Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
“અહો શ્રુતજ્ઞાન” ગ્રંથ જીર્ણોધ્ધાર ૧૪૭
જૈન સિદ્ધાંતકૌમુદી (અર્ધમાગધી વ્યાકરણ)
:દ્રવ્ય સહાયક :
આગમોદ્ધારક પૂજ્ય સાગરજી સમુદાયના પૂજ્ય સાધ્વીજી શ્રી નિત્યાનંદશ્રીજી મ.સા.ની શિષ્યાઓ સાધ્વીજી શ્રી કલ્પલતાશ્રીજી, સાધ્વીજી શ્રી નયજ્ઞાશ્રીજી, સાધ્વીજી શ્રી સમયજ્ઞાશ્રીજી, સાધ્વીજી શ્રી સંસયમિતાશ્રીજી, સાધ્વીજી શ્રી વિરાગદર્શિતાશ્રીજીના સંયમ પર્યાયની
સંવત ૨૦૬૮
અનુમોદનાર્થે તેઓની પ્રેરણાથી
શ્રી મઢી જૈન સંઘ, મઢી (ગુજરાત)
જ્ઞાનખાતાની ઉપજમાંથી
: સંયોજક :
શાહ બાબુલાલ સરેમલ બેડાવાળા શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાનભંડાર
શા. વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન હીરાજૈન સોસાયટી, સાબરમતી, અમદાવાદ-380005 (મો.) 9426585904 (ઓ.) 22132543
ઈ.સ. ૨૦૧૨
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
અહો શ્રુતજ્ઞાનમ્ ગ્રંથ જીર્ણોદ્ધાર - સંવત ૨૦૬૫ (ઈ. ૨૦૦૯) – સેટ નં-૧
પ્રાયઃ જીર્ણ અપ્રાપ્ય પુસ્તકોને સ્કેન કરાવીને ડી.વી.ડી. બનાવી તેની યાદી. या पुस्तको वेबसाइट परथी पए। डाउनलोड झरी शडाशे.
પુસ્તકનું નામ
કર્તા-ટીકાકાર-સંપાદક
ક્રમાંક
શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાનભંડાર
સંયોજક – શાહ બાબુલાલ સરેમલ
શાહ વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન हीराउन सोसायटी, रामनगर, साबरमती, अमहावाह - 04.
(मो.) ९४२५५८५८०४ (ख) २२१३२५४3 ( भेल) ahoshrut.bs@gmail.com
020
021
022
023
024
025
001
002
003
004
005
006
007
008
शिल्प स्मृति वास्तु विद्यायाम् शिल्परत्नम् भाग-१
009
010
शिल्परत्नम् भाग-२
प्रासादतिलक
011
012 काश्यशिल्पम्
013
प्रासादमञ्जरी
014
राजवल्लभ याने शिल्पशास्त्र
015
शिल्पदीपक
016
017
018
019
श्री नंदीसूत्र अवचूरी
| श्री उत्तराध्ययन सूत्र चूर्णी
श्री अर्हद्गीता-भगवद्गीता
श्री अर्हच्चूडामणि सारसटीकः
श्री यूक्ति प्रकाशसूत्रं
श्री मानतुङ्गशास्त्रम्
अपराजित पृच्छा
वास्तुसार
दीपार्णव उत्तरार्ध
જિનપ્રાસાદ માર્તણ્ડ
जैन ग्रंथावली
હીરકલશ જૈન જ્યોતિષ
न्यायप्रवेशः भाग - १
| दीपार्णव पूर्वार्ध
अनेकान्त जयपताकाख्यं भाग-१
अनेकान्त जयपताकाख्यं भाग-२
प्राकृत व्याकरण भाषांतर सह
पू. विक्रमसूरिजी म.सा.
पू. जिनदासगणि चूर्णीकार
पू. मेघविजयजी गणि म.सा.
पू. भद्रबाहुस्वामी म.सा.
पू. पद्मसागरजी गणि म.सा.
पू. मानतुंगविजयजी म. सा.
श्री बी. भट्टाचार्य
| श्री नंदलाल चुनिलाल सोमपुरा
श्रीकुमार के. सभात्सव शास्त्री
| श्रीकुमार के. सभात्सव शास्त्री
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई
श्री विनायक गणेश आपटे
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई
श्री नारायण भारती गोंसाई
श्री गंगाधरजी प्रणीत
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई શ્રી નંદલાલ ચુનીલાલ સોમપુરા
श्री जैन श्वेताम्बर कोन्फ्रन्स
શ્રી હિમ્મતરામ મહાશંકર જાની
| श्री आनंदशंकर बी. ध्रुव
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई
पू. मुनिचंद्रसूरिजी म. सा.
श्री एच. आर. कापडीआ
श्री बेचरदास जीवराज दोशी
પૃષ્ઠ
238
286
84
18
48
54
810
850
322
280
162
302
156
352
120
88
110
498
502
454
226
640
452
500
454
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
188
214
414
192
824
288
520
578
278
2521
324
302
038.
196
190
26 | તત્ત્વોપર્ણસિંહઃ
श्री जयराशी भट्ट, बी. भट्टाचार्य | 027 | વિતવાલા
| श्री सुदर्शनाचार्य शास्त्री 028 જીરાવ
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई | 02 | વેવાસ્તુ પ્રમાર
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 030 शिल्परत्नाकर
श्री नर्मदाशंकर शास्त्री 031 प्रासाद मंडन
पं. भगवानदास जैन 032 | શ્રી સિદ્ધહેમ વૃત્તિ વૃદન્યાસ અધ્યાય- પૂ. ભવિષ્યસૂરિની મ.સા. 033 | શ્રી સિદ્ધહેમ વૃહદ્રવૃત્તિ વૃદન્યાસ અધ્યાય-ર પૂ. ભાવસૂરિની મ.સા.
श्री सिद्धहेम बृहद्वृत्ति बृहन्न्यास अध्याय-३ 034 | (8).
પૂ. ભાવસૂરિની મ.સા. | श्री सिद्धहेम बृहवृत्ति बृहन्न्यास अध्याय-3 (२) 035 | (૩)
પૂ. ભાવળ્યસૂરિ મ.સા. 036 | શ્રી સિદ્ધહેમ વૃ૬૬વૃત્તિ વૃદન્યાસ મધ્યાય-૧ | પૂ. ભવિષ્યસૂરિની મ.સા. | 037 વાસ્તુનિઘંટુ
પ્રભાશંકર ઓઘડભાઈ સોમપુરા તિલકમશ્નરી ભાગ-૧
| પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 039 | તિલકમશ્નરી ભાગ-૨
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 040 તિલકમશ્નરી ભાગ-૩
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 041 સખસન્ધાન મહાકાવ્યમ
પૂ. વિજયઅમૃતસૂરિશ્વરજી 042 સપ્તભડીમિમાંસા
પૂ. પં. શિવાનન્દવિજયજી 043 ન્યાયાવતાર
સતિષચંદ્ર વિદ્યાભૂષણ 044 વ્યુત્પત્તિવાદ ગુઢાર્થતત્ત્વાલોક
| શ્રી ધર્મદત્તસૂરિ (બચ્છા ઝા) 04s | સામાન્યનિર્યુક્તિ ગુઢાર્થતત્કાલીક
શ્રી ધર્મદત્તસૂરિ (બચ્છા ઝા) 046 | સપ્તભીનયપ્રદીપ બાલબોધિની વિવૃત્તિ પૂ. લાવણ્યસૂરિજી વ્યુત્પત્તિવાદ શાસ્ત્રાર્થકલા ટકા
શ્રીવેણીમાધવ શાસ્ત્રી 048 | નયોપદેશ ભાગ-૧ તરકિણીતરણી
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 049 નયોપદેશ ભાગ-૨ તરષિણીકરણી
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 050 ન્યાયસમુચ્ચય
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 051 સ્યાદ્યાર્થપ્રકાશઃ
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 052 દિન શુદ્ધિ પ્રકરણ
પૂ. દર્શનવિજયજી 053 | બૃહદ્ ધારણા યંત્ર
પૂ. દર્શનવિજયજી 054 | જ્યોતિર્મહોદય
સં. પૂ. અક્ષયવિજયજી
202.
480
228
_60
218
190
138
047
296
210
274
286
216
532
113
112
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાન ભંડાર
160
164
સંયોજક – શાહ બાબુલાલ સરેમલ શાહ વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન
हीशन सोसायटी, रामनार, साबरमती, महावा६-०५. (मो.) ८४२७५८५८०४ (यो) २२१३ २५४3 (5-मेल) ahoshrut.bs@gmail.com मही श्रुतज्ञानम् jथ द्धार - संवत २०५६ (. २०१०)- सेट नं-२
પ્રાયઃ જીર્ણ અપ્રાપ્ય પુસ્તકોને સ્કેન કરાવીને ડી.વી.ડી. બનાવી તેની યાદી.
या पुस्ता वेबसाईट ५२थी up SIGनती री शाशे. ક્રમ પુસ્તકનું નામ
ભાષા त्त-21511२-संपES પૃષ્ઠ | 055 | श्री सिद्धहेम बृहद्वृत्ति बृहद्न्यास अध्याय-६ सं पू. लावण्यसूरिजी म.सा. 296 056 | विविध तीर्थ कल्प
पू. जिनविजयजी म.सा. 057 लारतीय श्रम संस्कृति सनेमन
४. पू. पूण्यविजयजी म.सा. 058 | सिद्धान्तलक्षणगूढार्थ तत्त्वलोकः
श्री धर्मदत्तसरि
202 059 व्याप्ति पञ्चक विवृत्ति टीका
श्री धर्मदत्तसूरि
48 0608न संगीत रागमाला
श्री मांगरोळ जैन संगीत मंडळी
306 | 061 चतुर्विंशतीप्रबन्ध (प्रबंध कोश)
श्री रसिकलाल एच. कापडीआ
322 062 | व्युत्पत्तिवाद आदर्श व्याख्यया संपूर्ण ६ अध्याय |सं श्री सदर्शनाचार्य
668 063 | चन्द्रप्रभा हेमकौमुदी
पु. मेघविजयजी गणि
516 064 | विवेक विलास
सं/. | श्री दामोदर गोविंदाचार्य
268 065 | पञ्चशती प्रबोध प्रबंध
सं पू. मृगेन्द्रविजयजी म.सा. 456 066 | सन्मतितत्त्वसोपानम
| सं पू. लब्धिसूरिजी म.सा.
420 ઉપદેશમાલા દોઘટ્ટી ટીકા ગુર્જરીનુવાદ | गु४. पू. हेमसागरसूरिजी म.सा. 638 068 मोहराजापराजयम्
| सं पू. चतुरविजयजी म.सा.
192 069 | क्रियाकोश
सं/हिं श्री मोहनलाल बांठिया | कालिकाचार्यकथासंग्रह
सं/. | श्री अंबालाल प्रेमचंद
406 071 | सामान्यनिरुक्ति चंद्रकला कलाविलास टीका सं. श्री वामाचरण भट्टाचार्य 072 जन्मसमुद्रजातक
सं/हिं श्री भगवानदास जैन
128 073 | मेघमहोदय वर्षप्रबोध
सं/हिं श्री भगवानदास जैन
532 0748 सामुदिनां यथो
४४. श्री हिम्मतराम महाशंकर जानी |
376
428
070
308
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
374
238
194
192
254 260.
75 જૈન ચિત્ર કલ્પદ્રુમ ભાગ-૧ 076 જૈન ચિત્ર કલ્પદ્રુમ ભાગ-૨ 077 સંગીત નાટ્ય રૂપાવલી 78 ભારતનાં જૈન તીર્થો અને તેનું શિલ્પ સ્થાપત્ય 079 શિલ્પ ચિન્તામણિ ભાગ-૧ 080 | બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૧ 08 | બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૨ 082 બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૩ 083 આયુર્વેદના અનુભૂત પ્રયોગો ભાગ-૧ 084 | કલ્યાણ કારક 085 | વિવાનો વન વોશ 086]
કથા રત્ન કોશ ભાગ-1 | કથા રત્ન કોશ ભાગ-2
238
260
| ગુજ. | શ્રી સારામાં નવા ગુજ. | શ્રી સરામારું નવાવ ગુજ. | શ્રી વિયા સારામારૂં નવાવ | ગુજ. | શ્રી સારામારૂં નવાવ ગુજ. | શ્રી મનસુલતાન મુરમન, ગુજ. | શ્રી નાગન્નાથ મંવારમાં ગુજ. | શ્રી નવીન્નાથ મંગારામ ગુજ.
| श्री जगन्नाथ अंबाराम ગુજ. . 3ન્તિસાગરની ગુજ. | શ્રી વર્ધમાન પર્વનાથ શાસ્ત્રી सं./हिं श्री नंदलाल शर्मा ગુજ. | શ્રી લેવલાસ ગીવરન તોશી ગુજ. | શ્રી લેવલાસ નીવરીન
प. मेघविजयजीगणि | पू.यशोविजयजी, पू.
पुण्यविजयजी મારા શ્રી વિનયર્શનસૂરિની
114
910
436
336
230
088 | હસ્તસગ્નીવનમ
322
089/
એન્દ્રચતુર્વિશતિકા સમતિ તર્ક મહાર્ણવાવતારિકા
_114
090 |
560
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्री आशापूरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
पृष्ठ
272
240
254
282
118
466
342 362
134
70
हिन्दी | मुन्शाराम
316 224
संयोजक-शाह बाबुलाल सरेमल - (मो.) 9426585904 (ओ.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com
शाह वीमळाबेन सरेमल जवेरचंदजी बेडावाळा भवन
हीराजैन सोसायटी, रामनगर, साबरमती, अमदावाद-05. अहो श्रुतज्ञानम् ग्रंथ जीर्णोद्धार-संवत २०६७ (ई. 2011) सेट नं.-३ प्रायः अप्राप्य प्राचीन पुस्तकों की स्केन डीवीडी बनाई उसकी सूची।यह पुस्तके वेबसाइट से भी डाउनलोड कर सकते हैं। | क्रम | पुस्तक नाम
कर्ता/ टीकाकार भाषा | संपादक / प्रकाशक 91 | स्याद्वाद रत्नाकर भाग-१
वादिदेवसूरिजी
| मोतीलाल लाघाजी पुना | 92 | स्याद्वाद रत्नाकर भाग-२
वादिदेवसूरिजी
| मोतीलाल लाघाजी पुना 93 | स्याद्वाद रत्नाकर भाग-३
वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना 94 | स्याद्वाद रत्नाकर भाग-४
वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना 95 | स्याद्वाद रत्नाकर भाग-५
वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना 96 | पवित्र कल्पसूत्र
पुण्यविजयजी
साराभाई नवाब 97 | समराङ्गण सूत्रधार भाग-१
भोजदेव
| टी. गणपति शास्त्री 98 | समराङ्गण सूत्रधार भाग-२
भोजदेव
| टी. गणपति शास्त्री 99 | भुवनदीपक
पद्मप्रभसूरिजी सं. वेंकटेश प्रेस 100 | गाथासहस्त्री
समयसुंदरजी
सुखलालजी 101 | भारतीय प्राचीन लिपीमाला
गौरीशंकर ओझा
मुन्शीराम मनोहरराम 102 | शब्दरत्नाकर
साधुसुन्दरजी
सं. हरगोविन्ददास बेचरदास 103 | सुबोधवाणी प्रकाश
न्यायविजयजी
सं./गु
| हेमचंद्राचार्य जैन सभा
| 104 | लघु प्रबंध संग्रह
जयंत पी. ठाकर
ओरीएन्ट इन्स्टीट्युट बरोडा 105 | जैन स्तोत्र संचय-१-२-३
माणिक्यसागरसूरिजी
आगमोद्धारक सभा 106 | सन्मति तर्क प्रकरण भाग-१,२,३
| सिद्धसेन दिवाकर
सुखलाल संघवी 107 | सन्मति तर्क प्रकरण भाग-४,५
सिद्धसेन दिवाकर
सुखलाल संघवी 108 | न्यायसार - न्यायतात्पर्यदीपिका
सतिषचंद्र विद्याभूषण
एसियाटीक सोसायटी | 109 | जैन लेख संग्रह भाग-१
पुरणचंद्र नाहर
सं./हि पुरणचंद्र नाहर 110 | जैन लेख संग्रह भाग-२
पुरणचंद्र नाहर
सं./हि | पुरणचंद्र नाहर 111 | जैन लेख संग्रह भाग-३
पुरणचंद्र नाहर सं./हि । पुरणचंद्र नाहर 112 | जैन धातु प्रतिमा लेख भाग-१
कांतिविजयजी
सं./हि | जिनदत्तसूरि ज्ञानभंडार 113 | जैन प्रतिमा लेख संग्रह
दौलतसिंह लोढा
| अरविन्द धामणिया | 114 | राधनपुर प्रतिमा लेख संदोह
विशालविजयजी सं./गु | यशोविजयजी ग्रंथमाळा 115 | प्राचिन लेख संग्रह-१
विजयधर्मसूरिजी सं./गु | यशोविजयजी ग्रंथमाळा | 116 | बीकानेर जैन लेख संग्रह
अगरचंद नाहटा सं./हि | नाहटा ब्रधर्स 117 | प्राचीन जैन लेख संग्रह भाग-१
जिनविजयजी
सं./हि | जैन आत्मानंद सभा 118| प्राचिन जैन लेख संग्रह भाग-२
जिनविजयजी
सं./हि | जैन आत्मानंद सभा | 119 | गुजरातना ऐतिहासिक लेखो-१
गिरजाशंकर शास्त्री
| फार्बस गुजराती सभा 120 | गुजरातना ऐतिहासिक लेखो-२
गिरजाशंकर शास्त्री सं./गु | फार्बस गुजराती सभा | 121 | गुजरातना ऐतिहासिक लेखो-३
गिरजाशंकर शास्त्री
फार्बस गुजराती सभा 122 | ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. इन मुंबई सर्कल-१ पी. पीटरसन
रॉयल एशियाटीक जर्नल | 123 | ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. इन मुंबई सर्कल-४ | पी. पीटरसन
रॉयल एशियाटीक जर्नल 124 | ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. इन मुंबई सर्कल-५ | पी. पीटरसन
रॉयल एशियाटीक जर्नल | 125 | कलेक्शन ऑफ प्राकृत एन्ड संस्कृत इन्स्क्रीप्शन्स
पी. पीटरसन
भावनगर आर्चीऑलॉजीकल डिपा. 126 | विजयदेव माहात्म्यम्
जिनविजयजी
जैन सत्य संशोधक
612 307 250 514 454 354 337
354 372 142 336
सं./हि
364
218
656 122
764
404
404
540
274
414
400
320
148
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
।
श्री आशापूरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
श्री आशापूरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
पृष्ठ 754
84
194
171
90
310
276 69
100 136 266 244
संयोजक-शाह बाबुलाल सरेमल - (मो.) 9426585904 (ओ.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com
शाह वीमळाबेन सरेमल जवेरचंदजी बेडावाळा भवन
हीराजैन सोसायटी, रामनगर, साबरमती, अमदावाद-05. अहो श्रुतज्ञानम् ग्रंथ जीर्णोद्धार-संवत २०६८ (ई. 2012) सेट नं.-४ प्रायः अप्राप्य प्राचीन पुस्तकों की स्केन डीवीडी बनाई उसकी सूची।यह पुस्तके वेबसाइट से भी डाउनलोड कर सकते हैं। क्रम | पुस्तक नाम
कर्ता/ संपादक
भाषा | प्रकाशक 127 | महाप्रभाविक नवस्मरण
साराभाई नवाब
गुज. | साराभाई नवाब 128 | जैन चित्र कल्पलता
साराभाई नवाब
| साराभाई नवाब 129 | जैन धर्मनो प्राचीन इतिहास भाग-२
हीरालाल हंसराज
गुज.
| हीरालाल हंसराज 130 | ओपरेशन इन सर्च ओफ सं. मेन्यु. भाग-६
पी. पीटरसन
अंग्रेजी | | एशियाटीक सोसायटी 131 | जैन गणित विचार
| कुंवरजी आणंदजी | गुज. जैन धर्म प्रसारक सभा 132 | दैवज्ञ कामधेनु (प्राचिन ज्योतिष ग्रंथ)
शील खंड
सं. ब्रज. बी. दास बनारस 133 | करण प्रकाश
ब्रह्मदेव
सं./अं. सुधाकर द्विवेदि 134 | न्यायविशारद महो. यशोविजयजी स्वहस्तलिखित कृति संग्रह | यशोदेवसूरिजी
गुज. यशोभारती प्रकाशन 135 | भौगोलिक कोश-१
डाह्याभाई पीतांबरदास | गुज.. गुजरात वर्नाक्युलर सोसायटी 136 | भौगोलिक कोश-२
डाह्याभाई पीतांबरदास | गुज. गुजरात वर्नाक्युलर सोसायटी 137 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-१ अंक-१, २
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 138 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-१ अंक-३, ४
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 139 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-२ अंक-१, २
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 140| जैन साहित्य संशोधक वर्ष-२ अंक-३, ४
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 141 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-३ अंक-१,२
जिनविजयजी
हिन्दी । जैन साहित्य संशोधक पुना 142 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-३ अंक-३, ४
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 143 | नवपदोनी आनुपूर्वी भाग-१
सोमविजयजी
| शाह बाबुलाल सवचंद 144 | नवपदोनी आनुपूर्वी भाग-२
सोमविजयजी
गुज. शाह बाबुलाल सवचंद 145 | नवपदोनी आनुपूर्वी भाग-३
सोमविजयजी
गुज.
| शाह बाबुलाल सवचंद 146 | भास्वति
| शतानंद मारछता सं./हि एच.बी. गप्ता एन्ड सन्स बनारस 147 | जैन सिद्धांत कौमुदी (अर्धमागधी व्याकरण)
रत्नचंद्र स्वामी
| भैरोदान सेठीया 148 | मंत्रराज गुणकल्प महोदधि
जयदयाल शर्मा हिन्दी । जयदयाल शर्मा 149 | फक्कीका रत्नमंजूषा-१, २
कनकलाल ठाकूर
हरिकृष्ण निबंध 150 | अनुभूत सिद्ध विशायंत्र (छ कल्प संग्रह)
मेघविजयजी
सं./गुज | महावीर ग्रंथमाळा 151 | सारावलि
कल्याण वर्धन
पांडुरंग जीवाजी 152 | ज्योतिष सिद्धांत संग्रह
| विश्वेश्वरप्रसाद द्विवेदी । सं. ब्रीजभूषणदास बनारस 153| ज्ञान प्रदीपिका तथा सामुद्रिक शास्त्रम्
रामव्यास पान्डेय सं. | जैन सिद्धांत भवन नूतन संकलन | आ. चंद्रसागरसूरिजी ज्ञानभंडार - उज्जैन
हस्तप्रत सूचीपत्र हिन्दी | श्री आशापुरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार २ | श्री गुजराती श्वे.मू. जैन संघ-हस्तप्रत भंडार - कलकत्ता हस्तप्रत सूचीपत्र हिन्दी | श्री आशापुरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
274
168 282
182
गुज.
384
376 387 174
प्रा./सं.
320
286 272
142
260
232
160
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाजैनग्रन्थमाला पुष्प ५१
ICATEES
HOLESHEE HEREsshesh
श्री गुलाय- वीर अन्यमाला. रवं तृतीयम्
जैनसिद्धान्तकौमुदी
F φφφφφφφφφφφφφφφφφφφφέ
FESSIFFFFFFFFFFFFFFFFE
(अर्द्धमागधी व्याकरणम्) शतावधानिपण्डितमुनिश्रीरत्नचन्द्रस्वामिविरचिता में
SELECVECE
सेयं
SAREE
-
--
विक्रमपुरवास्तव्याभ्यां भैरैवदानग्येष्ठमल्लाभ्या
स्वमुद्रणालये मुद्रयित्वा
SLEUR
प्राकाशं नीता वीरनि० सं० २४५२ विक्रम सं १९८२ ई० स १९२२ प्रथमावृत्तिः १००० मूल्यं सार्द्धरूवकम रू. १. - ..
apppppppp.spep
ar
Aho ! Shrutgyanam
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Printed At The Sethia Jaur Printing Press
BIKANER Bajpatuna.B.S.R*
Aho ! Shrutgyanam
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
जय लावण्यास नमिता नं.
नयप्रमाणाशितगृढतत्त्वसन्दर्भगर्भितजैनप्रवचनप्रतिपादितार्थजिज्ञासावतां तज्ज्ञानसंपादनाय प्रवचनभाषाज्ञानसम्पादनमावश्यकम् । तज्ज्ञानं च तद्भाषाया व्याकरणं विना यथावदशक्यम् । यद्यपि जनतोपकाराय पूर्वाचार्यैः प्रवचनप्रचारार्थ प्राकृतसंस्कृतगुर्जरभाषासु भाष्यनियुक्त्यवचूरिटीकाबालाक्योधा निर्मिताः । तानि च साधनानि प्रयोधयन्ति प्रवचनानि प्राकृतजनांस्तथापि यद्भाषायां वस्तुस्वरूपं प्रतिपादितं तत्स्वरूपं तभाषायां यथा ज्ञायते न तथा भाषान्तरेषु । ततः प्रवचनभाषाया व्याकरणस्यावश्यकता प्रतीयते।
ननु सन्ति बहून्येल व्याकरणानि-तथाहि-(१)चण्डस्य प्राकृतलक्षणं(२)वररुचेः प्राकृतपकाश:(३)हेमचन्द्रस्य सिद्धहेमसत्काष्टमाध्यायः (४) हृषीकेशनिर्मितप्राकृतव्याकरण (५) त्रिविक्रमलक्ष्मीधरसिंहराजविरचितानि वाल्मीकिसूत्रवृत्तिरूपाणि त्रविक्रमषड्भाषाचन्द्रिकाप्राकृतरूपावताराभिधव्या करणानि (६) वसन्तराजस्य प्राकृतसञ्जीवनी(७)मा.ण्डेयस्य प्राकृतसर्वस्वं (८) भामहस्य षड़भाषाचन्द्रिका(६)दुर्गुगाचायस्य षड्भाषारूपमालिका (१०) षड्भाषामनरी (११) प. इभाषासुबन्तादशः (१२) षड्भाषाविचारः(१३)शेषकृष्णस्य प्राकृतचन्द्रिका (१४)अप्पयदीक्षितस्य प्राकृतमणिदीपः(१५) पाणिनिकृतप्राकृतलक्षणं (१६)प्राकृतमञ्जरी पद्यमयी । एतेषु कामिबिदितानि, कानिचिददितारि, कामिशिदेव.म.दा.
Aho! Shrutgyanam
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
लक्षणप्रतिपादकानि, कानिचिदनेकभाषालक्षणनिरूपकाणि, मर्वेष्वपि मुख्यतया प्राकृतभाषालक्षणनिरूपणमस्ति । तथा चैतेषु याकरणेषु मत्सु किमर्थ नव्यव्याकररचनाप्रयासः? इनिचेच्यते- एतानि प्राकृतव्याकरणानि प्रायोमहाराष्ट्रीपाकृतभाषाया एव लक्षणानि निरूपयन्ति न तु जैनप्रवचनभाषायाः । प्राकृतलक्षणकारं चण्डं विहायान्येषां व्याकरणकाराणां समये महाराष्ट्रीप्राकृतभाषाया एव प्राधान्येन स्वीकृतत्वाद्यदुक्तं दण्डिना काव्यादर्श(१-३५-)" मराष्ट्राशयांभाषां प्रकृष्टं प्राकृतं वितुः” ताचप्रायः सर्वैरपि महाराष्ट्रीप्राकृतभाषाया मुख्यत्वमङ्गीकृत्य व्याकरगारचना कृता। केवलं चण्डकृतप्राकृतलक्षणे काचित्प्राचीनता विशेपश्च प्रतीयते । नव्याकरणमन्यापेक्षयाऽधिकतरं : वचनभाषामनुसरति, तथापि तदनीव न्यूनं, विभक्तिविधानस्वरविधानव्यानविधाननामकप्रकरणत्रयमात्रप्रदर्शितनवनवतिसूत्रैरेव समाप्तिं गतं कारकसमासतद्धितधात्वादीनां तु तत्र किश्चिदपि विधानं नास्ति । हेमचन्द्रहरिणा यद्यपि वररुचिनिर्मितप्राकृतकाशगतमहाराष्ट्रयपेक्षयाऽऽद्यनकारस्य विकल्पेन नकारावस्थानविय नेनाकारात्परस्योद्वृत्ताकारस्य यश्रुतिविधानेन च प्रवचन भाषाजुमारी कश्चिद्विशेषो निवेशितः । विशेषमेनमनुलक्ष्यैव केचित्पश्चात्या विद्वांस एनां जैनमहाराष्ट्रीं कथति नथापि सा प्रवचनभाषात्वं ना. पन्ना प्रव वनप्रयोगाणां केषाश्चित्र निदर्शनेऽपिआर्षप्रयोगा अनियन्त्रिता इति मत्वा सूरीश्वरेण तेषामुपेक्षा कृता न तेषां सर्वेषां लक्षणानि विरचितानि । बौद्ध साहित्य र लमपि पालीभाषायां तडीकाऽपि बुद्धघोषादिभिः पतीभाषाया
Aho ! Shrutgyanam
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३)
मेव विरचिता न तथा जैनसाहित्ये मूलटीकयोरेकभाषात्व यद्यपि भाष्यनियुक्तिनिर्माणसमयपर्यन्तं बौद्धवज्जैनसाहित्यमपि समानभाषानियद्मासीत्परन्तु तत्पश्चाज्जैनाचार्याणां मनसि संस्कृतयुगस्य प्रभावः समुद्भूतस्तन एव मम्म
समप्रभृतिन्यायव्याकरणाद्यनेक संस्कृत ग्रंथानां निमाणेषि प्राकृतभाषाग्रन्थनिर्माणमार्गे न तावदुत्माहः प्रतीनियति तत एव हेमचन्द्रसुरेरपि सर्वानाप्रयोगान रुगृह्य नद्वयाकरणनिर्माण उपेक्षा जाता प्रतीयते । ननु प्रवचनानामपि प्रा. तभाषैव श्रूयते यदुक्तम्
"बालस्त्री मन्दमूर्खाणां नृणां चारित्रकाङ्क्षिणाम् । तेषां सुखावबोधाय, सिद्धान्ताः प्राकृते कृताः ॥ १ ॥
""
टीकायामप्यनेकस्थलेषु " प्राकृतशैल्या चतुषष्ठी प्राकृतत्वाद्रेफागमः" इत्यादिवचनैः सिद्धान्तभाषायाः प्राकृतत्वमेव सिद्धयति तद्व्याकरणानि च सन्नीति चेच्छ्रयतां संस्कृतातिरिक्तानां सर्वासां भाषाणां प्राकृतेति सामान्य नाम. यदुक्तं स्थानाङ्गसृत्रस्य सप्तमस्थाने - "संख्या पाया चेव पसत्था इसी भासिया" पागय (प्राकृत) शब्देन प्रातत्वेनाभिमतानां सर्वासां भाषाणां संग्रहः शौरसेनीमागधी पैशाचीचूल पैशाचिकापभ्रंशादयः सर्वा अपि सामान्यरूपेण प्राकृतमुच्यन्ते विशेषापेक्षायां तु प्रत्येकं पृथक् पृथङनाम्ना व्यवहियते यथा ब्राह्मणक्षत्रियादीनां सामान्यमनुष्यशब्दवाच्यत्वेऽपि ब्राह्मणादयः शब्दाः पृथकपृथग्जातिवाचकास्तथाऽत्रापि ज्ञेयम्.
प्रवचन भाषाया नामधेयविशेषः ? अर्द्धमागधी, आप्राकृतं वा यदुक्तं समवायाङ्गादौ
-
Aho! Shrutgyanam
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
(४)
"भयवं चणं अद्धमागहीए भासाए धम्ममाइक्खइ"
सम०३४, श्रीमदभयदेवमूरिस्तव्याख्यायामित्थं तदर्थ करोति"अद्वमागहीयत्ति-प्राकृतादीनां षण्णां भाषाविशेषाणांमध्ये या मागधी नाम भाषा रसौ लगो मागध्यामित्यादिलक्षणवती साऽसमाश्रितस्वकीयसमग्रलक्षणाऽर्द्धमागधीत्युच्यते" व्याख्याकर्तुः सूरेरयमभिप्राय:- अत्राद्धशब्दोऽसमग्रत्वलक्षकः, यस्यां भाषायां मागधीभाषायाः समग्रलक्षणानि न सन्ति किन्तु कतिचिल्लक्षणानि मागधीभाषायाः कतिचिल्लक्षणान्यन्यभाषाणांसा भाषाऽर्द्धमागधीत्युच्यते।
भगवतीसूत्रवृत्तावपि तमेवार्थ व्यक्तीकरोति श्रीमदभयदेवमूरिः"अद्धमागही भासा भासिन्जमाणा विसिजई" भग०५,४; मागधभाषालक्षणं किञ्चित्किश्चिञ्च प्राकृतभाषालक्षां यस्यामस्ति साऽई मागध्या इति व्युत्पत्त्याऽद्धमागधी. एवमेकअपपातिकस्सूत्रे"अद्वमागहाए भासाए भाति अरिहा धम्म जाद०३४; अदमागह' भासापत्ति रसोलशोमााध्यान दे सन्मागधभाषालक्षण तेनापरिपूर्णा प्राकृतभाका पहला अर्द्धमागधीत्युच्यते” एभ्यस्त्रिभ्योऽवतरणे
दव फलति यद्यत्र किञ्चिन्मागधभाषालक्षणं बहुलं च प्राकृतभाषालक्षणमस्ति साऽर्द्धमागधीभाषा ज्ञेया.
नन्दीसूत्रवृत्तौश्रीमन्मलयगिरिस्ततोपि स्पष्टं वक्ति-अतः "सौ घुसी'ति मागधिकभाषालक्षणात सर्वमपि हि प्रवचनमर्द्धमागधिकभाषात्मक अद्वमागधिकभाषया तीयकृतां देशनाप्रवृत्तेः, ततः प्रायः सवत्रापि मागधिकभाषालक्षणमनुसरणीयम्।
Aho ! Shrutgyanam
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिद्धहैमाष्टमाध्याये श्रीमद्वेमचन्द्रसूरिरपितदेव वक्ति"पोराणमद्धमागहभासानिययं हवइ सुत्तं"
सूत्राणि ह्यर्थरूपेण तीर्थकरोपदिष्टानि सूत्ररूपेण च गगाधर ग्रथितानि यदुक्तं-"अत्थं भासइ अरहा सुत्तं गथति गणहरा निउणं" तीर्थकरस्योपदेशोऽर्द्धमागधीभाषायामिति स्पष्टं तथा गणधराणां सूत्ररचनाऽपि तस्यामेवार्द्धमागधीभा. पायां भवति । यत्तु तीर्थकरगणधराभ्यां सूत्रेष्यर्द्धमागधीमाषायां रचितेष्वपि सूत्रलेखनकालपर्यन्तं तानि सूत्राणि न तदवस्थानि किन्तु तत्परिवर्तन सम्पन्नं तथा च तद्भाषापिपरिवृत्तेत्ति वदन्ति केचित्तत्तु न सम्यक साभिप्रायमेकाक्षरपरिवत्तनेऽपि जैनाचार्या महत्पापं स्वीकुर्वन्ति “हीणक्खरं अचक्खरं पयहीण"मित्यादिना हीनाक्षरादिपाठे ज्ञानातिचारा दर्शिताः, ज्ञानातिचाराश्च ज्ञानावरणीयादिकमबन्धहेतव इत्यक्षरपरिपतनेऽप्येतावान् दंषस्तदा भावपरिवर्तने भाषापरिवर्तने तु महान् दोषः परमेष्ठिमंत्रमात्रस्य भाषापरिवर्त्तने सिद्धसेनदिवाकरस्य गुरुभिर्महत्प्रायश्चित्तं दत्तमिति वार्ताऽऽघालं प्रसिद्धा, तत्तत्कालीनाचार्यपरम्परायाः स्खलनयोचारणापाटवेन च तत्परिवर्तनं जातमित्यपि वक्तुं न शक्यते पूर्वधारिणामाचार्याणामस्मदाद्यपेक्षयाधिकबुद्धिपाटवात् । प्रमादे न कस्यचित् स्खलनासम्भवे न सर्वेषां स्खलनातादृश स्वल्पस्खलनया पाठान्तरसम्भवेऽपि सर्वथा भाषायाः परिवतनमशक्यं, भाषापरिबत्तनं तु तदेव स्याद्यदि स्त्राणां भापान्तरमनुवादो वा कृतःस्यात्तथा सतितेषां ग्रंथान्तरत्वे सम्पने मत्रत्वमपगतं स्यात् । न चेष्टापत्तिः प्रामाण्यभङ्गादतिशघज्ञानिनां वचनानामेव प्रामाण्यस्वीकारात् । न चार्षभाषायां
Aho ! Shrutgyanam
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
मागध्याः समद्वितीयांशाभावान्मागध्या अद्वमिति व्युत्पश्याशिनः ममासो न स्यात् " अंई नपुंसकम्" रारा। इनि पाशिनायसूत्रेण "समेंशेऽई न वेत" ३.११५४। इति गिद्धहैमन्त्रेण च समांशवाचकाद्धशब्दस्यैव नपुंसकत्वपूर्वजिपान्यांश्च विहितत्वादिति वाच्यम् । आषभाषायां प्रायो मागवीभाषायाः समद्वितीयांगत्वमस्त्येव तन्निणयो निम्न. दर्शितरीत्या शास्त्रालापकप्रयोगानुसारेण कलव्यस्नथाहि"एयावति सव्वावंति लोगसि कम्मसमारंभाजाणियत्वा भवंति" आचा०प्र० श्रु०१, १, १२; अत्र 'एयावंति सव्वाचति लोगसि' एते त्रयः शब्दा मागवीभाषालक्षणाश्रिताः पश्चिमास्त्रयः शन्दा महाराष्ट्रीप्राकृतलवाणाश्रिताः । से की. डं वा पयंगं वा कुंथु वा पिपीलिय वा हत्यसि वा पायसि वा बाहुसि वा उसंसि वा उदरंसि वा सासरिया बस्यसि वा पडिग्गहसि वा कंबलंसि वा पायपुच्छणसि वा रयहरणसि वा गुच्छगंसिया दंडगंसि वा पीढगंसि वा फलासिया सेजसि वा सथारममि वा नहप्पगारे उवगरणजायलिवा" दस०४; अत्र सप्तम्यन्ताः सर्वेपि शन्दा मागवाभाषाश्रिताः, महाराष्ट्रीयाकृताश्रितास्तु पंचषा एव ।
"अकुमारभूए १ जे २ केई ३ कुमारभूए४ त्तिहं वए। इत्थीहिं गिद्धे ५ वसए महामाहं पकुव्वइ । सम०३० ।
अस्मिन्पये-एकारान्ताः प्रथमैकवचनान्ताः पञ्च राब्दा मागधीभाषालक्षणाश्रिताः शेषा महाराष्ट्रीसाधारणाः । इदं तु चिन्त्यमत्र मागधीशब्दः प्राचीनमागधीभाषावाच को ज्ञेयः, हे. मचन्द्रमरिणा प्राकृतव्याकरणे मागधीप्रकरणे या मागधी भाषा दर्शिता सा तु नाटकादिषु प्रयुक्ताऽर्वाचीनमागधी ज्ञातव्या
Aho ! Shrutgyanam
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
(७)
वस्तुतस्तु अर्द्धमागधीशब्दोन भाषाश्रितः किन्तु देशाश्रितः, तथाहि- मगधदेशस्याईम मगधः, अाईमगधस्य भाषा अर्द्धमागधी शूरसेनमगध्देशयोरन्तरालप्रदेशे या भाषाभाष्यमाणाऽऽसीत्साऽर्द्धमागधी। यदुक्तं निशीथचूर्णीश्रीजिनदासमहत्तरेण "मगहद्धविसयभासानिबद्धं अद्धमागह" श्रीमार्कर डे. यमहर्षिणा प्राकृतसर्वस्वे तदेवोतं-"शौरसेन्या अदूरत्वादियमेवार्द्धमागधी' अर्थात् शूरसेनदेशस्य भाषा शौरसेनी, मगधदेशस्य भाषा मागधी,मगधशूरसेनमध्यभागस्य भाषाऽर्द्धमागधी । पालीभाषावत् स्वतंत्रेयं भाषा । बहुलांशेन पालीसंदृशा स्वल्पांशेन भिन्ना। पालीभाषायां यथा बौद्धसाहित्यं तथाऽर्द्धमागधीभाषायां जैनधर्मस्य पुरातनसाहित्यं । पालीभाषानिबद्धं बौद्धसाहित्यं यथाऽद्यावधिपालीभाषायामेवावतिष्ठते तथाऽर्द्धमागधीनिबद्धं जैनसाहित्यमद्यपर्यन्तं तस्यामेव भाषायामवतिष्ठते । भेदस्त्वयं यहोद्धस्त्राणां टीका अपि पालीभाषायामेवासन् तेन तस्या अद्यावधि तथैव प्रचारो. ऽनेकानि च व्याकरणानि विद्यन्ते ऽद्धमागधीभाषायां जैनसूत्राणां टीका न निर्मिता जैनाचार्येस्तेन तस्याः प्रचारोन तथा नापि तस्या एकमपि व्याकरणं विद्यते । ___यत्तु भरतेनोक्तं राक्षसीष्ठिचेटानुकादेरर्द्धमागधी' यथा अजविणोशामिणीए हिलियादेवीए पुश्नघडुक्क अशोए ण उवशमदि"इयं नाटकादिषु प्रयुक्ताईमागधी जैनसाहित्यनिघद्धार्द्धमागधीतोऽतीव भिन्नाऽर्वाचीन च स्पष्टतया प्रतीयते। तथा च मागधीवर्द्धमागध्यपि प्राचीनाऽर्वाचीनेति भेदव्यमापन्ना।
चत ।
Aho! Shrutgyanam
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
(८)
अर्द्धमागधीमहाराष्ट्रीप्राकृतयोर्भेदः अधुना महाराष्ट्रीतोऽर्द्धमागधी भाषा कियतांशेन कक भिन्नेति प्रदर्श्यते. १. महाराष्ट्रयां नकारस्य सर्वदा णकारोजायतेऽर्द्धमागध्यां तु नकारणकारौ दावपि. यथानाईयमटुं न य आगमिस्सं अटुं नियच्छन्ति तहागया उ। आचा०१.२.३.११७; "छणं छणं परिणाय लोगसन्नं च सव्वसो"
आचा०१.२.३.१०३ २ महाराष्ट्रीप्राकृते व्यञ्जनलोपे सत्युत्तस्याकारस्याकार एव श्रूयतेऽर्द्धमागध्यां तु यकारश्रुतिः, यथा-- सं० अ०
म०प्रा० अवतरणं अवयरणं अवसरणं इंद्रजालं इंदयालं
इंदालं ३. म. प्राकृते क ग च ज त द प य वेत्यक्षराणामसंयुक्तानादिभूतानां लोपो भवति,अर्द्धमागध्यां तु ककारस्य गकारयकारौ ग चजतदानांयकारोऽपि पकारस्यातपादिगणपठितेष्वेव वकारः, यथा--.. सं० अ०मा०
म० प्रा० अधिकरणं अहिगरणं अहिअरणं व्याकरणं वागरणं वापरणं जगत् जगं,जयं
सोचं,सोयं सोधे आतपः (आतवो आअयो
आयवो
ज
शौचं
Aho ! Shrutgyanam
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
अर्द्धमागधीजैनमहाराष्ट्रीप्राकृतयोर्भेदः
अकारान्तपुंल्लिङ्गविषये१ अर्द्धमागध्यां प्रथमैकवचनेऽकारान्तनाम्नो रूपये भवति. प्राकृते रूपमेकमेव भवति, यथा__ अ० मा० प्रा०
जिणे जिणो. जिणो. १-१ २ द्वितीयाबहुवचनेऽर्द्धमागध्यामेकारान्तमेकमेव रूपं भवति, प्राकृते तु रूपद्रयं यथा
अ० मा० प्रा०
जिणे जिणा जिणे २-३ ३ तृतीयाबहुवचनेऽर्द्धमागध्यांरूपवयंप्राकृते तुसानुनासिकाधिक्येन रूपत्रयं भवति. यथाअ० मा०
प्रा० जिणेहि जिणेहिं, जिणेहि जिणेहिं जिणेहि- ३-३ ४ पञ्चम्येकवचनेऽर्द्धमागध्यां रूपयं बाहुल्येन, कचिच्च रूपत्रयं भवति, प्राकृते तु रूपषटकं यथाअ० मा०
प्रा० जिणाओ जिणा । जिणत्तो जिणाओ जिणाउ
कचित् जिणाहि जिणाहि जिणा जिणाहितो.५-१ ५ पञ्चमीबहुवचनेऽर्द्धमागध्यां रूपमेकमेव भवति , प्राकृते तु रूपनवकं भवति यथा
अ० मा० प्रा० जिणेहितो- जिणत्तो जिणाओ जिणाउ
३ जिणाहि जिणेहि जिणाहिंतो जिणेहितो जिणामुंती जिणेसुंतो ५३
Aho ! Shrutgyanam
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१०)
६
सप्तम्येकवचनेऽर्द्धमागध्या रूपत्रयं प्राकृते च रूप द्वयं भवति यथाअ० मा०
प्रा० जिणंसि जिणगिम जिणग्मि जिणे
जिणे,
७-१
न्तमतिरत्ययान्तशदानां जयमा छेतीयातृतीयाषष्ठीविभक्तिषु किंचिद्विशिष्टरूपाणि भवन्ति,तथाहिए०व०
ब०५० भगवं, भगवंतो। भगवंतो। मतिम, प्रतिमंतो मतिमंतो
भगवंतो:
मतिमतो भगवता, भगश्याः
मतिमता - ष० भगवतो, भगवो
प्राकृते स्वयं विशेषो न दृश्यते ८ अर्द्धमागध्यां जसादिशब्दानांततीयाषष्ठीसप्तमीषु विशिष्टरूपाणि भान्ति; तथाहि
ए०व० जससा, मासा, क्यसा, कायसा, तेयसा, चक्खुमा, जोगसा, पन्नसा, बलसा,
जससो, मणलो, स० मणसि इत्यादि, प्राकृते त्वेतानि रूपाणि
न दृश्यन्ते ९ कम्मधम्मशब्दयोस्तृतीयैकवचने कम्नुणा धम्नुणा
Aho! Shrutgyanam
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
इतिरूपे अर्द्धमागध्यां भवतः, प्राकृते तु न दृश्येते १०. रायशब्दस्य संबोधनैकवचने हे रायमिति रूप. मर्द्धमागध्यां दृश्यते न तु प्राकृते ।
इकारान्तपुंल्लिङ्ग ११ प्रथमाबहुवचनेऽद्धमागध्यां रूपवयं भवति प्राकृते तु रूपचतुष्टयं, तथाहिअ०मा०
प्रा० इसिणो इसी इसिणो, इसी, इसओ, इसउ.
प्रा०
१२ पञ्चम्येकवचनेऽर्द्धमागध्यां रूपयं प्राकृते तु रू.
पपञ्चकम्अ०मा० इसिणो, इसीओ इसिणो, इसित्तो, इसीओ,
इसीउ, इसीहितो पञ्चमीबहुवचनेऽपि प्राकृते रूपाधिक्यम्अ०मा०
प्रा० इसीहिन्तो, इसित्तो, इसीओ, इसीउ,
इसीहिन्तो, इसीसुन्तो १४ सप्तम्येकवचनेऽर्द्धमागधीसत्कं 'इसिसि' रूपं प्रा. कृते नास्ति।
उकारान्त पुंल्लिो १५ प्रथमाबहुवचने पञ्चम्येकवचनबहुवचनयोः सप्त
म्येकवचने चेकारान्तवत्तारतम्यम्, १६ बहुशब्दस्य प्रथमाबहुवचनेऽर्द्धमागध्यां जायमा. नं घहवे इतिरूपं प्राकृते नास्ति,
Aho ! Shrutgyanam
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्वनामशब्देषु १७ सप्तम्येकवचनेऽर्द्धमागध्यामिमकशब्दाभ्यामेव "रिंस' प्रत्ययः प्राकृते तु सर्वेषु सर्वानामशब्देषु 'सि' प्रत्ययः, १८ कजतइमशब्दानां तृतीयैकवचने प्राकृते किणा जिणा तिणा इमिणा इतिरूपाणि दृश्यन्तेऽर्द्धमागध्यां
तु तन्नास्ति. १९. तेषामेव षष्ठयेकवचनबहुवचनयोः प्राकृते कास, जास, तास इति रूपाणि दृश्यन्तेऽर्द्धमागध्या तानिन
सन्ति । २० कशब्दस्य पञ्चम्येकवचने 'किणो' इतिरूपं प्रा. कृते विद्यतेऽर्द्धमागध्यां नास्ति. २१ षष्ठ्येकवचने से इतिरूपं तशब्दस्यैवार्द्धमागध्यां
दृश्यते प्राकृते त्विमैतशब्दयोरपि. २२ अमुशब्दस्य सप्तम्येकवचने अयम्मि इयम्मि इ. ति रूपद्धयं प्राकृते दृश्यतेऽर्द्धमागध्यां तु न ।
अम्हतुम्हशब्दयोः । २३ अनयोः शब्दयो रूपेषु महान भेदोऽस्ति,तुलना. थे तयो रूपाणि प्रदर्श्यन्तेअ० मा०
प्रा० प्र० ए० हं आहे, नि,अम्मि,अम्हि,हं,अहं,अहयं, प्र० ब० अम्हे, वयं, अम्ह, अम्हे, अम्हो, मो,
वयं, मे, द्वि०ए० मे,मं,मम,ममं। णे, ण,मि,अम्मि,अम्ह,म
म्ह, मं, ममं, मिमं, अहं।
११
Aho ! Shrutgyanam
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१३)
द्वि०० णो, अम्हे अम्हे, अम्हो, अम्ह, णे. तृ०ए० मया,मए. मि, मे, ममं, ममए, ममाइ, मइ,
मए, मयाइ, णे. तृ०५० अम्हेहिं अम्हे हि, अम्हाहि (हिं)अम्ह,
अम्हे, णे. पं०ए० प्रमाओ, ममाहितो। मइणो, मइत्तो, ममत्तो,
महत्तो, मज्झत्तो, मईओ, ममा
ओ, महाओ मज्झाओ, मईउ, ममाउ, महाउ, मज्झाउ, ममाहिमहाहि, मज्झाहि,मईहिंतो, ममाहितोमहाहिंतो, मज्झाहिं.
तो, मई, ममा, महा, मज्झा. पं०५० अम्हेहिंतो।ममत्तो, अम्हत्तो, ममाओ, अम्हाओ
ममाउ,अम्हाउ, ममाहि, अम्हाहि, ममेहि अम्हेहि, ममाहितो, ममेहितो,अम्हाहिंतो अम्हे. हिंतो,ममासुंलो,ममेसुंतो,
अम्हासुंतो. अम्हेसुंतो. ष०ए० मम, ममं, मज्झ, , मे, मइ, मम, मह, महं, मज्झ'
मज्झं, महं, मे, मज्झं, अम्ह, अम्हं प०५० अम्हें, णे, अस्साकं णे, णो, मज्झ, अम्ह, अम्हं, अम्हाणं
अम्हे, अम्हो, अम्हाण-णं, ममाण-णं, महाण-णं, मज्माण-णं
Aho ! Shrutgyanam
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१४)
स० ए०ममंसि, मम्हि । मइ, मि, ममाइ,मए, मे,
अम्हम्मि, ममम्मि, मह म्मि, मझम्मि, अम्हरिंस, ममरिस, महरिंस,
मज्झस्सि, इत्यादि । स०प० अम्हेसु। अम्हसु (सुं) अम्हेसु
(सुं) ममसु (सुं) ममेसु (सुं) महसु (सुं) महेसु (सुं) मज्झसु
(सुं) मज्झेसु (सुं) २६ एतावानेव भेदस्तुम्हशब्दरूपेष्वपि विस्तरभयान्नेह
रूपाणि लिख्यन्ते तुलनां चिकीर्षुभिस्तत्तयाकरणे निरीक्षणीयम् ॥
स्त्रीलिङ्गविषये स्त्रीलिङ्गप्रथमाद्वितीयाबहुवचने प्राकृते रुपनयमद्धमागध्यां रुपद्वयं भवति तथाहिअ०मा० प्रा० मालाओ, माला। मालाओ, मालाउ, माला बुद्धीओ, बुद्धी । वुद्धीओ, बुद्धीउ, बुद्धी घेणूओ, धेणू धेगूओ, घेणूउ, धेगू णईओ, गई गईओ, णईउ, णई (गईमा)
वहूओ, बहू । वहूओ, बहूउ, बहू, २८ तृतीयाषष्ठीसप्तम्येकवचनेऽर्द्धमागध्यामेकैकमेव
रूपं भवति प्राकृते तु रूपचतुष्टयं भवति तथाहि
Aho ! Shrutgyanam
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
'प्र०मा०
प्रा. तृष-स० मालाए। मालाअ,मालाआमालाइ, मालाए १."". बुद्धीए, बुद्धीअ, बुद्धीआ, बुद्धीइ, बुद्धीए "," . घेणूए । धेगूअ, धेआ, घेणूह, घेणूए
गाईए । णई अ, णईआ, गाईइ, णईए
वहूए । बम, बहूमा, वहूद, बहुए १९ पञ्चम्या एकवचनबहुवचनयोः प्राकृते रूपाणामा
धिक्यं पुल्लिङ्गावदेवप्रत्ययानामाधिक्यादर्द्धमागध्यांतु
रूपमेकैकमेव । ३० कजतशब्दातिरिक्त सर्वनामशब्देषु स्त्रीलिंगे प्रा. कृते कश्चिद्विशेषो नास्ति, अर्द्धमागध्यांतु पष्ठीबहुपचने
'सव्वासिं' इति विशेषरूपं विधते. ३१ कजतशप्दाना स्त्रीलिङ्गेषकरचने प्राकृते कि..
स्सा, कास, जिस्सा, जास, तित्सा, तास, इति रूपाणि दृश्यन्तेऽर्द्धमागध्यां तु तानि रूपाणि न सन्ति ३२ । इमराब्दस्य षष्ठयेकवचने 'इमीसे, रुसम्येकव. चने इमीसाए, रूपमर्द्धमागध्यां दृश्येते प्राकृते तुन वि. चते।
नपुंसकलिङ्गे३३ प्रथनाद्वितीयैकवचन इकारान्तोकारान्तयोरर्द्धमा गध्या रूपमेकमेव दृश्यते प्राकृते तु वेअ०भा०
मा० दहि, दहिं.
महु, महुं ३४ प्रथमाद्वितीयाबहुवचनेऽर्द्धमागध्या तृतीयं रूपं
दहि
Aho ! Shrutgyanam
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
निरनुनासिकं प्राकृते तु सानुनासिकमस्ति तशाहि
अ०मा० वणाणि वणाई वणाइ वणाणि, वणाई, बणाई, दहीणि दहीहं दहीद, दहीणि, दहीहं, वही महणि, महई, महइमहणि महूई महूहूँ
कारकविषये३५ प्राकृते सप्तम्याः स्थाने द्वितीयाविधानं कृतमार्षे
तु तृतीयापि दृश्यते, यथा "तेणं कालेणं तेणं समएणं" "जेणामेव सेणिए राया तेणामेवोवागच्छह" ३६ अर्द्धमागध्यां कचित्क) चतुर्थी दृश्यते यथाके पुट्विं गमणाए के पच्छा गमणाए. (गमनकर्तेत्यर्थः) प्राकृते ताहशः प्रयोगो न दृश्यते. ३७ मझमज्झेणशब्दयोगे द्वितीया षष्ठी सप्तमी था.
ईमागध्यां दृश्यते यथा 'नयरस्स मज्झमझण' 'नयरं मझमझण' 'नयरे मज्झमझेण' प्राकृते तथा नास्ति'
समासविषये ३८ तमुकाए णं भंते केमहालए....... "एमहालए
णं गोयमा! तमुक्काए पण्णत्ते इत्यादिप्रयोगेषु केमहालए एमहालए इति समासः प्राकृतव्याकरणेन न सि
व्यति। ३९ प्रजहण्णमणुकोसो, अदुक्खममुहा, अंगमंगाइं, सामाइयमाझ्याई, खंधारो, पाओवगमणं पुब्बिपि, पुव्वंपि, आगन्तगारं आगन्तारं, अयं संधी अयमेयारूमे, इमेयारधे, जसोकामी, जसोचंदो, प्रयोकवलं अयो
Aho ! Shrutgyanam
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुंभी, तवोकम्म, आगापाणू, इत्यादयोऽर्द्धमागधीप्रयोगाः प्राकृतव्याकरणेन न सिद्धयन्ति।
तद्धिते ४० बहुतराए, अप्पतराए, पुरच्छिम, पुरथिमं पचच्छि
मं, पचत्थिम, परज्झो (पराधीन इत्यर्थः) वण्णवं, पण्णवंतो, भगवं, भगतो, आउसो, पाउसंतो, गोमी, गोमिणी, सहदइ, वुसिमन्तो, दोसिणो, किमिणो, रइला (रजस्वला) अोयंसी, ओयस्सी, धचंसी, बच्चस्सी, कोलुगं (कारुण्यमित्यर्थे) पारेवच्चं, प्राहेवचं, कीसो, केसो, कीरिसो, (कीदृश इत्यर्थ) दोचं, सञ्चं, जाए, पगामाए, केवचिरं, केवचिरं, जामेव, तामेव, जेणामेव, तेणामेव, इत्यादयः शब्दा अर्द्धमागध्यां प्रसिद्धास्तद्धितसिद्धाः प्राकृते तु न दृश्यन्ते ।
धातुप्रत्ययविषये. १ अर्द्धमागध्यां गणत्रयविभागप्रदर्शनेन द्वितीयगणपलितानामेकारविकरणप्रत्ययः तृतीयगणपठितानां तु धिकस्पेनकारविकरणः प्राकृते तु सर्वेषामकारान्तधातूनामेकारविकरणः तेन गच्छेइ गच्छेसि इत्यादिरूपाणि प्रा. कृते भवन्ति नत्वर्द्धमागध्याम्। २ वर्तमानकालेऽर्द्धमागध्यां त्रिष्वपि पुरुषेषु एकैक रूपं प्राकृते रूपाणामाधिष्यं तथाहि
प्र०मा० प्र०ए० गच्छ गच्छद गच्छए प्र०२० गच्छन्ति । गच्छन्ति, गच्छन्ते, गछिरे म०ए गच्छसि गच्छसि, गच्छसे.
प्रा०
Aho ! Shrutgyanam
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
मध्य
गच्छद गच्छ. मि
उ०ए
उ०च० गच्छामो
J
(१८)
गच्छित्था
। गच्छह, गच्छामि, गच्छमि.
गच्छामो, गच्छिमो, गच्छमो
गच्छामु, गच्छिम, गच्छमु गच्छाम गच्छिम, गच्छम,
३
आज्ञा मागच्यां मध्यमपुरुषैकवचने उच्द्राहि गच्छ इति रूपद्वयं भवति, प्राकृते तु गच्छसु, गच्छ हि गच्छ इतिरुपत्रयं भवति । उत्तमपुरुषैकवचनबहुवचनयोः प्राकृने वर्तमान कालव बाहुल्यम्.
भूतकालेऽर्द्धमागध्यां त्रिष्वपि पुरुषेषु वचनयोरेnarasi भवति यथा 'गच्चिसु' प्राकृते तु स्वरान्तवातोः सोहीही अप्रत्ययाः व्यञ्जनान्तवातोरी अप्रत्वयो, यथा-होसी, होहो होहीअ, गच्छीअ.
भविष्यदर्थेऽर्द्धमागध्यां त्रिष्वपि पुरुषेषु सहिमत्ययौ त्यादिपरौ भवतः, प्राकृते तु प्रथममध्यमपुरुषयोर्हिप्रत्यय एव स्यादिपरो न तुझ्सप्रत्ययः ।
वर्तमानोतमपुरुषैकवचन बहुवचनयोरर्द्धमागध्यामधातोः असि, मि, मो इति रूपाणि भवन्ति, प्राकृते तुम्हि व्हां म्ह इति रूपाणि भवन्ति,
9
ሪ
न कालेऽसवालो र मागच्यां आसी, आसिमो इत्यादि रूपाणि भवन्ति प्राकृते तु आसि, अहे सित्तिरूपाणि अकासि, अकारिस्सं, त्र्यकरिंतु, अभविसु अतरिंसु भुवि, भुवी, लहित्य, अनुसासमि, होत्था, हुत्था, आहंसु, अञ्यवी, आधं, धेच्छिइ, च्छी, समुच्छिहिन्ति, संध्याति, पीडाइ, इत्यादयः प्रयोगा ऋद्धमागध्यां
Aho! Shrutgyanam
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१९) प्रसिद्धाः प्राकृते न दृश्यन्ते. ६ भावकर्मणोरर्द्धमागध्यांसामान्यतइज्जप्रत्ययोभ. पति, प्राकृते विजे अप्रत्ययो भवतः अ०मा०
प्रा० पहिजइ
पढीअइ, पहिजइ, १० करधातोरद्धमागध्यां भावकम गोः कन्जइ कीरह
इत्यादिरूपाणि दृश्यन्ते प्राकृते तु न. ११ संबंधार्यकृदन्ते प्राकृते 'तुआण' प्रत्ययो भवति
सोऽर्द्धमागध्यां न दृश्यते. प्राकृत इअ प्रत्ययो भवति तत्स्थानेऽर्द्धमागध्यामियाप्रत्ययोपि भवति. कचित् तु प्रत्ययो भवति यथा चइत्तु, सरित्तु इत्यादि प्राकृते तु
तादृशरूपाणि न सन्ति. १२ सोचा, पेचा, लद्धं, लद्धृण, दिसा इत्यादीनिस. * बंधार्थकृदन्तरूपाणि प्राकृते न दृश्यन्ते. १३ अर्द्धमागध्यां हेत्वर्थकृदन्ते 'त्तए' प्रत्ययो भवति __ यथा 'करित्तए वागरित्तए, स प्राकृते न दृश्यते. १४ अर्द्धमागध्या भूनार्थ "पल्हत्थे वोचत्थो कडो (कृ
तः.) अणुडागयं, छहियं (छि) परिखुडो, संखुडो, ऊसढो ऊसडो" इत्यादयः शब्दाःसिद्धास्ते प्राकृतेन सिद्धयन्ति १५, सिद्धहैमाष्ठमाध्यायचतुर्थपादस्य द्वितीयसूत्रादारभ्य षापश्चाशत्तमनपर्यन्तं ये धात्वादेशा दर्शिताःप्रा. कृतभाषायां तेषु स्वल्पा एवादेशा आर्षे प्रयुक्ता, यहुलास्तु न सन्त्येव तथाहि कथधातादेशादेशा विहितारतेषु नवादेशानामेकोपि प्रयोगोऽर्द्धमागध्यां नास्ति । एवं. धात्वन्तरेष्वपिज्ञेयमतिविस्तरभयान्नेह प्रपञ्च्यते. इत्थं
Aho! Shrutgyanam
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२०)
महाराष्ट्रीजैनमहाराष्ट्रीप्राकृतभाषातोऽर्द्धमाग ध्या भेदः स्पष्टः प्रतीयते तथा च तद्भाषायाः स्वतन्त्र व्याकरणेनावश्यं भवितव्यमिति मनोरथो मनसि कियता कालेनासीदर्द्धमागधी कोष निर्माणानन्तरं स दृढतरोऽभवत्तावतोदारचित्ताग्रणीश्रीमदगर चंद भेरौदानश्रेष्ठिवराणां राजस्थानान्तर्गतविक्रमपुर (बीकानेर) निवासिनां तस्मिन् कार्य प्रेरणा जाता तदुत्साहितो मैथिलपण्डितश्री यदुनाथमिश्रस्य साहाय्येन गहनमप्येतत्कार्य मानवकेन पारयितुं समर्थोऽभवम् ।
इयं भाषा संस्कृतमूला वा स्वतन्त्रेति विमशस्तु नेह क्रियते प्राकृतपाठमालाया उपोद्घाते विस्तरेण तचिन्तनातचैव प्रेक्षावद्भिर्निरीक्षणीयम् ।
संस्कृत सिद्धान्तकौमुद्यनुसारिशैली विशिष्टत्वाज्जैनागम भाषालक्षणप्रदर्शनद्वारा जैन सिद्धान्तानां कौमुदीवत्प्रकाशकत्वाच्चास्य व्याकरणस्य जैन सिद्धान्तकौमुदीति नामधेयमुखि - तमेव प्रतिभाति.
प्राय आगमोदयसमितिमुद्रित जैनसूत्राणामर्द्धमागधीकोषस्य चाधारेणास्य रचना समजनि । यद्यप्यन्यापेक्षया स मितिमुद्रणं संशुद्धं विद्यते परन्तु कालप्रवाहेण लेखकानां स्खलनया सूत्रेष्वनेकानि पाठान्तराणि जातानि - त्थकारच्छकारयोः सादृश्येन कचित् पुरत्थिमः कचित्पुरच्छिमः, कचिदत्थिवेपणा, कचिदच्छिवेयणा, ग्गगाक्षरयोः सादृश्येन sorts पडिगाड इत्याद्यनेकानि संदेहस्थानानि सन्ति तास्थलेषु कचिद्यथामति निर्णयः कृतः कचित्तृभयपाठः
समाहतः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२१)
अल्पश्रमेण विद्यार्थिनां बोधो यथा स्यात्तथाविधशैली समादरेणात्र प्रकृतिप्रत्ययादिविभागः स्वीकृतः ।
सूत्रेषु शब्दानां धातूनां व प्रयोगा यथा यथा दृष्टास्तथा तथा ते साधिताः । गवादिशब्दानां सर्वविभक्तिरूपाणि सूत्रे नोपलभ्यन्ते तेन यावन्ति रूपाणि लब्धानि तावन्त्येव साधितानि केषांचिदनुपलब्धान्यपि रूपाणि व्याकरणान्तरानुसारेण साधितानि ।
यद्यप्येतद्वयाकरणरचनायाः प्राथम्यान्नव्यत्वात्संभवोऽस्ति खलनायाः तथापि सहृदया विद्वद्वरा हितबुद्धया सूयिन्ति मां चेत्तत्तत्खलनां तदा द्वितीयावृत्तीत संशोवनं भविष्यति सुज्ञेषु किं बहुना !
शान्तिः
शान्तिः
ॐ शान्तिः स्थल - मोरबी. वि०स० १६८२॥ १६.८२ कार्तिक शुक्ल त्रयोदशी
मुनिरनचन्द्रः
Aho! Shrutgyanam
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
शुद्धिपत्रम १. पं० अशुद्धिः ३०
इमस्त मोतोऽयम् २११४७ इस सोतोऽयम् २१०४७ ३० कविहितारितोडोः २।३१४५ कादिहितोरितो डओ १७७ डस्येऽख हर्थिध वा ३।३।२८ सडकंख हश्च वा १८२ वरस्य वासस्ते ती ३४३३५२ घरसस्य वासस्ते तो २३९२ १२ १८ भोजिण
भोजिणा ३५ १० भादीत हस्सोमि
आदी होमि ३५ ११०प्राकारेकारयोः
पाक रेकारोकाराणाम् ३६ ४.मेरादीयम्
मेगदीदयः ३६ ५०दीकार.य
दीकारकारचा ३८ ५परस्यादितोडे
परयारदितोर्ड १९५ सू० ४४।११६
९. ११५ २२ .४४११४
सू०४।४।११३ १८९ स० ४।४।११५
सू० ४।४।११४ २२१ ९.४|४|११८
सू०४।४।११७ १२३वा० (भागमनमाभ्यामित्ये. नागमनमायामित्येकारविकल्प
कारविकल्पे) १२३ खादानां तौ ४४ा२६ खादीनां तो २६
ण तन्वेषु घेत् ॥३३॥३१॥ तत्तणत धेषुघेत्।३।३।३१ गिराहधातोरतंतूण गिरहयातोहससूण.
७७
Aho ! Shrutgyanam
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
* ॐ नमो वीतरागाय * शतावधानिपण्डितप्रवरमुनिश्रीरत्नचन्द्रस्वामिविरचिता
जैनसिद्धान्तकौमुदी [अर्धमागधीव्याकरणम्
पूर्वार्द्धम् प्रणम्य श्रीमहावीरं मोक्षमार्गप्रकाशकम् । क्रियते तत्त्वबोधाय जैनसिद्धान्तकौमुदी॥१॥
अथ संज्ञाप्रकरणम् अ आ इ ई उ ऊ ए ओ स्वराः॥ १।१।१॥ एते स्वरसंज्ञाः स्युः॥ क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व सहा
व्यञ्जनानि ॥ ११॥२॥ इमे वर्णा व्यञ्जनसंज्ञकाः। तत्र कादिङान्ताः कवर्गः । चादिनान्ताश्चवर्गः। टादिणान्ता ष्टवर्गः। तादिनान्तारतवर्गः। पादिमान्ताः पदर्गः।
अ इ उ ह्रस्वाः ॥११॥३॥ एते त्रयो हस्वसंज्ञा भवन्ति ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२)
सेठिया ग्रन्थमाला
आ ई ऊ दीर्घाः ॥११॥४॥ एते त्रयो दीर्घसंज्ञकाः॥
वोपरि बिन्दुरनुस्वारः॥११॥५॥ वर्णोपरि विद्यमानो बिन्दुरनुस्वारसंज्ञको भवति ॥
स्वराणामन्त्यष्टिः ॥१॥१६॥ स्वराणांमध्ये योऽन्त्यः स टिसंज्ञः स्यात् ॥
अन्त्यात्पूर्व उपधा ॥१॥१७॥ अन्त्यवर्णात्पूर्वो वर्ण उपधासंज्ञः स्यात् ॥
अप्रयुज्यमानः सफल इत् ॥११॥८॥ प्रयोगेष्वप्रयुक्तः किञ्चित्कार्य विधातुमुपात्तो वर्ण इत्संज्ञः स्यात् ॥
डः प्रत्ययादिः ॥११॥९॥ प्रत्ययस्यादि कार इत्संज्ञः स्यात् ॥
इतोलोपः ॥४।४।६०॥ इत्संज्ञकस्य लोपः स्यात् ॥
डिति टेः ॥४॥४॥६॥ डिति परे टेर्लोप: स्यात् ॥ स्वरानन्तराणि व्यञ्जनानि संयुक्तम् ॥१॥॥१०॥ बहुवचनमनेकार्थम् । स्वराव्यवहितयोर्व्यञ्जनयोर्व्यञ्जनानां वा संयुक्तसंज्ञा स्यात्॥
॥ इति संज्ञाप्रकरणम् ॥ १ ए ओ इत्येतयोर्दीवत्वेऽपि फलाभावादीर्वसंज्ञा न कृता ग्रन्यकत्री।
Aho! Shrutgyanam
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
अथ परिभाषाप्रकरणम् ॥ आदेदोतामदिदुतो ह्रस्वाः ॥ १|१|३५ ॥
तकार उच्चारणार्थः । हस्वादेशो विधीयमान आकारस्याकार एकास्येकार प्रकारस्योकारो बोध्यः ॥ अदिदुतामादेदोतो वृद्धिः ||१|१|३६||
अकारेकारोकाराणां वृद्ध्यादेशो विधीयमानः क्रमादाकारैकारौकारा ज्ञेयाः ॥
अदाताविदतादूतौ सवर्णो ॥ १|१|३७|
सवर्णादेशो विधीयमानः क्रमेणोक्तयोरेकस्यापरो बोध्यः॥ व्यञ्जनेषु प्रथमद्वितीययोस्तृतीयचतुर्थयोश्च प्रथम
तृतीयौ ॥ १|१|३८||
व्यञ्जनवर्णेषु कचटतपवर्गाणां कवयोर्गघयोश्च कगौ, चळयोर्जझयोश्च चजौ, टटयोर्डदयोश्च टडौ, तथयोर्दधयोश्च तदौ, पफयोर्वभयोश्च पयौ, सवर्णो ज्ञेयौ ॥
समानयोर्विरोधे परम् ॥ १|१|३९|| तुल्यबलकविरुद्धकार्यद्वयप्रसङ्गे परं कार्य स्यात् ॥
षष्ठया अन्त्यस्य ॥ १|१|४०|| षष्ठीनिर्देशेन क्रियमाणं कार्यमन्त्यस्य बोध्यम् ॥
विशेषणं तदन्तस्य ॥ १|१|४१ ॥
विशेषणीभूतं तदन्तस्य संज्ञा स्यात् ॥
(३)
Aho! Shrutgyanam
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
(४)
सेठियाग्रन्थमाला
अनेकवर्णसित्सर्वस्य ॥१॥१॥४२॥ अनेकवर्णकादेशः सकारेत्संज्ञकादेशश्चसर्वस्य स्थाने भवतः ।।
टकितावाद्यन्तयोः ॥११॥४३॥ टिकित्कार्य यस्य विहितं क्रमात्तस्याद्यन्तयोः स्यात् ॥
॥ इति परिभाषाप्रकरणम् ॥
अथ स्वरसन्धिप्रकरणम् ।
एकः पूर्वपरयोः ॥१॥२४॥ अधिकारोऽयम् ॥
बहुलम् ॥१२॥१॥ अधिकारोऽयम् ॥ कचित्प्रवृत्तिः क्वचिदप्रवृतिः कचिद्विभाषा क्वचिदन्यदेव । विधेर्विधानं बहुधा समीक्ष्य चतुर्विधं बाहुलकं वदन्ति ॥१॥ स्वरयोरव्यवधाने प्रकृतिभावोलोपो वैकस्य॥१॥२॥२॥
स्वरयोरव्यवधानेन समभिव्याहारे प्रकृतिभावः पूर्वपरयोरन्यतरस्य लोपो वा स्याद्यथाप्रयोगम् । बे+इंदिया बेइन्दिया । ते+इंदिया तेइंदिया । पंजलि+उडा=पंजलिउडा । इक्क+असीई-इक्कसीई । तहा+इत्ति-तहत्ति । ते+असी= तेसी॥
१ वीन्द्रियाः। २त्रीन्द्रियाः। ३ प्राञ्जलि युटाः। ४एकाशीतिः।५तथेति।६त्र्यशीतिः।
Aho! Shrutgyanam
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
तदभावे सन्धिः || १ |२|३||
तथाभूतयोः स्वरयोः प्रकृतिभावलोपाभावपक्षे वक्ष्य
माणाः सन्धयः स्युः ॥
( ५ )
वृद्धिरतः स्वरे परस्य ॥ १ ॥२२६॥
कारात्स्वरे परे पूर्वपरयोः परसवर्णा वृद्धिरेकादेशः स्यात् । जिग्ग+ईसरो=जिणेसरो । चाउल + उद्गं=चाउलीद्गं । समण+उवासगो = समणोवासगो || सवर्णे दीर्घः || १२|७||
3
स्वरात्सवर्णे स्वरे परे पूर्वपरयोर्दीर्घ एकादेशः स्यात् । पास + वञ्चिज्जो = पासावञ्चिज्जो । गमण् + ग्रागमणे-गमणागमणे । अइ+इति=अईति । भाणु + उद्ओ-भाणूओ ॥ इदीदुदूतामसवर्णे पूर्वः ॥ ११२२६॥
1
इकारेकारयोरुकारोकारयोश्चासवर्णे स्वरे परे पूर्ववर्णवृत्यानुपूर्वीमर्णादेशः स्यात् । पलि + को - पलको । समनु+ इतो = समन्नितो ।
समानयोः पूर्वस्य सवर्णः ॥ ११२२५ ॥ एकानुपूर्वीकवर्णद्वयस्याव्यवधाने पूर्वस्य स्वसवर्ण आदेश: स्यात् । अभि+उट्ठेमि= अन्भुटुमि ।
१०
१ जिनेश्वरः । २ तन्दु लोदकम्: । ३ श्रमणोपासकः । ४ पाश्र्वापत् यीयः । ५ गमनागमने । ६ अतीति । ७ भानूद्रयः । ८ पल्यङ्कः । ६ समन्वितः । १० अभ्युत्तिष्टामि ।
Aho! Shrutgyanam
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
तरहेभ्यश्चजझाः ॥१२॥१०॥ तकाररेफहकारेभ्यः परेषां तेषां क्रमेण च ज झ इत्येते आदेशाः स्युरसवर्णे स्वरे । पति+अप्पिणइ पञ्चप्पिषइ । "रेफस्य परसवर्ड" परि+उवासणा पज्जुवासणा । अहिइ +आवणा इति स्थिते, सवर्णदीर्चे ईकारस्थ झकारो हकारस्य परसवर्णन जकारः" अज्झावणा। अहि+अयणं अज्झयणं ।
__ स्वराददातोर्यट्॥४॥४१॥ स्वरात्परयोरकाराकारयोः कचिद् यडागमः स्यात विपरि+आसा=विपरियासो । पलि+अंको-पलियंको।
स्वराद्यस्य ॥४॥४६२॥ स्वरात्परस्य यकारस्य बहुलं लोपः स्यात्स्वरे परे । जिय+ इंदिए जिइंदिए । गय+इंदो गइंदो ।।
संयुक्ते ह्रस्वः १।२१२ संयुक्त परे पूर्वस्य बहुलं हस्वः स्यात् । आ+कोसइ= अकोसइ । की+यो किण्णी । गच्छ+इज्जा=गच्छिज्जा, गच्छेज्जा । हो+जा-हुजा, होजा।
उहुर्निवीनां संयुक्ते ॥१॥२॥११॥ एषां स्वरस्य संयुक्त परे दी? बहुलं स्यात् ।
१ प्रत्यर्पयति। २ पर्युपासना। ३ अध्यापना। ४ अध्ययनम् । ५ विपर्यासः । ६ पल्यङ्कः । ७ जितेन्द्रियः । ८ गजेन्द्रः ६ आक्रोशति । १० कीर्णः । ११ गच्छेत् । १२ भवेत् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
उपसर्गस्य दीर्घात् ॥१२२४॥ उपसर्गसम्बन्धिदीर्घात्परस्य संयुक्तस्यादेर्लोप: स्यात् । उद्+स्ससन्ति ऊससन्ति। दुर्+सहो-दृसहो, दुस्सहो। निर् +इ=णीणेइ । वि+स्समइ वीसमइ । आ+स्सासि= आसासि।
__ पत्तादिषु नित्यम् ॥१॥२॥१३॥ एषु संयुक्ते परे पूर्वस्य हस्वो नित्यम् । पा+क्त-पत्तं । संपत्तं । भारिया+त्ता भारियत्ता
॥ इति स्वरमन्धिप्रकरणम् ॥
अथ व्यञ्जनसन्धिः ॥ अहे व्यञ्जनस्य परसवर्णः ॥१॥२॥२०॥ हभिन्ने व्यञ्जने परे पूर्वव्यञ्जनस्य परसवर्ण आदेशः स्यात् । सत्+कारो सारो । उत्+कसो उक्कसो। निर + चरइ-निश्चरइ । इध्+ही=इड्टी॥
त्रयाणामव्यवधाने पूर्वस्य लोपः ॥१२॥२१॥
व्यञ्जनत्रयस्याव्यवधाने सति पूर्वस्य लोपः स्यात् । निर् +च्छुभइ=निच्छुभइ । पुच्छ्+ठो-पुट्ठो ॥ १ उच्छ्वसन्ति । २ दुःसहः । ३ निर्णयति । ४ विनाम्यति । ५ आश्वसिषि ६ प्राप्तम् । ७ संप्राप्तम् । ८भार्याता । ६ सत्कारः । १० उत्कर्षः । ११ निश्चरति। १२ ऋद्भिः। १३ निक्षिपति । १४ पृष्टः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
(८)
सेटियाग्राथमाला
अपूर्वस्य संयुक्तस्य १॥२॥२३॥ संयुक्त पूर्वस्य लोपः स्यात्संयुक्तमपूर्व चेत् । कमइ । किणेइ । अपूर्वेति किम् । विक्कमइ । विक्केह ॥
समश्च ॥१२॥२२॥ समः परस्य संयुक्तस्यादे लोपः स्यात् । सम्+कमइ= संकमइ । सम्+कमणे संकमणे ॥
निरः कमस्य ॥१२॥२५॥ निरः परस्य कमधातोरादेलोपः स्यात् ।
कमचिणतरपज्जानां द्वितीयः ॥१॥२॥२७॥ निरः परेषामेषामादेद्वितीयवर्ण आदेशः स्यात् । निर्+ कमइ निक्खमइ । निर्+कमणं=निक्खमणं। निर्+चो निच्छो । निर्+तरह-नित्थरइ। गिर+पज्जइ=णिफजइ "थाहुलकत्” णिप्पज्जइ।
दो हो धः ॥१॥४१॥ दकारात्परस्य हकारस्य धकारः स्यात् । उद्+हरो%
१ कामति । २ क्रीणाति । ३ विक्रमते । ४ विक्रीणीध्वे । ५ संक्रामति । ६ संक्रमणे । । ७ निष्क्रामति । ८ निष्क्रमणम् है निश्चयः १० निस्तरति ।११ निष्पद्यते । १२ उद्धरः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
व्यञ्जनसन्धि
उदः सदछः ॥१॥४॥५॥ उदः परस्य सकारस्य छकारो वा स्यात् । उद्+साहो= उच्छाहो । उद्+सयो उच्छयो । पक्षे पर सवर्ण उस्साही, उस्सो ॥
मोऽनुस्वारोऽवसानव्यानयोः ॥१॥४॥२॥
अवसाने व्यञ्जने च परे मकारस्यानाशारः स्यात् । निओइउं । सम्+सरइ संसरइ॥
स्वरे वा ॥१४॥३॥ मकारस्य स्वरे परेऽनुश्वारो वा स्यात् । "उसभमजिअंच चन्दे" "कुंथु अरंच महि"
तस्य सवर्गीययश्चमः स्पर्शेषु ॥१४॥ कादिमान्ताः स्पास्ते परेयानुस्वारस्य परवर्णवर्गस्थितः पञ्चमो वर्ण आदेशोवा स्यात्। सम्+चरइसप्तञ्चरइ, संचरइ । सम्+पावेइ-सम्पावइ, संपावेद ।।
णम्यनुस्वारस्य ॥४।४।८।। णमि परेऽनुस्वारस्य लोपो वा स्यात् । अहं+णं अहणं। पक्षे परसवळ अहणं । तेसिं+तेसिणं, तेसिणं ॥
॥ इति व्यसनसन्धिप्रकरणम् ।।
१ उत्साहः । २ उद्+शयः । ३ संसरति । ४ “ ऋषभमजितञ्च वन्दे" ५ सञ्चरति । ६ संप्राप्नोति । ७ तेषां,णमिति वाक्यालङ्कारे।
Aho ! Shrutgyanam
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्वरविकार प्र०
(१०)
सेठियाग्रन्थमाला
अथ स्वरविकारप्रकरणम्॥
इः किवणभुजङ्गयोः ॥१॥३२॥ अनयोरुपधायाः पूर्वस्वरस्येकारो वा स्यात् । किविणो, किवणो । भुइंगो, भुअंगो॥
खुड्डस्य के दीर्घः ॥१॥३१॥ खुड्डशब्दस्य कप्रत्यये परे दीर्घोऽन्तादेशो वा स्यात् । खुड्डायं, खुड्डागं, खुड्ग, खुड्यं, खुड्डकं ॥
चरमे रस्य ॥१३॥३॥ चरमशब्दे रेफस्येकारोऽन्तादेशो वा स्यात् । चरिमं चरमं ॥
सुरभिदुरभ्यो रस्य ॥४।४।६३॥ एतयोरकारस्य लोपो वा स्यात् ॥ सुब्भि, सुरभि । दुन्भि , दुरभिं॥
नगिणस्यादेः स्वरस्य ॥१॥३॥४॥ नगिणशब्दस्य पूर्वस्वरस्येकारादेशो वा स्यात् । निगिणं नगिणं।
उपधायाः ॥१॥३॥६॥ अधिकारोऽयम् ॥
अश्चिक्खिल्लादीनाम् ॥१॥३॥७॥
१ कृपणः । २ भुजङ्ग: ३ क्षुद्रकः ४ नग्नम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(११)
एषामुपधायाः पूर्वस्वरस्याकारादेशो वा स्यात् । चिक्खिलं, चिक्खलं । गरुयं, गुरुगं । अगरु, प्रगुरु ॥ उर्मत्थुलिङ्गस्य || १ |३|५||
स्वरविकार प्र०
अस्येकारस्योकारो वा स्यात् । मत्थुलुंगं, मत्थुलिंगं ॥ विच्छिये चोऽनुस्वारः ||१|३|१६|
विच्छियशब्दे चकारस्यानुस्वारादेशो वा स्यात् । विंछिए ।
पक्षे ।
उसियस्य || ||३|१७॥
विच्छिय शब्दे इयस्योसादेशो वा स्यात् । विच्छू, विच्छिए ।
पुरुसो ॥
वईत ऊदोतौ || १ | ३ | १५ ॥
४
वईशब्दस्यो कारौकारावन्तादेशौ वा स्तः ॥ वऊ, वओ
वई ॥
उदूतोरोदुतौ लस्य द्विः कुतूहले ||१|३|१४|| कुतूहलशब्दे उकारस्यौकार ऊकारस्य ह्रस्वो लकारस्य द्वित्वं च वा स्युः । कोउहलं, कोउहले, कोहलं, कोऊहलं, कुहलं, कुतूहलं ॥
पुरुसे द्वितीयस्योत इः ॥ १ ॥३॥६॥ पुरुसशब्दे द्वितीयोकारस्येकारो वा स्यात् । पुरिसो
१ प्रबलकर्दमः । २ मातुलिङ्गम् । ३ वृश्चिकः । ४ वाक्
Aho! Shrutgyanam
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्वर्गवकारप्र०
(१२)
सेठियाग्रन्थमाला
ओस्तंबूलस्य॥१॥३॥८॥ तंबूलशन्दस्योपधायाः पूर्वस्वरस्यौकारोवा स्यात् ।तं गोलं लंबूलं ॥
दुकूलस्य द्विस्वश्च॥१॥३॥११॥ अस्योपकाया द्वित्वं तत्पूर्वस्य स्वरस्य हरवश्च वा स्तः । दुगुलं, दुगुलं, दुकूलं । अस्सादिषु संयुक्तस्यादिपूर्वयो.पदी? ॥१॥४॥८॥ ___ अस्सादिगणपठितेषु संयुक्तस्यादेर्लोपः पूर्वस्य दीर्घश्च बहुलं स्यात् । आसो, अस्सो। आसत्यो, अस्सत्थो । आभक्खाणं, अभक्खाणं ॥
एतः कारल्लस्येयः॥ १।४।। कारहस्यैकारस्येयादेशो वा स्यात् । कारियलं, कारलं, कारिलं ॥
वेंटालिसिंदयोरत्॥१॥३॥१०॥ अनयोरुपधायाः पूर्वस्वरस्थाकारो वा स्यात् । वंटे, वेट । आलिसंदो, आलिसिंदो॥
उउंवरस्योतो लोपः॥१॥३॥५१॥ उउंबरशब्दयोकारस्य लोपो पास्यात् ।। उपरो, उउंबरो॥
इति स्वरविकारप्रकरणम् ॥
* छास्स, अस्सल्य, जिला, मसुश, मख, सिस्स, अमावस्स, अभक्खाण, आकृतिगणोऽयम् ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
3
(१३)
अथ व्यञ्जनविकारप्रकरण अनादेरसंयुक्तस्य को गयौ ॥ १॥ ४ ॥ १० अनादिभूतस्यासंयुक्तस्य ककारस्य गकारयकारों पर्यायेण वास्तः । यदि+करण-अहिगरें । अव + कारो-अवयारो । वि+कसन्तो-वित्र्यसन्तो ॥
नेः कसस्यादेर्घः ॥ १|४|१०२॥ रुपसर्गात्रस्य सस्यादेर्घकारो वा स्यात् । नि+कसो
= निघसा, निकसो ॥
व्यञ्जनविकार प्र
खेत्तस्य छः १|४|१०३॥
५
अस्यादेश्चकारादेशो वा स्यात् । छेत्तं, खेत। म्हिस्य धंसुः ||१|४|१०४ ॥
इत्यादेशो वा स्यात् । घिसू, गिम्हो ॥ गचजतदां यः ||१|४|२०||
अनादिभूतानामसंयुक्तानामेषां यकारः स्याइहुलम् । जय, जगं । भइणी, भगिनी । भाइलगो, भागिलगो । आउ
१०
११
तं, आगुत्तं । सोयं, सों, सोचं । ग्रइणं, अजिणं । गम्रो,
१ अधिकरणम् । २ अपकारः । ३ विकसन् । ४ निकषः । ५ क्षेत्रं । ६ ग्रीष्मः | ७ जगत् । ८ भगिनी । ६ भागिक: (अंशग्राही) । १० गुप्तम् । ११ शौचम् !
Aho! Shrutgyanam
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
व्यविकार प्र. ०
(१४)
सेठियाग्रन्थमाला
गजो । अवतरणं, अवयरणं । वियर, वितरति । आगई, आगती । उयरं, उदरं । पर्यााहिणा, पदाहिया । कयत्थो, कत्थो । आर्य, आज । इदयाल, इंदजालं ।
४
बा० (उडजे वय चोपसंख्यानम्) । उडवं, उडयं उडजं ॥ णिच्चे चयस्तियः ||१|४|१०५ ॥
णिचशब्दे चकारयोस्तियादेशो वा स्यात् । णितिथं, गिइयं णिच ॥
गिहस्य गहघरहराः ॥ १|४|१०६ ॥
गिहशब्दस्य गहघरहरा आदेशाः पर्यायेण वा स्युः । गहं, घरं, हरं, हिं ।
मिलेच्छेच्छस्य क्खुः ॥ १|४|१५॥
मिलेच्छशब्दे च्छाय क्खु इत्यादेशो वा स्यात् । एतोऽदुताविलयोर्लोपः || १ | ४|१६||
मिलेच्छशब्दे एकारस्याकारोकारी इकारलकारयोश्च
ε
लोपः पर्यायेण स्युः । मिलेक्खू, मिलक्खू, मिलुक्खू मिलेच्छो, मिलिच्छो, मिच्छो, मेच्छो ॥
पज्जाये जायस्य रियागः ॥ १|४|१७||
पज्जायशब्दे जायभागस्य रियागादेशो वा स्यात् । परियोगो, परिआगो, पज्जायो ।
१ प्रदक्षिणा । २ कृतार्थः । ३ आजम ४ उटजम् । ५ नित्यम् । म्लेच्छः | ७ पर्यायः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(१५)
भेसजस्य हः ||१|४|१०७॥
अस्योपधाया जकार स्य हकारो वा स्यात् । भेसहं भेसजं ॥ परिवाट्यो डः ||१|४|१०८ ॥
परिवाटी शब्दस्योपधायाष्टकारस्य डकारो वा स्यात् । परिवाडी परिवादी ||
मति तयष्टौ ॥ १|४|१८ ॥
मत्तियाशब्दे तकारयोष्टकारौ वा स्तः । महिया, मत्तिया ॥ अहेरत्तस्य उथौ ||१|४|१०६ ॥
अहेरुपसर्गात्परस्यात्तशब्दस्योपधायाष्ठकारयकारावादेशौ
४
पर्यायेण वा स्याताम् । अझटुं, अज्झत्यं ॥
तत्थस्य तहः ||१|४|१६ ॥
व्यजनविकार प्र०
तत्थशब्दस्य तादेशो वा स्यात् । तहं, तत्थं ॥ बीभत्स्य छ ||१|४|११०॥
बीभत्थशब्दस्योपधायाकारादेशो ह्रस्वश्च वा स्यात् । बीभच्छो, विभच्छो, बीभत्यो ॥
बुधादीनां धस्य हः ||१|४| २१ ॥
बुधादिगणपठितानां धकारस्य ह्कारो वा स्यात् । वुहो,
१ मेपजम् । २ परिपाटी ३ मृत्तिका । ४ अध्यात्मम् । ५ तम् । ६ बीभत्सम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
artaविकार प्र०
(४६)
सेठियाग्रन्थमाला
सहरु । एहन्तो, एधन्तो । खुहा, खुधा । इत्यादि ॥ वजादीनां वस्योस् ||१|४|१२||
वज्जादिशब्दानां वस्योसादेशो वा स्यात् । आउज्जो, आवजो । आउज्जणं श्रवज्जां ॥
3
धणोर्हकूक्खक ||४|४|२||
清
धणुशब्दस्य हक्क्खक् इत्येतावागमौ वा स्तः । धणुहं धणुक्खं, धणुं ॥
नो णः सर्वत्र ॥ १|४|२२||
धातौ नाम्नि प्रत्यये चादावनादौ च नकारस्य विकल्पेन कारो णकारस्य नकारश्च विकल्पेन भवतः । णमंसइ नमसइ । णिच्चरइ, निच्चरइ । च्याकण्णइ, च्या कन्नड़ । किराणं । किन्नं ॥ परिहे परयोः फलौ ॥१॥४२३॥
परिहाशब्दे पकाररेफयोः फकारलकारौ वा स्तः। फरिहा, फलिहा, पलिहा, परिहा ||
आतपादीनां पस्य वः ॥ १|४|२४|| . आतपादिगणपठितानां पकारस्य वकारो वा स्यात् । आत्वो, आतपो । कपोतो, कवोतो । वाहणा, पाहणा । जूवो, जूपो । दुरूवं, दुरूपं । अणुवालयं, अणुपालयं । विवरीयं,
१०
१ एधमानः । २ आवर्ज:, ( आतोद्यम् ) । ३ आवर्जनम् ४ धनुः । ५ नमस्यति । ६ दुःखं कथयति । ७ आकर्णयति ८ कीर्णम् । ६ परिखा । १० उपानद् !
Aho! Shrutgyanam
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनासेद्धान्तकौमुदी
(१७)
व्यञ्जनाधिकार प्र०
विपरीतं । वत्तियं पत्तियं । इत्यादि ।
पिपीलिकाया अनादेः ॥१॥४॥२५॥ पिपीलिकाशब्दे द्वितीयपकारस्य वकारो वा स्यात् । पिपीलिका पिपीलिका ॥
पुडपुरयोरुत्तरपदयोरादेः ॥१॥४॥२६॥ उत्तरपदभूतयोरेतयोरादेः एकारस्य लोपो वा स्यात् । ताल उडं, तालपुडं । गोउरं, गोपुरं ॥
पउमस्य पोम्मः ॥१॥४॥२७॥ अस्य पोम्मादेशो वा स्यात् । पोम्मे, पउम॥
यजोजः ॥१॥४॥२८॥ यजुशब्दस्यादेजकारो वा स्यात् । जजुब्वेदो। यजुवेओ॥
डरयोलों लस्य रः ॥११४|१११॥ डकाररेफयोलकारो लकारस्य च रेफो बहुलं स्यात् । कोडयो, कोलंबो। पोक्खरं पोक्कलं । पालयामि। परिपिल्लइ । क्यिारेइ ॥
रिओरुतः ॥१४॥२६॥ रिउशब्दस्य उउ इत्यादेशो वा स्यात् । उऊ, रिऊ ॥
उओर्डटौ यश्च॥४॥४॥३॥
१ प्रीतिकम् , प्रतीतम् , पत्रितम् । २ पद्मम् । ३ यजुर्वेदः । ४ पुष्करम् । ५ पारयाणि । ६ परिप्रेग्नति । ७ विदारयति । ८ तुः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१८)
व्यञ्जनविकार प्र०
उउशब्दान्त्यस्य डावागमौ यादेशश्च पर्यायेण स्युः। उडू, उद्, उओ॥
जुहिहिले च ॥१॥४॥३०॥ जुहिटिलशब्देऽपि लस्य हित्वं वा स्यात् । जुहिटिल्लो, जुहिहिलो ॥
अलाबुरिव्वोर्लोपः ॥१॥४|११२॥ एतयोरुपधाया लोपो वा स्यात् । रिव, रिऊ । अलावू, अलाऊ॥
लुक्खादीनां हः ॥१।४।११३॥ लुक्खादिगणपठितानामुपधाया हकारो वा स्यात् । "अस्सादित्वात्' लूहं, लुक्खं । जीहा, जिन्भा। रिसहो, रिसभो। ककुहं, ककुदं । गाहा, गाथा ॥
आविले वस्य ॥१॥४॥३१॥ प्राविलशब्दे वकारस्य लोपो वा स्यात् । आइलं, आधि
ल॥
जुवललावन्नयोर्वस्य ॥१॥४॥३२॥ अनयोविकारस्य यकारो वा स्यात् । जुयल, जुबलं । लायनं, लावन्नं ॥
उर्वसभस्य सातः ॥१॥४॥३३॥
१ युधिष्टिरः। २ रिपुः । ३ सक्षम्। ४ जिला ! ५ ऋषभः । ६ जुगलम् । ७ लावण्वन् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१९)
व्यञ्जनविकार प्र०
वसभशब्दस्यादेवकारस्याकारसहितस्योकारादेशो वा स्यात् । उसहो, वसहो, उसभो, वसभो ॥
परिवारे वरयोर्यलौ ॥१॥४॥३४॥ परिवारशब्दे वकाररेफयोर्यकारलकारी वा स्तः। परियालो, परिवारो॥
दिवसे वसयोर्यही ॥१॥४॥३५॥ दिवसशब्दे वकारसकारयोर्यकारहकारौ वा स्तः। दियहं, दियस, दिवहं, दिवसं ॥
उसिणपसिणयोः सिणस्य पहः॥१॥४॥३६॥ __ अनयोः सिणस्य बहादेशो वा स्यात् । उण्हं । पाहो । उसिणं । पसिणो ॥
असिलेसे सस्य द्विरश्चेतः ॥१॥४॥३७॥ असिलेसाशब्दे सकारस्य द्वित्वमिकारस्याकारश्च वा भवतः॥
___ इलोर्लोपश्च ॥१४॥३८॥ असिलेसाशब्दे इकारलकारयोर्लोपो वा स्यात् । अस्सिलेसा, अस्सलेसा, असिलेसा, असलेसा, अस्सेसा ॥ ... महरहे हरयोर्व्यत्ययः ॥१॥४॥३९॥
अस्मिन् हकाररेफयोव्यत्ययो वा स्यात्।मरहठं, महरलैं॥ १ उम्णम् । २ प्रश्नः । ३ अश्लेषा ।
Aho! Shrutgyanam
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(२०)
विभक्ति प्र०
सणियमश्वरस्य च्छरो यमो लोपः॥१॥४॥४०॥
सणियंशब्दात्परस्य चरशब्दस्य च्छर इत्यादेशो यमो लोपश्च वा स्यात् । सणिच्छरो ॥ पते .
यस्य चरे ॥१४॥४१॥ सणियंशब्दस्य यस्य लोपः स्याच्चरे परे। सर्णिचरो, सणिचारी॥
इति व्यञ्जनविकारप्रकरणम्॥ ॥अथ विभक्तिप्रकरणम्॥
॥तत्र पुल्लिङ्गशब्दाः॥ अधातुप्रत्ययोऽर्थवन्नाम ॥११॥११॥ धातुभिन्न प्रत्ययभिन्नं चार्थवच्छब्दरूपं नामसंझं स्यात् ।
कृत्तद्धिता च ॥१११११२॥ कृत्मत्ययान्तं तद्धितप्रत्ययान्तं च शब्दस्वरूपं नामसंज्ञ स्यात्॥ उदन्मिदिणेह्यएदतोदिहितोस्साणम्मीसवःसुप्॥११॥ १३॥
उत् अत्, म इत्, इण इहि, अएत, अतोत् इहितो, स्सअणम्, मि इसु, एतेसुसंज्ञाः स्युः। "तकार उच्चारणाथैः” तत्र-उत् अत् प्रथमा । म् इत् द्वितीया । इण इहि तृतीया। अएत् चतुर्थी । अतोत् इहिंतो पञ्चमी । स्स अणम् षष्ठी। मि इसु सप्तमी ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिद्धान्तकौमुदी
(२१)
विभक्ति
सुपश्च ॥११॥ सुपः प्रथमादिक्रमेण द्वौ द्वावेकवचनबहुवचनसंज्ञो स्याताम् ॥
एकस्मिन्नेकवचनम् ॥११॥४४॥ एकत्वविवक्षायामेकवचनं स्यात् ।।
तदन्यस्मिन् बहुवचनम् ॥११॥४५॥ एकत्वसंख्याभिन्नसंख्याविवक्षायां दहुवचनं स्यात् ॥ "अत्र द्विवचनं नास्त्येव"॥
चतुर्थ्यां न बहुवचनम् ॥११॥४६॥ चतुर्थ्या वहुंचनं नास्ति॥
नान्नः सुपः।।२।१११॥ नामसंज्ञकाच्छन्दस्वरूपात्सुष्प्रत्ययाः स्युः॥ अकारान्तः पुल्लिङ्गो जिणशब्दः॥
इदुतः पुंस्यतः ॥२॥१॥२॥ अकारान्तपुल्लिङ्गनान्नः प्रथमैकवचनस्योकारस्येकारो या स्यात् । जिण+उ-जिणो, जिणे। जिण+अजिणा ॥जिण+ म्=जिणं । जिण+इ=जिणे ॥
इणेह्योरनुस्वारो वा ॥४ ॥ इणइहिप्रत्यययोरनुस्वारान्तागमो वा स्यात् । जिण+ इगा जिणेगं, जिणेण । जिण+इहि-जिणेहिं, जिणेहि ॥ जिण+अए-जिणाए॥
१ तादर्थ्य चतुर्थ्यकवचनं कचिद्भवति तदन्यत्र तु चतुर्थीस्थाने पायेच प्रयुज्यते ।
Aho! Shrutgyanam
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(२२)
विभक्ति प्र.
अतोत्यन्त्यस्य ॥२॥१॥५॥ अकारान्तानाम्नः परस्मिन् पञ्चम्येकवचनेऽन्त्यस्वरस्य लोपो वा स्यात् । जिण+अतो जिणाओ, जिणा ॥
अतोऽस्त्रियां हिस्तोतः कचित् ॥१२॥१८॥
अकारान्तान्नान्नः परस्यातोत्प्रत्ययस्य तोतः स्थाने हिसादेशः स्यात् कचित्युंसि क्लीबे च। जिगाहि । जिण+इहितो =जिणेहिंतो॥जिण+स्स-जिणास, जिण+अणम् =जिणागं॥
मेरादेः सलोपो॥४।४।११४॥ सप्तम्येकवचनस्य मेरादिवर्णस्य पर्यायेण सकारादेशो लोपश्च वा स्यात् ॥
मौ व्यञ्जनादौ पूर्वस्य॥४॥५॥ व्यञ्जनादौ सप्तम्येकवचने परे पूर्वस्यानुस्वारान्तागमः स्यात् । जिण+मि=जिणंसि, जिणंमि, जिणे । जिणेसु ।। आमन्त्रणोतो लोपः क्लीवे नित्यं पुंसि वा लोपोऽतो
दीर्घः ॥२॥१॥३॥ अकारान्तानाम्न आमन्त्रणार्थकप्रथमैकवचनस्य लीबे नित्यं लोपः पुंसि वा लोपः स्यात् तस्मिन्सत्यकारस्य दीर्घश्च । भो जिणा, भो जिणो, भो जिणे, भो जिण । एवं गोयमदेवमणुस्सप्रभृतयः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२३)
विभक्ति प्र०
न्तमन्तयोरीदुतोतस्य ॥२॥१६॥ न्तमन्तयोन्तस्य लोपो वा स्यादीप्रत्यये उत्प्रत्यये परे ॥
लोपेऽनुस्वार उतः ॥२१॥ न्तस्य लोपे सति प्रथमैकवचनस्यानुस्वारादेशः स्यात् । भगवन्त + उ= भगवं, भगवन्तो । मतिमं, मतिमन्तो । कारयं, कारयन्तो॥
न्तमन्ताभ्यामुः ॥२१॥१३॥ एतदन्ताभ्यां परयोः प्रथमाहितीयावहुवचनयोरकारादेशः स्यात् । भगवन्तो । मतिमन्तो । कारयन्तो॥
इणस्तयोडासडोसो नलोपश्च ॥२१॥१४॥
न्तमन्तान्तशब्दाल्परयोरिणस्सयो सूडोरन इत्येतोक्रमेणादेशौ स्ता नकारस्य लोपश्च । भगक्या, भगवता । भगवओ, भगवतो ॥ शेष जिणशजवत ॥
सेदणमो भवन्तस्य भे ॥२१॥१५॥ इअणंप्रत्ययसहितस्य भवन्तशब्दस्य भे इत्यादेशो वा स्यात् । भे, भवन्ते, भवन्ताणं ॥
तारादोः ॥२१॥१६॥ तारप्रत्ययान्तात्परयोः प्रथमाद्वितीयाबहुवचनयोरोकारादेशः स्यात् । पसस्थारे । पसत्थारो ॥ कतारे । कत्ताशे ॥ भतारे । भत्तारो॥
Aho! Shrutgyanam
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
শখি
না।
विभक्ति प्र०
तारस्य त्तुस्तृतीयादौ वा ॥२१॥१७॥ तारप्रत्ययस्य तु इत्यादेशो वा स्यात्तृतीयादिषु परेषु । पसत्युगो । कतुणा । भतुणा । पने-पसत्यारेणं । कत्तारेणं । भत्तारेणं ॥
तारामा डो लोपश्चारस्य ॥१२३२॥ तारभत्ययान्तात्परस्यामन्त्रगोतो डादेश आरस्य लोपश्च वाहे कत्त । हे भत्त । हे दाय । पक्षे जिणवत्॥
रापादिभ्य आत् ॥१८॥ एभयः परस्य प्रथमाया एकवचनस्याकारादेशः स्यात् । राया । वा० (आमन्त्रणे डम्बक्तव्यः) हे रायं ॥
मोऽण वा ॥२॥१९॥ ___ एभ्यः परस्य मत्रत्ययस्याणडागमो वा स्यात् । रायाणं, रायं ।।
अदितोरणोः ॥२॥१॥१०॥ रायादिभ्यः परयोः प्रथमाद्वितीययोबहुवचनयोरणो इत्यादेशः स्यात् । रायाणो ॥
राये सेणस्य यस्य ना ॥२१११११॥ रायशब्दस्येणप्रत्ययसहितस्य यस्य ना इत्यादेशः स्यात् । रन्ना॥
१ इदुयामिणा णा ॥ २ । १ । १६ ॥ इति इगास्प णादेशः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(२५)
रन्नो ||
सस्सस्य न्नो || २|१|१२||
रायशब्दस्य स्सप्रत्ययसहितस्य यस्य नो इत्यादेशः स्यात् ।
विभक्ति प्र०
रायस्याणमियोरिर्यस्य || २|१|१८||
रायशब्दस्य यस्येकारादेशः स्यादणमिहिप्रत्यययोः । राई | राईणं ॥ शेषं जिणवत् ॥ अत्त+उ अन्ता । अप्पा | अरहा । अत्ताणं । अप्पाणं । मुद्राणं ॥
अत्ताप्पाभ्यां च ॥२१॥२०॥
आभ्यां परस्येणप्रत्ययस्य णा इत्यादेशः स्यात् । अत्तगा । अपणा ||
सस्य णोः ||२||२१|
आभ्यां परस्य प्रत्ययस्य यो इत्यादेशः स्यात् । अत्तणो । अप्पणी || शेषं जिणवत् ॥
सुट् चणस्य || २|१|२३||
जसादिभ्यः परस्येणप्रत्ययस्व ासादेशः सुडागमश्च स्यात् । जस+इ=जससा । भणसा । वयसा । कायसा । तेयसा । चक्खुसा | जोगसा ॥
जसादिभ्यः सोः || २|१|२२||
जसादिभ्यः परस्य स्सप्रत्ययस्य सो इत्यादेशो वा स्यात् । जससो, जसस । मणसो, मगास ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रत्थमाला
(२६)
विभक्ति प्र०
मणस्य वा ॥४ ॥ व्यञ्जनादौ सप्तम्येकवचने परे मशब्दस्यानुस्वारान्तागमो वा स्यात् । मणसि, मणसि, मयंमि ॥ शेषं जिणवत् ॥
कम्मधम्मयोरुरिणे ॥२१॥२४॥ कम्मधम्मशब्दयोरकारान्तादेशः स्यादिणप्रत्यये परे । कम्म+इणकम्नुणा । धम्म+इण=धम्मुणा। शेषं जिणवत्॥ ॥ इकारान्तः पुल्लिँङ्गो मुणिशब्दः॥ आदिदुद्भवः स्वरे सुपि पूर्वसवर्णः ॥११॥१४॥
आकारादिकारादुकाराच्च स्वरादौ सुपि परे पूर्वपरयोः पूर्वसवर्णदीर्घ एकादेशः स्यात् । मुणि+उ-मुणी।
अदितोणों वा ॥२॥१२५॥ इदुइयां परयोः प्रथमाद्वितीयावहुवचनयो! इत्यादेशो वा स्यात् पुंसि । मुणि+अ-मुणिणो, मुणी ॥ मुणि+म्= मुणिं । मुणि+इ-मुणिणो, मुणी ॥
इदुद्भयामिणस्य णा ॥ २१॥१९॥ इदुद्भयां परस्येणप्रत्ययस्य णा इत्यादेश: स्यादस्त्रियाम् । मुणि +इण=नुणिणा । मुणि+इहि-मुणीहिं, मुणीहि ॥
अएतः स्सणावावस्त्रियाम् ॥२२२६॥ इदुद्दयां परस्याएतः स्स णो इत्यादेशी पर्यायेण स्तोऽस्त्रियाम् । मुणि+अए-मुणिणो, मुणिरस ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(२७)
कचिदाररसः || २|१|२८| अकारात्परस्याप्यएतः स्स इत्यादेशः स्यात् कचित् । " जेस्साए " (यरमै अर्थात्यर्थः ) ||
॥
अतोत्स्योत् || २|१|२७||
इयां परयोः षष्टयेकवचनयोग इत्यादेशो वा स्यात् । मुणि+अतो=मुनिणो, सुणीओ | मुणि+इति = मुणीहिन्तो ॥ मुणि+स्स=मुणिणो, मुणिश्ल, मुणिं =मुणीणं || मुणि+मित्रुर्णिसि, घुणिमि, मुणी | मुणीसु ॥ युभ्यां च ||४||
साहु + उ =साहू |
विभक्ति प्र
इकारोकाराभ्यां परस्यामन्त्रमेकवचनस्य लोपो वा स्यात् । भो मुणि! कुणी ! ओ देवराया दाहिलोगाड
देविदा सिगिरिजलरिप्रभृ
तयः !!
॥ उकारान्तः पुल्लिंङ्गः साहुशब्दः ॥
663
अतोऽत्रोतः ॥२६॥
उदन्तात्परस्य प्रथमायहुवचनस्यातोऽरोडादेशो वा स्यात् । "डित्वाटिलोपः” साहु+त्र्य = साहयो, साहुणो,
Aho! Shrutgyanam
१ भग-६-३३१२ भोः ! देवेन्द्र ! देवराज! दक्षिणार्धाधिपते ! सग०३-१ ॥
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(२८)
विभक्ति प्र०
साहू ॥ साहुं । साहुणो,साहू ॥ साहुगा । साहहिं, साहूहि॥ साहुणो,साहुस्स ॥ साहूओ,साहुणो । साहहिंतो ॥ साहुणो, साहुस्स । साहूणं ॥ साहुंसि, साहुंमि, साहू । साहसु ॥ भो साहू ! साहवो! साहुणो! साहू ! ॥ एवं सव्वन्नु-भाणुप्रभृतयः ॥
बहोरवेरतः ॥२॥१॥३०॥ बहुशब्दस्यावन्तादेशः प्रथमाबहुवचनस्यैकारादेशश्च। बहू। बहवे ॥
पितुप्रभृतीनामोरुत्यात् ॥१॥२॥१५॥ पितुप्रभृतिशब्दसम्बन्धिन उकारादुप्रत्यये पूर्वपरयोराकार एकादेश: स्यात् । पिता, पिया ।।
__ अत्यरोः ॥१॥२॥१६॥ उक्तोकारादप्रत्यये परे पूर्वपरयोररो इत्यादेशः स्यात् । पितरो, पियरो॥
अरोऽमि ॥१॥२॥१७॥ उक्तोकारस्यार इत्यादेशः स्यान्मप्रत्यये । पितरं, पियरं ।
स्सस्य वा ॥१॥२१॥ उक्तोकारात्परस्य सप्रत्ययस्यैसादेशो वा स्यात् । पिउए, पिउस्स, पिउणो । शेष साहुवत् ॥ एवं भातु-नत्तु-जामायादशः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२९)
विभक्तिप्र०
उतः पितुप्रभृतिभ्यो डडरमावामन्त्रणे ॥१॥२॥३१॥
पितुप्रभृतिशब्दात्परस्यामन्त्रणोतो ड डरम् इत्येतावादेशौ पर्यायेण स्तः । हे पिय ! हे पियरम् ! ॥
डावोरतः॥२॥श६४॥ गोशब्दात्परस्य प्रथमाबहुवचनस्य डावो इत्यादेशः स्यात् । चा० (डावोवस्य लोपो वा वक्तव्यः) गाओ, गायो । गोहिं ॥
गोर्डवम् ॥२।१।६३॥ . गोशब्दात्परस्याणप्रत्ययस्य डवमित्यादेशः स्यात्।
गवं॥
सव्वादयः सव्वणामाः ॥२१॥३७॥ सव्वादयः शब्दा:सवणामसंज्ञाः स्युः। सव्व+उ = सव्ये, सन्यो ।
सव्वणामादत्येः ॥२॥१॥३८॥ अकारान्तसव्वणामशब्दात्प्रथमाबहुवचनेऽति प्रत्यये परे पूर्वपरयोरेकार एकादेशः स्यात् । सव्व+असव्वे ॥ सव्वं । सव्वे ॥ सव्येणं, सव्येण, सव्येहिं, सव्वेहि ॥ सवाए ॥ सव्याओ, सव्वा । सम्वेहिंतो ॥ सव्वस्स।
इसिमणमः ॥२॥१॥४॥ अकारान्तसव्वणामशब्दात्पर स्याणम्प्रत्ययस्येसिमित्यादेशः स्यात् । सव्व + अणम् = सव्वेसिं ॥ सव्वंसि, सव्वंमि, सब्वे । सब्बेसु॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठिया ग्रन्थमाला
(३०)
विभक्ति प्र०
कजतेभ्योऽतोतो म्हा ॥२१॥४१॥ एभ्यः परस्य पञ्चम्येकवचनस्यातोतो म्हादेशो वा स्यात्। जन्हा । शेषं सव्वशब्दवत् ॥
उत्येततयोरक्लीवे सः ॥२१॥४२॥ एततशब्दयोरुपधायाः प्रथमैकवचने परे स इत्यादेश: स्थादलीबे॥
तस्य लोपो वा ॥२॥१॥४३॥ एततशब्दसम्बन्धिन : प्रथमैकवचनस्य लोपो या स्यात् । से, सो, स । ते॥ तम्हा ॥
तस्य सस्स्सस्य सेवा ॥२॥१॥४४॥ तशब्दस्य समहिलस्य से इत्यादेशो वा स्यात् । से तस्येत्यर्थः॥ के, को । के ॥ कं । के ॥ केणं, केण । केहिं, केहि ॥ काए ॥ कहा, काओ।
कादिहितो रितो डओः ॥२१॥४५॥ कशब्दावरस्येहिंतोप्रत्ययस्थादेरिकारस्य डओ इत्यादेश: स्वात् । कोहितो ॥ कस्त । केसिं ॥
इमकाभ्यां सेः स्सिं वा ॥२॥१४॥
आभ्यां परस्य ससम्येकवचनस्य से रिसं इत्यादेशो वा स्यात् । कम्सि, कंलि, कंलि, के । केसु॥
इलस्त साता ऽयम् ॥२१॥४७॥ इमाञ्यस्योप्रत्ययसहितस्यायमित्यादेशो वा स्यात् । इम + उ = अध, इमे,
Aho! Shrutgyanam
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनसिद्धान्तकौमुदी
विभक्ति प्र०
-
-
--
मोर्णड् वा ॥२१॥५१॥ इमसम्बन्धिनो मो इत्यस्य णडागमो वा स्यात् । इणमो, इमो। " जंबू इणमो अण्हयसंवरविणिच्छयं पक्यणस्स निस्संदं" इमे ॥
मस्य णोऽमि ॥२॥१॥५२॥ इमसम्बन्धिनो मकारस्य णकारादेशो वा स्यात् । इणं, इमं । " इणमक्खेवं पुच्छे" ॥ इमे ॥
इणेऽणः ॥२१॥५३॥ इमशब्दस्याण इत्यादेशो वा स्यात् इणप्रत्यये । अणेण, इमेणं, इमेण। इमेहिं , इमेहि ॥ इमाए । इमाओ, इमा। इमेहिंतो॥
स्सिस्सयो रो वा ॥२१॥५४॥ इमशब्दस्याकारादेशो वा स्यात् हिस्सयोः परयोः । अस्स,इमस्म । इमेसिं॥अस्सिं,इमंसि, इमंमि । इमेसु॥एसो, एसे, एस । एए ॥ एयं । एए ॥ एएणं, एएण । एएहिं, एएहि ॥ एयाए ॥ एयाओ, एया, एएहितो ॥ एएसिं । एएसु॥
अनुस्वारस्येसिमः ॥२१॥३६॥ सवणामशब्दात्परस्येसिंप्रत्ययस्यानुस्वारस्य लोपो वा स्यात् । एएसि । जेसि । तेसि । एवमन्नकयरेयरादयः ॥
१ जम्बू ! इदमानव (श्रव) संवरविनिश्चय प्रवचनस्य निरस्यन्दम् । पण्ह ०१-१। २ इममाक्षेपं पृष्टवान् । भग०२.१।
Aho ! Shrutgyanam
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठिया ग्रन्थमाला
(३२)
विभक्ति प्र०
अम्हस्य हमहमो सोतः ॥२।१।७५॥ उत्प्रत्ययसहितस्याम्हशब्दस्य हं अहमिति च पर्यायेण निपात्येते । हं, अहं।
सातो वयम् ॥२।११७६॥ अप्रत्ययसहितस्याम्हशब्दस्य वयमित्यादेशो वा स्यात् । अम्हे, वयं।
समो मेममममममः ॥२२११७७॥ मप्रत्ययसहितस्याम्हशब्दस्य मे, मं, मम, ममं, इति च पर्यायेण निपात्यन्ते । मे, में, मम, ममं ।
सेतो णोः ॥२॥१७॥ अम्हशब्दस्य द्वितीयाबहुवचनान्तस्य णो इत्यादेशो वा स्यात् । णो, अम्हे ॥
सेणस्य मएमयौ ॥२।१७९॥ इणप्रत्ययसहितस्याम्हशब्दस्य मए मया इति च पर्यायेण निपात्यते । मया, मए । अम्हेहिं ॥
सातोतो ममाओममाहितावौ ॥१८॥ पञ्चम्येकवचनसहितस्याम्हशब्दस्य ममाओ ममाहितो इति च निपात्येते । ममाओ, ममाहितो । अम्हेहिंतो ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(३३)
विभक्ति प्रे
.......
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
..
- ... ..
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
सस्सस्य मसमझंमज्झाश्च ॥२॥१८॥ स्सप्रत्ययसहितस्याम्हशब्दस्य मम मज्झं मज्झाश्चकारान्मे ममं इति पर्यायेण निपात्यन्ते । मम, ममं, मउभ, मझं, महं, मे।
मौ ममं ॥२१॥२॥ मिप्रत्यये परे अम्हशब्दस्य मममित्यादेशः स्यात् । म.
मंसि
अणमोऽणो लोपः ॥२॥१॥८३॥ अम्हशब्दात्परस्याणप्रत्ययस्याणो लोपो वा स्यात् ।
अम्हं,
सागमोणेऽस्साकमौ ॥२१॥८४॥ षष्ठीबहुवचनसहितस्याम्हशब्दस्य णे अरसाकमिति च चा निपात्येते । णे, अस्साकं, अम्हाणं ॥" एयं णे पेच्चभवे"
मम्हि वा ससेः ॥२।१८५॥ सिप्रत्ययसाहितस्याम्हशब्दस्य मम्हिं इति वा निपात्यते। मंम्हिं, अम्हेसु ॥
१ एतदस्माकं प्रेत्यभवे ॥ ओव० २७ ॥ २ "तं भई णं भवतु देवाणुचियाणं मम्हि जस्त अणुचभावेणं अकिकडे जाव विहरामि'' भग० ॥३–१॥ (लाई भवतु देवानुप्रियाणां मयि यस्यानुप्रभावेणा क्लिष्टो या द्विामि)
Aho ! Shrutgyanam
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
विभक्ति प्र०
तुम्हशब्दः॥ सोतस्तुम्हस्य तंतुमेतुममः ॥२।११८६॥ उप्रत्ययसहितस्य तुम्हशब्दस्य तं तुमे तुममिति च पर्यायेण निपात्यन्ते । तं, तुमं, तुमे ॥
बहुवचनेषु तुब्भतुज्झौ ॥२॥१॥८॥ तुम्हशब्दस्य बहुवचनेषु परेषु तुम्भ तुझ इत्येतावादेशी पर्यायेण वा स्तः । तुम्भे, तुज्झे, तुम्हे ॥
मिमौ च हो लोपः ॥२११८८॥ मिप्रत्यये मप्रत्यये च परे तुम्हशब्दस्य हकारस्य लोपः स्यात् । तुमं, तुम्भे॥
सेणस्य तुमे ॥२॥१॥८९॥ इणप्रत्ययसहितस्य तुम्हशब्दस्य तुमे इति निपात्यते । तुमे । तुम्भेहिं, तुझे हिं, तुम्हेहिं ॥
सातोतस्तुमाहितो ॥२॥१९॥ अतोत्प्रत्ययसहितस्य तुम्हशब्दस्य तुमाहिंतो इति निपात्यते । तुमाहितो। तुम्भेहितो ॥ सस्सस्य तेतवतुझंतुमंतुहंतुज्झाः ॥२।१।९१॥
स्सप्रत्ययसहितस्य तुम्हशब्दस्यैते पर्यायेण निपात्यन्ते । ते, तव, तुझं, तुम, तुह, तुज्झ ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकोमुर्दी
विभक्ति प्र०
अणमोऽमः ॥२॥११९२॥ तुम्हशब्दसम्बन्धिनो मकाररहितस्याणप्रत्ययस्य लोपो वा स्यात् । तुम्भं, तुम्हं, तुम्हाणं॥तुमंसि। तुभेसु, तुम्हेसु॥
॥इति खरान्ताः पुल्लिङ्गाः।।
अथ स्वरान्ताः स्त्रीलिङ्गाः॥
तत्राकारान्तः स्त्रीलिङ्गो मालाशब्दः॥माला+उ-मोला
आतश्चादितोरोक् ॥२॥१॥३२॥ आदिदुद्धयः परयोः प्रथमाद्वितीयाबहुवचनयोरोगागमो वा स्यात् स्त्रियाम् । मालाओ, माला ॥
माता दस्ता प्रमाणा मि परे भाकारेकारोकाराणां हस्वः स्यात् । माला+म्-मालं । मालाओ, माला॥
णस्य स्त्रियामः ॥२१॥३१॥ इणप्रत्ययसम्बन्धिनो णकारस्य स्त्रियामेकारादेशः स्यात् । मालाए। मालाहिं ॥ मालाए ॥ मालाओ। मालाहिन्तो॥
१" आदिदुद्धयः' इत्यादिना पूर्वपरयोः पूर्वसवर्णदीबँकादेशः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
सठियाग्रन्थमाला
विभक्ति प्र०
स्सस्याएः ॥२॥१॥३४॥ स्स्प्रत्ययस्य स्त्रियामए इत्यादेशः स्यात् । मालाए । मालाणं ॥
मिरांदीदद्भवः ॥११॥३५॥ आकागती सिंदकर मस्य सप्तम्या एकवचनस्याप्यए इयादेशः स्यात् । मालाए । मालासु ॥ आतो डे रीदूद्भयां डिड वाऽऽमन्त्रणे ॥२॥१॥३६॥
आमन्त्रणैकवचनस्याकारात्परस्य डे ईकारादूकाराच परस्य क्रमेण डि डु इत्येतावादेशी वा स्तः । भो माले! माला! भो नइ! भो वहु! ॥ इकारान्तः स्त्रीलिङ्गो दिट्ठिशब्दः॥
दिट्टी । दिट्ठीयो, दिट्टी । दिहिं । दिट्ठीओ, दिट्ठी ॥ दिट्ठीए । दिट्ठीहिं ॥ दिट्ठीए । दिट्ठीओ। दिट्ठीहिन्तो ॥ दिहोए । दिट्ठीगं | दिहिसि । दिट्ठीसु॥ भो दिट्ठी! । दिट्ठीओ! ।। ईकारान्तः स्त्रीलिङ्गः समणीशब्दः ॥
समणी । समणीयो, समणी ॥ समणिं । समणीओ, समणी ॥ समगी। समगीहिं ॥ समणीए ॥ समणीओ । समगीहितो ॥ समगीए । समगीगं ॥ समगीए। समणीसु॥ भी समणि! । समणीओ! ॥ उकारान्तः स्त्रीलिङ्गो घेणुशब्दः॥ घेणू । धेगूओ, धे] ॥ धेणु । घेणूओ, घेणू ॥ घेण्ए ।
Aho! Shrutgyanam
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(३७)
विभक्ति प्र०
..
.
घेणूहिं ॥ घेणए ॥ घेणूओ। घेणूहिन्तो ॥ घेणूए । घेणणं ।' घेणूए । घेणूसु ॥ भो घेणू । घेणूओ! ॥ ऊकारान्तः स्त्रीलिङ्गो वहशब्दः॥
वह । वहओ, वह ॥ चहुं। वहओ , वह ॥ वहए । वहूहिं ॥ वहूए ॥ वहओ। वह हिन्तो ॥ वहूए । वहूणं ॥ वहूए । वहसु ॥ भी बहु। बहूओं! ॥
सव्वशब्दस्य स्त्रीत्वे वाच्ये-सव्वा । सम्वाओ, सध्या ।। सव्वं । सवाओ, सव्वा ॥ सवाए । सम्वाहिं ॥ सध्याए । सव्वाओ। सवाहिन्तो ॥ सवाए।
आतस्सिम् सव्वणामात् ॥२२११५५॥
आकारान्तात्सवणामशब्दात्परस्याणमः सिमादेशः स्यात् । सवा+अणम् सम्वासि॥सवाए। सच्चासु ॥ जा। जाओ ॥ जं । जाओ ॥
जातयोरीवेणे ॥२॥१॥५६॥ अनयोराकारादिणसम्बन्धिनीकारे परे पूर्वपरयोरीकार ए. कादेशो वा स्यात् । जीए, जाए । जाहिं ॥ अएस्ससीनामिमाकाजाताभ्यो डीसे ॥२१५७॥
इमाकाजाताशब्देभ्यः परेषांषष्ठीचतुर्थीसप्तम्येकवचनानां डीसे इत्यादेशो वा स्यात् ॥ जीसे जाए ॥ जीसे, जाए। जासिं ॥ जीसे, जाए । जासु ॥ एवं काताशब्दो ।
Aho! Shrutgyanam
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
सठियाग्रन्थमाला
विभक्ति प्रा
स्त्रियामियम् २॥१॥४८॥ इमशब्दस्योत्प्रत्ययसहितस्य स्त्रियामियमिति वा निपात्यते । इयं-इमा ॥
डेश्चेमाददितोः ॥२१॥५८।। स्त्रियामिमशब्दावाद आदशः स्याचकारा दोगागमो वा स्यात् । इमे, इमाया, इमा ॥
स्सस्य डीए ॥२॥१॥५६॥ स्त्रियामिमशब्दात्परस्य स्तमत्ययस्य-डीए इत्यादेशो वा स्यात् । इमोसे, इमीए, इमाए। इमासिं ॥वा० (इमात्सेर्डीसाएः कचिवक्तव्यः) इसीसाए । शेषं जाशब्दवत् ॥ एताशव्यस्योपधायाः सकारादेशे, एसा, एयायो, एया ॥ शेषं
॥ इति स्वरान्ताः स्त्रीलिङ्गाः ॥ अथ स्वरान्ता नपुंसकलिङ्गाः ॥
उतः क्लीवान्मः ॥२।११६०॥ नपुंसकात्परस्य प्रथमाया एकवचनस्य मादेशः स्यात् । ब+5=वणं ॥ दहि+उदहि ॥ महु+उ-महुं॥ अदितोरेकैकस्य णिती दीर्घश्च प्रकृतेः ॥२।१।६१॥
ल्लीवात्परयोः प्रथमाहितीयाबहुवचनयोः प्रत्येक णि ति इत्येतावादेशी पर्यायेण स्तः प्रकृतेर्धास्तादेवाश्च ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
विभक्ति प्र०
तेरनुस्वारो वा ॥२॥१॥६२॥ आदेशभूतस्य तेरनुस्वारान्तागमो वा स्यात् । बण+अ =वणाणि, वणाई, वाणाइ ॥ दहि+अ=दहीणि, दहीइं, दहीइ॥ महु अ-महणि, महई, महइ ॥ द्वितीयायामपि तथा । सम्बोधने हेवण । हे दहि! । हे महु! हे वणाणि! | इत्यादि ॥ शेषं पुंवत् ॥ सव्वं । सव्वाणि, सब्वाई, सव्वाइ । जं । जाणि, जाई, जाइ ॥ तं । ताणि, ताई, ताइ ॥ कं । काणि, काई, काइ ॥ इमं । इमाणि, इमाई, इमाइ ॥ एयं । एयाणि, एयाई, एयाइ ॥ शेषं पुचत् ॥
॥ इति स्वरान्ता नपुंसकलिङ्गाः ।। अथ संख्यावाचकास्त्रिलिङ्गाः ॥
दोरदितो ः ॥२॥१॥३३॥ दुशब्दात्परयोरदिप्रत्यययो? इत्यादेशः स्यात् । दु+श्र दो। दु+-इ-दो ॥
डुवे डोषणी क्वचित् ।।२।११६४॥ दुशब्दास्परयोरदितोः कचित् प्रत्येक वे डाष्णि इत्येताबादेशौ स्तः । दुवे । दोणि ॥
इरिवहीहिंतवां दुप्रभृतिभ्यः ॥१॥३॥१८॥
दुष्प्रभृतिभ्यः संख्यावाचकेश्यः परेषामेषामादिस्वरस्य लोपः स्वात्।
HTTET
Aho ! Shrutgyanam
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
सठियानमाला
(४०)
विभक्ति प्र०
इहीहितोऽणमिसुष्वोत् ॥२॥१॥६५॥
शब्दस्यौकारादेशः स्यादिहि-इहितो-अणम्-इसु-प्रत्ययेषु । दोहिं । दोहितो ॥
संख्यावाचकादणमो पहम् ॥२॥१॥७२॥
ल्यार्थकशब्दात्परस्याणम्प्रत्ययस्य पहमित्यादेशः स्यात् । दोण्हं । दोसु॥
तेर्डओः ॥२१॥६६॥ तिशब्दात्परयोरदितोडओ इत्यादेशः स्यात् । ति+अ =तओ। ति+इतो ।।
पिणश्च ॥२१६७॥ तिशब्दात्परयोरदितोणि इत्यादेश: स्यात् कचित् । तिष्णि । तिहिं । लिहितो । तिण्हं । तितु ॥
सादितश्वत्तारि चतुरः ॥२॥१६॥ अदित्प्रत्ययसहितस्य चउशब्दस्य चत्तारि इति निपा. त्यते । चउ+अत्तारि । चउ+इ=चत्तारि । चउहिं । चउ. हिंतो। च उण्हं । चउनु ।
रोश्च ओः ॥२।१६६॥ चतुशब्दास्परयोरदितो रो इत्यादेशः कचित् । चउरो॥
पञ्चादिभ्यो लोपः ॥२।१७०॥ पञ्चादिमख्यावाचकेभ्यः परयोरदितोर्लोप: स्यात् । पंच।
Aho ! Shrutgyanam
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(४१)
विभक्ति प्र०
पंचहिं, पंचहिंतो । पंचण्हं । पंचसु ॥ एवं छशब्दादारभ्याट्टारसपर्यन्तं बोध्यम् ॥
संख्यायां तेः ॥२।११७१॥ संख्यार्थकतिप्रत्ययान्तात्परयोरदितोर्लोपः स्यात्। कति । जति। तति।वीसाद्या नउइपर्यन्ताः शब्दाः संख्यासंख्येयोभयवाचकाः, तत्र संख्येयवाचकत्वे नित्यैकवचनान्ताः संख्यावाचकत्वे वचनव्यान्ताः॥ वीसादीनामानउईनां क्लीवत्वं प्रथमाद्वितीययोः
॥२॥१॥७३॥ नउइशब्दपर्यन्तानां वीसादिशब्दानां प्रथमायां द्वितीयायां च नपुंसकवद्रूपं स्यात् ॥
नाम्नो नपुंसके ह्रस्वः ॥२॥१७॥ नानोहस्वान्तादेशः स्यान्नपुंसके। एगूणवीसं। एगृणवीसा। चत्तालीसं । चत्तालीसा। एगूणतीसाइं वाससहस्साई अडयालीसाए संवच्छरेहिं ॥
॥ इति संख्यावाचकास्त्रिलिङ्गाः ॥ ॥ इति विभक्तिप्रकरणम् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(४२)
अव्यय प्र०
॥ अथाव्ययप्रकरणम ॥
अव्ययम् ॥१॥१॥१६॥ अधिकारोऽयम् ॥
सदृशं त्रिषु लिङ्गेषु, सर्वासु च विभक्तिषु । वचनेषु च सर्वेषु, यन्न व्येति तव्ययम् ॥ १ ।।
अहादयः ॥११॥२०॥ अहादिगणपठिताः शब्दा अव्ययसज्ञाः स्युः ॥ अ अण निषेधे । अह आनन्तर्यादी। अइरा तत्काले। अइव अईव अधिके । अंग आमन्त्रणे । अन्तर अन्तरेण अभाववति । अंते अंतो मध्यदेशे । अकम्हा देवादित्यर्थे । अचिरं शीघ्रतायाम् । अजस्सं निरन्तरे । अज्ज अस्मिन्नहनि । अज्जयाए अद्यप्रभृत्यर्थे । अज्जसुए अद्यश्व इत्यर्थे । अणिसं सतते । अति अतिशये । अस्थि अस्तीतितिङन्तप्रतिरूपकमव्ययम् । अदु अदुत्तरं आनन्तर्यादौ । अदुवा पक्षान्तरे । अधो नीचैरित्यर्थे । अभि
आभिमुख्ये । अभिक्खणं अभिक्वं पौनःपुन्ये । अलं पर्यात्यादौ । अलमंथु अलमस्त्वित्यर्थे । अवि समुच्चयादौ । अविअ पक्षान्तरे । अवियाई सम्भावनायाम् । असई असतिं पौनःपुन्ये । अहवणं अथवाऽर्थे । अहावरं
Aho! Shrutgyanam
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(४३)
अव्यय प्र० wwwwww
अहे ततःपरमित्यर्थे । अहो नीचदेशे । आ मर्यादाभिविध्यादौ । आइं वाक्यालङ्कारे आउ पक्षान्तरे । आरा समीपे । इप्राकट्ये । इइ इति इत्ति इय प्रकारे, समाप्तौ च । इव सादृश्ये । ईसं इसि ईसिं अल्पत्वे । उण उणो पुनरित्यर्थे । उदाहु उद्दाइं पक्षान्तरे । उपरि उप्पि उवरि उपर्यर्थे । उस्सण्णं उस्सन्नं प्रायोऽर्थे । उपरि पूर्वप्रकारे । ए सम्बोधने एतत्प्रकारे । एम एमाइ इत्यादौ। एमेव एतत्प्रकारे । एव अवधारणे । एवं पूर्वोत्तरीतौ । एवण्हं वाक्यालङ्कारे । किं जिज्ञासायाम् । किंच पक्षान्तरे । किणाइ किश्चिन्मात्रमित्यर्थे । किण्णं जिज्ञासायाम्। किर किल निश्चये । कीस कस्मादित्यर्थे । कद् कु कुत्सायाम् । खलु निश्चये वाक्यालङ्कारे च। खिप्पं शीघ्रतायाम् । च च समुच्चयादौ । चिढ चे भृशमित्यर्थे । जइ जति जदि यद्यर्थे । जाउ कदाचिदित्यर्थे । जाव ताव यावत्तावदित्यर्थे । जुगवं एकस्मिन् काले । झत्ति शीघ्रतायाम् । ण निषेधे । णं वाक्यालङ्कारे । णवर णवरि कैवल्यार्थे । णहु निषेधे । णाइ निषेधे। णाणा अनेकस्मिन् । णिहो नीचदेशे। णु प्रश्ने । शृणं निश्चये । णो निषेधे । एणं ण्हं वाक्यालङ्कारे । तं तत्रत्यार्थे । ति त्ति पूर्वोकप्रकारे समाप्तौ च । तु समुच्चये । थ वाक्या
Aho! Shrutgyanam
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(४४)
अव्यय प्र०
लङ्कारे । दिया दिवसे । दूरा दूरदेशे । धणियं अतिशये। धिद्धि धिर धिसि धिक्कारार्थे । न निषेधे । नणु शङ्कायाम् । नमो नमस्कारे । नवरं नवरि कैवल्यार्थे । नहु निषेधे । नाणा अनेकस्मिन् । नृणं निश्चये। नो नोणं निषेधे । दुडु दुष्टे । पए पगे प्रभाते। पच्छा उत्तरत्र । पभिइ पभित्ति प्रारभ्येत्यर्थे । परेव्वं परदिने । पसढं प्रसोत्यर्थे । पाए प्रायोऽर्थे । पाओ पातो प्रभाते। पायं प्रायोऽर्थे प्रभाते च । पि अप्यर्थे । पिव इवार्थे । पिहं पिहु पिहो पुढो पृथगर्थे । पुण पुणो पुनरित्यय । पुरा पूर्वकाले अग्रे च । पुरत्था पुरच्छा पुरे अग्रे इत्यर्थे । पुला पूर्वकाले । बहिं बाह्ये । भंते पूज्यसम्बोधने। भिसं अतिशये। भुज्जो भृज्जो बाहुल्ये। भे भो सम्बोधने। मज्झो मध्ये । मणयं मणा अल्पे । माहं निषेधे । मिव इवार्थे । मिहो परस्परस्मिन् । मुसा असत्ये । मुहा निष्प्रयोजने। मुह पौनःपुन्ये । य चार्थे । युगवं एककाले । रह रहो एकान्ते । राओ रात्रावित्ययें । रिते विनाऽर्थे । वि अप्यर्थे । विव इवा) । विसं वीसु पृथत्तये । व्व इवार्थे । सई सकृदर्थे सदार्थे च । संपइ संपयं एतत्काले । संपाओ प्रभाते । सक्खं प्रत्यक्षज्ञाने । समंतं .समंता
Aho ! Shrutgyanam
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
अव्यय प्र०
सर्वप्रकारेणेत्यर्थे । सणिअं शनैरित्यर्थे । सद्धिं समं सहाथै । सयं सकृदित्यर्थे स्वयमित्यर्थे वा। सययं सतते ।सयराहं सत्वरमित्यर्थे । सायं सूर्यास्तमनसमये । सुइरं दीर्घकाले। सुए अनागतदिने । सुट्ट सौलो। सुतरं सहजत इत्यर्थे । सेवं तदेवमित्यर्थे । हंता स्वीकारे। हंद आश्चर्यार्थ । हंदि हंभो आमन्त्रणे, क्रुद्धसंबोधने, विकल्पविषादपश्चात्तापनिश्चयेषु च। हउं हा इत्यर्थे । हणिहणि प्रतिदिनम् । हद्धी खेदे। हव्वं शीघ्रतायाम् । हिज्जो अतीतदिवसे। ही आश्चर्ये । हुरत्या बहिर्देशे । हुलियं शीघ्रतायाम् । हे सम्बोधने । हेड हेट्टा हेहि हेडिल्ला नीचदेशे । हे हो आमन्त्रणे ।
अत्यादयश्च ॥१॥१॥२१॥ अत्यादिगणपठिताः शब्दा अव्ययसंज्ञाः स्युः। अइ अति अतिशये उत्कर्षे च । अणु अनु पश्चात्सादृश्यलक्षणादिषु । अधि अहि सत्त्वेऽधिकारे च। अभि आभिमुख्यादौ। अव उव ओ निश्चयानादरालम्बनादिषु । आ सीमादौ । आविर् व्यक्ते । उ उद् ऊर्धादौ । उ उप उव ओ ओब समीपादौ । णिनि निषेधादौ ।णिर निर पियोगे निश्चितादो छ। तु पृथग्भावादौ। दुदुर्पीडादौ।
Aho! Shrutgyanam
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(४६)
अव्यय प्र०
पप्प प्रकर्षादौ । पडि पति व्याप्तिलक्षणप्रातिकूल्यादौ । परा प्राधान्यादौ । परि पलि सर्वत्रेत्यर्थे । पाउ पाउर् प्राकाश्ये । वि नियोगादौ । सद् श्रद्धायाम् । सम् समुच्चयादौ।
अमादितद्धितान्ताः ॥११॥२२॥ अम् आ आवन्ति इइ इण इण्ण इह ई ए क्खुत्तो चगं चि चिय हं ण्हिं ण्हु ता ति तो स्थ त्वं दा दाणिं धा या सि सो स्स स्सि ह ह हा हिं हियं हुणा इत्येतत्तद्वितप्रत्ययान्ताः शब्दा अव्ययसंज्ञाः स्युः । जं यस्मादित्यर्थः । तंतस्मादित्यर्थः। ता तत इत्यर्थः। सव्वावन्ति सर्वमित्यर्थः । केइ कश्चित् केचिदित्यर्थः । केणइ केनचिदित्यर्थः । कोइ कश्चिदित्यर्थः । जेणं जेण यत्रेत्यर्थः । तेणं तेण तत्रेत्यर्थः । किण्णा कथमित्यर्थः । इह अस्मिन्नित्यर्थः । किह कुत्रेत्यर्थः । कयाई कयाई कदाचिदित्यर्थः। कस्सई कस्यचिदित्यर्थः । जाए यत इत्यर्थः । ताए तत इत्यर्थः । पगामाए प्रकामत इत्यर्थः। दुक्खुत्तो विकृत्व इत्यर्थः । तिक्खुत्तो त्रिःकृत्व इत्यर्थः। इमंचगं इमंचनेत्यर्थः । एकंचणं एकंचनेत्यर्थः ।जावंचण जावचणं यावचनेत्यर्थः। तावंचणं तावचनेत्यर्थः । कहिचि कुत्रचिदित्यर्थः । कुहिंचिय कुत्रचिदित्यर्थः । जण्यस्मादित्यर्थः ।इण्हि इयहि
Aho ! Shrutgyanam
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(४७)
अव्यय प्र०
इदानीमित्यर्थः । कण्ह कुत्रेत्यर्थः । कता कदेत्यर्थः । सता सर्वदेत्ययः । जओजतो यत इत्ययः । एत्थ इत्थ अत्रेत्यथः । कत्थ कुत्थ कुत्रेत्यर्थः। जत्थ यत्रेत्यर्थः । तत्थ तत्रेत्यर्थः । इत्थं अमुना प्रकारेणेत्यर्थः । तदा तदेत्यर्थः । सदा सर्वदेत्यर्थः । इदाणिं इयाणि इदानीमित्यर्थः । तथा तथेत्यर्थः । तया सव्वया सर्वदेत्यर्थः। एकसि एकश इत्यर्थः । कमसो क्रमश इत्यर्थः । पायसो प्रायश इत्यर्थः । बहुसो बहुश इत्यर्थः । दवदवस्स द्रुतंद्रुतमित्यर्थः । एकस्सिं एकदेत्यर्थः । इह इहं अस्मिन्नित्यर्थः । तहा तथेत्यर्थः । कहिं कुहिं कुत्रेत्यर्थः । जहिं यत्रेत्यर्थः । तहिं तत्रेत्यर्थः । कहियं कुत्रेयर्थः । जहियं यत्रेत्यर्थः । तहियं तत्रेत्यर्थः । अहुणा अधुनेत्यर्थः ।
__ हेतुसम्बन्धकृदन्ताश्च ॥१॥१॥२३॥
हेदकत्तएप्रभृतिसम्बन्धार्यतादिप्रत्ययान्ताश्चाध्ययसंज्ञाः स्युः। गच्छित्तए। गच्छित्ता। अभिगन्तुं । गणिउं । वेत्तुं । गहिउँ । पग्गहित ने । भंजिऊणं । गमेऊणं । पडिविसज्जिय । उस्सविया । किच्च । किच्चा । कटु । उवागम्म ! कत्थ ॥
समासेऽसन्ताः ॥११॥२४॥ समालेऽपत्ययान्ता अव्ययसंज्ञाः स्युः । अहोलिस ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(४८)
स्त्रीप्रत्यय प्र
इकारान्ता दिस्यादयः॥११॥२५॥ इकारान्ता दिस्यादिशब्दाश्च समासेऽव्ययसंज्ञाः स्युः। अहो. निसि । दिसोदिसि । गुम्मागुम्मि॥
अव्ययाच ॥४॥४॥६॥ अव्ययात्परस्य बहुलं सुपो लोप: स्यात् ।
॥ इत्यव्ययप्रकरणम् ॥
॥अथ स्त्रीप्रत्ययप्रकरणम्॥
अतः स्त्रियां डाः ॥२॥२॥१॥ अकारान्तान्नानः स्त्रीत्वे द्योत्ये डाप्रत्ययः स्यात् । अम्मा अविला। अवोगडा॥
अधिगरणादिभ्यो डीः॥२२॥२॥ अधिगरणादिगणपठितेभ्योऽकारान्तेभ्योऽपि स्त्रियांडीप्रत्ययः स्यात् । अधिगरणी। अभियोगी। अवचुल्ली॥ वा० (गोर्गावो डीति वक्तव्यः ) गावी॥
१ अहिगरण, अभियोग, अवचुल्ल, आराहण, कप्पण, कमढ, करह, काग, गाहावइ, गुरु, गो, चउद्दस, नत्त, न्तमन्तप्रत्ययान्ता जातिमन्तवर्जाः , पन्नरस, मउ,मह, मासवाचकाः , वातोल, वीअण, वेताल, वेदभ, संवार, संवेगण, साहु, सिस्स, सीस, एतेऽहिगरणादयः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनसिद्धान्तकौमुदी
( ४ )
स्त्रीप्रत्यय प्र
के पूर्वस्य ह्रस्वोऽत इर्वा ॥ २२९ ॥
स्वार्थविहितकप्रत्यये परे पूर्वस्य ह्रस्वः स्यादकारश्चेत्पूर्वस्तस्कारो वा स्यात् । मामिया । महल्लिया । महालिया । महा लया । अम्मया ॥
अणश्च ||२||३||
अणूप्रत्ययान्ताड्डीप्रत्ययः स्यात् । आरबी ॥ इतोऽभावेणीः ||२||४|
भावभिन्नार्थके प्रत्ययान्ताण्णीप्रत्ययः स्यात् । आसाविणी ॥
इन्दादाणी: पुंयोगे ||२||६||
इन्दशब्दात्युंयोगे स्त्रियामाणीप्रत्ययः स्यात् । इन्दायी ॥
1
दिसाडिव ||२||७||
दिसशब्दाड्डिप्रत्ययश्चकाराड्डाप्रत्ययः पर्यायेण स्तः स्त्रियाम् । दिसा । दिसि ॥
उतो डीति प्रकृत्या ||२२|११॥
उकारान्ताः शब्दा डीप्रत्यये परे प्रकृत्या स्युः । नतुई ।
नउई ॥
महात्तीः ॥८॥ सहशब्दात् स्त्रियां तीप्रत्ययः स्यात् । महतो !!
Aho! Shrutgyanam
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(५०)
कारक प्र०
भिक्खुप्रभृतिभ्यश्च ॥२२॥५॥ एभ्यः स्त्रियां णीप्रत्ययः स्यात् । भिक्खुणी। साहुणी। गाहावड़णी, गाहावतिणी । गहवइणी ॥
सिस्समासयोणीति सलोपे ॥२॥२॥१०॥ अनयोरकारस्येकारः स्यारिणाप्रत्यये सलोपे सति । सीसिणी । पुराणमासिगी । सलोपे किम्। सिस्सणी ॥
इति स्त्रीप्रत्ययप्रकरणम् ॥
अथ कारकप्रकरणम्॥
करणप्रयोजकः कर्ता ॥१॥१॥२६॥ करणनिष्ठच्यापारजनकः कर्तृसंज्ञः स्यात् ।।
कर्तरि प्रथमा ॥२॥२॥१२॥ कर्तरि वाच्ये नान्नः प्रथमा विभक्तिः स्यात् । “अज जंबू ......अप्पाणं भावेमाणे विहरति" ॥
आमन्त्रणे च ॥२॥२॥१३॥ आमन्त्रणेऽर्थे प्रथमा स्यात् । 'भो जिण ! भो जिणे ! अज्जो! आउस ! रायं॥
क्रियया कर्तुरिष्टं कर्म ॥११२७॥ क्रियाजन्यफलववेन कर्तुरिच्छाविषयः कर्मसंज्ञः स्यात् ।
१ भिक्खु, गहवइ, गारत्य, गाहावइ, गुब्व, घर, नत्तु, साहु, सिरस, सीस, एते भिक्खुप्रभृतयः ॥
२ आर्थजम्बू:........आत्मानं माहिरति । नाया. १-५ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनीसद्धान्तकोमुदी
कारक प्र०
अनुक्ते ॥२॥२॥१४॥ इत ऊर्द्धमधिकारोऽयम्॥
कर्मणि द्वितीया॥॥२॥१५॥ अनुक्ते कर्मावाचकतिकृदादिसमभिव्याहते कर्मणि द्वितीया स्यात्। “अप्पाणं भावेमाणे विहरति” “सेणिए राया ......कोडुबियपुरिसे सद्दावेति” । अनुक्ते किम् । “मए... पाउससिरी विचिया"॥
अभेदान्वयि च ॥११॥२८॥ क्रियया सह तादात्म्यसम्बन्धवच्च कर्मसंज्ञ वा स्यात् । "अभिमुखं पंजलिउडे" । "सस गच्छई" "ससहचिट्ठइ"
समयमार्गयोरभिव्याप्तौ ॥२२॥१६॥ समयवाचकान्मार्गवाचकाच नानो निरन्तरसम्बन्धेवाच्ये द्वितीया स्यात् । “संखेजाई जोयणाई दडं निसिरइ”। “एगदिवसमवि ते रायसिरिं पासित्तए"। "तते णं से वनदवे अड्ढाइजाई रातिदियाई तं वणं झामेइ”॥ १ आत्मानं भावयन् विहरति, श्रेणिको राजा कौटुम्बिकपुरुषान् शब्दायते । नाया० १-१५॥ २ मया प्रावृटश्रीविकुर्विता । नाया० १--१५ । ३ अभिमुखं कृतप्राञ्जलिः । नाया० १-५॥ ४ सशब्दंगच्छति, सशब्दं तिष्ठति। नाया० १-३०॥ ५ संख्येयानि योजनानि दण्डं नि:सरति (निःसारयति)। नाया० १-१४॥ ६ एकदिवसमपि ते राजश्रियं द्रष्टुम् । नाया ० १-२४ ॥ ७ ततः स वनदवस्त्र्य नि रात्रिंदिवानि तद्वनं ध्मापयति । नाया ० १--२७॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(५२)
कारक प्र०
कर्मयुगविवक्षितं चापादानादिभिः॥१॥१॥२९॥
अपादानादिविशेषैरविवक्षितं कर्मणा सह संबद्धमपिकमसंज्ञ स्यात्। “जयं चिति" "जयं प्रासयति"। "जीमेव दिसिंपाउन्भूता" । "ज समयं सीयपरिसहं वेदेतिनोतंसमयं उक्षिणपरिसहं वेदेइ” “सुमिणपाढए विपुलं जीवियारिहं पीइदाणं दलयति” । “जं रयणिंचणं पउमावतीदारयं पयाया तं रयणिंच णं पोटिलावि......दारियं पयाया' ।।
व्यापार वत्करणम्॥१॥१॥३०॥ धात्वर्थव्यापारस्य जनकत्वे सति तजन्यफलजनकं करणसंज्ञं स्यात् ॥
कर्तृकरणयोस्तृतीया ॥२॥२॥१७॥ अनुक्ते कर्तरि करणे वा वाच्ये तृतीया स्यात् । “भर्गवया महावीरेणं अयमढे पन्नत्ते" "विणएणं पञ्जुवासमाणे'।
__ १ यतं तिष्ठति, यतमास्ते आश्रयति वा । नाया० १-१७॥ २ यस्यामेव दिशि प्रादुर्भूता । नाया० १-३७ ॥ ३ यस्मिन् समये शीतपरिषहं वेदयति नो तस्मिन् समये उष्णपरिषहं वेदयति । भग० ८-८ ॥ ४ स्वप्नपाटकाय विपुलं जीविताह प्रीतिदानं ददाति । नाया० १-१३ ॥ ५ यस्यां रजन्यां च पद्मावती दारकं प्रजाता तस्यां रजन्यां च पोट्टिलाऽपि .........दारिकां प्रजाता । नाया० १४-६४।६ भगवता महावीरेणायमर्थः प्रज्ञप्तः, विनयेन पर्युपास्यमानः । नाया० १-५॥
Aho! Shrutgyanam
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
( ५३ )
कारक प्र०
" राय हंसे सरिसीए गतीए... उवागच्छद्द" "तुमे देवाणुप्पिए सुमिणे दिट्ठे" । गिरिं नेहेहिं खणह, अयं दन्तेहिं खायह, जायतेयं पाएहिं हाह, जे भिक्खं अवमन्नह" | " महया महया सहेगां उग्घोसेमाणा" । "तं भवियैव्वं णं एत्थ कारगोणं" ।
हेत्वर्थयोगे सर्वाः प्रायेण ॥ ||४०||
हेतुवाचकः शब्दयोगे सर्वा एव विभक्तयो बाहुल्येन प्रयुज्यन्ते । गम्यमानाऽपि क्रिया कारकविभक्तीनां निमित्तम् । “घणेण किं धम्मधुराहिगारे" । किं प्रयोजनमिति शेषः । "अलं बीलस्स संगेणं" ।
सहार्थयोगे गुणीभूते ||२||१८||
सहशब्दार्थक शब्दयोगेऽप्रधाने तृतीया स्यात् । भोचाण भोएँ सह इत्थियाहिं" । "धणं भूयं सह इत्थियाहिं" ।
१ राजहंससदृश्या गत्या.... उपागच्छति, त्वया देवानुप्रिये स्वप्नो दृष्ट: । नाया ० १ - १० ॥ २ गिरिं नखैः खनथ, अयो दन्तैः खादथ, जाततेजसं पादैर्हथ, ये ( यूयं ) भिक्षुमवमन्यध्वम् ।। उत्त० १२२६ || ३ महता महता शब्देनोद्घोषयन्तः । नाया ० २ - ३६ । ४ तद्भवितव्यमत्र कारणेन । नाया ० १ - १५ ॥ ५ धनेन किं धर्मधुराधिकारे । उत्त० १४- १७ ॥ ६ अलं बालस्य संगेन । आया० १-१-५-६५॥ ७ भुक्त्वा भोगान् सह स्त्रीभि: । उत्त० १४-६ ॥ धनं प्रभूतं सह स्त्रीभिः । उत्त० १४- १६ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(५४)
कारक प्र०
"जस्लस्थि मच्चुणा सक्खं" । सहेति शेषः । “सेणिएणं रन्ना सद्धिं"। "रायवरकण्णाहिं सद्धिं एगदिवसेणं पाणिं गिण्हाविंसु"॥
आधारेऽपि ॥२॥२॥१६॥ कचिदधिकरणेऽपि वाच्ये तृतीया स्यात् । "तेण कालेणं तेणं समएणं" । "जेणामेव सेणिए राया तेणामेव" यस्मिनेव तस्मिन्नेवेत्यर्थः “मज्झे जयगंभीरे"। "रायवरकण्णाहिं सद्धिं एगदिवसेणं पाणिं गिण्हादिसु" ॥
__ गोत्तादिभ्योऽभेदे ॥२॥२॥२०॥ गोत्तादिशब्देभ्यस्तादात्म्ये वाच्ये तृतीया स्यात् । “कस्सबंगोत्तेणं अजजंबू"। "उद्याएँ उठेति" । "नामेणं मेहकुमारे”॥
विनादियोगे ॥२२॥२१॥ बिनादिशब्दयोगे तृतीया स्यात् । “नाणेणं विणा न हु. न्ति चरणगुणा” ॥
१ यस्यास्ति मृत्युना (सह ) सख्यम् । उत्त० १४-२७॥ २ श्रेणिकेन राज्ञा सार्द्धम् । नाया० १-१३ ॥ ३ राजवरकन्याभिः सार्द्धमेकदिव से पाणिमग्राहयताम् । नाया० १-२०॥ ४ तस्मिन् काले तस्मिन् समये । नाया० १-४॥ ५ यस्मिन्नेव श्रेणिको राजा तस्मिन्नेव । नाया० १-६ ।। ६ मध्ये नतगम्भीरे (मध्येन च गम्भीरे) । नाया० १-६॥ ७ काश्यपगोत्रेणार्यजम्बू: । नाया० १-५ ॥ ८ उत्थायोत्तिष्ठति ।। नाया० १-५॥ ६ नान्ना मेवकुमारः । नापा० १--१७॥ १० ज्ञानेन विना न भवन्ति चर राहगुगाः । उत्त० २८-३०॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(५५)
कारक प्र०
प्रकारमुपेताल्लक्षणे ||२||२२||
कंचित्पदार्थ प्रति विशेषणत्वं प्राप्तान्नान्नो व्यावर्येऽये तृतीया स्यात् । "देवत्ताएं उबवराणे" । "सीसित्तिए दलयति" ॥
कर्मान्वयेनेष्टं सम्प्रदानम् ॥ १|१|३१||
क्रियायाः कर्मसम्बन्धवत्वेन कर्तुरिच्छाविषयीभूतं सस्प्रदानसंज्ञं स्यात् ॥
सम्प्रदाने चतुर्थी ॥ श२|२३॥
अनुक्ते सम्प्रदाने वाच्ये चतुर्थी स्वात् । "भंगमेगाए भारियाए एगमेगं हिरण्णकोडिं दलयति" ॥
तुमणाद्यन्तेभ्यः ॥ शशर४॥
भावार्थ कणादिप्रत्ययान्तेभ्यस्तुमर्थे वाच्ये चतुर्थी स्यात् । "दुल्हे सवायाए" दुर्लभः श्रोतुम् । “पासणयाए" द्रष्टुम् । "हमे अस्स अणरिहे सणयाए” श्रोतुम् ।
""
'पाय बन्दैए पहारेस्य गमगाए” गन्तुम् ॥
१ देवतयोपपन्नः । नाया ० १ -- ३१ ।। २शियात्वेन ददाति । भग० ६-३३ ॥ ३एकैकस्यै भावयै एकैकां हिरण्यकोटिं ददाति । नाया० १-२० ४ अहतस्यार्थस्थानः श्रोतुम् । ५मा पन्दितुं प्रचारितवान् ( विकल्पि तवान् विचारितवान ) ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
कारक प्र०
तादर्थ्य षष्ठी च ॥२॥२॥२६॥ तादर्ये वाच्ये षष्ठी स्याचाच्चतुर्थी । वायणाए पुच्छणाए परियट्टणाए धम्माणुजोगचिंताए य उच्चारस्स य पासवणस्स य अगच्छमाणा य निग्गच्छमाणा य” । एसे मे णित्यारिए मनाणे पच्छा पुरा हियाए सुहाए खेमाए णिस्सेसाए आणुगामियत्ताए भविस्सति ॥
कर्तरि च ॥२॥२॥२५॥ कचित्रेऽपि चतुर्थी दृश्यते। “से के णं जाणति अम्मयाओ के पुब्बि गमणाए के पच्छा गमणाए " गमनकर्ता॥
विभागेऽवधिरपादानम् ॥११॥३२॥
विभागे योऽवधिः स्थिरसोऽपादानसंज्ञः स्यात्।
१ वाचनायै पृच्छनायै परिवर्तनायै धर्मानुयोगचिन्तायै चोच्चाराय च प्रस्रवणाय चातिगच्छन्तश्च निर्गच्छन्तश्च । नाया. १----२६॥ २ एषो (अर्थः) मे निस्तारितः सन् पश्चात् पुरा हिताय मुखाय क्षेमाय निःश्रेयसायानुगामिकतायै भविष्यति ॥ नाया० १-२६ ॥ ३ अथ को जानात्यम्बतात ! कः पूर्व गमनाय (गमकः) कः पश्चाद्गमनाय (गमकः) । नाया० १-२३ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१७)
कारक प्र०
अपादाने पञ्चमी ॥२७॥ अनुक्तेऽपादाने वाच्ये पञ्चमी स्यात् । " स्याणिजाओ उठेति २ ता पायपीहाओ पच्चोरुहति" । “गिहिन्लो पडिनिक्खमति”। “हत्यायो हत्थं संहरिजमाणे" "अंकाओ अंक परिभुज्जमाणे' ॥
मर्यादायामाति ॥२॥२॥२८॥ सीमार्थकाकारयोगे पञ्चमी स्यात् । "आसत्तमाजो कुलवंसाओ" ॥
हेतौ ॥२॥२॥२६॥ हेतौ वाच्ये पञ्चमी स्यात् । “नोइन्दियगेझ अमुत्तभावा" "अमुत्तमावा विय होइ निच्चो ॥
प्रभृत्यर्थयोगे ॥२॥२॥३०॥ आरभ्येत्याद्यर्थकशब्दयोगे पञ्चमी स्यात् । “इओतच्चे अईए भवग्गहणे" ॥
१ शयनीयत उत्तिटति, उत्थाय पादपीपात्प्रत्यवरोहति। नाया ०१-६॥ २ गृहेभ्यः प्रतिनिझामति । नाया ०१-१२ ॥ ३ हस्ताइस्तं संबिमाणोऽकादकं परिभोज्यमानः । नाया. १-१७ ॥ ४ आसप्तमात्कुलवंश्चात् । नाया०१-२३ ।। ५ नोइन्द्रियग्रायोऽमूर्तभावात् , अमूर्तावादपि च भवति नित्यः ॥ उत्त० १४ -१६ ॥ ६ इतन्मृतीयेऽतीते भवाहणे । नाया १.---२७॥
Aho! Shrutgyanam
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
१५८)
कारक-प्र०
शेषे षष्ठी ॥२२॥३१॥ कर्मादिभिन्ने सम्बन्धसामान्ये वाच्ये षष्ठी स्यात् । “अंतोणं भंते माणुसुत्तरस्स पव्वयस्स"। "तस्स गं सेणियस्स रण्णो धारणी नामं देवी होत्था" |"तस्स कारणस्स अंतगमणं"। "जस्स......सक्खं "॥ समुदायादेकस्य पृथक्करणे सप्तमी च ॥२॥२॥३२॥
जातिगुणक्रियाभिः समुदायादेकस्य पृथक्करणं यतस्तस्मात्सप्तमी चात्षष्ठी स्यात्। “दाणाणसेटुंअभयप्पदाणं सच्चेसुवा अणवज्ज वयन्ति' । “एएसि तीसाए महासुमिणाणं इमे चोदस” अत्र चीसादिशब्दाना नित्यैकवचनान्ततया बहुवचनान्तविशेषणमपि, तीसाए इति पदमेकवचनान्तम् ॥
अन्तरायोंगे च ॥२॥३३॥ __ अन्तराशब्दयोगेऽपि षष्ठी स्यात्। “भासमाणस्स वाणी अंतरा भासं भासिज्जा" ॥
दूरान्तिकाद्यथैतिरयासतम्यौ च ॥१२॥३४॥
दूरार्थकसमीपाद्यर्थकशब्दयोगे द्वितीयासप्तम्यौ भवत१ अन्तो भगवन् ! मानुषोत्तरस्य पर्वतस्य । भग 5-5॥ २ तस्य श्रेणिकस्य राज्ञी धारण नाम देवी अभूत् । नाया० १-६॥ ३ तस्य कारणस्यान्तगमनम् । नाया० १-१५ ॥ ४ यस्य....सरव्यम् । नाया० १--१६॥ ५ दानानां श्रेष्ठमभयप्रदानं सत्येषु वाऽनवा वदन्ति । सूय० १-६-२३॥ ६ एतेषां त्रिंशतो महास्वप्नानामिमे चतुदेश । ७ भाषमाणं वा नो अन्तरा भाषां भाषेत ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
श्राषष्ठी । “भगवतो महावीरस्स अंतिए"।" तेरसेव मंडलस्स दूरसामन्ते" । "सेणियाँस रन्नो अन्तियाओ" 1 सेस्सि रन्नो पुरओ" । "नगरस्से मज्यंमज्भेण" । "नगर मज्झमज्भेणं निग्गच्छति” । “नगरे मज्झंमज्भेण " ॥ दिगथैः पञ्चमी च ॥२|२|३५॥
(५९)
कोरकं प्र
दिग्वाचकशब्दयोगे पञ्चमी चात्पष्ठी स्यात् । "मेहस कुमारस्स पुत्र्वक्खिणं " । "गंगाए महानदीए दाहिणिल्ले कुले" ॥
कर्त्रादौ कृति कर्मणि ॥ २२॥३६॥
कर्त्तृकर्माद्यर्थककृद्योगे कर्मणि वाच्ये षष्ठी स्यात् । "कीयराणं...... दुरणुचरे" "ववसियस्स एत्थं किं दुक्करं करणयाए । "मेयरस अस्स अरिहे" | "सेणियैस्स रण्णो इट्टा" । कर्मादिवाचकेभ्योऽपि सम्बन्धमात्रविवक्षायां कृद्योगविर हे ऽपि षष्ठी ।
१ भगवतो महावीरस्यान्तिके । नाया ०१-२३ । २ तस्यैव मण्डलस्यादूर सामन्ते । नाया ० १९-२७ ॥ ३ श्रेणिकस्य राज्ञोऽन्तिकात् । नाया ० १--१६ ॥ ४ श्रेणिकस्य राज्ञः पुरतः । नाया० १-१३ ॥ ५. नगरस्य मध्ये भूत्वा । नाया ० १- १२ ॥ ६ नगरस्य मध्ये भूत्वा निर्गच्छति । नाया ० २-- ३६ ॥ ७ नगरस्य मध्ये भूत्वा । नाया ० २ -- ४० ॥ ८ मेघस्य कुमारस्य पूर्वदक्षिणस्याम् । नाया० महानद्या दक्षिणे कूले ! नाया० १-२७ ॥ १० नुचरम्, व्यवसितस्यात्र किं दुष्करं करणतायाम् । नाया ० ११. अहमेतस्यार्थस्याऽनर्हः । नाया ० १-१५ ॥ १२ राज्ञ इष्टा । नाया ० १ -८ ॥
१-२४ ॥१ गङ्गाया
कातराणां..
Aho! Shrutgyanam
..... दुर
१-२३ ॥
श्रेणिकस्य
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
कारक प्र०
"भीए जम्मणजस्मरणाणं" "अम्हे णं देवाणुप्पियाणं लिस्माभिक्खं दलयामो”। “अवसेसे काए समगाणं णिग्गंथाणं निसट्टे"। "तयों णं मम एयमढें निवेदिजासि ||
णमोयोगे ॥२२॥३७॥ गामोशब्दयोगे षष्ठी स्यात् । “मोऽत्यु णं अरिहंताणं भगवंताणं” “नमोऽत्थु णं समणस्स भगवओ महावीरस्स"॥
आश्रयोऽधिकरणम् ॥११॥३३॥ कर्तृकर्मद्वारा क्रियाया प्राधारोऽधिकरणसंज्ञः स्यात् ॥
सप्तम्यधिकरणे ॥२२॥३८॥ अनुक्तेऽधिकरणे वाच्ये सप्तमी स्यात् । “भदासणंसि निसीयह”॥
क्रियालक्षकक्रियायाम् ॥२॥२॥३॥ अन्यस्याः क्रियाया लक्षणं यया क्रियया भवति तत्क्रियाश्रयवाचकात्सप्तमी स्यात् । “उठ्ठियम्मि सूरे सहस्सरस्सिमि दिणयरे तेयसा जलते सयणिजाओ उति" । आश्रयस्यौ
१ भीतो जन्मजरामरणेभ्यः । नया० १-२५। २ वयं देवानुप्रियेभ्यः शिव्यभिक्षां दद्महे । नाया० १-२५॥ ३ अवशेष: कायः श्रमणेभ्यो निम्रन्येभ्यो निसष्टः । नाया० १-२८॥ ४ तदा ममैतमर्थ निवेदयेः । ओव० १२॥ ५ नमोऽस्तु अर्हद्भयो भगवद्भयः, नमोऽस्तु श्रमणाय भगवते महावीराय । नाया० १-३०॥६ भद्रासने निपीदति ॥ ७ उत्थिते सूर्ये सहस्ररश्मौ दिनकरे तेजसा ज्वलति (सति) शयनीयादुत्तियति । नाया० १-१२॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्वान्तकौमुदी
अव्ययीभावस० प्र०
पश्लेषिकादिरूपस्य सर्वस्य विवक्षणात् । “मत्थए अंजलिं कटु" मस्तकसमीप इत्यर्थः ॥
इति कारकपकरणम् ॥
अथाव्ययीभावसमासप्रकरणम् ॥
अनेकन्नामैकार्थे समासः ॥११॥३४॥ विशिष्टैकार्थवाचकमनेकं प्रातिपदिकं समाससंज्ञं स्यात्।।
पदसामर्थे समासतद्धितौ ॥२॥३॥१॥ पदयोः पदानां वैकार्थी भावे समासतद्धितप्रत्ययो भवतः। कचिदसामर्थ्यऽपि समासः । “गंगापुलिणवालुआसालिसए" ॥
सुप् सुपा वा ॥२॥३३॥ सुबन्तं सुबन्तेन वा समस्यते ॥
अव्ययीभावः ॥२॥३॥४॥ अधिकारोऽयम् ॥
विभक्त्यर्थादिष्वव्ययम्॥२॥३॥६॥ विभक्त्यर्थादिवाचकमव्ययं सुबन्तेन समस्यते सोऽव्ययीभावः ॥ ___ समासे प्रथमानिर्दिष्टं पूर्वम् ॥२॥३२॥ समासशास्त्रे प्रथमानिर्दिष्टं पूर्व प्रयोज्यम् ।
१ मस्तकेऽञ्जलिं कृत्वा ॥२ गङ्गापुलिनवालुकासदशके । कप्प० २-३ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला"
अव्ययीभावस० प्र०
अभप्पं । अच्चत्थं । बहिट्ठाणं । पाउप्पभाया रयणी ।।
अतिरतिक्रान्ते द्वितीयया ॥२॥३७॥ अतिमान्तेऽर्थेऽतिर्दितीयान्तेन समस्यते ॥
सुपः समासतद्धितयोः ॥४॥४६५॥ सम्भसतद्धितावयवस्य सुपो लोप: स्यात् ।।
स नपुंसकमेकं च ॥२॥३५॥ अव्ययीभावसमाससंज्ञकंप्रायेण नपुंसकमेकवचनान्तंच प्रयोज्यम् ॥
अनुपडी वीप्सादिषु ॥२॥३॥८॥ वीप्सादिष्वर्थेषु अनुपडी द्वितीयान्तेन समस्येते। समय समयं त्ति अणुसमयं । अणुगामा । अणुणइया । दुवारं दुवारं त्ति-पडिदुवारं, पडिदारं । पडिसोयं ॥
___ असादृश्ये यथार्थकानि ॥२॥३६॥ __सादृश्यभिन्नेऽर्थे यथार्थका अहादिशब्दा द्वितीयान्तेन समस्यन्ते । अहप्पहाणं । अहाकप्पं । अहातच्च । अहासथणं । जहत्थं । जहिच्छं । जहिच्छा ॥
१ अध्यात्मम् । २. अत्यर्थम् । ३. बहिःस्थानम् । ४ प्रादुष्प्रभाता रजनी ! ५ अनुसमयम् । ६ अनुग्रामम् । ७ अनुनदिकम् । ८ प्रतिद्वारम् । ६ प्रतिस्रोतः । १० यथाप्रधानम् । ११ यथाकल्पम्। १२ यथातथ्यम् । १३ यथासंस्तनम् । १४ यथार्थम् । १५ यथेच्छम् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(६३)
अव्ययीभावस०प्र०
च्चेन जादयः समुच्चये ॥२॥३॥१०॥ जादिशब्दाञ्चशब्देन समुच्चयेऽर्थे समस्यन्ते । जच्चेव । सच्चेव । जीवच्चेव । अजीवच्चेव ॥
आयावदर्थका मर्यादादौ ॥२॥३॥११॥ मर्यादाद्यर्थे आशब्दोयावदर्थकाश्चशब्दा द्वितीयान्तेन समस्यन्ते । आयाहिणपयाहिणं ।जातिमं । जावव्वं । अावकहियं । आवकहा ॥
आभिमुख्यादावभिः ॥२॥३॥१२॥ आभिमुख्यादिष्वर्थेषु अभिद्वितीयान्तेन समस्यते। अभिन्तरं, अभंतरं ॥
पडेरेक्कन समासे दीर्घः ॥१॥३॥१६॥ पडिशब्दस्यैक्कशब्देन समासे पूर्वस्वास्य दीर्घः स्यात् ।।
_ एर्यः कात्पूर्वः परो वा ॥१॥३॥२०॥ पडेः परस्यैक्कशब्दस्यैकारस्य यकारो वा स्यात् , स च कात्पूर्व परो वा प्रयोज्यः । एक्कमेकं पडित्ति-पाडियवर्क, पाडिक्कयं, पाडिएक्कं ॥
प्रभृतिना पञ्चमी ॥२॥३॥१३॥ पञ्चम्यन्तं प्रभृतिशब्देन सह समस्यते ॥ १ यश्चैव । २ सचैव । ३ जीवश्चैव । ४ अजीवश्चैव । ५ आदक्षिणप्रदक्षिणम् । ६ यावदिइम् । ७ याबद्दव्यम् । ८ यावत्कयिकम् ! ६ यावत्कथम् । १० अाभ्यन्ताम् । ११ प्रत्येकम् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
सोठयाग्रन्थमाला
(६४)
সক
जादयो व्यञ्जनान्ताः ॥१॥३॥२२॥ समासे उत्तरपदे परे जप्रभृतिशब्दा व्यञ्जनान्ताः प्रयोज्याः । जप्पंभिई । तप्पंभिई । आउकालो। आउकरणं। चउकसाया। चउँदिसिं । छज्जीवणिया। छदंतो। तमुक्काए, तमुकाए । पुढविक्काइया । वाउकाइयो । खुप्पिासा ॥
उवः सामीप्ये षष्ठया ॥२॥३॥१४॥ सामीप्यार्थक उपशब्दः षष्ठयन्तेन समस्यते । अंगस्स समीपं उचंग ॥
कुत्सादुष्टादौ कुदू प्रथमया ॥२॥३॥१५॥
कुत्साद्यर्थकः कुशब्दो दुष्टाद्यर्थको दुशब्दश्च प्रथमान्तेन सह समश्यते । जादिगणपठितत्वेन व्यश्चनान्तत्वात, दुइंसणं । दुहिनं ॥
कोरादोतो ॥१॥३॥२३॥ कुशब्दस्याकार ओकारश्चान्तादेशो वा स्यानुत्तरपदे ।
*जद् , तद् , महद् , आउस्, चउर् , खुस् , छस् , विहस् , वणस् , वायुक् , पुढविक , तमस् , दुर्, निर , पुनर , धनुस् , जावत् , तावत् , इत्यादिराकृतिगणोऽयम् ॥
१ यतः प्रकृतिः । २ ततः प्रभृति: । ३ आयुकालः । ४ आयुकरणम् । ५ चतुष्कपाया: । ६ चतुर्दिक् । ७ घट्जीवनिका। ८ षट्दन्तः । ६ तमस्कायः । १० पृथिवीकायिकाः । ११ वायुकायिका: । १२ क्षुत्पिपासे । १३ उपागम् । १४ दुर्दर्शनम् । १५ दुर्दिनन् ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(६५)
तत्पुरुषसमास प्र०
कापुरिसो, कोपुरिसो, कुपुरिसो। कादंडिमो, कोदंडिमो, कुदंडिमो ॥
निष्क्रान्तादौ पञ्चम्या निः ॥२॥३॥१६॥ निष्क्रान्ताद्यर्थको निःशब्दः पञ्चम्यन्तेन समस्यते । णीसंको॥
निरोऽभ्यवानूदराणाम् ॥१॥३॥३८॥ निरः परेषामभि-अव-अनु-उदर-शब्दानामादेवृद्धिः स्यात् । निराभिरामो । निविक्रखी । णिरानुकंपो । गिरोदरो॥
इत्यव्ययीभावसमासप्रकरणम् ।।
-
-
- -
अथ तत्पुरुषसमासप्रकरणम्॥
तत्पुरुषः ॥२॥३॥१७॥
अधिकारोऽयम् ॥ भेदकं भेयेन कर्मधारयः ॥२॥३॥१८॥ विशेषणं विशेष्येण समानवचनेन समस्यते स समासः कर्मधारयः । तदुभयं । तदिवसो । तम्भवो ॥
तत्र पूर्व पुंवत् ॥२॥३॥१९॥ कर्मधारयसमासे पूर्वपदस्य पुंबद्भावः स्यात् । बकुमारी।
१ कापुरुषः । २कुइण्डिम: । ३निःशङ्कः । ४निरभिरामः । ५ निरवकाङ्क्षी । ६ निरनुकम्पः । ७निरुदरः । तदिवसः । तद्भवः । १० वृकुमारी ।।..
Aho ! Shrutgyanam
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
तत्पुरुषसमास प्र०
एतकाभ्या वतियस्योत्तरपदे ॥४॥४७॥
आभ्यां परस्य वतियस्य लोपः स्यादुत्तरपदे परे । “तमुक्काए णं भंते! के महालए..........?,एमहालये गंगोयमा! तमुक्काये पन्नत्ते" । 'कचित्तियस्य लोपः' केवेच्चिरं केवचिरं ॥
पत्तामोडादिषु परम् ॥२॥३॥२०॥ एषु पूर्वप्रयोगार्ह परं स्यात् । आमोअणि पत्ताणि = पत्तामोडाणि।अंजलिउडे । अनासाच्छिन्नं । आईण्णजणमणुस्सा। अद्ध रहो ॥
द्वितीया पत्तादिभिः ॥२३।२१ ॥ पत्तादिप्रकृतिकैः प्रथमान्तैः सह द्वितीयान्तं समस्यते स तत्पुरुषः॥
दयादीनां पत्तादौ ॥२॥३॥२२॥ दयादिशब्दानां पत्तादिशब्दे परे हस्वान्तादेशो बहुलं स्यात्। दर्यपत्तो॥
आसो रुटस्य तः ॥१।४।११४॥ आसुशब्दात्परस्य रुट्टशब्दस्योषधायास्तकारादेशः स्यात् । आसुरुत्तो॥
१ तमस्कायो भगवन् ! कियन्महान् ... सामानमहान् गौतम ! तमस्कायः प्रज्ञप्तः । भग०६-५॥ २कियच्चिरम् । ३अानोडितपत्राणि। ४कृताञ्जलिः । ५अच्छिननासिकम् । ६ आकीर्णजनमनुष्या। (जनमनुष्याकीर्णा) । ७भर्ताम् । ८ दयाप्राप्तः । ६ आशुरुष्टः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(६७)
तत्पुरुषसमास प्र०
तृतीयापञ्चमीसप्तम्यश्च ॥२॥३॥२३॥ तृतीयाद्यन्तं प्रथमान्तेन समस्यते स तत्पुरुषः । विउपंगडा । तिण्णाणोवगए । उदउँल्लं ।
खंडादीनामुत्तरपदे ॥१॥३॥२१॥ खण्डादिशब्दानामुत्तरपदे परे दीर्घोऽन्तादेशो बहुलं स्यात् । खंडाभेदो। अहादंडो। अप्पांबहुगं । अप्पांबहुत्तं । आणापाणं । पासामित्रो। अंधावं। आवीकम्मं ॥
दकस्य दः ॥१४॥४२॥ दकशब्दस्य द इत्यादेशः स्यादुत्तरपदे । दाकैलसो । दाकुम्भो।
एत्पोरस्य कच्चे ॥१॥३॥३९॥ पोरशब्दस्यैकारान्तादेशः स्यात् कच्चशब्दे परे। पोरेकच्चं ॥
१ विद्वत्प्रकटा: (प्रकृताः) २ त्रिज्ञानोपगतः ।३ उदकाम् । ४ खंडभेदः । ५ अर्थदण्डः । ६ अल्पबहुकम् । ७ अल्पबहुत्वम्। ८ आनपानः । ६ पाशमृगः, पार्श्वमितः, पार्श्वमृगः । १० अन्धरूपम् । ११ आविश्कर्म । १२ दककलशः । १३ दककुम्भः । १४ पौरस्कृत्यम् ॥
*खण्ड, अ8, अप्प, आण, पास, अंध, आविर् , एक्क, सच्च, उच्च, सम्म, दक, मद्द, इति खण्डादिराकृतिगण: ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(६८)
तत्पुरुषसमास प्र०
भणादावस्य मः ॥ १|४|११५ ॥ मणशब्दात्परस्योत्तरपदस्यावशब्दस्योपधाया मकारादेशः
स्यात् । विज्जइत्ति=आवो, मणसा आवो - मणामो || पितुप्रभृतीनामिः || १ | ३ | ४०॥
एषामुत्तरपदे परे इकारोऽन्तादेशो वा स्यात् । अम्मापिइसमाणे । माउपिउसुजाते । भाइमाणे | भाउस ॥ सहस्तृतीया ||२|३|२४ ॥
सहशब्दस्तृतीयान्तेन सह समस्यते ॥ सहसमानयोः सः ||१|४|४३ ॥
अनयोः सकारादेशो बहुलं स्यादुत्तरपदे परे । साहिक -
છ
९
१०
११
रणं । सअंडं । सअंते । साट्टो । सहपुत्तो । सहसंबुद्धो ॥
णखपदस्य णष्फयः सात् ||१|४|४४ ||
सात्परस्य णखपदशब्दस्य राष्फय इत्यादेशः स्यात् । सणष्कए ||
१२
सात्पक्खस्य || १ |३|४१ ॥
सात्परस्य पक्वशब्दस्येकारान्तादेशः स्यात् । संपक्खिं ॥
१ मन आप:, मनोऽमः | २ अम्बापितृसमान: । ३ मातापितृसुजात: । ४ भ्रातृसमानः । ५ भ्रातृशतम् । ६ समानाधिकरणम् । ७ साण्डम् । ८ सान्तः । εसार्थ: । १० सपुत्रः ११ ससम्बुद्ध: । १२ सनखपदः । १३ सपक्षः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
तत्पुरुषसमास प्र०
चतुर्थी तादयें ॥२॥३॥२५॥ तायें विहिता या चतुर्थी तदन्तं प्रथमान्तेन समस्यते अट्ठांदडो॥
षष्ठी च शेषे ॥२।३।२६ ॥ कर्मादिकारकभिन्ने सम्बन्धसामान्ये विहिता या षष्ठी तदन्तं प्रथमान्तेन समस्यते । तदाहारो । तदुप्पाओ ।
कारादिभिश्च ॥२॥३॥२७॥ कारादिशब्दप्रकृतिकैः सुबन्तैः सह षष्टयन्तं समस्यते । अंधंगारो | मणियारो । सुवर्णयारो॥
पुवादयोऽहेन षष्ठया ॥२॥३॥२८॥ पुवादिशब्दाः प्रथमान्ताः षष्ठयन्तेनाहशब्देन समस्यन्ते ।
अहस्याण्हः ॥१॥४॥४५॥ समासे उत्तरपद्भूतस्याहशब्दस्याण्ह इत्यादेशः स्यात् । पुव्वहं । मर्झण्हं ॥
सप्तम्या अलोपः ॥२।३।२६ ॥ समासावयवभूतायाः सप्तम्याः कचिल्लोपो न भवति । अन्तेवासी । उदएंचरो। कण्ठेगुंणो । कण्ठेमालेको । संख्यार्थकास्समानाधिकरणैः समाहारे ॥२॥३॥३२॥ संख्यावाचकाः शब्दाः समानाधिकरणैः सुबन्तैः सह समाहा• रेऽर्थे समस्यन्ते ॥
१ अर्थदण्डः । २ तदाहारः । ३ तदुत्पादः । ४ अन्धकारः । ५ मणिकारः । ६ सुवर्णकारः । ७ पूर्वाह्नम् । ८ मध्याह्नम् । ६ उदकेचरः । १० कण्ठेगुणः । ११ कगटेमालकः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
Fथमाला
(७०)
तत्पुरुषसमास प्र०
तिपदे दस्य तलोपौ ॥१॥४॥४६॥ तिपदशब्दे दकारस्य तकारलोपौ पर्यायेण भवतः। पस्य पकारे, तिवेई, तिवती,तिवदी। निषेधार्थकैः अ-अण-ण-शब्दैः समासे,अथिरं । अबहुस्सुए। अट्ठादण्डो। अणेक्कावाई। प्रनत्य । गणहा ॥
रात्तेरुत्तरपदस्यात् ॥१४॥८॥ उत्तरपदभूतस्य रात्तिशब्दस्याकारान्तादेशः स्यात् । चउरायं । चरमवरिसारत्तम् ॥ जहण्णादीनामणुक्कोसादिषु मक् ॥४॥४७॥
जहण्णादिशब्दानामणुक्कोसादिषु परेषु मगागमः स्यासमासे । "अजहण्णमणुकोसो” “अदुक्खमसुहा" "अंगमंगाई" "सामाइयमादियाइं"। गम्भमुद्देसो। अणंतभागमभहियं । जावंताव ॥
खंधादावारस्यावस्य लोपः ॥१॥४॥४७॥ खंधशब्दात्परस्यावारस्यावस्य लोपो वा स्यात् । खंधारो। खंधावारो॥ पायवस्योवगमणे यस्य वस्य यवयोश्च ॥१॥४॥४॥
पायवशब्दस्योवामणे परे यस्य वस्य च यवद्रयस्य पर्या
१ त्रिपदी । २ अस्थिरम् । ३ अबहुश्रुतः । ४ अनर्थदण्डः । ५ अनेकवादी । ६ नान्यत्र । ७ नान्यथा । ८ चतूरात्रम् । चरमवर्षारात्रम् । १० अजघन्यानुत्कर्षः,अदुःखामुखा, अङ्गानानि,सामायिकादीनि । निर० ३-४ ॥ ११ गद्देशः । १२ अनन्तभागाभ्यधिकम् । १३ यावतावत् । १४ स्कन्धाबारः ॥
१२
Aho! Shrutgyanam
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिद्धान्तकौमुदी
येण लोपः स्यात् । पावोवगमणं, पायोवगमणं, पाउबगमः ॥ अधोवस्य || २|४|४६ ॥
वोशब्दात् परस्यावधैर्वस्य लोपः स्यात् । अंधोधी ।
अवोsही ॥
(७१)
जत्तद्भयामनन्तरस्य ||१|३|४३|| आभ्यां परस्यानन्तर शब्दस्यादेदीर्घः स्यात् । द्स्य यकारे, जयाणन्तरं । तयाणन्तरं ॥
तत्पुरुषसमासप्र०
पुव्वस्य पौ ॥१३॥४२॥
पुव्वशब्दस्येकारो ऽन्तादेशो वा स्यात्पशब्दे परे समासे । जहणादित्वात्, पुििप, पुव्वंपि ॥
आगंतारस्यागार आरस्य || १४|५०|
आगन्तार शब्दस्यागारशब्दे परे व्यारस्य लोपो वा स्थात् । आगन्तगारं ॥
तारं ॥
द्वयोरगंतारः ||१|४|५१ ॥ ग्रागंतारागारशब्दयोरगंतार इत्यादेशः स्यात् । ग्रगं
इज्जाया एसस्येसः ॥१४५सा इज्जाशब्दात्परस्यै सस्येसादेशः स्यात् । पूर्वस्वरस्य लोपे, । इंज्जिसो ||
१ पादपोपगमनम् । २अवोऽवधिः । यदनन्तरम् । तदन्तरम् । ५ पूर्वमपि । ६ आगन्त्रागारः । ७ इज्यैपः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(७२)
तत्पुरुषसमास प्र०
इमात्सन्धौ प्रथमायाः॥२॥३॥३०॥ इमशब्दात्सन्धिशब्दे परे प्रथमाया अलोप: स्यात् । अयंसंधी ॥
एयारूवे वा ॥२॥३॥३१॥ इमशब्दादेयाख्वशब्दे परे प्रथमाया अलोपो वा स्यात् । अयमेयारवे, इमेयारूचे ॥
विहवणाभ्यां पतेः फसौ ॥१४५३॥
आभ्यामुत्तरस्य पतिशब्दस्यादेः फ स इत्येतावादेशी पर्यायेण भवतः। वणष्फई। वणस्सई । बिहप्पती, बिहफती, बिहस्सती॥
ओजसादीनामुत्तरपदे ॥१॥३॥४४॥ जसादिशब्दानामुत्तरपदे परे ओकारान्तादेशो बहुलं स्यात् । जसोकित्ती, जसकित्ती । जैसोकामी । जैसोजीवियं, जसजीवियं । जैसोवन्तो, जसवन्तो । जसोमन्तो, जसमन्तो। जैसोचंदे। जैसकरो । अहोणिसि । अयोकवलं । अयोकुंभी। अयोगोलो । अयोधणो । अयोमयं । अन्नोन्नं । मणोन्नं । मणोरमो । मणोसिला । मंगोहरो। मैंणकरणं । मैणजोगो। १ इदंसन्धिः । २अयमेतद्रूपः । ३वनस्पतिः । ४बृहस्पतिः । ५यश:कीर्तिः । ६ यशःकामी । ७यशोजीवितम् । ८ यशस्वान् । ह यशश्चन्द्रः । १० यशस्करः । ११ अहर्निशम् । १२ अयःकवलम् । १३ अयस्कुम्भी । १४ अयोगोलः । १५ अयोधनः । १६ अयोमयम् । १७ अन्योऽन्यम् । १८मनोज्ञम् । १६ मनोरमः । २० मनःशिला । २१ मनोहर: । १२मनःकरणम् । २३ मनोयोगः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
मेणदंडो । मैणपोगो । तमोकसियं । दोर्गेती । तैवोकम्मं तंवोमयं । बाहुलकात्कचिन्नित्यम् । मँणोरहो । सोगई ॥ उत्ते यस्य ||१|४|५४ ॥
( ७३ )
इन्द्रसमास प्र०
यशब्दस्योत्तरपदे परे यकारस्योकारो वा स्यात् । तेjकाए । उभो । तेउलेसी, तेयलेसा । तेयँलेस्सो ॥ चरेऽहेराः ॥ ११३॥४५॥
अशब्दस्य चरशब्दे परे आकारो ऽन्तादेशः स्यात् । हारो ॥
पायस्य मूले यस्य ॥ १|४|५५॥
पायशब्दस्य यस्य लोपो वा स्यान्मूलशब्दे परे । पा पायमूलं । (गरुडागादीनां सिद्धये मध्यपदस्य नित्यं वक्तव्यः) गरुडसरिसमासणं गरुडासणं । उद्अष्णमुदरं=दओदरं । पुत्रमारम्भ पच्छिमो = व्वपच्छिमो ॥
॥ इति तत्पुरुषसमासप्रकरणम् ॥
अथ द्वन्द्वसमासप्रकरणम् ॥ अनेक समूहे ||२|३|३३॥ समुदाये वर्त्तमानमनेकं प्रथमान्तं प्रथमान्तेन सह वा
१ मनोदण्डः | २ मनः प्रयोगः । ३ तमःकाधिकः । ४ दुर्गतिः । ५ तपः कर्म । ६ तपोमयम् । ७ मनोरथ: । सद्गतिः । ६ तेजस्कायः । १० तेजःप्रभः । ११ तेजोलेश्या । १२ तेजोलेश्यः । १३ अवश्वरः । १४ पादमूलम् । १५ गरुडासनम् । १६ उदकोदरम् | १७ पूर्वपश्चिमः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
बहुव्रीहिसमास प्र०
समस्यते । पिज्जोय दोसो य-पिज्जदोसा । पहवागरणं । सीडहं, सीउसिणं ॥
सेठियाग्रन्थमाला
(७४)
दियानिस्योरम्वोत्तरपदयोः ||१|३|४६॥
इन्द्रे उत्तरपद्भूतयोर्दियानि सिशब्दयोरमन्तादेशो वा स्यात् । राईदियं । अहोनिसं । होनिसि || आणात्पाणस्योत् |||१|३३४७॥
आणशब्दात् परस्य पाणशब्द स्योकारान्तादेशो वा स्यात् । आणपाणू, आणापाणो ॥
॥ इति द्वन्द्वसमासप्रकरणम् ॥
अथ वहुव्रीहिसमासप्रकरणम् ॥ अप्रथमाऽन्यपदार्थे प्रथमा || २|३|३४||
प्रथमाभिन्नान्यपदार्थे वर्त्तमानं प्रथमान्तं समानाधिकरणेन समस्यते । उदण्णाणि बलवाहणाणि जस्स स उँदिण्णयलवाहणे ॥
अत्र लिङ्गमन्यपदार्थस्य || २|३|३५|| अस्मिन् समासेऽन्यपदार्थस्येव लिङ्गं स्यात् । एगाऽऽहच्चा जत्थ एगहचं ॥
१ प्रेमद्वेषौ । २ प्रश्नव्याकरणम् । ३ शीतोष्णम् । ४ रात्रिदिवम् । ५ अहर्निशम् । ६ आनपानः । ७ उदीर्णबलवाहनः । उत्त० १८-१ ॥
एकाऽऽहत्यम् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(७५)
बहुव्रीहिसमास प्र०
क्वचिद्वयधिकरणेनापि ॥२॥३॥३६ ॥ उक्तसमासः कचियधिकरणेनापि भवति। तसि अप्पियं करणं जेणं तदप्पियकरणे । कण्ठेकालो । कण्ठेमालो ॥
अस्मात्को वा ।।२।३३७ उक्तसमासात्परः कात्ययो वा स्यात् ॥
__इत्के पूर्वस्य ॥२॥३॥३८॥ कप्रत्यये परे पूर्वस्वरस्येकारो वा स्यात् । “सत्तसत्तमियं भिक्खुपडिम"॥
निषेधार्थकेभ्योऽस्त्यर्थस्य लोपः ॥२॥३॥३६॥ निषेधवाचकेभ्यः अ-अण-ण-शब्देभ्यः परस्य वर्तमानार्थकशब्दस्य लोपः स्यादुक्तसमासे । ण विजमाणो उऊ जीसे सा. अॅणोउया ॥
दिग्याचका मध्ये ॥२॥३॥४०॥ दिगर्थकाः शब्दा मध्ये वाच्ये समस्यन्ते । उत्तराए पुरथिमाए य अन्तरालं जा दिसा सा उत्तरपुरस्थिमा ॥
ओदणादारस्य ॥१॥३॥४८॥ अणशब्दात्परस्यारशब्दस्यादेरोकारः स्यात् । णत्थि आरं पारं जस्स स अणोरपारे ॥
अवदग्गस्य वा ॥१३॥४९॥ अणशब्दात्परस्यावदग्गशब्दस्यादेरोकारो वा स्यात् ।
१तदपितकरण: ! २कराटेकालः । ३कण्ठेमालः । ४ सप्तसप्तमिकां भिक्षुप्रतिमाम् : ओव. १५ । ५. अन तुका । ६ उत्तरपूर्वा । ७अनारपार: ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(७६)
बहुव्रीहिसमास प्र०
णत्थि अवदग्गमन्तं जस्स सो अणोवद्ग्गे, अणवदग्गे ॥
आमोसादोसहेरोसस्य ॥१॥३॥७९॥ आमोसशब्दात्परस्यौसहिशब्दस्यौसस्य लोपः स्यात् । आमोसही ॥
ईरुद्धस्य मुहे ॥१॥३॥५२॥ उद्धशब्दस्य मुहशब्दे परे ईकारान्तादेशः स्यात् । उद्धीमुहो॥
त्तुमुमोः काममणयोः ॥४४६९॥ तुम्-उं-प्रत्यययोरन्त्यस्य लोपो वा स्यात् । काममणशब्दयोः परयोः । काउकामो । गंतुमणो। संपाविउकामो, संपाविउकामो॥
सरितस्य तयावययोः ॥४४६७॥ सरिसशब्दस्य तयावयशब्दयोः परयोरन्त्यस्य लोपः स्यात् ॥
तये सस्य तः॥४॥४॥८॥ सरिसशब्दस्य सकारस्य तकार स्यात्तयाशब्दे परे।सरित्तया। सरिव्वया । "दो भंते !"सरित्तया सरिव्वया" ॥
१अनवदनः । २आमाँषधिः । ३ऊर्ध्वमुखः । ४कर्तुकामः । ५गन्तुमनाः । ६ सम्पादितुकामः । ७ द्वौ भगवन्! 'सढक्त्वचौ सदृग्वयसौ भग ०१-८॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(७७)
बहुव्रीहिसमास प्र०
अच्छेरः ||१|३|५३॥
उत्तरपदस्याच्छिशब्दस्याकारान्तादेशः स्यात् । "हरिमे
लामउलमल्लियच्छानं" ॥ दिवड्ढाड्ढाइज्जादुट्टाः सार्द्धेकद्वयत्रयेषु || १ | ४|५६ ॥
-
-
विड्ढड्ढाइज अ - शब्दाः क्रमेण सार्द्धंकसार्द्धवयसाद्वत्रयेष्वर्थेषु निपात्यन्ते । दिवेंडूढं । डूढाइज्जं । डुडं ॥
असौ पस्य फः ॥ १।४।५७॥
पोपसर्गस्य फादेशः स्यादसुशब्दे परे । पगया असू जत्थ तं फोसुयं ॥
एक्कादयः संख्यायां दसादिभिरधिकान्ताः ॥ २३॥४१॥
संख्यावाचका अधिकशब्दान्ता एकादयः शब्दा दसादिशब्दैः संख्यावाचकैः सह समस्यन्ते ॥ एकार्थकानां दसपण्णणउइषु दीर्घः || १ | ३ | ५४ ॥
एकत्वसंख्यावाचकानामेक-एक एग-इक्क - इग-शब्दानां दीर्घो ऽन्तादेशः स्याद्दस - पराण - उइ शब्देषु परेषु । एंकारस । एक्कारस । ऍकाणउई । एकावराणं ॥
इगेगस्य ||१|४|५८ ||
इगशब्दस्य सस्वरगकारस्य लोपो वा यालशब्दे परे ।
१ हरिमेलामुकुलमल्लिकाक्षाणाम् । ओव० ३१ । २ द्वयर्द्धम् । ३ अर्द्धतृतीयम् । ४ अर्द्धचतुष्कम् । ५ प्रासुकम् । ६ एकादश । ७९कनवतिः । ८ एकपञ्चाशत् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(७८)
बहुव्रीहिसमास प्रा
चत्तालीसस्य यालतालीसौ ॥१॥४॥५६॥ उत्तरपदस्य चत्तालीसशब्दस्यैतावादेशौ पर्यायेण वा स्तः। इयालं, इगयालं, एगतालीसं ।
दाबी ॥१॥४६॥ दुशब्दस्य बे बि इत्यादेशी पर्यायेण भवतः । बेईन्दिया । बिलं । बिसरीरं ॥
वा संख्यार्थक ॥१॥४६॥ दुशब्दस्य वाऽऽदेशः स्यात्संख्यावाचकशब्दे परे । बारस। यानं । याणउँई । बायर्यालं ॥
दुवा दसे ॥१॥४॥२॥ समासे दसशब्दे परे दुशब्दस्य दुवा इत्यादेशः स्यात् । दुबालंस ॥
तेरेः॥१३॥५६॥ संख्यावाचकस्य तिशब्दस्यैकारान्तादेशः समासे उत्तरपदे परे । तेरस । तेवीस। तेतीस , तेत्तीसा। तेयालं , तेयाली । तेण्णं । तेवेग्गं । तेइंदिया ॥
चतोरतःपूर्वस्य ॥१३५७॥ समासे पूर्वपदस्य चतुशब्दस्याकारस्य दीर्घः स्यात् ।चाउँ
१ एकचत्वारिंशत् । २ द्वीन्द्रिया: । ३ द्विदलम् । ४द्विशरीरम् । ५ट्टादश । ६ द्विपञ्चाशत् । ७ द्विनवतिः । ८ द्विचत्वारिंशत् । ६ द्वादश । १० त्रयोदश । ११ त्रयोविंशतिः । १२ त्रयस्त्रिंशत् । १३ त्रिचत्वारिंशत् । १४ त्रिपञ्चाशत् । १५ त्रिवर्गः । १६ त्रीन्द्रियाः । १७ चतुकोगा ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैमसिद्धान्तकौमुदी
बहुव्रीहिसमास प्र०
कोणं । चाउद्दसी ॥
चोः सङ्ख्यावाचके ॥१॥३५८ ॥ चतुशब्दस्य चो इत्यादेशः स्यात्संख्यावाचके परे । चोईस । चोवीसं । चौतीस, चोत्तीसं । चोयालं, चोयालीस। चोसलिं,चउसहि ।।
लत्तरेहश्च ॥१॥४॥६५॥ उत्तरपदस्य सत्तरिशब्दस्यादे हकारश्चकाराद्वकारो का स्यात् । चोहत्तरि, चोवत्तरिं ॥
चतुरचुलावसीतौ ॥१॥४॥६६॥ चतुशब्दस्य चतुर चुल इत्यादेशो वा स्तोऽसीतिशब्दे परे । चउरासीइं, चुलसीई॥
पणस्य द्विः ॥१।४।११६॥ पणशब्दस्योपधाया हित्वं वा स्यात्समासे । पंण्णरस, पनरम । पण्णहत्तरं, पनहत्तरं । पप्णवीसं, पणवीसं ।
पणालोपः ॥१४६४॥ पणशब्दात्परस्य सटिशब्दस्यादेर्लोपः स्यात् । पपणटिं।
छाहयोश्च ॥१॥३॥५५॥ अनयोर्दीर्घोऽन्तादेशः स्यात्यायेण ॥
१२
१ चतुर्दशी । २ चतुर्दश ! ३ चतुर्विशति : । ४ चतुस्त्रिंशत् । ५ चतुश्चत्वारिंशत् । ६ चतुःषष्टिः । ७ चतुःसप्ततिः । ८ चतुरशीतिः । ६ पञ्चदश । १० पञ्चसप्ततम् । ११प चकितिः । १२ पञ्चषष्टिः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(८०)
बहुव्रीहिसमास प्र.
सहेवः ॥१।४।६३॥ उत्तरपदस्य सटिशब्दस्यादेवकारो वा स्यात् । छावडिं, छासडिं। छायालीसं अट्ठावण्णं । अट्ठावयं॥
छस्य सोर्दसे ॥१४॥६॥ छशब्दस्य सो इत्यादेशः स्यादसशब्दे परे । सोलस । छलसीइं॥
सत्तस्य वीसादौ ॥११४६८॥ पूर्वपदस्य सत्तशब्दस्य दीर्घोऽन्तादेशः स्याद्वीसादौ परे। सत्तावीसं । सत्तावन्नं ॥
सीर्याले ॥१॥४॥६६॥ सत्तशब्दस्य सो इत्यादेशः स्याद् यालशब्दे परे । सीयालं, सीयालीसं॥
दसस्य रलौ ॥११४७०॥ उत्तरपदस्य दसशब्दस्यादेर्दकारस्य रेफो लकारश्च स्यात् ।।
- अहात्सस्य ॥११४७१॥ अदृशब्दात्परस्य दसशब्दस्य सकारस्य लोपोवा स्यात् । अटार । अट्ठारस॥
१ पटषष्टिः । २ षट्चत्वारिंशत् । ३ अष्टपञ्चाशत् । ४ अष्टापदं, अर्थपदम् । ५ षोडश । ६ षडशीतिः । ७ सप्तविंशतिः । ८ सप्तपञ्चाशत् । ६ सप्तचत्वारिंशत् । १० अष्टादश ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
( ८१ )
बहुव्रीहिसमास प०
अडे हस्य डो यालयालीसयोः ॥११४/७
प्रदृशब्द्स्य दृस्य डः स्याद् याले मालीसे च परे । ड घालं । अडयालीसं ॥
एकस्योणे अउणः समुदितस्य || १ | ४|७३ ||
एकशब्दस्यानशब्देन समासे समुदिताउगा इत्यादेशो वा स्यात् । अउँणवीस, एग्णवीर्स, एकूणवीसं । अँउपत्तीसं । उपन्नं ॥
आभीक्ष्ण्यवीप्सयोर्द्विः || २|३|४३||
भीक्ष्णये वीप्सायां च द्योत्ये नानो द्वित्वं स्यात् । उदिओदिए । गच्छादीनां पूर्वस्य दीघों द्वितीयस्यैर्वहुलम् ||२|३|४४ ॥ गच्छादीनां द्वित्वे पूर्वपदस्यान्त्यस्य दीर्घो द्वितीयपदस्येकारो ऽन्तादेशश्च बहुलं स्तः । गच्छागच्छ । गुम्मागुमि । खंडाखंडि ||
दण्डादीनामतिशयेऽनुस्वारश्च ॥२३॥४५॥
दण्डादिशब्दानामतिशये योत्ये द्वित्वं पूर्वस्यानुस्वारान्तागमश्च प्रायेण भवति । दंडदण्डेण । दशमंवामे । ओवं जीवेणं । कथक्कं । दवदवं ॥
१ अष्टचत्वारिंशत् । २ एकोनविंशतिः । ३ एकोनत्रिंशत् । ४ एकोनपञ्चाशत् ५ उदितोदितः । ६ गच्छागच्छ । ७ गुल्मागुल्मि | खण्डखण्ड || ६ दण्डदण्डेन । १० वामवामेन । १९ जीवजीवेन | १२ थक्कथक्कम (स्थितस्थितम्) | १३ द्रुतंद्रुतम् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(८२)
तद्धित प्र.
उरसुह-मज्झानां तृतीयार्थे च ॥२॥३॥४६॥
उर-सुह-मज्झशब्दानां तृतीयार्थे चकारादाभीक्ष्ण्यादौ च द्योत्ये द्वित्वं स्यात् । उरंउरेणं । मुंहसुहेण । मज्झमज्झेण॥
मासस्य नैरन्तये ॥२॥३॥४७॥ मासशब्दस्य नैरन्तर्ये द्योत्ये द्वित्वं स्यात् ।मासेमासेणं ॥
दवदवात्स्सः ॥२॥३॥४८॥ अस्मात्स्सो वा स्यात् । दवेवस्स । दवदवं ॥
दिसिपरयोरोत् ॥२॥३॥४९॥ अनयोईिरुक्तौ आदेरोकारान्तादेशः स्यात् । दिसोदिसिं। पैरोप्परं ।।
अण्णस्य वा ।२।३।५०॥ आदेरण्णश्ब्दस्यौकारान्तादेशो वा स्याद्विरुक्तौ । अपणोष्णं । अन्नमन्नं ॥
कोडेरात् ॥२॥३॥५१॥ द्विरुक्तौ पूर्वस्य कोडिशब्दस्याकारान्तादेशः स्यात् । कोडॉकोडी ॥ जीवादयो ग्गाहादिभिर्गिण्हादीनामनुप्रयोगे॥२॥३॥४२॥
द्वितीयान्ता जीवादशब्दा गाहादिप्रकृतिकैईितीयान्तैः
१ उरउरसा । २ सुखसखेन । ३ नमध्येन। ४ मासमासेन । ५ द्रुतद्वतम् । ६ दिग्निम् । ७परस्परम् । ८ अन्योऽन्यम् । कोटि कोटिः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी (८३)
तद्धित प्र० ~~~~~~~~~~ सह समस्यन्ते गिण्हादिधातूनामनुप्रयोगे । “विजय तकर... जीवग्गाहं गिण्हन्ति' जीवन्तं गृह्णन्तीत्यर्थः । “अन्तगमणं गमिस्सामि” नाया० १-१५। अन्तं गमिष्यामीत्यर्थः ॥
॥ इति बहुव्रीहिसमासप्रकरणम् ॥
॥ इति समासप्रकरणम् ॥
अथ तडितप्रकरणम् ॥
तद्धिताः ॥२॥४॥१॥ वक्ष्यमाणाः प्रत्ययास्तद्धितसञ्ज्ञाः स्युः ॥ अदणिकेकणिज्जेजणियेयणिमल्लकमेत्ताः॥४॥२॥
अत् अण् इक इकण इज्ज इजण् इयइयण इम इल्ल क मेत्त, इत्येते प्रत्यया वक्ष्यमाणेष्वर्थेषु यथाप्रयोगं स्युः॥
तद्वितेषु स्वराया डितः ॥२॥४॥३॥ तद्धितेषु स्वराद्याः प्रत्यया डिद्वद्भवन्ति। बाहुलकात् तंडुलेज़, तंडुलिजं । गंगेयो। भाइणिज्जो, भाइणेजो ॥
___ स्वार्थे प्रथमायाः ॥२४॥४॥ प्रथमान्तसमर्थान्नानःस्वार्थ उक्तप्रत्ययाः स्युः। अचन्तियं। जायमेतं, जायमित्तं । णियडिल्लया। उत्तरिल्लं । "तद्धिता
१ विजयं तस्करं ... जीवग्राहं गृह्णन्ति । नाया०२-३६ । २ तन्दुलीयम् । ३गाङ्गेयः । ४ भागिनेयः । ५ आत्यन्तिकम् । ६ जातमात्रम् । ७निकृतिमत्ता । ८ औत्तरेयं ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
तद्धित प्र०
न्तादपि तद्वितान्तरम्" आणिल्लियं । वा० ( द्वाच् चलौ वा वाच्यौ ) छैन्, छलं ॥
महादालयल-ल्लियाः ॥४६॥
सेठियाग्रन्थमाला
( ८४)
महशब्दात्स्वार्थे द्यालय-ल-लिय-प्रत्ययाः स्युः । महौल ओ, महलो, महलुओ, महलगो, महल्लियो || पोतादुल्लः || २|४|१०||
पोत्तशब्दात्स्वार्थे उल्लप्रत्ययः स्यात् । पोतुलओ ॥ बद्धमुक्कयोरिले ||२|४|१२ ॥
अनयोरिलप्रत्यये टिलोपो न स्यात् । बद्धेल्लगो । मुक्के
लगो ॥
लोभादिभ्यस्ता ||२|४|१३॥
प्रथमान्तसमर्थेभ्यो लोभादिभ्यः स्वार्थे त्ताप्रत्ययः स्यात् । गँवेसणत्ता ॥
तयोर्यस्तः ॥ २|४|१४॥
त्ताप्रत्ययस्य तकारयोर्यकारादेशो बहुलं स्यात् । लोभया । सीलेया । लीणया । अणुकंपणया । गवेसणया । दुक्खगया । लिंपणया । पिहृणया ॥
१ आनीतकम् । २ षट्कम् । ३ महत्कः । ४ पौत्रकः । ५ बद्धकः । ६ मुक्तक: । ७ गवेषणिका ।८ लोभकः । ६ शीलकम् । १० लीनकम् । ११ अनुकम्पनकम् । १२ दुःखनकन् । १३ लिम्पनकम् । १४ पिनकम् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
तद्धित प्र०
मडस्येल्ले ॥१॥४।११७॥ मडस्योपधाया लोपः स्यादिल्लप्रत्यये । मईल्लिंओ। सव्वणामादावन्तिः परिमाणे च ॥१४॥१५॥
सव्वणामसञ्ज्ञकाच्छब्दात्परिमाणेऽर्थे आवन्तिप्रत्ययः स्याञ्चकारात्स्वार्थेऽपि । एयावन्ति ।
पढमादिल्लुः ॥२॥४॥१७॥ पढमशब्दात्स्वार्थे इल्लुप्रत्यय: स्यात् । पैडमिल्लुए ॥ एकार्थकादागीणियेया असहाये ॥२॥४॥१६॥
एकार्थकात्प्रथमान्तसमर्थाद् आगि--इणिय--इय--प्रत्ययाः स्युरसहाये । ऐंगागी, एगाणिए, एकाणिए । ऐकिया ॥
निसीहेरुच्चारणे कः ॥२।४।१८॥ प्रथमान्तानिसीहिशब्दादुच्चारणेऽर्थे कप्रत्ययः स्यात् । 'निसीहि'इत्युच्चारणम् । निसीहिगा, निसीहिया ।। एयः साऽस्मै दीयते साऽस्य देवता ॥२॥४॥१९॥
प्रथमान्तसमर्थात्साऽस्मै दीयते साऽस्य देवता इत्यनयोरथयोरेयः प्रत्यय: स्यात् । दक्खिणा इमस्स दिजइ त्ति दैक्खिणेओ। अग्गी देवया इमस्स त्ति अंग्गेओ।
१ मृतकः । २ एतावान् । ३ प्रथमकः । ४ एकाकी । ५ एकका । ६ निशीथिका, नैषधेिकी वा । ७ दाक्षिण: । ८ आग्नेयः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
. सेठियाग्रन्थमाला
तद्धित प्र०
अल्पे च ॥२॥४॥५॥ प्रथमान्तसमर्थादल्पेऽर्थेप्युक्तप्रत्ययाः स्युः । अप्पो.अंसो अंसिया। अल्पार्थकप्रत्ययान्ताः प्रायेण स्त्रियाम् ॥
इतस्तदस्य संजातं पत्तादिभ्यः ॥२४॥२०॥
प्रथमान्तसमर्थभ्यः पत्तादिभ्योऽस्य संजातमित्यर्थ इतप्रत्ययः स्यात् । पत्तं इमस्स संजातं-पत्तियं । गम्भियं ॥
अतिशये तरः ॥२४॥२१॥ प्रथमान्तसमर्थादतिशयेऽर्थे तरप्रत्ययः स्यात् । अइसएण तुच्छं तुच्छतरं ॥
___ तरस्य के ॥१॥३॥५६॥ तरप्रत्ययस्यदीर्घोऽन्तादेशः स्यात्कप्रत्यये परे। बहुतराए। अपतराए ॥
__ इहो धम्म्यादिभ्यः ॥२।४।२३॥
धम्म्यादिशब्देभ्योऽतिशयेऽर्थे इप्रत्ययः स्यात् । अइसएण धम्मी-धम्मिट्टो । अहम्मिटो॥
इज्ज स्थेरादिभ्यः ॥२४॥२४॥ थेरादिभ्योऽतिशयेऽर्थे इजप्रत्ययः स्यात् ॥
थेरधीरपियानामिजे थधपाः ॥११४७४॥ एषामिज्जे परे थ ध प इत्येते आदेशाः क्रमेण स्युः। थे । धेनं । पेन।
१अंशिका । २ पत्रितम् । ३गर्भितम् । ४बहुतरकः । ५अल्पतरकः । ६धम्मिष्टः । ७ अवम्मिष्टः । स्थैर्यम् । ६ धैर्यम् । १० प्रियतरम् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(८७)
तद्धिलप्र०
तदर्हति करोति ॥२॥४॥२५॥ द्वितीयान्तसमर्थादहति करोतीत्यनयोरथयोरियादिनत्ययाः स्युः। अभिप्लेकमर्हति अभिसिको। उवमादित्वादिः । अलंकारं करेइ त्ति अलंकारिए ।
__ णित्यादिस्वरस्य वृद्धिः ॥१३॥२४॥ णित्प्रत्यये आदिस्वरस्य वृद्धिः स्यात् । आलंकारिए । आभियोगिए अभिग्गहिए ॥
अत्पसिणस्यये ॥१॥३॥६०॥ पसिणशब्दस्येकारस्थाकारः स्यादियप्रत्यये। पसिणं करेइ त्ति-पासणिए ॥ तेन निवृत्त क्रीत चरति व्यवहरति जीवति गृह्यते॥
॥४॥२६॥ तृतीयान्तसमर्थान्नान वर्थपूक्तप्रत्ययाः स्युः। अब्भोगमेन निव्वत्ता अँभोवगलिया।अहिगरणिया। दण्डेणं निव्वस्त-दण्डिमं । सएण कीयं-सतिय, सइयं॥
इये णायस्य णेया ॥११४७५॥ णायशब्दस्य णेयादेशः स्या दिये परे ॥
उदियस्य वा॥१॥४७६॥ णायशब्दसम्बन्धिन इयप्रत्ययस्थादेशकारो वा स्यात् । णाएणं ववहरति-णेयाउओ, णेवाइयो । तेल्लेज जीव-तेल्लियो॥
१ आभिषिक्यः । २ अलमार्यः । ३ आलङ्कारिकः । ४ आभियोगिकः । ४ आभिग्रहिकः । ६ प्राश्निकः । ७ आभ्युपगमिकी । ८ आधिकरणिकी। ६ दण्डिमग । १० शतिका । ११ नैयायिकः । १२ तैलिकः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(८८)
तद्धित प्र०
णित्यहारयणादीनामुत्तरस्यादेवृद्धिः ॥२।४।२७॥
अहारयणादिशब्दानामुत्तरपदस्यादेवृद्धिः स्याण्णिति परे । अहारयणं क्वहरइ-अंहारायणिय । तेयोहियं, तेश्राहियं ॥
चक्खोरस्य सटु ॥४॥४॥ चक्खुशब्दात्परस्याऽप्रत्ययस्य सडागमः स्यात् । चक्खुणा गिहिजइ-चक्खुसं ॥
अदणौ नक्षत्रेण युक्तः कालः ॥२॥४॥२६॥ नक्षत्रवाचकेभ्योऽस्सिण्यादिशब्देभ्यस्तृतीयान्तेभ्योयुक्तः काल इत्यर्थे अद्-अण्-प्रत्ययौ स्तः ॥
अस्सिण्या इणस्यौसणि ॥११४७७॥ ___ अस्सिणीसंबन्धिन इणस्योसादेशः स्यादणि परे । अस्सिणीए जुत्ता पुण्णमासी ऑसोई, अस्सोई । आसाठी। कत्तिया । जेट्ठामूला । फग्गुंणी । विसाही ॥
मिगसिरस्यादेरति ॥१॥३॥६१॥ अस्य पूर्वकारस्याकारः स्यादप्रत्यये । मंगसिरा । साविहो । पोवती । पोसी । माही । चेती।
१यथारात्निकम् । २ तेजोहितम् । ३ चाक्षुपम् । ४ आश्विनी । ५ आषाढी । ६ कार्तिकी । ७ ज्येष्ठामूली । ८ फाल्गुनी । ६ वैशाखी। १८ मार्गशीर्पा । ११ श्राविष्टा । १२ प्रौटपदी : १३ पौषी १४ मावी। १५ चैत्री।
Aho ! Shrutgyanam
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
तद्धित प्र
साऽस्मिन् पौर्णमासीति सज्ञायाम् ॥२॥४॥३०॥
अस्मिन्नर्थेऽणप्रत्ययः स्यात्सज्ञायाम् । आसोई पुण्णमासी अस्सिं मासंमि आसोओ मासो।।
वातात्तेनोपहतमीनः ॥२४॥३१॥ तृतीयान्तवातशब्दादुपहतमित्यर्थ ईनप्रत्यय: स्यात् । चातेगं उवढ्यंचातीणं, वाईणं ।।
तत आगतः ॥२॥४६॥ पञ्चम्यन्तसमर्थादागत इत्यर्थे उक्तप्रत्ययाः स्युः। पसं गाओ आगयंपासंगियं । पारितोसियं ॥ तस्येदमपत्यं समूहो वृत्तिापारः ॥१७॥
षष्ठयन्तसमर्थादिदं अपत्यं समूहः वृतिः च्यापारः इत्येतेष्वक्तप्रत्ययाः स्युः। कविलस्स इमं कॉविलिय । 'उत्तरस्स इमं उतरि । कोसेन । बेसालीए अवच्चं-बेसालिओ । “वेसालियसाबए। सगडाणं समूहो-सागंर्छ । कवोयस्स वित्ती कोचोया। बा० (सपतेरेयणेजगी वक्तव्यो)। सावतेयं, सावतेज, सापतेयं, सापते ॥
१ आश्विनो मासः । २ वातीनन् (वातोपतम् ) ।। ३ प्रासङ्गिकम् । ४ पारितोषिकन् । ५ कापिलिकम् । ६ औत्तरेयम् । ७ कौशेयम् । ८८ वैशालिकश्रावकः । भग०२-१ ॥ ६ शाकटन् । १० कामी । ११ स्वापतेयम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(९०)
ননি
৪
अदणोरुतोऽव् ॥१॥३॥६२॥ उकारस्यावादेशः स्यादप्रत्ययाणप्रत्यययोः । पाण्डवा । पण्डवा । पौरवो । लाघवं । अजवं । मद्देवं ॥
चउछाभ्यां कस्य द्विः ॥२॥४॥३२॥ चउछशब्दाभ्यां परस्य कप्रत्ययस्य द्वित्वं स्यात् । चँउक्कं । छकं॥
चोरवणिजाभ्यामिजस्यादेः ॥४४७१॥
आभ्यां परस्येजप्रत्ययस्यादेर्लोप: स्यात् । चोरस्स वा. वारो-चोजं, चोरियं । वणियस्स वावारो वाणिजं ॥
अप्पणादिच्चियेज्जियौ ॥२॥४॥३३॥ अप्पणशब्दात्षष्ठयन्तात्संबन्धिन्यर्थे इच्चियेजियौ भव. तः । अप्पणस्स इमअपणिच्चियं, अप्पणिज्जियं ॥
वातादोलः ॥२४॥३४॥ षष्ठयन्तादातशब्दात्समूहेऽर्थे ओलप्रत्ययः स्यात् । कातोली ॥
उपमादीनामणि द्विः ॥१।४।११८॥ एषामुपधाया द्वित्वं स्यादणि परे । पयातीणं समूहो-पायत्तं ॥
१ पौरवः । २ आर्जवम् । ३ मार्दवम् । ४ चतुष्कम् । ५ षट्कम् । ६ चौर्यम् । : वाणिज्यम् । ८ आत्मीयम् । ६ पादातम् ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(९१)
तद्धित प्र०
अजिनस्येतोऽणि ॥१॥३॥६३॥ अजिनशब्दस्येकारस्य दीर्घः स्यादणि। आईणं,आजीनं।
पडिहार्या आत एः ॥१॥३॥६॥ पडिहारीशब्दस्याकारस्यैकारः स्यादणि परे । पडिहारीए इमं=पाडिहेरं ।।
पण्डेयः ॥१।४।११९॥ पयडिशब्दस्योपधाया यकारः स्यादणि परे । पाययं ॥
पयावत्यादीनां टेरलोपोऽणि ॥२॥४॥११॥ पयावतिप्रभृतिशब्दानां टेर्लोपो न स्यादणि । पार्यावच्चं । सेगावच्चं ॥
ममस्येदिययोः ॥१॥३॥६५॥ ममशब्दस्य दीर्घोऽन्तादेशः स्यादि-इय-प्रत्यययोः। ममाई, ममाईए॥
इये सिलेसस्य सेसः ॥१४७॥ सिलेसस्य सेसादेशः स्यादियप्रत्यये । संसेसियं ॥
विरोयणादीनामइः पूर्वस्य ॥२४॥२८॥ विरोयणादिशब्दानां णिति परे आदिस्वरस्य अइ इत्यादेशो वा स्यात् ॥
१ आजिनम् । २ प्रातिहार्यम् । ३ प्राकृतम् । ४ प्राजापत्यम् । ५ सैनापत्यम् । ६ममत्वी, । ७ममायितः, मामकः । ८ सांश्लेषिकम् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
सठियानन्थमाला
(९२)
तद्धित प्र०
वेइरोयगं,वेरोगणं। वईसदेवो, वेसदेवो इसेसिए,वेसेसिए। वैइसाहो, वेसाहो। जगो, जेणो। वईचित्तं, वेचित्तं । वईधम्न, वेधनं । कईलासो, केलामो ॥
परात्कीयः ॥२४॥३५॥ षष्ठयन्तात्परशब्दात्सम्बन्धि न्यर्थ कीयप्रत्ययः स्यात् ।। परकीयं ॥
रायाण एणो यस्येत् ॥२॥४॥३६॥ रायशब्दात्सम्बन्धिन्यथै प्रगप्रत्ययः स्याद्यस्येकारो वा स्यात् । राइण्णं, रायगं ॥
कम्माषणकौ ॥२॥४॥३७॥ कम्मशब्दात्सम्बन्धिन्यथं णकप्रत्ययौ स्तः । कैम्मणं, कम्मअं॥
तत्रभवोऽधिकृतः ॥२४॥ सप्तम्यन्तसमर्थादनयोरर्थयोरक्तप्रत्ययाः स्युः। अन्भंतरे भयो अंभंतरिए, अभंतरगो । अंवरिलं. । पुरत्था भवं -पुरच्छिमं, पुरत्थिमं । पच्छिमं । अन्तिमं । उँवरिल्लं, उवरिमं । भण्डारे अहिगडोभाण्डारिए ।
१ वैरोचनम् । २ वैश्वदेवः । ३ वैशेषिकः । ४ वैशाखः । ५ जैनः । ६ वैचित्र्यम् । ७ वैधर्म्यम् । ८ कैलाशः । ६ राजन्यम् ।' १० काम॑णम् । ११ आभ्यन्तरकः । १२ आपरम् । १३ पौरस्त्यम् । १४. पाश्चात्यम् । १५ उपरितनं । १६ भाण्डारिकः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(९३)
उदीई - पडीभ्यां ड् ||२४|३८||
आभ्यां भवार्थे णड्प्रत्ययः स्यात् । उदीणं, उईणं । पंडीणं । वा० ( दीवादिभ्यो भवाद्यर्थे इचस्योपसंख्यानम् ) दीविच ॥
तद्धित प्र०
पाईतो णो दट् चेतः ||२|४|३९ ॥
पाईशब्दाद्भवार्थे णप्रत्ययः स्यादीकारस्य दडागमो वा स्यात् । पादणं, पाईणं ॥
अति पच्छिमस्य पञ्चच्छिमपञ्च्चत्थिमौ ॥ १४४॥७९॥
पाँसिलओ ॥
पच्छिमशब्दस्य पचच्छिम - पच्चत्थिमावादेशौ पर्यायेण भवतोऽप्रत्यये । पंचच्छिम, पचत्थिमं ॥
पहादिभ्यस्तत्र साधुरेज्जण् ॥ २|४|४०||
पहादिभ्यः सप्तम्यन्तेभ्यः साधुरित्यर्थे एजण्प्रत्ययः स्यात् । पहे साहू = पहिज्जं ॥
पासादिस्तत्र शेते ||२|४|४१ ॥
सप्तम्यन्तात्पासशब्दाच्छेते इत्यर्थे इल्लप्रत्ययः स्यात् ।
उत्तरपदादरदी || २|४|४२॥
उत्तरपदभूता दहेरुपसर्गादप्रत्ययेणप्रत्ययौ भवतः । परज्झो, पराहीणो ॥
१ उदीचीनम् । २ प्रतीचीनम् । ३ द्वयम् । ४ प्राचीनम् ॥ । ५ पश्चिमम् । ६ पाथेयः । ७ पार्श्विकः । ८ पराधीनः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
लेठियाग्रन्थमाला
(६४)
तद्धित प्र०
बहेमगरकावणि ॥४४॥ बहिशब्दस्याणिपरे मगरकाबागमौ पर्यायेण भवतः। बोहिम, बाहिरं ॥
मज्झान्मश्च ॥२॥४॥४३॥ मज्कशब्दानुक्तेऽर्थ मनत्ययश्चकारादुक्तप्रत्ययाश्च स्युः । मज्झम, मतिमं, मझिलं॥
इदिणमन्ताश्च तदस्त्यस्यास्मिन् ॥२॥४॥४४॥
प्रथमान्तसमर्थादस्यास्तीत्यर्थे अस्मिन्नस्तीत्यर्थे च इद्-इणमन्त-प्रत्ययाश्चकारादुक्तप्रत्ययाश्च यथाप्रयोगं स्युः। अगारं अस्थि जस्स सो अगारी । कोडुम्बी ॥
आन्मन्तस्य वः ॥१४॥८॥ अकारात्परस्य मन्तप्रत्ययस्यादेवकारः स्यात् । वणवं, वण्णवन्तो। भगवं, भगवन्तो। आत्किम्, वीइमन्तो।जातिमन्तो । तिसूलो इमस्म अस्थि-तिमूलिआ। गठी अस्थि अस्सि-गठिल्लो । माया अस्थि इमस्स-माइल्लो । कलुणा अत्थि इमस्स-कलुणो॥
आउसाद न्तः ॥२४॥४५॥ आउसशब्दादुक्तेऽर्थे न्तप्रत्ययो वा स्यात् । आउँसो, माउसन्तो। वा० (गोर्मिवक्तव्यः) गोमी, गोमिणी॥
१०
१ बाह्यम् । २ मध्यमम् । ३ कुटुम्बी । ४ वर्णवान् । ५ भगवान्। ६ वीचिनान्। ७ जातिमान् । ८ त्रिशूलिकः । ६ प्रन्थिमान् । १० मायावी । ११ करुणः । १२ आयुष्मान् । १३ गोमान् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(९५)
छवेरिये दीर्घः ||१|३|५० ॥
छ विशब्दस्य दीर्घाऽन्तादेशः स्यादियप्रत्यये परे । छवीईए ॥ जसादिभ्यो वा ॥ १४८२॥
ૐ
जसादिशब्देभ्यः परस्य मन्तप्रत्ययस्यादेर्वकारो वा स्यात् जसवन्तो, जसमन्तो, जसोमन्तो । आयारवन्तो, आधार
मन्तो ॥
गाइ ॥
णातेश्च ||१|४|८३|| गातिशब्दात्परस्य मन्तस्यादेर्वकारः स्यात् । णातिवन्तो,
तति प्र
इति सड्ढाया ह्रस्वः ||१|३|६६ ॥ सड्ढाशब्दस्य हस्वोऽन्तादेशो वा स्वादिप्रत्यये । सडई | पक्षे टिलोपे सही ॥
वस्तस्य सिर्मन्ते ॥ १४८४ ॥
वरसशब्दस्य बुसि इत्यादेशः स्यान्मन्ते परे । बुसिमन्तो ॥ जयादिभ्य इणः || २|४|४६ ॥
एभ्य उक्तेऽर्थे इणप्रत्ययः स्यात् । जहणो । दोसियो । बरहिणो ||
१ विमान् । २ यशस्वान् ।
५ श्रद्धावान् । ६ वशी । ७ जयी |
किमेर्णः ||२|४|१७||
उक्तेऽर्थे कमिशन्दाराणाप्रत्ययः स्यात् । किर्मिणो ॥
३ चाचारवान् । ४ ज्ञातिमान् । दोषी | वहीं | १० कुमिमान् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(९६)
तद्धित प्र०
पङ्कादीनां सज्ञायां दीर्घः ॥१।४।८५॥ पङ्कादिशब्दानां दीर्घोऽन्तादेशः स्यान्मन्तप्रत्यये सज्ञायाम् । पङ्कावती ॥
इलो गन्धादिभ्यः ॥२४॥४८॥ उक्तेऽर्थे गन्धादिभ्य इलप्रत्ययः स्यात् । गन्धिलो। तुन्दिलो ॥ __ जडाया जडुलजडियालौ ॥२॥४॥४९॥
उक्तेऽर्थे जडाशब्दस्य जडुल जडियाल इल्येतो वा निपात्येते । जडलो, जडियालो, जडिलो॥
रयात्स्स लः ॥२॥४॥५०॥ उक्तेऽर्थे रयशब्दात्स्सलप्रत्ययो वा स्यात् । रयस्सला, रइला ॥
पम्हादिभ्यो लः ॥२॥४॥५१॥ उक्तेऽर्थे पम्हादिशब्देभ्यो लप्रत्ययः स्यात् । पम्हलो। पत्तलो । तणुलो ॥
आलुर्दयादिभ्यः ॥२॥४॥५२॥ उक्तेऽर्थे दयादिशब्देभ्य पालुप्रत्ययः स्यात् । दयालू। वीसरणालू ॥
१ गन्धिलः । २ तुन्दिलः । ३ जटिलः । ४ रजग्बला । ५ पदमलः । ६ पत्रलः । ७ तनुलः । ८ दयानुः । ६ विशरणालुः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
तद्धित
m
__ उर्लज्जायाः ॥२॥४॥५३॥ उक्तेऽर्थे लज्जाशब्दादुप्रत्ययः स्यात् । लज्जू ॥
जसादिम्योऽसिस्सी ॥२॥४॥५४॥ उत्तेऽर्थे जसादिशब्देभ्योऽसिस्सीप्रत्ययौ पर्यायेण भवतः। जैसंसी, जसस्सी। तेयसी, तेयस्सी। वैचंसी, वच्चस्सी । ओयंसी, ओयस्सी ॥
। त्तत्तणौ तस्य भावः ॥२॥४॥५५॥
षष्ठयन्तसमर्थाद्भाव इत्यर्थे त्त-तण-प्रत्ययौ स्तः । अर्परत्तं । उस्सुगत्तं । अंवत्तणं । तीयंत्तणं । पंहुत्तणं । अंधतणं॥
अरिप्रभृतिभ्यस्ता ॥२४॥५६॥ एभ्यरत्ताप्रत्ययः स्याद्भावेऽर्थे । अरित्ता। उप्पलकंदला।।
जहातहाददियणौ ॥२॥४॥५७॥ अस्माद्भावे अद्-इयणप्रत्ययौ भवतः ॥
तस्येयणि द्विः ॥२४५८॥ जहातहशब्दस्य तकारस्य द्वित्वं वा स्यादियणि परे । आहतहियं, आहातहियं । जहातहं, अहालहं ॥
१ लजालुः । २ यशस्वी । ३ तेजस्वी । ४ वर्चस्वी 1 ५ ओजस्वी । ६ अपरत्वम् । ७ उत्सुकत्वम् | ८ आम्रत्वम् । ६ तृतीयत्वम् ! १० प्रभुत्वम् । ११ अन्वत्वम् । १२ अग्तिा । १३ उत्पलकन्दता ! १४ याथातथिकम् । १५ यथातथम् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(९८)
तद्धित प्र०
इणो जडादिभ्यः ॥२।४।६०॥ जडादिशब्देभ्यो भावे इणप्रत्ययः स्यात् । जैडियो। णिगिणो, णगिणो । अणि,नगं । मुण्डिणो । संघाडियो ।
इय इस्सरादिभ्यः ॥२४६१॥ इस्सरादिशब्देभ्यो भावे इयप्रत्ययः स्यात् । इसरियं । अंजवियं । सामग्गियं ॥
अप्पाबहोः कः ॥४६॥ अप्पपूर्वकाहहुशब्दाद्भावे कप्रत्ययश्च स्यात् । अंपायहुकं, अप्पाबहुगं, अप्पायहुयं, अप्पाबहुतं ॥
उवमादिभ्योऽण् ॥२॥४।६३॥ एभ्यो भावेऽणप्रत्ययः स्यात् । ओवम्म । आहिकं । दोहग्गं । सोहगं,सोभग्गं । स्वार्थेऽण्यप्यस्य प्रवृत्तेः, तेलुक, तेलोकं ॥
जुवाणस्यातो वस्य द्विा ॥१॥३६७॥ . जुवाणशब्दस्याकारस्य हस्खो वकारस्य दित्वं वा स्यादणि परे । जुव्वणं, जोव्वणं, जोवणं, जोवणगं ॥
१ जटत्वम् । २ नग्नत्वम् । ३ नाश्यम् । ४ मुझडत्वम् । ५ संवा टत्वम् । ६ ऐश्वर्यम् ।७ आर्जवम् । ८ सामग्र्यम् । ६ अल्पबहुत्वम् । १० औपम्यम् । ११ आधिक्यम् । १२ दौर्भाग्यम् । १३. सौभाग्यम् । १४ त्रैलोक्यम् । १५ यौवनम् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
तद्धित प्र०
दूयादीनां चः ॥१४।१२०॥ एषामुपधायाश्चकारादेशः स्यादणि परे । दोच्चं । अहातचं । वेयावच्चं ॥
वियावादियण च ॥२॥४॥६॥ अस्माद्भावे इयणप्रत्ययः स्याचादण् । वेयावडियं ॥ थेर-धीर-सहायानामेरेरायानामेजः ॥१४॥८६॥
एषामेरस्येरस्यायस्य च एज्जादेशः स्यादणि परे । थेरस्स भावो थेग्नं, थिजं । धेनं, धिलं । सहेज्जं, सहिनं ॥
कलुणस्यौत् ॥११३१६९३॥ कलुणशब्दस्यादिखरस्यौकारादेशः स्यादणि परे । कलुजास्स भावो कोलुण्णं॥
एदहिपुरयोर्वच्चे ॥१॥३६८॥ अहिपुरशब्दयोरेकारोऽन्तादेशः स्याद्वच्चशब्दे परे। आहेवच्छं । पोरेवचं ॥
सफले फस्य हः ।।४।८७॥ सफलशन्दे फकारस्य हकारो वा स्यादणि । साहलं, साफलं ॥
१ दौत्यम् । २ याथातथ्यम् । ३ वैयावृत्त्यम् । ४ वैयावृत्तिकम् । ५ स्थैर्यम् । ६ धैर्यम् । ७ साहाय्यम् । ८ कारुण्यम् । ६ आधिपत्यम्। १० पौरपत्यम् । ११ साफल्यम् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१००)
तद्धित
सुकुमारस्य सुगमलः ॥२४॥ अस्याणि परे सुगमल इत्यादेशः स्यात् । सोगमल्लं ।
विकारप्रधानयोरण्मयो ॥२४॥६५॥ घष्ठ यन्तसमर्थाद्विकारे प्रधाने चार्थेऽण-मयप्रत्ययौ स्तः। अयोमयं । फॉलिहमयं । वयोमयं । ईमयं॥
अङ्गादीनां मये ॥१॥३१७०॥ अङ्गादिशब्दानां दीर्घोऽन्तादेशः स्यान्मये परे। अंगामघं। बाहुलकात्य यामयं, रययमय।।
भिओश्चःशिष्ये ॥२॥४॥६६॥ षष्ठ्यन्ताद्भिशब्दाच चप्रत्ययः स्याच्छिष्येऽर्थे । भिउणो सिस्सो भिउच्चो॥ ईरत्तादिभ्योऽभूततद्भावे करभवयोर्योगे ॥२४६७॥
अत्तादिशब्देभ्यो द्वितीयान्तेभ्योऽतथाभूतस्य तथात्वसम्बन्धेऽर्थे करभवधातुयोगे ईप्रत्ययः स्यात् । अत्तीकरेइ । ई सरीकरो । एगीभूए । दरिद्दीहय ॥ __मोल्यादिभ्य ईतो लोपः ॥२।४।६८॥ मोल्यादिशब्देभ्यः परस्येप्रत्ययस्य लोपः स्यात् । मोलि.
१ सौकुमार्यम् । २ स्फटिकमयम् । ३ वचोमयम् । ४ वाङ्मयम् । ५ अङ्गगयम् । ६ स्जतमयम् । ७ भृगो: शिष्यो भार्गवः । ८ आत्मीकरोति. ६ ईश्वरीकरः। १० एकीभूतः । ११ दरिद्रीभूय। १२. मौलीकृतः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१०१)
तद्धित प्र०
इंगालादिभ्यो भवस्यादेर्द्विः ॥१।४।८९॥ इंगालादिशब्देभ्यः परस्य भवधातोरादेर्दित्वं स्यात् । इंगालब्भूया । छारियम्भूया । तत्तकवेल्लकन्भूया।
मणादिभ्य ईतोऽसुट् ॥४।४।१०॥ मणादिभ्यः परस्येकारस्यासुडागमः स्यात् । मर्गसीकरेइ ।। ___ अम्हादिषु दिसादः ॥२॥४॥६६॥ अम्हादिशब्देषूपपदेषु दिसधातोरप्रत्ययः स्यात् ।।
दिसे पूर्वस्याति ॥१॥३॥७१॥ अप्रत्ययान्तदिसधातौ परे पूर्वस्य दीर्घोऽन्तादेशः स्यात् ।।
दिसस्य रलावति ॥१४॥६॥ अप्रत्यये दिसधातोरादेर्दकारस्य रेफलकारौ पर्यायेण भवतः । अम्हारिसो। तुम्हारिसो । जारिसो ।
ईत्तादितः ॥१।४।६१॥ तशब्दात्परस्य दिसस्येकारस्य दीर्घोवा स्यात् । ताल्सिो, तालीसो, तारिसो॥
ईच्च कस्य ॥१॥३॥७३॥ कशब्दस्येकारश्चकारादेकारोऽन्तादेशः स्यादिसे परे ॥
१अङ्गारभूता। २क्षारिकभूता । ३तप्तकवेलुकभूता। (भग० ३-१) । ४ मनसीकरोति । ५ अस्मादृशः । ६ युादशः । ७यादृशः । ८ तादृशः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१०२)
तद्धित प्रक
काद्देः ॥१॥३॥७॥ कशब्दात्परस्य दिसधातोःोपो वा स्यात् । केरिसो, कीरिसो, कीसो,केसो, केसी॥
एदिमस्य ॥१॥३॥७२॥ अप्रत्ययान्तदिसधातौ परे इमशब्दस्यैकारोऽन्तादेशः स्यात् ॥ ___ इमो लोपो वा तो हुणा-दिसेषु ॥१॥३॥७७॥
इमशब्दस्येमो लोपो वा स्यात् त्तो हुणाप्रत्यययोर्दिसधातौ च परे । इमेरिसो, एरिसो, एलिसो॥
इमात्सस्य क्खः॥१॥३७५॥ इमशब्दात्परस्य दिसधातोः सस्य क्खो वा स्यात् । एलिक्खो ॥
इदेतस्य ॥१॥३७॥ एतशब्दस्यादेरिकारो वा स्यादिसे परे। इयारिसो, एयारिसो॥
समानाच्छः ॥१॥३३७६॥ समानशब्दात्परस्य दिसधातोः सस्य च्छ इत्यादेशो वा स्यात् । सरिच्छो, सरिसो, सलिसो॥
१ कीदृशः । २ ईद्वशः । ३ ईदृक्षः । ४ एतादृशः । ५. सहक्षः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१०३)
तद्धित प्र०
एतादारूवः सदृशे ॥२॥४७॥ एतशब्दात्सदृशेऽर्थे प्रारूवप्रत्ययः स्यात् । एयारूवे । इमेयारूवे, अयमेयारूवे ॥
संख्यायां तिः कजतेभ्यः ॥२४७१॥ एभ्यः संख्यायामर्थे तिप्रत्ययः स्यात्।का संख्या जेसिं= कति, कइ । जति, जइ । तति, तइ ॥ "जस्स जइ इंदियाई तस्स तइ भणियब्वाई" ॥ एतजतेभ्यः परिमाणे मन्तावतियतियत्तिल्लाः।।२।४।७२॥
एभ्यः परिमाणार्थे मन्त-आवतिय-तिय-तिलप्रत्ययाः स्युः । एतावं, एयावं । एतावन्तो, एयावन्तो। जावं, जावन्तो। तावं, तावन्तो॥
जादावन्ती च ॥२४७३॥ जशब्दात्परिमाणेऽर्थे प्रावन्तीप्रत्ययश्च स्यात्। जावन्ती॥
__ आवतियस्यातश्च ॥४॥४॥७३॥ एतसम्बन्धिन आवतियस्याकारस्य चकारादेतस्य तस्य लोपः स्यात् । एवइए, एवतिए । जावइए, जावतिए । तावइए, तावतिए ॥
१ एतनृपः । २ इदमेतद्रूपः । ३यस्य यति इन्द्रियाणि तस्य तातभणितव्यानि । (भग० ८-१०)। ४ एतावान् । ५ यावान् । ६ तावान् । ७ यावान् । ८ एतावतिकः । ६ यादतिकः । १० तावतिकः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
{१०४)
तद्धित प्र०
तियस्य वा ॥१॥४२॥ तियप्रत्ययस्यादेईित्वं वा स्यात् ॥ । एतस्य तियत्तिलयोरतः॥४॥४॥७२॥
एतस्याकारस्य लोपः स्यात्तिय-त्तिलप्रत्यययोः । इत्तिए, एत्तिए।जत्तिए,जतिए। तत्तिए, ततिए। एत्तिलो। जत्तिलो। ततिलो॥
कादेवतियः ॥२।४७४॥ कशब्दात्पथमान्तात्परिमाणेऽर्थे एवतियप्रत्ययः स्यात् । केवतिए, केवइए॥
अनवधारणे एयावन्ती ॥२४७५॥ कशब्दादनवधारणेऽर्थे एयावन्तीप्रत्ययः स्यात् । केयावन्ती ॥
पूरणे मः ॥२।४७६॥ संख्यावाचकेभ्यः षष्ठयन्तेभ्यः पूरणेऽर्थे मप्रत्ययः स्यात् सत्तमं । अट्टमं । नवमं । अट्ठारसमं । वीसइमं ॥
दुतिभ्यांडीयतियतियच्चणः॥२४७७॥ आभ्यां पूरणेऽर्थे डीय-तिय-तीय-चण्प्रत्ययाः स्युः ॥
दोर्बिडीय-तिय-तीयेषु ॥१२४६३॥ दुशब्दस्य वि इत्यादेशः स्याड्डीय-तिय-तीयप्रत्ययेषु परेषु। विइयं, बीयं, बितीयं ॥
१ इयान्, एतावान् । २यावान् । ३तावान् । ४ कियान् । ५ सप्तमम् । ६ अष्टमम् । ७ अष्टादशम् । ८ विंशतितमम् । ६ द्वितीयम् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१०५)
तद्धित प्र०
तीयस्य जः ॥१॥४॥१२१॥ दुशब्दात्परस्य तीयप्रत्ययस्योपधाया ज इत्यादेशः स्याहा। घितिजं, दोच ॥
तेरश्चणि च ॥४४॥ तिशब्दस्याकारान्तादेशः स्याड्डीय-तिय-तीय-चप्रत्ययेषु । तीयं, तइयं, ततीयं, तच्च ॥
छात् ॥२४७८॥ छशब्दात्पूरणेऽर्थे दृप्रत्ययः स्यात् । छठं ॥
त्थश्च तोः॥२॥४॥७९॥ चतुशब्दात्यूरणेऽर्थे त्थप्रत्ययः स्यात् । चतुत्यं, चउत्थं॥
संखजात्तिः ॥४०॥ संखेजशब्दात्पूरणेऽर्थे तिप्रत्ययः स्यात् । सरखेजई ।।
कादिभ्यो निर्धारणे ॥२४॥२२॥ कादिशब्देभ्यो निर्धारणेऽर्थे तरप्रत्ययः स्यात् । कयरो। ऍगयरो । ईयरो । अन्नयरो॥
आभीक्ष्ण्ये बहादिभ्यः सौः ॥२॥४८१॥
आभीक्ष्ण्येऽर्थे बह्वादिभ्यः सोप्रत्ययः स्यात् । बहुसो । कैमसो । पैगामसो । एँगन्तसो ॥
कुम्भकादिभ्यः परिमाणे ॥२॥४॥२॥ कुम्भकादिशब्देभ्यः परिमाणेऽर्थे सोप्रत्ययः स्यात् । कुंभगसो॥
१ द्वितीयम् । २ तृतीयम् । ३ षष्ठम् । ४ चतुर्थम् । ५ संख्येयतमः । ६ कताः । ७ एकतरः । ८ इतरः । अन्यतरः । १०बहुशः । ११ क्रमशः । १२ प्रकामश: । १३ एकान्तश: । १४ कुम्भकशः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१०६)
तद्धित प्र.
एकात्सिः ॥२।४।८३॥ आभीक्ष्ण्येऽर्थे एकशब्दात्सिप्रत्ययश्च स्यात् ।कसि।
पञ्चमीसप्तमीभ्यां तौः ॥२॥४८४॥ पञ्चम्यन्तात्सप्तम्यन्ताच समर्थात्तोप्रत्ययः स्यात् । गयो, एगयतो।व्यो,दव्यतो । पिट्टओ,पिट्ठतो । कम्मओ, कम्मतो । अत्ययो, अत्यतो । धम्मग्रो,धम्मतो ॥
तवि दुहो ह्रस्वः ॥१।३८०॥ हारत्ययान्तशब्दस्य हखोऽन्तादेशः स्यात्तोरत्यये परे। हओ ॥
अभ्यावृत्तौ संख्यार्थेभ्यः खुतौः ॥२।४।८५॥
संख्यावाचकेभ्यो वारंवारमित्यर्थ करखुत्तोप्रत्ययः स्यात्। दुकाबुतो । तितो ।सहस्सक्खुत्तो।
अगंतादिभ्यः वखुतोः कस्य ॥४॥४७४॥ अगतादिशब्देभ्यः परस्प खुतोप्रत्ययस्य कस्य लोपो वा स्यात् । अगंतखुतो, अगंतकालुत्तो ॥
___एकासि ॥२॥४॥८६॥ एक शब्दाहुक्तयें सिप्रत्ययः स्यात् । रेकसि ॥
प्रकारे हा तृतीयायाः ॥२।४।८७॥ तृतीयान्तसमर्थभ्यः प्रकारेऽर्थ हाप्रत्ययः स्यात् । संयहा । अण्णहा । अटुंहा । जहा । तहा ॥
१एकशः । २एकतः । ३त्यत: । ४ पृष्टतः।५ कर्मतः । ६ अर्थतः । वर्पतः। द्विधा। द्विकृत्यः। १० विकृत्वः। ११ सहस्रकृत्वः । १२ अनन्त कुत्यः। १३ एकराः । १४ सर्वथा । १५ अन्वया। १६ अष्ट-। १७यणा । १८तथा ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१०७)
तद्धित प्रल
जताभ्यां हहमौ ॥२४॥८॥ जतशब्दाभ्यां प्रकारेऽर्थ ह-ह-प्रत्ययौ च भवतः । जेह, जहं । तंह, तहं ॥
धा च ॥२।४।८९॥ प्रकारेऽर्थे धानत्ययोऽपि स्यात् । तथा ॥
इयरस्येहरा ॥२।४।९०॥ इयरशब्दस्य प्रकारेऽर्थे इहरा इति वा निपात्यते। इहरा, इयरहा॥
कादहाहमिहेण्णाः ॥२॥१९१॥ प्रकारेऽर्थे कशब्दादह-अहम्-इह-इणगा-प्रत्ययाः स्युः । केह, कहं, किह, कि.गा॥
इमस्यैत्थम् ॥२॥४॥९२॥ इमशन्दस्य प्रकारेऽथ एत्यमिति निपात्यते । त्वं, इत्यं ॥
एकात् त्तश्च ॥२४॥९॥ सप्तम्यन्तादेक शब्दात् त्तप्रत्ययश्च स्यात् । एंगत्त ।
त्थः सप्तम्या इमादिभ्यः ॥२॥४९४॥ सप्तम्यन्तसमर्थादिमादिशब्दात् त्यप्रत्ययः स्यात् ॥
तोत्थयोरेस् ॥२॥१॥४९॥ इमशब्दस्यैसादेशः स्यात्तो-त्यप्रत्यययोः । इत्थ, एत्य । इयरत्य॥
१यथा । २ तथा । ३ इतरथा । ४ कथम् । ५ इत्थम् । ६ एकत्र । ७ अत्र । ८ इतरत्र ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१०८)
तद्धित प्र०
इमामौ च ॥ २४॥९५॥
सप्तम्यन्तेमशब्दाद् ह संप्रत्ययौ च भवतः ॥
मस्य तो हि दाणिं-ह-हं तरेषु ॥ २१५०॥ इमशब्दस्य मस्य लोपः स्यात्तो-हि-दाणिं-ह-चं-तरप्रत्ययेषु परेषु । देह, इहं ||
इमजतकेभ्यस्तोः ॥२शष्ठा५६॥
एभ्यस्तो प्रत्ययस्यादेर्द्वित्वं वा स्यात् । ईत्तो, एत्तो, इतो, इो । तो । कत्तो, कय ॥
अहीहहवः कात् ॥ २४७॥
सप्तम्यन्तात्कशब्दाद् अहि-इह पहु-प्रत्ययाश्च स्युः । केहि, किह, कण्डु, कत्थ ॥
उत्कस्य तो रथ - हिंसु ॥१॥३॥८२॥
कशब्दस्योकारान्तादेशो वा स्यात् तोत्थ-हिप्रत्ययेषु परेषु । कुतो, कुओ, कुत्थ ॥
जपगामाभ्यामाएः || २|४|१८||
पञ्चम्यन्तसमर्थाभ्यामाभ्यामाएप्रत्ययश्च स्यात् । जाँए, जत्तो, जो, जतो । पगमाए, पगामतो ॥
१ इह । २ इत: । ३ अत: । ४ कुतः । ५ कर्हि, कुत्र । ६ कुतः | ७ यतः । प्रकामतः 11
Aho! Shrutgyanam
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
तद्धित प्र?
तादादोतयश्च ॥४॥६६॥ पञ्चम्यन्तात्तशब्दाद् आद्-ओ-ते-प्रत्ययाश्चकारादाएप्रत्ययः स्यात् । तो। तो। तते , तए । ततो, तो, तत्तो । ताए ।
पहं च जात् ॥२॥४१००॥ पञ्चम्यन्तजशब्दात् पहंप्रत्ययश्च स्यात् । जेण्हं ।।
अं जताभ्याम् ॥२।४।१०१॥ पश्चन्दन्तजतशब्दाभ्यामग्प्रत्ययोऽपि स्यात् । जै। ॥ तस्मिन् काले दा सव्वादिभ्यः ॥२।४।१०२॥
सप्तग्यन्तसमर्थभ्यः सव्वादिशब्देश्यः काले इत्यर्थे दाप्रत्यय: स्यात् ॥
सवस्य सो दे ॥१४॥६५॥ दाप्रत्यये सव्वशब्दस्य स इत्यादेशो वा स्यात् । सया, सदा । सव्वया । अन्नया, अन्नदा । दकारस्य कचित्तकारश्रवणात् , संता । कता । अँदा । तदा ॥
इमाणिह-हुणा-दाणिमः ॥२।४।१०३॥
सप्तम्यन्तसमर्थादिमशब्दात्काले इत्यर्थे हि-हुणा-दापिंप्रत्ययाः स्युः ॥
१ ततः । २ यतः । ३ सर्वदा । ४ अन्यदा । ५ स.दा। ६ कदा । ७ यदा ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
स.ठेवाग्रन्थमाला
(११०)
तद्धित प्र०
हिमि यः ॥१॥४॥१२॥ इमस्योपधाया यकारादेशः स्यात् हिप्रत्यये । इपिंह, इयहि । अंहुणा ॥
दाणिमि सर्वस्य लोपः ॥२।४।६३॥ इमशब्दस्याशेषस्य लोपो वा स्याद् दाणिप्रत्यये। दाणि, इयाणिं, इदाणिं ॥
आहहिहिहियमः कजतेभ्यः॥२।४।१०४॥ एभ्यः सप्तम्यन्तेभ्य आहे-हि-हि-हियंप्रत्ययाश्च स्युः। कोहे, कहिं,कहि,कहियं । जोहे, जहिं,जहि,जयिं । ताहे, तहिं, तहि,तहियं । वा० (तादइरिट् च दो वक्तव्यः) तँइ,तझ्या ॥
चिरार्थकेष्ववैवचौ ॥२४।१०५॥ कशब्दात्परिमाणेऽर्थे एव एवच्प्रत्ययो भवतशिार्थकशब्देषु परेषु । केचिरं, केवच्चिरं । केचिरेण ॥ सुप्तद्विताभ्यामिमिदीचिचियाः ॥२॥४।१०६॥
सुबन्तात्तद्वितान्ताच कशब्दात् इम्-इद्-ई-चि-चियप्रत्यया वा स्युः । कयाइं। केई । केगेइ । कस्सइ । कण्हुइ । कयाई । केहिंचि, कुहिंचिय ॥
१ इदानीम् । २ अधुना । ३ इदानीम् । ४ कर्हि, कुत्र, क । ५ यहि, यत्र,यदा । ६ तर्हि, तत्र, तदा । ७ तदा । ८ कियच्चिरम् । हकदाचित् । १० केचित् । ११केनचित् । १२ कस्यचित् । १३ कुत्रचित् । १४ कचित् ।।
* दाप्रत्ययस्य इट् वाच्य इत्यर्थः ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१११)
तद्धित प्र०
इमादिभ्यश्चणमम्पूर्वकः ॥२।४।१०७॥ इम-एक-जाव-तावादिशब्देभ्यश्चणं प्रत्ययो वा स्यात्स चिकल्पेनारपूर्वकश्च । इमंचणं । ऐकंचणं । जावंचणं, जावच. णं । तोवंचणं, तावचणं ॥
इणमादीनामेवे दीर्घः ॥१।३।८३॥ इगणमादिशब्दानामुपधाया दीर्घा वा स्यादेवशब्दे परे । इणामेव । जामेव । तामेव । जेणामेव । तेणामेव । खिप्पा मेव, खिप्पमेव । एकामेव, एवमेव ॥
॥इति तद्धितप्रकरणम्॥
॥ इति श्रीलोकागच्छन्तर्गतलिम्बडीसम्प्रदायतिलकायमानपूज्यपादश्रीगुलाबचन्द्रजित्स्वामिचरणाम्बुजचञ्चरीक-मुनिश्रीरत्नचन्द्रविरचितायां जैनसिद्धान्तकौमुद्यां पूर्वाद्ध
समाप्तम् ॥
१ इदंचन । २ एकंचन । ३ यावच्चन । ४ तावञ्चन । ५ इममेव । ६ यमेव । ७ तमेव । ८ येनैव । ६ तेनैव । १० क्षिप्रमेव । ११ एवमेव ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(११२)
अथोत्तरार्द्धम् ॥
अथाख्यातप्रक्रिया || क्रियायामञ्चादयो धातवः ॥ १|१|१४||
क्रियावाचिनोऽञ्चादिका धातुसंज्ञाः स्युः ॥ धातोः || ३|१|१||
समाप्तेरधिकारोऽयम् ॥ त्यादयः कर्तृकर्मणोः सकर्मकेभ्यो भावकर्त्री
प्राख्यात प्र
रकर्म्मकेभ्यः ||३|१|२॥
त्यादयः प्रत्ययाः सकर्मकेभ्यो धातुभ्यः कर्त्तरि कम्र्मणि च स्युरकर्मकेभ्यो भावे कर्त्तरि च ॥ आज्ञा भविष्यद्वर्त्तमानेषु तिन्तिसिहमिमवः || ३|१|३||
ति, न्ति, सि, ह, मि, मो, एते षट् प्रत्यया आज्ञायां भविष्यवर्त्तमानकालयोश्च धातोर्भवन्ति ॥
स्तः ॥
द्वौ प्रथममध्यमोत्तमाः ॥ १|१|१६|| एवु क्रमशो द्वौ दौ प्रत्ययौ प्रथममध्यमोत्तमसञ्ज्ञको
अम्हे समानाधिकरण उत्तमः ||३|१|४|| त्यादिप्रत्ययवाच्यकारकवाचिनि ग्रहशब्दे प्रयुज्यमाने
प्रयुज्यमाने चोत्तमः स्यात् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
तुम्हे मध्यमः || ३|१|५॥
तथाभूते तुम्हशब्दे मध्यमः स्यात् ॥ शेषे प्रथमः ||३ | ११६ ॥
उक्त विषयादन्यत्र प्रथमः स्यात् ॥
गच्छामो ॥
एकवचनबहुवचने ॥ १|१|१७|
उन्तत्याद्यः प्रत्ययाः प्रत्येकं प्रथमादिक्रमेणैकवचनबहुवचनसज्ञाः स्युः । प्राकृते द्विवचनं नास्ति । परस्मैपदात्मनेपदविभागोऽपि नास्ति ॥ गच्छ गतौ । गच्छ गच्छति । गच्छसि गच्छह ॥
हिममोतो दीर्घः ॥३॥१७॥
परेषु धातोरन्त्याकारस्य दीर्घः स्यात् । गच्छामि,
( ११३ )
एकवचनम्. प्र० सो गच्छइ ।
बहुवचनम् - ते गच्छन्ति । तुम्हे गच्छ ।
अम्हे गच्छामो ।
प्रवर्त्तनायामेदिजो ||३|१८|| प्रवर्त्तनायामर्थे धातोरिज्ज-ए-प्रत्ययौ प्रथमादिषु त्रिषु, व
म० तुमं गच्छसि । उ० अहं गच्छामि ।
चनयोश्व स्तः ॥
प्रख्यात प्रक
इज्जस्य वा ||३|११६ ॥
इज्जप्रत्ययस्य दीर्घोऽन्तादेशो वा स्यात् । संयुक्ते विकल्पहखे, गच्छिज गच्छेज, गच्छित्रा गच्छेजा, गच्छे ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
सठियाग्रन्थमाला
श्राख्यात प्र
इजासिहभिमवः ॥३।१।१०॥ प्रवर्तनाकेजप्रत्ययान्तधातोः सिहमिमोप्रत्यया वा स्युः । गच्छेज्जासि, गच्छेजाह । गच्छेज्जामि, गच्छे जामो ।
आज्ञायां तिन्त्योरः सहिलोपौ ॥३॥१३॥
अाज्ञायामर्थ तित्योरिकारस्योकारः सिप्रत्ययस्य हिलोपश्च पर्यायेण स्यात् । गच्छउ, गच्छन्तु । गच्छाहि, -
छ, गच्छह, वा. (हे गच्छादीनामेर्वा वक्तव्यः) गच्छेह । गच्छामि, मच्छामो ॥
भविष्यति हिस्सौ त्यादिषु ॥३॥१॥१६॥ भविष्यदर्थे धातोहिस्सौ प्रत्ययौ स्तस्त्यादिप्रत्यये परे॥
हिस्सादीनामिटु ॥३१॥२०॥ हिस्स-त्ता-त्तए -तु-त्या ---सप्रत्ययानामिडागमः स्यात् । गच्छिस्सइ मच्छिरमन्ति। ससि, गच्छिरसह ।।
गच्छादिभ्यः स्सान्मः ॥४।४।७५॥ गच्छादिधातुभ्यः परस्मात्तात्परस्य मेरन्त्यलोपो वास्यात् ॥
गच्छात्सस्सस्यमेरम् ॥३॥१॥३१॥ गच्छधातोः परस्य स्सप्रत्ययसहितस्य मिप्रत्ययस्यामादेशो वा स्यात् । गच्छिस्मामि,गच्छिस्संगच्छं, गच्छिनामो?
* गच्छ, पति अयिण, पइकब, चिट्ट, उत्-मब, आ-हिंड, एते गच्छादयः ।।
१ गच्छ, अहि इ, वर, तुंच, साह, पुन्छ, रूब, नज, भव, अहिपस, दार, गाह, पन्न, का, निपार, माह, एते गच्छादयः ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(११)
हिप्रत्यये गच्छिंहिति, गच्छिहिन्ति । गच्छिहिसि, गच्छिहिह ॥
मादौ हेरात् ॥३१॥३२॥ धातोर्विहितस्य हिप्रत्ययस्याकारोऽन्तादेशः स्थान्मकारादिप्रत्यये परे । गच्छिहामि, गच्छिहामो ॥
भूते इंसुः ॥३१॥३३॥ भूतेऽर्थे धातोरिंसुप्रत्ययः स्यात् प्रथमादिशु त्रिषु वचनयोश्च । गच्छिसु॥
उपसर्गाः प्राक ॥३॥१॥४९॥ उपसर्गा धातोः प्रागेव प्रयोक्तव्याः ॥
अतेर्गच्छस्य गस्य ॥४४७७॥ अतिपूर्वकस्य गच्छधातोर्गस्य लोपो वा स्यात् । अइच्छइ, अइगच्छइ ॥ अच्छ उपवेशने ॥
अच्छादेस्तेरेः ॥३१॥५०॥ अच्छादिभ्यः परस्य तिप्रत्ययस्यैकारोऽन्तादेशो वा । अच्छइ । अच्छते ॥
१ दीर्घविधौ साहचर्यात्त्यादेर्ग्रहणान्नात्र हो दीर्घः ॥
* अच्छ, अरिह, प-इस, सम्-ईह, उस, एस, कंब, कंडुय,गडि - कर्म, खुद, खुप्प, गरह, गस, चर, छिड, जुञ्ज, तण, दल, दव, दिन, दुय, देव, देह, दव, द्धंस, उद्-पन्ज, पुच्छ, मुंज, पलि-मंथ, मन्न, मर, सम्-रक्ख, वि-रम, वि-राव, लह, उव-लिंग, बंद, वट, बस्स, वुच्च, बोल, सद, वीसम, सय, सर, अणु-लास, सन्नून, सेव, सेह, हा, हो, पतेऽच्छादयः ॥
-----....
Aho ! Shrutgyanam
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठिया ग्रन्थमाला
( ११६ )
प्रख्यात प्र०
अण प्राणने | अणइ ॥ आतोऽस्य मक् त्यादौ ||४|४|११|| आपूर्वकाणधातोर्मगागमो भवति त्यादौ प्रत्यये । आमह, आणमन्ति । पाणमइ, पाणमन्ति । अप्पाह सन्देहे । अप्पाहह । अप्पाहामो। अप्पा हे ॥ अप्पिण अर्पणे । अपिणामि । पचप्पियाइ ॥ अय गतौ । उदयन्ति । पलायइ ॥
अयादिभ्यस्तथा ||३|१|३४||
अयादिभ्यो भूते त्याप्रत्ययो वा स्यात् । विपलाइत्था | अस सत्तायाम् ॥
असस्य तिमिषु ||४|४७८॥ असधातोरन्याकारस्य लोपः स्यात्ति-तु-मिप्रत्ययेषु पहु
सात्थः ||१|४७॥
सकारात्परस्य तकारस्य थकारः स्यात् अस्थि न्तन्तियास्वादेः || ४|४७६ ॥
असतोरादेरकारस्य नित्यं लोपः स्यादेषु परेषु ।
सन्ति ॥
*अय, वि-आ-कर, जय, दल, उद्-धर, धार, धाव, पज्ज, अणुभव, पाउर भव, मन्न, याम, अभि-रम, रिय, उद-वाह, विप्प-सर, सेव, स्नेह, हो, एतेऽयायः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
आख्यात प्र०
सिहमोष्वसस्य ॥४४८०॥ अमघातोर्लोपः स्यात्सि-ह-मोत्ययेषु । असस्येत्यनुवृत्ती पुनरसस्येत्युपादानात्समुदायस्यैव लोपो नान्त्यस्य, सिरह।
मौ वा ॥४।४।८१॥ असधातोर्लोपो वा स्यान्मिप्रत्यये । मि । पक्ष,
समेरंसिरसस्य ॥३१॥५२॥ असधातोर्मिप्रत्ययसहितस्य अंसि इति निपात्यते । असि,मो॥
असादिभ्यो या ॥३१॥११॥ प्रवर्त्तनार्थेऽसादिधातुभ्यो याप्रत्ययः स्यात् । पदिज्जयोरसवादः॥
असचयजाणणहेभ्यो यः ॥३।१।२१।। एभ्यः परस्य याप्रत्ययस्येडागमः । सिया । अत्यु ।
___ असादिदीतौ ॥३॥१॥३५॥ असधातो तेऽर्थे ईईप्रत्ययौ स्तः । इंसोरपवादः ॥
आदेरिदीदिमोषु दीर्घः ॥३॥५३॥ असधातोरादेदर्दीर्घः स्यादि-ई-इमोप्रत्ययेषु परेषु। आसि, आसी । “आसी विप्पो महाजसो” ॥
x अस, का, चय, छुभ, जंप, हब, बु, हण, एतेऽसादयः ।
१ आसीहिनो महायशाः । (उत्त० २५-१) ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(११८)
श्राख्यात प्र०
मोरुत्तमबहुत्वे सेट् ॥३॥१॥३६॥ असधातोभूतेऽर्थे उत्तमबहुवचने मोप्रत्ययः स्यात् स च सेट् । आसिमो । “प्रासिमो मायरा दोवि" आस उपवेशने । आसइ । आसे । आस ॥
न्तौ गिलादीनां यक् ॥४॥४॥१२॥ गिलादिधातूनां न्तिप्रत्यये यगागमः स्यात्। गिलायन्ति । इ गतौ । इन्ति । इन्तु। सवर्णदीर्घ संयुक्त हस्वेच,पलिन्ति। संपलिन्ति । सवर्णदीर्घ, अईति, अईइ । संपरीइ ॥
पडिपतिपरिभ्यो यः ॥३॥१॥५५॥ एभ्यः परस्येधातोर्य आदेशः स्यात् ॥
पतेर्द्धिरौ ॥३॥१॥५६॥ पतेम्पधाया द्वित्वं स्यादिधातौ परे । पत्तियइ, पत्तियन्ति । पत्तियसि । पत्तियामि । पत्तियाहि ॥
पादेश्चिण मोहमाणानामेट् ॥३॥१॥५४॥ पोपसर्गात्परस्येधातोश्चिडागमो मोहमाणप्रत्ययानामेडागमश्च स्यात् । पेञ्चेमो । पेचेह ॥
इति पूर्वपरयोरेः ॥३१॥५७॥ इधातोरिकारे परे पूर्वपरयोरेकार एकादेशः स्यात् । १ आसिञ्च भ्रातरौ द्वावपि । ( उत्त० २३-५) ।
# गिला, आ-ग्वा, चाय, जण, झा, झिया, दृव,त्ता,दल, उब-आ-दा, परि-बा-दा, सम्-आ-दा, उद्-दा, श्रा-नव, न्हा, प-न्हा, माण, मिला, परि-मिला, वन, वा, परि-निर-वा, वेद, सिगा, हा, एते गिलादयः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(११६)
ग्राख्यात प्र०
एजा। पत्तिएन्जा । परिएज्जा ॥
विसमत्युद्भयश्च ॥३॥१॥५८॥ वि-सम्-अति उत्परस्येधातोरेकार एकादेशः स्यात् । समेति, समेन्ति । अञ्चेहि । उदेइ । वेइ ॥
न्तावरद्वा ॥३॥१॥५६॥ एकारस्याकारो वा न्तिप्रत्यये परे। उवन्ति उविन्ति, उन्ति ॥
उदो जो भविष्यति ॥३॥१६॥ उत्पूर्वकादिधातोर्भविष्यदर्थे जप्रत्ययः स्यात् । स्सादेरपवादः । उइजन्ति ॥
तो वः ॥३॥१॥६१॥ वेरुपसर्गात्परस्येधातोर्यकाररादेशः स्यात् न्तिप्रत्यये परे। वियन्ति ॥
वेरदौ स्से ॥३१॥६२॥ वेरुपसर्गस्याकारोऽन्तादेशः स्यात् स्सप्रत्ययपरक इधातौ परे। वइस्सइ ॥इ अध्ययने । अयं नित्यमहिपूर्वकः ॥
इजः स्वार्थेऽपि ॥३१॥४८॥ धातोरिजप्रत्ययः स्वार्थेऽपि बहुलं स्यात् । अहिजइ, अहिलन्ति । अहिजेजा। अहिजिस्सामि ॥
अहेरेस्तौ॥ १३॥ अहेरुपसर्गापरस्येधातोयगागमःस्यात्तिप्रत्यये परे। अहीयइ । गच्छादित्वात् , अहीसं । इच्छ इच्छायाम् । इच्छइ,
Aho ! Shrutgyanam
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाद्रथमाला
( १२० )
इच्छन्ति । इच्छसि । सवर्णदीर्घे सति हस्वे, पडिच्छह, पडिच्छति । पडिच्छेला । परिच्छन्तु । ईह इच्छायाम् । ईहइ । तेरेकारान्तादेशे तकारलोपे च समीहए ॥ उञ्च कौटिल्ये । उञ्चन्ति ||
उवज्जइ ॥
आख्यात प्र०
उंचादीनां वा न्तौ ॥४।४।२५।।
एषां यगागमो वा स्यात् न्तौ परे । पलिउञ्चन्ति पलिश्चयन्ति । उंछ सेचने । पुञ्छइ । पुञ्छे ॥ उञ्ज योगे । उवाजस्य तौ ||३|११६५॥
उवोपसर्गात्परस्यांजधातोरुपधाया द्वित्वं स्यात्तौ परे ।
न्तौ वेः ||३|११६६॥
वेः परस्योंजधातोरुपधाया द्वित्वं स्यात् न्तौ परे । लिडंज्जन्ति । उण प्रावरणे । पाणिस्सामि । पाउणिहिह । ऊह वितर्के। अपोहए। एय कम्पने । एयइ एयति एयन्ति । वि-ए-पह वेयति । स्वरे परे यलोपे, एइस्सन्ति । एवंतु। एस इच्छायाम् | एसइ । एसे । एसिज्जा, एसेज ॥ अनोरेसादेरिम् ||३|१|६३॥
अनुपूर्वकादेसधातोः परस्यैप्रत्ययस्येमादेशः स्यात् । अन्नेसिं । कंडुय गात्रविघर्षणे । कंडुयए | कंडुइस्सामि | कंद न्दने । कन्दइ । कन्दिसु ||
* उंच, खव, जण, निजा, भिया, हय, आटा, नि-मन्त, मिल, सुते उच्चादयः !!
Aho! Shrutgyanam
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनसिद्धान्तकौमुदी
श्राख्यात प्रे०
धातूनां कण्णादीनाम् ॥१॥४॥११॥ धातूनांमध्ये कण्णादीनामेव कस्य गकारयकारौस्याताम्। कण्ण भेदने । प्रायेणायमापूर्वकः । आयन्नइ । कत्थ श्लाघायां व्यक्तायां वाचि च । कत्थइ ।
अतेततिन्तेदः कसस्यात ओत् ॥३१॥६॥
उदः परस्य असशतोरादेरकारस्पोकारो वा स्यादत-इतति-न्तेयुप्रत्ययेषु । कस आकर्षणे। उक्कोसइ, उकसइ। का करणे । काइ॥
___ कादेन ॥३॥१॥२८॥ .. कादिगणपटितेभ्यः परस्य स्मादेरिटन स्यात् । काहिह । सवर्णदीर्घ काही । काहिन्ति । "अन्नाणी किं काही, किंवा नाही य ठेयपावगं' ॥
का सीः ॥३१॥३८॥ काधातोभूतेऽथ सीप्रत्ययो वा स्यात् ।। भृते काकरदक्खुलभहोतराणामट् ॥४॥४॥३४॥ एषां भूतेऽर्थेऽडागमः स्यात् । अकासी ॥
को यः सिट् ॥४॥४॥३३॥ काधातोः परस्प याप्रत्ययस्य सिडागमः स्यात्। कासिया। .
* करण, कड, कप्प, कर, कस, का, कास, कीर, कुट, कुच्च, एते कण्णादयः ।।
+ का, दा, ने, न्ना, पा, पी, वा, भा, एते कादयः ।।
१ अज्ञानी किं करिष्यति किं वा ज्ञास्यति च छेकं पापकं (वा)। ( दस० ४-१० ) ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रन्थमाला
पाख्यात प्र०
किलिस्स किलेस किस्स किस उपतापे । किलिस्सइ, किलिस्सन्ति, किलेसन्ति । परिकिलेसन्ति । किस्सन्ति । "कीवा जत्थ य किस्सन्ति, नाइसंगेहि मुच्छिया" । कीर विक्षेपे । उकीरइ ॥
वेः कीरस्य क्खिरः ॥३॥१६॥ वेः परस्य कीरधातोः क्खिरादेशो वा स्यात् । विक्खिरइ । विक्खिरना । कुण करणे । कुणइ । कुणउ ।
कुणादिभ्यः सेरुः ॥३॥१॥१४॥ प्राज्ञायां कुणादिधातुभ्यः परस्य सिप्रत्ययस्योकारोऽन्तादेशो वा स्यात् । कुणसु, कुण ॥
इणयोरिजकुणयोः ॥४४८२॥ कुणधातोर्णस्येजप्रत्ययेकारस्य च लोप: स्यात् । कुजा। कुब्व करणे । कुबइ,कुवन्ति । कुश्विजा । विउवइ,वि. कुवइ । कम पादविक्षेपे । कमइ, कमति । अभिनिक्खमाहि॥ १ क्लीचा यत्र च क्लिश्यन्ति ज्ञातिसङ्गैच्छिता: । (सूय ०१-३-२-५२) ।।
*कुण, सम्-अप्प, प-कड, कह, विखव, खाम, गिण्ड, चिण, छिंद, जत, जय, जाण, जाय, हव, दल, दह, नव, पाल, प्फाल, भमाड, भास, मुंज, मन्न, मिलाव, मुंच, लुंच, वच्च, सुण, हव, एते कुमादयः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१२३)
प्रारूयात
अत्यप्यवानां च ॥४४॥५॥ एषामादेरकारस्य लोपो यहुलं स्यात् । अवक्कमइ, वकार , मइ । अकमेजा । निक्खमइ । निक्रूमे। परिकमए । पडिणिक्खमइ, पडिनिक्खमइ । परकमेजा, पर कमिज्जा, परकमिजासि ॥
वेरितोऽतेरतीः ॥१॥२॥८॥ विसंयन्धिन इकारादतिसंबन्धिन्यकारे परे पूर्वपरयोरीकारादेशो बहुलं स्यात् । वीइक.मति, वीतिक.मति । कोस आक्रोशे । अकोसइ । पडिकोसह । वखंद पतने । पक्खा न्दइ । खा अदने ॥
खादानां तौ ॥४४॥२६॥ खादीनां तौ परे यगागमो दा स्यात् । वायइ, खाइ। खिंत निन्दायाम् । खिंसह खिंसति, खिंसन्ति । खिमइजा । गम गतौ । वा० (आगमनमाभ्यामित्येकारविकल्प) अ.गमेइ, आगमइ । गरह गरिह निन्दायाम् । गरहइ गरहए, गरिहन्ति, गरहन्ति । गरिहामि । गरहेजा। गा गाने ॥
+ आकारस्य संयुक्ते परे हस्वः ॥
*या, आ-घा,जण, अभिजा, दल, गि-दा, न्हा, मिला,प-मिला, साह, एते खादयः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
सठियाग्रन्थमाला
श्राख्यात प्र०
गादीनामिजे ॥४|४|१४॥ गादीनामिजे परे यगागमः स्यात् । गाए। गिज्झ याशक्ती । गिज्झइ । वा० (गिज्झादा च वक्तव्यः)। गि. ज्झा । गिज्झे । गिज्झेजा। गुर उद्यमने ॥ . अबादपस्यादेोपोऽनुस्वारश्च गरे ॥४।४३५।।
अबोपसर्गात्परस्यापोपसर्गस्यादेलोपोऽनुस्वारश्च स्तो गुर : पातौ परे । अवपंगुरे । ग्घा गन्योपादाने॥
___ ग्यो जिग्घः ॥३१॥९२॥ ग्याधातोर्जिग्घादेशः स्यात्यादौ प्रत्यये । जिम्बइ ।।
आतो ग्घ आदेः ॥४॥४॥८॥ आकारोपसर्गात्परस्य ग्याधातोरादेलोपो वा स्यात्। खादिवाचकारागमविकल्पे, आघायइ अग्वायइ अपघाइ, आघायून्ति, अग्घायन्ति ॥
आग्घाझिययोहें।।४।४१५॥ अनयोह परे यमागमः स्यात् । आघायह। चर गतौ । चरइ । आयान्ति । णिच्चरइ । पयाइ । पडिचरति । पडियरइ । वियरए । वियरइ । समापरइ । समायरे । समायरिस।चिगिच्छ चिकित्सायाम् । चिगिच्छद ॥
चिगिच्छस्यादेस्तः ॥३१॥४४॥ चिगिच्छधातोरादेस्तकारादेशो बास्थात् वितिगिच्छद। वितिगिच्छामि । चिण चयने । चिणइ ॥
+ गा,खुभ, प-जा, पडि-निर-जा, झिया,उव-टाव, परि-देव, निरडा, पडि-सम्-धा, मा, वा, हा, एते गादयः !!
Aho ! Shrutgyanam
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(१२५)
आख्यात प्र०
वान्तौ ||३|१||७||
चिणधातोरिणस्यायादेशो वा न्तिपरे । चयन्ति, चिणन्ति । चिणसु | चिसु । उवचिणइ, उवचिणन्ति । उवः चिणिसन्ति ||
समौहेरुस् ||३|१|९८॥
संपूर्वकस्य विधातोः सम्बन्धिनो हे रुसादेशो वा स्यात् । आदिस्वरलोपे, संचिणु । जंप व्यक्तायां वाचि । जंपइ । जं
भए ।
न्तौ जंपस्य ||३|१|८५॥
जंपस्योपधाया द्विल्वं वा स्यात् न्तिप्रत्यये । जप्पन्ति, जंपन्ति । जंभ गात्र विस्तारणे । वियंभइ । जत प्रयत्ने । जयइ । जये । कुणादित्यात्, जयसु । जहा त्यागे ॥
जहस्तिमाणणिज्जेषु || १ | ३|८१ ॥
जहाधातोरन्त्यस्य ह्रस्वो वा स्यात् ति माण- णिजप्रत्य येषु । जहर जहाइ, जहति जहाति । जहासि । पूर्वस्वरलोपे, विज हिज्जा | विप्पजहति, विजहाति । विष्पजहामि । चिप्पजहे । जा गतौ प्रादुर्भावे च । जाइ ॥
जादीनां तौ ||४|४|१६ ॥
जादिगणपठितानां यगागमः स्यात्तिप्रत्यये परे । जाग्रइ । संयोगे परे हरवे, जन्ति । जाय । अभिजायउ ॥
* प्रादुर्भावे जा, अभि-जा, सम्-जा, झा, आ-दा, राहू, वर, हा, आ-हा, एले जादयः !!
Aho! Shrutgyanam
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थ माला
(१६)
याख्यात ५०
जो हेः ॥३॥१॥२६॥ जाधातोः परस्य हिप्रत्ययस्येट्न स्यात्। अभिजाहिति॥
उदापेभ्यो जः ॥४॥४॥४॥ उद्-आ-पेभ्यः परस्य जाधातोरुपधाया लोपो वा स्यात् । उदाइ।णिजाति। उंचादित्वात् , णिज्जायन्ति, णिजन्ति । णिजामि । णिज्जाउ । णिजाहिन्ति । णिजाइस्सामि । निन्जाइ । निजन्तु । रिजाइस्सामि । पजाएजासि, पयाएजासि। पजामि, पयामि ॥
जः स्तस्यैट् ॥४॥४॥३६॥ जाधातोः परस्य स्सप्रत्ययस्यैडागम: स्यात् । इटोऽपवादः ।जाएत्सामि । पञ्चायाइ, पञ्चायन्ति । पञ्चायाहिति,पचायाइस्सइ, पञ्चायाइस्सन्ति । जाण अवयोधने ॥
जाणादीनां दीर्घो वा तौ ॥३१॥६६॥ जाणादिधातूनामन्त्यस्य दी? वा तिप्रत्यये परे। जागाइ, जाणइ ॥
__जाणस्यादेर्यः ॥१॥४॥६६॥ जाणस्यादेर्यकारो वा स्यात् । याणइ, जाणन्ति; याणन्ति । जाणामि, याणामि, जाणे। परियाणाइ, परियाणइ, परियाणन्ति । परियाणह । वियाणाइ ॥
x जाण, किण, जूर, तिप्प, दल, धुण, विह, पीड, एते जागायः ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
नेमसिद्धान्तकौमुदी
( १२७ )
प्रख्यात प्र
जाणहणाभ्यां वा ||३|१|१२|| जाणधातोर्हणधातोश्च प्रवर्त्तनायां याप्रत्ययो वा स्यात् । पित्र्याणिया, विजाणिया, विजाणिज्ज्ञा, विजाणेज्जा । कुणादित्वात्, विषाणसु, विधागाहि । जूह मिश्रणे । निज्जूहन्ति । जोय दर्शने । जोय । ज्झा झिया ध्याने । झायर, झाग्रह, झायन्ति ॥
ज्झादलयोरिज्जे ||४|४२७ ॥
अनयोरिज्जप्रत्यये यगागमो वा स्यात् । झाज्ज, झाइज । झियायइ, भियाइ, भियायन्ति ॥
झियः सौ ||४|४|१७|
याधातोः सप्रत्यये यगागमः स्यात् । झियायसि । झियामि । भियाए, कियाएजा । भियाहि, भियाग्रह | डंस दशने ॥
डंसस्य तौ ||४|४|८७॥
डंसधातोरनुस्वारस्य लोपः स्यात्तौ परे । डसह । विडसह। डी विहायसागतौ ॥
उदो डियो डास्त्यावयोः ||३|११८६ ॥
उद: परस्य डीधातोर्डा इत्यादेशः स्यात्तिप्रत्ययावप्रत्ययोः । उड्डाइ | ढा विदारणे । आढाइ, आढाति, आढायन्ति, आढम्ति । आदाहि, आहाह । शुल्ल प्रेरणे ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१२८)
पाख्यातप्र०
पकप्पपणुल्लाभिधाराणां मवि॥४॥४॥१८॥
एषां मोप्रत्यये परे यगागमः स्यात् । पणुल्लयामो । पणुः ल्लिज्जा । तर तरणे सामर्थ्य च । तरइ, तरन्ति । तरसि । स्तरे । तरिस्सन्ति, तरिहिन्ति । अतरिंसु । उत्तरइ उत्तरेइ, उत्सरिन्ति, उत्तरन्ति । उत्तरेह, उत्तरह। तकारस्य पकारें, योयरइ । वियरइ, वितरन्ति । वियरिजी, वियरेजा । वियरिजह । तिप्प दुःखदाने तर्पणे तृसौ च । जाणादित्वात् , तिप्पाइ, तिप्पड़, तिप्पन्ति । तिप्पामि । तुर तूर त्वरायाम् । तुरन्ति । तूरन्ति । अभितर । तुस संतोषे। तुसइ। संतुसइ ॥
समस्तुसस्यति ॥३॥१॥६८॥ समः परस्य तुसधातोरुपधाया हित्वं स्यादेप्रत्यये परे । संतुस्से । तस उद्वेगे । परिवित्तसिज्जा ॥
। त्तसस्यैत्योः ॥३॥१॥६६॥ संपूर्वकस्यत्तसधातोरुपधाया हित्वं स्यादेप्रत्यये तिप्रत्ययें च परे । संतस्सइ । संतस्से । थुण स्तुतौ । संथुणइ ।।
इज्जे च समः ॥४॥४१॥ समः परस्य त्थुगधातोस्थवादेशः स्यादिजे चकारादणवेषु परेषु । संथवेजा। दल दाने । जाणादित्वादा दीर्धे, दलाइ, दलइ, दलयन्ति ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१२६)
आख्यात प्रक
दलपारपूजानां मौ ॥४॥४॥१६॥ एषां मिप्रत्यये परे यगागमः स्यात् । दलयामि ॥
दलस्य हिमवोः ॥४।४।२८॥ दलधातोर्यगागमो वा स्याद्धिमोप्रत्यययोः। दलयामो, दलामो । दले, दलेजा, दलपूजा । कुणादित्वात् , दलसु । विकल्पेन यगागमे, दलयाहि, दलाहि ॥
दलस्य हे ॥१॥३॥८४॥ अस्य दीर्घोऽन्तादेशो वा हप्रत्यये । दुलाह, दुलह । दलइस्सइ । दुलइस्सामि । दह धारणे ॥
आतो दहस्य डः ॥१४६७॥ प्रातः परस्य दहधातोरादेडकारादेशः स्यात् । आङहइ, आडहन्ति । सद्दहइ, सद्दहाइ, सद्दति, सदन्ति । सदहे, सद्दहेज । सद्दहसु । सद्दहिस्सइ । दिप्प दीसौ । पइप्पए । दिस प्रेक्षणे दाने च ॥
एमाणयोर्दिसस्य प्रेक्षणे ॥१॥३॥२५॥ प्रेक्षणार्थे दिसधातोरिकारस्य वृद्धिः स्यादेमाणयोः परयोः ॥
एति दिसस्य हः ॥१४।१२३॥ दिसधातोरुपधाया हकारः स्यादेप्रत्यये । देहए ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठिया ग्रन्थमाला
( १३० )
आख्यात प्र०
दक्खुः सेंसोर्दिसस्य || ३ | १|१०३ ॥ प्रेक्षणार्थक दिसधातोरिंसुप्रत्ययसहितस्य दक्खुर्निपात्य
ते । अक्खु ॥
सस्स हेर्दच्छिः ||३|१|१०४॥
प्रेक्षणार्थक दिसघातोः स्सहिप्रत्ययसहितस्य दच्छिर्नि पात्यते । दच्छिसि । दुस बैकले अमीतौ च ॥
पात् ||३|१|७१ ॥
न्तौ पोपसर्गात्परस्य दुसधातोरुपधाया द्वित्वं स्यात् न्तौ परे । पउस्सन्ति । दू गतौ परितापे च । अयं गतौ स्वार्थ इज्जप्रत्ययान्तः । दृइज्जइ । देव विलापे ||
देवादिभ्यस्तेः ||३|१|१००॥
देवादिधातुभ्यः परस्य तिप्रत्ययस्य दीर्घो वा स्यात् । परिदेवती । परिदेवए । परिदेवइ । परिदेवपज्जा । हा पलायने । उद्दाइ | गिलादित्वात् उद्दायन्ति । णिद्दाएन । निदाएज । धाव शीघ्रगतौ । पहाव । पहावए । परिधावन्ति । अयादिस्वात् परिधावित्या । धुण कम्पने । जाणादित्यात्, धुगाइ, धुगाइ, घुगन्ति । धुणे । निदुणे । नद अव्यक्ते शब्दे । दइ । नदइ, दन्ति । नम नम्रीभावे ||
।
* देव, थण, देह, संधा, सोय, एते देवादयः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१३१)
श्राख्यात प्र०
आगमनमाभ्यां तो ॥३।१।१०८॥
आभ्यामेप्रत्ययो वा स्यात्तिप्रत्यये परे। णमइ, णमेइ, नमन्ति ॥
नमादेरिमवि ॥३॥१११११॥ नमादिधातोरन्त्यस्येकारादेशः स्यात् मोप्रत्यये। नमिमी। नमह । उण्णमन्ति । उवणमन्ति । परामद, पणमेइ, पणमिमो । पणमह । पच्चुण्णमति । पच्चुतमलि। परिणमेह, परिणामइ, परिणमन्ति । परिण सेना, परिमामिजा। परिणमिस्सन्ति ॥
विप्पाभ्यां नमस्य वो न्तौ ॥१११।१२५॥ विप्पोपसर्गर्वकस्य ननधातारपवाया वः स्यातून्तिप्रत्यये परे । विष्पगवन्ति । नमंस नमस्कारे । पमंसह, ननंसह, गासति । मंसामि, नभंसामि, गमलामो, नमसामो।
मंसिजा, णमंसेजा। णभमह । गामंसिहिति। णमंसिहामि। नस्स नाशे॥
न्तीजयोः पविप्पाभ्याम् ॥१॥२॥३०॥
आभ्यां परस्य नासधातोः संयुक्तस्यादेलोप: स्यात् न्तिइज्जपरयोः । पणमन्ति । विपरमसेजा ने प्रापणे ।।
एदोयामिजस्येतः ॥४॥४॥८६॥ एकारान्तादोकारान्ताच धातोः परस्टोजनलावस्ये कारव
+ नम, इक्व, नग, भण, भल, बच्च, मुगा, हर, पते नमादयः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
आख्यात प्र०
लोपो भवति । णेजाहि । अवणेजा। अवणेह । आणेमि॥
हिन्तयोर्नेरत् ॥३।१।११२॥ हिन्तपरयोर्नेधातोरकारान्तादेशो वा स्यात् । आणाहि, आणेहि, आणेह । एकारस्य वैकल्पिक इकारादेशे, उवणिन्ति, उवणेन्ति । उवणेहि, उवणाहि, उवणेह । उवणेहिन्ति । जीणेइ, णीणेति । परिणेहि ॥
पवेस्तौ ॥३॥११११३॥ पविपूर्वकस्य नेधातोरन्त्यस्याकारो वा स्यात्तौ परे ।।
पानयि केः ॥१॥३॥८६॥ पात्परस्य केरुपसर्गस्य दीर्घोऽन्तादेशो वा स्यात् ने. घातौ परे । पवीणेइ, पविणइ, पविणेइ ॥
अयोऽणैन्तीजहतारेषु ॥३।१।११४॥ नेधातोरन्त्यस्यायादेशो वा भवति अ-ण-ए-न्ति-इनह-तारप्रत्ययेषु परेषु । विणयन्ति । विणएज। विणएह । समाणेन्ति । समाणेहिइ । संपवीणेमो । न्हा स्नाने । यकारागमो वा, व्हायह, व्हाइ, हाति, पहायन्ति। पज गतौ ॥
पज्जादीनां पो वः ॥१॥४॥१३॥ एषां धातूनामनादिभूतासंयुक्तपकारस्य वकारी वा
* पज, पड, पिव, पील, पय, एते पजादयः ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१३३)
आख्यात प्र०
स्यात् । आवजइ । आवजे । उप्पजइ । उप्पजए। उम्पजन्ति। उप्पजिस्सन्ति । उप्पजिस्सं । उप्पजिंसु । उवसंपज्जा । णिएफजइ, निष्फजइ, । निप्फजए। पडिवजा । स्वार्थे इन्जा, पडिजिजइ । पडिवजाहि । पडिवनिहिति ।पडिवजिस्सा. मि। समुप्पजइ। अयादित्वात्, समुप्पन्नित्या। समुप्पजिंसु । पड पतने । पडइ, पडन्ति । अहिवडन्ति ॥
उपसर्गात्पडस्य यः ॥११४१२६॥ उपसर्गात्परस्य पडधातोरुपधाया यकारो यहुलं स्यात् । उप्पयइ, उप्पअइ, उप्पयन्ति । उप्पएन्जा। उप्पयाहि । उवयइ, उवयन्ति । ओवयन्ति । णिवडइ । निवडइ, निवयन्ति। निवडन्ति । पडियावयन्ति । पडियावएना । पच्चोवयइ । सं. पडइ । संपयन्ति । पा पाने ॥ आज्ञावर्त्तमानणिजेषु पिबपियौ पः ॥३।१।१०१।।
आज्ञावर्त्तमानार्थकप्रत्यययोः परयोणिजे च पाधातोः पियपियावादेशी पर्यायेण स्याताम् । पिवइ, पियइ, पिबन्ति। पियसि । पिप्रामो॥
प्रवर्तनायां वा ।।३।१।१०२।। प्रवर्तनार्थ पाधातोरुक्तावादेशौ वा स्याताम् । पिबे, पिए। पाइजा । पियह । आविअइ। आविए। पुच्छ प्रश्ने । पुच्छइ । पुच्छए । पुच्छन्ति । पुच्छसि । पुच्छामो पुच्छिन, पुच्छिज्जा । पुच्छ । पुच्छिस्सामि, पुच्छिरसं, पुच्छिस्सामो॥
पुच्छादेर्वा ॥३१॥३६॥ पुच्छधातोरेप्रत्ययो वा भूतेऽर्थे । पुच्छिम् । पुच्छे । आपुच्छइ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
प्रख्यात प्र०
पडिपुच्छह, पडिपुच्छन्ति । पडिपुच्छउ । पूज पूजायाम् । पूयइ, पूअन्ति । पूअयामि । फुट स्फुटने । फुटइ ।। फुहस्य टयोर्डस्त्तान्तहिप्रेरणासु ॥३।१।११५॥
फुट्टधातोष्टकारयोर्डकारादेशः स्यात् त्तान्त-हिप्रत्ययेषु परेषु प्रेरणार्थ च । फुडिही । फुस स्पर्श शुद्धौ च । फुसई, फुसन्ति । फुसिज । फुसन्तु । संफुसिजा। बंध बन्धने । बंधइ, बंधन्ति । बंधेजा ॥
बंधरंभहिंडेभ्यो हेरेट् ॥४॥४॥३७॥ बन्धादिधातुभ्यः परस्य हिप्रत्ययस्यैडागमः स्यात् । इटोऽप, बादः । बंधेहिति, बंस्सिन्ति ।।
बंधादीः ॥३१॥४०॥ बंधधातोरीप्रत्ययो वा स्थाद भूतेऽर्थे । बंधी। पक्षे इंसुः, बंधितु । बीह भये॥
वीहस्य भायभीयो तथि ॥३।११११६॥ बीहयातोर्माय भीय इत्येतावादेशौस्तस्ते परे। भायए। भीयए। भय सेवायान् । भयइ, भए, भइन्ज । विभयन्ति। विभए । भण कथने। भगइ। नमादित्वात्, मणिमो, मणिहामि । भम भ्रमणे । भनइ । भमिही। भमिहिन्ति। उप्रमन्ति । भव सत्तायान् ! भवइ, भवति, भवन्ति । भवसि, भवह । भवामि, भवायो । भवेजामि, भवेजाह, भवेजामि।
Aho! Shrutgyanam
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(१३५)
प्रख्यात प्र०
"
भवे भवेज्जा । भवउ, भवतु भवन्तु । भव । भविस्सर, भविसन्ति | भविस्सह । भविस्सामि, भविस्सं, भविस्सामो ॥ भवस्य भुवीभुवि ॥ ३|१|४१ ॥ भवधातोर्भूते व भुवि इति वा निपात्येते । सुविं, भुवी । पते इंसुप्रत्यये,
भवस्यें सावट् ||४|४|१४६॥
"
भवधातोरिंसुप्रत्यये परेऽडागमः स्यात् । अभविंसु । पाउरपूर्वकस्य अयादित्वात् पाउ भवित्था । भा दीसौ । भाइ | भाउ | पडिहार | भिंद विदारणे । भिन्दइ, भिन्दन्ति । भिन्छे, मिन्दिजा, भिन्देजा । भिन्द । भिन्दिहिति ॥
आतो मिंदस्यादेरेति द्विः ॥ ३|१|१२१ ॥ कारोपसर्गात्परस्य भिन्द्वातोरादेर्द्वित्वं स्यादेप्रत्यये । अभे । भुंज भक्षणे भोगे च । भुंजइ, सुंजए, भुंजन्ति । भुंजामो । भुंजे, भुंजिज, भुंजेज, भुजेजा । कुणादित्वात्, भुंजसु, भुजाहि, भुंज, भुंजह ॥
भुंजात्खडू ||३|१|१७||
अस्माद्वातोः खड्प्रत्ययः स्याद् भविष्यदर्थे त्यादौ परे ।। खडि भुंजस्य || १ | ३|२६॥
भुंजधातोरकारस्य वृद्धिः खडि परे । भोक्खामि । संयुक्ते परे ह्रस्वविकल्पे, भुक्खामो, भोक्खामो । उवसुंजह | उचभुंजसि । परिभुंजइ । संभुंजेज्जा | सन्न अवबोधने | मन्न | मन्त्रः । मग्गड़, मन्त्रन्ति । मन्नसि ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१३६)
अाख्यात प्र०
मन्नान्मेरेस् वा ॥३३१११२३॥ मन्नधातोः परस्य मिप्रत्ययस्यैसादेशो वा स्यात् । मन्ने, मन्नामि, मण्णामि, मरणे । मण्णेन्ज । कुणादित्वात्, अणुमन्नसु, अयादित्वात्, अणुमन्नित्था । मर प्राण त्यागे। मरइ मरए । मरन्ति । मरसि । मरिस्सन्ति । मा माने । माएजा। माहिइ । माद प्रमादे। प्रवर्तनायामेप्रत्यये प्रकृतिभावे, पमाथए । मिल संगमे॥
___ मिलस्य ये ॥१३॥८॥ मिलधातोर्दीर्घोऽन्तादेशः स्यादयकारे परे। मिलायन्ति। मिलन्ति। मुच्छ मूर्खायाम् । मुच्छइ । मुच्छिज्जा ॥
समो मुच्छे न्तिमयोः ॥४४९०॥ समो मकारस्य लोपो वा स्थान्मुच्छधातौ न्तिमपरके । ममुच्छन्ति, समुच्छन्ति ।रंभ आरम्भे। आरंभइ । आरंभे। समारंभइ, समारंभति॥
न्तेः समारंभात् ॥ ३॥१॥१२४॥ सम्यापूर्वकस्य रंभधातोः परस्य न्तिप्रत्ययस्यैसादेशो वा स्यात् ॥
समारंभस्यैसेत्तासु ॥४४॥८॥ रंभधातोरनुस्वारस्य लोपः स्यादेस- ए- त्ताप्रत्ययेषु । समारभे, समारंभन्ति। "माइणो कटु माया य, कामभोगे समारभे" ॥ १ मायाविनः कृत्वा मायाश्च, कामभोगान् समारभते ।(सूय ०१-८-५)।
Aho ! Shrutgyanam
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(१३७)
आख्यात प्र
रंभ रक्खहणहरेषु समः साः ||३|१ | १२५ ॥
एषु परेषु समः सादेशो वा स्यात् । सारंभई, समारंभइ । tra रक्षायाम् । रक्खेज्ज । रक्ख, रक्खाहि । सारक्खड़, संरक्खए, सारक्खन्ति, संरक्खन्ति । सारक्खामि, संरक्खामि । सारक्खाहि, संरक्खाहि । रिय गतौ ॥ रिस्तो दीर्घः ||३|१|१२०॥
रिधातोरिकारस्य दीर्यो वा स्यात्यादौ परे । रीयइ, रियइ एजा, इत्था । रुंभ आवरणे | भइ । णिरंभइ, हिंभन्ति । बन्धादित्वात्, गिरुभेहिति ||
रुंभस्येज्जे ||३|१|७३॥
भातोरुपधाया द्वित्वं स्यादिज्जप्रत्यये ॥ डेज्जयोर्भस्य झो संभस्य || ३|१|१२६ ॥
Saratit झकारादेशः स्यादिज्जड प्रत्यययोः । विरु
ज्झेजा । रुद विमोचने ॥
रुद्रस्यान्ततिन्तिहिमाणेषु || १ | ३ |२७| रुधातोरुकारस्य वृद्धिर्वा स्यात् अन्त-ति-न्ति-हि-मागेषु परेषु । रोयइ, रुयइ । रोयन्ति, रुयन्ति । रुय । दो वः ||१|३|२८||
हृदधातोर्दकारस्य वकारो वा स्यात्त्यादौ । स्वे । रोव । लभ प्राप्तौ । लभइ, लहइ, लहए, लहन्ति । लहसि । लभामि । लहे लभिज्जा, लभेज्जा । लहन्तु | लहह । लभिहिति । लभिस्सामि ||
Aho! Shrutgyanam
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१३८ )
लभाद्धस्य तड् ||३|१|१८|| भविष्यदर्थे लभघातोः परस्य हप्रत्ययस्य तडादेशः स्यात् ।
लहित्य |
लभादिण् ||३|१|४२||
भूतेऽर्थी लभवातोरिण्प्रत्ययः स्यात् । अडागमः, अलाहि ॥ आदुपोवेभ्यो लभस्यानुसारो ऽतिसिताणमाणेषु ॥ કાકાની
श्राख्यात प्र०
आ- उप-उवोपसर्गेभ्यः परस्य लभधातोर्लकारस्यानुस्वारागमो वा स्याद् अ-ति-सित्ता-रा-माणेषु परेषु । उयालंभति । उपलंभसि । दुयोवेभ्य इति किमू, पडिलभामि । पडिलभे । लव व्यक्तायां वाचि । लविज्जा, लवे । आलवर, उल्लवइ । लुण छेदने । लुति ||
लुणस्येचे यः ||१|४|१२७॥ लुणधातोरुपधाया यकारः स्यादिज्ज परे । लुएज्जा ॥ वञ्च व्यक्तायां वाचि ॥
भविष्य
परे ।
वच्चाच्छखडौ भविष्यति ||३|१|१९२७ ॥ तोडूप्रत्ययः खड्प्रत्ययश्च स्यात्यादौ
ओदादेरतछडि ||३|१|१२८||
छडिपरे वच्चधातोरादेरकारस्यौकारः स्यात् । संयुक्त विकल्पे, वच्छामि, वोच्छामि, वुच्छं, वोच्छं । वक्खति । वक्वासो ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१३६)
आख्यात प्र०
फ्वोच्छाद्विस्त्यादौ ॥३॥१११२६॥ पात्परस्माच्छड्प्रत्ययान्तावासोर्हिप्रत्ययः स्यात्यादी परे । पवोच्छिहिइ । लभ लोभे ।।
लुभस्य तित्तयोः ॥३१॥७॥ अस्योपधाया वित्वं स्वालिलाप्रत्यययोः परयो । लुभ वह प्रापणे पीडायां च ॥
वहस्येही झो द्विश्च ॥१॥४|१२८॥ बहधातोरुपधाया झकारादेशो बित्वं च स्यादिही एरे ।।
इहो वहस्य ॥३।११३०॥ वहधातोरकारस्योकारः स्यादिही परे । बोझिहिन्ति ।। बा वायुसंचरणे ॥
वः स्सस्य ॥३१॥२३॥ वाधातोः परस्य स्रूप्रत्ययोहागमः स्यात् । अनिदस्यामाप्ती वचनम्, परिनिव्वाइस्सन्ति । विंध ताडने ।
विंधत्य तिन्त्योः ॥१॥४॥१३॥ विधधातोरुपधाया अकारो हित्वं च वा म्यातिनिमप्रत्ययो परयो । विन्झइ, विंधह, विज्झन्ति । व्वय गती ।।
वयस्य चस्त्यादौ १।४।१३२।। ध्वयधातोरुपधायाश्चकारी द्वियं च वा स्यात्यादौ परें। बच्चद, वयह पह, पचति जनादियान, बधिमा, बवामी।
Aho! Shrutgyanam
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१४०)
अ.हयात प्र०
बए, वएज । वचउ । कुणादित्वात् ,वचसु, वच, वयाहि, ययह ॥
अण्वतिभ्यां व्वयस्य ॥४१४६१॥ अणुअतिभ्यां परस्य व्वयधातोरादेवकारस्य लोप: स्या. त् । संयुक्तस्यादित्वाभावादप्राप्ते लोपे वचनम्, अणुवयामो। अतिवयन्ति । अण्वतिभ्यामिति किम्, अणुपव्ययति, पबयामि।पव्यएज्जा । पव्ययह । पच्वइहिति। पव्वइहिसि,पवइस्ससि । पब्वइस्सामि, पब्वइस्सामो ॥
परेवा ॥४४२॥ परिपूर्वकस्य व्वयधातोरादेवकारस्य लोपो वा स्यात् । अप्राप्तविभाषेयम् । परिवए, परिव्वएनासि । वीइक्यइ, वीइवयति, वीतिवयति, वीइवयन्ति, वीतिवयन्ति । वीइवयामि । वीइवएज्जा, विश्वयेजा। बीइययह । वीइवइस्सइ, वीइवइस्सन्ति । सुपरिवएजा। स अवसाने । बवससि,
_व्यवाभ्यां सस्यति ॥३।१।१२२॥
आभ्यां परस्य सधातोरुपधाया द्वित्वं स्यादेकारे परे । बवस्ने । सद्द आस्वादने ॥
सदस्यास्वादे दयोस्तो यः ॥१४॥
अस्य धातोर्दकारयोर्यकारः स्यादास्वादेऽर्थे तो परे । सयइ । सद्दए । सय शयने । सयइ, संयन्ति । सए । स. एहि, सहस्सामो। सास अनुशासने । अणुसासए । अणुसासन्ति । अणुसाससि ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
- ग्राख्यात
सासस्य मौ ॥४४॥४०॥ सासघातोरन्त्यस्यानुस्वारागमः स्यान्मिप्रत्यये परे । दीर्घस्यापवादः। अणुसासंमि । सिण सेवायाम् । अयं धातुः समुत्पूर्वक एव दृश्यते ॥
उत् सिणस्य मौ ॥२३॥८॥ सिणधातोरन्त्यस्योकारो वा स्यात् मिप्रत्यये परे । पक्ष दीर्घः। समुस्सिणोमि,समुस्सिणामि । सिर विसर्गे। णिसिरह, णिसिरन्ति। णिसिरामि, णिसिरामो। निसिरह। निसिरे ॥
इज्जे सिरस्य सो विउभ्याम् ॥३।१।१३२॥ विउभ्यां परस्य सिरधातोः सादेशः स्यादिजिप्रत्यये परे। विउसिरे, विउसेज । सिव्व तन्तुसन्ताने ।।
सिव्वस्य स्से सीवः॥३।१।१३४॥ सिब्वधातोः सीवादेशो वा स्यात् स्सप्रत्यये। सीविस्सामि, सिन्धिस्सामि । सीय विशरणे । सीयइ,सीयति । अवसीयइ । णिसीयइ, णिसीयन्ति । हस्वो णेः सीयस्य न्ति- मो- माणेषु ॥३॥१॥१३५।।
रुपसर्गात्परस्य सीयधातोरीकारस्य हस्थो वा स्यात् न्तिमो- माणप्रत्ययेषु । णिसियन्ति। णिसीयामो, णिसियामो प्रिसीयह । निसीयह, निसीयन्ति ।
न्तीज्जयोर्वज्जः ॥३॥१११३६॥ निकलीयधातोर्वज्जादेशो अचति न्तिप्रत्ययेजप्रत्यायो।
Aho ! Shrutgyanam
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
संवियाग्रन्थमाला
(१४२)
अख्यात प्र
निवज्जन्ति । निखीण, निसीइज्जा, निसीएज । निवज्जेजा । निसीइस्सामा | विसीय | सुड निन्दायाम् । स्वार्थ. हमे, सुडिज्जउ । सुय शयने ॥
सुयस्य वस्तितयोः ||१|४|१३३॥
सुयधातोरुपवाया वो वा स्यात् तिप्रत्यये ते च । सुबह, सुयह। सुस्सुस सेवायाम् ।।
उतः सुस्सुसस्यान्त्यस्य ॥ १२३॥८७॥ सुम्नुसधातोरन्त्यस्योकारस्य दीर्घो वा स्यात् । सुरसृसइ; सुस्सए सुस्सुसर, सुस्सए । सोय शोके । सोयह, सोषन्ति | सोयामि । सोइज्जा । स्सम परिश्रमे । समइ । वीसमह, वीसमति । वीसमए, वीसमन्ति। बीसमेज्ज । वीसमउ, बोसमह । लय सेवायाम् । दीर्घात्परत्वात्संयुक्तादिलोपे, आग्रह, आसयति । उवस्सए । परिसज्जा । स्सस प्राणने । उससन्ति । नीससन्ति । वीससइ | वीस से। हंद ग्रहणे । हंदि । हृदह । हण हिंसायाम् | हाइ । हसि। हणेजासि । हणामि । हृणिया, हणे, हणेजा । हगाह |. निणिसु । पहण | पहण, पहगणाहि । पडिहार, पडिहगति
वेर्हणस्य तीजयोः ||३|१॥७५॥
aarefree हृणवातोरुपत्राचा द्वित्वं स्यातिप्रत्यय इज्जप्रत्यये च परे । विहन्न । विहन्निजा । समह हगिहिति । साहान्ति, साहसेा । हिण्ड गरी दण्डन्ति ।
समो
Aho! Shrutgyanam
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिद्धान्तकौमुदी
आहिंडइ | हिंडसि । आहिंडेह, आहिंडह । हो सत्तायाम् । होइ, होन्ति. हुन्ति । ओकारान्तत्वादिकारलोपः, होळ, होज्जा, हुज्ज, हुज्जा । हुज्जामि । होउ । होहि । अनित्वान्, हो, होहिन्ति ||
होः स्वस्य क्वः || ३|१|१३७॥
होधातोः परस्य सप्रत्ययस्य क्खः स्यात् । होक्खामि । होर्डिसिः || ३|१|४३||
भूतेऽर्थे होधातोर्डिसिप्रत्ययः स्यात् । अहिसि, हुत्था, होया । अणुहोइ, अणुहन्ति, अणुहोंति । अणुहोहि अणुहोह | अणुहोहि ||
पाडो हुप्पः || ४|४|११||
प्रोपसर्गात्परस्य होधातोर्हप्प इत्यादेशः स्यात्यादौ । पहूप्प | हुप्पते । पहुप्यन्ति ॥
(१४३)
आगत प्र
॥ इति प्रथमो गच्छादिगणः ॥
अथैकारविकरणः करादिगणो द्वितीयः ॥
कर करणे ॥
करादिभ्यः कृदाज्ञावर्त्तमानेष्वेः ||३|१|१०५॥
करादिगणपठितेभ्यो धातुभ्य एप्रत्ययः स्यात् कृत्प्रत्ययेषु आज्ञावर्त्तमानार्थकत्यादिप्रत्ययेषु च परेषु । करेड़ | एकारस्याकारादेश विकल्पे, संयुक्त हस्वविकल्पे च, करन्ति, करिन्ति, करेन्ति । करेसि । करेमि । करिजा, करेज्जा, करिज्जासि, करेजासि । करियामि । करेहि, करेह । करिस्मइ, करिरमन्ति ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
प्रख्यात प्र०
भविष्यति वा ॥३।१।१०६॥ भविष्यदर्थे करादिधातोरेप्रत्ययो वा स्यात् । पक्षे इट् , करेहिन्ति, करिहिन्ति ॥
णुकरादीनां त्यादी ॥१॥३॥२६॥ णुकरादिधातूनामादिस्वरस्य वृद्धिर्वा स्यात्त्यादौ परे। णुकारैन्ति । सकारेन्ति । करेस्ससि। करेस्सामि, करिस्सामि, करेस्सं । करिस्सामो॥
करादिस्सम् ॥३॥१॥३७॥ करधातोभूतेऽर्थे इस्संप्रत्ययो वा स्यात् । पक्षे इंसुः । अरिस्सं, अकरिंसु ॥
पुदवाभ्यां न ॥३।१।११०॥ पुत्-अवाभ्यां परस्मात्करधातोरेप्रत्ययो न स्यात् । अव. यरइ॥
करादापसद्भयः॥३।१।१०९।। आपसद्भयः परस्मात्करधातोरेप्रत्ययो वा स्यात् । वाग. रह, वागरेइ, वागरेति, वियागरन्ति । विभागरे, वियागरे, वियागरेजा, वियागरेज। वागरेहि। वागरिहिति। वागरित्था॥
अवात्करस्य क्खडः पाके ॥३॥१११३८॥
उवोपसर्गात्परस्य करधातोः क्खडादेशः स्यात्पाकेऽर्थे । उवक्खडेइ, उक्क्खडिन्ति । उवक्वडिन । उवक्खडेउ ।
... + णुत्-कर, आ-नव, उ-ठ्ठव, उव-ट्ठव, धिक्-कर, नि-सम, प-ट्टव, 'परि-ट्ठव, सत्-कर, एते णुकरादयः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
पाके किम्, उवकरेउ । पकरइ, पकरेड, पकरन्ति, पकरेन्ति, पगरन्ति । पकरेज्जा । पकरे। पाउकरिस्सामि । पुक्करइ, पुक्करन्ति । पुराकरन्ति । सक्कारेइ, सक्कारइ । समलंकरेड़ | अंज व्यक्तौ।।
(१४५)
प्रख्यात प्र०
अरजस्य गः || १ |४| १३४ ॥
अभेरुपसर्गात्परस्यांजधातोरुपधाया गकारादेशः स्यात् । अभं गेह, अभंगन्ति, अभंगेन्ति । अभंगिज्ज, अभंगेज्जा । अच्च पूजायाम् । च्चे, अच्चेन्ति ॥
अच्चान्मोत्र ||३|१|१५३॥
अधातोः परस्य मोप्रत्ययस्योकारान्तादेशो वा स्यात् । अच्चेमु । नमादित्वात्, अञ्चिमो । “ग्रच्चे ते महाभाग ! न ते किंचिन अचिमो" । ओयव संसिद्धौ जये च । ओयवेद, प्रवेहि । कास दोसौ । पयासेइ, पकासेइ । पयासेह | किलाम ग्लानौ । किलामेइ ॥
किलामस्य वो न्तिकर्मणोः ॥ १|४|१३६ ॥ किलामधातोरुपधाया वकारादेशः स्यात् न्तिकर्मणोः । किलावन्ति । किला मेसि । ग्गह ग्रहणे । गहेइ । निग्ग हेजा । पडिग्गहेइ | पडिग्गहेज्जा । घात हिंसायाम् । घाएइ, घाएन्ति | घायए । उग्घाअइ । संघात, संघाएर, संघायन्ति । संघाएर । चय सामर्थ्ये । चएइ, चयन्ति ॥
१ अर्चयामस्ते महाभाग ! न ते किविनार्चयामः । (उत्त० १२-३४)
Aho! Shrutgyanam
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
प्राख्यात प्र०
चयस्य को ये ॥१४|१३७॥ याप्रत्यये परे चयधातोरुपधायाः कादेशः स्यात् । असादित्वादिजादिकं बाधित्वा याप्रत्यये, चक्किया। चोय प्रेरणे। चोययन्ति । पडिचोएन्ति । पडिचोएउ। पडिचोएह। च्छंट सेचने । वा० (च्छंटस्य च्छोरो वा वक्तव्यः) अच्छोडेइ । जोय द्योतने । जोइन्ति । जोइस्सन्ति । जोइंसुः ।।
जोयस्य वः ॥१४॥१३॥ जोयधातोरुपधाया बकारादेशो वा स्यात् । उनोवेड, उज्जोएइ, उज्जोवेन्ति । ज्झाम ज्वलने । झामेइ । झामेजा।
ज्झामस्य तौ वा लोपः ॥१४।१३६॥ वेरुपसर्गात्परस्य ज्झामधातोरुपधाया लोपो वा स्यात्ती परे । विज्झाउ । तक कल्पनायाम् । तकई । वियकेइ । ताड ताल ताडने । ताडिन्ति । ताडेजा।
ताडस्य पंतावे ॥३१॥४४॥ भूतेऽर्थे ताडधातोः पंतावे इति निपात्यते । पंतावे । नालेइ, तालेन्ति । तालेजा। दा दाने । देइ, देति, देन्ति, दिन्ति ॥
एति दो ह्रस्वः ॥१॥३॥८९।। दाधातोहस्वोऽन्तादेशः स्यादेप्रत्यये परे । दए, देना, दिजा । दाहिइ ॥
दो हे हस्य स्थः ॥३।१।१६६॥ दाधातोः परस्मात् हिप्रत्ययात्परस्य हप्रत्ययस्य त्यादेशः
Aho ! Shrutgyanam
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१४७)
प्राख्यात.
स्यात् । दाहित्य । दाहं, दाहामि ।
हेमोः ॥१॥३॥६॥ दाधातो हिंप्रत्ययात्परस्य मोप्रत्ययस्य हस्थ: स्यात् । दाहामु ॥
आत इत् ॥१॥३॥६॥ आकारोपसर्गात्परस्य दाधातोरिकारोऽन्तादेशो वा स्यात् । आदियइ । आदिए ॥
पाद्यच्छः ॥१३॥१२॥ योपसर्गात्परस्य दाधातोर्यच्छादेशो वा स्यात् । पयच्छइ । पयच्छामि, पयच्छामो॥ पस्याणदेज्जागहिसवणासु ॥
१४॥ पोपसर्गस्य दीर्घोऽन्तादेशः स्यादुणइज्जप्रत्ययान्तदा इप्रत्ययान्तवत्तणाप्रत्ययान्तसवधातुषु परेषु । पादेजा। दाल उद्धाटने विदारणे च ॥ ___ अवाद दालस्य ताबादेः ॥३१॥८८
अवोपसर्गात्परस्य दालधातोरादेर्दित्वं वा स्यात्तिप्रत्यये परे । अवद्दालेइ, अवद्दालेति, अवदालेइ । दीव दीप्तो । दीवेइ, दीवन्ति ॥
पादिजे ॥१।४।१००॥ पात्परस्य दीवधातोरादेर्लकारादेशः स्यादिजप्रत्यये। पलीवेजा। धार धारणे । धारेइ, धारन्ति । धारए, धारिजा, धारेज्या । धारिस्सइ । धारिस्सामि । अभिधारयामो। अभिधारए । पधारेइ, पधारेति ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
খাল্পমালা
प्राख्यात प्र०
धादीनां धभयोर्हः ॥१॥४॥१४॥ एषां धातनामनादिभूतासंयुक्तावयवयोर्धकारभकारयोहंकारादेशो वा स्यात् । पहारेजा ॥
एति समुदो धारस्य ॥१३॥६६॥ समुदः परस्य धारधातोराकारस्य ह्रस्वः स्यादे प्रत्यये परे। समुधरे। संपहारिंसु । धुक्ख उद्दीपने ॥
धुक्खस्य कः ॥१॥४॥१४०॥ धुक्खधातोरुपधायाः को वास्यात्। संधुकेइ, संधुक्खेइ, संधुक्खोति । पार कर्मसमाप्तौ । पारेइ, पारेति, पारेन्ति । बु व्यक्तायां वाचि ॥
बोस्तिन्त्योराहः ॥३।१।१४१॥ बुधातोराहादेशो वा स्यात्तिन्तिप्रत्यययोः परयोः ॥
_आहाल्लोप उदंसू ॥३।१११४२।।
आहात्परस्य तिप्रत्ययस्य लोपो न्तिप्रत्ययस्य उद अंसुइत्यादेशौ स्तः । बेह, आह, बिन्ति, बेन्ति। आहु, आहंसु ॥
__न्तावोरुवः ॥३१॥१४३॥ बुधातोमकारस्योव इत्यादेशो वा स्यात् न्तिप्रत्यये परे। वृविन्ति ॥
बोर्मों ॥४।४।२९॥ बुधातोर्यगागमो वा स्यात् मिप्रत्यये परे। बुयामि, बेमि॥ * धा, धम, धार, घोट, भा, भास, भोग, लभ, धाव, एते
वादयः।
Aho ! Shrutgyanam
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१४६)
पाख्यात प्रक
हियोर्दीर्घः ॥३।१११४४॥ बुधातोस्कारस्य दीर्घः स्यात् हि-याप्रत्यययोः परयोः। प्रवर्तनायामसादित्वाद् याप्रत्यये, बूरा, बूया । ब्रूहि ॥
बोरीः ॥३॥१॥४५॥ बुधातोभूतेऽर्थे ईप्रत्ययः स्यात् । इंसोरपवादः॥
आदेरीत्यवो द्विः ॥३॥१॥४६॥ वुधातोरुकारस्यावादेश आदेखित्वं च स्यादीप्रत्यये परे। अडागमे, अब्बवी । भोग प्रेक्षणे। अयमापूर्वक एव दृश्यते, आभोएइ, आहोएन्ति आभोएन्ति आहोयन्ति । प्रा. होएहिन्ति । लोल पालोठने । उल्लोलेइ ॥
लोलस्येज्जे ढः ॥१।४।१४१॥ लोलधातोरुपधाया ढकारो वा स्यादिज्जप्रत्यये । उल्लोढिज्ज, डल्लोलेज्ज ॥
_लोलस्य स्से ॥१३९७॥ लोलधातोर्हस्वः स्यात्स्सप्रत्यये परे। विलुलिस्सइ । वर धरणे । वरयते। वरेमि, वरेमो। उन्बलिज्जा।स्साद आस्वादने, प्राप्ती, सम्मतिदाने, विज्ञाने च । स्वार्थे इज्जः । साइज्जइ । साइज्जामो । सायए, साइज्जेज्जा । साइज्जह । साइज्जिस्सामि। आसाएति,भासादेइ, आसादेन्ति, आस्सादेन्ति। आसाएमि, आसाएमो। आसाएहि । प्रासादेस्सामो, आरसादेस्सामो॥
॥इत्येकारविकरणः करादिगणो द्वितीयः ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१५०)
पाल्यात प्रक
अथ वैकल्पिकैकारविकरणाञ्चादि
स्तृतीयगणः ॥ अंच पूजायामङ्गसंकोचने च ।
अंचादिभ्यश्च ॥३११०७॥ अंचादिगणपठितेभ्यो धातुभ्य एप्रत्ययो वा स्याद्भविष्यति चकारात्कृदाज्ञावर्त्तमानेषु । अंचेइ, अंचइ । अज समुपाजने । अन्जेइ, अजइ॥ समोऽजस्यातस्त्तेसुमाणेष्विणः ॥३१॥१४५॥
समः परस्याजबातोरन्त्यस्याकारस्येणादेशः स्यात् त्ताइंसु-माण प्रत्ययेषु । समजिणिंसु । आव प्राप्तौ । पावेइ, पावइ, पाविन्ति, पावन्ति । पावेमि । पाविहिति, पावेही । पाविहिसि ॥
पादावस्याउणो वा ॥३।१।१४६॥ पकारोपसर्गात्परस्यावधातोराउण इत्यादेशो वा स्यात् । पाउणति, पाउणइ, पाउणन्ति । पाउणेजा। पाउणिहिति । मंपावेइ, संपाउणन्ति । संपाउणिवा, संपाउणेजा। संपाविहिइ । संपाउणिस्सामो। इक्ख दर्शने व्यक्तायां वाचि च । परस्वरलोपे, अणुक्खिस्सामि ।।
पोवाभ्यामिश्वस्येहः ॥३।१।१४७॥ पोवाभ्यामुपसर्गाभ्यां परस्येक्खधातोरिहादेशोवा स्यात् । अगुप्पेहन्ति । अभाइखह, अमाइक्वन्ति ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिद्धान्तकौमुदी
( १५१ )
प्राख्यति प्र०
अवाद्यः ॥ ३|१|१४८ ॥ rareर्गात्रस्येव खधातोरादेर्यकारादेशो वा स्यात् । अवयक्ar | पक्षे परस्वरलोपे, अवक्खड़, अवयक्खन्ति । वयक्खह, अवक्खह । अवपेक्खइ । अ
वक्खसि । वपेक्खह | उहइ | उवेहे । णिरिक्खड ॥
पात्खस्य छः || ३|१|१५०॥
पोपसर्गात्परस्येव खधातोः स्वस्य छो वा स्यात् । हस्वविकल्पे, पिच्छइ, पेच्छइ, पेहेइ, पेहेति, पेहड़, पेहति, पेच्छन्ति । पिच्छसि । पेच्छामि । नमादित्वात् । पेच्छिमो । पेहे ॥
आज्ञायां पेहे हस्य हौ || ३|१|१५२ ॥
आज्ञार्थे पपूर्वकस्येहस्य हस्य लोपः स्यात् हौ परे । पेहि, पिच्छेह | पडियाइक्खेइ । पच्चुवेक्खेइ । पच्चुवेकखइ । पच्चुवेक्खह | परिक्खेइ | परिक्खए। संपेहेइ | संपेहइ । संपेहति । संपेहेसि | संपेहेमि । ईर प्रेरणे। ईरह । ईरन्ति । उदीरन्ति । उदीरेन्ति ॥
उदीरखेदसोभेभ्य इंसोरेदितः || ३|१|१६७॥ एभ्यो धातुभ्यः परस्सुप्रत्ययस्येकारस्यैकारः स्यात् । उदीरंसु । “उपधायाः" इत्यधिकारे
पादीरस्य द्विस्तिकणेषु ||३|१|६४ || पकारोपसर्गात्परस्येरधातोरुपधाया द्वित्वं स्यात्ति-क-ण
प्रत्ययेषु परेषु । परिपिल्लइ । उस निन्दायाम् । आत उसस्य तौवा ||३|११८४ ॥ याकारोपसर्गात्परस्योसधातोरुपधाया द्वित्वं वा स्यात्ती
Aho! Shrutgyanam
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियारन्थमाला
(१५२)
प्राख्यात ५०
परे । आउस्सति, पाउसइ । कप्प छैदने सामर्थ्य उत्पादने घ । कप्पड़, कप्पेइ, कप्पेन्ति । पकप्पिन्ति । पकप्पयामो । कह कथने । कहेइ, कहन्ति ॥
कहस्य हौ ॥४॥४॥३०॥ कहयातोर्यगागमो वा स्यात् हौ परे । कहय । कुणादित्वात् , कहसु, कहाहि, । परिकहेइ, परिकहे न्ति । किण ऋयणे । किणेइ । जाणादित्वात् । किणाइ । किणे॥
वेः किण इणस्य यैहयोः ॥४॥४९॥ वेरुपसर्गात्परस्मिन् किणघाताविमासमुदायस्य लोपो वा स्याद् यप्रत्यये एकारविकरणसहितहप्रत्यये च परे । विकेट । क्खा कथने । खाइ । संयुक्त हस्वः , खन्ति । अन्मक्खाइ ।
आतः क्खो घवो वा ॥३११५४॥ आकारोपसर्गात्परस्य क्खाधातोर्घवादेशो वा स्यात् । आघवेइ । आधवेज ॥
आघं भूते ॥३१॥१५७॥ आपूर्वकक्खाधातो तेऽर्थे आघमिति निपात्यते । प्राधं । पञ्चक्खाइ, पचक्खन्ति । पञ्चक्खाएमि, पञ्चक्खामि ॥
इतेज्जयोराहः ॥३॥१११५८॥ प्रातः परस्य क्वाधातोराहादेशः स्याद् इत-इज्जप्रत्यययोः परयोः । विआहिज्ज । क्खिव प्रेरणे ॥
उन्नेः विखवस्य वेः स्से ॥४।४।१००॥ उत्निपूर्वक क्खिवधातोरिकारसहितस्य वस्य लोपः स्या.
Aho ! Shrutgyanam
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१५३)
प्राख्यात प्र०
तस्सप्रत्यये परे। उन्निक्खिस्सामि। निक्खिविस्सामि । खुभ संघलने ॥
खुभस्य तौ ॥३॥१७७॥ खुभधातोरुपधाया द्वित्वं स्यात्तौ परे । खुम्भइ । खुभएज्जा । गिण्ह ग्रहणे ॥
गिण्हस्य स्वार्थे ॥१॥३॥३०॥ गिण्हयातोरिकारस्य वृद्धिर्वा स्यात् स्वार्थे त्यादौ परे । गेपदाइ, गिण्इ, गेण्हेइ, गिण्हेइ, गेण्हन्ति, गिण्हन्ति । गिपहामि, गेण्डामो, गिहामो। गिण्हे, गिण्हिज, गेण्हेज, गेण्हेजा। गिण्ह, गिण्हाहि ॥ गिण्हस्य सस्सस्य केवलस्य घेच्छस्तरिट्र॥३।१११६१॥
स्स्प्रत्ययसहितस्य गिराधातोः केवलस्य वेच्छादेशः स्यात्तेरिडागमः स्यात् । वेच्छिइ । केवलस्य किम् ? अभिगिहिस्सामि ॥
घेच्छान्मेरीस् वा ॥३।१।१६३॥ बेच्छात्परस्य मिप्रत्ययस्येसादेशो वा स्यात् । वेच्छी, घिच्छामि, वेच्छामि ॥
घेच्छदाहबोच्छेभ्यश्च ॥४४७६॥ एभ्यः परस्य मेरन्त्यलोपो वा स्यात् । धेच्छं । गिल उद्गिरणे । उग्गिरेइ । अणुगिलन्ति । चल मचलने।चलइ, चलन्ति, चलेन्ति ।
Aho! Shrutgyanam
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
श्राख्यांत प्र०
पंचलजंभाभ्यामायः स्वार्थे ॥३३१११६४॥
पकारोपसर्गपूर्वकचलधातोर्जभवातोश्चायप्रत्ययः स्यात् स्वार्थ । पयलायंन्ति । पयलाएन्ज । चिट्ठ गतिनिवृत्तौ । चिटइ, चिठेइ, चिट्ठन्ति । चिट्ठामो। चिठेह, चिट्ठह । अणुचिट्ठइ । उवचिठ्ठइ । पडिचिट्ठइ ॥
समश्चिट्ठस्य खः ॥१४।१४२॥ संपूर्वकस्य चिट्ठधातोरुपवायाः खकारो वा स्यादेतिमाणप्रत्ययेषु परेषु। संचिक्खइ । संचिठेइ, संचिटइ। संचिक्खे। च्छिन्द छेदने ।
अणोणतिन्तित्तात्तुंतारेग्वेदः ॥४।४।१०३॥ च्छिन्दभिन्दयोरिन्दस्यैद इत्यादेशो वा स्याद् अ-ण-ऊणति-न्ति-त्ता-त्तुं-तारप्रत्ययेषु परेषु । छेदेइ, छिन्दइ । छिन्दए। छेदिन्ति । छिन्दे, छिन्देजा, छिन्दिज्ज । छिन्द, बिन्दाहि ।। आतश्च्छिन्दभिन्दयोरिन्दस्यायि ॥४।४।१०१॥
आपूर्घकयोरनयोरिन्दस्य लोपः स्यादेप्रत्यये परे। अच्छे । "अप्पेगे पायमन्भे अप्पेगे पायमच्छे"उच्छिन्दसु॥
समुदो हिन्तौ च ॥४।४।१०२॥ समुदः परयोरनयोरिन्दस्य लोपः स्यात् हिन्तिपरे चकारों देपरे । समुच्छे । समुच्छिहिन्ति । जम निवृत्तौ । उज्जमन्ति ॥
____* अप्येकः पादमाभिन्द्यात् अपरोकः पादमाच्छिन्द्यात् ॥ अाया।
Aho! Shrutgyanam
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(१५५)
अाख्यात प्र०
नेमस्य तिन्तित्तासु ॥१॥३॥१३॥ ने: परस्य जमधातोर्यच्छादेशः स्यात् ति-न्ति-त्ताप्रत्ययेषु परेषु । णियच्छइ, णियच्छन्ति । जय जिण जये। जयइ, जयति । जिणे । जिणेहि, जिणाहि । अयादित्वात् , जइत्था । पराइणइ । कुणादित्वात्, विजयसु । जर वयोहानौ । जरेइ॥
नर्जराद्वा ॥३॥१॥१६॥ निपूर्वकजरधातोः परस्येसुप्रत्ययस्यादेरेकारो वा । निजरिसु, निजरेंसु । ट्टा गतिनिवृत्तौ । टाइ । अन्टेइ, अमुटेन्ति । अन्टेमि, अभट्ठामो॥
दृश्व ॥१॥३६८॥ द्वाधातोहस्वोऽन्तादेशो वा स्यात् । अहिहाइ, अहिलेइ ।।
एतष्ठः ॥३॥१२क्षा छाधातोः परस्यैप्रत्ययस्येडागमो वा स्यात् । अहिहिए, अहिटए । तव सन्तापे । तवेइ, तबइ, तन्ति , तवन्ति । तवइस्सन्ति । अायावयन्ति । प्रायाविजा। आयावेरि। छंस नाशने । धंसह ॥
अभेद्धंसस्यजे ॥१२॥२६॥ भभेः परस्य द्धंसधातोरादेर्लोप: स्यादिज्जे परे। समभिः धंसेजा। धा धारणे पोषण च। धकारमय हकार, निहे।
अपरेति धि ॥१३॥ अपेरेकारोऽन्तादेशः स्यादेविकरमसहिततिप्रत्ययान्त
Aho ! Shrutgyanam
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
श्राधातौ परे । पडिपेहेइ ॥
( १५६ )
श्राख्यात प्र०
एतिणेषु समो धो ह्रस्वः॥ ३ | १|१६५ ॥
समः परस्य धाधातोराकारस्य ह्रस्वो वा स्याद् ए-ति-स्प्रत्ययेषु परेषु । पडिसंघए । पडिसंघाएजा || परेर्धस्तेः ||३|१|२४||
परिपूर्वकधाधातोः परस्य तिप्रत्ययस्येडागमः स्यात् । एवि करणे, परिहे। विकरणाभावे इटि, परिहिइ । परिहिस्सा मि, विहिस्सामो | संधेज्जा ॥
समो धस्तेः ॥४|४|१४४ ॥
समः परस्माद्धातोर्विहितस्य तिप्रत्ययस्य याडागमो वा स्यात् । संघयाति, संघति । "हा पिणो संघति पाव" । एकिकरणे ह्रस्वे, संधिस्सामि । धोव शुद्धौ ॥
धोवस्य यः ||१|४|१४३॥
धोवधातोर्वकारस्य यकारो वा स्याद् अ-तिन्त इञ्ज-णप्रत्ययेषु परेषु । धोयइ, धोवेइ, धोवइ, धोवति । धोवेसि ॥ एति धोवस्य || ३|१|१६६॥
धोधातोरोकारस्य ह्रस्वः स्यादेप्रत्यये परे । धुवे, धावेजा, धोएजा । पहोइज्ज, पोएज । न्नव ज्ञापने ॥ आतो नवस्य नित्यम् || १ | २|२८||
आकारात्परस्य नवधातोरादेर्लोपो नित्यम् । संयुक्ते हस्वस्यापवादः | आणवेड, आणवड । गिलादित्वात आण
हसं (संध्या) पापघनन (सू० १-१४ २१ )
Aho! Shrutgyanam
७
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
प्राख्यात प्र०
क्यन्ति । पास दर्शने ॥
तिहिलोपमिहमाणेषु पासस्य ॥३१॥८६॥ पासधातोरुपधाया हित्वं वा स्यादेषु परेषु। संयुक्तेह्रस्वः पस्सइ, पासेइ, पासइ, पासति, पासन्ति । पस्सामि, पासा मि, पासेमि, पासामो। पासए, पासेज, पासेजा, पासेज्जासि । पासउ, पासतु । पस्स, पास, पस्सह, पासह । पासिहिति । पासिहिसि। पीड पील बाधायाम् । पोडाइ, पीडेइ, पीडइ । पीडामि । पीडे । पीलेइ। पीलिजा, पीलेजा । आवीलेइ। आवीलए, भावीलेजा । उचीलेति । पवीलिजा। भंस अधःपतने ॥
भंसस्य केवलस्य तौ ॥३१८७ केवलस्य भंसधातोरुपधाया द्वित्वं वा स्यातौ परे। भस्सइ, भंसेइ, भंसइ । भंसेजा ॥
परेभंसस्य तौ॥३१॥८॥ परेरुपसर्गात्परस्य भंसधातोरुपधाया द्वित्वं स्यात्ती परे, परिभस्सइ । भास भाषणे ॥
पाभासात्सेः ॥३॥१॥५१॥ पकारोपसर्गकभासधातोः परस्य सिप्रत्ययस्यैकारोऽन्तादेशो वा स्यात्। पभाससे, पभाससि। मिला म्लाने । मिलायह, मिलाएइ, मिलाइ, मिलायन्ति, पमिलायइ, पमिलाइ, पमिला यन्ति । परिमिलायन्तिामुंच मोचने॥
Aho! Shrutgyanam
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
सठियाग्रन्थमाला
(१५८)
प्रख्यात प्र०
मुंचस्य तिन्तिमिच्छिखणत्तुंतूणेषु ॥१॥३॥३१॥ मुंचधातोरुकारस्य वृद्धि, स्यादेषु परेषु॥ ___ मुंचस्य येऽनुस्वारस्य ॥४।४।१०५॥
अस्य धातोरनुस्वारस्य लोपः स्याद्यकारे परे। मुयइ, मोएइ, मुयति, मोएन्ति, मोयन्ति,मुंचन्ति । मुंचामि, मोएमि। मुंच, मुघ, कुणादित्वात्, मुंचसु मुयह ।।
मुंचसुणाभ्यां च्छिट् तौ ॥३॥१॥१९॥
आभ्यां भविष्यदर्थे च्छिट्प्रत्ययः स्यात् तौ परे । हिस्सयोरपवादः । मोच्छिइ । रज्ज़ रागे । रजइ ॥
उमिज्जयोर्जयोर्यः॥३॥२॥२२॥ अस्य धातोर्जकारयोर्यकारः स्यादिज्जप्रत्यये परे उमिप्रस्पये च । रइज, रएन्ज । रुह प्रादुर्भावे ॥
आतो रहस्य भस्तौ ॥१॥४॥१४४॥ आतः परस्य रूहधातोरुपधाया भकारो वा स्यात्तीपरे॥
आतो रुहस्य तित्ताकेषु ॥१॥३॥३२॥ प्रातः परस्य रुहधातोस्कारस्य वृद्धिा ति-ता-कागयेषु । आरुभेइ, आरुभइ। पारोहइ, आम्हेइ, आम्हइ ।।
दोरुहस्योतो दीर्घः ॥१।३।१००॥ दोरुपसर्गात्परस्य महधातोस्कारस्य दीर्घा वा स्यात् । दुरूहइ, दुकहइ, दुरूहेइ, दुम्हेइ, दुरुहन्ति, दुन्नि । दुरशामिन, पामि । दुरूहेह, दुहेत ॥... .
Aho ! Shrutgyanam
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धा कौमुदी
(१५९)
प्रख्यात प्र०
ओतस्ति च ॥ १|४|१४५॥
अतः परस्य रुहातोरुपधाया भकारः स्यात्ताप्रत्यये चातिप्रत्यये । पचोरुभइ, पचोरुहेड, पचोरुह, पचोरुहन्ति ।
स वर्त्तने ॥
तस्य टो वा वत्तस्य || ३|१|१७० ॥
वत्तस्य तस्य हो वा स्यात् । वहइ, वत्तेइ, वत्तेति, वर्त्तति, वहन्ति । वत्तेह। वहिस्सति । वत्तइस्सामि, वत्तिहामि । वहिंसु । उवढे, उवते । उव्वद्वेज | उच्चहिस्सन्ति । उच्चहिंसु । उववदृड् ॥
उपसर्गाद्वस्य यः ||३|१|१७१ ॥
उपसर्गात्परस्य वत्तधातोर्वस्य यो वा स्यात् । अणुपरि यह । अणुपरिहिजा । अणुपरियहिस्सह । नियहन्ति । तुग्रहइ, तुयहेइ, तुयहन्ति, तुग्रहन्ति । तुयामो । तुयहेज्ज, तुग्रहेजा । तुयहेह । तुयहिस्सामा । पयहेइ । पवत्तइ । पयहन्ति । पयहिंसु । पडिणियत्तइ, पडिणियत्तन्ति ॥
आतस्तेंसुणेषूस् ||३|१|१७३॥
कारोपसर्गात्परस्य वत्तधातोर्वस्योसादेशः स्यात् तइंसु-णप्रत्ययेषु । समाउहिंसु । वद व्यक्तायां घाचि । वदह, वदति, वय, वयति, वदेइ वएइ, वयन्ति । वदसि, वयमि । वयामि, क्यामी । वदे, वए, वइज्ज, वएज्जा । वयाहि, वदह, यह । वदिहित, वदिहिन्ति, वदेहिन्ति, वदिस्सन्ति, रसन्ति । वइरसामी ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१६०)
प्रारूपात प्र.
वदादासीः ॥११॥४७॥ वदधातोरासीप्रत्ययः स्याद्भतेऽर्थे । वदासी, वयासी। वेद वेदने । वेहेइ, वेदेति, वेयइ, वेएइ, वेदद्यन्ति, वेदेन्ति, वेयन्ति । सब निझरणेगर्भविमोचने च । सवइ । अभिणिस्मरइ, अभिणिलवेन्ति ॥ आपाभ्यां सबस्य हो निझरणे वा ॥३१॥१७॥
आभ्यां परस्य सवधातो हादेशो वा स्यात्त्यादौ परेनिज्झरणेऽर्थे । अण्हाति । ऊसवेइ । उत्सवेह । ऊसवेह । पमवइ । पसवन्ति । पसवामि । पजोसवेइ । साह कथने साधने सहगमने शासने च । साहेइ, साहइ, साहति, साहयति, साहयइ । साहे, साहए, साहिजा, साहिजासि। साहिस्।
साहहंदाभ्यां डिस् ॥३१॥१५॥ आज्ञायां साहहंधात्त्वोः परस्य सिप्रत्ययस्य डिसादेशः स्यात् । पसाहि । सुण श्रवणे । सुणेइ, सुणेति, सुणइ, मुणन्ति । सुणेमि । नमादित्वात्, सुणिमो। सुणेहि, सुगणेह, सुणह ॥
सुणस्य सोच्छिः ॥३।१११६२॥ मुणधातोः स्सप्रत्ययसहितस्य सोच्छि इत्यादेशो वा स्थात्। सोच्छिइ । सुस्सामो । हर हरणे । हराहि । हरेजा । अवहरइ । अवरंसु । आहरेइ । आहरेमि, आहारेमि। आहारिजा । आहारे । उद्धरेमि । नमादित्वात, दरिमो । उदाहरे, उयाहरे । उदाहरिस्सामि । णिहरइ,
Aho ! Shrutgyanam
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१६१)
प्राख्यात प्र०
निहरेइ, नीहरति । पडिसाहरति । पञ्चुरिस्सामि। परिहरेइ । विहरइ, विहरेइ । विहरिज्जामि ॥
॥ इति वैकल्पिकैकारविकरणाश्चादिस्तृतीयगणः ॥
अथ प्रेरणाप्रत्ययान्तप्रक्रिया॥
प्रेरणायामावः ॥३।२।१॥ धातुभ्यः स्वार्थप्रयोजकव्यापाररूपप्रेरणार्थे प्रावप्रत्ययः स्यात्त्यादिप्रत्यये परे । अंडावेइ । अज्झावेइ ।।
अहेरेरावन्तावयः ॥३॥२॥२३॥ अहेरुपसर्गात्परस्येधातोरयादेशः स्यात् न्तिपरकाचप्रत्यये । अज्मयाविन्ति ॥
पाकडात्सर्वस्य ॥४|४|१०७॥ पपूर्वकात्कडधातोः परस्यावप्रत्ययस्य सर्वस्य लोपः स्यात्। पयडेमि । पयडसु॥
आवश्च करादिभ्यः ॥३३॥३॥ करादिधातुभ्यः प्रेरणायामावप्रत्ययश्चकारादादिस्वरस्य वृद्धिः पर्यायेण स्यात् ॥
करगलोजलपज्जलविहडानामावे वा ॥४॥ . एषामादिस्वरस्य वृद्धि, स्यादावप्रत्यये ॥
* कर, गल, उ-जल, प-जल, भम, वम, परि-वस, वि-हड, एतेफगदमः ॥ .
Aho ! Shrutgyanam
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
सटियाग्रन्थमाला
यारूपात
करादावस्यातः ॥४।४१०६॥ करधातोः परस्यावप्रत्ययस्यादेराकारस्य लोपो वा स्यात् । प्रेरणार्थकप्रत्ययसहितस्य करादित्वादेप्रत्ययः। कारावेह, करा बड, कारेड, कारवेइ । कारवेभि । कारये। कारावेह, कारवेह, कारह । उयकवडावेड, उवक्खडाविन्ति । उबक्खडावेहि उचकवडावेह । पडियारेह । पुकारेन्ति । समारइ, सकारेड, सकारति, सकारेन्ति । सकारेमि, सकारेमो । सकारए, सपारिजा। सकारेहि । सकारेहिन्ति ।
कुप्पस्य पयोरिते च वः ॥२५॥ कुप्पधातोरितप्रत्यये चकारात्प्रेरणार्थ पक्ष्यस्य वा स्यात्। कोवए, कोवहजा। खेयावेइ ॥
पारिखवस्य च्छः ॥३२॥६॥ पकारोपसर्गात्परस्य विखवधातोः प्रेरणायां च्छादेशोवा स्यात् । पच्छावेइ । पक्खिवावे ।।
खमादीनामादेवृद्धिः ॥२२॥ प्रेरणार्थ खमादीनामादिस्वरस्य वृद्धिः स्यात् । आवस्यापवादः । खामेइ । खोमे ।। ___* खन, सम्-कम , किलिल्स, किलेस, कुच, क्खिव, खुभ, गल, आ-गल, गह, उद्-वड. सम-घड, चर, चल, निर्-जम, उद्-जोध, विज्काम. तर, तत्र, तुत, तस, दिल, नद, नम, नल्स, उद्-पन्ज, उबपज, निा-पन्ज, सं-पडि पन्ज, पड, फुट, बुन्झ, परि भज, सम्-भर, भय, मर, लभ, लय, लुभ, आ-लोक, आ-हिप, अभि-वंद, वड्ढ, वद, वम, वर, कन, वह, निर-वह, वि-सह, सम्-बह, विस, अणु प-विस कप,
Aho ! Shrutgyanam
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१६३)
ग्राहयात
च्छोलादिभ्यो यः ॥३२॥१६॥ एभ्यः प्रेरणार्थ यप्रत्ययश्च स्यात् । उच्छोलयति ।। आवे जादीनामेकादेशस्य ह्रस्वः ॥२७॥ জািহিনানাব বই কাাাাংহ हस्को वा स्यात् । जवन्ति, जाविन्ति, जावेन्ति ।।
उज्जायज्झायोवलोपौ ॥३॥२॥३२॥ अनयोरुपधाया वकारलोपौ वा स्यातां प्रेरणायाम् । उ जोएइ, उन्नोवेह ॥
ज्झामस्यज्जे ॥३॥२८॥ मामधातोराकारस्य हस्वो वा स्वादिले परे । विज्झाएज्जा, विज्भवेन्ज, विझविजा। उवहावेइ । उबट्टाविन्ति। उक्ट्ठावएज्जा। उवहावेह । पट्ठावेजातोसइ । अभितोसइजा। निहावए । परिहावे ॥
समो नद्धस्य दधयोहः ॥३॥२॥९॥ समः परस्य नद्धधातोर्दकारधकारयोहकारः स्यात्प्रेरणाव्यय, पडि-सड, आ-सद, प.सद, सद्द, उप-सम, ओ सम, नि-सम, योसम, सर, अ-सर, ओ-सर, प-तर, पडि-सर, सब, सिक्ख, सिब्ब, लि. सीय, सुझ, वि-सुय, सेह, सोय, श्रा-रसस, विरसस, ए-हया, न्ओ हण, आ-हर, हिर-हर, प-हर, हा, एते, खमादयः ।।
+ च्छोल, लव, पीस, फुट, रज, रम, लूस, पर, निस, सा, १२, एते होलाझ्यः ॥
___* जा, का,
डा, निरमा, लु ले जायः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
• सेठियाग्रन्थमाला
( १६४ )
याम् । सन्नाहेइ, सण्णा हेड, सण्णाहेन्ति ॥ नस्से दीर्घात् ॥ १।२।२९ ॥
भाख्यात प्र०
नरसधातुसम्बन्धिनो दीर्घात्परस्य संयुक्तस्यादेर्लोपः स्यात् । नासिज्जा । पणासेइ । उवाइणावेइ, उवाइणावेति ॥ न्हो ण आवस्य ||३|२|३३॥
न्हाधातोः परस्यावस्योपधाया णकारो वा स्यात् । पहा as, पहाणेन्ति, पहावेन्ति । पहाणेह ॥
पज्जस्य पयः || ३|२|१०|
पज्जधातोः पयादेशः प्रेरणायामर्थे । उप्पाएइ, उप्पा एन्ति । उप्पाएजा । विवाएमि । पाडेइ । पाडेसि ॥ उपसर्गात्पस्य तः ||३|२|३४||
उपसर्गात्परस्य पडधातोरुपधायास्तकारादेशः स्यात्प्रेरणायाम् । अश्वाइज्ज ॥
नेवी ||३२|३५||
नैः परस्य पडधातोरुपधायास्तकारादेशो वा स्यात्प्रेरणायाम् । निवायए, निवायएजर, निवातएज्जा ॥
पान्न || ३ |२| ३६ ॥ पकारोपसर्गात्परस्य पडधातोरुपधायास्तकारादेशो न स्यात् । पवाडे, पडियायन्ति ॥
पो डजिः || ३|२| १४ ॥
पाधातोर्डजिप्रत्ययो वा स्यात्प्रेरणायाम | पवेद, पज्जेन्ति पियावए, इत्यादि ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१६५)
पाख्यात प्र०
एन्तहिष्विडजेः ॥३॥२॥१५॥ ए-न्त-हिप्रत्ययेषु परेषु डजिप्रत्ययस्यादेरिकारः स्यात् । पिजे । पिज्जाहि । फोडेन्ति । बीहावे ॥
बीहस्येज भेसः सावस्य ॥३२॥१६॥ प्रेरणायामावसहितस्य थीहधातो सादेशः स्यादिज्जप्रत्यये। भेसेज्जा । योहेइ, बोहेन्ति । बोहेहि । पडियोहेइ, पडिपोहइजा॥
भमाड्डः ॥३॥२॥३७॥ भमधातोः परस्यावस्योपधाया डः स्यात् । भमाडे । भमाडेसु ॥
भुंजस्य भोयो वा ॥३२॥१७॥ प्रेरणायामर्थे भुंजधातो यादेशो वा स्यात् ।भोयावेह। भुंजावेइ । भोयावेजा, भोयए ।
पान्मुंचात्स्सस्य खड् ॥३२॥१८॥ पकारोपसर्गात्परस्मान्मुञ्चधातोः परस्य स्सस्य खड स्यात्प्रेरणायाम् । पमुक्खसि ॥
रज्जस्यते च रंजः ॥३२॥२०॥ रनधातो रंजादेशः स्यादिते परे चात्प्रेरणायाम् । रंजयन्ति ।
रहस्य वः ॥३२॥३८॥ रहयातोरुपधाया वकारादेशः स्यात्प्रेरणायाम् । रोवावेइ। ववरोवेइ, ववरोवेति, ववरोवेन्ति । ववरोवेमो । ववरोवेजा। ववरोवेह । लूसयति ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
पाख्यात प्र०
वड्ढस्य धो णमाणयोश्च ॥३॥२॥३६॥ अस्योपधाया धकारो वा स्यात् गामाणयोः परयोश्चात्प्रेरणायाम् । बद्धावेइ, वद्वावन्ति, बद्धाविन्ति, बद्धावेन्ति । बद्धावेहि । अणुप्पवेसेइ । अभिनिवेसए । णिवेसइ, णिवेसन्ति । निवेसेइ, निवेसयन्ति । उपधाया इत्यधिकृत्य,
बयस्य वः ॥३२॥३२॥ व्वयधातोरुपधाया वकारादेशः स्यात्प्रेरणायाम् । पञ्यावेइ । फव्वावेज । सारयति, सारयन्ति ।।
औ च सुज्झस्य सोहः ॥३२॥१३॥ प्रेरणार्थे इप्रत्यये च सुज्झधातोः सोहादेश: स्यात् । सोहेइ । विसाहेइ । विलोहेमि। दिसोहिज, विसाहेज, विसोहेजा, विमोहए। आसासेइ, आसासन्ति ।
आज्ञायामातः स्मसात्सर्डिस् ॥३२॥३०॥
आज्ञायामाकारात्परस्य समधातोः सिप्रत्ययस्य डिसादेशः स्यात् । अस्सासि, आसासि ॥
॥ इति प्रेरणाप्रत्ययान्तप्रक्रिया ॥ अथ क्रियासमभिहारप्रक्रिया ॥ व्यञ्जनादेर्द्विः क्रियासमभिहारे ॥३।१११७६॥
व्यञ्जनादिकस्य धातोः क्रियायाः पौनःपुन्येऽतिशये या धोत्ये उपधाया द्वित्वं स्यात् ।।
आदेः सस्वरस्य ॥३।१।१७७॥ उक्तार्थे धातोः सस्वरस्थादेयंजनस्य द्वित्वं स्यात् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
( १६७ )
प्रख्यात प्र
द्विरुक्तस्यादेवृद्धिः || ३|१|१७८॥ तस्मिन द्विरुक्तस्यादिस्वरस्य वृद्धिः स्यात् ॥ लवस्य पा बहुलम् ||३|१|१७६ ॥ तस्य पो बहुलं स्यात् । लालप्पमाणो । खोखुमाणो । जायाई ॥
नव चकमः ||३|१|१८०॥
उस इत्यादेशः स्यात् । चकमन्तो । कम्ममाणो | कमिया चक्रम्येत्यर्थः ॥
॥ इति क्रियासमभिहारप्रक्रिया ||
अथ नामधातुप्रकरणम् ॥ आयस्तत्करोति ||३|१|१८१ ॥
द्वितीयान्तासानः करोतीत्यर्थे आयप्रत्ययः स्यात् ॥
आयान्ताश्च ॥ १।१।१५।।
आयादिप्रत्ययान्ता धातुसंज्ञाः स्युः । अत्ताणं उत्सुर्य करेति = उस्सुयायति ॥
अस्सुयान्माण आयस्य ||४|४|१०८॥
उस्सुयशब्दात्परस्यायप्रत्ययस्य लोपः स्यान्माणप्रत्यये । वस्तुयमाणो ॥
अनुकरणधवलादिभ्यश्च ॥४|४|१०६ ॥
अनुकरणशब्दाद्भवलादिभ्यश्च परस्यायप्रत्ययस्य लोपः
* धवल, झलहल, तंडव, तर, दीह, पंसुल, पवित्त, पीरा, मइल, वि-अंग, विउत, सिटिल, एते धवलादयः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१६८)
प्राख्यात प्र०
स्यात् । धवलइ । झलहलइ । कहकहति, कहकहन्ति । आयप्रत्ययान्तानां केषाश्चित्करादित्वादेप्रत्यये, टिट्टियावेइ । संडवेन्ति । तणुएन्ति । थक्कारेन्ति ॥
पंसुलादिभ्यष्टिमन्तार्थयोश्च ॥४।४।११०॥
एभ्यः परस्य मन्तप्रत्ययार्थकप्रत्ययस्य टेश्च लोपश्चकारादायस्य लोपः।पंसुलं करोति-पंसेइ ॥
पवित्तस्य न्ते ॥४॥४॥२०॥ अस्य यगागमः स्यात् न्तप्रत्यये परे । पवित्तयन्तो ।।
ममान्न ॥४।४।११२॥ अस्मात्परस्पायप्रत्ययस्य लोपोनस्यात्। ममायए, ममायन्ति ।
मिसिमिसेर्माणे दीर्घश्च ॥४॥॥२१॥ अस्य माणप्रत्यये परे दीर्घोऽन्तादेशश्चकाराद् यगागमो वा स्यात् । मिसिमिसीयमाणो, मिसिमिसेमाणो, मिसिमिसिमाणो॥
उपमानादाचारे ॥३।१।१८२॥ उपमानवाचकान्नान प्राचारेऽर्थे आयप्रत्यय: स्यात् । विजायन्ति ।
आये विज्जोर्विजुयो वा ॥३।१।१८३॥ विजुशब्दस्यायप्रत्यये परे विजुय इत्यादेशो वा स्यात् । बिजुयायन्ति॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१६९)
पाण्यात प्र०
विउसस्य द्विः सस्य ॥३॥१११८४॥ विउसशब्दस्य सकारस्य हित्वं स्यादायप्रत्यये परे। वि. उस्सन्ति ।।
धुत्तादारः ॥३१॥१८५॥ धुत्तशब्दादुक्तेऽर्थे आरप्रत्ययः स्यात् । धुत्तारसि ॥
॥ इति नामधातुप्रकरणम् ॥
अथ भावकर्मप्रक्रिया ॥
भावकर्मणोरिजः ॥३३॥४०॥ भावकर्मवाचकत्यादिप्रत्यये परे धातोरिजप्रत्ययः स्यात् । वि+अंजजिजइ । अच्चिन्नइ ।। किणादीनामादिरहितानामिज्जे लोपः ॥३॥४६॥
क्षिणादिगणपठितानामादिवर्जिताना लोप: स्यादिजप्रत्यये भावकम्र्मणोः ॥
कत्तादिभ्योऽत् ॥३॥२॥४१॥ कत्तादिगणपठितेभ्यो धातुभ्यो भावे कर्मणि चात्प्रत्ययः
स्यात् ॥
* किण, फर, प-कर,चिण, छिन्द, पग-जिण, भिंद, मर एते किणादयः ॥
x कत्त, कर, विखव, अधि-गम, गिराह, घस, चकम, च्छण, जिण, मुंज, डह, त्युण, सं-दिस, दव, दह, धरिन, धुण, नस्ल, पूर, बंध, भण, भन, मुंज, मुंच, रंभ, रंभ, लिंग, लुंप, लोक, बच्च, वह, सिंच. मुण, हण, हर, हस, एते कत्तादयः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(२७०)
याख्यात..
करस्य वा ॥३॥२॥५०॥ करघातोरिकारोऽन्तादेशो वा स्यादति परे ।
करहरदिसानामीरादेः स्वरस्य ॥३२॥५१॥ एषामादेः स्वरस्येकारो वा स्यादति परे ।।। इः कत्त-गिण्ह-डह-दह-वहानामति ॥३३४६॥ एषामिकारोऽन्तादेशः स्यादति परे । किचर, किचन्ति॥
कराद्वा ॥३१॥४२॥ करधातोः कर्मणि विकल्पेनाप्रत्ययः स्यात्यादौ । किज़इ, कन्जइ, कजति । कीरइ । किजन्ति, कनन्ति , कीरन्ति । कीरए । किजउ । कजिस्सइ । धिकारिजइ । किजन्तु । आहिजइ,आहिजन्ति, आघविजन्ति ॥ उपधाया इत्यधिकृत्य,
विखवस्य पोऽडयोः ॥३॥६५॥ अस्योपधायाः पकारः स्यादति प्रत्यये उप्रत्यये च। खिप्पइ । खिप्पर॥
खान्नादुहोभ्य इज्जस्य ॥३।२।५५।। एभ्यः परस्येजप्रत्ययस्यादेर्लोपः स्यात् । खजइ ।
गमंदिानामति द्विः ॥३२॥६६॥ एषामुपधाया द्वित्वं स्यादप्रत्यये । अधिगम्मइ ।।
* गम क्विव, चंकम, वाण, जिण, मुंज, डह, त्थुण, दह, दिस, धम, धुग, बंध, भग, भज, भुंज, मुंच, रंभ, रंभ, लंभ, लिंप, तुंप, लोक, वह, सिंच, मुग, हण, हरा, पले गमादयः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
जेनसिद्धान्तकौमुदी
(१७१)
गादिभ्यो यः || ३|२| ४३॥ एभ्यः कर्मणि प्रत्ययो वा स्यात् । पक्षे इज्जप्रत्ययः ॥ गाधाहां ये || ३ |२| ५२॥
एषामीकारः स्याद्यप्रत्यये परे । उवगीयमाणो ॥ गिरहस्य घेप्पः ||३२|५४ ॥
गिण्हधातोर्घेप्पादेशः स्यादप्रत्यये । ह्रस्वविकल्पात्, घिप्पड़, वेप्पड़ । वेप्पेज ॥
हियमाणो ॥
प्रख्यात मं०
अभिघट्टादियः ॥ ३२॥४४॥ अभिपूर्वघट्टधातोरियप्रत्ययः स्यादुक्तेऽर्थे । अभिघ
घसादण् ||३|२२४५॥ अस्मादुक्तेऽर्थेऽप्रत्ययः स्यात् । घासति चिज्जन्ति । अवचिज्जन्ति । संचिज्जन्ति । छिज्जइ, छिज्जन्ति । छिज्जेज्ज । कादित्वात्, छिज्जिही । वोच्छिजिहिन्ति ॥
जिणान्मः प्रवर्त्तनायाम् ||३|२|५६ ॥
1. वर्तनार्थे जिणघातोरम्प्रत्ययः स्यात्कर्मणि । एदिज्जयोरपयादः ॥
जिणस्य चः ॥ ३२२६७॥ जिणधातोरुपधायाश्चकारः स्यादप्रत्यये । जिचं । "कह
+ गा, लक्ख, धा, न्ना, हा, एते गादयः ॥
Aho! Shrutgyanam
+
* कथं नु जीयेतेदृक्षं ( जीयते वृक्षः) जीयमानो न संवितु ॥ (उत्त० ७-२२) ॥
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
आख्यात प्र०
ग्णु जिच्चमेलिक्खं, जिच्छमाणो न संविदे"। उज्झइ, ड. ज्झन्ति । डज्मोज । डज्झिही ॥
तरस्य वा ॥३२॥४८॥ तरधातोरादिवर्जितस्य लोपो वा स्यादिजे । तिजइ । तरिजइ ॥
त्थुणधुणसुणानां वः ॥२८॥ त्युणधुणमुणधातनामुपधाया वकारादेशः स्यादकारे प्रत्यये । थुब्बड़॥
द्दवस्य दुयः ॥३२॥५७॥ अस्य धातोयादेशः स्यादप्रत्यये । दुपए।
धरिसस्य धासः ॥३॥२॥५८॥ अस्य धास इत्यादेशः स्यादप्रत्यये । धासति।धुव्वए। पष्णायइ, पपणापति, पण्णायन्ति । पक्षे, गजइ, नज्जइ,
इजे दीर्घः फासस्य ॥३२॥५९॥ फासधातो?ऽन्तादेशः स्यादिजे परे । फासाइजमाणो॥
बंधस्य झः ॥३।२।६९॥ बन्धधातोरुपधाया झकारादेशः स्यादप्रत्यये । यज्झइ, बज्झन्ति । भन्नइ , भण्ाइ, भण्णति । मिजइ, मिजन्ति॥
उदोपडिभ्यो मो मिणः॥३३॥६॥ उद-ओ-पडिभ्यो माधातोर्मिणादेशः स्यादिजे । उम्मिणिजइ । ओमिणिजइ। पडिमिणिज्जइ ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१७३)
प्राख्यात प्र.
लक्खाद्यस्येट् ॥३२॥६२॥ लक्खधातोः परस्य यप्रत्ययस्येडागमः स्यात् । लक्खिज्जइ ।लक्खियसि॥
न्तेर्लभादेः ॥३।२७०॥ लभधातोः परस्य न्तिप्रत्ययस्यैकारान्तादेशः स्यात्कर्मणि । उवलब्भन्ते ॥
वस्योसतयोर्वच्चस्य ॥३।२।६३॥ वचधातोवस्योसादेशो वा स्यादप्रत्ययतप्रत्यययोः । पक्षे,
आदेरस्य॥३२॥६४॥ बच्चधातोरादेरस्योकारः स्यादप्रत्ययतप्रत्यययोः उच्चइ, उच्चति, उच्चए । वुच्चइ, बुच्चति, बुचए, बुचन्ति । पवुच्चइ ? सुब्वइ, सुवन्ति ॥
हणस्य मः ॥३२॥७१॥ हणधातोरुपधाया मकारादेशः स्यादप्रत्यये । उवहम्मइ, उवहम्मन्ति । पडिहम्मति । पडिहम्महिति, पडिहम्मिरसइ । विहम्मसि। विणिहम्मन्ति, अवहीरन्ति, अवहीरेन्ति । पहरिनइ । पहीयए । हुज्जामि॥
॥इति भावकर्मप्रक्रिया॥ इति श्रीलोङ्कागच्छान्तर्गतलिम्बडीसंप्रदायतिलकायमानपूज्यपादश्रीगुलाबचन्द्रजित्स्वामिचरणाम्बुजचश्चरीकमुनिश्रीरत्नचन्द्रविरचितायां जैनसिद्धान्तकौमुद्यामाख्यातप्रक्रिया
समाप्ता।
Aho ! Shrutgyanam
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१७४)
ནའ ༡༠
अथ कृदन्ते सम्बन्धार्थप्रक्रिया॥
कृत् ॥३॥३१॥ धात्वधिकारे वक्ष्यमाणाः प्रत्ययाः कृत्संज्ञाः स्युः ॥ कर्तुंरैक्ये पूर्वकाले त्तात्तूमूणेयाः ॥३॥३॥२॥ क्रिययोः कर्तुरभेदे पूर्वकाले वर्तमानाद्धातोरता-तु-उऊण-इय-एते प्रत्ययाः स्युः । एकारविकरणे संयुक्ते हखविकल्पे च, करित्ता, करेत्ता । कराविऊण, काराविऊण, करिय । गहिउं । चइत्तु ॥ उपधाया इत्यधिकृत्य,
कारवस्य यो वा त्तान्तयोः॥३॥३॥५७॥ प्रेरणार्थकप्रत्ययविशिष्टकरधातोपधाया वकारस्य यकारो वा स्यात् त्तान्तप्रत्यययोः । कारयित्ता ।।
पाउकरादेः ॥३३॥३॥ पाउपूर्वकात्करधातोस्तादिविषये एप्रत्ययः स्यात्। पाउकरे प्रादुष्कृत्येत्यर्थः ॥
अजस्य त्ति णक् ॥४४॥४२॥ अन्नधातोरत्ताप्रत्यये परे णगागमःस्यात् । अन्जणित्ता। संपूर्वकस्येणादेशे, समन्जिणित्ता ।।
उपसर्गाड्डोवा ॥३॥३॥४॥ उपसर्गपूर्वकाद्धातोरुक्तेऽर्थे डप्रत्ययो वा स्यात् ॥
- इभृतिभ्यश्च ॥३॥३॥५॥ इप्रभृतिभ्यो धातुभ्योऽपि डप्रत्ययः स्यादुक्तेऽर्थे ।
* इ,का,गिरह, चय, जय-यागे, छिंद, ट्टा, दा, ना, पिब, भिंद, मुंज, वन, मु, मुण, हर, हा, पते इप्रभृतयः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुवी
(१७)
कृदन्तप्र०
इकाहादानाबुसुहाभ्यश्चिड्डस्य ॥४॥४॥४५॥ एभ्यः परस्य डप्रत्ययस्य चिडागमः स्यात् । इच्चा ॥
अतरेयों डे ॥३॥३६॥ अतिपरस्येधातोर्यकारादेशः स्याद् डप्रत्यये । अइयच्च । पडियञ्च । अहीलं,अहिजिउँ, अहित्ता, अहिनिऊण, अहिज्ज, अहिन्जित्ता॥
पडरेकादेशस्योत् ॥३॥३॥७॥ पडेम्पसर्गस्येधातोश्चकादेशभूतेकारस्योकारःस्याइप्रत्यये।
पतेदीर्घस्त्त इट् ॥३॥३८॥ पतिपूर्वकस्य घातोर्दीर्घः स्यात् त्ताप्रत्ययस्येडागमश्च । पत्तियाइत्ता । पेच, पेच्चा । समिचा , समेच्च । समुविच्च ।
पेसादरियस्यादितः ॥३॥३॥१०॥ पेसादिगणपठितेभ्यो धातुभ्यः परस्येयप्रत्ययावयवस्येकारस्याकारः स्यात् । प+इस-पेसाय । जहाय । विप्पजहाय ।
आयाय । समुदाय । पडिसंधाय । विनिधाय । गहाय । आघायाय॥
पहादिभ्यो यस्यैत् ॥३॥३॥११॥ एभ्यः परस्येयप्रत्ययस्य यस्यैकारो वा स्यात् । पेहाए,
+प इस, प-इक्व, गह, घात, जहा, वि-प्प-जहा, आ-दा, सम्उ-दा, पडि-सम् धा, वि-नि-धा, एते पेसादयः ।
* प.ईड, 'प-सार, गिण-मन्सय, एते पेहादयः ॥ ..
Aho! Shrutgyanam
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
अदन्त प्र०
पेहाय । संपेझाए, संपेहाय । पसारिए । “पाए पसारिए वावि, न चिटे गुरुगंतिए" ॥ णिस्साए ।
इ. काहयोः ॥३।३।१२।। काढाधात्वोरिकारोऽन्तादेशः स्याड्डप्रत्यये। किच्चा, किञ्च । ठिचा, ठिच्च । वा० (काहराभ्यां दरलोपश्च वक्तव्यः) कटु । हृ९॥
किट्टादिभ्यस्तयोर्यः ॥३३॥६१॥ किट्टादिगणपठितधातुभ्यः परस्य त्ताप्रत्ययस्य दयोस्तकारयोर्यकारादेशो वा स्यात् । किहित्ता, किटिया । पेहिया। संपेहिया । क्खिवस्योपधायाः पादेशे, उक्खिप्प ।। गममन्नदिसहणेभ्यस्तात्ततव्वाडितोऽनिटो णन्न
योर्मः॥३३॥१६॥ एभ्यः पर एते प्रत्यया डितोऽनिटश्च स्युर्णन्नयोर्मकारादेशश्च स्यात् ॥
त्तात्वोरादितलोपः ॥३३॥१७॥ एभ्यः परयोस्त्तात्तुप्रत्यययोरादेर्लोप: स्यात् । गंता ॥
आतो गमात्तो वेद ॥३३॥२२॥ प्रातः परस्माद्मधातोः परस्य त्ताप्रत्ययस्येडागमो वा ४ पादौ प्रसार्य वापि न तिष्टेमुर्वन्तिके | उत्त०१--१६ ॥
1. किट, प-इह, जाण, उद्-जाल, प-गुल, ओ-तार, आ-ताव, तुल, सम् घट्ट, धुण, पज, पाल, फास, बुझ, भुंज, लंब, लभ, ला, वार, निर - बाव, सक, सब, सिंच, सेह, सोह, हण, हर, हण, एते किट्टादयः ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(९७७)
कृदन्त प्र०
स्यात् । आगमित्ता, आगन्ता, इडागमे तकारस्यानादित्वान्न लोपः ॥ गमगिण्हछुभदिसबुमुंचलभेभ्यस्त्तोरनुस्वारः
॥३३॥२३॥ एभ्यो धातुभ्यः परस्य त्तप्रत्ययस्यानुस्वारान्तागमः स्यात् । गंतुं । अन्भुवगंतु ॥
गमगिण्हच्छिदभिंदेभ्यो वा ॥३॥३॥२७॥ एभ्यः परस्योणप्रत्ययस्य तडागलो वा स्यात् ।।
ऊणस्य वा ॥३३॥२४॥ ऊणप्रत्ययस्यानुस्वारान्तागमो वा स्यात् । गन्तृणं, गमिजण
डस्ये कंखादीर्घश्च वा ॥३॥३॥२८॥ कखभिन्नधातोः परस्य डप्रत्ययस्येडागमः स्यादिकल्पेन दीर्थश्च । उवउन । पकत्थ । अइकम्म आगम्म । अकंखादिति किम् ? अभिकंख ॥
तुंतूणतब्बेषु घेत् ॥३॥३॥३१॥ गिराहधातोराँतृणतव्यप्रत्ययेषु वेदादेशः स्यात् । चेत्तुं, धित्तुं, घेत्तृण ॥
गिण्हस्य णलोपोऽडयोः॥३॥३॥२६॥ __ गिगहधातोर्णकारस्य लोपः स्यादडयोः परयोः। गिज्म । परिगिज्झ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१७८)
कृदन्त प्र०
उपसर्गादिये गिज्झः ॥३३॥३२॥ उपसर्गात्परस्य विधातोर्गिज्झादेशः स्यादियप्रत्यये । ओगिज्झिय । निगिज्जिय । परिणिज्जिय ॥
वेश्चिन्तस्येरहितस्येयत्त्वोः ||३२|३|३३||
वेरुपसर्गात्परस्य चितधातोरिकाररहितस्य लोपः स्या यत्तुप्रत्यययोः परयोः । अगुबीत्तु, बीइय ॥
अणोर्यस्य च ३|३|३४||
विपूर्वकस्य चिन्तधातोरियप्रत्ययस्य यकारस्य च कारादिरहितस्य लोपः स्यात् । अगुवाइ ॥ उदस्ति ||४|४|१७||
उद: परस्य चिधातोरिणस्य लोपः स्यात् सामयये परे । उचिन्ता ॥
उम्रणयोर्निरः ||४|४|१६|
निरः परस्य विधातोरिणस्य लोपः स्यादुमयो परयोः । निच्छिउं, निच्छिऊ ॥ चयछिंदपिवभिदभुजहराणां डे चः ||३|३१५८॥
एषामुपधायाञ्चकारादेशः स्वाप्रत्यये ।
विति दीर्घकलोपौ ||३|३|१५|| शिकवतोरकारस्य दीर्घः ककारयोर्लोपश्च स्यात् नाप्रत्यये ।
आता ॥
च्चयस्यादेः ||३|३|१३|| व्यधातोरादेरकारस्येकारः स्यात्यये । विच्चा !
Aho! Shrutgyanam
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनसिद्धान्तकौमुदी
परिचयस्य जः ॥३३॥५६॥ परिपूर्वकञ्चयधातोरुपधायाजकारादेशः स्याङ्गप्रत्यये।परिचज्ज । विमान॥ छुभ जमुंचदिसलभेभ्यस्तडूणस्य डिञ्च ॥३१३२६।। - एभ्यः परस्योणप्रत्ययस्य तडागमः स्यात्स च डित् । इयोऽपवादः ॥
तुत्तूणयोग्भ स्य छोहः ॥३॥३३३५॥ छुभधातो छोहादेशः स्यात् तुत्तणयोः परयोः ।। छुभदिसमुंचपरिभुजलभेभ्यस्त्तुः ॥३३॥१८॥ एभ्यः परस्तुप्रत्ययो डिग्निट् च स्यात्। छोढुं, छोण।।
ऊणे निरो जिणस्य ॥४४६८॥ निरः परस्य जिणधातोरिणस्य लोपः स्यादूणप्रत्यये। निजिऊण ॥
__ यागे जयस्य जिठः ॥२३॥१४॥ जयधातोर्जिठादेशः स्याद्यागेऽर्थे डप्रत्यये परे । जिहा।।
हवरोहयोः पः ॥३३॥६०॥ अनयोरुपधायाः पकारादेशः स्यादुप्रत्यये । परिदृप । आरोप ॥ तकादिभ्यो णङ्मपरको वा तः ॥४।४।४७॥
एभ्यो धातुभ्यः परस्य ताप्रत्ययस्य जगागमः स्थात् स् च विकल्पेन मपरक: स्यात् । तकियागं । णिटुणिताए ।
* तक्क, धुण, पील, लंब, कज, सब, एते तकादयः । १ अत्राकार उच्चारणार्थः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्यमाला
(१८०)
कृदन्त प्र०
आवीलियाण । परिवीलियाण । परिवजियाण । परिमावियाण ॥ _ उमि समस्थोस्त्थुणस्य सेटः ॥३३॥३६॥
समः परस्य त्युणधातोरिट्सहितस्य थो इत्यादेशः स्यादुमि परे । संथोउं । वा० (त्ति त्यंभस्यादेष्ठो वा वक्तव्यः)। उटुंभिया ॥ दिसात्तव्यतारत्तुंतूणानां तस्य ठोऽदितः ॥३३॥३७॥
दिसधातोः परेषामेषां तकारस्य ठकारो दिसस्येकारस्याकारश्च स्यात् । दटुं, दवण । दिस्स । दिस्सा । पदेस्सा।
। उदो धरात्तोः ॥३३॥२५॥ उत्पूर्वकधरधातोः परस्य त्तुप्रत्ययस्यानुस्वारान्तागमो वा स्यात् । उद्धत्तुं, उद्धत्तु ॥
धुणस्य धूयः सेयस्य ॥३३॥३८॥ इयप्रत्ययसहितस्य धुणस्य ध्यादेशो वा स्यात् । निळूय। संविहूय । संविधुणिय ॥
वेनेरदिट् त्तोः ॥३३॥३६॥ वेः परस्य नेधातोरकारोऽन्तादेशस्तोरिडागमश्च । विणइन्तु ॥
ईरिये ॥२३॥४२॥ वे परस्मान्नेधातोरेकारादियप्रत्ययावयवेकारे परे पूर्वपरयोरीकारादेशः स्यात् । विणीय ॥
६ अनिट्त्वादिटो प्राप्तौ यचनम् ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१८१)
कृदन्त प्र०
न्तेययोश्चानोः ॥३॥१८०॥ अनोः परस्य पासधातोरुपधाया द्वित्वं स्यात् न्त-इयप्रत्यययोः परयोश्चकारादिनि परे । अणुपस्सिय ॥
बोरावस्य याट् ॥४॥४॥४३॥ वुधातोः परस्यावप्रत्ययस्य याडागमः स्यात् त्ताप्रत्यये। बुयावेत्ता॥
भुंजस्य भोस्त्ति ॥३३॥४७॥ भुंजधातोर्भो इत्यादेशो वा स्यात् त्ताप्रत्यये परे। भोइता, भुंजित्ता, भुंजिया ॥
भुंजात्तारश्च ॥३॥३॥४४॥ भुंजात्तारप्रत्ययश्चकारात् त्तूणप्रत्ययो णित् स्यात् । भो. स्तुण ॥
अनिटौ त्तएत्तू ॥३॥३॥४५॥ भुंजधातोः परावनिटावेतौ णितौ स्तः । परिभोत्त। के. पलात्तोः , सेट्त्वात्, भुंजित्तु । वा० ( मन्ने नस्य तो वावक्तव्यस्त्ति) मत्ता, मंता॥
मुंचात् तूणो णित् ॥३३॥४३॥ अस्मात्परस्तूणप्रत्ययो णित् स्यात् । मोत्तुं, मोतूण,
मुज्झस्य मोहोऽतव्वे कृति ॥३३॥४१॥ मुज्झधातोर्मोहादेशः स्यात्तवभिन्ने कृति परे । विमो. हिता॥
Aho! Shrutgyanam
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
मेठिया ग्रन्थमाला
(१८२)
कृदन्त प्र०
आतो रंभस्य ढलं सडम्य ॥३॥३॥४८॥
आकारात्परस्य रंभधातोर्डप्रत्ययसहितस्य दत्तमिति या निपात्यते । आहतं । "इता आढतं"। समारबम, समारभित्ता। संलप्प ॥
अत्तयोः केवलस्य ॥४॥४॥३६॥ उपसर्गरहितस्य लभवातोलस्यानुस्वारागमो वा स्याद् अत्ताप्रत्यययोः परयोः । भित्ता, लभित्ता, लढूं, लळूण ।।
अभेस्ति ॥४१॥३४॥ अभेः परस्य वड्ढधातोरादेरकारस्थोकारः स्यात् ताप्रत्यये परे । अभिवुद्वित्ता॥
नेस्ततित्तामाणेषु ॥४१॥३५॥ नेः परस्य वड्ढधातोरादेरकारस्योकारः स्यात् न्ताप्रत्यये माणप्रत्यये तत्योश्च । णिवुढित्ता ॥
अभेरूणे वन्दस्य वाः ॥३३॥५०॥ अभेरुपसर्गात्परस्य बन्दधातोर्यादेशः स्याद् ऊगाप्रत्यये परे । अभिवाइऊगा ।।
वरस्य वासस्त्तेतोः ॥३॥३१५२।। वरसधातोर्वासादेशः स्यात् त्ताप्रत्ययेत्प्रस्थययोः परयोः। शासित्ता। विदित्ता, विइत्ता ॥
ओः समस्य वस्तेतयोः ॥३।३।६३॥ ओकारोपसर्गात्परस्य समधातोरूपधाया वकारः स्यात् ताइतप्रत्यययोः परयोः । विओसवित्ता ॥
१ इत आरभ्य । ( पन्न, १८ ) ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनसिद्धान्तकौमुदी
(१८३)
कृदन्त प्र०
व्युद्भयामिये || ३|१|१३३॥ विउद्भयां परस्य सिरधातोः स इत्यादेशः स्यादियप्र
त्यये । विउस्सिय |
समाभ्यां सीयस्य सः ||३|३|५४ || समापरस्य सीयधातोः सजादेशः स्यादुमत्यये । स
मासज्ज ॥
केवलात्सुणादुमृणयोः ||३|१|३०||
उपसर्गरहितात्सुराधातोः परयोरनयोरिडागमो न स्यात् ॥ अनिटोरुमृणयोः सोः ||३|३|५६||
सुगावातोः सो इत्यादेशः स्यादनिटि उमि ऊणे च । सोड, सोऊण ॥
सुणस्य सोचः ||३|३|५५ ॥
सुणधातोः सोच इत्यादेशः स्याडप्रत्यये । सुबा, सोचा ॥ हास्य हस्य हरिये ||१|३|१३|| आकाशेपसर्गात्परस्य हरणधातोर्हकारस्य हुः स्वादिये परे । आयि ||
हस्ति च || ४|४|२२|| हातस्ताप्रत्ययेऽपि यगागमः स्यात् । हाएता ॥
हएः ||१३|९||
हाषातरेकान्तादेशः स्याडप्रत्यये । हेब || ॥ इति कृदन्ते सम्बन्धार्थप्रक्रिया ||
क्रि
Aho! Shrutgyanam
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
मेटियाप्रन्यमाला
(१८४)
कान्त प्र०
अथ कृदन्ते हेत्वर्थप्रक्रिया ॥ त्तएत्तुमुमः क्रियार्थायां क्रियायाम् ॥३।३।६४ ॥ किञ्चिक्रियाप्रयोजनिकायाः क्रियाया विवक्षायांधातोर्भविध्यदर्थे त्तए-तुम्-उम्-एते प्रत्ययाः स्युः। करित्तए।पकरेत्तए। वागरित्तए। वियागरित्तए । कारवेत्तए, कारावित्तए, कारावे. तए॥
उवादयादिटो वा त्तयाय ॥४॥४॥४८॥ उवोपसर्गादयधातोः परस्येडागमस्य णगागमो वा स्यात् एप्रत्यये । उवाइणित्तए, उवाइत्तए ।
पलायादुमि सेटो यस्यैः ॥३३॥६५॥ पलापूर्वकादयधातोरिट्स हितस्य यस्यैकारादेशः स्यादुमि प्रत्यये परे । पलाएउं॥
परेश्च्चयात् त्तएः ॥३।३.१६॥ परिपूर्वकात् चयधातोः परस्त्तएप्रत्ययो डित् अनिट् च स्यात् । परिचत्तए॥
चरादएण् च ॥३३॥६७॥ चरधातोरुक्तेऽर्थेऽएण्प्रत्ययश्च स्यात् । चारए ।
ने जस्य योयः ॥३॥३॥६६॥ नेः परस्य जुंजधातोर्योयादेशः स्यादुमिपरे । निओइउं॥
दिसात् तुम् ॥३॥३॥४६॥ दिमधातोः परस्तप्रत्ययो णित् स्यात् । उद्देठं ।
Aho! Shrutgyanam
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनसिद्धान्तकौमुदी
धरस्य तुतुमोः ॥४१४११११। धरधातो रस्य लोपः स्थान तुनुमोः परयो । समुद्धत्तं!
पावसाभ्यां बा ॥३१॥२५॥ पावमातुभ्यां परस्य त्तप्रत्ययस्येडागमो या स्यात् । पाइन्तप । पो.
पानिटस्त्तमः ॥३३३६२॥ पायाताः परस्यानिटरत्तएप्रत्ययस्य तकारयायकार: स्यात् । पायात ॥
__मुंजारकवलात् ॥३॥३॥२०॥ उपसर्गरहिताजयाताः परस्तएप्रत्यया डिनिट चं स्यात् । भुत्ता, मात्तए । केवलादिनि किम?, स जित्तए ।
आदेतो बंदात् ॥ ३॥३॥६॥ बंधातास्तविषये आप्रत्ययएप्रत्ययो भवतः । अंभिबदए, अभिवंदा, अभिवंदित्तए, अभिवदिड । "निजा. इस्मामि महावीरं अभिवंद।" "महावीरं अभिवंदा,
बच्चात् तुतारतव्या डितः ॥३।३।६६ ।। वञ्च वाता: परे नुतारतव्वात्यया डितः स्युः । चत्तुं ।।
उमि वा ॥३३॥५३॥ चरसधातोर्वासादेशो वा स्यामि परे । वारिउ । पक्षे,
वरसे सस्य णोमोरनादेशे ॥३॥४०॥
अनादेशचरमधातुघटकस्य सस्येडागमः स्यादमि परे णे १ निर्यास्यामि महावीरमभिवन्दितुम् ! (प्रोब ० २६) । २ महावीरमभिवन्दितुम् । (ओव: ३.) !
Aho ! Shrutgyanam
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
परे च । वरिसेउं ॥
(१८६)
कृदन्त प्र०
वसाच ||३|३|२१ ॥
वसघातोः परस्तप्रत्ययो डित्स्थात् । वसितए, वत्थए । ॥ इति कृदन्ते स्वर्यप्रक्रिया ||
अथ कृदन्ते वर्त्तमानप्रक्रिया || वर्त्तमाने न्तमाणावप्रधाने || ३|४|१||
tatairerita एव कत्ती तयोरप्रधान क्रियावाचकातोर्वर्तमाने तमाशाप्रत्ययौ स्तः । करिन्तो, करेन्तो, कज्जमाणो, किजमाणो, कीरन्तो, कीरमाणो । धिक्कारिजमाणां । पकरमाणो । एक्करन्तो । वागरमाणो, वियागरेमाणो । “समोडतः" इत्यादिनेादेशे, समज्जिगामाणां ॥
मस्यात्थमस्य न्ते लोपः ||३|४|३||
अत्मघातोस्य लोपः स्यात् न्तप्रत्यये परे । अत्यन्तो ॥ आसादीणड् ||३|४|२||
आसधातोर्वर्त्तमानेऽईाश्ययः स्यात् । आसीणो ॥ न्तमाणयो रातो जगेः ॥४|४|१६||
आकारोपसर्गात्परस्येधातोर्जगागमः स्यात् न्तमाणप्रत्यययोः परयो । एज्जन्तो, एज्नमाणो । पादेरित्यादिना चेटि, पेचेमाणो ॥
पडेर्मा
||३|१|१५||
पडेरुपसर्गात् परस्येक्खधातोः खकारस्य द्वकारः स्यामाणप्रत्यये । परिच्छमाणो ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१८७)
कृदन्त प्र०
पपलिभ्यां माणेतयोः ॥३।११६७॥ श्राभ्यां परस्योंजधातोरुपधाया हित्वं स्यात् क्रमेणमाणे इते च परे । पउजमागो ॥
आयो माणे कर्मणि ॥४४९९॥ येरुपसर्गात्परस्य किणधातोरिणस्यायादेशः स्यात्कर्मणि माणप्रत्यये परे । विक्कायमाणो। पञ्चक्खन्तो॥
पञ्चक्खो माणे ह्रस्वः ॥३।४।१०॥ पतिापूर्वकस्य क्खाधातोरन्त्यस्य हस्वः स्यान्माणप्रत्यये परे । पञ्चक्खमाणो । एप्रत्ययेन व्यवधानान्न हस्वः, पञ्चक्खाएमाणो॥
उवाद्गमस्य न्ते ॥३॥४७॥ उषात्परस्य गमधातोरन्त्यस्य लोपः स्यात् न्तप्रत्यये परे। उवगत्तो॥
न्तस्य खावादियट् ॥४॥४॥५१॥ आवप्रत्ययान्तखाधातोः परस्य न्तप्रत्ययस्येयडागमः स्यात् । खावियन्तो॥
समो माण ॥३३१७८॥ समः परस्य खुभधातोरुपधाया द्वित्वं स्यान्माणप्रत्यये परे । संखुन्भमाणो । धिप्पमाणो ॥
परेरतिमाणे ॥३३॥३०॥ परेः परस्य गिण्हधातोर्णकारस्य लोपः स्यान्माणप्रत्यय परके अप्रत्यये परे। परिगिज्झमागो।
Aho ! Shrutgyanam
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियानन्यमाला
(१८८)
विगोवदलयोर्माणे ॥४४॥३१॥ अनयोमाणप्रत्यये परे यगागमोवास्यात्। विगोवयमाणो, शिगोवेमापो॥
__ आग्धादीनां माणे ॥४४॥२३॥ एक धानमा यमागमः स्थानमा परे । अध्यायमाणो, प्रारधायमायो । गायमाणो । जायमाणो ।
वेश्छड्डस्येयक ॥४॥४५२॥ सगापरस्य छड्डधातोरियगागमो वा स्यान्माणप्रत्यये। विच्छ ड्डियमाणो, विच्छड्डेमाणो॥
जणादीनां न्ते ॥४॥४॥२४॥ जणादिधातृनां न्ते परे यगागम: स्यात् । जणयन्तो । माना। समावयन्तो ।।
इराढः ॥३१४|११॥ आपूर्वकस्य ढाधातोरिकारोऽन्तादेशो वा स्यान्माणप्रत्यो परे । आढियमाणो । आढायमाणो । प्रकृतिभावे, आवाहनमाणो । पूर्वस्वरलोपे, आढिजमाणो ॥
तिप्पदादरिसानां न्ते ॥४॥३२॥ या धानना ते परे यगागमो वा स्यात् । तिप्पयन्तो,
* या ग्धा, गा, जा, निर -जा, ज्झ, नि-ज्झा, झिया, टा, प्रासदा, निर-दा, न्हा, वु, वा, हा, ओ-हा, परि-हा, एते आग्वादयः॥ ।
जगा, सम्-आव, कित्त, गा, ज्झा, तज, आ-दा, आ-दाब, दीव, वा, '', 'म.न, बु, नि-नन्न, मिला, अ:-बर, अणु-वर, वेद, अपर, वा, नि, परिहा, हाल, पले जगाइयः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
"जैन सिद्धान्तकौमुदी
तिप्पन्त । दायन्तो, देतो, दिन्तो । दरिसयन्तो, दरिसन्तो ॥ आतस्तुडस्येजे ||१|३|३३॥
प्रातः परस्य तुङधातोरुकारस्य वृद्धिः स्वादिज्जे परे । तोडिज़माणो ॥
(१८६)
कृदन्त प्र०.
बुसद्दाभ्यां माणस्यादेः || ४|४|११५ ॥
बुधातोः सदुपपदकाद्दवातोश्च विहितस्य माणप्रत्ययस्यादेकारस्य लोपो वा स्यात् । सद्दहाणो, सद्दहमाणो । पाणी, वुयमाणो ॥
माणे वा ॥ १|४|१२४॥
दिसधातोरुपधाया हकारो वा स्यान्माणप्रत्यये परे । देहमाणो, देसमाणो ॥
आवे दो दस्तएमाणयोः ||३|४| ८ || प्रत्यये परे दाधातोर्दवादेशः स्यात् त्तएमाणप्रत्यययोः परयोः । दवावेमाणो ॥
दुसस्य माणे ||३|१|७० ॥
दुसधातोरुपधाया द्वित्वं स्यान्माणप्रत्यये परे । दुस्समाणो ॥
उद: कसस्य वा ॥३१॥७२॥
उद: परस्य कसधातोरुपधाया द्वित्वं वा स्यान्मारणप्रत्यये परे । उक्कममाणो, उसमाणो । उपधाया इत्यधिकृत्य, धावस्येतमाणयोर्यः ||३|४|१२||
aaपधाया यकारादेशो वा स्यादितमाणयोः परयोः । उायमाणो । परिधानमाणो ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१६०)
बीहन्तो, भयमाणो ॥
न्ते वा ||३|१|११९ ॥ धातोर्भयादेशो वा स्यात् न्तप्रत्यये परे । भयन्तो,
न्ते परेः ||३|२|६९॥
कृदन्त प्र०
परे: परस्य माधातोर्मिणादेशः स्यात् न्तमत्यये परे । परिमिणान्तो । वा० (रंभस्य न्तेऽनुस्वारस्य लोपो वाच्यः) । यारमन्तो ॥
न्ते वा ||३|२|२१||
रज्जवातो रंगादेशो वा स्यात् न्ते परे । रंगन्तो, रज्जन्तो ॥ पाल्लियस्यादेः ||३|४|४|
पकारोपसर्गात्रस्य लियधातोरादेर्लोपः स्यात् ॥ इतो दीर्घश्च वा माणे ॥३॥४॥६॥ लियधातोरिकारस्य दीर्घश्वाल्ले इत्यादेशो वा स्याम्माणे परे । पीयमाणो पलेमाणो ॥
न्तेज्जयोलः ||३|४|७॥
लियधातोली इत्यादेशः स्यात् न्तप्रत्ययेज्जप्रत्यययोः । निलिन्तो ॥
माणे वायः प्रेरणायाम् ||३|३|५१ ॥
अभेः परस्य प्रेरणायाम् | अभिवायमाणो ॥
वच्चाद्भविष्यति च माणश्ञ्चस्य क्खः || ३|४६ ॥ वच्चधातोर्भविष्यदर्थेऽपि माणप्रत्ययः स्यात् धातोश्चस्य
क्वादेशश्च । वक्खमाणो ॥
धातोर्वायादेशः स्यान्माणप्रत्यये परे
Aho! Shrutgyanam
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(१६१)
कृदन्त प्र०
न्ते वा ॥१॥४।१३०॥ वहयातोरुपधाया द्वित्वं झकारादेशश्च न्ते परेवास्यात्।।
न्ते द्वित्वे ॥३१११३१॥ वहधातोरकारस्योकारः स्यात् न्तप्रत्यये परे उपधाया वित्वे मति । वोज्झन्तो, वहन्तो ॥
कर्माण चाति ॥१४॥१२६॥ वहधातोरुपयांचा झकारादेशोदित्वमकारस्योकारश्च स्यात् कर्मवाच्येऽप्रत्यये परेऽपि । उवुज्झमाणो ॥
परहों न्तमाणयोर्न ॥३२॥५३॥ परेरुपसगात्परस्य हाधातोरीकारोऽन्तादेशोनस्यात् न्तमाणयोः परयोः। परिहायन्तो परिहायमाणो ।
॥इति कृदन्ते वर्तमानार्थप्रक्रिया॥
अथ कृदन्ते भूतार्थप्रक्रिया ॥
भृते तेतौ ॥४११॥ भूतेऽर्थे धातोस्तइती प्रत्ययौ यथाप्रयोगं भवतो भावे कर्मणि च।कचित्तः कचिदितः कचिदुभयमिति यावत् ।।
अदितयोरिकादेशे ॥१॥४१३५॥ अभेरुपसर्गात्परस्यांजघातोरकारस्येकारो वा स्यादेकादेशे सति अप्रत्ययइप्रत्यययोः परयोः । अभिगिए, अब्भगिए। अभेरिति किम्? वियंजिओ, वंजिओ। वियत्तो।
अतो लोपस्तत्योः ॥४॥१२॥ धातोरन्त्यस्याकारस्य लोपः स्यात्त-तिप्रत्यययोः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१९२)
कृदन्त प्र०
पलेहोऽत्थे ॥४१॥३॥ पलेरिकारस्य हकारः स्यात्तप्रत्ययान्तासधातौ परे । पल्हत्यो॥
वेः परेरोच्चः ॥४॥१४॥ वेः परस्य परेरोच्चादेशः स्यात्तप्रत्ययान्तासघाती परे। बोच्चत्यो ।
उवाइट् ते ॥४४॥५०॥ उवात्परस्ये घातोबडागमः स्यात्तप्रत्यये । उयवे प्रो।।
परेरेस्तः ॥३।१।८२॥ ... परिपूर्वकादिधातोः परस्य तप्रत्ययतकारस्य द्वित्वं स्यात्। परित्तो॥
झधभेभ्यस्तस्य धः ॥१॥४६॥ एभ्यः परस्य तकारस्य धकारः स्यात् । इद्धो, समिद्धा ।।
संयुक्तेनुस्वारस्य ॥४॥६॥ संयुक्ने परेऽनुस्वारस्य लोपः स्यात् । नियुत्तो । पउत्तो।।
पाभ्यामुणात्तस्य डः ॥४॥१६॥ आभ्यां परस्मादुणधातोः परत्य तरत्ययस्य डः स्यात् ।। उपधाया इत्यधिकृत्य,
पाउणादीनां ते लोपः ॥४॥१७॥ पाउणादीनामुपधायालोप: स्यात्तप्रत्यये परे। अभित्युओ। संथुओ। नए । उण्णए । पणए । परिणतो।। * प-या उण, कर; उद्-खण, गम, अव-गुर, जिण, झिझ, तण, ति-त्यर त्थुण, धुण, नम, मर, रम, वर, मुण, हरा, हर, हुग, एते पाउणादयः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनसिद्धान्तकौमुदी
(१९३)
कृदन्त प्र०
आउडे पस्य वः ||४|१|१५॥ आउडे परे पोपसर्गस्य वो वा स्यात् । बाउडो, पाउडो ॥
अनसादिभ्यः साहः ||४|१|१६||
असगसद्धसनियंसबरु संसस्ससा दिभिन्नधातोः सकारास्परस्य तप्रत्ययस्य टः स्यात् । एस+त-इट्टो । घट्टो । अनसादीति किम् ? अत्यो ||
उदः कत्तकसयोरादेरिव ते ||४|११२६ ॥
उदः परयोरनयोरादेरकारस्येकारो वा स्यात्तप्रत्यये । उकित्तो, उक्क्त ।।
केवलाद्वा ||४|१|१०|
उपसर्गरहितात्रयातोः परस्य तप्रत्ययस्य डो वा स्यात् । कडो, कओ ॥
उ: करादीनाम ||४|१|३२|| करादीनामादेरकार स्योकारो वा स्यालप्रत्यये । उडो । “पंजेलिउडे" । उक्कुटो. उकिटो ॥
व्यापुराभ्यां करात् ॥४६
वि पुराभ्यां परस्मात्करवातोः परस्य समत्ययस्य ड स्यात् ॥
* कर, उत्-कस, जर, उद् मज्ज, मर, वर, वरस, प-वरस, एते,
करादयः ॥
१ प्राञ्जलिकृतः ( कृतप्राञ्जलिरित्यर्थः ) ( नाया० १.५) ।
Aho! Shrutgyanam
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
নামিকা
कृदन्त प्र०
पुरस्ते वा ॥३।११३६॥ पुरोपसर्गात्परस्य करधातोः क्खडादेशो वा स्यात्तप्रत्यये॥
कडक्खडयो: पुर एः॥४१॥३८॥ पुराशब्दस्यकारान्नादेशो वा स्यात् कडक्खडयोः परयोः । पुरेकडो, पुराकडो । पुरेकवडी, पुरवडो॥
वेरात ओः कडे ॥११॥२०॥ चेः परस्याकारोपसर्गस्योकारः स्यात्कडे । योगडो, वोयडो॥
इते करादीनामादि विना लोपः॥४१॥४५॥
सत्करादिधादूनानादिवर्ण परित्यज्य लोपः स्यादिल. प्रत्यये परे । सकिओ। उद्वियो, उद्वितोलिभियो। मित्रो॥
समः कये कोऽनुस्वारस्य ॥४१॥४१॥ समोऽनुस्वारस्य कः स्यात्कये परे । समारो॥
कसस्यारिट॥४॥५३॥ उपसर्गरहितकम्लधातोरुपधाया रिडागमो वा स्यादितत्रत्यये । करिसितो।।
उदः कसात्तस्य सो लोपश्च ॥१॥४२॥ उदः परस्मात्कसधातोः परस्य तप्रत्ययस्य सकारलीपोपर्यायेण या स्तः । उक्कोमो, उक्करसो ॥
जा
.
.
.
..!
..
..
.
.
.
'
Aho ! Shrutgyanam
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनसिद्धान्तकौमुदी
(१२५)
कृदन्त प्र
वेः कसस्य नित्यम् ||४|१|३०|| धातोरादेरकारस्येकारो नित्यं स्यात्तप्रत्यये
वेः परस्य
परे । विगिट्टो । वेरिति किम्? विष्यकट्टो | दराभ्यां नः ||४|१|१६ ॥
दकाररेफाभ्यां परस्य तप्रत्ययस्य नकारादेशः स्यात् । किण्णो । आइन । उक्कण्णो । गिण्णो । उग्गगो । सन्नो । निरुण्णो ॥
समः कुंचस्याणितयोरनुस्वारस्य च ॥४|४|११६ ॥
समः परस्य कुंचधातोरनुस्वारस्य चकारादुपधाया लोपो वा स्यादण्प्रत्ययेतप्रत्यययोः । संकुइओ, संकुचिओ । मोड नुस्वारे, कंतो । अडकतो | अभिकतो | अभिनितो | किलन्तो, किलान्तो । आयेतो। परिततो। दंतो। घंतो। संतो।। केवलादिते दीर्घश्च वा ॥४४६४॥
उपसर्गरहितात्किणधातोरिणस्य लोपो वा स्यादितप्रत्यये इकारस्य दीर्घश्च । कीओ, किणिओ ॥
परेः कोसस्यादेस्ते ||४|११४३॥
परेः परस्य को सधातोरादेर्लोपः स्यात्तप्रत्यये । पडिको ॥ ते घाः ||३|१|१५५॥
प्रातः परस्य क्खाधातोर्घा इत्यादेशः स्यात्तप्रत्यये । याघात्रो, आघातो ॥
क्विझिझडलियाभ्यो णः || ४|१|२०||
एभ्यः परस्य तप्रत्ययस्य ः स्यात ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
मठियाप्रन्थमाला
कृदन्त प्र०
एषामाणे ॥४॥२१॥ उक्तवासूनामन्त्यस्येकारादेशः स्याण्णेपरे । पलिक्खीणो। उड्डीणो । लीणो। पलीणो। संलीणो। विलीणो॥
आतोरड गमे ॥४॥५५॥ आकारोपसर्गस्य रडागमास्याद्गमधातौ परे। अणुरागये। "सुमागयं स्खंदया! अणुरागयं खंदया!" "गैतिरागति करे. जा"।
गसस्य घः ॥४॥४॥ अस्यादेर्घकारादेशास्यात्तप्रत्यये परे । घत्यो।
गश्च ॥४१॥३१॥ गाधातोरन्त्यस्येकारादेश: स्यात्तप्रत्यये।गीतो।उवगीय॥
हतयोरव्यवहितयोः ॥४१॥५१॥ धातुप्रत्ययावयवयोहकारतकारयोरव्यवहितपूर्वापरीभावे द्वादेश: स्यात् । गाढो । उवगाढो। ओगाढो। उवगूढो ॥
गिज्झस्य गढः॥४॥४८॥ अस्य धातोगढादेशः स्यादितप्रत्यये । गढिओ॥
अवस्य गुयेनुस्वारः ॥४४५८॥
अवोपसर्गस्यानुस्वारान्तागमः स्यात्तप्रत्ययान्तगुरधाती परे। अवगुयं॥
१मुस्वागतं स्कन्दक. अन्वागतं स्कन्दकः । (भग०२-१) । २ गत्यागर्ति कुर्यात् । (भग ०२४-१)
Aho ! Shrutgyanam
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
कदन्त प्र०
ग्गहादितो दीपों वेतस्य ॥४१॥४६॥
गहयातो परस्येतप्रत्ययस्येकारस्य दीर्थो वा स्यात् । गहीये, गहियं ॥
- चरादीनामिस्ते ॥४।१६०॥ एषामकारस्येकार स्यात्तप्रत्यये परे। चिण्णो। आइण्णो। निजिष्णो । तिण्णो। विच्छिण्णो । पवित्तो॥ वैश्चिगिच्छस्य तिकिट्ठस्तेतयोस्तलोपश्च॥४॥५०॥
वेः परस्य चिगिच्छधातोस्तिकिट्ठादेशः स्यात्तइतप्रत्यययोः परयोस्तप्रत्ययस्य लोपश्च । विइकिट्टिय, वितिकिट्टियं। विइक्लुि, वितिकिटं ॥
चिणजिणयोश्च ॥४॥२५॥ । एतयोरिणस्य लोपः स्यादितप्रत्यये परे । चियं । अबचियं । उपचियं । णिच्छियं ॥
आसमुभ्यां चिणस्य ॥४१॥२७॥ ___ आ सम्-उ, आभ्यां परस्य चिणधातोरादेर्लोपो वा स्यादितप्रत्यये । आइय, आचियासमुहयं, समुचितम् । वा० (विपरिभ्यामदितयोश्चस्य जो वा वक्तव्यः) । परिजितं, • परिचितं । विजओ, विचओ॥
निरश्चिणात् ॥४॥२२॥ निरः परस्माविणधातोः परस्य तप्रत्ययस्य णः स्यात् । निच्छिण्णं॥
१ चर, चय, जर, तर, थर, वत्न, पत चरादयः । ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(१०८)
कृदन्त प्र०
ञ्चयाद्विः ॥४१॥२३॥ अस्मात्परस्य तप्रत्ययस्य तकारस्य द्वित्वं स्यात् । चियत्तं ॥
च्छिन्दस्य छहः ॥४१॥५३॥ च्छिन्दधातोश्बहादेशः स्यादितप्रत्यये परे । छहियं, छिन्नं । “वेयगच्छहियं अंगच्छस्यि...करेह"।
च्छुभमुज्झयोहमूहो ॥४१॥७९॥ अनयोः क्रमेण छूह मूह इत्येतावदेशी स्तस्तप्रत्यये । निच्छुढं । मूहो । संमूढो ॥
च्छहस्य स्पर्श तः ॥४१॥८२॥ च्हयातोरुपधायास्तकारःस्यात्तप्रत्यये स्पर्शेऽर्थे । छुतं ।।
जहस्ते ॥४४|११७॥ जहाधातोरन्त्यस्य लोपः स्यात्तप्रत्यये । जहं विप्पजदं ।।
मादीनां ह्रस्वः ॥४१॥४६॥ एषां स्वरस्य ह्रस्वः स्यादितप्रत्यये । जिमिय । पनुवं । अभिरुइयं । लइयं । विलुलिये । खइयं ॥
आतश्च्छादस्यते ॥१॥३॥१२॥ आकारात्परस्य च्छादधातोराकारस्य हस्बो का स्यादि तप्रत्यये परे । आच्छदियं, आच्छादियं ।।
योजने जोयस्य डतो ॥४११८३॥ जोयधातोरुपधाया डकारस्तकारश्च स्यादितप्रत्यये योजनेऽर्थे । जोडियं, जोतियं ॥
१ वेदकच्छिन्नं अङ्गच्छिन्नं कुरुत । (सूय० २-२--३५)। * जेम, पराबोड, खा, 'कोड, मोद, रोय, ला, लोल, इति जेमादयः ।
Ja
Aho! Shrutgyanam
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
कृदन्त प्र०
जोसस्य वा ॥४१॥४७॥ अस्यौकारस्य हस्वो वासादितप्रत्यय। जुसियं, जोसिय।
पाजलस्यादेखदिते ॥ ४॥ पोपसर्गात्परस्य जलधातोर्जस्योकारः स्यादितमत्यये परे। पउलिआ॥
झिझस्य णे ॥१७॥ अत्योपचाया लोपः त्यागणे परे । झीगं ॥
अतेष्ठस्थः ॥४१॥५४॥ अतेः परस्य हावातीष्ठस्य यः स्यादितप्रत्यये । अइस्थियं । अतरिति किम्? ठितं । अद्वितं ॥
गुल्लस्यते ॥१॥३॥३४॥ अस्योकारस्य वृद्धिः स्यादितप्रत्यये परेशणोल्लियं । वा० (ते णुदो वक्तव्यः) गुलं । पणुन्नं ॥ निर्विभ्यां तरत्थरयोश्चत्तथयोस्ते ॥४११५५॥
क्रमेणाभ्यां परयोरन्यास्तकारथकारयो छकारः स्यात्तप्रत्यये । निच्छिण्णं । विछिपणं । अवगं । उत्तिणं । वितिणं । दिइ । संति॥
तिप्पदिप्पयोः पयोस्तः ॥४॥१॥५७॥ अनयोह पकारख्यस्थ तकारादेशः स्यात्तप्रत्यये लिपत्यये च। तित्तं । दित्तं ॥
आतस्त्थरस्य स्थुः ॥४ाश५८॥ आकारोपसर्गात्परम्य न्याधानास्त्थु इत्यादेशः स्यात्त. प्रत्यये । प्राथुयं । थाई ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रन्यमाला
(२००)
कृदन्त प्र०
-
-
-
त्थरमरहरेभ्यश्च ॥४॥११॥ एभ्यः परस्य तप्रत्ययस्य डो वा स्यात् । उत्थर्ड, उत्थयं । वित्थडं । संथडं । भुयं । मयं । मडो । साहडं, सायं। पा० (स्थरस्येते रेफस्योपसंख्यानम्) । संघडियं ।
उदस्स्थद्धस्य ॥४॥१॥५६॥ उदः परस्य थद्धस्यादेश्छकारः स्यात् । उच्छद्धं ॥
दो दिद्दतौ ॥४।१५९॥ दाधातोस्तप्रत्यये दिद दत् इत्येतावादेशी पर्यायेण भपतः । दिगणं, दिन्नं, दत्तं ॥
इतो दिससिरयोरद्वा ॥४।११६१॥ दिससिरधात्वोरिकारस्याकारो वा स्यात्तप्रत्यये । घ8, दिटुं । सर्ट, सिटुं । निसटुं, निसिढें ॥
समो दिहविहयोः ॥११॥ समः परयोरनयोरुपधायाधकारः स्यात्तप्रत्यये। संदिदं । संविद्धं । आइत्तं, आदित्तं ॥
आतो दिहस्यादेर्लस्ते ॥३॥४॥१२॥ आतः परस्य दिहधातोरादेर्लकारो वा स्यात्तप्रत्यये परे। आलिद्धं, आइद्धं ॥
दुहनिहयोधः ॥४।१८०॥ अनयोरुपधाया धकारः स्यात्सप्रत्यये । बुद्धं, निद्धं ॥
दहस्य ढौ ॥४१॥५२॥ बहधातुसम्बन्धिनोहकारतकारयोर्दद्वयादेशः स्यात् । दडदं ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्ध न्तकौमुदी
(२०१)
कदन्त प्र०
रुहब्बियोरादेदीर्घः ॥४१॥२॥ अनयोरादिस्वरस्य दीर्घः स्यात्तप्रत्यये। रूई । दुरूहं । समभिरूढं । उन्धीदं । वा० (धुणस्य वा वक्तव्यः) । घृतं, धूयं । धुतं, धुयं ।
नेरीः ४।१।६३॥ नेधातोरीकारोऽन्तादेशः स्यात्तप्रत्यये । नायं अवर्णीयं ।।
इरानिया॑म् ।।४।१।६४॥ आनिभ्यो परस्य नेधातोरिकारः स्यात्तप्रत्यये परे । आणियं । णीणियं ।।
पज्जविजयोर्जयोः ॥११॥७॥ पजविजधात्वोर्जकारद्वयस्य दकारः स्यात्तप्रत्यये । पनं । अभियापण्गं । अज्झांबवणं । उम्पष्णं । गिफण्णं, णिप्पण्णं । निम्विन्नं ॥
पयलंचसुस्सभ्यस्तस्य कः ॥४॥२॥६५॥ एभ्यः परस्य तप्रत्ययस्य कादेशः स्यात् । पक्कं । लुक । मुकं । परिसुक्कं ॥
पुच्छतच्छतक्खसिरेभ्यश्च ॥४१॥१७॥ राभ्यः परस्य तप्रत्ययस्य ठः स्यात् । पुढें । नटुं । अभिणिमिट्ठो॥
निरः पुच्छस्यादुतः ॥११॥ निरः परस्य पुच्छधातामकारस्याकागे या स्थानप्रत्यय निष्पहूँ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
মায়াঙ্গমালা
कृदन्त प्र०
पवस्य पुः ॥४॥१३॥ पषधातोः पु इत्यादेशः स्यात्तप्रत्यये । उपप्पुयं ।।
फासस्य पुसस्ते ॥४१॥१२॥ 'फासधातोः पुस इत्यादेशः स्यात्तप्रत्यये परे। पुट, फासियं ।।
फुतस्य फुडः सतस्य ॥४१॥६७॥ तप्रत्ययसहितश्य फुसधातोः फुडादेशः स्यात् । फुडं ।
भीस्ते ।।३।११११८॥ बाहयातोर्मी इत्यादेशः स्यात्तप्रत्यये । भीयं ।। भंजमज्जरुजविजेभ्यो गस्तस्य ॥४॥७३॥
एभ्यः परस्य तप्रत्ययस्य गः स्यात् । भग्गो। विगी। उचिग्गो। संविग्गो। अोल्लुग्गो। ओरगो। “उ: करादीना-" मित्युकारविकल्पे, उम्सुम्गो, उम्मग्गो। निम्मग्गो ।
भरस्य हुः ॥४१७०॥ भरधातो? इत्यादेशः स्यासप्रत्यये । निहतं। परहुओ॥ भवपसवहवानामूसवस्य तत्योः ॥४१॥३६॥
एषामवस्योसादेशः स्यात्तप्रत्ययतिप्रत्यययोः । भूयं, अणुभूयं । अभिभूतं । पसूयं । अणुहूयं ।।
समष्टो मज्जात् ॥४१७४॥ संपूर्वकमजधातोः परस्य तप्रत्ययस्य टः स्यात् । संमढें ।
मन्नस्य नयोः ॥१७॥ मन्नधातोर्नव्यस्य लोपः स्यात्तप्रत्यये । अणुमतं। अभि
Aho! Shrutgyanam
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौeat
(२०३)
कुक्त प्र०
मुंचरिचच्छिवविचेभ्यो वा ॥ ४|११६६ ॥
एभ्यः परस्य तप्रत्ययस्य को वा स्यात् । मुक्को, मुत्तो । परिमुको । विनुको । रिक्क, रिक्तं । पइरिकं, परितं । छिक्क, छितं । विधिक, चिवित्तं ॥ ते आकारात्परस्य रंभधातोर्दत इत्यादेशो वा स्यात्तप्रत्यये परे । ग्राहतं, आरद्धं । केवलस्याकारस्य ग्रहणान्नेह, पारद्धं ॥ जुयादिभ्यो लोपः || ४|११२४॥
उत् !|३|३१४६॥
एभ्यः परस्य तप्रत्ययस्य लोपः स्यात् । चुयं, चुक्कं । झामं । णिच् । लग्गो । पलोहो । विल्लियं ॥ लुंपस्य लोवः प्रेरणायाम् ||४|११६८ ॥ लुपधामोलवादेश: प्रेरणायाम् । आलोबियं ॥ वड्ढस्येततिषु ||४|१|३३|
स्यादेरकारस्योकारः स्यादिततिप्रत्ययेषु । बुढो ॥ वरहराभ्यां च ||४|१७॥
वरहराभ्यां परस्य लमत्यस्य ङः स्यात् । वायडो । हडो । अभिहो । अवहडो । उद्धडो । उदाहडो। णीहडो ॥
वरस्याव्यापारे ||४|१|३६||
वरघातोरादेरकारस्योकार : स्याद् व्यापारभिन्नेऽर्थे । दुडो। अभिणिबुडो । परिवुडो । संबुडी ||
*च चुक जाम, घोष, बुड, लग्ग, लोह, हिलय, वड्ढ़, एते उपाय |
Aho! Shrutgyanam
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठिया ग्रंथमाला
निरो वा ॥४॥३७॥ निरः परस्मारधातोः परस्य तप्रत्ययस्य डो वा स्यात् । नियुडं, निव्वुयं ॥
वरसे रस्य ॥४१॥२५॥ वरसवाती रस्य लोप: स्यात्ते । बुहो। पहो।।
ते वस्योस् ॥४॥३॥३७॥ वसधातावस्योसादेशः स्यात्तप्रत्यये। पडत्यो ।
इते वा ॥४॥३॥३८॥ .. वसधातोर्वस्योसादेशो वा स्यादितप्रत्यये । उसियं, क. सियं । परिउसियं, परिवलियं । वुसियं । विचसियं ।
दोसीणस्तान्तस्य सपरेः ॥४३॥३६॥ वसधातोस्तान्तस्य परिसहितस्य दासीण इति निपात्यते। दोसीणं ॥
वहस्योहस्ते ॥४॥६६॥ बधाताह इत्यादेशः स्थात्तप्रत्यये परे । ऊई। उ+ वि+वह-उच्चूहं । निब्बूहं ।।
अन्यातो विसस्यादेः ॥४॥२६॥ अनुपूर्वकाकारात्परस्य विसधातारादेर्लोप: स्यात्तप्रत्यये। अण्णाइदं ॥
__ सरादुपसर्गाड्डुढो ? उपसर्गपूर्वकसरधातोः परस्य तप्रत्ययस्य डकारढकारी पर्यायेण वा स्तः । अभिनिस्मडा। कमडा, ऊसहो । ममासहो।
Aho ! Shrutgyanam
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनसिद्ध न्तकौमुदी
इते सिंचस्य सिक्कः || ४|१|७२॥
सिंचस्य सिक्कादेशः स्यादिते परे । उस्सिमयं । निसि
कियं ॥
कृदन्त प्र
सुत्ते वा ॥ ११३॥६५॥
पकारोपसर्गस्य दीर्घो वा स्यात्तप्रत्ययान्तसुयधातौ परे । पाशुत्तो पत्तो ॥
उदातो हरस्य सतस्य वा ||४|१|७१ || उत्पूर्वकाकारात्परस्य हरधातोस्तप्रत्यय सहितस्य हु इति षा निपात्यले || उदाहू | उदाहडं, उदाहरियं ॥ समो हरस्य हो घः ||४|१५|| संपूर्वकस्य हरधातोर्हस्य घो वा स्यादितप्रत्यये परे । उवसंघियं ॥
हरिसस्यारः ||४|१|२८||
हरिसधातोरसे लोपः स्यात्तप्रत्यये । हिट्टो । पहिटो ! वेरुद्धो वाणे ||४|१|८६॥
वेः परस्य हावातोरूकारान्तादेशो वा स्याणप्रत्यये । वि. हूणं, विहोणं ॥
॥ इति कृदन्ते भूतार्थप्रक्रिया ||
Ec-----
अथ कृदन्ते कर्वर्थप्रक्रिया ॥ अणिदिण्ककण्ताराः कत्तैरि ||४|२१||
कर्त्तरि वाच्ये धातोरण्इत इणू के कण् तार एते प्रत्यया
Aho! Shrutgyanam
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
संटियाग्रन्थमाला
कृदन्त प्र०
ययाप्रयोगं स्युः । सुवण्णगारो। मणिकारो। आउदी। अभिकंखी। उगारी। परिक्खेवी । समजगो।अभंगायए। परियरगो, पडियारगो । कारको । विक्खेवए ।
ककणोः स्त्रियामि ॥४४५७॥ अनयोःस्त्रियामिडागम: स्यात् । उवासिया । संगाहिया संचालिया। राहाविया । कम्मइया । विमोहिया। स्त्रियामिति किम्? उवासगो॥
एस्तारे ॥३।२।२६॥ अहेः परस्येधातोरेकारः स्थासारप्रत्यये । अज्ञयारो। अहिज्जगो। अमावए ॥ _भविष्यति ससिस्सेणितः ॥४२२॥ भविष्यदर्थे कर्तरि धातोः स सि स्स इण् इत् प्रत्ययाः
सादौ च ॥३२॥२७॥ इधातोरेकारादेशः स्यात्ससिस्सप्रत्ययेषु । आएसं ।
इंक्वादिभ्यो णणणौ ॥४२॥४॥ इचखादिभ्यो धातुभ्यः कर्तरि मप्रत्ययो गमत्ययश्च स्यात् । जणणी ॥
वेणे ॥३॥१॥१४६॥ वेः परस्पेक्खधातोरिकारस्य यकारः स्याण्णप्रत्यये परे। पश्यिक्खणो। वियरखणो॥
* इनख, जण, जाय, निहुह, उत्तास, धात्र, बोह, विज, प-वेस, एते इकवादपः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनसिद्धान्तकौमुदी
(२०७)
कृदन्त प्र०
इरस्ताच्छील्ये ॥४॥२५॥ ताच्छील्येऽर्थे कर्तरि धातुभ्य इरप्रत्ययः स्यात् । श्राकखिरी । चिरो । उम्मीलिरो॥
तान्मन्तो भूते॥१८॥ तप्रत्ययान्ताङ्गते कर्तरि मन्तप्रत्यय: स्यात् । करवं, कयवन्तो । चिरागावं.चिराणवंतो । सुयवं, सुयवन्तो ॥
करणे णः॥४२॥१४॥ करणेऽर्थ धातोर्णपत्र : स्यात् । करणं । कारणं।। __ अच् करादिभ्यः कर्मणि।४।२।११॥ कतरि करादिभ्योऽच्प्रत्ययः स्यात् कर्मण्युपपदे ॥
अजन्तेऽतेऽलस्वारः॥४॥२॥१२॥ अचप्रत्ययान्ते धातौ परेऽकारान्तोपपदस्यानुस्वारान्तागमो वा स्यात् । तित्थंकरो, तित्थयरो, तित्थकरो। आयंतमा, आयंदमो। परंतमो । सुगंधरो । पुरंदरो॥
_कारादिषु च ॥४॥२॥१३॥ कारादिशब्देषु च परेषु पूर्वस्थानुस्वारान्तागमः स्यात् । सेगकारहे। भयंतारो॥
एस्तारे णिजिणयोरिणस्य ॥४॥२४॥ किणजिणधात्योरिणस्यैसादेशः स्यात्तारप्रत्यये परे । विक्यारो। जेयारो॥
__ आतो यक के ॥३३१११५९॥
प्रातः परस्य क्खाधातोर्यगागमः स्यात्प्रत्यये। अक्खायगो॥
Aho! Shrutgyanam
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
न्थमाला
(२०८)
वियाभ्यां हिः के ॥३।१।१५६॥ विआपूर्वकस्य क्खाधातोर्हि इत्यादेशः स्यात्कप्रत्यये। वियाहियं ॥
गजादिभ्यस्तारस्य द्विरिटौ ॥४॥२॥२५॥ गजादिभ्यः परस्य तारप्रत्ययस्यादेर्दित्वं चकारादिडा. गमः स्यात् । गजित्तारो । पगभित्तारो॥
गमादिभ्य एट् सादीनाम् ॥४॥४॥५६॥ गमादिधातुभ्यः परेषां सादिप्रत्ययानामेडागमः स्यात् । आगमेसो, आगमिस्सो, आगमेसी, आगमी, आगामी । भाविस्सो॥
गमस्य गो वाऽचि ॥४॥२७॥ गमधातोग इत्यादेशोधास्थादचिपरे। तुरंगो, तुरंगमो।।
मोतो घट्टस्यादेहः के ॥४॥२८॥ ओकारोपसर्गात्परस्य घट्टधातोरादेहकारः स्यात् कप्रत्यः ये। ओहहए॥
घातस्य घंतुघन्नू ॥४॥२॥३६॥ घातधातोः कर्तरि घंतु.धन्नु इति वा निपात्येते। घंत, धन्लू । घाती, घाई । घानए, घायको ।
चालादियः ॥४ारा॥ चालधातोः कर्तरीयप्रत्ययः स्यात् । उच्चालइए॥
• गज, प-गम्भ, नि-गिण्ह, चिठ्ठ, उद्-छोल, जण, परा-जिण, नि-ज्झा, द्-तास, उद्-दव, प-धार, ने-निर-मव, यरस, प्रा. हार, एते गजादयः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२०६)
कृदन्तप्रक
जणादत्पञ्चमीसप्तम्यो| जणस्य ॥४॥२१॥
पञ्चम्यन्ते ससम्यन्ते चोपपदे जणधातोरत्प्रत्ययः स्याहरणस्य जादेशश्च । अंगया । पंकजं ॥
जयस्य वः कणि जये ॥४॥५१॥ जयेऽर्थे वर्तमानस्य जयधातोरुपधाया वकारः स्यात्कणि परे । जावए ।
जाणपलिमंथसहेभ्यो डुः ॥४॥२॥२२॥ एभ्यो हुप्रत्ययः स्यात्कर्तरि । जाणू । पलिमंथू। सहू ॥
जायस्य यः॥४॥२॥३५॥ आवप्रत्ययान्तजाधातोरादेर्यकारः स्यात् कप्रत्यये। यावर॥
इणि जुन्झस्य जझयोः ॥४।२२९॥ उज्झधातोर्जकारझकारयोई कारः स्थादिण्प्रत्यये । जोही।
इणणोर्जुजस्य गश्च ॥४।४।११९॥ जुजधातोरुपधाया गकारः स्याचकारादनुस्वारलोपोऽणप्रत्ययेम्प्रत्यययोः परयो । जोगी। अनुजोगी । संजोगी ।।
होडः ॥४॥२॥१७॥ अधिकरगा उपपदे द्याधातोर्डप्रत्ययः स्यात् । देहत्यो । अंबटो । उपधाया इत्यधिकृत्य,
नेष्टुहस्य वो णे ॥४॥२॥५०॥ ने: परस्य द्धातोरुपधाया वकारः स्याराणप्रत्यये। “नि.
हवर्ण"
नितीनम् । (टा०५-१)।
Aho ! Shrutgyanam
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
मैठियाग्रन्थमाला
(२१०)
कान्त प्र०
पञ्चम्यां तो ः॥४॥२॥१५॥ पञ्चम्यन्त उपपदे त्ताधातो रप्रत्ययः स्यात्। भयंतारो !
त्थुणस्य थवोऽणकेषु ॥४॥२॥४०॥ त्युणधातोस्थवादेशः स्याद अ-ण-क-प्रत्ययेषु। पवार .
दश्च ॥३१॥१६॥ दाधातोर्यगागमः स्यात्कप्रत्यये परे। दायगो, दायए।
दिसस्य दक्खुः ॥४॥२॥३७॥ दिसधातोः कर्तरि दक्खु इति वा निपात्यते । दक्खू! देसी देसगो। दट्ठारो ।।
आतों दीवस्य दो लः कणतेतेषु ॥१॥४।९९॥
आकारात्परस्य दीवधातोरादेल कारादेशो वा स्यात्क-गन-इतप्रत्ययेषु परेषु ॥
वस्य यो वा ॥१४॥१०॥ आकारात्परस्य दीवधालोबस्व यो वा स्यात्कप्रत्यये। आलीयगो, पालीवगो ॥
पन्नवपज्जमुंजयच्चानां तारे ॥४॥४॥१२०॥ एषामन्त्यस्य लोपः स्यात्तारे परे। पन्नत्तारो। भोत्तारो॥
उपपदान्नावियाभ्याम् ॥४२२३॥ उपपदपूर्वकाभ्यामाभ्यां प्रत्ययः स्यात्कर्तरि । धम्मन्न् । पारविक॥
नस्साद्रः ॥४२॥३॥ अस्मात्ताच्छील्येऽर्थ कर्नरिरप्रत्ययः स्यात् । नस्सरो॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
कृदन्त प्रक
नेहवस्य पहः के ॥४॥४६॥ नेः परस्य नवधातोर्ह इत्यादेश स्यात्के परे। निषहगो, निण्हए॥
पासस्येति ॥३१॥७९॥ पासधातोरुपधाया द्वित्वं स्यादिति । परसी॥ इणण्कणप्रेरणासु बुज्झस्य ॥४॥३०॥ इण-अण-कण-प्रेरणासु बुज्झबातो झयोर्हकारः स्यात्। बोही, योहए।
पाद्भवादिंसुः ॥४॥२७॥ पपूर्वकभवधातोस्ताच्छील्येऽर्थे इंसुप्रत्ययः स्यात्। पमविस्॥
संमजात्तलोपे॥४॥२॥२६॥ अस्मात्परस्य तारप्रत्ययस्येडागमः स्यातकारस्य हे संमजियारो॥
अधिकरणेऽण ॥४॥२॥१६॥ ___अधिकरणेऽर्थे धातोरणप्रत्ययाः स्यात् । आरमन्ते स्त्रिनित्यागमो॥
लाभेच्छावति लिन्छुः ॥४।२।३१ लाभेच्छाकर्तरि लिच्छु इति निपात्यते ! लिए ।
लिंपादडः केवलात् ॥४॥२॥३॥ उपसर्गरहिताहिंपधातोः कर्तरि अप्रत्ययः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(78)
हो। उबलेव ॥ 1
लिंपस्य लेवोऽडकाणेषु ||४|२| ४३ ॥ लिम्पधातोर्लेवादेशः स्यादड-क-अ ण प्रत्ययेषु । लेव
छड़न्त प्र०
इति पादः || ३|१|१७२ ॥
पपूर्वधातोर्वकारस्य गकारः स्यादिति । पागढी ॥ इतारयोर्वरसस्य वासः ॥४२॥३७॥
वरसधातोर्वासादेशः स्यादिप्रत्ययतारप्रत्यययोः । वासितारो । वासी ॥
वसात्तव्यः ॥४/२/१०॥
वसधातोः कर्त्तरि तप्रत्ययः स्यात् । वत्थवो ॥ पाभ्यां के रलोपः || ४||४८॥
पपूर्वकस्य वरसधातो रस्य लोपः स्यात्वप्रत्यये । पा
चसः ॥
विस्य विः ||४||३८||
विश्वातोः कर्त्तरि वि इति वा निपात्यते । वी। धम्मवी । नागवी । पक्षे, धम्मविऊ । नाणविक ॥
निसदस्याभ्यां जाड् ॥ ४२॥१८॥
निपूर्वकसदधातुयधात्वोर धिकरणेऽर्थे जादृप्रत्ययः स्यात् ॥ इजयितः ||४||१६||
जाडि परे धातोरादेरकारस्येकारो वा स्यात् । निसिजा, निसन्ना ॥
सयस्यैः ||४|२|२०| सयधातोरादेरकार स्यैकारात्। सेना, अभिपेजः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुद्री
(२१३)
कृदन्त प्र०
आतः सवस्यणि ॥३१॥८३॥ आकारात्परस्य सवधातोरादेबित्वं स्थादिप्रत्यये । अ. स्सावी॥
सुवस्येणि सः ॥४॥४९॥ सुवधातोरिणप्रत्यये स इत्यादेशः स्यात् । साई ॥
॥इति कृदन्ते कथप्रक्रिया ॥
अथ कृदन्ते भावकर्मप्रक्रिया ॥ योग्यशक्ययोमणिजणीयतव्वाः ॥३।४।१३॥
अकर्मकेभ्यो भावे सकर्मकेभ्यः कर्मणि योग्यशक्ययोर. र्थयो-म-णिज-णीय-तध्वप्रत्ययाः स्युः । खाइमं । संघातिमं । अच्चगिज । एसणीयं । पडिकम्मियध्वं । पञ्चक्खाएयध्वं ॥
पावगोवच्छिवठवन्नवेभ्यः पड़ ॥४॥१४॥
एभ्यो भावकर्मणोः पड्प्रत्यय: स्यात् । पपं। गुपं । छिपं । ठप्पं । प्राणप्पं । वा० (असाल्लण भक्ष्ये वक्तव्यः) प्रासलं ॥
वस्य तवे लोपः ॥१२॥२८॥ अहेरुपसर्गात्परस्येधातोरावस्य वस्य लोप: स्यात्तञ्चप्रत्यये परे । अज्झाइयव्वं ॥
पतेरेरः ॥३॥४॥१५॥ पतिपूर्वकादिधातोः कर्मण्यत्ययः स्यात् । पत्तियं ॥
करादियणचडौ ॥३।४।१६॥ करधातोरियणचड्प्रत्ययौ स्तः । कारियं । कञ्चं ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठिया ग्रन्थमाला
(२१४)
किणादिभ्य इयः ||३|४|१७|
किणादिभ्यो धातुभ्य इयप्रत्ययः स्यात्कर्मणि । विकिणेयं । आयरिथं । आदेयं । भवियं । अक्सेयं । विन्नेयं । मेयं । पमेयं । धेयं । वा० (क्विजस्योमियतध्वेवस्य लोपो वाच्यः) विकियं ॥
०
चिडित्तिमौ कः || ३|४|१८||
काधातोः कर्मणि विडित्तिमप्रत्ययौ भवतः । किञ्च । कित्तिमं ॥
खेजं ॥
किणसंखाभ्यामिन्नः ||३|४|१९ ॥
आभ्यामिजप्रत्ययः स्यात् कर्मणि । किज्जं । संखि, सं
विवाद्वा सेटो वस्य लोपश्च || ३ | ४|२८||
अस्मात्परस्तत्र्वप्रत्ययो डिनिट् शिव वा स्यादिसहितस्य वस्य लोपश्च । निक् वेत्तव्त्रं । उवनिक्खियच्वं ॥ दिस झवहेभ्यस्तव्यो डिनिणितः ||३|१|२७|| एभ्यः परस्तप्रत्ययो ङित् णि निट् च स्यात् । दत्रं । बोद्धव्यं । निव्वोव्वं ॥
खो डज्जः ||३|४|२०|
खाधातोईज्जप्रत्ययः स्यादुक्तेऽर्थे ॥ नयो वा ||३|४|२१ ॥ खाधातोः परस्य उज्जप्रत्ययस्य जकारयोर्धकारादेशो वा स्यात् । खद्धं । खज्जं ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
इदन्त प्र०
नमादिभ्यो डः ॥३॥४॥२२॥ एभ्यो भावकर्मणो प्रत्ययः स्यात् ।। उपधाया इत्यधि कृत्य,
गिहादीनां डे दिः ॥३॥४॥३६॥ एषामुपधाया हित्वं स्याद् प्रत्यये परे । मात्तं। भब्ध । सेव्वं ॥
गिण्ह उहदुहद्दहाराइसाहानां झः॥३४॥३७॥ एषामुपधाया झकार: स्यादृप्रत्यये। मिझ । झं। प्रार। सज्नं । डझं ॥
जाणिज्जयोजियः ॥३॥११९३॥ ग्याधातोर्जिधादेश: स्यात् णा-णिज्जप्रत्यययोः । जिंघमि
एजो डे ॥४|४|१०४॥ छिदर्भिधारमोरिदभागस्यैनादेशः स्याङ्करत्यये । ले। मेहं॥
ज्झामाभ्यामेज्जः ॥१४॥२४॥ आभ्यामेजरत्यया स्यादुक्तेऽर्थ। मेज ॥
____एजे झो धः॥३॥४॥२६॥ ज्झाधातोझस्य धः स्यादेजप्रत्यये । धेनं, धिझं ।
१ गम,गरिह, मिराह,घात,च्छिद,च्छुम, जुन.डह दुह, दह, पूज, पुस, विममा भव,मुंज,रम,अा साह उच्च मलह,साह,सेव नि-हया, हमा,एते गमाश्यः ।
२ गिण्ड,गम,घात, छुम जुतु इन पात्त पूज. नाम.भव. मुंज,रम, आ-गाह, . विद.मला,साह,मित्र सेत्र हुण एले गिनादयः ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
मंटियाग्रन्थमाला
कृदन्त प्र०
मे तरस्य ॥१॥३॥३५॥ तरबातोरादेरकारस्य वृद्धिः स्यान्मप्रत्यये । तारिमं॥
तव्वे थोः ॥४॥२॥४२॥ त्युणधातोस्थो इत्यादेशः स्यात्तध्वप्रत्यये । थोयध्वं ।
आतो दो वा ॥३।४।२५।। आपूर्वकदाधातोरेजप्रत्ययो वा स्यात् । आइजं,आदि, आदेज,आयाणिज्ज ।
च्छभदुह जसिंचानां डे ॥१॥३॥३६॥ एषामिदुतोद्धिः स्या३ परे । छोभ । दोज्झं। भोमं । पा०( जुजस्य डाणोर्वक्तव्यः) । जोग्गं ।
पाईसस्य डे दधयोः ॥४॥२॥३४॥ पात्रस्य द्वंसधातोदकारधकारयोहकारः स्याड्डे । दुप्पहसं ।।
इथे सदो धो ढः ॥३॥४॥४०॥ सदः परस्य धाधातोरादेढकारः स्यादियप्रत्यये परे । सहटियं ।।
सुदुभ्यां च ॥३॥४॥२३॥ आभ्यां परेभ्यो धातुभ्यो उप्रत्ययः स्यादु भावकमणोः । दुरुद्धरो। दुप्परसो । सुलहो । दृसहो॥
नेयः॥३॥४॥२६॥ नेवालोयप्रत्ययः स्यात्कर्मणि । विणेयं ॥
विदस्य जः॥३॥४॥३०॥ प्रत्योपधाया जः स्यात् हाल्यो । चा० (चिदाडो गिद्वक्तव्यः) बेलं ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
मे लुणस्य लाः ॥३४॥३०॥ लुणधातोर्ला इत्यादेशः स्यान्मप्रत्यये । लाइमं ।।
वसात्तव्वस्य ॥३१॥२७॥ अस्मात्परस्य तव्चप्रत्ययस्येडागमो वा स्यात्। वसित्तए, वस्थए॥
सलहस्य सघो डे ॥३॥४॥३१॥ सलधातोः सघादेशः स्याद् डप्रत्यये । सग्छ ।
सिंचस्य को णिच्च डः ॥३॥४॥३६॥ अस्योपधायाः ककारः स्याद् डप्रत्यये प्रत्ययो पिच । अभिसेकं ॥
नेहणस्य हः ॥३४॥३२॥ ने: परस्य हणधातोर्हादेशः स्याद् डप्रत्यये परे । निहो।
सणिजहरस्य हेजः॥३॥४॥३३॥ हरपातोर्गिज्जप्रत्ययसहितस्य हेज इत्यादेशः स्यात्। हे।
हुणस्य हवः ॥३॥४॥३४॥ अस्य धाताहवादेशः स्याद् डप्रत्यये । हव्वं ।
होस्तव्यस्येव्वः ॥२४॥३५॥ होधातोः परस्य तन्वप्रत्ययस्येच्च आदेशो चा स्पाता। होइच्वं, होयच्वं ॥
॥ इति कृदन्ते भावकर्मप्रक्रिया ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(२१८)
कृदन्त प्र०
अथ कृदन्ते भावार्थप्रक्रिया।
भावेऽणदाणणातयः ॥४॥३१॥ धात्वर्थस्वरूपे भावेवाच्ये धातुभ्योऽण-अत्-आ-ण-गातिप्रत्ययाः स्युः । तत्र, प्राणातिप्रत्ययान्ता नित्यस्त्रीलिङ्गाः । अवकारी । आक्खेवो। अवगरो । अभिगो, अभंगो। अगुप्पेहा । अन्भंगणं । उर्वजणं । पजुधासणा । पती॥
अप्पाहहाभ्यां णिः ॥४॥३॥२॥ आभ्यां भावे णिप्रत्ययः स्यात् । अप्पाहणी । हाणी ॥
आप्ते परयोर्वचौ वा ॥४१॥५॥ वेः परस्य परेरुपसर्गस्य पकाररेफयोः क्रमेण वकारचकारौ वा भक्तोऽकारप्रत्ययान्तासधातौ परे। विवचासो, विवजासो, विपरियासो॥
अत्यभिप्पाभ्यामयति ॥३२॥२९॥ अति-अभिप्पाभ्यां परस्यधातोरयादेशः स्यादति परे । अच्चयो । अभिप्पाओ।
वाणे ॥३२॥२४॥ अहे: परस्येधातोरयादेशो का स्याण्णप्रत्यये परे । अभयगं। पक्षे,
अहेझो दी| धातोः ॥३॥२॥२५॥ अहेरन्त्यस्य झकार इधातोर्दीर्घः स्याण्णप्रत्यये । अउफ्रीगं॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२१९)
कृदन्त प्र०
इधाड्ढों वा ॥४॥३॥१८॥ इधात्परस्य तिप्रत्ययस्यादेर्दो वा स्यात् । इड्ढी, इद्धी।
उट्टादिभ्यो डिः ॥४३॥३॥ एभ्यो डिप्रत्ययः स्याद्भाचे । आउट्टी। अणुकड्ढी ।पयडी। विसोही। सोही। उपधाया इत्यधिकृत्य,
___ पाउणस्य रो णे ॥४३॥५२॥ पापूर्वकस्योणधातोरुपधाया रेफः स्याण्णप्रत्यये परे । पाउरणं॥
उसस्याति ॥३॥११७६॥ प्रातः परस्योसधातोरूपधाया द्वित्वं नित्यं स्यादप्रत्यये । आउस्लो॥
खिज्जादिभ्य इयः॥४॥३॥१३॥ एभ्य इयप्रत्ययः स्याहावे । जीविय। तुरियं । खिन्नियं। चरिया। जागरिया।
करस्येदिये ॥४॥३॥१४॥ करधातोरादेरकारस्येकारः स्यादियप्रत्यये । किरिया ।।
आनियेभ्यो लोपो रः॥४॥३॥१६॥ एभ्यः परस्य करधातो रेफस्य लोपः स्यात्तौ परे ॥ * उष्ट, कड्ढ, कड, गिज्झ,वढ, बत्त, सुन्झ, एते उट्टादयः ।
x खिल, कर, चर, जागर, जीव, तुर, एते खिजादयः
Aho ! Shrutgyanam
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
मेठियाभन्थमाला
(२२०)
कृदन्त प्र०
आतस्तौ वा ॥४३॥१५॥ प्रातः परस्य करधातोरादेरकारस्येकारो वा स्यात्तिप्रत्यये। आगिइ, आकिइ, आकिती, आगती॥ . निपाभ्यां उस्तेरादेः॥४३॥१७॥ - निपपूर्वककरधातोः परस्य तिप्रत्ययस्यादेडकारोवा स्यात् । नियडी, नियती । पगडी, पर्गती ॥
पाओरोः करेऽणयाः ।।४।३।२७॥ पाउशब्दस्यौकारान्तादेशः स्यादगप्रत्ययान्तकरधानो परे। पाओकरणं । पाओअरो॥
उवादुपकरणे खरोऽति ॥३।१।१४०॥ उवात्परस्य करधातोः कवर इत्यादेशः स्यादप्रत्यये। उनकखरो॥
अवात्कसस्याणि को द्विः ॥४॥२८॥ अवात्परस्य कसधातोरादेहित्वं स्यादणि । अवकासो।।
तेः कसादिभ्यः ॥४१॥१८॥ एभ्यः परस्य तिप्रत्ययस्य तकारस्य टः स्यात् ॥
होत्कसयोस्तौ ॥४॥३॥१६॥ द्वाधातोरुदः परस्य कसधातोश्चादेरकारस्येकार: स्यात्तौ। ठिती। उकिडी॥
उदोऽति द्विरनिटः ॥४॥५४॥ उदः परस्य कसबातोरिडागमाभावे उपवाया दिन वा स्यादप्रत्यये । उक्करिसो, उक्कस्सो, उक्कसो ॥
* कस, तुस, दिस, पोस, सास, एते कसाइयः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२२१)
कृदन्त प्र०
कीरस्य णमाणयोर्हस्वः ॥४॥३॥२४॥ अस्य धातोरीकारस्य हस्वः स्याण्णमाणप्रत्यययोः । कि रणं । विकिरणं ॥
संकुंचादिभ्यो णाणौ णित् ॥४॥३॥३२॥ एभ्यः परौ णाणप्रत्ययौ णितौ भवतः। संकोचणा । निक्खेवगं, निक्खेवणा । खोभां, खोमणा । देसणं, देसगा। बोहणं, पयोहणा। मोयणं । अवसाणं । सोधणं । संसोधणं ।।
समः कुंचस्य णे ॥४।४।११८॥ समः परस्य कुंचधातोरनुस्वारस्य लोपः स्याण्णप्रत्यये । संकोचणं ॥
कुज्झस्याण्णयोः ॥४॥२॥३१॥ ___ कुभवातोर्जझयोर्हः स्यादण्णप्रत्यययोः । कोहो, कोहगं॥ इदिणयोः विखकिणचिणानामयति॥४३॥३४॥
एषामिकारस्येणस्य चायादेशः स्यादप्रत्यये । खओ। को । विकाओ । चओ। अवचओ ॥
क्खिसाभ्यां डायः॥४३॥६॥ आभ्यां भावे डायरत्ययश्च स्यात् । खाओ। सानो। क्वमाओ॥
x सम्-कुंच, कुझ, निशिया, खुभ, दिस, वुया, अव-रा, निया, विस, सुध, गते संकुंचादयः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
संटिया ग्रन्थमाला
आतः क्खिस्य कखयोर्णे ||४|२|३२|| आतः परस्य किखवधातोः कवयोर्हकारादेशो वा स्याप्रत्यये ॥
(२२२)
आविभ्यां क्खिवाद्वा ॥ ४३ ॥३३॥
आविपूर्वकाकिखवधातोः परौ णणाप्रत्ययौ गिती वा भवतः । आहेवंग, आक्खेवणं, अक्खिवणं । विक्खेवणं, त्रिकिखवणं ॥
कृदन्त प्र०
समः खुभस्याति हः ||४|३|६४ ॥
संपूर्वकस्य खुभधातोरुपधाया हकारः स्यादप्रत्यये । सं
खोहो ॥
तौ गमत्थुणरम सरसुणहणानां लोपः || ४ | ३ |६५ ||
एषामुपधाया लोपः स्यात्तौ परे । आगई । रती । विरती । सई | सुई | पडिती । हती । उवहती । थुई ॥ गेहो गिज्झस्य || ४|३|२३||
गिज्झधातोर्गेहादेशः स्याडिप्रत्यये । गेही || समो गोवस्य फः || ४|३|५४॥
संपूर्वकस्य गोवधातोरुपधायाः फः स्यादति परे । संगोफो । नेर्घातस्यादेः ||४|२|३३॥
नेः परस्य घातधातोरादेर्दकारो वा स्यादप्रत्यये । विनिहातो, विनिघातो ॥
आति गस्य लोपः ॥३॥१॥६५॥
अस्य धातोर्गकारस्य लोपो वा स्यादाप्रत्यये ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्ध न्तकौमुदी
(२२३)
कृदन्त प्रक
आति चिगिच्छस्य ॥१॥३॥३७॥ आप्रत्यये परे चिगिच्छधातोरादेवृद्विर्वा स्यात्। तेइच्छा, तेगिच्छा । वितिगिच्छा॥
चिणस्याणयोरिणस्यायः ॥३१॥६६॥ चिणवातोरिणस्यायादेशः स्यादणप्रत्यययोः परयोः । चयणं । उवचयणं ॥
चयादाकः॥४॥३॥५॥ चयधातोराकप्रत्ययोऽपि स्यात् । अपिशव्दाद्यथाप्राप्तम् ॥
आदेरिराके ॥४॥३६॥ आकप्रत्यये चयधातोरादेरकारस्येकारः स्यात्। चियागो, चियाओ, चाओ।
जुज्झात्तश्च ॥४॥३॥१०॥ जुज्झधातोर्भावे तप्रत्ययश्च स्यात् । जुद्धं, जुझं ॥
जोयस्य तौ यलोपश्च ॥४॥३॥२५॥ जोयवातोरोकारस्य हस्वो यलोपश्च तिप्रत्यये । जुई, जुती ॥
स्थरथवयो; योऽति ॥४॥३॥५३॥ अनयोरुपधाया यकारोवास्यादप्रत्यये। उत्थो ।थओ, थवो, थवणं ॥
उदस्थंभस्य खंभः॥४॥३॥४२॥ उदः परस्य थंभधातोः खंभादेशः स्यादप्रत्यये परे । उक्खंभो ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
--(२२४)
कृरन्त प्र०
दिस-पा-मुंज-लभ-वच्चानां स्वार्थेच्छायां दिदिक्खापिवासा-बुभुक्खा-लिच्छा-विवक्खाः ॥४॥३॥३१॥ ___ एषां धातूनां स्वस्वार्थेच्छायामर्थे एते निपात्यन्ते । दिदिक्खा । पिवासा । बुभुक्खा । लिच्छा। विवक्खा॥
धमस्य णावयोर्मस्य ॥४॥३॥२९॥ धमधातोर्मस्य द्वित्वं स्यातण-आवप्रत्ययोः।धम्मणं ।।
उदो दीघोंणे ॥४॥३॥३०॥ उदः परस्य धमधातोर्दीर्घोऽन्तादेशः स्यात् णप्रत्यये । उद्धमाणं ॥
धरस्य धिः ॥४॥३॥२१॥ धरधातावरस्येसादेशः स्थात्तिप्रत्यये । घिई, धिती॥
उपसर्गाद्धः ॥४॥३४॥ उपसर्गपूर्वकाद्धाधातोर्डिप्रत्ययः स्याद्भावे । निही, निधी । विधी । विही । संधी। समाधी, समाही ।।
अहेरुवादणि ॥३॥२॥११॥ अहिपूर्वकोवपूर्वकस्य पन्ज बातोः पयादेशः स्यादणि परे । अज्झोववाओ॥
आतो जयोर्लोपस्तौ ॥३॥२॥१२॥ आतः परस्य पजधातोर्जकारयोर्लोपः स्यात्तिप्रत्यये परे। प्रावती ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
-------
---
-
-
--
----
-
-
पयमजरुजानां गः ॥४॥३॥५६॥ एषानुपधाया गकारो वा स्यादणि परे। पागो । पलिया गो। विधागो! भागो। विभागो । रोगो।।
फासस्थ हरवश्च ॥४|४५६॥ उपसगरहितस्य फासधातोः सकारस्थ रिडागम भाका रस्य हस्वश्थाप्रत्यये परे। फरिमो॥
भयोऽतव्यमाणेषु ॥३३११११.७॥ वीहयातोर्भय इत्यादेशः स्याद् अस्तब्य-मागाप्रत्ययेषु परेषु । भयं ।।
भगात्तेः ॥३१॥२२॥भगवाताः परस्य तिप्रत्ययस्येडागमः स्यात् । भणिती, भगिई।
मुंजस्यानुस्वारलोपश्च ॥४॥३१५७॥ भुंजधातोरनुस्वारस्य लोपश्चकारादुपधाया गकारादेशः स्यादणि परे। भागो । उवभागां ।।
उदो मन्जस्यातयोरुदतः ॥४॥३॥२६॥ उत्पूर्वकस्य मनधातारादेरकारस्योकारो वा स्यादाप्रत्यये तात्यये च । उम्मुन्ना, उम्मन्ना ॥
आ मन्नात्करणे ॥४॥३॥७॥ मनधालोः करणेऽर्थे आप्रत्ययः स्यात् । मन्ना ।।
आणुपेभ्यो मिलो व्वा णे ॥४॥३॥३५॥ तभ्यः परस्य मिलाधातोळ इत्यादेशः स्यानु गाप्रत्याये परे । अगुव्वाणं । अवाग्गं । पव्वागं ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेटि मान्यताला
(२२६)
कृदन्न ?
मुंचात्वग् अलोपश्च ॥४॥३८॥ मुंचधातोः खगप्रत्ययः स्याहावे धातोरकारस्य लोपश्च। माक्खो । मायणं ।।
आतो समस्याणयोमरिसः ॥४॥४०॥ 'आपूर्वकस्य मुखधातीमरिमादेशः स्याद् अशाप्रत्यययोः । आमरिसो, प्रामरिसणं ॥
- वेरति वीमंसः ॥४॥३॥४॥ वेः परस्य मुमधाता मंस इति निपात्यतेऽति परे। चीमसो ॥
रजस्य जयोः ॥४।३।५८॥ रजघातार्जकारयोर्गकारः स्यादणि । रागा ॥
रंगः ॥४।३५९॥ रजवाताणप्रत्यये रंगादेशः स्यात् । रंगगं ।।
संभस्य रोहः ।।४।३।४७॥ संभधातो राहादेशः स्यादतिप्रत्यये परे। ओरोहो ॥
व्यतिभ्यां रिचस्य ॥४॥३६०॥ ग्राभ्यां परस्य रिचधातोरपधाया गकारादेशः स्यादाप्रत्यये । वइरेगो॥
लाउ: सातः ॥४ारा४५॥ अप्रत्ययमहितस्य पिधातोलाउ इत्यादेशो वा स्यात्। लाऊ॥
अन्यान्यां वा ॥४॥ -आपूर्वकरस लिपवानालवादेशो वा स्मात् णप्रत्यये ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनासद्धान्तकौमुदी
(२२७)
दन्त प्रय
अनुलेवणं, अनुलिंपणं । आलेणं, आलिंपणं ॥
ल्लियस्य पतयोलेली ॥४॥३॥५१॥ लियधातोः क्रमेण ले ली इत्येतावादेशौ स्तो प्रत्ययतप्रत्यययोः पश्योः । लेगं ॥
वनस्य डोट।३।२२॥ . अस्यादेरकारस्येकारी वा स्याड्डिप्रत्यये । वित्ती, वत्ती। आवित्ती, प्रावती ॥
निव्वरवरसयोस्तौ ॥३।१।१७४॥ निरः परयोर्वरवरसधात्वीररस्योसादेशः स्यात्तिप्रत्यये। णिचुई, णिचुती । वुट्टी ॥
अवपरिभ्यामूसो वसस्य ॥४॥३॥३६॥ आभ्यां परस्य वसधातोरस इत्यादेशः स्पाण्णप्रत्यये । अबऊसगं । पजसणं ॥
वेर्विचस्य कोणि ॥४॥३५५।। धेः परस्य विचधातीरुपधायाः कादेशः स्यादणि परे । विवेगो, विवेको ।
विजस्याण्णयोः ॥४।३६१॥ विजधातोरूपधाया गकारोऽणि णे च । गो। उच्चेओ, उच्चगो । संवेगो, संवेगणं ॥ . आति पाद व्ययस्य जः ॥४॥३६३॥ पपूर्वकव्वयधातोरुपधाया जादेशः स्यादाप्रत्यये। पवजा
सजस्य जयोगौ ॥४॥३॥४३॥ सजधातोजकारब्यस्य गकारयादेशः स्यादप्रत्यये इप्र.
Aho ! Shrutgyanam
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(२२८)
त्यये च । सग्गो । उस्सग्गो । संसग्गो | आणिजयोः सलहस्य सिलाहसलाहौ || ४ | ३ | ४४ ॥
सलहधातोः क्रमेण सिलाह सलाहावादेशौ स्त आमस्यये णिज्जप्रत्यये च परे । सिलाहा, सलाहा ॥
सासस्यातः || ४|३|२०||
सासधातोराकारस्येकारो वा स्यात्तौ परे । सिट्टी । अणुसिट्टी | अणुसट्ठी ||
सिंचस्य सेकः ॥४३॥४५॥
सिंचधातोः सेकादेशः स्यादप्रत्यये । सेओ, अभिसेओ ।। ईतः सिलीसस्यैत् ||४|३|४६ ॥
अस्यैकारस्यैकारः स्यादप्रत्यये । सिलेसो ॥ सुणस्य सवो णे ||४|३॥४६॥ narsin सुगातोः सवादेशः स्याणप्रत्यये । सवगं ॥
सोयस्य वा ||४|३|६शा सोयधातोरुपधाया यकारादेशो वा स्यादप्रत्यये । सोगो,
सोओ ॥
हणाचाडू ||४|३|११॥ हराधातोर्भावे चाट्प्रत्ययः स्यात् । हवा || उपसर्गाणिस्याऽति हः ॥ ३४८ ॥
उपसर्गात्परस्य
फैशन्त प्र
विनिहा ॥
धातोहादेशः स्यादानि परे । पडिला ।
हिंसादू या च || ४|३|१२|| हिंसधातोर्भावे याप्रत्ययोऽपि स्यात् । हिंसया, हिंसा ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकांपुर्वी
हुणस्य हवा वा ॥४॥३॥५०॥ गुणधातोहवादेशो वा स्यात् याप्रत्यये परे। हवण, हु. णणा
॥ इति कृदन्ले भावार्थप्रक्रिया ।।
यावन्तो यौगिकाः शब्दा लब्धा जैनागमे खलु। ते सर्व साविताः प्रायः, सरल सवात्तिकः ॥१॥ रूहेबु विकृता वर्दशकालादिभेदनः ।। विकृतिर्दर्शिता तेषा, स्वरव्यञ्जनयोः क्रमात् ॥२॥ गणेश स्वयं प्रासाद येरन ये तथाविधाः । शेषा नितातसंसिद्धा दृष्टभ्याः शब्दसंग्रहे ॥३॥
प्रशस्तिः । वर्ष चन्द्रदिशानिधिक्षितिमिले श्रीविक्रमस्याश्चिने, मासे शुलंदले शरदिलमिते तिथ्यां दशम्यां कुजे। श्रीमत्स्वामिगुलाबचन्द्रचरणार भोजालिरलेन्दुना,
स्थित्वा श्रीवयाणकेम्पनगरे पूर्गीकृता कौमुदी ॥१॥ ॥ इति श्रीलोङ्कागच्छान्तर्गतलिम्बडीसत्यदायति. लकायमानपूज्यपाद-श्रीगुलाबचन्द्रजित्स्वामिचरणाम्बुजचञ्चीक-मुनिश्री रसचन्द्र विरचितायां जैन सिद्धान्त कौमुद्यानुत्तराई
समाप्तम् ॥ ॥ इति श्री जैन सिद्धान्तकौमुदी [ ईमागधीदयाहारण]
समातिमा ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठिय ग्रंथमाला
(२३०)
"कृदन्त प्र०.
सूत्रपाठः॥
प्रथमोऽध्यायः॥
प्रथमः पादः ॥ १ अआइईउऊएओ स्वराः ॥ २ कखगघङ चछजझत्रटठडढगा-तथद्धन-पफबभम-यरलवसहा व्यसनानि ॥ ३ अइउ हस्वाः॥४ाईऊदीर्घाः॥ ५ वर्गोपरि बिन्दुरनुस्वारः॥ ६ स्वराणामन्त्यष्टिः ॥ ७ अन्त्यात्पूर्व उपधा ॥ ८ अप्रयुज्यमानः सफल इत् ।। ६ ड. प्रत्ययादिः ।। १० स्वारानन्तराणि व्यञ्जनानि संयुक्तम् ॥ ११ अधातुप्रत्ययोऽर्थवन्नाम ॥ १२ कृत्तद्वितौ च ॥१३ उदन्मिदिणेह्य एदतोदिहितो स्साणम्मीसवः सुप ॥ १४ क्रियायामश्चादयो धातवः ॥१५.पायान्ताश्च ॥ १६ द्वौ छौ प्रथममध्यमोत्तमाः ॥१७ एकवचनबहुवचने ॥ १८ सुपश्च ॥ १६ अव्ययम् ॥ २० अहादयः ॥ २१ अत्यादयश्च ।। २२ अमादितद्धितान्ताः ॥ २३ हेतुसम्बन्धकृदन्ताश्च ॥ २४ समासेऽमन्ताः ॥ २५ इकारान्ता दि. स्यादयः ॥ २६ करणप्रयोजकः कर्ता॥ २७ क्रियया कर्तुरिष्टं कर्म ॥ २८ अभेदान्वयि च ॥ २६ कर्मयुगविवक्षित चापादानादिभिः ॥ ३० व्यापारवत्करणम् ॥३१ कर्मान्वयेनेष्टं सम्प्रदानम् ।। ३२ विभागेऽवधिरपादानम् ॥ ३३ प्रा. श्रयोऽधिकरणम् ॥ ३४ अनेक नामैकार्थे समासः ॥ ३५
आदेदोतामदिदुतो हस्वाः ॥ ३६ अदिदुतामादेदोतोवृद्धिः॥ ३७ अदाताविदीताचुदती सवर्णी ॥ ३८ व्यञ्जनेषु प्रथमद्वि
Aho ! Shrutgyanam
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनसिद्वांतकीमुदी
(२३१)
तीययोस्तृतीयचतुर्थयोश्च प्रथमतृतीयौ ॥ ३६ समानयोर्विरोधे परम् ॥ ४० षष्ठया अन्त्यस्य ॥ ४१ विशेषणं तदन्तस्य ॥ ४२ अनेकवर्गसित्सर्वस्य ॥ ४३ टकितावाद्यन्तयोः ।। ४४ एकस्मिन्नेकवचनम् ॥ ४५ तदन्यस्मिन् बहुवचनम् ॥ ४६ चतुझं न बहुवचनम् ॥
द्वितीयः पादः॥ १बहुलम् ॥ २ स्वरयारव्यवधाने प्रकृतिभावो लोपो वैकस्य ॥ ३ तदभावे सन्धिः ॥ ४ एकः पूर्वपरयोः ॥ ५ समानयोः पूर्वस्य सर्गः ॥ ६ वृद्धिरतः घरे परस्य ॥ ७ सवर्णे दीर्वः॥ ८वेरितोऽतेरतीः॥ ६ इदीदुदृतामसवर्ण पूर्वः॥१० तरहेभ्यश्व जझाः ॥ ११ उद्दर्निर्वीनां संयुक्त ।। १२ संयुक्ते हस्वः ।। १३ पत्तादिषु नित्यम् ॥ १४ आदिदुद्भयः स्वरे सुपि पूर्वसवर्णः ॥ १५ पितुप्रभृतीनामोरुत्यात् ॥ १६ अत्यरोः ॥ १७ अरोमि ॥ १८ अतोऽस्त्रियां हिस्तोतः कचित् ॥ १९. स्सस्य वा ॥ २० अहे व्यञ्जनस्य परसवर्णः ॥ २१ त्रयाणामव्यवधाने पूर्वस्य लोपः ॥ २२ समश्च ।। २३ अर्वस्य संयुक्तस्य॥ २४ उपसर्गस्य दीर्घात् ।। २५ निरः कमस्य ॥ २६ अभेद्धंसस्येन्जे ॥ २७ कमचिणतरपजानां द्वितीयः ॥ २८ आतो नवस्य नित्यम् ।। २६ नस्से दीर्घात् ॥ ३० नतीजयोः पविप्पाभ्याम् ॥ ३१ उतः पितुप्रभृतिभ्यो डडरमावामन्त्रणे ॥ ३२ तारादा डो लोपश्चारस्य ।
तृतीयः पादः॥ .. १ खुड्डस्य के दीर्घः ॥ २. इ: किरणभुजंगयोः॥३ चरमे रम्य ॥ ४ नगिगास्यादेः स्वरस्य.॥ ५ उर्मत्युलिंगस्य ।
Aho! Shrutgyanam
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
मटियाप्रन्थमाला
(२३२)
कड़न्त प्र०
६ उपधायाः ।। ७ अश्चिक्खिल्लादीनाम् ||८ ग्रस्तंबूलस्य || ६ पुरुषे द्वितीयस्योत इः ॥ १० वेंटालिदियोरत् ॥ ११कूलस्य स्वश्च ॥ १२ आच्छादस्येते ॥ १३ हणस्य हस्य हुरिये ॥। १४ उतोरोदुनो लक्ष्य हिः कुतूहले ॥ १५aईन होतौ ॥ १६ विच्छ्रिये चोऽनुस्वारः ।। १७ उसियस्य ।। १८ इस्त्रोनियां प्रभृतिभ्यः ॥ १६ पडेरेकेन समासे दीर्घः || २० एर्यः कात्पूर्वः परो वा ।। २१ खण्डानारपदे || २२ जादयो व्यञ्जनान्ताः ॥ २३ कोरादोती ॥। २४नित्यादिरस्य वृद्धिः || २५ एमाणयोसिस्य प्रेक्षणे ॥ २६खडि भुंजस्य || २७ रुदस्यान्ततितिहिमाणेषु ॥ २८ दो चः || २६ शुकरादीनां त्यादौ । ३० गिव्हस्य स्वार्थे ॥ ३१मुंबस्य निन्तिमिच्छुखणत्तंतृणेषु ॥ ३२ आनो रहस्य तिताके || ३३ स्तुडस्येज्जे || ३४ गुह्रस्येते ॥ ३५ में तरस्य || ३६ च्छुभहभुंजसिंचानां डे || ३० प्रति चिगिच्छस्य || ३८ निरोऽभ्यवान्द्रागाम् || ३६ एत्पोरस्य कवे ।। ४० पितुप्रभृतीनामिः || ४१ सात्यक्वस्य ॥ ४२ पुत्र्वस्य पौ ॥ ४३ जतायामनन्तरस्य ॥ ४४ अर्जसादीनामुत्तरपदे ॥ ४५ चरेऽद्देराः || ४६ दिया निस्पोर नवोत्तरपदयोः ॥ ४७ आ
पाणयोत् ॥ ४८ ओदणादारस्य || ४६ अवद्ग्गस्य वा ॥ ५० छवेरिये दीर्घः ॥ ५१ उज्बरस्योतो लोपः ॥ ५२ ईरुमुहे || ५३ अच्छेरः ॥ ५४ एकार्थकानां दसपण्णणseg दीर्घः || ५५ योश्च ॥ ५६ तेरेः ॥ ५७ चतोरतः पूर्वस्य ॥ ५८ चोः संख्यावाचके ॥ ५६ तरस्य के ॥ ६०सिस्येये ॥ ६१ मिसिरस्यादेरति ॥ ६२
तोनू ।। ६३ अजिनखेोऽणि ।। ६४ पडिहार्या आत एः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
६५ ममस्येदिययोः ॥ ६६ इति सड्ढाया ह्रस्वः ॥ ६७ जुवाणस्यातो वस्य द्विर्वा ॥ ६८ एदहिपुरयोर्वच्चे || ६६ कत्लुणस्यौत् ॥ ७० अङ्कादीनां मये ।। ७१ दिने पूर्वस्याति ।। ७२ एमिस्य || ७३ ईच कस्थ || ७४ इदेतस्य ॥ ७५ इमात्सस्य क्खः ७६ समानाच्छः ।। ७७ इमो लोपो वा तोहुणादिसेषु ॥ ७८ काद्देः ॥ ७३ आमोसादोसहे रोसस्य ॥ ८० तवि दुहो ह्रस्वः ॥ ८१ जहस्तिमाणणिज्जेषु ॥ ८२ उस्कस्य तोत्थहिंसु ॥ ८३ इणमादीनामेवे दीर्घः ॥ ८४ दलस्य है । ८५ मिलस्य ये ॥ ८६ पान्नायि वेः ॥ ८७ उतः सुस्सुसस्यान्त्यस्य ॥ ८८ उत्सिणस्य मौ ॥ ८९ एति दो ह्रस्वः ॥ ९० मोः ॥ ९९ आत इत् ।। ९२ पाद्यच्छः || ६३ नेर्जमस्य तिन्तित्तासु ।। ६४ पस्योणदेज्जागहिसवणासु ॥ ९५ सुत्तं वा ॥ ६६ एति समुदो धारस्य ।। ९७ लोलस्य स्से ॥ ९८ ॥ ६६ अपेरेरेति धि ।। १०० दो रुहस्योतो दीर्घः ॥
(२३३)
सूत्रपाठ
चतुर्थः पादः ॥
१ दोहो धः ॥ २ मोऽनुस्वारोऽवसानव्यञ्जनयोः ॥ ३ स्वरे वा ॥ ४ तस्य सवर्गीयपञ्चमः स्पर्शेषु ॥ ५ उदः सः ॥ ६धभेभ्यस्तस्य धः ॥ ७ सात्थः ॥ ८ अस्सादिषु संयुक्तस्थादिपूर्वयोर्लोपदीर्घौ ॥ ९ एतः कारेल्लस्येयः ॥ १० अनादेरसंयुक्तस्य को गयी ।। ११ धातृनां कण्णादीनाम् ॥ १२ बज्जादीनां वस्योस् || १३ पज्जादीनां पो वः ।। ९४ धादीनां धभयोहः || १५ मिलेच्छेच्छस्य क्खुः || १६ एतोऽताविलयोलोपः ॥ १७ पजाये जायस्य रियागः ॥ १८ मत्तिये तयोष्टी ॥ १९ तत्थस्य तहः ॥ २० गचजतदां यः ॥ २१ वमादीनां
Aho! Shrutgyanam
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
सठियाग्रन्थमाला
सूत्रपाठ
चरण ह ॥ २२ नो णः सर्वत्र ॥ २३ परिहे परयोः फलो। २४ प्रातपादीनां पस्य वः ॥२५ पिपीलिकाया अनादेः ॥२६ शुद्धपुरयोरुत्तरपदयोरादेः ।। २७ पउमस्य पोम्मः ॥ २८ य. शानः ॥ २९. रिकाः ॥ ३० जुहिहिले च ॥ ३१ आविले वाय ।। ३२ जुबल लावन योवस्य ॥ १३ उर्वसभस्य सातः ॥ ३४ परिवारे वरयोर्यलो ।। ३ दिवसे वसयोधहौ ।। ३६ उ. मिणपसिणयोः मिणस्य महः ॥ ३७ असिलेसे सस्य द्विरश्चेतः ॥ ३८ इलो पश्च ॥ ३९ महरडे हरयोर्यत्ययः ॥ ४०सणियमश्वरस्य च्छरो यमो लोपः ॥ ४१ यस्य चरे ॥ ४२. दकस्य दः ॥ ४३ सहसमानयोः सः ४४ णखपदस्य णप्फयः सात् ।। ४२ अहस्याण्डः ॥ ४६ तिपदे दस्थ तलोपी ॥ ४७ खंधादावारस्यावस्य लोपः ॥ ४८ पायरस्यांवगमणे यस्य यत्य खत्रयोश्च ॥ ४९. अधोरवधेस्य ॥ ५. आतारस्थागार गणारस्य ।। '५१ द्वयोरगन्तारः !॥ ५२ इज्जाया एसस्येमः ॥ ८.३ बिहवणाभ्यां पतेः फसौ ॥ ५४ उत्तेयस्य ॥ ५० पायरामूले यस्य ॥५६ दिवढ्ढाड्डाइजाष्ट्ठाः साकद यत्रयेषु॥ . असो पस्य कः ॥ ५८ इगे गत्य ।। ५१ चत्तालीसस्य साजतालीमी ।। ६० दोधी ।। ६१ या संस्थार्थक ॥ ३२. उजादसे ।। ६३ सदचः ।। ६४ पणाल्लोपः ॥ ६५ सत्तरेईश्च ।। ६६ चतुरचुलावसीतौ ।। २७ छस्य सोदसे ॥६८ सत्तस्य दोसादौ ।। ६९, सीर्याले ।। ७० दसस्य रलौ ॥ ७१ अहात्महर ॥ ७२ अ दृश्य हो थालयालीसयोः ॥ ७३ एकस्योणे अउणः समुदितस्य । ७४ थेरधीरपियानामिजे थधपाः ॥ ४२ इये मायस्य या !! ४६ उदियस्य वा ॥ ७७ अस्सिण्या इंजयोसलि।। ७८ इये सिलेसस्य सेसः ॥ ७९ अति पच्छिम
Aho ! Shrutgyanam
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्ध न्तकौमुदी
मृत्रपाट
स्थ पचच्छिमपञ्चस्थिमी ॥८९ रातेरुत्तरपदस्यात् ॥ ८१ आन्मन्तस्य वः ॥ ८२ जसादिभ्यो वा ।। ८३ मातेच ॥ ८४. वस्सस्य बुसिमन्ते ॥८५ पङ्कादीनां संज्ञायां दीर्घः ॥ ८६थेरधीरसहायानामेरे रायानामेनः ॥ ८७ सफल फस्य हः ।। ८८ सुकुमारस्य सुगमलः ॥ ८१ इंगालादिभ्यो भवस्यादेखिः ॥ ९. दिसस्य रलावति ।। ९१ ईत्तादितः ॥ १२ लि. यस्य वा ॥१३ दोबिडीयतियतीयेषु ॥ ९४ तेरचणि च ।। २५ सव्यस्य सो दे ॥ ९६ जाणस्यादेयः ॥ ९७ आतो दहस्य डः ।। १८ सदस्यास्वादे दयोस्तो यः ॥ ९९ अातो दीवस्य दो लः कणतेतेषु ॥ १०० पादिजे ॥ १०१ वस्ययो वा।। १०२ ने कसायादेः ॥ १०३ खे तस्य छः ॥१०४ गिगहस्य धिंसुः १०५ णिच्चे चयोस्तियः ॥ १०६ गिहस्य गहघरहराः ॥ १०७ मेसजस्य हः ।। १०८ परिवाट्यो डः॥ १०६अहेरत्तस्य ठयी ।। ११० बीभत्यस्य छश्च ।। १११ डरयोर्लो लस्य रः॥ ११२ अलावुरिवोर्लोपः ॥ ११३ लुक्खादीनां हः ॥ ११४ पासो स्टस्य तः ॥ ११५ मणादायस्य मः ॥ ११६ पणस्य दिः ।। ११७ मडस्येल्ले ॥ १२८ उपमादीनामगि द्विः ॥ ११९ पयडेयः ॥ १२० दयादीनां चः ॥ १२१तीयस्य नः ॥ १२२ हिमि यः ॥ १२३ एति दिसस्य हः॥ १२४ माणे वा ॥ १२५ विप्पाभ्यां नमस्य वो न्तौ ॥ १२६उपसात्लडस्य यः ॥ १२७ लुणस्येने यः ॥ १२८ वहस्यहो झो दिश्च ॥ १२९ कर्मणि चाति ॥ १३० न्ते वा ।। १३१. विचस्य तिन्योः ॥ १३२ व्ययस्य चस्त्यादौ ॥ १३३ सुयश्य वस्तितयोः ॥ १३४ अभे रंजस्य गः ॥ १३५ अदितयोरिवं. कादेशे ॥१३६ किलामय वो न्तिकमगोः ॥ १३७ चयस्यको
Aho ! Shrutgyanam
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठिया ग्रंथमाला
(२३६)
सूत्रपाठ
ये॥१३८ जोयस्य वः॥१३६ ज्झामस्य तौवालोपः॥१४०धुक्खस्य कः ॥ १४१ लोलस्येन्जे ढः ॥ १४२ समश्चिट्ठस्य खः १४३ धोवस्य यः ॥ १४४ आतो रहस्य भस्तौ ॥ १४५ ओतरित्त च ॥
॥ इति प्रथमोऽध्यायः ॥१॥
द्वितीयोऽध्यायः।
प्रथमः पादः॥ १ नान्नः सुपः ॥ २ इदुतः पुंस्थतः॥३ आमन्त्रणोतो लोपः क्लीवे नित्यं पुंसि वा लोपोऽतो वा दीर्घः ॥ ४ युभ्यां च ॥५ अतोऽत्यन्त्यस्य ।। ६ न्तमन्तयोरीदुतोन्तस्य॥७ लोपेऽनुस्वार उतः ॥ ८ रायादिभ्य आत् ॥९मोऽणवा॥१० अदितोरणोः॥११ राये सेणस्य यस्य ना ॥ १२ सस्सस्य नो ॥ १३ न्तमन्ताभ्यामुः ॥१४ इणस्सयोर्डास डोसौनलो. पश्च ॥ १५ सेदणमो भवन्तस्स भे॥१६ तारादोः॥ १७तारस्य तुस्तृतीयादौ वा ॥ १८ रायस्याणमिह्योरिय॑स्य ॥ १६ इदुयामिणस्य णा॥ २० अत्ताप्पाभ्यां च ॥ २१ स्सस्य णोः॥२२जसादिभ्यःसोः॥२३ सुट् चेणस्य॥२४ कम्मधम्मयोरुरिणे ॥२५ अदितोर्णो वा ॥ २६ अएतः स्सणावावस्त्रियाम् ॥ २७ अतोत्स्सयोर्णात् ॥ २८ कचिदात्स्सः ।। २६ अतोऽवो डुतः॥३० यहोरकेरतः॥३१ णस्य स्त्रियामेः॥ ३२ आतवादितोरोक॥३३ आदीदूतांहस्वो मि॥३४स्सस्याए। ३५ मेरादीदृद्भयः ॥ ३६ आतो डेरीदृयां डिडू वाऽऽमत्रणे ॥ ३७ सम्वादयः सञ्चणामाः ॥३८ सचणामादत्येः ।। ३६ अनुस्वारस्येसिमः ॥ ४० इसिमणमः ॥ ४१ कजतेभ्यो
Aho! Shrutgyanam
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२३७)
सूत्रपाठ
ऽतोतोम्हा॥४२ उत्येततयोरक्लीबेसः॥४३ तस्य लोपोवा॥ ४४ तस्य सस्सस्य सेर्वा ॥ ४५ कादिहितोरितो डओः ॥४६ इमकाभ्यां सेः स्मि वा॥४७ इमस्य सोतोऽयम्॥४८ स्त्रियामियम् ॥ ४६ तोत्थयोरेस् ॥ ५० मस्य तो हि-दाणि-ह-हंतरेषु ॥५१ मोणड् वा ॥ ५२ मस्य णो मि ॥ ५३ इणेऽण: ॥५४ स्सिस्सयोरो वा॥ ५५ आतः सि सव्वणामात्॥५६ जातयोरीवेणे ॥ ५७ अएस्ससीनामिमाकाजाताभ्यो डी से ॥ ५८ डेश्चेमादितोः ॥ ५६ स्सस्य डी ए ॥६० उतः क्लीथानमः ॥ ६१ अदितोरेकैकस्य णिती दीर्घश्च प्रकृतेः ॥ ६२ तेरनुस्वारोवा॥६३ दोरदितो?ः॥६४ डुवेडोण्णी कचित् ॥ ६५ इहीहितोऽणमिसुष्वोत् ॥ ६६ तेर्डोः ॥ ६७ णिश्च ॥ ६८ सादितश्चत्तारि चतुरः॥६६ रोश्च ओः॥७० पञ्चादिभ्यो लोपः ॥ ७१ संख्यायां तेः॥ ७२ संख्यावाचकादणमोहम् ॥ ७३ वीसादीनामानउईनां क्लीयत्वं प्रथमाद्वितीययोः ।। ७४ नानो नपुंसके ह्रस्वः ॥ ७५ अम्हस्य हमहमो सोतः॥ ७६ सातो वयम् ॥७७समो मेममममममः॥७८ सेतो णोः॥ ७९ सेणस्य मएमयौ ॥ ८० सातोतो ममाओममाहिता. वौ॥८१ सस्सस्य मममझमझाश्च ॥ ८२मौ ममं ॥८३ अणमोऽणो लोपः ॥ ८४ साणमोणेऽस्साकमौ ॥८५ मम्हि षा ससेः ॥८६ सोतस्तुम्हस्य तंतुमेतुममः ॥ ८७ बहुवचनेषु कुभतुज्झौ ।।८८ मिमौ च होलोपः॥८९ सेणस्य तु. मे ॥६० सातोतस्तुमाहितो॥ ६१ सस्सस्य ते-तव-तुझं "तुसं-तुहन्तुमाः ॥ ६२ अणमोऽमः ॥ ९३ गोडवम् ॥ ६४ डाबोरतः॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाला
(२३८)
सूत्रपाठ
द्वितीयः पादः ॥
१ अतः स्त्रियां डाः || २ अधिगरणादिभ्यो डीः ॥ ३ अणश्च ॥ ४ इतोऽभावे णीः ॥ ५ मिक्लुप्रभृतिभ्यश्च ॥ ६ इंदादाणी पुंयोगे || ७ दिसाहिश्च ॥ ८ महातीः ॥ ६के पूर्वस्य हस्वोऽत हर्वा ।। १० सिस्समासयोर्णीति सलोपे ॥ ११ उता डीति प्रकृत्या ॥। १२ कर्त्तरि प्रथमा ।। १३ आमन्त्रणे च ॥ १४ अनुक्ते ॥। १५ कर्मणि द्वितीया ॥ १६ समयमार्गयोरभिव्याप्तौ ॥ १७ कर्त्तृकरणयोस्तृतीया ॥ १८सहार्थयोगे गुणीभूते ।। १६ आधारेऽपि ॥ २० गोत्तादिभ्योऽभेदे || २१ विनादियोगे || २२ प्रकारमुपेतालक्षणे ॥ २३ सम्प्रदाने चतुर्थी || २४ तुम गाद्यन्तेभ्यः || २५ कर्त्तरि च ॥ २६ तादर्थ्ये षष्ठो च ॥ २७ अपादाने पञ्चमी ॥ २८ मर्यादायामाति || २६ हेती ॥। ३० प्रभृत्यर्थयोगे ॥ ३१ शेषे षष्ठी ॥ ३२ समुदायादेकस्य पृथक्करणे सप्तमी च ॥ ३३ अन्तरायोगे च ॥ ३४ दूरान्तिकाद्ययैर्द्वितीयासप्तम्यौ च ॥ ३५ दिगः पञ्चमी च ॥ ३६ कर्त्रादौ कृति कर्मणि ॥ ३७णमोयोगे || ३८ सप्तम्यधिकरणे ।। ३६ क्रियालक्षक क्रियायाम् ॥ ४० हेस्वर्थयोगे सर्वाः प्रायेण ॥
तृतीयः पादः ॥
१ पदसामध्ये समासतद्धितौ ॥। २ समासे प्रथमानिदिष्टं पूर्वम् || ३ सुप सुपा वा ॥ ४ अव्ययीभावः ॥ ५ स नपुंसकमेकं च । ६ विभक्त पर्यादिष्वव्ययम् ॥ ७ अतिरतिकान्ते द्वितीया ॥ ८ अनुपडी वीप्सादिषु ॥ ६ असारश्ये यथार्यकानि । १० चेन जादयः समुच्चये ॥ ९९ आ
Aho! Shrutgyanam
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धांतnaat
यावदर्थका मर्यादादी || १२ आभिमुख्यादावभिः ॥ १३ प्रभृतिना पञ्चमी ।। ९४ उवः सामीप्ये षष्ठया ॥। १५ कु. साष्टौ कुद् प्रथमया ॥ १६ निष्क्रान्तादौ पञ्चम्या निः ॥ १७ तत्पुरुषः ।। १८ भेदकं भेयेन कर्मधारयः || १६ तत्र पूर्ववत् ।। २० पत्तामोडादिषु परम् || २१ द्वितीया पत्तादिभिः ॥ २२ दपादीनां पत्तादौ || २३ तृतीयापञ्च नीरूसस्यश्च ॥ २४ सहरसृतीयया ।। २५ चतुर्थी तदर्थ्ये ॥ २३ पीच शेवे ॥ २७ कारादिभिश्च ।। २८ पुत्रवादयोऽहेन पया || २६ सप्तम्या अलोपः || ३० मत्सन्प्रथमायाः ॥ ३१ एयादाख्वे वा ॥ ३२ संख्यार्थकाः समानाधिकरणैः स माहारे || ३३ अनेकं समृहे || ३४ अन्यपदार्थे प्रथमा || ३५ अत्र लिङ्गमन्यपदार्थस्य ।। ३६ कचिद्व्यधिकरयेनापि || ३७ अस्मात्को वा ॥ ३८ इतके पूर्वस्य ॥ ३६ निषेधार्थकेोऽस्त्यर्थस्य लोपः ॥ ४० दिवाचका मध्ये ॥ ४१ एक दयः संख्यायां दसादिभिरधिकान्ताः ॥। ४२ जीवायो गाहादिभिर्गिण्हादीनामनुप्रयोगे ।। ४३ यानीक्ष्ण्यवीसोः ॥ ४४ गच्छादीनां पूर्वस्व दीर्घो द्वितीयस्येबहुलम् || ४५ दण्डादीनामतिशयेऽनुस्वारश्च ॥ ४६ उरसुहमज्झानां तृतीयार्थे च ॥ ४७ मासस्य नैरन्तर्ये ॥ ४८ दवात्सः || ४६ दिसिपरयोरोत् ॥ ५० अण्णस्य वा ॥ ५१ कोडेरात् ॥
(२३)
सूत्रपाठ
चतुर्थः पादः ॥
१ तद्धिताः || २ अदणिकेकणिले शियेयणिमेल्लकमेत्ताः ॥ ३ तद्वितेषु स्वराया डितः ॥ ४ स्वार्थी प्रथमायाः ॥
Aho! Shrutgyanam
●
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रन्थमाला
(२४०)
सूत्रपाठ
५ अल्पे च ॥ ६ तत आगतः ॥ ७ तस्येदमपत्यं समूहो वृत्तिापारः ॥ ८ तत्रभवोऽधिकृतः ॥ ६ महादालयल्ल. ल्लियाः।।१०पोत्तादुल्लः॥११पयावत्यादीनां देरलोपोऽणिः ॥ १२ बद्धमुकयोरिल्ले॥१३ लोभादिभ्यस्ता॥१४ तयोर्यरतः॥ १५ सव्वणामादावन्तिः परिमाणे च ॥ १६ एकार्थकादागीणियेया असहाये ॥१७ पढमादिल्लः ।। १८ निसीहेरुचारणे कः ॥ १६ एयः साऽस्मै दीयते साऽस्य देवता ॥ २० इतस्तदस्य संजातं पत्तादिभ्यः ॥ २१ अतिशये तरः ॥ २२ कादिभ्यो निर्धारणे ॥ २३ इट्टो धम्म्यादिभ्यः ॥२४ इजस्थेरादिभ्यः ॥ २५ तदहति करोति ॥ २६ तेन निर्वृत्तं कीतं चरति व्यवहरति जीवति गृह्यते ॥ २७ णित्यहारयणादीनामुत्तरस्यादेवृद्धिः॥ २८ विरोयणादीनामहः पूर्वस्य ॥ २६ अदणी नक्षत्रेण युक्तः कालः ॥३० साऽस्मिन् पौर्णमासीति संज्ञायाम् ॥ ३१ वातात्तनोपहतमीनः ॥३२ चउछाभ्यां कस्य विः ॥ ३३ अप्पणादिचियेलियौ ।। ३४ वातादोलः ।। ३५ परात्कीयः ।। ३६ रायाण्णो यस्येत् ॥ ३७ कम्माण्णको । ३८ उदीईपडीईभ्यां गड् ॥ ३६ पाईतोणो दट् चेतः ॥ ४० पहादिभ्यस्तत्र साधुरेजण ॥ ४१ पासादिल्लस्तत्र शेते॥४२ उत्तरपदादहेरदीणौ ॥४३ मज्भान्मश्च॥४४ इदिणमन्ताश्च तदस्त्यस्यास्मिन् ॥ ४५ आउसाद न्तः॥४६ जयादिभ्य इणः॥ ४७ किमर्णः ॥ ४८ इलो गन्धादिभ्यः ॥ ४९ जडाया जडुलजडियालौ ॥ ५० रयात्सलः ॥ ५१ पम्हादिभ्यो लः॥ ५२ पालुर्दयादिभ्यः।।५३ उर्लज्जायाः॥ ५४ जसादिभ्योऽसिस्सी ॥६५ त्तत्तणौ तस्य भावः ॥ ५६ अरिप्रभृतिभ्यस्त्ता॥५७. जहातहाददियणौ ॥ ५८ तस्येयणि द्विः ॥ ५६ इमजतके
Aho ! Shrutgyanam
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२४१)
भ्यस्तोः ॥ ६० इणो जडादिभ्यः ।। ६१ इय इस्सरादिभ्यः॥ ६२ अप्पाड होः कः ॥ ६३ उवमादिभ्योऽण ।। ६४ विद्यावडादियण च ।। ६५ विकारप्रधानयारणमयो॥६६ भिओचः शिष्ये ॥ ६७ ईरत्तादिभ्योऽभूततद्भावे करभवयोोंगे ॥ ६८ मोल्यादिभ्य ईतो लोपः ॥ ६६ अम्हादिषु दिसादः ।। ७० एतादारूयः सदृशे ॥ ७१ संख्यायां तिः कजतेभ्यः ॥ ७२ एतजतेभ्यः परिमाणे मन्तावत्तियतियत्तिलाः ॥ ७३ जादावन्ती च ॥ ७४ कादेवतियः ।। ७२ अनवधारणे एयावन्ती ।। ७६ पूरणे मः ॥ ७७ दुलिभ्यां डीयतीयतीयचणः ॥ ७८८ ?छात् ॥ ७६ त्यश्च तोः ॥८० संखेज्ञात्तिः ।। ८१ आभी. क्ष्ण्ये बह्वादिभ्यः सौः ॥ ८२ कुंभकादिभ्यः परिमाणे । एकात्सिः ॥ ८४ पञ्चमीसप्तमीभ्यां तौ ।। ८५ अभ्यावृत्ती संख्यार्थेभ्यः क्खुतीः ॥ ८६ एकात्स्सि ॥ ८७ प्रकारे हा तृ. तीवायाः ॥ ८८ जताभ्यां हहमौ ॥८६ धा च ॥६० इयरस्येहरा ॥ ६१ कादहाहमिहेगणाः ॥ ९२ इमस्यैत्यम् ।। दाणिमि सर्वस्य लोपः ॥ १४ त्या सप्तम्या इमादिभ्यः॥ ६५ इमाद्वहमी च ॥ ६६ एकात्तश्च ।। ६७ अहीहप्हवः कात् ।। १८ जपगामाभ्यामाए ॥ ६६ तादादोतयश्च ॥ १०० ८ई च जात ॥ १०१ अंजताभ्याम् ॥१०२ तस्मिन् काले दासत्यादिभ्यः ॥ १०३ इमागणगिहहुणादाणिमः ॥ १०४ आहेहिहिहियमः कजतेभ्यः ॥ १०५ चिरार्थकेष्वेवैवचौ ॥ १०६ सुप्तद्विताभ्यामिमिदीचिचियाः ॥ १०.७ इभादिभ्यश्चामापूर्वका ।।
॥ इति द्वितीयोऽध्यायः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रंथमाला
(२४२)
सूत्रपाठ
तृतीयोऽध्यायः॥
प्रथमः पादः॥ १ धातोः ॥ २ त्यादयः कर्तृकर्मणोः सकर्मकेभ्यो भाधकोंरकर्मकेभ्यः ॥ ३ आज्ञाभविष्यवर्तमानेषु तिन्तिसिहमिमवः ॥४ अम्हे समानाधिकरण उत्तमः ॥ ५ तुम्हे मध्यमः ॥ ६ शेषे प्रथमः ॥ ७ हिमिमोष्वतो दीर्घः ॥८प्रवर्तनायामेदिजौ ॥ ६ इजस्य वा ॥ १० इज्जासिहमिमवः ॥ ११ असादिभ्यो या ॥ १२ जाणहणाभ्यां वा ॥ १३ आज्ञायां तिन्त्योरुः सेहिलोपौ ॥ १४ कुणादिग्यः सेरुः ॥ १५ साहहंदाभ्यां डिस् ॥ १६ भविष्यति हिस्सौ त्यादिषु ॥ १७ भुंजात्खड्॥ १८ लभाद्धस्य तड् ॥ १६ मुंचसुणाभ्यां च्छिन तौ ॥ २० हिस्सादीनामिट् ॥ २१ असचयजाणण हेभ्यो यः ॥ २२ भणात्तेः ॥ २३ वः स्सस्य ॥ २४ परेधस्तेः॥२५ पावसाभ्यां वा ॥२६ एतष्ठः॥२७ वसात्तव्वस्य ॥ २८ कादेने ॥ २६ जो हेः ॥ ३० केवलात्सुणादुमूणयोः ॥ ३१ ग-. च्छात्सस्सस्य मेरम् ॥ ३२ मादौ हेरात् ॥३३ भूते इंसुः॥ ३४ अयादिभ्यस्त्था॥३५ असादिदीतौ ।। ३६ मोरुत्तमबहुत्वे सेट् ॥ ३७ करादिस्सम् ॥ ३८ कः सीः ॥ ३९ पुच्छादेर्वा । ४० बंधादीः ॥ ४१ भवस्य भुवीभुविमौ ॥ ४२ लभादिण। ४३ होर्डिसिः ॥ ४४ ताइस्य पंतावे ॥ ४५ बोरीः ॥ ४६आदेरीत्यवो द्विः ॥ ४७ वदादासीः ॥ ४८ इजः स्वार्थेऽपि॥ ४६ उपसर्गाः प्राक् ॥ ५० अच्छादेरतेरेः॥ ५१ पाद्भासासेः ॥ ५२ समेरंसि रसस्य ॥५३आदेरिदीदिमोषु दीर्घः।। ५४ पादेश्चिण मोहमाणानामेट ॥५५ पडिपतिपरिभ्यो यः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
सूत्रपाठ
५६ पतेविरौ ॥ ५७ इति पूर्वपरयोरेः ॥ ५८ विसमत्युद्यश्व ॥ ५६ न्तावेरखा ॥ ६० उदोजो भविष्यति ॥ ६१ न्तौ वेः॥ ६२ वेरदौ स्से ॥ ६३ अनोरेसादेरिम् ॥ ६४ पादीरस्य द्विस्तिकणेषु ॥ ६५ उवाद्जस्य तौ॥६६ न्तौ वेः ॥६७ पपलिभ्यां माणे तयोः ॥ ६८ समस्तुसस्यैति ॥ ६९ तसस्यैत्योः ॥ ७० दुसस्य माणे ।। ७१ न्तौ पात् ॥ ७२ उदः कसस्य वा ॥ ७३ रुंभस्येज्जे॥७४ लुभस्य तित्तयोः ।। ७५ वेहणस्य तीजयोः ॥ ७६ उसस्याति ॥ ७७ खुभस्य तौ॥ ७८ समो माणे ॥ ७९ पासस्येति ॥ ८० न्ते ययोश्चानोः ।। ८१ परेभंसस्य तौ ॥ ८२ परेरेस्तः ॥ ८३ प्रातः सवस्येणि ।। ८४ आत उसस्य तौ वा ॥ ८५ न्तौ जंपस्य च ॥ ८६ तिहिलोपमिहमाणेषु पासस्य ॥ ८७ भंसस्य केवलस्य तौ ।। ८८ अवाहालस्य तावादेः ॥ ८९ उदो डियो डास्त्याययोः ।। ९० अतेततिन्तेषदः कसस्यात ओत् ॥ ९१ वेः कीरस्य क्खिरः ॥ ९२ ग्यो जिग्घः ॥ ९३ णाणिज्जयोर्जिघः ॥ ९४ चिगिच्छस्यादेस्तः ॥ ९५ आति गस्य लोपः ॥ ९६ चिणस्याणयोरिणस्यायः ॥ ९७ वा न्तौ ॥ ९८ समो हेरुम् ।। ९९ जाणादीनां दी? वा तौ ॥१०० देवादिभ्यस्तेः ॥१०१ अाज्ञावर्त्तमानणिज्जेषु पियपियौ पः॥१०२प्रवर्तनायां वा॥ १०३ दक्खः संसोर्दिसस्य ॥ १०४ सस्सहेर्दच्छिः ॥ १०५ करादिभ्यः कृदाज्ञावर्त्तमानेष्वेः ॥ १०६ भविष्यति वा ।। १०७ अञ्चादिभ्यश्च ॥ १०८ आगमनमाभ्यां तौ ॥ १०६करादापसद्भयः ॥ ११० पुवाभ्यां न ॥ १११ नमादेरिर्मवि ॥ ११२ हिन्तयोनेरत् ॥ ११३ पवेस्तौ ॥ ११४ अयोऽण न्तीजहतारेषु ॥ ११५ फुटस्य टयोर्डस्तान्तहिप्रेरणासु ।
Aho! Shrutgyanam
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
सञ्यिानन्धमाला
(४४)
११६ बीहस्य भायभीयो तयि ॥ ११७ भयोऽसव्वमाणेषु ॥ ११८ भीस्ते ॥ ११६ ले वा ॥ १२० रियायेतो दीर्घः ॥ १२१ आतो भिंदस्यादेरेति दिः ॥ १२२ध्ययाभ्यां सस्यैति।। १२३ मन्नान्मेरेस् वा ॥ १२४ न्तेः समारंभात् ॥ १२५. रंभरक्खहणहरेषुः समासाः ॥ १२६ डेजयोर्भस्य झा रंभस्य ।। १२७ वच्चाच्छट्खडौ भविष्यति ॥ १२८ ओदादेरतश्छडि ॥ १२६ पवोच्छाद्विस्त्यादौ ॥ १३० इहो वहस्य ।। १३१ न्ते द्वित्वे ॥ १३२ इज्जे सिरस्य सो विउभ्या ।। १३३ ध्युयामिये ॥ १३४ सिव्वस्य स्से सीवः ॥ १३५हस्वो णेः सीवस्य न्तिमोमाणेषु ॥ १३६ सीजयोयजः ॥ १३७ होः स्सस्य क्वः ॥ १३८ उदात्करस्य क्खडः पाके ॥ १३६ पुरस्ते वा ॥१४० उवादुपकरणे खरोऽति ॥ १४१ योस्तिन्योराहः ॥ १४२ आहाल्लोप उच्च ॥ १४३ न्तायोरूवः ॥ १४४ हियोर्दीः ॥ १४५ समोऽजस्यातस्तेसुमाणेविणः ।। १४६ पादावस्याउणो वा ॥१४७पोवाभ्यामिक्खस्येहः ॥१४८ अवाद्यः ॥ १४६ वेणे ॥ १५० पात्वस्य छः॥ १५१ पटेर्माणे ॥ १५२ प्राज्ञायां पेहे हस्य ही ॥ १५३ अचान्मार्ग ॥१५४ आतः क्खो घचो वा ॥ १५५ ते घाः॥ १५६ विद्याभ्यां हिः के ॥ १५७ आघं भूते ॥१५८ इतेजयोराहः ॥ १५६ आतो यक् के।। १६० दश्च॥१६१ गिण्हस्य सस्सत्य केवलस्य वेच्छस्तेरिट् ॥१६२ सुगास्य सोच्छि: ॥ १६३ देच्छान्मेरीम् वा॥१६४ पचलजमाभ्यामायः स्वाथे।॥ १६५ एतिणेषु समो धो ह्रस्वः ॥ १६६ एतिधोवस्य ।। १६७ उदीरवेदसोभेभ्य इंसोरेदितः॥१६८ नेर्जरावा ॥१६६ दोहेहस्य त्यः ॥ १५० मा दो वा बत्तस्य ।। १७१ उपमर्गा
Aho ! Shrutgyanam
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
ह्रस्य यः ॥ १७२ इति पादः ॥ १७३ आतस्सुणेपूस ॥ १७४ निव्वरवरसयोस्तौ ।। १७५ आपाभ्यां सवस्य हो दिउर्भरणे वा ।। १७३ व्यञ्जनादेवः क्रियासमभिहारे || १७७ आदेः सस्वरस्य द्विः || १७८ द्विरुक्तस्या देवृद्धिः ॥ १७९ लबस्य पो बहुलम् ॥ १८० कमाप चकमः ॥ १८१ आवकरोति ॥ १८२ उपमानादाचारे || १८३ आये विजोविजुयो चा || १८४ विसस्य द्विः सस्य ॥ १८५ धुत्तादारः ॥
(२४४)
सूत्रपाठ
द्वितीयः पादः ॥
१ प्रेरणायामावः ॥ २ खमादीनामादेवृद्धिः ॥ ३ आवश्च करादिभ्यः ॥ ४ करग जोज लपज्जल विहडानामावे वा ५ ॥ कुप्पस्य पयोरिते च वः ॥ ६ पात्किखवस्य च्छः ॥ ७ आवे जादीनामेकादेशस्य ह्रस्वः || ८ ज्कामस्येले ॥६रूमो न
स्य दयो । १० पजस्य पयः १९ अहेरुवाणि || १२ आतो जयोस्तों ॥। १३ औ च सुज्झस्य सोहः ॥ १४ पो डजिः ॥ १५ एन्तहिष्विर्डजे ॥ १६ बीहस्येज्जे भेसः सावस्य ॥ १७ भुंजस्य भोयो वा ॥ १८ पान्मुञ्चात्सस्य खड् ॥ १६ च्छोलादिभ्यो यः ॥ २० रजस्येंते चरंजः ॥ २१ न्ते वा ॥ २२ उमिज्जयोर्जियोर्यः ॥ २३ अहेरेरावन्तावयः ॥ २४ वा णे ॥ २५ अहेझ दीर्यो धातोः ॥ २६ एस्तारे ॥ २७ सादौ च ॥ २८ वस्य तन्वे लोपः || २९ अत्यभिप्पाभ्यामयति ॥ ३० आज्ञायामातः स्मसात्सेर्डिस् || ३१ व्वयस्य वः ॥ ३२ उज्जयामयोलोपौ ॥ ३३ न्हो ण आवस्य ॥ ३४ उपसत्य तः || ३५ नेव || ३६ पान्न || ३७ भमाडुः ॥ ३८ सहाय वः ।। ३९ बहस्य घो णमाणयोव ॥। ४० भा
Aho! Shrutgyanam
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
(RE)
वकर्मणोरिज्जः ॥ ४१ कत्तादिभ्योऽत् ॥ ४२ कराद्वा ॥ ४३ गादिभ्यो यः ॥ ४४ अभिघट्टादिय: ।। ४५ घसाद ॥ ४६ किणादीनामादिरहितानामिज्जे लोपः ॥ ४७ उवाद्गमस्यन्ते ॥ ४८ तरस्य वा ॥ ४९ हः कत्तगिरहहहहवहानामति ॥ ५० करस्य वा ॥ ५९ करहर दिसानामीरादेः स्वरस्य ॥ ५२ गाहां ये ॥ ५३ परे न्तमाणयोर्न || ५४ गिण्हस्य चेप्पः ॥ ५५ खान्नाहोभ्य इज्जस्थ ॥ ५६ जिणान्मः प्रवर्त्तनायाम् ॥ ५७ द्दवस्य दुयः ॥ ५८ धरिसस्य धासः ॥ ५९ इज्जे दीर्घः फासस्य || ६० उदोपडिभ्यो मो मिणः ॥ ६१ न्ते परे ॥ ६२ लक्खाद्यस्येट् || ६३ वस्योस्तयोर्वचस्य ॥ ६४ आदेरस्य ॥ ६५ क्विस्य पोsडयो: ।। ६६ गमादीनामति द्विः ॥ ६७ जिणस्यचः ॥ ६८ त्थुणघुणसुणानां वः ॥ ६९ बन्धस्य झः ॥ ७० न्तेल भादेः ॥ ७१ हणस्य मः ॥
तृतीयः पादः ॥
सेठिया ग्रंथमाला
सूत्रपाठ
१ कृत् ॥ २ कत्तुरे ये पूर्वकाले त्तात्तृमुणेयाः ॥ ३ पाउकरादेः || ४ उपसर्गाड्डो वा ॥ ५ इप्रभृतिभ्यश्च ॥ ६ अतेरेय डे ॥ ७ पडेरेकादेशस्योत् ॥ ८ पतेर्दीर्घस्त इट् ॥ ९ ६ए ॥ १० पेसादेरियस्यादितः ॥ ११ पेहादिभ्यो यस्यैत् ॥ १२ इ: कायोः || १३ चयस्यादेः || १४ यागे जयस्य जिठः ॥ १५ छिक्कस्य त्तिदीर्घकलोपौ ॥ १६ गमभन्न दिसहणेभ्यस्तात्तुतव्वा डितोऽनिटो गन्नयोर्मः || १७ तात्त्वोरादितलोपः ॥ १८ छुभदिसमुंच परिभुंजल भेभ्यस्तुः || १६ परेश्वयात् त्तएः ॥ २० भुंजात्केवलात् ॥ २१ वसाच्च ।। २२ आतो गमात्तो वेट् ॥ २३ गमगिन्छुभदिवुर्मुचलभेभ्यस्त्तोरनुस्वारः ॥ २४ऊणस्य वा || २५ उदो धरात्तोः ॥ २६ छुभभुंजमुंचदिसलभेभ्य
Aho! Shrutgyanam
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
स्तडूणस्य डिच ।। २७ गमगिण्हच्छिदुर्भिदेभ्यो वा ॥ २८डस्येडकंखाद्दीर्घश्व वा || २६ गिरहस्य लोपोऽडयोः ॥ ३० परेरति माणे || ३१ तुंतृणतव्वेषु घेत् ॥ ३२ उपसर्गादिये गिज्झः। ३३ वे श्चिन्तस्येरहितस्येयत्त्वोः ॥ ३४ अणोर्यस्य च ॥ ३५ तुत्तृणयोभ्छुभस्य छोहः || ३६ उमि समस्योस्त्थु स्य सेटः || ३७ दिसात्तव्वतारत्तुंतृष्णानां तस्य ठोऽदितः ॥ ३८ धुणस्य धूयः सेयस्य ॥ ३६ वेर्नेरदि तोः ॥ ४० वर से सस्य णोमोरनादेशे ॥ ४१ मुज्झस्य मोहोऽतव्वे कृति ।। ४२ ईरिये ॥ ४३ मंचात् तृणो णित् ॥ ४४ भुंजात्तारश्च ॥ ४५ अनिटी तत्तु ॥ ४६ दिसात् त्तुम् ॥ ४७ भुंजस्य भोस्ति ॥ ४८ यातो रंभस्य दत्तं सस्य ॥ ४९ ते दत् ॥ ५० अभेरुणे वंदस्य वा ॥ ५१ माणे वाय: प्रेरणायाम् ॥ ५२ वरसस्य वासस्ततोः ॥ ५३ उमि वा ॥५४ समाभ्यां सीयस्य सजः ॥ ५५ सुणस्य सोचः || ५६ अनिदोरुमृणयोः सोः ॥ ५७ कास्वस्थ यो वा त्तान्तयोः ॥ ५८ चयछिंदपिबभिदभुजहराणां डे चः ॥ ५६ परिचयस्य जः ॥ ६० टूवरोहयोः पः ॥ ६१ किडादिभ्यस्तयोर्यः ॥ ६२ पोऽनिटस्तपः ॥ ६३ ओः समस्य वस्तेतयोः || ६४ त्तत्तुमुमः क्रियार्थायां क्रियायाम् ॥ ६५ पलायादुमि सेटो यस्यैः ॥ ६६ नेर्जुजस्य योयः ॥ ६७ चरादण् च ॥ ६८देतौ वंदात् ॥ ६९ वच्चातुंतारतव्या डितः ॥ चतुर्थः पादः ॥
१ वर्तमाने न्माणावप्रधा ने ॥ २ आसादीणड ॥ ३ मस्यात्थमस्य न्ते लोपः ॥ ४ पाल्लियस्यादेः ||५ इतो दीर्घश्व वा माणे ॥ ६ न्तेज्जयोर्लीः ॥ ७ वे दो वस्तएमाणयोः ॥ ८ वच्चाद्भविष्यति च माणभ्चस्य क्खः ॥ पच्चक्खो माणे
(२४७)
Aho! Shrutgyanam
सूत्रपाठ
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
मेटि ग्रन्यनाला
(२४८)
सूत्रपाठ
हवः ॥१० इरादः ॥ ११ धावस्येतमाणयोर्यः ॥ १२ प्रा. तो दिहस्यादेलस्ते ॥ १३ योग्यशस्ययोर्मणिज गीयतयाः ॥ १४ पावगोवच्छिवठवनवेभ्यः ॥ १५ पतेरेरः ।। १६ करादियणचडौ ॥१७ किणादिभ्य इयः ॥ १८ डिच्चडित्तिमौ कः ॥ १६ किणसंखाभ्यामिजः ॥ २० खो उन्नः ॥ २१ जयो! वा ॥ २२ गमादिभ्यो डः ।। २३ सुदुभ्यों च ।।२४ ज्झामाभ्यामेजः ॥ २५ आतो दो वा ॥ २६ नेयः ॥ २७ दिसवु. जमवहेभ्यस्तयो डिदनिणितः ॥ २८ विखवाना सेटो वस्य लोपश्च ।। २६ एज्जे झो धः ॥ ३० मे लुगास्य लाः।। ३१ सलहत्य सघो डे ॥ ३२ नेहेगस्य हः ॥ ३३ सगिजहरस्य हेजः ॥ ३४ हुगस्य हवः ॥ ३५ होस्तवस्येव्यः ॥३६ गिबहादीनां डे दिः ॥ ३७ गिण्ह उह ह्हहाराहसाहानां झः॥ ३८ विदस्य जः ॥ ३६ सिंपत्य को णिच डः ॥ ४० इये सदो धो ढः ।।
॥ इति तृतीयोऽध्यायः॥
चतुर्थोऽध्यायः॥
प्रथमः पादः॥ १ भूते लेती॥२ अतो लोपातत्योः ॥३ पलेहत्येि।। ४ वेः परेरोचः ॥ ५ आले परयोवचौ वा ॥ ६ पाभ्यामुगात्तस्य डः ॥ ७ वरहराभ्यां च ॥ ८ सरादुपसर्गाड हो ॥ व्यापुराभ्यां करात् ॥ १० केवलाद्वा॥११ स्वरमरहरेभ्यश्च ।। १२ फासस्य पुलस्ते ॥१३ पयस्य पुः ॥ १४ निरः पुच्छस्यादुतः॥१५ आउडे पस्य वः ॥ १६ अनसादिभ्यः साहः ॥ १७ पुच्छतच्छतक्खमिरेभ्यश्च ॥ १८ ते : कमादिभ्यः॥
Aho! Shrutgyanam
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२४९)
सूत्रपार
१६ दराभ्यां नः॥२० विखझिझडील्लिपहाभ्योणः॥२१ एषामीणे ॥ २२ निरश्चिणात् ॥ २३ चयाविः ॥ २४ चुयादिभ्यो लोपः ॥ २५ वरसे रस्य ॥ २६ अन्वातो विसस्यादेः ॥ २७ आसमुभ्यां चिणस्य ॥ २८ हरिमस्यारः ॥ २९ उदः कत्तकसयोरादेरिर्वा ते ॥ ३० वेः कसस्य नित्यम् ॥ ३१ गश्च ।। ३२ उ: करादीनाम् ॥३३ वड्ढस्येततिषु ।। ३४अभेस्ति ॥३५ नेम्नतित्तामाणेषु ।। ३६ वरस्थाव्यापारे ।। ३७ निरो वा ॥ ३८ कडक्खडयोः पुर ए ॥ ३९ भवपसवहवानामूसवस्य त त्योः ॥ ४० वेरात प्रोः कडे ॥४१ समः कये कोऽनुस्वारस्य॥ ४२ उदः कसात्तस्य सो लोपश्च ॥ ४३ परेः कोसस्यादेस्ते ॥ ४४ गसस्य घः ॥ ४५ इते करादीनामादि बिना लोपः॥४६ जेमादीनां ह्रस्वः ॥ ४७ जोसस्य वा ॥४८ गिज्झस्य गढः॥ ४९गहादितो दी? वेतस्य ।। ५० वेश्चिगिच्छस्य तिकिटस्तेतयोस्तलोपश्च ।। ५१ हतयारन्यवहितयोः ।। ५२ ६हस्य दौ ॥ ५३ बिंदस्य छहः ॥ ५४ अतेष्ट्रठस्थः ॥५५ निर्विभ्यां तरत्थरयोश्छस्तथयोस्ते ।। ५६ उदस्थद्धस्य ॥५७ तिपदिप्पयोः पयोस्तः ॥५८ आतस्थरस्थ त्युः ॥ ५९ दोदिहतौ॥ ६० अगदीनामिस्ते ॥ ६१ इतो दिससिरयोरछा ॥ ६२ रुहविमोगदेर्दीर्घः ॥ ६. नेरीः ।। ६४ इरानिाम् ॥ ६५ पयमुंचमरसेभ्यस्तस्य कः ॥ ६६ मुंचरिचच्छिवविचेभ्यो बा॥ ६७ फसस्य फुडः मतस्य ॥ ६८ लंपस्य लोवः प्रेरणायाम् ॥ ६९ वहस्योहस्ते ॥ ७० भरस्य हुः॥ ७१ उदातो हरस्य सतस्य वा ॥ ७२ इते सिंचस्य सिक्कः ॥ ७३ भंजमजरुजविजेभ्यो मस्तस्य ॥ ७४ समष्ठो मज्जात् ॥७५ पाउणादीनां ते लोपः॥ बहामन्त्रस्य नयाः ॥ ७७ भिझस्य णे ॥ ७८ पज्जविनयोज
Aho ! Shrutgyanam
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रन्थमाला
(२५०)
सुत्रपाठ
योदः ॥ ७६ च्छुभमुज्कयोच्छूहमूहौ ॥ ८० दुहनिहयोधः ॥ ८१ समो दिहवियोः ।। ८२ च्छुहस्य स्पर्श तः ।। ८३ योजने जोयस्य डतो ॥ ८४ पाजलस्यादेरुदिते ॥ ८५ समो हरस्य हो घः ॥८६ वेरूद्धो वा णे ॥
॥द्वितीयः पादः॥ १ अणिदिणककण ताराः कर्तरि ॥२ भविष्यति ससिस्सेणितः।।३लिंपादडः केवलात्॥४ इक्खादिभ्यो णणणौ।। ५ इरस्ताच्छील्ये॥ ६ नस्साद्रः ।। ७ पाद्भवादिसुः ॥८ तान्मन्तो भूते ।। ९ चालादियः ॥ १० वसात्तब्वः ॥ ११ अच करादिभ्यः कर्मणि ॥ १२ अजन्तेऽतोऽनुवारः ॥१३ कारादिषु च ॥ १४ करणे णः ॥ १५ पञ्चम्यां तोरः ॥ १६ अधिकरणेऽण् ॥ १७8ो डः ॥१८ निसदसपाभ्यां जाड़॥१९ इर्जाब्यतः ॥ २० मयस्यैः ।। २१ जणादत्पञ्चमीसप्तम्यो| जणस्य ॥ २२ जाणपलिमंथसहेभ्या डुः ।। २३ उपपदान्नावियाभ्याम् ।। २४ एस्तारे किणजिणयोरिणस्य ॥ २५ गज्जादिभ्यस्तारस्य बिरिटो ॥ २६ संमज्जात्तलोपे ॥ २७ गमस्य गो वाऽचि ॥२८ आतो घटस्यादेहः के॥ २६ इणि जुज्झस्य जझयोः ॥ ३० इणणकणप्रेरणासु बुज्झस्य ।। ३१ कुज्झस्यापणयोः ॥ ३२ प्रातः विखवस्य कखयोणे ॥ ३३ नेर्धातस्यादेः ॥ ३४ पाद्धंससस्य डे दधयोः ।। ३५ जावस्य यः ॥ ३६ घातस्य घन्तुघन्नू ॥ ३७ दिसस्य दक्खुः ॥३८ वियस्य विः।। ३९ लाभेच्छावति लिच्छुः ॥ ४० त्धुणस्य थवोऽणकेषु ॥ ४१ इन्जे च समः ॥ ४२ तब्वे थाः ॥ ४३ लिपस्य लेवोऽडकाणेषु ॥ ४४ अन्वाभ्यां वा णे ॥ ४५ लाउः सातः ॥ ४६ नेन्ह स्य हः के ॥ ४७ इतारयोर्वरसस्य वासः॥ ४८ पाभ्यां
Aho! Shrutgyanam
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२५१)
सूत्रपाठ
के रलोपः ॥ ४९ सुवस्येणि सः ॥ ५० नेष्ठहस्य वोणे ॥ ५१ जयस्य कणि जये।
तृतीयः पादः ॥ १ भावेऽणदाणणातयः॥२ अणहहाभ्यां णिः ॥ ३ उद्वादिभ्यो डिः ॥ ४ उपसर्गाद्धः ॥ ५ चयादाकः ॥ ६ आदेरिराके ॥ आमन्नात्करणे ॥ ८मुंचात्खगालोपश्च॥९क्खिसाभ्यां डायः । १० जुज्झात्तश्च ॥ ११ हणाचा ॥१२ हिंसाद्या च ॥ १३ खिजादिभ्य इयः ॥ १४ करस्येदिये॥१५ प्रातस्तौ वा ॥ १६ पानिपेभ्यो लोपो रः ॥ १७ निपाभ्यां डस्तेरादेः ॥ १८ इधाटो वा ॥१६ टोत्कसयोस्तौ॥२० सासस्यातः ॥ २१ धरस्य ॥ २२ वत्तस्य डौ ॥ २३ गेहो गिज्झस्य ।। २४ कीरस्य गमागयोहस्वः ॥ २५ जोयस्य तौ यलोपश्च ॥ २६ उदो मन्जस्यातयोगदतः ॥ २७ पापोरोःकरेऽणयोः ॥ २८ अवात्कमस्याणि को द्विः ॥ २९ धमस्य णावयोमस्य ॥ ३० उदो दी? णे ॥ ३१ दिसपासुजलभवचानां स्वार्थेच्छायां दिदिक्खा-पिवासा-बुभुक्रवा-लिच्छा-विवक्खाः ।। ३२ मकुंचादिभ्यो णाणौ गित् ॥ ३३ आविभ्यां क्विवाहा ।। ३४ इदिणयोः क्विकिणचिणानामयति ।। ३५
आऽणुपेभ्यो मिलो वाणे ॥ ३६ अवपरिभ्याम्सो वसस्य ॥ ३७ ते वस्योम् ।।३८इते वा ॥३६ दामीणस्तान्तस्य सपरेः॥ ४० आतो मुसस्याणयोमरिसः ॥ ४१ वेरति वीमंसः ॥ ४२ उदस्थंभस्य खंभः॥४३ सन्जस्य जग्गंगौ ॥ ४४ आणिज्जयोः सलहस्य मिलाहसलाहौ ॥ ४५ मिंचस्य सेकः ॥"४६ ईतः सिलीसस्यैत् ॥ ४७ संभस्य रोहः ॥ ४८ उपसर्गाद्धणस्याति
Aho ! Shrutgyanam
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियानंथमाला
(२५२)
सूत्रपाठ
हः॥४६ सुणस्य सवो णे ॥ ५० हुणस्य हवो वा ॥ ५१ ल्लियस्य णतयोर्लेली ॥ ५२ पाउगास्य रोणे ॥५३ स्थरथवयोर्वा योऽति॥५४ समो गोवस्य फः॥५५ वेर्विचस्य कोऽणि॥ . ५६ पयभजरुजानां गः ॥ ५७ भुंजस्यानुस्वारलोपश्च ॥ ५८ रजस्य जयोः ॥ ५६ गो रंगः ॥ ६० व्यतिभ्यां रिचस्य॥६१ विजस्यागणयोः ॥ १२ मायस्य वा ॥ ६३ प्राति पाचयस्य जः॥ ६४ समः खुभस्याति हः ।। ६५ तो गमत्थुणरमसरसुणहणानां लोपः॥
चतुर्थः पादः १ स्वराददातार्यत् ॥ २ धाहक्खको ॥३ उओइटदटौ यश्च ॥ ४ इणेत्योरनुस्वाग वा ॥ ५ मो व्यञ्जनादी पूर्वस्थ ॥६मणस्य ॥७ जहराममादीनामणुकोसादिषुमक॥ ८ चक्खारस्य सः ॥ ६ बहेमंगरकावणि ॥ १० मणादिभ्य ईतोऽसुट् ॥ ११ आनोऽवास्थ मक त्यादौ ।। १२न्तौ गिलादीनां यक्॥१३ अहेरेस्तो ॥ १४ गादीनामिजे॥१५ आग्घाझिययोर्हे ॥ १६ जादीनां तो ॥ १७ झियः मौ ॥ १८ पकप्पपणुल्लाभिधाराणां मवि।। १९दरपालपूजानां मौ॥२० पवित्तस्य न्ते ॥ २१ मिलिमिसेर्माणे दीर्घश्च ॥ २२ हस्ति च ॥ २३ प्रारघादीनांमाणे ॥ २४ जणादीनां न्ते ॥ २५ उंचादीनां वा न्तौ ॥ २६ खादीनां तौ ।। २७ ज्झादलयांरिजे ॥ २८ दलस्य हिमवाः ।। २६ बामौ ॥ ३० कहस्य हो। ३१ विगावदलयोर्माणे ३२लिप्पदादरिसानांन्ते॥३३ कोयः सिट ।। ३४ भूते काकरदकालमहातराणामटू ॥३५ अवादपस्वादेर्लोपोऽनुस्वारश्च गुरे ॥ ३६ जः स्साध्यैट् ॥ ३७बंधळंभहिं
Aho ! Shrutgyanam
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
सूत्रपाठ
डेभ्यो हेरेट् ॥३८ आदुपोवेभ्योलभस्यानुस्वारोऽतिसित्ताणमाणेषु॥३६ अत्तयोः केवलस्य ॥४० सासस्य मौ॥४१पादोहुप्पः ॥ ४२ अजस्य त्तिणक्॥४३वारावस्य याट् ॥४४ समो धस्तेः॥४५ इकाहादान्नायुसुहाभ्यश्चिडस्य ।।४६ भवस्येसावट्॥४७तकादिभ्योणङमपरको वात्तः॥४८ उवादयादिटो वा त्तययि ॥ ४६ न्तमाणयारातो जगेः ॥ ५० उवान्टु ते ॥ ५१ न्तस्य खावादियट् ॥ ५२ वेश्छड्डस्येयक ॥ ५३ कमस्य रिट ।। ५४ उदाऽति द्विरनिटः ॥ ५५ आतोरड़ गमे ॥ ५६ फासस्य ह्रस्वश्च ।। ५७ ककणाः स्त्रियामिट् ॥ ५८ अवस्य गुयेऽनुस्वारः ॥ ५६ गमादिभ्य एट सादीनाम् ॥ ६० इतो लोपः ॥ ६१ डिति टेः ॥ ६२ स्वराद्यस्य ॥ ६३ सुरभिदुरभ्यारस्य ।। ६४ संयुक्तेऽनुस्वारस्य ६. सुपः समासतद्धितयोः ॥६६ अव्ययाच ॥६७ सरिसस्य तयावययोः ॥ ६८ तये सस्य तः ।। ६६ तुमुमोः काममणयोः ॥ ७० एतकाभ्यां वतियस्योत्तरपदे ॥ ७१ चोरवणिजाभ्यामिजस्यादेः ॥ ७२ एतस्य तियत्तिलयोरतः ॥ ७३ आवतियस्यातश्च ।। ७४ अणंतादिभ्यः खुत्तोः कस्य ॥ ७५ गच्छादिभ्यः स्मान्मेः ॥ ७६ वेच्छदाहवाच्छेभ्यश्च ॥ ७७ अतेर्गच्छस्य गस्य ॥ ७८ असस्य तितुमिषु ॥ ७६ न्तन्तियास्वादेः ॥ ८० सिहमोष्वसस्य ॥ ८१ मौ वा ॥ ८२ इणयोरिजकुणयोः।। ८३ आसोग्य आदेः ॥ ८४ उदापेभ्योजः ॥ ८५ अत्यप्यवानांच॥८६णम्यनुस्वारस्य ॥ ८७ डंसस्य तो ॥८८ समारंभस्यैसेत्तासु ॥८९एदोद्भयामिन्जस्येतः ॥९० समो मुच्छे न्तिमयाः ॥ ६१ अग्वतिभ्यां व्ययस्य ॥ ६२ परेर्वा ॥ ९३ वेः किण इणस्य यैहयोः ॥ ६४ केवलादिते दीर्घश्च वा॥९५ चिणजिणयोश्च ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रन्यमाला
वार्तिकपाठ
९६ उमगायोर्निरः ॥९७ उदस्ति॥९८ऊणे निरो जिगास्य॥ ०९ आयो माणे कर्मणि ॥ १०० उन्नेः विखवस्य वेः स्से ॥ १०१ आतदिभिदयोरिन्दस्यायि ॥ १०२ समुदो हि न्तो च ॥ १०३ अणोणतिन्तित्तात्तुतारेष्वेदः ।।१०४ एजो डे॥ १०५ मुंचस्य येऽनुस्वारस्य ॥ १०६ करादावस्यातः ॥ १०७ पात्कडात्सवस्य ॥ १०८ उस्सुयान्माण आयस्य ॥ १०६ अनुकरणधवलादिभ्यश्च॥११० पंसुलादिभ्यष्टिमंतार्थयोश्च॥ १९१ घरस्य तुत्तुमोः ॥ ११२ ममान्न ।। ११३ मेरादेःसलोपौ ॥ ११४ बुसद्दहाभ्यां माणस्यादेः ।। ११५ समः कुंचस्थाणितयोरनुस्वारस्य च ॥ ११६ जहस्ते ॥ ११७ समः कुंचस्य णे ॥ ११८ इगाणोर्जुजस्य गश्च ॥ १९६ पन्नवपन्जभुंजयच्चानां तारे ॥
॥ इति चतुर्थोऽध्यायः॥
इति सूत्रपाठः ॥
वार्त्तिकपाठः॥
पृष्टाङ्क
वार्तिक २१३ असालण भक्ष्ये वक्तव्यः ॥३४॥१४॥ २४ आमन्त्रणे डम् वक्तव्यः ॥२॥१८॥ ३८ इमात्सेर्डी साए: कचिवक्तव्यः ॥२१॥५७।। १४ उडजे वस्य चोपसंख्यानम् ॥१४॥२०॥ १७६ काहराभ्यां टू रलोपश्च वक्तव्यः ॥३॥३॥१२॥ २१५ किणस्योमियतव्वेष्विणस्य लोपोवाच्यः॥३।४।१.७॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२५५)
वार्तिकपाठ
३७ गरुडासनादीनां सिद्धये मध्यपदस्य नित्यं वक्तव्यः
॥१॥४॥५॥ १२४ गिज्झादा च वक्तव्यः॥४।४।१४॥ ४८ गोर्गावो डीति वक्तव्यः ॥२॥२॥२॥ ९४ गोर्मिवक्तव्यः ॥२४॥४४॥ १४६ च्छंटस्य च्छोडो वा वक्तव्यः ॥१४।१३७॥ ८४ छाच चलौ वा वाच्यो ॥२४॥ २१६ जुंजस्य डाणोर्वक्तव्यः ॥४३।५७॥ २९ डावोर्वस्य लोपो वा वक्तव्यः ॥२॥१९॥ ११० तादइरिट च दो वक्तव्यः ॥२।४।१०४॥ १९९ तेणुदो वक्तव्यः ॥१॥३॥३४॥ १८० तिथंभत्यादेष्ठो वा वक्तव्यः ॥३३॥३६॥ २०० त्थरस्येते रेफस्योपसंख्यानम् ॥४।१।११॥ ९२ दीवादिभ्यो भवाद्यर्थे इचस्योपसंख्यानम् ॥२॥४८॥ २०१ धुणस्य वा वक्तव्यः ॥४॥श६२॥ १८१ मन्ने नस्य तो वा वक्तव्यरित्त ॥३३॥४५॥ १९० रंभस्य न्तेऽनुस्वारस्य लोपो वाच्यः ॥३।२।६।। २१६ विदाड्डो णिवक्तव्यः ॥३४॥३८॥ १९७ विपरिभ्यामदितयोश्चत्य जो वा बक्तव्य।४।१।२७॥ ८९ सपतेरेयणेजणौ वक्तव्यौ ।।।४॥ ११४ हे गच्छादीनामेर्वा वक्तव्यः ॥६॥१॥१३॥
॥ इति वार्तिकपाठः॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
मेठियाघ्रंथमाला
धातुपाठ
॥ श्री।
७ अरह। योग्यतायाम् ।।
धातुपाठः ॥ १ अच्छ उपबेशने । २३ उंट संकोचने । २ अड भ्रमणे ।
२४ ऊह वितर्के । ३ अण प्राणधारणे । २५ एय कम्पने । ४ अप्पाह सन्देशकथने । । २६ एस इच्छायाम् । ५ अप्पिण अर्पणे । २७ कजल वुडने । ६ अय गतौ ।
२८ कड आवरणे ।
। २९ कड्ड व्यक्ताया वाचि । ८अरिह
३० कड़ढ आकर्षणे । ९ अस सत्तायाम् । ३१ कण्ण भेदने । १० अस भक्षणक्षेपणयोः । ३२ कत्त छेदनतन्तुसन्तानयोः । ११ अंछ आकर्षणे ।
३३ कत्थ श्लाघायांव्यक्तायां वाचिच। १२६ गतौ ।
३४ कस प्राप्तौ : १३ इ अध्ययने ।
३५ कस तनूकरणे । १४ इच्छ इच्छायाम् । . ३६ कस आकर्षणे १५ इध वृद्धौ ।
३७ कंडुय
गात्रविघर्षणे । १६ इंग चेष्टायाम् । ३८ कंडूय " १७ ईह इच्छायाम् । ३९ केत छेदने । १८ उज्झ उत्सर्गे । ४० कंद आक्रन्दने १९ उण प्रावरणे ।
४१ कंप कम्पने २० उंच कौटिल्ये। ४२ का करणे। २१ उच्छ सेचने । ४३ काय बन्धने । २२ उंज योगसेचनयोः । ४४ कास शब्दकुत्सायाम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनसिद्धान्तकोमुदी
(२५७)
धातुपाठ
४८ किलिम्प नाता
४५ कास प्रकाशनायाम ७० क्खि क्षये ४६ किड्ड कीडायाम् ७१ करोड प्रस्फोटने ४७ किलिद अार्दीभावे
७३ खम महने ४० किलेम।
७४ स्वर क्ष ५० किम तनूकरणे ७५ वल संचलन ५१ कुंच संकोचन
७६ खा अदने ५२ कुच्छ निन्दायाम् ७७ विम निन्दायाम् ५३ कुच्छ सेचने
७८ ग्विज दैन्ये ५४ कुज्झ क्रोधे
७६ खुड्ड तोडने ५५ कुट्ट कुट्टने
८० खुद्द अायुहानी ५६ कुड दाहे
८१ खुध बुभुक्षायाम् ५७ कुण करणे
८२ खुभ ओभने ५८ कुत्य दौर्गन्छो कुत्सायां च। ८३ खेल क्रीडायाम ५६ कुद्द कुर्दने
८४ गच्छ गती ६० कुप्प क्रांधे
८५ गज गर्जन ६१ कुव्व करणे
८६ गण गणानायाम् ६२ कुह दौन्ध्ये
८७ गम्भ प्रागल्भ्ये ६३ कूड प्रत्याबाते
८८ गम गतौ ६४ कूव अव्यक्ते
१० गरिह "
११ गल सवणे ६७ कास गेदने
१२ गलच्छ चेष्टायाम् ६८ क्खंद गतौ
९३ गवच्छ आच्छादने ६६ क्ख ल पनने
| ६४ गवेस अन्वेषणे
८६ गरह निन्दायाम्
६५ किस्स ! कश
३३
Aho ! Shrutgyanam
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
सटिशाग्रन्थमाला
(२५८)
धातुपाठ
१५ गस भक्षणे
| १२० चय पतनचयनयोः १६ गा गान
१२१ चर गतौ १७ गिज्झ आमतौ १२२ चिगिच्छ चिकित्सायाम् १८ गिल अदने
१२३ चिण चयने Bह गिला ग्लानौ
१२४ चिल्ल दीप्तौ १०० गीर निगरणे १२५ चुंब चुम्बन १०१ गुंज अव्यक्ते शब्दे १२६ चुक भंशने १०२ गुंड रजःसंसर्ग १२७ चुण्ण दलने १०३ गुर उद्यमने
१२८ चे? चेष्टायाम् १०४ गुव व्याकुलत्वे १२९ चव मरणे १०५ गुह संवरणे १३० चुय पतने १०६ गृह आलिङ्गन १३१ च्छंड त्यागे १०७ ग्घा गन्धोपादाने १३२ च्छंद निमन्त्रणे १०८ घत्त वेषणे प्रयत्न च । १३३ चछज्ज टीप्तौ १०६ घस संवर्षे
१३४ च्छड वितुषीकरणे ११० घस अदने
१३५ च्छण हिंसायाम् १११ घस संघर्ष
१३६ च्छिक्क छिक्कायाम् ११२ घुट पाने
१३७ च्छिव स्पर्श ११३ घुम्म भ्रमणे १३८ च्छुभ प्रक्षेपणे ११४ घुस शब्डे
१३९ च्छुह प्रक्षेपे ११५ घूगा भ्रमणे
१४० च्छुह स्पर्श ११६ घोल संघर्षे १४१ च्छोल छेदने. ११७ चच्च विलेपने
१४२ जग्ग निद्राक्षये. ११८ नम पार्टीको १४३ जत प्रयत्ने. ११९ चमर मर्दन
१४४ जय जये.
Aho ! Shrutgyanam
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
धातुपाठ
१४५ जय यागकरणे १४६ जहा त्यागे १४७ जंप व्यक्तायां वाचि १४८ जंभ गात्रविस्तारणे १४९ जा गतौ १५० जा प्रादुर्भावे १५१ जागर निद्राक्षये १५२ जाण अवबोधने १५३ जिण जये १५४ जीव प्राणधारणे १५५ जु मिश्रणे १५६ जुंज भोजनेच्छायाम १५७ जुज योगे १५८ जुज्झ संप्रहारे १५६ जूर रोगे १६० जूर वाहानी १६१ जूह मिश्रणे १६२ जोय दर्शने १६३ जोस नाशे संवायां च १६४ जल ज्वलने १६५ ज्झा ध्यान १६६ झर क्षरणे १६७ झव क्षपणायाम् १६८ झिझ क्षये १६६ झिया ध्याने
१७० झुर अश्रुविमोचन १७१ झुंझ अदनेच्छायाम् १७२ दुह निरसने १७३ डंभ दंभने १७४ डंस दशने १७५ डी विहायसागतौ १७६ डु द्रवे १७७ ढा विदारणे १७८ ढोय गौ १७६ गाम अर्पणे १८० गुम आवरण १८१ तक्ख तनूकरणे १८२ तच्छ ननूकरण १८३ तण विस्तारे १८४ तप्प तर्पणे १८५ तम म्लानौ १८६ तल भर्जने १८७ तंच संकोचने १८८ तिउट्ट बोटने १८६ तितिक्ख सहने
१६० निष्प दुःखदाने तर्पण
तृप्तौ च १६१ तुट बोटने
१६२ तुद व्यथन । १६३ तुर त्वरायाम्
Aho ! Shrutgyanam
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रन्थमाला
(२६०)
धातुपाठ
१६४ तुस सन्तोषे १६५ तर त्यागयाम् १९६ तामा उद्वेगे १९७त्ता पालने १९८ या काद १६६ स्थुम स्तुती २०० थंभ स्तम्भने २०१ थाभ भ्रमणे २०२ दद दाने २०३ दम उपशमे २०४ दय दयादानच्छाम २०५ दर विदा गो
२०६दरस दर्शनायाम्
२१६ दुह प्रपूर गणे २२० दृ गतौ परिताप च २२१ दस वैकृत्ये २२२ देव विनाये २२३ दोज्ज दाहने २२४ हा पलायन २२५ हु उगताप २२६ धम शब्दे २२७ धय पाने
२२८ धस पतन । २२९ धाड भ्रमण । धुगा कम्पन
२३१ व संताप २३२ लंद नन्दने
२३३ नच्च गाविप । २३४ नड नृतो
२३५ नद अव्यक्त शब्द २३६ नम नम्रीभाव २३७ नमंस नमस्कार २३८ नस्स नाश २३० निंद निन्दायाम २४० निह प्रीतो २४१ ने प्रावण २४२ ना अदबोधन २४३ न्हव गोपन
२०७दरिका २०८ दल दान २०६ दमशन २१० दह धागा २११ दिक्ख दाक्षायाम २१२ दिप दाती - २१३ दिस प्रेतण दाने २१४ दिह वृष्टी २१५ दुगुंछ निन्दायग २१६ दुम श्वेतका गह २१७ दुस बैंकृता प्रीत २१८ दुह द्रोह
Aho ! Shrutgyanam
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्त कौतुदी
२४४ न्हा स्नाने
२४५ पक्क मिश्रण
२४६ पज्जगतौ
२४७ पड़ पतने
२४८ पद पठ
२४६ पय पार्क
२५० पत्र पतनयः
२५१ पापनि
२५२ पिपीडन
२५३ पिल पतनयोः
२५४ पी पाने.
२५५ पी.
२५६ पीण तर्पण
२५७ पीस संचूर्णने
२५८ पुच्छ प्रश्ने
२५९ पूज पूजायाम्, २६० पेयाल समालोचन
२६१ फण गौ
२६२ फंस कलङ्कारोप
२६३ फिड विकसन
२६४ फुट विकसने
२६५ फुम फुत्कार. २६६ फुस स्पर्श शुद्ध च २६७ फेड गतौ
२६८ बंध वन्यने
(२६१)
२६९ बाह्र पीडायाम्
२७० बीह भये
२७१ बुज्झ अवगमन
२७२ वुड्ढ निमज्जने
२७३ भक्रख अदने
२७४ अज सेवायाम
२७५ मज भजन
२७६ भगाने
२७७ भ्रम भ्रमणे
२७८ भव सत्तागाम
२७९ भस श्वखे
२८० भादीती
२८१ मिस दीप्तौ
२८२ भिंद विदारणे
२८३ भुंज मक्षा भोगेच
२८४ भूस अलङ्करणे
२८५ मंथ विलोडने
२८६ मक्ख म्रक्षणे
२८७ मग्ग अ
अन्वेषण
२८८ मज्ज शुद्ध
२८९ मत्थ मन्यने
२९० मद ग्लेपन
२९१ मह मन
२९२ मर प्राणत्यागे २९३ मल मन
Aho! Shrutgyanam
धातुपाठ
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(२६२)
धातुपाठ
२९४ मह इच्छायाम २९५ मा मान २९६ माद प्रमाद २९७ मिल सङ्गमे २९८ मिल्ल त्यागे २९९ मिस स्पीयाम् ३०० मील संकोचे ३०१ मुंड मुण्डने ३०२ मुच्छ मूर्खायाम् ३०३ मुज्झ मोह ३०४ मुण ज्ञाने ३०५ मुस स्पर्श ३०६ मेल सङ्गमे ३०७ मोद हर्षे ३०८ म्हि ईषद्भसने ३०६ यंत संकोचे ३१० रक्ख रक्षायाम् ३११ रज्ज गंग ३१२ रज्झ पाके ३१३ रड परिभाषण ३१४ रण अव्यक्तशब्द ३१५ रम क्रीडायाम् ३१६ रव शब्द ३१७ रंच पृथक्त्वे ३१८ रंध पाके
३१६ रंभ प्रारम्भ ३२० राज दीप्तौ ३२१ रिच पृथक्करण ३२२ रिध वृद्रौ ३२३ रिय गौ ३२४ रुट रोषे ३२५ रुद अश्रुविमोचने ३२६ रुस रोपे ३२७ संट गुञ्जितध्वनी ३२८ संभ आवरणे ३२६ रेह दीप्ती ३३० लक्ख अङ्कने ३३१ लग्ग सङ्ग ३३२ लभ प्राप्तौ ३३३ लल क्रीडायाम् ३३४ लस इच्छाक्रीडनयोः ३३५ लंघ लङ्घने : ३३६ लंछ लाञ्छने ३३७ लिह लेखन ३३८ लिंग आलिङ्गन ३३६ लिंच निस्सारणे ३४० लुक्क दर्शने ३४१ लुह लूटने ३४२ लण छेदन ३४३ लुभ लोभ
Aho ! Shrutgyanam
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
जेनसिद्धान्तकौमुदी
(२६३)
धातुपाठ
~
-
३७० वोलह
जलोद्रेक
३४४ लुंच लुंचने
३६९ वेव कम्पने ३४५ लुप नाशने ३४६ लूस स्तेयभञ्जनदशनखंडनेषु ३७१ वोसट्ट । ३४७ लोह परिवर्तन
३७२ व्वय गतौ ३४८ ल्लिय भजने
३७३ विह ताड़ने ३४६ ल्हाय हर्षे
३७४ स अवसाने ३५० वञ्च व्यकायां वानि ३७५ सड दौर्गन्ध्ये ३५१ वम उद्गिरणे
३७६ सद गमनविशरणयोः ३५२ वर व्यायामे
३७७ सप्प गतौ ३५३ वल संचरणे
३७८ सय शयने ३५४ वव बीजवपने
३७६ सर स्मरणे ३५५ वस निवासे
३८० सर गतौ ३५६ वंफ इच्छायाम् ३८१ सलह श्लाघायाम ३५७ वा वायुसञ्चरणे ३८२ सल्ल गो ३५८ विगिंच पृथक्करणे ३८३ सह सहने ३६९ विच पृथक्करणे ३८४ संक शङ्कायाम् ३६० विज भये
३८५संद किञ्चिञ्चलन स्यन्दनयोः ३६१ विज्ज सत्तायाम् ३८६ संभर स्मरणे ३६२ विद ज्ञाने
३८७ संस कथनहिंसनयोः ३६३ विरल्ल विस्तारे ३८८ सिक्ख शिक्षायाम् ३६४ विस प्रवेशने
३८९ सिज्म निष्पत्ती ३६५ विसह विकाशचूर्णनयोः ३९० सिण सेवायाम् ३६६ विहेड विनाशे ३९१ सिणा स्नाने ३६७ विज व्यजने
३६२ सिर विसर्गे ३६८ वीज व्यजने
| ३६३ सिलीस आलिङ्गने
Aho ! Shrutgyanam
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
सठियाग्रन्थमाला
(२६४)
धातुपाठ
३६४ सिव्व तन्तु सन्तान ३६५ सिंच सेचने ३६६ सीद विशरणे ३९७ सु प्राणिप्रसवे ३६८ सुज्झ नैर्मल्ये ३९९ सुड निन्दायाम् ४०० सुमर स्मरणे ४०१ सुय शयने ४०२ मुय दौर्गन्ध्ये ४०३ सुस्स शोषणे ४०४ सुस्सुस सेवायाम् ४०५ सुंभ हिंसने ४०६ सूर नाशने ४०७ सेय धर्म तौ ४०८ सेव सेवायाम् ४०६ सेह शिक्षायाम् ४१० सोय शोके ४११ स्सद स्वादने ४१२ स्सम परिश्रमे ४१३ स्सय सेवायाम् ४१४ स्सस प्राणने ४१५ स्मंभ विश्वासे ४१६ हक्क निषेधे ४१७ हड चेष्टायाम् ४१८ हण हिंसायाम्
४१६ हस हसने ४२० हंद ग्रहणे ४२१ हा ह्रासे विसूचिकायाञ्च ४२२ हिंड भ्रमणे शब्दे च . ४२३ हिंस हिंसायाम ४२४ हुण होमे ४२५ हो सत्तायाम्
अथ द्वितीयगणः ॥ १ अच्च पूजायाम् २ अत्थम अस्तमयने ३ अप्प अर्पणे ४ अंज प्रकटने ५ इर गतौ ६ उक्ख सेचने ७ उड बन्धने ८ एड उत्सर्गे ६ अोयव संसिद्धिजययोः १० कह वाक्यप्रबन्धे ११ काम इच्छायाम् १२ किलाम दैन्यापादने १३ कूल आवरणे १४ को कूर्दने १५ कोर विलेखनचित्रीकरणयो: १६ क्खाल शौचकर्मणि
Aho ! Shrutgyanam
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुपाठ
जैनसिद्धान्तकौमुदी (२६५)
rrrrrrrrrrrrrrror
१७ खंड खण्डने १८ गंठ ग्रन्थने १९ गह ग्रहणे २० चाव चर्वणे २१ चित्त चित्रीक गणे २२ चूर चूर्णने २३ चेत करणावबोधनयोः २४ चेय दाने २५ चेय स्मृत्याम् २६ जेम भोजने २७ झूस अर्पणा सेवनप्रीतिषु २८ झोस अर्पणसेवनप्रीनियु २९ डेव उल्लङ्घने ३० डोव विस्तारे ३१ तक तर्क ३२ ताड ताडने ३३ ताल ताडने ३४ तीर तरणे ३५ तुड संधाने तोडने च ३६ तुल तोलने ३७ तोल तोलने ३८ दंस दर्शनायाम् ३९ दा दात ४० दाय दर्शनाचाम् ४१ दाल विदारणोद्घाटनयोः
४२ दीव दीपनाक्रीडनयोः ४३ धरिस पराभवे ४४ धार धारणे ४५ धुक्ख सन्दीपने ४६ पामिच्च उच्छिन्नग्रहणे ४७ पार अन्तगमने ४८ पाल पालने ४६ पीह इच्छायाम् ५० पूर पालनपूरणयोः ५१ पोस पोषणे ५२ प्फाल विदारणे ५३ फास स्पर्श ५४ वु व्यक्तायां वाचि ५५ भच्छ तिरस्कारे ५६ भत्थ भर्त्सने ५७ भोग दर्शने ५८ मह मन्थने ५६ मंड भूषायाम् ६० मंत गुप्तपरिभाषणे ६१ मूल रोहणे ६२ मोड मोडने ६३ यंस आच्छादने ६४ याम परिवेषणे ६५ यास आलिङ्गने ६६ राह राधने
३४
Aho ! Shrutgyanam
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
६७ लंड गतौ
६८ लूह पारुष्ये
६९ लेस संश्लेषणे
७० वण्ण वर्णने
७१ वरस वर्ष
७२ वंच प्रतार
७३ वार वारणे
७४ वेद वेटने
७५ वेल्ल कंपने
७६ वेस व्यापने
७७ व्वह दुःखे
७८ सक्क सामर्थ्य
७९ सव छेदने
८० संगाम युद्धे
८१ साह सहगमने
८२ सूय सूचने
८३ सेस भेदने
८४ हरिस हर्षे
८५ हूण कम्पने
८६ हेरुयाल निन्द्रायाम
अथ तृतीयगणः
१ र योग्यतायाम्
२ प्रज्ज उपार्जने
३ प्रत्थ याचने
४ च पूजासंकोचनसंचयेषु
(२६६)
५ याव प्राप्तौ
६ यस उपवेशने
धातुपाठ
७ इक्ख व्यक्तायां वाचि दर्शनेच
८ इस गतौ
६ र प्रेरणायाम्
१० उट्ट छेदने
११ उस निन्दोपालम्भनतिर
स्कारेषु
१२ एस अन्वेषणे
१३ ओस निन्दोपालम्भनतिरस्कारेषु
१४ कप्प छेदने सामर्थ्ये करणे च
१५ कर करो
१६ कख वाञ्छायाम्
१७ कि कीर्त्तने
१८ कीड ।
१९ कील
२० कीर विक्षेपे
२१ कम पादविक्षेपे
२२ किण क्रयगो
२३ कील क्रीडायाम
२४ क्खा प्रकथने
२५ free नेप
२६ खव क्षयकरणे
२७ गाह स्थापनाग्रहया प्रवेशेषु २८ गिव्ह ग्रहणे
Aho! Shrutgyanam
क्रीडायाम्
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
२६ गुणा आवर्तनायाम् ३० गोव गोपने
३१ घट्ट स्पर्शकिञ्चिच्चलनयोः
३२ घड चेष्टायाम्
३३ घात हिंसायाम्
३४ घोस व्यक्तायां वाचि
३५ चय सामर्थ्य
३६ चल गतौ
३७ चिन्त चिन्तने
३८ चिट्ठ गतिनिवृत्तौ
३६ चोय प्रेरणायाम्
४० च्चय त्यागे
४१ च्छड्ड
४२ च्छल वञ्चनेप्रक्षालने च
त्यागे
(२६७)
४३ च्छाद संवरणे
४४ च्छिद छेदने
४५ च्छोड त्यागे
४६ च्छोल प्रक्षालने
४७ छंट सेचने
४८ जण उत्पादने
४९ जम निवृत्तौ
५० जर वयोहानौ झग्गे च
५१ जाय याचने
५२ जोय प्रकाशने
५३ जोय योजनायाम्
५४ ज्काम शब्दे
५५ ट्ठव स्थापनायाम्
५६ ट्ठा गतिनिवृत्तौ
५७ डह भस्मीकरणे
५८ गुल प्रेरणायाम् ५९ तज्ज्ञ भर्त्सन
६० तर तरणे साम
६१ तव तपने
६२ त्थर आच्छादने
६३ दुक्ख दुःखने
६४ दूम खेदे
६५ द्दव प्राप्तौ
६६ द्दह दहने
६७ स नाशने
६८ घर धारणे
६९ धा धारणे
धातुपाठ
७० धाच शीघ्रगतौ
७१ धोव शौचकर्मणि
७२ नद्ध बन्धने
७३ न्नव आज्ञापनायाम्
७४ पाड उन्मूलने पातने च
७५ पास दर्शने
७६ पिह इच्छायाभ्
७७ पीड पीडने
७८ पोल पीडने
Aho! Shrutgyanam
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
(२६८)
धातुपाठ
७९ फोड भेदने । १०४ लास नर्त्तने ८० फंद किञ्चिन्चलने । १०५ लिंप लेपने ८१ फुर सञ्चलने
१०६ लेह स्खलनायाम् ८२ बुहा शब्दे
। १०७ लोक दर्शने ८३ ब्रूह
१०८ लोल उपधाले ८४ भर भरणे
१०६ वग्गा वल्गने ८५ भंज भञ्जने
११० बज वर्जने ८६ भंस अधःपतने १११ वड्ढ द्रौ ८७ भास दीप्तौ
११२ वत्त वर्त्तने ८८ भाम व्यक्तायां वाचि ११३ वद व्यक्तायां वाचि ८९ मन्त्र शुद्धौ
११४ वर स्वीकाराच्छादनयोः ९० मज्ज गर्वे
११५ वह प्रापणपीडनयोः ९१ मन्न अवबोधने ११६ वंद स्तुती ६२ माण पूजायाम्
११७ वाय वाचने ६३ मिला म्लानौ ११८ विंध ताडने ९४ मुंच त्यागे
११९ विडंब अनुकरणे ६५ रच रचनायाम् १२० वेद वेदने ६६ रस आस्वादनाक्रन्दनयोः १२१ वोल कम्पन ६७ रुह प्रादुर्भावे १२२ सक्क गतौ १८ रूव घटनायाम् १२३ सन सजीभवनासक्तिहह रोय अमिलाषे श्रद्वायां च
विसर्जनेषु १०० लज लजायाम् १२४ सद्द आह्वाने १०१ लव व्यक्तायां वाचि १२५ सद्द आस्वादने १०२ लंब ल बनायाम् १२६ सम शान्तौ १०३ ला ग्रहणदानयोः १२७ सव क्षरणे श्रवणे च
Aho ! Shrutgyanam
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
जेनसिद्धान्तकौमुदी
(२६९)
धातुपाठ
१२८ सव प्राणिप्रसवे गतौ च १३४ सोभ दीप्तौ १२६ सास शासने १३५ स्साद इच्छायामास्वादने च १३० साह कथन १३६ हर हरणे १३१ साह साधने १३७ हव सत्तायाम् १३२ सुण श्रवणे
१३८ हाल दर्शने १३३ सेह गत्याम् १३९ हील अनादरे
।। इति धातुपाठः॥
m-00/980e....
Aho! Shrutgyanam
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रंथमाला
(२७०)
जैन सिद्धान्तकौमुदीत्राणामकाराद्यनुक्रमः ॥
पृष्ट.
सूत्र.
१ अ आ इ इ उ ऊ ए० १११११ १ अइउ ह्रस्वा: १/१/३ २६ अएतः स्सणावा० २/१/२६ ३७ अपस्ससीनामि० २/१/५७ २०७ अच् करादिभ्यः० ४/२/११ १४५ अच्चान्मोव ३२१११५३ ११५ अच्छादेस्तेरेः ३ | १/५० ७७ अच्छेर : ११३।५३ २०७ अजन्तेऽतेऽनुस्वारः ४/२/१२ ९१ अजिनस्येतोऽणि १/३/६३ १७४ अजस्य त्तिणक ४/४/४२ ८० अट्ठात्सस्य ११४/७१ ८१ अट्ठे ट्ठस्य डो याल० १/४/७२ ३३ अणमाऽणो लोपः २२११८३ ३५ अणमोऽमः २/१/९२ ४९ अणश्च २/२/३
१०६ अणंतादिभ्यः क्खु ० ४।४।७४ २०५ अणिदिण्ककण० ४/२/१ १५४ अणोणतिन्तित्ता० ४|४|१०३ १७८ अणोर्यस्य च ३ | ३ | ३४ ८२ अण्णस्य वा २/३/५० १४० अण्वतिभ्यां व्व० ४/४/९१ ४८ अतः स्त्रियां डाः २२२२१ ९३ अति पच्छिमस्य० ११४/७९ ६२ अतिरतिक्रान्ते० २२३/७ ८६ अतिशये तरः २२४।२१ १२१ अतेततिन्तेषूदः० ३।११९० १७५ अतेरेर्यो डे ३/३/६
सूत्रपाठ
पृष्ट. सूत्र. ११५ अते गच्छस्य गस्य ४/४/७७ १९९ अतेष्टस्थः ४ १/५४ २२ अतोऽत्यन्त्यस्य २२११५ २७ अतोऽवोडुतः ११२९ २२ अतोऽस्त्रियां हि० १६१२२१८ २७ अतोत्स्योत् २२११२७ १९१ अतो लोपस्तत्योः ४|११२ १८२ अन्तयोः केवलस्य ४/४/३९ २५ अत्तापाभ्यांच २२११२० ८७ अत्पसिणस्येये १/३/६० १२३ अत्ययरानां च ४/४/८५ २१८ अत्यभिपाभ्या० ३/२/२९ २८ अत्यरोः ११२/१६ ४५ अत्यादयश्च ११११२१ ७४ अत्र लिङ्गमन्य० २/३/३५ ८३ अणिकेकणि जे० २२४/२ ९० अणोरुतोऽव १३/६२ ८८ अदणी नक्षत्रेण० २२४ २९ ३ अदाताविदीता० १/१/३७ १९१ अदितयोरि० ११४/१३५ २४ अदितोरणोः २/१/१० ३८ अदितोरेकैकस्य० २/१/६१ २६ अदितार्णो वा २११२५ ३ अदितामा० १|१|३६|| २० अधातुप्रत्ययो० १/२/११ २११ अधिकरणेऽण् ४/२/१६ ४८ अधिगरणादिभ्यो० रारार ७१ अधोवधेर्वस्य १२४/४९
Aho! Shrutgyanam
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
(२७१)
पृष्ट. सूत्र. १०४ अनवधारण ए २/४/७५ १९३ अनसादिभ्यः साडः ४/२/१६ १३ अनादरसंयुक्तस्य० ६ १४/१० १८३ अनिटारुमूणयोः० ३२३/५६ | १८१ अनिटौ त्तपत्त ३|३|४५ १६७ अनुकरणधवला० ४|४|१०९ ५१ अनुक्ते शश१४
६२ अनुपडी व सादिषु श३८ ३१ अनुस्वारस्येसिम: २/१/३९ ४ अनेकवर्णसित्सर्वस्य १११ ॥४२ ६१ अनेक नामैकार्थे० १२११६२१३४ ७३ अनेक समूहे रा३३३ १२० अनोरेसादेरिम् ३|१/६३ ५८ अन्तरायोगे च २२३३ २ अन्त्यात्पूर्व उपधा १११/७ २०४ अन्वातो विस० ४|११२६ २२६ अन्वाभ्यां वाणे ४२४४ ५७ अपादाने पञ्चमी २ २ २७ ८ अपूर्वस्य संयुक्तस्य २ २३ १५५ अपेरेरेति धि २/३ ९९ ९० अपणादिच्चिये० २/४/३३ ९८ अपाद्वहोः कः २२४६२ २१८ अप्पाहहाभ्यां णिः ४३२ ७४ प्रथमान्यपदार्थे० २/३/३४ २ अप्रयुज्यमानः स० १२२११८ १७१ अभिघट्टादियः ३ २ ४४
५१ अभेदान्वयि च ११११२८ १८२ अरूणे वन्दस्य वाः ३।३५०
सूत्रपाठ
सूत्र.
पृष्ट. १४५ अमेरंजस्य गः १/४/१३४ १५५ अभेर्द्धसस्येजे (१२/२६ १८२ अस्ति ४|१|३४ १०६ अभ्यावृतौ संख्या० २४|८५ ४६ अमादितद्धितान्ताः १/१/२२ ३२ अम्हस्य हमहमौ ० २/१/७५ १०१ अम्हादिषु दिसादः २/४/६९ ११२ अम्हे समानाधिक० ३।११४ ११६ अयादिभ्यस्त्था ३ | १|३४ १३२ अयोऽणैन्तीज० ३|१|११४ ९७ अरिप्रभृतिभ्यस्त्ता २/४/५६ २८ अरोमि १२/१७ १८ अलाबुरिवो० १२४|११२ ८६ अल्पे च २४५ ७५ अवदग्गस्य १/३/४९ २२७ अवपरिभ्यामूसो० ४ | ३ | ३६ १९६ अवस्य गुयेनुस्वारः ४/४/५८ १४८ अवात्करस्य क्ख० ३।१।१३८ २२० अवात्कसस्याणि० ४।३।२८ १२४ अवादपस्यादेर्लोपो ४/४/३५ १४७ अवाद्दालस्य ० ३२१२१८८ १५१ अवाद्यः ३२१११४८ ४२ अव्ययम् १|१|१९ ४८ अव्ययाच्च ४|४|६६ ६१ अव्ययीभावः २|३|४ ११७ असचयजाण० ३।११२१ ११६ असस्य तितुमिषु |४|७८ ११७ असादिदतौ ३/१/३५
Aho! Shrutgyanam
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२७२)
सूत्रपाठ
सूत्र. पृष्ट.
सूत्र. १२७ असादिभ्यो या ३३१११ । १५२ आघं भूते ३१।५७
६२ असादृश्ये यथा० २।३९ ११२ आज्ञाभविष्यद्वर्त्त० ३।११३ १९ असिलेसे सस्य० १।४।३७ १६६ आज्ञायामातः० ३।२।३० ७७ असो पस्य फः १।४।५७ ११४ आज्ञाया तिन्त्योरुः ३।१।१३ १० अश्चिक्खिल्लादीनाम २।३।७ १५१ आज्ञायां पेहे ० ३।१।१५२ ७५ अस्मात्को वा२।३।३७६ १३३ आज्ञावर्त्तमानणि० ३।२।१०१ १२ अस्सादिषु संयुक्त० ११४८ ७४ आणात्पाणस्योत् ११३।४७ ८८ अस्सिण्या इण० १।४।७. २२८ आणिज्जयोःसल०४।३।४४ १६७ अस्सुयान्माण० ४।४।१०८ २२५आष्णुपेभ्यो मिलो० ४।३।३५ ६९ अहस्याण्हः ।४।४५ १४७ आत इत् ३३११९१ ४२ अहादयः ॥१॥२०
१५१ आत उसस्य तौवा ३।२।८४ १०८ अहीहण्हवः कात् ।४।९७ १६ आतपादीनां पस्य० ॥४।२४
१५ अहेरत्तस्य ठथौ १।४।१०९ ३५ आतश्चादितोरोक २।१।३२ २२४ अहेरुवादणि ३।२।११ १९८ आतश्च्छादस्येते १३०१२ १६१ अहेरेरावन्तावयः ३.१२३ १५० आतश्च्छिन्दभि० ४।४।१०१ ११९ अहेरेस्तौ ४।४।१३ १८९ आतस्तुडस्यज्जे १।३।३३ २१८ अहेझझे दी? धातोः ३।२।२५ १५९ आतस्तेसुणेषूस् ३।१।१७३
८ अहे व्यञ्जनस्य० ।।२०। २२० आतस्तो वा ४।३।१५ १० अङ्गादीनांमये ११३।७० । १९९ आतस्थरस्य थुः४।११५८ १५० अञ्चादिभ्यश्च ३।११०७ ३७ आतस्सिम् सव्व०२।११५५ १०९ अं जताभ्याम् रा४।१०१। २२२ आतः क्खिवस्य० ४।२।३२ (आ)
१५२ आतः क्खो घवो ३।१।१४५ २ आई ऊ दीर्घाः ११४२१३ आतः सवस्येणि ३।२८३ १९३ आउडे पस्य वः४|११५२२२ आति गस्य लोपः३।१९५ ९४ आउसाद न्तः २४४५ २२३ आति चिगिच्छस्य १३१३७ १३१ आगमनमान्यांतो ३३१०१०८ २२७ आति पाद व्वयस्य ४।३१६३
७१ आगंतारस्यागार ० १।४।५० ११६ आतोणस्य मक त्या०४।४।११ १२४ आग्धाझिययोहे ४।४।१५। १७६ आतो गमात्तो वेट ३।३।२२ १८८ आग्धादीनां माणे ४।४।२३ १२४ आतो ग्ध आदेः ४।४।८३
Aho ! Shrutgyanam
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२७३)
२२४ आतो जयोर्लोप. ३।२।१२ । ६३ आमिमुखादावमिः ॥३॥१२ ३६ आतो डेरीदूद्भ-यां. २०१३६ ८१ आभदिपवीत ॥२४३ १२९. आतो दहस्य डः १।४।९७ १०५ आभीण्ये बहादि० २४४८१ २०. आतो दिहस्यादे० ३।४/१२ ५० आमन्त्रणे व २२।१३ २१. आतो दीवस्य दोलः १४।९९ २२ आमन्त्रणोतो लोपः। २१६ आतो दो वा ३।४।२॥ २२५ आमन्नात्करणे ४१३७ १५६ आतो नवस्य० १।२।२८ ७६ आमोसादोसहे० १३१७९ १३५ आतो भिंदस्यादे० ३।१।१२१ १६७ आयस्तस्करोति ३११११८१ २.६ आता मुसस्याण०४।३।४० १६७ आयान्ताभ १११५ २०७ आतो यक के ३।१।१५९
१८७ आयो माणे कर्मणिशा९९ १९६ आतोरड् गमे ४।४।५५ ६३ आयावदर्यका० २३।११ १८२ आतो रंभस्य ढतं. ३।३।०८/ १६८ आये विद्यार्षिक ३३११८३ १५८ आतोरुहस्य तित्ता० १३६३२ ९६ आलुदयादिभ्यः २४५२ १५८ आतोरुहस्य भस्तौ ।।४।१४३ १०३ आवतियस्यातमा४७३ २६ आदि दुद्भयः स्वरे. १।२।१४
१६१ आवश्ध करादिभ्यः ३२॥ १५ आदीदूतां ह्रस्वो मि २।१।३३ २२२ आविभ्यांपिखवाडा॥३॥३३ १३८ आदुपोवेभ्यो० ४।४।३८
१८ आविले वस्य रा॥३१ १८२ आदतौ वंदात् ३६३१६८ १६३ आवे जादीनामेका० ३२२७
३ आदेदोतामदिदु. १।१।३५ १८९ आवे दो दवरतप० ३८ १७३ आदेरस्य ३।२६४
१८६ आसादीणड् ३३०२ 11७ आदेरिदीदिमोषु० ३।११५३ |
१९७ आसमुभ्यां विणस्य ॥१२७ २२३ आदरिराके १६
२१८ आसेपरयोर्षचौवा ४१५ १४९ आदेरीत्यवो द्विः ३।४६
६६ आसोरुहस्य तः १।४।११४ १६६ आदेःसस्वरस्य ३।१।१७७ ६० आश्रयोधिकरणम् ॥१॥३३
५८ आधारेपि शरा१९ १४८ आहाल्लोप उदंसू ३।१।१४२ २१९ आनिपेभ्योलोपो०४३।१६ ११० आहहिहिहियम:०२॥१०॥ ९४ आन्मन्तस्यवः १।४।८१ ।। ५६. आपाभ्यां सषस्य. ३.११७५ १७५ इकाडादाबा. ४५
Aho ! Shrutgyanam
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रंथमाला
सूत्रपाट
पृष्ट. ४८ इकारान्ता दिस्या० ॥१२, २०४ इते वा ४३।३८ २०६ इक्खादिभ्यो णणणौ ४।२।४ २०५ इत सिंचस्य सिकः ४।१।७२ ७७ इगेगस्य ११४५८
२०० इतादिससिरयोरखा४।१॥६१ .८६ इजस्थेरादिभ्यः शा२४ १९० इतो दीर्घश्चवामाणे ३४१६ ११३ इज्जस्य वा ३।१।९.
४९ इतोऽभाव णीः रारा ११९ इज्जः स्वार्थेऽपि ३।१।४८ २ इता लोपः ४।४।३० ११४ इज्जासिहमिमव:३।१।। ७, इत्केर्वस्य ३२३८ ७१ इज्जायाएसस्येसः 118
२२१ अदिणयोः क्खि०४।३।३४ १२८ इज्जे च समः ४।।४।।
९४ अदिणमन्ताश्च० २।४।४४ १७२ इज्जे दीर्घः फासस्य ३२५९
५ इदीदुदूतामसवर्णे १०२।९ १४१ इज्जे सिरस्य सो० ३।३।१३२
२१ इदुतः पुंस्यतः राशर ८६ इट्ठी धम्म्यादिभ्यः रा४।२३ २६ इदुद्भयामिणस्य णा राश११ २०९ इणणोर्जुजस्य० ४।४।११९१०२ इदेतस्य १।३।७४ २११ इणकण प्रेरणासु. ४।२।३० २१९ इधाड्ढा वा ४।३।१८ १११ इणमादीनामेवे दीर्घः ११३८३ १७४ इप्रभृतिभ्यश्च३।३।। १२२ इणयोरिजकुणयोः४।४।८२ ३० इमकाभ्यां सेः० २।१।४६ २३ इणस्सयोडोस्डी ०२।२।१४
१०८ इमजतकेभ्यस्ताः २।४/५५. २०९ इणि जुज्झस्य जझ ४।२।२९ ३० इमस्य संतोयम् २०११४७ ३१ इणेऽणः ।५३
१०७ इमस्यैत्यम् २।।९२ २१ इणेहधारनुस्वारी वा ४४४ १०९ इमाण हिड्हणा० २११०३ ९८ इणी जडादिभ्यः रा४० १०२ इमात्सस्य क्खः १।३।७५ ८६ इतस्तदस्य संजातं ।४।२० । ७२ इमात्सन्धौ प्रथमा० २।३।३० २१२ इतारयोर्वरसस्य०४।२।३७१११ इमादिभ्यश्चणम० २।४।१०७ २१२ इति पादः ३११
२ १०७ इमाद्धहमौ च २।४।९५ ११८ इतिपूर्वपरयोरः ३।१५७ १०२ इम लोपीवात्तोहु० ११३७७
५५ इति सड्ढाया ह्रस्वः २।३।६६ ९८ इय इस्सरादिभ्यः रा४६१ १९४ इते करादीनामादिं०४।११४५ १०७ इयरस्थहरा रा४।९० १५२ इतेज्जयोराहः ३१११५८ ८ ७ इयेणायस्यणेया १।४७५
Aho ! Shrutgyanam
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२७५)
सूत्रपाठ
पृष्ठ
सूच.
सत्र
२१६ इये सदो धो ढः ३।४ा४० ७३ उत्ते यस्य १।४।५४ . ९१ इये सिलेसस्य सेसः ॥४७८ ३० उत्येततयारक्लीवे ० २।३।४२
२०७ इरस्ताच्छील्ये डा। १४१ उत् सिणस्य मौ ११३८८ १८८ इराढः ३।४।११
३८ उतः क्लीबान्मः २।।६० २०१ इरानिाम् ४।२।६४ २९ उतः पितुप्रभृति० १२३१ २१२ इर्जाड्यतः ४ा२।१९ १४२ उतः सुस्सुसस्या० १३८७ २६ इलोगन्धादिभ्यः २।४/४८ ४९. उतो डीति प्र० शरा११ १९. इल लोपश्च ।।३८ १२० उंचादीनां वान्तौ।४।२५ २९. इसिमणमः २।२।४०
२० उदन्मिदिणा० ११३ ३९, इस्विहा हितवां ।।३।१८ १२६ उदापेभ्यो जः ४।४।८४ ४० इहीहिताणमिसु० २।२।६, १७८ उदस्ति ४।४।९.७ १३९ इहो वहस्य ३।२।१३० ।
२०० उदस्थद्धस्य ४ारा .०१ इगालादिभ्या भव० २।७।८५ २२३ उदस्थंभस्य खभः ।।३।१२ ४५. इंदादाणी पुंयोग रारा
१५३ उदः कत्तकसया० ४।२।२९ १७. इ.कत्तगिण्ह० ३२४९
१८९ उद: कसस्य वा ३७२ १७६ इ. काहयाः ३।३।१२
१९४ उदः कसात्तस्थ०४।२।४२ २० इःकिवणमुजङ्गयाः ॥३२ ९ उदः सश्छः १।४।। १०. इच्च कस्य १।३।७३ २०', उदातो हरस्य० ४।१।७१ २२८ ईतः सिलीसस्यत् ४।३।४६ ८७ उदियस्य वा ४।३६ १०१ ईत्तादितः ।।४।९१
९३ उदीपडीईभ्यां० २०४३८ १०० ईरत्नादिभ्याभूत० २।४।६७ १५१ उदीरवदसोभे० ३।१।१६७ १.८० ईरिये ३।३।४२
१२ उतारोदुतौ०१३।१४ ७६ ईरुद्धस्य मुहं ।।३।१२ २१९ उदोज्जो भविष्यति ३।१६०
१२७ उदो डियोडास्त्या० ३।३।८९ १२ उउम्बरस्योतालोपः ।।३।५१ २२० उदाऽति द्विरनिटः ४।४।१४ १७ ओईटदटौ यश्च ४३ २२४ उदो दी? णे ४।३।३० १३ उज्जोयज्झामया० ३।३२ १८० उदा धरात्तोः ३।३।२, २१५ उट्टादिभ्यो डिः ४३३ १७२ उदोपडिभ्यो मो० ३।२।६० १०. उत्कस्य तात्थहिंसु ।।३।८२ २२, उदो मज्जस्याऽऽत०४।३।२६ ९३ उत्तरपदादहेर० २।४।४२ । उहुर्निर्वीनां संयुक्त १।२।११
Aho ! Shrutgyanam
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
न
३।१७
सूत्रपाठ ~~~~
~~
पृष्ट. १५२ उपिसावस्योः ४४१०० १९ उसिणपसिणया:० १।४।३६ १० उपधायाः १।३।६ २१० उपपदामाविया० ४ारा२३ १९३ उः करादीनाम् ४।१।३२ ९. उपमादीनामणि० १।४।११८, १७७ ऊणस्य वा ३।३।२४ १६८ उपमानादाचारे ३।१।१८२ । १७९ ऊणोनिरोजिणस्य ४।४।९८
७ उपसर्गस्य दीर्घात् १।२।२४ १७४ उपसर्गाड्डोषा ३३॥४ 11३ एकवचनबहुवचने १।१।१७ १६४ उपसर्गात्पडस्य ३।२।३४ २१ एकस्मिन्नेकवचनम् 1111४४ १७८ उपसर्गादिये गिमः३॥३॥३२ ८१ एकस्याण अउण:०२४७३ २२८ उपसणस्या० ४।३।४८ ४ एकः पूर्वपरयोः राराक्ष २२४ उपसगांडः४।३४
१०७ एकात् त्तश्च २।४।९६ १३३ उपसापडस्ययः ।।४।। ८५ एकार्थकादागी० २४१६ १५९ उपसर्गाश्यस्य० ३।१।१७५ १७७ एकार्थकानां दस० १३.५४ ११५ उपसर्गाः प्राक ३.११४९ १०६ एकात्तिः राहा८३ १५८ मिजयोयोर्यः ३।२।१२ १०६ एकात्स्सिं रा४।८६ १८५ उमि वा ३३१५३
७७ एक्कादयःसंख्या० २।३।४१ १८० उमि समस्थो० ३।३।३.
२१५ एज्जे झा धः ३।४।२९ १७८ उमणयोर्निरः४।४।९६ २१, एजा डे ४।४।१०४ ८२ इरसहमज्झानां० २।३।४६ ६६ एतकाभ्यां वतिय०४४७ ११ उर्मत्युलिङ्गस्य ॥३॥ १०३ एतजतेभ्यः परि०७२ ९७ उर्लज्जायाः २४.५३ १०४ एतस्य तियत्तिल०४४७२ १८ उर्वसमस्य सातः १।४।३३ १५५ एतष्ठः ३३श२६ ९८ उवमादिभ्योऽण् २।४।६३
.२ एतः कारलस्येयः सथा. ६४ उक: सामीप्य० २।५।१४ । २०३ एतादारूवः सहशेरा४७० 1८४ उवादयादिटोवा०४।४।४८ १५६ एतिणेषु समः ३।११६५ २२. उवाइंपकरणे ३।१।१४० १२९ एति दिसस्य हः ४ा १२३ १२० उवादुजस्य तौ३१॥६॥
१४६ एति दो ह्रस्वः १।३।८९ १८७ उवाइमस्यन्ते ३।२।४७ १२६ एतिधोवस्य ३।१।१६६ १९२ उवाइट ते ४।४।५० १४८ एति समुदा धारस्य ।।३।९६ २१९ उसस्वाति ३।१।७६
१४ एताताविल बो० ४।१६
Aho ! Shrutgyanam
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदा
पृष्ट.
सूत्र.
११३६८
६७ एत्यारस्य कडे १/३/३९ ९९ पदहिपुरयो १३१ एदोन्द्रयामिजस्येत ः ४/४/८९/ १६५ एन्तहिविर्डजे: ३/२/१५ १२९ एमाणयोदिसस्य ० १/३/२५ ८५ एयः सास्मै दीयते ० २|४|१९| ७२ पयारूवे वा २/३/३१ ६३ पर्यः कात्पूर्वः परोवा १।३।२० १९६ एवामीर्णे ४|१|२१ २०६ एस्तारे शश२६ २०७ एस्तारे किण जिण०४/२/२४ १५९ ओतस्ति च १|४|१४५ २०८ आतां घट्टस्यादेहः के ४२२८ ७५ दणादारस्य ||३|४८ १३८ ओदादेरतछडि ३|१|१२८ ७२ अर्जसादीनामु० || ३ | ४४ १२ ओस्तम्बूलस्य १|३|ट १८२ ओः समस्य वस्त० ३/३/६३ १६६ औच सुज्झस्य सोह: ३।२।१३
(क)
(२७७)
२०६ ककणोः स्त्रियामिद् ४/४/२७ १ कखगघङ च० १/१/२ ३० कजतेभ्योतीतां म्हा २/१/४१ १९४ कडक्खडयो: पुरए: ४/५/३८ | १६९ करादिभ्यांत् ३ २२४१
८ कमचिणतरपजा० १२/२७ २६ कम्मधम्मयोरुरिणे २/१/२४ ९२ कम्माणको २२४३७ १६१ करगलोजलपज्जल शरार ५० करण प्रयोजकः० १/१२/६
''
पृष्ट. २०७ करणे णः ४/२/१४
सूत्रपाठ
Aho! Shrutgyanam
सूत्र.
१७० करस्य वा ३१२१५० २१९ करस्येदिये ४।३।१४ १७० करहरदिलानामी० ३/२/५१ १४४ करादापसद्भयः ३|१|१०९ १६२ करादावस्यातः ४/४/१०६ १८३ करादिभ्यः कृदा० ३/१/१०५ २१३ करादिचडौ ३।४।१६९ १४४ करादिरसम् ३|१|३७ १७० कराद्वा ३/२/४२
"
५६ कर्त्तरि च २/२/२५ १० कर्त्तरि प्रथमा २/२/१२ ७ कर्तुरे ये पूर्वकाले० ३।३१२ ५२ कर्तृकरणयास्तृ० २।२।१७ ५९ कर्त्रादौ कृति २२।३६ ११६ कर्मणि चाति १।४।१२९ ५१ कर्मणि द्वितीया २१२११५ ५२ कर्मयुगविवक्षितं० ११११२६ ५५ कर्मान्वयेनेष्टं सम्प्र० १ १ ३१ ९९ कलुणस्यात् १।३१६९ १९४ कसस्य रि ४१४९५३ १५२ कहस्य हौ ४९४/३० १२१ कः सीः ३११३८ १०७ कादहाहमिहेण्णाः २/४/९१ १०५ कादिभ्योनिर्द्धारणे २/४/२२ ३० कादिहिंतांरितो० २।११४५ १२१ कार्न ३।१।२८ १०४ कादेवतयः २४ ७४ १०२ काहे: १।३।७८ १७४ कारवस्य यो वा० ३।३।५३
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रन्यमाला
(२७८)
सूत्रपाठ
सूत्र. ६९ कारादिभिश्च ।।३।२७ ६. क्रियालक्षकक्रिया०२।।३०. २०७ कारादिषु च ।।१३ २७ क्वचिदात स्सः २०२८ १७६ किट्टादिभ्य० ३।३।६। ७५ क्वचिद्वयधिकरणं० २।३।३१,
९५ किमर्णः २१४।४७ 1४५ किलामस्य वां ।।।१३६ । १३५ खडि मुंजस्य १३.२६ २२१ कीरस्य णमाणया० ४।३।२४ १६२ खमादीनामांदवृद्धिः३।२।२ २२१ कुज्झस्याण्णयोः ४॥२॥३१ ।। ६७ खंडादीनामुत्तरपदे १३२१ १२२ कुणादिभ्यः संरुः ।।१४ ७. खंधादावारस्या० १४.४७
६४ कुत्सादुष्टादो० २।३।।' १७. खान्ना होय. शरा, १६२ कुप्पस्य पयोरित० ३।२।५ १२३ खादीनां तो ४२६ १०५ कुम्भकादिभ्यः० २।४१८२ २१९ खिज्जादिभ्य इयः ४।३।२३ १७४ कृत् ११३
१. खुड्डस्य के दीर्घः ।।। २० कृत्तद्धि तोच 11111 १५३ खुभस्य तौ ३७७ ४९ के पूर्वस्य हस्वा० २।२।९ १३ खेत्तस्य छः ।४।१०३ १८३ केवलात्सुणादुमू ० ३।१।३० २१४ ख उजः चार १९, केवलादिते दो० ४।४।९४ १९३ केवलाद्वा ४९०
१३ गचजतदां यः ठार, ८२ कोडरात् २।३।५१
११४ गच्छात्सस्सस्य० ॥३१ १२१ को यः सिट ४।४।३३ ११४ गच्छादिभ्यः स्सा डा. ६४ कोरादातौ २३
८१ गच्छादीनां पूर्वस्य० ॥३४४ १६७ कमस्य चंकमः ३।२।१८० २०८ गादिभ्यस्तारस्य वाश२५ २१४ किणसंखाभ्या०३४।१९ १७७ गमगिण्हछुभदिस० ३।३।२३ २१४ किणादिभ्य इयः शठा१७ १७७ गलगिहच्छिद० ३।३।२७ १६९ किणादीनामादि० ३।२।४६
२०८ गमस्य गो वाऽचि ४ारा२७ १९५ क्विानझडोल्लि० १२० १७६ गममन्नदिसहणभ्य ०३।३।१६ १७० क्विवस्य पाडयाः३।२०६५ ।
२०८ गमादिभ्य एट० बाला५९ २१४ क्विवाद्वासेटा०३।४।२८ । २१५ गमादिभ्यो डः ३४२२ २२१ क्खिसाभ्यां डायः अदा९ ।
१७: गमादीनामति दिः ३॥२६६ ५० क्रियया कत्तुरिष्टं, ११॥२७ १९६ गश्च ।।१।३१ ११२ क्रियायामश्चादयो० १।१।१४, १९६ गसस्य घः ४।३।४४
Aho ! Shrutgyanam
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
सूत्रपाठ
पृष्ट.
सूत्र. पृष्ट. १९७ ग्गहादिता दी० ४.११४९ १८४ चरादएण् च ३३।६७ १७१ गादिभ्या यः ३२४३ १९७ चरादीनामिस्ते ४॥१॥६० १२४ गादीनामिज्जे ४४|१४ ७३ चरेऽहेराः १३१४५ १७० गाधाहां ये शरा१२ २०८ चालादियः ४।२।९
१४ गिहस्य गहधर० ११०६ १२४ चिगिच्छस्यादेस्तः ३३१०९४ १९६ गिज्झस्य गढः ४११४८ १९७ चिणजिणयोश्च ४।४।९५ २१५ गिण्हडहदुहद्दहा० ३।४।३७ | २२३ चिणस्याणयोरि० ३।१।९६ १७१. गिण्हस्य घंप्पः ३२।५४ ११० चिरार्थकेष्वेवै० २।४।१०५ १७७ गिण्हस्य णलापा० ३।३।२९ ९० चोरवणिजाम्या० ४।४।७१ १५३ गिण्हस्य सस्सस्य०।१११६२/ ___ ७९ चोः सङ्घ यावाचके ११३५८ १५३ गिण्हस्य स्वार्थे १।३।३० । १७८ श्वयछिंदपिबभिंद० ३।३।५८ २१', गिण्हादानांडे द्विः ३।४।३६ २७८ श्चयस्यादेः ३।३।१३ १३ गिम्हस्य घिसुः१।४।१०४ २२३ चयादाकः ४३५ २२२ गेहो गिज्झस्य ४।३।२३ १९८ च्वयाद द्विः ४।१२ः ५४ गत्तादिभ्योऽभेदे २।२।२० २०३ च्चुयादिभ्यो लोपः ४१।२४ २९ गार्डवम् १९३
६३ चेन जादयः समुश्चये २।३।१० १२४ ग्घा जिग्घः ३।१।९२ १९८ च्छिन्दस्य छहः ४।१।५३ १७१ घसाद ३।२।४५ २१६ च्छुभदुह जसिं० १।३३६ २०८ घातस्य घंतुघन्नू ४ारा३६ । १९८ च्छुभमुज्झयोश्छु० ४।१।७९ १५३ घेच्छदाहवोच्छेभ्यश्च४।७६/ १९८ च्छुहस्य स्पर्श तः ४।1।८२ १५३ घच्छान्मेरीस् वा ३।१११६३ १६३ च्छोलादिभ्यो यः ३।२।१९ ९० चउछाभ्यां कस्य द्विः।४।३२ ९५ छ्वेरिये दीर्घः १।३।५० ८८ चक्खारस्य सट ४ा४८ ८० छस्य सोर्दसे श४६७ ७९. चतुरचुलावसतिौ १।४।६६ । ७९ छाट्टयोश्च १।३।५५ ६९ चतुर्थी तादथ्य रा३।२५। १७८ छिकस्य त्ति दीर्घ० ३।३।१५ २१ चतुझं न बहुव० ११४६ | १७९ छुभ जमुंचदिस० ३।३।२६ ७८ चतारतः पूर्वस्य २।३।५७ । १७९ छुभदिसमुंच० ३।३।१८ ७८ चत्तालीसस्य याल० ११४/५९/ ९६ जडाया जडुल० २४४९ १४६ चयस्य को ये १।४।१३७ । २०९ जणादत्पञ्चमी० ४।२।२१ १५ परमे रस्य ॥३३ । १८८ जणादीनां न्ते ४।४।२४
Aho ! Shrutgyanam
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रन्थमाला
।२८०)
सूत्रपाठ
पृष्ट. १०७ जतान्यां हहमौ रा४८८ १९८ जेमादीनांहस्वः ४।१।४६
७१ अत्तद्भधामनन्त०१।३।४३ २२३ जायस्य तौयलोपच ४३२५ १०८ जपगामान्या० रा४९८ १४६ जोयम्य वः ११४११३८ २०९ जसस्य वः कणि०४ारा५१ १९९ जोसस्य वा ४११४७ ९५ जयादि-य इणः २।४।४६ १२६ जो हेः ३११।२९ २१४ जयोर्धी वा ३।४।२१ १२७ ज्झादलयोरिजे ४।४।२७ ५., जसादि यो वा १४८२ १४६ ज्झामस्य तौवा० १।४।१३९ ९७ जसादिभ्यासिस्सी।४।५४ २१५ ज्झामाभ्यामेजः ३।४।२४ २५ जसादिभ्यःसोः शश२२ । १९२ झधमेभ्यस्तस्य धः १।४।६ ७० जहण्णादीनामणु० ४।४७ १६३ झामस्येन्जे ३१२१८ १२५ जहस्तिमाणणि० १२३२८१ । १९९ झिझस्य णे ४११७७ १९८ जहस्ते ४।४।११७ १२७ झियः सौ ४।४:१७ ९७ जहातहाददियणौ २२४.५७ १२६ जः स्सस्यैट ४।४।३६ ४ टकितावाद्यन्तयोः १।१।४३ २०९ जाणपलिमन्थसहे०४ारा२२ १७९ वरोहयो: पः ३३६० १२६ जाणस्यादेर्यः१४।९६ १५५ दृश्च १।३।९८ १२७ जाणहणाभ्यांचा ॥१११२ । १०५ दृश्यात् २।४।७८ १२६ जाणादीनां दी?० ३।१९९९ २०९ हा डः ४।२।१७ ३७ जातयोरीवेणे २०५६ २२० टोत्कसयोस्तौ ४।३।१९ ६४ जादयो व्यञ्जना० १३१२२ १०३ जादावन्ती च४/७३ १७ डरयोर्लो लस्य र: १।४।१११ १२५ जादीनां तो ४।४।१६ १७७ डस्येडकखादीर्घश्च० ३।३।२८ २०९ जावस्य यः ४१३५
२ डः प्रत्ययादिः १।१।९ १७१ जिणस्य चः ३।२।६७ १२७ डंसस्य तो ४१४१८७ १७१ जिणान्मः प्रवर्त० ३।२।५६ / २९ डावोरतः २।१।९४
८२ जीवादयो ग्गाहा ।।४२ २१४ डिश्चडित्तिमौ कः ३।४।१८ २२३ जुज्झात्तश्च ४।३।१०।। २ डिति टेः ४।४।६१ १८ जुवललावन्न० १४॥३२ ३९ डुवे डोण्णो क्वचित् २०११६४ ९८ जुवाणस्याता० ३।६७ १३७ डेजयोर्भत्य झो० ३।।१२६ १८ अहिहिलेच १४३० ३८ डेसेमाददितो। २।१५८
Aho ! Shrutgyanam
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२८१)
सूत्रपाठ
सूत्र.
प
.
६८ णखपदस्य फ० १४१४४ ६० णमोयोगे श६३७
९ णम्यनुस्वारस्य ४४८६ ३५ णस्य स्त्रियामः २।१।३१ २१५ णाणिजयोर्जियः३।१।९३ ९५ णातेश्च १।४।८३ १४ णिचे चयोस्तियः ११४१०५ ८८ णित्यहारयणा० २।४।२७ । ८७ णित्यादिस्वरस्य ११३।२४ २४४ णुक्करादीनांत्यादौ १।३।२९ | १९९ गुल्लस्यते ॥३॥३४ २२६ णे रंगः ४३३५९
४० पिणश्च राश६७ १०९ ण्हं च जात्रा४।१०० १६० हिमि यः शा१२२ १७९ तकादिभ्यो ण०४।४।४७ ८९ तत आगतः।४।६ १५ तत्थस्य तहः ।।४।१९ ६५ तत्पुरुषः ।३।१७ ६५ तत्र पूर्वे पुंवत् २।३।१९ ९२ तत्रभवोऽधिकृतः ।४८ २१ तदन्यस्मिन् बहु०१।१।४५ ।
५ तदभावे सन्धिः १२।३ ८७ तदर्हति करोति २।४।२५ ८३ तद्धिताः ।४।१ ८३ तद्धितेषु स्वराद्या० ।४।३ ७६ तये सस्य तहः ४४६८ । ८४ तयोर्यस्तः ।४।१४ ८६ तरस्य के १३२५९
१७२ तरस्य वा ३।२।४८
६ तरहेभ्यश्च जझाः १।२।१० १०६ तवि दुहो हस्वः १।३।८० २१६ तब्वे थोः ४।२।४२ १०९ तस्मिन् काले० २।४।१०२ ३० तस्य लोपो वा २।११४३
९ तस्य सवर्गीय०११४४ ३० तस्य सस्सस्य०२।११४४ १५९ तस्य टो वा० ३।१।१७० ८९ तस्येदमपत्यं० २१४७ ९७ तस्येयणि द्विः २।४।५८ १४७ ताडस्य पंतावे ३२११४४ ५६ तादर्थ्य षष्ठी च २।२।२६ १०९ तादादोतयश्च २४९९ २०७ तान्मन्तोभूते ४१२१८
२४ तारस्य तुस्तृती० २।१।१७ २३ तारादोः २।१।१६ २४ ताराद्वा डो लोप० १।२।३२ ७. तिपदे दस्य तलोपौ १।४।४६ १८८ तिप्पदादरिसानां० ४।४।३२ १९९ तिप्पदिप्पयोः० ४।१।५७ १०७ तियस्य वा १।४।९२ १५७ तिहिलोपमिहमा० ३।१।८६ १०५ तीयस्य जः १।४।१२१ ११३ तुम्हे मध्यमः ३।११५
६७ तृतीयापञ्चमी० २।३।२३ १९५ ते घाः ३।१।१५५ २५३ ते ढत् ३१३१४९ ८७ तेन निवृत्तं क्रीतं० २।४।२६ ३९ तेरनुस्वारो पा २।१।६२
Aho ! Shrutgyanam
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रन्थमाला
१२८२)
सूत्रपाठ
पृष्ट.
पृष्ट. १०५ तेरश्चणि च १।४।९४ १९५ दराभ्यां नः ४।१।१९ ७८ तेरेः ११३१५६
१२९ दलपारपूजानां मौ ४।४।१९ ४० तेर्डओ: २।१।६६
१२९ दलत्य हिमवाः ४४।२८ २०४ तेवस्यास् ४१३७ १२९ दलस्य हे १३२८४ २२० तेः कसादिभ्यः ४११८ ८२ दवदवात्स्सः २।३।४८ १०७ तोत्थयोरेस् २।१।४६ ८० दसस्य रलौ १४/७० २२२ तो गमत्थुगरम : ४१३४६५ । २१० दश्च ३।१।१६० १८४ त्तएल्लुममः क्रिया० ३।३।६४ ११० दाणिमि सर्वस्य० ॥४।९३ ९७ त्तत्तणौ तस्य भावः।४।५५ ___ ५९ दिगथैः पंचमीच २।२।३५ १२८ त्तसस्यत्याः ३।१६९
७५ दिग्वाचका मध्ये २।३।४० १७६ त्तात्त्वोरादितलोपः३।३।१७ | ७४ दियानिस्योरम्० २।३।४६ १७९ स्तुत्तूणयोश्छुभस्य ०३।३।३५, ७७ दिवड्ढाऽड्ढाइ० १।४।५६ ५५ त्तुमर्थेणाद्यन्तेभ्यः शरा२४ १९ दिवसे वसयोर्यही १।४।३५ ७६ स्तुमुमा काममणयोः४।४।६९/ २२४ दिसपाभुजलभ० ४।३।३१ १७७ स्तुत्तूणतब्वेषुघेत् ।।३।३१ / २१४ दिसबुज्झवहभ्य० ३।४।२७ २२३ त्थरथवयोर्वा याति ४।३१५३, २१० दिसस्य दक्खुः ४।२।३७ २०० स्थरमरहरेभ्यश्च ४।१।११।। १०१ दिसस्य रलावति १४९० १०५ स्थश्च ताः रा४७९
४९ दिसाडिश्च २।२७ १०७ स्थः सप्तम्या इमारा४९४ १८० दिसात्तव्वतार० ३।३।३७ १७२ त्थुणधुणसुणानां वः३।२।६८ १८४ दिसात् त्तुम् ३।३।४६ २१. त्थुणस्यथवोऽणकषु ४ारा४० १०१ दिसे पूर्वस्याति ११३७१ ११२ त्यादयःकर्तृकम्मणा:०३।१२८२ दिसिपरयोरोत् २।३।४९
७ त्रयाणामव्यवधाने० १।२।२१ १२ दुकूलस्य द्विस्वश्च १।३।११ ८६ थेरधोरपियाना० १।४।७४ १०४ दुतिभ्यां डीयतिय०।४।७७ ९९ थेर-धोर-सहाया० श४।८६ ___ ७८ दुवादसे १।४।६२
१८९ दुसस्य माणे ३।१७० ६७ दकस्य दः १।४।४२ २०० दुहनिहयोधः ४।१।८० १३० दक्खुःसेंसोर्दि० ३।१।१०३ ९९ दूयादीनां चः १।४।१२० ८१ दण्डादीनामतिश० २।३।४५ ५८ दूरान्तिकाद्यर्थे० २।२।३४ ६६ दयादीनां पत्तादौ २।३।२२ । १३० देवादिभ्यस्तेः ३।१।१००
Aho ! Shrutgyanam
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
(२८३)
सूत्रपाठ
पृष्ट.
सूत्र. २०, दो दिहतौ ४१५९
३९ दारदितो ः २।२।६३ १. नगिणस्यादेः स्वरस्य ११३।४ १५८ दोरहस्योतो दीर्घः ॥३१०० १३१ नमादेरिमवि ३।१।१११ १०४ दोबिडीयतिय० ११४९३ २१. नस्साद्रः हारा ७८ दोबेबी ११४।६०
१६४ नस्से दीर्घात् १।२।२९ १३७ दो वः ११३।२८
२१ नाम्नः सुपः २०११ २०४ दोसीणस्तान्तस्य० ॥३।१९ ४१ नाम्रो नपुंसके० २।७४ १४ दा हेर्हत्य त्थः ।। १६१ २२० निपाभ्यां डस्तेरादेः४।३।१७
८ दो हो धः १।४।१ १९७ निरश्चिणात् ॥१॥२२ १७२ हवस्य दुयः ३।२१५७ ८ निरः कमस्य १।२।२५ २०० दहा ढौ ४।११५२
२०१ निरः पुच्छस्यादुतः ।।१।१४ ७१ द्वयोरगतारः ।।४।५१ ।। ६५ निरोऽभ्यवानू० २।३।३८ ६६ द्वितीया पत्तादिभिः२।३।२१०४ निरो वा ४।१।३७ १६७ द्विरुक्तस्यादेवृद्धिः ३।१।१७८ १९९. निर्विभ्यां तरत्थ० ४।१।५५ ११२ द्वौ द्वौ प्रथममध्य० ३।१।१६ २२७ निव्वरवरसया, ३।१।१७४ (ध)
७. निषेधार्थकेभ्यो० २।३।३९ १६ धणोर्हक्क्ख को ४।४।२ ६५ निष्कान्तादौ पञ्च. २०३।१६ २२४ धमत्य णावयो० ४।३।२९ २१२ निसदसयाभ्यां जाड् ४ा२।१८ १८धरस् तुत्तुमाः ।।४।२.११ ८५ नीसीहरुञ्चारणे कः २।४।१८ २२४ धरस्य धिः ४।३।२१ २०१ नेरीः ४११६३ १७२ धरिसत्य धासः ३१५८ ।। २२२ नेघातस्यादेः ४ारा३३ १०७ धा च २।४८९
१५५ नेर्जमस्य तिन्ति० १।३।९३ १२१ धातूनां कण्णादी०१४।११ १५५ नर्जराद्वा ३॥११६८ ११२ धातोः ३।१११
१८४ नेर्जुजस्य यायः ३।३६६ १४८ धादीनां धभयाहः १।४।१४ २११ नेहवस्य हः के ४।२।४६ १८९ धावस्येतमाण, ३।४।१२। २१६ नेयः ३शवा२६ १४८ धुक्खण कः ।४।१४० १६४ नेर्वा ३१२३५ १८० धुणस्य धूयः संयम्य ३।३।३८ २१७ नेहणस्य हः ३।४।३२ १६९ धुत्तादारः ३।२।१८५ २०९ नेष्ठहस्य वा णे ॥२४० १५६ धावस्य यः १।४।२४३ १८२ नेस्ततित्तामाणेषु ४।२५३५
Aho ! Shrutgyanam
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रंथमाला
(२८४)
सूत्रपाठ
पृष्ट.
१३ नेः कसस्यादेर्घः ११४।१०२ { १५४ पचलजभाभ्या० ३।१११६४ १६ नोणःसर्वत्र १।४।२२ । १८७ पञ्चक्खो माणे० ३।४।१० ११६ न्तन्तियास्वादेः ४४७९ १४ पज्जाये जायस्य० १।४।१७ २३ न्तमन्तयोरीदुतो० २।१।६ २०१ पजन्विज्जयोर्ज० ४।१।७८ २३ न्तमन्ताभ्यामुः २।१।१३ । १६४ पजस्य पयः ३।२।१० १८६ न्तमाणयोरातो० ४।४९ १३२ पज्जादीनां पोवः ११४१३ १८७ न्तस्य खावादियट ४।४।५१ १०३ पञ्चमीसप्तमीभ्यां रा४८४ ११६ न्तावेरद्धा ३।१।५९. २१० पञ्चम्यांत्तोरः४।२।१५ १४८ न्तावोरूवः ३।११४३
४० पञ्चादिभ्योलोपः२।१।७० १३१ न्तीजयोःपविप्पा० १२।३० ११८ पडिपतिपरियो यः३।१।५५ १४१ न्तीजयोर्वजः ३।१।१३६ ९१ पडिहार्याआत ए: १।३।६४ १९० न्तेजयो- ३४७ १७५ पडेरेकादेशस्योत् ३३७ १९१ न्ते द्वित्वे ३।१।१३१ ६३ पडेरेकेन समासे० १।३।१९ १९० न्ते परेः ३।२।६१
१८६ पडेर्माणे ३।१।१५१ १८१ न्तेययोश्वानोः ३।१८० ८५ पढमादिल्लुः ।४।१७ १३६ न्तेः समारंभात् ३।१।१२४ ७९ पणस्य द्विः १।४।११६ १७३ न्तेर्लभादेः ३१२।७०
७९ पणाल्लोपः १४६४ १६० न्ते वा ३।२२१
२१३ पतेरेरः ३।४।१५ १९० न्ते वा ३।१।११९
१७५ पतेर्दीघस्त्त इट् ३।३।८ १९१ न्ते वा १।४।१३०
११८ पतेर्द्धिरौ ३।१।५६ ११८ न्तौ गिलादीनां० ४।४।१२ ७ पत्तादिषु नित्यम् १।२।१३ १२५ न्तौ जंपस्य ३।११८५ ६६ पत्तामोडादिषु० २३१२, १३० न्तौ पात् ३।१।७१
६१ पदसामयेसमास०२३.१ ११९ न्तो वेः ३।१।६१
२१० पन्नवपजभुज०४|४|१२० १२० न्तौ वेः ३।१।६६
१८७ पपलिभ्यांमाणेतयोः३।१।६७ १६४ न्ही ण आवस्य ३।२।३३ ९६ पम्हादिभ्यो लः २।४१५१
९१ पयडेयः १।४।११९ १७ पउमस्यपोम्मः १।४।२७ २२५ पयमजरुजानांगः ४।३।५६ १२८ पक-पपणुल्लाभि० ४।४।१८ २०१ पयलुंचसुस्से० ४.११६५ - ९६ पङ्कादीनांसझा० १।४।८५ ९१ पयावत्यादीनांटे। २।४।११
Aho ! Shrutgyanam
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैनसिद्धान्तकौमुदी
सूत्रपाठ
सूत्र. पृष्ट.
सूत्र. ९२ परात्कीयः २।४।३५ १९९ पाजलस्यादेरुदिते ४११८४ १७९ परिचयस्य जः ३।३।५९ १५० पादावस्याउणो वा ३१।१४६ १५ परिवाट यो डः १।४।१०८ । २४७ पादिजे श४.१०० १९ परिवारे वरयोर्यलौ १।४।३४ १५१ पादोरम्य द्विस्ति० ३.१६४ १६ परिहे परयोः फलो१४२३ | ११८ पादेश्चिण् माहमा०३।१।।४ १८७ परेराति माणे ३।३।३० २१६ पादुद्धंसस्य डे ४२०३४ १९२ पररेस्तः ३।१८२
१४३ पाद्धो हुप्पः ४।४।४१ १५६ परेर्धस्तेः ३।१।२४
२११ पाद्भवादिसुः ४ा२७ १५७ परे सस्य तौ ३०१२८१ १५७ पाद भासात्सेः ३॥१॥५१ १४० परेवो ४।४।९२
१४७ पाद्यच्छः २०३१९२ १९१ परे) न्तमाण० ३।२।५३ १४ पान ३।२३६ १८४ परेश्च्चयात् त्तए: ३।३।१९ १३२ पानाय वेः १।३।८६ १९५ परेः कोस देस्ते ४।१।४३ . १६५ पान्मुंचात्स्सस्य खड़३।२।१८ १८४ पलायादुमि से० ३।३।६५ १९२ पाभ्यामुणात्ताडः४।१।। १९२ पलेहोत्थ ४१३ २१२ पाभ्यां के रलोपः ४ारा४८ २०२ पवाय पुः ४।१।१३
७० पायवस्योवगमणे० १२४/४८ १६८ पवित्तस्य न्ते ४।४।२० ७३ पायस्य मुले यस्य १४१५५ १३२ पवेस्तौ ३१०११३
१९० पाल्लियस्यादेः ३।४।४ १३९ पवोच्छाद्धिस्त्यादौ ३११११२९ २१३ पावगोवच्छिव० ३।।१४ १४७ पस्योणदेजा० १।३९४ १८५ पावसाभ्यां वा ३।१२५
९३ पहादिभ्यस्तत्र० राधा४० २११ सस्येति ३।१।७९ १६८ पंसुलादिभ्यष्टि० ४।४।११० ९३ पासादिल्लस्तत्रशेत २।४।४१
९३ पाहता णो दट चेतः २०४।३९ ६८ पितुप्रभृतीनामिः १।३।४० १७४ पाउकरादेः ३३३ २८ पितुप्रभृतीनामो० ११२।१५ २१९ पाउणलारोणे ४।३।२२ __ १७ पिपीलिकाया० १।४।२५ १९२ पाउणादीनां ते० ४।०७५ २०१ पुच्छतच्छतक्ख: ४।१।१७ २२० पाओरोः करेऽणया: ४।३।२७ १३३ पुच्छादेर्वा ३।१:३९ १६१ पात्कडात्सर्वस्य ४।४।१०७ १७ पुडपुरयोरुत्तर० १४२६ १५१ पात्खस्य छ: ३।२।१५।। १९.४ पुदवाभ्यां न ३।१।११० १६२ पाखिवस्त्र च्छः ३।२।६ । १९४ पुरस्ते वा ३।१।१३९
Aho ! Shrutgyanam
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रन्थमाला
(२८६ )
पृष्ट.
सूत्र.
११ पुरुसे द्वितीयस्यांत इ: १/३/९/ ७९ पुव्वस्य पौ ||३|४२ ६९ पुव्वादयोऽन० २|३|२८ १०४ पूरणे मः २२४ ७६ १७५ पेसादेरियस्यादित: ३ | ३ | १० १७५ पेहादिभ्यो यस्यैत् ३/३/११ १६४ पो डजि: ३।२।१४
८४ पत्ता दुल्लः २|४|१० १८५ पोऽनिटस्तपः ३/३/६२ १५० गोवाभ्यामि० ३।१।१४७ ५५ प्रकारमुपेता० २२ १०६ प्रकारे हा तृतीयायाः २२४।८७ ६३ प्रभृतिना पञ्च २३।१३ ९७ प्रभृत्यर्थयोगे श२/३० २६६ प्रेरणायामावः ३।२२६ ११३ प्रवर्त्तनायामंदिजौ ३१११८ १३३ प्रवर्त्तनायां वा ३|१|१०२ (फ)
२०२ फासस्य पुसस्ते ४।१।१२ २२५ फासस्य हस्वश्च ४/५/५६ १३४ फुट्टस्य द्वयोर्ड० ३|१|११५ २१५ कुसस्य फुडः सतस्य ४ । १/६७
( ब )
८४ बद्धमुकयोरिल्ले २२४/१२ ३४ बहुवचनेषु तुम्भ० २२११८७ ४ बहुलम् १/२/१ ९४ बर्मग्रकावण ४ ४ ९ २८ बहोरवेरतः २ १/३० १३४ बंधरुंमहिंडे० ४ ४ ३७ १७२ बंधस्य झः ३/३/६९
सूत्रपाठ
पृष्ट. १३४ बंधादी: ३|१|४० ७८ बा संख्यार्थके ११४/६१
७२ बिहवणाभ्यां पते:० १४१५३ १५ बीभत्थस्य छध १/४/२१० १३४ बीहस्य भाय० ३।१।११६ १६५ बीहस्येजे मेस:० ३/२/१६ १५ बुधादीनां धस्य हः १/४/२१ १८९ बुसहाभ्यां० ४|४|११५ १८६ बोरावस्य याद् ४१४१४३ १४९ बोरी: ३१२१४५
१४८ बाम ४।४।२९ १४८ बोस्तिन्तोराह: ३११/१४१ (म ) २२५ मणान्तेः अध२३
१६५ समाडुः ३३७ २२५ मयोऽतव्वमाणेषु ३।१।११७ २०२ मरस्य हुः ४ १७० २०२ भवपसवहवाना० ४/१/३९
१३५ भवस्य मुवीभुविमौ ३०२१४१ १३५ भवस्यें सावट् ४/४४६ २०६ भविष्यति ससि० ४शर ११४ भविष्यति हिस्सौ० ३।१।१६ २०२ मंजमज्जरुजविजे ४/१/७३ १९७ मंसस्य केवलस्य तौ ३|११८७ १६९ भावकर्मणोरिज : ३।२।४० २१८ भावेऽणदाणणातयः ४१३२११ १०० भिओइन्चः शिष्ये रा४/६६ ५० भिक्खुप्रभृतियश्च २१२५ २०२ भोस्ते ३।३।११८ १६५ भुंजस्य मोयो वा ३१२/१७
Aho! Shrutgyanam
सूत्र.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन सिद्धान्तकौमुदी
पृष्ट. सूत्र. १८१ भुंजस्य मास्ति ३३/४७ २२५ भुंजस्यानुस्वार० ४/३/५७ १८५ भुंजात्केवलात् ३।३।२० १३५ भुंजात्खड् ३|१|१७ १८१ भुंजात्तारच ३।३।४४ ११५ भूते इंसुः ३|१|३३ १२१ भूते काकरदक्खु० ४|४|३४ १९१ भूते तेतौ ४|१|१ ६५ भेदकं भेद्येन कर्म० २।३।१८ १५ भेसजस्य हः १४ । १०७
( म )
९४ मज्झान्मश्च २/४/४३ ८५ मडस्येल्ले ११४२१७
२६ मणस्य वा ४|४|६ ६८ मणादावस्येयमः १।४।११५ १०१ मणादिभ्य इतो० ४|४|१० १५ मन्त्तिये तयोष्टौ १२|४|१८ २०२ मन्नस्य नयोः ४ । १।७६ १३६ मन्नान्मेरेस् वा ३।१।१२३ ९१ ममस्येदिययोः ९ ३/६५ १६८ ममान ४|४|११२
३३ मम्हि वा ससेः २ १/८५ ५७ मर्यादायामाति २२२२२८ ३१ मस्य णोऽमि २।१।५२ १०८ मस्य तो हि दा० २०११५० १८६ मस्यात्थमस्य न्ते० ३२४१३ १९ महरट्ठे हरयो० ६४ / ३९ ४९ महात्ती : २२२२८ ८४ महादालयल्लल्लियाः २/४/९ १८९ माणे वा १।४ । १२४
(२८७)
सूत्रपाठ
पृष्ट. सूत्र. १९० माणे वाय: प्रेरणा० ३।३।५१ ११५ मादौ हेरात् ३|१/३२ ८२ मासस्य नैरन्तर्ये २/३ | ४७ ८८ मिगसिर स्यादेरति० १।३।६१ ३४ मिमौ च हो लोपः २२११८८ १३६ मिलस्य ये १।३।८५ १४ मिलेच्छेच्छस्य ० १/४/१५ १६८ मिलिमिसेर्माणे ०४।४।२१ १८१ मुज्झस्य मोहो० ३/३/४१ २०३ मुंचरिचच्छिव० ४। १ ६६ १५८ मुंचसुणाभ्यांच्छियू० ३।१।१९ १५८ मुचस्य तिन्ति० १ ३ | ३१ १५८ मुचस्य येऽनुस्वा० ४|४|१०५ २२६ मुंचात्खण् अलोपश्च ४।३।८ १८१ मुंचात् तूणो ० ३।३।४३० २१६ मे तरस्य १/३/३५ ३६ मेरादाद्भयः २ १/३५ २२ मेरादेः सलोपौ ४|४|११४ २१७ मे लुणस्य लाः ३ | ४ | ३० २४ मोऽणड् वा २/१/९ ९ मोऽनुस्वारो० १/४/२० ११८ मोरुत्तमबहुत्वे० ३।१।३६ ३१ मोर्णड् वा २।१।५१ १०० मोलादिभ्य० २/४ ६८ ३३ मौ ममं २।१।८२ ११७ मौ वा ४।४।८१ २२ मौ व्यञ्जनादौ ० ४ ४ ५ ( य )
१७ यजोर्जः १|४|२८ २० यस्य वरे १/४/४१
Aho! Shrutgyanam
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाप्रन्थमाला
(२८८)
सूत्रपाठ
पृष्ट.
सूत्र. १७९ यागे जयस्य जिठः ३।३।१४, २११ लिंपादडः केवलात् ४२३ २७ युभ्यां च २।१४
१८ लुक्खादीनां हः श४।११३ २१३ योग्यशक्ययाम० ३।४।१३ १३८ लुणस्येज्जे यः १।४।१२७ १९८ योजने जायस्य० ४।।८३ १३९ लुभस्य तित्तयोः ३।१।७४ (र)
२०३ लुपस्य लोवःप्रेर० ४।१।६८ २२६ रज्जस्य जयोः ४।३।५८ २३ लोपेऽनुस्वार उतः २।१७ १६५ रजस्येते च ३१२० ८४ लाभादिभ्यस्ता रा४।१३
९६ रयात्स्सलः २१४५० १४६ लोलस्य स्से १३९७ १३७ रंभरक्खहणहरे० ३।१।१२५ १४९ लालस्येज्जे ढः १।४।१४१ ७७ रात्तरुत्तरपद० १।४।८० २२७ ल्लियस्य णतया ४।३।५१ २५ रायस्याणमिहयो०२।१।१८
(व) ९२ रायाण पणो० २।४।३६ । ११ वईत ऊदोतौ १।३।१५ २४ रायादिभ्य आव २।१६८ १३८ वच्चाच्छट्खडी०३।१।१२७ २४ राये सणस्य, २२२१११ १८५ वच्चात् तार ० ३।३६९ १७ रिओरुडः १:४१२९
१९० वञ्चाद्भविष्यति ३१४६ १३७ रियस्यता दीर्घः ३।१।१२० १६ वज्जादीनां वस्योस् १।४।१२ १३७ रुदस्यान्त० १.३१२७ १६६ वड्ढस्य धी गमा० ३।२।३९ ५०१ रुहव्विहयोरा, ४१६२ ०३ वढस्येततिषु ४११॥३३ १६५ रुहस्यवः ३।२।३८
२ वोपरि बिंदुरनु० १११।५ २२६ रुंभस्य राहः ४३१४७ २२७ वत्तस्य डौ ४।३।२२ १३७ रुंभस्येज्जे।१७३ १६० वदादासीः ३।१।४७ ४. रोश्च आः २०१६६६
१.८२ वरसस्य वासस्तोताः३।३१५२
२०४ वरसे रस्य ४।१।२५ १७३ लक्खाद्यस्येट ३।२।६२ १८५ वरसे सस्य णोमो०३१३१४० १३८ लभादिण् ३।१।४२ २०३ वरस्याव्यापारे ४१११३६ १३८ लभाद्धस्य तड् ३।१।१८।। २०३ वरहराभ्यां च ४।२७ १६७ लवस्य पो बहुलम् ३।१।१७९ १८६ वतमाने न्तमाणा० ३४१ २२६ लाउः सातः ४।२।४५ १८६ वसाच्च ३३२१ २११ लाभेच्छावति लिच्छुः ४।२।३९ २१२ वसात्तव्वः ४२११० २१२ लिंपस्य लेवाऽड०४।४३ २१७ वसातव्वस्य ३३१२७
Aho ! Shrutgyanam
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनसिद्धान्तकोमुदी
पृष्ट. २१३ वस्य तन्वे ले.पः ३।२।२८ १२ वेण्टालिसिन्दयोरत् ॥३।१० २१० वस्य यं वा ४१०१ २२६ वेरति वीमंसः ४।३।४१ १७३ वस्य सतय र्वचस्य रा६३ ११९ वेरदौ स्से ३॥१॥६२
९५ स्सस्य बु सान्ते १।४।८४ १९४ वेरात आः कडे ४१४० १३९, वहस्यह झ द्विश्च १४१२८ १२३ रितोऽतेरतीः शराट २०४ वहस्योहस्ते ४।१.६९ २०५ देरूद्धा वा णे ४ाश८६ १३९ वः स्सस्य ३३११२३ २०६ देणे ३।१।१४९ २१८ वा णे ३।२४
१८० देनरदिट त्तोः ३३३३३९ ८९ वातानो ०२।४।३१ २२७ वेविचस्य काऽणि ४३३५५ १० वातादोलः २।४३४ १४२ वेहणस्य तीजयोः १११७५ १२५ वान्तौ ३१६९७ : १९७ वेश्चिगिच्छस्य ० ४।१।५० २६६ विउसस्याद्वःसत्य ३।१।१८ १७८ वेश्चि तस्येरहितस्ये०३३३३३३ १०० विकारप्रधानयो ०२४ा६५ २८८ वेश्छड्डस्येयक् ४।४।५२ १८८ विग वदलयोर्माणे ४३१ १६५ वेः कसस्य नियम् ४।१।३० ११ विच्छिये चोऽनुस्वारः॥३।१६ १२२ वेः कीरस्य क्खिरः३।१।९१ २२७ विजस्याण्णयोः ४।३।६१ १५२ वेः कण इणस्य ०४।४।९३ २१६ विदस्य जः ३।४।३८ १९२ वेः परेरोचः ४.१।४।।
५४ विनादियंगे रा२।२१ १६६ व्यअनादेर्द्विः ०३११११७६ १३१ विप्पाभ्यांनमस्य ०१४।१२५ ३ व्यञ्जनेषु प्रथम ० ११३८ ६१ विभक्त्यादिष्व ० १३६ १९३ व्यापुराभ्यां करात् ४११९ ५६ विभागेऽवधिरपा० २१॥३२॥ २२६ ब्युतिभ्यां रिचस्य ४॥३६० २१२ वियस्य विः ४।२।३८ ५२ व्यापारवत्करणम् ॥१॥३० २०८ वियान्यां हिः के ३३१११५६ । १४० व्यवाभ्यां सस्यैति ३३१२१२२ ९९ वियावडादियण च २।४६४, १८३ व्युद्भयामिये २१०१३३ ९१ विरोयणादीनामइ:०२४/२८ १३९ ब्वयस्य चस्यानो रा|१३२
३ विशेषणं तदन्तस्य १।१।४१, १६६ वयस्य वः ३।२।३२ २१९ विसमत्युद्भयञ्च ३।११५८ ।
(श) १३९ विधस्य तिन्त्योः १।४।१३१ / ११३ शेषे प्रथमः ३१६ ४१ वीसादीनामानउईनां२।१७३ ५८ शेषे षष्ठी २।३१ ५ वृद्धिरतः स्वरेपरस्य १।२।६
Aho ! Shrutgyanam
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठिराग्रंथमाला
सूत्रपाठ
६९ पछी च मे २२२२६ ५८ समुदाया कस्य शश:२ ३ पष्टया अत्यस्य वारा४० १९३ समुदा हित चा४।३०२
२१७ स . सरमस्य ३।१।१२ २२७ सजस्य जयोगोश४३ २२२ सा ग.वस्य फ. १९४ ८० सट्टेर्वः शष्टा६३
१० साऽजस्यात से०३।११४५ २१७ सणिजहरस्य हेजः ३।४।३३ २०० सा दिह व्यय :४।।८१ २० सणियमश्चरस्व०१।४।४० २५६ सम. ध तेः ४४४ ७९ सत्तरेहश्च २४ाद
१६३ समो नद्धस्य ० ३२९ ८० सत्तस्य वोसादी शा६८ १८७ सम. माणे ३।१।७८ १४० सदस्यात्वादयो०१।४।९८ १३६ समोमुच्छन्तिमयोः४४९० ६२.स नपुंसकमेकं च १३५ ३२ समो मममममममः२।१।७७ ६० सप्तम्य धकरणे २२।३८ २०५ सम हरस्य इ. घः ४८ ६९ सप्तम्या अलोपः २२३०२९ १२५ समा हेरुस ३३९८ ९९ सफले फस्य हः १४८७ ५५ सम्प्रदा चतुर्थी २।२।२३ ५१ समयमार्गय .र.भ०२।२।१६ २१२ सय यैः ४ारा२० ८ समश्च ।।२२
२०४ सरादुपसर्गाड्ढौ ११८ १५४ समश्चठ्ठस्य खः श११४२ ७६ स.रसस्य तया०४ाटा २०२ समष्टो मजात् ४।१।७४ २१७ सलहस्य सघोडे ३३१ १२८ सनस्तुलस्येति ३।१६८ ५ सवर्ण दीर्घः ११७ १९४ समः करे कोऽनु०४।१।४१ २९ सव्वणामादत्येः २२११३८ २२१ समः कुंचस्य णे ४११८ ८. सव्वगामादावतिराठा१५ १९२ सालः कुचणि ०४।४।११५ १९ व्यस्य सं. दे शा९५ २२. समजुभत्यात हः४३६४ .९ सव्वादयःसवणा ०२२७
३ समानय विरोधे०१।।३९ ३४ सस्सस्स देतवतुझंश९१
५ समानय : पूर्वस्य ०३२।५ । २५ सस्सस्य नो २२१११२ १०२२ समानाच्छः १२३७६
३३ सस्सस्यमममसं०-१२।८१. १८३ समाभ्यां सोय प० ३॥ २४ १३० स सर्द च्छः ३।११०४ १३६ समारंभ ये तासुवामा ६. सह समानयस शा४३ ६१ समास प्रथमानिर्दिष्टं राश२ ६८ सहस्तृत यया२।३।२४ ४७ समासेम ता. ११२१२४ ५३. सहार्थयागेगुणीभूते ।।१८
Aho ! Shrutgyanam
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनसिद्धान्तको
(२६६)
पृष्ट..
सूत्र.
२२१ संकुचादिभ्यो णाणी०४/३/३२
१०५ संखेज्जात्ति: राष्ट १०३ संख्यायां तिः ०२७१ ४९ संख्यायां तेः २ १/७१ ४० संख्यावाचका ० २२६१७२ २११ समज्जात्तलोपे ४ २ २६ १९. संयुक्तेऽनुस्वारस्य अ६६६ ६ संयुक्त हस्वः श२/१२ ३३ साणमोणेऽस्साकमी २२११८६ ३४ सातांतर माहिता ।११९० ३२ सात न ममाअ: ०२२११८० ३२ सातं. वयम् २२११७६ १:६ सात्थः ११४.७
६८ सात्पवखस्य ११३२२४१ ४० सादितच र० शीट २०६ सादों च शरार७ १४१ सासस्य मोठा० २२८ सास तिः धारा२० ८९ साऽस्मिन् वर्ण ० २२०/३० १६. साहहंदाभ्यां डिस् ३ १११५ १४१ सव्वस्य स्सं स वः १११११४ 10 सिरसमालयं पति राश१० ११७ सिमोस्य ४/४/८० २९७ सिंचस्य क. डि: ३९ २२८ सिवस्य सेकः श
८० सीर्यात २४६९
१०० सुकुमार सुगरल: १४८८ २५ सुट्वेनस्य श११२३ २०८ सुण सवो यो ४।३।४६ २८३ गुणय संचः अश५५
पठ
पृष्ट.
सूत्र:
१६० सुणः॥ ६२ २०५ सुसेवा १।३।९५
२९६ दुर्म्याच श४२३
२१ सुपच १२११८
६२ सुपः समासतद्धि ० ४ ४ ६५ २०२४।१०६
११० सुप् त
६१ सुप् सुपा वा २२३ ३ દર સુચન છે તૈયાર १. सुरभदुरभ्यं रस्य ४ाढा६३ २१३ सुवरुणि सः ४ २ ४९ -३६ सेणड तुमे २२११८९ ३२ सेणस्य मएमय २२११७९ ३२ सेतो णोः शरा७८
सेवणमं भव तस्य में ११११५
२४ सतस्तुरहस्य ० २२११८६ १८ संत्वस्य वा ४३६२ २८ त्रिया संयम् २राराहद ४ स्वरयं र यवधाने० शरार २ स्वगणान्त्यष्टिः शश ६ स्वराद्वाती बार ६ स्वराद्यस्य ४ ४ ६२
२ स्वरानन्तराण १११० ६ स्वरे वा ४३ ८. स्वार्थ प्रथमायाः श४ाष्ट ३८ स्सल्य डीए २११५९ २५ स्वस्य णोः शश२१ २८ स्वस्य वा ११२/१९ २६ स्वस्नः १३४ ३१ स्सिस्सयोरो वा शश५४
( ह)
Aho! Shrutgyanam
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेठियाग्रंथमाला
पृष्ट.
१८३ हए: ३/३/९
सुत्र.
(२९२)
१७३ हण यमः ३/२/७१ १८३ हणय हस्य हुरिये १/३/१३ २२८ हणाञ्च्चाडू ४।३।११
१९६ हतयं व्यव. हतय.०४।१।५१
पुस्तकप्राप्तिस्थानम्
सूत्र.
पृष्ट. २२८ हिंसादू या च ४|३|१२ २१७ हुणस्य हवः ३/४/३४ २२९ ुणस्य हवा वा ४३५० ४७ हे सम्बन्ध ० १ १/२३ ५७ तो २:२/२९
५३ हत्वर्थय. सर्वाः २.२२४०
२०५ हारसस्यारः ०११/२८ १८३ हस्ति च ४/४/२२ १३२ हि· तयार्नरत् ३/१/११२ ११३ हिमिभोवता दोर्घः ३३१०७ १४९ हियोर्दीर्घः ३|१|१४४ ११४ हिस्सादीना. मड् ३।२।२०
इति श्री जैन सिद्धान्तकौमुदीसूत्राणामका राद्यनुक्रमः ।
१४७ हम : १३.९०
~
१४३ होर्डिसः ३/१/४३
सूत्रपाठ
२१७ ह. स्तव्वर व्वः ३२४/३५ १४३ हो: स्सस्य क्खः ३।१।१३७ १४१ ह्रस्वोणेः सीय स० ३|१|१३५
श्री अगरचन्द भैरोंदानसेठिया जैनशास्त्र भण्डार मोहल्ला मरोटियों का
बीकानेर - (राजपुताना )
Aho! Shrutgyanam
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीमान् अगरचंद भैरोंदान सेठिया की जैनपारमार्थिक संस्थाएँ
बीकानेर निम्न लिखित संस्थाएँ मूल धन ( Capital ध्रौव्य फण्ड) २० ३३५०००) तीन लाख पैंतीस हजार का जो २१०००) इक्कीस हज़ार रुपये वार्षिक व्याज तथा मकान भाड़ा आता है उससे चल रही हैं । मूल धन के सिवा संस्थाओं के लिये ७००००) सत्तर हजार रुपये की कीमत के दो विशाल भवन (बिल्डिंग ) भी दिये गये हैं । इस समय कार्यक्षेत्र विस्तृत करदेने से खर्च भी बढ़ गया है, श्रीमान् सेठ साहब ने उसकी पूर्ति करने की उत्साह पूर्वक उदारता दिखाई है । मूल धन (ध्रौव्य फण्ड ) और बिल्डिंग के ट्रस्टी आपके सुविनीत उत्साही ज्येष्ठपुत्र श्रीयुत् जेठमलजी कर दिये गये हैं।
निम्न लिखित संस्थाओं में पण्डित अध्यापक (मास्टर) अध्यापिका लेखक तथा अन्य कर्मचारी सब मिल कर वर्तमान में ३७ जैन और २३ अजैन कुल ६० व्यक्ति कार्य कर रहे हैं। विद्यालय (स्थापित विक्रम सं० १९७०)
इस विद्यालय में छात्रों को हिंदी, अंग्रेजीमहाजनी ( वाणिका धर्मशास्त्र संस्कृत व्याकरण न्याय साहित्य अलङ्कार छन्दशास्त्र प्राकृत आदि का अध्ययन
Aho! Shrutgyanam
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
कराया जाताहै, तथा कलकत्तागवर्नमेन्ट संस्कृत कालेज
आदि की परीक्षा भी दिलाई जाती है । प्रिंटिंगप्रेस ( छापखाना ) का तथा व्यापार लाइन का काम और शास्त्रीय लिपि में सूत्र सिद्धांत लिखने का काम भी सीखने की इच्छा रखने वाले को मिखाया जाता है । ___इस विद्यालय में मेट्रिकया इससे अधिक अंग्रेजीकी योग्यतावाले जैन विद्यार्थी यदि धार्मिक संस्कृत प्राकृत का अध्ययन करना चाहें तो उनके लिये, और अनाथ निराधार जैन बालकों के लिये रहने को स्थान, भोजन वस्त्र आदि का इन्तजाम किया जाता है। इस विद्यालय के आशित एक व्यायाम (कसरत) शाला है, जिसमें विद्यार्थियों को व्यायाम कराया जाता है। ___इस विद्यालय के आश्रित एक जैन तत्वप्रचारिणी सभा है जिसमें छात्रों को जैनतत्व सम्बन्धी व्याख्यान देना सिखाया जाता है।
श्राविका-पाठशाला इस पाठशाला में श्राविकाओं को हिन्दी धार्मिक नैतिक व्यावहारिक शिक्षा तथा मीना पिरोना कमीदा करना गोटा किनारी बनाना आदि सिखाया जाता है। जैन शास्त्रभण्डार-ग्रन्थालय (स्थापित
विक्रम सं० १९७८) इसमें हस्तलिखित-जैनशास्त्र, संस्कृत, प्राकृत, हिन्दी, गुजराती, अंग्रेजी पुस्तकों का संग्रह बड़ी खोज
Aho! Shrutgyanam
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२)
से किया जाता है। कई मासिक साप्ताहिक तथा दैनिक समाचार पत्रमंगाये जाते हैं, जो वाचकों को विनाकीस वांचने को मिलते हैं।
इस ग्रन्थालय में विद्वान जैनसूत्र सिद्धान्तों का संशोधन तथा हिन्दी अनुवाद करते हैं । लेखकां से मत्र सिद्धान्तों की प्रतियां लिखाई जाती है, तथा प्राचीन प्रतियों से मिलान कराया जाता है। __इस ग्रन्थालय से जैनधर्म सम्बन्धी ग्रन्थ प्रकाशित होते हैं, जिनका मूल्य लागत से भी कम रक्खा जाता है, तथा कुछ पुस्तकें अमूल्य भी वितरण की जाती हैं ।
इस शास्त्रभण्डार से एक सेठिया जैन ग्रन्थमाला प्रकाशित होती है। जिसके ५१ पुष्प निकल चुके हैं।
इस ग्रन्थालय से दीक्षाभिलाषियोंको स्वाध्याय तथा कण्ठस्थ करनेके लिए दशवकालिक, उत्तराध्ययन, नमिपव्वजा,महावीरजिनस्तुति(पुच्छिसुण)आदि ग्रन्था लय से प्रकाशित हुई पुस्तकें मंगाने से नाम पता पूरा स्पष्ट अक्षरों में आनेपर एक एक प्रति भेंट भेजी जाती है। ___ इस स्थान में दीक्षाभिलाषा (वैरागी भाई और वैरा. गिन बाई ) को दीक्षा का समय निश्चित होने पर वस्त्र पात्र रजोहरण आदि दीक्षा के उपकरण और हस्तलिखित मूलपाठ-दशवकालिक, उत्तराध्ययन, नंदी, सुखविपाक आदि संशोधन की गई प्रतियाँ, तथा कई एक ग्रन्थालय से छपी हुई पुस्तकें विना मूल्य मिलती हैं।
Aho! Shrutgyanam
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ __इस संस्थाद्धारा-जैन लायब्रेरी (जैन पुस्तकालय) सभा,मण्डल, ज्ञानभण्डार,पौषधशाला, उपाश्रय आदि ऐसे स्थानों में जहां जैनधर्म की पुस्तकों का संग्रह होता हो, वहां पर इस ग्रन्थालय से निकली हुई पुस्तकें मंगवाने से जो बिना मूल्यकी उपलब्ध पुस्तकें हैं उनमें से एक एक प्रति अमूल्य और मूल्यवाली पुस्तकें आधे मूल्य से वी. पी. द्वारा भेजी जाती हैं / इस संस्था से जहां पर जैनधर्म की पढ़ाई होती है ऐसे विद्यालय, अनाथालय, पाठशाला, श्राविकाश्रम आदि संस्थाओं को ग्रन्थालय से प्रसिद्ध हुई सामायिक तथा प्रतिक्रमणसूत्र की पुस्तकें मंगाने पर आधी कीमत से वी. पी. द्वारा भेजी जाती हैं। सेठिया जैन प्रिन्टिंग प्रेस(स्थापित वि.सं. 1981) इस संस्था द्वारा जैनधर्म सम्बन्धी सूत्र सिद्धान्त आदि ग्रन्य संस्कृत प्राकृत और हिन्दी भाषा में मुद्रित होते हैं। सेठिया होमियोपैथिक चिकित्सालय__इस मैं रोगियों को चिकित्सा की जाती है तथा विना मूल्य औषधि भी वितरण की जाती है // निवेदकविक्रम सं. 1982 कराचार्य न्यायतीर्थकार्तिक शुक्ला : पं० रमानाथ जैन शास्त्री. सेठिया जैनग्रन्थालय बीकानेर ( राजपूताना) Aho! Shrutgyanam