalie deva, guru tathA dharma kI parIkSA karo, navatattva kA nirNaya karo aura saMyama lekara AThoM karmoM kA nAza kara mukti rUpI ramaNI kA varaNa karo /
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 14. oto iNa saMsAra majhAra, seve seve pApa aThAra, bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 o jIva anAda ro jii| naraka gayo pAdharo jii|| 15. tihAM pAMmI khAdhI anaMtI mAra, paramAdhyAmyAM re chedana-bhedana tAra, paravasa paDIyeM dhakeM thakeM jii| jii| vaLe khetara vedana anaMta, sahI iNa jIvaDe jii| tiNaroM kahitAM na AveM aMta, te kahitAM nahI nIvaDeM jii|| 17. kAma bhoga dukhAM rI khAMna, kiMpAka phala sArikhA jii| tyAMsUM huvoM jIva herAMna, tyAMrI nAi pArikhA jii|| 18. kAma tyAMtUM bhoga jorAvara jodha, te toM ghaNA mArakA jii| mUrkha mAneM pramoda, lIyAM phireM lArakA jii|| 19. kAma bhoga sU karasI pIta, bAMdhe karma rAsaneM jii| te hosI cihUMgati mAhe phajIta, parayA moha pAsa meM jii|| 20. rAja ridha saMpata meM rAjAMna, theM rAce rahyA sahI jii| vaLe tiNasUM ralI rahyA mAna, piNa sAthe AveM nahI jii|| 21. kAma bhoga mohakarma roga, te piNa nahI sAsatA jii| tiNasUM choDa do kAma neM bhoga, rAkhoM dharma AsatA jii|| 22. sAdha meM zrAvaka roM dharma, donUM kahyA jU jUA jii| tyAMsU tuTeM AThoi karma, anaMta sukhI hUA jii|| 23. sAdhapaNoM pAlyAM jAoM mokha, vAso devaloka meM jii| ATha karma taNoM huveM sokha, pUjaNIka huveM loka meM jii||
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 431 14. yaha jIva anAdi kAla se saMsAra meM aThAraha pApoM kA sevana kara-kara sIdhe naraka meM gayA hai| 15. vahAM paramAdhArmika devoM ke hAthoM anaMta bAra mAra khAI hai| paravaza par3e hue chedana-bhedana ko prApta huA hai| 16. isa jIva ne anaMta kSetrIya vedanA bhI sahana kI hai| kahate-kahate usakA aMta nahIM aataa| usakA kathana pUrA nahIM hotaa| 17. kAma-bhoga kiMpAka phala ke samAna duHkhoM kI khAna hai| unase jIva bahuta hairAna huaa| aba taka unakI parakha prApta nahIM huI hai| 18. kAma-bhoga parAkramI yoddhA hai| ve bahuta saMhAraka haiN| mUrkha unameM sukha mAnatA hai, unake pIche-pIche daur3atA hai| 19. jo kAma-bhogoM se prIti karatA hai vaha karmoM kI rAzi kA baMdhana karatA hai| mohapAza meM par3ane se unakI cAra gatiyoM meM durdazA hotI hai| 20. rAjAo! Apa rAjya, Rddhi-saMpatti meM anurakta haiN| usase AnaMda mAna rahe haiN| para yaha Apake sAtha nahIM aaegii| 21. kAma-bhoga moha karma ke roga haiN| phira ye zAzvata bhI nahIM haiN| ataH kAmabhogoM ko chor3akara dharma meM AsthA rkho| 22. sAdhu aura zrAvaka ke do prakAra ke alaga-alaga dharma kahe gae haiN| unase AThoM hI karmoM kA nAza hotA hai aura vyakti anaMta sukha ko prApta hotA hai| 23. sAdhupana pAlana se jIva mokSa yA devaloka meM jAtA hai| usake AThoM hI karmoM kA nAza ho jAtA hai| loka meM pUjanIya bana jAtA hai|
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. hAtha joDI the tAraka 4. duhA vAMNI suNe bharata jI taNI, ghaNA harakhata hUA dasa sahaMsa rAjA tiNa avasareM, hUA saMjama 6. 7. kaheM, neM saradhyA ima bhava - jIva nA, moneM milIyA sAcA tiNa vAra / neM tayAra // sukha mheM saMsAra jAMNyoM kAramoM, mokha taNA jAMNyAM mhe bIhanA jAMmaNa maraNa thI, mheM lesAM saMjhama 5. dasa sahaMsa rAjA tiNa avasareM, isAMNa kuNa meM geMhaNA AbhUSaNa dUrA kare, paMca muSTI loca kIyo tumanA veMNa / seMNa // bhAra / jaba valatA bharata isaDI kaheM, thAreM leMNoM saMjama ghaDI jAyeM te pAchI AveM nahI, mata karo DhIla ligAra / / DhALa : 71 (laya : tUMgIyA girI sikhara sohe rAma ) sAra / dasa sahaMsa rAjAMna tyAMro, jAMNa tehaneM karAyoM bharata munIvara, sarva bhAra // sAdhu ro rUpa baNAyaneM, Aya ubhA bharata jI re pAsa / vineM sahIta behUM hAtha joDaneM, bole vacana vimAsa // jAya / tAhi / / iNa saMsAra meM dukha ati ghaNoM, lAgI janama maraNa rI lAya / tiNa bAreM kADhoM Apa moM bhaNI, sarva sAvadya tyAga karAya / / ehavA munIrAya vAMdUM / / lIyoM cheM veMrAga re / sAvadya rA tyAga re // eka velA suNata vAMNI, kAma bhoga dIyA chiTakAya re / rAja ramaNa ridha sarva tyAgI, tyAM pAcha na rAkhI kAya re / /
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bharatajI kI vANI sunakara aneka rAje atyaMta harSita hue| usa avasara para dasa hajAra rAje saMyama lene ke lie taiyAra ho ge| 2. hAtha jor3akara yoM kahane lage- hama Apake vacanoM para zraddhA karate haiN| Apa bhavajIvoM ko tArane vAle haiN| hameM sacce svajana ke rUpa meM prApta hue haiN| 3. hamane saMsAra ko anitya jAna liyA hai| mokSa sukhoM ko sArabhUta samajha liyA hai| hama janma - mRtyu se Dara gae haiN| saMyama grahaNa kreNge| 4. bharatajI ne palaTate hI kahA- yadi tumako saMyamabhAra lenA hai to dera mata karo / jo ghar3I bIta jAtI hai vaha lauTatI nahIM hai / 5. dasa hajAra rAjAoM ne usI samaya IzAna koNa meM jAkara alaMkAra - AbhUSaNoM ko utAra kara paMcamuSTi loca kara liyA / 6. sAdhu kA veSa pahanakara bharatajI ke sAmane Akara khar3e hue| vinayapUrvaka donoM hAtha jor3akara vicArapUrvaka bole / 7. isa saMsAra meM bahuta duHkha hai / janma-maraNa kI jvAlA jala rahI hai / Apa hameM sarva sAvadya kA tyAga karAkara usase hameM bAhara nikaalo| DhALa : 71 aise munirAja ko maiM namaskAra karatA hUM / 1. dasa hajAra rAjAoM ke vairAgya ko jAnakara bharata munivara ne unako sarva sAvadya yoga kA tyAga karA diyaa| Rddhi, 2. eka bAra vANI sunakara hI kAma-bhogoM kA tyAga kara diyA / rAjya, ramaNiyoM kA tyAga kara diyaa| bAkI kucha nahIM rkhaa|
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. moTA, rAjAMna pada kamala namatAM, dasa sahaMsa tehanA thayA thAoM bhikSu vAGmaya - khaNDa - 10 moTA dharma agAdha saMvega AMNyoM parama ghaTa meM, khAro dasa sahaMsa rAjA bharata pAseM, thayA moTA tyAM sIha nI pare lIyo saMjama, sUra vIra gyAMna Agara budha sAgara, te prasidha loka lAgoM saMsAra re / aNagAra re / / sumata gupata AThe sudha pAleM, pAleM pAMca merU nIM pareM dhIra dharatA, na caleM 11. satrU mitra giNeM pAMca iMdrI jAta kula bala rUpa pUrA, vinevaMta sAhasIka re| parisaha upanA aDiga seMThA, tyAM kIdhI mugata najIka re // sAdha re / re|| re / sAkhyAta vikhyAta re || AcAra re / mUla ligAra re / / AhAra niradoSaNa sudha leveM, doSa bayAlIsa TAla re / gocarI kareM gaucaryA, cha kAya taNA cheM dayAla re || sIyala vrata navabADa pAleM, dasa vidha jatI dharma tapa tapeM munI bAre te sAdha bhalA bhedeM, 10. gAMma nagara nivesa pATaNa, tihAM kaTheM nahI kiriyAvaMta mahA munIvara, vaLe kiNasu nahI dhIra re / vaDavIra re // pratibaMdha re| saMbaMdha re // siNagAra re / sarIkhA, sakala sAdha virajata, sAdhu guNa bhaMDAra re || viSaya 12. nahI mAyA nahI mamatA, nahI cyAra kaSAya re / cyAra vikathA mUla nAMNe, sumatA rasa ghaTa lyAya re //
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 435 3. dasa hajAra rAje bar3e saMta bana ge| unake padakamaloM meM namana karane se agAdha dharma hotA hai / 4. aMtarmana meM parama saMvega aayaa| saMsAra kaTu lagane lgaa| dasa hajAra rAje bharatajI ke pAsa bar3e aNagAra bana ge| 5. unhoMne siMhavRtti se saMyama liyA / ve pratyakSa sUravIra haiN| ve jJAna ke Agara, buddhi sAgara tathA loka - vikhyAta haiM / 6. ve pUrNa jAtivAn, kulavAn, balavAn, rUpavAn, vinayavAn tathA sAhasika haiM / parISaha utpanna hone para aDiga majabUta rahane vAle haiN| unhoMne mukti ko najadIka kara liyA hai| 7. pAMca sumati, tIna gupti, paMca AcAra ko meru parvata kI taraha dhIratA se dhAraNa karane lage / kiMcit bhI vicalita nahIM hue / 8. bayAlIsa doSoM ko TAlakara nirdoSa AhAra grahaNa karate haiN| gAya kI taraha gocarI - bhikSA karate haiN| chaha hI kAya ke jIvoM ke prati dayAlu haiM / 9. nau bAr3a sahita zIlavrata, dasavidha yatidharma tathA bArahavidha tapa ko tapate hue ve bar3e acche vIra sAdhu hue| 10. grAma, nagara, niveza, pATaNa meM apratibaddha vihAra karate hue sAdhUcita kriyA kA anupAlana karate hue kisI se rAgAnubaMdha nahIM rakhate haiN| 11. zatru aura mitra meM samabhAva rakhane vAle, paMceMdriya viSayoM kA varjana karane vAle guNaratnoM ke bhaMDAra sabhI saMtoM meM ziromaNi haiN| 12. mAyA, mamatA, cAra kaSAya tathA cAra vikathA kA varjana karate hue samatA rasa kA pAna karate haiN|
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. bharata niraMda ghara choDaneM, lIdho saMjama bhaar| tyAM peMhilI vANI vAgarI, tyAM pratibodhyA dasa hjaar|| 2. dasa hajAra rAjA bhaNI, dIdho sarva sAvadha pacakhAya neM, kIyA saMjama bhaar| moTA anngaar|| 3. AcAra sIkhAe paDapaka kIyA, pache kIyoM tihAM thI vihaar| te kiNa vidha vicara gayA mokha meM, te suNajo vistaar|| DhALa : 72 (laya : dhina dhina jaMbU sAMma neM) dhina dhina bharata jiNiMda neN| 1. dasa sahaMsa aNagAra sahIta sUM, rAja sabhA thakI UTha ho munniNd| tiNa ThAma thakI AghA nIkalyA, dei sagalAM ne pUTha ho munniNd| 2. dasa sahaMsa sAdhA sUM paravazyA thakA, AyA vanItA nagara majhAra ho| vanItA rAjadhyAMnI tehaneM, madhyo madhya thaI tiNa vAra ho|| 3. vanItA rAjadhyAMnI thI nIkalyA, cAlyA jiNapada desa majhAra ho| vanItA sahIta rAja ridha sarva nI, mamatA nahI rAkhI ligAra ho| 4. eka bharata jI ne samajhyAM thakAM, huvoM ghaNoM upagAra ho| peMhalI vANI meM samajhAvIyA, rAjAMna dasa hajAra ho| 5. jihAM jihAM bharata jI vicarIyAM, tihAM tihAM hUvoM ghaNoM upagAra ho| hui vadhotara jiNa dharma rI, janapada desa majhAra ho||
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. bharata nareMdra ne gRha kA tyAga kara saMyama grahaNa kara liyaa| unhoMne apane pahale pratibodhana meM hI dasa hajAra vyaktiyoM ko pratibodha de diyaa| 2. dasa hajAra rAjAoM ko sarva sAvadha yoga kA tyAga karavA kara unheM saMyama-bhAra dekara bar3e aNagAra banA die| 3. AcAra kI zikSA dekara unako paripakva banAkara vahAM se vihAra kiyaa| ve kisa prakAra viharate hue mokSa pahuMce, isakA vistAra suneN| DhALa : 72 bharata jinendra dhanya-dhanya hai| 1. sava parijanoM ko chor3akara dasa hajAra aNagAroM sahita rAjyasabhA se uThakara Age cle| 2. dasa hajAra muniyoM se parivRtta hokara vinItA nagarI rAjadhAnI ke bIcoM-bIca se nikle| 3. vinItA rAjadhAnI se nikalakara janapada-dezoM kI ora cle| vinItA sahita rAjya-Rddhi ke prati unake mana meM kiMcit bhI mamatA nahIM hai| 4. eka bharatajI ke pratibuddha hone se bahuta bar3A upakAra huaa| pahalI dezanA meM unhoMne dasa hajAra rAjAoM ko pratibodha de diyaa| 5. bharatajI ne jahAM-jahAM vicaraNa kiyA vahAM saghana upakAra huaa| janapada-dezoM meM jinadharma kA vistAra huaa|
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 . bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 6. sAsana zrI riSabhadeva ro, bharata jI dIpAyoM ThAma ThAma ho| ghaNA jIvAM ne tArIyA, halUkarmI jIvAM ne gAMma gAMma ho|| 7. uge uge meM ugIyA, tyAM kIyoM ataMta udyota ho| riSabhadevajI rA kula majhe, kIdho dina dina idhikI jota ho|| 8. lokIka lekheM riSabha jiNaMda re, bharatajI hUA sapUta ho| dharma lekheM piNa sapUta cha, tyAM sAsaNa dIpAyo adbhUta ho| 9. sukhe samAdhe vihAra karatA thakA, karatA thakA upagAra ho| AukhoM neDoM Ayo jAMNaneM, kareM saMthArA rI tyAra ho|| 10. aSTApada parvata tihAM AvIyA, tiNa upara caDhIyA tiNa vAra ho| megha ghana silA. ralIyAMmaNI, puDhavI silA zrIkAra ho|| 11. te puDhavI silA paDilehaneM, tiNa upara beseM tiNa vAra ho| cyArUM AhAra bharata jI pacakhaneM, kIdho pAdugamana saMthAra ho|| 12. AukhA ro kAla aNavAMchatA, bharata jI kevalagyAMnI tAhi ho| hiveM gaNatI kahUM tyAMrA varasa rI, te sAMbhalajoM citta lyAya ho| 13. sitaMtara lAkha pUrva lageM, rahyA kumArapaNe grahavAsa ho| eka sahaMsa varasa lageM rahyA, maMDalIka rAjApaNe tAsa ho| 14. eka sahasa varasa uNA paNeM, cha lAkha pUrva laga jAMNa ho| cakravata padavI bhogavI, cha khaMDa meM varatI AMNa ho|| 15. eka lAkha pUrva lageM, pAlI samaNa parajAya ho| __kAMyaka uNA lAkha pUrva lageM, kevala paryAya pAlI tAhi ho|| 16. sarva AukhoM bharata jI taNo, corAsI lAkha pUrva jANa ho| eka mAsa taNoM saMthAro kare, tyAM tyAga dIyoM bhAta pAMNa ho|
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 439 6. RSabhadeva ke dharmazAsana ko bharatajI ne sthAna-sthAna para uddIpta kiyaa| gAMvagAMva meM aneka halukarmI jIvoM ko tAra kara unakA uddhAra kiyaa| 7. unhoMne uditodita rUpa se saghana udyota kiyaa| RSabhadevajI ke kula meM dinapratidina adhikAdhika jyoti jagAI / 8. laukika dRSTi se to bharatajI RSabha jineMdra ke sapUta the hI, para dharma kI dRSTi se bhI sapUta hai| unhoMne zAsana kI adbhuta prabhAvanA kI / 9. sukha- samAdhipUrvaka vihAra karate hue lokopakAra karate hue AyuSya nikaTa AyA jAnakara saMthAre kI taiyArI karane lge| 10,11. aSTApada parvata para car3hakara meghaghana nAmaka zrIkAra, manorama pRthvI zilA kA pratilekhana kara usa para baiThakara cAroM AhAra kA pratyAkhyAna kara pAdopagamana saMthArA kara diyaa| 12. kevalajJAnI bharatajI marane kI vAMchA se rahita the / aba maiM unake varSoM kI gaNanA kara rahA huuN| saba citta lagAkara dhyAnapUrvaka suneM / 13. sittatara lAkha pUrva taka gRhastha jIvana meM kumArapada ke rUpa meM rahe / eka hajAra varSa taka maMDalIka rAjA ke rUpa meM rahe / 14. chaha lAkha pUrva meM eka hajAra varSa kama chaha khaMDa meM AjJA pravartA kara cakravartI pada kA upabhoga kiyaa| 15. eka lAkha pUrva zramaNa- - paryAya kA pAlana kiyA usase kiMcit kama kevala paryAya kA pAlana kiyaa| 16. bharatajI kA paripUrNa AyuSya caurAsI lAkha pUrva kA huaa| aMtima e mahIne meM saMthArA grahaNa kara unhoMne anna-pAnI kA tyAga kara diyA /
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSu vAGmaya-khaNDa - 10 17. zravaNa nakhatra AyAM thakoM, caMdramA sAthe pAMmyAM thakeM joga ho / vedanI AukhoM nAma gota neM, tyAMro khaya kara meTyoM saMjoga ho / 440 18. jaba Aukho pUroM kIyoM, kAla kIyoM tiNa ThAMma janama maraNa sarva cheMdaneM, sAyA Atma kAMma 19. bharata jI huA sidha sAsatA, sarva dukhAM ro tihAM sukha anopama pAMmIyA, tyAM pUrI mana ho / ho / / kare aMta ho| rI khAMta ho || 20. tihAM ajarAmara sukha sAsatA, sadA avicala rahaNoM tiNa ThAMma ho / tIna kAla rA sukha devatAM taNA, tyAMsUM anaMta guNA cheM tAMma ho /
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 441 17. zravaNa nakSatra ke sAtha caMdra yoga prApta hone para vedanIya, AyuSya, nAma tathA gautra, ina cAroM karmoM kA bhI kSaya kara sAre saMyogoM kA vinAza kara diyaa| 18. AyuSya pUrNa hone para vahAM kAladharma ko prApta kara janma aura mRtyu ko sarvathA chinna kara apane AtmakArya ko siddha kiyaa| 19. sarva duHkhoM kA aMta kara bharatajI zAzvata siddha ho ge| vahAM anupama sukhoM ko prApta kara apanI manokAmanA pUrI kara lii| 20. vahAM ajarAmara zAzvata sukha haiN| devatAoM ke tIna kAla ke sukhoM se bhI anaMta guNa adhika haiN| vahAM sadA avicala rahanA hai|
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. bharata jI mokha padhArIyA, AvAgamaNa mittaay| yAMro piravAra mokha kuNa kuNa gayA, te sAMbhalajo citta lyaay|| 2. riSabhadevajI mugate aMgajAta beTA beTI gayA, vaLe potarA, te tyAMro pirvaar| suNajoM vistaar|| DhALa : 73 (laya : the to jIva dayA vrata pAlo) 1. dhurasU toM morAdevI mAtA re, kareM ATha karmI rI ghaataa| sArAM peMhalI mugata sidhAyA re, sAsatA sukha nizcala paayaa|| 2. zrI RSabha taNA so pUto re, jyAM dIyA mugata nA suuto| karaNI kIdhI kAkaDAbhUto re, sukha pAmyAM che adbhuutoN|| 3. jiNa mAtA reM kUkheM AyA re, tike soi mugata sidhaayaa| karaNI kara karma niThAyA re, te phira pAchA nahI aayaa|| 4. brAhmI meM suMdarI hui baeNnoM re, tyAM pAMmyoM saMjama meM cenoN| varatyoM tapa teja savAyo re, tiNa bAhUbala smjhaayoN|| 5. sAla rUMkha reM sAla piravAro re, jyAMro jasa phelyo sNsaaroN| choDa dIyoM kajIyoM kAro re, tyAMro khevoM huveM paaroN|| 6. AMbA rUMkha re AMbA cAkheM re, tiNaneM koI doSa na daakhe| jo lAgeM AMbA re keroM re, to vAta ghaNI dIseM geroN|
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. AvAgamana kA nivAraNa kara bharatajI mokSa meM padhAra ge| inake parivAra meM bhI kauna-kauna mokSa gayA yaha citta lagAkara suneN| 2. RSabhadevajI unake aMgajAta beTA-beTI Adi parivAra kA vistAra isa prakAra DhALa : 73 1. sabase pahale to morAdevI mAtA ATha karmoM ko kSINa kara mokSa meM pdhaare| zAzvata nizcala sukhoM ko prApta kiyaa| 2. RSabhadevajI ke sau putroM ne mukti se tAra jor3akara kaThora sAdhanA kara anupama sukhoM ko prApta kiyaa| 3. jo bhI morAdevI mAtA kI kukSi meM AyA vaha sAdhanA kara AThoM karmoM ko zeSa kara mukti meM gyaa| phira saMsAra meM nahIM aayaa| 4. brAhmI aura suMdarI donoM bahanoM ne saMyama lekara hI caina liyaa| unhoMne savAye tapa-teja kA prayoga kara, bAhubala ko smjhaayaa| 5. sAlavRkSa kA parivAra bhI zAla hI hotA hai| unakA suyaza saMsAra meM phailatA hai| lar3AI-jhagar3oM ko chor3a diyA unakA khevA pAra ho gyaa| 6. AmavRkSa ke Ama hI cakhane ko milate haiN| isameM koI doSa nahIM kaha sktaa| yadi Ama ke kaira lagatA hai to bAta bahuta anyathA ho jAtI hai|
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 7. jyAMrI sobhA jaga meM phelI re, te hUA tIrthaMkara peNhlii| te hUA dharma nAM dhorI re, te mugata gayA karma toddii| 8. vaLe ATha bharatajI rA pATo re, te piNa mugata gayA karma kaattoN| te piNa iNa vidha dhyAe dhyAMnoM re, upajAyoM kevlgyaaNnoN|| 9. tyAM to sArIyA Atma kAmoM re, tyAMrA jUA jUA che naamoN| Aditajasa mahAjasa tAMmo re, atibala meM mahAbala naamoN|| 10. tatavIrya ne kaNavIrya re, tyAM piNa kIdhI ghaNI dhiirj| daMDavIrya meM jalavIrya nAmoM re, tyAM piNa sArayA Atama kaamoN|| 11. e ATha pATa bharatajI rA jAMNo re, ALUi gayA nirvaaNnno| bharatajI jima dhyAyA dhyAMnoM re, upajAe kevlgyaaNnoN|| 12. navameM pATa hUvoM bhArI karmoM re, tiNa jANyo nahI jiNa dhrmoN| tiNa mAThI mana meM vicAro re, AMguNa kADhyA mahilAM mjhaaro|| 13. bharatajI sUdhA nava pATo re, sagalAM ro huvoM ehIja ghaattoN| sagalAM dIyoM rAja chiTakAi re, ehavI akala iNa meMhalAM meM aai| 14. pUroM rAja na kIdho dhApo re, te meMhalAM taNo prtaapo| sagalA bhekha le huA sAdho re, iNa meMhalAM taNo prsaado| 15. rakhe moneDa kareM kharAbo re, to yAMneM parAya deNA staabo| e uMdhI akala hIyA meM Ai re, tiNa dIdhA meMhala pddaai| 16. to punavaMtA rA , meMhalo re, jiNa tiNane nahI che seNhloN| bharata jI pUrA puna kIdhA re, tyAMneM to devatAM kara diidhaa||
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 445 7. RSabhadevajI pahale tIrthaMkara hue / unakI zobhA jaga bhara meM phailii| ve dharma ke dhorI - baila hue| karmoM kA vinAza kara mukta hue / 8. bharatajI ke ATha paTadhara bhI karma kATakara mukti meM ge| unhoMne bharatajI kI taraha Adarza mahala meM dhyAnastha hokara kevalajJAna prApta kiyA / 9,10. unhoMne atyaMta dhairya ke sAtha apanI AtmA ke kArya siddha kie| unake alaga-alaga nAma isa prakAra haiM- 1 Adityayaza, 2 mahAyaza, 3 atibala, 4 mahAbala, 5 tattvavIrya, 6 karNavIrya, 7 daMDavIrya tathA 8 jalavIrya / 11. bharatajI ke ye AThoM hI paTadhara nirvANa meM ge| bharatajI kI taraha hI unhoMne dhyAnastha hokara kevalajJAna prApta kiyA / 12. nauvAM paTadhara bhArIkarmA huaa| usane jainadharma ko nahIM jaanaa| usake mana meM burA vicAra aayaa| usane mahaloM meM avaguNa nikAle / 13. bharatajI se lekara sabhI nau pAToM ko yahI nukasAna huaa| sabane rAjya chor3a diyA / ina mahaloM meM hI aisI ulaTI akla aaii| 14. unhoMne saMtRpta hokara rAjya nahIM kiyA / yaha ina mahaloM kA hI pratApa hai| sabane sAdhu kA veSa dhAraNa kara liyA yaha bhI ina mahaloM kA prasAda hai| 15. kahIM ye mujhe bhI kharAba na kara deM ? isalie inheM zIghra girA denA cAhie / yaha ulaTI akla hRdaya meM AI / isalie usane mahaloM ko girA diyA / 16. ye mahala to puNyavAnoM ko hI prApya haiN| jisa kisI ko ye sahaja nahIM mila skte| bharatajI ne paryApta puNya kiyA thA / isalie devatAoM ne unheM ye mahala banAkara die /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA 1. jAta vaMsa tyAMro niramalo, te prasidha loka cArita lIdhoM cUMpa sUM, ArAdhyo rUDI vdiit| riit|| DhALa : 74 (laya : dhina prabhu rAma jI) dhina prabhU Adi jI, dhina tyAMrA sAdha jii|| zrI Adesara sAsana varateM, RSabhazeNa gaNadhAra be| tyAMrA sAsana mAhe hUA munIvara, bharata moTA aNagAra be| 1. 2. RSabhazeNa Adi de sagalA, corAsI gaNadhAra be| sahaMsa corAsI sAdha munIsara, hUA moTA aNagAra be|| 3. tyAMmeM vIsa sahaMsa munI kevala upAyA, kare karamAM ro sokha be| te chuTA saMsAra dAvAnala thI, jAya virAjyA mokha be|| 4. brAhmI Adi de vaDI vaDI satIyAM, ajIyA hui tIna lAkha be| te guNasAgara guNAM rI Agara, tyAMrI dIdhI tIrthaMkara sAkha be|| 5. tyAMrI cAlIsa sahaMsa arjIyA utakaSTI, tyAM upajAyo kevalagyAMna be| te karma khapAe mugate pohatI, dhyAe niramala dhyAna be|| 6. zeSa sAdha sAdhavIyAM sagalI, zrAvaka zrAvakA jAMNa be| te karaNI kara gayA devaloke, te vegA jAsI niravAMNa be|| 7. eka lAkha pUrva laga mAraga dIpAyo, te Adesara Apa be| tiraNa tAraNa zrI prathama jinesara, meTyoM ghaNAM ro saMtApa be||
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 1. unakA jAti-vaza nirmala thaa| loka prasiddha thaa| unhoMne utsAha se cAritra liyA aura samyak rUpa se usakI ArAdhanA kii| DhALa : 74 Adi prabhu dhanya haiN| unake sAdhu dhanya haiN| 1. zrI AdIzvarajI ke zAsana meM RSabhasena gaNadhara hue| unake zAsana meM bharata bar3e aNagAra hue| 2. unake RSabhasena Adi caurAsI gaNadhara hue| caurAsI hajAra bar3e-bar3e aNagAra hue| 3. unameM se bIsa hajAra muniyoM ne karmoM ko sokha kara kevalajJAna prApta kiyaa| ve saMsAra rUpI dAvAnala se chUTakara mokSa meM virAjamAna ho ge| 4. brAhmI-suMdarI Adi tIna lAkha bar3I-bar3I AryAeM huiiN| ve guNa kI sAgara, guNa kI Agara thiiN| tIrthaMkaroM ne unakI sAkSI dii| 5. unameM se cAlIsa hajAra se adhika AryikAoM ne kevalajJAna prApta kiyaa| ve nirmala dhyAna dhyAkara karmoM ko kSaya kara mukti meM phuNcii| 6. zeSa sAre sAdhu-sAdhviyAM, zrAvaka-zrAvikAeM sAdhanA kara devaloka ge| ve zIghra hI mukti meM jaaeNge| 7. AdIzvarajI ne svayaM eka lAkha pUrva taka mArga kA udyota kiyaa| ve svayaM tirane vAle tathA dUsaroM ko tairAne vAle prathama tIrthaMkara the| unhoMne aneka logoM kA saMtApa mittaayaa|
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 bhikSu vAGmaya-khaNDa-10 8. zrI AdesarajI mugata gayAMne, pAMca lAkha pUrva huA jAMNa be| jaba bharata nariMda ArIsA bhavaNa meM, pAMmyoM kevala nAMNa be|| 9. eka lAkha pUrva varsI laga, bharata dIpAyoM jiNa dharma be| piNa aneka jIvAM ne tAre, mugata gayA toDe karma be|| 10. zrI Adesara teMhaneM lAreM, mokha gayA asaMkhyAtA pATa be| sAsatA sukhA meM jAya virAjyA, karma taNI jaDa kATa be|| 11. cirata kIyo bharatesara keroM, jaMbUdIpa paMnatI sUM jAMNa be| vaLe kathA anusAreM kahyoM che, je gyAMnI vade te pramANa be|| 12. bhava jIva samajhAvaNa kAjeM, joDa kIdhI mAdhopura majhAra be| saMvata aThAre varasa aDatAleM, Asoja sudi bIja guravAra be|| 13. riNata bhamara kilA rI talahaTI, te desa DhuMDhADa meM jAMNa be| tihAM navo sahara mAdhopura vAjeM, joDa kIdhI che teha ThikANa be||
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata carita 449 8. zrI AdIzvara ke mukti jAne ke pAMca lAkha pUrva bAda bharata nareMdra ne Adarza bhavana meM kevalajJAna prApta kiyaa| 9. bharata ne eka lAkha pUrva varSoM taka jainadharma kA udyota kiyaa| ye bhI aneka jIvoM ko tairA kara karmoM kA nAza kara mukti meM ge| 10. zrI AdIzvara kI paraMparA meM unake asaMkhya uttarAdhikArI mokSa meM ge| karmoM kI jar3a ko kATakara zAzvata sukhoM meM virAjamAna hue| 11. maiMne bharata caritra kI racanA jaMbUdvIpa prajJapti ke AdhAra para tathA kathA ke anusAra kI hai| pramANa vahI hai jise kevalajJAnI jAnate haiN| 12. bhavya-jIvoM ko samajhAne ke lie maiMne yaha racanA mAdhopura meM saMvat 1848 kI Asoja badI 2, guruvAra ko kI hai| 13. jahAM maiMne yaha racanA kI vaha mAdhopura DhUMDhAr3a deza (kSetra) meM raNatabhaMvara kile kI talahaTI meM basA huA hai| vaha nayA zahara kahalAtA hai|
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya bhIkhaNa : eka paricaya * janma saMvat 1783 ASAr3ha zuklA 13 maMgalavAra, kaMTAliyA (rAjasthAna) san 1726, julAI 1, somavAra * dravya dIkSA saMvat 1808, mArgazIrSa kRSNA 12 bagar3I (rAjasthAna) san 1751, navambara 3, ravivAra * bodhi prApti saMvat 1815,rAjanagara (rAjasthAna) san 1758 * abhiniSkramaNa saMvat 1817, caitra zuklAha bagar3I (rAjasthAna) san 1760, mArca 23, ravivAra * bhAva dIkSA saMvata 1817.ASADha parNimA kelavA (rAjasthAna) san 1760, jUna 28, zanivAra * prathama maryAdA patra saMvat 1832, migasara kRSNA 7 biThor3A (rAjasthAna) san 1775, navambara 14, maMgalavAra * antima maryAdA patra saMvat 1856, mAgha zuklA 7 san 1803, janavarI 26,zanivAra * mahAprayANa saMvat 1860, bhAdrapada zuklA 13 siriyArI (rAjasthAna) san 1803, agasta 30, maMgalavAra * grantha racanA 38 hajAra padya pramANa
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya bhikSu kI racanAeM zraddhArI caupaI anukaMpArIcaupaI navapadArtha AcArarIcaupaI zIlarI navabAr3a virata aviratarIcaupaI ninvarI caupaI mithyAtIrI karaNIrI caupaI niSeSAMrI caupaI jinAgyArIcaupaI potiyAbaMdharIcaupaI kAlavAdI rI caupaI indriyavAdIrIcaupaI parajAyavAdIrIcaupaI TIkama DosIrIcaupaI ekala rIcaupaI mohaNI karamabaMdharI DhAla dazaveM prAchitarI DhAla jiNa lakhaNA cArita Ave na Ave tiNa rI DhAla sUMsa bhaMgAvaNarA phalarI DhAla gaNadhara sikhAvaNI saMghakAje cakravartIrI DhAla sAMmadharmI sAMmadrohIrI DhAla zrAvaka nA bAre vrata samakitarI DhAlAM uraNa rIDhAla dAnarIDhAlAM vairAgarIDhAlAM juArI DhAla tAttvika DhAlAM byAhulo vinIta avinItarI caupaI vinIta avinItarI DhAla avinItarAsa ninva rAsa bharatarIcaupaI jambU carita dhannA aNagArarIcaupaI gozAlArIcaupaI cer3A koNakarI sidha celaNA cor3hAliyo sudarzana carita naMda maNihAroro bakhAMNa sAsa bahU rocoDhAliyo tAmalI tApasa robakhAMNa udAIrAjArobakhAMNa subAhu kumAra ro bakhAMNa jiNarikhajinapAla ro bakhAMNa mRgA lor3hAro bakhAMNa sakaDAla putara robakhAMNa tetalI pradhAnaro bakhAMNa puMDarika kuMDarikaro bakhAMNa uMvaradattaro bakhAMNa dropadIro bakhAMNa mallInAtharo bakhAMNa thAvaccAputararobakhAMNa likhatAMrosaMgraha bhikSupRcchA tIna sau chaha bolAM rI huNDI 181 bolAMrI huNDI jIvAdi padArtha Upara pAMcabhAvAMrothokar3o udaya-niSpannAdikarA bolAM Upara pAMca bhAvAMro thokar3o terAdvAra khulI carcA praznottara pAMca bhAvAMrIcaracA jogAMrIcaracA Azrava saMvararIcaracA jinAjJArIcaracA kAlavAdIrIcaracA indriyavAdI rIcaracA dravyajIva bhAvajIvarI caracA niSepAMrIcaracA TIkama DosIrIcaracA ISBN-81-7195-177-2 nAcaraNa rAmakkhiA LSIC 9178817119517721 janavizva bhAratI Rs300/