Book Title: Navtattva Vistararth
Author(s): Jain Granth Prakashak Sabha
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002215/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ata navatattvavistarArthaH zrI jainagranthaprakAzakasabhA amadAvAda. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AESE SE NESE blesleycales pooddv // zrI // svaparasamayapArAvArapArINa zAsana samrATtIrtharakSakatapogacchAdhirAja bhaTTArakAcAryazrIvijaya nemisRribhagavadbhayo namaH // // navatattvavistarArthaH // yantra - pariziSTa- TippaNyAdivibhUSitaH // nakala 1000, prakAzaka zrI jaina granthaprakAzakasabhAnAonararI--sekreTarI, vADIlAla bAbulAla zAha. atrizrvADI- amadAvAda. zula prathamAvRtti vIra saM. 2450 sanne 1923 A pustaka jaina eDavokeTa mI. presamA zA. cImanalAla gokaladAse chApaM, The; ghIkAMTA jezaMgabhAinIvADI amadAvAda. bhUlya. 1-00--0 X Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArasphArasuvarNarAzikalitaM sarvArthasiddhipradaM, vistIrNainavabhiH sutatvanidhibhiH saMpUritaM sarvadA prasphUrjadguNasAdhuvRttavilasadratnAzcitaM zrIpadaM, zAstraM bhavyajanopakRtyabhimataM vizve ciraM nandatAt // 1 // asya punarmudraNAdikA sarvasattA 1867 varSIya 25 niyamA ( ekTa ) nusAreNa svAyattIkRtA // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213/3 4. rAzavANa jana [ , tama svaparasamayapArAvArapArINa-zAsanasamrAT-tIrtharakSApravaNaparopakArai kArpitakaraNa-tapogacchAdhirAja-sUricakracakravarti- 829 DI 1510 AcArya zrI vijayanemisUrIzaH janma saM. 1929 dIkSA saM. 1945 gaNipada saM. 1960 kArtika zu. 1. jyeSTa zu. 7. kArtika kRSNa 7. paMnyAsapada saM. 1960 sUripada saM. 1964 mAgazara zuda 3. jyeSTha zuda 5. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda siddhAntavAcaspati nyAyavizArada vidvacha AcArya mahArAjAdhirAja zrImAn vijayodayamUriH janma saM. 1944 dIkSA saM. 1962 paMnyAsapada saM. 1969 mahopAdhyAyapada saM.1972 pauSa zu. 12. vaizAkha zu. 6. aSADa zuda 9. mAgazara vada 3. AcAryapada saM. 1979 vaizAkha vada 2. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 069ccocecem (ve bola.) 00000000000 A ApaNuM paramapavitra amitaguNAspada ameyamahimaratnaratnAkara devaguru ane dharmanI tripuTIzuddha kapa cheda--tApAdi parIkSAmA so TacanA sAnAnI jema uttIrNa thayela pUrvApara avirodhAdiguNavibhUSita zAzvataprabhAvazAlI trikAlAbAdhita sanAtana zrI jainadarzana sUkSmatavo tenA yathArthasvarUpa--lakSaNavibhAga--guNadharmaparyAya Adi pratipAdana karavAmAM sakaladarzanomAM agrapada bhogave cha emAM kiMcinmAtra paNa atizayokti nathI. ___AtmavicAraNA karmavicAraNA pudgalAdidravyo vigerenI vi. cAraNAmo jainadarzananA pranyo je vistArayI batAye che tenI bhAMzika vicAraNA paNa anya granthomA dRSTigocara thatI nathI. ame ghaNAja magarUra thaiye chIye ke pAzcimAtya prajA ke je gharakhatano, anargala dradhyano ane agAdha parizramano lAMbo bhogApI ghaNAprayogonI ajamAyazayI "vAyaralesaTelIgrApha phonogrApha hAiDrojana AkasIjana vAyu: mAthI pANIsava"vigere vizAnaphalAo je pote navIna zodha karyAno dApo kareM che te sarva kalAo karAmalakavallokAlokavartibhAvonI trikAlasattA tathA parivartanAne dekhanAra sarvazabhagavanto-tIrthakarade vo jemaNe AraMbha parigrahAdinI sarvathA paccakkhANa ( tyAga ) ho. vAne laine koipaNa jAtano prayoga ajamAvyA vagara"zakendra paramAsmAnA janmamahotsavAdi samaye hariNegameSidvArA sughoSAghaMTAyagaDAvejeM temaja "bhASA vargaNAnA pudgalapariNAmarUpa zabdoghIjA pudgalonI jema yatrAdidvArA pakaDAya chevAyuyonija akAya"tyAdi je je tapaco kevalajJAnathI lokAkokanA bhAvo dekhI pahelethoja pharamAvyA che te samajanArAone saheje samajI zakAya tema che!!! baLI naiyAyika vaizeSi Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) kAdi anyadarzanakAro jyAre zabda ne AkAzano guNa mAnatA hatA tyAre jaina siddhAnta udghoSaNAthI jAhera karI raghuMnhatu ane karele kezabda e bhASA vargaNAnA pudgalo che. te Aja phonogrAphanI kalAe sAbIta karI batAvyaM je zabda pudgala hovAthI ja pakaDAya che, dravya alaga raheM ane guNamAtra pakaDAya te banI zake nahi, temaja DaoN0 bojha ke jemaNe jAhera karelI vanaspatyAdi sthAvaromAM jIvatva sAbIta karanArI yuktio sAMpratakAlamA keTalAka lokone vIna bhAse che, parantu te yuktio prAcIna AcArya bhagavantoe zrIAcArAMga- dazavekAlikavRtti SaDdarzanasamuccaya vRtti AdimAM pharamAvela anumAna Adi pramANa yuktiono eka lezamAtra che temaja pAzcimAtya vaijJAniko judA judA pada the parivartananA kAraNabhUta aneka jAta nA aNuo che tema prathama kahetA ane have teoja jAhera kare che je ekaja kAranA paramANuoM judA judA prakAre pariNAma pAmI judI judI pArthivAdi dravya parivartanA batAve che, jyAraM zrI sarvajJadevano acala siddhAnta DaMko vagADIne anAdikAlathI ghoSaNA karo rahyo che je paramANumA anantakAle anantapadArtha rUpe parivartana pAyavA nI anantI zaktio ke. S abAdhya siddhAnta atizaya sapanna sarvajana prasiddha te jainadarzana cAra vibhAge tanuM pratipAdana kare che ? dravyAnuyoga - je SaDdravyo, kAlane jIvAjIvamAM antarbhAva karavAthI pAMca athavA dharmAstikAyAdine ajIma dAkhala karavAyI jIva ane ajIva e be dravyo, darekanuM yathAsthita lakSaNasvarUpa, saha viguNo-kramabhAviparyAya aneka pariNAmo, bhinnabhinnakAle judI judI parivarta nAo dareka samaye utpAda-vyaya-- prauvyatuM ghaTa, ityAdi tava nizcAyaka samyaktvazuddhi tathA karmanirjarAnA hetubhUta vicAra batAva Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) vAmAM samartha che. 2 caraNakaraNAnuyoga muktimArga, sAdhu zrAvaka dhano AcAra, kriyA, zubhabhAvamAM kevI rIte varttatuM, azubhabhAvamAMthI kevI rIte navaM, heyopAdeya karttavyAkarttavyAdi viveka, pApabandhano tyAga zI rIte thAya, ityAdi saMvaranA anenirjarAnA vicArone batAye ke, gaNitAnuyoga - jIvAjIvAdi dravyonI saMkhyA, paraspara alpabahutva, kAryasthiti, bhavasthiti, saMvedhAdi, jyotizcakranA cArAdinu gaNita, dvIpa, samudra, naraka, vimAnAdikSetramAna tathA tenI gaNatrI vigere vicAro darzAve che. 4 dharmakathAnuyoga - mahApuruSonI jIvanapraNAlika, mAMthI jhalakatI uttamanIti, sadAcaraNa, pUrvakAlIna itihAsa, dIrghadRSTie vicAratA pUrvAparakAlano anubhava, upAdeyavastu pratyeno AdarabhAva, asadAcArinA caritrathI thatI asadAcAra pratyenI gardA sAdhu, zrAvakAnA AcAra pratye paDato uttama calakATa, vigere vicAro samajAve che. A cAre anuyogo paikI AgamonI apekSAye sUtrakRtAMgamAM dravyAnuyoga pradhAna che. AcArAMgamAM caraNakaraNAnuyoga, jaMbUdIpapannanti AdimAM gaNitAnuyoga, jJAtAkAMgAdimAM dharmakathAnuyoga pradhAnatayA varteche. A nava prakaraNa paNa jo mukhyatayA dravyAnuyogapradhAna che, to paNa bIjA anuyogonA varNanamAM te alaga paDatuM nathI. kAraNa samiti gupti pariSada yatidharma bhAvanA AdinA tathA heyatayA AzravabandhAdi upAdeyatayA saMvara-nirjarA AdinA varNanathI caraNakaraNAnuyoga paNa tepAM che. rUpyarUyAdibheda, mokSama alabahutvAdi varNana vigeremAM gaNitAnuyoga, samiti gupti sAcavanAra tathA pariSaho jaya karanAra paMdarabhedamAM siddhipada pAmanAra mahApuruSAMnA varNanadvArA 1 cAre anuyogonA judA paNA saMbandhI vicAra mA juo sAthenI prastAvanA peja 3-4 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwmummmmmmameemasomainner dharmakathAnuyoga paNa vemAM saMgata ja che ane tethIja A grantha mahaspada bhogavanAro che.. jainadarzanamAM navatatvagraMtha eTalo Sadho prasiddha ane mahimA. zAlI che ke jenA paricayamATe kAMi paNa bolavU ke lakhavU te eka "laMkAvAsi mAnavonI Agala suvarNavarNana tulya". sUtrathI siddhAnta bhaNavAnA anadhikArI zrAvaka vargamAM paNa uttamapaMktinA thA. vako navatatvajJAmathI suzobhita thai rahyA cha je mATe sakala Aga. momAM pUjyatamazrI bhagavatI AdimAM zrAvakonI jJAnasamRddhi va rNana karatAM " abhigayajIvAjIvI ubaladdhapuNNapAvA AsaMvasaMvaraNijjara kiriyAhigaraNabaMdhappamokkhaMkusalA" vi. zeSaNAntargatatayA navatakhonI mukhyatA darzAvI che, valI sakalatasvasaMgraha sUtra samavAyAMgavIja-zrutarasnanioNnaskandha-dRSTivAda. nA maraNayI puSTa-tasvorUpa patra phula ane muktiphalavALo caturthopAGga zrI pannavaNA sUtra kalpavRkSa paNa A sazvAnA mUla uparaja ruDha thayelo che. . - juo zrI pannavaNAvRttikAra pUjya AcArya bhagavAn malayagirijI mahArAjanA vacana " sarve ca te bhAvAzca sarvabhASA 'jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAH / tathAhi-asyAM prajJApanAyAM SatriMzat padAni, tatra prajJApanAyaTravaktavya. vizeSacaramapariNAmasaMjJeSu paJcasu padeSu jIvAjIvAnAM pra. jnyaapnaa| prayogapade kriyApade dhAzravasya 'kAyavAGmanAkamayoga Azraya' iti vcnaat| karmaprakRtipade bandhasya prarUpa. nnaa| samudghAtapade kevalisamudghAtaprarUpaNAyAM saMvaranirjarAmokSANAM trayANAM, zeSeSu tu sthAnAdiSu padeSu kvacitkasyaciditi " zramaNa bhagavAn jagadvandhu paramAtmA zrI mahAvIra pra. bhunA caramopadezarUpa apRSTavyAkaraNa zrIuttarAdhyayanamUtranA mokSa Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) mArgane darzAvanAra aThAvIzamA mokSamArgagati adhyayanamAM paNa Aja tatvono uddeza che-jUjho gAthA 14-15'jIvAjIvA ya bandho ya puNNa pAvAsavo tahA / saMvaro nijarA mokhkho,sante e tahiyA nava // 1 // tahiyANaM tu bhAvANaM, sambhAve uvaesaNaM / bhAveNaM saddahaMtassa sammattaM taM viyAhiyaM // 2 // " temaja anUnApUrvadazapUrvadhara bhagavAn zrIumAsvAtivAcakanirmita tattvArthasUtraprAsAda paNa Aja sacconA pAyA upara racAyela che. 'tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam ' ' jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAstatvam ' uparanA vacanomAM puNyatatva pApatasvano bandha. tatvamA antarbhAva karela hovAthI navasaMkhyAmAM * virodha nathI, prazamarati, triSaSTizalAkApuruSacaritrAntargata tIrthaMkaropadeza, yogazAstravRtti dharmaratnaprakaraNavRtti, samayasAraprakaraNa ityAdi aneka granthomAM A tatvone uddezI varNana karavAmAM AvyuM che, tatvono svatantra bodha levA mATe A navatattvaprakaraNa ati prasiddha che. jo ke A prakaraNa upara saMskRtamAM avacUrNi TIkA-vivaraNa vicArasAroddhAra vigere, bhASAmAM TavA bAlAvabodha vigere ane enAja anuvAda tarIke bhASAmAM padyabandha vividhastavano rAso copAio-joDa chandobaddha anuvAda gadyabandhavicAra vigere ghaNuMja lakhAyuM che, chatAM paNa kAlAnubhAvathI bahoLe bhAge saMskRtabhASAnu ajJAna, prAcInazailIno anava bodha ityAdi kAraNane uddezI saMskRtachAyA--zabdArtha artha vigerenI khAsa a tyatA hatI te keTaleka aMze A pustakathI pUrI. paDaze ema dhArI A pustaka prasiddha karavAmAM Avyu che. saMskRta chAyA-- zabdArtha-- vistarArtha, mAstara caMdulAla nAnacanda pAse lakhA1 puNyapApayozca bandhe'ntarbhAdhAnna bhedenopAdAnam, ( tatvArthavRttiH) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (<) yo che, jo ke-- A laghu prakaraNa upara prastAvanAnI AvazyakatA na ja hoya to paNa amArA upara anugraha karI ' paMcakalyANakapUjAdisaMgraha' vigerenA maNetA muni mahArAjazrI padmavijayajI mahArAje ' kiMcitmAstAvika ' tathA tadantargata ghaNoja upayogI aneka graMthonA sAra rUpa samyaktaravicAra lakhI Apyo che, AvAja svataMtra navatono bodha ApanArA jayazekharasUrikRta navatarava, de vaguptamUrikRta navata te upara abhayadevasUrikRta navatabhASya devAnandasUrikRta samayasAraprakaraNa vigere aneka prakaraNoThe, tathAi te sarva karatAM A prakaraNa ghaNuM prasiddhi pAmelaM ane adhyayana adhyApanamAM teno baholo pracAra thayelo hovAthI Aneja prasiddha karavAmAM Ache, vIjA prakaraNo paiMkI tathA granthAntarvacinavata vicArI paikI kelA amora navatasvasAhitya se nApanA pustakAM gurjarAnuvAda sAthai prasiddha karyA che. navatacanA praNe tAnI gaveSaNA karatA haju sudhI kAMha nirNaya thaha zakyo navI navatazva TabAvALI ekana prAcIna pratimAM sAThamI eka gAthA " iya navatattaviyAro / appamainANajANaNAheuM // saMkhitto uddhario | lihio siridhammasUrIhiM // 1 // "" dekhaarni AvAtha zrIdharmasUri mahArAja A prakaraNanA karttA hoya tema jagAya che, dharmabhUrijI mahArAjano samaya nirNaya karavo azakya hai ? vRtti avacUrNi bAlAvabodhakAro A gAyA jaNAvatA nathI jethI jaNAya ke je mULa satAvIza gAthAo anyakartRka hovI joiye ane tenA praNetA teramA saikAnI pUrve thayelA hovA joie tema tenI vRttio uparathI anumAna thAya che, vaLI bIjA eka prAcIna pustakamAM " iti zrI vAdidevasUriviracitaM navaprakaraNam " e pramANe vAkya jovAmAM AvyuM hatu je u Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parathI syAhAdaratnAkaragranthanirmAtA je apUrva graMthamAM strInirvANa siddhimATe lagabhaga 42 hajAra zloka pramANano bhAga hato mahArAja siddharAMjanI sabhAmAM kumudacandra jevA digambara vAdIone jIta. nAra aDhAra dezamAM amArinA pravartaka paramAIta mahArAja kumArapAla nRpapratibodhaka kalikAlasarvajJa bhagavAn hemacandrAcArya mahArAja vigerenA vidyAguru bhagavAn dhAdidevasUri mahArAja A prakaraNanA racayitA hoya tema paNa anumAna thAya che. uparanI gAthA tathA vAkya e banne tarapha vicAra karatA eka vAkyatA viSayaka evaM paNa anumAna thai zake ke mUla gAthA27nA kartA zrIvAdidevasUri mahArAja ane prakSipta gAthAonA saMgrAhaka zrIdharmasUri mahArAja hoya ? !! ____prakaraNanI mUla gAthAo-TIkA-avacUrNi-bAlAvabodha vige. renI prAcIna prationA AdhAre 27 jaNAya che. keTalIka TabAvAlI patio vigerenA AdhAreM gAthAonI saMkhyAno niyama nathI-te 27 mUla gAthAo paikI gAthAo jIvatatvamAM,4 ajIvatatvabhAM,2 pu. NyatattvamAM, 4 AzravatatvamAM, . saMvaratatvamAM, ? nirjarA ane. dhatazcamAM; ane10mokSatavamAM, mokSatatvanI aMdara zrI sAdhurasnamUrikA avacUrNimAM 2 gAthAo adhika che je apekSAe mUlagAthAo 29 thAyache, chatAM paNa paThana pAThanamA59gAthAo pracalita hovAthI:amoe paNa teja saMkhyA rAkhI che 27 yA29thI pAkInI gAthAo prAsaMgika artha yAda rAkhavAmATe mahApuruSoe uttarAdhyayana-- . karmagranthavigerenI prakSepakarelI jaNAyache ane AvIja rIte prakSepagAthAo meLavIne 140 gAthAnA navatasva(bRhannavata tva)vAlI pratiopaNaMde. khAyache je uparathI amoe rpaNa te 140 mULagAthAo A pustakane ante alaga prasiddha karIche. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakanA viSayamATe saMkSepamA AgaLanI prastAvanAmAM lakhAyela hovAthI tathA svataMtra vizAla viSayAnukramaNikA rAkhela hovAthI ahIM tenI carcA karatA nathI. jo ke pustakarnu zuddhipatraka dAkhala karyu che, topaNa dRSTidoSa yA anupayogabhAvathI azudhdha rA hoya to te vAcakavarga kSantavya gaNI sudhArI vAMcaze. ane amone sUcanA karaze to bIjI AvRttimA sudhAravAmAM upayogI thaze, AgranthamAM bhAratamedinImArtaNDa svaparasamayapArAvArapArINa nyAyAloka TIkA ( tattvaprabhA )-khaMDanakhAghaTIkA (nyAyaprabhA )-nyAyasindhu-anekAntatattvamImAMsA vigere nyAyagrantho, vRhathemaprabhA-laghuhemaprabhA-paramalaghuhemaprabhA vyAkaraNagrantho, pratimAmAtaNDAdi aupadezikagrantho vigerenA nirmAtA zrItIrtharakSaNAdimATe akhaMDa amogha parizrama karI zrIsaMgha upara anupama anugraha karanAra zAsanasamrAT tapogacchAdhirAja sakalamUrisArvabhauma,bhaTTArapha AcAryamahArAjazrImAnavijayanemisUrIzvarajInA paTTAlaMkAra siddhAntavAcaspati-nyAyavizArada- AcArya mahArAjazrImAn vijayodayasarIzvarajImahArAje bahoLo sudhAro, baholo vadhAro, TippaNa, sUcanA, pariziSTa vigere karI ApI amArA upara teMmana vAcaka vargaupara agAdha upakAra karyo che, ! // chevaTe A navataca vistarArtha keTalo upayogI cha ?te praznano uttara vAcaka varga upara rAkhI vAcakavargapratye savinayanamrapaNe " Adyanta A granthane vAMcI yathArtha tattvajJAna meLavI samyaktvaprApti-dRDhatA saMpAdanakarI siddhipada meLyo" tevI prArthanA karuM chaM saM0 1980 zrI saMghacaraNa sevakakArtika zukla / zrI jaina granthaprakAzaka sabhA. ' pUrNimA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // navaMtattvasAhityagranthonI sUci / (prAkRta saMskRta sAhitya)| praNetAnu nAma, 1 navatatva prakaraNa mUla 2 navatatva vicAra 2 zrIbhAvasAgara 3 vRhannavatatva 4 navatastvavicAra sAroDAra gA-4 5 navatattvasAra prakaraNa [kulaka] | 5 AMca0 zrIjayazekharasUri 6 navatatvasAra 7 navatattvavRtti 7 zrIaMbaprasAda saM 1220 | 8 zrIdevendrari 9 zrIkulamaMDanamUri 20 zrIsamayasundaragaNi 11 " vivaraNa 11 zrIparamAnandamari 12 12 zrIdevacandra ". avacUrNi 113 zrIsAdhuratnamUri 14 zrImAna vijayagaNi 15 // 16 " prakSepagAthA 113 16 tapogacchAcArya zrIvijaya . avacUNi nemisUriziSya sivAnyA0vi0 zrIvijayodayasUri 1 A lIsTa amoe prAcIna bhaMDAronA lIsTo tathA jainagranthAvalinA AdhAre Apyunche, ... 2 navatatva saMbandhI prakaraNo prazamarati-yogazAstravRtti-- triSaSThizalAkApuruSacarita-dharmaratnaprakaraNavRtti-vigere aneka pranthomAM Ave re. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 navatazvaprakaraNa 18 // bhASya 19 " " vRtti (prAkRtabhASA sAhitya) 20 navatava bAlAvabodha |17 zrIdevaguptamuri 18 zrIabhayadevasari | 19 zrIyazodevopAdhyAya (harSavardhanagaNI) 20 zrIsomasundarasUri zizrI21 zrIpArthacandra | 22 zrImerutuMgasarisantAnIya | 23 zrImAnavijayagaNI | 24 zrImaNiratnamUri. 22 " (kulaka)bAlAvabodha 23 " kho 24 // 25 // // 27 28 // (bhASA sAhitya) 26 navatatva rAsa . 26 zrIRSabhadAsa 27 zrIbhAvasAgara 28 zrIsaubhAgyasundara 29 navatatva joDa 29 zrIvijayadAnamUri 30 navatattva stavana 30 zrIbhAgyavijayajI 31 zrIvivekavijayajI 32 . copADa 32 zrIkamaLazekhara | 33 zrIsaubhAgyasundara 34 zrIvardhamAnamuni 35 . . . | 35 zrIlumpakamuni 36 navatatva chandobaddhabhASA |36. zrIjJAnasAramuni 37 " sAra 38 samayasAra prakaraNa | 38 zrIdevAnandari vRtti Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' viciraNAravivaE | je vizvagurU gurU devanA na gaNI zake guNa jehanA, jina dharma zAsana tIrtharakSaNa dakSa bhege dehanA : upadeza de bhavijIvane draSTAtathI niti mehanA, "gurUnemisUrIza vaMdu bhUSaNa vimala zIlavatagehanA. 1, sarvajJa zAsana rasika priya badhuo? parama kArUNika zrItIrthakara mahArAjAe. sukhAbhilASavALA chatAM viSayasa buddhibale lezathI paripUrNa caturgatika saM. sAramAM paribhramaNazIla-sakala nA hitane uddezI upadezela mekSarUpi prAsAdamAM caDhavAne niHzreNi samAna darzanajJAna cAritramArgamAM darzanapadanI mukhyatA batAvela che. kharekhara te vyAjabIja che. kAraNa ke-ramo mado dasaNabhaTThassa natthi nivvANaM / sijhaMti caraNarahiyA, dasaNarahiyA rikasiA ! mithyAtvamehanIya ane anaMtAnubaMdhi-catuSko udaye dareka saMsAriAtmAne anAdi saMsAramAM anantIvAra bhaTakavuM paDayuM che. temAM koI jIva AtmavIryanI prabaLatA tathA bhavyatva dazAne paripAkakAla, sAta prakRtinA kSayopazama vigere kAraNe pAmI yathApravRtti Adi traNa karaNa karavApUrvaka samyaga darzanarU5 bhAvaratnane prApta kare che. je prApta thayethI"tameva sazuM ni che" (zrI vItarAga prabhue prarUpela bhAva teja satya ane zaMkArahitapaNe svIkAravA lAyaka che.) evA prakAranuM zraddhAna prakaTe che. ane te jIvane ardha pula parAvarta kAlathI adhika saMsAra heta nathI. eja rahasyane jaNAvatAM zAstrakAra mahArAjA kahe che keje jIva-samyagdarzanathI patita thaye, te darzanasahacAri jJAnacAritrathI paNa patita tha samaja. eTale samyakta mane mithyAbhAvane pAmela chavAne yathArtha jJAnacAritra saMbhavatA nathI, temaja dravyacAtri (muniveSAdi rahita jIvo zrIbharata mahArAjAdinI mAphaka muktipada pAmI zake, paraMtutatvArtha zraddhAnathI rahita AtmAo agAramaka-vinayana vigerenA daSTAnta nivrutti saukhya melavavA asamartha nIvaDe che. temaja teja samyagadarzananA pratApe kRSNa ane zreNika mahArAjA jevA jevo paNa dhividha zrAvaka (samyagdaSTi zrAvaka, ane dezavirati zrAvaka) paikI samyagdaSTi zrAvaka tarIke prasiddhi pAmela che. e uparathI sAbIta thAya che ke-samyagdarzana siddhipada melavavAmAM mukhya kAraNa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) aa prastAvanA // che, ane tethI te muktine AkarSINu karavAmAM AkarSiNI vidyA samAna kahevAya, e nirvivAda che. tyAdi bhAvane jANe prakaTaja na karatA hoya tema pUjyapAda zrImad umAsvAtivAcakamahArAjAe paNa zrItattvArthasUtramAMnA 'samyaAnajJAnacAritrANi mokSamAnA 'A Adha sUtramAM sabhyagdarzInanuMja prathama upAdAna karela che. joke anyatra'nAvittiyadi moLo AvAkyamAMdanapadanuM agrahaNa 'havAthI tenI (darzInanI) zI jarUrache? evI vagara samajaNunI zaMkA na karavI. kArahuke anvaya vyatirekathI darzana ane jJAnanu N sahacAripaNu che--eTale jyAM jJAna tyAM darzana, ane jyAM darzana tyAM jJAna haiAya che. `na vinAnuM jJAna te ajJAna kahevAya che. kAraNa ke ApatrikSamajJAnamapi mati mithyAyasaMtum " e pramANe prazamaratimAM kahela che. tethI dananeA jJAnamAM antabhAva karIne -jJAnakriyAmyAM mokSa" ema kahela che. have samyakatvanuM svarUpa zuM ! te jaNAvavuM, joIe 1 " daMsaNamiha sammattaM / taM puNa tattattha sahahaNarUvaM " ( 6Cna te sabhyatva jANavuM. ane te tattvA zraddhAna rUpa che. ) 2-bino tayeSu raviH / guDhDhA sattvavavamukhyate-| (zrI vItarAga prabhue kahela tattvAne viSe zuddha rUci eTale zraddhA te samyaktva kahevAya che) rU--tattvArthapradAna samya-rAsamiti (tattvabhUta padAthAnuM-yathA zraddhAna te samyakatva jANavuM.) e pramANe aneka graMtheAnu rahasya che. temAM paNa sUkSmadRSTiye vicAratAM je tattvA viSayaka zraddhAna te sabhyasvarUpa kAraNa tuM kAryAM, ane mithyAtvAdinA kSayeApazama vigerethI prakaTa thayela, mAkSane anukUla prazama saMvegAdi cihnavAlA uttama AtmapariNAma te samyakatvache. A khAbata pUjyapAda zrIbhadrabAhusvAmi mahArAjA kahe che ke- te a saMmattepasatyasaMmattamohaNIakammANuve aNova samakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatte A lakSaNa sarvatra vyApaka che ane tethIja mana: pApti nahi thavAne laine mAnasika adhyavasAyarUpa zraddhAna na hovA chatAM paNa aparyAptakavAmAM temaja siddha paramAtmAdimAM paNa te (samyaktva) dhaTI zake che. e pramANe jyAre sabhyatva hoya tyAreja kahela svarUpavAluM zraddhAna prakaTe che. ane tethI te zraddhAna sabhyuta vinA saMbhavatu nathI. evA prakAranI vyApti eTale zraddhAnavAlA chAne avazya samyakatva hoya che. e niyama jaNAvavA mATe zraddhAna e samyakatvanu ,, Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te prastAvanA (3) kAya che te paNa tene viSe samyakatva 5 kAraNano upacAra karIne zraddhAnane samyakatva kahevAmAM Ave che. -prazasta AtmapariNAmarUpa samyakatva paNa tatvane pratipAdana karanAra zAstrane zAnadAra prakaTa thAya che. kahyuM che ke - "vAranavAra, jo ST tarasa to jaa | " jyAre tattvajJAnathI samakarva prakaTe che, te pachI " mALa nA sAmAri - Ma" A vacanathI tattvajJAna na hoya, te paNa je bhAvathI zrIvItarAgaprabhue kahela padArtha svarUpanI yathArtha zraddhA rAkhe te jIva samyagdaSTi kahe vAya.e vAta kevI rIte saMbhave? A saMbaMdhamAM mahApurUSonuM samAdhAna che ke ayALAmA vi ItyAdi vacana jJAnanA abhAvane kahenAra nathI paraMtu vistArapUrvaka tatvajJAnanI apekSAe ajJAna ( alpajJAna) arthane jaNAvanAra che. eTale je jIva-vistArathI tane jANatA nathI, te paNa je bhAvathI zrIvItarAma praNIta tanI yathArtha zraddhA rAkhe, te te samyagdaSTi kahevAya dRSTAMta-jema bahu lakSmIvAlAnI apekSAe ochI RddhivAle nirdhana kahevAya, tathA tuccha jIrNa vastravAle mANasa paNa jema viziSTa vastranA abhAve vastra rahita kahevAya, tevI rIte bhale tanuM vistArathI jJAna na hoya, te paNa "tameva saccaM nissaka jajihiM paveiye" tathA"iNameva niggaMthe pApa tajaje, jaLa prala para apa ItyAdi zubha pari NAma janya zraddhAnavAlA jIvane samyagdaSTi kahI zakAya ane je temanA mAnIe te darzananA abhAve jJAna ane jJAnanA abhAve cAritra paNa na saMbhave ane tethI mokSa paNa kevI rIte prApta thaze? mATe upara kahela rava pavAlI zraddhAna yukta jIvane samyakatva hoya. ema aMgIkAra karavAthIja vistAra jJAnarahita zrImASatuSa Adi muni mahAtmAonI AgamamAM mukti kahelI ghaTe che. jyAre samyakatva (tatvazraddhAna) e muktinuM paramakAraNa che. ema sAbita thaI cukavuM, tyAre have navatatvenuM samyakatvamAM sahAdhyakAritva zI rIte che te jaNAvavuM avasaracita che. pUjyapAda sarva prabhuzrI tIrthakara mahArAjAe sakala chapAriNi sudhAsamAna vANIdhArA lattara zrI jainadarzananuM tatvajJAna dravyAnuyegacara karaNAnuyoga,gaNitAnuga, ane dhamakathAnuyoga ema cAra anuga garbhita varNavyuM. ane te ja svarUpe pUjya zrI gaNadhara mahArAjAe bIjabuddhinA pratApe zrI AcArAMgAdi sUtro gusthA, keTaloka , samaya vItyA bAda kAlAnubhAve mati maMdAdi kAraNene udezI samagra sAdhumaMDalanA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 prastAvanA - upakArArthe pUjyapAda jagadgurU zrImadA rakSita sari mahArAjAe dareka siddhAntAmAM pRthak pRthak anuyoga dAkhala karyAM jemake zrIsUtrakRtAMgAdima dravyAnuyoga. zrIsU`prati tathA zrIcaMdraprati vigeremAM gaNitAnuyAga. zrIAcarAMgAdimAM caraNakaraNAnuyoga, zrInAtAsUtra,upAzakadazAMga, vipAkazruta, uttarAdhyayana vigeremAM dharma kathAnuyoga te cAre anuyogAmAM paNa vazeSe karI sabhya:'nane mATe dravyAnuyAga upayogI che, kahyuM che. kendra triva phesaLasodI '' dravyAnuyAgamaya siddhAntAne paNa sAva zivAya anyavarSAM lAbha laI zakto nathI. kAraNa ke-dareka siddhAntanA abhyAsamAM kAraNabhUta ceAgAhananI kriyA che, jemAM sAdhuvaja adhikArI che, to paNa dareka vargane temAM kahela bhAvono odha thAya, te sArU parApakAra dhurINu pUrvAMcAya bhagavatAe-tattvA -dhasaMgrahaNi pravacanasArAdvAra pa casaMgraha, kama prakRti - lokaprakAza, vagere pracAracyA. parantu te granthA dhaNAja vistIrNa gaMbhIrAvAlA, gahanabudhdhimamya ane saMskRta prAkRta bhASAbaddha hovAthI vizeSabuddhivAlAneja upakAraka che. tethI manda buddhivAlA thavAnA upakArArthe teja prAcIna mahApuruSoe vicAra navatatva - daMDaka ( vicAraSatriMzikA ) saMgrahaNI-kSetrasamasa- vicArapa cAzikA Adi prakaraNagranyo banAvyA. A tamAma prakaraNAmAM paNa samagra jainadarzInaprakriyA tattvAnA saMkSiptasa`graha ane gahana phIlesophInA odha vigere sAdhana saMpanna A zrInavatatva prakaraNa ja che, jo ke prakaraNa granthA parimitaJAthAvAlA hovAthI pATha karavAmAM sukhe la.bha lai zakAya tevA che. te paNa mahA vAlA hovAthI kevala gAthAo pATha karI gaye, tAnI samajaNa vigere joItA saMgIna lAbha malI zakatA nathI. mATeja prAcIna mahApurUSoe te te prakaraNo upara vRtti-avacI A vigere banAvI tepaNu saskRtabhASAbhahuM hevAthIjIvonA mAdhane mATe prAcIna mahApurUSoe khAlAvabeAdha TakhA vagere a lakhyA che temAM paNa prAcInazailI ane bhASAnI parivarttanAne lata. sAMpratakAlIna jIvA pUratA lAbha lai zakatA nathI valI prasa'gAnuprasaMga prApta padanA khAdhate mATe aneka granthonI madada levI paDe che ityAdi anaika hetune ava "khI A prastuta vistarA tathA tenA pariziSTarUpa - vatatvasAhityasaMgraha bahAra pADavAmAM AvyA che. have pUrva" kahela samyagdaza na pAmavAnI praNAlikA kahevAya che. samyaktva pAmanAra. vapariNAma a vAlA 3karaNA kare che. 1-yathApravRttikaraNa 2-apUrNAMkaraNa, 3 anivRttikaraNa yathApravRtti karaNanu svarUpa--janma jarA ane maraNurUpa ja Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 prastAvanA | (5) latara'gAthI vyApta bhayaMkara saMsAra samudramAMmithyAttvameAhanIyAdi kame nI preraNAthI anata pudgala parAvartakAlasudhI avyavahAra rAzi sUkSmanigeAdanA bhavAmAM anekaasahya du:khAne anubhava karatA karatA akAma nirAdi hetunA saMnidhAnathI vyavahAra rAzimAM AvelA jIvane dravyAdikAraNane anusAre tathAbhavyatvadazAne paripAka thavAthI prakaTa thayela adhyavasAyonu nAma yathApravruttikaraNa kahevAyache. A adhyavasAyA sAgaropama keADA koDI pramANa dIka sthitine nAza karanAra che. tethI tenA pratApe pAMcamA AyuSkaka zivAya nAnA maraNIyAdi sAta me paikI pratyeka karmane padhyeApamanA asakhyAtamA bhAge nyUna eka kADA kADI sAgarApama pramANu sthitivAlA kare che. eTale zeSa sthitine nAza karI antaH kADA kADI sAgarApama pramANu sthiti karavI, e prathamakaraNanu '' kA che " antarmuhUrta pramANu sthitivAlA je viziSTa adhyavasAye te mathApravRtti karaNa ane uttara|ttara samaye pUrva pUrvaka samayanI vizuddhi karatA anaMtaguNI vizuddhi e tenu` kA` evA paNa abhiprAya anyatra samajAya che. AyuSkakarmanI alpa sthiti hAvAthI A prastAve tenu' varjana karelache. tathA upara kahyA pramANe sthitinA nAza karavAnuM kAraNa e kre--jema vastranI upara lAgela ghIneA DAdha jyAM sudhI tenAM upara coMTela dhULane dUra karavAmAM na Ave tyAM sudhI dekhAya nahi, tebha upara kahela pramANe ka sthitine lAdhava thayA vinA antaHstha graMthisthAna prakaTa thatuM nathI. prazna-jo 30 kADA koDI tyiAdi yAvata 70 kADA koDI sAgarApama pramANa karyAM sthitine khAMdhI che, te te karmAM teTalA ka.la sudhI bhAgavavu joie. ane tame teA antarmuhUtta pramANu adhyavasAyAnA samUha svarUpa yathApravRtti karaNe karI lAMbI sthitinA nAza karavAnuM kaheA che, to te vAta kevI rIte sa MbhavI zake? ane jo tema sabhave te bAMdhela sthiti pramANe te ka teTalA kAla sudhI bhAgavavAmAM na AvavAthI " AMtanArA '? ane echI sthitinu te karma bAMdhyuM nathI, te paNa alpa samayamAM bhagave che, tethI 'atagama" 2 A be doSo kema nahi prApta thAya ? uttara-adhyavasAyanI tArtAkAta eTalI adhyavasAya haiya tA tenA ceAge sAtamI narakane lAyaka kalikA tIvra che, ke jene latejo azubha antamuhurtta jevA ladhukAlamAM ekaThAM kare che. ane zubha Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I pratAvanA ! . adhyavasAyanA pratApe zrImadevAmAna vigerenA draNAne alpakAlamAM ekSapada paNa melI zake che eja adhyavasAya vizeSathI anikAcita evA sarva karmonA sthitirasanI apavane ghaTADe thAya che. tathA jJAnapurvaka kSamA pradhAna tIvra tapazcayanA yoge nikAcita baMdhavAlA kamenA sthitirasane paNa dhaTADe thaI zake che, kahyuM che ke dALa, fragvamo - pArijALa, talAzo nizALa ziartha ghaNuM karIne anikAcita baMdhavAlI sarva karma prakRtine eTale teonI sthitirasane e pramANe pariNAmanA mege ghaTADe thaI zake che. tAtparya e che ke-jema ghaNuM kAla sudhI cAle teTaluM ghaNuM anAja paNa bhasmakavyAdhinA yoge kaI mANasa alpa samayamAM pAI jAya. eTale te dhAnyanI vartamAna sthitine nAza thayo nathI. paraMtu vyAdhinA balathI ghaNuM dhAnya thoDA kAlamAM khavAI gayuM, tevI ja rIte lAMbI mudata sudhI bhogavavA lAyaka ume paNa pariNAmanA yoge thoDA samayamAM bhagavAya che tathA jema A prahalAdane khADAmAM nAMkhI upara ghAMsa vigerethI DhAMkI rAkhIye, te te phalo alpa samayamAM paripakava thAya che. tevI rIte tevA prakAranA anikAcita ka. meM paNa adhyavasAyAdi sAmagrInA ge alpakALamAM bhagavAya, emAM keijAtane virodha nathI. ane tethI ja abAdhAkAlanA jAtkRSTa bhedo tathA uthAvalimAM AvatA karmanI niSeka tathA guNa racanA ghaTe che, kamAnubhava saMbadhamAM eTaluM te avazya jANavuM joIe ke karmanA "dirapaNa te rA'-1 prakRtika, ra ritikarma,3 rasakama, 4 pradezaka ema cAra prakAra che temAM "azaramorAmiA "i vacane pradezaka nI apekSAe ane apavartanA sthiti rasanI apekSAo jANavI. kAraNake prajJApanAvRttimAM be prakArane kanubhava kahela che. pradezakanubhava, 2 vipAkakamAnubhava, temAM pradezakanI vicAraNAe dareka karma avazya bhogavavuM paDe che. ane rasathI karmane anubhava vikalpa thAya che eTale koI karmane rasa anubhavAya che ane koI karmane rasa na paNa anubhavAya. kAraNake zubha pariNAmanA yege te karmanA rasanI apavartana thAya cheAvI rIte je ke zubha pariNAmathI sthiti rasanI apavartana thAya che, te paNa temAM kRtanAzAdi de lAgu paDatA nathI. kAraNake tevA prakAsnA uttama pariNAmathI jo rasakSaya pAme te temAM aniSTa kAMI nathI jema sUrya kiraNanA tApathI zelaDImAM rahela rasa sukAI jAya che. temAM kRtanAza ane akatAgamanAmane deSa nathI. temaja sthi Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! prastAvanA // ti paNa rasAdhIna heAvAthI rasanA nAzathI sthitinA nAza avazya thAya che, vaLI je ka jevI rIte khAMdhyuM, te ka tevI rIte ja avazya bhAgavavuM paDatuM hAya, to azubha karmAMtA kSaya nahi thavAthI tapAvidhi jinapUjAdi vidhAnA ba thaze. paraMtu tema te che ja nahi, temaja te bhavamAM muktigAmI jIvone paNa pUrNAMka te te vipAkodayasthitimAM bhogavatAM navIna navIna kamAtA baMdha thavAthI mukti thavI na joye. mATe kADAkADIsAgarApamapramANu dIsthitivAlu kama paNa nIrasapaNe pradezathI bhagavAya che, ema mAnavuM ja joie ane tethIja asaMkhyAtAbhave mA tevA prakAranA vicitra adhyavasAyathI bhinna bhinna gatine ApanAra bAMdhela karyuM te bhavamAM paNa sattAmAM hoya tA paNa caramabhavamAM zubhASyavasAyanI tIvratAthI sarva kAMtA kSaya thaI zake che, tathA je karmAM badhasamaye tevA prakAranI rasApavattanAne ceAgya pariNAmavaDe AMdhyuM hAya, te karma tevIrIte nIrasa bhagavAya che. kAraNake karmabaMdhanA kArabhUta adhyavasAyasthAnakA dravyAdipAMcamAMnA kAipaNa kAraNathI utpanna thatAM kSaye zamAdinI mAphka vicitra hAvAthI sthitirasano upakrama (ghaTADA) karI zake che, tAtpa eke asaMkhyeya leAkAkAzanA pradeza pramANa te adhyavasAya sthAnAmAM keTalAeka seApakrama ( jenA sthiti rasanA ghaTADA thai zake evA karma baMdhamAM kAraNa che. ane keTalAeka adhyavasAyasthAnakA nirUkrama karma baMdhane utpanna karanAra che. jethI je kama jevA adhyavasAyathI bAMdhyu hoya te karma tevI rIte anubhavAya.ApramANe vastu sthiti hAvAthI kRtanAza, akRtAgamadoSo avakAza pAmatA nathI,vaLI ekaja viSayamAM kAraNabhedathI kAlabheda dekhAya che, jema dhaNA ziSyA ekaja zAstranA sAthe abhyAsa karatA hoya chatAM paNa temAM buddhinI taratamatAthI bheda paDe che. tathA jema amuka yojananA lAMbA mArgamAM dhaNA mANasA eka sAthe cAlyA hAya, chatAM tenI gatinI taratamatAthI Ile pahoMcavAmAM kAlabheda thAya che. ( kAI paheleA pahoMce ane kAi pachI pahoMce) tevIjarIte ghaNA jIvAe samAna sthitivALuM karmAM bAMdhyu hoya temAM paNa pariNAmanI taratamatAthI anubhavakAla judo judo dekhAya che. ityAdi ghaNAja nizAla vicAra vizeSa jIjJAsu jIve e anyagraMthothI jANavA. A yathApravruttikaraNa tathA Agala kahevAmAM AvanAra banne karaNA paikI dareka karaNa antarmuhUttapramANusthitiva huM jANavuM tathA traNe karaNanA samagra kAla paNa atarmuhUta pramANu che para tu te darekanA karatA meTuM jANavuM, A thAprada ttikaraNa bhavya tathA abhavya ane prakAranA jIvAte hAya che, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (<) E // prastAvanA | tr *sthitinI A vanA karavAnA saMbaMdhamAM dhAnyanA pyAlAnuM dRSTAnta zAstramAM khatAvyu che ke-jema eka muANusa pyAlAmAM theDu theDu anAja nAMkhatA jAya, ane vadhAre vadhAre kADhato jAya, ema karatAM karatAM keTaleka kAle te pyAlAmAM dhaNuM anAja dhaTavAthIya uN dhAnya bAkI rahe che. tema bhavyajIva anAbhAgasvarUpa A karaNe karI dIdha sthitinA nAza ane apasthitine baMdha kare che, e pramANe kAika bhavya jIva A karaNe karI ka-. sthitine lAdhava karI granthisthAnanI najIkamAM Ave che. A karaNanuM bIjuM nAma pUrvapravRtta ''* che. kAraNake zeSa karaNAthI pUrvaprathama pravarte che. upara kahela te graMthisthAna sudhI abhavyajIvo paNa prathama karaNavaDe karmAsthitinA lAdhava karI anIvAra Ave che, paraMtu te tene bhedI zakatA nathI. kAraNake te rAgAdipariNAmane pAchA haThAvavAnA kAraNabhUta viziSTaadhyavasAyarahita che ane tethIja eTale mithyAtvamAhanIyanI saMvA pazamanA na karI zakavAthI Apazamika samyaktva pAmIzakatA nathI. ane te sthale teo sa'dhyeya athavA asaMkhyeya kAlasudhI rahe che. temAM kai abhavya jIva uttama muni mahAtmAonI cakravati vigere rAjAe karela zreSTha pUjA, satkAra, sanmAnAdi joIta athavA zrItI kara bhagavaMtanI anupamaatizayAdi RddhinA dekhavAthI, athA svargasukhanI abhilASAHi prayeAjanathI pravrajyA grahaNa karI dravyathI sAdhupaNAne uzIne potanI moTAI vigerenI abhilASAthI pratilekhanAdi kriyAkalApane Ayare che. ane tethI te utkRSTathI navamA traiveyaka sudhI paNa jai zake che. * * sAcuja che ke dravyacAritrane mahimA paNa apUrva che. A bAbata pacArIka DhIkAmA kahyu che ke sajjaniyALa nandA, mutte naiviALatu thayA jo / maniyo nivaiddei so naya, phaLa maLenuM no maniyaM je daMsaNavAvaNNA, liMgaggahaNaM kariti sAmanne / tesi pi ya upayAmo, jono jJAna naivikA // 2 // ane kAI abhavya jIva navamAM pUrvAMsudhI mAtra sUtrapATha jANe che, tethI ja te zrutasAmAyika pAmI zake che. kahyuM che ke--tisthaMjAvUjha', varkUngena vijroLa | susAmAiyalAho, hoja abhavyasta gaThimmi ||1|| ( gtthimmigranthisthAnanA najIka pradezamAM ) te amulye pUrvadharalabdhinA abhAve a" jANatA nathI. ane tethI ja temanuM zruta te dravyamruta che. valI kaoNMi mithyAtvI bhavyajIva granthidezamAM rahI kAMika UNA dazapUrva sudhI draSyazruta meLave che. tethIja ' mithyAtigRhIta kAMi UNA dazapU` sudhI zruta paNa mithyAzruta kahevAya che " jyAre pUrNa dazapUrvAMnu jJAna hAya, tyAre nizcaye samyakatva Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * | prastAvanA ! heya che. bAkImAM bhajanI che kahyuM che ke- mine, niyA samakSa tu tenA mAM | graMthisthAnanI najIkamAM AvelA keTalAeka bhavya paNa rAgAdi bhAvazatruthI chatAyA chatAM pAchA vaLe che, temaja pUrvanI mAphaka dIrdhasthitivALA karmo bAMdhe che. ane keTalAeka avasthita pariNAmi bhavya teja sthale rahe che. teo avasthita pariNAmavALA hovAthI karmonI sthiti echI temaja vadhAre paNa bAMdhatA nathI ane jeone ardhapudagalaparAvartakAlamAM mekSa nizcita che, evA cAre gAtanA saMpiyAptapaMcendriya kuhADAnI tIkSNadhArasamAna arvakaraNanAmanA navIna adhyavasAyanasamUhe karI granthino bheda kare che. jema kaI meTA naga ramAM javAnI IcchAthI traNa mANaso pitAnA gAmathI sAthe nIkalyA cAlatA cAlatA teo cAronA upadravavALI aTavImAM AvI pahoMcyA. tyAM AvatAM teone be coroe dekhyA. eka mANasa bhayapAmI pAchA haThI gaye. bIjA mANasane coroe pakaDayo. trIje mANasa balavAna hovAthI teone harAvI aTavIne pAra pAmI ISTanagare pahoMcyo. draSTAntanI ghaTanA A pramANe chetraNa mANasa te saMsArI che, aTavI te saMsAra, mArga te karmonI dIrdhasthiti, coronA raheThANavALuM bhayaMkara sthAna te granthisthAna, be cAra te rAgadveSa, corothI bhayapAmI pachavaLela mANase te graMthidezamAM AvI kharAba pariNAmanA yoge pAcho pharI reSThasthitine bAMdhanAra chava, temaja caronA paMjAmAM Avela mANasa te rAgAdithI trAsa pAmela graMthinI najIkamAM rahela * jIva, viziSTapariNAmanA abhAve te chava graMthine bhedata nathI. avasthitapariNAmavALo hovAthI pAche paNa vaLatuM nathI. tathA ISTanagare pahoMcela parAkami mANasa te apUrvakaraNa karI rAgadveSane dUra karI samyagdarzana pAmanAra jIva jANa. tathA AkaraNamAM anekachavAzranI apekSAe dareka samaye asaM. geya kAkAzanA pradezarAzipramANu adhyavasAyasthAna prApta thAya che. tathA parva parva samayanI adhyasAyavidhithI AgaLa AgaLanA samayanI anaMtagaNI vizakti hoya che. teno yathArthabhAva dazAvanAra be purUSanI vivakSA zrIma, prakRtiTIkAthI jANavI. punaH A karaNaviSe viziSTa adhyavasAyanA abhAve sthiti ghAtAdi pravartatA nathI. temaja A karaNavarti jIva dhisthAnaka rasavAlA azubhakarmAne. ane cAraThANayA rasavALA zubhakamene bAMdhe che. tathA sthitibaMdha paNa pUrva pUrvasamayanI apekSAe pApamanA asaMkhyaya bhAge hana AgaLa AmaLanA samaye kare che. e pramANe granthisthAnanI najIkamAM prathama kiraNe karI bhavyAtmA kevI rIte Ave te saMkSepamAM kahyuM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |prastAvanA | * (10) - have ra-apUrvakaraNa- je avyavasAyanA yoge pahelAM nahi karelAM evA- 1 sthitighAta, 2 rasadhAta, 3 guNazreNI, 4 abhinavasthitibaMdhaA cAra padAthe thaI zake- tevA navIna adhyavasAyanuM nAma apUrvakaraNa che. jIvane pitAnA duSkarmathI utpanna thayela kaThera ane majabuta, temaja lAMbA kALanI ugela guptavAMsanI gAMTha jevI dube karI bhedI zakAya evI ane pUrve nahi bhedAela rAgadeSanA pariNAma rU5 graMthi che. A pranthine bheda kare te apUrvakaraNanuM phala che. have granthi bhedavA mATe A prakaraNamAM praveza karavAnI sAthe prathamasamayathI mAMDI sthitidhAtAdi cAra kriyAo kare che. 1. sthitivAta- sIdhI lAIna rUpa sattAmAM raheli aMta:koDAkaDisAgarepama pramANa sthiti saMbaMdhi uparanA bhAgamAMthI vadhAremAM vadhAre sekaDe sAgaropama pramANa ane ochAmAMochA palyopamanA asaMkhya bhAga pramANa sthitikhaMDane upara che. eTale te bhAgamAM rahelA kahela pramANa sthitivAlA karmadaline tyAMthI uThAve che. ane teone nIcenI prathama sthiti jemAM rahelA daliko anubhavAtA nathI, te sthitimAM goThave che. A kriyA antarmuhUrtamAM pUrI thAya che. te vAra pachI prathama sthiti khaMDanI anaMtara rahelAjadhA -kR sthitikhaMDane aMtamAM uzkere che ane pUrvanI mAphaka dalika prakSepa kare che. e pramANe apanA kAlamAM hajAro sthitikhaMDanA dalikA uThAvI nIcenI sthitimAM dAkhala kare che, tema karatA apane prathama samayanI sthitimAMthI saMkhyaya guNahIna sthiti thAya che. eTale teTalA pramANa sthitivAlA dali te bhAgamAMthI khAlI thAya che. 2 rasadhAta- azubha prakRtiyone sattAmAM rahela rasANanA anaMtabhAga karI temanA eka bhAga zivAya bAkIne rasANane aMtakAlamAM nAza kare tevArapachI pahelA tyAga karela anaMtamA bhAganA anaMta bhAgo, kalpI ekabhAga zivAyanA zeSabhAganA rasAne aMtamuhuta kAlamAM nAza kare. epramANe- vikSita sthitighAtanA kAlamAM hajAre rasadhAta thAya che, ane hajAro sthitidhAte apUva karaNamAM thAya che. 3 guNazreNi- uparanI sthitimAMthI uThAvela daline pUrva pUrva samaya karatAM uttarottara samayamAM asaMkhyayaguNa vRddhie dAkhala karavA te. 4 abhinavasthitibaMdha- AkaraNamAM zarUAtathI ja mAMDI dareka samaye pahelAM nahi karela e palyopamanA asaMkhyabhAge hInasthitibaMdhakare te Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // prastAvanA | (11) (sthitiSThAtAdi svarUpa samajavAmAM kayunAina-nyuyunAInanuM dRSTAnta sugama che ) A karaNamAM paNa dareka samaye asadhyeya leAkAkAza pradeza pramANu adhyavasAya sthAne che. A rIte cAra kArya karavAArA granthi bheda karI trIjA anivRttikaraNamAM praveza kare che . DJ 3 anitikaraNa- A karaNamAM vanArA trikAlarvAnta jIvAnI samAna samayamAM pariNArvizuddhi 'anivRtti'- pheraphAravinAnI eka sarakhI hoya che tethI A karaNanuM anitti evu nAma che. samAna samayamAM eTale upara kahela pariNAmavizuddhi uttarAttara samayeAmAM pUnA jevI hAtI nathI. kAraNa anaMtaguNI kahela che. paraMtu vivakSita kAipaNa samayamAM traNe kALanA jIvAnI pariNAmavizuddhi eka sarakhI heAya che. temaja khIMcha rIte epaNu a thAya che ke- je adhyavasAye| samyaktva pamADaMcA zivAya pAchAhaDhe nahI, eTale jeonA prApta thavAthI azya samyaktva pAme, te anivRttikaNu kahevAya. upara kahyA pramANe traNe karaNAnI anukrame ja prApti thAya che. jene mATe kahyuM che ke- jA gaMThi tA paThamaM, gaThiM samaicchao bhave bIaM / aniyadina puna, samasapuraUre nIce || j | ' A nivrattikaraNanA jeTalA samayeA che, teTalAja tenA adhyavasAye ane te pUrva pUrva samayanI vizuddhithI uttarAttarasamayeAmAM anaMta guNavizuddhivAlA jANavA. tathA jema akaraNamAM zarUAtathI ja sthitiSThAtAdi cAra kAryo kare che, tevIrIte ahIM paNa te kAryAM kare che. anta primANasthi tivAlA A karaNanA karelA saMkhyAtA bhAgeAmAMthI dhaNA bhAge vyatIta thAya ane eka sakhyAtamA bhAga bAkI rahe tyAre sIdhI lAina rUpa mithyAtvanI sthitisa Mdhi nIcenA antarmuhU primANa udayAvalikAne bhAga cheADI dai zeSabhAgamAM aMtara karaNa kare che. aMtarakaraNano artha e che ke- antamu`tta kAlasudhI bhAgavavA lAyaka evA madhyabhAgamAM rahelA likAne prathamasthiti ane dvitIyasthitimAM dAkhala karavAnA kAraNabhUta je kriyAvizeSa athavA avyavasAya te aMtarakaraNa kahevAya, A aMtarakaraNana nIcenI sthitinu nAma prathamasthiti tathA uparatI sthitinu dvitIyasthiti nAma che. tathA AgaLa pAmavA lAyaka aMtarmuhUtta pramANasthitivAlA opazamika samyagdarzanane mithyAtvanA puddagalA vighna na kare te sArUM aMtarmuhu kAla pramANa aMtarakaraNa kareche- A aMtarakaraNa kare tyAre mithyAtvanI sthitinA e vibhAga paDe che temAM 1 prathamasthiti aMtarmuhu pramANuvAlI che. 2 dvitIyasthiti aMtaH '; Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) che prastAvanA | DAkaDI sAgaropamapramANu jANavI. tathA prathama sthitimAM vartamAna jIva udIraNuM prayogathI te ( prathama sthiti) nA daline kheMcI je udayAvalikAmAM dAkhala kare, tenuM nAma " udIraNA ane dvitIyathitimAM rahela dalikone teja (udIraNa) prayoga vaDe kheMcI udayAvalikAmAM dAkhala kare te "AgAla: kahevAya AgAla te udIraNAne eka bheda che. udaya ane udIraNAvaDe prathama sthitine anubhava karate karate jyAre te sthiti e AvalikA pramANu zeSa rahe tyAre AgAlarUpa udIraNA pravartatI nathI te pahelAM te ane guNaNi pravarte te vakhate mAtra mithyAtvane sthitirasaghAta ane udIraNA ja cAlu che. jyAre prathama sthiti AvalikA kAla pramANu zeSa rahe tyAre mithyAne sthitighAta rasadhAta ane udIraNa paNa baMdha paDe che. te AvalikAmAM rahela itikane udayavaDe ja anubhave che, temAM prathama sthitimAM vartamAnajIva mithyAtvalikone anubhave che, tethI te mithyAdaSTi jANe. mithyAtvanI prathamasthitikAlanA caramasamaye eTale anivRttikaraNanA chellA samaye bIjI sthitimAM rahelA dalikone madanakadravanA dRSTAte anubhAganI taratamatAvALA traNajja kare, kahyuM che ke- "te vAri, tigmaja sadhAra taw jid, mitte tathAphI / " artha - te kAle eTale je samayathI anantara Apazamika samyagdarzana pamaze te samaye athavA prathama sthitinA chellA samaye mithyAtvabhAvamAM rahyA chata bIjI sthitimAM rahelA karmalikane anubhAgavaDe tridhA zuddha, ardha zuddha, azuddha, ema traNa prakAranA kare che. temAM zuddhadalike te samyakatvamehanIyane puMja jANo, ane te dezAtiprakRti che. kAraNake te prakRtimAM - hela rasa viziSTa zraddhAna rU5 dezane reke che paraMtu sAmAnya pradhAnane rokata nathI. tathA azuddha dalika te mizramehanIyane puMja ane azuddha dalika te mithyAtvamehanIyane puMja jANavo. te bane paNa sarvaghAti prakRti che. kAraNake teomAM sarvaza zraddhAnane ghAta karanAra rasa rahelo che. tathA rAmaramara micchadiThi se kAle uvasamasamma hiTi hohIi tAhe biiyaThiI tihANubhAgaM karei, taM jahA. sammattaM, sammamicchattaM, micchattaM ti, A pramANe kammapayaDI tathA tenI yuNine abhiprAya che, ane pathamika samyagdarzana pAmyA pachI traNa paMja kare ema zatakamyuNiAdi ne abhiprAya che te A pramANe nakhatta 3wifhato tiSi karaNANi kareuM / uvasamasammattaM paDivanno micchattadaliyaM ti Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che prastAvanA che (13) jnI re , mAsa, anudde rati" have prathama sthitinA anubhavakAlamAM karaNatrika karanAra saMsArijIva mithyAtvAlikane anubhava cAlu hovAthI mithyASTi hoya che kAraNa prathama sthitinA dalikone jyAre saMpUrNa anubhavI rahe, tyAre aMtarakaraNanA prathama maye senAdhipatine durjayazatrunA jayanI mAphaka apAra AnaMdanA kAraNabhUta pizamika samyakatva anAdi mithyASTi jIva prApta kare che jemAM sAte prakRti (anaM-catuSTaya darzanamohatrika ) ne prade zodaya tathA radaya paNa hoto nathI. ane e hetuthI tene zrItatvArthasUtranI vRttimAM apagalika samyakatva kahela che, ane te ja hetuthI kSAyikadarzana, Aipazakidarzana te bhAvasamyakatva kahela che. e pramANe anAdi mithyAdRSTi chava zarUAtamAM ApazAmaka darzana ja pAme, e abhiprAya karmagraMthakArano che. kAraNake teo upara kahelA kammapayaDI zatakaNI AdinA pAThothI Apazamika samyagdarzana pAmavAnA pUrva samaye athavA pAmyAbAda tripuMja kare ema sammata che. anyatra paNa kahyuM che ke- "janmathenu purva, movarama karei pujati / tavvaDio puNa gacchai samme mIsaMmi micche thA zA" ane siddhAntakAranA abhiprAye koI anAdi mithyASTi jIva viziSTa adhyavasAyAdi sAmagrIne yuge apUrvakaraNe tripuMja kare, te vakhate samyakatvamehanIya pujanA udayamAM vartamAna te jIva kSAyopathamika darzana pAme che. ane koI anAdi mithyAdaSTi jIva traNa karaNa karavA pUrvaka aMtarakaraNanA prathama samaye je aupazamika darzana pAme, te te jIva tripuMja na kare kAraNake tenI a5sthiti che. ane tene utkRSTathI cha AvalikAkAla, tathA jadhanyathI eka samaya kAla bAkI rahe tyAre te vamIne avazya mithyAtva ja pAme. A bAbata zrIka95bhASyamAM kahyuM che ke-sarjivAmarato na saTTANaM na muMcae iliyA / evaM akayatipuMjI. micchaMcia uvsamIpas | samyakatvanA prAptikAlamAM koI prakRvizuddhivALo jIva dezavirati athavA sarvavirati paNa pAme che kahyuM che ke- 3 manamadira aMtarakaraNe ThioM koi / desaviraiMpi lahei. koI pamattApamatta. mAva itArAthai TLa i I A sthale epa zuM jANavuM ke- saiddhAtika mate jema prathama samyakatvanA lAbhamAM traNa karaNa kahyA, tema dezavirati ane sarvaviratinA lAbhamAM traNa karaNa karavAmAM AvatA nathI, kAraNake- apUrva karaNanA prathama samaye ja te bemAMnA ekane lAbha hovAthI anivRttikaraNa aprojaka che tathA tene lAbha thayA pachI aMtamuhurta sadhI vadhate pariNamI chava hoya che. temaja je nirupayoga bhAve viratibhAvane Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) che prastAvanA che tyAga kare, te jIva karaNa kriyA karyA vinA ja pharI virati pAme che. ane je upayoga avasthAmAM viratirahita thAya, ane tevI rIte mithyAbhAvane pAme te jIva jadhanyathI aMtamuhurtakAlamAM ane utkRSTathI lAMbe kALe paNa pUrve kahela karaNanI kriyA karIne ja pharI virati aMgIkAra karI zake, e pramANe jAtivRttimAM kahela che, saiddhAtikamate- je cha pAmela samyagdarzana vamI pharI samyagdarzana pAmyA te jIvomAM koI javAmAM koI jIva utkRSTathI chaThI naraka sudhI paNa jaI zake che, paraMtu kArmagraMthikamate te jIva vaimAnika devaja thAya. ema zrI pravacanasAre dvAravRttimAM kahela che. valI karmagraMthakAranA mate samyagdaSTijIva jyAre mithyAbhAva pAme tyAre karmonI utkRSTa sthiti bAMdhe paNa teone te rasa baMdha kare. ane sedhdhAtibhate graMthabheda karanAra jIva utkRSTa sthitibaMdhana kare. A samyagdarzananA mahimAne jaNAvatAM zAstrakAra mahArAjA kahe che ke je jIvane aMtamuhurta je alpakAla paNa je samyagdarzana prApta thayuM hoya te te jIvane lAMbA kAla sudhI saMsAracakramAM paribhramaNa hatuM nathI, te pachI lAMbI sthitivAlA, samyagdarzanadhAri jIne alpasaMsAra heya, temAM zuM Azcarya hoya ? tathA cakravartirAjA paNa samyagdarzananA ane bhAve bhikSuka je gaNAya che ane te darzananA pratApe bhikSuka paNa tethI adhikagaNAya che. tathA saMsAramAM paribhramaNa karatA dareka vastu anekavAra prApta thAya che, paraMtu samyagdarzana pAmavuM durlabha che, ane te hetuthI te ratnanI upamA ApelI che. chevaTe sarva saMpattionuM nidhAna ane zAnanuM kAraNa paNa eka samyagdarzana che, e pramANe mekSarUpI kalpavRkSanA bIja samAna samyagdarzananuM saMkSepamAM svarUpa jANAvyuM, samyagdarzanane pAmela chava paramapUjya zrItIrthakara bhagavatae pratipAdana karela ane pUjyazrI gaNadhara mahArAjAdi puvAcAe sUtrarUpe gughela AgamAM kahela athe yathArtha ja che, ema mAne che. kadAca tene AvakAra kamenA doSone laIne pitAne A tmasvarUpa karma svarUpa vigere gahana atho na samajAya. te paNa asatyanA kAraNabhUtAdine rAga nAzakAra jinezvara bhagavate viparIta bhAva kahe ja nahi, evI zraddhA rAkhe che. have "tattvAzraddhAna te samyagdarzana" ema parve kahyuM temAM vAstavika to keTalA che ? ane te bAbatamAM anyadarzana kAroe mAnela nyuna-vA adhika ta satyakeTImAM dAkhala thaI zake che kema? A saMbaMdhI vicAra karIesaMkhyAnI apekSAe syAdvAdamatAvalaMbi rasika AhaMta zrIbhagavatI Adi Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. prastAvanA ma sUtranI sAkSIe pramANasiddha navata mAne che. joke-zrIgazAstravRtti ane zrIsamayasArachakaraNa vigeremAM sAtatA kahela che, to paNa te vyAmohane mATe nathI, kAraNake puNyatane zubhAzrava ane pApa tattvane azubhAzrava tarIke gaNI AjhavamAM puNya, pApane aMtabhava karIne tema kahela che. eka bIjAmAM aMtabhAva karavAthI te pAMca ane be tattva paNa kahevAya che. paraMtu yathAsthitabhAve ta nava ja che, nava e abhedasaMkhyA che. abhedasaMkhyAnuM lakSaNa e ke- jene koIpaNa saMkhyAe guNyA pachI saravALo tenA ( guNyasaMkhyAnA ) jeTaloja thAya, te abhedasaMkhyA kahevAya. jema 4 saMkhyAne 4 A saMkhyAe guNavAthI 36 A bene saravALo karavAthI 8 ane guNyasaM. khyA paNa teTalI ja che, evI rIte 8 ne kaI paNa saMkhyAe guNyA pachI guNAkAranA aMkano saravALo guNyasaMkhyAne eTale ja thaze tethI 9 e amedasaMkhyA che. paraMtu bIjI 7 vigere saMkhyA abheda na kahevAya. kAraNake tene koIpaNa saMkhyAe guNyA pachI guNAkAranA aMkanA saravAlA jeTalI guryAsa khyA thatI nathI. jema 7 + 8 = pada ) 5 + 6 - 11 ) ityAdi yuktithI paNa navatara ghaTI zake che, te paNa mithyAdarzanakAre jevAke akSapAda, kapila, zrAddha, vaizeSika vigere pitAnI sakadAca mAnyatAne anusAre | nAdhita prarUpe che, jema akSapAda (naiyAyika) 16 padArthane, kapila 25 tone, baMdha 12 Ayatone; vaizeSika 9 padArthone mAne che, vigere paratuM vAstavikarIte teo tasvarU5ja nathI kAraNake tatvanI vyAkhyA e che keta marSaratA tenuM eTale padArthanuM yathArtha ravarUpa te tattva kahevAya. ItyAdi tattvanuM lakSaNa tathA svarUpa teonA mAnela tamAM ghaTatu nathI. te lakSaNAdi tattvapalakSyamAM kevI rIte nathI ghaTatA, tene vistAra darzanasamuccaya' nAmanA graMthathI jANI le, ' sajaja ? jANamAMja haze ke- paricaya e pravRttinuM kAraNa che tethI have prastuta graMthane paricaya para jaNAvavuM joIe. zrInavatavistarArtha-- jemAM navatanuM TuMka svarUpa, tathA te ene zrIbhagavatI Adi sUtromAM kahela krame dAkhala karavAnuM jina, tathA uttarabhedonuM svarUpa pratipAdana karela che. temAM1 jIvata- jenA aneka bhedonuM svarUpa, lakSaNa, zrIsattAtha dhigama sutrAdine anusAre paryAptinuM vitarasvarUpa, dazaprANonuM svarUpa, teone ekendriyAdi jevomAM vibhAga, rahasya, pariziSTa Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) meM prastAvanA 2 azavatattvamUlAttarabhedonu svarUpa, pariNAmiAdi dvArAnI ghaTanA pariziSTa 3 puNyatattvamAM 17-25--42 bhedanuM svarUpa+ pariziSTa darzAvela che, 4 pApatattvamAM-- 82bhedanu savistarasvarUpa, pariziSTa pratipAdana karela che. 5 AzravatattvamAMPage #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *'' che , ' prastAvanA | A prasaMge mAre avazya jaNAvavuM joIye ke- atra zrInaitandranA prastAvimAM prAsaMgika viSayonuM saMpUrNajJAna saMpAdana karAvavAmAM sAdhanabhUta zrIAcArozaniti, zrI uttarAdhyayana, karmagraMtha, bahanavatatva vigere graMthanI prakSipta gAthAo sametaprakaraNa ke jenI aMdara 140 gAthAo che. je gAthAo rasasthAna, sthitisthAna vigere janakarma philosophIne anubhava karavAmAM sarvaze sAdhanabhata che. teomAMnI eke-ra7 gAthAya che. kAraNake teonI vRtti, avacUrthiAdika vidyamAna che. te paNa bAkInI 113 gAo uparakahela vRtti Adi sAmagrInA abhAve bAlAjIvone subodhaka thavI azakya che. e hetu avalaMbIne vAsIcaMdananI mAphaka samAna buddhie bhavyane adhyApanAdikArA bhAvadAna saMmapI kRtAthI banAvanAra, AhatatatvanA vizAlabhAvene sUcavanAra zrIjanatatvaparikSAdi apUrva graMthasaMdarbhanA racanAra- zAsanasamrATatIrtha rakSaNaparAyaNa vidravRndAvalaMsa tapagacchAcArya bhaTTAraka parame pakAri pUjyapAda, jaMgamakalpatarU amArAM sadagurUvarya zrImadvijayanemisUrIzvara paTTapUrvAcala bhADa, mArA upakAri siddhAntavAcaspati nyAyavizArada pUjyapAda tapagacchAcArya zrImadvijayedasUri mahArAjAe sarala ane subedhaka avacUrNithI upara kahela 113)gAthAone alaMkRta karela che. jethI teozrIne A anahada AbhAra anAgrahitattvarasika bhavyajIvone avismaraNIya che. aMtamAM A be graMthanA paThana pAThana ane nididhyAsanadvArA bhavya AtmavarUpa karmane baMdha tathA mekSa ItyAdi padArtha tarone yathArtha samajavA uparAMta hitamArgamAM pravRtti ane ahitamArgathI nivRtti pAmI sakala karma kalaMkathI nimukta thaI kalyANanuM bhAjana paramapadane pAme, ema nivedana karI padArtha svarUpane vizeSa anubhava A graMtho--nA adhyayanAdijanya paricayane AdhIna hovAthI have huM A TuMka prastAvanAne saMkSepIlaIza. ane te vyAjabI ja che kAraNa ke saMkSeparUcine TuMkAmAM bodha thaI zake che. jema- caMdanavRkSanuM saMkSipta varNana paNa temAM rahela zItalatAnuM jJAna karAvAmAM nibaMdhanabhUta saM. paje che. tathA chaghasthAne AvArakakarmanA pratApe anAga janmakhkhalanA anivArya che. yataH- avazya bhASino doSAH, chamasthatvAnubhAvataH / samAdhi tanvate santaH, kiMnarAdhAtra pkrgaaH|| 1 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) prastAvanA tethI A be graMthomAM guNagrAhi vidyAvAcakavargane saMzodhanajI tathA mu. zujanya je kAMI yegyA bhUlacuka jaNAya tene mahAzayo sudhArIne vAMca, ane kAkarI jaNAvavA tasdI leze to bIjI AvRttimAM sudhAro paNa thaI zakaze- atyataM vistaraNa, bhUyA zrIzramaNasa pasta nivezrIgurUnemisUrIzvaracaraNakiMkara ni paghavijaya prastAvanAnI sUcanA peja pati mA kAraNe zabda kesa dethI chapAya che. peja 14 paMkita 24 mAM AvakArane bada "AvArakavAMcavuM. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInayatatvavistarArtha tathA navatasvasAhityasaGgraha viSayAnukramaNikA. viSaya. vistarArthakAranuM maMgalAcaraNa granthakAratuM vastusaMkIrtana maMgala nirUpaka prathama gAthA navatasvana saMkSipta svarupa. aMtargatapuNyAnubaMdhipuNyAdi cobhaMgIna svarUpa. navataravomAM jIvAjIvAdi vibhAgonI vheMcaNa. be athavA sAta tasvomAM navano aMtarbhAva. navatAvakramahetuvicAra prathamagAthArahasya. navatasvanA uttarabhedonI saMkhyAsUcaka dvitIyagAthA, uttarabhedomAM rUpImarUpI bhedasUcaka prAcInagAthAo. navatasvamA jIvAjIyAdi bhedadarzaka yaMtra. jIvatatvanA bhinnabhinnarIte bhedadarzaka prakSiptatRtIyagAthA nIvatatvanA 14 bhedanA nAma vatAvanAra cothIgAthA 14 bhedornu saMkSiptasvarUpa. jIva, lakSaNapradarzaka prakSiptapaMcamagAthA. nyAyavRSTie lakSaNasvarUpa bhane anumAnathI jIvatatvasiddhi jIvanAM lakSaNonu TuMkasvarUpa. sarvajIvomAM cAritranu, saparnusvarUpa paryAptisvarUpamApaka prakSiptagAthASaSThI paryAptinuM vistRtasvarUpa. bhinna bhinnamate paryAptiono artha. paryAptikramavicAra. paryAptisatkapudgala vicAra.. AhAraka kriyadehamAM tathA ekendriyomA AhAranA - khalarasapariNamanasaMbaMdhI zaMkAsamAdhAna. 37 devomAM pAMcaparyAptivarNanarahasya te saMbaMdhI bhinnabhinnavicAra. 37 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) zrInaaavavistarArthasya viSaya. paryAptino prAraMbha samakAle chatAM samApti kramazaH thAya jIvomAM praryApti saMkhyAvicAra. afodhakaraNa bhedavicAra. saMmUcchimamanuSyanI paryAptivicAra. praryApta paryAptasaMbaMdha vistRtavicAra paryAptAparyApta sUcaka yaMtra paryAptAparyAptamo saMvedha. labdhikaraNa paryApta paryAptano kALa. paryAptAparyAptakAlasUcaka yaMtra. aparyApta mRtyusaMbaMdhI zaMkAsamAdhAna, paryAptionaM kArya. pRSTha. > tatsaMbaMdhipraznottara. 38 tatvArthabhASyavRtyukta paryApti vicAra. paryAptaono prAraMbha ane pUrNatA te zuM ? te saMbaMdhI zaMkAsamAdhAnapUrvaka vistIrNa vicAra. indriyono sthAnavicAra. abhyantarendriya saMsthAna (AkAra). indriyonI laMbAI pahoLAi jADAinuM pramANa. indriyagrAhyaviSaya tathA tenuM kSetrapramANa, indriyonI prApyAprApyakArivibhAga. 40 xxxxxx ww 3 % indriyapudgalapradezo tathA tatkSetranuM alpAbahutva koNa indriya kayAjIvane hoya ? te vicAra. indriyonuM alpAbahutva. indriyonA 29 bhedano yaMtra. indriyamAM dairdhyAdi 9 dvArano yaMtra. manobala prANa tathA dravyamanabhAva dravyamanavicAra. digaMbara tathA naiyAyikAdi saMgatamanonirAsa. 42 43 e 46. 54 prANabheda tathA jIvomAM prANasaMkhyAsUcaka prakSipta saptamIgAthA. 58 indriyaprANano artha tathA dravyAdibheda.. 59 dravyAdibhedanA nirvRtyAdi bhedadarzakayaMtra indriyabhedasvarUpa. 46 47 59 59 61 62 63 ka 66 66 67 68 69 71 73 73 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // viSayAnukramaNikA // * viSaya. pRSTha. bacanabalaprANavicAra. 74 zabda paudgalikatva siddhi AkAzaguNatvanirAsa. 74 bhASAnI utpatti - kSetra - AkRti - sthiti vigere vicAra. 75 kAyabala prANavicAra pAMcazarIranuM saMkSipta svarUpa. zarIramAM kAraNabheda - pradezasaMkhyA - svAmitvavicAra. 76 77 eka jIvamAM yugapat zarIrasaMvedha. 78 zarIranuM vyAptikSetra tathA kArya zarIronuM dairghyapramANa tathA jaghanyotkRSTasthitivicAra. sarvaloke zarIrasaMkhyA tathA virahavicAra. kayA jIvane keralA zarIra hoya ? zarIramAM kAraNakRtavizeSAdi 11 dvArayaMtra zvAsocchravAsa prANavicAra. AyuH prANavicAra. dravyAyuSya tathA kAlAyuSya vicAra. apavartamIyAnapavartanIya - sopakrama nirupakramAyuvicAra. AyuH pulakSaya thAya tenI lAthe sthitikSaya zIrIte sopakramanirupakramano artha. apavartanIyAdi bhedasaMvedha. upakramabhedavicAra. ( 3 ) zvAsocchravAsa sAthai AyuSyano apekSAvicAra. AyurvRddhi thAya ke nahi ? te vicAra. apavartanIyAnapavartamIyatA hetu vicAra. tatvArthavRtyukta vistRta khulAso 80 81 82 kayA jIvone kayuM AyuSya hoya ? te vicAra. jIvaparabhve AyurbandhakAla vicAra. kayA jIvane kelA prANa hoya teno vicAra. ekendriyAdimAM ucchvAsavicAra tathA saMmUrchimamanuSyanA 1600400 83 thAya ? te saMbaMdhIvicAra. 89 90 91 91 92 94 94 86 87 87 88 prANavicAra. 97 jIvatatvapariziSTa apekSAbhede jIvonA ekathI bAbIza, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) zrInavatatvavistarArthasya - viSaya. pRSTha. . patrIza, ekasosoLa-pAMcasotresaTha, pavimocIrAzI . jIvabhedavicAra. 98 pAMcasodhesaTha jIvabhedavistAra. 100 caudajIvabhedasthAno. ajIvatattva 14 bhedasUcakagAthA AThamI. dharmAstikAyavicAra. adharmAstikAyavicAra. AkAzAstikAyavicAra. kALavicAra. 108 naizcayikakAlasvarUpa-vartanAparyAya-pariNAmaparyAya vicAra. 109 kriyAparyAyavicAra. 110 paratvAparatvaparyAyavicAra. vyAvahArikakAlasvarUpa. skandhavicAra. dezavicAra. pradezavicAra. paramANuvicAra. paramANupradezabhedavicAra. dravyonA skandhAdimedo tathA tenI saMkhyASicAra ajIvatatvamAM dravya keTalA tathA dharmAstikAya-adharmA. stikAyalakSaNadarzaka gAthA navamI. pAMcadravyarnu TuMkamAM svarUpa. 121 AkAzAstikAyasvabhASa tathA pudgalabhedadarzaka gAthA dazamI 123 dravyasvabhAvakathanaprasaMge purlabhedakathanahetuvicAra. pudgalalakSaNadarzaka gAthA ekAdazI. 126 zabdabheda tathA utpattivicAra. 127 aMdhakAravicAra, udyAta-prabhA--chAyAvicAra. Atapa-varNAdivicAra. ekamuhartanI AvalikA saMkhyAdarzaka prakSina gAthA dvAdazI 134 117 . . . 125 128 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA. 141 142 viSaya. pRSTha. samayathI AraMbhI kAlacakrasudhI kAladarzaka gAthA trayodazI. 134 dRSTAMtobatASayApUrvaka samayanu sUkSmasvarUpa. AvalikA-kSullakabhava-ucchavAsasvarUpa. 136 muhUrtanA cAMdrAdibhedo tathA nAmo. 137 divasarAvinA bhedo-tenu mAna tathA padaradivasa 15 rAtri 15 tithinA nAmo. 138 caMdrapUryAdi pAMcaprakAranA mAsonuM svarUpa. ayanasvarUpa-pAMca prakAranA varSanu svarUpa yuga pUrvAgathI - AraMbhI zIrSaprahelikAsudhIkAlanu svarUpa. 139 matAMtarathI latAMgAdikAlasvarUpa. . palyopamasAgaropamasvarUpa. 140 utsarpiNI, avasarpiNI, kAlacakrasvarupa. atItAnAgata kAlapramANa. aDhIchIpavahAra kAlavyavahAravicAra. kAlasvarUpajJApaka yaMtra. 142 cha dravyamA pariNAmyAdibhedajJApaka prakSiptagAthA caturdazI. 144 pariNAmI-apariNAmIvicAra 145 jIvadravyamA gatyAdi 10 pariNAmavicAra. 145 ajIba (pudgala) dravyanA bandhanAdi 10 pariNAmavicAra.. cha dravyamAM jIvAjIvarUpyapirUvicAra. 247 cha dravyamAM sapradezApradezAdivicAra. 148 cha dravyamAM nityAnitya viSayakanizcayavicAra. 149 cha dravyamAM kAraNAkAraNavicAra. 150 dravyakRta upakArAdivarNana. cha dravyamAM kartRtvAdivicAra, cha dravyamAM sarvavyApi-dezavyApi sapravezApravezAdi vicAra. 153 cha dravyomA pariNAmyAdi vibhAgayaMtra. cha dravyonA dravya, kSetra, kALa, bhAva, guNa, AkRti varNana 154 ajIvatattvapariziSTa. ajIvanA 560 bheda arUpinA 30 ruupyjiivn| 530 bheda. 156 146 151 156 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) zrInavatatvavistarArthasya .. - 158 161 viSaya. pRSTha. bhanapi bhanIvanA 10 bheda. 157 haukikakAlavicAra. . dazavakAlikacUNinA abhiprAye ajIvameda vicAra... puNyatatva prAraMbha prathama 17 bhedadarzaka gAthA paMdaramI. 159 puNyazabdArtha tathA puNyatasvasvarupa tathA kayAkayA karmanI koNakoNa prakRti zA hetuthI puNyakarma kahevAya ? tenuM . . vistArathI rahasya. 160 puNyavandhamA 9 kAraNo. laukikamAnyatAnu bhasvIkAryapaNuM. . . 17 puNyaprakRtiona saMkSiptasvarUpa. zeSa 25 prakRti jaNAvanArI solamI gAthA. . 167 25 prakRtionuM saMkSiptavarNana. tiyagAyupuNyaprakRtimAM zA hetuthI ? tathA tiryaggati-Anu... pUrvIpApamAM kema gaNI ? tenu praznottara sAthe varNana. 169 25 prakRtimAM batAvela asadazaka zabdano artha jaNAvanArI / prakSipta gAthA sattaramI. 170 prasAdi 10 prakRtinuM Tuka svarUpa. puNyatasvapariziSTa--gatIndriyamArgaNAye puNyaprakRtibhedo. 172 ta vArthakAramate puNyaprakRtibhedo. pApatatvaprAraMbha-pApatattvanA 62bheda darzAvanAra gAthA 18 mI. 174 pApaprakRtivandhanA 18 hetuo . 175 62 pApaprakRtiornu saMkSiptavarNana. . zeSa 20 bheda jaNAvanArI gAthA ogaNI samI. 20 prakRtiornu saMkSipta varNana, 1.82 aDhAramI gAthAmAM nAma mAtra kahela sthAvara dazaka prakRtio jaNAvanArI prakSipta gAthA vIzamI. .184 pApatattvapariziSTa gatIndriya mArgaNAye pApa prakRtibhedo. 185 ApravatattvaprAraMbha tenA 42 bheda darzAdhanArI gAthA 21 mI. 187 indriyodvArA karma AvavAna varNana. ...188 kaSAyA- tenA uttarabhedo- tethI thatA AzravanuM varNana - te saMbaMdhI samajavA lAyaka hakIkata. 189 172 181 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha. // viSayAnukramaNikA // (7) viSaya. pAMca avratasvarUpa tethI thatA AzravanuM varNana. 192 traNa yogarnu svarUpa tathA tethI thatA zubhAzubha Azravanu varNana. 194 25 kriyAo paikI prathamanI 8 kriyAyo jaNAvanArI prakSipta gAthA bAvIsamI. 196 AThakriyAotuM vistRtavarNana tathA tenA guNasthAnakI sImA.197 zrIsthAnAMgasUtra- prajJApanAjI...navatattvabhASyAdi granthone / anusAre kriyAona varNana. 197 navathI soLa sudhI kriyAo batAvanAra gAthA trevIzamI- 201 sattarathI paccIsa sudhI batAvanAra gAthA covIzamI. 205 Azrayatattva pariziSTa-gatIndriyamArgaNAye AzravonI vheMcaNa 208--ka saparatattva prAraMbha-maMvaranA sattAvana bheda darzAvanArI . pacIsamI gAthA 209 pAMcasamiti traNaguptinAma darzAdhanArI prakSipta chavIzamI . gAthA. 210 pAcasamitinuM vistRtavarNana. 211 praNaguptivarNana-samitigupti bhedavivecana. bAdhIzapariSahI paiko prathamanA cauda parISahadarzaka prakSipta sattAvIzamI gAthA. 213 1 kSudhAparISaha svarUpa tathA te sahana karavA upara hasti mitra hastibhUti muninu dRSTAnta, 214 2 pipAsAparISaha svarUpa tathA te sahana karavA upara dhana mitra tathA dhama zarmAmuninu dRSTAnta. 215 3 zItaparISahasvarUpa tathA te sahana karavA upara zrIbhadra bAhusvAmimahArAjanA. cAramitra ziSyonuM dRSTAnta. 217 4 uSNaparISahasvarUpa tathA te upara arahannakamuninu dRSTAnta. 218 5 daMzapariSahasvarUpa tathA te sahana karavAupara zramaNa ___ bhadramuninuM dRSTAnta. 220 6 acelakaparISahasvarUpa tathA sahana karavAupara Arya rakSitasarinA pitAnuM dRSTAnta. 221 / 7 aratiparISahasvarUpa tathA te sahana karavAupara rAjaputra tathA purohitaputranu dRSTAnta. 224 212 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) zrInavatasvavistarArthasya * viSaya. 8 sIparISahamvarUpa tathA te sahana karAupara zrIsthUlabhadra bhagavAn dRSTAnta. 226 9 caryApariSahasvarUpa tathA te upara saMyamasUrinu saMkSipta vRttAnta. 226 10 naiSedhikIparISahasvarUpa tathA te uparakurUdattaputramuninu dRSTAnta. 227 11 zayyA parISahasvarUpa tathA te sahana karavAupara somadattamuninu dRSTAnta. 227 12 AkrozaparISahasvarUpa tathA te sahana karavAupara . . - tapasvimuninuM dRSTAnta. 227 13 vadhapariSahasvarUpa tathA te sahana karavAupara skandakamuninA . . ziSyonu dRSTAnta. 229. 14 yAcanApariSahasvarUpa tathA te sahana karavAuMpara balabhadra - muninu dRSTAnta. 231 - zeSapariSahonA nAma batAyanAra prakSipta gAthA aThAvIzamI. 232 15 alAbhapariSahasvarUpa te sahanakarI saMtoSarAkhavA upara kRSNa-baladeva-dArUka-satyakanu dRSTAnta. 232 16 rogapariSahasvarUpa tathA te sahana karavA upara sanatkumAra . cakravarti, dRSTAnta. 234 17 tRNasparzapariSahasvampa tathA te sahana karavA upara bhadramuninu dRSTAtta. 235 18-19 malapariSaha tathA satkAraparISahasvarUpa tathA te sahana karavAupara dRSTAMta. 237 2) prajJApariSahasvarUpa tathA te sahana karavAupara sAgarA. cAryanu dRSTAnta. 237 21 ajJAnapariSahasvarupa tathA te sahana karavAupara mAtuSaH / mAruSamuninu dRSTAnta. 237 22 samyaktvapariSaha svarUpa tathA te sahana karavAuparaM ASADhAcAryanu dRSTAntaH 238 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ||vissyaanukrmnnikaa // ra48 22 parISahamAM karmodaya ane guNasthAnayaMtra.. 239 10 prakAre yatidharmadarzAvanArI prakSipta gAthA ogaNatrIsamI 240 kSAntyAdi dazedharmonuM TuMka vivecA. . 240 bArabhAvanAo paikI prathamanI nava bhAvanAo darzAvanAra prakSipta gAthA trIzamI. 243 anityatAdi bhAvanAornu saMkSipta vivecana. 244 zeSabhAvanAo batAvanArI prakSipta gAthA ekatrIzamI 246 lokasvabhAvAdi bhAvanAona TuM ka varNana. ra6 pAMca cAritro paikI prathamano cAra darzAvanArI prakSipta - gAthA batrIzamI. 248 sAmAyikAdi cAritronaM vivecana.. parihAravizuddhi caritravarNana prasaMge tenA bhedo tathA parihAravizuddhicAritra upara kSetrAdi vIza dvAronuM vivecana.250 yathAkhyAtacAritranuM svarUpa tathA mahimA sUcavanArI prakSipta gAthA tetrIzamI. 254 saMvaratatsvapariziSTa gatIndriyAdimAnaNAe saMgharonuM ghaTAvaq. 256 nirjarAtattva prAraMbha nirjarAnA bArabheda tathA bandhanA cAra bheda darzAvanAra gAthA cotrIzamI. 253 prakRnyAdi. bandhabhedona vivecana. 257 cha bAhya tapa sUcavanAra prakSipta gAthA pAMtrIzamI. cha bAhyatapabhedonu vivecana. aNasaNanA bhedo. puruSastrInapuMsakanA AhAranuM pramANa. abhyantaratapo bhedo sUcavanAra prakSipta gAthA chatrIzamI. prAyazcittanu svarUpa tathA vivecana. vinaya, svarUpa tathA vivecana. vaiyAvRttyasvarUpa tathA vivecana. svAdhyAya svarUpa tathA bheda vivecana. 266 Ata--raudra-dharma-zukladhyAnanA vivecanI tathA bhedo. 266 utsargasvarUpa tathA bhedavivecana. . . . . . prakRtibandhAdinu svarUpa sUcavamArI prakSipta gAthA 37 mI. 271 269. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) zrInavatattvavistarArthaH - prakRtibandhanAdi 4 nu vivecana. 271 saMkSepamA 4 bandhahetuonuM varNana. ra7rU mULa tamA uttara karmaprakRtibhedo darzASanArI prakSipta gAthA ADatrIzamI. 274 ATha karmona TuMka svarUpa. 275 ATha karmonA svabhAvasUcaka dRSTAnto batAvanAra prakSipta .. gAthA ogaNacAlIzamI. 276 karmanA ATha dRSTAntonuM vivecana. .. 277 uccakulAdi viveka nahI mAnanArAone zikSaNa. 280 ATha karmopaikI cAra karmonI utkRSTasthiti darzAvanArI / prakSipta gAthA cAlIzamI. 281 zeSa cAra karmonI utkRSTasthitisUcaka prakSipta ____ gAthA ekatAlIsamI. 282 karmonI jaghanyasthitidarzAvanArI prakSipta gAthA 42 mI. 283 bandhatattva pariziSTa. ATha karmonI utkRSTa-jaghanya sthiti abAdhAkAladarzaka yaMtra. 285 mokSatatvaprAraMbha mokSatattvanA navadvAra darzAvanAra gAthA 43 mI 286 navadvAronu vivecana. 287 satpadaprarupaNodvArasvarUpa sUcaka prakSipta gAthA 44 mI. 289 mUla cauda - uttara bAsaTha mArgaNA batAvanArI prakSipta, . gAthA pIstAlIzamI. 292 mArgaNAdarzaka yaMtra. 293 mArgaNAomAM mokSapada prAptidarzaka prakSipta gAthA 46 mI. 295 dravyapramANa tathA kSetradvAra batAvanArI prakSipta gAthA 47 mI. 300 sparzanA-kAla-antaradvArasUcaka prakSipta gAthA aDatAlIzamI.303 bhAga tathA bhAvadvAra batAvanArI prakSipta gAthA 49 mI. 306 alpabahutvadvAra batAvanArI prakSipta' gAthA pacAsamI. 301 napuMsaka bhedo tathA muktiyogya napuMsakasvarUpa. samakAle siddhiyogya jIva saMkhyA yaMtra. 314 navatatvajJAna tathA zradvAnanu phala sUcavanArI gAthA 51 mI. 316 samyaktva saMbaMdhamAM jANavAyAgya praznottarA. 318 310 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . // viSayAnukramaNikA // (11) m nizcala samyaktva kone hoya ? te svarUpa sUcaSanAra gAthA bAvanamI. 319 samyaktvano mahimA sUcaSanAra prakSipta gAthA tepanamI. 322 pudgalaparAvartana svarUpasUcathanAra prakSipta gAthA copanamI. 325 bAdara sUkSma dravyAdi pudgalaparAvartana saMkSipta varNana. 326 siddhamA paMdara bheda darzAvanArI gAthA paMcAvanamI. paMdarabhedona kAMika vistRta vivecana. 328 paMdara bhedo paikI prathamanA cAra bhedonA dRSTAnta batAvanArI . gAthA chapanamI. 334 paMdara bhedono paraspara saMvedha. bhatIrtha siddha marUdevImAtAnuM dRSTAnta. 336 gRhiliMgasiddhAdi cAra bhedonA dRSTAnta batAvanAra . . gAthA sattAdhanamI. 337 gRhaliGgasiddhAdi upara bharata mahArAja-valkalacIrimahArAja padaraso tApasonA saMkSipta vRttAnto. 338 strIliGgasiddhAdi upara candanabAlAnuM dRSTAnta. 339 puruSaliMgasiddhAdi cAra bhedanA dRSTAnto sUcavanArI gAthA . aThAvanamI. 340 puruSaliGgasiddhAdi uparagautamasvAmIjI-gAMgeya-karakaMDU -kapilamuni vigerenA dRSTAnto. 340 buddhaboddhita siddhAdi vaNarnu varNana karanArI gAthA 59 mI. 345 mokSatasva pariziSTa, siddhamAM navatatvabhASyAdimAM varNavelu 12 anuyogadvAronu samavatAraNa. 347 gatIndriyAdimArgaNAe muktivarNana. samayasiddha saMkhyAyaMtra. prakSipta gAthAo sAthe ekaso cAlIsa gAthArnu 'navatattva prakaraNa. 353 351 352 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) zrInavanacavistarArthasya // navatattvasAhityasaMgrahanI viSayAnukramaNikA / / (sAnuvAdasaMskRtasAhityAnukramaNikA) 1.umAsvAtivAcaka vinirmita navatasva prakaraNa gurjara . bhASAnuvAda sAthe. 1 2 jayazekharasUriracita navatatvaprakaraNa gUrjarabhASAmuvAda sAthe. 8 3-4 abhayadevaripraNIta bhASyasameta devaguptasUri saMdRSdha navatatvaprakaraNa gUrjarabhASAnuvAda sAthe. 9 5 devendrasUri guMphita naghatattvaprakaraNa gUrjarabhASAnuvAda sAthe.36 __ (saMskRtasAhityAnukramaNikA.) prAcInAvacUrNi-sAdhuratna pUrikRtAvadhUNi-devendrasUridhinimitavRtti-vRhannavatattvaprakSepa gAthA-tadavacUrNisametazrImaya tattva prakaraNa. 1 navatatvomAM jIvAjIvAdi vibhAga tathA SaDadravyomA pariNA myAdivibhAgadarzaka yaMtro. 80 (gUrjarabhASAnuvAdasametasaptatasvasAhityAnukramaNikA) zrIhemacandra sUripraNIta saptatasva prakaraNa gUrjarabhASAnuvAda sAthe. 1 sAta tattvomAM jJeyaheyodi vibhAga sUcaka yaMtra. devAnandasUriracita saptatattvaprakaraNa gUrjarabhASAnuvAda sAthe. 19 * A navatattvasAhityasaMgraha, navatattvaprakaraNavistarArthanA parizidharUpe yojela chatAM pharamAo padhI javAthI tathA vistarArtha bahAra paDa / presa vigerenI agavaDatAne lIdhe vilaMba thavAthI alaga baMdhAyo che. paNa tenI viSayAnukramaNikA tyA dAkhala thavI rahI gayela hovAthI ahIM dAkhala karI che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // viSayAnukramaNikA // (gurjarabhASAsAhityAnukramaNikA . ) zrIbhAgyavijayajIkRta navatanvastavana. zrI viveka vijayajIkRta navatatvastavana. zrIjJAnasAramunikRta padyabaddha navatatva prakaraNa gadyabhASA navatattva prakaraNa. navatasvAnuM bhASAmAM TuMka vivecana. jIvatatvaprAraMbha tathA bhedavarNana. paryApta vizvAra. prANavicAra. ajItavaprAraMbha tathA bhedavarNana, SaD dravyavicAra. puNyatazvaprAraMbha tathA bhedavarNana. pApatatvaprAraMbha tathA bhedavarNana. ( 13 ) AzravatattvaprAraMbha tathA bhedavarNana. saMgharatattvaprAraMbha tathA bhedavarNana. nirjarAtattvaprAraMbha tathA bhedavarNana. vandhatatvaprAraMbha tathA bhedavarNana. prakRtibaMdhavicAra. samyaktvAdhikAravarNana, avAntarakarmasthiti vicAra. rasabandhavarNana. pradezabandhavarNana. mokSatatvavicAra. navatatvabodhaphala vicAra. palyopama sAgaropamaM yAvat pugalaparAvarta paryantakAla paMdara bheda siddhavarNana 14 29 30 32 32 33 35. 36 37 38 240 40 ra 44 18 51 52 57 svarUpa varNana 57. 60 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath zuddhipatrakam // pR. paM. azu0 zuddha. / 37 . 17 mAsA bhAsA 10 22 kahayu kA / 37 20 cchavA chavA .' 11 23 adha0 adha01, 38 11 vaiki vaiki 17 21 jovo jIvo / 3910 vaMdhabaMdha 18 7 jevo. jIvo 39 23 labdhi . labdhi 18 13 draSTi dRSTi 40 23 sabhU sambhU 21 24 tIja toja 40 . ryApti ryApta . 21 17 zani zaGgi 40 18 labdhilabdhi 21 24 siddha siddhi 40 18 cchaSA cchvA 22 18 ihA IhA / 23 1 jANA jaNA 42 19 sidhdhI siddhi 23 4 caitatya caitanya 42 20 sudhI sudhI. 23 7 nIgo nigo 43 9 cchavA cchvA 23 10 a a. 43 26 ptena 23 12 koi koine 6 paryA paryA .. 24 14 aza aMza 50 21 thatha thama 24 15 dhIka 54 2 pudgaga pud 25 26 jIvo jIvo 73 2 ghrANe ghrANe 26 4 uNo UNo 73 28 maNa maNaNa 74 17 ane ane AkAza 32 20 pura pud 75 26 sughI sudhI 32 26 cchavA cchavA 76. 1 katA ,tA 33 15 rupa rUpa / 78 21 bhate mate 33 26 cchavA cchvA 78 24 A au 33 20 attmA AtmA 89 24 vIje bIje 34 4 cchavA cchavA / 95 11 vApya vyApya 34 28 rupe rUpe / 96 8 vAkI bAkI 35 2, attmA AtmA / 98 11 1 pa 1 apa 36 4 cchavA uvA 36 6 vana nava 101 18 gapatI gatI . 36 14 zeSa zeSe 109 7 jISa jIva FREE EFFEREE EFFEEEEEER EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 9. bandha 302 . 8 joSo jIva 276 22 tha . hi / 303 3 aMta aMtaraM "... " vA vAna | 303 17 sidhdha siddha 288 20 pa " " mau mahu 292 5 zirA iyA | 322 12 . gadvA gayaddhA 298 19 cAra traNa 329 17 pama ema 299 18 ruma rUpa | 337 4 higa giha sUcanA. ___pA. 134-28 mI lAinamAM. bhagavatIjI-panavaNAvRti Adi ne abhiprAye tejasavargaNA aSTasparzI che.ane tethI te gurulaghudravya mAnyu che. ane cataH spIbhASAdi vargaNAo agurulaghudraSya che. pA. 165-3 jI lAinamAM " ruDha muMDa " e zabda pachI chaThI lAinamA 'jevu" e zabdathI "puNyarUpa che" tyAM sudhInuM vAcavU pachIthI "A praNe' vigere vAMcadhuM. pA. 182-14 mo lAinamA.ekendriryAdi jAninAma karna ekendriyAdivyapadeza thavAmAM ane indriyaparyApti nAmakarma sparzanAdi indriyo pAmavAmAM phayu che, ___ pA. 184-15mI lAinamAM."hoya te"e zabda pachI 82 huMDaka-je karmanA udaya thI zarIranA tamAma avayavo lakSaNarahita hoya te. pA. 209-20 mI lAinamAM manoyogAdinI vRttione azubha vyApAramAthI athavA sarvathA rokavI te guti. pA. 25 -15 mI lAinamAM. bhikSAnAsaMsRSTa-asaMsRSTa-udhdhRtaalpalepakRta-uda gRhIta-pragRhIta-ujjhitadharmAe sAta bhedo paikI prathamanA beno tyAga karI pAMca bhede bhIkSA grahaNa kare temAM paNa nirantara be bhedano abhigraha rAkhe. nava munigaNa paikI anucAraka tathA vA vanAvArya (kalpasthita) nirantara AyaMbila kare cha. tapa karanAra tathA anucArakane ativArAdi kAraNe vAcanAcArya prAyazcittAdi Ape che. parihAra vizuddhikalpa tIrthakaranI pAse agara tIrthakara pAMse jemaNe te kalpa aMgIkAra ko hoya tenI pAMse aMgIkAra karAya che. pA. 33.-20 mI lAinamAM. 1500 tApaloe aSTApadaparva tathI UtaratA gaunamanvAmI mahArAja pAle pratrajyA grahaNa karI ane sAdhu veva dho hato tyArajAda pArakarA'muM hatuM. jetho teo svaliMga siddhaja gaNI zakAya. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 9. vadha bandha / 302 8 jovo jIva 276 22 tha. 303 3 aMta aMtaraM "... " vA vAna / 303 17 sidhdha siddha 288 20 pa 5 " " mau mahu 292 5 jJirA iyA 322 12. gaddhA gayaddhA 298 19 cAra praNa | 329 17 pama ema 299 18 ruma rUpa | 337 4 higa giha sUcanA. pA. 134-28 mI lAinamAM. bhagavatIjI-panavaNAvRti Adi ne abhiprAye taijasavargaNA aSTasparzI che.ane tethI te gurulaghudravya mAnyu che. ane cataH spIbhASAdi vargaNAo agurulaghudradhya che. pA. 165-3 jI lAinamA " ruDha maMDa " e zabda pachI chaThI lAina mAM "jevu" e zabdayI "puNyarUpa 2' tyAM sudhIrnu vAMca, pachIthI "AtraNe" vigere vAMcaSaM.. pA. 182-14 mo lAinamA.ekendriAdi jAminAma karma ekendriyAdivyapadeza thavAmAM ane indriyaparyApti nAmakarma sparzanAdi indriyo pAmavAmAM phayuche, pA. 184-15mI lAinamA."hoya te"e zabda pachI 82 huMDaka-je karmanA udayayI zarIranA tamAma avayavo lakSaNarahita hoya te. pA. 209-20 mI lAinamAM. manoyogAdinI vRttione azubha vyApAramAthI athavA sarvathA rokavI te gupti. pA. 25 -15 mI lAinamAM. bhikSAnAsaMmRSTa-asaMsRSTa-udhdhRtaalpalepakRta-uda gRhIta-pragRhIta-ujjhitadharmAe sAta bhedo paikI pra. thamanA beno tyAga karI pAMca bhede bhIkSA grahaNa kare temAM paNa nirantara be bhedano abhigraha rAkhe. nava munigaNa paikI anucAraka tathA vA banAvAyaM (kalpasthita) nirantara Aya vila kare cha. tapa karanAra tathA anucArakane ativArAdi karaNe vAcanAcArya prAyazcittAdi Aye che. parihAra vizuddhikalpa tIrthakaranI pAse agara tIrthakara pAMse jemaNe te kalpa aMgIkAra ko hoya tenI pAMse aMgIkAra karAya che. pA. 33: -20 mI lAinamAM. 1500 tApaloe aSTApadaparva tathI UtaratA gautamabvAmI mahArAja pAle pratrajyA grahaNa karI ane sAdhu veSa lodho hato tyAravAda pAra' karADaM hatuM. jetho teo svaliMga siddhaja gaNI zakAya. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakalasvaparasamayapArAvArapArINebhyaH satsaMyamabhRdavataMsakebhyo jagadanugrahakaraNebhyastapogacchAcAryabhaTTAraka zrImadvijayane misUrIzvarapAdapadyebhyo namo namaH // zrInavatattvavistarArthaH // nItvA varajinendra, natavibudhezaM ca nemisUrIzam // navatattvavistarArthaM kurve'haM bAlabodhArtham // 1 // ( AryA ) avataraNa --- A navatatva prakaraNanA prAraMbhamAM granthakAra mahArAja vastu saMkIrtanarUpamaMgalAcaraNa tathA granthAbhidheyAdi kahevA mATe 9 tatvanAM nAma jaNAve che. " mULa gAthA 1 lI. jIvA'jIvA puNNaM, pAvA'savasaMvaro ya nijjaraNA // baMdho muruko ya tahA, navatattA huMti nAyavvA // 1 // // saMskRtAnuvAdaH // jIvAjIva puNyaM, pApAzravau saMvarazca nirjaraNA baMdho mokSazca tathA, navatattvAni bhavaMti jJAtavyAni // 1 // zabdArthaH jIva-jIvatantra. ajIvA - ajIvataca. punaM - puNyatatva. pAva - pApataca. Asava - Azravatacca. saMvaro - saMvaratattva. ya - ane. nijjaraNA - nirjarAtatva. baMdha-baMdhatacca. muruko - mokSatava. tahA - tathA, temaja, tatsvarUpe. navatattA - navatacco. hu~ti-che. nAyanyA - jANavAyogya. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) zrI navatattva vistarArthaH - gAthArtha:--jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa e nava (9) tatvA (satyasvarupe) jANavA yogya che.. vistarArtha:-A navatattva prakaraNanA prAraMbhamAM prathama navatattvono saMkSipta artha ApramANe - ___vyavahAra naye ( sthULa dRSTie)'zubhAzubha karmono karttA, hA ane bhoktA ( eTale zubhAzubha karmoMne vinAza karanAra ane te karmoMnA zubhAzubha phalone bhogavanAra ) te jIva kahevAya, athavA duHkha sukhAdi jJAnanA upayogarupa ( anubhavarupa ) caitanya lakSaNavALote jIva kahevAya, athavA 'daza bAhya prANo paikI yathAyogya prANone dhAraNa kare te jIva 'kahevAya, ane e jIvana je (lakSaNa-bhedAdi ) svarUpa te jIvatatva kahevAya. 1 - jIvathI viparIta lakSaNayukta eTale caitanyalakSaNa rahita je jaDa svabhAvI te ajIva kahevAya, ane e ajIva je lakSaNa bhedAdi svarUpa te ajIvatatva kahevAya. 2 1 puNyakarma ane pApakarmano. 2 yaH kartA karmabhedAnAM, bhoktA karmaphalasya ca.. saMsartA parinirvAtA, sa hyAtmA nAnyalakSaNa: artha-je karmabhedono karanAra, karmaphalano bhogavanAra, karmane anusAre eka gatimAthI bIjI gatimAM janAra, ane karmano anta karanAra eja lakSaNavALo AtmA che, parantu bIjA lakSaNavALo nahi. 3 " cetanAlakSaNo jIvaH" iti vcnaat| 4 e daza bAhya prANonuM svarUpa 7 mI gAthAmAM kahevAze. 5 " jIvati-dazavidhAna prANAn dhArayati iti jIvAH " iti vacanAt. saMsAramA rahelA. jIvana e upara kahelaM lakSaNa jA. NavU. siddha bhagavaMtomAM to jJAnAdisvarUpa bhAva prANo hovAthI jIvapaNuM kaheluM che Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatattvasaMkSepasvarUpam. jIva jenAvaDe sukha bhogave che te karma puNya kahevAya, ane te puNyanuM ( zubha karmarnu ) je lakSaNa bhedAdi svarUpa te puNyatattva kahevAya che. ahiM jIvane sukha bhogavavAmAM kAraNarUpa je zubha karma te 'dravyapuNya kahevAya, ane te zubhakarmane utpanna karavAmAM kAraNarUpa je jIvanA zubha adhyavasAya (pariNAma ) te 'bhAvapuNya kahevAya. athavA puNyAnuvaMdhipuNya ane pApAnubaMdhipuNya e pramANe puNya ve prakAre che. tyAM je puNya bhogavatAM bIjaM navaM puNya baMdhAya te puNyAnubaMcipuNya, enA udayathI A bhavamAM sukha bhogavI AgaLa paNa mukha ja bhogave bharatacakracattI vigerenI mAphaka. AryAvarcanA mahaDika dAnezvarI ane dharmI jIvo A bhavamA puNyakarma bhogavI rahayA che, ane te puNya bhogavavAdvArA bIjuM navaM puNya paNa upArjana kare che, jethI A lokamAM ane paralokamAM (parabhavamAM ) paNa teone sadgatija prApta thAya che, mATe te puNyAnubaMdhipuNya kahevAya che. ane je puNya bhogavatAM bIju navu puNya, na baMdhAya parantu pApa baMdhAya te pApAnubaMdhipuNya kahevAya. jemake AryAvarttanA ane anAryadezanA je maharDika jIvo keTalAeka evA che ke A bhavamA ghaNA uMcA prakArano aneka jAtano vaibhava bhogavI rayA che, parantu te vaibhava ( puNyakarma ) bhogavatAM chatAM satkAryoM-sadAcAra pravRtti nahiM hovAthI bIjaM navaM puNya upArjana nahiM karatAM asadAcAra pravRttithI aneka prakAranAM pApakarma karI pApa mAtraja bAMdhI rahyA che jethI A bhavamAM to puNyakarmathI sukha bhogavI rahyA che, parantu 1 A sthAne dravya eTale " lokavyavahArathI, " athavA " sthUla dRSTie " evo artha karavo. . 2 A sthAne bhAva eTale " vAstavika rIte" athavA "tattvadRSTie" evo artha karavo.e banne zabdonoartha AzravAdikamAM paNa eja pramANe jANavo. 3 mahAdhanavAna. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) zrInavatacavistarArthaH - parabhavamAM to brahmadattacakravartInI mAphaka duHkhamaya durganima che, evA prakAranA puNyane pApAnubaMdhi puNya kahevAkAM Ave che. cAlu prakaraNamAM - vizeSataH puNyAnubaMdhipuNyaneja puNya tarIke mAnavu yogya che. 3 ' jIvane duHkha bhogavavAmAM kAraNarupa je azubhakarma te dravya pApa, ane te azubha karmane utpanna karavAmAM mULa kAraNarupa je azubha adhyavasAya ( bhAva-pariNAma ) te bhAvapApa kahevAya, ane e pAparnu je lakSaNa medAdi svarUpa te pApatatva kahevAya. ahiM pApa paNa ( puNyatattvamAM kahyA pramANe) be prakAraceM che. tyAM meM kasAi macchImAra vagere jIvo A bhavamAM daridratAdi aneka duHkho (pApo) bhogavI rahyA che ( bhogave che) ane eja pApa bhogavavAdvArA bIju navu pApa upArjana kare cha jethI A bhavamAM teone sukha nathI ane parabhavamAM paNa sukha nathI mATe te pApAnubaMdhi pApa kahevAya. tathA je jIvo A bhavamAM daridratAdi duHkha (pApa) bhogave hai, parantu A daridratA ne pUrvakRta pApanoja prabhAva cha ema samajI potAnI zakti pramANe dharmakRtyo kareM che jethI A bhavamAM to teone sukha nathI paNa parabhavamAM to avazya sukha thAyache ja mATe te puNyAnubaMdhi pApa caNDakauzika sodinI mAphaka kahevAya che. atre banne pApane pApa tarIke mAnavu yogya che, topaNa vAstavika rIte pApAnubaMdhi pApane vizeSataH pApa tarIke mAnavu yogya 2. e pramANe puNya pApanI caturbhagI (cAra bhAMgA-cAra prakAra) nIce pramANe thayA. 4 1 puNyAnubaMdhi puNya-'sukha' che anecha -AprakAra AdaravA yogyache. . 1 arthAt ( puNyAnubaMdhi puNyathI ) A bhavamAM sukha cha, ane parabhavamAM paNa sukha che, e rIte cAra prakAra samajavA. 2 vartamAnakAlanI apekSAe. 3 bhaviSyakAlanI apekSAe. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatatvasaMkSepasvarUpam, (5) nathI, tyAga karavA yogya nayI -,, 2 pApAnubaMdha puNya - sukha' ke ane 3 pApAnubaMdhi pApa - sukha' nayI ane 4 puNyAnubaMdhi pApa - sukha' nathI ane che jIvomAM karmanuM je Ava te dravya Azrava, ane karma AvavA - mAM kAraNa rUpa je jIvano rAgadveSayukta pariNAma te bhAva Azrava, ane e AzravanuM je lakSaNa bhedAdi svarUpa te Azrava tatva kahevAya. ahiM " Azrava " e zabdano artha " AvakuM " thAya che. A Azrama puNyata ane pApa taccano paNa samAveza thai zake che. kAraNa zubha karmanuM AvakuM te zubhAzrava eja puNya, ane azubha karmanuM AvakuM te azubhAzrava eja pApa kahevAya che. e pramANe ve tano samAveza karavAthI sarva tacca sAta che ema paNa zAstromAM kaheluM che. 5 "9 " AdaravA yogya jIvamAM AvatAM karmonuM je rokAvuM ( saMvara-- rokA, aTakavaM, e arthathI ) te dravya saMvara, ane AvatAM karmone rokavAmAM kAra* rupa je jIvano zuddha adhyavasAya ( bhAva -- pariNAma ) te bhAva saMvara, ane e saMvaranaM je lakSaNa bhedAdi svarUpa te saMvaratasva kahevAya. 6 karmoMno je dezathI ( alpAMze ) kSaya thavo te dravyanijrjarA, ane karmoMno dezathI kSayaM karavAmAM kAraNarUpa jIvano je vizuddha adhyavasAya te bhAva nirjarA athavA samyagadRSTi jIvanI ( sarvajJa kathita tavajJAna para saMpUrNa pratIti-- zraddhAvALA jIvanI) je. nijrjarA te sakAma nirjarA, ane mithyAdRSTi jIvanI ( sarvajJa kathita tatvajJAna para alpAMze paNa apratItivALA jIvanI) je nirjarA te akAma nirjarA. ahiM cAlu prakaraNamAM sakAma nirjarAja nirjarA tarIke gaNavI yogya che, kAraNa ke . Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) zrInavatastvavistarArthaH - - - samyagadraSTi jIva jeTalI nirjarA kare che tenAthI navo karmabaMdha ati alpa karI zake, ane mithyASTi jIva to nijarA alpa kare ane navIna karmabaMdha ghaNoja kare jethI sarvakarmakSayano avasaraja na male, mATe jemAM alpakarmano baMdha che ane ghaNA karmanI nirjarA che evI samyagdRSTinI sakAma nirjarA ja sarva karmano kSaya karanArI (mokSa prAptimAM kAraNavALI ) hovAthI nirjarA tarIke gaNI zakAya. 7 ____ jIvanI sAthe karmonU je paraspara malI javubaMdhAvU te dravyabaMdha, ane te karmoMne bAMdhavAmAM kAraNarupa jIvano je rAgadveSayukta pariNAma te bhAvabaMdha kahevAya, ane e baMdhanuM je lakSaNa bhedAdi svarUpa te baMdhataca kahevAya. lokhaMDanA goMLAmAM agni jema praveza karIne rahe che, tema karmanA aNuo paNa AtmAmAM praveza karIne rahe che. 8 - AtmAnI sAthe lAgelAM sarva karmono je sarvAMze saMpUrNa kSaya thavo te dravyamokSa, te karmoMnA kAraNarUpa rAgadveSAdino je sAze saMpUrNa kSaya thavo te bhAvamokSa, ane e mokSanuM je lakSaNa bhedAdi svarUpa te mokSatattva kahevAya. 9 upara batAvelA svarUpavALA navatacco je pramANe siddhAnto tathA granthomAM varNavyA che te pramANe jANavAyogya che, kAraNake tenuM jJAna samyakatva sthiratA tathA zuddhinuM paramakAraNa che. 9 tattvormA jIvAjIva vibhAga. nava tattvamAM jIvatatva yukta hovAthI jIvatattva, tathA jIvaguNane ( AtmAnA guNane ) pragaTa karanAra hovAthI saMvara nirjarA ane mokSa e cAra tattva jIvasvarupa che. ane puNya--pApa--Azrava--ne baM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatatva saMkSepasvarUpam. dha e cAra tatva jaDapadArthanA ( pugalanA ) vikAra rUpa hovAthI a. jIva che, ane ajIva to ajIva cheja, e pramANe 5 tattva ajIvasvarUpa che. 9 tattvomA rupI arupI vibhAga. navavatvamAM jIva dehadhArI hovAthI rUpI che, tathA saMvara nijarA ane mokSa e traNe jIvanA pariNAma rUpa hovAthI arUpI cha, tathA puNya, pApa, baMdha, ane Azrava e cAre jaDano (pudgalano karmarUpa) vikAra hovAthI rUpI che, ane ajIvanA keTalAeka bheda rUpI ane keTalAeka bheda arUpI (2 jI gAthAnA vivaraNamAM kahevAze te pramANe skaMdha-deza-pradeza-ne paramANu e cAra pudgalanA bheda rUpI che, ane zeSa 10 bheda arUpI) che mATe ajIvatattva rUpI arUpI che. 9 tattvomAM heya jJeya ane upAdeya. navatattvamAM jIva ne ajIva e be tattva jJeya-jANavA yogya che. kAraNake e be tattvano Adara athavA tyAga thai zakato nathI, tathA pApa Azrava baMdha e traNa tatva AtmaguNane AcchAdana karanAra ( DhAMkanAra-prakAzita nahi thavA denAra ) hovAthI heya-tyAga karavAyogya che. tathA saMvara nirjarA ane mokSa e traNa tattva AtmaguNaMne pragaTa karanAra hovAthI upAdeya-AdaravAyogya che. tathA puNyataca e suvarNanI paNa beDI sarakhaM hovAthI vAstavika rIte tyAga karavAyogya che, topaNa AtmaguNane pragaTa karavAmAM ( mokSamArgamAM cAlatA mumukSu jIvone ) sahAyarUpa (vaLAvA sarakhaM) hovAthI upAdeya ja gaNAya che. " prazna-saMvarAditattva jIvasvarUpa hovAthI jJeya, ane Azra Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) zrI navava vistarArthaH * vAdita paNa ajIvasvarUpa hovAthI jJeya kema na gaNAya ? athavA saMvarAditattvo jo jIvasvarUpa ke to jIvatazva upAdeya kema na gaNAya ? ane AzravAditavo jo ajIva svarUpa ke to ajIvatava he kema na gaNAya ? uttara --ahiM heya jJeyAdi vivecanamAM mukhyatAye navatastvonI vivakSA karelI hovAthI svatazvanI mukhyatAye jIvatatva te AtmA ja jANo, ane ajIvatava te dharmAstikAyAdika ( AgaLa kahevAtA) 14 bheda jANavA, parantu AzravAdirUpa vikAronI mukhyaare e be eat ahiM grahaNa na karavAM, jethI e ve tattvo jJeya mAtra ja che. athavA sAta tattva. cAlu prakaraNamA jo ke vo nava kahela che, parantu saMvara nirjarA ane mokSa e traNa tatvane jIvasvarUpa ( prathama kahyA pramANe) gaNavAthI, ane puNya, pApa, Azrava ane baMdha e cAra tatvo prathama kahyA pramANe ajIva svarUpa gaNavAthI mukhyatve jIva ane ajIva e beja tatra gaNI zakAya athavA prathama kahI gayA jaba puNya ane pApane Azraaavani aMtargata gaNatAM jIva, ajIva, Azrava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa e pramANe ( tatvArtha sUtramAM kathA pramANe ) sAta tatva paNa gaNI zakAya, valI navatatvonI utpAda, sthiti, ane vyaya svarUpasatpaNAnI vivakSAye satsvarUpa ekatantra paNa kahI zakAya tema pAMco paNa vivakSA bhede kahI zakAya che. parantu cAlu vivecana navatane aMgeja che ema jANavu. navatattvakrama hetuvicAra, sakalatattvano vicArakaranAra - samajanAra ajIva pudgalAdidra Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatatvakramahetuvicAraH - - - vyonI grahaNAdi kriyA karanAra, puNya-pApa-Azrava-saMvara-bandha--nijarA-ane mokSatattvanI kriyAomAM pravRttikaranAra jIvaja che, temaja jIva vinA tenA virodhI ajIvanI tathA puNyAditattvonI upapatti paNa thai zake nahI mATe prathama jIvatattva kayu. jIvonAte te bhedonI vyavasthA tathA parabhavamAM gamanAgamana vigere dharmAstikAyAdi ajIvatattva sivAyathAya nahI mATe bIjaM ajIvatatva. te ajIvanA karmasvarUpa vikAroja puNya pApa che, temAM paNa prazasta hovAthI trIjuM puNyatattva ane cothu pApatattva. te bannenuM zubhAzubha Azrava vinA grahaNa thai zake nahI mATe pAMcamuM Azravatattva. jyAre AzravathI karma Ave che tyAre tene rokanAra tattva hovu joiye mATe chaTuM saMvaratattva. jema saMvarathI navAMAvatAM kamoM aTake che tema junA karmoMne kSayakaranAra tattva paNa hovu joie mATe sAtamu nirjarAtaca kA. AzravathI AvelAM karmoM jIvanI sAthe sUcikalApanAdRSTAnte baddhaspRSTAdi avasthAye saMbaddha thayA sivAya phaLa ApI zake nahI. temaja nirjarAthI jIvasaMbaddha junAM karma jyAre viyukta thAya che tyAre tenuM virodhI jIva sAthe karmoMne saMyukta karanAra tatva paNa kahevU joie mATe AThamuMbandhatattva kaDaM. jyAre jIvanI sAthe karmono saMbaMdha thAya che tyAre teno sarvathA mokSa paNa hovo joie. vaLI te (mokSa) sarvotkRSTa hovAthI ane tene jamATe sarva granthanI pravRtti hovAthI sarva granthanA niHsyanda( sAra ) rUpa navamuM mokSa tatva kayu. - prathama gAthArnu rahasya. ___ Aprathama gAthAye karI ziSTAcArane pALavA mATe nirvighnapaNe granthanI samApti thAya te mATe vastusvarUpasaMkIrtana' rUpa maMgalAcaraNa 1, tathA zrotRpravRttinA heturUpa grantha- abhidheya 2, tathA navatacanuM jJAna me 1-2 emAM namaskAra, AzIrvAda, ane vastusaMkIrtana, e Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) zrInavatattvavistarArthaH. LavaI te ane paraMparAe mokSarUpa phaLa 3, klI abhidheya ane anthano vAcya vAcaka bhAva saMbandha 4, tathA navatattvamo jijJAsu AtmA adhikArI 5, epramANe maMgala tathA anubandhacatuSTayanuM varNana karyu, jeyI mokSAbhilASI jIvone A granthanI AdarayogyatA pradarzita karI. avataraNa-pUrva gAthAmAM 9 tatvanAM nAma kahIne have A gAyAmAM kayA tattvanA keTalA bheda che ? te darzAve che. . ...... ... mULagAthA. 2 jI. caudasa ghaudasa bAyA--lIsA bAsI a hu~ti bAyAlA sattAvannaM bArasa, cau nava bheyA kameNesi // 2 // saMskRtAnuvAdaH / cartudaza cartudaza dvicatvAriMzat , ityazItizca bhavati dvicatvAriMzat / / saptapaMcAzata dvAdaza, caturnavabhedAH krameNaiSAM // 2 // zabdArthaH caudasa-cauda. bArasa-bAra. vAyAlIsA-vetAlIza. cau-cAra. AsI-vyAzI. nava-nava. haMti-cha. meyA-bheda. bAyAlA-betAlIza. kameNa-anukrame sattAvanna-sattAvana. esiM-e 9 tatvonA. 4 prakAranAM maMgalAcaraNamAthI tronuM vastusvarUpasaMkIrtana nAmanuM maMgalAcaraNa kahayuM che. tathA navatattvonAM nAma kahevAthI abhidheya, "nAyavyA" e padathI prayojana, ane arthApattithI saMbaMdha, tathA adhikArI. e pramANe anubaMdha catuSTaya kaheluM jANavU. . Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatazvamatibhedasvarUpam. (11) gAthAe 9 tatvomAM anukrame jIvanA 14, ajIvanA 14, puNyanA 42, pApanA 82, AzradanA 42, saMvaranA 57, nijarAnA 12, baMdhanA 4, ane mokSatacanA 9 e pramANe ( sarva maLI 276 ) bheda che. vistarArtha:-gAthAmAM kahelA sarva maLI 276 bheda te te tavanA vivecana prasaMge kahevAze. tathA prathama gAthAnA arthamAM da veila jIva, ajIva, rUpI, arUpI, heya, jJeya, ne upAdeya e sAta vibhAgamAM kayA tattvanA keTalA keTalA bheda prApta thAya che teno saMkSepa gAthA ane yaMtradvArA darzAvAya che. "cammA'dhammA'gAsA, tiya tiya addhA ajIva dasagA ya // . sattAvatraM saMvara, ninjara dudasa mutti navagA ya // 1 // aTTAsi arUvi havai, saMpai u bhaNAmi ceva rUvINaM // paramANu desa paesA, khaMdha cau az2IvarUvINaM // 2 // jIve dasacau ducaU, bAsI bAyAla huti cattArI // saya aTThAsI rUvI, dusaya chassatta navatatte // 3 // " gAthArtha:-dharmAstikAya, adharmAstikAya, ane AkAzAstikAya tenA 'praNa praNa bhedo eTale ke nava bhedo, tathA addhA eTale kALa e ajIvanA 10 bhedo, tathA 57 bheda saMvaranA, nirjarAnA 12 bheda, mokSatatvanA 9 bheda, // 1 // e 88 bhedo arUpI hoya che, have nizca yathI rUpInA bhedo kahuMchu, paramANu, deza, pradeza ane skandha e cAra pudgalanA bhedo rUpI ajIvanA // 2 // tathA 'jIvanA 14 bheda, puNyatattvanA 42, pApatattvanA 62, AzravanA 42, baMdhatattvanA 4, e 1 dharmastikAya 1, deza 2, pradeza 3, e pramANe adha0 deza, 2 pradeza 3, AkA0 1, deza 2, pradeza 3. 2 saMsArI jIva sarvadA karmayukta hovAthI. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) zrInaktatva vistarArthaH sarva maLI 188 rUpInA bhedo jANavA. rUpI tathA arUpInA maLIne navatastvanA 276 bhedo thayA // 3 // . 276 bhedamAM. 276 bhedamAM. 276 bhedamAM. jIva ajIva rUpI arUpI. heya. jheya. upAdeya. tattvanA. jIvatakhanA. 14 14 0 0 0 . * ajIvatakhanA. 14 / 4 0 0 . puNyatattvanA. 0 0 . 0 pApatatvanA. . 0 0 AzravatattvanA. 0 . 0 - 0 . 0 57 2 0 saMvaratattvanA. nirjarAtattvanA. 0 0 paMcatattvanA. . 0 0 . 0 . mokSa satcanA. 0 | 92 184 188 88 12828 120 // atha prathamaM jIvatattvam // . avataraNa-pUrvagAthAmA sAmAnyathI navatattvanI bheda saMkhyA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnAvidhajIvabhedasvarUpam. (13) kahIne have A gAthAmAM judI judI apekSAeprathama jIvatatvanA bhima bhinna bheda (Agala 4 thI gAthAmAM kahevAtA 14 bhedayI) zude prakAre kahevAya che. mULagAthA 3 jI egaviha duviha tivihA, caubihA paMcachavihA jiivaa|| ceyaNa tasaiyarehiM, veya-gaI-karaNa-kAehiM // 3 // ||sNskRtaanuvaadH // eka vidhadvi vidhatrividhA, zcaturvidhAH paMcaSavidhA jiivaaH|| cetanatrasetarai-rvedagatikaraNakAyaiH // 3 // ___ zabdArthaH egaviha-eka prakAranA ceyaNa-cetana(e ekaja meda vaDe) duviha-be prakAranA tasa-trasa ( ane) tivihA-traNa prakAranA iyarehi-sthAvara vaDe caubihA-cAra prakAranA veya-veda( nA bheda vaDe) paMca (vihA)-pAMca prakAranA gai-gati( nA bheda vaDe) chabihA-cha prakAranA karaNa-indriya( nA bheda vaDe) jIvA-jIvo kAehiM-kAya ( nA bheda baDe ) gAthArtha-sarve jIvo cetana (caitanya lakSaNa yukta ) hovAthI ekaja prakAranA che, athavA ( A jIvatatvamA sarvatra saMsArI jIvono vicAra karela hovAthI siddha jIva sivAyanA) sarve jIvo trasa ane sthAvara ebe bhedamA aMtargata hovAthI 2 prakAranA che, athavA sarve jIvono traNa vedamA samAveza thato hovAthI 3 prakAranA cha, athavA sarva jIvo gatinA cAra bhedamA aMtargata hovAthI 4makAranA cha, athavA sarve jIvo indriyonA 5 bhedamAM aMtargata hovAthI 5 prakAranA cha, athavA sarve jIvano cha kAyamA samAveza thato Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInavatatvavistarayaH / hocAyI jIvo 6 prakArakA paNa che. vistarArtha:--sarva jIyo caitanya lakSaNa yukta hovAyI (caitanya lakSaNa rUpa bhedavaDe sarva jIvo) ekaja prakAranA che, parantu keTalAeka jIvo caitanya lakSaNayukta ane keTalAeka jovo caitanya lakSaNa rahita ema ve prakAranA jIvo nathI, mATe sarva jIvo caitanya lakSaNavaDe ekaja prakAranA che. labdhiaparyAptA sUkSmaikendriya jevA jaghanya jIvomAM paNa jJAna mAtrA anantamA bhAga jeTalI sadAkALa hoyaja che. jenuM svarUpa AgaLa kahevAze. " athavA saMsArI jIvomoM keMTalAeka jIvo vasa (trAsa-bhaya pAmI eka sthAnathI bIje sthAne gamana karanAra ) che, ane keTalAeka jIvo sthAvara (bhaya pAmIne paNa sthAnAntara javAne azakta) che, ahiM agni ane vAyu gativaDe trasa che paNa vAstavika rIte sthAvarache e hetuthI saMsArI jIvo trasa ane sthAvara ema be prakAranA paNa gaNI zakAya che.. ' athavA saMsArI jIvomA keTalAeka puruSaveda (strI upara abhilApa ) vALA, keTalAeka jIvo strIveda vALA ( puruSa upara abhilApa vALA ), ane keTalAeka jIvo napuMsakavedavALA (strI ane puruSa epane upara abhilASavALA) hovAthI saMsArI jIvo puruSavedI, strIvedI, ane napuMsakavedI ema traNa prakAranA paNa gaNI zakAya. ___ athavA saMsArI jIvomAM keTalAeka deva, keTalAeka manuSya, keTalAeka tiyeca, ane keTalAeka nAraka hovAthI gatibhede (devAdika gatinA bhedavaDe) saMsArI jIvo cAra prakAranA paNa gaNI zakAya. ___athavA saMsArI jIvomAM keTalAeka jIvo mAtra eka sparza indriyavAna, keTalAeka sparza ane jIvhA e ve indriyavALA, keTalAeka sparza-jIvhA-ane nAka e traNa indriyovALA, keTalAeka sparzajIvhA-nAka ane cakSu e cAra indriyavALA, ane keTalAeka jIvo Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnAvidhajIvabhedasvarUpam, (15) sparza-jIvhA-nAka-cakSu--ane kAna e pAMca indriyo vALA paNa che, e hetuthI saMsArIjIvo ekendriya-bIndriya-vIndriya-caturindriyaane paMcendriya ema pAMca prakAranA paNa gaNI zakAya.. ___ athavA saMsArI jIvomAM keTalAeka jIvo pRthvIkAya ( pRthvI rUpa dehane dhAraNa karanArA ) che, keTalAeka apakAya (jaLa-pANI rUpa dehane dhAraNa karanArA ), keTalAeka tejas (agni rUpa zarIrane dhAraNa karanArA ), keTalAeka vAyukAya ( vAyu-havArUpa dehavALA ) keTalAeka vanaspatikAya ( vanaspati rUpa dehavALA), ane keTalAeka jIne trasakAya (sanAmakarmanA udayathI gamana zaktivAlI dehane dhAraNa karanArA) hovAthI jIvo cha prakAranA paNa gaNI zakAya. ziSya-bIjI gAthAmAMkahelAuddeza pramANe jIvanA 14 bheda davivAne badale A vicitra rIte jIvanA 6 bheda darzAvyA te zRM? . guru-he jijJAsu jIvanAje 14 bheda sAmAnyathI bIjI gAthAmAM kahyA che te AgaLanI 4thI gAthAmAM vizeSataH kahevAze, parantu atre to prasaMgopAtta judI rIte6 bheda darzAvyA che. vaLI A gAthAmAM darzAvyA pramANe jIvo judI judI rIte 6 prakAranA cha eTaluMja nahiM parantu ethI paNa adhika sAta prakAranA, ATha prakAranA, nava prakAranA ityAdi aneka prakAranA che, je prajJApanAdi siddhAMtarthI jANavA yonya che. avataraNa--pUrva gAthAmAM judA prakAre jIvabheda kahIne have A gAthAmAM (bIjI gAthAnA uddeza pramANe ) jIvanA 14 bheda kahache. mULa gAthA 4 thI. - egiMdiya suhumiyarA, sanniyarapaNidiyA ya sbiticuu|| apajattA pajattA, kameNa caudasa jiyaTThANA // 1 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) zrInavatatvavistarArthaH ........ // sNskRtaanuvaadH|| ekendriyAH sUkSmetarAH, saMjJItarapaMcendriyAzca sadvitricatuH / / aparyAptAH paryAptAH, krameNa caturdaza jIvasthAnAni // 4 // zabdArtha. egidiya-rakendriya jIvo. bi-dIndriya. ti-trIndriya. 'iyarA-bAdara. . cau-caturindriya. sami-saMjipaMcendriya. apajattA-aparyAptA. iyara-asaMjJipaMcendriya. pajjattA-paryAptA. (paNidiyA-paMcendriya) kameNa-anukrame. ya-ane, tathA. caudasa-cauda. sa-sahita. jiyahANA-jIvanA bheda. gAthArtha:-sUkSma ekendriya, bAdara ekendriya, tathA dvIndriya trIndriya, ane caturindriya sahita saMjJipaMcendriya tathA asaMjJi paMcendiya e sAte aparyAzA ane sAte paryAptA gaNatAM anukrame 14 jIvabheda thAya. 1-2 zrIjI gAthAmAM " iyarehiM " zabdano artha " sthAvara vaDe " kahela che ane A gAthAmAM iyarA tathA iyaranA artha judA judA karA ternu kAraNa e che ke: iyara-itara zabda je nAmane joDAyalo hoya te nAmathI viparita artha thAya che, jemake sUkSmanu itara bAdara, sthAvaranuM itara prasa, saMcirnu itara asaMjJi, paryAptanuM itara aparyApta, ane laghurnu itara guru ityAdi rIte iyara-itara zabdano artha pratipakSa (vi. parIta ) karato. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazajIvamedasvarUpama. (17) vistarArtha:-gAthAmAM kahelA jIvanA 14 bhedano anukrama ( anukrame 14 bheda) A pramANe ke 1 aparyApsA sUkSma ekendriya. 8 paryAptA trIndriya. 2 paryAptA sUkSma ekendriya. 9 aparyAptA caturindriya. 3 aparyAptA bAdara ekendriya. 10 paryAptA caturindriya. 4 paryAptA bAdara ekendriya. 11 aparyAptA asaMzi paMcendriya. 5 aparyAptA dvIndriya. 12 paryAptA asaMjJi paMcendriya. 6 paryAptA dvIndriya. . 13 aparyAptA saMjJi paMcendriya. / 7 aparyAptA trIndriya. . 14 paryAptA sahi paMcendriya... upara kahelA 14 bhedamAM sarva saMsArI jIvono samAveza thai - ke cha, arthAt e 14 bhedayI vyatirikta (bhinna-judo) koipaNa saMsAravartI jIva nathI. e 14 bhedamA je jIvo (6 hI gAthAmAM kahevAze tevA svarupavAnI ) svayogya paryAptio pUrNa karyA vinA maraNa pAme te aparyAptA,ane svayogya paryAptio pUrNa karIneja maraNa pAme te paryAptA jIvo kahevAya che. sUkSma ekendriyAdikanuM svarUpa anya sthale vistRta che topaNa ati saMkSepathI kahevAya che. A sivAya bIjA paNa 32-563 vigere bhedo thAya che je pariziSTayI dekhavA.. je ekendriya jIvo (arthAta ekendriyajIvonAM zarIra)ghaNAekava thayA chatAM paNa cakSugocara (dRSTigocara) athavA koipaNa i ndriyane grAhya (indriya gocara ) na thai zake tevA sUkSmanAmakarmanAudayavALA ekendriya jIvo sUkSmaekendriya kahevAya che. A jIvo cauda rAja pramANa lokamAM (AkhA jagatamAM) sarvatra rahelA che. arthAH va sakala vizvamAM evI koi paNa jagyA nathI ke jyAM sUkSma ekendriyo na rahyA hoya. e jIvo sUkSma hovAthI koi paNa indriya dvArAjANI zakAtA nathI, parantu sarvajJokta siddhAMtomA teornu astitva (vidyamAnatA) kahela hovAthI ApaNe mAnavA yogya che ke jagata Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) . zrInavatatva vistarArthaH mAM evA prakAranA paNa 'asaMkhya tathA 'anaMta sUkSma jaMtuo rahelA che. 'baLI sUkSmadarzaka yaMtrathI jovA icchIe topaNa te dekhI zakAya nahi kAraNake havA bAdara (eTale indriya gocara) hote chate paNa game tevA sUkSmadarzakathI joi zakAya nahiM to te sUkSmadarzaka yaMtrathI sUkSma ekendriya jaMtuoM kevI rIte dekhI zakAya ? vaLI e sUkSma ekendriyamAM sUkSma pRthvInA jaMtuo (sU0 pRthvIkAya ) asaMkhya che, temaja sUkSma apkAyAdi (pANI agni ane vAyunA) jIvo paNa asaMkhya che. parantu sUkSma vanaspati jaMtuo to A jagatamAM tethI paNa adhika eTale anaMta che. kAraNake ananta sUkSma vanaspatikAya, eka zarIra jene sUkSma sAdhAraNazarIra vA sUkSma nigoda athavA sUkSma anantakAya kahe che tevI asaMkhyAta nigodono eka golaka ( goLo ) bane tevA asaMkhyAta golako ( goLAo) caudarAja lokanI aMdara che. * tathA je pRthvI--jaLa--agni-ane vanaspati draSTi sparzanAdi indriya gocara thAya ke ane je havA sparzagocara thAya che te pRthvI vagere sarve vAdara eTale sthULa che, ane e pRthvI-jaLa-agni--havA ane vanaspati sarva jIva yukta che, mATe e pRthvI vigere jIvo bAdara ekendriya kahevAya che. bAdara vanaspatikAyamA keTalAka sAdhAraNa zarIrI che, jevAM ke jamInakaMda, Ada, mULA, zevAla vigere. keTalAka pratyeka zarIrI che, jevA ke Amra, niMba, phaLa, phula vigere. tathA zaMkha-koDI--jaLo-alasIyAM--pUrA-kRmI ityAdi dvIndri 1 sUkSma pRthvI-ap-teu-vAyukAya e cAranI apekSAye. ... 2 sUkSmasAdhAraNa vanaspatikAya (sUkSmanigoda )nI apekSAye. 3 eka zarIramAM anantajIvo hoya te sAdhAraNa zarIrI, ke jao sarakhI rote ucchavAsa AhArAdi lenArA che. . 4 eka zarIramAM eka eka jIva alaga alaga hoya te pratyeka gharIrI. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazajIvamedasvarUpam. ya jIvo cha, ane te mAtra bAdara ja hovAyI sUkSma bIndriya ane bAdara bIndriya evA be bhedavALA nathI, eja pramANe AgaLa trIndriyAdi jIvo paNa sarve eka bAdara bhedavALAja che parantu sUkSma nathI. ziSya-dIndriyAdijIvobAdaraja hoya che, ema kema kahevAya ? kAraNake e jIvo evA sUkSma paNa hoya che ke je cakSuthI dekhI zakAtA nathI, paNa sUkSmadarzaka yaMtranI madadathI dekhI zakAya che, vaLI ethIpaNa vadhu sUkSma hovAno saMbhavache ke jeo sUkSmadarzakanI madadathI paNa dekhI zakAya nahiM, to tevA ativArIka dvIndriyAdi jaMtuono saMbhava hogAthI dvIndriyAdi jIvo sUkSma paNa kema na kahevAya ! ____ guru-he jijJAsu? tevA atibArIka jaMtuo lokavyavahAramA bhale sUkSma kahevAya, parantu vAstavika rIte to sUkSmanAmakarmanA udaya vALA ane je aneka jaMtuonAM dehapudgalo ekatra piMDita yayA cha tAM paNa na dekhI zakAya te jIvo sUkSma gaNI zakAya che. ane dIndriyAdi jIvo to evA che ke teonAM dehapudalone ghaNA pramANamAM ekA piDita karatAM avazya cakSuAdi indriyane grAhya thai sake che mAre nevA jIvo atre sUkSma tarIke gaNI zakAtA nathI. tathA gadhaiyA-dhanerIyAM-yeLa-mAMkaDa-jU-kuMthuA-kIDI-makoDAvImela ityAdi trIndriya jIvo cha - tathA bhramara-vicchu-bagAi-karoLIA-kaMsArI-tIDa-ityAdi caturindriya jIvo che. ... tathA mAtapitAnA saMyoga vinA jagadika sAmagrIthI ekAeka utpanna thanArA deDakA-sarpa-maccha ityAdi.tiryaMca paMcendriyo, ane ma. nuSyanA maLamUtrAdi (14) azuci padArthomA utpanna thatA samuchima manuSyo sammUrchima paMcendriya kahevAya , punaH e samUrchima Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) zrI navasva vistarArthaH jIvo sarve tathA prakAranA vizeSa manovijJAna rUpa saMjJA rahitaja hoya che mATe asaMjJi paMcendriya kahevAyace. tathA je jIvo mAtapitAnA saMyogavaDe garbhAzayamAM utpanna thAya che te garbhaja paMcendriya jIvo ( paryAptAvasthAmAM) avazya manovijJAna sahitaja hoya che mATe e jIvo saMjJipaMcendriya kahevAya che. e pramANe jIvabhedanu kaMika svarUpa sthAnazUnya nahi rahevA mATe kazuM, vizeSa svarUpa to jIvavicArathI athavA bIjA graMthothI jANavA yogya he. avataraNa - pUrva gAthAmAM jIvanA 14 bheda kahIne have A gAthAmAM jIvanuM lakSaNa zuM ? te kahe che. 'nANaM ca daMsaNaM ceva, caritaM ca tavo tahA vIriyaM uvaogo ya, eyaM jIvassa lakhkhaNaM // 5 // ( saMskRtAnuvAdaH) jJAnaM ca darzanaM caiva, cAritraM ca tapastathA // vIryamupayoga - tajjIvasya lakSaNam // 5 // zabdArthaH nANaM- jJAna ca - ane ( vA padapUraNArthe ) daMsaNaM-darzana caiva nizcaya cAritaM - cAritra ca - ane ( vA padapUraNArthe ) tavo-tapa wod tahA - tathA vIriyaM vIrya uvaogo - upayoga a- ane ( vA padapUraNAyeM ) eyaM - e jIvassa - jIvanuM . lakkhaNaM - lakSaNa, cinha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvata vejIvalakSaNavarNanam, (21) - gAthArtha:-jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya, ane upayoga e jIvanAM 6 lakSaNa' che. vistarArtha:-have navatattvamA prathama jIvatattvanA varNanamAM jIva 14 prakAranA che ema kaDyu, parantu jIva eTale zuM ? ane jIvanA lakSaNa-cinha zuM ? te A gAthAmAM darzAvAya che. tyAM prathama jJAna e jIvanu lakSaNa-cinha che, temaja darzana, cAritra, tapa, vIrya ane upayoga e 6 jIvanAM cinha cha, arthAt e 6 guNa je padArthamA hoya te padArtha "jIva" kahevAya che. have e 6 guNa nuM ( jIvanA cinhamuM) svarUpa, tathA kayA jIvone kevI rIte hoya che ! te kahevAya ke. 1 jenAthI vastu jaNAya (" lakSyate aneneti lakSaNam" . " asAdhAraNa dharmo lakSaNam " ) tevo asAdhAraNa ( te vastuthI anyamAM nahI rahenAro) je dharma taM lakSaNa kahavAya. lakSaNarnu itarabheda jJAna e phaLa che, * lakSaNa avyApti-ativyApti-asaMbhava e paNa doSa rahita hovu joie toja te sadalakSaNa kahavAya. je vastunuM lakSaNa abhipreta hoya te vastunA amuka aMzamAMna rahevU te avyAni, lakSyathI adhikamAMrahevu te ativyApti.lakSya mAtramA na raheg te asaMbhava, jema gAyatuM 'kapilatva' avyApti doSagrasta che, 'zRMGgitva' ativyApti doSa duSTa cha 'ekazaphatva ' asaMbhava doSayukta che ane 'sAsnAvattva' e sadulakSaNa che. sAmAnya jJAnione matIndriya padArthanA jhAnane mATe anumAnanI jarura che, jema parvatamAM vadvijJAna dhUmahetuthI mahAnasa ( rasoDA)nA dRSTAnte thAya che, tema pulano Azraya karanArA varNAdiguNanA dRSTAnte jJAnAdi guNo AdhAravAlA hovAthI tenA (zAnAdinA ) AdhArapaNe AtmA ( jIva ) nI siddhi thAya che. "jJAnAdayo dravyAzritAH guNatvAdrapavat" "na pRthvyAdibhUtAzritAH pratyekaM teSvanupalabhyamAnatvAt , yannaivaM tannaivaM yathA sattvakaThinatvAdi " " bhUtAdivyatirikta( jIva dravyAzritA bhUtAdyanAzritattve sati sAzritatvAt, yauvaM tannaivam. .. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) khlnjnin: jagatmA sarva padArthoM sAmAnya dharma ('A kaMDaka che, athavA ra A ghaTa cha, A paTa che ityAdi sAmAnya bodhaka dharma) ane vizeSa dharma (A. amuka che, athavA A ghaTa vA paTa amuka varNano, amuka sthAnano, amuka katrtA no ityAdi vizeSabodhaka dharma ) yukta che. temAM padArthoMnA sAmAnya dharmano avaSodha ( jJAna ) te darzana, ane vizeSa dharmanI avabodha te jJAna kahevAya che. athavA jIvano sAmAnya (vastunA sAmAnya-sAdhAraNa dharma saMbaMdhi ) upayoga te darzana, ane vizeSa upayoga te jJAna. athavA 'nirAkAra upayoga te darzana, ane 'sAkAra upayoga te jJAna, e sarva artha paraspara sarakhA arthavAlA che. e pramANe darzanaguNa ane jJAnaguNa e jIvanA mukhyadharma mukhyalakSaNa athavA mukhya cinha cha, kAraNake jIva sivAya bIjA koi padArthamAM thoDe aMze vA ghaNe aMze vijJAnazakti leza paNa hotI nathI, ane vijJAnazakti vaDena mA jIva chai ema oLakhAya che. A darzana guNa ane jJAna guNa aparyAtasUkSma ekendriyathI prAraMbhIne paryApta saMni paMcendriya sudhInA sarva jIvabhedamAM thoDe ghaNe aMze hoya che, punaH pRthvI jaLa-agni ityAdi . 1 e naiSayika arthAvagrahanI mukhyatAe darzana te nirAkAra upayogamAM gaNAya che, upalakSaNathI naizcayika ihA tathA vyaMjanAvagraha paNa darzanarUpa ja che. 2 "A ghaTa che" e joke naizcayika apAya hovAtho jJAnarUpa che parantu vyavahArika arthAvagrahanI mukhyatAe darzanarUpa che. .. 3 " A amuka che" e naizcayika apAyanI mukhyatAe zAnarUpa che, anyathA darzanarUpa to gaNela ja che. ...4 nirAkAra eTale sAmAnya. 5 sAkAra eTale vizeSa ( AkAra sahita.) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatatvejIvalakSaNavarNanamaH ekendriya jIvomAM vijJAna zakti nahiM jaNAtI hovAthI tezromAM vijJAna zakti bilakula nathI ema na kahI zakAya, kAraNake 'au. SadhI prayogavaDe bezuddha-bebhAna thaelA manuSyomA jema avyakta caitanya ( vijJAna zakti) vidyamAna cha, tema ekendriyamAM paNa avyakta caitanya vidyamAna che. e pramANe ekendriya jIvonI vijJAnazakti avyakta ane alpa hovAthI bIjA jIvonI mAphaka pratyakSa anubhavamAM AvI zakatI nathI, paNa zrI sarvajJoe aparyApta sUkSma nigoda sarakhA jIvane paNa akSarano (jJAnano) anaMtamo bhAga ughAho kaho che, ane eTalo' nikRSTa jJAnAMza paNa jo te jIvane na hoya vo te jova nahiM paNa ajIva sarakhoja gaNAya. e rIte a sarvajJa saMsArI jIvone darzanaguNa ane jJAnaguNa koine vyakta to koine avyakta koine alpa to koine adhika paNa hoya che, ane sarvajJane to jJAna guNa darzana guNa banne sarvAMze saMpUrNa hoya che. punaH asarvajJa jIvone 'prathama darzana (eTale sAmAnya upayoga ) ane pachI jJAna (eTale vizeSa upayoga ) hoya che, ane sarvajJane to prathama samaye jJAna bIje samaye darzana trIje samaye jJAna ane cothe samaye darzana e pramANe prathama jJAna pachI darzana anukrame parAvartamAna pAmyA kare che. punaH asarvajJa jIvonuM jJAna athavA darzana antarmuhUrta (be ghaDInI aMdaranA kALa ) pramANa hoya che, ane sa . 1 daradIne zastraprayoga ajamAvatAM auSadhInA prayogathI be. zuddha karavo paDe che. je prayoga jagaprasiddha che. 2 bIjAne anubhavamA na AvI zake tevI rIte apranTa. .3 ati alpa. 4 prathama eTale je samaye sarvajJatva (kevalajJAna ) prApta thAya te samaye .. . Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (24) zrInavatattvavistarArthaH vaijJanuM jJAna darzana ekeka samaya hoya che. e pramANe jIvanA mukhya lakSaNa jJAna ane darzananuM kiMcit svarUpa kaDaM. - tathA jJAnAdi guNamA (jJAna-darzanamAM) ramaNatA karavI te cAritra kahevAya, athavA mohAdhIna prANIo moha dUra karavAne mATe je abhyAsa rUpa yama niyamAdi (vratAdi) aMgikAra kare te cAritra kahevAya. A cAritra guNa paNa sUkSma aparyApta ekendriyAdi sarva jIvone thor3e ghaNe aMze hoya che, temAM samohI chamastha jIvone (mohanI sattAvAlA jIvone)'anaMtamA aMza jeTalaM cAritra hoya che, ane kSINamohI munirAjane, bhavastha ( dehadhArI) kevalI bhagavaMtane ane mokSamAM pahocelA siddhaparamAtmAone sarvAMze saMpUrNa cAritra hoya che. e pramANe sarva jIvo cAritra guNa yukta hovAyI ane cAritra guNa te jIva sivAya anya padArthamAM nahiM hovAthI cAritra e jIvanuM lakSaNa ke .... 1e anaMtamI aMza paNa judA judA jIvonI apekSAye ghaNI tAratamyatA vALo [ honAdhika ) hoya che, jemake sU0 nigodane prathama samaye je avyakta cAritra guNa vatai che te karatAM anya sU0 nigoda jIvano cAritraguNa anaMtaguNa adhika paNa hoya, ane sarvotkRSTa cAritra to kSINamohI munirAjane hoya. . 2 zaMkA-" sarva jIvo cAritra guNayukta che " ema kahe yukta nathI. kAraNake mithyAdRSTi vagere jIvo athavA sU0 nigodAdi jIvo ke jeoe dezavirati guNasthAna prApta karyu nathI sevA (anaMtAnubaMdhi-apratyAkhyAnIrUpa sarva ghAtI kaSAyanA udayavALA) jIvone leza mAtra paNa cAritra guNa saMmavato nathI. kAraNake e ye sarvaghAtI kaSAyodayavAlA jIvone leza paNa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvata jIvalakSaNavarNanam, (25) 2 tathA icchAno abhAva te tapa kahevAya che, athavA te icchA nirodha karavAnA ' abhyAsarUpa ' heturUpa ane ' cinharUpa je anazanAdi ( upavAsAdi ) te paNa vyavahArathI tapa kahevAya. e. tapa guNapaNa sarvajJane sarvoze saMpUrNa hoya che, ane ' zeSa jIvone thoDe ghaNe aMze hoya . 4 5 cAritra guNa hoya nahiM, punaH je anaMtAnubaMdhi kaSAya jIvanA samyaktva guNane paNa rokI rAkhe che te anaMtAnubaMdhinA udayavALA sU0 nigodAdi mithyAdRSTione cAritra guNanoM leza paNa kema saMbhave ? punaH sU0 nigodAdi mithyAdRSTi jIvone paNa jo leza mAtra cAritraguNa hoya che, to dezavirati guNasthAnavALA zrAkane dezathI (leza ) cAritrano udaya mAnavoM te zA mATe ? kAraNake prathama guNasthAnathI pAMcamA guNasthAna sudhInA sarva jIvone tamArA kahevA pramANe deza cAritra guNa to pragaTa thaloja che. uttara:- he jijJAsu ! e. zaMkA yogya che, parantu sarvaghAti 'kaSAyodayavALA jIvane paNa cAritraguNanA keTalAeka paryAya ughADA che, jema ati gADha meghAvRta divasamAM sUryano prakAza kiraNanA rUpamAM to bilakula nathoja topaNa sarvathA aMdhakAra nathI, parantu te divasa ati alpa prakAzayukta che, ane jo tema paNa na hoya to divasa ane rAtrino bheda na paDe, arthAt divasa rAtri eka sarakhI thAya. tevI rIte zraddhApUrvaka kaMDaka vratAdi aMgIkAra karI zake tevo cAritra guNa to e jIvomAM nathI, parantu avyakta ane ati alpa krodhAdinI maMdatArUpa cAritra guNa to avazya vattai che, kAraNake anaMtAnubaMdhyAdi sarvaghAtI kaSAyo sarvotkRSTa hoya topaNa cAritra guNanA keTalAka paryAyo nirAvaraNIya rahevAthI pa jIvomAM avyakta cAritra guNa hoi zake che, zrI karmaprakRti graMthamAM udIraNA karaNanI 48 mI gAthAmAM " mohanIyanI 28, antarAyanI 5, kevaLajJAnAvaraNa ane kevaLadarzanAvaraNa e 35 prakRtio jIvadravyane saMpUrNa haNe paNa jIvanA sarva paryA- C Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) zrInavatattvavistarArthaH yone na haNe" e pramANe kahelu hovAthI uparanA. sarve virodha upazAnta thAya che. punaH A samAdhAna tapha-vIrya-ane upayoganA saMbaMdhamAM paNa vicAravaM. 1 upavAsa ane uNodarI ityAdi vyavahAra tapanA mabhyAsathI icchAnirodharUpa naidhAyika tapa prApta thAya che, mATe vyavahAra tapa te nizcaya tapanA abhyAsarUpa che. 2 upavAsAdi vyavahAra tapa te icchAnirodharUpa naizcayika tapane utpanna kare che mATe vyavahAra tapa naizcayika tapanA heturUpa che. ... 3 sarva miSTa padArthoM prApta thayelA hoya athavA prApta thara zake tema hoya chatAM paNa teno tyAga karI parama zraddhAlu jIvo upavAsAdi vyavahAra tapa aMgIkAra kare che, to tethI anumAna dhAya che ke e jIvane avazya kaMika, aMze paNa icchAnirodhapaNuM : pragaTa thayela che, e pramANe vyavahAra tapa te naizcayikatapanA cinharUpa che. 4 zaMkA-sarvajJane jo sarvAze saMpUrNa tapa guNa pragaTa thayela che to sarvajJo AhAra nahi letA hoya ema saMbhave che. .... uttara-sarvajJa mahAtmAo icchA-mamatvane AdhIna thA bi. lakula AhAra letA nathI. parantu potAnI audArika kAyA AhAra vinA TakI zake nahiM mATe audArika kAyAnA nibhAva athaija AhAra grahaNa kare che,. mATe mamatvabhAvanA abhAve saMpUrNa tapha guNane hAnI pahocatI nathI. jema vyAdhi zAnta karavAne lIdhelaM kaDavU auSadha icchApUrvaka lIdhuM na kahevAya, tema sarvajhoe kAyAnA nibhAva mATe grahaNa karelo AhAra icchApUrvaka na kahevAya. 5 zeSa jIvone-sUkSma ekendriyAdikone paNa icchAnirodha rUpa tapaguNano leza kevI rIte hoi zake ? e zaMkAnuM samAdhAna paNa cAritraguNanA lezavat jANavu. arthAt icchA te mohanIya 'karmanA udayathI che, ane mohanIya karmano udaya jIvanA sarva paryAyone upaghAta karI zake nahiM tethI anupahata paryAya pUrato tapa guNa paNa sU0 ekendriyAdine saMbhave. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatace paryAptisvarUpavarNanama. ( 27 ) tathA AtmAnI je zakti te vIrya kahevAya, e vIrya guNa paNa samAM sarvoze saMpUrNa ane su0 ekendriyAdi jIvomAM tethI anaMtame aMge hInAdhikapaNe hoya che. tathA jenA vaDe jJAna ane darzana guNanI pravRtti thAya te upayoga. e upayoga jJAna ane darzanamAM sAdhAraNa paNe vartte che, kemake e upayoga jyAre vastunA vizeSa dharmopara vartato hoya tyAre eja upayogane " jJAna " saMjJA hoya. che, ane eja upayoga jyAre vastunA sAmAnya dharma para vartato hoya he tyAre "darzana" kahevAya ke, e pramANe jovA jatAM jIvanuM mukhya lakSaNa upayoga ja hai, jJAna tathA da rzana to upayogAntargata che, chatAM e benI mukhyatA aMgIkAra karIne jJAna ane darzana lakSaNa upayogayI bhinna kahela che. jo ke jJAna, darzana, ane upayoga e traNe jIvanAM lakSaNa hovAthI jIvanA svatvarUpa che chatAM karmavazavarti jIva hovAthI upayoganuM nirantarapaNuM rahetuM navI, temaja jJAnopayogano vastunizcAyakatva svabhAva chatAM paNa saMzayAdi thavAmAM virodha nathI. e upayoga guga paNa sarvajJane sarvAze ane zeSa jIvone thoDe ghaNe aMze pragaTa hoya che. upara kahelI e lakSaNo sarva jIvone sattApaNe to sarakhAMja che, parantu sakarma jIvone karmanA prabhAve hInAdhika paNe pragaTa hoya hai, ane akarma jIvone te sarva lakSaNo saMpUrNa paNe pragaTa hoya che. avataraNa - pUrva gAthAmAM jIvanAM lakSaNa kahIne have A gAthAmai ( 4 thI gAthAmAM jIvanA je aparyApta ane paryApta bheda kahalA tenA sabaMdhama ) paryApti te kai ? ane kayA jIvane keTalI hoya ? te darzAve che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FO (28) zrImavatasvavistarArthaka - AhArasarIriMdiya, pajjattI ANupANabhAsamaNe ghara paMcapaMca chappiya, igavigalA'sannisannINaM // 6 // saMskRtAnuvAdaH . AhArazarIrendriya-paryAptaya AnaprANabhASAmanAMsi // catasraH paMca paMca paDapi cai-kavikalA'saMjJisaMjJinAm // 6 // zabdArthaH AhAra-AhAraparyApti : paMca-pAMca paryApti sarIra-zarIraparyApti chappi-chae paryApti / iMdiya-indriyaparyApti ya-(padapUraNArtha ] kALI pajjati-paryApti iga-ekendriyajIvone ANapANa-zvAsocchavAsa paryApti vigala-vikalendriyajIvone, bhAsa-bhASA paryApti asanni-asaMjJi paMcendriyane maNe-mana paryApti sannINaM-sajJipaMcendriyajIvone cau-cAra paryApti ___gAthArthaH-AhAraparyApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchavAsaparyApti, bhASAparyApti ane manAparyApti, e 6 paryAptimAMthI ekendriya jIvone cAra, vikalendriya jIvone pAMca, asaMjJi paM. cendriyane pAMca, ane saMjJipaMcendriya jIvone chae paryAptio hoya che. vistarArthaH-jIva je bhavamA utpanna thAya che te bhavamAM jIvanazaktinA nirvAha mATe ( jIvita TakI rahevA ane te jIvanamA karavA yogya avazya kAryoM mATe ) je AhAragrahaNAdi-avazya kriyAo karavI paDe che, ane te kriyAo mATe je sAmarthya-zakti utpana na Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatattve paryAptisvassUvarNanama..(7 karavI paDe che te zaktinuM nAma paryApti kahevAya. vaNa jIvamAe zaktio je utpanna thAya che, te paNa pudgalasamUhanA 'AlaMbanayI-ni* mittathIja utpanna thAya cha, mATe te te zakti utpanna vAmAM nimitta bhUta-kAraNabhUta je pudgalopacaya ( pudgalono samUha ) te paNa (kAraNamAM kArya bhAvano Aropa karavAthI ) paryApti kahevAya che. e hetuthIja paryApti-jIvazaktio pudgalopacayajanya (pugalasamUhathI utpanna tharalI ) athavA pudgalarUpa kahevAya che. e bhAvArtha ghaNA graMthono, ane zrI tatvArthabhASya tathA vRttimAMto kahuM che ke "te te zaktimA nimittabhUta pugalasamUhasaMbaMdhI kriyAnI parisamApti te paryApti kahevAya che." e pramANe paryApti eTale zakti, zaktijanaka pudgala, ane samApti e traNa artha thAya che.. ___ zrI bRhatsaMgrahaNI vigere aneka zAstromAM kahuM che ke-"paryApti eTale zakti arthAt sAmarthya vizeSa, te (zakti) pudgaladravyanA upacayathI (samUhathI) thAyache, arthAt utpatti sthAnamAM AvelA jIve prathama samaye je pudgalo grahaNa kA~ tenI ane pratisamaya grahaNa karAtAM bIjAM pudgalo ke je tenA (prathama samaya gRhita pudgalonA) saMbaMdhathI tatsvarUpe thaelAM che tenI je zakti AhArAdi pudgalone khala rasAdirUpe banAvavAmAM kAraNabhUta che (te paryApti.) jema udaramA rahelAM (tathA pakAranAM taijasAdi) pudgalo (nI zakti) grahaNa karAyela AhAra pudga 1 saMsArI jIvonA sarva paugalika vyApAro pudgalasamUhanA AlaMbanathI ja hoya che, jIvanI jo ke svataMtra zakti che paNa te zakti siddha jIvomAM apaulika ane saMsArI jIvomAM paugalika hoya che. zrI karmaprakRti vigeremA kaDyu cha ke-" dravyanimittaM hi saMsAriNAM vIryamupajAyate" eTale saMsArI jIvonuM vIrya pudgaladravyanA nimittathIja hoya che. mATe AhAragrahaNAdi paudgalika zaktio paNa pudgaladravyanA nimittathIja che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) zrInavatattvavistarArthaH . lone khala rasAdirUpe banAvavAmAM kAraNa rUpa che tema tevA prakAranI te pudalonI (prathamAdi samaya gRhita pudgalonI) je zakti te paryApti kahevAya." e aneka graMthomAM kahelo zabdArtha kahyo, ane tatvArthasatramA je vizeSatA che te cAlu varNanamAMja spaSTarIte AgaLa darzAvIza. vaLI bRhatsaMgrahaNimAM to "AhAra sarIridiya" ityAdi vacanathI zaktine AhArAdinI pariNamana kriyAmAM 'karaNarUpa kahI che te nIce sphuTanoTamAM davila che . .....6 paryAtionAM nAma ane artha, .1-jIva (pudgalasamUhanA AlaMbanathI utpanna thayelI) je zaktivaDe AhAra grahaNa karI khala rasa paNe pariNamAve te zakti AhAra paryApti kahevAya. [ e bhAvArtha ghaNA graMthomAM kahyo che. ahiM khala eTale maLa ane mUtra vigere rUpe thayelAAhAranA kUcA, ane rasa te sAta dhAtu paNe pariNamavA yogya jaLa sarakho pravAhI padArtha.)-athavA zarIra-iMndriya-ucchavAsa-bhASA-ane mana epAMca paryApti prAyogya [pAMca prakAranI yogyatAvALAM] pugalone AharaNa eTale grahaNa 1 mAhAra sarIridiya, UsAsa vao maNo'bhinivvattI // hoi jao daliyAo, karaNaM para sA u pajattI // 1 // _ vyAkhyA-AhArazarIrendriyocchavAsavacomanasAmabhinirvRttirabhiniSpattiryato dalikAbalabhUtAt pudgalasamUhAttasya dalikasya svasvaviSaye pariNamanaM prati yat karaNaM zaktirUpaM sA paryAptiH artha-je dalikarUpa pugalasamUhathI AhAra-zarIra-indriyaucchavAsa-vacana ane mananI racanA (utpatti ) thAya che te dali. kanu potapotAnA viSayarUpe je pariNamavaM. te pariNamana pratye (e. Tale te pariNamavAmAM kAraNa bhUta pudgaloracayanA AlaMbanathI u. tpanna thayelI AtmAnI ) zaktirUpa je karaNa te paryApti kahevAya. emAM jIva kartA, pudgalopacayaja zakti te karaNa, ane AhArAdi pariNamana se kriyA che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatattve paryAptisvarUpavarNanam. karavArUpa kriyAnI parisamApti te AhAra paryApti kahevAya [e bhAvArtha zrI tatvArthabhASya ane vRttimA che ). vaLI e bhASya ane vRttimAMja ema paNa karjA che ke AhArane grahaNa karavAmI samartha evA karaNanI (eTale pugalasamUhanI] niSpatti te AhAra paryApti e rIte AhAraparyAptimA 4 bhAvArtha judA judA cha mATe paryApti eTale zakti athavA paryApti eTale kriyAsamApti ema banne artha thAya. 2-jIva ( pudgalopacayanA AlaMbanathI utpanna thaelI)je zaktivaDe rasarupa thaelA AhArane sAta dhAtu paNe pariNamAvI zarIra race te zakti zarIraparyApti kahevAya. (rasarUpathayela AhAramA lomAhAra ane kavalAhAra paNa levA ema zrI 'vicArasAramA kayu ke. parantu tvacA niSpatti pahelAno to oja AhAraja hoya che. ane rasa-rudhira-mAMsa-meda-hADa-mijA-ane vIrya e sAta dhAtu ke ke jenAthI audArikazarIranI niSpatti thAyache. e bhAvArtha ghaNAgraMthomAM kahyo che. ane zrI tatvArtha bhASyamAM to--(prathama samaye) . sAmAnya paNe grahaNa karelA pudgalomAMthI je pudgalo zarIramAyogya (zarIra racI zakAya tevAM) hoya te pudgalone zarIra svarUpe sthApavA (racavA ) rUpa kriyAno parisamApti te zarIraparyApti 3--jIva ( pudgalopacayanA AlaMbanathI utpanna thayelI) je zaktibar3e dhAturUpe pariNamelA AhArane (eTale banelI sAta dhAtu omAMthI darekano keTaloeka bhAga laine ) indriyarUpe pariNamA te zakti indriyaparyApti kahevAya-athavA pAMca indriya prAyogya pudgalo grahaNa karI anAbhogavIryavaDe (je kriyAmAM AtmAno spaSTa jJAnopayoga nathI pravartato tevI kriyAvaDe ) te: pudgalone indriyasvarUpe ___? yayA lomAdi AhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNAmaya ti sA AhAraparyAptiH (vicArasAramA 34 mI gAthAnITakiAmAM.) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) zrInavatatvavistarArthaH . banAvavAnI (eTale pariNamAvavAnI ) je zakti te indriyaparyApti kahevAya. e banne artha zrI *prajJApamA sUtra vigeremAM che.-ane 'bRhatsaMgrahaNi vigeremAM to AtmA je zaktivaDe dhAturUpe pariNamAvelA AhAramAMthI 1-2-3-4-5 indriyaprAyogya pudgalo grahaNa karI 1-2-3-4-5 indriyarUpe pariNamAvI svasvaviSaya ( te te indriyane yogya viSaya ) jANavAmAM samartha thAya te indriyaparyApti kahevAya evo bhAvArtha kahyo che.-tathA zrI tatvArthabhASya anevRttimA to sparzendriyAdi pAMca ane chaTuM mana e 6 indriyonuM svarUpa racavArUpa kriyAnI parisamApti te indriyaparyApti ema kayuM che. (e svarUpa AgaLa kahevAtA tatvArthokta paryAptinA svarUpamAthI jovu.) 4-jIva ( pudgalopacayanA AlaMbanathI utanna thaelI) je zativaDe zvAsocchavAsayogya vargaNA grahaNa karI zvAsocchavAsa paNe 'pariNamAvI avalaMbIne visarjana kare te zakti zvAsocchvAsaparyApti kahevAya. ghaNA graMthomAM e bhAvArtha che. ane zrI tatvArthabhASya ane vRttimAM to zvAsocchavAsa kriyAprAyogya dravya grahaNa ane visarjana karavAnI zaktine racavA rUpa kriyAnI parisamApti te zvAsocchavAsa paryApti ema kahuM che... . * yayA dhAturUpapariNamitamAhAramindriyarUpatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH-tathA cAyamI'nyatrA'pi bhaMgyantareNoktaH, paMcAnAmindriyANAM prAyogyAn pubalAn gRhitvA'nAbhoganivartitena vIryeNa tadbhAvanayanazaktirindriyaparyAptiH 1 yayA dhAturUpatayA pariNamitAdAhArAdekasya dvayo trayANAM caturNA paMcAnAM vendriyANAM prAyogyANi dravyANyupAdAyaikadvi-yAdI. ndriyarUpatayA pariNamaraya svasvaviSayeSu parijJAnasamartho bhavati sendriyaparyAptiH 2 pariNamAvI eTale zvAsocchavAsAdirUpa banAvI.. 3 je vastune ekadama choDavI hoya che te vastune choDayA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatattve paryAptisvarUpavarNanam. (33) - 5-jIva ( pudgalopacayanA AlaMbanathI utpanna thaelI) je zaktivaDe bhASAyogya vargaNA grahaNa karI bhASApaNe pariNamAvI avalaMbIne visarjana karete zakti bhASAparyApti kahevAya. ghaNA graMthomAM e bhAvArtha che, ane tatvArtha vRttimA to-" ahiM paNa vargaNAnA anukrama pramANe bhASAyogya dravya grahaNa visarjana karavA saMbaMdhizatine racavArUpa kriyAnI samApti te bhASAparyApti.' ema kayuM che. 6-jIva ( pudgalopacayanA AlaMbanathI utpanna thaelI) je zaktivaDe mana yogya vargaNA grahaNa karI mana paNe pariNamAvI avalaMbIne visarjana kare te zakti manaHparyApti kahevAya, e bhAvArtha ghaNA graMthomAM che. ane zrI tatvArthabhASya tathA vRttimAM to manaHparyAptine indriyaparyAptimA antargata gaNI che, ane keTalAeka AcAryoMnA abhiprAyathI jUdI gaNI te vakhate evo artha kahyo che ke-"manapaNAne yogya eTale manovargaNA prAyogya arthAt manapaNe pariNamavAmAM samartha je dravyo tene grahaNa ane visarjana karavAsaMbaMvi sAmarthyanI racanA rUpa kriyAnI parisamApti te manaHparyApti ema keTalAeka AcAryoM manaHparyApti jUdI kahe che" ityAdi. ___e6 paryAptiomAMthI prathamanI AhAra zarIra ane indriya e pahelAM kaMDaka prayatna karavo paDe che te prayatnanuM nAma avalaMbana che, ke je prayatna karavAthI te vastu ekadama visarjana karI zakAya che. jema bANane dhanuSyamAMthI pheMka, hoya che to paNacha para caDhAvI pArcha kheca, paDe che, kudako ( phalaMga ) mAravI hoya to zarIrane prathama saMkocavU ( nIcuM namAvaq ) paDe che toja phalaMga mArI zakAya che. e pramANe jema bANano pazcAdAkapaNa ( pAchu khecavA ) rUpa prayatna, athavA aMgano saMkocarUpa prayatna te AlaMbana ke avalaMbana athavA avaSTaMbha kahevAya che, tema zvAsocchavAsa bhASA ane manane ekadama visarjana karavA mATe je prathama prayatna karavo paDe che te AlaMbana kahavAya che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) zrInavatattvavistarArthaH 3 paryAptio sarva jIvo avazya pUrNa karIneja maraNa pAme mATe gAthAmAM paNa "pajjatti" e zabda prathamanI 3 paryAptio pachI rAkhelo che. .. paryApti saMbaMdhi pudgalo. dareka paryAptine je pudgalopacayarUpa kahI che te pudgalo kayAM ? teno yathArtha nirNaya to zrI bahuzrutagamya che, parantu aneka graMthomAM paryAptionAM svarUpa vAMcavAthI mane je bhAvArtha samajAyo che te huM lakhu chu. temAM paNa vizeSa abhiprAya tattvArthane anusarI kahelo che. .... prathama samaye sAmAnya svarUpe grahaNa karelAM zarIra, indriya, ucchavAsa, bhASA ane mana e 5paryAptiprAyogya pAMca svabhAvavALAM pudgalo te AhAraparyApti saMbaMdhi jANavAM.vaLI e pAMce yogyatAvAlAM pudgalo audArika dehadhArI jIvane audArika vargaNAnAM, vaikriyadehadhArIne ane uttara vaikriya racanArane vaikriyavargaNAnAM, ane AhAraka zarIra racanArane AhAraka vargaNAnAM jANavAM ahiM uttara zarIra racatI veLAe paNa vAyune 4 ane bIjA jIvone 6 paryAptio te te zarIra saMbaMdhi jUdI racavI paDe che, mATe e traNa vargaNAnAM pudgalo je prathama samaye grahaNa karAya che te AhAraparyApti saMvaghi saMbhave che. prathamAdisamaye sAmAnyasvarupe grahaNa karelAM audArikAdi 3 vargaNAnAM pudgalomAMthI jeTalAM pudgalonuM bhavadhAraNIya zarIra (taijasa kArmaNasivAyanAM 3 zarIra ) bane che teTalAM dehapaNe pariNamelA pudgalo zarIraparyApti saMbaMdhi jANavAM. e pudgalo paNa pUrvokta rIte 3 vargaNAnAM jANavAM. . ___abhyantara nirvRtti indriyarUpa pudgalo te indriyaparyApti saMbaM 1 ahiM zrI AcArAMgajImAM kahelI zuddhAtmapradezarUpa abhyantaranirvRtti indriya nahiM, paNa aneka zAstramA kahelI zuddha pudgalapradezarUpa abhyantaranirvRtti indriya jANavI. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatattve paryAptisvarUpavarNanam, (35) dhi nANavAM. kAraNa ke zabdAdiviSaya grahaNa karavAnI zakti e pudgalonA AlaMbanavaDe ja utpanna thAya che. bAhyanivRtti indriyanAM pudgalo to zarIranA upAMga rUpa hovAthI indriyaparyApti saMbaMdhi na gaNAya, parantu zarIra saMbaMdhija gaNAya. A indriyaparyApti saMbaMdhi pudgalo paNa traNa bhavadhAraNIya dehavargaNAnAM jANavAM. ___prathamAdisamaye sAmAnyasvarUpe grahaNa karelAM pudgalomAMyI tathA vidha pariNAma pAmelo je pudgalasamUha AtmAne ucchavAsakriyAmA (grahaNa pariNamana ane. AlaMbanarUpa traNe kriyAmAM) nyApta ( vyApArita ) karavAnuM sAmarthya ApavAvALo che te pudgalasamUha ucchavAsa paryAptisaMbaMdhi saMbhave che. parantu zvAsocchAsa vargaNAnAM pudgalo te ucchavAsaparyApti saMbaMdhi nahiM, kAraNake ucchavAsaparyApti saMbaMdhi pudgalo to traNa bhavadhAraNIya dehavargaNAnAM che. prathamAdi samaye sAmAnyasvarUpe grahaNa karelAM pudgalomAMyI tathAvidha pariNAma pAmelo je pudgala samUha AtmAne vacanakriyAmAM (grahaNAdi kriyAmAM ) vyApRta thavA samartha kare te pudgalasamUha vacanaparyAtisaMbaMdhi che. parantu bhASAvargaNAnAM pudgalo te bhASAparyApti saMbaMdhi nahiM, arthAt vacanaparyApti saMbaMdhi pudgalo paNa pUrvokta 3 vargaNAnAM che. prathamAdi samaye sAmAnya svarUpe grahaNa karelAM pudgalomAMthI tathA vidha pariNAma pAmelo je pudgalasamUha attmAne manaHkriyAmAM vyApRta thavA samartha kare che te pudgalasamUha manaHparyApti saMbaMdhi che, parantu . manovargaNAnAM pudgalo mana:paryApti saMbaMdhi na gaNAya, kAraNake manaHparyApti saMbaMdhi pudgalo to pUrvokta 3 vargaNAnAM che. zaMkA-paryApti saMbaMdhi pudgalo zarIramAM kaye sthAne rahe cha ? Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) . zrInavatattva vistarArthaH / ___uttara-AhAra zarIra ane mana:paryApti saMbaMdhi pudgalo zarIramAM sarvatra vyApta saMbhave che. zrI tatvArthasUtranA bIjA' adhyAyanA 11mA sUtranI 'vRttimAM dravyamananA arthamAM manaHparyAptinAM pudgalo sarva AtmapradezavartI kahyAM che, ucchavAsa ane bhASAparyAtinAM pudgalornu sthAna spaSTa kahevU azakya che, ane indriya paryAptinuM sthAna indriya sthAvanat amuka niyatasthAnavartI che. .. paryAptionI samAptino anukrama pUrvokta 6 paryAptiomAM je jIvane jeTalI paryAptio hoya che te jIva teTalI paryAptione sapakALe prathamasamayeja prAraMbhe che, paNa saMpUrNa anukrame kare che. kAraNake AhArAdi paryAptionAM pudgalo anukrame sUkSma sUkSmatara pariNAmavALAM racavAM paDe che. jema eka zera ruimAMthI jADaM sUtra vhela kaMtAya, ane jhIj sUtra ghaNe kALe kaMtAya tema pa 1 te vRttino pATha A pramANe-tatramano'bhinirvRtyai yahalikadravyamupAttamAtmanA sA manaHparyAptirnAmakaraNavizeSaNa sarvAsmapradezavattinA yAnanantapradezAnmanovargaNAyogyAnskaMdhAna cittArthamAdatte te karaNavizeSaparigRhitAH skandhAH dravyamano'bhidhIyante. arthaH-tyAM mana racavA mATe AtmAe je dalikadravya grahaNa kayu che te manaHparyApti eTale karaNa vizeSa che, te sarva AtmapradezamA vyApta thayelA karaNavizeSa vaDe je manovargaNA yogya anaMtapradezI skaMdhone cittane mATe grahaNa kare che, te karaNavizeSa vaDe grahaNa karelA pudgalaskaMdho dravyamana kahevAya che. ( emAM manaHparyApti saMbaMdhI pudgalone sarvAtmapradezavartI kayAM che.) 2 kAraNake indriyaparyAptimAM sparzendriyanAM pudgalo cAMdInA putaLAne caDhAvelA sonAnA giliTanI mAphaka zarIranI upara ane (madhyabhAga vinA) aMdaranA bhAgamA pratararUpe. * avicchinna vyApta thayelAM che, ane jIvhendriyAdikanAM pugalo te te vAdyAkArane sthAneja goThavAyalAM che mATe zarIramAM sarvavyApta nahi. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jIvatattve paryAptisvarUpavarNanam, (37) ryAptiomAM paNa jANa, (e bhAvArtha zrI tatvArthabhASyano che). have te samAptino anukrama A pramANe--audArikazarIra saMbaMdhi paryA ptiomAM prathama AhAra paryApti hele samayeja pUrNa thAya che, tyAra vAda antarmuhUrta zarIraparyApti, tyAravAda antarmuhurte indriyaparyApti pUrNa thAyache, epramANe pAMce paryAptio antarmuharta antarmuhattane antare saMpUrNa thAya che. punaH AhAraka ane vaikriyazarIra saMbaMdhi paryApti omAM to prathama AhAraparyApti phele samayeja pUrNa thAya che, bIjI zarIraparyApti antarmuhUrta bAda pUrNa thAya che, ane indriyAdi cAraparyAptio ekeka samayane antare pUrNa thAyache. (punaH zrI bhagavatIjI vigere mULa sUtramA to devone bhASA ane manaparyApti samakALe kahI che jethI tyAM devone 'pAMca paryAptivAlA kahyA che. zrI jIvAbhigamAdi vRttimA e be paryAptimA ekatvanI vivakSA alpa antare pUrNa thavAnI apekSAe kahI che. . zaMkA-vaikriya zarIrI ane AhAraka zarIrIne tathA ekendriyone 1 taeNaM se IsANe daviMde devarAyA paMcavihAe pajattIe pajattibhAvaM gacchai, taMjahA-AhArapajattIe-zarIrapajattIe-- iMdiya pajattIe-ANapANa pajattIe-mAsAmaNa pajattIe-te kA. Lane viSe te izAna devendra devarAjA pAMca prakAranI paryAptivaDe paryAptibhAvane pAme te A pramANe-AhAra paryAptivaDe, zarIra paryAptivaDe, indriyaparyAptivaDe, zvAsocchavAsa paryAptivaDe, ane bhASAmana paryAptivaDe ( prAcIna karmagraMtha TIkAmAMthI ). 2 naparamiha bhASAmanaHparyAptyoH samAptikAlAntarasya zeSaparyAptikAlAntarApekSayA stokatvAdakatvena vivakSaNamiti. __tattvArtha sUtramA indriya paryAptimA mana paryAptino aMtarbhAva karIne pAMca paryAptio kahelI che te vAta cAlu varNanamAMja kahI cha ane kahevAze. e pramANe banne zAstromAM ve rIte pAMca paryAptio kahelI che. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) zrInavatacavistarArthaH AhAraparyApti tathA zarIraparyApti kahI to teo grahaNa karelA AhAra ne zuM khala rasa paNe pariNamAve che? ane te rasIbhUta AhAramAthI sAta dhAtuo paNa banAve che ? kAraNake teone khala rasa ke sAta dhAtumaya zarIra hotu nathI ema jaina zAstramA kahelaM che to te traNe jIvone AhAra ane zarIraparyApti kevI rIte hoya ? uttara-e traNene khalarasa pariNamana athavA sAta dhAtumaya zarIra joke cha nahiM to paNa AhAranuM grahaNa ane te AhArane zarIra paNe pariNamAvaq hoya che, te kAraNathI e traNanI AhAraparyApti AhArane grahaNa karavAnI kriyA samAptithIja hoya che, je varNana AgaLa zaMkA samAdhAna pUrvaka kahevAze. vaLI te AhAradvArA prApta karela pudgalone vaikiya-AhAraka-ane (ekendriya saMbaMdhi) audArika zarIra paNe pariNamAve te zarIra paryApti jANavI. punaH AhArane uhaNa karavAthI paNa AhAraparyApti navatatvamASyamAM kahI che te A pramANe"-AhArAiggahaNe jA sattItaM bhaNaMti pajattI"artha:-AhArAdi grahaNa karavAmAM (jIvanI) je zakti te zaktine paryApti kahe che" punaH zarIraparyAptimA sAta dhAtupaNe pariNamAvavAnI zaktirUpa athaM to audArika zarIranI mukhyatAeja sarva zAstrakAroe kahelo che, ne te anusAre meM paNa atre kahela che, to paNa vastutaH to je jIvana jevu zarIra hoya tevU zarIra racavAnI zaktine athavA racavAnI kriyAsamAptineja zarIraparyApti gaNI zakAya che. zaMkA-6 paryAptiono AraMbha samakALe thAya ane samApti anukrame thAya tenuM zuM kAraNa ? uttara--jema eka zera rumAthI jADu sUtra kAMtavaM hoyato zera ru vheluM pUrNa thAya, ane jhI' sUtra kAMtavu hoya to ghaNe kALe katAi rahe tema AhArAdi paryAptio anukrame sUkSma sUkSmatara pariNAmavAlI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatace paryAptasvarUpavarNanama. ( 39 ) hovAthI samAptimA anukrame adhika adhika kALa lAge che. e bhAvArtha zrItatvArtha sUtramAthI AgaLa kahevAze. zaMkA- - prathamanI traNa paryAptio sarva jIvo avazya pUrNa kare ane zeSaparyAptio kare athavA na kare tenuM zuM kAraNa ? uttara - jIva A bhavamAM parabhavanaM AyuSya bAMdhyA pachI antamuhUrta A bhavamAM rahI tyArabAda maraNa pAmIne parabhavamAM utpanna thai zake, ane AyuSyano baMdha indriyaparyApti pUrNa karyA vinA na thAya evo niyama che, mATe prathamanI traNa paryAptio pUrNakarIne cothI paryApti nA cAlu kALamAM (asamApta. kALamAM ) aMtarmuhUrtasudhI AyuSyano baMdha karI (bAMdhI) tadanaMtara punaH antarmuhUrtta jIvita bhogavI maraNa pAme tyAMsudhI paNa e jIvanI cothI paryApti pUrNa thai zakatI nathI. mATe sarve paryAptA jIva paNa prathamanI RNa paryApti pUrNa kare ja evo niyama che, anaM zeSaparyAptio mATe evo niyama nathI. yA jIvane keTalI paryAptio hoya ? pUrva kahelI 6 paryAptiomAMthI sarva ekendriya jIvone prathama - nI 4 paryApti ke dvIndriya, trIndriya, ane caturindriyajIvone prathamanI 5 paryApti, temaja asaMjJi ( sammUcchima ) paMcendriyane prathamanI 5 paryApti, ane saMjJipaMcendriyane 6 paryApti hoya che. e pramANe sAmAnyathI gAthAne anusAre jIvomAM paryAptio kahI, ane vizepathI A pramANe sarva labdhaparyApta jIvone 3 paryAptio prathamanI hoya che. jethI sarva aparyApta sammUrcchima paMcendriya tiryaca, samUcchima manu 1 labdhi paryApta tathA aparyApta vagarenuM svarUpa AgaLa kahavAya che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : (40) zrInavatazvavistarArthaH * ane aparyApta ekendriya tathA vikalendriya e sarvane AhArazarIra ane indriya e 3 paryAptio hoya che temaja labdhiaparyApta garbhaja (saMjJi) tiryaca paMcendriya ane garbhaja ( saMjJi ) manuSyane paNa eja 3 paryAptio hoya che tathA labdhiparyAptaekendriyone 4 paryApti, labdhiparyApta vikaleMdriya (dIndri-trIndriya- ane caturindriya) ne tathA labdhiparyAptA asaMjJi (samUrcchima tiryaca ) paMcendriyane 5 paryAptio prathamanI hoya che, ( ahiM samRcrcchima manuSyo labdhiparyApti hoi zake nahiM tethI teo grahaNa kartuM nathI, ) ane labdhiparyApti manuSya- la0 pa0 ga0 tiryaca sarva deva ane sarva nAraka jIvone cha e paryAptio hoya che. kAraNake labdhiparyApta tica ane manuSya apUrNa paryAptie maraNa pAme nahi, temaja deva ane nAraka labdhiaparyApta hotA nayI paNa labdhi paryAptA ja hoya che mATe teo paNa apUrNa paryAptie maraNa pA matA nathI. paryAptinA saMbaMdhamAM labdhi ane karaNa bhedanI vivakSA cAlu prakaraNamAM temaja bInA paNa aneka graMthomAM labdhi aparyApta * labdhi aparyApta sammUcchima manuSyone ucchavAsaparyApti saMbhave nahi kAraNake sarve labdhi aparyAptAne 3 paryAptioja samApta thAya evo karmagraMthano niyama che to paNa jIvavicArAvacUrImAM ane zrI dravyalokaprakAzamAM samu0 manuSyone 7-8 prANa, ane bRhatsaMgrahaNi vRttimAM 9 prANa kahyA hovAthI ucchavAsa ane bhASA prANa kahelo gaNAya, ahIM ucchavAsa prANa ko parantu aparyAptanAmakarma ane ucchavAsanAmakarma e beno samakALe udaya koipaNa zAstramAM aMgIkRta karyo nathI to labdhi aparyApta sammU0 manuSyane ucchavAsa prANa ane vacanaprANa ucchavAsa ane vacanaparyApti pUrNa karyA vinA keSI rIte hoya ? te bahu vicAravA yogya che. vaLI 9 prANo kahevAthI to te paryApto thAya che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatatve paryAptisvarUpavarNanam. ( 41 ) ane labdhi paryApta, tathA karaNa aparyApta ane karaNaparyApta jIvono saMbaMdha ghaNI vAra Avato hovAthI atre paryAptinA prasaMgamAM te cAre jIvonuM kiMcit svarupa artha mAtrathI kahevAya che je jIva svayogya paryAptio pUrNa karyA vinAja maraNa pAme te labdhiaparyApta kahevAya. jemake ekendriya jIvane svayogya paryA lio 4 hoya che, to te cAra paryAptio pUrNa na kare ane traNa pUof karIne ja ( cAlatI cothI paryAptimAM ) maraNa pAmI jAya tevA ekendriyajIvI labdhi aparyApta ekendriya kahevAya che, ahiM labdhi te aparyAptanAmakarmanA udaya saMbaMdhi jANavI punaH e pramANe vikalendriya vigere svayogya paryAptio pUrNa karyAvinA maraNa pAme to olabdhi aparyApta vikalendriyAdi kahevAya. sarva labdhiaparyApta jIvo Na paryAptio pUrNa kare che te AgaLa kahevAze. tathA je jIva svayogya paryAptio pUrNa karIneja maraNa pAme evI yogyatAvAko jIva labdhiparyApta kahavAya. (ahiM labdhi te paryAptanAmakarmanA udaya saMbaMdhi jANavI.) jemake je ekendriya jIva svayogya 4 paryAptao, ane je vikalendriya ane asaMjJipaMcendriya jIva svayogya 5 paryAptao pUrNa karIneja maraNa pAmeto tevA ekendriya-vikalendriya-ane asaMjJipaMcendriya jIvo labdhiparyApta kahevAya. tathA je jIve svayogya paryAptio pUrNa karI nathI parantu pUrNa karaze te jIva karaNaaparyApta kahevAya. jemake svayogya cAre paryA ve pachI pUrI karaze evA jIve jo eka vA be paryAptio vAparyApta pUrNa karIya ane zeSa adhUrI hoya to te karaNa aparyAptA ekendriya kahevAya che temaja svayogya chae paryApta pUrNa karaze evA manuSye eka ve RNa cAra ke pAMca paryAptioja pUrNa karI hoya to paNa te karaNaaparyApta manuSya kahevAya. karaNaaparyApta pa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .(42) zrInavatatvavistarArthaH NAno A artha mAtra labdhiparyApta jIvane ja lAgu paDato hovAthI 'labdhi aparyAptajIvane paNa karaNaaparyAptapaNuM saMbhave tevo artha ApramANe che.-svayogya paryAptiomAMthI je jIve svayogya paryApti o jyAMsudhI pUrNa nathI karI tyAMsudhI te jIva karaNaaparyApta kahevAya. jema labdhiaparyApta ekendriya jIva zvAsocchavAsa paryApti vaDe karaNaaparyApta ( ane labdhiaparyApta paNa ) che, punaH eja jove vATe vahetA ekapaNa paryApti prAraMbhI nathI to te cAre paryAptivaDe karaNaaparyApta kahevAya. e pramANe jyAMsudhI svayogya pa ryAptiomAMnI eka paNa paryApti karavI adhUrI hoya to te adhUrI rahelI paryAptinI apekSAe karaNaaparyApta ja kahevAya. e pramANe ja labdhiparyApta manuSya bhavAMtarathI AvatAM rastAmAM sarva (chae) paryAptiovaDe karaNa aparyApto che, tyAraMvAda AhAra paryApti pUrNa thatAM zeSa pAMca paryAptivaDe karaNaaparyApta, zarIra paryApti pUrNa thatAM zeSa cAra paryAptivaDe karaNaaparyApta, ityAdi rIte yAvat pAMca paryAptio pUrNa thayA bAda manaHparyAptinI samApti nA upAntya samaya sudhI paNa manaHparyAptivaDe karaNa' aparyApta kahevAya. tathA svayogya paryAptio je jIve pUrNa karI lIdhI te jIva (paryAptio pUrNa karyA bAda ) karaNaparyApta kahevAya. 1-2 A saMbaMdhamAM evI paNa prasiddhI che ke karaNa eTale " indriya sudhInI prathamanI 3 paryAptio" samApta thatAM karaNaparyApta ane samApta na thAya tyAM sudhI karaNaaparyApta kahavAya. parantu e artha samyak prakAre saMbhavato nathI, kAraNake karaNa eTale " zarIra indriya vigere ( svayogya paryAptio )." eSo artha samyak saMbhave che. zrI dravyalokaprakAzamAM kA che ke . . karaNAni zarIrAkSA-dIni nirtitAni yaH / ... te syuH karaNaparyAptAH, karaNAnAM samarthanAt // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ labdhiparyApta jIvatattve paryAptasvarUpavarNanama. paryApta bhedAH paryApta karaNaaparyApta karaNaparyApta ( 43 ) for paryAsa karaNa aparyApta nirvvartitAni nAdyA'pi, prANibhiH karaNAni yaiH / dehAkSAdIni karaNAsparyAptAste prakIrttitAH = e bane gAthAobhAM " karaNa paTale zarIra ane indriyo vi gere " ema kahAM che. emAM " vigere " zabdathI ucchavAsAdi svayogya paryAptioja grahaNa karavI. zrI vicArapaMcAzikAmAM kAM che ke najavi pUrei paraM pUrissara sa iha karaNaapajjato / so puNa karaNatto, jeNaM tA pUriyA huMti // 39 // e gAthAno TIkArthaH - " ahiM karaNa paTale zarIra bhane indriyAdivaDe aparyApta te karaNa aparyApta teja jIva kahevAya ke je jIve paryAptio hajI sudhI samApta karI nathI arthAt banAvI nathI parantu kevaLa AgaLa samApta karaze paTale avazya svayogya paryAptio banAvazeja. vaLI karaNaparyApta te kahevAya ke jeNe te potAnI ( svayogya ) paryAptio pUrNa karelI che eMTale banAvelI che. " zaMkA- dravya lokaprakAza vigaremAM "labdhiaparyApta jIvo paNa avazya karaNaparyAptA thaineja maraNa pAme " evo bhAvArtha ko che to te kema banI zake ? uttaraH- te sthAne karaNaparyApta paTale indriyaparyApta artha thAya che, paNa labdhi vigere cAra bhedamAMno karaNaparyApta bheda na gaNavo. vaLI karaNa aparyAptena sAsvAdamasamyaktva vigere hovAnuM Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) zrI navatazva vistarArthaH eka jIvamAM samakALe labudhyAdi paryAptabheda. je jIva labdhiaparyApta che te jIva karaNa' aparyApta paNa che. punaH je jIva labdhiparyApta che te jIva karaNaaparyApta ane karaNaparyApta paNa che. kAraNake labdhiparyApta jIve jyAM sudhI svayoparyApta pUrNa nathI karI tyAM sudhI karaNaaparyApta kahevAya, ane svayogya paryApta pUrNa karyA bAda karaNaparyAptaM kahevAya. ane je labdhiparyApta hoya te jIva labdhiaparyApta na hoya, ane labdhiaparyApta jIva labdhiparyApta na hoya. tathA je jIva karaNaparyApta haiM te jIva labdhiparyApta ja che, parantu labdhaaparyApta ke karaNa aparyApta nathI. kAraNake labdhiparyAptapaNA binA karaNaparyAptapaNaM saMbhaveja nahiM, ane karaNaaparyAptapaNaM ane labdhaaparyAptapaNuM to e jIvane pratyakSa biruDaja che. tathA je jIva karaNaaparyApta che te jIva labdhiaparyApta ane labdhiparyApta paNa hoya. kAraNake labdhiaparyApta jIva to prathama kahyA pramANe karaNaaparyAptaja hoya che, ane labdhiparyAptajIve paNa jyAM sudhI svayogya paryApta pUrNa nathI karI tyAM sudhI te jIva karaNaaparyAptaja jyAM ka hoya tyAM labdhiparyAptAntargata karaNaaparyAptapaNuM aMgI - kAra karavuM, paNa labdhiaparyApta jIva saMbaMdhi karaNaaparyAptapaNuM nahiM. 1 cAlu granthAdhikAramAM svayogya paryAptivaDe aparyAptane karaNa aparyApta kahelo hovAthI labdhiaparyAptane karaNaaparyApta kayo che, parantu e jIva svayogya paryAptio pUrNa karaze pa apekSAra karaNaaparyAptapaNuM na jANavuM. athavA labdhiaparyAptA jIvo ad free aparyAptarUpa ekaja prakAranA hovAthI tadgata itara bhedanA abhAvanI apekSAe karaNaaparyAptapaNAnI vivakSA zAstramAM karI nathI te paNa yogya che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .jIvatatve potisvarUpavarNanam. (45) che, ane karaNaparyAptapaNuM to e jIvane pratyakSa virodhIja che. e pramANe cAremAM paraspara bhedasaMkrAnti nIce pramANelabdhiaparyAptamAM | 1 labdhiapa0 2karaNaapa0(apekSAeka0pa0) labdhiparyAptamAM | 1 labdhiparyA0 2 karaNa apa0, 3 karaNaparyA0 karaNaaparyAptamAM | 1 karaNaapa0 2 labdhiapa0 3 labdhiparyApta karaNaparyAptamAM / 1 karaNaparyA0 2 labdhiparyA. labdhikaraNa paryAptAparyAptapaNAno kALa. jIvane labdhiaparyAptapaNuM antarmuhUrta sudhI ( eka bhava AzrayI ) hoya che, kAraNake labdhiaparyApta jIvanuM AyuSya antamuhUrttathI adhika hoya nahi.-tathA labdhiparyAptapaNuM bhavanA prathama samayathI bhavanA antya samaya sudhI rahe, kAraNake labdhiparyApta jIvana labdhiparyAptapaNu bhavanA prathama samayathI gaNAya te paNa jyAM sudhI jIve tyAM sudhI te jIva labdhiparyAptana kahevAya. zAstromAM jyA jyAM paryApta jIva kahyA hoya tyAM tyAM sarvatra labdhiparyApta jIvoja jANavA. jyAM jyAM aparyApta jIvo kahyA hoya tyAM tyAM prAyaH labdhi jIvo jANavA (kadAca karaNaaparyApta jIvo paNa deva-nArakanA 198 bheda tathA 14 jIva bheda vigairenI peThe gaNAya che). tathA karaNaaparyApta paNuM jIvane eka antarmuhUrta sudhIja hoya che, kAraNake antarmuhUrta vyatIta thatAM svayogya sarva paryAptio pUrNa thAya cha.-tathA karaNa paryAptapaNAno kALa antarmuhUrta nyUna svaAyuSyapramANa jANavo. kAraNake jIva vivakSita bhavamAM gayA pachI antarmuhUrtabAda paryAptio pUrNa karavAthI karaNaparyApta thAya che ne te pachI . AkhA bhava sudhI karaNaparyApta kahevAya che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) zrIradavistarArthaH paryAptAparyApta kALa pramANa, antarmuhUrtta paryanta AyuSyaparyanta antarmuhUrta paryanta sva AyuSyaparyanta punaH kAryasthitikALanI vivakSA karI to labdhiarpAptapaNAno jaghanya ane utkRSTa kAryasthiti kALa antarmuhUrta che, ( eTalA kALa sudhI jIva labdhiaparyAptapaNe keTalAka bhava kare ), ane labdhiparyAptapaNAno kALa jaghanya antarmuhUrta, ane utkRSTa sAgaropamazatapRthaktva ( ghaNA seMkaDo sAgaropama ) che, e pramANe zrI prajJApanA sUtramAM kAryasthitipadamAM kazuM che. ane zeSa beno kAryasthiti kALa to pUrvokta sAmAnya kALavata jANavo. labdhi aparyApta / bhava prathama samayathI labdhi paryAsta :karaNa apraryApta karaNa paryApta "" 99 antarmuhUtanyUna zaMkA:- koI bhI paryAptio pUrNa karyA vinA maraNa pAme aneko jIva paryApta pUrNa karIneja maraNaM pAme tenuM kAraNa zuM ? uttara:- je jIve prathamanA (pUrva ) bhavamAM paryAptanAma karma upArjana kareluM hoya ( bAMdheluM hoya, ) te jIva A bhavamAM AvI paryAptio pUrNa karIneja maraNa pAme, ane je jIve aparyApta nAma karma bAMdha hoya to te aparyAptanAmakarmanA udayavaDe paryAptio pUrNa karyA vinAja maraNa pAme. e pramANe paryAptio pUrNa bhavAmAM anena thavAmAM ' nAmakarma mULa kAraNa che. 1 nAmakarmajanya aparyAptalabdhi athavA paryAptalabdhi mAnavAnI zI jarUra che ? kAraNa ke paryApti pUrNa thavIna thavI temAM to alpa- dIrghA yuSyaja kAraNarUpa hoI zake. arthAt AyuSya alpa hoya to paryAtio pUrNa na thAya ane AyuSya adhika hoyato paryAptio Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatattve paryAptisvarUpavarNanam, (47) samApta thaelI paryAptionuM kArya. prati samaya AhAra grahaNa karavArUpa kriyA, athavA gRhita AhArane khala rasarUpe pariNamAvavAnI kriyA AhAraparyAptirUpa jIvazakti vaDe thAya che. ___kAyayogarUpa zarIra ceSTA ( zarIradvArA AhAragrahaNAdi kArya karavU ) tathA dhAvana valganAdimAM samarthatA thavI, ane dehaprAyogya grahaNa karAtA lomAhAra yA kavalAhAradvArA prApta thayela pudgalone zarIrapaNe pariNamavivArUpa kriyA karavI ra zarIraparyApti samApta thavAthI thAya che. (A paryApti pUrNa thavAthI zrI zIlAMkAcArya mate AgaLanI 7 mI gAthAmAM kahevAto bhavadhAraNIya deha saMbaMdhi kAya yoga prApta thAya che). indriyaparyApti pUrNa thavAthIjIva indriyodvArA viSayabodha karI zake che. ___ tathA zvAsocchavAsane grahaNa karI pariNamAvI avalaMbIne makavAnI kriyArUpa je ucchavAsa prANa te zvAsocchavAsa paryAptivaDe utpanna thAya che. avazya pUrI thAyaja. mATe paryAptio pUrNa thavA nahiM thavAmAM jUduM nAmakarmajanya labdhirUpa kAraNa mAnavaM te Avazyaka nathI. uttara:-pakSIne uDavAmAM havA, cakSune dekhavAmAM prakAza, ane matsyane taravAmAM jaLa jo ke avazya sAdhanarUpa che, parantu pakSI vigerenI potAnI zakti vinA uDavA vigerenuM kArya bane nahiM, tema paryAptio apUrNa rahevAmAM ke pUrNa thavAmAM AyuSya sahakArI kAraNa avazya che, parantu pUrNa thavA na thavAnI yogyatA to nAma karmajanya gaNI zakAya. jema mudgara na mAre to ghaDo na phuTe ane mudra mAre to ghaDo phuTe e vAta kharI paNa ghaDAmAM phuTavA nahiM phuTavAnI yogyatA to prathama anya kAraNathIja rahelI gaNI zakAya. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) zrInavatatvavistarArthaH tathA bhASA bolavAnI kriyArUpa ke vacanavaLa prANa te bhASApayAptithI ane manaparyApti pUrNa thavAthI jIvane citavana vyApArarUpa manobaLa prANa prApta thAya che. e pramANe jIvane jIvita paryanta karavAyogya 9 prANarUpa 9 kAryoM e 6 paryAptiI pUrNa thavAthI pravartI zake che. ane AyuSya prANa mATe koi zaktinI jarura nahi hovAthI AyuSya prANanA kAraNarUpa koi paryApti nathI. athavA to temAM paNa AhAra paryApti AyuSya prANane TakAvavAmAM mukhyatve sahakArI kAraNa gaNAya, kAraNake AhAra grahaNa vinA jIvita TakI zakatuM nathI e spaSTa che. . paryApti saMbaMdhi pUrvokta svarUpa ghaNA graMthomAMthI maLI Ave che, ane zrItattvArtha sUtramA paryApti saMbaMdhi je vizeSatA che te nIce lakhelA akSarazaH bhASAntarathI samajAze. zrI tattvArtha sUtrane anusAre 6 paryAptinu svarUpa. - bhASyArthaH-paryApti 5 prakAranI che te A pramANe--1 AhAra paryApti, 2 zarIra paryApti, 3 indriya paryApti, 4 ucchavAsa paryApti, ane 5 bhASAparyApti. AtmAnI kriyAnI samApti te paryApti kahevAya. TIkArtha:--paryApti pAMca prakAranI che ityAdi kahyaM tyAM paryApti te pudgalasvarUpa che, ke je kartA evA AtmAnuM karaNa vizeSa che, arthAt je karaNavizeSa vaDe AtmAne AhArAdi grahaNazakti utpanna thAya che, ane te karaNa je pudgalovaDe bane che te AtmAe prApta karelA tathA prakAranA pariNAmavALA pudgaloja paryApti zabdavaDe kahevAya che. e pramANe sAmAnyathI uddeza karAyalI paryAptione * nAmagrahaNa pUrvaka vizeSapaNe darzAvatAM (bhASyakAra) A pramANe kahe che. bhASyArthaH-AhArane grahaNa karavAmAM samartha evA karaNanI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpatti te AhAra paryApti, zarIra karaNanI utpatti te zarIra paryApti, indriyakaraNanI utpatti te indriya paryApti prANApAma eTale ucchavAsa niHzvAsane yogya karaNanI utpatti te prANApAna paryApti, bhASA yogya pudgalone grahaNa visarjana karavAmAM samartha evA karaNanI utpatti te bhASA paryApti. kamu cha keaahaarsriiriNdiy-ussaasvomnno'hinivittii|| hoi jao daliyAo, karaNaM pai sA u pajjattI // (artha:-je dalikavaDe AhAra zarIra indriya ucchavAsa vacana ane mananI niSpatti thAya che, te pratye (zaktirupa ) je karaNa te paryApti kahevAya ) iti zabda " eTalIja paryAptio che" ema darzAvavA mATe che. ahiM zaMkA thAya ke-paramamunionA vacanathI prasiddha thayelI paryAptio 6 che, to ahiM 5 kema kahI ? tenA javAbamAM jANavaM ke ahiM indriyaparyApti grahaNa karavAthI manaHparyAptinuM paNa grahaNa tha. yuM jANavU, mATe paryAptio pAMca che eja nirNaya che. vaLI zaMkA thAya ke zAstrakAroe to manane anindriya kahela che to indriyanA grahagathI (anindriyarUpa) mana kema grahaNa karAya ? teno javAba e che ke jema cakSu Adi indriyo zabdAdi viSayane sAkSAt grahaNa kare che tema mana (sAkSAt viSayagrAhI) nathI, parantu sukha vigerene sAkSAt grahaNa karanAra hovAthI mana apUrNa indriyasvarUpa che mATe manane anindriya kA che. ane mana te indranu-AtmAnuM liMga hovAthI indriya paNa kahevAya che. tathA keTalAeka AcAryoM manaH / paryApti jUdI kahe che ema AgaLa kahevAmAM Avaze. vaLI paryAptio pAMcaja che ema je nirNaya kahyo te bAhyakaraNonI apekSAe Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jANavaM, ane mana to abhyantara karaNa che mATe manaHpayopti jUdI kahe'nAmAM koI doSa nathI. banne rIte manaHparyAptino saMbhava che. have pa. yoti eTale samApti arthAt vivakSita kriyAnI samApti taijasa ane kArmaNa zarIra vAlA AtmAneja audArika vigere zarIra prApta karavArnu hovA chatAM prathama samaye utpatti vakhateja.e paryAptibhono vicAra karAya che, arthAt e parabhava grahaNa vakhatanI che. vaLI e 6 payAptio samakALe prAraMbhAya che ane anukrame samApta thAya che paNa samakALe samApta thatI nathI. kAraNa ke uttarottara paryAptiono anukrame adhika adhika kALa che. te samApta thavAnA anukramamA prathama AhAra paryApti, ane tyAravAda anukrame zarIra, indriya, u. cchavAsa, bhASA, ane manaHparyApti che. tyAM prathama AhAraparyAptina svarUpa nirUpaNa karavAne mATe (bhASyakAra) A pramANe kare che. - bhASyArtha-zarIra, indriya, vacana, mana, ane ucchavAsa yogya dalikadravyane grahaNa karavA rUpa kriyAnI samApti te AhAra paryApti, grahaNa karela ( dalika) ne zarIrapaNe sthApanA rUpa kriyAnI samApti te zarIra paryApti, ahiM sthApaq eTale racavU athavA ghaDavU evo artha che. TIkArtha-zarIra indriya vacana mana ane ucchavAsanAM Agama prasiddha vargaNAonA anukrama pramANe je tatmAyogya dalikadravyo tenI AharaNakriyA eTale grahaNakriyA tenI samApti te AhAraparyApti te karaNa vizeSa che. ahiM mana grahaNa karavAthI prathatha indriya grahaNa vaDe mananuM je grahaNa kayu hatuM te spaSTa kayu. tathA sAmAnya paNe (zarIrAdi amuka rupeja ema nahiM evA ) grahaNa karela yogya pu. gala samUhanu zarIra ane ( te zarIranA) aMgopAMgapaNe sthApavAnI kriyA eTale racavAnI kriyA tenI samApti te zarIraparyA SEEEEEEEEEEEEE Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51) pti. ahiM sthApana zabdano artha ( bhASyakartA poteja ) bIjA ekArthavAcaka zabdovaDe jaNAve che ke sthApaq eTale racavU athavA ghaDavU, arthAt zarIra vargaNA prAyogya pudgalonI amuka prakAre racanA ( te zarIrapati ). bhASyArtha-tvacA vigere indriyone racavArUpa kriyAno sa. mApti te indriyaparyApti. TIkArtha-tvacA eTale sparzendriya te vigere indriyo eTale sparza, rasane0, ghANe), pazu, bane zrotrendriya, ane mana e 6 indriyona svarUpa racavArUpa kriyAnI samApti te indriyaparyApti. bhASyArtha-prANApAna kriyA yogya dravyanuM grahaNa ane visa- . jaina karavAnI zaktine racavArUpa kriyAnI samApti te prANApAnaparyApti.. TIkArtha-prANApAna eTale ucchavAsa ane niHzvAsakriyA svarupa te bannenAM vargaNAnA krama pramANe yogya dravya grahaNa ( ane visarjana ) karavAnuM sAmarthya te ( sAmarthya ) ne racavArupa kriyAnI samApti te ucchavAsaparyApti. ___ bhASyArtha-bhASA yogya (dalika) ne grahaNa visarjana karavAnI zaktine racavArUpa kriyAnI samApti te bhASAparyApti. TIkArtha-ahiM paNa vargaNAnA anukrama pramANe bhASA prAyo. gya dravyane grahaNa visarjana karavA saMbaMdhi je zakti-sAmarthya te (zaktine ) racavArupa kriyAnI samApti te bhASAparyApti. bhASyArtha-manapaNAne yogya dravyo grahaNa visarjana karavAnI zaktine racavArUpa kriyAnI samApti te manaHparyApti ema keTalA eka AcArya kahe che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha-manapaNAne yogya eTale manovargaNA prAyogya arthAt manapaNe pariNamavAmAM samartha je dravyo tene grahaNa ane visarjana karavA saMbaMdhi sAmarthyanI racanArUpa kriyAnI parisamApti te manaHpayApti, ema keTalAeka AcAryo manaHparyApti judI kahe che, arthAt indriyaparyApti ane noindriyaparyAptinA grahaNamA ( manaHparyAline ) bhegI gaNatA nathI, indriya paryAptithI bhinna gaNe che, parantu manaHparyAptine keTalAeka AcArya mAne che, ane keTalAeka nathI mAnatA ema nahiM. ____ "bhASyArtha-e paryAptio samakALe prAraMbhAya che chatAM paNa samApta anukrame thAya che tenuM kAraNa e che ke e paryAptio uttarottara ( anukrame ) sUkSma sUkSmatara che, tenAM dRSTAMto sUtra kAMtavA ane kASTa ghaDavAnA anukrame ( A pramANe ) che. TIkArtha-e chae paryAptio samakALe AraMbhAi chatI anukrame samApta thAya che te darzAve che ke paryAptio viSamakALe samApta thAya che tenu zuM kAraNa ? ( teno uttara ) kahe che ke payAptio anukrame sUkSma sUkSmatara che. arthAt AhAraparyAptithI zarIraparyApti ati sUkSma che, eTale ati sUkSma dravyanA samUhavaDe racAyalI che, tethI paNa indriyaparyApti atizaya sUkSma, tethI paNa ucchavAsa paryApti, tethI paNa vacanaparyApti, ane tethI paNa manaH paryApti ati sUkSma che. mATe tenuM anukrame sUkSmapaNuM dRSTAntathI jaNAve che ke sUtra kAMtavA ane kASTa ghaDavAnA dRSTAMte (e paryAptio sUkSma sUkSmatara che ) arthAt jADaM sUtra kAMtanArI ane vArIka sUtra kAtanArI sUtra kAMtavAno samakALe prAraMbha kare topaNa jADaM sUtra kAMtanAro kokaDu vhelaM pUruM kare, ane bIjI ghaNe kALe pUru kare. tathA kASTa ghaDavAmAM paNa eja krama jANavo ke staMbha Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) vigereno sthUla AkAra banAvavo ane tene samacorasarUpe karavo te alpakALamAM karAya, ane teja staMbhane nIcenA bhAMyataLI - AnA ( kuMbhI vigerenA ) bhAgamAM pAMdaDIo pADI pUtaLIonA samUha sahita banAvavo hoya to samakALe prAraMbhyA chatAM paNa ghaNe kALe bane. (bhASyamA kahelA) vigere zabdathI citra pusta (putaLI) ane lepa (raMganuM citra ) vigeretuM grahaNa karaM. tathA ( bhASyamAM kalA ) " anukrame dRSTAMto ( A pramANe ) " e vacanathI chae paryAptionuM svarUpa anukrane cha dRTAMtoDe kavAno prAraMbha kare che. mATe dRSTAntanuM pratipAdana karavA mATe ( nIce pramANe bhASyakAra ) kahe che. bhASyArtha - gharanA dalikanuM (kASTAdi sAmagrInuM ) grahaNa, staMbha ane sthUNA ( ADI pATaDI) nuM racavuM dvAravaDe praveza karavA ane nikalavAnA sthAnanuM racavuM, sUvA besavA vigere kriyA (yogya sthAna ) nuM racavuM, te sarakhaM paryAptinuM racatuM che. paryApti eTale te te pariNAmane yogya dalika ke je AtmAe grahaNa karela hoya te. TIkArtha - ahiM ( bhASyakAra ) gharanA dalika ( kASTa-iMTamATI - cUno ityAdi ) vaDe AhAra paryApti samajAve che. jema ghara kara hoya tyAre sAmAnyapaNe sAga vigerenA kASTa rUpa gharanuM dalika (kASTAdi sAmagrI) ekaTuM karAya che. (tema sAmAnyapaNe te te yogyatAvALA pugalanaM kevaLa grahaNa te AhAra paryApti). tyAra bAda sAmAnyapaNe grahaNa karelA dalikamAM ahiM staMbha vA sthUNA ( moma - AI kASTa ) thaze ema nirUpaNa karAya che ( vicArAya che) te pramANe aneka pugako grahaNa karye chate emAM A punako Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) zarIra vargaNA yogya che arthAt zarIra niSpAdana karavAmAM (ni. SpattimAM ) samartha che, ( te pudgalovaDe athavA te pudgagalornu zarIra banAvaq ) te zarIra paryApti. tathA gharainI bhIMta vigerenI uMcAi rUpa vicAra karavAno che to paNa (bhIta vigerethI ghara racye chate paNa) tene keTalAM dvAra banAvavAM, ane temAM paNa A (amuka) dvAra pUrvamukhe ane A dvAra uttaramukhe pesavA nikaLavA mATe. ( ThIka paDaze ema ) vicArAya che ( banAvAya che ) tema indriyaparyApti paNa AtmopayoganI vRttie pesavA nikaLavAnA dvAra sarakhI che. e pramANe ucchavAsa paryApti ane bhASAparyApti paNa eja dRSTAMtavaDe samajavI, ( kAraNa ke ) dArzantikanA bhedathI draSTAMta bhinna hoya che (paNa ahiM dArzantikano bheda nathI tethI dRSTAMta bhinna Apyu nathI, kAraNa ke ucchavAsa ane bhASAmAM paNa praveza nirgamana vRtti indriyaparyApti tulyaja che ). tyArabAda dvAra sahita ghara banye chate paNa ahiM Asana ( divAnakhAnuM ), ahiM sUbAna ( zayyAgRha ), ane ahiM bhojana bhUmi ( bhojanagRha ) besavA sUvA ane jamavAnI kriyAo karavA mATe gRhastho vicAre che (banAve che ) tenI peThe hitanI prApta ane ahitanA tyAganI apekSArUpa lakSaNavALI manaHparyApti jANavI. e pramANe e 6 paryAptione je karma banAve te karma payApti nAmakarma te bhaTTImAM mukelA taiyAra thayelA ghaTa sarakhaM jANavU ane aparyApti nAmakarma to nahiM banela ane banela paNa vinAza pAmavA yogya ghaTatulya che, ghaTa sarakhaM che. (iti tattvArtha bhASAntara samApta. A bhASAntaramAM kauMsamAM AvelA zabdo lekhakanA che). paryAptiono prAraMbha ane pUrNatA eTale zuM ? 6 paryAptiomAM prathamanI 3 paryAptionuM kArya (zakti ane zaktithI yatuM kArya ) prathama samayathIja prAraMbhAyuM che, ane ucchavA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (55) sAdi 3 paryAptiona kArya je ucchavAsAdi vargaNAonuM grahaNa te ucchavAsAdi paryAptirUpa pudgalo racAyA vAda thAya che. parantu te ucchavAsa paryApti svarUpa pudgalono racanA prAraMbha to prathama samayathIja zaru thayelo che, mATe sarve paryAptiono eTale paryApti saMbaMdhi pudgalono racanA prAraMbha to prathama samayathIja zaru thayelo gaNAya, parantu te paryAptirUpa pudgalonI samApti to pUrve kahyA bha. mANe anukrameja thAya che. te A pramANe--- . prathama samaye je pudgalo sAmAnya svarUpavALAM grahaNa kayoM te pudgalomAMthI teja samaye keTalAMeka pudgalone zarIrapaNe sthApyAM, keTalAMeka pudgalonI abhyantara nirvRttiindriya banAvI, keTalAMeka pugalo ucchavAsa karaNarupe racyAM, keTalAMeka pudgalo bhASAkaraNarUpe racyAM, ane keTalAMeka pudgalo manaHkaraNarUpe racyAM, ane zarIrAdipaNe nahiM pariNamo zake evAM pudgalono boje samaye tyAga karaze. e pramANe prathama samaye pugalo grahaNa karavA. nI je Atmazakti te pudgalonA grahaNa nimitte pravartI te " prathama samaye AhAraparyApti samApta thai" ema kahevAya, ___ zaMkA-pudgalono AhAra to prathama samaya bAda paNa cAlu rahevAno che to prathama samaye AhAraparyApti rUpa zakti samApta thai kema gaNAya ? uttara-grahaNakArya game teTalA kALa sudhI cAlu rahe paNa grahaNazakti to grahaNakArya cAlu thayAnI apekSAe prathama samaye saMpUrNa thai gaNAya. ane te prApta thayelo zakti jeTalA kALa sudhI Take teTalA kALa sudhI grahaNakArya thavAmAM koI virodha nathI. ___ zaMkA-prathama samaye prApta thayelI zaktivaDe pudgala grahaNa kayA? ke pudgalagrahaNa baDe zakti AvI kahevAya ? Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . uttara-prathama samaye ( AtmAmAM prathamathI rahelI) zaktivaDe pudgala grahaNa kayo ema kahevAya. .. zaMkA-jo ema hoya to paryApti ke je pudgalanA AlaMbanavaDe kahevAya che te na banI zake ! uttara-e vAta satya che, parantu (prathama samayanI) grahaNazakti to taijasakArmaNadehanA AlaMbanathI jIvamAM prathamathIja hatI, parantu te zakti utpatti sthAne jIva Avyo nahoto tyAM sudhI kArya karanArI na hatI, ane have utpattisthAne (grahaNa karavA yogya pudgalonA sthAnamAM) AvavAthI te zakti svakArya karanArI thai e hetuthIja prathama samaye AhAragrahaNa zakti prApta thai gaNAya. e pramANe zarIrAdi racanAnI zakti ane zarIra racanAnI zaruAta paNa jIva mAM prathama samayathIja che, parantu te zarIra vigere jyAM sudhIsvakArya sAmarthya pUratuM na racAya tyAM sudhI zarIrAdika vaDe jIva aparyAptaazakta gaNAya, ane zarIrAdi svakArya sAmarthya jeTaluM racAi rahe tyAre zarIraparyApta (zarIropaSTaMbha dvArA utpanna thayelI jIvazaktivALo) gaNAya. zarIra jo ke utpattinA prathama samayatho AkhA bhava sudhI pratisamaya racAyA karaze, parantu svakArya sAmarthya pUratuM racAvAnA kAraNathI "zarIraparyApti samApta thaI" athavA "za. rIra niSpatti thai " ityAdi vyapadeza thai zake. e pramANe abhyantaranirvRttiindriya svakArya sAmarthya pUrazI racAya ane tethI jIva abhyantaranirvRttiindriya dvArA zabdAdi viSaya jANavA samartha thAya ke turtaja "indriyaparyApti athavA indriyaracanA samApta thaI" ema gaNAya. vaLI e pramANeja ucchavAsa vigere vargaNA grahaNAdinu kArya thai zake teTalAM ucchavAsAdi karaNanAM ( audArikAdinuM 3 vargaNAmAMthI racAyalAM) pudgalo racAi rahe tyAre " ucchavAsAdi Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvatattve paryAptasvarUpavarNanam // (57) paryApta samApta thai evo vyapadeza thAya. zaMkA - AhAra paryAptinA arthabhAM " je zakti vaDe Ahata pugalo khalarasa paNe pariName te AhAra paryApti" emAM khalarasa pariNamana te zuM ? kAraNake malAdi rUpa viziSTa khala to zarIra paryAptane lomahArathI paNa na saMbhave to te vakhatanA ojasa AhArathI kema hoya ? vaLI jemAMthI hADa vigere bane che te rasa to mAtra audArika zarIrI sajIvo ne ja hoi zake che to dareka jIvamAM e AhAra paryAptino artha kevI rIte jANavo ? uttara -- grahaNa karelAM pudgalomAMthI je yogya pudgalo che tene zarIrAdi rUpe racavA, ane ayogya pudgalone alaga karavA te khala rasa pariNamana kahevAya. mAtra maLa pramukhane na khala ane hADa vigere mAM banI zake te rasa evo ekAnta artha nathI. e artha to mukhyavesa jIvanI audArika zarIra saMbandhI paryAptio AzrayI kalAhAne aMge jANavo. zaMkA- zarIraparyApti racAyA bAda je zarIraniSpatti kahevAya te kayA sAmarthyathI ? uttara -- bhavadhAraNIya kAyayoganI pravRttithI ane te kAyayoga vaDhe zarIradvArA lomAhAra grahaNa karavAthI navA zarIranI froft eat mAMDe. ahiM zarIraparyApti samApta thayA bAda bhavadhAraNIya kAyayoga 'zrI zIlAMkAcAryai' mAnelo che. ane 'paMcasaMgrahamAM' anya AcAryanA abhiprAyathI zarIraparyApti bAda bhavadhAraNIya kAyayoga mAnyo che ane 'karmagraMthAdikamAM' to paryAptane ja bhavadhAraNIya kAyayoga mAnyo che. // iti SaSTha gAthA vistarArthaH // avataraNa - pUrva gAthAmAM kayA jIvane keTalI paryAptio hoya te kahIne have A gAthAmAM pUrvokta paryAptiothI thanArA bhA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) .. // zrInavatattvavistarArthaH // vo ( dharmoM jIvanA paryAyo ) ke jenA saMyoge . tattadevanivAsa rUma. jIvana jIvana tathA jenA viyoge maraNa kahevAya che temaja jIva jenA baDe oLakhAyaM athavA kahevAya evAM bAhya lakSaNo ane te bAhya lakSaNo kayA jIvane keTalAM hoi zake te paNa kahevAya che.. paNidiyattibalasA-sAU dasa pANa cau ch.sgah|| igadurticauridINaM, asannisannINa nava dasa ya // 7 // saMskRtAnuvAdaH paMcendriyatribalocchavAsAdhUSi daza prANAzcatvAraHSaT sptaassttau|| ekadvitricaturindriyANA-masaMjJisaMjJinAM nava dazA ca // 7 // zabdArthaH paNidiya-pAMca indriyo .... | aTTha-ATha ... / mitraNa | iga-ekendriya jIvone : bala-baLa, yoga, du-dIndriyane ... usAsa-zvAsocchavAsa ti-trIndriyane AU-AyuSya cauriMdINaM-caturindriyane dasa-daza .. . asanni-asaMjJi paMcendriyane pANa-prANo che. sannINa-saMjJipaMcendriyane nava-nava dasa-daza saga-sAta . yaane ( vA pAdapUraNArtha ) ___gAthArtha:--5 indriyo, 3 baLa ( yoga ),1 zvAsocchvAsa, ane 1AyuSya e 10 prANo che, temAMthI ekendriyane 4, bIndriyane 6, zrIndriyane 7, caurindriyane 8, asaMjJi paMcendriyane 9, ane saMjJipaMcendriyane 10 prANa hoya che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D // jIvatattve paJcendriyaprANavarNanam // (59) vistarArthaH-pUrvagAthAmAM paryAptinuM varNana karyAbAda have A gAthAmAM te paryAptinAM kAryarUpa prANona vivecana karAya che. // 5 indriya 5 prANo. // AtmA je indriyodvArA viSaya ( padArtha ) jANI zake che, te indriyo sparzana-rasanA-ghANa-cakSu anezrotra e pramANe pAMca che. indriya zabda indra uparathI banelo che, indra eTale AtmA tenuM je cihate indriya kahevAya, te indriya dravyendriya ane bhAvendriya ema be prakAre che, punaH nirvRtti ane upakaraNa ema dravyendriya ke prakAranI che, punaH nivRtti ane upakaraNa dravyendriya paNa abhyantara ane bAhya ema bebe prakAranI che, tathA labdhibhAvendriya ane upayogabhAvendriya ema bhAvendriya paNa be prakAranI che, tenI bheda sthApanA A pramANe che. . 5 indriya dravyendriya bhAvendriya nivRtti upakaraNa. labdhi upayoga abhyaH bAhya abhyaH bAhya // indriyabhedanA artha. // indriyone sthAne indriyone AkAre goThavAyalA viSaya grahaNa karavAnI zaktivALA atisvaccha- pudgalo ( indriyanA pudgalo) athavA Atmapradezo te 'abhyantaranivRtti dravyendriya' kahevAya. jema cakSumAM kIkI ityAdi, emAM abhyantara sparzananirvRtti dravyendriyano AkAra dareka jIvano dehanA AkArasarakho hoya che, ityAdi sarva Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) ||shriinvttvvistraarthH // jIvone abhyantara nirvRtti dravyendriyanA AkAro niyataja hoya che, je AgaLa kahevAya che. . . / indriyone sthAne dekhAto karNaparpaTikAdi bAhya aMgano AkAra te 'bAhyanitti dravyendriya,' jema cakSunA DoLA ityAdi, e bAhya aMgaracanArUpa indriyono AkAra dareka jIvane judI judI jAtano hoya che. AgaLa kahevAtA indriyonA AkAra A bAyanikRttinA nahi paNa abhyaMtaranirvRttinA jANavA. ahiM banne sthAne 'nitti eTale racanA' arthAt indriyonI je aMdaranA bhAganI racanA te abhyantaranirvRtti ane indriyonI bahAranI je racanA te bAhyanivRtti kahevAya, athavA nivRtti eTale AkRti evo athaM karatAM indriyonI aMdaranA bhAganI je cakSugocara na thai zake tevA sUkSma ane svaccha pudgalonI athavA AtmapradezonI je AkRti te abhyaMtaranirvRtti ane bahAranA bhAgamA sarvane sAkSAt dekhAtA karNaparpaTikA (kAnapApaDI) vigere AkRti te bAhyanivRtti 'kahevAya. ___ indriyanI abhyantara AkRtimAM ( abhyantaranirvRtti dravyendriyamAM ) rahelI je viSaya grahaNa karavAnI zakti te 'abhyantara upakaraNendriya' kahevAya. ahiM ( upakaraNa eTale ) indriyane viSaya grahaNa karakAmA upakAra karanAra je zaktivizeSa te upakaraNa kahevAya, jema zrotrendriyanI zravaNazakti ane rasanendriyanI AsvAdanazakti. tathA jIvane indriya dvArA viSayabodha karavAnI je zakti, (athavA indriyAvaraNakarmano kSayopazama) te 'labdhi bhAvendriya' kahevAya. . 1 karNandriyAdino jema parpaTikAdi bAhya AkRti che tevIrIte sparzandriyanI bAhya AkRti judI nahiM hovAthI sparzendriyanI abhyantarAkRti ane bAhyAkRti ekaja che... Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIva paJcendriyamANavarNanam // (61) tathA jIva je indriyanA upayogamAM ( viSaya grahaNamAM ) va to hoya te indriya 'upayoga bhAvendriya' kahevAya. pUrve kaTTela labdhi to eka jIvane pAMce indriyonI ekIsamaye (samakALe ) hoyache, parantu te viSayAvabodha karavAno vyApAra to eka samaye ekaja indriyadvArA hovAthI eka jIvane samakALe labdhithI pAMce indriyo saMbhave che ane upayogathI eka jIvane ekaja indriya kahevAya athavA ekendriyAdi sarva jIvone labdhi to (indriyAvaraNakSayopazamato ) pAMce indriyonI hoya che, parantu dravyendriya koine eka to kone se e pramANe hInAdhika che, ane temAM paNa upayogato ekaja indriyano hoi zake che. e hetuthI sarve jIvo labdhi indriyavaDe paMcendriya che, dravyendriya vaDe ekendriya dvIndriya trIndriya caturindriya ne paMcendriya che, ane upayogendriyavaDe sarva jIvo ekendriya che ema paNa kahIzakAya. // iti indriyabhedArthaH // || indriyonuM sthAna. // sparzendriyanuM sthAna sarva zarIra che. arthAt sarvadehamAM uparanA bhAgamAM ane aMdaranA bhAgamAM sparzendriyanA ( abhyantara nirvRtti sparzendriyanA ) aNuo (pudgala pradezayukta Atma pradezo ) vyApta thayelA che, athavA zarIranI tvacAnA ( cAmaDInA ) bahAranA bhAgamAM ane aMdara paNa abhyantara sparzendriyanA paramANuoM vyApta thayelA hoye che. tethIja pIthelA zItala pANIno aMdaranA bhAgamAM paNa anubhava thAya che, vaLI e indriya abarakhanA paDa sarakhI che, tyAM tvacAnI bahAra ane aMdaranuM paDa jU nathI paNa ekaja che. 1 tathA mukhanI aMdara je jihvA (bAhya nirvRci rUpa) dekhAya che te jIhvAmAM upara ane nIcenA bhAgamAM rasanendriyanA paramANuoM ( abhyantara Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 62 ) // zrIvatatva vistarArthaH // nirvRttinuM ) ekaja paDa ( aMgulanA asaMkhyatamA bhAganuM jADuM ) patharAi raheluM che, te indriya paramANuonA paDavaDe jIhrASara AvelA khArA khATA padArthano anubhava karI zakAya che, parantu dekhAtI jI .. bhavaDe khArA khATA padArthanA rasano anubhava jIvane hoi zake nahi. 2 tathA dekhAtI nAsikAnA polANamAM uparanA bhAgamAM aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI ghrANendriyanI abhyantara AkRti che teja gaMdha viSayane grahaNa karI zake che. 3 tathA cakSumAM kIkInI aMdara aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgajevaDI sUkSma abhyantara indriyAkRti che teja rUpa vA AkAra dekhI zake che, parantu AMkhanI kIkI mAtra viSaya grahaNa karI zakatI nathI. 4 tathA karNaparpaTikAnA polANamAM aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jevaDI sUkSma karNendriya punalonI abhya ntara AkRti goThavAyalI che, je zabdane grahaNa karI zake che. 5 upara pramANe hovAthI tvacA e sparzendriyano AdhAra (sthAna) che, paNa tvacA e pote sparzendriya nathI, punaH jIhvA e rasanendri yanuM sthAna che paNa jIhrA poteja rasanendriya nathI. punaH nAsikA e ghrANendriyanuM sthAna che paNa nAsikA pote ghrANendriya nathI, tathA AMkha - netra e cakSu indriyanuM sthAna che, paNa AMkha (DooA ke kIkI) pote cakSuindriya nathI, temaja kAna e karNendriyanuM sthAna che paNa kAna pote karNendriya nathI e pramANe sthAna rUpa bAhya nirvRtti ane biSaya grahaNa karanAra abhyantara nirvRtti banne bhinna che ema samaja. // iti indriyasthAna vicAraH || // abhyantarendriyanA AkAra // abhyantara sparzendriya je jIvanuM jetuM zarIra hoya tevA AkAranI hai, arthAt bhinna bhinna AkAranI che - abhyantara rasanendriya Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvata paJcendriyamANavarNanama. // ( 63 ) khurapakAre ( akhAne AkAre ) che. - abhyantara ghrANendriya 'kAhala 'nAmanA vAjatra vizeSane AkAre che. athavA ' atimuktakapuSpanA AkAre che. - abhyantara cakSurindriya masura vA caMdra sarakhA AkArakhAkI che. - ane abhyantara zrotrendriya kadaMbavRkSanA puSpa sarakhA AkAranI mAMsanI eka goLI rUpa che. punaH bAhyanirvRtti indriyo ( eTale indriyonI vAhya AkRtio ) to dareka jAtanA jIvanI judI jur3I hovAthI niyamita AkAra kahI zakAya nahi, jemake karNendri yanI bAhyAkRti manuSyane ve cakSuone paDakhe laMbavartula uMcA nIcA bhAgayukta chIpa sadRza che, ane azvanI bAhya karNendriya nIcethI poLI ane uparathI hIna thatI cheDe aNIdAra ane vaLI gayelA paDavALI cakSuonI paDakhe upara hoya ke ane hAthInI to taddana paDA sarakhI bAhyakarNAkRti hoya che. e pramANe bAhyAkRtio (bAhya nivRttIndriyo) dareka jAtinA jIvane bhinna bhinna hovAthI amuka niyamita AkAranI kahI zakAya nahi, ane abhyantara AkRtio sarva jIvane eka sarakhA AkAravALI hovAthI upara kahelI che. || indriyonI laMbAI pahoLAi ane jADAi // abhyantara sparzendriya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI jADI, ane svasvadeha pramANa lAMbI hoLI che. jethI e indriyanuM ati pApaDa tvacAnA upara ane aMdaranA bhAgamAM jUrdu nahiM paNa ekaja patharAya le, parantu svacAnA madhya bhAgamAM ( eTale tvayAnI 9 paDaghama nAmanuM vAjatra. 2 atimuktaka pa vRkSa vizeSa che. 3 sparzendriyanI laMbAI hoLAi utsedhAMgulane anusAre che, ane rasanendriyAdinI laMbAI hoLAi AtmAMgulane anusAre jANavI. puna: jADAi to sarvanI utsedhAMgulathI saMbhave che. e saMbaMdhi vistAra graMthAntarathI jANavo. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (64) ... ||shriinvtttv vistraarthH|| madhya jADAimA) e indriyanA aNuo nathI. e hetuthI e abhyantara " sparzendriya aMdaranA bhAgamAM ( eTale tvacAnA madhya bhAgamAM ) poka..( muSirayukta-polANa vALI ) che.-tathA rasanendriya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgapramANa jADI, ane aMgula pRthattva (badhumAM vadhu 9 AMgaLa ) jeTalI lAMbI hoLI che. A rasanendriyarnu paNa ati pAtachaipaDa jitAnA upara-nIcenA bhAgamA patharAyelaM che, paNa madhya bhAgamA nahiM-tathA prANendriya aMgulanAasaMkhyAtamA bhAga jeTalI jADI ane lAMkI pahoLI ke e hetuthI Aindriya pAtaLa paDa nathI. paNa tathAmakA...novRttAkAra saMbhaveche,-tathA cakSu ane zrotrendriyanI laMbAi phoLA. i ane jADAi paNa aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI, vRttAkAre che, // indriyono viSaya ane viSaya grahaNa kSetra. // 1 sparzendriyano viSaya padArthamA rahelA snigdha-kSa-zIta-u" SNa-mRdu-karkaza-guru-ane laghu e ATha prakAranA sparza jANavAno che. ane '9 yojana dUra rahelA padArthonA temAthI nIkaLelA keTalAka pudgalo AvI sparzendriyane aDe che tethI te dUranA padArthonA paNa sparzone jANI zake che. ethI adhika .. dUra rahelA padArthothI nIkalI AvelA sparzayukta pudgalo svabhA veja ayogya thavAthI sparzendriya grahaNa karI zake nahi. punaH 'snigdhAdi sparzI to prApta padArthanA anubhavI zake ema saMbhave che. __ 2 rasanendriyano viSaya padArthomAM rahelA tIkhA-kaDavA-madhurakhATA--tUrA ( tikta-kaTu-madhura--Amla-ane kaSAyalo) e pAMca prakAranA rasa jANavAnole, ane nava yojana dUra rahelA padArthonA temAM 1 ahiM kahevAtuM viSayonuM kSetra AtmAMgulane anusAra jANavu. . 2 e vAtano spaSTa ullekha graMthAntaromAM-dekhAto nathI parantu anubhava siddha sarvane hovAthI lakhela che. . - Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvat paJcendriyamANavarNanam // ( 65 ) zrI nakaLelA keTalAka pudgalo AvI rasanendriyane aDeche tethI te dUranA padArthoMnA paNa rasane rasanendriya grahaNa kareche, ane adhika dUra rahelA padArthoMmAMthI nIkaLelA rasayukta pudgalo svabhAveja rasanendriyane ayogya thAya che, (ahiM khAro rasa madhurarasamAM aMtargata jANavo.) 3 ghrANendriya padArthoMmAM rahela sugaMdha vA durgaMdhane jANI zake che. ane 9 yojana dUrathI Avelo gaMdha grahaNa karI zake che. pUrvanI mAphaka yogyAyogyatvanI bhAvanA vicArI lebI. 4 cakSu indriya padArthoMnA rUpa-varNa ane AkArane dekhI zake che. ane te vadhumAM vadhu lAkha yojan2a dUra rahelA nisteja padArthoMne dekhI zake che, ane caMdra sUryAdi tejasvI padArthoMne to ghaNA lAkha (21 lAkha - uparAMta yojana dUrathI paNa puSkarArdhanA manuSyo ) dekhI zake che. A rUpa paNa kRSNa - nIla - pIta-rakta ane zveta ( kALo - lIlo-pILo--lAla- ane dhoko ) ema 5 prakAre che. 3 5 zrotrendriya sacitta acitta ane mizra zabda - avAjane sAMbhaLI zake che, ane te 12 yojana dUrathI Avela zabdane sAMbha - LI zake che. e. pramANe utkRSTa kSetramaryAdA kahI, ane jaghanya (laghumAM laghu ) kSetramaryAdA A pramANe - cakSu indriya aMgulanA saMkhyAtamA bhAga jeTale dUra rahelo padArtha dekhI zake, ane zeSa indriyo a 1 sajIva vastumAMthI pragaTa thayelo zabda sacitta gaNAya jema jIvano. 2 nirjIva vastumAMthI pragaTa thayelo zabda acitta gaNAya jema patharAnI sAthe aphaLAyalA pRththarano. 3 jIva prayatnathI thayelo nirjIva padArthano zabda mizra gaNAya. jema moMDhAthI vAgatI mUMgaLa vagereno, ahiM prasaMge 8 sparza5 rasa- 2 gaMdha-9 rUpa ( varNa ) - ane 3 zabda malI pAMca indri yonA 23 viSayo paNa kahyA. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) // zrInavatattvavistarArthaH // gulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTale dUrathI AvelA viSayane grahaNa karI ( anubhavI) zake. // indriyonuM prApyakArI ane aprApyakArI pnnu.|| ' sparzendriya-rasanendriya-ghrANendriya-ane zrotrendriya e cAra indriyo potAne prApta thayelA viSayaneja grahaNa karI [ jANI] zake cha mATe prApyakArI che, kAraNake sparzendriyane uSNa vA zIta jalano sparza thayA sivAya ( banmeno paraspara saMbaMdha thayA sivAya ) jaLanI uSNatA athavA zItalatA mAlUma paDatI nathI. e pramANe rasanendriyAdimAM indriya ane viSayano paraspara saMbaMdha thAya toja te viSayano anubhava thai zake che mATe prApyakArI che.. tathA cakSu ane mana e be indriyo aprApta viSayane (eTale potAne saMbaMdha karIne rahelA viSayane nahiM paNa dUra rahelA viSayane ) anubhavI zake che ( dekhI yA cItavI zake che ) mATe aprApyakArI che. kAraNake cakSumAM paDelu tRNakhalaM cakSu dekhI zake nahiM, ane mana je padArthane ciMtave che te padArtha' manaH pudgalonI sAthai AvIne saMbaMdhavALo thato nathI, temaja mananA pudgalo paNa tyAM jaine lAgatA nathI, mATe e banne aprApyakArI che. ( ahiM prakaraNa indriyonuM cAle che, topaNa aprApyakArIpaNAne prasaMge mana noindriya hovA chatAM paNa mananu aprApyakArIpaNuM kartuM.) // indriyonA aNu tathA kSetranuM alpabahutva. // sarva indriyo ( abhyantara indriyo ) anaMta paramANunI banelI 1 mana e pudgalasvarUpa che te saMbaMdha cAlu vivecanamAM ja manobala vakhate kahavAze. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvaMtattve paJcendriyaprANavarNanam // (67) che, tathA asaMkhya AkAza pradeza jeTalAkSetramA rahelI che topaNa paraspara honAdhikatA kahevAya che-cakSu indriya sarvathI ochA (paNa asaMkhya) AkAza pradezamA rahelI che. arthAt cakSu indriyarnu 'kada sarvathI nAnuM che, tethI karNendriya saMkhyAtaguNI moTI che, tethIghrANendriya saMkhyAtaguNa moTI che. tethI rasanendriya asaMkhya guNa moTIche, ane tethI sparzendriya saMkhyAta guNa moTIche, tathA cakSuindriya alpa paramANunI banelI che, tethI zrotrendriya saMkhyAta guNa paramANunI banelI che, tethI ghrANendriya asaMkhya guNa paramANunI banelI che, tethI jIhA asaMkhya guNa paramANunI banelI che, ana tethI sparzendriya asaMkhyaguNa paramANuonI bolI che. punaH saMjJI jIvamAM A indriyo viSaya grahaNa karo manane jAgRta kare, ane te manadvArA jIvane viSayabodha thAya, parantu mana vinA indriya mAtrathI ja saMjJI jIvane viSayabodha na hoya, ane asajJi jIvo to mananI sahAya vinA parabhAryo indriyadvArA viSayabodha karI zake che. // kai indriya kayA jIvane hoy?|| sparzendriya sarva saMsArI jIva mAtrane hoya, rasanendriya pRthvI 1 Ahi kad te laMbAi phoLAirUpa gaNavU paNa jADAirUpa nahiM. kAraNake jADAi to sarvanI aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ja che. 2 aMgulanA asaMkhyatamA bhAga karatAM aMgula pRthaktva asaMkhyaguNa moTu hovAthI. 3 9 AtmAaMgulathI 3 gAu ( sparzandriya vadhumAM vadhu 3 gAu moTI hoSAthI ) eTale 576000 utsedha aMgula saMkhyAta guNa hovAthI. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) ||shriinvttvvistraarthH / jaLa agni vAyu ne vanaspati e pAMca sthAvara vinA sarva jIvane hoya, ghANendriya sthAvara ane dvIndriya sivAyanA sarva jIvane hoya, cakSu indriya sthAvara-ve indriya-ane trIndriya sivAya sarva jIvane hoya, ane zrotrendriya phakta paMcendriya jIvone ja hoya. // kai indriyo alpa ane kai adhika che? // sarva jagatamAM karNendriyanI saMkhyA alpa che ( kAraNake paMcendriya jIvo thoDAja che), tethI cakSu indriya vizeSAdhika che (eTale diguNayI nyUna cha. ), tethI ghANendriya vizeSAdhika che, tethI rasanendriya vizeSAdhika che, tethI sparzendriya anaMta guNa che. ( kAraNake sAdhAraNa vanaspati anaMta che ) e pramANe 5 indriya prANarnu kiMcit svarUpa kahIne have chaTThA manobala prANanuM svarUpa kahevAya che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || jIvatatve pazyendriyamANavarNanam // * ni0 upa0 (abhya.) bAjha sparzendriya rasanendriya pra0spa0 bhA0pa0 pra0ra0 bhA0ra0 pra0nA0 bhAvatrA0 fro // indriyonA 29 bhedanI // indriya // abhya0 bAhya a0 upaka0 bAjha a0 ( 69 ) bAhya a0 ghrANendriya bAdha upaka0 a0 labdhispa0 upaspa0 la0ra0 upa0ra0 la0ghrA0 upa0ghrA0 * sparzendriyamAM dravyanirvRttinA bAhya ane abhyantara evA be bheda nathI. athavA kevaLa abhyantara nirvRttisparzendriya che. paNa bAhmanirvRttisparzendriya nathI. 4 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( // zrIanusanna nisvArthaH // ..... CLICti DUSINE sthaapnaa.|| cakSurindriya zrotrendriya dravyacakSu0 bhAvacakSu0 dravyazro0 bhAvI upakA nirvatti upaka0 vAdya a0. bAhya a0 bAya a0. bAhya a0 / labdhicakSu upayogaca0 labdhizrotre0 upayogazrotre Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // indriyomA 9 dvArano yntr.|| (4 dvAro.) indriyonAM naam.||jaaddaai pramANa 1 // vistAra pramANa? 2 | jaghanye keTale dUra rahe- pApyakArI ke amApya lo viSaya Ahe? 3 | kArI ? 4 sparzendriya. 1 | aMgulAsaMkhye0 bhA0 | svadehamamANa.. | aMgulAsaMkhyeyabhAga. prApyakArI. rasanendriya. 2 AtmAMgulapRthaktva // jIvatattve pazcendriyamANavarNanamaH // / dhrANendriya. 3 AtmAMgulano asaMkhyAtamobhAga. cakSurindriya.4 aMgulasaMkhyeyabhAga. aprApyakArI. zrotrendriya. 5 aMgulAsaMkhyeyabhAga. prApyakArI. (71) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baspRSTa-spRSTa ke utkRSTathI keTaledUra rahelo viSaya grahe ? 5 aspRSTha viSaya grahe ? 6 9 yojana (AtmAM gulathI ) 'd rd sAdhika 1 lAkhayojana abhAsvara vastu Azra'yI) (AtmAMgulathI) 12yojana (AtmAMgule) badhdha spRSTa dd " * aspRSTa spRSTa ( 5 dvAro. ) avagAhanAnuM alpabahutva ? 7 rasane 0thI saMkhyaguNa rasane0thI asaMkhya guNa keTalA pradezanI bane lI ? 8 ghrANe-thI asaMkhyaguNa ghrANe0thI asaMkhya guNa zrotrathI saMkhyeyaguNa zrotrathI asaMkhyaguNa. sarvathI alpa avagA - hanAvALI anaMtamadezI. cakSuthI saMkhyeyaguNa | cakSuthI saMkhyeya guNa. dravyendriyo keTalI ? 9 1 l 4 ( 26 ) // zrInavata va vistarArthaH // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||jiivtttve manavaLapANavarNanamaH // . (73) ||chtto manabala praann.|| je dvArA saMjJi jIva manana citavana karI zake te mana kahevAya. e mana manovargaNA rUpa pudgalaparamANuonA samudAyatuM bane che. vaLI e mana mAtra garbhaja tathA aupapAtika ( deva-nAraka) jIvoneja hoya che, mana paNa dravyamana ane bhAvamana ema be prakAranuM che. tyAM manaHparyApti nAmakarmanA udaya vaDe kAyayoge manoyogya vargaNA (pudgala samUha ) grahaNa karIne cintavanavyApAramA joDAyela mano yoga baDe manapaNe ( citavana vyApAranA sAdhana paNe) pariNamAvI, avalaMbIne visarjana kare te (athavA apekSAe tenI paryAptino) pudgala samUha ' dravyamana kahe gaya, ane e banne prakAranA dravyamana rUpa pudgalaparamANunA AlaMbana vaDe ( sahAya vaDe) jIvano je citavana vyApAra te 'bhAvamana kahevAya. e hetuthI ? maNapajattinAmakammodayato joge magodavdhe ghetuM maNateNa pariNAmiyA davA davamaNo bhannai iti lokaprakAze naMdyadhyayanacUrNi pATha.)tathA zrI tattvArthasUtramA manaHparyAptirUpa karaNa pudgalo ke jene sarvAtmapradezavartI kamAM che te paNa apekSAe dravyamana kahI zakAya, kAraNake ayogIne je dravyamana kA che te manovagaNArUpa nahiM paNa manaHparyAptirUpa saMbhave che. (digaMbaro dravya manane aSTadalapadmAkAra hRdayasthAne rahelaM mAne che parantu eka deza bhAgamA rahelA manaHkaraNathI upayoga pravRtti na saMbhave, kAraNake upayoga pravRtti to sarva AtmapradezavartI hoya che mATe manane ha. dayasthamAtra gaNavu yukta na gaNAya tema ja sukhaduHkhAdinA anubhavarUpa mAnasajJAna sarvAtmapradeze saMbhave che. vaLI sarva bAhya-abhyantara zarIravyApI tvagindriyathI sarva pradeze sparzajJAna thAya che te paNa mananA sarvAtmapradezavyAptatva vinA hoi zake nahI. mATe sanane naiyAyikAdinI mAphaka aNu mAnaQ ke niyatadezastha mAnavaM te kevaLa anucita che. ) ahiM mananuM visarjana manoyogavaDe gaNAya che. 2 maNadavyAlaMvaNo jIvassa maNavAvAro bhAvamaNo bhannai Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (74) // zrInavatatvavistarArthaH // dravyamana vinA bhAvamana na hoya paNa bhAvamana vinA dravyamana bhavastha sarvajJane hoya che, e manano je vyApAra te manobala kahevAya. athavA jIvane prApta thayelI je manovijJAna zakti te manobala prANa kahevAya. // sAtamo vacanabala prANa. // 66 bhASAparyApti nAmakarmanA udayathI bhASA yogya pudgalavargaNA kAyayoge grahaNa karIne bhASApaNe pariNamAbI avalaMbI ne 'vacana yoga vaDe visarjana karavAnI je zakti te vacanabala kahevAya. athavA saMkSepamA " jovane vacanoccAra karavAnI je zakti te vacanabala prANa kahevAya. e bhASA jIvabhASA kahevAya. ane ajIva padArthamAthI uThato avAja te ajIvabhASA kaheMvAya, e banne bhASA pula paramANunoja samUha che, chatAM naiyAyika vigere je AkAzano guNa mAne che te ayukta che, kAraNake bhASA vAyu vaDe vahana karAtI ( kheMcAtI ) hovAthI, dhUmanI mAphaka saMharaNa karAtI hovAthI, pANInI mAphaka dvAranI tarapha anusaraNa karatI hovAthI, vAyunI mAphaka guphA vigeremAM aphalAtI hovAthI kriyAvALI che, ane vicitra kriyAo pudgala vinA hoi zake nahi, mATe 'rUpIche. ane arUpi tathA ( tatraiva). tattvArtha ane nandoTIkA vigeremAM dravyamana vinA paNa vikalendriyo tathA ekandriyoMne sUkSma bhAvamanolabdhi mAnI che. kvacit sUkSma dravya manolabdhi paNa vikalendriyone mAnavAmAM AvI che. 1 ginhai ya kAieNaM, nisarai taha vAieNa jogeNa. itivacanAt. 2 zabda phonogrAphamAM grahaNa thato hovAthI ane vAyu. je tarapha vizeSa hoya te tarapha vadhu saMbhaLAto hovAthI, ane bhityAdivaDe upaghAta pAmavAthI zabda punalarUpa che. kAraNa ke grahaNa dhanuM, vAyuthI khecA, ane pratighAta thavo te pudgalonoja dharma che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvatattve vacanabaLamANavarNanam // (75) akriya che, mATe banne bhASAmo rUpI evA pudgalanoja vikAra che, paNa AkAzano guNa nathI. punaH jIvabhASAnI utpatti audArika vaikriya ane AhAraka e traNa bhava pratyayika dehI hoya che, ane e dehamAMthI jIvaprayatna vaDe pragaTa thayelI bhASA jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga sudhI, ane vadhumAM vadhu kevali samudghAtanI peThe prathama samaye 'daMDa' dvitIya samaye kapATa' tRtIya samaye maMthAna' ane caturtha samaye 'aMtara pUrti' thavAthI 'supratiSTha AkAra sarakhA caudarAja lokamAM vyApta thAya che, jethI jIvabhASAnI AkRti supratiSThaka sarakhI gaNAya che. punaH jIva bhASApudgalone prathama samaye grahaNa kare che, ane bIje samaye vacanarUpe pariNamAvI visarjana kare che, e hetuthI bhASAnI, sthiti eka samaya mAtranI che, ane cAlu pravAharUpe to utkRSTathI antarmuharta sudhInI che. punaH jIva je dizA sanmukha mukha karIne 'ubhI hoya te dizAmA rahela bIjo jIva te mULa tathA vAsita thayelI bhASA sAMbhaLe che, ane zeSa dizAmA rahelo jIva te mULa bhASA vaDe vAsita thaelI bhASA ( mULa bhASAnA saMsargathI bhASA rUpa thayela bIjAM pudgalo) sAMbhaLI zake che, e mULa bhASAnI laMbA 1 udhAvALelA zarAvalA ( koDIA ) upara mUkelA zarAva saMpuTa vaDe je AkAra thAya te supratiSThAkAra 2 zrI. prajJApanAmAM bhASApadanI malayagirivRttimA keTalAeka AcAryonA mantavyane uddezIne kA che ka " bIjA AcAryoM A pramANe kahe che ke prathama bhASA pariNAmanI apekSAe eka samaya sthiti vALAM paNa bhASA pudgalo kahyAM che, pudgala no pariNAma vi. citra che tethI ekaja prayatna vaDe grahaNa karAyalA ane mUkAyelAM te pudgalomAMnAM keTalAMeka eka samaya bhASApaNe rahe che, ke. TalAMeka be samaya sudhI yAvat keTalAMeka asaMkhya samaya sughI paNa ( bhASApaNe rahe che-iti zeSaH ) " iti arthataH Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (76) // shriinvtttvvistraarthH|| i. vadhumAM vadhu vakatA ubho hoya tyAMthI lokanA anta sudhI che, ane phoLAi vaktAnA mukha jelI lagabhaga cAra AtmAMgula pramANa ane jADAi vaktArnu mukha bolatI vakhate jeTa phochaM thAya teTalI jANavI. ityAdi jIvabhASA vizeSa svarupa vizeSAvazyaka vigere granthomAM pragaTa che. punaH ajIvabhASAnA tata vitata vigere bhedo che je AgaLa pudgala pariNAmanA svarUpamAM kahevAze. AThamo kAyabala praann.|| kAya eTale zarIrano je vyApAra athavA zakti te jIvone kAyabala prANa kahevAyache, tyAM zarIra audArika-vaikriya-AhAraka-tai jasa-ane kArmaNa e pramANe pAMca prakAranAM che teno saMkSipta artha A pramANe-- .. rasa-rudhira-mAMsa-meda-mijA-hADa-ane vIrya e sAta dhAtuonuM banelaM je zarIra te audArika zarIra, athavA audArika vargaNArUpa pudgalanuM banelaM je zarIra te audArikazarIra, athavA tIrthakara gaNadhara cakravartI vAsudeva vigere udAraguNavALA mahAtmAone paNa je zarIra hoyache te audArikazarIra kahevAya. 1 // vividhaprakAranI kriyA karavAnI zaktivAlaM je zarIra te vaikriyazarIra, kAraNake e zarIravALo jIva khecara (gagana mArge cAlanAra) thAya, ane bhUcara ( jamInapara cAlanAra manuSyAdi rUpe ) thAya, eka thAya ane aneka paNa thAya, moTo thAya ane nAno paNa thAya, halako thAya ane bhArI paNa thAya, dRzya thAya ane adRzya paNa thAya, epramANe vividha prakAranI kriyAo karI zake che mATe vaikriya zarIra kahevAya, athavA vaikriya nAmanI pudgalavargaNAnuM banela zarIra te vaikriya zarIra kahevAya. 2 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatatve kAyavaLa prANavarNanama. ( 77) tathAvidha labdhivALA caudapUrvaghara munirAja zrIjinezvaranI Rddhi devAne mATe, athavA sUkSma arthano saMdeha dUra karavAne mATe eka hasvapramANa ( AhAraka pugalavargaNAnuM ) nanuM zarIra banAvI vicara - tA tIrthaMkara bhagavAna pAse mokale te AhAraka zarIra kahebAya. 3 // khAghelA AhArane pAcana karavAnI zaktivALu ane tejolezyA tathA zItalezyAnA kAraNarUpa je zarIra te tejasa zarIra kahevAya. AzarIranA prabhAve dehamAM uSNatA rahe che. 4 // . matijJAnAvaraNAdi 158 karmaprakRtinA piMDa rUpa je zarIra te kArmaNazarIra kahevAya. punaH A zarIra potAne ane zeSa cAra zarIrane paNa utpanna karavAmAM bhavAntara javAmAM ane prathama samaye AhArapudgalo grahaNa karavAmAM kAraNarUpa che. 5 // " // pAMca zarIramAM kAraNabheda. // audArika zarIra bAdara ( sthUla ) pudgalanuM baneluM che. vaikriyazarIra tethI sUkSma pudgalanuM banelaM che, AhAraka zarIra tethI paNa sUkSma pudgalanuM boluM che, tethI taijasa sUkSmapudgalanaM, ane tethI paNa kArmaNazarIra ati sUkSmapudgalanuM baneluM che. // // pAMca zarIramAM pradezasaMkhyA. // audA zarIra atialpa paramANuotuM boluM che, vaikriyaza rIra tethI asaMkhyaguNa paramANuonuM, AhArakazarIra tethI asaMkhyaguNa paramANuonuM, taijasa zarIra tethI anaMtaguNa paramANuonuM, ane kArmaNa zarIra tethI paNa anaMtaguNa paramANuonuM baneluM che. // pAMca zarIranA svAmI. // audA0 zarIra sarvatiryaMca ane sarvamanuSyane hoya, vai0 zarIra Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (78) ||shriinkttvvistraarthH|' savaideva sarvanAraka 3 labdhirvata garbhaja manuSya ane garbhajatiyaca tathA keTalAeka bAdaraparyApta vAyukAya jIvIne hoya, AhA0 zarIra AhI labdhivAlA caudapUrvadhara munirAja hoya, ane taijasakAmaNazarIra sarvajIvane sadAkALa hoy.|| // eka jIvane samakALe keTalAM zarIra ? // ekabhavamAMthI bIjAbhavamAM vakragatie jatA jIvane samakALe taijasa ane kArmaNa.e beja zarIra hoya. punaH te jIva utpatti sthAne utpanna thai. zarIraparyApti pUrNa thayAbAda audArika athavA vaikriyadeha yukta-thavAthI audAri0--taija0--kAma--athavA vai0 tai0 kA0 etraNa zarIravALo thAya. tadanaMtara sarvaparyAptie paryApta thayAbAda jo labdhivALo hoya ane labdhi phorave toga0 manuSyane ane garbhaja tiryacane samakALe audAri0 caikri-teja0-ane kA e|caar zarIra hoya. athavA AhAraka labdhi phoravavAnA kALamAM caudapUrvadhara munimahArAjane audA--AhAra0--taija0--ane kA0 e cAra zarIra samakALe hoya, parantu AhAraka ane vaikriya e ve zarIra sAthe nahi hovAthI pAMca zarIra eka jIvane samakALe kadI paNa na hoya. temaja tai0 ane kA0 e be zarIra abhavyajIvane pravAhathI anAdi anaMta ane bhavya jIvaneM anAdi sAnta saMbaMdhavALAM hovAthI eka jIvane eka zarIra paNa kadI hoya 'nahiM. 1 zrI tatvArthabhASyamAM anya AcAryonA abhiprAyathI taijasa zarIra taijasalabdhiyaMtane hoya ema gaNIne svabhate 5 vikalpa ane matAntare 7 vikalpa kahyA che te A pramANe-tai0kA 1,tai0. kAmo02, te0kA vai03,taikA0auvai04,0kA au0A05(e svama. te).-kA0 1,kA au0 2,kA vai03,kA Azvai0 4,kAau AhA05, kA0tai0 au0 vai0 6,kA0 tai0 au0 7, (e 7 vikalpa matAntare.) Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvatattve kAyavaLapANavarNanam // (79) // pAMca zarIranuM vyApti kSetra ( gati kssetr.)|| audA0 zarIranI tiryagagati 13mA rucaka dvIpamA rahelA ru. Saka parvatasudhI che, Urdhvagati merunA zikhara ( pAMDukavana ) sudhI, ane 'adhogati kaMDaka yojana sudhI. (adhogatino viSaya zAstramA mAlUma paDato nathI). vaikriya zarIranI tiryaggati asaMkhya dvIpa samudra sudhI ane Urdhva tathA adhogati dareka jAtanA svAmiogI bhinna hovAthI kahevI azakya che, te zAstrAntarathI jANavI, tathA AhAraka zarIranI tiryaggati (tIcchI gati ) mahAvideha sudhI ( lagabhaga 50 hajAra yojana adhika ) che; ane Urdhva adhogati saMbhave nahiM. tathA taijasa kArmaNa dehanI gati kevalisamudghAta tathA maraNasamudghAta vaDe karIne sarva dizAomAM lokAnta sudhI che. ahiM zarIranI gati eTale te zarIravAlA jIvanI gati jANavI. // pAMca zarIrano upayoga. // dharma-adharma--sukha-duHkha- kevalajJAna-ane mokSa upArjana karavAmAM audA. zarIra upayogI che. vividha prakAranAM rUpa banAvavAmAM vaikriya zarIra upayogI che, jinezvaranI Rddhi dekhavAmAM ane mUkSmArthano saMdeha dUra karavAmAM AhA0 zarIra upayogIche, zatrune zApa ApavA ane prasAdapAtra jIva upara upakAra-anugraha karavA mATe tejolezyA ane zItalezyA mUkavAmAM tathA AhAraveM pAcana karavAmAM tainasa zarIra upayogI che, ane eka bhavathI bIjA bhavamA javAmAM 1 ceDA mahArAjane nAgakumAra nikAyanI dakSiNa zreNinA adhipati dharaNendra svabhavanamA lA gayA hatA. 2 adholokamAM vicaratA tIrthakaro pAse jAya to tyAM sudhI paNa saMbhavI zake. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) zrI navatatva vistarArthaH prathama samaye AhAra grahaNa karavAmAM tathA kevalisamudghAtamAM trIje cothe pAMca samaye Atmapradezano vikAsa saMkoca karavAmAM kArmaNa zarIra 'upayogI che ( kAraNake kA0 zarIra jIvane parabhavamAM lar3a jAyaM che. ) // pAMca zarIronI uMcAI. // audA0 zarIramI uMcAI kaMka adhika 1000 yojanapramANa ( pratyeka vanaspatinA zarIranI apeare ) che. vaikriyazarIranI ucAi cAra aMgula adhika eka lAkhayojanapramANa ( garbhaja manuSya kRta bai0 zarIrApekSAe ) che. AhArakanI uMcAI 1 hAthapramANa, ane taijasakArmaNanI uMcAi 14 rAMja pramANa. || pAMca zarIrano jaghanya ane utkRSTa kALa. // : audA0 zarIrano ja0 kALa antarmuhUrtta ane utkRSTa kALa yugalikanI apekSAe 3 palyopama pramANa che, labdhipratyayika uttara vaikriyazarIrano kALa jaya0 antarmuhUrtta (bA0 pa0 vAyu AdikanA uttaravai0nI apekSAe ) ane utkRSTa 4 muhUrta ( tirya0 manu0 nAutta20 vai0nI apekSAe ), tathA bhavatyayika uttarabai0 dehano ja0kALa ( nArakakRtottaravai0nI apekSAe ) antarmu0 ane utkRSTa ( devakRta uttaravai0nI apekSAe ) paMdara divasa che, bhavapratyayika mULabai0 zarIrano jaya0 kALa 10000 varSa ane utkRSTa kALa 33 1 kArmaNa zarIra vaDe sukha duHkha bhogavAya nahi, karma baMdhAya nahi, karma bhogavAya nahi, karma nirjare nahi, ane taijasAdi cAre zarIra vaDe sukha duHkha bhogavAya che, karma nirjareM che (-itizrI tatvArthabhASyama ), emAM mULa kAraNa rUpe to kArmaNa zarIra che, parantu sukha duHkha bhogavavA vigeremAM kAraNa sAdhana rUpe kArmaNa zarIra nahiM ema jANaM. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvatve kAya laprANavarNanam // ( 81 ) sAgaropama che, tathA AhArakano ja0 ane utkR0 kALa paNa antarmuhUrttaja che, ane jasa kANino jaya0 vA utkRSTakALa bhavyane anAdisAnta, abhavya anAdianata che. // pAMca zarIranI pratyekanI samakALe saMkhyA // " audA zarIra ekIkhate jagha0 thI ane utkRSTathI paNa asaMkhyaja hoya, vaikriyazarIra paNa jagha0 thI u0 thI ekakALe asaMkhya hoya, AhArakazarIra ekakALe jagha0 thI eka ve ane utkRSTathI 9000 hoya, ane te0 kA0zarIra sarvadA anaMtaja hoya che. || pAMca zarIrano virahakALa. // eka jIva Azraya audA0 zarIrano jagha0 viraha (abhAva kALa) 1 samaya (vakragatie parabhava jata) hoya, ane u0 virahakALa antamuhUtIdhika 33 sAgara pramANa (koika cAritrI bhavaprAnte vai0 zarIra karI antarmu0 jIvane anuttaradeva thAya te apekSAe ) hoya. - vaikriya zarIranuM jagha0 antara antarmu0 ane utkRSTa antara vanaspatimAM bhamatAM (spatinI kAryasthiti tulya ) AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jelA pulaparAvartta pramANa che. AhArakanuM ja0 antara antarmu0 ane antara ardhalaparAvartta pramANa punaH caritra virahakALa eTalo hovAthI ke ane tai0 kA0 zarIrane antara nathI. aneka jIvonI apekSAye cAra zarIrano virahakAla na hoya, ane AhAraka zarIrano jaghanya 1 samaya utkRSTa cha mAsa ane jIvasamAsa mate varSapRthakatva virahakAla hoya che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (82) ||shriinvtttvvistraarthH // ||kyaa jIvane keTalAM shriir?|| ekendriyamAM bA0 50 vAyukAya sivAya sarva jIvane audA0 tai0 ane kA0 e 3 zarIra, ane bA0 paryA0 vAyune paja 3 athavA vai0 sahita 4 zarIra paNa hoya. vikalendriyane sammU0 tiyeca paMcendriyane ane sammU0 manuSyane audA0-30-ne kArmaNa e 3 zarIra hoya, devIne ane nArakane vai0-30-- ne kA0 e 3 zarIra hoya, ane garbhajatiyecapaMcendriyane audA0-30-- ane kA0 e 3 zarIra tathA labdhivALA ga0 ti. paMcenne pUrvokta 3 ane vai0 sahita 4 zarIra paNa hoya, ane garbhaja manuSyane au0 ta0 kA0 e 3, athavA vaikriya labdhivaMtane au0 vai0 te0 kA0 e cAra, AhArakalabdhivALAne au0 A0 te0 kA0 e cAra, ane beu labdhivALA manuSyane au0-vai0--AhA0-tai0 ane kArmaNa 5 zarIra paNa ( 3-4-5 zarIra) hoya. e pAMca zarIradvArA jIvano je vyApAra te 'kAyabala prANa' kahevAya. upara lakhelAM 11 dvAronuM saMkSipta varNana AgaLa AlekhelA pAMcazarIranA yaMtrathI jANavU. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvatattve kAyabalaprANavarNanam // (83) // pAca zarIramAM kAraNakRtavizeSAdi 11 dvArayantrakam // (3 dvAro). zarIranA kAraNakRta vizeSa | pradeza saMkhyA0 nAma. (pudgala pariNAma) 1 (eka skaMdhamA) 2 svAmi03 ra | abhavyathI anaMtaaudA0 sthUla pudgalothI / | sarvatiryaca ane banelaM. guNa, siddhathI anaMtame bhAge.. sarva manuSya. vaikriya. sarva deva, sarva audAnthI sUkSma | aulthI asaMkhya- [nAraka, keTalAeka bA0 paryA0 vAyu, pudgalovaDe banelaM. guNa. vatan nara. vainthI sU0puTThalo ___ vaDe banelaM. kAika.pUvala vaMta. tejasa. AhAthI sU0pu- ! AhAthI anaMta- dgalovaDe baneTu. / guNa. sarva saMsArI jIvo. kArmaNa teja thI sU0 pudga- tailthI anaMtaguNa. lovaDe banelaM. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4 dvAro.) (84) gati viSaya. 4 prayojana. 5 avagAhanA. 6 . keTalA AkAzapradezamAM. 7 an Udhva--paMDukavana sudhI. dharmAdharmotpatti mokSa- sAdhika tiryak-13mA rucakadvIpamArucakA prApti ityAdi.. | 1000 yojana. parvata sudhI. AhAthI saMkhyAtaguNa pradezomAM. asaMkhyadvIpa samudra. ekAnekatvAdi nabhoga- sAdhika tyAdi saMghasahAyyAdi. 100000 yojana. audAnthI saMkhyaguNa pradezomAM. zrInavatattva vistarArthaH mahAvideha sudhI. mAzayacheda jinendra Rddhidarzana ityAdi. hAtha. asaMkhya AkAzapradezamAM. - lokanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI (parabhavamAM jatA.) | vailthI asaMkhyaguNa AzrApa-varadAna-bhojananI saMpUrNa lokAkAza. | pacAva ityAdi. kAzapradezomAM. - anyabhavamAM gati. 0 tulya. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4 dvAro.) sthiti. 8 . alpabahatva antara ( aneka | u0 antara (eka (deha saMkhyA). 9 | jIva Azrayi). 10 jIvAzrayi) 12 jagha0-antarmuhUrta. utkRSTa-3 palyopama.. vailthI asaMkhyaguNa. antara na hoya.. antarmu0adhika 33 sAgara. jagha0-10000 varSa / u0-33 sAgara jagha0-antarmu0 asaMkhyaH A antara na hoya. uttaravaikriya AvalikAnA asaM| khyAtamA bhAga jeTalAM pudgalaparAvarta. u0-0|| mAsa ||jiivttve kAyabalamANavarNanam. jagha0-antarmu0 u0-antarmu0 9000 (kadAcit ) jagha0-1 samaya. u0-6 mAsa. 0 // pudgalaparAvarta. bhavyane-anAdisAnta. abhavyane-anAdi ananta. anaMta. antara na hoya. / antara nathI. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (86) // zrInavatatvavistarArthaH // // namo AnaprANa ( zvAsocchavAsa ) prANa // ucchavAsanAmakarma ane ucchavAsaparyApti vaDe zvAsocchvAsa yogya pudgalavargaNA grahaNa karIne zvAsocchavAsa paNe pariNamAvI avalaMbIne visarje te zvAsocchavAsa prANa kahevAya. jIvane zvAsocchavAsa nAmakarmavaDe zvAsocchavAsa labdhi prApta thAya che, jethI tadyogya pudgalo ne zvAsocchavAsa paNe pariNamAvI zake che, ane zvAsocchavAsaparyA ptivaDe te pudgalone zvAsocchavAsapaNe pariNamAvavA vigere kriyA karavAne zaktivALo thAya che, e pramANe zvAsocchavAsalabdhi zvAsocchavAsanAmakavaDe, ane te saMbaMdhi vyApAra zvAsocchavAsa paryAptivaDe sAdhya che, kAragake ucchavAsalabdhi hote chate paNa te labdhine vyApRta karavAne jIva paryAptivaDeja samartha thAya che, jema bANa pheMkavAnI zakti hote chate paNa dhanuSya grahaNAdi vyApAra vinA subhaTa te zaktine saphala karI zakato nathI tema paryApti vinA jIva ucchavAsa levA mukavA rUpa zaktine saphaLa karI zakato nathI, e pramANe zvAsocchavAsa levA mUkavAmAM banenu prayojanache. gAthAmAM '"ANapANa' zabda abhyaMtara zvAsocchavAsa ane bAhaya zvAsocchavAsa ebanne arthavAlo cha, arthAt je ekendriyAdijIvo nAsikAdvAravinA zvAsocchavAsa le che te 'abhyantara cha; ane trIndriyAdiprANio nAsikAdvArA paNa zvAsocchavAsa le che te bAhaya 1 zrI prajJApanA sUtramA "ANamaMti vA pANamaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA" e pAThanozrI malayagirijI mahArAje ANamaMti eTale usasaMti ane pANamaMti eTale nIsasaMti arthAt ANa eTale UcchvAsaM ane pANa eTale niHzvAsa artha karela che, ane e. ja TIkAkAra mahArAje bIjA AcAryAno karelo artha AgaLanI sphuTanoTa pramANe karalo che. 1-2 zrI prajJApanA sUtramA ucchavAsapadamA kayuM che ke "apa Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvatattve ucchavAsAyuHmANavarNanam // (87) zvAsocchavAsa gaNAya che, A zvAsocchavAsa paNa pudgalanoja vikAra che; zvAsocchavAsanAM pudgalo sUkSma hodAthI indriyagrAhaya nathI. mukhI jIvone zvAsocchavAsa levA mUkavAno vyApAra bahu alpa hoya che, ane duHkhI jIvane zvAsocchavAsa vyApAra adhika hoya che, jethI devatAo vadhumAM vadhu 16 // mAsane antare zvAsocchavAsa levA mUkavAnI kriyA kare che, ane ati duHkhI evA nAraka jIvo prati samaya zvAsocchavAsa kriyA kare che. zeSa jIvo aniyamita antare zvAsocchavAsa kriyA kare che. punaHzvAsocchavAsa- grahaNa kAyayogavaDe ane visarjana paNa kAyayogavaDe thAya che, parantu mana o vacananI peThe kAyayoge grahaNa ane mana vacanayoge visarjana thAya che tema nazrI. 'jethI zvAsocchvAsa yoga' evo vyapadeza. thato nathI (jenu vistRta kAraNa zrIvizeSAvazyakamAM che.). " // dazamoM AyuSya prANa. // __ jenA vaDe jIva te bhavanI aMdara amuka kALamudhI TakI zake cha te AyuSya kahevAya, athavA jenA vaDe jIva parabhavamA avazya jAya che te AyuSya kahevAya, athavA vivakSita bhavamA jeTalA kALamudhI jIva rahe teTalo kALa AyuSya kahevAya.eAyuSya paNa pudgalano samudAya che ke je pudgala samUhanI sahAyavaDe jIva jIve che. e AyuSya dravyAyuSya ane kAlaAyuSya ema 2 prakAra che. // dravyAyuSya ane kAlaAyuSya. // AyuSyakarmanAM je pudgalo te dravyAyuSya, jema tela vinA dIpaka re AcakSate Ananti prANanti ityanenAntaHsphurantI ucchavAsa niHzvAsakriyA parigrahyate, ucchavasanti niHzvasanti ityanena tu bAhyA." Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (88) aashriinstsvvistraarthH|| baLI zakalo nathI tema AyuSyanAM pudgalavinA jIva jIvI zakato mabI, ra hetuthI AyuSya avazya paugAlika ja che. .. AyuSya karmanAM pudgalonI sahAyavaDe jIva je amuka kALasudhI jIvI zake che te jIvanakALaj nAma 'kAlaAyuSya' kahevAya. AgaLa kahaivAze te rIte dravyaAyuSya paMpUrNa thayAvinA jIva kadi paNa maraNa pAmatI nathI ( emAM koi jAtano apavAda cha ja nahiM ), ane kALaAyuSya to jo apavartanIya hoyato (kALaAyuSya ) pUNa karyAvinA maraNapAme ane anapavartanIya hoyato saMpUrNa karIne paNa maraNa pAme. te apavartanIya vigere bheda nIce pramANe che. ||apvrtniiy ane anapavattanIya AyuSya // '(tathA sopakramI ane nirupakramI.) jIve AyuSyanI sthiti pUrvabhavamAM evI zithila ( narama) bAMdhI hoya ke jethI zastrAdikanA AghAta vagerethI te bAMdhelI sthiti ( kALaAyuSya ) pUrNa karyAvinA ( adhUre AyuSye ) maraNapAme, te zithila AyuSyanuM nAma apavartanIya AyuSya kahevAya. jIve pUrvabhavamA AyuSyanI sthiti evI tIvra (ghana ) vAMdhI hoya ke jethI zastrAdikanA AghAta lAgyA chatAM paNa te bAMdhelI AyuSya sthiti ( kALaAyuSya ) pUrNa karIne ja maraNapAme, arthAt te zastrAdikanA AghAtathI paNa apUrNa AyuSye maraNa na pAmete anapavartanIya AyuSya kahevAya. 1 prazApanAjImA enuM nAma sthitiAyuSya paNa kahela che. punaH te sthAne be bheda karatAM paNa vadhu ( 7 lamabhaga ) bheda pADelA che. parantu atre vizeSa upayogI be bheda ja aMgIkAra karyA che, Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvata AyuSyaprANavarNanam, (89) pa pramANe apavartanIya ane anapavarttanIya bheda kALaAyuSyanAja hai, parantu dravyaAyuSya ( AyuSya pudgalo ) apavartanIya anapavarttanIya nathI. kAraNa AyuSyanAM jeTalI pudgalo ( AyuSyanAjeTalA paramANu ) jIve grahaNa karelA che te sarva ( paramANuo ) kSaya thayAbAda jIva maraNa pAmI zake, parantu AyuSyano eka paNa paramANu jIvane kSaya karavo bAkI rahyo hoya bhane jIva maraNa pAe~ ema kadI paNa banI zakeja nahiM, ane kALaAyuSyamAM to seMkaDo varSAMnI sthiti upArjana karI hoya chatAM antarmuhUrtamAM paNa maraNa pAmI jAya ema banI zakele. e hetuthI dravyaAyuSya saMpUrNathaye ane kALaAyuSya apUrNa raho chate paNa jIvanuM maraNa bhai zakele. zaMkA - AyuSya e pula ke ane sthiti te paNa AyuSyanAM pudgalanIja che, to sarva pudgalamo kSaya thAya ane sarva sthitino kSaya nathAya te kaMma banI zake ? uttara - he jijJAsu! e zaMkA satya ke, parantu jema koDhIAmAM pUrela tela daupakanI moTI jyoti karavAthI zIghra baLI jAyace tyAre sarva telano kSaya thatAM paNa "A dIpaka alpakALa baLayo" athavA " dIpaka alpakALani bujhAi gayo" evo vyapadeza thAya che, tema AyuSyanAM sarvapudgala kSaya thayA chatAM paNa AyuSyano kALa apUrNa rahe - vAthI vAstavika rIte te apUrNa kALe maraNa pAmyo evo vyapadeza thAya che, kAraNa jIvanuM jIvavuM AyuSya pugalonA AlaMbanathIja che. tathA 100 hAthanI lAMbI karelI dorIne eka cheDethI saLagAvI hoyato te ghaNe kALe baLI rahe, parantu te dorInuM guMchaLu ( guMDALu ) karavAmAM Aveto zIghra baLI jAya che, tema AyuSyanA pulo prathama samaye cIje samaye cIje samaye je raute kSaya pAmatAM jAya che teja anukrame jo Ayu pudgalono kSaya cAlu rahe to 10 varSe sarva Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (90) // zrInavatattvavistarArthaH // pudgalono kSaya thAya, parantu tevI rIta alpakALa cAlu rathA bAda te rIti punaH palaTAine pratisamaya prathama karatAM vadhu ne vadhu pudgalono kSaya thavA mAMDe to antarmuhartamAM paNa teja pudgalono sarva kSaya thaijAya, jethI 100 varSa saMpUrNa na thayA chatAM paNa (1.00 varSe pUrNa thanAra ) sarva pudgalano kSaya thai gayo. tathA 1 maNa pANInI bharelI apakva ( bhaTThImAM barAbara nahiM pAkelI ) mATInI goLI thoDIvAra sudhI to biMdu biMdu jeTalI Tapake, parantu thoDIvAra pachI te gokImAM phATa paDabAthI temAM bharelu ? maNa pANI ghaNA pramANamAM javA mAMDe jethI alpakALamAMja sarva jaLano kSaya thAya tema apakva ( zithila ) AyuSya mATe paNa jANavU. ityAdi aneka dRSTAMto svabuddhie vicAravAM. // sopakramI ane nirupakramI aayussy.|| zastrAdi bAhya nimittathI je AyuSyano kSaya thAya te "sopakrama AyuSya' kahevAya. ahiM upakramano artha "bAhya nimitta" che. athavA AyuSyanA antasamaye jene bAhya nimitta vidyamAna hoya tevU AyuSya paNa sopakrama AyuSya kahevAya.-tathA bAhya nimittavi...1 A artha apavartanIya AyuSyavALA jIvane mATe che. . 2 A artha anapavartanIya AyuSyavALA jIvanA saMbaMdhamAM che. kAraNake e jIvanA AyuSyanA anta samaye upakrama vidyamAna hoya che parantu te upakrama AyuSyano kSaya karavAmAM hetubhUta nathI kAraNake anapavartanIya AyuSya upakramavaDe kSaya na thAya iti tattvArthavRtyabhiprAyaH. punaH ghaNA graMthakAra ane siddhAntakartA mahAtmAo to sopakrama ane nirupakrama e ve bhedamAtrathI ja AyuSyanuM varNana kare che. parantu apavartanIya ane anapavartanIya bhedanI mukhyatA jaNAvatA nathI. parantu zrItattvArthavRttimA abhiprAye banne bhedono paraspara saMbaMdha rAkhavAthI vadhu spaSTa bodha thai zake che. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvatastve AyuSyaprANavarNanam, // ( 11 ) -nAja je AyuSyano kSaya thAya te 'nirupakrama AyuSya' kahevAya che, prathama kahela anapavarttanIya AyuSya sopakrama ane nirupakrama ema bane prakAranuM hoyache, ane apavarttanIya AyuSya to sopakramIja che, jenA bhedanI sthApanA nIce pramANe che. - AyuSya. apavattanIya. sopakrama. anapavarttanIya. 1 sopakrama. nirUpakrama. arthAt anapavarttanIya AyuSyanA kSaya samaye zastrAdi bAhya nimittano saMbaMdha hoya athavA na paNa hoya, ane apavarttanIya AyuSyano kSaya to bAhya nimitta vinA hoi zakeja nahi. e pramANe pUrNa AyuSye maraNa pAmanArA je jIvane AyuSyanA anta vakhate zaghAtAdinimittano ( AyuSyanA anta samaye ) saMbaMdha hoya te jIvanuM AyuSya sopakrama anapavarttanIya kahevAya. ane je jIvane saMpUrNa AyuSyanA anta samaye zastraghAtAdino saMbaMdha na hoya te jIva A nirupakrama anapavarttanIya kahevAya. ane apUrNa AyuSye maraNa pAmanArA sarve jIvotuM AyuSya to sopakrama apavarttanIya ja kahevAya, // AyuSyanAM 7 upakrama. // 1 - rAga - sneha - ane bhaya e 3 thI je maraNa thAya te adhyavasAya. upakrama kahevAya, ahiM eka pANI pAnArI strI ati rUpavanta yucaka (puruSa) ne dekhI mohita thatAM te yuvaka nyAre cAlyo gayo tyAre tenA rAgathI rIrIne maraNapAmI hatI e 'rAganimitta' kahe Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (92) ||shriinvtttvvistraarthH // vAya. kAmanI antya (10mI.) dazA eja che. tathA koika strIe potAnA paradeza gaelA patinuM maraNa patinA mitroe mazkarImA kaheluM sAMbhaLI pote turta maraNapAmI, ane te strI- maraNa tenA patie sAMbhaLavAthI te paNa maraNa pAmyo, e 'snehanimitta' kahevAya. tathA kRSNavAsudevanA putra gajasukumAle dIkSA lIdhI tyAre tenA saMsarA somila brAhmaNe potAnI putrI rakhaDatI thai ema jANI gajamukumAlanA mastaka upara aMgArA bharI prANa lIdho, ane jyAre nagaramAM praveza karatAM sAme kRSNavAsudevane AvatA dekhyA tyAre bhayathI tyAMja maraNa pAmyo e 'bhayathI maraNa' kahevAya. e pramANe adhyavasAya maraNa 3 prakAre thAya che, 2-lAkaDI-cAbaka-koraDA-zastrAdithI je maraNa thAya tenimitta upakrama. 3-ghaNo AhAra karavAthI ( athavA bilakula AhAra nahiM karakhAthI) maraNa thAya te AhAra upakrama. 4-ati pIDA-vedanA thavAthI maraNa thAya te vedanA upakrama. 5-kUvAmAM ke jaLamAM paDatAM athavA parvatAdi uparathI paDatAM je maraNa thAya te parAghAta upakrama. 6-vIcchu-sarpa vagere jherI jAnavara karaDavAthI maraNa thAya te sparza upakrama kahevAya. 7-ghaNA ' zvAsocchavAsa levAthI athavA zvAsocchvAsa bi 1 keTalAeka mAne che ke" AyuSyano AdhAra zvAsocchvAsa upara che, eTale amuka jIvanuM ATalA zvAsocchvAsanuM AyuSya hoya, ane te joba teTalA zvAsocchvAsa pUrNa kare toja maraMNa pAme, e kAraNathI maraNa vakhate jIvane zvAsocchvAsa bAkI rahyA hoya che to jaladIthI zvAsa calAvI sarva zvAsocchvAsa pUrA karI maraNa pAme che" parantu e vAta asaMbhavita lAge che. kAraNake Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvatattve AyuSyaprANavarNanam // (93) lakula baMdha karavAthI maraNa thAya te AnaprANa upakrama, e 7 prakAranAM upakrama lAgavAthI AyuSyapudgalo pratisamaya vadhune vadhu pramANamAM kSaya thavAthI jIva akALe maraNapAme cha, upakrama lAgyA pahelAM bhavotpattinA prathama samaye vizeSa bIje samaye hIna trIje samaye hInatara epramANe pratisamaya hIna hInatara AyuSyapu lono kSaya cAlu rahe che, temAM A sAtamAMnu koi upakrama alpAMze lAge to te vakhate hIna hInatarano anukrama tuTIne vizeSa vizeSatara no anukrama ( te upakramanI asara jyAMsudhI rahe tyAMmadhI) keTalIka vakhate thai jAya, ane jyAre pravala upakrama lAge tyAre to vizeSa vizeSatara athavA asaMkhyaguNa asaMkhyaguNanA anukrame sarva pudgalo antarmuhUrttamA ja kSaya pAmo jAya che. A krama guNaNi jevo samajavo. jIva pUrvabhavamAMthI ATalA zvAsocchavAsa pUrNa karavA evI saMkhyAno nirNaya karI lAvato nathI, parantu AyuSyanAM pudgalo pUrNa karavAno so nirNayaja karI lAye che. mATe e pramANe zvAsocchavAsa ane AyuSyane koipaNa jAtano saMbaMdha nathI. parantu eTaloja saMbaMdha che ke jyAM sudhI jIve tyAM sudhI zvAsocchavAsa levA mR. kavAno vyApAra kare, paNa amuka jIvane amuka bhavamAM ATalA zvAsocchavAsa levA ja joie evo niyama nahi. punaH jANI joine athavA to duHkhathI ke parizramathI jo ghaNA zvAsocchavAsa cAle to AyuSyapudgalo ghaNA pramANamAM khapI javAthI (a. pavartanIya AyuSyavALA jIvanuM ) AyuSya alpa thAya. kAraNake karmaprakRti vigere grathomA ati duHkhone zvAsocchavAsa ghaNA hoya ane ati duHkhIne AyuSkarmanI nirjarA paNa vaNI hoya evA saMvaMdhane laine pUrvokta prasiddhI thaTTa hoya to banavA yogya che. paNa vastu svarUpa tema jaNAtuM nathI. vaLo labdhiaparyAptA jIvonA AyuSyano ucchvAsa vyApAra sivAya ja kSaya thato hovAthI AyuSyanI sAthe ucchvAsa vyApAranI vyApti nathI, mAtra ucchvAsa vyApAra AyuSyanI udIraNAmAM hetu saMbhave che. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (94) ||shriinvttvvistraarthH // .. zaMkA-jema AyuSya ghaTavAnA upAya che, tema AyuSya vadhavAnA upAya che ke nahi. . uttara-he jijJAsu! AyuSya vadhavAno upAya cha ja nahiM. mahAsamartha indro bane tIrthakara paNa eka samayamAtra AyuSya vadhAravAne samartha nathI. kAraNa ke AyuSya nirmANa pUbhivamAM yatuM hovAthI tyAM AyuSyabaMdha vakhate je sthiti baMdhAi te sthitija ahiM bhogavavAnI hoya che to pUrvabhavamAM bAMdhalA AyuSyanI sthiti A bhavamA kema vadhArI ' zakAya? athavA pUrvokta 7 upakramomAMdhI koipaNa ekAdi upakramathI 100 varSanuM AyuSya ghaTI 1 varSa mAtra jIvI zake tema hoya tevA prasaMgamAM te jIva upakramathI bacI javAnA upAyothI 50 varSa jIve to e apekSAe te jIve potAna. AyuSya auSadhAdikathI vadhAryu ema vyavahArathI kahI zakAya parantu vAstavika rIte to . vadhAryu naja kahevAyaH zaMkA--apavartanIya ane anapavartanIya ema taratamatAye AyuSya baMdhAvAmAM hetu zo ? uttara--AyuSyabaMdha vakhate AyuSyabaMdha yogya adhyavasAya jo tIvra hoya che to AyuSyanAM grahaNa karelAM pudgalo AtmAnA amuka amuka vibhAgamA ghaNAM ekatra (piMDita ) thai javAthI te AyuH pudgala piMDa abhedya thAya che, ane maMdapariNAme grahaNa karela 1 AyupyanI udvartanA ( sthiti-rasanI vRddhi ) karmaprakR. timAM kahI che, parantu te paNa ( "AbaMdhA uvvaTTaI" e vacanathI) baMdhakALa sudhI ja udvartanA hoya, ane baMdhakALa pUrNa thayA bAda? samayamAtra paNa vadhI zake nahi. __2 e bhAvArtha tatvArthavRttimAM kahyo che te A' pramANeathavaikanADikAparigRhItamAyuH saMhatimattvAt saMhatapuruSarAzi Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvatatve AyuSyaprANavarNanamaH // ( 95 ) AyuHpudgalo sarva Atmapradeze virala virala paNe ( chUTAM chUTAM ) va cAi jAya, jethI upakramane sAdhya thai zake che. punaH upakramavaDe Ayuapavarttato [ DuMkuM karato karato ] yAvat aMtarmuhUrtta sudhI apavale (arthAt antarmuhUrtta jeTaluM karI nAkhe che), tyArabAda tathAvidha adhya. sAyanA abhAve antarmuhUtathI nyUna karI zake nahi. // kayA jIvane kayuM AyuSya hoya ? || sarvadeva -- sarvanAraka-- sarva 'yugalikati yaca--ane yugalikamadabhedyaM vA ekanADikAvivaraprakSiptabIjaniSpAditasasya saMhati vivarAdvahiH patitabIjaprasUtaM hi sasyamasaMhatatvAt praviralatAyAM satyAM sarvasyaiva gavAdergamyaM, evaM kilAyamAtmAyurvanannanekAtmalabdhipariNAmasvAbhAvyAccharIravApyapi sannADikA mArgapariNAmo bhavati tatastAmavasthAmAsAdya yAnAyuSkapudgalAn nAti te nADikApraviSTatvAt saMhatimadhye satyabhedyA viSazasvAgnyAdInAm iti " arthaH athavA eka nADikAvaDe grahaNa karelaM AyuSya piMDIbhUta hovAthI ghaNA ekaThA thayelA puruSonA rAzivat abhedya athavA (kheDuta je triphaNImAMthI khetaramAM dhAnya vAve che te triphaNInI ) eka nADikA (naLI ) nA chIdramArge nAkhela bIjavaDe utpanna thayelA dhAnya samUhanI mAphaka AyuSya abhedya ( anapavarttanIya) hoya che, ane naLInA chidrathI bahAra paDelA bIjathI utpanna thayela dhAnya yA ghAsa apiMDita hovAthI chUTuM chUTuM uMgye chate sarva dhAnya Dhora vagere ukheDI khAr3a zake che, e pramANe nizcaya AyuSya bAMdhato A AtmA aneka Atmalabdhi pariNAmanA svabhAvathI sarva zarIramAM vyApta che to paNa nADikAmArgapariNAma vALo ( amuka vibhAgamAM vizeSa pudgala grahaNa karanAro ) hoya che, tethI te ( nADikAmArgapariNAmarUpa ) avasthA pAmIne je AyuSyapudgalo bAMdhe che te nADikAmAM praveza thayelAM hovAthI piMDIbhUta thaye chate viSa zastra ani vigerethI abhedya hoya che. 1 zrI sUyagaDAMgajImAM ane karmaprakRtimAM yugalikanuM paNa 3 palyopama AyuSya apavarttAine antarmuhUrtta jeTaluM thAya ema kale. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (96) // zrInavatasvastirArthaH / / nuSya nirupakrama anapavartanIya AyuSyavAlA 2-gharamazarIrI (taaba mokSagAmI )-tIrthakara-gaNadhara--cakravarti-vAsudeSa- baLadevasopakrama ane nirupakrama anapavartanIya AyuSyavAlA che, zeSa sarva jIvo traNe prakAranA (sopa0 apa01 sopa0 anapa02 ane nirupa0 anapa0 3) AyuSyavAlA che. .' // kayA jIvo kyAre AyuSya bAMdhe ? // bhAraka-deva--ane 'asaMkhya varSAyuvAlA yugalikatiryacabhane yuga0manuSyo 6 mAsa Ayu SAkI hote parabhavanuM AyuSya bAMdhe che, ane nirupa. AyuSyavALA pRthvI-apa-tejasa-vAyu-vanaspati-bIndriya-trIndriya-caturindriya-aneM nirupakramAyuSyavALA paMcendriyajIvo AyuSyano zrIjo bhAga bAkI rahaye bAMdhe ane sopakramo AyuSyavAlA sarvajIvo bIjo navamo ke 27momAga bAkI rahaye (a. niyamitapaNe ) bAMdhe. ghaNA graMthomAM to ethI paNa AgaLa 81mo243mo ityAdi bhAga zeSa rahaye yAvat antya antarmuH zeSa rahaye paNa parabhavAyu bAMdhe ema kayuM che.. e pramANe jIvonA AyuSya prANanuM kiMcit svarUpa kA te sAthe jIvonA 10 (daze) prANanuM svarUpa kahevAyu. e 10 prANo jIvonA dravyapANa kahevAya che, ane "nANaMca dasaNaM ceva" gAthAmAM kahelA 6 lakSaNo te jIvanA bhAvaprANa kahevAya che. dravyatrANa saMsArI mIvane ja hoya che, ane bhAvaprANa to saMsArI ane siddhane paNa hoya che. jIvitanAM bAhyacinho te dravyaprANa ane aMtaraMga lakSaNo 1 jyAM AyuSyanA saMbaMdhamAM asaMkhya varSa Ave tyAM asaMkhyanI gaNatrI corAzIlAkha pUrvanI uparanI saMkhyAthI gaNavI. ema kAlalokaprakAzamAM kaDaM che. 2 anapavartanIya ityarthaH Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||jiivtttve pANavarNananiHsyandaH // (97) - te bhAvaprANa kahevAya. have e 6 bhAvamANa to sarva jIvane sarakhAja hoya che. parantu prastuta prakaraNanA 10 dravyamANa (bAhyaprANa ) savaM jIvone ekasarakhA nahiM hovAthI kayA jIvane keTalA prANa hoya te kahevAya che. .. // kayAjIvane keTalA prANa hoya? // eno uttara gAza dvArAja darzAvyoche ke sarva ekendripa jIvone sparzendriya-kAya bala -AyuSya ne zvAsocchvAsa e ? prANa hoya che. dvIndriya jodhone pUrvo cAra ane eka rasanendriya ane vacanabala adhika hovAthI 6 ANa hoya che trIndriyane ghANendriya adhika hovAthI 7 mANa, caturindriyane cakSurindriya adhika hovAthI 8 pANa, asaMjJipaMcendriyane zrotrandriya adhika hovAthI 9 mANa, ane saMkSipaMcendriyane manavala adhika hovAthI 10 prANa che. ||shriinvtttvprkrnne prathamajIvatattva vistarArthaH samAptaH // 1 ahiM ekendriya ane dvIndriya jIvone joke nAsikA nathI topaNa sarvAMge zvAsocchvAsa lai zake che. punaH dvIndriya to mukhathI paNa zvAsocchvAsa lai zake. tathA ekendriyo zarIra paryApti thayA bAda audArika zarIravaDe ja AhAragrahaNAdi kriyA karatA hovAthI kAyabala prANa paNa teone yukta ja che. punaH 'jIvavicArAvarimAM' ne 'dravyalokaprakAzamAM' saMmUrchima manuSyane sAta ATha ane 'vRhatsaMgrahaNivRtti' tathA 'prAcInabAlAMvabodhamAM' nava prANa kayA che, teno hetu mAluma paDato nathI, kAraNake saMmU0 manuSya avazya aparyAptA ja maraNa pAme che. tena 'pannavA' 'jIvAbhigama' vigeremA karjA che mATe nava prANo mAnatAM teone paryAtA mAnavA joiye. vajhI aparyApta jIvo mAtra traNa paryApti ja pUrNa kare che. to teone zvAsocchavAsa, bhASA, ane mana e, traNa prANa hoi zakatA nathI. jethI saMmU0 manuSyane 7 ja prANa Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (98) // zrInavatatvavistarArthaH // // jIvatattva pariziSTa. // - // saMsArI jIvanA (judI judI apekSAe ) bhed.|| 1 prakAranA-caitanya lakSaNa (upayoga)vaDe. ... 2 prakAranA-trasa, sthAvara. vA vyavahAra, avyavahAra. 3 prakAranA-strI, puruSa, napuMsakavedI vA bhavya, abhanya, jAtibhavya. 4 prakAranA-deva, manuSya, tiryaMca, nAraka. vA 3 veda, 4 aveda. 5 prakAranA--ekendriya, dIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya. 6 prakAranA-pRthvI, jala, agni, vAyu, vanaspati, jasakAya. 7 prakAranA-sUkSmaeke0, bAda eke0, dvI0, trI0, catu0, asaM jJipaMce0, saMjipaMce0. vA 6 lezya, 1 aslezya. 8 prakAranA--? paryApta sUkSmaekendriya, 5 dvIndriya, 2 paryApta sUkSmaekendriya, trIndriya, 3 aparyApta bAdaraekendriya, 7 caturindriya, 4 paryApta bAdaraekendriya, , 8 paMcendriya. 9 prakAranA-2 aMDaja, 2 rasaja, 3 jarAyuja, 4 svedaja, 5 saM mUrchaja, 6 potaja, 7 udbhadaja, 8 aupapAtika (e ATha prasa ane), 9 sthAvara. athavA 5 sthAvara, 3 vikale0, ane ? paMcendriya. saMbhave che. chatAM 'zrI dravyalokaprakAza' vigeremA ucchavAsa sahita ATha tathA 'vRhatsaMgrahaNivRtti' vigeremAM vacanavala sahita nava prANa kathA teno nirNaya zrIbahuzrutagamya jANabo. ahiM aparyAptajIvone yathAyogya zvAsocchvAsa,bhASA, ane mana sivAyanA prANa gaNavA. upara kahyA pramANe e syayogya dravyaprANono je viyoga te jIvanuM 'maraNa' kaheyAya che. kAraNake jIva jyAre e dravyaprANa choDI parabhavamAMjAya tyAre ( jovatvapaNe jIva jIve The chatAM ) maraNa pAmyo ema kahevAya che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||jiivtvprishissttm // (99) - 10 prakAranA-5 sthAvara 3 vikale0,1 saM0paMce0, 1 asaM0paMce0. 11 prakAranA--5 sthAvara, 3 vikale, : paMce0 (veda mede). 12 prakAra nA--6 a SaTakAya 6 paryAptaSaTakAya. 13 prakAranA -30 paryAzAparyAptapAMcasthAvara, 3 paMce0 (veda mede). 14 prakAranA--granthamAM batAvelA, athavA 14 guNasthAnamede. 15 prakAranA-9 paMcendriya (veda bhede 3 tiryaMca, 3 manuSya, 2 de va (napuM0vinA), (1 nAraka napuM0 ), 2 bAdara eke0 (paryA sAparyApta mede ), 1 sUkSmaeke0, 3 vikalendriyo. 16 prakAranA-2 eke0 (paryA0 aparyA0), 6 vikale0 (paryA0 aparyA0), 250 ti0 (paryA0 aparyA0 ), 6 deva, manuSya, nAraka (paryA0 aparyApta ). 17 prakAranA--5 sthAvara,3 vikale0, 9 paMcendriya (15 bhedokta). 18 prakAranA-pUrvokta 9bhedanA paryAptAparyApta mede. 19 prakAranA--10 sU0 e0 1, bA0 e02, vikale0 3, (e 5 paryA0 apa0 ), 9 paMcendriya. 20 prakAranA--pUrvokta 10 bhedone paryAptAparyApta mede guNavAyI. 21 prakAranA--20 sthAvara ( pRthvyAdi pAMcane sUkSma-bAdara tathA paryAptAparyApta bhede guNavAthI.), 1 sa. 22 prakAranA--pUrvokta 11 bhedona paryAptAparyApta mede guNavAthI. 32 prakAranA--22 ekendriya (pAMcasora ThabhedamAM kahevAze te), 6 vikalendri, 4 paMcendriya (sajJipa a0, asaMjJipa0 a0). 116 prakAranA- nAraka, 10 bhavanapati. 8 vyaMtara, 5 jyovi pI, 12 kalpa, 9 aveyaka, 5 anuttara, 1 manuSya, 1 tiyeca, e 58 ne paryApta aparyApta bhede guNavAthI 116 bheda thAyache. 563 prakAranA-(nIce kayA pramANe) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) // shriinvttvvistraarthH|| 584 prakAranA-pUrvokta 32 bhedamAMthI saMjhinA 2 bheda bAda karIbA kInA 30 bheda pUrvokta 116 mAM maiLavatAM 146 thAya, te punaH bhavya, abhavya, durbhavya, ane Asannabhavya e 4 mede guNatAM 146+4-584 bheda thAya che. (bhA sarva prakAro 'jIvAbhigama,' ' saMbodhaprakaraNa' 'lokaprakAza' vigeremAM batAvelA che.) // 563 jiivbhed.|| 22 ekendriya-pRthvI, jala, agni, vAyu, ane sAdhAraNavanapati e pAMce sUkSma ane cAdara maLI 10 thAya, temAM (pAdara) pratyekavanaspati umeratAM 11 thAya, te paryAptA ane aparyAptA ema.be bhede guNatAM ekendriyanA sarva bheda 22 thAya. 6 vikalendriya-dIndriya, trIndriya, ane caturindriya, e aNa ne aparyApta ane paryApta bhede guNatAM vikalendriyanA 6 meda thAya. - 14 nAraka-sAtepRthvInA nArakane aparyApta ane paryApta mede guNatAM nArakanA 14 meda thAya. ___ 20 tiryacapaMcendriya-jaLacara, sthaLacara, khecara, uraHparisarpa ane bhujaparisarpa e pAMce saMmUrchima tathA garbhaja gaNatAM 10 bheda pAya, ane te dazane aparyApta-paryApta bhede guNatAM 20 bheda hoya. - 303 manuSya-15 'karmabhUmi, 30 akarmabhUmi, ane 56 1 pAMca bharata, pAMca auravata, pAMca mahAvideha ( 1 jaMbUdvIpanA bha0 a0 ma, 2 dhAtakIkhaMDanA bha0 a0 ma0, 2 puSkardhanA bha0 0 mahAvideha ). 2 5 uttarakuru, 5 devakuru, 5 himavaMta, 5 hiraNyavaMta, 5 harivarSa, 5 ramyaka, ( upara kahelA pAMca bharata pramANe ). 3 jaMbUdvIpanA himavaMta ane zikharI parvatanI pUrva pazcimamAM cAra cAra dADhAo maLI ATha-dADhAo paikI ekeko dADhA upara sAta, sAta. sarva maLI 56 aMta:po jANavA. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jIvatazvapariziSTam || ( 101 ) antaIpa e 101 kSetravartI saMmUcchima manuSyo aparyAptaja hoya, ane garbhaja manuSyo aparyApta ane paryApta paNa hoya, mATe 101 saMmUchima manuSya, tathA 202 garbhaja manuSya maLI 303 manuSya bhedathAyaDe, 198 deva - 10 bhuvanapati, 15 paramAdhAmI, 8 vyantara, 8 bANavyantara, 10 tiryagjRMbhaka, 5 caraNyotiSI, 5 sthirajyotiSI, 3 kilbiSika, 12 saudharmAdi bAra kalpa, 9 lokAntika, 9 graiveyaka, ane 5 anuttara, e99 aparyApta, ane 99 paryApta deva maLI devanA sarvabheda 198 . ( e rIte 22 e0), 6 vi0, 14 nA0, 20 paM0ti0, 303 ma0, 198 devanA bhedo maLI jIvanA sarvabheda 563 bAya ke. // 14 jIvabhedanA sthAno. // (1) sUkSma aparyApta ekendriyonuM sthAna - saMpUrNa lokAkAza. (2) sUkSma paryApta ekendriyonuM sthAna- " (3) bAdara aparyApta ekenuM sthAna -- lokamo asaMkhyAtamo bhAga. (4) bAdara paryApta eke0nuM sthAna- 99 1 pRthvItuM sthAna - 7 naraka, 1 siddhazilA, pAtALakaLazAonI ThIkarIo, bhavanapatinAM bhavano, narakAvAsA ( nIbhittio ane bhUmitaLa ), vimAno, parvato, bhUmikUTa, jagapatIo, vedikAo, vijayAdidvAro, ane 8 - NarAjI, dvIpo, samudro vigeremAM. * 2 jaLanuM sthAna - ghanodadhio, samudro, pAtALakaLazAonAudarabhAga, bhavanonI 'ane vimAnonI vAvaDIo, draho, ane nadI, sarovara, kuvA vigere jaLAzayomAM. 3 agninuM sthAna -- mAnuSottara parvata sudhInA aDhI dvIparUpa manuSyakSetramAM (temAM paNa yugalakSetromA nahiM ). Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102) // zrInavatasvavistarArthaH // 4 vAyunuM sthAna- panata ane tanavAtanAM valayo, pAtA LakaLazanA udarabhAga, bhavano vimAno, niSkuTo, ityAdi sarvalokamAM jyA jyA polANabhAga hoya tyAM sarvatra. * 5 vanaspatirnu sthAna-tigalokamAM, bhavanonA ane vimA nonA vana-bagIcAo, vigere sthaLomAM. (5 thI 10) 6 vikalendriyonuM sthAna--lokano asaMkhyAtamobhA ga. kAraNa ke urvalokamAM merUparvatanA zikhara sudhI, adholokamAM adhogrAma sudhI, ane tiryaglokamAM sarvatra jalAzaya sthAne ane sthaLamAM paNa utpanna thAya ke. (11-12) asaMjJipaMcendriyasthAna-lokano asaMkhyAtamo bhAga. asaMdhitiryaMca--viyagalokamAM sarvatra, UrdhvalokamAM merunA zi khara sudhI, ane adholokamAM aprogrAma sudhI. asaMjJimanuSya-aDhIdvIpa rUpa manuSya kSetramA jyA jyAM manu SyanI vasati hoya tyAM. 13-14 saMjJipaMvendriyasthAna-lokano asaMkhyAtamo bhAga. deva--ratnaprabhA pRthvImAM, jyotiSnAM vimAnomAM, ane sau _ dharmAdi vimAnamAM, temaja kvacit tiryagalokamAM paNa. nAraka-sAta pRthvIomAM. tiryaca-asaMjJi tiryaMcava. manuSya--manuSya kSetramAM. A jIvatattva upara jJAna, darzana, saMjJA, lezyA, guNasthAnaka, dRSTi, yoga, upayoga vigere aneka vicAro cha je anya granyomAM batAvelA ke. // iti jIvatattvapariziSTam // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajiivtttvbhedvrnnnmH|| (103) // atha ajiivtttvm.|| avataraNa--pUrva 7 gAthA sudhImAM jIvanuM svarUpa darcAvIne ithe 'yathoddezaM nirdezaH' 'e nyAyathI kra. AvelA bIjA ajIvatatvasvarUpa kahetAM prathama A gAthAmAM ajIvanA 14 bheda dAve ke. // mULa gAthA 8 mii.|| dhammA'dhammA' gAsA, tiyatiyabheyA taheva adhA y|| khaMdhA desa paesA, paramANu ajIva caudasahA // 8 // - // saMskRtAnuvAdaH // dharmA'dharmA''kAzA-strikatrikabhedAstathaivADA ca // skaMdhA dezAH pradezAH, paramANayoiMjIvazcaturdazadhA // 8 // // zabdArthaH // dhamma-dharmAstikAya. khaMdhA-skaMdha (AkhobhAga.) adhamma-adharmAstikAya. desa-deza ( nyUnabhAga.) AgAsa-AkAzAstikAya. paesA-pradeza (skaMdhasaMbara tiyatiya--traNatraNa. . nirvibhAjya bhAga). meyA-medavALA. paramANu--chaTo aNu. taheva-temaja. ajIva-ajIva dravya (taca). abA-kALa. 'caudasahA--caudaprakAre. gAthArthaH-dharmAstikAya, adharmAstikAya, ane AkAzAsti-... kAya, (e traNa ) traNa traNa bhedavALA che, temaja kALa, kyA (pudga Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (104) || zrIvatvavistarArthaH // lAstikAyanA ) skaMdha -- deza-- pradeza - ane paramANu, e sarva maLI ajIvadravya ( ajIvatatva) 14 prakAre che. vistarArthaH -- e mA ( jIvanuM svarUpa ) jIvatastra kahIne ve ajIva devAnA prAraMbhamAM prathama ajIvatazvanA 14 bheda dazave che te A pramANe. ( ajIvatazva jIvanuM sAhAyyaka dravya che.) *1 dharmAstikAya (skaMdha ). 8 AkAzostikAya deza. 9 AkAzAstikAya pradeza. 2 dharmAstikAya deza. 3 dharmAstikAya pradeza. 4 adharmAstikAya (skaMdha). 10 kALa. 11. pudgalaskaMdha. 5 adharmAstikAya deza. 6 adharmAstikAya pradeza, 7 AkAzAstikAya (skaMgha ). 14 puMdraLa paramANu. e 14 bhedanu svarUpa darzAvatAM prathama dharmAstikAyAdi 5 ajIva padArtha ane skaMdhAdino artha kahevAya che. // dharmAstikAya // jIva ane pugalane gati karavAmAM sahAya karanAra je dravya ( padArtha) te 'dharmAstikAya' kahevAya. ahiM 'dharma' eTale gatisAhAyyaka guNa, 'asti' eTale pradezanA, 'kAya'- samUha, te dharmAstikAya. * 12 pudgala deza. 13 pudgala pradeza. A jagatamAM mULa dravya (padArtha) 6 che. temAM eka sthAnathI bIje sthAne jai zake va gatikriyAvALAM jIva ane pudgala e bedravya che, temAM jIva potAnA svabhAve ane pudgalanA 'AlaMbanathI ane 1 A bhavamAM bhavadhAra jIva audArikAdi dehanA AlaMbanathI ane parabhavamAM jatAM kArmaNadehanI preraNAthI jIvanI gatikriyA pravartte che, kAraNa ke jIvane bhavAntaramAM lai janAra- kArmaNa zarIraja hoya che mAre. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatastve dharmAstikAyavarNanam // (105) karmanI preraNAthI jema gati karI zake che, tema pugalo paNa potAnA svabhAvathI tathA jIvanI preraNAthI paNa ' gati karI zake che, e pramANe te banne dravyo gati kriyA ( kAryamA ) paraspara saMbaMdha vAlA tathA saMbaMdha vinAnA paNa che jo ke jIva- pudgalonI gati kriyA ( kArya ) upara batAvyA pramANe pravarte che, topaNa te kriyAmAM avazya anyadravyanI apekSA che, pakSine UDavAmAM vAyu, matsyane cAlavaini jala, cakSune bAhya vastu dekhavAmAM sUryAdiprakAza vigere jema upakArI che, tema jIva - pudgalanI gatimAM dharmAstikAya upakArI dravya che. kAraNa asAdhAraNa guNavALo padArtha hoya teja bastutaH upakArI kahavAya, mATe jo ke lAkaDI vigere bAhyapudgalo athavA jIva prayoga gatikiyAmAM kAraNa ke topaNa te lAkaDImAM ane jIvaprayogamAM gatisAhAyyakanAmano asAdhAraNa guNa nathIM kAraNa te bIjI- kriyA ( kAryoM ) mAM paNa upakArI thAya che. ane dharmAstikAyAM te gati sAhAyyakatva guNa asAdhAraNa che mATe te upakArI che, vAyuthI pakSi uDI zake che, matsya jala hoya toja cAlI zake che, ane sUryano prakAza hoya toja cakSu vastune dekhI zake te dharmAstikAya dravya hoya toja jIva pudgalanI gatikri yA yaha zake anyathA nahi ! e dharmAstikAya dravyanA nirvibhAjya vibhAgo ( pradezo) asaMkhya che ne te dareka pradeza paraspara sparza saMtha sAthe sAthe joDAine rahyA che jethI e padArtha 14 rAja jeTalo jagyA rokIne rahyo che, ane tethI supratiSThaka AkAre rahe 1 zrI prajJApunAjI " vigeresAM pudgalanA dazavidha pari gAmAMmAM gati pariNAma batAvyo che temaja : zrI bhagavatIjI " mAM paNa paramANu utkRSTagatie eka samaye urdhvalokAntathI adholokAnta (24rAja kSetra ) sudhI gati karI zake che. tema varNavyuM che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) ||shrii navatatva vistraarthH|| la che. ane e padArtha jagatamA ekaja ke. vaLI bhASA-ucchvAsa mana-vagere pudgalanu grahaNa dharmA0 vinA gatinA abhAve na thai zake, mATe jIvanI gatikriyAmAM ane 'bhASA-ucchavAsa-mana-kAya yoga ityAdi caLa kriyAomA sarvatra dharmAstikAya upakArI che.||1|| ||adhaa'stikaay // jIva-pudgalane sthira thavAmAM je sahAya karanAra dravya te " a. dharmA'stikAya " kahevAya. ahiM gatisAhAyyakaguNathI viparIta ne sthirasAhAyyaka guNa te " adharma," teno astikAya eTale pradezasamUha te adharmA'stikAya. jema gatakriyA karatA jIvapugalane upakArI dravya dharyAstikAya kahevAya che. tema gatikriyAthI sthira dhavA mATe upakArI dravyane"bhArmAstikAya" kahevAmAM Ave che. vaTemANu (musAphara ) ne jema chAyAsthala matsyane jema dvIpa (beTa) ane uDatA pakSIne sthira thavAmAM jema bhUmi athavA vRkSa athavA girinuM zikhara upakArI che, tema gati karatA jIvapudgalane sthira tha. vA mATe adharmAstikAya dravya upakArI che. jo adharmAstikAya dra. vya na hoya to jovapudgalanI gati ja cAlu rahe paNa sthiratA na thAya. punaH besavAmAM-ubhArahevAmAM-AlaMbanamA(koivastune gharIrAkhavAmAM)bhane cittanI sthiratAdi sthirakAryoMmAM bhA adharmAkAraNarUpache. zaMkA-dharmA'stikAyAdi 4 dravya paNa sthira ke no neone upakArI adharmAptikAya ke ke nahi ? ane jo te dravyone sthira rahevAmAM paNa adharmA0 upakArI hoya to mAtra jIvapudalane ja.3. 1 jIvAnAmeva ceSTAmu, gamanAgamanAdiSu / bhASAmanAvacaH kAya-yogAdiSyeti hetutAma ||1||[iti dravyaloka dvitIyasarga: ) 2.ayaM niSadanasthAna-zayanAlaMdanAdiSu / prayAti hetutAM cittasthairyAdisthiratAsu c||!" (iti dravyaloke dvitIyamargaH) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatatve'dharmAkAzAstikAyavarNanam // (107) pakArI ke ema kema kahevAya ? uttara--dharmA'stikAyAdi dravyo anAdi svabhAveja sthira che, kAraNake te dravyomA koipaNa kALe gatikriyA saMbhavatIja nathI to pachI teone gatikriyAthI nivRtta thavArUpa sthiratA paNa kayAMthI hoya ? ke jethI adharmAstikAya teone upakAra kare ? arthAt jeo svabhAveja sthira che teone sthiratAmAM anyadravyanI jarura nathI, parantu jeone gatikriyAthI nivartIne sthira thaq cha teoneja anya sAhAyyaka dravyanI apekSA rahe che. mATe gati pariNAmI jIvapudgala e be dravyaneja sthira thavAmAM adharmA0 upakArI che. e dravyanA paNa dharmA'stikAyanA jeTalA ( sarakhI saMkhyAe ) asaMkhya dezo tathA ( pradezo) che, ane te dharmAstikAyavata caudarAja jeTalA kSetramA supratiSThAkAre athavA vaizAkhasaMsthAne avagAhI rahyo che. .e dharmA0 ane adharmA0 be dravyo jeTalA kSetramA ( AkAzamAM ) rahyAM ke teTalAja kSetra nAma loka evI saMjJA che. jethI e ve dravyo loka pramANa avagAhavALAM kahevAya che. vaLI e banne dravyo dadhamAM mAkagnI peThe paraspara praveza karIne rahelAM che. // 2 // // AkAzA'stikAya // dharmAstikAyAdi dravyone rahevAne avakAza ( jagyA) ApanAra je dravya te AkAzA'stikAya. A dravyamAM sarva dravyo vyApta thaine jagyA laine rahyAM che, jo A dravya na hoya to dharmA0 Adi dravyo kayAM rahe ? mATe maI dravyone avakAza ApanAra A dravya cha. vaLI A dravyanA pradezo ananta che ane te sAthai sAthe joDAine anaMta jojana jeTalA apAra kSetramA rahyA che. vaLI AkAzadravya lokAkAza alaMkAkAza ema ke prakAra che, tyAM jeTalA AkAzamAM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (108) ||shrii navatattvavistarArthaH / / dharmA0 ane adharmA0 rahela che teTalA AkAza- nAma lokAkAza, ane te zivAyarnu sarva alokAkAza che, lokAkA0 asaMkhya yojana jeTalo supratiSThaAkAre che, ane alokAkAza 'polA goLA sa. rakho che, vaLI pUrva pazcimAdi dizAo paNa AkAza dravyanA vibhAga rUpa ja che parantu naiyAyikAdinI mAphaka navIna kalpita dizAdravyanathI AkAza vibhAgathIja "dezika paratvAparatva" vyavahAra thai zake che. kAraNake gostanAkAra ATha rucaka pradezathI vijaya daravAjA tarapha (jyAM bharata kSetrano sUrya uge che te tarapha) be be pradeze vadhatI pUrva dizAnIkaLI che, erIte zeSa dizAo paNa ve be pradezo vadhatI nikaLelI che. ane vidizA ekekapadezanI paMkti rUpa(ghuTelAmotInA ekAvalI hAra sarakhI ) nIkaLI che. ane ardhva tathA adhodizA cAra cAra pradezanI nikalI che. e dizAonI maryAdA karanAra A. Tharucaka pradeza ( rucaka nAmavAlA ATha AkAza pradeza ) jaMbudvIpanA merUparvatanI talahaTIe merUnA aMdaranA madhya mAgamAM cha. ne tyAMthI dizA vidizAo nikaLI che. vaLI Urcaloka vigere lokAkAzanA aneka vibhAgo cha. lokAkAza 14 rAja loka pramANe che. // 3 // kaal.|| dravyanA varnanAdi paryAya te naizcayika kALa, ane jyotiSaca. janA bhramaNadhI utpannathato je samaya-Ali--muhartAdi ne vyavahArakALa ( 13mI gAthAmAM kahyo che.) kALa ve prakAre . vAmnavikarIte to kALa e paramANuonA piMDarUpa padArtha nathI, parantu sarva dravyomA vartanAdi paryAya sAdhAraNa rIne hovAthI upacAre te vartanAdiparyAyamA upakArI hovAthI kAlane dravya tarIke 1 kAraNa ke lokAkAza jeTalo AkAza alokana ga. gAya mATe lokAkAza jeTalaM aMdaranA bhAgamA polANa kahevAya. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattve kAlasvarUpaviSecanam, // (109 gaNela che. e saMbaMdhI sidhdhAMta ane granthomA ghaNI carcA che nhava te kALa dravyamA prathama naivayikakAlanu svarUpa darzAvavA mATe tenA(kA. LanA) kAryarUpa vartanAdi paryAyarnu kiMcit svarUpa kaDevAya che. ||'naishcyik kALanuM svarUpa // ? vartanAparyAya-sAdi sAntAdi bheda vaDe (sAdi sAnta-sAdiananta--anAdi sAnta--ane anAdi ananta e ) cAra prakAra sthitimAMthI koipaNa sthitirmA koipaNa prakAre vartavaM te 'vartanA.'e varttanA pratisamaya badalAyA kare che. parantu koipaNa prakAranI vivakSita eka vartanA be samayasudhI TakatI nathI, e hetuthI e vartanAne paryAya (parAvRtti ) kahevAmAM Ave che. "dravyANAM sAdisAntAdibhedaiH sthityAM caturbhidi // yatkenacit prakAreNa, vartanaM vartanA hi sA // 1 // " iti kAlalokaprakAzavacanAt 2 pariNAma paryAya-prayoga ane vizrasAdithI utpanna yayelI navApaNA ane junApaNAnI je pariNati te pariNAma, arthAt prayanadhI, svabhAvathI, athavA ubhayathI ( e bannethI ) dravyomA je navApaNuM ane jIrNatA--jUnApaNuM utpanna thAya che te pariNamanane pariNAma kahevAmAM Ave hai, ne e dravyomA janApaNuM maTIne navApaj, ra A naizcayikakALa dravyonI vartanAdi paryAyarUpa ho. vAthI jIvadravyanI vartanAdiparyAyorUpa kALa jIva, ane ajIbadravyAMnI vartanAdiparyAyorUpa kALa ajIva gaNAya che. e rIte kALadravya jIvAjIvache, topaNa jISadravya karatAM ajIvadravya anaMta guNa hovAthI bahulatAnI apekSAe kALane sAmAnyataH ajIva gaNela I. ( iti lokaprakAze bhagavatyarthaH ) punaH A nedhayikakAla lokAlokavyApta cha. ane AgaLa 13mI gAthAmAM kahevAtI vyAvahArika kAla 2 // dvIpa mAtramAMja che, Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (110) // zrI nvtttvvistraarthH|| ane navApaNuM maTIne jUnApaNuM thavArUpa parAvRtti te paryAya' kahevAya. kAraNake koipaNa dravya sadAkAla jUna ke navu rahetuM nathI. ahiM navueTale melavinAnu cokhkhaM evo artha nahiM, paNa navaM eTale abhinava ( navA ) paryAyonI utpativALa evo artha karavo. kAlalokamAM kA che ke "dravyANAM yA pariNatiH, prayogavitrasAdijA / navatva. jIrNatAyA ca, pariNAmaH sa kiirtitH||1||iti, athavA pariNAma eTale dravyano athavA dravyanA guNano je svabhAva te pariNAma, kathu che ke"dharmAdInAM dravyANAM yathoktAnAM ca guNAnAM svabhAvaH svatatvaM pariNAmaH" iti tatvArthabhASyavacanAta, te pariNAma sAdipariNAma ane anAdi pariNAma ema be prakAre che, tyAM dharmA0 adharmA AAkAzA0 ane jIva e cAra arUpI padArtha anAdi pariNAma vALA cha, arthAt e. dravyonA gatisAhAyyakatvAdi svabhAva anAdi ananta kALa parigativAlA che, ane pudgala dravya sAdi pariNAmI che, kAraNake pudgalano spazapariNAma--rasapariNAma vagere sarva parAvRtti dharmavAlA che. ahIM apavAda e che ke sarva jIvamA jo ke jIvatvAdi anAdi pariNAmI che. parantu yoga ane upayoga e be ( parAvRtti dharmavAlA hovAthI) Adi pariNAmi che. iti tatvArthabhASyAnusAreNa 3 kriyAparyAya-dravyonI bhUtakALamAM thayelI, bhaviSyakALamA thavAnI ane vartamAna kALamAM thatI je ceSTA te kriyAparyAya. e artha zrI kAla lokaprakAzano che, ane tatvArtha bhASyamAM to "kriyA gatiH / sA trividhA / prayogagativitra sAgatimizrimati." kriyA eTale gati te traNa prakAre che, prayogagati (paranA prayatnathI utpanna thayelI gati ). vizrasAgati (.svabhAva utpanna thapelo gati .)--ane mizragati ( ubhayathI utpanna thaelI gati ) evo artha che, tyAM gani eTale dravyonuM svasvapravRttimAM gamana e artha levAthI prathamanA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattve kAlasvarUpavivecanam // (111) artha sAthe avirodhi rahe. 4-5 parAtvA'parattva paryAya-jenA AzrayathI dravyamA pUrvabhAvitva ane pazcAdbhAvIno vyapadeza thAya te parAparatva paryAya 3 prakAranI cha. te A pramANe-dharma athavA jJAna "para" ( zreSTha ) che, ne adharma nathA ajJAna "apara"(hIna) che e vyapadeza prazaMsAkRta parAparatva kahevAya, 1 tathA ekaja dizAmAM ekI vakhate rahela be padArthamAM je padArtha dUra hoya te para ane najIka hoya te apara, evo je vyapadeza tekSetrakRta parA'paratva kahevAya.2tathA 16 varSanI sthitivALA dravyathI 100varSanI sthitivALu dravya para(utkRSTa), ane 100varSanI apekSAe 16 varSanI sthitivALu dravya apara, (jaghanya),evo je vyapadeza, te kA. lakRta parAparatva kahevAya 3(ahiM be paryAyano saMbaMdha ekatra kahela che.) pa. pramANe vartanAdi 5 paryAyo te kALanoja upakAra che. "vartanA pa. riNAmaH kriyA paratvA'paratve ca kAlasya'(iti tattvA0 a05 sU0). parantu paratvAparatvamA prazaMsAkRta ane kSetrakRta ebe bheda kALa dravyanA upakArathI nathI, ema jANavU "nadevaM prazaMsAkSetrakRte paratvA'paratve varjayitvA vartanAdIni kAlakRtAni kAlasyopakAra"[ititatvA0bhA0]. __athavA vartamAna eka samaya te (RjumUtranayanI apekSAe) naizvayika kALa kahevAya, kAraNake vartamAna samaya vidyamAna che, ane bhUtakALa vyatIta thAla hovAthI, bhaviSya kALa Avelo nahiM hovAthI banne avidyamAna hai. mATe je vidyamAna vartamAna kALa te naizrayika kALa ema paNa kahI zakAya. kAla lokaprakAzamAM kahyu che ke "vartamAnaH punarvarna-mAnaikasamayAtmakaH / asau naizcayikaH sarvos. (yanyasta vyAvahArikaH / / 1 // " e pramANe nizcayakALanu svarUpa kayu, vyAvahArika kAlana mvarUpa cAla prakaraNanI 13 mI gAthAnAM vivecanamAM kahavAze. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (112) ||.shrii nvttvvistraarthH|| - // vyavahArika kALay svarUpa. // * Agala "samayAvali muhuttA" e gAthAmAM kahevAze // 34 // .. ||skNdh, // . koipaNa padArthano Akho bhAga ke je aneka aNu 'malIne thayo hoya te te padArthano skaMdha kahevAya. jema akhaMDamotI, akhaMDa modaka, akhaMDa patthara e sarvatuM akhaMDa paNu skaMdha kahevAya. tema caudarAja pramANa bajrAkAra dharmAstikAya te dharmAstikAya skaMdha, e pramANe caudarAja pramANa bajrAkAra adharmA0 te adharmA0 skaMdha, anaMta yojana pramANa AkAza no golo te AkAzA0 skaMdha, ( laghumAM laghu aMgulanA asaMkhyotamA bhAga jevaDo ane vadhumAM vadhu 14 rAja pramANa moTo asaMkhya pradezAtmaka eka jIva te jIvaskaMdha,(ajIvanA prakaraNamAM jIvaskaMdhanu prayojana nathI to paNa prasaMgataH jIbadravyamAM paNa skaMdhatvaprApti darzAvavAne ahiM kahela che.)eka AkAza pradeza be AkAza pradeza traNa AkAza pradeza, yAvat asaMkhya AkAza pradeza ( 14. rAja pramANa ) jevaDA dvipradezI be paramANuno banelo, tripradezI, catuH pradezI yAvat anaMta pradezI puTThala vibhAgo pudgala skaMdha kahevAya. 1 jo " Akho bhAga " te skaMdha ema kahevAmAM ave to paramANune paNa skaMdha kahevA paDe te aniSTa cha mATe " aneka aNumalIne '' ema kA che. 2 skandante-zuSyanti pudgala vicaTa ne na. dhIyante-pRSyanti ca pudgalacaTanene ti skandhAH ' A vyutpattithI pudgalanu bharA ane vikharAvaM je mAM thAya te skandha kahe vAya che. mATeja prAcIna mahApuruSoye dharmAstikAyAdi zAzvata dravyomA sakandha vyavahAra mAnyo nathI. keTAka mAne he te apekSAye vyAkhyAna. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatatraM skandhasvarUpa vivecanam, // ( 113 ) punaH je pulano prathama Akho bhAga kalpelo hoya temAMthI kaM ika vibhAga chatAM paNa te vibhAgane jo skaMdha tarIke gaNavoM hoya to gaNI zakAya. jema AkhaM vRkSa e rakaMba che, parantu temAM mUpatra yA thaMDa ratyAdi avayavone darekane skaMdha tarIke gaNanA hoyato gaNI zakAya punaH thaMDa svayamAMthI kApIne eka staMbha banAvyo hoya to te staMbha paNa skaMdha kahI zakAya, athavA parvatamAthI tUTa paDelI moThI zilA kaMpa karavAya punaH te zilAmAM tUTo paDelA pathara paNa skaMdha kahI zakAya, e pramANe dravyama amuka kalpelA skaMdhamAM chUTA paDelA yA saMbaMdha karI rahelA dvipradeza sudhInA vibhAgane paNa skaMdha kahI zakAya, kAraNake puladravyama kaMpa ane dezano vyapadeza paraspara apekSA vALo hovAthI aniyamita hai. saMbaddha hoya tyAM sudhI kalpita amuka bhAgane deza mAnako eja ucita hai. // . deza. // art apekSAe ( teja skaMdhamAMno je nyUna vibhAga te deza kahavAya. deza--khaMDa - vibhAga ityAdi dezanA ekArthadarzaka zabdo che. jema AkhA motImAMgI koi vibhAga tuTI gayo hoya to te motI prathamanA AkhA motInI apekSAe motIno deza, bhAga kADhI lIgho hoya to bAkI rahelo modaka prathamanA AkhA modakanI apekSAe deza (bhAga) kahevAya, athavA juTelo patthara te prathamanA akhaMDa pattharanI apekSAe deza vibhAga kahevAya. e pramANe je truTavAthI banelo deza te saras deza kahevAya ane skaMdhamAthI koDapaNa bibhAga khaMDita thayAvinA te skaMdhamA poNo bhAga ardhI bhAga ityAdi. kalpanA karI to teat skaMdha prativaddha kalpita vibhAga tene Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (114) // zrI nvtttvvistraarthH|| 'pratibaddha deza kahevAmAM Ave che. A deza vibhAgano vyapadeza e. ka pradezanyUna anaMta pradezathI mAMDIne yAvat dvipradezI vibhAga mudhI thaI zake, 2 ane te vyapadaMza anaMta pradezAtmaka saMpUrNa skaMdhathI mAMDIne yAvat tripradezI skaMdha sudhInA sarva skaMdhomAM thai zake, parantuM dvipadezI skaMdhamAM deza vibhAga hoi zake nahiM, kAraNa e skadhano vibhAga karavAM jatAM vanne vibhAgo chaTA thAyato be paramANu kahevAya ane saMlagna hoya to dripradezI skaMdha athavA be pradezo kahe vAya, paNa dezavibhAga koi rIte na kahevAya. dharmAdi dravyomA deza vibhAga rUpa bheda A pramANe che. . zrI navatattvabhASyamA 31mI.gAthAnI vRttImAM kA cha. ke "vaLI deza eTale mavibhAga bhAga te tenoja paTale dharmAstikAyanI vivakSAvaDe eTale baktAnI icchAvaTe ardhAdi eTale a. dhaM tribhAga ane caturbhAga ityAdi thAya che " cha dravyonA judA judA deza vibhAga gaNavAmAM upayogI hovAthI apratibaddha deza ane pratibaddha deza e be bheda graMtha lekhakanA abhiprAyathI thayelA che, kAraNa ke dharmAstikAyAdi akhaMDa dravyomAM khaMDarUpa deza vibhAgane pratibaddha deza tarIke, khaMDita thatA pudgaladravyamAM thatA vibhAgIne apratibaddha deza tarIke jaNAkvAnI jarura che. punaH pudgaladravyomA banne prakAranAM deza paNa hoya che, 2 jema eka pradezanyUna dharmA0 thI mAMDIne dvipradezAvagAhI dharmA0 vibhAga sudhInA sarva vibhAgo dharmA0 deza tarIke gaNAya. jema 10 pradezIskaMdhamAM navapradezI, aSTapradezI, satapra. dezI SaTpradezI, paMcapradezI, catuHpradezI, tripradezI, ane dvipra. dezI e 8 deza vibhAga kahevAya tathA 10 pradezavibhAga, ane 1 skaMdha kahevAya. 3 eka pradezanyUnarUpa dharmA0 vibhAga saMpUrNa dharmA0 . nI apekSAe deza che. ane tripradezI pudgala skaMdhamAM dviprade Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattvedezapradezavarNanam // (115.), dharmAstikAya jo ke akhaMDa dravya che, eno vibhAga judo par3I zakato natho to paNa saMpUrNa dharmAsti nI apekSAe eka pradeza nyUnadharmA0, dvipadezanyUna dharmA0 yAvat dvipadezIdharmA0 sudhInA asaMkhya vibhAgo kalpI zakAya che, e hetuthI pratibaddha dezanI apekSAe dhamAstikAya ' deza kahI zakAya che. e pramANe adharmA0 deza-A. kAzA0 deza.--ane ( A ajIva prakaraNamA anupayogI che to paNa ) jova deza paNa dharmA0 dezavat jANavA. tathA anAdi anaMta pudgala skaMdho [ meru -zAzvatamaMdira--zAzvata pratimA vagere ] paNa pratibaddhadeza vALA che, ane zeSa azAzvata ( kSaNabhaMgurabinAzI) pudgalaskaMdho pratibaddhadeza tathA apratibaddhadeza bALA jANavA. kAraNake vibhAga dharmayukta pudgala skaMdhamAthI paNa jyAM sudhI vibhAga judo nathI thayo te daramyAnamAM paNa dharmAsti0 dezavat deza paNAnI kalpanA thai zake che. vAstavikadeza vyapadeza skaMdhamA buddhithI kalpi ta vibhAgane mAnavo teja ucita che. .pradeza, skaMdhamA lAgelo je paramANu te pradeza kahevAya. pra0 utkRSTa deza--vibhAga te pradeza. arthAt ati utkRSTa vibhAga te pradeza, kAraNake pradezathI paramanyUna vibhAga koi paNa nathI. chellAmA chello vibhAga teja pradeza che. punaH pradeza karatAM nAno vibhAga A jagatamA koi nathI. e hetuthI atinAnAmAM nAnA vibhAga te pradeza kahevAya, ke je vibhAga eka paramANu mAtra kadanoja che. tyAM dharmA jema AkAza dravya akhaMDa hote paNa ghaTAkAza paTA. kAza ityAdi khaMDa AkAzano vyapadeza thAya che, tema atra pa. Na dharmAstikAya akhaMDa dravyano ghaTadharmAstikAya vyapadeza tha. ra zake ne te ghaTadharmAstikAya saM dharmAsti no deza kahevAya, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ) // zrI navatasvavistarArthaH // stikAyanA asaMkhya aNuo piMDita thaine skaMdharUpe anAdikALathI. pariNamelA hovAthI dharmA0nA sarva aNuo ( pratyeka aNu ) dharmA0 no pradeza kahevAya che. e pramANe adharmA0 pradeza, 'AkAzA pradeza ane jovapradeza paNa kahevAya ke. tathA videzI skaMdhatho anaMta 'pradezI pula romAM lAgelA sarva aNu (paramANu) pudgala pradeza kahevAya che. // paramANu // skaMdhane nahiM vaLageko evo je chaTo aNu te paramANu kahevAya. ''parama' utkRSTa, 'aNu' - aNu te paramANu tyAM dharmAstikAyanA sarva a ga riani vaLalA hovAthI dharmAstikAyano paramANu nathI, ane tebIja rIte atharmA vagere 3 dravyanA ( adharmA0 - AkAzaane jIva dravyanA) aNuo paNa anAdi ananta kALa sudhI skaMdhamAM vaLalA hovAthI e 3 dravyanA paramANu nathI. ane pudgala dravya to vAstavika rIte paramANu che. ane skaMna, deza, ane pradeza e to pudgala paramANunA vikArarUpa che, kAraNake 6 dravyamAM jIva ane pu dravya vibhAvasvabhAvI che, tyAM jIvanA devatva naratvAdi ane pulanA svAdi vibhAvasvabhAva hai, mATe tacI to paramANu eja pula che, ane skaMdhAdi to upacArathI ( vyavahArathI ) punalavyapadezavALA che. praznaH - 6 dravyamAM dharmAstikAyAdi dravyanA skaMdha deza ane deza gayA ane kALadravyanA kaMvAdinI gaNatrI kema na karI ? 1. parmA0 adhama ane eka jIvanA pradeza sarakhI saMkhyAe asaMkhyAta le. mATe pratyekanA asaMkhya asaMkhya pradeza jANavA ane AkAza dravya anaMta pradezI hovAthI AkAzanA pradeza anaMna jAegA. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * // ajIvatattve paramANusvarUpavivecanam // (117) uttara-prathama kahI gayA mujaba kALa e pradeza samudAyAtmaka dravya nathI paNa pAMca dravyonI vartanAdi paryAyarUpa guNane upacArathI kALadravya gAnela che to pachI aNurahita kALanA kiMdhAdi kema hoi zake, ane kAmanA pradezo ( aNuo) nahiM hovAdhIja gAthAmAM paNa kALa ekaja dravya bhedarUpe gaNela che. ane zAstrakArI kALane astikAya-pradezano samUha nahi hovAthI kAlA'stikAya kahetA nathI paNa mAtra " kAla ' e zabdathIja oLakhe che. __zaMkA-pradeza ane paramANumAM taphAvata zuM ? 'uttara-pradeza ane paramANumA taphAvata mAtra eTaloja che ke skaMdhane vaLagelo hoya to pradeza, ane skaMdhathI chUTo aNu hoya to paramANu kahevAya. . zaMkA-pradeza moTo ke paramANu moTo ? uttara-pradeza ane paramANu be sarakhA kadanAja che. kiMcit mAtra paNa nAnA moTA nathI, topaNa skaMdha prativaddha hovAthI pradeza ane chUTApaNAne laine paramANu evo vyapadeza avasthA bhedane aMge che. jema koika kanyA piyaramAM hoyato dIkarI ane teja kanyA sAsare jAyato bahu bahebAya chatAM te kAyarAmA koi jAtano tapA: vata manAto nathI tema chUTo aNu te paramANu ane skaMdha pratibaddha a Nu te pradeza kahevAya paNa kada athavA AkAramAM kaMi taphAvata paMDe nahiM. . . e paramANu ane pradeza banne pudgala dravyanA nirvibhAjya bhAga che, eTale e paramANu athavA pradezanAve vibhAga na kApI zakAya, kA. raNa ke pudgala dravyano antya vibhAga teja paramANu ke, bajoe paramANu ati tIkSNa zastrathI chedAya nahi, agnimAMbaLe nahi. pavanathI uDe nahi, jaLathI bhIjAya nahi, evo ati mUkSma che, punaH e paramANunI gati (bacce pahADa parvanathI paza) koipI rokAya nahiM evo 'apratihata Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (118) // zrI nvtttvvistraarthH|| cha, ane eka AkAza pradezamA avagAhI ( samAi ) rahe che. evA dasa bAra paMdara pacIsa so hajAra lAkha ke avaja sUkSma paramANuoM bhegA maLe to paNa dRSTigocara thAya nahiM, ethI paNa vadhu saMkhyAta ke asaMkhyAta--ananta paramANuo bhegAM maLatAM paNa dRSTigocara thAya nahiM parantu jyAre amuka pramANamAM ghaNA anaMta bAdara pariNAmI paramANu bhegA maLe toja dRSTigocara thai zake evA atisUkSma paramANu hoya che. jALIAnA tejamAM uDatA rajakaNamAM, ane eka vAlAgramAM paNa anaMta paramANuo rahelA che. ityAdi paramANuna vistRta svarUpa granthAntarathI jANavA yogya che. 1 parvata-jaLa-agni ityAdivaDe paramANu apratighAtI che parantu 3 prakAre pratighAtI paNa che. tyAM vimAtrasnigdharukSatvabaDe paramANuno anya paramANu sAthe saMbaMdha thavAthI bandhanapariNAmapratighAtI, alokamAM dharmAstikAya nahiM hovAnA kAraNe lokAntathI AgaLa dharmAstikAyano. upakAra paramANu upara nahiM hovAthI paramANu lokane ante jai haNAya che-athaDAya che tethI upakArAbhAvapratighAtI, ane vegathI ( visrasA pariNAme ) gati karatA paramANune vegavALI gati. vaDe sAmo Avato bIjI pa. ramANu aTakAve che, e hetuthI paramANu vegapratighAtI che. (e. 3 prakArano pratighAta tattvArthanA 5 mA adhyAyanA 26 mA sU. vanI vRttimAM kaMhyo che. ) mATe ekaja paramANumA pratighAtitva, ane apratighAtitva banne varte che to paNa sthULa nayathI paramANu apratighAtI kahevAya. jema zabdAdi pudgalo sAmAnyapaNe apratighAtI hote chate vAyu ityAdivaDe pratighAta pratyakSa upalabdha thAya che. tema apatimAtI egmANamA e 3 kAre pani pAta saMbhave re. putaH ne drayo apratighAtI kadyAM te te ekA nte apratighAtIja ema nahiM parantu amuka amuka apekSAe te. omAM pratighAta paNa saMbhave. * bAdara pariNAmI skaMdhoja ghaNA anaMtapramANamAM ekaTA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || ajIva kanyAdisaMvedhavarNanam || // kayA dravyA skaMdhAdi bheda kelAM ? | ( 119 ) dharmAsti0 (skaMdha ) - eka che. dharmAsti0 deza -- asaMkhya che. ( dareka vibhAga ekeka pradeza nyUna kalpavAthI ve nyUna svapradeza saMkhyA pramANa. ) dharmAsti0 pradeza - asaMkhya che, ne dharmA0 dezanI saMkhyAthI ve adhika adharmAsti (skaMdha ) - eka che. adharmAsti0 deza- asaMkhya che. (2 nyUna svapradeza saMkhyA pramANa. ) adharmAsti0 pradeza - asaMkhya hai, ne avarmA0 dezanI saMkhyAthI adhika che. AkAzAsti0 (skaMdha ) - eka hai. AkAzAsti0 deza- anaMta le. (2 nyUna svapradeza saMkhyA pramANa . ) AkAzAsti0 pradeza - anaMta hai, ne AkAzA0 dezanI saMkhyAthI ve adhika hai. jIvAstikAya ( skaMdha ) - anaMta che ( jIva dravya anaMta hovAthI. ) jIvAstikAya deza - eka jIvanA deza ( be nyUna svapradeza saMkhyA pramANa ) asaMkhya, ane sarva jIvanA deza thAya to dRSTigocara thAya, ane sukSmapariNAmI skaMdho to game teTalI utkRSTa saMkhyAe ekaThA thAya ane caudarAjaloka jevaDuM kada thAya. topaNa dRSTigocara na thAya. mATe paramANuoM paramANu avasthAmAM to na sUkSmapariNAmI ke na bAdara pariNAmI che, paNa jyAre skaMdharUpe pariName che tyAreja pUrvokta be rote pariName che, ema jANavuM. 1 dharmA0diSTamAM skandha vyapadezakalpitale. vAstavika nahI. 2 jema pUrve 10 pradezI skaMdhanA 8 deza vibhAga yA pramANe Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120) // zrI nvtttvvistraarthH|| malIne anaMta che. jIvAstikAya pradeza-eka jIvanA asaMkhya cha ( dharmA0 yA adha. mA0 pradeza saMkhyA jeTalA.) sarva jIvanA pradeza meLavatAM anaMta che. pudgala skaMdha-anaMta che. pudgala deza-eka skaMdhamAM ekathI mAMDIne anaMta, ( jemake tripradezI skaMdhamAM ? deza hoi zake, catuHpradezI skaMdhamA 2 deza hoi zake yAvat anaMta pradezI skaMdhamAM 2 nyUna pra. deza saMkhyA pramANa anaMta deza hoi zake ), e pramANe (pratyeka skaMdhamAM gaNatAM ) sarva skaMdhonA maLIne paNa anaMta deza che. . pudgala pradeza--anaMta che. pudgala paramANu-anaMta che. kALa-( skaMdha--dezAdi nathI paNa ) samaya anaMta cha. e pramANe saMkSepathI ajIvanA 14 bhedana svarUpa kaDaM. avataraNa---pUrva gAthAmAM ajIvanA 14 bheda kahIne have A gAthAmAM kayA dravya ajIva cha ? ane kayA dravyano zuM svabhAva che ? te darzAve che. // mULa gAthA 9 mI. // dhammA'dhammA puggala, naha kAlo paMca huMti ajjIvA / calaNasahAvo dhammo, thirasaMThANo ahammo ya // 9 // . // saMskRtAnuvAdaH // dharmA'dhauM pudgalAnabhaH kAlaH paMca bhavaMtyajIvAH / calanasvabhAvo dharmaH, sthiramaMsthAno'dharma // 9 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattve dharmAstikAyAdipaJcapadArthavarNanam // (121) . ||shbdaarthH|| dhamma-dharmA'stikAya. calaNasahAvo-cAlavAmAM sahAya adhammA-adharmA'stikAya. ApavAmAM svabhAvavALo. puggala-pudgalAstikAya. dhammo-dharmA'stikAya. naha-AkAzAstikAya. thira-sthira rahevAmAM (sahAyaAkAlo-kALa. pavAnA-itiadhyAhAra.) paMca-pAMca (e pAMca ) saMThANo-svabhAvavALo. hu~ti-che, ahammo-adharmAstikAya. ajjIvA-ajIva. . / ya-ane. gAthArtha-dharmA'stikAya, adharmA'stikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, ane kALa e pAMca ( padArtha) ajIva che. tyAM jIva' ane pudgalane cAlavAmAM sahAya ApavAnA svabhAvavAlo dha stikAya che, ane sthira rahevAmAM sahAya ApavAnA svabhAvavALo adharmA'stikAya che. - vistarArtha:-jIva ane pudgalane gati karavAmAM, sahAya karanAra athavA apekSA kAraNarUpa je dravya te dharmAstikAya. jIva ane pudgalane sthira thavAmAM apekSA kAraNarUpa ( athavA sahAya karanAra ) je dravya te adharmA'stikAya. zaMkAjIva ane pudgalamAM gatikriyA karavAnI ane sthira thavAnI zakti zuM nathI ke jethI dharmA'stikAya ane adharmA0 dravyathIja gatikriyA karI zake ane sthira thai zake ? 1 AgaLa 10 mI gAthAnA bIjA caraNamAM kahela " puggalajovANa" e pAThanI anuvRtti ahiM Ave che. jethI A gAthAmAM nahiM kahyA chatAM paNa " jIva ane pudgalane " e artha karavo joDae. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 122) // zrI nvtttvvistraarthH|| uttara--he jijJAsu ! dharmA'stikAya dravya jIva ane pudgalane pAchaLathI dhakko daine athavA AgaLyI khecIne gatikriyA karAvatuM nathI paNa jIva ane pudgala poteja gatikriyA karavA samartha che, chatAM pakSIne uDavAmAM jema vAyu, matsyane taravAmAM jema jaLa, ane cakSune dekhavAmAM je sUryAdino prakAza apekSA kAraNarUpa che. tema dharmAsti0 paNa jIva-pagalanI gatimAM apekSA kAraNarUpa che. kAraNa 4 prakAranAM che, upAdAna kAraNa-apekSAkAraNa-nimittakAraNa ane- asAdhAraNa kAraNa. temAM ghaTa banAvavAmAM kuMbhAra kartA che tyAM mRttikA (mATI) e ghaTa racanAmAM upAdAna kAraNa, daMDa cakrAdi nimitta kAraNa.cakra bhramaNa(cAkaDAnu bhamap.)asAdhAraNakAraNa, ane AkAzAdi jema apekSA kAraNa che; tema jIvapudgala ne gatikriyA karavAmAM ane sthira thavAmAM anukrame dharmA0 ane adharmA0 dravya apekSA kA. raNarUpa che.bIju adhika vivecana pUrva gAthAmAM darzAvyu che. tathA pUraNa ( pUrAvu-maLavU ) ane galana (gaLavU-jharavu-vikhara-chUTA paDavU) dharmayukta je padArtha te pudgala dravya kahevAya. ahi paramANu eja pudgala dravya che. e paramANuno skaMdharUpe malavA yogya, ane skaMdhathI vikharavA-chUTA paDavArUpa dharma hovAthI paramANu te pudgala kahevAya che. dareka paramANu malabA ane vikharavAnA dharmavALo cha, paramANuo jyAre paraspara maLe che tyAre skaMdha bane che, ane chUTA paDe che tyAre punaH paramANuja rahe che. e pramANe paramANuo vAraMvAra dvipradezI, tripradezI, yAvat anaMta pradezI skaMdharUpe pariName che ( make che ), ane te skaMdhothI chUTA paNa paDe che, tyAM koi paNa eka paramANu jaghanyathI 1 samaya ane utkRSTathI asaMkhya samaya sudhI paramANurUpe chUTo rahe che, tadanaMtara avazya skaMdhapaNe pariName che. e paramANuno jaghanya utkRSTa kALa kahyo. punaH e paramANu jyAre svaramAM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatace dharmAstikAyAdipaJcapadArthavarNanam // (123) lAge che tyAre " pradeza" evI saMjJAthI oLakhAya che. punaH paramANuotho banelA skaMdha-deza-ane pradezarUpa vikAro paNa pudgalaja kahevAya che. pudgalamA 10 prakAranA pariNAma (dharma) rahyA che te 'saiMdhayAra ujjo' gAthAnAM vivecanamAM kahevAze. dharmA'stikAyAdi 4 dravyone avakAza (jagyA ) ApanAra je padArtha te AkAzA'stikAya, ahiM kALa prathama kahyA mujaba aupacArika dravya hovAthI, ane AkAza svayaM bIjAne avakAza ApanAra hovAthI AkAzadravya zeSa 4 dravyonena avakAza ApavAmAM upakArI che bIju adhika varNana pUrva gAthAnA vivecanamAM darzAvyu che. pAMce dravyonuM je vartanAdi lakSaNa te (naizcayika ) kALa jenuM svarUpa pUrva gAthAnA ane 13mI gAthAnA vivecanamAM darzAvyuM che. ane vyavahArakALanuM svarUpa samayAvalimuhuttA'e gAthAmAM darzAvAze. e pUrvokta dharmA0-adharmA0-pudgala--AkAzA0--ane kALa e pAMca dravya ajIva che. have e pAMce ajIva dravyanAM lakSaNa graMthakAra gAthAdvArA darzAve che ke 'calaNasahAvo' calana svabhAva yukta eTale cAlatAne sahAya karavAnA svabhAvayukta 'dhammo'-dharmA'stikAya che, ane 'thirasaMThANo'--sthira saMsthAnavALo arthAt sthira rahenArane sahAya ApavAnA saMsthAna svabhAvavALo ahammo'-adharmA'stikAya che. avataraNa---pUrva gAthAmAM dharmAsti0 ane adharmA0no svabhAva kahIne have A gAthAmAM AkAzAstikAyano svabhAva ane pudgaLnA cAra prakAra kahe che. // mULa gAthA.10 mI. // avagAho AgAsaM, puggalajovANa puggalA cauhA / khaMdhA desapaesA, paramANU ceva nAyavvA // 10 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (124) // zrI navatacavistarArthaH / / - .. // saMskRtAnuvAdaH // avakAza AkAzaM, pudgalajIvAnAM pudgalAzcaturdhA / skaMdhA dezapradezAH, paramANavazcaiva jnyaatvyaaH||10|| 5 // zabdArthaH // avagAho avakAza (janyA) khaMdhA-skandha (Akho bhAga.) * avakAza ApavAnA sva. desa-deza ( nyUnavibhAga.) ___bhAvavAlo. ... parasA-pradeza ( skaMdhapratibaddha AgAsaM-AkAzAstikAya.. . aNu.) puggala-pudgalone (ane) . paramANu-mUkSma aNu ( skaMdhathI jIvANaM-jIvone. . . chaTo aNu) puggalA-pudgalo. ceva--nizcaya. cauhA- cAra prakAranA. nAyavA-jANavA. . gAthArthaH-pudgala ane jIvone ( adhyAhArathI dharmA aMdharmA0 kAyane paNa / avakAza ( jagyA ) ApavAnA svabhAvavAko AkAzAstikAya cha pudgalo cAra prakAranA che, te cAra prakAra nizcayathI skaMdha-deza--pradeza--ane paramANu jANavA. 1 A gAthAmAM kahela puggalajIvANa e. pAThanI anuvRtti pUrva gAthAmAM gayelI hovAthI tyAM kahela dharmA0 ane adharmA ne AzrayI 'puggalajIvANa' ( eTale pula ane jIva ) pa. artha ghaTI zake che. parantu AkAzanA maMbaMdhamAM to dharmAstikAyAdi cAre dravyarUpa atha levo yogya che.. ___ zaMkA--jo ema hoyato gAthAmAM 'puggalajIvANa' mAtraja pATha kema kadhI? . uttara-dharmA0 adharmA0 ane AkAza gavaNaM dravyanA svabhAvanu samAnAdhikaraNa ( aNaMnA svabhAvanI grAhakatA ) jIya ane pudgalamAMja che, mArTa vaNe dravyanA samAnAdhikaraNanI ape Ae gAthAmA puraTala jIvANa // pATa paga yogyajanhe. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattva pudgaladravyavivacanam // (125) vistarArtha:-pudgalane ane jIvone tathA adhyAhArathI dharmA0 adharmA ne avakAza (jagyA) ApavAno svabhAva AkAza dravyano cha. e AkAzadravyanA abhAva dharmAstikAyAdinu avasthAna azakya che. ityAdi vizeSa varNana gatagAthAnA vivecanamAM AvI gayu che. tathA pudgaladravyanA skaMdha-deza-pradeza-ane paramANu e cAra bheda ke. je prathama vistarArthamAM kahevAi gayA che, ane zeSa dharmAstikAyAdinA traNa praNa bheda tathA kALano eka bheda gAthAdvArA kahelo cha, jethI sarva malI ajIvanA 14 bheda saMpUrNa thayA. __zaMkA-kayA dravyano kayo svabhAva ? te kahevAne prAraMbha karatAM traNa vyanA svabhAva kahyA ane atre pudgala dravyano svabhAva kahevAno prasaMga ke chatAM pudgalanA bheda kema kahyA? uttara-pudgalano svabhAva sa iMdhayAraujjoe gAthAmAM AgaLaja kahevAno cha, ane te zabdAdi pudgalasvabhAvo skaMdha rUpa cha ane pudgalato vAstavikarIte paramANu rUpa che, tethI paramANurUpa pudgalanA skaMdharUpa zabdAdi svabhAva kema hoi zake ? e zaMkAno avakAza TAlayAne arthe A gAthAmAM pudgalanA cAra bheda kahevAvaDe kaMdha deza pradeza ane paramANu e cAre pudgala prakAraja cha ema jaNAvyu. ne yogya hai. e pudgala dravya mAtra lokAkAzamAMja sarvatra rahela che, punaH pu. dgalanA skaMdho dipradezIthI mAMDIne anaMtapradezI sudhInA skaMdhoM 14 rAjalokamAM savatra che. tyA pudgalano jaghanya skaMdha be paramA no malIna bane che. skaMdha banavAnuM mukhya kAraNa paramANumA rahelo snigdhatA ane rakSatA che, (snigdharukSatvAdvandhaH' iti tatvA0 vacanAta ). te snigdhatA ane rukSatA paNa paraspara ve vigaire aMza jeTalI adhika hoya tAja meM paramANuno paraspara saMbandha zAya che. jemaka Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 126) // zrI navataccavistarArthaH // 5 aMza snigdha paramANu sAthe 7 aMza snigdha athavA rukSa paramANuno saMbandha thAya, (dvayadhikAdiguNAnAM tu' iti tatvA0 vacanAt ). e pramANe zeSa sarvapug2alaskaMdhonI utpatti jANavI, ane skaMdhano u. tpatti thatAM tenA dezAdi ( deza-ane pradeza ) nI utpatti to sApekSa hovAthI sahaja che, punaH e saMbandhI keTaluka vivecana ajIvanA 14 bhedavALI dhammA'dhammA''gAsAe gAthAnA vistarArthamAM kahevAi gayuM che ne vadhu jijJAsue granthAntarathI jANavaM. avataraNa--pUrvagAthAmAM pudgalanA 4 prakAra kahIne have A gAthAmAM pudgalanAM lakSaNa (svabhAva-dharma-guNa)kayA kayA? te darzAve che // mULa gAthA 11 mI // sabaMdhayAraujjoa, pabhAchAyAtavehi aa| vaNNa gaMdha rasA phAsA puggalANaM tu lakkhaNaM // 11 // // saMskRtAnuvAdaH // zabdAndhakArAvudyotaH, prabhAchAyAtapaizca / varNoM gaMdho rasaH sparzaH, pudgalAnAM tu lakSaNaM / / 11 / / // zabdArthaH // sadda-zabda vaNNa--varNa (raMga) aMdhayAra-aMdhakAra ujjodha-udyota rasA-rasa pabhA-prabhA phAsA-sparza chAyA-chAyA puggalANaM-pudgalonAM Atavehi-Atapa ( taDakA )vaDe tu-vaLI A-ane | lakkhaNaM-lakSaNa(svabhAva) dharma-guNa gathArthaH-zabda, andhakAra, caMdrAdikano ThaMDo prakAza, prabhA gaMdha-gaMdha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattve zabdAdisvarUpavarNanam // (127 ) chAyA ( pratibiMdha )-Atapa ( garama prakAza ) taDako A vastuoe karIne pudgalo oLakhAya che. ane varNa gaMdha, rasa ane sparza e pudgalonAM lakSaNa (-dharma-guNa ) che. vistarArthaH-gAthAmAM kahelA zabdAdi e pudgalanA pariNAmo cha, kAraNake. pudgalamAthI utpanna thAya cha, ane zabdAdi jAte paNa pudgala che, jemake zabda e pote pudgalAtmaka che. have te zabdAdikanuM kiMcit svarUpa A pramANe che. // shbdbhedo.|| zabda eTale avAja, vani, nAda ityAdi. zabda sacitta acitta ane mizra ema 3 prakArano che. tyAM jIvano mukhadvArA ucArAto je zabda te sacittazabda, be patthara aphalAvAthI utpanna thayelo te acitta zabda ane jIva prayatnavaDe vAgatA mRdaMgAdikano mizrA zabda. ahiM mizra bheda vyavahAramAthI che, kAraNake vAstavikarIte to mRdaMgAdino acitta zabdaja gaNAya athavA jIva prayatnavaDe vAgatI sara gAi-bhuGgala vagereno mizrazabda gaNAya, athavA zabda zubha ane azubha ema be prakAre che, tyAM karNane AnaMdakArI zubha zabda,ane karNakaTu azubhazabda kahevAya;athavA zabda vyakta ane avyakta ema 2 prakArano che tyAM dvIndriyAdikano ane pazu ityAdikano zabda spaSTaakSarAtmaka nahiM hovAthI avyaktazabda ane popaTa-manupyAdikano spaSTa akSarAtmaka hovAthI vyaktazabda kahevAya. ityAdi aneka bheda svabuhie yathArtha vicAravA. // zabdanI utptti.|| zabdanI utpatti aSTasparzI ( bAdara pariNAmI) pudgalaskaMdhothI che. ane zabda pote catuHsparzI pudgalaskaMdha che arthAt aSTasparzI Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (128) ||nvtttv vistraarthH|| bAdara pariNAmI pudgalaskaMdhamAMthI nathApakAranA jIva prayatnavaDe athavA svabhAvataH ( te aSTasparzI 'skaMdhamAM koi vikAra thavAthI) tadantarvartI ( te skaMdhAvagAhI ) bhASAvargaNAyogya pudgalo zabdapaNe pariNamIne uchale che, ane te bhASAvargaNA catuHsparzI che. punaH e zabdanI utpatti jIva audA0-vaikriya-ne AhA. e. : traNade. hadvArA kare che, parantu taijasa ane kArmaNAdi koipaNa skaMdhamAMthI zabdotpatti thatI nathI, punaH je pattharAdi ajIva padArthamAMthI zabdotpatti thAya che te paNa nirjIva audArika dehathIja jANavI ____ ahiM naiyAyiko zabdanI utpatti AkAzadravyathI mAne che te yuktipUrvaka nathI, kAraNake arUpI AkAzamAMthI ' rUpI zabdanI utpattino asaMbhava che. mATe zabda e AkAzano guNa nahiM paNa pudgalano pariNAma che. punaH zabda jo pudgala padArtha na hoya to mULa zabda kUvAmAM bhoyarAmAM ke guphA vageremAM athaDAine teno pratizabha-paDayo kema vAge ? mATe zabdano paDayo paDavAthI paNa zabda pu. dgala paramANuno samudAya che, ema anumAna thAya che. // aMdhakAra. // - aMdhakAra e paNa pudgalano vikAra cha, arthAta pudgalarUpa che. anyadarzana [naiyAyikAdi] aMdhakArane padArtha rUpa mAnatA nathI, paNa "tejano abhAva te aMdhakAra" ema mAne che. parantu je cakSudRzya kRSNavarNarUpa je aMdhakAra te pudgalaja. // udyot.|| . zrI vizeSAvazyakAdikamAM traNa dehathI bhASAnI utpa. tti pragaTa rIte kahI che, 2 7 mI gAthAmAM vacana prANanA varNana .prasaMge zabdana rUpI paNu sphuTanoTamAM darzAvelaM che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattve pudgalasvarUpavarNanam // (129) caMdra-graha-nakSatra-tArA-ratna-AgIA ityAdipadArthonA tathA jIvonA zItaprakAza te sarva udyota kahevAya che, ane anIno uSNa prakAza che. tethI "udyotamAM" na gaNI zakAya. e udyota prakAza caMdrAdikanA vimAnamAMthI vimAnano pratisamaya nikalato pudgalapravAha che, jema vartamAnasamayamA gyAsalAiTa ane vijaLI vagerenA tejano paramANupravAha pratyakSa dekhAya che, tema caMdrAdikano prakAzarUpa paramANupravAha paNa kaMDaka avyakta chetopaNa kiraNarUpe pratyakSa dekhAya che, ane pratyakSa dekhAto hovAthI te prakAza pudgalarUpaja che, ahiM sUryanoprakAza udyotanA arthamAM lIdho nathIM tenuM kAraNake te AgaLa " Atapa" zabdathI kahevAze. ||prbhaa.|| caMdrAdikanA ane sUryanA prakAza kiraNomAMthI nikalatoje bIjo upaprakAza te prabhA kahevAya, ke jenAthI aprakAzitasthAnamA rahela ghaTAdipadArthoM paNa dekhI zakAya che, ane e prabhA te paNa prakAza pudgalomAMthI virala viralapaNe ( Acho-Acho ) vaheto prakAza prabAha che, parantu sAkSAt prakAzarUpa nahiM hovAthI e avyakta prakAzane prabhA zabdathI oLakhI zakAya che, prakAzamAMthI virala virala paNe jo prabhArUpa pudgala pravAha na vaheto hoya to prakAza pAse rahelA ghaTAdipadArthoM paNa na dekhI zakAya, jethI sUryAdikano kiraNaprakAa jyAM nathI paDato tevA ghara vigere sthAnomAM rAtrija hoya, mATe prakAzamAMthI paNa bIjo upaprakAza vahe che ke jethI gharamAMpaNa ajavArcha / paDe che. ne upaprakAzana nAma prabhA che, punaH agninA mULa tejane 5Na upalakSaNathI prabhAmAM antargata gaNavU ema saMbhave che. ||chaayaa. // prakAzamAM, darpaNamAM, jaLa vagere nirmaLa cIjomAM paDatuM padArtha Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (130) // navatatva vistarArthaH // nu pratibiMba te chAyA kahevAya che, sUryamAMthI jema kiraNarUpe pudgalapravAha vahe che, tema dareka bAdarapariNAmo pudgalaskaMdhamAMthI paNa pratisamaya tadAkAra sUkSmaskaMdha samudAya (jalanA phuvArAnI mAphaka) vahyA kare che, te pratisamaya baheto sUkSmaskaMdha samudAya sUryAdino pra. kAzarUpa nimitta pAmIne kRSNavarNe ekatra piDita thAya che. jene lo. kamAM "chAyA paDI athavA zILa paDayu " kahe che. ane te vahato mUkSmaskaMdhasamudAya darpaNa, jalavigeremAM nirmalatArnu nimitta pAmI sAkSAt tadAkArarUpe piMDita thai jAya che, ke jene pratibiMba kahevAmAM Ave che, mATe e chAyArUpa pratibiMva bAdara pariNAmI pudgaladravyamAMthI vheto sUkSmapudgalaskaMdha samudAya hovAthI pudgalarUpa che, athavA pratibiMvarUpa thaqe pudgalano dharma-guNa che A saMvandhi vizeSajANavAnA jijJAsuoe ' dravyalokaprakAza' vagere graMtho jovA. // aatp.|| mUryanA vimAnamAMthI Avato je uSNaprakAza te Atapa kahevAya cha. sUrya,vimAna svataH zIta le nopaNa AgaLa kahevAtA AtapanAmakarmanA udayavaDe vimAnamA rahelA pRthvIkAya jIvono prakAza uSNa Ave che, jene " taDako?" athavA " tAvaDo" kahevAmAM Ave. e taDako mUryanAme indradevano nathI paNa AtapanAmakarmodayI cAdara pRthvokAyanA.piMDarUpa ( sUryanA ) vimAnano cha. e uSNapakAza ne pRthvIkAyikajIvonA audArika zarIramAMthI pudgalanA pravAharUpe nikaLato hovAthI prakAza jemAMthI nIkaLe che te paNa pudgala, ane prakAza pote paNa pudgalaja che. prathama kahI gathaila udyotanI pa. Dani paNa e pramANeja vicAravI. ||vrnn. // varNa paTale raMga te kRSNa-kALo, nIla-lIlo, rakta-rAto, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattve pudgalalakSaNasvarUpavarNanam // (131) pIta-pIlo, ane zvata-dhoLo ema pAMca prakAre cha. bIjA vAdaLIudo-gulAbI-ityAdi raMga e pAMca mULa raMgamAMthI amuka amuka raMganA mIzraNathI utpanna thAya che. mATe e pAMca sivAyanA bIjA vaNa sarva sAnnipAtika varNa jANavA. vartamAna vijJAnIo lAla-pIlo-ane vAdaLI e traNa prakAranA mULa varNa, ane bInA badhA mizravaNa che ema kahe che, parantu sarvajJokta mULa varNa pAMca che, e kRSNAdivaNe pratyeka eka guNa kRSNa ( eka aMza kALo), dviguNa kRSNa (be aMzakAlo ), saMkhyaguNa kRSNa asaMkhyaguNakRSNa ane ananta guNakRSNa ityAdi tAratamyabhede ananta prakAranA che. tathA e kRSNA divarNa paramANu pudgalamAM hoya che, tyAM eka paramANumAM pragaTapaNe e. kajavarNa hoya, ane sattApaNe pAMcavarNa hoya. punaH je paramANu kRSNavarNa che paramANuno kRSNavarNa palaTAine raktAdi koipaga varNa (jaghanyathI 1 samayamAM ane utkRSTathI asaMkhya samayamAM ) utpanna thAya, e pramANe eka paramANumAM pAMcavarNa anukrame palaTAi palaTAine AvirbhAva tirobhAvane ( pragaTatA ane pracchannatA) pAme cha. punaH ra kRSNAdi koieNa varNa dharmAstikAyAdi koipaNa dravyamA hoto nathI parantu mAtra pudgaladravyamAMja hoya chai mATe (cakSuindriyanA vi.. svAbhAvika paramANuo pratyekavarNavAlA che ane te pa. ramANuo atizayajJAnioye darekamAM bhinna kAle tathA aneka mAM samakAle pAMcavarNo dekhyA che. ane tenAthI banelA skandho jo ekeka varNanI pradhAnatA hoyato vyavahAre kRSNAdi eka va. rNavAlA ane aneka varNonI pradhAnatA hoyato vyavahAre citrAdivarNavAlA dekhAya che, paNa nizcayadRSTiye anantapradezI skandho pAMce varNavAlA hoya che. temaja svabhAvikapudgalomAM pAMcana varNa cha bAkI kRtrima banatA varNAnA aneka bhAMgAo paDe che. neyA. yika-vaizeSika-bauddha samAma darzanakAro kRSNa-zukla-nIla varNoM ne nirvivAdapaNe svIkAreche vAdaLI e koi bhinnavarNa nathI kRSNanIja amuka guNa taratamatAe vAdaLIpaNe pratIti thAya che lAlapoLAnA saMyogathI thatA varNo mUlavarNa jevA kadApi banI zakeja naho esarva vicArathI varNa pAMcaja che te siddha che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 132) / zrI navatattvavistarArthaH / SayarUpa) e kRSNAdi varNa paramANu pudgalano guNa che, parantu kRSNAdi vaNaM pote pudgala nathI, mATe varNa e budgalanuM guNarUpa lakSaNa che, // gNdh.|| ghANendriyano ( nAkano ) je viSaya te gaMdha sugaMdha ane durgadhanA bhedathI be prakAre che, e sugaMdha athavA durgaMdha dharmAstikAyAdi koipaNa dravyamAM nahi parantu mAtra pudgaladravyamAMja hoya che, mATe gaMdha e pudgalanu lakSaNa athavA pudgalano guNa cha, punaH eka paramANumAM pragaTapaNe ekaja gandha hoya ityAdi varNana varNanA varNanane anusAre jANava ||rs.|| jivhendriyano-rasanendriyano je viSaya te rasa te tikta-'tIkho, kaTu-kaDavo, Amla-khATo, kaSAya-tUro, ane madhura-miSTa e pramANe 5 prakArano che. e rasa dharmAstikAyAdi koipaNa dravyamAM nahiM parantu mAtra pudgaladravyamAMja hoya che mATe rasa e pudgalanu lakSaNa che. ane eka paramANumA pragaTa paNe eka rama hoya ityAdi varNana varNanA varNanane anusAre jANavaM. ||spsh.|| sparzendriyano je viSaya te sparza kahevAya ane te zIta-ThaMDo, uSNa-garama, snigdha-cikaNo, rukSa-lukho, guru-mArI, laghu-halako, mRdu-komaLa, ane karkaza-khaDabacaDo e pramANe ATha prakArano che. e zItAdisparza dharmAstikAyAdi koipaNa dravyamAM nahiM parantu mAtra pudgaladravyamAMja hovAthI sparza e pudgalanu lakSaNa-guNa kahe 1-2 keTalAeka, graMthomA tikta paTale kaDavo ane ke Tu eTale tIkho evI paNa atha Ava cha, parantu vizeSa vapagatA artha tikta tIkho ityAdi ThIka cha punaH mAravADamAM ghaNe ThekANe kaDavA padArtha ne tIkhA ane tIkhA padArtha ne kaDavoja kahe cha. 3 khArI rama madhuramA antargata thAya che, athavA pAMca ramamAthI mizrabhAvano khArA rasa . ( lavaNI madhurAntargata i. tyA. margana ivyapare iti tatvAH vRtti Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / ajovanava dharmAstikAyAdipaJcapadArthavarNanam // (133 ) vAya. . eka paramANumAM judA judA samayane AzrayI zIna-uSNa-snigdha-ane rukSa e cAra sparza hoya, ane eka paramANumAM eka mamaye to zIta ane snigdha, athavA zIta ane rukSa, athavA uSNa ane snigdha athavA uSNa ane rukSa e cAra prakAramAthI koipaNa prakAre ve ' sparza hoi zake, ane ATha sparzano mAtra bAdara pari. NAmI skaMdhapAMja hoya. ityAdi pudgalAnAM lakSaNonuM kicit svarUpa kayu avataraNa-pUrvagAthAmAM pudgalonAM dharma kahevAthI dharmA0adharmA0-AkAzA-ane pudgala e cAra ajIvadravyanAM lakSaNa kaDevAi gayA. ane have pAMcamA(ajIvadravya)kALanA lakSaNa kahevAya che. // mULagAthA 12 mI. // 1 ( atra ca snigdharukSazItoSNAzcatvAra evANuSu maMbhavanti, skaMdheSvaSTAvapi yathAsaMbhavamabhidhAnIyAH iti tatvA0 .. mA adhyAyanA 23 mA sUtranI vRtti punaH 5 mA adhyAyanA 28 mA matranI vRcimAM aSTavidhaH spoM bhagavadbhiruktaH skandheSu yathAmaMbhavaM. paramANuSu punazcaturvidhaH spazI nAnyaH sa ca zItoSNasnigdharUkSAkhyaH, tatrApyekaparamANo paramparAvirodhidvayaM samasti iti.)punaH bRhat zatakamAM to laghu ane mRdu sparza paramANumAM avasthita(parAvRtti pAmyA vInA rahenArA)mAnyA che.jethI eka paramANumAM eka mamayeja cAramparza vyaktabhAve hoya ane 6 mpaza yogyatA bhAve hoya ema mAnI zakAya cha parantu bahumate pa. ramANumA 4 sparza gaNAya che. tathA dvayaNukAdi skaMdhomAM (audArikamkaMdhAdarvAga ) zItAdi 4 sparza ekamamaye athavA jude jUde mamaya hoDa zake. tyAMthI AgaLanI audArika vai0-ane AhAH vargagA aSTamparza hoya dra, ne tyAMthI AgaLanI tejamAdi vargaNAo marva zItAdi cataHmpazI ane sakSma pariNA. mI gagAya 2, e hetRthI bhASA-taMjama mana anaM kArmaNa cata :mpazI kaMdhI 5. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 134 ) ||shrii navatatvavistarArthaH / / egAkoDi satasahi, lakkhA sattahuttarI sahassA ya / doya sayA solahiyA, AvaliyA iga muhuttammi // 12 // / saMskRtAnuvAdaH // ekA koTiH saptaSaSTilekSAH saptasaptatiH sahasrAzca / dve ca zate SoDazAdhike, AlikA eksminmuhuut|| 12 // / / shbdaarth:-|| egA-eka doya sayA-baseM koDi-kroDa sola-sola satasATha-saDasaTha ahiyA-adhika lakkhA-lAkha sattahuttarI-sityotera AvaliyA-ApalikA sahassA-hajAra . iga-eka ya-vaLI / muhattammi-muhUrtamAM gAthArtha:-eka muhUrtamA eka kroDa saDasaThalAkha sityotara hajAra baseM ne sola adhika(16777216)eTalI AvalikA thAya che vistarArthaH-A gAthAmAM vizeSa vaktavya nathI, punaH 16777216 AvalIonaM 1 muhUtta kevIrIte thAya te AgaLanI 'samayAlimuhUttA e gAthAmAMja darzAvAze. avataraNa-pUrvagAthAmAM ekamuhattamA vyatIta thatI AvalikAonI saMkhyA kahIne have A gAthAmAM anukrame vRddhi pAmatA kAlanAM judAM judA nAma darzAve che. // mULagAthA 13 mI. || samayA'valI muhuttA, dohA pakkhAya mAsa vrisaay| bhaNiopaliyA sAgara, ustappiNi sappiNI kaalo||13|| // saMskRtAnuvAdaH // samaya AvalikA muhUrtAH, divasAH pakSAzca mAsA varSANi ca bhaNitaH palyAH sAgarAH, utsApiNyavasApiNI kAlaH // 13 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. // ajIvatattve kAladravyavivecanam // (135) // shbdaarthH|| samaya-samaya bhaNio-kahelo cha Avali-AvalikA paliyA-palyopama muhUttA-muhUrta sAgara-sAgaropama dIhA-divasa ussappiNI-utsappiNI pakkhA-pakSa-pakhavADI mAsa-mAsa-mahino | sappiNI-abasappiNI varisA-varSa | kAlo-kALa athavA kALacakra gAthArthaH-samaya-AvalI-muhUrta-divasa-pakhavADI-mAsa-varSa--palyopama-sAgaropama-utsappiNI-avasappiNI--ane kALacakra e sarvane kALa kahelo che. ___vistarArthaH-A gAthA vyAvahArikakALanA lakSaNavALI hovAthI te vyavahArikakALanA svarUpapUrvaka samayAdibhedanuM kiMcit svarUpa kahevAya cha, . .. // vyAvahArika kALay svruup.|| 1 samaya-Avali-muhUrta ityAdi aneka bhedavALo vyavahArikakALa mUrya caMdranI gati uparathIja gaNAya che. kAraNake divasa ane tithi tathA mAsavarSAdikanI utpatti sarva mUrya caMdragI gatinA AdhA.re che, tyAM ati nikRSTa- alpa kALa ke je nimeSamAtra kALano paNa asaMkhyAtamo bhAga che te samaya kahevAya che. koika taruNa ane samartha puruSa bhAlAnI notra aNIthI potAnA saMpUrNa baLavaDe kamaLanAM 100 patrane bhede tyAM eka patra bhedatAM paNa asaMkhya samayo vyatIta thAya. ane eka patrathI bIje patre bhAlo pahoMce teTalAmAM paNa asaMkhya samaya thAya. chatAM e mUkSmatA sthUladRSTivALAne mAlUma nahi paDavAthI ekI varavate 100 patra bhedyAnu abhimAna thAya cha, punaH Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (136) // zrI nvtcvistraarthH|| . eka jIrNa vastrane zIghra phADatAM chatAM paNa ekeka taMtune tuTatAM asaMkhya asaMkhya samaya vItIjAya che. punaH AMkhano eka palakAro thAya teTalAmAM paNa asaMkhya samaya vItijAya che. evo A parama sUkSma samaya che.. 2 kahelA svarUpavALA jaghanyayukta asaMkhya samayo malIne je kALa vibhAga thAya te eka AvalikA kahevAya che. mU0 nigodAdi jIvornu jaghanya (TuMkAmA TuMku ) AyuSya evI 256 Avaliyo jeTalaM hoya che. tethI 256 Avaliyono ? kSullaka bhava kahevAya. 4446 2458 AvalikA jeTalo kALa prANa athavA zvAso 3773 cchavAsa kahevAya. ahiM nIrogI ane yuvAna sukhI puruSako 'vAmocchvAsa gaNavo, parantu rogI ane duHkhIno zvAsocchavAma a. niyamita kALa pramANavALo hovAthI na gaNAya, kA che ke " haTThassa aNavagallassa, niruvakissa jNtunno| ege UsAsa nIsAse, esa pANutti buccai // 1 // " __artha:-hRSTa-viSAdarahita, jarArahita, kSudhAdivaDe akRSTa-durvacha nahiM thayela evA prANIno je eka ucchavAsa ane eka nizvAsa te ve malIne 1 prANa ema kahevAya che. evA 7 prANa jeTalo kALa 1 stoka kahevAya che, evA 7 stoka jeTalo kALa 1 lava kahevAya cha, evA 77 lava jeTalo kALa 1 muharta kahevAya che. muharta eTale va ' ghaDI jeTalo saMpUrNa kALa jANavo 1 prANamA pUrvokta kSullakabhava 17 // ( 17 1395 ) thAya, ane ? muhUrttamAM 65536 zullakama. 3773 va thAya che. tathA 1 muhartamAMpaNa 3773 thAya che. punaH muhartamAM 1 1 vartamAna samayanA kalAka ane miniTanA hisAba 24 miniTanI ghaDI, ane 48 miniTano eka muharta gaNAya. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattve kAlabhedasvarUpavarNanama ! (137) samaya nyUnakALathI mAMDIne yAvat 9 samaya sudhIno sarve kALa vibhAga antarmuhUrta kahevAya che, zAstramA ghaNo vyavahAra antarmuhUrta nI gaNatrI para Ave che ane e pramANe antarmuhUrta asaMkhya prakAranAM nAnAM moTAMgaNI zakAya. punaH muhUrta tyAM caMdramuhUrta ane sUryamuha ta e 've prakAre che. lokamAM tathA lokottaramA ( jaina darzanamAM) 30 muhartano divasa ityAdi gaNavAmAM caMdramuhUrttano vyavahAra cAle cha, 13.2 caMdramuhUttanuM 1 mUryamuhUrta thAya che jeno vyavahAra jagana pracalita nathI. evA 30 muhartano 1 divasa thAya che te 30 muhUrtanAM nAma A pramANe rudra-zreyas-mitra-vAyu-supIta-abhicaMdra-mAhendra-balavAna pakSma-bahusatyaka-aizAna-tastha-bhAvitAtman-vaizravaNavAruNa-AnaMda-vijaya-vizvasenaka-prAjApatya-upazama--gaMdhava-agnivaizyaka-zataSabha-AtapavAn-amama-aruNavAn-bhauma-RSabha-marvArtha-rAkSasa.A anukrama sUryodayathI prAraMbhIne gaNavo. __ 30 muhartano (caMdramuhartano) ? divasa thAya. te divasa mUyadivasa, ane caMdradivasa ema be prakAre che tyAM 30 muharta pramANa (60 ghaDI jeTalo) ahorAtra te sUryadivasa, ane 29 32 muhana pramANa caMdranI kSayavRddhithI utpanna thatI je tithi te caMdradivasa gaNAya. lokamAM sUryadivasarnu nAma ahorAtra, ane caMdradivasanA nAme nidhi kahevAno vyavahAra cAle che. eka pakhavADIyAmAM 15 divama ane 15 rAtri Ave che te divasa rAtrInAM nAma A pramANe . atraM anupayogI hovAthI e. saMbaMdhi adhika arthAdi varNana karelaM nathI jIjJAsue kAlalokAkAzAdi graMthothI jANavu. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (138) ||shrii navatattvavistarArthaH // pUrvAMga-siddhamanorama--manohara-yazobhadra-yazodharasarvakAmasamRDaka-indramUrdhAbhiSikta-saumanasa-dhanaMjaya-a. thesiDa-abhijAta-atyazana-zataMjaya-agnivezmana-ane-u * pazama. e pramANe catuSpaharAtmaka divasanAM(ahorAtrinA)nAma kahyAM ___ tathA uttamA-sunakSatrA-elApatyA-yazodharA-saumanasAzrIsaMbhUtA-vijayA-vaijayaMtI-jayaMtI-aparAjitA-icchA-sa. mAhArA-tejA--atitejA-devAnaMdA e rAtrinA nAma kahyAM 15 mI devAnaMdA rAtrinuM bIjaM nAma nirati paNa che. e pramANe sUryadivasa saMbaMdhi divasa rAtrInAM nAma kahIne have caMdradivasasaMbaMdhi (tithisaMvandhi ) divasa ane rAtrinAM nAma kahevAya che. dinatithinAM nAma-naMdA-bhadrA-jayA-tucchA(loke riktA)pUrNA rAtritithinAM nAma-ugravato-bhogavatI-yazomatI-sarvasiddhA. ane zubhanAmA. epAMce pakhavADIyAmAMtraNa vaNavAra AvavAthI15 tithiyo thAya. tyAM ekama--chaTha--ne agiyArasane divase dinatithi naMdA ane rAtritithI ugravatI e pramANe pAMca pAMca tithone aMtare gaNatrI karavI. pUrvokta 15 sUryadivasarnu ? sUryapakSa, ane 15 tithIyonuM 1 caMdrapakSa thAya. paNa lokavyavahAra caMdrapakSane paravavADI gaNe che, __ pUrvokta 2 pakSano 1 mAsa--mahino thAya te pAMca prakArano che. 30 ahorAtrino 1 RtumAsa 27 21 ahorAtrino nakSatramAsa ( athavA bIjunAma karmamAsa ) | 67 30 // ahorAtrino 1 sUryamAsa 31 121 ahorAtrino 1 a. 29. ahorAtrino1caMdramAsa 124 bhivaditamAsa ahiM lokavyavahAramA 20 32. ahorAtrino eTale saMpUrNa30 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattve kAlabhedasvarUpavarNanam // (139) tithinI 1 caMdramAsa cAle che. tathA 6 mAsaveM 1 sUryAyana thAya che. te paNa 183ahorAtri pramANa?dakSiNAyana ane uttarAyaNa ema be prakAraceM che, punaH caMdrAyana 13 444 ahorAtrinu thAya che, parantu vizeSa lokavyavahA ramAM sUryAyana gaNAya che. tathA 12 mAsarnu ? varSa gaNAya. te paNa mAsanA bhedavaDe pAMcarakAranuM che, tyAM dareka mAsanA divasane 12 vaDe guNatAM 360 ahorAtrina 1 RtuvarSa ( vA karmavarSa) 366 ahorAtrina 1 sauravarSa ( sUryasaMbandhi varSa) 354 12 ahorAtrinuM 1 cAndravarSa 327 5.1 ahorAtrinuM 1 nakSatravarSa 383 44 ahorAtrinuM 1 abhivar3itamAsa tathA : mUryasaMvatsaranuM ( 5 sUryavarSatuM ) 1 yuga thAya. 84 lAkha sUryavarSe 1 pUrvIga thAya. 84 lAkha pUrvoge (70560000000000 sUryavarSe ) 1 pUrva thAya 84 lAkha pUrva 1 truTitAMga thAya, eTalaM AyuSya zrI RSabhadevaprabhuna hatuM. punaH 84 lAkha truTitAMge ? truTita thApa, e pramANe Agala aDaDAMga-aDaDa-avabAMgaavava-huhukAMga-huhuka utpalAMga utpala padmAMga-padma-nalinAga-nalina arthanipurAMga-arthanipura-ayutAMga ayuta-nayutAMganayuta-prayutAMga-prayuta-cUlikAMga-cUlikA-zIrSaprahelikAMga ane ' zohalikA e sarva 81 lAkha guNA anukrame jA. 5 matAMtare 84 lAkha parva 1 latAMga, 84 lAkha latAMge 1 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (140) // zrI navatattvavistarArthaH // vA. kALa saMkhyAnI maryAdA zAstrakAre ahiM sudhIja ( ' zIrSaprahelikA sudhIja ) darzAvI che, ethI AMgalanI ghaNI moTI saMkhyA pyAlAnI upamAe darzAvI he je sarva zAstrAntarathI jANavA yogya che. pUrve kalAM asaMkhyAtavarSa pramANa 1 palyopana thAya. palyopamanAM asaMkhyavarSonI gaNatrI sthUlabuddhijIvathI na thai zake mATe tenI gaNatrI zAstrakAre pyAlAnI upamAthI saMkSepamAM A pramANe darzAvI che - 1 yojana lAMbo - 1 yojana vhoko -ane 1 yojana uMDo evA kUvAnI aMdara uttarakurukSetranA manuSyonuM mastaka muMDA eka sAta divasa sudhImAM ugelA kezanAM asaMkhyabhAga karI ( te kUvo ) bharIye ne so so varSe ekeka khaMDa kADhatAM jeTalI varSa thAya telAM varSa pramANa 1 palyopama kahevAya (palyopamanA 6 bheda vagere adhikavarNana zAstrAntarathI jANavuM . ) 3 pUrva kahelA 10 koTA koDI (100000000000000 latA tadantara Agala mahAlatAMga, mahAlatA, nalinAMga, nalina, mahAna linAMga, mahAnalina, padmAMga, padma, mahApadmAMga, mahApadma, kamalAMga, kamala, mahAkamalAMga, mahAkamala. kumudAMga, kumuda, ma hAkumudAMga, mahAkumuda, truTitAMga, truTita, mahAtruTitAMga, mahAtruTita, aDaDAMga, aDaDa, mahAaDaDAMga, mahAaDaDa, UhAMga, Uha, ma hAUhAMga, mahAUha, zIrSaprahelikAMga, ase zIrSaprahelikA, 1 1879551795501125984190096998134307707 9746549426197774765,7257345,7986816 e sittera - kaDA upara 180 biMdu-- zUnya mUkavAthI 250 aMka pramANa ma tAntare zIrSapahelikAnI saMkhyA thAya che| ane upara darzAvyA mujaba gaNatAM 194 AMkaDAnI saMkhyA thAya 2 bAdara udvAra - sUkSma uddhAra-vAdara addhA sUkSma addhA- bAdara kSetra sUkSmakSetra e rIte palyopananA 6 prakAra atre upayogI nahi hovAthI ahiM mAtra lU0 addhA palyopamanuM pramANa kahyuM che. 3 koDane koDathI guNatAM koDAkoDI thAya.. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattve kAlabhedasvarUpavivecanam // (141) 00) palyopame 1 ' sAgaropama thAya. 10 koDAkoDI sAgaropame 1 utsarpiNI ane 10 koDAkoDI sAgaropamanI 1 avasarpiNIkALa thAya che. punaH ekekanA 6-6 ArA ( vibhAga ) che tenAM nAma-suSama suSama nAme pahelo Aro 4 ko ko0 sAgaropamano, suSama nAme bIjo Aro 3 ko0 ko sAga0 no, suSama duSama nAme trIjo Arorako0 ko0 sAga0 no, duSama suSama nAme4tho Aro 42000 varSanyUna 1 ko0 ko sAga0 no, duSama nAme pAMcamAM Aro 21000 varSano, ane duSama duSama nAme 6 ho Aro 21000varSano che, e pramANe sarva ArAnA 10 ko0 ko0 sAgaropama saMpUrNa thAya che. e 6 ArA utsappiNI kALamAM caDhatA, ane avasappiNI kALamAM utaratA Ave che mATe utsappiNI-caDhatokALa, ane avasappiNIpaDato kALa kahevAya che. arthAt utsapiNImA prathama duSama duSama bIjo dupama ityAdi rIte, ane avasarpiNImAM helo suSama suSama, bIjo supama ityAdi anukrame hoya che. utsarpiNImA 3 sukha vigare anukrame adhika adhika, ane avasappiNImAM mukha vagere anukrame hIna hInatara tha] jAya che. 20 ko0 ko0 sAgaropama pramANa ( avasa0 utsa0 malI ) 1 kALacakra thAya che. gAthAmAM kahela kAlo-kALa zabdano sA. mAnya rIte samayAvali ityAdi kALa athavA 20 ko0 ko mA0 pramANa kALacakra ema banne artha thai zake che. 1 palyApama vA sAgopamanA paNa 6 prakAra jANavA, 2. kALarU pI cakranA ArA samAna hovAthI. 3 mukha --saMghayaNa---AyuSya-uMcAi-varNa gandha rasa spa-- sadguNa jamInanA makasa ityAdi. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 142 ) || navatazva vistarArthaH // " athavA bhUtakALa, vartamAnakALa, ane bhaviSyakALa e rIte 3 prakArano kALa che. tyAM bhUtakALa ane bhaviSyakALa anaMta samayAtmaka, ane varttamAnakALa eka samayAtmaka che. bhUtakALa karatAM bhaviSyakALa anaMta guNa che athavA jeTalo bhUtakALa vyatIta thayo telo bhaviSyakALa che ema vanne mAnyatA bhinna bhinna maharSionI che. ne te sApekSika hovAthI avirodhI che. punaH A vyAvahArika kALa paNa arUpI ane aDhIdvIpavartI che, kAraNa ke aDhIdvIpa bAhera sUrya caMdranI gavi nathI mATe tyAM divasa varSa mAsa ityAdi vyavahAra nathI, jyAM divasa tyAM divasaja che, ane jyAM rAtri tyAM sadAkALa rAtrija che, mATe aDhI dvIpa bahAra sarva dvIpa samudromAM, devalokamAM, ane sAte naraka pRthvIomAM je 10000 varSanuM AyuSya ityAdi sa rva vyavahAra cAle che te ahIdvIpamAM cAlatA sUrya caMdrano gatine anusAre jANavo. kAM che ke - 29 "logANubhAgajaNiaM, joisacakkaM bhaNaMti arihaMtA / savve kAlavisesA, jassa gaivisesaniphannA // 1 // ( artha - jenI gati vizeSavaDe sarva kALabhedo utpanna thayelA chevA jyotikane arihaMta bhagavaMta lokasvabhAva janita ( lokasvabhAve utpanna thayela gativALu kahe che. ) // kALa dravya saMbandhi saMkSipta koSTaka || nirvibhAjyakALa pramANa samayanuM jaba yukta asaMkhya samayanI 256 AvalIno 1 samaya 1 java0 antarmuhUrta 1 AvalI 1 kSullakabhava Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ajIvatattve kAladravyakoSTakavarNanam // (143) 2223 1229 Avalino 1 ucchavAsa vA nizvAsa. .3773 4446 2458 Avalino vA 3773 / 1 prANa ( zvAsocchavAsa) sAdhika 27 kSullakavano ) 7 prANano 1 stoka 7 stokano 38 // lavanI 1 ghaDI 2 ghaDI vA 77 lava athavA 655- 1 muharca . 36 kSullaka bhavano athavA be ghaDIno / samayona 2 ghaDIno . utka0 antarmuhUrta 30 muhartano 1 divasa 15 divasano 1 pakSa (pakhavADI) 2 pakSano-(30 divasano) 1 mAsa 6 mAsad ( 183 divasak) . 1 ayana 12 mAsanu (2 ayanak) 1 varSa 5 varSanu 84 lAkha varSanu 1 pUrvAMga. 70 kroDa 56 lAkha kroDa / 1 pUrva (70560000000000)varSanu asaMkhyavarSano. .1 palyopama 10 koDAkoDi palyopamano 1 sAgaropama 1 utsapiNI athavA 10 ko0 ko sAgaropamanI 1 avasarpiNI 1 utsa0 avasa0 nu (20 ko0 ko0 sAgaropamanu) 1 kALacakra anantakAlacakratuM 1 pudgala parAvarca. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 144 ) || zrI navatavavistarArthaH // avataraNa - prathamanI 13 gAthA sudhImAM 1 jIva dravya ane 5 ajIva dravyanu jUrdu jUnuM svarUpa kahIne have sAmAnyataH cha e dravya amuka amuka dvAra ( paraspara taphAvata vALI bAbata) jANavA yogya che te dvAranai ( bAvatInAM ) nAma kahe che. || mULa gAthA 14 || pariNAmi jIva muttaM, sapaesA egakhitta kiriyA ya / nizcaM kAraNa kattA, savagaya iyara appavese // 14 // // saMskRtAnuvAdaH // pariNAmI jIvo mUrttaH sapradezaH ekaH kSetraM kriyA ca / nityaH kAraNaM karttA sarvvagatamitara pravezaH // 14 // 9 // zabdArthaH // pariNAmi parivartana pAmanAra vA loha ane agnivat paraspara maLI (janAra) jIva-jIva muttaM - mUrtimaMta rUpI sapaesA - sapradezI ega - eka vitta kSetra kiriyA - kriyAvALAM sakriya nicaM nitya- zAzvata kAraNa- kAraNa kattA karttA kattA--karttA savaya - sarvagata sarvavyApI iyara - itara ( ulaTa ) appavese - apravezI (tadrapanahi thanAra. ) gAthArtha:- 6 dravyamAM pariNAmi jIva-rUpI samadezI eka kSetra-sakriya-nitya-kAraNa- karttA sarvavyApI itarA praveza dravyo nayAM kyoM ke. vistarArthaH edravyomAM paraspara vizeSatA bhane avizepatA jANavAmA prakaraNakarttAe pariNAmI ityAdi sapratipakSa 12 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // SaidravyeSu pariNAmyAdidvAravarNanam // (145) dvAra sUcanA rUpe mAtra kayAM che ta 12. dvAra kahevArnu tAtparya eke ke-pUrvokta cha dravyamAM pariNAmI ane apariNAmI dravya kayAM? pUrvokta cha dravyamA sajIva ane nirjIva dravya kayAM ? ityAdi vi. cAra, te A pamANe // 6 dravyamAM 'pariNAmI ane apariNAmi // pariNAma eTale eka avasthA choDIne bIjI avasthAmA ja. dhuM te, zrI prajJApanAnA pariNAma padamA kA che ke"pariNAmo hyarthAntara-gamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam na ca sarvathA vinAzaH, prinnaamstdvidaamissttH||1||" artha:--pariNAma eTale. arthAntara-dharmAntaranI prApti, parantu sarvathA ( ekAnte ) ekaja dharmamA avasthAna athavA te dharmanI sarvathA vinAza nahiM teja buddhimatoe pariNAma kahelo ke. jaima jIvano pariNAma deva maTIne manuSya thayu, ane ajIvano pariNAma sthiratvAdidharmamAMthI gatyAdi dhamAM javu te. tyAM pariNAma sApAnyataH jIvapariNAma ane ajIvapariNAma ema be prakAre hai, temAM paNa jIvapariNAma 10 prakArano che. te nIce mujaba1 gatipariNAma--devatvAdi cAra gati te. 2 indriyapariNAma--sparzAdi 5 indriyo te. 3 kaSAyapariNAma--krodhAdi 4 kaSAya, athavA anaMtAnuvaM ___dhyAdi 4 kaSAya ke 4 lezyApariNAma--kRSNa lezyAdi 6 lezyAo 5 yogapariNAma--manayoga-vacanayoga ane kAyayoga. 1 pariNAma eTale svasvabhAvamA pariNamavaM e arthathI to cha e dravyaM pariNAmI kahevAya, parantu ahiM AgaLa kaDevAtI gatyAdi pariNAma grahaNa karavAno che. . . . Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (146) zrI nvtttvvistraarthH|| 6. upayogapariNAma--manijJAnAdi 12 upayoga. 7 jJAnapariNAma--matyAdi 5 jJAna ne 3 ajJAna. 8 darzanapariNAma-mithyAtva, kSayopa0 samyaktva.ane mizrasamyattva 9. cAritrapariNAma-sAmAyikacAritrAdi 5 prakAranAM cAritra. 10 vedapariNAma--strIveda-puveda-napuMsakaveda.. . ... jIva e 10 prakAranA pariNAmane (dharmane ) pAmato hovAthI jIvadravya pariNAmI gaNAya che. pUrvokta gatyAdi jIvapariNAma prAyogika ( karmopAdhijanya ) che, parantu jIvanA svAbhAvika nathI. tathA ajIvapariNAma 10 prakAre che.. ane te ajIva pariNAma pudgala dravyaneja hoya che mATe pu. galadravya paNa pariNAmI che te pudgalanA 10 prakAranA pariNA manIce mujaba. - pudgalonA 10 ' prakAranA pariNAma ( dharma ) 1 pudgalornu paraspara je maLabu (joDAvU ) te baMdhanapariNAma 2 pudgalomAM gatikriyA upajavI te gatipariNAma. 3 pudgalornu AkRtipaNe goThavAvaM te saMsthAnapariNAma, 4 pudgalornu chUTA paDavu ( vikharavu te bhedapariNAma5 pudgalomA 5 prakAranA varNa upajavA te varNapariNAma. 6 pudgalomAM 2 prakAranA gaMdha upajavA te gaMdhapariNAma. 7 pudgalomAM 5 prakAranA rasa upajavA te rasapariNAma. 8 pudgalomA 8 prakAranA sparza upajavA te sparzapariNAma 1 e sivAya bIjA prakAzapaNuM-aMdhakArapaNuM-pratiSipa. gu vigere aneka pariNAma yathAyogya bandhanAdi pariNAmAntarga: tapaNe grahaNa karavA. punaH ahiM pugala zabdathI skaMdhAdi mAre bhera yathAsaMbhava prahaNa karA. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // padravyeSu pariNAmyAdidvAravarNanam. // (147) 9 pudgalomAM ' gurutva, laghutva, gurulaghutva, ane ' agurula. ghutva, upajaq te " agurulaghupariNAma. 10 pudgalomAM dhvani-avAja upajavo te zabdapariNAma. . pudgaladravya e 1 prakAranA pariNAma ( dharma ) vALa hovAthI. pudgaladravya pariNAmI che. dharmAstikAyAdi dravyamAM pUrvokta gatyAdi koipaNa pariNAma(dharma) nahiM hovAthI dharmAstikAyAdi 4 dravya apariNAmI ane jIva tathA pudgala pariNAmI che. (A pariNAmarnu svarUpa zrI prajJApanAmutranA pariNAma padamAMthI saMkSepe uddharela che.) // 6 dravyamAM jIva koNa ane ajIva koNa ? cha dravyamAM jIvatva svabhAvavAla eka jIva dravya jIva che, a. ne zeSa pAMca dravya ajIva che. // 6 dravyamAM rUpI koNa ane arUpI koNa? // . ___ varNa-gaMdha-rasa-sparza e rUpa kahevAya, ane e varNAdi rUpa jene hoya te rUpI kahevAya. tyAM varNAdi pudgaladravyaneja hoya che mATe pudgaladravya rUpI, ane zeSa 5 dravya arUpI che. 1 patthara vigeremA jaima bhArIpaNuM, (adhogatinA kAraNarUpa) 2 varALa ane dhUma vigeremAM jema halavApaNuM ( urdhva ga. tinA ( kAraNarUpa) 3 vAyu vigeremAMjema guru halavApa[(ticchIgatinA kAraNarUpa) 4 paramANu vigeremA jema na laghupaNuM na gurupaNuM (prA. yaH sthiratAnA kAraNa rUpa ). 5 e agurulaghupariNAma puddhala sivAya dharmAstikAyAdi arUpi dravyobhAM paNa che. audA-AhA0-vai0 ne taijasa e cAra gurulaghu che, tathA kArmaNa-mana-ucchavAsa ane bhASA agurulaghu dravya cha, Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 (148) // navatatvavistarArthaH // // 6 dravyamAM sapradezI koNa ane apradezI koNa? // 6 dravyamAM dharmAstikAyAdi 4 dravyanA skaMdha deza ane pradeza "dhammA'dhammA''gAsA" e gAthAmAM kahela che, ane jIva paNa asaMkhya pradezano piMDa kahyo cha mATe e 5 dravya sapradezI-pradeza yukta, ane kALa apradezI che, // 6 dravyamAM eka koNa ane aneka koNa ? // sarva jagatamA dharmAstikAya, adharmAstikAya, ane AkAza patraNa Dhavya ekeka che, ane ' jIva ane 'pudgala anaMta hovAthI tathA kALa (samaya) paNa anaMta hovAthI jIva ane kALa aneka che. // 6 dravyamAM kSetra koNa ane kSetrI koNa? // jemAM padArtha rahe te kSetra (-AdhArabhUta te kSetra ) kahavAya, a. ne temA rahalA padArthoM kSetrI kahevAya. AkAzamAM sarva padArtha (dramya) rahelAM che. mATe AkAza dravya kSetra ane zeSa 5 dravya kSetrI che. // 6 dravyamA sakriya ane akriya koNa ? // - gati vagere kriyA karanAra je dravya te sakriya (-kriyA sahita ) ane gatyAdi kriyA rahita te akriya kahevAya. tyAM jIra ane pudgala be dravya gati vagere kriyAvALAM hovAthI sakriya. ane zeSa cAra dravya akriya che, // 6 dravyamA nitya ane anitya koNa ? // sadAkALa ekaja avasthAmA rahenAra je zAzvata padArtha te ni 1 sUkSma sAdhAraNa vanaspatikAya jIvo ane siddha a. maMta hoSAthI. . 2 paramANu anaMta cha, dvipradezI skaMdho anaMta che yAvat anaMta pradezI skaMdho sudhInA sarva skaMdho anaMta anaMta che mATe 3 nizcayanaye 6 e dravya nitya che. ane anitya paNa nche Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // SadravyeSu pariNAmyAdidvAravarNanam // ( 149 ) sya ane vinAzI padArtha anitya kahevAya. tyAM jIva devatvAdi koipaNa eka avasthAeM kAma nahiM rahetAM deva maTIne manuSya thAya, manuSya maTIne tiryeca thAya. tiryeca maTIne punaH nAraka thAya ityAdi aneka kAraNe ' jIvadravya anitya che, tathA pudgaladravya paNa paramANu maTIne skaMdha thAya, kALo maTIne pILo thAya ityAdi te A pramANe- dharmAstikAya arUpI - acetana-akriya -ane gati sahAyaka e cAra guNa tathA skaMdha paryAya e pAMcavaDe nitya che tathA deza - pradeza - ane agurulaghu e RNa paryAya vaDe anitya che. - tathA adharmAstikAya arUpI - acetana-akriya - ane sthiti sahAyaka e cAra guNa tathA skaMdha paryAvaDe nityache. ane deza-pradeza - tathA agurulaghu e traNa paryAya vaDe anitya che. -- tathA AkAzAstikAya arUpI - acetana-akriya ane avakAzadAna e cAra guNa tathA skaMdha paryAya e pAMca vaDe nitya, ane deza -- pradeza -- tathA agurulaghu paryAyavaDe anitya che- tathA kALa arUpI - acetana... akriya -ane varttanAdi lakSaNa pa cAra guNavaDe nitya che, ane atIta anAgata varttamAna tathA agurulaghu e cAra paryAyavaDhe anitya che. - tathA jIvAstikAya jJAna - darzana - cAritra ane vIrya e e cAra guNa tathA arUpI anavagAha - ane avyAbAdha e traNa paryAya mI 7 vaDhe nitya che, ane eka agurulaghu paryAya baDe anitya che. ( iti adhyAtmasAra praznottara. ) 1 zaMkA - siddhanA jIvAM nitya ke anitya ? uttara - je padArtha nitya hoya se anAdi anaMta bhAge hoya. a ne siddhapaNuM sAdi ananta bhAge hovAthI anitya che. arrus feari nAhi kALa nathI, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (150) ||shrii navatacavistarArthaH // aneka parAvRttadharmonA kAraNe' pudgaladravya paNa anitya che. ane dharmA'stikAyAdi 4 dravyano tevo vinazvara svabhAva nahiM hovAthI dharmAstikAyAdi 4 2 dravyo nitya che. . * // 6 dravyamAM kAraNa ane akAraNa koNa ? // / je dravya ( koinA ) upayogamA ( kAryamAM) Ave te dravya kAraNa, ane jenA upayogamAM Ave te akAraNa, dharmA'stikAyAdi pAMce dravyo jIvanA upayogamAM Ave che, mATe dharmAstika vagere 5 dravyo kAraNa, ane jIvadravya akAraNa che. zaMkA-5 dravyo jIvane zuM upayogamAM Ave cha ? uttara-he jijJAsu ! pAMce dravyo jIvane upakAra karanArAM che paNa jIvadravya koi dravyane upakAra karatuM nathI te A pramANejIvane (ane pudgalane paNa) gatikriyAmAM upakArI dharmAstika che. jIvane (ane pudgalane paNa) sthitikriyAmAM upakArI adharmA0 che. jIvane ( ane dharmA0 dikane paNa) avakAza ApavAmAM upakArI 1 zAzvata maMdiro-zAzvatI pratimAo-ane zAzvatA me. ra vagere padAryo nitya ke anitya ? e. zaMkAnA samAdhAnamAM samajavAna ke e padArtho skaMdhanA dekhAvathI to nitya cha, parantu pa skaMdha je pudgaladravyano banelo che te pudrala dravya nitya nathI kAraNake e zAzvata skaMdhomAMthI paNa pratisamaya anaMta pu. dala paramANuo khare che, ane puna: navA AvI male cha jethI skaM. dha vA AkAra zAzvata che paNa pudgaladravya azAzvata che. 2 kALa dravya pratisamaya badalAya che chatAM nitya kama ? // zaMkAnuM ! samAdhAna joke naizcayikakAla 1 samaya rUpa hovAthI badalAyA kare che topaNa atIta. vartamAna, anAgata. sarvakAladravya koha kAle vinAza pAmatuM nahi hovAthI kAladravya nitya che. 3-4 gatisthityupagraho dharmA'dharmayorupakAraH (tatvA0 5--17) Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - / / SaDdravyeSu pariNAmyAdidvAravarNanama : (151) 'AkAza dravya che, jIvane zarIra-vacana-mana-* ucchvAsa- sukha- duHkha-jIvita-ane 'maraNamA puladravya upakArI che. jIvane vartanAdi paryAyamAM'* kALadravya upakArI che. __ athavA bIjI rIte kAraNa akAraNapaNAno vicAra ApramANejIvanI gatikriyAmAM dharmA0 kAya, sthitikriyAmAM adharmAstikAya. avagAha levAmAM AkAza, vartanAdimAM kALa, ane zarIra racanAdikamAM pudgala kAraNarUpa che, paNa jIva e pAMca dravyanA koipaNa kAryamAM kAraNarUpa nathI mATe jIvadravya akAraNa, ane zeSa 5 dravya kAraNa che. _zaMkA-dharmAstikAyAdi dravyano upakAra jema jIva pratye che, tema pudgala pratye paNa che to pudgaladravyane akAraNa dravya kema na kahevAya ? uttara-ahiM kAraNa vigere je dvAra vicAravAnAM che te evI rIte ke te dravyamAM bIju dvAra na ja ghaTalaM joie mAtra ekaja dvArarnu adhikArIpaNuM eka dravyane hovu joie, te pramANe ahiM pudgalane 1 AkAzasyAvagAha: ( tatvA0 5-18 ) 2-3-4 zarIravAimanaHprANApAnAH pudgalAnAm (tatvA05.17) sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca (tatyA0 5-20) audArikAdi zarIra pudalapariNatirUpe hovAthI jIvane zarIrarUpe pudgaladravya upakArI che, 5-6 bhASA-mana-ucchavAsa e sarva rUpe pudgalo upakAra kare cha. 7-8 caMdanAdi pudgaladravyathI sukha ane kaMTakAdi aniSTa pudralathI duHkha thAya che. mATe. 9 AyuSya pudalanA sadbhAve jIvita, ane abhAve mara. Na prApta thAya che mATe jIvana-maraNamAM punalanoja upakAra che. 1. vartanApariNAma: kriyA paratvA'parasye va kAlasya .. (tatvA ---22 ) Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 152 ) || zrI navatatravistarArthaH // jo akAraNa tarIke mAnIbhuM to punaH te pudgala jIvane upakArI hovAthI jIvanA saMbandhamAM kAraNa thAya che e pramANe eka dravyanA saMbandhe akAraNa ane vIjA dravyanA saMbandhe kAraNapazuM mAnatAM vyavasthA truTI jatI hovAthI eka dravyamAM ekaja dvAra ghaTe tevI rIte vicArag. mATe jIvadravya koinuM upakArI nathI ane jIvadravyane bIjAM dravya upakArI hai e hetuthI jIvadravya ja akAraNa che, ne zeSa kAraNa che. zaMkA-- jIvadravya zuM kor3ane paNa upakArI nathI ? uttara - jIvadravya jIvadravyane ' paraspara upakArI che, parantu kAraNAdi dvAra para dravya pratyayika hovAthI svadravya pratyaya 2 3 virodhakAraka nathI. // 6 dravyAM karttA ne rttA koNa? | je dravya anya dravyanI kriyA pratye adhikArI hoya ( svAmI hoya ) te karttA, ane je anya dravyanI kriyA pratye adhikArI (svAmI) na hoya te akarttA kahevAya. ahiM " karttA eTale kriyAno karanAra " e sAmAnya arthane anusAre to cha e dravya karttA ho zake, parantu karttA eTale sarva dravyano adhikArI (poteja upabhoga karanAra hovAthI svAmI ) " evo artha grahaNa karavo yomya che. tyAM dharmAstikAyAdi sarva dravyonI gatisahAyakAdi kriyAono upabhoga karavAmAM adhikArI jIva dravya che mATe jIva dravya karttA ane zeSa 5 dravya akarttA che. ahiM pudgala dharmA0 diaat kriyAno upabhogI che to paNa punaH pudgalano upabhogI 1 parasparopagraho jIvAnAm ( tatvA05-21 ) 2 kAraNAdi dvAra paradvavyanI apekSAe vIcAravAnA hovAthI 3 jo dravya pote potAnu upakArI hoya to tevA potA nuM upakArAdi nimitta virodha kAraka nathI. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || sapravezyapravezivarNanam // (153) jIvathI che, mATe pudgalane kartA kahevAmAM sAMkarya doSa Avato hovAthI pudgala 6 dravyanA 'sAmudAyika saMbandhamAM akartA gaNAya. // 6 dravyamA sarvavyApI ane dezavyApI koNa ? // je dravya sarva jagyAe rahelaM hoya te sarvagata athavA sarvavyApI, ane je dravya amuka ( thoDI) jagyAmAM rahelaM hoya te asarvagata athavA dezavyApI kahevAya, tyAM AkAza dravya anaMtAnaMta yojanapramANa lokAlokavyApta hovAthI sarvavyApI, ane dharmAstikAyAdi 4 dravya lokAphAza jeTalI (14 rAjaloka pramANa-asaMkhya yojana jeTalI ) jagyAmAM rahela hovAthI, ane kALadravya aDhIdvIpa mAtra vyApna hovAthI dezavyApI che, // 6 dravyamAM sapravezIyane apravezI koNa? // eka dravya bojA dravyarUpe thai jaq te praveza kahevAya, ane evAM bIjA dravyarUpe thai janAra je dravya te sapravezI kahevAya, ane je dravya anyadravya rUpe na thatAM svarUpe ja kAyama rahe te apravezI kahevAya. tyAM koipaNa dravya bIjA dravya rUpe thatuM nathI, josarva dravyo ekaja jagyAmAM paraspara saMkramIne rahyAM che. paNa dharmAstikAya te adharmAstikAyAdi thatuM nathI. jIvadravya pudgala paNe pariNamatuM nathI e pramANe koi dravya koi paNa anya dravyapaNe pariNamataM nahiM hovAthI sarve dravya apravezo cha paNa sapravezI koi - 1 ahiM kAraNa ane kartA vigere keTalAM dvAro 6 dravyanA samudAya saMbaMdhathIja vicArelAM che, ane jo pratyeka dravyamAM a. laga alaga kAraNAdi dravya vicArIe to koi dravyamAM banne dvAra lAgu paDI jAya che. jema pudgala dravya dharmA0 vigerenI ape. kSAe kartA, ane jIvanI apekSAe akartA. ityAdi avyavasthA thatI hovAthI samudAya saMbaMdha vicAravo yogya cha, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 154 ) // zrI navatattvavistarArthaH // nathI ahiM pula dravya svadravyamAM rahIne pararUpa ( pRthvI jaLa rUpe, jaLa varALa rUpe, agni dhUma rUpe. AhAra mATI rUpe, ityAdi rIte pararUpe ) thai jAya che. parantu pudgala phITIne jIvAdi dravya bane nahiM mATe apravezI che. iti gAthokta dvArANi vivRtAni // // atha SaTsu dravyeSu pariNAmyAdivibhAgayantrakam. // 6. dravyanAmAni pariNa0 jIva. mUrta. saprade0 eka. kSatra sakriya nitya. dharmAstikAya. adharmAstikAya. AkAzAstikAya 0 jIvAstikAya. pudgalAstikAya 10 1 1 0 0 0 0 0 Co 0 0 * 2 2 - -- . O O 0 0 O 0 0 a. 0 0 Q 0 C kAraNa. kartA. sarvaga. - apra0 v ? 1 0 O 0 o 0 kAla. 0 0 0 have vizeSathI 6 dravyamAM dravyAdidvAra kahevAya che. // 6 dravyamAM dravya - kSetra-kALa-bhAva-guNa-ne vyAkRti. // dharmAstikAya - dravyathI ? - kSetrathI lokAkAza pramANa-kAkathI anAdi anaMta bhAvathI varNa gaMdhAdi rahita - guNathI gatisahAyaka, ane AkRtithI vajrAkAra che. adharmAstikAya - guNathI sthiti sahAyaka zeSa dravyAdi dharmA vat ) 0 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // anIvatattvavarNanamaH // AkAzA'stikAya-dravyathI -kSetrathI lokAlokapramANa -kALthI anAdi ananta-bhAvathI varNAdi rahita-guNathI avakAza dAtA-ane AkRtithI ' goLA mamAna jIvA'stikAya-dravyathI ananta, kSetrathI eka jIva Azra. vi jaghanya aMgulano asaMkhyAtamo bhAga, utkRSTathI eka tathA aneka jIva Azrayi sarva loka pramANa-kALathI anAdi ananta-bhAvathI varNAdi rahita-guNathI jJAna darzanAdi guNa yukta-ane AkArathI dehAkAra athavA (samudghAtApekSAe lokAkAra.) pudgalA'stikAya-dravyathI ananta-kSetrathI loka pramANakALayI anAdi ananta-bhAvathI varNa-gaMdha-rasa-sparza yukta-guNathI pUraNa galana svabhAvo-AkRtithI dIrgha-caturasra-trikoNavartula-parimaMDala. kALa-dravyathI 1-kSetrathI 21. dvIpa pramANa-kALayI anAdi anaMta-bhAvadhI varNAdi rahita---guNathI vartanAdi lakSaNa yukta AkRtithI avaktavya ityAdi 6 dravya yatkiMcit svarUpa kA. // dvitIyAjIvatattvavistarArthaH smaaptH|| O MRAM 1 emAM paNa lokAkAzano AkAra supratiSTha sarakho, ane alokAkAzano AkAra pIlA goLA sarakho che. 2 kALa vAstavika rIte dravya nahi hovAthI kALano amuka AkAra che. ema kahe, azakya che. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 156 ) || zrI navazvavistarArthaH // // ajIvatattvapariziSTam // // ajIvanA 560 bheda. // 0 arUpo ajIvanA 30 bheda - 1 dharmAstikAya, 2 dharmA0 deza, 3 dharmA0 pradeza, 4 adharmAstikAya 5 adharmA0 deza, 6 adharmA pradeza 7 AkAzAstikAya, 8 AkAzA0 deza, 9 AkAzA0 pradeza, ane 10 mo kALa. tathA dharmA0, adharmA0, AkAzA0, ane kALa e cAranA pratyekanA dravya-kSetra - kALa - bhAvaane guNa e pAMca pAMca bheda gaNatAM 20 bheda thAya. e pramANe prathamanA 10 ane bIjIvAranA 20 meda maLI arUpI ajIvanA 30 bheda thAya. // rUpI ajIvanA 530 bheda. // 5 varNa, 2 gaMdha, 5 rasa, 8 sparza, ane 5 saMsthAna e 25 guNamAM je guNanA bheda gaNavA hoya te guNa ane tenA virodhI guNa guNa zivAyanA zeSa sarva guNa bheda te guNamAM prApta thAya mATe pAMca varNAM kRSNavarNane aMge gaNIe to 25 mAMthI prathama kRSNavarNa ane tyAvAda kRSNavarNamAM samakALe nahi gaNanA yogya zeSa cAra varNa paNa vAda karata zeSa 20 guNabheda 1 kRSNavarNamAM saMbhave, e pramANe nIlavarNama paNa pAMce varNavinA 20 guNabheda hoya, tethI dareka varNamAM 20-20 gaNatAM 5 varNanA 5x20 = 100 varNa bheda thAya. e rIte 5 rasamA dareka rasane aMge ( 5 rasa zivAyanA ) 20-20 bheda gaNatAM 100 rasabheda thAya. punaH pAMca saMsthAnamAM dareka saMsthAnane aMge ( 5 saMsthAna zivAyanA ) vIsa vIsa bheda gaNatAM 100 saMsthAnabheda pAya. punaH 2 gaMdhamAM dareka gaMdhane aMge ( 2 gaMdha sinAyanA ) 23-23 bheda gaNatAM 23x2=46 gaMva bheda thAya. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - // puNyatattvavarNanam // (157 ) - ane dareka sparzane aMge (eka vivakSita ane bIjo virodhI ema 2 sparzavinA zeSa) 23-23 bheda gaNatAM AThe sparzanA 2348 =184 sparzameda thAya. jethI sarva maLI rUpI ajIvanA 530 bheda thAya. tenu saMkSisa koSTaka nIce pramANedharmA0 skaMdha-deza-pradeza 3 varNanA 5420=100 rasanA 5420=100 adharmA0 , , , 3 . sasthA0 5420=100 gaMdhanA 2423:46 AkAzA0 , , , 3 sparzanA 8x23=184 530 rUpI ajIva. 10-arUpI ajIva. dharmA0 dravya-kSetra-kALa-bhAva-guNa 5 adharmA0 , , , , , 5 AkAzA0,, , , , , 5 kALa , , , , , 5 . arUpI ajIva-20 ||kaalvicaar.|| lokaruDhiye kAlanA kRta-tretA-dvApara-kaliyuga e pramANe bhedo kalpelA che temAM kRtayuga 1728000 sattara lAkha aThThAvIza hajAra varSano, tretAyuga 1296000 bAra lAkha channu hajAra varSano, dvAparayuga 864000 ATha lAkha cosaTha hajAra varSano ane kali. yuga 432000 cAra lAkha batrIza hajAra varSano che, sarvanA maLI Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 158) ||shrii navatattva vistarArthaH / / 4320000 teMtAlIza lAkha vIza hajAra varSa thayA, eka pUrvamAM eka kroDa tresaTha lAkha ane tetrIza hajAra traNaseM ane tetrIsa vAra cAre yugonI parAvRttimo ane cAre yuganA samahitakAlano eka tRtIyAza 1/3 bhAga vyatIta thAya che. dazavakAlika cUrNimAM - pudgala ane nopudgala e pramANe a. jIva be bhede che. pudgalanA 6 bheda 1 sUkSma, 2 sUkSma sUkSma, 3 sUkSma bAdara, 4 bAdarasUkSma, 5 bAdara, 6 vAdara bAdara e bhedonA anukrame 1 paramANu, 2 sUkSmapariNata anantapradezIskandha, 3 gandha, 4 vAyu, 5 jala, 6 pRthvyAdi. no pudgalanA--dharmAstikAyAdika 3 bhedo cha.. // ityajIvatattvapariziSTam // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // puNyatatvavarNanam // (169) // puNyatatvam // avataraNa-navatattvamAM jIva ane ajIva tatva svarUpa kahIne have trIjA puNyatatva, svarUpa kahe che. tyAM A gAthAmA puNyanA 42 bhedamAM prathama 27 bheda gaNAve che, // mULa gAthA 15 mii|| sA uccagoa maNuduga, suraduga pazciMdijAi paNadehA / AititaNuNuvaMgA, AimasaMghayaNa saMThANA // 15 // // saMskRtAnuvAdaH // sAtocairgotramanuSyadika-suradvikapaMcendriyajAtipaMcadehAH / AditritanUnAmupAMgA-nyAdimasaMhananasaMsthAnAni / 15 // ||shbdaarth // sA-zAtAvedanIya. | Ai-prathamanAM uccagoa-uccagotra ti-traNa taNUNa-zarIranAM maNuduga-manuSyadvika uvaMgA-upAMga. muraduga-devadhika Aima-prathamapaMciMdijAi-paMcedriyajAti saMghayaNa-saMghayaNa paNadehA-pAMca zarIra. / saMThANa-saMsthAna 1 karma beDImAM parAdhIna paDe lo jIva caturgati maMsAramA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (160) ||nytttv vistarArthaH // gAthArthaH-zAtAvedanIya-uccagotra-manuSyAdvika ( manuSyagati ane manuSyAnupUrvI)-devadvika ( devagati-devAnupUrvI )-paMcendriyajAti, pAMce zarIra-prathama traNa zarIranAM upAMga ( audArika upAMga-vaikriya upAMga-AhAraka upAMga )-prathama saMghayaNa (bajraRSabhanArAca )-ane prathama saMsthAna ( samacaturasra ) e. sarva (17 vastu ) puNyanA udayathI male. vistarArthaH-punAti eTale pavitra kare te punya kahevAya. arthAt je kAryoM karavAthI azubha karmavaDe malina thayelo atmA dhIre dhIre pavitra eTale zubha karmavALo thai anukrame mokSa pahoMce te kArya punya kahevAya che, tathA e punyanA kArya karavAthI je zubha kabhaTake che. te karma ghAti-aghAti bhedathI be prakAre cha, ghAtikamai jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-mohanIya, antarAya e cAre pa. Na AtmaguNanA ghAtaka hovAthI pApatattvamAMja gaNAya che. ane aghAtikarma-vedanIya Ayu nAma ane gotra e cAra zubha azubha ubhaya svarUpa che, temAM azubha prakRtio je saMkliSTa adhyava. sAya vALA jIvane baMdhAya che. te pApamAM gaNI che ane zubhaprazasta prakRtio je vizuddha adhyavasAyavAlA jIvo bAMdhe che. vaLI karmanA bandha udaya udIraNA ane sattA vigere aneka avasthAo che ke jene AzrayI bhedomAM aneka vikalpo paDe cha temAM ahIM puNya-pApatattvamA gaNAtI prakRtio bandhAvasthAnI levAnI che. te bandhamA 5 jJAnAvaraNa. 9 darzanAvaraNa 26 mo. hanIya. 5 antarAya, maLI 45 ghAti prakRtio pApatatvamA ga. NavAnI che, 1 AzA. vedanIya. 1 nIcaitra 1 narakAyu e traNa paNa traNa karmanI pApamAM che, zeSa e traNanI pAMca tathA nAma karmanI 67 prakRtiomAM varNacatuSka prazastAprazasta bhede be va. khata gaNavAna hovAthI 71 paikI 34 azubha nAma prakRti pApamA che ane bAkI rahelA 37 prazasta nAma prakRti puNyamoM gaNavI eTale 1 vedanIya, 3 AyuSya, 37 nAma prakRti, 1 gotra malI 12 puNya prakRti jANavI (sU- vi-u-u. ga. ) Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . // puNyatatvavarNanam // (161) meM baMdhAya te zubha karma paNa puNya kahevAya. e pramANe puNyanAM puNyakriyA ane puNyaphala rUpa be aga che. ne te paraspara kAraNa kAya bhAve che. kemake puNyanI kriyAthI puNya (zubhakarma ) upArjana thAya che ( baMdhAya che ) mATe puzyanI kriyA e kAraNa che ane vaMdhAyalaM zubhakarma te kAryarUpa le. hava je kriyA vaDe puNya baMdhAya che. te 9 kriyAo A pramANe che (puNya bAMdhavAnA kAraNa.) 1 pAtrane anna devAthI 2 pAtrane pANI devAthI. 3 pAtrane sthAna ApavAthI 4 pAtrane zayana ApavAthI, 5 pAtrane vastra ApavAthI 6 mananA zubha saMkalpathI. 7 vacananAM zubha vyApArathI 8 kAyAnA zubha vyApArathI 9 namaskArAdikathI . ahiM mokSa mArgane abhimukha thayelA muni supAtra, dharmI gRhastha pAtra ane karuNA karavA yogya apaMgAdika jIvo pAtra e traNene pAtra zabdathI oLakhavA. ane zeSa sarva apAtramA gaNAya. temAM paNa supAtrane ' mukhyatve dharmanI buddhie annAdika ApavAthI.a. zubhakarmanI mahAnirjarA pUrvaka mahA puNya upArjana thAya. ane dharmI gRhasthane annAdika ApavAthI muninI apekSAe alpa puNya upAjaina thAya, apaMgAdika duHkhI jIvone annAdikathI uddhAra karatAM puNya upArjana thAya, te zivAyano game te jIva gharane dvAre AvI ubho rahe tene nirAza karI kADhatAM mAro dharma niMdAze mATe tema nahiM thavA devAnI icchAe Ape to puNya upArjana kare, ane lakSmInA nirmohapaNAthI lakSmInI amAratA darzAvavAne mATe ( zrI ra goNapaNe paugalAdika sukhanI, ane devAdika sadgati mala vAnI abhilASA dharma rAga hovAthI puNya baMdhAya, Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (162) ||shrii nvtttvvistraarthH|| tIrthakarAdi dIkSA lenAra jIvonI peThe) game te jIvane dAna Ape to paNa ' puNya baMdhAya e sarva vigata pAtratvane apekSIne kahI zeSa bheda sugama che. ____ have te baMdhAyalu puNya kaye kaye prakAre udaya Ave che-bhogavAya che ? teja 42 prakAre puNya bhogavavAno saMbandha gAthAmAM kahyo che. te A pramANe 1 zAtAvedanIya-je karmanA udayathI sukhano anubhava thAya te karma tathA te sukhano anubhava banne puNyamAM kahevAya. - uccagotra-je karmanA udayathI uccakuLa-jAti-dhana-ThakurAi ityAdi prApta thAya te karma tathA uccakula vagere sarva puNya kaDevAya. 1 prasaMge e paNa khyAla rahevo joie ke-- 1 zvAna-kabUtara-vagere jIvone annAdika ApavAthI tathA jIvitadAna ApavAthI paNa puNya bandhAya che. kAraNake temAM karuNA bhAvathIja puNya bandhAya che 2 ghera AvelA brAhmaNa-bAvA-jogI-saMnyAsI vigere ke jeo satyadharmathI vimukha che teone "A paNa dharmI jIvo De' athavA " ApaNe emane ApIzuM to dharma thaze puNya thaze " e. vI buddhithI Apa nahi. paNa zrAvakanAM abhaMgahAra hovAthI koipaNa bAraNe Avelo jIva savathA nirAza thai pAcho na jAya ane jAya to mAro dharma jagatamA halako gaNAya, athavA "mAro dAkSiNya guNa na gaNAya" ema vicArIne avazya ApavaM. joie kAraNake ethI potAno dAna guNa pragaTe. dharma mAro gaNAya. ane anya jIvo paNa dharmAbhimukhI thAya. 3 keTalAeka jIvo kRvA vAva- talAva- khodAvavAmAM ne sadAvrata baMdhAvavAmAM puNya mAne cha kAraNake ghaNA jIvI naM. thI pota.nA AnmAnI zAnti kare le, tathA banAdikamAM dava mUkI Dhorane caravAnA kSetra banAvavAmAM ityAdi aneka kAryamAM puNya mAne che, parantu te ajJAnatA che, ema spaSTa rItaM zrI yAMgazAstramA ko che, ane jo ebI rIte puNya baMdhA hoya to Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // puNyatattvasaptadazamedavarNanam. // (163) 3 manuSyagati-je karmanA udayavaDe manuSyapaNu prApta thAya te karma tathA manuSyapaNuM banne punya kahevAya. 4 ' manuSyAnupUrvI je karmanA udayavaDe vakragatie jato manuSyagati vALo jIva potAne jyAM utpanna thaq hoya tyAM ja jai zake te karma tathA te karmano udaya banne punya kahevAya. 5 devagati-je karmanA udayathI devapaNu prApta thAya te. 6 devAnupUrvI je karmanA udayathI devapaNAmAM jyAM utpanna thaq hoya teja kSetramA jai devapaNe utpanna thAya te.. 7 paMcendriyajAti-je karmanA udayathI paMcendriyapaNuM prApta thAya te karma tathA paMcendriyapaNuM banne punya kahevAya. 8' audArikazarIra-je karmanA udayathI audArika zarIranI prApti thAya te karma tathA zarIra banne punya kahevAya. vaikriyazarIra-je karmanA udayathI vaikriya zarIranImApti thAya te karma tathA zarIra vanne punya kahevAya. dareka jIvonA sukhane mATe khetaro kheDI dhAnya ugADI Apa. vAM, darekane mATe makAno bAMdhI ApavAM, darekane paraNAvI A. pavAM ane dareka jIvo jemAM jemAM pote sukha mAnatA hoya tevAM tevAM sAdhana teone banAvI ApavAM to pachI pApanu kArya ja ka bAkI rahyaM ? mATe e mAnyatA ajJAnasUcaka che, parantu tarasyo jIva athavA vyAkuLa thayelo jIva ApaNI pAse Agyo hoga to ApaNe karuNAbhAvathI tene pANI ane anna ApI zAnta karavo e pharaja che. A saMbandhamAM ghaNo ta. kavAda dharmamArgane bAdha na pahoMce tema vicAravage. 1 RjugatiNa ( sIdhI gatie ) jatA jIvane AnupUrvIno udaya nathI paNa vakragatie jatA jIvane je ThekANethI vaLa. vArnu Ave te ThekANe je karma jIvane baLadane nAthanI peThe vAkI Ape te vALanAra karmanuM nAma AnuparvI kahevAya che. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 164 ) // navatazva vistarArthaH // 10 3 AhAraka -- je karmanA udayathI AhArakazarIranI prA. pti thAya te karma tathA zarIra banne punya kahevAya. 4 11 tejasa - je karmanA udayathI tejasa zarIranI prApti thAyate karma tathA zarIra banne punya kahevAya. 12 5 kArmaNa -- je karmanA udayathI kArmaNa zarIranI prApti thAya te karma tathA kA0 zarIra banne punya kahevAya. $ 13 audA0 upAMga- je karmanA udayathI audA0 zarIrane AMkha - nAka-kAna- ityAdi avayavo prApta thAya che te. ( ahiM avayava vinAnuM paNa audA0 zarIra ekendriya jIvone hoya che. mATe avayavonI prApti puNyarUpe jANavI. ). 14 vaikriyaupAMga- je karmanA udadyathI bai0 zarIrane avayavo ( AMkha - nAka-kAna-AMgaLIo ) ityAdi prApta thAya te. (ahiM vAyukAyanA bai0 zarIra ne avayavo hotA nathI ne devAdikane hoya che mATe puNyaprakRtirUpa che ). 15 AhAraka upAMga- je karmanA udayavaDe AhA0 zarIrane avayavonI prApti thAya te ( ahiM koIpaNa AhA0zarIra aba yatra vinAnuM yatuM nayI paNa ekendriyane jema avayava' vinAnuM au1-2-3-4-5 e pAMce zarIranu vistRta varNana 7 mI gAthAnA arthamAM AvI gayuM che mATe ahiM to nAma mAtraja dazavela che. 6 kArmaNa zarIra bhavamA bhramaNa karAvanAra che chatAM punya rUpa kema gaNAya ? e saMbandhi samajavAnuM eche ke - sarva pau dralikasukho ane duHkho kArmaNa zarIranA prabhAvathI che, parantu paugalikasukhamAM kArma0 zarIranI mukhyatA gaNIne punyaprakRti mAM gaNela che.. 1 zaMkA vanaspatine zAkhA prazAkhA puSpa - phaLa ityAdi aneka avayava chatAM ekendriyanuM audA0zarIra upAMgarahita kema kAya ? Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // puNyatasvasaptadazabhedavarNanam // (165) dA0zarIra bUDhuM thAya che tema AhA zarIra na thAya mATe AhA0u. pAMga karmanI AvazyakatA che. jo e karma na hoyato AhA0zarIra ruDa muMDa A traNe upAMganI aMdara 1 aMga 2 upAMga 3 aMgopAMgae traNe paNa samajavA. 1 aMga- mujA. be uru, pRSTha, mastaka, udara, chAtI, e ATha che, 2 upoga-AMgaLIo vigere. 3aMgopAMga-rekhAo vigere. jevU azobhanika thAya mATe e upAMgakarma puNyarUpa che.) 16 vajraRSabhanArAca saMghayaNa-je karmanA udayathI vajraRSabhanArAca saMghayaNa prApta thAya te. ( ahiM saMghayaNa eTale hADakAMnA sAMdhAnuM baMdhAraNa te 6 prakAranuM che temAMnuM A heluM saMghayaNa che. tyAM vajra-khIlI, RSabha-hADano pATo, ane nArAca-vAMdarIna baccu jema mAne hAthanI AMTI mArI majabUta vaLagI rahe che tema be hADakAMnA be cheDA paraspara ekabIjAne AMTI mArI majabUta rIte vaLagI rahe te markaTabandha kahevAya. temAM helA saMghayaNa vALA jIvanAM hADakAMnA jyA sAMdhA hoya te sAMdhAne sthAne AvelAM be hADakAMnA be cheDA ekabIjAne markaTabandha mAphaka vaLagI rahelA hoya ne te markaTabandha upara hADakAno majabUta pATo upara nIce vIMTAi rahelo hoya che, ane eka hADakAnI khIlI te pATAuparathI TeTa nIce sudhI pATo-ane be hADanA cheDAne bhedIne utarelI hoya. je jethI e sAMgho evo majabUta thAya che ke moTI zIlA othI 6 mAsasudhI kacaDatA paNa te hADakAMnA sAMdhA truTatA nathI paNa mAtra poDAja thAya he, evAM saMghayaNanI prApti kharekhara punyavi. nA na ja hoyabIjAM pAMca saMghayaNana svarUpa pApatatvamA Avaze.) uttara- te dareka avayavanA adhiSThAtA jIke judA judA re paNa te avayavI vastutAe koi paNa eka vRkSajIvanA banAvelA nI. mATe ekendriyane upAMganI udaya nadhI. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( . 166 ) || zrI navatattvavistarArthaH // 17 samacaturasra saMsthAna - je karmanA udayathI samacaturasra saMsthAnanI prApti thAya te. ( ahiM saMsthAna eTale jIvanA zarIra no lakSaNayukta AkAra te 6 prakArano che temAM A prathama saMsthAna che. A saMsthAnavALo jIva paryakAsane beTho hoya te vakhate DAvA paganA DhIMcaNathI jamaNA khabhA sudhInI laMbAI, jamaNA paganA DhIMcaNI DAvA khabhAsudhInI laMbAI, jamaNA DhIMcaNatho DAvA DhIMcaNa sudhInI laMbAI, paryakAsananA madhyabhAgavI lalAToparibhAga sudhInI uMcAi ema sarva rIte mApatAM laMbAio sarakhe dApaM AvI rahe te samacaturasra saMsthAna kahevAya. temAM sama eTale sarakhA, catuH eTale cAra ne asra khUNA, arthAt jenA cAre khUNA sarakhA mApanA hoya te samacaturasra kahetrAya athavA je manuSya potAnA aMgula vaDe 108 aMgulathI uMco hoya te paNa samacaturasra saMsthAnI hoya. sarva tIrthakaro ane sarve devo samacatu0 saMsthAnIja hoya ne zeSa jIvo banne prakAre hoya. * zaMkA- manuSyane apekSIne to samacatu0no e artha saMbhave paNa garbhaja tiryaMconu samacatu0 saMsthAna hoya che to te kevIrI mApI zakAya ? uttara - samacaturasra zabdano vyutpattinimittanI apekSAe upara kahyo te artha jANavo paNa pravRtinimittathI to sAmudrikazAstroktalakSaNayukta zarIrAkRtine samacaturasra vahIye. ane te utta lakSaNayukta saMsthAna to garbhajatithaicone paNa saMbhave, kAraNa ke zrI sarvajJoe hAthI-ghoDA - baLa dagAya vagere je jIvonA avayavonuM pramA zarIranA jeTalAme bhAge joie te tathA lakSaNa vigere sarva darzAvela che ne te pramANe havAthI samacaturasra saMsthAnI kovAya. vAkInA pAMca saMsthAnonuM svarUpa pApatatvamAM kahebAze. // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // puNyatattvapaJcaviMzatibhedavarNanam // . (167 ) avataraNa-pUrva gAthAmAM puNyanA 17 bheda gaNAvIne have zrA gAthAmA vAkI rahelA puNyanA 25 bheda gaNAve che. . // mULa gAthA 16 mii.|| bannacaukkA'gurulahu-paraghA ussAsa aayvujoaN| subhakhagai nimiNa tsds,surnrtiriaautitthyrN||16|| // saMskRtAnuvAdaH // varNacatuSkA'gurulaghu-parAdhAtocchvAsAtapodyotaM / shubhkhgtinirmaanntrsdshk-surnrtirygaayustiirthkrN||16|| ||shbdaarthH // vanacaukka--(zubha)varNa--gaMdha--rasa subhakhagai-zubhavihAyogatinAmakarma ne sparza e cAra. nimiNa--nirmANanAmakarma. agurulahu--agurulaghunAmakarma. tasadasa--vasa vagere 10 nAmakarma paraghA--parAghAtanAmakarma sura--devanu AyuSya. ussAsa--zvAsocchvAsanAmakarma nara--manuSyanu AyuSya. Ayava--AtapanAmakarma. tiriAu--tiryacanu AyuSya. ujjodha--udyotanAma karma. titthayaraM--tIrthakaranAmakarma. gAthArtha:-zubhavarNa-zubhagaMdha-zubharasa-zubhasparza-agurulaghunAmakarma-parAghAtanAmakarma-zvAsocchavAsanAmakarma-AtapanAmakarmaudyotanAmakarma-zubhavihAyogatinAmakarma-nirmANanAmakarma-sanAmakarma-bAdaranAma0-paryAptanAma0 pratyekanAma0--sthirana.ma0-zubhanAma0 -saubhAgyanAma0-susvaranAma0--AdeyanAma0 --yazanAma0-devAyuSya-- manuSyAyuSya--tibaMcAyuSya--ane tIrthakaranAma0 e sarva (25) pugayanA udayathI prApta thAya che. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (168 ) ||shrii navatatva vistarArthaH // vistarArthaH-varNacatuSkamAM varNa eTale raMga-gaMdha eTale gaMdharasa eTale svAda-ane sparza eTale sparza te ahiM zubha grahaNa karavAnA hovAthI te zubhavarNAdikanAM nAma ApramANe 18 zubhavarNa-je karmanA udayathI jIvana zarIra zveta (dho. kA )-rakta ( lAla )-ane pIta (pILA ) varNanu thAya te karma . ane prApta thayelo zubhavarNa banne punya gaNAya. 19 zubhagaMdha-je karmanA udayathI jIvanu zarIra surabhi gaMdhavALu thAya te, jema mogaro-gulAba-kevaDo ityAdika jIvonu0 ...20 zubharasa-je karmanA udayathI jIvanu zarIra Amla ( khATuM)-madhura' ( miSTa )-ane kapAyalI (tUruM) hoya te jema anukrame AmalI-zelaDI-ane haraDe vagere jIvona. 21 zubhasparza-je karmanA udayathI jIvanuM zarIra uSNamRdu (komaLa)-snigdha (cikaNu)-ane laghu (halakuM) hoya te jemake anukrame agni-kamaLa-guMdAM-ane AkaDAnu tUra ityAdi jIvonu. 22 agurulaghu-je karmanA udayathI jIvanu zarIra potAne nirvahana na thai zake e ati bhArI ane havAmAM uDI jAya te ati halakuM paNa na.thAya parantu madhyamasara thAya te. ( dareka jIva mAtranu zarIra agurulaghuja hoya che. ) 23 parAghAta-je karmanA udayathI jIvanI evI prabhA paDe ke bIjo sAmo jIva game tevo vaLavAna hoya chatAM paNa tene dekhatAM na lAcAra banI jAya te... 24 ucchavAsa-je karmanA udayathI jIva sukhapUrvaka zvAsochaccAsa lai mUkI zake tevI labdhivAlo thAya te. (e karmanI udaya sarva paryApta jIvone ja hoya che.) . 1 lavaNano.je khAro rasa te paNa bIjA padArthAne madhura rasavALA banAvanAra hovAthI miSTa-madhuraramamAM gaNAya De. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . // puNyatattvabhedavarNanam // (169) 25 Atapa-je karmanA udayathI jIvana zarIra zIta chatAM uSNaprakAzayukta hoya te, jemake sUryanA vimAnagata pRthvIjIvo ta. thA mUryakAMta maNInA jIvone. e karma khara bAdarapRthvIkAya paryAma jIvoneja hoya parantu agnine paNa nahiM. 26 udyota-je karmanA udayathI jIvana zarIra zItaprakAza yukta thAya te. jemake sUrya zivAya cAra jyotiSI vimAnanA pRthvIkAya-AgIA-vagairene ( uttarabai0 zarIrane paNa. ) __27 'zubhavihAyogati-je karmanA udayathI jIvanI gati ( cAla ) haMsa ane baLadanA sarakhI malapatI hoya te. jemake haMsahAthI-baLada-vagere jIvone. ( ahiM zubha-sArI vihAyas-AkAzamAM-khullI jagAmAM gati--gamana karavu-cAlavU e vyutpatyartha che.) __28 nirmANa-je karmanA udayathI jIvanuM zarIra jyAM jeI joie tyAM teja bane te. e karma sutAra. sarakhaM che 21 thI--38 (sAdi 10 prakRti AgaLanI gA. thAmAM kahevAze.) 39 devAyuSya--je karmanA udayathI devabhavamA rahevAnA kAraNa rUpa deva saMbandhi AyuSyanI prApti thAya te ( jema devone ) 40 manuSyAyuSya-pUrvavat 41. tithaMcAyuSya-pUrvavat / AkAza zivAya koinI paNa gati thatI nathI chatAM . gatinAma karma juTuM hovAthI AkAza vAcaka vihAyasa vizeSa. . aa Apa paDe The. 2 tiryaMca jIvI potAnA jIvatarane sAraM samajI maravAne icchatA nathI mATe tiryacanuM AyuSya puNyarUpa che, ane nA. gaka jIvo potAnA jIvataramAMthI chaTavAneja icchare che mATe nAraka jIvanaM AyuSya pApamA gaNArA. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 170) ||shrii navatattva vistraarthH|| 42 tIrthaMkara-je karmanA udayathI traNe bhuvanamA pUjya paNuM prApta thAya, caturvidha saMgha sthapAya, ane sarva jIvono uddhAra thAya che. (jema RSabhadevAdikane ) ___ avataraNa-puNyatatvanA 42 bhedamAM je. trasaveM dazaka kayu te trasa vagere 10 prakRtiyo ( bheda ) kai kai ? te A gAthAmAM gaNAve che. // mULa gAthA 17 mI. // tasa bAyara pajattaM, patteya thiraM subhaM ca subhagaM ca / sussara AijjajasaM, tasAidasagaM imaM hoi // 17 // // sNskRtaanuvaadH|| basavAdaparyAsaM, pratyekaM sthiraM zubhaM ca subhagaM ca / susvarAdeyayazastrasAdizakamidaM bhavati // 17 // ||shbdaarthH // nasa-sanAmakarma patteya-pratyeka nAmakarma bAyara-bAdaranAmakarma thiraM-sthira nAmakarma pajata-paryAptanAmakarma -zubha nAmakarma prazna-jema devAyu-narAyu nI sAthe tenIgati-AnuparvIo puNyaprakRtigaNI che tema tiryaMcAyunI sArtha tenI mati-AnaparvI kema gaNatarImAM lIdhI nathI ? uttara-je vizuddha adhyavasAye baMdhAya a. zubha rasa paNe bhogavAya teja puNya prakRti gaNAya che ane saMkliSTa nadhyavasAye baMdhAya te pApa prakRti gaNAya che je mATe zatakAdi prakaraNomAM ko che ke-bAyAlaMpi pasanthA, visohiguNamukkaDassa jIvassa bAsIimappasatthA itthukaDasakilisma // 1 // " valIAyuSyakarma bhinna cha ane nAmakarmanA uttara bhedarUpa gati Anu parvIko bhinna he mATe tenA bandhakAraNo paNa bhinna bhinna che Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // puNyatattvabhedavarNanam // (171) ca-nalI jasaM-yaza nAmakarma subhagaM-saubhAgya nAmakarma | tasAi-trasa vigere mussara-susvara nAmakarma / dasagaM-10 bheda Aija-Adeya nAmakarma ima-e pramANe hoi-2. gAthArthaH-trasanAma-bAdaranAma0-paryAptanAma0-pratyekanAma-sthiranAma0-zubhanAma0-saubhAgyanAma0-musvaranAmakarma-AdeyanAma ane yazanAma-e pramANe trasa vagere 10 prakRtiyo-bheda cha. vistarArtha:-sadazaka eTale trasa nAma karma vigere 10 prakRti te trasadazaka kahavAya. te A pramANe 1 sa-je karmanA udayathI jIvane sapaNuM ( trAsa pAmI eka sthAnathI bIje sthAne javAnI zakti ) prApta thAya te ahiM vAyu ane agni ebe sthAvara chatAM paNa gatikriyAvAlA che parantu teonI gatikriyA trAsa-bhaya ane aniSTapaNAnA kAraNathI nathI mATe vAstavikarIte gatitrasa kahevAga paNa labdhi (-nAmakarmanA udayathI ) trasa nahiM . bAdara-je karmanA udayathI jIvane sthUla zarIra (indriyagopara yaha zake tevu zarIra ) prApta thAya te. ahiM eka pRthvikAyAdi jIvana zarIra indriyagocara yatuM nathI to paNa aneka pRthvikAyajIvonA zarIra ekaThAM thaye dRSTigocara thAya le mATe eka pRthvikA yATikanuM zarIra paNa bAdara kahevAya. paryApta-je karmanA udayathI jIva svayogya paryAptiyoM saMpUrNa karIne maraNa pAma ne. 4 pratyeka-je karmanA udayathI ekana jIva eka zarIrako pAlika hoya te (athavA eka zarIra ekaja jIvane prApta thAya te) '5 sthira-je karmanA udayathI jIvane zarIranA dAMta-hADakA vagaire avayavone thignAnI prAgni thAya ne-~ Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 172 ) || zrI navatazvavistarArthaH // 6 zubha - je karmanA udayathI jIvanA zarIrano nAbhi uparano bhAga parane sparza thatAM prIti upajAvanAra thAya te. 7 saubhAgya - je karmanA udayathI kaMi paNa upakAra karyA vinA paNa jIva lokane prIti upajAvanAra hoya te. 8 susvara - je karmanA udayathI jIvano kaMTha bhavAja madhura hoya te. 9 Adeya - je karmanA udayathI jIvanuM vacana ayukta ane gAMDa ghe hoya to paNa loka tenA para bahu Adara bhAva rAkhe ane izvaranA vacana sarakhuM mAne te. 10 yaza - je karmanA udayathI avaLAM kAma kare to paNa lomAM tenI kIrttija gavAya te. 1 e pramANe 42 prakAre puNya udayamAM Ave che, mATe puNyavanA udayane AzrayI 42 bheda gaNyA che. // iti tRtIya puNyatattvavastarArthaH samAptaH // || puNyattattvapariziSTam // (0) A puNyatA 42 bhedamAMthI narakAdi cAra gatimAM kayA kA bheda hote bAya -- 2 1 narakagatimAM - zAtAvedanIya paMcendriya jAti, vaikriyanAmakarma, taijasanAmakarma, kArmaNanAmakarma, vaikriya upAMganAmakarma, varNAdi4 1 tatvArthakArane mate samyakatvamohanIya 1 hAsya 2 rati 3 puruSaveda 4 e cAra mohanIyakarmanI prakRtio paNa puNyamAMja grahaNa karo che. 2 jinezvaronA janmakalyANakAdi prasaMge hoya, 3 jo ke nAraka jIvonAM zarIra sthUladraSTi kRSNavarNAdi azubha varNacatuSka vALAM che toSaNa sUkSmadraSTi e zarIro. mAM alpAMze zubha varNacatuSka paNa che. ) Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // pApatatvadvyazItibhedavarNanam // (173) agurulaghu, parAghAta, ucchvAsa, nirmANa, sa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, ane zubhanAmakarma, e 20 puNyabheda nAraka jIvomAM hoya che. 2 tiryaMcagatimAM-manuSyatrika, devatrika, ane' AhArakadvika, ane jinanAma e 9 vinA zeSa 33 puNyabheda tiryacane hoya. 3 manuSyagatimAM-devatrika, tiryaMcanuM AyuSya ane Atapa vinA zeSa 37 puNyabheda manuSyane hoya.. 4 devagatimAM-manuSyatrika, tiryagAyu, audArikadvika, Atapa AhArakaThika ane jinanAma e 10 vinA zeSa 32 puNyabheda devagatimA hoya. . __ 5 ekendriyane-zAtAvedanIya, audArikaaMga, taijasa, kA. maNa, vaikriyaaMga, varNAdi 4, agurulaghu, parAghAta, ucchavAsa, * Atapa, udyota, nirmANa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, yaza, ane tiryagAyu e.22 puNyabheda ekendriya jIvone hoya. 6 vIndriyane-zAtAvedanIya, audArikadvika, taijasa, kArmaNa, varNAdi 4, agurulaghu, parAghAta, ucchavAsa, udyota, nirmANa, tiryagAyu, trasa. bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, yaza, 922 puNyabheda. 7 trIndriyane-dvIndriyavat 222 8 caturandriyane9 paMcendriyane-AtapavinA 41 puNyabheda hoya. // iti puNyatattvapariziSTam // 1 14 pUrvadhara labdhivaMta sAdhuneja hoya ? 2 bhAdara paryAptapRthvIkAyane ja hoya. 3 bAdaraparyAptalabdhivALA vAyukAyanI apekSAye, 4 bAdaraparyApta keTalAka pRthvIkAyanI apekSAye. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // pApatattvam // avataraNa-have pApatattvanA 82 bheda gaNAvatAM prathama A gA. thAmA pApatatvanA 62 bheda kahe che. // mULa gAthA 18 mI. // nANaMtarAyadasagaM, nava bIe nI asAya micchattaM / thAvaradasa nirayatigaM kasAyapaNavIta tiriyadurga 10) // saMskRtAnuvAdaH // jJAnAntarAyadazakaM, nava hitIye nIcarasAtamithyAtvam / sthAvaradazakanirayatrika, kaSAyapaMcaviMzatiH tirygtik||18|| // zabdArthaH / / nANa-jJAnAvaraNa pAMca .. micchatta-mithyAtva aMtarAya-antarAya pAMca thAvaradasa-sthAvara vagaire dazabheda dasaMga-e be malIne daza nirayatiga-narakatrika ( naraka nava-nava (bheda ) saMbandhi 3 prakRti ) bIe-bIjA darzanAvaraNanA kasAya-kaSAya nIa-nIcagotra paNavIsa-paccIza asAya-AzAtAvedanIya tiriyadarga-niryacanI ce prakRti gAthArthaH-5 jJAnAvaraNa ane 5 antarAya e be malIne 10 bheda tathA bIjA darzanAvaraNIya karmanA 9 bheda-nathA nIcagotraazAnAvedanIya-mithyAnvamohanIya-sthAvara vagerai 10 maMda-naraka Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // pApatazvadvyazItibhedavarNanam // ( 175) nuM trika ( narakanI gati - AnupUrvI - ne AyuSya ) - 25 kaSA-ne ticanuM dvika [ tiryacanI gati ne AnupUrvI ) e sarva 82 pApanA udayathI prApta thAya che. vistarArthaH have pApatamAM pApa eTale azubha karma ane te azubha karmanA udayathI maLelaM phaLa e banne pApa kahevAya le. A jIvano evo eka paNa samaya khAlI nathI jato ke je samaye puNya athavA pApa kaMDa paNa na bAMdhe, kAraNa ke pratisamaye jIva zubha eTale mokSamArgAMbhimukhI kASAyika adhyavasAyavaDe ( pariNAmavaDe punya bAMdhe ane azubha kASAyika adhyavasAyavaDe pApa bAMdhe. te | punya pApa bAMdhavAnA aneka prakAra che to paNa sAmAnyataH punya bAMdhavAnA 9 prakAra pUrva darzAvyA ane pApa bAMdhavAnA 18 prakAra lene A pramANe nok 1 jIvahiMsA karavAthI 2 asatya bolavAthI 3 corI karavAthI 4 viSaya sevAthI 5 parigraha rAkhavAthI 6 read ara sarthI 7 ama0 mAna karavAthI 8 apa0 mAyA prapaMca karavAthI 9 amara lobha karavAdhI 10. apra0 rAga rAkhavAthI 11 apra0 dveSa karavAthI 12 ama0 kleza karavAthI 13 kalaMka devAthI 14 cADI karavAthI 15 harSa zoka karavAthI 16 niMdA karavAthI 17 kapaTa rAkhI jaTa bolavAthI 18 mithyAtvanAM AcaraNathI e 18 pApasthAna kahavAsa te aprazastabhAve sevavAthI pApa vaidhAya che. ( ane kaMikamA prazastabhAve punya baMdhAya hai. ) ane safthA tyAga karavArt karmanI nirjarA yaha mokSa male che. tyAM prazasvabhAva paTale zrI sarvajJanI AjJA pramANe deva guru dharma upara rAgarA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 176) || zrI navazvavistarArthaH // khavo te prazasta rAga punyabaMdhanuM kAraNa, ane strI dhana kuTuMba ityAdi saMsArapara rAgabhAva rAkhato te aprazasta rAga pApabaMdhanu kAraNa. ane dhIre dhIre rAga dshaane| tyAga karavo te mokSanu kAraNa che.. parantu prathama prazastarAgadhI aprazastarAgano nAza karavo ane tyAravAda prazasta rAga dhIre dhIre svAbhAvika rIteja ocho thavA mAMDaze. e anukrama che. tevIja rIte prazastakrodha eTale dharma ane dharmanAM kAraNono vidhvaMsa karanAra upara je krobAdi thAya te prazasta krodha. ane potAnuM aniSTa karanAra upara krodha dveSa dhAya te apra krodhAdi ityAdi rIte sUkSma buddhie vicAratAM je je ' mokSAbhimukhI kAraNo hoya teja vicArI puNya pApano bandha vicAravo. e saMbandhi adhika varNana jANavaM hoya to zrI arthadIpikA graMthathI jANavuM have pUrvokta 18 prakAre caMdhAyalaM pApa jIvone 82 prakAre udaya Ave che. te A pramANe 1 matijJAnAvaraNa - mana ane indriyothI thatuM je akSaropa labdhirUpa jJAna te matijJAna, ane te jJAnanuM AcchAdana karanAra je karma te matijJAnAvaraNa. - 2 zrutajJAnAvaraNa --- mana ane indriyothI thataM je arthopa labdhirUpa jJAna te zrutajJAna, athavA dvAdazAMgIrUpa je zAstrajJAna te zrutajJAna, ane tene AvaranAra je karma te zrutajJAnAvaraNa. 1 e hetuvIja prabhutI RSapUjA prabhupara rAgabhAvavALI hovAthI puNyatuM kAraNa che, paNa jalAdika jIvone haNavAnA kAraNathI nathI ke jethI prabhupUjAmAM pApabaMdha hoya. e pramANe sarvadhamannitinA mArgo sevatAM dekhIti hiMsA avazya thAya cha tAM paNa hiMsA karavAnA pariNAmanI abhAva hovAthI pApa nahi bAMdhatAM dharmAdhyavasAye puNyaja baMdhAya Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // navatatva vistraarthH|| (177) 3 avadhijJAnAvaraNa-mana ane indriyonI sahAya vinA sAkSAt rUpIpadArthanu je jJAna te avadhijJAna tenuM AvaraNa. 4 manaHparyAyajJAnAvaraNa-mana ane indriyonI sahAyavinA manapaNe pariNamelA pudgalotuM (athavA saMjJIpaMcendriyanA manobhA. va je jJAna te manaHparyAya athavA manaH paryavajJAna tenu AvaraNa. __5 kevalajJAnAvaraga-mana ane indriyonI sahAyavinA sarvapadArthanu sAkSAta jJAna te kevalajJAna tenu AvaraNa. 6 dAnAntarAyaH-je karmanA udayathI bhAva ane sAmagrI cha. tAM paNa dAna na dai zakAya te. 7 lAbhAntarAya-je karmanA udayathI vastuno lAbha na maLe te. 8 bhogAntarAya-je karmanA udayathI bhogya eTale ekavAra bhogavavA yogya vastu ( AhArAdi ) na bhogavI zakAya te. 9 upabhogAntarAya-je karmanA udayathI upabhoga eTale vAraMvAra bhogavavAyogya bastu (strI-AbhUSaNa vagere ) na bhogavI zakAya te. 10 vIryAntarAya-je karmanA udayatho bala hINa thavAya te. e pramANe 5 jJAnAvaraNa ane pAMca antarAya maLI 10 bheda kahyA. punaH ATha karmanA anukramamAM heluM jJAnA0 karma bAda bIju je darzanA0 karma tenA 9 bheda paNa pApanA udaya rUpa te A pramANe 11 cakSurdarzanAo-je karmanA udayathI cakSuvaDe dekhI zakAya nahi te. - 12 acakSudarzanA-je karmanA udayathI cakSu sivAyanI bIjI indriyovade padArthanu sAmAnya jJAna na thai zake te. 13 avadhidarzanA0-je karmanA udayathI rUpI padArthano sAkSAt sAmAnya bodha na thAya te. 14 kevaladarzanA0-je karmanA udayathI sAkSAtpaNe sarva Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (178). // puNyatattvabhedavarNanam // padArthano bodha na thai zake te. ( ahiM sarvatra jJAna eTale vizeSa upayoga, ane darzana eTale sAmAnya upayoga evo artha jANavo.) . 15 nidrA-je karmanA udayathI sukhe ( eka zabdamAtrathI) . jAgI zakAya tevI alpa paNa nidrA Ave te. ( pApa rUpa ja che) 16 nidrAnidrA-je karmanA udayathI ghaNIvAra bolAve tyAre jAge tevI gADhanidrA Ave te. 17 pracalA-je karmanA udayathI beThAM beThAM athavA ubhA ubhA uMgha Ave te. 18 pracalApracalA-je karmanA udayathI cAlatAM cAlanA . gha Ave te (jemake ghoDA vagerene ). 19 thINaDI-je karmanA udayadhI divasanu ciMtavelu kArya rAtre uMghamAM ja kare te. (A nidrA vAlo jIva uMghamAMne uMghamAM jAgatA mANasanI peThe gharamAM phare-hare bajAramA jai vastuona tola vagere kare-vanamA jai vanapazuothI yudhdha paNa kare-hAthInA daMtUzaLa paNa kADhI lAve, ityAdi sarva kArya jAgatAnI peThena kare, vaLI e. nidrAvALo jo prathamasaMghayaNI hoya to uMghamAM cakravattithI cothAbhAgajeTalaM baLa hoya, ane zeSa jIvone jAgRta avasthAnA vaLathI vadhumAM vadhu sAta AThagaNuM baLa hoya). e pAMce nidrA AtmAnI darzanalabdhine sarvathA Avare che mATe pAparUpa gaNAya che nahiMtara AtmAne to sukharUpe ja anubhavAya che. e9 bheda darzanAvaraNanA kayA. __ 20 nIcagotra-je karmanA udayathI hIna kuLa-jAti-ThakurAi-ityAdi prApta thAya te. 21 azAtAvedanIya--je karma nA udayathI jIvane duHkhanA anubhava prApta thAya te 22 mithyAtva--je karmanA udayathI jIva satyamArgane asa Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI navatazvavistarArthaH // ( 179 ) tyarUpa jANe ane asatya ne satyarUpa jANe tevI viparIta zraddhA te23 thI 32 -- ( AgaLanI thAvarasuhumaapajjaM gAthAmAM sthAvaradazako artha kahevAze te jANavo ) 33 narakagati -- je karmanA udayathI nArakIpaNu prApta thAya te 34 narakAnupUrvI --- je karmanA udayathI vakragatie narake jatA jIvane utpattikSetra tarapha vaLavuM thAya te. 35 narakAyuSya --- je karmanA udayathI narakanuM AyuSya prAptathAya te. 36 thI 39 anaMtAnubaMdhi krodha-mAna- mAyA - lobha - je krodhAdinA udayathI ananta saMsAra vaMdhAya samyaktva rokAya, ane narakagati prApta thAya ane AkhI jIMdagI sudhI TaMke, tathA bhavAMtaramI paNa sAdhe Ave evo hoya te. * 40 thI 43 apratyAkhyAnI krodha - mAna-mAyA-lobha - je krodhAdikavaDe mheja paNa pratyAkhyAna ( tyAga vRtti ) nathaizake, deza viraticA0 rokAya, ane tiryacagati prApta thAya ane 1 varSa sudhI rahenAro hoya te, * 44 thI 47 pratyAkhyAnI kro0- mA0 - mA0 - lo0 - je krodhAdivaDe sarva sAvayavyApArano tyAga na thai zake ( paNa leza tyAga vRtti hoya ), sarvaviraticAritrane roke, ane manuSyagati prApta thAya ane 4 mAsa rahenAra hoya te, 48 thI 51 saMjvalana kro0- mA0 - mA0 - lo0 -- je krovAdivaDe mahAtyAgI vairAgI mahAtmAo paNa zabdAdi iSTa aniSTa viSaya pAmIne kaMka rUci arucibhAva dhAraNa karanArA thAya te. A kaSAya cAritramAM aticAra-dUSaNa lagADe mATe saMpUrNa zuddha yathAkhyAta cAritra ne rokanAra, ane devagati ApanAra ke Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 180) zrI nvtttvvistraarthH|| ane 15 divasa sudhI rahenAra hoya che, e kaSAyono vyutpattyartha A pramANe-anaMta-anaMta saMsArane anubaMdhI-bAMdhavA ( upArjana karavA) vALo te anaMtAnubaMdhi. tathA a eTale nathI pratyAkhyAna-paccakhkhANa (tyAgavRtti) no leza jemAM te apratyAkhyAnI. tathA pratyAkhyAna eTale sarvavirati paJcakhkhANane AvaraNa rokanAra te pratyAkhyAnAvaraNa kahevAya tathA saM-samyak prakAre ( ati alpa) jalana-jAjvalyamAna thanArote saMjvalana. tathA krodha-kheda, irSyA-gusso. mAna-abhimAna. mAyA-chaLa-prapaMca-kapaTa. lobha-tRSNA, adhikanI icchA. punaH e kaSAyonI je jAvajIva-ekavarSa ityAdi sthiti kahI te vyavahArathI sthUladRSTie jANavI, anyathA anantAnubaMdhyAdi hInAdhika sthitivALA (antarmuH pramANa paNa ) hoya. . e 16 kaSAya kahevAya ane kaSAyanI sAthena rahenArA athavA kaSAyane utpanna karavAmAM kAraNarUpa hovAthI vIjA 9 nokaSAya ( no-dezathI athavA kAraNarUpa je kaSAya te nokaSAya ) che. tenAM nAma tathA artha A pramANe 52 hAsya-je karmanA udayathI jIvane harSa upaje athavA hAsya Ave te. 53 rati-je karmanA udayathI jIva iSTaviSayamAM sukha mAne te. 54 zoka-je karmanA udayathI jIvane dIlagIrI upaje te. 55 arati--je karmanA udayathI jIva aniSTa viSayamAM duHkha mAne te. 56 bhaya--je karmanA udayathI jIva bhaya pAme-bIkaNa thAya te. 57 dugaMchA-je karmanA udayathI jIvane bIbhatsa vastuo upara tiraskArabhAva upaje te. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // pApatattvadvyazItibhedavarNanam // (181 ) 58 puruSaveda-je karmanA udayathI jIvane strIsaMgamano abhilASa upaje te. 59 strIveda-je karmanA udayathI puruSasaMgamano abhilASa thAya te. 60 napuMsakaveda-je karmanA udayathI strI ane puruSa bannenA saMgamano abhilASa thAya te. e 9 nokaSAya kahyA. 61 tithaMcagati-je karmanA udayathI tiryacapaNu prApta thAya te. 62 tithaMcAnupUrvI je karmanA udayathI vakragatie tiyaMcamAM jatA jIvane utpattikSetra tarapha vaLavU thAya te. ahi tiryaMcajIvane tiryaMcapaNu iSTa nathI mATe tiryacanI gati ane AnupUrvI pAparUpa gaNAya, ane tiyecapaNuM prApta thayA bAda tiryaMcajIvo AyuSya dIrgha-lAMbu hoya to iSTa mAne , mATe tirya canuM AyuSya punyarUpa che. avataraNa-pUrvagAthAmAM pApatacanA ( 82 mAMthI) 62 bheda gaNAvyA ane have A gAthAmAM bAkI rahelA 20 bheda gaNAve che. // mULa gAthA 19 mI. // igabiticau jAIyo, kukhagai uvaghAya huMti paavss| apasatthaM vannacau, apaDhamasaMghayaNasaMThANA // 19 // // sNskRtaanuvaadH|| ekadvitricaturjAtayaH, kukhagatirupaghAto bhavanti pApasya / aprazastaM varNacatuSka-maprathamasaMhananasaMsthAnAni // 19 // ___ zabdArthaH iga-ekendriya | ti-trIndriya vi-dIndriya | cau-caturindriya Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (182) // puNyatatvabhedavarNanam / / jAio-e cAra jAtio rasa-ne sparza) kukhagai-azubhavihAyogati apaDhama-helA sivAyanAM pAMca uvadhAya-upaghAta nAmakarma | saMghayaNa-saMghayaNa (hADanA sAMhuti-che dhAna baMdhAraNa.) pAvassa-pApatattvanA ( bheda) | saMThANA-saMsthAna (lakSaNavAlo apasatthaM-azubha AkAra) vannacau-varNacatuSka (varNa-gaMdha- | . gAthArtha:-ekendriyajAti-dvIndriyajAti-trIndriyajAti-ane caturindriyajAti e cAra jAti-azubhavihAyogati--upaghAtanAmakarma-azubhavarNAdi cAra-ane helA sivAyanAM pAMca saMghayaNa ane pAMca saMsthAna e sarva (pUrvokta sahita 82) bheda. pApatatvanA che. vistarArthaH-pApatatvanA 82 bhedamAMthI 62 bheda kahevAyA ane 20 bheda vAkI rahyA che te A pramANe-- 63 ekendriya jAti--je karmanA udayathI jIvane ekendriyapaNuM prApta thAya te (ahiM ekendriyane mAtra sparzendriyaja prApta thAya) 64 dvIndriyajAti-je karmanA udayathI jIvane be indriyapaNuM ( sparza-ne rasanA ) prApta thAya te. 65 trIndriyajAti-je karmanA udayathI jIvane trIndriya paNuM ( sparzana-rasanAne ghrANa ) prApta thAya te. 66 caturindriya jAti-je karmanA udayathI jIvane caturindriya paNu ( sparzana-rasanA-ghrANa-ne cakSu ) prApta thAya te. 67 azubhavihAyogati-je karmanA udayathI uMTa ane gadabha sarakhI azubha cAla prApta thAya te. 68 upaghAta-je karmanA udayathI jIva potAnA rasoLI pa Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // pApatatvayazItibhedavarNanam // (183) DajIbhI-coradAMta vagere avayavothI poteja pIDA pAme te.' 69 azubhavarNa-je karmanA udayazI jIvanA zarIrano lIlo ane kALo varga hoya te (jema mayUra-popaTa ane kAgane ) ___70 azubhagaMdha-je karmanA udayathI jIvana zarIra durgaMdhavA: laM hoya te jema ke lasaNa DuMgaLI vigere. ___71 azubharasa-je karmanA udayathI jIvana zarIra tIkhA ane kaDavA rasavAla hoya te ( jemake maracA kArelAMne.) 72 azubhasparza-je karmanA udayathI jIvana zarIra zIta -karkaza-rukSa-ane gurusparzavAla hoya [ jemake jaLa-sAganAM pAna -retI ane pAro vagere jIvane..) 73 RSabhanArAcasaMghayaNa-je karmanA udayathI jIvane RSabhanArAca saMghayaNa prApta thAya te ( A saMghayaNa pUrve kahyA pramANe vajraR0 nA0 sarakhaM hoya paNa mAtra khIlI na hoya. punaH keTalAeka AcArya ahiM vajranArAcasaMghayaNa kahe che ke je pATA rahita paNa khIlI ane .markaTabaMdha sahita hoya che ema zrI 'dravyalokaprakAzamA' kA che. 74 nArAca saMghayaNa-je karmanA udayathI hADakAMnA sAMdhA mAtra markaTabaMdhavALA hoya te. 75. ardhanArAcasaMghayaNa-je karmanA udayathI hADakAMnA sAMdhA eka vAju markaTabaMdha ane bIjI bAju khIlIvAlA hoya te. - 76 kIlikAsaMghayaNa-je karmanA udayathI hADakAMnA sAMdhA phakta vIlIthIna dRDha thyelA hoya te. 77 sevAtta (chedaspRSTa ) saMghayaNa-je karmanA udayathI hAhakAMnA be heDA ukhalamA rahelA muzalanI peThe sparzasaMbandhavALA . hoya te. ahiM eka hADakAno cheDo khobhaNavAlo ( ukhalavat rahe Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 184 ) || zrI navazvavistarArthaH // ja DaMDoM) hoya che. temAM bIjo cheDo muzalanI peThe baiThelo hoya che.) e pAMce saMghayaNa azubha pApa rUpa che. 78 nyagrodha saMsthAna - je karmanA udayadhI jIvanA zarIrano nAbhithI upalo bhAga lakSaNayukta hoya ane nAbhiyI nIneno bhAga lakSaNa rahita hoya te. ( nyagrodha eTale vaDa sarakhaM A saMsthAna ke,) 79 sAdi - je karmanA udayathI jIvanuM zarIra nAbhithI nIcenA bhAgamA zubha lakSaNavALu hoya ane nAbhithI uparanuM apalakSaNavALu hoya te. ( A saMsthAnane keTalAka AcArya sAcI- zAlmalI vRkSa sarakhaM paNa kahe che. ) 80 vAmana - je karmanA udadyathI jIvanAM mastaka- Doka - hAtha ane paga e cAra aMga sulakSaNa yukta hoya ane zeSa sarva avayava apalakSaNavALAM hoya te. --- 81 kubja -- je karmanA udayathI zarIranA mastaka- Doka - hAtha - ane paga e cAra avayava apalakSaNa vALA hoya ane zeSa avayava sulakSaNa hoya te. e pAMca azubha saMsthAna kA. e pramANe punyavanI 42 prakRti ane pApa karmanI 82 pra kRtimAM 5 jJAnAva0 nI -1 darzanA0 nIce vedanIyanI - 2 gotranI -4 AyuSyanI - mithyAtva ane 25 kapAya e 26 mohanIyanI - 5 antarAyanI - ane zeSa varNacatuSka ve vAra che tene ekavAra gaNatAM 67 prakRti nAmakarmanI jANavI. -A pApa tattvamAM je sthAvaradazaka kAM te sthAna avataraNa ra vagere 10 bheda kayA kayA te gaNAve che || mULa gAthA 20 mI. // thAvara suhuma apajje, sAhAraNa mathiramasubhadubhagANi / dussaraNAijja jasaM, thAvaradasagaM vivajjathaM // 20 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || zrInavatazva vistarArthaH // ( 185 ka. ) | sthAvaradazako arthaH // 1 sthAvara - je karmanA udayathI jIvane sthAvarapaNuM prApta thAyA ko ityAdi sukhaduHkha hitAhitanuM gametevuM kAraNa paDe chate paNa je ekathI bIje sthAnake jai zake nahI tevA pRthvI Adi pAM ca sUkSma bAdara ekendriyone hoya. te kAya ane vAyukAya svabhAve gatisvabhAvavAlA hovAthI gati kare che. paNa te saMjJA pUrvaka nahi. 2 sUkSma - je karmanA udayathI jIvane sUkSmapaNuM prApta thAya asaMkhya vA ananta jIvo malyA chatAM paNa je carmacakSugocara thAya nahI asaMkhya jIvonA asaMkhya zarIro yA ananta jIvonA asaMkhya zarIro ekaThA thayA chatAM paNa dekhAya nahI kAraNa caudarAja lokamAM sa nADInI aMdara athavA bahAra evo eka paNa Aairpradeza nathI ke jyAM te sUkSma jIvo na hoya sUkSma karmanA udayAlA pRthvyAdi pAMca che. temAM vanaspati te sUkSma nigoda rUpa jANavI bAdara pRthvyAdi paNa eka veM yAvat asaMkhya sUkSmadRSTi gocarathatA nathI chatAM paNa tene sUkSmanAma karmodaya nathI. 3 aparyApta je karmanA udayathI jIva svayogya paryAptio pUrNa karyA vinAja maraNa pAme joke AhAra zarIra indriya e RNa paryAptao to tamAma jIvoM pUrNa kareche chatAM paNa aparyAptA jIvo (ekendriya4dvIndriya trIndriya- caturindriya asaMjJi paMcendriya5 ane saMjJipaMcendriya6) potapotAnI paryAptine pUrI karI zaktA nathI apaaftaar for karaNa bhedo che. jeno vicAra pUrve jIvatazvamAM paryAptivicAra karela che. parantu ahI labdhi aparyApta levA. 4 sAdhAraNa - je karmanA udayathI eka zarIramAM ananta jIvo rahe che. ane teonI ucchavAsa niHzvAsa AhAra-vedanA bi Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 185 kha0 ) || zrI navatazva vistarArthaH // gere kriyA samAnarote thAya le te karmano udaya pratyeka vanaspati varjine sAdhAraNa vanaspatijIvone hoya te sAdhAraNa sUkSma 1 bAdara 29 madhe bheda che. sAdhAraNa - nigoda - anantakAya - e sarva ekArthaka che. sAdhAraNa ( nigoda ) eTale anantajIvonaM eka zarIra-tevI asaMkhya nigodo eka goLAmAM hoya. ane tevA asaMkhya goLAo caudarAja lokamAM che dekhAtI kanda jAti vigere bAdara nigodo ( anantakAyo ) che. 5 asthira - je karmanA udapathI jIvonA zarIranA jIbhacAmaDI vigere avayavomAM asthira paNuM prApta thAya 6 azubha - je karmanA udayaMthI nAbhinI niceno zarIranA bhAga azubha kahevAya che ke paga vigere bojAne aDavAthI abhIti thAya che, guru AdinA caraNa yA caraNanI raja je bhakta jIvo premathI sparze che te guru Adi pratyenA bahumAna vigerethI ke. 7 durbhaga- je karmanA udayathI mANasa vIjAne bahAlo lAge nahi tIrthakara bhagavAn je bhArekamajIkone priya lAgatA nathI temAM te jIvonA pApakarmano udaya jANavo, 8 du:svara - je karmanA udayathI jIvano svara apriya karNakaTu lAge khara uSTrAdijevokaThora hoya. 9 anAdeya - je karmanA udayathI jIvahitakArI bolatAMchatAM paNa kone grAhya thAya nahi tIrthakara prabhunauvANI AdeyanAmavAlI chatAM abhavya pAkhaMDI jIvone te bho bhArI pApakarmanA udayathI vahAlI lAge nahi. 10 ayaza-je karmanA udayathI sAraM kArya karatAM chatAM paNa jasa-kIrti maLe nahI. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - * || pApatattvapariziSTam // (185 // saMskRtAnuvAdaH sthAvarasUkSmAparyAptaM sAdhAraNamasthiramazubhadurbhAgye / duHsvarAnAdeyAyazaH, sthAvaradazakaM viparyayArtham // 20 // // zabdAthaH // thAvara-sthAvara nAmakarma. dussara-duHsvara nArakarmamuhuma-sUkSma nAmakarma aNAijja-anAdeya nAmakarma apajja-aparyApta nAmakarma. ajasaM-apayaza nAmakarma. sAhAraNaM-sAdhAraNa nAmakarma | thAvaradasaga-e sthAvara vigere adhiraM-asthira nAmakarma 10 karma. azubha-azubha nAmakarma. . vivajjaththa-viparIta arthavAlaMche dubhagANi-durbhAgya nAmakarma. gAthArtha:-sthAvara nAma0, mUkSmanAma0, aparyAptanAma0, sAdhAraNanAma0. asthiranAma0, azubhanAma0, durbhAgyanAma0, duHsvaranAma0, anAdeyanAma0, ane apayazanAma0, e sthAvaradazaka kahevAya ane te ( trasadazakathI) viparIta arthavALuche, vistarArthaH-e sthAvara vigaire 10 karmanA samudAyane sthAvaradazaka kahevAmAM Ave che, sthAvarapaMcaka sthAvarachakka ityAdi gaNa, hoya to sthAvara vigere (prathamathI ) pAMca ane 6 vigere gaNAya che, prakRtio TuMkI rIte gaNavA mATe e dazaka ityAdi saMjJAo che, tethI anukrame teTalIja saMkhyAvALI prakRtio grahaNa karAya che, e 10 karmanA artha pUrva gAthAmAM kahevAyo che, ||paaptttvprishissttm // cAra gati ane pAMca indriyavALA jIvomAM kayA jIvane keTalI pApa prakRtio (no udaya ) hoya te kaDevAya che. devagatimA 55-52, sthAvara-sUtra-Apati-sAdhAraNa Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (186) zrI navatacavistarArthaH // narakatrika-napuMsakaveda-tiryaMcagati-tiryaMcAnupUrvI-ekendriyAdi 4 jAti-5 saMghayaNa azubha, 5 azubha saMsthAna, azubhavihAyogati duHsvara ane nIcagotra e27pApa prakRti vinA zeSa55prakRti hoya, ane jo styAnapitrika varje to 52 pApa prakRtio hoya. narakagatimA 58-sthAvara-sUkSma-aparyApta-sAdhAraNa-5 azubhasaMghayaNa-4 azubhasaMsthAna-ekendriyAdi 4 jAti--puruSaveda-- strIveda-tiryaMcagati-ane tiryaMcAnupUrvI e 21 vinA zeSa 61 pApa prakRtiono udaya hoya athavA styAnardhitrikano udaya na gaNIe to 58no udaya hoya, manuSyagatimA 70--sthAvara-sUkSma-sAdhAraNa-ekendriyAdi 4 jAti-tiryaMcagati-tiryaMcAnupUrvI-ane narakatrika e 12 sivAya zeSa 70 pApa prakRtio udayamAM hoya. tiyecagatimAM 79-narakatrika vinA zeSa 79 pApa prakRtio hoya. ekendriyamA 63-duHsvara-narakatrika-puruSaveda-strIveda-dIndriya-trIndriya-caturindriya-azubhavihAyogati-5 azubhasaMghayaNa-4 hu~DaphavinAnAM azubhasaMsthAna e 19 vinA zeSa 63 pApa prakRtio hoya. dvIndriyamA 63-ekendriyavat. parantu dvIndriyane sthAne " ekendriya vinA" ema kahe. trIndriyamA 63-ekendriyavata, parantu trIndriyane sthAne " ekendriya vinA" kahevU. caturindriyamA 63-ekendriyavat. parantu caturindriyane sthAne " ekendriya vinA" kahe. paMcendriyamA 75-ekendriyAdi 4 azubhajAti, sUkSma, sAdhAraNa-ane sthAvara e 7 pApaprakRtio vinA zeSa 75 pApaprakR. tio udayamAM hoya. ||iti pApatatvapariziSTam // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // pApatavapariziSTam // (187) // Azravatattvam // - rec+ avataraNa- A gAthAmAM sAmAnyathI AzravavatvanA 42 me da gaNAve che. // mULagAthA 21 mI. // indiyakasAyaavvaya-jogA paMca cau paMca tinni kamA kiriyA paNavIsaM-imA u tA aNukkamasA // 21 // // sNskRtaanuvaadH|| indriyakaSAyAvatayogAH paJca catvAri paJca trINi kramAt / kriyAH paMcaviMzatiH, imAstu tA anukramazaH // 21 // // shbdaarthH|| iMdia--indriyo. kamA--anukrame kasAya--kaSAya. kiriyAo-kriyAo avvaya--avrata paNavIsa-paccIza jogA-yoga imA--A (AgaLa kahevAtI) paMca-pAMca u--vaLI (athavA pAdapUyethe) cau.-cAra . tAo-te kriyAo tini-traNa. aNukkamaso--anukrame gAthArtha:-anukrame 5 indriya-4 kaSAya-5avrata 3 yoga-ane 25 kriyA te kriyAo anukrame A pramANe 2. ( e rIte 42 bheda AzravatatvanA sAmAnyathI kahyA.) vistarArtha:--pUrve kahelA punya-zubhakarma tathA pApa-azubha Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (188) ||shrii navatassavistarArthaH / karmanuM jenAvaDe Avaq thAya te Azva kahevAya. have te zubhAzubha karmaThe Agamana zAtho thAya che, teM darzAvAya che. indriya varNana prANasaMbaMdhigAthAnA vivecanamAM karelaM che, ane ahiM to te indriyothI karmarnu Agamana kevI rIte thAya te kahevAya che. zIta-uSNa-snigdha-rukSa-mRdu-karkaza-laghu ane guru e ATha sparza spazendriyano viSaya che. temAM je je sparza potAne anukULa hoya te te spazavALA padArthonI prAptithI rAjI ( rAgI) thAya. ane pratikULa spazevALA padArthonI prAptithI nArAja (dveSavALo) thAya e pramANe jyAre sparzendriyanA viSayomA rAga dveSapaNe AtmA vartato hoya tyAre karmanuM je AvaI thAya te sparzIndraya saMbaMdhi Azrava gaNAya Amla (khATo) madhura-kaSAyela (tUro)-tikta eTale (tIkho) -ane kaTu (kaDabA] e pAMca rasa rasanendriyano viSaya che. tyAM anukULa rasavALA padArthApara rAgavALA ane pratikULa rasavALA padArthoM para dveSavALA thavAthI karmanuM je AvaI thAya te rasanendriyAzrava gaNAya, ___ sugaMdha ane durgadha eghrANendriyano viSaya che, tyAM sugaMdhI padArthoM tela phulela attara vagere pAmIne rAgavALo ane viSThAdi durgadhavALA padArtha pAmAne AtmA dveSavALo thavAthI kamarnu je Avaq thAya te ghrANendriyAva gaNAya ___rakta ( lAla-pIta (pILo)-zvata ( dhoLo)-lIlo ane kALo e pAMca varNa ( rUpa tathA AkAra) e cakSu indriyano viSaya che, tyAM manohara raMga rUpa ne AkAravALA padArthoM para rAgabhAva ane amanAhara raMga rUpa ne AkAra vALA padArthopara Tepa bhAva thavAthI je karmanu Avavu thAya te cakSurindriyAzrava gaMNAya, mATe ja nATaka Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // Azravasvanam // // (189) khela-tamAsA jovAthI karmabaMdha thAya che. sacitta zabda- acitta zabda - ane mizra zabda e RNa prakArano zabda zrotrendriyano viSaya che tyAM jIvanuM gAna tAna vagere sacitta zabda phonogrApha vagerenA avAja acitta zabda ane mRdaMgA dikanA zabda te jIvaprayatnamizrita hovAthI mizrazabda kahevAya, e traNe makAranA manohara zabdo upara rAga ane amanohara zabdo upara dveSabhAva thavAthI karmanuM je Agamana thAya te zrotrendriyAzrava gaNAya e pramANe 5 indriyonA 23 viSayo prazastabhAve sevAtA hoya to puNya (zubhAzrava) ane aprazastabhAve sevAtA hoya to pApa (azubhAzrava) hoya che, jema ke devagurune sparza karI rAjI thatAM devagurunA caraNAmRta pAna karatAM, bhagavAnanu rUpa- pratimA - AMgI vagere jor3ane rAjI thatAM ane bhagavAnanA guNagrAma-stavana svAdhyAyAdi sAMbhaLI rAjI tAM anukrame pAMce indriyodvArA zubhAzrava thAya te prazasta bhAve kavAya, ane strI putrAdikane premathI sparza karatAM dehapuSTine mATe manohara rasavatI ( bhojana ) jamatAM ityAdi rIte aprazasta bhAve pAMca indriyonA viSaya sevanathI anukrame pAMce indriyodvArA pApa - azubhAzrava thAya. e pAMca indriyanA anukULa ane pratikULa viSayo prApta thatAM vicAra kare ke he AtmA ! A sarva pudgalano svabhAva che to thAre mAM rAjI thavAthI athavA nArAja thavAthI zuM lAbha che! ityAdi bhAvanApUrvaka jo rAjI paNa na thAya ane nArAja paNa na thAya to te jIvane pAMca indriyo saMbaMdhi karmanu AvakuM thAya nahi paNa karmanu rokANaja thAya. < // 4 kaSAya // krodha - mAna-mAyA ne lobha e cAra kaSAya ke, tyAM krodha eTale Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (190) // zrI navatatvavitarAya / / gusso-kheda-ane irSA, mAna eTale mad athavA ahaMkAra athavA a. bhimAna, mAyA eTale kapaTa, ane lobha eTale tRSNA athavA adhikanI icchA. e cAra kaSAyamAM-krodha ane mAna dveSa kahevAya che, ane mAyA tathA lobha rAgamAM gaNAya che, punaH keTalAka AcArya phakta krodhaneja dveSamAM gaNI zeSatraNane rAgamAM gaNe che,ahiM cAra kaSAya grahaNa karyA che, to paNa anaMtAnubaMdhi-apratyAkhyAnI-pratyAkhyAnI ane saMjvalana enAja darekanA bheda hovAthI 16kaSAya gaNavA tathA eka anaMtAnubaMdhI vagere bheda paNa svajAtIya4-4-bhedavALA hovAthI 64 kaSAya paNa gaNAya e pramANe 16 prakArano krodha-16 prakAramAna-16 prakAranI mAyA-ane 16 prakArano lobha thAya che, temAM 16 prakArano krodha nIce pramANe gaNavo, 9 anaM 0 pratyA . krodha 2 apra . anaM 0 krodha 10 apa * pratyA . krodha 3 pratyA * anaM0 krodha 11 pratyA0 pratyA0 krodha 4 saM0 anaM 0 krodha 12 saMjva 0 pratyA 0 krodha 5 anaM 0 apa 0 krodha 13 anaM 0 saMjva 0 krodha 6 apra 0 apra . krodha 14 apra 0 saMjva 0 krodha 7 pratyA 0 apra krodha 15 pratyA 0 saMjva 0 krodha 8 saMjva 0 apra 0 krodha 16 saMjva 0 saMjva 0 krodha je anaMtAnuvaMdhi krodha potAnA svarUpavALo ( ugra ) hoya te anaM0 anaM0 krodha kahevAya. je anaMtAnu0 krodha apratyA0 sarakho (kaMika maMda) hoya te apa0 anaM0 krodha kahevAya, je anaM0 krodha pratyA0 sarakho ( vadhAre maMda ) hoya te pratyA0 anaM0 krodha ane je anaMtAnubaMdhI krodha saMjvalana sarakho ( atyaMta maMda hoyate saMjva. anaM0 krodha kahevAya. ityAdi zeSa bhedano artha svabuddhie Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // Azravatattve kaSAyavarNanam // (191) vidhAravo. e pramANe jema krodha 16 prakArano kahyo tema mAna mAyA ane lobhanA 16-16 prakAra paNa jANI levA. e sarva 64 bheda te 4 kaSAyamAM aMtargata grahaNa karavA. e cAre kaSAya prazasta bhAve vartatA hoyato zubhA zrava, aprazastabhAve vartatA hoya to azubhAzrava. ane na vartatA hoya to saMvara yAya che. jemake deva-guru-caturvidha saMgha-ane zAsanano vidhvaMsakaranArapara je krodha thAya athavA unmArge cAlatA ziSyane sanmArge calAvavA mATe krodha karavo paDe te prazastakrodha ane potAnA kuTuMba vagerene ane saMsAravardhaka sAdhanone vidhvaMsa karanAra para je krodha thAya te aprazasta 1 ahiM potAnA putrAdikane bhaviSyamAM sAro sasAra nibhAvanAra thAya ebI icchAe zikSaNa ApavAmAM azubhAzrava jANavo, ane kaMika bodha thAyato A saMsArajALathI chUTe evA lakSabiMduthI je dharmamArganuM zikSaNa ApavAmATe tADanA tarjanAdimAM krodha karavo paDe te zubhAzrava jANavI. temaja saMsAratyAgI guruma ho. rAja paNa jo potAnI cAkarI karAvavAnA hetuthI ziSya ne. saMsAramAthI khaTapaTa karI kADhe to potAne mATe azubhAzrava che,ane prapaMca karI nikaLanAra AtmArthI bhadraka ziSyane zubhA. zrava che. mATe koipaNa kaSAya jo svArthabuddhie thAya to te aprazastakaSAya gaNAya ane AtmadharmanI unnatimATe athavA zAsananI unnati mATe thAya to prazastakaSAya gaNAya, paNa jo saMsAra unnatinuM lakSyabiMdu hoya athavA svArthaparAyaNatA hoyato azubhAzrava ja jANavI, punaH A cAlu prakaraNamAM vastusthiti darzAvI che. mATe koi e ema na jANavU ke prazasta kaSAyano prayatna karavo. kAraNake mokSamArga to prazasta vA aprazasta kaSAya TALavAthI ja che, parantu saMsAramA jIvone je apra. kaSAya vartI rahyo che, temAMthI dUra thavA mATe tathA amuka guNasthAnanI hade na paheAMcyA hoya tyAMsudhI prazastanI jarUra che, ane tyArabAda te paNa TALavArnu dakSyabiMdu rAkhavAnuM hoya . Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 192 ) // navatattvavistarArthaH / / krodha kahevAya. huM athavA mAru kuTuMba zreSTa che ityAdi vicAra apra0 mAna ane potAnA deva guru dharmanI zreSThatAna je mAna Ave te prazasta mAna. saMsAranI vRddhimATe (dravya-kuTuMbAdikanI vRddhimATe) je prapaMca racavA te apra0 mAyA ane aneka upAya karavA chatAM kuTuMba saMsAramA rokI rAkhe to temAMthI chUTI saMsAra tyAga karavAmATe je prapaMca racavA paDe te ityAdi mokSAbhimukhIpaNe je prapaMca racAya te prazastamAyA, tathA dhana kuTuMba vagere adhika adhika meLavavAnI icchA te apralobha ane jJAna-darzana-cAritrAdi dharmamATe je adhika adhika lobha te praza0 lobha e pramANe prazasta athavA aprazasta bhAva mokSa mArga tarapha dRSTi rAkhI vicAravA, nahiMtara A vicAramAM zIghra saMsAravRddhino prasaMga Avaze / ||5avrt // pramAdanA yogathI jIvonA dravya prANano je vinAza karavo arthAt jIvahiMsA karavI te 'prANAnipAta nAmanu phelaM avrata cha, joke hAlatAM cAlatAM uThatAM besatAM ityAdi dareka kriyA karatAMbAdara jIvonI [ mUkSmanI hiMsA thatI nathI] hiMsA thAya che, parantu te jIvone pramAdathI eTale potAnI svArthavRtti mATe mAravAnI buddhi pUrvaka haNavAmAM AvyA hoya to jarura jIvahiMsA karI kahevAya parantu AtmAmAM dayApariNAma vartato hoya aneM te dayApariNAmathI jayaNAdika aneka upAye jIvahiMsA TALavAno udyama thato hoya tema chatAM paNa mokSAbhimukhI kriyAomAM je prAsaMgika jIvahiMsA thAya che tenu hiMsArUpa phaLa nahi hovAthI te hiMsA paNa ahiMsA ja jANavI, 1 prANa-dravyaprANanA atipAta, zrI tatvArthasUtramA " pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA " .ema kahelaM che. ane mokSAbhimukho kriyA pramatayoga nathI mATe te kriyAomAM thatI prAsaMgikassiA saMsAravRddhimA henurUpa nathI. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - // Azrayatattve avatavarNanam // (193) svArthane aMge athavA paranA ahita mATe je satya athavA asatya bola te banne mRSAyAda nAme bIjaM avrata che, (ahiM apriya ane ahita vacana banne mRSAvAda che. mATe corane cora kahevo tathA zikArIe pUchatAM dekhelAM mRgAdikatuM kahe te paNa mRSAvAda ja che) phAraNake svArthane aMge saMsAramA satya bolatAM paNa azubhAzraya che, adatta-koie nahiM ApelI cIjarnu AdAna-grahaNa karate adattAdAna kahevAya emAM te vastunA mAlike nahiM apilI vastu svAmiadatta gaNAya jIye rAjI khuzIthI nahiM ApelI vastu jIbaadatta. gurue AjJA nahiM ApelI vastu gurudatta ane tIrthakare niSe. dhakarelI vastu tIrthakara adatta gaNAya emAMnI kaMipaNa vastunu grahaNa karavU ne adattAdAna gaNAya niSedha karela vastune aMgIkAra karavI vinA pUchaye levu, rAjya vagerenA kAyadAthI viruddha vartana.karavU ityAdisarva adattAdAna gaNAya , abrahma-eTale anAcAranu carma-sevana karavU te abrahmacarya nAme cothu avrata che, te 18 prakAranuM che, vaikriya (devI) ane audArika ( mAnuSI-ane tico ) e be prakAranI strI sAthe mana vacana ane kAyAvaDe abrahma karavU-karAva_-ane anumodaq e traNa joga ane karaNapUrvaka 24343148 bheda thAya _tathA dhana dhAnya sonuM rupuM kSetra vastu vAlaNa dvipada ( dAsa dA. sI ] ane catuSpada ( gAya bhaisa banda hAthI vagere ) e 9 pra. kAranI vastuono je saMgraha te 9 prakArano parigraha kahevAya te parigraha upara je mamatvabhAva te parigraha nAme pAMcamu atrata kahevAya e pAMce prakAranAM.avanayI zubhAzubha karmarnu Avayu thAya che, emAM paNa pra. zastAprazastabhAve zubhAzubha karmano Azraya svabuddhie vicAravo, jema ke dhana dhAnyAdi saMsAravadhaka vastuo para mamatva bhAvathI azubhAzraya Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (194) // navatasvavistarArthaH // ane pATI-pustaka-bagere jJAnadarzana cAritranAM upakaraNo upara dharmabuddhI. eja mamatvabhAva te zubhAzrava ane, amamatvabhAve saMvara ityAdi zeSa arthadIpikAmAMthI jANavo. vaLI hiMsAnI bAvatamAM paNa zAsanadrohI-saMgha dharma vagerene upadrava karanArano nirupAye ( viSNukamAre namucIno nAza karyoM tema) vinAza karavo paDe to zubhAzrava ane potAne naDatara karanAra vagereno svArthavuddhie vinAza karavo paDete azubhA aba gaNAya ityAdi mUkSmabuddhie vicAra. // 3 yoga // manaH paryApti nAmakarmanA udayathI kAyayogavaDe manoyogya va. gaNA lai manapaNe 'pariNamAvI avalaMbIne visarjana karavAno je vyA pAra te manoyoga, tenA satya-asatya-mizra-ane vyavahAra e pramANe cAra prakAra che. tyAM satne satrUpe ane asatne asarUpe ciMtavatuM te satyamanoyoga satne asat ane asatne sat ciMtavatuM te asatyamanoyoga tathA mizrapaNe ciMtavaq te mizramanoyoga ane mAM satya paNa nahiM ane asatyapaNa nahiM evaM ciMtavavu te jemake he deva. datta ! ghaTa lAva, tuM jA, ityAdi AjJAvAcaka-praznavAcaka saMketabAcaka vagere bhAvonU citavaq te vyavahAramanoyoga 12 prakArano granthAntarathI jANavo (ahiM sat ne satarUpe eTale je padArtha jevArUpe che, tene tevA rUpe ciMtavavo ema jANavU ). e sarva prakArano manoyoga jo prazastabhAve sarAgapaNe vartato hoyato zubhAzrava, ane aprazasta bhAve vartato hoyato zubhAzrava gaNAya, 1 ahiM manovargaNA grahaNa karavAne samaye kAyayoga ane zeSapariNamAvavA ane avalaMbavAnA vakhana purato manoyogarcha, Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || Azravastre yogavarNanam // (195) bhASAparyAptinAmakarmanA udayathI kAyayogavaDe bhASAyogya vargaNA grahaNa karI bhASApaNe pariNamAvI avalaMbIne visarjana karavAno je vyApAra te vacanayoga paNa upara mujaba cAra prakArano che, parantu " cintaaj " e zabdane badale "bola" athavA "kahetuM" eTalo taphAvata jANavo. e cAre prakAranA prazastavacanayogathI zubhAzrava ane apraza0 vacanayoge azubhAzrava thAya, "" audArikAdi kAyayoga 7 prakAre che. te A pramANe- audA0 za. rIdvArA jIvono je vyApAra te audArika kAya yoga zarIraparyApti samApta thayA bAda saMpUrNa bhavasudhI cAlu rahe che, paNa te saMbaMdhi Ava vAraMvAra antarmu0 sudhIja hoya che, kAraNake traNa yogamAM thI koipaNa eka yoga antarmu thI vadhu vakhata TakI zake nahiM paNa parAvRtti thayA kare te AgaLa kahevAze tathA taijasakArmaNa za Refer audA0 zarIrano je vyApAra te audArikamizra kA yayoga bhavAntare utpanna thayA bAda bIjA samayathI zarIraparyApto thAya tyAM sudhI hoya. ane sarvajJane samudghAta vakhate bIje chaThe ane sAtame samaye hoya. tyAM sarvajJanA audA0 mizrayoga vakhate zubhAzrava ja hoya. zeSa jIvonA audA0 mizrayogamAM zubha ane azubha Azrava hoya. tathA vai0 zarIradvArA je AtmAno vyApAra te vaikAya paNa vai0 zarIraparyApta thayA bAda saMpUrNa bhava sudhI hoya ane uttaravai mAM te deha Take tyAM sudhI hoya, tathA mUlabaikriyanI apekSAe taijasakAraNa sahita vai0 zarIrano je vyApAra ane uttara vaikriyanI apekSAe audA0 zarIra sahita vai0 zarIrano vyApAra te vaikriyamizra kAyayoga tathA AhAraka zarIrano vyApAra te AhArakakAyayoga ane audA0 zarIra sahita AhA0 zarIrano je vyApAra te AhA0 mizrakAyayoga kahevAya. e banne mizrayoga uttara zarIrano prAraMbha karatI bakhate ane saMhAra karatI vakhate Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 196) zrI navatasvavistarArthaH // antarmu0 sudhI hoya. temana AhA0 yoga paNa AhA. zarIrapayA~pti pUrNa thayA bAda antarmu0 sudhIja hoya. tathA jIvane parabhavamAM vakragatie jatAM 1-2-3 samaya mudhI ane zrI sarvajJane samudghAta vakhate trIje-cothe-ne 5 me samaye tainasakArmaNa kAyayoga hoya, e sivAyanA bIjA vakhatamA sarvathA na hoya tema nahiM paNa gauNabhAve hovAthI enI mukhyatA na gaNAya. e sAte kAyayogathI jIva zubhAzubha Azrava prApta kare che. emAMno koipaNa yoga jaghanyathI 1 samaya rahyA bAda bIje samaye bIjo yoga pravarte che jemake manoyoga badalAine vacanayoga pravate che. ane vadhumAM vadhu antamu0 sudhI 1 yoga rahI zake cha mATe eka yoga saMbandhi Azrava paNa jaghanyathI 1 samaya ane utkRSTathI antamu sudhI hoya, e pramANe indriyAdi 17 bhede asaMyama paNa gaNAya che, ive zeSa 25 kriyAonAM nAma AgaLanI gAthAomAM darzAvAya che. avataraNa-pUrva gAthAmA je 25 kriyAo AzravatatvamAM gaNAvI te kriyA kai kai ? te gaNAve che, // mULagAthA 22 mI. // kAia ahigaraNiyA, pAusiyA paritAvaNI kiriyA pANAivAyArabhiya, pariggahiyA mAyavattIyA // 22 // / saMskRtAnuvAdaH // kAyikyadhikaraNikI, prAdeSikI pAritApanikI kriyA / mANAtipAtikyAraMbhikI, pArigrahikI mAyApratyayikI // 22 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // Azravatave kriyAvarNanam // (197 ) // zabdArthaH // kAIa-kAyikI kriyA. / kiriyA-kriyA. ahigaraNIyA-adhikaraNikI pANAivAya-prANAtipAtikI kriyA. kriyA pAsiyA-prAdeSikI kriyA. AraMbhiya--AraMbhikI kriyA. pAritAvaNI-pAritApanikI pariggahiyA-pArigrahikI kriyA. kriyA | mAyavattIya-mAyA pratyayikI kriya gAthArthaH-kAyikI, adhikaraNikI, prAdeSikI, pAritApanikI prANAtipAtikI, AraMbhikI, pArigrahikI, ane mAyApatyayikI kriyA ( e 8 kriyA A gAthAmAM kahI che.) vistarArtha:-je vyApAravaDe AtmA zubhAzubhakarma prApta kare te vyApAra nAmarnu kriyA kahevAya temAM AtmAno vyApAra kapAya rahita paNe hoya to asAMparAyikI kriyA, ane sakaSAya paNe hoya to (saMparAya eTale kaSAya e arthathI ) sAMparAyikI kriyA kahevAya. tyAM asAMparAM0 kriyA eka I-pathikI nAme che. ane sapirA0 kriyA 24 prakAranI che. e pramANe sarvamalI 25 kriyAonu svarUpa kahevAya che. - 1 'kAyikI kriyA-kAyAnA vyApArathI utpanna yayelI te kAyikI kriyA ke prakAranI che, tyAM mithyAdRSTi athavA samyagdaSTi avirativantajIvanI uThavU-besavu-mUka-upADavu-cAlavu sUvu ityAdika pharmavandhanA kAraNavALI je sAvadhakriyA te anuparata kAyikI kriyA kahevAya. ( ahiM anuparata-avirativanta ). ane azubha 1 ahiMthI sarva kriyAonuM svarUpa pagnavaNAjI-ThANAMgajI--ane vicArasAra-tathA navatatva bhASyamagaMthI tAravaNI ka. rIne saMkSepathI lakhelaM che, mATe vistarArthIe pannavaNAjIthI tenuM svarUpa jANavu, puna. pannavagAjImA 10 kriyAo prathamanIja . varNavelI che. ane navatatvabhAdhyamAM sarva varNavelI che, Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 198 ) // zrI navatatvavistarArtha // yogavALA jIvone indriyanA iSTa viSayo prApta thaye rati ane a. niSTa viSayonI prAptithI aravi pAmavA rUpa indriya saMbandhi kriyA, tathA anindriya saMbandhI te azubhamananA saMkalpadvArA pokSa mArga tarapha durvyavasthita evA pramattamuninI kAyakriyA e banne duSprayukta kAyakriyA kahevAya. A kAyikI kriyA kaSAyodayavALA sarva kAyayogI jIvone hoya, emAM helI kAyakriyA avirata sudhInA jIvone ane bInI anupayogI 'munine paNa hoya. 2 adhikaraNikI kriyA-jenA vaDe AtmA narakAdigatino adhikArI thAya te adhika kriyA ve prakAranI che, tyAM prathama banAvI rAkhelA khaDgAdikanAM aMgane parampara joDI taiyAra karate saMyojanAdhika0, ane zasthI navAMja khaDga vagere adhikaraNa ke jenA vaDe jIvano ghAta thAya tevAM banAvavAM te nivatanAdhika kriyA kahevAya. ahiM adhikaraNa eTale jIvaghAta thA. ya tevu Acaraga athavA khaDgAdi zastra jANavAM. A kriyA bAdarakaSAyodayI jIvane hoya ( mATe 1 mA gu0 sudhI).ahiM potAno deha paNa adhikaraNa che.. 3 prAdeSikI kriyA---utkRSTa krodhAdi dveSa karavAthI u. tpanna thayelI te prA0 kriyA ke prakAranI che. tyAM jIva upara dve 1 vicArasAra graMthamA 10 mA guNa) sudhI e kriyA gaNI che, parantu ThoNAMgajI tathA pannavaNAjImAM 6ThA guNa mthAna sudhI kahelI che mATe e anusAre lakhI che. 2 audA. vagere pAMce zarIrane mULathI banAvavAM te atha. vA khaDgAdi zamone mULathI navAM banAvavAM te mUlaguNanivartana kriyA, hAthapaga vagere avayavo racavA athavA te khaDagAdi zasrone pANI pAvu ujvala karavu dhAra kADhavI, ane tenAM aMga banAvavAM te uttaraguNanivartana kriyA ema panna0 tathA nava 10 bhAra mAM kA che, Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || Azravatazve kriyAvarNanam // ( 199 ) pa - matsara rAkhavAMthI jIvapradveSikI ane potAne pIDA karatA evA kAMTA - patthara vagere ajIva padArtha upara dveSa thAya te ajIvaprAdve0 kriyA kahevAya. A kriyA 'krodha kaSAyodayI jIvane hoya. ( mATe 9 mA gu0 sudhI. ) 4 pAritApanikI kriyA - paritApa eTale tADanA tarjanAdikathI saMtApa upajAvavo te pAritA0 kriyA ve prakAranI che. tyAM strI putrAdikanA viyoge potAne hAthe potAnI dehane mAyuM phosaifi karIne athavA bIjAnI dehane paritApa - saMtApa upajAvatAM svahasta pAritA, ane tevI rIte bIjAne hAthe karAvatAM pa rahastapAritA0, kriyA kahevAya A kriyA bAdara kaSAyodabI jIvane hoya mATe navamA guNa0 sudhI hoya. 25 prANAtipAtikI kriyA - apavartanIya AyuSyavALA jIvanA prANano atipAta - vinAza karavAthI utpanna thayelI te prA 1 pannavaNAjImAM cAre kaSAya rAgadveSarUpe gaNelA che te apekSAe cAre kaSAyodayI jovane paNa e kriyA gaNI zakAya. ( iti vicArasAra: ) * navatatvabhAdhyamAM A pramANe che ke-trI putrAdikanA viyogathI pIDA pAmelo jIva potAne hAthe athavA parane hAthe potAnI chAtI kUTe mAthu kUTe to svapAritApanikI ane putrazi. pyAdikane tADanA tarjanA kare te paraparitApanikI kriyA kahevAya 2 navatattvabhAdhyamAM A pramANe che ke - parvatanA zikharaparathI paDa, pANI athavA agnimAM jhapApAta karavo athavA zastra mAravAdikavaDe potAne hAthe athavA parane hAthe potAnA prANa gumAvavA te svaprANAtipAtikI ane moha lobha ke kodhanA AvezavALAe potAne hAthe athavA parane hAthe bIjAnA jAnalevA te paraprANAtipAtikI, tathA pannavaNAjImAM A kriyA apavarttanIya AyuSyavALA jIvapara lAgu paDe. ema kA che, kemake anapavatrtanIya AyuvyavALAnA prANa ApaNAthI gumAdAya nahi, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 200 ) || zrI navatastravistarArthaH // nAti0 kriyA paNa pUrvokta prakAre svahastikI ane parahasti kI ema ve prakAre che. A prANAti0 kriyA asaMyata ( avirata ) jIvone hoya che mATe 5 mA guNa sudhI che. A kriyA haNelo jIva maraNa pAme to ja lAge anyathA nahi. . 6 AraMbhika -- AraMbha ( koika kArya karavAnI pravRtti ) thI utpanna thayelI te AraMbhika kriyA ve prakAranI che tyAM jIvana ghAta karavarUpa kArya pravRttivALI je kriyA te jIva AraMbhi kI, ane citra athavA koraNI vagerethI banAvelA jIvAMne ghAta karavArUpaH pravRtti te ajIva AraMbhikI. A kriyA sarva pramAdayogI jIvone hoya che mATe 6 ThA guNa0 sudhI che. 7 pArigrahikI kriyA - parigraha ( dhanadhAnyAdikano saMgraha vA mamatvabhAva ) thI utpanna thayelI te pArigra0 kriyA ve prakAranI che. tyAM dhAnya- Dhora - dAsa-dAsI vagere jIvanA saMgrahathI jIva pArigra0, ane AbhUSaNa vastra ityAdi ajIvanA saMgrahathI ajIvapArigra0 kahevAya, A kriyA parigrahanA atyAgI jIvone hoya che, mATe 5 mA guNa0 sudhI che, 8 mAyApratyayikI kriyA - mAyA eTale chaLa prapacathI utpanna thayelI te mAyA pra0 kriyA ve prakAranI che, tyAM aMtaraMgamAM duSTa bhAva hoya chatAM bahArathI zuddhabhAva darzAvavo. e pramANe potAno bhAva viparItapaNe dekhADavo te AtmabhAvavacanamAyA pra0, ane bIjAnI jUThI sAkSI pUravI, khoTo lekha lakhI Apako ityAdi parabhAvavaMcana mAyApra kriyA kahevAya zrI pannavaNA d jImAM paNa A kriyAne mAtra 7 mA guNa sudhIja kahI che, i 1 mAyA mohanIyanA udayanI apekSAe to e 9 mA guNa sudhI saMbhave, parantu ahiM mAyA prapaMcano pravRtti rUpa kriyA ga gelI che mATe. tevI, pravRtti to 7mA guNa sudhIja pannavaNAjI mAM saMghAdikanA kAraNathI kahelI che ane 8-9 me guNasthAne mAyA udayarUpe hoya paNa pravRtti rUpa na hoya Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azravatattve kriyAvarNanam // (201) ___ avataraNa- A gAthAmAM mithyAdarzanapratyayikI vagere 8 kriyAo kahevAya che. // mULagAthA 23 mI // micchAdasaNavattI, apaJcakkhANI ya diThi puhiy| pADucciya sAmaMto-vaNIya nesatthi sAhatthI / / 23 // // saMskRtAnuvAdaH // mithyAdarzanapatyayikI apatyAkhyAnikI ca dRSTikIspRSTikI ca pAtityakI sAmaMtopanipAtikI naizastrikI svAstikI 23 // zabdArthaH // micchAdasaNavattI-mithyAdarzana | pADuciya-mAtityakI kriyA pratyayikI kriyA | sAmaMtovaNIa-sAmaMtopanipAapaJcakravANI apratyAkhyAni tikI kriyA kI kriyA | nesatthi naizastrikI (athavAya-ane __naisRSTikI) diTThI-dRSTikI kriyA sAhatthI-svAhastikI kriyA puTThI-spRSTikI kriyA (vA pRSTikI) gAthArtha:- mithyAdarzanapratyayikI, apratyAkhyAnikI, dRSTiko, spRSTikI, prAtityakI, sAmaMtopanipAtikI, naizasrikI ( athavA naisRSTikI) ane svAhastikI kriyA. vistarArtha : 9 mithyAdarzanapratyayikI kriyA-jagatamA je padArthoM je rUpe vidyamAna che te padArthoMne tevarUpe na mAnatAM viparIta rUpe mAne te mithyAda0 pra0 kriyA be prakAranI che, tyAM sat padArthoMne sat mAne paNa te sat padArthanA keTalAeka guNaparyAyane viparItapaNe mAne. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (202) // navatacavistarArthaH / / jepaphe keTalAeka darzanAlA AtmA dehavyApI che topaNa ema mAne cha ke bhAtmA AThAnI parvarevApramAga vyApta cha, athavA eka tandula mAtra jeTalo che e pramANe nyUnapaNe mAne che, ane keTalAeka darzanavALA AtmA sarvavyApI che, 500 dhanuSya jeTalo che ityAdi a. vikaraNe mAne te UnAtirikta mithyAda0ma0 kriyA. ane jeo AtmA cha ja nahiM ityAdi mULathI viccheda mAne te tadvyatirikta mithyA da0pra0 kriyA kahevAya. A kriyA samya0 moha sivAya darzana cha kanA udayapI hoya mATe trIjA guNasthAna sudhI che. 10 apratyAkhyAnikI kriyA- je padArthanA upayoganA jyAM dhI tyAga nadhI karyo tyAM sudhI je atyAgavRtti saMbaMdhi karma prApta thAya che te apratyA0 kriyA ve prakAranI che. tyAM sajIvavasta ono tyAga na kare te jIvaapratyA, ane ajIva vastuono tyAga na hoyato ajIva apratyA0 kriyA kahelAya. parabhavamAM je je kalero choDayAM che ane je je zastrAdi jIvopayAtanAM sAdhanA nai pAra karyA che te te kalevaro ane zastrAdi nimittatho je je hiMsAdi thAya che te te sarva karmano Azraya jIvane A bhavamAM paNa lAgu paDe che mATe dharmamArganA jANanAra jIvoe pUrvabhavomAM karelAM sAdhano sabaMdhi AvatA Azravano tyAga karavo teja zreya. skara cha, vaLI je je cIjo ApaNA upabhogamAM svapne paNa AvatI nathI tevI tevI aprApya cIjono paNa jyAM sudhI tyAga nathI karyo tyAM sudhI tatsaMbaMdhi karmabaMdha AtmAne nirantara vartI rahayo che. mATe tevI aprApya cIjono paNa tyAga karavo zreyaskara che. A kriyA avirativaMta jIvoneja hovAthI cothA guNa sudhI hoya che. 11 dRSTikI kriyA- jIva athavA ajIvane rAgAdikathI dekhatAM je kriyA lAge te anukrame jIvadRSTikI ane ajIva 10 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || Azravatattve avatavarNanam // (203) kriyA ema be prakAre jANavI. A kriyA sakaSAyI cakSurindriyavALA jIvone hoya che mATe 10 mA guNa0 sudhI che. 12 spRSTikI kriyA-jIva athavA ajIvane rAgAdike sparza karavo te jIvaspRSThikI ane ajIvaspRSTikI e pramANe be pakAranI che. strI vagerene rAgathI AliMgana karatAM A vastu ghaNIja suMbALI che A vastu ghaNIja komaLa che e pramANe rAgabhAvathI strI azva tathA bIjI koi ajIvavastune paMpALatAM- hAtha pheravatAM ai kriyA saMbaMdhi Azrava Aveche. ahiM spRSTikIne badale pRSTikI kriyA paNa jIva ajIvane (vA jIvaajIvasaMbaMdhi) rAgadveSathI pUchatAM be prakAranI gaNelI che. A kriyA sarAgI jIvane hovAthI 10mA guNa0 sudhI che. 13 pAtityakI kriyA- anyane Azrayi je karmabaMdha athavA rAgadveSa utpanna thAya te prAtityakI kriyA be prakAranI che. tyAM anyajIvanA nimittathI ApaNane rAgadveSa thAya to jIvaprAtityakI ane (staMbhAdikamAM zIrSa aphalAtA) staMbhAdi ajIva padArthanA nimitte je rAgadveSa upaje te ajIvapAtityakI kriyA gaNAya. 14 sAmaMtopanipAtikI kriyA-samaMtAt-cAre bAjuthI upanipAta eTale lokanu AvI vu thAya arthAta jenAvaDe sarvabAjuthI loka AvI bhegA thAya tevI kriyA te sAmaMtopa0kriyA be prakAranI che. tyAM koi sAro sAMDha-Akhalo-cA baLada vA hasti ityAdika lAvela hoyato tene ghaNA loko jovA AvatAM sAro hoya ne prazaMsA kare to teno mAlIka khuza thAya. ane koi 1 navatatvabhASyamAM" pUrvanA pApamA upAdAna kAraNa rUpa adhikaraNane Azrayi utpanna thayelI kriyA te prAtityakI." pama kahayuM che. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 204) ||shrii nvtcristraarthH| khoDa khAMpaNa kAhe to dveSavAko thAya ityAdika rIte jIva saMbaMdhi lokaju malag thatAM potAne rAprAdeSa thavAthI jIvasAmaMtopa0kri. yAne tevIja rIte ajIva padArthane jovA maLelA lokothI rAgadveSa thatAM ajIva sAmaMtopa0 kriyA lAge. nATaka ubhA karanArakhela tamAzA banAvanAra -kautuka dekhADanAra ityAdikane mukhyatve A kriyA saMbaMdhi Azrava gaNAya. A kriyA AraMbhAdikalA atyAgI jIvone hoya che mATe pAMcamA guNasudhI che.. 15 naisaSTikI kriyA- nisarjana phara eTale kADhavaM athAA pheMkavu athavA tyAga karavU tenAthI utpannathayelI kriyA te be prakAranI che. tyAM yantrAdivaDe kutrAdikamAMthI pANI kADhI khAlI karaghu ne jIva naiSTikI. ane dhanuSyamAMthI bANa je pheMkavaM te ityAdi abhI nisa * kriyA gaNAya. athavA guru vagairane e kiga A pramAge- ziSya athavA putrane (supAtra hoya chatAM) kADhI mUkanAM jI sa. ane eSaNIya ( niSa) bhAta pANI no syAga karatAM amo0 kriyA jAgo. A kriyA paNa pUrvavat pA~camA guNa0 mudhI kahI che. 16- svAstikI kriyA-potAne hAtheja jIvano ghAtAdi karavo te svAha0 kriyA ke prakAre che. tyAM potAnA hAthamA grahaNa karelA jIva padArthavaDe jIvane haNe te athavA potAne hAthena jIvane haNe te ema banne prakAre jIvasvAhastikI, ane potAnA hAthamAM rahelA khaDgAdi ajIva padArthavaDe jIvane haNe te athavA potAne hAtheja ajIvane haNe te ema banne prakAre ajIvasvAha. kriyA gaNAya, A kriyA paNa pUrvavat ' mA guNasudhI che. 1 ghaNA kALathI pravatelA paropadezita pApa kAryamAM bhAvI je anujJA( anumati) te na0 ( iti navatatvabhASye ; Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - // Azrayatattve kriyAvarNamam // (205) avataraNa- A gAthAmAM bIjI AjJApanikI vagere 9 ki. yAo kahevAya che. // mULagAthA 24 mI. // ANavaNi viAraNiyA, aNabhogA aNavakaMkhapaJcaiyA annApaogasamudA-Na pija doseriyAvahiyo // 24 // // saMskRtAnuvAdaH // AjJApanikI vaidAraNikI, anAbhogikyanavakAMkSamatyayikI anya prAyogikI sAmudAyikI premikI dvessikiiryaapthikii| . zabdArthaH ANavaNi--AjJApanikI kriyA paoga-prAyogikI kriyA viyAraNiyA-vedAraNikI kriyA samudANa-sAmudAyikI kriyA aNabhogA-anAbhogikI kriyA | pija-premikI kriyA aNavakaMkhapaccaiyA anavakAMkSA-dosa dveSikI kriyA pratyayikI kriyA iriyAvahiyA-i-pathikI kriyA annA-bIjI 21 mo ( vagere) gAthAthaH- AjJApanikI, vaidAraNikI, anAbhogikI, anavakAMkSApatyayikI, vaLI bIjI(21 mI vagere)kriyA sAmudAyikI, premikI, upikI, ane IryApathikI kriyA. (e sarvamalI 25 kriyAothI karmanuM Agamana thAya che. ) vistarArtha:___ 17 AjJApanikI kriyA-jIvane AjJA-hukama pharamAvatAM jIvaAjJApa0, ane ajIvane AjJA pharamAvatAM.( jAdugaravagerene ) ajIva AjJApa0 kriyA gaNAya. ahiM AjJA0 ne badale AnayanikI kriyA kahavAya che te paNa jIva vA ajIva vastune / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 206) // zrI navatatvavistarArtha / / aNAvatAM- maMgAvatAM jIvAnayanikI ane ajIvAnayanikI ema beprakAranI che. A kriyA paMcamA guNa0 sudhI kAraNa che.ke A kriyA jinAjJAnA ullaMghanapUrvaka potAnI buDie jIvAdipadArthone magAvavAthI lAge ema navatattvabhASyamAM kayu che, ane te cAritrI jIvone hotuM nathI mATe. 18 vaidAraNikI kriyA- jIva athavA ajIvane vidA svAthI-phoDavAthI-bhinnakaravAthI utpanna thayelI kriyA te jIva ane ajIva nA bhedathI be prakAranI che. ahiM vaidA0 ne badale vaitAragikI kriyA eTale vitAraNa-ThagavU tenAthI utpanna thayelI te paNa jIvAjIva bhede be prakAranI che. jepake jIva sadguNI hoya to paNa ThagavAnI buddhie durguNI kahe, athavA dubhASIyo jaima ekanI kahelI vAta vIjA ajANane kaMika abaLI rIte samajAve ityAdika te jIvavaitA0, ane ajIvapadArthanA paNa achatA guNadoSa kahe te ajIvavaitA0kahevAya ahiM sAmA jIvana hRdaya bhedAya tevAM mheNAM mAravAM kalaMka caDhAvaq-khaDgathI be.bhAga karavA-parane phALa paDe tevI khoTI khabara ApavI ityAdi kAryAthI A kriyA saMbaMdhi Azrava lAge. A kriyA bAdara kapAyodaya mudhI hovAthI 9 mA guNa sudhI che. -- 19 anAbhogikI kriyA- anAbhoga eTale upayoga rahitapaNe je levA-mUkavAdikanI kriyA karavI te be prakAranI che, tyAM upayogarahita-pramArjanAdi karyA vinA vastra pAtrAdi levA mukavAthI anAyuktAdAna kriyA. ane upayoga rahita pramArjanAdi karI levA mUkavAthI anAyuktapramArjanA kriyA gaNAya A kriyA jJA. nAva nA udayathI sakapAyI jIvane che mATe 10 mAguNa sudhI hoyache . 20 anavakAMkSApratyayikI kriyA- potAnA athavA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // Azravatattve yogavarNanam // (207) paranA hitanI AkAMkSA-apekSA rahita je Aloka ane paraloka viruddha eghu corI parastrIgamanAdi AcaraNa te sva anavakAMkSA ane para anavakAMkSA ema be prakAre che, A kriyA vAdarakaSAyodayapatyayika hovAthI 9mA guNa0 sudhI che. 21 prAyogikI kriyA - mana vacana ane kAyAnA zubhA. zubha vyApArarUpa je kriyA te prAyo0 kriyA. A kriyA zubhAzubha sAvadya yogavALAne hovAthI 5 mA guNa0 sudhI che. 22 samAdAna kriyA--jenAthI viSaya samAdIyate-grahaNa karAya te samAdAna eTale indriya te saMbaMdhi dezaghAtaka vA sarvopaghAnaka je vyApAra te samAdAna kriyA,arthAt jenAvaDe AThe kama samudAya paNe baMdhAya tevA prakArano indriyano vyapArate samAdAnakriyA athavA sAmudAyikI kriyA paNa kahevAyache A kriyA indriya apratavAlA jIvone hovAthI 5 guNa0 sudhI hoya che. 23 pramikI kriyA-- bIjA upara prema karavAthI athavA bIjAne prema upaje evAM vacanAdithI je kasaMbaMdha thAya te premikI kriyA. A kriyA lobhanA udaya rUpa hovAthI 10mA guNa0 sudhI che. ___ 24 dveSikI kriyA-- bInA jIvane krodha ane mAnarUpa dveSa upaje tevA AcaraNathI utpanna thayelI te, A kriyA bAdara kaSAyodayacALAne hovAthI 9 mA guNa0 sudhI che. 25 IpithikI kriyA--- iryA eTale gamanAgamanAdi kAyayoga ( upalakSaNathI vacana ane manoyoga ) eja patha- karma AvavAno mArga tatsaMbaMdhi je kriyA te IryApathikI kriyA. arthAta mana vacana kAyAnA akASAyikayoyathI utpanna thayelI kriyA te iryApa0 kriyA A kriyA 19-12-ne 13 mA guNa vAlA apAyI jIvane yogamAtrathIja hoya che. A yogamAtrathI baMdhAtuM sAtAve0 karma manohara varNagaMdharasasparzavALa paNa atirUkSa hAya che, jethI prathama samaye Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (208) zrI navatatva vistarArthaH // baMdhAya ane bIje mamaye vedAya che ane nirjare cha jethI AiryApa0 kabhanI sthiti mAtra be samayanIja che ane apAyI jIvane eka zAtAvedanIyana baMdhAya che bIju koi karma baMdhAya nahiM A kriyA vadhyamAna ane vedyamAna e be bhedathI be prakArano che. tyAM prathama samaye vadhyamAna ane vIje samaye ghedyamAna jANavI.e pramANe Azrava tatvanA kahelA bheda ghaNAkharA evA paNa che ke sthUla dRSTie paraspara eka sarakhA jaNAya che jepake indriya AzravamAM cakSuindriya dRSTikI kriyAmAM ane sparzanendriya spRSTikI kriyAmA antargata thAya che. cAre kapAya prema pratyayikadveSapratyayika-prAdveSikI mAyApratyayikamAM yathA yogya antargata thA. ya che, tathA pAMce avrata sAmAnyataH apratyAkhyAnikI kriyAmAM ane vizeSataH phelaM atrata prANAtipA0 kriyAmAM tathA pAMca avrata pa. rigrahika kriyAmAM samAya cha, traNe yoga prAyogikI kriyAmAM samAya che, e pramANe indriyAdi piMDabheda sAthe kriyAo te paNa paraspara sAkhI jaNAya che jemake prAyogikI kriyAmAM kAyikI samAya che. prAdeSikI ane dvaSapratyayikI eka sarakhI jevI che ityAdi rIte A. zravatatvanA 42 bheda sarve paraspara bhinna paDatA nathI ema sthUla draSTie bhAse che nopaNa sUkSma draSTie vicAratAM sarva bhedamAM pheraphAra mAluma paDe che jemake cakSundriyano Azrava indriya nimittaka che ane draSTikI kriyAno Azraya te kriyA nimittaka che ityAdi paraspara bheda mUkSma budhie vicAravA. (iti nata0 bhA0 ) punaH prajJApanAmUtramA kAyikI thI apratyA0 kriyAsudhInI 10 kriyAA ye vibhAgamAM (5-5 varNavelI che, ane ThANAMgajI mAM bebe kriyAo judI judI varNavI che, punaH ThANAMganImAM e sarve kri yAone karmapudgalagrahaNanA kAraNanI mukhyatAe ajIvakriyAo kahI che. ane vicArasAramA jIvanApariNAmanA mukhyatAe jIvakri. yAo kahI che, ane jIvanI tatvazraddhAna mithyA svabhAva-mizrabhAvasamyaktvabhAve pariNati te jIvakriyA gaNI che. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // AzravapariziSTam // (204-ka.) A pramANe ThANAMgajI prajJApanAjI-navatacabhASya-vicArasAraprakaraNa ityAdi granthone AdhAre kriyAogeM varNana karyu. A betA. loza AzravonuM karmabandhamAM hetupaNuM jANI jema bane tema AzravasthAnothI nivartI karmabandhanathI alaga thaq eja zAstrabodhanuM phala che. // AzravatattvapariziSTam // narakagatimA 41-eka IpithikI kriyA vinA zeSa AzravanA 41 bheda narakagatimAM hoya che. IryApathikI kriyA kevaLa yogapratyayika cha; ane. te yoga kapAyarahita 11 mA guNasthAnathI yathAkhyAta cAritra sadbhAve hoya che, tevU yathAkhyAta cAritra nArakane hoya nahiM mATe iryApathikI kriyA saMbaMdhi Azrava paNa na hoya jethI 5 indri ya-4 kaSAya-5 avrata-3 yoga ane 24 kriyA e 41 .. Azravabheda hoya. tiryaMcagatimA 41--narakagativata. devagatimA 41-narakagativat.. manuSyagatimAM 42-yathAkhyAta cAritra manuSyagatimAM hoya che. mATe te cAritranA kAraNathI kevaLa yogapratyayika IryApathikI kriyA paNa hoya che jethI manuSyagatimAM AzravanA sarva bheda 42 hoya. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (208 - kha.) || navatazva vistarArthaH // ekendriyamAM 30 - dRSTikI kriyA cakSudarzanavALA jIvane hoya, prAtItyakI, sAmaMtopaniprAtikI, AnayanikI, ane AjJAprayogikI e cAra kriyA dIrghakAlikI saMjJAvALA vacanayogIne hoya, ane ekendriya jIvamAM cakSudarzana ane vacanayogano abhAva hovAthI e pAMca kriyA ane chaThThI IrSyApathikI kriyA to pUrvokta kAraNathI na hoya mATe 19 kriyA hoya che. indriya AzravamAM 1 sparzanendriya saMbaMdhi Azrava che, kaSAya 4 che, ane yogamAM 1 kAyayogAzrava che, avrata 5 che mATe sarva maLI 30 Azravabheda hoya che. dvIndriyamAM 32 - ekendriyamAM je 30 Azravabheda kA temAM 1 rasanendriya ane 1 vacanayoga e ve adhika hovAthI dvIndri yamAM 32 Azrava hoya che.. trIndriyamAM 33 - dvIndriyanA 32 AzravamAM 1 ghrANendriyAzrava adhika karatAM trIndriyama 33 Azravabheda hoya. caturindriyamAM 35 - trIndriyanA 33 AzravamAM 1 cakSurindriyAzrava, ane dRSTikI kriyA adhika karatAM 35 Azravabheda caturindriyamAM hoya. paMcendriyamAM 42 - paMcendriyamAM garbhajamanuSyane sarve Azrava bheda hoya. pRthvIkAyAM 30 - - ekendriyavat. apUkAyama 30 - - ekendriyavat. te kAyama 30 - ekendriyavat. vAyukAyama 30 - ekendriyavata. vanaspatikAyama 30 - - ekendriyavat. asakAyama 42 - manuSyagativat. // ityAzravatattvapariziSTam // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avataraNa - A gAthAmAM saMvaratacvanA 57 bheda kahevAya che || mULagAthA 25 mI 11 samiIguttiparisaha - jaIdhammo bhAvaNA caritANi paNatiduvI sadasavAra paMcabheehiM sagavannA // 25 // atha saMvaratava samii samiti guti - gupti parisaha - pariSaha jahadhammo yatidharma // saMskRtAnuvAdaH // samitiguptipariSahayatidharmANi bhAvanAzcAritrANi paMcatridvAviMzatidazadvAdazapaJcabhedaiH saptapaJcAzat // 25 // bhAvaNA - bhAvanA caritANi cAritra paNa - pAMcabheTa * zabdArtha ti-traNabheda duvIsa-bAvIzabheda dasa - dazabheda bAra-bAra bhe paMca-pAMca bherafe - bhedavaDe sagavannA - sattAvanabheda gAthArtha :- pAMca samiti-traNa gupti-bAvIza pariSaha-10 yatidharma - 12 bhAvanA ne pAMca cAritranAbhedavaDe saMvaratasvanA 50 bhedale. vistarArthaH - - sam - samyaka upayogapUrvaka iti pravRtti te samiti, tathA pari-samantAt sarvavAjuthI athavA sarvaprakAre Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (210) || zrI navatazva vistarArthaH // * saha-kaSTa sahanakara paNa sadoSa AcaraNa na karavUM te pariSaha. tathA yati- mokSamArgamAM je yatna- prayatna kare tevA muniono je dharmayatidharma tathA mokSamArga tarapha ruci badhe tevuM cintavana te bhAvanA ane caya - AThe karmano saMcaya samUha tene je rikta rikta kare- khAlI kare te cAritra kahevAya. e sarva navAM AvatAM karmane rokanAra hovAthI saMvararUpa kahevAyace. have AgaLanI gAthAo mAM tenA uttarabhedonaM svarUpa kahevAya che * avataraNa - pUrva gAthAmAM pAMcasamiti ane traNagupti sAmAnyathI kahI tenAM nAma A gAthAmAM kahe che. mULa gAthA 26 mI iriyA bhAsesaNAdANe, uccAre samiIsu a maNagutti vayagutti, kAyagutti taheva ya || 26 || // saMskRtAnuvAdaH // IrSyA bhASeSaNAdAnAnyutsargaH samitiSu ca manoguptivaM coguptiH kAya guptistathaiva ca // 26 // zabdArthaH // iriyA - IryAsamiti bhAsA - bhASAsamiti esaNA - eSaNAsamiti AdANa-AdAnasamiti uccAre - utsargasamiti samii samiti (samyaka pravRtti) 11 a-vaLI maNagutti-manogupti vayagutti - vacanagupti kAyagutti kA yati - taheba - temaja ya- vaLI Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvaratattve samitivarNanam // (211) gAthArtha:- IryAsamiti-bhASAsamiti -eSaNAsamitiAdAnabhaMDamattanikhkhevaNAsamiti- ane utsargasamiti ( athavA pAriSThApanikAsamiti ) e pAMcasamiti, temaja vaLI managupti vacanagupti ane kAyagupti ( e ATha pravacanamAtA) te saMghara tattva che ( arthAt e 8thI karma rokAya che.) __ vistarArthaH- samyaka upayogapUrvaka pravRtti te samiti,ane sAvadhayogathI nirvRtti te gupti, navAM AvatAM karmoMne rokavAmAM sAdhanabhUta che. tenA uttarabhedana svarUpa kahevAya che. 5 samiti AgaLa yugamAtra ( hAtha ) bhUmine dRSTithI jotA ane bIjalIlotarI-pANI-tathA sajIva vagerethI sajIvabhUmine varmatA mArgamAM cAlavU te IsAmati je vacana satya hoya ane kahevAyogya hoya vaLI je satya asatyamizrita na hoya, ane je budhdhivaDe vicArelaM hoya, madhura hoya alpa hoya, kAryaprasaMga vALuja hoya,gavarahita hoya,TuMkArAditucchatArahita hoya, mvaparane hitakArI hoya, marmavALu na hoya ityAdi mokSamArgane anu. kULa vacana bolag te bhASAsAmiti ____ siddhAntamAM kahelI vidhi pramANe 42duSaNarahita AhArapANI aMgIkAra karavAM te eSaNAmamiti prathama bhUmIne cakSubaDe joi pramArjine vastrapAtrAdikane paNa joi pra. mArjIne bhUmipara mukavA ane levAM te AdAna samiti (AdA. nabhaMDamattanivevaNAsamiti) prathama bhUmine cakSuvaDe joi pramArjIne(nirjIva jagyAmAM) vaDInIti ( jhADo ) laghunIti ( pezAba ) zleSma-thuka ityAdi dehanirgata zucipadArtha temaja koikavakhate vadhelAAhArapANI ityAdi paraThave Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (312) || zrI navatazvavistarArthaH // ( tyAge - visarje) te utsargasamiti ( athavA pAriSThApanikA samiti ) kahevAya. // 3 gupti // manane sAvadha mArgamAMthI rokI niravaya mArgamA joDanuM te manogupti 3 prakAranI hai. tyAM ArttadhyAna ane raudradhyAna saMbaMdhI manovyApArano syAga karavo te akuzalanirvRtti rUpa, dharmadhyAna ane zukladhyAnamA manane pravatavituM te kuzalapravRttirUpa, ane manovyApArano sarvathA ( kevalipaNAmAM yoganirodha vakhate ) tyAga karavo te yoganirodha rUpa manogupti kahevAya. tathA vacanano sAvadha vyApAra rokI niravadya vacana bolavu te vacanagupti ne prakAranI hai. tyAM bhUsaMjJA- zirakaMpana - hastacAlana ityAdi saMjJAono tyAga karI maunapaNu aGgIkAra karate mInAvalaMbinI ane vAcanA - pRcchanA - parivartanAdi vakhate muhapatti rAkhIne bolavu te vAniyaminI, kahevAya. zaMkA -- bhASAsamiti ane vacanaguptimAMzu taphAvata ? uttara - canagupti te sarvathA vacananirodha karavArupa ane niravadyavacana bolavArUpa ve prakAranI hai ane bhASAsamiti to niravaya vacana bolavA rUpa eka prakAranI hai e pramANe taphAvata che. (iti aaaaaaa . ) kAmavRttine sAvamArgamAMthI rokI niravadyamArgamAM joDavI te kAya gupti ve prakAranI che. tyAM upasargAdi hote chate paNa kAryo tsargayI calAyamAna na dhanuM, ane kevaline yoganirodha vakhate zarIravyApArano sarvathA tyAga thavo te ceSTAnirvRtti rUpa, aMne siDAaari kI vidhi pramANe kAyAnuM calana - gamanAgamanAdi thAya te yathAsUtraceSTA niyaminI kAya gupti kahevAya. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvaratacye pariSahavarNanam // (213) avataraNa - 25 mI gAthAmAM pariSaha sAmAnyathI kalA te 22 pariSaeri nAma kahevAya ke. temAM paNa A gAthAmAM 14 pariyaha kahe le 11 mULa gAthA 27 mI. // khuhA pivAlA sI unheM daMsA celAraitthio | variyA nisihiyA sijjA, akkosa vaha jAyaNa // 27 // || saMskRtAnuvAdaH // kSudhA pipAsAzItamuSNaM, dezo'celako'ratiH striyaH / caryA naiSedhika zayyA, Akrozo badho yAcanA // 27 // | zabdArthaH // khuhA - dhApariSaha pivAsA - pipAsA parisaha sI- zIta pariSaha unheM uSNa pariSada daMsa- deza pariSaha acela - acelaka pariSaha (nagna pariSaha ) arai arati pariSa 4-43 sthio -- strI pariSaha riyA -- paryA pariSaha nisihiyA - naiSedhikI pariSaha sijjA - zayyA pariSaha akosa-Akroza pariSaha havadha pariSaha jAyaNA - yAcanA pariSaha gAthArtha:-- kSudhApari0 - tRSApari0 - zItapari0- uSNapari0 - daMzapari0 - acalekapari0 atipari0 strIpari0 - caryApari0 naiSedhikapara0 zayyApari0 - Akrozapari0-vadhapari0-yAcanApari0 W vistarArdha - pUrva gAthAmA 5 samiti ane 3 guptinuM svarUpa hyA bAda have A gAthAthI 22 pariSahanuM svarUpa kahevAya che. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (214) ||shrii navataca vistarArthaH / / kSudhAne sahana karavI paNa sadoSa AhAra na grahaNa karavo te kSudhA pariSaha. :zrI uttarAdhyayanajImAM kA che ke-" zarIra kSudhAvaDe vyApta thaye chate tapasvI ane parAkramI sAdhu phaLAdika chede nahi, chedAve nahi, rAMdhe nahi, ane raMdhAve paNa nahi. kAkajaM. ghAvanaspati sarakhAM atikRza ( durbala ) bAhu jaMghAdika thaye chate, ane zarIramA ekalI naso dekhAtIhAya tevU durbaLa zarIra thayechate paNa AhAra pANInu parimANa jANanAra muni manane dilagIra karyA vinA saMyama mArgamAM vicare" 1 dRSTAnta--ujjayinI nagarImA hastimitra nAmanA zraSTiga potAnI vInA maraNaviyogathI vairAgya pAmI pAtAnA putra i. stibhUtisahita dIkSA aMgIkArakarI, tyArabAda bhojakaTa deza tarapha vihAra karatAM mArgamAM mahA araNyanI aMdara hastimitra munine pagamAM evo kAMTo vAgyo ke eka pagalaM paNa AgaLa cAlavAne azakta thayA. bIjA muniIe upADIne nagaramA pahIcADavArnu kahyA chatAM paNa hastimitramunie kaDaM ke mArga maraNa najokamAM Avela hoSAthI have hu~ koine zrama ApavA itaratA nathI mATe A bhayaMkara araNyamAMthI tamo marva kuzalatApUrvaka nagaramAM jAo ane hai to ahiMja dehatyAga karIza. tyAgvAda munio vihAra karI gayA, paraMtu putra munine pitA pratye nA prama choDI AgaLa javu azakya thaDa eDayu. jethI pitAmunie ghaNa samajAvyA chatAM paNa putramuni pitAno sevAmAMja gyA. tyAra bAda hastimitramani kALadharma pAnyA chatAMpaNa putramani mAhathI jovatAja jANe che. have pitAnuni kALadharma pAmI deva thayA tyAM avadhijJAnathI araNyamAM paDelu potAnuM kalevara ana putra bannane dekhI te deve kalevaramA praveza karI patrane gAMcarI javA mATe kahayu. puDhe kahathu ke A araNyamAM gocarI koNa Ape ? tyAre pitAdeve kaiyu ke vRkSonI AgaLa dharmalAbha devAthI vRkSAMnI aM. dara rahelA loka gocarI Apaze. e pramANe pitAnu vacana aM. gIkAra karI putra vRkSonI AgaLa dharmalAbha kahI ubhI rahe . Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvaratace pariSahavarNanam // (215) - tRSAne samyak prakAre sahana karavI paNa sadoSa pANI na vApara, te tRSApariSaha kahevAya. zrI uttarA0mAM kA che ke " ekAte mArgamAM jato, tRSAthI vyAkuLa thayelo, sukAi gayelA mukhavAlo, paNa muni (pANI saMbaMdhi zAstrokta ) maryAdAnuM ullaMghana ne kare" tyAre devamAyAthI vRkSanI aMdarathI nIkaLelo manaSyano alakRta hAtha gocarI vhorAve che. A pramANe kaMDaka divasa vyatIta thayA bAda punaH teja munio vihAra karatA A araNyamAM AvyA, ane A sarva banAva dekhI Azcarya pAmI putrane pitA maraNa pAmyA che, ane niraMtara sadoSa evA devapiMDano tU AhAra kare che e pramANe ghaNI zikhAmaNa. ApavAthI te putramuni paNa punaH doSanI AlocanA lai munionI sAthe radyA. ahiM keTalAeka AcArya phaLAdika AhAra hote chate paNa gocarInI vidhithI AhAra pANI lIdhAM mATe putre kSudhApariSaha jItyo ema kaDe che ane keTalAeka kahe che ke vRddha evA pitA munie atikaSTa chatAM phalAhArAdi nahiM karI maraNaM aMgIkAra kayu mATe pitAmunie kSudhApariSaha jItyo ema kahe che. ( apekSApUrvaka banne ghAta satya che. ) 1 dRSTAnta-ujjayinI nagarImA dhanamitra nAmanA vaNike dhanazarmA putra sahita dIkSA lai bIjA munio sahita elagapura tarapha vihAra karatAM mArgamAM madhyAnhakALe dhanazarmA bALamuni grISmaRtunA sakhta tApathI atyaMta tRSAkula thayA. jethI cAlavAnI zakti ochI thatAM vAraMvAra pAchaLa rahI jAya che. dhanamitra pitA potAnA putranA premathI samudAyathI pAchaLa rahI putra sAthe cAle che. tyArabAda rastAmAM nadI AvatAM putrapremathI kalyu ke he vatsa hu~ jANu cha ke tane tRSA lAgI che chatAM mA rI pAse nidoSa pANI nahi hovAthI zu kare ? parantu A nadI. nu pANI potAnojIva bacAvavAne mATe pI! kAraNa ke atyanta ApadAmAM buddhimAno paNa niSedha karela kArya bina upAye aMgIkAra kare che. nItizAstramA kahUthu cha ke jo zreSTa kriyA rakSaNa kara Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (216) // zrI navatatvavistarArthaH / / vAne sarvathA asamartha hoya to niSiddhakriyA paNa AcaravI, jema rAjamArga ghaNA kAdavatho kharAba thayo hoya to paMDito paNa bIjA avaLA mArge thaine jAya che." vaLI A nadInaM pANI pIne pachIthI AlocanA lai zuddha thaje. e pramANe putrane upadeza dI. dhA chatAM paNa putra pANI pIto nathI tethI bALamuni mane dekhaze tyAMsudhI lajjAthI pANI nahiM pIye ema vicArI pitAmuni na dI utarIne zIghra putra dekhI na zake teTale dUra cAlIM gayA. have ahiM AgaLa cAlavAne asamartha bALamuni nadImA rahyA chatA vicAravA lAgyA ke A vakhate hu jaLa pIne pazcAt guru pAse prAyazcita laiza ema vicArIne pANInI aMjalI bharI pIvAmAde mukha AgaLa ANe che teTalIvAramA aho janatatvane jANanAra hai apavAda mArgarnu AlaMbana lai asaMkhyajIvAtmaka eka binduvALA pANImA rahelA asaMkhya jIvone mArA eka jIva mATe kema ha'' ityAdi bhAvanA bhAvI aMjaLImAM bharelu jaLa yatanApUrvaka nadI. mAM mUkI dai mahAkaSTe nadI utarI nadInA kinArApara paDayA. ane dharmanI dRDhatApUrvaka tRSAnA vyAkuLapaNAthI uttama mamAdhipa kALa karI te bALamuni devalokamAM devapaNe utpanna thayA. tyAM avadhijJAnathI potAno pUrvabhava dekhI ane AgaLa jai bALamuni nIrAha jotA ubhA rahelA pitAne dekhavAthI tutaM pota nA mRtaka levaramA praveza karI pitAnI pAse jai pahocyo. ane banne mu. ni mArgamA samudAya bhegA thai gayA. have sarva manio tRSAvaTe vyAkuLa thayelA joi devamunie rastAmA gokaLa banAvI dahiM chAza vhorAvI tRSArahita karyA. e pramANe mAga moTo hovAthI bacce vacce ghaNAM gokuLa banAvI munionI tRSA zAnta karI tyAravAda, potAnI mAyAjALa munione jaNAvavA mATe te deve AgaLatA munionuM chellA gokuLane sthAne upadhinu rvITaNa bhulAvI dIdhuM. te muni dUra jaine potAnI upadhi mabhArI pAchA vaLyA tyAM upadhInu vITaNu tI dekhyu paNa gokuLa na dakhyu. tyAMthI te vIMTaNuM lai samudAyamAM AvI malyA ane vIMTa' dakhyu paNa gokuLa nahotu ema kahevAthI sarvee anumAna kayu ke e sarva devakRta hovu joie. teTa lAmA te deve pragada thai pitA sivAya nA sarva munine namaskAra ko.. pitAmunine nahiM namavAna Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMgharatave pariSahavarNanam // (217) mA zIta ( ThaMDI ) ne samyak prakAre sahana karavI paNa agni vagere sadoSAcaraNathI nivAravI nahiM te zItaparisaha. kA che ke " rukSa zarIravALA ane gAme gAma vihAra karatA munine koi vakhata atyanta zIta lAge sopaNa zItanA bhayathI svAdhyAyAdi avasaranuM ullaMghana na kare, tathA mAre zIta nivAraNakaravAne makAna vigere sAdhana nathI, kAMbaLa vastra vagere nathI, hUM agnie tApU ityAdi dIna ciM. tavana muni ne kare kAraNa pUchavAthI deve potAnoM sarva vRtAMta jaNAvyo, ke A pitAmunie mane lacitta aLa pIvAnI AjJA ApavAthI huM . danA karatI nathI. jo e AzA pramANe ghayoM hota to durgatimAM aneka bhava bhramaNa karata. paLI teja pitA teja guru ane teja pUjya kahevAya ke je potAnA putrAdine unmArga na pravAve, epramANe devanI hakIkata sAMbhaLI larva munio Azcaryasahita nagaramAM pahoMcyA ane deva paNa protAne sthAne gayo. 1 dRSTAnta-rAjagRhInagarImA cAra mitraSaNikoe zrIbhadra. dhAhu svAmI pAse dIkSA lA uttama yogyatA prApta karI pakAkI vihArapratimA ( abhigraha ) aMgIkAra karI. e pratimAmAM evI abhigraha hoya che ke vihAra athavA bhojana zrIje prahareja thAya ane trIjo prahara pUrNa thA cothA praharamA prAraMbhamAM je jyAM hoya te munie tyAMja ubhA rahI bIjA 7 prahara sudhI pratimAe ( kAussaggAdi dhyAna vizeSamAM) rahe. e pramANe te cAre munioe ekAki vihArakalpa aMgIkAra karI . vihAra karatA tyAMja rAjagRhanagaramAM padhAryA. e vakhate bharaziyALAmI hemaMta Rtu cAle che. atyaMta zIta paDe che. have te cAre munio vaibhAragiripara AvyA hatA tyAMthI nagaramAM zrIje prahare go. carI karI punaH vaibhAragiri tarapha jAya che tyAM eka munine vaibhAragirino guphAne dvAre AvatAM, bIjA munine nagaranA udhA. namA AvatAM. trIjA munine udyAnanI pAse, ane cothA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (218) ||shrii navatatvavistarArthaH // garamIne samyak prakAre sahana karavI paNa sadoSa AcaraNathI zItalatA na sevavI te uSNapariSaha kahevAya. kA che ke " garama tapIgayelI pRthvI-retI-ane zilAdikathI. tRSAvaDe utpanna thayelA dAhathI, ane sUryanAM kiraNonI garamIthI saMtApa pAmelA muni candra-candana-pavana ityAdithI mane zAtA kyAre thaze? evI dInasA na rAkhe. tathA uSNatAthI saMtApa pAmelA muni snAna na icche, gA. tra para jaLa chaMTana na kare, ane kapaDAdithI vAyu paNana nAkhe" munine nagaranA daravAjA bahAra AvatAM trIjI prahara samApta tha. vAthI te muni mahAtmAo te te sthAneja kAunsaggadhyAne ubhA rahyA. tyAM guphAdvAre rahelA muni parvatanI atyaMta zIta lAgadhA thI samAdhipUrvaka pahele prahare kALadharma pAmyA, bIjA muni parva. tanI nIce ochI ThaMDI lAgavAthI bIje prahare. trIjA muni zrIje prahare, ane cothA muni cothe prahare kALadharma pAmyA. e pramANa jema e cAre muni mahAtmAe zItapariSaha mahana ko tema a. nya munie paNa zItapariSaha sahana karavI. temaja zrAvake paNa yathAyogya zItapariSaha sahana karavI. 1 dRSTAnta-tagarA nAmanI nagagImA datta nAmeM vaNika. a. ne tenI bhadrA nAme strI cha. teone ati komaLa aMgadhALI ane bhadrapariNAmI arahanaka nAme nAnAbAlaka che. ahaM nmitrAcArya pAse dharma sAMbhaLI vairAgya pAmI te bannA nAnA bAlaka mAhita dIkSA aMgIkAra karI. have dattamuni pote mArAM mArAM miSTAnna kahorI lAvI potAnA bALamunine poSe che, paNa te arahannakane koda divasa snehathI gocarIe javA detA nathI. vIjA munio. nA manamA sahaja lAgaNI thAya paNa pitA putrane poSe temAM koNa kahI zake ? athavA koNa niSedha karI zake ! have grISmaRtu. mAM dattamuni kALadharma pAmyA ane arahannakamuni pitAvinAnA 'thayA tyAMce praNa divasa sudho to pitAnA pIDAyalA arahannaka munine zrIjA munooe gocarI lAvI ApIne pachI kA ke have Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvaratatve samitivarNanam // (219) to tame poteja gocarIe pharo, kAraNa ke pitAnI peThe harahameza koNa gocarI lAvIne Apaze ? dAjhyA upara DAma sarakhAM e vacano sAMbhaLI atyaMta dilagIrIpUrvaka arahannaka muni bIjA munionI sAthe bhikSA levA mATe gayA. koi paNa ghakhate upA. sarAthI bahAra nahiM nikaLelA arahannakamunine A grISmaRtunA tApamAM ghera ghera pharI gocarI lAvavAnA parizramatho ghaNo kheda thayo. paga retIthI dAjhe che, mastaka sUryathI tapI jAya che, i. tyAdi aneka vedanAthI vyAkuLa thai gabharAi gayelA arahannaka muni bIjA muniothI pAchaLa rahI koika zeThanI havelI nIce visAmo levA beThA. te ghakhate te mhelanI svAminI strI ke jeno pati prathama maraNa pAmyo che te A navayuvAma ane komaLa aMgaghALA rupavAna munine joi kAmAtura thai dAsI mokalIne bhikSAnA miSathI munine mhela upara potAnI pAse bolAvyA. ane aneka prakAranA upAyo karI mIThu mIThaM bolI munIne po. tAne AdhIna karyA. muni paNa mAdhupaNAnA kaSTathI kaMTALelA hovAthI A strI sAthe gRhavAsa mAMDI rahyA. have bhikSAcaryAe nikaLelA sarva munioe upAzrayamAM AvI jae che to arahannaka munine dekhyA nahI tethI munioe nagaramAMsarva ThekANe tapAsa karAvatAM paNa arahannakamunino patto lAgyo nahiM, tyAre ante munioe tenI mAtA sAdhvIne khabara mokalI ke tamAro arahannakamuni kyAM che ? te maMbadhi amoe zodha karI chatAM khabara malI natho mATe tamo paNa zodha kagavo. A samAcAra sAMbhaLatAmAMja mA. tA mAdhvI ekadama snehanA vazathI vilApa karatI nagaramAM he arahannaka : he arahannaka ! ema mo pADatI bajAre bajAra galIe gahI ane ghereghera zodhavA nikaLI, ghaNu pharI pharIne jyAre te zeThANInA mhela nIce AvI tyAre he arahannaka ! he arahannaka! pama vRmI pADatI sAdhvIno ne bIjA bhegA thayelA lokono koLAhaLa gavAkSamAM beThelA arahannake nIce dekhyo. ane mArI mAtA mAre mATe AvI durdazAmAM AvI paDI che ema ciMtavI punaH vaigagya utpanna thayo, ane karelA aghora kamano ati pa Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (220) ||shrii navatatvavistarArthaH // DAMsa-macchara-magatarAM vagere kSudra jaMtuoe upajAvelI pIDA samyak prakAre sahana karavI paNa te jIvonuM azubha na ciMtavaq te daMsapariSaha kahevAya. kA che ke-" maccharAdi jantuo zarIranuM mAMsa-rudhira khAtA hoya topaNa uddhega na karavo, teone uDADavA nahiM, manathI paNa teonA para dveSa na lAvavo, ane teone na ha. NavA parantu te tarapha bedarakAra rahevu" . zcAtApa karaghA lAgyo, ane nIce utarI mAtAne page lAgyo, mAtA paNa arahannakane dekhI turata zuddhimAM AdhI ane aneka prakAranI zIkhAmaNa ApI pharIthI cAritra aMgikAra karAvyu. arahannaka munie paNa punaH cAritra aMgIkAra karI utkRSTa vairA. gyavaDe gurunI AjJA mAgI nagara bahAra grISmaRtunA sakhta tA. pathI tapelI dhagadhagatI zilApara cAre zaraNa lai pAdapopagamana anazana aMgIkAra kayu. ane paMca parameSTinu smaraNa karatA a. rahannakamuninu zarIra eka muhUrttamAtramA mAkhaNanA piMDanI peThe gaLIgayu. ane kALa karI devaloke gayA. e pramANe anyamunie paNa uSNapariSaha sahana karavo. ' 1 dRSTAntaH-caMpAnagarImA jitazatrurAjAnA putra zramaNabhadre zrIdharmaghoSasUri pAse cAritra aMgIkAra karIne utkRSTa yogyatA meLavI gurunI AjJApUrvaka ekAkI vihArapratimA aMgikAra karo. have zramaNabhadramuni vihAra karatA zaradaRtunA vakhatamAM koika mahA aTavInI aMdara rAtre pratimAe ( kAu0dhyAne ) rahyA che, te vakhate soya sarakhA tIkSNa mukhavALA hajAro DAMsa temanI komaLa kAyAne lAgI rudhIra pIvA lAgyA, jethI munInI svarNa sarakhI kAyApaNa lokhaMDa sarakhI kALI paDI gai. utkRSTa vairAgyabhAvanAvaDe te DAMsane urADayA nahi, ane ciMtavavA lA. gyA ke narakanI ugra poDA AgaLa A DAMsanI pIDA kai gaNatrImA che ? vaLI jIva ane zarIra e be bhinna che to pachI asthira zarIramAM mamatva bhAva zAthI ? vaLI jo A alpakA Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvaratattve pariSahavarNanam // (221) vastramo sarvathA abhAva hote athavA to jIrNaprAya ane alpa vastra hote vastra prAptinuM dIna citavana na karavu te acelaka paripaha kahevAya ( ahiM cela eTale vastra evo artha jANavo, ) kA che ke- " atijIrNa vastra thayAM che te phATavAthI thoDA divasamAM huM vastra vinAno thaiza, athavA mArA jIrNa vastra dekhIne koi gRhastha navAM vastra Apaze e pramANe dIna citavana na kare paNa A jIrNa vastra jo phATI jaze to mane jinakalpI sarakhu acelakapaNuM prApta thaze, ane jo navAM prApta thaze to sthavirakalpagata sacelakapaNuM prApta thaze, banne dharmane hitakArI che ema jANI muni dInatA na kare. " . LamAM vinAzI zarIravaDe jo A prANIone tRpti thatI hoya to ethI bIju zu vizeSa che? e pramANe DAMsanI atyaMta pIDAne sa. hana karatA zramaNabhadramunie prANatyAga ko. e pramANe anyamuni tathA vratadhArI zrAvakoe dezapariSaha sahana karavo. . 1 dRSTAnta:- dazapuranagaramAM somadeva nAmano brAhmaNa ane rudrasomA nAme tenI strI zrAvikA che, temane AyarakSita ane phalgarakSita nAmanA be putra thayA. tyAM AyarakSita pitAnI pAse vidyA bhaNI adhika abhyAsa mATe pATalIpatra nagare jai vedavedAMgAdi cauda vidyAo bhaNI dazapuranagare Avyo te vakhate nagaranA gajA ane nagaranA lokoe paNa ghaNA ADaMbarathI sA. maya karI nagarapraveza karAvyo. pachI ghera ovI potAnI mA. tAne namaskAra karavA gayo nyAre mAtA ati udAsIna thaine beThetrI che. putra kA he motA hu ATalI vidyAo bhaNI gajA vagerenu sanmAna meLavI bheTaNAMnI anargala lakSmI prApta karI hu tArI pAse namaskAra karavA Avyo chatAM tu udAsI kema banI gai cha? mAtAe kA he putra ! tu aneka vidyAo bhaNyo paNa te marva sasAranI vRddhi karanArI che. ane tethI tu parabhavamAM Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (222) ||shrii navatattva vistarArthaH // mahAkaSTa pAmIza, e saMbaMdhi vicAra karadhAthI mane atyaMta u dAsinatA thai cha mATe jo tu aika paNa vidyA parabhavanA sukhanI ane mokSa prApta karavAnI vidyA bhaNyo hota to mane udAmInatA na hota. ArtharakSite kA he mAtA te kA vidyA ane konI pAme maLe che ke jethI mokSano prAti thAya. tyAre mAtApa kA ke jo tAro morA vacanapara vizvAsa hoya ane tu bhaktivALI ho ya to svarga ane mokSa ApanAra eghA duSTivAdanI abhyAma ze. laDInI vADImAM padhArelA zrI tosa cIpatrAcArya pAse kara. putra vicAyu ke je zAstrA bhagavAthI mAtAne mana gIjhad natho tavAM zAstrovaDe zu? ema vicArI turta AjJA la tAmalIputrAvAya pAse cAlyo, teTalAmA prabhAtakALe prathama malavAne utsuka gadhA AyarakSitanA pitAnI mitra bheTa tarIke 9 mAMThA AgvA ana eka sAMThAno kakaDo lai AvI mAme malyo ane bheTa karI, te bheTa svIkArI kA ke A zelar3I tamo mArI mAtAne sopajI ane hu koika kAryArthe bahAra jAuM cha. te pitAmitra te zelar3I tenI mAtAne soMpI sarva vigata kahevAthI mAtApa vicAya ke A zelaDI zakunamA mAmI malI che mAde mAge putra jarUra 9 // pUrva jeTalI vidyA bhaNaze. have AryarakSita tomalIpatrAcArya pA jai abhyAsa karAvavAnI vinaMti karatAM AcArya kA ke jI dRSTivAda bhaNavU hoya to dIkSA aMgIkAra kara, tyAre AyarakSita katyu ke Apa mane dIkSA Apo paNa ahiM nagaranA gajA--prajA sarva mArI dIkSA toDAvaze mATe ahiMthI ta bIje mthAne cA. lyAjavU ThIka che. tosalIputrAcArya paNa turta taM AyarakSitane sAthe lai anyatra vihArakarI tyAM dIkSA ApI. zrIvIranA zA. sanamA e prathama ja ziSyadorI thai. tyAravAda AyarakSitane agIyAra aMga ane 12muM duTivAda pAtAnA abhyAsa jaMTalaM mArI rIte bhaNAvyu ane AgaLa abhyAsa karavA mATe zrIvanasvAmi pA. se mokalyA tyAM jai 9 // pUrva saMpUrNa abhyAmakaryA AgaTa taMTalI buddhinA abhAve kaMTAlo AvavAthI ane pitAnA upagauparI maMdezA AvavAthI abhyAma na thayo. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || saMvaratasye pariSavarNanam // (223) have ahi AryarakSitanA pitAne sarva samAcAra malata air saMdezA mokalyA chatAM paNa putra nahiM AvavAtha phalgurafeat deer mATe mokalyA. zrIvajrasvAmipa zrutopayoga mUkI jANyuke have Agala abhyAsa nahiM karI zake ane ahiM punaH Avaze paNa nahi jethI mArI vadhu vidyA mArI pAseja rahI jaze. have AryarakSitane prathama sUriSada malyuM che. teo phalgunafastt area vihAra karatA potAne nagare AvyA tyAM Aye. rakSitanA upadezAthI rAjA ane nagarajanoM paNa ananya bhaktivAlA thayA. mAtA rudramImA paNa putraAcAryapAse ghaNA kuTuMba sahita dIkSA lodhI, ane rAjA samyaktvavata aGgIkAra kayuM. paNa putrI ane putravadhU vagerenI Agala huM nagna sarakho / kAchaDo khosyA binA chUTe va ) kema ubho rahuM ? pavI lajjAthI somadeve dokSA lodhI nahi, paNa nirantara upAsareja rahe che. AyarakSitAcAye ghaNI upadeza dIdho tyAre somadeva pitAe katu ke jo janoDa-pagarakhAM-chatrI-pItAMbara - ane kamanDala rAkhavAnI AjJA Apoto huM dIkSA lau AcArye paNa koirIte pitAne saMsArathI tAravAnI buddhi te sarva anujJA ApI dIkSA aMgIkAra karAvI. ane tyAsvAda kelAMka bALakone yuktithI namaskAra nahi karatAM marakarIo kare ane upadeza Ape tevI yukti zIkhavADI dhIre dhIre satra cIjo choDAvI. Akhare pItAMbara rahA te choDAvAne AcArya yukti zodhe che teTalAmAM koika muni aNasaNa karI kALadharma pAsyA. te vakhate pitAmuninu pItAMbara choDAvAne yukti racI ka ke A munine kAMdhe dharI lar3a jAya to ghaNI nijaMga thAya. te lAbha levAne bIjA sarva prathama zIkharva gakhelA munio atyanta utsukatA dharI uThyA. tyAre sUrie ka ka jo e nijjaMgano lAbha tama sarva lai joo to amArA pitA vagere bandhuvarga zuM lAbha lai zake ? ema kahevAthI somadevamunie putrane pUchayaM ke, A muninI deha huM jAte upADIza. tyAre sUrieka ke, dehane ucakI lai jatAM bhaviSyamAM ghaNo vALa upasarga Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (224) || zrI navatattva vistarArthaH // cAritra mArgamAM vicaratAM je arati - adherya athavA arucI upaje tene nivArat arthAt cAritramAM dhairya rAkhavaM te aratipariSaha kavAya. arati upajyA chatAM paNa cAritra mArgano tyAga ne karo, thaze te sahana karavAnI jo zakti hoya to upADI tyAre pitAmunIe upasarga sahananuM paNa kabUla karI muninI deha upADI raste cAleche. bIjA paNa aneka kuTumbanA munIo ane mAdhvIo tathA zrAvaka zrAvikAdi cAle che. teTalAmAM prathamathI zIkhazrIrAkhelA bAlako AvI prathama somadevamunino prathama kAchaDI kADhI nAkhI, punaH Agala cAlato. pAvalI kAdI nAkhI ane Agala colatAM Akhu pItAMbara kADhI lar3a tadana nagna karI mU kyA ke ekadama vIjA sAdhuoe prathamathI lAvelo colapaTTa pa herAvI dIgho. ane tyArapachI te colapaTTa haMmeza mATe kAyama rahyo ane tethe somadevamuni acela pariSaha mahanakaratrA lAgyA tama bIjA munioe paNa acela pariSaha sahana karavo. ( A dRSTAnta ati saMkSepamA utArya he mATe vistarArthI uttarAdhyayanathI jANaM. ) 1 dRSTAnta - acalapura nagaramAM jItazatru rAjAnA yuvarAja putre zrI rathAcArya pAse dIkSA aMgIkAra karI te vakhate ujja faatni AryarAdha nAMmanA AcArya hatA temanA keTalAka zi yI tagarA nagarImAM abhyAsa karavA gayA hatA, have rathAcAH ye paNa yuvarAja muni sahita tagarA nagarIe AvyA, tyAM teo AryarAdhAcAryanA ziSyAMne AryarAdhAcAryanA kuzala samAcAra pUchatAM teora kayu ke ujjayinImAM sarvarI kuzalatA he paNa rAjA ane purohitanA ve putro munione bahu kadarthanA ka re che te sAMbhaLI yuvarAja munie vicArya ke te rAjaputra mArI bhatrIjo thAya che, te sAdhuone kadarthanA upajAbI durgatimAM na jAya to ThIka ema vicArI gurunI AjJApUrvaka yuvarAja muni ujjayinimAM AvIne rAjaputrane ghera gocarI gayA te vakhate ga Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - // saMvaratasve pariSahavarNanam || (225) japutra ane purohitaputre ke he sAdhu ! tuM nATaka karI jANe che ke nahiM ? yubarAja munie kachu ke huM nATaka sArI rIte karuM chU paNa tamo mRdaMga tAla bajAvo, te sAMbhaLI te banne mR. daMgAdi gADA lAgyA, ane yuvarAja muni nRtya kare che teTalAmAM nRtyanA ThekA sAthe mRdaMgAdino tAla nahiM malavAthI yuvarAjarSie ka ke - he bhIlaDA sarakhA ! mUrkhanA ziromaNi ! tamo nRtya sAthe vAjiMtra barAbara kema bagADatA nathI ? te sAMbhaLIne kodhAtura thayelA banne putro munine mAravA AvyA, tebAja muniSa te putrone kUTI kUTIne hADakAnA sAMdhA utArI nAkhyA jethI banne kumAro atyanta raDavA lAgyA ane muni turata baert frkaLI potAne sthAne AvyA, A vAtanI rAjAne khabara paDatAM aneka upAye paNa hADasaMdhio ThekANe na AvavAthI teja muninI pAse AdhI karagarIne vinaMti karatAM munie gha No Thapako Apaka ke mahA uddhata e kumAro jo cAritra aMgIkAra kare to bannene sAjA karUM anyathA nahiM. nirupAye rAjAe kabUla karavAthI munie prathama loca karyA bAda hADanI saMdhio ThekANe lAvI sAjA karI dIkSA ApI, tyAM rAjaputra . to sArI rIte cAritra pALe che| ane purohita putra to A munie mane baLAtkAre dIkSA ApI ityAdi vicAratho arati -- udvegapUrvaka anAdara paNe cAritra pALe che. tethI rAjaputra vamAM kelA devAdi uttama bhava karI mokSe gayo ane puro-. fer putra ghaNIvAra durgatimAM rakhaDI arhadattanA bhavamAM rAjaputranA jIve bodha ApavAthI aratipariSaha sahana karI cAritra pALayuM jevI madgati pAyo, e bannenA bhavano vistAra uttarAdhyayanathI jANavA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (223) || zrI navatazva vistarArthaH // ate viSayecchA pUrNa karavAne mATe karelA upasarga ( - upadrava samyakaprakAre sahana karavA paNa lezamAtra vikAra thavA devo nahi ane strIne AdhIna yavu nahiM te strI pariSaha kahevAya. - grAmAnugrAma vihAra karavo paNa eka sthAne niyatavAsa karI rahe nahi te caryApariSaha kahevAya. kahA~ le ke " gRhasthAdikanI sAthai rAgano pratibandha rAkhyA vinA muni grAmAnugrAma jinAjJA pra mANe vicare." 1 dRSTAntaH - pATalIputra nagaramAM nandarAjAnA zakaDAla nAme mantrIno putra sthUlabhadraM prathama 12 varSa sudhI kozA nAmanI vezyAne tyAM aneka moja zokha bhogavI potAnA pitAnu rAjAne hA mRtyu thayelu jANI vairAgya pAmI zrI saMbhUtipUri pAse dIkSA lai teja kozA vezyAne ghera gurunI AjJA lai khaTarasa bhojana karatA citrazALAmAM comAsu rahevA AvyA te vakhate pahelAMnI prIti sabhArI aneka rIte sthUlabhadramunine hAva bhAva vikArAdithI lobhAcyA chatAM paNa mahA nirvikArI munie comAsAne ante kAussagga pArI kozAne upadeza ApI zrAvikA banAvI ane rAjA mokale te puruSa mitrAya anya puruSane aGgIkAra na karavo ityAdi yathA yogya vrata ucarAvyAM. jethI gurue paNa sarva munionI AgaLa duSkara kAra duSkarakAra ema bevAra kahI bozavyA e pramANe strIpariSahane samyaka prakAre sahana karavo. 2 vRSTAMta:- kolakira nagaramAM saMgama nAmanA AcArya atyanta vRddha thayA chatA paNa ekaja upAzrayamAM natra bhAga ka pIne navakalpa vihAranI vidhi sAcavatA hatA ( ityAdi ahiM maLelA kuziSyanuM vRttAnta uttarA0mAMthI jANa ) te pramANa anya muniyoe paNa vanatA prayatne navakalpI vihAranI vidhi sAcacavI. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvaratattve pariSahavarNanam // (227) zmazAna- zUnyagRha-vRkSanI nIce--ityAdi sthAne duSTaceSTA ra. hita bese chatAM pote Dare nahi, tema bIjAne DarAve paNa nahiM te naiSedhikI pariSada kahevAya uMcI-nIcI evI pratikUla zayyA maLatAM udvega na karavo te zayyApariSada kahevAya. kA che ke--" anukULa zayyA (--- sati--sthAna athavA zayana ) malatAM harSa na kare, ane pratikLa za. gyA maLatAM udvega na kare ke aho ! huM ke sundara sthAna pAmyo cha ? athavA mane sArI zarayA paNa prApta na thai ? ityAdi harSa vi. SAda ne kare" 1 dRSTAMta:-gaz2apura nagaranA kurudattaputra nAme zAhukA. ra putra dIkSA lai ekAkI vihArapratimA aGgIkAra karI sA. ketapuranI pAse kAutsAMga dhyAne ubhA rahyA te daramyAnamAM keTalAka govALInAM Dhora koDa cora lA gayA, te govALa cora. ne dekhatA dekhatA muni pAse AdhI cora dekhyA cha ke nahiM ? ema pUchatAM kAMipaNa uttara nahiM malabAthI atyanta krodhavALA thaI lolI mATothI munAnA mastakapara pALa bAMdhI temAM agni nA. khavAthI muninu mastaka saLagI uThayu ane govALa nAsI gayA munie mamatA rAkhI agnina kaSTa sahana karyu, ane thoDIvAra. mAM muni kALa karI paralIka pAmyA. e pramANe anya munio. pa paNa naiSedhikI pri|) ( sthAna pariSaha ) mahana karavo. 2 dRSTAnta:-kauzambI nagarInA yajJadatta vipranA somadatta ane somadeva nAmanA be putrI dIkSA aMgIkAra karI vi. hAra karo gayA. ghaNe divase kuTuMbIAne maLadhAnI icchAthI kauza bIpa AvatAM te AnA mAtapitA avantImA jaine rahyA che evIkha. bara malatAM te be munio paNa avantimAM AvyA, te dezamA keTalAeka brAhmaNAne paNa dAru pIvAno rivAja hato tethI tyAM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (228) ||shrii navatattvavistarArthaH // vacanathI athavA kAyAthI karelI tADanA sajanA samyak prakAre sahana karavI paNa tenu azubha na ciMtavaq te Akrozapari. paha kahevAya. kA che ke-"bIjo koi munine Akroza kare to munie tenApara sAmo Akroza na karavo kAraNa tethI muni paNa a. jJAnI sarakho thAya che. mATe pote Akroza na kare." ... ThahoravA AvelA munione bIjI vastumA madirA bheLavIne (ko. ika AcArya kahe che ekalI madirA ja)brAhmaNano srIoe vhorAyo. ajANapaNe A be munie teno AhAra karyA bAda cakkara vargare AvavAthI madirA prApta thayelI jANI atipazcAtApa karI vicAyu ke AhAranA arthIne koika vakhata Avo ayogya AhA. rapaNa vAparabo paDe mATe mUlathI AhAranIja tyAga karavo ema dhArI nadIne kAMThe paDelA sUkA kASTha upara banne munie pAdopagamana aNasaNa aMgIkAra karyu tyAM akALe paNa meghavRSTi thavAthI nadImA pura AvatAM muni sahita te sUku kASTa paNa nadImA taNAya chatAM muni utaryA nahiM. ante te kASTa taNAine samudramAM Avyu, tyAM jaLacara jIvoe karelI aneka pIDA mahana karI dhIratA vAlA banne muni kALa karI gayA. jema A be muniopa sUkAkASTa jevI zayyA sahana karI tema anya munioe paNa zayyApariSada mahana karavo. . 1 dRSTAntaH- koika nagaramA mahA tapasvI muninA tapathI AkarSAyalI kAika devI te munine nirantara namaskAra karavA AyatI, ane kaheto ke he pUjya ! mArA sarakhaM koi kArya hoya to pharamAvo parantu nispRho munine zu kArya hoya ? eka vakhate koika vipranu durvacana mAMbhalIne krodhavALA thayelA te muni te vipranIsAthe yuddhakaravA lAgyA paNa tapapaDe durbaLathayelI dehavALA munine laSTapuSTa evA brAhmaNe muThI mAratAMja jamIna para pADI nAkhyA. ane uparathI paNa ghaNI tADanA tarjanA karI Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - % - // saMvaratavaM pariSahavarNanam // (229) potAno vadha kare to paNa samyak prakAre sahana karavo paNa vadha karanArarnu azubha leza mAtra paNa na ciMtA te vadhapariSaha kahevAya. te vipra nAsIgayo muni paNa mahAkaSTe uThIne svasthAne AvyA have rAtrInA vakhatamAM AvelI te devIe namaskAra karI zAtA pUchI. parantu munie dharmalAbha paNa ma Apayo. tyAre devIe atyanta karagarIne nahiM boladhArnu kAraNa pUchatAM muni uMce za. bde devIne Thapako devA lAgyA ke tAro namaskAra ane tArI bhakti jANI lIdhI, kAraNake brAhmaNe mane ATalo upasarga karyA chatAM paNa te kA nivAraNa na kayu, mATe havethI hu~ tane bolAvIza paNa nahi. A pramANe muninu pacana sAMbhaLI devIe kahyu ke hai pUjya huM te vakhate hAjara hatI paNa banne jaNane krodhAviSTa dekhavAthI tamo bemAM muni koNa ? ane vipra koNa ? te mane khabara paDI nahiM. A javAva sAMbhaLI muni te pApanI AlI. canA karI saMyamamArgamAM sthira thayA, e pramANe anya munioe paNa AkrozapariSaha sahana kahavo.. 1 dRSTAntaH-zrAvastinagarInA jitazatrurAjAnA putra skaMdaka kumAre zrI munisuvratasvAmInI dharmadazanA sAMbhaLI vairAgyapAmI dIkSA lIdhI te bakhate kuMbhakAra nagaramAM daDakIrAjAno pradhAna pAlaka nAme hato te koi rAjakAryanA kAraNathI zrAvastinagarImA AvI rAjamabhAmAM janamuniono nindA karavA lAgyotene gajasabhAmAM skandaka munie niruttara karavAthI atyanta apa' mAna thayelaM mamajI munipara dvaSa rAkhe che. have anukrame skandaka muni bahuzruta thayelA na yogya jANI skandakanI sAthe dIkSita thayelA 500 muniono parivAra zrI suvrataprabhue skandakamunine sopI AcAryapada Apya. have te 499 ziSyo sahita skandakAcArya potAnA banevI danDakI rAjAnA nagare javAne AjJA mAgatAM prabhue marvana maraNAnta upasarga darzAvyo'ne punaH pUchatAM ka ke tArA vinA sarva ArAdhaka thaze ane tu.virAdhaka thaiza tema mAMbhaLyA chatAM paNa skaMdakAcArtha 500 ziSyona bhalaM thaze topaNa zreyaskara che ema vicArI daMDakI rAjAno nagara bahAra Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (230) || zrI navatazva vistarArthaH // antarni AvyA te vakhate abhavI evA pAlaka pradhAne prathama apamAna saMbhArI te bagIcAmAM hajAro chUpAM zukha daTAvI rAjAne hat lAgyo ke he rAjana munipaNuM duSkara lAgavAthI Apano sALI skaMdaka pAMcase subhaTone sAdhu veSa paherAvI ApanuM rAjya le - vA Avela che, ane jyAre Apa vandanA karavA jazA tyAre ta mane haNIne tamAruM rAjya leze, A kathanamAM jo tamAre khAtrI joie to teoe potAnA nivAsa sthAnamAM chUSAM zastra dAvyAM che te dekhA pachI rAjAe te dATelAM zastra dekhavAthI atyanta krodhavALo thaha sarva munione bAMdhI pAlakane kachu ke Asane yogya zikSA tAre hAthe karavI. bilADIne maLelA dUdha sarakhI AAjJA sAMbhaLatAMja pAlaka pradhAne ghANI taiyAra karAvI anukrame ekeka munine ghANImAM ghAlI pIlavA lAgyo te vakhate AcArya paNa te munine samAdhi saMbhaLAve che jethI dareka muni samAdhi pAmI antakRta kevalI thai mokSe jAya che. have 498 ziSyo polAi rahyA bAda eka bAlamunine pIlavA rahyA che tyAre sUripaka ke prathama mane pIlIne pachI A bAlamunIne pIlaje kAraNa mane ika rAga hovAthI A bALamuniMnuM kaSTa mArI najare nahiM jo zakAya chatAM paNa pAlaka pApIe sUrine badhu duHkha upajAvavAnA hetuthI prathama bAlamunine pIlyo, patho AcAryane kodhAgni vyApyo ane niyANu karya ke jo mArA tapanuM phala hoya to ahIMthI kALa karIne huM AkhA dezano nAza karanAra thAuM. ema niyANuM karatA AcAryane paNa pAlaka pA pIpa ghANImAM ghAlI pIlI nAkhyA. AcArya kALa karIne agnikumAra devamAM utpanna thayA, tyAM avadhijJAnavaDe potAnI pU are jANI daMDako rAjApa ApalI AjJA ane pAlaka pApInu aghora kRtya jo atyanta dveSa AvavAthI A skaMdaka deve ashii rAjAnoM Akho deza bALIne bhasma karyo. te Aje de DakAraNya nAme oLakhAya che. A pAlakane zAstramAM abhavI jIva kahelo che, e pramANe jema 499 ziSyopa vadha pariSaha sahana karyo tema anyamunioe paNa vadhapariSaha sahana karavo parantu skaMdakAcAryat cAritra mokSaphaLa hArI januM nahiM. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || saMvaratasye pariSavarNanam // (231) gRhasthanI AgaLa bhIkSA mAgatAM lajjA na pAmavI te yAcanA pahiSaha. kAM che ke - " gocarIe vicaratA munine gRhasthanI AgaLa hAtha dharavo yukta nathI, ethI to gRhavAsa zreSTha che, ema sunina citave " munine dareka vastu mAgIneja levAnI hoya che, ane pANyAvinA jamIna parathI eka tRNakhalu ke dAMta khotaravAnI saLI paNa upADAya nahi, evo munino AcAra hovAthI moTA gRhasthoe yA rAjaputro dIkSA lIdhI hoya ane pachI ghereghera mAna apamAna sahana karatAM bhIkSA mAgavAne bhamavu paDe to teone A pariSa vizeSa hoya che. kAraNake je rAjAo ane dhanavAno gRhasthapaNAma aneka parajIvone dAna ApI uddhAra karanAra hatA te rAjAo ane dhanavAnone dIkSA lIdhA bAda bIjAnI AgaLa hAtha lAMba karavo paDe anekadAca apamAnAdi kare to te paNa sahana karavu paDe eteone duSkara hoya che mATe uttama vairAgyavALAe ema na vicAra ke hUM bIjAnI AgaLa hAtha kema dharU ? e yAcanA pariSaha sahana karyo kahevAya, / avataraNa- -22 pariSahamAMtho pUrva gAthAmA 14 pariSaha kahyA ane have A gAthAmAM zeSa rahelA 8 pariSaha kahe che. 1- dRSTAnta - kRSNavAsudevanA bhAi baLabhadramunie cAritra lI. dhAbAda potAnA rupathI strIone moha pAmatI joi pote vanamAM ja rahevA lAgyA ane nagaramAM nahiM AvavAno abhigraha karyo, tyAM vanamAM AvelA sutAranI pAsethI teo gocarI grahaNa kara tA hatA, parantu huM traNa khaNDano mAlika hoi ne A sutAranI AgaLa bhikSA kema mAguM ? evo leza paNa vicAra Avato nahiM. tethI jema A baLabhadramunie yAcanApariSaha sahana karyo tema anya munioe paNa yAcanA pariSaha sahana karavo. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - (232) ||shrii nvttvvistraarthH|| // mULa gAthA 28 mI. // alAbharogataNaphAsA, malasakAraparIsahA / pannA annANa sammattaM, itha bAvIsa parIsahA 28 // saMskRtAnuvAdaH // alAbharogatRNasparzA, malasatkArapariSaho / prajJA'jJAnasamyaktvA, nyetAni dvAviMzati prisshaanni||28|| ||shbdaarth // alAbha-alAbha pari0 . | pannA-prajJApari0 roga-rogapari0 annANa- ajJAna pari0 taNaphAsA-vaNasparza pari0 sammata-samyaktva pari. mala-malapari0 sakkAra satkAra pari0 bAvIsa-bAvIza parisahA-pariSada parisahA-pariSaha , gAthArthaH-alAbhapari0-rogapari0--tRNasparzapari0-mala. pari0--satkArapari0-prajJApari0-ajJAnapari0-samyaktva pari0 e 22 pariSaha ( te saMvara tatva ) che. vistarArthaH-yAcelI ( mAgelI ) vastunI prApti na thAya to udvega na karavo paNa lAbhAntarAya karmano udaya vicAravo te alAbhapariSaha. 1 dRSTAnta - eka vakhate duHzikSitaazvanI preraNAthI baLadeva kRSNa dAruka ane satyaka e cAre jaNa mahA aTadhImAM AvI paDayA. tyA rAtrI paDavAthI ekeka jaNane paheragIra nImI vaDa. mI nIce sUtA, teTalAmA koika pizAce AvI pahero bharatA Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . // saMvaranave pariSahavarNanam // (233) ARENDERaucous dArukane kA ke jai praNe jaNa sUtA cha teornu huM bhakSaNa karIza, ane tu jo teonu rakSaNa karanAra hoya to mArI sAme yuddha karavA taiyAra thA. dAruke yuddha karavAnu aGgIkAra karI pizAcanI sAthe yuddha karavA mAMDayu paNa pizAcane jItavo azakya jANI atyanta kodhAyamAna thayo, have ahiM dAruka jema jema kopa karato jAya che tema tema koparUpa pizAca paNa potArnu zarIra vadhAratI jAya cha, e pramANe vAraMvAra zarIra vadhAratA pizAcanI sAme yuddha karIne hAtha paga praNa cholAi gayA cha te dalAmA eka prahara pUrNa thavAthI satyakane uThADI pote sUi gayo. satyakane paNa tevo rote yuddha karatA potAne jema jaima kopa dha. dhato jAya che tema tema pizAca zarIra vadhArato jAya che. ne yuddhamA jIta maLatI nathI. e pramANe karatAM bIjI prahara pUrNa thavAthI baLadevane uThADI satyaka sUi gayo, baLadeve paNa krodha. sahita tedhIrIte yuddha karavAthI vijaya nahiM maLatAM dhIjI prahara pUrNa thaye kRSNane uThADIne pote sUi gayo. kRSganI sAthe paNa pizAca yaddha ko che, te pakhate kRSNAnA manamAM evo saMtoSa u. pajyo ke ha vAsudevanImAthe AvaM yuddha karanAra A jabarI malla koNa haze ? kAraNake zUravIra puruSonI sAme ra puruSa yudhdha karanAra hoya to teo ghaNA khuzI thAya che. tethI kRSNadhAsudeva jema jema santoSa pAme che tema tama A pizAcana zarIra ghaTatuM jAya che. ane e pramANe vAsudevanA santoSathI pizAca ghaTato ghaTato tadana bArIka thai gayo jethI kRSNe te sUkSmarUpa vALA pizAcane potAnI nAbhImAM gakhI mUkyo, have prabhAta tha. tAM kRSNe sarvane cholAyalA hAtha pagavALA dekhyA ane pUchayu tyAre gatrInI banelI sarva hakIkata kahI tyArapachI kRSNe nAbhImAMthI te pizAcane bahAra kADhI dekhADI kahya ke rAtre je Avyo hato te kopa-krodha pizAca hato. enI sothe tamo kopa karI yuddha karavA lAgyA tathI e kopa potAnI deha badhArato gayo kAraNake kopabaDe kopa vRddhi ja pAme che, ane tathI tamo parAbhava pAmyA, ane meM santoSa ane zAntatAthI Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (234) // zrI navatattvavistarArthaH // zarIre utpana thayelA rogane samyak prakAre sahana karavo paNa udvega karavo nahiM te rogapariSaha kahevAya. ahiM jinakalpI muni hoya to thayelA rogane nivAravAno auSadhAdi upAya na kare, ane sthavirakalpI muni koika avazya kAraNa hoya to auSadhAdi karAve anyathA samyag prakAre sahana kare yuddha karyu mATe A kopa pizAca sUkSma thai gayo kAraNake kopakSamAvaDe ja jItAya che, e pramANe kRSNe pizAcamUrtivALA kopane jema zAntithI jItyo tema munioe alAbhapariSahane paNa zAntithI jItavo. 1 dRSTAntaH-sanatkumAra cakravartina evaM alaukika rUpa hatuM ke je rUpanI prazaMsA saudharmendra indrasabhAmAM karavothI be deva rUpanIparIkSA karavA AvyA ne rUpa dekhI ati Azcarya pAmyA, paNa te vakhate cakravati snAna karatA hatA tethI viprarUpa dhArI devIne garvathI rAjasabhAmAM rUpa dekhavA AvavAna kA. devo e rAjasabhAmAM AvI rUpa dekhI mastaka halAvatAM kAraNa pUchapAthI devoe kayu ke je rUpa snAna karavAnI taiyArI bakhate ha. tu te rUpa have rahayuM nathI ne zarIramAM aneka roga utpanna thayA che tenI khAtrI mATe rAjAe pAna khAdhelaM dhuMkatAM upara be. ThelI mAkhI maraNa pAmI joi rAjya ane dehanI asAratA ciM. tavatAM vairAgya vRddhi pAmyAthI cAritra aGgIkAra karI aneka prakAranA tapathI moTI labdhio upArjana karI paNa zarIra kuTAdi aneka rogavaDe vyApta thai gathu. sanatkumAra rAjarSie abhigraha karyoM ke cakSu varjIne koi paNa aGganA roganI cikitsA na karavI. A dRDha abhigrahanI prazaMsA saudharmaindre indrasabhAmAM karavAthI punaH azraddhAvALA be deva vaidyanuM rupa lai sana. kumAra muni pAse AdhI roganI cikitsA karavA kahayuM tyAre munIzvare va hya' ke he vaidyo ? tamo jo bhAvaroganI (-karmanI) cikitsA karI jANatA ho to mAre karAvavI cha. nahiMtara A dravyaroganI cikitsA to hu~ paNa karI jANuM chu ema kahI po Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || saMvarata pariSaddavarNanam // (235) 'darbhAdi vAsa vagerenA saMthArApara zayana karanAra munine ghAsa nI aNI vagere vage tene samyaka prakAre sahana karavI te tRNasvarNa pariSada kahevAya. kahA~ che ke vakharahita (ati alpa ane jIrNavALA ) RkSa dehavALA evA tapasvImunine ghAsanA saMthArA para sUtAM dehapIDA thAya, ane te upara punaH taDako paDavAthI ghaNI vedanA thAya chatAM ghAsanA vAgavAvaDe pIDA pAmelA muni vasvanI icchA na kare ( A jinakalpanI apekSAe che, ane sthavira kalpI to vastra rAkhe paNa kharA.) tAnuM thuka potAnI AMgaLIpa lagADatAM ja te AMgaLI suvarNasarakhI kAMtivALI thai te dhone darzAvI ityAdi aneka rIte vaidyopa prapaMca karyA chatAM paNa munie roganI cikitsA nahiM karAvavA thI banne devo tuSTa thas pratyakSa svarUpa pragaTa thayA, ane saudharma sabhAmA thayelI prazaMsAnI azraddhAthI amo parIkSA karavA AvyA che, ema jaNAvI atyanta khuzI yaha svasthAne gayA. e pramANe zrI sanatkumAra cakravartimunie jema rogapariSaha sahana karyo tema anya munioe paNa rogapariSaha sahana karavo. (ahiM uttarAdhyayanamAM kAlavaizika muninI kathA kahIche. parantu tane badale meM ahiM sanatkumAra cakravartimunInI kathA kahI che ) 1 dRSTAntaH - zrAvasti nagarInA jitazatrurAjAnA putra bhadrakumAre dIkSA aGgIkAra karI bahuzruta thai ekAkI vihArapratimA aGgIkAra karo koika bIjA rAjyamAM gayA tyAM rAjapuruSoe koika cora vA bAtamIdAra jANI tuM koNa che ityAdi pUchatAM javAba nahiM maLavAthI tIkSNa zastro vaDe muninu zarIra cholI te para khAra chAMTayo chatAM paNa bhadramuni jema samAdhidhyAnamA rahyA tama anya munioe paNa bhadramunivat tRNasparza pariSaha sahana karavI. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - more (236) // zrI nvttvvistraarthH|| zarIre mala vagere utpanna thAya to tenI dugaMchA na karatA samyak prakAre sahana karayo te mala pariSaha. munine snAna dAtaNa vagere aMgavibhUSA karavAno adhikAra nahiM hovAthI dAMta ane zarIre mela-prasveda vagairenI utpatti thAya che, parantu teno tiraskAra karI mela sApha karavAne snAna ke dAtaNa vagere na Acare paNa sa. bhyaka prakAre sahana kare te malepariSaha kahevAya. bIjo mANasa munine atyaMta mAna satkAra Ape to paNa garva na ANe te satkArapariSaha. 1 dRSTAnta--campAnagarImA sunanda nAmano ghaNika dareka munione vinA mUlye auSadha Apeche: ekavAra muninA zarIrano mala dekhIne vicAra karyoM ke A munionI AcAra sarva rIte ThIka che paNa snAnAdi na karavaM te ThIka mathI ityAdi ati azubha citavana kayu ne te kALakSaye maraNa pAmI kIzambI nagarImA zreSThIputra thayo tyAM dIkSA , aMgIkAra karI, te pakhate munipaNAmAM pUrvakarmano udaya thavAthI zarIra mahAdurgaMdhamaya banyu ne te muninA zarIrano dhAyu paNa koi sahana karI zake nahi. munio paNa tene nagaramAM pharavAyI zAsananI niMdA dhArI nagaramAM bhikSA levA mokalatA nathI. Akhare te munie kaMTALI zAsanade. ghIne ArAdho potAnaM zarIra evaM sugandhIdAra karAvyaM ke bIjA o te dehamI sugandhI laine kastRrIno paNa paravA karatA nathI. parantu nagaramAM evI aphavA phelAi ke A muni nirantara su. gandhI dravyothI potArnu zarIra vAsita kare che. evo apavAda sAMbhaLI punaH zAsanadevI ArAdhI potAnuM zarIra prathamavat da. gandhamaya karAvyu jema A munie malapari0 sahana na karyA tema anya munie na karavu. 2 e pariSahanuM draSTAnta uttarAdhya mAMche, paNa kAraNasara atre darzAvyu nathI. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TamannAratAta // saMvaratattve pariSahavarNanam // (237) atizaya jJAnano garva na karavo te prajJApariSaha. ajJAnatA hovAthI ajJAnatAno kheda na karavo paNa jJAnAvaraNakarmano udaya vicArI banatA prayatne jJAnamA udyama karavo te ajJAnapariSaha. 2 dRSTAntaH--pUrvadhara zrI kAlikAcArya ziSyonA avinayathI kaMTALIne sAgarAcArya pAse AvyA paNa sAgarAcArya nahiM o. LakhadhAthI ubhA na thayA ane tamo A bhaNyA cho ? Ano artha na jANatA hoya tI sAMbhaLo ityAdi buddhinA garvathI pote bu. dvizALI che ema jaNAghavAne ziSyo AgaLa vizeSa artha vi. stAra kAlikasUri sAMbhaLe tevI rIte kare che. keTaleka divase kAlikAcAryanA ziSyo gurune zodhatA tyAM AvyA jethI sAga. rAcAyane khabara paDavAthI zrI kAlika sUrI pAse adhajJAnI kSamA mAgI, te dhakhate buddhino mada utAravA mATe zrI kAlikasUrI pa nadImAMthI, eka pyAlI retI lodhI eka sthAne DhagalI pALI e pramANe ghaNIvAra karatAMreto ochI AchI thatAM ati a. lpa retI rahI tyAre kahathu ke hai sAgara ! sarvajJarnu jJAna nadInI retI jeTalaM che temAthI pyAlA retI jeTaluM jJAna gaNadharoe grh| Na kayu ne tyArabAda ziSyaparaMparAe ghaTa ghaTatuM jJAna AvatAM A kALamAM ATalaM ja jJAna raghucha to buddhinI mada zuM karadho ityAdi upadeza ApI sAgarAcAryanI dhuddhimada TAlyo. ahiM jema kAlikAcArya pUrvadhara chatAM paNa jJAnanA garvarahita hovAthI prajJApariSahane jItanAra hasA tema anyamunIe paNa prajJApariSaha jItavo paNa sAgarAcAryavat prajJApariSahane tAbe na thaq. . 2 pUrva bAMdhela jJAnAdharaNa karmanI udaya thavAthI koika munine mA ruSa-mA tuSa eTalA zabdo paNa zuddha nahiM AvaDavAthI mAsatuSa zabda gAkhavA lAgyA jethI temanu nAma paNa mAsatuSa muni prasiddha thayuM teoe paNa 12 varSa sudhI eja zabda vinA khede gAkhI jJAnAva. karmano udaya vicArI AtmaciMtA karatA Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (238) ||shrii navatattva vistarArthaH // tathA aneka upasarga-kRSTa prApta thayA chatAM paNa sarvajJokta dharma uparanI zraddhA na pheravavI ane mithyA AcaraNa na AcaravU na saMmyattavapariSaha, 12 varSe kevalajJAna upArjana karyu tema anyamunie. paNa ajJA. napariSaha sahana karavo 1 dRSTAntaH--Arya ASADhAcAyeM dareka ziSyone samAdhimA raNa karAvI kA hatuM ke tamo devapaNe utpanna thAo to mane ekavAra malayA Adhajo parantu koipaNa ziSya devapaNe utpanna thayA bAda malavA Avyo mahiM jethI AcArthane zaMkA thai ke koNa jANe devaloka che ke nahi, ane jo na hoya to ATalI kaSTa kriyAo vyartha 'zAmATe karavI ? epI vicAra AdhAthI dhIre dhIre AcArya cAritramA manda thayA ane AraMbhasamAraMbha. mAM paNa pravartayA lAgyA. pachI chellI vakhate maraNapAmelA 'ziSye devapaNAmAM potAnA gurune patita pariNAmI joi udvAra kara. vAnA vicArathI aneka mAyAo racI upadeza ApI cAritramAne zraddhAmAM sthira karyA e saMmbandhi adhika varNana uttarAthI jA. Navu pa pramANe ASADhAcAryanI mAphaka abhyamunie na vartavU paNa aneka upasarga AvatAM paNa zraddhAmA aDaga rahe dhu. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvaratattve pariSahavarNanam // - - - - - 22 pariSahamA karmodaya ane guNasthAna, pariSahanAM _nAma, kayA karmanA kaye. udayathI / guNasthAne 1 thI 13 kSudhA-pipAsA-zItauSNa-daMza-caryA-zayyA vedanIya mala-vadha-roga-tRNasparza / 11) mrmaa / jJAnAvanA | 1 thI kSayopazamathI ajJAna 1 ) ahiM zIta-uSNa. ane caryA-naiSedhikI e be dvikamAM zIta hoya to uSNa na hoya, caryA hoya to nai0 na hoya ema koipaNa virodhI. ekeka pariSahanA abhAvathI eka jIvane samakALe 20 pariSaha 1 thI 9 guNa sudhI. 10thI 12 sudhInAne 12 pariSaha ane sayogikevaline 9 pariSahano udaya samakALe hoya ane sAmAnyataH anukrame 20-14-11 pariSahano udaya hoya. STTGTTero samyaktva darzana mohanIya alAbha lAbhAntarAya Akroza-arati-strI.. naiSedhikI--acela.. cAritra | 1 thI.9 mohanIya | sudhI. yAcanA-satkAra - Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (240) ||shrii navatattvaSistarArthaH // avataraNa-A gAthAmAM saMvaratatvamAM kahelA 10 yati dharma ( sAdhu dharma ) kahevAya cha. . || mULa gAthA 29 mI, // khaMtI mahava ajava, muttI tava saMjame abodhavve / saccaM sozaM akiMcaNaM ca baMbhaM ca jaidhammo // 29 // saMskRtAnuvAda: kSAntirmAdava Aryavo, muktiH tapaH saMyamazca bohatyaH / satyaM zaucamAkiMcanaM ca brahma ca yatidharmaH // 29 // . * zabdArthaH khatI-kSamA dharma bodhavye jANavoM maddava -mArdava dharma(nirabhimAnatA) sacca- satyadharma ajjava--Aryavadharma (saraLatA) / so zaucadharma muttI--nirlobhatA akiMcaNa aparigrahadharma tava tapa babha-brahmacarya saMjame--saMyama jaidhammo--sAdhuno dharma a- valI ___ gAthArtha:-kSamA-nirabhimAnatA-saralatA-nirlobhatA sapasaMyama- satya- zauca-aparigraha ane brahmacarya e 10 prakArako sAdhudharma ( te saMvaratatva ) che. vistarArthaH-10 yatidharmathI AvatA karmonuM rokANa thAya che te 10 yatidharma A pramANe 1 khaMti-kSamA paTale chatizaktie paNa kaSTa sahana kara. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvaratattve yatidharmavarNanam // (241) vAno svabhAva te kSamA arthAt sahanazIlatA kahevAya. tyAM kSamA 5 prakArano che te A pramANe-koie ApaNuM kAMi bagADayA chatAM A mAro upakArI che mATe enApara krodha karavo yukta nahiM ema vicArIne je sahanazIlatA dhAraNapharavI te upakArakSamA, jo enI sAthe huM krodha karIza to e mAruM kAMi bagADaze evA abhiprAyathI ane potAnAmAM sAme thavAnI zakti nathI tethI nivaLatAne aMge sahanazIlatA dhAraNa karavI te apakArakSamA, karmAdikalA bhayathI sahanazIlatA rAkhe te vipAkakSamA, koinA vacanathI dubhAya nahi, ane koine Akara vacana kahe nahI te vacanakSamA, ane AtmAno dharmaja kSamA che ema zikSA karavAnI zakti chatAM paNa vicArI sahanazIlatA rAkhe te dharmakSamA eja sarvathI zraSTa che ne evIja kSapA rAkhavI joie. kadAca A kSamA na thAve to paNa pUrvokta cAra kSamAomAMnI paNa koieka kSamA rAkhavIja joie. . 2 ava-Arjava eTale saraLatA arthAt kapaTarahitapaNe e paNa saMvaramArga che. jyAMsudhI manuSyanA manamAM koipaNa bAtano daMbha-kATa rahela hoya tyAMmudhI AtmamArga zuddha thAya nahiM mAre daMbhano tyAga karo saraLatA rAkhavI te Ajavadharma kahevAya. 3 madava-mArdava eTale abhimAnano tyAga karavo. jyAM sudhI abhimAna hoya che tyAM sudhI kaSAyanI prabaLatA rahe che tethI mokSa mArga sAdhI zakAya nahiM mATe mumukSue nirabhimAnatA rAkhavI. ___4 mukti-mukti eTale nirlobhatA arthAt koipaNa iSTa padArthamAM ke viSayamAM tRSNA-Asakti na rAkhavI temuktidharma kahevAya. 5 tava-tapa eTale icchAnirodha karavo te. A dharma niArA tatvamA Ave che chatAM saMvaratazcamAM kema kaho ? tenuM kA. raNa e che ke sarva kriyAomAM evo sapa uttama che ke jemAthIsaMva Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (242) ||shrii navatatvavistarArthaH // ra ane nirjarA banne thAya che. temAM paNa mukhyatve nijarA vizeSa thatI hovAthI nijarA tattvamAM tapana mukhya gaNyo ane ahiM tapathI saMvara paNa thAya che ema siddha karavA tapa dharma paNa kahyo e tapadharma 12 prakArano che te AgaLa kahevAzeH saMjameM-saMyama eTale paMcamahAvrata-pAMca aNuvrata-ityAdi aGgIkAra karavU te saMyamadharma kahevAya. e saMyama dhama 5 vrata-5 indriyano nigraha-4 kaSAyano jaya-ane 3 daMDa (-mana-vacanakAyAnA azubha vyApAra ) nI nivRtti ema 17 prakArano che, 7 saccaM-satya arthAt priya-hitakArI-ane sAcu e traNa vizeSaNavAlu je vacana bolavU te satyavacana kahevAya athavA lIdhelI zubhapratijJA pALavI te paNa satyavacana kahevAya. 8 so-zauca eTale pavitratA rAkhavI. tyAM dAtaNa-snAna -majana ityAdi dravyazauca.ane adhyavasAyanI pariNati zubhagakhavI te bhAvazauca kahevAya. temAM grahasthane banne prakAranAM zauca hoya che, ane mokSamArgAbhimukhI munine mukhyatve bhAvazauca hoya che, kAraNake dAtaNa-snAna-majanAdi dehanI pavitratA ne TApaTIpa te sarva zRMgArika viSaya hovAthI sarva brahmacArI evA munimArgamAM te dehanI TApaTIpano avakAzaja na hoya ne jo tema thavA pAme to muni paNa aMgArI viSayamAM rakta thai saMsArI jevAja thai jAya. mATe munione dAtaNa snAnAdi aMgasaMskAra varNya che 9 akiMcaNaM--eTale AkiMcana dharmaH emAM a-nahiM ane kiMcaNa-kaMipaNa, arthAt kaMipaNa jAtano parigraha nahi te akicana ( ane taddhitamAM AkiMcana ) kahevAya arthAt koipaNa jA tano parigraha saMbandhI sarva upAdhIo dUra thavAthI mokSamArga sukhe Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvaratatve yatidharmaparNanam // (243) sAdhI zakAyache, mATe akiMcana dharma te saMvara rUpa meM, (parigrahanA navaprakAra prathama darzAvyA che.) 19 baMbhaM-brahma arthAt brahmacaryaH eTale viSaya vAsanAno sarvathA tyAga karavo te saMvararUpa che, enA 18 bheda prathama darzAvyAche. e 10 prakAranA yatidharma-sAdhudharma kayA, parantu yathAyogyapaNe e daze dharma amuka amuka aMze gRhasthane paNa aGgIkAra karavA yogya le emAM prathamanA cAra dharma te cAra kaSAyanA vijayarUpa che, kAraNake krodhano jaya te kSamA, mAnano jaya te mArdava, mAyAno jaya te Arjava, ane lobhano jaya te mukti dharma kahevAya, ahiM mArdavazabda mRdu (-komaLatA ) nA bhAvavALo ane Arjava zabda Rju (-saraLatA ) nA bhAvavAlo che. arthAt emAM mULa zabda mRdu ane Rju parathI mArdava ne Arjava zabda thayA che, . avataraNa-A gAthAne viSe saMvaratatvamA AvelI 12 bhAbanAomAMnI 9 bhAvanAo kahI che. || mULa gAyA 30 mI, // paDhamamaNiccamasaraNaM, saMsAro egayA ya annattaM / asuittaM yAsava saMvaro ya taha nijarA navamI // 30 // // saMskRtAnuvAdaH // prathamamanityamazaraNaM, saMsAra ekatA cAnyatvaM / azucitvamAzravaH saMvarazca tathA nirjarA navamI // 30 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (244) || zrI navatazva vistarArthaH // // zabdArthaH // paDhamaM - prathama aNiccaM - anityabhAvanA asaraNaM - azaraNabhAvanA saMsAro - saMsArabhAvanA egayA - ekatvabhAvanA annattaM - anyatvabhAvanA amuitaM azucitvabhAvanA Asava-AzravabhAvanA saMva-saMvarabhAvanA ya taha tathA vaLI nijjarA - nirjarAbhAvanA navamI-navamI gAthArtha :- pahelI anitya bhAvanA, bIjI azaraNabhAvanA trIjI sasArabhAvanA, vaLI cothI ekatvabhAvanA, pAMcamI anyatvabhAvanA, chaThThI azucitvabhAvanA, sAtamI AzravabhAvanA, ta thA AThamI saMvarabhAvanA, ane navamI nirjarAbhAvanA vistarArthaH - lakSmI-kuTuMba-yauvana- zarIra - drazya padArthoM - mukha ityAdi sarvabhAva kSaNamAM utpanna thai kSaNamAM vinAza pAmanArAche ityAdi asthiratA - anityatAnuM citavanakarate pahelI anitya bhAvanA. duHkha vakhate ane maraNa vakhate rAjA cakravarti ke potAnAM saga vhAla - temAnuM koipaNa zaraNa thAya tema nathI duHkha paNa potAne bhogavavAnuM che, ane AvelA maraNane paNa rokavA koI sama nathI ityAdi ciraj te bIjI azaraNa bhAvanA mAtA hoya te stro thAya, putra pitA thAya, pitA hoya te putra thAya ityAdi pratyeka jIva A saMsArabhramaNamAM pratyeka saMbaMdhavALo ananta vakhata thAya che. ityAdi citavanuM te saMsArabhAvanA, A jIva saMsAramA ekalo Avyo che, ekalo javAno che. ane sukhaduHkhAdi paNa ekaloja bhogavanAra che, parantu koI sahAyaka ke sAtha vAnuM nathI ityAdi rUpe citavakuM te ekatyabhAvanA, Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvaratape dvAdazabhAvanAsvarUm // (245) zarIra-dhana-kuTuMba ityAdi anya che, ane AtmA anya padAthe che, paNa zarIrAdi te huM AtmA nathI ityAdi citava, te anyatvabhAvanA, A zarIra rasa rudhira-mAMsa-meda asthi-majjA-ne zukra e sAta azucimaya dhAtuonuM banelaM che. puruSanA zarIramA 9 dvAra ( 2 cakSu-2 kAna-2 nAka-1 mukha- gudA-1 liMga) sadAkALa azuci thI vahyA kare che, ane strInAM 12 dvAra ( 2 stana ne ? yoni adhika kAraNake yoni be hoya che, ) nirantara azucIthI vahyA kareche, vaLI attarAdisaranA sugaMdhI ane zucIpadArthoM paNa A azucI dehanA saMge azucI rUpa thAya che, evI uparathI sundara dekhAtI paNa avaLI karIne dekhe to trAsa upajAvatI A deha upara ma. matva bhAva ! di ciMtavaq te chaTThI azucIbhAvanA. mithyAtva-avirati-kaSAya-ne yoga e cAra hetuomAMnA koipaNa eka athavA aneka hetue karmano Azrava ( Agamana ) thAga che. ane jyAM sudhI karmano Azraya cAlu che, tyAM sudhI A AtmA sarvathA svasvarUpa pragaTAvavA samartha nathI ityAdi citavana karavU te 7 mI AzravabhAvanA. che samiti-gupti-pariSaha-yatidharma-bhAvanA-ne cAritravaDe navA AvatA karmanuM rokANa thAya che. ityAdi svarUpa citavaq te AThamI saMvara bhAvanA; prakAranA bAhya tapathI ane 6 prakAranA abhyantara tapathI karmanI nirjarA ( dhIre dhIre kSaya) thAya che. ityAdi ciMtavavu te navamI nirjarAbhAvanA che, Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (246) || zrI navatazva vistarArthaH // avataraNa - A gAthAmAM bAkI rahelo 3 bhAvanAo kahe vAya che. || mULa gAthA 31 mI. // logasahAvo bohI, dullahA dhammassa sAhagA arihA / ekhAo bhAvaNAo, bhAveavvA payate // 31 // // saMskRtAnuvAdaH // lokasvabhAvo bodhi, durlabhA dharmasya sAdhakA arhataH / etA bhAvanA, bhAvyAH prayatnena / / 31 / / // zabdArthaH // loga sahASo -- lokasvabhAvabhAvanA bohI - samyakatvabhAvanA tsu arihA arihaMta Ao - e sarva bhAvaNAo - bhAvanAo bhAve avvAbhAvavI patte- prayatnavaDe . dullahA --dulabha dhammassa - dharmanA sAhagA - sAdhanArA gAthArtha:-- 10 mI lokasvabhAvabhAvanA. 11 mI bodhidurlabhabhAvanA ane 12 mI dharmanA sAdhaka arihanta bhagavanta paNa durlabha chevI bhAvanA ( arthAt dharmabhAvanA athavA arihanta durlabha bhAbanA ) e 12 bhAvanAo prayatna pUrvaka bhAvavI ( te saMvara karmane rokanAra che, vistarArthaH- Aloka 6 dravyathI bharelo che, teno AkAra keDe hAtha daine ubhelA jAmAvALA puruSa sarakho che. adholokamAM sAta naraka - 10 bhuvanapati ne 8 vyantara devonI vastI che, ne te Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || saMvarataye dvAdazabhAvanAvarNanam // (247) uMvA vALelA koDIA sarakhA AkArano che, madhyaloka goLa thALI sarakho 1800 jojana jADo ne 1 rAja lAMbo paholo ke ne temAM manuSya viryacanI tathA 8 vANavyantara pAMca jyotiSInI vastI tathA asaMkhya dvIpa samudravAko che Urdhvaloka ubhI karelI mRdaM ganA AkAravALo che. ne temAM 26 vaimAnika devonI va sti che, lokAgre sidhdha zilApara ziddha paramAtmAo rahe che, sarva loka 14 rajju pramANa uMco ne laMbAI hoLAimAM nIce sAta rAja nebrahmalokane sthAne pAMca rAja pramANa che, lokanA madhyamAM 14 rAja uMcI ne ? rAja lAMbo vhoLI bhuMgaLI sarakhI trasa nADImAMja trasa jIvonI vastI che, zeSa sarvatra pAMca sthAvara jIvonI vasti che, lokane koie banAvyo navI ke koie gharI rAkhyo nathI parantu svabhAvataH che. ityAdi 14 rAjalokanuM svarUpa citavavu te lokasvabhAvabhAvanA che, jIvane samAgamAM bhamatAM ananta kALa thayo te daramyAnamAM a nantavAra rAjaRddhi vagere sarva vastu pAbhyo, parantu samyaktva (-zudeva guru dharmano zraddhA ) prApti yaha nahi kAraNake sampattava prAti thavI A jIvane mahA durlabha che, baLI jIvane vairAgyAdi kAraNathI dravya cAritra paNa prApta thAya che, aneka prakAranI kaSTakriyAo paNa sulabha thAya che, parantu zuddha zraddhA thavI mahA durlabha thAya che, ityAdi svarUpa cita te bodhidurlabha bhAvanA, have kadAca mahA kaSTe zuddha zraddhA thAya che to te zuddha zraddhApUrvaka arihantano kahelo heya ne upAdeyarUpa zrAvakadharma Acarakho mahA muzkela che, kahA~ che ke kathano kathe saba koya--rahaNI a ti durlabha hoya, ityAdi svarUpa citavanuM te dharmadurlabha bhAvanA e upara kahelI 12 bhAvanAo prayatnapUrvaka bhAvavI ( ciMta Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (248) || zrI navazvavistarArthaH // vI) ke jethI navAM Avata karmonuM rokANa thAya. avataraNa - A gAyAmAM saMvaratasvamAM AvelAM pAMca cAritramAMnAM cAra cAritra kahe che. || mULa gAthA 32 mI. // sAmAitthapaDhamaM, beovaTThAvaNaM bhave bI / parihAravisuddhI, suhumaM taha saMparAyaM ca // 32 // // saMskRtAnuvAdaH / sAmAdhikamatha prathamaM, chedopasthApanaM bhaved dvitIyaM / parihAravizuddhikaM, sUkSmaM tathA sAMparAyikaM ca // 12 // // zabdArthaH // sAmAia - sAmAyika cAritra | parihAra visuddhI aM-- parihAra attha -- atha-- have vizuddhi cAritra paDhamaM- vhelu mRhuma-sUkSma oDhAvaNaM-chedopasthApanacaritra taha tathA bhave--che bIyaM - bIjuM saMparA - saMparAya cavaLI gAthArthaH - have ? luM sAmAyika cAritra, ane bIja chedopasthApana cAritra hai, tathA trIjuM parihAravizuddhI, ane 4 thuM sUkSmasaMparAya cAritra che, ------ vistarArthaH - have A gAthAmAM pAMca prakAratAM cAritra kaheche sama eTale jJAna - dazana- cAritrano AyaM - lAbha te sAya ane Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ||.sNvrttve cAritrasvaparUm // (249) teno taddhita pratyaya lAgatAM sAmAyika eTale jenAvaDe athavA je jJAna-darzana-cAritrano lAma te, arthAt sAmAyika eTale sarva sAvadhavyApAranA tyAgarUpa sarvaviraticAritra kahevAya, ahiM joke pAMce prakAranAM cAritra paramArthathI sAmAyikarUpa che. topaNa kaMDaka jAtanA pheraphAravaDe pAMca judA judA nAma pADelA che. tyAM prathama dIkSA aGgIkAra karavI te ahIM sAmAyika cAritraM kahevAya che. A sAmAyika cAritra be prakAranuM che temAM bharata ane aravata kSetramA phelA ane chellA tIrthakaranA zAsanamAM jyAM sudhI ziSyane mahAvratano Aropa na karAya tyAM sudhI laghu dIkSArUpa alpakALanu ( vizeSataH 6 mAsarnu ) je cA: ritra te itvara sAmA0 cA0 kahevAya, ane bharata aravata kSetramA madhyanA 22 tIrthakaranA zAsanayAM ane mahAvidehamA sarva munIone prathamathIna mahAvratano Aropa che. ne te yAvajjIva sudhIno hovAthI teonu te cAritra yAvatkathika sAmA0 cA0 kahevAyale have bIju chedopasthApanA cAritra tyAM cheda eTale prathama jeTalI mudatanI laghu dIkSA pALI hoya te kALa dIkSAno nahiM gaNavo te pUrvapayoyano cheda kahevAya, ane upasthApanA eTale puna: mahAvratanI sthApanA karavI ne tyAMthI dIkSAparyAya ( dIkSAkALa ) nI gaNatrI thAya evI rItanu je punaH cAritra grahaNa te chedopasthApanA cAritra kahevAya, A cAritra bharata auravratamA pahelA ane challA tIrthakaranA zAsanamA hoya che, e cAritrane lokamAM vaDIdIkSA lIdhI kahe che. e cAritra be prakAranu che. tyAM ziSyane jyAre itvara sAmAyika cAritranu AropaNa thAya (-vaDodIkSA apAya ) tyAre ane eka jinezvaranA shaasnn| munine bIjA jinezvaranuM zAsana ( nuM cAritra ) aGgIkAra karavU hoya ( jemake pArzvanAthanA ziSyane mhAvIrasvAminuM zAsana aMgIkAra karavU hoya ) te vakhate je cAra ke paMcamahAvrata rUpa cAritra dharma aMgIkAra kare te niraticAra chedo Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (250) || zrI navatasva vistarArthaH // pa0 cAritra kahevAya. ane cAritranA mULaguNano ( mahAvratano ) ghAta karanArane je punaH cAritra ApavuM paDe te sAticAra cAritra kahevAya, havetrI parihAravizuddhi nAmarnu cAritra che. tyAM parihAra eTale tapa vizeSa De vizuddhi paTale cAritrane je vizuddha karaM te parihAra vizuddhi cAritra ve prakAranuM che, temAM prathama 9 munino samudAya hoya che, temAM eka vAcanAcArya hoya che, cAra mu ni tapa karanAra hoya, ane cAra muni te tapasvIonI vaiyAvacca ( sAravAra ) karanAra hoya. emAM jeo tapa kriyAmAM pravarte che te vakhate teo nirvizamAnaka cAritrI ane tapa saMpUrNa karyA bAda teja munio nirviSTakAyika cAritrI kahevAya che, eono tapa grISmaRtumAM jaghanya upavAsa, madhyama chaTTa ane utkRSTa aTTama, ziziraRtumAM jagha0 chaha, madhyama ahama ne u0 dazama, varSAkALamAM ja0 ahama ma0 dazama ne u0 dvAdazabhakta hoya che, dareka pAraNe A bila, bhikSAmAM pAMca grahaNa ne be ( vastuno ) abhigraha hoya, e pramANe 6 mAsa sudhI tapa karyA bAda sAvAra karanAra munio eja vidhie 6 mAsa tapa kare, te vakhate nirviSTakAyika munio nirvizamAnakanI sArakhAra kare, teono paNa 6 mAsa tapa pUrNa thayA bAda vAcanAcArya 6 mAsa sudhI tapa kare ane AThe nirviSTa kAyika sunio nirvizamAnaka vAcanAcAryanI sAravAramAM rahe e pramANe e tapa 18 mAse pUrNa thayA bAda icchA hoya to jinakalpI mArga aMgIkAra kare athavA to punaH gacchamAM praveza kare, A parihAravizuddhi cAritra kevalI bhagavAna pAse aMgIkAra thAya che; a thavA tIrthakara pAse rahelAgaNadharAdikanI pAse aMgIkAra karAya che. paNa bIjAnI pAse nahiM e parihAravizuddhi cAritranAM 20 dvAra bhA pramANe Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || dinarAtatve tapaHsvarUpam (251) 1 kSetra - pari0 vi0 cAritra aMgIkAra karanAra munionuM janmakSetra 5 bharatane 5 vrata, paNa mahAvideha nahiM, ane parihArakalpa aMgIkAra karavAnuM kSetra paNa eja. vaLI jinakalpInu saMharaNa thavAthI jema sarva kSetromA jinakalpInI prApti che tema eonuM saMharaNa paNa nathI. 2 kALa - avasarpiNInA vIje ane cothe Are teono janmakALa hoya che, ane sadbhAva ( hayAtI ) to ava0nA 3-4-5 ane utsa0 na 3-4 ArAmAM. 3 cAritra - sAmAyikacAritra ane chedopa0 cAritranAM saMyamasthAna ( - adhyava0 sthAna ) thI uparanAM je asaM0 lokapradeza pramANa pari0 vi0 nAM saMyamasthAno che temAM vartatA jIvaneja pa ri0 vi0 cAritranI prApti hoya. 4 tIrtha - jinezvaranuM zAsana viccheda pAmyuM hoya athavA utpanna paNa na thaya hoya tevA avasaramA pari0 bi0 cAritrIyA na hoya paNa zAsana pravartamAna samayeja hoya. 5 paryAya - jeno gRhasthaparyAya jagha0 29 vrssne| ane u0 dezonapU0 kroDa varSano hoya ane yatiparyAya jagha0 20 varSa ane ne u0 dezona pU0 kro0 varSano hoya tevo muni pari0Si0 cAritra aMgokAra kare, 6 Agama - nanuM siddhAnta na bhaNe paNa prathamanuM bhaNeluM smaraNa kare. 7 veda - napuMvedI vA puruSavedI hoya paNa strIvedI nahi. 8 kalpa -- sthita kalpamAMja hoya. ( tyAM acelakAdi 10 - kalpavALA muni sthitakalpI, ane zayyAtarAdi cAramAM vartavAvALA ane zeSa 6 kalpamAM nahiM vartavAvALA munio asthitakalpIka hevAya 1 zayyAtara piNDa- caturyAma puruSajyeSTa ane kRtikarmakaraNaM e 4 avasthitakalpa che, ne zeSa 6 anavasthikalpa che. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1252) ||shrii navatattvavistarArthaH // 9 liMga-dravyaliMga (-muniveSa ) ane bhAvaliMga banne hoya 10 lezyA-kalpa aMgIkAra karatI vakhate 3 zubha lezyA ane tyAravAda chae lezyA hoya. (karmapariNati vicitra hovAthI a zubhalezyAono udaya thAya paNa te atyaMtasaMkliSTa na hoya ane temAM paNa thoDo kAlaja rahe che pachI zubhalezyAmAMja Ave che.) 1. dhyAna-aMgIkAra kALe dharmadhyAna ane tyAra. bAda Ata -raudra-ne dharmadhyAna paNa hoya. tIvakarma pariNAmathI azubhayogonI utkaSTadazAmAM ataraudra paNuM Ave paNa te niranubandha hoyache 12 gaNa-jaghanyathI 3 gaNa ane utkRSTa zata saMkhyAvALA (sayasa ukosA evo pATha hovAthI sokaratAM vadhAre samajAya che)gaNa agokAra kALe ( sarva kSetramA maLIne) hoya, ane aMgIkAra karyAbAda jadha0 vA u0 samakALe vartatA seMkaDo (ghaNA 100) gaNa hoya temAM puruSasaMkhyA jaya0 thI 27 utkRSTathI 1000 aMgIkArakALe hoya ane tyAra bAda pari0 vi0 mAM vartatA jagha0 thI sekaDo puruSa ane utkRSTathI hajAro hoya ane praveza karanAra tathA nikaLanAra banne samakALe jagha0 thI eka ne u0 thI pRthaktva hoya 13 abhigraha-dravyAdi koipaNa abhigraha na hoya kAraNa e kalpaja abhigraharUpa che. 14 prajyA-koine paNa dIkSA na Apa (eja kalpasthi. ti che ) parantu yathAzakti upadeza Ape. 15 muMDApana--A muni koine muMDe nahiM ( pravrajyAnaMtara muMDana avazya hoya evo niyama nathI kAraNake ayogyane dIkSA dI. dhI hoya topaNa pAchaLathI ayogyatA mAlUma paDatAM muMDana na kare mATe ahiM muMDanadvAra bhinna kA.) 16 prAyazcittavidhi--manavaDe mUkSma aticAra lAgatAM paNa nizcaya caturguruka prAyazcitta Ave. 17 kAraNa-A kalpanI yathAvidhi pAlanA eja karmakSayarnu ni Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nijarAtattve tapaHsvarUpam // (253) mitta hovAthI teone bIju jJAnAdika zuddha AlaMbana paNa na hoya (arthAt e kalpa patitadazAbALo nathI ke jethI jJAnAdi Alambane paNa sthira rahe.) athavA jenAvaDe tatsaMbaMdhi apavAda sthAna sevavA paNuM hoya tevU jJAnAdi Alambana na hoya. 18 niSpratikarmatA-zarIrasaMskAra na kare, AMkhamAM paDelaM tRNa paNa bahAra na kADhe, prANAMtakapTe paNa apavAda mArga seve nahI 19 bhikSA trIje prahare gocaro tathA vihAra kare, zeSa vakhate kAussagga kare-nidrA ati alpa kare. kadAca jaMghAbalanI kSoNatAye vihAra na karI zake topaNa apavAda sthAna na sevatAM kalpamaryAdApramANe saMpUrNa pAle, 20 bandha-parihArakalpI kalpa samApta thayA bAda punaH te kalpamAM athavA gacchamAM praveza kare eTale sthavirakalpI thAya lahitara jinakalpa aGgIkAra kare, temAM punaH te kalpamAM agara sthavirakalpamA rahenArA itvaraparihArI, ane jinakalpa aMgIkAra karanArA yAvatkathika parihArI kahevAya, ___arthAt A cAritra ke prakAracaM che, tyAM kalpavidhi saMpUrNa thayA bAda turtaja bInIvAra kalpane athavA gacchane aMgIkAra kare te i. svara pari0 vi. cAritra, ane kalpasamApti bAda turta jinakalpa aGgIkAra kare to yAvatkathika pari0 vi kahevAya. ___have mUkSmasaMparAya cAritranuM svarUpa kahebAya che, tyAM upazama zreNigata vA kSapakazreNigata manuSya navame guNasthAne lobhakaSAyane sUkSma kare (-kaSAyAMzanI vargaNAono anukrama toDI dareka varga jA ghaNA antara-vyavadhAnavALI kare ane tyArabAda dazame guNathAne te mUkSmakaSAyane udayamAM ANI bhogave te sUkSma saMparAya cAritra 10 me gu0 sthAne jANavU ahiM sUkSma saMparAya-kaSAya evo artha jANavo, Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cara (254) ||shrii navatattvavistarArthaH // avataraNa--A gAthAmAM bAMkI rahela eka yathAkhyAta cAritranuM svarUpa kahe che, // mULa gAthA 33 mI. // tatto tha ahakkhAyaM, khAyaM savvami jIvalogammi / jaM cariUNa suvihiyA, vacvaMti ayarAmaraM ThANaM // 33 // saMskRtAnuvAdaH / tatazca yathAkhyAtaM, khyAtaM sarvasmin jIvaloke / yaka caritvA suvihitAH, gacchantyajarAmaraM sthAnaM // 33 // // zabdArthaH // tatto-tyAra pachI cariUNa-Acara a-vaLI muvihiyA-muvihita (-sArI ahakkhAya-yathAkhyAtacAritra vidhi pramANe pALanArA) khAyaM-prasiddha manuSyo, savvaMmi-sarva ( ne viSe) vaccaMti-jAya che-pAme che. jIvalogammi-jagatamAM ayarAmaraM-mokSa jaM-je cAritrane | ThANaM-sthAnane gAthArthaH-vaLI tyAra pachI sarva jagatamAM prasiddha evaM ya. thAkhyAta nAmanu pAMcamuM cAritra che. ke je cAritrane aMgIkAra ka. rIne zreSTha vidhie pALanAra suvihita manuSyo mokSa pAme che. vistarArthaH - pUrva cAritranA cAra bheda kahyA bAda have pAMcamuM yathAkhyAta cAritra kahevAya che. tyAM yathA eTale jebI rIte khyAta eTale sidhdhAntamAM kahelaM che tevI rItanuM sarva virati cAritra ( ka. pAyavinAnu) te yathAkhyAta cAla kahevAya enA ye maMda che. temAM u. pazamazreNivALA jIvane 11 me upazAMta moha guNasthAne mohanI upazAMti rUpaja cAritra che, te upazama yathAkhyAta cA0, ane kSapakazreNivAlA jIvane 12 me kSINamoha guNasthAne mohanA kSayarU. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // saMvarapariziSTam // 242222 || saMvaratattvapariziSTam // narakagatimAM 12 -- narakagatimAM 12 bhAvanArUpa 12 saMvara bheda hoya che, paNa samiti gupti pariSaha ane yatidharma e sarva virativaMtane hovAthI ane sarva viratino narakamAM abhAva hovAthI samiti vigere 45 saMvarabheda na hoya ane 12 saMvarabheda hoya. tiryacagatimAM 12 - narakagativat. devagatimAM 12 - narakagatiMvat. manuSyagatimAM 57 - - manuSyagatimAM sarveviratino sadbhAva hovAthI saMvaratatvanA sarve 57 bheda hoya. ekendriyamAM - ekedriyamAM saMvarano koipaNa bheda na hoya, 0 (255-ka.) kAraNa ke sarvaviratinA abhAve samiti vigere 45 saMvara na hoya, ane manayoganA abhAve 12 bhAvanA paNa na hoya. dIndriyamAM 0 - ekendriyavattrIndriyamAM 0 ekendriyavata. caturindriyamAM 0 ekendriyavat. paMcendriyamAM 57 - - paMcendriyamAM garbhajamanuSyane sarvavirati ane ma noyoganA sadbhAve sarve 57 saMvarabheda hoya che. 0 pRthvIkAyAM 0 kAraNa ekendriyavata - 0 apakAyamAM te kAyama 0 vAyukAyamAM vanaspatimAM 0 trasakAyama 57 - - trasakAyamAM garbhajamanuSyane 57 saMvarabheda hoya. 19 55 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || nirjarAtazvapariziSTam // // nirjarAtasvapariziSTam // narakagatimAM ? -- samyagdRSTi nArako je kAyapIDA samyak prakAre sahana kare che, parantu koine duHkha upajAvatA nathI tevA nArako kAma kAryazarUpa 1 nirjarAbheda hoya che. ane zeSa mithyAhArako akAmakAya krezarUpa 1 nirjarAbhedaLe tiryaMcagatimAM 12 - garbhaja tiryaco deza virativaMta hovAthI 6 bA tapa ane 6 abhyaMtara taparUpa sarve 12 sakAma nirjarArastra ane mithyAdRSTi tiryacone 1 akAma kAyazarUpa 1 nirjarAbheda hoya che. (270-kha.) tarani 4 - vinaya - vaiyAvRtya - ane svAdhyAya e 3 abhyaMtara tapa ane 1 sakAma kAyakleza maLI cAra nirjarAbheda hoya che. devo saMghAdikano viSaya vaiyAvRtya kare che, ane jina vacana zravaNAdi prasaMge pRcchanAdi svAdhyAya paNa che. parantu saddhyAna- dharmadhyAnAdino abhAva che. manuSyagatamA 12 - munine bAra prakAranA taparUpa sakAma nirjarA hoya che mATe manuSyagatimA 12 nirjarAbheda che. // bandhatattvapariziSTam || cAre gavinA jIvone cAre makAranA bandho hoya che. mAtra manuSyagatimA agIAramA guNaThANAthI sthiti ane rasabandha ho - tA nathIvAkAvandha vicAra navatapAsAhitya vigerethI jANavo. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . // saMvaratatve cAritrasvarUpam // (255) paje cAritra che te kSAyika yathAkhyAta cA0 . e banne yathAkhyAta cA0 mAM kaSAyanA ( mohanA ) udayano sarvathA abhAva ke temAM helaM yathAkhyA0 cA0 antarmu0 kALa Take ke ane bIjaM yathAkhyA0 cA0 12 mAthI 14 mA sudhI hovAthI bhavastha kevaLIne de. zona pUrvakroDa varSa paryaMtanuM hoya che. e cAritra sarvathA aticAra rahita che, ane bIjAM cAritro saMjvalananA udayathI aticAravALAM hoya che. e cAritraja sarvavizuddha sarvavirahi ( vA sAmAyika ) kahevAya che, evA prakAraceM e cAritra sarvottama hovAthI sarva jIvalo kamAM (-14 rAjalokamAM ) prasiddha che. vaLI e cAritra prApta thayA binA mokSa hoya nahiM mATeja graMthakAre e cAritrathI mokSa prApti kahI che. e pramANe saMvaratatvanA 57 bheda savistara paNe kahyA te vAMcIne karmano saMvara thAya tevI rIte prayatna karato, A tatvamAM ghaNAkharA bheda munine aGga darzAvyA che, to paNa jeTale aMze bheTalA bhedo zrAvakane upayogI hoya teTalA bhedo teTale aMze zrAvakoe paNa avazya AdaravA udyama karakho. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (255) // zrI navataca vistarArthaH // // nirjarAtattva // KAV . .avataraNa-pUrva gAthAomAM saMvaratattvanuM svarUpa kahIne have. nirjarA ane bandhatatvanuM svarUpa kahe . tyAM prathama A gAthAmAM sAmAnyathI nirjarAnA 12 ane baMdhatatvanA 4 bheda kahe che, . // mULa gAthA 34 mI, // bArasavihaM tavo ni-jarA ya bandho cauvigappo a / payai hii aNubhAga--paesabheehiM nAyavyo // 34 // // sNskRtaanuvaadH|| . dvAdazakdhiM tapo, nirjarA ca baMdhazcaturvikalpazca / prakRtisthityanubhAga-pradezabhedetivyaH // 34 // // zabdArthaH // vArasavihaM-12 prakAranoTii-sthiti (-kALaniyama ) tavo-tapa anubhAga-anubhAga (-rasa) nijarA nirjarAtattva paesa-pradeza ( karmanA aNu.) bandho-bandhatattva bheehi-( e cAra : bhedovaDe, cauvigappo-cAra prakAracaM nAyavvo-jANavo, payai-prakRti (-svabhAva ) gAthArthaH-12 prakArano tapa te nirjarAtatva che, ane prakRti-sthiti-rasa-ane pradeza-e cAra bhedavaDe baMdha ( tatva.) cAra prakArano jANavo. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || nirjjatatve tapaHsvarUpam (257) vistarArtha - 12 prakArano tapa AgaLanI gAthAomAM darzA - vAze, ne cAraprakAranA bandhanuM kiMcit svarUpa kahevAya che. ahiM karmanA cAra prakAranA bandhAM zAstramasidhdha modakanuM dRSTAnta ApramANe che . jema suMTha vagere padArthanA lADumAM koi lADuno svAbhAva vAyu dUra karavAno, koino kapha dUra karavAno, ane koino pitta dUra karavAno ema judA judA svabhAva hoya che. tema AThaprakAranA karmanA paMNa judA judA svabhAva hoya che, jema jJAnAva0 karmano svabhAva AtmAnA jJAnaguNane AMvaravAno, darzanAva0 karmano svabhAva darzanaguNane AvavAno, ityAdi je karmano je svabhAva te sva bhAva sahitaja te karma bandhAya che, mATe prakRtibandha kahevAya. . tathA jema koi modaka 10 divasa sudhI sAro rahe ne tyAra - bAda teno guNa vinAza pAme, koi 15 divasa ane koi 1 mAsa sudhI sAro rahe tema koi karma AtmAnI sAthai 20 koDAkoDI sAgopama rahe koI karma 30 ko 0ko0 sA0ane koi karma vadhumAM vadhu70 ko0 ko 0 sAgaropama AtmAnA saMbandha te svabhAve rahe che ane tyArabAda te AtmAthI alaga thai te te svabhAva rahita thai jAya che. e pramANe karma karmapaNe rahevAno kALa paNa bandhama samayeja niyamita thAya che mATe karmanA kALano niyama te sthitibandha kahevAya, tathA jema koika modaka madhura-mITho hoya che. ne koika kaDavo hoya che, ne koika tIkho ityAdi zubhAzubha rasavALo hoya che, tema koI karma zubha rasavALu (- eTale udaya AvatAM jIvane harSa - mukha ApanAru ) ane koI karma azubha rasavALe ( eTale udaya AvatAM 1 - karmanAM nAma tathA te te karmanA svabhAva ane sthi ti AgaLa gAthAthIja kahevAze. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (258) || zrI navata vistarArthaH // jIvane duHkha - zoka ApanAeM) hoya che. vaLI te zubha vA azubha rasa paNa koimAM tIvra ne koimAM manda hoya che, e pramANe tIvratA ane mandatA yukta je zubhAzubha vipAkano niyama paNa karmabaMdha vakhateja thAya che te rasabaMdha kahevAya. veLI jema koika modaka ochA loTano ane koika modaka. dhAre loTano ( eTale koika pAzerIyo ne koika zerIyo ) bAMdhelo hoya che, tema koi karma bIjAM karmathI ochA vA adhika pradeza ( aNuoM ) vALu baMdhA te pradezabaMdha kahevAya. a avataraNa - pUrva gAthAmA 12 prakAranA tapane nirjarAtava kAM tyAM 6 prakArano bAhya tapa ane 6 prakArano abhyantara tapa malIne 12 prakArano tapa thAya che, te A gAthAmAM prathama 6 prakArano bAhya tapa darzAne ke // mULa gAthA 35 mI // aNasaNamRNoariyA- vittIsaMkhevaNaM rasaJcAca / kAyakileso saMlI - yA ya bajjho tavo hoi // 35 // 1 A cAre bandha mAtra modakanA dRSTAnteja hoya ema nahiM, parantu bIjA dugdha-ghRtAdi padArthoMnA dRSTAnte paNa hoi zake- jemake amuka amuka dUdhanA jema deha puSTyAdi bhinnabhinna guNa che, tema karmanA paNa bhinnabhinna svabhAva che, amuka dUdha jema amuka vakhata sudhI sArI rahI zake che, tema amuka karma paNa amuka vakhata sudhI karma paNe rahI zake che, amuka dUdha jema amuka totrAdi rasavALu che tema amuka karma paNa amu-ka tIvrAdi rasavAluM che. ne amuka dUdha jema hInAdhika pradezIvALu che tema karma paNa hInAdhika pradezovALu che ityAdi rote aneka padArthodvArA AThakarmanAM dRSTAMta yathAyogya vicArAM Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || nirjjatazve tapaHsvaparUma || // saMskRtAnuvAdaH // anazana munodarikA - vRttisaMkSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInatA ca vAdyastapo bhavati // 35 // // zabdArtha // aNasaNaM-anazana (upavAsAdi | kAyakileso kAyakleza (lo ca vagere karavo) saMlINayA saMlInatA (-bhaMgopAMgAdino saMkoca karabo ) bajjho - bAhya tapa UNoyariyA - unodarikA (ve cAra kavala uNA rahe vittI - vRttino ( AjIvakAno) saMkhevaNaM--saMkSepa karavo, rasaccAo - rasatyAgaM ( vigaya tyAga ) to- tapa hoi -che. (259) - gAthArthaH - upavAsAdi karato te anazanatapa-ye cAra kama la uNA rahevuM te unodarikAtaMpa A jIvikAno saMkSepa karavo te vRttisaMkSepatapa-vigayAdino tyAga karavo te rasatyAgatapa-locAdi kaSTa sahana karavAM te kAyaklezatapa aMgopAMgAdino saMkoca karavo te saMlInatAtapa-e pramANe 6 prakArano bAhya tapa ( thI karmanolaya-nirjarA thAya ) ke. vistarArthaH- cAlu gAthAmA 6 prakArano bAhya tapa kacco ke mokSaprAptimA bAhya kAraNarUpa ne tapa te bAhyatapa kahevAya senA 6 prakAra A pramANe anazana ahiM an eTale nahiM azana eTale cAraprakArano AhAra, 1 bhAta vagere rAMdhelo AhAra azana, sarva jAtanAM tRSA ToDanA pANI pAna, dhANI caNA ityAdi kAcaM koru pharALa te khAdima ane sopArI - elAyacI Adi mukhavAsa te khAdima e cAra prakAramA AhAra gaNAya che, Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (260) ||shrii navatatvavistarArthaH // arthAt AhAra na karato te anazanatapa be prakArano che, tyAM upavAsa-AyaMbila - ekAzana-porisi-navakArazI-chaTTa-aTThama ityAdi tapa amuka niyamita kALanA hovAthI itvara anazana kahevAya ane maraNa paryaMta AhAra pANIno tyAga karavo te yAvatkathika anazana kahevAya. prasiddhimAM eneja anazana aMgIkAra karyu kaheche unodarikA-kSudhA lAgI hoya tyAreja jamavU te paNa pera bharIne akaLAmaNa thAya tema nahiM jamatAM 1-2-3 4 ityAdi kavala uNA raheg ke jethI ArogyatA pUrvaka eka kavala AhAra je. Talo paNa anazana tapa gaNAya che, kAraNake teTale aMze bhojananI Azakti-lolupatA TaLI hoya toja be cAra kavala uNA rahevArnu banI zake che, ahiM, Una eTale nyUna udara-peTa rAkhavU arthAt peTa kaMika aNuM rAkha te uNodara parathI unodarikA zabda banyo che, 1 e yAvatkathika anazananA paNa pAdopagamana ane bhaktapratyAkhyAna pa be bheda che, te darekanA punaH nihArIma ane anihArima e be bheda che, tyAM paDI gayelA vRkSamAphaka nizceSTa kAyA rAkhayo te pAdopa0 ane kAyaceSTA pravate. paNa mAtra AhAranoja tyAga hoya te bhaktapratyA0 jANavU tathA niyamita sthAnathI zarIra bahAra kADhavU te nihArima, ane zarIrane guphA. di ekaja sthAnamA rAkhavU te anihArima jANavU. 2 vA che ke battIsa kira kavalA-AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahithiyAe. aThThAvIsaM muNeyavyA // 1 // arthaH - " puruSane nizcaya 32 kavala jeTalo bhAhAra udara.pUranAro ( tRpti karanAra ) kahyo che. ane strIne 28 kavala je. Talo AhAra jANavo" emAMthI jeTalA kavala uNA rahevAya teTalo unodarI tapa jANavo. ahiM kavalanaM sAmAnya pramANa mu. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nirjarAtattve tapaHsvarUpam // (261) vRttisaMkSepa-ahiM je je AhAra-vastra ityAdi dravyoSa vRtti eTale AjIvikA (--jIvananirvAha ) cAlatI hoya te te dravyomA vRtti eTale manovRttiyonA saMkSepa-saMkoca karavAnA abhyAsa rUpe aneka prakAranA abhigraho dhAraNa karavA te vRttisaMkSe. pa kahevAya te dravya-kSetra--kALa-ne bhAvathI cAra prakAre the, tyAM dravyathI amuka padArtha-kSetrathI amukasthaLe--kALathI amukavakhate ane bhAvathI amuka amuka rIte male toja te vastu grahaNa karavI, jema zrI mahAvIrasvAmie karelo abhigraha candanavALAthI pUrAyo tema abhigraha dhAraNa karavA te padArtha uparathI lolupatA TaLI hoya toja banI zake anyathA nahi, mATe te dRttisaMkSepa paNa taparUpa cha, rasatyAga-rasa eTale dUdha dahi--dhI--goLa-tela ne sAkara e 6 rasika padArthoM AtmAne vikAra upajAvanArA hovAthI vikRti kahevAya che te 6 vikRtiyomAMcI yathAzakti eka ve yAvat sarva no tyAga karavo te rasatyAga tapa kahevAya, __ kAyakleza-loca karavo--AtApanA levI ityAdi kaSTa mokSanI icchAe sahana karavAM te kAyakleza tapa kahevAya, raghInA iMDA jeTalaM zAstramA kA che-athavA arthAntarathI vicAroye to eka prakSepathI sukha pUrvaka jeTalo AhAra mukhamA rA. khI zakAya teTalA pramANano eka kapala jANavo ne tevA 32 ke 28 kavala saMpUrNa tRpti karanAra gaNAya che ethI adhika A. hAra karanAra apathya AhArI jANavo 1 athavA vRtti paTale " bhikSA " no saMkSepa A pramANehAthathI vA kaDachIthI upAhIne AhAra Ape toja levo te bhikSAniyama ane eka dhArAe athavA be ityAdi dhArAye akhaMDIta paNe jeTalI vastu paDe teTalIja levI evo niyama te dattiniyama Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (262) ||shrii navasatcavistarArthaH // saMlInatA-ahiM saMlInatA eTale saMkoca eTale azubha nyA. pAranI nivRtti jANavI, te saMlInatA cAra prakAranI che, tyAM azubha mArge pravartatI indriyone saMkAMcI kabajAmA rAkhavI te indriya saMlInatA, kaSAyathI nivRtta tharbu te kaSAyasaMlInatA, azubha yogathI nivRtta tharbu te yogasaMlInatA, ane strI--pazu--napuMsaka ityAdi vikArotpAdaka jIvonA saMsargabALAM sthAna tyAga karIne sArA sthAnamA raheg te viviktacaryA saMlInatA kahevAya e cAre prakArano saMlInatA tapa karmanI nirjarA karanAra , e 6 prakAranA tapa bAhyatapa kahevAya. ane te karmanI nirmarA karanAra ke. avataraNa-A gAthAyAM 6 prakArano abhyantara tapa ko , // mULa gAthA 36 mI. // pAyacchittaM viNao, veyAvaccaM taheva sjjhaao| jjhANaM ussaggo vi a, abhiMtarayo tavo hoi||36|| // saMskRtAnuvAdaH // prAyazcitta vinayo, vaiNavRtyaM tathaiva svAdhyAyaH / dhyAnaM kAyotsargo pi cA- bhyantarastapo bhavati // 36 // ||shbdaarthH / / pAyacchitta-prAyazcitta ussaggo-kAussagga viNao-vinaya vi a-vaLI paNa veyAvacca-vaiyAvRtya (sAravAra) | bhabhitarao-abhyantara taheva--temaja tavo tapa sajjhAo--svAdhyAya soi-he. jhANaM- dhyAna Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - // nijarAtattve tapAsvarUpam (263) --gAthArthaH-10 prakAranuM prAyazcita-7 prakArano vinaya-10 prakAranI vaiyAvacca-5 prakArano svAdhyAya- 2 prakArarnu zubhadhyAna- ane 2 prakArano kArasagga e 6 prakArano abhyantara tapa (thI karmano kSaya thAya ) che, vistarArthaH-mokSaprAptimA je tapa antaraMga kAraNarUpa che te abhyantara tapa nIce pramANe 6 prakArano che, . prAyazcitta-prAyaH eTale bAhubalyatAe ( pApano viccheda karanAra--iti adhyA0 ), ane citta eTale mananI vizuddhi karanAra te prAyazcitta 10 prakAre che, tyAM gurvAdi samakSa karelA pApano prakAza karavo te AlocanA prAya0, punaH te pApane nahiM AcaravAnA saMskArathI je micchAmi dukkaDaM Apavu (-mithyAdupkRta eTale mAruM pApa mithyA thAo e pramANe mAphI mAgavI) te pratikramaNaprAya0, guru samakSa pApano prakAza karavo ane mithyAduSkRta paNa Apaq te mizramAMya0, akalpanIya annapAnAdino tyAga karavo te vivekaprAyaH, kAussagga karavo(kAyaceSTAno tyAga karI amuka logassa gaNavA athavA amuka dhyAna karavu) te kA. yotsargaprAya0. nIvI pramukha taparUpa daMDa AcAravo te tapaprAyaH dIkSAparyAya ghaTADavArUpa daMDa te chedaprAya0, koi moTo aparAdha thavAthI punaH mahAvrata ucaravArUpa daMDa te mUlaprAya0. karelA aparAdhano je taparUpa daMDa Apyo che te jyAM sudhI na kare tyAMmudhI mahAvratamAM na sthApavo te anavasthApyaprAya0, tevA prakAranA aparAdhathI 12 varSa sudhI gacchano ane veSano tyAga karI amuma prakA. ranI moTI zAsana prabhAvanA karIne punaH mahAvratoccAra karI ga chamAM praveza karI zake evo daMDa te pArAMcikaprAyaH, kahevAya, e 10 prakAranA prAyaztithI karmanI nirjarA thAya che. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (264) ||shrii navatatva vistarArthaH // vinaya-vi eTale vizeSe karIne AThaprakAra- karma jemAvaDe naya (ti) dUra thAya te vinaya, athavA guNavantanI bhakti te vinaya kahevAya te jJAna--darzana- cAritra--ne upacAra vinaya e pramANe 4 prakArano che, tyAM pAMca jJAna- vizeSe karI bahumAna karavU, ane tenuM zraddhAna kara te jJAnavinaya, ane zrutajJAnamAM to kAle viNae bahumANe ityAdi gAthAmAM kahelo ATha prakArano jJAnAcAra te paNa jJAnavinaya kahevAya, tathA prazama (--kaSAyamandatA )-saMvega (-vairAgya )--nirveda (--saMsArathI udAsInatA )- anukampA (--dayA-kRpA) ne Astikya [dharma-adharma devaloka-nAraka ityAdi padAthoM che evI pratIti, e 5 samyaktvalakSaNane dhAraNa karavAM, tathA nissaMkiya nikkaMkhiya ityAdi gAthAmAM kahelA ATha darzanA1 1 je kALe je bhaNavA yogya hoya te kALe te bhagavu te kALa AcAra 2 jJAnanI ane jJAnIno vinaya karavo te vinayAcAra 3 jJAnanI ane jJAnInI antaraMga prIti rAkhatI te bahumAnAcAra 4 je adhyayanane mATe je tapa kaho hoya te tapa vagere kriyA karI ___ adhyayana karavu te upadhAna AcAra 5 jenI pAse bhaNyA hoya tenuMja nAma levU te aninhavAcAra 6 akSaro zuddha bolavA te vyaMjanAcAra . 7 artha zuddha vica ravo te arthAcAra 8 sUtra tathA artha banne zuddha bolavAM te tadubhayAcAra 2 1 sarvajJokta tatvamA zaMkA na rAkhavI te niHzaMkita darzanAcAra. 2 sarvajJamatasivAya anyamatanI icchA na karavI te ni:kAMkSA darzanAcAra 3 muninA malina gAtrAdikathI duHgaMchA na karavI te nirvicikitsaka darzanAcAra 4 sarvajJoktatatvamA muMjhAvu nahiM te amUDhadRSTi darzanAdhAra 5 samyaktva ane samyagdRSTijIvonA guNonI te upabaMha darzanA0 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nirjarAtattve tapaHsvarUpam // (265) cAranuM pAlana karate darzanavinaya kahevAya. tathA pUrve kahelA sAmAyikAdi 5 prakAranAM cAritranI zraddhA--tenuM vidhipUrvaka pAlana kara-- ane tenI satyaprarUpaNA karavI te cAritravinaya kahevAya, tathA samyagdarzana jJAna cAritrAdi uttama guNayukta munivagerene dekhI ubhA thaq--sAme javu--hAtha joDavA--khamAsamaNAdi vandana ApavAM, miSTa saMbhASaNa karavU, ityAdi zuddhakriyAnA vyavahArarUpa je vinaya te upacAravinaya. vaLI bIjA granthomAM to menavinaya--vacanavinaya--ane kAyavinaya sahita gaNatAM 7 prakArano vinaya paNa gaNela che, e pramANe cAra athavA 7 prakArano vinaya karmanI nirjarA karavAmAM antaraMga kAraNarUpa hovAthI ene abhyantara taparUpe kahela che, vaiyAvRtya-AcAryAdikanI sevA karavI--auSadha--vastra anna pAnAdi Apaq te vaiyAvRtya kahevAya te AcArya--upAdhyAya-- tapasvI-ziSya--glAna--kula--gaNa-saMgha- sAdhu-ne samanojJa e 10nuM vaiyAvRtya karavU te vaiyAvRtyanA 10 bheda che, (tyAM nava dIkSita ziSyane cAritrAcAra zikhavavo ityAdi ziSyavaiyAvatya gaNAya, glAna--rogInI sevA karavI te glAna vinaya, cAMdrakula i. tyAdi eka AcAryanI santati te kula kahevAya, kulano samudAya gaNa, ane sAdhu sAdhvI-zrAvaka-ne zrAvikA rUpa caturvidha saMgha kahevAya, ne samanojJa eTale svadharmI bandhuo jANavA. zeSa sugamache) 6 dharmathI paDatAne sthira karavo te sthirikaraNa darzanA0 7 svadharmInI bhakti kAvI te vAtsalya parzanA0 8 zAsananI zobhAvRddhi thAya tema karavU te prabhAvanA darzanA0 1 vinayanA 4 bheda gaNavA hoyato e traNa bhedane upacAra vinayamAM antargata jANavA, . 2 vastutaH saMghaH eTale [ jJAna darzanaguNAste paramArthataH . Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (266) ||shrii navatatvavistarArthaH // - svAdhyAya-(su-zobhanika-prazasta adhyAya-bhaNaq vage. re te svAdhyAya ) arthAt prazasta adhyayanarUpa svAdhyAya pAMca pra. kArano te A pramANe-- . .1 ziSyAdikane sutra tathA artha pATha Apavo te vAcanA . 2 saMdeha paDe tyAM pUchaLa te pRcchanA, ... 3 prathamarnu bhaNelaM saMbhArI jaq te pari(rA)vartanA . __4 prathama bhaNelA sUtrArthano artha ( rahasya ) vicAravo te - anuprekSA, 5 dharmanI dezanA ( upadeza ) ApavI te dharmakathA. pAMce prakArano svAdhyAya abhyantara taparUpa hovAthI kamanI nirjarA karanAra cha, . ... dhyAna-cittanI ekAgratA-athavA yogano nirodha te dhyAna . kahevAya che. emAM cittanI ekAgratArUpa dhyAna 13 mA guNasthAna sudhI ane yoga nirodharUpa dhyAna 14 me guNasthAne che, tyAM prathama cittanI ekAgratArUpa dhyAnanA ArtadhyAna-raudradhyAna-dharmadhyAna ane zukladhyAna e cAra prakAra che temAM paNa dareka dhyAna cAra cAra prakAra se A pramANe // ArtadhyAnanA 4 prakAra // 1 svajana kuTuMbAdi iSTa (priya) padArthano. viyoga thavAthI je ciMtA-zoka-vilApa vagere thAya te iSTaviyogAtadhyAna. . 2 apriya padArthonA saMgamathI (-pratikULa parivAra malavo saMghaH iti vacanAt ) jJAnAdi guNanI samudAya ane te samudA. yano AdhAra sAdhu ghagere te paNa AdhArAdheya bhAve saMgha kahevAya. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nijarAtatve tapaHsvarUpam // (267) ityAdikathI je ciMtA-vilApa vagere thAya te aniSTasaMyogAta dhyAna 3 zarIre rogAdika thavAthI je ciMtA vilApAdi thAya te rogaciMtAtadhyAna . 4 bhaviSya kALamAM sukha meLavacA saMbaMdhI je ciMtA-niyANu ityAdi karavU te agrazocAtadhyAna e cAre tyAga karavA yogya che ||raudrdhyaannaa 4 prakAra // / 1 dveSavaDe prANIne bAMdhavA-haNavAdikanI ciMtA te hiMsAnubandhiraudradhyAna. - 2 chaLa prapaMcAdi karavAnA pariNAmathI asatya bolavAnI ne tene satya tarIke sthAvAnI je ciMtA te mRSAnuvandhiraudradhyAna. 3 krodhAdikaSAyanA vazathI paranuM dravyAdi haraNa karavAnI . icchA te steyAnubandhiraudradhyAna. 4 viSayanA sAdhana-dhana-parivArAdikanuM rakSaNa karavAnI je ciMtA te saMrakSaNAnubandhiraudrayAna // dharmadhyAnanA 4 bheda // 1 vItarAganI je AjJA teja dharma che evI bhAvanA pUrvaka vItarAganI AjJAo vicAravI te AjJAvicaya dharmadhyAna. .2 rAga-dveSa-kaSAya-ityAdi saMsAra bandhananAM nimitta sarva apAya-kaSTarUpa che, ityAdi vicAra te apAyavicaya dharmadhyAna. . 3 sarva jAtanAM sukha vA duHkha te pUrvakRta karmanuja (vipAka:-) phaLa he ityAdi vicAravaM te vipAkavicaya dharmadhyAna, 4 (cha dravyarUpa) lokanI AkRti tathA 6 dravyanuM svarUpa citavaq te saMsthAna vicaya dharmadhyAna. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || zrI navatatva vistarArthaH // // zukladhyAnanA 4 bheda // 1 pRthaktvavitarka savicAra - 2 ekatvavitarka avicAra 3 sUkSmakriyA apratipAti - 4 vyuparatakriyA anivRtti, (268) e 4 bheda che, temAM pRthakatva eTale bhinnabhinna, vitarka eTale zrutajJAna, ane vicAra eTale artha-vyaJjana - ne yoga e traNanuM saMkramaNa arthAt eka dhyeya (- artha ) thI anya dhyeyapara januM te artha saMkrAnti, eka vyaJjana ( vicArAtI akSara zreNipara) thI bIjA vyaMjanamAM jayaM te vyaMjana saMkrAnti ane eka yoga parAvartI anyayogamAM jaba te yogasaMkrAnti kahevAya, e pramANe A zukladhyAnanA prathama bhedamAM zrutajJAnane anusAre traNe jAtanAM bhinnabhinna saMkramaNa hoya che, parantu ekaja padArtha uparanuM sthira dhyAna nathI paNa dravyathI guNamAM guNathI paryAyAM paryAyathI dravyamAM ityAdi parAvRtti vALu dhyAna te mATe enuM nAma pRthaktvavitarka savicAra che, tathA je dravya vA paryAyanuM dhyAna che teja dravya vA paryAyamAM sthita rahe, ane dhyeyanI - vyaMjananI ke yoganI saMkrAnti hoya nahiM (--manayoge vA kAyayoge vA vacanayoge koipaNa ekaja yogamAM sthitapaNe dhyAna hoya ) ne te zrutajJAnane anusAre ( vA caturdazapUrvaghara zrutajJAnIne ) e dhyAna hoya che mATe e bIjA bhedanaM nAma ekatvavitarkaavicAra hai, i tathA je vakhate sUkSma yogapravRtti ( yoga : nirodha kriyAkALe ) hoya che te vakhate je AtmaramaNatArUpa dhyAna varte che ne te ( sUkSma kriyA yoganirodha thatAM punaH vinAza pAmanAra hovAthI pratipAti ke mAre e trIjA dhyAnanuM nAma sUkSmakriyApratipAti che, tathA je vakhate kriyA ( vyuparata eTale ) virAma pAmI che, ne Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||nirjraatttve tapAsvarUpam // (269) tethI thayelaM akriyapaNu have ( apratipAti eTale ) sadAkALa rahevArnu cha mATe e cothA bhedatuM nAma vyuparatakriyApratipAti cha, ___emAM Arta ne raudradhyAna azubha che mATe ahiM nirjarA prakaraNamAM teno upayoga nathI topaNa prasaMgathI darzAvela cha ne te banne azubhapAna 5 mA guNasthAna sudhI ( matAntare 6 vA sudhI ) kahela che ane dharmadhyAna apramatta munine kahela che, ane vadhumAM vadhu 12 mo guNasthAna sudhI paNa ( tatvArthamAM ) kahela che, punaHtattvArthamAM prathamanAM be zukladhyAna paNa 11-12 e be guNasthAne kahela che vaLI e ve dhyAna pUrvadharaneja. hoya che, chatAM paNa marudevAdivat ko i jIvane pUrva vinA paNa hoya. tathA trIjuM zukla dhyAna mAtra sU0 kAyayoge vartatA sayogIkevaline yoganirodhakALe hoya, ane codhu zu0 dhyAna ayogiguNasthAneja (-zailezI avasthAmAMja hoya,) utsarga-zarIrAdino utsarga-tyAga te kAyotsarga kahevAya te dravyathI ane bhAvathI ema be prakArano che, temAM paNa dravyotsarga cAra prakArano ane bhAvotsarga 3 prakArano che te A pramANe 1 gacchano tyAga karI jinakalpAdi kalpa aMgIkAra karavo te gaNotsarga 2 aNasaNAdi vrata lai zarIraceSTAno-kAyakriyAno tyA- . ga karavo te kAyotsarga ..' 3 kalpavizeSa vaDe ( anyakalpa aMgIkAra karatAM sarvajJanI A 1 ghaNA granthomAM upazAnta kSINakaSAyayoH vAkya che pa. Na teno artha "upazama zreNidhaMta ane kSapaka zreNivantane" evo karavo. ema vicArasAramAM kA che. - 2 13 me guNasthAne paNa zukladhyAnano bIjo bheda nirvi. kalpadazAe saMbhave che. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (270). ||shrii navatattvavistarArthaH // jJAnAnusAre ] upadhino tyAga karavo te upadhIutsarga. 4 azuddha AhAra grahaNa karavAno tyAga karavo te azuddhAra hArotsarga. (e 4 dravyotsarga kahyA.) 1 krodhAdikaSAyano tyAga karavo te kaSAyotsarga. ... .2 mithyAtvAdi bhavabandhananA kAraNano tyAga karavo te .. bhavotsarga 3 karmabandhanA kAraNono tyAga te karmotsarga. e 3 bhAvo. tsarga kahyA. e pramANe 12 prakArano tapa karmanI nirjarA karanAra ke. Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avataraNa-pUrve 34 mI gAthAmAM bandhatatvanA je 4 bheda kayA hatA te cAra bhedano artha A gAthAmAM kahe cha, // mULa gAthA 37 mii.|| payaisahAvo vutto, hiI kAlAvahAraNaM / aNubhAgo raso Nezro. paeso dalasaMcao // 37 // ||sNskRtaanuvaadH|| prakRtiH svabhAva uktaH, sthitiH kAlAvadhAraNaM / anubhAgo raso jJeyaH, pradezo dalasaMcayaH // 37 // ||shbdaarthH // payai-prakRti | aNubhAgo-anubhAna sahAva-svabhAva * raso-rasa vutto-kahyo che Neo-jANavo diI-sthiti paeso-pradeza kAla-kALano dala-(karmanA) aNuono avahAraNa-avadhAraNa (-niyama) | saMcao-saMcaya (--samUha). . 'gAthArtha:-prakRti eTale karmano svabhAva, sthiti eTale karmanA kALano niyama, anubhAga eTale karmano rasa, ane pradeza eTale karmanA dalikano ( aNuono ) samUha kahyo che, e cAra bandha. (tastra ) nA bheda cha, athavA e cAra prakAre karmabandha hoya ke, . vistarArthaH-prakRti eTale je karma AtmAnI sAthe bandhAyu che, te karmano svabhAva kevo cha ? arthAt te karma AtmAne | phaLa Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (272) ||shrii navatazvavistarArthaH // Apaze 1 te prakRtibandha kahevAya. jemake jJAnAvaraNa karma AtmAnA jJAnaguNarnu AcchAdana kare, vedanIyakarma AtmAne sukhaduHkha upajAve, mohanIyakarma AtmAne vivekathI bhUlove ityAdi je karmano je svabhAva te prakRtibandha eTale karmano svabhAva kahelo che. te dareka karmanA svabhAva AgaLa gAthAthIna kahevAze, tathA sthiti eTale kALarnu avadhAraNa-eTale nizcaya kahela cha arthAt kayuM karma AtmAnI sAthe keTalo kALa rahI zake ? evA prakArano je niyama te kALa4 avadhAraNa kahevAya. te paNa AgaLa gAthAthIja kahevAze, tathA anubhAga eTale karmanA zubhAzubha phaLanI tIvratA athavA mandatA te rasa kahevAya che, jemake koine koi karma sukharUpe vedAya che, ane koi karma duHkharUpe vedAya che, ane te paNa koine atyanta tIvra sukha ke duHkharUpe vedAya che, ane kAine atimanda mu. kha ke duHkharUpe vaidAya che, jema koika jIve pUrvaM jvarasaMbandhi azAtA vedanIya karma evA prakAraceM bAMdhyu che ke je A bhave tAvarUpe udaya AvatAM traNa divasanA tAvamAM zarIra ekadama nahiM uThI zakAya tevU azakta banAvI deche, ane koikane mahinAnA mahinA mudhI tAva zarIramAM rahe che topaNa tene khabara sarakhI paNa paDatI nathI tenu kAraNa e che ke phelA jIva azAtA vedanIyakarma tathA prakAranA tIvra pariNAma vaDe totra rasavALu bAMdhelaM che, ane bIjA jIve tevA prakAranA rasavAlu nahiM bAMdhatAM manda rasavALu bAMdhelu che, evA prakAranI karmavandhamAM zubhAzubha udaya AvavAnA niyama pU. vaka udaya kALe je tIna anubhava athavA manda anubhavano niyama karma bandhAtI vakhate nirNita thayelo hoya che te anubhAga artha: vA rasa kahevAya, Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||bndhtve'ssttkrmsvruupm // (373) ____ tathA pradeza eTale dala-paramANuonA saMcaya-samudAya. a. yAt karma te kArmaNavargaNA nAmanA pudgala paramANuonA samudAyarupa cha, mATe karma avazya paramANuonA samudAya banelaM che, te paramANubho sarva karmanA sarakhI saMkhyAe hotA nayI paNa hInAdhika hoya che. e pramANe karmabaMdha cAra prakArano che temAM paNa karma baMdhanA mukhya 4 hetu che. 1 ajJAna (-mithyAtva )-2 avrata (-tyAjyano atyAga )-3 kaSAya-ne 4 yoga e cAra kAraNamAMyI paNa prakRtibaMdha ane pradezabaMdhanuM kAraNa yoga che, ane sthitibaMdha tathA anu. bhAgabaMdhanu kAraNa kapAya ( mithyAtvane avrata te kaSAyamAM aMtargata jAgavA ) che e pramANe baMdhatatvanA 4 bheda kahyA. 1 zAstromAM karmanA anubhAgano artha ghaNA kharA granthomAM anubhava karelo cha, keTalAeka granthomAM zubhAzubhaphaLa, keTalAeka granthomA tIbramandatA, ane koika ThekANe svabhAva evo paNa artha karelo cha, apekSApUrvaka vicAratAM sarve artha bandha besatA che ane te apekSAvicAranuM varNana atre grantha vRddhikAraka thavAnA bhayathI nahiM darzAvatAM mane je tAtparya samajAyaM chai te lakhu chu te saMkSepamAM A pramANe___ udaya kALe tIvra athavA maida evo zubha (AlhAdakArI') vA azubha ( anAlhAdakArI ] anubhava ApavAmAM je kAraNabhUta hoya te anubhAga vA rasa kahevAya, ____arthAt anubhAgabandha 3 prakAranA niyamamAM kAraNarUpa che te A pramANe-1 udayanuM niyamitapaNu karavu, 2 jIvane anukaLapaNu vA pratikLa paNaM upajAvaQ, ne 3 ju amuka pramANamA udaya Avadyu, e traNa kAryamA anubhAgabandha kAraNarUpe che. 1 cAlu granthamAM kayA karmanA keTalA paramANu che te granthakAre varzAvelA nahiM hovAtho saMkSepamA atre darzAvAya che, tyAM Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (274) || zrI navatatva vistarArthaH // avataraNa - have A gAyAmAM ATha prakAraar karmanAM nAma ane tenA uttarabheda keTalA ? te darzAve ke. // mULa gAyA 38 mI // // iMha nANadaMsaNAvara - NaveyamohAunAmagoyANi / vigdhaM ca paNa nava dua-vIsa cauti saMyadupaNavihaM // saMskRtAnuvAdaH atra jJAnadarzanAvaraNa- vedanIya mohAnAmagotrANi / vighnaM ca paMcanadvAviMzacatustriMzatadvi paMcavidhaM // 38 // zabdArtha: a nANa- jJAnAvaraNa karma daMsaNAvaraNa-darzanAvaraNa karma veya- vedanIya karma moha-mohanIya karma Au - AyuSya karma nAma-nAmakarma goyA-gotrakarma G vigdhaM - antarAya karma paNa - pAMca prakAra nuM nava-nava prakAraM dube prakAra avIsa - aThThAvIsa prakAra cau-cAra prakAraM tisaya - ekaso RNa prakAra du-ve prakAraM paNavihaM - pAMca prakAra je karmanI adhika sthiti te karmanA paramANu adhika jANavA parantu vedanIyanA sarvathI adhika paramANu jANavA te A pramANe AyuSyanA - sarvathI alpa ( paNa ananta ) nAma - gotranA - AyuvthI vizeSAdhika ( bamaNAthI oMchA ] ne jJAnAva0 - darza0 - ne anta0 nA mohanIyanA - jJAnAvaraNAdi 3 thI vizeSA0 vedanIyanA - mIha0 thI paNa vizeSA0 { parasparatulya nAma0 go0 thI vizeSA0 ne parasparatulya Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // bandhazveka svarUpam // (275) gAthArtha:-- ahiM jJAnAvaraNa karma 5 prakAra - darzanAvaraNaka9 prakAra - vedanIya karma 2 prakAra - mohanIya karma 28 prakAtuM - AyuSyakarma 4 prakAranuM - nAmakarma 103 prakAra - gotra karma 2 prakAra - ne antarAya karma 5 prakAra che. ( e pramANe 8 mULa kamainA 158 uttara bheda che.) vistarArtha - have pUrva gAthAmAM je prakRtibaMdha eTale karmano svabhAva kA te karmanAM nAma ane tenA bheda darzAve che. athavA prakRtibaMdha ve prakAranI 1 mULaprakRtibaMdha ne 2 uttaraprakRtibaMdha "temAM mULaprakRtibaMdha 8 prakAre ne uttaraprakRtibaMdha 158 prakAre che. te A pramANe AtmAnA jJAna guNane Avare ( AcchAdana kare -roke) te jJAnAvaraNa karmanA 5 bheda - 1 matijJAnAva0 - 2 zrutajJAnA0-3 avadhijJAnAva0 - 4 manaH pathaivajJAnAva0 - ne 5 muM kevaLajJAnAvaraNa. (e pAMca uttara prakRtibaMdha kahavAya. ) AtmAnA darzana guNane Avare te darzanAvaraNa karma 9 prakAra prathama pApa tatvanA bhedamAM kA pramANe jANavuM. AtmAna sukha duHkharupa vadAya te vedanIya karma ve prakAranaM. 1 zAtA-ne 2 azAtA vadanIya. AtmAne mohayAta mAha pamADe eTale vivekathI muMjhAve te mohanIya karma pApatvamAM kahyA pramANe 28 prakAranaM jANavuM. 'AtmAne paragatimAM eti-lai jAya te AyuSya, karma devAyu, narakAyu, tigAyu ne manuSyAyu e pramANe 4 prakAranuM che. AtmAne nAmayati- anekarUpa pratye namAve- pamADe te nAma 1 A gAthA bhImaNI mANeka vagere tarathI prasiddha bhayela pustakomA 39 mo che, paNa akramano mukhyatAye bhA pustakamAM 38. mI rAkhI che. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [276] // zrI navatatva vistarArthaH // karma punya ane pApa tatvamAM kahyA pramANe 103 prakAre che, to paNa saMkSepamA te bhedo A pramANe che-4 gati jAti-5 zarIra - 3 upAM ga - 15 baMdhana - 5 saMghAvana - 6saMghayaNa 6 - saMsthAna - 5varNa - 2gaMdha-5 rasa-8 sparza- 4 AnupUrvI - 2 vihAyogati - 10 trasadazaka - 20 sthAvara dazaka ne 8 pratyeka prakRti, eno arthavistAra punya ane pApa tatvamAM AvI gayo che, ne je bAkI rahyo hoya te prathama karma graMthI jANavo. AtmAne ucca athavA nIca zabdovaDe gUyate -- bolAvAya te gotra karma uccagotra ne nIca gotra ema 2 prakAranuM che. AtmAne jenAthI dAnAdikanAM vighna - antarAya paDe te antarAya athavA vikarma pApatatvamAM kahyA pramANe pAMca prakAra cha. e pramANa jJAnAvaraNAdi mULaprakRtiyA 8 che, ane matijJAnAvaraNAdi uttaraprakRtiyAM 158 che. avataraNa - pUrva gAthAmAM ATha karma ane tenA vizeSa bheda kahIne have A gAthAmAM te ATha karmonA svabhAva ( prakRti baMdha ) kayA kayA prakAranAche te darzAve che. // mULagAthA 39 bhI / / paDapaDihArasimajja, haDacittakulAla bhaMDagArI jaha eesa bhAvA, kammANa vi jANa taha bhAvA || saMskRtAnuvAdaH paTapratihArAsimadya - haDicitrakakulAla bhAMDAgArINAm / yathaiteSAM bhAvAH - karmaNAmapi jAnItha tathA bhAvAH // 39 // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // bandhataye'nukasvarUpam // ( 277 ) zabdArtha: paDa-pATo paDihAra-dvArapALa 'si - taravAra ( khaDaga ) majja-madirA haTa-beDo jaha-jema (jevA ) eesi - eonA (pATAvagerenA ) bhAvA- svabhAva che kammANa vikarmoMnA paNa citta-citAro kulAla-kuMbhAra bhaMDagArINaM - bhaMDArI (nA) jANa jANavA taha - tema (tavA) bhAvA- svabhAba -- gAthArthaH - vastra vagereno pATo -- dvArapALa - khaDga -- pradi rA - beDI - citAro - kuMbhAra - ane bhaMDArI eonA ( eTanA ) jevA svabhAva che tevAM svabhAva ATha karmanA paNa jANavA. ( arthAt jJAnAva0 no svabhAva AMkhe bAMdhelA vasnA pATA sarakho ke ityAdi anukrame 8 karmanA 8 svabhAva jANavA0 ) vistarArthaH - have ATha mULa karmoMnA judA judA svabhAva ha STAntapUrvaka kahevAya che te A pramANe jJAnAvaraNIya karma AMkhanA pATA sarakhaM che, eTale AMkhe pATo bAMdhavAthI jema koi paNa vastu dekhI jANI zakAtI nayI tema AsmAnI jJAnarUpa cakSune jJAnAvaraNa karmarupa pATo -- paDado AvI javAthI AtmA kaMi paNa jANI zakato nathI. darzanAvaraNIya karma dvArapALa sarakhu ke, eTale rAjA jema dvArapALe rAjasabhAmAM AvatAM rokelA manuSyoMne dekhI zake nahi, a thevA rAjAne dekhavA icchatA manuSyo dvArapALe rokANa karavAyI 1 rAjA prajAne na dekhe bhane prajA rAjAne na dekhe ema ba nne pakSamAM darzanAva0 karmanA dRSTAntanI sAphalyatA prAcIna ka ye kahI che, Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (278) ||shrii navatacavisvarAyaH // rAjAne dekhI zake nahiM tema AtmAno dekhavAno svabhAva ke chatAM paNa darzanAvaraNa karmanA udayathA padArtha yA viSayone dekhI zake nahi. vedanoya karma madyavaDe lepAyalI taravAra athavA khaDga sarakhaM hai, eTale madyavaDe lepAyalA taravArana cATatAM prathama svAda lAge paNa jAma kapAvAthI pariNAma atyaMta pADA karanAra thAya tema zAtAvedanoyane anubhavatAM pariNAma atyaMta azAtAnA anubhava karavo paDe tema vedanIya karma jIvane podrgAlaka sukha ane duHkha banne Ape che. mohanIya karma madirA sarakhu che, eTale madirA pIvAtho manuSya jema paravaza nana vivaka rahita thavAthA hitAhita jANI zakato nayI, tema jIva paNa mAhanIya karmanA vazathA vikazUnya thatAM AtmAne hitakara ana ahitakara cha ? te jANA zakatA nathI. arthAt madironmatta jIva jana mAna mA kahe ne bahuHpaNa kahe hAthIne hAthI kahe ane pADo paNa kahe. athavA strIne strI kahe ne mA paNa kahe ane pADAne pADA kaha ana hAthI paNa kaha,ema game tema manamAM Ave tema sAcA jUTho bakavAda karyA kara tama mohanIya kamethI unmatta thayelo jIva paNa dharmane dharma kahe ne adharma paNa kahe, adhamaine adharma kahe ne dharma paNa kaha, ema sAco jUTho manaH kAlpata artha bolyA kare mATe mohanIya karma te kharekhara madirA sarakhuja che. ___AyuSya karma beDI (jela) sarakhu cha, eTale jema jelamAM puuraa| yalo manuSya jelamAthI chUTavA icche to paNa chUTI zake nahi para 1 ahiM 5 nidrA te AtmAnI utpanna thayelI darzanaladhine upaghAta karanAra [-rokanAra ) che. ne cakSurdarzanAvaraNAdi cAra to AsmAnI darzanalabdhine mULathIja haNanAra cha [darzana kamdhine utpanaja thavA de nahi. -iti karmaprakRtyAyo Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. ||bndhtttve'ssttkrmsvruupm (279) ntu nyAyAdhIze jyAM sudhInI TIpa mArI che tyAMsudhI jelamA rahe ja paDe tema kudratanA nyAyAdhIze AtmapariNAmarupa gunhAne anusAre je gatimAM jeTalo kALa rahevA pharamAvyu che teTalo kALa te gatimA rahekuMja paDe paNa jIva te gatimAthI chUTI bIjI gatimAM jabAnI icchA kare to paNa nirNita thayelA kALarupa AyuSyane pUrNa karyA vinA bIjI gatimAM jai zake nahiM. mATe AyuSya karma jela ( athavA pIjarA ) sarakhaM che. cAra gatimAthI naraka gatinA jIvo atyaMta duHkha paDavAthI narakagatimAMthI chUTavA icche che, paNa chUTI zakatA nathI, ne anuttara devo anaMta paudgalika sukhane vairAgyavaDe asAra jANavAthI manuSyagatimAM AvI cAritra aMgIkAra karavA icche che paNa devagatimAMthI ( AyuSya pUrNa thayA vinA svayaM) chUTI zakatA nathI ane bIjA jIvA to prAyaH pAtAno bhava choDavA i. cchatA nathI, ane kadAca uMca gatimAM javAnI AzAe choDavA i. cche, to paNa choDI zake nahiM mAre AyuSya karma te beDI sarakhuja che. __nAma karbha citArA sarakhaM che, eTale citAro jema jIvanI chabIo citaratAM tenA hAtha paga zarIra vagere bhinna bhinna jAtanA Akora citarIne eka chabI banAve, tema nAmakarma paNa jIvanAM devatva-nArakatvAdi tathA hAtha-paga-zarIra-saMghayaNa-AkRti-ityAdi judA judA prakAranAM ( jIvanAM ) rupa ghaDe ( banAve ) che. mATe nAmakarma ritArA sarakhu che. ___ gotrakarma kuMbhAra sarakhaM che, eTale kuMbhAra jema eka ghaDo madirAno banAve te dugaMchanIya thAya, ane bIjo ghaDo maMgala kuMbhano mo banAve te pUjanIka thAya tema gotrakarma paNa koi AtmAne aM tyanAdi (DheDa-camAra-bhaMgI-vAgharI ityAdi ) hInakuLano banAve Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amanamaAAR (180) ||shrii navatasvavistarArthaH // te jagatamA hIna manAya, ane koi AtmAne kSatriyAdi ucca kuLavALo banAye te jagatamAM pUjya manAya mATe gotrakarma kuMbhAra sarakhu che 1 vartamAna samayamAM anArya prajAnA zikSaNanI-rAjya. kuzaLatAnI hunnarakaLAnI-ane AbAdI vagere kAraNonI asarathI arthAt te zikSaNathI AryasaMskAro palaTAvAthI keTalAeka bhASAjJAnIo evI kalpanA kare che ke-manuSyatva sarvane sarakhaM che, mATe sarvano hakka eka sarakho hovo joie mATe amuka mANasa uMcakuLano, ane amuka mANasa hInakuLano e kalpanA sAkSara vargane ayogya che, kAraNake mahAtmAone to 'vasudhaiva kuTuMbakam AkhI pRthvI potAnA kuTumba tulya , che. to Avo uccabhAvanAmAM amuka ucca ane amuka nIca ema mAnavAnA avakAzaja kyAthI hoya ? ityAdi aneka kalpanAo karI sarvane eka sarakho vyavahAra karavAnuM zIkhavavA prayatna kare che, paNa te sarva AryadharmanI phIlosophInu ( tattvajJAnana ) anabhijJapaNu ( ajJAna ] ja jAhera kare che, kAraNake ucca nIca paNAno vyavahAra AryadharmamA mAtra karma ( kArya ) ne aMge ja nahiM parantu tevA tevA prakAranA karmathI utpanna thatA guNovaDe paNa manAyalo che. vaLI ucca nIcapaNAno vyavahAra mukhamAtrathI bhale na mAnavAmAM Ave paNa kudratathI rAjAdika sadguNIne ne je uccatvanuM mAna apAya che, ane durguNIne je hInapaNAnuM mAna apAya che te konAthI nivAraNa thai zake tema cha ? jo kaho ke ucca guNone aMge uccatA a. ne durgaNone aMge hInatA to mAnavA yogyaja che, to pachI Arya dharma paNa temaja kahe che, to sarvamanuSyane eka sarakhA mAnapAnI kalpanA kai rIte thai zake ? ahiM sarva vAtano sAra e. ja che ke duniyAmAM uccapaNuM ane hInapaNuM Aja kAlathI nahiM paNa anAdi kALathI cAlatuM AvyuM che. ne cAlaze. vaLI anArya prajAmAM uccakuLa hInakuLa mAnavAnI vyavahAra nathI e. ma kahevU paNa asatya che, kAraNake te prajAmAM paNa laoNrDa-amI Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // bandhatattve'STakarmasvarUpam // (281) antatyakarma bhaMDArI sarakhu che, eTale rAjAne dAna devu ho| ya chatAM paNa jo bhaMDArI pratikULa hoya to rAjAthI dAna ApI zakAya nahiM, ne dAna lenArathI laha zakAya paNa nahiM ane anukULa hoya to rAjA dAnAdi karI pake tema ahi AtmA (ruparAjA ) antarAya kama (rUpa bhaMDArI ) nI (kSayopazamarUpa ). anukULatAe dAnAdi karI zake, ane [ udayarUpa ) pratikULatAe dAnAdika na karI zake, mATe antarAyakarma bhaMDArI tulya che. e pramANe pATA vigere AThavastuonA jevA jevA svabhAva kanyA tevA prakAre AThakarmonA paNa judA judA svabhAva jANavA. avataraNa-have A ane AgaLanI gAthAmAM kayA mULa kamanI keTalI sthiti bandhAya che ? te (-sthitibandha ) darzAve che.. .. // mULa gAthA 37 mI. // nANe ya daMsaNAvaraNe, veyaNie ceva antarAe / tIsaM koDAkoDI, ayarANaM Thii a ukkosA // 40 // // saMskRtAnuvAdaH // . .. jAne ca darzanAvaraNe-vedanIye caivAntarAye ca / / triMzatkoTAkoTi-ratarANAM sthiti zcotkRSTA // 40 // ra ityAdi khAnadAna kuTuMbavALA ucca manAya che. ane bIjA te apekSAe hIna manAya che, mATe rUpAntarathI anArya prajAmAM paNa ucakuLa nIcakuLa mAnadhAno vyavahAra cha ne te kudratanA gharano hovAthI koi nivAravA samartha paNa nathI sArAMza ke-uucatya nocatva mAnavAnA vyavahAra yogyaja che. ane karmazAla. nA niyama pUrvakaja che, Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (282) || zrI navazvavistarArthaH // // zabdArthaH // nANe- jJAnAba0 karmanI daMsaNAvaraNe- darzanAva0 karmanI defore- vedanIyakarmanI caiva nizcaya sIsaM trIza (30) koTAkoDI-kroDakroDa (100 000000000000) ayarANaM - sAgaropama Tii-sthiti unako sA* utkRSTa antarAe - antarAyakarmanI gAthArthaH -- jJAnAvaraNakarmanI - darzanAvaraNakarmanI - vedanIyakarmanI - bhane antarAya karmanI utkRSTa sthiti nizcaya 30 koDAkoDI (- 3000000000000000 ) sAgaropama jeTalI che, vistarArtha- sugama che. avataraNa - pUrvagAthAmAM 4 mULakarmanI utkRSTa sthiti darzA - vane haye A gAthAma bAkI rahelAM 4 mULakarmanI u0 sthiti darzAve che, // mULa gAthA 39 mI.. sittari koDAkoDI, mohaNie vIsa nAma gopasu / tittIsaM khayarAI, AuDiibandha ukkosA // 41 // saMskRtAnuvAdaH // saptakoTIkoTi- mahanIye viMzatirnAmagotrayoH / trayastriMzadatarANyAyuH, sthitibandha utkarSAt // 41 // 1 jeTalA kreoDane eka koDe guNe teTalI koDAkoDi saM.. jJA kaSAya. jemake 5 koDane koDe guNatAM 50000000, 0000000 e saMkhyA 5 koDAkoDi kaheghAya, Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // bandhatatve'STakarmasvarUpam // (283) // zabdArthaH // .. sittari-sittera (70) titIsaM tetrIza (33) koDAkADI-kroDakoDa . ayarAI-sAgaropama . mohaNie mohanIya karmanI Au-AyuSya karmano pIsa-vIza 20 (ko0 ko0) ThiibaMdha-sthitibaMdha nAma-nAma karmano ukosA utkRSTathI goesu-gotrakarmanI gAthArtha:-mohanIya karmano sthitibandha 70 ko0 ko0 sAga0, nAma ane gotrakarmano sthitibandha 20 ko0 ko0 sAga ane AyuSyano u0 sthi0 bandha 33 sAgaropama che. vistarArtha:-sugama che, avataraNa-have A gAthAmAM ATha mULakarmano jaghanya sthitibandha darzave he. || mULa gAthA 42 // bArasamuhutta jahannA, veyaNie aTTa nAmagoesu / sesANaMtamuhattaM, eyaM bandhaTTiI mANaM // 42 // // saMskRtAnuvAdaH // bAdazamuhUrtAni jaghanyA, vedanIye'STI naamgotryoH| .. zeSANAmantamuhUrta-metadghandhasthitimAnaM // 42 // // zabdArthaH // bArasa-bAra (12) . / veyaNie-vedanIya karmanI muhutta-muhUrta aTTa-ATha (8) jahannA-jaghanya ( alpa) / nAma-nAmakarmanI . . Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (284) ... ||shrii navatazvavistarArtha // goesu-gotrakarmanI eyaM-e ( pramANe) sesANaM-bAkInAM pAMca karmanI | baMdhahiI-karmanA sthitibaMdhanuM antamuhUtta-antarmuhUrta . / mAna-pramANa cha gAthArtha-vedanIyakarmanI jagha0 sthiti 12 muhUrtanI nAmakarma ane gotrakarmanI jagha0 sthi0 8 muhUrttano, ane zeSa (-bAkIlAM ) 5 karmanI jagha0 sthi0 antarmuH che. e pramANe (AThe karmanA jagha0 sthitibandha pramANa kahyu, vistarArthaH-sugama che. . 13 mamANa kA, 1 zrI uttarAdhyayana sUtramA 1 antarmu0 nI paNa kahI che, ane akaSAyI jIvane 2 samayanI paNa hoya che. bIjI sarva sthitio sakaSAyI hovAthI antamu0 thI ochI na hoya. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // bandhaveSTakarmasvarUpam // // 8 mULakarmanI, sthiti ane abAdhA || karma utkRSTa sthiti jaghanya sthiti utkRSTa abAdhA jJAnAva0 darzanA0 vedanIya mohanIya 70 ko0 ko0 1 antarmu0 7000 varSa sA0 AyuSya nAma gotra 30 ko0 ko 0 1 antarmu0 3000 varSa antarmu0 sA0 33 sA0 12 muhUrta " 20 ko0 ko0 8 muhUrta sA0 antarmu0 sAdhikapUrva va bIjo bhAga 2000 varSa "9 29 (285) antarAya 30 ko0 ko0 1 antarmu0 3000 varSa jaghanya abAdhA * karma bandhAyA bada jeTalA kALa sudhI jIvane kaMipaNa pha La na Ape teTalA kALa abAdhA kALa kahevAya che, arthAta dareka karma potapotAno abAdhA kALa vItyA bAda udaya Ave. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ avataraNaH-have navamA mokSatatvanI prAraMbha thAya che, tyAM prathama A gAthAmAM mokSanA 9 bheda eTale nava chAra kahevAya che. saMtapayaparUvaNayA, davvapamANaM ca khittaphusaNA ya / kAlo a aMtara bhAgo, bhAve appAba hU ceva // 43 // __.. saMskRtAnuvAdaH / satpadaprarUpaNA, dravya-pramANaM ca kSetraM sparzanA ca / kAlacAntaraM bhAgo, bhAvo'lpabahutvaM caiva // 43 // zabdArthaHsaMta-chatA ( vidyamAna) / kAlo-kALadvAra paya--padanI | antara-antara (viraha) dvAra pravaNayA-prarUpaNAdvAra bhAga-bhAgadvAra , dravvapamANaM-saMkhyA pramANadvAra bhAva-bhAvadvAra ca-ane appAbahuM--alpabahutvadvAra khitta-kSetradvAra ceva-nizce phusaNA-sparzanAdvAra gAthArthaH-1 sat ( vidyamAna ) padanI prarupaNAnuM dvAra-2 dravya (saMkhyA) pramANadvAra-3 kSetradvAra-4 sparzanAdvAra-5 kALadvAra--6 antaradvAra-7 bhAgadvAra--8 bhAvadvAra ne 9 muM nizcaya alpabahutvadvAra (e 9 dvAra athavA 9 bheda mokSatatvanA che.) ... Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSata navadvArasvarUpam // [287] vistarArthaH - haye mokSavanA je nava bheda ke te 9 anuyogadvAra kahebAya che. e 9 dvAra phakta mokSane aMge che, ema nahi paNa dareka padArthane aMge e 9 dvAra avatArI zakAya che. te 9 dvAratuM svarupa A pramANe * 1 sampadaprarUpaNAdvAra - koi paNa pada (-zabda ) vALo padArtha (bhAva) satu (vidyamAna ) che ke asata che ? arthAta te padArtha jagatamAM che ke nahi ? tenI je sAbitI ApavI te satpadaprarUpaNA, 2 dravyamANadvAra - te padArtha jagadama keTalA ? tenI saMkhyA darzAvavI te dravyapramANadvAra. * kSetradvAra - te padArtha ( temAMno eka vA aneka padArtha ) dufarai keTalI jagyA rokIne rahyo che ? ema je darzAvakuM te kSedvAra arthAt avagAhanAdvAra. 4 sparzanAdvAra - punaH te padArtha je kSetramAM ( jagyAmAM ) rahyo te kSetramA jeTalA AkAza pradezo che teTalAja sparzIne rahela che ke tethI adhika ? ema darzAva te sparzanAdvAra. ahiM eka aNu (paramANu) kamImAM kamI 7 AkAza pradezane ( 1 potAnAmAM avagAhelo, ne bIjA 6 dizinA 6 pradezane ) sparze che. parantu a. vagAhanA eka AkAza pradezanI che, e pramANe avagAhanA ane sparzanAmAM taphAvata che, arthAt avagAhanAthI ( kSetradvArathI ) spanA adhika hoya che. 5 koLavAra - te padArthanI sthiti (TakAva ) keTalAka koparyantanI ke ? ema darzAvatuM te kALadvAra. 6 antaradvAra -- je padArtha je rupe che te padArtha maTIne bIjArUpe thai puna: te ( asalanA ) rUpe thAya ke nahi ? ane Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (288) || zrI navazvavistarArthaH || jo te thAya tA te anyarUpe keTalo kALa rahIne punaH vivakSita rupamAM Ave ? ema je darzAva te antara ( eTale vyavadhAma --- taro ) kahevAya. 7 bhAgadvAra - te padArthanI saMkhyA svajAtIya zeSa ( vA parajAtIya ) padArthoMnA kelA me bhAge ( vA keTalA guNI ? ) che ? ema darzAva te bhAgadvAra. 8 bhAvadvAra - aupazamika - audayika kSAyika kSAyopazamika ne pAriNAmika e bhAvamAthI te padArtha kayA bhAvamA aMtargata thAya che ? ema darzAva te bhAvadvAra ahiM jagatanA dareka padArthoM 5 bhAvAMnA koipaNa ekAdika bhAvamA aMtargata hoya che. tyAM mohanIya karmanA upazamathI utpanna thayelo je bhAva ( kaSAyAdikamI zAnti ) te aupazamikabhAva, ( upazama samyaktva ne upazama cAritrae ve prakAro ne A bhAva mAtra sakarmaka jIvaneja hoya che. ) tathA karmanA kSayopazamathI utpanna thayelo je bhAva te kSAyopazamika bhAva, (dAna lAbha- bhoga-upabhoga vIrya kSayopa0 samyaktva-deza virati sarvavirati matijJAna zrutajJAna- avadhijJAna manaH paryava-jJAna-cakSurdarzana- acakSudarzana avadhidarzana-matiajJAna zrutaajJAna ne vibhaMga jJAna e pramANe 18 prakArano che ne te sakarmaka jIvane hoya che ). tathA karmanAkSI utpanna thayelo je bhAva te kSAyikabhAva, ( kevalajJAna - kevaLadarzana - dAnAdipalabdhi - yathAkhyAta cAritra - ne kSAyika samyaktva ema 9 prakAre che ne te jIvaneja hoya che. ) tathA karmanA udayathI utpanna thayelo je bhAva te odayika bhAva, (ajJAna- asiDatva - avirati 6 lezyA -4 kaSAya-4 gati -3 veda-mithyAtva - ema 21 prakArano che ne te sakarmaka jIvane che ) tathA ita ane ajIvane anAdisvabhAva pariNamanarUpa je bhAva te pAri m .. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||mokssttvenvNdvaarsvruupm // (289) NAmika bhAva, (jIvane bhavyatva-abhavyatva ne jIvatva ema 3 pra. kArano, ane ajIvane potapotAnA svabhAvarupa aneka prakArano che). e 5 bhAvamAMthI kayo padArtha kathA bhAvamA aMtargata yai zaka cha ? ema vicAra te bhAvadAra. 9 alpabahutvadvAra te padArthanA bhedomAM paraspara saMkhyAnI hInAdhikatA darzAvavI te alpabahutvadvAra, ___e pramANe e nava dvArA pratyeka padArthame athavA padArthanA guNane paNa lagADI zakAya. ne te paddhati gurugamathI vicAravA yogya cha, ahiM graMthakartA e nave dvAra mokSatatvamAM (siddha jIvone aMge) utAranAra cha, avataraNa-A gAthAmAM mokSanA ( 9 bhedamAMthI) pahelA bhedano artha dIve che. saMtaM suddhapayattA, vijjaMtaM khakusumavva na asaMtaM / mukkhatti payaM tasa u, parUvaNA maggaNAIhiM // 44 // saMskRtAnuvAdaH sat zuddhapadatvAdvidyamAnaM kha kusumavat na asat / mokSa iti padaM tasya tu prarUpaNA mArgaNAbhiH // 44 // zabdArthaHsaMta-sat (vidyamAna] / kusuma-puSpa-phUlanI mukha-zudhdha-eka bva-peThe payattA-padapaNu hovAthI na-nathI vijjata-vidyamAna asaMta-bhasat (-avidyamAna ) sa-AkAzanA | mukkha-mokSa Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (290) ||shrii navatattvavistarArthaH // tti-e (iti) parUvaNA-prarUpaNA ( kathana) maggaNAIhi-mArgaNAovaDe tasya-tenI (mokSanI) karAya che, u-caLI. gAthArtha:-( mokSa e ) eka pada hovAthI sat eTale vidyamAna che, parantu AkAzanA phulanI peThe asat ( -avidyamAna ) nathI, ane mokSa e eka pada cha, ane te mokSapadanI prarupaNA have 14 mArgaNAdvAre thAya che. vistarArtha:----have A gAthAmAM mokSatatvano prathama bheda satpa. dArapaNAdvAra kahe che, arthAt mokSa e vastu jagatmA che ke nahi ? te sAbita kare che. te A pramANe-... duniyAmA~ jeTalI eka pada eTale zabdavALI vastuo te satvidyamAna ja che, jemake AkAza-puSpa vandhyA-putra suvarNa-AbhUSaNa ratna-seja ityAdi sarva ekeka padavALI vastuo vidyamAnache, ane ve traNa cAra ityAdi adhika padavALI vastu vidyamAna hoya athavA na paNa hoya, jemake suvarNAbharaNa (--sonArnu AbharaNa ) e be padavALI vastu vidyamAna che, ratnateja (-ratnonuM teja ] e paNa be padavALI vastu vidyamAna che, ane AkAzapuSpa [-AkAza, phula tathA vandhyAputra [--bAMjhaNIno putra ) ityAdi be be padavALI vastuo avidyamAna che, e uparathI tAtparya e AvyuM ke ekeka padavALI vastuo sarve vidyamAna ja che, ane ekathI adhikabe vagere padavALI vastuo vidyamAna hoya evo niyama nathI, to have mokSa e eka padavALI vastu hovAthI avazya vidyamAna cha, pa. rantu AkAzapuSpavat (be padavALI vastunI mAphaka ] avidyamAna nathI, Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSatatve navadvArasvarUpam // (291) tarka - jo ema kaho ke ekeka padavALI vastuo. sarva vidyamAnaja che to Dittha- kakku -- diska ityAdi paNa ekeka padanI kalpanA karIe to tevI vastu zuM koi che ! arthAt nathI, ja tema mokSa e paNa eka pada kalpanAvALu hoya to te vidyamAna ja che, ema kema kahI zakAya ? ane te sAthe ekeka padavALI vastuo sa vidyamAna hoya ema paNa banI zake nahi, uttara --- he tArkika ! amo ema kahIe chIe ke " ekeka pada vALI vastu sarva vidyamAnaja ke " to tamArI kahelI Dittha--kaku - diska ityAdi padavALI vastu che ? ke avastu che ! jo vastu he to vastunI avidyamAnatA kema kaho cho ? ane jo avastu che to astu frer kakku diska ityAdi nAma zI rIte ? kahI zakA cho ? arthAt avastunuM pada - nAma hoya ja nahiM, kAraNake vastutuMja nAma hoya paNa avastunuM nAma duniyAmAM hotuMja nathI, ane pada paNa teja kahevAyake je te padavALI vastu hoi zake mATe tamAri Ditya ityAdi eka padavALI vastu paNa nathI e to " eka padavALI vastuo " kahIne puna: " nathI " ema kahevAthI vadato vyAghAta jevuM thayuM, mATe mAnavuM joie ke eka padavALI vastuo vidyamAna ja che, ane mokSa e eka pada che mATe mokSa e vidya mAna ja che. ane te mokSa kaha kara mArgaNAmAM che tenI prarUpaNA karAya che, ac avataraNa --- have A gAthAmAM (mokSapadanI prarUpaNA mArgaNA chAre karavA mATe ) 14 mULa mArgaNAonuM nAma darzAve che, // mULa gAthA 45 mI. // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (293) ||shrii navatattvavistarArthaH gaiiMdiye a kAe, joe vee kasAyamANe ya / saMjamadaMsaNalesA, bhavasamme sanni, AhAre // 45 // // sNskRtaanuvaadH|| gatirindriyaM ca kAyaH, yogo vedaH kaSAyo jJAnaM ca / saMyamo darzanaM lezyA, bhavya-samyaktvesaMjJirAhAraH // 45 // // shbdaarthH|| gai-gati mArgaNA | saMjama cAritramArgaNA indie-indriyamArgaNA dasaNa--darzanamArgaNA kAe-kAyamArgaNA lesA-lezyAmArgaNA joe--yoga mArgaNA bhava--bhavyamArgaNA veda-veda mArgaNA samme- samyaktva mArgaNA kasAya--kaSAya mArgaNA sanni--saMjJimArgaNA nANe--jJAnamArgaNA | mAhArai-AhArakamArgaNA gAthArthaH-gati 4-indriya 5-kAya 6-yoga 3-kaSAya 4-- jJAna 8-cAritra 7-darzana 4-lezyA 6-bhavya 2-samyaktva 6-saMjJA 2 ne bhAhAraka 2 e pramANe 14 mULa mArgaNA ane 62 uttara mArgaNA (--mArgaNAnA bheda ] che, vistarArtha-mArgaNA eTale vivakSita bhAva anveSaNa-zo dhana je dvArAe thAya te mArgaNA kahevAya, ahiM vivakSita mokSa bhAbarnu anveSaNa--zodhana gatyAdidvArAe karavAnuM che, bhane vIjA paNa ameka bhAvonuM anveSaNa zAstromAM gatyAdidvArA kareluM hovAthI gatyAdi 14 mULabheda bhane 62 uttara bhedane mArgaNA evI saMjJA ApelI che, te 14 mULa mArgaNAnA 62 uttara bheda [uttaramArgaNA] mA pramANe--- Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatasvenavadvArasvarUpam // (293) (1) gati 4 1 narakagati 2 manuSyagati 3 devagati 4 tiyecagati indriyajAti 5 1 ekendriya 2 dvIndriya 3 trIndriya 4 caturindriya 5 paMcendriya (4) yoga 3 1 manoyoga 2 vacanayoga 3 kAyayoga (3) kAya 6 1 pRthvikAya 2 bhapakAya 3 tejasakAya 4 vAyukAya 5 vanaspatikAya 6 prasakAya .. (5) veda 3 1 strIveda 2 puruSaveda 3 napuMsakaveda (6) kaSAya 4 1 krodha 2 mAna 3 mAyA 4 lobha (8) cAritra 7 1 sAmAyika cA0 2 chedopasthApanika 3 parihAravidhi 4 sUkSmasaMparAya 5 yathAkhyAta 6 dezavirati 7 avirati (7) jJAna 8 1 matijJAna 2 zrutajJAna 3 avadhijJAna . 4 manaHparyavajJAna 5 kevaLajJAna Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (294) // zrI navatattvavistarArtha // 1 cakSudarzana 1 mati ajJAna 2 zruta ajJAna 3 vibhaMgajJAna (9) darzana 4 (10) lezyA 6 1 kRSNa . 2 acakSudarzana 2 nIla . 3 avadhidarzana 3. kApota 4 kevaLadarzana 4 tejo 5 padma 6 zukla (11) bhavya 2 ... ' (12) samyaktva 6 1 bhavya 1 aupazamika 2 abhavya 2kSAyopazamika 3 kSAyika 4 mizra, 5 sAsvAdana 6 mithyAtva (13) saMjJi2 (14) AhAraka 2 1 saMjJi 1 AhAraka 2 asaMjJi 2 anAhArAka e dareka mULa mArgaNAmAM sarva saMsArI jIvono samAveza thA jAya cha, arthAt bIjI rIte kahIe to sarva saMsArI jIvo gatinI apekSAe 4 prakAranA, indriyanI apekSAe 5 prakAranA kAyanI apekSAe 6 prakAranA ityAdi rIte saMsArI jIvonuM14 rIte mArgaNa Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSatavenavadvArasvarUpam // (295) anveSaNa - oLakhANa thAya che, ahiM kaha mArgaNAnA kayA bhedamAM mokSa at prApti ke te darzAvavAne mATe A mArgaNAonAM nAma tathA uttara bheda paNa darzAvyA che, ( mArgaNAono vizeSArtha cAlu nava prakaraNamA prasaMge prasaMge prathama AvI gayela che, cha tAM vizeSa jijJAsue caturthakarmagranthathI jANavA yogya che, ) avataraNa - pUrva gAthAmAM mArgaNAo kahIne have A gAthAmI ka ka mArgaNAmAM mokSa hoya che? te darzAve che. // mULa gAthA 46 mI. // naragaiparNiditasabhava, sanni ahakkhAyakhai asammatte mukkho'NAhAra kevala, daMsaNa nANe na sesesu // 46 // // saMskRtAnuvAdaH // naragatipaMcendriyatra sa bhavya-saMjJiyathAkhyAtakSAyika samyaktve / mokSo'nAhArakevalada - zenajJAne na zeSeSu // 46 // // zabdArthaH // mukkho - mokSa ke aNAhAra-anAhAraka kevaladaMsaNa -- kevaladarzana (kevala) nANe - kevaLa jJAnamA na--naha ahakkhAya - yathAkhyAta cAritra sesesu- bAkInI (4 mULa ane khaDa - kSAyika sampatte - samyaktvamAM 52 uttara) mArgaNAomAM naragai -- manuSyagati paNidi--paMcendriya tasa--trasa bhava - bhavya sanni -saMjJi Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (296) ||shrii navatazvavistarArthaH / / . gAthArthaH-manuSyagatimArga0-paMcendriya mA0-trasakAya mA0. -bhavyamA0-saMjJi mA0-yathAkhyAta cAritramA0 kSAyikasamyaktva mA0 anAhAraka mA0-kevaLadarzana mA0- phevaLajJAna mArga0 e 10 mArgaNAmAM mokSa thAya cha, paNa bAkInI (4 mULa bhathavA 52 uttara) mArgaNAmAM mokSa hoya nahi. ___ vistarArthaH pUrva gAthAmAM mArgaNAonAM mULa nAma tathA tenA uttarabhedanI saMkhyA darzAvIne have A gAthAmAM te mArgaNAomAMthI [-jIvabhedomAMthI kai kA mArgaNAmAM [-kayA phayA jIvamedamAM ) mokSanI prApti thAya che te darzAve che gatimArgaNAmAMthI naragai-manuSyagatimAM mokSaprApti hoya che, paNa zeSa 3 gatiyomAM mokSa hoya nahi. kAraNake sarvavirati cAritra vinA mokSanI prApti hoya nahiM, ane nAraka devane samyaktva hoya paNa cAritra na hoya ane ga0 ti0 paMce0 ne vadhumAM vadhu dezavirati cAritra ja hoya mATe e traNe gatimAM mokSanI prApti nathI ( mATe ja manu0 gati sarvotama cha,) . indriya mArgaNAmAthI paNidi-paMcendriyane mokSaprApti hoya, paNa zeSa ekendriyAdikane mokSaprApti na hoya, kAraNake prathama kahyA pramANe mokSaprApti manuSyagatimAMja hoya che ne manuSyagati te paMcendriya mArgaNAmAMja antargata cha mATe, ___ kAyamArgagAmAMthI tasa-trasakAyamAMja mokSapApti cha, paNa manuSyasvanA abhAvathI sthAvarajIvone mokSa prApti nayI. ___ bhavyamArgaNAmAMthI bhavyajIvaneja mokSaprApti cha, parantu abhavyane nahiM, kAraNake bhavya e nAmaja mokSagamananI yogyatAne aM. ge paDela che(arthAt bhavya eTale mokSagamananI yogyatA pALo jIya) mATe mokSa pAmyA bAda te jIva bhavya na kahevAya, kAraNake motre Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSatazve navadvArasvarUpam // (297) gayA bAda " mokSe javAnI yogyatA " e artha lAgU paDato nayI mATe siddha paramAtmA nobhavya noabhavya bhavya paNa nahi, ane abhavya paNa nahiM ema kahevAya che, punaH jeTalA bhavya jIvo jagatamA che te sarva nahi paNa teno anantamo bhAgaja mokSaprApti vALo che. chatAM paNa zeSa rahelA (mojhe javAnI yogyatAvALA chaai mokSe nahiM janArA ) jIvo yogyatAvALA hovAthI bhavya to kahevAya ja. punaH te bhavyo paNa evA che ke jeo koi paNa kALe sU0 nigodamAMthI nikaLavAnAja nathI to mokSaprApsinI to vAtaja zI ? chatAM paNa jema garbha dhAraNa karavAnI zaktivALI strI patisaMyoganA abhAve putravALI na hoi zake parantu te vaMdhyA na kadevAya, tema sAmagrInA abhAve kadIpaNa mokSa nahi pAmanArA bhavya jIvo abhavya to na ja kahevAya. ( koi koi sthAne evA jIvone bhavyAbhavya kahyA che, ) ityAdi vizeSa varNana lokaprakAzAdi gaMthothI jANavuM. saMjJi mArgaNAmAMthI saMni-saMjJi - manavALA jIvoneja mokSaprApti che, paNa asaMjJi jIvone nahiM, kAraNa ke viziSTa manovijJAnavina cAritrano abhAva che, ane cAritranA abhAve mokSano paNa abhAvana che. ahi saMjJi eTale viziSTa manovijJAnavALA evo artha jANo, parantu viziSTa manovijJAnamAM vartatA eTale manoyogavALA eat artha na karo, kAraNa ke traNa yogamAMdhI koi paNa yogamAM vartata jIvane mokSa hoya nahiM, parantu ayogapaNuM prApta thAya tyAreja mokSa hoi zake. 1 siddha paramAtmA nosanni noasanni paTale saMkSi nahi tema ja asaMjJi paNa nahI eva kathA che, tema ayogi avasthAmAM mokSa hoya che, chatAM ahiM saMjJine je mokSa kahyo che, te ayogi bhagavan dravyamanayukta che, pa apekSAthI ayo Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (298) // zrInavatatvavistarArthaH / / - cAritra mArgaNAmAMthI ahakakhAya-yathAkhyAta cAritrIne mokSaprApti hoya, paNa zeSa 6 cAritramA nahiM, kAraNa ke mokSaprApti sarvotkRSTa athavA sarvAze zuddha evA cAritrathI hoya che, ne tevU savIze zuddha kSAyika yathAkhyota cAritraja che... . samyaktva mArgaNAmAMthI kSAyikasamyaktvI jIvane mokSa prApti hoya, kAraNa ke mokSa kSAyika yathAkhyAtacAritrathI hoya che, ne kSA0 yathAkhyA0 cAritra zAyika samyaktva vinA hoya nahi mATe mokSaprApti kSA0 samya0 mAM che. ___AhAra mArgaNAmAMthI anAhArI jIvane mokSaprApti cha, parantu AhArI jIvane nahi. kAraNa ke AhAra te sayogI ( mana vacana kAyAnA yogavALA ) jIvane hoya che, ne sayogI jIvane mokSaprApti thatI nathI mAre AhArI jIvane paNa mokSa prApti hoya nahiM, parantu anAhArI jIvaneja mokSaprApti hoya che. - jJAnamArgaNAmAM kevaLajJAnIne mokSaprApti hoya che, parantu zeSa cArajJAnavALA jIvone nahiM. kAraNa ke zeSa 4 jJAna kSayopazamabhAvanAM che, ne kSayopazama bhAve mokSaprApti hoya nahiM paNa kSAyika bhAve ja mokSaprApti hoya mATe zeSa 4 jJAnIne mokSa prApti hoya nahiM. paNa kSAyikabhAvavAlA kevaLajJAnamAMja mokSaprApti hoya. darzana mArgaNAmAM kevaLa darzanIne mokSa hoya, parantu zeSa cAra gibhagavAn saMjJi kahevAya che mATe saMjJine mokSa kahyo che, anyathA ayogi bhagavAn saMjJAmAM vartavAvALA nahiM hovAthIbhAvaprava. tinI apekSAe saMjJipaNAmAM mokSa hoi zake nahiM, 1 11 me guNasthAne upazama yathAkhyA0, ne 12-13-14 guNasthAne kSAyika yathAkhyA cAritra e pramANe yathAkhyA:cAve prakAranAMche. punaH sidhdhanejmAMnu eka paNa cAritra nahiM tethI zAstramA sidhdha paramAtmAne nocAritrI no acAritrIvizeSaNathI kahyA che. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatattve navadvArasvarUpam // darzana kSayopazamabhAvavALAM hovAthI temAM mokSa na hoya. . - e pramANe 14 mULa mArgaNAmAMthI gati-indriya-kAya-jJAna -cAritra-darzana-bhavya-saMjJi-samyaktva ne AhAraka e 10 mULa mArgaNAmAM tathA manuSyagati vigere 10 uttaramArgaNAmAM mokSaprApti hoya che. paNa zeSa yogaveda-kaSAya lezyA e 4 mULa mArgaNAmAM tathA narakagati Adi 52 uttaramArgaNAmAM mokSa prApti hoya nahI. tyAM cAra mUla mArgaNAe mokSaprApti nahiMhovAnuM kAraNa nIce pramANe-mokSa e sthira pariNAme-sthiradhyAne hoya che, ne yoga tathA lezyA banne caLAcaLa ( asthira ) pariNAmarupa che, eTale jIvanI caLa avasthAnuM nimitta le mATe yoga tathA lezyA sadbhAve mokSanA abhAva cha, punaH yoga ane le. zyAne anvayavyatireka saMbaMdha ke, mATe lezyA hote yAga avazya hoya, ne lezyA na hoya to yoga paNa na hoya. athavA jyAMsudhI yoga che, tyAM sudhI lezyA che, ne yoga nathI to lezyA paNa nathI. evo yoga-lezyAne paraspara saMbaMdha che. ___tathA jyAMsudhI veda-tathA kaSAyano udaya hoya tyAM sudhI upazama yathAkhyAta cAritra paNa prApta na thAya to mokSaprAptinA kAraNaruma kSAyika yathAkhyA0 cAritranI to vAtaja zI? ane kSA0 yathA0 pAmyA vinA mokSapaNa hoi zake nahiM, mATe savedI tathA sakaSAyI jIvane mokSaprApti nathI. e pramANe mokSanA satpada nI prarupaNA mArgaNAdvAre karI. avataraNaH-pUrvanI 3 gAthAomAM mokSano pahelo bheda ( satpadaprarupaNodvAra ) varNavyu, ane have A gAthAmAM mokSano Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [300) // zrI navatacavistarArthaH // bIjo bheda dravyapramANadvAra ane trIjo bheda kSetrabArarnu svarupa darzAve che. ||mULa gAthA 42 // davvapamANe siddhANaM, jIvadavvANi huNti'nnNtaanni| logassa asaMkhijje, bhAge iko ya savve vi // 47 // // saMskRtAnuvAdaH // dravyapramANe siddhAnAM jIvadravyANi bhavantyanaMtAni / lokasyAsaMkhyeyabhAge ekazca sarve'pi // 7 // ||shbdaarthH // davbapamANe-dravyapramANa | logassa-lokanA dvAramA | asaMkhijje-asaMkhyAtama sidhANaM-sidhdha paramAtmAnAM | bhAge-bhAge jIvadavANi-jIvadravyo (jIva | ikko--eka sidhdha paramAtmA saMkhyA) y--ane| hunti-che save--sarve siMdha paramAtmA aNaMtANi-ananta / avi-paNa ___ gAthArthaH- (bIjA ) dravyapramANadvAramA siddha paramAtmAnAM jIva dravyo ( siddha jIvonI saMkhyA ) anaMta cha, ane (trIjA kSetradvAramAM) eka siddha paramAtmA ane sarve paNa sidhdhaparamAtmA lokAkAzanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA kSetramA rahelA che. vistarArtha:-have A gAthAmAM mokSa tattvano bIjo bheda dravya pramANadvAra, ane trIjo bheda kSetradvAra kahevAmAM Ave che. tyAM dravya eTale padArtha athavA vastu evo artha thAyache parantu A sthAne Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatattve navadvArasvarUpam // siddharUpa jIvadravyanuM eTale siddhajIvonI saMkhyAnuevo artha sugama thAya che, ana te siddhajIvonI saMkhyAnuM pramANa keTalaM che ? te darzAve che-ke siddhANaM jIvadavvANi huMti gaMtANi-siddha paramAtmAnAM jIvadravyo anaMta cha, arthAt siddhaparamAtmA eka be nathI paNa anaMta cha. nahiM dhyAnamA rAkhavA yogya che ke jIva poteja sidurUpa che, parantu jyAMmudhI karmasahita che, tyAMsudhI saMsArI che, ane karma rahita thatAM siddha thAya che, to te saMsArI jIvo anaMta che ne te saMsArI jIvoja siddha thatA hovAthI siddha jovo paNa anaMta che. ___have te siddha jIvo keTalA kSetramA rahe che te kSetrapramANadvAra darzAve che ke-logasta asaMkhijje bhAge iko ya sabvevilokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM eka siddha rahe the, ne sarva siddhaparamAtmAo paNa teTalA eTale asaMkhyAtamA bhAganA kSetramA rahelA che, ahiM bhAvArtha e che ke siddhaparamAtmA 14 rAjalokanA agra bhAge 1 A artha uparathI sAra, pa levAno che ke duniyAnA ghaNI bhAga ke je Izvara ekaja che ema mAne che, te asatya che, kAra Nake siddhaparamAtmA sivAya bIjo koi Izvara nathI ane te si. ddhaparamAtmA ananta che, vaLI jA ekaja Izvara mAnIye to ja. gatamAM IzvaranI bhakti upAsanA karanAra koipaNa jIva Izvara rUpa thatAja nathI ema mAnava paDe, kAraNake tema thavAthI to izvara aneka thai jAya te anyadarzanIyone mAnya natho, to vicAravA. nI vAta che ke jyAre izvaranI bhakti upAsanAtho paNa Izvara rUpa thavA nathI to aneka kaSTo veThI izvaranI bhakti upAsanA karavI vyartha che, mATe jainadarzananI eja mAnyatA cha ke eka jIve je mArga cAlI siddhapaNuM IzvarapaNuM prApta karyu cha te mArge cAlanArA bIjA saMsArI jIko paNa siddha-izvararUpa bano. zake che, ne te kAramayI siddha athavA izvara eka nathI paNa ananta che. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (302) || zrI navatatva vistarArthaH // 333 dhanuSya 1 hAtha ne 8 AMgaLa jeTalI jADI ne 45 lAkha jojana lAMbI pahoLI goLAkAra jagyAmAM sarva siddho rahelA che, mATe eTalA pramANacALI jagyA 14 rAjeloka kSetranI apekSAe asaMkhyAtamA bhAga jeTalIja che, tathA eka sidhdha kamImAM kamI 1 hAtha 8 AMgaLa jeTalI jagyAmAM samAya che, ne vadhumAM vadhu 333 dhanuSya - 1 hAtha-ne 8 AMgaLa jeTalI jagyAmAM samAya che, to e jagyA paNa 14 rAjalokanI apekSAe asaMkhyAtamA bhAga jeTalIja che, mATe gAthAmAM kahAM che ke " lokanA asaMkhyAtamA bhogamAM eka for a sarve sa paNa rahe che" e bAta yogyaja che, mAtra taphA ta eja che ke eka sidhdhane mATe je asaMkhyAtamo bhAga kalo ke te karatAM sarvasidhdhanA kSetrano asaMkhyAtamo bhAga saMkhyAtaguNo moTo jANavo. avataraNaH - A gAthAmAM mokSanA jIvone sparzanA-kALaane antara e 3 dvAra darzave che. 1-2 kAraNake kamomAM kamI 2 hAthanI kAyAvALo yAmana jIva mokSe jai zake, ane vadhumAM badhu 500 dhanuSya jeTalI kAyAvALo jIva mokSe jai zake che, ne ahiMnA zarIranA be tRtIyAMsamA bhAga jeTalo AtmA mokSe jatAM saMkocAyalI hoya che, mATe e pramANa Ave che, 6 3 A gAthAnA arthanA sAra e che ke jagatamAM jeo ema kahe che ke izvara sarva jagatamAM vyApta che " teonuM kathana jaina darzananI apekSAe ayogya che, kAraNake jainadarzanamAM izva ra dezavyApI che paNa sarvavyApI nathI ema A gAthAnA bhASAmAM ka che, Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSatatve navadvArasvarUpam // // mULa gAthA 37 mI. // phusaNA ahiyA kAlo igosaddha pahuca sAio to | paDivAyA'bhAvAzro, siddhANaM aMtaraM natthi // 48 // // saMskRtAnuvAdaH // sparzanA adhikA kAlaH, ekasiddha pratItya sAyanaMtaH / pratipAtA'bhAvataH siddhAnAmantaraM nAsti // 48 // // zabdArthaH // phusaNA-sparzanA ahiyA - adhika ke (303) paDivAya - paDavAnA abhAvAo - abhAvathI sidhyANaM - sidhdhone aMtaraM - antara (bacce asidhdha paNu ) natthi -- nathI gAthArtha: - ( sparzanA dvAramAM ) sidhdhanA jIvane sparzanA potAnA avagAha karatA ) adhika che, ( ane kALa dvAramAM ) eka sidhdhane Azraya ( - eka sidhvanI apekSAe ) sAdi - anaMta kALa che. ane ( antara dvAramAM ) paDavAnA ( sidhyapaNu maTIne saMsArIpaNuM prApta thavAnA ) abhAvathI sidhvanA jIvone antara ( - bacce asidhdhapaNaM ) nathI. kAla- kALa igasiDa - eka siMdhdhane pahucca -- Azrayi -- sAio - sAdi to - ananta vistarArthaH - ahiM sparzanAdvAramAM sikhane sparzanA adhika che, eTale eka siDU jIva jeTalA AkAzapradezamAM avagA - hela che, teTalA AkAza pradezo to avagAhanA rupe sparzelAja che, parantu te sivAya bIjA paNa AkAza pradezo AjubAjUthI adhika Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (304) // zrI navava vistarArthaH // sparzelA che, e adhika sparzanA mAtra eka AkAzapradeza jeTalA jADA ane siDanI avagAhanA jeTalA vizALa evA prataravALI he, athavA siddhanA eka jIve eka pradeza jAhu~ bakhtara sarvAMge paheyU~ ho * O tevI che, ahiM adhikatA te avagAhita AkAza pradezonI apekSAeM jANavI ne A sparzanAdvAra eka siddhanI apekSAe ja sarvatra kahela che, punaH eka AkAza pradeza jeTalA jADA te adhika sparzanAnA prataramA bIjA jIva tathA pudgala vagerenA anantAnanta pradeza avagAhelA hoya te paNa siddhane adhika sparzanAmAM gaNavA, kAraNake lokamAM jyAM AkAzano eka pradeza che. tyAM dharmAsti no? adharmAstikAyano ane jIva tathA pudgalanA ananta ananta pradezo avazya rahelA che. mATe te paNa adhika sparzanAmAM gaNavA. ahiM sparzanA ane avagAhanAmAM taphAvata e ke ke paraspara pravezarUpe sarvoze saMkrAntathayelA pradezo te avagAhita ane uparathI dezAMze aDIne rahelA pradezo te sparzita kavAya, e pramANe adhikasparzanAnaM svarUpa kahu~. * have siDane kALAnuM svarUpa kahe che, tyAM prathama ekasiane aneka ( sarva ) siddha Azrayi ema kALadvAra be prakAra che, tyAM amuka eka siddha jyAre mokSamA gayo tyA re te siddhanI apekSAe mokSanI sAdi ( sa - Adi-Adi sahita - prAraMbha thayo) ne have te mokSano koipaNa kALe anta nahi hovAthI ananta (an nahi anta-vinAza ) kALa pramANano jANabo, e pramANe eka siddha paramAtmAnI apekSAe mokSa sAdiananta che, tathA sarva siddha paramAtmAnI apekSAye vicArIye to sarve siddhama prathama koNa mokSe gayA ? athavA mokSanI zaruAta kyArathI thai ? enA uttaramA sarvajJo emaja kahe che ke mokSa pravAha Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. // mokSatattve navadvArasvarUpam // (305) anAdikALano hovAthI amuka kALe mokSano prAraMbha thayo tema nathI mATe anAdi ane mokSano koi kALe anta nahiM hovAthI ananta che, e pramANe sarva siddha paramAtmAonI apekSAe-mokSatatva anAdi-ananta kALa pramANa che have siddhane antaradvAra kahe che te A pramANe-paDivAyAs bhAvAo eTale siddhapaNAmAMthI pratipAtanA-paDavAnA abhAvathI siddhanA eka jIvane paNa antaraM-AMtaraM nathI. kAraNake baLI gayelA bIjano jema punaH aMkuro phuTato nathI tema sarvathA kSaya pAmelAM karma jIvane punaH lAgI zakatAM nathI ne karma vinA saMsArIpaNuM hotuM nathI. ne e pramANe jIvane be traNa ke cAravAra mokSa hoi zakato nathI, paNa mokSa ekaja vAra hoya che, to mokSane antara-AMtaruM kevI rIte hoya ? kAraNake prathama eka jIva mokSe gayo, tyAM keTalokakALa rahI punaH saMsAramA Ave, ne saMsAramAM paNa keTaloka kALa rahI punaH mokSamA jAgna A pramANe jo banatuM hoya to be (vAra) mokSanI vacce eka ( saMsArIpaNArUpa ) antara paDayu kahevAya, paNa tema to banatuM nathI mATe mokSane antara paNa nai hoya, (temakSetranI apekSAe paNa eka siddhathI bIjA siddhanI vacce antara (khAlIkSetra ) nathI ...1 sAdi sAnta, sAdi ananta, anAdi sAnta. ane anAdi ananta, pa 4 prakAranA kALamAM ahiM mokSatatvamA 2 prakAranoja kALa lAgu paDe che. ne siddha thai punaH saMsArI thavAnA abhA. vathI sAdi sAnta, tathA anAdi sAnta e be prakAra mokSane a. ge lAgupaDatA nathI. . 1 prathama kahelA kALadvAra ane ahiM kahelA antaradvAra thI e paNa bhAvArtha Ave che ke laukikazAstromAM " Izvara paramAtmA mokSamAMthI saMsAramA AvI punaH bhaktajanonA uddhAra mA. Te avatAra dhAraNa kare che. " ema kA che te jainadarzanathI Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (306) ||shrii navatatvavistarArthaH / / avataraNa-A gAthAmAM siddhanA jIvone bhAgabAra ane bhAvadvAra darzAve che, // mULa gAthA 49 mI. savvajiyANamaNaMte, bhAge te tesi IsaNaM nANaM / khaie bhAve pariNAmie a puNa hoi jIvattaM // 49 // saMskRtAnuvAdaH . sarvajIvAnAma te bhAge te teSAM darzanaM jJAnaM / / kSAyike bhAve pAriNAmike ca punarbhavati jIvatvaM // 49 // viparIta che, kAraNa ke sarva karmanI baLelA bIjanI peThe kSaya karyAthI mokSamAM gayelA jIvane punaH karma kevI rIte lAgyAM ? ane karma vinA saMsAramA avataravu kema banI zake ? tathA niraMjana nirAkAra rAgadveSa rahita vItarAga evA niHkarma izvarane kamavinA bhaktajana upara rAga ane abhakta uprara dveSa kevI rIte hoya ? mATe ja jainadarzana spaSTarIte jaNAve che ke-karmavinA rAgadveSa hoya nahi, karmavinA saMsAramA avatAra levAnu bane nahiM, ekavAra karmano sarvathA kSayaM karyA bAda punaH pharma lAge nahi, ne niraMjana nirAkAra vItarAga evA Izvara paramAtmAne bhakti karanArapara rAga ke irSyA karanArapara dveSa paNa na hoya. ane te kAraNathI mokSamAM gayelA siddha izvara paramAtmAo punaH saMsAramA avataratA nathIja. 2 arthAt e antara kALanI apekSAe kahyatema kSetranI a. pekSAe paNa antara nathI, kAraNa ke 45 lAva yojana vyAsa ane 333 dha) 1 hAtha 8 AMgaLa sthUla pramANa siddhakSetramA anaMtasiddhI paraspara dezAMze ne sarvAMze saMkramIne khIcokhIca rahyA che, jethI 45 lAkha yojanamAM evI koi eka AkAza. pradeza jeTalI paNa khAlI jagyA nathI ke jyAM siddha na hoya. mATe kSetranI apekSAe paNa eka siddhathI bIjA siddhanI varace antara khAlI kSetra nathI. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSatacve navadvArasvarUpam // // zabdArthaH // savva--sarva, jivANa - jIvonA aNate-anantamA bhAge-bhAge te-te siddhajIvo daMsaNaM-darzana nANaM- jJAna (307) khaie - kSAyika bhAve - bhAve che, pAriNAmie - pAriNAmikabhAve ya-vaLI puNa - punaH hoi-che jIvattaM - jIvatva gAthArtha :- te siDajIvo (nI saMkhyA) sarvajIvonA anaMtame bhAge che, teonaM (kevaLa ) darzana ane jJAna kSAyikabhAve che ane pAriNAmika bhAve jIvapaNu che. vistarArthaH te siddha paramAtmAo sarva jIvanA anantamA bhAga jeTalA ati alpa ke kAraNake jagatamAM asaMkhyAtA (nigodanA ) goLA che, ne ekeka goLAmAM asaMkhyAta nigoda che, ne ekeka nigodamAM ananta ananta vanaspati jIvo che, te paNa eTalA ananta jIvo che ke prati samaya ekeka jIva mokSe jAya topaNa traNe kALamAM eka nigoda paNa khAlI thAya nahiM, ane tethIja Aja sudhImAM jeTalA siddha thayA che, ne hajI bhaviSyakALamAM jeTalA siddha thAnA che. te sarva siDanI saMkhyA meLavatAM paNa eka nigodanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI ja thAya e pramANe mAtra sAdhAraNa vanaspati jIvonI apekSAe paNa sarva siddha paramAtmAonI saMkhyA anantamA bhAga. jeTalI che to sarva saMsArI jIvonI apekSAe sisaMkhyA anantamA bhAge hoya temAM zu Azraye ? e pramANe bhAgadvAra kahyu. have bhAva dvAramA prathama pAMca bhAvonAM nAma tathA artha kahelA che Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (308) ||shrii naktatvavistarArthaH // temAMthI siddha paramAtmAne kSAyika ane pAriNAmika e ve bhAvaja hoya, kAraNake siddhapaNu karmanA kSayathI prApta thayu che, mATe siddha paramAtmA kSAyika bhAve che, je duniyAnA sarva padArthoM svasvabhAve pariNata hovAthI pAriNAmika bhAva vAlA che,to siddhaparamAtmopaNa pariNAmika bhAvavALA hoi zake che. parantu audAyika -aupazamika-ne kSAyopa0 e traNe bhAva karmajanya hovAthI siddha paramAtmAne hoi zake nahi, have siddha paramAtmAne je zAyika ane pAriNA0 e be bhAva che, temAM kSAyikabhAvanA 9 bheda, ane pAriNA0 bhAvanA 3 bheda che, to siddha paramAtmAne temAMnA kayA kayA bheda hoi zake ? te saMbandhamAM granthakAra poteja kahe che ke khaie bhAve tesiM dasaNaM nANa-kSAyikabhAve siddhaparamAtmane kevaLajJAna ane kevaLadarzana che, : ane pariNAmie a puNa hoi jIvattaMvaLI pAriNAmika bhAve siddha paramAtmAne jIvarakha cha, parantu bhavya tva tathA abhavyatva nathI ( te vAta prathama phuTa noTamAMja darzAtI che ke sidhdhaparamAtmA nobhavA no abhavA- bhavya nahiM tema abhavya paNa nahiM.) ahiM jo ke indriyAdi 10 prANarupa dravya jIvatva siddhane nathI parantu jJAnadarzanAdi bhAva prANovaDe bhAvajIvatva che. e pramANe bhAvadvAra kA. 1 siddhajIvo abhavyathI anaMtaguNa che, paNa sarvajIvathI anaMtamA bhAgeche 1 zeSa 5 laGadhi-kSA0 samyaktva, ne kSA0 cAritra siddhane kaheluM nathI tyAM apekSAe che ke dAnAdi kriyAnI pravRtti apekSAe 5labdhi nathI anyathA anantadAtAdine anantavIrya labdhi vAstavika rIte saMbhave che, kAraNa ke anaMta labdhimA antargataja gaNAya. tathA bhA0 sabhyaktvache paNa Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatattve naradvArasvarUpam // (309) avataraNaH-ive A gAthAmAM mokSanA jIvonU alpabahutva dvAra-darzAve che. // mULa gAthA 50 mI // thovA napuMsasiddhA, thInarasiddhA kameNa saMkhaguNA / itha mukkhatattamezaM, navatattA lesayo bhaNiyA // 50 // . // saMskRtAnuvAdaH // stokA napuMsakasiddhAH, strInarasiddhAH krameNa saMkhyaguNAH / iMdaM mokSatatvametannavatatvAni lezato bhaNitAni // 50 // zabdArthaHyovA-thoDA | saMkhaguNA-saMkhyAtaguNA napuMsa-napuMsakaliMge ia-e sidhdhA-sidhdhayayelA mukhkatattaM-mokSatatva (kA) thI strI liMge eaM-e pramANe nara-puruSaliMge navatattA-navatatvo sidhdhA-sidhdha thayelA lesao-saMkSepathI kameNa-anukrame | bhaNiyA-kahyA ___gAthArthaH-napuMsakaliMge siddha thayelA sarvathI thoDA che, tethI strIliMge ane puruSaliMge sidhdha thayelA anukrame saMkhyAtaguNA cha, e mokSa tatva kA, e pramANe nave tatvo (nu svarupa ) saMkSe. pathI kahA. . te upalakSaNatho grahaNa karavA yAgya cha temaja siddhane nAcAritrI:no acAritrI vizeSaNavALA siddhAntamAMkahelA hovAthI kSAyika cAritra paNa pravRtti apekSAvAlu nathI, paNa vAsta vika rIte anaMta cAritra guNa che. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (310) ||shrii navatattvavistarArthaH // - vistarArtha:-have A gAthAmAM kayA sidhdhajIvo alpa cha ? ne kayA sidhdha jIvo ghaNA che teno paraspara taphAvata darzAvatAM graMthakAra kahe che ke napuMsaka liMge sidhdha thayelA jIvo sarvatho alpa che kAraNa ke tevA jIvo 1 samayamA 10 ja mokSe jAya che. arthAt je manuSya bhavamAMthI nirvANa pAmI sidhdha thAya che te manuSya bhavamAthI napuMsaka liMgavALA 10 manuSyo mokSe jai zake che, paNa vadhu nahi, thovA napuMsasiddhA-napuM0 liMge sidhdha thayelA sarvathI alpa che. tethI strI liMge sidhdha thayelA jIvo saMkhyAtaguNa che, kAraNa ke manuSyabhavamAMthI 1 samaye (-samakALe ) 20 strIyo mokSe jAya che, ne 20 te 10 thI bamaNA hovAthI ( jaghanya ) saMkhyAta guNa thAya che. tathA puruSa liMge sidhdha thayelA te ( strIliMga sidhdha ) thI paNa saMkhyAtaguNA che, kAraNa ke manuSyabhavamAMthI samakALe 108 puruSo mokSe jai zake che ne 108 te 20 thI ATha adhika pAMcaguNI saMkhyA hovAthI ( madhyama ) saMkhyAta guNaja kahevAya che. e pramANe pUrva bhavanA liMga Azrayi sidhdha paramAtmAnuM alpabahutva darzAvyu, kAraNa ke sidhdhapaNAmAM liMgAdi bhedano abhAva hovAthI ane sarva sidhdha paramAtmAo sarva rote eka sarakhA hovAthI paraspara ( bhedanA 1 ahiM kayA napusako mokSe jai zake che, ane kayA nathI jai zakatA te darzAvAya che. napuMsaka 16 prakAranA jAti napuMsaka dIkSAne ayogya ho. vAthI mokSe jai zakatA nathI, te 10 napusakanAM nAma 1 paMDaka-svabhAva strI sarakho ane AkAra puruSa marakho eTale maMdagatie cAle-zaMkA sahita pachavADe jotI cAle-zarIra zotaLa ne komaLa hoya-hAthanA tAboTA pADe. hAthanA cALA kare-AMkho nacAve-keDe hAtha dai cAle-seMthA pADe --zrRMgAra karavo bahu game-snAnAdi gupta kare-puruSa sabhAmAM zaMkA pAme - strI samudAyamAM niDarapaNe bese-ityAdi strI marakhA sva Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSatacve navadvArasvarUpam // (311) bhAvavALo hoya. e paMDakanA paNa 6 prakAra che te dharmabiMdu TIkA vagerethI jANavA. 2 vAtija - puruSa cinha stabdha thatAM strIsaMgama karyA vinA na rahI zake te. 3 klaba - strIne nagna dekhI zukra skhalanAdi kSobha pAme te vaSTi klIba, strIno zabda sAMbhaLI vikAra jAge te zabda khIne sparza mAtra thatAM kSobha pAme [ zukra skhalanAdi thAya ] te sparzaklIba, ane strInA nimaMtraNamAtrathI kSobha pAme te nimaMtraNakkIba, e pramANe 4 prakAranA klIbanapuMsaka che. 4 kuMbhI - jenuM puruSacinha vAraMvAra stabdha thAya athavA vRSaNa ( - aMDagolaka ) stabdha ( -kaThIna ) rahe te, athavA graMthAntare kuMbha ( -ghaDA ) sarakhA moTA stanabALAne paNa kuMbhi napuM0 kahyo che. 5 IrSyAlu - potAnAmAM strIsaMgamanI zakti na hoya tethI bIjA puruSe sevelI strIne joi IrSyA-adekhAi kare te. 5 zakuni ekaja divasamAM kabUtarAdi pakSinI mAphaka ) amekavAra strIsaMgama karanAra. 7 tatkarmasevI - strIsaMgama karIne paNa avAcya aMga cATavAdi karma kare te. 8 pAkSikApAkSika - zuklapakSamAM vadhu ane kRSNapakSamAM alpa veda udayavALI. 9 saugaMdhika - avAcya pradezane suMdhyA karanAra. 10 Asakta - zukrapAta thayA pachI paNa AliMgana karI paDI rahenAra. e 10 jAti napuMsako tIvra mohanA udayavALA hovAthI dIkSAne paNa ayogya che to mokSe javAnI vAtaja zI ? have dIkSAne yogya hovAthI mokSe javA yogya 6 prakAranA kRtrima napuMsaka A pramANe - 1 vardhitaka - jeonI indriyano cheda karyo hoya tevA nAjara ane pAvaiyA vigere. 2 cipita - janmatAMja AMgaLIonA mardanathI jenAM vRSaNa ( - aMDagolaka ) gaLAvela hoya. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (312) || zrI navavazvavistarArthaH // 3 maMtropahata - maMtrabaLathI puruSaveda nAza pAmyo hoya tevA. 4 auSadhyupahata - auSadhithI ( dadhAthI ke vanaspatithI ) jeno puruSaveda haNAi gayo hoya tevA. 5 RSizata- muninA zrApathI puruSaveda haNAyo hoya tevA 6 devazapta - koi devanA zApathI pu0 veda haNAyo hoya tevA. e 6 prakAranA kRtrima napuMsako mokSe javA yogya che te saMbaMdhi vizeSa svarUpa zrInizithasUtrathI jANavuH punaH e 6 jAtivaDe puruSa che, parantu te te kAraNothI puruSaveda haNAyA bAda teone napuMsaka vedano udaya hoya che, A 6 napuMsakone pUrve kalA 10 napuMsakot vedano udaya nagaradAhasarakho utkRSTa hoto nathI, paNa puruSaveda haNAvAthI puruSavedanA abhAvarUpe napuMsaka veda ( na - nahi puMsaka - puruSapaNuM athAt puruSapaNuM nahiM te napuMsaka ) hoya che. tethI vedano udaya puruSaveda karatAM paNa maMda hoya che, punaH puruSAkRti napuM0 - strI AkRti napuM0 - ne napuM0 AkRtivALA napuMsaka ema traNa prakAranA napuMsaka AkRti bhede che te paNa traNe mokSagamana yogya che. 2 puruSa - strI - ane napuMsaka e traNe veda-liMgane pathyanA bhedathI RNa RNa prakAranA hovAthI 9 prakAranAche te ApramANe 1 strIsaMgamanA abhilASavALA jIva vedapuruSa kahevAya. 2 puruSacinha dADhI - mUcha-- ityAdi lakSaNovaDe liMgapuruSa. 3 puruSano veSa paherelI strIAdi nepathyapuruSa, 4 puruSanI icchAvALo jIva vedastrI kahevAya. 5. yonI -- stana -- dADhI mUchano abhAva ityAdi cinhovALo jIva liMga strI kahevAya. 6 strInI veSa paherelA evA puruSAdi nepathyastrI kahevAya 7 strI ane puruSa e bannepara abhilASavALo tIvra vedodayI jIva vedanapuMsaka. 8 strIpaNAnAM keTalAka cinha stanAdi hoya ne keTalAMka cinha yonivagere na hoya, temaja puruSapaNAnAM keTalAka cinha puruSa cinha vagere hoyaH ne keTalAka cinha dADhI mUcha vagerene hoya evA prakAranA ( strI puruSa lakSaNAMnA sadbhAvane abhAva Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatave navadvArasvarUpam // (313) abhAve ) apabahutva ( siddhatvAvasthA Azrayi ) saMbhavatuMja nathI, ___ ahiM liMga Azrayi jema alpabahutva kachu tema prasaMgopAta zeSa bheda Azrayi paNa alpabahutva (-samakALe kayA jIvo alpa ne kayA jIvo ghaNA siddha thAya che te) kahevAya che, vALA ) jIva liMganapuMsaka kahevAya che, 9 kAka strIsarakho ane kaMDaka puruSasarakho vilakSaNa veSa paheranAra (-pAvaiyA-hIjhaDA vageremA saracA veSavALA ) eSA puruSAdi nepathya napuMsaka gaNAya, __e 9 prakAramAthI nepatthya ane liMga puruSAdi 6 bheda mo. kSagamana yogya che ne praNa bheda mokSane ayogya che. prathama kahelA 16 napuMsaka saMbaMdhi gAthAo A pramANe che. paMDae vAie kIbe, kuMbhI isAlu yattiya / sauNI takkammasevI ya, pakkhiyApakkhie iya // 1 // sogaMdhiya a Asatte, ee dasa napuMsagA / saMkilichatti sAhUNaM, pavAveu bhakappiyA // 2 // - arthaH-paMDaka-vAtika-klIba-kuMbhI-iALu-vaLI e pramANe zakuni-tatkarmasevI-ane pAkSikApAkSika e tathA saugaMdhika-Asakta e 10 prakAranA napuMsako atisakiSTa pari* NAmI che mATe munioe dIkSA ApavAmAM akalpanIya che. tyAM * paMDaganAM lakSaNanI gAthA mahilAsahAvo saravannabheo moDhaM mahaMta maurA ya vANI / sasahayamuttamapheNaya ca, eANi chappaDagalakkhaNANi // 1 // arthaH -strI sarakho svabhAva-svara vilakSaNa - ane varNAdi vilakSaNa -liMga moTu-vANI komaLa--mUtra zabda sahita, ne phINa ... vinAnu-e 6 paMDakanAM lakSaNo che ityAdi. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (314) || zrI navazvavistarArthaH // // samakALe siddhi gamanayogya jIvanI saMkhyA // manu0nI strImAMthI AvelA 20 | dhUmAdi 3 mAMthI Avela vaimAnika devAMganAnAMthI AvelA vanaspa0 thI AvekA 20 jyotiSI devAMganAthI AvelA 20 bhuvanapatyAdi (pAtAla vAsI devonI devAMganAmAMthI AvelA 5 tica strImAMthI AvelA 10 manuSya puruSamAMthI manuSya thayelA 10 jyoti0 devathI manu0 thayelA 10 bhava0 devathI manu0 thayelA 10 vyaMtara devathI manu0 thayelA 10 tiryeca puruSathI manu0 thayelA 10 kalpa devathI AvelA i 108 agni - vAyu - vikale 0 thI AvelA puruMdhI puruSa thayelA puruSathI strI thayelA puruSathI napuM0 thayelA strIthI puruSa thayelA strIthI strI dhayelA strIthI napuM thayelA napuM0 thI puruSa thayelA napuM0 bI strI. thayelA napuM0 thI napuM0 thayelA pRthvikAya apakAya ne paMkapra bhArt [ pratyekathI ) AvelA 4 10 ratnaprabhAyI AvelA -zarkarAprabhAthI AvelA 10 nandana vanadhI vAlukAmA AvelA 10| pratyeka vijayamAMdhI 108 10 10 10 10 10 10 10 20 1 arthAt mokSa gamanathI upAntya bhavamAM jIva manu) strI no avatAramAM hoya te manu0 stro paNAmAMthI maraNa pAmI anantarabhave ( antya bhave ) manuSya thai keTalA jIva mokSe jAya ? 2 upAntya bhavarmA puruSa hoi maraNa pAmI antya bhavamAM puruSa thaine Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSata navadvArasvarUpam // 10 | anyaliMge akarma bhUmimAMthI karma bhUmimA janmelA ( athavA karma bhUmimAMthI paMDaka nathI urdhva lokathI adholokaithI ticchalokathI samudramAthI nadI vagerenA jaithI *500 dhanu0 kAyAvALA 2 hasta kAyavALA madhyama kAyAvALA 108 gRhastha jaina sAdhunA veSavALA 4 108 20 108 20- 22--40 10 108 108 2 3 avasa0 nA 5 mA ArAmAM 20 g " 1-2 6 ArAma 10 + 4 utsa0 nA 1-2-5-6 ArAmAM 108 10+ 2 strI liMge 4 puruSaliMge (315) napuM0 liMga avasa0 naa| 3-4 thA utsa0 nA / ArAmAM w d 1-2 koi vairI deve karmabhUmimAMthI saMharaNa karI ANelA kevalio e ve sthAne mokSe jAya anyathA nahi. 3 paMDakavanathI 4 1000 yojana uMDI nalinovatI ne vaprA nomanI be kubja vijayamAMthI pratyekamAMthI. ahiM traNa mata [ 20-22-40), 7 2 hAthathI upara ne 500 dhanu0 thI kamI 8 tApasAdi jainetaramuninA beSavALA * matAMtare 525 dhanu0 kAyAvALA paNa + ekALamAM saMharaNa karelA siddha thAya. 5-6 koi vairI deve saMharI samudra nadyAdimAM pheMkI dIdhelA athavA kAraNavaze tyAM gayelAne bhAvanAthI antakRta jevali thai mokSe gayelA. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [316) ||shrii navatazvavistarArthaH // avataraNa-A gAthAmAM navatatvane jANavAthI zuM lAbha thAya // mULa gAthA 51 mii|| jIvAinava payatthe, jo jANai tassa hAi sammattaM / bhAveNa sadahato, ayANamANe'vi sammattaM // 51 // . saMskRtAnuvAdaHjIvAdinavapadArthAn yo jAnAti tasya bhavati samyaktvaM / bhAvena zraddadhato, ajJAnavatyapi samyaktvaM // 51 // zabdArthaH jIvAi-jIva vagere sammattaM-samyakUtva nava-nava (9) . bhAveNa-bhAvavaDe-bhAvathI payatthe-padArthoMne (tatvone) saddahanto-zraDA karatA jo-je jIva ayANamANe-ajJAnIne jANai-jANe avi-paNa tassa-tene sammattaM-samyaktva hoi-hoya-thAya __ gAthArthaH-je jIva jIvAdi nava padArtha (-tatva ) ne jA. Ne tene samyaktva hoya che, athavA bhAvathI ( navatatvanI ) zraddhA karanAra ( navatatvane satya mAnanAra ) evA ajJAnI jIvane (-na vatatva nahi jANanArane ) paNaH samyaktva hoya che. vistarArthaH-jIva-ajIva-punya-pApa-Azrava-saMvara-nijarA-ane mokSa e jIvAdI nava padArthane je koi jANe tene samakita hoya che. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatattve navadvArasvarUpam // (317) . prazna:-devane nArakane manuSyane ane matsya vagere jaLacarAdi tiryaMca paMcendriya jIvone paNa samyaktva hoya che, tyAM manuSya ane devane to gurvAdinA upadezathI naktatva jANavAveM banI zake parantu . nAraka jIvone narakamAM ane matsya vagerene samudrAdi sthAne navatattva jANavAnu kevI rIte banI zake? ane jo navatatva ja na jANe to cAlu pAThamAM kahyA pramANe tene samyaktva kevI rIte hoya ? tathA manda buddhivALA ke jeo naktatvanuM svarUpa jANI zake nahi vA jIvone samyaktva kevI rIte hoya ? ____uttara-he jijJAsu ! e sarva praznano uttara gAthAmAMja kaTA che bhAveNa saddahanto ayANamANe vi sammattaM eTale pUrvokta nA svarUpane jANato na hoya chatAM paNa jo bhAvathI zraddhAkaranAra hAya (-sarvajJoe e navatatvana je svarUpa kA che te satya ja che, eva dRDha mAnyatAvALo hoya ) to tevA ajJAna jIvane paNa samyaktva hoya che, e pramANe hovAthI je jIva navatatvano jJAnI hoya tene ja samyaktva hoya evo ekAnta niyama nahiM, paNa bAhulyatAe navatatvanu jJAna te samyaktva utpanna karavAmAM prabaLa sAdhanarUpa hovAthI navatatvanA jJAnIne samyaktva hoi zake e vAta bahudhA nirvivAda che, ...' have navatatvana svarUpa jANavAthI samyaktva ( zuddha zraddhA) zI rIte utpanna thAya ? te kahevAya che-navatatvanA svarUpane saMkSepathI jANanArA jIvane evI hRdayabhAvanA pragaTa thAya ke sarvajJe je A navanatvarUpa padArthoM kahyA che te jagatamAM koi sAkSAt to koi anu. mAnAdi pramANathI paNa avazya saMbhave che, vaLI sarvajJoe jJAnamA je dekhyuM che teja kayUM che, mATe te te padArthoM duniyAmAM vidyamAna che ja, ityAdi saMkSepa jJAnIne padArthonI astitvAdibhAvanA dvArA samya Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (318) ||shriinvtttvvistraarthH / / tava pragaTa thAya che, ane vistAra jJAnIne vizeSa svarUpa jJAna thatAM te te svarUpanuM astitva ane kathanano, paraspara avirodha ityAdi joine paNa samyaksa pragaTa thAya che, prazna-samyaktva te padArtha cha ke koi guNa che ? uttara-samyaktva e padArtha nathI paNa AtmAno zraddhArUpa guNa che, arthAt je vastu jevArUpe che te vastune tevArUpe jANavI te samyaktva, athv| devane viSe devabuddhi, gurune vipe guruvudhdhi, ane dharmane viSa dharmavudhdhi, te samyaktva kahevAya, ( ahiM samyak eTale sAru- ane sAdhu-tva eTale paNu arthAt sArApaNu ke sAcApaNu te samyakttava kahevAya, ] athavA sarvajJe je kayuM teja satya te, evA prakAranI dRDha mAnyato sepaNa samyaktva kahevAya ityAdi samyaktvanA aneka artha jANavA. prazna-ApaNane samyaktva che ke nahi ! te jANI zakAya ke nahi ? . uttara:-ApaNane sarvajJe kahelA dharma upara temaja sarvajJe kahelI dareka vAta upara ghaNo dRDha rAga ane vizvAsa cha, ema ApaNu mana khAtrI ApatuM hoya ane Astikaya-anukaMpA ityAdi samyaktatvanAM 67 lakSaNomAMnAM lakSaNo vartatA hoya to vyavahArathI ema mAnI zakIe ke ApaNane vyavahAra samyaktva hai, parantu nizcaya samyattava (vastutaH samyaktva) che ke nahi? te bAta to sarvajJaja jANe parantu ApaNe chadmastha jANI zakIe nahiM prazna-zudhdha dharma upara rAga hoya chatAM ApaNane samyaktva che ema nizcaya pUrvaka kema na jANI zakAya ? potAnA AtmAnA guNanI khAtrI potAno AtmA paNa na karI zake e kevu Azcarya ? uttara-he jijJAsu? zudhdha dharma upara rAga mAtrathI nizcaya samyakya hoi zakatuM nathI. paNa sarvajJe kahelA padArthanA ananta bhA. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatattve navadvArasvarUpam // 319] vomAMthI eka bhAva upara paNa avizvAsa Avato hoya ne zeSa sarva ananta bhAva upara vizvAsa besato hoya topaNa samyaktva hotuM na. thI, valI sarva vAta upara vizvAsa hoya te paNa darzana mohanIya kamarnu AvaraNa khasavAthI yayela hoya toja nizcayathI samyaktva hoi zake, anyathA te kamanu AvaraNa khasyA vinA bApa dAdAnI ruDhI ityAdika kAraNayI thayelo je rAga te nizraya samyaktvarUpa nathI, ane te darzana mohanIya kamarnu AvaraNa khasyu cha ke nahiM te sarvajJa jANI zake che, paNa ApaNA sarakhA alpajJAnI jIvo jANI zake nahiM, mAtra dharma upara rAga che eTalaM sthUla budhie jANI zakAya tethI nizcaya pUrvaka samyaktva utpanna thayu cha ke nahiM te ApaNe jANI zakIe nahiM: jema ke ApaNane jvara Avyo che, ema sAmAnyayI jANI zakAya paNa te sAdhya che ke asAdhya! ane te keTalI DIgrIno cha ? te yathArtha anubhavI vaidyaja, nANI zake tema dharma upara rAga ke ema sAmAnyataH jANI zakAya paNa te rAga samyaktvotpatti jeTalI hadano cha ? ke kamI cha ? te yathArtha anubhavI sarvajJa vinA koNa jANI zake ? .. avataraNa-A gAthAmAM samyaktva eTale zu ? athavA kevI buddhivAlAne samyaktva hoi zake ? te kahe hai, mULa gAthA 52 mI, savvAi jiNesarabhAsiyAI, vayaNAi nannahA huNti| ia buddhI jassa maNe, sammattaM nizcalaM tassa // 52 // Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI navatazva vistarArthaH // saMskRtAnuvAdaH sarvANi jinezvarabhASitAni vacanAni brAnyathA bhavaMti / etadbuddhIryasya manasi, samyakUtvaM nizcalaM tasya // 52 // zabdArtha: (320) savvAi- sarve jiNesara - jinezvaranA bhAsiyAI -- kahelAM vayaNAi -- vacano nanahi ia-- (iha--ii] evI (ahi-evI) budhdhI - budhdhi jassa--jemA maNe-manamAM sammataM samyaktva annahA -- anyathA - asatya niccalaM-- nizcala--dRDha huti - hoya che tassa--tenaM gAthArthaH - zrI jinezvaranAM kahelA sarve vacano asatya na hoya (--eka paNa vacana asatya na hoya ] evI buddhi jenA manamAM hoya tene nivala- dRDha sabhyaktva che, vistarArthaH - jinezvare kahelAM sarva vacano anyathA asatya na hoya, kAraNake asatya bhASaNa 7 kAraNathI hoya che, te ApramANe jIva jyAre krodhanA AvezamAM AvI jAya che tyAre jema marajImAM Ave tema satyAsatyano vicAra karyA vinA bole che, mATe asatya bhASaNamAM krodha e kAraNa che jIvane jyAre abhimAna thAya che, tyAre potAnI zreSThatA darzA - 1 e zabdasthAne zrI navatatva vRttimAM mULapAThamA iha che. ne vRttimAM iti zabda hovAthI mULapAThamAM ii joie ema anumAna thAya che, ne vizeSataH ia vA ii noja pATha sArthaka samajAya che, 1 zAstramAM krodha-lobha- bhaya ne hAsya e 4 kAraNa darzA - of che parantu ahi vizeSa bodhane mATe meM 8 kAraNa darzAvyAM che, mATe aiena zAstramaryAdAno lopa karyo ema naM vicArakhaM. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatavanavadvArasvarUpam // (321) vavAne athavA to satya bolatAM A vakhate mAruM apamAna tiraskAra vagaire thaze, e kAraNathI paNa te vakhate asatya bole che. mATe asatya bhASaNamAM mAna e kAraNa cha / e pramANe mAyAthI ne lobhathI paNa asatya bole che, temaja koi bhayathI asatya bole che, ne keTalAeka hAMsI-marakarI--kutUhala ityAdi mATe asatya bole che tethI bhaya ane hAsya e paNa asatya bhASaNamAM kAraNa che e rIte krodha--mAna-mAyA--lobha-bhaya hAsya-e 6 asatyanAM kAraNa che temaja keTalAeka jIvo ne e 6 mAMgeM koipaNa kAraNa hotuM nathI ane manamAM satya bolavAnoja vicAra hoya chatAM te bAbatamA ajANapaNu hoya che, tethI asatya bole che ane koivAra jJAta padArthanA saMbandhamAM paNa anAbhoge (upayoga rahita paNe) asatya bolI jabAya che, mATe asatya bhASa. NamA ajJAna ane anAbhoga kAraNa che, e pramANe asatya bhASaNanAM 8 kAraNomAMceM eka paNa kAraNa bhagavAnane che nahi kAraNake bhagavAn kaSAya rahita che mATe krodhAdi 6 kAraNa na hoya, ane bhagavAn sarvajJa che mATe ajJAna ane anAbhoga paNa kAraNa na hoya, to have evaM kayu kAraNa hoi zake ? ke jethI bhagavAnane asatya bolacA. nI jarura paDe ! mATe sarvajJa ane kaSAya rahita evA jinezvaroe je je vacano kayAM che temAMnu eka paNa vacana asasya nayI paNa satyaja che, evA prakAranI dRDhabuddhi jenA manamAM hoya te nizcala sabhyaktva--dRDha samyaktva kahevAya che, ane jeo sarva vacamo satya mAne paNa ekaja vacana asatya mAne to tevA jovaM ne paNa sampakatva hoya nahi. jema zrIvI bhagavAnano jamAi jamAli bhagavAnanAM sarva vacana satya mAnato hato paNa karyA kAmaneja kayu kahevAya, paNa karakhA mAMDelu kArya te kayu kahevAya ema je mahAvIra svAmi ka-. he che te yuktiva chaM nathI ema ekaja vacana asatya mAnavAthI ja. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (322) ||shrii navatazvavistarArtha // mAli ninhava ( satya vacanane oLavanAra ] athavA mithyAdRSTi gaNAyo che. ___tathA goSThAmAhilla AcArya sarva padArthoMne yathArtha prarUpatA paNa "jIvapradezane karma sarpanI kAMcaLIvat sparzala cha, paNa A. tmapradezanI aMdara pravezIne rahayu nathI' e ekaja viparIta artha ka. hevAthI mithyAdRSTi gaNAyA, evA A zAsanamA 7 ninhavo ekeka vacanane asatya mAnavAthI mithyAdRSTi tarIke prasiddha thayA che, mATe je pramANika puruSarnu aneka vacana satya mAnIe ne eka vacana asatya mAnIe to te puruSane ApaNe sarvAMze pramANika mAnIe chIe ema kahI zakAya nahi, mATe sarvajJa sarakhA pramANika puruSonA save vacano satyaja mAnI zakAya. ___ athavA jema nyAyI rAjAnI sarva AjJAone , pramANa karanAra prajA ke sevaka rAjaniSTha kahI zakAya paNa keTalIka AjJAo mAne ne keTalIka AjJAo na mAne to te prajA yA sevaka drohI gaNAya tema sarvajJarUpa dharmarAjAnI sarva vacanone satya mAnanAra dharmaniSTha athavA samyaktvI gaNAya paNa keTalAMka vacanono anAdara kare to te dharmadrohI athavA mithyAdraSTija gaNAya mATe zrI jinezvaranAM ka. helo sarva vacano satya mAnanArA jIvaneja nizcala samyaktva hoi zake. avataraNaH-pUrvagAthAmAM samyaktvanu svarupa kA ane have A gAthAmAM te samyaktva prAptithI zuM lAbha thAya ? te kahe che. __||muul gAthA 53 // aMtomuhuttamittaM--pi phAsiya hunja jehiM sammatta / tesiM avaThThapuggala--pariyaTTo ceva saMsAro // 53 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSata zyenavadvArasvarUpam // (323 ) // saMskRtAnuvAdaH // antarmuhUrtta mAtramapi, sparzitaM bhavet yaiH samyakUtvaM / teSAmapApudgalaparAvarttazcaiva saMsAraH // 53 // // zabdArthaH // aMtomuhutta -- antarmuhUrtta mittaM mAtra 'pi - paNa phAsiyaM - sparyu. hujja - hoya jehi--- jeoe sammataM samyaktava tesiM--teone * avaThTha - apArdha (chello ardho ) puggala pariyaTTo - pudgalaparAva koLa caiva nizcayaM saMsAro saMsAra HOND gAthArthaH -- je jIvoe antarmuhUrtta mAtra paNa samyaktva sparyu hoya te jIvAne nizcaya chello ardha pudgalaparAvartta saMsAra ( bAkI rahe che, ne tyArabAda avazya mokSe jAya che. ) vistarArthaH - have samyaktva pAmavAyI zuM lAbha thAya ? te darzAve che ke eka antarmu0 mAtra paNa je jIvone samyaktva spa hoya eTale je jIvone eka antarmu0 jeTalaM alpakALnuM samyaktva prApta tharyu hoya to te jIvone ardhapudgalaparAvartta jeTaloja saMsAra bAkI rahe che, arthAt te jIvo ardhapudgalaparAvartta jeTalA alpa ( paNa anaMta ) kAlamA mokSe avazya jAya che. ahiM antarmu0 no kALa te AMkha mIcIne ughADe teTalA kALanA paNa asaMkhyAtamA bhAga jeTalo ati alpa hoya che, athavA attarai eka tIvra jhavakArAne jeTalo bakhata lAge tethI paNa ati alpa (- asaMkhyAtamA bhAga jeTaLA ) vakhatane ahiM antarmu0 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [324) ||shrii navacavistarArthaH // kahevAya che, te prathama samayAvalimuhattA e gAthAmAM darzAvyA pramANe jo ke 9 samayathI 2 ghaDImA 1 samaya kamI ( arthAt 48 miniTamA 1 samaya kamI jeTalA) kALa sudhInAM paNa antarmuhUttauja kahevAya che, parantu ahiM asaMkhya samayAtmaka madhyama antarmuH jANavaM, eTalA alpakALanuM samyakttva paNa jo prApta thAya to jIva avazya mokSe jaze ema nirNaya thai cukyo jANavo. . 10 ko0 ko0 sAgaropamanI 1 avasarpiNI ane eTalAja kALano 1 utsarpiNI thAya, ane e ve malIne 1 kA cakra thAya, athavA asaMkhyAta varSano 1 palyopama, 10 ko DAkoDi (-10,00000000000000 ) palyopamano ? sAgaropama, 20 koDAkoDi (-20,0000000,0000000 sAgaropamanuM 1 kALacakra, ane evAM anaMtakALacakrano athavA anaMta avasa0-utsa0 no 1 pudgalaparAvarta kALa thoya che, A jIve saMsAramA paribhramaNa karatAM evAM anaMtAnaMna pudgalaparAva? anAdikALathI mAMDIne AjasudhImAM vyatIta kayAM che, parantu koi paNa samyaktvAdi lAbha prApta kayoM nathI, ane jo hanI paNa samyaktvAdi lAbha na prApta kare to jeTalAM pUrve vyatIta koM te. TalAM athavA tethI anaMtaguNAM pudgalaparAvarta vyatIta karavAM paDe, ane jo antarmu0 jeTalovAra paNa samyaktva mAtra pAme to teTalAM 1 e bAbatanA banne mata zAstramA prasiddha che, koi kahe che ke jeTalo kALa pUrve vyatIta thayo teTalo bhaviSyamAM vyatI. ta karavAno che, ne koi kahe che ke tethI ananta guNo kALa vyatIta karavAno che, athavA bIjI rote jeTalo bhUtakALa che. teTalo bhaviSya kALa che, ema keTalAeka AcAryoM kahe che, ne keTalAeka to 'aNAgayaddhA aNaMtaguNA' bhaviSyakALa(bhUtakALathI) anantaguNo cha ema kahe che, banne mata yuktivALA che. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. // mokSatatvenavadvArasvarUpam // (325) anaMta pudgalaparAvarta vyatIta na karatAM mAtra vadhumAM vadhu 0 // pudgalaparAvartana vyatIta karavo paDe ane tyArabAda avazya mokSaprApti thAya e A gAthAno bhAvArtha che. ( ahiM apArddha zabdano artha apa-apagata arthAt vyatIta thayela che ardha-artha vibhAga jemAMyI te apAdha, arthAt jemAMthI prathamano ardha bhAga vyatIta thayA bAda je chello ardha bhAga rahe te chellA ardhanuM nAma apArdha kahevAya.) avataraNaH-pUrva gAthAmA antarmu. mAtra paNa samyaktva pAmanArane 0 // pudgalaparA0 saMsAra bAkI rahe ema kaDaM to pudgalaparAvatta eTale zuM ? te ( A gAthAmAM ) darzAve che. // mULa gAthA 54 // ussappiNI aNaMtA, puggalapariaTTayo muNeyavvo / teNaMtA'tIaddhA, aNAgaddhA aNataguNA // 54 // // saMskRtAnuvAdaH // utsarpiNyo'naMtAH , pudgalaparAvartako jJAtavyaH / te'naMtA atItADA, anAgatAddhA anaMtaguNA. // 54 / / .. // zadagarthaH // ussapipNI-utsarpiNIo | 'NaMtA-ananta . aNaMtA-anaMta 'tI-atIta-bhRta puggalapariaDao-pudgala parA- | aDA-kALa vatta ( kALa ) / aNAgaya-anAgata- bhaviSya muNeyavyo-jANavo aNaMtaguNA-anaMtaguNA te te pudgalaparAvattoM Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (326) // zrI navatatvavistarArthaH // gAthArtha:-anaMta utsarpiNIo ( maLIne ) 1 pudgala parAvarta kALa jANavo, te (-tevA ) anaMta pudgalaparAvarta pramANa (jeTalo) atIta kALa (-bhUtakALa ) che, ane (tethI bhUtakALathI) anaMtaguNa (pu0 parA0 jeTalo ) anAgata kALa ( -bhaviSya kALa ) . vistarArthaH-pUrva gAthAnA vistarArthamAM kahyA pramANe 18 ko0 ko0 palyopamano 1 sAgaropama, ane 10 ko0 ko0 sAgaropamanI 1 avasarpiNI athavA 1 utsarpiNI (kALa vizeSa ) thAya che, ebI avasarpiNIo vA utsarpiNIo anaMta thAya tyAre eka pudgalaparAvata thAya, ane te anaMta pudgala parAvartano eka atIta aDA (-bhUtakALa ) thAya, ane tethI anaMtaguNA pudgalaparAvarttano eka anAgata addhA (-bhaviSyakALa ) thAya. A sthAne keTalAeka ema paNa kahe che ke jaMTalA pu0 parA0 no bhUtakALa che. teTalA pu0 parA0 no bhaviSyakALa che.) / 1 pudgalaparAvarta ATha prakAre che te o pramANe 1- cauda rAjamAM jeTalA pudagalo che te sarva pudgalonA sarva aNuone koi eka jIva audArika dehapaNe pariNamAvI pariNamAvIne mUke-visarje temAM jeTalo kALa vyatIta thAya teTalo kALa audA0 vAdara dravyapuralaparAvarta, tevIja rote vaikriya bA0 dra0 pu0 parA0 ityAdi ( AhAraka sivAya ] 7 prakAranA bA0 pudgala parA0 jANavA, 2-caudarAjamA jeTalA punalo che te sarva pugalanA paramAH guone audA0 dehapaNe anukrame pariNamAvI pariNamAvI vi. sarje temAM jeTalo kALa vyatIta thAya teTalo kALa audA0 sU. kSma dravya pudgalaparAvarta, e pramANe vaikriyAdi sAta prakAranA sU0 dravya pudgalaparAvartta jANavA. [ ahiM pudgala pariNamananI gaNatrImAM eka samaye ghaNA navA (-prathama nahiM grahaNa karelA ) Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatatve navadvArasvarUm // (327 ) avataraNaH-A gAthAmAM siddha jIvonA 15 bheda darzAye che. // mULa gAthA 55 // jiNa ajiNa tittha'titthA, gihi anna saliMga thI nara npuNsaa| patteya sayaMbuddhA, buddhabohiya siddhaNikA ya // 55 // // saMskRtAnuvAdaH // jinAjinatIrthAtIrthA, gRhyanyasvaliMgastrInaranapuMsaH pratyekasvayaMvudhdhA; buddhabodhitasidhdhA anekAzca // 55 // paramANu grahaNa thayA chatAM paNa temAMno vivakSita pakaja nayo (prathama agrahita)grahaNa karyoM gaNavo. ane prathamanA bAdara pu0parA0 mAM to eka samayamAM jeTalA paramANu navA grahaNa thAya te sarva grahaNa karyAnI gaNatrImA AvatA hatA, e bA0 pu0parA0mAM utkama (krama vinAnI gaNatrI)hatI tenI su0pU0parA0mAM anukrama pUrvaka gaNatrI gaNavI. ane te anusAra AgaLa paNa sU0 ane bo0 pu0 parA0 mAM kramotkramanI paddhati svayaM vicAravI / . 3-4 sarva lokAkAzanA pradezomA vinA anukrame maraNa pAmatAM jeTalo kALa lAge teTalo kALa bA0 kSetra pu0 parA0 ane anukrame maraNa pAmatAM jeTaleA kALa lAge teTalo kALa sU0 kSe0 * pu0 parA0, 5-6eka kALa cakranA sarva samayone utkrame maraNa pAmatAM jeTa lo kALa lAge teTalo kALa bA0kALa pugala parA0,ne anukrame maraNa pAmatAM jeTalo kALa lAge teTalo kALa sU0 kALa pu0 parA0 7-8 karmanA rasAbandhamAM kAraNarUpa sarva adhyavasAya sthAnomAM vinA anukrame maraNa pAmavAmA je kALa lAge teTalo kA La bA0 bhAva pu0 parAH, ne anukrame maraNa pAmavAmA je kALa lAge te sU0 bhAva pu0 parA0 kahevAya Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (328) ||shrii navatattvavistarArthaH // // zabdArthaH / / jiNa-jinasidhdha ajiNa-ajinasiddha tittha-tIrthasiddha anitya-atIsiddha gihi-gRhasthaliMga siddha anna-anyaliMga sidha saliMga-svaliMga sidhdha thI-strIliMga sidhdha nara-puruSaliMga sidhdha napuMsA-napuMsaka liMga sidhdha patteya-pratyeka budhdhasidha | sayaMbudhdhA svayaMbudhdhasidhdha / budhabohiya-budhdhabodhita sidhdha sidhdha eka sidhdha 'Nika-aneka sidhdha | ya-vaLI ane gAthArtha:-jinasiDa, ajinasiddha, tIrthasiddha, atIrthasi' ddha, gRhasthaliMgasiddha, anyaliMgasiddha, svaligasiDa, strIliMgasiDa. puruSaliMgasiddha, napuMsakaliMgasiha, pratyekavudasiDa, svayaMbuddha. siddha, buddhabodhitasiddha, ekasiddha, ne anekasiddha (e pramANe siDanA 15 bheda che.) __ vistarArthaH-have 1. bhede siddha thAya te 15 bhedatuM svarupa darzAvAya che. 1 jina- tIrthaMkara padavI prApta karIne je jIvo mokSe gayA te jinasiddha. 2 tIrthaMkara padavI prApta karyA vinA je jIvo mokSe gayA te ajina siDa. 3tIrtha-saMpanI sthApanA thayA bAda je jIvo mokSe gayA te tIrthasiddha. 1 kahevAtA sarva bheda siddha avasthAnA samayane Azrayi nahi paNa pUrvabhavAvasthAzrayI jANavA. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSatave navadvArasvarUm // (329) tIrthanI sthApanA-thayA pahelAMjeo mokSagayA te atIrthasiddha. 6 gRhasthanA veSamAM jeo mokSe gayA te gRhasthaliMgasiddha. 6 tApasa vigere anyadarzanI sAdhunA veSamAM jeo mokSe gayA te anyaliMgasidhdha. 7 sarvajJoktaH ramoharaNa ( -opo )-muhapatti-colapaTTa (-ityAdi muni yogya gheSa ) te svaliMga kahevAya, evA prakAranA muninA) veSamA rahyo chato je jIva mokSe jAya te svaliMgasiddha. 1 ahiM mokSe jatAM veSa bhale gRhasthano hoya ke tApasAdi anya sAdhuno hoya parantu AcAra vicAra to zrI sarvajJo. kta siddhAntane anusAre ja hovA joie, nahitara potapotAnA mAnelA dharmane anusAre kriyAkAMDa karanArano mokSa hoi zake ja nahiM ane jo duniyAmA vartatA sarva dharmoM mokSane Apamora hoya to dharma ke adharmano bhedaja na rahe. . ahiM sarvajJokta saMyamanA niyamo pALavAnI arucivALA jIyo ema kahe che ke " gRhastha veSamAM paNa mokSa thAya che; pa. Na saMsAra tyAgIne sAdhu banI javAthI ja. mokSa thAya che pama nathI " e pramANe kahenArAoe khyAlamA rAkhavu joie ke eSA / vicArathI sAdhupaNuM nahiM aGgIkAra karI gRhasthadharma poLavAmAM ke gRhasthanA veSamAM koI kALe paNa mokSa prApti cha ja nahiM, parantu ahiM gRhasthanA veSamAM je mokSa kahyo te je jIvane sesAra tyAga karI sAdhupaNuM aGgIkAra karavAnI ugra bhAvanA pra. gaTI hoya, ne grahasthapaNAne kALA kedakhAnA tulya mAnato hoya tevA jIvane bhAvanAnI prabaLatAthI zIghra kevaLajJAna utpanna thai jA. ya ne AyuSya antarmu0mAtra alpa hoya to tevAne tevA gRhastha veSe paNa mokSe cAlyo jAya, ne jo AyuSya adhika hoya to gRhasthano veSa tyAga karI avazya sAdhupaNAno veSa aMgIkAra kare. evo niyama che. ( kRrmAputra kevali thayA chatAM paNa 6 mAsa gR. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (330) // zrI navatattvavistarArthaH // hasthaveSa rahyA e apavAda rUpa hovAthI bhAhiM grahaNa karavA yogya nathI.) punaH tApasAdinA veSamAM mokSa kayo te paNa e rIte ja jANavo, ane te tApasAdi paNa kevaLajJAna pAmyA vAda a. dhika AyuSya jANe to avazya sAdhuveSa aMgIkAra kare teno pATha ApramoNe__ " yadvA anyaliMginAM bhAvataH samyaktvAdi pratipannAnAM kevalajJAna pratipadyante tadA anyaliMgatvaM draSTavyaM, anyathA yadi ' dIrghamAyuSkamAtmanaH pazyanti jJAnena tataH sAdhuliMgameva pratipadyante" [navatattvAvacUrI] ___ arthaH-bhAvathI samyaktvAdi pAmelA anyaliMgione jyAre kevaLajJAna aMgIkAra karAya (-anyaliMgIyo jyAre kevaLajJAna aMgIkAra kare ) tyAre anyaliMgIpaNuM jANavU, nahiMtara jJAnavaDe jo potArnu dIrgha AyuSya jANe to sAdhuno veSaja aMgIkAra kare) e pATha jo ke tApasAdi veSavALAne aMge che topaNa tatva eka hovAthI gRhasthaliMganA saMbaMdhamAM paNa upayogI che. . . mATe sAra eja cha ke gRhasthane paNa mokSa che evA vicArathI gRhajaMjALa nahiM choDI sAdhupaNuM nahiM svIkAranAra gRhasthane mokSa hoi zake nahiM. 2 ahiM tApasAdinA veSamAM mokSa kahyo te saMbandha 1 na. baranI sphuTanoTamA ApelA zAstrapAThathI yathAyogya vicAravo. arthAt sAra eja che ke tApasAdinA veSe mokSa hovAthI tApa. sAdinI dharma paNa mokSa ApanAra cha ema na jANavu. punaH A uparathI ema paNa samajavu joie ke jaina dharmamAM mAtra (jAtithI) jainane ja mokSa hoya evo Agraha nathI paNa jaina sivAyanA bIjA tApasa vagere anya dharmIone paNa (=anyajAtivALAone paNa ) mokSa hoya ema mAnelaM che moTe e vAta pa. rathI janadharmanu niSpakSapAtapaNu spaSTarIte jAhera thAyache. kAche ke seyaMvaro ya AsaMbaro ya buddho ya ahava anno vA / samabhAvabhAviappA, lahai mukkha na saMdeho // 1 // . ( saMbodhasaptatikA ) Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. // mokSatatve navadvArasvarUm // (331) 8 jIpaNAnA cinhavALI dehAkRtie je mokSe jAya te strIliMgasiDa ( arthAt khIo mokSe jAya te strIliMga siddha.) 5 puruSapaNAnA cinhavAlI dehAkatie je mose jAya te puruSaliMga siddha ( arthAt puruSo mokSe jAya te pu0 li. siddha) 10 napuMsakapaNAnA cinhavALI dehAkRtie je mokSe jAya te napuMsakaliMgasiddhe ( arthAt kRtrima napuMsako je mokSe jAya te nanapu0 liMga sidhdha.) 11 saMdhyA samayanA vAdaLanA raMgo badalAvAthI. saMsAramA tevA tevA prakAranI cIjonAM teSAM tevAM svarupa dekhIne ityAdi nimitta pAmIne vairAgya bhAvanA prakaTatAM kevaLajJAna pAmI mokSe jAya te pratyekabudhdhasidhdha. ( ahiM gurunA upadezano abhAva che.) 12 gurunA upadeza vinA tathAprakAre karma pAtaLAM paDavAthI kaMipaNa nimitavinA potAneja saMsAra svarupa asAra lAgavAthI vairAgyabhAvanA prakaTatAM kevaLa jJAna pAmI mokSe z2Aya te svayaMbudhdhasidhdha kahevAya. arthaH- zvetAmbara hoya ke digambara hoya. bauddha hoya ke bIjA koipaNa dhamavALo hoya topaNa jo samabhAvadhaDe (-sarvajJoktarIte samatAbhAvaghaDe ) vAsita AtmAvALo hoyato mokSa pAme emAM saMdeha nathI. 1-2-3 bI traNa prakAranI che -1 vedastrI-2 liMgastrI-ne pathyastrI. tyAM je vakhate puruSasaMgamano abhilASa vartato hoya te vakhate vedastrI kahevAya. tathA yonistana vagere cinho yukta te liMganI, ane bIno veSa paherelA puruSAdi te nepathyabI kahevAya, e traNa bhedamAMthI nepathyastrI ane liMgastrI mokSe jAya ( parantu veSa apramANa mAnavAthI zAstramA liMgastrIrUpa eka ja bhedamAM mokSa kayo che. 1) paNa vedanA udayavALI ghedastrIne mokSa hoya nahiM, e pramANe puruSa tathA napuMsakanA saMbaMdhamAM paNa vicAravaM. 4-5 pratyekabuddha bhane svayaMbuddha mAM vizeSa taphAvata bodhi-upadhi-jJAna-ne veSa saMbandhi che te A pramANe Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (332) ||shrii navatatva vistarArtha // yodhibhedaH-svayaMbuddha bAdhanimitta vinoja jAtismaraNAdikavaDe bodha pAme che te tIrthakarane atIrthakara ema be prakAranA che, parantu ahiM cAlu adhikAramA atirthakara svayaMbuddha svayaMbuddha siddha tarIke gaNavA. tathA pratyekabuddha vRSabhAdi dhAzanimi. ttathI bodha (-vairAgyAdi ) pAme che. ne pratyeka eTale ekalA vihAra kare che paNa pratyekabuddha pratyekabuddhanI sAthe vA anyasA. the gacchavat ekaThAmaLI vihAra karatA nathI.. upadhibhedaH - svayaMbuddha ne pAtrAdika upadhi 12 prakAranI ja hoya che, ne pratyekabuddhane jaghanyathI be prakAranI ne utkRSTathI prAvaraNa sivAya 9 prakAranI upadhi hoya che. zrutabhedaH- svayaMbuddha ne zrutajJAna hoyato pUrvAdhita (-pUrvabhavamA bhaNelu ) zrutajJAna ( jAtismathI) hoya anyathA na hoya. vaLI jo pUrvAdhIta zrutajJAna hoyato sAdhuveSa deva Ape athavA gurupAse jaine pote grahaNa kare, ane ekala vihAra karavA ne samartha hoya athavA tevI icchA hoya to ekala vihAra kare nahiM. tara gacchavAsamAM rahe. ane jo pUrvAdhItazruta na hoya to nizcaya gurupAse jaineja sAdhuveSa aMgIkAra kare ane gacchamAM ja rahe. tathA pratyekabudhdhane to jaghanyathI 11 aMga ne utkRSTathI kiMcit nyUna 10 pUrva jeTalaM pUrvAdhItazruta hoya... veSabhedaH-svayaMbuddhane veSa deva Ape athavA gurupAse jai. ne grahaNa kare, ane pratyekabudhdhane deva ja veSa Ape anyathA veSa rahita paNa hoya [ ityAdi varNana zrI nandIsUtranI cUrNI tathA zrI prajJApanA vRttimA che. ) punaH strIyAne pratyekabudhdhapaNuM hotu nathI. zrI navatatvAvacUrImAM kA che ke - tasmin strIliMge vartamAnAH saMto ye sidhdhAH pratyekabudhdhavarjitAH kecit strIliMgasidhdhAH (-te strIliM. gamAM vartatA chatA pratyekabudhdha sivAyanA je koi mokSe gayA te strIliMgasidhdha kahevAya che. ) Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSata venavadvArasvarUpam // ( 333 ) 13 budhdha eTale guru vagerenA bohiya-bodha pAmelA arthAt jene guru AdikanA upadezathI saMsAranuM svarupa asAra lAgatAM vairAgyabhAvanA prakaTa thavAthI kevaLajJAna prApta karI mokSe gayA hoya o budhdhabodhitasidhdha. 14 jeo 1 samayamA ekaja mokSe gayA hoya parantu te samaye aat dvIpAtmaka manuSyakSetramAMthI bIjo koi paNa jIva mokSe na gayo hoya tevA jIvo ekesidhdha. 15 tathA ? samayamA je aneka jIvo samakALe mokSe gayA hoya te sarva jIvo aneke sidhdha kahevAya. 1-2 eka samayamA jaghanyathI 1 ne utkRSTathI 108 jIvo mokSaM jAya che. temAM paNa evo niyama che ke 1 thI 32 sudhInI saMkhyAvALA jIvo lAgalAgaTa ATha samaya sudhI mokSe jAya ne navame samaye avazya antara paDe arthAt vivakSita samaye 1 jI. va mokSe gayo. punaH bIje samaye 1 jIva mokSe gayo, punaH trIje samaye 1 jIva mokSe gayo, e rIte yAvat AThamA samaya sudhI ekeka jIva mokSe jAya tyArabAda navame samaye koipaNa na jAya e pramANe be be-traNa traNa yAvat batrIsa batrIsa jIva lAgalAgaTa ATha samayasudhI mokSe jAya ne navame samaye koipaNa mokSe na jAya. punaH 33 thI 48 sudhInI saMkhyAvALA jIvo lAgalogaTa 7 samaya sudhI mokSe jAya ne AThame samaye koi - paNa na jAya, tathA 44 thI 60 sudhInI saMkhyA 6 samayasudhI, 61 thI 72 sudhInI saMkhyA 5 samayasudhI, 73 thI 84 sudhInI saMkhyA 4 samayasudhI, 85 thI 96 sudhInI saMkhyA 3 samayasudhI 97 thI 102 sudhInI saMkhyA 2 samaya sudhI ne 103 thI 108 sudhonI saMkhyA 1 samaya sudhI mokSe jAya ne tyArabAda avazya koi paNa mokSe na jAya. 3 punaH sidhdhanA je 15 bheda kA te kayA kayA jIvo mokSa pAmI zake te vizeSa spaSTa samajI zakAya te kAraNathI che ema zrI prajJApa0jImAM kachu che anyathA paraspara antargataparNu Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii nvshvvistraarthH|| avataraNaH-pUrva gAthAmAM je 15 prakAranA sidhdha kaDA temAM jinasidhdha vagere koNa kahevAya ? te darzave che. tyAM prathama A gAthAmAM jinasidhdha-anInasidhdha--tIrthasidhdha--ne atIrthasidhva te koNa ? te kahe che. // mULa gAthA 56 // jiNasiddhA arihaMtA, ajiNasiddhAya puMDariyapamuhA / gaNahArititthasiddhA, atitthasiddhA yamarudevI // 56 / / hovAthI sidhdhanA 15 bheda thai zake ,nahiM paNa vAstavIkarIte nIce pramANe sidhdhaparamAtmAnA be ane traNa bheda paDI zake te A pramANe - sidhdhanA 2 bheda- jinasidhdha-ajinasidhdha athavA tIrthasidhdha-atIrthasidhdha, athavA ekasidhdha-anekasidhdha ema traNa rIte be be bheda thai zake che. sidhdhanA 3 bheda-gRhaliMgasidhdha-anyaliMgasidhdha-spaliMgasidhdha, athavA strIliMgasidhdha-puruliMgasidhdha ne napuMsakaliMgasidhdha, athavA svayaMbudhdhasidhdha pratyekabudhdhasidhdha-ne budhdhabodhitasidhdha. ___e pramANe pratyeka sidhdhane 6-6 bheda hoi zake che-jema ke zvI mahAvIrasvAmi mokSe gayA to teo jinasidhdha che. tIrthasidhdha che, svaliMgasidhdha che, puruSaliMgasidhdha che, svayaMbudhdhasidhdha che, ne pote ekalA mokSe gayA che mATe ekasidhdha paNache e rIte marudevAmAtA ajinasidhdha-atIrthasidhdha-gRhaliMgasidhdha strIliMgasidhdha svayaMbudhdhasidhdha-ne prAyaH aneka sidhdha che. i. tyAdi rIte ekasidhdhamA sidhdhanA 15 bhedamAMno ekaja bheda hoya tema nahiM paNa vadhumAM vadhu 6 bheda hoya. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||mokssttvenvdvaarsvruupm // (335) // sNskRtaanuvaadH|| jimasidhdhA arihaMtA, ajinasidhdhAzca puNddriikprmukhaaH| gaNadhAriNastIrthasidhdhA, atIrthasidhdhA ca marudevI // 56 // ||shbdaarthH|| jiNasidhdhA--jinasidhdha gaNahAri--gaNadharo arihaMtA:-tIrthaMkaro titthasidhdhA--tIrthasidhdha ajiNasidhdhA--ajinasidhdha atityasidhdhA--atIrthasidhdha puMDariya--puMDarika gaNadhara . marudevI--marudevA mAtA pamuhA--vagere gAthArtha:-zrI tIrthakaro ( mokSe jAya te ) jinasidhdha, ane puMDarika gaNadhara vagere ajinasidhdha, sarva gaNadharo tIrthasidhdha, ane marudevA mAtA atIthasidhdha kahevAya. vistarArtha:-ari eTale rAgadveSAdirupa zatrune haMta eTale haNanAra te arihaMta sarva kevaLibhagavAna kahevAya che, parantu a. hiM adhikAranA vazathI sarva keli bhagavAna nahiM paNa zrItIrthakara bhagavAnaja arita gaNAya che, tevA tIrthaMkara paramAtmAo je mokSe jAya te jina sidhdha ( jina tIrthaMkara e artha hovAthI) kahevAya. tathA zrI AdIzvara bhagavAnanA mukhya gaNadhara zrI puMDarIka gaNadhara ityAdi jeo nIrthaMkara padavIne nahiM pAmelA mokSe gayA hoya te sarva ajinasidhdha. ___ tathA zrI gaNadhara vagere jeo tIrthanI ( caturvidha saMghanI) sthApanA thayAbAda mokSe gayA hoya te sarva tIrthasidhdha kahevAya. ahiM zrI gaNadhara mahAtmAo avazya tIrtha sthapAyA bAdana mokSe jAya evo niyama hovAthI bIjA jIvone tIrtha sidhdhapaNe nahi darzAvatAM mAtra zrI gaNadharonena tIrthasidhdha kahyA che. paraMtu ethI mAtra gaNaroja tIrthasidhdha hoya ne bIjA na hoya evo Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (336) ||shrii navatattvavistarArthaH // niyama nathI, parantu je koi jIva tIrthasthapAyA bAda mole jAya te tIrthasidhdha kahI zakAya. tathA zrI AdIzvara bhagavAnanI mAtA zrImarudevA vagere jeo tIrtha sthapAyA helAM mokSe gayela hoya te atIrthasidhdha kahevAya. 1 zrIRSabhadeva bhagavAnane kevaLa jJAna thayu te vakhate sarva indrAdi devo kevaLa jJAnano mahotsava karavA tathA zrIbhagavaMtanI dezanA sAMbhaLavAne AvyA te vakhate devo samavasaraNa vage. reno ghaNo ADaMbara karI upadeza zravaNa karatA hato. te daramyAnamAM bharatacakravartIne khabara maLatAM turata ja putranA virahathI rAtrI divasa rudana karI andha thayelA marudevA mAtAne zAnti upajAvavA kA' ke he mAtuzrI? Apa to rAtridivasa zoka karocho ke mAro putra RSabha kyA haze ? zuM khAto haze ! zuM : pIto haze ! kevu kaSTa veThato haze, parantu have cAlo ke ApanA putranI kevI Rddhi che te darzAvaM. A khabara maLatAM turata ja marudevA mAtA harSavAn thai bharate zaNagArelA hAthI para besI RSabhaputrane maLavA parivAra sahita jAyache ne ma. vasaraNamAM to hajI dezanA devAyache, te vakhate ' indro vAsaLI AdithI prabhuno svara pUreche, devo dundubhi vagADeche ityAdi ma. hAmahotsava sAMbhaLI marudevA mAtA mArgamAM ja vicAra kare che ke aho ? hu putra para ATalo badho prema rAkhu chu chatAM putrato ATalA badhA sukhamAM magna thai mArI khabara paNa nathI leto ! ane saMdezo paNa nathI kahAvato ! kharekhara A mAro moha bahu duHkhadAyI che, saMsAramA koi koirnu saMgu nathI ityAdi bhASanA bhAvatAM mArgamAMja zrImarudevA mAtAne kevaLajJAna utpanna tha yu ne AyuSya paNa antarmu0 mAtra vAko rahya hatuM teluM alae AyuSya pUrNa karI mArgamAM hAthI upara beThAM beThAMja moze gayAM ahiM saMghanI (-tIrthano ) sthApanA to hajI dezanA samA.. pta thayA bAda karavAnI che, parantu te pahelAMja marudevA mAtA mokSamAM gayAM mATe atIrthasiddha che. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatattve navadvArasvarUpam // (337) avataraNa-A gAthAmAM gRhasthaliMgasidhdha Adi dRSTAnta darzAve che, // mULa gAthA 57 mii,|| higaliMgasiddha bharaho, vakkalacIrI ya annaliMgammi saha saliMgasiddhA, thIsiddhA caMdaNApamuhA // 57 // . // sNskRtaanuvaadH|| gRhAlagasidhdho bharato, valkalacIrI caanyliNge| sAdhavaH svaliMgasidhdhAH, strIsidhdhAzcaMdanApramukhAH // 57 // zabdArtha: gihiliMgasidhdha-gRhasthaliMga- | sAhU-sarva sAdhuo sidhdha | saliMgasidhyA-svaliMgasidhdha bharaho-bharatacakravartI * thIsidhdhA-strIliMge sidhdha vakkalacIrI-valkalacIrI | caMdaNA-candanavAlA annaliMgammi-anyaliMge sidhdha | pamuhA-vagere .. gAthArtha:-bharata cakravarti gRhasthaliMge siDa, valkalacIrI praznaH-ahIM atIrthapaNuM be prakAraceM hoya che, 1 avasapiNI athavA utsarpiNIkALamAM prathama tIrthaMkara prabhunuM tIrtha sthapAyu na hoya tyAM sudhI 2 tIrthakara bhagavAnad tIrtha sthapAyA bAda viccheda pAmyu hoya ame navu tIrtha sthapAyuM na hoya tyAMsudhI temAM ahiM marudevA mAtA to prathamabhede atIrthasiddha che tyAre bojA koi jIvo bIje bhede atIrtha siddha hoya ke nahi ? uttara-pUrva bhagavAnanuM tIrtha viccheda pAmyA bAda ne A. gaLanA bhagavAna navu tIrtha sthApe te phelAM paNa aneka jIvo jAtismaraNAdi jJAnathI vairAgya pAmI mokSe jAya che teo pa. Na atIrthasiddha ja kahevAya ema zrI prajJApanAvRttimAM kahya che Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [338) ||shrii navatasvavistarArthaH // ( tApasa ) anyaliMge siddha, sarva sAdhuo [ jaina munio) svaliMgasiddha, ane candanabALA vagere strIliMge siddha kahevAya, vistarArthaH-gRhasthaveSe sidhdha te zrIRSabhadevanA putra bha. ratacakravarti vagere jANavA, kAraNake zrIbharatacakravarti sarva zaNagAra sahita thai ArisA bhuvanamAM beThA hatA te vakhate AMgaLImAMthI vITI paDI jatAM te AMgaLI ArisAnI aMdara bIjA aMganI apekSAe zobhA rahita beDoLa dekhAvA lAgI, tyArai laghukarmIpaNAne laine evI bhAvanA pragaTI ke aho A aMga paravastuvaDe karIneja zobhItuM che ityAdi bhAvanA vRddhi pAmatAM kevaLajJAna prApta thayuM, ne tyArabAda kaMika mudata sudhI vihAra karI mokSe gayA, ___ tathA prasannacaMdra rAjarSinA bhAi valkalacIrI potAnA tApasapitAnI pAse vanamA rahetA hatA ne valkala eTale jhADanI chAlanuM cIra eTale vastra paheratA, mATe valkalacIrI nAma paDayuM hatuM, te valkalacIrI eka divasa potAnA tApasa pitAnI tuMbaDI vagere upakaraNa dekhIne citavavA lAgyA ke-Aq pAtra meM koi vakhata pahelAM paNa dekhyu che, ema ciMtavatAM ciMtavatAM jAtismaraNa jJAna utpanna thayuM ne tethI pote pUrvabhavamAM jaina muniveSe cAritra pAlyAnu vRttAnta vicAratAM bhAvanA bhAvatAM kevalajJAna pAmyA ne tyArabAda mokSe gayA, temaja zrI gautamasvAmie aSTApada para 1500 tApasone akSINamahAnasI labdhithI kSIra jamADI upadeza ApatAM te sarve kevaLajJAna pAmyA hatA teo paNa anyaliMgasiddha ja kahevAya. ___tathA sarva sarvajJokta sAdhuvepane aGgIkAra karI jeo mokSe gayA te svaliMgasiddha kahevAya. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatattve navahArasvarUpam // (339) . tathA caMpA nagarInA dadhivAhana rAjAnI putrI vasumatI ke je zatAnIka rAjAnI cahAiyI caMpA nagarI bhAgatAM:keda pakaDAi ane Akhare kauzAmbI nagarImA dhanAvaha zreSThie te rAjaputrIne vecAtI lai tenuM candanA nAma rAkhyuM ane tyAMte zeThanI mUlA nAmanI strIe zokya thavAnA bhayathI mAthu muMDAvI beDImAM nAMkhI hatI,chevaTe zrIma. hAvIra svAmibhagavAnano aDadanA bAkaLAnu ati utsukatA pUrvaka dAnApI abhigraha pUryo hato te candanabALA zrImahAvIra svAminI mukhya sAdhvI hatI,te potAnI ziSyA(celI)mRgAvatI sahita zrI mahAvIraprabhunI dezanA sAMbhaLavA Avela hatI te avasare candra sUrya mULa vimAne vaMdanA karavA Avela hovAthI saMdhyA samaya thai javA chatAMpaNa mRgAvatInIne khabara paDI nahiMne candanabAlA to pravINa hovAthI upAsare gayAM, tyArabAda candra sUrya javAthI aMdhakAra vyApta thatAM mRgAvatIjI paNa bhaya pAmyA chatAM zIghra upAzraye AvyA, tyAM guru caMdanavALAe sahaja Thapako Apyo ke ATalaM asura thatAM sudhI tyAM besI rahe, tamArA sarakhA kulIna sAdhvIne ucita nathI e upAlaMbhane zIkhAmaNarUpa gaNI guruzrI pAse potAno aparAdha vAraMvAra khamAve che te daramyAnamAM ca. ndanabALA sAdhvI nidrAvaza thayela cha, ahiM mRgAvatIjIne potAnA aparAdhano pazcAttApa karatAM kevaLajJAna utpanna thayu. jethI gurunI hAtha najIkathI sarpa jato dekhI guruno hAtha khaseDayo, jethI caMdanabAlA jAgI uThyAne kAraNa pUchavAthI sarpanI bAta kahI tyAre caMdanabAlAe kaDaMke tane aMdhakAramA sarpanI kema khavara paDI?mRgAvatIe kayuke "guru prasAdathI,"tyAre candanabAlAe kahyuke zuM tamane kevaLajJAna thayuMche?topaNa mRgAvatIe eja javAba Apyo tyAre mRgA vatIjIne khamAvatAM candanabAlAne paNa kevaLajJAna utpanna thayu, e pramANe candanabALA vagere je mokSe gayAM te stroliMgasidhdha kahevAya, 1 ahiM digambara saMpradAya ema kahe che ke strIne mokSa Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (340) // zrInavatastvavistarArthaH // avataraNa-A gAthAmAM puruSaliMga sidhdha vagerenA dRSTAMta kaheche. // mULa gAthA 58 mI, puMsidhA goyamAI, gAMgeyAI napuMsayA sidhdhA / patteyasayaMbudhA, bhaNiyA karakaMDu kavilAi // 58 // // saMskRtAnuvAdaH // puruSasidhdhA gautamAdayo, gAMgeyAdayo napuMsakAH sidhdhAH / pratyekasvayaMbudhdhA, bhaNitAH karakaMDakapilAdayaH // 18 // ||shbdaarthH // . . puMsidhdhA-puruSaliMge sidhdha / patteya- pratyekabudhyasidhdha . goyamAI--zrIgautamasvAmi vagere| sayaMbudhdhA--svayaMbudhdhasidhdha gAMgeyAI --gAMgeya (muni)vagere | bhaNiyA-kahyA che, napuMsayA-napuMsakaliMge karakaMDu-karakaMDa muni sidhdhA--sidhdha thayA kavilAI kapilamuni vagere ___ gAthArthaH-zrIgautamasvAmi vagere puruSaliMge siddha (kahevAya) gAMgeya vigere napuMsakaliMge sidhdha thayA kahevAya tathA karakaMDumuni vagere pratyeyabuddhasiddha, ane kapila kevalI vagere svayaMvuddha siddha kahevAya, vistarArthaH-zrI gautama gaNadhara zrImahAvIra bhagavAnanA ziSyahatA hoya nahi, kAraNake strIne vastraparigraha avazya hoya che. ne parigrahIne mukti hoya nahiM. paNa te taddana ayukta che, kAraNa saMyamanA sAdhana bhUta upakaraNa te parigraha kahI zakAya nahI. parantu ' mucchA pariggaho vutto'- mUrchA eja parigraha . mATe vastrAdi upara amamatva bhAvavALI strIne mokSa thavAmAM koI prakAre harakata nathI ityAdi ghaNo vAda zAstrAntarathI jANavo Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... // mokSatattve navadvArasvarUpam // [341] te ane bIjA aneka gaNadharo tathA jIvo puruSaliMge sidhdha thayAche. ___ gAMgeya vigere napuMsakaliMge siddha thayA che. ahIM napuMsaka te kRtrima napuMsaka samajAya che kAraNa jAti napuMsakane mukti hoya nahI tema ghaNe sthale dekhAya che, ___ tathA karakaMDu vagere jeo vRSabhAdika bAhya nimittavaDe vairAgya pAmI mokSe gayA te pratyekabuddhasiddha, ahiM karakaMDunu saMkSipta svarUpa A pramANe-caMpA nagarInA dadhivAhana rAjAne ceDA rAjAnI putrI padmAvatI nAmanI strI hatI tenA garbhano dohada pUgvAne rAjA strIsahita hastI para besI vanamAM gayo te vakhate prathama dRSTi thavAthI pRthvImAthI gaMdha UchaLavAne laine madamAM AvelA hastinA nAzavAthI rAjA vaDavRkSanI vaDavAie laTakI tyAMthI potAne nagare Avyo ane rANI vaDavAine pakaDI zakI nahI, hAthI tRSAtura thavAthI cAlatA cAlatAM ghaNe dUra eka moTA araNyanA talAvamA peTho rANI avasara joi hAthI uparathI utarIne talAvane kAMThe AvI ane sAgArika aNasaNa karI vanamAM cAlatAM potAnA pitAnA bhAi tApase nagaramA pahoMcADI ane kAmabhogathI nirveda pAmelI rANIe sAcInI pAse jai dIkSA levAnI icchAthI garbha vinAno vadho potAno vRttAnta kahI dIkSA aMgIkAra karI. tyArabAda prasava samaya najIka AvyAthI guruNIne chUpI rIte potAnI vAta jaNAvI, ane 1 ahIM gAMgeya nAmathI bhiSma pitAmahanI prasiddhiche,paNa teto " pAMDavacaritra" vigeremA bArame deva loke gayA che, valI zrI bhagavatIjInA navamA sAtakamAM bhaMgajAlAdi prazno pUchanAra gAMgeyamuni che, parantu temane napuMsakasiddha tarIke jaNAvyA nathI mATe bIjA koi gAMgeya hovA joie athavA gAMgeya (bhiSmapi. tAmaha)nI mAphaka kRtrima napuMsaka thayA chatAM je mokSe gayA te napuMsaka siddha jANavA, A pramANe samajAyache tattva keyaligamya, Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (342) // zrI navatacavistarArthaH // chupI rIte te padmAvatI sAdhvIra putrane janma Apyo te putrane tenA pitAnA nAma vAlI mudrikA paherarAvI ratnakaMbalamAM vIMTI sma zAnamA mUkI koNa upADI jAya che te jovA chupI rahI, tevAmA smazAnanA mAlIke te putrane upADI potAnI strIne soMpyo te cAMDAlanI pAchaLa pAchaLa jaine te cAMDAlanu ghara joi upAzraye sAdhvI AvyA ane guruNIjIne kahathu ke mane to marelu bALaka jamyuM hatuM, tyAravAda kaMika bahAnuM kADhI nirantara sAdhvI te bAlakane ramADI Ave che. e bAlakanuM nAma avakaNaka rAkhela che, paNa moTo thayA bAda bALakonI sAthe rAjakrIDA karatAM bALako pAse kara mAge che, tyAre bALako kahe che ke karamAM ame zuM ApIe ! tyAre avakarNake kahayuM ke mane kaMDU (-caLa ) ghaNI thAya che mATe tamArA karavaDe khaMjavAno to bIjo kara nahiM mAgaM e pramANe karanA badalAmAM khaMjavAlatA bAla. koe tenuM nAma karakaMDU pADayu. te bAlaka anukrame eka daMDanAprabhAve rAjya pAmyo ne AjJA nahiM mAnanAra dadhivAhana ( potA. nA pitA ) para caDAi karI campAnagaro gherI te vakhate paraspara mahA yuddha thayuM padmAvatI sAdhvIe laDAi bandha pADI putra pitAnI ane potAnI oLakhANa karAvI jethI dadhivAhane potArnu rAjya paNa karakaMDune sauMpI ane dIkSA lIdhI have karakaMDu rAjAe gavalInA vADAmAM eka sAro lakSaNavALo nAno vAcharaDo dekhIne gavalIne hukama Apyo ke A vAyaraDAne potA. nI mA badhuM dUdha pIvA devU paNa dohavI nahi, temana bIjI gAyonuM dUdha paNa pIvaDAva_ A pramANe gavalIe karavAthI te vAcharaDo mahA tejasvI svarUpavALo madonmatta baLada thayo. rAjA tene joi bahu A nanda pAme che. have keTaleka divase te baLada vRddhAvasthAthI jIrNa dehavALo kadrapo ane hADamAtra kAyAvALo thai gayo te bakhate rAjAe Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . ||moksstttve navadvArasvarUpam // (343) tene dekhatAM gavalIne dUdha nahiM Apato hoya ema dhArI ..Thapako Apyo tyAre gavalIe tenI vRddhAvasthA jaNAvI, karakaMDu rAjAne ekadama bhAvanA pragaTI ke zuM ATalA upAyothI puSTa karelI kAyAnI ante Aja dazA ! ityAdi bhAvanAthI vairAgya pAmI svataH loca karI deve Apelo muniveSa grahaNa karI pratyekabuddha evA karakaMDurAjarSi pRthvIpara vihAra karavA lAgyA ane anukrame mokSe gayA e pramANe dvimukha rAjarSine indradhvajanI kaphoDI sthiti dekhothI, ane zrInami rAjarSine potAnI strIonAM ghaNAM kakaNono khaDakhaDATa ( glAna avasthAmAM ) sahana nahiM thatAM strIoe vadhu kaMkaNo utArI ekeka kaMkaNa rAkhatA avAja nahiM thavothI potAnA AtmAne mukha upajatAM vairAgya pAmI dIkSA aMgIkAra pharI mokSe gayA. e sarva pratyekabuddhanAM caritra vistarArthIe zrI uttarAdhyayanathI jANavAM, " tathA kaMipaNa bAhaya nimittanI apekSAvinA vairAgya pAmI kapilAdivat mokSe gayA te svayaMbuddhasiddha. tyAM kapilakelinu saMkSipta dRSTAnta A pramANe-kauzamdI nagarImAM jItazatru rAjAnA kAzyapa nAmano purohitano putra kapila nAme abhaNa hovAthI rA. jAe purohitanA maraNavAda kAzyapanA putrane purohita padavI nahiM ApatAM bIjAne ApI tethI kapilanI mAtAe kapilane ghaNo Thapako ApI zrAvasti nagarImA kAzyapanA mitra indradatta brAhmaNane tyAM abhyAsa karavA mophalyo tyAM. kapila eka zreSTine ghera nirantara jamI indradatta pAse abhyAsa kare cha, keTaleka divase zeThane gherarahelI dAsIsAthe kapile prIti bAMdhI,parantu nirdhanapaNAne laine te dAsI dAsomahotsavanA divasomAM zokAtura thavAthI kapile zokanu kAraNa pUchavAthI dAsIe nirdhanapaNAnuM kAraNa darzAvI dhana Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * (344) // zrI navava vistarArthaH // prAptino upAya darzAnyo ke A nagaramAM dhana nAmano zeTha savAramAM je prathama jagADe tene ve mAsA ( - 5 vAla adhika) suvarNa Ape che, kapila bIjo koi na jaha pahoMce te helAM dhanazreSTine tyAM javAne utAvaLathI madhyarAtrIe uThIneja utAvaLathI javA lAgyo tethI polIse pakaDI rAjAne soMpyo, tyAM prabhAte potAnI satya hakIkata jAhera karavAthI rAjAe rAjI thaha " hAre je joie te mAga" ema kahevAthI kapile kahayuM ke huM vicAra karIne mAgIza ema kahI rAjA tene vicArakaravA mATe azoka bAgamAM mokalyo, tyo ekAntamAM besI vicAre che ke ve mAsA sonuM to eka ve divasa cAle mATe 100 sonaiyA mAgaM, paNa eTalethI ghara gADI vagere nahi thAya mATe 1000 saunaiyA mAgaM, paNa teTalethI chokarAMnA vivAha vagere moTA kharca nahiM thAya mATe lAkha sonaiyA mAguM, parantu teTalethI dInano uddhAra ityAdi nahiM thAya e pramANe AgaLa kroDa - abaja ane AkhaM rAjya mAgavAnI icchA thatAM turta .. ja laghukarmIpaNAnA prabhAvathI vicAra palaTAyo ke aho ? be mAsA sonuM mAgavAne badale mAro lobha kyAM sudhI pahocI gayo ? kharekhara lobhano pAra nathI ityAdi vairAgya bhAvanA pragaTatAM turta jAtismaraNa prApta thatAM svataH loca karo devIe Apelo muni veSa aMgIkAra karI rAjAnI AgaLa jai dharmalAbha Apyo, rAjAra kahathuM ke zuM vicAra karyo ? tyAre ka thuMke karoDonI mAgaNIno vicAra yo hato paraMtu lobha ati duHkhada lAgavAthI meM A nirlobha aMgIkAra ka ityAdi kahI vihAra karatAM anukrame kevaLajJAna pAmI rAjagRha nagarInA mArgamAM eka aTavInI aMdara baLabhadrAdi500 corone pratibodha ApakA gayA tyAM corora kachu ke tamane nAcatAM AvaDe che ? kevalIe hA kahI paNa mRdaMgAdi bagADavAnuM 500 co Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ... ||mokssttve navadvArasvarUpam // (345) roe kabula karavAthI kapila kevalI 'adhuMdhe asAsayaMmi' ityAdi upadezaka dhruvapado gAvApUrvaka nAca karavA lAgyA, tyAM dareka dhruvapade thoDA thoDA pratibodha pAmatAM anukrame 500 corone dIkSA ApI.epramANe kapilakevali jAtismaraNathI svayaMbuddha siddha kahevAya. avataraNa- AgAthAmAM buddhabodhitasiddha vagerenAM dRSTAnta darzAve. // mULa gAthA 59 mii;|| taha budhabohi gurubA-hiyA igasamaya igasidhdhA ya igasamae'vi aNegA, sidhdhA te'Nega sidhA ya // 5 ... // saMskRtAnuvAdaH // tathA buddhabodhitA guruSodhitA ekasamaye ekasiddhAzca // ekasamaye'pyanekAH siddhAste'nekasiddhAzca // 59 // shbdaarthH|| taha-tathA | igasamae-eka samayamA buddhabohiya-buddhabodhita siddha | avi-paNa gurukhohiyA-gurupAse bodhapAmelA aNegA-aneka igasamaya-eka samayamA siddhA-siddha thayA egasiddhA-eka siddha thayA te | te-te . (eka siddha ) / aNegasiddhA-aneka sidhyA .. gAthArthaH-tathA (jeo) gurupAse bodha pAmelA ( mokSa gayA hoya ) te buddhabodhitasiddha, eka samayamAM eka sidhdha thayA te 1 zrI uttarAdhyayananA AThamA adhyayananI gAthAo. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (346) // zrI navatatva vistarArthaH // ekasidhdha, ane eka samayamAM paNa aneka sidhdha thayA te aneka sidhdha kahevAya. vistarArtha:-gurue upadeza ApyAthI bodha pAmelA te zrI jaMbUsvAmi vagere aneka jIvo budhdhabodhita sidhdha (-budhdha eTaH le guru AdikathI bodhita eTale bodha pAmela ) kahevAya.. .' tathA eka samayamA ekalojamokSe gayA hoya te zrImahAvIrasvAmi vagere ekasidhdha kahevAya kAraNake zrImahAvIrasvAmi je samaye mo. kSe gayA te samaye temanI sAthe koipaNa kevali mokSe gayA na. thI. tathA eka samayamAM aneka siddha thayA hoya tevA zrIRSabhadeva vigere anekasiddha kahevAya, kAraNaka zrIRSabhadeva je samaye mokSe gayA che te samaye potAnA 99 putra ane 8 bharatacakrinA putra maLI 108 jIvo mokSe gayA che, ...A pramANe paMdarabhede mokSa pAmanArAnA dRSTAnte vatAvyA A navatasvanI yathArtha saddahaNA karanAra jIva samyaktva pAmI paramparAe siddhipada saMpAdana kare che, H asreserevendrentre 1 // iti zrImokSavavistarArthaH // 1 // tatsamAptau ca // * // zrInavatattvavistarArthaH saMpUrNaH // rojme care are a reas Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PER Pos * // mokSatattvapariziSTam // _***** ** zrI navatattvabhASyAdi granthomAM sidhdha paramAtmAone 12 anuyogadvAre varNavelA che, te A pramANe 1 kSetradvAra-45 lAkha yojana pramANa manuSyakSetramA ja sidhdha thAya, temAM paNa saMharaNathI saMpUrNa manuSyakSetramAM, ane janmathI 15 karmabhUmiomAM sidhdha thAya, tyAM saMharaNamukti traNe lokamAM dvIpoMmAM ne samudromAM paNa che, ane asaMharaNa (-janma) mokSa tiryagne adholokamAMja hoya che.... 2 kAladvAra-bharata ane auravata kSetramA utsarpiNI kALanA trIjA ane cothA ArAnA janmelAM trIjA cothA ArAmAM mokSe jAya, ane avasarpiNI kALanA trIjA cothA ne pAMcamA ArAmAM mokSe jAya paNa temAM pAMcamA ArAno janmela jIva pAMcamA ArAmAM mokSe na jAya paNa cothA ArAno janmela pAMcame Are mokSe jAya punaH utsarpiNInA 1 lA bojA pAMcamAne chaThThA ArAmAM tathA ava0 nA helA-bIjA-ne chaThA ArAmAM saMharAyalAja mokSe jAya. ane mahAvidehamA sadAkALa mokSe jAya. 3 gatidvAra-cAra gatimAMthI manuSyagativALA ja mokSajAya. 4 liMga-traNe liMge mokSe jAya. ane dravyathI svaliMgeanyaliMge-ne gRhasthaliMgamAM paNa mokSe jAya ( parantu bhAvaliMga je kSAyika samyaktvAdi te to chaejeM eka sarakhaM ja jANavU,) Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (348) ||shrii navatattvavistarArthaH // 5 tIrthadvAnaM-tIrtha pravAM helA, tIrtha pravartatAM, ne tIrthano viccheda thaye AMtarAomAM, e traNe rIte mokSe jAya, 6 cAritradvAra-yathAkhyAta cAritravALA ( pUrvabhAvinayanI apekSAe ) mokSe jAya, (paNa vartamAnanayanI apekSAe sidhdhane cAritra na hoya, ) 7 vuDahAra-tIrthakara ane atIrthakara e banne prakAranA svayaMbuddha. tathA bAhaya nimittamAtrathI vairAgya pAmelA pratyekabuddha, tathA guru AdikanA upadezathI bodha pAmelA e traNe mokSe jAya, 8 jJAnadvAra-kevalajJAnI mokSe jAya zeSa cAra jJAnI nahiM. 9 avagAhanAdvAra-tIrthakara ja0 thI 500 dhanuSyakAyAvALA ne jagha0 thI 7 hAthakAyAvAlA mokSe jAya, ane sAmAnyakevali u0 thI dhanuSyapRthattva adhika 500 dhanuSya kAyAvAlA, ane jagha0 thI vAmana evA kurmAputrAdivata be hAyanI kAyovAnA mokSe jAya. 10 antara-sidhdhapaNe utpanna thavAno viraha kALa jagha0 thI ? samaya ane utkRSTa 6 mAsa ( sudhA koi mokSe ja na jAya.) tathA anantara paNe ( lAgalAgaTa ) mokSe jAya to jaghanthI 2samaya mudhI ane u0 thI 8 samaya sudhI ( mokSa cAlu rahe tadanantara avazya 1 samaya paNa antara paDe.) 11 saMkhyAdvAra--1 samayamAM jaya0 thI ? ane utkR0 thI 1.8 jIva mokSe jAya. 12 alpabahutvaM-zrIsidhdhaparamAtmAonuM alpabahula kSetrAdi aneka bhede che te A pramANe saMharaNathI sidhdha thayelA alpa, tethI janmakSetre sidhdha thaye1 saMharaNa be prakAre The, tyAM vidyAcAraNa-jaMghAcAraNa a. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || mokSatazvapariziSTavarNanam // (349) lA asaMkhyaguNA che. ( ahiMthI dareka alpabahutva sidhdha thabelA jI - vo Azrayi jANavuM, paNa sidhdha thatA jIvo Azrayi nahi. ].. Urdhva lokamAM sidhdha thayelA alpa, teyI adholoke asaMkhya guNa, ne tethI paNa tirya loke asaMkhyaguNa. samudramAM alpa, dvIpomAM asaMkhyaguNa, utsarpiNImAM alpa, tethI avasa0 mAM vizeSAdhika, tethI paNa utsa0 avasa0 rahita kALamAM ( mahAvi0 mAM ) - asaMkhya guNa. tiryaMcagatithI AvIne sidhdha thayelA alpa, tethI manuSyagati mAMthI nAraka gatimAMthI - ane devagatimAMthI AvIne sidhdha thayelA anukrame saMkhyaguNa. napuM0 liMge alpa, tethI strIliMge saMkhyAtaguNa, ne tethI paNa puruSa liMge sidhdhaM thayelA saMkhyAtaguNA, gRhasyasidhdha alpa, tethI anyaliMga sidhdha saMkhyAtaguNA, ane tethI svaliMgasidhdha saMkhyAtaguNA, atIrthasiddha alpa, tethI tIrthasidhdha asaMkhyaguNA, pAMca cAritra sparzI sidhdha alpa, sAmAyika varjacAracAritra sparzI sidhdha saMkhyAta guNA, tethI parihA0 varjacAracAritrasparzIsiddha saMkhyAta ne vidyAdharo je potAnI icchAe anyasthAne jAya che te sva. kRta saMharaNa ane cAraNa vA vidyAdhara vA koi deva anukampA buddhivaDe athavA vairabhAva vaDe upADIne bIje sthAnake mUke te parakRta saMharaNa. A parakRtasaMharaNa sarvanuM hotuM nathI kA cheke samaNi avagayaveyaM parihArapulAgamappamattaM ca / cohasaputra AhAragaM ca navi kovi saMharai // 1 // artha:- sAdhvIne, avedIne, parihAravizuddhi cAritrIne, pulA labdhivALAne, apramattane, caudapUrvIne, ane AhAra kalaforarera koipaNa saMharatu nathI. bojAonuM saMharaNa thAya che, Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (350) ||shriinvttvvistraarthH // guNA,tethI sAmA0 parihA0 varjatraNacAritra sparzI :siddha saMkhyAta guNA, tethI chedoparihA vajatraNa cAritraspI siddhasaMkhyAtaguNA pratyekabuddhasiddha alpa, teNI buddhabodhita asaM0 guNA, ( gaMghahastiTIkAmAM saMkhyaguNa kahyA cha, )-( ahiM svayaMbudhdhanu a. lpavahutva darzAvyu nathI tenuM kAraNa zrIbahuzruta jANe.) ___ matizrutajJAne siddha thayelA alpa, tethI cArajJAne sidhdha thayelA saMkhyaguNa, tethI prathamanA traNa jJAne siddha thayela saMkhyaguNA (mahi traNajJAna mati-zruta-ava0, ane mati-zruta-manaHpa0 ema be prakAre che tenuM alpabahutva kA nathI paNa zrIsiddhaprAbhRtamAM A pramANe ke ke-dvijJAna pazcAtkRtasiddha alpa, nethI cAturjJAna pazcAtkRta asaM0 guNA, tethI trijJAnapazcAtkRtasiddha saMkhyaguNA, emAM mati-zruta avadhi pazcAtkRta alpa, matizruta pazcAtkRtasidhdha tethI saMkhyaguNa. manaH pa0 catuSkaparyanta pazcAtkRtasiddha asaM0 guNA, ahiM alpabahutvanA visaMvAdanu tazca zrIbahuzrutagamya.) jaghanya avagAhanAe sidhdha alpa, utkR0 avagA0 sidhdha asaM0 guNA, tethI madhyama avagAhanA siddha asaM0 guNA, nirantara ATha samaya sudhI sidhdha thayelA alpa, ne tethI 7 nyUna nyUna samayo sudhI nirantara siddha thayelA anukrame saMkhyAtaguNA utkRSTa antare siddha thayelA alpa, tethI jagha0 antare siddha thayelA saMkhyAtaguNA. tethI madhyama antare siddha thayelA asaMkhyagu. NA ( ahiM antara ja0 1 samaya ne u0 6 mAsarUpa ) 1 arthAt matizrutajJAna pAmyA bAda avadhi manaHparthava pAmyA vinAja kevaLajJAna pAmIne siddha thayelA. 2 arthAt jene kevaLajJAna utpanna thayA pahelAM matizruta jJAna ja hatAM ( paNa ava0 manaHpa) na hotAM) evAM. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // mokSatattvapariziSTavarNanam // [351] . eka samaye 108 siddha thayelA alpa, tethI pazcAnupUrvIe 50 mudhI siddha thayelA anantaguNA, tyAMcI punaH pazcAnupUrvIe 25 sudhI siddha thayelA asaMkhyaguNA, tyAMcI punaH pazcAnupUrvIe 1 sudhI siddha thayelA saMkhyAtaguNA ( anukrame ekeka hIna saMkhyAmAM) jANavA. mokSatattvanA bhedo gati-iMdriya-kAyamArgaNAmAM __ kyA kyA lAbhe te svarUpa.. narakagatimAM0-pUrva prajJApanIya bhAve (caramazarIranI apekSAye) narakagatimAM mokSatacanA eka paNa bheda na hoya kAraNake narakagatimAMthI koi jIva mokSa pAme nahi.. . tiyacagatimAM0--narakagativat / devagatimAM-narakagativana manuSyagatimAM 9-pUrvaprajJApanIya bhAve manuSyagatimAM mokSanAzmeda hoya; kAraNake manuSyagatimAthIja jIvo mokSa pAmI zakeche. ekendriyathI caturi0 mAM0-narakagativat paMcendriyamAM 9--manuSyagativat pRthvyAdi 5 kAyA--narakagaticat trasakAyamAM 9-manuSyagativat Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (352) ||shriinvtttvvistraarthH // // samayasiddhasaMkhyAyantrakam // 20-22 20 Urdhvaloke utsa0 tRtIyAre adholoke ,, 1-2-4-5-6 , tiryagloke ava0 turyAre . samudre " paJcamAre / anyajalAzaye " 1-2-3-6 prativijayaM / naraliMgajAtanaraliGge nandanavane * zeSASTabhaGgeSu paMDakavane svaliGga pratikarmabhUmi pratyakarmabhUmi 500 dhanuravagAhe dvihastAvagAhe strI liGge madhyamAvagAhe 108 | napuMsakaliGka * // iti zrI mokSatatvapariziSTam // cha anyaliGge gRhiliGge puruSati // zrInavatattvavistarArthaH pariziSTayantrAdiparivRtaH paripUrNaH // . Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM // A~ ahaM namaH || namaH zrItapogacchAdhirAjebhyaH sUricakrasarvabhaumebhyaH zrIvijayanemisUribhyaH // // prakSiptagAthAparikaritaM // bo AAA " BETET // zrInavatattvaprakaraNam // Fren MPIRE ANNAN // mUlamAtram || jIvA'jIvA punnaM, pAvAsavasaMvaro a nijjaraNA || baMdho muSakho a tahA, nava tattA huMti nAyavvA // 1 // caudasa caudasa bAyA - lIsA bAsIya huMti bAyAlA sattAvannaM bArasa, u nava bheyA kameNesiM // 2 // ( rafar duhi tivihA, cauvihA paMcachavihA jIvA / cepaNa tasa ivarehiM, ve gai karaNa kAhiM 1 // ) // 3 // Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (354) // zrI navatattvaprakaraNam // egidivasahumiarA, saMniarapaNiMdiyA ya sabiticau apajjattA pajattA, kameNa caudasa miTThANA // 3 // 4 // (nANaM ca daMsaNaM ceva, caritaM ca tavo thaa| vIriyaM uvaogo ya, ethaM jIvassa lakkhaNaM // 2 // ) // 5 // ( AhArasarIraiMdiya, pajattI aannpaannbhaasmnne| . cau paMca paMca chappiya, igavigalAsannisannINaM // 3 // ) 6 // ( paNidiyattibalUsA-sAudasapANa caU cha saga aTTa / igaduti cauriMdINaM, asannisannINa nava dasa ya // 4 // 7 // dhammA'dhammAgAsA, tiyatiyabheyA taheva adhdhA y| khaMga desapaesA, paramANu ajIva caudasahA // 4 // 8|| dhamAdhammA puggala, naha kAlo paMca huMti ajIvA / calaNasahAvo dhammo, thirasaMThANo ahammo ya // 5 // 9 avagAho AgAsaM, puggalajIvANa puggalA cauhA / khaMdhA desapaesA, paramANa ceva nAyavvA // 6 // 10 // ( sabaMdhayAra ujjoya, pabhAchAyAtaveiya / vannagaMdharasAphAsA, puggalANaM tu lakakhaNa // 5 // ) 11 // samayAvalI muhuttA, dIhA pakkhA ya mAsavarisA ya / bhaNiopaliyA sAgara, ussappiNI sppinniikaalo7|12 ( egAkoDI sattasaTThilakkhA, sattahattarI sahassA ya / doyasayA solahiyA, AvaliA igamuttami // 6 // ) // 13 // (tinisahassA sattaya sayANi, tihattaraM ca ussaasaa|| ega samuhutto bhaNio, sadhvehi aNaMtanANIhiM // 7) // 14 // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // prakSiptagAthAparikaritaM // (355) (pariNAmi jIvamuttaM, sapaesA ega khittakiriyAya / gicca kAraNakattA, sabagayamiyarehi appavese / 8 // 15 // (duNNi ya ega egaM, paMcatti ya ega duNNi cauro ya / paMca ya egaM egaM, eesi eya viSNeyaM // 9 // ) // 16 // sA uccagoamaNuduga-suradugapacidijAipaNadehA / AititaNaNuvaMgA, AimasaMghayaNasaMThANA ||8 // 17 // vanacaukkAgurulahu, paraghAUsAsa aayvujoth| subhkhginiminntsds,surnrtiriaauutitthyrN9|18 ( tasa bAyara pajataM, patteyathiraM subhaM ca subhagaM ca / sUsara AejajasaM, tasAinsagaM imaM hoi // 10 // ) 19 // nANaMtarAyadasagaM, nava bIe nIasAyamicchattaM / thAvaradasa narayatigaM. kasAyapaNavIsa tirishrdurg10|20 igabiticaujAIo, kukhagaiuvaghAya huMti pAvassa / apasatthaM vannacau, apaDhamasaMghayaNasaMThANA // 11 // 21 // ( cakkhudihi acakhu, sesidia ohikeyalehiM ca / dasaNamiha sAmannaM, taslAdharaNaM tathaM cauhA // 11 // ) 22 // (suhapaDiyohA nihA, niddAnihA ya dukkhapaDibohA / payalA Thiovavidvasta, payalapayalA ya cakamao // 12 // )23 ( diNaciMtiatthakaraNI, thoNaDI addhacakkiarabalA / evaM jiNehi bhaNiyaM, vittisamaM dasaNAvaraNaM // 13 // ) 24 // [ jAvajIvavarisacaumAsa-pakhkhagA nirayatiriyanara amara sammANusacavirai-ahakkhAya carittaghAyakarA // 14 // ] 25 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (356) // zrIvatazvaprakaraNam // ( jalareNu puDhavIpavaya - rAI sariso cauviho koho / tiNisalayA kaTTi - selasthaMbhovamo bhANo // 15 // ) 26 // ( mAyAvalehi gomutti, miMTasiMga ghaNavaM samUlasabhA | loho haliddaraMkhajaNa - kaddamakimirAgasAriccho // 16 // ) 27 ( jassudA hoi jie, hAsa raha araI soga bhaya kucchA / sanimittamanA vA taM iha hAsAI mohaNiaM ||17|| ) 28 // ( purisitthatadubhayaM par3a ahilAso jabasA havai so u / thInaranapuMveudao, phuphumatananagaradAhasamo // 18 ) // 29 // (saMghayaNamaTThinicao, taM chaDA vajjarisahanArAyaM / " taha risahanArAyaM, nArAye aDanArAyaM // 19 // ) 30 // (kIlia cheva iha risaho paTTo a kIliA vajjaM / ubhao makkaDabaMdho, nArAya imamulaMge || 20 ) // 31 // ( samarasaM nigohara, sAi3 vAmaNa4 khuja5 huMDe a6 / jIvANa cha saMThANA, savattha sulakhkhaNaM paDhamaM 21) // 32 // nAhi uvari bIo, tahaamahopiTTiuarauravajjaM / siragIvapANipAe, sulakkhaNaM taM cautthaM tu // 22 ) / / 33 / / ( vivarIya paMcamagaM, savvatthAlakhkhaNaM bhave cha / iran bhaNiyA, jiniMdavaravIyarAgehi || 23 | ) 34 // ( thAvara muhuma apajjaM sAhAraNaathiraasubhadubhagANi / dUsaraNAijjajase, thAvaradasagaM vivajjatthaM // 24 // 35 // iMdikasAyaar - jogA paMca cau paMca tini kamA kiriyAo paNavIsa, imA u tAo aNukramaso 12|36 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // prakSiptagAdhAparikaritaM // (357) kAiya ahigaraNiyA, pAusiA pAritAvaNI kiriA pANAivAyAraMbhia, pariggahiyA mAyavattI a 13||37 micchAdasaNavattI,apaJcakkhANA ya divi puDhI a / pADucciasAmaMto-vaNIya nesatthisAhatthI // 14 // 38 // ANavaNi viAraNiyA, aNabhogAaNavakaMkhapaccaiA annApayogasamudANa-pijadoseriyAvahiyA // 15 // 39 samii guttI parisaha, jaidhammo bhAvaNA carittANi / paNatigaduvIsadasabAra-paMcabheehiM sagavannA // 16 // 40 // (iriyAbhAsesaNAdANe, uccAre samiIsu ya / . maNaguttI vayaguttI kAyaguttI taheva ya // 25 // ) 41 (khuhA pivAsA sIuNhaM, dNsaacelaaritthiio| cariyA nisIhiyA sijjA, akkosavahajAyaNA // 26 ) 42 ( alAbharogataNaphAsA, malasakAraparIsahA / pannA annANa sammattaM, iya bAvIsa parIsahA // 27 // ) 43 // ( khantImaddava ajjava, muttI tavasaM jame a boddhavdhe / saccaM soyaM Aki-caNaM ca baMbha ca jaidhammo / / 28) 44 // ..' (paDhamamaNiJcamasaraNaM, saMsAro egayA ya annattaM / / asuitaM Asava, saMvaro ya taha nijarA navamI // 29 // 45 // (logasahAvo bohI, dullahA dhammassa sAhagA arihA / eyAo bhAvaNAo, bhAveyabvA payatteNaM // 30 // )46 // (sAmAiyattha paDhama, cheovaTThAvaNaM bhave bIyaM / parihAravisuddhIyaM, suhumaM taha saMparAyaM ca // 31 // )47 // Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (358) // zrInavatattvaprakaraNam // (tatto a akkhAyaM, khAyaM savvaMbhi jIvalogami / jaM cariUNa suvihiyA, vacaMti ayarAmaraMThANaM // 32) 48 // (aNasaNamUNoyariyA, vittisaMkhevaNaM rscaao| kAyakilasosaMlINa-pAyaSajjhotava hauda // 33 // ) 49 / (pAyacchittaM viNao, veyAvaccaM taheva sjjhaao|... jhANa ussa govi a, ambhitarao tavo hoi // 34 // 50 // [ AloyaNa 1 paDikkamaNo 2-bhaya 3 vivega 4 musaggo 5 tavadaccheya mUla8aNava-TTayA ya 9 pAraMcie 10 ceva // 35 // ] // 51 // (bhattI? bahumANora vana-jaNaNaM bhAsaNamavannavAyassa4 / AsAyaNaparihANI5, viNao saMkhevao eso // 36 // 52 (nANassa dasaNassa ya, caraNassa ya taha tivihajogassa viNao loguvayAro, sattaviho visayabheeNaM // 37 // ) / 53 / (bhattI taha bahurmANo, tadvitthANa sammabhAvaNathaM / vihigahaNabhAso vi a, eso viNao jiNuddiyo 38)54 sussUsaNA aNAsA-yaNA ya viNao a daMsaje duviho / dasaNaguNAhiesu, kajjaI sussUsaNA viNao // 39 // 55 // [ sakArambhuTThANe, sammANAsaNapariggahe taha ya / AsaNa aNuppayANaM, kiikamma aMjalIgaho a // 40 // ]56 / intassa higacchaNayA, Thiassa taha pajjavAsaNA bhaNiA gacchaMtANuvvayaNaM, eso sussUsaNAviNao // 4 // ) 57 // (titthayaradhammaAyariya--vAyage therakulagaNe saMghe maMbhoi kiriyAe, mainANAINa ya taheva // 42 // ) 58 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || prakSiptagAthAparikaritaM // (AsAyaNavajjaNayA, eesiM taha ya bhaktivahumANo vaNassa ya saMjalaNaM, hoDa aNAsAyaNA viNao // 44 ) 60 (sAmAi AicaraNassa, sahahANaM taba kAraNaM / saMphAsaNA parUvaNa - maha purao bhavvasattANaM // 45 // 61 // (maNavayakAiaviNao, AyariAINa samyakAlaMpi / akusalamaNAI roho, kusalANa udIraNaM taha ya // 46) 62 // (anbhAsatthaNa chaMdoNu--vattaNaM kayamupaDikaI / taha ya kAriamittakaraNaM, dukkhattagavesaNA taha ya // 47) 63 (taha desakAla jANaNa, sadhvatthesuM tahANukUlattaM / logovayAraviNao, sattaviho hoi viSNeo // 48) 64 // (Ayariya uvajjhAe, theratavassIgilANasehANa | sAhammia kulagaNasaM -ghaveAvaccaM havai dasahA ||49 ) 65 || (AyariuvajjhAye, tabassisehe gilANasAhasu / samaNunna saMghakulagaNa -- veyAvaccaM havai dasahA // 50 // ) 66 // ( vAyaNA pucchaNA ceva, tahA ya paridRNA / aNu pehA dhammakahA, sajjhAo hoi paMcahA // 51 // ) 67 // (359) ( jhANaM cavvihaM khalu, ahaM rudaM taheva dhammaM ca / sukkaM puNa patteyaM, caucvihaM caiva nAyavvaM // 52 // )68 // ( paDhamaM ajjhANaM, bIje ruhaM ime bhavaphalAI / taha dhammaM turiaM sukkaM do mukkhaheUI // 53 // 69 // ( davve gaNadeho vahi, aritA suddhabhattapANANaM // uso bhAve aha, kAsAya bhavakamma ussaggo // 54 // 70 // bArasavihaM tavo ni - jarA ya baMdho a cauvigappo ya / paya ThiiaNubhAga - ppaesabheehiM nAyavo // 17 // 71 // Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (360) // zrI navatattvaprakaraNam // (payaiThiharasapaesA, taM cauhA moyagassa dittuNtaa|| mUlapagaiTTa uttara-pagaI ahavanasayabheyaM // 54 ) // 72 / / (ihanANadaMsaNAvaraNa-veya mohAunAmagoyANi / vigdhaM ca paNa nava du a-vIsa ghau tisaya dupaNavihaM55)73 (paDa? parihAra rasimaja4-haDa cittadakulAlabhaMDagA / rINaM 8 / jaha eesi bhASA, kammANa vi jANa taha bhAvA 56)74 (sarauggayasasinimmala-yarassa jIvassa chAyaNaM jamiha / nANAvaraNaM kammaM, paDovama hoi evaM tu // 57 // ) 75 // (dasaNasIle jIve, desaNaghAyaM karei ja kammaM / taM paDihArasamANaM, dasaNAvaraNaM bhave jIva / / 58 ) 73 // (mahulitanisiakaravAla-dhAra jIhAI jArisaM lihaNaM / tArisayaM veyaNioM , muhaduhauppAyasamuyANaM // 9|) // 77|| (jaha majapANamUDho,loe puriso paravaso hoi / / taha moheNa vimUDho, jIvo a paravaso hoi // 60 ) 78 // (dukkhaM na dei AU, navi amuhaM deha caUsu vi gaisu / dukkhasuhANAhAra, dharei dehaTiaM jIyaM // 6 // ) // 79 // ( jaha cittayaro niuNo, aNegarUvAI kuNai rUbAI / sohaNamasohaNAI, lu cu)kkhamala(cu)kkhehivaNNehi62)80 (taha nAma pi hukamnaM, agarUvAi kuNai jIyassa / sohaNamasohaNAi, iTANihAI lobhassa // 63 // ) // 8 // (jaha kuMbhAro bhaMDAi, kuNai pujjearAi loassa / ibha gotaM kuNai joaM, loe pujjearAvatthaM // 34 ) // 82 / / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||prkssiptgaathaaprikritN // (jahaM rAyA dANAi, na kuNai bhaMDArie vikuulNmi| evaM jeNaM jIvo, kammaM taM aMtarAyaMti // 65 // ) // 83 // (iti prakRtibandhaH) (nANe adasaNAvaraNe, veaNie ceva aMtarAe ya / tIsaM koDAkoDI, ayarANaM Thiha ya ukkosA // 67 // ) // 8 // (sattari koDAkoDI, mohaNIe vIsa naamgoes| tittIsaM ayarAiM, AuTiibaMdha ukkosA // 68 // ) // 8 // (bArasa muhutta jahanA, veyaNie bhaTTa naamgoes| sesANaMtamuhattaM, lahuTTiI sa nAyathA // 69 // ) // 86 // (iti sthitibandhaH) (tibvo amuMhasuhANa, saMkesavisohio vivjyo| maMdaraso girimahiraya-jalarehAsarisakasAehiM // 70 // )87 // (cauThANAI asuho, suhamahA vigghadesa AvaraNA / pumasaMjalaNigaduti cau-ThANarasA sesa dugamAI // 71] 88 (nibuicchuraso sahajo, duti caUbhAgakaDhi ikkbhaagNto| igaThANAI asuho, asuhANa suho suhANaM tu // 72 // ) 89 // . ( iti rasabandhaH) (aMtimacauphAsadugaMdha-paMcavannarasakammakhaMdhadalaM / sabajiaNaMtaguNarasa-maNujuttamaNatayapaesaM // 73 // )90 // [ egapaesogADhe, niasavdhapaesao gahei jiivo| thovo AutadaMso, nAme goe samo ahio // 74 // ) 91 // (vighAvaraNe mohe, savyovari veaNIi jeNappe / tassa phuDattaM na havai, ThiIviseseNa sesANaM // 75 // ) 92 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (362) ||shriinvttvprkrnnm // (niajAilaidalibhA-Nataso hoi savvaghAINaM / bajhaMtINa vibhajai, sesaM sesANa paisamayaM // 76 // ] 93 / (iti pradezabandhaH) saMtapayaparUvaNayA, davapamANaM ca khitta phusaNA ya / kAlo ya aMtara bhAga, bhAve appAbahuM ceva // 18 // 94 saMtaM suddhapayattA, vijjataM khakusumaM va na asNt| mukkhatti payaM tassa u, parUvaNA maggaNAIhiM 19 // 95 gai1 iMdiya2 kAye3, joe4 vee5kasAyada nANe a7 saMjama8 daMsaNa9 lesA10, bhava11 samme12 sanni 13 * AhAre 14 // 20 // 96 // naragaipaNidi tasa bhava, sanniahakkhAya khaiyasammatte mukkhoNAhAra kevala--dasaNanANe na sesesu // 21 // 97 // davapamANe siddhANa jIvadavANi huMtaNaMtANi / logassa asaMkhijje, bhAge ego a savve vi 22 // 98 phusaNA ahiyA kolo, igasidbhapaDucca sAioNaMto paDivAyAbhAvAA, siddhANaM aMtaraM nasthi // 23 // 99 // savvajiyANamaNaMte, bhAge te tesiM dasaNaM nANa / khaie bhAve pariNA-mie a puNa hoi jiivttN24||100 thovA napuMsasiddhA, thInarasiddhA kameNa saMkhaguNA / ia mukkhatattameaM, navatattA lesao bhaNiA (kuttA) // 25 / / 101 // Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarA ra // prakSiptagAzaparikaritaM // 63) jIvAinavapayatthe. jo yaha tassa hoi samma bhAveNa sadahaMto ayANamA vi sammAna nAradA102 savvAi jiNesarabhA-siyAiM vayaNAiM nannahA huMti / iya buddhI jassa maNe, sammattaM niccalaM tss27|103 aMto muhuttamittaM pi, phAsiyaM jehiM sammattaM / tesiM avaDDhapuggala-pariaho ceva saMsAro 28 / 104 (iti zrInavatattvaprakaraNam ) (vve khittera kAle3, bhAve4 cauha duha bAyaro suhmo|| hoi aNaMtussappiNI-parimANo puggalapariyaho // 77)105 // (puggalapariaTo iha, davAicauvyiho muNeabyo / thUlearabheehiM, jaha hoi daha nisAmeha / / 78 // ) 106 // (urAlaviuvvAtea-kammabhAMsANupANamaNaehi / phAseti savvapuggala, mukkA vvavAyaraparaho // 79 // ) 107 // (uralAi sattageNaM, ega jio muai phusia savvaaNU / jattiakAli sa thUlo, davve suhumo sagannayarA / / 80) 108 ( dave suhumaparaho, jAhe egeNa aha sarIreNa / phAseti savvapuggala-aNukkameNaM naNu gaNijjA // 81 // )109 (logAgAsapaaisA, jA maraMteNa ittha jIveNa / puTThA kamukameNaM, khittaparado bhave thUlo / / 82 // ) 110 // ( jIvo jaiA ege, khittapaesammi saMThio marai .. (puNaravi tassANaMtara-bIapaesammi jai mri||83)111 (evamaNaMtaramaraNeNa, savvakhittaMmi jai mao hoi| suhamo khittarapaTTo anukkameNaM naNu gaNijjA // 84 // )112 // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - // zrI navatattvaprakaraNam / / ( ussappiNIi samayA, jAvA te a niayamaraNeNa / puTThA kammukkameNaM, kAlaparado bhave thUko // 85 // ) 113 // (suhumo puNa ussappiNi--paDhame samayami jai mabho hoi puNaravi tassANaMtara-bIe samayaMmi jai marai // 86.)114 (evamaNataramaraNeNa, savvasamaema va eesu| ' jai kuNai pANacAyaM, aNukkameNaM naNu gaNijjA // 87 // )115 [egasamayammi loe, muhamagaNijIesu je u pavisaMti / te huMtasaMkhaloga-ppaesatullA bhasaMkhijA // 88 // )116 // (tatto asaMkhaguNiA, agaNikAyAo tesiM kAyaThiI / tatto saMjamaaNubhAga-baMdhaThANANasaMkhANi // 89 // ) 117 // (tANi maraMteNa jayA, puDhANi kamukkameNa sahANi / bhAveNa bAyaro so, suhamo jaM kameNa boDacho // 90)118 // (logapaesosappiNi-samayA aNubhAgabaMdhaThANe ya / jaha taha kamamaraNeNaM, puTTA khittAi thUliyarA // 9 // ) 119 // ( ussappiNI aNatA, puggalapariaDao munneytvo| teNaMtA tIaDA, aNAgayaDA aNaMtaguNA // 92 // ) 12 // (jiNaajiNatitthatitthA, gihibhannasaliMgathInaranapuMsA / patteya sayaMvuDA, vuddhabohikkaNikkAya // 93 / / ) // 121 // (jigasiddhA arihaMtA, ajiNasiddhA ya puMDariyapamuhA / gaNahAritityasiddhA, atitthasiDA ya marudevI // 94) 122 (gihiliMgasiddhabharaho, vakkalacIrI ya annaliMgammi sAhU saliMgasiddhA, thIsihA caMdaNApamuhA // 16 // ) 123 / / (puMsihA goyamAI, gAMgeyAI napuMsayA siddhA / patte yamabuddhA, bhaNiyA karakaMDakavilAI // 16 // // 124 // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // prakSiptagAthAparikaritaM // (taha buddhavohiguruSo-hiyA igasamaya egasidA ya / igasamae vi aNegA, siDA teNegasiddhA ya // 97) // 12 // (jaiAi hoi pucchA, jiNANa maggami uttaraM tiyaa| ikkassa nigoyassa, aNatabhAgo ya siddhigamao // 98126 / / (loe asaMkhajoyaNa-mANe phjoynnmNgulsNmkhaa| pai taM asaMkhaaMsA, pai asamasaMkhayA golA // 99 // ) // 127 // (golo asaMkhanigoo, soNaMtajio ji paha paesA / asaMkhe paipaese, kammANaM vaggaNANatA // 10 // ) // 128 / / (paivaggaNamaNatA, aNU paiaNu anntpjaayaa| evaM logasaruvaM, bhAvijai tahatti jiNavuttaM // 101) // 12 // ( puDhavAIyA sattA, savve rukkhA havaMti bhUAdhi / pANA biticauriMdI, cauhA paMciMdiyA jIvA // 102 // 130 (sattavirAhaNapAvaM, aNaMtaguNiyaM ca egabhUassa / bhUassa asaMkhaguNa, evaM egassa pANassa // 10 // ) 131 // (beiMdiyateiMdiya-cauridiya taheva pNciNdii| lakkhaM sahassaM taha saya-guNaM ca pAcaM muNeyavvaM // 104)132 (jIvo?saMvara2 nijaramukkho4cattAri hu~ti arUvI / rUvI baMdhAsavaputra-pAvA misso ajIbo ya // 10 // (133 (dhammAdhammAgAsA, tiyatiya addhA ajIvadasagA ya / sattAvanaM saMvara-nijaradudasa mutti navagA ya // 106)134 // (aTThAsI ya arUvI, saMpai u bhaNAmi je ya rUvINaM / paramANudesapaesA, khaMdhA cau ajIvaruvINaM // 107 ) // 135 (jIve dasa cau du cau, bAsI bAyAla hu~ti cattAri / . maya aTTAsI ya rUvI, dusaya chasatta navatatte // 108 ) 136 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii navatasvaprakaraNam // (heyA baMdhAsavapuNNapAvA, jIvAjIvA ya hu~ti vinneyA / saMvaranijjaramukkho, havaMti ee uvAeyA // 109 // ) // 137 // (aviyANao payatthe, saddaTTaNaM tesu kerisaM hoi ? / tamhA vittharanANe, sammattamaNuttaraM hoI // 110 // ) 138 // (vittharanANAvekkha, annANaM ettha hoi daTThavvaM / ... teNehaM saddahaMte, AyANamANevi sammattaM // 111 // ) 138 // (ettocciya niddiTThA, mAsatusappabhiIo suddihitti / ettocciya cArittI, ettocciya siddhigAmitti // 112(140 ( samma mokhkhabIya, taM puNa bhUyatthasaddahaNarUvaM / pasamAiliMgagammaM, suhAyapariNAmasvaMtu // 113 // ) // 14 // // zrIcirantanAcAryaviracitaM prakSiptakI gAthAparikarittaM ___ zrInavatattvaprakaraNaM saMpUrNam // SEARNIYASEASEASEASETTE = Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * adyAvadhi mudritA granthAH ra ete granthAstadabhyAsisAdhusAdhvInAmadhyayanepsUnAmaharhANAmanyeSA mapi upadIkriyante. 1 tatvArthasUtra-(paJcAdhyAyImayaH prathamo vibhAgaH ) anUnA pUrvadazapUrvadharavAcakAvataMsa umAsvAtipAdapraNItaH, sa vatantrasvatantrasiddhasenagaNipraNItavivRttisamalaGkRtaH 2 anekAntajayapatAkA- apUrvo'yaM nyAyagranthazcatuzcatvAriMzada. dhika caturdazazatagranthasUtraNastradhArazrImaddharibhasUriphA. davinirmitA ..... 3 aSTakaprakaraNaM saTIkam-zrImadvAribhadrasUripAdapraNItaM zrIma jinezvaramaripraNItavRttivibhUSitam 4 pramAlakSyA lakSaNaM saTIkana- navAGgIvRttikAra zrImadabhayadeva. sari pUrvakAlavartizrIbuddhisAgarasUrivinirmitam. 5 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH (syAdvAdaratnAkarAbhidhabRhavR. . ttivibhUSitaH-vAdidevasUrivinirmita: . 6. siddha haimazabdAnuzAsanaM- kalikAlasarvajJazrIhemacandrApAryaka tasvopajJabRhavRttivibhUSitaM, paMkanakaprabhapraNItanyAsa sAroddhArAlaGkRtazca. pramANamImAMsA saTIkA-zrIhemacandrAcAryapraNItA. .. 8 adhyAtmakalpadrumaH saTIkaH-zrImanmunisundarasUripraNIta; - paM0 dhanavijayagaNivinirmitavRttivibhUSitaH, 9 nyAyakhaNDakhAdyam - apUrvo'yaM nyAyagranthI navyanyAyazailI sandRbdhaH nyAya vizArada-nyAyAcArya vAcakAvataMsa . zrIyazovijayagaNivinirmitam , . . . Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 nyAyAlokaH- mahopAdhyAyazrIyazAMvijayagaNIviracitaH, 11 bhASArahasyaM saTIkam, 12 upadezarahasyam 13 vRhaddhemaprabhAvyAkaraNam-tapogacchAcArya bhaTTAraka AcAryazrI vijayanemisUripraNItam. 14 laghuhemaprabhAvyAkaraNam .. 15 navatattvasAhityasaMgrahaH-( saMskRta prAkRtagurjarabhASArUpaH sAnuvAdaH) zrIumAsvAtivAcakAdhanekacirantanAcArya sandRbdhaH, 16 SaDazItiprakAzaH (caturthakarmagranthavRttiH) 17 jainamuktAvaliH 18 paJcakalyANakapUjAdisaGgrahaH 19 stotramAlA, 20 daNDakavistarArthaH pustakaprAptisthAnama zeTha. mANekalAlabhAi manasukhabhAi, zAhapura baMgalo-amadAvAda. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke bIjA rAja dinakara thai dese mukambAIDara ramanaDuM phUlIga vakarsa. - hIlagaravADa ane dAvAda,