Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 13 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006327/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHAGAVA NII SUTRA PART : 13 zrI bhagavatI sUtra : bhAga 13) bhAga- 13 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000000! oooooao janAcArya - janadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAja - viracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI - gurjara - bhASA'nuvAdasahitam // zrI - bhagavatI sUtram // (trayodazo bhAgaH ) niyojaka: saMskRta - prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta- priyavyAkhyAni paNDitamuni zrI kanhaiyAlAlajI - mahArAjaH prakAzakaH rAjakoTanivAsI-zreSThi zrI - zAmajI bhAI-velajIbhAI vIrANI tathA kaDavIbAI vIrANI smArakaTrasTapradatta - dravya sAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra samitipramukhaH zreSThi- zrI zAntilAla - maGgaladAsa bhAI -mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA - AvRttiH prati 1200 vIra- saMvat 2495 vikrama saMvat 2025 IsavIsan 1969 mUlyam - rU0 35-0-0 PreranacxcxcxxxxkAka Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavA : zrI a. bhA. the, sthAnakavAsI jinazAstroddhAra samiti, hai. bhareDiyA druup| , Ne, (saurASTra). ___Pablished by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India, ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJA, jAnanti te kimapi tAn prati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase paaygaa| hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // Wan bhUsyaH 3. 34500 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvat 245 vikrama saMvata 2025 isavIsana 169 : mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgandha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa--jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyudgata--najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana--koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra--upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAre mahotsava ane cAra pratipadA--ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sandhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAt sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) mahikAzveta-zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta-cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya DhaMka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA caahie| (2) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya-- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba-taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai| (14) mala-mUtra--sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai| zmazAna--isa bhUmi ke cAroM tarapha 100-100 hAtha taka asvAdhyAya hotA (16) candragrahaNa-jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (17) sUryagrahaNa-jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata-najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| patana-koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra-upAzraya ke andara athavA 100-100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA-ASAr3hI pUrNimA (bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA (skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bhagavatIsUtra bhA. 13 veM kI viSayAnukramaNikA anukramAMka viSaya pRSThA aThArahaveM zataka kA cauthA uddezA 1 prANAtipAta Adike paribhoga kA nirUpaNa 1-10 2 kaSAya ke svarUpa kA nirUpaNa 11-18 3 kRtayugmAdi rAziyoM se nArakAdi kA nirUpaNa 19-28 4 andhavahni jIvoM kA nirUpaNa 28-30 pAMcavAM uddezA 5 bhAsvara jIvavizeSa devoM kA nirUpaNa 31-40 6 asurakumAra AdikoM ke bhinnatva meM kAraNa kA nirUpaNa 41-46 7 nArakAdikoM ke AyuSka Adi pratisaMvedanA kA nirUpaNa 47-53 8 asurakumAroM kI vikurvaNA kA nirUpaNa 54-60 chaTThA uddezA 9 sacetana aura acetanoM ke svabhAvatA kA nirUpaNa 61-71 10 paramANU meM varNAdi kA nirUpaNa 72-86 sAtavAM uddezA 11 kevalI ko yakSAveza kA nirUpaNa 87-91 12 upadhi parigraha Adi kA nirUpaNa 92-104 13 madruka zramaNopAsaka ke cAritra kA nirUpaNa 105-132 14 devoM kI vaktavyatA 133-137 15 devAsuroM ke saMgrAma kA nirUpaNa 138-141 16 devoM ke sAmarthya kA nirUpaNa 142-144 17 devoM ke karmakSapaNa kA nirUpaNa 145-155 AThavAM uddezA 18 karmayandha ke svarUpa kA nirUpaNa 156-161 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 gamana ko Azrita karake paratIrthikoM ke mata kA nirUpaNa 20 chadmastha janoM ke dvipadezAdi skaMdha ke jJAna kA nirUpaNa nava uddezA 21 bhavyadravya nAraka Adi kA nirUpaNa dazavAM uddezA 22 bhavyadravya devarUpa anagAra kA nirUpaNa 23 avagAhanA kA sparzanAlakSaNa paryAyAntara se 24 puloM ke varNAditva kA nirUpaNa 25 dravyadharma vizeSa kA aura Atmadravya kA nirUpaNa 26 vastutatva kA nirUpaNa 27 uddezArtha saMgrAhaka gAthA kA kathana 28 lezyA ke svarUpa kA nirUpaNa ra unnIsaveM zataka kA pahalA uddezA dUsarA uddezA 29 zyAvAloM kA nirUpaNa tIsarA uddezA 30 lezvAvAn pRthvIkA yika Adi jIvoM kA nirUpaNa 31 jaghanya utkRSTa avagAhanA ke alpabahutva kA nirUpaNa 32 pRthvIkAyikoM ke sUkSmatva kA nirUpaNa 33 pRthvIkAyikoM ke avagAhanA pramANa kA nirUpaNa cauthA uddezA 34 nArakAdikoM ke mahAvedanAvatva kA nirUpaNa zrI bhagavatI sUtra : 13 paramANu Adi kA kathana 216-221 222-225 226-258 258- 275 pAMcavAM uddezA 35 nArakAdikoM ke carama paramapane kA nirUpaNa 36 vedanA ke svarUpa kA nirUpaNa 161-178 179-193 194-210 211-215 276-278 279-284 285-289 290-323 324-340 341-352 353-366 367-382 384-393 394-397 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398-402 403-413 414-448 449-465 466-471 chahA uddezA 37 dvIpa samudra Adi kA nirUpaNa sAtavAM uddezA 38 asurakumAra AdikoM ke AvAsa kA nirUpaNa AThavAM uddezA 39 jIvoM ke nivRtti kA nirUpaNa navavAM uddezA 40 karaNa ke svarUpa kA nirUpaNa dazavA uddezA 41 vAnavyantaroM ke AhAra-karaNa Adi kA nirUpaNa bIsaveM zataka kA pahalA uddezA 42 uddezaka ke artha ko saMgraha karanevAlI gAthA kA kathana 43 dvIndriya nAmake pahale uddeze kA nirUpaNa dUsarA uddezA 44 AkAza ke svarUpa kA nirUpaNa 45 dharmAstikAya Adi ke ekArthaka nAma kA nirUpaNa tIsarA uddezA 46 prANAtipAta Adi AtmapariNAma kA nirUpaNa cauthA uddezA 47 indriyoM ke upacaya kA nirUpaNa pAMcavAM uddezA 48 pudgaloM ke varNAdimattva kA nirUpaNa 49 pAMca pradezavAle skandha kA nirUpaNa 50 cha pradezabAle skandha kA nirUpaNa 472-473 474-496 497-503 504-524 525-534 535-537 538-635 636-679 680-721 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 sAta pradezavAle skandha ke varNAdi kA nirUpaNa 722-776 52 ATha pradezavAle skandha ke varNAdi kA nirUpaNa 777-807 53 nava pradezavAle skandha ke varNAdi kA nirUpaNa 808-825 54 bAdarapariNata ananna pradezika skaMdha meM pudgalagata varNAdi kA nirUpaNa 826-868 55 bAdarapariNata anantamadezika skandhagata ___ sAta ATha sparzagata bhAgoM kA nirUpaNa 868-946 56 paramANu ke prakAra kA nirUpaNa 949-956 samApta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii vItarAgAya nmH|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalakRtam vyAkhyAprajJaptyaparanAmakam ||shrii-bhgvtiisuutrm|| (trayodazo bhAgaH) atha caturthoddezakaH prArabhyate / tRtIyoddezakasyAnte nirjarApudgalAnAm AsitumityAdipadairarthataH paribhogo darzitazcaturthe ca prANAtipAtAdInAm asau paribhogo vicAryate ityevaM sambandhena AyAtasyAsya caturthoddezakasyedamAdimaM sUtram-'teNaM kAleNaM' ityAdi / mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe jAva bhagavaM goyame evaM vayAsI aha bhaMte! pANAivAe musAvAe jAva micchAdasaNasalle pANAivAyaveramaNe jAva micchAdaMsaNasalla. veramaNe puDhavikAie jAva vaNassaikAie, dhammasthikAe adha. mmasthikAe AgAsasthikAe, jAva asarIrapaDibaddhe paramANupoggale, selesiM paDivannae aNagAre savveya bAyaraboMdidharA kalevarA ee NaM duvihA jIvadavvA ya ajIvadavvA ya jIvANaM paribhogattAe havvamAgacchati ? goyamA! pANAivAe jAva ee NaM duvihA jIvadavvA ya ajIvadavvA ya atthegaiyA jIvANaM paribhogatAe havvamAgacchaMti atthegaiyA jIvANaM jAva no hvvmaagcchNti| se keNatuNaM bhaMte! evaM vuccai pANAivAe jAva no havvamAgacchaMti ? goyamA! pANAivAe jAva micchAdasaNasalle puDhavIkAie jAva vaNassaikAie sabve ya bAyarabAdidharA kalevarA ee NaM duvihA jIvadavvA ya ajIvadavvA ya jIvANaM paribhogattAe hvmaagcchti| pANAivAya bha0 1 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre veramaNe jAva micchAdasaNasallavivege dhammatthikAe adhammatthikAe jAva paramANupoggale selesiM paDivannae aNagAre eeNaM duvihA jIvadavvA ya ajIvadavvA ya jIvANaM paribhogattAe no havvamAgacchati se teNaTeNaM jAva no havvamAgacchaMti ||suu0 1 // chAyA-tasmina kAle tasmin samaye rAjagRhe yAvat bhagavAn gautama evamavAdIt atha bhadanta ! pANAtipAto mRSAvAdo yAvat mithyAdarzanazalyam prANAtipAtaviramaNaM yAvanmithyAdarzanazalyaviramaNam pRthivIkAyiko yAvat vanaspatikAyiko dharmAstikAyo'dharmAstikAyaAkAzAstikAyo jIvo'zarIrapatibaddhaH paramANupudgalaH zailezI matipanno'nagAraH sarvANi ca bAdaravoM didharANi kalevarANi etAni khalu dvividhAni jIvadravyANi cAjIvadravyANi ca jIvAnAM paribhogatayA havyamAgacchati ? gautama ! pANAtipAto yAvat etAni khalu dvividhAni jIvadravyANi c| ajIvadravyANi ca astyekakAni jIvAnAM paribhogatayA havyamAgacchaMti astyekakAni jIvAnAM yAvat no havyamAgacchaMti / tat kenArthena bhadanta ! evamucyate prANAtipAto yAvat no havyamAgacchanti ? gautama ! mANAtipAto yAvat mithyAdarzanazalyam pRthivIkAyiko yAvat vanaspatikAyikaH sarvANi bAdaraboMdidharANi kalevarANi etAni khalu dvividhAni jIvadravyANi ca ajIvadravyANi ca jIvAnAM paribhogatayA havyamAgacchanti prANAtipAtaviramaNaM yAvanmithyAdarzanazalyaviramaNam dharmAstikAyo'dharmAstikAyo yAvat paramANupudgalAH tathA zailezI pratipanno'nagAraH etAni khalu dvividhAmi jIvadravyANi ca ajIvadravyANi ca jIvAnAM paribhogatayA no hatyamAgacchanti tat tenArthana gautama ! yAvat no havyamAgacchanti // 90 1 // caturtha uddeze kA prAraMbhatRtIya uddezakake anta meM nirjarApudgaloM kA 'Asitum zayitum' Adi padoM dvArA arthataH uparibhoga arthAt uThanA baiThanA Adi nahIM hotA hai yaha prakaTa kiyA gayA hai aba isa caturtha uddeze meM yaha paribhoga cothA udezAne prAraMbhaalon dezAnA Aai ni 53 "Asitum zayitum" vire padethI arthataH pariga arthAt uThavuM, besavuM, vigere thatuM nathI. te vAta batAvavAmAM AvI che. have A cethA uddezAmAM A parisega prANAtipAta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU01 prANAtipAtAdInAM paribhoganirUpaNam 3 TokA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'rAyagihe jAva bhagavaM goyame evaM vayAsI' rAjagRhe yAvad bhagavAn gautamaH evam vakSyamANa prakAreNa avAdIta, atra yAvatpadena nagare guNazilakaM caityamityArabhya pAJjalipuTa ityantasya sarvasyApi prakaraNasyAnusmaraNaM karttavyam / kimavAdIt bhagavAn gautamastatrAha-'aha bhaMte' ityAdi / 'aha bhaMte !' atha khalu bhadanta ! 'pANAivAe musAvAe' prANAtipAto mRSAvAdaH 'jAva micchAdasaNasalle yAvat mithyAdarzanazalyam tathA 'pANAivAyaveramaNe jAva micchAdasaNasallaveramaNe' prANAtipAtaviramaNam yAvad mithyAdarzanazalyaviramaNam 'puDhavIkAie jAva vaNassaikAie' pRthivIkAyiko prANAtipAta AdikoM ke hotA hai yA nahIM hotA hai isakA vicAra kiyA gayA hai isI sambandha se isa caturtha uddeze kA prArambha huA hai| 'terNa kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi TokArtha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAlameM aura usa samaya meM 'rAyagihe jAva bhagavaM goyame evaM vayAsI' rAjagRha yAvat nagarameM bhagavAn gautamane prabhu se aisA kahA pUchA yAvat padase 'guNazilaka caityam' yahAM se lekara 'prAJja jalipuTaH, yahAM taka kA saba prakaraNa gRhIta huA hai / 'aha bhaMte ! pANAivAe musAvAe jAva micchAdasaNasalle' he bhadanta ! prANAtipAta, mRSAvAda, yAvat mithyAdarzanazalya tathA 'pANAivAyaveramaNe jAva micchAdasaNasallaveramaNe' prANAtipAta viramaNa yAvat mithyAdarzana zalya viramaNa 'puDhavIkAie jAva vaNassaikAie' pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyika 'dhammasthikAe' dharmAstikAya vigerene thAya che? ke nathI thato? tene vicAra karavAmAM Ave che. te saMbaM. dhathI A cethA uddezAne prAraMbha thayo che, "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" tyAdi TIjI "teNaM kAleNa teNaM samaeNaM" ta ma bhane ta samayamA "rAyagihe jAva bhagavaM goyame evaM vayAsI" 22047 nagaramA savAn gautama svAmI prabhune mA pramANe pUchyuM. mADaM yAvat zapathI "guNazilakaM caityam" mahiMthI mAralIna "prAJjalipuTaH" mahiM sudhArnu samaya 426 ghaDaNa thayesa che. 'aha bhaMte ! pANAivAe musAvAe jAva micchAdasaNasalle" 3 mAvan prAtipAta, bhRSApA, yAvat bhithyAza nazaya tathA "pANAivAyaveramaNe jAva micchAdasaNasalle" prAtipAta virama, yAvat mithyA zalyavibhay "puDhavIkAie jAya vaNassaikAie' pRthvI yi na25tithi "dhammatthikAe' yAtiprAya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre yAvad vanaspatikAyikaH 'dhammasthikAe' dharmAstikAyaH 'adhammasthikAe' adharmA. stikAyaH 'AgAsatthikAe' AkAzAstikAyaH 'jIve asarIrapaDibaddhe' jIvo'zarIrapratibaddhaH-parityaktapaJcavidhazarIro jIvaH siddhAvasthA prApta ityarthaH 'paramANupoggale' paramANupudgalaH 'selesi paDibannae aNagAre' zailezI pratipanno'nagAraH, caturdazaguNasthAnavartI sAdhurityarthaH 'savve ya vAyaraboMdidharA kalevarA' sarvANi ca bAdarabondidharANi kalevarANi sthUlAkAradharANi na sUkSmANi kalevarANi cetanArahitA dehAH athavA bAdarAkAradhAriNaH kalevarA bhinnatvAt kalevarA dvIndriyAdayo jIyA ityarthaH 'ee ' etAni khalu prANAtipAtAdIni 'duvihA' dvividhAni 'jIya dabA ya ajIvadayA ya' jIvadravyANi ajIvadravyANi ca prANAtipAtAdIni sAmA nyato dviprakArakANi natu pratyekaM dviprakArakam, tatra pRthivIkAyikAdayo jIvadravyANi prANAtipAtAdayastu na jIvadravyANi apitu jIvAnAM dharmAH iti na jIva 'adhammatyikAe' adharmAstikAya 'AgAsasthikAe' AkAzAsti kAya' jIve asarIpaDivaddhe' azarIra jIva pAMco prakAra ke zarIra kA parityAga kara denevAlAsiddha jIva 'paramANu poggale' paramANuyugala 'selesiM paDivAe aNagAre' caturdazaguNasthAnavartI anagAra sAdhu 'savve va bAyarabodi dharA kalevarA' sthUlAkAra ko dhAraNa karanevAle vinA cetanAke deha athavA zarIra se abhinna hone ke kAraNa bAdara AkAra ko dharanevAle dvIndriyAdika jIva 'ee gaM' ye saba prANAtipAdika 'duvihA jIvadanyAya ajIvadavyA ya' jIvadravyarUpa evaM ajIvadravyarUpase do prakAra ke sAmAnyataH kahe gaye haiN| arthAt ye pratyeka do 2 prakAravAle nahIM haiN| apitu pRthivIkAyikAdika jIvadravyarUpa haiM, prANAtipAtAdika jIvadravyarUpa nahIM hai, kintu jIvoM ke dharmarUpa haiM, isaliye ye jIya dravyarUpa nahIM haiM, "adhammatthikAe" samAtiya "jIve asarIrapaDibaddhe" AAN2 1 pAMya ARI AN2 parityA 42vA siddha "paramANupoggale" 52mA pusa "selesi paDivannae aNagAre" yohamA guNasthAnamA raDatA manAsAdhu "samve ya bAyarabAMdivarA kalevarA" sUkSma nahI 55 sthUsa mArane dhAraNa karanAra cetana vagaranA deha arthAt zarIrathI bhinna na hovAne kAraNe pAha2 mArane gharavAvIndraya vigere 71 "ee gaM" mA tamAma prAti "duvihA jIva vA ya ajIva davA ya" apadravya bhane 71 dravyanA bhedathI sAmAnyataH be prakAranA che. arthAt te pratyeka babbe prakAravALA nathI. pazivakAyikAdi chavadravyarUpa che. ane prANAtipAtAdi ajhavadravyarUpa che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU01 prANAtipAtAdInAM paribhoganirUpaNam 5 dravyANi na ajIvadravyANi vA dharmAstikAyAdayastu anIvarUpadravyANi / etAni sarvANi 'jIvANaM paribhogattAe havyamAgacchaMti' jIvAnAM paribhogatayA havyamAgacchanti kim ?, arthAta etAni jIvAjIvadvimakArakANyapi dravyANi jIvaiH paribhujyante naveti / he bhadanta ! ete sarve prANAtipAtAdArabhya kalevaraparyantAH padArthAH jIvAnAM bhogAya bhavanti naveti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA!' ityAdi / 'goyamA! he gautama ! 'pANAvAe jAva ee NaM duvihA jIvadayA ya ajIvadanA ya' pANA. tipAto yAvat etAni dvividhAni jIvadravyANi cAjIvadravyANi ca 'atthegaiyA jIvANaM paribhogatAe hamAgacchaMti' astyekakAni jIvAnAM paribhogatayA havyaH mAgacchanti 'asthegaiyA jIvANaM jAva no halamAgacchaMti' astyekakAni jIvAnAM yAvat no havyamAgacchanti he gautama ! prANAtipAtAdayaH kalevarAntAH sarve ime ajIva dravyarUpa haiM tathA jo dharmAstikAyAdika haiM ve ajIvadravya. rUpa haiM ye saba 'jIvANaM paribhogattAe havyamAgacchati' jIvoM ke paribhoga meM kAma Ate haiM yA nahIM ? arthAt ye saba jIvoM dvArA bhoge jAte haiM yA nahIM bhoge jAte haiM ? prazna kA Azaya aisA hai ki he bhadanta ! prANAtipAta se lekara zarIra paryanta padArtha jIvoM ke bhoga ke liye hote haiM athavA nahIM hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama 'pANAivAe jAva ee NaM duvihA jIvadavvA ya ajIvadavyA ya' prANAtipAta Adi donoM prakAra ke jIvadravyoM aura ajIva dravyoM meM se 'atthegaiyA' kitaneka dravya aise haiM jo 'jIvANaM paribhogattae havyamAgacchati' jIvoM ke paribhogarUpa se kAma meM Ate haiN| atthegaiyA' tathA kitaneka dravya aise haiM jo 'asthegaiyA jIvANaM jAva no havya. mAgacchaMti' jIvoM ke paribhogake kAma meM nahIM Ate haiM tAtparya kahane tathA ne pastizaya vigaire cha, te 40050535 che. me mA "jIvANaM paribhogattAe hatvamAgacchaMti' chavAnA parisAsamA ma bhAve cha, hai nathA AvatA? pUchavAne Azaya e che ke-he bhagavad prANAtipAtathI AraMbhIne zarIra sudhInA padArtha jene bhogavavA mATe hoya che? ke nathI hotA? A prazna uttaramA prabhu 4 cha hai-"goyamA !" gautama ! "pANAivAe jAva eeNaM duvihA jIvadayA ya-ajIvadavvA ya" prAtipAta bhanne rana 1 dra0yo pachi "atthe gaiyA" mA dravye. sevA cha re "jIvANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti" yAne parisa35thI mimAM bhAva cha. "atdhegaiyA" Beas dravya me|| che 2 "asthegaiyA jIvANaM jAva no havyamAgacchati" zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre jIvadravyarUpA anIvadravyarUpAzca teSu kecana jIvAnAm upabhogAya bhavanti kecana na bhavantItibhAvaH / punaH praznayati 'se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuca pANAivAe jAva no hamamAgacchaMti' tat kenArthena bhadanta / evamucyate prANAtipAto yAvat no havyamAgacchanti, atra yAvat padena uttaravAkyaM sarvameva parigRhItaM bhavati he bhadanta ! kena kAraNena evaM kathayasi yata prApAtipAtAdikalevarAnteSu jIvAjIvadravyeSu madhyAt kiyanti upabhogAya bhavanti kiyanti upabhogAya na bhavantIti dvitIya praznAzayaH / bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi / 'goyamA!' he gautama ! 'pANAivAe jAba micchAdasaNasalle puDhavIkAie jAva vaNassaikAie savve ya bAyaraboMdidharA kalevarA ee NaM duvihA jIvadayA ya ajIvadanA ya jIvANaM paribhogattAe kA yaha hai ki prANAtipAta se lekara kalevarAnta taka ke jo ye jIva ajIvarUpa dravya haiM / una dravyoM meM se kitaneka jIva ajIva dravya jIvoM ke upabhoga ke liye hote haiM aura kitaneka jIvoM ke upabhoga ke liye nahIM hote haiN| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'se kegaDeNaM bhaMte ! evaM buccai pANAivAe jAva no havamAgacchaMti' he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki prANAtipAta Adi se lekara kalevarAnta taka ke jo ye jIva ajIvarUpa dravya haiM unameM se kitaneka jIva ajIva dravya jIvoM ke upabhoga ke liye hote haiM aura kitaneka jIvoM ke upa bhoga ke liye nahIM hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA' he gautama ! 'pANAhavAe jAva micchAdasaNasalle puDhavIkAie jAva vnnjInA paribheganA kAmamAM AvatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che keprANAtipAtathI laIne zarIra sudhInA je A jIva ajIva dravya che, te dravya mAMthI keTalAka jIva ajIva dravya jInA upaga mATe hoya che, ane keTalAka jIvonA upagamAM AvatA nathI. zathI gautama svAmI prasune me pUche che De-"se keNaTeNaM bhaMte ! evaM cuccai pANAivAe jAva no havamAgacchaMti" sAvana mA5 // rathI kahe che ke--prANAtipAtathI AraMbhIne zarIra sudhInA je A jIva ane ajIva dravya che, te paikInA keTalAka jIva ajIva dravya jenA upaga mATe hoya che, ane keTalAka jIvonA upabhe ga mATe letA nathI ?A praznanA uttaramAM prasa cha8-"goyamA !" 3 gautama! "pANAivAe jAva micchAdasaNa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u04 sU01 prANAtipAtAdInAM paribhoganirUpaNam 7 habamAgacchati' mANAtipAto yAvat mithyAdarzanazalyam pRthivIkAyiko yAvat vanaspatikAyikaH sarvANi ca yAni bAdarabondidharANi kalevarANi etAni khalu dvividhAni jIvadravyANi ajIvadravyANi ca jIvAnAM paribhogatayA havyamAgacchanti, atra prathamayAvatpadAt mRSAvAdAdArabhya mithyAdarzanazalyAntasya grahaNaM bhavati dvitIyayAvatpadAt cApakAyikAdArabhya vAyukAyikaparyantasya grahaNaM bhavati, pANAtipAtAdayaH prAyaH sAmAnyarUpeNa dvipakArakA bhavanti na pratyekam , tatra pRthi vIkAyikAdayo jIvadravyakhyAH santi mANAtipAtAdayo'zuddhasvabhAvatayA jIvAnAM dharmabhUtAH ato na te jIvarUpAH nAnIvarUpA iti kathayituM zakyate dharmAsti. ssahakAie samve ya pAyarayoMdidharA kalevarA ee NaM duvihA jIvadavyA ya ajIvavyA ya jIvA gaM paribhogattAe havvamAgacchaMti 'prANAtipAta yAvat mithyAdarzanazalpa pRdhivIkAyika yAvat vanaspatikAyika ye saba bAdara bondi kalevarAnta taka ke donoM prakAra ke jo jIva dravya aura ajIva dravya haiM ve saba jIvoM ke paribhoga ke liye hote haiM yahAM prathama yAvatpada se mRSAvAda se lekara mithyAdarzana zalya taka ke padoM kA grahaNa huA hai tathA vittIya yAvatpada se apakAyika se lekara vAyukAyika taka ke padoM kA grahaNa huA hai| prANAtipAtAdika prAyaH sAmAnyarUpa se do prakAra ke hote haiM-ye pratyeka do prakAra ke nahIM hote haiM jaise inameM pRthivIkAyika jIvadravyarUpa haiN| tathA prANAtipAtAdika jo haiM ve azuddha svabhAvarUpa hone se jIvoM ke dharmabhUta haiM isa. liye ve na jIva rUpa haiM aura na ajIvarUpa haiM, tathA jo dharmAstikA. salle puDhavIkAie jAva vaNassaikAie savve ya vAyaraboMdigharA kalevarA ee Na duvihA jIvavvA ya ajIvadavA ya jIvANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti" praa| tipAta yAvat mithyAdarzanazalya pRthviIkAyika yAvat vanaspatikAyika te badhA bAdara bedI kalevara dhAraNa karavA sudhInA banne prakAranA je jIvadravya ane achavadravya che te badhA jIvonA upaga mATe hoya che. ahiyAM pahelA yAvAdathI mRSAvAdathI laIne micya darzanazalya sudhInA pade grahaNa thayA che. ane bIjA yAvat padathI akAkithI laIne vAyukAyika sudhInA padone saMgraha thaye che. sAmAnyarUpathI prANAtipAta vigere prAyaH be prakAranA hoya che.-jema ke-teomAM pRthvikAyika vigere jevadravyarUpa che. temaja je prANa tipAta vigere che te azuddha svabhAvavALA hovAthI jIvenA dharmarUpa che. tethI teo jIvarUpa ke ajIvarUpa letA nathI. tathA je dharmAstikAya vigere che, te zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIso kAyAdayastu anIvarUpANi dravyANIti kRtvA anIvadravyANi atastAni jIvAnAM paribhogAyAgacchanti jIvastAni paribhujyante iti bhaavH| yadA khalu jIkA prANAtipAtAdikaM sevate tadA cAritramohanIyaM karma udyAvalikAyAm Agacchati tena mANAtipAtAdayazvAritramohanIyakarmadvArA jIvAnAM paribhoge Agacchanti pRthivyAdikAyikajIvAnAM paribhogastu gamanazocanAdinA sagha evaM bhavatIti / pANAtipAtAdayo jIvAnAM paribhoge AgacchantIti padaya ye jIvAnAM paribhoge nAgacchanti tAn darzayannAha-'pANAivAyaveramaNe' ityAdi / 'pANAivAyaveramaNe jAba micchAdasaNesallavivege dhammasthikAe adhammatthikAe jAva paramANupoggale selesiM paDibannae aNagAre ee NaM duvihA jIvadayA ya ajIvadavyA ya jIvANaM parimogattAe no hAmA gacchaMti' mANAtipAtaviramaNam yAvat mithyAdarzanazalyayAdika haiM ve ajIvadravyarUpa hI haiM isa prakAra ye jIvadravya aura ajIva dravya jIvoM ke paribhoga ke liye kAma meM Ate haiM-jIvoM dvArA ye bhoge jAte haiM / jisa samaya jIva prANAtipAdika kA sevana karatA hai taba cAritra mohanIya karma udayAvalikA meM AtA hai isaprakAra prANAtipAtAdika cAritra mohanIya karma dvArA jIvoM ke paribhoga meM Ate haiM tathA pRthivI. kAyikAdi jIvoM kA paribhoga gamana zodhanAdi kriyAoM dvArA hotA hI hai| aba 'pANAivAyaveramaNe jAva micchAdasaNasallavivege dhammasthikAe, adhammasthikAe, jAva paramANupoggale, selesiM paDivannae aNagAre, ee NaM duvihA jIvadayA ya ajIbadavvA ya jIvANaM paribhogatAe no havvamAgacchaMti' prANAtipAtaviramaNa yAvat mithyAdarzana ajIva dravya rUpa ja che. A rIte A jIya dravya ane ajIva dravya jenA upaganA kAmamAM Ave che. jI dvArA te bhagavAya che. je vakhate jIva prANAtipAtanuM sevana kare che, tyAre cAritra mehanIyama udaya thAya che. A rIte prANAtipAta vigere cAritra mohanIya karmathI, jIvenA upabhegamAM Ave che. temaja pRthivakAyika vigere jenA paribhegagamana zodhana vigere liyAmAthI thAya che. huve "pANAibAyaveramaNe jAva micchAdasaNasavlavivige dhammatthikAe, adhammatthikAe, jAva paramANupoggale selesi paDibannae, aNagAre, ee NaM duvihA jIvadayA ya a jIvavvA ya jIvANaM paribhogattAe no havvamAgacchaMti" prANAtipAta viramaNa yAvat mithyAdarzanazalyaviveka, dharmAstikAya, adharmAsti zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU01 prANAtipAtAdInAM paribhoganirUpaNam 9 viveko dharmAstikAyo'dharmAstikAyo yAvat paramANupudgalaH zailezI pratipannako 'namAra etAni khalu dvividhAni jIvadravyANi cAjIvadravyANi ca jIvAnAM paribhogAya no havyamAgacchaMti atra prathamayAvatpadena mRSAvAdAdArabhya mAyAmRSAntAnAM grahaNaM bhavati tathA dvitIyayAvatpadena 'AgAsasthikAe jIve asarIrapaDibaH' itya nayoH saMgraho bhavati bhANAtipAtaviramaNAdayo jIvasya virAdhanAviratirUpatvena bhAvarUpatvAt jIvasvarUpAH ataste mANAtipAtaviramaNAdayaH cAritramohanIyakarmaNa udaye hetavo na bhavanti tasmAt te prANAtipAtaviramaNAdayo jIvAnAM paribhogAya na bhavanti paramANupudgalastu sUkSmatvAdeva nopabhogayogyaH zailezI pratipanno'nagAra upadezAdidvArA preSaNAdikam akurvan anupayogI ato jIvAnAmupabhogAya na zalyaviveka, dharmAstikAya, adharmAstikAya, yAvat paramANupudgala, zailezI avasthAvAlA anagAra ye jIvadravya aura ajIvadravyarUpa saba jIvoM ke paribhoga ke liye kAma meM nahIM Ate haiN| yahAM prathama yAvaspada se mRSAvAda se lekara mAyAmRSAnta taka ke padoM kA grahaNa huA hai tathA dvitIya yAvatpada se 'AgAsasthikAe jIve asarIrapaDiSaddhe inakA saMgraha huA hai| mANAtipAtaviramaNa Adi jIva ke virAdhanAse viratirUpa hone ke kAraNa bhAvasvarUpa haiM aura isa prakAra se ye jIva svarUpa haiN| isaliye ye prANAtipAta viramaNa Adi cAritra mohanIya karma ke udaya meM hetubhUta nahIM hotA haiM / isa kAraNa ye prANatipAta viramaNa Adi jIvoM ke paribhoga ke liye nahIM hote haiN| tathA paramANu pudgala jo hai vaha sUkSma hone ke kAraNa hI upabhoga ke yogya nahIM hotA hai| zailezI avasthApratipanna anagAra upadeza Adi dvArA pressnnaakAya, yAtparamANu pudgala, zailezIavasthAvALA anagAra e jIvAjIva dravyapaNAthI badhA jenA upaga mATe AvatA nathI. ahiM pahelA yAvatpadathI mRSAvAdathI laIne mAyA mRSA sudhInA pada grahaNa karAyA che. ane bIjA yAvatpathI AgAsathikAe jIve asarIrapaDibaddhe" paha! ahae 42rAya che. prANAtipAta viramaNa vigere jIvanA mAravAthI nivRtti rUpa hevAthI bhAvasvarUpa che. ane e rIte te jIva svarUpa che. ethI A prANAtipAta viramaNa vigere cAritra mahanIya karmanA udayamAM kAraNa rUpa letA nathI. A kAraNathI A prANAtipAta viramaNa vigere jIvonA upabhoga mATe hotA nathI. ane je paramANu pudgala che, te sUma hovAne kAraNe ja upagya hetA nathI. zailezI avasthAvALA anagAra upadeza vigerethI preSaNAdi kiyA karatA nathI, bha0 2 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhavatItibhAvaH / 'se te dveNaM jAva no hantramAgacchati' tat tenArthena yAvat no havyamAgacchanti atra yAvatpadena 'atyegaiyA jIvANaM paribhogattAe havvamAgacchati agaiyA jIvANaM jAye' ityantasya prakaraNasya saMgraho bhavatIti // sU0 1 // pUrva sUtre prANAtipAtAdayo jIvAnAM paribhogAya bhavantIti pratipAditam pari - bhogasca bhAvataH kaSAyavatAmeva bhavatIti kaSAyAn pradarzayitumAha-' kaha NaM bhaMte !" ityAdi / mUlam kai NaM bhaMte! kasAyA pannattA goyamA ! cattAri kasAyA pannattA taM jahA kasAyapadaM niravasesaM bhANiyavvaM jAva nijarissaMti jAva lobheNaM / kai NaM bhaMte! jummA paznattA ? goyamA ! cattAri jummA pannattA taM jahA kaDajumme / teyoge dAvarajumme kalioge / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai jAva kaliyoge ? goyamA ! je NaM rAsI caukkaeNaM avahIreNaM avahIramANe caupajavAsie se taM kaDajumme jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie te taM teyoe / je of rAsI caukaraNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie settaM dAvara jumme / je NaM rAsI caukkai eNaM avahAreNa avahIramANe egadika kriyA nahIM karatA hai| ataH anupayogI hotA huA vaha jIvoM ke paribhoga ke liye nahIM hotA hai / 'se teNaTTeNaM jAva neo havyamAgacchaMti' isa kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki kitaneka jIva ajIva dravya jIvoM ke paribhoga ke liye hote haiM aura kitaneka jIvoM ke paribhoga ke lie nahIM hote haiN| yahAM yAvatpada se yahI pUrvokta prakaraNa gRhIta huA hai // 1 // 1 methI anupayogI thane te lavAnA parileogamAM AvatA nathI. "se teNaTTeNaM jAva no havvamAgacchaMti" te arathI he gautama meM govu che hai-DeTasA jIva ajIva, draSya jIveAnA upasega mATe hAya che. ane keTalAka jIveAnA upaleAga mATe hAtA nathI. ahiM yAvapadathI A pUrvokta prakaraNa levAyu che. pahelA sUtramAM prANAtipAta vigere jIveAnA upabhega mATe hoya che. ema kahyuM che kema ke pirAga bhAvataH kaSAyavALA jIvAne ja hAya che, jethI have te kaSAyAnuM ja kathana karavAmAM Ave che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 18 u0 4 sU0 2 kaSAyasvarUpanirUpaNam 11 pajjavasie setaM kaaloge| se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai jAva klioge|suu0 2 // chAyA- kati khalu bhadanta ! kapAyAH prajJaptAH gautama ! catvAraH kaSAyAH prajJaptAH tadyathA kaSAyapadaM niravazeSaM bhaNitavyam yAvat nirjariSyanti yAvat lobhena / kati khalu bhadanta ! yugmAni prajJaptAni gautama ! catvAri yugmAni prajJaptAni tadyathA kRtayugmam vyojA, dvAparayugmam kalyojaH / tat kenArthena bhadanta ! evamucyate yAvat kalyojaH, gautama! yaH khalu rAziH catuSkeNa apahAreNa apahiyamANazcatuSparyavasitaH tadetat kRtayugmam / yaH khala rAziH catuSkeNa apahAreNa apahiyamANaH triparyavasito bhavati tadetat vyojaH / yaH khalu rAziH catuSkeNa apahAreNa apahiyamANo dviparyavasito bhavati tadetat dvAparayugmam , yaH khalu rAziH catuSkeNa apahAreNa apahiyamANa ekaparyavasitaH tadetat kalyojaH / tat tenArthena gautama! evamucyate yAvat kalyojaH ||suu02|| TIkA-'kaNa bhaMte !' kati khalu bhadanta ! 'kasAyA pannattA' kaSAyAH prAptAH kaSAyANAM kiyanto bhedA iti prshnH| uttarayati bhagavAna 'goyamA !' ityAdi / 'goyamA !' he gautama ! 'catAri kasAyA pannatA' catvAraH kapAyAH prajJaptA:-kathitAH pUrva sUtra meM prANAtipAtAdika jIvoM ke paribhoga ke liye hote haiM aisA kahA gayA hai kyoMki paribhoga bhAvataH kaSAyavAle jIvoM ke hI hotA hai ataH aba unhIM kaSAyoM kA kathana kiyA jAtA hai / 'kai NaM bhaMte kasAyA paNNattA' ityAdi / TIkArtha-gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'kaha NaM bhaMte ! kasAyA paNNattA' he bhadanta ! kaSAyeM kitanI kahI gaI haiM ? bhagavAn ne uttara meM kahA hai-'goyamA cattAri kasAyA paNNattA' kaSAyeM cAra kahI gaI haiN| "kai NaM bhaMte ! kasAyA paNNattA' tyAdi --gautabhAbhIse prabhune aa pramANe pUcyu'-"kai NaM bhaMte ! kasAyA paNNattA" sagavan pAyo / 4 // che. tenA uttaramA prabhu 4 cha -"goyamA ! cattAri kasAyA paNNatA" gautama! 4515 2 54||2naa kahyA che. krodhakaSAya, mAnakaSAya, mAyAkaSAya, ane lebhakaSAya, e rIte cAra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatI sUtre krodhamAnamAyAlobhAkhyAH 'ta jahA kasAyapadaM niravasesa bhANiyantra' tadyathA kaSAyapadaM niravazeSaM bhaNitavyam kaSAyapadaM prajJApanAsUtrasya caturdazaM padaM tat sarvamaha vaktavyam taccaitram 'koDakasAe mANakasAe, mAyAkasAe lobhakasAe' ityAdi / arasarat mAnakaSAyo mAyAkaSAyo lobhakaSAyazcetyAdi / kiyatparyantaM prajJApanAsUtrasya caturdazaM padamiha vaktavyaM tatrAha - 'jAva nijjarirasaM te jAva lobheNaM' yAvat nirjariSyanti aSTakarmamakRtIH yAvat lobhena etatparyantameva prajJApanAsUtrasya catudezaM padaM vaktavyam tatra - pUrvaM kaSAyANAM catuSprakAratvam 1 | kaSAyANAmAtmapratiSThitAdi prakAracatuSkam 2, kaSAyANAmutpattisthAnacatuSkam 3, kaSAyANAm anantA nubandhyAdi prakAracatuSTayam 4, punaH kaSAyANAm - Abhoga nirvartitAdipakAra aura ve krodha, mAna, mAyA aura lobha haiM / 'taM jahA kasAyapadaM niravasesaM bhANiyanvaM' prajJApanA sUtra kA caudahavA~ pada jo kaSAyapada hai vaha yahAM sarvarUpa se kaha lenA cAhiye vaha isa prakAra se hai- 'kehikasAe, mAnakasAe, mAyAkasAe, lAbhakasAe' ityAdi krodhakaSAya, mAnakaSAya mAyAkaSAya aura lAbhakaSAya ityAdi prajJApanA sUtra kA yaha caudahavAM kaSAya pada yahAM kahAM taka kA kahane ke liye grahaNa karanA cAhiye to isake liye kahA gayA hai- 'jAva nijjarissati jAva lobheNaM' yAvat lobha ke vedana dvArA ATha karmaprakRtiyoM kI nirjarA kareMge yahAM taka kA vaha pada grahaNa karanA cAhiye vahA~ pahile kaSAyoM ke cAra prakAra kahe haiM kaSAyoM ke AtmapratiSThita Adi cAra prakAra kahe haiM kaSAyoM ke cAra utpattisthAna kahe haiM kaSAyoM ke anantAnubandhI Adi cAra prakAra kahe haiM punaH kaSAyoM ke Abhoganivartita Adi cAra prakAra kahe haiM / jIva se lekara vaimAnika uSAya che. " jahA kAyapadaM niravasesaM bhANiyavvaM" ajJAyanA sUtranuM the caudamu' pada kaSAya pada che te saMpUrNa rIte ahIM kaDDI levuM. te A pramANe che. "kohaka khAe, mANakakhAe, mAyAkasAe, lobhakasAe, ityAdi SaDaSAya, bhAna kaSAya, mAyAkaSAya ane lAbhakaSAya ityAdi prajJApanA sUtranuM A caudamuM kaSAya yaha maDiyAM sudhInaM zraNu uravAnuM che te jatAvavA adhu che - "jAva nijjarissaMti jAva lobheNaM" yAvat bolanA vehanathI mATha ubhaaSmRtiyonI nirA karaze A kathana sudhItuM te pada ahiyAM grahaNu karavu.. tyAM pahelA cAra prakArA kahyA che, kaSAyAnA AtmapratiSThita vigere cAra prakAra kahyA che. kaSAyAnA cAra utpatti sthAnA kahyA che. kaSAyeAnA anantAnuMdhI vigera cAra prakAra kahyA che. pharIthI kruSAyAnA AbhAga nirtita vigere cAra prakAra 12 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 18 u0 4 sU0 2 kaSAyasvarUpanirUpaNam 7 catuSTayam 5, jIvAdArabhya vaimAnikaparyantamaSTakarmaprakRtInAm atIta varttamAnAnAgatakAlamAzritya cayopacayabandhodIraNavedana nirjaraNa yojane nAlApakAH karttavyAH / tathAhi - 'jIvANaM bhaMte! kahahiM ThANehiM aTTha kammapagaDIo cirNisu ? goyamA ! cAhiM ThANehi adrakammaSpagaDIo cirNisu taM jahA koheNaM, mANeNaM, mAyAe, lobheNaM' iti / etram - citi, ciNissaMti, uvacirNiSu, uvaciNaMti, uvaciNisaMti 3, baMdhisu, baMdhaMti, baMdhissaMti 3, udIrisu, udIraMti, udIrissaMti 3, veda, vedeti vedirasaMti 3, nijjariMsu, nijjare ti, nijjarissaMti taM jahAkoheNaM, mANeNaM, mAyA, lobheNaM' iti / itthaM hi tatratye'ntima AlApaprakAraH 'vaimANiyANaM bhaMte! kahiM ThANehiM aDakammapagaDIo nijjarissati' vaimAnikAH khala bhadanta ! [katibhiH sthAnairaSTakarmakRtI nirjariSyanti bhagavAnAha - 'goyamA !" paryanta ATha karmaprakRtiyAM ke atIta vartamAna evaM anAgata kAla ko Azrita karake caya, upacaya, bandha, udIraNa, vedana, nirjaraNa ina padoM kI yojanA karake AlApaka kara lenA cAhiye aisA kahA hai jaise'jIvA NaM bhaMte! kahahiM ThANehiM aTTakammapagaDIo ciNi ? gothamA ! cauhi ThANehiM aTThakammapagaDIo virNisu taM jahA kAheNaM mANeNaM mAghAra lAbheNaM' iti evaM cirNati ciNissaMti uvacirNisu uvaciNaMti uvaciNissati baMdhi baMdhaMti baMdhissaMti udIriMsu udIraMti udarissati veda vedaMti vidissaMti nijjariMsu nijjaraMti nijjaristaMti taM jahA - kAheNaM mANeNaM mAghAe lAbheNaM' vahAM kA antima AlApa isa prakAra se hai 'vaimANiyANaM bhaMte / kahahiM ThANehiM aTTakammapagar3Io nijarissati ?' he bhainna ! vaimAnika kitane sthAnoM se ATha karmaprakRtiyo 13 kahyA che. jIvathI mArabhIne vaimAnika sudhI ATha kama prakRtiyAnA bhUta, vartamAna mane laviSaya ana Azraya urIne yaya, upayaya, andha, uhIra, vehana, nija raNu A padone cAjIne AlApake manAvI levA joIe tema kahyu che --" jIvA NaM bhaMte kahiM ThANehiM aTu kammapagaDIo ciNisu ? goyamA ! cahiM ThANehiM aTTha kammapagaDIo ciNisu taM jahA koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM iti evaM citi ciNitsaMti uvaciNisu uvaciNissaMti baMdhisu vadhatibaMdhita udIriMsu uddIraMti udIrizsaMti vedisu vedeti vedirasaMti, nijjariM nijjarati nijjariti taM jahA- koheNaM mANeM mAyAe hobheNaM" tyAMnA hello AtApa prahAra bharI che. "vaimANiyANaM bhaMte ! kahahiM ThANehiM akammapagaDIo nijjarissaMti ?" se lagavan vaibhAniTho DeMTalA sthAnothI mA urbha pratiyonI nirbharA aze ? tenA uttaramA prabhu !- "goyamA ! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre he gautama ! 'cauhi ThANehi' caturbhiH sthAnaiH 'taM jahA tadyathA 'koheNaM jAva lo bhega' iti krodhena yAvat lobhena-atra yAvatpadena mAgamAyayograhaNam tathA ca krodhamAnamAyAlomabhedena kapAyAzvatuSprakArakA bhavanti nirayAvAsasthitAnAM nArakajIvAnAmaSTApi karmANi udaye vartamAnAni bhavanti udayavartinAM ca karmaNAmavazyameva nirjara NaM kapAyodayavartinazca te nArakAdayo jIvAH tatazva kapAyANAmudaye karma nirjarAyA avazyameva saMmavAt krodhamAnamAyAlobhai vaimAnikAnAmaSTakarmaNAM nirjaraNam bhavatIti kathyate iti / anantaraM kaSAyAH krodhAdArabhya lomAntA nirUpitAH te va kaSAyAH catuHsaMkhyatvAt kRtayugmalakSaNasaMkhyAvizeSavAcyA bhavantItyato yugmasvarUpapratipAdanAya Aha-'kai gaM bhaMte ! jummA pannattA' kati khalu bhadanta ! yugmAni rAzayaH prajJaptAni iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA!' ityAdi / 'goyamA!' kI nirjarA kareMge? uttara meM prabhune kahA hai 'goyamA' he gautama ! 'cauhiM ThANehi' cAra sthAnoM se taM jahA-jaise 'koheNaM jAva lobheNaM' krodha se yAvat leAbha se yahAM yAvatpada se mAna mAyA kA grahaNa huA haiM tathA ca-krodha mAna mAyA aura lema ke bheda se kaSAyeM cAra prakAra ke hote haiM / narakAvAsa meM sthita nAraka jIvoM ke udaya meM AThoM karma vartamAna hote haiM / udayavartI karmoM kI nirjarA Avazya hI hotI hai ve nAraka jIva kaSAyodayavartI hote haiM isase yaha mAnanA cAhiye ki kaSAyodaya meM karma nirjarA avazya hI saMbhAvita hai isIse krodha mAna mAyA aura lobha inake udaya se vaimAnika devoM taka ke ATha karmoM kI nirjarA hotI hai aisA kahA gayA hai| kaSAya cAra prakAra kA kahA gayA hai se yaha prakAratArUpa saMkhyA kRtayugmAdisaMkhyAvizeSarUpa hotA hai isI bAta ko kahane ke liye sUtrakAra praznottara pUrvaka kahate haiM-'kaha NaM bhaMte ! gautama ! "cauhi ThANehi" yAra sthAnAyI "taMjahA" bha3-"koheNaM jAva lobheNaM" auSayI, mAnathI mAyAthI mana sosathI adha, mAna, mAyA, mane lebhanA bhayathI kaSAya cAra prakAranA che narakAvAsamAM rahelA nAraka jIvene aThe karma udayamAM rahe che. ane udaya thayela karmonI nirjarA avazya thAya che. te nAraka cha kaSAyathI udaya thanArA hoya che. tethI ema mAnavuM joIe ke kaSAnA udayamAM karmanI nirjarA jarUra thAya che. tethI krodha, mAna, mAyA, lebhanA udayathI vimAnika devane ATha karmonI nirjara thAya che. tema kahevAmAM AvyuM che. kaSAye cAra prakAranA kahyA che. A prakArarUpa saMkhyA yugmAdi saMkhyAvizeSarUpa hoya che eja vAta batAvavA sUtrakAra praznottaranA rUpe kahe cha.--"kaI NaM bhaMte ! jummA paNNattA" zana yugama-rAziya mAnI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU0 2 kaSAyasvarUpanirUpaNam 15 he gautama ! 'cattAri jummA pannattA' catvAri yugmAni prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA 'kaDajumme' kRtayugmam 'teyoe' yojaH 'dAvarajumme' dvAparayugmam 'kaliyoe' kalyojaH evaM catuSpakArakaM yugmam AkhyAtaM bhavati atra gaNitazAstraparibhASayA samorAziyugmamiti kathyate viSamo rAzistu oja iti kathayate yadyapi atra dvAveva rAzI yugmapadavAcyau kRtayugmadvAparayugmAkhyau etayoreva samarAzivAt dvau ca vyoja kalyaujanAmako rAzI tayoviSamatvenojaH zabdavAcyatvAt tathA ca dvau yugmazabdavA. cyau dvau caujaH zabdavAcyau bhavatastathApi prakRte yugmazabdena rAzayo vivakSitAH atazcatvAri yugmAni rAzayaH kathitAH / punaH praznayati se kepaTTeNaM bhaMte ! eva. jummA pannatA' he bhadanta ! yugma-rAziyAM kitanI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'cattAri jummA pannasA' yugma cAra prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'kaDajumme kRtayugma teyoe' yoja 'dAvarajumme chAparayugma 'kaliyoe' kalyoja yahAM gaNitazAstra kI paribhASA ke anusAra sama rAzikA nAma yugma hai aura viSamarAzikA nAma oja hai, yadyapi yahAM para dAhI rAzi kRtayugma aura dvAparayugma yugmazabdavAcya huI haiM kyoMki ye donoM hI sama rAzi hai tathA vyoja aura kalyoka ye do rAziyAM viSamarAzi hone ke kAraNa ojazabdavAcya huI haiM isa prakAra de rAziyA~ yugma zabdavAcya aura do rAziyAM ojazabdavAcya hotI hai phira bhI prakRta meM yugmazabda rAziyAM vivakSita huI haiM / isaliye cAra yugma rAziyAM kahI gaI haiN| pAma mAvI cha ? ten| uttaramA prabhu cha hai "goyamA ! hai gautama "cattArI jummA paNNattA" yugma 22 54 // 2 // umA mAyA che. "taMjahA" 2 mA pramANe che. "kaDajumme' tayugma "yoe" yora "dAvarajumme' 6 / 52 yugma "kaliyoe' tyo mahiyAM gaNita zAkhanI parilASA pramANa samarAzInuM nAma yugma che. ane viSama rAzInuM nAma e ja che. jo ke ahiyAM kRtayugma ane dvApara yugma e be ja rAzI yugma padathI kahevAmAM AvI che. kemake e banne samarAzI che. tathA ja ane kalyAja e be rAzI viSama rAzI hevAthI eja zabdathI kahevAI che. A rIte be zazI yugma zad vAcya ane be rAzI eja zabda vAcya thAya che. te paNa cAlu prakaraNamAM yugma zabdathI rAzI grahaNa karAI che. tethI yugma rAzI cAra kahevAmAM AvI che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 bhagavatI sUtre muca jAtra kaliyoge' tat kenArthena bhadanta / evamucyate yAvat karayojaH, agra yAvadena 'kaDajumme teoge dAvarajumme' iti trayANAM grahaNaM bhavatIti he bhadanta ! eteSAM kRtayugmAdinAma kathamabhUt kazca teSAmartha iti praznaH / bhagavAnAha - kRtayummA dipadAnAmanvarthamAviSkurva nAha- 'goyamA !' ityAdi / 'goyamA !' he gautama! je NaM rAsI cakarNa yaH khalu rAziH catuSkeNa 'avahAreNaM' agrahAreNa alpatA karaNenetyarthaH ' avIramANe' apahiyamANaH 'caupajjavasie' catuH paryavasito bhavet yAdRzasaMkhyAvizeSe catuH saMkhyayA vibhAjane kRte sati catvAra evAvaziSTA bhaveyuH tasya kRtayugmamiti nAma bhavati yasmAt rAzi vizeSAt caturNAM caturNAmapahAre kancavAra evaM avaziSTAH bhaveyuryathA SoDasadvAtriMzadirAdi etasyaiva kRtaaba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'se keNadvega bhaMte / evamuccai jAba kalioge' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki yAvat kalpoja paryanta cAra rAziyAM kahI gaI haiM ? yahA~ para yAvat zabda se 'jumme teyoge dAvarajumme' ina padoM kA saMgraha huA hai pUchane kA tAtparya aisA hai ki kRtayugmAdi aisA nAma kaise kyoM huA inakA artha kyA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama ! ina kRtayugmAdipadoM kA anvartha nAma isa prakAra se hai / 'je 'Na rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajabasie' jo rAzi cAra saMkhyA se cAra se bhAjita hokara cAra bace aisI hotI hai vaha kRtayugma hai arthAt jisa rAzivizeSa meM se cAra 2 kama karate 2 anta meM cAra hI baceM usakA nAma kRtayugma hai / jaise 16, 32 ityAdi saMkhyA / ina saMkhyAoM meM have gautama svAmI prabhune khevu che che - " se keNaTuNaM bhaMte ! evanees jAva kalioje" he bhagavan Apa mevu' zA arathI uDe | cAvatu kalyAja sudhI cAra rAzIyeA kahevAmAM AvI hai ? ahiyAM yAvapadathI " kaDajumme teyoge dAvarajumme" mA yo zraNu harAyA che pUchavAno hetu yo che ke-kRtayugma vigere e pramANe nAma kevI rIte ane kema thayA ? ane tenA aM zuM che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama! A kRta yugbha tigere yahI yA rIte anvartha thAya che. " jeNaM rAsI caukkaraNaM avahAre NaM avIramANe caupajjavacie" me rAzI thAranI sadhyAthI - yArathI zrochA ratAM cAra kheMce che te yugma mRtayugma kahevAya che. arthAt je rAzI.vizeSamAM cAra cAra ochA karatAM karatAM chevaTe cAra ja ace tenuM nAma kutayugma che. jema ke-16-32 vigere sakhyA A saMkhyAomAMthI cAra cAra kama karatAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU02 kaSAyasvarUpanirUpaNam 17 yugma nAma itibhAvaH / "se taM kaDajumme' tadetat kRtayugmamiti / 'je NaM rAsI caukkaeNaM abahAreNaM abahIramANe tipajjavasie setaM teyoe ? yaH khalu rAziH catuSkeNa apahAreNa apahiyamANastriAryavasito bhavet tadetat nyauja iti, yasmAt rAzisamudAyavizeSAda caturNA caturgAmapahAre kRte sati ante tisra eva saMkhyA apaziSTA bhaveyuH tasmAt tasya vyauja iti nAma yathA paJcadazatrayoviMzatirityAdi / 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM abahIramANe' yaH khalu rAziH catuSkeNa catuH saMkhyayA apahAreNa vibhAjanena apahiyamANaH-vibhAgIkriyamANaH san 'dupajja casie' dviparyavasitaH dvAbhyAmevA'vaziSTo bhavet yathA SaT, dazetyAdi / 'se taM dAvarajumme tadetat dvAparayummam iti nAmnA apadizyate / 'je NaM rAsI caukka eNaM aprahAreNaM avahoramANe egajjavasie se taM kalioe' yaH khalu rAziH samudAyaH catuSkeNa apahAreNa apahiramANaH ekaparyavasitaH tasmAt sa kalyoja: yatra rAzau catuHsaMkhyayA vibhAge kRte sati ante eko'vaziSTo bhavet sa rAziH kalyojazabdena upapadizyate yathA trayodazasaptadazetyAdi / 'se teNaTeNaM goyamA! se cAra 2 kama karane para anta meM cAra hI bacate haiN| 'je NaM gasI cau. kaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajavasie settaM teyoe ' jisa rAzi meM se cAra 2 ghaTAte anta meM 3 bacate haiM vaha rAzi yoja hai| jaise 15, 23 Adi sNkhyaaeN| ina saMkhyAoM meM se 4-4 kama karane para anta meM 3 bacate hai / 'je NaM rAsI ca ukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe dupaja. vasie settaM dAvarajumme jisa rAzimeM se cAra 2 kama karane para anta meM do bacate haiM vaha rAzi dvAparayugma rAzi haiN| jaise 6, 10 ityAdi sNkhyaa| tathA 'je Na rAsI ca ukkaeNaM avahAreNaM avahIramANaM egapajjavasie se NaM kalioe' jisa rAzi meM se cAra 2 kama karane para anta meM eka bacatA hai vaha rAzi kalyoja zabda se vyavahRta hotI hai| chavaTa yAra 4 saye cha. tathA "je gaM rAsI caukkaeNaM avahAre NaM avahIramANe nipajjavasie se taM teoe" 2 rAzImAthI yA2 yAra mech| 2di chekTa 3 traNa bace te rAzio ja kahevAya che. jema ke-15-22 vigere saMkhyAo sA saMbhyAsamAMthI yA2 yA2 mAcha! 42di matamAtraya bhaye cha. "jeNaM rAsI ca ukkaeNa avahAreNaM avahIramANe dupajjavasIe se taM dAvarajumme" re rAzImAMthI cAracAra ochA karatAM chevaTe be bace te rAzi dvApara yugmarAzi upAya che. 2ma --1-10 vigere sadhyA tathA "je gaM rAsI caukka eNaM avahAreNaM avahIramANa egapajjavasIe se NaM kali ora" 2 zazimAthI yAra yAra ochA karatAM chevaTe eka bace te rAzI katye ja kahevAya che, jema 13-17 bha03 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre evaM buccA jAva kalioe' tat tenArthena gautama ! evamucyate yAvat kalyoja iti atra yAvat padena kRtayugmavyojadvAparayugmAnAM saMgraho bhavati he gautama ! rAzivizeSANAM kRtayugmAdinAmakaraNe ayameva hetu vartate pAribhASikAni etAni nAmAni bhavanti zAstre evameva pratipAdanAt iti ||muu02|| ___ anantaraM pUrvasUtre kRtayugmAdirAzayo nirUpitAH atha taireva rAzibhirnArakA. dona nirUpayannAha-'neraiyA NaM bhaMte !' ityaadi| mUlam-neraiyA NaM bhaMte! ki kaDajummA teogA dAvarajummA kaliogA goyamA! jahannapade kaDajummA ukkosapae teyogA ajahannukosapade siya kaDajummAjAva siya kaliogA evaM jAva thnniykumaaraa| vaNassaikAiyA NaM bhaMte pucchA goyamA ! jahannapade apadA ukkosapade ya apadA ajahannukosapade siya kaDajummA jAva siya kliogaa| beiMdiyA NaM bhaMte pucchA goyamA! jahannapade kaDajummA ukkosapade dAvarajummA ajahannamaNuko. sapade siya kaDajummA jAva siya kliogaa| evaM jAva curidiyaa| sesA egidiyA jahA beMdiyA paMciMdiyA tirikkhajoNiyA jAva vemANiyA jahA neraiyA / siddhA jahA vnnssikaaiyaa| itthIo NaM bhaMte! kiM kaDajummA teyogA dAvarajummA kaliAgAgoyamA! jahannapade kaDajummAo ukosapade kaDajummAo jaise 13, 17 Adi isI kAraNa he gautama ! maine aisA kahA hai ki kalyojaparyanta cAra rAziyAM kahI gaI haiM / arthAt kRtayugma Adi nAma karane meM yahI hetu hai / ye saba nAma pAribhASika nAma haiN| kyoMki zAstra meM aisA hI pratipAdana kiyA hai| sU0 2 // vigere saMkhyA A kAraNathI he gautama! meM evuM kahyuM che ke--kaja sudhI cAra rAzi kahe che. arthAt kRtayugma. vigere nAma kahevAmAM Aja kAraNa che. A tamAma nAmo pAribhASika nAmo che. kema ke zAstramAM A rIte ja tenuM pratipAdana ravAmAM AvyuM che. sUtra rA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU03 nArakAdInAM kRtayugmatvAdinirUpaNam 19 ajahannamaNukosapade siya kaDajummAo jAva liya kaliogAo evaM asurakumAristhio vi. jAva thnniykumaaritthiio| evaM tirikkha joNiya itthIo evaM maNusitthIo evaM jAva vANamaMtarajoisiyavemANiya devtthiio|suu0 3 // ___ chAyA-nairayikAH khalu bhadanta ! kim kRtayugmAH vyojAH dvAparayugmAH kalyojAH, gautama ! jaghanyapade kRtayugmA:, utkRSTapade jyojAH ajaghanyotkRSTapade syAt kRtayugmAH yAvat syAt kalyojAH evaM yAvat stanikumArAH vanaspatikA. yikAH khalu bhadanta ! pRcchA gautama! jaghanyapade apadA utkRSTapade cApadAH ajaghanyotkRSTapade syAt kRtyugmAH yAvatsyAt klyojaaH| dvIndriyAH khalu bhadanta ! pRcch| gautama! jayanyapade kRtayugmAH utkRSTapade dvAparayugmA: anaghanyotkRSTapade syAt kRtayugmAH yAvat syAt klyojaaH| evaM yAvat caturindriyAH, zeSA ekendriyA yathA dviindriyaaH| paJcendriyatiyagyo. nikA yAvat vaimAnikA yathA nairyikaaH| siddhA yathA vnsptikaayikaaH| striyaH khala bhadanta ! kiM kRtayugmAH yojAH dvAparayugmAH kalyojAH gautama ! jaghanyapade kRtayugmAH utkRSTapade kRtayugmAH, anadhanyotkRSTapade syAt kRtayugmAH yAvat syAt klyojaaH| evamasurakumArastriyo'pi yAvat stanitakumArastriyaH, evaM tiryagyonikA. striyaH, evaM manuSyastriyaH, evaM yAvat vaanvyntrjyotisskvaimaanikdevstriyH| sU. 3 // TokA-'neraiyA Na bhaMte !' nairayikAH khalu bhadanta ! kiM kaDa jummA teyogA dAvarajummA kaliyogA' kiM kRtayugmAH vyojAH dvAparayugmAH kalyojAH he bhadanta ! pUrva sUtra meM jo kRtayugmAdirUpa rAziyoM kA varNana kiyA hai aba unhIM rAziyoM se nArakAdiko kA nirUpaNa sUtrakAra karate haiN| ___ 'neraiyA NaM bhaMte ! kiM kaDajummA teogA dAvarajummA' ityAdi / TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'neraiyA NaM bhaMte !' he bhadanta ! je| nairayika haiM ve ki 'kaDajummA teyogA dAvarajummA kaliyogA' kyA kRtayugarUpa haiM ? yA dvApara yugmarUpa haiM ? yA kalyo. pahelA sUtramAM kRtayugma vigere zaziyAnuM varNana karavAmAM AvyuM che, have eja zaziyethI sUtrakAra nArakAdi nuM nirUpaNa kare che. "neraiyA NaM bhaMte ! kiM kaDajummA teogA dAvarajummA' TakAtha--A sUtrathI gautama svAmIe prabhune evuM paDyuM che ke-- "neraiyA gaM bhaMte / san 2 nArIya 01 tame "kaDajummA yogA zrI bhagavatI sutra : 13 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " bhagavatI sUtre ime nArakAH kiM kRtayugmarAzirUpAH jyojarAzirUpAH dvAparayugmarAzirUpAH kalyojarAzirUpAH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA !' ityAdi / 'goyamA !" he gautama | 'janapade kaDajummA' jaghanyapade kRtayugmAH azyantastokatvena kRtayugma saMjJitA nArakA jaghanyapade bhavanti ityarthaH / ' ukkosapade teyogA' utkRSTapade jyojAH, sarvotkRSTatAyAm byojasaMjJitA bhavanti nArakA ityarthaH, 'ajantuko sapade siya kaDajummA jAva siya kaliogA' ajaghanyotkRSTapade syAt kRtayugmAH, yAvat syAt kalyojAH madhyamapade caturvidhA api nArakA bhavanti, atra yAvatpadena syAt kRtayugmAH syAt jyojAH syAt dvAparayugmA eteSAM grahaNaM bhavati tathA cAjaghanyotkaTAtmaka madhyamapade syAt kRtayugmarAzirUpAH syAt tryojaH saMjJitAH syAt dvAparayugmasaMjJitAH syAt kalpojarAzirUpA bhavantItibhAvaH, etacca sarvaM vacana jarUpa haiM ? arthAt inakA pramANa kyA kRtayugmarAzirUpa haiM ? yA jyoja rAzirUpa haiM yA dvAparAzirUpa haiM yA kalyeojarAzirUpa haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'janapade0 meM nairayika kRtayugma rUpa haiM kyoMki nArakiyoM kA jaghanya pramANa atyantastoka kahA gayA hai isaliye ye kRtayugma rAzivAle kahe gaye haiM / 'ukkosapae teyogA' tathA sarvokRSTatA meM ye yojarAzivAle haiM / 'ajahannukkosapade0 ' tathA ajaghanyotkRSTa padarUpa madhyamapada meM nAraka cAroM prakAra ke hote haiM / kRtayugmarAzirUpa bhI hote haiM zyojarAzirUpa bhI hote haiM dvApararAzirUpa bhI hote haiM aura kalpojarAzirUpa bhI hote haiN| yahAM yAvatpada se syAt kRtayugmAH yAvat yojAH sthAt dvAparayugmA:' ina padoM kA grahaNa dAvarajummA kaliyogA" zu mRtayugbha35 che ? ke yo 35 che ? dvAparayugma che? ke kalyeAjarUpa che ? arthAt teonuM pramANu kRtayugma rAzirUpa che ? ke dvApararAzi rUpa che? athavA kalleAjarAzi rUpa che ? khAnA uttaramAM alu De che - " goyamA !" he gautama ? ' jahannapade0 " 04dhanya padyamAM nairiyaka kRtayugmarUpa che. kema ke-nAriye nuM jadhanya pramANa atyaMta stAka dhuM che. tethI te drutayugbha rAzivAlA hyA che. "ukkosapade teyogA" tathA sarvotkRSTapaNAbhAM zyokrA zivAjA che. "ajahannukopade" mandhanyotkRSTa35 madhyamapadamAM cAre prakAranA nAraka thAya che. kRtayugmarAzi rUpe paNa thAya che. yeAja rAzi rUpe pazu thAya che. dvApara rAzi rUpe paNa thAya che ane kayeAja rAzi 3ce pazu hoya che. ahi yAvatyathI " syAt kRtayugmAH yAvat tryojAH syAt dvAparayugmAH " bhI yahI zra harAyA he. mA aghaNu uthana vathananI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU03 nArakAdInAM kRtayugmatvAdinirUpaNam 21 pramANyAdeva avagantavyam tattvasyAtisUkSmatvAditi / 'evaM jAva NiyakumArA' evaM yAvat stanitakumArAH evam yathA nArakAH jaghanyapade kRtayugmasaMjJitA utkRSTa pade yojAH jaghanyotkRSTAtmakamadhyamapade syAt kRtayugmAdisaMjJitAzcaturvidhA api bhavanti yathaiva-nArakavadeva asurakumArAdArabhya stanitakumAraparyanta devA api jagha. nyapade kRtayugmasaMjJitAH utkuSTapade yojAH jaghanyotkRSTAtmakamadhyamapade kRtayugmAdirUpAzcaturvidhA api bhavantIti bhAvaH / 'vaNassaikAiyANaM pucchA' vanaspatikAdhikAnAm pRcchA he bhadanta ! vanaspatikA jIvAH kiM kRtayugmarAzirUpAH yojA dvAparayugmarAzibhUtAH kalpojA veti praznaH, bhagavAnAha-'jahanna' ityAdi / 'jahAnahuA hai yaha saba kathana vacana kI pramANatA se hI jAnanA cAhiye kyoMki tatva atisUkSma hotA hai / 'evaM jAva thaNiyakumArA' jisa prakAra se nAraka jaghanyapada meM kRtayugma rAzirUpa aura utkRSTa padameM yojarAzirUpa kahe gaye haiM, tathA ajaghanyotkRSTAtmaka madhyamapada meM kathaMzcit kRta. yugmAdi cAroM prakAra kI rAzirUpa kahe gaye haiM usI prakAra se asura. kumAra se lekara stanitakumAra paryanta deva bhI jaghanya padameM kRtayugmarAzipramANa haiM / utkRSTa padameM vyojarAzi pramANa haiM tathA ajaghanya anuskRSTAtmaka madhyamapada meM kathaMcit ve kRtayugmAdirUpa cAroM rAzivAle haiN| isI prakAra se 'vaNastakAiyANaM pucchA' vanaspatikAyikoM' ke viSaya meM prazna gautama ne kiyA hai-unhoMne pUchA hai he bhadanta ! vanaspatiH kAyika jIva kyA kRtayugmarAzirUpa haiM ? yA yojarAzirUpa haiM ? yA dvAparayugmarAzirUpa haiM ? yA kalyojarAzirUpa haiM ? uttara meM prabhune kahA prabhAtathI / sabhAma tat satyata mArI jaya che. "evaM jAva thaNiyakamArA" nAna 2 pramANe dhanya54thI kRtayubha rAzi 35 mana ukaSTa padamAM ja rAzi rUpa kahevAmAM AvyA che. tathA aja ghaTyuSTAtmaka madhyama padamAM kathaMcit kRtayugma vigere cAre prakAranI rAzi rUpe kahyA che. te ja rIte asurakumArathI laIne svanitakumAra sudhInA deva paNa jaghanyapadamAM kRtayugma rAzi pramANa che, ane utkRSTaparamAM ja rAzi pramANa che. tathA ajaghanya anukuSTavALA madhyama padamAM kathaMcita teo kRtayugmAdirUpa cAre 2.zivAjA che. me rIta "vaNassaikAiyANa pucchA' vanapati vinA viSayamA paNa gautama svAmIe prazna karyo che ke--he bhagavana vanaspatikAyika jIva zuM kRtayugma rAzi rUpa che? athavA ja rAzi rUpa che? ke dvAparayugma rAzi rUpa che? ke kAja rAzi rUpa che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bhagavatIsUtre pade apadA' jaghanyapade vanaspatikAyikAH sAmAnyato'padAH, 'ukosapade ya apadA' utkRSTapade cApadAH vanaspatikAyeSu jaghanyapadasyotkRSTapadasya ca saMbhAvanA nAsti yato jaghanyapadamutkRSTapadaM ca niyatasaMkhyArUpaM bhavati etAdRzaniyatasaMkhyArUpaM jaghanyapadamutkRSTapadaM ca nArakAdiSu kAlAntare'pi saMbhavati parantu vanaspatikAyaviSaye jaghanyapadamutkRSTapadaM ca kAlAntare'pi na saMbhavati yato vanaspatijIvAH paramparayA mokSe gacchanti tathApi te jIvAH anantarAzirUpA bhavanto'pi teSu rAziSu aniyatarUpatvaM bhavati vyavahAranayena ityataH sa rAziraniyatasvarUpo bhavati / ayamAzayaH jaghanyapadamutkRSTapadaM ca etadubhayamapi niyatasaMkhyArUpam etacca niyatasaMkhyA vatsu nArakAdiSveva saMbhavati na tu aniyata saMkhyAvatsu vanaspatikAyeSu bhavati hai-'jahanna' he gautama ! vanaspatikAyika jIva jaghanyapada meM sAmAnyataH apada haiM arthAt vanaspatikAyika meM jaghanya pada kI saMbhAvanA nahIM hai isI prakAra ukRSTapada kI bhI saMbhAvanA nahIM hai| kyoMki jaghanyapada aura utkRSTa pada niyatasaMkhyArUpa hotA hai| aisA saMkhyArUpa jaghanya pada aura utkRSTa pada kAlAntara meM bhI nArakAdikoM meM saMbhavita hotA hai parantu vanaspatikAyikoM ke viSaya meM jaghanya pada aura utkRSTa pada kAlAntara meM bhI saMbhavita nahIM hotA hai / kyoMki vanaspatikAyika jIva paramparA sambandha se mokSa meM bhI jAte haiN| phira bhI ye jIva ananta rAzirUpa bane rahate haiN| isI kAraNa vyavahArarUpa se inakI rAziyoM meM aniyatarUpatA rahatI hai| isakA Azaya aisA hai-jaghanya pada aura ukRSTa pada ye donoM pada niyama se saMkhyArUpa hote haiN| aura isIse ye donoM pada niyata saMkhyAvAle nArakAdikoM meM hI saMbhavate haiN| aniyata saMkhyA "jahana" hai gItama ! vanaspati yi 73 dhanyapahathI sAmAnyata: apada che. arthAta vanaspati kAyikamAM jaghanyapada saMbhavatuM nathI. te ja rIte utkRSTa pada niyata saMkhyArUpa hoya che. evuM niyata saMkhyArUpa jaghanyapada ane utkRSTapada kAlA-taramAM paNa nArakAdike saMbhave che paraMtu vanaspati kAyikonA viSayamAM jaghanyapada ane utkRSTapada kAlAntaramAM paNa saMbhavatuM nathI kema ke vanaspatikAyika jIva paramparA saMbaMdhathI mokSamAM paNa jAya che. te paNa A jIva anaMta rAzi rUpa banI rahe che eja vyavahAra rUpathI teonI rAzimAM aniyata rUpa pANu rahe che. kahevAne Azaya e che ke--jaghanya paddha ane utkRSTapada e bane pada niyata saMkhyA rUpa hoya che. ane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU03 nArakAdInAM kRtayugmatvAdinirUpaNam 23 saMbhAvanA'trobhayorato vanaspatikAyeSu apadatvaM kathitam / 'ajahannukkosapade ca siya kaDajummA jAva siya kaliogA' ajaghanyotkRSTapade ca syAt kRtayugmAH yAvat syAt kalyojAH, atra yAvatpadena 'syAt jyojAH syAt dvAparayugmAH' ityanayoH saMgrahaH, ajaghanyotkRSTAtmakamadhyamapade ca kadAcit kRtayugmAH kadAcita bhyojAH kadAcit dvAparayugmAH kadAvit kalyojAH bhavanti vanaspatikAyikA iti / 'beIdiyA NaM pucchA' dvIndriyAH khalu bhadanta ! iti pRcchA he bhadanta ! dvIndriyAH jIvAH kiM kRtayugmAH yojAH dvAphyugmAH kalyojA veti praznaH, bhaga bAnAha-'goyamA !' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jahannapade kaDajummA' jaghanyapade kRtayugmAH kRtayugmasaMjJitA bhavanti atyantastokatvAt / 'ukkosapade dAvarajummA' utkRSTapade dvAparayugmA:-dvAparayugmasahitAH 'ajahannamaNukosapade siya kaDa jummA jAva siya kalibhogA' ajaghanyotkRSTapade madhyamapade ityarthaH syAt kRtayugmA yAvat syAt kalyojAH madhyamapade kadAcita kRtayugmAH kadAcit vyojAH vAle vanaspatikAyoM meM nahIM / isaliye ina padoM kI yahAM saMbhAvanA ko nahIM lekara 'apada' aisA kahA hai| 'ajahaNukkosapade.' ajaghanyotkRSTa meM ye kisI apekSA se kRta yugmarUpa bhI haiM jyojarAzirUpa bhI haiM dvApapayugmarAzirUpa bhI aura kalyojarUpa bhI haiM 'beIdiyA NaM pucchA' he bhadanta ! dvIndrizAdika jIva kyA kRtayugmarUpa haiM yA yojarAzirUpa haiM ? yA dvAparayugmarAzirUpa haiM ? yA kalyojarAzirUpa haiM isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA0' he gautama do indriya jIva jaghanyapada meM kRtayugmarAzirUpa haiM kyoMki ye atyanta stoka haiM / 'ukkosa.' tathA utkRSTa pada meM ye dvAparayugmarAzirUpa haiM 'ajahanna' tathA ajaghanyotkRSTarUpa madhyamapada meM ye kadAcit kRtayugmarAzi rUpa bhI hote haiN| kadAcit jyojtethI e bane pada niyatasaMkhyAvALA nArakAdikamAM ja saMbhave che. aniyata saMkhyAtavALA vanaripatakAyikamAM saMbhavatuM nathI. jethI bhaDiyo tamanne pAnI samAna na detA "apada" . pramANu yu cha "ajahaNNukkosapade" 254 nyotkRSTa 54mA mA apekSAthI kRtayu035 55) che. eja razirUpa paNa che. dvAparayugma rAzi rUpa paNa che. ane kalyAjarAzirUpa paNa che. "beiMdiyANaM pucchA" bhagavan ! medriya vigere ve zukRtayugma35 cha ? athavA eja zazi rUpa che? athavA dvAparayugma rAzi rUpa che? athavA kAja zazi 351 "goyamA !" hai gItama! medrIya dhanya 54mA tayubha zazi 35 che. bha . atyata sto cha "ukoseNaM0" tathA pRSTa 54mA me 52yumbha rAzi 35 cha. "ahanna" tathA nyotkRSTa3 5 madhyama padamAM e kaI vAra kRtayugma rAzi rUpa paNa che. ane koI vAra ja rAzi zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre kadAcita dvAparayugmAH kadAcit kalyojA iti bhAvaH / ' evaM jAva cauriMdiyA' evaM yAvat caturindriyAH yathA dvIndriyA jIvAH kRtayugmAdirUpatayA jaghanyotkRSTamadhyamapadeSu kathitAstathA zrIndriyacaturindriyA api jaghanyena kRtayugmAH utkRSTena dvAparayugmAH madhyamapade kadAcit kRtayugmAH kadAcit yojAH kadAcit dvAparayugmAH kadAcit kalyojA iti bhAvaH / ' sesA egeMdiyA jahA vediyA' zeSA ekendriyA yathA dvIndriyAH zeSA vanaspativyatiriktA ye ekendriyAH pRthivyaptejo vAyurUpA jIvAste sarve'pi dvIndriyavat jJAtavyAH jaghanyavade kRtayugmarAzisaMjJitAH utkRSTapade dvAparayugmAH madhyamapade kadAcit kRtayugmAH kadAcit jyojAH kadAcit rAzirUpa bhI hote haiM kadAcit dvAparayugmarAzirUpa bhI hote haiM aura kadAcit kalpojarAzirUpa bhI hote haiM / 'evaM jAva cauriMdiyA' jisa prakAra se dvIndriya jIva kRtayugmAdirUpa kahe gaye haiM / jaghanyotkRSTarUpa padoM meM usI prakAra se teindriya aura caturindriya jIva bhI jaghanya se kRtayugmarAzirUpa aura utkRSTa se dvApara zirUpa jAnanA cAhiye / tathA madhyama pada meM kadAcit kRtayugmarUpa kadAcit jyojarUpa kadAcit dvAparayugmarUpa aura kadAcit kalyo jarUpa jAnanA cAhiye 'sesA egeM diyA jahA beiMdiyA' vanaspati sivAya jo pRthivI, apra, tejabAyurUpa jIva haiM ve saba bhI dvIndriya ke jaise jAnanA cAhiye / arthAt ye jaghanya pada meM kRtayugma rAzi parimita hai / utkRSTapadameM dvAparayugma parimita haiM aura madhyama padameM kadAcit kRtayugma haiM / kadAcit jyo jarUpa haiM / kdaarUpa paNa che. ane kadAcitU dvAparayugma rAzi rUpa paNa che, ane kAi vAra kalcAja rAzi 35 pazu che. "evaM jAva cauriMdiyA" dvindriya vigere bhavo the rIte kRtayugmAdirUpe kahyA che. teja pramANe jadhanyatkRSTapadamAM traNa iMdriya ane cAra iMdriyavALA jIva jaghanyathI kRtayugma rAzi rUpa ane utkRSTathI dvApara rAzi rUpe samajavA, tathA madhyama padamAM kaI vAra kRtayugmarUpe ane koIvAra caiAja yugmarUpe kAivAra dvAparayugmarUpe ane koIvAra yeAja yugmarUpe samajavA. " sesA egeM diyA jahA beiMdiyA" vanaspati zivAya ne pRthvI, aya, tela, vAyu, rUpa jIve che te tamAmane e indriyAnI jema samajavA. arthAt te badhA jaghanyapadmathI kRtayugma rAzi pramANa che. ane utkRSTa padamAM dvAparayugma rAzi parimita che, ane madhyama padamAM koivAra kRtayugma hoya che. kAivAra AAjarUpe hAya che. koivAra dvAparayugmarUpa che. ane keAIvAra kalyAjarUpa che. 24 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u84 sU03 nArakAdInAM kRtayugmatvAdinirUpaNam 25 dvAparayugmAH kadAcit kalyojA iti / 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jAva vemANiyA jahA neraiyA' paJcendriyatiyagyonikA yAvat vaimAnikAH yathA nArakAH paJcendriyatiryagyonikAdArabhya vaimAnikadevAntAH yAvatpadena manuSyabhavanapativAnavyantarajyotiSkAH gRhyante, ete sarve'pi nAskavadeva jJAtavyAH yathA nArakAH jaghanyapade kRtayugmAH utkRSTapade yojAH ajaghanyotkRSTapade kadAcit kRtayugmAH kadAcit vyojAH kadAcit dvAparayugmAH kalyojAstathA pazcendriyatiryagyonikA manuSyAH, bhavanapatayo vAnavyantarajyotikavaimAnikAca sarve'pi jaghanyapade kRtayugmAH utkRSTapade tryojAH madhyamapade kadAcit kRtayugmAH kadAcit yojAH kadAcit dvAparayugmAH kadAcit kalyojA iti / 'siddhA jahA vaNassaikAiyA' cit dvAparayugmarUpa haiM aura kadAcit kalyojarUpa haiN| 'paMcidiyatirikkhajoNiyA jAva vemAgiyA jahA neraiyA' paJcendriyatiryaJcayonika se lekara vaimAnika devoM taka tathA yAvatpada se gRhIta manuSya bhavanapati, vAnanyantara, jyotiSka ye saba nAraka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / jaise nAraka jaghanya padameM kRtayugmarUpa aura utkRSTarUpa meM yojasaMkhyArUpa tathA ajaghanyotkRSTapadameM kadAcit kRtayugmarUpatA, kadAcit yojarUpa kadAcit dvAparayugmarUpa aura kadAcit kalpojarUpa prakaTa kiye haiM / usI prakAra se paJcendriyatiryagyonika manuSya bhavanapati vAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika ye saba bhI jaghanyapada meM kRtayugma utkRSTapada meM vyoja madhyamapada meM kadAcit vyoja kadAcit dvAparayugma aura kadAcit kalyoja parimita haiM / 'siddhA jahA vaNassai. kAiyA' jaise vanaspatikAyika jaghanya padameM aura uskRSTapada meM apada prakaTa "paMciMdiyatirikkhajoNiyA jAva vemANiyA jahA neraiyA" payandriya tiya ya cenithI AraMbhIne vaimAnika deve sudhI yAtmadathI manuSya bhavanapati, vanaaMtara, tiSka e badhAne nAraka jIva pramANe samajavA. jema nAraka jaghanya padamAM kRtayugmarUpa ane utkRSTa padamAM ja saMkhyArUpa tathA ajaghanya tkRSTa padamAM keIvAra kRtayugmarUpa ke IvAra jarUpa ke IvAra dvAparayugmarUpa ane kaIvAra kajarUpe varNavyA che, teja pramANe paMcendriya tiryaMcenika, manuSya, bhavanapati vAnagaMtara jatiSka ane vaimAnika e saghaLA jaghanya padamAM kRtayugma ane utkRSTa padamAM ja tathA madhyama padamAM ke IvAra kRtayuma koIvAra bhoja ane keIvAra dvAparayugma ane kaIvAra kaleja che "siddhA jahA vaNassaikAiyA" vanaspatizaya dhanya 54mA bhane utkRSTa padamAM jevI rIte apada batAvyA che. tathA ajaghanyatkRSTa pada rUpa bha04 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre siddhA yathA vanaspatikAyikAH jaghanyapade utkRSTapade cApadAH ajaghanyotkRSTAsmakamadhyamapade syAt kRtayugmAH syAt vyo jAH syAt dvAparayugmAH syAt kalyojA iti / 'itthIo gaM bhaMte ! kiM kaDajummA0 pucchA' striyaH khalu bhadanta ! ki kRtayugmAH vyojAH dvAparayugmAH kalyojA vA? striyaH kiM bhadanta ! kutayugmarAzirUpAH jyojAdirAzirUpA veti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi 'goyamA!' he gautama ! 'jahannapade kaDa jummAo' jaghanyapade kRtayugmAH, 'ukosapade kaDajummAoM' utkRSTapade kutayugmAH 'ajahannamaNukosapade siya kaDajummAo jAva siya kali. yogAo' ajaghanyotkRSTa pade syAt kRtyugmAH, yAvat syAt kalyojAH striyaH / jaghanyapade kRtayugmarAzirUpAH, utkRSTapade'pi tAH kRtayugmarAzirUpA evaM madhyama pade tu kadAcit kRtayugmarUpAH kadAcit kalyojAntA bhavantIti / 'evaM asurakukiye gaye haiN| tathA ajaghanyotkRSTapadarUpa madhyama pada meM kadAcit kRtayugma kadAcit vyoja kadAcit dvApara yugma aura kadAcit kalyoja batalAye gaye haiN| usI prakAra se siddha bhI jAnanA caahiye| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'itthIoNaM bhate.' he bhadanta ! striyoM kyA kRtayugma parimita haiM ? yA yojaparimita haiM, yA dvAparayugmaparimita haiM? yA kalyojaparimita haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gAyamA' he gautama ! 'jahannapade kaDajummAo ukkosapade kaDajummAo' striyAM jaghanya pade meM kRtayugmarAzirUpa haiM aura utkRSTa pada meM bhI ve kRtayugmarAzirUpa haiN| 'ajahannamaNukkosapade siya kar3ajummAo jAva siya kaliyogAo' tathA ajaghanyotkRSTa padarUpa madhyamapada meM ve kadAcitU kRtayugmarAzi rUpa kadAcit vyojarAzirUpa kadAcit dvAparayugmarAzirUpa aura kadAcit madhyama padamAM keIvAra kRtayugma kaIvAra ja keIvAra dvAparayugma ane kaIvAra kalyAja kA che. e ja rIte siddhone paNa samajavA. pharIthI gautama svAmI prabhu se pUche che -"itthIo NaM bhaMte ! bhagavan zriyA tayugma che? ke peja che? athayA dvAparayugma parimita che? ke kAja parimita cha ? tenA uttaramA prabhu 4 cha ?--"goyamA ! 8 gautama "jahannapade kaDaju. mmAo ukkosapade kaDajummAo" zriyo dhanya 54mAM kRtayubha rAzi 35 che. bhanaTa 54mA 55 kRtayumbha rAzi 35 cha. "ajahannamaNukkosapada siya kaDajummAo jAva siya kaliyogAoM" tathA anya utkRSTa 56 35 madhyama padamAM teo kaIvAra kRtayugma rAzi rUpa kaIvAra ja rAzi rUpa keIvAra dvAparayubha zazi 35 bhane 42 78ye 24 2||shi 35 cha, "evaM asurakumAratthIo zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u04 sU03 nArakAdInAM kRtayugmatvAdinirUpaNam 27 mAratthIo vi jAva thaNiyakumArasthIo' evamasurakumArastriyo'pi yAvat stanitakumArastriyaH, yathA sAmAnyastrISu jaghanyotkRSTamadhyamapadeSu kRtayugmAdirUpatvaM kathita tathaiva asurakumArAdistrIta Arabhya stanitakumArastrISu jaghanyotkRSTaedayoH kRtayugmatvam madhyamapade ca kadAcit kRtayugmattvam kadAcit yAvat kalyojatvameva jnyaatvymitibhaavH| 'evaM tirikkhajoNiya itthIo' evaM tiryagyonikastriyaH, yathA sAmAnyastrISu kRtayugmAdirUpatvaM triSu padeSu padarzitaM tathaiva tiryagyonikastrISvapi jadhanyapade kRtayugmarAzirUpatvam utkRSTapadeSvapi kRtayugmarAzirUpatvam ajaghanyoskRSTAtmakamadhyamapade kadAcit kRtayugmatvaM kadAcit yAvat kalyojatvamiti ? 'evaM maNusitthIo' evaM manuSyastriyaH, yathA sAmAnyataH strISu kRtayugmAdirUpatvaM kathitaM triSvapi padeSu tathaiva manuSyastrIdhvapi triSu padeSvapi kRtayugmAditvaM jJAtavyamitibhAvaH / 'evaM jAva vANamaMtarajoisiyavemANiyadevitthIo' evaM yAvat kalyojarAzirUpa haiN| 'evaM asurakumArasthImovi jAva0' isI prakAra se asurakumAra ko striyoM ke viSaya meM bhI yAvat stanitakumAra kI striyoM ke viSaya meM bhI sAmAnya striyoM meM kiye gaye kathana ke jaisA kathana jAnanA cAhiye / 'evaM tirikkhajoNiya itthIo' tathA isI prakAra kA kathana tiryaJcathonika striyoM meM bhI jAnanA cAhiye / 'evaM maNusisthIo' aura aisA hI kathana manuSya striyoM meM bhI jAnanA cAhiye / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki jaisA sAmAnya striyoM ke viSaya meM jaghanya utkRSTa evaM madhyama padoM meM kRtayugmAdi rUpatA kahI gaI hai / usI prakAra se anurakumAra Adi se lekara manuSya striyoM taka meM bhI jaghanya utkRSTa evaM madhyamapadoM meM kRtayugmAdirUpatA jAnanI cAhiye / "evaM jAva vANamaMtarajAisiyavemANiyadevisthIo' isI vi jAva" se zata asuzubhAzanI liyona viSayamA 565 sAmAnya niyonA samayamA 424 vana prabhArI samAyu, 'evaM tirikkhajoNiyaitthIo" mA0 zatanuM vana tiya yoniH khiyAnA samayamA samAyu: "evaM maNusatthIo" mA pramANena 4thana bhanuSya skhIyAnA viSayamA 5 sabhA A kathananuM tAtparya e che ke-sAmAnya strinA viSayamAM je rIte ja ghanya utkRSTa ane madhyama padamAM kRtayumAdirUpatA kahevAmAM AvI che, te ja rIte asurakumAra vigerethI AraMbhIne manuSya stri sudhImAM jaghanya utkRSTa bhane madhyama 5mA tayumAhi35 sama yu. "evaM jAva ghANamaMtarajoisiyavemANi yadevitthI o" me zate yAvat pAna0yanta2, nyAti, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre vAnavyantarajyotiSkavaimAnikadevastriyaH imA api pUrvoktaprakAreNaiva tripadeSvapi kRtayugmAditayA jJAtavyA iti // sU0 3 || jIva parimANAdhikArAdidamapyAha - 'jAvaiyA NaM bhaMte ' ityAdi / 28 mUlam - jAvaiyA NaM bhaMte! varA aMdhagavahiNo jIvA tAvatiyA parA aMdhagavahiNo jIvA, haMtA goyamA ! jAvaiyA varA aMgaNa jIvA tAvaiyA parA aMdhagavahiNo jIvA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti ||suu0 4 // aTTArasame sae uttho uddeso samatto / chAyA - yAvatkAH khalu bhadanta / varA andhakavahnayo jIvAH tAvatkAH parA Faraari jIvAH ? hanta, gautama ! yAvatkAH varA andhakavahnayo jIvAH tAvatkAH parAH andhakavayo jIvAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM mahanta | iti ||sU0 4 // aSTAdazazata ke caturthIdezakaH samAptaH / TIkA- 'jAvatiyA NaM bhaMte ! varA aMdhagavahiNo jIvA' yAvanta, khalu bhadanta ! varA andhako jIvA' 'tAvazyA parA aMdhagavaNhiNo jIvA' tAvantaH parA andhakavahnayo jIvAH 'jAvaiyA' yAvantaH - yAvat parimANakAH ' varA' varA avarA ityarthaH prakAra se yAvat vAnavyantara, jyotiSka evaM vaimAnika ina devoM kI striyoM meM bhI pUrvoktarUpa se hI tIna padoM meM kRtayugmAdirUpatA jAnanA cAhiye || sU0 3 // jIva parimANa ke adhikAra se yaha bhI sUtrakAra ne kahA hai podate 'jAvaiyA NaM bhaMte ! varA aMdhagavahiNA' ityAdi / TIkArtha - 'jAvaiyA NaM bhaMte !' ityAdi isa sUtra meM jeA 'varA' zabda AyA hai vaha avara artha meM AyA hai AyuSka kI apekSA jA ane vaimAnika devAnI kriyAmAM paNa pUrvokta rUpathI ja traNe padomAM kRtayugmadirUpatA samajavI. AsU. 3 / aa jIva parimANunA adhikArathI sUtrakAra kahe che.-" jAvaiyA NaM bhaMte ! varA aMdhagavahiNo" ityAhi TIDArtha--" jAvaiyA NaM bhaye ! hatyAhi yA sUtramAM ne varA zaha Apela che. te anya-khIjA e athamAM Apela che. AyuSyanI apekSAthI je adhakaddhi jIvA alpa AyuSyavALA che. te varA andhakajIva che. adhaka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 18 u04 su04 aMdhavahnijIvanirUpaNam avarA agrabhAgavarttinaH AyuSkApekSayA, alpAyuSkA ityarthaH 'aMdhagavahiNI' andhakavahnayaH, andhakA aprakAzakAH sUkSmanAmakarmodayAt ye vahnayaH vahnikAyikA fter ityarthaH athavA 'adhagavahniNo' ityasya abhipavahnaya iticchAyA tadarthastu aMghiyA vRkSAsteSAM yaH vRkSAzritA vahnayo'dhipavahnayaH bAdaratejaskAyikAH ityarthaH, yAvat pramANakA alpAyuSkA andhakavahnayastAvatmamANakA eva parAH dIrghasthitikA andhakavahnayaH kimiti praznaH, bhagavAnAha - 'haMtA' ityAdi / 'haMtA goyamA !" hanta, gautama ! hanta, ityAmantraNam svIkAre tathA ca he gautama! yAvanta eva alpAyuSkA andhakavahnayastAvanta eva dIrghAyuSkA api andhakavahnayaH etadAzayenaiva kathayati 'jAti' ityAdi / 'jAvatiyA' yAvatkAH 'varA' varAH - avarAH arvAgUbhAgavarttinaH : alpAyuSkAH 'aMdhagavahiNo jIvA' andhakavayo jIvAH athavA jayant jIvAH 'tAvatiyA parA ' tAvantaH - tAvatpramANakA eva parAH - makuSTAH aMdhakavahni jIva arvAgabhAgavata he alpa AyuSkavAle haiM / ve varA aMdhakavahni jIva haiM / andhakazabda kA artha prakAza nahIM karanevAle aisA hai / arthAt sUkSma nAma ke udayavartI hone se ye prakAza nahIM karate haiM, aise sUkSma agnikAyika jIva jitane pramANavAle haiN| kyA utane pramANavAle 'parA aMghagavahiNe jIvA' utkRSTasthitivAle andhakavahi jIva haiM ? 'aMga' zabda kI saMskRtacchAyA aMdhi bhI hotI hai / isa pakSa meM vRkSAzrita bahnikAya- bAdara tejaskAya aisA artha hotA hai| tathA ca jitane pramANa meM bAdara tejaskAya jIva ki jo alpa AyuvAle haiM / utane hI pramANa meM kyA utkRSTa sthitivAle bAdara tejaskAya jIva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiN| 'haMtA, goyamA0' hAM gautama ! jitane pramANavAle alpa AyuSkavAle andhakravahni jIva haiN| utane hI pramANabAle 29 zabdanA artha prakAza na karavAvALA e pramANe thAya che. arthAt sUkSma nAmanA ubhayavazavita hAvAthI te prakAza karatA nathI. evA sUkSma agnikAcika jIva bheTalA amANuvAjA che teTasA prabhAvAjA "parA aMdhagavahniNo jIvA " uddhRSTa sthitivANA madhavahniva che. " adhaga" zabhanI chAyA 'adhipa' pa thAya che. e pakSamAM vRkSamAM rahela agnikAya-arthAt khadara tejaskAya jIva ke je alpa AyuvALA che, teTalA ja pramANamAM utkRSTa sthitivALA mAdara tejaskAya che ? tenA uttaramA prabhu che -- "hatA ! goyamA !" DA gautama ! alpa AyuSyavALA aMdhaka jIveA jeTalA pramANavALA che, teTalA ja pramANuvALA utkRSTa sthitivALA aMdhakavRddhijIva che te sarvathA satya che, prabhunA A kathanane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 bhagavatIMsUtre sthititaH dIrghAyuSkA ityarthaH 'aMdhagavahiNo jIvA' andhakavayo jIvA iti / 'sevaM bhaMte ! se bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! yat devAnupriyeNa kathitaM tat evameva-satyameva ityuktvA bhagavantaM vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan gautamo viharatIti // 4 // // iti zrI vizvavikhyAta- jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlavataviracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM aSTAdazazatake caturtho dezakaH smaaptH||18-4|| utkRSTasthitivAle andhakavahni jIva haiM / isa prabhu ke kathana ko sunakara gautama ne unase kahA 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apane jo kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gayA // sU0 4 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThArahaveM zatakakA caturtha uddezaka samApta // 18-4 // HinIne gautama svAbhAya dhu-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" 7 mApana Ape je kahyuM che te sarvathA satya che. he bhagavana ApanuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne gautama svAmI prabhune vaMdanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAne sthAne birAjamAna thaI gayA. sU 4 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghasIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakano cotho uddezaka samApta . 18-4 Wan zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u05 sU01 mAsvarajIvavizeSadevAnAM nirUpaNam 31 atha paJcamoddezakaH bhArabhyate // caturthodezakasyAntimamAge tejaskAyikavaktavyatA kathitA te ca tejaskAyikA bhAsvarajIvAH te ca devA bhavantIti paJcamoddezake bhAsvarajIvavizeSANAm asurakumArAdidezanAM vaktavyatocyate, ityevaM sambandhena AyAtasyAsya paJcamoddezakasya AdimaM sUtram- 'do bhaMte !' ityAdi ! __mUlam-do bhaMte ! asurakumArA egaMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumAradevattAe uvavannA, tattha NaM ege asurakumAre deve pAsAIe darisaNije abhilave paDirUve ege asurakumAre deve se NaM no pAsAdIe no darisaNije no abhirUve no paDirUve se kahameyaM bhaMte! evaM? goyamA! asurakumArA devA duvihA pannattA taM jahA veuviyasarIrA ya aveubviyasarIrA ya tattha NaM je se veuvviyasarIre asurakumAre deve se gaM pAsAdIe jAva paDirUve tattha NaM je se aveubviyasarIre asurakumAre deve seNaM no pAsAdIe jAva no pddiruuve| se keNaTreNaM bhaMte! evaM vuccai tatthaNaM je se veubviyasarIre taM ceva jAva paDirUve ? goyamA ! se jahA nAmae iha maNuyalogaMsi duve purisA bhavaMti ege purise alaMkiyavibhUsie ege purise aNalaMkiyavibhUsie, eesi NaM goyamA! doNhaM purisANaM kayare purise pAsAdie jAva paDirUve kayare purise no pAsAdIe jAva no paDirUve, je vA se purise alaMkiyavibhUlie je vA aNalaMkiyavibhUsie? bhagavaM! tattha je se purise alaMkiyavibhUsie se NaM purise pAsAdIe jAva paDirUve, tatthaNaje se purise aNalaMkiyavibhUsie se NaM purise no pAsAdIe jAva no paDirUve se teNaTeNaM jAva no pddiruuve| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 bhagavatIsUtra do bhaMte! nAgakumArA devA egasi nAgakumArAvAsaMsi0(3) evaM ceva jAva thnniykumaaraa| vANamaMtarajoisiyavemANiyA evaMceva ||suu01|| chAyA-dvau bhadanta ! asurakumArau ekasmin asurakumArAvAse asurakumAradevatayA upapannau tatra khalu eko'surakumAro devaH prAsAdIyo darzanIyaH abhirUpaH patirUpaH, eko'murakumAro devaH sa khalu no prAsAdIyaH no darzanIyo no abhi rUpaH no pratirUpaH tat kathametad bhadanta ! evam ? gautama! amurakumArA devA dvividhAH prajJaptAH tadyathA vakriyazarIrAzca akriyazarIrAzca, tatra khalu yaH sa caikriyazarIro'surakumAro devaH sa khalu prAsAdIyaH yAvat pratirUpaH, tatra khalu yaH sa abakriyazarIro'surakumAro devaH sa khalu no pAsAdIyo yAvat no pratirUpaH / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate tatra khalu yaH sa vaikriyazarIrastadeva yAvat patirUpaH ? gautama ! tadyathAnAmakaH iha manuSyaloke dvau purUSau bhavataH, ekaH puruSo'laMkRtavibhUSitaH, ekaH puruSo'nalaMkRtavibhUSitaH, etayoH khalu gautama ! dvayoH puruSayoH kataraH puruSaH prAsAdIyo yAvat patirUpaH, kataraH puruSo no prAsAdIyaH yAvada no pratirUpaH, yo vA sa puruSo'laMkRtavibhUSitaH, yo vA'nalaMkRtavibhUSitaH ? bhagavan ! tatra yaH sa puruSo'laMkRtavibhUSitaH sa khalu puruSaH mAlAdIyo yAvat pratirUpaH, tatra khalu yaH sa puruSo'nalaMkRtavibhUSitaH sa khalu puruSo no prAsAdIyo yAvat no pratirUpaH tat tenArthena yAvat no prtiruupH| dvau bhadanta ! nAgakumArI devau ekasmin nAgakumArAvAse0(3) evameva yAvat stanitakumArAH / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA evameva // 1 // pAMcA uddezAne prAraMbhacatartha uddeza ke anta meM tejaskAyika jIvoM kI vaktavyatA kahI ye tejaskAyika jIva bhAsvara (prakAza) rUpavAle hote haiM aise rUpavAle deva hote haiM isI abhiprAya se isa paMcama uddeze kA prArambha hubhA hai| kyoMki isameM unhIM bhAsvara jIva vizeSa asura kumAra Adi devoM kI vaktavyatA pAMyamA uddezAne pAra - cothA uddezAno aMtamAM tejaskayiko saMbaMdhI kathana karavAmAM AvyuM che. A tejaskAvikajIya bhAsvara (prakAzamAna) rUpavALA hoya che. evA prakAzamAna rUpavALA de hoya che. e ja abhiprAyathI A pAMcamAM uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. kema ke-A pAMcamAM uddezAmAM te bhAravara (prakAzavALA) zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 sU01 bhAsvarajIvavizeSadevAnAM nirUpaNam 33 ___TIkA-'do maMte !' dvau bhadanta ! 'asurakumArA' asurakumArauM 'egaMsi asurakumArAvAsaMsi' ekasmin amurakumArAvAse 'amurakumAradevattAe uvavannA' asurakumAradevatayA utpannau 'tattha Ne ege asurakumAre deve' tatra khalu-tasmin devakumArAvAse eko'surakumAro devaH 'pAsAIe prAsAdIyaH prasAdo-manaH prasannatA prayojanaM yasya sa tathAbhUtaH prasannatAjanakaguNayuktaH, yaddarzanena manaH prasannatAmeti ityarthaH 'daMsaNijje' darzanIyaH2-kSaNe kSaNe draSTuM yogya ityarthaH abhirUve'3 abhirUpaH-abhimatam-anukUlaM rUpaM yasya sa tathAbhUtaH mano'nukUlarUpavAn ityarthaH 'paDirUve'4 pratirUpaH pratirUpam asAdhAraNaM rUpaM yasya sa tathAbhUtaH sarvathA darzaka jnmnohaarii-ityrthH| 'ege asurakumAre deve se NaM no pAsAIe' eko'surakahI jAvegI isa uddeze kA Adi sUtra 'do bhate' ityAdi hai| _ 'do bhate asurakumArA ergasi asurakumArAvAsaMsi' ityAdi / __TIkArtha-'do bhaMte asurakumArA' he bhadanta ! do aprakumAra 'egasi asurakumArAvAsaMsi' ekahI asurakumArAvAsa meM 'asurakumAra devatAe uvavannA' asurakumAradevarUpa se utpanna hue 'tattha NaM ege asurakumAre deve' inameM eka asurakumAra deva vahAM 'pAsAie' prasannatAjanaka guNa se yukta huA jise dekhakara mana prasannatA ko prApta ho jAtA hai aisA huaa| 'daMsaNijje' darzanIya huA / kSaNa 2 meM jo dekhane ke lAyaka ho aisA huaa| 'abhirUve' anukUla rUpavAlA huA mana ke anukUla jisakA rUpa hai aisA huaa| 'paDirUve' asAdhAraNa rUpavAlA huA-sarvathA darzakajanoM ke manako haranevAlA hai rUpa jisakA aisA huaa| rUpa jIva vizeSa asurakumAra vigere denA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avaze. A uddezAnuM paheluM sUtra A pramANe che. "do bhaMte ! asurakumArA egaMsi asurakumArA !' tyAdi TI:--" do bhaMte asurakumArA " 3 man meM asurmaa| "egaMsi asurakumArAvAsaMsi" se 4 asu24maa2|1|smaa "anurakumAradevattAe uvavannA" masu2zumAra hevapaNAthI utpanna yayA hAya "tattha NaM ege asurakumAre deve" tabhI me sasumAra va yA "pAsAie' prasannatA thAya che. mAtre ne na mana prasanna thAya tevo Doya che. "daiNijje" 6zanIya DAya che. arthAt kSakSa zumAna ya25 DAya tavA mana che. "abhiruve" bhanane manu ne che. paDirUve" asAdhA265 35vANI mane cha. maryAta 408banAnA bhanane Ana SMnA2 mana che. "ege asurakumAre deve se gaM no bha0 5 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bhagavatI sUtre kumArI devaH sa khalu no prAsAdIyaH 'no darisaNijje' no darzanIya: 'no abhirUve' no abhirUpaH 'no paDive' no pratirUpaH 'se kahameyaM bhaMte! evaM' tat kathametad bhadanta ! evam ? he bhadanta ! ubhayossurakumArasvAvizeSAtkathameko darzanIyatvAdiguNopetaH aparastu na tathA tatra ko hetu ? riti praznAzayaH, bhagavAnAha - 'goyamA !" ityAdi / 'goyamA !' he gautama! 'asurakumArA deza duvihA pannattA' asurakumArA devA dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA ' tadyathA 'veDanniyasarIrA ya aveunniyasarIrA 'vaipizarIrAzca avaikriyazarIrAzca devo yadA svAbhAvikena rUpeNa alaMkAraratirUpeNa bhavati tadA avaikriyazarIra iti kathyate, yadA khalu alaMkArAdinA vibhUSitazarIro bhavati tadA vaikiyazarIra iti kathyate / 'tattha NaM je se veubviya 'ege asurakumAre deve se NaM no pAsAie' tathA dUsarA asurakumAradeva prAsAdIya nahIM huA 'no darissaNijje' darzanIya nahIM huaa| 'no abhirU' abhirUpa nahIM huA / 'no paDive' pratirUpa nahIM huA / 'se kahameyaM bhaMte / evaM' to he bhadanta ! jaba donoM asurakumAroM meM asurakumAratva kI apekSA koI vizeSatA nahIM hai to phira kyoM eka darzanIyatvAdiguNoM se yukta hai aura dUsarA aisA nahIM hai / isameM kyA kAraNa hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'asurakumArA devA dubihA paNNattA' asurakumAradeva do prakAra ke kahe gaye haiM- 'taM jahA~ - veDavvivasarIrA ya aveubvi ya sarIrAya' eka vaikriyazarIravAle aura dUsare avaikriyazarIravAle deva, jisa samaya apane alaMkAra rahita svAbhAvika rUpa se yukta rahatA hai, taba vaha avaikriya pAkhAie" tathA jIne ne asurasubhAradeva che te AsAhIya bhanane asanna zavanAra hoto nathI. "no daMkhaNijje" darzanIyaipavANI hoto nathI. "no abhirUve" ali3ya manato nathI. "no pasihnave" lenArAyAne mAnahaM 75lagnAra manato nathI. " se kaimeyaM bhaMte ! evaM' se lagavan bhanne asurakumArIbhAM asurapaNAmAM kaMI ja vizeSapaNu na hoya te eka daza nIya vigere guAvALA hAya che. ane bIje te pramANe hAtA nathI temAM tema banavAnuM zuM kAraNu che ? yA praznanA uttaramA prabhu che ! "goyamA !" he gautama! "asurakumarA devA duvihA paNNattA" asurakumAra deva meM abharanA hoya che. " taMjahA " - veDavviyasarIrA ya avetriyasarIrA ya" me vaiDiya zarIravAjA asurakubhAradveva ane khIjA avaikriya zarIravALA asurakumAra deva-deva jyAre peAtAnA ala kara vinA svAbhAvikarUpathI yukta rahe che tyAre te avaikriya zarIravALA kahevAya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 sU01 bhAsvarajIvavizeSadevAnAM nirUpaNam 35 sarIre asurakumAre deve' tatrobhayorasurakumArayormadhye khalu yaH sa vaikriyazarIro'surakumAro devaH 'se NaM pAsAdIe' sa khalu prAsAdIyaH 'jAva paDirUve' yAvat pati rUpaH atra yAvat padena 'darisaNijje abhirUve' ityanayoH saMgrahaH / tathA ca yo hi asurakumAradevo vaikriyazarIravAn sa khalu prAsAdIyo'tyantamanoramatvAdiguNayukto bhavati vaikriyavibhUSitazarIramAhAtmyAditi / 'tattha NaM je se aveuviyasarIre asurakumAre deve' tatra khalu yaH so'vaikriyazarIro'surakumAro devaH 'se NaM no pAsAdIe jAva no paDirUve' sa khalu no prAsAdIyo yAvat no pratirUpaH, yasyAsurakumAradevasya vaikriyazarIraM nAsti sa na prAsAdIyo nApi mnohrtvaadigunnyuktH| zarIravAlA kahA jAtA hai aura taba vaha alaMkArAdi se vibhUSitazarIravAlA hotA hai, taba vaha vaikriyazarIravAlA kahalAtA hai| 'tattha NaM je se ve ughiyasarIre asurakumAre deve' ina donoM asurakumAroM ke bIca meM jo vaikriyazarIravAlA asurakumAra deva haiM / 'se NaM pAsAie' vaha prAsAdIya hotA hai / 'jAva paDirUve' yAvat pratirUpa hotA hai / yahAM yAvatpada se darisaNijje abhiruve' ina do padoM kA saMgraha huA hai / tathA ca jo asurakumAra deva vaikriyazarIravAlA hotA hai| vaha prAsAdIya hotA hai atyanta manoramatvAdi guNoM se yukta hotA hai kyoMki vaha vaikriya se vibhUSitazarIra ke mahAtmyavAlA hotA hai / 'tattha NaM je se aveubviyasarIre asurakumAre deve' tathA jo asurakumAradeva avaikriyazarIravAlA hotA hai / 'se zaM no pAsAdIe jAca no paDirUve' vaha na prAptAdIya hotA hai aura na yAvat pratirUpa hotA hai| ane te jyAre alaMkAra vigerethI suzobhita zarIravALe thaI jAya che, tyAre te vaiThiya shriirvaanne| 4Aya che. "tattha NaM je se veubviyasarIre asurakumAre deve" mA anta masurazubhAzamA jaya zarIravANe asumAra va cha, "se pAsAie" te prAsAhIya matane mAna 54Araya che. "jAba paDirUve" yAvat prati35 jAya che. "darisaNijje abhirUve" zanIya DAya che. mani35 -suMdararUpavALo hoya che arthAt je asurakumAra deva vaikriya zarIravALA hoya che, te prAsAdIya hoya che. atyaMta manojJapaNAdi guNavALa hoya che. kema ke se vaiThiyathA suzamita zarInA bhADA-yANe DAya che. "tattha NaM je se ave. ubviyasarIre amurakumAre deve" tathA masu2bhAra va savaiyi shriirbaage| DAya che. "se gaM No pAsAdI ra jAva No paDirUve" te prAsAhIya-prasannatA vALA hatA nathI. darzanIya hotA nathI. yAtpatirUpa letA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 bhagavatI sUtre tatazca prasannatAdi prayojakavaikriyazarIrAbhAvAdevAprAsAdIyaH kAraNAbhAve kAryAbhAvasyatsargikatvAditi bhAvaH / punaH praznayan Aha- ' se kenntttte|' ityAdi / 'se hi bhaMte! evaM buccara' tatkenArthena khalu bhadanta ! evamucyate 'tattha NaM je se doasarIre taMcaiva jAva paDirUve' tatra khalu yaH sa vaikriyazarIrastadeva yAvat pratirUpaH, atra yAvatpadena saMpUrNasya uttaravAkyasyAnuvAdaH kRto bhavatIti / bhagavAnAha - 'goyamA !' ityAdi / 'goyamA !' he gautama! 'se jahAnAmae' tadyathA nAmakaH 'iha maNuyalogaMsi' iha manuSyaloke 'duve purisA bhavati' dvau puruSau bhavataH 'ege purise alaMkiyavibhUsie' ekaH puruSo'laMkRtavibhUSitaH alaMkRto'laMkArAtAtparya yaha hai ki jisa asurakumAradeva ke vaikripazarIra nahIM hotA hai manoharasvAdiguNoM se yukta nahIM hotA hai| isa kAraNa prasannatAdi kA prayojaka jo vaikriyazarIra hai, usakA usake abhAva hone ke kAraNa hI vaha aprAsAdIya hai kyoMki kAraNa ke abhAva se kArya kA abhAva svAbhAvika rahatA hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiN| 'se keNadvegaM bhaMte / evaM vuccadda' he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki 'tattha NaM je se ve ubviyasarIre taM caiva jAva paDirUve' jo asurakumAradeva vaikriya zarIravAlA hai vaha yAvat pratirUpa hai yahAM yAvat padase samasta uttaravAkya kA anuvAda kara lenA cAhiye / aisA prakaTa kiyA gayA hai / uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA !' he gautama ! ' se jahAnAmae iha maNupalorgasi' jaise isa manuSyaloka meM 'duve purisA bhavaMti koI do puruSa hoM 'ege purise alaMkiyavibhUsie' eka puruSa alaMkAra Adi se kahevAnu tAtpa e che ke-je asurakumAra devane vaikriya zarIra hAtuM nathI, ane manahara Adi guzeAvALA hAtA nathI. tethI prasannatAnuM prayAjaka je vaikriya zarIra che tenA tene abhAva hAvAthI te aprAsAdIya hAya che. kemake kAraNanA abhAvamAM kAnA abhAva svAbhAvika rIte ja hoya che. pharIthI gautama svAmI alune me pUche che - " se keNaTTe bhaMte ! evaM vuccai" De bhagavat Apa zA kAraNathI evu kahe che! ke tattha NaM je se vevviyasarI re taMtra jAtra paDirU' meM asurakumAradeva vaiDiya zarIravANI hoya che, te yAva pratirUpa che, ahiyAM yAvapadathI saghaLA uttara vAkayanA pAThanA saMgraha karI sevA yA praznanA uttaramA aluche - " goyamA !" he gautama ! " se jahA nAmae iha maNuyalosi" prema yA manuSya bhI "duve purisA - bhavaMti " artha e puruSa hAya "ege purise alaMkiyavibhUsie" te caiGi 4 puruSa asAra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u05 sU01 bhAsvarajIvavizeSadevAnAM nirUpaNam 37 dinA vibhUSito vastrAdinA iti alaMkRtavibhUSitaH-vastrAbharaNAdibhiH sajjitazarIra ityarthaH 'ege purise aNalaMkiyavibhUsie' ekaH puruSo'nalaMkRtavibhUSitaH vastrabhUSaNAdibhirasajjitazarIra ityarthaH 'eesiNaM goyamA!' etayoH khalu gautama! 'doNhaM purisANaM' dvayoH puruSayoH 'kayare purise pAsAIe' kataraH puruSaH mAsAdIyaH 'jAva paDirUve' yAvat pratirUpaH 'kayare purise no pAsAIe jAva no paDirUve' kataraH puruSo na prAsAdIyaH yAvat no pratirUpaH 'je vA se purise alaMkiyavibhUsie' yo vA sa puruSo'nalaMkRtavibhUSitaH 'je vA se purise aNalaMkiyavibhUsie' yo vA sa puruSo'laMkRtavibhUSitaH alaMkRtavibhUSitAnalaMkRtavibhUSitazarIrayormadhye kataraH prAsAdIyAdiguNopeto bhavati ko vA prAsAdIyAdiguNopeto na bhavatIti kathaya itibhaavH| gautamaH kathayati 'bhagavaM' bhagavan 'tattha je se purise alaMkiyavibhUsie se NaM purise pAsAIe jAva paDirUve' tatra yaH puruSo'laMkRtavibhUpitaH sa khalu pAsAalaMkRta ho aura vastrAdi se vibhUSita ho tathA 'ege purise aNalaM. kiyavibhUsie' dUsarA alaMkAra evaM vastrAdi se alaMkRta evaM vibhUSita na ho vastrabhUSaNAdi se alajitazarIra ho to 'eesiNaM goyamA, he gautama ! ina donoM puruSoM ke madhya meM kauna puruSa prAsAdIya yAvat prati rUpa pratIta hogA aura 'kayare purise no pAsAIe jAva nA paDirUve' kauna prAsAdIya yAvat pratirUpa pratIta nahIM hogA ? 'je vA se purise alaMkiyavibhUsie, je vA se purise aNalaMkiyavibhUsie' kyA vaha jA puruSa alaMkRta vibhUSita hai ? yA vaha jo alaMkRta vibhUSita nahIM hai ? prabhu kI aisI bAta sunakara gautama ne kahA-'bhagavaM' he bhagavan 'tattha je se purise alaMkiyavibhUsie' jo puruSa alaMkRta vibhUSita hai| 'se gaM vizeSathI sh6||ddaay bhane sAhiyA zAlAyamAna hAya tathA "ege purise aNalaMkiya vibhUsie" mA puruSa mAbhUSaNa 242 12 vigerethI parita thayela ke suzobhita na hoya eTale ke vastra ane ghareNAthI sajaja thayela na to "eesiM NaM goyamA !" 8 jItama ! ma bhannemA ye puruSa prasannatA GumqatNe yApata prati35 thaze ? ane "kayare purise no pAsAie jAva no paDirUve" bhane dhye| puruSa prasannatA SMnaa| yAvat prati35 nahi bhane ? "je vA se purise alaMkiravibhUnie je vA se purise aNalaM kiyavibhUsie" je puruSa alaMkAra ane vibhUSAvALo che. te prasannatA upajAvaze ke je alaMkAra Adi vagarane che te prItijanaka lAgaze? A pramANe prabhunuM vacana sAMbhaLIne gautama svAbhIse "bhagavaM" mAvan "tattha je purise alaMkiya vibhUsiyA" 2 puruSa mA2 mana sAhithI suzobhita cha. "se NaM purise pAsAIe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 bhagavatIsUtre dIyo yAvat pratirUpaH / 'tattha NaM je se purise aNalaMkiyavibhUsie se NaM puriseM no pAsAIe jAtra no paDirUve' tatra khalu yaH sa puruSo'nalaMkRvibhUSitaH sa khalu puruSo na prAsAdIyo yAvat no pratirUpaH he bhagavan yo hi puruSo vastrAbhara NAdinA susajjitaH sa prAsAdIyAdiguNopato bhavati yavanAlaMkRtavibhUSitaH sa na prAsAdIyAdiguNopeto bhavatIti samuditArthaH / 'se teNadvegaM jAva no paDirU ve' tat tenArthena yAtrat no pratirUpaH / atra yAvat padena 'goyamA ! asurakumArA devA duvihA pannatA taM jahA veuvviyasarIrA ya' ityArabhya 'no pAsaIe' ityatasya saMpUrNasya prAthamikottaravAkyAnAM sarveSAM saMgraho bhavatIti he gautama! anena dRSTAntena evam jAnIhi yat ye asurakumArA devA alaMkRtavibhUSitA yasmAttasmAtte prAsAdIyAH yenalaMkAvibhUSitAste na prAsAdIyA iti ubhayorasurakumAratve purise pAsAIe jAna paDive' vahIM puruSa prAsAdIya yAvat pratirUpa pratIta hogaa| 'tatya NaM je se purise aNalaMkiyavibhUsie' aura jo puruSa analaMkRta evaM avibhUSita hai vaha puruSa prAsAdIya yAvat pratirUpa pratIta nahI hogaa| 'se teNadveNaM jAva no paDirUve' to isI kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki jo asurakumAradeva vaikriyazarIra se yukta hai vaha prAsAdIya Adi guNoM se yukta hotA hai aura jo vaikriyazarIra se yukta nahIM hotA hai vaha prAsAdIpa AdiguNoM se yukta nahIM hotA hai yahAM yAvat padase 'goyamA / asurakumAradevA duvihA pannatA, taM jahA veuvviya sarIrarAva' yahAM se lekara' no pAsAIe' yahAM taka kA samasta pATha saMgrahIta huA hai / isa dRSTAnta se tAtparya aisA hai ki jo asuraku mAradeva alaMkRta vibhUSita hote haiM ve isI kAraNa se prAsAdIyAdi jAna paDirUve" te puruSa prasAdvIya darzanIya yAvata pratiya mane darzanIya sAgaze tathA " tattha NaM z2e se purise aNalaMkiyavibhUsie" ne puruSa asara vinAnA ane vastrathI suAAbhita nathI te puruSa prasannatA upajAvanAra yAvat pratirUpa nahIM . " se seNaTTeNaM jAva no paDive" te arathI he gautama meM kSetra kahyu che ke-je asurakumAra deva vaikriya zarIravALA che, te prAsAdIya prasannatA janaka vigere guNAvALA hAya che, ane je vaikriya zarIravALeA nathI hAtA te prItI upajAvanAra vagere guNuAvALA hAtA nathI. ahiyAM yAvapadmathI " goyamA !" asurakumAradevA duvihA panatA - taM jahA ve uvjiyasarorA ya " yA pAThathI mAralIne 'no pAsAIe' aDi sudhInA saghanA cAhanA saMgraha thye| che. A dRSTAMtathI kahevAnu tAtmya e che ke-je asurakumAradeva alaMkArathI ane vajrathI suze:bhita hAya che, te eja zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , prameyacandrikA TIkA 2018 305 sU01 bhAsvarajIvavizeSadevAnAM nirUpaNam 39 samAnatve'pi bailakSaNyaM bhavati / 1 kAraNAbhAvanaiyatyaM kAryAbhAve vyavasthitam / ato'tra kAraNAbhAvAt kAryAbhAvospi dRzyatAm iti / 'do bhaMte! nAgakumArA devA egaMsi nAgakumArAvAsaMsi 0 ' dvau bhadanta ! nAgakumArau ekasmin nAgakumArA vAse bhadanta ! dvau nAgakumAradevau ekasminneva nAgakumArAvAse samutpanI tatraikaH prAsAdIyo darzanIyo aparaH no darzanIyo no'bhirUpo no pratirUpazca tatkathame tat evaM bhavatIti nAgakumAradevaviSaye'pi vaiSamyaM kiM nimittamiti gautamasya manaH / bhagavAnAha - ' evaM ' ityAdi / ' evaM cetra' evameva asurakumAravadeva he , guNoM se yukta hote haiM aura jA aise nahIM hote haiM ve prAsAdIyAdi guNoM se yukta nahIM hote ataH asurakumAratva jAzyapekSayA donoM meM samAnatA hone para bhI pUrvoktakAraNoM se vailakSaNya hai / isa prakAra kAraNAbhAva apane kArya ke abhAva kA dyotaka hotA hI hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'do bhate ! nAgakumArA devA esi nAgakumArAvAsaMsi 0' he bhadanta ! do nAgakumAradeva eka hI nAgakumArAvAsa meM samutpanna hue hoM inameM eka prAsAdIya, darzanIya abhirUpa aura pratirUpa ho, dUsarA na prAsAdIya ho, na darzanIya ho, na abhirUpa ho aura na pratirUpa ho to aisI viSamatA vahAM kyA ho sakatI hai ? uttara meM prabhune kahA hA~ ho sakatI hai isakA kAraNa kyA hai ? to prabhu kahate haiM / 'evaM ceva' asurakumAra ke jaise kAraNathI prasannatA upajAvanAra vigere chelRAvALA hAya che. ane je te pramANe alaMkAra vigere vALA nathI te prasannatA vi. upajAvI zakatA nathI. jethI asurakumAra jAtipaNAthI anne samAna heAvA chatAM paNa pUrvokta kAraNeAthI vilakSaNatA thAya che. te rIte kAraNanA abhAva pAtAnA kAryanA abhAvane prakAzaka hAya che. zrIthI gautamasvAbhI alune me pUche che che - "do bhaMte ! nAgakumArA devA egaMsi nAgakumArAvAsaMsi 0" De lagavan me nAgaDDubhAra heva bhe 4 nAgakumArAvAsamAM utpanna thayA hoya te paikI eka nAgakumAra deva, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa hoya che. ane khIjAM prasannatA upajAvanArA hAtA nathI. suMdara dekhAvavALA hAtA nathI, abhirUpa hotA nathI. ane prasannatA upajAvanAra paNa hAtA nathI teA teomAM vaiSamya zu' sa'bhave che ? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-hA gautama tema khanI zake che. tema thavAnuM kAraNa zuM che ? tema gautama svAmIe pUchavAthI prabhue uttara ApyA -- De gautama ! " evaM ceva" asurakubhArAnI bhAi4 nAgaIbhArI pazu me prAranA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 bhagavatI sUtre gautama ! nAgakumArI dvividhaH tatraiko vaikriyazarIravAna aparaH ekazca na vaikriyazarIrakhAna, tatra yasya zarIraM sarvadeva alaMkAravastrAdinA'laGkRtaM bhavati vibhUSitaM casa prAsAdIyo darzanIyo'bhirUpaH pratirUpazca tadanyasya alaMkAravastrAdibhiranalaMkRtAvibhUSitatvena ca na prAsAditva na darzanIyatvaM nAbhirUpatvaM na vA pratirUpatvamiti pUrvavadeva bhagavata uttaram / 'jAva thaNiyakumArA' yAvat svanitakumArA evameva asurakumAradevavadeva stanitakumArANAM dvividhatvaM tatra prAsAditvAbhAsAdive ca jJAtavye praznavAkyamuttaravAkyaM ca svayamevohanIyam / 'vANamaMtarajor3asiyavemANiyA evaM veva' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAzcaivameva asurakumAradevadeva vAnavyatarajyotiSkatraimAnikA api jJAdavyAH, eSvapi praznavAkyottara vAkyayoranusandhAnaM pUrvavadeva boddhavyam iti // mra0 1 // 1 hI nAgakumAra do prakAra ke hote haiM / unameM eka vaikriyazarIravAlA hotA hai aura dUsarA vaikiyazarIravAlA nahIM hotA hai jisakA zarIra sarvadA hI alaMkAra vastra Adi se alaMkRta evaM vibhUSita banA rahatA hai vaha prAsAdIya darzanIya abhirUpa aura pratirUpa hotA hai| tathA jo alaMkAra vastra Adi se alaMkRta evaM vibhUSita nahIM hotA hai vaha prAsAdIya darzanIya abhirUpa aura pratirUpa nahIM hotA hai| aisA yaha bhagavAn kA uttara hai / 'jAva dhaNiSakumArA' asurakumAradeva ke jaisA hI stanitakumAroM meM dvividhatA evaM prAsAdItvAprAsAdIyatvAdi jAnanA cAhiye / praznavAkya aura uttaravAkya apane Apa lagA lenA cAhiye / 'vANamaMtara joisipavemANiyA evaM ceva' asurakumAradeva ko vaktavyatA ke jaisA hI vAnavyantara jyotiSika evaM vaimAnika ina devoM kI vakta che. te paikI eka vaikriya zarIravALA DAya che ane bIjo vaikriya zarIra vinAnA hAya che. jenuM zarIra haMmezAM vastra, alaMkAra vigerethI alakAra pAmelu' ane vibhUSAvALuM manelu rahe che, te prasannatAjanaka suMdara dekhAvavALu abhirUpa ane prasannatA upajAvanArU' hAya che. temaja je zarIra alaMkAra vastra vigerethI alaMkArita thayelu' ane vibhUSita thayelu' hetu nathI. te prasannatA upajAvanAra, hemAvaDu, mali35 prItI upannavavANu hotu nathI. "jAva thaNiyakumArA" asurakumAradeva pramANe stanitakumArezamAM be prakArapaNuM ane aprAsAdIyapaNu vigere samajI levuM. tenA praznavAkaya uttaravAkya svayaM anAvI levA, " vANa maMtara joisiyavemANiyA evaM ceva" asurakumAra chetranA kathana pramANe ja vAnanyatara cetiSika ane vaimAnika A devezanA samadhamAM prAsAdIyapaNA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 sU02 asurakumArANA bhinnatve kAraNani0 41 anantaramasurakumArAdInAM vizeSaH kathita iti vizeSAdhikArAdeva idamapyAha-- 'do maMte ! neraiyA egaMsi' ityAdi / mUlam-do bhaMte! neraiyA egaMsiM neraiyAvAsaMsi neraiyattAe uvavannA tattha gaM ege neraie mahAkammatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva, ege neraie appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva se kahameyaM bhaMte! evaM ? goyamA! neraiyA duvihA pannattA, taM jahA mAyimicchAdiTTi uvavannagAya amAthi sammadiTThi upavannagA y| tattha NaM je se mAyimicchAdiTTi uvavannae neraie se NaM mahAkammatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva, tattha NaM je se amAthi sammati uvavannae neraie se NaM appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe cev| do bhaMte! asurakumArA0 evaM cev| evaM egidiyavigaliMdiya vajja jAva vemaanniyaa||suu02|| chAyA-dvau bhadanta ! nairayikau ekasmin nairayikAvAse nairayikatayA upapatrI, tatra khalu eko nairayikaH mahAkarmatarazcaiva yAvat mahAvedanatarazcaiva, eko nairayiko'lpakarmatarazcaiva yAvad alpavedanatarazcaiva tat kathametad bhadanta ! evam ? gautama ! nairayikAH dvividhAH prajJaptAH tadyathA mAthimithyAdRSTayupapannakAzca amAyisamyagdRSTayupapannakAzca / tatra khalu yaH sa mAyimithyAdRSTayupapannako nairayikaH sa khalu mahAkarmatarazcaiva yAvat mahAvedanatarazcaitra, tatra khalu yaH so'mAyisamyagdRSTayupapannako nairayikaH sa khala alpakarmatarazcaiva yAvat alpavedanatarazcaiva / dvau bhadanta ! asurakumArau0 evameva / evam ekendriyavikalendriyavarja yAvad vaimaanikaaH|mu02|| vyatA prAsAdIyatva aprAsAdIyatva Adi ke sambandha meM samajha lenA cAhiye / praznavAkya aura uttaravAkya ina donoM kA anusaMdhAna pahile jaisA kara lenA cAhiye ||suu. 1 // vigerenA saMbaMdhamAM samajI levuM. A bannenA praznavAkya ane uttaravAkyanuM anusaMdhAna pahelA asurakumAra devanA saMbaMdhamAM kahyA pramANekahI levuM sU. 5 bha0 6 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 bhagavatIstre TIkA--'do bhaMte ! neraiyA' dvau bhadanta ! nairayiko 'egaMsi neraiyAvAsaMsi' ekasmin nairayikAvAse 'neraiyattAe utravannA' nairayikatayA upapannau-samutpannau ityarthaH 'tatya gaM tatra khalu nairayikAvAse 'ege neraie' eko nairayikaH 'mahAkammatarAe ceva' mahAkarmatara evaM 'jAva mahAveyaNatarAe ya' yAvanmahAvedanatara evaM, atra yAvatpadena 'mahAkiriyatarAe' ceva mahAsavatarAe ceva' iti saMgrahaH mahAkriyatara evaM mahAsravatara evaM iti saMgrahaH karaNIyaH / 'ege neraie' eko nairayikaH 'appakammatarAe ceva' alpakamatara eva 'jAva appaveyaNatarAe ce' yAvad alpavedanatara evaM, atra yAvatpadena 'appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva' iti saMgrahaH, alpakriyatara eva alpAvatara eveti saMgrahaH karaNIyaH 'se kahameyaM bhaMte ! isake pahile asurakumAra AdikoM meM vizeSatA prakaTa kI gaI hai so vizeSatA kA adhikAra hai|ne se hI sUtrakAra yaha bhI kahate haiN| 'do bhate neraiyA egasi nerayAvAsaMsi' ityaadi| TIkArtha-isameM sarva prathama gautama aisA prabhu se pUcha rahe haiM ki he bhadanta ! 'do neraiyA' do nairayika 'egaMsi neracyAvAsaMsi' eka hI narayikAvAsa meM 'neraiyattAe upavanA nairayika rUpa se samutpanna hue inameM 'ege neraie' eka nairayika 'mahAkammatarAe ceva' mahAkarmatara hI hotA hai yAvat 'mahAveyaNatarAe ya' mahAvedanatara hI hotA hai| yahAM yAvatpada se 'mahAkiriyatarAe ceva mahAmavatarAe ceva' ina padoM kA saMgraha hubhA hai / 'ege neraie appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva' tathA kAI nairayika alpakarmatara hI hotA hai / yAvat alpavedanatara pahelAM asurakumAra vi. mAM vizeSatA batAvavAmAM AvI che, e rIte vizeSatAne adhikAra hovAthI A pramANe sUtra kahe che ke-- "do bhaMte neraiyA egaMsi neraiyAvAsaMsi" tyA TIkAtha--AmAM pahelAM gautama svAmI prabhune A pramANe pUche ke he gavan "do neraiyA" meM nA2zIya va "egasi neraiyAvAsaMsi" 44 naiyiAvAsamA "neraiyattAe avannA" nAyapAthI 6panna thayA. tamA "ege neraie" 23 nathi: "mahAkammatarAvaceva" bhAbhavANe hoya che. yAvat "mahAveyaNatarAe ya" maDAvanA / DAya che. "mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarApaceva" mA yiApANe khAya cha bhane mahA bhAsapANI DAya cha bhane "ege neraie appakammatarAe ceva jAva apaveyaNatarAe ceva" tathA se nA24Iya a65bhapANI yA vehanavAje DAya che. se kahameyaM bhaMte / evaM" to tama thAma shu||24 cha ? ten| ttaramA prabhu 43 che? zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavandrikA TIkA za018 u05 sU02 asurakumArANAM bhinnatve kAraNani0 43 evaM tatkathametad bhadanta ! evam ? iti gautamasya praznaH, bhagavAnAha-'goyamA he gautama ! 'neraiyA duvihA pannattA' nairayikAH dvividhAH prajJaptAH, teSAM dvividhatva meva darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-mAyimicchAdihi uvavannagA ya amAyi sampadihiuvavannagA ya' mAyimithyAdRSTathupapannakAzca amAyisamyagdRtyupapannakAzca 'tatya NaM je se mAyomicchAdiviuvavannae neraie' tatra khalu yaH sAmAyimithyAdRSTayupapatrako nairayikaH 'se NaM mahAkammatarAe ceva' sa khalu mahAkarmataraeva 'jAva mahAve yaNatarAe ce' yAvanmahAvedanataraeva atra yAvatpadAtmahAkarmataraeva mahAkriyataraeva iti saMgrAhyam 'tastha NaM je seamAyisammadiTiupavannara neraie' tatra khalu yaH saH amAyisamyagdRSTayupapanno nairayikaH 'se NaM appakammatarAe ceva' sa khalu alpakarmatara eva 'jAva appaveyaNa hI hotA hai / 'se kahameya bhaMte ! evaM ' so aisA hone meM kAraNa kyA hai ? uttara meM prabhu ne kahA 'goyamA! neracyA duvihA pannatA' he gautama | nairayika do prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA mAthimicchadiTThI upaya nagA ya amAyisammadihiuvavannagA ya' jaise eka mAyI mithyASTirUpa se utpanna hue aura dUsare amAyI samyagdRSTi rUpa se utpanna hue 'tastha NaM je se mAthimicchadiTTi uvadhanae neraie se NaM mahakammatarAe ceva, jAva mahAveyaNatarAe ceva' inameM jo mAyI mithyASTirUpa se utpanna hue nairayika haiM ve mahAkarmatara hI hote haiN| yAvat mahAvedanatara hI hote haiM / tathA 'tastha NaM je se amAyisammAdihiuvavannae neraie' jo inameM amAyI samyagdRSTirUpa se utpanna huaa| narayika hai / 'seNaM appakammatarAe ceva jAva appaveSaNatarAe ceva' vaha alpakarmatara hI hotA hai / yAvat alpavedanatara hI hotA hai| yahAM para bhI yAvatpada se "goyamA ! neraiyA duvihA paNNattA" 8 gautama nayi ranA hA cha. "taM jahA-mAyI micchadidi ubavaNNagA ya amAyisammadidviuvavanagA ya" te paikI eka mAyI mithyAdaSTi paNAthI utpanna thayela che. ane bIje amAthI sabhyaSTipAthI utpanna ye che. "tattha NaM je se mAyimicchadidiuvavatrae neraie se NaM mahakammatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva" mA 2 narayika jIva mAyI mithyAdaSTipaNAthI utpanna thayela che, te mahAkarmavALe ja DAya che. yAvat bhAvahanavANe DAya che. tathA "tattha Na je se amAyisamma. didiuvavannae neraie" tamA 2 samAyA sabhyapUTi35thI 64 thayesa nai2yi: che, "se NaM apakammatarAe veva jAva appaveyaNatarAe gheva" te 5 kamavALA ja hoya che. yAvat alpavedanavALA ja hoya che. a5 kiyAvALe heya che. ane alpaAtmavavALo hoya che. kahevAne bhAva e che ke huM gAma zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre tarAe cetra' yAvadalpavedanatara eva atra yAvat padena alyakriyatara eva alpAstravatara eva iti saMgraho bhavati / ayamAzayaH he gautama ! dvividhA nArakA bhavanti tatraiko mAyimithyAdRSTayupapannako'paro'mAyisamyagdRSTayurapannakA, tatra yA mAyimithyAdRSTayupapannakaH sa mahAkarmavaro mahAkriyataro mahAsravataro mahAvedanatarazca bhavati yaH khalu amAyisamyagdRSTayupapannakaH so'lpakarmataro'lyAstraktaro'lpavedanatarazca bhavati mAyimithyASTitvAmAyisamyagdRSTitvarUpakAraNAnAM bhedena ubhayoH kAryasyApi minnatvAditi bhAvaH / 'do bhaMte ! amurakumArA0' dvau bhadanta ! amurakumArau ekasmin asurakumArAvAse samutpannau asurakumAratayA, tatraiko mahAkarmataro yAvat mahAvedanataraH, aparo'lpakarmataro yAvat alpavedanatarazceti tatra he bhadanta ! kiM 'alpakriyatara aura alpAsravatara' ina do padoM kA saMgraha huA hai| isakA Azaya aisA hai he gautama ! nAraka do prakAra ke hote haiM, inameM eka nAraka mAyimithyAdRSTayupapannaka hotA hai dUsarA amAyisamyagdaSTayupapannaka hotA hai| jo mAthimithyAdRSyupapannaka nAraka hotA hai vaha mahAkarmatara, mahAkriyatara, mahApAtra batara, aura mahAvedanatara hotA hai| aura jo amAyI samyagdRSTyupapannaka nAraka hotA hai vaha alpakameM. tara, alpakriyatara, alpaAra batara aura alpavedanatara hotA hai| jaba mAyimithyASTitvarUpa aura amAyisamyagdRSTitvarUpa kAraNoM meM bheda hai to phira inake donoM kAryoM meM bhI bheda honA svAbhAvika hI hai, 'do bhaMte ! asurakumArA0' aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM / he bhadanta ! do asurakumAra eka hI asurakumArAvAsa meM asurakumArarUpa se utpanna hue unameM eka mahAkarmatara huA aura yAvat mahAvedatara huA dusarA alpakautara yAvat alpavedatara huA to he bhadanta ! usameM kAraNa kyA nAraka cha be prakAranA hoya che te paikI eka nAraka mAyI mithyASTithI utpanna thayela hoya che. ane bIje nArakIya jIva amArI-mAyA vinAne ane samadaSTithI utpanna thayela hoya che. je nAraka jIva mAyA mithyASTithI utpanna thayela hoya che te mahAkarmAtara, mahAkiyAvALA, mahAAsaravALe ane mahAvedanavALA hoya che. ane je nAraka jIva mAyArahita samyagadRSTithI utpanna thayela hoya che te-alpakarmavALe, alpakriyAvALa, apaAsavavALe, ane apavedanavALo hoya che. A rIte jyAre mAyI mithyAdaSTipaNArUpa kAraNamAM sahAya to te mannanaayamA 5 le ddaa| sAmAvi cha. "do bhaMte ! asurakumArA0" NthA gItama svAmI prabhu se pUche che hai-De mApana me asurakumAre eka ja asurakumArAvAsamAM asurakumArapaNAthI utpanna thAya che. te paikI eka mahAkarmavALo hoya che. yAvat mahAdanavALA hoya che. ane bI je apakarmavALe yAvata alpavedanavALe hoya che. te he bhagavAna zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 sU02 asurakumArANAM bhinnatve kAraNani0 45 kAraNam ? ityasurakumArabhedaviSaye praznaH, bhagavAnAha-'evaM cetra' evameva-nArakavadeva tathAhi-amurakumArA dvividhAstatraiko mAyimithyAdRSTayupapannaH, aparo'mAyisamyaka dRSTayupapannaH, tatra yaH mAthimithyAdRSTayupapannaH sa mahAkarmataro mahAkriya taro mahasravataro mahAvedanatarazva, yaH khalu amAyi samyagdRSTayupapannaH so'lpakarmataro'lpakriyataro'lpAsavataro'lpavedanatarazca bhvti| mAyi mithyAdRSTitvA mAyisamyagdRSTitvarUpakAraNabhedena ubhayorekA samutpannatve'pi bhedo bhavatIti bhagavata uttaramiti / 'evaM egidiyavajja jAva vemANiyA' evamekendriyavikale. ndriyavarja yAvad vaimAnikAH evamekendriyavikalendriyajIvAn varjayitvA vaimA. nikAntajIvAnAmapi parasparaM bhedo jJAtavyaH / 'egidiyavikale diyavajja' iti ekendriyavikalendriyajIvA mAyimithyAdRSTayo bhavanti kintu amAyi samyagdRSTahai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM evaM ceva' he gautama! asurakumAra do prakAra ke hote haiN| eka mAyimithyAdRSTayupapannaka aura dUsarA amA. yisamyagdRSTayupapAnaka inameM jo mAyimithyAdRSTayupapannaka asurakumAra hai vaha mahAkarmatara mahAkriyAtara, mahAAsravatara hotA hai tathA jo amAyisamyagdRSTayupapatraka asurakumAra hai vaha alpakarmatara, alpa. kriyAtara, alpaAsravatara aura alpavedanatara hotA hai| isa mAthimithyASTitvarUpa aura amAyisamyagdRSTitvarUpa kAraNa ke bheda se donoM ke eka hI jagaha utpanna hone para bhI bheda ho jAtA hai / 'evaM egaMdiyavigaliMdiyavajja jAca vemANiyA' isI prakAra se ekendriya vikalendriya jIvoM ko choDakara vaimAnika taka ke jIvoM meM bhI paraspara tama thAmA zu. 1294 cha ? tanA uttaramA prabhu cha ,-"evaM ceva" 3 gautama asurakumAre be prakAranA hoya che. te pikI eka mAyI mithyASTi paNAthI utpanna thavAvALe ane bIjo amAyI samyagUdaSTipaNAthI utpanna thavA vALo hoya che. te paikI je mAyI mithyAdaSTithI utpanna thavAvALe asurakumAradeva che, te mahAkarmavALe mahAkiyAvALe mahAAsaravALe ane mahAvedanavALo hoya che. tathA je amAyI samyagra daSTithI utpanna thavAvALA asurakumAradeva che. te apakarmavALo, apakriyAvALo, a5 AtmavavALo, ane alpavedana vALo hoya che. A mAyA miyAdaSTipaNArUpa kAraNanA bhedathI bane eka ja sthale utpanna thye| 4 chata se 25 ya che. "evaM egidiyavigalaMdiyavajja" "jAva vemANiyA" se zata mendriya, qiandriya chavAne chIna mAnika sudhInA mAM paNa a nyamAM bheda samaja. ekendriya ane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre yaste na bhavanti atasteSu ekasmin samyagdarzanasApekSAlpakarmasvam tathaikasmin mithyAdarzanasApekSamahAkarmatvam na ghaTate api tu sarvasminneva mahAkarmatvameva bhavatItyataH 'ekendriyavikalendriyavarjam ityuktam ||suu0 2 // anantaraM nairayikAdivaktavyatA kathitA te ca nArakA AyuSkAdi pratisaMvedanAvanta iti nArakAdInA mAyuSkAdi pratisaMvedanAM nirUpayannAha-'neraieNaM bhaMte!' ityAdi mUlam-neraie NaM bhaMte ! aNaMtaraM ubahittA je bhavie paMciMdiyatirikkha joNiesu uvavajittae ? se NaM bhaMte ! kayaraM AuyaM paDisaMvedei ? goyamA ! neraiyAuyaM paDi saMvedei paMciMdiyatirikkha joNiyAue se purao kaDe ciTThai evaM maNussesu vi navaraM maNussAue se purao kaDe citttti| asurakumAre NaM bhaMte! aNaMtaraM ubaTTittA je bhavie puDhavIkAiesu uvavajittae pucchA goyamA! asurakumArAuyaM paDisaMvedei puDhavIkAuyAue se purao kaDe ciTui, evaM jo jahiM bhavio uvavajjittae tassa taM purao kaDe ciTui jattha Thio taM paDisaMvedei jAva vemANie navaraM puDhavIkAiesu uvavajjai puDhavIkAuyAuyaM paDisaMvedei meM bheda jAnanA cAhiye / ekendriya vikalendriya jIvoM ko choDakara aisA jo kahA hai so isakA kAraNa aisA hai ki ye mAthimithyAdRSTi hI hote haiM samyagdRSTi nahIM hote haiM / ataH vahAM para kisI eka meM samya gdarzana sApekSa alpakarmatA tathA kisI eka meM mithyAdarzana sApekSa mahAkarmatA nahIM AtI hai| kiMtu una saba meM mahAkarmatA hI hotI hai| suu02|| vikalendriyane choDIne evuM je kahevAmAM AvyuM che, tenuM kAraNa e che kete mAyI mithyASTi ja hoya che. ama yI samyagadRSTi hetA nathI. jethI tyAM keI ekamAM-samyaga darzanavALuM alpakamapaNuM ane kaI ekamAM mithyA darzanavALuM mahAkarma paNa AvatuM nathI, paNa badhAmAM mahAkarma paNa ja Ave che. sU. 2 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 sU03 nArakAdInAmAyuSkAdipratisaMvedanAni. 47 anne ya se puDhavIkAiyAue puraA kaDe cii evaM jAva maNusso sahANe uvavAyavo paraTrANe taheva ||suu03|| ___ chAyA-nairayikaH khalu bhadanta ! anantaramughRtya yo bhavyaH paJcendriyatiryagyonikeSu utpattuM sa khalu bhadanta ! kataramAyuSka patisaMvedayati ? gautama ! nerayikAyuSkaM prati saMvedayati pazcendriyatiryagyonikAyuSkaM tasya purataH kRtam tiSThati, evaM manuSyeSvapi, navaraM manuSyAyuSka tasya purataH kRta tiSThati / asurakumAraH khalu bhadanta ! anantaramukRtya yo bhavyaH pRthivIkAyikeSu utpattuM pRcchA gautama ! asurakumArAyuSka pratisaMvedayati pRthivIkAyikAyuka tasya purataH kRtaM tiSThati / evaM yo yatra bhavya utpattuM tasya tat purataH kRtaM tiSThati yatra sthitastat matisaMvedayati, yAvadvaimAnika navaraM pRthivIkAyike vRtpadyate pRthivIkAyikAyuSka patisaMvedayati, anyacca sa pRthivIkAyikAyuSka purataH kRtaM tiSThati evaM yAvanmanuSyaH svasthAne upapAtayitavyaH parasthAne tathaiva ||muu0 3 // TIkA--'neraie NaM bhaMte' nairayikaH khalu bhadanta ! 'aNaMtaraM uvvaTTittA' anantaramughRtya maraNAnantarAvyavahitottarakSaNe evetyarthaH 'je bhavie' yo bhavyaH bhavituM yogya ityarthaH 'paMciMdiyatirikkhajogiemu uvavajjittae' paJcendriyatiyagyo___ abhI2 nairayikAdikoM kI vaktavyatA kahI gaI hai / so ye nAraka AyuSka Adi kA pratisaMvedana anubhava karanevAle hote haiM / ataH aba sUtrakAra nArakAdikoM kI AyuSkAdi kI pratisaMvedanA kA nirUpaNa karate haiN|-'nerie NaM bhaMte aNaMtara uvvaTTittA je bhavie' ityAdi / TIkArtha-isa stra dvArA gautama ne prabhu se sarva prathama aisA pUchA hai ki-neraie NaM bhaMte !' he bhadanta ! narayika jo 'aNaMtaraM uccaTTittA' marakara turaMta hI-maraNa ke anantara uttarakSaNa meM hI-'je bhavie paMcidiya tirikkhajoNie uvavajjittae' paMcendriya tiryazca yonikoM meM pahelAM nArakIya jInA saMbandhamAM kathana karavAmAM AvyuM che. te nArakIya i AyuSka vigere pratisaMlekhanane anubhava karavAvALA hoya che. jethI have sUtrakAra nArakIya vigere jonI AyuSya vigerenI pratisalekhanAnuM nirUpaNa kare che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che. "neraiyA NaM bhaMte ! aNaMtaraM uviTTittA" tyAdi TIkArtha-A sUtrathI gautama svAmIe bhagavAnane evuM pUchayuM ke"nerie NaM bhaMte ! sAvana re narayi "aNaMtaraM uvi dvittA" bha265 5chInA utta2 kSamA arthAt bha255 pAbhyA 5chI tarata 1 "je bhavie paMcidiya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 - bhagavatIce nikeSu utpattum utpano bhavituM se NaM bhaMte / sa khalu bhadanta ! 'kayaraM AuyaM paDisaMvedeI' katara kIdRzamAyuSka pratisaMvedayati-anubhavatItyarthaH, he bhadanta ! yo nArako mRtvA anantarakSaNe eva paJcandriyatiryagyonikeSu utpattiyogyo vartate sa kataramAyuSkam anumvtiityrthH| bhagavAnAha-'goyamA!' ityAdi 'goyamA!' he gautama ! 'nerahayAuyaM paDisaMvedeI' nairayikAyuSka pratisaMvedayati-anubhavati tathA 'paMciMdiyatirikkhajoNiyAue' pazcendriyatiryagyonikAyuSkam 'se purao kaDe ciTThai' tasya purataH kRtaM tiSThati udayAbhimukhaM bhavatItyarthaH he gautama ! yo nArako mRtvA anantarasamaye pazcandriyatiryagyonau utpattiyogyo bhavati sa nArako nArakA. yuSkamanubhavan paJcandriyatiyaMgyonikamudayAbhimukhaM krotiitibhaavH| nairayika jIvAnAM maraNasamaye etadbhavasaMbandhyAyuSkasyAnu bhavanam parAyuSkasyAbhimukhIkaraNaM utpanna hone ke yogya hai| 'se gaM bhaMte! kayaraM AuyaM paDisaMvedeI' he bhadanta ! vaha kisa AyukA pratisaMvedana karatA hai| anubhava karatA hai ? tAtparya aisA hai ki jo nAraka anantarakSaNa meM hI paJcendriya tiryagyonikoM meM utpattiyogya ho rahA hai vaha kisa AyuSkakA anubhava karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA! neraiyAuyaM paDisaMvedeI' he gautama ! jo nairayika maraNakSaNa ke anantara hI uttarakSaNa meM paJcendriya tiryagyonikoM meM utpanna hone ke yogya hai vaha nairayika AyuSka kA to anubhava karatA hai aura 'paMciMdiya tirikkha0' paJcendriya liyaMgyonika Ayuko udayAbhimukha karatA hai / arthAt paJcendriya tiryag AyuSya usake udayAbhimukha hotA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki nairayika jIvoM ke maraNa samaya meM jisa bhavameM ve vartamAna haiM, usa bhava sambandhI AyukA tirikkhajoNiesu uvavajjittae" 5'yandriya tiyaya yonimA panta thApAya che. "se NaM bhaMte ! kayaraM AuyaM paDisaMvedeha" 3 bhagavana yA AyuSyane anubhava kare che? kahevAnuM tAtparya e che ke-je nAraka marIne te pachInA ja kSaNamAM paMcaMdriya tiryaMca nikamAM utpanna thavAnuM che, te kayA AyuSyane anubhava kare che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-- "goyamA ! neraiyAuyaM paDisaMvedeha" 3 gautama ! 2 naithi: bha265 samayanI kSaNanI pachInA kSaNamAM paMcendriya tiryaMca nikomAM utpanna thavA gya hoya te nai2vi mAne to anuma1 43 cha, bhane "paMciMdiya tirikkha." 5 the. ndriya tiryaMca menikonA AyuSyane udayAbhimukha kare che. arthAt paMcendriya tiryaMcAyu tene udayAbhimukha thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-nairayika zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 305 su03 nArakAdInAmAyuSkAdipratisaMvedanAni. 49 bhavatIti paramArthaH / ' evaM maNussesu vi' evaM manuSyeSvapi yathA nArakaviSaye eka pratisamvedanaM dvitIyasya purataH karaNaM kathitam evameva manuSyaviSaye'pi jJAtavyam 'navara' maNussA uyaM se purao kaDe ciTTha navara manuSyAyuSkaM tasya purataH kRtaM tiSThati 'asurakumAre NaM bhaMte !' asurakumAraH khalu bhadanta ! 'aNaMtara uccahiyA' anantaramutya yuvA 'je bhavie' yo bhavyaH, 'puDhavIkAipasu uvavajji ' pRthivIkAyikeSu upapattum 'pucchA' pRcchA sa khalu bhadanta / kataramAyuSkaM pratisaMvedayati- anubhavatItyevaM rUpeNa praznaH bhagavAnAha - 'asurakumAra' ityAdi / 'asurakumArAuyaM paDisaMvedeha' asurakumArAyuSkaM pratisaMvedayati 'puDhavIkAiyAue anubhava hotA hai aura jahAM marakara jAtA hai usa parAyuSka kA abhimukhIkaraNa hotA hai / 'evaM maNuhasesu vi' jaisA nAraka ke yaha eka Ayu kA pratisaMvedana aura parAyuSka kA purataH karaNa kahA hai| usI prakAra se manuSya ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / 'navaraM maNussAuyaM se puraA kaDe ci' vizeSatA kevala yahAM aisI hai ki yaha manuSya Ayu ko udayAbhimukha karatA hai| aba gaumata prabhu se aisA pUchate haiM 'asurakumAre NaM bhaMte!' he bhadanta ! asurakumAradeva 'anaMtaraM dhanvahitA je bhavie puDhacIkAiesa uvavajjittae jo marakara turata hI pRthivIkAyikoM meM utpanna hone ke yogya hai vaha kisa Ayu kA anubhava karatA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu unase kahate haiM / asurakumAra ' gautama ! asurakumAradeva jo marakara turata hI pRthivIkAyikoM meM utpanna jIvAnA maraNanA samayamAM je bhavamAM te vartamAna hAya te bhava sa`badhI AyuSyanA anubhava kare che. ane marIne jyAM jAya che, te parAyuSyanuM abhibhukhii 42 thAya che. "evaM maNussesu vi0" nArIya lavAne ke prabhAye the AyuSyanu' pratisa'lekhana ane bIjA AyuSyanuM abhimukhI karaNa kahyu` che, teja rIte manuSyanA viSayabhAM pazu samabhavu " navaraM maNussAjyaM se purao kaDe ciTThai" te athanabhAM vizeSatA ThevaNa goTI 4 hai-yA manuSya Ayune udayAbhimukha kare che. have gautama svAbhI asuneovu che che hai - "asurakumAre NaM bhaMte !" he bhagavana asurakumAra heva "anaMtaraM ubaTTittA" je bhavie puDhavIkAipasu ubavajjitae" ne bharIne yachI tarata 4 pRthvI prAyipremAM utpanna thavAne yogya ane che, te kevA AyuSyanA anubhava kare che? A praznanA uttaramAM prabhu tebhane uDe che !-.."asurakumAra0" he gautama ! asurazubhAra heva ne bha27 pachI tarata ja pRthvIkAyikomAM utpanna thavAne cegya heAya che, te asurakumA bha0 7 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsane se purao kaDe ciTThaI' pRthivIkAyikAyuSka tasya purataH kRtaM tiSThati he bhadanta! yo 'surakumAraH kataramAyuSkamanumavatIti prazna:, etAdRzo'surakumAraH asurakumArAyuSka pratisaMvedayan pRthivIkAyikAyuSkamudayAbhimukhaM karotItyuttaram / 'evaM yo yatra bhavya utpatum 'tassa taM purI kaDe ciTaI tasya tat-AyuH purataH kRtaM tiSThati, evameva-asurakumArAdivadeva yo jIvo yatra bhavavizeSe utpattiyogyo bhavati sa tasya bhavavizeSasya tat AyuSkam udayAbhimukhaM krotiityrthH| 'jattha Thio taM paDisaMvedeI' yatra bhavavizeSe yo jIka sthitaH sa jIvaH tad-bhavasambandhyA yuSka pratisaMvedayati anubhavatItyarthaH yAdRzabhavAt mRtvA'nantaraM yatra bhavavizeSe gamanayogyaH tAdRzabhavasthamAyuSkamanubhavanneva AgAmibhavasaMbandhyAyuSkamudayAbhimukhaM karotIti paramArthaH / evaM jAva vemAgie' evaM yAvad vaimAnikaH vaimAnikaparyantam hone ke yogya haiN| vaha asurakumAra kI AyukA to anubhavana karatA hai evaM 'puDhavIkAiyAue se purao kaDe ciTThaI' jahAM use utpanna honA hai aise pRthivIkAyika kI Ayu ko udayAbhimukha karatA hai / 'evaM jo jahiM bhavio uvavajjittae tassa te purao kaDe ciTTaI' isa asurakumArAdi ke prakAra hI jo jIva jo bhavavizeSa meM utpatti yogya hotA hai vaha usa bhavavizeSa kI Ayu ko udayAmimukha karatA hai, aura 'jastha Thio taM paDisaMvedeha' jahA~ vaha vartamAna meM sthita hai usa Ayu kA anubhava karatA hai| jisa bhava se marakara anantara bhavameM utpanna hotA hai, vaha jIva usa AgAmI bhavasambandhI Ayu ko udayAbhimukha karatA hai| aura vartamAna meM jisa paryAya meM vaha maujUda hai usa bhavakI Ayu kA vaha pratisaMvedana (anubhava) karatA hai / 'evaM jAva vemANie' ronA AyuSyanA to anubhava 42 cha, bhane "puDhavIkAiyAue se purao kaDe ciTura" tere nyA utpanna thAnu cha, te! pRthvIviDonA mAyuSyane adhyAmibhu5 re cha, "evaM jo jahiM bhavio utravajittae tassa te purao kaDe cii" sasumArAnA 4thana pramANe 2 vyatire mapa vizeSamA utpanna thavA cagya bane che. te prANI te bhava vizeSane Ayune udayAbhimukha re cha. "jattha Thio taM paDisaMvedeha" nyo ta vatamAnamA DAyata Ayune anubhava kare che. je bhAvathI marIne bIjA bhAvamAM ja je jIva utpanna thAya che. te jIva te AgAmI bhava saMbaMdhI Ayune udayAbhimukha kare che, ane vartamAnamAM je paryAyamAM te mojuda che. te bhavanI mAyuna ta pratisavana-manuma1 42 cha. "evaM jAva vemANie" mA zatatuM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavandrikA TokAza018 u05sU03 nArakAdInAmAyuSkAdipratisaMvedanAni. 51 evameva asurakumArAdivadeva jJAtavyam vaimAniko'pi cyavanasamaye vaimAnikAyuSka manubhavan yatrotpattiyogyo bhavati tadbhavasaMpandhyAyuSkamudayAbhimukhaM karotIti / 'navaraM puDhavIkAie puDhavIkAiesu uvavajjai' navara kevalam-pRthivIkAyiko jIvaH pRthivIkAyikeSu utpadyate 'puDhavIkAiyAuyaM paDisaMvedei' pRthivIkAyikAyuka patisaMvedayati tathA 'anne ya se puDhavIkAiyAue purao kaDe ciTaI' anyacca sa pRthivIkAyikAyuSka purataH kRtaM tiSThati vailakSaNyametadeva yat pRthivIkAyikaH pRthivIkAyikeSutpadyate pRthivIkAyikAyukamanubhavan anyat pRthivIkAyikAyuSkamudayA. bhimukhI karoti / 'evaM jAva maNusso saTTANe upavAeyavyo' evaM yAvanmanuSyaH svasthAne upapAtayitavyaH, evaM yathA pRthivIjIvasya pRthivyAmevotpattiH kathitA eka pRthivyAyuSkamanubhavan pRthivIsambandhye vAyuSkAntaram udayAbhimukhaM karoti isa prakAra kA yaha kathana vaimAnika devoM taka meM bhI jAnanA caahiye| arthAt vaimAnikadeva bhI cyavanasamaya meM vaimAnika AyuSka kA prati. saMvedana karatA huA jahA~ vaha utpatti ke yogya hotA hai| usa bhava sambandhI Ayu ko udayAbhimukha karatA hai / 'navaraM puDhavIkAie puDhavI. kAiesu uvavajjaI' pRthivIkAyikajIva pRthivIkAyikoM meM utpanna hotA hai| ataH vaha 'puDhavIkAiyAuyaM0' pRthavIkAyika saMbaMdhI AyuSka kA pratisaMvedana karatA hai tathA 'anne ya se puDhavIkAiyAue' jisa dUsarI pRthivIkAyika paryAya meM use utpanna honA hai usa pRthivIkAyika paryAya ke Ayu ko vaha udyAmimukha karatA hai / 'evaM jAva maNusso sahANe upacA. eyavyo' jaisA yaha kathana pRthivIkAyika jIva kI dUsarI pRthivIkAyika jIva meM utpatti hone ke sambadha meM kiyA gayA hai arthAt pRthivIkAyika kathana vaimAnika deve sudhImAM paNa samajavuM. arthAt vaimAnika deva paNa cavavAnA samaye vaimAnika AyuSyanuM pratisaMvedana karaze, ane teo jyAM utpanna thavA yogya bhane cha, te ma sadhI AyuSyane yAmibhu5 4re che. "navaraM puDhavI. kAiesu uvavajjai" pRthvI yi 71 qui sunna thAya cha, rathI "paDhavIkAiyA uya" pRthvIyi samadhI mAyupyatuM prati vahana 42 che. tathA anne ya se puDhatrIkAi0" 2 mA pRthvI5148nI pAyamA tana utpanna pArnu cha, te 5014pAyanA AyuSyane te yAmibhu5 43 che. "evaM jAva maNusso saTTANe uvavAeyatvo" se pRthvI thi24t wii vI1i8 mAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM je pramANe A kathana karavAmAM AvyuM che, arthAta pRthvIkAyika jIva bIjA pRthvIkAyika bhavamAM utpatti egya bane che. te te zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre tathA apkAyikAdArabhya manuSyaparyantanIyo'pi svasthAne svakIyaM svakIyamAyuSkamanubhavan tatsambandhyeva AyuSkAntaramudayAbhimukhI karoti yathA'kAyiko'SkAyikAyuSka manuSyo manuSyAyuSkam svasthAne ityasya manuSyo manuSyazarIraM tyajan yadA manuSyazarIrAntare eva gacchati tatra sthale ityarthaH 'parahANe taheva' parasthAne tathaiva pUrvavadeva amurakumArAdivadeva vyavasthA jJAtavyA yadA ekasmAt bhavAt bhavAntaraM gacchati tadA pUrvabhavAyuSkam anubhavan bhavAntarasambandhyAyuSkam udayAbhimukhI jIva dUsare pRthivIkAyika bhavameM utpattiyogya hotA hai to vaha jaise apanI gRhItabhava kI Ayu kA udayAbhikha karatA hai| isI prakAra se jo manuSya marakara turata hI manuSyabhava meM utpattiyogya hai vaha bhI apane gRhItabhavakI AyukA anubhava karatA hai aura AgAmI manuSya bhavasaMbaMdhI Ayuko udyAbhimukha karatA hai| aisA yaha kathana apkAyika se lekara manuSya paryanta jIva meM lagAnA cAhiye / svasthAna meM ye jIva apanI apanI AyuSka kA anubhavana karate haiN| aura AgAmI. bhava saMbaMdhI apakAyAntara Adi kI Ayu ko udghAbhimukha karate haiN| svasthAna kA matalaba hai ki jo jIva gRhIta bhava ko choDakara anantara kSaNa meM usI bhava meM janma letA hai vaha jaise apkAyika jIva apkAyika kI Ayu ko manuSya manuSyAyuSka ko svasthAna meM udyAbhimukha karatA hai / 'parahANe taheva' tathA parasthAna meM asurakumAra Adi kI taraha vyavasthA hotI hai| jaba jIva eka bhava se dUsare bhavameM jAtA hai taSa vaha pUrvabhavAyuSka kA anubhava karatA huA bhavAntara saMbaMdhI jema pitAnA dhAraNa karela bhavanI Ayune uDhayAbhimukha kare che, te ja pramANe je manuSya marIne tarata ja manuSyabhavamAM utpatti yogya che, te paNa pitAnA ja gRhItabhavanI Ayune anubhava kare che. ane AgAmI manuSyabhava saMbaMdhI Ayune udayAbhimukha kare che. A ja pramANenuM kathana apakAyikathI AraMbhIne manuSya sudhInA mAM samajI levuM. svasthAnamAM te jIva pota-potAnA AyuSyane anubhava kare che. ane AgAmI bhavasaMbaMdhI Ayune udayAbhimukha kare che. svAsthAna-eTale ke je jIva gRhIta bhavane cheDIne pachIthI kSaNa mAM je bhavamAM janma le che te jema apUkAyika jIva apUkAyikanI AyuSyane manuSya bhanuSya bhAyuSyane 21sthAnamA yAmibhumare cha. "paraTThANe taheva" tathA 52 sthAnamAM asurakumAra vigerenI jema vyavasthA thAya che. jyAre jIva eka bhavathI bIjA bhavamAM jAya che. tyAre te pUrvabhava saMbaMdhI AyuSyane anubhava karate zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 sU04 asurakumAravikurvaNAnirUpaNam 53 karoti ayamevArthaH, 'parasthAne' ityasya parasya sthAnamiti parasthAnam yatra maraNasamaye tiSThati tadbhinnasya bhavAntarasaMbandhinaH sthAnam AgAmikotpatyAdhArabhUtam tatrasthAne tadviSayakagamane pUrvAyuSkam anubhavati parAyuSkamudayAbhimukhI karoti iti||suu03|| pUrvamAyuHsaMvedanaM kathitam atha tadvizeSavaktavyamAha-'do bhaMte !' ityaadi| mUlam-do bhaMte ! asurakumArA egaMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumAradevattAe uvavannA, tattha NaM ege asurakumAre deve ujjuyaM viubissAmIti ujjuyaM viuThavai, vaMka viuvissAmIti vakaM viuvvai ja jahA icchai taM tahA viuvvai, ege asurakumAre deve ujjuyaM viuvislAmIti vaM viuvvai vaM viuvvissAmIti ujjuyaM viuThavai jaM jahA icchai No taMtahA viuvvai se kahameyaM bhaMte! evaM ? goyamA! asurakumArA devA duvihA pannattA taM jahA mAyimicchAdiTriuvavannagA ya amAyisammadidi uvavannagA ya tattha NaM je se mAthimicchAhiDi uvavannae asurakumAre deve se NaM ujjuyaM viuvistAmIti vaMka AyuSka ko udayAbhimukha karatA hai yahI artha parasthAna zabda kA hai 'parasya sthAnam' parasthAnam maraNa ke samaya meM jIva jahA~ para vartamAna hai, usase bhinna jo parabhava meM dUsare jIva kA bhavAntara hai vaha para. sthAna hai| AgAmika utpatti kA AdhArabhUta apanI gRhIta paryAya se bhinna paryAya kA jo sthAna hai vaha aise sthAna meM jAte samaya jIva pUrva AyuSka ko to anubhava karatA hai aura parAyuSka ko udayAbhimukha karatA hai| mU0 3 // thaka bhavAntaranA AyuSyane udayAbhimukha banAve che. e pramANe parasthAnane martha che. "parasya sthAnam parasthAnam" bha25 samaye 71ryAM pata mAna lIya tenAthI bIjuM je parabhavamAM bIjA jIvane bhavAntara che. te parasthAna che, AgAmI utpattinA AdhArabhUta pitAnI gRhIta paryAyathI bhinna paryAyanuM je sthAna che, tevA sthAnamAM jatI vakhate jIva pUrva AyuSyane anubhava kare che, ane parabhava saMbaMdhI AyuSyane udayAbhimukha kare che. sU. 35 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre viucvai jAva No taM jahA viubai tattha NaM je se amAyi sammadihiuvavannae asurakumAre deve se ujjuyaM viuvvissAmIti jAva taM tahA viubi| do bhaMte! nAgakumArA0 evaM ceva jAva thaNiyakumArA vANamaMtarajoisiyavemANiyA evaM cev| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu04|| aTArasame sae paMcamodesao smtto| chAyA-dvau bhadanta ! amurakumArau ekasmin asurakumArAvAse asurakumAradevatayA upapannau tatra khalu eko'surakumAro deva Rju vikurviSyAmi iti Rju vikurvate vakra vikurviSyAmIti vakra vikurvate yad yathecchati tat tahA vikurvate / eko'surakumAro deva Rju vikurviSyAmIti vakra vikurvate vakra vikurviSyAmIti Rju vikurvate yad yathecchati tattathA na vikurvate tat kathametat bhadanta ! evam ? gautama ! asurakumArA devAH dvividhAH prajJaptAH tadyathA mAyimithyAdRSTathupapannakAzca amAyi samyagdRSTayupapannakAzca, tatra khalu yaH sa mAyi mithyAdRSTayupapannako'surakumAro devaH sa khalu Rjukai vikurviSyAmIti vakra vikurvate yAvat no tattathA vikurvate tatra khalu yaH so'mAyi samyagdRSTayupapannako'surakumAro devaH sa juka vikurviSyAmIti yAvat tat tathA vikurvate / dvau bhadanta ! nAgakumArau0 evameva evaM yAvat svnitkumaaraaH| vAnavyaMtarajyotiSkavaimAnikA evameva tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti ||mU0 4 // aSTAdazazate paMcamoddezakaH smaaptH|| TokA--'do bhaMte ! asurakumArA' dvau bhadanta ! asurakumArau 'egaMsi asurakumAradevattAe uvAnnA' asurakumAradevatayA utpannau 'tattha NaM ege asurakumAre AyukA saMvedana kahA jA cukA hai aba isI viSaya meM jo vizeSa vaktavyatA hai vaha kahI jA rahI hai| 'do bhaMte ! asurakumArA egaMsi asurakumArAvAsaMsi' ityAdi / TIkArtha-isa sUtra dvArA gautamane prabhu se aisA pUchA hai ki 'do AyurmanuM saMvedana pahelAM kahevAI gayuM che. have A viSayamAM je vizeSa kathana che. te kahevAmAM Ave che. "do bhaMte ! asurakumArA egaMsi asurakumArAvAsaMsi" TI -20 sUtrathI gautama svAbhIme prabhune me pUchayu - "do bhaMte ! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 705 sU04 asurakumAra vikurSaNAnirUpaNam 55 deve' tatra khala eko'surakumArI devaH 'ujjuyaM viunnissAmIti ujjuyaM viu ' RjukaM - saralaM vilakSaNarUpAdikaM vikurviSyAmIti Rjuka vikurvate - vikudri karoti, 'vaMkaM viubvissAmIti vakaM viucca vakraM vikurviSyAmIti vakraM vikurvate / tatraiko surakumAro devaH yadA'haM trilakSaNaM rUpaM dhArayiSyAmItyAkArakaM saMkalaM karoti tavaH saMkalpa karaNAnantarametra tAdRzaM rUpAdikaM karotItibhAvaH, 'jaM jahA icchataM tahA viuvvaI' yad yathA icchati tat tathA vikurvate yad vastu yenaiva rUpeNa kartuM yacchati tadvastu tadaiva tenaiva rUpeNa saMpAdayatItyarthaH / ' ege asurakumAre deve ujjayaM viunnissAmIti vaka biuvvaI' eko'surakumAro devaH bhaMte ! asurakumArA' he bhadanta ! do asurakumAra 'egaMsi asurakumA rAvAsaMsi ' eka hI asurakumArAvAsa meM 'asurakumAra devattAe' asurakumAradevarUpa se 'uvavannA' utpanna hue hoM / 'tattha NaM ege asuraku mAradeve ' inameM eka asurakumAradeva 'ujjayaM vivvissAmIti ujjuyaM favors' maiM sarala vilakSaNarUpAdikoM kI vikriyA karUM' aisA jaba vicAra karatA hai taba hI vaha saralarUpa meM vilakSaNa rUpAdikoM kI vikriyA karatA hai aura jaba 'vaMkaM vivissAmIti vakaM viubvAi' maiM ar vikriyA karUM aisA vicAra karatA hai to vakra vikriyA karatA hai tAtparya aisA hai ki jaba unameM kA eka asurakumAradeva ' maiM vilakSaNarUpa ko dhAraNa karU' 'aisA saMkalpa karatA hai taba hI saMkalpa karane anantara hI tAdRza rUpAdika kara letA hai| 'jaM jahA icchai taM tahA viuvvai' isa prakAra vaha jisa vastuko jisarUpa se karanA cAhatA hai vaha usI rUpa asurakumArA' me masuraDubhAro 'egaMkhi asurakumArAvAsaMsi me 04 bhyasuraGkubhArAvAsabhAM "asurakumAradevattAe" asurasubhAra devapaNAthI "uvavannA" utpanna thayA hAya " tattha NaM ege asurakumAradeve" temAM me asurasubhAra deva "ajjuyaM vivvisvAmIti ajjuyaM viuvai" huM sarasavilakSaNa 35 vigerenI vikriyA karU jyAre evA vicAra kare che, tyAre te tyAM ja sarala rUpe judA judA prakAranA rUpAdikanI vikriyA kare che. ane jyAre "kaM vivissAmI ti vakaM biuvai" hu va viDiyA 43 ve vicAra 42 tyAre te vakra vikriyA kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-jyAre te eka asurakumAra deva "huM" vilakSaNa rUpa dhAraNa karU..." evA vicAra kare che, tyAre te pramANe vicAra karyA pachI tarata ja tevA prakAranA rUpa vigere banAvI ve che. "jaM jahA iccha3" taM tahA viuvvai" me rIte te ne vastunele 35thI 12vA 42che che, te tena 35thI te vastune manAvI se che, "ege asurakumAredeve ujjuyaM viussAmIti vakaM viuvvada" tathA jIne ke asurakumAra deva che, paikI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 bhagavatI sUtre 9 Rju vikurviSyAmIti vakraM vikurvate vilakSaNaM rUpAdikaM kartumicchati tadA kuTi lameva rUpAdika kurvate ityarthaH 'va'ka' vivvistAmIti ujjuyaM ciuvvaI' 'va'ka' vakraM kuTilamityarthaH vikuviSyAmIti Rju vikurvate yadicchati tato viparItameva vikurvate ityarthaH 'jaM jahA icchai No taM tadA viuctra' yad yathA icchati no tattathA trikurvate icchAnukalye vikurvaNasAmarthyAbhAva itibhAvaH / ' se kaha meyaM bhaMte / evaM tat kathametat bhadanta ! evam ? he bhadanta / etat ekajAtIyazve'pi asurakumAradevayovailakSaNyam tat evamubhayoH samAnatve'pi kathaM vailakSaNyam ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA !' he gautama! 'asurakumArA se usa vastuko kara letA hai| 'eMge asurakumAre deve ujjayaM viuvissAmIti vakaM vibva' tathA dUsarA jo asurakumAra deva hai| 'maiM vilakSaNa rUpAdikoM kI vikriyA karU" aisA jaba socatA hai taba vaha vaisA na karake kuTila hI rUpAdikoM kI vikriyA karatA hai| 'vaMkaM vivvissAmIti ujjayaM vijacvaha' aura jaba 'maiM vakra kuTila rUpAdikoM kI biku vaNI karU" aisA socatA hai taba vaha Rjuka vikurvaNA karatA hai isa prakAra vaha jaisI vikurvaNA karanA cAhatA hai vaha vaisI vikurvaNA na karake usase viparIta hI vikurvaNA karate haiM ataH 'jaM jahA iccha No taM tahA vivaha' jaisI vaha cAhatA hai vaisI vaha vikriyA nahIM kara pAtA hai / isa prakAra se usameM icchAnukUla vikurvaNA karane ke sAmarthya kA abhAva hai / 'se kahameyaM bhaMte ! evaM' so he bhadanta ! eka jAtIyatA hone para bhI donoM asurakumAra devoM meM isa bailakSaNya hone kA kyA kAraNa hai / uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! ' he gautama ! te " u. vilakSaNa rUpAdinI vikriyA karU" e pramANe jyAre vicAra kare che, tyArai te te pramAthe na bharatAM kuTila 3yAhinI viDiyA are the, "vaMkaM virAmI ti ujjuyaM viuvvai" bhane nyAre "hu bahu-Tisa 3yAhinI viDiyA karU" e pramANe vicAre che, tyAre te Rju-saraLa viSuva NA kare che. e rIte te jevI vikuvaraNA karavA Icche che, tevI vikuNA na karatAM tenAthI judA zu fasa'yi sad. Dul "El Eg" of a agi fazsag" A Dal vikriyA karavA Icche che, tevI vikriyA te karI zakatA nathI, tevI rIte IcchA pramANe viThulA 42vAnI shktine| tenAsAM abhAva che. " se kahameyaM bhaMte ! evaM " hai bhagavat eka jAtIpaNuM hAvA chatAM paNa anne asurakumAra devAmAM A pramANe judApaNuM havAmAM zuM kAraNa che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe - zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 305 sU04 asurakumAravikurvaNAnirUpaNam 57 devA duvihA pannattA' asurakumArA devA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' tadyathA mAyimicchAdiTThi uvavannagA ya' mAyimidhyAdRSTayupapannakAzca 'amAthi sammadiTThi unnagAya' mAthi samyagdRSTayupapannakAiva | 'tattha NaM je se mAyimicchAdiTTi uvavannae asurakumAre deve' tatra khalu yaH sa mAyimidhyAdRSTayupapannako'surakumAro devaH, 'se NaM ujjayaM viubvissAmIti baMka viuThAI' sa khalu Rjuka vikurviSyAmIti vakraM vikurvate 'jAna No taM taDA biubbaI' yAdada no tat tathA vikurvate atra yAvatpadena 'vaka' viunnissAmIti ujjuyaM viuvvai jaM jahA iccha etadantasya grahaNaM bhavati asurakumAreSu madhye yo mAyimidhyAdRSTacupapannaH sa yathA asurakumArA devA dubihA paNNattA' asurakumAradeva do prakAra ke hote haiN| 'taM jahA' jaise 'mAthimicchAdiTTi ucavannagA ya, amAthi sammadiTThi uvavanagA ya' eka mAyI mithyAdRSTi upapannaka aura dUsare AmAyI samyarefSTa upanna 'tattha NaM je se mAyimicchAdiTThi uvavannae asurakumAre deve' inameM jo mAyI mithyAdRSTi upapannaka asurakumAradeva hai / 'seNaM ujjuSaM vivissAmIti vakaM vijacva' vaha Rjuka vikurvaNA karUM aisA vicAra karatA hai kintu vakra vikurvaNA unase ho jAtI hai, 'jAva No taMtahA viunha' yAvat vaha jaisI vicAratA hai aisI vikurvaNA nahIM kara pAtA hai| yahAM yAvatpada se 'vakaM vivvissAmIti ujjuyaM viuvva jaM jahA icchaI' isa pATha kA saMgraha huA hai| asurakumAroM ke bIca meM jo mAghI mithyAdRSTi upapannaka asurakumAra hai vaha jaisA jo saMkalpa karatA hai use vaisA nahIM kara pAtA kintu saMkalpita se viparIta hI karatA hai isameM kAraNa usake mAyI mithyAdRSTi hone kA prabhAva hai| " goyamA !" he gautama! "asurakumArA devA dubihA paNNattA" asurakumAra deva me aAranA hoya che. " taM jahA " prema "mAthi micchAdiTThi uvavannagA yU, amAyI sammadiTThi uvavannagAya" : bhAyI mithyAdRSTi upapanna - utpanna thayela hAya che, ramane jIle sabhAyI sabhyaSTi upapanna - hoya che. " tattha NaM je se mAyimicchAdiTThI uvavannae asurakumAre deve" temAM ne bhAyI mithyAdRSTi upapannautpanna _ thayekSa asurakumAra deva che, "se NaM ujjuyaM vijavvissAmIti vakaM viuvvai" te Rtu - saraja vidurvA 43 "jAva no taM tahA vivva" tebha vicAre che. paNa yAvat tevI vipuNA karI zakatA nathI. ahiM yAvapadathI vissAmIti ujjuyaM viuvvai jaM jahA iccha" mA pAunA sAtha thayo che. ve vicAra kare che te pramANe te karI zakatA nathI. pazu sa`kalpathI judI rIte ja re che. tenuM zraNu tenuM bhAyAmithyAdRSTipathAnA prabhAva 4 che, "tattha NaM je ka bha0 8 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsne yat saMkalpayati tat tathA kartuM na zaknoti kintu saMkalpitAd viparItameva karoti mAyimithyAdRSTitvapramANatvAt iti bhAvaH / 'tastha NaM je se amAyi sammadihi uvavannae asurakumAre deve' tatra khalu yaH so'mAyi samyagdRSTayupapannako'surakumAro devaH 'se ujjuyaM viuvissAmIti jAva taM tahA viuvvaI' sa RjukaM vikurviSyAmIti yAvat tat tathA vikurvate atra yAvat padena 'ujjuyaM viuvissAmIti ujjuyaM viuvvai baMka viubissAmIti baMka viuvai jaM jahA icchaI' etadantasya vAkyajAtasya grahaNaM bhavatIti saMkSepaH, kiyanto'murakumArA devAH svecchayA Rjo rvakrasya vA rUpasya vikurvaNe zaktA bhavanti tathA kiyantaH svecchayA tathA kartuM na zaknuvanti icchAviruddhameva teSAM bhavati tatra kramazo hetuH pradaryate-Rjutvam amAyi samyagdarzananimittaka baddhaM tIbarasAtmaka vaikriyaM 'tattha NaM je se amAyi sammAdihi uvavannae asurakumAre deve' tathA jo amAyI samyagdRSTi upapannaka deva hai| 'se ujjuyaM viubdhissAmIti jAva taMtahA viuvvaI' vaha maiM Rjuka vikurvaNA karUM vaha yAvat tathA vikurvaNA karatA hai| yahAM yAvatpada se "ujjuyaM viussAmIti ujjuyaM viuThavaha vaMkaM viunvissAmIti vaMkaM viuvaha jaM jahA' isa pATha kA saMgraha huA hai| kitaneka asurakumAra deva apanI icchA se Rju athavA kuTilarUpa kI vikurvaNA karane meM samartha hote haiN| tathA kitaneka asurakumAra deva vaisA karane meM samartha nahIM hote icchAviruddha ho vikurvaNA unake hotI hai| seo inameM hetu kyA hai yahI bAta yahAM kramazaH prakaTa kI gaI hai Rjutva vikriyA hone meM hetu amAyI sampagdarzana nimittaka baddha tIvrarasAtmaka vaikriya nAma karma hai evaM icchAviruddha rUpAdikoM kI se amAyI sammadiTThi uvavannae asurakumAre deve' tathA re mamAyA sabhya STi 55-na va cha, "se ujjuyaM viusvAmIti jAva taM tahA viuThavai"hu ju-saraLa vikuvaNa karUM tema vicAre che ane te teja pramANenI vikavaNA re cha. mahi yAta 54thI ujjuyaM viussAmIti ujjuyaM viuvvai vaMkaM viusvAmIti vakaM viuvvai taMjahA" mA 54ne| saba thA .ea4 asu2. kumAra deva pitAnI IcchAthI ju-saraLa athavA kuTila rUpanI vikurvaNuM karI zake che. temaja keTalAka asurakumAra deva tema karI zakatA nathI. paNa pitAnI IcchA virUddha temane vimurvaNa thAya che. temAM zuM kAraNa che? teja vAta ahiyAM kramathI pragaTa karela che. kAju-saraLa vikiyA hevAmAM kAraNa amAthI samyagdarzana nimittavALuM tIvra rasAtmaka baMdhAyela vakriya nAma kama che. ane IcchA virUddha rUpAdinI vimurvaNA hevAmAM mAyI mithyAdarzana nimittavALuM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u05 104 asurakumAravikurvaNAnirUpaNam 59 nAmakarma ca tathA mAyimithyAdarzananinittaka baddhaM mandarasAtmaka vaikriyanAma karma ca ata eva kathitam amAyi samyag dRSTayupapannako devaH svecchayA rUpAdikaM karoti mAyimithyAdRSTayupapannakaH icchayA tathA kartuM na zaknoti kintu icchAviruddhameva karotItibhAvaH / 'do bhaMte ! nAgakumArA0' dvau bhadanta ! nAgakumArau ekasmin nAgakumArAvAse nAgakumAradevatayA utpannau tatraikaH Rju viku. viSyAmIti Rju viku te vakra vikuvidhyAmIti vakra vikurvate yat yathecchati tat tathA vikurvate aparo na tathA kartuM zaknoti kintu tasya icchAviruddhameva bhavatIti vikurvaNA hone meM mAthimithyAdarzana nimittaka baddha mandarasAtmaka vaikriya nAma karma hai / isIliye aisA kahA gayA hai ki amAyI samyagdRSTi upapannaka jo asurakumAra deva haiM vaha svecchA se rUpAdikoM ko banA letA hai aura jo mAyI mithyAdRSTi upapannaka asurakumAra deva hai vaha apanI icchA ke anusAra rUpAdikoM kI vikurvaNA karane meM samartha nahIM hotA hai| kintu icchAviruddha hI vaha vikurvaNA karatA hai| 'do bhaMte ! nAgakumArA0' he bhadanta ! eka nAgakumArAvAsa meM do nAgakumAradeva nAgakumAradeva kI paryAya se utpanna hue unameM eka 'maiM Rju vikriyA karU' aisA saMkalpa karake vaha Rju vikriyA karatA hai aura 'vakra kuTila vikriyA karU" isa prakAra kA saMkalpa karake kuTila vikriyA kara letA hai / isa prakAra vaha jaisI vikriyA karanA cAhatA hai| vaisI vikriyA kara letA hai| parantu jo dUsarA nAgakumAra deva hotA hai vaha vaisI vikriyA nahIM kara pAtA hai socatA kucha vikriyA karane kI bAta baddha maMdarasAtmaka vaikriya nAmakarma kAraNarUpa che. tethI ja ema kahevAmAM AvyuM che ke-je amAyI samyagdaSTi u55naka asurakumAra deva che. te sve. 2chAthI rUpAdakone banAvI le che. ane je mAyI mithyAdRSTi u55naka asurakumAra deva che, te pitAnI IcchA pramANe rUyAdinI vimurvaNA karI zakatA nathI. paNa IcchA virUddha ja te vidurvaNa kare che. "do bhaMte ! nAgakumArA0' le sAvana meM nAmArAvAsabhA meM nAgakumAra deva nAgakumAra devanI paryAyathI utpanna thayA hoya temAM eka "huM bAju-saraLa vikiyA karUM" tema vicArI te te pramANe vikvaNu kare che. ane vaka-kuTila vikriyA karUM tema vicArI te pramANe kuTila vikriyA karI le che. e rIte je pramANe vicAre che. te pramANenI vikriyA karI le che. paraMtu je bIje nAgakumAra deva che. te pramANenI vikriyA karI zakato nathI. te vi. cAre che kaMI ane vikiyA tenAthI judI ja rItanI thaI jAya che. A rIte zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 bhagavatIsUtre tatra ko hetuH 1 iti praznaH, bhagavAnAha-'evaM ceva' evameva asurakumAravadeva nAgakumAre'pi jJAtavyam / 'evaM jAva thaNiyakumArA' evaM yAvat stanitakumArAH 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA evaM ceva' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA evameva stanitakumAravAnavyantarajyotiSkavaimAnikeSvapi asurakumAravadeva praznottare jJAtavye iti 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati iti // suu04|| aSTAdazazatake paJcamoddezakaH samAptaH // aura ho jAtI hai dUsarI vikriyA isa prakAra icchAviruddha hI usakI vikriyA hotI hai| so he bhadanta ! isameM kyA kAraNa hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM ce he gautama ! jaisA asurakumAra deva ke viSaya meM prakaTa kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye / 'evaM jAva thaNiyakumArA vANamaMtarajoisiyavemANiyA evaM ceva' tathA yAvat stanitakumAra vAnavyantara jyotiSika aura vaimAnika isa saba meM bhI asurakumAradeva ke jaisA kathana jAnanA caahiye| icchAnukUla vikriyA hone meM aura icchA pratikUla vikriyA hone meM jaisA kAraNa asu. rakumAra devoM meM kahA gayA hai vaisA hI kAraNa yahAM ina sabakI icchAnukUla aura icchA pratikUla vikriyA hone meM jAnanA caahiye| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAja. mAna ho gaye paMcama uddezaka samApta // sU0 5 // tenI IcchA virUddha ja bIjI vikiyA thAya che. to he bhagavana tema thavAmAM zu. 126 cha 1 mA prazna uttaramA prabhu cha hai "evaM ceva gautama! asurakumAra devanA saMbaMdhamAM kahevAmAM AvyuM che. te ja pramANe ahiMyAM paNa sabhA: "evaM jAva thaNiyakumArA vANamaMtarajoisiyavemANiyA evaM ceva" tathA yAvat stanatakumAra vAnarthAtara jyotiSika ane vaimAnika A saghaLAnA saMbaMdhamAM paNa asurakumAra devanA kathana pramANenuM kathana samajavuM. IcchA pramANe vikiyA hevAmAM ane IcachA virUddha vikriyA havAmAM asurakumAra dezamAM je pramANenuM kAraNa batAvyuM che, te ja pramANenuM kAraNa ahiMyAM svanitakumAra vigerenI IcchA pramANe ane IcchA virUddha vikriyA thavAmAM paNa samajavuM. "sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! ti" hai sAvana mArnu mA 4thana sapA satya che. he bhagavana ApanuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne gautama svAmI tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAne sthAne bhizasabhAna yA. // sU. 4 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 pramaiyacandrikA TIkA za018 u06 su01 sacetanAmacetanAnAmane kasvabhAvatvam 61 atha SaSThoddezakaH mArabhyate / paJcamoddezake'surakumArAdInAM sacetanAnAmanekasvabhAvatA kathitA SaSThoddezake tu guDAdInAmacetanAnAM sacetanAnAM ca anekasvabhAvatA kathayiSyate ityevaM sambandhena AyAtasya SaSThoddezakasyedamAdimaM mUtram-'phANiya guDe gaM' ityaadi| mUlam-phANiya guDe NaM bhaMte! kaivanne kaigaMdhe kairase kaiphAse pannatte goyamA! ettha NaM do nayA bhavaMti taM jahA nicchaiyanae ya vAvahAriyanae ya / vAvahAriyanayassa goDDe phANiyagule necchaiyanayassa paMcavanne dugaMdhe paMcarase aTTaphAse pnntte| bhamare NaM bhaMte ! kaivanne pucchA goyamA ! ettha NaM do nayA bhavaMti taM jahA nicchaiyanae ya vAvahAriyanae y| vAvahAriyanayassa kAlae bhamare necchaiyanayassa paMcavanne jAva aTTaphAse pannatte / suyapicche NaM bhaMte! kaivanne0 evaM caiva navaraM vAvahAriyanayasta nIlae suyapicche necchainayassa paMcavaNNe sesaM taM cev| evaM eeNaM abhilAvaNaM lohiyA maMjiTriyA pItiyA hAliddA sukillae saMkhe subbhigaMdhe ko?, dubbhigaMdhe mayagasarIre, titte nibe kaDayA suMThI, kasAe kavi? aMbA aMbaliyA, mahure khaMDe, kakkhaDe vaire, maue navanIe garue ae, lahue uluyapatte sIe hime, usiNe agaNikAe Niddhe telle| chAriyANaM bhaMte ! pucchA goyamA ! ettha do nayA bhavaMti taM jahA nicchaiyanae ya vAvahAriyanae ya vAvahAriyanayassa lukkhA chAriyA necchaiyanayassa paMcavannA jAva ahaphAsA pannattA ||suu01|| chAyA--phANitaguDaH khalu bhadanta ! kativarNaH, kavigandhaH, katirasaH, katisparzaH prajJaptaH ? gautama ! atra khalu dvau nayau bhavataH tadyathA nizcayanayazca vyavahAra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre nayazca vyavahAranayasya gauDaH phANitaguDaH, naizcayikanayasya paJcavarNaH dvigandhaH paJcarasaH aSTasparzaH prjnyptH| bhramaraH khalu bhadanta ! kativarNaH pRcchA gautama ! atra khalu dvau nayau bhavataH tadyathA nizcayanayazca vyavahAranayazca kRSNo bhramaraH nizcayanayasya paJcavarNoM yAvadaSTaparzaH prjnyptH| zukapicchaH khalu bhadanta ! kativarNa:0 evameva navaraM vyavahAranayasya nIlaH zukapicchaH, naizcayikanayasya paJcavarNaH zeSa tadeva / evametena abhilApena lohitA maMniSThikA pItA, haridrA, zuklA, zaMkhaH, surabhigandhaH koSThaH, durabhigandhaM mRtakazarIram tikto nimbaH, kaTukA suNThI kaSAyaH kapitthaH AmrA AmlAH madhuraH khaNDaH karkazo vantraH, mRdukaM navanItam, gurukam ayaH, laghukaM patram , zIto himaH, uSNo'gnikAyaH, snigdha tailam / kSAraH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! atra dvau nayau bhavataH tadyathA nizcaya nayazva vyavahAranayazca vyavahAranayasya rUkSaH kSAraH nainazcayikanayasya paJcavarNAH yAvadaSTasparzAH prajJaptAH ||suu0 1 // ____TIkA--'phANiyaguDe NaM bhaMte !' phANitaguDaH khalu bhadanta ! phANiteti dezIzabdaH tadarthazca dravatva tathA ca dravatvaguNavAn guDaH phAlitaguDaH sa ca 'kaivanne kativarNa:-kativarNavAn tathA 'kairase' katirasaH kiyanto rasAstatra vartante chaTThA uddezekA prArambha paMcama uddezaka meM sacetana asurakumAroM meM aneka aneka svabhApatA kahI gaI hai| aba isa chaThe uddezaka meM sacetana aura acetana jo guDa Adika haiM unameM svabhAvatA kahI jAtI hai isI saMbaMdha ko lekara isa chaThe uddezaka ko prArambha kiyA jA rahA hai isakA sarva prathama sUtra 'phANiyaguDe gaM' ityAdi hai! 'phANiyaguDe NaM bhaMte ! kahavaNNe kaigaMdhe kaharase kahaphAle pannatte' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki 'phANiya guDe NaM bhaMte ! kativanne' phANita yaha dezIyazabda hai isakA artha dravatA 4 dezAne paalpAMcamAM uddezAmAM sacetana asurakumAra dezamAM aneka-aneka savabhAva paNa kahyuM che. have A chaThThA uddezAmAM sacetana ane acetana je geLa vigere che, temAM aneka svabhAvapaNuM kahevAmAM Avaze. te saMbaMdhathI A cha udezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che. "phANiyaguDeNaM bhaMte ! kaivaNNe, kai gaMdhe, kairase, kaiphAse' tyahi sAtha-41 sUtrathA gItama svAmI prasuna me pUchyuM che 4-"phANiya guDeNaM bhaMte ! kaivanne" "zita 305 054 che. mane tanamaya patA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 406 01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 63 ityarthaH 'kaiphAse' katisparzaH laghugurukAdiSu aSTavidheSu sparzeSu madhye katamaH sparzo vidyate 'pannatte' prajJaptaH - kathitaH, bhagavAnAha - 'goyamA !' ityAdi / 'goyamA ! ' ' ettha NaM do nayA bhavaMti ' atra khalu dvau nayau bhavataH atra prakRtaviSaye dravaguDasya varNarasasparzAdimatve dvau nayau bhavataH nIyate mApyate vivakSitArtho'neneti nayaH pramANaikadezaH satsu bahuSu padArtheSu madhyAt ekArthAvagAhI naya iti phalitaH, prakRte dvau nayau bhavataH, kau tau dvau nayau tatrAha - 'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA ' tadyathA 'nicchayanae ya vAvahAriyanae ya' naizcayikanayazca vyAvahAhai / tathA ca dravatA (gIlA) guNavAlA jo guDa hai vaha phANitaguDa hai / vaha phANitaguDa kitane varNavAlA hai ? 'kahagaMdhe' kitane gandhavAlA hai ? tathA ' kairase' kitane rasavAlA hai / 'kahaphAse' kitane usameM sparza hai ? isakA tAtparya aisA hai ki phANitaguDa meM pAMca rasoM meM se kitane rasa haiN| pAMca varNoM meM se kitane varNa haiM yAvat ATha sparzo meM se kitane usameM sparza haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'gomA !' he gautama 'ettha NaM do nayA bhavati' isa viSaya kA vicAra karane ke liye yahAM do naya hote haiM vivakSita artha jisake dvArA acchI prakAra se samajha liyA jAtA hai usakA nAma naya hai / yaha naya pramANa kA eka deza kahA gayA hai| aneka arthoM meM se eka artha meM avagAha karanevAlI jo vicAradhArA hai / vahI naya hai prakRta meM do naya batalAye gaye haiM aura ye do naya naizcAyika aura vyAvahArika naya haiN| yahI bAta 'nicchanae ' ityAdi sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai naiyatya artha -jharavuM e pramANe che. tathA dravatA jharavAnA guNavALA je gALa che, te phrANita goNa uvAya che. yA zazita goja DeMTalA varSAvANI che ? " kaigaMdhe" DeTalA gaMdha vANI che ? " kairase" TalA rasavANI he ? " kaiphAse" temAM DeTalA sparza che? pUchavAnA hetu e che ke-phANita geALamAM pAMca raseAmAMthI keTalA rasa che? pAMca varSoMmAthI keTalA vadhu che ? e gaMdhamAMthI keTalA gadha che ? tathA ATha spardhAmAMthI keTalA spaza che? yA praznanA uttaramA prabhu he che ! - " goyamA !" he gautama "ettha NaM do nayA bhavaMti " mA mAmatanA vicAra uravAmAM aDiyAM me nyne| Azrama 42vAmAM Ave che. vivakSita a jenAthI sArI rIte samajavAmAM Ave tenuM nAma naya che. A naya pramANenA eka deza kahevAya che. aneka padArthamAMthI eka athamAM avagAha karavAvALI je vicAra dhArA che, teja naya che. A cAlu prakaraNamAM naizcayiSTha bhane vyavahAra naya me rIte me naya udyA he, mevAta "nicchAiya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka bhagavatI sUtre rikanayazca, naiyatyamadarzanamavaNo nizcayaH vyavahAramAtraprayojako vyavahAranayaH vyavahArazca yAtratA aMzena saMvyavahAraH pravartayituM zakyate tAvantameva aMzaM gRhNAti anyAMzAn upekSate sat api anekeSu dharmeSu tatra gajanimIlikAmAzrayate, nizcayazca sarvAneva gRhNAti iti tatra 'bAvahAranayassa' vyavahAranayasya matena 'goDe phANiyagule' gauDaH guDarasopetaH madhurarasopetaH phANitaguDaH, vyavahAranayamatena draayso madhurarasopeta ityarthaH vyavahAranayo hi lokavyavahAramAtraparatvAt tadeva tatrAbhyupagacchati, anyAMzca upekSate varNarasAdIna, 'necchazyanayassa' naizvayikanayastha ko dikhAne vAlA nizcayanaya hotA hai aura vyavahAramAtra kA prayojaka vyavahAranaya hotA hai / jitane aMza se vyavahAra calAyA jA sakatA hai utane hI aMza ko vyavahAranaya grahaNa karatA hai / evaM anya aMzo ke prati vaha upekSA kara detA hai / vastumeM aneka aMza hote haiN| phira bhI vaha una aMzoM-dharmoM ke prati upekSAbhAva dhAraNa kara letA hai tathA nizcayanaya jo hotA hai vaha vastugata samasta dharmoM ko grahaNa karatA hai jo vyavahAra naya hai usake matAnusAra phANitaguDa gauDa-madhura mIThA rasa vAlA hai aisA prakaTa kiyA jAtA hai| kyoMki yaha vyavahAranaya loka vyavahAra mAtra meM tatpara hotA hai jitane se loka vyavahAra calatA hai usI bAta ko prakaTa karatA hai aura usI bAta ko vaha mAnatA hai tathA anya varNa rasAdikoM ke prati upekSAbhAva rakhatA hai| yahI bAta 'vAvahAra - navarasa goDe phANiyaguDe' isa pATha dvArA kI gaI hai| 'necchaina yassa 0 ' tathA navaya" vigere sUtrapATha dvArA agara vAmAM AvI che. nizcayAtma arthane batAvavAvALA nizcayanaya hAya che. vyavazAramAtrane batAvanAra vyavahAranaya che. jeTalA aMzathI vyavahAra calAvavAmAM Ave che, teTalA ja aMzane vyavahAra naya grahaNa kare che ane khIjA azA pratye te upekSA kare che. vastumAM aneka aMza hAya che. tepaNa te te aMzeAnA dharmaprati upekSAbhAva dhAraNa karI le che. tathA je nizcayanaya heAya che, te vastumAM rahela saghaLA dharmone grahaNa kare che. temaja vyavahAranayanA mata pramANe phANita guDa-gALa-mIThA rasavALe hAya che. ema pragaTa karavAmAM Ave che. kema ke te vyavahAranaya leAkavyavahAra mAtramAM tatpara hAya che. jeTalAthI vyavahAra cAle che, teja vAtane pragaTa kare che, ane teja vAtane tyAM mAne che. tathA anya tathA khIjA vaNu, gaMdha rasa vigere pratye upekSAbhAva rAje che. ye vAta "vavahAranayassa goDe phANiyaguDe" mA pAthI matAvavAbhAM yAvI che. "necchiya nayassa 0" tathA naizcayi nayanA bhata prabhA temAM pAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " prameyacandrikA TIkA za018 306 sU01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 65 matena 'paMcavanne' paJcavargaH dravaguDo'pi kRSNAdipaJcavarNopeta iti nizcayanayasya matam 'durga' dvigandhaH dvau surabhidurabhigandhau tatra dravaguDe varttate ityarthaH, 'aTThaphAse pannatte' laghugurukAdyaSTasparzaH prajJaptaH dravaguDe / 'bhamare NaM bhaMte ! kaivanne pucchA' bhramaraH khalu bhadanta ! kativarNa iti pRcchA praznaH bhramaraH tannAmakazcaturindriyavizeSaH kavivarNaH kativarNavAn kavirasaH - kavirasavAn katigandhaH - kavigandhavAn, katisparzaH - katisparzatrAMzceti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi / 'goyamA !" he gautama! 'ettha NaM do nayA bhavati' atra khalu dvau nayau bhavataH, 'taM jahA nicchaiyanae ya cAvahAriyanae ya' tadyathA naizvayikanayazva vyAvahArikanayazva 'vAvahAriyanayassa kAlae bhamare' vyAvahArikanayasya matena kAlakaH kRSNaH bhramaraH vyavahArayAzrayaNe tu kRSNo bhramaraH bhramarakArNyasya sarvAvisaMvAdAt 'necchainayassa naizcakinaya ke matAnusAra usameM pAMca varNa haiM / 'dugaMdhe' surabhidurabhido gaMdha haiN| (paMcara se pAMca rasa aura 'aDaphAse pannante' ATha sparza haiN| arthAt dravyaguDa meM nizcayanaya kI apekSA se ye saba haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM / 'bhamare NaM bhaMte! kaivanne0' he bhadanta ! jo bhramara hai vaha kitane varNavAlA hai| aisA yaha prazna hai bhramara cauindriyoMvAlA hotA hai cakSutrANarasa sparza ye indriyA~ hotI hai yaha kitane varNoMvAlA kitane rasoMvAlA kitane gaMdhaguNavAlA aura kitane sparzo vAlA hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA' he gautama ! isa viSaya ke vicAra karanevAle yahAM do naya haiN| eka naizvavikanaya aura dusarA vyAvahArika naya / vyAvahArikanaya hameM yaha kahatA hai ki bhramara kAlA hai kyoMki bhramarakAlA hai, isa sambandha meM kisI ko bhI visaM M varSA che. "dugaMdhe" suralI bhane hurali-sugaMdha bhane durgadha me me gadha che bhane 'paMcarase' yAMya 2sa che. 'aTThapha se paNNatte' mA sparza che. arthAta sIsA goNabhAM (aratA geALamAM) nizcaya nayanA mata pramANe A pAMca vadhu, pAMca rasa che. have gautama svAmI prabhune avu pUche che hai-bhramare NaM bhaMte / kaivanne0 " he bhagavan je bhramara-bhamarA che. te keTalA vaNu vALe che? bhramara cauIMdriyavALA hoya che, yakSu, prANu, rasa, mane sparza se yAra diyo tene che. te DeMTalA vazevANI, keTalA raseAvALA keTalA gaMdha guNavALA ane keTalA sparzIvALe! hAya che? A prazna uttara 3 alu uDe - " goyamA !" he gautama! yA viSayabhAM vicAra karavA nizcayanaya, vyavahAranaya, e e nayeAnA Azraya levAmAM Ave che. vyavahAranaya, ApaNane e batAve che ke-bhamarA kALA DAya che. bhramara kALA hAya che, e sabaMdhamAM phAine paNa visa'vAda hotA nathI. tathA naizcayika bha0 9 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre paMcavanne jAra aTThaphAse pannatte' nizcayanayasya matena paJcavarNoM yAvat aSTasparzaH majJaptaH, nizcayanayasya matena paJcavarNa ke paramANujanyatvena bhramare paJcavarNavattvam evaM yAvat aSTaprakArakasparzavatvaM cApi vidyate eva bhramare iti atra yAvatpadena paJcarasadvividhagandhayoH saMgrahaH / 'suyapicche NaM bhaMte ! kaivanne0' zukapicchaH khalu bhadanta ! kativarNaH, katigandhaH, katirasaH, katisparzaH ? he bhadanta ! zukapicche kiyanto varNAH santi kiyanto gandhAH, kiyanto rasAH, kiyantaH sparzAH bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'evaM cetra' iti 'evaM ceva' evameva-bhramarasUbavadeva zukrapicche'pi jJAtavyam 'navaraM vAvahAriyanayassa nIlae suyapicche' navara vyAvahArikanayasya matena vAda nahIM hotA hai tathA naizcAyika naya yaha prakaTa karatA hai ki bhramara kevalakAlA hI nahIM hai| kintu pAMcoM varNavAlA hai| pAMcoM rasavAlA hai| do gaMdhovAlA hai aura ATha prakAra ke spoM vAlA hai| nizcayanaya kI aisI mAnyatA bhramara meM use pAMcavarNa ke paramANuoM se yAvat ATha prakAra ke sparzo se janya hone ke kAraNa se hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'suyapiccheNaM bhaMte !' he bhadanta ! jo tote ke paMkha haiM ve kitane varNavAle, kitane gaMdhavAle, kitane rasavAle aura kitane sparzavAle haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai-'evaM ceva' he gautama ! bhramara ke sUtra ke jaisA yahAM para bhI sUtra jAnanA cAhiye / arthAt naizcayika kI mAnyatA ke anusAra zuka ke paMkha pAMcavarNa pAMca rasa, do gaMdha aura ATha sparzavAle haiN| parantu bhramara vyavahAranayakI apekSA se kAlA hai para zuka ke paMkha kAle nahIM hai kintu ve harA raMga se naya e batAve che ke bhamare kevaLa kALe ja nathI paNa pAMca varSovALe che. pAMca rasavALo che. be gaMdhavALe che. ane ATha sparzevALe che. nizcayanayanI AvI mAnyatA bhamarAmAM tene pAMca varNanA paramANuthI thAvat ATha prakAranA paze anya kAraNathI thAya che. va gautama svAmI prabhune me pUche che , "suyapicche NaM bhaMte !" bhagavad popaTanI je pAMkha che, te keTalA varNavALI, keTalA gaMdhavALI, keTalA rasavALI, ane keTalA sparzavALI hoya che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke"evN ceva" bharanA sa mai prabhAra popanI 5imanA samayamA 5y samajavuM. arthAta naiRyika nayanI mAnyatA anusAra-piopaTanI pAMkha pAMca varNa pAMca rasa, be gaMdha, ane ATha sparzavALI che. paraMtu bhramara vyavahAranaya pramANe kALA raMgano che, paraMtu popaTa kALe hete nathI paNa lIlA raMgano hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u06 sU01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 67 nIlaH nIlimAharitavarNayuktaH zurupicchaH 'necchaiyanayassa paMcavanne nizcayanayasya matena paJcavarNa:-paJcavarNavAn zukapicchaH 'sesaM taMceva' zeSam-uktAdanyat sarvam evameva-bhramarasUtravadeva nizcayana pramatena zukapucchaH paJcavarNaH pazcarasaH dvividhagandhavAn aSTavidhasparzavAn bhvtiitibhaavH| 'evaM eeNaM abhilAveNaM lohiyA maMjiTTiyA' evametenAmilApena lohitA maMjiSThikA evam etena bhramarasUtroditena abhilApena maMjiSThikA lohitavarNA, vyavahAranayAzrayaNetu lohitatva maMjiSThAdInAm nizcayanayamatAnusAreNa paJcaprakArakavarNavattvam dvipakArakagandhavatvam paJcapakArakarasavatvam aSTapakArakasparzavatvam vrnnaadisrvgunnaatmkprmaannujnytvaat| 'pItiyA hAlidA' pItikA haridrA-haridrA-pItavarNAvyavahAranayamatena nizcayanayamatena paJcavarNAdimattvaM hridraayaaH| 'sukillae saMkhe' zuklaH zaGkhaH vyavahAranayasya matena, nizcayanayamatena tu paJcaprakArakavarNAdimAna bhavatIti / 'subbhigandhe ko?' surabhiyukta haiM / yahI bAta 'navaraM vAvahAranayassa 'Adi pATha se sUcita kI gaI hai| 'evaM eeNaM abhilAveNaM lohiyA majiTThiyA0' isI bhramara sUtra ke anusAra maMjiSThA meM lohitavarNatA, evaM nizcayanaya ke matAnusAra pAMcavarNatA dviprakAraka gaMdha yuktatA pAMca prakAraka rasavattA aura aSTavidhasparza sahitatA jAnanI caahiye| kyoMki majITha varNAdi sarvaguNAtmaka paramANuoM se janya hai / 'pItiyA hAlihA' vyavahAranaya ke anusAra haldI pItavarNavAlI hai evaM nizcaya naya ke mantavya ke anusAra vaha pAMcavarNavAlI, do gaMdhavAlI, pAMcarasavAlI evaM ATha sparzavAlI hai| 'mukkille saMkhe' isI prakAra zaMkha meM zuklaguNa dikhAi paDatA hai / ataH vyavahAranaya kI apekSA se vahI usameM pradhAnatA hai tathA nizcayananaya kI apekSA se pAMcoM varNa do gaMdha pAMcoM rasa aura AThoM sparza hai| ma ta "navaraM vavahAranayassa0" vigere sUtra54thA 258 4 // cha. "evaM eeNaM abhilAveNaM lohiyA maMjidriyA0" mA amarasUtranA athana prabhArI bha74 -majIThamAM lAlavarNapaNu, ane nizcayanA mata pramANe pAMca varSa paNa be prakAranA gadha yuktapaNu, pAMca prakAra nArapaNu ATha prakAranA sparza paNuM samajavuM, bha, bha vigere saba guNavAA 52mAthI bhane che. "pItiyA hAlihA" vyavahAranayanA mantavya pramANe haladara pILA varNavALI che. ane nizcayanayanA mata pramANe-pAMca varNavALI be gaMdhavALI, pAMca rasavALI, ane ATha sparza paNI che.-"sukille saMkhe" mA prabhArI zamAM zvetaY Menu che. rathI yavahAranaya pramANe tenuM ja temAM mukhyapaNuM che. tathA nizcaya nayanA mata pramANe pAMca varNa, be gadha, pAMca rasa, ane ATha sparza che. zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre gandhaH koSThakaH koSThapuTakaH sugandhidravyasamudAyasampannau vastuvizeSaH koSThaka iti kathyate, sa vyavahAranayamatena sugandhimAn nizcayamatAnusAreNa paJcavarNAdimAneveti / 'dubhigaMdhe mayagasarIre' durabhigandhaM mRtakazarIram vyavahAramatena mRtakazarIramazubhagandhavaditi lokAnAM saMvyavahArAt nizcayamatena paJcavarNAdimattvaM mRtakazarIre vartate eveti / 'titte nive' kaTuko nimbaH vyavahAranayamatena, nizcayanayena tu paJcavarNAdimAneva bhavati / 'kaDuyA muMThI' tiktA muNThI-tIkSNarasopetA muMThI vyavahAranayena, nizcayanayena sarvarasopetA paJcavarNAdyupetA ca 'kasAe kavi?' amlaH kapitthaH kapitthaphalaM AmlarasopetaM vyavahAranayamatena pradhAnatA, gauNatayA cAnyeSAM rasAnAM vidyamAnatve'pi upekSaNAt nizcayanayamatena tu varNAdisarvapadopetaM 'subhigadhe ko?, sugaMdhita dravyoM ke samudAya se jo vastuvizeSa niSpanna hotA hai vaha koSThapuTa vAsakSepa hai vyavahAranaya se yaha sugaMdhaguNavAlA mAnA gayA hai tathA nizcayanayake anusAra yaha paudgalika 20 hI guNoMvAlA mAnA gayA hai| isI prakAra 'dunmigaMdhe mayagasarIre' mRtakazarIra durgandhaguNavAlA vyavahAranaya se kahA gayA hai aura nizcayanaya se vaha pAMcavarNadivAlA mAnA gayA hai| titte nive' vyAvahArikanaya se nimba tikta mAnA gayA hai nizcayanaya se pAMcoM varNoM vAlA pAMcoM hI rasavAlA, do gaMdhovAlA aura ATha prakAra ke sparzo vAlA mAnA gayA hai| 'kaDayA suMThI' vyavahAranaya se suThI kaTukarasopeta kahI gaI hai aura nizcayanaya se vaha rUparasAdi saba gugoMvAlI mAnI gaI hai| 'kasAe kavi?' isI "subhigaMdhe koDe" sugadhI dravyAnA sabhUtathA re tu vizeSa mana cha, tara puTa vAsakSepa kahevAya che. vyavahAranayanA maMtavya pramANe te suMgadhaguNavALe mAnela che. ane nizcaya nayanA mata pramANe tene paulika vIsa ja guNavALe. bhAna che. 21 zata "dubbhigaMdhe mayagarIre" 0yavAranayanA mata anusAra bhArata zarIra durgadha guNavALuM mAnela che. ane nizcayanayanA maMtavyAnusAra tene pAMca 1 . 14 pAMya 24 mana mA4 25za pANu mAnera che. "titte nibe" vyvhAranayanA mata pramANe lIMbaDAne khATe mAnela che. ane nizcayanayanA maMtavyAnusAra te pAMcavarNavALo, pAMcarasavALe be gaMdhavALe ane ATha prakAranA 25zavANe mAnasa. "kaDuyA suMThI" 051|2nynaa bhata0ya pramANe muNhkaDavA rasavALI kahI che, ane nizcayanayanA mata pramANe te pAMcavaNuM, pAMca 2sa, medha bhane mA4 25 jI bhAnavAmAM Ave che. "kasAe kaviTe" zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u06 sU01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 69 kapitthaphalamiti / 'aMbA aMbiliyA' ammA-amlarasopetaM takramiti nizcayanaya. matena tu varNAdisarvapadopetA eva, 'mahure khaMDe' madhuraH khalu zarkarA vyavahAranayamatena madhurarasayuktaina nizcayanayamatena tu vrnnaadisrvpdopetaa| 'kakkhaDe vare' karkazo vajraH / vajrasya sparzaH karkazo vyavahAranayamatena nizcayanayamatena tu varNAdArabhyASTavidhasparzavAn 'maue navaNIra' mRdukaM navanItam navanIte mRdusparzaH vyavahAranayamatena pradhAnatayA mRdutvasyaiva anubhavAt nizcayamatena tu paJcavarNAH dvaugandhauH pazcarasAH aSTApi sparzAH vidyamAnAH santi, 'garue ae' gurukam ayaHprakAra se vyavahAranaya se kapittha-kaitha kaSAyarasopeta kahA gayA hai aura nizcayanaya se vaha rUparasAdi sarvaguNopeta kahA gayA hai / 'aMbA aMpaliyA' isI prakAra se Amra, khaTTA kahA gayA hai| kyoMki pradhAnarUpa se usameM Amlarasa hI rahatA hai| tathA nizcaya naya ke mata ke anu. sAra usameM pAMcoM hI rasa pAMcoM hI varNa, do gaMdha aura ATha sparza rahate haiN| 'mahure khaMDe' vyavahAranaya kI apekSA se khAMr3a madhura hI hai aura nizcayanaya ke mata se vaha pAMcavarNa, pAMcarasa AdivAlI hai / 'kakhaDe. vahare' vyavahAranaya kI apekSA se vajra karkaza hai arthAt vajra meM karkaza (kaThora) sparza hai tathA nizcayanaya kI apekSA se vaha varNa se lekara AThoM hI sparzavAlA hai| 'ma ue navaNIe' vyavahAranaya kI apekSA se navanIta makkhana mRdu vAlA hai aura nizcayanaya kI apekSA se vaha pAMcavarNoM vAlA do gaMdhavAlA pAMca rasoMvAlA aura ATha sparzavAlA hai| 'garue ae' loha vyavahAranaya kI apekSA se bhArI sparzavAlA hai kapittha-kaThuM kaSAya-tulA rasavALuM kahela che. vyavahAranayanA mata pramANe pAMca1 pAyarasa, medha bhane mA 15 vAyu mAneta cha. " aMbA aMbAliyA" eja rIte vyavahAranayanA mata pramANe kerI khATI mAnavAmAM AvI che kemake tenAmAM mukhya paNe te rasa rahela che. ane nizcayanayanA mata pramANe temAM pAMce 2sa, pAye vaNu, meM adha mana mA4 25 // 27 // che. "mahure khaMDe" 0yavahAra nayane mata pramANe khAMDa mIThI ja che. ane nizcayanayanA mata pramANe temAM 5iuqg, pAyarasa, me. dha ma 2418 2n| 25 27sA che. "kakkhaDe pahare" 05142nayanA mata pramANe 100 44 che. (12) 252 vANu cha. bhane mA4 251gu che. "maue NavaNIe" 0yapahAranayI pekSAyI mAsa] bhUDa --kamaLa pazavALuM che. ane nizcayanayanA maMtavya pramANe te pAMva, pAMca 2sa, meM 14 bhane ma 25 |che. "garue ae" du'-05162nyn| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 bhagavatIsUtre ayo-lohadhAtuvizeSo vyavahAranayena gurupradhAnatayA gurutvasyaiva anubhUyamAnatvAt nizcayanayamatena tu sarve'pi varNAdiguNAstatra vartante eva / 'lahue uluyapatte' laghukam ulukapatram-badarIpatram laghu yadvA ulUkasya cUkAbhidharAtricarapakSivizeSasya patra-pakSama, tallaghukaM bhavati vyavahAranayamatena nizcayamatAnusAreNa tu sarve'pi varNAdayastatra vidyante eveti| 'sIe hime' zItaM himaM vyavahAranayena, nizcayanayena tu varNAdisarvaguNayuktaM vartate, 'usiNe agaNikAe' uSNo'gnikAyaH vyavahAranaya. matena pradhAnata uSNatAyA evAgnau upalammAt nizcayanayAdezena tu sarve'pi varNAdayastAgnikAye vartante eva 'giddhe telle' snigdhaM tailam vyavahAranayAdezena pradhAnatayA snigdhatAyA evopalambhAt nizcayanayamatena tu sarvo'pi aSTavidhasparzastathA kyoMki pradhAnarUpa se usIkA usameM anubhava hotA hai / tathA nizcayanaya ke mata ke anusAra usameM samastavarNAdiguNa rahate haiM / 'lahue uluyapatte' ulUkapatra-parikApatra yA ullu ke paMkha vyavahAranaya kI apekSA laghu hote haiM / tathA nizcayanaya ke anusAra samastavarNAdika usameM rahate haiN| 'soe hime' vyavahAranaya se hima zIta hotA hai kyoMki isI sparza ko usameM mukhyatA se pratIti hotI hai / tathA nizcayanaya se vaha sarvavarNAdiguNoM se yukta mAnA gayA hai / 'usiNe agaNikAe' tathA agnikAya uSNasparzavAlA hotA hai| kyoMki usameM isI sparza kI mukhyatayApratIti hotI hai tathA nizcayanaya ke anusAra to usameM samastavarNAdika guNa mAne gaye haiN| isI prakAra 'Niddhe telle' vyavahAranaya kI apekSA taila snigdhaguNa kI pradhAnatAvAlA hone se snigdhaguNavAlA mAnA gayA hai mata pramANe bhAre sparzavALuM mAnela che. kema ke pradhAna rUpe tenAmAM tene ja anubhava thAya che. ane nizcayanayanA mata pramANe temAM pAMcavarNa vigere sA shudhe| 2 / che. "lahue uluyapatte" ulUkapatra-mA2nu pAna athavA ghuvaDanI pAMkha vyavahAranayanA mata pramANe laghu-halakI hoya che. ane nizcayanaya nA mata pramANe varNa, gaMdha, rasa, ane aThe sparza tenAmAM rahelA che. "sIe hIme" vyvhaarnyn| mata pramANe hIma-123 431 ya cha. ma hai tenAmAM ThaMDA guNanI mukhyatA rahelI che. tathA nizcayanayanA mata pramANe pAMca medha, pAyarasa mana mA 25 vA mAnasa che. "usiNe agaNikAe" tathA agnikAya garama sparzava zuM hoya che, kema ke tenAmAM teja sparzanI mukhyatA che. tathA nizcayanayanA mata pramANe tenAmAM varNa vigere samasta zuzu 29 // mAnavAmA Avada cha. "Niddhe telle" vyavahA2nayanA matAnusAra taba snigdha-cikAza guNanI pradhAnatAvALuM hovAthI sinagdhaguNavA mAnela che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za018 u06 sU01 sacetanAmacetanAnAmanekasvabhAvatvam 71 tatra pazcavarNapazcarasadvigandhA api tiSThantyeva / 'chAriyA NaM bhaMte ! pucchA' kSArikA khalu bhadanta ! pRcchA kSArikA bhasma he bhadanta ! kSArikA kativarNA katigandhA katirasA katisparzA ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA!' ityAdi / 'goyamA!' he gautama ! 'estha do nayA bhavaMti' atra dvau nayau bhavataH, 'taM jahA' tadyathA 'nicchaiyanae ya vabahAriyanara ya' naizcayikanayazca vyAvahArikanayazca 'vabahAriyassa lukkhA chAriyA' vyavahAranayasya matena rUkSA kSArikA 'nizcayanayasya matena paJcavarNA yAvat aSTasparzAH prajJaptAH, vyavahAranayamatena tu bhasmani rUkSa eva sparzaH nizcayanayamatena tu sarve'pi sparzAH bhasmani vartante pazcApi varNAH dvAvapigandhA aSTApi sparzAH bhavantyeva iti yAvatpadena vijJeyam // 1 // aura vyavahAranayako apekSA se vaha pAMca rasovAlA pAMcavarNoM vAlA do gaMdhavAlA aura ATha sparzavAlA mAnA gayA hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM / 'chAriyA NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! kSArikA rAkha kitane varNavAlI hai, kitane gaMdhavAlI hai, kitane rasovAlI hai aura kitane sparzavAlI hai| uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA! etha0' he gautama ! isa viSaya kA vicAra karane ke liye do naya kahe gaye haiN| eka nizcaya naya aura dUsarA vyavahAramaya vyavahAranaya kI apekSA se 'lukkhA chAriyA' rAkha-bhasma rUkSasparzavAlI hai aura nizcayanaya kI apekSA se vaha 'paMcavannA jAva aTTaphAsA' pAMco varNavAlI hai yAvat-pAMcoM rasa. vAlI hai do gaMdhavAlI aura ATha sparzavAlI hai // 1 // ane vyavahAranayanA maMtavyAnusAra te pAMca varNavALuM pAMca rasavALuM, be gaMdhavALuM ane ATha sparzavALuM mAnela che. ve gautama svAmI prasuna 3za pUche che 3-'chAriyA NaM bhaMte ! pucchA" he bhagavana kSArikA-rAkha keTalA varNavALI che? keTalA gaMdhavALI che? keTalA rasavALI ane keTalA sparzavALI che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke - "goyamA ! ettha0" gautama | viSayamA viyA2 421! mATa nizcayanaya ane vyavahAranaya e be nayane Azraya levAmAM Ave che. vyavahAranayanA mata pramANe "lukakhA chAriyA" 214-12bha36 25 pANI che. ane nizcaya nayanA mata pramANe "vaMca vannA-jAva aTTakAsA" pAyavANI. yAta pAMya rasavALI be gadhavALI ane AThe sparzavALI che, mAsU. 1 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bhagavatIstre nizcayanayasya matena paJcavarNAdiparamANanAM guDAdau vidyamAnatvAt pazcavarNAdimatvam , ityanantarasUtre kathitamiti saMgatyA paramANAveva varNAdIna vivecayitumAha'paramANupoggale NaM bhaMte' ityAdi / ___mUlam-paramANupoggale NaM bhaMte kaivaNNe jAva kaiphAse pannatte ? goyamA! egavaNe egagaMdhe egarase duphAle pannatte / dupaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivaNe pucchA, goyamA ! siya egavaNe, siya duvaNNe, egagaMdhe, siya dugaMdhe, siya egarase, siyadurase, siya duphAse, siya tiphAle, siya cauphAle pnnte| evaM tipaesie vi, navaraM siya egavaNe, siya duvaNNe, siya tivaNNe, evaM rasesu vi, sesaM jahA dupaesiyasta / evaM cauppaesie vi, navaraM siya egavanne jAva siya cuvnne| evaM rasesu vi, sesaM taM cev| evaM paMcapaesie vi, navaraM siya egavanne jAva siya pNcvnne| evaM rasesu vi| gaMdhaphAsA taheva, jahA pNcpesio| evaM jAva asNkhejpesio| suhamapariNae NaM bhaMte! aNaMtapaesie khaMdhe kaivanne / jahA paMcapaesie taheva nirvsesN| bAdarapariNae NaM bhaMte ! agaMtapaesie khaMdhe kaivanne pucchA, goyamA! siya egavanne jAva siya paMcavanne, siya egagaMdhe siya dugaMdhe, siya egarase, jAva liya paMcarase, siya cauphAse, jAva aTraphAse pnntte| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti||suu02|| ||atttthaarsme sae chaTTo uddeso smtto|| chAyA-paramANupudgalaH khalu bhadanta ! kativarNaH yAvat katisparzaH prajJaptaH ? gautama! ekavarNaH, ekagandha, egaraso dvisparzaH prajJaptaH / dvipradezikaH khalu skandhaH kativarNaH pRcchA, gautama ! syAt ekavarNaH spAt dvivarNaH, syAt ekagandhaH, syAt zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u06 sU02 paramANau varNAdinirUpaNam 73 dvigandhaH, syAt ekarasaH, syAt dvirasaH, syAt dvisparzaH, syAt trisparzaH, syAt catuHsparzaH prajJaptaH / evaM tripradeziko'pi navaraM syAt ekavarNaH, syAt dvivarNaH, syAt trivarNaH, evaM rsessvpi| zeSaM yathA dvipdeshiksy| evaM catuSpadeziko'pi, navara syAt ekavarNoM yAvat syAt caturvarNaH / evaM raseSvapi, zeSa tadeva / evaM paJcapadeziko'pi, navara syAt ekavarNaH yAvat syAt pshcvrnnH| evaM raseSvapi / gandhasparzAH tathaiva yathA paJcapadezikaH / evaM yAvat asaMkhyeyamadezikaH / sUkSmapariNataH khalu bhadanta ! anantamadezikA skandhaH kativarNaH, yathA paJcapradezikA tathaiva nirava zeSam / bAdarapariNataH khalu bhadanta ! anantapradezikaH skandhaH kativarNaH pRcchA, gautama ! syAdekavargoM yAvat syAt paJcavarNaH, syAdekagandhaH, syAd dvigandhaH, syAdekaraso yAvat pazcarasaH, syAt catuHsparNI yAvat syAt aSTasparzaH prajJaptaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 2 // // aSTAdazazate SaSTho dezakaH smaaptH|| TIkA-'paramANupoggale NaM bhaMte ! ' paramANupudgalaH khalu bhadanta ! 'kaivanne jAva kaiphAse pannatte' kativarNoM yAvat katisparzaH prajJaptaH ? he bhadanta ! ekaikasmin paramANau kiyanto varNagandharasasparzAH bhavanti iti paramANuniSThavarNAdi nizcayanaya ke mata se pAMcavarNadikoM vAle paramANuoM kI guDAdikoM meM vidyamAnatA hone se unameM pAMca varNAdi yukta hai aisA anantara sUtra meM kahA gayA hai so isI saMgati ko lekara aba paramANu meM hI varNAdikoM kI vivecanA kI jAtI hai| ___ 'paramANu poggale NaM bhaMte ! kaivaNNe jAva kaiphAse pannatte' ityaadi| TIkArtha--gautama ne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-'paramANu poggale NaM bhate ! kaivaNNe jAva kaiphAse' he bhadanta ! eka eka paramANupudgala meM kitanevaNe kitane rasa kitane gaMdha aura kitane sparza nizcayanayanA mata pramANe pAMca varSa be gaMdha, pAMca 2sa ATha sparza vALA paramANuo goLa vigeremAM rahelA hovAthI te pAMcavaNa vigerethI yukta che. tema AgalA sUtramAM kahevAmAM AvyuM che. tethI A saMbaMdhane laIne have paramANuonA ja varNa vigerenuM vivecana karavAmAM Ave che. __ "paramANupoggale NaM bhaMte ! kaibaNNe jAva kaiphAse paNNatte" ityAdi TIkArtha-gautama svAmIe A sUtra dvArA prabhune evuM pUchyuM che ke"prmaannupognnle NaM bhaMte ! kaivaNNe jAva kaiphAse" De sAvan me eka paramANu yudgalamAM keTalA varNa, keTalA rasa, keTalA gaMdha, ane keTalA bha0 10 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI viSayakaH praznaH, varNaviSaye paJcavikalpAH gandhaviSaye dvau vikalpo, rasaviSaye paJcavikalpAH, sparzaviSaye aSTavikalpAH bhavanti kim ? iti prshnaashyH| bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'egabanne' ekavarNaH ekasmin paramANau paJcavarNeSu eka eva varNaH kRSNAdirUpaH, 'egagaMdhe' ekagandhaH ekaparamANo gandha dvayoreka eva gandho bhavati 'egarase' ekarasaH paJcaprakArakaraseSu eka eva raso bhavati 'duphAse pannatte' dvisparzaH prajJaptaH snigdharUkSazItoSNasparzeSu avirodhisparzadvayayukto bhavati, dvau spazI bhavataH, paramANupudgalo viruddhasparzavAn na bhavati yathA yadA snigdhaH tadA na rUkSaH, yadA rUkSastadA na snigdhaH evaM yadA zItaH hote haiM / isa prakAra se yaha paramANuniSTha varNAdi viSayaka yaha prazna hai| varNa ke viSaya meM pAMca vikalpa gandha ke viSaya meM do vikalpa rasake viSaya meM pAMca vikalpa aura sparzake viSaya meM ATha vikalpa hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA ! egavanne' he gautama ! eka paramANu meM pAMcavarNoM meM se eka hI kRSNAdirUpavarNa hotA hai| 'egagaMdhe' eka paramANu meM do gaMdhoM meM se eka hI gaMdha hotA hai| 'egarase' eka paramANu meM pAMcarasoM meM se eka hI rasa hotA hai / 'dupphAse pannatte' tathA ATha sparzoM meM se koI se do avirodhI sparza hote haiN| snigdha, rUkSa, zIta uSNa ye 4 sparzoM meM se avirodhI do sparza paramANu meM hote haiN| kyoMki paramANupudgala viruddha sparzavAlA nahIM hotA hai| jaise jaba snigdhasparza hogA taba rUkSasparza nahIM hogA aura jaba rUkSasparza hogA taba snigdhasparza nahIM hogA isa prakAra java usameM zIta sparzI hoya che ? A rIte paramANumAM rahelA varNAdi viSayamAM A prazna karela che. varNanA viSayamAM pAMca vikalA, gandhanA viSayamAM be vikalpa, rasanA viSayamAM pAMca vikalpa ane sparzanA viSayamAM ATha vikalpa bane che? mA prazana uttaramA prabhu cha hai-"goyamA! egavanne" hai gautama ! 4 52mAmA pAMya 4 zrI yAda me pAya che. "egagaMdhe" me 52mAzubhAM meM AdhI se 04 gaya Doya che. "dupphAse pannatte" tathA mA sparza paikI keI avireAdhI be ja sparza hoya che. snigdha, rUkSa, zIta, ane uSNu e cAra sparzomAMthI paramANu pudgala virUddha sparzavALA hotA nathI. jemake jyAre snigdha-cikAzavALe sparza thaze tyAre rUkSa-lune sparza thaze nahIM. ane jyAre rUkSa sparza thaze, tyAre snigdha sparza thaze nahIM. eja rIte zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u0 6 sU02 paramANau varNAdinirUpaNam 75 syAt tadA uSNo na bhavet , yadA uSNaH tadA na zIta iti, kintu eSu madhye'. viruddhasparzadvayavAn bhavati paramANuyudgalaH / atra catvAro vikalpA bhavanti, tathAhi-zItasnigdhau 1, zItarUkSaura, uSNasnigdhau 3, uSNarUkSau 4 ceti / 'dupae. sie NaM bhaMte khaMdhe' dvipadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH 'kaivanne pucchA' kativarNaH iti pRcchA praznaH he bhadanta ! dvipadezikaH pradezadvayayuktaH skandho'vayavI kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzazceti praznaH, bhagavAnAha-'siya egavanne' syAt ekavarNaH 'siyaduvanne' syAt dvivarNaH 'siya egagaMdhe' syAt eka gandhaH 'siya dugaMdhe' syAt dvigandhaH dvayoH paramANvoH saMbandhAd dvipradezikaH skandho bhavati, tatra yadi avayavadvaye samAnajAtIya eka eva varNoM bhavet tadA samAnajAtIyavarNavadbhayAm paramANubhyAM jAyamAnatvena sparza hogA taba uSNasparza nahIM hogA aura jaba uSNasparza hogA taba zItasparza nahIM hogA yahAM cAra vikalpa hote haiN| jaise zItasnigdha 1, zItarUkSa 2, uSNasnigdha 3, aura uSNarUkSa 4 aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'duppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne pucchA' he bhadanta ! jo skandha do pradeza se yukta hai vaha kitane varNavAlA hotA hai ? kitane gaMdhavAlA hotA hai ? kitane rasoMvAlA hotA hai aura kitane spoM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'siya egavanne he gautama ! dvipradezI skandha avayavI kadAcit ekavarNavAlA hotA hai| 'siya duvanne' kadAcit do varNavAlA hotA hai / isakA tAtparya aisA hai ki dvipradezika skandha do paramANuoM ke sambandha se hotA hai| usameM yadi donoM paramANurUpa avayavoM meM samAnajAtIya eka hI varNa hotA hai temAM jyAre zIta-ThaDe sparza thaze tyAre uSNa sparza thaze nahIM. ane jyAre uoNa sparza thAya che tyAre zIta sparza thato nathI. ahIyAM nIce pramANe cAra vikalapa bane che. zIta-nigdha 1 zItarUkSa 2 uSNusnigdha 3 ane uNa rUkSa4 ve gautama svAmI prabhune me pUche che ,-"duppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kAvanne pucchA" magana meM prazANA 2245 cha / 1 hoya che? keTalA gaMdhavALA hoya che? keTalA rasa vALA hoya che ? ane keTalA sparzIvALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke"siy egavanne" 3 gItama! me pradezavANA 245 apayavA hAya paNa pAmA DAya che. "siya duvaNe" hAthit me 1 pANe hAya che. pAnA bhAva e che ke-be pradezavALe dha be paramANunA saMbaMdhathI thAya che, temAM je bane paramANurUpa avayavomAM samAna jAtI vALe eka ja varNa heya. te te bane samAna jAtIvALA paramANuothI thavAvALA te be pradezavALA skaMdhamAM eka ja varNa thaze. temaja je te bane zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 bhagavatIsUtre 9 dvipadezika skandhe'pieko varNaH, yadi vA parasparavibhinnavarNadvayavadbhyAM paramANubhyAM dvipadezikaH skandho jAyate tadA tasmin skandhe varNadvayaM syAt ityabhiprAyeNa kathitaM syAdekavarNaH dvayorapi paramANvo rekavarNavaccAt atra varNAnAM paJca tvena paJcavikalpAH bhavantIti / tathA syAd dvivarNaH pratipradezaM varNAntarabhAvAt, atra varNAnAM paJcatvena paramANoryugmatvena ca dazavikalpA jAyate / evameva gandharasayorapi jJeyam / 'sipa egagaMdhe siya dugaMdhe' syAt ekagandhaH syAt dvigandhaH 'siya to una donoM samAnajAtIya paramANuoM se jAyamAna usa dvipradezI skandha meM eka hI varNa hogA tathA yadi una donoM paramANuoM meM bhinna 2 do varNa hogA to usa dvipradezI skandha meM bhI do varNa hogA isI abhiprAya se kahA gayA hai ki kadAcit vaha dvipradezI skandha eka varNavAlA bhI hotA hai / aura kadAcita do varNavAlA bhI hotA hai / varNa pAMca hote haiN| isaliye yahAM eka varNavatva ke kathana meM pAMca vikalpa hote haiM / tathA 'syAt dvivarNa:' isa kathana meM pratipradeza meM varNAntara ke sadbhAva se dazavikalpa heote haiM / aura ve isa prakAra se jAnanA cAhiye eka sapheda raMgavAle aura eka hare raMgavAle paramANudraya ke sambandha se bhI dvipradezI skandha ho sakatA hai, eka sapheda raMgavAle aura eka pIle raMgavAle paramANudraya ke saMyoga se bhI dvipradezI skandha ho sakatA hai eka sapheda raMgavAle aura eka kAle raMgavAle paramANudraya ke sambandha se bhI dvipradezI skandha ho sakatA hai / ityAdi isI prakAra kA kathana gaMdha aura rasa ke hone meM bhI jAnanA cAhiye / vaha dvipradezIskandha 'siya egagaMdhe, siya dugaMdhe' kadAcit eka gaMdhaguNavAlA hotA hai 1 paramANuomAM judA-judA e vaNu hAya te te e pradezavALA skadhamAM paNa e vaNu thaze, eja abhiprAyathI evuM kahevAmAM AvyuM che ke-dAcit te e pradezavALA paNa hAya che. vadhu pAMca hoya che. tethI ahiyAM eka vaNu paNAnA athanabhAM yAMtha vizya thAya che tathA " syAt dvivarNaH" se athanabhAM pratipradezamAM varNAntaranA sadbhAvathI deza vikalpa bane che. ane te A rIte samajavA. eka saMskRta ragavALA ane eka lIlA ra'gavALA ? vigere rUpe samajavA, e paramAzunA sabaMdhathI paNa e pradezavALA skaMdha thAya che. eka sapheta raMgavALA ane eka pILA raMgavALA ema e paramANunA sayeAgathI paNa dvipradezika skaMdha ane che. eka sapheta ragavALe ane eka kALA ra'gavALA e paramANunA saMbadhathI paNa dvipradezI skaMdha thAya che. ityAdi, Aja rItanuM kathana gaMdha ane rasane sahane pazu samannvA, yA dvipradezI 246 "siya egagaMdhe siya dugaMdhe" uhAtha gaMdha guNuvANA hoya che bhane aAthit me gaMdha guNuvAjA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 6 sU0 2 paramANau varNAdinirUpaNam 77 egara se siya durase' syAt ekarasaH dvipadezikaH skandhaH, syAt dvirasaH dvipadezikaH skandhaH 'siya duphA se ' syAt dvisparzaH skandhaH, eka sparzavAn skandhastu kadAcidapi na syAt yataH skandhotpAda ke ekasmin paramANau kAraNabhUte aviruddhasparzadvasatvena kAryepi sparzadvayasyaiva saMbhavaH, 'kAraNaguNAH kAryaguNAn Arabhante' iti niyamAt / atrApi ekapadezikasyaiva zItasnigdhatvAdibhAvena ta eva catvAro vikalpA bhavanti / 'siya tiphAse' syAt trisparzaH skandhaH, iha catvAro vikalpA bhavanti tathAhi pradezadvayasyApi zItabhAve ekasya ca tatra snigdhabhAvAt dvitIyaaura kadAcit do gaMdha guNavAlA bhI hotA hai / 'siya egara se siyadUrase' kadAcit vaha ekarasavAlA hotA hai / aura kadAcit do rasoMvAlA bhI hotA hai / 'siyaduphAse' kadAcit vaha do sparzavAlA hotA hai eka sparzavAlA pudgala kabhI bhI nahIM hotA hai| kyoMki skandhotpAdaka eka paramANu meM aviruddhasparzadvaya kI sattA hotI hai / ataH kAraNabhUta paramANudraya se jAyamAna skandha meM bhI sparzadvaya kA hI saMbhava hai / kyoMki 'kAraNaguNAH kAryaguNAn Arabhante' aisA niyama hai / jisa prakAra se eka paramANu meM zItasnigdha Adi ke sadbhAva se cAra vikalpa pahile prakaTa kiye gaye haiM ve hI cAra vikalpa yahAM para bhI hote haiM / 'siya tiphAse' kadAcit vaha tIna sparze vAlA hotA hai yahAM cAra vikalpa hote haiM- jaise donoM pradezoM meM zItasparza bhI ho sakatA hai| ferrer bhI ho sakatA hai| aura rUkSasparza bhI ho sakatA hai| isa prakAra donoM pradezoM meM zItasparza ke sAtha eka paramANu ke snigdhabhAva patha hAya che. "siya egarase khiya dUrase" hAthit te yeU rasavANI yAzu hoya che bhane uhAyita me rasovANI pAya hoya che. siya dupha se" hAtha te e sparzavALA hAya che. eka spavALA skaMdha kAipaNa samaye thatuM nathI. kema keka'dhane utpanna karanAra eka paramANumAM virUddha nahI tenA be spardhAnI sattA hoya che. tethI kAraNarUpa e paramANuthI thavAvALA skaMdhamAM paNa be spanA 04 salava che. prema hai- "kAraNaguNAH kAryaguNAn Arabhante" arathugu arth:guNAne prApta kare che e pramANe niyama che. je rIte eka paramANumAM zIta, snigdha vigerenA sadbhAvathI pahelA yAra virudapa atAvesa che. te yAra vo aDiyAM pazu thAya che. "siya ti phAse" hAthit te traSu sparzavANI hoya che. maDiyAM yAra vizyeo mane che.-jevI rIte banne pradezeAmAM zItapaza paNa thaI zake che, snigdha paza zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre sya ca tatra rUkSabhAvAt prathamaH1 padezadvayasyoSNabhAvAdvitIyaH2, pradezadvayasyApi snigdhabhAve ekasya zItabhAvAt ekasya coSNabhAvAt tRtIya3, pradezadvayasya rUkSabhAvAccaturthaH 4 / 'siya cauphAse' syAt catuHsparzaH 'pannatte' prajJaptaH, deze zItaH, deze uSNaH, deze snigdho deze rUkSa iti / 'evaM tipaesie vi' evaM tripadeziko'pi evameva dvipadezikavadeva tripradeziko'pi / 'navaraM siya egavanne siya duvanne' navara kevalametAvAn vizeSaH syAt ekavarNaH tripradezikA, syAt dvivarNaH syAt se aura dUsare ke rUkSabhAva se yaha pahilA vikalpa banatA hai| tathA pradezadvaya meM uSNatA hai aura eka paramANu meM snigdhatA hai| aura dUsare meM rUkSatA hai / isa prakAra se yaha dvitIya vikalpa hotA hai tathA pradeza dvaya meM snigdhatA hai tathA eka pradeza meM zItatA hai aura ekapradeza meM uSNatA hai isa prakAra se yaha tRtIya vikalpa hotA hai| tathA donoM pradezoM meM rUkSatA hai aura ekameM zItatA hai| aura eka dUsare meM uSNatA hai| isa prakAra se yaha cauthA vikalpa hai / 'siya ca uphAse' vaha dvivadezI skandha kadAcit cAra sparzavAlA hotA hai dezameM zItatA deza meM uSNatA hai deza meM snigdhatA hai / aura dezameM rUkSatA hai / 'evaM tipaesie vi' dvipradezika skandha ke jaisA trimadezika skandha bhI jAnanA caahiye| 'navaraM siya egavanne siya duvanne' kevala itanA hI vizeSa hai ki vaha tripradezika skandha kadAcit eka varNavAlA hotA hai / kadAcit vaha do paNa thaI zake che, rUkSa sparza paNa thaI zake che e rIte bane pradezamAM zIta 5zanI sAthe eka paramANunA snigdhabhAvathI ane bIjA paramANunA rUkSabhAvathI e rIte pahelo vikalpa bane che. be pradezamAM uSNatA che. ane eka paramANumAM snigdhapaNuM che ane bIjAmAM rUkSapaNuM che. e rIte A bI je vikalapa thAya che. be pradezamAM sinagdha paNa che. tathA eka pradezamAM uSNapaNa che. A rIte A trIjo vikalpa che. tathA bane pradezomAM rakSapaNu ane ekamAM zIta paNa che ane bIjA ekamAM uNapaNu che. A rIte / yo vi485 che. "siya cauphAse" 21 dvizI 245 41 / 2 yAra sparzavALa hoya che. tathA eka dezamAM zItapaNuM ane eka dezamAM uNapaNa cha, dezamA sniA bhane dezamA 365 che. "evaM tipaesie vi0" azA 26 pramANe nizi4 24 viSa 55 sabhA, "navaraM siya egavanne siya davane" se vizeSatA cha te-te dvi 45 pAra eka varNavALe hoya che, te keIvAra te be varNavALo hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u0 6 102 paramANau varNAdinirUpaNam 79 trivarNaH, yuktiH pUrvavadeva udaharaNIyA / evaM raseSvapi yathA vaNe kathitaH tathA rase'pi tripradezikaH skandhaH syAt ekarasaH, syAt dvirasaH, syAt trirasaH iti / 'sesaM jahA dupaesiyasa' zeSa yathA dvipradezikasya zeSam uktAdanyat sarvameva dvipadezikavadeva jJAtavyam gandhasparzaviSaye / 'evaM caupaesie vi' evaM catuSpadeziko'pi, evameva tripradezikaskandhavadeva catuHpradezikaskandho'pi jJAtavyaH 'navara siya egavanne jAva siya cauvanne' navaraM syAt ekavarNoM yAvat syAt caturvarNaH, atra yAvatpadAt syAt dvivarNaH syAt trivarNaH, etayograhaNaM bhavati tathA ca catuHpradezikaH skandhaH kadAcidekavarNaH, kadAcit dvivarNaH, kadAcit trivarNaH, varNavAlA hotA hai| aura kadAcit tIna varNavAlA hotA hai yahAM para yukti pahile ke jaisI prakaTa kara lenI cAhiye / 'evaM rasesu vi' jaisA kathana varNa ke viSaya meM kiyA gayA hai / aisA hI kathana rasa ke viSaya meM bhI kara lenA cAhiye / arthAt tripradezika skandha kadAcit eka rasavAlA hotA hai, kadAcit do rasavAlA hotA hai, kadAcit tIna rasavAlA hotA hai| 'sesaM jahA duppaesiyassa' kathita se atirikta aura saba gandha sparza ke viSaya meM chipradezika skandha ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'evaM cauppaese vi' tripradezika skandha ke jaisA hI catuHpradezika skandha bhI jAna lenA cAhiye / 'navaraM siya egavanne jAva siya cavanne' itanA hI vizeSa yahAM para hai ki catuHpradezI skandha kadAcit ekavarNavAlA hotA hai / yAvat kadAcit vaha cAra varNavAlA bhI hotA hai| yahAM yAvatpada se 'syAt dvivarNaH, syAt trivarNaH' ina do padoM kA vALo hoya che. ane keIvAra traNa varNavALo hoya che. ahiyAM te bAbatamAM 59 pramANe yuti sama sevI. "evaM rasesu vi" pana viSayamA re pramANe kathana karavAmAM Avela che. evuM ja kathana rasanA viSayamAM paNa samajI levuM. arthAt tripradezika aMdha ke ivAra eka rasavALa hoya che. kaI pA2 me 2savANe hAya che. pAra RNe 2sapAya che. "sesaM jahA duppaesiyassa" 14 bhane 25 na samadhanI Desa viSayathA mADIna tamAma viSayamA viprahazi 24 prabhAra samo . "evaM cauppaese vi" vizi: 14 pramANe 4 yatuHpradeza 245 5 sabhA , "navaraM siya ega vanne jAba siya cauvaNNe" mahiyAM TasI vizeSatA cha -yata:prazA skaMdha kadAcita eka varNavALa hoya che yAvat kadAca te cAra varNa vALA paNa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 80 " , , kadAcit caturvarNaH / evaM syAt ekagandhaH syAt dvigandhaH / ' evaM ' rasesu vi' evaM raseSvapi catuSpadezikaH skandhaH kadAcidekarasaH kadAcid dvirasaH kadAcit trirasaH kadAcit catUrasaH / catuHma dezikaH skandhaH kadAcidekarasaH kadAcida dvirasaH, kadAcit trirasaH, kadAcicaturasaH / ' sesaM taM ceva' zeSaM tadeva sparzaviSaye tridezikatradeva jJAtavyam tathA ca syAt dvisparzaH syAt trisparzaH syAt catu:sparzaH iti / 'eva' paMvapae lie vi' evaM paJcamadeziko'pi yathA catuHpradezikaH varNarasagandhasparzavattayA kathitaH tathA paJcapradeziko'pi jJAtavyaH 'navara' siya egabanne jAva siya paMcavanne' navaraM syAdekavarNaH yAvat syAt paJcavarNaH, paJcapradegrahaNa huA hai| tathA ca catuHpradezika skandha kadAcita ekavarNavAlA hotA hai / kadAcit do varNavAlA hotA hai kadAcit tInavarNavAlA hotA hai kadAcit cAravarNavAlA hotA hai / isI prakAra vaha kadAcit eka gaMdhavAlA hotA hai kadAcit do gaMdhavAlA hotA hai| 'evaM rasesu vi' isI prakAra vaha kadAcit eka rasavAlA hotA hai, kadAcit do rasavAlA hotA hai kadAcit tIna rasavAlA hotA hai aura kadAcit cAra rasavAlA hotA hai / 'sesaM taM ceva' sparza ke viSaya meM triprAdezika skandha ke jaisA hI yahAM jAnanA cAhiye / tathA ca catuHpradezika skandha kadAcit do sparzavAlA hotA hai| kadAcit tInasparzavAlA hotA hai aura kadAcit cAra sparzavAlA hotA hai / 'evaM paMcapaesie vi' jisa prakAra se catuH pradezI skandha ke viSaya meM yaha rUpa gaMdha rasa aura sparza ina guNoM ke hone kA hoya che. ahiM yAvat paDhathI " syAt dvivarNaH syAt trivarNaH " me yahonA saMgraha thayo che, catuHpradezI kapa kadAcit eka vaNu vALA hAya che . kadAcit e vaNu vaNu vALA hAya che. kadAcit traNa vaNu vALA hAya che. aneka kadAcit cAra vaNu vALA hAya che. eja rIte te kAivAra eka gadhavALA hAya che.kadAca ye ga MdhavANI hoya che, "evaM rasesu vi" mena rItete aAthit ze rasavANI hAya che. kadAcit e rasavALA hAya che, kaiAivAra traNa rasavALA hAya che, ane vAra yAra rasavANI hoya che. "sesaM taM ceva" sparzanA viSayabhAM tripradezI skandha pramANe ja ahiyAM samajavuM arthAt catuHpradezika kadAcit e vALA DAya che. koIvAra traNa sparza vALA hAya che. ane kAIvAra cAra sparzavANI hoya che. "evaM paMcaparasie vi" ? pramANe yAra pradezavAjI skaMdhanA viSayamAM A vadhu, gadha, rasa ane speza e guNuM! hAvAnA spa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u06 sU02 paramANau varNAdinirUpaNam 1 zikaH skandhaH, kadAcit ekavarNaH samAnajAtIyavarNayuktapaJcaparamANubhirjAyamAnatvAt , syAt dvivarNaH, kadAcit trivarNaH, kadAcita caturvarNaH, kadAcita pazcavarNa / 'evaM rasesu vi' evaM raseSvapi varNavadeva raseSvapi jJAtavyaH kadAcidekarasaH, kadAcit dvirasaH, kadAcit trirasaH, kadAcit catUrasaH, kadAcit paJcarasa ityarthaH / 'gaMdhaphAsA taheva' gandhasparzAH tathaiva dvipradezikAdivadeva jJAtavyAH, kathana kiyA gayA hai usI prakAra se ina guNoM ke hone kA kathana paMcapradezI skandha ke viSaya meM bhI kara lenA cAhiye / 'navaraM siya egavaNe jAva paMcavanne' usa kathana kI apekSA isa paMcapradezI skandha ke kathana meM vizeSatA kevala aisI hI hai ki yaha paMcapradezI kadAcit ekavarNavAlA bhI hotA hai aura kadAcit yAvat pAMcavarNavAlA bhI hotA hai jaba yaha samAnajAtIya varNavAle pAMca paramANuoM se jAyamAna hotA hai, taba yaha ekavarNavAlA hotA hai yahAM yAvat zabda se 'sthAt dvivarNA, syAt trivarNaH, syAt caturvarNaH' ina padoM kA grahaNa huA hai / 'evaM rasesa vi' varNa ke hone ke isa kathana ke anusAra hI usameM rasa hone ke sambandha meM bhI aisA hI kathana kara lenA cAhiye / tathA ca vaha paMca pradezika skandha kadAcit ekarasabAlA hotA hai / kadAcit do rasavAlA hotA hai / kadAcit tIna rasavAlA hotA hai / kadAcit cAra rasavAlA hotA hai aura kadAcit pAMca rasavAlA hotA hai| 'gaMdhaphAsA taheva' viSayamAM kahevAmAM AvyuM che. e ja rIte te guNo hovAnuM kathana pAMca pradezavALA skaMdhanA viSayamAM paNa samajI levuM. "navaraM siya egavanne jAva paMcavaNNe" te 4thananI apekSA // pAMya pradezI audhanA kathanamAM vizeSapaNu kevaLa e ja che ke-A paMca pradezI kaMdha kadAcit eka varNavALA paNa hoya che. ane kadAcita yAvat pAMca varNa vALe paNa hoya che. jyAre samAna jAtIvarNavALA pAMca paramANuo DAya tyAre tase paaye| DAya che. maDiMyA yAvat 154thI 'syAt dvivarNaH syAt trivarNaH syAt caturvarNaH" 22 5onA saDa thayo che. "evaM rasesuvi' 1 pAna samayamA ma thina anusAra 4 mA 2sa pAnA saMbaMdhamAM paNa evuM ja kathana samajavuM. te A rIte che. te pAMca pradeza vALa khaMdha kaIvAra eka rasavALA hoya che. ane keIvAra be rasavALo hoya che, kaIvAra traNa rasavALuM hoya che. ane keAIvAra cAra rasavALe hoya sAya che. mane vA2 pAMya 2savAna DAya che. "gaMdhaphAsA vaheva" me bha0 11 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI syAdekagandhaH, syAd dvigandhaH, syAdekasparzaH, syAda dvisparzaH, syAt trisparzaH, syAt catuHsparzaH iti / 'jahA paMcapaesio evaM jAva asaMkhejjapaesio' yathA pazcapradezika evaM yAvat asaMkhyeyapradeziko'pi, atra yAvat padena SaTmadezikAdArabhya dazamadezikaparyantaM tadanu saMkhyAtAdezikA iti saMgRhyante, tathA ca-SaT pradezikAdArabhyAsaMkhyAtAdezike skandhe syAt ekagandhaH, syAt dvigandhaH syAt dvisparzaH syAt trisparzaH, syAt catuHsparza, syAt ekavarNaH yAvat paJcavarNaH, syAt ekarasaH 'vipradezika skandha Adi meM hone ke kathana ke jaise hI gaMdha evaM sparzoM ke hone kA kathana yahAM para kara lenA cAhiye / arthAt paMcapradezI skandha kadAcit eka gaMdhavAlA bhI hotA hai aura kadAcit do gaMdhavAlA bhI hotA hai kadAcit yaha do sparzavAlA hotA hai| kadAcit tInasparzavAlA hotA hai kadAcit cora sparzavAlA hotA hai / 'jahA paMcapaesio evaM jAva asaMkhejapaesio' jaisA yaha kathana paMcapradezika rakaMdha meM rUpagaMdha Adike hone ke viSaya meM kiyA gayA hai / usI prakAra se chaha pradezikaskandha se lekara dazapadezika skandha taka tathA saMkhyAta pradezika skandha taka aura asaMkhyAta pradezika skandha taka meM bhI rUpagaMdha Adi hone ke viSaya meM bhI kathana kara lenA cAhiye / tathA ca SaTpradezika skandha se lekara asaMkhyAta skandha meM kadAcit eka gaMdha hotA hai, kadA. cit do gaMdha hote haiM, kadAcit do sparza hote haiM, kadAcit tInasparza hote haiM, kadAcit cAra sparza hote haiM, kadAcit ekavarNa hotA hai, pradezavALA sakaMdha vigeremAM varNAdinI mAphaka gaMdha ane sparza paNa hevAnA saMbaMdhamAM paNa ahiyAM kathana samajI levuM. arthAt pAMca pradezavALe skaMdha kaIvAra eka gaMdhavALe paNa hoya che ane kaIvAra be gaMdhavALo paNa hoya che, tevI ja rIte kadAcita te be sparzavALe paNa hoya che. ane kadAcit traNa sparzavALe paNa hoya che. ane kaIvAra cAra sparzavALo 55 DAya che. "jahA paMcapaesio evaM jAva asaMkhejjapaesio" pAya pradezavALA skaMdhamAM rUpa, gaMdha, rasa ane sparza hovAnA saMbaMdhamAM je rIte kathana karavAmAM AvyuM che. te ja rIte cha pradezavALA kapathI AraMbhIne deza pradezavALA skaMdha sudhI tathA saMkhyAta pradezavALo skaMdha temaja asaMkhyAta pradezavALA skaMdhamAM keIvAra eka gaMdha hoya che. keIvAra be gaMdha hoya che. keIvAra eka varNa yAvat koIvAra pAMca varNa hoya che. keIvAra eka rasa hoya che. keIvAra be rasa hoya che. keIvAra traNa rasa hoya che ane kaI vAra cAra rasa hoya che tathA keIvAra pAMca rasa hoya che. keIvAra eka sparza zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u06 su02 paramANau varNAdinirUpaNam 83 yAvat paJcarasaH, dvau gandhau, catvAraH sparzAH, paJcavarNAH paJcarasA eSu pApyante iti bhAvaH / 'muhumapariNae NaM bhaMte !' sUkSmapariNataH khalu bhadanta ! 'aNaMtapaesie khaMghe anantamadezikaH skandhaH anantamadeziko bAdarapariNAmo'pi skandho bhavati dvayaNukAdistu sUkSmapariNAma eva ato'nantapradezikaskandhe sUkSmapariNAma iti vizeSaNa dattam , tathA ca sUkSmapariNAmavAn anantapradezikAdirUpaskandhaH 'kaivanne' kativarNaH sUkSmAdiskandhe kiyanto varNAH evaM katigandhAH, kavirasAH, katisparzA bhavantoti praznaH, bhagavAnAha-'jahA' ityAdi / 'jahA paMcapaesie taheva yAvat kadAcit pA~cavarNa hote haiM / kadAcit eka rasa hotA hai, kadAcit do rasa hote haiM, kadAcit tIna rasa hote haiM kadAcit cAra rasa hote haiM, kadAcit pAMca rasa hote haiN| matalaba kahane kA yaha hai ki inameM pAMca rasa, do gandha, cAra sparza, pAMcavarNa aura pAMca rasa pAye jAte haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'suhumapariNae NaM bhaMte ! aNaM. tapaesie khadhe kahavanne he bhadanta !jo anantapradezikaskandha sUkSmapariNAmavAlA hotA hai vaha kitane varNoM vAlA hotA hai ? kitane gaMdhoMvAlA hotA hai ? kitane rasoMvAlA hotA hai ? kitane sparzo vAlA hotA hai ? yahAM jo 'suhamapariNae' aisA vizeSaNa anantapradezika skandha ko diyA gayA hai vaha bAdapariNAma kI vyAvRtti ke liye diyA gayA hai| kyoMki anantapradezika skandha cAdara pariNAmavAlA bhI hotA hai| vadha. NukAdikaskandha to sUkSmapariNAmavAle hI hote haiN| isa prazna ke uttara thAvata kaIvAra be-traNa cAra-ane pAMca sparza hoya che. kahevAno heta e che ke cha pradezavALA skaMdhamAM pAMca varNa, be gaMdha, pAMca rasa cAra sparza DAya che. tama sabhA va gautama svAmI prabhune me pUche che -"suhamapariNae NaM bhaMte ! aNaMtapaesie khaMdhe kaivanne" u lagavan re mana ta prazavANA 275 sakSama pariNAmavALA hoya che. te keTalA varSovALA hoya che? keTalA gaMdhavALA hoya che? keTalA rasavALA hoya che? ane keTalA sparzIvALA che. ahiyAM sahamapariNae" se prabhAnu vizeSa manAta prazI 24 dhane mApAmA AvyuM che. te bAdara pariNAmanI vyAvRtti mATe ApavAmAM AvyuM che kema ke anaMta pradezavALA skaMdha bAdara pariNAmavALA paNa hoya che. cAlukAdi kaMdha te sUkSama pariNAmavALA ja hoya che. A praznanA uttaramAM prabhu kahe 2-"jahA paMcapaesie taheva niravasesaM" 3 gautama! pAMya prazANA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 bhagavatI sUtre I niravasesaM' yathA paJcamadezikaH tathaiva niravazeSam kadAcidekavarNaH kadAcid dvivarNaH kadAcit trivarNaH kadAcit caturvarNaH kadAcit paJcavarNaH / evameka dvi tricatuH paJcarasavatvaM, kadAcit ekadvigandhavatvaM evaM dvitri catuHsparzo'pi jJAtavyaH, tatra catvAraH zItoSNa snigdharUkSAH sparzAH sUkSmeSu bAdareSu cAnantapradezika skandheSu bhavanti, mRdukagurulaghukaThorasparzAstu bAdareSveva bhavantIti / 'bAdara pariNae bhaMte!' bAdarapariNataH khalu bhadanta ! 'aNataparasie khaMdhe' anantamadezikaH skandhaH 'kaivanne pucchA' kativargaH iti pRcchA, he bhadanta ! bAdarameM prabhu kahate haiM - jahA paMcapaesie taheva niravasesaM' he gautama ! jaisA kathana inake hone kA paMcapradezika skandha meM kiyA gayA hai / usI prakAra se vaha saba inameM bhI jAnanA cAhiye / tathA ca ye saba skandha kadAcit ekavarNavAle, kadAcit do varNavAle, kadAcit tInavarNavAle, kadAcit pAMcavarNavAle hote haiM, isI prakAra se kadAcit do gaMdhavAle hote haiM, kadAcit ekarasavAle, kadAcit do rasavAle, kadAcit tIna rasavAle, kadAcit cArarasavAle, kadAcit pAMca rasavAle hote haiM tathA kadAcit do sparzavALe, kadAcit tIna sparzavAle, kadAcit cArasparza hote haiM aisA jAnanA cAhiye / zIta, uSNa snigdha aura rUkSa ye cAra sparza sUkSma evaM bAdara anantapradezika skandhoM meM hote haiN| mRduka, guru, laghu, evaM kaThora ye cAra sparza bAdaroM meM hI hote haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-' bAdara pariNaeNaM bhaMte! anaMtaparasie khaMdhe kaivanne puccha / ' he bhadanta ! jo anantapradezika skandha spadhane je pramANe vaNu, gaMdha, rasa ane spaza hAvAnuM kahevAmAM AvyuM che. teja pramANe te tamAma kathana A asa`khyAta pradezavALA skaMdhanA viSayamAM paNa samajI levuM te A pramANe che. te badhA ja skaMdha kadAcit eka vaNu vALA, kadAcit e vaNu vALA, kadAcit traNa varNavALA, kadAcit cAra vaNu vALA, ane kadAcipAMca varSoMvALA hoya che. ejarIte koIvAra eka gadha vALA ane koIvAra e gadhavALA hAya che. ane kadAcit eka rasavALA, kadAcit e rasavALA kadAcita traNa rasavALA kAcit cAra rasavALA ane kadAcit pAMca rasavALA hoya che. tathA keAIvAra eka spavALA ane kAivAra e sparzIvALA keAIvAra traNa sparzavALA koivAra cAra spa vALA hAya hai tebha samabhavu. zIta, uSNu, snigdha bhane 3kSa me pramANe yAra syarza sUkSma ane mAdara ana'tapradezI kadhamAM hAya che. mRdu, guru, laghu, ane kaThera e cAra paza khAdaramAM ja hAya che. gautama svAmI prabhune evu pUche che - " bAdara pariNae NaM bhaMte anaMtapaesie khaMdhe kaivanne pucchA" he zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavandrikA TIkA za018 u06 su0 2 paramANau varNAdinirUpaNam 85 " " pariNAmavAn anantapradezikaH skandhaH kativarNaH, katigandhaH, katirasaH, kavisparzaH iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'siya egavanne jAtra siya paMcavanne' syAt ekavarNo yAvat paJcavarNaH, atra yAvatpadena 'siya duvanne siya vinne siya cauvanne' eteSAM grahaNam, tathA ca kadAcidekavarNaH, kadAcida dvivarNaH kadAcit trivarNaH kadAcit caturvarNaH kadAcit paJcavarNo'pi bhavatIti 'si egagaMdhe siya dugaMdhe' syAt ekagandhaH syAt dvigandhaH 'siya egara se jAva siya paMcara se' syAt ekaraso yAvat syAt paJcarasaH atra yAvat padena 'si durase siya tirase siya caurase' eteSAM grahaNaM bhavati tathA ca kadAcidekarasavAn, kadAcid dvirasavAn, kadAcit trirasavAn, kadAcit catUrasavAna, kadAcit paJcarasavAn anantaprAdezikavAdaraskandho bhavatIti / 'siya cauphAse jAva siya anuphA se patte' syAt catuH sparzo yAvat syAdaSTasparzaH prajJaptaH / atra bAdarapariNAmavAlA hotA hai vaha kitane varNavAlA, kitane gaMdhavAlA, kitane rasavAlA aura kitane sparzo vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA' he gautama! 'siya egavanne jAva siya paMcavanne' vaha kadAcit ekavarNavAlA hotA hai, kadAcit do varNavAlA hotA hai, kadAcit tInavarNavAlA hotA hai, kadAcit cAravarNavAlA hotA hai, kadAcit pAMca varNavAlA bhI hotA hai| 'siya egagaMdhe0 ' kadAcit vaha ekagaMdhavAlA hotA hai, kadAcit do gaMdhavAlA hotA hai 'siya egara se0 ' kadAcit 0' vaha eka rasavAlA hotA hai, kadAcit do rasavAlA hotA hai, kadAcit tIna rasavAlA hotA hai, kadAcit cAra rasavAlA hotA hai aura kadAcit pAMca rasavAlA bhI hotA hai / 'siya cauphAse jAva siya aTThaphAse' kadAcit vaha bAdara anantapradezika skandha cAra sparzo vAlA vALA bhagavat je anaMta pradezika dha khAdara pariNAmavALA hoya che te keTalA vadhu vALA, keTalA gadhavALA ane keTalA rasavALA ane keTalA vALA hoya che ? tenA uttaramA prabhu che - " goyamA !" he gautama! "siya gavanne jAva paMcavaNNe" te dhavAra ! varSAvAjA hoya he ardhavAra me vaNu vALA hAya che. kAivAra traNa varNavALA hAya che, ane cAra vaNu vA hAya che ardhavAra yAMga varSAvAjA hoya he "siya egagaMdhe0 " uhAyita te te ! gadhavA hoya che bhane uhAyita meM adhavANA hoya che. "siya egarase0" uhAyit rasavAjA hoya che, hAthit meM rasavAjA hoya che. keAIvAra traNa rasavALA hAya che. kAivAra cAra rasavALA hoya che. ane kaiAIvAra pAMca rasavANA pazu hoya che. "siya cauphAse jAva siya aTThaphAse" ardhavara zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre yAvat padena paJcaSaTsaptasparzAnAM saMgrahaH tathA ca kadAcit catuH sparzaH, kadAcit pazcasparzaH, kadAcit SaTsparzaH, kadAcit saptasparzaH, kadAcit aSTaspoM bhavati bAdarapariNAmavAn anantamadezikaH skandhaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! yad devAnupiyeNa kathitaM tadevameva sarvathA satyameva iti kathayitvA vandananamaskArAdikaM kRtvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan gautamo viharatIti bhAvaH ||mu0 2 // iti zrI vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlacativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAm aSTAdazazatakasya SaSTodezakaH samAsaH ||suu018-6|| hotA hai yAvat pAMca sparze vAlA hotA hai kadAcit 6 spoM vAlA hotA aura kadAcit 7 sAta sparzoM vAlA hotA hai| tathA kadAcit ATha sparzo. vAlA bhI hotA hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apa devAnupriyane jo kahA hai vaha yaha saba sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama prabhu ko vandana namaskAra Adi karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| chaTThA uddezaka samApta / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThArahaveM zatakakA chaTThA uddezaka samApta // 18-6 // te bAdara anaMta prazika skaMdha cAra sparzavALA hoya che, yAvat pAMca spaze vALA hoya che. kadAcit cha sparzIva LA hoya che. ane kadAcit sAta paze vALA hoya che. tathA keIvAra ATha sparzavALA hoya che. "sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti" 3 mana 5 hevAnupriye 2 prabhArI kahyuM che, te A badhuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApanuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne te gautamasvAmIe prabhune vaMdanA karI namakAra karyA te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. e sU. 2che jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakane chaThTho uddezaka samAsA18-do zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 1 kevalInAM yakSAvezanirUpaNam 87 atha saptamoddezakaH prArabhyate SaSThodezake nayavAdamAzritya padArthAH vicAritAH, saptamoddeza ketu anyayUthika matamAzritya tad vicAryate, ityevaM sambandhena AyAtasyAsya saptamoddezakasya idamAdimaM sUtram - 'rAyagihe jAva' ityAdi / mUlam - rAyagihe jAva evaM vayAsI- aNNautthiyA NaM bhaMte! evamAikkhati jAva parUveMti evaM khalu kevalI jakkhAeseNaM AiTTe samANe Ahacca do bhAsAo bhAsai taM jahA mosaM vA saccAmosa vA se kahameyaM bhaMte ! evaM0 / goyamA ! japaNaM te aNNautthiyA jAva je te evamAhaMsu micchaMte evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi 4 no khalu kevalI jakkhAe seNaM Aissai, no khalu kevalI jakkhAesaNaM AiDe samANe Ahacca do bhAsAo bhAsai-taM jahA mosaM vA saccAmosaM vA, kevalINaM asAvajjAo aparovaghAiyAo Ahacca do bhAsAo bhAsai taM jahA - saccaM vA asaccAmosaM vA // sU0 1 // chAyA - rAjagRhe yAvat evamavAdIt anyayUthikAH khalu bhadanta ! evamAkhyAti yAvat prarUpayanti, evaM khalu kevaLI yakSAvezena AviSTaH san Ahatya dve bhASe bhASate, tadyathA - mRSAM vA sazyAmRSAM vA tat kathametat bhadanta ! evam ? gautama ! yat khalu te anyayUthikAH yAvat ye te evamAhuH mithyA te evamAhuH ahaM punagautama ! evamAkhyAmi 4 no khalu kevalI yakSAvezenAvizyate, no khalu kevalI yakSAvezena AviSTaH san Ahatya dve bhASe bhApate tadyathA- mithyAM vA satyAmithyAM vA, kevalI khala asAvadhe aparopaghAtike Ahatya dve bhASe bhASate tadyathA satyAM vA asatyA mRSAM vA // sU0 1 // sAtaveM uddeze kA prAraMbha chaDa uddezaka meM nayavAda ko Azrita karake padArthoM kA vicAra kiyA gayA hai| aba isa saptama uddezaka meM anyayUthika mata ko Azrita sAtamA uddezAnA prAraMbha chaThThA uddezAmAM vyatrahAranaya ane nizcayanayanA Azraya karIne vicAra karavAmAM AvyA che. have A sAtamA uddezAmAM anya matavAdIonA matanA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIne TIkA-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvad evam avAdIta , atra yAvatsadena samavasaraNAdArabhya bhAJjalipuTo gautamaH, etatparyantasya sarvasyApi pakaraNasya anukarSaNaM karttavyam / kimavAdIt gautamaH tatrAha-'annautthiyANaM bhaMte !' anyayathikAH khalu bhadanta ! 'evamAikkhaMti' evam-vakSyamANapakAreNa AkhyAnti kathayanti 'jAva parUveti' yAvat pravapayanti, atra yAvatpadena bhASante prajJApayanti, ityanayoH saMgrahaH kiM te'nyayUthikAH prajJApayanti ? tatrAha-evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu kevalI jakkhAe seNaM AiDhe samANe' evaM khalu kevalI karake punaH isI bAta kA vicAra kiyA jAtA hai ataH isI sambandha ko lekara prArambha kiye gaye isa uddezakA 'rAyagihe jAva' Adi yaha sarva prathama mUtra hai| 'rAyagihe jAva evaM kyAsI' ityAdi / TIkArtha-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' yahAM yAvatpada se samavasara. NAt' se lekara 'prAJjalipuTaH gautamaH 'yahAM taka kA saba pATha gRhIta huA hai| tathA ca-rAjagRhanagara meM yAvat gautamane prabhu se isa prakAra pUchA 'annausthiyA NaM bhaMte. 'he bhadanta ! jo anyayUthika haiM ve isa prakAra se kahate haiM / yAvat prarUpita karate haiM-'yahAM yAvatpada se 'bhASante prajJApayanti' ina do kriyArUdoM kA saMgraha huA hai / ve kyA kahate haiN| aba isI bAta ko gautama prakaTa karate haiM-'evaM khalu kevalI jakkhA .' Azraya karIne pharIthI Aja vAtane-padArthone ja vicAra karavAmAM Avaze. rathI A saMbaMdhane laIne A uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. tenuM paDasUtra mA pramANe che.-"rAyagihe jAva evaM vayAsI" tyAdi An:-"rAyagihe jAva evaM vayAsI" maDiyAM yAvatpathI "samavasaraNAta" se 54thI mAralI. "prAJjalipuTaHgautamaH" maDi adhIna yA aDa) thayA che. tene artha A pramANe che. rAjagRha nagaramAM bhagavAnanuM samavasara Na thayuM pariSadu bhagavAnanA darzana karavA tathA teone vaMdanA karavA bahAra AvI. bhagavAne tene dharmadezanA ApI. dharmadezanA sAMbhaLIne te pachI pariSad pitApitAne sthAne pAchI gaI, te pachI prabhunI sevA karatA gautama svAmI prasana mA pramANe 57yu-"anna utthiyANaM bhaMte !" bhagavan anya mUrthika-anya matavAdio A pramANe kahe che yAvatuM prarUpita kare che. mahiyAM yAvatpathI "bhASante prajJApayanti" se liyApahonA saba thayo che, tene artha bhASA dvArA varNave che. prajJApita kare che. e pramANe che. tamAzu cha ? matAva cha.-"evaM khalu kavalI jakkhA0" u sAn zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 1 kevalInAM yakSAvezanirUpaNam 89 yakSAvezenAviSTaH sana yakSo devavizeSaH tasyAvezena antaH pravezenetyarthaH 'Aha. cca do bhAsAo bhAsaI' Ahatya dve bhASe bhASate Ahatya kadAcidityarthaH ke dve bhASe tatrAha-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'mosaM vA saccAmosaM vA' mRSAM vA satyAmRSAM vA, yakSAvezavazAt kelI asatyameva vadati athavA satyAmRSA satyarUpAM mRSArUpAM cetyarthaH mizrabhASAM vadatIti 'se kahameyaM bhaMte ! evaM' tat kathametad evam he bhadanta ! evaM parairucyamAnaM kim etat evaM saMbhavet ? iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jaNNaM te annautthiyA jAva evamAsu' yat khalu te anyayUthikAH yAvat ye te ekamAhuste mithyA ekamAhuH, atra yAvatpadena saMpUrNasya praznAkyasya anuvAdaH karttavyaH 'ahaM puNa goyahe bhadanta ! ve aisA kahate haiM ki jaba kevalI yakSa ke Aveza se AviSTa-gRhIta ho jAtA hai arthAt kevalI ke bhItara jaba yakSa devavizeSa lIna ho jAtA hai / kevalI ko jaba bhUta laga jAtA hai-taba usake Aveza se ve 'Ahacca0' kadAcit do bhASAoM ko bolane laga jAte haiM eka bhASA unameM hotI hai mRSA, aura dUsarI hotI hai satyamRSA yadyapi kevalI satya hI bolate haiM parantu yakSAveza se ve usa samaya yA to asatya bhASA ko bolate haiM yA satya se milI mRSo bhASA ko mizrabhASA ko bolate haiN| 'se kaha ' so he bhadanta ! una logoM kA aisA kathana kahAM taka ThIka hai| kyA aisA ho sakatA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM--'goyamA ! jaNNaM te annautthi0' he gautama jo unhoMne aisA kahA hai so vaha bilakula mithyA kahA hai| yahAM yAvat pada se samasta praznavAkya kA anuvAda kara lenA cAhiye / 'ahaM puNa' maiM to te evuM kahe che ke-jayAre kevalI bhagavAna yakSanA AvezathI AvezavALA thAya che. arthAt kevalInI aMdara jyAre yakSa deva vizeSa praveza kare che. eTale Bii nyAre bhUta 5 cha, tyAre tete| 4 mAvezathI "Ahatya" kaIvAra be bhASA bole che. eka bhASA to teomAM mRSA-asatyabhASA hoya che ane bIjI satya mRSAbhASA hoya che. jo ke kevalI bhagavAna satya ja bole che. paraMtu yakSanA AvezathI te samaye teo asatya bhASA bole cha mayA to satyathA bhanesI bhRSAmASA mizrabhASA bole che. "se kahamevaM bhaMte ! to mApana tAnu prabhArInaM 4thana zu satya 4 cha ? mA prazna uttaramA prabhu 4 cha -"goyamA! jaNaM te annautthiyA0" 3 gautama! te anya matavAdIoe evuM je kahyuM che te bilakula mithyAmsty hyu cha. mahiM yAvatpathI sa pUrA prazna pAya sabha9 al. "ahaM. bha0 12 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIne mA!" aham puna gautama ! atra punaHpadaM tvarthakaM tathA ca ahaM tu gautama ! 'evamAikkhAmi4' evaM vakSyamANaprakAreNa AkhyAmi bhASe prajJApayAmi prarUpayAmi 'no khalu kevalI jakkhAeseNaM Aissai' no khalu kevalI yakSAvezena Avizyate keva. linaH zarIre yakSasyAvezo na bhavati anantavIryatvAt kevalinaH 'no khalu kevalI yakSAvezena AviSTaH san 'Ahacca do bhAsAo bhAsaI' Ahatya dve bhASa bhASate 'taM jahA mosaM vA saccAmosaM vA' tadhathA mRpAM vA satyAmRSAM vA, kevalinAM zarIre na bhavati yakSAdeH samAvezaH kevalinAmanantavIryatayA tasya pratiruddhatvAta ata: kevalI kadAcidapi yakSAvezena AviSTaH san yakSasya bhagavaccharIre pravezAbhAvAt mithyAm asatyAM vA satyAmRSAM vA satyarUpAmasatyarUpAM cetyarthaH mizrabhASAM na bhASate itibhAvaH, yAdRzI bhASAM kevalI te tAM darzayannAha-'kevalI' ityaadi| 'kevalINaM asAvajjAo aparovadhAiyAoM kevalI khalu asAvadha aparopaghAtike pApavyApArarahitA tathA yayA bhASayA pareSAm upaghAto na bhavettAdRzI ca, etadrape 'Ahacca do bhAsAo bhAsaI' Ahatya dve bhASe bhASate kadAcita vakSyamANaM bhASAisa viSaya meM aisA kahatA hU~ 4 yahAM 'bhASe prajJApayAmi, prarUpayAmi ina kriyApadoM kA saMgraha huA hai-yahI bAta 4 isa saMkhyA pada se prakaTa kI gaI hai / 'no khalu kevalI jakkhAeseNaM.' kevalI na to kabhI yakSa ke Aveza se AviSTa hote haiN| unheM kabhI bhI bhUta nahIM lagatA hai aura na ve usake kAraNa kabhI mRSA yA mizrabhASA kA prayoga karate haiN| kevalI anantavIryavAle hote haiM ataH usake kAraNa bhUtAdika kA praveza unake bhItara nahIM ho sakatA hai vaha usake dvArA pratiruddha ho jAtA hai| isa kAraNa ve na mRSAvAdI hote haiM aura na satyamRSA mizrabhASA ko bolate haiN| kevalI to pApavyApArarahita tathA jisake uccAraNa karane se dUsare jIvoM kA upaghAta puNa goyamA0!" gotama humA viSayamA me chu "bhASe prajJApayAmi prarUpayAmi" mA dvArA 1j chu.. prajJApita 43 chu', pra3pita 43 chu.3"no khalu kevalI jakkhAeseNaM0" vadI mAnya samaye yakSanA pravezathI AvezavALA thatA nathI. arthAta teone keIpaNa samaye bhUta lAgatuM nathI. ane bhUta vaLagavAne kAraNe teo kaI vakhata mRSA athavA mizrabhASA bolatA nathI. kevalI anata vIryavALA hoya che. tethI teomAM bhUtAdine praveza thaI zakatuM nathI. tethI mRSAvAdI ke satya mRSA-mizravAdI hatA nathI. kevalI bhagavAna te pApanA vyavahAra vagaranI tathA je belavAthI bIjA ne upaghAta na thAya evI ja bhASA bole che. e rIte teo zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 91 dvayaM bhASate ityarthaH 'taM jahA' tadyathA 'saccaM vA asaccAmosaM vA' satyaM vA asatyAmRSAM vA yadi kevalI tadA satyameva vadati yadvA asatyamRSAM vA na satyAM na mRSAM vyavahArarUpAmityarthaH tAm etAdRzI vyavahArarUpAM bhASAM bhASate kevalIti ||suu0 1 // satyAdi bhASAdvayaM ca bruvan kevalI upadhiparigrahamaNidhAnAdikaM vicitravastu bhASate iti tadeva darzayannAha-'kaivihe NaM bhaMte' ityaadi| ___mUlam-kaivihe gaM bhaMte! uvahI pannatte ? goyamA! tivihe uvahI pannatte, taM jahA kammovahI, sarIrovahI, baahirbhNddmttovgrnnovhii| neraiyANaM bhaMte ! pucchA goyamA! duvihe uvahI pannatte taM jahA kammovahI ya sarIrovahI ya, sesANaM tivihe uvahI egidiyavajjANaM jAva vemANiyANaM, egidiyANaM duvihe uvahI pannatte taM jahA kammovahI ya sarIrovahI ya / kaivihe NaM bhaMte ! uvahI pannatte ? goyamA ! tivihe uvahI pannattetaM jahA sacitte acitte mIsae, evaM neraiyANaM vi, evaM niravasesaM jAva vemANiyANaM / kaivihe gaM bhaMte ! pariggahe pannatte ? goyamA! tivihe pariggahe pannatte taM jahA kammapariggahe sarIrapariggahe bAhirabhaMDamattovagaraNapariggahe / neraiyANaM bhaMte ! evaM jahA uvahiNA do daMDagA bhaNiyA tahA pariggaheNa vi do daMDagA bhANiyabvA / kaivihe NaM bhaMte ! paNihANe pannatte ? goyamA! tivihe paNihANe pannatte, na ho aisI bhASA kA hI prayoga karate haiM / isa prakAra be 'saccaM vA asaccAmosaM vAe' satya evaM asatyAmRpA kA hI prayoga karate haiN| yadi kevalI bolate haiM to satya hI bolate haiM yahA asatyAmRSA-na satya na asatya aisI vyavahArarUpa bhASA ko bolate haiM // suu01|| "saccaM vA asaccAmosaM vAe" satya mana masatya-mabhUSA sApAnI ra prayoga kare che. je kevalI bhagavAna bele che. athavA asatya-amRSA nasatya -ane na asatya evI vyavahAra bhASA ja bole che. e sU. 1 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre taM jahA maNapaNihANe vaipaNihANe kaaypnnihaanne| neraiyANaM bhaMte! kaivihe paNihANe pannatte ? evaMceva evaM jAva thnniykumaaraannN| puDhavIkAiyANaM pucchA goyamA! ege kAyapaNihANe pannatte, evaM jAva vaNassaikAiyANaM / beiMdiyANaM pucchA goyamA ! duvihe paNihANe pannatte taM jahA vaipaNihANe ya kAyapaNihANe ya evaM jAva curiNdiyaannN| sesANaM tivihe vi jAva vemANiyANaM / kaivihe NaM bhaMte ! duppaNihANe pannatte goyamA! tivihe duppaNihANe paNNatte taM jahA maNaduppaNihANe vaiduppaNihANe kAyaduppaNihANe jaheva paNihANeNaM daMDago bhaNio taheva duppaNihANeNaM vibhaanniyvyo| kaivihe NaM bhaMte ! suppaNihANe pannatte? goyamA! tivihe suppaNihANe pannatte taM jahA maNasuppaNihANe vaisuppaNihANe kaaysuppnnihaanne| maNussANaM bhaMte! kaivihe suppaNihANe pannatte? evaM cev| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti jAva vihri| taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva bahiyA jaNavayavihAraM viharai ||suu02|| chAyA-katividhaH khalu bhadanta ! upadhiH prajJaptaH gautama ! trividhaH upadhiH prajJaptaH tadyathA karmoM padhiH, zarIropadhiH, bAhyabhAMDAmAtropakaraNopadhiH / nairayikANAM bhadanta ! pucchA gautama ! dvividhaH upadhiH prajJaptaH tadyathA kopadhizca zarIropadhizca zeSANAM trividha upadhiH ekendriyanitAnAM yAvadvaimAnikAnAm / ekendriyANAM dvividha upadhiH prajJaptaH tadyathA karmopadhizca zarIroSadhizca / katividhaH khalu bhadanta ! upadhiH prajJaptaH ? gautama ! trividha upadhiH prajJaptaH tadyathA sacittaH, acittaH, mizritaH, evaM nairayikANAmapi evaM niravazeSaM yAvadvaimAnikAnAm / katividhaH khalu bhadanta ! parigrahaH prajJaptaH gautama ! trividhaH parigrahaH prajJaptaH tadyathA karmaparigrahaH, zarIraparigrahaH, bAhyabhADAmAtropakaraNaparigrahaH / nairayikANAM bhadanta ! evaM yathA upadhinA dvau daNDako bhaNitau tathA parigraheNApi dvau daNDako bhnnitvyau| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavandrikA TIkA za018 u07 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 93 katividha khalu bhadanta ! praNidhAnaM prajJaptam ? gautama ! trividha praNidhAnaM prajJaptam tadyathA manaH praNidhAnam , vavaH praNidhAnam , kAyapraNidhAnam / nairayikANAM bhadanta ! katividhaM paNidhAnaM prajJaptam ? evameva evaM yAvat stanitakumArANAm / pRthivIkAyikAnAM pRcchA gautama ! ekaM kAyapraNidhAnam majJaptam / evaM yAvat vanaspatikAyikAnAm / dvIndriyANAM pRcchA gautama ! dvividha maNidhAnaM prajJaptam , tadyathA vAmaNidhAnaM ca kAyapaNidhAnaM ca evaM yAvat caturindriyANAM zeSANAM trividhamapi yAvadvaimAnikAnAm / katividhaM khalu bhadanta ! duSpaNidhAnaM prajJaptam , gautama ! trividham duSpaNidhAnam prajJaptam tathA manoduSpaNidhAnaM vacoduSpaNidhAnaM kAyaduSpaNidhAnaM, yathaiva praNidhAnena daNDako bhaNitaH, tathaiva duSpraNidhAnenApi bhaNitavyaH / katividhaM khalu bhadanta ! supaNidhAnaM prajJaptam ? gautama ! trividhaM supra. NidhAna prajJaptam , tadyathA-manAsupaNidhAnaM vacaH supraNidhAnam kAyamupraNidhAnam ? manuSyANAM bhadanta ! katividha sumaNidhAnaM prajJaptam , evameva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvaddhahirjanapadavihAraM viharati ||muu02|| TIkA-'kaivihe gaM bhaMte ! uvahI pannatte' katividhaH khalu bhadanta ! upadhiH prajJaptaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'tivihe uvahI satyAdi bhASAya ko bolate hue kevalI upadhi, parigraha, praNidhAna Adi vicitra vastuko kahate haiM aba yahI bAta prakaTa kI jAtI hai| 'kaivihe NaM bhaMte ! uvahI paNNatte' ityAdi / ____TIkArtha-gautamane isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-'kAvihe NaM bhaMte ! uvahI paNNatte' he bhadanta ! upadhi kitane prakAra kI kahI gaI hai ? jIvana nirvAha meM upakAraka karma, zarIra evaM vastrAdika ko upadhi kahA gayA hai| isake uttara meM prabhu kahate haiN| 'goyamA !' he gautama ! upadhi tIna prakAra kI kahI gaI hai / AtmA jisake dvArA durgati meM sthira kiyA satyAdi be bhASAne belanArA kevalI bhagavAna upAdhi parigraha, praNidhAna, vigere vicitra vastune batAve che, te ja vAta have batAvavAmAM Ave che. "kaivihe gaM bhaMte ! uvahI unnatte" tyAdi tha:-gautama svAbhIme 20 sUtrI prabhune me 57yu, cha / -kaivihe gaM bhaMte ! uvahI paNNatte" 3 sagavan 64dhi 21 prA2nI apAmA AvI che? jIvana nirvAhamAM upakAraka karma, zarIra ane vastra vigerene upAdhi huvAmA bhAva cha. mA prshnn| uttaramA prabhu cha -"goyamA!" gItamA zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pannatte' trividhaH upadhiH prajJaptaH, tatra upadhIyate-upaSTabhyate AtmA yena sa upadhiH, sa copadhiH trividhaH karmazarIrabAhyabhANDAdirUpaH tameva darzayannAha-' taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'kammovahI, sarIrovahI, bAhirabhaMDamattovagaraNIvahI ya' karmoMpadhiH zarIropadhiH bAhyamANDAmAtropakaraNopadhizca tatra bhANDAmAtrA bhAjanarUpaH paricchadaH, upakaraNaM ca vastrAdi, iti / 'neraiyA NaM maMte ! pucchA' nairayikANAM khalu bhadanta ! pRcchA he bhadanta ! nairayikANAM katividhaH upadhiH prajJaptaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvihe uvahI pannatte' dvividhaH dviprakArakA upadhiH prajJaptaH, 'taM jahAM' tadyathA kammovahI ya sarIrovahI ya' karmoMpadhizca zarIropadhizca, nArakANAM dvividha eva karmazarIrobhayarUpaH upadhiH, bAhyo. padherasaMbhavAt 'sesANaM tivihe ubahI egidiyavajjANaM jAva vemANiyANa' zeSANAM nArakavyatiriktAnAM trividha upadhirekendriyavarjitAnAM yAvadvaimAnikAnAm ekendriyabhinnavaimAnikAntAnAM jIvAnAM trividho'pi upadhi bhavatIti / tarhi ekejAtA hai vaha upadhi hai aura vaha karma, zarIra aura bAhya bhAMDa Adi ke bheda se tIna prakAra kI hotI hai / bAhya jo vastra pAtrAdika haiM ve bAhya bhAMDa Adi rUpa upadhi kahI gaI hai / aba gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'neraiyANaM bhaMte ! 'he bhadanta nairayikoM ke kitane prakAra kI upadhi hotI hai ? uttara meM prabhune kahA hai / 'goyamA' he gautama ! nairayikoM ko 'duvihe uvahI pannatte' do prakAra kI upadhi hotI hai / 'taM jahA0' vaha isa prakAra hai karmopadhi aura zarIropadhi yahA~ bAhya upadhi nahIM hotI hai| sesANaM tivihe.' nAraka bhinna jIvoM se lekara yAvat vaimAnika jIvoM taka tInoM prakAra kI upadhi hotI hai| inameM ekendriya jIvoM ko choDa denA caahiye| kyoMki inake zarIropadhi aura karmopadhi ye upadhI traNa prakAranI kahevAmAM Ave che. AtmA jenAthI sthira karAya che. te upadhI che. ane te karma, zarIra ane bAhya, bhAMDa-pAtra vigerenA bhedathI traNa prakAranI hoya che. bAhya je vastra pAtra vigere che, te bAhya bhAMDa upadhI kahevAya che. ve gautama svAmI prabhune me pUche che 3-"neraiyANaM bhaMte !" bhagavana narayikAne keTalA prakAranI upAdhi hoya che? tenA uttaramAM prabhu e dhuM "goyamA !" 3 gautama naiyi 7vAne "duvihe ubahI pannatte" me praharI padhi uvAmA mApI cha. "taM jahA." tasA pramANe cha. 1 OM padhi ana 2 zarIrA5dhi maDiyA mA padhi hAtI nathI. 'sesANaM tivihe." nA24 vAna choDI. yAta vaimAni / sudhI trale mAnI upAdhi hoya che. te paikI ekendriya jIne varjya gayA che. kema ke zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trafer TIkA za0 18 70 7 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam ndriyANAM katividha upadhistatrAha - 'egiMdiyANaM' ityAdi / 'egiMdiyANaM duvihe uvahI pannatte' ekendriyANAM dvividha upadhiH prajJaptaH 'taM jahA ' tadyathA 'kammovahI ya sarovahI ya' karmopadhizca zarIropadhizca karmazarIrobhayarUpa eva upadhire kendrijIvAnAm tadanyeSAM tu trividho'pIti / 'kavide NaM bhaMte ! ubahI pannate' katividhaH khalu bhadanta ! upadhiH prajJaptaH iti manaH, bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'tivihe ubahI pannatte' trividha upadhiH prajJaptaH 'ta' jA ' tathA 'sacitte acitte mIsae' sacittaH acittaH, mizrakaH ' evaM neraiyANaM vi' evaM nairayikANAmapi AlApamakArazcettham 'neraiyANaM bhaMte ! kai vide uhI pannatte ? goyamA ! tivihe ta jahA sacite acite mIsae' nairayikANAM khalu do hI upadhi hotI haiN| jaisA ki 'egiMdiyANaM duvihe ubahI pannate0 ' isa sUtra dvArA kahA gayA hai / aba gautama punaH upadhi ke prakAra ke viSaya meM prabhu se pUchate haiM - 'kavihe NaM bhaMte ! ubahI pannante' he bhadanta ! upadhi kitane prakAra kI kahI gaI hai| isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA0 ' he gautama ! upadhi punaH prakArAntara se 3 prakAra kI kahI gaI hai / 'taM jahA sacitte0 ' eka sacitta upadhi, acitta upadhi aura mizra upadhi 'neraiyANaM bhaMte !' he bhadanta / ina 3 prakAra kI upadhiyoM meM se nairayikoM meM kitanI upadhiyAM hotI haiM ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'evaM neraiyANaM vi' he gautama ! nairathikoM meM sacitta, acitta aura mizra ye tInoM hI prakAra kI upadhiyAM hotI haiN| yahAM AlApa prakAra aisA hai'neraiyANaM bhaMte! kahavihe ubahI pannatte goyamA / tivihe taM jahA teone zarIrAdhi ane karmAdhi e be ja upaSi hAya che. jema ke"egiNdiyaannN duvi uvahI pannatte0 " mA sUtrAMzathI hevAmAM Avyu che. irIthI gautama svAmI abhune upadhinA prAzanA viSayabhAM pUche che ! - "kaivihe NaM bhaMte! ubahI 0 " he bhagavan upadhi DeMTalA aAranI avAmAM bhAvI che ! tenA uttaramA anu uhe che haiva " goyamA !" he gautama! prArAMtasthI upadhi tra aAranI vAmAM bhAvI che. "taM jahA sacitte0 " me sathitta, upadhi vyayitta upadhi bhane mizra upadhi, "neraiyANaM bhaMte0 !" he bhagavAn mA traNa prakAranI upaSiyA paikI nAriyeka jIvone keTalI upaSice hAya che? A yA praznanA uttaramAM alu uDe che - "evaM neraiyANaM vi' he gautama! nairayiGa jIvAmAM sacitta, acitta, ane mizra e traNe prakAranI upadhi DrAya che. tenA yAsAyanI prahAra yA amAle che. - "neraiyANaM bhaMte! kaividde uvahI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre bhadanta ! katividhaH upadhiH prajJaptaH gautama ! trividhaH sacitto acitto mizrazca, iti tatra nArakANAM sacittaH upadhiH zarIram acittopadhiH utpattisthAnam mizrastu zarIramevocchvAsAdipudgalayuktam teSAM sacetanA'cetanatve mizratvasya vivakSaNAditi / 'evaM niravasesaM jAca vemANiyANaM' evaM niravazeSaM yAvad vaimAnikAnAm , nairayikAdArAmya vaimAnikaparyantaM caturviMzatidaNDakeSu pUrvoktasya tripakArasyApi upadheH sattvaM jJeyam iti / upadhi pradarya parigrahaM darzayannAha-'kaivihe ' ityAdi / 'kaivihe gaM bhaMte ! pariggahe pannatte' katividhaH khala bhadanta ! parigrahaH prajJaptaH, bhaga vAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'tivihe parigahe pannatte' trividhaH parigrahaH prajJaptaH 'ta jahA' tayathA 'kammapariggahe sarIrapariggahe' bAhirasacitte, acitte, mIsae' artha spaSTa hai, nAraka jIvoM ke sacitta upadhi zarIra hai / acitta upadhi unakI utpatti kA sthAna hai aura mizra upadhi ucchvAsanizvAsa Adi pudgalayukta zarIra hI hai| inameM mizratA sacetana acetanarUpa hone se hai| 'evaM niravase saM jAva vemANiyANaM' nairapikoM se lekara yAvat vaimAnika paryanta 24 daNDakoM meM pUrvokta tInoM prakAra kI upadhi kA satva rahatA hai aisA jAnanA cAhiye / aba parigraha kitane prakAra kA hai / isa viSaya meM prazna karate hue gautama! prabhu se kahate haiM-'kAvihe NaM bhaMte ! pariggahe pannatte' he bhadanta ! parigraha kitane prakAra kA kahA gayA hai| 'goyamA! tivihe pariggahe pannatte' he gautama ! parigraha 3 prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA-kammapariggahe.' vaha pannatte goyamA! tivihe taM jahA-sacitte, acitte, mIsae" bhagavana nAchIya jIne keTalI upadhi kahevAmAM AvI che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! teone sacitta, acitta, ane mizra e pramANe traNa upadhi kahevAmAM AvI che. nAraka jIvone sacitta upadhi zarIra che. acitta upadhi tenuM utpatti sthAna che. ane mizra upAdhi upavAsa vigere pagalavALuM zarIra ja che, temAM mizrapaNu sacetana ane acetana rUpa pAthI che. "evaM niravasesaM jAva vemANiyANa0" naiyiAyI mAmIna yAvat vaimAnike sudhI 24 covIsa daMDake mAM pUrvokta traNe upadhi vidyamAna rahe cha. tama samAna ve gautama svAmI pani anA viSayamA pUche che ?-"kai kiraNa bhaMte ! pariggahe pannatte" magavan pariyaDamA praan| vAma sAvyA cha ? tana uttaramA prabhu 43 che -"goyamA! tivihe pariggahe pannate" hai gautama! parikSaNa prA2nA apAmA mAyA cha. "taM jahA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya candrikA TIkA za018 u07 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 97 bhaMDamattovagaraNapariggahe' karmaparigrahaH zarIraparigrahaH bAhyabhANDAmAtropakaraNaparigrahaica / mUrchayA parigRhyamANaM bhANDopakaraNaM parigrahaH / 'neraiyANaM bhaMte !' nairayikANAM khalu bhadanta ! katividhaH parigrahaH prajJaptaH, bhagavAnAha-'evaM jahA' ityaadi| 'evaM jahA uvahiNA do daMDagA bhaNiyA' evaM yathopadhinA dvau daNDako bhaNito 'tahA pariggaheNa vi do daMDagA bhANiyabA' tathA parigraheNApi dvau daNDako bhaNi. tavyau ekendriya-nArakayoreko daNDakaH, dvIndriyAdArabhya vaimAnikAntAnAmeko daNDaka iti militvA dvau daNDako / ayaM bhAvaH-ekendriyanArakayoH dvau parigrahauM karmazarIrarUpo, zeSANAM tu karmazarIrabahirbhANDAdirUpAzrayaparigrahazca / 'kaivihe NaM bhaMte ! parihANe pannatte' katividhaH khalu bhadanta ! praNidhAnaM prajJapta, praNihitiH, karma parigraha, zarIra parigraha aura bAhya bhAMDamAtropakaraNarUpa parigraha hai| mUrchA se parigRhayamANa jo bhANDopakaraNa hai ve parigraha meM Ate haiM / 'neraiyANaM bhaMte !' he bhadanta ! ina parigraho meM se nairayikoM ke kitane parigraha hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM / 'evaM jahA uvahiH' ki he gautama ! jisa prakAra se upadhi ko lekara do daNDaka kahe jA cuke haiN| usI prakAra se parigraha ko lekara bhI do daNDaka kaha lenA cAhiye / inameM ekendriya aura nAraka inakA eka daNDaka aura dIndriya se lekara vaimAnikAnta taka ke jIvoM kA dUsarA daNDaka hai| bhAva isakA aisA hai ki ekendriya aura nAraka inameM do parigraha hote haiM / eka karma. rUpa aura dUsarA zarIrarUpa / inake atirikta jo aura jIva haiM, unake karma, zarIra aura bahirbhANDAdirUpa parigraha hotA hai / kammapariggahe." bha parisa, zarI25rikha, mAlADamAtrA542535 traNa parigraha che. mUchathI parigrasthamANa je bhAMDepakaraNa che, tene parigrahamAM bhAbhA mA che "neraiyANaM bhaMte !" saman mAtra pari paiThI nArakIya jIvone keTalA parigraha hoya che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke"evN jahA uvahi0" gItama! 5dhinA viSayamA 2 pramANe meM haiN| kahevAmAM AvyA che, e ja rIte parigrahane laIne paNa be daMDake, kahevA. temAM ekendriya ane nArakane eka daMDaka ane dvIndriyathI laIne vaimAnika sudhInA jIvone bIjo daMDaka che. kahevAno bhAva e che ke-ekendriya ane nArakamAM kamarUpa, ane zarIra rUpa ema be parigraha thAya che. tethI bIjA je jIve che, tene karma, zarIra ane bahirbhADAdi rUpa traNa parigraha hoya che. bha0 13 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre praNidhAnam ekAgratA ityarthaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'tivihe paNihANe pannatte' trividhaM praNidhAnaM prajJaptam, trividhm-mnovaakaaybhedaaditi| manovAkAyabhedAneva darzayannAha-'ta jahA' ityaadi| 'tauM jahA' tadyathA 'maNapaNihANe' manaH maNidhAnam 'vai paNihANe' vacaHmaNidhAnam kAyapaNihANe kAyapraNidhAnam / 'neraiyANaM bhaMte! kai paNihANe pannatte' narayikANAM bhadanta ! katipraNidhAnaM prajJaptam , bhagavAnAha-'evaM cetra' ityAdi / 'evaM ceva' evameva trividhameva vividha praNidhAnaM nArakANAm manovAkAyabhedena, na kevalaM nArakANAmeva triprakArakaM praNidhAnam apitu anyeSAmapi tatrAha-evaM jAva thaNiyakumArANaM' evaM yAvat stanitakumArANAm asurakumArAdArabhya stanitakumAradevaparyantAnAmeva aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM / 'kaivihe gaM bhaMte ! paNihANe paNNatte' he bhadanta ! praNidhAna kitane prakAra kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! praNidhAna (ekAgratA) tIna prakAra kA kahA gayA hai| mana kI ekAgratA manaHpraNidhAna hai vacana kI ekAgratA vacanapraNidhAna hai| aura kAyakI ekAgratA kAyapraNidhAna hai isa prakAra mana vacana aura kAyakI ekAgratA ko lekara praNidhAna tIna prakAra kA hotA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'neraiyA NaM bhaMte.' he bhadanta ! ina praNidhAnoM meM se nairayikoM ke kitane praNidhAna hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiN| 'evaM cetra' he gautama ! nairayikoM ke mana vacana aura kAya ke praNidhAna se tInoM hI praNidhAna hote haiM ye tInoM prakAra kA praNidhAna kevala nAraka jIvoM ke hI hote hoM so bAta nahIM hai kintu 'evaM jAva ve gautama cAbhI prabhune me pache che - 'kaivihe gaM bhaMte ! parihANe pannatte" u man praNidhAna- sA prazna 4AmA mAvesa cha ! ten| uttaramA prabhu 43 cha "goyamA " gautama prnnidhaanekAgratA traNa prakAranuM kahela che. mananI ekAgratA-mana praNidhAna che. vacananI ekAgratA vacanapraNidhAna che. kAyanI ekAgratA kAyapraNidhAna che. e rIte mana, vacana ane kAyanI ekAgratA rUpa traNa prakAranuM praNidhAna usa che. zathA gautama svAmI prasuna me pache che ,-"neraiyANaM bhaMte !" he bhagavana A praNidhAne paikI nArakIya jIne keTalA praNidhAna hoya che? tanA uttaramA prabhu 4 cha -"evaM ceva" gautama ! nA24IyavAna mana, vacana ane kAyarUpa traNe praNidhAna hoya che. A traNe prakAranA praNidhAna 17 // 27 vAna DAya che, tebha nathI 52 "evaM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 99 tripakArakaM praNidhAnaM jJeyam / 'puDhavIkAiyANaM pucchA' pRthivIkAyikAnAm pRcchA he bhadanta ! pRthivIkAyikAnAm jIvAnAM katividhaM praNidhAnaM bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'ege kAyapaNihANe pannatte' ekaM kAyapaNidhAnaM prajJaptam pRthivIkAyikajIvAnAm ekendriyatayA manovacasorabhAvAt kAyamAtrapraNidhAnameva bhavatItyuttaram / 'evaM jAva vaNassaikAiyANaM' evaM yAvadvanaspatikAyikAnAmapi, atra yAvatpadena aptejovAyUnAM saMgraho bhavatIti 'beiMdiyANaM pucchA' dvIndriyANAM pRcchA he bhadanta ! dvIndriyajIvAnAM katividha praNidhAnaM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! thaNiyakumArANa' asurakumAra se lekara stanitakumAra paryanta ye tInoM praNidhAna hote haiM / aisA jAnanA caahiye| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'puDhavIkAiyANaM0' he bhadanta ! jo pRthivIkAyika jIva haiM / unake kitane praNidhAna hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! ege.' he gautama ! ekendriya pRthivIkAyika jo jIva haiN| unake sirpha eka kAyapraNidhAna hI hotA hai| kyoMki inake vacana aura manapraNidhAna nahIM hote haiM / inakA usa ko abhAva rahatA hai / 'evaM jAva vaNassaikAiyANa' isI prakAra kA praNidhAna hone viSa. yaka kathana apakAyika, tejaHkAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika jIvoM meM bhI jAnanA cAhiye / arthAt ye saba ekendriya jIva haiM aura isI kAraNa se inameM kevala eka hI kAyapraNidhAna hotA hai / 'beiMdiyANaM pucchA' he bhadanta ! dvIndriya jIvoM ke kitane praNidhAna hote haiM-isa prazna ke jAva thaNiyakumArANaM" asu24mAthI mAralI. tanita bhA2 sudhInAmAne traNe praNidhAna hoya che. tema samajavuM. gautama svAmI pharIthI prabhune evuM pUche che haiM-"puDhavIkAiyANaM0" u bhagavan re pI4i wo cha, tara keTalA prakAranA praNidhAna hoya che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke"goymaa ! ege' he gautama ! mendriya vI4i 2 , tene ta eka kAyapraNidhAna ja hoya che. kema ke tene vacana ane manapraNidhAna ddo|| nathI. bhana bhane kyanana temAne malA DAya che. "evaM jAva vaNassai kAiyANaM" mA pramANe praNidhAna DAvAna viSayanu thana-sAyika, teja kAyika vAyukAyika ane vanaspatikAyika jImAM paNa samajavuM arthAta te badhA ekendriya jIve che. ane teja kAraNathI teomAM phakta eka kAya praNidhAna thAya che. "beIdiyANaM pucchA" 3 samapanya vAna TamA zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 bhagavatIsUtre 'duvihe paNihANe pannatte' dvividhaM praNidhAnaM prajJaptam dvIndriyajIvAnAmiti 'taM jahA tadyathA 'vaipaNihANe ya kAyapaNihANe ya vacaHpraNidhAnaM ca kAyapraNidhAnaM ca 'evaM jAva cauridiyANaM' evaM yAvat caturindriyANAM jIvAnAm evameva dvIndriya vadeva manAmaNidhAnarahitavacaHkAyAtmakapraNidhAnadvayavatvaM trIndriyacaturindriyajIvAnAmapi manaso'bhAvena manaHpraNidhAnasyAbhAvAt / atra yAvatpadena trIndriyajIvAnAmeva grahaNaM bhavatIti / tat ki sarvajIvAnAM dviprakArakameva praNidhAnamityAzakA nirAkurvan Aha-'sesANa' ityAdi / 'sesANaM tivihe vi' zeSANAM tiryag paJcendriyAdi vaimAnikaparyantAnAM trividhamapi praNidhAnaM bhavatIti / ayamAzayaHekendriyajIvAnAM pRthivIkAyAdArabhya vanaspatikAyAntAnAM zarIramAnaM bhavati bhogAdhiSThAna, manovacanaM ca na bhavati ataH teSAmekameva kAyAtmakaM praNidhAna bhavati, dvIndriyAdArabhya caturindriyaparyantajIvAnAM zarIraM vacanaM ca bhavati bhogAuttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA !' he gautama! dvIndriya jIvoM ke do praNidhAna hote haiM / eka vacanapraNidhAta aura dUsarA kAyapraNidhAna 'evaM jAva cauridiyANa' isI prakAra se ye do praNidhAna teindriya jIvoM aura cauiMndriya jIvoM ke hote haiM / kyoMki inake mana ke abhAva se manaHpraNidhAna nahIM hotA hai| 'sesANaM' ityAdi inake atirikta paJcendriya tiryazca manuSya se lekara vaimAnikadevaparyanta jIvoM ke tInoM prakAra ke praNidhAna hote haiN| tAtparya kahane kA yaha hai ki ekendriya jIvoM ke bhogA. SThiAnarUpa eka zarIra hI hotA hai mana aura vacana vahAM hote nahIM haiM ataH unake eka kAyAtmaka praNidhAna hI hotA hai tathA dvIndriya se lekara coindriyaparyanta jIvoM ko bhogAdhiSThAnarUpa zarIra aura vacana hote haiM praNidhAna hoya che? gautama svAmInA A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke"goymaa!" 3 gItama! chandriyANA vAna kyanapraNidhAna mana ayapraNidhAna mema meM praNidhAna DAya che. "evaM jAva cauriMdiyANaM" mera rIte be praNidhAna traNa indriyavALA ane ane cAra IndriyavALA jIvone thAya che. kema ke teone manano abhAva hovAthI mana:praNidhAna hetuM nathI. "sesANaM" tyAlA zivAyanA DIna pathandriya tiya"ya, mana manuSyathA laIne vaimAnika deva sudhInA jIne traNa prakAranA praNidhAna hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-ekendriya jIne bhegAdhiSThAna-gabhegavavAnA sAdhana rUpa eka zarIra ja hoya che, mana ane vacana teomAM hotA nathI. tethI teone eka kAyapraNidhAna ja hoya che tathA hIndriyathI laIne cauIndriya sudhInA chone bhegAdhikAna rUpa zarIra ane vacana hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 2 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 101 dhiSThAnamato vAkAyadvayAtmakaM dvividhaM praNidhAnaM bhavati, zeSANAM manovAkAyAtmakaM trayamapi bhavati bhogAdhiSThAnamataH trividhamapi praNidhAnatrayamapi bhavatIti / kiyatAM jIvAnAM triprakArakaM praNidhAna bhavati ? tatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAva vemANiyANa' yAvadvaimAnikAnAm , atra yAvatpadena tiryak paJcendriyamanuSyabhavanapativAnavyantarajyotiSkANAM grahaNaM bhavati / sAmAnyataH praNidhAnaM nirUpya praNidhAnavizeSaM duSpaNidhAna darzayannAha-'kaivihe gaM' ityAdi / 'kaivihe NaM bhaMte !' katividhaH khalu bhadanta ! 'duppaNihANe pannatte' duSpraNidhAnaM prajJaptam bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'tivihe duppaNihANe pannatte' trividhaM duSpaNidhAna prajJaptam / bhedatrayameva darzayitumAha-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tathA 'maNaduppaNihANe vaiduppaNihANe kAyaduppaNihANe' manoduSpaNidhAnaM vaco duSpaNidhAnaM isaliye unake vacana evaM kAyarUpa do praNidhAna hote hai| inase avaziSTa jIvoM ko mana vacana evaM kAyAtmaka tInoM hI praNidhAna hote haiM / yahI bAta 'jAva vemANiyANaM' isa sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai| yahAM yAvatpada se paJcendriya tiryaca, manuSya bhavanapati, vAnavyantara aura jyotiSaka inakA grahaNa huA hai| isa prakAra sAmAnyataH praNidhAna kI prarUpaNA karake praNidhAna kA bhedarUpa jo duSpaNidhAna hai aba usakI prarUpaNA kI jAtI hai isa viSaya meM gautamane prabhu se aisA pUcho hai-'kAvihe NaM bhaMte ! duppaNihANe paNNatte' he bhadanta duSpANidhAna kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhu ne aisA kahA hai / 'goyamA ! tivihe duppaNiAhANe paNNatte' he gautama ! duSpraNidhAna tIna prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA.' jaise manoduSpraNidhAna, vacoduSpraNidhAna aura kAyaduSpraNidhAna mana vacana tethI teone vacana ane kAya e be praNidhAna kahevAmAM Avela che. te zivAyanA jIvone mana, vacana ane kAyA rUpa traNe praNidhAna thAya che. eja pAta "jAva vemANiyANaM" se sUtrAMza 621 matAche. mahiyAvata pahathI paMcendriya, tiryaMca, manuSya, bhavanapati, vAnavaMtara, ane jyotiSkanuM grahaNa thayela che, A rIte sAmAnya prakArathI praNidhAnanI prarUpaNA karIne praNidhAnanA bheda rUpa je dupraNidhAna che, tenI prarUpaNa karavAmAM Ave che. yA viSayamA gautama 21.bhI prabhune se pUche che hai-"kaiviheNaM bhaMte ! dappaNihANe pannatte" hai sarAva praNidhAna TArana uvAmA mAvata cha. tanA uttama prabhu 43 cha -"goyamA! tivihe duppaNihANe pannatte" . gautama! praNidhAna 1 2 4AmA mAda che. "taM jahA." jema ke-mane dupraNidhAna, vacodupraNidhAna ane kAya duSmaNidhAna mana, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 bhagavatIsUtre kAyaduSmaNidhAnaM ca, manovAkAyA eva sAvadhavyApAre vyAmiyamANAH duSpraNidhAnazabdavAcyA bhavantIti manovAkAyAnAM tripakArakatvAt duSpraNidhAnamapi triprakArakaM bhavatIti, 'jaheva paNihANeNa daMDao bhaNio taheva duppaNihANeNa vi bhANiyayo' yathaiva yenaiva prakAreNa praNidhAnena daNDako bhaNitaH tathaiva duSpraNidhAnenApi daNDako bhaNitavyaH, yathA nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvaviSaye praNidhAnamAzritya daNDakaH kathitaH tathaiva duSpaNidhAnamAzrityApi vicAraH karaNIyaH, yathA ekendriyajIvAnAmekameva praNidhAnaM kAyAtmakaM, dvIndriyAdArabhya caturindriyAntAnAM dvimakArakaM praNidhAnaM tataH paraM tiryapaJcandriyAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM tri aura kAya jaba sAvadhavyApAra meM laga jAte haiM taba ye duSpaNidhAna zabda vAcya ho jAte haiN| mana vacana evaM kAya ye svayaM tIna haiM / ataH ina saMbandhI jo duSpraNidhAna hotA hai vaha bhI tIna hI prakAra kA hotA hai| 'jaheva paNihANe NaM daMDao bhaNio taheva duppaNihANeNaM vibhANiyavyo' jisa prakAra se praNidhAna ko lekara daNDaka kahA gayA hai| usI prakAra se duSpaNidhAna ko lekara bhI daNDaka kaha lenA caahiye| tAtparya aisA hai ki nAraka se lekara vaimAnikAnta jIva ke viSaya meM praNidhAna ko Azrita karake daNDaka kahA jA cukA hai| usI prakAra se duSpraNidhAna ko bhI Azrita karake vicAra kara lenA caahiye| arthAt ekendriya jIvoM ko eka hI kAyAtmaka praNidhAna dIndriya se lekara cauha. ndriyoM taka ke vacana aura kAyAtmaka do praNidhAna tathA tiryak paJce. ndriya se lekara vaimAnikAnta jIvoM ko mana vacana aura kAyAtmaka tInoM vacana, ane kAya jyAre sAvadya pravRttimAM lAgI jAya che. tyAre teo A duSmaNidhAnavALA banI jAya che. mana vacana ane kAya e pite traNa che che tethI tenA saMbaMdhI je dupraNidhAna hoya che, te paNa traNa ja Deya che. "jaheva paNihANegaM daMDa bho bhaNio taheva duppaNihANeNa vi bhaannicaDhavo" je rIte praNidhAnane uddezIne daMDaka kahela che. te ja rIte dupraNi dhAnanA viSayamAM paNa daMDake samajI levA. kahevAnuM tAtparya e che kenAraka chathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jIvana viSayamAM praNidhAnane Azraya karIne daMDaka kahevAmAM Avela che. eja pramANe duSmaNidhAnanA viSayamAM paNa daMDakene vicAra samaja. arthAt ekendriya jIvone kAyarUpa eka ja praNidhAna hoya che. ane hIndriyathI laIne cAra indriyavALA jAne vacana ane kAya rU5 be praNidhAna hoya che. ane tiya"ca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u07 102 upadhyAdisvarUpanirUpaNam 103 prakArakaM manovAkAyAtmakaM trividhamapi duSpaNidhAnaM bhavatIti / duSpraNidhAnavirodhinaM supaNidhAnaM nirUpayannAha-'kaivihe the' ityAdi / 'kaiviheNaM bhaMte' katividhaM khalu bhadanta ! 'muppaNihANe pannatte' sumaNidhAnaM prajJaptamiti praznaH bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'tivihe suppaNihANe pannatte' trividhaM supraNidhAnaM prajJaptam traividhyameva darzayannAha-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'maNasuppaNihANe vaisuppaNihANe kAyamuppaNihANe' manAsupaNidhAnaM vacaHsupraNi dhAnaM kAyasupaNidhAnam / 'maNussANaM bhaMte !' manuSyANAM bhadanta ! 'kaivihe suppa NihANe pannatte' katividha supaNidhAna prajJaptam bhagavAnAha-'evaMceva' praznoktavadevottaram manuSyANAM trINi supaNidhAnAni bhavanti, etAni ca trINi supraNidhA. prANidhAna hote kahe gaye haiM / usI prakAra se duSpaNidhAnoM ke sambandha meM bhI aisA hI kathana kara lenA cAhiye / aba duSpraNidhAna virodhI supraNidhAna kI prarUpaNA karane ke nimitta praznottara ke rUpameM usakA spaSTIkaraNa kiyA jAtA hai| isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai / 'kahavihe gaM bhaMte ! suppaNihANe paNNatte' he bhadanta ! supraNidhAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA0' he gautama! supraNidhAna tIna prakAra kA kahA gayA hai jaise-'maNasuppaNihANe.' manAsupraNidhAna vacanasupraNidhAna, aura kAyasupraNidhAna / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'maNussANaM bhaMte ! kaivihe suppaNihANe pa0' he bhadanta ! manuSyoM ke kitane supraNidhAna kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM ceva' he gautama! manuSyoM ke ye tInoM paMcendriyathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jIvamAM mana, vacana, ane kAyarUpa traNe praNidhAna kahyA che. e ja rIte dupraNidhAnanA viSayamAM paNa A pramANe ja saghaLuM kathana samajavuM. have dupraNidhAnanuM pratipakSa je supraNidhAna che, tenI prarUpaNA karavA bhATa gautama svAmI prabhune pUche che -"kaiviheNaM bhaMte! suppaNihANe paNNatte' 3 sAvan supraNidhAna 8 prAra4Ama mAvata cha ? tenA uttaramA prabhu cha-"goyamA!" gautama! supraNidhAna traNa rakheM 4DevAmAM Ave che. bha3-maNasuppaNihANe0" bhana: supradhAna, payana supraNidhAna, ane kAyasupraNidhAna, pharIthI gautama svAmI prabhune evuM pUche che -"maNussANaM bhaMte ! kaivihe suppaNihANe paNNatte" De lAvan manuSyane keTalA supraNidhAna kahevAmAM AvyA che tenA uttaramAM prabhu kahe che ke - "evaM ceva" hai gItama! bhanuSyAne mAtra prazna supraNidhAna hevAmA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 bhagavatIsUtre dhAnAni caturvizatidaNDa keSu manuSyANAmeva bhavanti nAnyeSAm , tatrApi saMyatAnAmeva, supaNidhAnAnAM cAritrapariNatirUpatvAditi / ' se bhaMte ! sevaM bhate! tti jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! upadhyAdhArabhya supaNidhAnaparyantaM yad devAnupriyegopadiSTaM tat sarvamevameva sarvataH satyameveti kathayitvA bhagavanta vanditvA namaskRtya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAva. yan viharatIti / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tataH khalu samaNo bhagavAn mahAvIraH, 'jAva bahiyA jaNava pavihAra viharai' yAvad bahirjanapadavihAra viharati yasmin sthAne bhagavantaM gautamamupadizan AsIt bhagavAna mahAvIraH tasmAt sthAnAt nirgatya bahirjanapadavihAram tato rAjagRhAt vibhinnapradeze vihAra viharati vihAra kRtavAnitibhAvaH ||mu0 2 // prakAra ke supraNidhAna kahe gaye haiM inheM hI 'maNaspa NihANe ityAdi0' manaH supaNidhAna Adi nAmoM se isa sUtra dvArA prakaTa kiyA gayA hai| 'evaM ceva' isI prakAra hai jaisA ki prazna meM pUchA gayA hai arthAt manuSyoM ko manavacana, kAya ko Azrita karake tInoM prakAra ke supraNidhAna hote haiM, vahAM bhI saMyatoM ko hI hote haiM kyoMki supraNidhAna cAritrapariNati rUpa hote haiM / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' jAva viharaI' he bhadanta ! jaisA Apa devAnupriyane yaha viSaya kahA hai vaha aisA hI hai-sarvathA satya hI hai / arthAt upadhi se lekara supraNidhAna paryanta jo Apane pratipAdita kiyA hai vaha saba isI prakAra se hai aisA kahakara ve gautama bhagavAna ko vandanA namaskAra karake saMthama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva vahiyA jaNavayavihAraM viharaI' isake bAda zramaNa AvyA che. teone manasupraNidhAna vacana supraNidhAna ane kAya supraNidhAna e traNe praNidhAna hoya che. manuSya sivAyanA tevIsa daMDakamAM supraNidhAra letA ja nayI 126 manuSya sivAya wwi yaatrin| mamA 29 cha. "sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAba viharaI" samapan sA5 devAnu priye mA viSayamA jevuM pratipAdana karyuM che. te te pramANe ja che. ApanuM kathana sarvathA satya che. arthAta upadhithI AraMbhIne supraNidhAna sudhInA viSayamAM A5 je pratipAdana karyuM che te saghaLuM teja pramANe che. A pramANe kahIne te gautama svAmIe bhagavAnane vaMdanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI AtmAne sAvita 42tA thA potAna sthAna vizamAna gayA. "tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva bahiyA jaNavayavihAraM viharai" te 5chI zramAya nAvAna zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 105 eSu ca kevalibhASiteSu vastuSu vipatipadyamAno'hamAnI manuSyo nyAyena nirA. karaNIya ityetat madrukazramaNopAsakacaritena darzayannAha-'teNaM kAleNaM' ityaadi| mUlam-tegaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare / guNa. silae ceie vannao jAva puDhavIsilApaTTao tassa NaM guNasilassa NaM ceiyasta adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti taM jahA kAlodAyI, selodAyI. evaM jahA sattamasae annautthiya uddesae jAva se kahabheyaM manne ! evaM ? tattha NaM rAyagihe nayare madue nAmaM samagozalae parivasai aDDe jAva aparibhUe abhigaya0 jAva vihri| tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI puvANupuTiva caramANe jAva samosaDhe parisA jAva pjjuvaasi| tae NaM maDhue samaNovAsae imIse kahAe laddhaTe samANe hatuTU jAva hiyae hAe jAva sarIre sayAo gihAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA pAdavihAracAreNaM rAyagihaM nagaraM jAva niggacchai niggacchittA tesiM annautthiyANaM adUrasAmaMteNaM vIyIvayai / tae NaM te annautthiyA mayaM samaNovAsayaM adUrasAmaMteNaM vIyaryAvayamANaM pAsaMti pAsittA annamannaM sadAveMti sahAvettA evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA! amhaM imA kahA aviSpagaDA ayaM ca NaM madue samaNovAsae amhaM adUrasAmaMte NaM vIivayai taM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM mayaM samaNo bhagavAna mahAvIra usa sthAna se ki jahAM bhagavAn gautama ko upadeza de rahe the nikala kara vibhinna pradezoM meM vihAra karane lge| sU0 2 // te sthAnethI ke jyAM bhagavAna gautama svAmIne upadeza ApatA hatA tyAMthI nIkaLIne judA judA pradezamAM vihAra karavA lAgyA. e sU. 2 bha014 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre vAsayaM eyamaTuM pucchittae tikaTTha annamannassa aMtiyaM eyamadaM paDisuNeti, paDisuNettA jeNeva madae samaNovAsae taNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA mayaM samaNovAsayaM evaM vyaasii| evaM khalu mayA tava dhammAyarie dhammokdelae samaNe NAyaputte paMca asthikAe pannavei jahA sattame sae annausthiya uddesae jAva se kahameyaM mayA! evaM ? tae NaM se mahue samaNovAsae te annausthie evaM vayAsI jai kajjaM kajjai jANAmo pAsAmo ahe kajjaM na kajjai na jANAmo na paasaamo| tae NaM te annautthiyA mayaM samaNovAsayaM evaM vayAsI kesa NaM tumaM mayA samaNovAsagANaM bhavasi je NaM tumaM eyamaTuM na jANAsi na paassi| tae NaM se madue samagovAsae te annautthie evaM vayAsI asthi NaM Auso vAukAe vAti? haMtA! asthi / tujhe NaM Auso ? vAukAyasta vAyamANasta rUvaM pAsaha ? No iNaTre smjhe| asthi NaM Auso ? ghANasahagayA poggalA? haMtA! asthi / tujhe NaM Auso ghANasahagayANaM poggalANaM evaM pAsaha ? No iNahe smjhe| atthi NaM Auso araNisahagae agaNikAe ? haMtA asthi, tujhe NaM Auso ! araNisahagayassa agaNikAyassa rUvaM pAsaha ? No iNadve smjhe| asthi NaM Auso! samudassa pAragayAiM rUvAiM ? haMtA asthi / tujhe NaM Auso! samudassa pAragayAiM rUvAiM pAsaha ? No iNaDhe sama? / asthi NaM Auso ! devaloga gayAiM rUvAiM? haMtA asthi| tujhe NaM Auso! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrakazramaNopAsakacaritanirUpaNam 107 devaloga gayAiM rUvAiM pAsaha ? No iNaDhe smddhe| evAmeva Auso ? ahaM vA tujjhe vA anno vA cha umattho jaha jo jaM na jANai na pAsai taM savvaM na bhavai evaM bhe subahue loe na bhavistai ttika? te NaM annautthie evaM paDihaNai, evaM paDihaNittA jeNeva guNasilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchada uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM jAva pajjuvAsai / mayAi samaNe bhagavaM mahAvIre mayaM samaNovAsagaM evaM vayAsI-suTTha NaM maduyA! tumaM te annausthie evaM vayAsI, sAhU NaM mayA! tumaM te annausthie evaM vayAsI je NaM mayA! aTuM vA heuM vA pasiNaM vA vAgaraNaM vA annAyaM adiTuM assuyaM amayaM aviNNAyaM bahujaNamajhe Aghavei pannavei jAva uvadaMsei se NaM arihaMtANaM AsAyaNAe vai, arihaMtapannattassa dhammassa AsAyaNAe vahai, kevalINaM AsAyaNAe vaha kevalipannattarasa dhammassa AsAyaNAe vadRi taM suhu NaM tuma mahuyA ! te anna utthie evaM vyAptI, sAhu NaM tumaM mahuyA? jAva evaM vyaasii| tae NaM mahue samaNovAsae samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa evaM vutte samANe hatuDhe samarNa bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA NaccAsanne jAva pjjuvaasi| tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre mayassa samagovAsagassa tIseya jAva parisA pddigyaa| tae NaM mahue samagovAsae samaNasta bhagavao mahAvIrassa jAva nisamma haTTatuTTe pasiNAI vAgaragAI pucchai pucchittA aTThAI zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 bhagavatI sUtre pariyAyai, pariyAittA uTThAe uTThei, uTThAe uTThittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namasittA jAva pddige| bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI, pabhUNaM bhaMte! maddue samaNo vAsae devANupiyANaM aMtiyaM jAva pavvaittai ? jo igaTThe samaTTe evaM jaheva saMkhe tava aruNAbhe jAva aMtaM kAhi ||sU0 3 || chAyA - tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaram guNazilakaM caityaM, varNakaH yAvat pRthivIzilApaTTakaH, tasya khalu guNazilakacaityasya adUrasAmante bahavo'nyayUthikAH parivasanti tadyathA - 'kAlodAyI zailodAyI' evaM yathA saptamazatake anyayUthikodeza ke yAvat tat kathametat manye evam ? ' tatra khala rAjagRhe nagare madbhuko nAmA zramaNopAsakaH parivasati, ADUyo yAvat aparibhUto'bhigatajIvAjIvo yAvat viharati / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro'nyadA kadAcit pUrvAnupUrvyAcaran yAvat samaHsRtaH pariSat yAvat paryupAste / tataH khalu madukaH zramaNopAsakaH etasyAH kathAyAH labdhArthaH san hRSTatuSTa, yAvat hRtahRdayaH snAto yAvat zarIraH svAt gRhAt pratiniSkrAmati pratiniSkramya pAdavihAracAreNa rAjagRhanagare madhyamadhyena nirgacchati, nirgatya teSAmanyayUthikAnAmadUra sAmantena vyadivrajati / tataH khalu te anyayUthikAH madukaM zramaNopAsakam adurasAmantena vyatitra nantaM pazyanti dRSTrA anyo'nyaM zabdayanti, zabdayitvA evam atrAdiSuH, evaM khalu devAnupriyAH asmAkamiyaM kathA aviprakaTA ayaM ca khalla madrukaH zramaNopAsako'smAkamadurasAmantena vyativrajati tat zreyaH khalu devAnumiyAH vayaM madraka zramaNopAsaka metamarthaM praSTumiti kRtvA'nyosnyasyAntike etama prativandhi pratizrutya yatraiva madukaH zramaNopAsakaH tatraiva upAgacchanti upAgatya madukaM zramaNopAsakamevamavAdipuH - evaM khalu mabuka ? tava dharmAcAryo dharmopadezakaH zramaNo jJAtaputraH paJcAstikAyaM prajJApayati yathA saptame zatake anya yUthiko deza ke yAvat tat kathametat maka ? evam ? / tataH khalusa manukaH zramaNopAsakaH tAn anyayUthikAna evam avAdIt yadi kArya kriyate (tadA) jAnImaH pazyAmaH atha kArye na kriyate (tadA) na jAnImaH na pazyAmaH / tataH khalu te'nyayUthikAH madukaM zramaNopAsakamevamavAdipuH ka eSaH khalu svaM mahuka ! zramaNopAsakAnAM bhavasi yat khalu tvam etamartha na jAnAsi na pazyasi / tataH khalu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 su03 madukazramaNopAsaka caritanirUpaNam 109 samadrukaH zramaNopAsakaH tAn anyayUthikAnevamavAdIt asti khalu AyuSmantaH / vAyukA vAti ? hanta ! asti, yUyaM khalla AyuSmantaH ! vAyukAyasya vahato rUpaM pazyata ? nAyamarthaH samarthaH ! santi khalu AyuSmantaH / ghrANasahagatAH pudgalAH ? hanta ! santi / yUyaM khalu AyuSmantaH ! ghrANasahagatAnAM pudgalAnAM rUpaM pazyatha? nAyamarthaH samarthaH / asti khalu AyuSmantaH ! araNisahagato'gnikAyaH ? hanta ? asti, yUyaM khalu AyuSmantaH ? araNisahagatasyAgnikAyasya rUpaM pazpatha 1 nAyamarthaH samarthaH / santi khalu AyuSmantaH ? samudrasya pAragatAni rUpANi ? hanta ! santi, yUyaM khalu AyuSmantaH ? samudrasya pAragatAni rUpANi pazyatha ? nAyamarthaH samarthaH / santi khalu AyuSmantaH ? devalokagatAni rUpANi ? hanta ! santi, yUyaM khalu AyuSmantaH ? devalokagatAni rUpANi pazyata ? nAyamarthaH samarthaH / evameva AyumantaH / ahaM vA yUyaM vA anyo vA chadmastho yadi yo yat na jAnAti, na pazyati tat sarva" na bhavati ? evaM yuSmAkaM mate subahuko loko na bhaviSyati ? iti kRtvA tAn khalu anyayUthikAn evaM pratihanti evaM pratihatya yatreva guNazilakaM caityaM yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraiva upAgacchati, upAgatya zramaNa bhagavantaM mahAvIra paJcavidhena abhigamena yAvat paryupAste / manukaH iti zramaNo bhagavAn mahAvIro madukaM zramaNopAsakamevam avAdIt suSThu khalu manuka ! evaM tAn anyayUthikAna evamavAdI, sAdhu khalu mahuka ! tvaM tAn anyayUthikAna evamavAdIt yat khalu maduka ! artha vA hetuM vA prazna vA vyAkaraNaM vA ajJAtamadRSTam azrutamamatamavijJAtaM bahujanamadhye AkhyAti parUpayati yAvat upadarzayati sa khalu arddatAmAzAtanAyAM vartate, arhasprajJaptasya dharmasya AzAtanAyAM vartate, kevalinAmAzAtanAyAM vartate, kevalipajJavasya dharmasyAzAtanAyAM vartate tat suSThu khalu svaM maduka ! tAn anyayUthikAna evapravAdIH, sAdhu khalu tvamevamavAdIH / tataH khalu madukaH zramaNopAsakaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evamuktaH san hRSTatuSTaH zrama bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati vanditvA namasthitvA nAtyAsanne yAvat paryupAste / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro madukAya zramaNopAsakAya, tasyai ca yAvat pariSat pratigatA / tataH khalu manukaH zramaNopAsakaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya yAtU nizamya hRSTatuSTaH praznAni vyAkaraNAni pRcchati pRSTvA arthAn paryAdadAti / paryAdAya utthayA uttiSThati, utthayA utthAya zramaNa bhagavantaM mahAvIra vandate namasyati vanditvA namasthitvA yAvatpratigataH / bhadanta iti bhagavAn gautamaH zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati vanditvA namasthitvA evamavAdIt, prabhuH khalu bhadanta ! madbhukaH zramaNopAsako devAnupriyANAmanti ke yAvat matrajitum ? nAyamarthaH samarthaH / evaM yathaiva zaGkhaH tathaivAruNAbhe yAvat antaM kariSyatIti // sU0 3 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre TokA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'rAyagihe nAmaM nayare rAnagRhaM nAma nagaram 'guNasilae cee' guNazilakaM caityam udyAnam AsIt 'vano' varNakaH rAjagRhanagarasya tathA guNazilakodhAnasya ca varNanaM cammAnagarIvat pUrNabhadacaityavacca kartavyamiti 'jAva puDhI silApaTTao' yAvat pRthivI zilApaTTakaH kiyatparyantaM varNanaM kartavyaM tatrAha-jAva' ityaadi| yAvatpadena guNazilakanAmakacaityasya varNanaM pRthivIzilApaTTakaparyantaM vidheyamiti / 'tassa gaM guNasilassa ceyassa' tasya khalu guNazilakasya caityasya 'adUrasAmaMte' asAmante ina kevalI bhASita vastuoM meM vipratipadyamAna jo ahaMmAnI-abhimAnI manuSya hotA hai vaha yuktipUrvaka nirAkaraNIya hotA hai isI yAta ko aba sUtrakAra madruka zramaNopAsaka ke cAritra se pradarzita karate haiM 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra aisA pratipAdana kara rahe haiM 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAla aura usa samaya meM 'rAyagihe nAmaM nayare' rAjagRha nAmakA nagara thaa| 'guNasilae cehae' isameM guNazi. laka nAmakA udyAna thaa| 'vanao' rAjagRha nagara kA tathA guNazilaka udyAna kA varNana campAnagarI evaM pUrNabhadra caitya-udyAna ke jaisA karanA cAhiye / 'jAva pur3havIsilApaTTao' yahA~ yAvatpada se yaha samajhAyA gayA hai ki gugazilaka caitya kA varNana pRthivIzilApaTaka taka kara lenA cAhiye / 'tasta NaM gugasilassa ceyassa' usa guNazilaka caitya ke A kevalI kathita vastuomAM vipratipadyamAna je abhimAnI manuSya hoya che, te yuktipUrvaka parAsta karavA lAyaka hoya che. eja vAta have sUvakAra madraka zrama pAsakanA cAritrathI batAvavAmAM Ave che. "teNaM kAleNaM vega samaraNaM rAyagihe nAmaM nayare" yAle sAthamA sUtrayI sUtra42 me pratipAhana 42 cha-"teNa kAleNaM te samaraNaM." a mA mana ta samaye "rAyagihe nAmaM nayare" zaJ8 nAma nA2 tu "gugasilae ceie" tamA nAmarnu dhAna bata "vanna o' 245 nagarnu bhane zuzita dhAnatuM vana manu yampA . nagarI bhane 55 bhadra thaitya-udhAna pramANe sabhA. "jAva puDhavImilA. paTao" DiM ||154thii me samaM!mA0yu cha --guzila thetya -dhAnatuM na vAzivA54 sudhI sabhA "tassa NaM guNasilassa ceiyAna" te azuzilA thaiyanI "adUrasAmaMte" mAthi 10 nahI tebha zrI bhagavatI sUtraH 13 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 407 03 manukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 111 nAtidUre nAtisamIpe ucitasthAne 'bahave anna utthiyA parivasaMti' bahavo'nyayUthikAH parivasanti ke te anyayUthikA bahavo vasanti ? tatrAha - 'taM jahA ' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'kAlodAyI selodAyI' kAlodAyinAmakAH zailodAyinAmakAraca ' evaM jahA sattasae annautthiya uddesara' evaM yathA saptamazatake dazame'nyathiko deza ke 'jAna se kahameya' manne evaM ' yAvat kathametat manye evamityantaH saptamazatakIyAnyayuthikamastAtra upavarNanIyaH 'evaM jahA sattamasara' ityAdinA yat sUcitaM tadiha saMkSepataH pradarzyate, tathAhi - kAlodAyI zailIdAyI sevAlodAyI udayaH nAmodayaH narmodayaH anyapAlakaH, zailapAlakaH, zaMkhapAlakaH, suhastI gAthApatiriti nAmakA bahavo'nyayUthikAH parivasantisma guNazilacaityasya samIpadeze teSAmanvayUthikAnAM kadAcit ekatra saMhitAnAM parasparaM 'adUra sAmaMte' na adhika pAsa aura na adhika dUra aise ucita sthAna para 'bahave annautthiyA parivasaMti' aneka anya tIrthikajana rahate the / unameM 'taM jahA kAlodAyI selodAyI' kisI kA nAma kAlodAyI thA kisI kA nAma zailodAyI thA / ' evaM jahA sattamae anautthiya uddesae' ityAdi yaha saba varNana pahile saptama zataka ke daza uddezaka meM kiyA gayA hai, aura yaha varNana vahAM 'jAva se kahameyaM manne' isa pATha taka hai yahI bAta yahAM saMkSepa se pradarzita kI jAtI hai jo vahAM aneka anyatIrthikajana rahate the unameM se kitaneka ke nAma isa prakAra se haiM- kAlodAyI, zailodAyI, sevAlodAyI, udaya namadaya anyapAlaka, zailapAlaka, zaMkhapAlaka suhastI aura gAthApati Adi guNazilaka caitya ke samIpa ke pradeza meM base hue una anyatIrthikoM kI adhika pAMse nahIM kSetrA ucita sthAna para " bahave annautthiyA parivasaMti" mane anyatIrtha na rahetA tA. "taM jahA - kAlodAyI, selodAyI" temAM adha hunu nAma asohAthI hetu mane anuM nAma zaise hAthI hetu "evaM jahA sattamasae annautthiya uddekhae" ityAdi mA tamAma varNuna paDelAM sAtabhAM zatAnA hasabhAM uddezAmAM vAmAM bhAvyu che bhane te vAzuna tyAM " jAva se kahamevaM manne" mA pATha sudhI che. vAta maDiyAM saMkSepathI atAvavAmAM Ave che. te A pramANe che--tyAM aneka anya matavAdIe rahetA hatA. tebhAMnA DeTabAunuM nAbha-hAsohAthI zaise hAthI, sevAsahAyI. udaya, namehiya, anyapAlaka zailapAlaka, za khapAlaka hastI ane gAthApatI vigere guNu. zikSaka caityanA najIkanA pradezamAM vaselA. te anyatIthikA jyAre paraspara zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kathAlApaH saMjAtA-yadayaM mahAvIraH samutpanna kevalajJAnI dharmAstikAyAdIn pazcAstikAyAn prajJApayati, tatra ca dharmAstikAyAdharmAstikAyAkAzAstikAyAnacetanAn jIvAstikAyaM ca sacetana prajJApayati / tathA dharmAstikAyA'dharmAstikAyA''kAzAstikAyAn arUpitvena prajJApayati, pudgalAstikAya ca rUpitvena prajJApayati iti 'se kahameyaM manne evaM' iti, tat kathametat dharmAstikAyA'dharmAstikAyA''kAzAstikAyAdi vastu jAtaM manye iti vitarkArthaH evaM sacetanAvetanarUpeNa rUpitvArUpitvAdirUpeNa ca adRzyamAnatvenAsaMbhavAttasya dharmAstikAyAdInAmadRzyatvena kathamayaM vibhAgaH saMbhavati kathamamitthaM prajJApayati sarvametadasaMba. ddha meveti saptazatakIyaH saMkSipto vRttAnta iti / 'tattha NaM rAyagihe nayare' tatra khalu jaba ve ekatrita hue taba Apasa meM isa prakAra se bAtacIta huI ki mahAvIra jise kevalajJAna utpanna ho gayA hai ve dharmAstikAyAdika pAMca astikAyoM kI prarUpaNA karate haiN| inameM dharmAstikAya adharmAstikAya aura AkAzAstikAya inheM to vaha acetana kahate haiM / aura jIva dravyoM ko sacetana kahate haiM / dharmAstikAyAdika tIna ko arUpI kahate haiM / evaM pudgalAstikAya ko rUpI kahate haiM / 'se kahameyaM manne evaM' to kyA mahAvIra ke dvArA kathita isa dharmAstikAya adharmAstikAya aura AkAzAstikAya Adi rUpa vastujAta ko kaise svIkAra kiyA jAve kyoMki sacetana acetanarUpa se tathA rUpI arUpI Adi rUpase jo inakA vibhAga kiyA gayA hai vaha dharmAstikAyAdikoM ke adRzya hone se saMbhava kaise ho sakatA hai ? ataH isa prakAra kA yaha unakA kathana saba asaM. ekaThA thayA tyAre A rIte vAta thaI ke-mahAvIrasvAmI ke jeone kevaLajJAna prApta thayela che, teo dharmAstikAya, vigere pAMca astikAnI prarUpaNA kare che. te pAMca paikI dharmAstikAya adharmAstikAya ane AkAzA stikAya e traNane teo acetana kahe che. ane jIvane sacetana kahe che. dharmAstikAya vigere traNene arUpI kahe che. ane pakalAstikAyane rUpI cha, "se kahameyaM manne evaM" to te zuta prabhAra mAnI zaya tama cha ? arthAt mahAvIra svAmIe kahela A dharmAstikAya adharmAstikAya ane AkAzAstikAya vigere rUpa vastu samUhane kevI rIte svIkArI zakAya? kema ke - sacetana acetanarUpathI ane rUpI arUpI vigere rUpathI. je pramANe A dharmAstikAyAdine vibhAga karyo che, te dharmAstikAya vigere adazya hovAthI kevI rIte saMgata thaI zake tema che? tethI A rItanuM teonuM kathana asaMbaddha ja che. eja vAta sAtamA zatakanA dasamAM uddezAmAM kahelI che. te zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 manukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 113 rAjagRhe nagare' madue nAma samaNovAsae parivasaI' madruko nAma zramaNopAsakaH parivasatIti' 'ar3e' ADhayaH atizayitadhanavAn 'jAva aparibhUe' yAvat apari. bhUtaH kenApi parAbhavitumayogya ityarthaH, atra yAvat padena 'ditte vitthinnaviula. bhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNe bahudhaNabahujAyarUvasyae AogapaogasaMppa. utte vicchaDDiyavilamattapANe bahudAsIdAsagomahisagavelayappabhUe bahujaNassa' iti grAhyam / dIpto vistIrNa vipulabhavanazayanAsanayAnavAhanAkI) bahudhanabahujAta. rUparajataH AyogaprayogasaMpayukto vicchadita vipulabhaktapAnaH bahudAsIdAsagomahiSagavelakamabhUto bahujanasya-eSAM vyAkhyAnam upAsakadazAMgasUtrasya matkRtAyAmagAradharmasaMjIvanITIkAyAM draSTavyam / 'abhigayajIvAnIve' abhigatajIvAjIvaH, baddha hI hai| yahI bAta sAtaveM zataka ke dazaveM uddeze meM kahI gaI hai yahAM saMkSipta rUpase prakaTa kI gaI jAnanI cAhiye / 'tastha NaM rAyagihe nayare' usa rAjagRhanagara meM madadue nAmaM samaNovAsae parivasaI' madruka nAmakA zramaNopAsaka rahatA thA / aDDe jAva aparibhUe' yaha vizeSarUpa meM saba prakAra se sampanna thA dhanika thA, yAvat aparibhUta kisI ke bhI dvArA parAbhava ko prApta ho sake isa yogya nahIM thA yahAM yAvatpada se 'ditte visthinnavi ulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNabahudhagabahujAyasvarayae A ogapaogasaMpAutse viccha DDiyaviulabhattapANe bahudAsIdAsagomahisa. gavelayappabhUe bahujaNassa' isa pATha kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyAkhyA upAsakadazAMga sUtra para kI gaI agArasaMjIvanI TIkA meM kI jA cukI hai, ataH vahIM se dekha lenA caahiye| 'abhiAyajIvAjIve' yaha madruka zrAvaka maDIyAM TUthI prATa 42mA mApI cha. "tattha Na rAyagihe nayare" te 217 nA2mA "maddue nAmaM savAvAsae parivasai" bhadru nAmanA zramAsa 27 / to "aDDhe jAva aparibhUe" te mADhaya yAvat / thI 5 526145 na pAme te hate arthAt vizeSa rUpathI dareka prakAre saMpanna dhanADhaya hato. mahiyAM yAvatpathI "ditte vitthinnaviula-bhavaNa-sayaNAsaNajANavAhaNabahudhaNajAyarUvarayae AogapaogasaMpa utte vicchaDDiyaviulabhattapANe bahudAsIdAsagomahisa. gavelayappabhUe bahujaNassa" 5 / 5.4ne| saba thayeche. yA pahonI vyAyA upAsakadazAMga sUtra para meM karelI agAsaMjIvanI TIkAmAM karavAmAM AvI cha. te tyAMne sevI. ___ 'abhigaya-jIvAjIve' te 1250virene yathArtha 35 // nA2 &to. arthAt A madraka zrAvaka sArI rIte jANatuM hatuM ke A jIva sacetana arthAt cetanAlakSaNa bha0 15 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 bhagavatIsUtre 'ayaM jIvaH sacetano'yama jIvo'cetanaH' ityevaM rUpeNa jIvAjIvAdisakalapadArthAnAM jJAtA 'jAva vihara' yAvada viharavi, iha yAvat padena eteSAM zrAvaka vizeSaNAnAM saMgrahaNam uddhapuNNapA ve Asava saMcaranijjara kiyAhigaraNa baMdhappamokkha kusale' ityAdi / eteSAM vyAkhyAnaM bhagavatI sUtra dvitIyazatakapaJcamoddeza ke draSTavyam / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra : 'amnayA' anyadAanyasmin kAle 'kayAi' kadAcit 'putrANupuvi' pUrvAnupU tIrthakaraparamparayA 'caramANe' caran, gAmANugAmaM duijjamANe grAmAnugrAmaM dravan ekasmAt grAmAt grAmAntarakrameNa gacchan 'jAba samosaDhe' yAvat samavagRtaH vihAraM kurvan guNazilako dyAne samAgataH / tatra ca bhagavataH samavasaraNaM jAtamiti 'parisA jAva pajjuvAsa ' pariSat yAvat paryupAste bhagavataH samavasamaNAnantaraM pariSat nAnAdigbhyaH samAgayaha acchI taraha se jAnatA thA ki jIva sacetana arthAt cetanAlakSaNa. vAlA hai aura ajIva acetana hai / isa prakAra yaha jIva ajIva Adi sakala padArthoM kA jJAtA thA / 'jAva viharaha' meM jo yAvat pada AyA hai usase 'ubaladvapuNNapAve, AsavataMtraranijjara kiriyAhigaraNe baMdhappamokkhakusale' ityAdi ina zrAvaka vizeSaNoM kA saMgraha huA hai| ina padoM kI vyAkhyA bhagavatI sUtra ke dvitIya zataka ke paMcama uddezaka meM kI jA cukI hai / ataH vahIM se dekha lenA caahie| 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra 'annyA kayA' kisI eka samaya 'puccANupuvi' tIrthaMkara paramparA ke anusAra 'caramANe' bihAra karate hue / 'gAmANugAmaM dUijamANe' ekagrAma se dUsare grAma meM dharmopadeza karate hue / 'jAba samosaDhe' yAvat gugazilaka udyAna meM padhAre / ' parisA jAva pajjuvAsai' prabhukA Agamana sunakara nAnA dizAoM se aneka janoM kA 1.je| che. bhane alava ayetana che. "jAva viharai" me pahamAM ne yAvat yaha vyAvasa che, tethI "uvaladdha puNNagave AsavasaMbara nijjara kiriyA hiraNe baMdhamokkha kusa le" ityAdi zrAvakanA vizeSaNNAnA sa'graha thayA che. A padezanI vyAkhyA bhagavatI sUtranA zrI zatanA pAMthamAM uddeza mAM vAmAM bhAvI che tethI te leI sevI, "tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' te pachI zramaNa lagavAn mahAvIra svAbhI "annayA kayAi" a o samaye "puvvANupuvviM ' tIrtha uranI paraMparA anusAra "caramANe" vihAra rata 42 "gAmANugAmaM dUijmANe " me gAbhathI bIjA gAmamAM dharmopadeza karatAM karatAM 'jAva samosaDhe" yAvat guNuzisa CdyAnabhAM padhAryA "parikhA jAba pajjuvAsaI" asunuM bhAgamana sAMlajIne bhane dizAethI janasamUha rUpI pariSad prabhunI pAse AvI ane prabhune vaMdanA zrI bhagavatI sUtra : 13 * Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyakhandrikA TIkA za018 u 7 sU03 madrukazramaNopAsaka caritanirUpaNam 115 tAnAM bahUnAM janAnAM samudAyaH bhagavantaM candate namasyati dharmakathAM gRNoti, tatazcatrividhayA paryupAsanayA bhagavantaM paryupAste iti / 'tae NaM madadue samaNovAsae ' tataH khalu madrukaH zramaNopAsakaH 'imose kahAe laTThe samANe' etasyAH kathAyAH labdhArthaH san ' haTTatuTTha0 jAva hiyae' hRSTatuSTa yAvada hRdayaH yAvatpadena cittAnanditaH prItimanAH paramasaumanasthito harSavazavisarpada hRdayaH' ityantagrahaNaM bhavatIti 'vhAe' snAtaH kRtasnAnaH' 'jAva sarIre' yAvaccharIraH yAvatpadena 'kayavalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte appamahagyAbharaNAlaMkiya' ityAdInAM grahaNaM bhavati tataH kRtabalikarmA kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH alpamahArghA maraNAlaGkRtazarIra iti / etAdRzaH san ' 'sayAo gihAo paDinikkhamai' svakIyAt gRhAt pratiniSkrA pariSad prabhu ke pAsa AyI, Akara ke usane prabhuko vandanA kI nama skAra kiyA prabhune dharmakathA kahI sabane usa dharmakathA ko sunI aura sunane ke bAda vividha paryupAsanA se prabhu kI paryupAsanA kI 'lae NaM mudue samaNovAsa imI se kahAe laTThe samANe haTTa0 jAva hiyae' maduka zrAvakane jaba prabhu ke Agamana kA samAcAra sunA to vaha haSTatuSTa hRdayavAlA huA prItimanavAlA huA, paramasaumanasthita huA / evaM harSa se visarpat hRdayavAlA huaa| aura usI samaya usane 'hAe' snAna kiyA 'jAva sarIre' yAvat 'kayabalikamme' balikarma kiyA vAyasAdi ko anAdi kA bhAga diyA 'kayako maMgalapAyacchite' duHsvapnAdi nivAraNa ke lie kautukamaMgalarUpa prAyazcitta kiyaa| 'adhyamahagghAbharaNAlaMkiya' aura thoDe se bhAravAle AbharaNoM se ki jo bahuta vizeSa kI karI namaskAra karyo prabhue dhamakathA kahI sabhaLAvI pariSadmAe dhama kathA sAMbhaLyA pachI mana, vacana ane kAya rUpa traNa payu pAsanAthI prabhunI paryupAsanA rI "tae NaM maddura samaNovAsae imIse kahAe lakhaTTe samANe haTTa tuThTha0 jAva hiyae" sadu9 zrAvaDe alunA AgamananA samAcAra nyAre sAMbhaLyAM tyAre haSTa-tuSTa hRdayavALA thayA prasanna manavALeA anya atyaMta saumanasthita anyA ane harSoMthI praphullita hRdayavALA thaI ne te ja sabhaye tethe "vhAe" snAna yu " jAva sarIre" yAvat " kaya balikamme " vAyasa-kAgaDhA vigerene annanA bhAga ApavA rUpamalikama karyu "kaya kouyamaMgalapAya cchitte duHsvapnAhinA nivArAya bhATe hotum bhAMgaNa 35 Ayazcitta myu "anmhgghaabhrnn| laMkiyasarIre" bhitamAM vizeSa bhane vanamAM ilA zeSA AbhUSA dhAraNa ardhyA bhane te pachI "sayAo gihAo zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 bhagavatI sUtre mati 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya 'pAyavihAracAreNaM' pAdavihAracAreNa-padbhayA meva na tu vAhanAdinA 'rAyagihaM nayaraM jAva niggacchaI' rAjagRhaM nagaraM yAvat nirgacchati yAvatpadAt madhyamadhyena iti grAhyam' nimAcchitA' nirgatya 'tesiM anna utthiyANa' teSAmanyayUthikAnAm' adUrasAmaMteNaM vIiyaya' adUrasAmante vyativrajati, anyayUthikAnAM nAtidUreNa nAtisamIpena vA gacchatItyarthaH ' ' tara NaM te anna usthiyA' tataH khalu te anyayUthikAH 'maduyaM samaNovAsayaM madukaM zramaNopAsakam 'adUrasAmaMteNaM' adurasAmantena nAtyAsannena nAtidUreNa' vIvayamANaM pAsaMti' vyativrajantaM - gacchantam pazyanti 'pAsittA' annamannaM sadAveMti' dRSTvA anyo'nyaM zabdayanti Ahvayanti' 'saddAvittA evaM vayAsI' zabdayitvA evaM vakSyamata ke the apane zarIra ko alaMkRta kiyA / 'sayAo gihAo paDinikkhamai' isake bAda vaha apane ghara se bAhara niklaa| 'paDinikkhafter bAhara nikala kara 'pAyavihAracAreNaM' paidala hI savArI para baiThamittA' kara nahIM / 'rAyagihaM natharaM jAva niggacchaha' vaha rAjagRha nagara ke ThIka bIcobIca ke rAste se hotA huA cala diyA / 'yahAM yAvatpada se 'madhya madhyena' isa pada kA grahaNa huA hai / niggacchittA' calakara vaha 'tesiM anautthiyANaM adUrasAmaMteNaM vIzvayaha' una anyayUthikoM ke pAsa se hokara nikalA na vaha unake bilakula pAsa se hI hokara nikalA aura na unake adhika dUra se hI hokara nikalA yahI bAta 'adara sAmaMteNaM' pada dvArA prakaTa kI gaI hai / 'tae NaM te anna usthiyA maduyaM samaNovAsagaM adarasAmaMteNaM vIivayamANaM pAsaMti' jaba una anyayathikoMne apane se thoDI sI dUra se hokara jAte hue manuka zrAvaka ko dekhA to 'pAsitA' dekhakara 'annamanna' sahAveti' Apasa meM unhoMne eka dUsare ko bulAyA' 1 mahAra paDiNikkhamai" potAnA gharanI mahAra nIujyo. " paDiNikkhamittA" nIjIne "pAyavihAracAraNaM" pASANe - ( vArDana para mesIne nahIM ) " rAyagihaM nayaraM jAva niggacchai' te rAjagRhanA 12yeovayyatA bhAge thI nIDajyo, "nimgacchittA" nINIne te "tekhi anna utthiyANaM adUrasAmaMteNaM vIivayai" te manya yUthikAnI pAsethI eTale ke teonI bahu najIka nahIM ane temanAthI bahu dUra pazu nahIM tevI rIte te nIujyo. "taraNaM annautthiyA maduyaM khamaNovAsagaM adUrasa/maMteNaM vIitrayamANaM pAsaMti" kyAre te anyayUthiye potAnAthI thoDe 4 irathI 4tA sevA adbhuda zrAvahune leyeo to "pAsittA" tene lene " annamannaM sahAve ti" paraspara tethe me bheDamIlane masAlyA. "saddAvittA evaM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrakazramaNopAsakacaritanirUpaNam 117 mANapakAreNa aAdiSu ruktavantaH' evaM khalu devANuppiyA ahaM imA kahA avipakaDA' evaM khalu devAnupiyAH asmAkam iyaM kathA avipakTA na samyaktayA prakaTA pratItA / 'ayaM ca NaM maddue samaNovAsae' ayaM ca khalu madrukaH zramaNo. pAsakaH 'ahaM adUrasAmaMteNaM vIivayai' asmAkamadUrasAmante-adUrAsannena vyativanati-gacchati' taM 'seyaM khalu devANuppiyAH amhaM maduyaM samaNovAsayaM' asmAkaM madrukaM zramaNopAsakam 'eyamaDhe pucchittum' etamathai praSTum 'ttikaTu' iti kRtvA 'ayaM madrukaH zramaNopAsako'smAbhiH praSTaH ' ityevaM rUpeNa miyo vicAraM kRtvA ityarthaH / 'annamaNNassa aMtiyaM eyama8 paDisuNeti' anyo'nyasyAnti ke etamartha pratizRNvanti-svIkurvanti paDaNettA' pratizrutya jeNeva madue samaNovAsae' yatraiva madrukaH zramaNopAsakaH teNeva uvAgacchaMti' tatraiva upAgacchanti' uvAgaH 'sahAvittA evaM kyAsI' bulAkara paraspara aisA kahA-'evaM khalu devANuppiyA amhaM imA kahA avipakaDA' he devAnupriyo ! hama logoM ko yaha kathA acchI taraha se pratIti meM nahIM AtI hai / 'ayaM ca NaM madue samaNovAsae amhaM adUrasAmaMteNaM vIhavayaha' yaha madruka zrAvaka hama logoM ke adUrAsanna se hotA huA calA jA rahA hai| 'ta seyaM khalu devAnuppiyA! amhaM maduyaM samaNovAsayaM eyamaDhe pucchitsae' to hameM apa ucita yahI hai ki isa bAta ko isa madruka zrAvaka se puuchleN| isa prakAra kA una sabane paraspara meM vicAra kiyA aura vicAra karake phira unhoMne 'aNNamaNNassa eyamaDhe paDisuNeti' paraspara kI isa bAtako mAna liyaa| 'paDisuNettA jeNeva mahue samagovAsae teNeva uvAgacchati' isa bAta ko mAnakara phira ve saba ke saba usa madruka zrAvaka ke pAsa phuNce| vayAsI" yAsAvIna tayAyeta 52252 mA prabhArI yuM "evaM khalu devANupiyA amhaM imA kahA avipakaDA" 3 vAnupriyo samAna se bAta sabhalatI nathI. "ayaM ca Na maddue samaNovAsai amhaM adUrasAmaMTeNaM vIivayaha" A madraka zrAvaka ApaNAthI bahu dUra nahi tema bahu najIka nahi te rIteasnn naya che. "taM seyaM khalu devANuppiyA amhaM maduyaM samaNovAsayaM eya madaM pucchittae" to mArane vesa yogya cha -Apako sAta bhadra zrAvakane pUchI laIe A pramANe teoe vicAra karIne pachI teoe "aNNamaNNassa eyama, paDisuNe ti" sabhIjana mA pAta tayAye vIjAza sIdhI. "paDimuNittA jeNeva maDhue samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti" mA zata vicAra karIne te pachI teo badhA ja te maTuka zrAvaka pAse gayA "bALa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 bhagavatIstre cchi tA maduyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI' upAgatya madrukaM zramaNopAsakam evaMvakSyamANaprakAreNa avAdiSuste anyayathikAH, kimuktavanto'nyayUyikA madruka ? tatrAha-evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu maduduyA' evaM khalu madruka !' taba dhammAyarie' tava dharmAcAryaH 'dhammovadesae samaNe NAyaputte' dharmopadezakaH zramaNo jJAtaputra: 'paMca asthikAe panaveI pazcaprakArakAn astikAyAn dharmAstikAyAdIna padArthAna prajJApayati 'jahA sattame sae annausthi uddesae' yathA saptamazate anyayUthikodezake 'jAva se kahameyaM madya evaM ' yAvat tat kathametat madruka ! evam he madruka ! tava dharmAcAryaH pazcAstikAyAn dharmAstikAyAdIn prajJApayati etat kathaM ghaTate dharmAstikAyAdInAmadRzyatvena tat parijJAnAsaMbhavAt , ityAdikaM sarva saptamazata. kIyakRttAntam Agantavyam / 'taeNaM se madue samaNovAsae tataH khalu sa madukaH zramaNopAsakaH 'te annautthie evaM vayAsI' tAnanyayUthikAnevamavAdIt anyayUthikena 'uvAgacchittA maduyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI' vahAM pahuMca kara una logoMne usa madruka zrAvaka se aisA kahA-'evaM khalu madyA! tava dhammAyarie, dhammovadesae samaNe NAyaputte paMca asthikAye panavei' he madruka ! tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa jJAtaputrane jo pAMca prakAra ke dharmAstikAyAdika padArtha kahe haiM / 'jahA sattame sae annausthiuddesae' jaisA ki saptama zataka ke anyayUthikoddezaka meM prakaTa kiyA gayA hai| 'jAva se kahameyaM madyA ! evaM' so he madruka ! yaha unakA kathana kaise saMgata mAnA jA sakatA hai ? kyoMki dharmAstikAyAdika pAMca astikAyakA kathana yahAM para saptarazataka meM jaisA kahA gayA hai vaisA kaha lenA cAhiye / 'tae NaM se madadue samaNovAsae te ana utthie evaM vayAsI' taba usa madruka cchittA maduyaM samaNovAsaya evaM vayAsI" yai r72 te zrA142 mA pramANe 4yu "evaM khalu maduyA tavadhammAyarie dhammovadesae NAyaputte paMcaasthi kAe pannavei" bhara tbh:2|| yAyAya mane dharmApaheza zrama zAtaputre pAMya nA 2 stiya vigere 54aa hA cha. "jahA sattamasae annautthiuddenae" sAtabhA zatanA anyayUthi: dezAmA re pramANe 4AmA mA0ya che. te prabhArI sabhA "jAva se kahameyaM madyA ! evaM" te 3 madraka teonuM A pramANenuM kathana kevI rIte saMgata mAnI zakAya? kema ke dharmAstikAya vigere pAMca atikAnuM kathana ahiyAM sAtamAM zatakamAM je pramANe cha, prabhAga saghaNu 4thana sabhAbu "tara NaM se maddue samaNopAsae te annausthie evaM vayAtrI" te anya yUthilAme nyAre pUrita prArathI bhaI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameSacandrikA TIkA 2018 u07 sU03 madkazramaNopAsakacaritanirUpaNam 119 pRSTo madruko'dRzyAnAmapi padArthAnAM sattAmAvedayituM dRzyatvA bhAvaM ca pratipAdayituM tAnavAdIdityarthaH 'jai kajja ka nai jANAmo pAsAmo' yadi kArya kriyate tadA jAnImaH pazyAmaH / 'aha kajja na kajjai na jAgAmo na pAsAmo' atha kArya na kriyate tadA na jAnImo na pazAmaH, he apayUthikAH ! zRNuta yadi dharmAstikAyAdibhiH svakIya svakIya kArya kriyate tadA tena kAryeNa kAraNasvarUpAn tAn dharmAstikAyAdIn jAnImaH pazyAmazca yathA parvatAdau dhUmAdikArya kurvan agniriva, atha taiH dharmAstikAyAdibhiH svakIyaM kArya na kriyate tadA na jAnImo na vA pAmaH jale vaniriba, etaduktaM bhavati atIndriyapadArthAvagamaM nAsmAkaM sAkSAdeva bhavati, kintu kAryAdiliGgena tAzA. zrAvaka ne unakI aisI bAta sunakara una anyayUthikoM se aisA kahA arthAt adRzya padArthoM kA abhAva nahIM hai| kintu unakI bhI sattA hai| parantu ve dikhate kyoM nahIM haiM, isa bAta ko prakaTa karane ke liye madruka zrAvakane unase aisA kahA~-'jaha kajjaM kajaha jANAmo pAsAmo ahe kajaM na kajai na jANAmo na pAsAmo' he anyayUthikoM ! suno jaba dharmAstikAyAdikoM dvArA apanA kArya kiyA jAtA hai| taba hama loga usa kArya se kAraNa rUpa una dharmAstikAyAdiko jAnate haiM aura dekhate haiN| jaise parvata meM dhUmAdika kArya karate hue agni ko hama jAnate aura dekhate haiM / aura dharmAstikAyAdikoM ke dvArA jaba apanA kArya nahIM kiyA jAtA hai taba hama unhe jalameM agni ke jaisA na jAnate haiM aura na dekhate haiM / kahane kA bhAva aisA hai ki yadyapi atIndriyapadArthoM ko zrAvakane kahyuM tyAre te maTuka zrAvake teonI e pramANenI vAta sAMbhaLIne te anyamUthikone A pramANe kahyuM. arthAt - adazya padArthone abhAva nathI kiMtu tenI paNa sattA che ja te dekhAtA kema nathI? e vAta pragaTa karavA bhaTTha zrApa tamAna ma pramANe 4yu "jai kajja kai jANAmo pAsAmo ahe kajaM na kajjai na jANAmo na pAsAmo" 3 anya yUthi ! nyAre dharmAstikAyAdikathI pitapotanuM kArya karavAmAM Ave che. tyAre ApaNe te kAryanA kAraNarUpa te dharmAstikAyAdikone jANIe chIe ane dekhIe chIe jema parvatamAM dhUmAdi kArya karatA agnine ApaNe jANIe chIe ane dekhIe chIe. ane dharmAstikAyAdike jyAre pitAnuM kArya karI zakatA nathI tyAre pANI mAM rahela agninI mAphaka ApaNe tene jANatA nathI ane dekhatA nathI. kahevAne bhAva e che ke-je ke atIndriya padArthonuM jJAna ApaNane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 bhagavatIstre tIndriyapadArthasyApi jJAnaM jAyate eva dhUmegAgniriva evameva atIndriyasyApi dharmAstikAyAderanugrahAdikANa avagatibhavatyeveti / kintu asmAdRzAnAM dharmAstikAyAdInAM kAryasya anavagamAt tAdRzAtIndriyapadArthasya aragati na bhvtiitibhaavH| ahaMnpratipAditapazcAstikAyasvarUpasyAjJAnaviSayakAM madrukasya yukti zrutvA te anyayUthikAstaM parAmavituM yadunavantaH tadAha--'tae NaM te ityAdi / 'taeNa' tataH khalu madrukasya vAkyazravaNAntaram 'te anna utthiyA' te anyayUthikAH 'madyaM samaNovAsayaM madrukaM zramaNopAsakam 'evaM kyAsI' evaM-vakSyamANaprakAreNa avA. diSuH-uktavantaH, madruke dharmAstikAyAdyaparijJAnAbhyupagamavantamupAlammayituM yat te jJAna hama logoM ko mAkSAlU rUpa se nahIM hotA hai| phira bhI kArya se to hotA hI hai / jaile pahADa ke nikuJja meM adRzya bhI agni usa parvata meM se nikalate hue dhUma se jAnI jAtI hai| isI prakAra atIndriya dharmAstikAyAdika bhI anugrahAdirUpa apane kArya se jAne jAte haiN| isa prakAra hama logoM ko dharmAstikAyAdikoM kA sAkSAt darzanAdirUpa jJAna nahIM haiM phira bhI unake kArya ke jJAna se unheM hama jAnate haiN| aura dekhate haiN| sAmAnya vizeSakA se unakA hameM jJAna hotA hI hai| isa prakAra se madu kazrAvaka ke dvArA kahI gaI ahampratipAdita pazcAstikAya ke svarUpa kI ajJAna viSayaka ukti ko sunakara una andhayUdhikoM ne use parAsta karane ke liye jo kahA vaha isa prakAra se hai-yahI pAta 'tae NaM te anna utthiyA maduyaM samaNolAzayaM evaM badhAsI' isa sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai| unhoMne madruka zrAvaka ko upAlambha dete hue sAkSAta rUpathI hotuM nathI. to paNa tenA kAryathI thAya che. jema ke pahADanI guphAmAM rahelA adazya agni te parvatanI guphAthI nIkaLatA dhumADAthI jaNAI Ave che. te ja pramANe atIndriya dhamastikAyAdi paNa anugrahAdirUpa pitAnA kAryathI jaNAya che. A rIte ApaNane dharmAstikAyAdikanuM sAkSAta darzana vigere prakAranuM jJAna na hovA chatAM tenA kAryanA jJAnathI ApaNe tene jANIe chIe ane dekhIe chIe. sAmAnya vizeSarUpathI tenuM jJAna ApaNane thAya che je A rIte maka zrAvake kahela ahaMta bhagavAne pratipAdana karela paMcAstikAyanA svarUpanI ajJAna saMbaMdhI kathanane sAMbhaLIne te aspRthikee tene parAjIta karavA A pramANe adhu-sAta 'tae NaM te annautthiyA maduyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI' masUtra dvArA pragaTa karela che. teoe maka zrAvakane upAlaMbha-maheNuM mAratA A pramANe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrakazramaNopAsakacaritanirUpaNam 121 uktavantaH tadevAha kesa NaM' ityAdi / kesa NaM tumaM madyA ' ka eSa tvaM madruka ! 'samaNovAsANaM bhavasi' zramaNopAsakAnAm madhye bhAsi 'je NaM tuma eyamaTThana jANAsi na pAsasi' yat khalu svam etamartha na jAnAsi na pazyasi yastvametamartha zramaNopAsakai tivyaM dharmAstikAyAdharmAstikAyAdi lakSaNamartha padArthajAta na jAnAsi sAmAnyarUpeNa, na vA pazyasi vishessruupennetyrthH| athaivam anyayUthikairupAlabdho madruko yattairadRzyamAnatvena dharmAstikAyAghasaMbhava ityuktaM tadvighaTanena tAn anyayathikAn parAmavitumidamAha-taraNaM' ityAdi / 'taeNaM se madue sama NovAsae' tataH khalla sa madrukaH zramaNopAsakaH 'te annauthie evaM vayAsI' tAn anyayUthikAn evaM-vakSyamANarUpeNa agadIt uktavAna, kimuktavAn madrukaH ? tatrAha-'asthi NaM' ityAdi / 'asthi NaM Auso' vAukAe vAI' asti khala AyuSmantaH ! paratIthikAH ! vAyukAyo vAti ? he paratIthikAH ! vAyurvAti kim ? iti te anyayUyikAH prAhuH 'haMtA atyi' hanta asti vAti vAyuriti jAnImaH, punaH pRcchati madrukaH 'tujhe NaM Auso' yUyaM khalu AyuSmantaH 'vAukAyasta vAyamANassa rUcaM pAsaha' vAyukAyasya vahataH rUpaM pazyatha,yo'yaM vAyuH pracalati tasya aisA kahA-madruka ! tuma kaise zramaNopAsaka ho jo tuma zramaNoMpAsakoM dvArA jJAtavya dharmAstikAya adharmAstikAya AdirUpa artha ko na sAmAnyarUpa se jAnate ho aura na vizeSarUpa se dekhate ho| isa prakAra anyayUthikoM dvArA ullAhane se yukta kiye madruka zrAvaka ne 'te anya utthira evaM vayAsI' una anyayUthikoM se isa prakAra se kahA-'asthi NaM Auso ! bAukAe vAi' he AyuSman / paratIrthakoM tuma hameM batAo ki vAyu calatA hai ? uttara meM unhoMne kahA'haMtA, atthi' hAM vAyu calatA hai aisA hama jAnate haiM / madrukane unase punaH pUchA-'tujjheNaM Auso ! vAukAyasta vayamANassa rUvaM pAsaha' he 4hyu --De bhaTTha ! tabhe zrabhopAsI stan yo25 pAstAya, aA. stikAya vigere rUpa ane sAmAnya rUpe ke vizeSa rUpe jANatA nathI. ane dekhatA nathI? te pachI tame kevA prakAranA zramaNopAsaka che? A pramANe te anyayUthilI bhana bhArata bhadru zrApa "taM annaithie evaM vayAsI" te anyayuthihIne // pramANe yu "asthiNaM AusopAukAe vAI" mAyu. bana paratIrthika ! tame kahe ke havA cAle che? tenA uttaramAM teoe kahyuM --"haMtA asthi" / vAyu yA cha. me pramANe sabhI tell chI. te pachI zrApa zathI tamAna 57yu hai-" tujheNaM Auso! vAukAyassa vayamANassa evaM pAsaha" u mAyubhantA! he| tamAme bha0 16 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - 122 bhagavatIstra svarUpaM pazyatha kimati madrukAzayaH / kathayanti paratIthikAH, 'No iNaDhe samaDe' nAyamarthaH samarthaH na vayaM vahato vAyoH svarUpaM pazyAma ityarthaH / 'asthi NaM Auso' santi khalu AyuSmantaH 'ghANasahagayA poggalA' ghrANasahagatAH pudgalAH ghrANate-ghANendriyaviSayIkRto bhavatIti ghrANaH gandhA. smako guNastena gandhAstena gandhaguNAtmakaghrANena saha gatA:-gandhasahacaritAH gandhavanta iti ghrANasahagatAH tathAvidhAzca te pudgalA iti ghrANasahagatAH pudgalA: ghANendriyagrAhyAH pudgalAH ? paratIrthikAH prAhu-'haMtA asthi' hanta, santi ghrANasahacaritAH pudgalA iti' tujjhe NaM Auso' yUyaM khalu AyuSmantaH 'ghANasahagayANaM poggalANaM rUvaM pAsaha' ghrANasahagatAnAM pudgalAnAM rUpANi pazyatha, pavanAnItagandhayuktapudalAnAM kiM rUpaM jAnItha yUyamiti madrukasyAzayaH, paratIthikA AhuH 'jo iNaTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, tAdRzapudgalAnAM rUpANi na pazyAma AyuSmanto! batAo tuma loga kyA calate hue usa vAyukAya ke rUpa ko dekhate ho ? uttara meM paratIrthikoMne kahA-'No iNaDhe sama?' he madruka ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt hama calate hue vAyukAya ke rUpa ko nahIM dekhate haiN| punaH madruka ne unase pUchA 'asthi NaM Auso ! ghANasahagayA pogalA' gandhayukta pudgala ghrANendriya sahagata hote haiM kyA? uttara meM paratIrthikoM ne kahA-'haMtAH asthi' hAM hote haiM / taba madrukane unase kahA-'tujjheNaM Auso ! ghANasahagayANaM poggalANaM rUvaM pAsaha he anyatIrthikoM ! kyA tuma loga ghrANa indriya sahagata una pavanAnIta gandhaguNaviziSTa pudgaloM ke rUpa ko dekhate ho ? uttara meM unhoMne kahA'No iNaDhe sama?' he madruka ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt hama loga pavanAnIta gandhaguNa viziSTa pudgaloM ke rUpa ko nahIM dekhate haiN| madruka cAlatA evA te vAyukAyanA rUpane dekhyuM che? tenA uttaramAM te paratIrthike se yu -"No iNadve samaTe" hai du5 2 // atha sarAsara nathI. arthAt calatA vAyunA rUpane ame joyuM nathI. pharIthI madraka zrAvake teone kahyuM ke "asthi NaM use! ghANasaha nayA popalA" gandhayuta pusazudhAdayanI sAtha 21 29 che 1 tn| uttaramA 52tArthiImAyuM hai-"haMtA atthi" hA maka te ghANaIndriyanI sAthe rahe che. pharIthI maDhuke teone kahyuM ke-- "tujheNaM Aso! ghANasahagayA poggalANaM rUvaM pAsaha" 8 sanyatA!i tamA ghANaIndriyanI sAthe rahela pavana zivAyanA gaguNavALA pugalenA rUpane zI ch|? te uttama tayArI hai--"No iNa- sama" mA atha barAbara nathI. arthAta ame te pavanathI AvelA gadhaguNavALA pudgalenA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrakazramaNopAsakacaritanirUpaNam 123 ityarthaH / punaH kathayati madrukaH' atthi Na Auso' asti khalu AyuSmantaH ! 'araNisahagae agaNikAe' araNisahagato'gnikAyaH araNiH vahnayarthaM nirmanthanIyakASThaM tena kASThena saha gataH sahavarita iti araNisahagataH agnikAyo bahiH araNikASThena sahAgnivartate kim ? iti madrukasyAzayaH / 'haMtA asthi' hanta, asti araNikASThe'gnirvatate evetyuttaram paratIthikAnAmiti 'tujhe NaM Auso' yayaM khalu AyuSmantaH 'araNisahagayasta agaNikAyasta rUvaM pAsaha' araNisahagatasya rUpaM pazpatha ? iti praznaH 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH araNiniSThasya baDheratIndriyasya rUpaM na pazyAmaH, ityuttaraM para thikAnAm ' madruka Aha-'asthi gaM Auso' santi khalu AyuSmantaH 'samudassa pAgarayAI ruvAI' samudrasya pAragatAni punaH unase pUchatA hai-'asthi NaM Auso! araNisahagae agaNikAe' kaho AyuSmanto! araNikASTha ke sahagata agni hai kyA bahni ke nimitta jo kASTha ragaDA jAtA hai vaha araNikASTha hai| isako ragaDane se agni hotI hai / uttara meM unhoMne kahA-'haMtA asthi' hAM madruka araNi. kASTha meM agni hai madruka ne puna: unase pUchA-'tujjheNaM Auso ! araNi sahagayasta agaNikAyassa evaM pAsaha' he AyuSmanto ! kyA tuma loga usa araNikASTha meM vartamAna agni ke rUpa ko dekhate hoM ? uttarameM unhoMne kahA-'No iNahe samaDhe' he madruka ! yaha artha samartha nahIM hai| kyoMki araNikASThagata agni atIndriya hai / ataH usake rUpako hama nahIM dekha sakate haiM / punaH madruka ne unase pUchA-'asthi NaM Auso! samuhassa pAragayAI rUvAI' he AyuSmanto ! kaho samudra ke dUsare taTa 35ne na zA nathI. 52zayA bha6 tamAne pUche che - "asthi NaM Auso! araNisahagae agaNikAe" mAyumAtA! hai| sInA 4mA pani rahele che ke nahi ? agni pradIpta karavA je kASTha paraspara ghasavAmAM Ave che te araNa kASTha che. tene ekabIjA sAthe ghasavAthI agni utpanna thAya che, yA prazna uttaramA tAme ghu--"haMtAatthi" hai| bhadu! malinA 44mA mami 2 / che. bha zathI pUchayu --"tujhe NaM Auso araNisahagayasa agaNikAyassa rUvaM pAsaha" mAyubhAtA! zutame vo te araNikASThamAM rahelA agninA rUpane joI zake che? A praznanA uttaramAM tamA ukhu No iNaTe samaDhe" bha5 25 // atha sazasa2 nathI. OMbha ke araNinA kASThamAM rahelA agni atIndriya che. tethI tenA rUpane ApaNe zatA nathI. zathI bhadru5 zrApa tamAna pUchyuM hai "asthi NaM Auso samuhassa pAragayAI ruvAI" he sAyubhatA! samudranA bhI nAre thI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 bhagavatIsUtre rUpANi samudrasya parabhAge cakSurviSayAtItAH padArthAH santi kimiti madrukasya praznaH, 'haMtA asthi' hanta, santItyuttaram / punaH pRcchati madrukaH 'tujhe NaM Auso' yUyaM khalu AyuSmantaH 'samudassa pAragayAI rUbAipAsaha' samudrasya pAragatAni rUpANi pazyaya samudrapAravartipadArthajAtasya kiM svarUpamito'vasthitAH pazyatha kimiti mdruksyaashyH| te kathayanti 'No iNaDhe sama?' nAyamarthaH samarthaH naiva pazyAma itibhAvaH / 'asthi NaM Auso' santi khalu AyuSmantaH ! 'devalogagayAI rUbAI' devalokagatAni rUpANi mAdRzAnAmaviSayAH devalokagatA: padArthAH santi kimiti praccha kAzayaH, kathayanti te anyayUthikAH 'haMtA asthi hanta santi tatrApi devaloke padArthA iti 'tujjhe NaM Auso' yUyaM khalu AyumantaH ! 'devalogagayAI rUbAI pAsaha' devalokagatAni rUpANi pazyatha, para cakSurviSayAtIta (dRSTi se dekhane meM nahIM Ave aise) padArtha hai kyA ? uttara meM unhoMne kahA-'haMtA asthi hAM madruka ! samudra ke dUsare taTa para padArtha haiM / punaH madruka ne unase prazna kiyA / 'tujjheNaM Auso! samudassa pAragayAI ruvAiM pAsaha' he AyuSmanto kyA tuma loga samudra ke apara pAravartI padArthoM ke rUpako dekhate ho ? uttara meM unhoMne kahA 'jo iNaDhe sama?' he madruka ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt samudra ke apara pAravartI padArthoM ke rUpa ko hama nahIM dekhate haiN| aba madruka ne unase punaH aisA pUchA 'asthi NaM Auso! devalogagayAI rUvAI' he AyuSmanto! devaloka meM rahe hue padArtha jo ki hama logoM ke aviSaya haiM kyA ? uttara meM anyayUdhikoM ne kahA-'haMtA asthi' hAM madruka! devaloka meM padArtha haiN| punaH madrukane unase pUchA-'tujjheNaM Auso ! devalogagayAI ruvAI na joI zakAya tevA padArtho che ke nahiM? tenA uttaramAM teoe kahyuM ke - "haMtA! atthi" / bha! samudranA om nAre 54aa che, te 50ii zana bhaDe pUchayu hai "tujhe NaM Auso samudassa pAragayAI rUvAiM pAsaha" mAyu. mate kahe tamo sau samudranA bIjA kinArA para rahelA padArthonA rUpa joI zo cha ? tenA uttaramA tamAme ghu? "No iNadve samaTe" bhaTTha sbhudranA bIjA kinAre rahelA padArthonA rUpane ame joI zakatA nathI pharIne bhadra zrApa tamAna pUchyuM ?--"asthi NaM Auso! devalogagayAI ruvAI" he AyuSmate ! devalekamAM padArtho vidyamAna che? tenA uttaramAM anyayuuthilaame yu 8--"haMtA atthi'' 8 bha vAma pArthA 27sA che. zathI bhatemAna 57yu 3--"tujhe Na Auso devalogagayAI rUvAI pAsaha" 3 mAyumAtA! tame pakSamA 27sA 314 zo ch| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 307 sU03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 125 devalokavartamAnapadArthajAtAnA pratyakSaM bhavati kimiti praznaH, uttarayanti 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, paralokagatapadArthaH, paralokagata padArthajAtAnAM pratyakSa na bhavatIti / 'evAmeva Auso' evameva AyuSmantaH ! 'ahaM vA tujjhe vA anno vA chaumastho' ahaM vA yUyaM vA anyo vA chadmasthaH' jai jo jaM na jANai na pAsai taM savvaM na bhavaI' yadi yo yaM na jAnAti na pazyati tatsarva na bhavati kim ? 'evaM me subahue loe na bhavissaI' evaM tadA subahuko loko na bhaviSyati yadi pratyaH kSanivRttimAtrAt nivRttimAtrAt vastUnAna mAvo bhavettadA bhavaskathanAnusAreNa pavanAdi devalokasthitabahupadArthAnAmabhAvaH prasamyeta ataH yo yaM pazyati tasya kRte tadvastu pratyakSa na bhavati na tAratA tAdRzapadArthajAtasyAbhAvo bhavatIti / pAsaha' he AyuSmanto! tuma loga kyA una devalokagata padArthoM ke rUpa ko dekhate ho ? uttara meM una logoM ne kahA 'No iNaDhe samaDhe' he madruka ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt hama logoM ko devalokagata padArthoM kA pratyakSa nahIM hotA hai / 'evAmeva Auso ! ahaM vA tujhe vA anno vA chaumattho jai jo jaM na jAyaha, taM savvaM' isI prakAra se he AyuSmanto ! maiM athavA tuma saba yA dUsarA koI chadmastha jo jisa padArtha ko nahIM jAnatA hai| yA nahIM dekhatA hai to kyA vaha nahIM hai| aisA mAnA jAtA hai ? 'evaM me subahue loe na bhavissai' yadi aisI bAta mAnI jAve ki je pratyakSa se pratIta nahIM hotA hai usa vastu kA abhAva hai to Apake isa kathana ke anusAra pavanAdikoM kA devaloka sthita padArthoM kA abhAva mAnanA paDegA-isaliye jo jise nahIM dikhatA hai| usake liye vaha vastu pratyakSa nahIM hotI hai etAvatA tAdRza padArtha jAta kA abhAva hotA hai utta2-"No iNaTre sagaTTe" du! mA 4thana parezama2 nathI. arthAt mApaNe pasabhA 23 pAnA 35ne pratyakSa netA nathI. 'evA meva Auso ahaM vA tujhe vA anno vA umattho jai jo ja na jANai na pAsai taM savaM" u mAyubhAta! ' athavA tabhI masa2 mIna o chamastha 2 padArthane jANato nathI athavA dekhAtA nathI. tethI zuM te padArtha che nahita hI zaya cha ? "evaM subahue loe na bhavissaI ne amana mAnI levAmAM Ave ke--pratyakSa rIte joI na zakAya te vastune abhAva che. te e kathananA AdhArathI pavana vigereno ane devalokamAM rahelA padArthone abhAva ja mAnave paDaze.--tethI je vastu jenAthI joI zakAtI nathI tene te vastu pratyakSa na hovAthI tevA padArthane abhAva ja hoya che evuM kathana zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 bhagavatIsUtre 'tikaDeiti kRtvA evaM rUpeNetyarthaH teNaM annausthie evaM paDihaNai tAn khalu anyayUthikAn evaM-yathoktamakAreNa patihanti parAbhavati madrukaH 'evaM paDihaNittA' evaM yathoktakrameNa parAn pratihatya-parAbhUya' jeNeva guNasilae ceie' yatraiva guNazilakaM caityam / 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAna mahA. vIraH 'teNeva uvAgacchai' tatraiva upAgacchati' uvAgacchittA upAgatya 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM ' zramaNaM bhagavantaM mahAvIram 'paMcaviheNaM abhigameNaM jAva pajjuvA. saI' paJcavidhena-pazcapakAreNa abhigamena yAvat paryupAste yAvatpadena vandananamaskArAdInAM grahaNaM bhavatIti, maduyAi samaNe bhagavaM mahAvIre' he madruka ! iti zramaNobhagavAn mahAvIraH, he madruka ! ityevaM rUpeNa madrukaM saMbodhya zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'madduyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI' madukaM zramaNopAsakam evaMaisA kathana to ThIka nahIM mAnA jA sakatA / 'tti kaTu teNaM annausthie evaM paDihaNaha' isa prakAra ke yukti pUrNa kathana se marduka zrAvakane una anyayUthikoM ko parAsta kara diyaa| 'evaM paDihaNittA jeNeva gugasilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaha aura parAsta karake vaha jahAM guNazilaka udyAna thA, aura usameM bhI jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra the vahAM para aayaa| 'uvAgacchittA' vahA~ Akarake usane 'samaNaM bhAva mahAvIra' usane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko 'paMcavideNaM abhigameNaM jAva pajjuvAsaha' pA~ca prakAra ke abhigama se yAvat paryupAsanA kI yahAM yAvatpada se vandanA namaskAra Adi padoM kA grahaNa huA hai| 'maduyAI samaNe bhagavaM mahAvIre' he madruka ! isa prakAra se sambodhita karake zramaNa bhagavAna mahAvIrane 'madaduyaM samaNovAsayaM evaM zata yo25 bhAnI zaya naDi. "tikaTTha teNaM annautthie evaM paDihaNai" A rIte yukti yukta kathanathI maduka zrAvake te anyamUthikone parAjIta karyA. "evaM paDihaNittA jeNeva guNakhilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre TeNeSa valAda" A rIte te anyayuthikone parAjIta karyA pachI te makka zrAvaka jyAM sagavAna mahAvIra svAmI 120/mAna &tyAta mAvya.. "uvAgacchittA" tyAM mAvIna to "samaNaM bhagavaM mahAvIraM" zrama lagavAn mahAvIra sAbhAna "paMcaviheNaM abhigameNaM jAva pajjuvAsai" pAMya 42nA maligamayI yAvat5yupAsanA 30 yA1.54thI bahana nbh7|2 vigaire 54o ghara thayA che. "madu yAiM samaNe bhagavaM mahAvIre" me pramANe samodhana 4zana zrama jApAna maDAvI2 "madya samaNovAsaya evaM vayAsI' te 4 zrAvane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAna prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 manukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 127 vakSyamANamakAreNa avAdIt-uktavAn' 'muTu NaM madaduyA' suSTu khalu madruka ! 'tuma te annausthie evaM vayAsI' tvaM tAn anyayUthikAn evamavAdIH, 'sAhu NaM madyA tumaM te annausthie evaM vayAsI' sAdhu khalu madruka ! tvaM tAn anyayUthikAnevamavAdIH, he madruka ! sAdhu tvayA kRtaM yat anyayUthikAn pati evamuktavAn yadahaM na jAnAmIti, anyathA ajAnanapi yadi jAnAmi ityabhASyastadA'haMdAdInAmAzAtanAkArako'bhaviSyaH, iti sAdhuvAditve kAraNaM darzayannAha-'je gaM madyA' yat khalu madruka ! 'aTuM vA heu vA pasiNaM vA vAgaraNaM vA' artha vA hetuM vA praznaM vA vyAkaraNa vA' annAyaM adiDhe assuyaM amayaM aviNNAya' ajJAtam adRSTam azrutam amatam avijJAtam 'bahujaNamajjhe Aghavei panavei jAva uvadaMsei' bahujanamadhye AkhyAti prajJApayati yAvadupadarzayati yAvatpadena vayAsI' usa madruka zrAvaka se aisA kahA-'suTu NaM madyA tumaMte anna utthie evaM vayAsI sAhuNaM maduyA' tumaM te annausthie evaM vayAsI' he madruka ! tumane bahuta acchA kiyA he madruka ! tumane bahuta acchA kiyA jo tumane una anyayUthikoM se aisA kahA ki-maiM nahIM jAnatA hUM nahIM jAnate hue bhI maiM jAnatA hUM' aisA kaha dete to to ahaMdAdikoM kI AzAtanA ke karanevAle hote isI bAtako spaSTa karate hue prabhu usase kahate haiM-'je je madruyA ! aTuM vA heuM vA, pasiNaM vA, vAgaraNaM vA anAyaM adiTTa assuyaM amayaM aviNNAyaM bahujaNamajjhe Aghaveha, panave jAva uvadaMseI' he madruka ! jo jisa artha ko, hetu ko, vyAkaraNa ko jo ki ajJAta ho, adRSTa ho, azruta ho amata ho aura avijJAta ho anekajanoM ke bIca meM kahatA hai / prajJApita karatA hai, yAvatU usakA upadarzana magavAne yA pramANe :- "suThuya madyA tuma te annauthie evaM vayAsI" te madraka tame ghaNuM sAruM karyuM he makka tame bahu ja uttama karyuM ke te anyagRthikane evuM kahyuM ke--huM jANatA nathI. athavA na jANavA chatAM paNa hu' kA chu.. ma yuM ta ta tAnI mAtanA 42vA. sana 53ta. mA04 pAtane padhAre 2508 421 // prabhu 4 che 4-"je NaM mayA ! aTuM vA, heu vA, pasiNaM vA, vAgaraNa vA, annAya' adidra assaya amAya aviNNAya bahujaNamajhe Aghavei, pannavei, jAva ubadasei" 7 bhadru ! 2 je arthane, hetane, praznane vyAkaraNane ke je ajJAta hoya, adaSTa hoya, amRta heya, amAnya hoya ane avijJAta hoya tene aneka janomAM kahe che, prajJA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 bhagavatI sUtre bhASate prarUpayati darzayati pradarzayatItyAdInAM grahaNaM bhavatIti ' se NaM arihaMtANaM AsAyaNAe baTTa' sa khalu arhatAm AzAtanAyAM vartate, tathA 'arihaMta - pannattassa dhammassa AyAyaNAe baTTaI' atpasya dharmasya AzAtanAyAM vartate yo jAnannapi lokebhyaH prajJApayati pradarzayati vA sa bhagavato bhagavatmarUpi der dharmasya ca virAdhanAM karoti - ityarthaH tathA 'kevalINaM AsAyaNAe vaha ' kevalinAm AzAvanAyAM vartate' kevalipannattassa dhammassa AsAyaNAe vaha ' kevalajJaptasya dharmasya AzAtanAyAM vartate 'taM sugaM tumaM madugA' tat suSThu khalu tvaM madruka ! 'te annautthie evaM vayAsI' tAn anyayUthikAn evamavAdIH yasmAtkAraNAt yo yaM na jAnAti na pazyati tasya vastuno bahujanamadhye prarUpaNe karatA hai yAvat - usa para bhASaNa karatA hai, usakI prarUpaNA karatA hai, use dikhAtA hai| use pradarzita karatA hai| 'se NaM arihaMtANaM AsAyaNAe ba' vaha arhantoM kI AzAtanA meM rahatA hai / tathA-'arihaMta pannattassa dhammassa AsAyaNAe vahadda' arhantapraNIta dharma kI AzAtanA meM rahatA hai tAtparya yaha hai ki jo pUrvokta arthAdikoM ko nahIM jAnatA huA bhI lokoM ke liye unakI prarUpaNA karatA hai / athavA pradarzana karatA hai vaha bhagavatpratipAdita dharma kI virAdhanA karatA hai| tathA 'kevalINaM AsAyaNare vaTTaha' kevaliyoM kI AzAtanA meM rahatA hai arthAt unakI AzAtanA karatA hai / 'kevalipannattasta dhammassa AsAyaNAe vaha' tathA kevaliprajJapta dharma kI AzAtanA karatA hai / 'te sugaM tumaM maduyA ! te anna usthie evaM vayAsI' to he madruka ! tumane acchA kiyA jo una anyayUthikoM se aisA kahA ki jo jisako nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA pita kare che, yAvata tene prarUpita kare che ane tene bhASA dvArA vadhu've che. ' se NaM arihaMtANaM AsAyaNayAe vaTTai" te manuSya Ahuta lagavAnanI AzAtanA 42vAvANI jane che. tema 4 "arihaMtapannattassa dhammassa AsAyaNayAe baTTai" ahata bhagavatAe upadezelA dhamanI AzAtanA kare che. kahevAnuM tAtpa e che ke--je pUrvakti adine na jANavA chatAM paNa lAkonI AgaLa tenI prarUpaNA kare che. athavA tene vadhuve che. te vyakti bhAvAnanI ane bhagavatprati cAhita dharmanI bhAzAtanA pure he tathA--" kevalINaM AsAraNAe vaTTai" ThevalI prajJapta dharmanI AzAtanA re che. "te sudThuyaM tumaM madduyA ! te annautthi evaM vayAsI" to Debhadru ! tabhI uttama uyu te anyayUthine me 4. je kAI je paTTAne keAi jANatA nathI. ke dekhatA nathI. tenI aneka samu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 mad kazramaNopAsakacaritanirUpaNam 129 kRte sati ahaMdAdyAjJAyAH tadIyadharmasya ca virAdhanaM bhavati tasmAt kAraNAt yat tvama nyayUyikAn pati pazcAstikAyaviSayakAjJAnasya kathanaM kRtaM tat samyagevakRtamityarthaH 'sAhU gaM tumaM maduyA jAva evaM vayAsI' sAdhu samyak khalu tvaM madruka ! yAvat evam pUrvoktaprakArega avAdo, atra yAvat padena 'te annautthira evaM' ityasya grahaNaM kartavyam / tae NaM madue samaNovAsae' tataH khalu-bhagavato'numo. danAnantaraM madrukaH zramagopAsakaH 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa evaM vutte samANe' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evamuktaH san hatuTTe' hRSTatuSTa: 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati' vanditvA namasyitvA 'NaccAsanne jAva pajjuvAsai' nAtyAsanne yAvat paryupAste, nAtidUre nAti hai| usakI anekajanoM ke bIca meM prarUpaNA karane para ahaMdAdikoM kI aura unake dharma kI virAdhanA hotI hai / isa kAraNa jo tumane anyayU. thikoM ke prati paMca astikAya viSayaka ajJAna kA kathana kiyA vaha acchA hI kiyA hai / ataH 'sAha NaM tumaM madaduyA! jAva evaM vayAsI' he madruka ! tuma bahuta acche ho jo tumane pUrvokta rUpa se kahA yahAM yAvat pada se 'te annausthie evaM isakA grahaNa huA hai| 'tae NaM madue samaNo. vAsae' isa prakAra se bhagavAna dvArA kI gaI anumodanA ke bAda usa zramaNopAsaka madruka ne jaba 'samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe zramaNa bhagavAna mahAvIra ke dvArA vaha isa prakAra se kahA gayA taba 'hatuDhe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vadai namasai' hRSTatuSTa hRdayavAle hokara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA NaccAptanne jAva pajjuvAsai' vandanA namaskAra kara phira vaha dAyamAM prarUpaNuM karavAthI ahaM tAdikanI ane teoe praNIta dhamanI virAdhanA thAya che, te kAraNe tame e anyayUthikane pAMca astikAyanA saMbaMdhamAM teonA ajJAnatuM yana yu tehI yu che. "sAhU NaM tumaM madadayA! jAva eva vayAso" bha! tamAme pUti 3 baravyu chete dhAzu ra uttama prayu che. maliyAM yA1.54thI 'te anna utthie eva vayAsI' 25 / pAya aha 42yu che. 'taeNaM madura saraNovAsae' sApAne mArIte bhadru4 zrApanA thana samarthita yu te 5chI te shrmnne| pAsa bhaTThayAre "samaNeNa bhagavayA evaM vutte samANe" sagavAna mahAvIra svAmIna mApramANe tyAre "hadatuThe samaNaM bhagava' mahAvIra vaMdai namasai" tuSTa iyvaanne| thane zrama lagavAna mahAvIra nA 531 nabhara praryA vaMdittA namasittA NaccAsanne bha0 17 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 bhagavatIsane samIpe vA sthito bhagavantaM vividhayA paryupAsanayA kAyikyAdirUpayA paryupAste ityarthaH 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tataH manukasya vinayena paryupAsanAnantaraM khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'maduyassa samaNovAsagassa tIse ya jAra parisA paDigayA / madadukAya zramaNopAsakAya tasyai ca yAvat pariSat pratigatA, bhagavatA dharmakathA kathitA madrukamuddi tathA pariSadaM coddizya, tadanantaraM bhagavato vandanAdikaM kRtvA pariSat pratigateti, atra yAvatpadena 'mahatimahAlayAe' ityArabhya parisA' ityantaH sarvo'pi pAThaH saMgrAhyaH 'taeNaM madadue samaNovA sae' tataH khalu madrukaH zramaNopAsakaH 'samaNassa bhagavo mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jAva nisamma haTTatuTTe pasiNAI pucchai' yAvat nizamya unake samakSa apane ucita sthAna para baiTha gayA aura vahIM se vaha trividha paryupAsanA se kAyika, vAcika aura mAnasika payupAsanA se-unakI payupAsanA karane lgaa| 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra ne 'mayassa samaNovAsagassa tIse ya jAva parisA paDigayA' zramaNopAsaka madruka ke liye aura usa pariSadA ke ke liye dharmakathA kahI, isa kathina dharmakathA ko sunakara aura bhagavAn ko vandanA Adi kara pariSadA visarjita ho gaI yahAM yAvatpada se 'mahatimahAlayAe' se lekara parisa' yahA~ taka kA pATha saba gRhIta huA hai| 'tae NaM maddue samaNovAsa?' isake anantara zramaNopAsaka madruka prabhu se dharmakathA sunakara aura use hRdaya meM dhAraNa kara hRSTatuSTa hote hue unase praznoM ko pUchA yahI bAna 'samaNassa bhagava bho mahAvIrassa jAva nissamma hatu?pasigAI pucch|' isa sUtrapATha dvArA vyakta kI jAva pajjuvAsai" pahanA namaH42 rIna pachI bhagavAnanI sabhApamA pAtAnA ucita sthAne besI gaye ane tyAMthI ja kAyika, vAcika, ane mAnasika 5yupAsanAthI tamAnI 5yupAsanA 421 // sAye.. "tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre" tapachI zrama samapAna mAra svAmI "mayassa samaNovAsagassa tIse ya jAva parisA paDigayA" zramAsa bharane tathA tyAM hI thaye 5/25hAna dharmakathA kahI. te dharmakathAne sAMbhaLIne ane bhagavAnane vaMdanA namaskAra karIne pariSaH pAtapAtAne sthaNe pAchI 7. maDiyA yAt 54thI "mahaimahAlayAe" thI bana "parisA" mahI sudhiin| 5 / 4 a 42||yo cha. "taeNaM maddue samaNovAsara" te 50ii zramANe 5.5 bhadra pramunI pAsethI yama thA sAmAna ane tene hRdayamAM dhAraNa karIne hRSTatuSTa thaIne prabhune prazna pUchaLyA. Aja pAta "samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva nimmma hadvatuThe pariNAiM pucchaI" zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU03 madrukazramaNopAsakacaritanirUpaNam 131 iSTatuSTaH praznAn pRcchavi, atra yAvatpadena dharmakathAdi zravaNAdikaM sarvaM jJAtavyam, bhagavato mukhAt dezanAM zrutvA hRdi avadhArya ca atizayena prasannacito bhUtvA praznAn apRcchaditibhAvaH / 'pasiNAI' pucchitA aTThAI pariyAya ' praznAna pRSTvA arthAn paryAdadAti 'pariyAittA' paryAdAya 'uDAe uTThe' utthayA uttiSThati 'uThAe utA' utthayA utthAya 'samaNaM maganaM mahAvIra vaMdai namasaI' zramaNaM bhagavantaM mahAvIra' vandate namasyati 'vaMdittA namasittA jAva paDigae' vanditvA namasyitvA yAvatpratigataH atra yAvatpadAt madbhukaH zramaNopAsakaH yAmeva dizamAzritya prAdubhUtastAmeva dizaM pratigataH iti saMgrAhyam / 'bhaMte! tti bhagavaM goyame' bhadanta ! iti evaM rUpeNa bhagavantaM saMbodhya bhagavAn gautamaH 'samarNa bhagavaM mahAvIra baMdara namasaI' zramaNa bhagavantaM mahAvIra vandate namasyati, 'vaMdittA namasittA evaM vayAsI' gaI hai / 'pasinAI pucchittA aTThAI pariyAya' praznoM ko pUchakara phira usane artha ko grahaNa kiyA 'pariyAitA uDAe uTTheha' artha ko grahaNa karake phira vaha apane Apa uThA- 'uDAe uTThittA' apane Apa uThakara 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaha' usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI aura namaskAra kiyA 'vaMdittA narmasittA' vandanA namaskAra kara 'jAva paDigae' phira vaha jahAM se AyA thA vahIM para calA gayA yahAM yAvatpada se 'ghAmevadizamAzritya prAdurbhUtaH tAmeva dizaM pratigata:' isa pATha kA grahaNa huA hai / 'bhaMte! tti bhagavaM goyame samaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaha' he bhadanta ! aisA kahakara bhagavAn gautamane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyA / ' vaMdittA namasittA' vandanA namaskAra kara 'evaM vayAsI' phira yA sUtra pAhedvArA uDela che. 'pasinAI pucchittA aTThAI pariyAyai" prazno pUchIne te pachI tethe arthache -- " pariyAittA uThAe uTTheI" arthane zraddheSu urIne te potAnI utthAna zaktIthI uThayo " uTThAe uTThittA" potAnI utthAna zaktithI uThIne tethe " sramaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaha " zrabhAzu bhagavAn mahAvIra svAbhIne vahanA churI nabhassAra ryA. " vaMdittA namasittA " vahanA namaskAra urIne " jAva paDigae" te bhadu jyAMthI bhanyo hato tyAMthI paache| gye|. aDiyAM yAvatpathI " yAmevadizamAzritya prAdurbhUtaH tAmeva diza prati gataH" yA paaune| sauMDa thayo che. "bhaMte! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasraI', tetheo gayA pachI he lagavan ye pramANe uDIne bhagavAna mahAvIra svAmIne vadanA karI vahanA namassAra urIne evaM vayAsI" bhagavAna gautamava mIe zramaNa namaskAra ryA ' vaMdittA namasitA zrI bhagavatI sUtra : 13 , Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 bhagavatIstre vandittA namasyitvA evam-vakSyamANaprakAreNAvAdIt 'pabhU NaM bhaMte ! prabhuH samarthaH khalu bhadanta ! 'madue samaNobAsae' madrukaH zramaNopAsakaH 'devANuppiyANaM aMtiyaM jAva pavaittae' devAnupriyANAmantike samIpe yAvat pratrajitum' bhagavAn gautamo bhagavantaM namaskRtya uktAn he dezAnupiya ! kimayaM madrukaH zramaNopAsakaH bhava samIpe yAvatpadena muNDo bhUtvA AArAt anagAritAM pravrajituM samarthaH kimitibhaavH| bhagavAnAha-'No iNaDe' ityaadi| 'No iNahe samaDe' nAyamarthaH samarthaH 'evaM jaheva saMkhe taheva aruNAbhe jAva aMtaM kAhiI' evaM yathaiva zaMkhastathaiva aruNAbhe yAvad antaM kariSyatIti / sAkSAdayaM matsamIpe dIkSAM na ahiSyati kintu yathA zaMkho nAma zrAvakaH dvAdazazatake prathamoddezake uktaH tathaiva apamapi aruNAbhanAmakavimAne utpadha tatazcyunyA mahAvidehe utpatha samArAdhitamokSamArgaH kevalajJAnamavApya setsyati mAtsyate mokSyati parinirvAsyati sarvaduHkhAnAmantaM kariSyatIti ||muu0 3 // unhoMne prabhu se aisA puuch| 'pabhUNaM bhaMte ! madadue samaNovAsae devAnu. ppiyANaM aMtiya jAva pacahattae' he bhadanta ! zramaNopAsaka madruka kyA Apa devAnupriya ke pAsa dharmako zravaNa kara muMDita hokara agArAvasthA kA parityAga karake anagArAvasthA dhAraNa karane ke liye samartha hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA-'No iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| 'evaM jaheva saMkhe taheva aruNAbhe jAva aMtaM kAhiha' arthAt yaha sAkSAt rUpa se mere pAsa dIkSA grahaNa nahIM karegA, kintu dvAdazazataka ke prathama uddezaka meM kathita zaMkha zrAvaka ke jaisA yaha aruNAma nAmaka vimAna meM utpanna hokara aura phira vahAM se cavakara mahAvideha meM utpanna hogA, aura vahAM mokSamArga kI ArAdhanA karegA usase yaha kevala. jJAna ko prAptakara siddhagati pAvegA, buddha ho jAvegA, mukta ho jAvegA, parinirvANa ho jAvegA evaM sarvaduHkhoM kA vinAza kara degA ||suu0 3 // a pachI mAya bhagavAnne / pramANe pUchyuM "pabhU NaM bhaMte ! madue saNaNovAsae devANuppiyANaM aMtiyaM jAva pavaittae" ugavan bhe| pAsaka makka Apa devAnupriya pAse muMDita thaIne agAra avasthAne tyAga karIne anAgAra avasthA dhAraNa karI zakaze? A praznanA uttaramAM prabhue kahyuM --"No iNaTUThe samaThe" hai gautama mAmaya parera nathI. 'evaM jaheva saMkhe taheva arUNAbhe jAva aMtaM kAhiha" arthAt te sAkSAt 35thI bhArI pAse dIkSA svIkAraze nahIM paraMtu bAramA zatakanA pahelA uddezAmAM varNavela zaMkha zrAvakanI jema A maka zrAvaka arUNAbha nAmanA vimAnamAM utpanna thaIne te pachI tyAMthI cavIne mahAvidehamAM utpanna thaze. ane tyAM mokSamArganI ArAdhanA karIne kevaLajJAna prApta karaze ane te pachI te siddha gati meLavaze. arthAt siddha thaze. buddha thaze. mukta thaze. ane parinirvAta thaze, ane sarva duHkhone aMta karaze. sU0 3 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU04 devavaktavyatA itaH pUrva prakaraNe madrukamagopAsako'ruNAbhe vimAne devatvenotpatsyate ityu ktam atha devAdhikArAt devavaktavyatAmeva uddezakasamAptiparyantaM prastuvan Aha'deve gaM bhaMte' ityaadi| mUlam-deve NaM bhaMte ! mahiDie jAva mahAsokkhe rUvasahassaM viuThivattA pabhU annamanneNaM saddhiM saMgAmaM saMgAmittae hatA pabhU / tAo NaM bhaMte ! bAMdIo kiM ega jIva phuDAo aNegajIvaphuDAo? goyamA ! emajIvaphuDAo No agjiivphuddaao| teliNaM bhaMte ! bA~dINaM aMtarA kiM egajIvaphuDA aNe. gajIvaphuDA? goyamA! egajIvaphuDA No annegjiivphuddaa| purise NaM bhaMte ! aMtareNaM hattheNaM vA0 evaM jahA ahamasae taie udde. sae jAva no khalu tattha satthaM kamai ||suu0 4 // chAyA-devaH khalu bhadanta ! maharddhiko yAvanmahAsaukhyaH rUpasahasraM vikurya prabhurantho'nyena sArddha saMgrAmaM saMgrAmayitum ? hanta, prbhuH| teSAM khalu bhadanta ! tAni 'boMdIo' zarIrANi kim ekajIvaspRSTAni anekajIvaspRSTAni ? gautama ! ekajIvaspRSTAni no anekajIvaspRSTAni / teSAM khalu bhadanta ! 'bodInAM' zarIrANAmaMtarA ekajIvaspRSTA anekajIvaspRSTA ? gautama ! ekajIvaspRSTA no anekajIva. spRSTA / puruSaH khalu bhadanta ! antareNa hastena vA0 evaM yathA aSTamazatake tRtIyo ddezake yAvat no khalu tatra zastraM kAmati ||suu04|| isa sUtra se pahile jo zramaNopAsaka madruka aruNAbhavimAna meM devakI paryAya se utpanna hogA aisA kahA hai so deva kA adhikAra hone ke kAraNa aba sUtrakAra uddezaka kI samApti paryanta devasambandhI vaktavyatA kA hI kathana karate haiN| 'deve NaM bhaMte ! mahiDDie jAva mahAsokkhe' ityAdi / pahelA sUtramAM zrama pAsaka ke zrAvaka aruNAbha vimAnamAM devanI paryAyathI utpanna thaze tema kahevAmAM AvyuM che, te devane adhikAra hevAthI have sUtrakAra A uzanA anta paryanta deva saMbaMdhI adhikAranuM ja varNana karaze. "deve NaM bhaMte ! mahiDhie jAva mahAsokkhe' yA. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 bhagavatIsUtre ___TokA--'deve NaM bhaMte !' devaH khalu bhadanta ! 'mahiDie jAva mahAsokkhe' 'mahaddhiko yAvanmahAsaukhyaH atra yAvatpadena mahAyazAH mahAbalo mahAdyutikaH, eteSAM vizeSaNAnAM saMgraho bhavati 'rUvasahassaM viunvittA' rUpasahasraM vikuvya 'pabhU anamanneNaM saddhi saMgAma saMgAmittae' prabhuH anyo'nyena sAI saMgrAma saMgrAmayi. tum, he bhadanta ! mahaddhiko mahAdyutiko mahAyazAH mahAsaukhyo devaH sahasrarUpANi vikuyaM mithaH saMgrAmaM kartuM kiM samartho'pamoM veti praznaH, bhagavAnAha-haMtA' ityAdi / 'haMtA pabhU' hanta prabhuH, he gautama ! mahAsaukhyAdi guNopeto devo rUpasahasraM vikuLa mithaH saMgrAmaM kartuM samarthoM bhavatItyuttaram / punaH praznayati gautamaH 'tAo NaM' ityAdi / 'tAoNaM bhaMte!' tAni khalu bhadanta ! 'boMdIo kiM egajIvaphuDAo aNegajIvaphuDAo' 'bodayaH' zarIrANi kim ekajIvaspRSTAni ane TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki 'deve NaM bhaMte !' he bhadanta ! jo deva parivAra vimAna Adi mahARddhi se yukta hai| yAvat mahAyazasvI hai / mahAbaliSTha hai| mahAdyutika hai aura mahAsukha se saMpanna hai vaha eka hajAra rUpoM kI vikurvagA karake kyA una vikurvita hajAra rUpoM ke sAtha saMgrAma karane ke liye samartha hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiN| he gautama ! pUrvokta mahAsaukhyAdi vizeSaNoMvAlA deva hajArarUpoM kI vikurvaNA karake unake sAtha saMgrAma karane ke liye samartha hai, asamartha nahIM hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'tAo NaM bhaMte ! he bhadanta ! usa devake dvArA jo ve hajArarUpa vikurvita kiye gaye haiN| una saba meM eka hI jIva hai ? yA bhinna 2rUpoM meM bhinna 2 jIva haiM / arthAt vikurvita ve TIkArtha--A sUtrathI gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke - "deveNaM bhaMte !' san 52 // 2 vimAna vizeSa mahAdviAre deva che, yAvat mahAyazasvI che. mahAbaLavALo che. mahAvRtivALA che. ane mahAsukhavALe che, te deva eka hajAra rUpanI sAthe saMgrAma karavA samartha che? ke asamartha che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke--he gautama? pUrvokata mahAsukha vigerethI yukta deva hajAra rUpinI vikavaNa karIne te rUpe sAthe saMgrAma karavA samartha che, asamartha nathI. zathI gautama svAmI prasune me pUche che ?--"tAo NaM bhaMte !" hai bhagavana te deve je hajAra rUpinI vikuNA karI che, te badhAmAM eka ja jIva che? ke alaga, alaga jIva rUpamAM judA judA che arthAt vikarvita te badhA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 307 su0 4 devavaktavyatA kajIvaspRSTAni vA teSAM devAnAM trikurvitanAnAzarIrANi kim ekajIvasambaddhAni aneka jIvasambaddhAni veti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'egajIvaphuDAo jo aNegajIva phuDAo' ekajIvaspRSTAni no anekajIvaspRSTAni devAnAM vikurvitanAnAzarIrANi na vibhinnajIvasaMvaddhAni bhavanti kintu ekajIva saMbaddhAnyeva ekaeva devajIvaH sarveSAM zarIrANAM nirmAtA, tasyaiva nirmAtu devasya trikurvitanAnAzarIraiH saha saMbandhAdityuttaram / punaH praznayati gautamaH ' te NaM bhaMte !' ityAdi / ' te NaM bhaMte!' te khalu bhadanta ! 'tersiNaM boMdINaM' teSAM vikurvitazarIrANAM khalu 'aMtarA' antarANi 'kiM ega jIvaphuDAo aNegajIvaDAo' kima ekajIvaspRSTAni anekajIvaspRSTAni vA ? he bhadanta / teSAM devasaMvandhivikurvitazarIrANAmantarANi kimekajIvasaMvaddhAni anekajIvasaMvaddhAni veti praznaH, bhagavAnAha - goyamA' ityAdi / 'goyamA !' he gautama! ' egajIvaphuDA No annegjiivphudd|' ekajIvaspRSTA no anekajIvaspRSTA, vikurvitazarIrANArUpa saba eka jIva se sambaddha haiM yA aneka jIvoM se sambaddha hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA0' he gautama ! ve deva dvArA vikurvita hue saba rUpa eka hI jIva dvArA saMbaddhita hai bhinna jIvoM se saMbaMddhita nahIM hai| tAtparya aisA hai ki eka hI deva jIva una saba vikurvita rUpoM kA karanevAlA hai ataH usa deva kA hI vikurvita una nAnA zarIroM ke sAtha sambandha hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'te NaM bhaMte !0' he bhadanta ! vikurvitazarIroM ke jo antara haiM ve kyA eka jIva se sambaddhita haiM yA aneka jIvoM se sambaddhita hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA0' he gautama! ve devadvArA vikurvita hue zarIroM ke antara aneka 135 rUpA eka jIvathI baMdhAyela che? ke aneka jIvAthI khaMdhAyelA che ? A praznanA uttarabhAM alu De che ! --" goyamA !" De gautama! te devadvArA vidurvita thayelA badhA ja rUpe eka ja jIvatA sabaMdhavALA che. judA judA vAnA sabadhavALA nathI. kahevAnuM tAtpa e che ke--eka ja deva sa``dhI jIva te badhA vikavita rUpAne banAvanAra che. tethI vikRvita thayelA te aneka zarIra sAthe te devane ja sa`khadha che. have gautama svAmI alune govu pUche che ! - "te NaM bhaMte!" he bhagavan vidhruNA thayela zarIrAnuM je aMtara che, te zu eka jIvanA saMbaMdhavALu che ke aneka jIvenA saMbadhavALu che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke"goymaa !" devadvArA vidurvita thayesa zarIrAnuM mAMtara aneka hovA chatAM pazu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 bhagavatI sUtre tarANi yadyapi anekAni tathApi tAni antarANi ekajIvanirmitasvena ekajIvaspRSTAnyeva, na tu anekajIvaspRSTAni, ityuttaram / 'purise NaM bhaMte / " puruSaH khalu bhadanta ! 'aMtareNaM' antareNa vikurvitazarIrAvayavizeSeNa 'hattheNa vA hastena vA ' evaM jahA aTTamasae taya uddesae' evaM yathA aSTavate tRtIyodezake 'jAva No khalu tattha satthaM kama3' yAvat no khalu tatra zatru krAmati de mahanta ! kazcit puruSaH vikurvitazarIrANAM madhye vartamAnAni antarANi svakIyahastena vA pAdena vA yAvat zastre vA chindan dukhanutpAdayituM samartho bhavati kimityAdi aSTamazatakIya tRtIyodezake kathitaprakAreNa praznamukhIya tatra zastrAdikachedanadvAreNa duHkhamutpAdayituM na samartho bhavatItyetat paryantamutavAkyamihAtavyamiti, aSTamazatakIyatRtIyodeza kama karaNaM tu ittham tathAhi pAeNa vA ithe vA aMguliyA vA silAgAe vA kaTTeNa vA kaliMga vA AsunamANe vA AlihamANe vA 9 hone para bhI eka jIva dvArA nirmita hone ke kAraNa eka jIva se hI sambaddhita hai aneka jIvoM se sambaddhita nahIM hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'purise NaM bhaMte 10' he bhadanta ! koI puruSa vikurvita zarIroM ke bIca meM vartamAna antaroM ko apane hAtha se yA paira se yA zastra se chedana dvArA duHkha utpanna karane ke liye samartha ho sakatA hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki he gautama ! isa sambandha meM jaisA kathana aSTama zataka ke tRtIya uddezaka meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para kara lenA caahiye| tAtparya aisA hai ki koI bhI vyakti zastrAdikoM dvArA chedana karane se vahAM duHkha utpanna karane ke liye samartha nahIM ho sakatA hai vaha aSTama zataka ke tRtIya uddezaka kA isa sambandha kA kathita prakaraNa isa prakAra se hai - ' pAeNa vA, eka jIvathI nirmita thayela hAvAthI eka jItrathI ja sabadhita che. aneka jIvAthI saMbha Mdhita nathI. ve gautama svAmI prabhune me "purise NaM bhaMte!" he bhagavan keAI puruSa vibhuti zarIramAM rahela atarAne petAnA hAthathI athavA pagathI athavA hathiyAra vaDe duHkha upajAvI zake che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke--ke gautama AThamA zatakanA trIjA uddezAmAM je kathana kayu' che. teja pramANenuM kathana ahiyAM paNa che. AThamA zatakanA trA uddeza mAM uthana resa 2 mA pramANe che. "vAeNa vA hattheNa vA aMguliyAe vA, silAgAe vA ka eNa vA kalideNa vA, AmramANe vA, AlihamANe vA, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sa04 devavaktavyatAnirUpaNam 137 vilihamANe vA annayareNa vA tikhegaM satyanAeNaM ArchimANe vA vichiMdamANe vA agaNikAeNa vA samo'hamANe vA teti jIvappaesgaNaM AvAhaM vA vAbAhaM vA karei chaviccheyaM vA uppAeI' pAdena vA hastena vA aMgulikayA vA zalAkayA vA kASThena vA kaliMcena vA AmRzan vA Alikhan vA vilikhan vA anyattareNa vA tIkSNena zastrajAtena Achindana vA vicchindan vA agnikAyena vA samavadahana vA teSAM jIvapradezAnAm AvAdhAM vA vyApAyAM vA karoti chavicchedaM vA utpAdayati, tatra pAdena caraNena hastena pANinA AlikayA-karacaraNAdhavayavavizeSeNa zalAkayAlohAdiracitayA, kASThena-khadirAdidArukhaNDena, kaliMcena-vaMzanirmitakaMcikayA AmRzan-sparza kurvan , Alikhan sakadalpaM vA saMgharSayana, vilivan vizeSato gharSa yan , zastraprahAreNa Achindan sakRt kartayan vicchindana-vizeSataH kartayan agnikAyena vA samavadahan-vahninA jvAcyat teSAM jIvamadezAnAM bAdhAM-dukham vyAvAdhA-vizeSato duHkhaM vA karoti chaviccheda-zarIrAkAracchedaM utpAdayatikimityarthaH, bhagavAnAha-'jo iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH iti // 4 // hattheNa vA aMguliyAe vA silAgAe vA kaTeNa vA kaliMceNa vA Amu samaNe vA AlihamANe vA vilihamANe annayareNa vA tikkheNa satya. jAeNaM AchiMdamANe vA vichiMdamANe vA agaNikAeNa vA samo'hamANe vA tesiM jIvappaesANaM AvAhaM thA vAbAhaM vA karei chaviccheyaM vA upAeI' isa pATha kA bhAvArtha aisA hai ki-gautamane prabhu se aisA pUchA hai he bhadanta ! kyA koI jIva una jIva pradezoM ko paira se, yA hAtha se, yA lohAdika kI zalAkA se-zalAi se khaira Adi kI lakar3I se, yA vAMsa kI paMva se sparza karatA huA bAra 2 kuredatA huA ghisatA huA vizeSarUpa se ragaDatA huA zastra ke prahAra se chedatA huA eka hI bAra kATatA huA unheM duHkha pahuMcA sakatA hai yA unakA chaviccheda kara vilihamANe vA, annayareNa vA, tikheNaM, satthajAeNaM achiMdamANe vA vichiMdamANe vA agaNikAeNa vA, samo'hamANe vA, vekhi jIvappaesANaM, AbAI vA vAbAhaM vA karei chaviccheya vA utpAei" mA pAine sApAtha-sApramANe che. ke--gautamasvAmIe prabhune evuM pUchyuM che ke-he bhagavana kaI jIva te jIva pradezane pagathI athavA hAthathI athavA AMgaLIothI athavA lokhaMDanA saLIyAthI--athavA khera vigerenI lAkaDIthI athavA vAMsanI saLIthI sparza karatA vAraMvAra kacaraghasato vizeSa rUpathI ghasato zastranA prahArathI chedana karato eka vAra kApate thake tene duHkha upajAvI zake che athavA tene chaviccheda-aMgabhaMga bha0 18 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 bhagavatIstre mUlam-asthi NaM bhaMte ! devAsurANaM saMgAme ? haMtA atthi| devAsuresu NaM bhaMte ! saMgAmesu vahamANesu kinnaM tesiM devANaM paharaNarayaNattAe pariNamai? goyamA ! jannaM te devA taNaM vA kaTuM vA pattaM vA sakaraM vA parAmusaMti taM gaM tesiM devANaM paharaNarayaNattAe prinnmi| jaheva devANaM taheva asurakumArANaM ? No iNaTre samaTe, asurakumArANaM devANaM NiccaM viuThikyA paharaNarayaNA pannattA ||suu05|| ____ chAyA-asti khalu bhadanta ! devAsurANAM saMgrAmaH ? hanta, asti devAsureSu khalu bhadanta ! saMgrAmeSu vartamAneSu kiM teSAM devAnAM praharaNaratnatayA pariNamati ? gautama ! yat khalu te devAH tRNaM vA kASThaM vA patraM vA zarkarAM vA parAmRzanti tat khalu teSAM devAnAM paharaNaratnatayA pariNamati / yathaiva devAnAM tathaiva asurakumArANAmapi ? (viSaye praznaH), nAyamarthaH samarthaH, asurakumArANAM devAnAM nityaM vikurvitAni paharaNaratnAni prajJAptAni ||mu0 5 // TIkA-'atthi NaM bhaMte !' asti khalu bhadanta ! 'devAsurANaM saMgAme' devAmurANAM saMgrAma: he bhadanta ! devAsurayomadhye kadAcit saMgrAma:-yuddhaM bhavati kimiti praznaH, bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi / 'haMtA atthi' hanta ! asti he gautama ! devAsakatA hai ? uttara meM prabhune kahA--'No iNaDe sama?' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| m04|| asthi NaM bhaMte ! devAsurANaM saMgAme' ityaadi| TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'asthi NaM bhaMte ! devAsurANaM' he bhadanta ! deva ora asuroM ke bIca meM kyA kabhI yuddha bhI hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA asthi' he gautama ! deva 30 za cha ? tena uttaramA prabhu 4 --"No iNaThe samaThe" gautama A artha khabara nathI. mAsU kI __atthi NaM bhaMte ! devAsurANaM saMgAme' tyAha TIkArtha--A sUtrathI gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke-- "asthi NaM bhaMte ! devAsurANa" san 1 ane asuzane 52252 mate yuddha thAya cha ? zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameghavandrikA TIkA za.18 u07 sU05 devAsurasaMgrAmanirUpaNam 139 murANAmapi saMgrAmo bhavatyeva, rAgadveSo hi saMgrAmasya kAraNam rAgadveSau ca saMsArimAtra eva bhavataH, devAsurAvapi saMsArimA nAtikrAmataH yato avazyameva bhavati tayo yudamiti uttarapakSAzaya iti / saMgrAmasya zastrasAdhyatvena zastrasaMbandhe praznayana Aha-'devAsuresu' ityAdi / 'devAsuresu NaM bhaMte ! devAsureSu khalu bhadanta ! saMgAmesu vaTTamANesu' saMgrAmeSu vartamAneSu 'kinna tesiM devANaM paharaNarayaNattAe pariNamai' kiM khalu teSAM devAnAM paharaNarasnatayA pariNamati ? yadA devAsurayoH saMgrAmo bhavati tasmin samaye devAnAM kiM tadvastu yat zreSThazastratayA pariNamati, tasya zastraM kimiti praznAzayaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jannaM te devA taNaM vA kaTaM vA' yat khalu te devAH tRNaM vA kASTha vA 'pattaM vA sakara vA' patraM vA zarkarAM vA zarkarAnAma-pASANasya sUkSmakhaNDam 'parAmusaMti' parAmRzanti aura asuroM ke bIca meM yuddha hotA hai / kyoMki saMgrAma kA kAraNa rAga aura dveSa huA karatA hai / ye rAgadveSa samasta saMsArI jIvoM meM vartamAna rahate haiN| deva aura asura bhI saMsArI hI haiM ataH isI kAraNa se inameM bhI avazya hI yuddha hotA hai saMgrAma zastrasAdhya hotA hai ataH vahAM zastra kahAM se unake pAsa Ate haiM ? isa viSaya meM prazna karate hue gautama unase pUchate haiM-'devAsuresu' ityAdi he bhadanta ! jaba deva aura asurasaMgrAma meM vartamAna rahate haiM / arthAt jaba ina donoM kA saMgrAma chiDa jAtA hai-usa samaya devoM ke kaunasI vastu zreSTha zastrarUpa se pariNata hotI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! jannaM te devA.' he gautama ! saMgrAma meM rata deva jipta tRNa ko athavA kASTha ko, athavA patra ko tanA uttaramA prabhu 47 cha hai--"haMtA asthi" hai gautama ! hera bhane asurane paraspara yuddha thAya che, rAga ane dveSanA kAraNe yuddha thAya che. A rAga dveSa saghaLA saMsArI jImAM rahe ja che. deva ane asura paNa saMsArI ja che. A kAraNathI temAM paNa jarUra yuddha thAya che. saMgrAma zaasAdhya hoya che. tethI tyAM tenI pAse za kayAMthI Ave che? A viSayamAM pUchatAM gautama svAmI 43 che 3-- "devAsuresu." tyA lagavan nyAre he ane asure anya anya yuddhamAM pravRtta rahe che, arthAt jyAre teomAM yuddha thAya che, te samaye devone kaI vastu uttama za rUpe pariName che? A praznanA uttaramA prabhu 43 che ?- "goyamA jannaM te devA0" sayAmamA 2ta ye he koIpaNa tRNane ke lAkaDAne athavA pAnane, pattharonA nAnA nAnA kakaDAone sparza kare che, arthAt A yuddhamAM mAruM Aja zastra che, e buddhithI je kaI zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 140 bhagavatIsatre saMgrAme upasthite'smAkamidameva zastramiti buddhayA yadeva tRNAdivastu upAdadate ityarthaH 'taM gaM tesiM devANa' tadeva khalu teSAM devAnAm paharaNarayaNattAe pariNamaI' praharaNaratnatayA pariNamati, tadeva tRNakASThapatrAdivastu zreSThazastratayA pariNamati, zastrabuddhayA upAdIyamAnaM tRNAdi sarvamapi vastu zastrarUpeNa pariNamati ! iha devAnAM yat vRNAdyapi vastujAta paharaNIbhavati tat pUrvopArjitapuNyaprabhAvabalAt , yathA subhUmacakravartinaH sthAlamiti / yathA devAnAmupAdIyamAnaM tRNAdyapi zastrIbhavati tathA kimasurANAmapi bhavatItyAzayena praznayannAha-'jaheba' ityAdi / 'jaheva devANaM taheca asurakumArANaM' yathaiva vaimAnikadevAnAM tathaiva asurakumArANAm ? he bhadanta ! yathaiva zastrabuddhayopAdIyamAnaM tRNApi maharaNIbhavati devAnAM, tathaiva asurakumArApattharoM ke choTe 2 TukaDoM ko chUtA hai arthAt isa saMgrAma meM hamArA yahI zastra hai isa buddhi se jisa tRNAdi padArtha ko sparza karatA hai uThAtA hai| teNaM temi0' vahI tRNAdi vastu unake zreSTha hathiyAra ke rUpa meM pariNata ho jAtI hai| zastra buddhi se grahaNa kI gaI hara eka tRNAdivastu zastrarUpa meM badala jAtI hai| yahAM jo aisA kahA gayA hai ki devoM dvArA zastrabuddhi se spRSTa kI gaI pratyeka tRNAdivastu zastrarUpa meM pariNata ho jAtI hai so yaha unake pUrva ke puNya ke prabhAva ke bala se hotA hai aisA jAnanA cAhiye / jaisA subhUma cakravartI ke unakA sthAla ho gayA thaa| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki jisa prakAra se devoM dvArA zastrabuddhi se spRSTa kI gaI tRNAdi vastu unake zastrarUpa se pariNata ho jAtI hai, to kyA isI prakAra se asurakumAroM ke bhI hotA hai ? yahI bAta-'jaheva devANaM taheva asura0' isa sUtrapATha dvArA pradarzita kI tamA lagere pahAyane 5 cha, 3 343 cha, "teNaM tesiM0" te tagwal di vastu teonA zreSTha hathiyAra rUpe pariName che. zastra-buddhithI lIdhela kaI paNa taNakhaluM vigere vastu uttama zastrarUpe badalAI jAya che. ahiyAM je ema kahyuM che ke--devoe zastra buddhithI sparza karela dareka tRNAdi vastu zastra rUpe badalAI jAya che, te tenA pUrvopArjIta puNyanA pratApathI ja tema thAya che. tema samajavuM jevI rIte subhama cakravatinI thALI temanA hathiyAra rUpe pariNamI hatI. have gautama svAmI prabhune evuM pUche che ke--je rIte devee zastrabuddhithI grahaNa karela tRNa di varatu, teonA zastra rUpe pariName che, tevI ja rIte asura sumArAne 545 mane cha 1 mA pAta "jaheva devANaM taheva asura0" 20 sUtrapATha zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 7 sU0 6 devasAmarthyanirUpaNam 141 NAmapi tRNAdi praharaNIbhavati kimiti praznaH, bhagavAnAha niSedhamukhena- 'No iNaTThe' ityAdi / 'No iTThe samaTThe' nAyamarthaH samarthaH asurakumArANAM tRNAdi zastraM na bhavati kintu 'asurakumArANa' devANa NiccaM viubviyA paharaNarayaNA pannattA' asurakumArANAM devAnAM nityaM trikurvitAni maharaNaratnAni prajJaptAni asurakumArANAM tu nityaM trikurvitAni praharaNaratnAni bhavanti na tu trikurvaNAmantareNa devApekSayA asurakumArANAm mandamandataramandatama puNyaprabhAvAt mandatarAdipuNyayukta puruSANAmivetibhAvaH // 05 // 1 mUlam - deve NaM bhaMte! mahiDDie jAva mahAsokkhe pabhU lavaNasamude aNupariTTattA tvamAgacchittae ? haMtA pabhU / deve NaM bhaMte! mahiDie evaM dhAyai khaMDaM dIvaM jAva haMtA pabhU / evaM jAva rUyagavaraM dIvaM jAva haMtA pabhU / te NaM paraM vIivaejjA no caitra NaM aNupariyahejjA // sU0 6 // chAyA - devaH khalu bhadanta ! maharddhiko yAvanmahAsaukhyaH prabhu lavaNasamudram anu. paryaTaya havyamAgantum ? hanta, prabhuH / devaH khalu bhadanta ! maharddhikaH evaM ghAtakIkhaNDaM gaI hai| uttara meM prabhu kahate haiM - 'No iNDe samaTThe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt asurakumAroM ke tRNAdirUpa vastu zastrarUpa se nahIM banatI hai| kintu 'asurakumArANaM devANaM NiccaM viubviyA0' asurakumAra devoM ke pAsa unakI vikriyA se vikurvita kiye hue zastra hI sadA rahate haiM / arthAt asurakumAroM ke jo praharaNa hote haiM, ve devoM ke praharaNoM ke jaise vinA vikurvaNA ke nahIM hote haiN| kintu vikuvA janya hI hote haiN| kyoMki asurakumAroM kA puNyaprabhAva mandatarAdi puNyayukta puruSoM ke prabhAva ke samAna manda mandatama hotA hai || sU05 // thI agara urela che, yA praznanA uttamAM prabhu he che ! --' jo iNaTTe samaTTe" he gautama! A artha kharekhara nathI. arthAt asurakumArane tRNu vi. vastu zastra 3ye parizumati nathI. "arakumArANaM devANaM Nicca viubviyA" asurakumAra devAnI pAse teenI vikriyAthI vikavi ta karela zastro huMmezA rahe che. arthAta asurakumAranA je prahAra karavAnA zasro hAya che, te devAnA zasro pramANe viSuva NA karyAM zivAya thatA nathI. paNa vikaNAthI zasro khanI jAya che, kAraNa ke asurakumArAdikAnA puNya prabhAva mandatara vigere puNyavALA puruSAnA prabhAva amAle bhancha, bhanhatara, ane bhanhatama hoya che. // sU. 5 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 bhagavatIstre dvIpaM yAvat hanta, prabhuH / evaM yAvat rucakavaraM dvIpa yAvat hanta, prabhuH! tataH khalu para vyativrajet naira khalu anuparyaTet // 06 // TIkA-'deve NaM bhaMte !' devaH khalu bhadanta ! 'mahiDie jAva mahAsokkhe' mahaddhiko yAvanmahAsaukhyaH, atra yAvatpadena mahAdyutiko mahAyazAH mahAbala ityAdi vizeSaNAnAM saMgrahaH 'pabhU prabhuH-samarthaH 'lavaNasamudaM aNupariyaTTittA' lavaNasamudram anuparyaTaya-lavaNasamudrasya caturdikSu bhramaNaM kRtvA ityarthaH 'habamAgacchi. ttae' havyamAgantum, he bhadanta ! mahAvalAdivizeSaNopeto devo lavaNasamudrasya caturdikSu bhrAntvA zIghraM svasthAnamAgantuM zaktaH kimiti praznaH, bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi / 'hatA pabhU' hanta, prabhuH he gautama ! lavaNasamudrasya caturdikSu bhramaNe devasya sAmarthyamasti viziSTatarapuNyaprabhAvAdavAyasAmarthyazAlivAdiyuttaramitibhAvaH / 'deve rNa bhaMte ! mahiDie jAva mahesokkhe' ityaadi| TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki'deve NaM bhaMte ! mahiDie0' he bhadanta ! jo deva vimAna AdirUpa mahARddhivAlA hotA hai / yAvat mahAsukhavAlA hotA hai vaha kyA lavaNa samudra kI cAroM ora cakkara lagAkara bahuta hI jaldI apane sthAna para A sakatA hai ? yahAM yAvat zabda se 'mahAdhutikaH, mahAyazAH mahAbalaH' ina vizeSaNoM kA saMgraha huA hai| pUchane kA tAtparya aisA hai ki mahAyalAdi vizeSaNoMvAlA deva lavaNasamudra kI cAroM dizAoM meM bhramaNa karake zIghra hI kyA apanI jagaha para A sakatA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA-'haMtA pabhU' hA~ gautama ! A sakatA hai kyoMki lavaNasamudra kI cAroM dizAoM meM bhramaNa karane meM deva kI zakti hai| "deve NaM bhaMte ! mahiDhie jAva mahAsokkhe" tyAta A14--bhA sUtrathI gautama 21AmIle asuna yevu 57yuche hai-"deveNaM jo mahi Dhira." magare va vimAna vigerethI bhaDAsaddhivANe DAya che. yAvatu mahAsukhavALo hoya che, te lavaNa samudranI cAre bAju cakkara lagAvIne arthAt cAre bAju pharIne ghaNuM ja zIghratAthI te potAnA sthAne AvI zake che? ahiyAM yAvat zabdathI mahAdyutivALo, mahAbaLavALe A padono saMgraha thaye che. A prazna pUchavAne hetu e che ke mahAbala vigere vizeSaNavALe deva lavaNa samudranI cAre bAju pharIne tarata ja te pitAnA sthAne AvI zake che? mA praznanA uttaramA prabhu 43 che ?--"haMtA pabhU" DA gautama! tavI zate samadrane pharIne deva AvI zake che. kAraNa ke lavaNa samudranI cAre bAju pharavAnI devanI zakti che. kema ke te zakita vizeSa prakAranA puNyanA prabhAvathI--baLathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU0 6 devasAmarthyanirUpaNam 143 'deve NaM' devaH khalu bhadanta ! 'mahiDie' mahaddhiko mahAdyutiko mahAyazA mahAbalo mahAsaukhyaH 'evaM dhAyaikhaMDaM dIvaM jAva' evam-lavaNasamudravadeva dhAtakIkhaMDaM dvIpa sarvato bhrAtvA zIghramAgantuM samarthaH kim , yAvatpadena 'aNupariyaTTittA NaM haba mAgacchittae' etadantasya pUrvavAkyAvayavasya saMgraho bhavatIti praznaH, bhagavAnAha'haMtA' ityAdi / 'hatA pabhU' hanta ! pabhuH he gautama ! dhAtakIkhaNDasya caturdikSu bhramaNe tataH parAvRttyA''gamane cAsti devAnAM sAmarthya mityuttaram / 'evaM jAva ruyagavaraM dIvaM jAva' evaM yAvat ruvakavaraMdvIpaM yAvat evameva-dhAtakIkhaNDavadeva yAvat rucakavara khaNDamiti paryantaM mahaddhikAdi vizeSaNavato devasya caturdikSu bhramaNe sAmarthyamasti tataH parAvRtya Agamane ca sAmarthyamavagantavyamiti uttarapakSAzaya kyoMki vaha viziSTatara puNya ke prabhAva se apUrva sAmArthyazAlI hotI hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'deve NaM bhaMte ! mahaDDie' he bhadanta! mahardika Adi vizeSaNoMvAlA deva 'evaM dhAiyakhaMDaM0 lavaNasamudra ke jaisA hI dhAtakI khaNDa dvIpa kI cAroM dizAoM meM bhramaNa karake zIdhra hI apane sthAna para A sakatA hai ? yAvatpada se 'aNupariyahittANaM handhamAgacchittae' ina pUrvapATha kAsaMgraha huA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA pabhU' hAM gautama ! pUrvokta vizeSaNoMvAlA deva dhAtakI khaNDa kI cAroM dizAoM meM bhramaNa karake apane sthAnapara Ane ke liye samartha hai / kyoMki devoM meM aisI sAmarthya hotI hai / 'evaM jAva ruyaga varaM dI jAva' dhAtakI khaNDa ke jaisA rucakaravara dvIpa taka vaha maha. ddhika Adi vizeSaNoM vAlA deva usakI cAroM dizAoM ghUmakara vApisa bahuta jaldI apane sthAna para A sakatA hai| 'teNaM paraM vIivayejA' apUrvazaktivALI hoya che. pharIthI gautama svAmI prabhune evuM pUche che ke-- "deve NaM bhaMte ! mahiDhie" lagavan maddhi vigere vizeSaNevANa he "evaM dhAyai khaMDaM0" samudranI bhA dhAtaDImadvIpanI yAremAyuzane sahIthI potAnA sthAna 52 mAvI zarDa che ? mahiyAM yAvatpathI "aNupariyaTTittA gaM havvamAgacchittae' mA 5154nI sara thye| che. 24) prazna uttaramA prabhu se che hai-"haMtA pabhU" 7. gautama! pUti vizeSANo deva pAtI khaMDanI cAre bAju pharIne pitAne sthAne AvavA te samartha che kema ke devAmAM me samaya hAya che. "eva jAva ruyagavaraM dIva' jAva" te mahAdeva chAtakI khaMDa dvIpa pramANe rUcakavara dvIpa sudhI tenI cAre tarapha pharIne ghaNeja saha potAnA yAne mAvI za che. "teNaM paraM vIivaejjA" te pachI ta deva zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 bhagavatIstre iti / teNaM paraM bIivayejjA' tataH paraM vyatitrajet-ekayA dizA vyatikramet gacchet no ceva NaM aNupariyaDejA 'no caiva khalu anuparyaTena naiva sarvataH paribhrameta tathAvidhaprayojanAbhAvAditi saMbhAvyate, rucakavaradvIpAditaH paraM deze ekayA dizAgamanaM saMbhavati kintu sarvataH paribhramaNaM na saMbhavati tatra sarvataH paribhramaNe prayojanavizeSasyA'bhAvAditibhAvaH ||suu06|| mUlam-asthi NaM bhaMte ! te devA je aNate kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM paMcahiM vAlasaehi khavayaMti ? haMtA asthi / asthi NaM bhaMte te devA je arNate kammaMse jahaNNeNaM ekkeNa vA dohi vA tihiM vA, ukkoseNaM paMcahi vAsasahassehiM khavayaMti / haMtA asthi / asthi NaM bhaMte ! te devA je aNate kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM paMcahi vAsasayasahassehiM khavayaMti ? haMtA asthi / kayare NaM bhaMte ! te devA je aNaMte kammase jahanneNaM ekkeNa vA jAva paMcahi vAsasaehiM khavayaMti / kayare NaM bhaMte! te devA jAva paMcahi vAsasahassehiM khvyNti| kayare NaM bhaMte ! te devA jAva paMcahiM vAsasayasahassehiM khavayaMti ? goyamA! vANamaMtarA devA aNate kammaMse egeNaM vAsasaeNaM khavayaMti, asuriMdavajiyA bhavaNavAsI devA aNaMte kammaMse dohiM vAsasaehi khavayaMti / asurakumArA devA arNate kammase tihiM vAsasaehiM khavayaMti / gahaisake bAda vaha eka dizA tarapha jA sakatA hai para vahAM vaha saba aura nahIM dhUmatA hai kyoMki vahAM use saba ora dhUmane kA aisA koI prayojana nahIM rahatA hai aisI samAvanA se aisA kahA gayA hai| suu06|| eka dizA tarapha jaI zake che paNa tyAM te badhI dizA tarapha pharate nathI. kema ke tyAM cAre bAju pharavAnuM tene kaI prajana-khAsa kAraNa hatuM nathI. sabha mAnAna mA 4thana yu che. // sU. 6 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU0 7 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam 155 nakkhattatArArUvA joisiyA devA aNate kammase cauhiM vAsasaehiM khavayaMti / caMdimasUriyA joisiyA joisarAyANo aNate kammase paMcahiM vAsasaehi khvyNti| sohamma IsANagA devA aNate kammaMse egeNaM vAsasahasseNaM khvyNti| sarNakumAramAhidagA devA aNaMte kammaMse dohi vAsasahassehi khavayaMti / evaM eeNaM abhilAveNaM baMbhalogalaMtagA devA aNaMte kammase tihiM vAsasahassehiM khvyNti| mahAsukkasahassAragA devA aNaMte kammaMse cauhiM vAsasahastahiM khavayaMti / ANayapANaya AraNa-accuyagA devA aNate kammase paMcahiM vAsasahassehi khavayaMti / hiTimagevijagA devA aNaMte kammaMse egeNaM vAsasayasahasteNaM khvyNti| majjhimagevejagA devA ajate kammase dohiM vAsasayasahastehi khavayaMti / uvarima gevejagA devA aNaMte kammaMse tihiM vAsasayasahassahiM khavayaMti vijayavejayaMtajayaMta -aparAjiyagA devA aNate kammaMse cauhiM vAsasayasahassehi khvyNti| savvadRsiddhagA devA agaMte kammaMse paMcahiM vAsasayasahassehiM khavayaMti / eeNaTeNaM goyamA! te devA je aNaMte kammase jahanneNaM ekkeNa vAdohiMvA tihiM vA ukkoleNaM pacahiM vAsasaehiM khavayaMti, eeNaDhe NaM goyamA! te devA jAva paMcahiM vAsasahassehiM khavayaMti, eeNaTeNaM goyamA ! te devA jAva paMcahiM vAsasayasahassehiM khavayaMti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti ||suu07|| aTThArasamasae sattamo uddesao samatto // bha0 19 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre chAyA - santi khalu bhadanta / te devA ye anantAn karmAzAn jaghanyena ekena vA vA tribhirvA utkRSTena paJcabhirvA varSazataiH kSapayanti ? haMta santi / santi khalu madanta! te devA ye anantAn karmAzAn jaghanyena ekena vA dvAbhyAM vA tribhiva utkRSTataH paJcabhiH varSa padatraiH kSapayanti ? haMta saMti / santi khalu bhadanta ! te devA ye anantAn kamazAna jaghanyena ekena vA dvAbhyAM vA tribhirvA utkRSTataH paJcabhi varSa zatasahasraiH kSapayanti ? hanta, santi / katare khalu bhadanta ! te devA ye anantAn karmAzAn jaghanyena ekena vA yAvat paJcabhirvarSazataiH kSapayanti ? katare khalla madata! te devA yAvat paJcabhirvarSazatasahasraiH kSapayanti ? katare khalu bhadanta ! te devA ye yAvat paJcabhirvarSazatasahasraiH kSapayanti ? gautama! vAnavyantarA devAH anantAna karmazAna ekena varSazatena kSapayanti ? asurendravarjitA bhavanavAsino devA anantAn karmAzAn dvAbhyAM varSa zatAbhyAM kSapayanti, asurakumArAH devA anaFare karmAzAn tribhirvarSazataiH kSapayanti / grahanakSatratArArUpA jyotiSkA devA anantAn karmazAna caturbhirvarSazataiH kSapayanti, candrarUpAH jyotiSa kendrAH jyotiesrAjAnaH anantAn karmAzAn paJcabhiH varSazataiH kSapayanti / saudharmezAnakA devAH anantAn karmA zAn ekena varSa sahasrega yAvat kSapayanti / sanatkumAramAhendrakA devAH anantAn kama zAn dvAbhyAM varSasahasrAbhyAM kSapayanti, evametenAbhilApena brahmalokalAntakA devAH anantAn karmAzAn tribhirvarSasahastraiH kSapayanti / mahAzukrasahasrArakA devAH anantAn karmAzAn caturbhirvarSasahasraiH kSapayanti / AnataprANatAssraNAcyutakA devAH anantAn karmAzAn paJcabhi varSasahasraiH kSapayanti / adhograiveyakA devAH anantAn karmA zAna ekena varSa zatasahasrega kSapayanti, madhyamagraiveyakA devAH anantAn karmA zAn dvAbhyAM varSa zatasahasrAbhyAM kSapayanti, uparitanayaiveyakAH devAH anantAn karmAzAn tribhirvarSazatasahasraiH kSapayanti, vijayavaijayantajayantAparAjitakA devAH anantAn karmA zAna catubhirvarSasahasraiH kSapayanti, sarvArthasiddhakA devAH anantAn karmAzAna paJcabhi varSa zatasahasraiH kSapayanti / etenArthe gautama! te devA ye anantAn karmA zAn jaghanyena ekena vA dvAbhyAM vA tribhivI utkRrSeNa paJcabhirvarSazataiH kSapayanti / etenArthena gautama ! te devAH yAvat paJcabhiH varSasahasraiH kSapayanti / anena arthena gautama ! te devAH yAvat pazcabhirvarSazatasahasraiH kSapayanti, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / sU0 7 // || aSTAdazazate saptamoddezakaH samAptaH // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU07 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam 147 ___TIkA-'asthi NaM bhaMte' santi khalu bhadanta ! 'te devA je aNaMte kammase' te devAH ye anantAn karmA zAn zubhaprakRtilakSaNAna' jahanneNaM egeNa vA dohiM vA tihiM vA' jaghanyena ekena vA dvAbhyAM vA tribhivA 'ukoseNaM' utkRSTata: 'paMcahi vAsasarahiM khavayaMti' paJcabhirvaSezataH kSapayanti AtmapradezebhyaH zAtayanti vinA. zayantItyarthaH, he bhadanta ! kiM tAdRzA devAH ko'pi santi ye anantAn karmA zAn ekena varSazatena dvAbhyAM vA varSazatAbhyAM tribhirvA varSazataijaghanyataH zubhaprakRtikAni karmANi kSapayanti, utkRSTataH paJcabhirvarSazataiH tAdRzAni karmANi vinAzayantIti praznaH, bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi / 'haMtA asthi hanta, gautama ! santi etAdRzA devA ye ekena dvAbhyAM tribhirvA varSazatairjaghanyataH karmANi nAzayanti tathA uskRSTataH paJcabhivaSezataiH karmANi vinAzayantIti uttarapakSAzayaH / 'asthi NaM bhaMte !" santi khalu bhadanta ! 'te devA je aNaMte kammaMse' te tAzA devA: ye anantAn karmA zAn-zubhaprakRtikAna 'jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM 'asthi NaM bhaMte ! te devA je aNate kammaMse' ityaadi| prazna--(asthi NaM bhate! te devA je aNaMte kammase) he bhadanta ! aise deva haiM jo ananta zubhaprakRtirUpa karmAzoM ko (jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA, tihiM vA) kama se kama eka sau varSa meM athavA dosau varSa meM athavA tInasau varSa meM (ukkoseNaM paMcahi vAsasaehi khavayaMti) evaM adhika se adhika pAMcasau varSa meM naSTa kara dete ho ? uttara-- (haMtA asthi) hAM gautama ! aise deva haiN| prazna--(asthi NaM bhaMte ! te devA je anante kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM paMcahiM pAsasahasse hiM khavayaMti) he "asthiNaM bhaMte ! ve devA! jo aNate kammaMse" chatyAdi TA---'asthi NaM bhaMte ! te devA je aNaMte kammaMse" sAvana sevA heva cha ? tanA zubha prakRti 35 zanI "jahanne NaM ekeNa vA, dohiM vA, tihiM vA." mA 4 se. 15 mA uthA pase. 1 mA mayA se vaSamAM "uko seNaM paMcahi vAsasarahiM khavayaMti" bhane padhArebhA padhAre pAMyase varSamAM nAza karI zake che? u0 "haMtA asthi" & / gItama! me pramANe arI cha. pra. "atthi NaM bhaMte ! te devA je aNate kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA, tihiM vA ukkoseNaM paMcahiM vAsasahassehi khavayaMvi" hai magana zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Be bhagavatI sUtre vA' jaghanyena ekena vA dvAbhyAM vA tribhirvA 'ukko seNaM' 'utkRSTataH ' paMcahiM vAsasahassehiM khacayaMti' paJcabhirvarSasahasraiH kiM kSapayanti iti praznaH bhagavAnAha - 'haMtA' ityAdi / 'haMtA asthi' hanta ! santi tAdRzA api devA ye jaghanyataH ekena dvAbhyAM tribhirvA utkRSTataH paJcabhirvarSa savatrairanantAn karmAzAn kSapayantItibhAvaH / asthi NaM bhaMte ! te devA' santi khalu bhadanta te devA' je anaMte kammaM se' ye anantAn karmAzAn zubhaprakRtikAn 'jahanneNaM' jaghanyena 'ekkeNa vA dohiM vAtirhi vA' ekena vA dvAbhyAM vA tribhirvA 'ukko seNaM paMcahi vAsasayasahasse hiM' utkRrSeNa pazcabhirvarSazatasahasraH paJcalakSamamitavarSe': 'khavayaMti' kSavayanti kimiti praznaH, bhagavAnAha - 'haMtA ! asthi' hanta ! santi he gautama! santi tAdRzA api devAH ye jaghanyata ekena dvAbhyAM tribhirvA, utkRSTataH paJcabhirvarSazatasahaseranantAna karmAzAna kSapayantItyuttaram | ke devA etAdRzAH santIti tAn vizeSato darzayannAhabhadanta ! aise deva haiM jo anantakarmAza ko kama se kama eka hajAra varSa meM athavA do hajAra varSa meM yA tIna hajAra varSa meM aura adhika se adhika pAMca hajAra varSa meM naSTa kara dete hoM ? uttara -- (haMtA asthi) hAM gautama ! haiM / prazna- ( asthi NaM bhate ! te devA je anaMte kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM paMcahiM vAsasayasa hassehiM svavayaMti) he bhadanta ! aise deva haiM jo anantakarmAMzoM ko kama se kama eka lAkha varSa meM athavA do lAkha varSa meM yA tIna lAkha varSa meM evaM adhika se adhika pAMca lAkha varSoM meM naSTa kara dete hoM / uttara -- (haMtA, hatthi) hAM gautama haiN| evA deva che? ke je anaMta karmAzAne ochAmAM ochA eka hajAra varSamAM athavA be hajAra varSomAM athavA traNa hajAra varSamAM ane vadhAremAM vadhAre pAMca hajAra varSamAM nAza karI zake che ? 70 "haMtA asthi" hA gautama tema harI rA che, pra0 ' asthi NaM bhaMte ! te devA je anaMte kammaMse jahaNeNaM ekkeNa vA, dohi vA, tihi vA, ukkoseNaM paMcahi vAsasayasa hassehi khavayaMti' he bhagavan evA deva che ke je peAtAnA anaMta karmo zAne ochAmAM ochA eka lAkha varSoMmAM athavA be lAkha varSomAM athavA traNa lAkha varSamAM ane vadhAremAM vadhAre pAMca lAkha varSamAM nAza karI zake che ? Ga ''tA asthi' / gautama ! tebha arI zaDe che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TokA za018 u0 7 sU0 7 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam 149 'kayare gaM' ityAdi / kayare Na bhaMte' katare ke khalu bhadanta ! 'te devA je aNaMte kammaMse' te devA ye anantAna karmA zAn 'jahanneNaM ekkeNa vA jAva paMcahi vAsasaehiM 'khavayaMti' jaghanyena ekena vA yAvat paJcabhirvarSazataiH kSapayanti, atra yAvatpadena 'dohiM vA tihiM vA ukko seNaM' ityantasya grahaNaM bhavatIti praznaH, tathA 'kayare NaM bhaMte' katare ke khalu bhadanta ! 'te devA jAva paMcahiM vAsasahassehi khavayaMti' te devA yAvat paJcabhiHvarSasahasraH kSapayanti atrApi yAvatpadena' je aNaMte kammase jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM' ityantasya grahaNaM bhavatIti praznaH, tathA 'kayare NaM bhaMte !' katare ke khalu bhadanta ! 'te devA jAva paMcahi vAsasayasahassehi khavayaMti' te devAH yAvat paJcabhivarSazatasahasai kSapayanti ihApi yAvatpadena' je agate kammaM se jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihi vA ukoseNaM' ityantasya grahaNaM bhavatIti praznA, yathAkramaM trayANAmapi praznAnAmu. ttarayitumAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vANamaMtarAdevA' vAnavyarA devAH 'agaMte kammaMse' anantAn karmA zAn zumaprakRtirUpAn 'egeNaM vAsa. prazna--(kayareNaM bhaMte ! te devA je aNaMte kammase jahanneNaM ekkeNa vA jAva paMcahi vAsasaehiM khavayaMti) he bhadanta ! aise ve kauna se deva haiM jo anantakarmAzoM ko kama se kama eka so varSa yAvat adhika se adhika pAMca sau varSa meM naSTa kara dete haiM ? (kayare NaM bhaMte! te devA jAva paMcahi vAsasahassehi khavayaMti) tathA aise ve kaunase deva haiM jo yAvat pAMca hajAra varSoM meM naSTa kara dete haiM ? (kayare NaM bhaMte ! te devA jAva paMca ghAsasayasahassehiM khavayaMti) tathA aise ve kauna deva haiM jo yAvat pAMca lAkha varSoM meM anantakozoM ko naSTa kara dete haiM ? uttara--(goyamA vANamaMtarA devA arNate kammaM se egeNaM vAsasae zaMkhavayaMti) he gautama ! vAnavyantara jo deva haiM ve anantakarmAzoM ko 4. "kayare NaM bhaMte ! te devA je aNate kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA jAva paMcahi vAsasaehi khavayaMti" 8 savan mevI te 4the| heva cha, re pitAnA karmA ne ochAmAM ochA ekaso varSa yAvat vadhAremAM vadhAre paaNyse| mAM nAza 43 zache 1 "kayare Na bhaMte ! te devA paMcahi vAsanahassehi khavayaMti" sana sevA evacha ? yAvat pAMya 6 // 2 bhAM manata mAzAna nA rI cha 'kayare NaM bhaMte ! devA jAva pacahiM vAsasaya. sahassehiM khavayati" tathA sevA / heva cha ? 2 yAta pAya vAma varSomAM anaMta karmA zene nAza karI de che? G. "goyamA ! bANamaMtarA devA aNate kammaMse egeNaM vAsasaeNaM khavayati" he gautama! je vAnavyantara deva che? te anaMta karmA zone eka se varSamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre saeNaM khavayaMti' ekena varSazatena kSapayanti, he gautama ! vAnavyantarA devA ekena varSazatena anantAn karmA zAn kSapayanti strAtmapradezebhyaH zAtayantItibhAvaH 'amuriMdavajjiyA bhavaNavAsI devA' asurendravanitA bhavanavAsino devAH' 'dohi vAsasarahiM khavayaMti' dvAbhyAM varSazatAbhyAM kSapayanti, parityajya asurendram anye ye bhavanavAsino devAste dvAbhyAmeva varSazatAbhyAm anantAn karmA zAn kSapaya. ntItyarthaH asurakumArA devA' asurakumArA devAH 'aNaMte kammase' anantAn karmA zAna 'tihiM vAsasaehi' tribhirvarSazataiH' 'khavayaMti 'kSapayanti' 'gahanakkhattatArAkhvA joisiyA devA' grahanakSatratArArUpA jyotiSkA devAH aNaMte kammaMse' anantAn karmA zAn 'cauhi vAsasaehiM khavayanti' caturbhirvarSazataiH kSapayanti, tathA ca grahanakSatratArArUmA jyotiSkA devAH caturbhirvarSazatairanantAn karmA zAn ksspyntiityrthH| caMdimamariyA joisiMdA jotisarAyANo' candrasUryAH jyotiSkendrA jyotiSkarAjAnaH 'agaMte kammaMse' anantAn karmA zAna 'paMcahiM vAsasaehiM khavayaMti' paJcabhirvarSazataH kSayanti jyotiS kendrA jyotiSkarAjAnaH candrasUryAH pazcabhirvarSazataiH anantAni karmANi kSapayantItyarthaH 'sohammIsANagA devA' saudha. eka so varSa meM naSTa kara dete haiM / (asuriMdiyavajiyA bhavaNavAsI devA aNate kammaMse dohiM vAsasa ehi khavayaMti) tathA asurendroM ko chor3akara bhavanavAsI jo deva haiM ve anantakarmA zoM ko do sau varSa meM naSTa kara dete haiN| (aprakumArA devA arNate kammaMse tihi vAsasaehiM khavayaMti) asurakumAra deva ananta karmA zoM ko 300 varSoM meM naSTa kara dete haiN| (gahanakhattatArArUvA joisiyA devA aNaMtakammaMse carahiM vAsasaehiM khavayaMti) graha nakSatra tArArUpa jyotiSikadeva anantakarmA zoM ko cAra sau varSa meM naSTa karate haiM / (caMdina sUriyA joisiMdA joisarAyANo jo aNaMte kammase paMcahi vAsasaehi khavayaMti) jyotiSa indra aura naa|| 42 // che. "asuriMdavajjiyA bhavaNavAsI devA aNaMte kammaMse dohi vAsasaehi khavayati" asurendro ch|an 2 sanavAsI hecha, te sanata mAzAne mase bhI nA 42 cha. mana asurakumArA devA aNaMte kamma. se tihiM vAnasaehiM khavayati" 2 asu24mAra va che te mana zAna trayaso bhaya nAza 42 cha. "gahanakhattatArArUvA joisiyA devA aNaMve kammaMse cauhiM vAsasaehi khavayaMti" aDa, nakSatra, // 2 // 35 jyoti he sanata ziAne yArase. 1 mA nAza 42 cha. "caMdimasUriyA joisidA joisarAyANo aNaMte kammaMse paMcahi vAsasarahi khaNyati" jyotiSa ndra, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 1830 7 0 7 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam 151 rmezAnakA devAH' uNaM te kamase' anantAn karmAzAna 'egeNa vAsasahara seNa khavayaMti' ekena varSasahasreNa kSapayanti saudharmezAnava lpe vartamAnA devA anantAn kamazAna ke naiva varSasahasreNa kSapayantItyarthaH ' 'sarpa kumAramA hiMdegA devA' sanatkumAramAhendrakA devAH anaMte kammaMse' anantAn karmAzAna 'dohiM vAsasahasse hiM' dvAbhyAM varSasahasrAbhyAM kSapayanti evaM eevaM abhilAveNaM' evametena abhilA pena' loga laMgA devA ate kammaMse' brahmalokAntakA devAH anantAn karmA zAn 'tihiM vAsasahasse hiM khadayaMti' tribhirvarSasahasraiH kSapayanti brahmaloka sthitA devAH tathA lAntA devAzca tribhireva varSasahasraiH anantAnapi karmAzAn kSapayantItyarthaH / mahAsukasaha sAragA devA anaMte kammaMse cauhiM vAsasaharasehiM 'mahAzukrasahasrArakAdevA: ananvAna karmAzAn caturbhirvarSasahasraiH kSapayanti, mahAzukre kalpe sahasrArakalpe va vidyamAnAH devAH caturbhireva varSa sahasrairanantAn karmA zAn kSapayantItyarthaH / jyotiSa rAjA candramA evaM sUrya anaMtatrarmAzoM ko pAMcaso varSa meM naSTa karate haiM / (sohammIsANagA devA aNate vammaMse egeNaM vAsasahasseNaM svavayaMti) saudharma IzAna meM rahanevAle deva ananta, karmAzo ko eka hajAra varSa meM naSTa karate haiM / (sarNakumAramAdigA devA aNate kammaMse dohiM vAsasahassehiM khavayaMti) sanatkumAra aura mAhendra devalokavAsI deva anantakarmAzoM ko 2 hajAra varSa meM naSTa karate haiN| ( evaM eeNaM abhilAveNaM baMbhalogalaMtagA devA anaMte kammaMse tihiM vAsasahasse hi khavayaMti) isI prakAra isa abhilApa se brahmaloka evaM lAntaka devalokavAsI deva anantakarmAzoM ko tIna hajAra varSa meM naSTa karate haiM / (mahAsukka saharamAragA devA anaMte kammaMse cauhi vasasahassehiM khavayaMti) mahAzukra aura sahasrAra devaloka ke deva anantakarmA zo cAra hajAra varSa ane janmyAtiSTharAja caMdramA ane sUrya anata karmAMzAne pAMcase varSamAM nAza 32 che. "sohammIsANagA devA aNaMte kammaMse egeNaM vAsasahasseNaM khavayaMti" saudhama izAnamAM rahevAvALA devA ana ta karmAzAne eka hajAra varSImAM nAza 1re che. "vaNakumAramAdigA devA anaMte kammaMse dohi vAsa sahara se hi khavayati" sanatkumAra bhane mAhendra devaseobhAM nivAsa puranAza devA anaMta zarmA zone me hara varSa bhI nAza purI he che. "evaM eeNaM abhilAveNaM baMbhalo galatagA devA anaMte kammaMse tihi vAsasahassehi khavayati" mena rItanA abhilApathI brahmalAka ane lAntaka devaleAkamAM rahenArA devA anata karmAMzane Rbhu Izvara varSamAM nAza urI he che, "mahAsukka sahassAragA devA anaMte kammaMse 'uhi' vAsahassehi' khatrayati" mAzu bhane sahasAra devaseomAM nArA devA anaMta karmAM zAne cAra hajAra varSamAM khapAve che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 'ANaya-pANaya-AraNa-accuyagA devA AnataprANatAraNAcyutakA devAH 'aNaMte kammaMse' anantAn karmA zAn paMcahiM vApsasahassehi khavayaMti' paJcabhiH varSa sahanaiH kSapayanti 'hiTimagevijjagA devA aNaM te kammaMse' adhogreveyakA devA anantAn karmA zAna 'egeNaM bAsamayasahasseNaM khAdyayaMti' ekena varSa zatasahaseNa kSapayanti, adhobhAgasthitapraiveyakA devAH ekalazavarSeNa anantAn karmA zAn kSapayantItyarthaH 'majjhimagevejjagA devA aNaMte' madhyamoveyakA madhyabhAgasthitA aveya kA devAH anantAn karmA zAna 'dohiM vAsasayasahasse hiM khavayaMti' dvAbhyAM varSa zatasahasrAbhyAm dvilakSavarityarthaH kSapanti 'uvarimage vejjagA devA agate kammaMse tihiM vAsasayasahassehiM khavayaMti' uparitanagraiveyakAH uparibhAgasthitA graiveyakA devAH anantAn karmA zAn trimivarSazatasahastraiH kSapayanti graiveyakavimAnasyoparibhAge vidyamAnAH graiveyakA devAH trilakSavaH anantAn karmA zAn kSapayantItyarthaH / 'vijayavejayaMtajayaMta aparAjiyagA devA' vijayavaija panta jayantAparAjitavimAnasthitA dezaH 'aNaMte kammase cauhi vAsasayasahassehiM khavayaMti' ananta n karmA zAn caturmivarSa zatameM naSTa karate haiN| (ANayapANayaAraNaaccuyagA devA aNate kammaMse paMcahiM vAsasahassehiM khavayaMti) AnataprANata AraNa acyuta inake deva ananta karmAzoM ko pAMca hajAra varSa meM naSTa karate haiM / (hiTima gevijagA devA aNaMtakammaMse egeNa vAsasayasahasseNaM khavayaMti) adha. stana graiveyaka ke deva anantakarmA zo ko eka lAkha varSa meM naSTa karate haiM / (majjhimagevejagA devA aNate, kammaMse dohiM vAsasayasahasse hiM khavayaMti) madhyama aveyakavAsI deva anaMtakarmAzoM ko do lAkha varSa meM naSTa karate haiN| (uparimagevejagA devA aNate kammase tihi vAsasayasahassehiM khavayaMti) uparima praiveyaka ke deva ananta karmAzoM ko tIna lAkha varSoM meM naSTa karate haiM (vijayavejayaMtajayaMta aparAjiyagA devA aNate kammaMse carahiM vAsasayasahassehiM khavayaMti) vijaya, vaijayanta, "ANaya pANaya accuyagA devA aNate kammaMse paMcahi vAsasahassehi khaNyamAnata, prANuta, bhane bhavyuta 4 nivAsI hai| manatAzAna pAMya 2 bhAM bhAva cha. arthAt nAza 42 cha. "hidima gevijjagA devA aNaMte kammaMse egeNaM vAsasayasahasseNaM khavayati" mastana-nAyanA devalekamAM greveyaka deve anaMta kasmazAne eka lAkha varSamAM nAza kare che. "ubarimagevejjagA devA aNaMte kammaMse tihi vAsamayasahassehi khavayaMti" 52 naaveyara have! mana ta bhAMzAne arm 1 mAM nAza 42 che. "vijaya vejayaMta jayata aparAjita devA aNaMte kamma se cauhi vAsasahassehiM khavayaMti" zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 18 u0707 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam 153 sahasrairlakSacatuSkeNa varSaga kSapayanti svAtmapradezebhyo dUrIkurvantItyarthaH 'savvaTTha siddhagA devA' sarvArthasiddhakA devAH-sarvArtha siddhavimAnasthitA devAH 'aNaMte kammaMse anantAn karmA zAn 'paMcahi vAsasayasahassehi khavayaMti' paJcabhirvarSazatasahasraH kSapayanti-pazcalakSavarSe vinAzayantItyarthaH 'eeNaTeNaM goyamA' etena arthena he gautama ! 'te devA je aNaMte kammase jahanneNaM eka keNa vA dohiM vA tihiM vA te devA ye anantAn karmA zAn jaghanyata ekena vA dvAbhyAM vA tribhi vA 'ukoseNaM' utkRSTataH 'paMcarhi vAsasaehi khavayaMti' paJcabhivarSa zataiH kSapayanti / 'eeNaTeNa goyamA' etenaiva arthena kAraNena he gautama ! te devA jAva paMcahi vAsasahassehiM khavayaMti' te devAH yAvat paJcabhirvarSa sahasraH kSapayanti atra yAvatpadena 'je aNate kammase jahanneNaM ekkeNa vA dohi vA tIhi vA ukko seNaM' ityantasya grahaNaM bhavati he gautama ! anena kAraNena kathayAmi yat santi tathAvidhA devA ye jaghanyata ekena jayanta aparAjita inake deva anantakarmA zo ko cAra lAkha varSa meM naSTa karate haiN| (samvaTThasiddhagA devA aNate kammaMse paMcahiM vAsasaya. sahassehiM khavayaMti) sarvArtha siddhikadeva ananta karmA zoko pAMcalAkha varSa meM naSTa karate haiM (eeNa?NaM goyamA! te devA je aNate kammase jahaNNeNaM ekkeNa vA dohiM thA tihiM vA ukkoseNaM paMcahiM vAsasaehiM khavayaMti) isa kAraNa he gautama! aise deva haiM ki jo anantakarmAzoM ko kama se kama eka do aura tInasau varSa meM aura uskRSTa se pAMca sau varSa meM naSTa karate haiN| (eeNatuNaM goyamA ! te devA jAva paMcahi vAsasahassehiM khavayaMti) tathA aise bhI deva haiM ki jo jaghanya se eka do evaM tIna hajAra varSa meM aura utkRSTa se pAMca hajAra vijaya, vajyajJa, jayanta ane aparAjIta devalekamAM rahenArA de anaMta bhAzAne yAra sAsa bhI nAza 42 che "savvadrasiddhagA devA aNate kamma se paMcahi vAsasayasahassehi khavayati" sAtha siddha nivAsI devo bhanata mAzAna pAMya sAma mA bhAva cha. arthAt nAza 3re cha. "eeNaTheNaM goyamA! te devA je aNate kamma se jaimneNaM ekkeNa vA dohi vA tihi vA ukkoseNaM paMcahi' vAsasaehiM khavayati" te 32thI hai gautama! evA de che ke je e anaMta kamazane ochAmAM ochA ekase, base ke traNa varSamAM ane vadhAremAM vadhAre pAMca varSamAM nAza kare che. "eeNaTheNaM goyamA! ve devA jAva paMcahi vAsasahassehi khavayati" tathA sevA paNa de che ke jeo jaghanyathI eka, be ane traNa hajAra varSamAM ane bha0 20 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 bhagavatIsUtre arati ar ara varSasahasrantAn karmAzAna kSapayantItyarthaH / ' paNa goyamA !' anena arthena gautama ! 'te devA jAva paMvahiM vAsasyasahassehiM khavayaMti' te devAH yAvat paJcabhirvarSa zatasahasraH kSapayanti iha yAvatpadena 'je aNate kammaMse jahanne ekkeNa vA dohiM vA tirhi vA ukkoseNaM' ityantasya grahaNaM bhavati, he gautama ! anenaiva kAraNenAhaM kathayAmi yat tathAvidhA api devA ye anantAnapi karmA zAn jaghanyata ekena varSa zatasahasrega dvAbhyAM vA trimiva varSazatasahasraiH karmANi kSapayanti, tathA utkRSTataH paJcabhirvarSazatasahasairantAnapi karmA zAn Atmapradezebhyo dUrIkurvantIti nigamanAbhiprAyaH iti / 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte / ti tadevaM bhadanta ! tadevaM madanta ! yat devAnAM karmakSayaNaviSaye devAnumiyeNa niveditaM tat evameva sarvathaiva satyaM bhavadvAkyasya sarvathaiva satyatvAt iti kathayitvA varSa meM anantakarmA zo ko naSTa karate haiM / (eeNadveNaM goyamA ! te devA jAva paMcahiM vAsasaya sahassehiM khavayaMti) tathA aise bhI deva haiM jo he gautama ! jaghanya se eka do aura tIna lAkha varSa meM evaM utkRSTa se pAMca lAkha varSa meM anantakarmAzoM ko naSTa karate haiM / (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti) he bhadanta ! Apane jo karmakSapaNa ke viSaya meM yaha saba viSaya kahA hai vaha aisA hI hai / arthAt sarvathA satya hI hai kyoMki Atake vAkya sarvathA satya hI hote haiM 2 isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAnapara virAjamAna ho gaye / , 'te devA jAva paMcahi vAsasassehiM' yahAM para yAvaspada se 'je aNate kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tirhi vA ukkoseNaM' yahAM taka kA utsRSTathI pAMca innara varSAM anaMta arbhAzone nAza pure he "eeNaTTheNaM goyamA ! ve devA jAva paMcahi vAsasyasahassehi khavayati" he gautama! tathA evA paNa kevA che ke jee jaghanyathI eka e ane traNa lAkha varSamAM ane utkRSTathI pAMca lAkha varSamAM anaMta karmAzAnA nAza kare che. A sadhaLuM kathana karyuM" che, te saghaLuM arthAt sarvathA satya ja che. kema ke ja DAya che. A pramANe kahIne te bhAvita thaIne peAtAnA sthAna para virAjamAna thaI gayA. "sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti" he bhagavan urmakSayatA viSayabhAM Aye the teja rIte che. te saghaLuM temaja che, Apa devAnupriyanuM kathana sathA satya gautama svAmI tapa ane sayamathI ''ve devA jAva paMcahi vAsasahasvehi" mA vAyAM yAvat pazrI " je anaMte kamma se jahaNeNaM ekkeNa vA, dohi vA tihi vA ukkoseNaM" mahi sudhiine| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u07 sU0 7 devAnAM karmakSapaNanirUpaNam 155 gautamo bhagavanta vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||muu07|| // iti zrI vizvavikhyAta- jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM aSTAdazazatake saptamoddezakaH smaaptH||18-7|| pATha gRhIta huA hai / tathA 'te devA jAva paMcahi vAsasayasahassehi' meM Agata yAvatpada se 'je arNate kammaM se jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai ||suu0 7 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThArahaveM zatakakA sAtavAM uddezaka samApta // 18-7 // pAI aDa 422ye| che. tathA te devA jAva paMcahi vAsasayasahassehi" mA 14iwi a yA1:54thI "je eNate kamma se jahanneNaM ekkeNaM vA dohivA tihi vA uskoseNaM' mali sudhiin| 54 a zayera cha. // sU. 7 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakane sAtame uddezaka samAsA18-chA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre atha aSTamoddezakaH pArabhyate / kSapaNaM tu baddhakarmaNAmeva bhavatIti karmabandhasvarUpa darzayannAha-rAyagihe' ityaadi| mUlam-rAyagihe jAva evaM vayAtI, aNagArassa NaM bhaMte ! bhAviyappaNo purao duhao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukkuDapote vA vaTTayapote vA kuliMgacchAe vA pariyAvajejA tassa rNa bhaMte ! kiM IriyAbahiyA kiriyA kanjai ? saMparAiyA kiriyA kajai ? / goyamA ! aNagArassa NaM bhaviyappaNo jAva tassa NaM IriyAbahiyA kiriyA kajai, No saMparAiyA kiriyA kajai / se keNaDheNaM bhaMte evaM vuccai jahA sattamasae saMbuDuddesae jAva aTro nikkhitto| levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva vihri| tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre bahiyA jAba vihri||suu01|| chAyA-rAjagRhe yAvadevamavAdIt anagArastha khalu bhadanta ! bhAvitAtmanaH purataH dvidhAtaH yugamAtrayA prekSya rIta rIyataH pAdasyAdhaH kukkuTapoto vA vartakapoto vA kuliMgacchAyo vA paryApadheta tasya khalu bhadanta ! kiM aipithikI kriyA kriyate ? sAMparAyikI kriyA kriyate ? gautama ! anagArasya khalu bhavitA. tmano yAvat tasya khalu aipithikI kriyA kriyate, no sAMparAyikI kriyA kriyate / tatkenArthena bhadanta / evamucyate yathA saptamazate saMvRtodezake yAvat arthoM nikSiptaH / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvat viharati / tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro bahiryAvadviharati ||suu0 1 // TIkA- 'rAyagihe jAva evaM vayAso' rAjagRhe yAvadevamayAdIt atra yAvatpadena bhagavataH samavasaraNamabhUt , ityArabhya 'prAJjalipuTo gautamaH' etadantasya prakaraNasya ___ AThaveM uddezekA prAraMbhanAza-kSaya baMdha avasthA prApta karmoM kA hI hotA hai / ataH isa uddezaka meM karmabandha kA svarUpa dikhAyA jAtA hai AThamA udezAne prAraMbha avasthA prApta karmone ja nAza; kSaya ane baMdha thAya che. jethI A uddezAmAM karmabandhanuM svarUpa batAvavAmAM Ave che. rAyagihe jAva evaM vayAsI" tyAta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 8 sU0 1 karmabandhasvarUpanirUpaNam 157 grahaNaM bhavati, tathA ca pariSado gamanAnantaraM gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namastviA trividhayA paryupAsanayA paryupAsIna evamavAdIt 'aNagArassa NaM bhaMte!' anagArasya khalu bhadanta ! ' mAtriyappaNI' bhAvitAtmanaH bhAvitaH saMyamAdinA prabhAvitaH AtmA antaHkaraNaM yasya sa tathAbhUtaH tasya 'purao' purato'grataH 'duhao' dvidhAtaH - dvipAta ityartha: 'jugamAyAe' yugamAtrayA- dRSTayA yugaM caturhastapramANaH zakaTAvayavavizeSaH tat pramANaM vidyate yasyAH sA yugamAtrA dRSTiH tayA yugamA - jayA dRSTayA 'pehAe' prekSya - dRSTvA 'rIyaM rIyamANassa' rItaM rIyataH - gamanaM kurvataH 'pAssa ahe' pAdasyAdhaH 'kukkuDapote vA' kukkuTapotaH - kukkuTaDibhaH laghukukkuTa 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / TIkArtha - 'rAyagihe jAba evaM vayAsI' rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra se pUchA- yahAM yAvatpada se ( bhagavataH samavasaraNamabhUt ) yahAM se lekara 'prAJjalipuTo gautamaH' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai / tathA ca pariSadA ke visarjita ho jAne ke bAda gautama ne bhagavAna ko vandanA kI namaskAra kiyA bandanA namaskAra kara ke phira unhoMne trividha paryupAsanA se unakI paryupAsanA kI aura phira aisA pUchA'aNagArassa NaM bhaMte! bhAviyappaNI ityAdi' jisakA antaHkaraNa saMyama Adi se prabhAvita ho rahA hai aise anagAra ke jo ki sAmhane kI aura apane donoM ora ke pradeza ko yugamAtra dRSTi se dekhakara gamana karate samaya 'pAyassa Ahe' caraNa ke nIce 'kukkuDapote' murgIkA TIDArtha - - " rAyagihe jAva evaM vayAsI" gRhanagaramA "bhagavataH sama vasaraNamabhUt' lagavAn mahAvIra svAbhI padhAryA pariSad tekhAne vahanA 12vA AvI prabhue dharmanA upadeza ApyA. te pachI bhagavAnane vaMdanA namaskAra rIne pariSadA yAta potAne sthAne pachI gardha te pachI "prAJjalipuTo gautamaH " gautama svAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyAM, vaMdanA namaskAra karIne teoe kAyika, vAcika ane mAnasika e rIte traNa prakAranI pa`pAsanAthI lagavAnanI paryupAsanA urI te pachI alune yA pramANe pUchayu' "aNagArasva NaM bhaMte! bhAviyappaNI" ityAhi saMyama vigerethI nenuM ataH uraNa alAvavANu thayu' che tevA anagArane ke jee sAmI mAjue tathA peAtAnI banne mAjunA pradezAne yugamAtra daSTithI (yuga-gADAnI dhuMsarIne kahe che. tenuM mApa yAra hAthanu gAya che.) le ne yAsatI vamate "pAyarasa ahe" yaganI nIce zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bhagavatI sUtre ityarthaH ' pote vA' vartakapoto vA vartakaH pakSivizeSaH : 'baTera ' iti prasiddhaH tasya poto - DiMbhaH 'kuliMgacchAe vA' kuliMgacchAyaH - pipIlakAdi sadRzo jantuvizeSaH 'pariyAvajjejjA paryApadyeta - mriyeta ityarthaH ' tassa NaM bhaMte!' tasyabhAvitAtmano'nagArasya khalu madanta ! 'kiM IriyAvahiyA kiriyA kajjai' kim airyApathika kriyA kriyate bhavati athavA 'saMparAiyA kiriyA kajjaI' sAmparAfant kriyA kriyate bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'aNagArassa NaM bhAvipaNo jAna' anagArasya khalu bhAvitAtmano yAvat, atra yAvatpadena 'purao dui bho jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukku Dapote vA vayapote vA kuliMgacchAe vA pariyAvajjejjA' ityantasya grahaNaM bhavati baccA 'bayapote vA' varttaka-vaTera kA baccA' 'kuliMgacchAe vA' pipIlikA jaisA jantuvizeSa 'pariyAvajjejjA' Akara dabakarake mara jAtA hai to 'tassa Na bhaMte!' to usa bhAvitAtmA anagAra ko 'kiM IriyA pahiyA kiriyA kajjai parAiyA kiriyA kajjaha' kyA airyApathikI kriyA lagatI hai yA sAMparAyikI kriyA lagatI hai ? isake usara meM prabhu kahate haiM- 'gopamA' he gautama! 'aNagArassa NaM bhAviyapaNo jAva purao duhao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukkuDapote vA vahayapote vA kuliMgacchAe vA pariyAbajjetA' donoM ora ke pradeza ko tathA sAmane kI bhUmi ko yugamAtra dRSTi se dekhakara gamana karate hue bhAvitAtmA anagAra varaNa ke nIce dabakara murgI kA baccA yo baDhera kA baccA yA pipIli kA ke jaisA koI jantu vizeSa mara jAtA hai to usa bhAvitAtmA anagAra 'kukkuDapove" muDaDInu' jara "vaTTayapote vA" vartta-vaTe, tanuM abhyu "kuliM gacchAra vA " DIDI sevA tu vizeSa "pariyAvajjejjA" mAvesa hAdhane bharI laya che. to "tara NaM bhaMte !" te lAvitAtmA anagArane "ki' IriyA bahiyA kiriyA kajjai ahavA saMparAiyA kiriyA kajjai" bhairyApathiThI DiyA lAge che? ke sAMparAyikI kriyA lAge che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-" goyamA !" he gautama! " aNagArassa NaM bhaMte ! bhAviapaNo jAva purao duhao jugamAyAe hAe rI rIyamANassa pAyarasa adde kukkuDapote vA, vaTTayapote vA kuliMgacchA pariyAvajje jA" bhanne manunA pradezane tathA sAbhenI lUbhImAM yuga mAtra (cAra hu tha pramANu) dRSTithI joine jatAM evA bhAvitAtmA anagAranA paga nIce maraghAnuM kharco athavA khatakanuM baccuM mathavA kIDi jevu' 'tu (4 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 8 sU0 1 karmabandhasvarUpanirUpaNam 159 'tassa ' tasya bhAvitAsmano'nagArasya khalu 'IriyAvahiyA kiriyA kajjai' aipithikI kriyA kriyate bhavati 'No saMparAiyA kiriyA kajjaI no sAMparAyikI kriyA kriyate, he gautama ! yugapramANadRSTayA gacchato bhAvitAtmano'nagArasya yadi mArge prANivirAdhanaM bhavettadA tasya aipithikI kriyA kriyate bhavati, sAMparAyikI kriyA tu na bhavatItibhAvaH / 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate yat aipithikI kriyA bhavati na sAMparAyikIti praznaH bhagavAnAha-'jahA' ityAdi / 'jahA sattamasae saMbuDuddesae' yathA saptamazatake saptame saMvRtoddezake kathitaM tathaiva ihApi voddhavyam , kiyatparyantaM saptamazatakIyapakaraNaM ko 'IriyAyahiyA kiriyA kajjaha' aipithikI kriyA lagatI hai / 'No sAMparAiyA' sAMparAyikI kriyA nahIM lagatI hai| tAtparya kahanekA yaha hai ki calate samaya yugapramANa dRSTi se bhUmikA saMzodhana karate huve bhAvitAtmA anagAra ko mArga meM prANi kI virAdhanA ho jAtI hai, to usako aipithikI kriyA hI lagatI hai sAMparAyikI kriyA nahIM lagatI hai kyoMki yaha kriyA pramAda ke yogavAle anagAra ko lagatI hai usake usa samaya pramAda kA yoga hai nhiiN| isaliye yaha kriyA usake nahIM lagatI hai / 'se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccaI' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki usa bhAvitAtmA anagAra ko airyApathikI kriyA lagatI hai sAMparAyikI nahIM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jahA sattamasae saMvuDadesae' he gautama ! isa viSaya meM jaisA saptamazataka ke vizeSa bharI jaya ta ta mAvitAmA managArane "IriyA vhiy| kiriyA kajjai" maryA5thi: yA am cha. "No sAMparAiyA" sAMyihI ThiyA lAgatI nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke-cAlatI vakhate yugapramANa dRSTithI bhUminuM saMzodhana karatAM karatAM bhAvitAtmA anagAranA mArgamAM prANinI virAdhanA thaI jAya to tene pathikI ja kriyA lAge che. sAMparAvikI kriyA lAgatI nathI. kema ke sAMparAyikI kriyA pramAdanA gavALA anagArane lAge cha. maDiyA prabhAhanA yo nathI tathA saaN52||thi: DiyA vAgatI nathI. "se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai" bhagavan mA5 // 4||2yii 4 ch| hai te bhAvitAtmA anagArane aiyaMpathikI ja kriyA lAge che, sAMparAyikI kriyA Sunnii nayI 1 mA praznamA uttaramA prabhu 59 che ?-"jahA sattamasae saMvuDu. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 bhagavatIsUtre jJAtavyaM ? tatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAva aTTho nikvitto' yAvad arthoM nikSiptaH etatparyantaM tatratya prakaraNaM jJAtam , tathAhi-atha kenArthena bhadanta / evamucyate gautama ! yasya krodhamAnamAyAlomAH vyavacchinnA vinaSTAstasya airyApathikyeva kriyA bhavati, na sAMparAyikI kriyA bhavatItyAdi / 'jAva aTTho nikkhitto' ti, 'se kegaTeNaM' ityAdi vAkyasya nigamanaM yAvadityarthaH tacca nigamanaM 'se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccaI' ityAdi / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! aipithikI kriyA viSaye devAnupiyeNa yat kathitaM tat evameva sarvathA satyameva bhavadvAkyasyAptasaMvRta uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA caahiye| saptamazataka ke uddezaka kA prakaraNa yahA~ para kahAM taka kA grahaNa karanA cAhiye ? isake liye 'jAva aTThoNikkhitto aisA kahA gayA hai ki yahAM taka kA vaha prakaraNa yahAM lenA cAhiye / tAtparya aisA haiM kigautamane aisA pUchA hai jisa bhAvitAtmA anagAra ke krodha, mAna, mAyA aura lobha ye kaSAyeM naSTa ho cukI haiM / usa bhAvitAtmA anagAra ko aipithikI kriyA hI hotI haiN| sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai| ityAdi so 'jAva aTTho nikkhitto' yaha 'se keNaTeNaM' ityAdi vAkya kA nigamana hai / 'se teNaDhegaM goyamA! evaM vuccaI' aura vaha isa prakAra se hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI' he bhadanta / aipithikI kriyA ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha sarvathA satya hI hesa" u gItama mA viSayamA sAtamA zatanA savRta nmn| dezabhara pramANe kahyuM che, te pramANe ahiyAM paNa samajavuM. sAtamA zatakanA sAtamA uddezAnuM kathana ahiyAM kayAM sudhInuM grahaNa 42pArnu cha, te bhATe ghucha hai 'jAva aDTho nikkhitto" se 4thana sudhArnu tyAMnu thana mAha samA. tAtparya e che ke-gautama svAmIe bhagavAnane evuM pUchayuM che ke je bhAvitmA anagAranA krodha, mAna, mAyA, ane lebha e kaSAye nAza pAmyA che, tevA bhAvitAtma anagArane aiyaMpathikI ja kriyA lAge che. sAMparAyikI yA aunaa nathI. tyAda thana "jAva aTTo nikkhevo' / pAdhya "se keNaTeNaM" tyAhi pAyanu niyamana che. "se teNaTeNaM goyamA eva buccai" te A rIte che. "seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti jAva viharai" 8 sAn maryA5thilI kriyAnA viSayamAM A5 devAnuM priye je pramANe kahyuM che. te sarvathA satya ja zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam161 vAkyatayA sarvataH satyatvAditi kathayitvA gautamo bhagavanta vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatItibhAvaH / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre bahiyA jAva viharaI' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro bahirjanapadavihAra viharati tasmAd rAjagRhAdanyatra vihAramakarod bhagavAn mahAvIra ityarthaH // 0 1 // itaH pUrva vihAramAzritya vicAraH kRtaH, atha gamanamevAzritya paratIthikamata niSedhakaraNena sa eva vicAra ucyate-'teNaM kAleNe' ityAdi / ___mUlam-teNaM kAlaNaM teNaM samaeNaM rAyagihe jAva puDhavIsilApaTTae0 tassa NaM guNasilasta ceiyasta adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe jAva parisA pddigyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUInAmaM aNagAre jAva uTThe jANU jAva viharai / tae NaM te aNNausthiyA jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-tujhe NaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM hai 2 kyoMki Apake vAkya AptavAkya svarUpa haiM / ataH ve sarva prakAra se satya haiM isa prakAra kahakara gautama ne bhagavAn ko vandanA kI namaH skAra kiyA vandanA namaskAra karake phira ve saMyama auratapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre bahiyA jAva viharaI' isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvI. rane usa rAjagRhanagara se bAhara ke dezoM meM vihAra kara diyA / sU0 1 // che. ApanuM kathana yathArtha che. kema ke A5 devAnupriyanuM vAkya Apta vAya che. jethI te sarva rIte satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. "tae NaM samaNe bhagavauM mahAvIre bahiyA jAva viharai" te pachI zrama bhagavAn mahAvIra svAmIe rAjagRha nagarathI bahAranA dezomAM vihAra karyo. sU. 1 bha0 21 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 bhagavatIsUtre asaMjayA jAva egaMtabAlA yAvi bhvh| tae NaM bhagavaM goyame annautthie evaM vayAsI-se keNaM kAraNeNaM ajjo amhe tivihaM tiviheNaM asaMjayA jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo / tae NaM te aNNautthiyA bhagavaM goyame evaM vayAsI tujhe NaM ajjo ! rIyaM rIyamANA pANe pecceha abhihaNaha jAva uvadaveha tae NaM tujjhe pANe peccamANA jAva uvadavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAtri bhvh| tae NaM bhagavaM goyame se aNNautthi evaM vayAsI No khalu ajjo ! amhe rIyaM rIyamANA pANe peccemo jAva uvadavemo, amhe NaM ajo rIyaM rIyamANA kAyaM ca joyaM ca rIyaM ca paDucca dissAra padissAra vayAmo tae NaM amhe dissA dissA vayamANA padissA padissA vayamANA No pANe paccamo jAva No uvadavemo, tae NaM amhe pANe apecemAnA jAva aNuvemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMta paMDiyA yAvi bhavAmo / tujjhe NaM ajjo appaNA ceva tivihaM tivihe jAva egaMtabAlA yAvi bhvh| tae NaM te annautthiyA bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-keNaM kAraNeNaM ajo ahaM tivihaM tiviheNaM jAva bhavAmo / tae NaM bhagavaM goyame anna utthie evaM vayAsI - tujhe NaM ajo ! rIyaM rIyamANA pANe pecceha jAva uvadaha, tae NaM tujhe pANe peccamANA jAva uvaddavemANA tivihaM jAva egaMtavAlA yAvi bhvh| tae NaM bhagavaM goyame te anna utthie evaM paDihaNai paDiNittA jeNeva samaNe bhagavaM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maicandrikA TIkA za018 308 su02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam 163 mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA narmasittA NaccAsanne jAva pajjuvAsai / goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIraM bhagavaM goyamaM evaM vayAsI, suNaM tumaM gothamA ! te anna utthie evaM vayAsI, sAhU NaM tumaM goyamA ! te anna utthie evaM vayAsI, asthi NaM goyamA, mamaM bahave aMtevAsI samaNA NiggaMthA chaumatthA je NaM No pabhU evaM vAgaraNaM vAgarattae jahA NaM tumaM taM suhRNaM tumaM goyamA ! te anna utthie evaM vayAsI, sAhU NaM tumaM goyamA ! te anna usthie evaM vayAsI ||suu02|| chAyA - tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM yAvat pRthivIzilApaTTakaH tasya khalu guNazilasya caityasyAtUrasAmante bahavo'nyayUthikAH parivasanti / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvat samavasRtaH yAvat pariSat pratigatA / tasmin kAle tasmin samaye bhramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntevAsI indrabhUtinamAnagAro yAvat UrdhvajAnuryAvadviharati / tataH khalu te anyayUthikA yatraitra bhagavAna gautamaH tatraiva upAgacchanti upAgatya bhagavataM gautamam evamavAdiSuHyUyaM khalu AryA ! trividhaM trividhena asaMyatA yAvad ekAntabAlAzcApi bhavatha / tataH khalu bhagavAn gautamaH ! anyayUthikAnevam avAdIt tat kena kAraNena AryAH ! vayaM trividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? | tataH khalu te anyayUthikA bhagavantaM gautamamevamavAdipuH- yUyaM khalu AryAH ! rIta rIyantaH prANAn AkrAmatha abhidaya yAvadupadravatha tataH khalu yUyaM prANAn Akramanto yAvadupadravantaH trividhaM trividhena yAt ekAntabAlAzcApi bhavatha / tataH khalu bhagavAn gautamaH tAn anyayUthikAna evamavAdIt no khalu AryAH ! vayaM rIvaM rIyantaH prANAn AkramAmo yAvadupadravAsaH, vayaM khalu AryAH ! rItaM rIyantaH kAryaM ca yogaM ca rItaM pratItya dRSTvA 2 pradRSTvA 2 vrajAmaH 2 tataH khalu vayaM dRSTvA - dRSTvA vrajantaH paSTvA dRSTvA vrajantaH no prANAn AkrAmAmaH yAvat no upadravAmaH, tataH khalu vayaM prANAn anAkramanto yAvat anupadravantaH trividhaM trividhena yAvadekAntapaNDitAzvApi bhavAmaH, yUyaM khalu AryA ! Atmanaiva ( svayameva ) zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre vividha trividhena yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha / tataH khalu te anyayathikAH bhagavantaM gautamamevamavAdiSuH-kena kAraNenAryA vayaM trividhaM trividhena yAvat bhavAmaH / tataH khalu bhagavAn gautamaH tAn anyayUthikAn evamavAdI-yUyaM khalu AyaH rItaM rIyantaH prANAn AkrAmatha yAvadupadravaya tataH khalu yUyaM prANAn AkrAmanto yAvadupadravantaH trividhaM yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha / tataH khalu bhagavAn gautama ! tAn anyayUthikAn evaM pratihanti pratihatya yatra zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraivopAgacchati, upAgasya zramaNa bhagavaMtaM mahAvIra vandate nAmasyati canditvA namasyitvA nAtyAsanne yAvata payupAste / gautama iti zramaNo bhagavAn mahAvIro bhagavantaM gautamamevam avAdIt suSTu khalu tvaM gautama ! tAn anyayUthikAna evamavAdIH sAdhu khalu tvaM gautama ! tAn anyayUthikAn evamavAdIH santi khalu gautama ! mama bahavaH antevAsinaH zramaNA nirgranthA chamasthAH ye khalu no prabhavaH evaM vyAkaraNaM vyAkartum yathA khalu tvaM, tat suSTu khalu tvaM gautama ! tAn anyayUthikAn evavAdIH sAdhu khalu vaM gautama ! tAn anyathikAna evamavAdIH // muu02|| TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' tasmin kAle tasmin samaye rAyagihe jAva puDhavIsilApaTTae' rAjagRha yAvat pRthivI zilApaTTakaH, atra yAvatpadena nagaramAsIt varNakaH ityAdInAM saMgraho jJeyaH 'tassa NaM guNasilassa ceiyassa' tasya isase pahile vihAra ko Azrita karake vicAra kiyA gayA hai| aba gamana ko hI Azrita karake paratIrthika mata ke niSedha pUrvaka vahI vicAra prakaTa kiyA jAtA hai| 'teNaM kAleNaM teNe samaeNaM rAyagihe jAva' ityAdi / TIkArtha--'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'rAyagihe' rAjagRha yAvat nagara thaa| isakA varNana campAnagarI ke jaise hai| ityAdi saba kathana yahAM para jAnanA cAhiye / isa rAja pUrvokta sUtramAM vihArane uddezIne vicAravAmAM AvyuM che. have gamanane Azraya karIne paratIrthikanA matanA niSedha pUrvaka eja kathana 421mA mAze. "teNaM kAleNaM teNaM samaena jAva' tyAta 2012--"veNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" te je bhane samaye "rAyagihe" rAjagRha nAmanuM nagara hatuM tenuM varNana caMpAnagarI pramANe samajavuM A rAjagRha nagaramA guNazita nAmanu dhAna tu mAM vizilApaTTa tu "tarasa NaM guNamilassa"te zuzia GdhAnanI pAse tanAthAmA 2 59 nahI ane mAi na 5 na vA sthAnamA 'bahave." / anya tIthina zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam165 khalu guNazilasya caityasya udyAnasya 'adarasAmaMte' adUrAsanne-nAtidUre nAti samIpe ityarthaH 'bahave anautthiyA parivasaMti' bahavo'nyayUthikAH anyatairthikAH parivasanti / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro yAvat samavastaH, atra yAvatpadena 'puvANupuci caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe jeNeva rAyagihe nayare jeNetra guNasilae cehae teNeva 'iti saMgrahaH karaNIyaH' jAva parisA paDigayA' yAvat pariSat patigatA, atra yAvatpadena bhagavadAgamanazravaNAnantaraM pariSat dharmazravaNArtha nagarAnirgatA dharmakathopadezo'bhUt , tataH pariSat bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA pratigatA, ityAdi saMgraho bhavatIti / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sama: gRha nagara meM guNazilaka nAma kA udyAna thA usameM pRthivIzilApaTTaka thA / 'tassa NaM guNa.' usa guNazilaka udyAna ke pAsa na atidUra na ati najadIka sthAna meM 'bahave.' aneka anya tairthikajana rahate the| 'taeNaM samaNe zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat vahA~ para padhAre yahAM yAvatpada se 'puvvANupuddhi caramANegAmANugAmaM dUijjAmANe jeNeva rAyagihe nayare jeNeva guNasilae cehae teNe' isa pATha kA saMgraha huA hai 'jAva parisA paDigayA' yAvat pariSadA visarjita ho gaI yahAM yAvatpada se aisA pATha grahaNa kara lagA lenA cAhiye ki jaba prabhu vahAM padhAre taba logoMne unakA yahA~ Agamana sunA, sunakara dharmazravaNa karane ke liye unakA samudAya prabhu ke pAsa AyA prabhune dharmopadeza diyA dharmodeza sunakara usa samudAya ne prabhu kI vandanA kI, namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira vaha jahAM se AyA thA, vahAM para vApisa calA gyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAla meM aura usa samaya 27tA satA "tae NaM samaNe0" zrama mavAn maDAvI2 21AbhI "puvANupubvi caramANe gAmANugAma dUijja mANe jeNeva rAyagihe nayare jeNeva guNakhilae ceie veNeva uvAgacchai" tItha renI 52 52|nusaar vi.2 42di 42di mana se mathI bIje gAma vicaratAM jyAM AgaLa rAjagRha nagara hatuM ane temAM paNa jyAM zuzita caitya-3dhAna tu tyAM 55. " jAva parisA paDigayA" yAvat prabhunuM Agamana sAMbhaLIne pariSadA prabhune vaMdanA karavA AvI prabhue temane dharmadezanA ApI te pachI prabhune vaMdana namaskAra karIne pariSadA potapotAne sthAna pAchI 4. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' teNe manasamaye "samaNassa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIMsUtre Nassa bhagavo mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jehe aMtevAsI iMdabhUI nAma agagAre' jyeSTho'ntevAsI-ziSya ityarthaH indrabhUti mAnagAraH 'jAva uDDUM jANU jAba viharaI' yAvadUrvajAnuryAvadviharati atra prathama yAvatpadena 'goyame gotteNaM sattusse he 'ityArabhya' samaNassa bhagavao mahAvIrassa adurasAmaMte 'itiparyantaM saMgrAhyam' dvitIyayAvatpadena ca 'ahosire jhANakoTThovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe' ityantaM saMgrAhyam / 'tae NaM te annautthiyA' tataH khalu te anyayuthikAH 'jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchaMti' yatraiva bhagavAn gautamaH tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA bhagavaM goyamaM evaM bayAsI' upAgatya gautamasya samIpamAgatya bhagavantaM gautamam evam-vakSyamANamakAreNa avAdiSuH-uktavanta ityarthaH 'tujhe NaM ajjo' yUyaM khalu he AryAH 'tivihaM tiviheNaM' trividhaM trivi. meM 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAna mahAvIra ke 'jehe aMtevAsI iMdabhUI nAmaM aNagAre' pradhAna ziSya indrabhUti nAmake ana gAra 'jAva uDUMjANU jAva viharaI' yAvat udhvajAnu hue yAvat apane sthAna para virAjamAna the| yahAM prathama yAvatpada se 'goyamagotteNaM sasussehe' yahAM se lagAkara 'samaNassa bhagavao mahAvIrasta adUrasAmaMte' yahA~ taka kA pATha gRhIta huA hai / tathA dvitIya yAvatpada se 'ahosire jhAjakohovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe' isa pATha kA saMgraha huA hai| 'tae gaM te anausthiyA' isake bAda ve anyayUthikajana jahAM bhagavAn gautama virAjamAna the vahAM para Aye / 'unhoMne bhagavAn gautama se aisA kahA-'tujjhe gaM ajjo 'tivihaM.' he Arya ! Apa loga trika bhAvao mahAvIrastra" zrama mApAna mahAvIranA "jeTTe aMtevAsI iMdabhUI nAma anagAre' bhujya ziSya bhUtinAmanA sAnA "jAva uDDa jANU jAvaviharaha" thAvata urva jAnuvALA thaIne yAvat pitAnA sthAne birAjamAna hatA. arthAta goThaNa uMcA rahe tevA AsanathI ane dhyAna rUpI kaThAmAM jenuM citta ekAgra hatu tema ja tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karIne birAjamAna tA. maDiyAM paDasA yAvara54thI "goyamagotteNaM sattussehe" 20 pAthI mAra lIna "samaNassa bhAvao mahAvIrassa adarasAmate" mahIyAM sudhAtA 58 5 42rAya che. mane mI yAvat54thI 'ahosire jjhANakoTTovagae saMjameNaM tavasA apANaM bhAvemANe" // pAnI saba thye| cha. "tae NaM te anna utthiyA" 5chI ta sanyayUthi yAM samavAna gautama vi2|| bhAna // tyA mAvyA. "AgacchittA" tyA bhAvAna 'bhagavaM goyama evaM payAsI" to mavAn gautama svAmIna mA prabhArI yu "tujhe gaM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018408 sU02 gamanamAzritya paratIthikamatanirUpaNam167 dhena trikaraNatriyogena 'asaMnayA' asaMyatAH-saMyamarahitAH 'jAva egaMtabAlAyA yAvi bhavaha' yAvat ekAntavAlAzca api bhavatha / atra yAvatpadena avirayA appaDihaya paJcakkhAyapAvakammA sakiriyA asaMvuDA egaMdadaMDA egaMtamuttA' ityantasya grahaNaM bhavati aviratA apratihatA'patyAkhyAtapApakarmANaH sakriyA asaMtA ekAntadaNDA ekaantsuptaaH| tatra aviratAH atItakAlikapApAjjugupsApUrvakam bhaviSyati ca saMvarapUrvakamuparatAH, viratA-nivRttAH, na viratA aviratAH, ataeca apratihatA'pratyAkhyAtapApakarmANa:-tatra pratihata-vartamAnakAle sthityanubhAgahAsena nAzitam , pratyAkhyAtam-pUrvakRtAticAranindayA bhaviSyatyakaraNena nirAraNa triyoga se saMyama rahita hai| isa kAraNa 'jAva egaM0' yAvat ekAnta bAla bhI haiM / yahAM yAvatpada se 'avirayA appaDihayapaccakkhAya pAvakammA sakiriyA asaMkhuDA egaMtadaMDA egaMtasuttA' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai| jo atItakAlika pAroM se jugupsA pUrvaka evaM bhavi. yatkAlina pApoM se saMvara pUrvaka uparata hote haiM ve virata haiM aura jo aise nahIM haiM ve avirata haiM jo vartamAnakAlika pApakarma ko sthiti anubhAga ke hAsa se naSTa kara dete haiN| tathA pUrvakRta aticAroM kI nindA se evaM bhaviSyat meM inheM nahIM karane ke niyama se jo pApakarma ko naSTa kara dete haiM, ve pratihatapratyAkhyAtapApakarmA jIva kahe gaye haiM tathA jo aise nahIM hote haiM arthAt inase jo bhinna haiM ve apratihata aprasyAkhyAta pApakarmAjIva haiN| kAyikI Adi kriyA se yukta jo hote ajo tiviha" 3 mAya mA5 traya 4291 anetra yogAthA sayama binAnA ch|! methI "jAva egaMta." "paTI yAvat santa mAsa 54 cha. mADiyAM yApa.56thI "avirayA appaDihayapaccarakhAyapAvakammA sakiriyA asaMvuDA egaMtadaMDA egaMtasuttA" ma sudhArA 54 aDANa thayeche. jeo bhUtakALanA pAponI niMdApUrvaka ane bhaviSyakALanA pApothI saMvarapUrvaka uparata-nivRtta thAya che, teo vista kahevAya che, ane te prakAranA na hoya te avirata kahevAya che. jeo vartamAna kALanA pApa karmone sthiti ane anubhAganA hAsathI nAza kare che, tema ja pahelAM karelA aticAronI niMdApUrvaka temaja bhaviSyamAM te pApakarma na karavAnA niyamathI jeo pApa karmane nAza kare che, te pratihata pratyAkhyAta pApakarmA jIva kahevAya che. tathA tevA je hotA nathI. arthAta pra. pra. pApakarmA jIvathI je judA che te apatihata apratyAkhyAta pApakarmA jIva kahevAya che, kAyikI vigere kriyAo zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 bhagavatI sUtre kRtam na pratihataM na pratyAkhyAtaM pApakarma-pApAnuSThAnaM yaiH te tathA, sakriyA:kAyikayAdikriyAyuktAH, asaMvRtAH - anavaruddhendriyAH, ekAntadaNDAH - ekAntenasarvatra daNDayanti AtmAnaM parAn vA pApamavRttitaH ye te tathA, ekAntasutA:sarvathA mithyAtvanidrayA mamuptAH, ekAntabAlAH- sarvathA mithyAdRSTaya ityarthaH, 'taraNaM bhagavaM goyame annautthie evaM vayAsI' tataH khalu bhagavAn gautamaH anyayUthikAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt uktavAn kimuktavAn tatrAha - ' se keNaM' ityAdi / ' se keNaM kAraNeNaM ajjo' tat kena kAraNena AryA ! ' amhe tivihaM titriNaM asaMjayA jAtra egaMtabAlA yAvi bhavAmo' vayaM trividhaM trividhena asaM - yatA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavAmaH 'tara NaM te anna utthiyA' tataH khalu - haiM ve sakriya haiN| jo apanI indriyoM ko iSTAniSTa viSaya se haTAlete haiM ve avaruddhendriya hai / jo aise nahIM hote haiM ve anavarudvendriya haiN| jo pApa meM pravRtti karane se apane ko athavA dUsaroM ko duHkha bhogane ke yogya banAte haiM / ve ekAntadaNDavAle haiN| yahI bAta 'ekAnta daNr3a pada se vyakta kI gaI hai sarvathA jo mithyAtvarUpI pragADha nidrA meM soye hue hote haiM ve mithyAtva avasthAsampanna haiM ve ekAnta supta kahe gaye haiM / aura unhIM ko ekAntavAla kahA gayA hai / isa prakAra kA Aropa jaba una anyayUthikone gautamAdi anagAra ke Upara thopA / 'tara NaM bhagavaM goyame annavasthie evaM vayAsI' taba bhagavAn gautama ne una anyayUthikoM se aisA pUchA 'se keNa kAraNe f' ityAdi he Aryo! kisa kAraNa se hamaloga trikaraNa' triyoga se asaMyata yAvat ekAntabAla haiM ? 'tae NaM te annausthiyA0 ' vALA jee hAya che te A sakriya kahevAya che. je ISTa ane aniSTa padAtha thI peAtAnI IndriyaiAne pAchI vALe che, te atraruddhendriya kahevAya che. ane tethI je virUddha hAya te anavaruddhendriya kahevAya che. jee pApamaya pravRttithI peAtAne ke anyane duHkha bhAgavavALA banAve che. te ekAntadanDavALA kahevAya che. Aja vAta ekAntadanDa e padathI batAvela che. jee mithyAtvarUpI gADha nidrAmAM sUtelA hoya che. tee mithyAtva avasthAvALA kahevAya che. arthAt tee ekAntasuma kahevAya che. ane tene ja ekAnta khAla kahevAmAM Ave che. te anya yUthikAdvArA jyAre A pramANenA ArApate gautamAdi anagArA para ravAmAM mAnyo tyAre "tae NaM bhagava goyame ! annautthie evaM vayAsI" bhagavAn gautama svAbhIoo te anyayUthihone yA prabhA udhu -- " se kennTrena" ityAdi hai AryAM! ameAne kayA kAraNathI traNa karaNa ane traNa yAgathI asaMyata yAvat bheAnta mA uDe / ho ? " tara NaM te anautthiyA" tyAre te zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 gamanamAzritya paratIthikamatanirUpaNam169 gautamasya praznAnantaraM kila te anyayUthikAH, 'bhagava goyamaM evaM vayAsI' bhagavantaM gautamam evam-vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH 'tujhe NaM ajjo' yUyaM khalu AryA 'rIyaM rIyamANA' rIta rIyanta:-gamanaM kurvANAH 'pANe pecceha' prANAn AkramaNa gamanAgamanasamaye bhavadbhirbahavo jIvAH paddhayAM vinAzyante ityarthaH 'abhihaNaha' abhihatha-mArayatha ityarthaH 'jAva uvaveha' yAvat upadravaya jIvitAvyaparopayatha atra yAvatpadena 'ajjAveha, parigiNheha, pariyAveha' AjJApayatha, parigRhItha, paritApayatha iti grAhyam / AjJApayatha-teSAmanicchAyAmapi tAn svAbhimatakArya pavartayatha, parigRhItha parigraharUpeNa tAn svIkurutha, paritApayatha-annapAnAdhavarodhena grISmAtapAdau sthApanena ca pIDa yatha 'tae gaM tujhe pANe peccamANA' tataH khalu yUyaM prANAna-jIvAn AkramantaH 'jAva ubadavemANA' yAvadupadravantaH 'tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhAI' trividha trividhena yAvat ekAntavAlAzcApi bhavatha, yatra yAvatpadena 'asaMjayA' ityAdInAM padAnAM grahaNaM bhavati, yasmAt yUyaM gamanasamaye prANAn mArayatha tasmAt trividha trividhena asaMghatA yAvat ekAntabAlAzca bhavatha iti vayaM kathayAma iti anyayUthikAnAM kathanam / imamAkSepaM pariharanAha gautamaH 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM bhagavaM goyame' tataH khalu bhagavAn gautamaH 'te anautthie evaM vayAsI' tAn anyayUthikAn prati evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdI-uktavAn 'No khalu ajjo amhe' no khalu AryAH / vayam 'rIyaM rIyataba una anyayUthikoMne bhagavAna gautama se aisA kahA 'tujjheNaM ajjo' he Arya ! Apa loga jaba gamana karate haiM AnA jAnA karate haiM taba prANiyoM ko Apa loga kucalate haiM unheM pIDita karate haiM / yAvat upadravita karate haiM yahAM yAvatpada se 'ajjAveha parigiNheha pariyAveha' isa pATha kA grahaNa huA hai isa prakAra prANiyoM ko kucalate hue Apa loga trividha trivizva se yAvat ekAntabAla bhI haiM / taba gautamane una anyayUthikoM se isa prakAra kahA-he AryoM ! jaba hama loga gamana anya yUthilIme mAvAn bhItama svAbhAna mA prabhArI bu. "tujhe gaM ajjho." he Arya tame jyAre gamana kare che. arthAt avara javara kare che, tyAre Apaleka prANine kacaDe che. tene pIDA pahoMcADe che yAvat upadravita 2 / ch|. mahiyAM yAvatpathI "ajjAveha parigiNheha pariyAveha" mA paaine| saMgraha thaye che. A rIte prANiyAne kacaDavAthI, ane teone upadravita karavAthI Apa le ke traNa karaNa ane traNa bhegathI asaMyata yAvat ekAntabAla che. ( A pramANe te anyamUthinuM kathana sAMbhaLIne bhagavAna gautamasvAmIe te anyathikane A pramANe kahyuM. huM A ! amo jyAre gamana karIe bha0 22 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 bhagavatIsUtre 9 mANA pANe pemo' rItaM riyantaH gamanaM kurvantaH prANAn AkramAmaH - hanmaH ' jAva upaent' yAvat upadravAmaH yAvatpadena amihanma, AjJApayAmaH parigRhNAmaH, paritApayAmaH ityeSAM grahaNaM bhavati-kathaM na AkramaNAdikaM kurma statrAha - 'amhe NaM' ityAdi / 'amhe NaM ajjo' vayaM khalu AryAH ? 'rIyaM rIyamANA kAryaM ca joyaM ca rIyaM ca pacca' rItaM riyantaH- gamanaM kurvANAH, kArya ca yogaM ca rItaM ca pratItya, kArya dehaM pratItya vrajAmaH dehazcedgamanazakto bhavati tadaiva vrajAmo nAnyathA vAhanAdinA brajAma ityarthaH, tathA yogaM ca saMyamavyApAraM jJAnAdyupaSTambhaprayojanaM bhikSATanAdikaM pratItya padbhyAmeva vrajAmo na tu niSprayojanaM kadApi vrajAma ityarthaH tathA rIta gamanam atvaritAdikaM gamanavizeSaM pratItya- Azrityaiva na tu upAnatyAdukAdinA vrajAmoto gacchatAmapi asmAkaM pANavirAdhanaM na bhavati / kathaM ? tatrAha - 'dissA dissA' dRSTrA dRSTrA mArgaM trilokya2 rAgadveparAhityena prakharatarasahasrakaranikaraprakAfaare dizA padArthAvekSaNakSame cakSurdvaye manuSyarathacakraturagakharakSuNNatuSArAdau prAkamArge manasa ekAgratAmAlavya zanairvinyastacaraNAH saMkucitanijapUrvAparamAtrA: purato bhUnyastayugamAtradRSTyA, tathA 'padissA padissA' pradRzya pradRzyaprakarSeNa dRSTvA dRSTvA vayAmo , vajAma: 'tae NaM amhe dissA dissA vayamANA' tataH khalu dRSTvA dRSTvA vrajantaH ' padissA padissA, vayamANA' pradRzya pradRzya vrajantaH 'No pANe peccemo' no prANAna AkramAmaH hanmaH 'jAva No unamo' yAvat no upadravAmaH yAvatpadAt 'no abhihaNAmo' ityAdInAM saMgraha: / 'tara NaM amhe pANe apeccemANA' tataH khalu vayaM prANAn anAkramantaH 'jAva aNuvemANA' yAvat anupadravantaH tiviha tiviheNaM jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo 'trividha' trividhena yAvat ekAntapaNDitAzcApi bhavAmaH prayojanopayogamantarA na vayaM gacchAmo'pitu upayogaM datvA mArga muhurmuhuravalokyaiva vrajAmo sat na vayam asaMyatAH ekAntavAlA vA kintu saMyatAH, ekAntapaNDitA evaM karate haiM, Ane jAne kI kriyA karate haiM, taba prANiyoM ko nahIM kucalate haiM, yAvat unheM upadravita nahIM karate haiN| kintu jaba hama loga gamanAgamana karate haiM, taba kAyayoga evaM gamana ko Azrita karake hI calate haiM / ataH calane para bhI hama logoM ke dvArA prANI kI viradhanA nahIM hotI hai| ' 0 chIe arthAt cAlIe chIe AvajAva karIe chIe tyAre ame prANiyAne kacaDatA nathI. yAvatu teone upadravita kaztA nathI. paraMtu ame jyAre AvajAva karIe chIe tyAre kAyayeAga ane gamananA Azraya karIne ja cAlIe chIe. jethI cAlavA chatAM amArAthI prANivadha thatA nathI. ahiyAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 gamanamAzritya paratIrthikamatanirUpaNam 171 bhavAma ityrthH| 'tujjhe gaM ajjo' yUyaM khalu AryAH 'appaNAceva tivihaM tiviheNaM asaMjayA egaMtavAlA yAvi bhavaha' Atmanaiva svayameva trividhaM trividhena ekAntabAlAzcApi-viratirahitA ityarthaH bhavatha, na vayam ekAntavAlAH viratirahitAH, apitu ekAntapaNDitAH, pratyuta yUvameva ekAntabAlAH, viratirahitA bhavatha itibhaavH| 'tae NaM te annautthiyA bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' tataH khalu te anyayUthikA bhagavanta gautamam evam -vakSSamAgaprakAreNa avAdiSuH-uktavantaH 'keNaM kAraNeNaM ajjo' kena kAraNena AryAH ! 'tivihaM tiviheNa jAva bhavAmo vayaM trividhaM trividhena yAvat bhavAmaH, atra yAvatpadena asaMyatA ekAntabAlAzcApi, ityasya grahaNaM bhavatIti / 'tae NaM bhagavaM goyameM tataH khalu bhagavAn gautamaH 'te annausthie evaM kyAsI' tAn anyayUthikAna evamavAdIt 'tujhe NaM ajjo' yUyaM khalu AryAH rIyaM rIyamANA' rItaM riyantaH-gamanaM kurvANAH 'pANe' prANAna-jIvAn pecceha' AkrAmatha 'jAva upahaveha' yAvat upadravaya yAvatpadena abhihatha ityAdi saMgrahaH 'taeNaM tujhe tata: ___yahAM 'tujhe NaM ajjo rIyaM rIyamANA pANe pecceha' se lagAkara 'amhe NaM ajjo rIyaM rIyamANA' kA artha hai gamana karate hue / 'pANe pecceha' prANoM ko apane pairoM dvArA vinaSTa karate ho arthAt kucalate ho Ate jAte hue Apa loga usa samaya unheM apane caraNoM dvArA kuca. late hue calate ho 'abhihaNaha' mArate ho 'jAva 'uvahaveha' yAvat jIvita se unheM vyaparopita karate ho-rahita karate ho yahAM yAvat pada se jina padoM kA saMgraha huA hai unakA abhiprAya aisA hai ki-- unakI icchA nahIM hone para bhI Apa loga unheM apane kArya meM lagAte ho parigraha rUpase unheM svIkAra karate ho aura annapAna Adi ke nirodha se evaM grISmakAla meM dhUpa meM rakhane se unheM kaSTa pahuMcAte ho "tujhe NaM ajjo ! rIyaM rIyamANA pANe pecceha" mAthI mAralIna "amhe Na ajjo rIyaM rIyamANA" maan| ma gamana reta 2i "pANe pecceha" prANiyAnA prANane page dvArA nAza kare che, arthAt AvatA jatAM tene potAnA pothI 4ya che.. "abhihaNaha" maare| ch|. "jAya uvaveda" yAvata temane jIvanathI cheDA che. ahiyAM yAvat padathI je padane saMgraha thaye che. tene artha e che ke teonI IcchA na hovA chatAM Apa le ke teone pitAnA kAryamAM lagADe che. parigraha rUpe tene svIkAra kare che, ane anna pAna vigerenA nirodhathI grISmakALamAM (unALAmAM) tene taDakAmAM rAkhIne duHkha pahoMcADe che, A rItane jIva pratyene Apane vyavahAra tamArAmAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bhagavatI sUtre khalu yUyam tena kAraNena bhavantaH 'pANe peccemANA' prANAn Akramanta jAva ucamANA tiviha jAva eMgatavAlA yAvi bhavaH' yAvadupadravantaH trividhena yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha yasmAtkAraNAt mArgapaTanto bhavantaH prANAn vinAzayanti tasmAt yUyameva prANAnAM vinAzakatvAt asaMyatA ekAntabAlAzcApi bhavatha, isa prakAra kA Apa logoM kA jIvoM ke prati hotA huA yaha vyavahAra Apa logoM meM trividha trividha se asaMyatapane ko hI prakaTa karatA hai / ataH Apa loga ekAntataH bAla hI hai yahAM 'jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha' meM jo yAvatpada AyA hai usase 'asaMjaya' Adi padoM kA grahaNa hotA hai / jisa kAraNa se Apa loga gamana samaya meM prANiyoM ko mArate ho isa kAraNa se Apa loga trividha vividha se asaMgata hai / aura ekAntabAla bhI haiM aisA hamaloga kahate haiN| isa prakAra jaba anyayUthikoM ne gautama se kahA taba unake isa AkSepa ke parihAra nimitta gautama ne unase isa prakAra kahA- he AryoM ! jaba hama loga gamana karate haiM / taba usa samaya prANiyoM ko nahIM mArate haiM yAvat unheM jIvita se vyaparopita nahIM karate haiM yahAM yAvat padase 'abhihanmaH AjJApayAmaH parigRhvImaH paritApayAmaH ina padoM kA grahaNa huA hai| isI bAta kA gautama ne 'amhe ajjo / ' ityAdi sUtrapATha dvArA spaSTa kiyA hai / isameM yaha kahA gayA hai ki hama loga jo gamana karate haiM vaha deha ke sahAre se karate haiM / yadi gamana ke yogya deha haiM arthAt gamana kriyA meM trikaraNa triceAgathI asayatapaNAne ja pragaTa kare che. jethI Apa ja ekAnta mAta cho. maDiyAM " jAva eMgatavAlA yAvi bhavaha" yA vADyamAM ne yAvatyaha che, tenAthI "asaMjaya" vigere ho zraddhalu urAyA hai. sAtha borDa abhanAgabhana samaye prANiyAne mArA che, tethI Apa leAkeA traNa karaNa ane traNa ceAgathI asayata che. ane ekAntamAlapaNu che.. e pramANe ame kahIe chIe. A rIte jyAre anyayUthikAe bhagavAn gautamasvAmIne kahyu' tyAre teo nA A AkSepanA nivAraNu mATe gautama svAmIe teone A pramANe kahyuM --ke huM AryAM? ame jyAre Ava jAva karIe chIe tyAre te samaye ame prANiyAne mAratA nathI. yAvat teone jIvanathI vyaparApita~~ --alaga uratA nathI. maDiyAM yAvatpathI "abhihanmaH AjJApayAmaH parigRhnImaH, paritApayAmaH, yA honA saMgraha thayo che, mAnavAta gautama svAbhIye "amhe NaM ajjo !" ityAdi sUtrapATha dvArA spaSTa karI che. temAM ema kahyu che ke--ame je Ava jAva karIe chIe te zarIranI sahAyathI karIe chIe. jo zarIragamana karavA caiAgya hAya arthAt gamana karavAmAM zaktivALuM zarIra hAya, tA ja zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 gamanamAzritya paratIthikamatanirUpaNam173 zakta zarIra hai taba hI hama loga calate haiN| yadi vaha azakta hai to hama loga vAhana Adi para baiThakara gamana nahIM karate haiN| tathA yoga ko saMyama ke vyApAra ko lekara jJAnAdika kI prApti ko yA bhikSATanAdika ko lekara gamana karate haiM / vinA prayojana ke hama loga kabhI idhara udhara gamana nahIM karate haiM tathA gamana jo karate haiM, vaha bhI tvaritAdi vizeSaNa vihIna hokara hI karate haiM / jUte Adi pahinakara gamana nahIM karate haiN| isa kAraNa calate hue bhI hama logoM ke dvArA prANiyoM kA vadha nahIM hotA hai| unheM kisI bhI prakAra kA hama logoM se kaSTa nahIM hotA hai| dissA 2 padissA0 2' isa pATha dvArA gautama ne yaha samajhAyA hai ki hamaloga jisa mArgase calate haiM vaha mArga jaba sUrya kI prakharatara kiraNoM se prakAzita ho jAtA hai taba usa para calate haiM / calate samaya bhI hama yatanA sahita hokara calate haiM / kintu jIvoM kI virAdhanA na ho jAya isa viSaya kI bahuta hI sAvadhAnI rakhate haiM / citta kI ekAgratA kiye rahate haiM cittameM rAgadveSa nahIM Ane dete haiN| pratyeka padArtha ko indriya-cakSuindriya jaba acchI prakAra se dekhane laga jAtI hai, taba calate haiM / yadyapi mAnA ki mArga meM tuSAra (osa) Adi kA pAta rahatA hai, ame cAlIe chIe je te azakta hoya te ame vAhana vigere para besIne gamana karatA nathI. tathA bhegane-saMyama vyApAra mATe athavA jJAnAdinI prApti mATe athavA AhAra pANI vigere mATe gamana karIe chIe. projana vinA ame koI paNa samaye Ama tema gamana karatA nathI. ane gamana karatI vakhate paNu utAvaLA gamana karatA nathI. jeDA vi. paherIne gamana karatA nathI. tethI cAlavA chatAM paNa amArAthI prANine-vadha-hiMsA thatuM nathI. teone bhabhArAthI 45 tanuM 4 5iyatu nathI. dissA2 padissAra' ! pAthI gautama svAmIe e samajAvyuM che ke-amo je mArgathI cAlIe chIe te mArga jyAre sUryanA tejasvI kiraNothI prakAzavALo thAya che tyAre ja te mArga parathI cAlIe chIe. cAlatI vakhate paNa ame yatanA pUrvaka cAlIe chIe. ane jIvonI virAdhanA na thaI jAya A vAtanI ghaNuM ja kALajI rAkhIe chIe. cittanI ekAgratA rAkhIe chIe cittamAM rAga, dveSa ne AvavA detA nathI. dareka padArthane cakSu Indriya jyAre sArI rIte joI zake tyAre ja amo cAlIe chIe. jo ke mArgamAM koI vAra tuSAra (jhAkaLa) vigere paDe. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 bhagavatIsUtre parantu isa hAlata meM hama usa para nahIM calate haiM / kintu hamAre calane se pahile jaba usa para se hokara manuSya ratha cakra turaga Adi nikala gaye hote haiM, aura unake nikalane ke bAda hama calate haiN| taba usa para se hokara hama gamana karate haiM / gamana karate samaya hama utAvalI se ayatanA se nahIM calate haiN| kintu dhIre 2 calate haiM / aura Age kI bhUmi ko yuga pramANa dRSTi se dekhate hue calate haiN| calate samaya bhI hamaloga apane zarIra se pUrvApara bhAga ko saMkucita kiye rahate haiN| use hilAte DulAte nahIM calate haiM / isa prakAra sUkSma dRSTi se bArIkI ke sAtha mArga kA avalokana karate hue IryA samiti pUrvaka hamaloga calate haiM / ataH aisI sAvadhAnI meM hamalogoM dvArA jIvoM kI hiMsA kathamapi nahIM hotI hai, na unheM hama logoM ke dvArA pIDA hI hotI hai aura na ve hamAre pairoM dvArA kucale hI jAte haiN| phira kaise hama loga trividha trividha se saMyama ke ArAdhaka nahIM ho sakate haiM ? ataH yaha mAnanA cAhiye, ki hama loga isa prakAra kI pravRttizAlI honeke kAraNa trividha trividha se saMyata haiM. aura ekAnta paNDita bhI haiN| yahI pAta-'tae NaM amhe pANe apeccamANA jAva aNuddave mANA tivihaM tivi. che. paraMtu tevA samaye ane mArgamAM cAlatA nathI. ane amArA cAlyA pahelAM mArga parathI mANase, ratha, gheDA vigere cAlatA thaI gaye hoya ane te vAhanAdinA nIkaLyA pachI ja ame te mArge cAlIe chIe. te mArge thI ame gamana karIe chIe. gamana karavAnA samaye ame utAvaLa karatA nathI. tema ja ayatanAthI paNa cAlatA nathI. paraMtu dhIre dhIre jaIe chIe ane sAmenI bhUmI para yugapramANa (cAra hAtha parimita) daSTithI joIne cAlIe chIe cAlatI vakhate paNa ame pitAnA zarIranA AgaLanA bhAgane saMkecIne cAlIe chIe. tene halAvatA ke DelAvatA cAlatA nathI. A rIte sUma daSTithI ane bArIkAIthI. mArganuM avalokana karatAM karatA Isamiti pUrvaka ame cAlIe chIe jethI A prakAranI sAvadhAnIthI gamana karanArA amArAthI kaI paNa rIte jIvahiMsA thatI nathI. temaja amArAthI temane pIDA paNa thatI nathI. ane te amArA paga nIce kacaDAtA paNa nathI. te pachI ame traNa karaNa ane traNa cagethI saMyamanA ArAdhaka kema na banI zakIe ane kevI rIte ane ekAntabAla kaho che? jethI ema mAnavuM joIe ke ame A rItanI pravRttivALA hovAthI traNa karaNa ane traNa vegathI sayata chI bhane santa 5Dita chIme mA pAta "tae NaM amhe pANe ape. zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u08 sU02 gamanamAzritya paratIrthikramatanirUpaNam 175 heNaM jAva egaMtapaMr3iyA vi bhavAmo' isa sUtra pATha dvArA sUtrakArane spaSTa kI hai / tAtparya kahane kA kevala aisA hI hai ki prayojana evaM upayoga ke binA hama loga calate phirate nahIM haiM / aura isI kAraNa se jaba hama logoM ko calanA phiranA paDatA hai / taba upayoga pUrvaka mArga ko bAra 2 dekhate hue hI hama loga calate haiM / ataH hama loga asaMyata ekAntavAla nahIM haiM / kintu saMyata aura ekAntapaNDina hI haiN| kintu jaba hamaloga ApakI isa pravRtti para vicAra karate haiM to 'tujjhe NaM ajjo ! appaNA ceva nivihaM tiviheNaM asaMjayA egaMtavAlA yAvi 'bhavaha' ulTe tuma loga hI trividha trividha se asaMgata evaM ekAntabAla pratIta hote ho virati vihIna ho 'tae NaM te annausthiyA bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' gautama kA isa prakAra kA kathana sunakara una anyayUthikoMne una bhagavAn gautama se aisA kahA - 'keNaM kAraNeNaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM jAva bhavAmo' yahAM yAvatpada se 'asaMyatAH ekAntabAlAzcApi ' ina padoM kA grahaNa huA hai / tathA ca he gautama! hama loga kisa kAraNa se trividha trividha se asaMkhyAta aura ekAntabAla banate haiM ? 'tae NaM bhagavaM goyame' taba bhagavAna gautama ne 'te annautthie evaM vayAsI' ccamANA jAva aNuhavemANA tivihaM tiviheNaM jAtra egaMtapaMDiyA vi bhavAmo" A sUtrapAThathI sUtrakAre spaSTa karI che. kahevAnu tApa e che ke--prayAjana ane upayega zivAya ame cAlatA pharatA nathI. ane amAre jyAre cAlavuDa pharavu' paDe che tyAre upayega pUrvaka mAne vAravAra joI joI ne ja amA cAlIe chIe. tethI ame asayata ekAnta mAla nathI. paraMtu sayata ane ekAnta paDiMta ja chIe. paraMtu jyAre ApanI pravRtti para sabhI vicAra urI choyo tyAre "tujjhe NaM ajjo ! appaNAceva tivihaM tiviheNaM asaMjayA egatabAlA yAvi bhavaha" nyAya 42 mane traSu caiAgathI asayata ane ekAntamAla lAgeA che. arthAt Apa viratirahita 4. "tae NaM te aNNautthiyA bharAvaM goyamaM evaM vayAsI" gautama svAbhInu mA kathana sAMbhaLIne te anyayUthikAe bhagavAna gautamasvAmIne A pramANe kahyuM. "keNaM kAraNaM ajjo ! tividaM tiviheNaM jAva bhavAmo" maDiyAM yAvatyathI "asaMyatAH ekAntabAlAzcApi " me pahonA saMgraha thayo che teneo artha mA pramANe che ke-he gautama ameAne zA kAraNathI traNa karaNa ane traNa yAgathI asa yata bhane anta mAsa / cha ? " taraNaM bhagava goyame" tethe pUrveti rIte DevAthI lagavAn gautama svAbhIye "te annauthie evaM vayAsI" te anya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 bhagavatIsUtre natu vayaM tathetibhAvaH 'taeNaM bhagavaM goyame' tataH khalu bhagavAn gautamaH te annausthie evaM paDihaNaI tAn anyayUthikAna evam-yathoktapakAreNa pratihanti parAbhavati nirUttarokarotItyarthaH 'paDihaNittA' pratihatya-parAbhUya' jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'teNeva uvaagcch|' tatraivopAgacchati' upAgatya-bhagavataH samIpamAgatya' samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaI' zramaNaM una anyayUthikoM se aisA kahA 'tujhe NaM ajjo rIyaM rIyamANA' jaba Apa loga gamanAgamana karate haiM, taba jIvoM ko 'pecceha' kucalate jAte haiM / 'jAva uvaddaveha' yAvat unheM upadravita karate jAte haiN| yahA~ yAva. spada se 'abhiha tha' Adi padoM kA saMgraha huA hai / 'tae NaM tujhe pANe peccemANA isyA0' isa kAraNa prANoM ko kucalane ke kAraNa aura yAvat unheM utadravita karane ke kAraNa Apa loga trividha vividha se asaMyata haiM aura ekAntavAla bhI viratirahita bhI haiM / nigamana isakA kevala aisA hI hai ki jisa kAraNa se Apa loga mArga para calate hue prANoM ko naSTa karate ho isI kAraNa se Apa loga prANoM ke vinAzaka hone se asaMyata aura ekAntabAla hote ho, hama loga nhiiN| 'tae NaM bhagavaM goyame te annautthie evaM paDihaNaI' isa prakAra se bhagavAn gautama ne una anyayUthikoM ko isa prakAra se niruttara kara diyaa| 'paDihaNittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaha' aura niruttara karake phira ve jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahAM para Aye / 'uvAgayUthine yA pramANe prayu:-"tujhe gaM ajjo !rIya rIyamANassa" syAre tamA at mA 42 chI, tyAre vAna "pecceha" yA ch|. "jAva uvahaveha" yAvata tara 753 42 // ch|, mahiyA.54thA "abhihatha" vigaire ho aMDaya 421 // che. "tae NaM tujhe pANe peccemANA" tyAdi prANiyona yA thI yAvat teone upadrava vALA karavAthI tame traNa karaNa ane traNa cogathI asaMyata che ane ekAntabAla paNa che tathA virati vinAnA paNa che. A kathanane sAra e che ke -tamo leke mAga para cAlatAM prANine mAre che teone duHkha pahoMcADe che te kAraNathI tame ja prANinA prANonA nAza karanAra hovAthI asaMyata ane ekAntabAla che. ame ekAntabAla nathI. "tae NaM bhagavaM goyame te annautthie evaM paDihaNaha" mArI lagavAn gautama svAbhAsata anya yUthine 2 te niruttara 4 thA. "yaDihaNittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai" mA zata tamAna ni3ttara manApAna zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018308 su02 gamanamAzritya paratirthikamatanirUpaNam177 bhagavantaM mahAvIraM candate namasyati' 'vaMdittA namaMsittA NacAsanne jAva pajjuvAsaI' vanditvA namasyitvA nAtyAsanne nAtidure nAtisamIpe ucitasthAne sthitaH san yAvat paryupAste-mAJjalipuTaH paryupAsanAM karotItyarthaH 'goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIreM' gautama ! iti evaM rUpeNa bhagavAn gautama saMbodhya zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'bhagavaM goyama evaM vayAsI' bhagavantaM gautamam evam-vakSyamANamakAreNa avA. dIda-uktavAn / kimuktavAn bhagavAn gautamaM tatrAha-'suTu NaM ityAdi / suTu NaM tumaM goyamA' suSTu khalu tvaM gautama ! 'te annautthie evaM vayAsI' tAn anyaya. thikAn evam-pUrvoktarUpaM vacanamavAdIH 'sAhU gaM goyamA !' sAdhu khalu gautama ! 'te annauthie evaM vayAsI tAn anyayUthikAn evamavAdIH he gautama! yat tvam anyayUthikAn prati samyageva uktavAn ayameva panthAH jinazAsanapravartakaiH samupAcchittA0' vahAM Akara ke unhoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko bandanA kI namaskAra kiyaa| 'vaMdittA namaMsittA' vaMdanA namaskAra kara phira ve na unase atidUra aura na unake ati samIpa aise samucita sthAna para khaDe ho gaye aura vahIM se ve yAvat unakI donoM hAtha joDakara paryu. pAsanA karane lage / 'goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre' he gautama ! isa prakAra se sambodhita kara zramaNa bhagavAna mahAvIrane 'bhagavaM goyama evaM vayAsI' bhagavAna gautama se aisA kahA-'suTu NaM, ityAdi' he gautama ! tumane jo pUrvokta rUpa se una anyayUthikoM se kahA hai vaha ThIka kahA hai 'sAhU NaM goyamA' he gautama ! jo pUrvoktarUpa se una anya yUthikoM se kahA hai vaha bahuta acchA kahA haiM yahI mArga jinazAsakapravartakoM dvArA te pachI teo jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI birAjamAna hatA tyAM mA0yaI. "uvAgacchittA0" tyA bhAvAne tamAme zrama bhagavAna mahAvIra svAbhIta nA 4 nmH4|2 .. "vaMdittA namaMsittA" na za nama412 karIne teo bhagavAnathI bahu dUra nahIM temaja bahu najIka paNa nahIM te rIte ucita sthAna para ubhA rahI gayA. ane tyAMthI ja yAvat bane hAtha joDIne tamAnI 5yupAsanA 42 gyA. tyAre "goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre" hai gautama ! merIta samAdhana zana zramaya bhagavAna mahAvIra svAmI "bhagavaM goyama evaM vayAsI" sagavAn gautamane // prabhAe yu'--"suThuNaM" tyAha he gautama tamee te anya mUthikane pUrvotarUpathI kahyuM che, te ThIka ja kahyuM cha. "sAhU NaM goyamA" , gautama ! tamAme ta anya yUthine pUrita 35thI kahyuM che te ghaNuM ja ThIka kahyuM che. Aja mArga janazAsana pravartakee sevele bha023 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre sitaH ato bhavantaM sAdhuvAdena anumodayAmItibhAvaH 'asthi NaM goyamA ! mamaM vaha aMtevAsI' santi khalu gautama ! mama bahavo'ntevAsinaH-ziSyAH 'samaNA NiggaMyA chaumatthA' zramaNA nirgranthAH chamasthAH 'je NaM No pabhU evaM vAgaraNa vAgarittae' ye khalu no prabhava evam-yathoktarUpaM vyAkaraNamuttaram vyAkartum-uttarayitum' jahANaM tuma' yathA khalu svam, he gautama ! tvadanye mamAneke ziSyAH santi kintu yathA svamasi samucitottaradAne samartha stathA nAnye santi, itibhaavH| 'taM suThu NaM tumaM goyamA' tat suSThu khalla tvaM gautama ! 'te annauthie evaM bayAsI' tAn anyagRthikAn evmvaadiiH| 'sAhU NaM tuma goyamA ! te anausthie evaM vayAsI' sAdhu khalu gautama ! tvaM tAn anyayuthikAn evamavAdIH // suu02|| prAk chaasthA evaM rUveNa uttarayituM na samarthA iti kathitam yad chanasthameva adhikRtyAha-'tae NaM ityAdi / mUlam-tae NaM bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa evaM vutte samANe haTatuTe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai samupAsita hubhA hai| isaliye maiM tumane jo kahA usakA anumodana karatA huuN| 'asthi NaM goyamA0' he gautama ! mere aneka zramaNa nirgrantha ziSya haiM jo chadmastha haiN| 'je NaM No pabhU evaM0' aura tuma bhI chamastha ho parantu ve tuma jaisA samucita uttara nahIM de sakate haiM / ataH 'taM suDu NaM tumaM goyamA! te annausthie evaM vayAsI0' tumane una anyayUthikoM ko jo aisA samucita uttara diyA hai vaha bahuta acchA kiyA hai| he gautama ! tumane jo una anyayUthikoM ko aisA samucitta uttara diyA hai vaha bahuta acchA kiyA haiM isa prakAra se prabhu ne unake uttara kI anumodanA kii|| suu02|| hai. tI tamA 2 4r2yA te 9 manamohana mA chu'. "asthi NaM goyamA !" gautama bhA21 bhane zrama ni-ya shissy| cha. 2 7525 cha. "je NaM no pabhU eva0" bhane tI 55 7535 ch|. 52'tu ta! tamAmme 4 pramANenA yogya utta2 pApI zatA nathI. methI "taM muThThaNaM goyamA te annautthie evaM vayAsI" tamAme ta manyayUthine 2 yogya utta2 mAbhyo che, ghara uttama karyuM che. he gautama! tamee te anyamUthikane te pramANene sacoTa uttara Ape che te ghaNuM ja uttama karyuM che A rIte prabhue teonA utta2ne anubhAhana mAyuH // sU. 2 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chadmasthAnAM dvipradezAdiskaMdhamAnani0 172 vaMdittA namaMsittA evaM vyaasii| cha umatthe NaM bhaMte ! maNUse paramANupoggalaM kiM jANai pAsai udAhu na jANai na pAsai ? goyamA atthegaie jANai na pAsai atthegaie na jANai na pAsai / chaumatthe NaM bhaMte! maNUse dupaesiyaM khaMdhaM kiM jANai pAsai ? evaM ceva evaM jAva asaMkhejapaesiyaM / chaumatthe naM bhaMte ! maNUse agaMtapaesiyaM khaMdhaM kiM pucchA goyamA! asthegaie jANai pAsai1, atthegaie jANai na pAsai2, asthegaie na jANai pAsai3, atthegaie na jANai na paasi4| Aho. hie NaM bhaMte ! magusse paramANupoggalaM. jahA chaumatthe evaM Ahohie vi jAva annNtpesiyN| paramAhohie NaM bhaMte ! maNUse paramANupoggalaM jaM samayaM jANai taM samayaM pAsai jaM samayaM pAsai taM samayaM jANai ? / No iNaTe samaTe |se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai paramAhohie NaM maNUse paramANupoggalaM gaM samayaM jAgai no taM samayaM pAsai jaM samayaM pAsai no taM samayaM jANai ? goyamA ! sAgAre se nANe bhavai aNAgAre se dasaNe bhavai se teNaTeNaM jAva no taM samayaM jANai evaM jAva aNaMta. paesiyaM / kevalI NaM bhaMte ! maNusse paramANupoggalaM. jahA paramAhohie tahA kevalI vi, jAva aNaMtapaesiyaM / sevaM bhNte| sevaM bhaMte ! tti ||suu03|| aTThArasasae aTramo uddesao smtto| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 9 chAyA - tataH khalu bhagavAn gautamaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evamuktaH san hRSTatuSTaH zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati vandizvA namasthitvA evamavAdIt / chadmasthaH khalu bhadanta ! manuSyaH paramANupudgalaM kiM jAnAti pazyati utAho na jAnAti na pazyati ? gautama ! astyekako jAnAti na pazyati astyekako na jAnAti na pazyati / chadmasthaH khalu bhadanta ! manuSyo dvipradezikaM skandhaM kiM jAnAti pazyati evameva evaM yAvat asaMkhyeyapradezikam / chadmasthaH khalu bhadanta ! manuSyo'nantamadezikaM skandhaM kiM pRcchA gautama ! astyekako jAnAti pazyati 1 asyetyekako jANAti na pazyati 2, astyekako na jAnAti pazyati 3, astyekako na jAnAti na pazyati 4 ! AdhovadhikaH khalu bhadanta ! manuSyaH paramANupudgalaM yathA chadyastha evamAdhovadhiko'pi yAvadanantapradezikam / paramAdhovadhikaH khalu bhadanta | manuSyaH paramANupudgalaM yasmin samaye jAnAti tasmin samaye pazyati yasmin samaye pazyati tasmin samaye jAnAti ? nAyamarthaH samarthaH, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate paramAdhovadhikaH khalu manuSyaH paramApulaM yasmin samaye jAnAti no tasmin samaye pazyati, yasmin samaye pazyati no tasmin samaye jAnAti ? gautama ! sAkAraM tasya jJAnaM bhavati anAkAraM tasya darzanaM bhavati tattenArthena yAvat no tasmin samaye jAnAti evaM yAvat anantapadezikam / kevalI khalu bhadanta ! manuSyaH paramANu pudgalam yathA paramAdhovadhikaH arthaat api yAvat anantapradezikam tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti / sU0 3 / // aSTAdazazate aSTamodezakaH samAptaH // O tara NaM bhagava goyame' tataH khalu bhagavAn gautamaH tato bhagavato'numodanAnantaraM bhagavAn gautamaH 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa' zramaNena bhagavatA chadmastha jana isa rUpa se uttara dene meM samartha nahIM hote haiM, aisA jo kahA gayA hai so isI chadyasthatA ke viSaya meM aba aura sUtrakAra kathana karate haiM / 'tara NaM bhagavaM godhame samaNenaM bhagavayA mahAvIreNa evaM vuse' ityAdi / 180 TIkArtha - - 'tae NaM bhagavaM goyame' isake bAda gautama ! jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra ne unake anyayUthikoM ke prati kiye gaye kathana kI anuanyayUcikAne gautama svAmIe je uttara ApyA te pramANe chadmasthA uttara ApavA samartha thatA nathI. e pramANe je kahevAmAM AvyuM che. tethI have A chadmasthAnA viSayamAM sUtrakAra kathana kare che.-- "tae NaM bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA" tyiAhi TIDArtha - "taNaM bhagava vIra svAmIe gautama svAmIe zrI bhagavatI sUtra : 13 goyame0 " te pachI lyAre zrama lagavAn mahA anyayuthikA pratye karelA kathananuM samarthana Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 su02 chadmasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0181 mahAvIreNa 'evaM vutte samANe' etat-prazaMsAvAkyena uktaH kathitaH san 'hatuhe' 'haSTatuSTa:' 'samarNa bhagavaM mahAvIraM' zramaNaM bhagavantaM mahAvIrama 'vadaha namaMsaI' candate namasyati 'vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' vanditvA namasyitvA evaM vakSyamANaM praznavAkyam avAdIt-uktavAn kimavAdI ? tatrAha-'chaumatthe' ityAdi / 'chaumatthe NaM bhaMte ! chamasthaH khalu bhadanta ! 'maNusse' manuSyaH chamastha iha niratizaya eva grAhyo na tu sAtizaya iti 'paramANupoggalaM kiM jANai pAsaI' paramANupudalam-paramANvAtmakaM sUkSmapudgalaM varNasparzagandharasavantaM padArthavizeSa kiM jAnAti pazyati ? 'udAho na jANaha na pAsa' utAho athavA na jAnAti na pazyati, na jAnAti-ityajJAnamabhidhIyate na pazyati ityadarzanamabhidhIyate tathA ca chaasthamanuSyANAM paramANvAdi sUkSmapadArthaviSayake jJAnadarzane bhavato naveti praznAzayaH, bhaga. modanA kI taSa baDe hI adhika hRSTatuSTa hue aura usI samaya unhone 'samarNa bhagavaM mahAvIraM0' zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA kI aura namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA0' vandanA namaskAra karake phira unhoMne prabhu se isa prakAra pUchA 'chaumatthe NaM' ityAdi' he bhadanta ! jo manuSya chadmastha hai / atizayadhArI nahIM hai / kyoMki yahAM para usIkA grahaNa huA hai aisA niratizayachadmastha manuSya paramANurUpa sUkSma pudgala ko varNa rasa, gaMdha aura sparzayukta padArtha vizeSa ko kyA jAnatA aura dekhatA hai ? 'udAho-na jANaI' athavA nahIM jAnatA nahIM dekhatA hai ? 'na jANaI' isa pada se use usa viSayaka ajJAna kahA gayA hai| aura na 'pAsa' isa pada se usake pradarzana kahA gayA hai isa prazna kA Azaya aisA hai ki jo chadmastha manuSya haiM, unako paramANu Adi suukssmkaryuM tyAre bhagavAna gautama svAmIe ghaNuM ja hRSTa tuSTa ane prasanna cittavALA 42. "samaNaM bhagava' mahAvIraM" zrama bhagavAna mahAvIrane bahana zamana nm||2 yA "vadittA namaMsittA" pahanA nama2412 412 te 5chI tamAme prabhune mA pramANe pUchyuM--"chaumatthe NaM' tyAhi san re manuSya chaA25 . arthAt atizaya dhArI nathI. evA niratizaya dhArI chadmastha manuSya paramANu rUpa sUma pudgalane varNa, gaMdha, rasa ane sparzavALA padArtha vizeSane zuM na cha ? mane me cha ? athavA "na jANai" aya! MNatA nathI bhane matA nathI. 'na jANai' se 54thI tena te viSayatuM ajJAnapA satAvata che. mana "na pAsai" se pahathI tanu mahazana matAvara che. yA prazna puuchvAno hetu e che ke--je chastha manuSya che, teone paramANu vigere sUkSma padArtha saMbaMdhI viSayanuM jJAna darzana hoya che, ke nathI hotuM ? A praznanA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 182 bhagavatIsatre vAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'asthegaie jANai na pAsaI' astyekako jAnAti paramANupudgala kintu na pazyati kevAMcit puruSANAM sUkSmapapadArthaviSayakaM jJAnaM bhavati kintu darzanaM na jAyate ityarthaH zrutopayuktaH zrutajJAnI zruterdarzanA'bhAvAt 'atthegaie na jANai na pAsaI' astyekako na jAnAti na pazyati keSAMcit chanmasthAnAM paramANvAdiviSayakaM jJAnamapi na bhavati darzanamapi na bhavatI. syarthaH zrutopayuktAtiriktastu na jAnAti na pazyatIti, 'chaumatthe gaM bhaMte ! manase' padArtha viSayaka jJAnadarzana hote haiM yA nahIM hote haiM ? inake uttara meM prabhu kahate haiM, 'goyamA' ityAdi he gautama ! koI eka chamastha manuSya paramANupudgala ko jAnatA to hai para vaha use dekha nahIM sakatA hai| tAtparya aisA hai ki kitaneka chadmastha puruSoM ko sUkSma padArtha viSayaka jJAna to hotA hai kintu unheM darzana nahIM hotA hai 'zrutopayuktaH zruta. jJAnI zrute darzanAbhAvAt' isa kathana ke anusAra zruta meM upayukta hue zrutajJAnI ko zrutapadArtha meM darzana kA abhAva rahatA hai| arthAt zrutajJAnI jina sUkSmAdika padArthoM ko zruta ke bala se jAnatA hai unakA use darzana pratyakSa jJAna nahIM hotA hai, isa kAraNa yahAM aisA kahA gayA hai ki kitaneka chadmastha manuSya paramANu Adi sUkSma padAthoM ko jAnate to haiM zAstra ke AdhAra se unake jJAna viziSTa to hote haiN| para unake sAkSAt darzana se ve rahita hote haiM / 'asthegaie na jANA na pAsaI tathA kitaneka chamastha aise hote haiM jo sUkSmAdika paramANu padAthoM ko na jAnate haiM aura na dekhate haiN| 'zrutopayuktAtiriktastu na GttaramA prabhu 4 cha hai--"goyamA!" tyA 3 gautabha ! 1 me 7525 manuSya paramANu yuddha ne jANe che. paNa te pulane joI zaktA nathI. kahe vAnuM tAtparya e che ke--keTalAka chadmastha puruSane sUkSama padArtha saMbaMdhI jJAna to DAya cha, 52'tu te|| tena hemI zatA nathI. zrutopayuktaH zrutajJAnI zrute mAvA" A kathana pramANe zrutamAM upagavALA zrutajJAnIne mRta padArthamAM dazanane abhAva rahe che. arthAt zrutajJAnI sUramAdi je padArthane zrata baLathI jANe che, tenuM tene darzana-pratyakSa jJAna thatuM nathI. te kAraNathI ahiMyAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke keTalAka chagha mANasa paramANu vigere sUkSama padArthane jANe che, kAraNa ke zAstranA AdhArathI tene jJAna te che, paNa tenA sAkSAt 4za nathI te vayita 27 cha, "atthegaie Na jANai na pAsaI" tathA TamA chagha evA hoya che, je sUkama paramANu vigere paramANu yuddhane jANatA nayA bhane matA 55 nathI. "zruvopayuktAtiriktastu na jAnAti na pazyapti" zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08sU02 chadmasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0 183 chadmasthaH khalu bhadanta ! manuSyaH 'dupaesiyaM khaMdhaM ki jANai pAsai' dvipadezikaM pradezadvayayuktaM skandhamavayavinaM dyaNukAparaparyAyam kiM jAnAti pazyati athavA na jAnAti na pazyati iti praznA, bhagavAnAha-evaMceva' pUrvavadeva ihApi uttaraM jJeyam astyekako jAnAti na pazyati astyekako na jAnAti na vA pshytiityrthH| 'evaM jAva asaMkhejnaparasiyaM' evam-dvipradezikaskandhavadeva tricatuHpaJcapaTsaptASTanavadazasaMkhyeyapadezikam, asaMkhyeyapradezikaM skandham astyekako jAnAti na pazyati astyekako na jAnAti vA na pazpatIti / 'chaumasthe NaM bhaMte ! maNUse' chadmasthaH khalu jAnAti na pazyati' isa niyama ke anusAra jo chadmastha manuSya zruto. payoga se rahita hote haiM ve sUkSmAdika padArtho ko na jAnate haiM aura na dekhate haiM / 'cha umatthe NaM bhaMte ! maNUse.' __ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki- he bhadanta ! jo manuSya chadmastha hotA hai vaha kyA vipradezika skandha ko vyaNuka avayavIM ko kyA jAnatA hai aura dekhatA hai ? yA use nahIM jAnatA hai aura nahIM dekhatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM ceva' pahile ke jaise hI yahAM uttara jAnanA cAhiye / arthAt koI eka use jAnatA hai para dekhatA nahIM hai tathA koI eka use na jAnatA hai aura na dekhatA hai / 'evaM jAva asaMkhejapaesiyaM' dvipradezika skandha ke jaisA tIna, cAra, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau, daza, aura saMkhyAtapradezI, asaMkhyAta pradezI skandha ko koI eka jAnatA hai para use dekhatA A niyama pramANe je chazvAstha mANase zrutajJAna vinAne hoya che, te sUkramAdi padArthone jANatA nathI ane dekhate nathI. "umatthe NaM bhaMte maNase." tamasyAmA pramuna se pUche ch| --he bhagavana je manuSya chadmastha hoya che, te be pradezavALA kaMdhane-dvayazuka-be pradeza avayavavALAne zuM jANe che, ane dekhe che? athavA tene jANatA nathI mana hematA nathI ? mA prazna uttaramA prabhu 4 cha --"evaM ceva" pahelAM kahyA pramANene uttara ahiyAM samajI le, arthAta keI eka tene jANe che, paNa tene dekhato nathI. ane keI eka tene jANato paNa nathI bhane mato 54 nathI. "evaM jAva akhaMkhejjapaesiyaM" dviprazi: 24 ghanA viSayamA 19, 22, pAMya, cha, sAta, 8, namana isa tathA sadhyAta, asaMkhyAta pradezavALA skaMdhane koI eka tene jANe che. paraMtu tene dekhatA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhadanta ! manuSyaH 'aNaMtapaesiyaM khaMdhaM kiM pucchA' anantamadezikaM skandhaM kiM pRcchA he bhadanta chadmastho manuSyaH anantapradezikaM skandhaM ki jAnAti pazyati athavA na jAnAti na pazyatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie jANai pAsai' astyekako jAnAti pazyati ca 1, atthegaie jANai na pAsaI' astyekako'nantapadezikaM ska, jAnAti na pazyati 2, 'atthegaie na jANai pAsaI' astyekako na jAnAti kintu pazyati 3, atthegaie na jANai na pAsai' astyekako na jAnAti na pazyati 4 iti catvAro bhaGgA bhagavatA pradarzitAH tathAhinahIM hai| tathA koI eka use na jAnatA hai, aura na dekhatA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'cha umatthe NaM bhaMte ! maNUse' he bhadanta ! jo manuSya chadmastha hai vaha 'aNaMtapaesiyaM khadhaM ki pucch|' kyA anantapradezika skandha ko kyA jAnatA aura dekhatA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ityAdi' he gautama! koI aisA chadmastha manuSya hotA hai jo usa anantapradezI skandha ko jAnatA bhI hai aura dekhatA bhI hai 1, 'atthegaie jANai na pAsa' tathA koI aisA chamastha manuSya hotA hai jo usa anantapradezI skandha ko jAnatA to hai para dekhatA nahIM hai 2 'asthegahae na jANai, pAsai' tathA koI eka aisA chamastha hotA hai jo anantapradezI skandha ko jAnatA nahIM hai kintu dekhatA hai 3 -'asthegahae na jANai na pAsai' tathA koI eka chamastha manuSya aisA nathI. tathA koI eka tene jANatA nathI ane dekhatA paNa nathI. pharIthI gautama svAmI prasuna pUche che ?-"chaumatthe NaM bhaMte maNUse"3 sAvana 2 bhnussy| chatha che te "aNaMtapaesiya khaMdha kiM pucchA" manata azI skaMdhane jANe che ? ane dekhe che? athavA jANatA nathI ane hamata nayI 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 , "goyamA!" tyAta he gautama! koI eka chavastha manuSya e hoya che, ke je te anaMta pradezI 24 ghane naye 5 cha bhane me 5 cha. 1, atthegaie jANai na pAsaI" tathA koI eka chaghastha evA hoya che ke je te anaMtapradezavALA kaMdhane gaNe to che, 55 tena hemA nathI. 2, atyegaie na jANai pAsai" tathA koI eka ivastha evA hoya che ke jeo anaMta pradezI skaMdhane jANatA nayI bhane 52 tena heme che, 3, "atyaMgaie na jANai na pAsai" tathA o zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 02 chamasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0 185 1-jAnAti sparzanAdinA pazyati ca cakSuSA ityeko bhaGgaH 1 yathA avadhijJAnI 2-tathA anyo jAnAti sparzanAdinA na pazyati cakSuSA cakSuSo'bhAvAditi. dviyIyaH yathA zrutajJAnIzrutadarzanAbhAvAt / 3-tathA anyo na jAnAti sparzAdhaviSayatvAt pazyati cakSuSA iti tRtIyaH yathA dUrasthaM parvatAdikam / 4-tathA'nyo na jAnAti na pazyati cAviSayatvAditi caturthoM vikalpaH, hotA hai jo anantapradezI skandha ko na jAnatA hai aura na dekhatA hai isa prakAra ke ye cAra bhaGga bhagavAn ne dikhalAye haiN| 1--koI eka chadmastha manuSya sparzAdi dvArA use jAnatA hai aura cakSu se dekhatA hai 1 2--tathA koI eka chadmastha manuSya sparzAdi dvArA ise jAnatA to hai para cakSu ke abhAva se dekhatA nahIM hai 2 3--tathA koI eka chamastha manuSya sparzAdi kA aviSaya hone ke kAraNa use nahIM jAnatA hai| parantu cakSu se use dekhatA hai yaha tRtIya bhaGga hai / jaise dUrastha parvata Adi ko koI eka chadmastha manuSya cakSu ke dvArA dekhatA to hai para sparzAdi dvArA use jAnatA nahIM hai| 4--tathA koI eka chadmastha manuSya na use jAnatA hai aura na use eka chadmastha manuSya evA hoya che ke jeo anaMta pradezavALA skaMdhane jANatA nathI. ane dekhatA paNa nathI. 4, A rIte A cAra bhaMga bhagavAne batAvyA che. 1. kAI eka chadmastha manuSya sparzIdithI tene jANe che ane netrathI duve cha. 1, 2bha savadhijJAnI. 2. koI eka chadmastha manuSya spardhAdithI tene jANe te che. paraMtu netranA abhAvathI tene dekhato nathI, 2 jema ke zrutajJAnI. zratamAM darzanane abhAva rahe che. 3 tathA koI eka chaghastha spazadi aviSaya hovAthI jANatA nathI. paraMtu cakSuthI tene dekhe che. A trIjo bhaMga che. jema dUra rahela parvata vigerene koI eka chaghastha mANasa netrathI dekhe te che paNa sparzAdithI tene jANatA nathI. 4 tathA koI eka chaghastha manuSya tene jANatA nathI. ane dekhate paNa nathI jema ke AMdhaLA mANasa. e pramANene A ceAthe bhaMga che. bha0 24 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIla yathA'ndhaH / ete catvAro bhaGgA anantapadezikaskandhaviSaye iti / chadmasthAdhikArAt chamasthavizeSaNabhUtAdhovadhikaparamAdhovadhikasUtre Aha Ahovahie' ityAdi / 'Ahovahie NaM bhaMte' Adhovadhika:- adhovadhijJAnI khalu bhadanta ! 'maNusse manuSyAH 'paramANupoggalaM.' paramANupudgalaM jAnAti pazyati athavA na jAnAti na pazyatIti praznaH, bhagavAnAha-'jahA' ityAdi / 'jahA chaumasthe evaM Ahohie vi' yathA chadmastha evamAdhovadhiko'dhovadhijJAnI api astyekako jAnAti na pazyati asyekako na jAnAti na pazyatItyarthaH 'evaM jAva aNaMtapaesiyaM' evaM yAvat anantamadezikam atra yAvatpadena dvipadezikatricatupaJcaSaTasaptASTanavadazasaMkhyeyapradezikaskandhAnAM grahaNaM bhavati tathA ca yathA avadhijJAninAM dekhatA hai aisA yaha cauthA bhaGga hai jaise andhA manuSya ye cAra bhaGga anantapradezika skandha ke viSaya meM hai| ____ avagautama prabhu se aisA pUchate haiM / 'Ahovahie' ityAdi he bhadanta ! jo chaastha manuSya adhaavadhijJAnI hotA hai vaha paramANupudgala ko jAnatA aura dekhatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jahA' ityAdi hegautama! jaisA uttara chadmastha ke sambandha meM diyA gayA hai| isI prakAra kA uttara yahAM para bhI jAnanA cAhiye / arthAt koI eka adhovadhijJAnI paramANupudgala ko jAnatA to hai para use dekhatA nahIM hai tathA koI eka adho. vadhijJAnI paramANupudgala ko na jAnatA hai aura na dekhatA hai / 'evaM jAva aNaMtaesiyaM' isI prakAra se dvipradezika skandha, tripradezika skandha, catuH pradezika skandha, paMcapradezika skandha, chaha pradezika skandha, saptapra A pramANenA cAra bhAge anaMta pradezIka skaMdhanA viSayamAM che. Dave gautama 2vAmI prasane se pUche che : "Ahovahie" tyAdi bhagavad je chastha mANasa avadhijJAna vALa heya che. te paramANu pudgalane ye cha? mana cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha -"jahA" ItyAdi he gautama! chaghanA saMbaMdhamAM jevI rIte kathana karyuM che te ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajI levuM arthAt koI eka AdhevadhijJAnI paramANu yuddhane jANe te che, paraMtu tene dekhatA nathI. tathA koI eka adyAvadhijJAnI 52mA purasane tatA nayI mane mt| 555 nathI. "evaM jAva aNaMtapaesiya" mA prabhAra se pradezavAra 245, prazavANA skaMdha cAra pradezavALA sakaMdha pAMca pradezavALA kaMdha cha pradezavALA skaMdha sAta pradezavALA skaMdha, ATha pradezavALA skaMdha, nava pradezavALA skaMdha, dasa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chadmasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0 187 paramANupudgalaviSayajJAnadarzanayoH satcAsattve vikalpena darzite tathaiva dvipadezikaskandhAdArabhya anantapradezika skandhaparyantaviSaye'pi jJAnadarzanayoH satvaM ca asatvaM cApi jJeyamitibhAvaH / 'paramAhohie NaM bhaMte ! maNUse' paramAdhovadhikaH skhalu bhadanta ! manuSyaH 'paramANupoggalaM jaM samayaM jANai taM samaya pAsaI' paramA. NupudgalaM yasmin samaye jAnAti tasmin samaye pazyati' ja samayaM pAsai taM dezika skandha, ATha pradezika skandha, nau pradezika skandha, dazapradezika skandha, saMkhyAtapradezika skandha, asaMkhyAta pradezika skandha aura ana. ntapradezika skandha ina sabake viSaya meM bhI aisA hI kathana jAnanA cAhiye / arthAt koI eka adhovadhijJAnI chamastha puruSa dvipradezika skandha se lekara anantapradezika skandha taka ko jAnatA to hai para unhe dekhatA nahIM hai| tathA koI eka adhovadhijJAnI chadmastha puruSa na inhe jAnatA hai aura inheM na dekhatA hai / isa prakAra paramANupudgalake viSaya meM jisa prakAra se isake jJAna aura darzana kA satva aura asatva vikalpa se pratipAdita kiyAgayA hai, usI prakAra se dvidezIskandha lekara anantapradezika skandha taka ke viSaya meM bhI inake jJAna darzana kA satva aura asatva vikalpa se jAnanA caahiye| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'paramAhohie NaM bhaMte ! maNUse' he bhadanta ! manuSya paramAdhovadhika hai vaha 'paramANupoggalaM jaM samaya jANai0 paramANupudgala ko jisa samaya meM jAnatA hai| usI samaya pradezavALA kaMdha, saMkhyAta pradezavALA skaMdha asaMkhyAta pradezavALA sakaMdha ane anaMta pradezavALA skaMdha A tamAmanA saMbaMdhamAM paNa Aja pramANe tu kathana samajavuM arthAt koI eka avadhijJAnI chaghastha puruSa dhripradezI radhAne jANe te che, paraMtu tene dekhate nathI. tathA koI avadhi jJAnI chastha puruSa tene jANatA nathI. ane dekhate paNa nathI. je rIte paramANu punA viSayamAM tenA jJAna ane darzananA viSayamAM vikalpathI tenuM sarva havApaNuM asatva-nahiM hovApaNuM batAvavAmAM AvyuM che. teja rIte be pradezavALA skaMdhathI AraMbhIne anaMta pradezavALA skaMdha sudhInA viSayamAM paNa tenA jJAna darzananuM sava-hevApaNuM ane asatva--nahIM hevApaNuM vikalpathI samajI levuM. ve gautama svAmI prabhune me pUche che 4--paramAhie NaM bhaMte ! maNUse" sAvana 2 bhAsa 52mAdhAvadhijJAnI cha, ta "paramANupoggalaM jaM samaya jANai" 2 samaye 52mA puratane ta cha, ta samaya na za cha? zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bhagavatIstre samayaM jANai' yasmin samaye pazyati tasmin samaye jAnAti darzanasamaye jJAnaM bhavati jJAnasamaye darzanaM bhavati na vAubhayonidarzanayoH samAnakAlikatvaM bhavati naveti praznAzayaH, samAnakAlikatvasya niSedhaM kurvanneva bhagavAnAha-'No iNaTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH jJAnadarzanayoH samAnakAlikatvaM na bhavatItyayaH, punaH praznayanAha'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaI tatkenArthena bhadanta ! evamucyate paramAhohie NaM maNUse / paramAvadhikaH khalu manuSyaH 'paramANupoggala jaM samayaM jANai taM samaya no pAsaI paramANupudgalaM yasmin samaye jAnAti no tasmin samaye pazyati tathA 'jaM samayaM pAsai no taM samayaM jANaI' yasmin samaye pazyati tasmin samaye no jAnAti iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! meM use dekhatA hai kyA ? athavA jisa samaya meM dekhatA hai usI samaya meM kyA vaha use jAnatA hai ? isa praznakA Azaya aisA hai ki darzana ke samaya meM jJAna hotA hai kyA ? yA jJAna ke samaya meM darzana hotA hai kyA ? jJAna darzana ye donoM kyA eka hI kAla meM hote haiM ? yA nahIM hote hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM / 'No iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt jJAna aura darzana samAna kAla meM nahIM hote hai / aba isa para punaH gautama prabhu se aisA pUchate haiM-- 'se keNa?NaM bhaMte !' he bhadanta aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM kI'paramAhohie NaM maNUse.' ki jo paramAdhovadhika chadmastha manuSya hai vaha paramANupudgala ko jisa samaya meM jAnatA hai usa samaya meM vaha use dekhatA nahIM hai| tathA jisa samaya meM vaha use dekhatA hai| usa samaya meM vaha use jAnatA nahIM hai ? isake uttara meM prabhu athavA je samaye tene dekhe che, te ja samaye zuM tene jANI zake che? A praznano hetu e che ke--darzananA samayamAM jJAna ane darzana zuM eka ja samayamAM thAya che? athavA nathI thatA? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ---"No iNaThe samaThe" OM gautama ! / ma sarAsara nathI. arthAta jJAna ane darzana eka ja kALe thatA nathI. A viSayamAM pharIthI gautama svAmI prabhune pUche che --"se keNaTTeNaM bhaMte !" 3 bhagavan // 5 se pramANe // OMArathI hai| ch| ---"paramAhohie NaM maNUse05 2 52bhAvadhi chamastha manuSya che, te paramANu yuddhane je samaye jANe che, te samaye tene te mANasa joI zakatA nathI. tathA je samaye tene te joI zake che, te samaye ta tanayatA nathI. 1 mA prakSanA uttaramA prabhu 4 cha --"goyamA !" zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chadmasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0 189 'sAgAre se nANe bhavai' sAkAraM yat tajjJAnaM bhavati paramAvadhikajJAninAM jJAnaM vizeSagrAhakaM bhavatItyarthaH 'aNAgAre se daMsaNe bhavaI' anAkAraM tat darzana bhavati, darzanam anAkAraM sAmAnyagrAhakaM bhavati' 'se teNaTegaM jAva no taM samayaM jANai' tat tenArthena yAvat na tasmin samaye jAnAti atra yAvatpadena 'paramAhohie NaM maNUse paramANupoggalaM jaM samayaM jANai no taM samayaM pAsai jaM samayaM pAsai' ityantasya prakaraNasya grahaNaM bhavatIti, he gautama ! jJAnadarzanayoH sAkAratvanirAkArasvarUpaviruddhadharmopetatvAta samAnakAlikatvaM na bhavatItyata eva kathitaM yat yadA jAnAti tadA na pazyati tathA yadA pazyati tadA na jAnAtItibhAvaH / 'evaM jAva aNaMtapaesiyaM' evaM yAvat anantapradezikam atra yAvatpadena dvipadezikAdArabhyA. kahate haiM / 'goyamA ityAdi-he gautama ! paramAvadhika jJAniyoM kA jo jJAna hotA hai vaha sAkAra hoto hai arthAt vizeSa kA grahaNa karanevAlA hotA hai / tathA unakA jo darzana hotA hai vaha nirAkAra hotA hai, sAmAnya kA grahaNa karanevAlA hotA hai| 'se teNaTeNaM jAva notaM samayaM jANai' isa prakAra paramAvadhika chamastha manuSya jisa samaya meM paramANupudgala ko jAnatA hai, usa samaya meM vaha use dekhatA nahIM hai| aura jisa samaya vaha use dekhatA hai usasamaya meM vaha use jAnatA nahIM hai / aisA maiMne kahA hai / tAtparya kahane kA aisA hai ki jJAna aura darzana sAkAra aura nirAkAra rUpa virUddha dharmadraya se yukta haiM / ataH unameM samAnakAlikatA nahIM hai / isI kAraNa aisA kahA gayA hai ki jisa samaya vaha jAnatA hai| usa samaya vaha dekhatA nahIM hai / aura jisa samaya vaha dekhatA hai usa samaya vaha jAnatA nahIM hai| 'evaM jAva aNaMtapaesiyaM' isI ItyAdi he gautama! paramAvadhI jJAnanuM je jJAna hoya che, te sAkAra hoya che, arthAt vizeSane grahaNa karavAvALuM hoya che. tathA teonuM je darzana hoya che, te nirAkAra hoya che eTale ke sAmAnyanuM grahaNa karavAvALu hoya che, "se teNaTreNaM jAva no taM samayaM jANai" te 24thI cha525 puruSa 2 samaye parama Nu padralene jANe che, te samaye te tene joI zakatA nathI. ane je samaye te tene dekhe che, te samaye tene jANatA nathI. evuM meM kahyuM che. kahevAnuM tAtparya e che ke--jJAna ane darzana sAkAra ane nirAkAra rUpa paraspara viruddhatAvALuM che. tethI temAM samAna kAlapaNuM hotuM nathI. teja kAraNathI meM evuM kahyuM che ke je samaye te jANe che, te samaye te tene dekhate nathI. ane je samaye tene dekhe che, te samaye tene jANatA nathI, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre saMkhyeyamadezikaskandhaparyantasya grahaNam yathA paramANupudgalaM sUkSmamadhikRtya paramAdhovadhikAnAM jJAnadarzanayoH sahAnavasthAnaM pradarzitaM tathA dvipadezikaskandhA. dArabhya anantapavezikaskandhamadhikRtyApi jJAnadarzanayoH sahAnavasthAna pratipAdanIyaM sAkAratvanirAkAratvayoryukteH sarvatra samAnatvAditibhAvaH / paramAdhovadhikaicAvazyamantarmuhUrtena kelI bhavatIti / paramAdhika sUtrAnantara kevalisUtra darzayannAha-'kevalI ' ityAdi / kevalI NaM bhaMte ! maNU se 'kevalI khalu bhadanta ! prakAra kA kathana yAvat anantapradezika skandha ke viSaya meM bhI kara lenA caahiye| yahAM yAvatpada se dvipradezika skandha se lekara asaMkhyAtapradezika skandha taka kA grahaNa huA hai| jisa prakAra se sUkSma paramANupudgala ko lekara usake jAnane meM paramAdhovadhika manuSyoM ke jJAna darzana meM sahAnavasthAna dikhalAyA gayA hai / usI prakAra se dvipradezika skandha se lekara anantapradezika skandha taka usa ko jAnane dekhane meM paramAvadhika manuSyoM ke jJAnadarzana meM sahAnavasthAna pratipAdita kara lenA caahiye| kyoMki sAkAra nirAkAratA hI sahAnavasthAna kA kAraNa hai aura vaha ina donoM meM sarvatra rahatI hI hai| paramAvadhika sUtra ke bAda jo kevalisUtra kahA gayA hai| usakA kAraNa aisA hai ki paramAvadhika jJAnI niyama se antarmuhUrta ke bAda kevalI ho jAtA hai| ataH aba "evaM jAva aNaMtapaesiya" bhA4 zatanu 4thana yAvat 54thI mAnata pradezavALA skaMdhanA viSayamAM paNa samajI levuM. ahiyAM yAvat padathI be pradezavALA sakadhathI AraMbhIne saMkhyAta asaMkhyAta pradezavALa skaMdha sudhInuM kathana grahaNa karAyuM che. je rIte sUkSama paramANunA kathanamAM tene jANavA ane dekhavAnA viSayamAM paramAvadhijJAnI manuSyanA jJAna ane darzanamAM sahAnavasthAna-eka sAthe na hovAnuM batAvela che, eja rIte be pradezavALA kaMdhathI AraMbhIne anaMta pradezI kaMdhanA jANavA ane dekhavAnA saMbaMdhamAM paramAvadhijJAnI puruSanA jJAna darzanamAM sahAnavasthAna-sAthe na hovApaNAnuM pratipAdana karI levuM. kema ke sAkAra ane nirAkArapaNuM ja sahAnavasthAnanA vidhinuM kAraNa che. ane te A bannemAM badhe ja rahe che. paramAvadhi sUtranA kathana pachI je kevalI sUtra kahevAmAM AvyuM che, tenuM kAraNa e che ke-- paramAvadhijJAnI niyamathI antarmuhUrta pachI kevaLajJAnI banI jAya che. jethI have kevalI manuSyanA saMbaMdhamAM gautama svAmI prabhune prazna kare che ke-- zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GE prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chadmasthAnAM dvipradezAdiskaMdhajJAnani0 191 manuSyaH 'paramANupoggalaM.' paramANupudgalaM yadA jAnAti tadA pazyati yadA paramA NupudgalaM pazyati tadaiva jAnAti athavAna tathA bhavatIti praznaH, atidezamukhena bhagavAnAha 'jahA' ityaadi| 'jahA paramAhohie tahA kevalI vi' yathA paramAdhovadhika: tathA kevalI api yathA paramAdhovadhijJAnI paramANupudgalaM yasmin samaye jAnAti tasmin samaye na pazyati tathA kevalI api yasmin samaye jAnAti tasmin samaye na pazyati yato hi jJAnasya vizeSagrAhakatayA darzanasya sAmAnyagrAhakatayA ca parasparaviruddhayo yorekasmin kAle na saMbhava iti / 'jAva aNaMtapaesiya' yAvat anantapradezikaM yathA paramANu pudgalaviSaye kathitaM tathaiva dvipadezikaskandhAdArabhya kevalI manuSya ko lekara gautama prabhu se aisA pUchate hai-'kevalI gaM bhaMte ! maNUse0' he bhadanta ! jo kevalI manuSya hotA hai, vaha paramANupudgala ko jisa kAla meM jAnatA hai, usI kAla meM kyA vaha use dekhatA hai ? aura jisa kAla meM vaha use dekhatA hai, kyA usI kAla meM vaha use jAnatA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'jahA' ityAdi jisa prakAra se paramAdhovadhikajJAnI paramANupudgala ko jisa samaya meM jAnatA hai / usa samaya meM vaha use dekhatA nahIM hai / aisA kahA gayA hai| usI prakAra se kevalI bhI jisa samaya meM jAnatA hai, usa samaya meM vaha use dekhatA nahIM hai, aisA jAnanA caahiye| kyoMki jJAnavizeSa grAhaka hotA hai| aura darzana sAmAnya grAhaka hotA hai| ataH aisA hone se eka hI kAla meM paraspara viruddha dharmavayavAloM kA eka hI sthAna meM honA saMbhavita nahIM hotA hai| 'jAva aNaMtapaesiyaM' jaisA kathana paramA. "kevalI NaM bhaMte ! maNUse0" 3 bhagavAn re mI manuSya DAya cha, te 52mANa padralane je samaye jANe che, te ja samaye zuM tene joI zake che? ane je kALe tene joI zake che, teja kALe tene te jANe che? A praznanA uttarabhA prabhu 4 che 3--"jahA" tyAdi rIte 52mAdhavadhijJAnI 52. mANu pudgalane je samaye jANe che, te samaye te tene joI zakato nathI. e pramANe kahevAmAM AvyuM che, te ja prakArathI kevalI paNa je samaye tene jANe che. te samaye tene joI zakatA nathI. tema samajavuM kema ke jJAna vizeSa grAhaka hoya che, ane darzana sAmAnyanuM grAhaka hoya che. tethI eka ja samayamAM paraspara virodhI evA be dharmavALAnuM eka ja sthAnamAM sahAvasthaan--saath DAvA samatu nathI. "jAva aNaMtapaesiya" 52maa| pulanA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, te ja rItanuM kathana be zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre anantapradezikaskandhaparyante'pi viSaye jJAtavyam yadA dvipadezAdikaskandhaM jAnAti tadA taM na pazyati yadA tu dvipadezikaskandhAdikaM darzanaviSayIkriyate tadA na jAnAti vizeSAvagAhIjJAnaviSayaM na karotIti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! sUkSmasthUlapadArthaviSayajJAnadarzanayo yat kramikatvaM devAnupriyeNa kathitam tat evameva bhavatAmAptatvena bhavadvAkyasya sarvathaiva satyatvAt , ityuktvA bhagavanta yAvannamaskRtya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati ||muu03|| iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAm aSTAdazazatakasya aSTamoddezakaH samAptaH // 018-8 // Nupudgala ke viSaya meM kiyA gayA hai| vaisA hI kathana dvipradezika skandha se lekara anantamadezika skandha taka ke viSaya meM bhI kara lenA caahiye| arthAt jaba vaha dvipradezika Adi skandha ko jAnatA hai taba use dekhatA nahIM hai| aura jaba use dekhatA hai taba use jAnatA nahIM hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' prabhu ke dvArA apanI jijJAsA ke viSayabhUta padArthoM kA spaSTIkaraNa sunakara gautama ne unase kahA he bhadanta ! opake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya kA spaSTIkaraNa bilakula sarvathA satya hI hai 2 arthAt sUkSma sthUla padArtha ko viSaya karanevAle jJAna darzana ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kramikatA kA kathana kiyA hai| vaha saba aisA hI hai| satya hI hai kyoMki Apa meM AptatA hai aura jo Apta ke vAkya pradezavALA skaMdhathI AraMbhIne anaMta pradezavALA skaMdha sudhImAM paNa samajI levuM, arthAta jyAre te be pradezavALA vi. skane jANe che. tyAre tene dekhate nathI. ane jyAre tene dekhe che, tyAre tene jANato nathI. tema samajavuM "seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti" prabhunI pAsethI pAtAnI zAsAnA viSayavALA padArthonA saMbaMdhamAM pUrvokta prakArathI spaSTIkaraNa sAMbhaLIne gautamasvAmIe tene kahyuM --"he bhagavana A5 devAnupriye kahela A sarva viSayanuM spaSTIkaraNa bilakula satya che. he bhagavan ApanuM saghaLuM kathana yathArtha che. arthAt sUkSama ane sthUla padArthone viSaya karavAvALA jJAna ane darzananA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che. te saghaLuM teja pramANe che. arthAt satya ja che. kema ke Apa Apta che, ane AptanA vAkyo nirdoSa hovAthI sarva prakAre satya ja hoya che. A pramANe kahIne zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u08 sU02 chamasthAnAM vipradezAdiskaMdhajJAnani0 193 hote haiM ve nirdoSa honeke kAraNa sarva prakAra se satya hI hote haiN| isa prakAra kahakara bhagavAna gautama ne prabhu kI vandanA kI aura namaskAra kiyA bAda meM ve phira saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| sU0 3 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameya candrikA vyAkhyAke aThArahaveM zatakakA // AThavAM uddezaka samApta // 18-8 // bhagavAna gautama svAmIe prabhune vaMdanA karI ane namaskAra karyA te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. te sU0 3 che jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakane AThamo uddezaka samApta . 18-8 bha0 25 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare atha navamodezaH pArabhyate / aSTamodezakAnte kevalI nirUpitaH sa ca kevalI bhavyadravyasiddhaH ityevaM bhavyadravyAdhikArAt navame uddezake bhavyadravyanArakAdayaH kathyante ityevaM sambandhena AyAtasyAsya navamoddezakasya idamAdimaM sUtram-'rAyagihe' ityaadi| mUlam-rAyagihe jAva evaM vayAsI asthi NaM bhaMte ! bhaviyadavya neraiyA bhavi0 haMtA asthi / sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai bhaviyadavvaneraiyA bhavi0 goyamA! je bhavie paMciMdietirikkhajoNie vA maNusse vA neraiesu uvavajjittae. se teNaTeNaM0 evaM jAva thnniykumaaraa| asthi NaM bhaMte ! bhaviyadavya puDhavIkAiyA bhavi0 haMtA asthi se keNaTeNaM bhaMte evaM vuccai bhaviyadavapuDhavIkAiyA bhavi0 goyamA ! je bhavie tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA puDhavIkAiesu uvavajittae se teNaTreNaM goyamA ! evaM vuccai bhviydvvpuddhviikaaiyaa2| AukkAiya vaNassaikAiyANaM evaM ceva uvavAo teuvAubeiMdiya teiMdiyacauriMdiyANa ya je bhavie tirikkhajoNie vA maNusse vA, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM je bhavie neraie vA tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA paMciMdiyatirikkhajoNie vA evaM maNussA vi| vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neraiyANaM / bhaviyadabaneraiyassa NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA goyamA jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvkoddii| bhaviyadavvaasurakumArassa NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA goyamA! jahannaNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni pliovmaaii| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 prameyacandrikA TIkA za018 u09 su0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 195 evaM jAva thpiykumaarst| bhaviyadavyapuDhavIkAiyassa NaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAtiregAiM do saagrovmaaiN| evaM AukkAiyassa vi| teUvAU jahA neriyss| vaNassaikAiyassa jahA puddhviikaaiyss| beiMdiyassa teiMdiyassa cauridiyassa jahA neriyss| paMciMdiyatirikkhajoNiyassa jahanneNaM aMtomuhattaM ukoseNaM tettIsaM saagrovmaaiN| evaM maNuslANa vi| vANamaMtarajoisiya vemANiyasta jahA asu. rkumaarss| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti|suu01|| aTThArasasae navamo uddeso smtto|| chAyA-rAjagRhe yAvadevam avAdIt santi khalu bhadanta ! bhavyadravyanairayikAra, bhavyadravyanairayikAH, hanta, asti / tat kenArthena bhadanta ! evamucyate bhavyadravyanairayikA bhavyadravya nairayikAH, gautama ! yo bhavyaH eJcendriyaH tiryagyoniko vA manuSyo vA nairayikeSu utpattuM tat tenArthena gautama ! evamucyate bhavyadravyanairayikAH bhavyadravyanairayikAH, evaM yAvat stanitakumArAH / santi khalu bhadanta ! bhavyadravyapRthivIkAyikA bhavyadravyapRthivIkAyikAH, hanta santi / tat kenArthena bhadanta ! evamucyate santi bhavyadravyapRthivIkAyikAH bhavyadravyapRthivIkAyikAH, yo bhavyaH tiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA pRthivIkAyikeSu utpattum tat tenArthena gautama ! evamucyate santi bhavyadravyapRthivIkAyikAH bhvydrvypRthiviikaayikaaH| akAyikavanaspatikAyikAnAM evameva upapAtaH tejovAyudvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM ca yo bhavyaH tiryagyoniko vA manuSyo vA paJcendriyatiryagyonikAnAM yo bhadhyA nairayiko vA tiyagyoniko vA manuSyo vA devo vA paJcendriyatiryagyoniko vA, evaM manuSyA api / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAnAM yathA nairayikANAm / bhavyadravyanairayikasya khalu bhadanta ! kiyatkAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama! jaghanyena antamuhUrtam utkarSeNa puurvkottiH| bhavyadravyAsurakumArasya khalu bhadanta ! kiyatkAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena atarmuhUrttam utkarSeNa trINi palyopamAni, evaM yAvat stanitakumArasya / bhavyadravyapRthivIkAyikasya khalu pRcchA gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtam utkarSeNa sAtireko dvau sAgaropamau, evam apkAyikasyApi zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre tejovAyu yathA nairayikasya, vanaspatikAyikasya yathA pRthivIkAyikasya dvIndriyasya trIndriyasya caturindriyasya yathA nairayikasya / paJcendriyatiryagyonikasya jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi / evaM manuSyANAmapi / vAnavyantara jyotikavaimAnikasya yathA asurakumArasya / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti||suu.1|| aSTAdazazate navamoddezakaH samAptaH // TIkA-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvat evam avAdIt atra yAvatpadena guNazilakaM caityaM tatra bhagavAn samavasmRta ityArabhya mAjalipuTo gautamaH ityantasya saMpUrNasyApi prakaraNasya grahaNaM bhavatIti / 'asthi NaM bhaMte !' santi khalu navave uddeze kA prAraMbha __ aSTama uddezaka ke antameM kevalI kA nirUpaNa kiyA gayA hai so yaha kevalI bhavyadivyasiddharUpa hotA hai isa prakAra bhavya dravya ke adhikAra ko lekara isa nauve' uddeze meM bhavyadravya nAraka Adi ke viSaya kA kathana kiyA jaavegaa| isa nauve uddezekA yaha 'rAyagihe' Adi sUtra pahilA sUtra hai| 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityaadi| TIkArtha-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRha nagara meM yAvat 'guNazilaka nAmakA udyAna thA usameM bhagavAna mahAvIrasvAmI padhAre' isa kathana se lekara gautama ne donoM hAtha joDakara isa prakAra unase pUchA yahAM taka kA saMbaMdha yahAM para lagA lenA caahiye| yahI bAta yahA~ navamA uddezAne prAraMbhaAThamA uddezAnA aMtamAM kevalI enuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. te te kevalI bhavya dravyasiddharUpa hoya che, tethI bhavyadravyanA adhikArathI A navamAM uddezAmAM bhavya dravya nAraka vigerenuM kathana karavAmAM Avaze. A saMbaMdhathI A navamAM uddezAno prAraMbha thAya che. AnuM paheluM sUtra A pramANe cha-"rAyagihe jAva" tyAdi. sAtha---"rAyagihe jAva evaM vayAsI" 214DanAramA yAvat zuzikSa nAmanuM ughAna hatuM temAM bhagavAna mahAvIra svAmI padhAryA. teonuM Agamana sAMbhaLIne pariSadA teone vaMdanA karavA AvI bhagavAne teone dharmadezanA ApI dharmadezanA sAMbhaLIne pariSadA prabhune vaMdanA namaskAra karIne pitapotAne sthAne pAchI gaI te pachI bhagavAnanI papAsanA karatAM gautama svAmIe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u09 sU0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 197 bhadanta !' bhaviyadavyaneraiyA bhaviyadavvaneraiyA' bhavyadravyanairayikA bhavyadravyanairayikAH bhaviSyatU paryAyasya yat kAraNaM tat dravyamiti kathyate dravyatayA nArakA dravyanArakAH na tu bhAvena bhaviSyakAle nArakatvena utpasyamAnatvAt / ataH bhavyazabdena vizeSitA iti te ca nairayikatvena utpatsyamAnAH paJcendriyatiryagyoniko vA manuSyo vA bhavyadravyanairayikatathA vyapadizyante ete ca bhavyadravyanairayikA ekamavika-baddhAyuSkA'bhimukhagotrabhedAt trividhA bhavanti tatra ekamavikA:-ye vivakSitakabhavAnantarameva nairapikarUpeNa utpatsyante ekamavikAH kathyante / / Agata yAvaspada se pradarzita kI gaI hai| isa prakAra se kyA pUchA so hI viSaya 'asthi NaM bhaMte ! bhaviyavaneraiyA 2' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai| bhaviSyat paryAya kA jo kAraNa hotA hai vaha 'dravya' hai aisA kahA gayA hai| dravya kI apekSA jo nAraka haiM ve dravya nayika haiM / vartamAna paryAya se jo nAraka haiM ve dravyanairayika nahIM ve bhAvanAraka haiM kintu bhaviSyakAla meM jo jIva nAraka kI paryAya se utpanna honevAlA hai cAhe vaha paMcendriyatiryazca ho cAhe manuSya ho vahI jIva bhavyadivyanairayika rUpa se kahA gayA hai| ye bhavyadravya nairayika ekabhavika, baddhAyuSka aura abhimukhanAmagotra isa prakAra se 3 prakAra ke kahe gaye haiM, jo jIva vivakSita ekabhava ke anantara hI nArakarUpa se utpanna hone ke yogya haiM, arthAt Age utpanna honevAle haiM ve ekabhavika bhavyadravyanairayika kahe gaye haiM / baddhAyuSka-jo pUrva bhava saMbaMdhI Ayu ke tRtIya bhAga Adi ke zeSa rahane para nAraka kI Ayu bhanne : navinaya sahita prabhune L pramANe 57yu'--"atthi NaM bhaMte ! bhaviyanvaneraiyA" bhaviSyat paryAyarnu 2 // 265 DAya che. te "0"tama kahevAmAM AvyuM che. dravyanI apekSAe je nAraka che. teo dravyanarayika che. vartamAna paryAyathI je nArako che, te dravya nairayiko nathI teo bhAvanairayika che, paraMtu bhaviSyakALamAM je jIve nArakanI paryAyathI utpanna thavAnA che, cAhe te te paMcendriya tiryaMca hoya ke manuSya hoya te jIva bhavya dravya nairayika kahe vAya che. A bhavya dravya narayika eka bhavika 1, baddhAyuSka 2, ane abhimukha nAmatra 3, e rIte traNa prakAranA kahyA che. je jIva eka bhava pachInA bhAvamAM nArakapaNAthI utpanna thavAne gya heya arthAta bhaviSyamAM utpanna thavAnA heya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre baddhAyuSkA:-ye pUrvabhavAyuSastRtIyabhAgAdizeSe nairayikAyuSka badhnanti te badghAyuSkAH bhavyadravyanairayikAH kathyante 2 / abhimukhanAmagotrA:-ye pUrvabhavatyAgAnantaranarayikasya AyuSa nAmagotraM ca sAkSAt vedante te abhimukhanAmanairayikAH kathyante iti tatra dravyabhUtAH kAraNarUpA nArakA iti dravyanArakAH te ca dravyanArakAH bhUtanArakaparyAyatayA'pi bhavantIti bhavyeti vize. pagam bhavituM yogyA bhavyAH etAvatA bhUtaparyAyatayA dravyanArakasya nirAkaraNaM jAtam / pUrvabhUtakAle nArakA na, kintu bhaviSyatkAle nArakatvena utpatsyante iti bhAvaH tatra bhavyatvadharmasyAbhAvAt tathA ca bhavyAzca te dravyanArakAzceti bhavyadravyanArakAH, tatazca he bhadanta ! bhavyadravyanArakAH santi kimiti gautamasya praznA, kA baMdha karate haiN| ve baddhAyuSka bhavyadravyanairayika kahalAte haiM 2 / abhimukhanAmagotra jo pUrvabhava ke tyAga ke anantara hI nAraka kI Ayu kA aura nAmagotra kA sAkSAt vedana karate haiM ve abhimukha nAmagotra nairayika kahalAte haiM / jo dravyabhUta kAraNarUpa nAraka haiM ve dravyanAraka haiM aise ye dravya nArakabhUta nAraka paryAyarUpa se bhI hote haiM, ataH aise nAraka yahAM dravyanArakarUpa se gRhIta nahI hue haiM / kintu jo jIva bhaviSyat meM nAraka hone ke yogya haiM arthAt gRhIta paryAya ko chor3ane ke bAda hI jo nAraka paryAya se utpanna honevAle haiM ve hI bhavyadravyanairapika haiM / 'bhavituM yogyAH bhavyAH' isa vyutpatti ke anusAra bhUtanAraka paryAyavAle jIvoM ko bhavyadravya nairayika nahIM kahA gayA hai| te ebhavika kahevAya che. 1 baddhAyuSka-je pUrvabhava saMbaMdhI AyuSyanA trIjA bhAga vigere bAkI rahe tyAre bAira paryApta tejasakAvikanI narayikanA Ayuno baMdha kare che, te baddhAyuSka kahevAya che. 2 abhimukhanAmagotra-je pUrvabhavanA tyAga pachI nirayikanA AyuSyanuM ane nAmazetranuM sAkSAt vaMdana kare che, te abhimukhanAma gotra kahevAya che. 3, je dravyabhUta kAraNa paNuthI nAraka che, teo dravyanAraka che. evA A dravyanAraka, bhUtanAraka paryAya rUpe paNa hoya che, tethI evA nAraka ahiM dravyanAraka rUpe grahaNa karyA nathI. paraMtu je jIva bhaviSyamAM nAraka thavAvALA hoya arthAt gRDIta paryAyane choDyA pachI ja je nA2452 utpanna vAna DAya te savyadravyanA24 cha. "bhavitu yogyAH bhavyAH" / vyutpatti prabhAra sUnanA24 paryAyavA yAne satyadravyanai2. dhika kahevAmAM AvyA nathI. jethI Aja prazna ahiyAM gautamasvAmIe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u09 sU01 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 199 bhagavAnAha-'hatA' ityAdi / 'haMtA atthi' hanta santi he gautama ! bhavanti bhavyanArakA ityarthaH punaH praznayati gautamaH 'se kenntte|' ityAdi / 'se keNaDeNaM bhaMte !' tat kenArthena bhadanta ! 'evaM vuccai bhaviyadavyaneraiyA bhaviyadabaneraiyA' eva mucyate bhavyadravya nairayikAH bhavyadravyanairayikA iti ke bhavanti bhavyadravyanairayikAH kathaM vA teSAM 'bhavyadravyanairayikAH' iti saMjJAkaraNamiti prshnH| bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'je bhavie paMce die tirikkhajoNie vA maNusse vA' yo bhavyaH-bhavituM yogyaH paJcendriyo vA tiryagyoniko vA manupyo vA 'niraesa upavajjittae' narake Su utpattum 'se teNaTeNaM bhaviyadabaneraiyA' tat tenArthena bhavyadravyanairayikA iti he gautama ! yo hi pazcendriyastiryagyoniko vA manuSyo vA bhaviSyakAle narakeSu samutpattuM yogyo bhavati tasmAtkAraNAt sa ataH yahI prazna yahAM para gautama ne prabhu se pUchA hai ki he bhadanta ! bhavyadravyanAraka hai kyA ? isa prazna ke uttara meM prabhune kahA-'haMtA atthi' hAM, gautama ! bhavyadravyanAraka haiM / aba punaH gautama prabhu se pUchate haiM'se keNaTeNaM' ityAdi he bhadanta ! bhavyadravyanairayika kauna hote haiM / aura bhavyadravyanairayika aisI saMjJA unakI kyoM hotI hai ? isa para prabhu unase kahate haiM-'goyamA' ityAdi-he gautama ! jo jIva cAhe vaha paJcandriya tiryazca ho cAhe manuSya ho vaha yadi nArakoM meM utpanna hone ke yogya hai to vaha bhavyadravyanairayika hai / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki koI manuSya yA paJcandriyatiryazca jo ki abhI hai to apanI hI gRhIta paryAya meM parantu maraNa ke bAda hI utpanna hotA hai nairayika kI paryAya prabhune pUche che ke - he bhagavana zuM bhavyadravyanArake che? A praznanA uttaramA pramuthe yuM hai-"haMtA atthi" hai| gautama bhavya dravya nA23 che. zathI gautama svAmI prabhune pUche che 4-"se keNaTheNaM" tyAdi samapan bhavya dravya nairayika koNa heya che? ane bhavyadravyanairayika e pramANenuM nAma teonuM kema thayuM che? A pramANe gautamasvAmInA pUchavAthI bhagavAne tamAna yu ?--"goyamA !" tyA gautama ! payandriya tiyanya 1 hoya ke manuSya hoya te je nArakomAM utpanna thavAnA hoya to te bhavya dravya nairayika kahevAya che. A kathananuM tAtparya evuM che ke--koI manuSya athavA paMcendriya ke je vartamAnamAM te pitAnI gRhIta paryAyamAM che. paraMtu maraNa pachI tene narayikanI paryAyathI utpanna thavAnuM che. te e te jIva ke je zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bhagavatIsatre meM, to aisA vaha jIva jo kI manuSya yA tiryaJca kI paryAya meM maujUda hai bhavyadravyanairathika hai jaise rAjagaddI milanevAlI hai abhI milI nahI aise rAjaputra ko vyavahAra meM rAjA kaha diyA jAtA hai isI prakAra se yahAM bhI jise Age nArakaparyAya se utpanna honA hai aise jIva ko bhI vyavahAra se bhavyadravyanAraka kahA jAtA hai isI kAraNa he gautama ! maiMne bhI aise jIva ko cAhe vaha paJcendriya tiryaJca ho yA manuSya ho bhaviSyatkAla meM narakoM meM bhI utpanna hone ke yogya hone ke kAraNa bhavyadravyanairayika kahA hai| ataH bhavyadravyanairayika hai aisA mAnanA cAhiye / prabhu se gautama ne jo aisA pUchA hai ki roor rathika kauna hote haiM, aura bhavyadravya aisIsaMjJA unakI kyoM hotI hai so ina donoM bAtoM kA isa kathana se samAdhAna ho jAtA hai / deva marakara nAraka nahIM hotA hai aura nAraka marakara deva yA nAraka nahIM hotA hai isaliye ina donoM ko yahAM choDa diyA gayA hai| isI kAraNa 'tirikkhajoNie vA maNusse vA' aisA pATha sUtrakArane kahA hai / ataH bhavyadravyanairadhika manuSya aura tiryazca paJcendriya hote haiM yaha phalita ho jAtA hai| tathA isa prakAra kI unakI saMjJA hone kA manuSya athavA tiya canI paryAyamAM rahele che. bhavyadraSyanairayika che. jema bhaviSyamAM jene rAjagAdI maLavAnI hAya, hajI maLI na heAya, evA rAjaputrane vyavahAramAM rAjA kahevAmAM Ave che. eja rIte ahiyAM paNa jene bhaviSyamAM nArakapaNAthI utpanna thavAnu che, evA jIvane pazu vyavahArathI bhavya dravya nAraka kahevAmAM Ave che. te kAraNathI huM gautama! me paNa tevA jIvAne ke je pacendriya tiya iMca hoya ke manuSya hAya tevA bhaviSyamAM nArakAmAM utpanna thavA ceAgya hovAne kAraNe bhavyadravyanerayika kahyA che. jethI bhavya dravya naiyika che, tema mAnavuM joIe. prabhune gautamasvAmIe je evuM pUchyuM' che ke--bhavyadravya naiyika kANu hAya che ? ane bhavyadravya naiyika tevI temanI sa jJA kema thai che? e ane praznonuM pUrvokta kathanathI samAdhAna karyu che. deva marIne nAraka thatA nathI. ane nAraka marIne deva agara nAraka thatA nathI. tethI te bannene ahi cheADI dIdhA che. te araNuthI "tirikkhajoNie vA maNusse vA" sevA yA sUtrAre udyo che, me rIte bhavyadraSyanairayika manuSya ane tiryaMnca hAya che. e siddha thAya che. tathA A rItanI temanI saMjJA heAvAne kAraNe bhaviSyakALamAM teone zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u09 sU0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 201 bhavyadravyanairayika iti kathyate etena kAraNena gautama ! kathayAmi yat santi bhavyadravyanairayikA itibhAvaH / 'evaM jAva thaNiyakumArANaM' evaM yAvat stanitakumArANAm upapAto vAcyaH, atra yAvatpadena asurakumArAdArabhya vAyukumArAntAnAM grahaNa bhavati / 'atthi NaM bhaMte !' santi khalu bhadanta ! 'bhaviyadavvapuDhavIkAiyA bhaviyaH davvapuDhavIkAiyA' bhavyadravyapRthivIkAyikAH bhavyadravyapRthivIkAyikAH, bhagavAnAha'goyamA haMtA atthi' gautama ! hanta santi 'se keNaTeNaM bhaMte evaM buccai bhaviyadavyapuDhavIkAiyA' tat kenArthena bhadanta ! evamucyate bhavyadravyapRthivIkAyikA bhavyadravyapRthivIkAyikA iti kathane kiM kAraNamiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'je bhavie' yo bhavyaH-bhavitu yogyaH, kA kutro. tpattuM yogyastatrAha-'tirikkha0' ityaadi| 'tirikkhajoNie vA maNusse vA' tiryam yoniko vA manuSyo vA devo vA 'puDhavIkAiesu uvavajjittae' pRthivIkAyikeSu kAraNa bhaviSyakAla meM unakA nAraka paryAya se utpanna honA hai / 'evaM jAva thaNiyakumArANaM' isI prakAra se asurakumAra se lekara stanita. kumAroM taka kA upapAta kaha lenA caahiye| ____ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'asthi NaM bhaMte ! bhaviyabapur3havIkAiyA bhaSiyacapuDhavIkAiyA' 2 he bhadanta ! bhavyadravyapRthivIkAyika nairayika hai kyA ? uttara meM prabhu kahate haiM---'goyamA! hatA, asthi hAM, gautama ! bhavyadravyapRthivIkAyika hai / aba punaH gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'se keNa?NaM bhaMte evaM vuccai bhaviyadhapuDhavIkAiyA' he bhadanta ! bhavyadravyapRthivIkAyika 2 isa prakAra se kahane meM kyA kAraNa hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA je bhavie tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA puDhavIkAiesu uvavajjittae' he gautama ! kAraNa 24 pAyathI apanna thAnu cha. "evaM jAva thaNiyakumArANe" mA zata asurakumArathI AraMbhIne svanitakumAronA upapAtanA saMbaMdhamAM kathana karI levuM. zathI gautama svAmI prasune ye pUche che :--"asthi gaM bhaMte ! bhavi yadavyapuDhavIkAiyA" man ma0yadravyapRthvI 143 2 che 1 tanA uttaramA prabhu cha ?--"haMtA atthi" gautama ! 10yadravyapRthvI yi che. tenuM 2 pAnI chAyI gautamasvAmI prasune pUche che hai-"se keNaTheNaM bhaMte evaM buccai bhaviyadavapuDhavIkAiyA" 23 mApana bhvydrvypRthvii|yi 2 rIte hevA zu. 4 / 27 cha ? tanA uttaramA prabhu 43 cha -"goyamA! je bhavie tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA puDhavIkAiesu uvavajjittae" zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhagavatIsUtre utpattuM yogyaH 'se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccai bhaviyadavvapuDhavIkAiyA' tat tenArthena gautama ! evamucyate bhavyadravyapRthivIkAyikA iti yaH khalu tiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA pRthivIkAyikazarIre utpatti yogyo bhavati bhaviSyatkAle sa tiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA bhavyadravyapRthivIkAyikazabdena vyavahiyate iti bhaavaarthH| 'AukAiyavaNassaikAiyANaM evaM ceva uvavAoM' akAyika vanaspatikAyikAnAm evameva upapAto vktvyH| evaM bhavyadravyApUkAyikatvaM bhavyadravyavanaspatikAyikatva vijJeyam yaH khalu paJcendriyatiryagyoniko manuSyo vA bhaviSyakAle akAyikeSu banaspatikAyikeSu vA utpatti yogyo sa paJcendriyatiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA bhavyadravyApakAyikatayA bhavyadravyavanaspatikAyikatayA vA vyavahArayogyo bhavan bhavyadravyApkAyikapadena bhavyayaha hai ki jo tiryazca athavA manuSya yA deva bhaviSyakAla meM pRthivI. kAyikoM meM utpanna hone ke yogya hotA hai vaha tiryagyonika jIva athavA manuSya yA deva bhavyadravyapRthivIkAyika isa zabda se vyavahRta kiyA jAtA hai / isI kAraNa he gautama ! 'evaM buccai bhaviyadavyapur3havIkAiyA' maiMne use bhavyadravyapRthikAyika kahA hai / 'AukAiyAvaNassaikAiyA NaM evaMceva uvacAo' bhavyadravya apkAyika aura bhavyadravyavanaspatikAyika bhI isI prakAra se jAnanA cAhiye arthAt jo pazcendriya tiryazca athavA manuSya yA deva bhaviSyakAla meM akAyika meM athavA vanaspatikAyika meM utpanna hone ke yogya hotA hai vaha paJcendriyatiryazca, athavA manuSya yA deva bhavyadravya akAyikarUpa se yA bhavyadravya vanaspatikAyikarUpa se vyavahAra karane yogya hotA huA bhavyadravya akAyikapada se yA bhavyadravyavanaspatikAyika pada se vyavahAra meM kahA he gautama tenuM kAraNa e che ke--je tiryaca, athavA manuSya agara deva bhaviSyamAM pRthvIkAyikapaNAthI utpanna thavAnA hoya te tiyacanika jIva athavA manuSya athavA devane-bhavyadravyapRthvIkAyika e zabdathI vyavahA2 42vAmA Ava che. te 25thI 3 gautama "evaM vuccai bhaviyadavyapuDhavIkAiyA" meM tamAna manya dravya pRthvI4s yaa cha. "AukAiyA vaNassaikAiyANaM evaM ceva uvavAo" sanyadravya 55454 bhane sadhyadravya vanaspatikAyikone paNa Aja rIte samajavA. arthAta je paMcendriya tiryaMnca manuSya athavA deva bhaviSyakALamAM apakAyikamAM athavA vanaspatikAyikamAM utpanna thavAnA hoya che, te paMcendriya tiryaMca, manuSya athavA deva bhavya dravya akAyikapaNAthI athavA bhavya dravya vanaspatikAyikapaNuthI vyavahAramAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u09 sU0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 203 dravyavanaspatikAyikapadena ca vyavAhiyate itibhAvaH / 'teuvAubeiMdiyateiMdiyacauridiyANa ya je bhavie tirikkhajoNie vA maNusse vA' tejo vAyudvindriyatrIndriyacaturindriyANAM ca yo bhavyastiryagyoniko vA manuSyo vA sa bhavyadravyatejAkAyikatayA bhavyadravyavAyukAyikatayA bhavyadravyadvIndriyatayA bhavyadravyatrIndriyatayA bhavyadravyacaturindriyatayA vyavahiyate 'paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM je bhavie neraie vA tirikkha joNie vA maNusse vA deve vA paMciMdiyatirikkha. jogie vA' yo bhavyo nairayiko vA tiryagyoniko vA manuSyo vA devo vA pazcendriyatiryagyoniko vA paJcandriyatirthagyonikeSu utpattuM yogyo vA sa bhavyadravya. paJcendriyatiryagyonikazabdena vyavahiyate iti / evaM maNussA vi' evaM manuSyA jAtA hai| 'teuvAu idiya teiMdiya cauridiyANa ya je bhavie tirikkha' tathA jo tiryagyonika jIva, athavA manuSya bhaviSyatkAla meM agnikAyika meM utpanna hone ke yogya hotA hai athavA do indriya jIvoM meM yA teindriya jIvo meM yA cauindriya jIvoM meM utpanna hone ke yogya hotA hai| vaha bhavya. dravyatejaskAyikarUpa se yA bhavyadravyavAyukAyikarUpa se vyavahRta hotA hai athavA bhavyadravya doindriyarUpa se vyavahRta hotA hai| athavA bhavyadravyateindriyarUpa se vyavahRta hotA hai / athavA bhavyadravyacauindriyarUpa se vyavahRta hotA hai| isI prakAra se 'paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM je bhavie neraie vA tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA paMciMdiya tirikkhajoNie vA' jo nairapika, athavA tiryagyonika athavA manuSya, yA deva paJcendriyatiryazca paJcendriya tiryazcayoMnikoM meM utpanna hone ke yogya hotA hai vaha bhanyadravyapaJcendriyatiryagyonika zabda se vyavahRta apAmA mAcha. "teuvAubeiMdiyateiMdiyacauridiyANa ya je bhavie tirikkha." tathA je tiryacanika jIva athavA manuSya bhaviSyakALamAM agnikAyika athavA vAyukAyika paNathI utpanna thavAnuM hoya che, athavA be iMdriyavALA chamAM ke traNa IMdriyavALA jIvamAM athavA cAra iMdriyavALA jIvomAM utpanna thavAnA hoya che, tene bhavya dravya tejaskAyikapaNAthI athavA bhavya dravya vAyukAyikapaNAthI vyavahAra karavAmAM Ave che. athavA bhavya dravya be iMdriyapaNAthI ke bhavya dravya teIdriyapaNAthI athavA bhavyadravya cauiMdriyapaNAthI vyavahAra karavAmAM bhAve che. 4 te paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM je bhavie neraie vA tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA paMcidiyatirikkhajINie vA" je nairayika athavA tiryaMcAnika athavA manuSya ke deva athavA paMcendriya tiryaMca, paMcendriyatiyacanikomAM utpanna thavAnA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 bhagavatIstra api yaH kazcit nairayikAdiH manuSyayonikeSu utpattiyogyo bhavati kAlAntare sa bhavyadravyamanuSya iti zabdena vyavahiyate itibhaavH| 'vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neraiyANa' vAnavyantarajyotiS vaimAnikAnAM yathA nairayikANAm uppaatH| yathA kazcinnairayikaH paJcandriyatiryagyonikAdau kAlAntare utpattiyogyo bhavana bhavyadravyapaJcendriyAditayA vyapadizyate tathA yaH kazcit paJcendriya tiryagyoniko vA manuSyo vA vAnavyantare jyotiSke vaimAnike vA kAlAntare utpattiyogyo bhavet sa bhavyadravyavAnavyantarabhavyadravyajyotiSkamavyadravyacaimA. niketi zabdena vyavahiyate itibhAvaH / bhavyadravyanarakAdeH svarUpaM parijJAya teSAM hotA hai / 'eva maNussA vi' isI prakAra jo koI nairayika Adi jIva bhaviSyakAla meM manuSyayonikoM meM utpatti yogya hotA hai vaha bhavyadravya manuSya isa zabda se vyavahRta hotA hai| 'vANamaMtarajoisiyavemA. NiyANaM jahA neraiyANaM' jaisA narayikoM kA upapAta kahA gayA hai| isI prakAra se vAnavyantara, jyotiSika evaM vaimAnika inakA utpAta kaha lenA cAhiye / jaise koI nairayika pazcendriya tiryagyAnika Adi meM kAlAnsara meM bhaviSyakAla meM utpatti ke yogya hotA hai to vaha bhavyadravyapaJce. ndriya Adi zabda se vyavahRta kiyA jAtA hai / usI prakAra se koI pazcandriyatiryagyonika jIva athavA manuSya vAnavyantara meM yA jyotiSka meM yA vaimAnika meM kAlAntara meM utpatti yogya hotA hai vaha bhavyadravyajyotiSka aura bhavyadravyavaimAnika aise zabda se vyavahRta hotA hai / che, te bhavyadravyatiryacanika zabdathI vyavahata karAya che. "gve maNussAvi" merIta 2 nayi vizere 1 maviSyamA manuSya nimAM utpanna thavA gya hoya tene bhavya dravya manuSya e rIte vyavahAra 42rAya cha, "vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neraiyANa" naiyiona viSayamA je rIte upapAta kahela che. e ja rIte vAnavyantara, jyotiSika, ane mAnikonA saMbaMdhamAM u5pAta samajI le. jema ke koI narayika pacendriya tiryacanika vigeremAM bhaviSyakALamAM utpanna thavA yogya banyA hoya te bhavya dravya paMcendriya vigere zabdathI kahevAya che. e ja rIte je koI paMcendriyatijonika jIva athavA manuSya vAnavyaMtaromAM athavA tikhomAM athavA vaimAnikomAM bhaviSyakALamAM utpanna thavA gyA hoya teo bhAgya davya vanavyantara, bhavya dravya tiSka, ane bhavya dravya vaimAnika e zabdo thI vyavahAra karAya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u09 sU0 1 bhavyadravyanArakA dinAM nirUpaNam 205 sthitijJAnAya paznayannAha - 'bhaviyadanna' ityAdi / 'bhAviyadavvaneraiyassa NaM bhaMte !' bhavyadravyanairathikasya khalu bhadanta ! 'kevaiyaM kAlaM ThiI panacA' kiyatkAlaM sthitiH prajJaptA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'jahabheNaM aMtomuhusaM' jaghanyena antarmuhUrtam nairayikasya jaghanyA sthitirityarthaH 'ukoseNa putrakoDI' utkRSTataH pUrvakoTiH yaH antarmuhUrttAyukaH saMjJI vA asaMhI mRtvA narakagata gantuM yogyo vartate tamAzritya bhavyadravyanairathikasya jaghanyA sthitirantarmuhUrta pramANAtmikA kathitA, tathotkRSTapUrvakoTi sthitimAn saMjJI paJce isa prakAra se bhavyanArakAdi ke svarUpa ko jAnakara aba gautama unakI sthiti ko jAnane ke liye prabhu se isa prakAra se prazna karate haiM- 'bhaviyada baneraiyassa NaM bhaMte!' he bhadanta jo bhavyadravyanairapika hai, usakI 'kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA jahanneNaM aMtomuhuttaM' he gautama ! jo bhavyadravyanairayika hai, usakI jaghanya sthiti eka antamuhUrta kI hotI hai aura 'ukko seNaM putrakoDI' utkRSTa sthiti eka pUrvakoTi kI hotI hai yaha utkRSTa sthiti utkRSTarUpa meM eka pUrvakoTi kI sthitivAle saMjJI paJcendriya tiryaJcayonika athavA manuSya ko lekara jo marakara naraka gati meM jAne ke yogya hai kahI gaI hai tathA jo antakI jaghanya sthiti kahI gaI hai| vaha antarmuhUrta kI AyuvAle saMjJI athavA asaMjJI ko jo marakara narakagati meM jAne yogya hai, unako lekara kahI gaI hai aisA jAnanA cAhiye / isa prakAra se bhavyadravya A rIte bhavyadravya nArakAdinA svarUpane jANIne have gautamasvAmI teonI sthitine bhaguvAnI rachAthI alute yA pramANe pUche che -"bhaviyadvva neraiyarasa NaM bhaMte!" he bhagavan ke bhavya dravya nairayiH che, tekhAnI "kevaiye kAlaM ThiI paNNattA" sthiti DeMTalA Aja sudhInI uDevAmAM bhAvI che ? yA praznanA uttaramA pralu che - " goyamA !" he gautama! "bahaNaNaM aMtomuhuttaM" ne lavyadravya nairayi che, tenI kadhanya sthiti me4 antarmuhUrtanI Doya che, tebha4 " ukkoseNaM pubvakoDI" utkRSTa sthiti pUrvachoTI DAya che, A utkRSTa sthiti, utkRSTa rUpamAM eka pUrva keATInI sthitivALA sanI paMcendriya tiya caiAnika athavA manuSya marIne narakagatimAM javAne cAgya hoya teone kahI che. tathA je aMtarmuhUtanI jaghanya sthiti kahevAmAM AvI che, te aMtarmuhUta nI AyuSyavALA sannI tathA asI ke je marIne narakagatimAM javAvALA hoya che, tamane uddezIne kahI che tema samajavu', zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 bhagavatIsUtre ndriyaviryagyoniko manuSyo vA mRtvA narakagatiyogyo vartate tamAzrityotkRSTataH pUrvakoTipramANAtmikA kathiteti bhaavH| bhavyadravyanArakasya sthiti kathayitvA bhavyadravyAsurakumArasya sthitijJAnAya praznayannAha-'bhaviyadaca' ityaadi| bhaviyadaba asurakumArassa NaM bhaMte' bhavyadravyAsurakumArasya khalu bhadanta ! 'kevaiyaM kAle ThitI pannattA' kiyatkAlaM sthitiH prajJapteti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityaadi| 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhuttaM' jaghanyenAntamu hRtam' ukkoseNaM vibhi paliyovamAI utkRSTataH trINi palyopamAni, manuSyaM paJcandriyatiyaJcaM cAzritya jaghanyato'ntarmuhU te sthitiruktA, utkRSTata uttarakurvAdiyugalikamanuSyAna Azritya palyopamatrayAsmikA sthitiH prajJaptA / 'evaM jAva thaNiyakumArassa' evaM yAvat stanAraka kI sthiti kA kathana karake aba sUtrakAra bhavyadravya asurakumAra kI sthiti ko prakaTa karane ke praznottara ke rUpa meM kahate haiM-'bhaviyadavya asurakumArassa gaM bhaMte ! kevAyaM kAlaM ThiI paNNattA' he bhadanta jo jIva bhavyadravya asurakumAra hai, usakI kitane kAla kI sthiti hotI hai ? isa gautama ke prazna ke uttara meM prabhu unase kahate haiM-'goyamA! jahanneNaM aMtomuhUttaM ukkosegaM tini paliovamAI' he gautama! jo jIva bhavyadravya asurakumAra hai usakI sthiti jaghanyarUpa se eka anta. muhUrta kI hai aura uskRSTa se tIna palpopama kI hai jaghanya. sthitivAle saMjJopazcendriya tizca ko evaM manuSya ko lekara kahI gaI hai| kyoMki pazcendriya tiryazca aura manuSyoM kI jaghanyasthiti antarmuhUrta kI siddhAnta meM kahI gaI hai / tathA utkRSTa sthiti uttara kuru Adi ke yuga. lika manuSyoM ko lekara kahI gaI hai| 'evaM jAva thaNiyakumArassa' jisa A rIte bhavyadravyanArakanI sthitinuM kathana karIne have sUtrakAra bhavya dravya asumAranI sthiti matA11 praznottara 32 che. "bhaviyadavva asurakumArANaM bhate! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA" 3 san 201 sabhyadravya asurakumAra che. tenI sthiti keTalA kALanI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu 4 cha -"goyamA ! jahaNNeNaM atomuhuttaM ukkoseNaM tinni paliovamAI" he gautama je jIva bhavya dravya asurakumAra che, tenI sthiti jaghanya rUpathI eka aMtamuhUrtanI che, ane utkRSTathI traNa palyomanI che. jaghanya sthitivALA saMjJI paMcendriya tiryaMca ane manuSyane uddezIne kahI che. kema ke--paMcendriya tiryaMca ane manuSyanI jaghanya sthiti siddhAMtamAM antamuhUrtanI kahI che. tathA utkRSTa sthiti uttara kuru vigerenA yugalika manu pyana dezIne 4DI cha. "evaM jAva thaNiyakumArassa." re rIta savya dra05 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramercandrikA TIkA 2018 u09 sU0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 207 nitakumArasya evaM yathA bhavyadravyAsurakumArasya jaghanyena antarmuhUrta muskRSTataH palpo pamatrayamAyuH kathitaM tathaitra stanitakumAraparyantaM jaghanyato'ntarmuhUrtam utkRSTataH palyopamatrayamAyurnirUpitamiti uttarakurvAdiyugaLikAnAM maraNAnantaraM devevRtpadyamAnatvAt 'bhaviyadabvapuDhavIkAissa gaM' bhavyadravyapRthivIkAyikasya khalla 'pucchA' pRcchA uktarUpeNa bhavyadravyapRthivIkAyikasya sthitiviSaye praznaH, bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'jahanneNaM aMtomuhataM jaghanyena antamuhUrta bhavyadravyapRthivIkApikasya sthitiH prajJaptA 'ukko seNaM sAtiregAIM do sAgarovamAI' utkarSeNa sAtirekANi dvisAgaropamANi bhavyadravyapRthivIkAyikasya sthitiH IzAna devamAzritya kiJcidadhikasAgaropamadvayAtmikA kathitA, 'evaM prakAra se bhavyadravya asurakumAra kI sthiti jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta kI aura tIna palyopama kI kahI gaI hai, usI prakAra se stanitakumAra taka ke bhavyadravyabhavanapatiyoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti antarmuhUrta kI tathA tIna palyopama kI kaha lenI caahiye| kyoMki uttara kuru Adi ke yugalikoM kA utpAda devoM meM hI hotA hai / 'bhaviyadavyapuDhavIkAiyassa NaM pucchA' he bhadanta jo jIva bhavyadravyapRthivIkAdhika hotA hai, usakI sthiti kitane kAla kI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! jahanneNaM aMtomuhRtaM ukkoseNaM sAtiregAI do sAgarovamA' he gautama! bhavyadravyapRthivIkAyika kI sthiti jaghanya se antarmuhUrta kI hotI hai aura utkRSTa se do sAgaropama se kucha adhika hotI hai / yaha sthiti utkRSTa jo itanI kahI gaI hai vaha IzAnadeva ko asurakumAronI sthiti jaghanyathI aMtarmuhUtanI ane utkRSTathI traNa palyeApamanI kahI che, teja rIte stanitakumAra sudhInA bhavyadravyabhavanapatiyAnI jadhanya sthiti antarmuhUtanI ane utkRSTa sthiti traNa patyeApamanI samajI levI kema ke uttara kuru vigerenA yugalikAnA utpAta devAmAM ja hoya che. "bhaviyadavva puDhavIkAiyassa NaM pucchA" he bhagavan bhavya dravya pRthvI ayiSTha je jIva hAya che, tenI sthiti keTalA kALanI hAya che? tenA uttaramAM prabhu u che hai - "goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM mAI" he gautama! savyadravya pRthvI ayinI sthiti hAya che. ane utkRSTathI e sAgarApamathI kaMika vadhAre thAya che. A utkRSTa sthiti ? uhI che te zAnadevane uddezAne usI che, "evaM AukkAiyasva vi" zrI bhagavatI sUtra : 13 sAtirekAI do sAgaroMdhanyathI atarmuhUrtanA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 bhagavatIsUtre AukAiyassa vi evamapkAyikasyApi jaghanyoskRSTAbhyAM sthitirjAtavyA jagha. nyato'ntarmuhatam utkRSTatassAtirekasAgaropamadvayamitibhAvaH / 'teU vAU jahA neraiyarasa' tejo vAyavoryathA nairayikasya bhavyadravyatena kAyikasya tathA bhavyadravyavAyukAyikasya ca sthitiviSaye bhavyadravyanArakavadeva sthitiH jJAtavyA jaghanyato'ntarmuhUrtam utkRSTataH pUrvakoTiriti / devAdInAM yugalikAnAM ca tatrotpAdAbhAvAt 'vaNassaikAiyassa jahA puDhavIkAiyassa' vanaspatikAyikasya yathA pRthivIkAyikasya, bhavyadravyavanaspatikAyikasya sthitiH bhavyadravyapRthivIkAyikAdeva jJAtavyA jayanyena antarmuhUttam , utkRSTataH sAtirekasAgaropamadvayaM sthitiriti bhAvaH / 'beiMdiyassa teiMdiyassa cauridiyassa jahA neraiyas' dvIndriyasya trIndriyasya caturindriyasya yathA nairayikasya, bhavyadravyadvIndriyasya bhavyadravyatrIndriyasya bhavyadravyacaturindriyasya sthitiH bhavyadravyanArakasthitivadeva jJAtavyA jaghanyena Azrita karake kahI gaI hai / evaM AukAiyassa vi' isI prakAra kI sthiti jaghanya aura utkRSTa apkAyika kI bhI jAnanI cAhiye / 'teU. vAU jahA neraiyassa' bhavyadravyanAraka kI sthiti jaghanya aura uskRSTa jitanI kahI gaI hai, utanI hI jaghanya utkRSTa sthiti bhavyadravyataijasakAyika kI aura bhavyadravyavAyukAyika kI samajha lenI caahiye| arthAt jaghanya se aMtarmuhUrta kI aura utkRSTa se eka karoDapUrva 'vaNassaikAiyassa jahA puDhayokAisa' arthAt bhavyadravya vanaspatikAyika kI sthiti bhavyadravyapRthvIkAyika ke jaisI kaha denI caahiye| 'beiMdiyassateiMdiyassa cAuridighassa jahA neraiyassa' bhavyadravyahIndriyajIva kI bhavyadravya teindriya jIva kI aura bhavyadravyacauindriya jIva kI sthiti bhavyadravyanAraka ke jaisI hI jaghanya aura utkRSTa se hai aisA Aja pramANenI sthiti jaghanya ane utkRSTathI apakAyikanI paNa samajavI. "teu vA jahA neraiyassa" dhanya bhane kRSTathI bhavya dravya nA24nI sthiti jeTalI kahI che. teTalI jaghanya ane utkRSTa sthiti bhavya dravya tejaskAyikanI ane bhavya dravya vAyukAyikanI samajI levI. arthAta jaghanyathI aMtarmuhUrtanI bhane ageyA meM sA5mayI maEi4 4ii cha. "beidiyassa teiMdiyasma cauridiyassa jahA neraiyassa" layadravyadIndriya na ta savyadravya trIndriyajIvanI ane bhavya dravya caturiMdriya jIvanI sthiti jaghanya ane uzkacha3pathI bhavya dravya nAraka pramANe che tema samajavuM arthAt jaghanyathI eka mata itanI ma sTayI pUTinI che. "paMciMdiyatirikkhajoNiyAsa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u09 sU0 1 bhavyadravyanArakAdinAM nirUpaNam 209 antarmuhUrtamamANA utkRSTataH pUrvakoTipramANetibhAvaH / 'paMce diyatirikkhajoNiyassa jahanneNaM aMtomuhutta' paJcendriyatiryagyonikasya jaghanyena antarmuhatam ' ukkoseNaM tettIsaM sAgarocamAI utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi, bhavyadravyapaJcandriyatiryagyonikasya Ayustu jaghanyato'ntarmuhUrtam utkRSTataH trayastriMzatsAgaro. pamamityarthaH etat saptamanArakamapekSya kathitam 'evaM maNussANa vi' evaM manuSyANAmapi bhavyadravyamanuSyANAmAyurviSaye jJAtavyam jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTataH trayastriMzat sAgaropamam , iti saptamapRthivInArakApekSayA kathitam / 'vANamaMtarajoisiyavemANiyassa jahA asurakumArassa' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikasya yathA asurakumArasya bhavyadravyavAnavyantarasya bhavyadragajyotiSkasya bhavyadravyavaimAnikasya yathA bhavyadravyAmurakumArasya tathA jJAtavyam , jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTataH palyopamatrayamitibhAvaH uttarakurvAdiyugalikApekSayA kathitam / 'sevaM bhaMte ! sevaM jAnanA cAhiye / arthAt jaghanya se eka antarmuharta kI aura utkRSTa se pUrvakoTi kI hai| paMciMdiya tirikkhajoNiyassa jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tetIsaM sAgarovamAI' jo jIva bhavyadravya paJcendriya tiryaza hai usakI jaghanya sthiti eka aMtarmuhUrta kI hai, aura uskRSTa Ayu tetIsasAgaropama kI hai / yaha kathana saptamapRthivI ke nAraka kI apekSA se kahA gayA hai, aiso jAnanA cAhiye / 'evaM maNussANa vi' isI prakAra manuSya saMbaMdhI kathana kaha denA caahiye| 'vANamaMtara joisiyavemANiyassa jahA asurakumArasta' bhavyadravya asurakumAra ke jaisI bhavyadravyavAnavya ntarakI bhavyadravyajyotiSkakI aura bhavyadravyavaimAnika kI sthiti jaghanya se to eka aMtarmuharta kI hai, aura utkRSTa se tIna palyopama kI hai yaha tIna palyopama sthiti kA kathana uttarakurvAdika ke yugalika kI apekSA se jahanneNaM aMtomuhRttaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI" madhyadravyapa yendriya re jIva che tenI jaghanya sthiti eka aMtarmuhUrtanI che. ane utkRSTa sthiti tetrIsa sAgaropamanI che, A kathana sAtamI tamatamA pRthvInA nArakonI apekSAyI apAmA Ave che. tebha samanyu "vANamaMtara joisiyavemANiyassa jahA asurakumArassa" bhavyadravyAnavya-taranI maya dravya jyotikonA tathA dravya vaimAnikanI sthiti bhavya dravya asurakumAranA saMbaMdhamAM kahyA pramANe jaghanyathI eka aMtamuhUrtanI che. ane utkRSTathI traNa pApamanI che A traNa palyopamanI sthitinuM kathana uttara kSetra kurU vigerenA yugalikone uddezIne kahevAmAM AvyuM che tema samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bhagavatIstre bhaMte ! ti' nadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! bhavyadravyanArakAdInAmAyurviSaye yat devANupriyeNa kathitam tat evameva-satyameva AptavAkyasya sarvathA pramANatvAditi kathayitvA bhagavantaM yAvat namaskRtya gautamaH saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati, itibhAvaH / / 50 1 // // iti zrI vizvavikhyAta- jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlavrativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM aSTAdazazatake navamodezakaH smaaptH||18-9|| kahA gayA jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' bhavyadravyanAraka Adi ke viSaya meM aura unakI Ayu ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne yaha kathana kiyA hai vaha AptavAkya ke sarvathA pramANa hone ke kAraNa satya hI hai / isa prakAra kahakara bhagavAn ko yAvat namaskAra karake gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThArahaveM zatakakA navavAM uddezaka samApta // 18-9 // ___ "seva bhaMte !sevaM bhaMte ! ti" bhavyadra0yanA24 vi. na samayamA mana tenI AyuSyanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je A kathana karyuM che, te Apta vAkaya pramANurUpa ja hevAnA kAraNe satya ja che. A pramANe kahIne bhagavAnane vaMdanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA gautama svAmI potAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA sU. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakane navame uddezaka samAptA18-1 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u010 sU01 bhavyadravya devarUpAnagAranirUpaNam 211 atha dazamodezakaH prArabhyate / navodeza ke bhavyanarakAdInAM svarUpaM kathitam atha bhavyadravyAdhikArAta asmin dazamodeza ke bhavyadravyadevasthAnagArasya svarUpaM nirUpayiSyati ityevaM saMbandhenAyAtasyAsya dazamodezakasyedamAdimaM sUtram - 'rAyagihe ' ityAdi / mUlam - rAyagihe jAva evaM vayAsI aNagAre NaM bhaMte bhAviyA asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejjA haMtA ogAhejjA se NaM tattha chinena vA bhijeja vA No iNaDe samaTThe No khalu tattha satthaM kamai evaM jahA paMcamasae paramANupoggalavattavayA jAva aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA udAvattaM vA jAva no khala tattha satthaM kamai // sU0 1 // chAyA - rAjagRhe yAvadevamavAdIt anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA asidhArAM vA kSuradhArAM vA avagAheta hanta avagAheta sa khalu tatra chidyeta vA bhidyeta vA nAyamarthaH samarthaH no khalu tatra zastraM krAmati / evaM yathA paJcamazate paramANupudgalavaktavyatA yAvad anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA udAvarta vA yAvat no khalu tatra zastra krAmati // 01 || TIkA - 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvadevam avAdIt atra yAspadena guNazilakaM caityamityArabhya prAJjalipuTo gautama etadantasya sarvasyApi dasaveM uddeze kA prAraMbha nauveM uddeze meM bhavyadravyanAraka Adi koM kA svarUpa kahA gayA hai aba isa 10 veM uddeze meM bhavya kA adhikAra hone se bhavyadravyadevarUpa anagAra ke svarUpa kA kathana kiyA jAvegA so isI sambandha ko lekara prAraMbha kiye gaye isa uddeze kA 'rAyagihe jAva' ityAdi pahilA sUtra hai / 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / dasamA uddezAnA prAraMbha---- navamAM uddezAmAM bhavyadraSya nAraka vigerenu kathana karavAmAM Avyu che. bhavyadravyanA adhikAra cAlu hAvAthI A dasamAM uddezAmAM bhavyadravya deva rUpa anagAranAM svarUpanuM kathana karavAmAM Avaze. e sabandhathI A uddezAnA prAraMbha azvAmAM Ave che. tenuM paDelu sUtra ' rAyagihe jAva" ityAhi che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 bhagavatIstra prakaraNasthAnusmaraNaM bhavatIti / kimuktavAn gautamaH tatrAha-'aNagAre' ityAdi / 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyapA' anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA bhAvitojJAnadarzanacAritraidharmavAsanayA vA AtmA yena sa bhAvitAtmA 'asidhAra vA khuradhAraM vA ogAhejjA' asidhArAM vA zuradhArAM vA avagAheta kiM bhAvitAtmA anagAraH asidhArAyAM vA kSuradhArAyAM vA upaveSTuM zaknuyAditi praznA, bhagavAnAha'haMtA' ityAdi / 'haMtA avagAhejjA' hanta avagAheta upaveSTuM zaknuyAdityarthaH asidhArAdiSu bhAvitAtmano'nagArasya pravezo vaikiyalabdhisAmarthyabalAd bhavatIti TIkArtha--'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra se prabhu se pUchA yahAM yAvatpada se 'guNazilakaM caityam' yahAM se lekara 'prAJjalipuTo gautamaH' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai| kisa prakAra se pUchA ? so 'aNaNAre NaM bhaMte ! bhAviyappA asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejjA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai, ki'jo anagAra bhAvitAtmA hotA hai-jJAnacAritra se athavA dharma kI vAsanA se jisane AtmA ko vAsita kiyA hai / aisA anagAra kyA asidhArA para kSurA kI dhArA para upaveSTuM (baiThane ke liye) samartha ho sakatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM / 'haMtA avagAhejA' hA~ gautama ! aisA vaha anagAra baiThane ke liye samartha ho sakatA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki yahAM jo asidhArA para yA kSurA kI dhArA para bhAvitAtmA anagAra ko ___14---"rAyagihe jAva eva' vayAso" 2 / 14 nagaramA mAnnuM sama vasaraNa thayuM. bhanavAnanuM Agamana sAMbhaLIne pariSadA teone vaMdana karavA AvI. bhagavAne teone dharmadezanA ApI. dharmadezanA sAMbhaLIne pariSadA pAtapAtAne sthAna pAchI .te 54ii navAnnI payupAsanA 42ai "prAJjali. puDho gautamaH" gautama svAmI bhanne hAtha nnaDAna ! vinaya sAye // pramANe 57yu 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejjA" je anagara bhAvitAtmA hoya che--jJAna cAritrathI athavA te dharmanI vAsanAthI jeNe pitAnA AtmAne vAsita karela che, e anagAra zuM talapaarnii ghAra 52 athv| makhAnI dhA2 52 "upaveSTu' mesavAna samaya tha za cha ? / prazna uttaramA prabhu 4 cha :--"hatA avagAhejjA" hai| gautama! e te anagAra tenA para besavAne samartha thaI zake che. kahevAnuM tAtparya e che ke--ahiyAM je talavAranI dhAra para athavA asAnI prara5ra bhAvitAtmA anagArane besavAnuM batAvyuM che, te vaikriya labdhinA prabhAvathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU01 bhavyadravyadevarUpAnagAranirUpaNam 213 jJeyam anyathA agrimottaracAkyasyAsAmaMjasyamApatediti / 'se NaM tasya chijjejja vA bhijjejja vA sa bhAvitAtmA'nagAraH khalu tatrAsidhArAdau chiyeta vA bhidyeta vA asidhArayopavezanAdi kartustasyA'nagArasya zarIre chedanaM bhedanaM bhavati naveti praznaH, bhagavAnAha-'No iNahe samaDhe nAyamarthaH samarthaH asidhArayA tadaMgasya chedanAdikaM na bhavatItibhAvA, kathaM tadaGgasyAsidhArayA chedanAdikaM na bhavati atra lokAnubhavavirodho bhavediti cettatrAha-'No khalu' ityAdi / 'No khalu tastha satya kamaI' no khalu tatra zastraM kAmati bhAvitAtmano'nagArasya zarIrAvayave zastrasya kramaNaM na bhavati vaikriyalabdhisAmathryabalena zastrasya tatra kuNThitatvAt pASANapraveza yA baiThanA kahA gayA hai vaha vaikriyalabdhi ke prabhAva ke vaza se aisA kara sakatA hai, yaha prakaTa karane ke liye kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye nahIM to agrima uttaraSAkya meM asamaJjasatA AjAvegI aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'se gaM tattha chijjejja vA bhijjeja vA' he bhadanta ! asidhArA ke Upara upavezanAdi kriyA karanevAle usa anagAra ke zarIra meM chedana bhedana hotA hai, yA nahIM hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'No iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| arthAt asidhArA Adi ke Upara upavezanAdi kriyA karanevAle usa anagAra ke zarIra meM usa asidhArA Adi dvArA jarAsA bhI chedana nahIM hotA hai / isakA kAraNa kyA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM / 'No khalu tattha sasthaM kamaI' usa bhAvitAtmA anagAra ke zarIrAvayava ke Upara zastra kA kramaNa nahIM hotA hai| kyoMki vaikriya. tema karI zake che. te batAvavA tema kahevAmAM AvyuM che tema samajavuM. nahi te pahelA kahela uttara vAkayamAM asamaMjasapaNuM-aghaTitapaNu AvI jaze.. ve gautama svAmI se pUche che 3-"se NaM tattha chijjejja vA bhijjejaja vA" 8 sAnan masi-tasavAranI ghAra 52 sanA2 te maanaa| zarIramAM chedana bhedana thAya che? ke nathI thatuM? A praznanA uttaramAM prabhu 3 cha ?--'No iNaThe samaThe' 3 gautama ! 20 Atha parAmara nathI. arthAt talavAranI dhAra vigere upara besavA vi0 nI kriyA karavAvALA te anagAranA zarIramAM te talavAranI dhAra vigerethI jarA paNa chedana bhedana thatuM nathI, tema na thavAnuM zuM kAraNa che? te pramANe gautama svAmInA pUchavAthI tenA GttaramA prabhu 43 che 3-"No khalu tattha satthaM kamai" a lqatmA mana.. - zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre patitakSuradhArAvat yathA loko'pi dRzyate tIkSNApi kSuradhArA pASANAdau viphalI bhavati tathaiva bhAvitAtmA'nagArazarIre'pi kSuradhArAdeH pravezA'saMbhavaH etAvAneva vizeSaH yat pASANAdiSu tatra kSuradhArA devaiphalyaM tat teSAmatikAThinyAt, atra bhAvitAtmAnagArazarIre tu vaikriyalabdhisAmarthyabalAditi / ' evaM jahA paMcamasae paramANupoggalavatvtrayA' evaM yathA paJcamazate paramANupudgalavaktavyatA 'jAva aNagAre NaM bhaMte !' yAvadanagAraH khalu bhadanta ! ' bhAviyappA' bhAvitAtmA 'udAvataM vA jAva no khalu tattha satthaM kamai' udAvarte vA yAvat no khalu tatra zastra krAmati, tatra paramANupudgalaghaTita AlApa iha tu bhAvitAtmaghaTita labdhi kI zakti ke bala se zastra usa para kuNThita ho jAtA hai jaise pASANa ke Upara gire hue kSure Adi kI dhAra kuMThita ho jAtI hai ataH 'jaisI pASANapati tIkSNa bhI kSuradhArA viphala bana jAtI hai| usI prakAra se bhAvitAtmA anagAra ke zarIra meM bhI kSura Adi kI dhArA viphala ho jAtI hai / usa para apanA kucha bhI prabhAva nahIM dikhalA sakatA hai vaha usameM praviSTa nahIM ho sakatI hai, pASANa Adi para jo kSura dhArA viphala hotI hai, vaha usakI atikaThinatA ke kAraNa hotI hai / aura yahAM jo bhAvitAtmA anagAra ke zarIra para viphala hotI hai vaha vaikilabdhi ke sAmarthya ke cala se hotI hai, basa yahI dRSTAMta aura dASTanti meM vizeSatA jAnanI caahiye| 'evaM jahA paMcamasae paramA NupoggalabattavvadhA' jAva aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA udAvataM vA jAba no khalu tattha satthaM kamai' to jisa prakAra se paMcama zataka ke sAtaveM gAranA zarIranA avayava upara zasra cAlI zakatu' nathI. kAraNa ke vaikriya labdhinI zaktinA khaLathI zasra nisteja-Thita thai jAya che. jevI rIte patthara para paDelA annA vi. nI dhAra ku'ti-muThI thaI jAya che. tethI patthara para paDelI tIkSNa annAnI dhAra niSphaLa banI jAya che. teja rIte bhAvitAtmA anagAranA zarIramAM paNa talavAra-astrA vi. nI dhAra muDhI yAne niSphaLa khanI jAya che. temanA zarIramAM te pravezI zakatI nathI. pASANu para je annAnI dhAra vi. niSphaLa jAya che, te pattharanA kaThaNupaNAne laIne tema ane che. paNa ahiM bhAvitAtmA anagAranA zarIramAM niSphaLa thAya chete tenA vaikriyalabdhinA khaLathI thAya che. dRSTAMta (udAharaNa) ane dAntikamAM bheTalI na vizeSatA hai, "evaM jahA paMcamasae paramANupoggalabattavvayA jAva aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA udAvattaM vA jAva no khalu tattha satthaM kamai" vI rIte pAMcamA zatakanA sAtamA uddezAmAM paramANu pudgala saMbadhI kathana karyu 214 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU01 bhavyadravyadevarUpAnagAranirUpaNam 215 AlApa etadeva ubhayovailakSaNyam / 'jahA paMcamasae' ityAdinA yat sUcitaM tadidam 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA agaNikAyassa majjhaM majjheNaM vIIvaejjA hatA vIIvaejjA se NaM tattha kiM jhiyAejjA No iNaDhe samaDhe No khalu tattha satthaM kamai' ityAdi / anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA agnikAyasya madhyaM madhyena vyativrajet haMta vyativrajet sa khalu tatra kiM dhyApayet nAyamarthaH samarthaH no khalu tatra zastraM krAmatItyAdi // 0 1 // uddeza meM paramANupudgala sambaMdhI vaktavyatA yAvat udakAvarta meM vaha praveza kara sakatA hai kyoMki usa para zastra apanA kucha prabhAva nahIM dikhA sakatA hai| yahAM taka kI vaha saba vaktavyatA yahAM para kaha lenI caahiye| paMcamazataka ke sAtaveM uddeze meM jo AlApa kahA gayA hai vaha paramANu pudgala ko lekara kahA hai so vahI AlApa yahAM bhAvitAtmA anagAra ko ghaTita karake kaha lenA cAhiye jaise-'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA agaNikAyassa majjhaM majjheNaM vIivaejjA? haMtA vIivaejjA se NaM tattha jhi yAejjA ? jo iNaThe samaDhe No khalu tattha satthaM kamaI' ityAdi isakA artha spaSTa hai / tAtparya gautama ke pUchane kA aisA hai ki-he bhadanta ! bhAvitAramA anagAra kyA agni ke bIca meM hokara nikala sakatA hai ? uttara meM prabhu ne kahA hAM gautama ! nikala sakatA hai vaha agni ke bIca meM se hokara nikalane para bhI jo usa se jalatA nahIM hai usakA kAraNa usa para zastra apanA kucha bhI prabhAva nahIM dikhA sakate haiN| yaha hai |suutr 1 // che. te yAvat ApatamA--Mail yAmA ta praveza 30 za cha, ma ke tenA para zastra pitAne kaMI ja prabhAva batAvI zakatuM nathI. ahi sudhInuM te tamAma kathana ahiMyAM samajI levuM pAMcamA zatakanA sAtamA uddezAmAM je je AlApako kahyA che te paramANunA pudgalane udezIne kahevAmAM Avela che. teja AlApaka ahiyAM bhAvitAtmA anagArane ghaTAvIne kahevA. jema ke -"aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA agaNikAyassa majjha majheNaM vIivaejjA hatA vIivaejjA se NaM tattha jhiyAejjA, No iNaTUThe samaThe No khalu tattha satthaM kamai" chatyAhimaDiyAM gautama svAbhImeza 57yucha hai--8 lagavana bhAvitAtmA anagAra zuM agninI vacce thaIne nIkaLI zake che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke--hA gautama! tevI rIte bhAvitAtmA anagA2 agninI pAra nIkaLI zake che. te agninI vacce thaIne nIkaLavA chatAM paNa te agnithI baLatuM nathI tenuM kAraNa tenA para zastra potAne koI ja prabhAva batAvI zakatuM nathI te ja che. e sU. 1 / zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pUrvamanagArasya bhAvitAtmano'sidhArAdau agAhanA kathitA ataH param A. gAhanAmeva sparzanAlakSaNaparyAyAntareNa paramANvAdipudgaleSu kathayitumAha-paramANuyoggale' ityaadi| mUlam-paramANupoggale NaM bhaMte ! vAukAeNaM phuDe vAukAe vA paramANupoggaleNaM phuDe goyamA ! paramANupoggale vAukAeNaM phuDe no vAukAe paramANupoggaleNaM phudde| duppaesieNaM bhaMte! khaMdhe vAukAeNaM evaM ceva evaM jAva asNkhejpesie| aNaMtapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe vAu0 pucchA goyamA! aNaMtapaesie khaMdhe vAukAeNaM phuDe, vAukAe aNaMtapaesiNaM khaMdhaNaM siya phuDe siya No phuDe / vatthI NaM bhaMte ! vAukAeNaM phuDe vAukAe vatthiNA phuDe goyamA! vatthI vAukAe NaM phuDe No vAukAe vasthiNA phudde|suu0 2 // chAyA-paramANupudgalaH khalu bhadanta ! vAyukAyena spRSTaH vAyukAyo vA paramANupudgalena spRSTaH, gautama ! paramANupudgalaH vAyukAyena spRSTaH, no vAyukAyaH paramANupudgalena spRssttH| dvipadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH vAyukAyena evameva evaM yAvat asaMkhyapadezikaH / anantamadezikaH khalu bhadanta ! skandho vAyu pRcchA gautama ! anantapradezikA skandhaH vAyukAyena spRSTaH vAyukAyaH anantapadezikena skandhena syAt spRSTaH syaanospRssttH| vastiH khalu bhadanta ! vAyukAyena spRSTaH vAyukAyo vA vastinA spRSTaH gautama ! vastiH vAyukAyena spRSTaH no vAyukAyo vastinA spRssttH||suu0 2 / / bhAvitAtmA anagAra kI asidhArA (talavAra kI dhAra para) Adi meM avagahanA prakaTa kI gaI haiM / ataH isI avagAhanA kA sparzanA lakSaNa paryAyAntara se paramANu Adi pudgaloM meM kathana avasUtrakAra karate haiN| 'paramANupoggele NaM bhaMte ! vAukAeNaM phuDe ' ityaadi| pUrva sUtramAM bhAvitAtmA anagAranI talavAranI dhAra vigere paranI avagAhanA batAvavAmAM AvI che. jethI have sUtrakAra teja avagAhanAnA sparzanA lakSaNa paryAyAntarathI paramANu vigere muddagalomAM kahevAno prAraMbha kare che. "paramANupogale NaM bhaMte ! vAukAeNaM phuDe" tyahi zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u010 sU02 a0 paryAyAntareNapudgalAdiSuni0 217 TIkA-'paramANupoggale NaM bhaMte !' paramANupudgalaH khalu bhadanta ! 'vAyukAraNaM phuDe' vAyukAyena spRSTo bhavati ? 'vAukAe vA paramANupoggaleNaM phuDe' vAyukAyo vA paramANuSadlena spRSTaH ? he bhadanta ! vAyunA paramANuAptaH paramANunA vA vAyurvyApta iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paramANupoggale cAukAeNaM phuDe' paramANupudgalaH vAyukAyena spRSTaH vyApto madhye kSipta ityarthaH / 'no vAukAe paramANupoggaleNaM phuDe' no vAyukAyaH paramANupudgalena spRSTaH, vyAptaH madhye kSiptaH, vAyomahattvAt paramANozca niSpadezatvenAtisUkSmatayA vyApakatvAbhAvAditi / 'duppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe vAukAraNaM evaM ce' 'dvipadezika khallu bhadanta ! skandhaH vAyukAyena evameva spRSTo TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakAra ne aisA pUchA hai ki-paramANupoggale NaM bhaMte !' he bhadanta ! jo paramANupudgala hai, vaha kyA vAyukAya ke dvArA spRSTa hotA hai yA vAyukAya paramANupudgala dvArA spRSTa hotA hai ? paramANu ke dvArA vAyu vyApta hai yA vAyu ke dvArA paramANu vyApta hai aisA isa prazna kA Azaya hai uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA' ityAdi-he gautama! paramANupudgala vAyukAya dvArA spRSTa hotA hai-vyApta hotI hai madhya meM zipta hotA hai para vAyukAya paramANupudgala se vyApta nahIM hotA hai madhya meM kSipta nahIM hotA hai, kyoMki vAyukAya mahAna hotA hai aura paramANu bayAdi pradezoM se rahita hone ke kAraNa ati sUkSma hotA hai / isa kAraNa vaha use vyApta nahIM kara sakatA hai| aba gautama prabhu se aisA pachate haiN| 'duppaesieNaM bhaMte ! khaMdhe0' he bhadanta ! jo skandha vipradezika ___ -24 // satrathI sUtradhAre the 57 che -"paramANupoggale gaM bhaMte!" asan 2 52mA purata cha, te vAyuyane 250 41 cha ? athavA vAyukAya tene sparza karI zake che? paramANuthI vAyu vyApta che ? ke vAyuthI paramANu vyApta che? e rItane A praznano bhAva che. A praznanA ittaramA prabhu 4 cha , - "gothamA !" tyA gautama ! 52mA dasa vAyuthI pRSTa vyApta thAya che. paNa vAyukAya paramANu pudgalathI vyApta thatA nathI kema ke vAyukAya mahAna hoya che. ane paramANu be pradeza vigerethI rahita hovAthI atyaMta sUkSama hoya che. tethI te tene vyApta karI zakatA nathI Dave gautama svAmI prabhune me pUche che 3--"duppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe0" mAvana meM pradezavaNAre 245 hoya che, te pAyathI vyApata zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 bhagavatIstre dhyAptaH kiM vA vAyukAyiko dvipadezikena skandhenAvayavinA spRSTaH vyApta iti praznaH, bhagavAnAha-yathA paramANupudgalena vAyukAyo na vyApto bhavati paramANoH sUkSmatayA vAyozca mahatvAt kintu mahatA vAyunA alpIyAn paramANuvyApte tathA ime'pi dvipradezikAvayavino vAyukAyApekSayA sUkSmatvena na vAyukAyo dvipadezikena skandhena vyApyate apitu mahatA vAyukAyena alpIyaso dvipadezikaskandhasyaiva vyAptirbhavati, dRzyate ca loke'pi mahatA'lpIyaso vyApanAt yathA paTairghaTasya na tu ghaTena mAvRta pttsyaatiritibhaavH| 'evaM jAva asaMkhejjapaesie' evaM yAvadasaMkhyeyamadezikaH yathA dvipradezikaskandhaviSaye vAyukAyavyAptatvaviSayako vicAraH kRtastathaiva asaMkhyAtapradezikaskandhaviSaye'pi vicAraH karttavyo hotA hai vaha vAyukAya ke dvArA vyApta hotA hai yA vAyukAya usake dvArA vyApta hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM / he gautama ! jisa prakAra paramANupudgala dvArA vAyu kAya vyApta nahIM ho sakatA hai| kyoMki vaha sUkSma hai aura vAyukAya mahAna hai / ataH aisA samajhanA cAhiye-ki mahAn vAyukAya dvArA alpIyAn paramANu hI vyApta hotA hai aura aisI hI bAta dekhI jAtI hai| ki loka meM jo mahAna hotA hai vaha apane se choTe ko vyApta karanevAlA hotA hai jaise vastra ke dvArA ghaTa vyApta ho jAtA hai para pasArA huA vastra ghaTa ke dvArA vyApta nahIM hotA isI prakAra videzI skandha ke viSaya meM samajhanA caahiye| 'evaM jAva asaMkhejjapaesie' jisa prakAra se dvipradezika Adi skandha ke viSaya meM vAyukAya dvArA vyApta hone kA vicAra kiyA gayA hai usI prakAra se asaMkhyAtapradezika skandha thAya che? ke vAyukAya tenAthI vyApta thAya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke--he gautama! je rIte paramANu pudgalathI vAyukAya vyApta thatA nathI. kema ke te sUkSama che. ane vAyukAya mahAnuM che. jethI ema ja samajavuM joIe ke mahAna vAyukAyathI ala5 evA paramANuM ja vyApta thAya che. ane evI ja rIte jovAmAM Ave che ke -jagatamAM je mahAna hoya che, te pitAnAthI nAnAne vyApta karavAvALA hoya che. jema ke vastra dvArA ghaDe vyApta thaI jAya che. paraMtu phelAveluM vastra ghaDAthI vyAta thatu nathI. "evaM jAva asaMkhejjapaesie" 2 mAthI me prazavAya skaMdhanA viSayamAM vAyukAyathI vyApta hevAnA saMbaMdhamAM vicAra karavAmAM AvyuM che, te ja pramANe asaMkhyAta pradezavALA kaMdhane vAyukAyathI vyApta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU02 a0 paryAyAntareNapudgalAdiSuni0 219 jJAtavyazca, yAvat asaMkhyAtapadeziko'vayavI vAyunA vyApyate na tu kadApi asaMkhyAtamadezikAvayavinA vAyukAyo vyApyate iti / atra tripadezikAdArabhya dazamadezikasaMkhyAtamadezikAntasya yAvatpadena grahaNaM bhavati / 'arNatapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe vAukAya pucchA' anantapradezikaH khalu bhadanta ! skandhaH vAyukAyaH pRcchA arthAt anantapradezikaH skandhaH vAyunA vyApyate athavA anantamadezikena skandhena vAyu Apyate iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'aNaMtapaesie khaMdhe vAyukAraNaM phuDe' anantapradezikaH skandhaH vAyukAyena spRSTovyAptaH madhye nikSiptaH 'vAukAe arNatapaesie NaM khaMdheNaM siyaphuDe' vAyukAya: anantamadezikena skandhena syAt spRSTaH 'siya no phuDe' syAt no spRSTaH, anako vAyukAya dvArA vyApta hone kA vicAra jAnanA cAhiye yAvat asaMkhyAtapradezI rUpa avayavI vAyukAya ke dvArA vyApta to ho jAtA hai para vAyukAya usa asaMkhyAtapradezI avayavI dvArA vyApta nahIM hotA hai| yahAM yAvatpada se tripradezika skandha se lekara kara dazapradezika skandha saMkhyAtapradezI skandha kA grahaNa huA' hai| aNaMtapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe vAu0 pucchA!" he bhadanta ! jo skandha anantapradezika hotA hai| usake dvArA vAyukAya vyApta hotA hai yA vAyukAya ke dvArA vaha vyApta hotA hai, uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! anantapaesie khaMdhe0' he gautama ! jo anantapradezika skandha hotA hai| vaha vAyukAya ke dvArA vyApta hotA hai madhya meM nikSipta hotA hai para jo anantapradezika skandha hai usake dvArA vAyukAya vyApta bhI hotA hai, hevAnA saMbaMdhamAM vicAra samajI le. yAvat asaMkhyAta pradezI rUpa avayavI vAyukAyathI te vyApta thaI jAya che. vAyukAya te asaMkhyAta pradezavALA avayavIthI vyApta thato nathI. ahiyAM yAvatpadathI traNa pradezavALA skaSathI bhArabhAra 4sa prazANA 245 sudhI a yayA che. "aNaMtapaesie NaM bhaMte ! khaghe vAu pucchA0" 8 san sanata pradeza 2 245 cha, tenAthI vAyukAya vyApta thAya che? athavA vAyukAyathI te vyApta thAya che. A prazranA uttama prabhu cha hai-goyamA ! anaMtapaesie khaMghe0" gItama! anaMta pradezavALA je kaMdhe hoya che, te vAyukAya dvArA vyApta thAya che. madhyamA nikSipta hoya che. paraMtu je anaMtapradeza skaMdha che, tenAthI vAyukAya vyApta thAya che paNa kharA. ane nathI paNa thatA. A kathananuM tAtparya e che zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bhagavatIsUtre ntAdezikena skandhena syAt spRSTaH syAt no spRSTaH anantapadezikaH skandho vAyunA vyApyate sUkSmataratvAt skandhasya, vAyukAyikastu anantamadezikaskandhena spAt vyAptaH syAt na vyAptaH katham ? kadAcit vyAptatva kadAcidavyAtatvamiti, atrocyate, yadA vAyukAyikaskandhApekSayA anantapradezikaH skandho mahAn bhavati tadA vAyumehatA'nantamadezikaskandhena vyApyate yadA tu vAyApekSayA asau anantapradeziko mahAn na bhavati kintu alpIyAneva bhavati tadA anantamadezikaskandhena vAyukAyo na vyApto bhavati iti apekSAvAdamAzritya syAd vyAptaH syAd avyApta iti kathitam / 'vatthI NaM bhaMte ! vAukAraNaM phuDe' vastiH khalu bhadanta ! vAyukAyena spRSTaH 'vAuyAe vatthiNA phuDe' vAyukAyo vA vastinA spRSTaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vasthI vAukAraNaM phuDe' vastiH hatiH 'mazaka' iti lokaprasiddhaH vAyukAyena spRSTo vyAptaH vAyunA sAmastyena aura nahIM bhI hotA hai / tAtparya isakA aisA hai ki jaba anantapradezika skandha sUkSma hotA hai taba to vaha vAyukAya ke dvArA vyApta ho jAtA hai| parantu jaba vAyukAyika rUpa skandha anantapadezika skandha kI apekSA mahAn nahIM hotA hai pratyuta anantapradezika skandha hI mahAna rahatA hai taba vaha anantapradezika skandha dvArA vyApta ho jAtA hai| isa prakAra se apekSAvAda ko Azrita karake 'siya phuDe siya No phuDe' aisA kahA gayA hai| 'vasthI NaM bhaMte ! vAukAeNaM phuDe' he bhadanta ! vastI. mazaka vAyukAya se spRSTa hotA hai ? yA 'vAuyAe vasthiNA phuDe' vAyukAya mazaka se spRSTa hotA hai uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! vatthI vAyu: kAraNaM phuDe' he gautama! mazaka vAyukAya se spRSTa hotA hai| kyoMki cAyakAya ke dvArA usake jitane bhI vivara hote haiM, ve saba ke saba ke--jyAre anaMta pradezI kaMdha sUkSma hoya che, tyAre te vAyukAyathI vyApta thaI jAya che. paNa jyAre vAyukAyikarUpa sakadha anaMta pradezI skadhathI mahAna hotA nathI paraMtu anaMta pradeza skaMdha ja mahAna rahe che, tyAre te anaMta madezI skaMdha dvArA vyApta thaI jAya che. apramANenI apekSAvAdane Azraya zana "syAd vyAptaH syAd avyAptaH" sema 4AmA nyu che. "vatthI NaM bhaMte ! vAukAeNaM phuDe" he sagavan paratI-bhaza, vAyuyathI spRSTa thAya cha ? hai "vAukAe asthiNA phuDe" vAyuya bhazayA vyApta thAya che. yA praznanA uttaramA prabhu cha 3-"goyamA! vatthI vAukAeNaM phuDe" 3 gautama! mazaka vAyukAyathI spaSTa thAya che. kema ke tene jeTalA chidro che, te badhA ja zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU03 pudgalAnAM varNAdimatvanirUpaNam 221 vastivivaraparipUraNAt ' no vAukAe vasthiNA phuDe' no vAyukAyo vastinA spRSTo. vyAptaH vaste rvAyukAyasya parita eva sadbhAvAditi ||suu0 2 // itaH pUrva pudgaladravyANi nirUpitAni tadanu varNAdibhiH tAnyeva pudgaladravyANi nirUpayannAha-'atthi NaM bhaMte' ityaadi| mUlam-atthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe davAiM vanao kAla-nIla-lohiya-hAlida-sukillAI, gaMdhao subibhagaMdhAiM, dunbhigaMdhAiM, rasao titta-kaDuyakasAya-aMbilamahurAiM, phAsao kakkhaDa-mauya-garuya-lahuya-sIya-usiNaniddha-lukkhAiM annamannabaddhAiM annamannapuTThAI jAva annamannaghaDatAe ciTrati ? haMtA asthi evaM jAva ahe sttmaae| asthi gaM bhaMte ! sohammassa kappassa ahe evaMcava evaM jAva IsippabhArAe puDhavIe / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva vihri| taerNa samaNe bhagavaM mahAvIre rAyagihAo nayarAo paDinikkhamai paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai ||suu03|| ___ chAyA-santi khalu bhadanta ! asyAH ratnapabhAyAH pRthivyAH ayo dravyANi varNataH kRSNanIlalohitahAridrAzuklAni, gandhataH surabhigandhIni durrAbhagandhIni, rasataH tiktakaTukakaSAyAmlamadhurANi, sparzataH kazamRdukagurukalaghukazItoSNasnigdharUkSANi anyonyabaddhAni anyonyaspRSTAni yAvat anyonyaghaTTatayA tiSThanti ? hanta santi / evaM yAvadadhaHsaptamyAM santi khalu saudharmasya kalpasyAdhaH evameva evaM yAvat ISat mAgbhArAyAH pRthivyAH / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! yAvadviharati / tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH rAjagRhAmagarAt matiniSkAmati pratiniSkrAmya bahiH janapadavihAra viharati ||muu0 3 // pUre bhare hue rahate haiN| 'no vAukAe vasthiNA phuDe' ataH jaba aisI bAta hai, to mazaka se vAyukAya spRSTa nahIM hotA hai / kyoMki mazaka ke cAroM ora vAyukAya kA sadbhAva rahatA hai / sU0 2 // pUre 52 // vAyuyathA gre| 27 che. "no vAukAe vasthiNA phuDe" thA mazakathI vAyukAya pRSTa thatuM nathI. kema ke mazakanI cAre bAju vAyukAyane sadamA 27 che. // sU. 24 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bhagavatIsUtre TIkA-'asthi NaM bhaMte !' santi khalla bhadanta ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'ahe' adhobhAge 'dabvAI' dravyANi, yAni dravyANi khalu 'vano kAlanIlalohiyahAlidasukillAI' varNataH kRSNanIlalohitahAridrazuklAni-kRSNanIlalohitapItazuklarUpavanti dravyANi, tathA 'gaMdhao sunmigaMdhAI dubhigaMdhAI gandhataH surabhigandhIni durabhigandhIni tathA 'raso tittakaDuyakasAyaaMbilamahurAi' rasataH tiktakaTukaSAyAmlamadhurANi tiktAdi rasavantItyarthaH tathA, 'phAsao kakkhaDamauyagaruyalahuyasIyausiNaniddhalukkhAI' sparzataH karkazamRdukagurukalaghukazItoSNasnigdharUkSANi yathoktasparzaviziSTAni tAni kim pudgaloM kA nirUpaNa kiyA jA cukA hai| aba unhIM pudgaloM kA varNAdiguNoM ko lekara varNana kiyA jAtA hai 'asthi NaM bhaMte imIse rayaNappabhAe puDhavIe' ityAdi / TokArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNapabhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke 'ahe' adhobhAgameM aise dravya jo 'vannao kAlanIla lohiyahAliha sukkillAI' varNa se kAle ho, nIle ho, lohita ho, pIle ho aura sapheda ho tathA 'gaMdhao' gaMdha se 'subbhigaMdhAI dunbhigaMdhAI' surabhiga: dhavAle ho evaM durabhigaMdhavAle ho / 'rasao' rasa se tittakaDuyakasAya. 'apila mahurAI' tikta, kaTuka, kaSAya, amla evaM madhura rasopeta hoN| 'phAsao' sparza se 'kakkhar3amauyagaruyalahuyasIyausiNaniddha. pulanuM nirUpaNa karAI gayuM che. have te pulanA varNAdi guNone laIne varNana karavAmAM Ave che. "atthi NaM bhave ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe yA --0 sUtrI gautama thAmIle prabhune me pUchayu cha ?-- asthi NaM bhaMte ! inIse rayaNappabhAe puDhabIe" 3 bhagavan mA2tnamA pRthivInA "ahe" niiyn| mAmA mevA dravye cha re--"vaNNao kAlanIlalohiya hAlirasukillAI" 15 thI 47 DAya, nIma DAya, sAla rAya, pI DAya, bhane sa34 3ya ? "gaMdhao" bhane AdhI "subbhigaMdhAI dubhigaMdhAI" sumi AdhA ya hai duli - yA DAya "rasao" 2sathA "tittakaDDukasAya-aMbilamahurAI" ti tiimaa-44-471|| 45|y-tu221+-bhaattaa bhane bhdhur-bhiit| 2savANA DAya "phAo" 55NthI 'kakkhaDamauyagaruyalahuya sIyausiNaniddhalukkhAI" 442, bhU, nAre laghu-uast 31 SY-12ma, ziry! zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u010 sU03 pudgalAnAM varNAdimatvanirUpaNam 223 'amannavaddhAI' anyonyavaddhAni gADhAzleSataH paraspara saMbaddhAni 'anna mantrapuTThAI " anyonyaspRSTAni sparzanAmAtreNa sparzaviSayIbhUtAni 'jAva annamanaghaDattAe' anyonyaghaTatayA parasparasamudAyarUpasambaddhatayA iha yAvatpadena 'annamannao gADhAI aNNamaNNa miNehapaDibaddhA" anyonyAvagAhAni eka kSetrAzritatvAt paraspara lolIbhAva prAptAni anyonyasnehapratibaddhAni - cikkaNatvena paraspara zliSTAni iti saMgRhItaM bhavati / 'citi' tiSThati kimiti praznaH, bhagavAnAha - 'haMtA asthi' hanta santi he gautama! asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH adhodeze etAdRzavizeSa Navanti dravyANi santItibhAvaH 'eva' jAva ahe sattamAe' evaM yAvat adhaH sapta pRthivyAH viSaye'pi jJAtavyam pUrvaprakAreNaiva yathoktavizeSaNaviziSTadravyANAM sthitiviSaye praznaH pUrvokkocaraprakAreNaiva uttaramapi jJAtavyamiti / 'atthi NaM bhaMte! sohammassa kapassa ahe' santi khalu bhadanta ! saudharmasya kalpasyAdhaH lukkhAI' karkaza, mRdu, bhArI, laghu, zIta, uSNa, snigdha evaM rUkSa sparzavAle haiM kyA 'abhamannayadvAI' gADhazleSa se paraspara saMbaddha hue / 'annamannapuhAI' paraspara meM spRSTa hue 'jAva annamaNNaghaDattAe' yAvat paraspara meM samudAya rUpa se sambaddha hai kyA ? yahAM yAvatpada se 'annamanaogADhAI aNNamaNNasiNehapaDibaddhAI' ina padoM kA grahaNa huA hai ! uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA asthi' hAM, gautama ! haiM isa ratnaprabhA pRthivI ke nIce ina vizeSaNoM se viziSTa hue dravya haiN| 'evaM jAva ahe sattamAe' isI prakAra kA kathana yAvat saptamI pRthivI ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye arthAt pUrvokta prakAra se hI yathokta vizeSaNaviziSTa yoM kI sthiti ke viSaya meM prazna karanA cAhiye, aura pUrvokta prakAra se hI uttara bhI samajha lenA cAhiye / 'atthi NaM bhate ! sohammassa yAne 3kSA sparzavANA he ? "annamannabaddhAI" gADha adhathI paraspara adhAdhane "annamanna puTThAI" manyoanya sparzAne " jAva annamannaghaDattAe" yAvat paraspara samudAya 3ye adhAyelA che ? maDiyAM yAvat pahathI " annamanna agADhAI annamannasiNehapaDibaddhAI" mA yahI grahaNa thayA he bhA praznanA uttaramAM alu Ahe che - "haMtA asthi" DA gautama! te pramANe che. arthAt A ratnaprabhA pRthvInI nAye pUrvokta vizeSazeovAjA dravyo che. "evaM jAva ahe sattamAe" bhI prabhASenu athana ardhA yAvat sAtabhI tabhastabhA pRthvInA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM, arthAt pUrvokta prakAre ja prazna karave lehamane pUrveta prahArathI uttara yazu sama devA. "atthi NaM bhaMte ! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 bhagavatIstre dravyANi varNataH kRSNanIlalohitapItazuklarUpavanti, tathA gandhataH sugandhIni durgandhIni, rasataH diktakaTukaSAyAmladhuravanti, sparzataH karkazamRdugurulaghuzItoSNa snigdharUkSANi anyonyasambaddhetyAdi vizeSaNavanti tiSThanti kim ? iti praznaH, bhagavAnAha-evaM ceva' evameva ratnaprabhAtamyandhidravyamena svIkArAtmakamuttaram 'evaM jAva isIpabbhArAe puDhavIra' evaM yAvat ISat pAgmArAyAH pRthivyAH viSaye'pi sarvameva praznottarAdika jJeyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAba viharai tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! yAvadviharati he bhadanta ! ratnaprabhAdipRthivIsambandhidravyaviSaye yat devANupriyeNa kathitam tat sarvameva sarvathA satyameva AmavAkyasya sarvathA pramANasvAditi / evaM kathayitvA yAvannamaskAra kRtvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan kappasa ahe' he bhadanta ! saudharmakalpa ke nIce kRSNanIlAdi varNavAle surabhidurabhi gaMdhavAle tikta kaTu Adi rasavAle evaM karkaza, mRdu Adi sparzAle dravya anyonya saMbaddha Adi vizeSaNoM vAle haiM kyA ? uttara meM prabhu kahate haiN| 'evaM ceva' jaisA uttara ratnaprabhA pRthivI ke nIce rahe hue dravyoM ko svIkRti ke rUpa meM diyA gayA hai vaisA hI uttara yahAM para bhI jAnanA cAhiye / 'evaM jAva IsIpabhArAe puDha vIe' isI prakAra kA kathana yAvat ISasmArabhArA pRthivI ke viSaya meM bhI kara lenA caahiye| arthAt pUrvokta rUpase prazna aura pUrvokta se hI uttara jAnanA caahiye| 'sevaM bhaMte! sevaM bhate ! jAva viharaI' he bhadanta ! ratnaprabhApRthivI Adi ke sambandhI dravya ke viSaya se jo Apa devonupriya ne kahA hai vaha saba hI AptavAkya ko sarvathA pramANabhUta hone ke kAraNa satya hI hai sohammata kappassa ahe" he mApana saudhama 465nI nIya a-nala A. varNavALA sugaMdha ane durgaMdhavALA, tIkhA, kaDavA, vigere rasovALA ane kaThora, mRdu-kamaLa vigere sparzIvALA dravyo parasparanAM saMbaMdhita rIte che? // prazna uttaramA prabhu 4 che , "evaM ceva" 2tnamA pRzvInI nAye rahelA dravyonA svIkAra karavAmAM je pramANene uttara Ape che, teja prbhaagen| uttara bhADayAM 5 sabhA 1. "evaM jAva IsIpabbhArAe puDhavIe" Aja pramANenuM kathana yAvat ISat prAmbhArA pRthvInA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. arthAt pUrvokta prakAre prazna vAkya ane uttara vAkya samajI levA seva bhaMte ! seva bhaMte ! jAva vidarai" le san 2namA pRthvI vigeremAM rahelA dravyonA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kahyuM che, te Ata vAkaya hovAthI sarvathA satya ja che. ApanuM kathana pramANarUpa hovAthI yathArtha zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 3010 su04 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 225 viharatIti / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'jAva bahiyA jaNatrayavihAra vihAra' yAvat - rAjagRhanagarAt nirgacchati nirgatya bahiH janapadavihAra' viharatIti // 03 // itaH pUrva pudgaladravyANAM nirUpaNaM kRtam, ataH paramAtmasvarUpadravyadharmavizepAna AtmadravyaM ca nirUpayannAha - 'teNaM kALeNaM' ityAdi / mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme nAmaM nayare hotthA vannao duIpalAsae beie vannao tattha NaM vANiyagAme nayare somile NAmaM mAhaNe parivasai aDDe jAva aparibhUe riuvveya0 jAva supariniTTie paMcaNhaM khaMDiyasayANaM sayasla kuTuMbassa AhevaccaM jAva viharai tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe | jAva parisA pajjuvAsai, tae NaM tassa somilassa mAhaNassa imIse kahAe laTThassa samANassa ayameyArUve jAva samupajjitthA evaM khalu samaNe NAyaputte puvANupui caramANe gAmANugAmaM duijamANe suhaM suheNaM jAva ihamAgae jAva dUipalAsa ie ahApaDirUvaM jAva viharai / taM gacchAmi isa prakAra kahakara yAvat namaskAra kara gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre0' isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha nagara se nikale aura nikala kara bAhara ke dezoM meM bihAra karane lage // 0 3 // ja che. A pramANe kahIne gautama svAmI prabhune vaMdanA namaskAra karIne sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para mirAbhAna thaha gayA, "tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre0" te pachI zramAyu bhagavAn mahAvIra svAmI rAjagRha nagarathI nIkaLIne anyatra mahAranA zobhAM vihAra 42vA sAgyA // sU. 3 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 bhagavatIso samaNassa gAyaputtasta aMtiyaM pAubbhavAmi imAiM ca NaM eyArUbAI ahAiM jAva vAgaraNAiM pucchissAmi taM jai me se imAI eyArUvAI aTThAI jAva vAgaraNAiM vAgarehii tato vaMdIhAmi namasIhAmi jAva pajjuvAsIhAmi, aha me se imAI eyAravAI aTThAI jAva vAgaraNAiM no vAgarehii toNaM eehiM ceva aDDahiya jAva vAgaraNehiya nippaTupasiNavAgaraNaM karessAmi tikaTu evaM saMpehei, saMpehetA pahAe jAva sarIre sAo gihAo paDinikkhasaha paDinikkhamittA pAyavihAracAreNaM egeNaM khaMDiyasaeNaM saddhiM saMparibuDe vANiyagAmaM nayare majjhaM majheNaM Nigacchai NigachittA jeNeva dUtipalAsae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai uvAgacchittA samaNasta bhagavao mahAvIrassa adaratAmate ThicA samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM vayAsI jattA te bhaMte! javaNijjaM te bhaMte!, avAbAhaM te bhaMte ! phAsuyavihAraM te bhaMte ! somilA jattA vi me javaNijja pi me avvAbAhaM vi me phAsuyavihAraM pi me| kiM te bhaMte ! jattA ? somilA jaM me tavaniyamasaMjamasajjhAya jhANAvaslaya mAiesu jogesu jayaNA se taM jttaa| kiM te bhaMte ! javANijjaM ? somilA! jabaNijjaM duvihe pannattaM taM jahA iMdiyajavaNijjaM ca no iMdiyajavaNijaM ca / se ki naM iMdiyajavaNijjaM iMdiyajavANijjaM jaM me soiMdiyacakkhidiyaghApidiyajibhidiyaphAsiMdiyAiM nirUvahayAI vase vahati se taM iidiyjvnnijj| se kiM taM no iMdiyajavaNijjaM no iMdiya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 prameyacandrikA TIkA za018 uM010 sU04 dravyadharmavizeSAdinirUpaNaMm javaNijjaM jaM me kohamANamAyAlobhA vocchinnA no udIreMti se ttaM no iMdiyajavaNijjaM se taM javaNijjaM / kiM te maMteM ! avvAbAhaM ? somilA ! jaM me vAtiyapittiyasibhiyasaMnivAiyA vivihA rogAyaMkA sarIragayA dosA uvasaMtA no udIraiti se taM avyAvahaM / se kiM taM bhaMte ! phAsUyavihAraM somilA ! jannaM ArAmesu ujjANesu devakulesu sabhAsu pavAsu itthI pasupaMDagavivajjiyAsu vasahIsu phAsuesaNijaM pIDhaphalaga saijjAsaMthAragaM uvasaMpajittANaM viharAmi se taM phAsUyavihAraM / sAresavayA te bhadanta ! kiM bhakveyA abhakkheyA ? somilA ? sAre. savA meM bhakveyA vi abhakkheyA vi| se keNaTTerNa bhaMte! evaM kuccai sarisavA meM bhakkheyA vi abhakveyA vi ? se nUNaM teM somilA ! baMbhannae naesu duvihA sarisavayA panmattA te jahAM mittasarisavAya dhannasarisavayA ya / tattha NaM je te mittasarisavayA te tivihA pannattA taM jahA sahajAyayA sahavaDiyathA sahapaMsukIliyayA te NaM samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA / tatthaM NaM je te dhannasarisavayA te duvihA pannattA taM jahA satthapariNayAya asatthapariNayA ya tattha NaM je te asatthapariNayAM te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA / tattha NaM je te satthaM pariNayA te duvihA pannattA taM jahA esaNijjA ya aNesaNiujA ya / tattha NaM je te aNesaNijjA te samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA / tattha NaM je te esaNijjA te duvihA pannatAM te zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bhagavatIsUtre jahA jAiyA ya ajAiyA ya tattha NaM je te ajAiyA te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA tattha gaMje te jAiyA te duvihA pannattA taM jahA laddhA ya aladdhA ya tattha NaM je te aladdhA te samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA tattha NaM je te laddhA te NaM samaNANaM NiggaMthANaM bhakkheyA se teNaTeNaM somilA! evaM vuccA jAva abhakkheyA vi| mAsA te bhaMte ! kiM bhakkheyA abhakkhayA? somilA! mAsA me bhakkhayA vi abhakkheyA vi se keNaTeNaM jAva abhakkheyA vi ? se nUNaM te somilA baMbhannaesu naesu duvihA mAsA pannattA taMjahA davvamAsA ya kAlamAsA ya tattha NaM je te kAlamAsA te NaM sAvaNAdIyA AsADhapajavasANA duvAlasaM pannattA taM jahA sAvaNae bhavae Asoe kattie maggasire pose mAhe phagguNe citte vaisAhe jeTAmUle AsADhe teNaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA tattha NaM je te davvamAsA te duvihA pannattA taM jahA asthamAsA ya dhannamAsA ya tattha NaM je te asthamAsA te duvihA pannattA taM jahA suvannamAsA ya rudhvamAsA ya te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA tattha NaM je dhaNNamAsA te duvihA pannattA taM jahA satthapariNayA ya asatthapariNayA ya evaM jahA dhannasarisavayA jAva se teNaTeNaM jAva abhakkhyA vi| kulasthA te bhaMte ! kiM bhakkhayA abhakkhayA? somilA ! kulasthA bhakkheyA vi abhakkheyA vi| se keNaTreNaM jAva abhakkheyA vi ? se naNaM somilA! te baMbhannaesu naesu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU04 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 229 duvihA kulatthA pannattA taM jahA ithi kulatthAya dhannakulatthAya tattha NaM je te isthikulatthA te tivihA pannattA taM jahA kulakannayAi vA kula vahuyAi vA kulamAuyAi vA te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA tattha NaM je te dhannakulatthA evaM jahA dhannasarisayA se teNaTeNaM jAva abhakkheyA vi ||suu04|| chAyA-tasmin kAle tasmin samaye vANijyagrAmaM nAma nagaramAsIt varNakaH, dutIpalAzakaM caityam varNakaH tatra khalu vANijyagrAme nagare somilo nAma brAhmaNaH parivasati ADhayo yAvat aparibhUtaH Rgveda0 yAvat supariniSThitaH pazcAnAM khaNDikazatAnAM svakasya kuTuMbasya AdhipatyaM yAvad viharati / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvat samarasatA yAvat paripat paryupAste, tataH khalu tasya somilasya brAhmaNasya etasyAH kathAyA labdhArthasya sataH ayametAvadrpo yAvat samutpadyata evaM khalu zramaNo jJAtaputraH pUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAma dravan sukhaM sukhena yAvadihAgataH yAvad dUtIpalAza ke caitye yathApatirUpaM yAvadviharati, tadgacchAmi khalu zramaNasya jJAtaputrasyAntike prAdurbhavAmi imAn khalu etAvadrUpAn arthAn yAvad vyAkaraNAni pakSyAmi tat yadi me imAnetAvadrUpAn arthAn yAvad vyAkaraNAni vyAkariSyati tataH khalu vandidhye namasyAmi yAvat paryupAsye tat yadi me sa imAn etAvadrUpAn arthAn yAvat vyAkaraNAni no vyAkariSyati tataH khalu ebhireva arthazca yAvad vyAkaraNaizca nisspaSTapraznavyAkaraNaM kariSyAmIti kRtvA evaM saMpekSate saMprekSya snAto yAvat zarIraH svagRhAt pratiniSkAmati prati niSkramya pAdavihAracAreNa ekena khaNDikazatena sAI saMparivRto vANijyagrAma nagara madhya madhyena nirgacchati nirgatya yatraiva dUtIpalAzakaM caityaM yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIra statraivopAgacchati upAgatya zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAdUrAsanne sthitvA zramagaM bhagavantaM mahAvIram evamavAdIt yAtrA te bhadanta ! pApanIyaM te bhadanta !, avyAvAdhA te bhadanta ! mAsukavihAraH te madanta ! somila ! yAtrA api me yApanIyamapi me avyAyAdho'pi me mAsukavihA. ro'pi me| kiM te bhadanta ! yAtrA ? somila ! yanme tapo niyamasaMyamasvAdhyAyadhyAnAvazyakAdikeSu yogeSu yatanA sA yaatraa| kiM te bhadanta ! yApanIyam / somila ! yApanIyaM dvividhaM prajJaptam tadyathA indriyayApanIyaM ca, no indriyayApanIya ca / atha kiM tat indriyayApanIyam ? somila ! indriyayApanIyaM yanme zrotrendriya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 bhagavatIsUtra cakSurindriya-ghrANendriya-nihendriya-sparzanendriyANi nirupahatAni kze vartante tadetat indriyayApanIyam / atha kiM tat no indriyayApanIyam , no indriyayApanIyam yanme krodhamAnamAyAlobhAvyavacchinnA no udIrayanti tadetat no indriyayApanIyam / kaste bhadanta ! avyAvAdhaH somila ! yat me vAtikapaittikazlaiSmikasAnipAtikA vividhA rogAtaGkAH zarIragatA doSA upazAntA no udoravanti sa eSa adhyA. baadhH| atha kaste bhadanta ! mAsukavihAraH ? somila ! yat khalu ArAmeSu udyAneSu devakuleSu samAsu prapAsu strIpazupaNDakarahitAsu vasatiSu mAsukaiSaNIyapIThaphalakazayyAsaMstArakamupasaMpadya khalu viharAmi sa eSaH prAsukavihAraH 'sarisavayA' (sarvapakAH sadRzavayasaH) te bhadanta kiM bhakSyA abhakSyA somila ! 'sarisakyA' me bhakSyA api abhakSyA api / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate 'sarisabayA' me bhakSyA api amakSyA api, tat nUnaM te somila ! bAhmaNyeSu nayeSu dvividhAH 'sarisavayA' prajJaptAH tadyathA mitrasarisavayA (sazasyasaH) ca dhAnya sarisabayAzca (dhAnyasarSa pAzca) tatra khalu ye mitrasarisarayA te trividhAH prajJaptAH tadyathA sahajAtAzca sahavar3itAzva sahapAMzukrIDitAzva te khalu zramaNAnAM nigranthAnAm abhakSyAH tatra khalu ye dhAnyasarisavayA (dhAnyasarSapA) te dvividhAH prajJaptAH tadyathA zastrapariNatAzcAzastrapariNatAzca tatra khalu ye azastrapariNatAste khalu zramaNAnAM nirgranthAnAm abhakSyAH, tatra khalu ye te zastrapariNatAH te dvidhAH prajJaptAH tadyathA eSaNIyAzcAneSaNIyAzca tatra khalu ye aneSaNIyAste zramaNAnAM niryanthAnAm abhakSyAH, tatra khalu ye eSaNIyA. ste dvividhAH prajJaptAH tadyathA-yAcitAzcAyAcinAzca tatra khalu ye ayAcittAste zramaNAnAM nigranthAnAm abhakSyAH, tatra khalla ye yAcitAste dvidhAH majJaptA, tadyathA-labdhAzca alabdhAzca, tatra khalu ye alabdhAste zramaNAnAM nigranthAnAm amakSyAH, tatra khalu ye labdhAste khalu zramagAnAM nirgranthAnAM bhakSyAH, tat tenArthena somila ! evamucyate yAvat abhakSyA api / mAsA te bhadanta / kiM bhakSyAH abhakSyAH, somila ! mAtA meM bhakSyA api amakSyA api tatkenArthena yAvat abhakSyA api, tat nUnaM te somila ! brAhmaNyeSu nayeSu dvividhA mAsA prajJaptAH tadyathA dravyamAsAH ca kAlamAsAzca tatra khalu ye kAlamAsAste khalu zrAvaNAdikAH apADhaparyavasAnAH dvAdazAH prajJaptAH tadyathA zrAvaNabhAdrapadAzvinakAtikamArgazIrSa pauSa mAdhakAlAnacaitravaizAkhajyeSThAmUlASADhAH, te khalu zramaNAnAM nigraM sthAnAma abhakSyAH, tatra khalu ye te dravyamAsAH te dvividhAH prajJaptAH arthamAsAH ca dhAnyamAsA: ca tatra khalu ye te athemAsAste dvividhAH prajJaptA: tadyathA suvarNamAsAH ca rUpyamAsAH ca te khalu zramagAnAM nigrenthAnAm amakSyAH, tatra khalu ye te dhAnya. mAsA te dvividhAH prajJaptAH tadyayA zastrapariNatAzcAzatrapariNatAzca evaM yathA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameSacandrikA TIkA za018 u010 sU04 dravyadharmavizeSAdinirupaNam 231 dhAnyasarisakyA yAvat tat tenArthena yAvat amakSyA api / kulatthAste bhadanta ! ki bhakSyA abhakSyA somila ! kulatyA bhakSyA api, abhakSyA api taskenArthena yAvat abhakSyA api tat nUnaM somila ! te brAhmaNyeSu nayeSu dvividhAH kulatthAH prajJaptAH tadyayA strIkulatthA ca dhAnyakulatthA ca, tatra khalu yAstAH strIkulatthAH tAstrividhA prajJaptAH tadyathA kulakanyakA vA kulavadhvo vA kulamAtaro vA tAH khalu zramaNAnAM nigranthAnAm abhakSyAH, tatra khalu ye te dhAnyakulasthA evaM yathA dhAnyasarisavayA tat tenArthena yAvat amakSyA api ||suu0 4 // ___TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'vANiya gAme nayare hotthA' vANijyagrAmaM nAma nagaramAsIt 'vanno' varNaka:-campApurIvat asyApi nagarasya varNanaM kartavyam 'dUtIpalAsae ceie' tipalAzakam caitya. mudyAnamAsIt iti 'vanna bho' varNakaH, pUrNabhadra caityavat dRtipalAzacaityasyApi varNana isase pahile pudgaladravyoM kA nirUpaNa kiyA jA cukA hai / aba paramAtma svarUpadravya ke dharmavizeSoM kA evaM Atmadravya kA nirUpaNa kiyA jAtA hai / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' ityAdi TIkArtha--isa sUtra dvArA kalpanIya akalpanIya ke viSaya meM prabhu aura somila kI bAtacIta kA varNana kiyA gayA hai so aba isI viSaya ko spaSTa kiyA jaataa| 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAla meM aura jasa samaya meM 'vANiyagAme nayare hotthA' vANijyagrAma nAma kA nagara thA, vaNNAo' isakA varNana aupapAtika sUtra meM varNita campAnagarI ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'dUtIpalAsae cehae' isa vANijyagrAmanagara meM dUtIpalAzanAma kA udyAna thaa| 'vaSNo ' isakA bhI varNana aupapA. pUrvokta sUtramAM pula dravyonuM nirUpaNa karavAmAM AvI gayuM che, have paramAtma svarUpa dravyanA dharma vizeSanuM ane AtmadravyanuM nirUpaNa 421 // i Ave che.-"teNaM kAleNaM veNaM samaeNaM" tyA TIkAI--A sUtrathI kalpanIya ane akalpanIyanA viSayamAM prabhu ane somila nAmanA brAhmaNa vacce je saMvAda thaye tenuM varNana karavAmAM Ave the.--"teNa' kAleNa teNa samaeNa" te je mana a samaye "vANiya gAme nayare hotthA" pANinya ma nAmarnu na tu "vaNNao" tenu, vana mo55ti sUtramA 1 vesa ya-pAnagarIna vana prabhAye samAvu "duipalA sae ceie" A lloyAma nasabhA iti5mAza se nAmanu dhAna tu "vaNNao" AL ti56. SdhAnanu vana 5 bhopapAti sUtramA zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 bhagavatIsUtre kartavyam 'tattha NaM vANiyagAme napare' tatra khalu vANijyagrAme nagare 'somile nAma mAhaNe parisara' somilo nAma brAhmaNaH parivasati 'aDDe jAva aparibhUe' ADhyo yAvad aparibhUtaH atra yAvat padena dIpAdivizeSaNAnAM saMgraho bhavati bhagavatIsUtrastha dvitIyazatakaraJca moddezavargivatuM gikAnagarI sthazrAvakavat 'riuveda0 jAva supariniTThie' Rgveda yAvat pariniSThinaH skandakavat atra yAvatpadena yajurvedAdi vedazikSAkarAdyanekavidhAGgAdInAM saMgraho bhavati atra skandakamakaraNaM sarvameva anusmaraNIyam | 'paMcaNDaM khaMDi yasayANaM' paJcAnAM khaNDikazatAnAm | khaNDikaH ziSyaH 'sayassa kuTuMbassa ya' svakasya kuTumbasya ca ' AhevaccaM jAva viraha' AdhipatyaM yAvatpadena 'porevacca ANAIsara seNAvacvaM kAremANe' pauratika sUtra meM varNita hue pUrNa bhadra caitya udyAna ke hI jaisA hai aisA samajhanA cAhiye / 'tattha NaM vANikagAme0' isa vANijyagrAma nagara meM 'somilenAma 0 ' somila nAma kA brAhmaNa rahatA thA / 'aDDe jAva aparibhUe' yaha ADhya yAvat aparibhUta thA yahAM yAvatpada se dIta Adi vizeSaNoM kA grahaNa huA hai / bhagavatI sUtrake dvitIya zataka ke paMcama uddezaka meM varNita hue tuMgakA nagarI meM rahanevAle zrAvaka ke jaisA yaha thA tathA skandaka ke jaisA 'riubveya0 jAva supariniTThie' yaha Rgveda Adi cAroM vedoM kA jJAtA thA vedazikSAkalpa Adi aneka prakAra ke aGgoM kA jAnanevAlA thA / isake varNana meM skandaka kA prakaraNa saba hI yahAM lagA lenA cAhiye | 'paMca' khaMDiyasayANaM' isake 500 ziSya the khaNDika zabda kA artha ziSya hai / 'sayassa kuTuM bassa ya AhebaccaM jAva viharai' ataH vavavA pUladra udyAna pramANe samanvu " tattha NaM vANiyagAme0 " mA bANijya grAbha nagaramA "somile nAma0 " sobhita nAmaneo brAhmaNu rahatA to " aDDhe jAva aparibhUe" te khAdaya-bheTakhe ! saMpattivANI to yAvat paribhUta-khIjAthI parAjaya na pAme tevA hatA. ahiyAM yAvat padathI TvIsa vigere padAnA sagraha thayA che. bhagavatI sUtranA bIjA zatakanA pAMcamA uddezAma! varNavelA tuMgikA nagarImAM rahevAvALA zrAvaka jevA te semila brAhmaNa Dato. tebhana sahanI bhU te "riuvveya jAva supariniTThie" te rugve yarjuveda sAmaveda athavaveda cAre vedane jANakAra hatA. temaja zikSA, kalpa jyAtiSa vyAkaraNa nirUkta chaMda vigere aneka prakAranA aMgAne jANavAvALA hato. tenu varSAnanA varzana prabhAye sadhaNu' samanvu "paMca khaMDiya mayANa" tene pAMyaseo 500) ziSyo utA ''Dima zahanA artha ziSya o prabhAve che. "sayarasa kuDu bassa ya AhevaccaM jAva viharaha" te sobhita zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 233 pattyA AjJezvarasenApatyaM kArayan itigrAhyam 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro yAvat samavastaH atra yAvatpadena pUrvAnupUryAcaran ityAdi vizeSANAnAM saMgrahaH 'jAva parisA pajjuvAsaI' yAvat pariSat paryupAste atra yAvatpadena pariSatsaMmelanAdikAdInAM saMgrahaH vANijyagrAmAt pariSanirgatA, bhagavataH dharmakathAM zrutvA pariSat bhagavantaM trividhayA paryupAsanayA paryupAste itibhAvaH / 'taeNaM tassa somilassa mAhaNassa' tataH khalu tasya somilasya brAhmaNasya 'imIse kahAe laTThassa samANassa' etasyAH kathAyAH labdhArthasya sataH 'ayameyArUve jAva samupajjitthA' ayametAvadrUpo yAvat samupapadyata, atra yAvatpadena AdhyAtmikazcintitaH prArthitaH kalpito manogataH saMkalpaH, eteSAM grahaNaM bhavati yaha unakA aura apane kuTumba kA Adhipatya karatA huA sukha se apane samaya ko vyatIta karatA thA yahAM yAvatpada se 'porevaccaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe' ina padoM kA saMgraha huA hai / 'tae NaM se samaNe bhagava0' eka samaya kI bAta hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra yahAM para padhAre yahAM yAvatpada se 'puvvANupuddhi caran' ityAdi vizeSaNoM kA saMgraha hubhA hai / 'jAva parisA pajjuvAsaI' yAvat pariSadA ne unakI paryupAsanA kI yahA~ para yAvatpada se 'pariSatsaMmelana Adi kA grahaNa huA hai| vANijyagrAmanagara se pariSadA nikalI bhagavAn ne dharmakathA kahI, dharmakathA ko sunakara ke pariSadA ne bhagavAn ko tIna cAra baMdana namaskAra kiyA caMdanA namaskAra karake bhagavAn kI vividha prakAra se paryupAsanA kI / 'tae NaM tassa somilassa0' jaba somila brAhmaNa ko yaha bAta mAluma huI to 'ayameyA0' usake manameM aisA vicAra utpana brAhmaNa te ziSyanuM ane potAnA kuTuMbanuM adhipati paNa karate thake sukhapUrvaka pAtAnA samaya vitAdI 2yo tA. maDiyAM yAt54thI 'poravaccaM ANAIsaraseNA. vaccaM karemANe' se pahonA saba yo cha. "tae Na' se samaNe bhagavaM0" ? samaye zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI vihAra karatA karatA A vANijagrAma nagaramA 5thA. maliyAM yAvatpathI "pUrvAnupUrvyA caran" vigaire vizeSaNe! aDae thayA che. "jAva parisA pajjuvAsaI" yAvata vAli zrAma nAnI pariSadA bhagavAnane vaMdanA karavA nIkaLI prabhue teone dharmAdezanA saMbhaLAvI dharmadezanA sAMbhaLIne pariSadAe bhagavAnane traNavAra vaMdanA namaskAra karyA. hanA nbh24||2 4Ine bhagavAnnItraya prAthI 5yupAsanA 3. 'tae NaM tastra momilassa." te pachI nyAre semita prAyane / pAtanI anty thapa tyAre 'ayameyA0' tena bhanamA mevA viyAra thye| -mahiyAM yAvat payA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - --- - - - - -- 234 bhagavatIsUtre iti evaM khalu samaNe NAyaputte' evaM khalu zramaNo jJAtaputraH punANupuci caramANe' pUAnupUrvyA caran nIrthakaraparamparayA gacchan 'gAmANugAmaM duijjamANe grAmA jugrAmaM dravan gacchan-mArgasthagrAmamatyaktvA gacchan ityarthaH 'muhaM suheNaM jAva iha Agae' sukhaM sukhena yAvat iha AgataH atra yAvatpadena 'viharamANe' ityasya grahaNaM bhavati 'jAva dUtipalAsae ceie' yAvatpadena 'iha samosaDhe' ityasya saMgrahaH 'ahApaDirUvaM jAva viharai' yathAmatirUpaM yAvat viharati atra yAvatpadena avagrahaM avagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayana ityasya saMgrahaH 'taM gacchAmi NaM samaNassa NAyaputtassa' tadgacchAmi khalu zramaNasya jJAta putrasya 'aMtiya pAunmavAmi' antike huaa| 'yahAM yAvatpada se 'AdhyAtmikazcintitaH prArthitaH, kalpitaH, manogataH, saMkalpaH 'ina padoM kA grahaNa huaahai| 'evaM khalu samaNe NAyaputte puvANupuvicaramANegAmAnugAmaM dUijjamANe suhasuheNaMjAva iha Agae' pUrvAnupUrvI se tIrtha kara paramparA ke anusAra calate hue tathA eka grAma se dUsare grAma meM vihAra karate hue sukhazAtA pUrvaka yahAM para Aye hue haiN| yahAM yAvatpada se 'viharamANe' isa pada se vihAra karate karate yahAM para Aye hue haiN| aura 'jAva dUtipalAsae cehae samosaDhe' yAvat dutipalAza caitya meM Thahare hue haiN| 'ahApaDirUvaM jAva viharaI' Thaharane ko unhoMne vahAM ke vanapAlaka se AjJA prApta kara lI hai-yahAM yAvatpada se 'avagraha ava. gRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan' ina padoM kA saMgraha huA hai| 'taM gacchAmi NaM samaNassa NAyaputtassa aMtiyaM pAubhavAmi' to mujhe una "AdhyAtmikazcintitaH, prArthitaH, kalpitaH, manogataH, saMkalpaH, bhA paha! aDa 42rAyA cha. "evaM khalu samaNe NAyaputte puvANupubbi caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe suhaM suheNaM jAva iha Agae pUrvAnupUrvI thI tI rAnI 525rAnusAra cAlatA cAlatA ane eka gAmathI bIjA gAma sudhInuM vihAra karatAM karatAM suma'4 maDiyA padhAreta cha. mADiyAM yAvara54thI "viharamANe" vihAra 42di Rai 2 56 7Y 42yu che. mane "jAva dUipalAsae cehae samosaDhe" yAvat iti5 dhAnamA mirAmAna che. "jAva paDirUva jAva viharaha" tamAme tyo 22 // bhATe tyAMnA nAnI sAjhA prA zana nibhAna yA cha, maDiyAM yAvatpathI " avagrahaM avagrahya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan" mA 54o ahaY 42||yaa cha. "taM gacchami Na samaNassa NAyaputtassa aMtiyaM pAulmavAmi" to te sAtaputra zrama, bhagavAnnI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 235 prAdurbhavAmi-upatiSThAmi 'imAI ca NaM eyArUvAI aTThAI' etAMzca khalu-vakSyamANAn yAtrAyApanIyAdIn etAvadrUpAn arthAn 'jAva vAgaraNAI pucchissAmi' yAvad vyAkaraNAni praznAn prakSyAmi yAvatpadena hetuna kAraNAni iti saMgrahaH / aryAdIn prakSyAmItibhAvaH atra 'hetuH' upapattimAtradRSTAntavirAdhanaM kAraNam , yuktirUpapattistanmAtrasya kathanam / 'taM jai me se imAI eyArUvAI aTTAI jApa cAgaraNAI tad yadi me sa imAn etAvadrUpAn arthAn yAtrAyApanAdIyAna yAvat vyAkaraNAni atra yAvatpadena hetUna kAraNAni iti saMgrahaH 'vAgarehiti' vyAkariyati pratipAdayiSyati 'tao vaMdIhAmi namasIhAmi' tataH khalu bandipye namasyAmi 'jAva pajjuvAsIhAmi' yAvat paryupAsiSye atra yAvatpadena satkari* pyAmi sammAnayiSyAmi kalyANaM maMgalaM daivataM caityaM vinayena ityeSAM saMgrahaH / 'aha me se imAI eyArUbAI aTThAI jAva vAgaraNAI' atha me sa zramaNa jJAtaputra ke samIpa calanA cAhiye aura calakara 'imAIcaNaM eyArUvAiM aTThAI jAva vAgaraNAI puchissAmi' unase ina yAtrA yApanIya Adi praznoM ko pUchanA cAhiye / yahAM yAvatpada se 'hetUna kAraNAni' ina padoM kA saMgraha huA hai / 'taM jai me imAI eyAkhvAiM aTThAI jAya vAgaraNAI vAgarehiti' yadi ve mere ina arthoM kA yAtrA yApanIya AdikoM kA tathA vyAkaraNoM kA praznoM kA yAvat hetuoM kA evaM kAraNoM kA acche prakAra se uttara de degeM to maiM unako vandanA karUMgA, unheM namaskAra kruuNgaa| 'jAva pajjuvAsAmi' yAvat unakI paryupAsanA karUMgA yahAM yAvat pada se 'satkariSyAmi sammAnayiSyAmi kalyANaM maMgalaM daivataM caityaM vinayena' ina padoM kA saMgraha huA hai| 'aha me se imAI eyArUvAiM aTThAI jAva vAgaraNAI No vAgarehiti' aura yadi ve mere ina pAse natama 42 'imAi ca Na eyArUvAI aTThAI jAva vAgaraNAI pucchissAmi" tAne mA yAtrA yApanIya vigere sadhI prazna pUchA 42. maDiyAM yAvatpathI "hetUn kAraNAni" mA pahanA saya thy| cha. "taMjara me imAI eyArUvAi aTThAI jAva vAgaraNAI vAgarehiti" na to maa| A yAtrA yAyanIya vigerenuM tema ja bIjA praznone yAvat hetuo ane ane kAraNene yathArtha uttara Apaze te huM temane vaMdanA karIza tamane nama42 43zaza "jAva pajjuvAsAmi" yAvat tamAnI 5yupAsanA rIza mahiM yAvat 4thI 'satkariSyAmi sammAnayiSyAmi kalyANaM maMgalaM daivataM caitya vinayena' mA ph| ahe| 42rAya che. 'aha me se imAI eyArUvAI aDhAI jAva vAgaraNAI No vAgarihiti' bhane tamA bhAmA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 bhagavatIsUtre iyAn etAyadpAn arthAn yAtrAyApanIyAdIn yAvat hetUn kAraNAni vyAkaraNAni paramaznasyottararUpANi 'No vAgarehiti' no vyAkariSyati adha pakSAntare yadi madIyapraznAnAm uttaraM no dAsyatItyarthaH 'to gaM' tataH khala 'eehiM ceva advehiya jAva cAgaraNehiya' ebhireva arthezca yAvad vyAkaraNaiA niSpRSTamaznapAkaraNaM pRSTapraznottarapatipAdanAbhAvayukta niruttaramityarthaH karipyAmi 'iti kahu evaM saMpehei ' iti kRtvA evaM saMprekSyate vicArayati / 'saMpehettA' saMprekSya-vicArya pahAe' snAtaH 'jAva sarIre' yAvat zarIre atra yAvatpadena kRtapalikarmA kRtakautukamaGgalapAyazcittaH alpamahA_bharaNAlaGkRtazarIraH iti saMyojanIyam / etAdRzaH san 'sAo gihAo paDinikkhamaI' svAt gRhAt pratiniSkAmati svaeDAn bhagavataH pAzve gamanAya nirgacchatItyarthaH 'paDinikkhamittA' pratiniyAtrA yApanIya Adi artho kA tathA aura bhI kRta praznoM kA samucitarUpa se uttara nahIM deMge-'to NaM eehiM ceva aDehiM ya jAva vAgareNahiM to maiM inhIM arthoM se yAvat kRta praznoM se unheM niruttara kara duuNgaa| 'evaM saMpehei' isa prakAra se usane vicAra kiyA 'saMpehettA hAe' vicAra karake bAda meM usane snAna kiyA 'jAva sarIre sAo' kAka Adi ko annAdikA bhAgarUpa balikarma kiyA, duHsvapna vighAtaka kautukamaGgakarUpa prAyazcitta kiyA aura bahumUlyavAle alpa AbharaNoM se apane zarIra ko alaMkRta kiyaa| isa prakAra se sajadhajakara vaha phira vaha apane ghara se bAhara nikalA aura nikala kara 'pAyavihAracAreNaM' vaha paidala hI 100 vidyArthiyoM ko sAtha lekara bhagavAna ke pAsa jAne ke liye ThIka vANi. jyayAma nagara ke bIcoMbIca se hotA huA calA / 'NiggacchittA' yAtrA yApanIya vigere ane tema ja bIjA karela praznone uttara nahIM mAye to 'tao NaM eehi veva aThehiM ya jAva vAgaraNehiM0' hu~tamAna arthothI thAvat anya praznothI teone niruttara karI daIza. A rIte teNe viyA ye 'saMpehettA pahAe' mA zata viyA2 zana to snAna yu. 'jAva sarIre sAo.' 111 vigere pakSAsAne annana maa55|| 35 bali karma karyuM svamanA nAza karavA rUpa maMgala rUpa prAyazcitta karyuM ane bhAramAM halakA tathA kIMmatamAM adhika evA kImatI AbhUSaNe pite dhAraNa karyA. A rIte sajaja thaIne te pitAnA gharanI bahAra nIkaLe mahA2 nI4jI. 'pAyavihAracA reNa.' 5pANI 1 se vidhAthiyAna sAthai laIne bhagavAnanI samIpe javA mATe vANija gAma nagaranA vavacanA 22tathA naye. 'NigacchittA0' mA nAjIne yA iti5mAdhAna hetu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 237 ekramya 'pAyavihAracAreNaM' pAdavihAracAreNa padbhayAmeva na tu zakaTAdinetyarthaH 'egeNaM khaMDiyasaeNaM saddhiM saMparikhuDe' ekena khaNDitazatena ziSyazate. netyarthaH sAdha saMparivRto yukta ityarthaH 'vANiyagAmaM nayaraM majha majheNaM Nigacchaha' vANijyagrAma nagaraM vANijyagrAmAd nagarAdityarthaH madhyaM madhyena nirgacchati 'NiggacchicA' nirgatya 'jeNeva dUIpalAsae ceie' yatraiva dUnI palAzanAmakaM caityam-udyAnam 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIraH 'teNeva uvaagcch|' tatraiva upAgacchati 'uvAgacchittA' upAgatya 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'adarasAmaMte ThiccA' adrAsanne sthitvA nAtidUre nAtisamIpe ucitasthAne sthitvA ityarthaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM vayAsI' zramaNaM bhagavantaM mahAvIram evam-vakSyamANam yApanIyAdiviSayakaM praznavAkyam avAdIt-uktavAn / kimuktavAn somilo bhagavantaM ? tatrAha-'jattA te ' ityAdi / 'jattA te bhaMte !' yAtrA te bhadanta ! 'javaNijjaM te calakara vaha vahAM pahuMcA ki jahAM dUtipAlAza caitya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the 'uvAgacchittA0' vahAM pahuMca kara vaha 'samaNassa.' zramaNa bhagavAna mahAvIra se kucha thoDI sI dUra para khar3A ho gayA, yahA~ khaDe hokara usane 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM vayAsI' zramaNa bhagavAn vIra se aisA pUchA 'jattA te bhaMte !' he bhadanta ! Apake yAtrA hai yA nahIM ? 'javaNija te bhaMte !' he bhadanta ! Apake yApanIya hai yA nahIM? 'avvAcAhate bhaMte ! he bhadanta ! Apake avyAyAdha hai yA nahIM ? 'phAsuyavihAraM te bhate !'he bhadanta ! Apake prAsuka vihAra hai yA nahIM? uttara meM prabhu ne kahA-'somilA ! jattA pi me' he somila ! saMyamarUpa yogoM meM jo merI pravRtti hai vahI merI yAtrA hai| 'javaNijjaM ca me ane temAM tyAM AgaLa bhagavAna mahAvIra svAmI birAjamAna hatA tyAM te pazya1. 'uvAgacchittA0' tyAM te 5 yA te 'samaNassa' zrama lagavAn mahAvIrathI thA hara te ase 2hI gye|. tyAM SAL 2hIne to 'samaNaM bhagava' mahAvIra evaM vayAsI' zrama bhagavAna mahAvIra svAbhI2 mA pramANe 57yu-'jattA te bhaMte ! he bhagavana mApane yAtrA che nahI ? 'javaNijjaM te bhaMte !' mApana yApanIya che nahI ? 'avbAvAhaM te bhaMte ! lApana mA5 nAbhA anyAmA cha hai nahI 1 'phAyavihAraM te bhaMte !' 3 sApa mApana mAsu vihAra cha , nahiM ? mA praznAnA uttaramA prabhuNe 4yuM 8-somilA ! jattA vi me sobhita sayama yogAmA bhArI pravRtti cha, ta bhArI yAtrA cha. 'javaNijjaM ca me' mokSamA mAga puruSAne lAthAnI bha Ama zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bhagavatIsatre bhaMte!' yApanIyaM te bhadanta ! 'abbAvAhaM te bhaMte !' avyAbAdhaH te bhadanta !, 'phAyavihAraM te bhaMte !' pAsukavihAraste bhadanta ! he bhadanta ! te tava yAtrA yApanIyAvyAbAdhamAsukavihArAdikamasti naveti praznA, bhagavAnAha-'somilA' ityaadi| 'somilA' he somila ! 'jattA vi meM mama yAtrApi vidyate yAnaM yAtrA saMyamayogeSu pravRtiH tathA ca saMyamayogeSu mattirUpA yAtrApi mama vidyate eveti svIkArAtmakaM bhagavata uttaram / 'javaNijja pi meM yApanIyamapi meM' he somila ! yApanIyamapi mama vidyate eva, yApanIyaM nAma mokSamArge gacchatA pAtheya iva prayojaka indriyavazyatvAdirUpo dharmavizeSaH sa ca parityaktasaMsArasya zivaM prati prasthitasya mamApi Avazyakameva ato yApanIyamapi mama vidyate evetyatrApi svIkArAtmakameva uttaram / 'andhAbAI pi meM avyAvAdho'pi me anyApAdhaH-zarIravAdhAnAmabhAvarUpaH so'pi mama vidyate eveti / 'phAmuyavihAraM pi me' prAsukavihAro'pi meM nirjIvavasativAsarUpo vihAraH prAsukavihAra: so'pi mama vidyate evetibhAvaH / punaH somilaH pRcchati-'kiM te bhaMte ! jattA' kA te bhadanta ! mokSa mArga meM gamana karanevAle manuSyoM ko kalevA ke jaisA kAma AnecAle indriyoM ko vaza meM rakhanerUpa jo dharmavizeSa hai vaha yApanIya hai aisA yaha yApanIyarUpa dharmavizeSa mujha meM hai hI kyoMki maiM saMsAra ko choDakara zivamukti ke prati prasthita huA hUM ataH vaha mujhe Avazyaka hai| 'avvASAha pi meM' zarIra meM kisI bhI prakAra kI bAdhA kA sadbhAva na hone se mujha meM avyAyAdharUpa dharma bhI hai hI 'phAsu. yavihAraM pi meM nirjIvavasati meM rahane kA nAma prAsuka vihAra hai aisA yaha prAsukavihAra bhI merA hotA hai| isa prakAra ke ye utsara prabhune somila ko svIkArAtmaka hI diye hai| aba somila prabhu se aisA pUchatA hai-kiM te bhaMte ! jattA' he bhadanta ! usa ApakI yAtrA kA kyA svarUpa AvavAvALuM Indriyane vaza rAkhavArUpa je dharma vizeSa che, te yApanIya che. e A yApanIya dharmavizeSa mArAmAM che ja kAraNa ke meM saMsArane choDIne muktinA bhAga pratye prasthAna yu cha. tathA ta bhana mAzya che. 'adhyAvAhaM pi meM zarIramAM kaIpaNa jAtanI bAdhA na hovAthI mArAmAM avyAbAdhapaNuM paNa che " 'phAsuyavihArapiya' nivasatibhA 2 tetuM nAma prAsu vihAra che. e te prAsuka vihAra paNa mAre te ja rahe che. e rIte somila brAhmaNa nA tamAma praznanA uttara bhagavAne svIkAra rUpe ApyA che. prabhune e pramANe uttara sAMbhaLIne te somila brAhmaNa pharIthI prabhune A pramANe pUche cha -'kiM taM bhaMte ! jattA' lan te mApanI yAtrA zu.5135 cha? zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - prameyayandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 239 yAtrA he bhadanta ! kiM svarUpA tava yAtrA ? bhagavAnAha-'somilA' he somila ! "ja me tavaniyamasaMjamasajjhAyajhANAvassayamAiesu joemu jayaNA se taM jattA' yanme tapo niyamasaMyamasvAdhyAyadhyAnAvazyakAdiSu yogeSu yatanA sA eSA yAtrA tatra tapo'nazanAdi dvAdazavidham , niyamAstadviSayA abhigrahavizeSAH yathA etA. vattapaH svAdhyAyavaiyAvRttyAdi mayA avazyaM krtvymityaadiruupaaH| saMyamaH-pRthivI. kAyAdi saptadazavidhaH, svAdhyAyaH dharmakathAdiH, dhyAna-dharmadhyAnAdiH Avazyaka Savidham , yadyapi eteSu tapaH prabhRtiSu bhagavatastadAnIM vizeSato na kazcidapi saMbhavati tathApi tapaH prabhRtInAm tatphalasadabhAvAt tapaH prabhRtikamastI. hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'somilA ! jaM me tavaniyamasaMjamasajjhAya. zANAvassayamAiessu joepsu jayaNA se attA' he somila! tapa, niyama, saMyama, svAdhyAya, dhyAna aura Avazyaka Adi yogo meM jo yatanA hai anazana Adi ke bheda se tapa 12 prakAra kA hai tapa kI vRddhi karanevAle yA tapameM sahArA pahuMcAnevAle jo abhignaha vizeSa haiM ve niyama hai jaise itanA tapa, svAdhyAya vaiyAvRtya Adi mujhe itane samaya taka avazya karanA cAhiye / pRthivIkAyAdikoM kI rakSA karane rUpa saMyama 17 prakAra hai dharmakathA Adi karanA svAdhyAya hai dharmadhyAna Adi dhyAna haiM samatA bandanA Adi ke bheda se Avazyaka 6 prakAra kA hai yadyapi bhagavAn ke tapa AdikoM meM usa samaya kucha bhI vizeSarUpa se saMbhavita nahIM hotA hai phira bhI tapa AdikoM meM vizeSaphala kA sadbhAva hone se tapa Adi tenA uttaramA prabhu 43 cha--'somilA jaM me tavaniyamasaMjamasajjJAya jhANAvassa yamAiesu joesu jayaNA se taM jattA' 3 sebhisa ta5 niyama sayama svAdhyAya dhyAna ane Avazyaka vigere gomAM je yatanA che, teja yAtrA che. anazana vigerenA bhedathI tapa 12 bAra prakAranuM che. tapa vadhAravAvALuM athavA tapamAM sahAyatA pahoMcADanAra je abhigraha vizeSa che, te niyama che. jema ke ATaluM tapa, svAdhyAya ke vaiyAvRtya vigere mAre amuka samaya sudhImAM karI ja levuM joIe. pRthvIkAya vigere jIvonI rakSA karavA rUpa saMyama 17 sattara prakArane che. dharmakathA vi. karavuM te svAdhyAya che. dharmadhyAna vigere dhyAna che. samatA, vandanA vigerenA bhedathI Avazyaka che 6 prakAranuM che je ke bhagavAnanA tapa vigeremAM te samaye kAMI paNa vizeSa rUpathI saMbhavita thatuM nathI. te paNa tapa vigeremAM vizeSa phaLane sadbhAva hovAthI ta5 vigere che, tema samajavuM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 240 bhagavatIsatra tyavagantavyamityAdi yogeSu yatanA pravRttiH, eSA sA yAtrA, tapaH prabhRtiSu pravRttirUpaiva mama yAtrA iti bhAvaH / 'kiM te bhaMte ! javaNijja' kiM te bhadanta ! yApanIyaM yApanIyaM kimAkArakaM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'somilA' he somila ! 'javaNijje duvihe pannatte' yApanIyaM dvividhaM prajJaptam , prakArabhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'iMdiyajavaNijje ya no iMdiyajavaNijje ya' indriyayApanIyaM ca no indriyayApanIyaM ca indriyaviSayakaM yApanIyam-vazyatvamindriyayApanIyam no indriyaviSayakaM yApanIyaM vazyatvam no indriyayApanIyam kintu prakRte no zabdasya mizrArthakatvAt indriyaimizrA no indriyAH, athavA no zabdaH sahArthakastena indriyANAM sahacaritA iti no indriyAH krodhAdilobhAntAH kaSAyAH, tadviSayakaM vazyatvam no indriyayApanI. yam 'se kiM taM iMdiyajavaNijja' atha kiM tat indriyayApanIyam he bhadanta ! tad haiM aisAjAnAnA cAhiye ataH tapa niyama AdikoM meM jo merI pravRtti hai vahI yaha merI yAtrA hai| aba somila prabhu se aisA pUchatA hai he bhadanta ! 'ki te bhaMte javaNijja' ApakA yApanIya kyA hai ? arthAt yApanIya kA kyA svarUpa hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'somilA ! duvihe javaNijje' he somila ! yApanIya do prakAra kA kahA gayA hai eka indriya yApanIya aura dUsarA no indriyayApanIya indriyoM ko vaza meM rakhanA yaha indriya yApanIya hai noindriya ko vaza meM rakhanA yaha no indriya yApanIya hai yahAM jo no zabda mizrArthaka hai indriyoM se mizrajo haiM ve no indriya haiM athavA no zabda sohArthaka hai| isase indriyoM se saha carita jo haiM ve no indriya haiM / aisI ye krodhAdi lobhAnta kaSAye hai, inheM vaza meM karanA no indriya yApanIya hai| 'se kiM taM iNdiyjvjoIe. tethI tapa niyama vigeremAM mArI je pravRtti che teja mArI yAtrA cha. zathI sobhita brAjha prasuna se pUche che 8-8 manan 'kiM te jvbikAM ApanuM yApanIya zuM che? arthAta thApanIyanuM zuM svarUpa che? tenA uttaramA prabhu 4 cha hai-'somilA! duvihe javaNijje0' sobhita yAyanIya be prakAranuM kahyuM che. eka IMdriya yApanIya ane bIju neidriya yApanIya. Idriyane vaza rAkhavI te Idriya yApanIya che. ne Idriyane vazamAM rAkhavI te nAIdriya yApanIya che. ahiyAM ne zabda mizravAcaka che. iMdriyothI je mizra che, te Idriya che. athavA ne zabda sahAka che, tethI IdriyonI sAthe rahenAra je che, te ne Indriya che. evA A krodha, mAna, mAyA ane lebha pAyA chatana 11 mA ta nadriya yApanIya che. 'se ki taM idiyajA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 241 indriyayApanIyaM kimiti praznaH, bhagavAnAha-'iMdiya' ityAdi / 'iMdirAjavaNijje jaM me soiMdiyacavikhadiyaghANidiyajibhidiyaphAsidiyAI niruvahayAI vase vati' indriyayApanIyaM yanme zrotrendriyacakSurindriyaghrANendriyajihvendriyasparzanendriyANi nirupahatAni vaze svAdhikAre vartante 'se taM iMdiyajavaNijje' tadetat indriyayApanIyam indriyavazyatvameva indriyayApanIyamiti phalito'rthaH / 'se ki taM no iMdiyajavaNijja' atha kiM tat no indriyayApanIyam , no indriyayApanIyam , kimiti praznaH, bhagavAnAha-'no iMdiyajANijje' no indriyayApanIyam 'ja me kohamANamAyAlomA vocchinnA, yanme yasmAtkAraNAt mama krodhamAnamAyAlomAvyucchinnAH-vinaSTA jAtAH 'no udIriyaMte' udayabhAvaM na prApnuvanti ityarthaH, 'se taM no iMdiyajavaNijje' etattat no indriyayApanIyam , krodhamAnamAyAlobhAnAm AtyantikavinAzasyaiva no indriyayApanIyamiti saMjJetibhAvaH / 'se ta javaNijje' etat yat yApanIyam pakArabhedena kthitmitibhaavH| 'kiM te bhaMte ! avvAbAI' kiM te bhadanta ! avyAbAdhaH, he bhadanta ! taba avyAbAdho'yaM ka iti. Nijja' indriya yApanIya kyA arthAt indriya yApanIya kA kyA svarUpa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-iMdiyajavaNijjaM ca me soiMdiyA he sAmila! merI jo zronendriyAdi pAMca indriyAM haiM jo nirupahata haiM apane 2 viSaya ko pUrNarUpa se acche prakAra se grahaNa karane meM zaktizAlI haiM ve mere adhIna haiM yahI indriya yApanIya hai| 'se kiM taM no iMdiyajavaNijja' no indriya yApanIya kA kyA svarUpa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'no iMdiyajavaNijje jaM me0' he somila ! krodha, mAna, mAyA aura lobha ina kaSAyoM kA sarvathA kSaya vinAza ho jAnA no indriya yApanIya hai| 'ApakA avyAyAdha kyA hai arthAt avyAyAdha kA kyA svarUpa hai ? vaNijja' chandriya yopanIya se zuche ? 4ndriya yApanIyanu zu. 135 cha ? mA prazna uttaramA prabhu 4 cha ?--'iMdiyajavaNijjaM ca me soiMdiya.' he somila zrotra Idriya vigere je pAMca mArI Idri che. ke je zaktizALI che. eTale ke potapotAnA viSayane pUrNa rUpe grahaNa karavA samartha che, tevI te Idriye mAre adhIna che. Aja Idriya yApanIya che. 'se kiM taM no idiyajavaNijja' no chadriya yopanIyatuM zu 1135 1 tenA uttaramA prabhu 43 che ?--'noiMdiyajavaNijje jaM me0' se somila krodha, mAna, mAyA, ane lebha e kaSAyone sarvathA kSaya-vinAza thaI je tenuM nAma noIdriya yApanIya che. Apane avyAbAdha zuM che? arthAt avyAbAdha nuM zuM svarUpa che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre praznaH, uttarayati 'somilA' ityAdi / 'somilA' he somila ! 'jaM me vAti ya pitti ya sibhiyasannivAiyA' yat yasmAt kAraNAt me-mama vAtika: paittikaH zlaiSmikaH sAnipAtikAH 'vivihA rogAyaMkA' vividhAH-anekaprakArAH rogAtaMkAH 'sarIragayA dosA' zarIragatA doSAH-zarIre vartamAnA doSAH-doSotpAdakAH 'uvasaMtA' upazAntAH-vinaSTA ityarthaH 'no udIrayaMta' nodIriyanti-nodayabhAvamAsAdayanti nodIritA bhavanti-nAbhIkSaNyena udayamAgacchantItyarthaH 'se ttaM avyAvAhe' eSa eva anyAvAdhaH kiM te bhaMte! phAsuyavihAra' kiM te bhadanta ! mAsukavihAraH he bhadanta koyaM bhavataH mAsukavihAra itipraznaH, uttarayati'somilA' ityaadi| 'somilA' he somila! 'jaMNaM ArAmesu ujjANesu' yat khalu yasmAt kAraNAt ArAmeSu upavaneSu udhAneSu 'devakulesu samAsu pavAsu" devakuleSu devAyataneSu ityarthaH sabhAsu prapAmu 'itthIpasupaMDagavajjiyAsu vasatisu" strIpazunapuMsakavarjitAsu vasatiSu "phAsuyaesaNijja" uttara meM prabhu kahate haiM-'somilA ! jaM me vAtiya pittiya sibhiyA' he somila ! vAta, pitta, kapha ina tIna doSoM se tathA saMnipAta se utpanna honevAle jo vividha prakAra ke rogAMtaGka haiM tathA zarIra meM vartamAna jo doSa haiM ye saba mere upazAnta ho cuke haiM aba ye udaya meM AnevAle nahIM haiM yahI merA avyAyAdha hai aura yaha avyAyAdha mujha meM maujUda hai 'kiM te bhaMte ! phAyavihAraM he bhadanta ! Apa kA prAptukavihAra kyA hai arthAt prAsukavihAra kA kyA svarUpa hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-- 'somilA ! jaMNaM ArAmesu ujjANesu0' he somila ! jo maiM ArAmoM meM, udyAnoM meM devakuloM meM, sabhAo meM prapAoM meM tathA strI pazu paMDakavajita sthAnoM meM nirduSTa pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka ko prApta karake 'somila ! ja me vAtiyapittiya siMbhiya0' sobhita pAta, pitta, bhane 43 e traNa dethI saMnipAtathI utpanna thavAvALA judA judA prakAranA je rogAtaka che, tathA zarIramAM rahela je de che. te tamAma mArA de upazAMta thaI gayA che. arthAt nAza pAmyA che. have te udayamAM AvavAnA nathI. mA bhaa2| a0ya che. mana mA adhyAmA mAmA bhAnu cha. 'ki te bhaMte ! phAsuyavihAraM' hai sAvana maapn| prAsu viDA2 zu cha1 arthAt prAsuka vihAranuM zuM svarUpa che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-- 'somilA! jaM NaM ArAmesu ujANesu0' 3 sAmida 29 mArAmAMmA udyAnamAM, devakuLamAM sabhAomAM prapA-vAmAM tema ja strI pazu, paMDaka vinAnA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam prAsukaiSaNIyam mAsukaM nirduSTam "pIDhaphalaga sejjAsaMthAragaM" pIThaphalakasayyAsaMstArakam "upasaMpajicA NaM viharAmi " upasaMpadya-saMprApyetyarthaH, khalu viharAmi " se taM phAyavihAraM " eSa eva prAsukavihAra iti / eteSAM yAtrAdipadAnAM sAmayikAvikiSTArthatvena bhagavato mahAvIrasya tadartha parijJAnamasaMbhAvayatA somi lena bhagavataH parAjayArthametAdRzAH praznAH kRtAH punaragre'pi "sarisavayA" ityAdi zabdaiH somilasya praznAH santi te'pi tena pUrvoktAbhiprAyeNaitra kRtA iti jJAtavyam / / " sarisavayA te maMte / kiM bhakkheyA abhakkheyA" sarisavayA te bhadanta ! kiM bhakSyA abhakSyAH he madanta ! ye sarisavayA bhavatAM 243 ThaharatA hUM vahI merA prAsukavihAra hai somila ne ina yAtrAdi padoM ke viSaya meM prabhu se aisA hI samajha kara pUchA hai ki ye pada sAmAyika hone ke kAraNa atikliSTa arthavAle haiM ataH bhagavAn mahAvIra ko inakA artha parijJAta nahIM hogA isa prakAra inakI ajJAnatA ko lekara maiM prabhu ko parAjita kara dUMgA parantu vaha unheM ina praznoM se jaba parAsta nahIM kara sakA taba vaha unheM parAjita karane kI bhAvanA se hI punaH unase aise prazna karatA hai - 'sarisavAH' ityAdi 'sarisava' yaha zliSTa prAkRta zabda hai isakA eka artha sarSapa - sarasoM - aisA hotA hai aura dUsarA artha 'sadRzavayA' mitra aisA hotA hai isa bhAva ko lekara vaha prabhu se aisA pUcha rahA hai / hai bhadanta ! jo 'sarisava' haiM ve Apa ko bhakSya haiM sthAnAmAM doSa vagaranA pITha, phUlaka zayyA, saMstAraka prApta karIne rahuM' chuM te ja mArA prAsuka vihAra che. seAmila brAhmaNe A yAtrA vigere pAnA viSayamAM evuM samajIne prabhune prazna karelA ke~~A pade garbhitA vALA hAvAthI kaThaNa avALA che. jethI bhagavAna mahAvIra A artha samyag rIte jANatA nahi heya jethI A rIte teonI ajJAnatAne kAraNe huM bhagavAne parAjaya pamADIza. paraMtu A praznottarAthI te bhagavAne harAvI na zaka tethI teone parAjaya pamADavAnI bhAvanAthI ja pharIthI tene A pramANe prazna 42vA lAgyo 'sarisavayA' ityAhi 'sarisava' mA priSTa Aheta zabda che. tenA eka atha sava-sarasava e pramANe thAya che. ane bIjo artha 'sadRzavayA' samatrayass-mitra se prabhA thAya che. yA prabhAvena lAva sarvane te prabhune evu pUche che ke--he bhagavat je sarasava che, te Apane lakSya AvAsAya che ? } lakSya na bhAvAsAya che ? arthAt ne 'sarisava' che te khAvA cAgya che? ke khAvA cAgya nathI ? ApraznanA uttaramAM prabhu kahe che 11 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 bhagavatI sUtre bhakSyAH - bhakSayituM yogyAH upabhogyA ityarthaH abhakSyA vA nopabhogayogyA veti praznaH, bhagavAnAha - " somilA " ityAdi / "somilA " he somila ! " sarisavA me bhakyA vi abhakkheyA vi" sarisavayA meM bhakSyA api abhakSyA api sarisavayA iti padaM prAkRtazailyA dvayarthakam ekatra sadRzavayasaH - samAnavayaskAH anyatra sarSapakA dhAnyavizeSA ityartho bhavati arthavizeSamAzritya upabhogayogyA api ityuttaram / ekasyaivopabhogayogyazvAnupabhogayogyatvarUpaviruddhadharmAzritatvaM malA punaH pRcchati - " se keNaTTeNaM bhaMte!" tat kenArthena bhadanta ! ' evaM buccara sarisavayA meM bhakveyA vi abhakkheyA vi' evamucyate yat sarisatrayA meM bhakSyA api amakSyA apIti / athArthavizeSamAzritya bhakSyAbhakSyatvayorubhayorapi viSaye bhagavAnAha - ' se nUNaM' ityAdi / 'se nUrNaM yA abhakSya hai ? arthAt 'sarisava' Apa ke dvArA khAne yogya haiM yA khAne yogya nahIM haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM / 'sarisavA meM bhakkheyA vi abhakyA vi' he somila ! 'sarisava' mere dvArA bhakSya bhI haiM, aura abhakSya bhI haiM jaba yaha sarisava zabda dhAnyavizeSa kA vAcaka hotA hai taba to vaha sarisava khAne yogya bhI hai aisA prabhu ne kahA hai aura jaba yaha zabda sadRzavayA mitra kA vAcaka hotA hai, taba vaha bhakSya khAne yogya nahIM hai aisA prabhune kahA hai / jaba 'sarisava' yaha eka hI zabda hai taba usameM bhakSyatA aura abhakSyatA kaise yugapat saMbhavita hotI hai ? isa bAta ko mAnakara somila prabhu se pUchatA hai / 'se keNadvegaM bhate ! evaM buccai0' he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa ko lekara kaha rahe haiM ki 'sarisava' bhakSya bhI hai aura abhakSya bhI hai ? isa viSaya meM artha vizeSa ko lekara prabhu bhakSya abhakSya kA 'sarisava' --' sarisavA meM bhakyA vi abhakkheyA vi0' he sobhita 'sarisava' lakSya khAvAlAyaka paNa che, ane abhakSya na khAvAlAyaka paNa che. 'sirasava'zabda dhAnya vizeSane vAcaka thAya che. tyAre 'sirasava' khAvA cAgya paNu ane che, sirasava' e zabda samAnavaya-mitravAcaka thAya che tyAre te abhakSya khAvA lAyaka hAtA nathI. A pramANe prabhune uttara sAMbhaLIne jyAre 'sarisava' e eka ja zabda che, te temAM eka sAthe bhayapaNu ane abhakSyapaNuM kevI rIte sa'bhavI zake ? tema vicArIne seAmila pharIthI prabhune evu'pUche che--' se keNaTTheNa' bhaMte! evaM vuccai' he bhagavan yAya yevu zA Aro kaheA che ke--'sarasava' bhakSya paNa che, ane abhakSya paNa che ? A viSayamAM a vizeSane laIne prabhu 'sarisavamAM' bhakSya abhakSyapaNAnuM pratipAdana zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 245 somilA ' tat nUnaM nizcitaM somila ! 'baMbhaNNaesa naesa' brAhmaNyeSu nayeSu brAhmaNaviSayeSu zAstreSu, athavA bRMhayati-zarIrAdIn pariNamayati iti brahma jIvAtmA, jIvasaMbandhAdeva jaDavadArthAnAM pariNAmasaMbhavAt, brahmaga upAsakA brAhmaNAH teSAM zAstre jIvAjIvAdi sUkSmasthUlaviSayapratipAdakasarvajJazAsane ityarthaH saMpa te / 'duvihA sarisavayA patnattA' dvividhAH dvimakArakAH sarisavayAH prajJaptAH kathitAH 'taM jahA micasarisavayA dhannasarisavayA' tapathA mitrasarisavayAca dhAnya sarisavayAzca sarisavayapadasya sadRzavayaskA ityarthe mitraparatvaM, sarSapakA meM pratipAdana karane ke abhiprAya se somila se kahate haiM-' se pUrNa somilA ! bhaNNaesu0' he somila ! brAhmaNaviSayazAstroM meM athavA sarvajJazAsana meM do prakAra ke 'sarisava' kahe gaye haiM yahAM 'baMbhaNNaesu naesa' pada kA jo dUsarA artha sarvajJazAsana aisA kiyA gayA hai vaha isa abhimAna ko lekara kiyA gayA hai - brahma zabda kA artha jIvAtmA hai kyoMki 'vRhata zarIrAdIn pariNamayati' isa vyutpatti ke anusAra jo zarIrAdikoM ko pariNamAtA hai vaha brahma hai, aisA vaha brahma jIvAtmArUpa hI hai kyoMki jaDa padArthoM meM jo pariNamana hotA hai vaha jIva ke sambandha se hI hotA hai| aise isa brahma ke jo upAsaka haiM ve brAhmaNa haiM ina brAhmaNoM ke zAstra meM jIva, ajIva, sUkSma sthUla Adi viSayoM ke pratipAdaka sarvajJazAsana meM 'sarisava' do prakAra ke kahe gaye haiM aisA jAnanA cAhiye do prakAra ke sarisava mitra sarisava aura dhAnya-anAja sarisava ke bheda se haiM / 'saharAvayaska' isa artha meM sarisavavaya pada mitra kuravAnA abhiprAyathI se milane che --' se NUna' somilA ! baMbhaNNaesu0' huM seAmila ! brAhmaNu viSayanA zomAM athavA sarvajJa zAsanamAM e prakAranA 'sarisava' 'DevAmAM bhAvyA che. maDiyAM 'baMbhaNNaesu narasu' me pahane jIne atha sarvajJazAsana evA karela che, te e abhiprAyathI karavAmAM Avye ---brAhmaNa zahanA artha AtmA se mache 'bRhayati zarIrA dIn pariNamayati' me vyutpatti pramANe zarIrAdvine ne parizubhAve che, te brahma che. evu te brahma jIvAtmA rUpa pariNamana thAya che, te jItranA saMbadhathI ja thAya che. evA te brahmane je upAsaka che, te brAhmaNa che. e brAhmaNeAnA zAstramAM jIva, ajIva, sUkSma, sthUla, vagere viSayAne pratipAdana karanAra sajJa zAsanamAM 'risava' e prakAranA kahevAmAM AvyA che, tema samajavuM, te be prakAra mitra sarisava ane dhAnya sarisatra e rItanA bhedathI che. 'sadRzavayaska e atha mAM sarasava yaha bhitrane vAyA hoya che bhane 'sarSa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bhagavatI sUtre ityarthe tu dhAnyavizeSaparatvam maNDapAdipadavat arthadvayaparatvaM maNDaM pivatIti vigrahe maNDapAnakartRtvamarthaH anyatra tu maNDapo - vitAnavizeSastadvat prakRte'pIti / 'tattha NaM je te mittasarisavayA te tivihA panatA' tatra khalu ye te mitrasarisavayAH te trividhAH - tripakArakAH prajJaptAH kathitAH 'taM jahA sahajAyayA sahavaDiyA sahapaMkIliyA' tadyathA sahajAtakAH sahavarddhitAH sahapAMzukrIDitAH tatra sahajAtakAH - samAnakAle jAtAH, sahavarddhitAH sahaiva samAnasthAne samAnakAle lAlanapAlanAdinA varddhitAH sahaiva pAMzubhiH dhUlibhiH krIDitAceti / 'te , paraka hotA hai aura 'sarSapaka' isa artha meM sarisava pada dhAnyavizeSa paraka hotA hai isa prakAra yaha pada maNDapAdi pada ke jaise artha dvaya paraka hai 'maNDaM pibati iti maNDapa' jaba maNDapa pada kA aisA vigraha kiyA jAtA hai taba yaha pada mAMDa ko pInevAle kA bodhaka hotA hai aura jaba aisA vigraha nahIM kiyA jAtA hai taba yaha maNDapa vitAna vizeSa kA bodhaka hotA hai isI prakAra prakRta meM bhI 'sarisava' pada dvayarthaka hai aisA jAnanA cAhiye inameM jo 'mittasarisavayA0' jaba yaha zabda mitra artha paraka gRhIta hotA hai taba ve mitra sarisava 3 prakAra ke kahe gaye haiM- 'taM jahA sahajAyayA 0 ' jaise sahajAtaka mitra, jo samAna samaya meM utpanna hue hote haiM ve sahabarddhita - sAtha 2 eka sthAna meM eka kAla meM jo lAlanapAlana Adi karake bar3e kiye gaye hote haiM ve aura sahapAMzukrIDita sAtha 2 ' e arthamAM 'risava' padma dhAnya vizeSatu vAcaka che. A rIte A 'sarisava' paDha bhaeDayAhi pahanI prema me arthavAyA hai. 'maNDaM pibati' ' iti maMDapa' bhaDapa pahane nyAre yA rIte vigraha vAmAM Ave che, tyAre mA pada mAMDa-cAkhAnA osAmaNane pIvAvALA e arthanuM edhaka che, ane jyAre e pramANenA vigraha karavAmAM na Ave tyAre maMDapa' mAMDavA e anA edha karAve che. eja rIte A sarisava pada dvaarthI che. tema samajavu' tebhAM ne 'mittasarisravayA0' nyAre mA artha mitra arthavANu paha zraddhalu kuzaya che, tyAre te mitra 'sarisava' trayu prahAranA hevAmAM Ave che. 'taMjahA sahajAyayA0' prema 3 sahalatA mitra ke samAna-saramA samayabhAM utpanna thayA hAya che, te, 1 sahati-eka sthAnamAM eka sAthe, eka kALe jene lAlana cAhAna vigere purIne bhoTA vAmAM Ave che te, 2 bhane 'sahapAMzukoDitAH' eka sAthe dhuLamAM je ramelA hoya che te, 3 AvA A traNa prakAranA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 su04 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 247 samaNANaM niggaMthANaM abhakkhayA' te khalu zramaNAnAM nirgranthAnAm abhakSyAH te ete tripakArakA mitrasarisavayA na sAdhUnAM bhakSyA ityarthaH 'tatya NaM je te dhanasarisakyA te duvihA pannattA' tatra khalu ye te dhAnyasarisavayA dhAnyasarSapakAH te dvividhA:-dvimakArakAH prajJaptA:-kathitAH "taM jahA satthapariNayA ya asastha. pariNayA ya' tadyathA zastrapariNatAzca vayAdizastreNa pariNatA acittabhAvaM prApitA iti zastrapariNatAH, azastrapariNatAzca vayAdirUpazastravizeSeNa nAcitIbhUtAH sacittA eva, ye zastrapariNatAste acittAH, ye azastrapariNatAste sacittA ityarthaH 'tattha NaM je te asatyapariNayA" tatra khalu ye te azastrapariNatAH basyAdinA acittatAM na prApitAH dhAnyasarisavayA dhAnyasarSapakAH 'te NaM sabhaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA" te khalu zramaNAnAM nirgranthAnAm abhakSyAH "tattha NaM je te satyapariNayA te duvihA pannattA' tatra khalu ye te zastrapariNatA vayAdizastraNa jo dhUli meM khele hote haiM ve aise ye 3 prakAra ke mitra sarisava zramaNanirgranthoM ke dvArA bhakSya nahIM kahe gaye haiM, tathA tattharNa je te dhanasarisa. vayA0' tathA jo dhAnya sarisava haiM ve zastrapariNata aura azastra pariNata ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM jo 'dhAnyasarisava' agnyAdi zastra ke dvArA acittabhAva ko prApta karavAye jAte haiM ve 'dhAnya sarisava' zastrapariNata haiM aura jo bahvayAdirUpa zastra ke dvArA acittabhAva ko prApta nahIM karAye gaye hote haiM ve dhAnyasarisava azastrapariNata haiN| inameM jo zastrapariNata haiM ve acitta aura jo azastra pariNata haiM ve sacitta hote haiN| inameM jo 'asatthapariNayA' azastra pariNata sacitta dhAnyasarisava haiM ve 'samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA' zramaNa nimrantho dvArA abhakSya haiM tathA jo 'sasthapariNayA0' zastrapariNata bhitrI 'sarisava' pathA anya 421AmA sAta te zrama niyanyAne lakSya nathI. 'tattha NaM je te dhannasarisavayA0' mAre dhAnya sarisa che, te zastra pariNata ane azastra pariNata e bhedathI be prakAranA kahevAmAM AvyA che, je "dhAnya sarisava" anyAdi zastrathI acittapaNAne prApta karAvAya che. te dhAnya sarisava zastra pariNata che. ane je agni vigere zastrathI acittabhAva prApta nathI karAvAyA te dhAnyasarisava azastra pariNata kahevAya che. temAM je zastrapariNata che. te acita che, ane je azastra pariNata che, te sayitta DAya che, tethI te 'asatthapariNayA' azara pariNata dhAnya sarisa cha, 'samaNANaM NiggaMthANa abhakhayA' zrama niyanyAne sasakSya che. tathA 2 'sattha pariNayA0' zastra pariNata ayitta dhAnya sarisa cha, te zramaNa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bhagavatIsUtre acittIkRtAste dvividhAH dvipakArakAH prajJaptAH 'taM jahA esaNijjA ya aNesaNijjA ya' tadyathA eSaNIyAzca aneSaNIyAzca tatra eSaNIyAH-AdhArmikAdidoSarahitAH na eSaNIyA iti aneSaNIyA AdhAkarmAdidoSasahitAH sadoSA ityrthH| 'tattha NaM je aNesaNijjA' tatra khalu ye te anepaNIyAH "te samaNANaM giggaMthANaM amakkhe yA' te aneSaNIyA dhAnyasarisavayA dhAnyasarpapakAH zramaNAnAM nirgranthAnAm abhakSyAH upabhogAya prahItumayogyA ityarthaH 'tattha NaM je te esaNijjA te duvihA panattA' tatra khalu ye te eSaNIyAste dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA jAiyA ya ajAiyA ya tadyathA yAvitAzca ayAcitAzca tattha NaM je te ajAiyA' tatra khalu ye te agacitAH 'dhannasarisavayA' dhAnyasarSapakAH 'te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA' te khalu ayAcitA dhAnyasarisacyA eSaNIyA api zramaNAnAM niryaacitta dhAnyasarisava haiM ve zramaNa nirgranthoM dvArA bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI hai tAtparya kahane kA yaha hai ki zastra pariNata dhAnyasarisava 'esaNijjAya aNesaNijjA ya0' eSaNIya aura aneSaNIya ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM |aadhaakrm Adi doSa se jo dhAnyasarisava rahita hote haiM ve eSaNIya haiM aura jo AdhAkarma Adi doSoM se sahita hote haiM ve aneSaNIya haiM inameM jo AdhAkarma Adi doSavAle dhAnyasarisaba haiM ve agni pariNata hone para bhI zramanirgranthoM dvArA abhakSya hote haiM aura jo AdhAkarma Adi doSoM se rahita hote haiM ve dhAnyasarisava zramaNa nirgranthoM dvArA bhakSya bhI hote haiN| yahAM 'bhI' zabda yaha prakaTa karatA hai ki jo eSaNIya dhAnyasarisava haiM ve yadi yAcita haiM to hI bhakSya haiM ayAcita nahIM kyoMki ayAcita dhAnyasarisavoM ke grahaNa karane meM adattAdAna kA doSa zramaNanirgranthoM ko lagatA hai yahI bAta 'tattha nijaeNne bhaya paNa che, ane abhakSya paNa che. kahevAnuM tAtparya e che keshtrprinnt dhAnya sarisa 'esaNijjA ya aNesaNijjAya0' meSIya bhane aneSaNayanA bhedathI be prakAranA che. je dhAnya sarisava AdhAkarma vigere deSa vinAnA hoya che te agnipariNata thavA chatAM paNa zramaNa nircane abhakSya che. ane je AdhAkarma vigere deSa vinAnA che, tevA dhAnya sarisava zramaNa nigranthane bhakSya paNa hoya che. ahiyAM "paNa" zabda e batAve che ke-je eSaNIya dhAnya saritava che, te je yAcanA karelA hoya te ja bhakSya gaNAya che. ayAcita hoya te bhakSya manAtA nathI. kema ke yAcanA karyA vinAnA dhAnya sarisava levAmAM zramaNa nircane adattAdAnane deSa lAge che. eja vAta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- - - prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 249 nyAnAm abhakSyAH adattAdAnasadbhAvAt 'tattha NaM je te jAiyA te duvihA pattA' tatra khalu ye te yAcitAste dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA 'laddhAya aladdhAya' labdhAzcAlabdhAzca, labdhiH-prAptistadviSayobhUtA labdhA etadviparItA alabdhAH, 'tastha Naje te aladdhA te NaM samaNANaM NiggaMthANaM abhakkhayA' tatra khalu ye te alabdhAste khalu zramaNAnAM nirgranthAnAm amakSyAH, etasparyantaM sarisakye padArthAH mitrAdirU: ASAkarmAdidoSa pitA dhAnyAdi rUpAzca sAdhUnAM na kalAnte iti, atha sAdhUpabhogayogyaM sarisavayaM darzayannAha- 'tatya NaM' ityAdi / 'tattha NaM je te laddhA' tatra khalu zastrapariNatA eSaNIyA yAcitA doSarahitA labdhA dhAnyasarisavayAH 'te NaM samaNANaM giggaMthANaM bhakkheyA' te khalu dhAnyasarisavayAH zramaNAnAM nigranthAnAM bhakSyAH / prakaraNArthamupasaMharabAha -"se teNaThegaM somilA' tat tenArthena gaMje te esaNijanA te duvihA' isa sUtra se lekara abhakkheyA' isa sUtra pATha taka prakaTa kI gaI hai| yAcina dhAnyasarisava meM bhI do prakAratA hai jaise eka labdha aura dUsare alabdha prApti ke viSayabhUta hue kA nAma labdha aura jo isase viparIta hoM ve alabdha haiN| inameM jo alabdha haiM vaha alabdha dhAnya sarisava zramaNajanoM ko abhakSa hai| isa prakAra yahAM taka jo mitrAdirUpa sarisava padArtha aura AdhAkarmAdi doSa se dUSita dhAnyadi. rUpa sarisava padArtha haiM ye saba sAdhu janoM ke liye abhakSya haiM / isa prakAra sAdhujanoM dvArA vehI dhAnyarUpa sarisava bhogya ho sakate haiM jo zastra pari. Nata hoM, eSaNIya hoM, yAcita ho, doSarahita hoM aura labdha hoM isI kAraNa he somila ! maiMne aisA kahA hai ki dhAnyarUpa sarisava eSaNIya na hoM, yAcita na hoM, labdhAdi na hoM, ve sAdhujanoM ko bhogya nahIM haiM tathA 'tattha NaM je ve esaNijjA te duvihA' se sUtrathI mAralI. 'abhakkheyA' mA sUtrapa Tha sudhImAM batAvavAmAM Avela che. yAcanA karela dhAnya sarisaramAM paNa labdha ane alabdha e bhedathI be prakAra che, prAptinA viSayabhUta thayelAnuM nAma labdha che. ane tenAthI bhinna alabdha che. temAM je alabdha che, te alabdha dhAnya sarisava zamaNujanene abhakSya che. A rIte ahiM sudhI je mitrAdi rUpa sarisara padArtha ane A dhArmAdi deSathI dUSita dhAnya sarisava che, te sAdhujanene abhakSya che. A rIte sAdhujanene eja dhAnya rUpa sarisava grAhya kahyA che ke je zastrapariNata haya, epaNa haya, yAcanA karelA hoya ane nirdoSa hoya tathA labdha hoya. he somila Aja kAraNathI meM evuM kahyuM che ke-je dhAnyarUpa sarisava eSaNaya na hoya yAcita na hoya, te sAdhujanane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bhagavatI sUtre saumila ! he somila ! etadanena uparoktena kAraNena " evaM buccai jAva abhakkheyA vi" evamucyate yAvat amakSyA api atra yAvatpadena saMpUrNamapi praznavAkyaM saMgRhItaM bhavatIti / 'sarisavayA' amitrarUpA dhAnyarUpAH evaNIyA yAcitA labdhAstetu sAdhunAmupabhogayogyAH etad vyatiriktA mitrAdirUpAH, dhAnyarUpe'pi aneSaNIyA ayAcitA azastrapariNatA alabdhAyAbhakSyeyA anupabhogayogyA iti samuditArthaH punaH somilaH pRcchati - 'mAsA te bhaMte' mAsA te bhadanta ! 'kiM bhakkheyA abha kkheyA' kiM bhakSyAH abhakSyAH, atra mAsazabdasya saMskRte rUpadvaye bhavati - mASAH mAsAH iti tatraikasyArthaH mASarUpadhAnyavizeSaH, aparazca kAlAtmakamAsarUpaH, tatra zliSTasya mAsazabdasyAyaM vAdI ana jJAsyati tat enaM parAbhaviSyAmi iti manasi avadhArya avavArya somilena praznaH kRta iti bhagavAnAha - 'somilA ' ityAdi / 'somilA' he somila ! ' mAsA me inase bhinna mitrAdi rUpa sarisava evaM dhAnyarUpa sarisava meM bhI aneSaNIya, ayAcita, azastrapariNata aura alabdha ye saba abhakSya koTI meM sAdhujanoM ke liye haiM aisA yaha samudita artha jAnanA caahiye| aba somila prabhu se aura bhI isa prakAra se pUchatA hai- 'mAsA te bhaMte! kiM bhakkheyA abhakkheghA' he bhadanta ! mAsa-mApa sAdhujanoM dvArA bhakSya hai yA abhakSya haiM ! saMskRta meM mAsa zabda ke do rUpa hote haiM / mASamAsa inameM mASa zabda kA artha uDada hai aura mAsa zabda kA artha mahinA hai / zliSTa mAsa zabda kA artha yaha vAdI nahIM jAnatA hogA isaliye isa zabda kA prayoga kara maiM ise parAjita kara dUMgA, aisA manameM vicAra kara somila ne prabhu se aisA yaha prazna kiyA hai uttara meM prabhu ne grahaNa karavA cegya nathI. tathA AnAthI judA mitrAhirUpa sasiva ane dhAnya rUpa-sarasavamAM pazu aneSaNIya ayAcita, azastra pariNata ane alabdha e tamAma sAdhujanAne abhakSya kahevAmAM AvyA che eja A kathananA sArAMza che. tebha samanapuM. irIthI sobhita brAhmaNa asune pUche che - 'mAsA te bharate ! kiM bhakveyA abhakkheyA' he bhagavan bhAsa--bhASa saha sAdhunAne lakSya che hai alakSya che ? saskRtamAM mAsa zabdanA be rUpa thAya che, mASa-ane mAsa temAM mASa zakhsane atha aDada e pramANe thAya che, ane 'mAsa' zabdanA artha mahinA vAcaka che. zrliSTa mAsa zabdanA artha A mahAvIra svAmI jANatA nahI' hAya tethI A zabda prayAga karIne huM tene parAjIta karIza tema manamAM vicArIne seAmile prabhune A rItanA prazna karela che. AnA uttaramAM prabhu kahe che ke zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 251 bhakdyA va abhakkheyA vi' mAsAH mAsapadavAcyA me sAdhUnAM bhakSyA api bhavanti abhakSyA api bhavantIti kathaM bhakSyAzcAbhakSyAzcetyAzayena punaH pRcchati - " se keNadveNaM ' ityAdi / " se keNadve jAva abhakkheyA vi' tatkenArthena yAvad abhakSyA api, atra yAvat padena 'bhaMte evaM goat mAsA me bhakdyA vi' ityantasya padajAtasya grahaNaM bhavatIti / bhagavAnAha - 'se nUNaM' ityAdi / 'se nRNaM te somilA' tat nUnaM nizcayena te-tatra somila ! 'bhauree naesu' brAhmayeSu nayeSu svadIya zAstreSvapItyarthaH 'duvihA mAsA pannattA' dvividhAH - dviprakArakAH mAsAH - mAsapadavAcyAH prajJaptAH 'taM jahA ' tadyathA 'davtramAsAya kAlamAsA ya' dravyamASAzca kAlamAsAzca tatra dravyamASAH - dravrarUpAH mASA dravyamASAH kAlarUpAmAsAzva kAlamAsAH / ' tattha NaM je te kAlamAsA' tatra khala ye te kAlarUpAH mAsAH 'te NaM sAvagAdIyA asADha vajjavasANA dubALasaM pannattA' te khalu zrAvaNAdikA ASADhaparyavasAnAH dvAdaza majJaptAH zravaNAdArabhya ASADhaparyantA dvAdaza kathitAH kAlamAsAH zrAvaNa AdiryeSAM te zrAvaNAdikAH, ASADhaH asti paryavasAne - samAptau yeSAM te ASADhaparyavasAnA ityarthaH 'taM jahA' tadyathA kahA hai- ' sAmilA ! mAsA me bhakkheyA vi abhakkheyA vi' he somila! mAsapadavAcya padArtha sAdhujanoM dvArA bhakSya bhI hote haiM aura abhakSya bhI hote haiM inake bhakSya aura abhakSya hone meM kAraNa kyA hai ? ' se keNaTTeNaM' to isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'se NUNaM te somilA ! bhaNNaesa naesu' he somila ! tuma brahmaNoM ke zAstroM meM bhI 'duvihA mAsA pannattA' mAsa do prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA' jaise - 'davvamAsA ya kAlamAsA ya' eka dravyamAsa aura dUsare kAlamAsa 'tattha NaM je te kAlamAsA' ina meM jo kAlarUpa mAsa haiM 'te NaM sAvaNAdIyA asAdapajjabasANA dubAlasaM pannattA' ve zrAvaNa se lekara asADha taka ke mahinoM taka 12 prakAra ke kahe gaye haiM / jaise- 'sAvaNe, bhadda'somilA ! mAsA me akkheyA vi abhakkheyA vi' De sobhita 'bhAsa' zo pahathI kahevAte padArtha sAdhujanAne bhakSya paNa hAya che, ane alakSya pazu hAya che. 'se keNaTTheNaM De lagavan te lakSya bhane alakSya oma manne are DovAnuM arazu zu che? te pramANe ane pUchavAthI alu De che - 'se NUNaM ve somilA ! baMbhaorry naesu0' he sobhita ? tamAza brAhmaNAnA zAstramoM pa 'duvihA mAvA paNNattA' bhAsa me prArathI usa che. 'taMjahA' presa hai-- 'vvamAkhAya kAlamAsA ya' meDa dravyamAsa ane jIle avabhAsa 'tattha NaM' je ve kAThamAsA' temAM ne usa 35 mAsa the, 've NaM' srAvaNAdIyA asADhapajjabasANA duvAlasaM pannavA' te zrAvazuthI mAralIne aSADha mAsa sudhIbhAM 12 2 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 bhagavatIsUtre 'sAvaNe bhaddayae Asoe kattie maggasire pose mAhe phagguNe citte vaisAhe jeTThA mule AsADhe' zrAvaNaH bhAdrapadaH AzviSaH kArtiko mArgazIrSaka: pauSo mAghaH phAlgunazcaitro vaizAkho jyeSThA mUla ASADhazca 'teNaM' te khalu zrAvaNAdikA ASADhAntAH kAlarUpA mAsAH 'samaNANaM NiggaMthANaM abhakkheyA' zramaNAnAM nirgra. nyAnAm akSyAH 'tatya NaM je te damAsA te duvihA pannatA' tatra khalu ye te dravyamApAH dravyarUpA mASAste dvividhAH-dviprakArakAH prajJaptAH kathitAH 'ta jahA atthamAsA ya dhannamAsA ya' tadyathA-arthamASAzca dhAnyamASAzca 'tattha NaM je te asthamAsA te duvihA pannattA' tatra khanu ye te artharUpA mASAste dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA 'suvannamAsA ya ruppamAsA ya' suvarNabhASAzca-suvarNarajata tolanAya suvarNakArasya karSavizeSo mASaH ime, suvarNa raupyamASAH 'samaNANaM niggaM. thANaM amakkheyA' zramaNAnAM nigranthAnAmabhakSyA-upabhogAnaH 'tattha NaM je te yae, Asoe, kattie, maggasire, pose mAhe. zrAvaNa, bhAdrava, Asoja, kArtika, mArgazIrSa, pauSa, mAgha Adi kAla rUpa jo mAsazabda vAcyArtha haiM ve zramaNanirgranthoM dvArA abhakSya hai| tathA tathaNaM je dayamAsA' jo dravyarUpa mASa zabda ke vAcyArtha haiM ve do prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA' jaise asthamAsA ya dhannamAsA ya' jaise-eka artha rUpa mASA aura dUsare dhAnyarUpamASa 'tattha NaM je te' ina meM bhI jo arthamASa haiM ve bhI do prakAra ke kahe gaye haiN| jaise 'suvannamAmA ya0' suvarNa mASa aura raupyamASa suvarNa ko evaM cAMdI ko tolane kA jo 8 rattIkA bATa vizeSa hotA hai jise mAmA kahate haiM ve suvarNamASa aura raupyamASa haiM ye donoM prakAra ke arthamASa haiN| zramagajanoM ko abhakSya kahe gaye haiN| tathA 'je te dhanamAsA' jo dhAnyarUpamASa haiM ve bhI do prakAra ke hote haiM-'sasthapariNayA0' eka zastrapariNata aura dUsare azatrapariNata jaise dhAnyasarisava prA2nA hA che. 2ma 'sAvaNe, bhavae, Asoe, kattie, maggasire, pose, mAhe.' zrAvaNu, mAhavA, mAsA, ti, bhAgazISa, poSa, bhAdha vigere pAsa 35 2 mA 74 pApyAtha che, te zrama ni-yAne abhakSya che. 'tattha Na je se davvamAsA. 20535 bhAsa zapathI mejayAya che, tase nA hA che. 'taMjahA' ma 'atyamAsA ya dhannamAsA ya' se 5 35 bhASa bhane bIju dhAnya rUpa mASa temAM je artha mASa che te paNa be prakAranA kahevAmAM mAva , 2 'suvannamAsA ya0' su bhASa bhane zailya bhASa sonA ana cAMdIne telavAnuM je 8 ATha ratinuM bATa vizeSa hoya che, tene bhASA kahe che, te svargamASa ane rIpyamASa te banane arthamASa che. te zramane abhakSya hA cha. tathA 'je te dhannamAsA' ghAnya35 bhApa cha, te 55 prAnu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caine prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 253 dhannamAsA te duvihA pannattA' tatra khalu ye te dhAnyamASAste dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA satthapariNayA ya asatyapariNayA ya' tadyathA zastrapariNatAzca azastra pariNatAzca zastreNa vahnayAdinA pariNatA acittIbhUtA iti zastrapariNatAH, vasthAdi zastreNa apariNatAH nAcittIbhUtA azastrapariNatAH 'evaM jahA dhannasarisakyA jAva se teNaTeNaM evaM yathA dhAnyasarisavayA yAvat tat tenArthena yathA dhAnyasarisave vicAraH kRtastathaivehApi karaNIyaH, atra yAvatpadena 'tastha gaM je te asasthapariNayA te NaM samagANaM NiggaMthANaM abhakkheyA 'ityArabhya 'tastha NaM ke viSaya meM kahA gayA vaisA hI kathana inake viSaya meM bhI kara lenA cAhiye arthAt zastravanyAdi dvArA jo acitta kara diye gaye hoM, ve zastra pariNata haiM / azastra pariNata jo dhAnyamAsa hai ve abhakSya haiM / zastrapariNata meM bhI eSaNIya evaM aneSaNIya ye do prakAra haiM jo dhAnyamAsa zastrapariNata ho jAne para bhI aneSaNIya hote haiM ve to sAdhujanoM ko abhakSya koTi meM kahe hI gaye haiM aura eSaNIya hI dhAnyamAsa bhakSyakoTi meM kahe gaye haiM parantu phira bhI eSaNIya hone para bhI jodhAnyamASa alabdha hoM ve abhakSya aura jo labdha hoM ve bhakSya kahe gaye haiN| isa kAraNa he somila ! maiMne aisA kahA hai ki dhAnyamASa bhakSya bhI hote haiM aura abhakSya bhI hote haiM / isa prakAra se dhAnyasarivasa meM jaisA vicAra kiyA gayA hai usI prakAra kA vicAra yahAM para bhI kiyA gayA hai aisA jAnanA caahiye| tAtparya isa kathana kA kevala aisA hI hai ki dhAnyamASa ve hI bhakSya kahe gaye haiM jo zastra pariNata hote haiM zastra pariNata dhAnyamASoM meM bhI saba ho dhAnyamASA bhakSya nahIM hote haiM kintu jo eSaNIya dhAnyamASa hote haiM ve hI bhakSaNIya hote haiM eSaNIya dhAnyamAsa meM bhI saba hI eSaNIya bhakSya nahIM hote haiM kintu inameM jo yAcita dhAnyamASa hote haiM ve hI bhakSache. 'satya pariNayA0' tebhA me zakha pariNata rAya cha, bhane bhI sazastra pariNata hoya che. je pramANe dhAnya sarisavanA viSayamAM kathana karavAmAM AvyuM che, te ja pramANenuM saghaLuM kathana A bhASanA viSayamAM paNa samajI levuM. arthAt zastra agni vigerethI je acita karI devAyA hoya che te zastra pariNata che. tathA azastra pariNata je dhAnya mAsa che, te abhaya che. zA pariNatamAM paNa eSaNIya aneSaNaya e rIte be prakAra che. je dhAnya mAsa zastrapari. thata thavA chatAM paNa aneSaNIya hoya che, te sAdhujanene abhakSya che tema pahelAM kahI ja dIdhuM che. ane je eraNIya dhAnyamASa che teja sAdhujanane bhaya- AhAramAM grahaNa karavA lAyaka kahyA che. paraMtu eSaNIya hovA chatAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 bhagavatIsUtre je te laddhA te NaM samaNANaM NiggaMthANaM bhakkheyA' ityantaH sarvo'pi pAThaH saMgrAhyaH tathA ca ye dhAnyamAsA azastrapariNatAste'bhakSyAH zastrapariNatAH dvividhAH eSaNIyA aneSaNIyAzca anevaNIyA abhakSyAH eSaNIyA dvividhAH yAcitA ayAcitAtha tatra ayAcitA abhakSyAH, yAcitA dvividhAH labdhA alabdhAzca tatrAlabdhAH abhakSayAH labdhAzva dhAnyamASA zramaNAnAM bhakSyA iti bhAvaH / 'jAva abhakkheyA vi' yAvat amakSyA api atra yAtratpadena dhAnyamAsA me makSyA api ityasya grahaNaM bhavatItibhAvaH / punaH praznayati somila: - 'kulatthA te' ityAdi, 'kulatthA te bhaMte / kiM bhakkheyA abhakkheyA' kulatthA te bhadanta ! kiM bhakSyA abhakSyA vA kulatthA kiM bhavatAM sAdhUnAM bhakSyA bhavanti athavA na bhavanti iti praznaH / kulasthetipadam zlim tena kulatthA' ityasya ' kulasthAH ' NIya hote haiM yAcita meM bhI saba hI yAcanIya bhakSya nahIM hote haiM kintu jo labdha hote haiM ve hI bhakSaNIya hote haiM / aba somila prabhu se aisA prazna karatA hai - 'kulatthA te bhaMte! kiM bhakkheyA abhakkhevA ? he bhadanta ! kulatthA Apake liye bhakSya hai-apane upayoga meM lAne yogya hai yA abhakSya hai apane upayoga meM lAne yogya nahIM hai ? yahAM 'te' pada upalakSaNarUpa hai ataH isase aisA artha lagAnA cAhiye ki kulatthA Apake sAdhuoM ko bhakSya hai yA abhakSya hai ? yahAM kulasthA yaha pada zliSTa pada je yAcita dhAnyamASa che te ja AhAra mATe grahaNa karavA caiAgya che. ane yAcittamAM pazu je dhAnyamASa alabdha hAya eTale ke anya dvArA maLelA na hAya te abhakSya che. mane ? lakSya che te bhakSya kahevAya che. te kAraNathI huM sAmila me evuM kahyu che. } -- dhAnyabhASa bhakSya paNa hAya che, ane abhakSya pazu he!ya che. A rIte dhAnya sarisavanA viSayamAM je pramANene vicAra karavAmAM Avela che, e ja pramANenA saghaLA vicAra ahiyAM paNa karavAmAM Avela che, tema samajavuM. A kathananu` tApa kevaLa eTalu ja che ke--eja dhAnyamASa bhakSya kahevAmAM Avela che ke je zastra pariNata hAya che. ane zastrapariNata dhAnyamASamAM paNa badhA ja dhAnyamASa bhakSya hAtA nathI. paraMtu je eSaNIya hAya che te ja dhAnyamASa khAvAlAyaka hAya che. ane eSaNIya dhAnyamASamAM pazu badhA ja eSaNIya bhakSya hAtA nathI paraMtu temAM je yAcita dhAnyamAsa hoya te ja bhakSaNIya hAya che, eja yAcitamAM paNa madhA ja yAcita ya hAtA nathI, paraMtu je lakhyuM heya che, teja dhAnya mASa bhakSya hAya che. irIdhI sobhitra brAhmaNu asune prazna re hai - 'kulatthA se bhate ! ki bhakdyA abhakkheyA' he bhagavan satthA AApanA bhatathI lakSya che che ? arthAt te ApanA upayAgamAM levA ceAgya che ? ke upayAgamAM levAlAyaka lakSya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 4 dravyadharmavizeSAdinirUpaNam 255 'kulatthA' iti ca saMskRtaM bhvti.| tatra-kule tiSThati yA sA kulasthA nArI, athavA kulattho dhAnyavizeSaH tatra prathamapakSamAzritya amakSyatvaM dvitIyapakSe'pi kathaMcit bhakSyatvamabhakSyatvaM ceti manasi nidhAya bhagavAnAha-'somilA' ityaadi| 'somilA' he somila ! 'kulatthA bhakkheyA vi abhakkheyA vi' kulasthA bhakSyA api abhakSyA api, ekasya kulattha padavAcyasya kathaM bhakSyatvamabhakSyatvamityAzayena punaH pRcchati somilaH 'se keNTeNaM' ityAdi / 'se keNaTeNaM jAva amakkheyA vi' tat kenArthena bhadanta ! evamucyate kulatthA bhakSyA api abhakSyA apIti / bhaga vAnAha-"se nUNaM' ityAdi / 'se nUNaM somilA' tat nUna-nizcitaM somila ! hai usake saMskRta meM 'kulasthAH aura kulasthAH' aise do rUpa hote haiN| 'kule tiSThati iti kulasthA' isa vyutpatti ke anusAra kulasthA pada kulina nArI kA vAcaka hotA hai tathA kulatthakulathI nAmaka dhAnyavizeSa kA vAcaka hotA hai, isameM prathamapakSa jo kulIna nArIrUpa hai use lekara prabhu abhakSatA kA aura jo kulathI nAmaka dhAnyavizeSarUpa dvitIyapakSa hai use lekara kathaMcit bhakSyatA aura kacit abhakSatA kA pratipAdana karane ke abhiprAya se aisA kahate hai'momilA ! kulatthA bhakkheyA vi abhakkheyA vi' he somila! kulasthA to sAdhujano ke dvArA sarvathA abhakSya apane upayoga meM lAne yogya hI nahIM hai parantu jo kulattha dhAnyavizeSa hai vaha akSya bhI hai aura abhakSya bhI hai 'se keNaTeNaM jAva abhakkhevA vi' he bhadanta ! ekahI kulastha pada vAcya padArtha meM Apa bhakSyatA aura abhakSyatA kA pratipA. dana kisa kAraNa se karate haiM ? uttara meM pabhu kahate haiM-'se nUNaM somilA! nathI ? ahiMyAM te pada upalakSaNarUpa che eTale e artha samaja joIe ke vasthA ye pisATa 54 che. satabhA tanA kulasthAH' mane 'kulatthAH' savA 3 // bhane cha. 'kule tiSThati iti kulasthA' mA vyutpatti anusAra 'sasthA' se 54 kulIna nArI vAcaka che. tema ja "kulasthA" e pada "kulatha' kaLathI nAmanA dhAnya vizeSanuM bAdhaka che. temAM pahele pakSa je kuvIna strIvAcaka che, tene uddezIne abhakSa paNAnuM tathA kaLathInAmanA dhAnya. vizeSa rUpa bIjA pakSane svIkArane kaIvara bhaya paNAnuM ane kaIvAra abhakSapaNAnuM pratipAdana karavAnA abhiprAyathI prabhu A pramANe kahe che hai-'somilA! kulatyA bhakkheyAvi abhakkheyAvi' 3 sAmita kulasthA' e kulIna strI vAcaka "kulasthA" sAdhuone pitAnA upayogamAM levA yogya ja nathI. arthAt abhakSya che. tema ja kaLathI nAmanuM dhAnya vizeSarUpa je bIjo pakSa che, tene te dhAnya vizeSa kaLathI koIvAra bhakSya-grahaNa karavA yogya bhane |paar malakSya--pakSya yA che. 'se keNaTreNaM bhaMte ! jAva abhakkheyAvi' he bhagavana eka ja kulastha pada vAcya padArtha mA Apa bhaThyapaNAnuM ane abhaThyapaNAnuM pratipAdana kevI rIte arthAt kayA kAraNathI kare che? A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 256 bhagavatIsUtre 'te baMbhannaesu naesu duvihA kulatthA panattA' te tava brAhmaNyeSu nayeSu zAstreSu dvividhAH-dvipakArakAH kulasthA bhavanti, dvaividhyameva darzayati-taM jahA' ityaadi| 'taM jahA' tadyathA 'ithi kulasthA ya dhanakulatthA ya' svIkulatthAzca dhAnya kulatthAzca kulasthA iti saMskRtena kule tiSThanti yAstAH kulasthA iti vyutpattiriti yaugikAryAzrayaNe kulasthAH striyaH "kulattha" iti prAkRtena kulatyo dhAnyavizeSaH 'tatya NaM je te ithikulasthA te tivihA pannattA' tatra khalu yA ratAH strI kulasthAH strIrUpAH kulasthA: tA strividhAH-triprakArakAH prajJaptA bhavanti 'taM jahA' tadyathA 'kulakannayAi vA kulabahuyAi vA kulamAuyAi vA kula kanyakA iti vA kulavadhdha iti vA kulamAtara iti / kula kanyakA, kulavadhU, kulamAtRbhedena kulasthA trividhA itimAvaH 'teNaM samaNANaM jiggaMthANaM abhakkheyA' tataH te bamaNNae naesu duvihA kulasthA pannattA' he somila ! aisA karane kA kAraNa yaha hai ki tumhAre jo naya zAstra hai unameM do prakAra kI kulatthA hotI haiM aisA kahA gayA hai| 'taM jahAM' jaise-'itthI kulasthA ya dhanaku. lasthA ya' eka strI kulasthA aura dUsarI dhAnyakulatthA 'kule tiSThanti yA stAH kulasthAH' isa prakAra ke yaugika artha ke AzrayaNa karane para saMskRta meM kulasthA zabda kA artha kulIna nArI hotA hai aura jaba 'kulasyA' pada kA vicAra prAkRta se kiyA jAtA hai to vahIM isa zabda kA artha dhanyavizeSa hotA hai / 'tattha NaM je te isthi kulatyA te tivihA pannattA' inameM jo strIrUpa kulatyA hai vaha tIna prakAra kI kahI gaI hai ! 'taM jahA jaise 'kulakanyAi vA kulabahudhAi vA kula mAuthAi vA kulaka nyakA, kulavadhU aura kulamAtA te NaM samaNANaM jiggaMyANaM abhakkheghA' praznanA uttaramA prabhu cha hai-se gUgaM somilA! te baMbhaNNae nAsu duvihA kulatyA pannatA' 7 misa yu pAnu 4214 ko cha ?--tamA 2 nayA cha, tamo me 2nI 'zael' Desa che. 'taMjahA' bha 'itthI-kulatthA ya dhannakalasthA ya' tamAM se sI sty| sane bhI dhAnya 'kulatyA' 'kule tiSThanti yAstAH kulasthAH' mA zatanA yoni manA mAzraya 2vAthI satabhA 'kulasthAH' ye phne| atha sIna zrI se pramANe thAya cha. are yAre 'kulatthA" 54nA prAkRta pramANe viyAra 42vAmA AvatA se pahanama dhAnya vizeSa prabhArI thAya che. 'tatya NaM je te itthi kulatthA te tivihA pannattA' mA 2 khI35 'kulasthA' chete 42nI 4ii che. 'taMjahA' ma 'kulakannayAi vA, kulava huyAi vA, kulamA uyAi vA, pusa 4nyA, isa vadhU bhane dukha mAtA 'te NaM samaNANa NiggaMthANaabhakkheyA' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU04 dravyadharmavizeSAdimirupaNam 257 khalu kulakanyakAdikAH kulasthapadanAcyAH zramaNAnAM nirgranthAnAm abhakSyAH kathitA itibhAvaH / 'tattha NaM je te dhannakulatthA evaM jahA dhannasarisabayA' tatra khalu ye te dhAnyakulasthAH dhAnyarUpAH kulatthAH te evaM yathA dhAnyasarisavayAH dhAnyasarisavayA padavAcyAnAM yathA bhakSyatvamabhakSyatvaM ca vibhAgazaH kathita tathaivAtrApi jJAtavyam 'se teNadveNaM jAva abhakkheyA vi' tat tenArthena somila ! evamucyate yAvat dhAnyakulasthA bhakSyA abhakSyA api ayaM bhAvaH dhAnyakulatthA dvividhAH bhavanti zastrapariNatAca azastrAriNatAzca tatra ye agnyAdizastreNa acittIbhUtAste zastrapariNatAH te saadhuunaambhkssyaaH| ye zastrapariNatAH agnyAdizastreNAcittIbhUtAH tInoM prakAra kI yaha kulasthA-kulatthA kulatthapadavAcya padArtha zramaNa nirgranthoM ke liye abhakSya hai tathA-tatya NaM je te dhanna kulatyA evaM jahA dhanasarisavA' jo dhAnyarUpa kulasthA hai vaha dhAnyarUpa sarisava ke jaise bhakSya bhI hai aura abhakSya bhI hai / isa viSaya meM jaisA vicAra pahile kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kara lenA cAhiye / 'se teNaTeNaM jAva abhakkheyA vi' isa kAraNa he somila ! maiMne aisA kahA hai ki yAvat dhAnyakulastha bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiM / tAtparya aisA hai-dhAnyakulastha do prakAra ke hote haiM eka zastra pariNata aura dUsare azastra pariNata jo dhAnyakulattha agnyAdirUpazastra se acitta kara diye jAte haiM ve zastra pariNata haiM aura jo aise nahIM ve azastrapariNata haiM zastrapariNata dhAnyarUpa kulasya sAdhujanoM dvArA bhakSya aura azastra pariNata dhAnya. rUpa kulattha abhakSya hai / zastrapariNatakulastha saba hI sAdhujanoM dvArA A traNe prakAranI kulasthA, kulasthA zramaNa nigranthane abhakSya che. tathA 'tattha Na je te dhanna kulatthA evaM jahA dhannasarisavA' tamA 2 dhAnya35 kulathA-kaLathI che te dhAnyarUpa "sarisavanA kathana pramANe bhakSya paNa che, ane abhakSya paNa che. A viSayamAM pahelAM je pramANe vicAra karavAmAM Avela cha, te prabhAyana viyA2 mahiyAM 5 sabha sevA. 'se deNaTreNa' jAva abhakkheyAvi' te ||24thii 3 misa me 4hyu cha -yAvat dhAnya satya bhakSya paNa che, ane abhakSya paNa che. kahevAnuM tAtparya e che ke-dhAnya kulatha be prakAranA hoya che. temAM eka zastrapariNata ane bIju azastra pariNata hoya che. je dhAnya kuvastha agni vigere zastrathI acitta karAyeluM che. te zA pariNata kahevAya che, ane evuM je nathI te azastra pariNata che. zastra pariNata dhAnyarUpa kulatha sAdhujanene bhakSya khAvAlAyaka kahela che. ane azastra pariNata dhAnyarUpa kula0 che, te abhakSya che ane zastra pariNata dhAnya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 258 bhagavatIstre te'pi dvidhA bhavanti eSaNIyAzcAneSaNIyAzca tatra ye anevaNIyAste sAdhUnAmabhakSyAH, ye epaNIyAste'pi dvividhA bhavanti yAcitAzca ayAcitAzca tatra ye ayAcitAste sAdhUnAmabhakSyAH ye yAcitAste'pi dviprakArakA bhavanti labdhAzca alabdhAzca tatra ye alabdhAste sAdhUnAmabhakSyAH ye ca labdhA bhavanti te dhAnyakulasthAH sAdhUnAM bhakSyA bhavanti / anenaiva kAraNena ahaM kathayAmi yat kulatthAH sAdhUnAM bhakSyA api abhakSyA api tatrAbhakSyakoTipatitA aneke santi kulatthapadavAcyAH, bhakSyakoTau tu eka prakArakA eva ye dhAnyarUpAH kulatthA zastrapariNatA eSaNIyA yAcittA labdhAzca bhaveyuriti prakaraNArthaH / suu04|| punarapi bhagavato vastutattva jJAnajijJAsayA''ha-'ege bhavaM' ityaadi| mUlam --ege bhavaM duve bhavaM akkhae bhavaM avvae bhavaM avaTrie bhavaM aNegabhUyabhAvabhavie bhavaM ? somilA ! ege vi ahaM jAva aNegabhUyabhAvabhavie vi ahaM se keNaTreNaM bhaMte ! bhakSya hote hoM so aisI bAta nahIM hai kintu inameM bhI jo eSaNIya hote haiM ve hI bhakSya hote haiN| eSaNIya meM bhI jo yAcita hote haiM ve hI bhakSya hote haiM ayAcitta nahIM, yAcita meM bhI saba hI yAcita bhakSya nahIM hote kintu yAcina meM jo dhAnyakulattha labdha hote haiM ve hI bhakSya hote haiM alabdha nahIM isI kAraNa maine aisA kahA hai ki kulatthA sAdhuoM ko bhakSya bhI hotI hai aura abhakSya bhI hotI hai kulatthapada vAcya aneka kulatya abhakSya koTi meM kahI gayI hai| taba kI bhakSyakoTi meM dhAnyarUpa jo eka prakAra kI kulattha hai ki jo agni pariNata ho, eSaNIya ho, yAcita ho aura labdha ho vahI kahI gaI hai // sUtra 4 // kulathI paNa je eSaNIya hoya te ja bhaNya-khAvAlAyaka hoya che. ane temAM je ane eSaNayamAM, paNa je yAcita hoya che, te ja bhaya kahevAya che. ayAcitane bhakSya kahyA nathI. ane yAcitamAM paNa badhA ja yAcita bhakSya hotA nathI paraMtu yAcitamAM je dhAnya kulantha lakhya hoya che, te ja bhakSya gAya che. bhasaya bhakSya nathI. te // 4||24thii meM me dhuMcha -'kulatthA' sAdhumAna lakSya 564 saya cha bhane samaya pAya hAya che. 'kulattha' se padathI aneka kulatthA abhaya hoya che. ane je dhAnya kulastha agnithI pariNata thayela hoya, eSaNIya hoya, yAcita hoya, ane labdha hoya te ja kulatha sakSya-bhAvAsAya 49 cha. ||suu. 4 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za018 u010 sU05 vastutatvanirUpaNam 259 evaM vuccai jAva bhavie vi ahaM sAmilA ! davayAe ege vi ahaM, nANadaMsaNaThyAe duve vi ahaM, paesadhyAe akkhae vi ahaM avae vi ahaM avaTThie vi ahaM uvaogaTThayAe aNegabhUyabhAvabhavie vi ahaM se teNaTeNaM jAva bhavie vi ahN| ettha NaM se somile mAhaNe saMbuddhe, samaNaM bhagavaM mahAvIraM0 jahA khaMdao jAva se jaheyaM tujhe vadaha jahA NaM devANuppiyANaM aMtie bahave rAIsara0 evaM jahA rAyappaseNaijje citto jAva duvAlasavihaM sAvagadhamma paDivajjai paDivajittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai jAva paDigae / tae NaM se somile mAhaNe samaNovAsae jAe abhigayajIvA0 jAva viharai / bhaMte ti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI pabhU NaM bhaMte ! somile mAhaNe devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA0 jaheba saMkhe taheva niravasesaM jAva aMtaM kaahii| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti jAva viharai ||suu05|| aTThArasamasayassa dasamo uddeso smtto||18-10|| // aTArasamaM sayaM samattaM // chAyA-eko bhavAn dvau bhavAn akSayo bhavAn avyayo bhavAn avasthito bhavAn anekabhUtamAvabhavyo bhavAn ? somila ! eko'pyahaM yAvadanekabhUtabhAvabhavyo'pyaham , tat kenArthena bhadanta ! evamucyate yAvad bhavyo'pyaham , he somila ! dravyArthatayA eko'pyaham , jJAnadarzanArthatayA dvAvapyaham pradezArthatayA akSayo'pyaham avyayo'pyaham avasthito'pyaham upayogArthatayA anekabhUtabhAvabhanyo'pyaham tat tenArthena yAvat bhavyo'pyaham / atra khalu sa somilo brAhmaNaH saMbuddhaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM0 yathA skandakA yAvat tat yathedaM yUyaM vadatha0 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 bhagavatIsatre yathA khalu devAnupiyANAmanti ke bahavo rAjezvara0 evaM yathA rAjapraznIye citro yAvat dvAdazabidhaM zrAvakadharma pratipadyate, pratipaya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate yAvat patigataH, tataH khalu sa somilo brAhmaNaH zramaNopAsako jAtaH abhigata. jIvA0 yAvad viharati, bhadanta iti bhagavAna gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate namasyati vanditvA namasyitvA evamavAdIta prabhuH khalu bhadanta ! somilo brAhmaNo devAnupriyANAmanti ke muNDo bhutvA AgArAdanagAritA patrajitam ? yathaiva zaMkhaH tathaiva niravazeSa yAvadantaM kariSyati / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvad viharati ||suu0 5 // // aSTAdazazatasya dazamoddezaH smaaptH||18-10|| // aSTAdazaM zataM samAptam / / TokA-'ege bhava' eko bhavAn he bhadanta ! kiM bhavAn ekarUpaH eko bhavAn ityevaM bhagavatA Atmana ekatvasvIkAre kRte sati zrotrAdi vijJAnAnAmavayavAnAM cAtmano'nekatvadarzanAt bhagavata ekatvapakSavayiSyAmIti somilena praznaH kRta iti bhAvaH / 'duve bhavaM' dvau bhavAn 'dvau bhavAn' ityevaM dvitvAbhyupagame'hamityekatvaviziSTasyArthasya virodhena dvitvapakSa khaNDayiSyAmIti manasi nidhAya somila punaH bhagavAn se vastutatva ko jAnane kI icchA se aisA pUchatA hai-'ege bhavaM duve bhavaM, akkhae bhavaM, avvae bhavaM' ityAdi / TIkArtha--isa sUtra dvArA somila ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! 'ege bhava' Apa kyA ekarUpa haiM ? aisA prazna somila ne prabhu se isaliye kiyA hai ki yadi bhagavAn apane Apa meM ekatA ko svIkAra kara lete haiM to maiM zrotrAdika vijJAnoM kI evaM avayavoM kI anekatA pradarzita karAkara unake isa ekatva pakSa ko dUSita kara dUMgA / 'duve bhavaM' athavA Apa do rUpa haiM ? aisA yaha prazna somilane prabhu se isaliye kiyA vastutatvane jANavAnI IcchAthI somila brAhmaNa prabhune A pramANe pUche che. 'ege bhavaM, duve bhavaM, akkhae bhavaM, avvae bhavaM.' tyahi TIkAtha-A sUtrathI semile prabhune evuM pUchyuM che ke-he bhagavana 'ege bhava' mA5 zu me 32 ch| 1 mA prazna sobhita prAjho se bhATe pUchela che ke-je mahAvIra bhagavAn pitAnAmAM ekatAne svIkAra karI leya te zretrAdi vijJAna ane avayanuM anekapaNa batAvIne teonA A ekava 5thAna moTu pI 442. 'duve bhavaM' athavA mA5 me 32 ch| 1 mA pramANene A prazna samile prabhune e hetuthI karyo che ke je prabhu pitAnAmAM zrI bhagavatI sutra : 13 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU05 vastutatvanirUpaNam 261 somilena praznaH kRta iti / 'akkhae bhavaM' akSayo bhavAn kSIyate iti kSayo vinAzaH na kSayo'kSayo'vinAzItyarthaH, tathA cAvinAzI bhavAnityarthaH avinAzitvasvIkRte 'maraNAdikaM katham ityAdi doSeNa parAbhaviSyAmItyAzayena praznaH kRto bhavati 'avvae bhava' avyayo bhavAn navyeti svakIyaM svarUpaM parityajya rUpAntaraM prAmotIti avyayaH paryAyAntareNa sarvasya vyapadarzanAt kathamavyaya iti kRtvA tadvacanaM dRSayiSyAmIti bhAvena praznaH / 'ahie bhavaM' avasthito bhavAn ekarUpeNa hai ki yadi prabhu apane meM dvitva kI svIkRti dete haiM to phira maiM unake usa ekasva pakSa ke sAtha isa vizvapakSa kA to virodha hai aisA udbhAvita karake unake isa dvitva pakSa kA khaNDana karUMgA / 'akkhae bhavaM' athavA Apa akSaya haiM aisA yaha prazna somila ne prabhu se isa abhiprAya se kiyA hai ki yadi Apa akSaya avinAzI haiM to phira maraNA. dika kaile ho sakate haiM aura ye hote to haiM ataH aisA prakaTa kara yuktiyoM se puSTa kara maiM unheM parAbhUta karUMgA / 'abae bhavaM' athavA Apa avyaya haiM aisA jo yaha prazna unase kiyA hai vaha isa abhimAya se kiyA hai jo svakIya svarUpa kA parityAga kara rUpAntara ko prApta karatA hai usakA nAma vyaya hai yadi aise vyayarUpa Apa nahIM haiM to paryAyAntara se sarva kA vyaya dekhA jAtA hai to vaha aba kaise dekhA jA sakegA isaliye Apa meM avyayatA kaise mAnI jA sakatI hai ? isa prakAra se udbhAvita karake maiM unake isa avyaya pakSa ko dUSita karUMgA / 'avaTTiebhavaM' Apa avasthita be pAne svIkAra kare te pachI teonA ekatvavAda sAthe A dvitvapaNAne virAdha cha, ta matAvAna mAnA / dvitvAnumana zaza. 'akkhae bhavaM' ath| mA5 makSaya ch| 1 mA prazna sobhita mAjha prabhuna se mATe pUchela che ke-je A5 akSaya ane avinAzI che te pachI maraNa vigere kevI rIte thAya che? ane maraNAdi thAya te ja jethI evuM yuktithI batAvIne tamAna 521 5mADIza. 'avvae bhavaM' 551 mA5 avyaya ch| 1 // prazna karavAne semila brAhmaNane hetu e che ke-je pitAnA svarUpane tyAga karIne rUpAntarane prApta kare che, tenuM nAma "vyaya' che. je Apa evA vyaya rUpa na rahe te paryAyAntarathI savane vyaya levAmAM Ave che. te te have kevI rIte dekhavAmAM Avaze. tethI ApanAmAM avyaya paNa kevI rIte mAnavAmAM AvI zake? A rIte kahIne teonA A avyaya pakSane doSavALe matIza. 'avaTie bhavaM' ma15 masthita ch| 1 arthAt me 32 sthita ? zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 bhagavatIsUtre sthita ityarthaH pratikSaNaM rUpAntaradarzanAt katham avasthitaH iti kRtvA parAbhavidhyati anena 'akkhae' ityAdi padatrayeNa Atmano nityatAviSayakaH praznaH kRtaH somileneti 'aNegabhUyabhAvamavie bhavaM' anekabhUtabhAvabhanyo bhavAn aneke bhUtA atItAH, bhAvAH sattA pariNAmAH, bhavyAzca bhAvino yasya so'nekabhUtabhAvabhavyaH, etena Atmano'tItAnAgatasattAviSayakapaznena Asmano'nityatA. pakSaH pradarzitaH / atra ekatarasvIkAre tasyaiva dUSaNAya bhaviSyatIti matvA praznaH kRta iti pradarzitapaneSu ekatarapakSasya svIkAre'parapakSIyo doSaH samApatet haiM kyA ? ekarUpa se sthita hai kyA ? aisA jo yaha prazna usane kiyA hai so pratikSaNa meM pratyeka padArtha meM rUpAntara kA darzana hotA rahatA hai ataH Apa meM avasthitatA kaise mAnI jA sakatI hai ? ataH apane meM avasthi. tatA kA pakSa yuktiyukta nahIM hai aisA prakaTa kara maiM unake isa pakSako duSita kruuNgaa| isa prakAra 'akkhae' Adi ina tIna padoM ko lekara somila ne jo prabhuse pUchA hai so vaha usakA pUchanA AsmA kI nityatA ko lakSya karake hai aisA jAnanA cAhiye tathA 'aNegabhUyabhAvabhavie bhavaM' Apa aneka bhUta vartamAna evaM bhAviparyAyavAle haiM ? aisA jo yaha prazna kiyA hai vaha AtmA kI anityatA ke pakSa ko lekara kiyA gayA hai jisameM bhUtakAla meM aneka bhAva hue hoM vartamAna meM jisa meM aneka bhAva ho rahe hoM evaM bhaviSyat meM bhI jisameM aneka bhAva hone yogya haiM vaha aneka bhUtabhAva bhavya hai aisA vaha anekabhUta bhAva bhavyavAlA AtmA hai A prazna karavAne somila brAhmaNane hetu e che ke dareka kSaNe padArthamAM rUpAntara thayA kare che, te pachI ApanA mAM avasthitatA kevI rIte mAnI zakAya ? jethI A panAmAM avasthita hevApaNAne pakSa svIkArI zakAya tema nathI. ema batAvIne huM temane e pakSa doSavALe batAvIza. A rIte 'akkhae' vigaire tro po hIna sebhita mAjhA asuna 2 57 cha ta temanA prazno AtmAnI nityatAne lakSya karIne teNe A prazno karyA che, tema sabhA tathA 'aNegabhUyabhAvabhavie bhavaM' sA5 mane bhUta vatamAna mana bhAvi paryAyavALA che? e je A prazna karavAmAM Avela che, te AtmAnI anityatA mAnIne karavAmAM Avela che, jemAM bhUtakALamAM aneka bhAva thayA hoya, vartamAnamAM jemAM aneka bhAva thaI rahyA hoya ane bhaviSyamAM paNa jemAM aneka bhAva thavAnA che, te aneka bhUta bhAva bhavya che. e aneka bhUta bhAva bhavyavALa AtmA che. kAraNa ke AtmAmAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHRE STHA prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU05 vastutatvanirUpaNam 263 iti vicArya bhagavAn syAdvAdasya samastadoSagocarAtikAntatvAt syAdvAdapakSamanalambyaiva uttarayati-'ege vi ahaM' ityAdi / 'ege vi ahaM' eko'pyaham 'jAva aNegabhUyamAvamavie vi ahaM' yAvat anekabhUtabhAvamavyo'pyaham atra yAvatpadena 'duve vi ahaM akkhae vi ahaM avvae vi ahaM avaDhie vi ahaM' ityantasya grahaNaM bhavatIti ekatvadvitvAdInAM viruddhatvAt kathamityetadityAzayena punaH pRcchati kyoMki AsthA meM hI ye saba bhUtakAlIna, vartamAnakAlIna aura bhaviSya skAlIna pariNamana hote haiM / isI prakAra bhUtakAla ke bAda vartamAnakAlika pariNamana aura vartamAnakAlika pariNamana ke bAda bhaviSyakAlIna pariNamana jo AtmA meM hote haiM ve usakI anityatA vinA ho nahIM sakate haiM kyoMki bhinna 2 pariNamanoM meM AtmA meM eka svabhAvatA vyavasthitatA evaM avyayatA raha nahIM sakatI hai| isa prakAra se pradarzita ina praznoM meM ekatara pakSa ke svIkAra meM aparapakSIya doSa AtA hai aisA vicAra kara bhagavAna use syAvAda kI zailI se jo ki samasta doSa gocarAtikrAnta hai uttara dete hue kahate haiM 'ege vi ahaM' he somila ! maiM eka bhI hUM yAvat 'aNegabhUyaH' aneka bhUta, bhAva aura bhavya pariNamanovAlA bhI hUM yahAM yAvat pada se 'duve vi ahaM' ityAdi bIca kA saba pATha saMgRhIta huA hai| prabhu kI apane dvArA kRta praznoM ke Upara svIkRti jAnakara vaha isa khyAla se ki ekatva dvitva Adi dharma paraspara meM viruddha haiM ataH eka hI jagaha meM inakI mAnyatA kaise ghaTita ho sakatI hai prabhu se puna: ja bhUtakALa saMbaMdhI vartamAnakALa saMbaMdhI pariNamana thAya che, eja rIte bhUtakALa pachI vartamAnakAlika pariNamana ane vartamAnakAlanA pariNamana pachI bhaviSyakAla saMbaMdhI pariNamana AtmAmAM je thAya che, te tenI anityatA vagara thaI zakatI nathI. kema ke jUdA judA pariNamanomAM AtmAmAM eka svabhAvapaNuM vyavasthitapaNu ane ayapaNuM rahI zakatA nathI. A pramANe kahelA A praznone eka pakSane svIkAra kare te bIje pakSamAM deSa AvI jAya che. ema vicArIne bhagavAna tene syAdvAdanI zailIthI uttara bhA5tAM cha hai-'ege vi ahaM' sebhita hu me 5 cha. yAvat 'aNe. gabhUya0' bhane sUta, sAmane bhavya 52bhA pANe! 55 hu~chu. pahiyA yAvatpathI 'duve vi ahaM' ityAdi saMdhI yA grahaya yo . piote karelA praznone uttara prabhue svIkAra rUpe Ape te joIne te pharIthI evA vicArathI ke ekatva, diva vigere dharma paraspara viruddha che, jethI eka ja sthaLe te bane chevAnI vAta kevI rIte ghaTI zakaze? zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 bhagavatIstra 'se keNaDhega' ityAdi 'se kegaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva bhavie vi ahaM' tat kenAthaina bhadanta ! evamucyate yAvat bhavyo'pyaham atra yAvatpadena 'ege vi ahaM' ityArabhya "aNegabhUyabhAva' ityantasya grahaNaM bhavati / bhagavAnAha-'somilA' ityAdi / 'somilA' he somila ! 'dabvaTThayAe ege vi ahaM' dravyArthatayA eko'pyaham he somila ! jIvadravyasyaikatvena eko'ham na tu pradezArthatayA eko'ham tathA cAnekatvAt mametyavayavAdInAmanekatvopalambho na bAdhako bhavati yathA pRthivyAdi bhedena dravyANAmanekatve'pi sakaladravyAnugatadravyatvadharma puraskRtya dravyamityAkArakamayogo nAnupapannaH tathA jIvapadezAnAmanekatve'pi jIvasvarUpadravyaiphatvamAdAya eko'hamiti prayogo nAnupapanno'pi tu upapadyate evetibhAvaH, tathA pUchatA hai ki-'se keNaDhaNaM' ityAdi he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki maiM yAvat bhaviSyakAlIna aneka pariNAmoMvAlA bhI hU~ yahAM yAvatpada se 'ege vi ahaM' isa pATha se lekara 'aNegabhUyabhAva' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai isa somila ke prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM 'momilA ! dabaTTayAe ege vi ahaM' he somila ! maiM eka bhI hU~ aisA jo maiMne kahA hai vaha jIvadravya kI ekatA ko lekara kahA hai pradezArthatA ko lekara aisA nahIM kahA hai isa ekatva bAdhaka avyavAdikoM kI anekanA kA upalambha nahIM honA hai kyoMki jaise pRthivI Adike bheda se dravya meM anekatA hone para bhI sakaladravyAnugata dravya eka hai isa prakAra kA kathana vahAM bAdhaka nahIM hotA hai usI prakAra se jIva ke pradezoM meM anekatA hone para bhI jIvatvarUpa dravya kI ekatA ko lekara maiM eka hU~ tama sabha72 prabhune mA prabhAye 5711 sAyo. se keNadveNaM' tyAha hai bhagavana Apa evuM zA kAraNathI kahe che ? ke-cAvatuM bhaviSya kALa saMbaMdhI bhane pariNAmI vANe 56 cha. mADiyAM yAvat 54thI 'ege vi ahaM' / pA4I bana 'aNegabhUya bhAva' mA sudhAno yA a5 42raaye| cha. sebhitAnA 4. prazna uttara 5i prabhu / cha-'somilA! vvayAe ege vi ahaM' he mila huM eka chuM tema meM kahyuM che, te jIva dravyanI ekatAne laIne kahyuM che. pradezArthatAne laIne tema kahyuM nathI. A ekavane bodha karanAra avayavAdikenA anekapaNAne upalabhya thatuM nathI. kema ke-jema pRthvI vigerenA bhedathI dravyamAM anekaparuM hovAthI sakala dravyAnugata cha dravya dharmanI apekSAthI te dravya eka che, A rItanuM kathana tyAM bAdhaka thatuM nathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 5 vastutatvanirUpaNam 265 ca jIvatvarUpadravyaikatvamAdAyAhameko'pIti / tathA kazcit svabhAvavizeSamAzrityaikatvasaMkhyAviziSTasyApi padArthasya svabhAvAntaradvayApekSayA dvisvamapi na viruddhamityAzayena samAdhatte 'nAgadaMsaNaTTayAe duve aha' jJAnadarzanArthatayA ahaM dvau dvividho'ham dharmadharmiNoH kathaMcidabhedo bhavati tathA ca jJAnaM darzanaM cAtmano dharma iti jJAnadharma puraskRtya jIvo jJAnAtmako darzanadharma ca puraskRtya darzanAtmako bhavatIti jJAnadarzanArthatayA eko'pi jIvo dvividho bhavati jJAnasvabhAvasya aisA kathana bhI bAdhaka nahIM hotA hai isa prakAra jIvatvarUpa dravya kI apekSA se maiM eka bhI hai aisA kathana nirvAdha haiN| tathA kisI svabhAva. vizeSa ko Azrita karake ekatvasaMkhyAviziSTa bhI padArtha meM svabhAvAntara kI apekSA se dvitva bhI virodha ko prApta nahIM hotA hai isI Azaya ko lekara 'nANadaMsaNaTTayAe duvihe ahaM' aisA kahA gayA hai ki maiM jJAna aura darzana kI apekSA lekara do rUpa bhI hUM isa kathana meM dharma aura dharmI meM kathaMcit bheda mAna liyA gayA hai ataH jJAnadarzana AtmA ke ye do dharma haiM jaba jJAnadharma ko puraskRta karake kahA jAtA hai taba jIva jJAnAtmaka hai aura darzana dharma ko puraskRta karake jaba kahA jAtA hai taSa jIva darzanAtmaka hai isa prakAra jJAnadarzana kI apekSA se ekatyaviziSTa bhI jIva meM dvividhatA A jAtI hai| yadi yahAM para aisI AzaMkA kI jAve ki jJAnasvabhAvavAle jIva ko darzana svabhAvatA aura eja rIte jIvana pradezamAM anekapaNuM hovA chatAM paNa jIvatvarUpa dravyanI ektAne laIne huM eka chuM e rItanuM kathana paNa bAdhaka thatuM nathI. A rIte jIvatva rUpa dravyanI ektAthI huM eka paNa chuM. e kathana nirdoSa che. tema ja keI svabhAva vizeSane Azraya karIne ekava saMkhyAvALA padArthamAM svabhAvanI bhinnatAthI dvitvapaNAmAM virodha Avato nathI. eja AzayathI 'nANadasaNaTTayAe duve ahaM' se prabhArI apAmA mAvyu che. arthAt jJAna bhane darzananI apekSAthI huM be rUpe paNa chuM. A kathanamAM dharma ane dharmimAM kathaMcit mAnavAmAM Avela che. tethI jJAna ane darzana A be AtmAnA dharma che. jyAre jJAnadhamane laIne kathana karavAmAM Ave che, tyAre jIva jJAna svarUpa che, ane darzana dharmane laIne kathana karavAmAM Ave che, tyAre jIva darzana savarUpa che. A rIte jJAna ane darzananI apekSAthI ekava dharmavALA jIvamAM dvividha paNa AvI jAya che. je ahiyAM evI zaMkA karavAmAM Ave ke-jJAna svabhAva vALA jIvane darzana svabhAvapaNu ane darzana svabhAvavALA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 bhagavatIstre jIvasya darzanasvabhAvatA kathaM syAt na hi zItasvabhAvasya jalasya kathamapi uSNasvabhAvatA bhavatIti kathamucyate ubhayasvabhAvAt dvividho bhavatyAtmeti na vAcyam apekSAbhedena ubhayorapi samAvezasaMbhavAt yathA eko'pi devadatta ekadaiva pitRputrajAmAtRzyAlakazvasurAdhapekSayA pitRputrAdhanekAn svabhAvAn labhate tathA jIvopyapepekSAbhedamAdAya aneko'pi syAdatra kA kSatiH / 'paesaTTayAe akvae vi ahaM' pradezArthatayA asaMkhyapradezatAmAzrityAkSayo'pyahaM pradezAnAM sarvathA kSayAbhAvAt / darzana svabhAvavAle jIva ko jJAna svabhAvatA kaise mAnI jA sakatI hai kyoMki ina donoM svabhAvoM meM bhinnatA hai, bhinna svabhAva yugapat eka vastu meM raha nahIM sakate haiM jaise ki zItasvabhAvavAle jala meM uSNasvabhAvatA nahIM rahatI hai| to isakA samAdhAna aisA hai ki yahA~ apekSA ke bheda se eka AtmA meM donoM kA samAveza ho jAtA hai jaise eka bhI devadatta apekSA ke bheda se eka hI kAla meM aneka svabhAvoMvAlA ho jAtA hai| pitA kI apekSA vaha putra svabhAva ko dhAraNa karatA hai putra kI apekSA vaha pitR svabhAva ko dhAraNa karatA hai jAmAtA kI apekSA vaha sasura svabhAva ko dhAraNa karatA hai Adi 2 apekSA bheda se aura bhI aneka svabhAva ko vaha yugapat dhAraNa karatA hai ataH usameM svabhAva bheda se bhinnatA AtI hai usI prakAra se eka bhI jIva apekSA bheda se aneka bhI hotA hai isameM hAni hI kauna sI hai ? 'paesaTTayAe akkhae vi ahaM' tathA jaba jIva ke asaMkhyAta pradezoM ko Azrita karake vicAra kiyA jIvane jJAna svabhAvapaNuM kevI rIte mAnI zakAya tema che ? kema ke-A bane svabhAvamAM bhinnatA rahelI che. bhinna svabhAva eka sAthe eka vastumAM rahI zakatAM nathI. jema ke-ThaMDA svabhAvavALA jaLamAM uSNa svabhAvapaNu rahetuM nathI. A zaMkAnuM samAdhAna evuM che ke ahiyAM apekSAnA bhedathI eka AtmAmAM A bannene samAveza thaI jAya che. jema eka ja devadatta apekSAnA bhedathI eka ja kALamAM aneka svabhAvavALe banI jAya che. pitAnI apekSAthI te putra paNane dhAraNa kare che. putranI apekSAe te pitRsvabhAvane dhAraNa kare che. jamAInI apekSAe te sasarApaNuM dhAraNa kare che. vigere vigere. apekSAnA bhedathI bIjA paNa aneka svabhAvane te eka sAthe dhAraNa kare che. tethI svabhAva bhedathI bhinnapaNuM Ave che. te ja rIte eka ja jIva apekSAnA bhedathI aneka 5 5/ onya che. to tabhai zu bAnI cha ? 'paesaTTayAe akkhae vi ahaM' nA asaMkhyAta pradezono Azraya laIne vicAra karavAmAM Ave te he somila te zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU0 5 vastutatvanirUpaNam 267 tathA 'ambae vi aha" avyayo'pyaham katipayAnAM pradezAnAM vyayAbhAvAt 'aba. TThie vi aha' avasthito'pyaham yata eva akSayo'vyayo'taeva avasthito nityo'pyaham asaMkhyeyapradezitA hi jIvasya na kadApi vyapaiti ato jIvasya nityatvAbhyupagame'pi na doSaH / tathA 'uvabhogaTThayAe aNegabhUyabhAvabhavie vi aha' upayogArthatayA'nekabhUtabhAvabhaviko'pyaham upayogArthatayA anekaviSayakopayo gAnAzritya anekabhUtabhAva bhaviko'pyahamiti atItAnAgatakAlayoranekaviSayakoSAnAmAtmanaH sakAzAt kathaMcidabhinnAnAM bhUtatvAt bhAviyAcceti anityapakSo'pi jAtA hai to he somila ! usa samaya meM akSayarUpa bhI hUM kyoMki pradezoM kA trikAla meM bhI kSaya nahIM hotA hai / tatho 'anyae vi ahaM' aisA jo kahA gayA hai vaha jIva ke eka bhI pradeza kA dravya nahIM hone ke kAraNa se kahA gayA hai 'avaTTie vi ahaM' maiM avasthita bhI hUM aisA jo prabhune somila se kahA hai so usakA abhiprAya aisA hai ki jIva ke jo asaM. khyAta pradeza haiM unameM eka bhI kamatI baDhatI nahIM hotA hai isa kAraNa maiM avasthita bhI hU~ arthAt nitya bhI hU~ jo vastu nitya hotI hai vaha akSaya aura avyaya svarUpa hotI hai maiM bhI aisA hI hU~ ataeva mai nitya hU~ aisA mAnane meM bhI koI doSa nahIM hai / tathA 'uvaogaTTayAe aNega. bhUyabhAvabhavie vi ahaM' upayogArthatA kI apekSA lekara maiM anekabhUta bhAvabhavika bhI hai| isa kathana se somila ko prabhu ne yaha samajhAyA hai ki maiM anitya bhI hU~ isa kathana kA tAtparya aisA hai ki aneka padArtha. samaye huM akSaya rUpa paNa chuM, kema ke-te pradezane traNe kALamAM kSaya thata nathI. 'avvara vi ahaM' meQ 2 mA mA0yuche, te apane 565 prazanu dravya na vAnA ||264thii Dasa che. 'avadhie vi. ahaM bhavasthita paNa chuM, e pramANe prabhue somila brAhmaNane je kahyuM che, tene bhAva e cha 3-04nA 2 masAta prsh| che. tamA 4 5 mAvattiya nathI. te kAraNathI huM avasiyata arthAt nityapaNuM chuM. je vastu nitya hoya che, te akSaya ane avyaya svarUpa hoya che. huM paNa e ja chuM. tethI ja huM nitya chu. me bhAnavAmA 5g soSa bhAvate nathI. tathA 'uvaogaTTayAe aNegabhUyabhAvabhavie vi ahaM' 5 // pAnI sapekSAthI hu~ bhane lUta bhAva bhAvika paNa chuM. A kathanathI semilane prabhue e samajAvyuM che kehuM anitya paNa chuM eka kathananuM tAtparya evuM che ke-aneka padArtha zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 bhagavatI sUtre na doSAya iti bhAva: / 'se teNadveNaM jAva bhavie vi ahaM' tattenArthena somila ! road raiser dvividho'pyaham akSayo'pyaham avyayo'pyaham avasthitostoham anekabhUtabhAva bhaviko'pyahamiti / ettha gaM se somile mAhaNe saMbuddhe' atra khalu sa somilo brAhmaNaH saMbuddhaH atra jIvarUpa kalva dvitva nityatvAnityasvaviSayako tara zravaNAnantaram sa somilo brAhmaNaH samyag bodhavAn abhUt sayuktikaM samIcInottaramavAcya bhagavati zraddhAvAn jAta ityarthaH / tataH saH "samarNa bhagavaM viSayaka upayoga bhUtakAla meM mujha meM hI hue haiM aura ve upayoga mujha se bhinna nahIM hue haiM mujhameM hI hue haiM ataH maiM kathaJcit una upayogoM se abhinna hone ke kAraNa tathA bhaviSyatkAla meM bhI jo aneka padArthaviSayaka upayoga hoMge ve bhI mujha meM hoMge, ataH unase bhI maiM kathaJcit abhinna hU~ ataH upayogoM ko kathaJcita abhinnatA hone ke kAraNa unake pariNamana meM mujha meM pariNamana huA hai aura Age bhI vaha pariNamana hogA isa kAraNa isa pariNamana rUpa se mai' anitya bhI hUM' / 'se teNadvegaM jAva bhavie vi ahaM' isaliye he somila ! maiMne aisA kahA hai ki maiM eka bhI hUM do rUpa bhI hUM akSaya bhI hUM avyaya bhI hUM avasthita bhI hUM aura aneka bhUtabhAva bhavika bhI huuN| prabhu ne jaba isa prakAra se use samajhAyA to vaha somila brAhmaNa jIva viSayaka ekatva, dvitva, nitya anitya pakSa sambandhI uttara sunakara acche prakAra se pratibodha ko prApta ho gayA aura sayuktika samIcIna uttara pAte hI usane zraddhAzIla hokara 'samaNa bhagavaM mahAvIraM sa'badhI upAga mArAmAM ja bhUtakALamAM thayA che. ane te upayAga mArAthI judA judA thayA nathI. mArAmAM ja vatamAnamAM thayA hai. tethI hu katha citte upayAgAthI judo na DhAvAnA kAraNe tathA bhaviSyakALamAM paNa aneka padAtha sabaMdhI upayeAga thaze. te paNa mArAmAMja ghaze tethI tenAthI paNa hu* kathaMcita abhinna chuM. tethI upayegeAnuM katha'cit abhinna paNa hAvAne kAraNe tenA pariNamanamAM mArAmAM pariNamana thayuM che. ane AgaLa paNa te paNimana thaze. te kAraNathI A pariNamanathI huM ani cha. 'se teNaTTheNaM jAtra bhavie vi aha' mA arathI he sobhita ! e' evu kahyuM che kehuM eka paNa chuM. e rUpe pazu chuM. akSaya pazu chuM.... avyaya paNu chuM, avasthita paNU chu. ane aneka bhUta bhAva bhAvika paNa chuM. prabhue jyAre A rIte te seAmila brAhmaNane samajALye tyAre te seAmila brAhmaNa jIva sabadhI ekatra, dvitva, nitya ane anitya pakSa sa`badhI uttara sAMbhaLIne sArI rIte pratibaMdha pAmyA' yuktiyukta yAgya uttara sAMbhaLIne zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU05 vastutatvanirUpaNam 269 mahAvIraM vaMdai namaMsaha" tataH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati 'jahA khaMdao' yathA skandakA bandananamaskArAdikaM sarvamapi skandakavadeva karoti atra dvitIyazatakapathamoddezakamarUpitaM skandakapakaraNamanusmaraNIyam kiyatparyantaM skandakapakaraNam iha adhyetavyam ? tatrAha-'jAva se ityAdi / 'jAva se jaheyaM tujhe vadaha' yAvat tat yathedaM yUyaM vadaya etatparyanta skandakamakaraNaM jJAtavyam / 'jahA paM devANuppiyANaM aMtie vahave rAIsara0' yathA khalu devAnu miyANAmantike bahavo rAjezvaratalavaramADambikakauTumbikebhyazreSThisenApatisArthavAhaprabhRtayaH muNDA bhUtvA agArAdanagAritAM prabajitAH, kintu nAI tathA kartuM zaknomi kintu ahaM tu devAnupriyANAmantike pazcAnuvratAdiyuktaM dvAda. vaMdaha namasai 'zramaNa bhagavAna mahAvIra ke vandanA kI namaskAra kiyA 'jahA khaMdao' jaisA badana namaskAra Adi skandaka ne kiyA thA vaisA hI isane kiyA skandaka kA prakaraNa dvitIya zataka ke prathama uddezaka meM prarUpita kiyA gayA hai so vaha saba prakaraNa 'jAva se jaheyaM tujjhe badaha' isa mUtra taka kA kathana yahA~ grahaNa kara kaha lenA cAhiye tAtparya isa prakaraNa kA aisA hai ki he bhadanta ! jaisA Apa kahate haiM, bAta to vaisI hI hai, parantu 'jahA NaM devAnuppiyANaM aMtie yahave rAIsara0' jisa prakAra se Apa devAnupriya ke pAsa aneka rAjezvara talavara mADamSika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati aura sArthavAha Adi muNDita hokara agArA. vasthA se anagArAvasthA ko dhAraNa kara cuke haiM vaisI avasthA meM dhAraNa karane ke liye samartha nahIM hU~ maiM to Apa devAnupriya ke pAsa paMca aNu tethe zraddhA yuddhata yana 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai' zrama bhagavAn bhaDAvIra svAmIna nA 4, nmH||2 4A-'jahA khaMdao' 24 kA rIte vaMdanA namaskAra karyA hatA te ja pramANe A samile paNa vadana namaskAra karyA, kaMdakanuM prakaraNa bIjA zatakanA pahelA uddezAmAM prarUpita karela che. te tamAma prakaraNa ahiyAM samajI levuM. A kathananuM tAtparya evuM che ke he mApana bhA5 2 prabhAye / chau, te pramANe che. 52'tu 'jahA gaM devANu ppiyANaM aMtie bahave rAisara0' le pramANe mA5 hevAnupriyanI pAse ane| rAjezvara talavara, mADambika, kauTumbika, Ibhya, zreNI, senApati ane sArthavAha. vigere muMDita thaIne agAra avasthAthI anagAra avasthAne svIkArI cUkayA che. tevI ja avasthA huM svIkAravA samartha nathI. huM te Apa devAnupriya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 bhagavatIsUtre zavidha gRhidharma patipatsyAmi, ityAdi sarvamatravAcyam , tadevAha-evaM jahA rAyapaseNaijje citto' evaM yathA rAjapraznIye citraH yathA rAjapanIyamatre citrapradhAnasya varNanaM tathA ihApi sarvo'pi citrakavRttAnto jJAtavyaH, kiyatparyantaM rAjapraznIyaprakaraNamadhyetavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAva duvAlasavihaM sAvagadhamma paDivajjaI' yAvad dvAdazavidhaM zrAvakadharma pratipadyate dvAdazamakArakaM zrAvakadharma svIkarotItyarthaH 'paDivajjittA' pratipadya-zrAvakadharma svIkRtya sa somila: 'samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai jAva paDigae' zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate yAvatpatigataH yAvatpadena namasyati, vanditvA namasyitvA yasyAM dizaH prAdurbhUtaH samAgatastAmeva dizamAzritya pratigataH, iti paryantasya grahaNaM bhavati tatazca sa bratAdiyukta 12 prakAra kA gRhidharma svIkAra karUMgA ityAdi saba kathana yahA~ para kaha lenA cAhiye yahI bAta 'evaM jahA rAyappaseNaijje citto' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai arthAt rAjapraznIya sUtra meM citrapradhAna kA jaisA varNana AyA hai vahI citrakavRttAnta yahAM para bhI saba 'jAtra duvAlasavihaM sAvagadhamma par3ivajaI' yAvat usane 12 prakAra kA zrAvaka dharma ko svIkAra kara liyA isa sUtra pATha taka kA kaha lenA cAhiye 'paDivajittA' 12 prakAra kA zrAvaka dharma svIkAra karake usa somila ne 'samaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdaha jAva paDigae' zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyA aura yAvat vaha phira vApisa apane ghara para calA gayA yahAM yAvatpada se 'namasyati vanditvA namasthitvA dharma kathAzrutvA trividhayA paryupAsanayA paryupAsya yasyAM dizaH prAdurbhUtaH tAmeva pAse pAMca aNuvrata sahita bAra 12 prakAranA gRhasthanA dharmane svIkAra karIza vigare saNu 4thana akhiyAM sama setu me0 pAta 'evaM jahA rAyappaseNaijje citto' mA sUtrapA4thI matAvara che. arthAt 204praznIya sUtramA vipradhAnana jevuM varNana Avela che, te citrakanuM saghaLuM vRttAMta ahiyAM paNa samajavuM: 'jAva duvAlasavihaM sAvagadhamma paDijaI' yAvat ad mA2 12 12 zrApa dharmane svIkArI lIdhuM. A sUtrapATha sudhInuM te kathana ahiyAM samajI levuM. 'paDibajjittA' 12 mA2 52 zrA14 yama 2vIrIne te sobhila asaNe 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai jAva paDigae' zrama sagavAna mahAvIra svAmIna vaMdanA namaskAra karyA ane yAvat te pachI te pitAnA ghera gaye. ahiyAM yAvatpathI 'namasyati vanditvA namasyitvA dharmakathAM zrutvA trividhayA paryupAsanayA paryupAsya yasyAH dizaH pAdubhUtaH tAmevadizaM pratigataH' mA pAine ra yo zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..-- - - - - prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU05 vastutatvanirUpaNam 271 somilaH saMprAptasamucittottaraH san bhagavati tatpatipAditadharme ca saMjAtazraddho'nagArivAzaktaH zrAvakadharma svIkRtya bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyisvA dharmakayAM zrutvA trividha za paryupAsanayA paryupAsya yasyA dizaH prAdurbhUtaH tAmeva dizaM pratigata itibhAvaH / 'tara NaM se somile mAhaNe samaNovAsae jAe' tataH khalu sa somilo brAhmaNaH zramaNopAsakaH zrAvako jAtaH kIdRzo jAtaH tatrAha-'abhigayajIvA0 jAba viharaI' abhigatajIvA0 yAvada viharati atra yAvasvadena vakSyamANaH pATho vAcyaH-abhigatajIvAjIvaH upalabdhapuNyapApaH asravasaMvaranirjarA kriyAdhikaraNabandhamokSakuzalaH asahAyyaH devAsuranAgayakSarAkSasakinara kiMdizaM pratigataH' isa pATha kA grahaNa huA hai tAtparya isa pATha kA aisA hai ki somila samucita uttara prAptakara jaba prabhu para aura unake dvArA pratipAdita dharma para zraddhAyukta ho gayA taba vaha anagArAvasthA svIkAra karane kI apanI azakti ko prakaTa karake aura zrAvakadharma dhAraNa karane kI apanI yogyatA ko prakaTa karate hue usa dharma ko svIkAra karake tathA prabhu ko vandanA aura namaskAra karake evaM unase dharmakathA sunakarake vaha jisa dizA se AyA thA usI dizA kI tarapha calA gayA calate samaya usane trividha paryupAsanA se prabhu kI paryupAsanA kI 'taeNaM se somile mAhaNe0' isa prakAra vaha somila brAhmaNa sacA zrAvaka bana gayo / 'abhi. gaya jIvA0 jAva viharaI' jIva ajIva Adi tattvoM ko vaha jAnane lagA yahAM yAvatpada se 'upalabdhapuNyapApaH AsravasaMvaranirjarAkriyAdhikaraNabandhamokSakuzalaH, asahAyyaH, devaasurnaagykssraakssskiNnrkiNpurussche tAtparya A pAThanuM e che ke-sAmila brAhmaNagya uttara sAMbhaLIne jyAre prabhu pratye tema ja prabhue pratipAdita dharma pratye zraddhAvALo thaze tyAre teNe anagAra avasthA svIkAravAnI pitAnI azakatI batAvIne aneka zrAvaka dharmane svIkAra karIne te pachI prabhune vaMdanA namaskAra karIne ane teo pAsethI dharma dezanA sAMbhaLIne te je dizAethI AvyuM hatuM te ja dizAe thaIne cAle gayA. jati vakhate teNe mana vacanakAya rUpa traNa prakAranI paryApAsanAthI prabhunI 5yupAsanA rI 'tae Na se somile mAhaNe0' mA rIta ta samita prAjhae sAya zrI manI gayI. "abhigayajIvA0 jAva viharaI' 71 ma vizere tatvAnate ngal sAzyA. maDiyAM yAt54thI 'upalabdhapuNyapApaH AsravasaMvaranirjarAkriyAdhikaraNabandhamakSikuzalaH' asahAyyaH devAsuranAgayabharAkSasakinarakiMpuruSagaruDagandharvamahoragAdikairdevagaNaiH nirgranthAt pravacanAt anati zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsve puruSagaruDa gandharSayahoragAdikairdevagaNainigranthAt pravacanAda anatikramaNIyaH nainathe pravacane nizzaGkitaH niSkAikSitaH nirvicikitsaH labdhArthaH gRhItArthaH pRSThArthaH abhigatArthaH vinizcitArthaH asthimajjApremAnurAgaraktaH idamAyuSman ! nainthaM pravacanam artha:, idaM paramArtha : zeSamanarthaH ucchrita sphaTikaH (ucchritaparidhaH) avaMguyadvAraH (apAvRtadvAraH) tyaktAntaHpuragRhapavezaH bahubhiH zIlavata-guNaviramaNa-pratyAkhyAna-pauSadhopacAsai caturdazyaSTamyuddiSTapaurNamAsISu pratipUrNa pauSadham anupAlya zramaNAn nigranthAn mAsukaipaNIyena azanapAnakhAdyasvAdhena vastrapratigraha kambalapAdapochana kena auSadhabhaiSajyena prAtihArikeNa ca pIThaphala kazayyAsaMstArakeNa pratilAbhayan , iti agre 'viharati' iti samba dhanIyam eSAM padAnAM savistarapAkhyA aupapAtikamUtrasyottarArddha triSaSTitamasUtrasya matkRtAyAM pIyUSavarSiNI vyAkhyAyAM vilokniiyaa| 'bhaMte ti bhagavaM goyame' bhadanta ! iti bhagazan garuDagandharvamahoragAhikairdevagaNaiH nirgrandhAt pravacanAt anatikramaNIyaH nai granthe pravacane nizzaMkitaH niSkAMkSitaH nirvicikitsaH labdhArthaH, gRhItAH, pRSThArthaH abhigatArthaH, vinizcitArtha: asthimajApremAnurAgaraktaH idamAyuSman nairgranthaM pravacanam arthaH idaM paramArthaH zeSamanarthaH ucchritasphaTikaH (ucchritaparighaH) avaMguyadvAraH (apAvRtadvAra:) tyaktAntaHpuragRhapravezaH bahubhiH zIlavataguNaviramaNapratyAkhyAtapauSadhopavAsaiHsaMstArakeNa pratilAbhayan viharati' ina saba padoM kI vyAkhyA vistArapUrvaka aupapAtika sUtrake uttarArdha meM jo 63 vAM sUtra hai usakI pIyUSa varSiNI TIkA meM kI gaI hai so vahI se dekha lenI cAhiye 'bhaMte ti bhagavaM goyame he bhainta ! isa rUpa se bhagavAna gautama ne sambodhita kramaNIyaH nairgranthe pravacane nizzaMkitaH niSkAMkSitaH vinirvicikitsaH, labdhArthaH, gRhItArthaH pRThArthaH abhigatArthaH vinizcitArthaH asthimajjApremAnurAgaraktaH idamAyuSman nainyaM pravacanam arthaH idaM paramArthaH zeSamanarthaH ucchitasphaTikaH (ucchitaparighaH) avaMguyadvAraH (apAvRttadvAraH) tyaktamantapurapravezaH bahubhiH zIlavataguNaviramaNa pratyAkhyAtapoSadhopavAsaH-saMstArakeNa pratilAbhayan viharati' mA tamAma 54 akSaya karAve che. A tamAma padanI vyAkhyA aupapAtika sUtranA uttarArdhamAM 63 gesaThamAM sUtramAM pIyUSavarSiNa TIkAmAM vistAra pUrvaka karavAmAM Avela che. te te tyAMthI samajI levuM. 'bhaMte tti bhagavaM goyame' mahanta / prabhA mAvAn gautama svAbhIse prabhune samAdhana 4zana 'samarNa bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai' zramaya bhagavAn zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u010 sU05 vastutatvanirUpaNam 273 gautamaH he bhadanta ! ityevaM rUpeNa bhagavantaM saMbodhya bhagavAn gautamaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaI' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati 'vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' vanditvA namasyitvA evam-vakSyamANa vacanam avAdIt uktavAn kimuktavAn tatrAha-'pabhU NaM bhaMte !' mabhuH-samarthaH khalu he bhadanta ! 'somile mAhaNe somilo brAhmagaH 'devANuppiyANaM aMtie muMDo bhavittA0' devA. nupriyANAmantike muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM pravajitum atrAtidezamAha'jaheba saMkhe taheva niravasesaM jAva aMtaM kAhii' yathaivAtra dvAdaze zate prathamoddezake zaMkhaH tathaiva niravazeSa yAcad antaM kariSpati he bhadanta ! bhavadantike dIkSAmAdAya prajiSyati somilaH kimitigautamapazne zaMkhazrAvakadRSTAnto vAcyaH karate hue 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsaha' zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyA 'baMdittA namaMsittA' vandanA namaskAra karake phira unhoMne prabhu se 'evaM badhAtI' aisA pUchA 'pabhU NaM bhaMte ! somile mAhaNe' he bhadanta ! somila brAhmaNa kyA 'devAnuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA0' Apa devAnupriya ke pAsa muMDita hokara agArAvasthA se anagArAsthA dhAraNa karane ke liye kyA samartha hai 'jaheva saMkhe' he gautama ! 12 veM zataka ke prathama uddezaka meM zava ke viSaya meM jaisAkathana kiyA gayA hai vahI saba kathana yahAM para bhI isake viSaya meM kara lenA cAhiye arthAt jaya gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA ki he bhadanta ! Apake pAsa kyA somila bhAgavatI dIkSA dhAraNa karegA ? to prabhu ne unase kahA he gautama ! isa viSaya meM yahA~ para zaGkha zrAvaka kA dRSTAnta kaha lenA cAhiye jisa prakAra se zaGkaH zrAvaka ne zrAvakadharmakA pAlana bhAvAra nA 42 nabha24.2 4. 'vaMdittA namaMsittA' 4 nabhA2 urIne te 57 tamAme prabhune 'evaM vayAsI' ! pramANe 57yu'. 'pabhUNaM bhaMte ! somile mAhaNe' hai mApana saumita prAya 'devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA' mA5 hevAnupriyanI pAsehIkSA svItarIna mAra mAthI sn||2 avasthA dhA23 rI zaze ? 'jaheva saMkhe0' 7 gautama, 12 mAramA zatakanA pahelA uddezAmAM zaMkhanA viSayamAM je pramANe kathana karavAmAM AvyuM che. te saghaLuM kathana ahiyAM A somilanA viSayamAM samajavuM arthAta jyAre gautama svAmIe prabhune e prazna karyo ke-he bhagavana ApanI pAse semila brAhmaNa dIkSA dhAraNa karaze? tenA uttaramAM prabhue kahyuM ke he gautama! A viSayamAM ahiyAM zaMkha zrAvakanuM dRSTAMta samajavuM kha zrAvaka je rIte zrAvaka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARRRRRRRRRE 274 bhagavatIsUtre yathA shNkhdhaaykH| zrAvakadharma pratipAlya kAlamAse kAlaM kRtvA devalokaM gataH san natazcyutvA mahAvidehe utpadya gRhItadIkSaH saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan siddho budo muktaH parinirvRtaH sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati tathaiva somilo'pi zrAvaka dharma pratipAlya devaloke gatvA tatazcyutvA mahAvidehe varSe utpano bhaviSyati tatra dIkSito bhUtvA dharma pratipAlya setsyati bhotsyate mokSati parinivAsyati sarvaduHkhAnAmantaM kariSyatIti bhAvaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAba viha. raI' nadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvad viharati, he bhadanta ! somila viSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tat evameva sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatItibhAvaH // 105 // iti zrI vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM aSTAdazazatake dazamoddezakaH smaaptH||18-10|| aSTAdazaM zatakaM samAptam // 18 // karake maraNa samaya meM marakara devaloka meM gaye haiM aura phira vahAM se cyuta hokara mahAvideha meM janma lekara ve dIkSA svIkAra karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue siddha, buddha, mukta parinirvAta hokara samasta duHkhoM ke antakartA hoMge usI prakAra se somila zrAvaka bhI dharma ko pAlana karake devaloka meM jAvegA aura vahA~ se cyuta hokara vaha mahAvideha kSetra meM utpanna hogA vahAM bhAgavatI dIkSA dhAraNa karake aura dharma kA pAlana karake vaha siddha hogA, buddha hogA, mukta hogA, parinirvAta hogA aura samasta duHkhoM kA antakartA hogA / 'sevaM bhaMte ! dharmanuM pAlana karIne maraNa samaye marIne devalekamAM gayo. ane te pachI tyAM thI cavIne mahAvidehamAM janma dhAraNa karIne teNe dIkSA svIkArIne saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karIne siddha thaze, buddha thaze, mukta thaze, parinirvAta thaze, ane samasta duHkhane aMta kartA thaze te ja rIte A mila brAhmaNa paNa zrAvaka dharmanuM pAlana karIne develekamAM jaze. tyAMthI cavIne te mahAvideha kSetramAM utpanna thaze. tyAM dIkSA paryAyane dhAraNa karIne ane dharmanuM pAlana karIne siddha thaze. buddha thaze, mukta thaze, parinirvAt thaze. ane samasta duone aMta kartA thaze. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za018 u0 10 sU05 vastutatvanirUpaNam 275 sevaM bhaMte ! tti jAva viharaha' he bhadanta ! somila ke viSaya meM Apa devAnupriyane jo kahA hai vaha aisA hI hai sarvathA satya hI hai aisA kahakara gautamane bhagavAna ko vandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // muu05|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThArahaveM zatakakA dasavAM uddezaka samApta // 18-10 // 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte tti jAva viharaI' 3 mApana sobhitanA viSayamA A5 devAnupriye je kahyuM che. te sarvathA satya che. e pramANe kahIne gautama svAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namazakAra karIne teo saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karIne pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. e sU. 5 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA aDhAramA zatakane dasame uddezaka samAsA18-1nA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 bhagavatIstre ||athaikonviNshtitmN zatakaM prArabhyate // aSTAdazazatakaM nirUpya avasarasaMgatyA ekonaviMzatitama zatakamArabhamANa: taduktoddezArtha saMgrAhikAM gAthAmAdau udAharatimUlam-leslA ya1 gabbhara puDhavI3 mahAsavA4 carama5 dIva6 bhv_nnaay7|nivttiHkrnn9vnncrsuraay10 eguunnviisime||1|| chAyA-lezyAzca garbhaH pRthivI mahAsavAzcarama dvIpa bhavanAni ca / nitikaraNavanacaramurAzca ekonaviMzatitame // TIkA-lezyAnAmakaH prathamoddezako-yatra lezyAvicAraH kariSyate 1 / garbhamAmako dvitIyodezako-yatra garbhamAzritya vicAraH kariSyate 2 / pRthivInAmaka unnIsaveM zataka ke pahale uddeze kA prAraMbha18 veM zataka kI prarUpaNA ho cukI aba 19veM zataka kI marUpaNA kI jAtI hai isa zataka meM jo uddezakArtha kI prarUpaNA kI jAtI hai usako saMgraha karake batAnevAlI gAthA isa prakAra se hai-'lessAya gambha' ityaadi| lezyA nAmakA prathama uddezA haiM garbha nAmakA dvitIya uddezA hai pRthivI nAmakA tIsarA uddezA hai mahAstrava nAma kA cauthA uddezA hai carama nAmakA pAcavAM uddezA hai dvIpa nAmakA chaTThA uddezA hai bhavana nAmakA sAtavAM uddezA hai nivRtti nAma kA AThavAM uddezA hai karaNa nAmakA navavAM uddezA hai aura vanacarasura nAmakA dazavAM uddezA hai / ogaNIsamA zatakanA pahelA udezAno prAraMbhaaDhAramA zatakanI prarUpaNa karavAmAM AvI gaI che. have A ogaNIsa mAM zatakanI prarUpaNa karavAmAM Ave che. A zatakanA uddezAonA arthanI prarUpaNuM karavAmAM Ave che, tene saMgraha karIne batAvanArI gAthA A pramANe che-'lessAya gambha' tyAdi. lezyA nAmane pahele uddeza che. garbha nAmane bIje uddeza che. pRthivI nAmane trIje uddeza che. mahAbhrava nAmane cethA uddeza che. carama nAmane pAMcame uddeza che. dvIpa nAmane udyo uddeza che. bhavana nAmane sAtame uddeza che. nivRtti nAmane AThame uddeza che. karaNa nAmane navame uddeza che ane vanacara sura nAmane dazamo uddeza che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 19 u0 1 uddezArthagAthAsaMgrahaH 277 stRtIyodezako-yatra pRthivIkAyikavaktavyatA bhaviSyati 3 / mahAsravanAmakazcatuyodezako-yatra nArakA mahAsrakvanto mahAkriyAvantazceti vicAraH kariSyate 4 / caramanAmakaH paJcamoddezako - yatrAlpasthitikanArakApekSayA'dhikasthitivanto nArakA mahAkriyAvanta iti vicAraH kariSyate 5 / dvIpanAmakaH paSThoddezako-yatra dvipAdi viSayako vicAra: kariSyate 6 / bhavananAmakaH saptamoddezako-yatra bhava TIkArtha--lezyA nAmake prathama uddeze meM lezyAoM ke sambandha meM vicAra kiyA gayA hai isaliye isakA nAma lezyA uddeza huA hai| garbha nAmake dvitIya uddeze meM garbha ke viSaya meM vicAra kiyA hai| isa liye usa uddeze kA nAma garbha uddezA huA hai pRthivI nAmake uddeze meM pRthivIkAyika ke sambandha meM vaktavyatA kahI gaI hai ataH isa uddeze kA nAma pRthivI uddezA huA hai mahAsrava nAmake caturtha uddeze meM nAraka mahanavavAle evaM mahAkriyAvAle hote haiM aisA vicAra kiyA gayA hai ataH isIse isa uddeze kA nAma mahAsrava uddezA huA hai| caramanAmake pUrva uddeze meM alpasthitivAle nArakoM kI apekSA mahAsthitivAle nAraka mahAkriyAvAle hote haiM aisA vicAra kiyA gayA hai ata: isa sambandha ko lekara isa uddeze kA nAma carama uddeza aisA huA hai dvIpa nAmake uddeze meM dvIpAdiviSayaka vicAra kiyA gayA hai ataH isa uddezA kA nAma dvIpa uddeza aisA huA hai bhavana nAmakA sAtavAM uddezA haiM, isameM bhavana TIkAI-vezyA nAmanA pahelA uddezAmAM lezyAonA viSayamAM vicAra karavAmAM AvyuM che. tethI tenuM nAma lesyA uddeza e pramANe paDyuM che. garbhanAmanA udezAmAM garbhane viSayamAM vicAra karavAmAM AvyuM che tethI te udezAnuM nAma gabha uddeze e pramANe thayuM che. pRthivI nAmanA udezAmAM prathivIkAyikanA saMbaMdhamAM kathana kahevAmAM AvyuM che, jethI A uddezAnuM nAma pRthivI uddeza e pramANe thayuM che. mahatsava nAmanA cethA uddezAmAM nArake mahAstravavALAM ane mahAkiyAvALA hoya che. e vicAra karavAmAM AvyuM che. tethI A uddezAnuM nAma mahAsava evuM thayuM che. carama nAmanA pUrva uddezAmAM a5sthitivALA nArakanI apekSAthI mahAsthitavALA nAraka mahAkiyAvALA hoya che, e vicAra karavAmAM Ave che. tethI A saMbaMdhane laIne A uddezAnuM nAma carama uddeza e pramANe thayuM che. dvIpa nAmanA uddezAmAM dvIpa vigerene vicAra karavAmAM AvyuM che. tethI A saMbaMdhane laIne A udezAnuM nAma dvIpa e pramANe thayuM che. bhavana zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bhagavatIstre nAdi saMbandhi vicAraH kariSyate 7 ! nitinAmako'STamoddezako-yatraikendriyAdi jIvAnAmutpattiviSaye vicAraH kariSyate 8 / karaNanAmako navamodde zako-yatra dravyAdikaraNaviSaye vicAraH kariSyate 9 / vanavarasuranAmako dazamoddezako-yatra vAnavyantaradeva viSayako vicAraH kariSyate 10 / evaM rUpeNa asmin ekonaviMzatitame zatake dazodezakAH santIti / / mUlam-rAyagihe jAva evaM vayAsI kai NaM bhaMte! lessAo pannattAo goyamA! challessAo pannattAo, taM jahA evaM jahA pannavaNAe cauttho lessuddesso bhANiyavvo niravaseso sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti||1|| __chAyA-rAjagRhe yAvad evamavAdIt kati khalu bhadanta ! lezyAH prajJaptAH gautama ! SaDalezyAH prajJatAH tadyathA evaM yathA prajJApanAyAH caturyolezyoddezako bhaNitavyo niravazeSaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 1 // saMbandhI vicAra kiyA gayA hai ataH isI saMbandha ko lekara isa uddeze kA nAma bhavana huA hai nivRtti nAmake 8 veM uddeze meM ekendriyAdi jIvoM kI utpatti ke viSaya meM vicAra kiyA gayA hai ataH isIse isa uddeze kA nAma nirvRtti aisA huA hai karaNa nAma ke 9 ve uddeze meM dravyAdikaraNa ke viSaya meM vicAra kiyA gayA hai isase isa uddeze kA nAma karaNa uddeza huA hai aura 10 ve uddeze meM vanacarasura vAnavyantara ke sambandha meM vicAra kiyA gayA hai isaliye isa uddeze kA nAma vanacarasura uddeza aisA huA hai isa prakAra se isa 19 ve zataka meM ye 10 uddeze haiM / nAmane sAtame uddeza che. temAM bhavana saMbaMdhI vicAra karavAmAM AvyA che. tethI A saMbaMdhane laIne A uddezAnuM nAma bhavana uddeza e pramANe thayuM che. niti nAmanA AThamAM udezAmAM ekendriya vigere jIvonI utpattinA viSayamAM vicAra karavAmAM AvyuM che. tethI uddezAnuM nAma nivRtti e pramANe thayuM che. karaNa nAmanA navamAM uddezAmAM dravya vigere karaNanA viSayamAM vicAra karavAmAM Ave che. tethI A uddezAnuM nAma karaNa uddeza e pramANe thayuM che. ane dazamAM uddezAmAM vanacara sura vanavyantara devanA saMbaMdhamAM vicAra karavAmAM AvyuM che. tethI A uddezanuM nAma "vanacarasura e pramANe thayuM che. A rIte ogaNImA zatakamAM A daza uddezAo che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mer mameyacandrikA TIkA za019 u01 sU01 lezyAsvarUpanirUpaNam 279 ___TIkA-"rAyagihe jAva evaM vayAsI" rAjagRhe yAvat gautama evamavAdIt atra yAvatpadena guNazilakaM caityam bhagavAn samavamRtaH pariSat samAgatA dharmakathAnantaraM paripana pratigatA, tadanu pAJjalipuTo gautamaH, etadantasya prakaraNasya saMgraho bhavati kimuktavAn gautamaH tatrAha-'kai Ne' ityAdi / 'kai " bhaMte ! lessAo pannattAo' kati khalu bhadanta ! lezyAH prajJaptA iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'cha lessAbho pannatAo' SaTlezyAH prajJaptAH, kRSNAdidravyasaMbandhAta AtmanaH pariNAmavizeSo lezyA yAvatparyantaM yogA 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / TIkArtha--'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhanagara meM yAvat gautama ne isa prakAra se pUchA yahAM yAvatpada se isa prakaraNa kA saMgraha huA hai ki usa rAjagRha nagara meM gugazilaka udyAna thaa| usameM bhagavAn kA Agamana huA pariSadA vahAM pahuMcI prabhu ne dhamakathA kahI pazcAt pariSat vApisa calI gaI, taba gautama ne donoM hAtha joDakara prabhu se aisA pUchA aisA sambandha yahAM yAvatpada se lagAyA gayA hai prabhu se pUchA-'kaha NaM bhaMte ! lessAo pannattAoM' to ise batAne ke liye yaha sUtra kahA gayA hai, he bhadanta ! lezyAe~ kitanI hotI haiM aisA gautama ne prabhu se pUchA hai| uttara meM prabhu ne kaho-'goyamA! cha llessAo pannattAo' he gautama ! lezyAe~ cha hotI haiM kRSNAdidravya ke sambandha se jo AtmA kA pariNAma vizeSa hotA hai usakA nAma lezyA hai, yaha lezyA jaba taka yoga rahate haiM 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' TI -rAyagihe jAva evaM vayAsI' 22 nagaramAM yAvat gautama svAmIe prabhune A pramANe pUchyuM. ahiyAM yAvat padathI nIce pramANe pAThano saMgraha thayo che. rAjaguDa nagaramAM guNazilaka nAmanA udyAnamAM bhagavAna mahAvIra svAmI padhAryA. prabhunuM Agamana sAMbhaLIne pariSadA prabhune vaMdanA karavA AvI prabhue teone dharmadezanA ApI. teo dharmadezanA sAMbhaLIne prabhune vaMdanA namarakAra karIne pariSadA tipitanA sthAne pAchI gaI che pachI prabhunI paryuM pAsanA karatA evA gautama svAmIe bane hAtha bIna pramuna ma pramANe pUchayu.-kaiNaM bhaMte ! lessAo paNNattAo' 3 sAvana lezyAo keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhue mA pramANe ghu-'goyamA! cha lessAo paNNatAo' he gautama ! seshyaa| thAya che. kRSNAdi dravyanA saMbaMdhathI AtmAmAM je karmanuM pariNamana thAya che, zrI bhagavatI satra: 13 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 bhagavatI sUtre stiSThanti tAvadeva lezyA bhavati yogAbhAve sati lezyA na bhavati ityanvayavyatirekAbhyAM yogeH saha niyatasambandhavacAd yogakArikI lezyeti nizcIyate / atheyaM lezyA ki yogAntargatadravyarUpA yoganimittakakarmadravyarUpA vA 1 yadi yoganimittakakarmadravyarUpeti dvitIyapakSaH svIkriyate tadA kiM ghAtikakarmadravyarUpA aghAtikakarmadravyarUpA vA ? tatra nAdyaH pakSo ghAtikakarmadravyarUpeti yataH sayogikevalinAM ghAtikarmAbhAve'pi lezyA bhavatIti na vA adhAvikarmadravyarUpeti pakSo'pi na sAdhuH ayogikevalinAm avAtikarma sadbhAve'pi lezyAyA abhAvAt ato lezyA yogAntargatadravyapaiveti arthAt manovAkkAyAnAmantargatataba taka rahatI hai yoga ke abhAva meM lezyA nahIM hotI hai ataH anvaya vyatireka sambandha se yahI nizcita hotA hai ki yogoM ke sAtha niyata sambandhavAlI hone se lezyAyoga nimittaka hai yahAM yaha vicAraNIya hai ki lezyA yogAntargata dravyarUpa hai ? ki yoganimittakarmadravyarUpa hai ? yadi yoganimittaka karmadravyarUpa lezyA hai aisA yaha dvitIya pakSa svIkAra kiyA jAve to isameM punaH yaha prazna uThatA hai ki kyA vaha ghAtiyAkarmadravyarUpa hai yA aghAtiyA karmadravyarUpa hai yadi kahA jAve ki lezyA ghAtiyAkarmadravyarUpa hai to yaha kahanA isaliye nahIM banatA hai ki sayoga kevalI ke ghAtiyA karmadravya ke abhAva meM bhI vaha vahAM hotI hai yadi kaho jAveM ki lezyA aghAtiyA karmadravyarUpa hai so yaha bhI kathana ThIka nahIM baiThatA hai kyoMki aghAtiyA karmoM ke sadbhAva meM bhI ayoga keva liyoM meM yaha nahIM pAI jAtI hai isaliye lezyA yogAntargata dravyarUpa tenuM nAma lephyA che. A vaizyA jyAM sudhI yAga rahe che. tyAM sudhI rahe che. ceAganA abhAvamAM lesyA rahetI nathI, tethI anvaya vyatirekanA sabadhathI eja nizcita thAya che ke-ceAgeAnI sAthe niyata sa'a'dhavALI hAvAthI vezyA cega nimittaka che. ahiyAM vicAravAnu e che ke lezyA ceAgAntagata dravyarUpa che ? kecAga nimitta kama dravya rUpa che? jo cega nimittavALA kama dravya rUpa vaizyAne mAnavAmAM Ave te temAM prazna e thAya che ke-te ghAtiyA kama dravya rUpa che ? ke aghAtiyA kama dravya rUpa che? je lezyA ghAtiyA kama dravya rUpa che tema kahevAmAM Ave te te kathana eTalA mATe susa'gata thatu nathI ke--sayAga kevalajJAnIye ne ghAtiyA kadravyanA abhAvamAM paNa te vaizyA tyAM thAya che jo vaizyA aghAtiyA kama dravyarUpa che, tema svIkAravAmAM Ave te paNa kharekhara lAgatuM nathI kema ke adhAtiyA karmAMnA sabhAvamAM paNa acega kevaLIcemAM te hAtI nathI tethI lezyA caiAgAntagata dravya rUpa che eja mAnyatA kharAbara che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramevacandrikA TIkA za01901 su01 lezyAsvarUpanirUpaNam 281 zubhAzubha pariNAmakAraNarUpa kRSNAdivarNAnAM pugalavizeSA eva lezyAH, iyaM ca ser kaSAyodaye nimittabhUtA yato yogAntargatapudgalAnAM kaSAyodayahRddhau sAmarthyasya sadbhAva iti yathA pittaprakopAt krodho barddhate, Antarasya pittodayasya kAraNatvAt bAhyadravyamapi karmaNAmudaye kSayopazamAdau kAraNaM bhavati yathA brAhmI vanaspatirUpA jJAnAvaraNIya kSayopazame, madyapAnaM ca jJAnAvaraNodaye nimittaM bhavatIti seyaM lezyA padavidhA kRSNanILakApoti tejaH padmazukla bhedAditi / 'taM jahA' tadyathA ' evaM jahA panavaNAe cauttholessuddesao bhANiyavyo niravaseso' evaM yathA prajJApanAyAcaturthI leyodezo bhavitavyo niravazeSa: prajJApanAyAH saptahI hai aisA mAnanA cAhiye / arthAt mana vacana evaM kAyarUpa yogoM ke antargata jo zubha aura azubha pariNAma hote haiM una zubhAzubha pariNAmoM ke kAraNa kRSNAdivarNavAle pudgala hote haiM ataH ye kRSNAdivarNabAle pudgala hI lezyArUpa haiM / yaha lezyA kaSAya ke udaya meM nimitta hotI hai kyoMki yogAntargata pudgaloM meM kaSAya ke udaya kI vRddhi karane kA sAmarthya hai| jaise visa ke prakopa se krodha kI vRddhi hotI hai| Antara pitodaya kA kAraNa hone se bAhyadravya bhI karma ke udadya meM evaM kSayopazama Adi meM kAraNa hotA hai / jaise vanaspatirUpa brAhmI jJAnAvaraNIya ke kSayopazama meM, evaM madyapAna jJAnAvaraNIya karma ke udaya meM nimitta hotA hai| lezyA 6 prakAra kI kahI gaI hai 1 kRSNalezyA, 2 nIlalezyA, 3 kApotaleiyA, 4 tejolezyA, 5 padmalezyA, 6 aura zuklalezyA ' evaM jahA pannavaNAe cauttho lessuddesao bhANicvo niravaseso' arthAt mana, vacana ane kAyarUpa yAgAnA antata je zubha ane azubha pariNamana thAya che. te zubhAzubha pariNAmeAne kAraNe kRSNAdi vaNu vALA pudgale thAya che. tethI A kRSNAdi vALA putlA ja leyArUpa che. A lephsA kaSAya nA udayamAM nimittarUpa bane che. kema ke-ceganA antata puleAmAM kaSAyanA udayanI vRddhi karavAnuM sAmarthya' che, jema pittanA prakApathI krAya vadhe che. Antara pittodayanuM kAraNa hAvAthI mahyu dravya paNa karmAMnA udayamAM ane kSaye pazama vigeremAM kAraNa rUpa hAya che, jema vanaspatirUpa thrAhmI jJAnAvaraNIyanA kSayapazamamAM ane madyapAna jJAnAvaraNIya karmanA uddayamAM nimitta bane che. lesyA cha prakAranI kahevAmAM AvI che. 1 kRlezyA, 2 nIlalezyA, 3 ayotazlezyA, 4 televezyA ca padmavezyA, mane 6 zusozyA 'evaM jahA paNavaNAra cattho lessuddesao bhANiyantro niravaseso' mevI rIte maDiyAM prajJA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 bhagavatIsUtre dazasya lezyApadasya caturthoM lezyoddezaka iha bhaNiyaH sa ca 'kaNhachessA jAva mukkalessA' ityAdi / kRSNalezyAdidravyaM yadA nIlalevAdi dravyeNa saha saMbadhyate tadA nIlalezyAdInAM svabhAvatayA tadIyavarNAdirUpeNa ca pariNamate yathA dugdhe dadhnaH saMbandhAda dugdhaM dadhyAkAreNa pariNamate etAdRzo lezyA pariNAma: tiyaMgmanuSyayorlezyA Azritya jJAtavyaH, devanairayikayostu svabhavaparyantaM lezyAdravyasyAvasthAnAt tatrAnyalezyAdravyasaMbandhe'pi tathA pariNAmasya asaMbhavAt arthAt pUrvalezyAntararUpeNa na pariNamate kintu svakIyavarNasvabhAvamaparityajyantI isa prakAra se yahAM prajJApanA kA pUrA cauthA lezyoddezaka kaha lenA cAhiye isa lezyA uddezaka kA abhiprAya aisA hai-'kaNhalessA jAva sukkalestA' ityAdi kRSNalezyA AdikA dravya jisa samaya nIla. lezyAdi dravya ke sAtha sambandha ko prApta hotA hai usa samaya baha nIlalezyAdi ke svabhAva rUpa meM badala jAtA hai arthAt usake varNAdirUpa meM pariNama jAtA hai jaise dugdha kA dahI ke sAtha sambandha hone para vaha dUdha dahI ke AkAra meM pariNama jAtA hai| lezyA kA aisA yaha pariNamana tiryagmanuSyoM kI lezyAoM ko lekara hI hotA hai aisA jAnanA caahiye| deva nArakiyoM kI lezyAoM ko lekara lezyAoM kA aisA pariNAma nahIM hotA hai| kyoMki vahAMto svabhAvaparyanta lezyAdravya kA avasthAna rahatA hai anya leNyAdravya ke sAtha sambandha hone para bhI eka lezyAdravya dUsare panAne sattaramAM padane ethe lezyA udeze pUrepUro samajI le. A lehyA uddezAne mApAtha bhA pramANe che.-'kaNilessA jAva sukkalesA' tyAhi gey lezyA vigerenuM dravya je samaye nI laleDyA dravyonI sAthe saMbaMdhavALuM bane che, te samaye te nIlalezyA vigerenA svabhAva rUpamAM badalAI jAya che, arthAta tenA varNAdi rUpamAM pariNamI jAya che. jema dUdhane dahIM sAthe saMbaMdha thavAthI te dUdha dahIM rUpe pariName che. vezyAnuM AvI rItanuM A pariNamana tiryaMca manuSyanI vezyAone laIne ja thAya che. tema samajI levuM deva ane nArakIyonI lezyAonuM AvuM pariNamana thatuM nathI. kema ke-tyAM te svabhAva paryanta lezyA. dravyanuM avasthAmAM rahe che, bIjI leDyA dravya sAthe saMbaMdha thavA chatAM paNa eka vezyA dravya rUpe pariNamanavALuM thatuM nathI eka vezyA dravya sAthe saMbaMdha thavA chatAM paNa eka vezyA dravya bIjI lesthA dravya rUpe pariNamanavALuM thatuM nathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u01 sU01 lezyAsvarUpanirUpatham 283 evaM lezyAntarasya chAyAmAtramanukaroti yathA sphaTikamaNiH raktAdimUtraga grathitaH svakIyaM rUpamaparityajanneva tasya sUtrasya chAyAmAtraM gRhNAti tathaiva kRSNAdidravyaM lezyAntaradravyasya saMbandhe Agacchati tadA'nyasya chAyAmAtraM gRhNAti, na tu svakIyaM svarUpaM paritya natIti prajJApanAmUtrasthasaptadazapadasya caturtho ddezakasyAbhimAyaH / vizeSajijJAsubhistu prajJApanAta eva sarva draSTavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! lezyAviSaye yat devAnupiyeNa kathitam tat sarvameva sarvathA satyameveti kathayitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan gautamo viharatIti bhAvaH ||suu0 1 // iti zrI vizvavikhyAtajagaddvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmavAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhAvatI" mUtrasya mameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAme konaviMzatitamaza takasya prathamoddezakaH smaaptH||19-1|| leNyAdravyarUpa se pariNamanavAlA nahIM honA hai ekalezpAdravya kA anya leNyAdravya ke sAtha sambandha hone para bhI vaha lezyA apane varNa svabhAva kA parityAga nahIM karatI huI hI lezyAntara kI chAyAmAtra kA anukaraNa karatI hai jaisA sphaTika maNiraktAdisUtra se grathita hone para bhI apane rUpAdi ko nahIM choDatA huA ho usa raktAdi sUtra kI kevala chAyAmAtra ko grahaNa karatA hai usI prakAra se kRSNAdi lezyAdravya ke sAtha sambandhita hone para bhI usa sambandhita lezyAdravya kI chAyAmAtra ko grahaNa karatA hai apane svarUpa kA parityAga nahIM karatA hai| aisA yaha bhAva prajJApanA sUtra ke 17 veM pada ke cauthe uddezapha kA hai| isa viSaya meM vizeSa jijJA. eka vezyA dravyanuM anya lesyA dravya sAthe saMbaMdha thavA chatAM paNa te vezyA pitAnA varNa ane svabhAvane tyAga na karatAM anya lezyAnI chAyA mAtranuM anukaraNa kare che. jema sphaTika maNi lAla vigere raMganA derAthI gUMthAvA chatAM pitAnA rUpane cheDayA vinA ja te rakta vigere dorAnI kevaLa chAyA mAtrane grahaNa kare che. te ja rIte kRSNAdi lezyAnuM dravya bIjA lezyAdravyanI sAthe saMbaMdhavALuM hovA chatAM paNa te saMbaMdhavALA vezyAdravyanI chAyA mAtrane ja grahaNa kare che. potAnA svarUpane tyAga karatA nathI. A pramANene bhAva prajJApanA sUtranA 17 sattaramA padanA ceAthA uddezAna che. A viSayamAM vizeSa jIjJAsueAe prajJApanA sUtramAM joI levuM. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bhagavatIsUtre suoM ke liye prajJApanA mUtra kA avalokana karanA caahiye| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti' he bhadanta ! lezyA ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne yaha kahA hai vaha saba satya hI kahA hai isa prakAra se kahakara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue gautama apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjAzrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA ||phlaa uddezaka samApta // 19-1 // 'sevaM bhaMne ! seva bhaMte ! tti' 8 mApana vezyAnA viSayamA 5 vAnu priye je kathana karyuM che, te saghaLuM satya che. he bhagavana ApanuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA gautama svAmI pitAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. e sU. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakane pahele uddezaka samAsa 191 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u01 sU02 lezyAvataH nirUpaNam 285 athaikonaviMzatitame zatake dvitIyoddezakaH prArabhyate / itaH pUrva prathamoddeza the lezyA nirUpiteti lezyAdhikArAt lezyAvAn dvitIyo dezako nirUpyate ityevaM sambandhena AyAtasya dvitIyodezakasya idamAdima sUtram-'kai NaM bhaMte ! ityAdi / mUlam-kai NaM bhaMte ! lessAo pannattAo evaM jahA pannavaNAe gabbhudeso so ceva niravaseso bhaanniyvvo| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti suu01|| egUNavIsaime sae bIo uddeso smtto| chAyA kati khala bhadanta ! lezyAH prajJaptAH evaM yathA prajJApanAyAH garbhodezaH sa eva niravazeSo bhaNitavyaH tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 1 // ekonaviMzatitame zatake dvitIyodezakaH samAptaH TIkA-'kaha NaM bhaMte !' kati khalu bhadanta ! 'lessAo pannatAo' lezyA: prajJaptAH iti praznaH 'evaM jahA' evaM yathA 'pannavaNAe gambhuddeso' prajJApanAyA: dUsarA uddeze kA prAraMbha isase pahile prathama uddezaka meM lezyAoM ke sambandha meM vicAra kiyA gayA hai ataH lezyA ke adhikAra se lezyAvAn jIva kA isa dvitIya uddeze meM nirUpaNa kiyA jAyegA isI saMbaMdha ko lekara isa dvitIya uddezakA prArambha ho rahA hai| 'kaha NaM bhaMte leslAo pannattAoM' ityaadi| TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki 'kaiNa bhaMte ! lessAo pannattAo' he bhadanta ! lezyAeM kitanI kahI gaI haiM ? prabhune isake uttara meM evaM jahA pannavaNAe gambhuddeso soce' aisA kahA bhI dezAno pAra - pahelA uddezAmAM lezyAonA saMbaMdhamAM vicAra karavAmAM AvyuM che. tethI lesthAnA adhikArathI A bIjA uddezAmAM lesthAvALA jInuM nirUpaNa karavAmAM Avaze. A saMbaMdhathI A bIjA uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che 'kai NaM bhaMte lessAo paNNattAo' tyAdi / TIkArtha-A sUtrathI gautamasvAmIe prabhune evuM pUchavuM che ke- 'kai NaM bhaMte ! lessAo paNNattAo' lagavan vezyAmeTI avAmA bhAvI cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 hai 'evaM jahA paNNavaNAe ganbhudeso zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 - bhagavatIsUtre garmoddezakaH 'soce niravaseso bhANiyantro' sa eva niravazeSaH-samagro'pi bhaNi tavyaH-vaktavyaH 'evaM' iti evam-anena prakAreNa yathA prajJApanAyAM garbho dezake garbhasUtropalakSitoddezake saptadazapadasya SaSThe uddezake sUtraM tathaiva ihApi vAcyam tanyUnAdhikatvaparihArArtha mAha-'soceva' sa eva garmoddezako niravazeSo bhaNitavya iti anena yat sUcitaM tadidam kati khalu bhadanta ! lezyAH prajJaptAH 'goyamA ! cha lessAo pannattAo taM jahA kaNhalessA jAva mukkalessA' gautama ! SaDlezyA: prajJaptAH tadyathA kRSNalezyA yAvat zuklalezyA atra yAvatpadena nIlakApotatejaH potilezyAcatuSTayasya saMgraho bhAti tathA ca kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklAdi bhedena SaDlezyAH prajJaptAH 'maNussANaM bhaMte ! kailessAo pannatAo goyamA ! hai ki he gautama ! yahA~ prajJApanA mUtra ke 17 veM padakA chaTThA garbha uddeza pUrAkaha lenA caahiye| isa prakAra se jaisA prajJApanA sUtra ke garbhoddezaka meM-garbhasUtropalakSita uddezaka meM 17 veM pada ke chaThe uddeze meM sUtra hai usI prakAra se yahAM para bhI vaha samagrarUpa se kaha lenA cAhiye 'nirava seso' pada se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki vaha uddeza pUrA kA pUrA yahAM kahanA cAhiye kamatI baDhatI nahIM isa prakAra ke kathana se jo niSkarSa nikalA vaha isa prakAra se hai-gautama ne prabhu se jaba aisA pUchA he bhadanta ! lezyAeM kitanI kahI gaI haiM ? to isake uttarameM prabhu ne kahA he gautama ! lezyAeM chaha kahI gaI haiN| kRSNalezyA yAvat zukla lezyA yAvatpada se yahAM nIla, kApota, teja aura padma ina cAra lezyAoM kA grahaNa huA hai| phira gautama ne prabhu se pUchA-'maNussANaM bhaMte !' he bhadanta ! manuSyoM ko soce' gautama! mA viSayamA prjnyaapn| suutrn|| 17 attaramA 54 // 52521 chaThThA garbhAzanuM kathana samajavuM arthAt je rIte prajJApane sUtranA gaddezamAM -garbhasUtrathI upalakSita uddezAnA 17 sattaramAM padanA chaThA uddezAmAM sUtra che. te ja rIte ahiyAM paNa te saMpUrNarUpe samajI levuM 'niravasekho' meM pahathI se vyu cha hai. pUre Y22 uddezAnu thana 42. tathI 15 mAchu 42 nahI. gautama svAmIe prabhune jayAre evuM pUchayuM ke he bhagavana vezyAo keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? tenA uttaramAM prabhue kahyuM ke-he gautama! cha prakAranI vezyAo kahevAmAM AvI che. te A pramANe che. kRSNa lezyA, nIlalezyA 2, kApatalezyA, tejalezyA, padmavezyApa ane zukalatezyA, pharIthI gItamapAbhI prabhune me pUchayu cha ?-'maNussANaM bhaMte ! 3 mApana manuSyAne zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019301 sU02 lezyAyataH nirUpaNam 287 cha lessAo panacAo taM jahA kaNhalessA jAva sukkalessA' ityAdi, manuSyANAM bhadanta ! katilezyAH prajJatAH gautama / SaDlezyAH prajJantAH, tadyathA kRSNaleiyA yAvat zuklalezyA atrApi yAvatpadena nIlakApotatejaH padmalezyAnAM saMgraho bhavatIti yAni ca sUtrANi Azritya ayaM garbhodezaka uktaH tAni sUtrANImAni 'kahale se NaM bhaMte ! maNusse kaNhalessaM gandhaM jaNejjA haMtA goyamA ! jaNejjA ! kaNhalesa seNaM maMte ! maNUsse nIlalessaM gabbhaM jaNejjA haMtA goyamA ! jaNejjA' ityAdi, kRSNalezyaH khalu bhadanta | manuSyaH kRSNaleiyaM garbhaM janayet hanta gautama ! janayet kRSNalezyaH khalu bhadanta ! manuSyaH nIlalezyaM garbhaM janayet hanta kitanI lezyAeM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu ne kahA- he gautana ! manuSyoM ko cha lezyAeM kahI gaI haiN| jo kRSNa nIla Adi rUpa se hI haiM / 'kaha NaM bhate lessAo pannatAo' se lekara 'goyamA / cha lessAo pannatAo taM jahA kaNhalessA jAva sukkalessA' isa prakAra se jina sUtroM ko Azrita karake yaha garbhodezaka kahA gayA hai ve sUtra ye haiM-pra0 ' kaNha lesse NaM bhaMte! maNusse kaNhalessaM gandhaM jaNejjA ? haMtA, godhamA jaNenA !' bhadanta ! kRSNaleAvAlA manuSya kRSNaleipAvAle garbha ko utpanna karatA hai kyA ? hAM gautama ! kRSNalezyAvAlA manuSya kRSNaleiyAvAle garbha ko utpanna karatA hai / pra ' kaNhalesse NaM bhaMte! maNusse nIlalessaM gabrbha jaNejjA ? u0- - haMtA, goSamA ! jaNejjA' he bhadanta ! kRSNalezyAvAlA manuSya nIlaleiyAvAle garbha ko utpanna karatA hai kyA ? hA~, gautama ! kRSNazyAvAlA manuSya nIlalezyAvAle garbha ko utpanna karatA keTalI lezyAe kahevAmAM AvI che, tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama ! manuSyane cha lezyAe kahevAmAM AvI che. je kRSNa, nIla vigere rUpe che. 'kai NaM bhave ! lestA paNNattAo' se pahathI bane 'goyamA cha lessAo paNNatAo taMjahA - kaNhalerasAo jAva sukkalessA' yA pramAyenA ke sUtronA AzrayathI A gabhedezaka kahevAmAM Avela che. te sUtra A che. 1. ' kailerase NaM bhaMte! maNusse kaNhalessaM gavrbha jaNejjA ? haMtA goyamA jaNejjA' he bhagavan dRSyasezyAvANA bhanuSya pR'SNuvezyAvAjA galane utpanna re che ? hA gautama ? kuSNelesyAvALA manuSya kRSNavezyAvALA gabhane utpanna kare che. pra. ' kaNhalesse NaM bhate ! maNusse nIlalessaM gavbha jaNejjA 1 u. haMtA goyamA ! jaNejjA' he bhagavan dRSyusezyAvANA manuSya, nIsa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 bhagavatI sUtre gautama ! janayet ityAdi / tadayaM prajJApanAmakaraNasya niSkRSTo'rthaH tathAhi - he bhadanta ! kiM kRSNalezyo manuSyaH kRSNalezyaM garbhamutpAdayet hanta, gautama ! kRSNalezyo manuSyaH kRSNalezyaM garbhamutpAdayet / kRSNalezvaH khalu madanta ! manuSyaH nIlazyaM garbhamutpAdayet kim ? haMta gautama ! utpAdayet kRSNacheiyo manuSyaH kApotatejaH padmazuklalezyaM garbhamutpAdayet kim ? hanta gautama ! kRSNalezyo manuSyaH kApota lezya garbhAdArabhya zuklaleyaparyantaM garbhamutpAdayet, evaM nIlalezyo manuSyaH kRSNalezyaM garbhamutpAdayet evameva kApotatejaH padmazuklalezyAyukta garbhaviSaye'pi jJAtavyam / evaM kRSNaleiyo manuSyaH kRSNalezyAyuktatrItaH kRSNalezyAvantaM garbhamutpAdayet evameva sarvAsvapi karmabhUmiSu akarmabhUmiSu ca manuSyaviSaye jJAtavyam hai| isI prakAra se kRSNazyAvAlA manuSya kAposaleiyAvAle garbha ko tejolezyAvAle garbha ko padmalezyAvAle garbha ko aura zuklalezyAvAle garbha ko kyA utpanna kara sakatA hai ? hA~, gautama ! kRSNalezyAvAle manuSya kapotale yovAle garbha ko padmalezvAvAle garbha ko aura zukla yAtrAle garbha ko utpanna kara sakatA hai / isI prakAra se nIlalezyAvAlA manuSya kRSNaleivAvAle garbha se lekara zuklalezyAvAle garbha taka utpanna kara sakatA hai isI prakAra se kRSNalepAvAlA manuSya kRSNalezyA yukta strI se kRSNaleAvAle garbha ko utpanna kara sakatA hai isI prakAra kA kathana samasta karmabhUmi aura akarmabhUmi ke manuSyoM ke sambandha meM lezyAvALA garbhane utpanna kare che? hA gautama kRSNulesyAvALA manuSya nIla lesyAvALA gabhane utpanna kare che. eja rIte kRSNe lesyAvALA manuSya kApAta lephsAvALA garlane, te vaizyAvALA gala ne, padmadyezyAvALA garbhane ane zukala levAvALA gane Upanna karI zake che? hA gautama ? kuSNulezyAvALA manuSya, kApAta lephsAvALA gane, padma lezyAvALA gane ane zukala lezyA vALA garbhane utpanna karI zake che. ane eja rIte nIla lezmAvALe! manuSya kRSNa lezmAvALA gamathI laIne zukala vezyAvALA pantanA garbhane utpanna karI zake che. ane eja rIte kRSNalezyAvALe manuSya kRSNalezyAvALI strIthI kRSNulezyAvALA garbhane utpanna karI zake che. A pramANenuM kathana saghaLI kama zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u02 sU02 lezyAvataH nirUpaNam 289 akarmabhUmistha manuSyANAM prathamAzcatasra eva lezyA bhavantIti tA Azrityaiva sarva jJAtavyamiti / vizeSatastu prajJApanAsUtrAdeva avagantavyamityalamadhikena ||muu. 1 // // iti zrI vizvavikhyAta- jagadallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta"jainAcArya' padabhUSita --- kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAmekonaviMzatizatake dvitIyodezakaH smaaptH||19-2|| bhI jAnanA cAhiye / akarmabhUmistha manuSyoM ke pahilI cAra lezyAeM hI hotI haiM ataH unheM hI Azrita karake pUrvokta rUpa se kathana karanA cAhiye, isa viSaya meM vizeSa meM jAnane ke liye prajJApanA sUtra dekhanA cAhiye // sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA ke unnIsaveM zatakakA dUsarA uddezaka samApta // 19-2 // bhUmi ane akarmabhUminA manuSyonA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. akarmabhUmimAM rahevAvALA manuSyone pahelI cAra vezyAo ja thAya che. tethI tene ja uddezIne pUrvokta rUpe kathana karavuM joIe. A viSayamAM vizeSa jANavAnI IcachAvALe ee prajJApanA sUtramAM joI levuM. jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakane bIjo uddezaka samAsa 19rA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre athaikonaviMzatizate tRtIyoddezakaH prArabhyate / / dvitIyoddezake lezyAH kathitAH lezyAyuktAzca jIvAH pRthivyAdi kAyikatayA utpayante iti pRthivIkAyikAdayo jIvAH tRtIyoddezake nirUpayiSyante, ityevaM sambandhenAyAtasya tRtIyoddezakasya idamAdiSaM sUtram-'rAyagihe' ityAdi / mUlam-rAyagihe jAva evaM kyAsI siya bhaMte ! do vA tinni vA cattAri vA paMca vA puDhavIkAiyA egayao sAdhAraNaM sarIraM baMdhati, baMdhittA tao pacchA AhAreMti vA pariNAmeti vA sarIraM baMdhati ? no iNaDhe samaDhe puDhavIkAiyA NaM patteyAhArA patteyapariNAmA patteyaM sarIraM baMdhaMti baMdhittA tao pacchA AhAreMti vA pariNAmeti vA sarIraM vA bNdhNti| tesiM NaM bhaMte! jIvANaM kailessAo pannattAo ? goyamA! cattAri lessAo pannatAo taM jahA kaNhalestA nIlalessA kAulessA teulessaa2|| te NaM bhaMte ! jIvA kiM sammadiTThI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI ? goyamA ! no sammaTTiI micchAdiTThI no sammAmicchAdiTThI 3 // te NaM bhaMte! jIvA kiM nANI aNNANI? goyamA! no nANI annANI niyamA du annANI taM jahA mai annANI ya suyaannANI ya 4 te NaM bhaMte! jIvA kiM maNajogI bayajogI kAyajogI ? goyamA! no maNajogI no vayajogI kAyajogI 5 / te gaMbhaMte jIvA kiM sAgArovauttA aNAgArovauttA? goyamA! sAgArovauttA vi aNAgArovauttA vi6| te NaM bhaMte! jIvA kimAhAramAhAti goyamA! dabaoNaM agaMtapaesiyAI davAI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 291 evaM jahA pannavaNAe paDhame AhArudesae jAva sambappaNayAe aahaarmaahaareti| te Na maMte jIvA jamAhArAMti taM cijati jaM no AhAroMta taM no cijati cinnevAsa uddAi palisappai vA haMtA goyamA! te NaM jIvA jamAhArAMti taM cijati jaM nojAva plisppi| tesi NaM bhaMte! jIvA NaM evaM sannAi vA pannAi vA maNo ti vA vaII vA amhe NaM AhAramAhAremo ? No iNaTe samaDhe AhAreti puNate tesi NaM bhaMte! jIvA NaM evaM sannAivA jAva vaIi vA amhe NaM iTANiTe phAse paDisaMvedemo ? No iNaDhe samaDhe paDisaMvedeti puNate 7 / te NaM bhaMte! jIvA kiM pANAivAe uvakkhAiti musAvAe adinnAdANe jAva micchAdaMsaNasalle uvakkhAijjati ? goyamA! pANAivAe vi uvakkhAijaMti jAva micchAdasaNasalle vi upakkhAijjati jesi piNaM jIvANaM te jIvA evamAhijjati tesi piNaMjIvANaM no vinnAe naannte| te NaM bhaMte! jIvA kaohito uvavajjati ki neraiehiMto uvavajjati evaM jahA vakaMtIe puDhavAkAiyANaM uvavAo tahA bhANiyavyo 9 / tesiMNa bhaMte! jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA? goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukoseNaM bAvIsaM vaasshssaaiN10|| tesi NaM bhaMte! jIvANaM kaisamugghAyA pannattA ? goyamA! tao samugghAyA pannattA taM jahA veyaNAlamugghAe kasAyasamugyAe mAraNaMtiyalamugghAe / te gaMbhaMte ! jIvAH mAraNaMtiyasamugghAeNaM kiM samohayA bharati asamohayA maraMti goyamA! samohayA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 bhagavatIsUtre vi maraMti asamohayA vi marAti 11 // te zaMbhaMte ! jIvA aNaMtaraM udhvaTTittA kahiM gacchaMti kahiM uvavajjati evaM uvvaTTaNA jahA vakratIe 12 / siya bhaMte! jAva cattAri paMca AukkAiyAe, gayao sAhAraNasarIraM baMdhittA tao pacchA AhAreMti evaM jo puDhavIkAiyANaM gamo so ceva bhANiyanvo jAva uvvadati navaraM ThiI sattavAsasahassAI ukkoseNaM sesaM taM ceva 12 / siya bhaMte! jAva cattAri paMca teukkAiyA0 evaM ceva navaraM uvavAo ThiI uvaNAya jahA pannavaNAe, sesaM taM ceva 12 / vAukkAiyANaM evaM ceva nANattaM, navaraM cattAri samugghAyA 13 / siya bhaMte ! jAva cattAri paMcavaNassaikAiyA0 pucchA, goyamA ! No iNaDhe smtte| aNaMtA vaNassaikAiyAe, gayao sAhAraNasarIraM baMdhaMti baMdhittA tao pacchA AhAraiti vA pariNAmeti vA sarIraM vA bNdhti| sesaM jahA teukAiyANaM jAva unvati navaraM AhAro niyama chadisiM ThiI jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhattaM sesaM taM cev||suu01|| ___chAyA-rAjagRhe yAvadevamavAdIt syAd bhadanta ! dvau vA trayo vA catvAro vA pazca vA pRthivIkAyikAH ekataH sAdhAraNazarIraM vadhnanti baddhvA tataH pazcAt Aharanti vA pariNamayaMti vA zarIraM vA badhnanti ? nAyamarthaH samarthaH pRthivIkAyikAH pratyekAhArAH pratyekapariNAmAH pratyekaM zarIraM badhnanti vaddhvA tataH pazcAta Aharanti vA pariNamayanti vA zarIraM vA vadhnanti 1 / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kati lezyAH prajJaptA ? gautama ! catasro lezyAH prajJaptAH tadyathA kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyAH 2 / te khalu bhadanta ! jIvAH ki samyag dRSTayo mithyAdRSTayaH samyagUmithyAdRSTayo vA ? gautama ! no samyag dRSTayo mithyAdRSTayo no smymithydRssttyH3| te khalu bhadanta ! jIvAH ki zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 293 jJAninaH ajJAninA, gautama ! no jJAninaH ajJAninaH niyamato dve ajJAne tadyathA matyajJAnaM ca zrutAjJAnaM ca 4 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM manoyogino vacoyoginaH kAyayoginaH ? gautama ! no manoyogino no vacoyoginaH kAyayoginaH 5 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM sAkAropayuktA anAkAropayuktAH ? gautama ! sAkAropayuktA api anAkAropayuktA api 6 / te khalu bhadanta ! jIvAH kimAhAramAharanti ? gautama ! dravyataH khalu anantapadezikAni dravyANi evaM yathA prajJApanAyAH prathame AhArodezake yAvat sarvAtmatayA AhAramAharanti te khalu bhadanta ! jIvA yamAharanti taM cinvanti yaM no Aharanti taM no cinvanti cIrNa vA tat apadravati parisarpati vA ? hanta gautama ! te khalu jIvAyamAharanti taM cinvanti yaM no yAvat parisarpati vA teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAm evaM saMjJA iti vA prajJA iti vA mana iti vA vaca iti vA 'vayaM khalu AhAramAharAmaH' nAyamarthaH samarthaH Aharanti punaste / teSAM khalu jIvAnAm evaM saMjJA iti vA yAvad vaca iti vA vayaM khalu iSTAniSTAna sparzAn pratisaMvedayAmaH ? nAyamarthaH samarthaH matisaMvedayanti punaste 7 / te khalu bhadanta ! jIvAH ki prANAtipAte upAkhyAyante mRSAvAde adattAdAne yAvanmithyAdarzanazalye upAkhyAyante ? gautama ! prANAtipAte'pi upAkhyAyante yAvat mithyAdarzanazalye'pi upAkhyAyante, yeSAmapi khalu jIvAnAM te jIvA evamAkhyAyante teSAmapi khalu jIvAnAM kiM no vijJAtaM nAnAtvam 8 / te khalu bhadanta ! jIvAH kuta utpadyante kiM nairayikebhya utpadyante ? evaM yathA vyutkrAntau pRthivIkAyikAnAmupapAtaH tathA bhaNi navyaH 9 / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kiyatkAla sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena antarmuhartam utkRSTato dvAviMzativarSasahasrANi 10 / teSAM khala bhadanta ! jIvAnAM kati samudghAtAH prajJaptAH gautama ! trayaH samudghAtAH prajJaptA: tadyathA vedanAsamudaghAtaH kaSAyasamudghAto mAraNAntikasamudaghAtaH / te khalu bhadanta ! jIvAH mAraNAntikasamudghAtena ki samavahatA mriyante asamavahatA niyante gautama ! samavahatA api mriyante asamavahatA api mriyante 11 / te khalu bhadanta ! jIvAH anantaramudrayaM kutra gacchanti kutrotpadyante, evamudvartanAya vyutkrAntau 12 / syAdbhadanta ! yAvat catvAraH pazcApkAyikA ekataH sAdhAraNazarIraM badhnanti, ekataH sAdhAraNazarIraM baddhvA tataH pazcAt Aharanti evaM yaH pRthivIkAyikAnAM gamaH saH eva bhaNitavyo yAvadudvatante navaraM sthitiH saptavarSasahasrANi utkRSTataH zeSaM tadeva 13 / syAd bhadanta ! yAvat catvAraH paJca tena: kAyikAH0 evameva navaramupapAtaH sthitirudvartanA ca yathA prajJApanAyAm zeSaM tadeva 12 / vAyukAyikAnAmevameva nAnAtvam , navaraM catvAraH samudghAtAH 12 / syAda zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 bhagavatIsUtre bhadanta ! yAvat catvAraH paJcavanaspatikAyikA0 pRcchA, gautama! nAyamarthaH samarthaH anannA vanaspatikAyikAH ekataH sAdhAraNazarIraM badhnanti baddhvA tataH pazcAd Aharanti vA pariNamayanti vA zarIraM vA badhnanti 2 / zeSaM yathA tejaskAyikAnAm yAvadudvartante navaramAhAro niyamAt padizi sthitirjaghanyena antarmuhUrtam utkRSTenApi antarmuhUrta zeSaM tadeva ||suu0 1 // ____TIkA-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvadevamavAdIt atra yAvatpadena guNazaila caityaM tatra bhagavAn samasta ityArabhya prAjalipuTo gautama etadantasya prakaraNasya grahaNaM bhavati kimavAdIt gautamastatrAha-'siya bhaMte' ityAdi / iha ca tIsare uddeze kA prAraMbha dvitIya uddezaka meM lezyAeM kahI gaI haiM lezyAyukta jIva pRthivyAdi. kAyika rUpa se utpanna hote haiM isI kAraNa yaha tRtIya uddeza pRthivIkAyika Adi jIvoM kA nirUpaNa karane ke liye prArambha kiyA jArahA hai 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / TIkArtha-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra se pUchA-yahAM yAvatpada se 'guNazilaka catya. tatra bhagavAn samavastaH' isa pATha se lekara 'prAJjalipuTo gautamaH' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai tathA ca rAjagRha nagara meM guNazilaka nAma kA udyAna thA usameM tIrthaMkara paramparA ke anusAra vihAra karate hue zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAre pariSadA dharmopadeza sunane ke liye prabhu ke samIpa AdhI prabhune dharmakathA kahI pariSad dharmakathA sunakara vApisa calI gaI bAda meM donoM on zAna praarmbIjA uddezAmAM vezyAonuM kathana karavAmAM AvyuM che. vezyAvALA jIva prathivIkAya vigere rUpathI utpanna thAya che. e ja kAraNathI pRthivIkAyika vigere januM nirUpaNa karavA mATe trIjA uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che, 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' yAha -'rAjagihe jAva evaM kyAsI' 217 nagaramA mAna mahAvIra svAmI tIrthaMkara paramparA anusAra vihAra karatA karatA padhAryA. 'guNazilakaH caityaH tatra bhavAn samavasRtaH' vasati bhATa vanapAsanI mAjJA laIne guNazilaka nAmanA caityamAM-udyAnamAM birAjyA. prabhunuM Agamana sAMbhaLIne pariSadA teone vaMdanA karavA AvI prabhue teone dharmadezanA ApI dharmadezanA sAMbhaLIne prabhune vaMdanA namaskAra karIne pariSad pitapotAne sthAne pAchI gaI. te pachI prabhunI 5yupAsanA 42tA gautama pAbhI 'prAJjalipuTo gautamaH' zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 303 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 295 kacidiyaM dvAragAthA dazyate siye 1 se 2 di 3 nANe 4 jogo 5 vaoge 6 tahA kimAhAro 7 pANAvAya 8 upAya 9 ThiI 10 samugdhAya 11 ubaTTI 12 // 1 // syAt 1 lezyA 2 dRSTi 3 jJAnaM 4 yogo 5 payoga 6 tathA kimAhAraH 7 / prANAtipAtotpAda sthitayaH 10 samudaghAto 11 dvarttanA 12 // 1 // eteSu dvAdazadvAreSu prathamadvAramAha - ' siya bhaMte ' ityAdi / 'siya bhaMte ' syAt bhadanta ! athavA prAyaH sarvepi pRthivIkAyikA jIvAH pratyekaM zarIraM badhnanti iti siddhameva kintu 'siya tti' syAt kadAcit 'do vA tini vA cattAri vA paMca vADhavIkAiyA' dvau vA trayo vA catvAro vA paJca vA pRthivIkAyikAH, upalakSaNametat tathA ca bahutarA vA pRthivIkAyikA jIvAH ' egayao' ekata ekIbhUya parasparaM saMyujyetyarthaH 'sAdhAraNa sarIraM vaMrdhati' sAdhAraNa mekazarIraM badhnanti bahUnAM hAtha joDakara gautama ne prabhu se isa prakAra pUchA- 'siya bhaMte! jAva cattAri paMca puDhavIkAiyA egayao0' yahAM para kahIM 2 dvAra gAthA likhI huI milatI hai- 'siya 1, lese 2, ityAdi syAt, leiyA, dRSTi, jJAna, yoga, upayoga, kimAhAra, prANAtipAta, utpAta sthiti samudghAta evaM urtanA ye 12 pRthivokAyika se lagAkara vanaspatikAyika taka kahe jAte haiM so inameM se pahilA dvAra jo 'syAt' hai usako Azrita karake gautama ne aisA yaha prabhu se prazna kiyA hai isameM pUchA gayA hai ki he bhadanta ! kadAcit do yA tIna yA cAra yA pAMca pRthivIkAyika jIva ekaTThe hokara milakara sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM ? pUchane kA tAtparya aisA hai ki yadyapi prAyaH saba hI pRthivIkAyika jIva pratyeka zarIra kA baMdha karate haiM yaha vAta to siddha hI hai parantu ve do, bhanne hAtha leDIne pazu vinaya sAthai prabhune yA pramANe pUchayu - "siya bha'te ! jAva cattAri paMca puDhavIkAiyA egayao0' maDiyAM artha asA mA jathA bajesI bhaje che, ' siyA lese2' ityAhi syAt bezyA, dRSTi, upayoga, DibhADAra, prANAtipAta, utpAta, sthiti, samudddhAta, mane udvartanA jJAna, yoga, A khAra dvAra pRthvIkAyikAthI laine vanaspatikAyikA sudhImAM kahevAmAM Ave che. temAMthI paDe dvAra ke 'syAt' che, tene uddezAne gautamasvAbhIme prabhune evu pUchyuM che ke-he bhagavan kAivAra e agara traNa athavA cAra athavA pAMca pRthvIkAyaka jIvA ekadrA thaine-maLIne sAdhAraNa zarIranA baMdha kare che ? , A prazna pUchavAnA hetu e che ke jo ke prAyaH badhA ja pRthvIkAyika jIva pratyeka zarIrane khadha kare che, e vAta to siddha ja che. paraMtu te be, traNa, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 bhagavatIsUtra sAmAnyazarIraM badhnanti Adita eva tat prAyogyapudgalagrahaNAt iti 'baMdhittA' baddhvA 'tao pacchA AhAreti' tataH pazcAt Aharanti vizeSAhArApekSayA sAmAnyAhArasyApi viziSTazarIravandhanasamaye eva kRtatvAt 'pariNAmeMti vA pariNAmayanti vA AhRtapudgalAnAM pariNAmaM kurvantItyarthaH 'sarIraM vA baMdhati' zarIraM vA badhnanti AhAritapariNAmitapudgalaiH zarIrasya pUrvabandhApekSayA vizeSato bandhaM kurvntiityrthH| kadAcidane ke pRthivIkAyikA jIvA milityA prathamamekasAdhAraNazarIraM vadhnanti sAdhAraNazarIrasya bandhAnantaraM vizeSanAhAramAharanti tathA Ahata pudgalasya pariNAmaM kurvanti tataH pazcAt zarIrasya vizeSarUpeNa baMndhaM kurvanti kim ityayaM prshnH| tIna, cAra, pAMca Adi pRthivIkAyika jIva Apasa meM milakara kyA aisA bhI kara sakate haiM ki ve sAdhAraNa eka zarIra kA bhI Adi se hI tatprAyogya pudgaloM ko grahaNa karake bandha karale ? aura 'baMdhittA tao pacchA AhAratibaMdha karane ke bAda phira ve viziSTa AhAra grahaNa kareM kyoMki sAmAnya AhAra to unakA viziSTa zarIra bandha ke samaya meM hI kiyA gayA ho jAtA hai tathA gRhIta AhAra ko ve pariNamAveM aura phira ve zarIra kA pUrvayandha kI apekSA viziSTa bandha karale ? yahAM pAMca yaha upalakSaNa pada hai isase bahuta se bhI pRthivIkAyikoM kA yahAM grahaNa ho jAtA hai aisA jAnanA cAhiye isakA saMkSiptArtha aisA hai ki kyA aneka pRthivIkAyika jIva pahile eka sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM ? zarIra ke baMdha ke anantara phira ve kyA vizeSa AhArako grahaNa karate haiM ? AhAra ko grahaNa karake phira ve kyA gRhIta usa AhAra ko pariNamAte cAra pAMca vigere pRvIkAyika paraparamAM maLIne zuM evuM karI zake che. ke teo sAdhAraNa eka 5Na zarIra pahelethI ja taprAyogya pulene grahaNa za man5 zaa ? bhane, 'baMdhittA tao pacchA AhAraiti' a ya pachI te AhAra grahaNa kare. kema ke AhAra to tenA viziSTa zarIra bandhanA samayamAM ja karelo hoya che. tathA grahaNa karela AhArane te pariNumAve ane te pachI te pUrvanI apekSAe zarIrane viziSTa baMdha karI le che? ahiyAM pAMca e. upalakSaNa pada che, tethI ghaNA pRthivIkAyikenuM grahaNa thAya che. tema samajavuM. Ane saMkSepa artha A pramANe che ke-zuM aneka pRthvikAyika jI pahelAM eka sAdhAraNa zarIrane baMdha kare che? zarIranA baMdha karyA pachI te vizeSa prakAranA AhArane grahaNa kare che? AhArane grahaNa karIne grahaNa karelA te AhArane pari. gumAve che? ane pariNAvIne vizeSa rUpathI zarIrane baMdha kare che? ema to zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 su01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 297 atra sAmAnyataH sarvasaMsArijIvAnAM patisamaya nirantaramAhAragrahaNaM mavatyeva tataH mAthamikasAmAnyazarIrabandhasamaye'pi AhArastu vidyate eva tathApi te prathama zarIraM badhnanti pazcAdAhAragrahaNaM kurva-tItyAkArakaH prazno vizeSazarIragrahaNApekSayA jJAtavyaH / arthAt jIvA utpattisamaye prathamamojAhAraM kurvanti tadanantaraM zarIrasparzadvArA lomAhAraM kurvanti pariNamayanti ca tadanantaraM vizeSarUpeNa zarIraM vadhnanti kim ? ityAkArakA praznA, prathamaM sarve jIvAH militvA ekameva zarIraM gRhNanti Aharanti pariNamayanti ca tato vizeSarUpeNa zarIraM gRhNanti Aharanti pariNamahaiM ? aura pariNamA kara zarIra kA phira vizeSarUpa se dhandha karate haiM kyA? vaise dekhA jAve to sAmAnyarUpa se samasta saMsArI jIvoM ke pratisamaya nirantara AhAra kA grahaNa to hotA hI hai isase prathama sAmAnyazarIra ke bandhanasamaya meM bhI AhAra to cAlu hI rahatA hai phira bhI yahAM jo aisAprazna kiyA gayA hai ki ve prathama zarIra kA baMdha karate haiM aura bAda meM AhAra lete haiM aisA jo yaha prazna kiyA gayA hai vaha vizeSa zarIra ko grahaNa karane kI apekSA se kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye arthAt jIva utpatti ke samaya meM oja AhAra karate haiM usake bAda zarIra sparza dvArA lomAhAra karate haiM aura use pariNamAte haiM, pariNamAne ke bAda phira ve vizeSarUpa se zarIra kA baMdha karate haiM aisA yaha prazna hai| isakA Azaya aisA hai prathama saba jIva milakara eka hI zarIra grahaNa karate haiM phira AhAra karate haiM bAda meM use pariNamAte haiM, phira vizeSarUpa se zarIra kA grahaNa karate haiM phira AhAra karate haiM, phira use sAmAnya rUpathI saghaLA saMsArI jene pratisamaya niraMtara AhAranuM grahaNa te thAya che ja tethI prathama sAmAnya zarIranA baMdhana samaye paNa AhAra te cAlu ja rahe che. te paNa ahiyAM je e prazna karela che ke te pahelAM zarIrane baMdha kare che, te pachI AhAra le che? e je A prazna karavAmAM AvyuM che, te vizeSa zarIrane grahaNa karavAnI apekSAthI karavAmAM Avela che. tema samajavuM. arthAta jIva utpattinA samaye oja AhAra grahaNa kare che. te pachI zarIra sparza dvArA lemAhAra kare che. ane tene pariNAve che. pariNumAvyA pachI te vizeSa rUpathI zarIrane baMdha kare che? e A prazna che. A kathanano hetu e che ke-pahelAM badhA ja maLIne ekaja zarIra grahaNa kare che. te pachI AhAra grahaNa kare che. te pachI tene parINumAve che. te pachI vizeSarUpathI zarIranuM grahaNa kare che. te pachI AhAra kare che. ane te pachI pariNumAve che. A praznanA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 bhagavatIstre yanti ca kim ? iti paznAzayaH / bhagavAnAha-'No iNaDhe samaDe' nAyamarthaH samarthaH kuto nAyamarthaH samarthaH tatrAha-'puDhavI' ityAdi 'puDhavIkAiyANa' pRthivIkAyikAH khalu jIvAH 'patteyAhArA' pratyekAhArAH 'pateyapariNAmA' pratyekapariNAmAH 'pattayaM sarIraM baMdhati' pratyekaM zarIraM badhnanti 'baMdhittA' baddhvA 'taopacchA' tataH pazcAt tattadrUpeNa pratyekAhAragrahaNapariNamanazarIrabandhAnantaram 'AhAreti vA' Aharanti vA vizeSarUpeNa 'pariNAmeMti vA' pariNamayanti vA ahRtapudgalAnAM pariNAmaM vizeSarUpeNa kurvanti 'sarIraM vA baMdhaMti' zarIraM vA vizeSarUpeNa badhnanti ityarthaH / 1 / dvitIyaM lezyAdvAramAha-'tesi NaM bhaMte ! jIvANa' teSAM pRthivIkAyikAnAM khalu jIvAnAM bhadanta ! 'kailessAo pannattAo' katilezyAH prajJaptAH pariNamAte haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'No iNaDhe sama?' he gautama ! aisA yaha artha samartha nahIM hai kyoMki 'puDhavIkAiyANaM pattepA. hArA pattepapariNamA, patteyaM sarIraM baMdhati' pRthivIkAyika jo jIva haiM ve pratyeka AhAravAle hote haiM aura pratyeka hI usa gRhIta AhArake pudgaloM ko pariNAmAnevAle hote haiM / isa kAraNa ve pratyeka apane zarIra kA bandha karate haiM eka hI zarIra kA saba milakara bandha nahIM karate haiN| 'baMdhittA' apane 2 zarIra kA bhinna 2 rUpa se bandha karake phira 'to. pcch|' ve pratyeka hI AhAra ke grahaNa usake jUde 2 pariNamana aura zarIra ke bandha ke bAda meM vizeSarUpa se AhAra karate haiM aura AhRtapudgaloM ko vizeSarUpa se pariNamAte haiM aura vizeSarUpa se phira ve zarIra kA bandha karate haiM // 1 // aba dvitIya lezyAdvAra kA kathana kiyA jAtA hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-tesi gaMbhaMte ! jIvANaM kailessAo pannattAo' uttaramA prabhu 4 cha -'No iNaThe samaThe' 3 gautama! 2 a 2212 nadhI. bha. puDhavIkAiyANaM patteyAhArA patteyapariNAmA patteyaM sarIraM baMdhaMti' je pRthvIkAyika jIve che, te pratyeka AhAravALA hoya che, ane pratyeka te grahaNa karela AhAranA pudgalene pariNamAvavAvALA hoya che. te kAraNathI te pratyeka pitAnA zarIrane baMdha kare che. badhA maLIne eka ja zarIrane baMdha 32tA nathI. 'baMdhittA' pAtAnA zarI2d Y Y 32 55 rIne 'tao =' te pachI teo AhAranuM grahaNa ane tenA judA judA pariNamana ane zarIranA baMdha pachI vizeSa rUpathI AhAra kare che ane AhAra karelA padrane vizeSa rUpathI pariNumAve che ane pachI te vizeSa rUpathI zarIrane baMdha kare che ? zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 299 pRthivIkAyikajIvAnAM kiyantyo lezyAH bhavantoti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'cattAri lessAo pannattAo' catasro lezyAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA 'kaNhalessA ya' kRSNalezyA 'nIlalessA' nIlalezyA 'kAulessA' kApotalezyA 'teulessA' tejolezyA 2 / tRtIyaM dRSTidvAramAha'te NaM bhaMte ! 'te pRthivIkAyikA khalu bhadanta ! jIvA kiM sammaTThiI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI' te jIvAH kiM sabhyAdRSTayo mithyAdRSTayaH samyagmithyAdRSTayo vA ? kIdRzI dRSTiH pRthivokAyikajIvAnAM bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA! ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'no sammadiTThI' no samyagdRSTayaH pRthivIkAhe bhadanta ! una pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI lezyAeM hotI haiM aisI yaha dvitIya prazna haiM uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! cattAri lessAo pannattAo' he gautama ! una pRthivIkAyika jIvoM ke cAra lezyAeM hotI haiM, jinake nAma isa prakAra se haiM--'kaNha lessA ya0' kRSNalezyA, nIlalezyA kApotalezyA aura tejolezyA // 2 // ___ aba tRtIya dRSTidvAra kA kathana kiyA jAtA hai isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai--'te NaM bhaMte ! jIvA kiM sammadiTTI micchAhiTThI sammAmicchAdiTThI' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIva kyA samyagdRSTi hote haiM ? yA mithyAdRSTi hote haiM ? yA samyagamithyAdRSTi hote haiM ? arthAt ina jIvoM kI kaisI dRSTi hotI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'no sammadiTThI' pRthivIkAyika jIva samyag dRSTi nahIM hote haiM aura na have bIjA leNyAdvAranuM kathana karavAmAM Ave che, bhAbhA gautama svAbhAye prabhune me 57\ cha , si NaM bhate ! jIvANaM kailessAo pannatAo' bhagavana ta pRthakIya vAna kSI seshyaa| hAya che ? 24 prazna uttaramA prabhuNe -goyamA! cattAri. lessAo paNNattAo' 3 gautama! te pRthvI4x vAne yA veshyaame| vAmAM mAvI cha. tanA nAma mA pramANe cha-'kaNhalessA ya0' vezyA , nIlezyA, kApatalezyA, ane tejalezyA kerA have trIjA daSTidvAranuM kathana karavAmAM Ave che. temAM gautama svAmI prabhune se pUche 3-'te NaM bhate ! jIvA ki sammadiTThI micchA didI sammA micchA didI' sApa te pRthviyi zusamyavANA hAya cha? athavA mithyA daSTivALA hoya che? athavA te samagra mithyAdaSTivALA hoya che ? arthAta A jIvonI kevI daSTi hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu cha -'goyamA !' 7 gotama ! no sammadiTThI' pRthvI yi 71 sabhya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre yikA jIvAH samyagdRSTayo na bhavantItyarthaH, api tu 'micchAdiTTho' mithyAdRSTayaH 'no sammamicchAdiTThI' no samyagmidhyAdRSTayaH no samyagdRSTitvaM na vA samyagmi dhyAdRSTitvaM teSAM kintu mithyAdRSTitvameva 3 / caturtha jJAnadvAramAha-'te NaM bhaMte ! jIvA' te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM nANI annANI' kiM jJAnino 'jJAnino veti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA he gautama ! 'no nANI anANI' no jJAnino'pi tu ajJAnina eva te pRthivIkAyikA jIvA ityuttaram ajJAnitve'pi te 'niyamA do annANI' niyamAt te dvayajJAninaH pRthivIkAyikA jIvA dvayajJAninaH, teSAmajJAninAM niyamato'jJAnadvayaM bhavati yena dvayajJAninau vyapadizyete, kIdRzamajJAnadvayaM tatrAha-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'mai annANI ya suya annANI ya' matyajJAninazca zrutAjJAninazceti 4 / paJcamaM yogadvAramAha-'te NaM bhaMte !' te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! 'jIvA ve 'samyagmiyAdRSTi' hote haiM kyoMki ina donoM dRSTiyovAle paJcendriya jIva ho hote haiM / isa kAraNa ve mithyAdRSTi hI hote haiN| jJAnadvAra--isa caturtha dvAra ko lekara gautamane prabhu se aisA pUchA hai 'teNaM bhaMte ! jIvA nANI aNNANI' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIva kyA mati Adi jJAnavAle hote haiM / yA mati ajJAna AdivAle hote haiM ? uttara meM prabhu ne kahA 'goyamA ! no nANI.' he gautama ! ve prathivIkAyika jIva mati Adi jJAnavAle nahIM hote haiM kintu mati ajJAnI aura zruta ajJAnI hote haiM yahI bAta 'maha anANI.' Adi padoM dvArA prakaTa kI gaI hai| 4 . DotA nathI. tama 'sammAmicchAdiTThI0' sabhyam mithyA daSTi paNa hotA nathI. kema ke A be daSTivALA paMcendriya tirdhanya ja hoya che. tethI teo mithyAdRSTi ja hoya che. 4 jJAnadvAra-A cothA jJAnadvAra mATe gautama svAmIe prabhune evuM 57yu cha-'te NaM bhave! jIvA nANI aNNANI' hai bhagavan pRthvI yi / zuM matijJAna vigere jJAnavALA hoya che? ke mati ajJAnavALA hoya che? sA prazna uttaramA prasume yu 'goyamA! no nANI0' gautama! te vI kAyika cha matijJAna vigere jJAnavALA detA nathI. paraMtu matiajJAnI ane zrata ajJAnI DAya che. me 4 vAta 'maiannANI0' vigere yahI dvArA batAvavAmAM Avela che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA za019 403 sU01 lezyAvAn pRthvI kAyikA dijIvani0 301 kiM maNajogI' jIvAH kiM manoyoginaH 'vayajogI' vacoyoginaH 'kAyajogI' kAyayoginaH, manoyogavacoyoga kAyayogamadhyAt katamo yogaH pRthivIkAyikAnAM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No maNajogI No vayajogI' no manoyogino no vacoyoginaH kintu 'kAyajogI' kAyayoginaH pRthivIkAyikajIvAnAM manovacasorabhAvAt kAyamAtrasyaiva sadbhAvena itthamuktamiti 5 / SaSThaM upayogadvAramAha - ' te gaM bhaMte !' te khalu bhadanta ! 'jIvA kiM sAgArovauttA' pRthivI kAyikA jIvAH kiM sAkAropayuktAH athavA 'aNAgArovauttA' anAkAropayuktAH iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ' yogadvAra - isa yogadvAra meM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai| 'te NaM bhaMte ! jIvA0' he bhadanta / ve pRthivIkAyika jIva kyA manoyogavAle hote haiM ? yA vacana yogavAle hote haiM ? yA kAyayogavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'gopamA No maNajogI 0' he gautama | be pRthivIkAdhika na manoyogI hote haiM kyoMki yaha yoga saMjJI paJcendriya ke hotA hai na vacanayogI ve hote haiM kyoMki yaha yoga dvIndriya jIvoM se prArambha hotA hai ataH ina donoM yogoM ke abhAva se sirpha eka kAya yogavAle hI hote haiM kyoMki isa yoga hone kA kAraNa unake kAyA kA sadbhAva hai / upayogadvAra - isa dvAra ko Azrita karake gautamane prabhu se aisA pUchAhai - te NaM bhaMte! jIvA kiM0' he bhadanta ! ve pRthivIkAyika jIva sAkAropa 5 ceAgadvAra-A ceAgadvAramAM gautama svAmIe prabhune evu pUchyuM che 3- ve NaM bhaMte! jIvA0' he bhagavan te pRthivI ayi vo manoyogavANA hoya che? ke vacanacegavALA hAya che? athavA kAyayeAgavALA hAya che? tenA uttaramAM alu uhe che! - goyamA ! No maNajogI0 ' he gautama! te pRthvi kAyika jIve maneAyeAgavALA hAtA nathI. kema ke te cega sa'jJI pa'cendriyAne thAya che. te vacanayeAgI paNa hAtA nathI. kema ke te caiAga dvIndriya jIvAthI prArambha thAya che, tethI e manne ceAgeAnA abhAvathI teo kevaLa eka kAyacAgavALA ja hAya che. A yoga hAvAnuM kAraNa teone kAyaneA sadbhAva che te ja che. 6 upayegadvAra-A dvArane uddezIne gautama svAmIe prabhune evu' pUchyuM che haiM- 'veNaM bha'te jIvA kiM0' De lagat te pRthvI va sAmAyiyogavAjA hAya che ke nirAkArApayeAgavALA hAya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 bhagavatIsUtre ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'sAgArovauttA vi aNAgArovauttA vi' pRthivIkAyikajIvAH sAkAropayuktA api anAkAropayuktA api sAkArojJAnopayogaH anAkAro darzanopayogo'pIti 6 / saptamamAhAradvAramAha-'te gaM bhaMte ! jIvA' te pRthivIkAyikAH khala bhadanta ! jIvAH 'kimAhAramAhAreti' kimAhAramAharanti kIdRzamAhAram-AhArapudgalarUpam Aharanti-gRhNanti ? iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'dayao NaM aNaMtapaesiyAI davAI' dravyataH anantamadezikAni dravyANi AhArapudgalarUpANi AharantItyarthaH 'evaM jahA panavaNAe paDhame AhAruddesae' evaM yathA prajJApanAyAH aSTAviMzatitamapadasya prathame AhAroddezake nairayikapakaraNe AhAraviSaye kathitaM tathaiva ihApi jJAtavyayogavAle hote haiM yA anAkAropayogavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! pRthivIkAyika jIva sAkAropayogavAle bhI hote haiM aura anAkAropayogavAle bhI hote haiM jJAnopayoga kA nAma sAkAropayoga aura darzanopayoga ko nAma anAkAropayoga hai donoM upa. yoga inameM isaliye hote haiM ki jIva kA svabhAva hI upayogarUpa hai / AhAravAra-'te NaM bhaMte ! jIvA' he bhadanta ! ye jIva kaise AhArapudgaloM kA AhAra karate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-- 'goyamA0' he gautama! ve pRthivIkAyika jIva 'davyo0' dravyakI apekSA aise dravyoM kA AhAra karate haiM ki jo anantapradezAtmaka hote haiM / evaM jahA0' prajJApanA ke 28 ve pada ke prathama AhAroddezaka meM nairayika prakaraNa meM AhAra ke viSaya meM japtA kahA gayA hai vaisA hI kathana yahAM cha8-goyamA !' gautama! pRthivIthi: / sA5yegA 55 hoya che, ane nirAkArapagavALA paNa hoya che. jJAna yuganuM nAma sAkAropaga che. darzanaganuM nAma nirAkAropayoga che. A bane che temAM e kAraNathI hoya che ke jIvane svabhAva ja upayoga rUpa hoya che. 7 mAhArA2-te NaM bhate ! jIvA0' 3 sAvan / mAhAra pudInA mAhAra are cha 1 mA praznanA uttaramA prabhu 3 cha -'goyamA0' gautama! te pRthiyi 94 'dava o0' dra0yanI mapekSAthI sevA dravyAMnA mAlAra 43 cha / 2 ananta prazAbha DAya che. 'evaM jahA0' prajJApana sUtranA 28 aThyAvIsamA padanA pahelA AhAra uddezAmAM nirthika prakaraNamAM AhAranA viSayamAM jevI rIte kathana karavAmAM AvyuM che, tevuM ja kathana zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2019 u03 101 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 303 miti kiyAparyantaM prajJApanAsUtrasya AhArodezako vaktavyaH tatrAha'jAva sambappaNayAe AhAramAhareti' yAvat sarvAtmatayA sarvAtmapradezena AhAramAharanti etat paryantaM prajJApanAsUtrasya AhArodezako vaktavyaH evaM yathA prajJApanAyAm aSTAviMzatitamapadasya prathame AhArAbhidhAyakoddezake nairayikapakaraNe sUtraM tathaivehApi vaktavyaM tathAhi-'kheto asaMkhejjapaesogADhAI kAlo anayaradvitiyAI bhAvo vanamaMtAI gaMdhamaMtAI rasamaMtAI phAsamaMtAI' ityAdi, kSetrato'saMkhyeyapadezAvagAhAni kAlato'nyatarasthitikAni bhAvato barNavanti gandhavanti rasavanti sparzavanti dravyANItyarthaH te pRthivIkAyikA jIvAH dravyato'saMkhyeyapadezAvagADhAni dravyANi AhAratayA Aharanti kAlatazca anyatarasthitikAni dravyANi AhArapudgalatayA Aharanti bhAvataH varNagandharasasparzaviziSTAni dravyANi AhArapudgalatayA Aharanti iti bhAvaH / te NaM bhaMte ! jIvA' para bhI jAna lenA cAhiye aura yaha prajJApanA sUtra kA AhAroddezaka 'jAva savvappaNayAe AhAramAhareMti' isa sUtra taka kA yAvat ve sarvAsmakapradezoM dvArA grahaNa karate haiM yahAM grahaNa karanA cAhiye prajJApanA sUtra meM kSetrakAla aura bhAva kI apekSA lekara jo AhAra ke viSaya kA kathana AyA hai vaha isa prakAra se hai| 'khettao0' kSetra kI apekSA asaMkhyAtapradezoM meM avagADha hue dravyoM kA kAla kI apekSA anyatara kAla meM sthita hue arthAt jaghanya madhyama evaM utkRSTa kAla meM rahe hue dravyoM kA tathA bhAva kI apekSA varNavAle gandhavAle aura sparzavAle dravyoM kA AhAra karate haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM -'te NaM bhaMte / ahiyAM paNa samajI levuM. ane prajJApanA sUtramAM kahela A AhAra uddezAnuM 4thana 'jAva savvappaNayAe ahAramAhare ti' yAvat te sarvAtma prazAthI mAhAra graDaNa kare che. A kathana sudhInuM tyAMnuM saghaLuM kathana ahiyAM grahaNa karavuM joIe. prajJApanA sUtramAM kSetra, kALa, ane bhAvanI apekSAthI AhAranA viSayanuM re 4thana 42vAmAM mA0yu che, te mA pramANe cha. 'khettao0' nI mApekSAthI asaMkhyAta pradezomAM avagADha thayelA dravyamAM kAlanI apekSAthI anyatara kALamAM rahelA athata jaghanya, madhyama, ane utkRSTa kALamAM rahelA dravyone tathA bhAvanI apekSAthI varNavALA, gadhavALA, rasavALA ane sparzavALA drane AhAra kare che. ve gautama svAmI prabhune me pache cha -' NaM bhate! jIvA jaM AhAre ti taM cijjaMti' bhApa te pRthvI yi / ma mAlA2 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 bhagavatIsare te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH 'jaM AhAreti taM citi' yaM yAda zam AhAram AhArapudgalam Aharanti AhArarUpatayA gRhNanti 'taM cijjati' tat cinvanti tat AhAratayA gRhItaM pudgalajAtaM cinvanti zarIrendriyatayA pariNamantItyarthaH 'jaMno AhAreti taM no cijjati yat pudgalajAtaM no Aharanti tat pudgalajAtaM no cinvanti na zarIrendriyatayA pariNamanti / 'cinne se vA udAi' cIrNaM tat vA cIrNaM ca AhAritaM sat tat pudgalajAtam apadravati-apayAti vinazyati maLavat , sArazvAsya zarIrendriyatayA pariNamati etadevAha-'palisappar3a vA' parisarpati vA parisamantAt sarpati gacchati kimiti praznA, bhagavAnAha'hatA' ityAdi 'haMtA goyamA !' hanta, he gautama ! 'te NaM jIvA jamAharaMti taM jIvA jaM AhAreti taM citi' he bhadanta ! ve pRthivIkAyika jIva jaise AhArapudgala ko AhArarUpa se grahaNa karate haiM usa AhArarUpa se gRhIta pudagala jAta ko kyA ve zarIra aura indriyarUpa se pariNa. mAte haiM ? 'ja no AhAreti taM no cijjati' tathA jisa pudgalajAta ko ve AhArarUpa se grahaNa nahIM karate haiM, usa pudgalajAta ko ve zarIra indriyAkArarUpa se nahIM pariNamAte haiM kyA ? 'cinne se vA uddAi' yA AhArita hue usa pudgala jAta kA asArabhAga mala kI taraha naSTa ho jAtA hai kyA? aura 'palisapavA' jo usakA sAra bhAga hotA hai vaha zarIra indriyarUpa se pariNama jAtA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate hai-'haMtA, goyamA ! hAM, gautama ! 'te NaM jIvA jaM AhA.' ve pRthivIkAyika jIva jisa pudgala jAta ko apane AhArarUpa se grahaNa karate pulane AhAra rUpathI grahaNa kare che. te AhAra rUpe grahaNa karelA pula sana zutamA zarI2 mane driya 35 parIbhAva cha. 'jaM no AhAre ti saM no cijati ! mane re purava samUDane te mA.2 32 khetA nathI, te pula samUhane teo zarIra IndriyAkAra rUpathI pariNamAvatA nathI ? 'cinne se vA udAi' 554 / 2 42 // purAno masA2 mA mAnI bhA4 nAza 25 jaya cha ? bhane 'palisappada vA' mana tanA2 sA2 mA che, te zarIra ane Indriya rUpathI pariNamI jAya che? A praznanA uttaramAM prabhu cha hai-'haMtA! goyamA !' DA gautama!' 'veNaM jIvA jamAhA.' te pRthivIkAyika jIve je pulane pitAnA AhAra rUpe grahaNa kare zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 303 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 305 cijaMti' te khalu jIvAH pRthivIkAyikAH yadAhArapudgalajAtam Aharanti tata pudgalajAtaM cinvanti saMgRhNanti 'jaM no jAva palisappada vA' yat pudgalajAtaM no cinvanti tat pudgalajAtaM na saMgRhNanti cINa sat tat pudgalajAtam apadravati apayAti malavat sArAMzazca zarIrendriyatayA pariNamatti atra yAvatpadena 'cijjati cinne vA se uddAI' ityantasya grahaNaM bhavati iti gautamaH pRcchati 'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM' teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM pRthivIkAyikAnAm 'evaM sannAti vA pannAti vA maNoi vA baIi vA' evaM vakSyamANaprakAreNa saMjJA iti vA saMjJA vyAkhyAvahArikArthAvagraharUpA matiriti pravartate kim prakSeti vA prajJAsamArthaviSayA matirasti kim mana iti vA mano dravyasvabhAvakam nAmiti vA bAka dravyazrutarUpA asti kimiti / saMjJAdeH svarUpa darzayati 'amhe ' ityAdi / 'amhe NaM AhAramAhAremo vayaM khalu haiM usa AhArita hue pudgalajAta ko ve zarIra indriyAkArarUpa se pariNamAte haiM 'jaM No jAva palisappaDa vA' tathA jisa pudgala jAta ko ve AhArarUpa se grahaNa nahIM karate hai usa pudgala jAta ko ve zarIraindriyAkArarUpa se bhI nahIM pariNamAte haiN| Aharita hue usa pudgala jAta kA asArabhAga mala ke jaisA naSTa ho jAtA hai aura sAra bhAga zarIra indriyAkArarUpa se pariNama jAtA hai yahAM yAvatpada se 'cijjati cinne vA se uddAi' isa pATha kA grahaNa huA hai| ____ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM evaM sannAti vA pannAti vA manoi vA baI vA' he bhadanta ! una pRthivIkA. yika jIvoM ke kyA aisI saMjJA, prajJA, mana athavA vANI hotI hai ? ki jisase ve 'amhe gaM AhAramAhAremo' hama AhAra karate haiM aiso vicAra che. te AhAra rUpe thayela pulone te zarIra Idriya rUpe pariNamave che. 'jaM no jAva palisappai vA' tathA re purAne 2 33 teso ghara karatA nathI. te pula jAtane teo zarIra IndriyAkArathI paNa pariNumAvatA nathI, ane AhAra rUpe grahaNa karelA te pudgalene asAra bhAga maLanI jema nAza pAme che. ane sAra bhAga zarIra IndriyAkAra rUpe pariNamI jAya che. yAvat54thI "cijjati cinne vA se udAi' mA pA8 aha rAya che. ve gautama svAmI prabhune me pUche -'tesi NaM bhate ! jIvANaM evaM sannAti vA pannAti vA maneAi vA vaIi vA' he bhagavante pRthvI148vAne mevI saMjJA, prajJA, mana athavA vA hAya cha ? nAthA to 'amheNaM AhAramAhAremo' mamA mAhA2 zaye chIme, mevA viyA2 rI ? bhane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatosatre AhAramAharAmaH ityAkArikAH saMjJAdikAH santi kimiti praznA, bhagavAnAha'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH kintu 'AhAreti puNa te' Aharanti punaste he gautama ! teSAM pRthivIkAyikajIvAnAM vayamAharAmaH iti saMjJA prajJAdikaM nAsti tathApi te AhAraM kurvantyeva ekendriyajIvAnAM manovacasorabhAvena saMjJAdInAmabhAvAt AbhogapUrvakamAhAraM na kurvanti kintu anAbhogAt eva te AharantItibhAvaH 'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM' teSAM pRthivIkAyikAnAM khalu bhadanta ! jIvAnAm 'evaM sannAti vA jAva vaIi vA 'evaM vakSyamANasvarUpA saMjJeti vA prajJeti vA matiriti vA vAgiti vA 'amhe NaM iTThANidve phAse paDisaMvedemo' vyaM khalu iSTaniSTAn kara sake aura dUsaroM se bhI aisA hI prakaTa kara sake ? arthAvagrarUpa mati kA nAma saMjJA hai sUkSma artha ko viSaya karanevAlI mati kA nAma prajJA hai| manodravya kA nAma yahAM mana hai aura dravyazrutarUpa vacana kA nAma vANI hai uttara meM prabhu kahate haiM-'No iNaDhe sama?' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai phira bhI ve AhAra to karate hI haiM kahane kA tAtparya aisA hai ki una pRthivIkAyika jIvoM ke yadyapi mana vacana ke abhAva se hama AhAra karate haiM aisI saMjJA prajJA Adi kucha bhI nahIM haiM phira bhI ve jo Ahora karate haiM vaha unakA AhAra anAbhoga (ajJAna) pUrvaka hI hotA hai Abhoga pUrvaka nahIM hotA hai| tesi NaM bhaMte ! jIvA NaM evaM sannAti vA jAva0' isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! una pRthivIkAyika ekendriyoM ko kyA aisI saMjJA prajJA, mati athavA vANI hotI hai ki jisase ve aisA jAna sake ki hama bIjAone paNa te rIte batAvI zake? arthAvagraha matinuM nAma saMjJA che. ane sUkSama arthane viSaya karavAvALI matinuM nAma prajJA che. mane dravyanuM nAma ahiyAM mana che. ane dravya kRta rUpa vacananuM nAma vANI che. A prazna uttaramA prabhu 4 cha hai-'No iNaThe samaThe' 3 gautama ! A artha barAbara nathI. te paNa teo AhAra te kare ja che. kahevAnuM tAtparya e che ke-te pRthivIkAyika jene je ke mana ane vacananA abhAvathI huM AhAra karUM chuM te rItanI saMjJA, prajJA vigere kaI paNa hotuM nathI. te paNa teo je AhAra kare che. te tene AhAra anAga pUrvaka ja heya cha, mAmAsa pUDAta nathI. 'tesi NaM bhte| jIvA' evaM sannAti vA jAva0' mA sUtra ||2gautbhsvaamii se prabhune me 57yu cha 2-3 mApana te pRvIkAyika ekendriyane zuM evI saMjJA, prajJA, mati, athavA vANI heya zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 307 sparzAn pratisaMvedayAmaH kyamiSTAniSTasparzasaMvedanaM kurma iti viSayA sajJAdikA bhavati kimiti praznaH, bhagavAnAha-'No iNaDhe samajhe' nAyamarthaH samarthaH he gautama ! pRthivIkAyikAnAm iSTAniSTasparzasaMvedanaviSayA saMjJAdikA na bhavati mano vacasorabhAvena saMjJAdInAmabhAvAt tathApi 'paDisaMvedeti puNate' pratisaMvedayanti punaste yadyapi teSAM patisaMvedanaviSayiNIsaMjJAdikA na bhavati kintu te iSTAniSTAdivastUnAM pratisaMvedanaM kurvantyeva 7 / athASTamaM prANAtipAtadvAramAha'te NaM bhaMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! pRthivIkAyikA jIvAH kiM pANAivAe upakvAijjati' prANAtipAte-hiMsanavyApAre vidyamAnAH santi iti kim upAiSTAniSTa sparza kA prati saMvedana karate haiM aura dUsaroM se bhI ve aisA prakaTa kara sake ki hama iSTAniSTa sparza kA pratisaMvedana karate haiM ? tAtparya prazna kA aisA hai ki kyA unake iSTAniSTa sparza viSayaka saMjJA, prajJA Adi hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'No iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt pRthivIkAyika jIvoM ke iSTA. niSTa sparza viSayaka saMjJA prajJA Adi kucha bhI nahIM hote haiN| kyoMki ekendriya jIvoM ke mana vacana kA abhAva rahatA hai, ataH saMjJA Adi inameM nahIM hote haiM phira bhI iSTAniSTa kA saMvedana to inako hotA hI hai aura aisA yaha saMvedana unake anAbhoga pUrvaka hI hotA hai / 8 prANAtipAtadvAra-isa dvAra ko Azrita karake gautama ne prabhu se aisA pUchA hai 'teNaM bhaMte! jIvA kiM pANAivAe.' he bhadanta ! ye pRthivIkAyikaprANAtipAta. che? ke jenAthI teo samajI zake ke ame ISTa athavA te aniSTa sparzanuM pratisaMvedana karIe chIe. ane bIjAne paNa te evuM ja batAvI zake ke ame ISTaniSTa saMparzanuM pratisaMpAdana karIe chIe ? kahevAnuM tAtparya evuM che ke-teone ISTa aniSTa sparza saMbaMdhI saMjJA, prajJA, vigere hoya cha ? ma prazna uttaramA prabhu 4 cha hai-'No iNaThe samaThe' he gautama ! A artha babara nathI, arthAt pRthvIkAyika jIvone ISTa aniSTa saMbaMdhI saMjJA, prajJA vigere kaMI paNa letA nathI. kema ke ekendriya jIne mana ane vacanane abhAva rahe che. tethI teomAM saMjJA vigere hotA nathI. te paNa teone ISTaniSTanuM saMvedana te thAya ja che. ane AvuM A saMvedana teone anAga pUrvaka ja thAya che. 8 prANAtipAta dvAra-A kArane uddezIne gautama svAmIe prabhune evuM pUchyuM hai-te NaM bhaMte ! jIvA! kiM pANAivAe.' unAn mA pRthviiyi| prAti pAta-arthAtu hiMsAnA vyApAramAM tatpara che, tema teonA saMbaMdhamAM kahI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 bhagavatIsUtre khyAyante ? te jIvAH prANAtipAte sthitAH mANAtipAtavRttayaH ityevam upA. khyAyante abhidhIyante kim ? ete jIvAH pANAtipAtaM kurvantItyevaM rUpapeNAbhidhIyante kimiti bhAvaH / 'musAvAe adinAdANe jAva micchAdasaNasalle uvakkhAijjati' mRSAvAde adattAdAne yAvat mithyAdarzanazalye vartante ityevaM rUpeNa te jIvA upAkhyAyante abhidhIyante kim ? iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'pANAivAe vi uvakvAijjati' prANAtipAte'pi upAkhyAyante he gautama ! pRthivIkAyikAH jIvAH prANAtipAte'pi vartante ityeva rUpeNAbhidhIyanta eveti na kevalaM prANAtipAte vanti ityAkhyAyante api tu 'jAva micchAdasaNasalle vi uvakkhAijjati' yAvat mithyAdarzanazalye'pi upAkhyAyante yAvatpadena prANAtipAtAdArabhya mithyAdarzanaparyantASTAdazapApeSvapi upAkhyAyante ityarthasya grahaNaM bhavati yadiha pRthivIkAyikajIvAnAM prANAtipAtAdibhirupAkhyAnaM hiMsanavyApAra meM vidyamAna hai aisA inake viSaya meM kahA jA sakatA hai kyA? arthAt ye jIva prANAtipAta karate haiM isa prakAra se ye kahe jA sakate haiM kyA? tathA-'muptAvAe adinnAdANe jAba micchAdasaNasalle uvakkhA. ijjati' mRSAvAda meM adattAdAna meM yAvat mithyAdarzanazalya meM vidyamAna haiM isarUpa se ye kahe jAte haiM kyA? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'pANAivAe vi uvakkhAijjati jAva bhicchAdasaNasalle vi upakvAijati' ye pRthivIkAdhika jIva prANAti. pAta meM vartamAna haiM isa rUpa se bhI ye kahe jAte hai aura yAvat mithyAdarzanazalya meM ye vartamAna haiM isa rUpa se bhI ye kahe jAte haiN| yahAM yAvaspada se prANAtipAta se lekara mithyAdarzanazalya taka ke 18 pApa sthAnoM meM bhI hai aisA inake viSaya meM kahA jAtA hai| aise artha kA grahaNa zakAya che? arthAt e ja prANAtipAta kare che, e rIte teo mATe kahI zAya cha 1 tathA 'musAvAe adinnAdANe jAva micchAdasaNasalle uvakkhAijjati' mRSAvAdamAM adattAdAnamAM yAvat mithyAdarzana zalyamAM tatpara che. e rIte kahI zAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha 3- 'goyamA !' hai gautama ! 'pANAivAe vi uvakkhAijjati jAva micchAdasaNasalle vi uvakkhAijjati' mA pRthivIkAyika jI prANAtipAtamAM tatpara che, te rUpe paNa teonA saMbaMdhamAM kahI zakAya che, ane yAvata mithyAdarzana zalyamAM e vartamAna che. e rUpe paNa kahI zakAya che. ahIyAM yAva5dathI prANAtipAtathI laIne mithyAdarzana zalya sudhInA 18 aDhAra vApasthAnamAM paNa teonA viSayamAM evuM kahI zakAya che, e artha grahaNa karAve che. ahiyAM pRzvikAyika jIne prANu tapAtamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 309 kathitaM tatteSAmaviratimAzrityocyate iti / 'jesi piNaM jIvANa' yeSAmapi khalu jIvAnAM prANAtipAtAdiviSayabhUtAnAM pRthivIkAyikAnAmeva sambandhinAm atipAtAdinA 'te jIvA' te jIvAH te prANAtipAtAdikAriNo jIvAH 'evamAhijjati' evamAkhyAyante ete prANAtipAtamRpAvAdAdi. kAriNaH ityAkhyAyante teSAmapi jIvAnAm atipAtAdiviSayabhUtAnAm na kevalaM ghAtakAnAmeva 'tesi piNaM jIvANe" teSAmapi khalu jIvAnAm 'no vinAe' naiva vijJAtam abagatam 'nANatte' nAnAtvaM bhedaH vadhyavadhakarUpayaduta vayaM vadhyAH , ete tu vadhakAH, evaM rUpeNa vadhyavadhakayorbhedo naiva jJAyate manorahitatvAtteSAM pRthivIkAyikAnAmitibhAvaH / / / atha navamamutpAdadvAramAha-'teNaM bhaMte ! jIvA' te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH 'kamohito upavanaMti' kuta Agatya huA hai / yahAM jo pRthivIkAyika jIvoM ko prANAtipAtoM meM vartamAna rUpa se kahA gayA hai vaha unake aviratibhAva ko lekara hI kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / 'jesi piNaM jIvANaM te jIvA0' tathA jina apane sambandhI anya pRthivIkAyika jIvoM ke ve pRthivIkAyika jIva prANAtipAtakArI hai tathA unake viSaya meM mRSAvAdAdikArI haiN| una ghAtAdi kriyA ke viSayabhUta anyapRthivIkAyika jIvoM ko bhI Apasa kA yaha vadhyavadhakabhAva jJAta nahIM hotA hai arthAt ye hamAre vadhaka haiM aura hama inake vadhya haiM aisA vadhyavadhaka bhAva nahIM jAnA jA sakatA hai kyoMki pRthivIkAyika jIva ekendriya hone ke kAraNa manorahita hote hai| navAM utpAdakadvAra-isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai-'teNaM bhaMte ! jIvA.' he bhadanta ! ye pRthivIkAyika jIva 'kaohito ucavajjati' vartamAna rUpe kahevAmAM AvyA che, te teonA aviratibhAvane udezIne ja AmA mA0yu cha, tama sabhA jesi piNaM jIvA NaM te jIvA' tathA saMbaMdhI anya pRthvIkAyika jIvana te pRthvIkAyika jIve prANAtipAta kare che, tema ja teonA saMbaMdhamAM mRSAvAda vigere kare che, te ghAta vigere kriyAnA viSaya bhUta anya pRthvIkAyika jIne paNa parasparane A vadhya vadhakabhAva jANu vAmAM Avato nathI, arthAt A ame ne mAranAra che, ane ame tenA vadhya chIe e rItane vaya vadhakabhAva teone jANavAmAM AvatuM nathI. kema ke pRthavIkAyika jIva ekendriya hovAthI temane mana hotuM nathI. 9 utpAtakAra- A dvAranA saMbaMdhamAM gautama svAmIe prabhune evuM 57yuche - te NaM bhaMte ! jIvA0' De mana mA pRthiyi ch| 'kohi to zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bhagavatIsUtre utpadyante he bhadanta ! te jIvAH kasmAt sthAnavizeSAdAgatya tatrotpattiM prApnuvantI. tyarthaH tadeva vizinaSTi / ki neraiehito' ityAdi / 'ki neraiehito uvavajjati' kiM nairayikempa Agatya utpadyante ? ityAdirUpeNa prazna uttaraM cAtidezenAha-evaM jahA' ityAdi / 'evaM jahA cakatIe puDhavIkAiyANaM uvavAo tahA bhANiyavyo' evaM yathA vyutkrAntau pRthivIkAyikAnAmupapAtaH tathA bhaNitavyaH vyutkrAntiH prajJApanAyAH SaSThaM padam anena yat sUcitaM tadidam 'ki neraiehito uvavajjati tirikkhajogiehito uvavajjati maNussehito uvavajjati, devehito uvavajjati' ki nairayi kebhya upapadyante tiryak yonikebhya upapadyante, manuSyebhya upapadyante ? devebhya upapadyante iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA ! no neraiehito uvavajjati tirikkhajoNiehito uvavajjati maNussehito uvavajjati kisa sthAnavizeSa se gati se Akara pRthivIkAyikarUpa se utpanna hote haiM ? kyA 'neraiehito' nairayikoM meM se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi isa viSaya meM uttara dete hue prabhu kahate haiM / 'evaM jahA vakkaMtIe0' he gautama ! prajJApanA ke chaThe vyutkrAntipada meM jaisA kahA gayA hai inakI utpatti ke viSaya meM vaisA hI yahAM para usakA kathana kara lenA cAhiye vahAM para isa viSaya meM aisA kathana kiyA gayA hai ki ye pRthivIkAyika jIva kyA nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM yA tiryazca yonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA devoM se Akara utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA! no nerahahito.' he gautama ! pRthivIkAyika rUpa se upavajjati' yA sthAna vizeSathI bhane 44 gatithI mApAna mA zivAya pAthI 5-1 thAya cha ? meTa hai 'neraiehito.' tes| naiyiAthI mAvIna tiya cothI AvIne manuSyothI tathA devethI AvIne utpanna thAya che. ityAdi. uttaramA pramu 4 che 4-'evaM jahA vaktIe0' 3 gautama prazAsana sUtranA chaThA vyutkAnti padamAM jevI rIte kahevAmAM AvyuM che. tevI ja rIte ahiyAM tenI utpattInA viSayamAM kathana samajI levuM. tyAM A viSayamAM evuM kathana karyuM che ke-A pravikAyika jI narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcanikemAthI AvIne utpanna thAya che? ke manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? ke devomAMthI AvIne utpanna thAya che? tenA uttaramA prabhu 4 cha hai-'goyamA ! no neraiehito.' gautama 55vIpi zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2019 303 sU01 lezyAvAna pRthvIkAyikAdijIvani0 311 devehito uvavajaMti' ityAdhuttaram he gautama ! pRthivIkAyikA jIvAH no nairayikebhya Agatya pRthivIkAyike samutpadyante kintu tiryagyonikebhya Agatyotpadhante manuSyebhya Agatyotpadhante devebhyo vA Agatya samutpadyante itibhAvaH 9 / dazamaM sthitidvAramAha-'sigaM bhaMte ! jIvANa' teSAM pRthivIkAyikAnAM khalu jIvAnAm 'kevaiyakAlaM ThiI pannattA' kiyatkAlaM sthitiH prajJaptA he bhadanta ! pRthivIkAyikAH jIvAH kiyatkAlaM pRthivIkAyike tiSThantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhutta' jaghanyena antarmuhUrtam 'ukoseNaM bAbIsaM vAsasahassAI" utkRSTena dvAviMzativarSasahasrANi pRthivyAM pRthivIkAyikajIvAnAM sthitirbhavatIti 10 / ekAdazaM samudghAtadvAramAhajIva nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM, kintu manuSyoM meM se Akarake bhI jIva pRthivIkAyikarUpa se utpanna ho jAte haiM, tiryazcagati meM se bhI Akarake jIva pRthivIkAyikarUpa se utpanna ho jAte haiM aura devoM meM bhI Akara ke jIva pRthivIkAyikarUpa se utpanna ho jAte haiN| sthitiddhAra--isa 10 veM sthitidvAra ko lekara gautama ne prabhu se aisA pUchA hai--'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM.' he bhadanta ! una pRthivIkA. yika jIvoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti kyA hai ? arthAt jIva pRthivIkAyika avasthA meM adhika se adhika aura kama se kama kitane samaya taka rahatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhatta0' he gautama! jIva pRthivIkAyika avasthA meM kama se kama eka antarmuhUrta taka aura adhika se adhika 22 hajAra varSa taka rahatA hai| rUpathI jIva nArAimAMthI AvIne utpanna thatA nathI. paraMtu manuSyamAMthI AvIne paNa jIva pRthvIkAyikapaNAthI utpanna thAya che. tiryaMcagatimAMthI paNa AvIne jIva pRthvikAyikapaNAthI utpanna thaI jAya che. ane devamAMthI AvIne paNa jIva pRthvIkAyikapaNAthI utpanna thAya che. 10 sthitidvAra-khA dasamAM sthitidvAranA saMbaMdhamAM bhagavAna gautama prabhune me pUche che hai-'tesi Na jIvANaM0' le san ta vi4i3 jIvanI jaghanya ane utkRSTa sthiti keTalI che? arthAta-jIva pRthvikAyika paNAmAM vadhAremAM vadhAre ane ochAmAM ochA keTalA kALa sudhI rahe che? A prazna uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA! gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhutta0' he gautama! jIva pRthvikAyikapaNAmAM ochAmAM ochA antamuhUrta sudhI ane vadhAremAM vadhAre 22 bAvIsa hajAra varSa sudhI rahe che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 bhagavatIsatre 'tesi NaM bhaMte ! jIvANe teSAM pRthivIkAyikAnAM khalu bhadanta ! jIvAnAm 'kai samugghAyA panattA' kati samudghAtAH prajJatAH ?, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'to samugghAyA pannattA' trayaH samudghAtAH prajJatAH prakAraayameva darzayati "taM jahA' ityAdi / 'taM jahAM tadyathA 'veyaNAsamugdhAe' vedanAsamudghAtaH 'kasAyasamugyAe' kaSAyasamudghAtaH 'mAraNAMtiyasamugdhAe' mAraNAMtikasamudghAtaH, vedanAkaSAyamAraNAntikabhedena trayaH samudghAtAH pRthivIkAyikajIvAnAM bhavantIti bhagavata uttaramiti / teNaM bhaMte ! jIvA' te pRthivIkA yikAH khalu jIvAH 'mAraNAMtiyasamugghAeNaM kiM samohayA maraMti' mAraNAntika samudgha tena samavahatAH kRtasamudghAtAH kRtadaNDA ityarthaH, mriyante 'asamohayA maraMti' asapabahatAH akRtasamudghAtAH akRtadaNDA ityarthaH, mriyante ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'samohayA vi maraMti asa. mohayA vi maraMti' samavahatA api mriyante asamavahatA api mriyante samavahatAnAM kRtasamudghAtAnAmapi maraNaM bhavati asamavahatAnAM daNDAduparatAnAm akRtasamu samudghAtadvAra-'tesiNaM bhaMte! jIvANaM0' isa gyArahaveM samudghAta dvAra meM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvoM meM kitane samudghAta hote haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai 'goyamA0' he gautama ! pRthivIkAyika jIvoM ke tIna samudUdhAta hote haiM / 'taM jahA0' unake nAma isa prakAra se hai-vedanA samudghAta 1 kaSAyasamudghAta 2, aura mAraNAntika samudghAta 3 aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki he bhadanta ! ve pRthivIkAyika jIva mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara marate haiM ? yA vinA samudghAta kiye ho marate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! samohayA vi maraMti0' he gautama ! ve pRthivIkAyika 11 samuddhAtavAra-'tesiNaM bhaMte ! jIvANaM0' mA sapyAramA samuddhAta dvAramAM gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke-he bhagavana pRvikAyika vAma 1 samudadhAta DAya cha? tanA uttaramA prasu che-'goyamA! gautama! pRthviyi lavAne traya samuddhAta ya che. taMjahA0' tanA nAme A pramANe che 1 vedanA samudraghAta 2 kaSAya samuddaghAta 3 mAraNAntika samudughAta. pharIthI gautama svAmIne prabhune evuM pUche che ke-he bhagavana te vRzivakAyika jI mAraNatika samuddaghAtathI samavahata thaIne mare che ke samuddhAta 4 vinA 4 bhare cha ? tanA uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA ! samohayAvi0 maraMti0' gautama! te viyi ! bhA2lita samuha ghAta karIne paNa mare che, ane mArAntika samughAta karyA vinA paNa mare che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyavandikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 313 dghAtAnAmapi maraNaM bhavati iti bhAvaH 11 / dvAdazamudvartanAdvAramAha-'te NaM bhate / jIvA' te pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH 'aNaMtaraM' anantaram-maraNAnantaramityarthaH 'unnahittA' uddesya 'kahiM gacchati' kutra gacchanti 'kahi uvavajjati' kutra utpadyante he bhadanta ! te pRthivIkAyikA jIvAH maraNAnantaraM kutra gacchanti kutra vA gatvA utpadyante iti praznaH, bhagavAnAha-evaM' ityAdi 'evaM uvaNA jahA vakaMtIe' evamudvartanA yathA vyutkrAntI vyutkrAntinAmakaM prajJApanAyAH SaSThaM padam pRthivIkAyikajIvAnAmunA yathA prajJApanAyAH SaSThe vyutkrAntipade kathitA tathaiva ihApi jJAtavyA tathAhi-'ki neraiemu jAva devemu' ki narayikeSu yAvat deveSu yAvatpadena tiryaka manuSyayograhaNam he bhadanta ! kiM pRthivIkAyikAjIya mAraNAntika samudghAta karake bhI marate haiM aura mAraNAntika samuddhAta nahIM karake bhI marate haiN| ____ udvartanAbAra-isa bArahaveM dvAra ko Azrita karake gautamane prabhu se aisA pUcho hai-'te NaM maMte ! jIvA aNaMtaraM.' he bhadanta ! ve pRthivIkAyika jIva maraNake bAda kahAM jAveMge? kahAM utpanna hoveMge? uttara meM prabhu kahate haiM- evaM uvvadRgA jahA vaktIe.' he gautama ! prajJApanA kA vyutkrAnti nAmakA chaTThA pada hai mo isa pada meM pRthivIkAyika jIvoM kI udvartanA ke viSaya meM kathana kiyA gayA hai so jaisA kathana udvartanA ke viSaya meM vahAM kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI isake sambandha meM jAnanA caahiye| vahAM prabhu se gautama ne isa prakAra kA prazna kiyA hai-'ki nerahaesu jAva devesu' yahAM yAvatpada se tiryazca manuSyoM kA grahaNa huA hai tathA ca-he bhadanta ! pRthivIkAyika jIva maraNAna 12 udvartanAdvAra-A bAramA dvArane Azraya karIne gautama svAmIe prasune ye chayu cha hai 'te gaM bhaMte jIvA aNaMtaraM0' 3 sApa te di. kAyika jIva maraNa pachI kyAM jaze? ane kyAM utpanna thaze? tenA uttaramAM prabhu 4 cha-'evaM uThAgA jahA vatIe.' 8 mautama! prajJApana sUtranA vyutkrAMti nAmanA chaDA padamAM pRvakAyika jIvanI udvartanAnA viSayamAM kathana karavAmAM AvyuM che, te ja pramANenuM kathana ahiyAM A viyanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. tyAM prabhune gautama svAmIe A rIte prazna 32 cha -'ki nera iesu jAva devesu0' mADiyAM yAvat 54thI ti" bhane manuSya grahaNa thayA che. arthAt he bhagavana pazvikAyika jIva maraNa pachI zuM narakamAM utpanna thAya che? athavA tiryacanikamAM utpanna thAya che ke zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 bhagavatIsUtre jIvAH maraNAnantaraM narake gacchanti narake utpadyante tiryagyonikeSu manuSyeSu deveSu yA gacchanti samutpazcante ca ityAdi praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gauvama ! 'no neraiemu upavajati tirikkhajoNiesu upavana ti maNussesu uvavajaMti no devesu uvavajjati' ityAdi / no nairayikeSu utpadyante api tu tiryagyonikeSu utpadyante manuSyayoniSu utpadyante no deveSu utpadyante ityaadi| he gautama ! pRthivIkAyikA jIvAH pRthivIzarIraM parityajya mRtvA narakeSu na gacchanti, naiva tatra narake utpattiM labhante kintu kadAcit tiryakyonau gacchanti tatraiva utpattiM labhante athavA puNyaprakarSAta kadAcit manuSyagatau gacchanti tatraiva utpatti labhante kintu na punade veSu gacchanti na vA tatrotpatti labhante iti nirgalito'rthaH ntara kyA naraka meM utpanna hote haiM ? yA tiryazcayonikoM meM utpanna hote haiM ? yA manuSya meM utpanna hote haiM ? yA devagati meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA !' he gautama ! pRthivIkAyikajIva 'no neraiestu uvavIte.' nairayikoM meM utpanna nahIM hote haiM kintu 'tirikkhajoNiesu0' tiryazcayonikoM meM utpanna hote haiN| 'maNu' manuSya. gati meM bhI utpanna hote haiN| parantu devagati meM utpanna nahIM hote haiN| ityAdi / tAtparya kahane kA yaha hai ki pRthivIkAyika jIva pRthivIzarIra ko chor3ane ke bAda marakara narakoM meM nahIM jAte haiM ataH ve vahAM utpanna bhI nahIM hote haiM, kintu kadAcit ve tiryazcagati meM jAte haiM isaliye ve vahIM para utpanna hote haiM, athavA puNyaprakarSa se ve manuSyayoni meM bhI jAte haiM ataH ve vahA~ utpanna hote haiM / devagati meM ye bharakara nahIM jAte haiM ataH vahAM inakI utpatti bhI nahIM hotI hai| isa prakAra se pRthivIkA. bhanuSyAmA tpanna thAya cha 1 mA prazna uttama prabhu 3 cha hai-'goyamA ! 3 gautama ! xi43 4 'no neraiesu uvavajjaMti0' nayimA utpanna thatA nathI. 52'tu 'tirikkhajoNirasu0' tiya yonimA 4-1 thAya che. 'maNu0' manuSyagatimA 55 apana thAya che. 52 vatibhA utpanna yatA nathI. ItyAdi kahevAnuM tAtparya evuM che ke-pRvikAyika jIva pRthvikAlika zarIrane cheDIne te pachI marIne narakamAM jatA nathI. tethI teo tyAM-narakamAM uM5nna paNa thatA nathI. paraMtu keIvAra tiryaMca gati mAM jAya che, tethI teo tyAMja utpanna thAya che. athavA puNyanA cogathI teo manuSyamAM paNa jAya che. tethI teo tyAM paNa utpanna thAya che. teo marIne devagatimAM jatA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u.3 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 315 pRthivIkAyikA jIvAH maraNAnantaram kadAcit tiryak yonI utpadyante kadAcit manuSyagatau vA utpadyante na tu kadAcidapi narakagatau vA teSAM gamanaM bhavatIti bhaavH| pRthivIkAyikajIvaprakaraNaM samApya akAyikAnAM viSaye kathayitumAha-'liya bhaMte' ityAdi / 'siya bhaMte' syAt bhadanta ! 'jAva cattAri paMca AukkAiyA' yAvat catvAraH pazcApakAyikA jIvAH yAvatpadAt dvau trayaH iti saMgrahaH 'egayao' ekataH- ekIbhUya militvetyarthaH 'sAhAraNasarIraM baMdhati' sAdhAraNam-ekaM zarIraM badhnanti he bhavanta ! apkAyikAH jIvAH dvau vA trayo vA catvAro vA paJca vA ekIbhUya kimekaM zarIraM bajantItyarthaH / 'baMdhittA ekatA-ekIbhUya sAdhAraNamekaM zarIraM baddhyA to pacchA AhAreti' tataH pazcAt sAdhAraNazarIrasya bandhanAnantaram AhAram AhArapudgalam Aharanti AhAratayA svIkurvanti pariNamanti tatazca svakIyaM pRthak pRthaka zarIraM badhnanti kimiti praznaH, bhagavAnAha-'evaM jo puDhavIkAiyANaM gamo so ceva bhANiyavyo jAva unnaTAMti' evaM yo pRthivIkAyiyika jIva kA prakaraNa samApta karake apakAyika jIva kA prakaraNa prArambha hotA hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'siya bhaMte ! jAva cattAri paMca AukkAiyA0' he bhadanta ! do, tIna, cAra yA pAMca apkAyika jIva eka sAtha milakara 'sAhAraNasarIraM baMdhaMti' sAdhAraNa zarIra kA eka zarIra rUpameM bandha karate haiM kyA? 'baMdhittA0' aura use bAMdha karake phira kyA ve bAda meM AhArapudgaloM ko grahaNa karate haiM ? unheM grahaNa karake phira ve unheM pariNamAte haiM kyA? aura unheM pariNamAne ke bAda phira ve kyA apane 2 zarIra kA pRthivIkAyikarUpa se bandha karate haiM-uttara meM prabhu kahate haiM 'evaM jo puDhavIkAyiyANaM gamo so ceva bhANiyavyo jAva tethI tyAM tenI utpatti paNa thati nathI. A rIte pRthvikAyika jIvana prakaraNa batAvIne have apUkAyika jIvenA saMbaMdhamAM kathana kare che. temAM gautama svAmI prabhu se pUchyu cha 3-3 gan 'siya bhaMte ! jAva cattAri paMca AukAiyA.' magavan merA yAra, athavA pAMya, mayi / se sAtha bhasIna 'sAhAraNasarIraM baMdhati' sAdhAraNa zarIramA 55 3re cha? 'baMdhittA.' ma ta pramANe 5 urIna te 5chI tase mAhAra purasAna 995 kare che ane tene grahaNa karIne te pachI tene pariNumAve che? ane teone pariNumAvyA pachI teo potAnA zarIrane pRthaka rUpathI baMdha kare che ? A prazna uttaramA prabhu se 8-'evaM jo puDhavIkAiyANa gamo so ceva bhANiyavo jAva ubaTuMti' ke gautama! pRthvIyi savAnA samaMdhamArI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kAnAM gamaH sa eva bhaNitavyo yAvat udvartante, apUkAyiko'pi pRthivIkAdhikadvayAdi pazcAntajIvAnAm ekIbhUya sAdhAraNazarIrabandhanamAhRtapudgalAnAM pratyeka pratyekarUpeNaiva pariNamanam pratyekamapkAyikAH jIvAH AharapudgalamAharanti pari. Namayanti ca tathA pratyekaM zarIraM badhnanti na tu kadAcidapi saMbhUya dvau trayaH catvAraH paJca vA sAdhAraNazarIreNa AhAramAharanti pariNamayanti zarIraM vA badhnanti, iti sarvo'pi vicAraH pRthivIkAyikavadeva jJAtavyaH / kiyatparyantaM pRthivIprakaraNam iha netavyaM tatrAha-'jAva unvaTRti' yAvadudvartante udvartanAmakaraNaparyantaM jJAtavyamityarthaH tad yadi ubhayoH sarvathaiva sAdhayaM tadA prakaraNabhedo nirarthaka ityAzaMkya uvaTaMti' he gautama! pRthivIkAyika jIvoM ke viSaya meM jaisA gama-sUtrapATha unakI urtinAtaka kahA gayA hai vaisA hI sUtrapATha inake saMbandha meM bhI kaha lenA caahiye| tAtparya aisA hai ki do, tIna, cAra yA pAMca Adi aneka apakAyika jIva milakara na eka zarIra kA pandha karate haiM aura usake prAyogyapudgaloM kA AhAra karate haiM na usa gRhIta AhAra ko pariNamAte haiM aura na punaH vizeSarUpa se zarIra kA bandha karate haiM kintu pratyeka apamAyika jIva apane pratyeka zarIra kA bandha karate haiM pratyeka jIva usake prAyogyapudgaloM kA AhArarUpa se grahaNa karate haiM aura pratyeka hI usa gRhIta AhArapudgaloM ko pariNamAte haiM evaM pratyeka jIva hI pratyeka zarIra kA bandha karate haiM / aisA yaha saba vicAra pRthivIkAyika jIva ke jaisA apkAyika jIva ke viSaya meM bhI udvartanA taka kara lenA cAhiye parantu pRthivIkAyika ke prakaraNa meM aura apakAyika ke prakaraNa rItane sUtrapATha tenI uddhanA sudhImAM kahyo che eja rItane sUtrapATha A aprakAyikAnA saMbaMdhamAM paNa samajI le. kahevAnuM tAtparya evuM che ke - traNa, cAra, pAMca vigere aneka aprakAyika jIve maLIne eka zarIrane baMdha karatA nathI. tema ja teonA prAyogya pulane AhAra paNa karatA nathI. ane te grahaNa karelA AhArane pariNamAvatA paNa nathI. tema ja vizeSa rUpathI teo zarIrane baMdha paNa karatA nathI. paraMtu pratyeka apakAyika jIva pitAnA pratyeka zarIrane baMdha kare che. pratyeka jIva tenA AhAra progya pudgalene AhAra rUpathI grahaNa kare che. ane te pratyeka gRhIta AhAra padralene pariNAve che. ane pratyeka zarIrane baMdha kare che. e pramANene A vicAra pRthvikAyika jIvonI jema apUkAyika chene viSayamAM paNa udvartanA sudhI samajI le. paraMtu pRvikAyikanA prakaraNamAM ane apakAyi. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 101 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 217 vailakSaNyamAkhyAtumAha-'navaraM' ityAdi / 'navaraM ThitI sattavAsasahassAI ukkoseNaM' navaraM sthitiH saptavarSasahasrANi utkRSTatA, pRthivIkAyikAnAM sthitiH jaghanyato'ntamuhUrtam utkRSTato dvAviMzativarSasahasrANi akAyikAnAM tu jaghanyataH sthitirantarmuhartam utkRSTataH saptavarSa sahasrANi etAvAneva anayorbheda: sesaMha ceva' zeSaM tadeva zeSa sthityatiriktaM lezyAdikaM tadeva pRthivI vadeva jJAtavyam iti / apkAyikajIvAzritA''hArAdArabhya udvartanAparyanta vicArya tejaskAyikAzritAna tAn vizadayituM prakramana Aha-'siya maMte' ityAdi / 'siya bhaMte ! jAva cattAri paMca teukkAiyA' syAt bhadanta ! yAvat catvAraH paJca tejaskAyikA jIvAH 'evaM ceva evameva pRthivIkAyikavadeva jJAtavyam , tathA ca ekIbhUya sAdhAraNazarIraM badhnanti ekataH sAdhAraNazarIraM baddhvA tataH pazcAt Aharanti AtapadameM yadi kisI bAta ko lekara vizeSatA hai to vaha eka sthiti bAra ko lekara ke hI hai yahI bAta 'navaraM ThitI satsavAsasahassAiM ukkoseNaM' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| pRthivIkAdhika jIva kI sthiti utkRSTa se 22 hajAra varSa kI kahI gaI hai| taba ki akAyika jIva kI utkRSTa sthiti 7 hajAra varSa kI kahI gaI hai jaghanyasthiti meM donoM meM koI antara nahIM hai ? 'sesa taM ceva' isa kAraNa sthiti ko choDakara lezyAdika chAroM meM kathana kI samAnatA hI hai| tejaskAyika jIvoM ke vicAra meM bhI pRthivIkAyika jIva ke jaisA hI vicAra hai arthAt gautama ne isake viSaya meM jaSa prabhu se aisA pUchA-he bhadanta ! kadAcit do, tIna, cAra yA pAMca tejaskAyika jIva Apasa meM milakara eka sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM ? usakA pandha karake phira ve kyA bAda meM kenA prakaraNamAM je kaMI vizeSatA hoya te kevaLa sthitidvAranA saMbaMdhamAM ja cha. merI bAta 'navaraM ThiI sattavAsasahassAI ukkoseNaM' sUtramA baa| pragaTa karela che, pRvIkAyika jIvanI sthiti utkRSTathI bAvIsa 22 hajAra varSanI kahI che, ane akAyika jIvanI utkRSTasthiti sAta 7 hajAra varSanI kahI che. jaghanya sthiti banenI aMtarmuhUrtanI banelI che. bannemAM kAMI vizeSatA nathI. 'sesaM taM ceva' mA zata sthitina choDI vezyA vigaire dvAromAM banenA saMbaMdhanuM kathana sarakhuM ja che. tejarakAyika jIvenA saMbaMdhamAM paNa pRthviIkAyika jIva pramANe ja samajavuM. arthAta gautama svAmIe tejaskAyikanA saMbaMdhamAM jyAre prabhune evuM pUchyuM ke-he bhagavad kadAca be traNa, cAra athavA pAMca tejaskAyika jIve paraspara maLIne eka sAdhAraNa zarIrane baMdha kare che ane tene baMdha karIne te pachI AhAra lene grahaNa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 bhagavatIsUtre lAn pariNamanti tadanantaraM zarIraM badhnanti kimiti praznaH, pRthivIkAyikavadeva ihApi sarva jJAtavyam bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samaheM' nAyamarthaH samarthaH yatastejaskAyikAH pratyekAhArAH pratyekapariNAmAH pratyekameva zarIraM badhnanti tataH pratyekaM zarIraM vaddhaddhA Aharanti pariNamanti vA zarIraM vA bannanti ityAdikaM sarva pUrvavadevetyuttaram / pRthivIkAyikAdyapekSayA yadvailakSaNyaM tejaskAyikeSu tadAha-'navaraM' ityAdi / 'navaraM uvavAo ThiI ucaTTaNA ya jahA panavaNAe se taM ceva' navaramupapAta sthitiH udvarttanA ca yathA prajJApanAyo zeSa tadeva tejaskAyikadaNDake syAdAdi dvArANi pRthivIkAyikadaNDakavadeva vaktavyAni utpAdasthityudvartanAmu asti vizeSaH sa ca prajJApanA sUtre ivAtrApi draSTavyaH prajJApanA. AhArapudgaloM ko grahaNa karake phira yAda meM ve kyA una pudgaloM ko pari. NamAte haiM ? pariNamAne ke bAda phira kyA ve viziSTa zarIra kA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhu unase kahate haiM-he gautama! 'No iNaTTe samaDhe' yaha artha samartha nahIM hai / kyoMki pratyeka taijaskAdhika jIva hI apane 2 zarIra kA bandha karate haiM, apane 2 zarIra ke prAyogya pudgaloM ko AhArarUpa se grahaNa karate haiM gRhIta AhAra ko sAra asAra rUpameM pariNamAte haiM bAda meM ve viziSTazarIra kA bandha karate haiM ityAdi saba kathana pRthi. pIkAdhika ke kathana jaisA hI jAnanA cAhiye parantu unake kathana meM aura inake kathana meM yadi koI vizeSatA hai to vaha utpAda sthiti aura utanA dvAroM meM hai yahI bAta 'navaraM uvavAo ThiI uThavaTTaNA ya jahA0' isa sUtrapATha dvArA vyakta kI gaI-arthAt syAt Adi dvAra to pRthivI. kAyika kI taraha se hI yahAM kahe gaye haiN| parantu utpAda sthiti aura kare che? ane AhArapulane grahaNa karIne te pachI te pudgalene pariNAve che? ane pariNa mAvyA pachI teo zuM tene vizeSa prakAre baMdha kare che? A prazana uttaramA prabhu 4 che 3-3 gotama ! 'No iNaThe samaThe' mA artha barAbara nathI. kema ke-pratyeka tejasAyika jIva ja pitA potAnA zarIranA mAgni pulene AhAra rUpe grahaNa kare che. ane grahaNa karelA AhArane sAra asAra rUpe pariNAve che. te pachI viziSTa zarIrane baMdha kare che vigere saghaLuM kathana pRzivakAyikAnA kathana pramANe samajavuM paraMtu te kathanamAM ane AnA kathanamAM je kaMI vizeSapaNu hoya te te utpAda rithati ane uddhatanA dvAramAM cha. 4 ta 'navaraM ubavAo ThiI uvaTTaNA ya jahA0' se sUtrA dvArA matAvAna arthAt yAra' vigere dvArA te pRthvikAyikenI mAphaka ja ahiyAM kahyA che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 303 sU01 lezyAvAn pRthvIkA yikA dijIvani0 319 sUtrasya vyutkrAntinAmakaM paSThaM padam tathAcaitram tejaskAyikajIvAnAmupapAtastigatibhyo manuSyagatibhyo na tu etadbhinno'yamityAzayaH / sthitistu tejaskA yikAnAM jaghanyato'ntamuhUrtta pUrvavadeva utkRSTavastu ahorAtratrayamAtram tejaskAyikajIvAstejaskAyikebhya udvRttAstu tiryaggatAveva utpadyante yathaivotpAdAdau vizeSo'sti tathA lezyAyAmapi yataH pRthivIkAyikAnAM catasro lezyA bhavanti tejaskAyikAnAM tu tisrotalezyA bhavanti 'sesaM taM vetra' zeSa N tadeva zeSa' yasa bailakSaNyAdikaM kathitaM tadbhinnaM sarvamapi tadeva pUrvavadeva samudghAtAdikaM sarva pUrvavadeva boddhasafar dvAroM ko lekara yaha tejaskAyika prakaraNa meM antara hai yaha antara prajJApanA sUtra ke vyutkrAnti nAmake chaDe pada meM isa prakAra se prakaTa kiyA gayA hai taijaskAyika jIvoM kA utpAta tiryazcagati se aura manuSyagati se hI yahAM kahe gaye haiM parantu utpAda sthiti aura udvartamA dvAroM ko lekara yahAM taijaskAyika prakaraNa meM antara hai yaha antara prajJApanA sUtra ke vyutkrAnti nAmake uTTe pada meM isa prakAra se prakaTa kiyA gayA hai tejaskAyika jIvoM kA utpAna tiryaJcagati se aura manuSyagati se hotA hai anya gati se nahIM / taijaskAyikoM kI sthiti jaghanya se aMta muhUrta kI hai aura utkRSTa se tIna ahorAtra kI hai tejaskAyika jIva taijaskAyikoM kI paryAya se maraNa karake tiryaJcagati meM hI utpanna hote haiM / jaisA utpAda AdikoM ko lekara yaha pUrva kathana kI apekSA yahAM antara pradarzita kiyA gayA hai usI prakAra se lezyA ko lekara bhI isa kathana meM vizeSatA hai kyoMki pRthivI kAyika jIvoM meM cAra lezyAeM honI haiM aura tejaskAdhika jIvoM meM tIna lezyAeM hotI haiN| 'sesaM taM caiva tejaskAyikoM meM jina bAtoM ko lekara pRthivIkAyika kI apekSA paraMtu utpAta, sthiti ane udghanA dvAremAM A tejaskAyikAmAM antara che, anantara prajJApanAsUtranA vyutkrAnti nAmanA chaTThA paTTamAM A pramANe batAvela che tejakAyika jIveAneA utpAta tiya ca gatithI ane manuSyagatithI thAya che. zrIjI gatithI thatA nathI. tejaskAyikAnI sthiti jadhanyathI antarmuhUtanI che. ane utkRSTathI traNa aherAtranI heAya che. vaijAyikanI paryAyathI marIne tiyanca gatimAM ja utpanna thAya che. utpAta vigerenI khAkhatamAM pU kathananI apekSAthI jevI rIte antara batAvela che. te ja rIte lezyAnA samadhamAM A kathanamAM vizeSapaNu` che. kema ke pRthvikAyika jIvezamAM cAra lezyAe thAya che. 'sesaM taM cetra' tai4sAyAmAM meM mAmateothI pRthviyi bhavAnI apekSAye zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- - - 320 bhagavatIsUtre vyamitimAvaH 'vAukAiyANaM evaM cetra' vAyukAyikAnAm evameva, vAyukAyikajIvAnAM syAdAdidvArANi sarvApapi pRthivyAdivadeva jJAtavyAni 'nANataM navaraM cattAri samugghAyA' nAnAtvaM bhedaH navaram-ayaM vizeSaH catvAraH samudghAtAH, vAyukAyikAnAM catvAraH samudghAtAH pRthivyAdInAM trayANAmapi AdhAstraya eva samudayAnAH vAyukAyikAnAM tu vedanAkaSAyamAraNAntikave kriyAkhyAzcatvAraH samu. yAtA bhavanti vAyukAyikajIvAnAM vaikriyazarIrastha sadbhAvAditi / 'siya bhaMte ! syAbhadanta / 'jAva cattAri paMca vaNassaikAiyA0 pucchA' yAvat catvAraH pazcabanaspatikAyikA jInA iti pRcchA praznaH he bhadanta ! vanaspatikAyikAH dvau trayaH catvAraH paMca vA jIvAH ekIbhUya sAdhAraNamekaM zarIraM badhnanti tataH pazcAt AhavilakSaNatA prakaTa kI gaI hai una bAtoM ko choDakara aura saba samuddhA. tAdi dvAroM ke kathana meM samAnatA hI hai| 'vAukkAiyANa evaM ceva' vAyukArika jIvoM meM sthAt Adi dvAroM ko lekara jaisA kathana pRthivyAdikoM meM kiyA gayA hai vaisA hI hai yadi pUrva kathana kI apekSA vAyu. kAya ke kathana meM koI antara hai to vaha samudghAta dvAra ko hI lekara hai kyoMki vAyukAyika jIvoM ke cAra samudghAta hote haiN| pRthivI Adika jIvoM ke Adi ke 3 samudaghAta hote haiM vedanA, kaSAya mAraNAntika aura kiya ye cAra samudghAta vAyukAyikoM meM hote haiN| kyoMki vAyukA. yikoM ke vaikriyazarIra kA sadbhAva kaho gayA hai| __aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'siya bhaMte ! jAva cattAri paMca vaNassaikAiyA' he bhadanta ! kyA kadAcit do tIna, cAra yA pAMca vanaspatikAyika jIva eka hokara eka sAdhAraNa zarIra kA bandha vilakSaNapaNuM batAvela che te vAtane choDIne bIjI tamAma samudughAta vi. dvAronA kathanamAM sarakhApaNuM ja che. 'vAukAiyANaM evaM ceva' vAyuyi mAM syAt' vigare vAsanA saMbaMdhamAM pravikAyikAdienuM jevuM kathana karyuM che. te ja pramANe che. pUrva kathanathI vAyukAyikAdikanA kathanamAM je bIju kAMI aMtara che te samudraghAtanA dvArane laIne ja che kema ke-vAyukAyika jIne cAra samudraghAta hoya che. vRzvikAyika jIvane AdinA traNa ja samudraghAta thAya che. vAyukAyikone vedanA samudughAta, kaSAya samudraghAta mAraNAnika samudraghAta ane vaikriya samudaghAta e cArasamudughAta hoya che. kema ke vAyukAyikane vakiya zarIrane sadbhAva kahyo che. ve gautama bhI prabhune se pUche che 3-'siya bhaMte ! jAva cattAri paMca vaNassaikAiyA0' bhagavan vA2 me, raghu yA2 athavA pAya vana, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU01 lezyAvAn pRthvIkAyikAdijIvani0 321 ranti vA pariNanti vA zarIraM vA badhnanti? iti pUrvapakSaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jo iNaTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH api tu' aNaMtA vaNassaikAiyA egayao sAdhAraNasarIraM baMdhaMti' anantA vanaspatikAyikajIvA ekata ekIbhUya sAdhAraNamekaM zarIraM vadhnanti 'ego sAhAraNasarIraM baMdhittA' ekataH ekobhUya sAdhAraNazarIram-ekazarIraM baddhvA 'tao pacchA AharaMti vA pariNAmeM ti vA' tataH pazcAt sAdhAraNazarIrabandhanAnantaramAharanti AhRta pudgalajAtAn pariNamayanti 'sesaM jahA teukAiyANaM jAva uvvati' zeSaM yathA tejaskAyikAnAM yAvadudvartante zeSamuktAdanyat sarva tejaskAyikAdeva jJAtavyam karate haiM? bandha kara ke ve usake yogya AhArapudaloM kA AharaNa karate haiM ? AhArapudgaloM ke bAda kyA ve usa AhAra ko pariNamAte haiM pariNamAne ke bAda kyA ve phira viziSTa zarIra kA bandha karate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA0' he gautama! 'No iNaDhe sama?' yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki 'arNatA vaNassaikAiyA.' anantavanaspatikAyika jIva ekatrita hokara eka sAdhAraNa zarIra kA pandha karate haiN| 'egao0' eka hokara sAdhAraNa zarIra kA bandha karake bAda meM ve usake prAyogya AhArapudgaloM ko grahaNa karate haiN| unako grahaNa karane ke bAda phira ve usa AhAra ko asAra sArarUpa aMza meM pariNamAte haiM usake pariNamAne ke bAda phira ve viziSTa rUpa se punaH zarIra kA bandha karate haiM / 'sesaM jahA teukAiyANaM jAva uvvaTuMti' spatikAyika jIve ekaThA thaIne sAdhAraNa zarIrane baMdha kare che? ane anya karyA pachI teo tenA AhAra pudgalenuM AharaNa kare che? ane AhAra pudgalenA AharaNa pachI te AhArane pariNAve che ane pariNabhaacyaa pachI tamA viziSTa shriir| ma 542 cha 1 'goyamA !' gItama! 'No iNaTre samateM' mA ma 12 / 52 nathI. bha. hai-'aNatAvaNassaikAiyA0' mananta vanaspatithi va 381 ne sAdhAraNa shriirn| ma 42 che. 'egao0' ekaThA thaIne sAdhAraNa zarIrane baMdha karyA pachI teo tenA prAgya AhAranA pudagalone grahaNa kare che? tene grahaNa karyA pachI teo te AhArane asAra-sAra rUpa aMzathI pariNumAve che. tene pariNumAvyA pachI ta vizeSa 35thI izathI zarIranA madha 42 che. 'sesaM jahA teukAiyANaM jAva uvvadRti' maDiyA re 4thana 4yu cha, tanAthI matirita mAnuM madhu / zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 bhagavatIsUtre kiyatparyantaM tatrAha-'jAtra' yAvat udvartanAparyantaM vanaspatikAyikAnAM tejaskAyikavadeva jJAtavyamiti / tejaskAyikApekSayA yadvailakSaNyaM tadAha-'navaraM' ityAdi / 'navaraM AhAro niyamaM chadisiM' navaramAhAro niyamAt SadizaM SaTsvapi dikSu niyamato vanaspatikAyikAnAmAhAro bhavati parantu idamatra vicAraNIyaM lokAnta niSkuTAni Azritya tridigAdereva AhArasya teSAM vanaspatikAyikAnAM saMbhavAt athavA bAdaranigodAnAzritya niyamAt padizamityava seyam bAdaranigodAnAM pRthivyAzritatvena SadigAhArasyaiva saMbhavAditi / sthitiviSaye'pi vanaspatikAyikAnAmitarApekSayA vailakSaNyaM darzayati-'ThaI' ityAdi / 'ThaI jahanneNaM aMto muhuttaM' yahAM ukta se anya aura saba kathana taijaskAyika ke jaise hI hai 'jAva uvahati yAvat udvartanA taka jAnanA cAhiye parantu taijaskAyika ke kathana kI apekSA se inake kathana meM jo antara hai vaha AhAra evaM sthiti kI apekSA lekara ke hai, yahI bAta 'navaraM AhAro niyamA chadisiM' isa pATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai| chahoM dizAoM meM se niyama se vanaspatikAyika jIvoM kA AhAra hotA hai| yahAM tAtparya aisA hai ki lokAnta meM jo niSkuTa hai unako Azrita karake tIna dizAoM meM se hI unakA AhAra saMbhavita hotA hai athavA bAdara nigodoM ko Azrita karake niyama se chahoM dizAoM meM se inakA AhAra hotA hai kyoMki pAdara nigodoM ke pRthivyAzrita hone se chahoM dizAoM meM se hI inake AhAra kI saMbhAvanA hai| sthiti ke viSaya meM bhI banaspatikAyikoM kI 4thana 424AyinI rebha 'jAva uvvarTeti' yAvat tA (ni:mg) sudhImA samajavuM. paraMtu tejarakAyikanA kathananI apekSAe A kathanamAM je aMtara che. te mAhAra bhane sthitinA apekSA che. thepAta 'navaraM AhAro niyamA ri iA pAThathI batAvela che. vanaspatikAyikone chae dizAthI niyamathI AhAra hoya che. arthAt vanaspatikAyike niyamathI edizAethI AhAra kare che. A kathananuM tAtparya e che ke-kAntamAM je niSphaTa che, tene Azraya karIne traNa dizAethI ja tene AhAra saMbhavita thAya che. arthAt bAdara nigene Azraya karIne niyamathI e dizAethI tene AhAra thAya che. kema ke bAdara nigada pravyAzrita hovAthI e dizAmAMthI tene AhAranI amAvanA cha. sthitinA viSayamA 55 vana95tiyionI "ThiI' sthiti 'jahanneNaM0' nyathA me antabhuta nI cha, bhane 'ukoseNa' utkRSTa thI "aMto. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpabahutvam 323 vanaspatikAyikAnAM sthitiH jaghanyena antarmuhUrtam 'ukkoseNa vi aMtomuhattaM' utkRSTato'pi antarmuhUtaM pRthivyAdikAyikajIveSu utkRSTataH sthitiH bhinnA bhinnA kathitA tatsthAne vanaspatikAyikeSu antarmuhUrtamAtraiva kathitA jaghanyatastu sthitiH sarveSAmapi samAnaiveti / 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva-pUrvavadeva yaduktaM tadbhinnaM samudghAtAdikaM pUrvavadeva avagantavyamiti saMkSepaH // 50 1 // atha eSAmeva pRthivIkAyikAdinIvAnAM jaghanyotkRSTAvagAhanAyA alpa bahutvanirUpaNAyAha-eesi NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam - eesi jaM bhaMte! puDhavIkAiyANaM AuteuvAuvaNassaikAiyANaM suhamANaM bAyarANaM pajattagANaM apajattagANaM jAva jahannukosiyAe ogAhaNAe kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA? goyamA savvattho vA suhumanioyassa apajattassa jahanniyA ogAhaNA1, suhumavAukkAiyassa apajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asNkhejgunnaa2| suhuma teukAiyassa apajatagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 3 / suhuma AukAi. yassa apajjattasta jahanniyA ogAhaNA asNkhejjgunnaa4| 'ThiI sthiti 'jahanne Na' jaghanya se eka antarmuhUrta kI hai aura 'ukkoseNa' utkRSTa se bhI 'aMto muhattaM' antarmuhUrta kI hI hai pRthivIkAyika jIvoM meM utkRSTa se sthiti bhinna 2 kahI gaI hai| usake sthAna meM vanaspatikAyikoM meM kevala antarmuhUrta kI hI sthiti kahI gaI hai| tathA jaghanya kI apekSA sthiti saba kI ekasI hI hai| 'sesaM taM ceva' isa kathana se atirikta aura saba samudghAtAdiviSayakakathana pUrvokta jaisA hI hai aiso jAnanA cAhiye // sU0 1 // muhutta' me mantabhuta nI cha. zivAya vAmai GTasthiti majaminna kahI che. ane vanaspatikAyikamAM kevaLa antamuhUrtanI ja sthiti kahI che. tathA dhanyanI apekSAthI 5 sayAnI sthiti meM sabhI che. 'sesa taM ceva // kathanathI bhinna bIju badhu samuddaghAta vigere saMbaMdhI kayana pUrvokta pramANe ja cha. tebha samana. // sU. 1 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 bhagavatIsUtre suhama puDhavIkAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 5 / bAdaravAukAiyassa apajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 6 / vAdarateukAiyasta apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 7 / bAdaraAukAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 8 / bAdarapuDhavIkAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 9 / patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyassa bAdaranigodassa eesi NaM apajjattagANaM jahanniyA ogAhaNA doNha vi tullA asaMkhejjaguNA 10-11 / suhumanioyasta pajattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 12 / tasleva apajjattagasta ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA 13 / tassa ceva apajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA 14 / suhama vAukAiyassa pajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 15 / tassa ceva apajjattasta ukosiyA ogAhaNA visesAhiyA 16 / tassa ceva pajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA 17 / evaM suhumateukAiyassa vi.18-20 / evaM suhuma AukkAiyassa vi 21-23 / evaM suhamapuDhavIkAiyasta vi. 24.26 / evaM bAdara vAukAiyassa vi. 27-29 / evaM bAyarateukAiyassa vi. 30-32 / evaM vAyaraAukAiyassa vi. 33.35 / evaM bAdarapuDhavIkAiyassa 36-38 / savvesi tiviheNaM gameNaM bhANiyavvaM bAdaranio zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayandrikA TIkA za019 u03 sa02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpavahutvam 325 gasta pajjattagasta jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 39 / tasta ceva apajjattagasta ukkosiyA ogAhaNA visesaahiyaa40| tasta ceva pajjattagasta ukkosiyA ogAhaNA visesaahiyaa41| patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyassa pajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 42 / tassa ceva apajjattagarasa ukkosiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 43 / tassa ceva pajjanagasta ukosiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 44||suu02|| chAyA-eteSAM khalu bhadanta ! pRthivIkAyikAnAmatejovAyuvanaspatikAyikAnAM sUkSmANAM bAdarANAM paryAptakAnAmaparyAptakAnAM yAvat jaghanyotkRSTAyAbhavagAhanAyAM katare katarebhyo yAvad vizeSAdhikAvA ? gautama ! sarvastokAH sUkSma___ aba inhIM pRthivIkAyika Adi jIvoM kI jaghanya evaM utkRSTa ava. gAhanA ke alpabahutvakA nirUpaNa kiyA jAtA hai| 'eesiNaM bhaMte ! puDhavIkAiyANaM AuteuvAuvaNassaikAiyANa' ityaadi| pra0 (eesiNaM bhaMte ! puDhavIkAiyANaM Au teuvAuvaNassaikAiyANaM suhamANaM bAyarANaM pajattagANaM apajjattagANaM jAva) he bhadanta ! sUkSma bAdara paryApta aparyApta aise pRthivIkAyikoM kI tathA apkAya, vAyakAya evaM vanaspatikAyikoM kI yAvat 'jahannukkosiyAe ogAhaNAe kayare kayare hito jAva visesAhiyA vA) jaghanya utkRSTa avagAhanA meM kina kI avagAhanA kinakI avagAhanA se yAvat vizeSAdhika hai ? have eja pRthvikAvika vigere jIvonI jaghanya ane utkRSTa avagAhanAnA alapa bahuvapaNAnuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. eesi NaM bhaMte ! puDhavIkAiyANaM auteuvAuvaNassaikAiyANaM' tyAha 50 'eesiNaM bhaMte puDhavIkAiyANaM aute uvAuvaNassaikAiyANaM mahamANaM bAyarANaM pajatANa apajjattagANaM jAva' he sAvana sUkSma mA42 paryApta aparyApta evA pRzivakAyikanI tathA apakAyikenI, vAyukAInI ane pana55tiyinI yAvat 'jahannukkosiyAe ogAhaNAe kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA' dhanya ane utkRSTa azAnAmA pAnI nAnI avagAhanA karatAM yAvat vizeSAdhika che? zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 bhagavatIsUtre nigodasya aparyAptakasya jaghanyAvagAhanA 1 / sUkSmavAyukAyikasya aparyAptakasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNAH 2 / mUkSmatejAkAyikasyAparyAptasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNAH 3 / sUkSmA'p kAyikasyAparyAptasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA 4 / sUkSmapRthivIkAyikasya aparyAptasya jaghanyA'vagAhanA asaM u0-(goyamA) he gautama ! (samvattho vA) saba se kamatI avagA hanA (suhumanioyassa apajjattagassa) sUkSmanigodiyA aparyAptaka jIva kI (jahaniyA ogAhanA) jaghanya hai arthAt sUkSmanigodiyA apa. pti jIva kI jo jaghanya avagAhanA hai baha saba se kama hai| (suhumavAukAiyassa apajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) isase asaMkhyAtaguNI jaghanya avagAhanA aparyAptaka sUkSmavAyukAyika jIva kI hai| (suhumateukAiyassa apajattagassa jahaniyAogAhaNA asaMkhenaguNA) sUkSma aparyAptaka taijaskAyika jIva kI jaghanya avagAhanA vAyukAyika jIva kI jaghanya avagAhanA se asaMkhyAtaguNI hai| (sahumAukAiyassa apajjattassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) sUkSma aparyAptaka akAyika kI jaghanya avagAhanA sUkSma aparyAptaka tejaskAyika kI jaghanya avagAhanA se asaMkhyAtaguNI haiM (suhamapuDhavIkAiyassa apajja. tagasta jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 5) sUkSma aparyAptaka apakAyika kI jaghanya avagAhanA se aparyApta sUkSmapRthivIkAyika kI 7. 'goyamA!' gautama ! 'savvattho vA' mAthI mAchI mAnA 'sahamani mayassa apajjattagasta' sUkSma nigohiyA aryAta vAnI 'jahaniyA ogAhaNA' dhanya mAnA che. arthAt sUkSma nigahiyA aparyApta vAnI 2 dhanya mAnA che. te mAthI bha cha, 'suhama vAukAiyassa apajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhenja guNA' tanAthI ma jyAtagaNI dhanya mAnA aparyApta sUkSma vAyuvi vAnI cha. 'sahamateukAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' sU65 55ryAsta: 424yi| jInI jaghanya avagAhanA vAyukAyika jIvanI jaghanya avagAhanAthI asaM. jyAta e cha. 'suhunaAukAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhe. ujaguNA' sUkSma aparyApta a55 71nI dhanya mAnA sUkSma 255. yati 2tis 45nya AqAnAthI 21sayAta et che. 'suhuma puDhavIkAiyassa apajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA5' sUkSma a5ryAptaka aprakAyikanI jaghanya avagAhanAthI aparyAptaka sUkSama pravikAyikanI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 su02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlapabahutvam 327 khyeyaguNAH 5 / bAdaravAyukAyikasyA'paryAptasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA 3 / bAdara tejaHkAyikasyAparyAptasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA 7 / bAdarApakAyikasya aparyAptasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA 8 / bAdarapRthivIkAyikasya aparyAptasya jaghanyA'vagAhamA asaMkhyeyaguNA 9 / pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikasya bAdaranigodasya etayoH khalu aparyAptayoH jaghanyA'vagA jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai (bAdara vAukAiyassa apajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) aparyAptabAdaravAyukAyika kI jaghanya avagAhanA sUkSmaaparyAptaka pRthivIkAyika kI jaghanya avagAhanA se asaMkhyAtaguNI hai 6 (bAdarateukAiyasta apajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) aparyAptabAdara vAyukAyika jIva kI jaghanya avagAhanA se aparyApsakabAdatejaskAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai 7 (bAdaraAukAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) aparyAsa yAdavAyukAyika jIva kI jaghanya avagAhanA se aparyApta bAdara apkAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai 8 (bAdara puDhavIkAiyassa apajjattassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA.' bAdarapRthivIkAyika apayaptika kI jaghanya avagohanA aparyApta bAdara apkAyika kI jaghanya avagAhanA se asaMkhyAta guNI hai 9 (pattayasarIrabAdaravaNassaikAhayassa bAdaranigodasta egaMsi NaM apajjattagANaM jahaniyA ogAhanA dhanya mAna asaNyAta yI cha. 'bAdaravAukAiyassa apajjattagasta jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' aparyApta mA42 vAyuyinI dhanya avagAhanA sUkSma aparyAptaka pRthivIkAyikanI jaghanya avagAhanAthI asaMkhyAta gaNI che. 'bAdarateukAiyassa apajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' aparyAptaka bAdara vAyukAvika jIvanI jaghanya avagAhanAthI aparyAptaka bAdara te424AyinI dhanya mAnA asabhyAta ANI che.7 'bAdara AukAiyassa apajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' aparyApta mAha2 vAyuAyi jIvanI jaghanya avagAhanAthI aparyAptaka bAdara apUkAyika jIvanI jaghanya ava. bhAnA masaNyAta cha.8 'bAdarapuDhavIkAiyasta apajattagarasa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' mAi2 pravidhi aparyApta nI dhanya mazAlanA, aparyApta mA2 mayinI dhanya mAnAthI masacyAta gaNI che. 8 'patteyasarIra. bAdaravaNassaikAiyasta bAdaranigodassa egaMsi apajjattagANa jahanniyA ogAhaNA doNha zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 bhagavatIsutre hanA dvayorapi tulyA asaMkhyeyaguNA 10-11 / sUkSpanigodasya paryAptakasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyagugA 12 / tasyaiva aparyAptakasya utkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA 13 / tasyaiva paryAptakasya ukRSTA'gAhanA vizeSAdhikA 14 / sUkSmavAyukAyikasya paryAptakasya jaghanyA avagAhanA asaMkhyeyaguNA 15 / tasyaiva aparyAptakasya utkRSTA'gAhanA vizeSAdhikA 16 / tasyaiva paryAptakasya utkR. doNha vitullA asaMkhejjaguNA) aparyApta bAdarapRthivIkAyika kI jaghanya avagAhanAle pratyeka zarIravAle aparyApta bAdara vanaspatikAyika kI aura bAdara nigoda kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAta guNI hai aura paraspara meM tulya hai 10-11 (humanioyassa pajatagasta jahaniyA ogAhaNA asaM khejagugA) isase asaMkhyAtaguNI jaghanya avagAhanA sUkSma nigoMdiyA paryAptaka kI hai (tasleva apajjattassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA) isase vizeSAdhika utkRSTa avagAhanA aparyApta sUkSmanigodiyA jIva kI hai 13 (tassa ceva pajjattagasta ukkosiyA ogAhaNA vise. sAhiyA) isase paryApta sUkSma nigodiyA jIva kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai 14 (suhumabAukAiyasta pajjattasa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 15 ) isase paryApta sUkSma vAyukAyika jIva kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai (tAsa ceva apajjattagasta ukko. siyA ogAhaNA vise sAhiyA 16 / isakI apekSA aparyApta sUkSma vAyuvi tullA, asaMkhejjaguNA' 55ti 62 vijayinI dhanya mAnAthA pratyeka zarIravALA aparyAptaka bAdara vanaspatikAyikanI ane bAdara nimedanI jaghanya avagAhanA asaMkhyAta gaNI che. ane parasparamAM tulya che.10-11 'suhamanioyasa pajjatagassa janniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' tanAthI masabhyAta mI dhanya sAnA sUkSma nigaDiyA yAtanI cha.12 'taraseva apajjattassa ukkosiyA ogAhaNA visenAhiyA' tanAthI vizeSAdhi utkRSTa azADanA aparyApta sUkSma nigahiyA vAnI cha.17 'tassa ceva pajjattagasta ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tenAthI pati sUkSma nibhAyA lana 3gbTa na vizeSAdhi che.14 'suhumavAukAiyassa pajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' tenAthI paryApta sUkSma vAyuyi panI dhanya samAna asabhyAta ANi cha.15 "tassa ceva apajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tenAthI aparyApta sUkSma vAyuyinI dhanya azAhanA vizeSAdhi cha,16 'tassa ceva pajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 321 ___ anvayArthaH-(ahaM) ahaM- sudharmasvAmI (puratthA) purastAt-pUrvakAle (kevaliyaM) kevalika-kevalajJAnavantaM (mahesiM) maharSim-barddhamAnasvAminaM (puschissa) pRSTavAn (NaragA) narakA-ratnamamAdhAH (kahaMbhitAcA) kathamabhitApA-kImitApayuktAH (muNI) he mune! he bhagAn ! (jANaM) jAnan-tvame dviSayakajJAnavAnasi, ata: (ajANo me bUhi) ajAnato me brUhi-kathaya (bAlA) bAlA:-ajJAH (kaI nu) kathaM nu-kena prakAreNa kIdRzAnuSThAyinaH (narayaM) narakaM (uviti) upayAntigacchanti iti // 1 // TIkA-purA hi kiLa jaMbUsvAsyAdiziSyavagairnarakasvarUpasya tatra sthita jIvAnAM vedanAviviSayamavalambya sudharmasvAmI pRSTaH-he bhagavan ! kiM bhUtA: narakAH, kiyantazca te saMkhyayA, tAtyA yAtanA ca kathaMvidhA jIvAnAm / kaivA karmabhiH te narakAH samupArjitAH bhavanti jIvai rityAdisvarUpavibhAgakAryakAraNapUrvakamazne jAte sati-zrI sudharmasvAmI jaMbUsvAmiprabhRti ziSyavargAn kathayati___ anvayArtha-maiMne (sudharmA svAmIne) pUrvakAla meM kevalajJAnI mahA. RSi varddhamAna svAmI se pUchA-naraka kisa prakAra ke saMtApa (vedanA) vAle haiM ? he mune ! Apa isa tathya ko bhalI bhAMti jAnate haiM ataeva mujha anajAna ko kahie ki kisa prakAra kRtya karanevAle ajJa jIva naraka prApta karate haiM ? // 1 // TIkArtha--pUrvakAla meM jambU svAmI Adi ziSyone naraka kA svarUpa, usameM sthita jIvoM kI vedanA Adi viSayoM ko AdhAra banA kara sudharmA svAmI se pUchA-bhagavat ! naraka kisa prakAra ke haiM ? saMkhyA meM kitane haiM ? jIvoM ko vahA~ kisa prakAra kI yAtanA sahana karanI par3atI hai ? kina karmoM ko karane se narakoM kI prApti hotI hai ? isa prakAra svarUpa, bheda, sUtrArtha-meM (sudharmAsvAmIe) pUrvakALamAM kevaLajJAnI, maharSi vardhamAna svAmIne pUchayuM-narake kevI vedanAovALA che? he mune ! Apa e vAtane sArI rIte jANe che. huM e vAta jANatA nathI, te he prabhe! narakenI vedanAo viSayaka jJAna na dharAvanAra Apa mane e vAta samajAvavAnI kRpA karo. he prabho ! kevAM kRtya karanArA ajJa (ajJAna) je narakagati prApta kare che? 1 TIkartha-pUrvakALamAM jaMbUsvAmI Adi ziSya e narakanuM svarUpa, narakamAM gayelA jIvonI sthiti Adi jANavAnI jijJAsA thavAthI sudharmA svAmIne A pramANe pUchayuM- he bhagavana! narake kevA hoya che? keTalA hoya che ? tyAM chene kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che? kevA karmonuM sevana karavAthI jIvane naraka gatinI prApti thAya che? A prakAre svarUpa, bheda, kArya ane kAraNa zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 sUtrakRtAsne he jammU:! 'ahaM' aha sudharmasvAmI 'puratyA' purastAt-pUrvasmin kAle yadA bhagayAna mahAvIro vidyamAna AsIttadA 'kevaliyaM' kevalikam --samutpanna kevalajJAnacantam 'mahesi maharSim atyugratapazcaragakAraNamanukUlapratikUlopasargasahiSNum / zrImanmahAvIrabarddhamAnasvAminam 'purechassa' pRSTavAn , ki pRSTavAn tadahaM kathayAmi 'kaI' kathaM-kIdRzAH 'naragA' narakA:- kIdRzAzca tatra narake abhitApAH yAtanA bhavanti / iti 'ajANao me' ajJAnato me 'jANaM' jAnan- kevalajJAnAlokena bhuNe mune ! he bhagavan ! 'bUhi' brUhi-kathaya, ahama jAnana tadviSayaM pRcchAmi, tathA 'kaha' kathaM kena prakAreNa kimanuSThAyino jIvAH 'bAlA' bAlA:- ajJAninaH 'narayaM' narakam 'uviti' upayAnti, he jambUH ! enatsarvamahaM pRSTavAniti // 1 // kArya aura kAraNa viSayaka prazna upasthita hone para zrI sudharmAsvAmIne jambUsvAmI Adi apane ziSyavarga se kahA-- he jambU ! maiM purAtana kAla meM, jaba bhagavAna mahAvIra vidyamAna the, taba una kevalajJAnI aura mahARSi arthAta atIva ugra tapazcaraNa karanevAle tathA pratikUla aura anukUla upasarmoM ko sahana karanevAle zrI barddhamAna svAmI se prazna kiyA thA-naraka kaise haiM ? naraka meM kisa prakAra ke abhitApa haiM ? yaha viSaya jAnanevAle Apa mujha anajAna ko, he prabho ! kahie / maiM isa viSaya ko nahIM jAnatA, isa kAraNa prazna karatA huuN| yaha bhI jAnanA cAhatA hU~ ki kisa prakAra ke kArya karanevAle ajJAnI jIva naraka meM jAte haiM ? he jambU maiMne yaha saba bhaganAna se pUchA thA // 1 // viSayaka prazna upasthita thavAthI sudharmA svAmIe jabUsvAmI Adi ziSyone A pramANe javAba Ape- he jaMbU ! purAtana kALamAM jyAre bhagavAna mahAvIra vidyamAna hatA, tyAre meM te kevaLajJAnI ane mahASieTale ke ghaNuM ja ugra tapasyAo karanAra tathA anukULa ane pratikULa upasargone sahana karanAra zrI mahAvIra prabhune A pramANe prazna pUcha hato "he prabhe ! narakenuM svarUpa kevuM che ? temAM utpanna thanAra nArakone kevI kevI pIDA sahana karavI paDe che ? kevA kRtya karanArA ajJAnI ja narakamAM jAya che? A viSayanA Aya jANakAra che. te te vAta samajAvavAnI kRpA karo." he jaMbU! tame je prazna mane pUche che, eja prazna meM mahAvIra prabhune pUchaye hatA, A pramANe sudharmAsvAmI temane kahe che. 1 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 331 pRSTo bhagavAnmAM pratyevamAha evaM mae' ityAdi / mUlam - evaM bhae puTTe mahANubhAve iNamo'bbavI kosave aapnne| pavedaiissaM durmaduggaM AdINiyaM dukkaDiyaM purasthA // 2 // chAyA - evaM mayA pRSTo mahAnubhAva idamabravItkAzyapa AzuprajJaH / vedayiSyAmi duHkhamarthadurgamAdInikaM dRSTakRtikaM purastAt ||2 || anvayArtha :- ( evaM ) evamanena prakAreNa (mae) mayA (puDhe) pRSTaH sana (mahAnuvAve) mahAnubhAvaH- vistRtamAhAtmyavAna ( kAsave ) kAzyapaH- kAzyapagotrotpanno mahAvIraH prazna karane para bhagavAn ne mujhe isa prakAra kahA - ' evaM mae' ityAdi / zabdArtha - ' evaM - evam' isa prakAra 'mae-mayA' mere dvArA 'puDhe - pRSTa:' pUche hue 'mahANubhAve- mahAnubhAvaH' vistRta mahAtmya vAle 'kAsavekAzyapaH kAzyapagotra meM utpanna hue 'Apanne - AzuprajJaH' saba vastu maiM sadA upayoga rakhane vAle bhagavAn varddhamAn mahAvIra svAmI ne 'iNamosvI - idamabravIt' isa prakAra kahA hai ki 'duhamaduggaM duHkhamarthadurgam' naraka duHkhadAyI hai evaM asarvatra janoM se ajJeya hai 'AdINiyaMAdInikam' vaha atyanta dIna jIvoM kA nivAsa sthAna hai 'dukkaDiyeduSkRtikaM' usameM pApIjIva nivAsa karate haiM 'purasthA - purastAt yaha Age 'pavedassaM -pravedayiSyAmi' hama kahe gaye haiM // 2 // anvayArtha - isa prakAra mere prazna karane para mahAnubhAva arthAt vizAla mahimA se maNDita kAzyapa gotra meM utpanna sadA saba meM upayogavAn bhArA te praznana pramukhe mA pramANe navA mAgyo ta 'evaM mae' ityAhi zabdArtha -' evaM - evam' yA rIte 'mae-mayA' bhArAthI 'puTThe- pRSTaH' pUchAyelA 'mahANubhAve - mahAnubhAvaH' moTA mahAtmyavAjA 'kAsave - kAzyapaH ' azyaya gotramAM utpanna thayelA 'Apanne - AzuprajJaH' adhIna vastumA sahI upayoga rAbhavAvAjA lagavAn vardhamAna mahAvIra svAbhIye 'iNamo'bdavI - idamabravIt ' bhAvI rIte 'hyu N che DeM- 'duhamadRdugaM - duHkhamarthadurgam' na24 duHsahAyi che tesa sarvajJanano dvArA na lAgI zakAya tevu che, 'AdINiyaM - AdIni kam' te ramatyaMta hIna zovA bodhenu' nivAsasthAna hai, 'dukaDiyaM - duSkRtikam' temAM pAthI bhve| nivAsa raiche. 'puratyA- purastAt' se bAta huve pachI mAgaNa 'pavedazsa - pravedayiSyAmi' hu 4DI // 2 // sUtrArtha - maDDAnulAva (vizANa mahibhAsaMpanna), azyapagotrIya, sahA saghaLA padArthomAM upayAgavAna, mahAvIra prabhue mArA praznanA javAbarUpe A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 sUtrakRtAGgasUtre (Asu panne) AzupajJaH - sarvatra sadopayogavAn (iNamo'nvavI) idaM vakSyamANamabravIt (duimaduggaM) duHkhamarthadurgam - duHkhasvarUpaM duHkhena laMghayituM yogyam asarvajJairajJeyaM ( AdINiyaM) AdInikam atyantadInajIvanivAsasthAnaM (dukaDiyaM) duSkRtikaM - duSkRtaM vidyate yeSAM tatsandhi (puratyA ) purastAt - pUrvajanmani narakagatiyogyaM yat kRtaM karma tat (pavedassa) pravedayiSyAmi kathayiSyAmi iti // 2 // TIkA- ' evaM ' evam = anantaroktam, he jambUH ! vinayapUrvakaM mayA pRSTaH 'mahANubhAve' mahAnubhAvaH mahAn catustriMzadatizayarUpaH, paJcatriMzadvANIrUpaH anubhAvo mAhAtmyaM yasya sa mahAnubhAvaH 'kAsave' kAzyapaH- kAzyapagotrotpanno mahAvIraH 'Apanne' AzumajJaH - Azu zIghratarA sarvopayogAt prajJA vidyate yasyAsau AzuprajJaH sarvatra sadopayogavAn 'iNamo' idaM vakSyamANam ' aJcavI' abravIt, kimabravIt tatrAha - 'duhamadudurga' dukham - duHkhasvarUpam tIvrA'samAdhiyuktatvAt tathA arthadurgamarthena varNanAzaka parUpeNa durgam-viSam - ujjvalA kAdazavidhavedanAkulatvAt, tatra - ujjvalA - tIvrAnubhAvAtmakarSatvAt 1, balA - balavatI anivAryatvAt 2, ne isa prakAra pratipAdana kiyA thA-naraka duHkhasvarUpa hai aura asarvajJa (chadmastha) jIva use pUrI taraha jAna nahIM skte| vaha atyanta dIna tathA pApI jIvoM kA nivAsasthAna hai| pUrva meM upArjita narakagati ke yogya jo karma hai, yaha saba maiM kahUMgA // 2 // bhagavAn TIkArtha - he jambU ! vinaya pUrvaka mere pUchane para mahAnubhAva arthAt cautIsa atizayoM aura paiMtIsa vANI ke guNoMvAle bhagavAn kAzyapa gotra meM utpanna tathA sadA sarvatra upayogavAlI prajJA se yukta bhagavAn ne yaha kahA thA- naraka tIvra asamAdhikAle haiM tathA artha durga haiN| artha durga kA artha yaha hai ki ve naraka varNana nahIM karane yogya ujjvalA Adi gyAraha prakAra prakAranuM pratipAdana karyu hatuM-naraka du:khasvarUpa che. asaga (chadmastha) jIva tenA svarUpanu pUrepUrU jJAna dharAvatA nathI. te atyanta dIna ane pApI jIvAtu' nivAsasthAna che.te jIvAe narakagatine ceAgya je karmAnuM pUrva upAjana karelu che, te have huM prakaTa karU chu' rA TIkAtha--he jaNlR ! vinayapUrNAMka pUchavAmAM AvelA te praznanA mahAnubhAva (eTale ke ceAtrIza atizayAthI ane vANInA pAMtrIza guNaiAthI yukta, ) kAzyapa gotramAM utpanna thayelA, samasta padArthomAM sadA upayogayukta prajJAthI sa`panna mahAvIra prabhue A pramANe uttara ApyA hateA--te naraka totra sabhAdhivAjA hai, tathA artha hurga che. 'artha' pahano arthamA pramANe samajavA-avaLu nIya ujavalatA Adi agyAra prakAranI vedanAe zrI bhagavatI sUtra : 13 w Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 333 vipulA-vizAlA parimANarahitatvAva3, karkazA-kaThorA pratyaGgaduHkhajanakatvAt4 , kharA-tIkSNA-antaHkaraNabhedakatvAt 5, paruSA niSThurA sukhalezarahitatvAt 6, pragADhA-pratikSaNamasamAdhijanakatvAt 7, pracaNDA bhayAnakA AtmanaH patipadeza vyApitvAt 8, ghorA vikaTA zravaNe'pi duHkhajanakatvAt 9, bhISaNA-mayotpAdikA, pratipANibhayajanakatvAt 10, dAraNA-hRdayamaMkSobhakAriNI, pratikArarahitatvAt 11, etAdRzaikAdazavidhavedanA saMkulatvena duHkharUpam sarvajJenApi vAcA varNayitumazakyamato'rthadurgamiti / 'AdINiyaM' AdInakam , tAdRzaM narakasthAnaM dInA. zaraNatrANajIvAnAM nivAsasthAnam / 'dukaDiyaM' duSkRtikam tatra duSkRtinAM pApinA kI vedanA se vyApta haiM vahAM atyanta tIvra evaM prakarSa prApta vedanA hai| vaha vedanA anivArya hai usake nivAraNa kA koI upAya nahIM hai| vaha vizAla hai, kyoMki usakA koI pariNAma nahIM hai / aMga aMga meM duHkhaprada hone ke kAraNa karkaza-kaThora hai| antaHkaraNa ko bhedana karanevAlI hone se khara tIkSNa hai / usameM sukhakA lezamAtra bhI na hone se paruSa hai / prati. kSaNa asamAdhi utpanna karanevAlI hone se pragADha hai| vaha pracaNDa hai, kyoMki AtmA ke pratyeka pradeza meM vyApta rahatI hai| sunane mAtra se duHkhajanaka hone ke kAraNa ghora vikaTa hai / pratyeka prANI ko bhayajanaka hone se bhayaMkara hai| pratIkArarahita hone se hRdaya ko kSubdha karanevAlI -dAruNa hai / sarvajJa bhI vANI dvArA usakA varNana nahIM kara skte| isa kAraNa naraka ko durga kahA hai / vaha naraka dIna, zaraNahIna evaM trANa. tyAM atyanta tIvra ane kaI paNAthI bhogavavI paDe che. te vedanA anivArya che-tenA nivAraNano koI upAya ja te nathI. vaLI te vedanA vizALa hoya che eTale ke tenuM kaI pramANa ja kalpI zakAya tema nathI, te vedanA pratyeka aMgamAM dukha utpana karanArI hovAthI karkaza-kaThera che. te vedanA antaHkaraNane bhedanArI hevAne kAraNe tene "kharatIkSaNa' (atyanta tIkSaNa) kahI che. temAM sukhane saheja paNa sabhAva na hovAne kAraNe te paruSa che. pratikSaNa asamAdhi utpanna karanArI hovAne kAraNe te pragADha che AtmAnA pratyeka pradezamAM vyApta hevAne kAraNe te pracaMDa che. te vedanA evA prakAranI hoya che, tene zravaNa karavAthI paNa duHkha thAya che, te kAraNe tene ghera-vikaTa kahI che. pratyeka jIvamAM bhaya utpanna karanArI hovAne kAraNe tene bhayaMkara kahI che. pratIkAra rahita hovAne kAraNe hune kSubdha karanArI hovAthI tene dAruNa kahI zakAya che. sarvajJa paNa vANI dvArA tenuM varNana karI zakatA nathI, te kAraNe narakane "duga kahela che. te naraka dIna, zaraNahIna ane trANuvihIna zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 sUtrakRtAGgasUtre nivAsasthAnam ityetatsarvam- 'purastha / ' purastAt - pUrvajanmani narakagamanayogyaM yatkRtaM pApaM tat 'pavedassaM' pavedayiSyAmi - svakRtakarmavazAt jIvAstAdRzanarakasthAnaM gacchati / tAduzakarmaNaH narakasya tatratyavedanAyAH tAdRzajIvasya sarvasthApi svarUpAdikaM pravibhajya ahaM kathayAmi / sAvadhAnena cittena zrotavyaM sarvamapi bhavadbhiriti // 2 // ki kathayAmi tadAha - 'je ke' ityAdi / mUlam - je kei bAlA Iha jIviyaTThI, pAvAI kammAI karaMti ruMda | | te ghorarUtamisaMghayAre, tivAMbhitAve nae peMDaMti // 3 // chAyA - ye ke'pi bAlA iha jIvitArthinaH pApAni karmANi kurvanti raudrAH / te ghorarUpe tamisrAndhakAre tIvrAmitA narake patanti // 3 // varjita jIvoM kA nivAsasthAna hai| vahAM pApI jIva nivAsa karate haiN| jina jIvoM ne naraka gamana ke yogya karma upArjana kiyA hai, ve apane karma ke anusAra naraka meM jAte haiN| usa karma kA, naraka kA, vahA~ honevAlI bedanAkA aura vahAM ke jIvoM kA svarUpa Adi maiM khuuNgaa| tuma sAvadhAna citta se suno // 2 // bhagavAn ne jo kahA usI artha ko hI kahate haiM- 'je keI' ityAdi / zabdArtha --' iha - iha' isa loka meM 'ruddA- raudrA:' prANiyoM ko bhaya utpanna karane vAle 'je kei bAla:- ye kecana bAlA:' jo ajJAnI jIva 'jIvigrahI- jIvitArthinaH' apane jIvana ke liye 'pAvAI kamnAI kareM ti bunda jIveAnu' nivAsasthAna che. tyA pApI jIve nivAsa kare che, je jIvAe narakagamanane cegya kramenuM upArjana karyu hAya che, teo pAtapAtAnAM karmo anusAra narakamAM jAya che. temanAM pApakarmonu, te naraketu, nArakane tyAM sahana karavI paDatI vedanAonuM ane tyAMnA jIvAnA svarUpatu' have huM vadhu na karIza, Apa sau dhyAnapUrvaka te sAMbhaLeA / 2 / kevA kevA pApakRtyeA karanArA jIve narakamAM jAya che, te have prakaTa vAmAM Ave che- 'je kei' ityAdi zabdArtha -'idda - iha' mA sAumA 'ruhA - raudrA:' AziyAne laya utpanna 425 vANA 'je kei bAlA - ye kecana bAlA H ' ne ajJAnI kRSa 'jIbi yaTThIjIvitArthinaH' potAnA bhuvana bhATe 'pAvAi kammAI kareti pApAni vamrmANi zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 335 ___ anvayArthaH-(iha) ihaloke (ruddA) raudrAH prANinAM ghAtakAH (je ke vAlA) ye kecana vAlA ajJAninaH (jIviyaTThI) jIvitArthina:-asaMyamajIvitArthinaH (gavAI kammAI karati) pApAni mANAtipAtAdIni karmANi kurvanti (te) te bAlAH (ghorarUve) ghorarUpe'tyantabhayAnake (tamisaMdhayAre) tamisrAndhakAre-bahulatamondhakAre (tibvAbhitAve) tIvAmitApe-atyantatApayukte (narae) narake-etA. zavizeSaNayukta nAke (paDaMti) etanti-gacchantIti // 3 // TIkA---'i' ihAsmin saMsAre 'ruddA' raudrA:-trANinAM ghAtakAH 'je keI' ye kecana jIvAH, mahArambhamahAparigrahapaJcandriyavadhamAMsabhakSaNAdikasAvadhakarmA'nuSThAne parAyaNAste 'bAlA' vAlA:-sadasadvivekavikalAH 'jIviyaTTI' jIvi. pApAni karmANi kurvanti' hiMsAdi pApakarma karate haiM 'te-te' ve 'ghorarUve-ghorarUpe' atyanta bhayajanaka 'samisaMpayAre-tamisrAMdhakAre ' mahAn andhakAra se yukta tivAbhitAve-tInAbhitApe' atyanta tApayukta 'narae-narake' naraka meM pati -patanti ' par3ate haiM // 3 // anvayArtha--isa loka meM jo ajJAnI prANiyoM ke ghAtaka haiM, asaMyamamaya jIvana ke abhilASI haiM aura jo prANAtipAta Adi pApakarmakarate haiM, ve ajJAnI jIva atyanta ghora, saghana andhakAra se vyApta, atyanta santApa se yukta naraka meM par3ate haiM // 3 // ____TIkArtha--isa saMsAra meM jo ajJAnI jIva prANiyoM kA ghAta karane vAle arthAt mahArambha, mahAparigraha, paJcendriya kA vadha karane meM evaM mAMsa bhakSaNa Adi ghora pApoM meM parAyaNa hote haiM, sat asat ke viveka kurvanti' DisA vigaire pA54 re cha. 'te-te' to 'ghorarUve- ghorarUpe' bhatyAta ayaha 'tamisaMdhayAre-tamisrAMdhakAre' mahAn vA anyathA yuta 'tivAbhitAve-tIvrAbhitApe' satyata tapathI vyApta savA 'narae-narake' nara. ki 'pati-patanti' 53 cha. // 3 // ---A lekamAM je ajJAnI che prANIonA ghAtaka bane che, asaMyamamaya jIvananI abhilASAvALA che. prANAtipAta Adi pApakarmo karanArA che, te ajJAnI ja atyanta ghora, saghana aMdhakArathI vyAsa, atyanta saMtApathI yukta narakamAM paDe che. evA TIkArtha---A saMsAranA je ajJAnI che prANIone vadha karanArA hoya che, eTale ke mahArabha, mahAparigraha, paMcendriyone vadha ane mAMsAhAra Adi ghera pApakarmomAM Asakta hoya che, jeo sat ane asatanA vive zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 336 sUtramatAsUtre tArthina:-asaMyamajIvitArthinaH pApenodarapUrakAH-svakIya nInAya 'pAvAI' pApAnimANAtipAtAdIni 'kammAI' karmANi 'karaMti' kurvanti, te itthaMbhUtAH jIvAH tIvrapApodayavartinaH 'ghorarUve' ghorarUpe-atyantamayajana ke 'tamisaMdhayAre' tamisAndhakAre-bahula tamondhakAre 'tivyAmitAve' tIvrAbhitApe, tIvraH atisu. duHsahaH khadirAGgAramahArAzitApAdanaMtaguNo abhitApa: saMtApo yasmin tathAbhUte, 'narae' narake 'paDaMti' patanti, prANinAM bhayadAtAro'jJA jIvAH svAtmahitAya pazuvadhAdau pavartamAnAH pApakarma samAcaranti, ta eva puruSAH svakRtaduSkRtavalA mahAndhakAre mahAduHkhamaye narake patantIti bhAvaH // 3 // mUlam-tidhvaM tase pANiNo thAvare ya je hiMsaI AyasuhaM pNdducc| jailUsae hoI adattahAgaNasikhaI leyaviyessa kiMci / / chAyA-tI trasAn pANAn sthAvarAn ca yo hiMsatyAtmamukhaM pratItya / yo lUSako bhAtyadattahArI na zikSate sevanIyasya kiMcit / / 4 / / se zunya hote haiM, pApa se peTa bharate haiM aura apane jIvana ke lie pApamaya kRtya karate haiM, aise tIvra pApa ke udyavAle jIva atyanta bhayajanaka, ghora andhakAramaya tathA tIvra saMtApavAle arthAt khadira (khaira) ke aMgAroM ke baDe Dhera se bhI anantaguNita tApa se yukta naraka meM jAte haiM / tAtparya yaha hai ki anya prANiyoM ko bhaya utpanna karanevAle, ajJAnI apane hita ke lie pazuvadha Adi krUra karmoM meM pravRtti karane pAle jo jIva pApakarma kA AcaraNa karate haiM vahI apane pApa ke prabhAva se mahAduHkhamaya naraka meM utpanna hote haiM // 3 // kathI rahita hoya che, jeo pApakarmo dvArA pitAne gujAro calAvatA hoya che, ane jeo potAnA jIvanane mATe pApamaya kRtye sevatA hoya che. evA tIvra pApanA udayavALA jI atyaMta bhayajanaka, ghora aMdhakAramaya, tathA tIvra saMtApayukta-kheranA aMgArAnA meTA DhagalA karatAM paNa anaMtagaNuM tApayut-24maaN jaya che. A kathanane bhAvArtha e che ke je jI pitAnA sukhane mATe pazuvadha Adi pApakarma karanArA hoya che, jeo anya jIvomAM bhaya utpanna karanAra kura karmo kare che, evAM ajJAnI che temanA pApanA prabhAvathI mahAduHkhamaya 24mA tpanna thAya che. // 3 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpabahutvam 337 bhavati 12 / 'tasseva apajjattassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tasyaiva sUkSmanigodasya aparyAptakasya uskRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA bhavatIti 13 / 'tassa ceva pajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tasyaiva sUkSmanigo. dasyaiva paryAptakasya utkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA bhavatIti 14 / 'muhumavAu. kAiyassa pajjattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA' sUkSmAyuvAyikasya paryAptasya jIvasya jaghanyA'vagAhanA pUrvApekSayA asaMkhyAtaguNA adhikA bhavatIti 15 / 'tassa ceva apajjatagAsa unakosiyA ogAhaNA bisesAhiyA' yaptika bAdara ekendriya jIyoM ko avagAhanA uttarottara asaMkhyAtaguNita adhika prakaTa kara aba sUtrakAra paryAptaka ekendriya jIvoMkI avagAhanA prakaTa karate haiM-isameM sabase pahile paryAptaka sUkSma nigodiyA jIva kI jaghanya avagAhanA prakaTa kI jAtI hai sUkSmanigodiyA paryAptaka jIva kI jaghanya avagAhanA, pUrvakI apekSA se asaMkhyAtaguNita adhika hotI hai 12 'tasseva apajjattagassa unakosiyA ogAhaNA visesAhiyA' aparyAka sUkSma niyodiyA jIva kI utkRSTa avagAhano vizeSAdhika hotI hai 13 'tassa ceva pajjattagasta ukkosiyA ogAhaNA visesA. hiyA' tathA paryApta sUkSma nigodiyA jIva kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hotI hai 14 'suhamavAukAiyassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejja. guNA' sUkSmavAyukAdhikaparyApta nIca kI jaghanya avagAhanA pUrva kI apekSA asaMkhyAtaguNita adhika hotI hai 15 'tassa ceva apajjattagassa aparyAptaka bAdara ekendriya jIvonI avagAhanA uttarottara asaMkhyAta gaNi adhika batAvIne have sUtrakAra paryAptaka ekendriya jInI avagAhanA pragaTa kare che. temAM sauthI pahelAM paryAptaka sUphama nivediyA nI jaghanya avaavagAhanA batAvavAmAM Ave che. sUma nigediyA paryApta jIvanI jaghanya sAnA 53sAnI sapekSA majyAta DAya che.12 'tasseva apajjattAsta ukkosiyA ogAhaNA vise sAhiyA' 55ryApta sUkSma nigahiyA nITa mAnA vizeSAdhi 14 cha 13 'tassa ceva pajjattAsa ukosiyA ogAhaNA vise sAhiyA' tathA 5ti sakSma nigohiyA nA See sAnA vizeSAdhi 3ya che.14 'suhumavAukAiyassa ejjattagassa jahaniza ogAhaNA asaMkheja guNA' sUkSma vAyuyi paryApta panI dhanya bhAnA paDasAnI apekSA asaNyAtayi madhi hAya cha.15 'tarasa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 bhagavatIsatre tasyaiva sUkSmavAyukAyikasya jIvasyAparyAptakasya utkRSTA'vagAhanA pUrvApekSayA vizeSAdhikA bhavati 16 / 'tassa ceva pajjatagassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' 17 / tasyaiva sUkSmavAyukAyikasyaiva paryAptakasya utkRSTA'vagAhanA aparyAptasUkSmavAyukApikApekSayA vizeSASikA bhavatIti 17 / 'evaM suhumateukAiyassa vi evaM sUkSmatejaskAyikasya jIvasyApi jaghanyotkRSTA'vagAhanA jJAtavyA tathAhi-sUkSmatejaskAyikasya paryAptakasya jaghanyAvagAhanA asaMkhyeyaguNA adhikA sUkSmatejaskAyikasya aparyAptasya utkRSTA'vagAhanA pUrvApekSayA vizepAdhikA evaM sUkSma tejaskAyikasya paryAptakasya utkRSTA'vagAhanA tato'pi vizeSAdhikA bhavatItibhAvaH 18-20 / 'evaM suhumAukAiyassa vi' evaM yathA ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' aparyAptaka sUkSmavAyukAyika jIva kI utkRSTa avagAhanA pUrvakI apekSA vizeSAdhika hotI hai 16 'tassa cetra pajjattaga' paryApta sUkSmavAyukAyika jIva kI utkRSTa avagAhanA aparyApta sUkSma vAyukAdhika kI utkRSTa avagAhanA kI apekSA vizeSAdhika hotI hai 17 evaM suhumate ukAdhyassa vi' isI prakAra se sUkSma tejaskAyika jIva kI bhI jaghanya utkRSTa avagAhanA jAnanI caahiye| arthAt paryApta sUkSma tejaskAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNita adhika hai tathA aparyApta sUkSma tejaskAyika kI utkRSTa avagAhanA pUrva kI apekSA vizeSAdhika hai isI prakAra paryApta sUkSma tejaskAyika kI utkRSTa avagAhanA usase bhI vizeSAdhika hai 18-20 'evaM suhama AukAiyasta dhi' sUkSma tejaskAyika kI avagAhanA ce| aja nAsa ukkosiyA ogAdamA jile vAhiyA' 55yati sUkSma pAyu. kAyika jIvanI ukRSTa avagAhanA pahelAMnI apekSAthI vizeSAdhika hoya cha 16 tassa veva pajjatagA.' paryApta sUkSma pAyuyi na Ta avagAhane aparyAptaka sUma vAyukAyikanI utkRSTa avagAhanAnI apekSAthI vizeSAdhi DAya che. 17 evaM suhumaDe ukta iyassa vi' zana sUkSma tejaskAyika jIvanI paNa jaghanya ane utkRSTa avagAhanA samajI levI, arthAt paryAptaka sUma tejasakAyikanI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtagaNI adhika che, tathA aparyAptaka sUma tejaskAyikanI utkRSTa avagAhanA pahelAnI apekSAe vizeSAdhika che. e ja rIte paryAptaka sUma tejaskAyikanI utkRSTa apanA tanAthI 595 vizeSa thi cha 18-18-20 'evaM suhama AukAiyassa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za019 u03 sU02 jaghanyotkRSTAvagAhanAyAlpabahutvam 339 sUkSmatejaskAyikasya tathaiva sUkSmApakAyikajIvastra paryAptakasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNAdhikA pUrvApekSayA tathA aparyAptakasya yAptakasya cotkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA bhavatIti 21-23 / 'evaM suhuma puDhavIkAiyassa vi evameva sUkSmApkAyikavadeva sakSamapRthivIkAyikasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA aparyAptaparyAptabhedabhinnasya tasyaivotkRSTA'vagAhanA vizeSAdhiketi 24-26 / 'evaM pAdaravAukAiyassa vi' evaM bAravAyukAyikasyApi jaghanyA'vagAhanA asaM. khyeyaguNA aparyAptaparyAptabhedasya tasyotkRSTA'dhagAhanA vizeSAdhikA bhavatItibhAvaH 27-29 / 'evaM bAdarateukAiyassa vi evameva bAdaravAyukAyavadeva bAdaratejaskAyikasyApi paryAptakaraNa jaghanyA'vagAhanA asaMkhyeyaguNA aparyAptakaparyAptakotkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA jJAtavyetibhAvaH 30-32 / 'evaM bAyaraAukAiyassa vi' evameva bAdaratejaskAyikavadeva bAdarApkAyikajIva. syApi jaghanyotkRSTA'vagAhanA jJAtavyetibhAvaH 33-35 / 'evaM vAdarapuDhavI. kAiyassa vi evaM bAdarapRthivIkAyikajIvasyApi jaghanyoskRSTA'vagAhanA jJAtavyeti 36-38 / 'savvesiM tiviheNa gameNaM bhANiya sarveSAM trividhena gamena bhaNitavyam , sarveSAM vAyukAyikAdijIvAnAM tripakAreNa gamena avagAhanA vaktavyeti / traividhyamittham-sUkSmavAyukAyikAderjaghanyA'vagAhanA'saMkhyaguNA tathA aparyAptakasya utkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA tathA paryAptakasya utkRSTA'vagA. hanA vizeSAdhiketi 'bAdaranigoyassa pajjattagassa jahanniza ogAhaNA asaMkhe. jjagugA' vAdaranigodasya paryAptakasya jaghanyAvagAhanA asaMkhyeyaguNA sUkSmavAyukAyikAdhavagAhanApekSayA paryAptakasya bAdaranigodajIvasya jaghanyA'vagAhanA asaMkhpeyaguNAdhikA bhavatIti 39 / 'tassa ce apajjattagassa ukkosiyA jaisI yaha kahI gaI hai usI prakAra kI paryAptaka sUkSma apakAyika jIva kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNita hai tathA aparyAptaka kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai 21-23 isase AgekA aura saba kathana mUla satrArtha ke jaisA hI hai isa prakAra se yahAM taka 44 sthAnoM kI avagA. hanA prakaTa kI gaI hai| sU0 2 / / vi sUkama tejaskAyikanI A avagAhanA je rIte kahevAmAM AvI che, te ja rIte paryAptaka sUkSama aprakAyika jIvanI jaghanya avagAhanA asaMkhyAta gaNi che tathA aparyAptaka, paryAptakanI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika che. 21-22 AnA pachInuM bIjuM saghaLuM kathana sUtrArtha pramANe che. A rIte ahi sudhI 44 cuMvALIsa sthAnonI avagAhanA batAvI che. je sU. 2 zrI bhagavatI sutra : 13 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 bhagavatIsUtre ogAhaNA vise sAhiyA tasyaiva bAdaranigodasya aparyAptasya utkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA bhavatIti 40 / 'tassa ce pajjattassa uskosiyA ogAhaNA visesAhiyA' tasyaiva vAdaranigodasya paryAptakasya aparyAptavAdaranigodApekSayA utkRSTA'vagAhanA vizeSAdhikA bhavatItibhAvaH 41 / 'patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyassa' pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikasya jIvasya 'pajjattassa' paryAptasya 'jahanniyA ogAhaNA' jaghanyA avagAhanA 'asaMkhejjaguNA' asaMkhyAtaguNAdhikA bhavati 42 / 'tassa ceva' tasyaiva pratyekavanaspatikAyikajIvasya 'apajjattassa' aparyAptasya 'ukkosiyA ogAhaNA' utkRSTA'vagAhanA 'asaMkhejjaguNA' asaM. khyeyaguNA'dhikA bhavatIti 43 / 'tasta ceva' tasyaiva ca pratyekavanaspatikAyi. kasya jIvasya 'pajjattassa' paryAptasya 'ukkosiyA ogAhaNA' utkRSTA'vagAhanA 'asaMkhejjaguNA' asaMkhyAtaguNAdhikA bhavatIti 44 / |suu0 2 // anantarapUrvamane pRthivIkAyikAdijIvAnAM ye avagAinA bhedAsteSAmalpabahusvAdikaM nirUpitam athavA kAyamAzritya pRthivyAdi jIvAnAmeva itaretarApekSayA sUkSmatvaM nirUpayannAha-eyassa NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-eyassa NaM bhaMte ! puDhavIkAiyasta AukkAiyassa teukAiyassa vAukAiyasta vaNassaikAiyassa kayare kAye sabbasuhume, kayare kAye savvasuhumatarAe ? goyamA ! vaNassai. kAe sabasuhame vaNastaikAie savvasumatarAe 1 / eyassaNaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukAiyassa teukAiyassa vAukAiyasta kayare kAye savvasuhume kayare kAe savvasuhumatarAe ? goyamA ! vAukAye sabbasuhume vAukAe savvasuhu. matarAe 2 / eyasta NaM bhaMte ! puDhavIkAiyasta AukAiyasta teukAiyasla kayare kAe savvasuhume kayare kAe savvasuhumatarAe? goyamA ! teukAe savvasuhume teukAe savvasuhumatarAe 3 / eyarasa NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukAiyasta kayare kAe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 03 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatvanirUpaNam 341 sabasuhume kayare kAe sambasuhumatarAe ? goyamA ! AukAe savvasuhame AukAe savvasuhumatarAe 4 / eyasta NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukkAiyassa teukAiyassa vAukkAiyassa vaNastaikAiyassa kayare kAe sababAyare kayare kAe savvabA. yaratarAe ? goyamA ! vagassaikAie sababAyare vaNassaikAie savvabAyaratarAe 1 / eyasta NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa Au. kAiyassa teukAiyassa vAukAiyasta kayare kAe savvabAyare kayare kAe savvabAyaratarAe ? goyamA ! puDhavIkAe savvabAyare puDhavIkAe savvavAyaratarAe 2 / eyassa gaM bhaMte ! AukAiyassa teukAiyassa vAukAiyassa kayare kAe savvabAyare kayare kAe sababAyaratarAe ? goyamA! AukkAe savvabAyare AukkAe savvabAyaratarAe 3 / eyasta NaM bhaMte ! teukkAiyassa vAukkAiyasla kayare kAe samvabAyare kayare kAe savvavAyaratarAe ? goyamA ! teukkAe savvavAyare teukkAe sambabAyaratarAe 4 / ke mahAlae NaM bhaMte ! puDhavIsarIre pannatte ? goyamA ! arNatANaM suhumavaNassaikAiyANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhamavAusarIre, asaMkhajjANaM suhumavAusarIrANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhumateUsarIre, asaMkhejjANaM suhumateUkAi yasarIrANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhame AUsarIre, asaMkhejjANaM suhumaAukAiyasarIrANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhume puDhavIsarIre, asaMkhejjANaM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 bhagavatIsUtre suhamapuDhavIkAiyasarIrANa jAvaiyA sarIrA se ege bAyaravAu. sarIre, asaMkhajjANaM bAyaravAukAiyANaM jAvaiyA sarIrA se ege0 bAyara teusriire| asaMkhejjANaM bAyara teukAiyANa jAvaiyA sarIrA se ege vAyara AusarIre, asaMkhejANaM bAyara AukkAiyANaM jAvaiyA sarIrA se ege bAyarapuDhavIsarIre e mahAlaeNaM goyamA ! puDhavIsarIre pannatte ||suu0 3 // chAyA-etasya khala bhadanta ! pRthivIkAyikasyApkAyikasya tejaskAyi. kasya vAyukAyikasya vanaspatikAyikasya kataraH kAyaH sarvamukSmaH kataraH kAyaH sarvasUkSmatarA ? gautama ! vanaspatikAyaH sarvasUkSmaH vanaspatikAyaH sarvasUkSmataraH 1 / etasya khalu bhadanta ! pRthivIkAyikasya apUkAyikasya tejaskAyikasya vAyukA. yikasya kataraH kAyaH sarvamUkSmaH katara kAyaH sarvasUkSmataraH ? gautama ! vAyukAyaH sarvasUkSmaH vAyukAyaH sarvapakSamataraH 2 / etasya khalu bhadanta ! pRthivIkAyikasya aphAyikasya tejaskAyikasya kataraH kAyaH sarvasUkSmaH kataraH kAyaH sarvabhUkSmatara: ? gautama ! tejaskAyaH sarvamUkSmaH tejaskAyaH sarvasUkSmataraH 3 / etasya khalu bhadanta ! pRthivIkAyikasyApkAyikasya kataraH kAyaH sarvasUkSmaH katara kAyaH sarvasUkSmataraH ? gautama ! aphAyaH sarvasUkSmo'pkAyaH sarvasUkSmataraH 4 / etasya khalu bhadanta ! pRthivIkAyikasyApkAyikasya tejaskAyikasya vAyukAyikasya vanaspatikAyikasya kataraH kAyaH sarvabAdaraH kataraH kAyaH sarvabAdarataraH ? gautama ! vanaspatikAyaH sarvabAdaraH vanaspatikAyaH sarvabAdarataraH 1 / etasya khalu bhadanta ! pRthivIkAyikasya aphAyikasya tejaskAyikasya vAyukAyikasya kataraH kAyaH sarvabAdaraH kataraH kAyaH sarvabAdarataraH ? gautama ! pRthivIkAyaH sarvabAdaraH pRthivIkAyaH sarva bAdarataraH 2 / etasya khalu bhadanta ! akAyikasya tejaskAyikasya vAyukAyi. kasya kataraH kAyaH sarvabAdaraH kataraH kAyaH savAdarataraH ? gautama ! aphAyaH sarvabAdaraH aphAyaH sarvabAdarataraH 3 / etasya khala bhadanta ! tejaskAyikasya vAyukAyikasya kataraH kAyaH sarvavAdaH, kataraH kAyaH sarvabAdarataraH ? gautama ! tejaH kAyaH sarvavAdaraH tejaH kAyaH sarvavAdarataraH 4 / ki yanmahat khallu bhadanta ! pRthivIzarIraM prajJaptam ? gautama ! anantAnAM sUkSmavanaspatikAyikAnAM yAvazkAni zarIrANi tadekaM sUkSma rAyuzarIram / asaMkhyeyAnAM sUkSmavAyukAyikAnAM yAvatkAni zarIrANi tadekaM sakSamatejaH zarIram / asaMkhyeyAnAM mUkSmatejaskAyikazarIrANAM pAvatkAni zarIrANi tadekaM sUkSmamapa zarIram / asaMkhyeyAnAM sUkSmAkAyikazarI zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai shredrakA TIkA za019 u03 sU03 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatva nirUpaNam 343 rANAM yAvatkAni zarIrANi tadekaM sUkSmaM pRthivIzarIram asaMkhyeyAnAM sUkSmapRthiathifoszarIrANAM yAvatkAni zarIrANi tadekaM bAdaravAyuzarIram | asaMkhyeyAnAM aretaryarforat yAvatkAni zarIrANi tadekaM bAdara tejazzarIram | asaMrUyeyAnAM bAdaratejaskAyikAnAM yAvanti zarIrANi tadekaM bAdarApzarIram / asaMkhyeyAnAM vAdarAkAyikAnAM yAvatkAni zarIrANi tadekaM bAdarapRthivIzarIram / etanmahat khalu gautama ! pRthivIzarIraM prajJaptam || 60 3 // TIkA- 'eyassa NaM bhaMte !' etasya khalu bhadanta ! 'puDhavIkAiyassa' pRthivIkAyikajIvasya 'AukAiyassa' aSkAyikasya 'te ukkAiyassa' tejaskAyikajIvasya 'vAukkAissa' vAyukAyikajIvasya 'vaNassaikAiyassa' vanaspatikAyikajIvasya 'kare kAe' kataraH kAyaH ko jIvanikAyaH 'sanme' sarvamRH paJcAnAM madhye sarvathA sUkSmaH sarvasUkSmaH sarvasUkSmatvaM ca cakSurindriyAgrAhyatAmAtreNa isase pahile ke sUtra meM pRthivIkAyikAdi jIvoM kI avagAhanA ke bhedoM kA alpabahutva Adi kahA jA cukA hai aba kAya ko Azrita karake pRthivyAdi jIvoM kI hI eka dUsare kI apekSA se sUkSmatA kA nirUpaNa kiyA jAtA hai / 'eyassa NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AuvakAiyassa' ityAdi / TIkArtha - isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'eyassa NaM bhate ! puDhacIkAiyassa, AukkAzyassa, te ukkAiyassa vAukkAiyassa, vaNassa ikAiyassa kapare kAe' he bhadanta ! ye jo pRthivIkAyika, aSkAyika, tejaskAdhika vAyukAyika, evaM vanaspatikAyika jo pAMca jIvanikAya haiM so inameM se kauna sA jIvanikAya 'savvame0 ' sarvasUkSma hai sarvathA sUkSma hai sarva sUkSmatA cakSuindriya dvArA agrAhyatA mAtra se yA AnAthI pahelA sUtramAM pRthvikAyikAdi jIveAnI avagAhanAnA bhedonuM alpa adbhutva vigere kahevAI gayuM che. have kAryanA Azraya karIne pRthvi vigere jIveAnI ja ekakhIjAnI apekSAe sUkSmatAnuM nirUpaNa karavAmAM Avaze. 'eesa NaM bhaMte! puDhavIkAiyassa AukAiyassa' tyiAhi TIkA-A sUtra dvArA gautama svAmIe prabhune evuM pUchyu` che ke'eyrs NaM bheje ! puDhavIkAiyastha, AukAiyassa, teukAiyassa, vAukAiyassa vaNa skAiyassa kayare kAra ?' he bhagavan ke yA pRthivIyi ayyAyika, tena kAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika A pAMca jInikAce che. temAMthI yA pani 'savvasuhume' sarvathI sUkSma che? sarvathA sUkSma he ? sarva zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre padArthAntaramapekSA saMbhavati yathA sUkSmovAyuH sUkSma mana ityata Aha- ' kayarekAe' kataraH kAyaH kaH kAyaH savvasuhumatarAe' sarvamUkSmataraH paJcAnAM madhye atizayena sUkSma iti sUkSmataraH ApekSikakSmatA ca bhavatu anyatrApi yathA tathA kintu sUkSmespi sUkSmataraH ka iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA ' he gautama! 'vaNaearkAie' vanaspatikAyikaH 'savva sume' sarvakSmaH 'vaNassa - kAie sabahumatarAe' vanaspatikAyaH sarvasUkSmataraH ayamatizayena sUkSmaH eSAM madhye etadapekSayA nAnyaH kazcidapi sUkSma iti 1 / 'eyassa NaM bhaMte !' etasya padArthAntara kI apekSA se bhI ho sakatI hai jaise vAyU meM sUkSmatA hai mana meM sUkSmatA hai so aisI sUkSmatA yahAM nahIM vivakSita huI hai kintu ina pAMcoM ke bIca meM sUkSma meM bhI sUkSma kauna sA kAya hai ? aisA prazna kA tAtparya hai isake uttara meM prabhu kahate haiM / 'goyamA ! vaNarasahakAie savvamevaNassaikAie sahamatarAe' he gautama! vanaspatikAya hI ina pAcoM ke bIca meM sarvakSma aura sUkSmatara hai vanaspatikAya kI apekSA ina pAMcoM meM aura koI kAyana sUkSma hai aura na sUkSmatara hai / ApekSika sUkSmatA to aura bhI kAryoM meM ho sakatI hai parantu sarvasUkSma tara ApekSika nahIM hotI hai isaliye aisA hI prazna aura aisA hI uttara diyA gayA hai // 1 // 344 aba gautama vanaspatikAyika ko choDakara zeSa cAra jIvanakAryoM meM sarvatA aura sarvasUkSmataratA ko pUchate haiM- 'eyassa NaM bhaMte! puDha sUkSmatA cakSuindraya dvArA agrAhyapA mAtrathI athavA padArthontaranI apekSAe paNa thaI zake che. jema vAyumAM sUkSmapaNu che. manamAM samapaNu che. evu sUkSmapaNuM ahiyAM vivakSita thayuM nathI paraMtu A pAMcenI aMdara sUkSmathI sUkSma kayA nikAya che? A rItanuM A praznanuM tAtparya che. A praznanA uttaramA prabhu - goyamA ! vaNarasaikAie savvasuhume vaNassaikAie sahumatarAe' he gautama! vanaspatiThAya bha A adhAmAM savathI sUkSma che. ane sUkSmatara che. vanaspatikAyanI apekSAe A pAMcamAM khIjI keI paNa krAya sUkSma nathI temaja sUkSmatara paNa nathI. apekSAvALI sUkSmatA te! bIjI kAyamAM paNa hAI zake che. para'tu sava sukSmatarapaNu - pekSita hAtu nathI. tethI ahiyAM eja rItanA prazna ane eja rItanA uttara ApavAmAM Avela che, !! have gautama svAmI vanaspatikAyikane cheDIne bAkInA cAra jIvanIyAcemAM sarpa sUkSma bhane ava sUkSmatarA piSe prazra re che, 'eyassa NaM bhaMte ! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sa03 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatvanirUpaNam 345 khalu bhadanta ! 'puDhavIkAiyassa AukAiyassa teukAiyassa cAukAiyassa' pRthivIkAyikasyAkAyikasya tejaskAyikasya vAyukAyikasya 'kayare kAe' kataraH kAyA kaH kAyaH eSu catUrSu 'sabasuhume' sarvamukSmaH 'savvamuhumatarAe' sarvasUkSmatarakA sarvebhyaH sUkSma iti sarvavakSmaH sarvasUkSme'pi atizayena sUkSma iti sarvasUkSmataraH sarvasUkSmatara eva sarvasakSamatarakaH pRthivyA Arabhya vAyvanteSu catueM jIvanikAyeSu atizayena sUkSmaH kaH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vAukAe savvasahumeM vAyukAyaH sarvavakSmaH 'vAukkAe sabasuhumatarAe' 'vAyukAyaH sarvasUkSmatarakaH pRthivyAdivAyabanteSu sarvApekSayA vAyureva sarvataH sUkSmatara iti bhAvaH 2 / 'eyassa NaM bhaMte !' etasya khalu bhadanta ! 'puDhavIkAiyassa' pRthivIkAyikasya 'AukAiyassa' apkAyikasya 'teukAiyassa' tejaskAyikasya 'kayare kAe' kataraH kAyaH eSu triSu kA kAyaH 'savvasuhume' sarvavakSmaH vIkAiya.' he bhadanta pRthivIkAyika, aprakAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika ina cAra jIbanikAyo meM kauna nikAya sarvavakSma aura sarvasUkSmatara hai ? saSoM se sUkSma hai, aura sarvasUkSma meM bhI atizaya sUkSma hai ? arthAt pRthivI se lekara vAyvanta ke cAroM jIvanikAyoM meM atizaya sUkSma konasA jIvanikAya hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! vAukAe savvasuhume' he gautama ! ina cAra jIvanikAyoM meM vAyukAyika hI sarva kI apekSA sUkSma aura sUkSmatara hai| ___ aba gautama vAyukAyika ko choDakara tIna jIvanikAyoM meM kauna nikAya sarvavakSma aura sarvasUkSmatara hai aisA pUchate haiM-'eyassa gaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukAiyassa.' he bhadanta ! pRthivIkAyika, apUkAyika puDhavIkAiya0' 8 bhagavan pRthvii|yi4, mayi4, 44Ayi: bhane pAyu. kAyika e cAra javanikAmA kaI nikAya sarvathI sUkSama che? ane kaI nikAya sarvathI sUkSmatara che? ane sarva sUkSmamAM paNa atyaMta sUkSma che? arthAt pRzvikAyikathI AraMbhIne vAyukAya sudhInA cAre javanikAmAM atyaMta sUkSma kaI jIvaniy cha 1 5 prazna uttaramA prabhu 43 cha - 'vAukAie savvasuhume0' 3 gautama! A cAre jIvanikAmAM vAyukAyika ja sarvathI sUphama ane sUkSmatara che.2 have gautama svAmI vAyukAyikane cheDIne bAkInA traNa javanikAmAM kayA javanikAya sarvathI sUkSama ane sUkSmatara che? e prazna kare che. 'eyasma gaM bhaMte ! puDhavIkAiyarasa AukAiyassa0' 3 mapa vi1i8, ma5 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 bhagavatI sUtre 'kare kare' kataraH kAyaH ko jIvanikAyaH 'sanmuhumatarAe' sarvasUkSmatarakaH, pRthivIkAyikAdArabhya tejaskAyikAnteSu sarvataH sUkSmatarakaH ka iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'ukkAe sabbahuye ' tejaskAyaH sarvakSnaH 'ukkAie sabahumatarAe' tejaskAyaH sarvasUkSmatarakaH pRthivyAdi tejasAnteSu sarvataH sUkSmatarastejaskAya eveti 3 / 'eyassa NaM bhaMte!' etasya khalu bhadanta | 'puDhacIkAiyassa AukAiyassa' pRthivIkAyikasyApakAyikasya anayordvayormadhye 'kayare kAe santramuhume' kataraH kAyaH sarvakSmaH ' kayare kAe sabahumatarAe' kataraH kAyaH sarvasUkSmatarakaH pRthivyapakAyikayormadhye kataraH kAyaH sUmaH kataraH kAyaH sarvataH sUkSmataraka itipraznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'AukkAe sanyasuhume' aSkAyaH sarvasUkSmaH 'AukAra sanvasumatarAe' aSkAyaH sarvasUkSmatarakaH pRthivyaSkAyikayormadhye austra sarva sUkSmataraka itibhAvaH 4 / tadevaM paJcasthAvarANAM sUkSmatvaM nirU pitamataH paraM teSAmeva bAdarANAM bAdaratvanirUpaNAyAha- 'eyassa NaM bhaMte' ityAdi / aura tejaskAyika ina tIna jIvanikAyoM meM kaunasA jIvanikAya sarvasUkSma aura sarvasUkSmatara hai uttara meM prabhu ne kahA- 'goyamA ! ukkAe same' he gautama ! ina tIna jIvanikAryoM meM tejaskAyika hI sarvasUkSma aura sarvasUkSmatara hai 3 aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM'eyarasa NaM bhaMte! puDhavIkAiyassa AukkAissa0' he bhadanta ! ina pRthiaratfyaka aura akAyika meM kaunasA jIvanikAya sarvasUkSma aura sarvasUkSmatara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA aukkAe savvasuhame" he gautama! akAdhika hI ina donoM meM se sarvasUkSma aura sUkSmatara hai| isa prakAra se ina pAMca sthAvaroM meM sUkSmatA kA nirUpaNa kiyA aba inhIM ke bheda rUpa bAdaroM meM bAdaratA kA nirUpaNa kiyA kAcika ane tejaskAyika A traNa jIvanikAyAmAM kayA jIvanikAya savathI sUkSma bhane sarva sUkSmatara che ? tenA uttaramA alu he che hai- 'goyamA ! teskAra sambamuhume0 ' De gautama yAtrA bhavaniprAyomA telasthAyina sarva sUkSma ane sUkSmatara che, 3 ve gautama svAmI asune yevu che che - 'eyarasa NaM bhaMte ! puDhavIkAiyarasa AukAiyassa 0' he bhagavan yA pRthvimAsika isane sAmAyi bhAM krayA jIvanikAya sathI sUkSma ane sarva sUkSmatara che? A praznanA uttaramAM alu che - 'goyamA ! AukkAe savvasuDume0 ' he gautama! apAyi 4 A bannemAM sarva sUkSma che. ane sUkSmatara che. A rIte A pAMca sthAvarAmAM sukSmatAnuM nirUpaNa karyuM. have tenA ja bheTa rUpa khAdAmAM khAdarapaNAnuM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sa03 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatvanirUpaNam 347 'eyassa NaM bhaMte !' etasya khallu bhadanta ! 'puDhavIkAiyassa' pRthivIkAyikasya 'AukAiyassa' akAyikasya 'teukAiyasya' tejaskAyikasya 'vAukAiyassa' vAyukAyikasya 'vaNassaikAiyassa' vanaspatikAyikasya 'kayare kAe sababAyare' kataraH kAyaH eSu paJcasu madhye ko jIvanikAyaH sarvabAda: sarvabAdaratva kadAcit apekSayApi syAdata Aha-'kayare kAe savvavAdaratarAe' kataraH kAyaH sarvabAdaratarakaH sarvebhyo'tizayena bAdara iti sarvabAdarataraH bAdaratara eva bAdarataraka iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vaNassaikAe sambabAyare vanaspatikAyaH sarvabAdaraH eSu paJcasu sarvebhyo pAdaraH vanaspatikAya ityarthaH 'vaNassaikAe saravAyaratarAe' vanaspatikAyaH sarvavAdaratara iti 1 / 'eyassa Na bhaMte !' etasya khalu bhadanta ! 'puDhavIkAiyassa apUkAijAtA hai--isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai-'eyassa NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukAkSyassa teukAyaissa0' he bhadanta ina pRthivIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ina pAMca jIvanikAyoM meM kaunasA jIvanikAya sarvathA bAdara hai ? sarvathA bAdaratA apekSA se bhI A sakatI hai-isaliye aisA pUchA hai ki kauna sA jIvanikAya sarva meM atizayarUpa se bAdatara hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA ! vaNassaikAe savva bAyare0' he gautama ! vanaspatikAyika hI ina pAMca jIvanikAyoM meM sarva cAdara aura sarva bAdatara hai| aba vanaspatikAya ko choDakara cAra jIvanikAyoM meM se kaunasA jIvanikAya bAdatara hai ise jAnane ke liye gautama prabhu se pUchate haiM-'puDhavIkAiyassa AukAiyassa te ukAiyasta vAukAiyassa.' he bhadanta ! pRthivIkAyika nirUpaNa karavAmAM Ave che. temAM gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che hai-'eyAsa NaM bhaMte ! puDhavIkAiyassa AukAiyasma teukAyaissa.' 3 mApana A pRzvikAyika, apakavika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika A pAMca javanikAmAM kayA javanikAya sarvathA bAdara che? sarvathA bhAdara paNa apekSAthI paNa saMbhavI zake che, tethI evuM puchela che ke-kayA jIvanikAya sarvathI atizaya rUpe bAdaratara che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che-'goyamA! vaNassaikAe savva bAyare0' le gautama! panaspatijAya ra A pAMce javanikAmAM sarvathI bAdara che. ane bAdaratAra che. have vanaspati kAyane choDIne cAra javanikAyomAMthI kayA javanikAya bAdaratara che, te jANavA bhoTa gautama svAmI prasune pUche che 4-'puDhadhIkAiyassa AukAiyassa neukAiyassa vAukAiyassa0' 3 mApana yi , mayi , yi mana, vAyu. zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 bhagavatIsUtre yassa teukAiyassa vAukAiyassa' pRthivIkAyikasya akAyikasya tejaskAyikasya vAyukAyikasya 'kayare kAe' kataraH kAyaH kaH kAyaH 'sababAyare' sarvabAdara:sarvebhyo bAdara ityarthaH 'kayare kAe sambabAyaratarAe' kataraH kAyA sarvabAdaratarakA sarvebhyo'tizayena bAdaratarakaH ka iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'puDhavIkAie sababAyare' eSu catuSu pRthivIkAyaH sarvabAdaraH 'puDhavIkAe sambavAyaratarAe' pRthivIkAyaH sarvavAdaratarakaH eSu sarvAtizAyIvAdaraH pRthivIkAya evetibhAvaH 2 / 'eyassa NaM bhaMte ! 'etasya khalu bhadanta ! 'AukkAiyassa' akAyikasya 'teukAiyassa' tejaskAyikasya 'vAukkAiyassa' vAyukAyikasya 'kayare kAe savvabAyare' eSu triSu kataraH kAyaH sarvabAdaraH 'kayare kAe sababAdaratarAe' kataraH kAyaH sarvabAdaratarakaH eSu sarvApekSayA'tibAdaraH kaH iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'AukkAe akAyika tejaskAyika aura vAyukAyika ina cAra jIvanikAyoM meM kaunasA jIvanikAya sarva se cAdara aura sarva se pAdaratara hai ? uttara meM prabhune kahA-'goyamA' he gautama ! 'puDhavIkAiyassa.' ina cAra jIvanikAyoM ke bIca meM pRthivIkAya hI saba se pAdara hai aura pRthivIkAya hI saba se adhika pAdaratara hai 2 aba pRthivIkAya ko choDakara gautama tIna jIvanikAyoM meM sarva cAdaratAaura sarva bAdarataratA jAnane ke liye prabhu se aisA pUchate haiM 'AukAiyassa teukAissa0 he bhadanta apUkAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika ina tIna jIvanikAyoM meM kaunasA nikAya sarva cAdara aura pAdaratara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! AukkAe savva kAyika A cAra javanikAmAM kayA javanikAya sarvathI bAdaratara che? tenA uttaramA prabhu 43 cha -'goyamA ! 3 gItama! 'puDhavIkAiyassa.' mA yAra javanikAmAM prazvikAyika ja badhAthI bAdara che. ane pravikAyika ja sauthI adhika bhAdaratara che. have pRzvikAyikane choDIne gautama svAmI traNa jIva yomA sava mArA ngn mATe prabhune pUche che ?-'AukAiyassa teukAiyassa.' 8 mApan yi tayi bhane vAyuAyi mA RNa javanikAmAM kayA javanikAya sarva bAdara ane bAdaratara che? tenA uttaramAM pramuche -'goyamA !' AukkAe savva bAyare' gautama ! mAtra pani zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU03 pRthvIkAyikAnAM sUkSmatvanirUpaNam 349 sambabAyare' akAyaH sarvabAdaraH 'AukkAe sabavAyaratarAe' apkAyaH sarvabAdaratarakaH eSu triSu sarvathA bAdaratvamakAyasyaiva iti bhagavata uttaramiti 3 / 'eyassaNaM bhaMte !' etasya khalu bhadanta ! 'veukAiyassa vAukAiyassa' tejaskAyikasya vAyukAyikasya madhye 'kayare kAe savvabAyare' etayordvayomadhye kataraH kAyaH sarvabAdaraH 'kayare kAe sambavAyaratarAe' kataraH kAyaH sarvavAdaratarakaH anayo yomadhye sarvApekSayA atizayitabAdarastejaskAya evetibhAvaH 4 / pUrvoktamevArtha prakArAntareNa kathayabhAha-'ke mahAlae' ityAdi / 'ke mahAlae NaM bhaMte !' kiyanmahat khalu bhadanta ! 'puDhavI sarIre pannatte' pRthivIzarIraM prajJaptam he bhadanta ! pRthivIkAyikasya zarIraM kiyanmahaditi praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! aNaMtANaM muhumavaNassaikAiyANaM' anantAnAM sUkSmavAyare' he gautama! ina tIna jIvanikAyoM meM apUkAyika hI saba kI apekSA bAdara aura atizayarUpa meM bAdatara hai arthAt ina tIna jIvanikAyoM meM sarvathA vAdaratA apakAyika meM hI hai| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'eyarasa NaM bhaMte ! teukAiyassa vAukAiyassa.' he bhadanta ! tejaskAyika aura vAyukAyika ina do jIvanikAyoM meM kauna se jIbanikAya meM sarvathA pAdaratA aura bAdarataratA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA0 !' he gautama ! ina donoM jIvanikAyoM ke bIca meM sarvApekSa atizayavAdara tejaskAya hI hai aba gautama isI bAta ko prakArAntara se prabhu se pUchate haiM-'ke mahAlae Na bhaMte ! puDhavIsarIre pannatte' he bhadanta ! pRthivIkAyika kA zarIra kitanA baDA kahA gayA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'aNaMtANaM suhmdhkAcomAM aSkAyika ja sarvanI apekSAe bAdara ane atizaya rUpathI bAdaratara che. arthAt A traNe jIvanikAmAM sarvathA bAdarapaNuM akhAyikamAM ja che. va gautama svAmI prasuna me pUche che -eyassa gaM bhaMte ! teukAiyAsa vAukAiyassa' sazava 424||thi bhane vAyu4i mA nikAyamA kayA javanikAyamAM sarvathI bAdaratArapaNu che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe cha hai-'goyamA gautama! mA 304 sanna niyAmA sapanA apekSAthI atyaMta bAdara tejaskAyika ja che. have gautama svAmI Aja vAtane prakArAtarathI prabhune pUche che ke'ke mahAlae NaM bhaMte ! puDhavI sarIre paNNatte' 3 mApan pRthivayituM zarIra vima cha ? AL prazna uttaramA prabhu 47 cha -'aNatANa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre zarIrANi vanaspatikAyikAnAM jIvAnAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni 'se ege sumavAyuparI re' tadekaM sUkSmatrAyuzarIraM bhavati 'asaMkhe jANaM suhumavAusarIrANaM' asaMkhyeyAnAM sUkSmavAyuzarIrANAM vAyureva zarIraM yeSAM te vAyuzarIrAH sUkSmAzvate vAyuzarIrAceti sUkSmavAyuzarIrAH teSAM sUkSmavAyuzarIrANAm asaMkhyeyAnAM sUkSma kAyikAnAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege muhame teusarI re' tadekaM sUkSmaM tejaH zarIram ' asaMkhejjANaM suhumate ukAyasarIrANaM' asaMkhyeyAnAM sUkSmatejaskAyazarIrANAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege muhame AusarIre' tadeka sUkSmApUzarIram 'asaMkhejjANaM suhuma AukAiyasarIrANaM' asaMkhyeyAnAM sUkSmASkAyikazarIrANAm 'jAvaiyA sarIrA' yAva 350 saikAiyANaM' he gautama! ananta sUkSmavanaspatikAyikoM ke jitane zarIra hote haiM / 'se ege suhumavAusarIre' utanA zarIra eka sUkSma vAyukAyika jIva kA hotA hai tAtparya kahane kA yaha hai ki ananta sUkSma vanaspatikAyikoM ke asaMkhyAta zarIra ko ekatrita karane para jo samudAya rUpa meM zarIra kA pramANa hotA hai utanA pramANa eka sUkSma vAyukAyika jIva ke zarIra kA hotA hai aisA hI kathana Age bhI jAnanA cAhiye / 'asaMkhejjANaM suhuma vAusarIrANaM0' asaMkhyAta sUkSmavAyukAyikoM ke jitane zarIra haiM-' se ege suhume teusarIre0' utanA eka zarIra sUkSma eka tejaskAdhika jIva kA hotA hai 'asaMkhejjANaM suddhama te kAya sarIrANaM0' isI prakAra se asaMkhyAta sUkSma tejaskAyika jIvoM ke jitane zarIra hote haiM 'se ege suhume AusarIre0' utanA eka zarIra eka suhumatraNasvaikAiyANaM0' .' he gautama! ananta sUkSma vanaspatikAyikAnA jeTalA zarIra DAya che. 'se ege suhumavAusarIre' bheTalA zarIra me sUkSma vAyuprAyionA hAya che. kahevAnu tApaya e che ke-ananta sUkSma vanaspatikAyikAnA zIrAne ekaThA karavAthI samudAya rUpathI zarIranuM je pramANa thAya che, eTaluM ja pramANa eka sUkSma vAyukAyika jIvanA zarIranuM thAya che. eja pramANanuM sthana bhAgaNa pazu sabhala sevu' 'asaM bejjANaM suhuma vAusarIrANaM0' asa dhyAta sUkSma vAyuayitAnA bheTalA zarIra hoya che, 'se ege suhume teusarIre0 ' tero zarIra thoDa sUkSma te lavanu' hoya che, 'asaMkhejjANaM suhuma deukA yasarIrANaM0' 4 rIte asaMkhyAta sUkSma tensDAyika bhavanA bheTalA zarIra hoya che, ' se ege suDume AusarIre0 ' teTalu me zarIra me acchAyi chava hoya che. 'asaMkhejjANaM suduma AjakAiyasarIrANaM0' sUkSma zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 303 03 pRthvIkA vikAnAM sUkSmatvanirUpaNam 351 skAni zarIrANi 'se ege suhume puDhadhI sarIre' tadekaM sUkSmaM pRthivI zarIram 'asaMkhejjANaM sumaDhavIkAiyasarIrANaM' asaMkhyeyAnAM sUkSmapRthivIkAyikazarIrANAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege bAdaravAusarIre' tadekaM bAdaravAyuzarIram 'asaMkhejjANaM bAdaravAukAiyANaM' asaMkhyeyAnAM vAdaravAyukAyikAnAM jIvAnAm 'jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege bAdarate usarI re' tadekaM bAdaratejaH zarIram 'asaMkhejjANaM bAdarate ukAiyANaM jAvaiyA sarIrA' asaMkhyeyAnAM bAdaratejaskAyikAnAM jIvAnAm ' jAvaiyA sarIrA' yAvatkAni zarIrANi 'se ege bAdara Au sarIre' tadekaM bAdarA zarIram ' asaMkhejjANaM vAdarabhAukAiyANaM jAvaiyA sarIrA' asaMkhyeyAnAM vAdarASkAyikAnAM yAvatkAni zarIrANi 'se ege sUkSma aprakAyika jIva kA hotA hai / asaMkhejjANaM suhama 'AukAiyasarIrANaM' asaMkhyAta sUkSma aSkAyika jIvoM ke jitane zarIra hote haiM se ege muhame puDhavI sarIre0 ' utanA eka zarIra eka sUkSma pRthivI. kAyika kA hotA hai / 'asaMkhejjANaM suhumapuDhacI kAiyasarIrANaM0 ' asaMkhyAta sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke jitane zarIra hote haiM 'se ege bAdaravAusarIre' utanA eka zarIra eka bAdaravAyukAyika jIva kA hotA 'asaMkhejANaM bAdaravAGakAiyANaM 0' asaMkhyAta bAdaravAyukAyikoM ke jitane zarIra hote haiM utanA eka zarIra bAdara tejaskAyika eka jIva kA hotA hai / 'asaMkhajjANaM bAdara te ukAiyANaM0' asaMkhyAta bAdara taijaskAyika jIvoM ke jisane zarIra hote haiM 'se ege bAdaraAusarIre' utanA eka zarIra eka bAdara apUkAyika kA hotA hai ' asaMkhejjA NaM bAdara AukAiyANa0' asaMkhyAta bAdara aSkAdhika jIvoM ke jitane asauMdhyAta sUkSma aSThAyika avAnA neTasA zarIra hAya che, 'se ege suhume puDhatrIsarIre0 ' telu zeDa zarIra me sUkSma pRthviyiunu' hoya che. 'asaMkhejjA huma puDhavIka iyasarIrANa 0' asabhyAta sUkSma pRthviAyika bhavanA bheTalA zarIra hoya che, 'se ege bAdaravA usarIre' bheTatu me zarIra bheDa mahara vAyuprAyika bhavanu' hoya che. 'asaMkhe jANaM bAdaravArakAiyANa'0' asa khyAta khAdara vAyukAyikAnA jeTalA zarIra hAya che, teTalu eka zarIra khAdara tenAyi bhavatu hoya che. 'asaMkhejjANa' bAdara teukAiyANa 0' asabhyAta bAhara te sAthi bhavAnA bheTalA zarIre hoya che, 'se ege bAdara AusarIre' bheTatu me zarIra mahara acchAyiunu hoya che. 'asaMkhe jANa' bAdara AukAiyANa'0' asaNyAta mAhara acchA lavonA bheTalA zarIro hoya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 bhagavatIsUtre bAdarapuDhavIsarIre' tadekaM bAdarapRthivIzarIraM bhavatIti / prakaraNArthamupasaMharamAha'e mahAlaeNaM' iti 'e mahAlae NaM goyamA' etanmahat khalu gautama ! 'puDhavIsarIre pannatte' pRthivIzarIra prajJaptam he gautama ! etAdRzaM mahatpramANakaM bAdarapRthivIkAyika zarIraM bhavatItibhAvaH ||suu0 3 // prakArAntareNa pRthivIkAyikAnAmavagAhanA pramANamAha-'puDhavI' ityAdi mUlam-puDhavIkAiyassa NaM bhaMte ! ke mahAlayA sarIrogAhaNA pannattA goyamA! se jahAnAmae ranno cAuraMtacakavahissa vannagapesiyA taruNI balavaM juga juvANI appAyaMkA0 vannao jAva niuNasippovagayA navaraM cammedRduhaNamuThiyasamAhayaNiciyagattakAyA na bhaNNai sesaM taMceva jAva niuNasippovagayA tikkhAe vairAmaIe saNhakaraNIe tikkheNaM vairAmaeNaM vadRviraeNa egaM mahaM puDhavIkAiyaM jatugolAsamANaM gahAya paDisAhariya paDisAhariya paDisaMkhiviya paDisaMkhiviya jAva iNAmeva tikaTTha ttisattakhutto uppIsejjA tattha NaM goyamA! atthegaiyA puDhavIkAiyA AliddhA atthegaiyA puDhavIkAiyA no AliddhA atyaMgaiyA saMghaTTiyA atthegaiyA no saMghaTTiyA atthegaiyA pariyAviyA atthegaiyA no pariyAviyA atyaMgaiyA uddaviyA atthegaiyA no uddaviyA atthegaiyA piTTA atthegaiyA zarIra hote haiN| 'se ege bAdarapuDhavIsarIre' utanA eka zarIra eka bAdara pRthivIkAyika kA hotA hai 'e mahAlaeNaM goyamA0' he gautama ! aise baDe pramANavAlA bAdara pRthivIkAyika kA zarIra hotA hai|suu0 // se ege bAdara puDhavI sarIre' tara zarI2 mA pRthviAyina DAya che. 'e mahAlAe Na goyamA ! gautama! Apa moTA prabhAvAmumA vi. yinu zarIra DAya che. // sU. 3 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU04 pRthvIkAyikAnAmavagAhanApramANani0 353 no piTrA puDhavIkAiyassaNaM goyamA! e mahAlayA sarIrogAhaNA pnnttaa| puDhavIkAie NaM bhaMte ! akaMte samANe kerisiyaM vedaNaM paccaNubbhavamANe viharai goyamA! se jahAnAmae keipurise taruNe balavaM jAva niuNasippovagae egaM purisaM junnaM jarAjajjariyadehaM jAva dubbalaM kilaMsaM jamalapANiNA muddhANaMsi abhihaNijjA se NaM goyamA! purise teNaM puriseNaM jamalapANiNA muddhANaMli abhihae samANe kerisiyaM vedaNaM paccaNubbhavamANe viharai ? aNiha~ samaNAuso ? tassa NaM goyamA ! purisassa vedanAhiMto puDhavIkAie akaMte samANe etto ANiTratariyaM ceva akaMtatariyaM jAva amaNAmatariyaM ceva vedaNaM paccagubbhavamANe viharai ? AukAieNaM bhaMte ! saMghaTTie samANe kerisiyaM vedaNaM paccaNubbhavamANe viharai ? goyamA! jahA puDhavI. kAie evaMceva evaM teukAie vi evaM vAukAie vi evaM vaNassaikAie vi vihri| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti ||suu04|| ____egUNavIsamasae taIo uddeso samatto chAyA-pRthivIkAyikasya khalu bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prjnyptaa| gautama ! tadyathAnAmakam-rAjJazcAturanta cakravartino varNakapeSikA taruNI balavatI yugavatI yuvatiralpAtaM kA0 varNakaH yAvat nipuNazilpopagatA navaraM carmeSTadrughaNamuSTisamAhatanicitagAtrakAyA na bhaNya te zeSaM tadeva yAvad nipuNazilpopagatA tIkSNAyAM vajramayyAM zlakSNakariyAM tIkSNena vanabhayena vartakavareNa eka mahata pRthivIkAyikaM jatugolasamAnaM gRhItvA pratisaMhRtya pratisaMhRtya pratisaMkSipya pratisaMkSipya yAvat imAmeveti kRtvA trisaptakRtvaH utpiSyAt tatra khalu gautama ! astyekake pRthivIkAyikA AzliSTAH astye kake pRthivIkAyikAH no AzliSTAH astyekake saMghaTTitAH attyekake no saMghaTTitAH astyekake paritApitAH, astye zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kake no paritApitAH, astyekake upadrAvitAH astyekake no upadrAvitAH, astyekake piSTAH astyekake no piSTAH pRthivIkAyikasya khalu gautama ! etanmahatIzarIrAvagAhanA prajJaptA / pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! AkrAntaH san kIdRzIM bedanAM pratyanubhavan viharati ? gautama ! tadyathAnAmakaH kazcitpuruSaH taruNo balavAn yAvat nipuNazilpopagataH eka puruSa jIrNa jarAjarjaritadehaM yAvat durbalaM klAntaM yamalapANinA mUrddhani abhihanyAt sa khalu gautama ! puruSastena puruSega yamalapANinA mUrddhani abhihataH san kIdRzIM vedanAM pratyanubhavan viharati ? aniSTaM zramaNAyuSman ! tasya khalu gautama ! puruSasya vedanAbhyaH pRthivIkAyikaAkrAntaH san ito'niSTatarAmeva akAntatarAM yAvat amanaAmatarAM vedanAM pratyanubhavan viharati / akAyikaH khalu bhadanta ! saMghaTTitaH san kIdRzIM vedanAM pratyanubhavan viharati ? gautama ! yathA pRthivIkAyika evameva / evaM tejaskAyiko'pi evaM vAyukAyiko'pi evaM vanaspatikAyiko'pi viharati / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 504 // ekonaviMzatizate tRtIyoddezakaH samAptaH TIkA-'puDhavIkAiyassa NaM bhaMte !' pRthivIkAyikasya khalu bhadanta ! 'ke mahAlayA sarIrogAhaNA' kiyanmahatI zarIrAvagAhanA zarIrasya pRthivIjIvasambadhinaH avagAhanA kiyatI kiyatpramANA 'pannattA' prajJaptA kathiteti avagAhanA__ aba prakArAntara se pRthivIkAyikoM kI avagAhanA kA pramANa sUtrakAra kahate haiM-- 'puDhavIkAiyasta NaM bhaMte ! ke mahAlayA sarIrogAhaNA paNNattA' ityaadi| ___TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai 'puDhavIkA. iyassa NaM bhaMte ! ke mahAlayA sarIrogAhaNA paNNattA' he bhadanta ! pRthibIkAyika jIva ke zarIra kI avagAhanA kitanI baDI kahI gaI hai ? isa prakAra kA yaha prazna avagAhanA ke pramANa viSaya kA hai isake uttara meM prabhu have prakArAntarathI pRzcikAyikenI avagAhanAnuM pramANa sUtrakAra kahe cha.-'puDhavIkAiyassa Na' bhate ! ke mahAlae sarIroga haNA paNNattA' tyA TIkAI- A sUtra dvArA gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke -'puDhavIkAiyassa Na bhaMte ! ke mahAlayA sarIrogAhaNA paNNattA' mApana pRthvIkAyika jIvanA zarIranI avagAhanA keTalI kahevAmAM AvI che? A rIte avagAhanAnuM pramANa jANavA tenA pramANa viSe A prazna gautama zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 su04 pRthvIkA yi kAna (mavagAhanA pramANani0 355 pramANaviSayakaH praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae' tadyathAnAmakA kazcit 'rano' rAjJaH 'cauraMtacakkavaTissa' cAturantacakravartinaH caturdigantAdhipatezcakravarttinaH peSikA varNako nAma gandhadravyacUrNa vizeSaH tasya peSaNakAriNI dAsI bhavedityarthaH dAsyAH vizeSaNAni kathayati - ' taruNI' ityAdi / 'taruNI' taruNI pravarddhamAnavayAH yasyAH vayaH pratidinaM varddhate itthaMbhUtAyA ityarthaH 'balava' balavatI - zArIrikasAmarthyavatI 'jugavaM ' yugavatI sumaduSpamAdiviziSTakAlavatI 'jutrANI' yuvati:- yuvatvaM prApteti yAvat 'apAyaMkA' alpAtaGkA - alpaH avidyamAnaH AtaGko - rogo yasyAH sA alpAtaGkA atrAlpazabdaH abhAvavAcI tena nIrogetyarthaH 'vanao' varNakaH varNana - grantho'tra vAcyaH atrAsyA varNanaM karttavyamitibhAvaH kiyatparyantametadvarNanaM kartavyaM tatrAha - ' jAva' ityAdi / 'jAtra niuNalipopagayA' yAvat nipuNazilpopagatA kiM tatratyaM sarvameva varNanaM karttavyaM tatrAha - 'navaraM' ityAdi / 'navaraM' ayaM vizeSaH kahate haiM - 'goyamA ! se jahAnAmae ranno cauraMtacaka kavahissa0 ' he gautama! jaise koI eka cAroM dizA ke adhipati cakravartI rAjA kI varNakape SikA - gandhadravyacUrNavizeSa ko pIsanevAlI dAsI ho jo ki 'taruNI0' yuvatI ho vRddha na ho 'balava' baliSTha ho zArIrika zakti se yukta ho 'jugavaM ' suSamaduSSamAdiviziSTa kAla meM utpanna huI ho 'juvANI' javAna ho - umaralAyaka ho 'appAyaMkA' niroga ho yahA~ alpazabda abhAvavA caka hai 'vannao' isa dAsI ke varNana karanevAlA pATha yahAM para kaha lenA cAhiye | varNana karanevAlA pITha yahA~ para kahAM taka kA grahaNa karanA cAhiye to isake liye kahA gayA hai- 'jAva niuNasippovagayA' yAvat svAbhI ye che. tenA uttaramA prabhu uDe che - 'goyamA ! se jahAnAmae rano carannacakkava TTesva0' he gautama! prema artha bheu yAre hizAsana adhi pati cakravarti rAjAnI vadhu kapeSikA eTale ke gandha drazya sUvizeSa ne vATavAvANI hAsI hAya meM the hAsI 'taruNI0' yuvatI hoya arthAt vRddha na DAya 'balavaM0' jajhavAn hoya arthAt zArIri zakti saMpanna hoya 'jugavaM 0 ' suSabha duSSasAhi vizeSANamA utpanna thayesa hoya 'juvANI' yuvAna hoya arthAt ubhbhara sAya! hoya 'appAyaMkA' nirogI hoya maDiyAM mahapa zaha abhAva vA che. 'vannao' hAsInA varNana puravAvANI pATha aDiyAM Deva joie. A pATha ahiyAM kayAM sudhInA grahaNa karavA joIe te mATe kahe che- 'jAva niuNasippovagayA' yAvatU te niyuSya zilpopagata hoya duzaNa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 bhagavatIsUtre 'cammedRduhaNamuSTiyasamAhayaNiciyagattakAyA na bhaNNaI' carmeSTadrughaNamuSTikasamAhatanicitagAtrakAyA na bhaNyate tatra carmeSTadrughaNamuSTikAdikAni vyAyAmakriyAyAmupakArINi upakaraNAni ebhiH samAhatAni vyAyAmamavRttau ataeva nicitAni ca ghanIbhUtAni gAtrANi aMgAni yatra sa carmeSTadrughaNamuSTikasamAhatanicitagAtrakAyA, etad vizeSagamatra na vaktavyam , striyA etAdRzavizeSaNasyAsaMbhavAt 'sesaM taM ce| zeSaM tadeva etadbhinnaM yat yat tatra vizeSaNaM tat sarvameva vaktavyaM kiyatparyantaM vizeSaNaM vaktavyaM tatrAha-jAva niuNasippovagayA' yAvat nipuNazilpopagatA mUkSmazilpajJAnasampanneti / atra yAvatpadasaMgrAhyaH pATho yathA'thiragahatthe daDhapANipAyapAsapitaroruAriNayA, talanamalajugalaparighaNibhavAhU urassabalasamaNyAgayA laMghaNapavaNajavaNavAyAmasamatthA cheyA dakkhA patahA yaha nipuNa zilpopagata ho utpanna kalA meM kuzala ho isa pATha ke bhItara 'cammedvaduhaNamuTTiyasamAyaNiciyagattakAyA na bhaNNai' yaha pATha bhI AyA hai, so yaha pATha isa dAsI ke varNana karane meM grahaNa nahIM karanA cAhiye kyoMki striyoM meM isa prakAra ke vyAyAma kriyA ke sAdhaka upakaraNoM dvArA puSTa gAtra hone kA prAyaH abhAva sA rahA karatA hai| 'sesaM taM ceva' isa vizeSaNa ke atirikta aura jo 2 vizeSaNa vahA~ para ho ve saba yahAM para kaha lenA cAhiye aura ye saba vizeSaNa 'jAva niuNanippovagayA' isa pATha taka haiM isa vizeSaNa kA artha aisA hai ki yaha dAsI sUkSma zilpajJAna se saMpanna thI yahAM jo yAvatpada AyA hai usa se isa pATha kA yahAM saMgraha huo hai-'ciraggahatthe, dar3hapANipAyapAsapiTuMtarorupariNayA talajamalajuyalaparighaNibhavAhU urassabalasamaNNAgayA laMghaNa. jaya maDi sudhIra pAI aDa 42ve| // 54ii ma42 'cammedvaduNamuTTiya samAyaNiciyagattakAyA na bhaNNai' yA prmaannen| 5.4 mAvasa cha ta 5 mA dAsIne varNanamAM grahaNa karavAnuM nathI. kema ke strimAM A rItanA vyAyAma kiyAne sAdhaka upakaraNathI zarIranA avayave puSTa karavAne abhAva hoya che. 'sesaM taM ceva' / vishessnne| zivAyanA bhI 2 vishess| tyo ya ta tamAma mahiyAM sama sevA. mana ta vizeSa 'jAva niuNasippovagayA' A pATha sudhI grahaNa karavAnA che. A vizeSaNane artha e pramANe che ke -A dAsI sUkSma zilpa jJAna vALI hatI. ahiyAM je yAvatpada Apela che, tanAthI nAya pramANe pATha maDiyAM 75 42 / / che. 'thiraggahatthe, daDha pANipAyapAsapiTuMtarorupariNayA talajamalajuyalaparighaNibhavAhU urassa balasama zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU04 pRthvIkAyikAnAmavagAhanApramANani0 357 kusalA mehAvI niuNA' iti 'thiraggahatthA' sthirAgrahastA-sthiraH kampanarahitaH agrahasto yasyAH sA tathA daDhapANipAyAsapiThaMtarorupariNayA' dRDhapANipAdapArzvapRSThAntarorupariNatA tatra-pANI ca pAdau ca pAvoM ca pRSThAntare ca urU ca etairaGgaiH pariNatA pariNAma prAptA dRDhapANipAdAdisaMpannA, sarvAvayavairatyuskRSTasaMhananavatItyarthaH 'talajamalajuyalaparighaNibhavAhU' talayamalajugalaparighanibhabAhU tatra talasya-tAlavRkSasya yad yamalaM samazreNIkaM yugalaM-dvayaM, paridhaH kapA. TArgalA ca, etanibhau etatsadRzau dIrghasaralapInatvAdinA bAhU yasyAH sA tathA 'urassabalasamannAgayA' aurassabalasamanvAgatA-aurasyaM sahajaM yad balaM tena samanvAgatA yuktA AntarotsAhavIryavatItyarthaH 'laMghaNapavaNajavaNavAyAmasamatthA' laMghanaplavanajavanavyAyAmasamarthAH, tatra laGghanaM kUrdanam , plavanaM bAhubhyAM nadhAstaraNam , javanaM vegena dhAvanam etadrUpo vyAyAmastatra samarthA laGghanAdi sAmarthyasaMpannA ityarthaH 'cheyA' chekA-prayogajJA, 'dakkhA' dakSA-zIghrakAriNI 'pattaTTA' prAptArthA pavaNajavaNavAyAmasamatthA cheyA dakkhA patahA kusalA mehAvI niuNA' isase yaha jAnA jAtA hai ki yaha dAsI aura bhI ina vizeSaNoM vAlI ho arthAt isakA agrahasta kampana kriyA se rahita ho majabUta kara caraNa Adi se saMpanna ho sarva avayavoM dvArA ati utkRSTa zarIravAlI ho-samazreNivAle do tAla vRkSoM ke jaise evaM kapATa kI argalA jaise dIrgha sarala puSTa jisake donoM bAhu ho svAbhAvika bala se jo yukta ho arthAt Antara utsAha evaM vIryavAlI ho lAMghane meM dauDane meM vegase calane meM aura vyAyAma karane meM jo samartha ho laGghana zabda kA artha kUdanA hai, plavana zabda kA artha nadI Adi kA tairanA hai javana zabda kA artha vega se NNAgayA laMdhaNapavaNajavaNavAyAmasamatyA cheyA dukkhA, pattadvA kumalA mehAvI nittA A pAThane artha A pramANe che. A dAsIne agrasta kapana vinAne hoya arthAta kAMpa na hoya, hAtha paga vigere avayave jenA majabUta hoya, jenA zarIranA badhA ja avaye ghaNuM utkRSTa-arthAt uttama hoya, jenA banne hAtha samAna uMcAIvALA be tADa vRkSa jevA lAMbA ane kamADanI sAMkaLa jevA sarala ane puSTa hoya che. svAbhAvika baLavALA hoya arthAta AMtarika utsAha ane zaktivALI hoya lAMghavAmAM, deDavAmAM utAvaLathI cAlavAmAM ane kasarata karavAmAM je samartha hAya, laMghana zabdano artha kUdavuM e pramANe che. plavana zabdane artha nadI. vigeremAM taravuM e pramANe che. javana" zabdane artha vegathI deDavuM e zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 bhagavatIsUtre svakarmajJA, 'kusalA' kuzalA AsocyakAryakAriNI 'mehAvI' medhAvinI sakRcchutadRSTakarmaparijJAnavatI "niuNA' nipuNA upAyArammakAriNI iti (bhaga. za.16 u. 4) 'tikkhAe' tikSNAyAM kaThorAyAm 'vairAmaIe' vajramayyAM vajravat kaThinAyAmityarthaH 'sahakaraNIe' zlakSNakaraNI sUkSmacUrNakAriNI peSaNazilA tasyAm 'tikkhega' tIkSNena 'vairAmaeNaM' vajramayena vajravat kaThoreNa 'vaTTavaraeNaM' vartakavarakena pradhAnaloSTakena golAkArapeSaNaprastareNa 'loDhA' iti lokamasidena 'egaM mahaM puDhavIkAiyaM' ekaM mahat pRthivIkAyikam 'jatu golAsamANaM, jatu golasamAnam DimarUpakrIDanakaM jatugolakapramANaM nAtimahat tat 'gahAya' gRhItvA 'paDisAhariya paDisAhariya' pratisaMhRtya pratisaMhRtya 'paDisaMkhiviya paDidauDanA hai isa rUpa vyAyAma meM jo dakSa ho 'chakA' prayogajJa ho 'dakkhA' zIghratA se pratyeka kArya karanevAlI ho 'pattaTThA' apane kAma ko jAnaneghAlI ho 'kusalA' kAma karanevAlI ho 'mehAvI' ekavAra meM hI sune gaye athavA dekhe gaye kAma ko jAnanevAlI ho 'niuNA' nipuNa ho-upAyA. rambhakAriNI ho (bhaga0 za0 16 u0 4) aisI vaha dAsI 'tikkhAe' tIkSNa-kaThora 'vairAmaeNaM' vajramaya 'sahakaraNIe' sUkSma cUrNakaranevAlI zilA ke Upara 'tikkheNa vaharAmaeNaM' tIkSNa vajramaya kaThora vajra ke jaisI kaThina 'caTTavaraeNaM' gola AkAravAlI loDhI se pIse, kyA pIse to kahate haiM-'egaM mahaM puDhavIkoiyaM jatugolAsamANaM' lAkha ke golA jaise pRthivIkAyika ko pIse pIsate samaya vaha zilA para aura loDhI para cipaka gaye usa pRthivIkAyika ko 'paDisAhariya 2' vAra 2 chuDAve aura chuDAkara pramANe che. AvA prakAranA vyAyAmamAM je kuzaLa hoya che pregane nAvAjI DAya 'dakkhA' zItAthI 424 saya 42pApAjI hAya 'pattadrA' pAtAnA chAyA nAvAjI DAya 'kusalA' zatAthI ma 42vAvAjI rAya 'mehAvI' me01 12 somaNetA athavA naye Amane nArI DAya 'niuNA' nipuSya DAya-pAyanI mAla 42nArI DAya (ma. za. 16 6. 4) mevI mAhAsI. 'tikhAe' tIkSya ho2 'vairAmaeNa' 100maya 'saha karaNIe' sUkSma la yUtha 32vAvAjI Niat-552 ubha2 tikkheNa vairAmapaNaM' tIkSNa 100maya hAraarthAt 10 // 21 // 44 vaTTavara eNaM' gANa 2nA 52vaTAthI vATe. zu pATana bhATa cha8-'egaM mahaM puDhavIkAiyaM jatugolAsamANaM' sAmanA goLA jevA pRvikAyikane vATe-ane vATatI vakhate te zilA para ane upara 5 / 52 vATI gayeA ta pRthvIjayine-'paDisAhariya paDisAhariya' pArapAra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 303 sU04 pRthvokAyikAnAmavagAhanApramANani0 359 saMkhiviya' pratisaMkSipya pratisaMkSipya atra pratisaMharaNazilAyAH zilA putrakAcca saMhRtya ekIkaraNaM pratisaMkSepaNaM tu zilApRSThAt patato dravyasya saMrakSaNamiti 'jAvaiNAmeva cikaTTu' yAvat idameva itikRzNA - zilApRSThe kiJcit dravyaM datvA dharSayet tatra pataaszasya ekatrIkRtya punaH zilApRSThe saMsthApya enamahaM jhaTityeva gharSa - yiSyAmi iti kRtvA ' ti sattakhutto uppIsejjA' trisaptakRtvaH ekaviMzativAra mityarthaH utpeSayet - cUrayet ' tattha NaM' tatra khalu 'atthegayA puDhavIkAiyA AliddhA atthegaiyA puDhavIkAiyA no AliddhA' astyeka ke pRthivIkAyikAH AzliSTAH zilAyAM zilAputrake vA saMlagnAH astyeka ke pRthivIkAyikA no AzliSTAH na saMlayA 'asyegaiyA saMghaTTiyA astyeka ke saMghaTTitAH 'atthegaiyA no saMghaTTiyA ' astyeka ke no saMghaTTitAH tatra kevana pRthivIkAyikAH zilapA zilAputrakeNa saha spRSTA eva bhavantItyarthaH ' atyegaiyA pariyAviyA' astyeka ke parivApitAH 'atthe - gaiyA no pariyAtriyA' astyekake no paritApitAH keSAMcit saMghRSyamANAnAM use 'paDisaMkhaviya 2' bAra 2 hI usa zilA para ekatrita karatI jAve isa prakAra se karate 2 vaha use 'ttisattakhutto uppIsejjA' 21 bAra pIse pIsate samaya vaha apane mana meM aisA utsAha rakhe ki maiM ise abhI dekhate 2 pIsa DAlatI hUM isa prakAra se usa pRthivIkAyika ke cUrNa karane meM lagI huI vaha dAsI he gautama! usa pRthivIkAyika ko pUrNarUpa se nahIM pIsa sakatI hai kyoMki 'atthegaiyA0' usameM pRthivIkAdhika kitaneka aise haiM jo usa zilA meM aura loDhI meM laga hI nahIM pAye haiM kitane ka hI laga pAye haiM tathA kitaneka aise haiM jo usa zilA se evaM loDhI se ghisa hI nahIM pAye haiM tathA kitaneka pRthivIkAyika aise haiM ghise jAne ujeDe bhane te pramAthe ujeDIne 'paDisaMkhaviya paDisaMkhaviya' vAraMvAra te zikSA 52 meuDA DaratI laya bhArIte ratAM haratAM te tene 'ttikhatakhuttouppI sejjA' ekavIsa vAra vATe ane vATatI vakhate te potAnA manamAM evA utsAha rAkhe kehuM Ane hamaNAM ja jotajotAmAM vATI nAkhu chuM. A rIte te pRthvIkAyikane cU karavAmAM lAgelI te dAsI huM gautama te pRthvikAyikane pUrNa 35thI vATI zahutI nathI bha - 'atthegaiyA 0 ' temAM DeTalA pRthviyi / evA hAya che ke-te zilAmAM ane uparavaTaNAmAM lAgyA ja nathI hAtA. ane keTalAka ja lAgelA hAya che, ane keTalAka evA hoya che ke-te zilAthI athavA uparavaTaNAthI ghasAyA ja hotA nathI tathA keTalAka pRthvikAyikA evA hAya che ke-jene ghasavA chatAM paNa duHkha thatuM nathI, tathA keTalAka evA hAya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 bhagavatIMsUtre pRthivIkAyikAnAM duHkhapnutpate keSAMcinnotpadyate ityarthaH 'atthegaiyA udaviyA atthegaDyA no uddaviyA' astyekake udrAvitAH astyekake no udrAvitA:-no mAritAH keSAMcit saMghRSyamANAnAM maraNaM bhavati keSAMcinna bhavatItyarthaH 'atthe. gaiyA piTThA atthegaDyA no piTThA' aratyekake piSTAH astyekake no viSTAH keSAMcit peSaNaM bhavati keSAcina bhavatItyarthaH 'puDhavIkAiyasta NaM goyamA 'pRthivIkAyikasya khalu gautama ! 'e mahAliyA sarIrogANA pannattA' etanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA he gautama ! vatramayazilAyAM vajramayazilAvarta keNa (zilA putreNa) pRthivIkAdhikasya yatnato balavatyAdivizeSaNavatyA cakravartidAsyA saMgharSaNe kRte'pi kAMcideva saMgharSaNAdikaM bhavati natu sarveSAm ataH pRthivIkAyikajIvasya zarIrAvagAhanA'disUkSmeti jAnIhi iti prakaraNArthaH 'puDhavIkAira 4 bhaMte !' pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'akte samANe' AkrAntaH san 'keri. siyaM vedhaNaM' kodazI vedanAm 'paJcaNubhavamANe' matyanubhavan 'viharai' viharati he para bhI duHkha nahIM ho pA rahA hai, tathA kitaneka aise haiM jo mare hI nahIM tathA kitaneka aise haiM jo pise hI nahIM haiM isa se he gautama! aba tuma samajha sakate ho ki pRthivIkAyika kI avagAhanA kitanI sUkSma hai tAtparyakahane kA yaha hai ki vajramaya zilA para vajramaya loDhI se SaDI sAvadhAnI ke sAtha balavatI Adi vizeSaNoMvAlI cakravartI kI dAsI ke dvArA pIse jAne para bhI kitaneka hI pRthivIkAyikoM kA saMgharSaNa Adi hotA hai saba kA nahIM hotA hai isa kAraNa pRthivIkAyika jIva kI zarIrAvagAhanA ati sUkSma hai aisA he gautama! tuma jaano| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'puDhavIkAie NaM bhaMte ! akkaMte samANe kerisiyaM veyaNaM pacaNubhavamANe viharaI' he bhadanta pRthivIkA. yika jIva jaba AkrAnta hotA hai taba vaha kaisI vedanA kA anubhava karatA che ke jeo maratA ja nathI. tathA keTalAka evA hoya che ke je vaTAyA ja detA nathI tethI he gautama! have tame samajI zake tema che ke-azvikAyikanI avagAhanA keTalI sUkSama che? kahevAnuM tAtparya e che ke-vAmaya zilA para vajImaya upara vaTaNAthI ghaNI ja sAvadhAnI pUrvaka balavatI vigere vizeSaNAvALI cakravarti rAjAnI dAsI dvArA vATavAM chatAM paNa keTalAka pRviacako ja ghasAya che. upamadita thAya che. badhA nahI. e kAraNathI pravikAyika jIvanI zirAvagAhanA atyaMta sUkSama che, tema he gautama tame jANe. have gautama svAmI praSyikAyikanI vedanA bAbata jANavA prabhune evuM -puDhavI kAie Na bhaMte ! akkate samANe kerisayaM veyaNaM paccaNubbhavamANe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03 sU04 pRthvIkAyikAnAmavagAhanApramANani0 361 bhadanta ! yo'yaM pRthivIkAyiko jIvaH zilApaTTakAdau zilAputrakAdinA saMghRSyamANaH kIdRzI vedanAm anubhavati ? kimAkArakaM duHkha tasya jAyate ? iti pannaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae keipurise' tadyathAnAmako kazcit puruSaH 'taruNe balavaM jAva niuNasippovagae' taruNo balavAn yAvat nipuNazilpopagataH tatra taruNaH pravarddhamAnavayAH balavAn sAmarthyavAn yAvatpadena 'jugavaM juvANe' ityAdi vizeSaNAnAM saMgraho bhavati tatra 'jugavaM' yugavAn 'suSamaduSpamAdiviziSTakAlavAn 'juvANe' yuvA-yuvAvasthA pApta ityarthaH 'apAyaMke thiraggahatthe daDhapANipAyapAsapiThaMtarorupariNae cammehRduhaNamuTTiyasamAiyaniciyagatakAe' alpAtaGkaH sthirAgrahastaH dRDhapANipAdapArtha pRSTAntarorupariNataH carmeSTadrughaNamuSTikasamAhatanicitagAtrakAyA inyAdi hai ? pUchane kA tAtparya aisA hai ki jaba pRthivIkAyika zilApaTTaka Adi Upara loDhI vagairaha se pIsA yA ragaDA jAtA hai, taba vaha kaisI vedanA kA anubhava karatA hai ? kisa prakAra kA duHkha use hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! se jahAnAmae ke purise' he gautama ! jaise koI avijJAtanAmA puruSa ho aura 'taruNe balavaM jAva niuNasippovagae' taruNa pravarddha mAnavaya vAlA ho, palavAlA ho, zaktizAlI ho yAvatpada ke anusAra vaha 'juga' suSamaduSSamAdikAlavAlA ho 'judhANe' yuvAvasthAvAlA ho 'alpAyaMke' alpAtaGkavAlA ho rogarahita ho sthira agrahastavAlA ho, dRDha hAtha, paga, pArzva, pRSTAntara AdivAlA vyAyAma kriyA meM upakAraka caSTa, drughaNa, mauSTika Adi upakaraNoM se jisa vira he bhagavana pRthvikAyika jIva jyAre AkrAMta thAya che, tyAre te kevI vedanAne anubhava kare che? pUchavAnuM tAtparya evuM che kejyAre pRthvikAyika jIvane zilA Adi upara uparavaTaNA vigerethI vATavAmAM athavA ragaDavAmAM Ave che, tyAre te kevI vedanAne anubhava kare che ? ane tene kevA prakAranuM ma thAya cha 1 mA prazna uttaramA pramu cha ?-'goyamA! se jahAnAmae keipurise 3 gautama ! 25 / yathA nAmavAle puruSa DAya bhane 'taruNe balavaM jAva niruNasippokgae' taru bhane vadhatI tI bharavANe lAya, bhagavAn DAya, zaThita sapana DAya maDiyAM yAvata 54thI 'jugavaM' suSama:bhAsamA sameta DAya 'juvANe' yuvAna bhayAvA hAya 'appAyaMke' za vinAna DAya mane sthi2 mddaayvaanne| DAya, bhabhUta hAtha, paga, paDakhAM, pITha vAMsAne bhAgavALo hoya vyAyAma kriyAmAM upayogI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 bhagavatI sUtre pUrvoktAni dAsImakaraNagRhItAni sarvANi vizeSaNAni saMgrAhyANi kiyatparyanta vizeSaNaM grAhyaM tatrAha - 'niuNa sippovagae' yAvat nipuNazilpopagataH sUkSma zilpajJAnanipuNa ityarthaH etAdRzavizeSaNaviziSTaH kazcit puruSaH 'egaM purisaM junne' ekaM puruSaM jIrNam 'jarAjajjariyadehaM' jarAjarjaritadeham jarayA jarjaritaH - jIrNatAM prApto deho yasya sa jarAjarjasti dehaH vArdhakyena vizIrNazarIra ityarthaH tam 'jAva dubbalaM kilaM' yAvat durbalaM klAntam atra yAvatpadena 'siDhilatayAvalitaraMga saMpi NadvagataM, paviralaparisaDiyadaMta seDhi uNhAmiyaM tadAbhiddayaM AuraM jhuMjhiyaM pivAsiya' iti saMgrAhyam tatra zithilatvacAvaLitaraGgasaMviddhagAtraM - zaithilyamAptayA tvacayA, valitaraGgaiH zithilIbhUtacarmarekhArUpaizva saMpinaddhaM vyAptaM gAtraM zarIraM yasya sa tathA tam zithilacarma rekhAzreNiyuktazarIravanta mityarthaH, praviralaparizaTitadantazreNim - praviralA aniviDA zithilA vicchinnA vA kiyatpatitatvena pRthak pRthakbhUtAH no tathA parizaTitA zaTanadharmapAtA dantA yasyAM sA, tathAvidhA zreNiH dantapaktiryasya sa tathA tam ' uhAbhihaye' uSNabhihatam - auSNyavyAkulaM sUryakiraNAdinA santaptam 'taNDAbhihayaM' tRSNAbhihatam ataeva 'AuraM' AturaM mano kA zarIra puSTa ho gayA ho yAvat sUkSma zilpajJAna meM nipuNa ho, aisA vaha puruSa eka aise puruSa ko jo ki 'junnaM' jIrNa hai 'jarAjajjariyadehaM jarA se jarjarita dehavAlA hai 'jAva duvyalaM kilaMlaM' yAvat durbala hai klAnta hai tathA yAvatpada ke anusAra- 'siDhilatayAvalitaraMgasaMpiNadvagata' jisakA zarIra zithila huI tvacA se aura jhuriyoM se vyApta ho rahA hai kitaneka dAMtoM ke gira jAne se virala aura zithila jisakI danta paMkti hai sAtha meM vaha jisakI sar3I galI huI haiN| 'upahAbhihayaM sUrya ke Atapa se jo vyAkula ho rahA hai- 'taNhAbhihaye' evA cameTa-drughaNu-moSTika-vigere sAdhaneAthI jenuM zarIra majabUta ane puSTa thayuM hoya yAvatuM sUkSma zilpakaLAmAM nipuNa hoya, eve te puruSa bheDa bhevA puruSane ne- 'junnaM' ! hoya, 'jarAjajjariyadehaM ' gaDhapazuthI bharita zarIravANA jAva dubbalaM kilataM yAvat hurbhasa hoya, udAnta- thAIlA hoya, mane thAvat pahathI 'siTiutayAca litaraMga sapiNaddhagataM' nenuM zarIra DhIlI thayelI cAmaDInI karacalIyAthI vyApta thaI rahyuM hoya, ane keTalAka dAMtanA paDavAthI virala ane zithila jenI data 5kti hAya ane te tayati saDelI hai gaNesI hoya, 'uhAbhihayaM' sUryanA taDaDAthI bhe vyADuNa dharma rahyo hoya, 'tanhA mihavaM' tarasathI nenu mana azAMta thardha raghu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 303 sU04 pRthvIkAthikAnAmavagAhanApramANani0 363 mAlinyayuktam 'jhiye' jhuMjhitaM mlAnaM bubhukSitam etAvadeva na kintu 'pivAsiya' pipAsitaM pipAsAvyAkulamiti dubelaM zArIrikavalarahitaM klAntam - mAnasavyathAnyathitazarIramityarthaH 'jugalapANiNA' yugalapANinA hastAbhyAmityarthaH 'zuddhAgaMsi' murddhani mastake 'abhihaNejjA' abhihanyAt yathA kazcit yuvA puruSaH sarvathA zarIrasamRddhimAna hastAbhyAM kamapi jIrNAdivizeSaNaviziSTaM vRddhaM mastake tADayedityarthaH ' se NaM goyamA ! purise' sa khala gautama ! puruSaH sa jarAjarjaritadRddhazarIra ityarthaH ' te NaM puriseNaM tena puruSeNa yUnA 'jugalapANiNA' yugalapANinA muddhANaMsi abhihara samANe' murddhani abhihataH san 'kerisa veyaNaM' kIdRzIM vedanAm 'paccaNubhavamANe viharai' pratyanubhavan viharati balavatA yUnA yugalapANinA mastake tADito vRddhapuruSaH kIdRzIM vedanAmanubhavannavasthito bhavatIti bhagavato vitarkaH gautama Aha- ' ahiM samaNAuso' aniSTaM zramaNa ! tRSNA - tRSA se jisakA mana azAnta banA huA hai / 'AuraM' ataeva jo ghabarAyAsA hai 'jhuMjhiyaM' 'jhujhAlAyAsA hai yA bubhukSita hai pyAsA hai durbalazArIrika bala se jo rahita hai klAnta-mAnasika vyathA se jisakA zarIra vyathita hai 'jamalapANiNA' apane donoM hAthoM se 'muddhANaMsi' mastaka ke Upara prahAra kare arthAt sarva prakAra se zArIrika samRddhizAlI yuvApuruSa apane donoM hAthoM se kisI jIrNAdivizeSaNa viziSTa vRddha puruSa ko usake mastaka ke Upara tADita kare to 'se NaM : goyamA !' he gautama ! vaha jarA se jarjarita huA zarIravAlA puruSa 'teNaM puriseNaM0' umra puruSa ke dvArA mastaka para coTa pahuMcAye jAne para 'kerisayaM vedhaNaM0' kisa prakAra kI vedanA kA anubhava karatA hai ? isa prakAra se prabhu ke dvArA pUche jAne para gautamane kahA- 'anihaM samaNAuso' hoya 'AuraM' mane mAna aragothI ne jalarAdha gayo hoya 'jhuMjhiya' bhulye| hAya, arthAt bhUkha ane tarasathI vyAkULa, zArIrika ala vinAnA thAkele mAnasika pIDAthI jenuM zarIra pIDAvALuM hoya evA purUSane pUrvakti alavAn puruSa 'jugalapANiNA' potAnA ane hAthothI 'muddhANaMsi' bhAthA upara prahAra kare arthAt dareka prakAranA zArIrika khala vigerethI samRddhivALA yuvAna puruSa peAtAnA khanne hAtheAthI keAI jINu zIzu vigere vizeSaNuMvALA vRddha puruSane tenA bhAthA para bhAre to 'se NaM goyamA !' he gautama! te gaDhapazuthI nabharita zarIravANeo puruSa 'teNa puriseNa' te puruSa dvArA bhakta 52 dhA bhAravAmAM Ave tyAre 'kerisayaM veyaNaM' devI behanAne! anubhava re che ? mA pramANe prabhu dvArA pUchavAmAM AvyuM tyAre gautama svAmIe kahyuM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 364 bhagavatIstre AyuSman ! he zramaNa ! he AyuSman sa vRddho'niSTAmapriyAM vedanAm anubhavatIti 'tassa NaM goyamA' tasya khalu gautama ! 'purisassa' puruSasya 'veyaNAhito' vedanAbhyaH 'puDhavIkAie akaMte samANe pRthivIkAyiko jIva AkrAntaH san 'etto aNitariyaM' ito'niSTatarAm 'akaMtatariyaM' AkrAntatarAm 'jAva amaNAmatariyaM' yAvat amana AmatarAm atra yAvatpadena apriyAm , amanojJAm-manasA prAptumayogyAmityAdi vizeSaNAnAM saMgraho bhavati 'veyaNaM paccaNubhavamANe viharaI' vedanAM pratyubhavan viharati yathA yUnA tADito vRddho yAdRzIM vedanAmanubhavati tato'ppa. dhikamakAntamamanojJamabhiyaM duHkhamanubhavan pRthivIkAyiko jIvo gharSaNAdisamaye'vasthito bhavati he gautama ! avarNanIyaM duHkhaM tasya jAyate itibhAvaH / 'Au. kAie NaM bhaMte !' apamAyikaH khalu bhadanta ! 'saMghaTTie samANe' saMghaTTitaH san 'kerisayaM veyaNaM' kIdRzI vedanAM duHkham 'pacaNubbhavamANe viharai' pratyanubhavan he zramaNa AyuSman ! vaha vRddha puruSa aniSTa apriya vedanA ko bhogatA hai 'tassaNaM goyamA' he gautama ! usa 'purimasma' puruSa kI 'veyaNAhito.' vedanA se bhI adhika aniSTatara yAvat amanaAmatara 'puDhavIkAie akkaMte samANe vedanA ko pRthivIkAyika jaba AkrAnta hotA hai taba bhogatA hai yahAM yAvatpada se 'apriyAm amanojJAm' ityAdi vizeSaNoM kA grahaNa huA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki kisI balavAn yuvA ke dvArA mastaka para tADita huA koI vRddha puruSa jeptI vedanA kA anu. bhava karatA hai usase bhI adhika AkrAnta, amanojJa apriya duHkha kA anubhavana pRthivIkAyika jIva jaba gharSaNAdi se yukta hotA hai taSa karatA hai arthAt usako avarNanIya duHkha hotA hai / 'AukAieNa bhaMte ! he 'aNiTuM mamaNAuso' 3 zrama Ayu bhan ta vRddha 525 maniSTa-mapriya vahanA sAgave che. 'tassa NaM goyanA !' 3 gautama ! te 'purisasma' puruSanI 'veyaNAhito.' anaMtagaNuM vedanAthI paNa vadhAre aniSTatara yAvat amana Amatara 'puDhavIkAie akkaMte samANe' vehanAthI viyi layAre mA bhAbhita 5. bhahita thAya cha tyAre logave cha. miDiyAM yA154thI 'apriyAm amanojJAm' vigere vizeSaNe grahaNa karAyA che. kahevAnuM tAtparya e che ke-kaI baLavAna yuvaka dvArA mAthA para ghA karAyele kaI vRddha puruSa jevI vedanAne anubhava kare che, tenAthI paNa vadhAre AkrAMta, amanojJa apriya duHkhane anubhava pravikAyika jIva jyAre gharSaNa vigere kriyAovALe thAya che tyAre kare che. arthAta tene varNana na karI zakAya tevuM duHkha thAya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u03sU04 pRthvIkAyikAnAmavagAhanApramANani0 365 viharati he bhadanta ! yadA'pkAyiko jokaH saMghRSyate tadA tasya kIdRzaM duHkha jAyate ? iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jahA puDhavIkAie evaM cetra' yathA pRthivIkAyika evamevA'pkAyiko'pi yathA saMghRSyamANasya pRthivIkAyikajIvasya duHkhaM pradarzitaM durbaladdhatADanadRSTAntena tathaivApkAyikajIvasyApi bhavatItyavagantavyam 'evaM teukAiravi' evaM tejAkAyiko'pi saMghRSyamANo duHkhamanubhavatIti evaM vAukAie vi' evaM vAyukAyiko'pi saMghRSyamANo vedanAm anubhavati pRthivIkAyikajIvavadeveti evaM vaNassaikAie vi jAva viharaI' evaM vanaspatikAyiko'pi yAvat viharati tathA ca yathA saMghRSyamANasya pRthivIkAyikajIvasya dukhaM jAyate tAdRzaM ca duHkhamanubhavan pRthivIkAyiko viharati avasthito bhavati tathaiva vanaspatikAyiko'pItibhAvaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! yat bhavatA pratipAdita tat evameva iti bhadanta ! jaba apakAyika saMghaTita hotA hai taba vaha kaise duHkha kA anubhava karatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! jahA puDhavIkAie.' he gautama! saMghaTita hone para pRthivIkAyika jisa prakAra ke duHkha kA anubhava karatA hai, jo ki durbalavRddha ke tADana dRSTAnta se prakaTa kiyA gayA hai usI prakAra se akAyika jIva duHkhase AkrAnta honepara duHkha kA anubhava karatA hai 'evaM vAukAie vi' isI prakAra ke duHkhakA anubhava vAyukAdhika jIva bhI karatA hai 'evaM vaNassahakAie vi' isI prakAra se vanaspatikAyika jIva bhI AkrAnta hone para duHkha kA anubhava karatA hai 'jAva viharaha'yAvat gautamasthAmI 'sevaM bhaMte ! 2 tti ApakA AukAie NaM bhaMte !' mana nyAre yi 15mAhita thAya che tyAre te kevA duHkhano anubhava kare che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che hai-'goyamA jahA puDhavIkAie.' 3 gautama ! ghasAmA mAtA pRthivIyihIna je pramANe duHkhano anubhava thAya che, ke je durbaLa evA vRddhapuraSanAvADanA -mAravAnA daSTAMtathI batAvela che, te ja rIte akAyika jIva paNa AkrAMta thata humne| manusa re che. 'evaM bAukAie vi0' mA zatanA bhanI bhanuma pAyuAthi 71 5 42 cha. evaM vaNassaikAie vi jAva viharaI' se zate vanaspatizAyi 71 paramAta thAya che tyAre gautama duHkhane anubhava kare che. 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' 3 bhagavan |prnu bhA saghaNu thana apayA satya che. he bhagavana ApanuM sarva kathana yathArtha che. A pramANe kahIne te zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIstre kathayitvA bhagavantaM vanditvA namasyitvA gautamaH saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatItibhAvaH ||suu04|| // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArtha-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlaprativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAmekonaviMzatizatake tRtIyodezakA smaaptH||19-3|| yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama bhagavAn ko vandanA aura namaskAra kara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 4 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unIsaveM zatakakA tIsarA uddezaka samApta // 19-3 // svAmI bhagavAnane vaMdanA ane namaskAra karIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para virAjamAna thayA. e sU. 4 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakane trIje uddezaka samApta 19-3 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdinAM mahAvedanAvatvani0 367 atha caturthoddezakaH prArabhyatepRthivIkAyikAdayo jIvA mahAvedanA iti tRtIyodezake kathitam , caturthodezake tu nArakAdayo jIvA mahAvedanAH iti kathayiSyante ityevaM samvandhena AyAtasya caturthodezakasya idamAdima sUtram-'siya bhaMte !" ityaadi| mUlam-siya bhaMte! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA goyamA ! no iNaDhe samaDhe 1, siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijjarA haMtA siyA 2, siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA appave. yaNA mahAnijjarA goyamA! No iNaDhe samaDhe 3, siya bhaMte ! neraDyA mahAsavA mahAkiriyA appaveyaNA appanijjarAgoyamA! No iNaTTe samaTe 4, siya bhaMte! neraiyA mahAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA goyamA ! No iNaTe samaTe 5, siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA appakiriyA mahAveyaNA appanijjarA goyamA! No iNa? samaDhe 6, siya bhaMte! nAiyA mahAsavA appakiriyA appaveyaNA mahAnijjarA goyamA! No iNaDhe samaDhe 7, siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijjarA goyamA! No iNaDhe samaDhe 8, siya bhaMte ! neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA goyamA! No iNaTre samaTe 9, siya bhaMte! nerajhyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijjarA goyamA! No iNaTe samaThe ! 10, siya bhaMte ! neraiyA apAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA goyamA No iNahe samaDhe 11, siya bhaMte ! neraiyA appAsA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 bhagavatIsare mahAkiriyA appaveyaNA appanijjarA goyamA! No iNaDhe samaDhe 12, siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA goyamA! No igaTe smtthe| 13 siya bhaMte! neraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA appanijjarA goyamA! No iNa? samaTe 14, siya bhaMte neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA mahAnijjarA goyamA! No iNaDhe samaTe 15, siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijjarA goyamA ! No iNaTe smhe| 16 / ee solasabhaMgA siya bhaMte! asurakumArA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA goyamA! No iNaTe samahe evaM cauttho bhaMgo bhANiyabdho sesA pannarasabhaMgA paDiseheyavvA evaM jAva thaNiyakumArA sitha bhaMte! puDhavIkAiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAvayaNA mahAnijjarA, haMtA siyA evaM jAva siya bhaMte ! puDhavIkAiyA appAsavA appakiriyA apaveyaNA appanijjarA haMtA siyA evaM jAva mnnustaa| vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA asurkumaaraa| se bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti||suu0|| chAyA-syAd bhadanna ! nairayikAH mahAsravAH mahAkriyAH mahAvedanAH mahAnirjarAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH // 1 // syAd bhadanta ! nairayikAH mahAsavAH mahAkriyAH mahAvedanAH alpanijairAH hanta sthAt // 2 // syAd bhadanta ! nairayikA mahAsrapA mahAkriyAH alpavedanA mahAnirjarAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH // 3 // syAd bhadanta / nairayikA mahAstramA mahAkriyAH alpavedanA alpanirjarAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH // 4 // syAd bhadanta ! nairayikA mahAsakA alpakriyA mahAvedanA mahAnirAH gautama! nAemarthaH samarthaH ||5||syaad bhadanta ! zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 304 01 nArakAdinAM mahAvedanAvatvani0 369 nairayikA mahasravA alpakriyA mahAvedanA alpanirjarAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH || 6 || yAda bhadanta ! nairayikA mahAsravA alpakriyA alpavedanA mahAnirjarAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH ||7|| syAd bhadanta ! nairayikA mahAsravA alpakriyA alpavedanA alpanirjarAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH ||8|| syAd bhadanta ! nairayikA alpAaar mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarAH, gautama ! nAyamarthaH samarthaH ||9|| yAda bhadanta ! nairayikA alpAssravA mahAkriyA mahAvedanA alpanirjarAH, gautama ! nAyamarthaH samarthaH // 10 // syAd bhadanta | nairayikA alpAsravA mahA kriyA alpavedanA mahAnirjarAH, gautama / nAyamarthaH samarthaH // 11 // syAda bhadanta | nairayikA alpAsravA mahAkiyA alpavedanA alpanirjarAH gautama ! nAyamarthaH smrthH|| 12 // syAd madanta ! nairayikA alpAsravA alpakriyA mahAvedanA mahAnirjarAH, gautama ! nAyamarthaH samarthaH // 13 // syAd bhadanta ! nairayikA alpAsravA alpakriyA mahAvedanA alpa nirjarAH, gautama ! nAyamarthaH samarthaH // 14 // syAdbhadanta ! nairayikA alpAsravA alpakriyA alpavedanA mahAnirjarAH gautama nAyamarthaH smrthH|| 15 // syAd bhadanta ! nairayikA alpAsavA alpakriyA alpavedanA alpanirjarAH gautama! nAyamarthaH smrthH|| 16 // ete SoDazabhaGgAH / syAd bhadanta ! asurakumArA mahAsravA mahAkriyA mahA vedanA mahAnirjarAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH / evaM caturtho bhaGgo bhaNitavyaH zeSAH paJcadazabhaGgAH pratiSeddhavyAH evaM yAvat svanitakumArAH / syAd bhadanta ! pRthivIkAyikA mahAsrAH mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarA, hanta syAt / evaM yAvat syAd bhadanta ! pRthivIkAyikA alpAstratrA alpakriyA alpavedanA alpanirjarAH 1 hanta syAt / evaM yAvat manuSyAH / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA asurakumArAH tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // sU0 1 // TIkA- 'siya bhaMte!" syAdbhadanta ! 'neraiyA' nairayikA: 'mahAsavA' mahAcauthe uddeze kA prAraMbha pRthivIkAdhikAdika jIva mahAvedanAvAle hote haiM aisA tRtIya uddeze maiM kahA gayA hai aba isa prAraMbha honevAle caturtha uddeze meM yaha prakaTa kiyA jAvegA ki nArakAdika jIva mahAvedanAvAle hote haiM--- 'siya bhaMte! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAvepaNA' ityAdi / TIkArtha- 'siya bhate ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA' ceAthA uddezAnA prAraMbha pRthivIkAyika chatra mahAvedanAvALA hAya che, evu... trIjA uddezAmAM kahevAmAM Avyu che. have A prAraMbha karavAmAM AvatA ceAthA uddezAmAM nArakAki mahAvedanAvALA hAya che te pragaTa karavAmAM Avaze. tenuM prathama sUtra mA prabhASe che. - 'siya bhaMte! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA' chatyAhi TArtha - siya bhaMte! neraiyA mahAsabhA mahAkiriyA mahAveyaNA' he bhagavan zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. bhagavatIstre savAH mayurakarmavandhanAt 'mahAkiriyA' mahAkriyAH kAyikyAdikriyANAM mahatvAt 'mahAveyaNA' mahAvedanAH nArakANAM vedanAyAH tIvratvAt 'mahAnijjarA' mahAnirjarAH nArakANAM karmakSapaNabahutvAt ? bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaTe sama?' nAyamarthaH samarthaH iti prathamo bhaGgaH // 1 // eteSAm AsravakriyAvedanAnirjarArUpANAM caturNAmalpatvabahutvAbhyAM SoDazabhaGgA bhavanti teSu ca nArakANAM dvitIyabhaGgo'lpanirjarArUpo bhagavato'numataH nArakANAmAsravAdi trayasya mahatvAt karmanirjarAyAzcAlapatvAt zeSANAM paJcadazabhaGgAnAM patiSedho bhavati / zeSa paJcadazabhaGgAnAM nairayikevaLAbhAt / tAneva bhaGgAn darzayati'siya bhaMte !' ityAdi / 'siya bhaMte !' syAd bhadanta ! 'nerayiyA' nairayikAH he bhadanta ! pracurakarma ke bandhakartA hone se nAraka jIva mahAsravavAle kAyika Adi kriyAoM kI pracuratAvAle hone se mahAkriyAvAle, vedanA kI adhika tIvratAvAle hone se mahAvedanAvAle tathA karmakSapaNa kI bahulatAvAle hone se mahAnirjarAvAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goSamA0' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai yaha prathama bhaGga hai Asrava, kriyA, vedanA aura nirjarA ina cAroM ke alpatva evaM bahutva kI apekSA se solaha bhaGga hote haiM / inameM nArakoM ke dvitIya bhaGga jo alpa nijarArUpa hai vaha hotA hai kyoMki nArakoM meM Asrava Adi tInoM kI adhikatA hotI hai aura karmoM kI nirjarA kI alpatA hotI hai isa kAraNa 15 maGgoM kA yahA~ pratiSedha kahA gayA hai kAraNa ke ye zeSa 15 bhaGga nairavikoM meM nahIM pAye jAte haiN| ve 15 bhaGga isa prakAra se haiM--inameM nArakoM meM pAyA jAnevAlA yaha 'siya bhaMte ! neracyA mahAsavA mahAkiriyA ghaNA karmone baMdha karanAra hovAthI nAraka jIva, mahAsavavALA, kAyikI vigere kriyAonI adhikANAvALA hovAthI mahAkiyAvALA, vedanAnI adhika tIvratA vALA hovAthI mahAvedanAvALA, tathA karmakSapaNanI bahulatAvALA hovAthI bhanizANA DAya cha ? yA prazna uttaramA prabhu De cha -'goyamA!! he gautama! A artha barAbara nathI. A pahele bhaMga che. Asava, kiyA vedanA, ane nirjarA A cArenA apapaNuM ane bahupaNAnI apekSAe seLa 16 bhoga bane che. temAM bIjo bhaMga je nirjarA rUpa che te nArakene hoya che. kAraNa ke nArakomAM Asrava, kriyA ane vedanA e traNenuM adhikapaNuM hoya che. ane karmonI nijAnuM apapaNuM hoya che. tethI bAkInA 15 paMdara bhage ne temAM niSedha karela che. kAraNa ke zeSa 15 paMdara nArakImAM hotA nathI. te 15 aMge A pramANe che temAM nArakamAM je bhIla yo che tela 21 pramANa cha.-'siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA zrI bhagavatI sutra : 13 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdinAM mahAvedanAvatvani0 371 'mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijjarA' mahAnavAH pahAkriyA mahAvedanA alpanirjarAH iti praznaH, bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi / 'haMtA siya' hanta syunArakA mahAvA mahAkriyA mahAvedanA alpanirjarAH ayaM ca dvitIyo bhaGgo nArakANAM bhavatIti bhagavatA anumoditaH iti dvitIyo bhaGgaH 2 / anye paJcadazabhaGgA niSiddhAra tatra prathamo bhaGgaH pUrva pradarzitaH, atha tRtIyAdArabhya zeSacaturdazamaGgAnAi-siya bhaMte' syAd bhadanta ! 'neraiyA mahAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA' nairayikA mahAsamA mahAkriyA alpavedanA mahAnirjarA ? iti prazrA, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samajhe' nAyamarthaH samarthaH, mahAveyaNA appanijjarA' dvitIya bhaGga hai isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! nairayika jIva mahAsravavAle mahAkiyAvAle mahAvedanA vAle aura alpanirjarAvAle hote haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai| 'haMtA goyamA0' hAM gautama ! nAraka mahAsravavAle, mahAkriyAvAle, mahAvedanAvAle aura alpanirjarAvAle hote haiM / yahI ditIya bhaGga nArakoM meM hotA hai aisI hI anumodanA bhagavAna ne kI hai zeSa 15 bhaGga nArakoM meM niSiddha kahe gaye haiM / prathama to pahile prakaTa hI kiyA jA cukA hai aba yahAM se tutIya bhaGga se lagAkAra zeSa 14 bhaMga prakaTa kiye jAte haiM-- tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'neracyA mahAsavA, mahAkiriyA, appaveyaNA mahAnijjarA' isameM gautama ne aisA pUchA hai ki he bhadanta ! nAraka mahAnavavAle, mahAkriyAvAle mahAnirjarAvAle hote hue bhI kyA alpacedanAvAle hote haiM ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! No iNadve mahAkiriyA mahAveyaNA appanijjarA' tama gautama svAmI prabhune me pUchayuM che ke bhagavAna nArakIya jI mahA AstravavALA, mahAdanAvALA mahAdiyAvALA ane alapa nija'rAvALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu 4 cha :-'haMtA goyamA !' gautama! naa2| mAtra , mhaavedanAvALA ane alpanija rAvALA hoya che. A bIjo bhaMga ja nArakamAM hoya che. evI ja anumodanA bhagavAne karI che. bAkInA paMdara bhegone nArakamAM niSedha karela che. te paMdara bhage paikI pahelo bhaMga te pahelA A sUtranA AraMbhamAM ja kahyo che. have trIjA bhaMgathI bAkInA 14 bhAge pragaTa karavAmAM bhAva cha. zrI mA pramANe che.-'neraiyA mahAsavA, mahAkiriyA, appa. veyaNA, mahAnijjarA,' alon win Ani gautamasvAbhImecyU che ke he bhagavAna nArako mahA AstravavALA, mahAkiyAvALA, ane mahA nijarAvALA thaIne apavedanAvALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 bhagavatIsUtre ayaM tRtIyo bhaGgo nArakaviSaye na yuktaH teSAM nirjarAyA alpatvAditi tRtIyo bhaGgaH 3 |'siy bhaMte !' syubhadanta ! kim 'neraiyA mahAsavA mahAkiriyA appaveyaNA appanijjarA' nairayikA mahAsavA mahAkriyA alpavedanA alpanirjarAzceti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH ayaM caturthoM bhaGgo nArakaviSaye na yuktasteSAM nArakANAM vedanAyAH bahutvAditi caturtho bhaGgaH 4 / 'siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' syurbhadanta ! nairayikA mahAsrathA alpakriyA mahAvedanAH mahAnirjarAH tatra mahAn Asravo yeSAM te mahAsrayAH, alpAH kriyAH yeSAM te 'lpakriyAH, mahatI vedanA yeSAM te mahAvedanAH, mahatI nirjarA yeSAM te mahAnirjarAH bhavanti kimiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNadve samaDhe' nAyamarthaH samarthaH he gautama ! nAyaM paJcamo bhaGgo nArakANAmupayuktanArakANAM samaTTe' he gautama ! nArakoM meM yaha artha samartha nahIM hai kyoMki nArakoM meM nirjarA jo hotI hai vaha alpa hotI hai isase inameM yaha tRtIpa bhaMga ghaTita nahIM hotA hai isI prakAra se aisA jo yaha caturtha bhaMga hai ki'siya bhaMte ! neraiyA ' nAraka mahAsravavAle aura mahAkriyAvAle hote hue bhI alpa vedanA aura alpanirjarAvAle hoM 'nArakoM meM ghaTita nahIM hotA hai kyoMki nAraka alpavedanAvAle nahIM hote haiM pratyuta ve mahAvedanAvAle hI hote haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki he bhadanta kyA nArakoM meM aisA yaha paMcama bhaMga ghaTatA hai ki ve mahAsravavAle hoM alpakriyAvAle hoM, mahAvedanAvAle hoM aura mahAnirjarAvAle hoM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki he gautama! yaha pAMcavAM bhaMga bhI nArakoM meM ghaTita nahIM hotA hai cha -'goyamA ! No iNaTe samaDhe' 3 gautama ! // 2 mA 2 ni02| DAya cha, te alpa hoya che, tethI teomAM A trIjo bhaMga ghaTatuM nathI. Aja rIte yaath| 2 'siya bhate / neraiyA0' naarche| mahA mAsAmane mahA kriyAvALA thaIne a5 vedanA ane a5 nirjarAvALA hoya che? e rItane che te ceAthe bhaMga nArakamAM ghaTatuM nathI. kema ke nArake alpa vedanavALA hetA nathI. paraMtu teo mahAvedanAvALA hoya che. have gautamasvAmI prabhune evuM pUche che ke he bhagavana nArakomAM nIce pramANene pAMcama bhaMga ghaTe che ke teo mahAAtmavavALA hoya, alpakiyAvALA hoya, mahAvedanAvALA hoya, ane mahAnija rAvALA hoya? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama! A pAMcame bhaMga paNa nArakamAM ghaTato zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 candrikA TokAza019 u04 sU01 nArakAdinAM mahAvedanAvatvani0 nirjarAyA alpatvAditi paJcamo bhaGgaH 5 / 'siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA appa - kiriyA mahAveyaNA apanijjarA' syurbhadanta ! nairayikA mahAsratrA alpakriyA mahAvedanA alpanirjarAzca ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNa sama' nAyamarthaH samarthaH ayaM SaSTho bhaGgo na nArakajIvAnAM bhavati teSAM kriyAyA bahutvAditi SaSTho bhaGgaH 6 / 'siya bhaMte !' syurbhadanta ! 'neraiyA mahAsavA apakiriyA aSpaveyaNA mahAnijjarA' nairayikA mahAsravA alpakriyA alpavedanA mahAnirjarAH bhavanti kimiti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'No iNa samaTThe' nAyamarthaH samarthaH, ayaM saptama bhaGgo'pi nAbhimato nArakANAM kriyA vedanayormahattvAditi saptamo bhaGgaH 7 / kyoMki nArakoM meM isa bhaMga gata jo 'mahAnirjarA' vizeSaNa hai vaha ghaTita nahIM hotA hai kAraNa ki ve mahAnirjarAvAle na hokara alpanirjarAvAle hI hote haiN| isI prakAra se nArako meM aisA jo yaha chaDA bhaMga hai vaha bhI ghaTita nahIM hotA hai vaha chaThA bhaMga aisA hai ki- 'nAraka mahAsravavAle mahAvedanAvAle aura alpanirjarAvAle hote hue bhI kyA alpakriyAvAle hote haiM ?' nahIM ghaTita honekA kAraNa aisA hai ki nAraka mahAkriyAvAle hI hote haiM ataH alpakriyAvatva kA inameM abhAva haiM 'neraiyA mahAsavA appakiriyA apyavedhaNA mahAnijjarA' he bhadanta nairayika mahAsravavAle, alpakriyAvAle alpavedanAvAle aura mahAnirjarAvAle hote haiM kyA' prabhu isake uttara meM kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'No iNaTThe samaTTe' yaha nathI. kema ke nArakAmAM A bhagamAM kahela je mahAnirjarAvALuM vizeSaNa che, te temAM ghaTatuM nathI. kAraNa ke tee mahAnirjarAvALA hAtA nathI paNu alpanirjarAvALA ja hAya che. eja rIte nAkAmAM nIce pramANenA chaThTho bha'ga paNa ghaTatA nathI. te chaTTho bhaMga A pramANe che.-nArake mahAAsavavALA, mahAvedanAvALA, ane alpani rAvALA thaIne apakriyAvALA hAya che ? A chaThTho bhaMga temAM ghaTatA na hAvAnu kAraNu e che ke-nArakA mahAkriyAvALA ja hoya che ? tethI teomAM apakriyApaNAnA abhAva che. have gautama svAmI sAtamAM bhaga viSe pUchatAM prabhune evu' kahe che ke - 'raiyA mahAsavA apakiriyA alpaveyaNA mahAnijjarA' De bhagavat nairiyakA mahAAsavavALA, apakriyAvALA alpavedanAvALA ane mahAnija rAvALA hoya che? tenA uttaramA prabhu ! che - 'goyamA !' he gautama! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 bhagavatIstre 'siya bhaMte !' syurbhadanta ! 'neraiyA mahAsavA appa kiriyA appaveyaNA appanijJjarA' nairayikA mahAsravA alpakriyA alpavedanA alpanirjarAH kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'No iNaTThe samar3e' nAyamarthaH samartha: ayamaSTamo'pi bhaTTo nArakajIvAnAM viSaye nAbhimato nArakANAM kriyA vedayo hutvAdityaSTamabhaGgaH 8 / 'siya bhaMte !' syurbhadanta ! 'neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' nairayikAH alAvA mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarAya kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDe samaTThe 'nAyamarthaH samarthaH ayaM natramabhaMgo nArakajIvAnAM na ghaTate teSAmAtrasya bahutvAt nirjarAyAzcAyatvAditi navamo bhaGgaH 9 / 'siya artha samartha nahIM hai arthAt aisA jo yaha sAtavAM bhaMga hai vaha bhI nAraka jIvoM meM ghaTita nahIM hotA hai kyoMki nArakoM meM kriyA evaM vedanA ye donoM bhI alpa nahIM hotI hai kintu mahatI hI hotI hai 'neraiyA mahA savA apakiriyA, appaveyaNA appanijjarA' aisA jo yaha AThavAM bhaMga hai vaha bhI isI kAraNa se ghaTita nahIM hotA hai ki isa bhaMga ke antargata 'apakiriyA apyaveyaNA' ye jo do vizeSaNa haiM ve vahAM nahIM haiM kyoMki unakI kriyA meM aura vedanA meM alpatA nahIM hai pratyuta mahattA hI hai 'siya bhaMte / neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' aisA jo yaha nauvAM bhaMga haiM vaha bhI isaliye nahIM saghatA hai ki nArakoM meM Asrava kI alpatA nahIM hai aura nirjarA kI hI mahattA nahIM hai pratyuta vahAM Asrava kI mahattA aura nirjarA kI alpatA hI hai / 'No iTTe samaTTe' mA artha maromara nathI. arthAta ? yA sAtabhI lauMga che te pazu nArakAmAM ghaTatA nathI. kemake nArakAmAM kriyA ane vedanA e banne alpa heAtA nathI. paratu teomAM mAkriyApaNu ane mahA behanAyA hoya che. 'neraiyA mahAsavA apakiriyA appaveyaNA adhyanijjarA' A pramANenA je AThame bhaMga che te paNa teomAM ghaTatA nathI. kAraNa ke bhyA lagabhAM ? 'appakiriyA alpaveyaNA' mA rItanA me vizeSa che, te teomAM hAtA nathI. kema ke tenI kriyAmAM vedanAnu alpapaNu hatu. nathI paraMtu mahAnayAgu 4 hoya che. 'siya bhaMte ! neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' mA prabhAno ? navabho laga che te teomAM saMbhavatA nathI kAraNu ke nArakAmAM alpAsavapaNu hetu nathI, tema ja mahAnirjarApaNuM paNa hatuM nathI. paraMtu teomAM mahAsratapaNu ane alpani rApaNu hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdinAM mahAvedanAvatvani0 375 bhaMte ! neraiyA' syurbhadanta ! nairayikAH 'appAsanA mahAkiriyA mahAveyaNA appamijjarA' alpAsravA mahAkriyA mahAvedanA alpanirjarAzca kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaTThe samaTTe' nAyamartha: samartha:, ayaM dazamamaGgAtmakaH pakSo'pi nArakajIvaviSaye na ghaTate teSAmAtratrabahusvAditi dazamo bhaGgaH 10 / 'siya bhaMte ! neraiyA' syurbhadanta ! nairayikAH 'apAsavA mahAkiriyA adhpaveyaNA mahAnijjarA' alpAsravA mahAkriyA alpavedanA mahAnirjarAH kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA ' he gautama! 'No iNDe sama' nAyamarthaH samarthaH, ayamekAdazamaGgAtmakaH pakSo nArakaviSaye na ghaTate teSAmAtravadanayorvahutvAditi, uttaramityekAdazo bhaGgaH 11 / 'siya bhaMte ! neraiyA' syurbhadanta / nairayikAH 'appAsavA mahAkiriyA apaveyaNA adhpanijjarA' alpAsravA mahAkriyA alpavedanA alpanirjarA alpanijarAvantaH kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'gopamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iTTe samaTThe' nAyamarthaH samarthaH, ayaM dvAdazabhaGgAtmakaH pakSo nArakaviSaye na ghaTate nArakANAmAsavavedana yorva hutvAditi dvAdazo bhaGgaH 12 / 'siya 'siya bhaMte! neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijarA' aisA yaha jo dazavAM bhaMga hai vaha bhI nArakoM meM isaliye ghaTatA nahIM hai ki unameM Astraya kI alpatA na hokara pratyukta mahattA hI rahatI haiM 'siya bhaMte! neraiyA appAsavA mahAkiriyA apaveyaNA mahA nijjarA' aisA jo yaha 11 va bhaMga hai vaha bhI nArakoM meM isaliye ghaTita nahIM hotA hai ki nArakoM meM Asrava aura vedanA alpamAtrA meM nahIM hotI hai / kintu Asrava bhI bahuta adhika mAtrA meM hotI hai aura vedanA bhI bahuta adhika mAtrA meM hotI hai, 'siya bhate ! nerahayA appAsavA mahakiriyA apyavedhaNA adhyanijjarA' aisA jo yaha 12 af bhaMga hai vaha bhI nArakoM meM ghaTita nahIM hotA hai kyoMki unameM alpa Asrava hone kA evaM alpavedanA hone ko abhAva rahatA hai / 'siya bhaMte ! appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijjarA' mA prabhA grenA je dasamA bhaga che, te paNa nArakAmAM ghaTatA nathI. kAraNa ke teemAM mahapAsavapAyu hotu nathI. paraMtu tethe mahAbhAvavAjA hoya che. 'siya bhaMte! neraiyA avyAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA' mA rItane 11 agIyAramA bhaMga paNa nArakAmAM ghaTatA nathI, kAraNa ke nArakAmAM Asrava ane vedanA alpa mAtrAmAM hAtA nathI. paraMtu teemAM Asrava ghaNI adhika mAtrAmAM hAya che ane vedanA paNa ghaNI adhika mAtrAmAM hoya che. 'siya bhaMte / neraiyA appAsavA mahAkiriyA alpaveyaNA appanijjarA' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 376 bhagavatIsUtre maMte ! neraiyA' syubhadanta / nairayikAH 'appAsavA apakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' alpAsrA alpakriyA mahAvedanA mahAnirjarAzceti kimiti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNTe samadde' nAyamarthaH samarthaH, ayaM trayodazabhaGgAtmaka pakSo nArakaviSaye na ghaTate yato nArakajIvAnAmAsavA mahAntaH kriyAzcApi mahatyo bhavantIti trayodazo bhaGgaH 13 / 'siya bhaMte ! neraiyA' syubhadanta ! narayikAH 'appAsavA appakiriyA mahAveyaNA appanijjarA' alpAsavA alpakriyA mahAvedanA alpanijarAzca kim ? iti praznA, bhagavAnAha'goyamA !' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samaTe' nAyamarthaH samarthaH, ayaM caturdazabhaGgAtmakaH pakSo'pi na ghaTate nArakaviSaye, nArakajIvAnAmAnavakriyayomahatvAditi caturdazo bhaGgaH 14 / 'siya bhaMte ! neraiyA' syubhadanta ! nairayikAH 'appAsavA appakiriyA apaveyaNA mahAnijjarA' alpAsavA alpakriyA alpavedanA mahAnirjarAzva kim ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA mahAvedhaNA mahAni jjarI' aisA jo yaha 13 vAM bhaMga hai vaha bhI nArakoM meM ghaTita nahIM hotA hai kyoMki nArakoM meM Asrava kI alpatA aura kriyAkI alpatA kA abhAva rahatA hai pratyutta unameM ina donoM kI mahattAhI rahatI hai| 'siya bhaMte | neraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA appani jajarA aisA jo yaha 14 vA bhaMga hai vaha he gautama ! nArakoM meM isaliye ghaTita nahIM hotA hai ki nArako meM Asrava adhikarUpa meM hotA hai aura kAyikI Adi kriyAeM bhI adhikarUpa meM hotI hai| siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA mahAnijjarA' aisA jo 15 vAM A rItane je bArame bhaMga che, te paNa nArakamAM ghaTatuM nathI. kema ke teomAM alpaAsravapaNAne avedanane abhAva hoya che. siya mate ! neraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' mA pramANene je A teramo bhaMga che, te paNa nArakeTamAM ghaTato nathI, kema kenArakamAM AavanuM apapaNu ane kriyAnuM alpapAsu hotuM nathI. paraMtu teomAM Asrava ane kriyAnuM mahApaNuM hoya che. 'siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA appanijjarA m|| pagano caudamo bhaMga paNa teomAM ghaTatuM nathI kAraNa ke-nArakamAM Asrava adhika hoya che. ane kAyikI vigere kriyAo paNa adhika rUpamAM hoya che. siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA mahAnijjarA' A pramANene je paMdarame saMga che, te he gautama nArakamAM saMbhavate nathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdInAM mahAvedanAvatvani0 'goyamA' he gautama! 'No iNaDe samaGke' nAyamarthaH samarthaH, ayaM paJcadazabhaGgAtmakaH pakSo nArakaviSaye na ghaTate nArakANAmAtratrakriyA vedanAnAM bahutvAt nirjarAyA vAlpatvAditi paJcadazo bhaGgaH 15 / 'siya bhaMte neraiyA' syuH bhadanta ! nairayikAH 'appAsavA apakiriyA apapaveyaNA appanijjarA' alpAsravA alpakriyA alpavedanA alpanirjarAca kima ? iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'No iNarDe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH ayaM SoDazabhaGgAtmakaH pakSo nArakaviSaye na ghaTate teSAmAtratrakriyA vedamAnAM bahutvAditi SoDazo bhaGgaH 16 / 'ee solasabhaMgA' ete pUrvoktAH SoDazabhaGgA nArakaviSaye bhavanti / atha aMgulyu parisaMkhyA kRte evaM uparyuktabhaGgeSu SoDazattrasiddhe, SoDazabhaGgA iti kathanaM nirarthakamiti cenna bhaGga nyUnAdhika saMkhyAvyavacchedArtha bhaMga hai vaha hai gautama ! nArakoM meM isa kAraNa se nahIM ghaTita hotA ki nArakoM meM Asrava kiyA aura vedanA ina saba kI adhikatA rahatI hai aura nirjarA kI alpatA rahatI hai / 377 'siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijjarA' yaha jo 16 vAM bhaMga hai vaha he gautama! nArakoM meM nahIM ghaTatA hai kAraNa kI nArakoM meM Asrava kriyA aura vedanA kI bahuta adhikatA hotI hai| isa prakAra se ye 16 bhaMga haiM / yahA~ aisI zaMkA ho sakatI hai ki 'ee solasabhaMgA' isa prakAra se kahane kI kyA AvazyaktA sUtrakAra ko lagI ? kyoMki ginane se solaha kI saMkhyA sAdhya ho jAtI hai ? so aisI zaMkA karanA ThIka nahIM hai kAraNa ki 'ee solasabhaMgA' aisA jo kahA gayA hai vaha bhaMgoM kI nyUnAdhika saMkhyA kI nivRtti ke liye kahA gayA hai yA zrotRjanoM ko sukha se kAraNa ke--nArakAmAM Asrava, kriyA, ane vedanA e traNenuM adhikapaNa hAya che. ane nirAnuM alpapaNu hAya che. 'siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijjarA' A pramANenA je 16 sALanA bhAga che te paNa he gautama nArakAmAM ghaTatA nathI. kAraNa ke nArakAmAM Asava, kriyA ane vedanAnu... adhikapaNu hAya che. A rIte uparokta A sALa lage che. aDiyAM bhevI zaDA thaha za che - 'ee solasabhaMgA' yA prabhAlu kahevAnI sUtrakArane zI jarUra hatI? kema ke gaNavAthI seALanI sakhyA cAkkasa jaNAi Ave che. teA pachI tema kahevAnuM zuM kAraNa che? yA abhAonI zA 42vI hI nathI. aNu meM 'ee solasabhaMgA' bheSu' je kahevAmAM AvyuM che, te bhaMgAnI AchAvattI saMkhyAnA nivAraNa mATe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 bhagavatIsUtre tayA likhanasyAvaiekatvAt athavA zrotRNAM sukhapatiparayartha tathAlekhanasya sArthakatvAditi / tatazca nArakeSu dvitIyabhaGga eva ghaTate nArakA mahAsravAH pracurakarmavandhanAt , mahAkriyAH kAyikyAdi kriyANAM mahattvAt , mahAvedanAstadIya vedanAyAm atitIvratvAt karmanirjarA tu alpaiva bhavatIti, ato dvitIyabhaGgaevAnumato bhavatItibhAvaH nArakaviSaye bhaGgAn darzayitvA nArakavirodhideve katamo bhaGgo bhavatIti darzayannAha-'siya bhaMte !' ityAdi / 'siya bhaMte ! asurakumArA' syurbhadanta ! amurakumArAH 'mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' mahAstrakA mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarAH he bhadanta ! asurakumArA mahAnavavanto mahAkriyAvanto mahAvedanAvanto mahAnirjarAvantazca bhavanti kim ? iti maMgoM kI saMkhyA kA parijJAna ho jAve isaliye bhI isa prakAra se likhanA doSa kA kAraNa nahIM hai isa prakAra ina 16 bhaMgoM meM se kevala ditIya bhaGga hI nArakajIvoM meM ghaTita hotA hai kyoMki ve pracura karmoM ke bandhaka hone se mahAnavavAle kAyikyAdi kriyAoM kI adhikatA hone se tathA mahAsravavAle karmajanya tIvra vedanA bhoganevAle hone se mahAvedanAvAle tathA alpakarmoM kI nirjarAvAle hone se alpanirjarAvAle hote haiN| isa prakAra nArakaviSayaka bhaMgoM ko prakaTa karake nAraka virodhIdeva meM kaunasA bhaGga hotA hai isa bAta ko prakaTa kiyA jAtA hai isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'siya bhate ! asurakumArA mahAsavA, mahAkiriyA, mahAveyaNA, mahAnijjarA' he bhadanta ! asurakumAra mahAsrava. vAle mahAkriyAvAle, mahAvedanAvAle aura mahAnirjarAvAle hote haiM kyA ? tema kahyuM che. athavA sAMbhaLanArane bhaMganI saMkhyA sukha pUrvaka jaNAI Ave e mATe paNa A pramANe kahevuM te deSAvaha nathI. A rIte A seLa. bhaMgAmAMthI kevaLa bIjo bhaMga ja nArakamAM ghaTita thAya che. kema ke temAM karmone pracUra bandha hevAthI mahA AstravavALA kAyikI vigere kriyAonA adhipaNAthI tema ja mahA AtmavavALA karmothI thavAvALI tIvra vedanA bhegavavAvALA hovAthI mahAvedanAvALA tathA alpa karmonI nijerAvALA hovAthI alpa nirjarAvALA hoya che. pUrvokta rIte nAraka saMbaMdhI bhaMne batAvIne nAraka vidhI devAmAM kyA bhaMga hoya che. e vAta pragaTa karavAmAM Ave che. temAM gautama svAmI prabhune evuM pUche che ke"siy bhaMte! asurakumArA mahAsavA, mahAkiriyA, mahAveyaNA, mahAnijjarA' he bhagavana asukumAre mahAAstravavALA, mahAkiyAvALA, mahAvedanAvALA bhane mAnisa hAya cha ? tenA uttaramA prabhu 43 cha-'goyamA ! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u04 sU01 nArakAdInAM mahAvedanAvatvani0 279 praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe nAyamarthaH samarthaH mahatvaghaTitAtravAdimanto na bhavanti kintu evaM cautyo maMgo bhANiyantro' evaM caturtho bhaGgo bhaNitavyaH yathA nArakaviSaye dvitIyo bhaGgaH kathitaH tathA'trAmurakumAraviSaye catuthoM bhaGgo mahAnavamahAkriyAlpavedanAlpanirjarArUpo vaktavyaH, te devA mahApravanto mahAkriyAvantazca bhavanti viziSTA'viratiyukta zvAta alpavedanAzca devA bhavanti prAyeNAsAtodayAbhAvAt alpanirjarAzca bhavanti prAyazo'zubhapariNAmatvAdityatazcaturthabhaMga eva saMbhavatIti / 'sesA pannarasamaMnA paDise heyavvA' zeSAH paJcadazabhaGgA pratiSeddhavyAH caturthabhaGgAtiriktakadvitripaJcAuttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! NoNaDhe sama?' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt asurakumAra deva mahAsravavAle mahAkriyAyAle mahAvedanAvAle aura mahAnirjarAvAle nahIM hote haiM / 'evaM cautyo bhaMgo bhANiyavyo' jisa prakAra se nAraka ke viSaya meM dvitIya bhaGga anumata huA hai usI prakAra se yahAM para asurakumAroM ke viSaya meM-mahAnava, mahAkriyA, alpavedanA aura alpanirjarA inase sahita honerUpa caturtha bhaGga anumata huA hai arthAt asurakumAradeva mahAsravavAle, mahAkriyAvAle, alpavedanAvAle aura alpanirjarovAle hote haiN| viziSTa aviratibhAva se yukta hone ke kAraNa ye mahAnavavAle evaM mahAkriyAvAle hote haiM, tathA prAyaH kara asAtAvedanIya karma ke udaya ke abhAva se ye alpavedanAvAle hote haiM tathA prAyaH kara azubhapariNAmayAle hone se ye alpanirjarAvAle hote haiM 'sesA pannarasabhaMgA paDiseheyanyA' No iNaThe samaThe' he gautama ! mA artha marAsa2 nathI. maryAta masurazubhAra deva mahAAsravavALA mahAkriyAvALA ane mahAvedanAvALA ane mahAnirjarApaamaa khAtA nathI. 'evaM cauttho bhaMgo bhANiyavvo' 2zate nAnA samayamA bIjo bhaMga anumata kahyo che, te ja rIte asurakumAronA saMbaMdhamAM mahAAsava, mahAkiyA, a5 vedanA ane a5 ni jarAvALA hAvA rUpa che bhaMga saMmata thayA che, arthAt asurakumAra deva mahA AsavavALA mahA kriyA vALA alpa vedanAvALA ane a5 nija rAvALA hoya che. vizeSa prakAranI -avirati bhAvavALA hovAne kAraNe, teo mahAsavavALA ane mahAkiyAvALA hoya che. tathA prAya:Asrava ane vedanIya karmanA udayanA abhAvathI teo alpavedanAvALA hoya che. tema ja ghaNe bhAge azubha pariNAmavALA hovAthI tamA 565 nizANA ya che. 'sesA pArasabhaMgA paDiseyacyA' / zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 - bhagavatIsUtre dhArabhya SoDazAntAH paJcadazabhaGgA nirAkaraNIyA iti 'evaM jAva thaNiyakumArA' evaM yAvat stanitakumArAH, sAmAnyato'marakumAravadeva stanitakumArAdiSu deveSvapi caturtho bhaGgaH, mahAnavamahAkriyAlpavedanAlpanirjarArUpa eva etavyatirikta eka dvitri pazcAdhArabhya SoDazAntA bhaGgA nirAkartavyA eveti bhAvaH / devanArakayomahAstravAdimatvaM darzayitvA ekendriyaviSaye darzayannAha-'siya bhaMte !' ityAdi / siya bhaMte ! puDhavIkAiyA' syurbhadanta ! pRthivIkAyikAH 'mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA' mahAsakA mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarAH, he bhadanta ! ye ime pRthivIkAyikAH te mahAna mahAkriyA mahAvedanA mahAnirjarAvanto bhavanti isa caturtha bhaMga ke atirikta aura jo 15 paMdraha bhaMga haiM ve yahAM pratiSedha ke yogya haiN| 'evaM jAva thaNiyakumArA' isI prakAra kA kathana yAvat stanitakumAroM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye arthAt yahAM para bhI kevala mahAsraSa, mahAkriyA alpavedanA aura alpanirjarA ina cAroM se yuktatArUpa cauthA bhaMga hI hotA hai zeSa pahalA, dvitIya, tRtIya, paMcama, SaSTha, saptama Adi 16 solaha taka ke bhaGga yahAM nahIM hote haiN| aba ekendriya jIva meM ina 16 solaha bhaGgoM meM se kitane bhaGga hote haiM yaha prakaTa kiyA jAtA hai isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'siya bhaMte ! puDhavIkAiyA mahAsavA mahAkiriyA, mahAveyaNA, mahAnijarA' he bhadanta pRthivIkAyika jIva mahAsravavAle, mahAkriyAvAle, mahAvedanAvAle aura mahAnirjarAvAle hote haiM kyA ? isa prakAra ke prazna ke uttara meM prabhu kahate cothA bhaga sivAyanA bIjA je paMdara 15 bhaMga che. tene ahi pratiSedha 42 cha arthAt ulan 542 am asu2 mArAmA paTata nathI. 'evaM jAva thaNiyakumArA' mA pramANe 4thana yApatU stanita bhaa| viSayamA paNa samajI levuM. arthAt teomAM paNa kevaLa mahA astiva, mahA kiyA, a5 vedanA ane alapa nirjarA e cArethI yukta havA rUpa ce bhaMga ja hoya che, te sivAya bAkInA pahele, bIje, trIje, pAMcame, chaThTho sAtamo vigere soLa sudhIne bhaMge svanitakumAra vigeremAM saMbhavita thatA nathI. have ekendriya jImAM A seLa bhaMgomAMthI keTalA saMga hoya che? te batAvavAmAM Ave che. A viSayamAM bhagavAna gautama svAmI prabhune evuM pUche cha -'siya bhaMte ! puDhavIkAiyA mahAsavA mahAkiriyA, mahAveyaNA mahAnijjarA' sAvana ziyi 73 mA mAsA , mI ThiyANA, mahA vedanAvALA ane mahA nija rAvALA hoya che? A praznanA uttaramAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 304 sU01 nArakAdInAM mahAvedanAvatvani0 381 kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'haMtA' ityAdi / 'haMtA siyA' hanta syuH he gautama ! bhavanti pRthivIkAyikA mahAsravavanto mahAkriyAvanto mahAvedanAvanto mahAnirjarAnta iti evaM jAtra siya bhaMte ' evaM yAvat syubhadanta ! 'puDhavIkAiyA' pRthivIkAyikAH 'appAsavA apyakiriyA appaveyaNA appanijjarA' alpAaar aepakriyA alpavedanA alpanirjarAH atra yAvatpadena dvitIyabhaMgAdArabhya paJcadazAntabhaGgAnAM grahaNaM karttavyamiti praznaH, bhagavAnAha - 'haMtA' ityAdi / 'haMtA siyA' inta syuH, he gautama! pRthivIkAyikA jIvAH prathamabhaGgAdArabhya SoDazabhadraparyantabhaGgavanto bhavantyeva kintu teSAM pariNate vaicitryAt sa tAratamyAni bhavantIti SoDazApi bhaGgA labhyante iti / ' evaM jAva maNussA' evaM yAvat manu'haMtA, siyA' hAM gautama ! pRthivIkAyika jo jIva haiM ve mahAsravavAle, mahAkriyAvAle, mahAvedanAvAle, aura mahAnirjarAvAle hote haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'evaM jAba siya bhaMte! puDhavIkAiyA appAsavA, apyakiriyA, adhpaveyaNA appanijjarA' he bhadanta ! kyA pRthivIkAyika jIva yAvat alpa AsravavAle, alpakriyAvAle, alpavedanAvAle aura alpanirjarAvAle hote haiM kyA ? yahAM yAvat pada se dvitIya bhaGga se lekara 15 paMdraha bhaGgo taka kA grahaNa huA hai isa prakAra pRthivIkAyika jIva prathama bhaGga se lekara 16 solaha bhaGga taka ke bhaGgoM se yukta hote haiM yaha kathana jAnanA cAhiye kintu ye 16 solaha bhaGga unameM unakI pariNati kI vicitratA ko lekara tAratamya sahita hote haiM isa prakAra ye 16 solaha bhaGga vahAM pAye jAte haiN| 'evaM jAba maNussA' prabhu uDe che -'haMtA ! siyA' DA gautama! pRthvimAthi lA bhaDA zAstrava vALA, mahAkriyAvALA, mahAvedanAvALA ane mahAnirjarAvALA hoya che. irIthI gautama svAmI alune me pUche che !-' evaM jAva siya bhaMte / puDhI* kAiyA appAsavA, appakiriyA appaveyaNA appanijjarA' he bhagavan pRthvikAyika jIvA yAvatu alpa AsavavALA alpa kriyAvALA, alpa vedanAvALA ane alpa nirjarAvALA hAya che? ahiyAM yAvat padmathI khIjA bhaMgathI Ara.bhIne 15 paMdara bhaMgA sudhInA bhaMgA grahaNa karAyA che. A rIte pRthvikAyika jIva pahelA bhaMgathI ArabhIne seALe bhaMgAvALA hoya che. e pramANenuM kathana samajavuM. pararaMtu A seALa lagA teomAM teonI pariNatinI vicitratAne laIne tAratamya sahita hAya che. A rIte sALe bhaga pRthvi ayi prabhAM sa'lave che. 'evaM jAva maNussA' pRthvimAthi vigerenI bha zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 bhagavatIsUtre SyAH evaM pRthivyAdi jIvavadeva dvIndriyAdArabhya manuSyaparyantadaNDakeSu bhaGgAnAM vyavasthA jJAtavyA sarve'pi bhaGgA bhavantyeveti, 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA asurakumArAH, vyantarAdInAM vaimAnikAntAnAm asurakumAravat caturtho bhaGgo bhavati / ayamatra saMkSepaH nArakANAM dvitIyo bhaGgaH asurakumArAdInAM catuthoM bhAH, pRthivyAdi manuSyAntAnAM sarve'pi bhaGgAH vicitrakarmodayAt tathoktam bIeNa u neraiyA, hoti cauttheNa suragaNA samve / orAlasarIrA puNa, samvehi paehi bhANiyayA // 1 // dvitIye tu nairayikA bhavanti caturthe suragaNAH sarve / audArikazarIrAH punaH sarveSu padeSu bhaNitavyAH // 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti he bhadanta ! yat devAnupiyega kathitaM tat evameva satyameveti // 10 1 // iti zrI vizvavikhyAtajagadvAlla mAdipadabhUSitabAlabrahmavAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlaprativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatitamazatakasya caturthoM dezakaH smaaptH||19.4|| pRthivI Adi jIva kI taraha hI dvIndriya se lekara manuSyaparyanta daNDakoM meM bhaGgo kI vyavasthA jAnanI cAhiye arthAt manuSyoM meM saba hI bhaMga hote haiM 'vANamaMrajoisiyavemANiyA jahAM asurakumArA' jaisA kathana asurakumAroM meM bhaGga kA caturtha bhaGga hone kA kiyA gayA hai isI prakAra kA kathana vyantara devoM se lekara vaimAnikAnta devoM meM samajhanA cAhiye isakA saMkSepa Azaya aisA hai-nArakoM ke dvitIya bhaGgA hotA hai asurakumAra AdikoM ke cauthA bhaGga hotA hai pRthivI Adi se lekara manuSyavyantaroM meM vicitrakarmodaya se saba hI solaha ke solaha bhaGga hote haiN| so hI kahA hai-'bIraNa tu neraDyA hoti' ityAdi / IdriyavALA jIthI AraMbhIne manuSya sudhInA daMDakamAM bhaMganI vyavasthA samajavI. arthAt manuSyamAM badhA ja aMge saMbhave che. ___'pANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' asurasubhAzene rema 4 cotho bhaMga saMbhavita hovAnuM kathana karyuM che, te ja pramANenuM kathana vyantara devethI AraMbhIne vaimAnika sudhinA devAmAM samajI levuM A kathanane TaMkasAra A pramANe che-nArakone bIjo bhaMga hoya che. akSarakumAra vigerene the bhaMga saMbhave che. pusvikAyikathI AraMbhIne manuSya ane vyantaromAM vitra hayathI tamAma soNe soya che. tara cha -'bIeNa tu neraiyA hoti' tyA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameSacandrikA TIkA za019 304 sU01 nArakAdInAM mahAvedanAvatvani0 383 _ 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apa devAnupiya ne jo yaha kathana kiyA hai vaha aisA hI hai-sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama yAvat saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA ||cauthaa uddezaka samApta // 19-4 // 'sevaM bhaMte ! seva bha! tti' sAvana mA5 hevAnupriye // viSayamA je kathana karyuM che, te saghaLuM" tema ja che ApanuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne bhagavAna gautama svAmI yAvat saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU. 1 che jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsa lAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakano ceAthe uddezaka samApta .19-4 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre atha paJcamoddezakaH prArabhyate / caturthoddezake nArakAdayo nirUpitAH paJcame uddezake'pi prakArAntareNa nArakAdInAmeva nirUpaNaM kariSyate ityevaM sambandhenAyAtasyAsya pazcamoddezakasyedamAdimaM sUtram-'asthi NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-asthi NaM bhaMte ! carimAvi neraiyA paramA vi neraiyA ? hantA asthi se nRNaM bhaMte! caramehito neraiehito paramA neraiyA mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe ceva mahAveyaNatarAe ceva paramehiMto vA neraiehito vA caramA neraiyA appakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva appaveyaNatarAe ceva? haMtA goyamA caramehiMto neraiehiMto paramA jAva mahAveyaNatarAe ceva paramehito vA neraiehito caramA neraiyA jAva appaveyaNatarAe ceva / se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva appaveyaNatarAe ceva (3) goyamA! ThiI paDucca se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai jAva appaveyaNatarAe ceva / atthi bhaMte ! gharamA vi asurakumArA paramA vi asurakumArA evaM ceva navaraM vivarIyaM bhANiyavvaM paramA appakammatarAe caramA mhaakmmtraae| sesaM taM ceva jAva thaNiyakumArA tAva evameva / puDhavIkAiyA jAva maNussA ee jahA neriyaa| vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurkumaaraa|suu.1|| ___ chAyA-santi khalu bhadanta ! caramA api nairayikAH paramA api nairayikAH ? hanta santi / tat khalu bhadanta ! caramebhyo nairayikebhyaH paramA nairayikA mahAkarmatarAH eva mahAkriyatarAzcaiva mahAsravatarAzcaiva mahAvedanatarAzcaiva paramebhyo vA nairayikebhyo vA caramA nairayikA alpakarmatarAzcaiva alpakriyatarAzcaiva alpAsravatarAkSetra alpavedanatarAzcaiva ? hanta gautama ! caramebhyo nairapikebhyaH paramA yAvat mahA zrI bhagavatI sutra : 13 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA kA za019 u05 sU01 nArakAdInAM carama-paramavatvani0 385 vedanatarAzcaiva, paramebhyo vA nairayikamyazvaramA nairayikA yAvadalpavedanatarAzcaiva / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate yAvadalpavedanatarAzcaiva ? gautama ! sthiti pratItya, tat tenArthena gautama ! evamucyate yAvat alpavedanatarAzcaiva / santi khalu bhadanta ! caramA api amurakumArAH paramAapi asurakumArAH evameva navaraM viparItaM bhaNitavyam , paramA alpakarmatarAH caramA mahAkarmatarAH, zeSaM tadeva yAvat stanitakumArAstAvadevameva pRthivIkAyikA yAvanmanuSyAH ete yathA nairayikAH / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAH yathA asurakumArAH ||muu0 1 // TIkA-'asthi bhaMte !' santi khalu bhadanta ! 'carimA vi neraiyA' caramA api nairayikAH tatra caramatvam alpasthitikatvaM tathA ca caramA alpasthitaya ityarthaH 'paramA vi neraiyA' paramAH-mahAsthitayo'pi nairayikAH ? he bhadanta ! ime nArakA alpasthitimanto'pi mahAsthitimanto'pi bhavanti kimiti praznaH, pAMcaveM uddeze kA prArambhacaturtha uddeze meM nAraka AdikoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai isa prAraMbha kiye jA rahe pAMcaveM uddeze meM bhI prakArontara se unhIM nArakAdikoM kA nirUpaNa kiyA jAyagA ataH isI saMbaMdha ko lekara isa pAMcaveM uddeze kA prArabha sUtrakAra ne kiyA hai| asthi NaM bhaMte ! carimA vi neraiyA paramA vi neraiyA' ityAdi / TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'asthi NaM bhaMte ! carimA vi neraiyA paramA vi neraiyA' he bhadanta ! narayika kyA carama bhI aura parama bhI hote haiM ? isa prazna kA tAtparya aisA hai ki nairayika carama alpa AyuvAle bhI hote haiM kyA ? aura parama lambI pAyamA zAno paarcothA uddezAmAM nAraka vigerenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ane A prAraMbha karavAmAM AvatA pAMcamA uddezAmAM paNa prakArAntarathI te nArakAdInuM ja nirUpaNa karavAmAM Avaze te saMbaMdhane laIne sUtrakAra A pAMcamA uddezAne prAraMbha kare che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che.- 'asthi NaM bhate carimA vi neraiyA paramAvi neraiyA' patyA. TIkAtha-gautama svAmI prabhune nArakenuM caramapaNuM jANavAnI IcchAthI se pUche che hai-'asthi NaM bhave! carimA vi neraiyA paramA vi neraiyA' 3 bhagavad nairayike carama ane parama paNa hoya che? A praznanuM tAtparya e che ke nairayika carama a85 AyuvALA paNa hoya che, ane parama eTale ke dIrgha zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIla bhagavAnAha-'hatA' ityAdi / 'haMtA asthi' hanta santi bhavanti nairayikAH alpasthitimanto'pi mahAsthitimanto'pItibhAvaH / 'se nUNaM bhaMte !' tad nUnaM bhadanta ! 'caramehito neraiehito' caramebhyo nairapikebhyaH 'paramA neraiyA mahAphammatarA ceva' paramA dIrghAyuSkA nairayikAH mahAkarmatarAzcaiva 'mahAkiriyatarAe ceva' mahAkriyatarAzcaiva adhikakarmavantaH kimityarthaH 'mahAsavatarAe ceva' 'mahAsravatarAzcaiva 'mahAveyaNatarAe ceva' mahAvedanatarAzcaiva 'paramehiMto vA neraiehito vA' paramebhyo vA nairayikebhyo vA 'caramA neraiyA' caramA nairayikAH 'appakammatarAe ceva' alpakarmatarAzcaiva 'appakiriyatarAe ceva' alpakriyatarAzcaiva 'appAsavatarAe ceva' alpAsravatarAzcaiva 'appaveyaNatarAe ce' alpavedanatarAzcaitra he bhadanta ! alpAyukanArakApekSayA paramAyuSkanArakAH mahAkriyatarAdivizeSaNAH tathA paramAyuSkanArakApekSayA alpasthitikA nArakA alpakarmatarAdivizeSaNAH bhavanti kimiti praznAzayaH, bhagavAnAha-'hatA' ityAdi / 'haMtA, goyamA !' hanta, gautama ! hanteti AyuvAle bhI hote haiM kyA ? alpAyuvAle nairayikoM ko yahAM carama kahA gayA hai aura lambI AyuvAloM ko parama kahA gayA hai isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, asthi' hAM gautama ! nAraka alpasthiti pAle aura lambIsthitivAle donoM prakAra kI sthitivAle hote haiM / to 'se nUNa bhaMte ! caramehito.' he bhadanta ! jo nAraka alpasthitivAle hote haiM unakI apekSA 'jo dIrghAyuvAle nairayika hote haiM ve kyA mahAkarmavAle, mahAkriyAvAle, mahAsrazvAle aura mahAvedanAvAle hote haiM ? yA jo carama nairapika haiM ve parama nairayikoM kI apekSA alpakarmavAle alpakriyAvAle alpaAsravavAle aura alpavedanAvAle hote haiM ? isa prazna ke uttara meM 'haMtA, goyamA ! caramehito0' prabhu kahate haiM hA, AyavALA paNa hoya che, alpaAyuvALA narayikene ahiyAM carama kahevAmAM AvyA che, ane lAMbI AyuvALAne parama kahyA che. A praznanA uttaramAM prabhu kahe -tA asthi' gItama! nA23 ma65mAyuvANA mana bhI mAyA ema bane prakAranI AyuvALA hoya che. prabhune A pramANene uttara sAMbhaLIne zathI gItabha svAmI prasuna 5che che 8-se guNaM bhate ! caramehito0' bhagavana je nArake alpa AyuvALA hoya che, teonI apekSAe je dIrgha AyuvALA narayika hoya che, teo mahAkarmavALA, mahAkiyAvALA mahAAsaravALA, ane mahAvedanAvALA hoya che? athavA je carama narayike che, te parama nirayikanI apekSAe apakarmavALA, apakriyAvALA, alya AsavavALA ane a5 nApAsa hoya 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha -'haMtA goyamA! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u05 sU01 nArakAdInAM carama-paramatratvani0 387 AmantraNa svIkArArthakaM tathA ca bhavantyeva ittham , tadeva darzayati-'caramehito neraiehito paramA jAva mahAveyaNatarAe ceva caramebhyo nairayikebhyaH paramA yAvat mahAvedanatarA eva atra yAvatpadena 'neraiyA mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe ceva' ityantasya prakaraNasya saMgraho bhavati tathA ca caramAyuSkanArakApekSayA paramAyuSkanArakA mahAkarmatarAdi vizeSaNayuktA bhavantyeva ityarthaH / 'paramehito vA neraiehito caramA neraiyA jAva apaveyaNatarAe veva' paramebhyo vA nairayikebhyo yAvat alpavedanatarAzcaiva, atrApi yAvatpadena 'appakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva' ityantavizeSaNAnAM grahaNaM bhavati tathA ca paramAyuSkanArakApekSayA alpAyuSkA nArakA alpakarmatarAdivizeSayuktA bhavantyeveti bhAvArthaH / 'se keNaTeNaM bhaMte !' tat kenArthena bhadanta ! 'evaM vuzcai gautama ! carama nairapika aura parama nairayika aise hI hote haiM arthAt jo parama nairayika haiM ve caramanairayikoM kI apekSA yAvat mahAvedanAvAle hote haiM yahAM yAvatpada se 'neraiyA mahAsavatarAe ceva, mahAkammatarAe ceva, mahAkiriyatarAe ceva' yahAM taka ke prakaraNa kA grahaNa huA hai| tathA ca-caramAyuSkanArakoM kI apekSA paramAyuSkanAraka mahAkarmatarAdi vizeSaNovAle hote haiM aura jo paramAyuSka nAraka haiM unakI apekSA caramAyuSkanAraka yAvat alpavedanataravAle hote haiN| yahAM para bhI yAva. spada se 'alpakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva, appAsavatarAe ceva' ina vizeSaNoM kA grahaNa huA hai tathA ca paramAyuSkanArakoM kI apekSA alpAyuSka nAraka alpakarmatarAdi vizeSaNoMvAle hote haiN| caramehito0' / gautama ! 22ma nai2yi me pramANe 4 DAya che. mAtra parama narayika che, teo carama narayikanI apekSAe yAvat mahAdanAvALA DAya che. maDiyA yA154thI 'neraiyA mahAsavatarAe ceva mahAkammatarAe theva mahAkiriyatarAe ceva' mAha sudhAno pA8 a rAya che. tanA a bhA pramANe che. carama-apa AyuvALA nArakonI apekSAe parama-dIrgha AyuSyavALA nArake mahAkarmatara vigere vizeSavALA hoya che ane je parama lAMbI AyuSyavALA nAraka che, tenI apekSAe carama AyuvALA nArako yAvata sahapahanAvA DAya che. maliyAM yAvat 54thI 'appakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva' mA vishess| 75 42|y. tanamaya A pramANe che. parama-dIrgha AyuSyavALA nArakonI apekSAe carama-alpa AyuvALA nArake a5 karmatara a5kriyA ane alpa Asravatara hoya che. zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 388 bhagavatIsatre jAva appaveyaNatarAe ceva 'evamucyate yAvat alpavedanatarAzcaiva atra yAvatpadena 'caramehino neraiehito paramA neraiyA mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe ceva mahAveyaNatarAe ceva paramehiMto neraiehito caramA neraiyA appakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva' ityantasya prakaraNasya grahaNaM bhavatIti, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'ThiI paDuccha' sthitimAyuSkaM pratItya Azritya 'evaM vuccai jAva appaveyaNatarAe ceca' evamucyate yAvat alpavedanatarA eva he gautama ! sthityapekSayA kathayAmi yat caramanArakebhyaH paramAH nArakAH mahAkarmatarAdivizeSaNayuktA bhavanti tathA ___aba gautama isa prakAra se pUchate haiM 'se keNa?NaM bhaMte ! evaM buccai jAva appaveyaNatarAe' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki ve yAvat alpavedanatara vizeSaNavAle hote haiM ? yahAM yAvatpada se 'caramehito nerahaehito paramA neraiyA mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva, mahAsavatarAe ceva, mahAveSaNatarAe ceva, paramehito nerahaehiMto caramA neracyA appakammatarAe ceva, appakiriyatarAe ceva, appA. savatarAe ceva' isa pUrvokta pATha kA grahaNa huA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM--'goyamA! ThiI paDucca evaM vuccai, jAva apaveyaNatarAe ceva' he gautama ! aisA pUrvoktarUpa se jo maiMne kahA hai vaha unakI sthiti ko lekara kahA hai arthAt sthiti kI apekSA paramanAraka caramanArakoM se mahAkarmatara Adi vizeSaNoMvAle hote haiM tathA caramanAraka paramAyuka have gautama svAmI tenuM kAraNa jANavAnI IcchAthI prabhune evuM pUche cha -'se keNadvegaM bhave evaM vuccai jAva appaveyaNatarAe' 8 lagavan mA5 evuM zA kAraNathI kahe che ke-teo yAvat alpa vedanatara vigere vizeSaNa pANA aya cha ? mADiyAM yAvat 54thI 'caramehito neraiehi to paramA neraiyA mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva, mahAsavatarAe ceva, mahAveyaNatarAe ceva, paramehito neraiehito, caramA neraiyA appakammatarAe ceva, appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva' mA pUrvarita 5|prkh 42rAyeche. mA prazana uttaramA prabhu cha hai- goyamA! ThiiM paDucca evaM buccada jAva appaveyaNatarAe ceva' gautama! pUrvarita thI 2 cha, te teonI sthitine uddezIne kahyuM che. arthAt sthitinI apekSAe parama nAraka carama nArakethI mahAkarmatara mahAkriyAtara mahAAsravatara mahAdanatara e vizeSAvALA hoya che. tathA caramanAraka parama AyuSyavALA nArakonI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u05 sU01 nArakAdInAM carama-paramavatvani0 389 paramAyuSkanArakApekSayA caramA nArakAH alpakarmatarAdivizeSayuktA bhavanti yeSAM nArakANAM mahato sthitirnarakAvAse bhavati te itarebhyo mahAkarmatarAdayo'zubhakarmApekSayA bhavanti yeSAM tu allA sthitiste itarebhyo'lpakarmatarAdivizeSaNayuktA bhavantIti paramArtha iti / ___ atha devaviSaye mahAkarmatarAdyalpakarmatarAdikaM darzayitumAha-asthiNa' ityAdi / 'asthi NaM bhaMte' santi khalu bhadanta ! 'caramA vi asurakumArA paramA vi asurakumArA' caramA api asurakumArAH paramA api asurakumArAH alpasthitikAH para. masthitikAH asurakumArAH bhavanti kimiti praznAzayA, bhagavAnAha-'evaM ceva' iti evaM ceva pUrvoktaprakAreNaivA'sti pUrvApekSayA asurakumArANAM vailakSaNyaM darzayitumAha-'navaraM ityAdi / 'navara' navaram-ayaM vizeSa: 'vivarIyaM bhANiya' nArakoM kI apekSA alpakarmatarAdi vizeSaNoMvAle hote haiM jina nArakiyoM kI narakAvAsa meM mahatI sthiti hotI hai ve nAraka itara nArakoM se apane azubha karmoM kI apekSA mahAkarmatarAdi vizeSaNo se yukta hote haiM aura jina nArakoM kI sthiti alpa hotI hai ve itara nArakoM se alpakarmatarAdi vizeSaNoMvAle hote haiM aisA tAtparyArtha hai| aba gautama prabhu se aiso pUchate haiM-'asthiNaM bhaMte !caramA vi asu. rakumArA, paramA vi asurakumArA' he bhadanta ! jo asurakumAradeva haiM ve kyA carama bhI hote haiM ? aura parama bhI hote haiM ? arthAn asuraku. mAradeva alpasthitivAle aura paramasthitivAle bhI hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM ceva' he gautama ! isa viSaya kA kathana pUrvokta jaisA hI hai 'navaraM' parantu pUrva kI apekSA jo asurakumAroM meM vilkssapekSAe alpakarmatara vigere vizeSaNovALA hoya che. je nArakanI sthiti narakAvAsamAM vadhAre hoya che, te nArake bIjA nArakathI pitAnA azabha kanI apekSAe mahAkarmatara vigere vizeSaNovALA hoya che, ane je nArakenI sthiti narakAvAsamAM a9pa hoya che teo bIjA nArakethI alpa karmatara vigere vizeSAvALA hoya che. e pramANe A kathananuM tAtparya che. va gautama svAmI prasune ye pUche che ,-'asthi gaM bhate! caramAvi asurakumArA, paramAvi asurakumArA' 3 samapanne AsurabhAra he cha, tamA zuM carama ane parama e banne prakAravALA hoya che? arthAt asurakumAra deva alpasthitivALA ane dIrghasthitivALA paNa hoya che? A praznanA uttaramA prabhu ke cha hai-'evaM ceva' 3 gautama mA viSayamA pUti thana pramANe ja kathana samajavuM. paraMtu asurakumAremAM pUrvanI apekSAthI je zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 bhagavatI sUtre " viparItaM nArakasUtrApekSayA'surakumArasUtre viparItaM bhaNitavyam kiM viparItam ? iti sUtrakAra evAha - 'paramA appakammA caramA mahAkammA' paramA alpakarmANaH, caramA mahAkarmANaH, nairayikasUtre caramebhyaH paramANAM mahAkarmAditvaM paramebhyazcaraair areasrmAdivaM kathitam atrAsurakumArasUtre ca caramebhyaH paramANAmalpakarmAditvaM paramebhyazcaramANAM ca mahAkarmAditvaM vAcyamiti vaiparItyam, tathAhi'se nUnaM bhaMte ! caramehiMto asurakumArehiMtI paramA asurakumArA apyakammatarA aa aafaorat caiva appAsavatarA ceva aNpaveyaNatarA caitra' ityAdi / tad nUnaM bhadanta / caramebhyo'surakumArebhyaH paramA asurakumArA alpakarmatarA eva alpakriyatarA eva alvAkhavata eva alpavedanatarA evaM evaM prazna uttaraM va tA hai vaha isa prakAra se hai - 'vivarIyaM bhANiyantra' nArakasUtra meM jaisA kathana kiyA gayA hai usakI apekSA asurakumAra sUtra meM viparIta kathana kiyA gayA hai aura vaha 'paramA adhyakammA, caramA mahAkammA' isa sUtra pATha se prakaTa kiyA gayA hai tAtparya kahane kA aisA hai ki nairadhika sUtra meM caramoM se paramoM meM mahAkarma Adi se yukatA kahI gaI hai tathA paramoM se caramoM meM alpakarma Adi se yuktatA prakaTa kI gaI hai, parantu asurakumAra sUtra meM caramoM se paramoM meM alpakarma Adi se yuktatA aura paramoM se caramoM meM mahAkarma Adi yuktanA kahI gaI hai yahI bAta - ' se nUnaM bhaMte ! caramehito asurakumArehiMto paramA asurakumArA appakammatarA caiva appa kiriyatarA caitra appAsavatarA ceva appaveyaNatarA ceba' ityAdi sUtra pATha banAkara samajha lenA cAhiye / gautama ne vizeSatA che, te yA prabhA che 'vivarIyaM bhANiyavvaM' nAra sUtramAM nevI rItanuM kathana karavAmAM Avyu' che, te kathananI apekSAe asurakumAra sUtramAM viparIta athana DevAmAM Avyu che, te uthana 'paramA appakammA, caramA mahA mA' A sUtrapAThathI pragaTa karela che. kahevAnu tAtpa e che ke-nairayika sUtramAM carama a yubyAmAMthI paramAyuSya vALAomAM mahAkama vigerenu' hovApaNu kahyuM che. tema ja paramAyuSkAthI caramAyuSyavALAemAM alpama Adittu' hovA pazu' kahela che. paraMtu asurakumAra sUtramAM caramAyukAthI paramANukAmAM alpa kama Adinu' hovApaNu ane paramAyuSkAthI caramANubkAmAM mahAma vigerenuM DobAyAlu uDela che, khena vAta 'se nUnaM bha'te ! caramehito! asurakumArehi to paramA asurakumArA appakammatarA ceva atyakiriyatarA ceva appAsavatarA ceva appaveyaNatarA caiva' tyiAhi sUtrapATha tAvIne samabhavavAmAM mAyuM che. gautama zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA 2019 u05 sU01 nArakAdInAM carama-paramavatvani0 391 vaktavyam caramAsurakumArApekSayA paramAsurakumArANAm alpakarmataratva teSAmasAvAghazubhakarmApekSam , alpakriyatvaM ca tathAvidhakAyikyAdi kaSTakriyA'pekSam , allAsravatvaM tu tathAvidhakaSTakriyAjanyakarmabandhApekSam , alpavedanatvaM ca pIDA. 'spatvApekSayeti, tathA paramebhyo'surakumArebhyazcaramA asurakumArA mahAkarmatarA mahAkriyatarA mahAstravatarA mahAvedanatarAzceti jJAtavyam 'sesaM taM ce' zeSaM tadeva pUrvoktameveti 'jAva thaNiyakumArA tAva evaM ceva' yAvat stanitakumArAstAvat evameva stanitakumAradevaparyantam amurakumAravadeva jJAtavyam / caramastanitakumArAprabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! carama asurakumAroM se parama asurakumAra kyA alpatara karmavAle hote haiM ? alpatara kriyAvAle hote haiM ? alpatara AsravavAle hote haiM ? aura alpavedanAvAle hote haiM ? isa prakAra ke gautama ke prazna kA uttara prabhu aisA dete haiM ki-hAM, gautama ! carama asurakumAroM kI apekSA parama asurakumAra alpakarmavAle hote haiM kyoM kiunake azAtA Adi azubhakarma alpa hote haiM, ve alpakriyAvAle hote haiM kyoMki kAyikI Adi jo azubha kriyAeM haiM ve unameM alpa hotI haiM alpa AsravavAle hote haiM kyoki kAyikI Adi azubhakriyAoM se janya karma ko Asrava unameM kama hotA hai| alpavedanAvAle hote haiM kyoMki unako pIDA alpa hotI hai tathA parama asurakumAroM se carama asurakumAra mahAkarmavAle, mahAkriyAvAle, aura mahAvedanAvAle hote haiN| 'sesaM taM ceva' bAkI kA aura saba kathana pUrvokta jaisA hI hai 'jAva thaNiyakumArA' aura asurakumAroM ke jaisA hI yaha kathana yAvat stnitsvAmI prabhune pUche che ke he bhagavana carama asurakumArothI parama asurakumAre alpatarakarmavALA hoya che ? alapatara kriyAvALA hoya che? alpatara AstrAvavALA hoya che ? ane alapadanavALA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-hA gautama! carama asurakumAranI apekSAe parama asurakumAra apakarmavALA hoya che. kAraNa ke-teomAM azAtA vigere azubha karma apa che. teo apakriyAvALA che. kema ke kAyikI vigere je azubha kiyAo che, te teomAM anya hoya che. teo a5 AsrAvavALA hoya che, kAraNa ke kAyikI vigere azubha kriyAthI thavAvALA kamanuM Asrava teomAM alpa hoya che. teo apavedanAvALA hoya che. kAraNa ke-teone pIDA a5 hoya che. tathA parama asurakumAro karatAM carama asurakumAra mahAkarmavALA, mAThiyANA, mana bhAvanApAmA DAya che. 'sesaM taM ceva' mAna bhI tamAma 4thana 53ai sal pramANe cha. 'jAva thaNiyakumArA0' asura zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre pekSayA paramA: stanitakumArA alpakarmANo'lpakriyA alpAsA alpavedanAzca tathA paramastanitakumArApekSayA caramAH stanitakumArAH mahAkarmatarA mahAkriyatarA mahAsattarAH mahAvedanatarAzveti 'puDhavIkAiyA jAva maNussA ee jahA neraiyA' pRthivIkAyikA yAvat manuSyAH ete yathA nairayikAH, pRthivIkAyikA ekendriyA manuSyaparyantA nairayikavat jJAtavyAH atra yAvatpadena dvIndriyAdita Arabhya paJcendriyatiryakyonikAntAnAM saMgrahaH ekendriyata Arabhya paJcendriyatiryagyonikAntAH manuSyAca caramebhya ekendriyAdibhyo'pekSayA paramA ekendriyAdi manuSyAntAH mahAkarmatarAdi vizeSaNAH tathA paramebhya ekendriyAderArabhya manuSyaparyantebhyazvaramAH ekendriyAdimanuSyAntA alpakarmAdi vizeSaNayuktA bhavantItibhAvaH 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' vAnapantajyotiSkavaimAnikA yathA kumAroM taka jAnanA cAhiye / carama stanitakumAroM kI apekSA parama stanitakumAra alpakarmavAle, alpakriyAvAle, alpAyavAle aura alpavedanAvAle hote haiM / tathA paramastanitakumAroM kI apekSA carama stanitakumAra mahAkarmavAle, mahAkriyAvAle, mahAnavavAle aura mahAve. danAvAle hote haiM / 'puDhavIkAiyA jAva maNussA0' pRthivIkAyika eke ndriya jIva yAvatpada gRhIta dvIndriya jIva, tehandriya jIva cauindriyajIva paMcendriya tiryazca aura manuSya ye saba paramapadavAle pakSa meM carama ekendriyAdikoM kI apekSA mahAkarmAdivizeSaNoM vAle hote haiM aura carama pada pakSa meM parama ekendriyAdikoM kI apekSA alpakarmAdi vizeSaNoM vAle hote haiM / 'cANamaMtarajoisiya0' vAnavyantara jyotiSka evaM vaimA. nika isameM parama caramapakSa sambandhI mahAkarmAdi viziSTa hone kA evaM alpakarmAdi viziSTa hone kA saba kathana isa viSaya ko lekara asurkumAronA kathana pramANenuM saghaLuM kathana yAvat svanitakumAra sudhImAM samajavuM. carama svanitakumAre karatAM parama stanatakumAra apakarmavALA, a5kriyApnn, apamAnavA ana ma65vahanavAjA jAya che. 'puDhavIkAiyA jAva maNussA.' pRthvijayi mendriya 01 yAvat 54thI mendriya, q, traya IndriyavALA jI, cAra IdriyavALA jI pAMca IdriyavALA tiryaMca ane manuSyo A badhA parama padavALA pakSamAM carama ekendriya vigerenI apekSAe mahAkama vigere vizeSaNavALA hoya che. ane carama pada pakSamAM parama ekendriyaani apekSAthI bha654 vigere vizeSaNA DAya che. 'bANamaMtara. joisiya' pAna0yantara yati bhane mAnimA 52bha-yarama manne pakSa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2019 305 sU02 vedanAsvarUpanirUpaNam 393 asurakumArAH caramebhyo vAnavyantarajyotiSkavaimAnikebhyaH paramAH vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAH alpakarmAdivizeSaNavanto bhavanti tathA paramebhyo vAnavyantarajyotiSkavaimAnikebhyazvaramA vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAH mahAkarmAdi vizeSaNavanto bhavantItiH // 01 // vaimAnikA alpavedanA ityuktam ataH paraM vedanA svarUpamAha - kavi gaM bhaMte' ityAdi / mUlam -kaivihA NaM bhaMte! veyaNA pannattA goyamA ! duvihA veNA pattA ! taM jahA nidA ya anidA ya neraiyANaM bhaMte! kiM nidAyaM veyaNaM veti anidAyaM veyaNaM veti0 jahA pannavaNAe jAva vaimANiyatti sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // su0 2 // chAyA - katividhA khalu bhadanta / vedanA prajJaptA gautama ! dvividhA vedanA prajJaptA tadyathA nidA ca anidA ca / nairayikAH khalu bhadanta ! kiM nidAM vedanAM vedayanti0 anidAM vedanAM vedayanti yathA prajJApanAyAM yAvad vaimAnikA iti / tadevaM madanta ! tadevaM bhadanta ! iti || 2 || kumAroM ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / arthAt carama vAnavyantarajyotiSkavaimAnikoM se parama vanivyantara jyotiSka aura vaimAnika alpakarmAdivizeSaNoM vAle hote haiM tathA paramavAnavyantara jyotiSka aura vaimAnikoM se caramavAnavyantarajyotiSka aura vaimAnika mahAkarmAdivizeSaNoM vAle hote haiM // sUtra // vaimAnikadeva alpavedanAvAle hote haiM aisA kahA jA cukA hai isa liye aba vedanA kA svarUpa prakaTa kiyA jAtA hai- saMbaMdhI mahAkadipaNAvALA hAvAnuM ane alpakamAMdivALA heAvAnA saMba'dhanu kathana asurakumAzanA sabaMdhamAM jema kahevAmAM Avyu che. eja pramANe ahiyAM samajavuM, arthAt carama vAnantara jAtiSTha ane vaimAnikA alpa ka` vigere vizeSaNeAvALA hAya che. tathA parama vAnabhyantara jyAtiSTha ane vaimAnikA mahAkama vigere vizeSaNAvALA hAya che. ! sU. 15 vaimAnika deva apavedanAvALA hAya che. e pramANe kahevAI gayu che. have vedanAnu' svarUpa batAvavAmAM Ave che. 'kavi NaM bhaMte! veyaNA paNNattA' tyAhi zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 - bhagavatIstre TIkA-'kAbihA gaM bhaMte ?' katividhA khalu bhadanta ! vedanA prAptAH kapinA ini vedanAviSayaka praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvihA veyaNA pannattA' dvividhA-dvimakArakA vedanA majJaptA 'taM jahA tadyathA 'nidA ya anidA ya nidA ca anidA ca, 'ni' niyataM dAnaM zuddhirjIvasya 'e zodhane' ini dhAto nideti padaM siddhaM bhavati tathA ca nidA jJAnam AbhogaH, tad yuktA vedanA'pi nideti kathyate AbhogaratItyarthaH jJAnapUrvakaM vedanaM nidA athavA samyag vivekapUrvakaM vedana nideti anidA anAbhogavatI vedaneti 'nidA ya' iti nidAkam , atra ka pratyayaH svArthikaH ato nidAM vedanAmiti / punaH praznayati 'neraiyA gaM bhaMte !' nairayikAH khalu bhadanta ! 'kiM nidAyaM veyaNaM veeMti 'kAvihe Na bhaMte ! veyaNA pannattA' ityAdi / TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki:-kai. vihANaM bhaMte ! he bhadanta ! vedanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA' he gautama ! 'duvihA0' vedanA do prakAra kI kahI gaI hai| 'taM jahA-ve do prakAra usa ke aise haiM-'nidA ya anidA ya' nidA aura anidA 'vaizeSakane' ni upasarga pUrvaka zeSanArtha chaip dhAtu se nidA yaha pada banA hai niyata jo jIva kI zuddhi hai usakA nAma nidA hai nidA, jJAna aura Abhoga ye saba paryAyavAcI zabda hai isa nidA se yuka vedanA bhI nidArUpa se kaha dI gaI hai jo vedanA Abhoga yukta hotA hai jJAnapUrvaka hotA hai athavA samyaga viveka pUrvaka hotA hai vaha nidA hai tathA anAbhogavAlI jo vedanA hai vaha anidA hai| TIkArtha--A sUtra dvArA gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM che kehe bhagavad vedanA keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? tenA uttaramAM bhane -'goyamA! 8 gautama! 'duvihA veyaNA paNNattA' vahanAma prArI vAma mAvI che. 'taMjahA' te mA pramANe che. 'nidA ya anidA ya' nidA ane anidA "ni upasarga pUrvaka zodhanArthaka ThedhAtuthI nidA e pATha banela che. niyata je jIvanI zuddhi hoya tenuM nAma nidA che. nidA, jJAna ane Abhaga e badhA paryAyavAcI zabdo che. A nidAthI tharAvALI vedanA paNa nidA rUpe ja kahI che Aga yukta-jANapUrvaka je vedanA thAya che, athavA samyak viveka pUrvaka je vedanA thAya che te nidA che. tathA anAgavALI je vedanA che, te anidA che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 405 su02 vedanAsvarUpanirUpaNam 395 anidAyaM veNaM vedeti' kiM nidAM vedanAM vedayanti ani vA vedamA vedayanti kiM jJAnapUrvakaM vedanamanubhavanti ajJAnapUrvakaM vA vedanamanubhavantiM 1 iti praznaH, bhagavAnAha - 'jahA' ityAdi / 'jahA panavaNAe jAva vemaNiya tti' yayA prajJApanAyAM yAvadvaimAnikA iti prajJApanAyAM paJcatriMzattame vedanApade caturthe sUtre cetvaMm - 'goyamA ! nidAyaM piveyaNaM veti aNidAyaM pi veyaNaM veti' ityAdi nidAmapi vedanAM vedayanti nArakA anidAmapi vedanAM vedayanti nArakA ityAdi / jayamAzayaH jJAnapUrvakam athavA samyag vivekapUrvakaM vedanaM nidA tathA ajJAnapUrvakamathavA samyag vivekazUnyatApUrvaka vedanaM sukhaduHkhAnyatarA'mumatraH anidA tatra aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'neraiyA NaM bhate / kiM nidAya veNaM veti0' he bhadanta ! nairadhika kyA jJAnapUrvaka vedanA kA anubhava karate haiM ? yA ajJAnapUrvaka vedanoM kA anubhava karate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA hai ki- 'jahA panavaNAe0' he gautama ! vaimAnikoM taka jaisA prajJAvanA ke 35 paiMtIsa ve vedanA pada ke cauthe sUtra meM kahA gayA hai vaisA hI isa viSaya meM kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye vahAM isa prakAra se kahA huA hai- 'goyamA ! nidAyapi vedhaNaM veti, aNidAyaM pi veNaM veti' ityAdi tAtparya aisA hai ki nAraka, jJAnapUrvaka bhI athavA sam viveka pUrvaka sukhaduHkhAdika kA vedana karate haiM aura ajJAnapUrvaka bhI athavA samyagra, viveka zUnyatA pUrvaka bhI sukhaduHkhAdika kA vedana karate haiM - jo nAraka saMjJI jIva kI paryAya se bharakara naraka meM utpanna hotA hai usake sukhaduHkha kA anubhava jJAnapUrvaka hone ke kAraNa have gautama svAbhI alune meluM pUche che !-neraiyANaM bhaMte! ki -- nidAya veyaNa ve 'ti !' De lagavan nairayi / zu' jJAnapUrva behanAnA anulava kare che? athavA ajJAnapUrvaka vedanAne anubhava kare che ? A praznanA uttaramAM ache - 'jahA pannavaNAe0' he gautama! vaimAni sudhImAM prajJApanAnA 35 pAMtrIsamAM vedanA padanA cothA sUtramAM je pramANe kahevAmAM Avyu che. A viSayamA pazu te prabhAnuM athana urI sebuM tyAM yA pramANe aDesa che, 'goyamA ! nidAyaM piveyaNaM veti, aniAyaM pi veyaNaM veti' ityAhi devAnu tAtparya e che ke-nArakA jJAnapUrNAMka athavA samyak viveka pUrNAMka sukha ane duHkha vigerenu vedana kare che. ane ajJAna pUrNAMka paNu athavA samyak vika vinA sukha ane du:khAdinuM vedana kare che. je nAraka sajJI jIvanI paryAyathI mIne narakamAM utpanna thAya che, tene sukha du:khane anubhava jJAnapUrvaka thavAthI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 316 bhagavatIsUtre nArakANAnubhayavidhamapi vedanaM bhavati yo nArakaH saMjJita Agatya narake utpaghate nasya jJAnapUrvakaduHkhAnubhavasya jAyamAnatvena nidA vedanA bhavati yazca nArako'saMjina Agatya nArake utpayate tasya ajJAnapUrvakaduHkhAnubhavasya jAyamAnasvena anidA vedanA bhavati / nArakavadeva asurakumArAdi deveSvapi nidA'nidayo rvyavasthA jJAtavyA, pRthivIkAyikata Arabhya caturindriyAnta jIvAnAm anideva vedanA bhavati paJcendriyatirazcAM manuSyANAM vAnavyantarANAM ca nArakavadeva ubhayasakArA'pi vedanA bhavati jyotiSkavaimAnikayorapi ubhayaprakArA vedanA bhavati mAyimithyAdRSTidevAnAM yA vedanA bhavati sA anidA samyag vivekarahita. svAt amAyisamyagdRSTimatAM devAnAM yA vedanA sA nidA bhavati yatasteSAM samyag dRSTirasti ityAdisarva prajJApanAyAH paJcatriMzattamavedanApadato draSTavyaM nidA vedanA hotI hai tathA jo nAraka asaMjJI jIva kI paryAya chor3akara naraka meM utpanna hotA hai, usako sukhaduHkha kA anubhava ajJAnapUrvaka jAyamAna hone se anidA vedanA hotI hai nAraka ke jaise hI asurakumAra Adi devoM meM bhI nidA aura anidA vedanA kI vyavasthA jAnanI cAhiye pRthivIkAya se lekara caturindriyAnta jIvoM ke anidA hI vedanA hotI hai tathA paJcandriya tiryazcoM ko, manuSyoM ko aura vAnavyantaroM ko nAraka ke jaisI hI nidA anidA donoM prakAra kI vedanA hotI hai| jyotiSka evaM vaimAnikoM ko bhI donoM prakAra kI vedanA hotI hai mAthimithyAdRSTidevoM ko jo vedanA hotI hai vaha samyag viveka rahita hone ke kAraNa anidA hotI hai amAyisamyagdRSTidevoM ko jo vedanA hotI hai vahAM nidA vedanA hotI hai kyoMki ve samyagdRSTivAle hote haiN| nidA vedanA thAya che. tathA je nArake asaMjJI jIvanI paryAyane choDIne nArakamAM utpanna thAya che. tene sukhaduHkhane anubhava ajJAnapUrvaka thAya che, tethI tene anidA vedanA thAya che. tathA nArakanI jema ja asurakumAra vigere devomAMdi paNa nidA ane anidA vedanAnI vyavasthA samajavI. vRzivakAyathI AraMbhIne cAra IndriyavALA ane anidA vedanA ja hoya che. tathA paMcaMdriya tiryo ane manuSyane tathA vAcaMtone nArakonI jema nidA ane anidA e banne prakAranI vedanA hoya che. tiSka ane vaimAnikone paNa banne prakAranI vedanA thAya che. mAyimithyAdaSTi devene je vedanA thAya che. te samyak viveka vinAnI hovAnA kAraNe anidA vedanA ja thAya che. amAyi samyagUdaSTi dene je vedanA thAya che te nidA vedanA ja thAya che. kema ke teo samyak daSTivALA hoya che. ItyAdi A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 305 su02 vedanA svarUpanirUpaNam 397 digamAtramiha darzitamiti 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! si' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti hai bhadanta / vedanAviSaye yad devAnumiyeNa kathitaM tadevamevasarvathA satyameva iti kathayitvA bhagavantaM vanditvA namasthitvA gautamaH saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sU0 2 // // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha- prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitaLalitakalApALApakamavizuddhagadyapadyanekagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta' jainAcArya ' padabhUSita - kolhApura rAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitA zrI "bhaga vatIsUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAme konaviMzatitamazatake paJcamoddezakaH samAptaH / / 19-5 // ityAdi yaha saba kathana prajJApanA kA 35 paitIsa ve vedanApada se jAna lenA cAhiye yahAM to hamane saMkSepa se yaha viSaya prakaTa kiyA hai 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! vedanA ke viSaya meM jo Apane aisA kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautamane bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sUtra 2 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA ke unnIsaveM zatakakA pAMcavAM uddezaka samApta // 19-5 // sarva thana prajJApanA sUtranA 35 pAMtrIsamA vedanA paTTathI samajI levu. ahiyAM tA sakSepathI A viSaya me' matAnyA che. 'sevaM bhave sevaM bhaMte tti' he bhagavan vehanAnA viSayabhAM Aye ? prabhA kahyu che, te saCthA satya ja che. he bhagavan ApanuM kathana yathAya che. A pramANe kahIne gautama svAmIe bhagavAne vaMdanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI tee sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. // sU. 25 jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI zvAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA AgaNIsamA zatakanA pAMcamA uddezaka samAsA|19-pA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 bhagavatI sUtre atha SaSThodezakaH prArabhyate // paJcamodeza ke vedanAH kathitAH tAtha dvIpAdiSveva bhavantIti dvIpAdayaH SaSThodezake kathyante, ityevaM saMbandhenAyAtasya SaSThodezakasyedamAdimaM sUtram - ' kai NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - kahi NaM bhaMte! dIvasamuddA kevaiyA NaM bhaMte! dIvasamuddA kiM saMThiyA NaM bhaMte! dIvasamuddA evaM jahA jIvAbhigame dIvasamuddeso so ceveha vi joisiyamaMDiyauddesagavajjo bhANiyavvo jAva pariNAmo jIva uvavAo jAva anaMtakhutto / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // sU0 1 // chAyA - kutra khalu bhadanta / dvIpasamudrAH kiyantaH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH, kiM saMsthitAH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH evaM yathA jIvAbhigame dvIpasamudroddezaH sa eva ihApi jyotiSkamaNDita uddezakavarjito bhaNitavyo yAvat pariNAmaH jIvopagataH yAvadanantakRtvaH tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti ||suu0 1 // TIkA -- 'kahi NaM bhaMte ! dIvasamuddA' kutra khalu madanta ! dvIpasamudrAH he bhadanta ! dvIpAca tathA samudrAva kva - kasmin sthAnavizeSe vidyate ityarthaH / chaTThe uddeze kA prAraMbha paMcama uddeze meM vedanA ke viSaya meM kahA gayA hai yaha vedanA dvIpAdihaat jIvoM meM hI hotI hai ataH vedanA ke sambandha ko lekara dIpAdikoM kA nirUpaNa isa chaThe uddeze meM kiyA jAvegA isI sambandha se isa chaThe uddeze kA nirUpaNa kiyA jA rahA hai 'kahi NaM bhaMte dIvasamuddA' ityAdi / TIkArtha - isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA haiM ki he bhadanta ! 'kahiNaM bhaMte! dIvasamuddA0' dvIpa aura samudra kahAM para kisa sthAnavizeSa chaThTha| uddezAnA prAraMbha -- pAMcamA uddezAmAM vedanAnA sabadhamAM kahevAmAM AvyuM che. A vedanA dvIpa vigeremAM nivAsa karanArA jIveAne ja hAya che. tethI vedanAnA saMbadhane laIne A chaThThA uddezAmAM dvIpAdikanuM nirUpaNa karavAmAM Avaze. eja saMbadhathI gayA chaTTA uddezAnA AraMbha vAmAM Ave che- 'kahi Na bhaMte ! dIvasamuddA' ityAhi TIDArtha - - sUtra dvArA gautama svAbhIo asune yevu pUchayu che haiMDe labhavan 'kahi NaM bhaMte ! dIvasamuddA0' dvIpa bhane samudra yAM yAvyA he ? arthAt zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u06 sU01 dvIpasamudrAdinirUpaNam 399 'kevaiyA NaM bhaMte ! dIvasamuddA' kiyantaH khalu bhadanta / dvIpasamudrAH kiyatsaMkhyAkA dvIpAH samudrAca santItyarthaH kiM saMThiyA NaM bhaMte ! dIvasamuddA' kiM saMsthitAH khalu bhadanta dvIpasamudrAH dvIpasamudrANAm, AkArAH kIdRzA iti dvIpasamudrANAmadhikaraNasaMkhyA''kAraviSayakaH praznaH bhagavAnAha - ' evaM jahA ' ityAdi / 'evaM' jahA' evaM yathA 'jIvAbhigame dIvasamudadaddeso' jIvAbhigame dvIpasamudroddezaH 'so cetra iha vi' sa eva ihApi bhaNitavya ityagretanena sambandhaH, jIvAbhigamayadvIpasamudroddezazcaivam 'kimAgArabhAva paDoyArANaM bhaMte / dIvasamuddA pattA 'kimAkAra bhAvamatyatratArAH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH prajJaptA- kathitAH, bhagavAnAha - goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jaMbudIvAiyA dIvA' jambUdvIpAdikAH dvIpA : 'lavaNAiyA samuddA' lavaNAdikAH samudrAH jambUdIpaprabhRtayaH dvIpAH santi tathA lavaNasamudraprabhRtayazca samudrAH santItyarthaH / sa ca jIvAbhigameM haiM? tathA ve dvIpa aura samudra kitane haiM ? aura ina samudroM kA AkAra kaisA hai ? isa prakAra dvIpa samudroM ke adhikaraNa kI saMkhyA kA aura AkAra ke viSaya meM yaha prazna kiyA gayA hai uttara meM prabhu ne kahA hai / ' evaM jahA ' ityAdi he gautama ! jIvAbhigama nAma ke sUtra meM dvIpasamudrodezaka nAmakA eka uddezA hai usameM yaha saba prakaraNa kahA gayA hai ataH vahIM se isa viSaya ko jAna lenA cAhiye usa uddeze meM eka jyotiSika maNDita uddeza bhI AyA hai so use choDa denA cAhiye yahAM para nahIM kahanA cAhiye jIvAbhigamIyadvIpa samudroddezaka isa prakAra se hai'kimAgAra bhAva paDoyArANaM bhaMte ! dIvasamuddA pannattA ? goyamA ! jaMbuddIvAiyA dIvA, lavaNAiyA samuddA' yaha dvIpa samudroddezaka yahAM pUrNa - kayA sthAna vizeSamAM che? tathA e dvIpa ane samudro keTalA che? ane e dvIpa ane samudrone AkAra kevA che? A rIte dvIpa samudronA adhikaraNanA sakhyAnA ane AkAranA viSayamAM A prazna karavAmAM Avye che. tenA uttaramAM anu che - ' evaM jahA' ityAdi he gautama vAligama nAmanA sUtrabhAM dvIpasamudroddezaka nAmanA uddeza Avela che, temAM A samagra prakaraNa kahevAmAM Avela che. tethI A viSaya tyAMthI samajI levA, A uddezAmAM eka yAtiSTha ma'Dita uddeze! paNa Avele che. tene ahiyAM cheDI deve te jIvAliMgamamAM gyAsa dvIpasamudra uddezAmAM mA prabhASe uvAmAM Ave che. - ' kimAgArabhAvapaDoyArA NaM bhaMte! dIvasamuddA paNNattA goyamA ! jaMNudIvAiyA dIvA, lavaNAiyA samuddA' he gautama dvIpasamudra uddeze| ahiyAM pUrA kahevAne A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 bhagavatI sUtre mI dvIpasamudroddezaH kiM saMpUrNo'pi vaktavyaH ? tatrAha - ' joisiyamaMDiyauddesagavajjo bhANiyayo' jyotiSkamaNDitodezakavaja : bhaNitavyaH jyotiSkeNa jyotiSkapariNAmena maNDito ya uddezaka H dvIpasamudro dezakasyAvayavavizeSaH tadvarja: nAmakaraNaM vihAyetyarthaH jyotiSkamaNDitodezakazcaivam 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe 'kai caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsissaMti vA' katicandrAH prAbhASanta vA prabhASante vA prabhAsiSyante vA 'kai sUriyA taviMsu vAviti vAtavissaMti vA' kati sUryAH atapan vA tapanti vA tapiSyanti vA, ityAdi / sa ca dvIpasamudroddezaH kiyaddUraM vaktavyaH tatrAha - 'jAva pariNAmoM' yAva svariNAmaH sacaitram 'dIvasamuddANaM bhaMte : kiM puDhavI pariNAmA pattA dvIpasamudrAH khalu madanta ! kiM pRthivIpariNAmAH prajJaptAH ityAdi / tathA dvIpasamudreSu 'jIva nahIM kahanA cAhiye kyoMki isake antargata 'joisiyamaMDiya0' jyoti Sika maMDita nAmakA eka uddezaka aura bhI hai isameM 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kaha caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA, pabhAsissaM ti vA kai sUriyA sarvisu vA tarviti vA tavissaMti vA' isa prakAra kA prakaraNa AyA hai so isa jyotiSikamaMDita uddezaka ko isa kathana meM choDa denA cAhiye / use yahAM para grahaNa nahIM karanA caahiye| yaha dvIpasamudroddezaka jIvAbhigama sUtra kA kahAM taka kA yahAM grahaNa karanA cAhiye ? to isake liye kahA gayA hai| 'jAva pariNAmo' yaha prakaraNa isa prakAra se hai-'dIvasamuddA NaM bhaMte! kiM puDhavI pariNAmA pattA ? ityAdi tathA dvIpa nathI, aratha hai-tenI 42 'joisiyamaMDiya0' jyotiSi bhaMDita nAmanu : pra2] bhAve che. temAM 'jaMbUddive NaM bhaMte ! dIve kai caMdA pabhAmiMsu vA, pabhAsaMti vA, pabhAsissaMti vA, kaisUriyA tabiMsu vA, taviMti vA, tabi ssaMti vA,' dvIpamAM sA yadro bhUtaajabhAM prAzatA hatA ? vartamAnabhAM prakAze che, ane bhaviSyamAM prakAza Apaze tathA keTalA sUryAM tapatA hatA ? vartamAnamAM tape che, ane bhaviSyamAM tapaze. A pramANenuM prakaraNa Avela che. tA A naitiSika ma`Dita uddezAne A kathanamAM ahiyAM kahevAne nathI. tene ahiyAM grahaNa karavAnA nathI. jIvAbhigamamAM kahela A dvIpasamudra uddezekanuM athana mADiyAM jyAM sudhInuM grahaNa uzvAnuM che ? me bhATe he che - jAva pariNAmo' mA a425 yAvat pariNAma sudhInuM maDiyAM uDavu te pariNAma bhA prabhAve che. 'dIvasamuddA NaM bhaMte ! kiM puDhavI pariNAmA paNNattA' dvIpasamudro zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u06 sU01 dvIpasamudrAdinirUpaNam 401 ubavAo jAva atakhuto' jIvopapAto yAvat anantakutyA, jIvoSapAto'pi vaktavyaH 'anantakRtvaH' iti paryantam , sa ca ittham 'dIvasamuddesu NaM bhane !' dvIpa samudreSu khalu bhadanta ! 'sabapANA 4 // sarve prANabhUtajIvasatvAH 'puDhavIkAiya tAe' pRthivIkAyikAditayA 'uvayanapuvA' utpannapUrvAH sarve prANabhUtajIvasattvA pRthivIkAyikAdi 6 rUpatayA dvIpasamudreSu kiM pUrvam utpamAH iti prakaraNArthaH / uttaram 'haMtA goyamA asaiyaM aduvA aNaMtakhutto' iti paryantaM jIvopapAto vaktavyaH / asakRd , bAra bAram anantakRtva iti anantavAraM jIvA utpannapUrNaH pRthivyAdikAyikatayA anantavAraM pUrvamutpannAH etatparyantaM jIvopapAto vaktavya iti 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! samudroM meM 'jIva uvavAo jAya aNaMtakhutto' jIva kA upapAta yAvat anantabAra huA hai tAtparya aisA hai ki gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki-dvipasamudra kyA pRthivI ke pariNAmarUpa haiM ? tathA dvIpasamudroM meM samasta jIvoM kA upapAta kyA pRthivIkAyika AdirUpa se pahile kaI bAra ho cukA hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai-'haMtA, goyamA ! asaiyaM aduvA aNaMtakhutto' hA gautama! dvIpasamudroM meM jIva kA upapAta pahile kaMi vAra pRthivIkAyika AdirUpa se athavA anantayAra ho cukA hai isa prakAra dvIpa samudroddezaka jyotiSikamaNDita uddezaka ko choDate hue ina pari NAma, upapAta aura uttara vAkyarUpa anantabAra padoM taka grahaNa karanA cAhiye aisA prabhu ne kahA hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' anta meM he sAvan zu4i152mA cha ? yA tathA dvIpasamudromA 'jIya uvavAo jAva aNaMtakhutto' ne 35pAta yAktU manatavA2 ththe| che. kahevAnuM tAtparya e che ke-gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke-ha bhagavAna dvIpasamudro zuM pRzvinA pariNAmarUpa che? tathA dvIpasamudromAM saghaLA chone upapAta pRthvIkAyika AdirUpathI pahelAM anekavAra tha hato? A prazna uttaramA prabhu 4 che .--'haMtA! goyamA asaiyaM aduvA aNaMtakkhutto' hA gautama! dvIpasamudromAM jene upapAta pahelAM aneka vAra pRthvikAyika vigere rUpathI anantavAra thayuM hatuM. A rIte tapasamudra uddeze jatiSika maMDita uddezAne cheDIne A pariNAma, upapata ane uttara vAkya rUpa ananta vAra e pada grahaNa karela che. ema prabhue kahyuM che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre dvIpasamudraviSaye yad devAnumiyeNa kathitaM tat evameva savarthA satyameva, iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sU0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta jagavallabha-prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalApALApaka pavizuddha gadyapadyanekagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhacchatrapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApura rAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitA zrI " bhagavatIsUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAme konaviMzatitamazatake SaSThoddezakaH samAptaH // 19-6 // 402 gautama ne prabhu se aisA kahA ki he bhadanta / Apa devAnupriyane dvIpasamudroM ke viSaya meM jo aisA kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara ve gautama bhagavAn ko vandanA namaskAra kara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / sU0 1 / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA ke unnIsaveM zatakakA // chaThA uddezA samApta 19-6 // 'sevaM bhaMte! setraM bhaMte! ti' antamAM gautamasvAbhIce alune chu } he bhagavana Apa devAnupriye dvIpasamudronA viSayamAM je varSoMna karyuM" che. te sarvathA satya che. ApanuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne te gautama svAmI bhagavAne vaMdanA namaskAra karIne tapa ane sayamathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAne sthAne birAjamAna thayA. / / sU. 1 // jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA egaNIsamA zatakanA chaThTho uddezaka samAsA19-6 5 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u07 sU01 asurakumArAdyAvAsanirUpaNam 403 atha saptamoddezakaH prArabhyate // SaSTho dezake dvIpasamudrAH kathitAH dvIpAdayazca devAnAmAzasA iti devAvAsAdhikArAt asurakumArAdyAvAsAH saptamodezake prarUpyante, anena sambandhenAyAtasya saptamoddeza kesyedamAdimaM sUtram-'kevaiyA NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-kevaiyA NaM bhaMte ! asurakumArabhavaNAvAsasayasahassA pannattA? goyamA! causahi asurakumArabhavaNAvAsasayasahassA pnnttaa| te NaM bhaMte! kiM mayA pannattA? goyamA! savvarayaNAmayA acchA sahA jAva paDirUvA tattha NaM bahave jIvA ya poggalA ya vakkamati cayaMti uvavajati sAsayA NaM te bhavaNAvAsA davaTTayAe vannapajjavehiM jAva phAsapajavehiM asAsayA, evaM jAva thnniykumaaraavaasaa| kevaiyA NaM bhaMte! vANamaMtarabhomejjanagarAvAsasayasahassA pannattA goyamA! asaMkhejA vANamaMtarabhomejanagarAvAsasayasahassA pnnttaa| te gaMbhaMte ! kiM mayA pannattA sesaM taM ceva / kevaiyA gaMbhaMte! joisiyavimANAvAsasayasahaslA pannattA goyamA! asaMkhejA joisiyavimANAvAsasayasahassA pannattA? te NaM bhaMte ! kiM mayA pannattA goyamA! sabaphAlihAmayA acchA sesaM taM ceva / sohamme NaM bhaMte! kappe kevaiyA vimANAvAsasayasahassA pannattA goyamA! battIsaM vimANA. vAsasayasahassA pannattA te NaM bhaMte! kiM mayA pannattA goyamA! savvarayaNAmayA acchA sesaM taM ceva jAva aNuttaravimANA navaraM jANeyavvA jattha jattiyA bhavaNA vimANA vA sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti ||suu01|| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 bhagavatIsUtre __ chAyA-kiyanti khalu bhadanta ! asurakumArabhavanAvAsazatasahasrANi prajJa. sAni ? gautama ! catuHSaSTiH asurakumArabhavanAvAsazatasahasrANi prajJaptAni / te khalu bhadanta ! ki mayAH prajJatA ? gautama ! sarvaratnamayA acchAH zlakSNAH yAvat matirUpAH tatra khalu bahavo jIvAH pudgalAzca abakrAmanti vyutkrAmanti cyavante upapadyante, zAzvatAH khalu te bhavanAvAsA dravyArthatayA, varNaparyavairyAvat sprshpryvairshaashvtaaH| evaM yAvat stanitakumArAvAsAH kiyanti khalu bhadanta ! vAnavyantaramomeyakanagarAvAsazatasahasrANi prajJaptAni ? gautama ! asaMkhyeyAni vAnavyantarabhaumeyakanagarAvAsazatasahasrANi prajJaptAni / te ( bhavanavAsAH ) khalu bhadanta ! kiM mayAH prajJaptAH zeSaM tadeva kiMyanti khalu bhadanta ! jyotiSkavimAnA. vAsazatasahasrANi prajJaptAni, gautama ! asaMkhyeyAni jyotiSka0 vimAnAvAsazata. sahasrANi prajJaptAniH / te khalu bhadanta ! kiM mayAH prajJaptAH gautama ! sarvasphaTikamayAH acchA zeSaM tadeva, saudharme khalu bhadanta ! kalpe kiyanti vimAnAvAsazatasahasrANi prajJaptAni ? gautama ! dvAtriMzadavimAnAvAsazatasahasrANi prajJaptAni / te khalu bhadanta ! kiM mayAH prajJaptAH ? gautama ! sarvaratnamayA acchA zeSaM tadeva yAvat anuttaravimAnAni navaraM jJAtavyAni yatra yAvanti bhavanAni vimAnAni vA tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 1 // TIkA-'kevaiyA NaM bhaMte' kiyanti khalu bhadanta ! 'asurakumArabhavaNAvAsasayasahassA pannatA' asurakumArabhavanAvAsazatasahasrANi prajJaptAni he bhadanta ! sAtaveM uddeze kA prAraMbhachaTTe uddeze meM dIpa aura samudroM ke viSaya meM kahA gayA hai, ye dIpA. dika deyoM ke AvAsa hote haiM ataH devovAsa ke adhikAra ko lekara isa saptama uddeze meM asurakumAra AdikoM ke AvAsoM kI prarUpaNA kI jAtI hai isI sambandha se isa saptama uddezA ko prArambha kiyA jA rahA hai| 'kevaiyA NaM bhate! asurakumArabhavaNAvAsasayasahassA0' ityaadi| sAtamAM uddezAno prAraMbha chaThThA uddezAmAM dvIpa ane samudronA viSayamAM kathana karavAmAM AvyuM che. A dvIpa vigeremAM devene AvAsa hoya che. jethI devanA AvAsanA adhikArathI A sAtamAM uddezAmAM asurakumAra vigerenA AvAsanI prarUpaNa karavAmAM Avaze e saMbandhane laIne A sAtamA uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che. 'kevaiyA NaM bhAte ! asurakumArabhavaNAvAsamayasahassA' tyAle zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u07 sU01 asurakumArAdyAvAsanirUpaNam 405 asurakumArANAM bhavanAvAsA kiyacchattasahasrasaMkhyakAH ? iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'ca usaddhiM asurakumArabhavaNAvAsasayasahassA panattA' catuHSaSTiramurakumArabhavanAvAsazatasahasrANi prajJaptAni he gautama ! asurakumArANAM bhavanAvAsAH catuHSaSTilakSapamANakA bhavantIti, 'kiM mayA pannattA' kiM mayAH ki vastunirmitAH asurakumArANAM bhavanAvAsAH prajJaptAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'saparayaNAmayA' sarvaratnamayAH sarvato ratnenaiva nirmitA asurakumArANAM bhavanAvAsAH 'acchA' acchAH svacchAH sphaTikAdivanirmalAH 'saNhA' zlazmAH cikkaNAH zlakSNa pudgalainirmitatvAt 'jAva paDirUvA' yAvatyatirUpAH sundarAkRtikAH, atra yAvatpadena 'laNhA, ghaTTA, maTThA, nIrayA, nimmalA, nippaMkA, nikkaMkaDacchAyA, sappabhA, samarIiyA, TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aiptA pUchA hai-'kevaDyA NaM bhate.' he bhadanta ! asurakumAroM ke bhavanAvAsa kitane lAkha kahe gaye haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA hai ki-'goyamA ! causAhi' asurakumAroM ke bhavanAvAsa 64 lAkha kahe gaye haiN| ___ aba gautama prabhu se 'kimayA' aisA pUcha rahe haiM ki he bhadanta ! ye 64 lAkha asurakumAroM ke bhavanAvAsa kisa vastu maya haiM ? 'goyamA ! samvarayaNAmayA0' uttara meM prabhu ne kahA hai ki he gautama ! ye saba bhava. nAvAsa sarva tarapha se ratnoM maya hue haiN| ataH ye sphaTika ke jaise nirmala haiM cikane pudgalamaya hone ke kAraNa svayaM cikane haiM yAvat prati. rUpa-sundarAkAravAle haiM yahAM yAvatpada se 'lohA, ghaTTA maTThA, nIrayA, 2014-0 sUtrI gautama svAmI prabhune meyu 57yu cha hai-'kevaiyA Na bhate.' 3 bhagavan asumArAnA manApAsavA sApa hA cha ? sA prazna uttaramA prabhu 49 cha -goyamA dhausadi.' 8 gautama ! sasura kumAronA bhavanAvAse 64 cosaTha lAkha kahevAmAM AvyA che. zathI gautama svAmI prabhune se pUche che :-'kiM mayA' 3 sAvan A 64 cesaTha lAkha asurakumAranA bhavanAvAsa kaI vastuthI banelA mA prazna uttaramA prabhu 49 cha,-'goyamA ! sabarayaNAmayA0' hai gItama! A tamAma bhavanAvAse cAre bAjuthI ratnathI ja banelA che. tethI te sphaTikanA jevA nirmala lAge che. cikaNA pudrathI banelA hovAthI te cikaNA che, yAvat pratirUpa-suMdara AkAravALA che. ahiyAM yAvAdathI 'laNDA, ghar3A, madrA, nIrayA, pimmalA, nippaMkA, nikaMkaDacchAyA sappabhA, samarIiyA, saujjoyA, pAsADyA, darisaNijjA abhirUvA' mA 5honA sa yye| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 bhagavatIsUtre saujjoyA, pAsAIyA, daMsaNijjA abhirUpA' iti padAnAM saMgrahaH / tatra 'laNhA' masRNA atIva komalAH, 'ghaTThA' ghRSTA iva ghRSTAH kharazANena 'maTThA, mRSTA iva mRSTAH sukumArazANena, athavA mRSTA iva mRSTAH mArjitA iva pramArjanikayA zodhitA iva, ataeva 'nIrayA' nIrajaskAH rajorahitAH 'nimmalA' nirmalAH kaThinamalarahitAH 'nippaM kA' niSpaGkAH ArdramalarahitAH, 'nikkaDacchAyA' niSkaGkaracchAyA nirA. varaNadIptimantaH 'sappabhA' sapabhAH kAntiyuktAH 'samarIiyA' samarIcikAH dIptivAhulyAn kiraNayuktAH 'saujjoyA' sodyotAH udyotasahitAH paravastumakAzakasAt 'pAsAiyA' prAsAdIyAH prasannatAjanakAH, 'daMsaNijjA' darzanIyAH draSTuM yogyAH 'abhiruvA' abhirUpAH atiramaNIyAH ityeteSAM padAnAM saMgrahaH / eSAM nimmalA nippaMkA, nikkaMkaDacchAyA sapabhA, samarIiyA saujjoyA, pAsAIyA daMsaNijjA, abhirUbA' ina padoM kA saMgraha huo hai, ye saba bhavana 'lahA' bahuta adhika komala haiM / 'ghaTThA' zANa para ghise gaye patthara Adi ke jaise ve saba dhRSTa jale pratIta hote haiM 'mahA' sukumArazANa se ghise gaye ke jaise mRSTa hai athavA pramAnikA se sApha kiye gaye ke jaise ye bilakula sApha suthare haiN| 'nIrayA' isI kAraNa ye dhUli Adi kacavara se sarvathA vihIna haiM / 'nimmalA' kaThina malavarjita haiN| 'nippaMkA' ArdramalavihIna hai 'nikkaMkaDacchAyA' nirAvaraNa dIptivAle haiN| 'sapanA' kAntivAle haiM 'samarIyA' dIptikI bahulatA se yukta hone ke kAraNa ye kiraNoM se yukta hai| 'saujjoyA' paravastu ke prakAzaka hone se udyota sahita haiM / 'pAsAIyA' prasannatAjanaka haiM / 'daMsaNijjA' darzanIya-dekhane yogya hai 'abhirUvA' aura atiramaNIya haiN| inakI cha. tara yadeg mA pramANa cha. mI sadhA sapanA laNhA' yu! ma che. 'ghaTTA' zava 52 sapAmA mAvasa pattha2 vigerenI ma mA dhRSTa-ghasevA 2vA pAya cha, 'maTA' subhA2 zAthI ghasevAnI bhA4 2. sadhA bhRSTa che. athavA pramArjanikA-sAvaraNIthI sApha karelAnI jema bilakula sApha svaccha che. 'nIrayA' mane merI 41264thI dhUpa vizere 452 / vinAnA cha. 'nimmalA' nisa -4 mA vinAnA che. 'niyaMkA' 461 vinAnA che. 'nikkaDacchAyA' pragaTa zavAsa che. 'sappabhA' ildinaa che. 'samarIiyA' tinI adhitAthA yuddhata jApAna 4 / 20 se 4i2vAmA cha. "saujjoyA' 12tune 54120 42 / 11 DApAthI dhotavAra . 'pAsAiyA' prasanna mataaitNa cha. dasaNijjA' zanIya 14aa yoya che. 'abhiruvA' satyata 2maNIya che. 'paDirUvA' prati35 che. mAnI zrI bhagavatI sUtraH 13 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 prameyacandrikA TIkA za019 307 su09 asurakumArAdyAvAsanirUpaNam vyAkhyA pUrva dvitIyazatakasyASTamodeze prathamasUtre'pi draSTavyeti / ' tattha NaM bahave jIvA ya poggalA ya' tatra khalu sarvaratnamayeSu bhavanAvAseSu bahavaH anekaprakArakAH jIvAzca pudgalAzca cetanAcetanarUpAH padArthAH 'vakkamaMti' avakrAmanti pUrvamanutpannA utpadyante 'viukkamaMti' vyutkrAmati vizeSeNa utpadyante 'cayaMti' vyavanti mriyante 'uvavajjaMti' cyutAH punarutpadyante jIvA pudgalAzca tatrA gacchanti nirgacchantItibhAvaH, yataH 'sAsayA NaM te bhavaNAvAsA davvaTTayAeM' zAzvatAH khalu bhavanAtrAsA dravyArthatayA te khalu asurakumArabhavanAvAsAH kRtrimabhavanavat na azAzvatAH api tu zAzvatAH nizyAH kena rUpeNa te bharanAvAsAH zAzvatAH ? tatrAha - dravyArthatayA vizeSarUpa se vyAkhyA pahile dvitIya zataka ke AThaveM uddezaka meM kI gaI hai so vahAM se dekha lenI cAhiye / 'tattha NaM bahave0' una sarva ratnamaya bhavanAvAso meM aneka prakAra ke jIva aura pudgala cetanAcetanarUpa padArtha 'vakkamaMti' jo pahile vahAM kabhI nahIM utpanna hue haiMutpanna hote haiM, 'viukkamaMti' vizeSarUpa se utpanna hote haiM 'cayaMti' marate haiM 'uvavajjaMti' punaH utpanna hote haiM tAtparya aisA hai ki yahA~ aneka jIva utpanna hote haiM aura marate haiM tathA aneka pudgala yahAM Ate haiM aura yahAM se nikalate haiM te bhavaNavAsA ye saba bhavanAvAsa zAzvata haiM so aisI zAzvatatA inameM 'davbaTTayAe' dravyArdhatA ko lekara kahI gaI hai arthAt asurakumAroM ke ye bhavanAvAsa banAvaTI kRtrima - bhavanoM ke jaise azAzvata nahIM haiM apitu zAzvata nitya haiN| kisa rUpa se ye bhavanAvAsa 6 sAsayA NaM d vizeSa spaSTatAvALI vyAkhyA bIjA zatakanA AThamA uddezAmAM karavAmAM bhAvI che, to te tyAMthI leI sevI. 'tattha NaM' bahave0' te sarva' ratnamaya bhvnaavAseAmAM aneka prakAranA jIveA ane pudgaleA cetana ane acetanarUpa padArtho 'vakkamaMti' utpanna thAya che. 'viDakkamaMti' vizeSa 35thI utpanna thAya che. 'cayaMti' bhare che. 'uvavajjaMti' bharIne pAchA utpanna thAya che, uDevAnuM tAtparya me che ke-temAM aneka jIvA utpanna thAya che. ane mare che. ane aneka pudgale ahiyAM Ave che. mane mahithI nIDaje che 'sAsayA NaM he bhavaNavAsA' AdhA lavanAvAsI zAzvata he. ane yevu zAzvatayazu teobhAM 'dabbaTTayAe' dravyArthi. nayathI kahela che. arthAt asurakumAreAnA abhavanAvAse manAvaTI kRtrima-bhava nAnI mAphaka azAzvata hAtA nathI, paraMtu zAzvata-arthAt nitya che. A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 bhagavatI sUtre " dravyArthikana ye netvartheH paryAyarUpeNAnityatAyA vakSyamANatvAt tat kimekAntanityAste bhavanAvAsAH ? iti nezyata Aha- 'vanapajjavehi' ityAdi 'vanapajjavehi' varNaparyavaiH kRSNanIlAdivarNaparyAyainaM zAzvatAste 'jAnaphAsapajjavehiM asAsayA' evaM yAsparzaparazAzvatAste bhavanAvAtAH / atra yAvat padena gandharasayoH saMgrahaH tathA ca te bhavanAvAsAH varNagandharasasparzaparyAyairazAzvatAH dravyarUpeNa tu zAzvatA ityarthaH / ' evaM jAva thaNiyakumArAvAsA' evaM yAvat svanitakumArAvAsAH yathA amurakumAra macanAvAsaviSaye kathitaM tatsarvaM stanitakumAra devabhavanAvAsaviviye'pi jJAtavyam saMkhyayA svarUpeNa dravyaparyAyAbhyAM ceti bhAvaH / 'kevaiyA f zAzvata haiM to isake liye kahA gayA haiM 'davvaTTayAe' ki ye saba dravyArthika naya ke abhiprAya se hI zAna haiM paryAyArthikanaya ke abhiprAya se nahIM usa abhiprAya se to anitya hI hai yahI bAta 'vanapajjavehiM0' ityAdi sUtra pATha dvArA vyakta kI gaI hai kRSNanIla Adi jo varNa paryAyeM haiM, tathA yAvat jo sparza paryAyeM haiM unakI apekSA se ye zAzvata nahIM haiM kintu azAzvata haiM yahAM yAdaspada se gandha rasa kA grahaNa huA hai / isa prakAra ye bhavanAvAta varNa, gandha, rasa aura sparza inakI paryAya se azAdhana haiM aura dravyarUpa se zAzvata haiM / ' evaM jAva dhaNiyakumArAvAsA' jaisA yaha kathana asurakumAroM ke bhavanAvAsoM ke sambandha meM kiyA gayA hai isI prakAra kA kathana yAvat stanitakumAradevoM ke bhavanAvAsoM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye jitanI unakI saMkhyA kahI gaI hai utanI hI unakI saMkhyA hai jisa prakAra se ye dravyadRSTi lavanAvAse! devI rIte zAzvata che ? me bhATe uDe che - 'davbaTTayAe' mA adhA draSyArthika nayanI apekSAe zAzvata che. ane paryAyathika nayanI apekSAthI zazvata hAtA nathI te paryAya thika naya pramANe te anitya ja che. eja vAta 'vana ve hiM' ityAdi sUtra dvArA agara merI che SNu, nIsa vigere ne vadhu paryAya che, tathA yAvat je sparza paryAyeA che. te apekSAthI zAzvata haiAtA nathI. paraMtu azAzvata che. ahiyAM yAvapadathI gandha ane rasa grahaNa karAyA che. e rIte A bhavanAvAseA vaNu, gaMdha, rasa ane spaza e badhAnI paryAya zrI azAzvata che, mane dravyataya 3ye the zAzvata che. 'evaM jAva thaNiyakumArAvAsA' asurakumArInA bhavanavAseonA saMbaMdhAM vumA prathana azvAmAM Avyu che, eja pramANenuM kathana yAvat stanitakumAra devAnA bhatranAvAsAnA sabadhamAM paNa jANavuM. jeTalI jenI sa`khyA kahevAmAM AvI che teTalI ja tenI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramercandrikA TIkA za019 307 01 asurakumArAdyAvAsa nirUpaNam 409 bhaMte !' kriyanti khalu bharanta ! 'vANamaMtarabho mejjanayarAvAsasayasahassA pattA ' vAnavyantara bhaume yanagarAvAsazatasahasrANi prajJaptAni bhUmerantarbhavAni bhaumeyakAni tAni ca nagarANi iti bhaumeyanagarANi, bhagavAnAda - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! ' asaMkhejjA vANamaMtara momejjanagarAvAsasyasahassA panacA' asaMrUyepAni vAnavyantara maume yakana garAvAsa zatasahasrANi majasAni 'te NaM bhaMte! kiM mayA pannattA' te vimAnavAsAH khalu bhadanta / kiM mayAH kiM vastu nirmitAH mahaptAH tatrAha - 'sesaM taM vetra' zeSaM tadeva asurAvAsavadeva vAnavyantarabhaumeyakanagarAvAsAH acchAH zlakSNAH ityAdi vizeSaNaviziSTAH santi / tatra khalu jIvAH aura paryAvadRSTi se nitya aura anitya kahe gaye haiM usI prakAra se ye bhI ina donoM dRSTiyoM se kathaMcit nityAnitya kahe gaye haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'kevaiyANaM bhate ! vANamaMtara0' he bhadanta ! jo vAnavyantara deva haiM unake bhUmi ke antargata bhaumeya nagarAvAsa kitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai- 'goyamA ! asaMkhejjA 0 " he gautama! vAnavyantaroM ke bhUmi ke bhItara meM jo nagarAvAsa kahe gaye haiM ve asaMkhyAta kahe gaye haiM 'te NaM bhaMte ! kiM mayA' he bhadanta ! ye saba nagarAvAsa kisa vastu ke haiM ? to isa prazna kA uttara he gautama aisA hI hai ki jaisA asurakumAroM ke bhavanAvAsa ke viSaya meM kahA jA cukA hai / vAnaroM ke bhaumeyaka nagarAvAsa bhI asurakumAroM ke bhavanAvAsoM ke jaise acchalakSaNa ityAdi vizeSaNoM vAle haiM yahA~ jIva sakhyA che. je rIte A dravyAkinaya, ane pA~yArthi kanayathI nitya ane anitya kahyA che, eja rIte A pazu e banne dRSTiethI kathAcit nitya ane katha'cit anitya kahyA che. arthAt drabyArthi ka nayathI nitya ane varNAdithI--anitya che. have gautama svAmI prabhune vAnabhyatAnA bhavanAvAse sabandhamAM pUche che - 'kevaiyA NaM bhaMte! vAgamaMtara0' he bhagavan vAnavyAMtara nAmanA deve| OM tee ne bhUmInI aMdara bhaumeya nagarAvAsa keTalA kahyA che? A praznanA uttarabhAM prabhu 4De che ! - 'goyamA ! asaMkhe jA 0 ' he gautama vAnavya tarInA bhUminI ahara ke nagarAvAsa hyA che, te asa MkhyAta che. 'te Na' bhaMte! kiMmayA0' De bhagavat te tamAma nagarAvAseA kaI vastuthI banelA che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-De gautama! A praznanA uttara eja che ke jevI rIte asura kumAranA bhavatAvAse)nA sa'madhamAM kahevAmAM Avyu che tevI ja rIte vAnapantarAnA A bhUminI aMdaranA nagarAvAse pazu asurakumAre nA bhanAvAse pramANe acchA! ityAdi vizeSaNeAvALA che. temAM jIve ane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 bhagavatI sUtre pulAva utpadyante vipadyante ato dravyArthatayA te nagarAzasAH zAzvatAH kintu varNAdisparzAntaparyAyairazAzvatAH vargAdibhiH parivartanazIlatvAt 'kevaiyA gaM maMte' kiyanti khalu bhadanta ! joisiyavimANAvAsasayasahassA padmattA' jyoviSkavimAnAvAsa zatasahasrANi prajJaptAni ? jyotiSkavimAnAvAsAH kiyantaH ? iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjA joisiyarimANAvAsasaya sahassA' asaMkhyeyAni jyotiSka vimAnAvAsazatasahasrANi he gautama! asaMkhyeyA evaM jyotiSkavimAnAvAsazatasahasrANi iti / 'te bhaMte / kiM mayA pannatA' te khalu bhadanta ! jyotiSkavimAnAvAsAH kiM mayAH santi ? iti paznaH, bhagavAnAha - 'govamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'eos fontmayA' sarvasphaTikamayAH jyotiSkavimAnAvAsAH | 'acchA' iti 'acchA sahA' ityAdi vizeSaNAni pUrvavadvijJeyAni 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva - aura pula utpanna hote haiM aura vipanna hote haiM / ataH dravyArthika naya kI dRSTi se ye nagarAvAsa zAzvata bhI haiM evaM varNAdi sparzAntiparyAyoM kI dRSTi se azAzvata bhI haiM kyoMki varNAdikarUpa paryAyeM parivartana zIla hotI hai| ataH unake sambandha se ye bhI parivartanazIla haiM / 'kevaDayA bhaMte! joisiya0' he bhadanta ! jyotiSika devoM ke vimAnAvAsa kitane lAkha haiM ? to he gautama ! isa prazna kA uttara aisA hai ki 'asaMkhejjA joisiya0' jyotiSkadevoM ke vimAnAvAsa asaMkhyAta lAkha pramANa haiM / 'te NaM bhaMte / kiM mayA' yadi aisA pUchA jAve ki ye saba kisa vastu ke bane hue haiM ? to isakA uttara aisA hai ki ye saba 'saphalihAmayA' sarva tarapha sphaTikarana ke bane hue haiN| tathA ye saba acchazlakSNa ityAdi pUrva meM pudgale! utpanna thAya che ane nAza pAme che. tethI dravpArthika nayanI dRSTithI A nagarAvAse zAzvata-nitya paNa che. ane varyAMthI Ara'bhIne sparza sudhInA pAMcAnI daSTithI azazvata paNa che kema ke varNadiparyAye parivatana svabhAva vAjA hoya che. methI tenA saMbadhI mA pazu parivartanazIla che 'kevaiyA Na' bhaMte! joisiya0' he lagAna jyotiSNu dvedAnA vimAnAvAsI DeTalA sAma udyA he ? yA praznAtarama hai - ' asaM khejjA joisiya0' De gautama ! jyotiSNu devAnA vibhAnAvAsI asabhyAta prabhANu hyA che. 'te NaM' bhaMte ! kiM mayA' he bhagavante maghA vimAnAvAsI 44 vastuthI manelA che ? tenA uttaramAM prabhu TuDe che ! - 'saJcapha lihAmayA' he gautama! adhIna tarasthI se vimaanAvAsA sphaTika ratnanA banelA che. ane te tamAma 'accha' zlaSNu' maya sphaTika che. vigere pUrvokta viSazeNeAvALA che. A vimAnAvAsAnA sa'anyanuM bAkInuM tamAma zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u07 sU01 asurakumArAdyAvAsanirUpaNam 111 zeSametadbhinna sarvamapi tadeva-asurakumArabhUtroktameva / atrApi bahavo jIvAH pudgalAzca utpadyante vipadyante, ete vimAnAvAsAH dravyArthatayA zAzvataH vargAdi paryAyairazAzvatAzceti / 'sohamme NaM bhaMte ! kappe' saudharme khalu bhadanta ! kalpe 'kevaiyA vimANAvAsasayasahassA pannattA' kiyanti vimAnAvAsazataptahasrANi prajJatAni? bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'battIsaM vimANAvAsasaya. sahassA pannattA' dvAtriMzata vimAnAvAsazatasahasrANi dvAtriMzallakSANi prajJaptAni / 'te NaM bhaMte ! kiM mayA pannattA' te khalu bhadanta ! kiM mayAH prajJaptAH? bhagavAnAha'manarayaNAmayA' sarvaratnamayAH 'acchA' acchAH 'saNhA' ityAdi vizeSaNAni kahe gaye vizeSaNoM vAle haiN| bAkI kA aura saba inake viSaya kA kathana asurakumAroM ke bhavanAvAsa ke jaisA hI hai| yahAM para bhI aneka jIva aura pudgala utpanna hote haiM aura vipanna-nAza hote haiN| dravyArthikanaya ke abhiprAya se nitya haiM aura paryAyArthika dRSTi ke abhiprAya se ye anitya bhI haiM / na sarvathA nitya haiM aura na sarvathA anitya hai, kintu kathaMcit hI ye nitya aura anitya hai| ' sohamme NaM bhaMte ! kappe0' yadi tuma aisA prazna karo ki saudharma kalpa meM kitane lAkha vimAnAvAsa haiM ? to he gautama ! isa prazna ko uttara aisA hai ki vahAM 'battIsaM vimANA0' 32 lAkha vimAnAvAsa haiM / teNaM bhaMte / kiM mayA' ye kisa vastu ke bane hue haiM ? to isakA aisA uttara hai ki ye saba 'savvarayaNAmayA' sarva prakAra se ratnoM ke bane hue haiN| sAtha meM 'acchA0' ye saba svaccha haiM, cikane haiM ityAdi pUrvokta vizeSaNoMvAle haiN| kathana asukumAranA bhavanAvAsanA varNananI jema ja che. A vimAnavAmAM paNa aneka che ane putale utpanna thAya che. ane mare paNa che. dravyArthika nayanA matathI e vimAnAvAso zAzvata-nitya che. ane paryAyArthika nayanA matathI e vimAnavAse azAzvata-anitya che. arthAt sarvathA nitya paNa nathI ane sarvathA anitya paNa nathI. paraMtu e kathaMcit ja nitya che ane kathaMcita e anitya che. sohamme Na bhate! kappe0' 3 sapana saudhama 465 mA 3ean dAma vimAna cha ? tenA uttaramA prabhu De cha -'battIsaM vimANA0' gautama sAdhama 65mA 32 mIsA vimAnAvAso 4aa che. 'te Na bhaMte! ki mA" he bhagavan te vimAnAvAse kaI vastuthI banelA che ? tenA uttaramAM prabhu chata mA vimAnAvAsa! 'savarayaNAmayA0' sArathI ratnAnA sanemA. maga te mA vimAnAvAsa 'acchA' 2127 che. 25bhayache zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 bhagavatIsUtre pUrvavad vAcyAni 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva asurakumArasUtroktameva 'jAva aNu. taravimANA' yAvadanuttaravimAnAni anuttaravimAnaparyanAmeva vyavasthA'vagantavyeti 'navaraM jANeyavA jatya jAvaiyA bhavaNA vimANA vA' navaraM jJAtavyAni anyazAstrato vijJeyAni yatra yAvanti bhavanAni vimAnAni vA tAni tathA ca dvAtrizallakSAni vimAnAni prathame saudharma 1 / aSTAviMzati lakSAni dvitIye IzAne 2 / dvAdazalakSAni tRtIye sanatkumAre 3 / aSTau lakSANi caturthe mAhendre 4 / caturlakSANi pazcame brahmaloke 5 / paJcAzat sahasrANi SaSThe lAntake 6 / catvAri'sesaM te ceva' isa prakAra asurakumAra sUtra meM kahe anusAra hI ye saba saudharmakalpa ke 32 lAkha vimAnAvAsa hai aisA jAnanA caahiye| tathA isI prakAra kI vyavasthA yAvat anuttara vimAnaparyanta jAna lenI cAhiye, parantu isa vyavasthA meM yadi koI antara hai to vaha jahAM jitane bhavana aura vimAna kahe gaye haiM vahAM utane bhavana aura vimAnoM ke kahane kA hai| yahI bAta 'navaraM jANeghavA jattha jAvaiyA bhavaNA vimAnAvA' isa sUtra pATha dvArA yahAM samajhAI gaI hai| kisa kalpa meM kitane vimA nAvAsa haiM ? yaha viSaya anyazAstra se yahAM prakaTa kiyA jAtA hai prathama saudharmakalpa meM 32 lAkha vimAnAvAsa hai 28 lAkha vimAnAvAsa dvitIya IzAnakalpa meM haiM 12 lAkha vimAnAvApta tIsare sanatkumAra kalpa meM haiM 8 lAkha vimAnAvAsa cauthe mAhendra kalA meM hai 4 lAkha vimAnAvAsa 'lakSya' Cisg! . tyA pUrveti mA 4 vizeSa | cha. 'sesaM taM ceva' A rIte asurakumAra sUtramAM kahyA pramANe A badhA saudharma kalpanA 32 batrIsa lAkha vimAnAvAsa che. tema samajavuM. ane e ja pramANenuM kathana yAvatu anuttara vimAna sudhI samajavuM. paraMtu A kathanamAM jo koI aMtara hoya te te jyAM jeTalA bhavane ane vimAne kahyA che. tyAM teTalA ja sapanA mana vimAnAnI saya vI. 'navaraM jANeyavvA jastha jAvaiyA bhavaNA vimANA vA' se sUtra54 dvArA mahiyAM samalava cha. 4 // 65mAM keTalA vimAne che? A viSayamAM anya zAstromAMthI ahiyAM batAvavAmAM bhAve che. nAya pramANe che. pahelA saudharma ka5mAM 32 batrIsa lAkha vimAnAvAse che. bIjA IzAna kapamAM 28 aThayAvIsa lAkha vimAnAvAse che. trIjA sanakumAra ka5mAM 12 bAra lAkha vimAnAvAsa che. cethA mahendra ka5mAM 8 ATha lAkha vimAnAvAse che. pAMcamAM brahmaloka kapamAM 4 cAra lAkha vimAnAvAse che. chaThThA lAtaka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA za019 307 01 asurakumArAdyAvAsanirUpaNam 413 zatsahasrANi saptame mahAzukre 7 / SaT sahasrANi aSTame sahasrAre 8 / catuH zatAni navama dazamayorAnatapANayoH / 9-101 trINi zatAni ekAdazadvAdazayorAraNAcyutayoH 11-12 | 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM madanta / iti he madanta / asurakumArAdi devAvAsaviSaye yat devAnumiyeNa kathitaM tat evameva satyameva iti kathayitvA bhagavAn gautamo bhagavantaM vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati iti // sU0 1|| iti zrI vizvavikhyAta navala mAdipada bhUSitabAlabrahmacAri 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyavandrikA khyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatitamazatakasya saptamodezakaH samApta // 19-7 / pAMcaveM brahmaloka meM haiM 50 hajAra vimAnavAsa chaThe lAntakakalpa meM haiM 40 hajAra vimAnAvAsa sAtaveM mahAzukakalpa meM haiM 6 hajAra vimAnAvAsa AThaveM sahasrArakalpa meM haiM 400 vimAnAvAsa 9 veM 10 veM kalpa meM haiM / tIna sau vimAnAvAsa 11 veM 12 veM kalpa meM haiM / 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! ti' he bhadanta / asurakumArAdi devAvAsoM ke viSaya meM jo Apa devAnu for ne yahAM kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautamaprabhu ko vandana namaskAra kara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye | sUtra 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI prameya candrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA | sAtavAM uddezaka samApta // 19-7 // 5mAM 50 pacAsa hajAra vimAnAyAse che. sAtamA mahAzukra kalpamAM 40 hajAra vimAnAvAse che. AThamAM sahasrAra95mAM 6 cha hajAra vimAnAvAso che. navamA ane dasamA kalpamAM 400 cAraseA vimAnAvAse che. agIyAramA ane kharamAM kalpamAM traNusA 300 vimAnavAse kahyA che. 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' he lagavan asurakumAra vigere hevAnA AvAsanA saMbadhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te tamAma kathana sarvathA satya ja che, huM bhagavat ApanuM kathana Apta hevAthI yayA che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyAM vandanA nama skAra karIne sayama ane tapathI pAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para mirAjamAna thayA. / / sU. 15 jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA egaNIsamA zatakane sAtameA uddezaka samAsa 519-gA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 / bhagavatIsUtre atha aSTamoddezakaH prArabhyate / saptamoddezake amurAdInAM bhavanAdIni uktAni te ca devA nivRttimanto bhavantItyaSTame uddeza ke nittirucyate, ityevaM saMvandhena AyAtasyASTamoddezakasye. damAdima sUtram 'kAvihAga bhate' ityAdi / ___ mUlam-'kaivihANaM bhaMte! jIvanivvattI pannattA ? goyamA! paMcavihA jIvanivvattI pannattA, taM jahA-egidiyajIvanivvattI, jAva paMceMdiyajIvanivattI egidiyajIvanivvattI bhaMte ! kai. vihA pannattA, 'goyamA ! paMcavihA pannattA, taM jahA-suhamapuDhavIkAiyaegidiyajIvanivvattI jAva vaNassaikAiya egidiya jiivnivvttii| puDhavIkAiyaegidiyajIvanivvattI NaM bhaMte! kaivihA pannattA goyamA! duvihA pannattA, taM jahA-suhamapuDhavIkAiyaegidiyajIvanivvattIya bAyarapuDhavIkAiya egidiyajIvanivvattI y| evaM eeNaM abhilAveNaM jahA vaDDagabaMdhe teyagasarIrassa jAva sambaTrasiddha aNuttarovavAiyakappAIyavemANiyadevapaciMdiyajIvanivvattI NaM bhaMte! kaivihA pannattA, goyamA! duvihA pannattA, taM jahA pajattagasabvaTasiddhANuttarovavAiyakappAIya vemANiyadevapaMciMdiya jIvanivvattI ya apajjattagatavaThThasiddhANuttarovavAiyakappAIyavemANiyadevapaMciMdiyajIvanibattI y| kai. vihA NaM bhaMte ! kammanivattI ennattA? goyamA! avihA kammanivvatI pannattA, taM jahA- nANAvaraNijjakammanibattI jAva aNtraaiykmmnivvttii| neraiyANaM bhaMte! kaivihA kammanivattI pannattA ? goyamA! aTTavihA kammanivvattI zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jovAnAM nirvRttinirUpaNam 415 pannattA taM jahA-nANAvaraNijakammanivvatI jAva aNtraaiykmmnivttii| evaM jAva vemaanniyaannN| kaivihA NaM bhaMte ! sarIranivvattI pannattA? goyamA! paMcavihA sarIranivvattI pannattA taM jahA orAliyasarIranivvattI jAva kammagasarIra. nivvttii| neraiyANaM bhaMte ! kaivihA sarIranivvatI pannattA, evaM ceva evaM jAva vaimANiyANaM NavaraM nAyavvaM jassa jai sarIrANi / kaivihA gaMbhaMte ! sabidiyanivattI pannattA? goyamA! paMcavihA savveMdiyanivvattI pannattA, taM jahA-soiMdiyanivattI jAva phaasiNdiynivvttii| evaM neraiyANaM jAva thnniykumaaraannN| puDhavIkAiyA NaM pucchA goyamA! egA phAsiMdiyanivvattI pannattA evaM jassa jai iMdiyAiM jAva vemaanniyaannN| kaivihANaM bhaMte ! bhAsAnivattI pannattA ? goyamA! cauThivahA mAsAnivvattI pannattA, taM jahA saccAbhAsAnivattI 1, mosAbhAsA nivvatI 2, saccAmosAbhAsAnivvattI3, asaccA mosbhaasaanivvttii4| evaM egidiyavajaM jassa jA bhAsA jAva vaimaanniyaannN| kaivihANaM bhaMte ! maNanibattI pannattA? goyamA! cauThivahA maNanivvatI pannattA, taM jahA saccamaNanibattI jAva asccaamosmnnnivvttii| evaM egidiyavigaliMdiyavajjaM jAva vemaanniyaannN| kaivihANaM bhaMte ! kasAyanivvattI pannattA ? goyamA! cauvihA kasAyanivvatI pannattA taM jahAkohakasAyanivattI jAva lobhksaaynivvttii| evaM jAva zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUre 416 vemaanniyaannN| kaivihANaM bhaMte! vannanivvattI pannattA ? goyamA! paMcavihA vannanivvattI pannattA taM jahA-kAlavannanivattI jAva sukillvnnnivvttii| evaM niraksesaM jAva vemaanniyaannN| evaM gaMdhanibattI duvihA jAva vemaanniyaannN| rasanivattI paMcavihA jAva vemaanniyaannN| phAsanivattI aTTavihA jAva vemaanniyaannN| kaivihANaM bhaMte ! saMThANanivvattI pannattA? goyamA! chavihA pannattA taM jahA-samacauraMsasaMThANanivvattI jAva huNddsNtthaannnivvttii| neraiyANaM pucchA goyamA ! egA iMDasaMThANanivvattI pnnttaa| asurakumArANaM pucchA goyamA ! egA samacauraMsasaMThANanivvattI pannattA evaM jAtra thaNiyakumArANaM / puDhavIkAiyANaM pucchA, goyamA! egA masUracaMdasaMThANanivvattI pannatA evaM jassa jaM saMThANaM jAva vemaanniyaannN| kaivihANaM bhaMte! sannAnivattI pannattA ? goyamA! cauvihA sannA nivattI pannattA taM jahA-AhArasannAnivattI jAva prigghsnnaanivvttii| evaM jAva vemaanniyaannN| kaivihA NaM bhaMte ! lessA nivattI pannattA ? goyamA ! chavvihA lessAnivvattI pannattA, taM jahA kaNhalessAniyattI jAva sukkleslaanivttii| evaM jAva vemANiyANaM, jassa jai lessAo tassa taiyA bhaanniyhaa| kaivihA gaM bhaMte ! diTinivattI pannattA? goyamA! tivihA diTinivattI pannattA, taM jahA-sammAdiTrinivattI micchAdiTinivattI, sammAmicchAdiTinivvattI, evaM jAva vemA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 417 NiyANaM, jassa jaivihA dittttii| kaivihANaM bhaMte ! gANanivattI pannattA ? goyamA! paMcavihA NANanibattI pannattA, taM jahAAbhiNibohiyaNANanibattI jAva kevlnaannnisspttii| evaM egidiyavaja jAva vemANiyANaM jassa jai jaannaa| kaivihA NaM bhaMte ! annANanibattI pannattA ? goyamA! tivihA annANanivattI pannattA-taM jahA maiannANanivattI? suyaannANa. nivattI2, vibhaMganANanivattI 3 / evaM jasta jai annANA jAva vemANiyANaM / kaivihA NaM bhaMte ! joganivattI pannattA? goyamA! tivihA joganivattI paNNattA taM jahA-maNajoganivattI1 vahajoganivattIya kAyajoganivattI3 evaM jAva vemANiyANaM, jassa jaiviho jogo| kaivihA NaM bhaMte ! uvaoganivattI paNNattA goyamA ! duvihA uvaoganivattI paNNattA taM jahA sAgArova oganibattIra aNAgArovaoganivattI2) evaM jAva vemANiyANaM / (atra saMggahaNI gAthe)'jIvANaM nivattI1, kammappagaDI2, sarIranivattI / sabiMdiyanivattI4, bhAsA ya5 maNe6, kasAyA y7| // 1 // vanneTa gaMdhe9 rase10 phAse11 saMThANavihI ya12 hoi saNNA y13|| lessA14 dihi15 nANe16aNNANe 17 joge18 uvoge19||2|| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti||suu0 1 // egUNavIsaime sae aTThamo uddeso smtto|| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsve chAyA-tividhA khaDnu bhadanta ! jIvanitiH prajJaptA ? gautama ! paJca. vidhA jIvanittiH prajJaptAH tayathA ekendriyajIvani ttiryAvat pshcendriyjiivnirvRttiH| ekendriyajIvanitiH khalu bhadanta ! katividhA prajJaptA gautama ! paJcavidhA prajJaptA, tadyathA-pRthivIkAyikaikendriyajIvanittiH, yaavdvnsptikaayikaikendriyjiivnitiH| pRthivIkAyikai kendriyajIvanirvRttiH khalu bhadanta ! katividhA prAptA ? gautama ! dvividhA majJaptA tadyathA-sUkSmapRthivIkAyikaikendriyajIvaniti bAdarapRthivIkAyikaikendriyajIvanitiH / evametenAbhilApena bhedo yathA vardhakabandhastaijasazarIraspa yAvat sarvArtha siddhAnuttaropapAtikakalpAtIta. vaimAnikadevapazcendriya nIvanitiH khalu bhadanta ! katividhA prajJaptA ? gautama ! dvividhA vajJaptA tadyathA-paryApta kasarvArthasiddhAnuttaropapAtikakalpAtItavaimAnikadevapazcendriyajIvanivRttizca aparyAptakasarvArthasiddhAnuttaropapAtikakalpAtIta. vaimAnikadevapaJcendriyajIvanivRttizca / katividhA khalu bhadanta ! karmanittiH prajJaptA ? gautama ! avidhA karmanivRttiH prajJaptA, laghayA-jJAnAvaraNIyakarmanittiAMvadantarAyakarmanittiH / nairayikANAM khalu bhadanta ! katividhA karmanirvRttiH prajJaptA ? gautama ! aSTavidhA karmani:ttiH prajJaptA, tadyathA-jJAnAvaraNIyakarmanittiryAvat antarAyakarmanivRttiH / evaM yAvad vaimAnikAnAm / katividhA khala bhadanta ! zarIranittiH prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA zarIranirvRttiH prajJaptA taghayA-audArikazarIranivRttiH yAvat kaamgshriirnirvRttiH| nairayikANAM bhadanta ! katividhA zarIranivRttiH prajJaptA, evameva evaM yAvadvaimAnikAnAm / navaraM jJAtavyaM yasya yAni zarIrANi / katividhA khalu bhadanta ! sarvendriya nirvRttiH prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA sarvendriyanitiH prajJaptA tadyathA-zrotre. ndriyanittiH yAvat sparzanendriyanivRttiH / evaM naiyikANAm , yAvat stanitakumArANAm / pRthivIkAyikAnAM pRcchA, gautama ! ekA sparzanendriyanittiH prajJaptA / evaM yasya yAni indriyANi yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! bhASAnitiH prajJaptA ? gautama ! caturvidhA bhApAnivRttiH prajJaptA, tadyathA-satyAbhASAnivRttiH 1, mRgapAvAnitiH 2, satyAmRSAbhASAni tiH, asatpAmRSAbhASAnitiH 4 / evame kendriyavarja yasya yA bhASA yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! manonittiH prajJaptA ? gautama ! caturvidhA manoni tiH prajJaptA, tadyathA-satpamanonivRttivida satyamRdhAmano ni tiH / ekme kendriyavikalendriyavarja yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! kaSAyanivRttiH prajJaptA ? gautama ! caturvidhA kaSAyanivRttiH prajaptA tadyathA-krodha zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 419 kaSAyani tiryaavllobhaapaaynirvRttiH| evaM yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! varNanittiH prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA varNanitiH prajJaptA, tadyathAkAla (kRSNa) varNanittiryAvat zukla varNanittiH / evaM niravazeSaM yAvadvaimAnikAnAm / evaM gandhanirvRttidvividhA yAvadvaimAnikAnAm rasanittiH paJcavidhA yAvadvaimAnikAnAm / sparzanivRttiraSTavidhA yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! saMsthAnanitiH prajJaptA ? gautama ! pahavidhA saMsthAnanivRttiH prajJaptA tadyathA-samacaturasrasaMsthAnanirvRttiH yAvat hunnddsNsthaannittiH| nairayikANAM pRcchA gautama ! ekA huNDasaMsthAnanittiH prajJaptA / asurakumArANaM pRcchA, gautama ! ekA samacaturasrasasthAnanitiH prajJaptA / evaM yAvat stanitakumArANAm / pRthivIkAyikAnAM pRcchA gautama ! ekA masuracandrasaMsthAnanirvRttiH prjnyptaa| evaM yasya yat saMsthAnam yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! saMjJAnirvRtiH prajJaptA gautama ! catuvidhA saMjJAnivRttiH prajJaptA, tadyathA-AhArasaMjJAnittiryAvat parigrahasaMjJAnivRttiH, evaM yAvadvaimAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! lezyAni tiH prajJaptA ? gautama ! SavidhA lezyAnivRttiH prajJaptA tadyathA-kRSNaleza yAnittiryAvat zuklalezyAnittiH / evaM yAvadvaimAnikAnAm / yasya yA lezyA / katividhA khalu dRSTinirvRttiH prajJaptA ? gautama ! trividhA dRSTinittiH prajJaptA, tadyathA-samyagdRSTiniTattiH, mithyAdRSTinittiH, samyagra mithyAdRSTinirvRttiH / evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya yadvividhA dRSTiH / katividhA khalu bhadanta ! jJAnanittiH prajJaptA gautama ! pazcavidhA jJAnanirvRttiH prajJaptA, tadyathA-AbhinivodhikajJAnanirvRttivita kevalajJAnanirvRttiH / evam ekendriyavarja yAvadvaimAnikAnAm yasya yat jJAnam / katividhA khalu bhadantaM ! ajJAnanirvRttiH prajJaptA ? gautama ! trividhA ajJAnanirvRttiH prajJaptA tadyathA-matyajJAnanirvRttiH, zrutAjJAnanirvRttiH, vibhaGgajJAnanirvRttiH, evaM yasya yad ajJAnam yAvadvai. mAnikAnAm / katividhA khalu bhadanta ! yoganivRttiH prajJaptA ? gautama ! trividhA yoganivRttiH prajJaptA, tadyathA-manoyoganirvRttiH, 1 vaco yoganirvatiH2, kAyayoganirvRttizca 3, evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya yadvidho yogH| katividhA khalu bhadanta ! upayoganivRttiH prajJaptA ? gautama ! dvividhA upayoganittiH prajJaptA, tadyathA-sAkAropayoganivRttiH anAkAropayoganirvAttaH / evaM yAvadvaimAnikAnAm / (atra saMgrahaNIgAthe) jIvAnAM nivRttiH, 1 karmaprakRtiH, 2 zarIranivRttiH, 3 sarvendriyanirvRttiH 4 bhASA 5 ca manaH 6 kApAvAca 7 // 1 // zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre varNoM 8 gandho 9 rasaH 10 sparza 11 saMsthAnavidhi 12 bhavati saMjJA 13 ca, lezyA 14 dRSTi 15 jJAnam 16 ajJAnaM 17 yoga 18 upayogaH 19 // 2 // tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti || 1 || ekonaviMzatizate aSTama) dezakaH samAptaH / TIkA - 'kaviDA NaM te!" katividhA katiprakArA khala bhadanta ! 'jIvanivvatI pannattA' jIvanivRtti:- jIvAnAM nirvRttiriti jIvanivRttiH - nirvartanaM nirvRttiH - niSpattiH jIvasyai kendriyAditayA nirvRttiriti jIvanirvRttiH prajJatA - kathitA bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'paMcavihA jIvanivyattI pannattA' paJcavidhA-pazcamakArA jIvanivRttiH prajJaptA- kathitA 'taM AThaveM uddeze kA prAraMbha 420 saptama uddeze meM asurAdikoM ke bhavanoM kA kathana kiyA gayA hai, ye asurAdideva nivRttivAle hote haiM, isa kAraNa isa aSTama uddeze meM aba nirvRti kA kathana kiyA jAtA hai 'kahavihA NaM bhaMte ! jIvanivvatI paNNattA' ityAdi / TIkArtha - - ' kaivihA NaM bhaMte ! jIvanivvatI pannattA' nivRtti nAma niSpatti kA hai jIvoM kI jo ekendriyAdi paryAyarUpa se niSpatti utpatti hotI hai usakA nAma jIvanivRtti hai, yahAM para gautama ne prabhu se aisA hI prazna kiyA hai ki he bhadanta / jIvanivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai- 'goyamA ! paMcavihA jIvanivvattI pattA' he AThamA uddezAnA mAra'bha sAtamAM uddezAmAM asurakumArAdikAnA bhavanA viSe kathana karavAmAM Avyu A asurakumAra vigere devA nivRttivALA hoya che. te kAraNathI A AThamA uddezAmAM have nivRttinuM kathana karavAmAM Avaze, tenu' pahelu' sUtra A pramANe che. 'kaivihA NaM bha'te ! jIvanivvattI paNNattA' tyAhi TIartha - 'kaivihANaM bhate ! jIvanivvattI pannattA' nivRtti bheTale niSpatti, ekendriya paryAya rUpathI jIvAnI je niSpatti-utpattI thAya che, tenuM nAma jIvanivR+tti che. ahiyAM gautama svAmIe prabhune evu' pUchyuM' che ke-De bhagavat jIva nivRtti keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che ? tenA uttaramAM prabhue he gautama! 'goyamA ! paMvavihA jIvanivattI paNNatA' va nivRtti pAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 421 jahA' tathA 'egidiyajIvanivvattI' ekendriyajIvanivRttiH, ekendriyANAM pRthivyaptejovAyuvanaspatInAM nivRttiriti ekendriyajIvanirvRttiH, 'jAva paMciM. diyajIvanivvattI' yAvat paJcendriyajIvanirvRttiH, atra yAvatpadena dvIndriyAdArabhya caturindriyAntAnAM jIvAnAM saMgraho bhavati iti, paJcendriyajIvapadena paJcendriyatiryaH camArabhya vaimAnikAntAnAM grahaNaM bhavati / 'egidiyajIvanibattI NaM bhaMte ! ekendriyajIvanirvRttiH khalu bhadanta ! 'kAvihA pannattA' katividhA prajJaptAgautama jIvanivRtti pAMca prakAra kI kahI gaI haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'egidiyajIvanivvattI' pRthivI, apa, teja, vAyu aura vanaspati ye jo ekendriya jIva haiM, ina ekendriya jIvoM kI jo apanI 2 paryAya se utpatti hotI hai arthAt ekendriyajAtinAmakarma ke udaya se jo jIva kI ekendriya pRthivIkAyika AdirUpa se utpatti hotI hai vaha ekendriyajIvanirvRtti hai / 'jAva paMvidiyajIvanivvattI' yAvat paJcandriyajIvanirvRtti yAvat paJcendriyajAti nAmakarma ke udaya se jo jIva kI yAvat pazcendriya nAraka tiryazcAdi paryAyarUpa se utpatti hotI hai vaha pazcendriya jIvanirvRtti hai yahAM yAvatpada se dvIndriya jIva se lekara cauha. ndriya taka ke jIvoM kA grahaNa huA hai tathA pazcendriya jIva pada se pazce ndriyatiyaJca, se lekara vaimAnikAnta jIvo kA grahaNa huA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'egidiya jIvanivvattI.' he bhadanta ! ekendriya jIva nivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? isake uttara prA2nI 4Ama mAvI che. 'taM jahA' re ! prabhA the. 'egidiyajIvanivattI' pRthvIyi4, yi, tethi, vAyuyi bhane vanaspatiya je A ekendriya jIvonI potapotAnI paryAyathI utpatti thAya che. arthAt ekendriya jAtI nAmakarmanA udayathI jIvanI ekendriya pRthvikAyika, vigere rUpathI utpatti thAya cha, ta sandriyanivRtti cha. 'jAva paMciMdiyajIvanivvattI' yAvat paMcendriya jIva nivRtti yAvatu paMcaMdriya nAmakarmanA udayathI jIvanI je yAvat paMcendriya nAraka tiryaMcAdi paryAya rUpathI utpatti thAya che te paMcendriya jIva nivRttI che. ahiyAM yAtpadathI dvIndriya jIthI AraMbhIne cAra IdriyavALA cha sudhInA jevo prahaNa karAyA che. tathA paMcendriya padathI paMcendriya tiyancathI AraMbhIne vaimAnike sudhInA ja grahaNa karAyA che. zathA gautama vAmI prabhune meM pUche che ?-'egidiyajIva nivvattI0' he bhagavan ekendriya jIva nivRtti keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? tenA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 bhagavatI sUtre kathitA iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'paMcavihA panattA' paJcavidhA paJcaprakArA prajJaptA, tameva paJcamedaM darzayati- 'taM jahA ' ityAdi, 'taM jahA ' tadyathA - 'puDhacI kAiyae gidiyajIvanivvattI' pRthivIkAyikai kendriyajIvanirvRttiH 'jAva vaNassa ikAiyaegidiyajIva nivvattI' vanaspatikAyikai kendriyajIvanivRtti:, atra yAvatpadena aptejovAyUnAM saMgraho bhavati tathA pRthivyptejov| yuvanaspatijIva nivRttibhedena paJcamakArA ekendriyajIvanivRttirbhavatIti bhAvaH / 'puDhacI kAiyae niMdiyajIva nivvatI gaM bhaMte pRthivIkAyikai kendriyajIvanivRttiH khalu bhadanta ! 'kavihA pannattA' katividhA prajJaptA iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA ' meM prabhune kahA hai 'goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama! ekendriyajIvanivRtti pAMca prakAra kI kahI gaI hai- 'taM jahA' jaise - 'puDhavikAiya egiMdipajIvanivyattI jAva vaNassa ikAiyaegiMdiyajIvanivvatI' pRthivIkAdhika ekendriya jIva nirvRtti, yAvat vanaspatikAyika ekendriya jIvanivRtti yahAM yAvatpada se 'apa, teja, vAyu' ina ekendriya jIvoM kA grahaNa huA hai isa prakAra pRthivI, apU, teja, vAyu aura vanaspatijIva kI nirvRtti ke bheda se ekendriya jIva kI nivRtti pAMca prakAra kI hotI hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'pur3havikkAie giMdiyajIvanivvatI NaM bhate kaivihA pannattA' he bhadanta ! jo pRthivIkAyika eke. ndriyajIvanivRtti hai vaha kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu uttaramAM alu - 'goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama mehendriya nivRtti pAMya prahAranI vAmAM AvI che. 'taM jahA ' prema ' puDhIkAiyA pani diyajIvanivvattI jAva vaNassa ikAiya egiMdiyajIvanivvattI' pRthvimAthi ekendriya jIva nivRtti, yAvat vanaspatikAyika ekendriya jIvanivRtti, ahiyAM yAvat padathI akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika A ekendriya jIve grahaNa kurAyA che, me rIte pRthvI avi, acchAyi, tenassAyika, vAyuprAyi mane vanaspatikAyika jIvanI nivRttinA bhedathI ekendriya jIveAnI nivR`tti pAMca prakAranI thAya che. have gautama svAmI alune khevu pUche che - 'puDhavIkAiyaegiM diyajIva nivtrattI Na bhate ! kaivihA paNNattA' Delabhavana meM pRthvIbhayi yeDendriya va nivRtti che, te keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? tenA uttaramAM prabhu kahe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam he gautama! 'duvihA pannattA' dvividhA prajJaptA 'taM jahA ' tadyathA 'suhamapuDhacIkAiyaergidiyajIvanivyattI ' sUkSmapRthivIkAyikai kendriyajIvanivRttizva 'bAyarapuDhavIkAiyae giMdiyajIva nivvatI ya' bAdarapRthivIkAyikai kendriyajIvanivRttizca tathAcasUkSmavAdarabhedena pRthvikA thikai kendriyajIva nivRttirdvidhA bhavatIti, evaM ee abhilAveNa bhedo' evametena abhilApena bhedo vaktavyaH 'jahA vahagabaMdho derarea' yathA kabandhastaijasazarIrasya yathA mahalabandhAdhikAre aSTamaza te navoddezakAbhihite taijasazarIrasya bandhaH kathitastenaiva prakAreNa atra nirvRtirvaktavyA 423 kahate haiM- 'goyamA ! duvihA pannattA' he gautama! pRthivIkAdhika ekendriyajIvanivRtti do prakAra kI kahI gaI 'sumapuDhavIkAiyaergidiyajIvanivvalI bArapuDhavI 0 ' eka sUkSma pRthivIkAdhika ekendriyajIvanivRtti aura dUsarI bAdara pRthivIkAdhika ekendriyajIvanivRtti tathA ca sUkSma aura bAdara ke bheda se pRthivIkAyika ekendriya jIva nirvRtti do prakAra kI hotI hai'evaM eeNaM abhilAveNaM bhedo jahAM bahugabaMdho teyagasarIrassa' jisa prakAra se aSTamazataka ke nauMve uddeze meM abhihita mahadbandha ke adhikAra meM tejasazarIra kA bandha kahA gayA hai usI prakAra se isa pATha dvArA nirvRtti kA kathana kara lenA cAhiye tAtparya kahane kA yaha hai ki isa viSaya ko jAnane ke liye aSTama zataka kA nauvAM uddezaka dekhanA cAhiye kahAM taka vaha uddeza dekhanA cAhiye to isake liye 'jAva savvaTTasiddha aNu che - 'goyamA ! dubihA paNNattA' he gautama! pRthvii|yi mendriya bhavanivRtti the prakAranI uhI che. 'taMja' te yA pramAye che. 'suhumapuDhavIkA iyaegi diya jIvani0 bAyarapuDhavI0' 5 sUkSma pRthvI ayi theohaindriya bhavanivRtti bhane bIjI khAdara pRthvIkAcika ekendriya jIva nivRtti e rIte sUkSma ane bAdaranA le4thI pRthvI DAyika gorDendriya lava nirvRtti me aAranI hI che, ' evaM eeNaM abhilAveNa bhedo jahA baGgabaMdho teyagasarIrassa' ke rIte AyA zatakunA navabhA uddezAmAM mahadaMdhanA adhikAramAM tejasa zarIrane khadha kahela che. eja rIte A pAThathI nivR*tinuM kathana karI levu. kahevAnu tApa e che ke--A viSayane samajavA mATe AThamA zatakanA navamA uddeze jovA joie. e navamA uddezAnuM sthana yAM sudhInu sahiyAM levu lehaye. te bhATe he che hai- 'jAva savbaTTa - zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 bhagavatIsUtre apraviSaye aSTamazatakasya nabamoddezako draSTavyaH, kiyatparyantamityAha-'jAva' ityAdi, 'jAva sabasiddhaaNuttarovAiyakappAtIyavemANiyadevapaMciMdiyajIvanivvatI gaM bhaMte' yAvat sarvArthasiddhAnuttaropapAtikakalpAtItavaimAnikadevapazcendriyajIvanirvRttiH khalu bhadanna ! 'kaivihA pannattA' katividhA pajJaptA, 'goyamA ! he gautama ! 'duvihA pabhattA dvividhA prajJaptA 'taM jahA' tadyathA-'pajjatta gasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya. kapyAtIyavemANiyadevAMciMdiyajIva nibbatI ya' paryApanAsarvArthasiddhAnuttaropa pAtikakalpAtItavaimAnikadevapaJcendriyajIvanitizca, 'apajjattagasanasiddhANutta rovavAiyakappAtIyavemANiya devavidiyajIvanivyattI ya' aparyAptakasarvArthasiddhA nuttaropapAtikakalpAtItavaimAnikadevapaJcendriyajIvanirvRttizca, etatparyantamaSTamazatakIyanavamoddezakamakaraNaM vaktavyamiti / ttarovavAiyakappAtIya vemANiyadevapaMciMdiyajIvanivvattINaM bhaMte ! kai. vihA pannattA ? goyamA! duvihA panattA taM jahA pajattagasabaTTa siddha aNuttarovavAiyakappAtIyavemANiyadevapaMciMdiyajIvanivvattI ya apajattagasavvasiddhANuttarovavAhayakapAtIyavemANiyadevapaMciMdiyajIvanivvattI ya' yaha pATha kahA gayA hai isa pATha taka jIva nivRtti kA prakaraNa dekhanA cAhiye isa pATha kA tAtparya aisA hai ki gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! yAvat sarvArtha siddha anuttaraupapAtika vaimA. tikadevapaMceMdriyajIvanivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai he gautama ! do prakAra kI kahI gaI hai eka paryApta sarvArthasiddha anutaropapAtika vaimAnikadeva paJcandriya jIva nivRtti aura dUsarI aparyApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika vaimAnikadeva paJcendriya. siddhaaNuttaroSavAiyakappAtIya vemANiyadeva ci diya jIvanivvattIya apajjattagasavvadusiddhANu gharokvAi yakappAtoyavemANi padevapaMci diyajIvanivattI ya' / pA8 apAmA Avyo che. A 5Tha sudhI javanivRttinuM prakaraNa samajavuM. A paThanuM tAtparya e che ke-tama svAmIe prabhune evuM pUchayuM ke he bhagavadyAvat sarvArtha siddha anuttarapAtika vaimAnika deva paMce driya jIvane keTalA prakAranI nivrutti kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama ! teone be prakAranI nivRtti kahI che. eka paryApta sarvArtha siddha anuttaropapAtika vaimAnika paceMdriyajIva nivRtti ane bIjI aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika vaimAnika deva paMcedriya nivRtti. have gautamasvAmI karmanivRttinA saMbaMdhamAM prabhune pUche che ke - 'kaivihA Na bhate! kAmanivvattI paNNatA ? he sagavan manivRtti rasA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 101 jIvanivRttinirUpaNam 435 itaH pUrva jIvanirvRttiruktA atha-jIvakAryajIvadharmApekSayA nivRttimAha'kaivihA Ne' ityAdi, 'kaiviMhA gaM bhaMte' katividhA khalu bhadanta ! 'kammanibdhattI pannattA' karmanivRttiH majJaptA, nivRtti:-saMpAdanam karmaNAM nivRttiH-saMpAdanam karmanittiH sA ca katividheti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aTTa vihA kammanibattI pannattA' aSTavidhA karmanivRttiH prjnyptaa| prakArabhedameva darzayati 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'nANAvaraNijjakammanibattI jJAnAvaraNIyakamanivRttiH, 'jAva aMtarAhayakammanivvattI' yAvat antarAyakarmanirvRttiH, atra yAvatpadena darzanAvaraNIya-vedanIya-mohanIyA-yuSka-nAmagotrANAM grahaNaM bhavati tathA ca jJAnAvaraNIyAdi bhedena aSTaprakArikA karmanirvRttiH kathitA nivRtti| aba gautama prabhu se karmanivRtti ke viSaya meM 'kaivihANaM bhne| kammanivvattI paNNattA' he bhadanta ! karmanivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? aisA pUchate haiM jIva ke rAga dveSAdirUpa azubha bhAvoM ke nimitta se jo kArmaNa vargaNAeM jJAnAvaraNIyAdirUpa pariNAma ko prApta hotI haiM usakA nAma yahAM karmanivRtti hai yaha karma jIva ke rAgadveSAdi dvArA kiyA jAtA hai ataH usa karmakI nivRtti ke viSaya meM-saMpAdana ke viSaya meM gautama ne aisA yaha prazna kiyA hai-uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! aTTavihA kammanivyattI paNNattA he gautama! karmanivRtti ATha prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA' jase 'nANAvaraNijjakammanityattI jAva aMtarAiya. kammanivvattI' jJAnAvaraNIya karmanivRtti yAvat antarAyakarmanivRtti yahAM yAvatpada se darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, AyuSka, nAma aura gotra ina karmoM kA grahaNa huA hai isa prakAra jJAnAvaraNIya darzanA prakAranI kahI che? jIvenA rAgadveSa vigere rUpa azubha bhAvanA nimittathI je kArmaNa vargaNAo jJAnAvaraNIya vigere rUpa pariNAmane prApta thAya che. tenuM nAma ahiyAM karmanivRtti che. jIvane kama rAgadveSAdi dvArA karavAmAM Ave che. tethI te te kamanI nivRttinA viSayamAM saMpAdananA viSayamAM gautama svAmIe yA prazna 42 che. tenA uttaramA prabhu se che -'goyamA ! advavihA kagma:' gautama! karmanivRtti ATha prakAranI kahevAmAM AvI che. "saMjJA te A pramANe cha. 'NANAvaraNijjakammanivvattI jAva atarAiyakammanivvattI' jJAnA120Iya karmanivRtti, darzanAvarIya karma nivRtti, vedanIya karmanivRti, mehanIya karmanivRtti, AyuSka karma nivRtti, nAmakarmanivRtti, getrikama nirvatti ane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 bhagavatIsUtre ityarthaH / 'neraiyA gaMbhaMte' nairayikANAM bhadanta ! kaivihA kammanivattI pannattA' katividhA karmanivatiH majJatA, he bhadanta ! nArakajIvAnAM kati karmanivRttiyo bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'avihA kamanivattI pamattA' aSTavidhA karmanirvRttiH prajJaptA, 'taM jahA' ra dyathA-nANAvaraNijjakammanivattI jAva aMtarAiyakammanibattI' jJAnAvaraNIyakarmanivRtiyauvadantarAyikakarmanirvRttiH, atra yAvatpadena-darzanAvaraNIyAdInAM saMgrahaH, 'evaM varaNIya Adi ke bheda se vaha karmanirvRtti ATha prakAra kI kahI gaI hai aisA jAnanA caahiye| ____ aba gautama yaha karmanivRtti nArakAdi jIvoM ke kitane prakAra hotI hai aisA prazna 'nerayANaM bhate! kaivihA kammanivvattI pannattA' isa sUtra dvArA prabhu se pUcha rahe haiM-he bhadanta ! nairayika jIvoM ke karmanivRtti kitane prakAra kI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! aTTavihA0' he gautama ! nairayika jIvoM ke karmanivRtti ATha prakAra kI hI kahI gaI hai arthAt karmanivRtti ke jo bheda kahe gaye haiM-ve saba hI nairayika jIvoM ke hote haiM eka bhI kama bheda vahAM nahIM hotA hai yahI bAta ta jahA' jaise'nANAcaraNijjakammanivvattI jAva aMtarAiyakammanivvattI' jJAnAvaraNIyakarmanivRtti yAvat antarAyakarmanivRtti-isa sUtrapATha dvArA vyakta kI gaI hai yahAM yAvatpada se darzanAvaraNIyAdi karmoM kI nivRtti kA grahaNa aMtarAyakarmanivRtti A rIte jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya vigere bhedathI A karmanivRtti ATha prakAranI kahI che tema samajavuM. have gautamasvAmI A karmanivRtti nArakAdi chene keTalA prakAranI DAya cha 1 pramANe prazna mAnne pUche che. 'neraiyA Na bhate! kaivihA kammanivvattI paNNattA' bhannA24IyavAna 82nI bhanivRtti D1 nenA uttaramA prabhu 49 cha -'goyamA ! aTTavihA' 8 gautama! naiyi jene ATha prakAranI karmanirvatti kahevAmAM AvI che. arthAt karmanivRttinA je ATha bheda kahyA che te badhA ja narayika jIne thAya che. eja vAta 'naMjahAbha hai-'nANAvaraNijjakammanibattI jAva aMtarAiyakammanivvattI' jnyaanaavaraNIya karmanivRtti yAvat aMtarAya karmanirvatti A sUtrapATha dvArA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanirvRttinirUpaNam 427 jAva vemANiyANaM' evaM yAvadvaimAnikAnAmaSTavidhA karmanivRttirbhavatIti' atrayAvatpadena bhavanapatita Arabhya jyotiSkaparyantAH sarve'pi jIvA. saMgrAbAra, tathA ca nArakAdArabhya vaimAnikaparyanta caturviMzatidaNDakajIvAnAmaSTapakArApi karmani tirjJAtavyeti / 2 'kaivihANaM bhaMte !" katividhA-katiprakArA khalu bhadanta ! 'sarIranibattI pannattA' zarIranittiH pranaptA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA sarIranivyattI pannatA' pazcavidhA-paJcamaphAsa zarIranirvRttiH prajJaptA 'taM jahA' tadyathA-'orAliyasarIranivattI' audArikA zarIranittiH 'jAva kammagasarIranivvattI' yAvat kArmagazarIraniti, atra huA hai evaM jAva vemANiyANa' isI prakAra se yaha aSTavidha karmanivRtti yAvat vaimAnika devoM taka huA karatI hai yahAM yAvatpada se bhavanapati se lekara jyotiSka paryanta saba hI jIvoM kA saMgraha huA hai tathA ca nAraka se lekara ke vaimAnika paryanta caubIsadaNDaka ke jIvoM ke AThoM prakArakI karmanivRtti hotI hai aisA jAnanA cAhiye 2 aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'kaivihA Na bhaMte sarIranivvattI paNNattA' he bhadanta ! zarIraniti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA! paMcavihA sarIranivvattI paNNattA' he gautama! zarIranivRtti pAMca prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA' jaise-'orAliyasarIranivvattI, jAya kammagasarIranivvatI' audArikazarIranivRtti, yAvat kArmaNazarIranivRtti yahAM yAvatpada se vaikriya AhAraka aura taijasa ina tIna batAvela che. ahiyAM yAvatpadathI darzanAvaraNIyAdi karmanivRtti grahaNa karAI che. 'evaM jAva vemANiyANa' 24 thI ! 8 5412nI bhanivRtti thAvat vaimAnika deve sudhImAM thAya che. ahiyAM yAva5dathI bhavanapatithI laIne tiSka deva paryanta badhA ja jIvane saMgraha thaye che. temaja nArakethI AraMbhIne vaimAnika paryanta vIsa daMDakanA jIne ATha prakAranI karmanivRtti thAya che. tebha samA. have gautama svAmI zarIra nivRttinA saMbaMdhamAM prabhune pUche che ke'kvihaa gaM bhate sarIranivvattI paNNattA' 3 bhagavan zaza2 nivRtti aranI vAmAM mAvI cha ? tn| uttaramA prabhu cha -'goyamA! paMcavihA sarIranivvattI paNNatA' gautama ! zarIranivRttI pAMya sAranI ho pAmA bhAvI che. 'taMjahA' 241 pramANe che. 'orAliyasarIranivattI jAva kammagasarIranivvattI mohari zarIra nivRttI yAta zarIra niti zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 bhagavatI sUtre yAvatpadena vaikriyAhArakataijasazarIrANAM grahaNaM bhavatIti tathA audArikazarIranivRttirAhArakazarIra nivRttirvai kriyazarIranirvRttistaijasazarIra nirvRttiH kArmaNazarIranirvRticeti paJcamakArA zarIra nirvRttirbhavatIti / 'neraiyANaM bhaMte! nairayikANAM bhadanta ! katividhA zarIranirvRttiH prajJaptA iti praznaH, uttaramAha - 'evaM ceva' evameva evam pUrvoktaprakAreNaiva paJcaprakArA zarIranirvRtti nArakANAM jJAtavyeti, 'evaM jAva vemANiyANaM' evaM yAvadvaimAnikAnAm anena caturviMzatidaNDakasthAH sarve'pi jIvAH yAvatpadagrAhyAH tathA ca nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM paJcaprakArA zarIranirvRttirbhavatIti / kiM sarveSAM jIvAnAM paJcavidhA'pi zarIranirvRtibhavati ? netyAha- 'NavaraM ityAdi, 'navaraM nAyantraM jassa jar3a sarIrANi navaraM jJAtavyam yasya yAni zarIrANi, navaram-ayaM vizeSaH yat yasya nArakAderyAni zarIroM kA grahaNa huA hai tathA ca audArikazarIranivRtti, vaikriyazarIranirvRti, AhAraka zarIra nirvRpti, taijasazarIra nivRtti aura kArmaNazarIranirvRti- isa prakAra se zarIra nirvRtti pAMca prakAra kI hotI hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'neraiyANaM bhate / ' he bhadanta nairadhika jIvoM ke kitane prakAra kI zarIra nivRtti hotI hai ? uttara meM prabhu kahate hai 'evaM ceva' he gautama! nairayika jIvoM ke isI prakAra kI zarIranirvRtti hotI hai - ' evaM jAya vaimANiyANaM' vaimAnikoM taka ke bhI isI prakAra kI nivRtti hotI hai 'navaraM nAthavvaM jAsa jai sarIrANi' tAtparya kahane kA aisA hai ki caturviMzati daNDakastha jitane bhI jIva haiM una saba ke apane 2 yogya zarIroM kI nirvRpti hotI hai, jaise nAraka jIvoM ke taijasa ahiyAM yAvapadathI vaikriya, AhAraka, tejasa e traNe zarIrA grahaNa karAyA che. tethI audArika zarIra nivRtti 1 vaikriya zarIra nivRttika 2 mahAraka zarIra nivRttika 3 tejasa zarIra nivRtti 4 ane kAmaNu zarIra nivRtti 5 A rIte zarIranivRtti pAMca prakAranI thAya che. have gautamasvAbhI alune govu pUche che hai- 'neraiyANaM bhave ! he bhagavat nairayika jIvAne keTalA prakAranI zarIra nivRtti thAya che ? tenA uttaramAM alu uDe che - ' evaM ceva' he gautama nairathi vA pUrveti prahAranI zarIranirvRtti thAya che. ' evaM jAva vemANiyANaM' vaimAni hai| sudhImAM ya zetra ahAre zarIra nivRtti thAya che. 'navaraM nAyabvaM jassa jai sarIrANi ' kahevAnu tAtpaya e che ke-ceAvIsa da'DakeAmAM jeTalA jIve che. te tamAmane pAtapAtAnA cAgya zarIranI nivRtti hAya che, jema ke-nAraka jIvAne taijasa, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 429 zarIrANi tAnyeva zarIrANi tasya jJAtavyAni na tu paJcavidhA'pi zarIranivRttiH sarveSAM jIvAnAmiti vivekaH / 3 / 'kaivihA NaM bhaMte !' katividhA khalu bhadanta ! 'sabidiyanivvattI pannattA' sarvendriyanittiH prajJaptA nirvartanaM nirvRtti:niSpattiH, sarvendriyatayA-sandriyAkAreNa nirvRttiriti sarvendriyanivRttiH sA katividheti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA sabidiyanivvatI pannattA' paJcavidhA sarvendriyanirvRttiH prajJaptA 'taM jahA' kArmaNa aura vaikriya ye 3 zarIra hote haiM ataH ina tIna zarIroM kI nivRtti unake hotI hai isI prakAra se devoM ke bhI jAnanA cAhiye manuSya aura tiryazcoM ke taijasa kArma ga aura audArika zarIra hotA hai ataH inake ina zarIroM kI nitti jAnanI cAhiye yahI bAta 'navaraM' ityAdi sUtra pATha dvArA prakaTa gaI hai| ____ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'kAvihA ] mate ! sadiyanivvattI paNNattA' sarvendriya niti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? samasta indriyoM ke AkArarUpa meM jo racanA hai usakA nAma sarvendriya nirvRtti hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki AtmA ke evaM pudgaloM ke pradezoM kI jo tat tat indriyarUpa se racanA ho rahI hai usakA nAma sarvendriya nivRtti hai aisI yaha saveMdriya nivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! paMcavihA sndhikArmANa ane vaikriya e traNa zarIre hoya che. tethI teone e traNa zarIranI nivRtti hoya che. e ja rIte devonA viSayamAM paNa samajI levuM. manuSya ane tiyAne taijasa, kAmaNa, ane audarika zarIra hoya che. tethI teone te te zarIranI nivRtti samajI levI. eja vAta "navara ItyAdi sUtrapAThathI batAvela che ve gItamasvAmI prabhune me pUche cha ?-'kaivihA gaM bhate ! savveM diyanivattI paNNatta' ke bhayapana sandriya nivRtti yA 52nI DAmA AvI che? saghaLI i priyenA AkAra rUpe zarIranI je racanA che tenuM nAma sarvendriya nivRtti che. kahevAnuM tAtparya e che ke-AtmAnI ane pulanA pradezonI te te Indriya rUpathI je racanA thAya che tenuM nAma sarvendriya nivRtti che. tevI A sarvendriya nivRtti keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? A praznamA uttaramA prabhu cha hai-'goyamA ! paMcavihA savvi diyanivvattI paNNattA' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 bhagavatIsUtre tadyathA-'soiMdiyanivvattI' zrotrendriyanirvRttiH, 'jAva phAsidiyanivvattI' yAvat sparzanendriyanivRttiH, atra yAvatpadena cakSurghANarasanAnAM saMgraho bhavati, tathA ca zrotrendriyanivRttizcakSurindriyanivRttiH, ghrANendriyanivRttiH, rasanendriyanivRttiH, sparzanendriyanirvRttizceti paJcavidhA sarvendriyanivRttiriti / 'evaM neraiyA jAva thaNiyakumArANe' evaM nairayikANAM yAvat stanitakumArANAm , yAvatpadena amurakumArAdArabhya stanitakumAraparyantAnAM sarvendriyanitirbhavati / 'puDhavIkAi yANaM pucchA' pRthivIkAyikAnAM pRcchA, he bhadanta ! pRthivIkAyikajIvAnAM katividhA sarvendriya nivRttiriti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'egA phAsidiyanidhattI pannatA' ekA sparzanendriyanivRttiH prajJaptA, diya niyatI paNNatA' he gautama ! sarvendriya nivRtti pAMca prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA' jaise 'sohandiya jAva phAsidiyanivvattI' zrotrendriya nivRtti yAvat sarzanendriyanirvRtti yahAM yAvatpada se cakSudhANa aura jihvA ina tIna indriyoM kA grahaNa huA hai tathA ca zrotrendriyanirvRtti, cakSuindriyanivRtti, ghANa indriyanirvRtti, rasanAindriyanirvRtti aura sparzanendriyanirvRtti isa prakAra se sarvendriya nirvRtti pAMca prakAra kI kahI gaI hai 'evaM neraiyANaM jAva dhaNiyakumArANa' yaha sarvendriyanirvRtti nairayiko se lekara yAvat stanitakumAroM ke arthAt asurakumAroM se lagAkara stanitakumAroM taka ke hotI hai ava gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'puDhadhIkAiyANaM pucchA' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvoM ke kitane prakAra kI sarvendriya nirvRtti hotI hai ? uttara meM prabhu kahate-'goyamA! egA phAsidiyanivvattI' he gautama ! pRthivIkAyika jIvoM ke eka zItama sandriya nivRtti pAMya 42nI 4Ama mAvI cha. 'taMjahAra mA prabhAra che. 'soiMdiyanivvattI jAva phAsidiya nivvattI' zrondriya nivRtti 1, cakSu IndriyanivRttira ghANa (nAka) indriya nivRtti , jIllA Idriya nivRtti ane sparzanA Indriya nivRttipa A rItathI sarvendriya nivRtti pAMya 42nI che. 'evaM neraiyANaM jAva thaNiyakumArANaM' 40 sandriya niyati nArakIthI AraMbhIne yAvata svanitakumArane arthAt asurakumArethI AraMbhIne svanitakumAra sudhImAM thAya che. Dave gautama svAmI prabhune me pUche che -'puDhavIkAiyANaM pucchaH' bhagavana pRvikAyika jIne keTalA prakAranI sarvendriya nivRttI hoya che? tenA uttaramA pramukha che 4-goyamA egA phAsidiyanivvattI' 3 gItama tithi zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sa01 jIvanivRttinirUpaNam teSAmekameva indriyaM bhavatItyata ekaiva indriyanitiH kathiteti bhAvaH, evaM jassa jai iMdiyANi' evaM yasya yAni indriyANi tasya tAnyeva jJAtavyAni, 'jAca vemANiyANa' yAvadvaimAnikAnAm-vaimAnikaparyantAnAm , atra yAvatpadena apte jo vAyuvanaspatidvIndriyAdi sarvajIvAnAM jyotiSkaparyantAnAM grahaNaM bhavati kintu yasya yAvanti indriyANi tasya tApanti grAhyANIti vivekaH karttavyaH / 4 / 'kAvihA bhaMte' katividhA khalu bhadanta ! bhAsAnivattI pannattA' bhASAnivRttiH prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cauvihA mAsAnivattI panattA' caturvidhAbhASAnivRttiH prajJaptA 'taM jahA' tadyathA 'saccA bhAsA nivvattI' satyAbhApAnivRttiH, 'mosAbhAsA nivdattI' mRSAbhASAnivRttiH 'saccAmosA bhAsAnivvattI' satyAmRSAbhASAnivRttiH 'asaccAmosAbhAsAsparzanendriya nirvRtti hI hotI hai aisA jinendra devane kahA hai 'evaM jassa. jai0' isa prakAra se jina jIvoM ke jitanI indriyAM hotI haiM una jIvoM ke utanI indriyanirvRtti kahanI cAhiye 'jAva vemANiyANa' isa prakAra kA kathana yAvat vaimAnikoM taka jAnanA cAhiye yahAM yAvatpada se ap teja vAyu vanaspati evaM dvIndriyAdi jyotiSkaparyata ke jIvoM kA grahaNa hudhA hai parantu jisa jIva ko jitanI indriyAM hoM utanI una jIvoM kI grahaNa karanI cAhiye / 'kAvihANaM mAte ! bhAsAnivattI paNNattA' he bhadanta ! bhASAnitti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! cavihA bhAsAnivvattI paNNattA' he gautama ! bhASAnivRtti cAra prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA'-jaise-- 'saccAbhAsA nivvattI mosA bhAsA nivvattI' satyA bhASAnivRtti jIne eka sparzendriya nivRtti heya che, evuM jInendra deve kahyuM che. 'evaM jassa jai0' theza 2 vAna TI dhandriya DAya che. tamAna tI driya nivRtti kAna . 'jAya vemANiyANaM0' mA pramANenu kathana aSThAyika, tejaskAyika vAyukAyika, vanaspatikAyika ane dvIndriya vigere tiSka paryantanA jInA saMbaMdhamAM grahaNa karela che. paraMtu je jIvane jeTalI diyA DAya te vA tazI chandriyo Use] 42vI ne , 'kaivihANaM bhaMte ! bhAsAnidhvattI paNNattA' sAvana bhASA nivRtti prAranI avAmA bhAvI cha? tn| uttaramA prabhu ra cha-'goyamA! caunvihA bhAsA nivvattI paNNatA' 3 gautama. sAnivRtti yA2 542nI avAmA bhAvI che. 'taMjahA' te mA prabhArI cha. 'saccAbhAsAnivvattI mosAbhAsAnivvattI' satyA mApA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 bhagavatI sUtre nivvatI' asasyAmRSAbhASAnirvRttiH, 'evaM ergidiyavajjaM' evamekendriyavarjam ' jassa jo bhAsA ' yasya yA bhASA sA bhaNitavyA, kiyatparyantaM jIvAnAM bhASA bhaNitavyA, tatrAha - 'jAtra vaimANiyANaM' yAvadvaimAnikAnAm satyAdibhedena bhASA caturvidhA sA ca ekendriyANAM jIvAnAM varjayitvA jIvamAtrasya bhavati ekendri yANAM bhASAyA abhAvAt iyaM ca bhASA ekendriyavarjitajIvamAtrasya bhavatIti | 5 | 'kaviANaM bhaMte ! maNanivvatI pattA' katividhA khala bhadanta | manonirvRttiH prajJaptA ? manonivRttiH katiprakArA iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cautrihA maNanindattI pattA' caturvidhA manonivRttiH mRSA bhASAnivRtti 'saccAmosA bhAsAnivvantI' satyamRSA bhASAnivRtti aura 'asaccA mosA bhAsA nivvattI' asatyAmRSA bhASA nivRtti evaM egiMdiyavajja' isa prakAra se ekendriya jIva ko choDakara yAvat vaimA. nikaparyanta jIvoM ke jisa jIva ke jo bhASA hotI hai usa jIva ko usa bhASA kI nivRtti kaha lenI cAhiye yahA~ ekendriya jIva ko bhASA nahIM hotI hai isaliye bhASA nivRtti meM unako grahaNa nahIM karane ke liye kahA gayA hai isa prakAra satyAdi ke bheda se cAra prakAra kI bhASA ekendriya jIva ke sivAya jIva mAtra ko hotI hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'kaviho NaM bhate / maNanitI paNNattA' he bhadanta / manonivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! cauvvihA maNanivvatI paNNattA' he gautama ! manonivRtti cAra prakAra kI kahI gaI haiM / 'taM jahA' jaise nivRtti, bhUSA bhASA nivRti 'saccAmosA bhAsAnivvattI' satyA bhUSA bhASA nirvRtti bhane 'asaccAmosA bhAsAnivvattI' asatyA bhRSA bhASA nivRtti ' evaM egiMdiyavajjaM jassa jA bhAsA jAva bemANiyANaM' mA rIte mehendriya bhavAne cheDIne yAvat vaimAnika paryantanA jIvane je bhASA heAya che, te jIvane te bhASAnI nivRtti kahI levI. ahiyAM ekendriya jIveAne bhASA haitI nathI. tenI bhASA nivRttimAM teene grahaNa karavAne niSedha karavAmAM Avela che. A rIte satyAdi bhASAnA leDathI ekendriya jIva sivAyanA anya jIvamAtrane cAra prakAranI bhASA hAya che.pa zrIthI gautama svAbhI alune me pUche che hai- 'kaivihANaM bhate ! maNanivvattI paNNattA' he bhagavan bhanonivRtti DeTA prahAranI uDevAmAM bhAvI he ? tenA uttaramAM alu he che ! - 'goyamA ! cauvvihA maNanivvattI paNNattA' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 433 prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA 'saccA maNanivvattI' satyAmanonirvRttiH, 'jAva asaccA mosamaNanivvattI' asatyAmRSA manonivRttiH, atra yAvatpadena 'mosAmaNa nivvattI, saccAmosA maNanimnattI' anayoH saMgraho bhavati, tathA ca satyA manonivRttiH mRSAmanonivRttiH satyAmRSAmanonitiH, asatyAmRSAmanonittiritibhedena catasro manonittayo bhavantIti, 'evaM egidiyavigalidiyarajjaM jAva vemANiyANaM' evam ekendriyavikalendriyavarja yAdvaimAnikAnAm ekendriyavikalendriyayomanaso'bhAvena manonityabhAvAt zeSANAM vaimAnikAntajIvAnAM manasaH sadbhAvena manoni tirbhavatIti / 6 / 'kaivitA NaM bhane' katividhA khalu bhadanta ! 'kasAya nivvattI pannattA' kaSAyanirvRttiH prajJaptA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi. 'goyamA' he gautama ! 'caubihA kasAyanivvatI pannattA' caturvidhA kaSAyanivRttiH prajJatA 'taM jahA' tadyathA 'kohakasAyanivyattI' krodhakapAyani:ttiH 'jAva lobhakasAya 'saccA maNanivvattI' satyA manonitiasatyA manonivRtti, satyAsatyAmanonivRtti aura anubhayamanonivRtti yaha cAra prakAra kI mano. nivRtti ekendriya aura vikalendriya jIvoM ke sivAya zeSa vaimAnikAnta jIvoM ko hotI hai / ina donoM ke choDane kA kAraNa unako mana nahIM hotA hai yaha manonivRtti jina jIvoM ke mana hotA hai unhI ko hotI hai mana saMjJI paJcendriya jIvoM ke ho hotA hai ataH unhIM ke isakI nivRtti hotI hai 'kAvihA NaM bhaMte ! kasAyanivvattI paNNattA' he bhadanta ! kaSAyanivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? to isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA ! cavihA0' he gautama ! kaSAyanivRtti 3 gItama! yAra 42nI manovRtti uDamA mAvI cha. 'taMjahA' te bhA pramANe che. 'saccA maNanivvattI' satyA manoniyati, asatyA manonivRtti2, sayAsatyA mane nivRtti3, ane anubhaya manonivRtti A cAre prakAranI mane nivRtti ekendriya che ane vikasendriya jIvene cheDIne bAkInA vaimAnika sudhInA jene hoya che. ekendriya ane vikasendriya e bannene choDavAnuM kAraNa teone mana hetuM nathI teja che. A mane nivRtti je ne mana hoya che tene ja kahI che. ane saMjJI paMcendriya jIvane ja mana heya che. tethI teone A mane nivRtti hoya che. 'kaivihA NaM bhaMne ! kasAyanivattI pannatA' bhagavan SAyanita 5412nI apAmA bhAvI cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha -goyamA ! cauThivahA0' gItama! pAyanivRtti 2 52nI ma mAvI cha. te zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre nivvattI' yAvat lobhApAyanittiH, atra yAvatpadena mAnamAyayorgrahaNaM bhavati tathA ca krodhamAnamAyAlomabhedena catasraH kaSAyanirvRttayo bhavantIti bhAvaH / evaM jAva vemANiyANe' evaM yAvadvaimAnikAnAm atra yAvatpadena nArakAdArabhya caturvizatidaNDakasthAnAM sarveSAM jIvAnAM grahaNaM bhavatIti / 7 / 'kAvihA NaM bhaMte' kati. vidhA khalu bhadanta ! 'vannaniyattI pannattA' varNanittiH prajJaptA, varNanirvRttayaH kati saMkhyakAH kathitAH ? iti praznaH, bhagavAlAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA bannaniyatI patratA' pazcavidhA varNanirvatiH prajJaptA 'taM jahA' tadyathA-'kAlabannanivyattI evaM jAva mukillayannanivvatI' kAlavarNanirvRttiH yAvat zuklavarNanittiH , atra yAvatpadena nIlaraktapItAnAM saMgrahaH, evaM niravakrodha, mAna, mAyA aura lobha kI nirvRtti ke bheda se cAra prakAra kI kahI gaI hai yaha kaSAyanivRtti caturviMzatidaNDakastha saba jIvoM ko hotI hai yahI saba viSaya 'kohakasAya nivvattI' se lekara 'evaM jAva vemANiyANaM' taka spaSTa kiyA gayA hai / varNa nitti ke prakAra ke prazna ke uttara meM prabhu ne gautama ! se aisA kahA hai ki he gautama ! kRSNa, nIla, rakta, pIta aura zukla ke bheda se varNa pAMca prakAra kA hotA hai aura inakI nivRtti bhI pAMca hI prakAra kI hotI hai sUtra meM Agata yAvat pada se 'nIla, rakta pIta' ina vargoM kA grahaNa huA hai yaha varNanivRtti bhI cauvIsa daNDakastha saba jIvoM ko hotI hI hai arthAt pAMca prakAra kI varNanirvRtti meM se koI na koI avirodhI varNanittivAle samasta saMsArI jIva hote hI haiM / yahI saba viSaya varNanivRtti ke sUtra kaSAyanivRttinA cAra bheda A pramANe che-krodhakarAya nivRti mAnakaSAya nivRttira, mAyAkaSAya nivRtti3 ane bhakaSAya nivRtti, A kaSAyanivRtti 24 61mA 2sA tamAma vone DIya che. mA tamAma viSaya 'kohakasAyanivvatI0 // pAyanivRttithI mAralI. 'evaM jAva vemANiyANaM' yAvat vaimAnika sudhI A vAkyathI batAvela che. va nivRttinA prakAranA praznanA uttaramAM prabhue gautama svAmIne evuM kahyuM che ke-he gautama! kRSNa, nIla, rakta, pILI ane dhoLI e bhedathI varNa pAMca prakAranA thAya che. ane tenI nirvatti paNa pAMca ja prakAranI hoya che. sUtramAM Avela yAvat padathI nIla, rAtA pILA e vaNe grahaNa karAyA che. A varNanivRttI paNa 24 daMDakomAM rahelA tamAma jIvene hoya che. arthAt pAMca prakAranI varNa nivRttimAMthI koIne koI avidhi varNa nivRttivALA saghaLA saMsArI ja hoya che. A tamAma viSaya vaNe nivRttinA sUtrapAThathI zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 435 sesaM jAva vemANiyANaM' evaM niravazeSa yAvadvaimAnikAnAm , atra yAvatpadena sarvo'pi caturviMzatidaNDa kastho jIvarAziH parigRhIto bhavati tatazca sarve'pi pazcasu anyatamavarNanirvRttimanto bhAntyeveti bhAvaH / evaM gaMdhanibattI duvihA' evam-varNavadeva gandhanittidvividhA surabhidurabhibhedAt sAca 'jAva vemANiyANaM' yAvadvaimAnikAnAm-nArakAdArabhya vaimAnikaparyantajIvAnAM dvipakArikA gandhani ttiH bhavati gandhadvaye ekasyAvazyambhAvAditi / 9 / 'rasanibattI paMcavihA jAtra vemANiyANaM' rasani tiH paJcavidhA yAvadvaimAnikAnAm madhurAdibhedena rasAnAM pazca. vidhatvAt rasanittirapi pazcaprakArA bhavati sA ca rasani ttiH sarvajIvAnAM vaimA. nikaparyantAnAM bhavati / 10 / phApsanibattI aTThavihA jAva vemANiyANa' sparzani ttiraSTavidhA yAvadvaimAnikAnAm karkazAdibhedena sparzasyASTavidhatvAt tabhittayo'pi aSTapakArakAH tAzca sparzanivattayo vaimAnikAnta jIvAnAM bhavantIti bhAvaH / 11 / 'kaivihA NaM bhaMte !' katividhA khalu bhadanta ! 'saMThANanindhattI pannattA' pATha dvArA samajhAyA gayA hai tathA gaMdhanirvRtti ke pATha dvArA bhI yahI kahA gayA hai ki surabhigaMdhanitti aura durabhigaMdhanitti bhI nAraka se lekara vaimAnikAnta jIvoM ko hotI hai arthAt do prakAra kI gaMdhanivRtti meM se koI eka to nitti samasta saMsArI jIvoM ko avazya hI hotI hai isa prakAra se madhurAdi ke bheda se pAMca prakAra kI jo rasa. nivRtti hai vaha bhI samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai karkaza Adi sparzoM kI nirvRtti ATha prakAra kI hotI hai yaha aSTavidha sparza nivRtti bhI samasta saMsArI jIvoM ko nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ko hotI hai / aba gautama ! saMsthAnanirvRtti ke viSaya meM-'kAvihANaM bhaMte! saMThANanivvattI paNNattA' he bhadanta ! saMsthAna kI jisase jIva bhale samajAvela che. tathA gaMdha nivRttinA pATha dvArA paNa eja samajAvela che ke - surabhi gaMdha (sugaMdha) nivRtti ane durgadha nivRtti paNa nArakothI laIne vaimAnika sudhInA saghaLA jIvene heya che. arthAt be prakAranI gaMdha nivruttimAMthI koI eka gaMdha nivRttI saghaLA saMsArI jIne avazya hoya che. e ja rIte madhara vigerenA bhedathI pAMca prakAranI je rasa nivRtti che, te paNa badhA ja saMsArI jIne hoya che. karkaza vigere parNonI je nivRtti ATha prakAranI hoya che. te ATha prakAranI sparzanivRtti paNa nArakathI laIne vaimAnika sudhInA saghaLA saMsArI jIvene hoya che. have gautama svAmI saMsthAna nivRttinA saMbaMdhamAM prabhune pUche che ke'kivihaa gaM bhaMte! saMThANanivvatto paNNatA' ke lagana saMsthAna zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 bhagavatIsUtre saMsthAnanirvRtiH saMsthIyate-samyasthito bhavati yena tat saMsthAnam zarIrANAmA kAravizeSaH, tasya nirvRttiH-niSpattiH sA katiprakArA prajJaptA, saMsthAnanivRttayaH kati bhavanti ? iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'chabihA saMThANanivvatto pannattA' SaividhA-paTmakArA saMsthAnanitiH prajJaptA saMkhyAbhedameva darzayati 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA 'samacauraMsasaMThANanivvatI' samacaturasrasaMsthAnanirvRttiA, 'jAva huMDasaMThAyAnivvatI' yAvad huNDasaMsthAnanirvRttiH, atra yAvat padena nyagrodhaparimaMDala 1 sAdikaM 2 vAmanaM 3 kubjam 4, ityeteSAM catuNAM saMsthAnAnAM grahaNaM bhavati saMsthAnadvayasya sUtre eva kathitatvAt , tatra kasya jIvasya kIdRzI saMsthAnanitirbhavatIti darzayitumAha'neraiyANaM' ityAdi, 'neraiyAgaM pucch|' nairayikANAM pRcchA he bhadanta ! nArakanIvAnAM kIdRzI saMsthAnanivRttirbhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! prakAra se sthita hotA hai aise usa saMsthAnakI zarIroM ke AkAra vize kI nivRtti kitane prakAra kI hotI hai ? arthAt saMsthAna nivRttiyAM kitanI hotI haiM ? isa prazna ke uttara meM kahate haiM-'goyamA ! chavihA saMThANanivvattI paNNattA' he gautama ! saMsthAnanitti cha prakAra kI hotI hai jo nAma se isa prakAra se hai-'samacauraMsasaMThANanivvattI jAva huMDa saMThANanivatti' samacaturasrasaMsthAnanivRtti yAvat huMDakasaMsthAnanitti yahA~ yAvatpada se 'nyagrodhaparimaMDala, sAdika vAmana aura kubjaka' ina 4 saMsthAnoM kA grahaNa huA hai, do saMsthAnoM ko nAma sUtra meM hI batAyA gayA hai ki jIva ke kaise saMsthAna nivRtti hotI hai isa bAta ko jAnane ke liye gautama prabhu se 'neraiyANaM pucchA' he bhadanta ! nAraka jIvoM ke kaisI saMsthAnananitti hotI hai ? isa prakAra se pUchate haiNjenAthI jIva sArI rIte sthira thaI zake evA te saMsthAnI arthAt zarIranA AkAra vizeSanI nivRtti keTalA prakAranI hoya che? eTale ke nivRtti sear ||2nii hoya cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 3 cha hai-'goyamA! chavihA saMThANanidhattI paNNattA' he gautama! saMsthAnanivRtti cha prA2nI pAmA bhAvI che. tena nAmI 'samavauraMsasaMThANanivvattI jAva huDasaMThANanivvattI' sabhayatu2kha sayAnanivRtti1, nyAya paribha3 sasthAnanittira sAdika saMsthAnanivRtti 3 vAmana saMsthAnanivRti 4, kumbhasaMsthAna nivRtti 5 ane heDaka saMsthAnanivRtti 6. have kayA jIvane kevI saMsthAna nivRtti hoya che, te vAta samajavA mATe gautama svAmI prabhune evuM pUche che ke-he bhagavAna nAraka jIne kevI saMsthAna zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 437 'egA huMDasaMThANanityattI pannattA' ekA huNDasaMsthAnanivRttiH prajJaptA nArakajIvAnAM huNDasaMsthAnaM bhavatItyuttaram 'amurakumArANaM pucchA' asurakumArANAM pRcchA he bhadanta ! asurakumArANAM kIdRzI saMsthAnanirvRttirbhavatI ? ti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egA samacauraMsasaMThANanivvattI pannattA' ekA samacaturasrasaMsthAnanirvRttiH prajJaptA, asurakumArANAM kIdRzI saMsthAnanirvRtti riti praznaH, ekA samacaturasrasaMsthAnanirvRttirityuttaram , 'evaM jAva thaNiyakumA. rANaM' evaM yAvat stanitakumArANAm yathA asurakumArANAm ekaM samacaturastra. saMsthAnam tathaiva yAvat stanitakumArANAmapi ekameva samacaturastra saMsthAnamiti / 'puDhavIkAiyANaM pucchA' pRthivIkAyikAnAM pRcchA he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvAnAM kIdRzI saMsthAnanirvRttirbhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egAmamUracaMdasaMThANa nivyattI pannattA' ekA mamUracandrasaMsthAna uttara meM prabhukahate haiM-'goyamA !' he gautama ! 'egA huMDasaMThANanivvattI paNNattA' nAraka jIvoM ko eka huMDakasaMsthAna nitti hotI hai 'asurakumAraNaM pucch|' he bhadanta ! asurakumAroM ke kaisI saMsthAnanirvRtti hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA! egA samacauraMsasaMThANanidhyattI pannattA' he gautama! asurakumAroM ko eka samacaturasra saMsthAnanivRtti hotI hai 'evaM jAva thaNiyakumArANa' isI prakAra se yAvat stanitakumAroM ke bhI eka samacatusrasaMsthAna kI nivRtti hotI hai 'puDhavIkAi. yANaM pucch|' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvoM ko kaisI saMsthAnanirvRtti hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-goyamA! egA masUracaMdasaMThANa. nivvattI' he gautama ! pRthivIkAyika jIvoM ko saMsthAna kI niti jaise nivRtti ya cha 1 tenA uttama prabhu 4 cha -'goyamA ! gautama ! 'egA huMDasaThANanibattI paNNatA' nA24 vone se huI sasthAna niti DAya che. 'asukumArANaM pucchA' lagavan asumArAne unI sathAna nivRttiya cha? 20 prazna uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA! egA samacauraMsasaMThANanivvattI paNNattA' 3 gItama! masu24mAzane meM samayatu saMsthAna nitiDIya cha. 'evaM jAva thaNiyakuma rANaM' me pramANe yAvat stanitabhAra sudhimA 55 mA me sabhayata sathAnanI nivRtti DAya che. 'puDhavIkAiyANaM pucchA' 3 bhagavana pRthvIkAyika jIvane kevI saMsthAna nivRtti hoya che? tenA uttaramAM prabhu 4 cha -'goyamA egA masUracaMdasaMThANanivvattI' 3 gItama! yi masUranI dALanA AkAranI athavA caMdramAnA AkAra jevI gALa saMsthAna nivRtti zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 bhagavatIsUtre nivRttiH prajJaptA tatra mUge dhAnyavizeSaH tasya dalavat candravadvA golAkAraM pRthivIkAyikajIvAnAM saMsthAnaM bhavatItyuttaram , 'evaM jassa saMThANaM' evaM yasya jIvasya yad yAdRzaM saMsthAnaM tasya jIvasya tat-tAdRzaM saMsthAnaM vaktavyam , tathAhi nArakANAM vikalendriyANAM huNDasaMsthAnam pRthivIkAyikajIvAnAM mamUracandrAkAraM saMsthAnam , apkAyikAnAm stibukaM-jalabudbudaH, tatsadRzaM saMsthAnam / tejaskA. yikAnAM mUcokalApasaMsthAnam , vAyu kAyikAnAM patAkAsaMsthAnam vanaspatikAyikAnAM nAnAvidhasaMsthAnam paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca SaDapi saMsthAnAni iti / kiyatparyantaM saMsthAnaM vaktapam tatrAha-'jAva vemANiyANa' yAvadvaimAnikAnAm nAramasUra ke dAlakA athavA candramA kA AkAra gola hotA hai aisI hI hotI hai 'evaM jassa ja saMThoNaM' isI prakAra se jisa jIva ko jo saMsthAna hotA hai usa jIva ko usI saMsthAna kI nivRtti kahanI cAhiye tAtparya isakA aisA hai ki-nArakoM ke evaM vikalendriyoM ko huDasaMsthAna hotA hai pRthivIkAyika jIvoM ko mamUracandrAkArasaMsthAna hotA hai apkAyika jIvoM ko jalavuvuda ke jaisA saMsthAna hotA hai tejAkAyika jIvoM ko sUcIkalApa ke jaisA saMsthAna hotA hai vAyu kAyika jIvoM ko patAkA ke jaisA saMsthAna hotA hai evaM vanaspatikAyika jIvoM kA koI niyata saMsthAna nahIM hotA hai, kiMtu nAnAvidha saMsthAna hotA hai, paJcendriya tiryazca aura manuSyoM ke chahoM prakAra ke bhI saMsthAna hote haiM 'jAva vemANiyANaM' isa prakAra nAraka se lekara vaimAnika paryanta jIvoM ke jo saMsthAna hotA hai vahI saMsthAna usake kahanA cAhiye / 12 DAya che. 'evaM jassa jaM saMThANa' me zatake 02 2 sayAna DIya cha, te jIvane teja saMsthAnanI nivRtti kahevI joIe. kahevAnuM tAtparya evuM che ke-nAra ane vikalendriyane huMDa saMrathAna hoya che, pRthvIkAyika jIvane masUra athavA caMdrAkAra goLa saMsthAna hoya che. aSkAyika jIne jaLanA parapoTA jevuM saMsthAna hoya che. tejaskAyika jIne dhajAnA jevuM saMsthAna hoya che. ane vanaspatikAyika jIvone keI nizcita rUpanuM saMsthAna hatuM nathI. paraMtu aneka prakAranA saMsthAne hoya che, paMceMdriya tiya ca ane manuSyane e prakAranA saMsthAne hoya che, 'jAva vemANiyANa' AL nA23tthI bhAlIna vaimAni sudhaan| jIvane je saMsthAna hoya che, teja saMrathAna teone kahevA joIe.12 "jAvihaa gaMbha! sannAnivattI paNNattA' sAvana meM zAnivRtti sA nI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 308 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 439 kAdArabhya paimAnikaparyantajIvAnAM yasya yAdRzaM saMsthAnaM tasya tAdRzaM saMsthAna vaktavyamiti // 12 // 'kAvihANaM bhaMte !' katividhA khalu bhadanta ! 'sannAnibattI pannattA' saMjJAnirvRttiH prajJaptA, he bhadanta ! saMjJAnivRtayaH kati bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! caunvihA saNNA nibattI pannattA' catuvidhA saMjJAnivRttiH prajJaptA 'taM jahA' tadyathA 'AhArasannAnivvattI AhArasaMjJAnittiH 'jAva pariggahasanAnivvattI' yAvat parigrahasaMjJAniTattiH, atra yAvatpadena maithunabhaSasaMjJayoH parigraho bhavati tathA ca AhArabhayamaithunaparigrahabhedena saMjJAnivRttayazcatasro bhavantIti, 'evaM jAva vemANiyANaM' evaM yAvadvaimAnikAnAm-nArakAdArabhya vaimAnikaparyantAnAM caturvizatidaNDakajIvAnAmimAzcatastraH saMjJAniyo bhavantIti / 13 / 'kaivihANaM bhaMte' katividhA khalu bhadanta ! 'lessA nibattI pannattA' lezyAnivRttiH prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'chabihA lessA nimattI pannattA' paividhA-paTmakArA lezyAnivRttiH 'kAvihANaM bhaMte ! sannAnivvatI panattA' he bhadanta ! saMjJA nirvRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? to aisA uttara hai ki-he gautama ! saMjJAnivRtti 'caubdhihA paNNattA' cAra prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA-AhAra sannAnivvattI0' jaise AhAra saMjJA nivRtti yAvat parigraha saMjJAnivRtti yahAM yAvatpada se maithuna aura bhaya saMjJAoM kA grahaNa huA hai tathA ca AhAra saMjJAnivRtti, bhayasaMjJAnivRtti, maithuna saMjJAnivRtti aura parigraha saMjJA nirvRtti isa prakAra se saMjJAnivRtti cAra prakAra kI hotI hai / 'evaM jAva vemANiyANaM' nAraka se lekara vaimAnikaparyanta caturvizatidaNDakastha jIvoM ke ye cAra saMjJAnivRttiyAM hotI hai / 'kahavihANaM bhaMte! lessAnivvattI paNNattA' he bhadanta lezyAnivRtti kitane prakAra kI hotI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! he gautama ! 'chavdhihA0' lezyAnivRtti 6 prakAra kI kahevAmAM AvI che tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama saMjJAnivRtti 'caubihA paNNattA' yAra prahArI vAma mAvI che. 'taMjahA-AhArasannAnivvattI.' te pramANe che. mADA2 saMjJA nivRtti, bhayasAnivRtti mithuna saMjJA nivRtti, ane parigraha saMjJA nivRtti A rIte saMjJA nivRtti yA2 4.2 4ii cha. 'evaM jAva vemANiyANaM' nAthI bhAbhIna vaimAnita sudhInA covIsa daMDakavartI ane A cAre prakAranI saMjJA nivRtti hoya che. 'kaivihA gaM bhate ! lessA nivvattI paNNattA' mApana vezyAnivRtta 38 ||2nii Doya che ? tenA uttaramA prabhu 4 cha-'goyamA ! 3 gautama ! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 bhagavatIsUtre prajJaptA-kathitA, 'jahA' tadyathA 'kaNhalessAniyatI' kRSNalezyAnivRttiH 'jAva mukkalessAnivvatto' yAvat zuklalezyAnivRttiH, atra yAvatpadena nIlakApo tika-taijasa-padma-lezyAnAM saMgraho bhavati tathA ca kRSNa-nIla-kApotika-taijasa padma-zukla-lezyArUpAH SaTUsaMkhyakA lezyAnivRttayo bhavantIti / 'evaM jAva vemANiyANaM jassa jai letAo' evaM yAvadvaimAnikAnAm , yasya yA lezyAH nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM tA lezyAH jJAtavyAH, parantu yasya jIvasya yAvantyazca lezyA bhavanti kRSNanIlA kArotikA, ityAdikAH, ekA dve tisro vA ityAdikAH tasya tA jJAtavyAH iti / 14 / 'kaivihA NaM bhaMte' katividhA khalu bhahanta ! 'didvinimnattI pannattA' dRSTinivRttiH prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tivihA didvinimattI pannattA' trividhA dRSTinirvRttiH pajJaptA 'taM jahA' tathathA 'sammAdivinivvattI' samyagdRSTinirvRttiH, hotI hai| 'taM jahA' jaise-'kaNhalessAnivattI' kRSNalezyAnivRtti yAvat nIlalezyAnivRtti kApotika lezyAnivRtti, taijasalezyAnivRtti panalezyAnivRtti aura zuklalezyAnivRtti evaMjAva vemANiyANa' yaha lejhyA. nivRtti jisa jIva ko jo jo lezyAeM hotI haiM usI lezyA kI nivRtti usa 2 jIva ko hotI hai aura yaha lezyA nivRtti nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM ke hotI hai, isa prakAra jina jIvoM meM jitanI lezyAeM pAI jAtI haiM una jIvoM meM utanI kahanI caahiye| he bhadanta! dRSTi nivRtti kitane prakAra kI kahI gaI ? to isake uttara meM prabhu ne 'tivihAdihi' he gautama! dRSTinivRtti samyagdRSTi nivRtti mithyAdRSTi'chavihA' azyA nivRtti cha pra42 vAma mAvI cha. 'taMjahA' te // prabhArI cha 'kaNhalessA nivvattI.' vezyAnivRtti yA nAtavezyA nivRtti, kApitika vezyA nivRtti. taijasa lezyAnivRtti, padmavezyA nivRtti ane zukala khezyAnivRtti evaM jAva vemANiyANa' mA sezyAnivRtti panera je vezyAe hoya che, teja vezyAnI nivRtti te te jIvane hoya che. A sthA nivari nArakathI laIne vaimAnika sudhInA saghaLA saMsArI jIvone hoya che. koIne kRSNa, nIla ane kApetika vigere sthAo hoya che. keIne eka, keIne che ane keIne traNa vigere lezyA nivRtti hoya che. e rIte je jIvane je lesyA nivRtti hoya te jIvane te vezyA kahevI joIe. he bhagavana dRSTi nivRtti keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che? tenA hattaramA prabhuNe 4hyu -'tivihA didvi0' hai gautama dRSTi mitta-sabhya dRSTi nivRtti, mithyA dRSTi nivRtti ane samyagRmithyA daSTi nivRtti e zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 308 01 jIvanirvRttinirUpaNam ra 'micchAdidviniyatI' midhyAdRSTinirvRttiH 'samsAmicchAdidviniSpattI' samyammithyAdRSTinivRttiH, he gautama! samyagdRSTinivRtti-mithyAdRSTinivRtti-samyagamidhyAdRSTinirvRttiH bhedAd tisro dRSTinivRttayo'bhimatA iti / ' evaM jAtra bemANiyANaM jassa jai vihA diTThI evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya yadvidhA-yama kArA yatsaMkhyakA ca dRSTiH sA tasya jJAtavyA, dRSTizca nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM bhavati, tatra samyagRSTiH bhavyAnAm AsannamokSamArgANAm midhyAdRSTirekendriyAdInAm samyagra midhyAdRSTiH sAmAnyato manuSyAdInAmiti vivekaH | 15 | 'kavihnA NaM bhaMte' katividhA khalu bhadanta ! 'NANanivvAttI pannattA' jJAnanivRttiH prajJaptA, jJAnabhirvRttayaH - jJAnasya nirvRttayaH- AbhinibodhikAditayA niSpattayaH kiyanto bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavidyA NANanivvatI pannattA' paJcavidhA paJcamakArA jJAnanivRtti bhavantIti, 'taM jahA ' tadyathA 'AmaNiSoDiyaNANa nivvattI' AbhinibodhikajJAnanivRttiH, 'jAva kevaLa gANanivvatI' yAvara kevalajJAnanirvRttiH, atra yAvatpadena zrutAvadhinivRtti aura samyagmithyAdRSTinivRtti ke bheda se tIna prakAra kI kahI gaI hai. yaha dRSTinivRtti nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMmArI jIvoM ko hotI hai kisI ke midhyAdRSTinivRtti hotI hai kisI ke sampaSTanivRtti hotI hai kisI ke ubhayadRSTinivRti hotI hai / jina jIvoM meM jitanI dRSTiyAM pAte hoM, unako utanI dRSTinivRtti kaha denI cAhiye / 'kavihANaM bhaMte ! NANanivvantI paNNattA' he bhadanta ! jJAnanivRtti kitane prakAra kI hotI hai ? to isakA uttara prabhu ne aisA diyA hai ki- 'gomA' he gautama! 'paMcavihA gANa0' jJAnanirRti pA~ca prakAra kI hotI hai, Abhiniyodhika AdirUpa se jo jJAna kI pariNati hotI hai usIkA nAma jJAnanirvRtti hai| 'AbhiNiyohiya rItanA bhedathI traNa prakAranI kahevAmAM AvI che. A dRSTi nivRvRtti narakothI Ara'bhIne vaimAnika sudhInA saghaLA sa'sArI jIvAne hoya che. koine samyadRSTi nivRtti hoya che. kAI ne mithyAdRSTi nivRtti hoya che koIne ubhaya duSTi nivRtti hoya che. najIkanA mekSa mA vALA bhavya jIvAne samyagyeSTi hAya che. ekendriyAkrikAne mithyASTi hoya che. ane sAmAnyathI manuSyane sabhya mithyAdRSTi hoya che. 'kaivihANaM bhaMte! NANanivbattI' he bhagavan jJAna nivRtti keTalA prakAranI kahI che? tenA uttaramAM prabhue kahyu. ke'goymaa ! gautama ! 'paMcavihnA NANa0' jJAnanivRtti yAMtha prahAranI uDevAmAM AvI che Abhiniedhika vigere rUpathI jJAnanI je piraNata thAya che. tenuM 4 nAma jJAnanivRtti che. 'AbhiNivohiyaNANanivvattI0' sAminidhi jJAna zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre manaHparyavajJAnAnAM saMgraho bhavati tathA ca matijJAnanivRttiH zrutajJAnanivRtiH, avadhijJAnanittiH, manaHparyavajJAnanivRttiH, kevalajJAnanivRtizceti jJAnanirvRtayaH pazca kathitA iti / 'ergidiyavajjaM jAtra vaimANiyANaM' evamekendriyavarja yAvadvaimAnikAnAm ekendriyAn parityajya nArakAdArabhya vaimAnikaparyantajIvAnAmimA jJAnanivRttayo bhavanti, kintu sarveSAM sarvA jJAnanivRttirna bhavati tarhi kim ? tatrAha - 'jassa ja NANA' yasya yAni jJAnAni yasya yAdRzaM jJAnaM bhavati tasya jIvavizeSasya tAdRzameva matyAdyanyatamajJAnaM vaktavyamiti bhAvaH | 16 | jJAnanirvRtti virodhinIm ajJAnanivRtidarzayannAha - 'kavidyA NaM' ityAdi, 'kaivihA NaM bhaMte ' NANanivvantI0' AbhiniyodhikajJAnanirRti yAvata kevalajJAna nirvRti ye pAMca isake bheda haiM yahAM yAvatpada se zrutajJAnanivRtti avadhijJAna nirvRtti manaHparyavajJAnanivRtti ina tIna nirvRtiyoM kA grahaNa huA hai| 'egiMdiyavajjaM jAva bemANiyANaM' ekendriya jIvoM ke sivAya yaha jJAnanirRtti nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM meM hotI hai parantu vizeSatA kevala itanI sI hI hai ki saba jJAnaninirRtiyAM saba ko nahIM hotI hai kintu jina jIvoM ke jo matyAdika jJAna hote haiM vahI nirvRtti usake hotI hai eka jJAna yadi hotA hai to vaha kevalajJAna hotA hai do jJAna hote haiM to ve matijJAna aura zrunajJAna hote haiM tIna jJAna yadi hote haiM to ve matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna hote haiM aura cAra jJAna yadi hote haiM to ve matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAna hote haiN| isa prakAra se jisa jIva ko jo jJAna hotA hai usa jIva ko usI jJAna kI nivRtti hotI hai jJAnanirvRti kI virodhinI ajJAnanivRtti hai 442 nivRtti, zrutajJAnanivRtti, avadhijJAna nivR^tti manaHpavajJAna nivRtti kevaLa jJAna nirvRtti me rIte jJAnanivRtti yAMya prahAranI hai. 'egiMdiyavajjaM jAva temALiyAnaM" ekendriyajIvAne EADIne nArakathI Ara'bhIne vaimAniko sudhInA saghaLA sa'sArI jIvAne A jJAnanivRtti hoya che. paraMtu vizeSatA eja che kemadhI jJAnanivRtti badhAne hotI nathI. paraMtu je jIvAne je mati vigere jJAna hoya che, teja nivRtti tene hoya che eka ja jJAna hoya tA te kevaLa jJAna ja hoya che. e jJAna hoya te! te matijJAna ane zrutajJAna e ejJAna hoya che. jo trazu jJAna hoya teA matijJAna, zrutajJAna, ane avadhijJAna hoya che. ane jo cAra jJAna hoya te matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, ane manapa`vajJAna hoya che. A rIte je jIvane je jJAna hoya che, te jIvane teja jJAnanivRtti hAya che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam 443 katividhA khalu bhadanta ! 'annANanibattI pannattA' ajJAnanivRttiH prajJaptA ? he bhadanta ! ajJAnanirvRttau kavividhatvamitimaznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA!' he gautama ! 'vivihA annANanibattI pannatA' trividhA ajJAnanirvRttiH majJaptA, 'taM jahA' tadyathA 'maiannANanibattI' matyajJAnanivRttiH, 'suyaannANanivvattI' zrutAjJAnanirvRtiH 'vibhaMganANanibattI' vibhaGgajJAnanittiH, tathA ca matyajJAnanivRtti-zrutAjJAnanirvRtti-vibhaGgajJAnanirvRttibhedena ajJAnanirvRttayaH trividhA matA ityarthaH 'evaM jassa jai annANA jAva vemANiyANaM' evaM yasya yAni ajJAnAni tAni tasya vaktavyAni, yAbadvaimAnikAnAm nArakAdArabhya vaimAnikadevaparyantam ajJAnanirvRttayo vaktavyA iti / 17 / 'kaivihANaM bhaMte' kati vidhAH khalu bhadanta ! 'joganivyattI pannattA' yoganirvRttiH prajJaptA ! yoganirvRteH katividhatvamitipaznaH, uttaramAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ataH yaha ajJAna niti kitane prakAra kI hotI hai ? isa gautama ke prazna ke uttara meM prabhu ne unase aisA kahA ki-'goyamA' he gautama ! 'aNNANani0' ajJAnanirvRtti tIna prakAra kI hotI hai 'mai abhA0 suyaannANa0 eka matyajJAna nitti, dUsarI zrutAjJAnanivRtti aura tIsarI vibhaMgajJAna nitti evaM jassa jai a0' isa prakAra se jisa jIva ko jitane ajJAna hoM usa jIva ko utane ajJAnoM kI nivRtti kaha lenI cAhiye isa prakAra se nAraka se lekara vaimAnikadevoM taka ajJAna nitti vaktavya hai 'joganivvattI kA vi.' he bhadanta ! yoganivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? isa gautama ke prazna ke uttara meM prabhune unase aisA kahA hai ki gautama ! 'jogani. jJAnanivRttinI vidhI ajJAnanivRtti che. tethI have gautama svAmI ajJAnanivRttinA viSayamAM prabhune pUche che ke he bhagavana ajJAnanivRtti keTalA 42nI cha ? tenA uttaramA prabhume temane yu. hai-'goyamA ! 7 gautama ! 'aNNANani0' majJAnanivRtti 12nI 4AmA mApIche. 'maiannA0 suya annANa' me mati ajJAnanivRtti bhI zruta mazAna nivRtti, mana trI vijJAnaniyatti evaM jassa jai a0' yazata 2 panA azAna hoya te jIvane teTalA ajJAnanI nivRtti kahevI joIe A rIte nArakothI mAra'mIna vaimAni: / sudhA ajJAnanivRtti hI cha. 'jogAnivvattI kA vi0' he bhagavana jeganivRtti keTalA prakAranI kahevAmAM AvI che tenA uttaramAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre 'tivihA joganivattI pannattA' trividhA yoganirvRttiH prajJaptA 'taM jahA' tadyathA 'maNajoganivvattI' manoyoganivRttiH 'vayajoganivvattI' vacoyoganirvRttiH 'kAyajoganivvattI' kAyayoganivRttiH tathA ca manovAkkAyayoganivRttabhedAt yoganivRttayastisro bhavantIti, keSAmetA yoganirvRttayo bhavanti tatrAha-evaM jAva' ityAdi, 'evaM jAva vemANiyANaM jassa jaiviho jogoM' evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya yadvidho-yAdRzo yogaH-manonityAdibhedabhinno yasya jIvavizeSasya vidyate tasya jIvasya tAdRzI eva yoganirvatti vaktavyA iyaM ca yoganivRttiH yogAdinitirUpA sAmAnyena vaimAnikAntajIzanAM bhvtiiti|18| 'kaivihA Na bhaMte' katividhA khalu bhadanta ! 'upaoganibattI pannattA' upayoganitiH prajJaptA, upayoganivRtteH katividhatvamiti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihA upabhoganivvatI pannattA' dvividhA-dvipAkArikA upayogavvattI ti0' yoganirvRtti tIna prakAra kI kahI gaI hai jo isa prakAra se'maNajoganivvattI0' manoyoganitti, vacanayoganitti aura kAyayoganirvRtti yaha yoganivRtti nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai kisI jIva ko kevala kAyayoganirvRtti hotI hai| kisI jIva ko kAya aura vacana yoganivRtti hotI hai aura kisI jIva ko ina tInoM nivRttiyAM hotI haiM ataH jisa jIva ko jo 2 yoga hote haiM usa jIva ko usa 2 yoga kI nirvRtti kaha lenI cAhiye 18 he bhadanta ! 'kaivihA uvoganibattI.' upayoganivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? to isake uttara meM prabhu ne aisA kahA hai ki he gautama! 'uvaoganivattI duvihAM' upayoganivRtti do prakAra kI kahI gaI hai ve usase do prakAra sAkAropayoga aura nirAkAropa. prala cha, gautama! jogaNivattI tivihA' yoganivRtti ra prAranI hI cha re / pramANe cha, 'maNajoNa nivvattI.' manAyA nivRtta, vacanayoganitti, ane kAyayanivRtti A roganivRtti nArakothI laIne vaimAnika sudhInA saghaLA saMsArI jIvene hoya che. koi jIvane kevaLa kAga nivRtti hoya che. koI jIvane kAya ane vacana ga nivRtti hoya che. ane koI jIvane e traNe nivRtti hoya che. jethI je jIvane je je yoga hoya che. te jIvane te ganI nivRtti samajI levI. 18, have gautama svAmI upaga nivRttinA saMbaMdhamAM prabhune pUche che ke - 'kahavihA ughoganivvattI0' sAvan upAya nivRtti mean nI DapAmA bhAvI cha 1 mA prshnn| ttaramA prabhu ke 3-3 gautama! 'uva. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u08 sU01 jIvanivRttinirUpaNam nivRttiH majJaptA 'vaM jahA' tadyathA 'sAgArovaoganivvattI' sAkAropayoganivRttiH, 'aNAgArovaoganivvatI' anAkAropayoganivRttizca, evaM jAva vaimANiyANa' evaM yAvadvaimAnikAnA sAkArAnA kAropayoga nirvRttibhedena upayoganivRtti dvividhA, sAca upayoganivRttirvaimAnikAntajIvAnAM bhavatIti bhAvaH / 19 / prakRtaviSaye dve saMgrahAthe bhavataH te evAha - 'jIvANaM' ityAdi, ttarai nArakAdArabhya vaimAnikAntAnAM caturviMzatidaNDakajIvAnAm etA yA nivRttayo bhavanti, tatra prathamA jIvanirvRttiH sA ca ekendriyAdijIvabhedAt paJcavidhA |1| tato dvitIyA karmanivRttiH sA ca karmani sinAvaraNIyAdibhedairaSTavidhA nArakAdi vaimAnikAntAnAm |2| tatazca zarIranivRttiH, sA audArikAdimedena paJcakArA vaimAnikAntAnAm | 3 | sarvendriyanirvRttiH zrotrAdibhedena pathayoga haiM sAga kI nirvRtti sAkAropayoganivRtti hai, aura nirAkAropayoga kI nivRtti nirAkAroroganivRtti hai yaha sAkAropayoganivRtti aura nirAkAraropayoga nirvRtti samasta saMsArIjIvoM ko honI hai kyoMki jIva kA lakSaNa hI upayoga hai 19 / prakRta viSaya meM do saMgraha gAthA isa prakAra se haiM 'jIvANaM' ityAdi / nAraka se lekara vaimAnika taka ke caturviMzatidaNDakastha jIvoM ke ye nivRttiyAM hotI haiM isameM jo jIvanivRtti hai vaha ekendriya Adi jIva ke bheda se pAMca prakAra kI hai1, dUsarI karmanivRti jJAnAvaraNIyAdike bheda se ATha prakAra kI hotI hai aura yaha nArakAdi vaimAnikAnta jIvoM ko hotI hai 2, audArika Adi zarIra ke bheda se zarIra nivRtti pAMca prakAra kI hotI hai aura yaha bhI samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai 3. sarvendriyanivRtti zrotrendriyAdi ke oganivvattI dubihA0' sAropayoga nirvRtti bhane nizAzayayoganivRtti e rIte upayeganivRtti e prakAranI kahI che. A sAkAra yAganivRtti ane nirAkAra pacega nivRtti badhA ja saMsArI jIvAne hAya che. kema ke jIvanuM lakSaNa ja upayoga che. 19 A cAlu viSaya sama'dhI me sauMthar3e gAthA yA pramANe che.- 'jIvA naM0' chatyAhi tArasthI bhAralIne vaimAnika sudhInA cAvIze daDakamAM rahelA jIvAne A nivRttiyeA hoya che temAM pahelI jIvanivRtti che, te ekendriya vigere jIvanA bhedathI pAMca prakAranI che.1, bIjI ka nivRtti jJAnAvaraNIya vigerenA bhedathI ATha prakAranI kahI che, ane te nAkathI laIne vaimAnika sudhInA jIvAmAM hAya che.ra, audArika vigere zarIrAnA bhedathI zarIra nivRtti pAMca prakAranI thAya che. ane e paNa badhA ja sasArI jIvAne ya che.3, savendriya nivRtti, zretrendriya nivRtti zrI bhagavatI sUtra : 13 445 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 bhagavatIsUtre vidhA yAvad vaimAnikAntAnAm / 4 / tato bhASAnivRttiH satyAdibhedaizcaturvidhA, sApi vaimAnikAntAnAm // 5 // tato manonivRttiH sA ca satyAdibhedazcaturvidhA yAvadvaimAnikAntAnAm / 6 / tatazca kaSAyanirvRttiH, sApi krodhAdibhedazcaturvidhA yAvadvaimAnikAntAnAm / 7 / tato varNagandharasasparzanivRttayaH tAH kramazaH paJcadvipazcASTa prakArAH tatra varNAH kRSNAdibhedAtpazca8, gandhaH surabhidurabhirUpeNa dvividhaH9, rasA tiktAdibhedAt pazca10, sparzAH karkazAdayo'STa ete tAratamyena yAvadvaimAnibheda se pAMca prakAra kI hotI hai aura yaha bhI nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta jIvoM meM hotI hai 4, bhASAnivRtti satyAdibhASA ke bheda se cAra prakAra kI hotI hai 5, aura yaha ekendriya jIvoM ke choDakara nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai satyAdimana ke bheda se manonivRtti bhI cAra prakAra kI hotI hai 6 / yaha manonitti bhI paJcandriya jIvoM ko hotI hai| krodhAdikaSAya ke bheda se kaSAyanirvRtti cAra prakAra kI hotI hai 7, aura yaha bhI yAvat vaimAnikAnta jIvoM ko hotI hai varNa, gandha, rasa aura sparza inakI nivRtti bhI kramazaH 5, 2, 5 aura 8, prakAra kI hotI hai kRSNAdi ke bheda se varNa 5 prakAra ke hote haiM 8 surabhi aura durabhigaMdha ke bheda se gaMdha do prakAra kA hotA hai 9, tiktAdi ke bheda se rasa 5 prakAra kA hotA hai, 10, karkaza Adi ke bheda se sparza ATha prakAra kA hotA hai 11, ye taratamatA se vaimAnikAnta jIvoM ko hote haiM samacaturasra saMsthAna se lekara huNDakasaMsthAna vigere bhedathI pAMca prakAranI thAya che. ane e paNa nArakathI laIne vaimAnika sudhInA badhA ja saMsArI ane hAya che. 4 satyAdi bhASAnA bhedathI bhASA nivRtti, cAra prakAranI kahI che ane te paNa nArakathI laIne vaimAnika sudhInA badhA ja saMsArI jene heya che.5 sayamana vigere bhedathI mane nivRtti paNa cAra prakAranI heya che. A mane nivRtti paNa vaimAnika sudhInA badhA ne hoya che. kedha vigere kaSAyanA bhedathI kaSAya nivRtti cAra prakAranI kahI che.cha varNa, gandha, rasa ane sparzI vigere nivRtti paNa kramathI varNa 5-2-2 ane 8 prakAranI hoya che. kRSNa vigerenA bhedathI vaNe pAMca prakAranA hoya che.8 surabhI-sugadha durabhI-durgadha e bhedathI gaMdha be prakAranA hoya che. tikta, kaTu-kaDe. kaSAya-tura khATe ane maTho e bhedathI rasa pAMca prakArane kahela che. 10 karkaza, mRdu-vigere bhedathI sparza ATha prakAranuM hoya che 11 A taratamatAthI vaimAnika sudhInA jIvane heya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2019 u08 101 jIvanirvRttinirUpaNam 47 kAntAnAm / 11 / tataH saMsthAnanirvRttiH, sA ca SavidhA samacaturasrAdArabhya yAvadhuNDAntA yAvadvaimAnikAntAnAm / 12 / tataH saMjJAnivRttiH sA AhArAdi. bhedAcaturdhA yAvadvaimAnikAntAnAm / 13 / tato lezyAnivRttiH sApi paividhA yAvadvaimAnikAntAnAm / 14 / tato dRSTinivRttiH sA ca samyagdRSTayAdibhedAt tridhA yAvavaimAnikAntAnAm / 15 / tato jJAnanirvRttiH sA matijJAnAdibhedAt paJcaprakArA ekendriyavarjitayAvadvaimAnikAntAnAm // 16 // tataH ajJAnanitiH, sA ca matyaH jJAna, zrutAjJAna vibhaGgajJAnabhedAt tripakArA, yasya yadjJAnaM tad vaimAnikaparyantAnAM bhavati / 17 / tato yoganirvRttiH sA manovAkAyabhedAt trividhA, iyamapi yAvadvaitaka saMsthAna nirvRtti 6 prakAra kI hotI hai aura yaha samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai 12, AhAra Adi ke bheda se saMjJA nirvRtti, 4 prakAra kI hotI hai aura yaha samasta saMsArI jIvoM ko hotI hai 13, kRSNalezyA Adi ke bheda se lezyAnivRtti 6 prakAra kI hotI hai aura yaha bhI nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ko hotI hai 14, samya. gdRSTi Adi ke bheda se dRSTinivRtti 3 prakAra kI hai aura yaha bhI vaimAnikAnta jIvoM ke hotI hai 15, matijJAna Adi ke bheda ke jJAnanivRtti 5 prakAra kI hai aura yaha bhI ekendriya ko chor3akara vaimAnikAnta jIvoM ko hotI 16, mati ajJAna, zrutaajJAna aura vibhaMgajJAna ke bheda se ajJAna nivRtti 3 prakAra kI kahI gaI hai aura yaha jisa jIva ko jo ajJAna hotA hai usa jIva ko hotI hai 17, manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga ke bheda se yoganirvRtti tIna prakAra kI hotI hai aura yaha bhI che. samacaturastra saMsthAnathI laIne huDaka saMsthAna sudhInI saMsthAna nivRtti che prakAranI hoya che. ane te badhA ja saMsArI ane hoya che 12 AhAra saMjJA vigerenA bhedathI saMjJA nivRtti cAra prakAranI hoya che. ane te badhA ja saMsArI jIvane hAya che.13, kRSNalezyA vigerenA bhedathI lesthA nivRtti che prakAranI hoya che, ane te paNa nArakathI laIne vaimAnika sudhInA ane hoya che.14, samyagRdRSTi vigere bhedathI dRSTi nivRtti traNa prakAranI che. ane te paNa vaimAnika sudhInA jIne hoya che. 15, matijJAna vigerenA bhedathI jJAnanivRtti pAMca prakAranI che, ane te paNa ekendriyone choDIne vaimAnika sudhInA ne heya che.16, mati ajJAna zruta ajJAna ane visaMgajJAnanA bhedathI ajJAnanivRtti traNa prakAranI kahI che. ane te je jIvane je ajJAna hoya che te jIvane te nivRtti kahI che. 17, ma ga, vacana.ga ane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre mAnikAntAnAm / 18 / tataH upayoganivRttiH, sA sAkArAnAkArabhedaminnA dvidhAyAvadvaimAnikAntAnAmiti / 19 / tA imA ekonaviMzatinivRttayo'smin uddezake pratipAditA iti saMgrahagAthArthaH ||suu0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri- jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatitamazatake aSTamoddezakaH smaaptH||19-8|| yAvat vaimAnika taka jIvoM ke pAI jAtI hai 18, sAkAropayoga aura nirAkAropayoga ke bheda se upayoga nirvRtti do prakAra kI hai aura yaha yAvat vaimAnika taka ke jIvoM meM pAI jAtI hai 19, isa prakAra se ye 19 prakAra kI nivRttiyAM isa uddeza meM pratipAdita huI haiM isa prakAra artha ina do saMgraha gAthAoM kA hai / / sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhAvanI sUtra" kI prameya candrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA // AThavAM uddezaka samApta // 19-8 // kAganA bhedathI yoganirdhvatti traNa prakAranI kahI che. ane te paNa yAvata vimAnika sudhInA jIvane hoya che.18, sAkAro paga ane nirAkAra paganA bhedathI upayoga nivRtti be prakAranI kahI che. ane te yAvata vaimAnika sudhInA ne hoya che.19, A rIte A ogaNIsa prakAranI nivRttiyo A udezAmAM pratipAdita karI che.-kahI che. A rItano artha A be saMgraha gAthAne che. sU 15 nAcArya jainadharmadivAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacadrikA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakane AThamo uddezaka samApta 19-8 dha zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam 449 ||athaikonviNshtishte navamoddezakaH praarbhyte|| aSTame uddezake nirvRttiH kathitA, nirvRttizca karaNe sati bhavati iti navame karaNamabhidhIyate ityevaM saMvandhena AyAtasya navamo dezakasyedamAcaM sUtram-'kai viheNaM bhaMte' ityaadi| mUlam-'kaivihe NaM bhaMte ! karaNe pannatte, goyamA! paMcavihe karaNe paranatte, taM jahA-davakaraNe1, khettakaraNe2, kAlakaraNe3, bhavakaraNe4, bhaavkrnne5| neraiyANaM bhaMte ! kaivihe karaNe pannatte? goyamA! paMcavihekaraNe pannatte taM jahA dabakaraNe jAva bhaavkrnne| evaM jAva vemaanniyaannN| kaivihe NaM bhaMte! sarIrakaraNe pannatte, goyamA! paMcavihe sarIrakaraNe pannatte, taM jahA orAliyasarIrakaraNe jAva kammagasarIrakaraNe, evaM jAva vemANiyANaM jassa jai sriiraanni| kaivihe gaMbhaMte! iMdiyakaraNe pannatte? goyamA ! paMcavihe iMdiyakaraNe pannatte, taM jahA soiMdiyakaraNe jAva phAsiMdiyakaraNe, evaM jAva vemANiyANaM jassa jai iMdiyAiM / evaM eeNaM kameNaM bhAsAkaraNe cauvihe, maNakaraNe caubihe, kasAyakaraNe caubihe samugghAyakaraNe sattavihe, sannAkaraNe caubihe, lessAkaraNe chabihe, diTThIkaraNe tivihe / veyakaraNe tivihe pannatte, taM jahA itthI veyakaraNe purisaveyakaraNe, npuNsgveykrnne| ee savve nera. iyAdidaMDagA jAva vemANiyANaM jassa jaM asthi taM tassa savaM bhANiyavvaM / kaivihe gaMbhaMte ! pANAivAyakaraNe pannatte, goyamA! zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre paMcavihe pANAivAyakaraNe paNNatte, taM jahA-egidiyapANAibAyakaraNe, jAva paMciMdiyapANAivAyakaraNe, evaM niravasesaM jAva vemANiyANaM / kaiviheNaM bhaMte! poggalakaraNe pannatte ? goyamA! paMcavihe poggalakaraNe pannatte, taM jahA dannakaraNe1, gaMdhakaraNe2, rasakaraNe3, phAsakaraNe4, sNtthaannkrnne5| vannakaraNe NaM bhaMte ! kaivihe pannatte ? goyamA ! paMcavihe pannatte taM jahA kAlabannakaraNe jAva sukilavannakaraNe, evaM bhedo, gaMdhakaraNe duvihe, rasakaraNe paMcavihe, phAsakaraNe attrvihe| saMThANakaraNeNaM bhaMte! kaivihe pannatte ? goyamA! paMcavihe pannatte taM jahAparimaMDalasaMThANakaraNe jAva AyatasaMThANakaraNe, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai ||suu01|| egUNavIsaime sae navamo uddeso smtto|| chAyA-katividhaM khalu bhadanta ! karaNaM prajJaptam ? gautama ! paJcavidhaM karaNaM prajJaptam tadyathA-dravyakaraNam 1, kSetrakaraNam 2, kAlakaraNam 3, bhavakaraNam 4, bhAvakaraNam 5 / nairayikANAM bhadanta ! katividhaM karaNaM prajJaptam-gautama ! paJcavidha pharaNaM prajJaptam , tadyathA dravyakaraNaM yAvat bhAvakaraNam evaM yAvadvaimAnikAnAm / katividhaM khalu zarIrakaraNaM prajJaptam gautama ! paJcavidhaM zarIrakaraNaM prajJaptam tadyathA audArikazarIrakaraNam yAvat kAmaNazarIrakaraNam , evaM yAvadvaimAnikAnAM yasya yAni zarIrANi / kavividhaM khalu bhadanta ! indriyakaraNaM prajJaptam, gautama ! paJcavidhamindriyakaraNaM prajJaptam , tadyathA zrotrendriyakaraNa yAvat sparzanendriyakaraNam , evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya yAni indriyANi / evamanena krameNa bhASAkaraNaM catuvidham , manAkaraNaM caturvidham , kaSAyakaraNaM caturvidham , samudghAtakaraNa saptavidham , saMjJAkaraNaM caturvidham , lezyAkaraNaM Sadhidham , dRSTikaraNaM trividham , vedakaraNaM trividham prajJaptam , tadyathA-strIvedakaraNam , puruSavedakaraNam , puMsakavedakaraNam / ete sarve nairayikAdidaNDakAH yAvadvaimAnikAnAm yasya yadasti tasya tata sarve bhaNitavyam / katividhaM khalu bhadanta ! prANAtiyAtakaraNaM prajJaptam ? gautama ! pazcavidhaM pANAtipAtakaraNaM prajJaptam , tadyathA-ekendriyamANAtipAtakaraNam , yAvat paJcandriyamANAtipAtakaraNam , evaM niravazeSaM yAvadvaimAnikAnAm / katividhaM khala zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam bhadanta ! pudgalakaraNaM prajJaptam ? gautama ! paJcavidhaM pudgalakaraNaM prajJaptam , tadyathA varNakaraNaM gandhakaraNaM rasakaraNaM sparzakaraNam sNsthaankrnnm| varNakaraNaM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! paJcavidhaM prajJaptam , tadyathA-kAlavarNakaraNam yAvat zuklavarNakaraNam , evaM bhedaH, gandhakaraNaM dvividham , rasakaraNaM paJcavidham sparzakaraNamaSTavidham / saMsthAnakaraNaM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam gautama ! paJcavidhaM prajJaptam , tadyathA parimaNDalasaMsthAnakaraNam yAvad AyatasaMsthAnakaraNam tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||suu0 1 // ___TokA-kaivihe gaM bhaMte ! katividhaM khalu bhadanta ! 'karaNe pannatte' karaNaM prajJaptam he bhadanta ! karaNaM katipakArakaM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe karaNe pannatte' paJcavidhaM-paJcamakAraka navave uddezekA prAraMbhaAThaveM uddeze meM nivRtti ke viSaya meM kathana kiyA gayA hai yaha nivRtti karaNa ke hone para hI hotI hai ataHkaraNa kA svarUpa ko batAne ke liye isa nauveM uddezekA kathana kiyA jAtA hai / 'kavihe NaM bhaMte ! karaNe paNNatte' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne karaNa kA svarUpa aura unake bhedoM ko pUchA hai, isameM sarvaprathama unhoMne 'kaivihe NaM bhate ! karaNe pannane he bhadanta ! karaNa kitane prakAra kA kahA gayA hai prabhu se aisA prazna kiyA hai uttara meM prabhune kahA hai-'goyamA ! paMcavihe karaNe pannatte' he gautama ! karaNa pAMca prakAra kA kahA gayA hai / 'kriyate niSpA. navabhA uddezAne paalAThamA udezAmAM nivRttinA viSayamAM kahevA AvyuM che. A nivRtti kAraNanA sadUbhAvamAM ja hoya che. tethI have kAraNanuM savarUpa batAvavA mATe A navamAM uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che - kaivihA gaM bhaMte ! karaNe paNNatte' tyAha TIkArtha-A sUtra dvArA gautama svAmIe kAraNanuM svarUpa ane tenA ho yA prazna 426 che |-'kh vihA gaM bhaMte ! karaNe pannatte' mApana 4265 DeTA prA2nA yA cha. yA prazna uttaramA prabhume yu 'goyamA !' 3 gautama ! pacavihe karaNe paNNatte' 425 pAya // 2 // vAmagAva . zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 bhagavatIsUtre karaNaM prajJaptam-kathitam tatra kriyate-niSpadyate kArya yena tat karaNam sAdhakatamam kriyAM prati asAdhAraNaM kAraNamiti yAvat , athavA kriyate yat tat karaNam-kRtiH karaNaM kriyAmAtram atha yadi kriyaiva karaNaM tadA karaNanivRtyoH ko bhedaH karaNamapi kriyArUpaM nirvRttirapi kriyArUpaiva ? iti cet atrocyate-karaNam-ArambhakriyA, nivRttistu kAryasya niSpatti rityetAvataiva karaNaniSpattyorbheda iti, nathA ca etAdRzaM karaNaM paJcavidhamiti / paJcabhedAneva darzayati 'taM jahA' ityAdi 'taM jh| tadyathA-'dadhakaraNaM' dravyakaraNam-dravyarUpaM karaNamiti dravyakaraNaM yathA dyate kArya yena tat karaNam' isa vyutpatti ke anusAra jisase kArya niSpanna hotA hai vaha karaNa hai arthAt kArya kI niSpatti meM jo asA. dhAraNa kAraNa hotA hai vaha karaNa hai athavA-'kriyate yat tat karaNam' isa bhAvavyutpatti ke anusAra jo kRti, karaNa aura kriyAmAtra hai vahI karaNa hai yahAM isa vyutpatti ke mAnane para aisI zaMkA ho sakatI hai, ki yadi kriyA ko hI karaNa mAnA jAtA hai phira karaNa meM aura nivRtti meM koI antara hI nahIM rahatA hai kyoMki donoM meM kriyArUpatA hI rahatI hai arthAt karaNa bhI kriyA rUpa hotA hai aura nirvRtti bhI kriyArUpa hotI hai to aisI isa zaMkA kA samAdhAna isa prakAra se hai-Arambha kriyA kA nAma karaNa hai aura kArya kI niSpatti ho jAne kA nAma nirvRtti hai yaha ina donoM meM antara hai isa prakAra kA yaha karaNa pAMca prakAra kA kahA gayA hai-ve bheda usake aise haiM 'vvakaraNa' 1 dravyakaraNa-dravya. karaNa-dravyarUpa jo karaNa hai vaha dravyakaraNa hai jaise kuThAra Adi athavA 'kriyate niSpAdyate kArya yena tat karaNaM' mA vyutpatti pramANanAthI Aya 425 te karaNa che. arthAta kamanI niSpattimAM je asAdhAraNa kAraNa hoya che. te 425 cha. 'kriyate yat tat karaNam' mA vAyutpatti pramANe ti, 4255 ane kriyA mAtra che, te ja kAraNa che. A vyakti mAnavAmAM Ave te evI zakA thAya che ke je kiyAne ja karaNa mAnavAmAM Ave te pachI karaNamAM ane nivRttimAM koI pheraja rahetuM nathI. kema ke e bannemAM kriyApaNuM ja rahe che. arthAt karaNa paNa kriyA rUpa ja hoya che. ane nivRtti paNa kriyA rUpa ja hoya che. A zaMkAnuM samAdhAna A pramANe che. AraMbha kriyAnuM nAma karaNa che. ane kAryanI niSpatti thaI jAya tenuM nAma nivRtti che. A bannemAM e ja aMtara che. A rItanuM A karaNa pAMca prakAranuM batAvela che. tenA te meha! ma pramANe cha.-'dabdhakaraNaM' dra05424-2535thI re 425 che te dravya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 453 prameyacandrikA TIkA za019 u09 su01 karaNasvarUpanirUpaNam kuThArAdi athavA dravyasya ghaTAdeH karaNamiti dravyakaraNam, yadvA dravyeNa - zalAkAdinA karaNamiti dravyakaraNam, athavA dravye pAtrAdau karaNamiti / 'khettaM karaNaM' kSetrakaraNam kSetrameva karaNamiti kSetrakaraNam, yadvA kSetrasya - zAlikSetrAdeH karaNamiti kSetrakaraNam athavA kSetreNa karaNaM svAdhyAyAderiti kSetrakaraNam / 'kALakaraNaM' kAla evaM karaNaM kAlasya vA - avasarAdeH karaNaM kAlena vA kAle vA karaNamiti kAlakaraNam | 'bhavakaraNe' bhavakaraNaM bhavo - nArakAdiH sa eva karaNamiti bhakkaraNam athavA bhavasya - nArakAdeH karaNam athavA bhavena - nArakAdinA karaNaM yadvA bhave - nArakAdau karaNamiti bhAvakaraNam | 'bhAvakaraNe' bhAvakaraNam bhAva eva karaNaM dravya ghaTAdika kA jo karaNa Arambha kiyA hai vaha dravyakaraNa hai athavA zalAkA Adi se karanA isakA nAma dravyakaraNa hai athavA 'dravye karaNam' pAtrAdirUpa dravya meM karaNa kA nAma dravyakaraNa haiN| 'khette karaNe' kSetra karaNe kSetrarUpa karaNa kA nAma kSetrakaraNa hai athavA kSetrakA zAli Adi ke kheta kA karanA kSetra karaNa hai athavA kSetra ke dvArA svAdhyAya Adi kA karanA vaha kSetra karaNa hai / 'kAlakaraNe 3' kAlarUpa karaNa kA nAma kAlakaraNa haiM athavA avasara AdirUpa kAla kA samaya kA karanA kAlakaraNa hai athavA kAla ke dvArA yA kAla meM karanA isakA nAma kAlakaraNa hai / 'bhavakaraNe 4' nAraka AdirUpa paryAya kA nAma bhava hai isa bhava kA hI nAma karaNa hai athavA nArakAdi bhava kA karanA yA nAraka Adi bhava ke dvArA karanA, yA nAraka Adi bhava meM karanA isakA nAma bhavakaraNa haiM / K karaNa che. jema ke kuArDi vigere athavA dravya-dhaDA vigerenuM karazu-Ara'bha kriyA che. te dravyakaraNu che. athavA saLI vigerenuM karavuM tenu' nAma dravyakaraNu 4. athavA 'dravye karaNam' pAtra vigere dravyabhAM 42buM tenu' nAma dravyazNu che. 1 'khette karaNe' kSetra-kSetra35 42 - kSetra35 42 nAma kSetra42 che. athavA zAli vigerethI kSetranu karavu' tenuM nAmakSetrakaraNa che. athavA kSetra dvArA svAdhyAya vigerenuM karavuM tenu' nAma kSetrakaraNa che.ra 'kAlakaraNe' DAsa35 2Nunu nAma hAla 12e che. athavA aksara vigere rUpa kAla-samayanuM" karavu tenu" nAma kAlakaraNa che. athavA kAla dvArA ke kALamAM karavu tenu nAma kAla karaNa che.3 'bhatrakaraNe' nA24 vigere paryAyanu nAma lava he yA lavanuM nAbha karaNa che. athavA nAraka vigere bhavAtuM karavu' athavA nArakAdi bhava dvArA karavu athavA nAraDADi avamAM 2 tetu nAma lava42 che.4 'bhAvakaraNe' bhAvanu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 bhagavatIsUtre bhAvasya vA karaNaM bhAvena vA karaNaM bhAve vA karaNamiti bhAvakaraNam , evaM prakA. reNa karaNaM paJcavidhaM bhavatIti / 'neraiyANaM bhaMte ! kaivihe karaNe pannatte' nairayikANAM bhadanta ! katividhaM karaNaM prajJaptam he bhadanta ! paJcavidhakaraNeSu katamatakaraNaM nArakajIvAnAM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe karaNe pannatte' paJcavidhaM karaNaM prajJaptam nArakajIvAnAm 'taM jahA' tadyathA-'davyakaraNe jAva bhAvakaraNe' dravyakaraNaM yAvadbhAvakaraNam atra yAvat padena kSetrakAlamAnAM grahaNam , tathA ca-nArakajIvAnAM dravyakSetrakAlabhavabhAvAtmakaM paJcapakArakamapi karaNaM bhavatItyarthaH / 'evaM jAva vemANiyANaM' evaM yAvadvaimAnikAnAM , evam-nArakavadeva pazca sthAvarajIvAdArabhya vaimAnikajIvaparyantAnAM dravyakSetrakAlabhavabhAvAtmaka paJcavidhamapi karaNaM bhavatIti bhAvaH / 'kaivihe gaM bhaMte !' katividha-katipakAraka khala bhadanta ! 'sarIrakaraNe pannatte' zarIrakaraNaM prajJaptamiti praznaH, bhagavAnAha'bhAva karaNe' bhAva hI kA nAma karaNa hai athavA bhAva kA karanA, yA bhAva ke dvArA karanA, yA bhAva meM karanA isakA nAma bhAvakaraNa hai isa prakAra se karaNa pAMca prakAra kA hotA hai| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'neraiyANaM bhaMte ! kaha0' he bhadanta ! ina pAMca karaNoM meM nAraka jIvoM ko kitane karaNa hote haiM ? uttara meM prabhu kahate-'goyamA ! paMcavihe karaNe paNNatte.' he gautama ! nAraka jIvoM ke pAMcoM prakAra ke karaNa hote haiM arthAt dravyakaraNa se lekara bhAvakaraNa taka ke saba karaNa nAraka jIvoM ko hote haiM 'evaM jAva vemANiyANaM' isI prakAra se nAraka jIvoM ke jaise hI pAMca sthAvaroM se lagAkara vaimAnika jIvoM taka ke dravya kSetra, kAla, bhava aura bhAvarUpa pAMcoM hI karaNa hote haiM 'kAvihe gaM bhaMte ! sarIrakaraNe paNNatte' he bhadanta | nAma ja karavuM che. athavA bhAvanuM karavuM tenuM nAma bhAvakaraNa che. A rIte karaNa pAMca prakAranA hoya che. pharIthI gautama svAmI prabhune pUche che ke he bhagavad A pAMca prakAranA karaNamAMthI nAraka jIne keTalA karaNa hoya che. 1 tenA uttaramAM prabhu kahe cha I-goyamA! paMcavihe karaNe paNNatte' 3 gItama! nA24 7vAna pAye prakAranA kAraNa hoya che. arthAt dravyakaraNathI kSetrakaraNa kAlakaraNa bhavakaraNa ane bhAvakaraNa sudhInA badhA ja karaNa nAraka jIne hAya cha, 'evaM jAva vemANiyANa' me zate nA24 vAnI ma / pAMca sthAvarothI AraMbhIne vaimAnika jI sudhImAM dravya, kSetra, kAla, bhava ane bhAvarUpa pAMce karaNe hoya che. arthAt vIse daMDakAmAM pAMca karaNe hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam 455 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe sarIrakaraNe pannatte' paJcavidhaM pazcaprakArakaM zarIrakaraNaM prajJaptam-kathitamityuttaram 'taM jahA' tadyathA-orAliyasarIrakaraNe' audArikazarIrakaraNam , 'jAva kammagasarIrakaraNe' yAvat kArmaNazarIrakaraNam atra yAvatpadena AhArakakriyataijasa zarIrANAm grahaNaM bhavati tathA caudArikA-hAraka-caikriya-tainasa-kArmaNabhedAt paJcavidha zarIrakaraNaM bhavatIti bhAvaH / 'evaM jAva vemANiyANaM jassa jai sarIrANi' evaM yAvadvaimAnikAnAM yasya yAni zarIrANi nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAm zarIrakaraNaM bhavatIti jJeyam parantu yasya jIvasya yAdRzaM zarIraM bhavati tasya jIvasya tAdRzAni eva zarIrakarazarIrakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA hai ki-'goyamA' he gautama ! paMcavihe sarIrakaraNe paNNatte' zarIrakaraNa pAMca prakAra kA kahA gayA hai jaise-'orAliya' audArika zarIra karaNa yAvat kArmaNazarIrakaraNa yahAM yAvatpada se AhAraka, vaikriya aura taijasa zarIroM kA grahaNa huA hai tathA ca audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa evaM kArmaNazarIra ke bheda se zarIrakaraNa pAMca prakAra kA hotA hai 'evaM jAva vemANiyANaM0' nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta saMsArI jIvoM ko jisa jIva ko jo zarIra hotA hai usa jIva ko vahI karaNa hotA hai saba jIva ko saba karaNa nahIM hote haiM, tAtparya kahane kA yaha hai ki nAraka aura devoM ko taijasa kArmaNa aura vaikriya zarIra hote haiM isaliye inake ye tInoM hI zarIrakaraNa hote haiM / tiryaJca evaM manuSyoM ke taijasa aura kArmaNazarIra ke sAtha audArika zarIra hotA hai isaliye 'ivihe Na bhaMte ! sarIrakaraNe paNNatte' 3 mApana zarI2 425 mA 2 // 4AmA mAvesa cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA ! u gautama paMcavihe sarIrakaraNe paNNatte' za6224294 pAya 2nu avAmA bhAvesa cha. rebha-'orAliya0' mohA2izarI2 4241, maa|24 zarIra karaNa vaikriyazarIrakaraNa3, tejasazarIrakaraNa ane kArmANazarIrakaraNa 5 e rIte zarIrakaraNa pAMca prakAranuM kahevAmAM Avela che. ___evaM jAva vemANiyANaM' nA24thI bhAbhIne vaibhAni sudhInA mA 4 saMsArI jIvane je zarIra hoya che, te jIvane teja kAraNa hoya che. badhA jIvone badhA karaNa detA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke-nAraka ane devone taijasa, kAmaNa ane vaikiya zarIra hoya che. tethI teone A traNe zarIra karaNe hoya che. tiryaMca ane manuSyane taijasa ane kArmaNa zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre NAni vaktavyAni na tu sarvazarIrakaraNa sarvasya jIvasyeti / 'kaivihe gaM bhaMte ! iMdiyakaraNe pannatte' katividhaM khalu bhadanna ! indriyakaraNaM prajJaptam bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe iMdiyakaraNe pannatte' paJcavidhaMpaJcapakArakam indriyakaraNaM praptam indriyamevakaram , indriyasya vA karaNam indriyeNa vA karaNam , indriye vA karaNamiti, 'taM jahAM tadyathA-'soiMdiyakaraNe' zrotrendriya karaNam / 'jAva phArsidiyakaraNe' yAvat sparzanendriyakaraNam , atra yAvatpadena ghrANarasanacakSuSAmindriyANAM grahaNaM bhavati tathA ca zrotrendriyakaraNaghrANarasanacakSuH inake ina nAma ke zarIrakaraNa hote haiM kisI 2 chaThe guNasthAnavartI munirAja ko taijasa kArmaNa evaM audArikazabIra ke sAtha 2 AhArakazarIra bhI hotA hai isa kAraNa unake ina nAmake zarIrakaraNa hote haiM isa prakAra saya jIvoM ko saba karaNa nahIM hote haiM aisA kahA gayA hai 'kaivihe gaM bhaMte ! iMdiyakaraNe.' he bhadanta ! indriyakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? to isa prazna ke uttara meM prabhu ne 'goyamA ! paMcavihe iMdiyakaraNe pannatte' he gautama / indriyakaraNa pAMca prakAra ko kahA gayA hai aisA kahA hai-indriyarUpa karaNa kA nAma indriyakaraNa hai athavA indriya kA karano yA indriya dvArA karanA yA indriya ke hone para karanA aisI yaha indriyakaraNa zabda kI vyutpatti hai 'soiMdiyakaraNe jAva phAsidiyakaraNe' indriyakaraNa ke pAMca prakAra aise haiM-zrotrendriyakaraNa, yAvat sparzanendriya karaNa yahAM yAvat zabda se 'ghANa, rasanA aura cakSu' ina 3 indriyoM zarIranI sAthe audArika zarIra hoya che. tethI teone e nAmavALA zarIra ane karaNa hoya che. kaI kaI chaThThA guNasthAnamAM rahevAvALA munirAjone taijasa, kAmaNa ane dArika zarIranI sAthe AhAraka zarIra paNa hoya che. tethI teone e nAmavALA zarIra ane karaNa hoya che. e rIte badhA jIvone badhA karaNe hotA nathI. tema kahevAmAM AvyuM che. 'kAvihe Na bhaMte ! iMdiyakaraNe.' magan driya426 mA prAranA DevAmA bhAva cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 che hai-'goyamA ! paMcavihe iMdiyakaraNe paNNatte' driya429 pAya ghAranA Desa cha.-driya35 427na nAma IdriyakaraNa che. athavA IdriyanuM karavuM tenuM nAma IdriyakaraNa che. athavA IdriyadvArA karavuM athavA IdrinA hovAthI karavuM tanu nAma driya425 cha. driya425 zahanI vyutpatti che. sAiMdiyakaraNe jAva phAsidiya0' chadriyAnA pAMya 542 25 // prabhArI cha.-zrotrandriya:26 yAvat prANuIndriyakaraNa, rasanA Idriya karaNa, cakSu I driya karaNa rUpeza zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam 457 sparzanendriyakaraNabhedAt indriyakaraNaM paJcavidhaM bhavatIti bhAvaH / 'evaM jAva bemANiyANaM jassa jai iMdiyAi' evaM yAvad vaimAnikAnAm yasya yAni indri. yANi, yasya jIvasya yAni indriyANi tasya tAni indriyakaraNAni vaktavyAni nArakajIvAdArabhya vaimAnikapayantajIvAnAmiti / evaM eeNaM kameNaM bhAsAkaraNe caubihe' evam etena krameNa bhASAkaraNaM caturvidham satyabhASAkaraNam mithyAbhASAkaraNam satyamRSA bhASAkaraNam asatyAmRpA bhASAkaraNamiti catuHpakArakabhASAbhedAt bhASAkaraNamapi caturvidha bhavati idaM ca bhASAkaraNaM nArakajIvAdArabhya vaimAnikajIvaparyantaM yasya yAdRzaM bhApAkaraNaM tasya tAdRzameva bhASAkaraName kendriyavarja vaktavyam kA grahaNa huA hai tathA ca-zrotrendriyakaraNa, ghrANendriyakaraka, rasanendriyakaraNa, cakSuindriyakaraNa aura sparzanendriyakaraNa ke bheda se indriyakaraNa pAMca prakAra kA hotA hai, yaha indriyakaraNa samasta saMsArI jIvoM ko jisa jIva ko jitanI indriyA~ hotI haiM unake anusAra una jIvoM ko hotA hai isa prakAra nAraka se lekara yAvat vaimAnika taka ke samastasaMsArI jIvoM ke yaha indriyakaraNa apanI 2 indriyoM ke anusAra hotA hai, aisA jAnanA cAhiye 'evaM eeNaM kameNa bhAsAkaraNe' isI krama se bhASAkaraNa bhI cAra prakAra kI bhASA ke bheda se cAra prakAra kahA gayA hai satya, asatya, mizra aura vyavahAra ke bheda se bhASA ke cAra bheda hote haiM yaha bhASAkaraNa ekendriyajIva ke sivAya samasta saMsArI jIvoM ke hotA hai arthAt nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ke hotA hai yahAM ekendriyoM kA jo tyAga kiyA gayA hai usakA kAraNa unameM bhASA kA nahIM honA hai isa prakAra jisa jIva ko jaisI bhASA hotI hai Indriya karaNa A rIte Idripa karaNa pAMca prakAranA che. A Idriya karaNa badhA ja saMsArI ane hoya che. je jIvane jeTalI Idri hoya che, te jIvane teTalA Indriya karaNa kahyA che. A rIte nArakathI laIne yAvat vimAna nika sudhInA badhA ja saMsArI jIne A Indriya karaNa potapotAnI indriya manusA2 DAya che. tama sabhA evaM eeNa kameNaM bhAsAkaraNe0' mA thA bhASA karaNa paNa cAra prakAranI bhASAnA bhedathI cAra prakAranA bhASAkaraNa kahela che. satya asatya mizra ane vyavahAranA bhedathI bhASA cAra prakAranI che. A bhASAkaraNa ekendriya jIva sivAya badhA ja saMsArI jIvone hoya che. arthAta nArakathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA ane hAya che. ahiyAM ekendriyone cheDavAnuM kahyuM che. tenuM kAraNa temAM bhASAno abhAva che teja che. e rIte je jIvane jevI bhASA hoya che. tenA anusAra te jIvane teja bhASAkaraNa hoya che. zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre ekendriyANAM bhASAyA abhAvAditi bhAvaH / 'maNakaraNe caubihe' manAkaraNaM catu. vidham , satyamanaHkaraNam , asatyamanaHkaraNam satyamRSAmanAkaraNam asatyamRSAmanAkaraNam ityevaM manaHkaraNaM caturvidham etadapi manaHkaraNaM yasya jIvasya yAdRzaM manaHkaraNaM vidyate tasya tAdRzameva nArakAdArabhya vaimAnikAnta jIvAnAm ekendriyavikalendriyAn varjayitvA vaktavyaM teSAM manaso'bhAvAt iti / 'kasAyakaraNe caubihe' kaSAyakaraNaM caturvidham-krodhakaSAyakaraNaM, 1 mAnakaSAyakaraNam 2 mAyAkaSAyakaraNam , 3 lobhakaSAyakaraNamityevaM 4 bhedAt kapAyakaraNaM caturvidhaM bhavati idamapi nArakAdArabhya vaimAnikAnajIvAnAM yathAvibhAgaM jJAtavyamiti / 'samuusake anusAra usa jIva ke vahI bhASAkaraNa hotI hai / 'maNakaraNe ca ubdhihe' satya asatya mizra aura vyavahAra mana ke bheda se manAkaraNa bhI cAra prakAra kA kahA gayA hai yaha mana karaNa bhI jisa jIva ko jaisA mana hotA hai usI ke anusAra vahIM manaHkaraNa usako hotA hai isake kathana meM ekendriya aura vikalendriyoM ko tathA asaMjJipaJcetriyoM ko choDa diyA gayA hai| ataH nAraka se lekara vaimAnikAnta jIvoM kA kathana karanA cAhiye ekendriya aura vikalendriya ko choDane kA kAraNa unako manakA nahIM honA hai 'kasAyakaraNe cauThivahe' krodha, mAna, mAyA aura lobha ke bheda se kaSAyakaraNa cAra prakAra kA kahA gayA hai, isa prakAra krodhakaSAyakaraNa, mAnakaSAyakaraNa, mAyAkapAyakaraNa, aura lobhakaSAyakaraNa yaha cAra prakAra kA kaSAyakaraNanAraka se lagAkara vaimAnikAnta jIvoM ke apanI 2 kaSAyoM 'maNakaraNe ca ubihe' satya, asatya, bhizra, bhane vyavahAra bhananA bhedathI mana:karaNa paNa cAra prakAranuM kahela che. A manakaraNa paNa je jIvane jevuM mana hoya che, te ja pramANe tevuM ja manaHkaraNa teone hoya che. A mana karaNanA kathanamAM ekendriya ane vikalendriya tathA asaMzI paMcendriyane choDavAnuM kahela che tethI nArakathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jIvamAM tenuM kathana karavuM joIe. ekendri ane vikaandriyaan ch| vArnu 425 tena mnn| mamA cha tara cha. 'kasAyakaraNe caubihe' 15, mAna, mAyA bhane salanA methI 4505 4251 yA2 prA2nu kahela che. e rIte krodhakaSAyakaraNa mAnakaSAyakaraNa, mAyAkaSAyakaraNa, ane lebhakaSAyakaraNa, A cAre prakAranA kaSAyakaraNa nArakathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jIvane pitapotAnA kaSAnI sattA anusAra heAya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam gghAyakaraNe sattavihe' samudghAtakaraNaM saptavidham mAraNAntikasamudghAtAdArabhya kevalisamudghAtaparyantaM samuddhAvAnAM saptavidhatvAt samudghAtakaraNamapi nArakajIvAdArabhya yasya yAdRzaM samudghAtakaraNam tasya tAdRzaM samudghAtakaraNaM vaimA nikAntajIvAnAM vaktavyaM jJAtavyaM ceti / 'sannAkaraNe caubihe' saMjJAkaraNaM catu rvidham-AhArasaMjJAkaraNam-bhayasaMjJAkaraNam maithunasaMjJAkaraNam parigrahasaMjJAkaraNam ityevaM saMjJAkaraNaM caturvidham tat nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM vaktavyaM jJAtavyaM ceti / 'lessAkaraNe chabihe' lezyAkaraNaM Savidham kRSNa-nIlakApotikataijasa-padma- zuklabhedAt lezyAH SaD bhavantIti ato lezyAkaraNamapi SaDUkI sattA ke anusAra hotA hai 'samugdhAya karaNe sattavihe pannatte' samudraghAtakaraNa sAta prakAra kA kahA gayA hai bhAraNAntika samudghAta se lekara kevalisamudghAta taka 7 samudghAta hote haiM, yaha samudghAtakaraNa bhI jisa jIva ko jo samudghAta hotA hai usIke anusAra usa jIva ko hotA hai isa prakAra yaha samudghAtakaraNa nArakoM se lekara vaimAnikAnta jIvoM ko hotA hai aisA jAnanA cAhiye 'sannAkaraNe cauvvihe' AhAra saMjJAkaraNa, bhayasaMjJAkaraNa, maithunasaMjJAkaraNa aura parigrahasaMjJAkaraNa ke bheda se saMjJAkaraNa cAra prakAra kA hotA hai yaha saMjJAkaraNa nAraka se lekara vaimA nikakAnta jIvoM ko hotA hai 'lessAkaraNe chabi he0' kRSNa, nIla, kApotika, taijasa, padma aura zukkalezyA ke bheda se lezyAkaraNa 6 prakAra 459 'mugdha karaNe sattavihe paNNatte' samudghAta 42] sAta prabhAranA uDela che. te A pramANe che. vedanA1 kaSAyara mAraNAntira 3 vaikriya4 AhArakapa taijasa samruddhAtA kevIsamruddhAta mAraNAntika samuddAtathI Ara'bhIne kaivalIsamud ghAta sudhInA sAta samudlAtA haiAya che. mA sAtaLu samuddAta paNa je jIvane je samudUdhAta kahyA haiAya che. te anusAra te te jIvane hAya che. A rIte A samuddhAta karaNa nArakAthI ArabhIne vaimAnika sudhInA jIvane heAya che. tema samajavu, 'sanna karaNe cauvivihe' AhAra saMjJA 2 (mayasa jJAharaNa maithunasa jJAharaNa bhane parigraha sa'jJAkara e rItanA bhedyathI saMjJAkaraNa cAra prakAranu` kahela che. A sajJAzNu nAramthI mAralIne vaimAni sudhInA vane hoya che. 'lessAkaraNe chavihe 0' dRSNu, nIma, ayoti, taiksa yadma bhane zumsanA lehathI bezyA 27 paNa cha prakAranu' kahela che. aa lezyAkaraNa paNu jayAM jeTalI lezyA hoya te anu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre vidham , tacca nArakAdArabhya vaimAnikAnta jIvAnAM yathAvibhAgaM vaktavyaM jJAtavyaM ceti / 'diTThIkaraNe tivihe' dRSTikaraNaM trividham-samyagdRSTi-mithyAdRSTi-samyagumithyAdRSTibhedena dRSTestrividhatvAt dRSTikaraNamapi trividhaM bhavati-idaM cApi dRSTikaraNaM nArakAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM yathAvibhAgaM vaktavyaM jJAtavyaM ceti / 'veyakaraNe tivihe pannatte' vedakaraNaM trividhaM mazaham 'taM jahA tayathA 'itthIveyakaraNe' strIvedakaraNam 'purisaveyakaraNe' puruSavedakaraNam 'NapuMsagaveyakaraNe' napuMsakavedakaraNam etAdRzaM trividhamapi vedakaraNaM nArakAdArabhya yAvadvaimAnikAntajIvAnAm yathAvibhAgai vaktavyaM jJAtavyaM ceti / 'ee sabve neraiyAI daMDagA jAva vemANiyANaM jassa jaM asthi tassa taM savvaM bhANiyabdha' ete sarve nairayikAdidaNDakAH yAvakA hotA hai yaha lezyAkaraNa bhI jahAM jitanI lezyAeM hotI haiM usake anusAra nAraka se lekara vaimAnikAnta jIvoM ko hotA hai 'diTThIkaraNe tivihe' dRSTikaraNa bhI samyagdRSTi, mithyAdRSTi aura mizradRSTi ke bheda se 3 prakAra kahA gayA hai yaha dRSTikaraNa bhI nAraka se lekara vaimAnikAnta jIvoM meM yathA vibhAga hotA hai 'veyakaraNe tivihe paNNatte' veda karaNa bhI strIvedakaraNa, puruSavedakaraNa aura napuMsakavedakaraNa ke bheda se 3 prakAra kA kahA gayA hai yaha vedakaraNa bhI nAraka se lekara vaimAnikAnta jIvoM ke yathAvibhAga hotA hai / ekendriya se lekara asaMjJI paJcendriya taka jIva napuMsakavevAle hI hote haiM devoM meM strIveda aura puruSaveda hI hotA hai nArakoM meM eka napuMsakaveda hI hotA hai aura zeSa jIvoM meM tInoM prakAra ke veda hote haiM isa prakAra ke vibhAga anusAra yaha vedakaraNasamasta saMsArI jIvoM ko hotA hai / 'ee savve neraiyAha daMDagA jAva vemANisAra nArathI bena vaimAni sudhiin| na jAya che. 'diTrikaraNe tivihe paNNatte' dRSTi4255 554 sabhyaSTi, mithyATi ana maTana thI traNa prakAranuM kahela che A dRSTikaraNa paNa narakathI laIne vaimAnika sudhInA vAma bhathI thAya che. 'veyakaraNe tivihe paNNatte' va 4255 56 sI vaha karaNa puruSa veda karaNa ane napuMsaka vedakaraNanA bhedathI traNa prakAranuM kahela che. A veda karavuM paNa nArakathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jIvomAM teonA vibhAga pramANe hoya che. ekendriyathI AraMbhIne asaMjJI paMcendriya jIva sudhInA jIve napuMsaka vedavALA ja hoya che. devemAM strI veda ane puruSa veda ja hoya che, ane bAkInA jIvamAM traNa prakAranA veda hoya che. A rItanA vAsa pramANa mA 1 sasArIvAna jaya che. 'ee sabve neraiyAi daMDagA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u09 su01 karaNasvarUpanirUpaNam 461 mAnikAnAM yasya yadasti tat tasya sarva bhaNitavyam etatsarva dravyakaraNAdArabhya vedakaraNAntaM nArakAdArabhya vaimAnikaparyantAnAM jIvAnAM yasya yAdRzaM karaNaM bhavet tasya tAdRzaM karaNaM vaktavyaM jJAtavyaM ceti bhAvaH / 'kaivihe NaM bhaMte' katividhaM khalu bhadanta ! 'pANAivAyakaraNe pannatte' mANAtipAtakaraNaM prajJaptam prANAtipAta. karaNasya kiyanto bhedAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paJcavihe pANAivAyakaraNe pannatte' paJcavidham-paJcaprakArakaM prANAtipAtakaraNaM prajJaptam-kathitam 'taM jahAM tadyathA-'egidiyapANAivAyakaraNe' eke ndriyaprANAtipAtakaraNam 'jAva paMciMdiyapANAivAyakaraNe' yAvat paJcendriyaprANAtipAtakaraNam atra yAvatpadena dvIndriyatrIndriyacaturindriyaprANAtipAtakaraNAnAM saMgrahastathA ca ekendriyamANAtipAtakaraNam dvIndriyaprANAtipAtakaraNam yANaM jassa jaM asthi tassa taM sadhaM bhANiya dravyakaraNa se lekara veda. karaNa taka jitane karaNa haiM ve saba nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ko jisa jIva ko jaisA karaNa hotA hai usake anusAra usako vaisA karaNa kaha lenA cAhiye / aba gautama prabhu se aisA pUcha rahe haiM-'kAvihe NaM bhaMte ! pANAivAyakaraNe paNatte' he bhadanta ! prANAtipAtakaraNa ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'paMcavihe pANAivAyakaraNe pannatte' he gautama! prANAtipAtakaraNa ke pAMca bheda kahe gaye haiM-taM jahA-'egidiyapANAivAyakaraNe.' ekendriyaprANAtipAtakaraNa yAvat paMcindriyamANAtipAtakaraNa yahAM yAvatpada se 'dIndriya zrIndriya evaM caturindriya kA prANAtipAtakaraNa gRhIta huA hai prANAjAva vemANiyANaM jassa jaM asthi tassa taM savvaM bhANiyavvaM' dravya 42thI AraMbhIne veda karaNa sudhImAM jeTalA karaNa che. te badhA nArakathI AraMbhIne vaimAnika sudhInA jIvane je jIvane jevuM karaNa hoya che te pramANe tene te pramANenuM kAraNa kahevuM joIe. tema samajavuM. ve gautama 250mI prasane se pUche che --'kaivihe NaM bhaMte ! pANAivAyakaraNe paNgatte 3 mApana prAtipAta 42 nAsAle cha ? tanA uttaramA prabhu ke cha. 'paMcavihe pANAivAyakaraNe paNNatte' prAtipAta 4294aa pAya che. 'taM jahA' egi diyapANAivAyakaraNe0' sandriya prANAtipAtakaraNa yAvata paMcendriya prANAtipAta karaNa ahiyAM yAvata padathI be Indriya, traNa Idriya, cAra InDiyAnA prANAtipAta karaNa prahaNa karela zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 bhagavatIne trIndriyamANAtipAtakaraNam caturindriyamANAtipAtakaraNam paJcendriyamANAtipAtakaraNaM ceti, pANinAM paJcavidhatvAt prANAtipAtakaraNamapi paJcavidhameva bhavatIti, 'evaM niravasesaM jAMca vemANiyANaM' evaM niravazeSa yAvadvaimAnikAnAm etatsarva paJcavidhamapi mANAtipAtakaraNaM nArakajIvAdArabhya vaimAnikAntajIvAnAM vaktavya jJAtavyaM ceti / 'kaivihe NaM bhaMte' katividhaM katiprakArakaM khalu bhadanta ! 'poggala. karaNe panatte' pudgalakaraNaM prajJaptam pudgalarUpaM karaNaM pudgalasya vA karaNaM pudgalena vA karaNaM pudgale vA karaNamiti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe poggalakaraNe pannatte' paJcavidhaM pudralakaraNaM prajJatam-kathita mityuttaram , 'taM jahA' tadyathA-'vannakaraNe' varNakaraNam , 'gaMdhakaraNe' gandhakaraNam 'rasakaraNe' rasakaraNam 'phAsakaraNe' sparzakaraNam , 'saMThANakaraNe' saMsthAnakaraNam tathA ca varNakaraNa 1 gandhakaraNa 2 rasakaraNa 3 sparzakaraNa 4 saMsthAnakaraNa 5 bhedAt pudgala karaNaM paJcavidhaM bhavatIti bhAvaH / 'vana karaNe NaM bhaMte' varNakaraNaM khalu tipAtakaraNa ke pAMca prakAra hone kA kAraNa prANiyoM kI paMcavidhatA hai, evaM niravasesaM jAva vemANiyANa' yaha saba paMcavidha prANAti. pAtakaraNa nAraka jIva se lekara vaimAnikAnta jIvoM ke hotA hai 'kAviheNaM bhaMte ! poggalakaraNe paNNatte' he bhadanta ! pudgalakaraNa ke kitane bheda haiM ? pudgalarUpakaraNa kA nAma pudgalakaraNa hai athavA pudgala kA karanA yApudgala ke dvArA karanA yA pudgala meM karanA yaha saba pudgagalakaraNa hai isa prazna ke uttara meM prabhune kahA hai-'goyamA! paMcavihe poggalakaraNe paNatte' he gautama! pudgalakaraNa ke pAMca bheda haiN| 'vanna karaNe.' varNakaraNa, gaMdhakaraNa, rasakaraNa, sparzakaraNa aura saMsthAnakaraNa 'vaNNakaraNe NaM bhate ! kAvihe che. prANAtipAta karaNane pAMca prakAra hovAnuM kAraNa pAMca prakAranA prANi DAya che. te cha. 'evaM niravasesaM jAva vemANiyANaM' 4 pAMya prA2nu prA. tipAta karaNa nAraka jIvathI laIne vaimAnika sudhInA jIvamAM heya che. 'kaivihe NaM bhaMte ! pogAlakaraNe paNNatte' isasavana purasa 42nATA bheda hoya che? pula rUpa karaNanuM nAma puddala karaNa che. athavA pudgala dvArA karavuM athavA pulamAM karavuM athavA pudgalanuM karavuM A badhA puddala karaNa che. tanA uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA! paMcavihe poggalakaraNe paNNatte' OM gautama ! 56042nA pAMya le! che te yA pramANe che-vannakaraNe0' 1 4261, 421, 2sa424, 254264 bhane sasthAna 42 'vaNNakAraNe NaM bhane ! kaivihe paNNatte' sagavan 142658sA prazna hA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam 463 bhadanta ! 'kaivihe pannatte' katividhaM prajJatam varNakaraNasya kiyanto bhedAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goSamA' he gautama ! 'paMcavihe pannatte' paJcavidhaM prajJaptam-kathitam 'taM jahA' tadyathA 'kAlagannakaraNe' kRSNavarNakaraNam 'jAva sukillabannakaraNe' yAvat zuklavarNakaraNam atra yAvatpadena nIlaraktapIta. varNAnAM saMgrahaH, tathA ca varNAnAM paJcavidhatvAt varNakaraNamapi pazcavidhaM bhavatItyuttaram / 'evaM bhedo' evaM bhedaH, evam-kRSNAdirUpeNa bhedo varNAnAM kathitastathA gandhAdiSvapi vaktavya iti, tathA ca 'gaMdhakaraNe duvihe' gandhakaraNaM dvividhaM surabhigandhakaraNadurabhigandhakaraNabhedAt 'rasakaraNe paMcavihe' rasakaraNaM paJcavidham tiktakaTu kaSAyAmlamadhurabhedena rasasya paJcavidhatvAt tatkaraNamapi pazcavidhameva bhavapaNNatte' he bhadanta ! varNakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhune kahA hai-'goyamA ! paMcavihe pannatte' he gautama ! varNakaraNa pAMca prakAra kA kahA gayA hai jo isa prakAra se hai-'kAlabannakaraNe jAva sukillavannakaraNe' kRSNavarNakaraNa yAvat zuklavarNakaraNa yahAM yAvatpada se nIla, rakta aura pItavarNoM kA grahaNa huA hai isa prakAra vargoM kI paMcavidhatA se inake karaNoM meM bhI paMcaprakAratA kahI gaI hai / 'evaM bhedo' isa prakAra se yaha kRSNAdirUpa se vargoM kA bheda jaisA kahA gayA hai vaisA hI gandhAdikoM meM bhI kaha lenA cAhiye tathA ca-gaMdhakaraNe duvihe' gaMdhakaraNa surabhigaMdhakaraNa aura durabhigandhakaraNa ke bheda se do prakAra kA hotA hai 'rasakaraNe paMcavihe paNNatte' rasa-tikta, kaTu, kaSAya, amla aura madhura ke bheda se pAMca prakAra kA hotA hai isaliye ramakaraNa cha ? 40 prazna uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA ! paMcavihe paNNatte' ke gautama 14293 pAMya 54.2nu cha. 2 mA pramANe che. 'kAlavaNNakaraNe jAva sukillavaNNakaraNe' vaya 4251 zusa 14 426] mar3iyAM thAvat padathI nila rakta ane pILA vaNe grahaNa karAyA che. e rIte varNonA pAMya 425 thI ! nA 42 mA urg pAya 25 he che. 'evaM bhedo' mAzate mA 105 nIra vigere 22 pAnA ho yA cha. tara pramANe vigerebhA 59 leho sama0451. te4 49 che. 'gaMdhakaraNe duvihe' surabhi gaMdha karaNa suMgadha ane durabhi gaMdha karaNanA bhedathI gaMdha karaNa be 42nA hoya che. 'rasakaraNe pacavihe paNNatte' tita-tIje 44-43 / upAya turo a3-khATa ane madhura-mIThe e bhedathI rase pAMca prakAranA hoya che zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 bhagavatIne tIti / 'phAsakaraNe avihe' sparzakaraNamaSTavidham sparzAnAM karkaza-mRdu-gurulaghu-zItoSNasnigdharUkSarUpASTaprakArakatsat sparzakaraNamapi aSTapakArakameva bhavatIti / 'saMThANakaraNe NaM bhaMte !' saMsthAnakaraNaM khalu bhadanta ! 'kaivihe pannatte' katividhaM prajJaptam-saMsthAnakaraNasya kiyanto bhedAH ? iti praznaH bhagavA. nAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'paMcavihe pannatte' paJcavidha-paJca. prakArakaM prajJaptam-kathitaM saMsthAnakaraNamityuttaram , paJcavidhatvameva darzayati-ta jahA' ityAdi. 'taM jahA' tadyathA-'parimaMDalasaMThANakaraNe' parimaNDalasaMsthAnakaraNam 'jAva AyayasaMThANa karaNe' yAvat AyattasaMsthAnakaraNam atra yAvatpadena vRtta-patra-caturasrasaMsthAnAnAM grahaNaM bhavati tayA ca parimaNDalAbAyatAntabhedAt saMsthAnakaraNaM paJca vidhaM bhavatIti 'sevaM bhaMte ! se bhaMte ! ti jAva viharai' tadevaM bhI pAMca prakAra kA kahA gayA hai 'phAsakaraNe avihe' sparza-karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha evaM rUkSa ke bheda se ATha prakAra kA kahA gayA hai isaliye sparzakaraga bhI ATha pakAra kA kahA gayA hai 'saMThANakaraNe NaM bhaMte ! kahavihe panatte' he bhadanta ! saMsthAnakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai 'godhamA ! saMThANakaraNe paMcavihe pannatte' he gautama ! saMsthAnakaraNa pAMca prakAra kA kahA gayA hai jaise-'parimaMDalamaThANakaraNe jAva AyayasaMThANakaraNe' 'parimaMDalasaMsthAna karaNa yAvat AyanasaMndhAnakaraNa yahAM yAvat zabda se vRtta, vyatra caturasra ina saMsthAnoM kA grahaNa huA hai tathA ca parimaMDala saMsthAna karaNa se lekara AyatasaMsthAna karaNa taka saMsthAnakaraNa 5 prakAra kA kahA gayA hai| 'sevaM maMte! mevaM bhaMte ! tti jAva viharaI' he bhadanta ! tathI 241291 593 pAya na Dara che. "phAsakaraNe avihe' 25442, mRda,guru laghu zIta uSNa, rinagdha ane rUkSa e bhedathI sparza ATha prakAranA kahela tathI 25425 mA 2 // 21 hyA cha 'saMThANakaraNe NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte usa sthAna 2 3 424aa cha. tana uttaramA prabhu Bha -goyamA ! saMThANakaraNe paMcavihe paNNatte' 3 gautama! sAna31 pAya atuM sa che. te mA pramANu cha.--'parimaMDalasaMThANakaraNe jAva AyayasaMThANakaraNe' paribha sa sa sthAna424thI yAvata mAyata saMsthAna 265 aliyAM thAvat zabdathI vRtta custra, caturasa, A saMsthAne zradurNa karAyA che tethI parimaMDala saMsthAnathI AraMbhIne Ayata saMsthAna karaNa sudhInA 5 pAMca prakAranA saMsthAne samajavA. 'sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! ti jAva viharaI' 3 saman mA5 dRvAnupriye karaNanA viSayamAM je kahyuM che. te saghaLuM temaja che. A5 devAnupriyanuM A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u09 sU01 karaNasvarUpanirUpaNam 565 bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! yad devAnupriyeNa kathitaM vat evam-sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM candate namasyati, panditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sU0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri --- jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatitamazatake navamoddezakaH smaaptH||19-9|| jo Apa devAnupriya ne isa prakAra se kahA hai vaha aisA hI hai sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautama prabhu ko vandanA namaskAra karake apane sthAna para saMyama aura tapase AsmA ko bhAvita karate hue virAjamAna ho gye| suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA ||nvaa uddezA samApta 19-9 / viSayanuM kathana yathArtha che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU. 1aaaa jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNIsamA zatakane navamo uddezaka samAtA19-9 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre atha dazamoddezakaH prArabhyate // navamoddezake karaNe kathitaM karaNasambandhAdazamoddezake vyantarANAmAhArakaraNaM kathayiSyate, tadanena sambadhenAyAtasya dazamodezakasya idamAdimaM sUtram'vANamaMtarANaM' ityaadi| mUlam-vANamaMtarA NaM bhaMte! savve samAhArA0 evaM jahA solasamasae dIvakumArudesao jAva appddiytti| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu01|| chAyA-vAnavyantarAH khalu bhadanta ! sarve samAhArAH, evaM yathA poDazazate dvIpakumArodezako yAvat alpadikA iti, tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti ||suu. 1 // ___TIkA-vANamaMtarA NaM bhaMte' vAnarantarAH khalu bhadanta ! 'savve samAhArA0' sarve samAhArAH sarve samazarIrAH sarve samucchavAsaniHzvAsAH, he bhadanta ! sarveSA vAnavyantarANAm ahArAH samAnA eva bhavanti samocchavAsaniHzvAsA eva bhavanti, dazave uddeze kA prAraMbhanauveM uddezemeM karaNa ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai isI karaNa ke sambandha ko lekara isa 10 veM uddeze meM vyantaroM ke AhArakaraNa kahA jAvegA ataH isI sambandha se isa 10 veM uddeze ko prArambha kiyA jA rahA hai-'vANamaMtarANaM bhaMte ! savve samAhArA ityAdi / TIkArtha-gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'sacce vANamaMtarA NaM bhaMte!' he bhadanta ! saba hI vAnavyantara (samAhArA0) kyA samAna AhAravAle hote haiM ? samAna zarIravAle hote haiM ? samAna ucchravAsaniHzvAsavAle sabhA deshaan| paarsnavamA uddezomAM karaNanA viSayamAM kathana karavAmAM AvyuM che. A karaNanA saMbaMdhathI A dasamA uddezAmAM vyaktonA AhAra karaNa kahevAmAM Avaze. tethI A saMbaMdhane laIne A dasamA uddezAne prAraMbha 42vAmA mAve che.-vANamaMtarA gaM bhaMte ! savve samAhArA0' tyAdi --- gautama svAbhIme prabhune me pUchyu cha ?-'savve bANamaMtarA NaM bhaMte !' 3 sapana mA pAnavya-tara 'samAhArA0' samAna mahArANA DAya che? samAna zarIravALA hoya che? samAna ucchavAsa niHzvA savALA hoya che? zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u010 sU01 vAnavyantarANAmAhArakaraNani0 467 kimiti praznaH, bhagavAnAha-'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA-solasamasae dIvakumAruddesao' evaM yathA SoDazazate dvIpakumAroddezakastathaiva ihApi sarva vaktavyam , tathAhi-'yo iNaTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH sarve vAnavyantarAH na samAhArAH, na samazarIravantaH, navA samocchvAsaniHzvAsAnta iti / SoDazazatakIyaikAdaze dvIpakumAroddezake'pi prathamazatakIyadvitIyoddezakasya dvIpakumAravaktavyatA sUcitA 'jAva samAhArA samasarIrA samussAsanissAsA' ityantA, itaH SoDazazatakIyadvIpakumAraprakaraNamittham / tatratyAlApake vAnavyantaraM niyojya AlApaM darzayatihote haiM ? isa prakAra ke isa gautama ke prazna kA uttara dete hue prabhu unase kahate haiM- evaM jahA' he gautama ! solahaveM zataka meM jaisA dvIpa. kumArodezaka haiM vaisA hI yahA~ para bhI vaha saba kaha lenA caahiye| isa viSaya meM spaSTIkaraNa isa prakAra se hai-'No iNa? samaDe' saba hI vAnabhyantara samAna AhAravAle hoM, samAna zarIravAle hoM aura samAna ucchvAsa nizvAsavAle hoM aisA artha samartha nahIM hai arthAt saba hI vAnavyantara na samAna AhAravAle hote haiM, na samAna zarIravAle hote haiM aura na samAna ucchvApsaniHzvAsavAle hI hote haiM / 16 ve zataka ke 11 veM uddezaka meM bhI prathama zataka ke dvitIya uddezaka meM kathita dvIpakumAroM kI vaktavyatA sUcita kI gaI hai 'jAva samAhArA samasarIrA samussA. sanissAsA' isa antima pATha taka 16 veM zataka kA dvIpakumAraprakaraNa A prakAranA gautama svAmInA praznano uttara ApatAM prabhu temane kahe che evaM jahADa gautama! sobhA zatama bhA2 6zAmA 2 pramANa kahevAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahiyAM paNa te tamAma kathana samajavuM. mA viSayatuM spaSTI321 mA pramANe che. 'No iNaThe samaDhe' mA pAna vyantara sarakhA AhAravALA haya, sarakhA zarIravALA hoya, ane sarakhA ucchavAsa niHzvAsavALA hoya e artha barobara nathI. arthAt badhA ja vAna vyantara sarakhA AhAravALA hotA nathI. sarakhA svabhAvavALA hotA nathI. sarakhA zarIravALA hotA nathI ane sara A ucchavAsa niHzvAsavALA paNa hotA nathI. A viSayanuM vadhu vivecana soLamA zatakanA 11 agIyAramAM udezAmAM pahelA zatakanA bIjA uddezAmAM kahela dvIpakumAronA kathana pramANe samajavA bhalAmaNa karI che te ja rIte ahiyAM paNa te viSaya samajavA tyAMnA yana . 'jAva samasarIrA samussAsanissAsA' ! matima pAsadhA grahaNa karavuM. 16 soLamA zatakanuM dvIpakumAra prakaraNa A pramANe che-tyAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 'vANavyantarArNa bhaMte ! kailessAo pannattAno goyamA ! cattAri lessAo, taM jahA-kaNhalessA jAva teulessA eesi NaM bhaMte ! vAnamaMtarANaM kaNhalessANaM jAva teulessANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA goyamA ! savvatthovA vAnamaMtarA teulessA kAulessA asaMkhejjaguNA nIlalestA visesAhiyA kaNhalessA visesAhiyA' vAnavyantarANAM bhadanta ! katilezyA prajJaptA, gautama ! catasro lezyAH prajJaptAH tadyathA- kRSNalezyA yAvat tejolezyA, eteSAM khalu bhadanta ! vAnavyantarANAM kRSNalezyAnAM yAvattejolezyAnAM ca katare katarebhyo yAvad vizeSAdhikAH gautama ! sarvastokAH vAnavyantarA stejolezyA, isa prakAra se hai-vahAM ke AlApaka meM vAnavyantara pada ko lagAkara AlApa dikhAyA jAtA hai-'vANamaMtarANaM bhaMte ! kailessAo pannatsAo' goyamA!cattAri lessAo taM jahA kaNhalessA jAva teulessA eesiNaM bhaMte ! cANamaMtarANaM kaNhalessANaM jAva teulessANaM kayare kayarehito jAba visesAhiyA vA ? goyamA ? samvattho vA vAnamaMtarA teulessA kAulessA asaMkhejjaguNA nIlalessA visesAhiyA kaNhalessA vise. sAhiyA' isa pATha kA artha isa prakAra se hai-he bhadanta ! vAnanya. ntaroM ke kitanI lezyAeM kahI gaI hai ? prabhu kahate haiM-he gautama ! bAnavyantaroM ke cAra lezyAe~ kahI gaI hai jaise kRSNalezyA, yAvat tejo. lejhyA he bhadanta ina kRSNalezyAvAle yAvat tejolezyAvAle vAnadhyaMtaroM meM kauna kina kI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! sabase kama tejolezyAvAle vAnavyantara haiM inakI vAnarene uddezIne AlApake kahyA che. te pramANe batAvavAmAM Ave che. ---'vANamaMtarANaM bhane ! kailessAo paNNattAo' goyamA ! cattAri lessAo taMjahA kaNhalessA jAva te ulessA eesiM gaM bhaMte ! vAnamaMtarANaM kaNhalessANaM jAva neu. le sANaM kayare kayarehi to jAva visesAhiyA vA! goyamA! savvattho vA vAnamaMtarA teulelptA kAulessA asaMkhejjaguNA nIlalessA visesAhiyA kaNNalessA vise sAhiyA' AL Is A 24! pramANe che. samapan paan0ynt| keTalI vezyAo kahevAmAM AvI che? prabhu kahe che ke he gautama! vAnavantarane cAra vezyAo kahevAmAM AvI che. jemake kRSNalezyA yAvatuM tejalezyA che bhagavAna A kRSNalezyAvALA yAvat tejalezyAvALA vAnavyaMtaromAM koNa kenI apekSAthI yAvat vizeSAdhika che ? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama sauthI ochI kelezyAvALA vAnavyaMtaro che. tenI apekSAthI kApaDikalezyA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u010 sa01 vAnavyantarANAmAhArakaraNani0 469 kApotikalezyA asaMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSA. dhikAH, kiyatparyantaM dvIpakumAraprakaraNaM vaktavyam tatrAha-'jAva apaDriyatti' anena dvIpakumAraprakaraNasya antimaM sUtraM sUcitam tathAhi-'eesi NaM bhaMte ! vANamaMtarANaM kaNhalessANaM jAva teulessANa ya kayare kayarehito apaDiyA vA mahiDiyA vA goyamA ! kaNhalesse hito nIlalessA mahiDDiyA jAva savyamahiDriyA teulessA evaM teule sehito kAvoyalessA apaDiyA, kAvoyalesse hito nIlalessA appaDiyA, nIlalesse hito kaNhalessA appaDiyA' iti, eteSAM khalu bhadanta ! vAnavyantarANAM kRSNalezyAnAM yAvattenolezyAnAM ca katare katarebhyoapekSA kApopitaka lezyAvAle vAnavyantara asaMkhyAtaguNita haiM inakI apekSA nIlalezyAvAle vizeSAdhika haiM evaM kRSNalezyAvAle vizeSAdhika haiN| yaha dvIpakumAra prakaraNa yahAM kahAM taka kA grahaNa karanA cAhiye to isake liye 'jAva appaDpitti' aisA kahA gayA hai ki isa pada taka kA pATha yahAM para grahaNa karanA isa se Age kA nhiiN| isase bIpakumAra prakaraNa kA yaha antima sUtra hai aisA sUcita kiyA gayA hai vaha pATha isa prakAra se hai-'eesiNaM bhaMte ! vAgamatarANaM kaNhalessANaM jAva teja. lessANaM kayare kayarehito appaDDiyA vA mahiDDiyA vA ? goyamA ! kaNhalesse hito nIlalessA mahiDriyA jAva savvamahiDiyA teulessA evaM teulessehito kAvoyalessA appaDDiyA kAvoyale se hito nIlalessA apar3iyA nIla lessahiMto kaNhalessA apaDDiyA' isa pATha kA artha isa prakAra se haiM-he bhdnt| kRSNalezyAvAle yAvat vALA vAnavyantara asaMkhyAtagaNa che. tenI apekSAe nIlalezyAvALA vizeSA dhika che. ane kRSNalezyAvALA vizeSAdhika che. A dvIpakumAra prakaraNa ahiyAM 4yAM sudhArnu aDa95 42vAtuM ghucha te bhATa sUtrA2 4I cha hai-'jAva apaDhiyatti' / 56 sudhiin| pA4 maDiyA ghaDaya 42 no . tenI AgaLane nahIM. AnAthI dvIpakumAra prakaraNanuM A chelluM sUtra che. ema sUcita yu cha. 'eesi NaM bhaMte ! bANamaMtarANaM kaNhalessANaM jAva teulestrANaM kayare kayarehi to apaDUDhiyA vA mahiiDhigA vA goyamA ! kaNNalerasehito nIlalessA mahiiDhiyA jAva savvamahiiDhiyA teulessA evaM teulerasehiMto kAvAyalessA appaDDhiyA, kAvoyalesse hito nIlalesA appaDhiyA nIlalesse hito kaNhalesA apaDhiyA' mA paaine| ma mA pramANe che. 3 sasan 195 lezyAvALA yAvatu tejalezyAvALA A vAnavyArAmAM ke kenI apekSAe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 bhagavatIsUtre 'lpardhikA vA maharddhi kA vA gautama ! kRSNalezyebhyo nIlalezyA mahaddhikA yAvat sarvamahardikA stejolezyAH, evaM tejolezyebhyaH kApotalezyAH alparddhikAH, kApotalezyebhyo nIlalezyA algaddhikAH, nIlalezyebhyaH kRSNalezyA alpadikA iti etatparyantameva SoDazazatakIyaikAdazodezakasthadvIyakumAravaktavyatA vktvyeti| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! yadevAnupiyeNa kathitam tat evameva-sarvathA satyameva Aptasya bhavato vAkyAnAM tejolezyAvAle ina vAnavyantaroM ke bIca meM kauna kinakI apekSA alpaRddhivAle haiM aura kauna kinakI apekSA mahARddhivAle haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM he gautama kRSNalezyAvAle vAnavyantaroM kI apekSA nIlalejhyAvAle vAnavyantara mahARddhivAle haiM yAvat saba se adhika mahA RddhivAle inameM tejolezyAvAle vAnavyantara haiM tathA tejolezyAvAle pAnavyantaroM se kApotika lezyAvAle vAnavyantara alpaRddhivAle haiN| kApotika lezyAvAloM se nIlalezyAvAle alpaRddhivAle haiM nIlalezyAvAloM kI apekSA kRSNalezyAvAle alpaRddhivAle haiN| isa prakAra 16 meM zataka ke 11 ve uddezaka meM kahI gaI bIpakumAra saMbaMdhI vaktavyatA isa antima sUtra taka hI yahA~ grahaNa kI gaI hai aisA jAnanA cAhiye 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apa devAnupriya ne jo isa viSaya meM kahA hai vaha aisA hI hai sarvathA satya hI hai 2 kyoMki Apa alapa RddhivALA che? ane tenI apekSAthI mahAddhivALA che. tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama! kRSNalezyAvALA vAnavyantaronI apekSAe nIlalezyAvALA vAnavyantara mahAddhivALA che. yAvata teomAM sauthI adhika mahAddhiva La telezyAvALo vAnavyantara che. tathA teoNlezyAvALA vAnavya. tathI kApatika lezyAvALA vAnavyantara a9pa4ddhivALA che. kApetika lezyAvALAothI nIlalezyAvALA a95RddhivALA che. nIlezyA karatAM kaNalezyAvALA apaRddhivALA che. A rIte soLamA zatakanA 11 agIyAramAM udezAmAM kahela dvIpakumAra saMbaMdhInuM kathana A atima sUtra sudhI ja ahiyAM grahaNa karela che tema samajavuM. sevaM bhate ! sevaM bhate ti' De sAvana mA5 hevAnupriye // viSayamA je kahela che, te tema ja che. he devAnupriya ApanuM kathana sarvathA satya che. zrI bhagavatI sutra : 13 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za019 u010 sU01 vAnavyantarANAmAhArakaraNani0 472 sarvathA satyatvAt iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namastviA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 01 // // iti zrI vizvavikhyAta jagadavallabha prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddha gadyapadyanekagranthanirmASaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI " bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatizata ke dasamodezakaH samAptaH // 19-10 // samAptazca ekonaviMzatitamazataka iti // Apta haiM aura jo Apta hote haiM unake vAkyoM meM sarvathA satyatA hI rahatI hai isa prakAra kahakara gautama ne prabhu ko vandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve apane sthAna para saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unnIsaveM zatakakA dasavAM uddezaka samApta // 19-10 // kema ke Apa Apta che ane je Apta hoya che teonA vAkayomAM sathA satyatA ja rahe che. e rIte kahIne gautama svAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI gautamasvAmI tapa ane sayamathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthana para mizanamAna thayA // sU. 1 // jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahuArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA egaNIsamA zatakanA dasameA uddezaka samAsA.19-1027 zrI bhagavatI sUtra : 13 Ruo Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E bhagavatIsUtre // atha viMzatitamazatakamArabhate // ekonaviMzatitamazatakaM vyAkhyAtam athAvasara prAptaM viMzatitamaM zatakamAramate tasya ca viMzatitamazatakasya uddezakasaMgrahaNI mAthAmAha-'veiMdiya' ityAdi, gAthA-'beiMdiya1 mAgAse 2, pANavahe3, uvacae ya4 paramANU5 / aMtara 6 baMdhe 7 bhUmI8 cAraNa 9 sobakammA jIvA 10 // chAyA-dvIndriya? AkAzaH2 prANabadha 3 upacayazca4 paramANuH5 / antaraH bandho 7 bhUmiH 8 cAraga9 sopakramA jiivaa10|| arthaH-dvIndriyaH-dvIndriyajIvavaktavyatAviSayako dvIndriyanAmakaH prathamodde. zakaH 1 / AkAza:-AkAzavaktavyatAviSayaka AkAzanAmako dvItIyoddezakaH 2 // mANavadhaH-prANAtipAtAdharthaviSayakA mANAtipAtanAmastRtIyoddezakaH 3 // bIsaveM zataka kA pahalA uddezA kA prAraMbha19 ve zataka kA vyAkhyAna kara diyA gayA hai aba avasara prApta 20 vAM zataka prArambha ho rahA hai so isakA vyAkhyAna karane ke liye sUtrakAra sarva prathama isa zataka gata uddezoM ke artha kA saMgraha karanevAlI isa saMgraha gAthA ko kaha rahe haiM 'veiMdiyamAgAne' ityAdi--- isa 20 ve zataka meM jo uddeza kahe jAnedhAle haiM unameM pratipAdita artha kA saMgrahIta karake prakaTa karane vAlI yaha gAthA hai do indriya Adi jIvoM ke sambandha meM prathama uddezA hai AkAza Adi ke sambandha meM dvitIya uddezA hai prANAtipAta Adi ke sabandha meM tRtIya uddezA hai vIsamA zatakanA pahelA udezAne prAraMbha ogaNIsamA zatakanI vyAkhyA karavAmAM AvI gaI che. have avasara prApta vIsamA zatakane prAraMbha karavAmAM Ave che. vIsamA zatakanI zarUAta karavA mATe sUtrakAra sarva prathama A zatakanI aMdara AvelA uddezAonA ayAne mAvANI sa gAthA 4 cha.-'beiMdiyamAgAse' tyA A vIsamA zatakamAM je uddezAo kahevAnA che. temAM batAvavAmAM AvanArA ane saMgraha karIne pragaTa karavAvALI A gAthA che. tene artha yA pramANe che. be indriya vigere jenA saMbaMdhamAM pahelo uddeza che. AkAzaAdinA saMbaMdhane bIjo uddeza che. prANAtipAta vigerenA arthane batAvanAra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (c) -- - prameyacandrikA TIkA za020 u01 uddezArthasaMgrahaH upacayaH-indriyopacayaviSayaka upacayanAmazacaturthIdezakaH 4 / paramANuH-paramANuta Arabhya ananta padezikaskandhaviSayakaH pazcamodezakaH paramANuriti 5 / 'aMtara'-ratnapabhAdipRthivyAm antarAlavakta patAviSayako'ntaranAmakaH SaSThodezakaH 6 / bandhaH-jIvapayogAdivandhaviSayako bandhanAmakaH saptamaH 7 / bhUmiHkarmabhUmyakarmabhUmivaktavyatAviSayako bhUminAmako'STamoddezakaH 8 / cAraNaH-vidyAcAraNAdivaktavyatAviSayakazzAraNa nApako nabamodezakaH 9 / sopakramA jIvAHsopakramanirupakramAyukanIyavaktavyatAviSayako jIvanAmako dazamoddezakaH 10 // indriyopacaya sambandha meM caturtha uddezA hai paramANu se lekara anantapradezI skandha ke sambandha meM pAMcavAM uddezA hai, ratnaprabhA Adi narakoM ke antarAla ke sambandha meM chaTThA uddezA hai, jIva prayoga Adi bandha ke sambandha meM 7 vAM uddezA hai, karmabhUmi aura akarmabhUmi ke sambandha meM 8 vA uddezA hai, vidyAcAraNa Adi ke sambandha meM 9 vAM uddezA hai, tathA sopakrama evaM nirupakrama AyuvAle jIva ke sambandha meM 10 vA uddezA hai isa prakAra se isa 20 ve zataka meM ye 10 uddeze haiN| ____TIkArtha--dIndriya jIva kI vaktavyatAviSayaka dvIndriya nAmakA prathama uddezA hai, AkAzavaktavyatA viSayaka AkAza nAmakA dvitIya uddezA hai, prANAtipAta Adi arthaviSayakaprANAtipAta nAmakA tRtIya uddezaka hai, indriyopacayaviSayaka upacayanAmakA caturtha uddezA hai, paramANu se lekara anantapradezika skandha taka paramANu isa nAmakA pazcama uddezA hai, trIje uddeza che. IdripacayanA saMbaMdhamAM ceze uddeza che. paramANuthI AraMbhIne ananta pradeza skaMdhanA saMbaMdhamAM pAMcame uddeza che. ratnaprabhA vigere narakonA aMtarAla saMbaMdhamAM cho uddeza che. jIva prAga vigere bandhanA viSayane sAtame udeza che, karmabhUmi ane akarmabhUminA saMbaMdhamAM AThame udeza che. vidyAcAraNa vigerenA saMbaMdhamAM navame uddeza che. tathA sApakama ane nirapakrama AyuSyavALA jIvanA saMbaMdhamAM dasame udeza che. A rIte A vIsamAM zatakamAM 10 uddezAo che. TIkAI-Indriya ane jIvane saMbaMdha batAvanAra dvIndriya nAmane pahele uddeza che. AkAza, viSe spaSTatA karanAra A bIjA uddezAnuM nAma AkAza e pramANe che 2, prANAtipAta vigere viSayanuM pratipAdana karanAra A trIjA uddezAnuM nAma prANAtipAta e pramANe che 3, IdrinA upacaya vigere viSayane batAvanAra A cethA uddezAnuM nAma upacaya" e pramANe che.4, para mANathI AraMbhIne anaMtapradeza skaMdha sudhInA viSayane batAvanAra A pAMcamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatosUtre tatra sarvapathamataH dvIndriya nAmakapatha modezakavaktavyatAmAha-'rAyagihe' ityAdi mUlam-'rAyagihe jAva evaM vayAsI siya bhaMte! jAva cattAri paMcabeiMdiyA egayao sAhAraNasarIraM baMdhati, baMdhittA tao pacchA AhAreti vA pariNAmeti vA, sarIraM vA baMdhati ? No iNa? smtte| bediyANaM patteyAhArA, patteyapariNAmA patteyasarIraM baMdhaMti patteyasarIraM baMdhittA, tao pacchA AhAreti vA pariNAmeti vA sarIraM vA bNdhti| teti NaM bhaMte ! jIvANaM kailessAo pannattAo ? goyamA! to lessAo pannatAo, taM jahA-kaNhalessA, nIlalessA, kAulesptA evaM jahA egUNavisaimesaeteukkAiyANaM jAva uvadvaMtiNavaraM sammadiTTI vimicchAdiTTI vino sammAmicchAdiTThI, do nANA do annANA niyama, no ratnaprabhA Adi pRthivIyoM meM annarAla kI baktavyatA ko batalAne vAlA antara nAma kA 64aa uddezA hai jIva prayogAdi bandha kA viSaya karanevAle bandha nAmakA sAtavAM uddezA hai, karma bhUmi akarmabhUmi kI vaktavyatA ko prakaTa karane vAlA bhUmi nAmakA AThavAM uddezA hai, vidyAcAraNa Adi kI vaktavyatA ko viSa karanevAlA cAraNa nAmakA nauvAM uddezA hai, sopakrama aura nirUpakrama AyuvAle jIvoM kI vaktavyatA ko batalAnevAlA jIva nAmakA 10 vAM uddezA hai| uddezAnuM nAma "paramANuM" e pramANe che, 5, ratnaprabhA vigere pRthvInA antaRAlane batAvanAra A chaThThA uddezAnuM nAma "aMtarAla e pramANe che. 6, jIvanA praga vigere baMdhane viSaya karavAvALuM A sAtamA uddezAnuM nAma "baMdha e pramANe che.7, karmabhUmi, akarmabhUminA viSayane batAvanAra A AThamAM uddezAnuM nAma "bhUmi e prama Ne che 8, vidyAcAraNa vigere viSayane batAvanAra cAraNa nAmane navame uddeza che.9, sopakama ane nirUpakama AyuSyavALA jInA viSayane batAvanAra A dasamA uddezAnuM nAma "jIva" e pramANe che. 10 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 475 maNajogI, kyajogI vi kAyajogI vi AhAro niyama chadisi / tesiMNaM bhaMte ! jIvANaM evaM sannAi vA, pannAi vA, maNei vA, vaitti vA, amhe NaM iTTANiDhe rase iTANiTe phAse paDisaMvedemo ? No iNaTe samaTe paDisaMvedeti puNa te, ThiI jahanneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM bArasasaMvaccharAI sesaM taM cev| evaM teiMdiyANa vi evaM cauridiyANa viNANanaM iMdiesu ThiIe ya sesaM taM ceva, ThiI jahA pnnvnnaae| siyabhaMte jAva cattAri paMca paMciMdiyA jIvA egayao sAhAraNaM0 evaM jahA beiMdiyANaM, NavaraM ullessAo diTThI tivihA vi cattAri nANA, tinni annANA, bhayaNAe, tiviho jogii| tesiMNabhaMte! jIvANaM evaM sannAi vA pannAi vA maNoi vA vaIi vA 'amhe NaM AhAramAhAremo goyamA! atthegaiyANaM evaM sannAi vA pannAivA maNei vAvaII vA amheNaM AhAramAhAremo atthegaiyANaM No evaM sannAi vA pannAi vA jAva vaIi vA amhaNaM AhAramAhAremo AhAraiti puNa te| tesiM gaM bhaMte ! jIvANaM evaM sannAi vA jAva vaIi vA, 'amhe gaM iTANi? sadde iTANi? rUve iTThANiTe gaMdhe iTTANiTe rase ichAgiTe phAse parisaMvedemo ?' goyamA ! atthegahayANaM evaM sannAi vA jAva vaIi vA 'amhe NaM ichANiDhe sadde jAva iTTANidve phAse paDisaMvedemo' atthegaiyANaM No evaM sannAi vA jAva vaIi vA 'amhe NaM iTANiTe sadde jAva iTANi? phAse paDisaMvedemo' paDisaMvedeti puNa te / teNaM bhaMte ! jIvA kiM pANAhavAe uvakkhAijati ? goyamA! atthegaiyA pANAivAe vi zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre uvakvAijati jAva micchAdaMsaNamulle vi uvakkhAijaMti, asthegaiyA no pANAivAe uvakkhAijaMti No musA0 jAva no micchAdaMsaNasalle uvakkhAijaMti / jesiM piNaM jIvANaM te jIvA evamAhijaMti, tesi pi NaM jIvANaM atthegaiyANaM vinnAe nANate atthegaiyANaM No viSNAe no nANate, uvavAo savao jAba sasiddhAo ThiI jahanneNaM aMtomuhutaM ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI chassamugdhAyA kevalivajjA, ubaTTaNA sannastha gacchati jAva savvaTTasiddhati, sesaM jahA beiMdiyANaM / eesi NaM bhaMte! beiMdiyANaM jAva paMciMdiyANa ya kayare kayare hiMto jAva visesAhiyA vA ? goyamA ! savvattho vA paMciMdiyA, cAuriMdiyA visesAhiyA tiMdiyA visesAhiyA, beiMdiyA visesAhiyA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharai // sU0 1 // chAyA - rAjagRhe yAvadevam avAdIt syAdbhadanta ! yAvat catvAraH paJcadvIndriyA ekataH sAdhAraNazarIraM badhnanti baddhvA tataH pazvAd Aharanti vA pariNAmayanti vA zarIraM vA vananti ? nAyamarthaH samarthaH, dvIndriyAH khalu pratyeka hArAH pratyeka pariNAmAH pratyekazarIraM vadhnanti pratye hazarIraM baddhvA tataH pazcAt Aharanti vA pariNAmayanti vA zarIraM vA badhnanti / teSAM khala bhadanta / jIvAnAM kavi lezyAH majJaptAH ? gautama ! tisro lezyAH prajJaptAH tadyathA - kRSNalezyA, nIlalezyA kApotalezyAH / evaM yathA ekonaviMzatitame zate tejaskAyikAnAM yAvadudvarttante / navaraM samyagra yospi mayA'pi no samyag mithyAdRSTayaH, dve jJAne dve ajJAne niyamataH, no manoyogino vacoyogino'pi kAyayogino'pi, AhAro niyamataH SaDradizi / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAm evaM saMjJA iti vA, majJA iti vA, mana iti vA, vAgiti vA, 'vayaM khalu iSTAniSTAn rasAn iSTAniSTAn sparzAn pratisaMvedayAmaH ? nAyamarthaH samarthaH pratisaMvedayanti punaste / sthitirjayanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa dvAdazasaMvatsarANi zeSaM tadeva / evaM zrIndriyANAmapi evaM caturindriyA 476 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakapathamoddezanirUpaNam 477 NAmapi nAnAtvamindriyeSu sthitau ca zeSaM tadeva / sthitiyathA prajJApanAyAm / syAd bhadanta ! yAvatu catvAraH paJca paJcendriyA jIvA ekataH sAdhAraNaM, evaM yathA dvIndriyANAm navaraM paDlezyAH dRSTitrividhA api, catvAri jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA, trividho yogaH / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAm evaM saMjJA iti vA prajJA iti vA mana iti vA vAgiti vA 'vayaM khalu AhAramAharAmaH, gautama ! astye keSAm evaM saMjJA iti vA prajJA iti vA mana iti vA vAgiti vA 'vayaM khalu AhAramAharAmaH / astyekeSAM no evaM saMjJA iti yAvada vAgiti vA 'vayaM khalu AhAramAharAmaH' Aharanti punaste / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAm evaM saMjJA iti vA yAvad vAgiti vA 'vaya khalu iSTAniSTAn zabdAn , iSTAniSTAni rUpANi, iSTAniSTAn gandhAna iSTAniSTAn rasAn iSTAniSTAn sparzAn matisaMvedayAma: ? gautama ! astyeke nAma evaM saMjJA iti vA yAvad vAgiti vA 'vayaM khalu iSTAniSTAn zabdAn yAvat iSTAniSTAn sparzAn pratisaMvedayAmaH, astye keSAM no evaM saMjJA iti cA yAvad vAgiti vA 'vayaM khalu ipTAniSTAn zabdAn yAvad iSTAniSTAn sparzAna 'pratisaMvedayAmaH' matisaMvedayanti punste| te khalu bhadanta ! jIvAH kiM prANAtipAte upAkhyAnti gautama ! astyekakAH pANAtipAte'pi upAzAnti yAvad mithyAdarzanazalye'pi upAkhyAnti / astyekakAH no prANAtipAte upAkhyAlti no mRpAvAde yAvad no mithyAdarzana. zalye upAkhyAnti yeSAmapi khalu jIvAnA te jIvA evamAkhyAyante teSAmapi khalu jIvAnAmapi atyekeSAM vijJAtaM nAnAtvam astyekeSAM no vijJAtaM nAnAtvam upapAtaH sarvato yAvat sarvArtha siddhA sthiti va yena antarmuhUrtam utkRSTena trayastriMzata sAgaropamANi, SaTUsamudyAtAH kevalivajitAH / udvartanAH sarvatra gacchanti yAvat sarvArthasiddhamiti / zeSam yathA dvIndriyANAm / eteSAM khalu bhadanta ! dvIndriyANAM yAvatpazcendriyAgAM ca katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAH paJcandriyAH, caturindriyA vizeSAdhikAH, trIndriyA vizeSAdhikAH, dvIndriyA vishessaadhikaaH| tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||suu.1|| viMzatitamazate prathamoddezakaH samAptaH // TIkA-'rAyagi he jAba evaM vavAsI' rAmagRhe yAvadevayavAdIt atra yAvatpadena bhagavataH samavasaraNamabhUdityArabhya prAjalipuTo gautama ityantasya prAraNasya ___ aba sUtrakAra sarvaprathama dIndriya nAmaka prathama uddeze ko 'rAyagihe' ityAdi sUtra dvArA vaktavyatA kA kathana karate haiM'rAyagihe jAya evaM vayAsI' ityaadi| have sUtrakAra sarva prathama zrIndriya nAmanA pahelA uddezano prAraMbha karatAM che hai--'rAyagihe jAva evaM vayAsI' yA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 bhagavatI sUtre grahaNaM bhavati etAdRzavizeSaNaviziSTo gautamaH kimavAdIt tatrAha - siya' ityAdi, 'siya bhaMte!' syAd bhadanta ! atra syAditi avyayaM tiGantamatirUpakaM saMbhavedisyarthakam, 'jAva cacAri paMca beiMdiyA' yAvat catvAraH paJca dvIndriyA jIvAH yAvatpadena dvayostrayANAM saMgrahaH tathA ca dvau vA trayo vA catvAraH paJca vA dvIndriyA jIvA ityarthaH ' egayao' ekata: - ekIbhUya - saMyujyeti yAvat, 'sAhAraNa sarIraM' sAdhAraNazarIram 'baMdhaMti' vadhnanti anekajIvasAmAnyam anekajIvopabhogyam - anekajIva bhogAdhiSThAnamiti yAvat badhnanti prathamatayA tat prAyogyapudgalagrahaNataH kurvantItyarthaH / 'baMdhittA' ekato militvA - sAdhAraNazarIraM vadadhvA TIkArtha-- 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' yahAM yAvaspada se 'bhagavAn kA samavasaraNa huA' yahAM se lekara 'prAJjalipuTavAle gautama ne ' yahAM taka kA prakaraNa gRhIta huA hai tathA ca-rAjagRhanagara meM prabhu kA samavasaraNa huA prabhukA Agamana sunakara pariSad dharma kA vyAkhyAna sunane ke liye unake pAsa AI prabhu ne dharma kA upadeza diyA dharmopadeza sunakara pariSada visarjita ho gaI isake bAda pUrvokta vizeSaNoM se viziSTa gautama ne prabhu se isa prakAra pUchA- 'yi bhaMte ! jAva cattAri paMca behaMdiyA egayabho sAhAraNasarIraM baMdhaMti' 'siya' syAt yaha pada tiGanta pratirUpaka avyaya hai aura isakA artha saMbhava ho sakatA hai' aisA hai 'jAva cattAri' meM Agata pAvatpada se 'do aura tIna' kA saMgraha huA hai tathA ca-do athavA tIna, athavA cAra athavA pAMca dvIndriya jIva milakara aneka jIvopabhogya sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM aisI bAta kyA saMbhavita ho sakatI hai ? tathA ekatrita artha :- rAyagihe jAba evaM vayAsI' gRhanagaramA lagavAnanu sabha vasaraNa thayuM. prabhunuM Agamana sAMbhaLIne pariSa prabhune vaMdanA karavA tai pAse AvI. prabhue dharmAMdezanA ApI dhadezanA sAMbhaLIne pariSad prabhune vadana namaskAra karIne pAtapeAtAne sthAne pAchI gaI te pachI gautama svAmI yo bhanne hAtha leDIne ghANA 4 vinayathI alune yA prabhA pUchayu' 'siya bhaMte ! jAva cattAri paMca beiMdiyA egayao sAhAraNasarIraM baMdhaMti' maDiyAM 'siya' 'syAt ' me tiGnta prati avyaya che bhane tenA artha saMbhava hoI za che. ye pramANe che. 'jAva cattAri' bhAM yAveta yAvatyathI me mane traNa zraNu karAyA che. e athavA traNa athavA cAra athavA pAMca e Indriya jIve maLIne aneka jIvAne bhegavavA lAyaka sAdhAraNa zarIranA baMdha kare che? evI vAta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020301 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 479 'tao pacchA' tataH pazcAt sAdhAraNazarIragrahaNAnantaram ' AhAreti vA pariNAmaiMti vA sarIraM vA baMdhati' Aharanti vA - AhAraM kurvantIti vA pariNamayanti vAAhatapudgalAnAM pariNAmaM kurvanti vA zarIraM vA badhnanti pazcAdaviziSTazarIraM tajjIvagrAdyaM gRhantIti vetyarthaH / bhagavAnAha - 'No iNDe' ityAdi, 'jo iNaTThe samar3e' nAyamarthaH samarthaH, he gautama ! militA aneke dvIndriyA jIvAH eka zarIraM nopabhogAya gRhNantIti bhAvaH / tadA kiM kurvanti tatrAha - beiMdiyANaM' ityAdi, 'beiMdiyANaM pattebAhArA' dvIndriyAH khalu pratyekAhArA dvIndriyajIvAH saMbhUya nAharanti kintu ekaika eva AhAraM kurvantItyarthaH 'patteyapariNAmA' pratyekapariNAmAH ekaikaza evaM AhatadgalAnAM pariNAmaM kurvantItyarthaH 'patteyasarIraM hokara usa sAdhAraNa zarIra kA 'baMdhittA' bandha karake 'tao pacchA' usake bAda - sAdhAraNazarIra ko grahaNa karane ke anantara 'AhAreti vA pariNAmeti vA sarIraM vA baMdhaMti' ve AhAra karate haiM kyA ? tathA - AhRta pudgaloM ko rasAdirUpa se pariNamAte haiM kyA ? aura pariNamAne ke bAda phira viziSTa zarIra kA bandha karate haiM kyA ? isa prazna samUha ke uttara meM prabhu kahate haiM 'No iNaTTe samaTThe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| arthAt milita aneka dIndriyajIva upabhoga ke liye eka zarIra ko sAdhAraNa zarIra ko grahaNa nahIM karate haiM / isameM kAraNa kyA hai ? to isake liye kahA gayA hai ki ve 'veiMdiyA NaM patteyAhArA, patte papariNAmA, patteyasarIraM baMdheti' do indriya jIva ikaTThe hokara AhAra nahIM karate haiM kintu jude 2 rahakara hI saca svataMtra 2 hokara hI eka 2 rUpameM - sa MbhavI zaDe che ? tathA me pramANe hA yAne te sAdhAraNa zarIranu' 'baMdhita ' adha 4rIne 'taopacchA' te pachI bheTa! sAdhAraNa zarIra zraddhaya pachI 'AhAreti vA pariNamaMti vA sarIraM vA baMdhaMti' tethe ADAra 42 che ? tathA Ahata pudgalene rasa vigere rUpe pariNamAve che? ane e rIte pariNu mAnyA pachI vizeSa prakAranA zarIrane khaMdha kare che? A praznonA uttaramAM prabhu kahe che -jo iNTThe samaTThe' he gautama! yA artha parobhara nathI athavA maLelA aneka e IMdriya jIve upaleAga mATe eka zarIrane-sAdhAraNa zarIrane grahaNu karatA nathI. tenu kAraNa zuM che? tema gautama svAmInA pUchavAthI tenA uttaramA prabhu De che - beiMdiyANaM patteyAhArA, patteyapariNAmA, patteyaM sarIra baMdhati' ye 'driya vo thoDA thAne AhAra uratA nathI. paraMtu nuhA judA rahIne ja eTale ke eka eka rUpamAM rahIne ja AhAra kare che. ane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre baMdhati' pratyekazarIraM badhnanti na tu militvA, 'patteyaM sarIraM baMdhitA' pratyekamekaikazaH zarIraM baddhA 'to pacchA AhAreti vA' tataH pazcAt pratyekazaH zarIra bandhanAnantaram 'AhAreti vA' Aharanti vA pAhArapudgalAn gRhNanti 'pariNAmeM ti vA' pariNamayanti AhRtapudgalAn 'sarIraM vA baMdhati' zarIraM vA bandhanti upabho. gAyeti / tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM' teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAm 'kara lessAyo pannatAo' kati lezyAH prajJaptAH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tao lessAo pannatAo' tisro lezyA: prajJaptA:-kathitAH, bhedatrayameva darzayati-taM jahA' tadyathA 'kaNhalestA' kRSNalezyA 'nIla lestA' nIlalezyA 'kAulessA' kaapotikleyaa| 'evaM jahA egRNavisahame sae teukAiyANaM' evaM yathA ekonaviMzatitamazate tejaskAyikAnAM jIvAnAM viSaye kathitaM tathaiva ihApi draSTavyam kiyatparyantame konaviMzatitamazatakIyatRtIyo. rahakara hI AhAra karate haiM aura bhAhana pudgaloM ko ekeka 2 rUpa meM rahakara hI jude 2 hokara hI-pariNamAte haiM milakara nahIM pariNamAte haiM isa prakAra ve milakara eka zarIra kA bandha nahIM karate haiM kintu jude 2 hokara hI upabhoga ke nimitta pratyeka zarIra kA bandha karate haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'tesiNaM bhaMte ! jIvANaM kaile. stAmopaNa gattAo' he bhadanta ! ina jIvoM ke kitanI lezyAeM kahI gaI haiM? uttara meM prabhu ne kahA hai-'to lessAo pannattAo' he gautama! ina jIvoM ke 3 lezyAeM hotI haiN| 'taM jahA' jaise 'kahalessA, nIlalesA, kAulessA' kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotikalezpA evaM jahA egUNa visaime sae te ukAiyANaM' jaisA kathana 19 ve zataka meM tejaskAyikoM ke AhAra karelA pudgalone eka eka rUpe rahIne ja arthAt judA judA rahIne ja parigumAve che. eka sAthe maLIne pariNamAvatA nathI. e rIte teo eka sAthe maLIne eka zarIrane baMdha karatA nathI paraMtu judA judA rUpe thaIne pratyekanA judA judA zarIrane baMdha kare che gItama svAmI prasune ye pUche cha hai-'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM karalessAo paNNattAo' hai sAvana te vAna TI sezyA / DAya cha ? tanA uttaramA prasu cha -'tao lessAo paNNattAo' gautm| mA main ra vezyAma DAya che. 'taM jahA'-tenI nAga! ! prabhArI che. 'kaNhalessA, nIlalelA, kAulessA' le2yA, nIravezyA mane pati vezyA, evaM jahA egUNavI laime sae te ukkAiyANaM' sImAsamA zatamA tejaskAyikonA saMbaMdhamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che. te ja pramANenuM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 sUra dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 481 dezakamakaraNamadhyetavyam tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva uvavati' yAvadudvartante lezyAmakaraNAdArabhya udvartanAsUtraparyantam-tathAcodvartanAmakaraNam 'teNaM bhaMte ! jIvA aNataraM uvyaTTittA kahiM uvajjati' te khalu bhadanta ! jIvA anantaramuvRttya kutra gacchanti kutrotpadyante, he gautama ! tejaskAyikA jIvAH tejaskAyikato niHsRtya kutrotpadyante ityAdi vizeSa jijJAsubhiH tatratyam ekonaviMzatitamazatakIyanutIyodezakasthaM prakaraNaM tatrApi 'evaM uvvadRNA jahA vakkaMtIe' ityuktaM tena prajJApanAyAstRtIyodvartanA padaM ca savistaraM draSTavyam / 'navaraM sammadiTThI vi micchAdiTThI vi no sammAmicchAdiTThI' navaraM samyagdRSTayo'pi sambandha meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI 'jAva ucaTTIti' taka kara lenA cAhiye arthAt lezyAprakaraNa se lekara udvartanA sUtra paryanta kA prakaraNa joki 19 ve zataka ke tRtIya uddeze meM hai yahAM para kaha lenA caahiye| vaha utanA prakaraNa vahAM isa prakAra se hai 'te gaM bhate ! jIvA aNaMtara ucvahitA kahiM uvavajjati' he bhadanta ! ve tejaskAyika jIva tejaskAyika paryAya se nikala kara kahAM utpanna hote haiM ? ityAdi prazna isa praznake samAdhAna ke nimitta vahAM aisA kahA gayA hai ki he gautama ! 'evaM uvaTThaNA jahA vakkaMtIe' isa viSaya ko jAnane ke liye prajJApanA sUtra kA vyutkrAnti pada dekhanA cAhiye ataH vizeSa jijJAsuoM ko 19 veM zataka kA tRtIya uddezaka aura usameM bhI prajJApanA sUtra kA chaTThA udvartanA pada vistAra sahita dekhanA cAhiye / 'navaraM sammadiTThI vi micchAdiTThI vi no sammAmicchAdiTThI' lezyAprakaraNa se lagAkara uddha. 4yana maliyAM 'jAva uvaTuMti' meM pAyA sudhA 42 mAt vezyA prakaraNathI AraMbhIne udvartAnA sUtra sudhInuM 19 ogaNIsamA zatakanuM prakaraNa ogaNIsamA zatakanA trIjA uddezAmAM che te ahiyAM samajI levuM. tyAM te udvartanA 5265 mArIta che. 'te NaM bhaMte ! jIvA aNaMtaraM upaTTittA kahi uvavajjaMti' he bhagavana te tejaskAyika jIve tejaskAyanI paryAyathI nIkaLIne kayAM utpanna thAya che? ItyAdi prazna karyo che. ane te praznonA samAdhAna mATe tyAM A pramANe ghucha 2-3 gItama! 'evaM uvaTTaNA jahA vaktIe' yA viSaya samajavA mATe prajJApanA sUtranuM vyutkrAMti para joI levuM. jethI vizeSa jIjJAsu oe ogaNIsamA zatakane trIjo udeze ane temAM paNa prajJApanA sUtranuM trIdvata nA 54 savistara na samala'. 'navaraM sammadidI vi micchA. diTThI vi no sammAmicchAdiTThI' vezyA 5425 thI utanA 54255 sudhImai A! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 bhagavatIsUtre mithyAdRSTayo'pi no samyagmithyAdRSTayA, tejaskAyikapakaraNe tejaskAyikAnAM samyagdRSTitvasya samyagmithyASTitvasya ca niSedhaM kRtvA mithyASTitvamAtrasya vidhAnaM kRtam iha tu yadapekSayA bailakSaNyaM darzayitu 'navaraM' ityuktam samyagdRSTayo'pi mithyAdRSTayo'pi ca na tu samyagmithyAdRSTayaH sAsvAdanasamyaktvataH patitasya dvIndriyeSu utpattisamaye aparyAptAvasthAyAm samyagdRSTatva-mithyAdRSTisvayorubhayorapi saMbhAvanA na tu mizradRSTitvasya / eteSAM jIvAnAm-'do nANA do avANA niyamA' dve jJAne dve ajJAne niyamAt 'No maNajogI' no manoyoginaH, tanA prakaraNa ke bhItara yaha prakaraNa bhI AyA hai ki tejaskAyika jIva samyagdRSTi hote haiM yA mithyAdRSTi hote haiM ? yA ubhayadRSTi hote haiM? to vahAM isa prakaraNa meM aisA kahA gayA hai ki ve na samyagdRSTi hote haiM evaM na ubhayadRSTi hote haiM kintu mithyAdRSTi hote haiM isa prakAra se unameM mithyAdRSTi mAtra kA vidhAna kiyA gayA hai parantu yahAM usa apekSA se vilakSaNatA dikhAne ke liye 'navaraM' aise pada kA prayoga kiyA gayA hai aura yaha batalAyA jA rahA hai ki ve dIndriyajIva samyagdRSTi bhI hote haiM aura mithyAdRSTi bhI hote haiM ubhayadRSTi nahIM hote haiM kyoMki sAsvAdana sampattava se patita hue jIva meM dvIndriyoM meM utpatti ke samaya aparyAptAvasthA meM samyagdRSTirava kI aura mithyASTitva kI ina donoM kI bhI saMbhAvanA hai ubhayadRSTitva kI saMbhAvanA nahIM hai| ina jIvoM ke niyama se do jJAna hote haiM do ajJAna prakaraNa paNa Avela che ke tejaskAyika jIva samyagU daSTi hoya che ke mithyA daSTi hoya che? athavA ubhayadaSTi hoya che? A saMbaMdhamAM tyAM A prakaraNamAM A pramANe kahyuM che ke-teo samyagra dRSTi hotA nathI ane ubhayaSTi paNa hitA nathI paraMtu miyAdaSTi ja hoya che. e rIte temAM mAtra mithyA daSTinuM ja vidhAna karela che. paraMtu te kathana karatAM ahiM pheraphAra-vizeSatA matA bhATe 'navaraM' se phne| prayoye che. anema mtaa0yuche| te beIdriya ja samyagadaSTi paNa hoya che, ane mithyAdaSTi paNa hoya che. ubhayadaSTi hetA nathI kAraNa ke sAravAdana samyaktvathI patita thayelA jIvamAM be IndriyamAM utpattinA samaye aparyApta avasthAmAM samadaSTi paNAnI ane mithyAdRSTipaNanI ema A ane dRSTinI saMbhAvanA che. ubhaya daSTipaNAnI saMbhAvanA nathI. A jIvane niyamathI be jJAna hoya che, tema zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 483 'vayajogI vi kAyamogI vi' vacoyogino'pi kAyayogino'pi bhavantIti 'AhAro niyamaM chadisiM' AhAro niyamAt Saidizam etadviSaye vizeSavicAra: prathamazatake AhAroddezake eva draSTavyaH / 'tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM' teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM dvIndriyajIvAnAm 'evaM sannAi vA maNei vA vaII vA saMjJeti pA-saMjJA-AhArAdirUpA sA'sti vetyarthaH, prakSeti vA prajJA-buddhiH sA'sti cetyarthaH mana iti vA-mano'sti vetyarthaH, vAgiti vA vAk-vacanamiti vA vAgasti vetyarthaH 'amhe NaM iTAniDhe rase' vayaM khalu iSTAniSTAn rasAn iSTAH-manonukUlAH aniSTA:-avAJchitA rasA ityarthaH tAn iTTANi? phAse' iSTAniSTAn sparzAna 'paDisaMvedemo' pratisaMvedayAmaH vayaM khalu iSTAniSTarasAn gRhImaH iSTAniSTAn spIzca spRzAmaH ityAkArikA buddhisteSAM vidhate kim ? iti praznaH, hote haiM ye manoyogI nahIM hote haiM kintu vacanayogI aura kAyayogI hote haiM yahI bAta 'do nANA do annANA niyama, no maNajogI vayajogI vikAyajogI vi' ina padoM dvArA prakaTa kI gaI haiN| 'AhAro niyama chadisi' inakA chahoM dizAoM kA AhAra hotA hai isa viSaya kA vizeSa vicAra prathama zataka ke AhAroddezaka meM kiyA jA cukA hai ataH vahIM se yaha viSaya dekhanA cAhiye 'tesiM gaMbhaMte ! jIvANaM evaM sannAi vA' ityAdiaba gautama prabhu se aisA pUcha rahe haiM ki he bhadanta ! una do indriya jIvoM ke kyA aisI saMjJA AhArAdirUpasaMjJA hotI hai prajJA ghuddhi hotI hai, mana hotA hai ? vacana hotA hai ? ki hama loga iSTa aniSTa rasoM kA tathA iSTAniSTa spoM kA pratisaMvedana karate haiM arthAt hama iSTAniSTa rasoM ko grahaNa karate haiM aura iSTAniSTa spoM ko chUte haiM ? aisI buddhi kyA unameM hotI hai? ja be ajJAna hoya che. teo mAgI hotA nathI paNa vacanagavALA bhane AyogavA DAya che. merI vAta 'do NANA do aNNANA niyama, no maNajogI, vayajogI vi0 kAyajogI vi0' mA paha| dvArA pragaTa resa che. 'AhAro niyama chaddisi' tayA se hAthI mADA2 re che. me vissyn| vizeSa vicAra pahelA zatakanA AhAra uddezAmAM karavAmAM Avela che. tethI te viSaya sabha7 vA. 'tesiNaM bhaMte jIvANaM evaM sannAivA' tyAdi. - have gautama svAmI prabhune evuM pUche che ke-he bhagavana te be Idriya jIne evI AhAra vigere saMjJA hoya che? prajJA-buddhi heya che? mana vacana hoya che? ke ame ISTa aniSTa rasanuM tathA ISTa aniSTa sparonuM pratisaMvedana karIe chIe arthAt ame ISTa aniSTa rasone grahaNa karIe chIe ane ISTa aniSTa speze karIe chIe, evI buddhi teomAM hoya che? A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre bhagavAnAha - ' No NaTThe' ityAdi, 'No iNa samaTTe' nAyamarthaH samarthaH iSTAniSTarasasparzaviSayaka patisaMvedanaM teSAM na bhavatItyarthaH / 'paDisaMvedeti pUNa te' pratisaMvedayanti punaste pratisaMvedanaviSayaka jJAnAdyabhAve'pi pratisaMvedanaM rasAdiviSayakaM tu rasAdiviSayako'nubhavastu bhavatyeveti bhAvaH / 'ThiI jahanneNaM aMtomuhutta' sthitirjaghanyena antarmuhUrtam 'ukoseNaM vArasasaMcaccharAI' utkarSeNa dvAdazasaMvatsa rANi 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva ekonaviMzatizata kI ya tRtI yoddeza kastha tejaskAkimakaraNakathitavadeva samudghAtAdikaM sarvaM tatsamAnameva draSTavyam / 'evaM teiMdiyANaM pa' evaM trIndriyANAmapi dvIndriyavat trIndriyajIvAnAmapi sarvam abagantavyam evaM cauridiyANa vi' evaM caturindriyANAmapi jIvAnAm dvIndriyamauttara meM prabhu kahate haiM- 'No iNaTThe samaTTe' he gautama! iSTAniSTa rasoM aura sparzo ko viSaya karanevAlA pratisaMvedana unako nahIM hotA hai isa prakAra unake prati saMvedana viSayaka jJAnAdikA abhAva hai phira bhI 'paDisa vedeti' rasAdi viSayaka anubhava to unako honA hI hai 'ThiI jahanneNa aMtomuhutaM' unakI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrta kI hotI hai aura 'Freej bArasasaMbaccharAI' utkRSTa se 12 varSa kI hotI hai / 'sesaM taM ceva' bAkI kA aura saba samudghAta Adi kA kathana 19 veM zataka ke tRtIya uddezaka meM jisa prakAra se tejaskAyika jIvoM kA kathana kiyA gayA hai vaisA hI hai 'evaM teiMdiyANa vi' dvIndriya jIvoM ke viSaya meM jaisA kathana kiyA gayA hai, isI prakAra kA kathana teindriya jIvoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye 'evaM cauridiyANa vi' dvIndriya 484 aznanA uttaramAM alu uDeche hai- 'No iNaTUTThe samaTThe' he gautama! puSTa aniSTa rasAne tathA spardhAMne viSaya karavAvALu pratisa`vedana teomAM hatu nathI. e rIte teeAnA pratisavedana saMbaMdhI jJAnAniA temAM abhAva che. to pazu 'paDisavedeti' rasAhinI anulavato teyAne thAya che 4 'ThiI jahaNeNaM aMtomuhuttaM ' temonI sthiti ndhanyathI the atabhutanI hoya che. mane 'ukkoseNaM bArasasaMvaccharAI' utsRSTathI 12 mA2 varSAMnI hoya che. 'sesaM saM yeva' mADI samudhAta vigere saghaNu uthana 18 mogalI sabhA zataGanA trIjA uddezAmAM je pramANe tejaskAyika jIvAtuM kathana karela che tela abhAve che. 'evaM teiMdiyANa vi' DhIndriya jIveAnA sabaMdhamAM pramANenu' kathana karela che. eja pramANenu kathana traNa iMdriyavALA jIvAne viSayabhAM papya samabhavu 'evaM cauridiyANa vi' me chadriyavAjA lavonA zrI bhagavatI sUtra : 13 * Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 485 karaNapratipAditamUtravadeva caturindriyajIvaviSaye'pi pUrvottarapakSamUtrANi adhyetavyAni ki dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM sarvamapi samAnameva ityAzaGkaya Aha-'nAnattaM' ityAdi, 'nAnattaM iMdiesu ThiIe ya' nAnAtvam-bhedo dvIndriyaprakaraNAt trIndriyacaturindriyANAm indriyeSu sthitau ca, dvIndriyANAM dve eva indriye, trIndriyANAM trINi, caturindriyANAM catvAri indriyANi, ayameva ubhayorbhedaH, tathA sthivAvapi ubhayorbhedaH, 'sesa taM cetra' zeSaM tadeva-dvIndriyapakaraNapaThitameva avagantavyam / sthitau ubhayorbheda iti kathitaH so'tidezena pratipAdyate ke prakaraNa meM pratipAdita sUtra ke jaisA hI cauindriya jIvoM ke viSaya meM pUrvottarapakSa ke saba sUtra kaha lenA cAhiye isa prakAra dvIndriya, tendriya aura cauindriya jIvoM kI AhAra Adi kI vaktavyatA meM samAnatA hai parantu jisa viSaya meM bhinnatA hai usa bAta ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM 'nAnatta iMdiesu ThiIe ya' samAnatA hone para bhI indriya aura sthiti kI apekSA bhinnatA hai do indriya jIvoM ke do indriya sparzana aura rasanA ye hotI hai, teindriya jIvoM ke sparzana, rasanA aura ghANa ye tIna indriyAM hotI haiM aura cauindriya jIvoM ke sparzana, rasanA, ghrANa aura cakSu ye cAra indriyAM hotI hai isa prakAra se indriyoM ko lekara inameM bhinnatA AtI hai tathA sthiti ko lekara bhI bhinnatA isa prakAra se haiM dvIndriya jIvoM kI to sthiti sUtra dvArA prakaTa kara dI gaI hai tathA teindriya jIvoM kI sthiti yahAM prakaraNamAM pratipAdana karyA pramANe cAra IdriyavALA jIvonA saMbaMdhamAM paNa pUrva pakSa ane uttara pakSanuM saghaLuM kathana samajI levuM. e rIte be Indriya, traNa Idriya ane cAra IdriyavALA jIvonA AhAra vigere viSayanA kathanamAM sarakhApaNuM che, paraMtu je viSayamAM judApaNuM che. te vAta batAvavA bhATe sUtrA2 4 cha -'nAnattaM iMdirAsu ThiIsu ya' sa25 / chata 565 I driya ane sthitinI bAbatamAM judApaNuM che te A rIte che. be Idriya ane sparzana ane rasanA-hA e be Idriye heya che. traNa Idriya vALA ne sparzana, ane prANa-nAka e traNa Idri hoya che. cAra IdriyavALA jIvone sparzana, rasanA ghANa ane cakSu e cAra Idriyo hoya che. A rIte IdriAnI bAbatanI bhinnatA Ave che. tema ja sthiti bAbatanI bhinnatA A pramANe che. be IndriyavALA jIvanI sthiti sUtradvArA batAvela che. tathA traNa IdriyavALA nI sthiti ahiyAM atidezathI kahI zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 bhagavatIsatre 'ThiI jahA' ityAdi, 'ThiI jahA panavaNAe' sthitiyathA prajJApanAyAm-prajJApanAsUtre SaSThe sthitipade yathAsthitiH pratipAditA tathaiva ihApi jJAtavyA tatra trIndri. yANAm utkRSTA ekonapazcAzat rAtridivacaturindriyANAmutkRSTA sthitiH SaNmAsA jaghanyA sthitiH ubhayeSAmapi antarmuhUrtameveti bhAvaH / 'siya bhaMte' syAd bhadanta ! 'jAva cattAri paMca paMciMdiyA' yAvatpadena dvau vA trayovetyanayoH saMgrahaH, 'egayo' ekataH-saMbhUyetyarthaH 'sAhAraNaM0' dvau vA trayo vA catvAro vA ekatra militvA sAdhAraNaM zarIraM badhnanti ekataH sAdhAraNaM zarIraM baddhvA tataH pazcAt Aharanti vA pariNamayanti vA zarIraM vA badhnanti kim ? iti praznaH, bhagaatideza se kahI gaI hai yahI bAta 'ThiI jahA pannavaNAe' isa pada dvArA prakaTa kI gaI hai-prajJApanA sUtra kA sthitipada cauthA pada hai so usameM jaisI sthiti tendriya aura cauindriya jIvoM kI prakaTa kI gaI hai vaisI hI vaha yahAM para bhI kaha lenI cAhiye inameM teindriya jIvoM kI utkRSTa sthiti 49 rAta dina taka kI hai aura cauindriya jIvoM kI chaha mAsa taka kI hai tathA jaghanya sthiti ina donoM kI eka antarmuhUrta kI hai| ___aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'siya bhaMte ! jAva cattAri, paMca paMciMdiyA egayao sAhAraNa0' he bhadanta ! kyA yaha bAta saMbhava ho sakatI hai ki yAvat-do tIna evaM cAra aura pAMca pazcendriya jIva milakara eka zarIra kA-sAdhAraNa zarIra kA bandha karate haiM ? sAdhAraNa zarIra kA bandha karake usake bAda AhAra karate haiM ? aura AhRta pudaloM ko pariNamAte haiM ? phira viziSTa zarIra kA baMdha karate haiM ? isake uttara cha. te pAta "ThiI jahA pannatraNAe' 24 // 54thI prATa 42a che. prajJAnAnu 6 chaThuM sthiti pada . temAM teIdriya ane cAra IndriyavALA jIvanI jevI sthiti batAvela che. eja rItanI sthiti ahiyAM paNa samajI levI. temAM traNa IdriyavALA jIvanI utkRSTa sthiti 49 ogaNapacAsa rAta divasa sudhInI che. ane cAra IdriyavALA onI sthiti cha mahinA sudhInI che. A banenI jaghanya sthiti eka antarmuhUrtanI che. ve gautama svAmI prabhune me che che I-siya bhaMte ! jAva cattAri paMcapaMciMdiyA egayo sAhAraNaM0 mApana me pAta salavI che haiNthAvat be traNa ane cAra tathA pAMca paMcendriya jIve maLIne eka sAdhAraNa zarIrane baMdha kare che? ane sAdhAraNa zarIrane baMdha kahIne te pachI AhAra kare che? ane AhAra karelA pahalene pariNumAve che? tenA uttaramAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 301 sU01 chondriyanAmakaprathamodezanirUpaNam 487 vAnAha-'evaM jahA beiMdiyANa evaM yathA dvIndriyANAm , dvIndriyaviSaye yathA kathitaM tathaiva ihApi uttaraM jJAtavyaM paJcandriyAH pratyekAhArAH pratyekapariNAmAH pratyekazarIrA ityAdi, 'navaraM challessAo' navaraM SaGlezyAH dvIndriyajIvApekSayA paJcendriyajIvAnAmayaM bhedaH dvIndriyANAM tisro lezyAH pazcendriyANAM tu SaDiti, 'dahI tivi. hAvi' dRSTaya strividhA api samyagdRSTimithyAdRSTimizraSTirapIti / 'cattAri nANA' catvAri jJAnAni matizrutAvadhimanAparyavarUpANi kevalajJAnaM tu anindrimeM prabhu kahate haiM-'evaM jahA veiM diyANaM' he gautama ! dvIndriya jIvoM ke sambandha meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI kathana inake sambandha meM bhI jAnanA cAhiye arthAt pratyeka paJcendriya jIva alaga2 AhAra karate haiM aura alaga 2 rUpa se use pariNamAte haiM aura alaga 2 rUpa meM inakA zarIra rahatA hai-ityAdi saba kathana dvIndriya jIvoM ke samAna hai phira bhI 'navaraM challessAo' lezyAoM Adi kI apekSA kathana meM thor3I sI bhinnatA bhI hai dvIndriya jIvoM ke lezyAeM 3 kahI gaI haiM taya ki paJcendriya jIvoM ke lezyAeM 6 kahI gaI hai 'diTThI tivihAvi' tathA cIndriyoM meM samyagdRSTipanA aura mithyAdRSTipanA kahA gayA hai mizradRSTipanA nahIM taba kI yahAM samyagdRSTipanA, mithyadRSTipanA aura mizradRSTipanA kahA gayA hai 'cattAri nANA' vahAM do jJAna kahe gaye haiM yahAM mati, zruta, avadhi aura manaHparyava cAra jJAnabhajanA meM kahe gaye haiM kevalajJAna anindriya jIvoM ke hI hotA hai isaliye indriyavAle jIvoM ke vaha nahIM prabhu 4 cha hai-'evaM jahA beiMdiyANa' 3 gautama ! dIndraya vAnA samayamA je pramANe kahevAmAM AvyuM che, eja rItanuM kathana A viSayamAM paNa samajavuM. arthAt dareka paMcendriya jIvo alaga alaga AhAra kare che. ane judA judA rUpe tene pariNumAve che. ane alaga alaga rUpe tenA zarIra 2 che. vizere madhu thana medriya ch| prabhArI che. ta55 'navaraM cha jesAro? lezyA vigerenI apekSAthI thoDI judAI paNuM paNa che. beIdriya vALA jIvene traNa lezyAo kahI che. ane paMcendriya jIvone cha vezyAo kahI che. 'diTThI tivihA vi' tathA medriya vAmA samaSTipA bhane bhiyATapa kahela che. mizradaSTipaNuM kahyuM nathI. ahiyAM samyagadaSTipaNu, mithyAdaSTipaNu, bhane bhiSTi se che. 'cattAri nANA' tyo me jJAna 4 cha bhane ahiyAM matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:paryavajJAna e pramANe cAra jJAna kahyA che, kevaLajJAna anindriya-Idriya vinAnA jIvane ja hoya che. tethI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatra yANAmeva bhavatIti / 'tini annANA bhayaNAe' trINi ajJAnAni bhajanayA vikalpenetyarthaH, 'tiviho jogo' trividho manovAkkAyarUpo yogo bhavati paJcendriyANAm / tesiM gaM bhaMte ! jIvANaM' teSAM khala bhadanta ! jIvAnAM paJcendriyANAm 'evaM sannAi vA pannAi vA evaM saMjJA iti vA prajJA iti vA 'maNei vA vaIvA' mana iti vA, vAgiti yA 'amheNaM AhAramAhAremo vayaM khala AhAramAharAmA, ityevaM rUpeNa saMjJA iti vA prajJA iti kA mana iti vA vAgiti vA kim ? iti praznaH, uttaramAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaiyANa' astyekeSAM saMzijIvAnAm 'evaM sannAi vA jAva vaIi vA' evaM saMjJA iti vA prajJA iti vA mana iti vA vAgiti vA, 'amhe gaM AhAramAhAremo' vayaM khalu AhAramAharAmaH, 'asthegaiyANaM No sannAi jAva vaIi vA' aratyekeSAmasaMjJinAm no evaM kahA gayA hai 'tiNi abhANA bhayaNAe' inameM masyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna ye tIna ajJAna vikalpa se hI kahe gaye haiM niyama se nahIM 'tiviho jo go' manoyoga, vacana yoga aura kAyayoga ye tInoM yoga inameM hote haiM aisA kahA gayA hai taba ki doindriya jIvoM meM vacanayoga aura kArayoga ye do hI yoga prakaTa kiye gaye haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-tesi gaM bhaMte ! jIvANa evaM sanmAi vA0' ityAdi he bhadanta ! ina paJcendriya jIvoM ko kyA aisI saMjJA prajJA mana evaM vacana hotA hai ki hama AhAra kara rahe haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! asthagaiyANaM' ityAdi-he gautama ! kitaneka pazcendriya jIvoM ke aisI saMjJA, prajJA yAvat vacana hote haiM ki maiM AhAra kara rahA hUM tathA kitaneka pazcendriya jIvoM ko aisI saMjJA Adi kucha bhI nahIM hotA hai ki chandriya vana ta 4 nathI. 'aNNANA bhayaNAe' tamAmA matimajJAna zrataajJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAna vibhAgathI kahyA che. niyamathI nahIM. 'tiviho jogo' manAyA, kyanayoga bhane yo satro yo tesomAM hoya che. tema kahevAmAM AvyuM che be Idriya jIvomAM vacanaga ane kAga e be pega hoya che. gItama. svAmI prasuna se pUche che ,-'tesiNaM bhaMte ! jIvANaM evaM sannAi vA' tyAdi mana mA 5'yendriya vAmAM sevI sI, prajJA, mana ane vacana hoya che? ke ame AhAra karIe chIe tema samajI zake che? mA prazana uttaramA prabhu 4 cha-goyamA! atthegaiyANaM' tyAhi gautama keTalAka pacaMdriya tiryaMcamAM evI saMjJA, prajJA yAvat vacana hoya che ke huM AhAra karUM chuM tathA keTalAka pacaMdriya khAmAM evI saMjJA vigere kaMI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " prameyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 DrIndriyanAmaka prathamoddeza nirUpaNam 489 saMjJA iti yAvat - prajJA iti vA mana iti vA vAgiti vA, yat 'amhe NaM AhAra mAhAremo' vayaM khalu AhAramAirAmaH ityevaM rUpeNa asaMjJipaJcendriyajIvAnAM saMjJA prajJAmanovAk na bhavatIti bhAvaH / kintu 'AhAreti puNate' Aharanti punaste - AhAraviSayaka saMjJAyabhAve'pi te AhAraM kurvantIti bhAvaH / ' tekhi bhaMte / jIvA' teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM paJcendriyANAm evaM sannAi vA jAva baIi vA' evaM saMjJA iti vA yAvad vAgiti vA, yAvatpadAt 'pannAi vA maNei vA ' ityanayoH saMgrahaH 'amhe NaM iTTAni sadde' vayaM khalu iSTAniSTAna zabdAn, 'iTThA niDe rUve' iSTAniSTAni rUpANi- nIlapItAdikAni 'iTThAniTTe gaMdhe' iSTAniSTAn maiM AhAra kara rahA hUM tAtparya isa kathana kA aisA hai ki pazcendriya jIvoM meM do prakAra hote haiM eka prakAra saMjJI jIvoM kA hai aura dUsarA prakAra asaMjJI jIvoM kA hai inameM jo saMjJI paJcendriya jIva haiM unake to aisA vicAra huA karatA hai ki hama AhAra grahaNa kara rahe haiM kyoMki aisI vicAradhArA mana se sambandhita hotI hai aura jo asaMjJI paJcendriya jIva hai unake aisI vicAradhArA nahIM hotI hai kyoMki unake mana nahIM hotA hai ' AhAreti puNate' phira bhI ve AhAra to karate hI haiM, aba gautama punaH inhIM ke viSaya meM prabhu se aisA pUchate haiM- 'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM ityAdi he bhadanta / ina paJcendriya jIvoM ko aisI saMjJA yAvat vacana hotA hai ? yahAM yAvat zabda se 'paNNAi vA maNei vA' ina padoM kA saMgraha huA hai / ki hama loga iSTAniSTa zabdoM ko iSTAniSTa paNa hAtuM nathI. ke huM AhAra karU chu. A kathananu tAtpa evuM che kepa'cendriya jIveAmAM e prakAra hAya che. eka sa'nI jIveAnA prakAra che. ane khIjo prakAra astranI jIvAnA che, temAM je sa`gni paMcendriya jIva che, tene evA vicAra thayA kare che ke ame AhAra grahaNa karI rahyA chIe kema ke evI vicArasaraNI mana sAthe saMbaMdhavALI che ane je asa'nI paMce ndriya jIva che, tene vicArasaraNI hAtI nathI. kema ke teone mana hatuM nathI. 'AhAre 'ti puNa ve' to pazu tethe AhAra to pure che. irIthI gautama svAbhImAna viSayamA samadhabhAM prabhune me pUche che bhaMte! jIvANa' ityAdi he bhagavan yA pathedriya lavAne sevI vayana hoya he ? maDiyAM yAvat pahathI 'paNNAi vA maNeivA' mA honA saMgraha thayA che. ke ame ISTa aniSTa zabdonuM iSTa aniSTa nIla, pIta vIgere - " vesi NaM saMjJA yAvat zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 bhagavatIsUtre gandhAn 'iDAniTTe rase' iSTAniSTAna rasAn paJcavidhAnapi 'iTThAniTThe phAse' 'iSTA niSTAn sparzAna-mRdukarkazaH dirUpAna 'paDisaMvedemo' pratisaMvedayAmaH, vayamiSTAniSTAn zabdAn yAvat sparzAna saMvedayAma ityeva saMjJAdikaM bhavati kiM paJcendri yANA ? miti praznaH, uttaramAha - 'govamA ! ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthe - gaiyANaM evaM sannAi vA jAba vaII vA' astyekeSAM saMjJipazcendriyajIvAnAm, evaM saMjJeti yAvat vAgiti vA vidyate 'amhe NaM iTThAniTTe sadde jAna phAse paDisaMvedemo' vayaM khalu iSTAniSTAn zabdAn yAvat sparzAn pratisaMvedayAmaH, 'atthe gANaM no evaM sannAi vA jAva vaI vA' astyekeSAm asaMzipaJcendriyAzAm no evaM saMjJeti vA yAvad vAgiti vA, atra yAvatpadena 'pannAi vA maNei vA ' ityanayoH saMgrahaH, 'amheNaM iTThAniTTe sadde jAna phAse paDisaMvedemo' vayaM khalu iSTAniSTAn zabdAn yAvat sparzAn pratisaMvedayAmaH atra yAvatpadena iSTAniSTarUpagandharasAnAM saMgrahaH keSAMcit asaMjJipaJcendriyajIvAnAM vayam iSTAniSTazabdAdikaM pratisaMvedayAma ityevaM rUpeNa saMjJAdikaM na bhavatItyarthaH saMjJAdyabhAve'pi se otopItAdirUpoM ko iSTAniSTa gaMdhoM, iSTAniSTa pAMcoM prakAra ke rasoM ko aura iSTAniSTa mRdu karkazAdirUpa sparzo ko pratisaMvedita karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! atthegaiyANaM evaM sannAi vA, jAva' he gautama! kitaneka paJcendriyoM meM aisI saMjJA mana evaM vacana hote haiM ki hama iSTAniSTa zabdoM ko iSTAniSTa rUpoM ko, iSTAniSTa gaMdhoM ko, iSTAniSTa rasoM ko aura iSTAniSTa sparzo ko pratisaMvedita karate haiM tathA - 'atthe gaiyANaM no evaM sannAI vA jAva vaIi vA' kitaneka paJcendriyoM ko aisI saMjJA yAvat vacana nahIM hote haiM ki hama iSTAniSTa zabdoM ko iSTAniSTa rUpoM ko iSTAniSTa gaMdhoM ko, iSTAniSTa rasoM ko iSTAniSTa sparzo ko pratisaMvedina karate haiM isa prakAra se raft inake iSTAniSTa zabdAdikoM ko saMvedana karanevAlI saMjJAdi kA varNanuM tathA ISTa aniSTa gadhAnu ISTa aniSTa pAMce prakAranA seAnuM ane iSTa aniSTa mRdu karkaza vigere spaArdhAnu pratisa Mvedita karI rahyA chIe ? yA praznanA uttaramA ache - 'goyamA ! atthegaiyANaM' evaM sannAi vA' jAva vaIi vA' he gautama! TApathendriyAmAM zrevI saMjJA yAvat prajJA mana ane vacana hoya che ke ame ISTa aniSTa zabdane, ISTa aniSTa rUpeAne ISTa aniSTa gadhAne iSTa aniSTa rasAne ane ISTa aniSTa sparzani pratisahita (anubhava) arIyo chIme tathA 'atthegaiyANaM no evaM sannAi vA jAva vaIi vA vA pathendriyAne sevI saMjJA yAvat vayana hAtA nathI ke amA iSTa aniSTa zabdone iSTa aniSTa gAne dRSTa aniSTa rasAne ane iSTa aniSTa sparzane pratisa vedita karIe chIe. e zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 su01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 491 jIvA saMvedayantyeva iSTAniSTazabdAdikA nityAzaye nAha-' paDisaMvedeti puNate' matisaMvedayanti punaste iti / 'te gaM bhaMte | jIvA' te paJcendriyAH khalu bhadanta / jIvAH 'kiM pANAivAe uvaka khAijnaMti' kiM pANAtipAte upAkhyAnti-dhAtUnAmanekArthatvAdupatiSThantItyarthaH, uttaramAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'atthegaiyA pANAivAe vi santyeke jIvAH ye prANAtipAte'pi 'ubakkhAijjati upAkhyAnti 'jAva micchAdasaNasalle vi upakkhAijjati yAvat mithyAdarzanazalye'pi upAkhyAnti atra yAvatpadena mRpAvAdAdimAyAmRSAparyantAnApoDazapApasthAnAnAM saMgraho bhavati, dvayoH sUtra eva gRhItatvAt / 'atthegaiyA no abhAva hai phira bhI 'paDisaMvedeti puNa te' ve iSTAtiSTa zabdAdikoM kA pratisaMvedana to karate hI rahate haiM aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM___ 'te Na bhaMte ! jIvA kiM pANAivAe uvakkhAijjati' he bhadanta ! ve paJcendriya jIva kyA prANAtipAta meM maujUda rahate haiM-prANAtipAtakriyA karate haiM ? yahAM 'upAkhyAnti' kriyA kA artha 'dhAtunAmanekArthatvAt ' ke anusAra upasthita rahate haiM-karate haiM aisA hotA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM-'atthegaDyA pANAhavAe vi' hA~ gautama ! kitaneka paJcendriya jIva aise hote haiM jo prANAtipAtakriyA meM maujUda rahate haiM yA use karate haiM 'jAva micchAdasaNasalle vi uvakkhAiti' yAvat mithyAdarzanazalya meM bhI maujUda rahate haiM yA use karate haiM yahAM yAvatpada se mRSAvAdAdi 16 pApa sthAnoM kA saMgraha huA hai kyoMki do pApasthAna mUtra meM hI rIte che ke teone ITa aniSTa zabdAdikane saMvedana karavAvALI saMjJA vigerenA malA che to 5 'paDisaMvedeti puNa te' tamyA 48 maniSTa zabdAdikene anubhava-pratisaMvedana te karatA ja rahe che. zrI gautama svAmI prasuna me pUche che -'te NaM bhaMte ! jIvA ki pANAivAe uvakkhAijjati' 8 maga te 5 yandriya / prAyAtipAtamA patabhAna 2 che 1 arthAt prAtipAta ThiyA re che ? mahiyA 'upAkhyAnti' se yaaphne| 'dhAtUnAmanekArthatvAt' dhAtunI mane ma yatA pAthI ye vacana anusAra upasthita rahe che-kare che te artha thAya che. A praznanA uttaramA prabhu cha ?-'atthegaiyA pANAivAe vi' / gItamA TamA paMcendriya jI evA hoya che ke jeo prANAtipAta kriyAmAM ta52 27 cha. athavA prAtipAta 2 che. 'jAva micchAdasaNasalle vi uvakkhAijjati' yAvat bhiyAiza nazasyamA 5yu tat52 2 cha. athavA mithyAdarzana zalya kare che. ahiyAM yAvat padathI mRSAvAda vigere 16 seLa pApasthAne grahaNa karAyA che. kema ke e pApasthAna satramAM batAvI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 bhagavatIsUtre pANAivAe ubakkhAijjati' samasyeke no prANAtipAte upAkhyAnti 'no musAvAde' no mRSAvAde 'jAva no micchAdaMsaNa salle unakakhAijeti yAvat no mithyAdarzanazalye upAkhyAnti, asaMyatA jIvAH prANAtipAtAdyaSTAdaza pApasthAneSu upatiSThanti saMyatA jIvAH prANAtipAtAdau nopatiSThantItyarthaH 'jesi piNaM jIvANa yeSAmapi khalu jIvAnAm 'te jIvA evamAhijjaMti' te jIvA evamAkhyAyante 'tesiM piNaM jIvANa' tepAmapi khalla jIvAnAm atthe gaiyANaM' assye kepAmasaMjJinAmityarthaH, 'vinAe nANate' vijJAtaM nAnAtvam-bhedo vijJAto bhavatItyarthaH 'atthemaiyA' astyekeSAm asaMjJinAM na vijJAtaM nAnAtvam bhedo na vijJAto bhavatItyarthaH yeSAmapi jIvAnAM saMbandhinA'tipAtAdinA te paJcendriyA jIvA evamAkhyAyante yathA prANAtipAtAdimanta ete iti teSAmapi jIvAnAm asyayamartho yaduta eteSAM saMjJinAM pratItaM nAnAkhaM bhedaH yaduta vayaM vadhyAdaya ete badhakAdaya prakaTa kara diye gaye haiN| 'asthegaiyA no pANAivAe uvakkhAijjati' tathA kitaneka paJcendriya jIva aise hote haiM ki jo prANAtipAta kriyA meM yAvat mithyAdarzana zalya meM maujUda nahIM rahate haiM use nahIM karate haiM tAtparya isa kathana kA aisA hai ki asaMyata jIva 18 pApasthAnoM meM vartamAna rahate haiM aura jo saMyata jIva haiM ve 18 pApasthAnoM meM vartamAna nahIM rahate haiM 'jesiM piNaM jIvANaM te jIvA evamAhijjaMti tesiM piNaM0' ityAdi - tathA jina jIvoM kI ye prANAtipAta Adi kriyA karate haiM una jIvoM meM se kitaneka jIvoM ko 'hama inake dvArA mAre jA rahe haiM ve hamAre mAranevAle haiM' isa prakAra kA bheda jJAna nahIM hotA hai kahane kA bhAva yahI hai ki jo jIva asaMjJI hote haiM ve paJcendriya hone para bhI - 4 hIdhA che. 'atthegaiyA no pANAivAe uvakkhAijjaMti jAva no micchAdaMsaNasalle uvakakhAijjaMti' tathA usA paMthendriya kavA sevA hoya che Tu bhe prANAtipAta kriyAmAM yAvat mithyAdana zalyamAM tatpara rahetA nathI. arthAta pANAtipAta vigere karatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke-asa'yata jIvA 18 aDhAra prakAranA pApasthAnAmAM tatpara rahe che. ane je sayata jIva che tethe te madAra prahAranA pAyasthAnAmAM tatpara rahetA nathI. 'jesi' piNaM' jIvANaM te jIvA evamAhijjaMti' vesi pi NaM0' ityAdi tathA ne bhavAnI prthaatipAta Adi kriyA teo kare che, te paikI keTalAka jIvAne ame AnA dvArA marAie chIe athavA A amane A mAravAvALA che. e rItanu' jJAna hatuM nathI. kahevAnA hetu e che -bhe masajJI jIva DAya che, te pacendriya hAvA chatAM paNu vadhya ane ghAtaka e bheda vinAnA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u01 sU01 dvIndriyanAmakaprathamoddezanirUpaNam 493 iti ekeSAM saMjJinAM no vijJAtaM nAnAtvaM yathoktarUpa vadhyavadhakAdirUpamiti bhAvaH / 'uvavAo sayao' upapAta eSAM jIvAnAM sarvataH 'jAva sabaTTasiddhAo' yAvat sarvArthasiddhAt upapAta: AgamanaM sa sarvasmAdeva sthAnAt bhavatIti, 'ThaI jahanneNa aMtomuhuttaM sthitirjaghanyato'ntarmuhUrtam 'uko seNaM tettIsaM sAgarovamAI' utkRSTataH sthitistrayastriMzat sAgaropamANi 'cha samugghAyA kevalibAnA' paJcendriya jIvAnAM SaTsamudghAtA bhavanti kevalisamudghAtavarjitAH, kelisamudghAtaM parityajya anye SaTsamudghAtA bhavantIti, 'ubaTTaNA savvattha gacchaMti' udvartanA sarvatra gacchanti, 'jAva savvaTThasiddhatti' yAvat sarvArthasiddhe iti te paJcendriyanIvAH, SadhyaghAtaka ke bheda se rahita hote haiM tathA jo saMjJo paJcendriya jIva hote haiM unheM hI vaghyaghAtaka bhedakA jJAna hotA hai yahI bAta isa 'jesiMpiNaM' ityAdi sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai| 'uvavAo savvao' kA matalaya aisA hai ki ina jIvoM meM saba sthAnoM se Akara jIva utpanna hote haiM 'jAva saghaTTa siddhAo' yAvat sarvArthasiddha taka ke jIva bhI ina paJcendriya jIvoM meM Akara janma lete haiM isa prakAra se cAroM gatiyoM ke jIvoM kA inameM upapAta kahA gayA hai / 'ThiI jahanneNaM aMto muhattaM' inakI sthiti jaghanya se eka antarmuharta kI hotI hai 'ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI' aura utkRSTa se 33 sAgaropama kI hotI hai yaha 33 sAgaropama kI sthiti saptamI bhUmi ke nArakoM kI apekSA se yA sarvArthasiddhavimAna ke devoM kI apekSA se kahI gaI jAnanI cAhiye 'chassamugdhAyA' kevali samudghAta ko choDakara inameM 6 samudghAta hote haiM 'ubaTTaNA savvastha gacchaMti' ye paJcendriya hoya che. tathA je saMjJI paMcendriya jIva hoya che. teone ja vadhya ane dhAta:-bhAranAranA na pAma DAya se vAta 'jesi pi NaM' ityAdi sUtra dvArA matAvesa cha. 'ubavAo savva o' // 54 hetu se che 3-4 vAma 15 // 1 thAnAthI bhAvI tpanna thAya che. 'jAva samvadrasiddhAo' yAvat sarvArthasiddha sudhInA jIva paNa A paMcendriya jIvomAM janma le che. mA zata yAre gatiyovAmA vana tamAma 65pAta yo che. 'ThiI jahanneNaM aMtomuhuttaM' temAnI sthiti dhanyajI me matabhuta nI DAya che. 'ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI' bhane 14thI 33 tetrIsa sAgareza5manI sthiti hoya che. A tetrIsa sAgaropamanI sthiti sAtamI bhUminA nArakonI apesAthI athavA sarvArthasiddha vimAnanA devAnI apekSAthI kahela che tema samajavuM. 'cha samugghAyA' hA samuddhAtana choDIne tamAmA 7 samuddhAta DAya che. 'uThava. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 bhagavatIsUtra uddhRtya-mRtvA sarvArthasiddhaparyantaM gacchantItyarthaH / 'sesaM jahA beiMdiyANa' zeSaM yathA dvIndriyANAm etadbhinna sarva dvIndriyAdeva jJAtavyamiti / 'eesiNaM bhaMte !' eteSAM khalu bhadanta ! 'beiMdiyANaM jAva paMciMdiyANa ya' dvIndriyANAM yAvatpaJcendriyANAM ca jIvAnAm yAvatpadena trIndriyacaturindriyANAM grahaNaM bhavati / 'kayare kayarehito jAtra visesAhiyA vA' katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA yAva. padena alpardhikA mahaddhikA vetyanayoH saMgrahaH iti praznaH, uttaramAha-'goyamA' he gautama ! 'savattho vA paMbiMdiyA' sarvastokAH paJcendriyAH 'cauriMdiyA visesAhiyA' caturindriyA vizeSAdhikAH 'teiMdiyA visesAhiyA' trIndriyA vize. jIva marakara sarvatra utpanna hote haiM 'jAva' tAtparya isa kathana kA kevala yahI hai ki pazcendriya jIva marakara sarvArthasiddha taka utpanna hote haiN| 'sesaM jahA beiMdiyANaM' isa kathana se atirikta aura saSa kathana hIndriyajIvoM ke kathana jaiptA hI jAnanA cAhiye 'eesiNaM bhaMte ! beiMdiyANaM jAva paMciMdiyANa ya kayare kayarehito jAya visesAhiyA' ava gautama ne isa mUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! ina dvIndriyajIvoM se kauna kisase yAvat vizeSAdhika haiM ? yahAM prathama yAvatpada se teindriya aura cauindriyajIvoM kA grahaNa huA hai aura dvitIya yAvatsada se alparddhika aura mahardika ina do kA grahaNa huA hai gautama ke isa prazna kA uttara dete hue prabhu kahate haiM-'godhamA' he gautama ! 'samvattho vA paciMdiyo' saSa se kama paJcendriya jIva haiM aura paJcendriya jIvoM kI apekSA 'caridiyA visesAhiyA' cauindriya jIva vize. dRNA savvattha gacchati' 20 payandriya 71 bharIne madhe panta thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke-paMcendriya jIva marIne sarvArtha siddha utpanna thAya che. 'sesaM jahA beiMdiyANaM' mA 4thana zivAya mADInu madhu 4thana me dhandriya savAnA 3thana pramANe // cha. ma sabhA. eesiNaM bhaMte ! beiMdi yANaM jApa paMciM diyANa ya kayare kayare hito jAba visesAhiyA' mana mA be indriya jImAM ke tenAthI yAvat vizeSAdhika che? ahiyAM pahelA yAvat padathI traNa indriyavALA ane cAra IdriyavALA ja grahaNa karAyA che. ane bIjA yAvat padathI a5rSika ane mahaddhika e be grahaNa karAyA che. gautama svAbhAsa mA prazna uttaramA prabhu ke cha hai-'goyamA!' gautama ! 'savvattho yA paMci diyA' dhAma mech| pathendriya 71 cha bhane 5'thendriya vAnI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 301 sU01 dvIndriyanAmakaprathamohe zanirUpaNama 495 pAdhikAH 'beiMdiyA visesADiyA' dvIndriyA vizeSAdhikAH, sarvato'lpAH paJce. ndriyAH tadapekSayA caturindriyAH tato'dhikAra, tadapekSayA trIndriyA adhikAstada. pekSayA dvIndriyAH adhikAH sarvato'lpatvaM paJcendriyANAm sarvato'dhikatvaM dvIndriyANAm , trIndriyacaturindriyayorapekSayA alpatvamapi apekSayA vizeSAdhikatvamA pIti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAba viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! yaddevAnumiyeNa kathitaM tat evameva-sarvathA satyameva bhavadvAkyastha sarvathA satyatvAt iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu0 1 // iti zrI vizvavikhyAtajagatallamAdigdabhUSitavAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAlIlAlayativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameya candrikA ____khyAyAM vyAkhyAyAM viMzatitamazatakasya prathamodezakaH smaaptH||20-1|| SAdhika haiM 'teiMdiyA visesAhiyA' cauindriya jIvoM kI apekSA teindriya jIva vizeSAdhika haiM 'beiMdiyA visesAhiyA' teindriya jIvoM kI apekSA doindriya jIva vizeSAdhika haiM isa prakAra saba se kama pazce. ndriya jIva haiM / inakI apekSA cauindriya jIva adhika haiM inakI bhI apekSA teindriya jIva adhika hai aura inakI apekSA do indriyajIva adhika haiM / ataH isa prakAra se vicAra karane para paJcendriya jIvoM meM sarvato'lpatA AtI hai| aura dvIndriya jIvoM meM sarvato'dhikatA AtI hai tathA teindriya aura cauindriya jIvoM meM apekSAkRta alpatA bhI aura apekSAkRta vizeSAdhikatA bhI AtI hai 'sevaM bhaMte ! apekSA 'cauridiyA visesAhiyA' yA2 4ndriyANA va viSAdhi: cha. IdiyA visesAhiyA' yA2 driyavANA vAnI apekSA trayandriyANA va vizeSAdhi cha. 'beiMdiyA visesAhiyA' a driyANA lavAnI apekSAe be indriyavALA ja vizeSAdhika che. A rIte badhAthI ochA paMcendriya jIve che. temanI apekSAe cAra IdriyavALA jI adhika che. cAra IdriyavALA karatAM traNa IdriyavALA jIva adhika che. ane traNa IdriyavALA cha karatAM be IdriyavALA jIva adhika che. tethI A rItano vicAra karavAmAM Ave te paMcendriya mAM sarvathI alpapaNu Ave che. ane be IndriyavALA jIvamAM sarvathI adhika paNa Ave che. tathA traNa Indriya vaLA ane cAra IndriyavALA mAM apekSAthI apapaNu ane apekSAthI vizeSAdhikapaNu paNa Ave che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magacatIsUtre seva bhaMte ! tti jAva viharaI' he bhadanta ! Apa devAnupriya ne jo yaha kahA hai vaha saba satya hI kahA hai, he bhadanta ! Apa devAnupriya ne jo yaha kahA hai vaha saba satya hI kahA hai kyoMki Apake vAkya sarvathA satya hote haiM isa prakAra kahakara gautama ne bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AsmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // mR0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke vIsaveM zatakakA ||phlaa uddezA samApta 20-1 // 'sevaM bhaMte sevaM bhaMte tti jAva vihara i'7 sAvana mA5 hevAnupriye A viSayamAM je pramANe kahyuM che. te saghaLuM satya ja che. he bhagavad ApanuM kathana sarvathA yathArtha ja che. ApanA vAkaye sarvathA satya ja hoya che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. e sU 1 | jainAcArya jainadharmadivAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA vIsamA zatakane pahele uddezaka samAtA 20-15. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 su01 AkAzasvarUpanirUpaNam atha dvitIyodezakaH prArabhyate // " prathamoddeza dvIndriyAdayo jIvAH prarUpitAH te ca jIvA AkAzAdhArA iti dvitIyodezake AkAzAdiH marUpyate ityevaM saMbandhena AyAtasya dvitIyodezakasyedamAdimaM sUtram - 'kavihe NaM bhaMte " ityAdi, mUlam -'kaivihe bhaMte! AgAse pannatte ? 'goyamA ! duvihe AgAse pannatte ? ' taM jahA - loyAgAse ya aloyAgAse ya / loyAgAse NaM bhaMte! kiM jIvA jIvadesA evaM jahA bitIyasae atthi uddese taha cetra iha vi bhANiyavvaM, navaraM abhilAvo jAva dhammatthikAe NaM bhaMte ! ke mahAlae pannatte ? goyamA ! loe loyamette loga pamANe loyaphuDe loyaM ceva ogAhittA NaM ciTu evaM jAva pogalatthikAe / ahe loe NaM bhaMte! dhammatthikAyassa ke iyaM ogADhe ? goyamA ! sAtiregaM addhaM ogADhe evaM eeNaM abhilAveNaM jahA bittIyasae jAva isIppabhArA NaM bhaMte! puDhavI loyAgAsassa kiM saMkhejabhAgaM0 ogADhA pucchA ? goyamA ! no saMkhejaibhAgaM ogADhA, no asaMkhejaibhAgaM ogADhA no saMkhene bhAge ogADhA no asaMkheje bhAge ogADhA no savalayaM ogADhA sesaM taM caiva // sU0 1 // 497 chAyA - katividhaH khalu bhadanta ! AkAzaH prajJaptaH ? gautama / dvividha AkAzaH prajJaptaH, tadyathA - lokAkAzaca alokAkAzazca / lokAkAzaH khalu bhadanta ! kiM jIvAH jIvadezAH evaM yathA dvitIyazatake astyuddeza ke tathaiva ihApi sarvaM bhaNitavyam natraramabhilApo yAvat dharmAstikAyaH khalu bhadanta ! kiM mahAlayaH prajJaptaH ? gautama ! loko lokamAtro lokapramANako lokaspRSTo lokamevAvagAhya khalu tiSThati evaM yAvat pudgalAstikAyaH / adholokaH khalu bhadanta ! dharmAstikAyastha kiyantamavagADhaH 1 gautama | sAvirekramarddhamavagADhaH evametenAbhilApena yathA dvitIyate yAvad IzatprAgbhArA khalu bhadanta / pRthivI lokAkAzasya kiM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 bhagavatIsUtre saMkhyeyabhAgam avagADhA pRcchA gautama ! no saMkhyeyabhAgamavagADhA no asaM. khyeyabhAgamavagADhA no saMkhyeyAn bhAgAn avagADhA no asaMkhyeyAn bhAgAn aba gADhA no sarvalokamavagADhA zeSaM tadeva // 50 1 // TIkA-'kaivihe gaM bhaMte !' katividhaH khalu bhadanta ! 'AgAse pannatte' AkAzaH majJaptaH ? uttaramAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihe AgAse pannatte' dvividhA dvipakArakaH AkAzaH prajJapta:-kathitaH, 'taM jahA' tadyathA- loyAgAse ya aloyAgAse ya' lokAkAzazvAlokAkAzazva 'loyAgAse NaM bhaMte ! ki jIvA jIva dUsare uddeze kA prAraMbha prathama uddeze meM dvIndriyAdika jIvoM kI prarUpaNA kI gaI hai, ye jIva AkAza AdhAra hai jinhoM kA aise hote haiM isaliye isa dvitIya uddeze meM aba AkAza Adi kI prarUpaNA kI jAvegI isakA Adi sUtra 'kAvihe NaM bhaMte ! AgAse paNNatte' ityAdi / TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne saba se prathama AkAza ke viSaya meM prabhu se aisA pUchA hai ki-'kaivihe gaM bhaMte ! AgAle pannatte' he bhadanta ! okAza kitane prakAra kA kahA gayA hai ? arthAt jIva aura ajIva Adi dravyoM kA AdhArabhUta jo AkAza hai unake kitane bheda haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai 'goyamA ! duvihe AgAse pannatte' he gautama! AkAza ke do bheda kahe gaye haiM 'taM jahA'-loyAgAse ya aloyAgAse ya' eka lokAkAza aura dUsarA alokAkAza isa prakAra se eka akhaNDa mIna dezAno pAra - pahelA uddezAmAM be Idriya vigere jenI prarUpaNa karavAmAM AvI che. e jI AkAza AdhAra che. jemane evA che. arthAt AkAzanA AdhAra vALA che. tethI A bIjA uddezAmAM have AkAza vigerenI prarUpaNuM karavAmAM Avaze tenuM paheluM sUtra A pramANe che.-- 'kaivihe gaM bhaMte AgAse paNNatte' ityaadi| TIkAtha-A sUtra dvArA gautama svAmIe sauthI pahelAM AkAzanA samayamA prabhune me pUchyuche-'kaivihe gaM bhate ! AgAse paNNatte' bhagavana AkAza keTalA prakAranA kahyA che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke'goymaa ! davihe AgAse paNNatte' hai gautama! bhAza meM prA2nu che. 'taMjahA-loyAgAse ya aloyAgAse ya' 2mA pramANe cha.-4 / / 4 / 22 mane bIja alakAkAza A rIte eka akhaMDa dravya AkAza je A be bheda kahyA che, te AdheyarUpa dravyo tyAM nahI maLavAthI ja kathA che. arthAta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU01 AkAzasvarUpanirUpaNam 499 desA' lokAkAzaH khalu bhadanta ! kiM jIvA jIvadezAH, 'evaM jahA bitIyasae asthiuddesae tahaceva ihavi bhANiya' evaM yathA dvitIyazatake dazame astyudde. zake tathaiva ihApi bhaNitavyam 'NavaraM abhilAvo' navaram abhilApa:-navaram vizeSaH kevalametAvAneva yat-tatra-dvitIyazatake loyaM ceva phusittA NaM ciTaI' ityasya sthAne-'loyaM ceva ogAhittA NaM ciTaI' ityevamamilApo vaktavyaH kiya. paryantamityAha-'jAva' yAvat 'dhammatyikAe NaM' ityAdi sUtramAyAti tAvatparyantaM vaktavyam / atra yAvatpadena 'aloyAgAse NaM bhaMte' ityAdi alokAkAzastraM saMpUrNa paThanIyam , asya vyAkhyA'pi tatraiva draSTavyeti / dravya AkAza ke jo ye bheda kiye gaye haiM ve AdheyabhUta dravyoM ke vahIM nahIM pAye jAne kI apekSA se hI kiye gaye haiM arthAta jIvAdika dravya AkAza ke jitane bhAga meM pAye jAte haiM vaha bhAga lokAkAza hai aura isase atirikta bhAga alokAkAza hai| 'loyAgAse NaM bhaMte ! kiM jIvA jIvadesA?' he bhadanta ! lokAkAza kyA aneka jIva rUpa haiM ? yA jIva dezarUpa hai ? ityAdi prazna kA uttara evaM jahA vittiyasae asthi uddese taha ceva iha vi bhANiyaca' he gautama ! dvitIyazatakake 10 ve asti uddezaka meM kahe gaye anusAra hai 'navaraM abhilAvo' parantu vizeSatA kevala itanI sI hai ki vahAM vitIyazataka meM 'loyaMceca phusittA NaM ciTTha' aisA jo abhilApa hai usa abhilApa ke sthAna meM 'loyaM ceva ogAhittA NaM ciTTaI' yahAM aisA abhilApa kahanA cAhiye aura yaha abhilopa 'jAva dhammasthikAe NaM' isa sUtra paryanta java vigere dravya AkAzanA jeTalA bhAgamAM maLe che, te bhAgane kAkAza cha. 'loyAgAse gaM bhaMte ! ki jIvA jIvadesA' azA aneka jIva rUpa che? athavA jIva deza rUpa che? vigere ane uttara ApatA prabhu 4 cha -'evaM jahA bitigrasae asthi uddese taha cevaM ihavi bhANiyavaM' OM gautama bhI zatanA 10 samAM mastidezAmA pramANe . 'navaraM abhilAvo' para vizeSatA u4 mevI cha / tyo bhI zatabhA 'loyaM ceva phusittA NaM cidui' 22 pramAnA 2 misA5 che, malina sthAna 'loyaM ceva ogAhittA gaM ciTThai' mA pramANuna malitA5 / sa. mana mA malitA5 'jAva dhammasthikAe gaM' mA sUtra sudhI / 2. mahiyAM yAvat 54thI me matAyu cha ?-aloyAgAse gaM bhaMte tyA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 - bhagavatIsUtre ___ athAne paratutastramAha-'dhammatyikAe NaM bhaMte' ityAdi, 'dhammatthikAraNaM bhaMte' dharmAstikAyaH khalu bhadanta ! 'ke mahAlae pannatte' kiyanmahAlayaH prajJapta:kIdRzaM mahattvaM dharmAstikAyasya kathitam kiyAnavistIrNaH ? ityarthaH iti praznaH, uttaramAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' ! he gautama ! 'loe loyamette loyappamANe lokaH lokamAtraH, lokapamANaH, lokaH-lokarUpaH, lokamAtraH-yAvAn lokastAvanmAtraH, lokamamANa:-lokavadeva pramANaM yasya sa tathA / 'loyaphuDe loyaM ceva ogAhitANaM ciTaI' lokaspRSTaH san lokaM spRzana sthitaH lokamevAkahate jAnA cAhiye yahAM yAvatpada se yaha kahA gayA hai ki 'alo. yAgAse NaM bhaMte !' ityAdi alokAkAza sUtra saMpUrNarUpa se yahAM paDha lenA cAhiye isakI vyAkhyA bhI vahAM para dekha lenI cAhiye tAtparya kahane kA yahI hai ki yahAM para lokAkAza ke jIvAdirUpa hone kA prazna hai so usake samAdhAna meM aisA samajhanA cAhiye ki lokAkAza yaha jIva. rUpa bhI hai jIvadezarUpa bhI hai aura jIvapradezarUpa bhI hai ityAdi samasta kathana vahAM dvitIya zataka ke 10 ve uddezaka meM kahA gayA hai aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'dhammatthikAraNaM bhaMte ! ke mahAlae pannatte' he bhadanta ! dharmAstikAya kitanA baDA kahA gayA hai ? arthAt dharmAstikAya kitanA vistIrNa hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA ! loe loyametta loyaemANe' he gautama! dharmAstikAya lokarUpa hai jitanA baDA loka hai, utanA paDA hai, loka kA jitanA pramANa hai utanA hI pramANa alakAkAza sUtra pUrepUruM ahiyAM kahevuM joIe. ane tenI vyAkhyA paNa tyAM jaI samajI levI. kahevAnuM tAtparya e che ke-ahiM lekAkAzamAM jIva vigere hovAne prazna che, tethI tenA samAdhAnamAM ema samajavuM joIe ke-le kAkAza jIva rUpa paNa che, jIva deza rUpa paNa che. ane jIva pradezarUpa paNa che. vigere saMpUrNa kathana tyAM bIjA zatakanA 10 dasamAM uddezAmAM kahyuM che. te pramANe ahiyAM samajavuM. ve gautama bhI zathA prasune pUche che hai-'dhammatthikAe NaM bhAte ! ke mahAue paNNatte' sAvana dhAtiya Tayu vi sa cha ? tanA uttaramA prabhu cha hai-'goyamA ! loe loyamette loyApamANe' gautama ! dharmAstikAya leka rUpa che. eTale vizALa leka che, teTale vizALa dharmAstikAya che. arthAt jeTaluM pramANa lekanuM che. teTaluM ja pramANa dhamastikAyanuM cha. 'loyaphuDe loya ceva ogAhittA NaM cidui' ne 25zarIra sapU' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2020 u02 su01 AkAzasvarUpanirUpaNam vagAya-lokaM vyApya khalu tiSThati, 'evaM jAva poggalatthikAe' evam-dharmAstikAyavadeva yAvat pudgalAstikAyo'pi lokaspRSTaH lokamavagAhya tiSThati yAvatpadena adharmAstikAyalokAkAzajIvAstikAyAnAM saMgrahaH / 'aheloe NaM bhaMte' adholokaH khalu bhadanna ! 'dhammasthikAyassa' dharmAstikAyasya 'kevaiyaM ogADhe' kiyantaM bhAgamavagADha:-avagAhya sthitaH 'goyamA ! sAtiregaM addhaM ogADhe' gautama ! sAtirekamaddham-arddhArikazcidadhikamavagADhaH, 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA vitIyasae' evam etenAbhilApena yathA dvitIyazatake anenaiva krameNa yathA dvitIyazatake dazamoddezake kathitam tathehApi vaktavyam / kiyatparyantamityAhaisakA hai 'loyaphuDe loyaM ceva ogAhittANaM ciTThaha' loka ko chUtA huA yaha sampUrNa loka meM vyApta hokara rahA huA hai 'evaM jAva puggalasthikAe' yahAM yAvatpada se adharmAstikAya lokAkAza aura jIvAstikAya' isakA grahaNa huA hai tAtparya yaha hai ki dharmAstikAya ke jaise hI yAvat adharmAstikAya lokAkAza aura jIvAstikAya pudgalAstikAya ye saba loka ko chute haiM aura loka ko vyApta kara usameM Thahare hue haiM / aba gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA hai-'aheloeNaM bhaMte ! dhammasthikAyassa kevaiyaM ogADhe' he bhadanta adholoka dharmAstikAya ke kitane bhAga ko vyApta karake ThaharA huA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiN-'goymaa| sAtirega addhaM ogADhe' he gautama ! adholoka dharmAstikAya ke Adhe se kucha adhika bhAga ko vyApta karake ThaharA huA hai 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahAvitIyasae.' isI krama se jaisA dvitIyazataka ke 10 ve uddezaka meM kahA zobhA vyAta 22 23 cha. 'evaM jAva pugalathikAe' mA yAt5thI adharmAstikAya kAkAza ane jIvAstikAya e grahaNa karAyA che. kahevAnuM tAtparya e che ke-dharmAstikAyanI jema ja yAvat adharmAstikAya kAkAza, jIvAstikAya ane pulAstikAya e badhA ja lekane sparza kare che. ane lekamAM vyApta thaIne temAM rahe che. pharIthI gautama svAmI prabhune pUche cha -'ahe NaM bhate ! dhammatthikAyassa kevaiya' ogADhe' 3 mApana gyo| mAstiyana sA sAmane 0yAta 4zane 2cho cha1 tenA uttaramA prabhu -'goyamA ! sAtirega addhaM ogADhe 3 gautama! adhaleka dharmAstikAyanA ardhA bhAgathI kaMIka vadhAre bhAgane vyApta 3zana 27 cha. 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA bitIyasae.' yA mathI jema bIjA zatakanA dasamAM uddezAmAM kahevAmAM AvyuM che te ja pramANe ahiyAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 502 bhagavatIstre 'jAva IsipabbhArAe NaM bhaMte !' yAvad IpatmArabhArA khalu bhadanta ! yAvat ISatmAra bhArA pRthivImUtramAyAti tAvatparyantamityarthaH / atrastha yAvatpadena tiryaglokola lokAdisUtrANAM grahaNaM bhavati etatsarvaM tatraiva dvitIyazatake astikAyoddeza ke dazame draSTavyam atha ISatpAAbhArA pRthivI sUtramAha-'IsipabhArANaM bhaMte ! puDhavI, ISatmagbhArA siddhazile tinAmnA prasiddhA khalu bhadanta ! pRthivI 'loyAgAsassa ki saMkhejjaibhAga ogADhA pucchA' lokAkAzasya kiM saMkhyeyabhAga0 avagADhA pRcchA, asaMkhyeyabhAgaM veti praznaH, 'goyamA! he gautama ! 'no saMkhejjaibhAgaM ogADhA' no saMkhyeyabhAgamavagADhA 'asaMkhejjaibhArga ogADhA' asaMkhyeyabhAgamavagADhA 'no saMkhejje bhAge no asaMkhejje' no saMkhyeyAn bhAgAn no asaMkhyeyAna gayA hai vaisA hI yahAM para yAvat ISatprAgbhArA pRthivIsUtra paryanta kaha lenA cAhiye yahAM yAvatpada se tiryag loka, Urdhvaloka Adi sUtroM kA grahaNa huA hai yaha saya dvitIyazataka ke 10 veM astikAyoddezaka meM dekha lenA caahiye| 'isipambhArA NaM puDhavI' he bhadanta ! jisakA dUsarA nAma siddha zilA hai aisI ISatprArabhArA nAma kI jo pRthivI hai vaha lokAkAza ke saMkhyAtaveM bhAga ko vyApta karake sthita hai yA asaMkhyAtaveM bhAga ko vyApta karake sthita hai ? isa gautama ke prazna para prabhu uttara dete haiM 'goyamA ! no saMkhejjaibhAgaM ogADhA' he gautama! ISatprArabhArA pRthivI lokAkAza ke saMkhyAtaveM bhAga ko vyApta kara sthita nahIM hai kintu 'asaMkhejahabhAgaM ogADhA' lokAkAza ke asaMkhyAtaveM bhAgako vyApta kara sthita hai 'no saMkhejje bhAge.' asaMkhejje bhAge.' vaha loka ke saMkhyAta bhogoM ko athavA asaMkhyAtabhAgoM ko bhI vyApta thAvata ISaprAzmArA pRthivI sUtra sudhI samajI levuM. ahiyAM yAvatpadathI tiryaloka, udarvaka vigere grahaNa karAyA che. A tamAma viSaya bIjA zatakanA BAvi mastiya dezabhanina sabha7 na. 'IsIpabbhArA NaM puDhavI' bhagavana ISaprAgubhArA pRthivI-ke jenuM bIjuM nAma siddhazilA che, te kAkAzanA saMkhyAmAM bhAgane vyApta karIne rahI che? athavA asaMkhyAtamAM bhAgane vyApta karIne rahI che? gautama svAmInA A praznanA uttaramAM prabhu kahe cha -'goyamA ! no saMkhejjaibhAgaM ogADhA' gItama! 4sstpraamaa| pRthivA astzanA sadhyAtamA lAgane yA sarIne 2hI nathI 55 'asaMkhejaibhAgaM ogADhA sAzanA asabhyAtamA lAgana 8yAta 2 che. 'no saMjje zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthaka nAmani0 503 bhAgAna, 'no savvaloyaM ogADhA' no sarvalokamavagADhA 'sesaM taM caiva' zeSaM tadeva - dvitIyazatakIya dazamodezakasthAsthikAyoddezaka va deva vaktavyam / vizeSastu tatraiva draSTavyaH || sU0 1 // athAnantarapUrvoktAnAM dharmAstikAyAdInAmekArthikAnyAha - 'dhammazthikAyassa te' ityAdi, mUlam - 'dhammatthikAyassa NaM bhaMte! kevaiyA abhivayaNA pannattA ? goyamA ! aNegA abhivayaNA pannattA, taM jahAdhamma vA dhammatthikAi vA pANAivAyaveramaNei vA mulAvAyaviramaNei vA evaM jAva pariggahaveramaNei vA kohavivegei vA jAva micchAdaMsaNasallavivegei vA iriyAsamiIi vA bhAsAsamiI vA esaNAsamiIi vA AyANabhaMDamattanikkhevaNAsa miIi vA uccArapAsavaNakhelajallAsiMghANapariTThAvaNiyAsamiIi vA maNaguttIi vA vaiguttIi vA kAyagutIs vA je yAvanne tahappakArA sacce te dhammatthikAyassa abhivayaNA / karake sthita nahIM hai aura 'no savvaloyaM ogADhA' na sarvaloka ko bhI vyApta karake sthita hai / kintu loka ke asaMkhyAtaveM bhAga ko hI vyApta karake sthita hai 'sesaM taM ceva' bAkI kA isa sambandha kA aura saba kathana factors ke 10 veM uddezaka meM sthita astikAyoddezaka ke jaise hI hai aisA jAnanA cAhiye vizeSatA bhI isa kathana meM kyA hai yaha saba bhI vahAM se dekha lenA cAhiye | sU0 1 // bhAge no asaMkhejje bhAge' te bounA sAMdhyAta lAgone pazu athavA asabhyAta lAgone pazu vyApta kurIne rakhI nathI. ane 'no savvaloyaM ogADhA' sarvoune vyApta karIne paNa rahI nathI. paratu leAkanA asakhyAtamAM bhAgane ja vyApta arIne raDela che. sesaM taM ceva' mADItuM mA viSaya saMbaMdhI saghaNu sthana zrIla zatakanA dasamAM uddezAmAM Avela astikAyAddezaka pramANe ja che. tema samajavuM ane A kathanamAM vizeSatA zuM che? te paNa tyAM joine samajI levuM sU. 1 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 bhagavatIsne adhammasthikAyassa NaM bhaMte! kevaiyA abhivayaNA pannattA ? goyamA! aNegA abhivayaNA pannattA taM jahA-adhammei vA, adhammatthikAei vA pANAivAei vA jAva micchAdasaNasallei vA iriyA asamiIi jAva uvAraNapAsavaNa jAva parihAvaNiyA asamiIi vA maNaaguttIi vA vaiaguttIi vA kAyaaguttIi vA je yAvanne tahappagArA savve te adhammatthikAyassa abhivayaNA / AgAsasthikAyassa NaM pucchA goyamA ! aNegA abhivayaNA paNNattA taM jahA-AgAsei vA AgAsatthikAei vA gagaNei vA nabhei vA samei vA visamei vA khahei vA vihei vA vIyIvA vivarei vA aMbarei vA aMbarasei vA chiDDei vA jhusirei vA maggei vA vimuhei vA addei vA vipadei vA AdhArei vA vomei vA bhAyaNei vA aMtarikkhei vA sAmei vA ovAsaMtarei vA agamii vA phalihei vA aNaMtei vA je yAvanne tahappagArA savve te agAsasthikAyassa abhivynnaa| jIvatthikAyassa NaM bhaMte! kevaiyA abhivayaNA pannattA? goyamA! aNegA abhivayaNA pannattA taM jahA-jIvei vA jIvasthikAyei vA pANei vA bhUei vA sattei vA vinnUi vA ceyAi vA jeyAi vA AyAi vA raMgaNAi vA hiMDuei vA poggalei vA mANavei vA kattAi vA vikattAi vA jagei vA jaMtui vA joNIi vA sayaMbhUha vA sasarIi vA nAyaei vA aMtarappAi vA je yAvanne tahappagArA save te jAva abhivynnaa| poggasthikAyassaNaM zrI bhagavatI sUtraH 13 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinA me kArthakanAmani0 505 NaM bhaMte! pucchA goyamA ! aNegA abhivayaNA pannatA taM jahApoggalei vA poggalasthikAei vA paramANupoggalei vA duppaesieD tipaesiei vA jAva asaMkhejapae siei vA anaMtapae siei vA je yAvanne tahappagarA savve te poggalatthikAyassa abhivayaNA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti' ||suu0|| diesme sae bIo uddeso samanto // chAyA - dharmAstikAyasya khalu bhadanta / kriyanti abhivacanAni prajJaptAni ? gautama ! anekAni abhivacanAni prajJaptAni tadyathA - dharmaiti vA dharmAstikAyaiti vA, mANAtipAtaviramaNamiti vA, mRSAvAdaviramaNamiti vA evaM yAvat parigrahaNaviramaNamiti vA, krodhaviveka iti vA yAvan mithyAdarzanazalyaviveka iti vA, IryAsamitiriti vA, bhASAsamitiriti vA eSaNAsamitiriti vA, AdAnabhANDamAtra nikSepaNAsamitiriti vA, uccArapratratraNa khela jalla siMghAna pariSThApanikAsamitiriti vA manoguptiriti vA vacoguptiriti vA kAyaguptiriti vA yAni cAnyAni tathAmakArANi sarvANi tAni dharmAstikAyasya abhivacanAni / adharmAstikAyasya khalu bhadanta ! kiyanti abhivacanAni prajJaptAni ? gautama ! anekAni abhivacanAni prajJaptAni tadyathA - adharma iti vA adharmAstikAya iti vA prANAtipAta iti vA yAvat mithyAdarzanazalyamiti vA, IryA'samitiriti vA yAvat uccAraNa yAvat pariSThApanikA'samitiriti vA mano'guptiriti vA, bacoguptiriti vA kAyAguptiriti vA, yAni ca anyAni tathAprakArANisarvANi tAni adharmAstikAyasya abhivacanAni / AkAzAstikAyasya khalu pRcchA, gautama ! anekAni abhivacanAni majJaptAni tadyathA AkAza iti vA AkAzAstikAya iti vA, gagana miti vA, nama iti vA, sama iti vA viSama iti vA khahamiti vA vidyamiti vA vIciriti vA vivaramiti vA ambaramiti vA ambarasamiti vA chidramiti vA zuciramiti vA mArga iti vA mukhamiti vA ardaiti vA vyardaiti vA AdhAra iti vA vyomaiti vA bhAjanamiti vA antarikSamiti vA zyAmamiti vA avakAzAntaramiti vA agamamiti vA sphaTikamiti vA anantamiti vA yAnicAnyAni tathA prakArANi sarvANi tAni AkAzAstikAyasyAbhivacanAni / jIvAstikAyasya khalu madanta ! zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kiyanti abhivacanAni prajJaptAni ? gautama ! anekAni abhivacanAni prajJaptAni tadyathA-jIva iti vA jIvAstikAya iti vA prANa iti yA bhUta iti vA sattvaiti vA vijJa iti vA cetA iti vA jetA iti vA Atmeti vA raGgaNamiti vA hiNDuka iti vA pudgala iti vA mAnava iti bA kartA iti vA vikartA iti vA jagan iti vA janturiti vA yoniriti vA svayambhUriti yA sazarIra iti vA nAyaka iti vA antarAtmA iti vA yAni cAnyAni abhivacanAni tathAmakArANi sarvANi tAni yaavdbhivcnaani| pudgalAstikAyasya khalu bhadanta ! pRcchA ? gautama ! anekAni abhivacanAni prajJaptAni tadyathA-pudgala iti vA pudgalAritakAya iti vA paramANupudgala iti vA dvipadezika iti vA tripradezika iti vA yAvad asaMkhyeya. padezika iti vA anantapadezika iti vA yAni cAnyAni tathA prakArANi sarvANi tAni pudgalAstikAyasyAbhivacanAni / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! sU0 2 // ||viNshtitmshte dvitIyoddezakaH samAptaH / TIkA-'dhammatthikAyassa NaM bhaMte !' dharmAstikAyAya khala bhadanta ! 'kevaiyA abhivayaNA pannattA' kiyanti abhivacanAni prajJatAni abhidhAyikAni vacavacanAni-zabdA iti abhivacanAni dharmAstikAyasya katiparyAyazabdA ityarthaH, uttaramAha-'goyamA!' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNegA abhivayaNA aba sUtrakAra abhI 2 kahe gaye dharmAstikAyAdikoM ke ekArthakagamoM kA paryAyavAcI zabdoM kA kathana karate haiM isameM gautama ne prabhuse aisA pUchA hai-'dhammatyikAyassa NaM bhaMte ! kevaDyA abhivayaNA paJcattA' ityaadi| TIkArtha-'dhammatthikAyassaNaM bhaMte ! kevahayA abhivazaNA pannattA' he bhadanta ! dharmAstikAyadravya ki jo gatizIla jIva aura pudgaloM ke calane meM sahAyaka hotA hai abhighAnaka zabda kilane kahe gaye haiM ? dharmAstikAya ke paryAya zabda kitane haiM ? uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA! have sUtrakAra pUrvokta kahevAmAM Avela dharmAstikAya vigerenA eka artha vALA gAmanA paryAyavAcaka zabdonuM kathana kare che. 'dhammatthikAyassa gaM bhate ! kevaiyA' yA Ta'-'dhammatthikAyassa Q bhate ! kevaiyA abhivara NA eNNattA' gautama savAmI prabhune evuM pUche che ke- he bhagavana dharmAstikAya dravya ke je gati, zIla, jIva ane pulone cAlavAmAM sahAyaka hoya che tenA abhidhAyaka zabda-(paryAyavAcaka) keTalA kahevAmAM AvyA che ? eTale ke dharmAstikAyanA paryAyavAcaka keTalA zabda kahevAmAM AvyA che? tenA uttaramAM prabhu -3-'goyamA! aNegA abhivayaNA pannattA' 3 gautama pAritAyanA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0 507 pannattA' anekAni abhivacanAni-paryAyazabdA dharmAstikAyasya majJaptAni kathitAni / kAni tApanekAni abhivacanAni tatrAha-taM jahA' tadyathA'dhammei vA dharma iti bA, jIvapudgalAnAM gatiparyAyasahAyakarUpeNa dhAraNAt dharma iti zabda upapradarzanaparakaH, cA zabdo vikalpArthe 'dhammasthikAei vA' dharmAstikAya iti vA tatra dhanaH-pUrvoktalakSaNakaH sa cAso astikAyazca-padezarAziriti dhamAstikAyaH dharmAtmakapradezarAziriparthaH 2 pANAivAyaveramaNeivA' mANAtipAtavizmaNamiti vA atra dharmazabdacAritralakSaNakaH sa ca prANAtipAtaviramaNarUpaH tatazca dharmazabdasAdhAdastikAyarUpasyApi dharmasya mANAtipAtavira'aNegA abhivayANA pannattA' he gautama ! dharmAstikoya ke abhidhAyaka zabda aneka kahe gaye haiM 'taM jahAM-jaise-'dhammei vA' yahAM sarvatra vA zabda vikalpa artha meM prayukta huA hai jIva aura pudgaloM ko yaha gatirUpa paryAya meM sahAyaka rUpa se dhAraNa karatA hai ataH isa abhiprAya se ise dharma aisA kahA gayA hai arthAt isakA eka nAma 'dharma' aisA kahA gayA hai 'dhammeha' meM 'iti' zabda upapradarzanaparaka hai 'dhammasthikAei thA' yaha pUrvokta lakSaNavAlA dharma pradezoM kI rAzirUpa hai arthAt asaMkhyAta pradezI hai tAtparya aisA hai, ki yaha pradezarAzi aisA hai jo jIva aura pudgaloM ko calane meM sahAyaka hotI hai ataH yaha dharmAstikAya aisA kahA gayA hai yaha isakA dvitIya nAma hai| 'pANAivAyaveramaNeha vA' yaha isakA tIsarA nAma hai kyoMki dharma yaha zabda 'cArita khalu dhammo ke anusAra cAritradharmarUpa hai aura cAritra jo hotA hai vaha prANAtipAta maliyAya-paryAyavAcI he! bhane 4aa cha. 'taMjahA' pramANe . 'dhammeI vA' akhiyAM 5 1 1 . A5 mamA 15rAye cha. 4 ane putrane A dharmAstikAya gati rUpa paryAyamAM sahAyaka rUpe dhAraNa kare che. tethI ye mabhiprAyathA tana yama se prabhArI apAmA mAnche . 'dhammei vA' 2 pAyamati 274 7554zana 524 cha. 'dhammasthikAei vA' mA pUrvokta lakSaNavALA dharmapradezonI rAzi rUpa che. arthAt asaMkhyAta pradezavALA che, kahevAnuM tAtparya e che ke-A pradeza rAzI evI che ke je jIva ane padralene cAlavAmAM sahAya rUpa hoya che. tethI tene dhamastikAya e pramANe vAmAM Ave che. tenu mA nAma che. ___'pANAivAya veramaNei vA' mAtenuM trIbhu nAma cha, bha-yama zAha 'cArittaM khalu dhammo' me 4thana prabhArI yAtri me dhama 35 che. mAne yAtriya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 bhagavatIsUtre maNAdayo dharmAstikAyasya paryAyatayA vyavahiyante / 'musAvAyaviramaNei vA' mRSAvAdaviramaNamiti vA 'evaM jAva pariggaha veramaNei vA' evaM yAvat parigrahaviramaNamiti vA atra yAvatpadena adattAdAnaviramaNamaithunaviramaNayoH saMgraho bhava. tIti, 'kohavivegei vA' krodhaviveka iti vA, 'jAva micchAdasaNasallavivegei vA' yAvad mithyAdarzanazalyaviveka iti vA atra yAvatpadena mAnaH, mAyA, lomaH rAgo dveSaH, kalahaH, abhyAkhyAna, paizunyaM, paraparivAdaH, ratyaratiH, mAyAmRSA ca, ityeteSAM saMgrahaH, eSAM viSaye viveka iti, 'iriyA samiIi vA IryAsamiti. viramaNarUpa hotA hai isaliye dharma zabda ke sAdharmya se astikAyarUpa bhI dharma ke dharmAstikAya ke prANAtipAta viramaNa Adi zabda paryAya zabda rUpa se kahe gaye haiM 'musAvAyaviramaNeha vo evaM jAva pariggahaveramaNeha vA' isI prakAra mRSAvAda viramaNa, yAvat parigrahaviramaNa ye saba bhI dharmAstikAya ke paryAyavAcI zabdarUpa se vyavahita kiye gaye haiM yaha 'yAvat' zabda se 'adattAdAnaviramaNa aura maithunaviramaNa' isakA grahaNa huA hai 'kohavivegei vA jAva micchAdasaNasallavivegei vA' yahAM pAvat zabda se mAna, mAyA, lobha, rAgadveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, rati, arati mAyAmRSA' ina sabakA grahaNa huA hai arthAt krodha kA viveka tyAga yaha dharmAstikAya kA paryAyavAcI nAma hai isI prakAra se mAna mAyA Adi kA viveka tyAga ye bhI saba dharmAstikAya ke paryAyavAcI zabda haiN| tathA mithyAdarzanazalya kA tyAga yaha bhI dharmAstikAya kA paryAyavAcI zabda hai yahI bAta 'viveka' zabda che, te prANAtipAta viramaNa rUpa hoya che. tethI dharma zabdanA sAdharmIpaNAthI astikAya rUpa dharmanA-dharmAstikAyane prANAtipAta viramaNa vigere zabdo paryAya pAyI 4 35thA sA che. mAtenu trI nAma che. 'musAvAyaviramaNei vA evaM jAva pariggahaveramaNei vA' me zata bhUSApA virabha, yAvat pariyaDa virabhakSya e badhAne dharmAritakAyanA paryAyavAcaka zabda rUpathI vyavahAra karela che. ahiyAM thAvata zabdathI adattAdAna viramaNa ane maithuna viramaNa e banne grahaNa karAyA cha. 'kohavivegei vA jAva micchAdasaNasallavivegei vA' mADiyAM yAvat 4thI mAna, mAyA, al, 2, dveSa, 4, bhakSyAmyAna, zUnya, 525rivAha, -niMdA, rati, arati mAyA mRSA A badhA grahaNa karAyA che. arthAt krodhanA vivekano tyAga e dharmAstikAyanuM paryAyavAcaka nAma che. eja rIte mAna, mAyA vigerenuM vivekane tyAga e badhA ja dharmAstikAyanA paryAyavAcI zabda che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmaikArthakanAmani0 509 riti vA, 'bhAsAsamiIi vA' bhASAsamitiriti bA, 'esaNAsamiIi vA, eSaNA samitiriti vA, 'AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiIi vA' AdAnabhaMDamAtranikSe. paNAsamitiriti vA 'uccArapAsaNakhelajallasiMghANapariThThAvaNiyAsamiIi vA' uccAraprasravaNakhelajallasiMghAnakapariSThApanikAsamitiriti vA 'maNaguttIi vA' manogutiriti vA, 'vayaguttIi vA' vacoguptiriti vA 'kAyaguttIi vA' kAyarAptiriti vA 'je yAvanne tahappagArA savve te dhammasthikAyassa-abhivayaNA' yAni cApya. nyAni tathAmakArANi cAritryAkhyadharmasthAbhidhAyakAni-sAmAnyarUpeNa vizeSarUpeNa vA vAkyAni sarvANyapi tAni dharmAstikAyasyAbhivacanAni-paryAyA dvArA prakaTa kI gaI hai 'IriyAsamiIicA bhAsAsamiIivA esaNAsamiIivA AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiI ivA' tathA IryAsamiti bhASAsamiti eSaNAsamiti AdAnabhANDa mAtra nikSepaNA samiti athavA -'uccArapAsavagakhelajallasiMghANapariTThAvaNiyAsamiIivA' uccAra prasravaNa khela jalla siMghAnaka pariSThApanikA samiti ye pAMco samitiyAM bhI dharmAstikAya ke paryAyavAcI zabda haiN| 'maNaguttIi vA vayaguttIi vA kAyaguttIi vA' athavA manogupti, vacana gupti evaM kAyagupti ye 3 guptiyAM bhI dharmAstikAya ke paryAyavAcI zabda haiN| isI prakAra 'je yAvanne tahappagArA savve te dhammasthikAyassa abhivayaNA' isI prakAra ke jo aura bhI cAritrarUpa dharma ke sAmAnya vizeSarUpa se abhidhAyaka zabda haiM-vAkya hai-ve saba dharmAstikAya ke abhivacana paryAyavAcI zabda haiM tAtparya kahane kA yaha hai ki jitane bhI zabda cAritrarUpa dharma ke prati 24 pAta vi34 me AvthI matA che. 'IriyAsamiIi vA bhAsAsamiIi vA' tathA dhryAsamiti, bhASAsamiti 'esaNAsamiI vA AyANabhaMDamantanika khevaNAsamiIi vA' bheSAsamiti mAhAnAmA nikSepa samiti mayA 'uccArapAsavaNakhellajallasiMdhANaparidvAvaNAsamiIi vA' yA2, prasapa, melA, jala, siMghANaka, pariSThApanika samiti e pAMca samiti paNa stiyanA payAyavAyI 04. cha. 'maNaguttIi vA, vayaguttIi vA kAyaguttIi vA athavA mane gupti, vacanagupti ane kAyamupti A traNe gupti paNa tayanA paryAyavAcI zaha che. me pramANe "je yAvanne tahappagArA savve te dhammasthikAyassa abhivayaNA' se pramANe yAtri35 5 / sAmAnya vizeSa rUpathI abhidhAyaka bIjA paNa je zabdo che, vALe che te tamAma dharmo stikAyanA paryAyavAcI zabda che. kahevAnuM tAtparya e che ke-cAritra rUpa dharmanuM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 bhagavatIsUtre iti / dharmAstikAyastha paryAyazabdAnabhidhAya tadvirovino'dharmAstikAyasya paryA yazabdAn darzayitumAha - ' adhammasthi' ityAdi, 'adhammatyikAyassa NaM bhaMte / ' astikAyasya khalu madanta ! dhAraNAt dharmastadviparIto'dharmaH jIvapudgalAnA sthita upakArItyarthaH adharmazvAsA astikAyazca pradezarAzirityadharmAstikAyaH, tasya dharmAstikAyasya khala bhadanta ! 'kevaiyA abhivayaNA pannattA' kiyA abhivacanAni - paryAyAH prajJaptAni iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'gomA' he gautama ! 'aNegA abhivayaNA pannattA' anekAni abhivacanAni majJaptAni 'taM jahA ' tadyathA 'amme vA' adharma iti vA, 'ammatthikAraha pAdaka haiM ve saba dharma ke sAdharmya ko lekara isa dharmAstikAya ke paryAyavAcI zabda se vyavahRta kiye gaye haiM aisA jAnanA cAhiye isa prakAra se dharmAstikAya ke paryAya zabdoM kA kathana karake aba sUtrakAra tadvirodhI adharmAstikAya ke paryAya zabdoM ko dikhalAte haiM- isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - 'adhammatthikAyassa NaM bhaMte ! kevaiyA abhivayaNA paNNattA' he bhadanta adharmAstikAya ke jo ki jIva aura pud galoM ko Thaharane meM sahAyaka hotA hai paryAyavAcI zabda kitane kahe gaye haiM ? adharmarUpa jo astikAya pradezarAzi hai vaha adharmAstikAya hai dharma se yaha viparIta svabhAvavAlA hotA hai isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM- goyamA ! aNegA abhivayaNA paNNattA' he gautama! adharmAstikAya ke paryAyavAcI zabda aneka kahe gaye haiM / taM jahA' - jaise 'adhammei vA ' adharma 'adhammasthikAei vA' adharmAstikAya 'pANIivAera vA ' prANA pratipAdana karavAvALA jeTalA zabdo che, te tamAma dhamathI adhama paNAthI A dharmAstikAyanA paryAyavAcI zabda rUpe vyavahAra karela che. tema samajavu, A rIte dharmAstikAyanA paryAyazaunu kathana karIne have sUtrakAra adharmAstikAyanA paryAyavAcI zabdonuM kathana kare che. temAM gautama svAmIe alune govu pUche che - ' adhammatthikAyassa NaM bhaMte ! kevaiyA abhivayaNA paNNattA' De lagavan adharmAstiAyanA De ne va mane yuddhasone rahevAbhAM sahAyaka haiya che, tenA paryAyavAcaka keTalA zabdo che? adharUpa je asti kAya-pradezarAzi che te adharmAstikAya che dhamA~thI e ulaTA svabhAvavALuM hAya che. gautamastrAbhInA A praznanA uttaramA prabhu che hai- 'goyamA ! aNegA abhivayaNA paNNattA' he gautama! adharmAstiyanA paryAyavAcI zabdo bhane che. 'taMjahA' te yA amAle che. 'adhammera vA' adharma' 'adhamatthikAei zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0 511 vA' astikAya iti vA 'pANAijhAera vA' mANAtipAtaiti vA, 'jAvamicchAdamaNamalle vA' yApanmithyAdarzana zalyamiti vA atra yAvatpadena mRSAvAdAdArabhya mAyAmRSAparyanta SoDazapadAnAM saMgraho bharatIti / IriyA asapi IivA' Isa mitiH- irSyAsamitmabhAva iti vA 'jAva uccArapAsavaNa jAva pAridrAvaNiyA samiIi vA' yAvat uccArasravaNa yAvat pAriSThApanikA'samitiriti vA atra prathamayAspadena ' bhAsA samiI vA esA asamiIi vA AyAgabhaMDa ttanikhevaNA abhiI vA' ityantasya grahaNaM bhavati dvitIyayAvatpadena 'khelajalalasiMcANa' ityeteSAM padAnAM grahaNaM bhavati / 'maNa aguttIi vA' mano'guptiriti vaza, 'vai agutI vA' vaco'guptiriti vA, kAya agutI vA' kAyA'pRptiriti vA 'je tipAta 'jAva micchAdaMsaNasalleha vA' yAvat mithyAdarzana ye saba abamastikAya ke paryAyazabda haiN| yahAM yAvat zabda se pUrvoka nRpAvAda se lekara mAyAmuSA taka ke 16 padoM kA saMgraha huA hai / 'IriyAsamiIvA' iryA asamiti iryAsamiti kA pAlanA nahIM karanA usakA abhAva rahanA 'jAva uccArapAsavaNa jAva pAridrAvaNiyA asamiIha vA' yAvat uccAra prastravaNa yAvat pariSThApanikA samiti kA abhAva honA yaha samityabhAva bhI adharnAstikAya kA paryAya zabda hai yahAM prathama yAvat zabda se 'khAsA asamiI havA esaNA asapiI vA ApaNa bhaMDamatta nivakhetraNA asamiI vA' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai tathA dvitIya yAvat zabda se 'khella jallasiMghANa' ina padoM kA grahaNa huA hai 'maNa agutI vA' manogupti kA abhAva 'vaya aguttIha vA' vacanagupti kA abhAva kAya aguttIi vA' kAyagupti kA abhAva tathA 'je yAvanne vA' adharmAsti 'pANAivAe i vA' prAtiyAta 'jAva micchA daMsaNa sallei vA' yAvat vizvApayanazalya e badhA adharmAstikAyanA paryAyavAcaka zabdo che. ahipAM cAvat zabdathI pUrvokta mRSAvAdathI AraMbhIne mAyA mRSA sudhInA soja honA saMgraha thayo che. 'IriyA asamiI vA' asamiti samitinuM pAvana na uravu' teneo mabhAva rheve| 'jAva uccArapAsavaNa jAva pariTThAbaniyA asamiI vA' yAvat prasravaNa yAvat pariSvApani samitine alAva paNa adharmAstikAyanA paryAyavAcI zabdo che ahiyAM yAvat zabdathI 'mAtA asamiI vA' esaNA asamiI vA AyANabhAMDamattanikvaNA asamiIvA' the vAya sukhInA pAha zraNu urAyo che tathA sIna yAvat zabdathI khellajalla siMghANa' aNu urAyA che. 'maNaaguttI i vA' manoguptinA abhAva 'vaya aguttI vA' vanaguptino alAva 'kAya aguttI i vA ayazuptino abhAva zrI bhagavatI sUtra : 13 - Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 bhagavatI sUtre yAvanne' yAni cApyanyAni 'tahappagArA' tathAprakarANi adharmAstikAyasya abhidhAyakAni sAmAnyato vizeSato vA vAkyAni 'savve te' sarvANyapi tAni, 'adhammasthikAyassa' 'adharmAstikAyasya 'abhivayaNA' abhivacanAni-paryAyazabdAH kathitAni / AgAsasthikAyassa NaM pucchA' AkAzAstikAyasya khalu bhadanta ! pRcchA ? he bhadanta ! AkAzAstikAyasya kiyanti abhivacanAni prajJaptAnIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'aNegA abhivayaNA pannattA' anekAni abhivacanAni majJaptAni aneke paryAyazabdAH AkAzAstikAyasya bhavantItyarthaH, ke te tatrAha - 'taM jahA' tadyathA - 'AgAsei vA' AkAza iti vA 'AgAsatthikAi vA 1' AkAzAstikAya iti vA A-maryAdayA abhividhinA vA sarve arthAH kAnte svakIyaM svakIyaM svabhAvam labhante yatra sa tahappagArA' isI prakAra se jo aura bhI sAmAnya vizeSarUpa se abhidhAyaka vacana haiM 'savve te adhammasthikAyassa abhivayaNA' ve saba hI adharmAstikAya ke paryAya zabda kahe gaye haiM / aba AkAzAstikAya ke paryAya zabdoM ko prakaTa kiyA jAtA hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'AgAsatthikAyassa NaM pucchA' he bhadanta AkAzAstikAya ke paryAya zabda kitane haiM uttara meM prabhu ne kahA hai- 'goyamA' he gautama ! 'aNegA abhivayaNA paNNattA' AkAzAstikAya ke aneka paryAya zabda haiM 'taM jahA' jaise- 'AgAseI vA AgAsatthi kAye vA' sakaladrayoM kA isameM nivAsa hai isaliye isakA nAma AkAza hai aura yaha AkAza aisI pradezarAzi hai ki jisa meM rahe hue samasta dravya apane 2 svabhAva ko apanI 2 maryAdA yA abhividhi se prApta karake rahate haiM isaliye 'je yAvanne taha pagArA' se rIte mIla ke sAmAnya vizeSa 35thI yalidhAvayA che. 'savve te acammatthikAyastha abhivayagA' te tamAma adhrmaastikAcanA paryAya zabdo kahyA che. have AkAzAstikAyanA paryAya zabdene batAvavAmAM Ave che temAM gautama svAmI prabhune me pUche che hai- 'AgAsatthikAyarasa NaM pucchA' he laga van AkAzAstikAyanA paryAyavAcaka keTalA zabdo che? tenA uttaramAM prabhu che - 'goyamA !' he gautama! 'aNegA abhivayaNA paNNattA' mA azAstibhayanA paryAya zabhI ane4 che. 'tejar3A' te yA pramANe che. 'AgAseI vA' AgAsa thakAi vA sarva dravya temAM nivAsa raheso che, tethI tenu' nAma vyAza e pramANe che. ane A AkAza evI pradeza rAzI che ke jemAM rahelA badhA ja dranyA pAtapAtAnI maryAdA athavA atividhIthI prApta kare che. tethI tenuM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAritakAyAdinAmekArthakanAmani0513 AkAzaH, tathAvidhazcAsau astikAyazca pradezarAziriti-AkAzAstikAya iti 1 / 'gagaNei vA 2' gaganamiti vA, gamanaviSayatvAt gaganaM niruktivazAt 2, 'nabheivA3' nabha iti vA-nabhAti-na dIpyate chAsthAnAM dRSTiviSayo na bhavati iti nabho niruktibalAdeveti,3 'samei vA4' samamiti vA nimnonnata bhAvarahitatvAt samamiti 4, "visamei vA5' viSamamiti vA durgamatvAdviSamamiti,5 'khahei 6 vA' khahamiti-khanane-pRthivyAH khanane hAne ca tyAge ca yadbhavati tat khahamiti niruktivazAta 6, vihei7 vA' vihamiti vA vizeSeNa hIyate-tyajyate isa kA nAma AkAzAstikAya huA hai gagaNei vA gamana kA viSaya hone ke kAraNa isakA nAma gagana TuA hai, kyoMki jIvAdidravyoM kA gamana AkAza lokAkAza meM hI hotA hai isase bAhara alokAkAza meM nahIM chadmasthajanoM kI dRSTi kA yaha viSaya nahIM hotA hai isaliye 'na bhAti' isa vyutpatti ke anusAra isakA nAma nabha aisA huA hai nimnogata bhAva se rahita hotA hai isaliye 'sama' isakA nAma huA hai durgama hone ke kAraNa arthAt isakI chadmasthajana hadda prApta nahIM kara pAte haiM isa kAraNa viSama 5 bhI isakA nAma huA hai 'pRthivyAH-khana ne hAne ca yadbhavati' tat 'khaham ' pRthivI ke khodane para tathA pRthivI kI hAni hone para pralaya hone para bhI yaha sadA banA rahatA hai naSTa nahIM hotA hai isa kAraNa 'khanane hAne ca yadbhavati tat khaham' isa vyutpatti ke anusAra isakA 'khaha' 6 aisA bhI nAma huA hai 'vihei 7 vA' athavA 'viha' aisA jo nAma mAstiya se prabhAe thayu che. 'gagaNe i vA mananA viSaya 35 hovAthI tenuM nAma gagana e pramANe thayuM che kema ke sUkama dravyanuM gamana AkAza-le kAkAzamAM ja thAya che. tenAthI judA alakAkAzamAM thatuM nathI. chasthAnI STimA mA viSaya 35 DaratA nathI. tethI 'namAti' se vyutpatti pramANe tenuM nAma "rama" e pramANe thayuM che. A niSNa nIcA unnata uMcA paNathI rahita hoya che. tethI tenuM nAma "rama" e pramANe thayuM che. durgama hovAnA kAraNe arthAtu chadmastha jana tenI hada pAmI zakatA nathI tethI viSabh5 prabhArI nu nAma thayu cha. 'pRthivyAH khanane hAne ca yadbhavati' 'tat 'khaham' pRthvIna mAhavAthI tathA zvinI lAnI thAya tyAre-pralaya thAya tyAre 565 sa. 2129 che. nAza pAmatu nathI te 4 / 2 'khanane hAne ca yadbhavati tat khaham' 240 vyutpatti pramANe tanuM 'khaha' ko pramANenuM nAma thayu che. 'vihei vA'7 2151 'viha' mere tanuM nAma thayuche, tenuM 127 'vizeSeNa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre yat tadviham-vihAya ityarthaH yadvA vidhamiti vA vidhIyate-kriyate kAryajAtaM yatra tadvidhamiti, 7 'vIyIi 8 vIciriti-vecanAt-vastumAtrasya viviktasvabhAvasthApanAt vIciriti8, 'vivarei vA9' vivaramiti vA-vigatAvaraNatayA vivaramiti-AcchAdanarahitamiti9, 'aMbarei vA 10' ambaramiti vA ambA-mAtA tadiva jananasAdRzyAt aMbA-jalaM tasya rANAta-dAnAt ambaraM niruktibalAdeva 10, isakA nAma huA hai usakA kAraNa 'vizeSeNa hIyate tyajyate' isa vyutpatti ke anusAra yaha eka sthAna se dUsare sthAna para jAte samaya jIva dvArA choDA jAtA hai isI kAraNa 'vihAya aisA bhI nAma huA hai athavA-'vihei' isakI saMskRtacchAyA 'vidha' aisI bhI hotI hai so 'vidhIyate-kriyate yatra tadvidham ' isa vyutpatti ke anusAra samastakArya isI meM jIvoM dvArA kiye jAte haiM ataH isakA nAma vidha aisA bhI ho sakatA hai 'vIyoI' 8 vIci aisA bhI nAma isakA hai kyoMki apane meM rahe hue samasta jIvAdika dravyoM ko yaha bhinna 2 svabhAva meM rakhe rahatA hai tAtparya yaha ki jIvAdika samasta padArtha AkAza meM vyApta hokara rahate haiM phira bhI eka padArtha dUsare padArtha meM nahIM badala pAtA hai isa prakAra yaha apane meM rakhe hue samasta padArthoM ko bhinna 2 svabhAva meM sthApita kiye hue hai isase isakA nAma vIci aisA huA hai / 'vivarei vA' yaha apanA AvaraNa karanevAle padArtha se rahita hai isa kAraNa isakA 'vivara' aisA bhI nAma hai 'aMdharei 10 vA ' ambara bhI isakA nAma hai hIyate tyajyate' se vyutpatti pramANe 20 4 sthAnethI bhI sthAne tI vakhate jIva dvArA cheDavAmAM Ave che, tethI tenuM nAma "vihAya" e pramANe yuM che. / 'vihei' nI ta chAya'vidha' mevI 57 thAya che. tethI 'vidhIyate kriyate yatra tadvidham' 41 vyutpatti pramANe saNa yA ve| mAmai che. tethI tanuM nAma 'vidha' menu 54 4 cha. 'vIyIi' vIci e pramANe paNa AnuM nAma che kema ke-pitAnAmAM rahelA badhA ja jIvAdi dravyane A judA judA svabhAvathI dhAraNa kare che. arthAta jIvAdi saghaLA padArtho AkAzamAM vyApta thaIne rahe che, to paNa eka padArtha bIjA padArtharUpe badalAI jatA nathI, A rIte potAnAmAM rAkhelA badhA ja padArthone judA judA svabhAvamAM sthApita kare che, tethI tenuM nAma "vIci evuM thayuM che. 'vivarei vA' mAzapAtAne mAvara-dis45 42nA2 54Atha vinAnuM che. tathA tanuM nAma 'vi12' me 55 cha. 'aMberai vA' mA bhAtAnI maa341|| zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0515 'aMbarasei vA11' ambarasamiti vA-ambA-jalam-jalarUpo raso yasmAd bhavati tadambarasamiti nirvacanabalAditi 11, 'chiDDei vA12' chidramiti vA-chidraH chedanasyAstitvAt chidramiti niruktivalAdeva 12, 'jhusirei vA13' zuSiramiti vA jhuseH zoSasya dAnA-poSaNakriyAsahAyakatvAt muSiramiti,13 'maggei cA14' mArga iti vA pathirUpatvAnmArgaH,14' 'vimuhei vA15' vimukhamiti vAmukham-AdistasyA bhAvAt anAditvena vimukhamiti, 'adei vA16' aI iti vA-aryate-gamyate iti ardaH, athavA anyate-atikramyate anena iti aTTa so isakA kAraNa aisA hai ki yaha mAtA ke jaisA jala ko detA hai arthAt mAtA jisa prakAra se santati paidA karatI hai usI prakAra se yaha bhI jala ko utpanna karatA hai aura use pradAna karatA hai 'aMbarasa'11 isakA nAma hai so isakA kAraNa aisA hai ki isase jalarUparasa utpanna hotA hai 'chi dui 12 vA' chidra aisA bhI isakA nAma hai so isakA kAraNa aisA hai ki yaha chidrarUpa hai arthAt polarUpa hai 'jusirei vA 13' juSira bhI isakA nAma hai so isakA kAraNa aisA hai ki yaha juSira. zoSaNa kriyA meM sahAyaka hotA hai 'maggei' 14 mArga bhI isakA nAma hai so isakA kAraNa aisA hai ki yaha paragati meM jAte jIva ko mArgarUpa hai kyoMki paragati meM jIva kA gamana AkAza kI pradezapaMkti ke anusAra hI hotA hai 'vimukhei vA15' vimukha bhI isakA nAma hai so isako kAraNa aisA hai ki isakA mukha Adi nahIM hai arthAt anAdi hai 'adeha Ape che. arthAt mAtA je rIte santAna utpanna kare che. te ja rIte A paNa jalane utpanna kare che, ane te Ape che tethI tenuM nAma "ammara' e pramANe 59 che.10 'ambarasa' mAnAthI 46 35 2sa jatpanna thAya che. tethI tenu nAma 'mama' prabhArI 55 che.11 'chiDei vA' mA chidra 35-marthAta poTAzavANucha tethI tenu nAma 'chidra se prabhAye 5 cha.13 'jhusirei vA' suSira evuM paNa tenuM nAma che. tenuM kAraNa evuM che ke-A guSira nAma zapa liyAmA saya4 DAya che.13 'maggei vA' mAnu nAma 'bhA se pramANe paNa che, tenuM kAraNa e che ke anyagatimAM janArA chavane e mAga rUpa che. kema ke paragatimAM jIvanuM gamana AkAzanI pradeza paMkti anusAra 1ya che.14 'vimukhei vA' vibhuma se prabhAtuM 55 tenu nAma che. tenuM kAraNa e che ke-tene mukha vigere hotA nathI. arthAt anAdi che.15 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre iti vA, 16 'viyaTTei vA17' vyadoM vya? iti vA-arda evaM viziSTaH aTTaeva viziSTa ini vyadoM vyaho veti, 'AdhArei vA18' AdhAra iti vA-A-samantAt padArthajAtAnAM dhAraNAt AdhAra iti18 'vomei vA 19' vyoma iti vA-vize. SeNa avanAt-rakSaNAt vyoma iti, 'bhAyaNei vA20' bhAjanamiti-bhAjanAtvA 16 arda athavA aTTa bhI isakA paryAya zabda hai so 'ardayate athavA azyate iti ardaH athavA aTTaH' isa vyutpatti ke anusAra yaha jIvoM ke dvArAgamana kriyA kA viSaya banAyA jAtA hai tAtparya yaha hai ki jIva isI ke AdhAra para rahe hue haiM ataH ve jo kucha bhI gamanAgamanAdi kriyA karate haiM vaha saba isI meM karate haiM ataH yaha unakI kriyA kA viSaya kahA gayA hai 'viyaTei vA 17 vyada athavA vyaha bhI viziSTa kriyA ke kAraNa se isakA nAma huA hai 'AdhArei 19 vA AdhAra bhI isakA eka nAma hai so yaha apane meM samasta padArthoM ko dhAraNa kiye hue haiM isase 'AdhAra' aise nAma se bhI yaha kahA gayA haiM 'vomeha vA 19' 'vizeSeNa avanAt' vyoma isa vyutpatti ke anusAra yaha apane meM rahe hue padArthoM kI vizeSa rUpa se rakSA karatA hai-arthAt pratyeka padArtha dravya apane utpAda vyaya aura prauvyarUpa svabhAva meM isameM satata kAyama rahate haiM yahI padArthoM kA saMrakSaNa hai isase viparIta ekAnta mAnyatA padArtha kA asaMrakSaNa hai jIvAdika padArtha lokAkAza meM hI rahate haiM 'advei vA' ma ath| bhaTTa se pramANu 5 tenu nAma che. tenu 425 se cha -'adyate' 424 // ayyane iti ardra' 4241 aTTaH mA vyutpatti pramANu ! dvArA A gamanane viSaya banAvAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-jIva tenA ja AdhAra para rahelA che. tethI teo gamanAgamana AvajA rUpa je kaMI kiyA kare che, te tamAma AkAzamAM ja kare che. tethI teonI A kriyAnA viSaya 35 DyuM che.16 'viyadRi vA' vya-4241 vyaya vizeSa dhyAnA 2 tenu nAma thayu che.17 AdhArei vA' 'mAdhA2' meyu 55 tanu nAma cha. 125 te pitAnAmAM badhA ja padArthone dhAraNa kare che. tethI tenuM nAma "AdhAra paNa upAya che. 18 'vomeivA' vizeSeNa avanAt vyoma' mA vyutpatti pramANe pitAnAmAM rahelA padArthone vizeSa rUpe rakSA kare che. tethI tenuM nAma "ema" e pramANe paNa kahevAya che. arthAt pratyeka padArtha-dravya potAnA utpAda vyaya ane prauvya rUpe svabhAvamAM temAM satata kAyama rahe che. e ja padArthonuM saMrakSaNa pAvyuM che. tenAthI judI rItanI ekAnta mAnyatA padArthanuM asaMrakSaNa che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u2 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0 517 vastujAtasyAzrayaNAt bhAjanamiti, 'aMtarikkhei vA 21' antarIkSamiti vA anto-madhye IkSA-darzanaM yasya tadantarIkSamiti sarvatra vyApakatvAt , 'sAmei vAra2' zyAmamiti vA-zyAmavarNatvAt-zyAmatayaiva darzanAt zyAmamiti22, 'uvAsaMtarei vA23' avakAzAntaramiti vA-avakAzarUpamantaraM svarUpaM yasya tadavakAzAntaramiti22, 'agameha vA 24' agamamiti vA gamanakriyArahitaM yat tat agamamiti, 24' 'phalihei vA25' sphaTikamiti vA sphaTikamiva ati svaataH yahAM rahane ke kAraNa ve isake dvArA saMrakSita haiM aisA yaha nyu. spatti labhya artha aupacArika hai| 'bhAyaNei 20 vA' isI nimitta ko lekara isakA nAma bhAjana bhI hai kyoMki samasta padArthajAta isI meM AdheyarUpa rahe hue haiM / 'aMtarikkheha vA' 'antarIkSa 21' bhI isakA nAma hai kyoMki sarvatra vyApaka hone se isakA anta madhya meM IkSA darzana hotA hai 'sAmei 22 vA zyAma bhI isakA eka paryAyavAcI zabda hai so isakA kAraNa aisA hai ki yaha dekhanevAloM ko zyAmavarNavAlA pratIta hotA hai vaise to amUrtika hone se isakA koI bhI varNa nahIM hai paralaukika mAnyatA ke anusAra zyAma aisA isakA nAma kahA gayA jJAta hotA haiM 'uvAsaMtarei vA 23' isakA svarUpa avakAzarUpa hai ataH avakAzAntara bhI isakA dUsarA nAma hai 'agamei vA 24' loka aloka meM sarvatra vyApaka hone se yaha svayaM gamanakriyA se zUnya hai ataH 'agama' bhI isakA nAma hai 'phalihei 25 vA' atisvaccha hone jIvAdika padArtha kAkAzamAM ja rahe che. tethI tyAM rahevAnA kAraNe tenA dvArA tasa2kSita cha. mev| mA vyutpatti sasya ma mopayAri cha.18 'bhAyaNeI vA' A nimittane laIne tenuM nAma bhAjana e pramANe paNa che. kema ke madhA hAtha sabhUDI mAmA mAdheya 35 52 24aa cha.20 'aMtarikkhei vA" aMtarIkSa e pramANe paNa tenuM nAma che. kema ke badhe ja vyApaka hovAthI tenA mata madhyama 4kSa-zana thAya che.21 'sAmei vA zyAma setuM 55 tenuM paryAyavAcI nAma che. tenuM kAraNa e che ke-A jevAvALAne zyAmavarNa vALuM jaNAya che. sAmAnya te amUrtika hovAthI tene koIpaNa varNa hete nathI. paraMtu laukika mAnyatAnusAra zyAma evuM tenuM nAma kaheluM jaNAya che. 22 'uvAsaMtarei vA tanu s135 1141235 che. tethI ' ma ta ' va 555 tanu bhA nAma cha.23 'agamei vA' a4 ana malA pa ra vyApaka hovAthI te svayaM gamana kiyA vagaranuM che. tethI "agama' evuM paNa tenu nAma 2.24 'phalihei vA' satyAta 2127 DAvAthI mA 2242 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 bhagavatI sUtre cchatvAt sphaTika miti 25, 'anaMte vA' anantamiti vA antaH paryavasAnaM - samAptistadrahitatvAdanantam iti26, 'je yAvanne' yAni cApyanyAni kathitavyatiriktAniH 'tahapagArA sacve te AgAsatthikAyasta abhinayaNA' tathA prakArANi AkAzasvAbhidhAyakAni - sAmAnyato vizeSato vA zabdAH sarvANyapi tAni AkAzAstikAyasya- abhivacanAni bhavantItyarthaH / 'jIvatthikAyassa NaM bhaMte !" jIvAstikAyasya khalu bhadanta ! 'kevaiyA abhivayaNA panattA' kiyanti abhi vacanAni - paryAyazabdAH prajJaptAni - kathitAni iti jIvAstikAyaparyAyazabdaviSayakaH praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'aNegA abhitraNA pannattA' anekAni abhivacanAni - paryAyazabdAH prajJaptAni kathitAnIti kAni ca tAni paryAyavavanAni jIvAstikAyasya tatrAha - 'taM jahA ' tadyathA'jIvei vA 1' jIva iti vA jIvanAt jIva iti vA 1, 'jIvatthikAi vA 2' se yaha sphaTika ke jaisA hai ataH isakA nAma bhI sphaTika ho gayA hai isalie ise sphaTika kahA gayA hai 'anaMtei vA 26' ananta bhI isakA nAma hai kyoMki yaha anta samApti se rahita hai isI prakAra ke 'je yAvanne tahapagArA savve te AgAsatdhikAyassa abhivaSaNA' jo aura bhI dUsare nAma ho ve saba bhI AkAzAstikAya ke abhidhAyaka zabda haiM aisA jAnanA caahie| aba gautama jIvAstikAya ke abhidhAyaka zabdoM ko jAnane ke abhiprAya se prabhu se aisA pUchate haiM ki 'jIvasthikAyasta NaM bhaMte ! kevaiyA abhivayaNA pannatA' he bhadanta ! jIvAstikAya ke abhidhAyaka paryAyavAcI zabda kitane haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA aNegA abhivayaNA paNNattA' he gautama! jIvAstikAya ke paryAyavAcI zabda aneka haiM 'taM jahA' jaise- 'jIvei vA' jIva jo pA~ca che tethI tene 'sTaDevAmAM Ave che.25 'aNateha vA' 'anaMta' evu paNa tenu' nAma che. kema ke te anta-samApti vinAnu che. A rIte 'je yAvanne tatpagArA savve ve AgAsatthikAyarasa abhitrayaNA' mA pUrveti udyA zivAyanA bIjA paNa je nAma tenA heAya te tamAma paNa AkAzAstikAyanA abhidhAyaka-paryASavAcaka zabda che tema samajavu. - have gautamasvAmI jIvAstikAyanA paryAyavAcaka zabdane jANavAnI richAthI alune khevu che che hai- 'jIvatthikAyassa NaM bhaMte! kevaiyA abhivayaNA paNNattA' he bhagavan vAstiyanA paryAyavAya zabdo DeTalA he ? tenA uttaramA prabhu uDe che hai 'goyamA !' he gautama! 'aNegA abhivayaNA paNNattA' vAstimAyanA paryAyavAya zaho bhaneu che, 'taMjahA' te yA pramANe che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0 519 jIvAstikAya iti vA jIvazcAsau astikAyazca pradezarAziriti jIvAstikAya iti2, 'pANei vA' mANa iti vA, prANAnAM zvAsocchvAsarUpANAM dhAraNAt prANaiti, 'bhUei vA' bhUta iti vA abhUt bhavati bhaviSyati ceti bhUto dravyarUpeNa trikAlavRttitvAt 4, 'sattei vA' sattva iti satvasya-astitAyAH sarvadA vidyamAnatvAt5, indriya 3 cala Ayu evaM zvAsocchavAsa ina 10 prANoM se jItA hai vaha vyavahAranaya se jIva hai tathA zuddha cetanA eka yaha prANa jisake hotA hai vaha nizcayanaya se jIva hai isa kathana ke anusAra jo jItA hai vaha jIva hai jIva jItA hai isaliye isakA paryAyavAcI jIva zabda kahA gayA hai 'jIvasthikAei vA 2' yaha aisI pradeza rAzi hai jo apane dravya evaM bhAvaprANoM se sadA jIvita rahatI hai isaliye isakA paryAyavAcI zabda jIvAstikAya aisA bhI hai 'pANei vA 3' prANa yaha bhI isakA eka paryAyavAcI zabda hai kyoMki zvAsocchavAsarUpa prANoM ko yaha dhAraNa karatA hai 'bhUei vA 4' isakA paryAyavAcI bhUta zabda bhI hai yaha isaliye ki yaha apane maulika svabhAva se trikAla meM bhI rahita nahIM hotA hai kintu dravyarUpa se yaha bhUna meM thA vartamAna meM hai aura bhaviSyat meM bhI rahegA isa prakAra trikAla meM vRttivAlA hone se isakA paryAyavAcI zabda bhUtazabda kahA gayA hai 'sattei vA' isakA 'jIvei vA 2 pAMya diye| 3 1Y ma ane AyuSya tathA vAsa20vAsa 10 dasa prANethI jIve che. te vyavahAranayathI jIva che. tathA zuddha cetanAe eka prANa jene hoya che te nizcaya nayathI jIva che. A kathana pramANe je jIve che te jIve che. jIva jIve che tethI tene paryAyavAcI tene "jIva e pramANe 4 cha.1 jIvatthikAei vA' ko sevA pradeza 2 2 pAtAnA dravya ane bhAvaprANethI haMmezAM jIvatA rahe che. tethI tene paryAyavAcI 'stiya' se pramANe 2.2 'pANei vA' prAya se 5 tanA paryAya vAcaka zabda che. kema ke zvAse chUvAsa rUpa prANene te dhAraNa kare che.3 'bhUei vA tanA paryAyavAyI 54 'bhUta' se 55 che. tene 'bhUta' se bhATa kahela che ke-te pitAnA maulika svabhAva vinAno traNe kALamAM hete nathI. paraMtu dravya te bhUtakALamAM hatuM, vartamAna kALamAM che. ane bhaviSya kALamAM raheze. A rIte traNe kALamAM vRttivALA hovAthI tene paryAyavAcI "bhUta zaw4 4 cha.4 'sattaii vA' 'satya' za6 55 tenA paryAyavAcI za che . zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 bhagavatIsUtra 'vinnUi vA6' vijJa iti vA cetanarUpajJAnavatvAt 6 / 'ceyA7 iti vA cetA iti vA cetAbAnAvaraNIyAdi pudgalAnAM cayakArI cetayitA vA iti cetA7, 'jeyAiti vAra' jetA iti vA karmarUpazatrUNAM jayakartA jetA8, 'appAi vA9' AtmA iti Apnoti-vyApnoti jJAnaviSayatayA sarvamiti AtmA9 athavA ApnotipApnoti sarvakarmaphalamiti AtmA, yadvA nAnAgatisatatagAmitvAdAtmA11, 'raMgaNAi vA12' raGgaNa iti vA raGgaNaM-rAgastAdRzasambandhAt raGgaNa iti12 'hiMDu. ei vA13' hiNDuka iti vA gamanakartRtvAt hiNDuka iti13, 'poggalei vA14' paryAyavAcI satva zabda bhI hai kyoMki yaha apanI astitvarUpa saMjJA se sadA vidyamAna rahatA hai 'binnai vA' vijJa bhI isakA paryAyavAcI zabda hai kyoMki yaha cetanarUpa jJAnavAlA hai 'ceyA 7' jJAnAvaraNIya Adi karmapudgaloM kA cayakArI hone se isakA paryAyavAcI cetA bhI hai kyoMki jJAnAvaraNIya Adi karmapudgaloM kA caya jIva hI karatA hai karma rUpa zatruoM kA jayakartA hone se isakA nAma jetA bhI hai apane jJAna ke dvArA yaha samasta jJeyoM ko vyApta kara letA hai isaliye isakA nAma AtmA bhI hai athavA yaha samasta karmoM ke phaloM ko prApta karatA haiM isaliye bhI isakA nAma AtmA hai athavA karmAdhIna huA yaha nirantara nAnA gatiyoM meM bhramaNa karatA rahatA hai isaliye bhI isakA nAma AtmA hai 'raMgaNAivA 10' rAga ke jaise rAga se yaha sambandhita hai isaliye isakA nAma raGgaNa bhI hai 'hiMDueivA' nAnAgatiyoM meM yaha gamanamata pAtAnI mastitva 35 samAthI umeza vidhAna 29 cha.5 vinnUi * vijJa zabda paNa tene paryAyavAcaka zabda che. kema ke te cetanA rUpa jJAnavALA aura 'ceyA' jJAnAva29ya vigaire purAne yaya 42nA2-64004 pAthI teno paryAyavAcI "cetA" zabda paNa che che kema ke jJAnAvaraNIyAdi karma pudgalene caya jIva ja kare che. tema ja karma putrane jItanAra hovAthI "jetA" evuM paNa nAma che.8 pitAnA jJAnathI te saghaLA ya-jANavA lAyaka padArthone yApta kare che. tethI tenuM nAma "AtmA' e pramANe paNa che athavA te saghaLA karmonA phalene pAme che, tethI paNa tenuM nAma AtmA che. athavA AdhIna thayela te niraMtara aneka gatimAM bhamyA kare che. tethI tenuM nAma mA cha, 'raMgaNAi vA' rAganIma te rogathI te sagathI samaya. pANI 27 cha, tathA tenu nAma '2' me 5 cha. 'hiMduei vA' ta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0 521 pudgala iti vA pUraNAva galanAca zarIrendriyANAmiti pudgala:14, 'mANavei vA15' mAnava iti vA mA-niSedhe navo-navInatA na vidyate yasya sa mAnavaH anAditvAt purANaiti15, 'kattAi vA16' kartA iti vA kartA-kArakaH aSTavidhakarmaNAm 16 'vikattAi vA vikatI iti vA-vi-vividhatayA-anekarUpeNa kartA-kArakaH karmaNAmiti vikartA athaza vikartayitA-chedakaH karmaNAM chedakatvAt iti vikA18, jagei vA19' jagaditi vA caturgatigamanAta jagaditi19 'jaMtui vA20' jantu. riti vA jananAt anekagatiSu utpattimattvAt janturiti20, 'joNIi vA21' yoniriti vA caturazItilakSajIvAnAmutpAdakatvAt 21, 'sayaMbhUi vA12' svayaMbhUriti vA svayameva bhavatIti svayambhUH svayameva bhavanAdeva svayambhUriti 22, karanevAlA hai isaliye isakA nAma hiMDaka bhI hai isake dvArA gRhIta indriyAM aura zarIra pUraNa galana svabhAvavAle haiM isaliye isakA nAma pudgala bhI hai| isameM navInatA sAdinA nahIM hai kintu anAditA hai isa kAraNa isakA nAma mAnava bhI hai isI se isakA nAma purANa bhI hai aSTavidha karmoM kA kartA hone se isakA nAma kartA bhI hai tathA vividha rUpa se anekarUpa se karmoM kA kartA hone ke kAraNa athavA karmoM kA chedaka hone ke kAraNa isakA nAma vikartA bhI hai caturgati meM jAne ke kAraNa isakA nAma jagat bhI hai anekagastriyoM meM caurAsI lakSaponiyoM meM isakI utpatti huI hai isa kAraNa isakA nAma jantu bhI hai aura caurAsI lAkha jIvoM kA utpAdaka hone se isakA nAma yoni bhI hai| apane Apa hone ke kAraNa arthAt svayaMsiddha hone ke kAraNa isakA bhane gatiyomA gamana 42vApAmA cha, tethI tenu nAma "hiMDuka' yevu 545 che, teNe grahaNa karela indriye ane zarIra pUraNa galana svabhAvavALA che. tethI tenuM nAma pudgala paNa che. temAM navIna paNa Adi nathI. paraMtu anAdi che tethI tenuM nAma "mAnava paNa che. ane ethI ja tenuM nAma "purANa paNa che. ATha prakAranA karmonA kartA hovAthI tenuM nAma "kartA paNa che. tathA judA rUpathI aneka rUpathI karmonA karanAra hovAne kAraNe athavA karmonA chedaka-nAza karanAra hovAne kAraNe tenuM nAma "vikartA paNa che. caturgatimAM javAne kAraNe tenuM nAma "jaga' e pramANe che. aneka gatimAM arthAt corAzI yonImAM tenI utpatti thaI che tethI tenuM nAma "jatu evuM paNa che. ane coryAzI lAkha chane utpanna karanAra hovAthI tenuM nAma "yoni' evuM paNa che pitAnI meLe ja thavAne kAraNe arthAt svayaM siddha hovAne kAraNe tenuM nAma svayaMbhU paNa che. dArika zarIrethI mukti prApta thayA pahelA sudhI rahe che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 bhagavatIsUtre 'sasarIrIi vA23' sazarIrIti-zarIreNa-audArikAdinA saha vidyate iti sazarIrI svAvacchinnabhogavatvasaMbandhena zarIraviziSTa ityarthaH23, 'nAyaei vA24' nAyaka iti vA nAyakaH-karmaNAM netA24, 'aMtarappAiti vA25' antarAtmA iti vA anta:-bhavyarUpa AtmA na tu bAhyazarIrAdirUpa iti antarAtmA,25, 'je yAvanne tahappagArA' yAni cApyanyAni tathAprakArANi-AtmanaH paryAyavAcakAH zabdAH, 'sabve te jAva abhivayaNA' sarvAgi tAni yAdabhivacanAni atra yAvatpadena jIvAstikAyasyeti saMgrahastathA ca sarva tathAvidhAH zabdAH jIvAstikAyasya abhivacanAni-paryAyA bhavantIti bhAvaH / 'poggalasthikAyassa NaM bhaMte ! pucchA' pudgalAstikAyasya khalu bhadanta ! pRcchA he bhadanta ! pudgalAstikA yasya kiyanti abhivacanAni bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, nAma svayaMbhU bhI hai| audArika Adi zarIroM se yaha muktiprApti ke pahile taka rahatA hai isaliye isakA nAma sazarIrI bhI hai karmoM kA netA hone se isakA nAma nAyaka bhI hai samyagdarzanAdi paryAyavAlA ho jAne se yaha zarIra ko aura nija ko judA 2 kara letA hai, isaliye anta meM yaha AtmArUpa hI ho jAtA hai isaliye isa kA nAma antarAtmA bhI hai bAhya zarIrAdirUpa yaha nahIM hai tathA isI prakAra ke 'je yAvanne tahappagArA samve te jAva abhivayaNA' jo aura bhI nAma haiM ve saba isI jIvAstikAya ke paryAyavAcI zabda haiM aisA jAnanA cAhiye yahAM yAvatpada se 'jIvasthikAyarasa' isa pada kA saMgraha huA haiM aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-"poggalasthikAyassa NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! pudgalAstikAya ke abhivacana paryAyavAcI zabda kitane haiM ? tethI tenuM nAma "nAyaka evuM paNa che, samyagdarzana vigere paryAyavALA te zarIrane ane pitAne judA judA kare che. tethI aMtamAM te AtmArUpe ja thaI jAya che. tethI tenuM nAma "aMtarAtmA" evuM paNa che. A bAhya zarIra vigere 31 nathI. tathA sa zata 'je yAvanne tahappagArA samve te jAva abhivayaNA' bhIon 55 2 nAbhA cha ta mathA mA pastiyanA 5 paryAya pAthI zahe! che. tama sama. maDDiyAM yAvat 54thI 'jIvasthikAyassa' me padane saMgraha thaye che, pharIthI gautama svAmI pudrAlAstikAyanA saMbaMdhamAM prabhune pUche che ke'poggltthikaayrs NaM bhaMte ! pucchA' sAvan sAstiyanA paryAyavAya Aw! 89 cha1 tenA uttaramA prabhu cha hai-'goyamA ! aNege abhivayaNA' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramepacandrikA TIkA za020 u02 sU02 dharmAstikAyAdinAmekArthakanAmani0 523 'goyamA' he gautama ! 'aNege abhivayaNA pannattA' anekAni abhivacanAni pudgalAstikAyasya prajJaplAni, 'taM jahA' tadyathA-poggalei vA pudgala iti vA, poggalatyikAyei vA' pudgalAstikAya iti vA, 'paramANupoggalei vA' paramANupudgala iti vA 'duppaesiei vA dvipadezika iti vA, dvau pradezau avayavatayA viyete yasya sa dvipadezikA, 'tippaesiei vA trimadezika iti vA 'jAva asaMkhejjapaesiei vA' yAvadasaMkhyeyapadeziko vA, atra yAvatpadena catuH pazyAdi dazantAnI saMkhyAtAnAM ca pradezAnAM saMgraho bhavati 'agaMtapaesiei vA' anantapadezika iti vA 'je yAvanne tahappaNArA samve te poggalasthikAyassa abhivayaNA' yAni cApyanyAni uttara meM prabhu kahate haiM-'goyanA' aNege abhivayaNA' he gautama ! pudalAstikAya ke paryAyavAcI zabda aneka haiM 'taM jahA' jaise-'poggalei vA' pudgala kA svabhAva pUraNa galanarUpa hotA hai isa kAraNa isakA nAma pudgala bhI hai 'poggalasthikAyei vA' pudgalAstikAya bhI hai 'paramANupoggalei vA paramANupudgala bhI hai 'duppaesiei thA' vipradezika aisA bhI hai 'tippaesiei vA tripradezika bhI hai 'jAva asaMkhejjapaesiei vA' yAvat asaMkhyAtapradezI bhI hai| yahAM yAvat zabda se cArapradezika, pAMcapradezika Adi daza pradezika paryanta ke nAma aura saMkhyAtapradezI nAma gRhIta hue haiN| tathA 'aNaMtapaesiei vA anantapradezika aisA bhI isakA nAma hai tAtparya yaha hai ki ye saba pUrvokta nAma pudgalAstikAya ke paryAyavAcI zabdarUpa se kahe gaye haiN| tathA je yAvanne tahappagArA samve te poggalasthikAyassa abhivayaNA' inake jaise ke gautama! YmAstiyanA paryAyavAya Ava! bhane cha. 'taMjahA' tamA prabhAle che. 'poggalei vA' pursn| 21mA pUra galana 35 DAya che. tethI tanu' nAma 'yuddha' che. 'poggalathikAei vA' pustisaya 5 tenu nAma che. 'paramANupoggalei vA' 52mA puna 5 tenu nAma che. 'duppaesie ivA' dvihazi me 5 tenu nAma che. 'tippaesiei vA' nizi ma. 5 tenu nAma che. 'jAva asaMkhejjapaesiei vA' yAvat asa. khyAta pradeza paNa che. ahiyAM yAvat zabdathI cAra prazika. pAMca pradezika vigere daza pradeza sudhInA nAme ane saMkhyAtapradezI nAma aDaya rAyasa che. 'tathA 'aNaMtapaesiei vA' sanata ziva tenuM nAma che. kahevAnuM tAtparya e che ke-A pUrvokta badhA ja nAma palAstikAyanA paryAyavAcI zabda rUpe kahevAmAM AvelA che. tathA be yAvanne tahapagArA samve te poggala sthikAyassa abhivayaNA' mAnalA jAta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 tathAprakArANi - pudgalAstikAyasya sAmAnyato vizeSarUpatazcAbhidhAyakazandavAkyAni sarvANyapi tAni pudgalAstikAyasyAbhivacanAni paryAyazabdA bhavantIti / 'sevaM bhaMte ! sevaM maMte / tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti, he bhadanta ! paryAyazabdaviSaye yaha devAnumiyeNa kathitaM tat sarvamevameva satyameva bhavatAmAptatvena bhavadvAkyasya sarvathaiva satyatvAt iti kathayitvA gautamaH bhagavantaM vandate namasyati, vandizvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 2 // iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyandrakAkhyAyAM vyAkhyAyAM viMzatitamazate dvitIyodezakaH samAptaH // 20 - 2 // bhagavatI sUtre - jo aura bhI dUsare zabda haiM ve bhI saba isa pudgalAstikAya ke hI abhidhAyaka zabda haiM aisA jAnanA cAhiye 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apane jo yaha dharmAstikAyAdika ke paryAyazabdoM ke viSaya meM kahA hai vaha saba Apake Asa hone ke kAraNa Apake vacanoM meM sarvathA satyatA hone se satya hI hai 2 isa prakAra kaha kara gautamane bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA aura bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sU0 2|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI" kI prameyacandrikA vyAkhyAke bIsaveM zatakakA || dUsarA uddezaka samApta // 20 - 2 || je zabdo che te badhA ja A pudgalAstikAyanA ja paryAyavAcaka zabdo che tema samajavu . devAnupriye ne mA saghaLuM kathana satya che. 'seva bhaMte! sevaM bhaMte! tti' he bhagavan yAya dharmAstikAyanA paryAyazabdonA sabaMdhamAM kahyuM che te he bhagavat Apa Apta hevAthI ApanA vacanAmAM savathA satyapaNu haiAvAthI ApanA vacane hamezAM satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe bhagavAne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI te tapa ane sayamathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAne sthAne mirAnamAna thayA // sU. 2 // zrI bhagavatI sUtra : 13 jainAcAya jainadhama divAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta '"bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA vIsamA zatakanA bIjo uddezaka samAsAr02|| Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u03 01 prANAtipAtAdi AtmapariNAmani0 525 atha tRtIyodezakaH mArabhyate dvitIya uddezake prANAtipAtAdayo'dharmAstikAyastha paryAyA bhavantIti pratipAditam | tRtIyodezake mANAtipAtAdayo'nye cAtmano'nanyazvena kathayiSyante, ityevaM sambandhena AyAtasya tRtIyodezakasyedamAdimaM sUtram -'aha bhaMte' ityAdi, mUlam - aha bhaMte! pANAivAe musAvAe jAva micchAdaMsaNa salle, pANAivAyaveramaNe jAva micchAdaMsaNa salla vivege, utpattiyA jAva pAriNAmiyA, uggahe jAva dhAraNA, uTThANe kamme bale vIrie purisakkAraparakkame, neraiyatte, asurakumArate jAva vemANiyatte, nANAvaraNije jAva aMtarAie, kaNhalessA jAva sukkalessA, sammaddiTTI3, cakkhudaMsaNe4, AbhiNibohiyaNANe jAva vibhaMganANe3, AhArasannA4, orAliya sarIre 5, maNajoge3, sAgArovajoge aNAgArovajoge, je yAvanne tahappagArA savve te NaNattha AyAe pariNamaMti ? haMtA goyamA ! pANAivAe jAva savve te gaNattha AyAe pariNamati / jIveNaM bhaMte! garbhavakramamANe kaivanne kaigaMdhe0 evaM jahA bArasamasae paMcamudde se jAva kammao NaM jae No akammao vibhattibhAvaM pariNamai / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharai // sU0 1 // vIsa me sae taIo uddeso samatto // * chAyA - atha bhadanta ! prANAtipAto mRSAvAdI yAvat mithyAdarzanazalyam, prANAtipAtaviramaNam yAvanmithyAdarzanazalyavivekaH, aurapattikI yAvat pAriNAmikI, atragraho yAvad dhAraNA, utthAnaM karma valaM vIrya puruSakAraparAkramaH, nairayikatvam anurakumAratvaM yAvadvaimAnikatvam, jJAnAvaraNIyaM yAvat antarAyikam, kRSNalezyA yAvat zuklalezyA, samyagdRSTiH 3, cakSudarzanam 4 AbhinivodhikajJAnam 5 yAvadvibhaMgajJAnam 3 AhArasaMjJA 4, audArikazarIram 5, manoyogaH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 bhagavatIsUtre 3, sAkAropayogo'nAkAropayogaH, ye cApyanye tathA prakArAH sarve te nAnyatra AtmanaH pariNamanti, hanta, gautama ! mANAtipAto yAvat sarve te nAnyatrAtmanaH prinnmnti| jIvaH khalu bhadanta ! garbha vyutkrAman kativarNaH katigandhaH evaM yathA dvAdazazate paJcamoddezake yAvat karmataH khalu jagat no amarmato vibhaktibhAvaM pariNamati / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||suu0 1 // viMzatitamazate tRtIyoddezakaH smaaptH| TIkA-'aha NaM bhaMte !' atha khalu bhadanta ! 'pANAivAe' prANAtipAtaH prANAnAM-pANavatAM jIvAnAm ekendriyAdArabhya paJcendriyaparyantAnAM sUkSmasthUlAnAm atipAto virAdhanamiti prANAtipAtaH, 'musAvAe' mRSAvAdaH 'jAvamicchAdasaNasalle' yAvanmithyAdarzanazalyam atra yAvatpadenASTAdazapApasthAmeSu adattA tIsare uddeze kA prAraMbha dvitIya uddeze meM prANAtipAta Adi adharmAstikAya ke paryAyavAcI zabda hai aisA kahA gayA hai aba isa tRtIya uddeze meM yaha prakaTa karatA hai ki prANAtipAta Adi tathA aura bhI jo prANAtipAta viramaNa Adi haiM ve saba AtmA se ananya (arthAt AtmA se bhinna nahIM) haiM isI saMbandha ko lekara isa tRtIya uddezaka ko prArambha kiyA gayA hai "aha bhaMte! yaha Adi sUtra hai__ 'aha bhate? pANAivAe musAvAe jAva micchAdasaNasalle' ityAdi TIkArtha-'aha bhaMte ! pANAhavAe jAva micchAdasaNasalle" yahAM prANa zabda se prANazale jIvoM kA grahaNa huA hai ye prANaghAle jIva ekendriya se lekara paJcendriya taka ke jIva haiN| inameM ekendriya jIvoM ko trIjA udezAno prAraMbhabIjA uddezAmAM prANAtipAta vigere adharmAstikAyanA paryAyavAcaka zabdo che tema kahevAmAM AvyuM che. have A trIjA uddezAmAM prANAtipAta vigere tathA prANAtipAta viramaNa vigere che, te saghaLA AtmAthI alaga arthAta AtmAthI judA nathI. A vAta trIjA uddezAmAMbatAvavAmAM Avaze te saMbaMdhathI A trIjA udezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che, 'aha bhaMte! pANAivAe musAvAe jAva' tyAta TI-'aha bhaMte ! pANAivAe musAvAe jAva micchAdasaNasalle' maDiyAM prANa zabdathI prANavALA ja grahaNa karAyA che. temAM ekendriya jAnA suma ane bAdara e rIte be bheda che, tathA be IdriyavALA jIne zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u03 su01 prANAtipAtAdi AtmapariNAmani0 527 dAnAdiSoDazapadAnAM saMgraho bhavati / tathA 'pANAivAyaviramaNe' prANAtipAtaviramaNam, 'jAtra micchAdaMsaNa sarala vivege' yAvanmithyAdarzanazalyavivekaH, atra yAvazpadena viramaNaghaTitamRSAvAdAdArabhya mAyAmRpAvivekAntAnAM SoDazapadAnAM saMgraho bhavati 'uppattiyA jAba pAriNAmiyA' autpattikI yAvat pAriNAmikI, sUkSma evaM bAdararUpa do vibhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai tathA do indriya jIvoM ko sthUlarUpa meM mAnA gayA hai ataH sUkSma evaM sthUlarUpa jo ekendriya se lekara paJcendriya taka ke jIva haiM unako jo virAdhanA kI jAtI hai usakA nAma prANAtipAta hai siddhAnta kI mAnyatAnusAra sUkSma eke ndriya jIvoM kA kisI ke bhI dvArA kisI bhI avasthA meM ghAta nahIM hotA hai ataHyahAM gRhIta sUkSma zabda usa sUkSmatA kA grahaNa karane vAlA nahIM hai ki jo sUkSma nAmakarma ke udaya se jIvoM meM hotI hai kintu sthUla se jo parimANa Adi meM viparIta hai hIna hai vaha sUkSma jIva hai isaliye sUkSmatA aura sthUlatA ye paraspara sApekSika zabda hone ke kAraNa jo jIva sUkSma se viparIta hai vaha sthUla aura sthUla se jo viparIta hai vaha sUkSma jIva hai aisA yaha vyAvahArika kathana hai isa prakAra ke sUkSma sthUla jIvoM kI cAhe ve ekendriya hoM cAhe yAvata pazcendriya hoM pramAda ke yoga jo virAdhanA hotI hai vaha prANAtipAta hai yaha prANAtipAta tathA 'dANAivAya viramaNe' prANAtipAtaviramaNa tathA yAvat pada gRhIta mRSAvAda Adi te sthUla sthUla rUpe mAnelA che. tethI sUkSma ane sthUla rUpe je ekendriyathI pa'cendriya sudhInA jIve che. tenI virAdhanA karavAmAM Ave che. tenu' nAma prANAtipAta che. siddhAMtanI mAnyatAnusAra sUkSma ekendriya jIveAnA kAInAthI paNa kAI pazu avasthAmAM ghAta thatA nathI. tethI ahiyAM grahaNa karela sUkSma zabda te sUkSmapaNAne grahaNa karavAvALA hAtA nathI. ke je sUkSma nAmaka nA udayathI jIvAmAM hoya che paraM'tu sthUlathI pariNAma vigeremAM je viparIta che, -hIna hai. te sUkSma va che. tethI sUkSmayAgu bhane sthUsayAgu se janne anyAanya sApekSita zakhsa hAvAthI je jIva sUkSmathI viparIta che, ane sthUlathI je bhinna che te sUkSma jIvA che. evu A vyavahArika kathana che. A rIte sUkSma ane sthUla jIvAnI cAhe te te ekendriya hAya cAhe te yAvat pAMcendriya hAya pramAdanA yAgathI je virAdhanA thAya che, te prAtiyAta che. yA AzAtipAta tathA 'pANAivAyaveramaNe0 ' AyAtipAta viramaNu tathA yAvat zabdathI grahaNu thatA 18 aDhAre prakAranA pApasthAnanuM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 bhagavatIMsUtre atra yAvatpadena cainayikI karmajA cetyanayoH 'saMgrahaH 'uggahe' avagrahaH 'jAva dhAraNA' yAvaddhAraNA, atra yAvatpadena IhA'vAyayohaNam 'uThANe' utthAnam 'kamme' karma 'bale' balam 'vIrie' vIryam 'purisakAraparakkame' purusskaarpraakrmH| 'neraiyatte' nairayikatvam nArakabhAva ityarthaH 'asurakumAratvam asurakumArabhAvaityarthaH, 'jAva vemANiyatte' yAvadvaimAnikatvam atra yAvatpadena nAgakumArAdi dazabhavanapati-pazcasthAvara-trivikalendriyatiryaka paJcendriya - manuSya-vAnavyantarajyotiSkAnAM saMgraho bhavati, anena nairayikAdArabhya vaimAnikaparyantacaturviMzati daNDakajIvAnAM grahaNaM kRtamiti / 'NANAvaraNijje' jJAnAvaraNIyam 'jAva aMtarA ie' yAvadantarAyikam atra yAvatpadena darzanAvaraNIyAdInAM SaNNAM karmaNAM saMgraho 18 pApasthAnoM kA viramaNa tathA 'uppattiyA jAva pAriNAmiyA' auspa ttikI evaM yAvat pada gRhIta vainayikI karmajA aura pAriNAmikI ye cAra buddhiyAM tathA 'uggahe' avagraha yAvatpadagRhIta-IhA, avAya aura dhAraNA ye matijJAna ke cAra bheda tathA 'uhANe' utthAna 'kamme karma 'bale' palavIrie' vIrya 'purisakkAraparakkamme' puruSakAra parAkrama ye tathA 'neraiyatte' nairayikatA evaM asurakumArabhAva ye 'jAva vemANie' tathA yAvat padagRhIta nAgakumAra Adi 10 bhavanapatidevabhAva, pAMca sthAvarabhAva, tIna prakAra kA vikalendriya bhAva tiryak pazcendriyabhAva mAnavabhAva vAnavyantarabhAva evaM jyotiSkabhAva, rUpa jo nairathika se lekara vaimAnikaparyanta 24 daNDakastha jIva kI avasthAe~ haiM ve tathA-'NANAvaraNijje.' jJAnAvaraNIya yAvat padagRhIta darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayuvirabha tathA 'utpattiyA jAva pAriNAmiyA' motpattihI tathA yAvat 54thI aDa 42rAye nayI 4maan bhane pAribhitI me yAre bhuddhiyo tathA 'uggahe' avagraha, IhA, avAya ane dhAraNA e mati ajJAnanA cAra bheda tathA "3ALe atyAna (yayojanA vyApA2) 'kamme' (vne| vyApA2) 'bale' // (zAzara 5 / 'vIrie vAya (maamaan| vyAyA2) 'purisakAraparakkame' 5214 / 2 (52|m 5315yAnu malibhAna vizeSa tathA 'neraiyatte' nA24IpA bhane masurabhAra sApa se jAva vemANiyA' yAvat 54thI nAgabhA2 vigaire 10 6sa manapati va lApa; pAMca sthAvara bhAva, traNa prakAranA vikasendriya bhAva tirthaka paMcendriya bhAva. mAnava bhAva, vAtavyantara bhAva ane jatiSka bhAva rUpa je nArakothI laIne paimAni sudhI yovIsa 44435 nI ? asthA cha tathA 'NoNAvaraNijje' jJAnAvaraNIya yAvat padathI darzanAvaraNIya vedanIya, mehanIya, AyuSya, nAma zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u03 sU01 prANAtipAtAdi AtmapariNAmani0 529 bhavatIti / 'kaNha lessA' kRSNalezyA 'jAva sukkalessA' yAvat zuklalezyA atra yAvatpadena nIla-kApota-taijasa padama-lezyAnAM saMgraho bhavatIti, 'sammadiTThI3' samyagdRSTimithyAdRSTimizradRSTizca 'cakkhUdasaNe' cakSurdarzanam acakSurdarzanam avadhi. darzanam kevalairzanaM ceti darzanacatuSTayam / 'AbhiNibohiyaNANe' AbhiniyodhikajJAnam 'jAva vibhaMganANe' yAvad vibhaGgajJAnam yAvatpadena zrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyavajJAna kevalajJAnAnAM matyajJAnazrutAjJAnayozca saMgrahaH, 'AhArasannA 4' AhArasaMjJA1 bhayasaMjJA2 maithunasaMjJA3 parigrahasaMjJA ca4 'orAliyasarIre5' audArikA1 hArakara vaikriya3 taijasa4 kArmaNa5 zarIrANi, 'maNojoge3' manoyogo 1 cacoyogaH 2 kAyayogazca 3 'sAgArovaoge aNAgArovaoge ka, nAma aura gotra ye karma tathA-'kaNhalessA jAva sukkalessA' kRSNalezyA evaM yAvatpadagRhIta ke anusAra nIla, kApotika, pIta padma aura zukla ye 6 lezyAeM 'sammadiTTI0' tathA samyagdRSTi mithyAdRSTi aura mizradRSTi ye tIna dRSTiyAM 'cakkhudaMsaNe' tathA cakSudarzana, acakSudarzana avadhidarzana aura kevaladarzana ye cAradarzana 'AbhiNiyohiyanANe jAva vibhaMganANe' tathA AbhiniyodhikajJAna gRhIta yAvatpada ke anusAra zrutajJAna avadhijJAna, manaHparyavajJAna, kevalajJAna matyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna ye pAMca jJAna aura 3 ajJAna 'AhAra sannA 4' AhAra saMjJA, bhayasaMjJA, maithuna saMjJA aura parigraha saMjJA ye 4 saMjJAeM 'orAliya sarIre 5' tathA audArika, vaikriyAhAraka, tejasa evaM kArmaNa ye 5 zarIra 'maNajoge 3' tathA manoyoga, vacanayoga evaM kAyayoga ye bhane mAtra meM bha tatha! 'kaNhalessA jAva sukkalesA' YugsezyA, nala lezyA, kApatika vezyA, pIta leyA, padma lezyA, ane zukala vezyA, e che veshyaame| 'sammadiTThI' tathA sabhya dRSTi, mithyASTi, mane bhiSTi se traSTiyA 'cakhudasaNe' tathA yakSuzana, anyAzana, avadhizana bhane vasana se yA2 4zana, 'AbhiNiyohiyaNANe jAva vibhaMgaNANe' mAlini. mAdhizAna, bhatijJAna, zrutajJAna, bhavadhijJAna, mana: 5 jJAna, vijJAna, matiajJAna, zrutajJAna ane virbhAgajJAna A pAMca jJAna ane traNa ajJAna 'AhArasaMnno' mA 2sajJA, mayajJajJA, bhaithunasazA, bhane pariyaDasajJA se yA2 sajJA'orAliyasarIre' tathA mohori zarIra, vaiThiya zarIra AhAraka zarIra tejasa zarIra ane kAmaNa zarIra e 5 pAya zarI2 'maNajoge' tathA bhanoyoga, kyanayA bhane yayoga se 3 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 bhagavatIsUtre sAkAropayogo'nAgAropayogazca 'je yAvanne tahappagArA' ye cApyanye tathAprakArAH ye darzitAstathA ye cAnye tathA prakArAstAdRzA AtmavizeSaNa vAcakAH sAmAnyato vizeSatazca paryAyazabdAH 'savve te' sarve te paryAyAH 'NaNattha AyAe pariNamaMti' nAnyatrAtmanaH pariNamanti AtmAnaM varjayitvA ete prANAtipAtAdayo na vartante AtmaparyAyatvAt pANAtipAtAdInAm parthayANAM paryAyiNA saha kathaMcidekarUpatvAt AtmarUpA eva sarve Atmano bhinnatvena na pariNamanti, api tu Atmanyeva teSAM pariNAmo bhavati kim ? iti prazna; bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA goyamA ! hanta gautama ! hanteti AmantraNaM svIkAre 'pANAivAe jAva savve te NaNatyaAyAe pariNamaMti' prANAtipAto yAvat sarve te 3 yoga 'sAgArovaoge aNAgArovoge' tathA sAkAra upayoga evaM anAkAropayoga-aisA yaha do prakAra kA upayoga tathA 'je yAvanne tahappagArA savve te gaNastha Ayoe pariNamaMti' isI prakAra ke jo aura bhI sAmAnya vizeSarUpa se AtmavizeSaNavAcaka paryAya zabda haiM ve saba AtmA ko choDakara kyA anyatra pariNamita nahIM hote haiM ? yahAM gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA hai-he bhadanta ! ye pUrvokta prANAtipAta Adi AtmA kI paryAvarUpa haiM kyoMki ye AtmA ko choDakara ve anyatra pariNamita nahIM hote haiM tathA paryAyaparyAyI ke sAtha kathaMcit ekarUpa hone se paryAparUpa AtmArUpa hI hotA hai ataH jaba unakA pariNamana AtmA paryAyI ke sivAya anyatra hotA nahIM hai to aisI paristhiti meM kyA unakA pariNAma AtmA meM hI hotA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA 'haMtA goyamA ! pAgAivAe jAva sabve te NaNNatrae yogI 'sAgarovaoge aNAgArovaoge ya' tathA sA5ye mane anA. 325yA se rAta meM apaye tathA 'je yAvanne tahappagArA te NaNNattha AyAe pariNamaMti' me zata ult 5 sAmAnya vizeSa 35 maatmaan| vizeSaNa vAcaka paryAya zabda che te zabdo AtmAne cheDIne zuM bIje pariNamatA nathI? A viSayamAM gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke he bhagavana A pUrvokta prANAtipAta vigere AtmAnA paryAya rUpa che? kema ke A AtmAne cheDIne bIje pariNamatA nathI. tathA paryAya paryAyInI sAthe kathaMcita eka rUpa hevAthI paryAya rUpa-AtamA rUpa ja hoya che. tethI jyAre tenuM pariNamana AmA vinA bIje thatuM nathI. te e sthitimAM zuM enuM pariNAma AtmAmAM ja thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u03 sU01 prANAtItAdi AtmapariNAmani0 531 nAnyatra AtmanaH pariNamanti, atra yAvatpadena praznasUtroktAH sarve grAhyAH, he gautama ! mANAtipAtAdArabhyAnAkAropayogaparyantAH tathA ye etadanyaprakArA: AtmavizeSaNAni sarve te Atmavyatiriktasthale na bhavanti kintu Atmanyeva eteSAM pariNAmo bhavatItyuttarapakSAzayaH / itaH pUrva prANAtipAtAdaya AtmadharmakathitAH ataH paraM kathaMcit AtmadharmA eva varNAdisparzAntAH vicAryante-'jIve Ne bhaMte' ityAdi, 'jIve NaM bhaMte !' jIvaH khalu bhadanta ! 'gambhaM vakkamamANe' garbha vyutkrAman garbhe utpadyamAna ityarthaH 'kaivanne kaigaMdhe' kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzaH ? he bhadanta ! gabhe samutpadyamAno jIvaH kiyatA varNagandharasasparzastha AyAe pariNamaMti' hAM, gautama ! prANAtipAta se lekara anAkAro. payoga paryanta jo dharma hai ve tathA isI prakAra ke jo aura bhI AtmA kA vizeSaNarUpa dharma haiM ve saba Atmavyatirikta sthala meM pariNamita nahIM hote haiM kintu AtmA meM hI inakA pariNAma hotA hai aisA yaha uttara pakSa kA Azaya hai / prANAtipAta Adika AtmA ke dharma haiM aisA prati. pAdana isase pahale kiyA jA cukA hai aba isake bAda aisA vicAra karanA hai ki varNAdi se lekara sparza taka ke saba AtmA ke dharma hI haiMgautama ne isI bAta ko prabhu se yoM pUchA hai-'jIve NaM bhaMte ! gambhaM vakkamamANe kAvanne, kaigaMdhe' he bhadanta ! garbha meM utpanna hotA huA jIva kitane varNoM vAlA kitanI gaMdhoM vAlA kitane rasoM vAlA aura kitane sparzoM vAlA hotA hai ? pUchane kA tAtparya aisA hai ki garbha meM utpanna hotA hubhA jIva kitane varNa gaMdha rasa sparzarUpa pariNAma se pari -haMtA goyamA! pANAivAe jAva savve te NaNNatthaAyAe pariNamaMti' hai| gautama! prANAtipAtathI laIne anAkAro paga sudhInA je dharmo che. te badhA AtmAthI bhinna sthAnamAM pariNamatA nathI. paraMtu AmAmAM ja tenuM pariNamana thAya che. e A uttarapakSane abhiprAya che. prANAtipAta vigere AtmAnA dharma che. evuM pratipAdana pahela karavAmAM AvelAM che. have e vicAra karavAmAM Ave che ke varSathI laIne sparza sudhInA badhA ja AtmAnA ja dharmo che. gautama svAmIe eja vAta prabhune A nIce pramANe pUchI cha. 'jIveNaM bhaMte ! gambhaM vakkamamANe kaivaNNe, kaigaMdhe' manga lamA pana thanArA keTalA varSovALA keTalA gadhevALA keTalA rasovALA ane keTalA sparzIvALA hoya che? pUchavAnuM tAtparya e che ke-garbhamAM utpanna thato jIva zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 bhagavatIstre pariNAmena pariNamaMti / nanu jIvaH arUpItyAdi vizeSayuktastatkathaM varNAdi pariNAmena tasya pariNAmo bhavatIti cedatrocyate garbhe utpadyamAno jIvaH taijasakAmaNa zarIraviziSTa evaM audArikazarIragrahaNaM karoti, zarIrANi ca varNagandharasasparzayuktAnyeva bhavanti, varNAdiviziSTazarIrAvyatiriktazca kathaMcit jIvaH dharmarmiNorabhedAt ata ucyate kativarNaH kavigandhaH katirasaH katisparzazca jIvaH pariNamati ? iti praznaH, bhagavAnAha-'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA bArasamasae paMcamuddese' evaM yathA-dvAdazazate paJcamoddezake kathitaM tathaiva ihApi varNAdimatvena Namita hotA hai ? yahA~ aisI zaMkA ho sakatI hai ki jIva jaba svabhAvataH amUrtika hai rUpa, gaMdha, rasa aura sparza se rahita hai to phira kaise varNAdi pariNAma se usakA pariNAma hotA hai ? to isa zaMkA kA samAdhAna aisA hai ki garbha meM utpanna hotA huA jIva taijasa evaM kArmaNazarIra se viziSTa rahatA hai aura tabhI yaha audArika zarIra ko grahaNa karatA hai audArika Adi zarIra jo hote haiM ve varNa, gaMdha rasa aura sparza viziSTa hI hote haiM isaliye jaba saMsArI jIva dharNAdiviziSTa zarIra se kathaMcit abhinna mAnA gayA hai taba aisI sthiti meM zarIrarUpa dharma se kathaMcit abhinna banA huA hai, yaha jIvarUpa dharmIrUpa, gaMdha, rasa sparza vAlA kaise nahI ho sakatA hai isIliye yahAM aisA prazna kiyA gayA hai ki jIva kitane varNoM vAlA, kitanI gaMdhoM ghAlA, kitane rasoM vAlA aura kitane sparzoM vAlA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM jahA bArasamasae paMcamuddese jAva kammao NaM keTalA varNa, gaMdha, rasa. ane sparzarUpa pariNAmathI parimita thAya che? ahiyAM evI zaMkA saMbhave che ke-je jIva svabhAvathI ja amUrta che. rUpa, gadha, rasa ane sparza vinAne che, te pachI varNAdithI tenuM pariNamana kevI rIte thAya che? A zaMkAnuM samAdhAna A pramANe che. ke-garbhamAM utpanna thatA jIva tejasa ane kAmaNa zarIrathI vizeSita rahe che, ane tyAre te audArika zarIrane grahaNa kare che. ane audArIka zarIra je hoya che te varNa, gaMdha, rasa ane sparzavALA ja hoya che. tethI jyAre saMsArI jIvane vadivALA zarIrathI kathaMcit abhinna mAnela che, tyAre evI sthitimAM zarIrarUpa dharmathI kathaMcita abhinna banela A jIva rUpa dhama, rUpa, gadha rasa, sparza vALa kema na thaI zake? eja hetuthI ahiyAM pUrvokta prazna karela che. kejIva keTalA varSovALe, keTalA gaMdhavALA, keTalA ravALe keTalA sparzIvALA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u03 sU01 prANAtipAtAdi AtmapariNAmani0 533 garbhe utpadyamAnasya jIvasya pariNAmo vaktavyaH 'evaM jahA' ityAdinA sUcitaM bhavati tathA ca garne vyutkrAman jIvaH 'kairasaM kaiphAsaM pariNAmaM pariNamaI' katirasaM katisparza pariNAma pariNamati, he bhadanta ! garbha samutpadyamAno jIvaH kativarNakatigandhakatirasakatisparza pariNAmayuktaH pariNamati samutpadyate iti praznaH dvAdazazate, uttaramAha-goyamA ! paMcavannaM dugaMdha paMcarasaM aTThaphAsaM pariNAma pariNamai' ityAdi, he gautama ! pazcavarNa dvigandhaM pazvarasam aSTasparza pariNAma pariNamati, pazcavarNa-dvigandhapazcarasASTasparzayuktazarIratAdAtmpamAtramAgato jIvaH samutpadyate ityuttaram kiyatparyantaM dvAdazazatakIyaprakaraNamihavaktavyaM tatrAha'jAva' ityAdi, 'jAva kammao NaM jae' yAvatkarmataH khalu jagata 'No akammao vibhattibhAvaM pariNamai' no akarmataH vibhaktibhAvaM pariNamati jae, No akammao vibhattibhAvaM pariNamai' he gautama ! dvAdaza zataka meM paJcamoddezaka meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI garbha meM utpanna hote hue jIva kA pariNAma varNAdi se yukta jAnanA cAhie tathA ca-garbha meM utpanna hotA huA jIva ! he bhadanta ! kitane varSoM vAlA kitanI gaMdho vAlA kitane rasobAlA aura kitane spazoM vAlA utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu usI dvAdaza zataka meM aisA kahate haiM 'pacavannaM, dugaMdhaM, paMcarasa, aTTaphAsaM pariNAma pariNamaI' he gautama ! paMcavarNa, dvigaMdha, paJcarasa aura AThasparza se yukta zarIra ke sAtha tAdAtmyasambandha vAlA banA huA jIva garbha meM utpanna hotA hai yaha dvAdaza zataka ke paMcama uddezaka kA prakaraNa yahAM 'jAva kammaoNaM jae No akammo vibhattibhAvaM pariNamaI' isa pATha taka grahaNa cha? sA prazna uttaramA prabhu 4 cha -'evaM jahA bArasamasae paMcamuddese jAba kammao Na jae,No akammao vibhattibhAvaM pariNamaI' he gautama! mAramA zatakanA pAMcamA uddezAmAM jevI rIte kahevAmAM AvyuM che, te ja rItanuM saghaLuM kathana ahiyAM garbhamAM utpanna thanArA jIvanA pariNAma varNAdivALuM samajavuM joIe. te A rIte che. gautama svAmI prabhune pUche che ke-garbhamAM utpanna thanArA jIva he bhagavan keTalA varSovALA keTalA gaMdhavALA keTalA rasovALA ane keTalA sparzIvALA utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM e bAramAM zatabhA prasu mA prabhAra 4 cha.-'paMcavannaM, dugaMdhaM paMcarasaM, aTraphAsaM, pariNAma pariNamaI' 8 gautama pAMya 1 me gadha, pAya 24 mana mA 25 zarIranI sAthe tAdAmya saMbaMdhavALe banela jIva garbhamAM utpanna thAya che. mA mAramA zatanA pAyawi dezAnu 425 maDiyAM 'jAva kammao gaMjae zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 bhagavatIsUtre karmaNaH sakAzAdeva jagadbhavati karmaNo'bhAve jagato vividharUpega pariNAmo na bhavatIti anvayagatirekAbhyAM jagataH kAraNAM karmaNe nirNita bhavatItyetatparyantaM dvAdazazatakIyapakaraNaM vaktavyamiti bhAvaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! yadevAnupiyeNa kathitam Atmadharmasya jagatazca pariNAmaviSaye tat evameva-sarvataH satyameva Apta. vAkyasya sarvathaiva satyatvAditi kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu0 1 // iti zrI vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlaprativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM viMzatitamazatakasya tRtIyodezakaH smaaptH||20-3|| kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / tAtparya isakA aisA hai ki karma se jagat saMsAra prApti hotI hai karma ke abhAva meM vividha rUpa se jagat-kA pariNAma nahIM hotA hai| isa prakAra anvaya vyatireka sambandha se jagat kA kAraNa karma hI nirmita hotA hai 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaha' he bhadanta ! Apa devAnupriya ne jo Atmadharma aura jagat ke pariNAma ke viSaya meM kahA gayA hai vaha aisA hI hai sarvathA satya hI hai kyoMki Apa Apta ke vAkya sarvaprakAra se satya hI hote haiN| isa prakAra kahakara gautama ne prabhu ko vandanA kI, namaskAra kiyA candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| tRtIya uddezaka samApta // 20-3 // No akammao vibhattibhAvaM pariNamaI' mA 54 sudhI 7 42 . tA5ya' AnuM e che ke kamathI--saMsAraprApti thAya che. karmanA abhAvamAM vividha rUpe jagatanuM pariNAma thatuM nathI. A rIte anvaya vyatirekanA saMbaMdhathI jagatanuM kAraNa karma ja che tema siddha thAya che. _ 'sevaM bhaMte sevaM bhaMte tti' jAva viharaI' le man mA5 havAnupriye AtmAne dharma ane jagatanA pariNAmanA saMbaMdhamAM je kahyuM che te saghaLuM temaja che. ApanuM kathana sarvathA satya ja che. kema ke Apa AptanuM vAkya sarva prakAre satya ja hoya che. A rIte kahIne te pachI gautamasvAmIe prabhane vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAne sthAne birAjabhaan yA. // sU. 1 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u04 sU01 indriyopacayanirUpaNam atha caturthodezakaH prArabhyate tRtIyodeza ke pariNAmaH kathita caturthoddezake tu pariNAmAdhikArAt indriyo - pacayalakSaNa evaM kathayiSyate, ityevaM saMbandhena AyAtasya caturthodezakasyedamAdimaM sUtram - 'kavihe NaM bhaMte' ityAdi, 535 mUlam -' kaivihe NaM bhaMte! iMdiyauvacae pannatte ? goyamA ! paMcavihe iMdiyovaca pannatte, taM jahA- soiMdiyauvacae0 evaM vitIyo iMdiyauddesao niravaseso bhANiyavvo jahA pannavaNAe sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti bhagavaM goyame jAva viharai // suu.1|| - chAyA -- katividhaH khalu bhadanta / indriyopacayaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH indriyopacayaH prajJaptaH tadyathA-zrotrendriyopacayaH0 evaM dvitIyaindriyordezako niravazeSo bhaNitavyo yathA prajJApanAyAm / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti bhagavAna gautamo yAtradviharati // 01 // TIkA- 'kavihe NaM bhaMte!' katividhaH khalu bhadanta ! 'iMdiya uvacae patte' sariyar : he madanta / indriyANAM zrotrAdInAmupacayaH - vRddhiH katividho caturtha uddeze kA prAraMbha tRtIya uddeze meM pariNAma ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai atha isa caturtha uddeze meM pariNAma ke artha ko lekara hI indriyopacaya rUpa pariNAma ke viSaya meM kathana kiyA jAne vAlA hai ataH isI sambandha se isa uddeze kA prArambha kiyA gayA hai / 'kavi NaM bhaMte! iMdiya ucacae paNNante' ityAdi / TIkArtha - isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'kahavihe NaM bhaMte! iMdiya ucacae patte' zrotrAdika indriyoM kA upacaya vRddhi kitane gAthA uddezAnA prAraMbha---- trIjA uddezAmAM pariNAmanA sA~badhamAM kathana karavAmAM Avyu` che, have A cethA uddezAmAM pariNAmanA sabaMdhane laine iMdriyAnA upacayarUpa pariNAmanA viSayamAM kathana karavAmAM Avaze jethI A saMbadhane laIne A uddezAne prArabha karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che. 'kaivihe NaM bhaMte ! iMdiyauvacara paNNatte' ityAhi TIDArtha - --A sUtra dvArA gautama svAmIe prabhune evu pUchyuM che ke'kvihe . NaM bhaMte! iMdiyavaca paNNatte' zrotra ndriyAnA upayaya- vRddhi DeMTalA * zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 bhagavatI sUtre vidyate ? iti praznaH, uttaramAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! paMcavihe iMdiyovacae patte' paJcavidhaH - paJcaprakArakaH indriyopacayaH prajJaptaH, 'taM jahA ' tadyathA - 'soiMdiyauvacae' zrotrendriyopacayaH 'evaM bIo iMdiyauddesao niravaseso bhANiyantro jahA panatraNAe' evaM dvItiyaindriyodezako niravazeSo bhaNitavyo yathA prajJApanAyAm, yathA- prajJApanAyAM paJcadazasya indriyapadasya dvitIyauddezakastathA'yamapi vaktavyaH / prajJApanAyA dvitIyodezaka zvettham, 'soIdiyovacae - cakkhidiovacae - ghANidiovacae- rasarNidiovacae - phArsidiovacae' ityAdi zrotrendriyopacayazcakSurindriyopacayo ghrANendriyopacayo rasanendriyopacayaH sparzanendriyopacaya ityAdi / ' sevaM bhaMne! sevaM bhaMte! tti bhagavaM goyame jAva vihara' prakAra kA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! paMcavihe iMdiyovaca paNate' he gautama! zrotrAdika indriyoM kA upacaya pA~ca prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA ' jaise- 'soiMdiyauvacae' zrotrendriya upaer 'evaM bIo iMdiyaudesao niravaseso bhANiyacyo jahA patravaNAe isa prakAra se jaisA kathana prajJAvanA sUtra ke 15 veM pada ke dvitIya uddeze meM kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI kaha lenA cAhiye vahAM kA dvitIya uddeze kA kathana isa prakAra se hai- 'soiMdiyovacara, cakkhiMdiovacae' ghANidiovacara, rasarNidiozcae phAsiMdiovacae' ityAdi zrotre ndriyopacaya cakSuindriyopacaya ghrANendriyopacaya rasanendriyopacaya aura amaranA hai? yA praznanA uttaramA prabhu 4 che hai - 'goyamA ! paMcavihe iMdiyo baca pannatte' he gautama zrotra vigere iMdriyAMnA upayaya pAMtha prahArano uDela che. 'tajahA' te bhA rIte che. 'soiMDiyauvacae' zrotra IMdriya upAyaya ' evaM bIo iMdiyaudesao niravaseso bhANiyanvo jahA paNNavaNAe' mA rIte prajJApanA sUtranA 15 paMdaramA padmanA bIjA uddezAmAM jevI rIte kahevAmAM Avyu che, eja rIte ahiyAM paNu saghaLuM kathana samajavuM, tyAMnA khIjA uddezakanu kathana A pramANe che. 'soiMdiovacara, cakkhidioSacapa, ghArNidiovacae rasaNidiovacae, phArsidiovacae' tyiAhi zrotra iMdriyopayaya yakSu driyopayaya, prAyu indriyo pacaya, rasanA IdricApacaya ane spena indriyApacaya ItyAdi. 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti bhagavaM goyame jAva viharai' De bhagavan khApa vAnupriye je indriyApacayanA sabaMdhamAM kathana karyuM che. te saghaLu" tema ja zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u04 sU01 indriyopacayanirUpaNam 537 tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti bhagavAn gautamo yAvadviharati he bhadanta ! yad devAnupiyeNa indriyopacayaviSaye AdiSTaM tat evameva-satyameva AptavAkyasya sarvathaiva satyatvAditi kayitvA bhagavAna gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA, saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||suu0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-- jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya- jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM viMzatizatake caturthoM dezakA smaaptH||20-4|| sparzanendriyApacaya ityAdi 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti bhagava goyame jAva viharaI' he bhadanta ! Apa devAnupriya ne jo indriyopacaya ke viSaya meM kathana kiyA hai vaha Apa Apta ke vAkya sarvathA satya hone ke kAraNa satya hI hai isa prakAra se kahakara bhagavAna gautama ne bhagavAn ko dhandanA kI namaskAra kiyA candanA namaskAra karake phirave saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke vIsaveM zatakakA ||cauthaa uddezA samApta 20-4 // che. Apta vAkya sarvathA satya hevAnA kAraNe A5 devAnupriyanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne bhagavAna gautama svAmIe prabhune vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. su. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA vIsamA zatakane ceze uddezaka samAsA 20-kA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 bhagavatIsUtre atha paJcamodezakaH prArabhyate / caturthodeza ke indriyopacayaH prarUpitaH sacendriyopacayaH parama NubhirbhavatIti paJcamodeza ke paramANusvarUpamucyate, ityevaM sambandhena AyAtasya paJcamoddezakasyedamAdimaM sUtram - 'paramANuvoggaleNaM bhaMte !' ityAdi / mUlam -' paramANupoggale NaM bhaMte! kaivanne kairase kaiphAse pannate ? goyamA ! egavanne egagaMdhe egarase duphAse pannate, taM jahA - jai egavanne siya kAlae, siya nIlae, siya lohiyae, siya hAlide, siya sukille / jai egagaMdhe siya subbhigaMdhe siya dubhigaMdhe | jai egarase siya titte siya kaDue siya kasAe, siya aMbile, siya mahure / jai duphAse, siya sIe ya niddhe ya1, siya sIe ya lakkhe ya2, siya usiNe ya niddhe ya3, siya usine ya luk 4 / duppaesie NaM bhaMte! khaMdhe kaibanne, kaDugaMdhe, kairase, kaiphAse 4 | evaM jahA aTTArasamasae chahuddesae jAva siya cauphAse pannatte / jai eganne siya kAlae jAva siya sukki llae 5, jai duvanne siya kAlae ya nIlae ya1, siya kAlae ya lohie ya2, siya kAlae ya hAlidae ya3, siya kAlae ya sukkilae ya4 / siya nIlae ya lohiyae ya5, siya nIlae ya hAliddae ya6, siya nIlae ya sukillae ya7, siya lohiyae ya hAlide yada, siya lohiyae ya sukilae ya9, siya hAlie ya sukkie 10 / evaM ee duyA saMjoge dasabhaMgA / jai egagaMdhe siya subhagaMdhe 1, siya dubbhigaMdhe ya 2, jai dugaMdhe subbhigaMdheya dubhigaMdhe ya / rasesu jahA vannesu / jai duphAse siya sIe ya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 539 prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam niddheya evaM jaba paramANupoggale 4 | 'jai tiphAse savve sIe dese niddhe dese lukkhe, sabai usine dese niddhe dese lakkhe 2, savve niddhe dese sIe dese usiNe3, savve lukkhe dese sIe dese usiNaM 4 | jai cauphAse dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe ee navabhaMgA phAsesu / tipaesie NaM bhaMte! khaMdhe kaivanne jahA aTThArasamasa chase jAva cauphAse pannatte / jai egabanne siya kAlae jAva sukillae 5 / jai duvanne siya kAlae ya siya nIlae ya1, siya kAlae ya nIlagAya 2, siya kAlagAya nIlae ya3, siya kAlae ya lohiyae ya1, siya kAlae ya lohiyagAya 2, siya kAlagAya lohiyae ya3, evaM hAliieNa vi samaM bhaMgA tinni3, evaM sukkilaeNa visamaM bhaMgA tinni3, siya nIlae ya lohiyae ya ettha vi bhaMgA tinni3, evaM hAliieNa vi samaM bhaMgA tinni3, evaM sukkilleNa vi samaM bhaMgA tinni3, siya lohiyae ya hAlidae ya bhaMgA tinni3, evaM sukilleNa vi samaM bhaMgA tinni3, sipa hAli - ie ya sukillae ya bhaMgA tinni3, evaM savve te dasaduyA saMjogA bhaMgA tIsaM bhavati / jai tivanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1, siya kAlae ya nIlae ya halidae ya 2, siyakAlae ya nIlae ya sukillae ya 3, siya kAlae ya lohiyae yahAlie ya4, siya kAlae ya lohiyae ya sukillae ya5, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 bhagavatIsUtre siya kAlae ya hAliddae ya sukillae ya 6, siya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya 7, siya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya 8, siya nIlae ya hAlidae ya sukillae ya 9, siyalohie ya hAlidae ya sukillae ya 10, evaM ee dasa tiyA saMjogA / jai egagaMdhe siya subbhigaMdhe 1, siya dubbhigaMdhe 2, jai dugaMdhe siya subibhagaMdhe ya dunbhigaMdhe ya bhaMgA tinni 3, evaM rasA jahA vnnaa| jai duphAse siya sIe ya niddhe ya evaM jaheva duppaesiyassa taheva cattAri bhaMgA 4 / jai tiphAse savve sIe, dese niddhe, dese lukkhe 1, savve sie dese niddhe desA lukkhA 2, samve sIe desA niddhA dese lukkhe 3, / sabve usiNe dese niddhe dese lukkhe 3, ettha vi bhaMgA tinni, sabve niddhe dese sIe deseusiNe bhaMgA tinni 9, sace lukkhe dese sIe dese usiNe bhaMgA tinni 3 evaM 12 / jai cauphAse dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1, dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhA 2, dese sIe dese usige desA niddhA dese rukkhe3, dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe 4, dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA 5, dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lakkhe 6, desA sIyA dese usiNA dese niddhe dese lukkhe 7, desA siyA dese uliNe dese niddhe desA lukkhA 8 / desAsIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 9, evaM eetipaesie phAsesu paNavIsaM bhaMgA 25 ||suu0 1 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za020 u05 201 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 541 chAyA-paramANupudgalaH khalu bhadanta ! kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzaH prajJaptA ? gautama ! ekavarNaH, ekagandhaH, ekaraso dvisparzaH prajJaptaH, tadyathA-yadi ekavarNaH syAt kAlaH (kRSNaH) syAt nIlaH, syAt lohitaH, syAd hAridraH, syAt zuklaH / yadi ekagandhaH sthAt surabhigandhaH syAt durabhigandhaH, yadi ekarasaH syAt tiktaH syAt kaTukaH syAt kaSAyaH, syAt AmlaH syAt madhuraH, yadi dvisparzaH syAt zI tazca snigdhazva1, syAt zItazca rUkSazca2, syAt uSNazca snigdhazca3, syAt uSNazca rUkSazca 4 / dvipadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativarNa:04 evaM yathA aSTAdazazatake SaSThoddezake yAvat syAta catusparzaH prjnyptH| yadi ekavarNaH syAt kAlo yAvat syAt zuklA, yadi dvivarNaH syAt kAlazca nIlazca 1, syAt kAlazca lohitazca 2, syAt kAlazca hAridrazca3, syAt kAlazca zuklazva 4, syAt nIlazcalohitazca5, syAt nIlazca hAridrazva6, syAt nIlazca zuklazca7, syAt lohitazca hAridrazca8, syAt lohitazca zukmazca9, syAt hAridrazca zuklazva10, evamete dvikasaMyoge daza bhaGgAH / yadi ekagandhaH syAta surabhigandhaH 1, syAt durabhigandhazca 2 / yadi dvigandhaH syAt surabhigandhazca durabhigandhazca / raseSu yathA varNeSu / yadi dvisparzaH syAt zItazca snigdhazca evaM yathaiva paramANupudgalaH / yadi trisparzaH sarvaH zIto dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, sarvaH uSNaH dezaH snigdho dezo rUkSaH 2, sarvaH snigdho, dezaH zIto deza uSNaH 3, sauM rUkSo dezaH zItaH deze uSNaH 4 / yadi catuH sparzaH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, ete nava bhaGgAH spazeSu / trimadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativaNe:0 evaM yathA aSTAdazazate SaSThoddeze yAvat catuHsparzaH prajJaptaH / yadi ekavarNaH syAt kAlaH yAvat zuklaH 5 / yadi dvivarNaH syAt kAlazca syAt nIlazca 1 syAt kAlazca nIlazca 2, syAt kAlAzca nIlAzca 3, syAt kAlazca lohitazca 1 syAt kAlazca lohitAzca 2 syAt kAlAzca lohitazca 3, evaM hAri. dreNApi samaM bhaGgAstrayaH 3, evaM zuklenApi samaM bhaGgAstrayaH 3, sthAt nIlazca lohitazca atrApi bhaGgAstrayaH 3, evaM hAridreNApi samaM bhnggaastryH| evaM zuklenApi samaM bhaGgAstrayaH, sthAt lohitazva hAridrazca bhaGgAstrayaH 3, evaM zuklenApi samaM bhAsvayaH, syAta hAridrazca zuklazva bhaGgAstrayaH, evaM save te dazadvikasaMyogA bhaGgAstriMzadbhavanti yadi trivarNaH syAt kAlazca nIlazca lohitazca 1, syAt kAlazca nIlaca hAridrazca 2, syAt kRSNazca nIlazca zuklazca 3, syAt kAlazca lohitazca hAridrazca 4, syAt kAlazca lohitazva zuklazca 5, sthAt kAlazca hAridrazca zuklazca 6, syAt nIlazca lohitazca hAridrazca 7, spAt nIlazca lohitazca zuklazca 8, syAt nIlazca hAridrazca zuklazca 9, syAt lohitazva hAridrazca zuklazca 10 / zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 bhagavatIstre evamete daza triksNyogaaH| yadi ekagandhaH syAt surabhigandhaH1 syAd durabhigandhaH / yadi dvigandhaH syAt surabhigandhazca durabhigandhazca bhnggaastryH| evaM rasA yathA vrgaaH| yadi dvisparzaH syAt zItazca snigdhazca evaM yathaiva dvipradezikasya tathaiva catvAro bhnggaaH| yadi trisparzaH sarvaH zItaH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarva: zIto dezaH snigdhaH dezA rUjhAH 2, sauH zIto dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH 3, sarva uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSaH3, atrApi bhaGgAstrayaH 3 / sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezauSNaH, bhaGgAstrayaH 9 / sarvaH rUkSaH dezaH zIta: dezauSNaH, bhaGgA strayaH; evaM dvAdaza 12 / yadi catuH sparzaH dezaH zItaH, dezauSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezArUkSAH 2, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSA 4 dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdho dezaH rUkSA: 5, deza: zItaH dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 6, dezaH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 7, dezA zItAH deza uSNaH dezaH snigdho dezA rUkSA: 8, dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 9, evamete tripradezikaH spazeSu paJcaviMzatibhaGgAH / sU0 1 // pAMcaveM uddeze kA prAraMbhacaturtha uddeze meM indriyopacaya kI prarUpaNA kI gaI hai yaha indriyo pacaya paramANuoM dvArA hotA hai ataH isa paMcama uddeze meM paramANu kA kyA svarUpa hai yaha kahA jAne vAlA hai isI saMbandha ko lekara isa pazcama udezako prArambha kiyA jA rahA hai isa pazcama uddeza kA yaha 'paramANu poggaleNaM bhaMte !' ityAdi Adi sUtra hai| paramANupogAleNaM bhaMte ! kahabanne, kahagaMdhe, kaharase, kahaphAse panatte' ityAdi TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'paramANu poggale gaMbhaMte!' he bhadanta ! paramANu pudgala 'kAvanne, kaigaMdhe, kaharase, pAMcamA udezAno prAraMbhacethI uzAmAM IdrinA upacaya-vRddhinuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A Idriya upacaya paramANu dvArA thAya che. jethI A pAMcamA udezAmAM paramANuonuM zuM ane kevuM svarUpa che? te viSayanuM pratipAdana karavAmAM Avaze. e saMbaMdhane laIne A pAMcamAM uddezAne AraMbha karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che. 'paramANupoggale NaM bhaMte ! kaivaNNe, kaigaMdhe kairase kahaphAse paNNatte' tyAle TIkArya-A sUtrathI gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke-- 'paramANupoggale NaM bhaMte !' san 52mA purasa "kAvanne, kaigaMdhe, kaha zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 543 ___TIkA-'paramANupoggale NaM bhaMte !' paramANupudgalaH khalu bhadanta 'kaibanne' kativarNa: 'kaigaMdhe' katigandhaH 'kaharase' katirasa: 'kaiphAse' katisparzaH-he bhadanta ! paramANupudgalaH kativarNagandharasasparzavAn bhavatIti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egabanne' ekavarNaH kRSNAdi varNAnAmanyatarayogAt eka eva varNaH kRSNAdiH paramANau tiSThatIti / 'egagaMdhe' ekagandhaH eka eva gandhaH paramAgau tiSThati surabhidurabhigandhayoranyatarasyaiva satvAkaiphAse kitane varNa, gandha, rasa, aura sparzavAlA hotA hai ? pudgala ke guNa 20 mAne gaye haiM 5 varNa, 2 gandha 5 rasa, aura 8 sparza ye guNa pudgala ke sivAya anyatra nahIM pAye jAte haiM pudgala paramANu aura skandha ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai vipradezI skandha se lekara anantapradezI skandha taka jitane bhI pudgala haiM ve saba skandha meM hI parigaNita kiye gaye haiM isake atirikta jo pudgala haiM vahI paramANu haiM isa sUtra meM eka pudgala paramANu meM ina guNoM meM se kitane guNa pAye jAte haiM tathA pAye jAne vAle guNoM meM kitane bhaMga ho sakate haiM yahI saba viSaya varNita huA hai isameM sabase pahile gautama ne paramANupudgala ke viSaya meM hI yaha prazna kiyA hai isake uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA egabanne' he gautama ? paramANu pudgala 5 varNoM me se koI eka hI varNavAlA hotA hai 'egagaMdhe surabhi durabhigaMdha do gaMdho meM se koI eka hI gaMdhavAlA hotA hai 'egarase' rase, kaiphAse,' 4 1, 5, 2sa bhane 5 saya ? purasanA guNa 20 vIsa mAnavAmAM AvyA che. 5 varNa 2 gadha pa rasa ane 8 sparza A vIsa guNa pula zivAya bIje maLatA nathI. pudgala, paramANu ane skandhanA bhedathI be prakAranA kahelA che. e pradezavALA skathI AraMbhIne ananta pradezavALA skardha sudhI jeTalA pule che te badhA skaMdhamAM ja gaNavAmAM Ave che. te sivAyanA je pule che. te ja paramANuM che. A sUtramAM eka pudgala paramANuthI AraMbhIne traNa pradezavALA skandha sudhI je. padrale che, teomAM A guNe paikI keTalA guNe saMbhave che? A tamAma viSaya A sUtramAM varNavela che, AmAM sauthI pahelAM gautama svAmIe paramANu pudgalanA viSayamAM ja prazna karela che. tenA uttaramAM prabhu kahe che ke'goymaa! egavanne' 3 gautama 52mAra punama pAMya 4 pailI hai| se . pa Na DAya che. 'egagaMdhe suja-mane hunaya se me gdhe| paiDI 16 gayA / DAya che. 'egarase' tIma--pAya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre diti / 'egarase' ekarasaH paramANau tiktAdInAmanyatamasyaiva satvAt , 'duphAse' dvisparzaH zItoSNasnigdharUkSANAmanyatamayoraviruddhayoH dvayoH saMbhAt dvisparzaH tatra ca vikalyAzcatvAraH zItasya snigdhena rukSeNa vA saha krameNa yogAd dvau, evauSNasyApi snigdhena rUkSeNa vA saha yogAd dvAviti catvAraH, zeSAstu gurulaghukarkazamRdukAH sparzAH bAdaraNAmeva bhavantIti na te atra gRhyante / 'taM jahA' tadyathA tiktAdi pAMca raso meM se koI eka hI rasavAlA hotA hai aura 'duphAse' zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa ina cAra sparzo meM se koI se aviruddha do sparNI ghAlA hotA hai ina cAra spoM meM se avirodhI do spoM ke hone meM yahAM cAra vikalpa-bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM zIta kA snigdha ke sAtha aura rUkSa ke sAtha kramazaH yoga karane para do bhaMga hote haiM tathA uSNa kA bhI isI prakAra se snigdha aura rUkSa ke sAtha kramazAyoga karane para do bhaMga hote haiM, isa prakAra se cAra bhaMga ho jAte haiM-kahane kA tAtparya aisA hai ki zIta ke sAtha para mANu meM snigdha aura rUkSa raha sakate haiM tathA uSNa ke sAtha bhI snigdha aura rUkSa raha sakate haiM isa prakAra se cAra spoM ke 4 bhaMga yahAM kahe gaye hai| paramANu meM avirodhI do hI sparza pAye jAte haiM zIta ke sAtha uSNasparza kA aura uSNasparza ke sAtha zIta kA virodha hai isa liye yadi paramANu meM zIta-sparza rahatA haiM to vahAM snigdha sparza bhI raha sakatA hai aura yadi snigdha sparza yahAM nahI ho to rUkSa sparza vahAM raha tara-khATe ane mIThe e pAMca rase paikI kaI eka ja rasavALA hoya che. 'phAse' zIta-1-SY 67 nica-thie bhane 31 2 mA yAra praa| sparzIvALA hoya che. A cAra sparzomAMthI avirodhI be sparzanA hovAthI ahiyAM cAra vika95-bha thAya che. je A pramANe che.-zItanuM snigdhanI cikAzanI sAthe ane rUkSanI sAthe kamathI yaMga karavAthI be aMge thAya che. tema ja uSNunuM paNa Aja rIte snigdha ane rUkSanI sAthe kramathI pega karavAthI bIjA be bhaMga thAya che. e rIte cAra aMge bane che kahevAnuM tAtparya e che ke-zItanI sAthe paramANumAM snigdha ane rUkSa rahI zake che. tathA uNanI sAthe paNa snigdha ane rUkSa rahI zake che. e rIte cAra sparzenA 4 cAra bhaMga upara batAvyA che. paramANuomAM avirodhI be ja spaze maLe che. kaMDa sAthe uSNu sparzane tathA uNa sparza sAthe ThaMDA sparzane paraspara virAdha che. tethI je paramANumAM zIta sparza rahe te niSpa sparza paNa rahI zake che, ane je tyAM snigdha sparza na hoya te rUkSa sparza tyAM rahI zake zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimasvanirUpaNam 545 'jai egavanne' yadi ekavarNastadA 'siya kAlae' syAt kAlaH 'siya nIlae' syAt nIlaH 'siya lohiyae' syAt lohitaH, 'siya hAlidae' syAhAridraH-pItaH 'siya sukillae' syAt zuklaH, paramANau ekaekavarNaH tatra kadAcit kRSNaH, kadAcit nIlaH, kadAcit lohitaH, kadAcit hAridraH, kadAcit zuklaH / tathA ca kRSNAdiSu sakatA hai isI prakAra se uSNa sparza ke sambandha meM bhI kathana jAnanA cAhiye mRduka karkaza guru, laghu, ye jo bAkI 4 sparza aura haiM ve paramANu meM nahIM rahate haiM ye to bAdara pudgalo meM hI rahate haiM paramANu sUkSmAti sUkSma pudgala hai isaliye yahAM unakA grahaNa nahIM huA hai isI viSaya ko adhika aura spaSTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-'taMjahA' 'jaha egavanne siya kAlae, siya nIlapa liya lohiyae ya, siya hAlihae ya, siya sukkillae ya' paramANu meM ekavarNa rahatA hai aisA kathana jaSa kiyA jAtA hai to isakA tAtparya aisA hai ki eka paramANu meM pAMca vargoM meM se kadAcit kRSNavarNa bhI raha sakatA hai yadi kRSNavarNa na ho to vahAM kadAcit nIlavarNa bhI raha sakatA hai aura yadi vahAM nIlavarNa na ho to kadAcit vahAM lAlavarNa bhI ho sakatA hai aura yadi vahAM lAlavarNa na ho to kadAcit pItavarNa bhI ho sakatA hai aura yadi vahAM pItavarNa na ho to kadAcit vahAM zuklavarNa bhI ho sakatA hai isa prakAra pAMca vargoM meM se koI na koI eka varNa usameM avazya pAyA jAtA hai che. eja rIte uSNa sparzanA saMbaMdhamAM paNa kathana samajavuM gurU bhAre laghu halako karkaza ane mRdu A bAkInA je cAra sparze bIjA paNa che. te paramANu emAM rahetA nathI. te to bAdara pudgalomAM ja rahe che. paramANu sUphamathI paNa sUkSama pudgala che. tethI ahiyAM tene ghaDaNa karyA nathI. Aja viSayane vadhAre spaSTa 421 / bhATe suutr4|24 cha 3-'taMjahA' jai egavanne siya kAlae, siya nIlae siya lohiyae ya, siya hAliddae ya, siya sukillae ya' 52mAmAmA 29 che evuM kathana je karavAmAM Ave che. to tenuM tAtparya e che ke-eka paramANumAM pAMca varSe pikI kadAca kRSNa varNa paNa rahI zake che, je kRSNa varNana heya te tyAM kadAca nIla varNa paNa rahI zake che. ane je tyAM nIla varNa na hoya te kadAcita tyAM lAla vaNa paNa hoI zake che. ane je lAla varNa na hoya te kadAcita pILo varNa paNa hoI zake che. ane je pILe parNa na hoya te kadAcita tyAM zukala-zvetavarNa paNa hoI zake che. e rIte pAMca vaNe paikI kaI paNa eka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 bhagavatIsUtre anyatamavarNavAn bhavati paramANuriti bhAvaH / 'jai egagaMdhe siya summigaMdhe siya dubhigaMdhe' yadi ekagandhaH tadA syAt-kadAcit surabhigandhaH, syAt-kadAcit durabhigandhaH / 'jai egarase siya titte siya kaDue' yadi ekarasaH tadA syAtkadAcit tiktaH, syAt-kadAcit kaTukaH "siya kasAe' syAt kaSAyaH 'siya aMbile' syAdamlaH 'siya mahure' syAd madhuraH tiktAdiSu pazcaraseSu ekatamarasa eva bhavani paramANuriti / 'jai duphAse' yadi dvisparzaH tadA 'sina sIe ya niddhe ya' syAt zItazca snigdhazca 'siya sIe ya lukkhe ya' syAt zItazca rUkSazca 'siya usiNe ya niddhe ya' syAduSNazca snigdhazca, 'siya usiNe ya lukkhe ya' syAduSNazca isI prakAra kA kathana Age ke guNoM ke hone ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye 'jai egagaMdhe, siya subbhigaMdhe, siya dunbhigaMdhe yadi vaha eka gandhaguNavAlA kahA jAtA hai to do gandhoM meM se yA to vaha surabhigaMdha vAlA ho sakatA hai yA durabhigandha vAlA ho sakatA hai / 'jai egarase, siya tite siya kaDue, siya kasAe, siya aMpile, siya mahure' yadi use jaba eka rasaguNa vAlA kahA jAtA haiM to vaha pAMcarasoM meM se koI na koI eka rasa vAlA ho sakatA hai kadAcit vaha tiktarasa vAlA bhI ho sakatA hai, kadAcit vaha kaTuka rasavAlA bhI ho sakatA hai kadAcit vaha kaSAya rasavAlA bhI ho sakatA hai kadAcit vaha amlarasavAlA bhI ho sakatA hai tathA kadAcit vaha madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai isI prakAra se 'jai duphAse siya sIe ya niddhe ya' yadi vaha do sparzoM vAlA hai to vaha kadAcit zItasparza aura snigdhasparzavAlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit vaha 'siya sIe ya lukkhe ya' zItasparza aura varNa temAM avazya hoya che ja. A ja pramANenuM kathana AgaLanA guNenA hovAnA samayamA 5 sabhA'. 'jai ega gaMdhe, siya subbhigadhe siya dubbhigaMdhe nete gaMdha guNavALA che, to be gaMdha paikI te sugaMdha guNavALA hoI zake che, athavA to dudhADaza che. 'jai egarase siya titte siya kaDue siya kasAe, siya abile, siya mahure,' ne tane se 24 guNA apAmA mAve tote pAMca rasa paikI kaIne koI eka rasavALA hoI zake che. kadAcita te tIkhA rasavALA paNa hoI zake che. kadAcit te kaDavA rasavALA paNa hoI zake che. 4Ayit te tu2| 2saya 595 4 za cha. me zate 'jai duphAse siya sIe ya niddhe ya' le te me 25 jAya to yit zIta 25 bhane snigdha 25 // 5Y 35 za cha. hAya te 'siya sIe ya lukkhe ya' / zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pugalastha varNAdimatvanirUpaNam 547 rUkSazca / paramANupudgalasvarUpamabhidhAya tajjanitaskandhasvarUpaM vaktuM prathamato dvipradezikaskandhasvarUpamAha-'dupparasie NaM' ityAdi, 'duppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe' dvima. dezikaH khalu bhadanta ! skandhaH 'kaibanne' kativarNaH, dvau pradezau-paramANurUpau vidyete atyavatayA yasya skandhasyAvayavinaH sa dvipadezikaH skandhaH kativarNavAn katigandhavAn katirasavAn katisparzavAn bhavatIti praznA, uttaramAha-evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA aTThArasamaptae chaThThadesae jAva siya cauphAse panatte' evaM yathA'STAdazazate SaSThoddezake yAvat syAt catuHsparzaH prajJaptaH, yathA'STA. rukSasparza vAlo bhI ho sakatA hai 2 'siya usiNe ya niddha ya' aura kadAcit vaha uSNasparzavAlA evaM snigdhasparzavAlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit vaha 'siya usiNe ya lukkhe ya' uSNasparza vAlA aura rUkSasparzavAlA bhI ho sakatA hai| isa prakAra se paramANupudgala ke svarUpa kA kathana karake apa sUtra kAra paramANujanita skandha ke svarUpa kA kathana karane kI kAmanA se prathama dvipadezI skandha ke svarUpa kA kathana karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'duppa esie of bhate ! khaMdhe kahavanne0' he bhadanta ! jisa skandharUpa avayavI ke do paramANurUpa pradeza haiM arthAt jo skandha do paramANuoM ke saMyoga se janya huA hai aisA vaha dvipradezikaskandha kitane varNoM vAlA, kitane gaMdhovAlA, kitane rasoM vAlA aura kitane spI vAlA hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA hai-'evaM jahA aTThArasamasae chaThThadesae jAva siya cauphAse patnatte' he gautama ! jaisA 25 mane sumA55 2 555 / / 2 che. 'siya usiNe ya niddhe ya' bhane kadAcita te uSNu sparzavALA ane rUkSa sparzavALA paNa hoI zake che. A rIte paramANunA svarUpanuM kathana karIne have sUtrakAra paramANuthI thatAM saka dhanA rUpanuM kathana karavAnI IcchAthI pahelAM be pradezavALA nA sva35 4thana 43 cha. tamA gautama svAmI prasune pUche che -'duppaesi NaM bhaMte ! khaMghe kaivaNNe' hai maganana 2 24 35 vayavIna -52mANa pradeza che, arthAt je skaMdha be paramANunA saMgathI utpanna thaye che e te be pradezavALe aMdha keTalA varSo vALA, keTalA govALe, keTalA raso. vALe ane keTalA sparzevALa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che hai-'evaM jahA aTThArasamasae chaTTadekhae jAba siya cauphAse pannatte' gautm| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre dazazatakasya SaSThoddezake kathitaM tathaiva ihApi sarvamavagantavyam kiyatparyantaM tatratyaM pakaraNaM jJAtavya tatrAha-'jAva' ityAdi, yAvat syAt catuHsparzoM dvipadezikA skandhaH, etatparyantam , tathAhi-tatratyaM prakaraNam 'dupaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne pucchA ? goyamA ! siya egavanne siya duvanne siya egagaMdhe siya dugaMdhe, siya egarase siya durase siya duphAse siya tiyaphAse siya cauphAse' dvipadezikA khala bhadanta ! skandhaH kativarNaH pRcchA ? katigandhaH katirasaH katisparzaH ? iti praznaH, syAdekavarNaH syAd dvivarNaH, syAdekagandhaH syAd dvigandhaH, syAdekarasaH syAd dvirasaH, syAd dvisparzaH syAt trisparzaH syAt catuHsparza ityuttaram // kathana 18 ve zataka ke chaThe uddeze meM kiyA gayA hai vaisA hI saba kathana yahAM para yAvat vaha kadAcit cAra spoM vAlA hotA hai yahAM taka kA karanA cAhiye vahAM kA vaha prakaraNa isa prakAra se hai pra.-'duppaesie gaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne pucchA' u0-'goyamA ! siya egavanne, siya duvanne, siya egagaMdhe, siyadugaMdhe, siya egarase, siya durase, siya duphAse, sipa tiyaphAse, siyaca uphAse' he bhadanta ! dvipradezika skandha kitane varNavAlA hotA hai ? Adi prazna kA uttara-he gautama ! dvipradezika skandha kadAcit eka varNavAlA hotA hai, kadAcit do varNoM vAlA hotA hai, kadAcit eka gaMdhavAlA hotA hai kadAcit do gaMdho vAlA hotA hai, kadAcit eka rasavAlA hotA hai, kadAcit do rasoM vAlA hotA hai, kadAcit vaha do spoM vAlA hotA hai kadAcit tIna sparzo vAlA hotA hai aura kadA 18 aDhAramAM zatakanA chaThThA uddezAmAM jevuM kathana karyuM che tevuM ja kathana ahiyAM yAvat te kadAcita sparzIvALA hoya che. ahi sudhInuM samajI levuM. tyAMnuM te prakaraNa A pramANe che. prazna 'duppaesie NaM bhaMte ! khadhe kaivaNNe pucchA' u0 'goyamA! siya egavanne, siya duvaNNe siya egAMdhe siya dugaMdhe, siya egarase, siya durase, siya duphAse, siya tiya phAse, miya caupphAse' he bhagavana be pradezavALA skaMdha keTalA vaNa vALA hoya che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama ! be pradeza skaMdha keIvAra eka varNavALo hoya che. kadAcita be varSovALo hoya che. koIvAra eka gaMdhavALo hoya che ane koIvAra be gaMdhavALo hoya che. keIvAra eka rasavALo hoya che. kaIvAra be rasevALo hoya che, keIvAra te be sparzavALo hoya che. koIvAra traNa sparzevALo hoya che. ane keIvAra cAra sparzevALo hoya che. A aDhAramAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatya nirUpaNam 549 aSTAdazazatakasyaiva vyAkhyAnarUpam agrimaprakaraNamavatArayati - jai egavanne' ityAdi 'jai egavanne' yadidvipradezikaH skandhaH ekavarNaH - kRSNAdyanyatamavarNavAn tadA 'siyakAlae jAva sukillae' syAt kAlo yAvat zuklaH syAt kAlaH syAt nIlaH syAt lohitaH syAt hAridraH syAt zuklaH, yadi dvayorapi paramANyoH samAnajAtIya eva kRSNAdyanyatamo varNo bhavettadA kadAcita kRSNavarNo dvipadezikaH skandhaH kadAcit nIlAdyanyatamavarNaH kAraNe paramANau yAdRza eva varNo vartate kArye skandhe'pi tAdRzaH - tAdRzasaMkhyAka eva bhavati kAraNaguNAH kAryaguNAn Arabhante iti niyamAt / 'jai dubanne' yadi dvivarNa:- yadi varNadvayavAn dvimadezikaH skandhaH syAttadA vakSyamANavyavasthA'vagantavyA, tathAhi 'siya kAlae ya nIlae ya' syAt kAlaH nIlaca, paramANurUpo'trayatraH kRSNavarNavAn aparabdha paramANurUpo'vayavo nIlavarNavAn tadA rUpadvayavat paramANudvayajanitasvAt kAryarUpo hi pradezikosarar skandho'pi kRSNanIlavarNadvayavAn iti 1 'siya kAlae ya lohiyae ya' syAt kRSNazca lohitazca kadAcit kRSNalohitavAn dvipadezikaH cit cAra sparzo vAlA hotA hai isI 18 ve zataka ke hI vyAkhyAnarUpa agrima prakaraNa ko avatarita karate hue sUtrakAra isa prakAra se kahate haiM- 'jaha egavanne' yadi vaha dvipradezika skandha kRSNAdi varNoM meM se koI eka varNavAlA hai to vaha isa prakAra kI isa kathana meM vyavasthA sampanna bana sakatA hai - 'siya kAlae ya nIlae ya' kadAcit vaha kAle varNa vAlA aura nIle varNavAlA bhI ho sakatA hai tAtparya yaha hai ki eka paramANu rUpa avayava usa dvipradezika skandha kA kRSNavarNavAlA aura dUsarA paramANurUpa avayava nIlevarNa kA ho sakatA hai isa prakAra do rUpoM vAle paramANu dvaya se janita hone ke kAraNa kAryarUpa dvipradezika avayavI skandha bhI kRSNa nIlarUpa do varNoM vAlA ho jAtA hai ? 'siya kAlae ya lohiyae ya 2' kadAcin vaha dvipadezika skandha kAle aura lAlavarNa se yukta bhI ho zatakanA ja vyAkhyAnarUpa AgaLatA prakaraNane batAvatAM sUtrakAra kahe che ke'ji egavanne' le te me adezavANI sudha duSyu vigere vagemAMthI a o varSAvAlA hoya to 'siya kAlae ya nIlae ya' uhAtha te ajAvarzavANI mane kadAcit te nIlAva vALA paNa hAi zake che. kahevAnu' tAtpaya` e che keeka paramANurUpa avayava te be pradezavALA skaMdhanA kRSNavaSNu vALA ane khIjA paramANurUpa nIlavargu nA hoI zake che. A rIte e rUpAvALA e paramANu khanela hovAthI kA rUpa e pradezika skaMdha paNa kRSNu ane nIlarUpa e varSo vAjA janI laya che, 'siya kAlae ya lohiyae ya' aThavAra te me pradezavAlA skaMdha kuSNuva vALA ane lAlavaNu vALA pazu hAi zake che. tenuM tApa e zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 bhagavatIsUtre skandhaH kAraNasya paramANudvayasya kRSNalohitavarNadvayavatvena tato jAyamAnadvimadezikA'vayavI api kadAcit kRSNalohitarUpavarNadvayavAneva bhavatIti 2 / 'siya kAlae ya hAlidae ya' syAt kadAcit kRSNazca pItazca yadi janakaM paramANudvayaM kRSNapItavarNadvayavat tadA kadAcit kAryarUpe dvipadezikaskandhe'pi kRSNapItavarNadvayayukto'vayavI bhavatIti 3 / 'siyakAlae ya sukillae ya' syAt-kadAcita kRSNazca zuklazca kRSNazukladvayavarNavat paramANudvayajanitatvAt dvipadezikAvayavI api kRSNazuklAtmakavarNadvayavAneva bhavatIti, kRSNamukhyakanIlAdi zuklAntagauNaparyAyamAzritya catvAro bhagA jAtA iti pradarzitam ataH paraM nIlamukhyakagauNasakatA hai tAtparya yahI hai ki eka paramANurUpa avayava usakA kRSNa varNoM peta ho aura dUsarA paramANurUpa avayava usakA nIle varNa kA na hokara lAla varNa vAlA ho isa prakAra se bhI vaha do varNoM se yukta paramANu dvaya se janita hone ke kAraNa kadAcit kRSNalohita rUpa varNa dvayavAlA hI ho sakatA hai 2 'siya kAla e ya hAliddae ya' yadi vaha aisA na ho to kadAcit vaha kRSNa varNavAlA aura pItavarNavAlA bhI ho sakatA hai yadi usa dvipradezI skandha kA eka paramANu kRSNa varNavAlA hai aura dUsarA paramANu pItavarNa vAlA hai to aisI sthiti meM una donoM paramANu bhoM ke saMyoga se utpanna huA vaha dvipradezI skandha bhI kRSNa evaM pItavarNavAlA ho jAtA hai 3 'siya kAlae ya suvikallae ya 'yadi vaha kRSNa pItavarNa vAlA nahIM ho to vaha kRSNa evaM sapheda varNavAle do paramANu proM se janya hone ke kAraNa kRSNa aura zvetavarNa vAlA bhI kadAcit ho sakatA hai che ke-eka paramANurUpa avayava tenA kALAvaNuMvALuM hoya ane bIju paramANu rUpa avayava nIlavarNanuM na thatAM lAla varNavALuM hoya A rIte paNa te be varSothI yukta be paramANuthI thayela hovAthI kadAcita kRSNa ane lAla e Ram cha. siya kAlae ya hAlide ya' manene meM pramANa na hoya te kadAcita te kRSNavarNavALA ane kadAcit pILAvarNavALA paNa hoI zake che. je te be pradezikankaMdhanuM eka paramANu kALA varNavALuM hoya ane bIje paramANu pILAvavALuM hoya to te e sthitimAM te bane paramANuonA saMgathI utpanna thayela te be pradezI aMdha paNa kALA ane pILAvarNavALA banI jAya che.3 'siya kAlae ya sukillae ya' bhanene te // bhane pApA na hoya te te kALA ane saphetavarNavALA be paramANuothI thayela hovAthI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 551 paryAyamAdAyApi bhaGgatrayaM darzayati-siya nIlae ya lohiyae ya' syAt nIlazca lohitazca kadAcit nIlalohitavarNadvayaparamANuyajanitatvAt dvipadezikaskandho 'pi nIlalohitavarNadvayavAna iti paJcamo bhaGgaH 5 / 'siya nIlae ya hAlihae ya' syAt nIlazca pItazca-nIlapItadvayaparamANudvayajanitadvipadezikaskandho'pi nIlapItAtmakavarNadvayavAneva bhavatIti SaSTho bhaGgaH 6 / 'siya nIlae ya sukillae ya' 4 isa prakAra se isa kathana meM kRruNa guNa ko mukhya karake usake sAtha hI kramazaH nIla pIta lAla aura zvetavarNa ko saMyukta karake ye 4 bhaga dvisaMyogI prakaTa kiye gaye haiN| nIla varNa ko mukhya karake aura zeSa 3 varNa ko usake sAtha saMyukta karake dvisaMyogI 3 bhaMga isa prakAra se hote haiM-'siya nIlae ya lohiyae ya' yadi usameM kRSNa varNa na ho kadAcita nIla varNa ho to isa sthiti meM usa nIla varNa ke sAtha lohitavarNa bhI usameM raha sakatA hai kyoMki eka paramANu usameM nIla varNa kA hai aura dUsarA paramANu lAla varNa kA hai isa prakAra nIlalAlavaNoM peta paramANu daya se janya hue usa dvipradezI skandha meM bhI nIla lohita varNa dvaya yuktatA AtI hai 5 yadi nIla ke sAtha lohita varNa vahA~ na ho to usakI jagaha vahA~ pItavarNa bhI ho sakatA hai isa liye 'siya nIlae ya hAlihae ya6' aisA yaha 6 bhaMga bana jAtA hai tathA yadi nIlavarNa ke sAtha vahAM pItavarNa na ho to usake sthAna para vahAM zvetavarNa bhI ho sakatA hai isa kadAcita kALA ane dhaLAvarNavALA paNa heI zake che. A rIte A kathanathI kRSNaguNane mukhya banAvIne tenI sAthe ja anukame nIla, pILe, lAla ane dhoLAvane meLavIne A cAra bhaMge dvisaMyogI batAvyA che. tema ja nIla vaNane pradhAna banAvIne ane bAkInA 3 traNa varNone tenI sAthe meLavIne be pradezI 5 pAMca aMge nIce pramANe bane che. ___siya nIlae ya lohiyae ya' ne tamA na DAya to kadAcita nIla varNa heya te te nIla varNa sAthe lAla varNa paNa temAM rahI zake che. kema ke eka paramANu temAM nIla varNanuM hoya bIju paramANu lAla varNanuM heya A rIte nIla varNa ane lAla vaNavALA be paramANuthI thayela te be pradezI kaMdhamAM paNa nIla ane lAla e be varNapaNuM Ave che. je nIlavaNa sAthe lAlavarNa tyAM na hoya te tenI jagyAe tyAM pItavarNa paNa samava za che. 'siya nIlae ya hAliie ya'6 mA pramANunA mA 6 chaTo bhaMga che. je nIlavarNa sAthe tyAM paLe varNa na hoya te tenI jagAe te tyAM zveta 55 sakI zaI cha. merIte 'siya nIlaeya suklillae ya' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre syAt naulazca zuklazca kAraNe paramANudvaye zuklavarNavatvena tajjanitadvimadezikAvayavI skandho'pi nIlazuklarUpavarNadvayavAneva bhavatIti saptamo bhaGgaH 7 / atha lohitavarNamukhyatAmAzritya bhaGgadvayamAha-'siya lohiyae ya hAlidae ya' syAt lohitazca pItazca-kadAcit lohitapItavarNadvayavat paramANudvayajanitadvipadezika skandho'pi lohitapItAtmakavarNa dvayavAn bhavatIti aSTamo bhagaH 8 / 'siya lohiyae ya sukillae ya' syAt lohitazca zuklazca lohita zuklAtmakavarNadvayavat paraprakAra se 'ptiya nIlae ya mukkillae ya' yaha sAtavA bhaMga bana jAtA hai isa prakAra se ye 3 bhaMga nIla guNa kI mukhyatA karake aura zeSa 3 guNoM ko kramazaH usake sAtha saMyukta karake ghanate haiM aba lohita varNa kI mukhyatA kara ke aura zeSa do guNoM ko pItavarNa aura zvasavarNa ko kramazaH usake sAtha joDakara 2 bhaMga banate haiM jo isa prakAra se haiM 'siya lohiyae ya hAlihae ya' vaha dvipadezI skandha kadAcit lAlavarNavAlA aura pItavarNavAlA bhI ho sakatA hai 8, tAtparya isa kathana kA aisA hai ki yadi usa vipradezI skandha meM nIlavarNa na ho to isake sthAna para usameM lAlavarNa bhI ho sakatA hai isa prakAra vaha dvipradezI skandha lAla varNavAle eka paramANu se aura pIta varNa vAle dUsare paramANu se janya hone ke kAraNa lAlapIta varNa vAlo bhI ho sakatA hai / isa prakAra se yaha 8 vAM bhaMga hai nauvAM bhaMga isa prakAra se hai 'liya lohiyae ya suzkillae ya 'vaha dvipadezI skandha apane avayava bhUta eka lohita varNa vAle paramANu se aura dUsare zukla A rItane 7 sAtamo bhaMga banI jAya che. A rIte traNa bhaMga nIlaguNanI mukhyatA batAvIne ane bAkInA 3 traNa guNane kamathI tenI sAthe meLavIne bane che, have lAlavaNane mukhya banAvIne ane bAkInA be gune-pILA varNane-ane dhoLA vaNane kramathI tenI sAthe joDIne 2 be bhaMga bane che. je mA pramANe cha.-'siya lohiyae ya hAlihae ya' te prazavANe 245 hAyit lAlavarNavALe ane pILAvarNavALA paNa saMbhavI zake che. kahevAnuM tAtparya e che ke je te be pradezI skaMdhamAM nIlavarNa na hoya te tenA sthAna para temAM lAlavaNuM paNa heI zake che, ane tenI sAthe tyAM pILe varNa paNa rahI zake che. A rIte te be pradezI kaMdha lAla varNavALA eka paramANuthI ane pILA vaNavALA bIjA paramANuthI thayela hovAthI lAla ane pILA varNa vALA paNa hoI zake che. A rIte A 8 AThamo bhaMga che. navame bhaMga yA pramANe cha.-'siya lohiya e ya sukkillaeya' te me aTe 45 pAtAnA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 553 mANudvaya janitatvAt dvipradezikaskandho'pi lohitshuklaatmkvrnndvybaane| bhavatIti navamo bhaGgaH 9 / atha hAridravarNamukhyatAmAzrityaikaM bhaGgamAha-'siya hAli hue ya sukillae ya' syAt hAridrazca zuklazca, hAridrazuklAtmakavarNadvayavat paramANudvayajanitatvAt dvipadezikAvayavI api pInazuklAtmakavarNadvayavAneva bhavatIti dazamo bhaGgaH 10 / samprati dvikasaMyogibhaGgasyopasaMhAraM kurvannAha-evaM ee duyAsaMyoge dasabhaMgA' etram-pradarzitaprakAreNa dvikasaMyoge varNadvayamUlaka saMyoge dazabhaGgA bhavanti / yadyapi dvikasaMyoge pazcavarNAnAM parasparaM vizeSyavizeSaNabhAvavyatyAsena viMzatirbhaGgAH saMbhavanti tathApi pUrvapUrvasya uttarottarata eva parasparaM varNa vAle paramANu se janya hone ke kAraNa lAlavarNa vAlA aura zubhra varNa vAlA bhI kadAcina ho sakatA hai / aba pItavarNa kI mukhyatA karake usake sAtha zveta varNa ko saMyukta kara jo kevala eka hI bhaMga banatA hai vaha 'liya hAlidae ya sukillae ya' isa prakAra se hai isa bhaMga meM usa dvipradezI skandha ko pItavarNa vAle eka paramANu se aura zuklavarNa ke dUsare paramANu se janya hone ke kAraNa pIna zuklAtmaka varNadvaya vAlA hI kahA gayA hai isa prakAra se yaha 10 vAM bhaMga hai 'evaM ee duyAsaMyoge dasa bhaMgA'ye 10 bhaMga dvika saMyogI hai arthAt pAMca vargoM meM se kramazaH ekara varNa ko mukhya karake aura gauNa karake bane hai yadyapi dvika saMyoga meM pAMca varSoM ke Apasa meM vizeSya-vizeSaNa bhAva ke ulaTa phera kara dene se 20, bhaMga ho sakate haiM phira bhI pUrva pUrva ko uttarottara ke sAtha hI avayava rUpa eka lAla varNavALA paramANuthI ane bIjA dhoLA vaNu vALA paramANuthI thanAra hovAnA kAraNe kadAcit lAla varNa vALA ane dhoLAvaNuM vALA paNa thaI zake che. have pILA varga ne mukhya banAvIne ane tenI sAthe joLA varNa ne bhegavIra 21 me sana che te 'siya hAlihae ya sukillae ya' / pramANe che. A bhaMgamAM te be pradeza skaMdhane pILAvarNavALA eka paramArAthI ane dhoLA varNavALA bIjA paramANuthI thavAvALA hovAthI pILA ane gheLA sama me 1 jo ho cha. sezate the sabhA na che. 'evaM ee dayAsaMyoge dasa bhaMgA' se zata mA dvisayogI isa sa! mane che. mAtU pAMya parNa pikI eka varNane kamathI mukhya banAvIne ane tenI sAthe bIjA nIcenA vaNane meLavIne eTale ke gauNa karIne bane che. je ke dvika sAgamAM pAMca varSonA parasparamAM vizeSya vizeSaNa bhAvane pheraphAra karavAthI 20 vIsa bhaMga banI zake che. to paNa pUrva-parvane uttarottaranI sAthe ja meLavavAthI 10 dasa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra saMyogakaraNena dazaitra bhaGgA saMbhavanti ato dazaivabhaGgAH pradarzitA iti / yadA dvipradezikaskandhe yadA dvayoH pradezayorekavarNavattayA pariNAmastadA tasya kRSNAdi pazcavarNarUpAH paJcavikalpA bhavanti / yadA tu dvayoH pradezayobhinna varNava tayA pariNAmo bhavati tadA tasya dvikasaMyogino dazavikalpA uparoktAH kRSNAdi vizeSyavizeSaNakA bhavantIti / atha varNaviSayakabhaGgAn darzayitA gandhabhaGgAn darzayitumAhasaMyukta karane se 10 ho bhaMga hote haiM isaliye yahA~ 10 hI bhaMga dvika saMyogI prakaTa kiye gaye haiN| jaba dvidezI skandha meM do pradezoM kA ekavarNa rUpa se pariNAma hotA hai taba usake kRSNAdi paMca varNa vAle pAMca vikalparUpa asaMyogI 5 bhaMga hote haiM aura jaba do pradezoM kA vibhinna varNAdi rUpa se usameM pariNAma hotA hai taba usake dvika saMgho. gI uparokta 10 vikalpa ho jAte haiM / inameM prathama cAra vikalpoM meM kRSNa varNa ko mukhya karake zeSa 4 baMgoM ko goga kiyA gayA hai tathA tIna bhaMgoM meM nIla varNa ko mukhya karake zeSa 3 varNoM ko gauNa kiyA gayA hai tathA do bhaMgo meM lAla varNa ko mukhya karake do vargoM ko gauNa kiyA gayA hai aura antima bhA meM pItavarNa ko mukhya karake zvetavarNa ko gauNa banAyA gayAhai yahI vAta 'kRSNAdi vizeSya vizeSaNakA' isa pada dvArA prakaTakI gaI hai, isa prakAra se varNa viSayaka bhanoM ko dikhAkara aba sUtrakAra gandha viSayaka bhaMgoM ko dikhAne ke liye upakrama karate bhago brikasaMgI batAvyA che. jyAre be pradeza skaMdhamAM be pradezanuM eka varNapaNAthI pariNamana-pheraphAra thAya che, tyAre tenA kRSNa vigere pAMca varNa paNa vALA pAMca vikala-bhaMga asaMgI pAMca bhaMga bane che, ane jyAre jyAre be pradezanuM bhinnabhinna varSAdikapaNAthI temAM pariNAma thAya che, tyAre tenA dvika sagI pUrvokta 10 dasa vikapa banI jAya che. temAM pahelA cAra vikalpamAM kRSNa varNane mukhya banAvIne ane bAkInA 4 cAra varNone gauNa utaratA karavAmAM AvyA che. tathA traNa bhaMgomAM nIla varNane mukhya banAvIne ane bAkInA traNa vargone gauNa utaratA karavAmAM AvyA che. tathA be bhAgamAM lAla varNane mukhya karIne bAkI be vane gauNa banAvyA che. ane chelalA bhaMgamAM pILA varNane mukhya banAvIne ta-LA varNane gauNa banAvela che. eja vAta kRSNa vigere vizeSa-vizeSaNanI A pada dvArA batAvI che. A rIte varNa saMbaMdhI bhaMgane batAvIne have zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TokA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 555 'jaI' ityAdi, 'jai ega gaMdhe yadi ekagandhastadA 'siya submigaMdhe siya dubmigaMdhe ya' syAt surabhigaMdhaH syAt durabhigandhazca yadi dvayoH paramANvo rekajAtIyaka eva gandhastadA samAnajAtIyakagandhayuktaparamANudvayasakAzAt jAyamAno dvipadezikaH skandha ekagandhavAneva bhavati kadAcit surabhigandhavAn durabhigandhavAn veti / 'jai dugaMdhe siya subhigaMdhe ya dumigaMdhe ya' yadi dvigandho dvipadezikaH skandhastadA surabhigandhazca durabhigandhazca bhavati ekasmin avayave surabhigandhaH tadaparAvayave durabhigandha iti gandhadvayayuktaparamANubhyAM jAyamAno dvipradezikaskandharUpAvayavI gandhadvayavAn bhavati surabhigandhazca durabhigandhazceti / 'rasesu jahA bannesu' raseSu yathA varNeSu bhaGgAH kathitAstathaiva jJAtavyAH, yadi ekarasastadA haiM 'jaha egagaMdhe siya subbhigaMdhe siya duhimagaMdhe ya' yadi vaha dripradezI skandha ekagaMdha gugavAlA hotA hai to kadAcit vaha surabhigaMdhavAlA ho sakatA hai aura durabhigaMdha guNavAlA ho sakatA hai tAtparya aisA hai ki yadi do paramANuoM kA eka sA hI gandha guNa hai to samAna jAtIya ka gandha guNa se yukta paramANudraya se jAyamAna vaha dvipadezI skandha ekagaMdha vAlA hI hotA hai isa prakAra se kadAcit vaha surabhigaMdhavAlA ho sakatA hai yA kadAcit vaha durabhigaMdhavAlA ho sakatA hai 'jaha dugaMdhe siya subhi. gaMdhe ya dunbhigaMdhe ya 'yadi vaha do gaMdhoM vAlA hai to eka paramANu usakA surabhi gaMdhavAlA aura dUsarA paramANu usakA dUrabhigaMdha vAlA hotA hai isa prakAra apane avayava bhUta do gaMdhoM vAle do paramANuoM se janya usa vipradezI skandha ko yugapat do gandhoM vAlA kahA gayA hai| 'rasemu jahA bannesu' rasoM meM bhaGga vargoM ke bhaMga jaise 10 hote haiM ! yadi vaha dviprasAra sadha sabhA saga mtaapaane| prArama 42 cha-'jai ega gaMdhe siya sabhigaMdhe siya dubbhigaMdhe ya' on tame pradeza 24 me gha vANI hoya te kadAcit te sugaMdhavALo hoI zake che. ane kadAcita dudhavALo hoI zake che. kahevAnuM tAtparya e che ke-je be paramANuone eka sarakhe ja gaMdha guNa hoya te eka sarakhI jAtInA gaMdha guNavALA be paramANuthI thatA te be pradezI aMdha eka ja gaMdhavALA hoya che. e rIte kadAcita te sugaMdhavALe hoI zake che, athavA kadAcit te durgadhavALo hoI zake che. ane ne-'jai dugaMve siya subhigaMdheya dugbhi gaMdheya' meM AvAjo DAya to tanA paramANu sugaMdhavALA ane bIjo paramANu dudhavALo hoya che. A rIte pitAnA avayava rUpa be gadhevALA be paramANuothI thatA e be pradezI skaMdhane sIsAthe me gadhA che. 'rasesu jahA vaNNesu' 2senA pani zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 bhagavatIsUtre syAta tikto yAvat kaTukaH, syAt kaSAyaH, syAt amlaH, syAt madhura ityevaM paJcabhaGgAH, / yadi dvirasastadA kadAcit tiktazca kaTu kazca 1 kadAcita tiktazva kaSAyazca 2, kadAcit tiktavA'mlazca 3, kadAcit tiktazca madhurazca 4, syAt kaTuka kaSAyazca 5 kaTukazca amlazca 6, kaTukazca madhurazca 7, kaSAyazca amlazca 8, kaSAyazca madhurazca 9, amlazca madhurazca 10, evaM militvA rase'pi varNavadeva paJcadaza bhaGgA bhavantIti / varNAdArabhya rasAntabhaGgAna pradarya sparzaviSayakabhaGgAn darzadezI skandha eka rasavAlA hai to kadAcit vaha tikta ho sakatA hai1, kadAcit yAvat vaha kaTuka bhI ho sakatA hai kadAcit kaSAya vAlA bhI ho sakatA hai kadAcit amla bhI ho sakatA hai aura kadAcit madhura bhI ho sakatA hai isa prakAra se ye asaMyogI rasa ke sambandha meM 5 vikalpa ho sakate haiN| yaha dvimadezI skandha do rasoM vAlA hai aisA jaba vivakSita honA hai taba vaha do pradezI skandha isa prakAra se do rasoM vAlA ho sakatA hai inameM eka prakAra vikalpa kadAcita tiktazca kaSAyazca1 'aisA hai isameM aisA samajhAyA gayA hai ki yadi usa vipradezI skandha meM eka paramANu tikta kA aura eka dUsarA paramANu kaTuka rasa kA hotA hai to una donoM ke saMyoga se utpanna hue usa skandha meM tikta evaM kaTuka rasa yuktatA AtI hai dUsarA prakAra vikalpa aisA hai kadAcit 'tiktazca kaSAyazca' kadAcit vaha tikta aura kaSAyavAle rasa cAlA bhI ho sakatA hai vipradezI skandha do paramANuoM ke saMyoga se ho pramANe 10 dasa heAya che. je te be pradezI kaMdha eka rasavALA hoya te kadAca te tIkhA hoI zake che.1 kadAcit yAvat te kaDavA paNa hoI zake che. kadAcita kaSAya-turA rasavALA paNa hoI zake che. kadAcit a3-khATA paNa hoI zake che. ane kadAcit madhura-mIThA paNa hoI zake che. A rIte asaMyogI rasanA saMbaMdhamAM 5 pAMca vikapa bane che. je te be pradezI dha be rasAvALA che evI vivaphA jyAre karavAmAM Ave che, te te be pradezI skaMdha A rItanA be rasovALA hoI zake che. temAM 1 pahele prakAre -vi465 Athita 'titazca kaTukazca'1 sve| che. mAmA sebha samanatavyu cha je te be pradezI kaMdhamAM eka paramANu tIkhA rasane ane bIje paramANu kaDavA rasano hoya che. te te bannenA saMyogathI thayelA te kaMdhamAM tIkhA ane kaDavA rasa paNuM Ave che. 1 bIjo prakAra-vika95 A pramANe che. kadAthit 'tikta ca kaSAyazca' vA2 ta tI ana tu2|| 2sayAko che. be pradezI dha be paramANunA saMgathI bane che. tethI temAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdivatvanirUpaNam 557 tA hai ataH jaba aisI bAta hai to isameM eka paramANu kaSAya rasa vAlA ho sakatA hai aura ina donoM ke saMyoga se janya vaha dvipradezI skandha bhI tikta aura kaSAyale rasavAlA bana sakatA hai 3 dusarA prakAra 'kadAcit tikta zva amlazca' aisA hai isameM tikta rasavAle paramANu aura amla rasavAle paramANu ke saMyoga se janya vaha dvipradezI skandha kadAcit tiktarasa vAlA aura amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai cauthA prakAra 'sthAt tiktazce madhurazca' aisA hai isameM vipradezIskaMdha tikta bhI ho sakatI hai aura madhura bhI ho sakatA hai yahAM tikta ko pradhAna karake zeSa 4 ko apradhAna gauNa kiyA gayA hai isa prakAra se yahAM dvisaMyogI rasa ke 4 bhaGga hue haiM tathA jaba kaTuka rasa ko pradhAna karake zeSa 3 rasoM ko kramazaH gauNa kara bhaMga banAye jAte haiM taba bhaGga saMkhyA 3 hotI hai jaise 'syAt kaTukazca kaSAyazca 5 syAt kaTukazca amlazca madhurazca' 7 tathA jaya kaSAya rasa ko pradhAna karake aura zeSa donoM rasoM ko gauNa karake bhaMga banAye jAte haiM taba yahAM bhaMga saMkhyA 2 hotI hai jaise 'kaSAyazca amlazca 8 kaSoyazca madhurazca 9 // aura jaba amlarasa ko pradhAna karake aura madhurarasa ko gauNa karake bhaMga banAye jAte haiM to vahAM eka hI bhaMga eka paramANu tIkhA rasavALA hoya che ane bIjA paramANu turA rasavALA hoI zake che. ane te banenA saMgathI thato te be pradezI sakaMdha paNa tImA mana tu2|| 2sAra mana cha. 3 zrI 42 4Ayit 'tiktazca amlazca' e che. AmAM tIkhA rasavALA paramANunA saMgathI thavAvALA te be pradezI skaMdha kaI vAra tIkhA rasavALA ane khATA rasavALA paNa hoI zake che. thaa| 4 / 2 'syAt titazca madhurazca' / che. tabhI te meM pradeza 245 tIkhA paNa hoI zake che ane madhura-mIThA paNa thaI zake che. ahiyAM tIkhAne mukhya banAvIne bAkInA 4 cArane gaNa karavAmAM AvyA che. e rIte ahiyAM dvika saMgI rasanA 4 cAra bhaMga banyA che. tathA jyAre kaDavA 2sane mukhya banAvIne bAkInA 3 traNa rasone kramathI gauNa karIne bhaMga manAyAma mAve che. tyAre 1 trayama cha, bha3-'syAt kaTukAzca, kaSAyazca5 syAt kaTukazca amlazva6 syAt kaTukazca madhurazca nyAre upaaytarA rasane mukhya banAvIne bAkInA bane rasone gauNa karIne bhago banAva. pAmA bhAva cha. bhagAnI sadhyA 2 me mana cha. ma hai-'kaSAyazca amlazca8 kaSAyazca madhurazca9' mana syAre bhanna-pATA 2sane bhujya manAvAne zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 bhagavatIsUtre yitumAha-'jai duphAse' ityAdi, 'jai duphAse' yadi dvisparzastadA 'siya sIe ya nideya' syAt zItazca snigdhazca zItoSNasnigdharUpacatuHsparzabhadhyAt avirodhisparzadvayavAn yathA zItazca snigdhazca 'evaM jahe paramANuyoggale' evaM yathaiva paramANuyudgalastathaiva dvipadezikaskandho'pi syAt zItazva snigdhazca 1 syAt zItazca rUkSazca 2, syAt uSNazca snigdhazca 3, syAt uSNazca rUkSatra ityevaM rUpeNa paramANupudgalAdeza dvipradezikapudgalasyApi dvisparzaviSaye catvAro bhA bhvntiini| AtA hai jaise 'syAt amlazca madhurazca' 10 isa prakAra se Aye hue ye saba milakara asaMyogI 5 aura dvisaMyogI 10 milakara 15 hote haiM tathA gaMdha viSayaka bhaMga 3 hote haiM isa prakAra varNa se lekara rasa taka ke bhaGgoM ko prakaTa karake aya sUtrakAra isa dvipradezika skandha meM sparza viSayaka bhaGgoM ko dikhalAne ke liye kahate haiM-'jaha duphAse siya sIeya niddheya' yadi vipradezI skandha do sparzoM vAlA hotA hai to usameM spoM kI viprakAratA isa prakAra se ho sakatI hai-'siya sie ya niDhe ya? siya sIe ya rukkhe yara' siya uSNazca snigdhazca 3, syAt uSNazca rUkSazca 4 isa prakAra se do sparzo ke ye 4 bhaMga yahAM hote haiM 'evaM jaheva paramANu poggale' paramANu pudgala meM jisa prakAra se do sparzo ke 4 bhaMga prakaTa kiye gaye haiM isI prakAra se yahAM para bhI dvipradezI skandha meM pUrvokta rUpa se 4 bhaMga prakaTa kiye gaye haiM zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa ina cAra spoM ane mIThA rasane gauNa banAvIne bhaMga banAvavAmAM Ave te eka ja bhaga ana hai. -syAt amlazca madhurazca 1 2 rI manesA so sayA maLIne eTale ke-asaMyogI 5-pAMca ane dvikasogI 10 dasa malIne 15 paMdara bhaMge bane che. tathA gaMdha saMbadhI 3 traNa bhaMga bane che. A rIte varNathI AraMbhIne rasa sudhInA bhaze batAvIne have sUtrakAra 25 samadhI bho| matA11 mATe 4 cha -'jai duphAse siya sIe ya niddhe ya' le meM pradezavANe 245 me 25paa| DAya che tamA pani prA2pAzu za ya cha-'siya sIe ya niddhe ya'1 siya sIe ya, rukkhe ya2, siya uSgazca snigdhazca 3, syAt uSNazca rUkSazca4' / zata me 25zInA // pUrita prAthI 4 yAra sagI mane cha. 'evaM jaheva paramANupoggale' 52. mANu pudgalamAM je rIte be sparzenA 4 cAra bhaMga batAvyA che. e ja pramANe ahiyAM paNa be pradezI dhamAM pahelA kahyA pramANenA 4 cAra bhage batAvyA che. zIta, ThaMDA uSNu-garama snigdha-cikaNA ane rUkSa-kaThora A cAra pazemAM zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pugalasya varNAdivatvanirUpaNam 559 'jai tiphAso' yadi trisparzI dvipadezikaskandhastadA 'savve sIe dese niddhe dese lukkhe' sarvaH zIto, dezaH snigdho dezo rUkSaH, zItastu sarvAze vidyate kintu ekadeze snigdhatA aparadeze rUkSatA evaM militvA'jayavI dvipadezikaskandha trispoM bhavatIti 'savve usiNe dese niddhe dese lukkhe' sarvaH uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, auSaNyaM tRbhayatrApi avayave tiSThati kintu ekasmin snigdhatA tadaparAvayave rUkSateti militvA trispoM bhavati dvipadezikaH skandhaH / 'sabve niddhe dese sIe dese usiNe' sarvaH snigdho dezaH zIto deza uSNaH, sni. gdhatA tu ubhayatrApi kintu ekasmin zaityaM tadaparadeze auSaNyamiti militvA trisparzI dvipadeziko'trayI skandhaH / evaM samve lukkhe dese sIe dese usiNe' sarvo rUkSo, dezaH zIto deza uSNaH, rukSatA tu sarvA ze vidyate ekadeze zailyam ke madhya meM isa prakAra se avirodhI do sparzoM vAlA dvipradezI skandha hotA hai aisA kahakara apa sUtrakAra 'jai tiphAse' aisA prakaTa karate haiM ki yadi vaha dvipradezI skandha tIna spoM vAlA hotA hai to isa prakAra kI paddhati se vaha tIna spoM vAlA ho sakatA hai 'samve sIe, dese niddha dese lukkhe' sarvAMza meM vaha zIta ho sakatA hai eka deza meM snigdha aura dUsare ekadeza meM vaha rUkSa ho sakatA hai 1 'savve usiNe, dese niddhe dese lukkhe' sarvAMza meM vaha uSNa ho sakatA hai ekadeza meM snigdha aura eka dUsare deza meM vaha rUkSa ho sakatA hai 2 'lane niddhe dese sIe, dese usiNe 3, sarvAMza meM vaha snigdha ho sakatA hai, eka deza meM zIta aura dUsare eka deza meM vaha uSNa ho sakatA hai 'evaM sabve lukkhe, dese sIe dese usiNe' isI prakAra se vaha sarvAMza meM rUkSa ho sakatA hai aura ekadeza meM zIta aura dUsare eka meM uSNa ho sakatA hai| isa prakAra se aviradhI be sparzIvALA be pradezI kaMdha hoya che e pramANe kahIne have sUtrA2 'jai tikAse' pAta tAva cha - te prazavANA 25 traNa sparzevALA hoya te nIce pramANenI paddhatIthI te traNa sparzIvALA paNa manI za che. 'sace sIe, dese niddhe, dese lukkhe,' sapazithI te 31 zake che. eka dezamAM sinagdha-cikaNApaNu ane bIjA eka dezamAM te rUkSa hAI zacha 1 'savve usiNe dese niddhe, dese lukkhe' sarvAzathI te za che. me dezamA snigdha mana se bhIan RITHI GY 3 za che. evaM sabve lukkhe dese sIe dese usiNe' yA zate zithI 36 lAza che. sana se dezamAM te zIta-ThaMDA ane bIjA eka dezamAM te uSNa hoI zake che. A rIte 4 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 bhagavatIsUtre tadaparadeze auSyamityevaM kRtvA trisparzo dvipadezikaH skandho bhavatItyevaM catvAro bhaGgA bhavanti / 'jar3a cauphA se dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe' yadi catuH sparzastadA dezaH zIto, deza uSNo, dezaH snigdho, dezI rUkSa iti eko bhaGgaH 1 / sarvAn bhaGgAn nigamayati 'ee navabhaMgA phAsesu' ete navabhaGgAH ye 4bhaMga haiM yahAM 4bhaMgoM meM sarvAMza meM zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa sparzo kA honA jo kahA gayA hai so usa kA tAtparya aisA hai ki zIta sat Adi sparza to jahAM ekadeza meM snigdha aura rUkSa sparza rahate haiM vahAM para bhI rahate haiM jaise prathama bhaGga meM usa dvipradezI skandha ke sarva deza meM to uSNatA rahatI hai aura strindha rUkSatA usake eka 2 deza meM rahatI hai isa prakAra jahAM snigdha aura rUkSatA rahatI hai vahAM para bhI una donoM dezoM meM bhI uSNatA rahatI hai isI prakAra se anyatra bhI kathana samajhanA cAhiye / isa prakAra se dvipradezika skandha meM trisparzanA kA kathana karake aba sUtrakAra usameM catuHsparzatA kA kathana karate haiM 'jai ca phAse dese sIe dese usiNe dese Niddhe, dese lakkhe' yadi vaha dvipapradezI skandha cArasparzo vAlA hotA hai to isa prakAra se vaha cAra sparzo bAla ho sakatA hai usakA eka deza zIta ho sakatA hai eka dUsarA deza uSNa ho sakatA hai unhI donoM meM se koI eka deza snigdha ho sakatA hai aura koI deza rUkSa ho sakatA hai 'ee nava bhaMgA phAsesu' cAra bhageA ane che, ahiyAM cAra bhageAmAM sarvAMzathI ThaMDA, unA snigdha ane rUkSa spardhAM hAvAnu' je kahevAmAM Avyu che, tenu' snigdha ane rUkSa sparza hAvAnu... je kahevAmAM Avyu che, tenuM tAtpaya e che ke-DhaDA ane unA vigere sparzI teA jyAM eka dezamAM snigdha ane rUkSa spa rahe che. tyAM paNa DAya ja che. jevI rIte pahelA bhaMgamAM te e pradezI ska'dhanA sa dezamAM te uSNupaNu rahe ja che. ane snigdhapaNu ane rUkSapaNu tenA eka dezamAM rahe che. A rIte jyAM snigdha ane rUkSapaNu rahe che, tyAM paNa te banne dezeAmAM paNa uSNupaNu rahe ja che. Aja rIte khIje paNa kathana samajI levuM. A rIte e pradezI skaMdhamAM traNa spaza paNAnuM kathana karIne have sUtrakAra temAM yAra sparzapayA uthana re che. - ' jai cauphAse dese sIe dese usaNe dese Niddhe, dese lakkhe' le te me pradezI 24dha yA spazevAjA hoya he to te nIce pramANenA cAra spoMvALA banI zake che. tenA eka deza zIta ThaMDA hAya che. ane bIjo eka deza uSNu hAI zake che. temaja emAMthI kaMI eka heza snigdha hoI zaDe che bhane / meDa heza 3kSa hoya . 'ee navabhaMgA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 561 sparzeSu bhavanti dvisparza catvAro bhaGgAH 4, trisparza catvAro bhaGgAH 4, catuHsparza eko bhaGgaH 1 iti sarvasaGkalanayA navamaGgA bhavantIti / dvipadezikaskandhe varNagandharasasparzAn vibhAgazo darzayitvA tripradezikaskandhe teSAM vibhAgazo darzayabhAha-tipaesie NaM' ityAdi / 'tipae sie NaM bhaMte ! khaMdhe kaibanne' tripradezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativarNaH prayaH paramANa: pradezA avayavatayA vidyante yasya skandhasyAvayavinaH sa tripadezikaH skandhaH saca kativarNaH tasmin kiyanto varNAH kRSNAdayaH, kiyanto gandhAH, kiyanto rasA stiktAdayaH, kiyantaH sparzAH karkazAdayaH santIti praznaH uttaramAha-'jahA' ye nau bhaMga sparza ko lekara ke hote haiM tAtparya aisA hai ki visparza meM 4 bhaMga. trisparza meM 4maMga aura cAra spoM meM eka bhaMgahA hai kula milakara 9bhaMga sparza ke sambandha ho jAte haiN| vipradezika skandha meM varNa, gandha, rasa aura spoM ko vibhAgazaH prakaTa karake aba sUtrakAra tripradezika skandha meM unheM vibhAgazaH prakaTa karate haiM usameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'tippasie NaM bhaMte ? khaMdhe kaibanne' he bhadanta! jo skandha tIna pradezoM vAlA hai arthAt tIna paramANuoM ke saMyoga se janya huA hai vaha kitane varNoM vAlA kitane gadhoM vAlA, kitane rasoM vAlA aura kitane sparzoM vAlA hotA hai ? arthAt jisa skandha rUpa avayavI ke tIna paramANu rUpa pradeza avayava rUpa se haiM aise usa tripradezI skandha meM kitane kRSNAdi varNa, surabhi Adi rUpa kitanI gaMdha, kitane tiktAdika rasa aura kitane karkaza Adi sparza hote haiM ? isa phAsesu' mA zata 25zana sana 14 maga bhane cha. 4Anu tAt5 me cha ke-be pradezI parzamAM 4 cAra bhaMga traNa parzamAM 4 cAra bhaMga ane cAra sparzIne eka bhaMga thAya che. e rIte kula maLIne sparzanA 9 bhaMga bane che. dvidezI kaMdhamAM varNa, gaMdha, rasa sparzone kamathI batAvIne have sUtrakAra traNa pradezavALA skaMdhamAM kamathI varNAdi prakAra batAvavA mATe sUtra cha. tamA gautama svAmI prasune ye pUchyu cha -'tippaesie Na bhaMte ! khaMdhe kaivanne' bhagavan prazANAre 24dhe cha arthAta traya paramANunA saMgathI banyA che. te keTalA varSovALA, keTalA gaMdhavALA keTalA rasavALA ane keTalA sparzIvALA hoya che. arthAt je skanda rUpa avayavIne traNa paramANu rUpa pradeza avayava rUpe che, evA e traNa pradezavALA kaMdhamAM kRSNAdi keTalA varSo, suMgadha vigere keTalA ga dha tIkhA, kaDavA vigere keTalA rase ane karkaza nigere keTalA sparzI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 562 bhagavatIsUtre ityAdi, 'jahA aTThArasamasae chaThThadese jAva cauphAse pannatte' yathA'STAdazazate SaSThoddezake yAvat catuHsparzaH prajJaptA, aSTAdazazatakasya SaSThodezake yenaiva prakAreNa vaNitaM tenaiva prakAreNa ihApi jJAtavyam kiyatparyantaM tatrAha-jAva' iti, yAvat catuHsparzaH prajJapta etasparyantam , tathAhi-tippaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaibanne' ityAdi, 'goyamA' siya egavanne siya duvanne siya tibanne, siya egagaMdhe siya dugaMdhe siya egarase siya durase siya tirase, siya duphAse siya tiphAse siya cauphAse' tripradezikA khalu bhadanta ! skandhaH kativarNaH kati gandhaH kati rasa: kati sparzaH, gautama ! syAt ekavarNaH, syAt dvivarNaH syAt trivarNaH, syAt ekagandhaH, syAd dvigandhA, syAt ekarasA, syAt dvirasaH, syAt trirasaH, syAt prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA aTThArasamasae chaThuise jAva cau phAse pamatte' he gautama! yAvat vaha cAra spoM vAlA hotA hai yahAM taka ke pATha dvArA jaisA kathana 18 ve zataka ke chaThe uddeze meM kahA jA cukA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI jAnanA cAhiye vahAM kA vaha pATha isa prakAra se hai-'tippaesie NaM bhate! khaMdhe kaivanne ?' ityAdi uttara-'goyamA! siya egavanne, siya duvanne, siya tibanne, siya egagaMdhe, siya dugadhe, siya egarase, siya durase, siya tirase, siya duphAse, siya tiphAse, siya cauphAse' gautama ne jaba pUrvokta rUpa se prabhu se pUchA ki he bhadanta ! tripradezika skandha kitane varNAdi guNoM vAlA hai ? to isake uttara meM prabhu ne aisA kahA hai gautama ! vipradezI skandha kadAcit ekavarNa vAlA bhI hai, kadAcit do varNoM vAlA bhI hai cha ?--jahA advArasamasae chaThudekhe jAtra ca uphAse paNatte' 3 gautama ! thAvat te cAra sparzevALA hoya che. eTalA sudhInA pATha dvArA 18 aDhAramA zatakanA chaThThA udezAmAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che, teja pramANenuM kathana maDiyAM 55 sama se tyAMnA te 5 / 3 241 prabhA che. 'tippaesie Na bhaMte ! khaMdhe kaivanne' tyA u0 goyamA ! siya egavaNNe siya duvaNNe, siya tivaNNe, siya ega gaMdhe, siya dugaMdhe, siya egarase, siya durase, siya tirase, siya duphAse, siya tiphAse, siya caukAse,' gautama svAmI nyAre pUrita rIta prabhune pUchayuM ke he bhagavad traNa pradezavALA skaMdha keTalA varNa vigere guNavALo che? te tenA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama traNa pradezavALe kaMdha kadAcit eka varNavALe paNa heya che. keIvAra be varNavALA paNa hoya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 563 dvisparzaH svAt trisparzaH syAt catuHsparzaH, kadAcit ekavarNAdimAn, kadAcid dvivarNAdimAn kadAcit trivarNarasasparzavAn, kadAcid catuH sparzavAn bhavati tripadezaH skandhaH, etatparyantASTAdazazata kama vaSaSThodezakapakaraNasya vyAkhyAnasvarUpaM prakaraNavadeva mUlamupAdAya vyAkhyA kriyate - ' jai egavanne siya kAlae jAva siya sukillae' yadyekavarNastadA syAt kAlaH kRSNo yAvat zuklaH 5 / trayANAmapi pradezAnAM kAlAditvenaikavarNatve paJca vikalpA bhavanti syAt kAlaH syAt nIlaH syAt lohitaH syAt pItaH syAt zuklaH / 'jai dubanne' yadi kadAcit tIna varNoM vAlA bhI hai kadAcit vaha ekagaMdha guNa vAlA bhI hai kadAcit vaha do gaMdha guNavAlA bhI hai kadAcit vaha eka rasavAlA bhI hai kadAcit yaha do rasoMvAla bhI hai kadAcit vaha tIna rasoM vAlA bhI hai kadAcit vaha do sparzo vAlA hai kadAcit vaha tIna sparzo vAlA hai aura kadAcit vaha cAra sparzo vAlA bhI hai aise aThArahaveM zataka ke chaThe uddeza ke prakaraNa ke mUlapATha ko lekara vyAkhyA kI jAtI hai 'jai egavanne, siya kAlae jAva sukillae' yadi vaha tripadezI skandha eka varNavAlA hai to aisI sthiti meM yA to vaha kadA cit kAlA ho sakatA hai kadAcit nIlA ho sakatA hai kadAcita lAla ho sakatA hai kadAcit pIlA ho sakatA hai aura kadAcit vaha zveta bhI ho sakatA hai isa prakAra se ye ekavarNa ke hone ke sambandha meM 5 bhaMga hote haiM ye pAMca bhaMga isaliye ho sakate haiM ki usa tripradezI skandha ke una tIna paramANuoM meM pAMca varNoM meM se kisI eka hI varNa rUpa se pariNAma ho sakatA hai che ane kadAcita traNa varNIvALA paNa hAya che. temaja kadAcita te eka gadha guNavALo paNa hoya che, kadAcit te e gadha guNavALo paNa hAya che. kadAcit te eka rasavALo hAya che ane kadAcit te e rasavALo paNa hAya che. ane kadAcit te traNa raseAvALA paNa hoya che. kadAcit te e sparzeIvALA hAya che. koIvAra traNa spazIvALo hAya che koI vAra cAra sparzIvALo paNa hoya che. have A prakaraNanA mULapAThane laine A viSayanI vyAkhyA karavAmAM Ave che 'jai egavaNNe, siya kAlae jAva sukkilae' le te pradezavALA skadha eka vaNu vALA hAya te te kadAcita lAla vadhu vALA hAI zake che. kadAcit pILA vaNuvALA hAI zake che. ane kAivAra te zvetadhALA varNavALA hoi zake che. eja rIte te eka vaghu vALA heAvAnA viSayamAM 5 pAMca bhaMge bane che. e 5 pAMca bhagA e mATe thAya che ke-e traNa pradezavALA skaMdhanA e traNa paramANuomAM pAMca varSoMmAMthI kAI eka ja vadhu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 bhagavatIsUtre dvivarNa:-varNadvayavAn tadA ekaH pradezaH kRSNaH aparastu kRSNAtirikto nIlAdiH, 'siya kAlae ya siya nIlae ya' syAt kRSNazca syAt nIlazca, dvikasaMyoge dazabhaGgA tripradezikaskandhe kathitAsteSAM pratyekasya trayo bhaGgAH kartavyAH tatra prathama bhoM syAt kRSNazca syAt nIlaca, atra nIlAdaM kRSNetarasaphalarUpasya paricAyakam 1 'siya kAlae ya nIlayA ya' syAt kRSNazca nIlI ceti dvatIyo bhnggH2| 'siya kAlagAya nIlae ya' syAt kAlakau ca nIlazceti tRtIyo bhaGgaH 3 / dvivarNa 'jai duvanne siya kAlae siya nIlae ya' yadi vaha tripradezI skandha do varNoM vAlA hai to isa do varNoM vAle hone ke sAmAnya kathana meM isa prakAra se vaha do varNoM vAlA ho sakatA hai-eka pradeza usakA kAlA ho sakatA hai aura dUsare donoM pradeza usake kRSNavarNa se atirikta nIlAdi varNa vAle ho sakate haiM yahAM 'siya nIlae ya 'pATha meM donoM pradezoM ko eka rUpa se vivakSita kiyA gayA hai dvika saMyoga meM jo daza bhaMga dvipadezika skandha ke prakaTa kiye gaye haiM unhIM dasa maMgoM meM se yahAM eka bhaMga ke 3-3 bhaMga aura hote haiM isa prakAra yahAM dvikasaMyogI bhaMga kula 30 ho jAte haiM jo isa prakAra se haiM-'siya kAlae ya siya nIlae ya' yaha prathama bhaMga hai isa prathama bhaMga meM prathama aMza kadAcit kAlA bhI ho sakatA hai aura dvitIyAMza kadAcit nIlAdi rUpavAlA bhI ho sakatA hai-yahA~ nIla pada kRSNa se itara sakalarUpa kA paricAyaka hai prathama bhaGga kA dvitIya avAntarabhaMga-'siya kAlae ya nIlae ya' yaha hai 35thI pariNabhI za che. 'jai duvaNNe siya kAlae siya nIlae ya' nete traya pradezavALa skaMdha be varNavALA hoya te te be varNavALA hevAnA sAmAnya kathanamAM A rIte te be varNavALo hoI zake che.-tene eka pradeza kALo hoI zake che. ane bIjA be pradeza kALA varNathI judA nIlAdi varNavALA DA che. maliyAM 'siya nIlae ya' / pAmA bhanne prazAne the 35thI vivakSita karyA che. dvika saMyogamAM je dasa aMge traNa pradezI skaMdhanA batA vyA che, teja dasa bhegamAMthI ahiyAM eka bhaMganA traNa traNa bhAge bIjA thAya che. e rIte ahiyAM dvika saMyegI kula bhaMga 30 trIsa ane cha. 2 mA pramANe che. 'siya kAlae ya siya nIlae ya' mA pasI saMga che. A pahelA bhaMgamAM prathama aMza kadAcit kALe paNa hoI zake che ane bIjo aMza kadAcit nIla varNavALe paNa hoI zake che. ahiyAM nIla pada kALAthI bIju sakala rUpane batAvavAvALuM che. pahelA bhaMganA bIjA avAntara 1 'siya kAlae ya nIlae ya' mA pramANe che. anetrI antarAsiya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 565 tAyAM caikaH pradezaH kAlaH pradezadvayaM tu tathAvidhaikapadezAvagAhAdikAraNamapekSyaiH katvena vivakSitamiti syAnnIla ityeko bhaGgaH 1, syAt kAlastathaiva pradezadvayaM tu bhinnapradezAdinA kAraNabhedena vivakSitamako nIlakAviti byapadiSTamiti dvitIyaH 2, atha ca dvau tathaiva kAlako uktau ekaratu nIlaka ityevaM tRtIyaH 3 / tadevam ekatra vikasaMyoge trayANAM bhAvAt dazamu dvikasaMyogeSu trizadbhaGgA bhavanti 30 / ete ca mUtrasiddhA eveti' bhaGgatrayaM darzayitvA tadaparaM bhaGgAntaraM darzayati 'siya kAaura tRtIya avAntara bhaMga-siya kAlae ya nIlae ya' yaha hai prathama bhaMga meM jo do varNoM vAle hone ke kathana meM pradeza dvaya ko ekarUpa se vivakSita kiyA gayA hai usakA kAraNa tathAvidha eka pradeza meM una donoM ke avagAha hone Adi kI apekSA se haiM isI apekSA se una donoM pradezoM meM ekatA kI vivakSA kara lI gaI hai isI se 'siya kAlae ya siya nIlae ya' aisA prathama bhaGga banA hai dvitIya bhaGga meM prathama pradeza usakA kAla ho sakatA hai aisA kahA gayA hai aura pahile jina do pradezoM meM prathama bhaMga meM tathAvidha eka pradeza meM avagAha hone Adi ke kAraNa kI apekSA lekara ekatva vivakSita huA hai aba una donoM pradezoM ko do bhinna pradeza mAnakara ye donoM pradeza usake nIle bhI ho sakate haiM aisA kahA gayA hai yaha dvitIyabhaMga haiM tRtIya bhaMga meM do pradeza usake kAle ho sakate haiM aura eka pradeza usakA nIlA ho sakatA hai aisA kahA gayA hai isa prakAra se prathama bhaGga ko bhI tIna bhaMga rUpa vibhAgoM meM prakaTa karake aba sUtrakAra lAlagAya nIlaeya' mA pramANe cha. 53at me pavANA vAnA kathanamAM be pradezane je eka rUpe vivakSita karyA che. tenuM kAraNa te rItanA eka pradezamAM te bannenA avagAhanA hevA vigerenI apekSA e che eja apekSAthI tabhanna pradezamA 454AnI vivakSA 42vAmA mAvI che. tethI 'siya kAlaeya siya nIlaeya' sev| 53 sanyA cha bhAgamA prathama deza tene kALA varNavALA hoya che tema kahevAmAM AvyuM che ane pahelA je be pradezamAM pahelA bhaMgamAM te prakAranA eka pradezamAM avagAha hovA vigere kAranI apekSAe ekatva vivakSita thayuM che. have e banne pradezane be judA judA pradeza mAnIne te tenA beu pradeza nIlA varNavALA paNa hoI zake che. ema kahevAmAM AvyuM che. A pramANene A bIjo bhaMga che. trIjA bhaMgamAM tene be pradeza kALA hoya che. ane eka pradeza tene nIla varNavALo hoya che. ema kahyuM che. A rIte pahelA bhaMgane paNa traNa bhaMgA rUpa vibhAgomAM zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 bhagavatI sUtre lae ya lohiyae ya' syAt kAlaca lohitaca 1, siya kAlae ya lohiyagAya' syAt kAlazca lohitakauca 2 'siya kAlagAya lohiyaeya ya 3' syAt kAlakauca lohitazca 3 / kadAcit eko'zaH kAlastadaparo lohitaH, kadAcit eko'zaH kAlastadaparau lohitau, kadAcita aneke dezAH kAlA ekAM'zo lohita ityevaM kAladvitIya bhaMga ko bhI tIna bhaMgarUpa vibhAgoM meM vibhakta karate haiM sipa kAlae ya lohiyae ya1' 'siya kAlae ya lohiyA ya 2' 'siya kAla gAya lohiyae ya3' ' isa bhaMga meM bhI kRSNa varNa ke sAtha lohita varNa ko rakhA gayA hai prathama bhaMga meM prathama pradeza ko kRSNa varNavAlA aura donoM pradezo meM ekatA kI vivakSA karake unheM eka mAnakara lohita varNa vAlA prakaTa kiyA gayA hai dvitIya bhaMga meM prathama pradeza ko kRSNa varNa vAlA aura donoM hI pradezoM ko svataMtra do pradeza mAnakara unheM lohita varNa bAle prakaTa kiyA gayA hai tRtIya bhaMga meM prathama ke do pradezoM ko kAle varNa vAle aura tRtIya pradeza ko lohita varNa vAlA mAnA gayA hai isa prakAra vaha tripradezika skandha apane eka pradeza meM kAlA ho sakatA hai aura dUsare pradeza meM lAla hosakatA hai aisA yaha prathama bhaMga hai / apane eka pradeza meM vaha kAlA ho sakatA hai, aura do pradezoM meM vaha lAla ho sakatA hai aisA yaha dvitIya bhaMga hai apane do pradezoM meM vaha kAlA ho sakatA hai aura ekapradeza meM vaha lAla ho sakatA hai aisA yaha tRtIya bhaMga hai aba batAvIne have sUtrakAra khIjA bha`gane pazu traNa bha'ga rUpa vibhAge mAM khatAve che. 'siya kAlae ya lohiyae ya siya kAlara ya lohiyagA ya siya kAlagAya lohiya gAya3, mA lagabhAM ajA varSA sAthai sAta varSAne rAmavAmAM Ave che. pahelA bhagamAM pahelA pradezane kRSNa vaNuvALA ane anne pradezemAM eka paNAnI vivakSA karIne tene eka mAnIne lAla varSoMvALA kahevAmAM Avela che. 1 bIjA bhaMgamAM pahelA pradezane kALA vaNu vALe ane khIjA beu pradezane svataMtra e pradeza mAnIne tene lAla vaNu vALA khatAvyA che. trIjA lagamAM pahelA e pradezane kAlA vaNuvaLA ane trIjA pradezane lAla vastuvALe mAnavAmAM Avela che. A rIte A traNa pradezavALA kadha peAtAnA eka pradezamAM kALA vaNu vALA hoya che. ane bIjA pradezamAM lAla vaNu vALA hoya che. evA A pahelA bhaMga ane che. peAtAnA eka pradezeAmAM te kALAvavALo hoya che, ane e pradezAmAM te lAla hoya che. e pramANenA A trIjo bhaga che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 567 lohitayoH saMbandhAt trayo bhaGgAH / evaM hAlidaeNa vi samaM maMgA' evaM hAridreNa samamapi trayo bhaGgAH, tathAhi-syAt kAla: syAta pItaH 1, syAta kAlazca pIto ca 2, syAt kAlako ca pItazceti / 'eva sukilleNa vi samaM evaM zuklenApi samaM trayo bhaGgAH, syAt kAlazva zuklazca 1, syAt kAlazca zuklau ca 2, pIle varNa ke jo tIna bhaMga ghanate haiM usako batAte haiM siya kAlae ya hAliddae ya' aisA hai usako bhI 3 bhaMgoM meM vibhakta karate haiM yahI bAta 'evaM hAliddaeNa vi sama bhaMgA' isa sUtrapATha dvArA sUcita kI gaI hai-'siya kAlae ya siya hAliddae ya1, siya kAlae ya hAlihagA ya 2 siya kAlagA ya hAlie ya3 'jaya kRSNa varNa ke sAtha pItavarNa ko rakhakara bhaMga banAye jAte haiM to isa sthiti meM prathama bhaMga-'syAt kAlaH syAt pItaH aisA hotA hai isameM tripradezika skandha kA prathama deza kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai aura dUsarA pradeza ki jo do pradezoM kI ekatva vivakSA se eka mAna liyA gayA hai pIta bhI ho sakatA hai dvitIya bhaMga meM eka pradeza kAlA ho sakatA hai aura dUsare do pradeza pIle varNa vAle bhI ho sakate haiM tRtIya bhaMga meM do pradeza kAle varNa vAle ho sakate haiM aura tIsarA eka pradeza pIle varNa vAlA bhI ho sakatA hai| isa prakAra se ye tRtIya bhaMga ke 3 avAntarabhaMga hai evaM sukkillega vi samaM' isI prakAra se zukla varNa ke sAtha bhI 3 bhaMga ho jAte haiM jo isa prakAra se haiM-syAt kAlazca zuklazva1, syAt kAlazca zuklo cara pILA vaNe sAthe je traNa bhaMga bane che te have batAvavAmAM mAva cha. 'siya kAlae ya hAlidae ya' se mAra bhane che. tane 55 3 mAmA vAma mAvA hai. se vAta 'evaM hAliieNa vi samaM bhaMgA' // sUtramAthI matAvara cha. 'siya kAlae ya siya hAlihae ya siya kAlae ya hAlihagA ya siya kAlagA ya hAligA ya' nyAre // 19 vAjAnI sAthe pILA varNane rAkhIne bhaMga banAvavAmAM Ave che tyAre pahele bhaMga 'syAt kAla: syAt pItaH' mevI mane che. mAmA 1 pradezavAsa 24dhn| pahele pradeza kAlA varNavALa hoya che. ane bIjo pradeza ke je be pradezonI ekatvanI vivakSAthI eka mAnavAmAM Avela che.-pILo paNa hoI zake che. ane bIjA bhaMgamAM eka pradeza kALA varNavALa hoya che ane bIjA be pradeza pILA varNavALA paNa hoI zake che. trIjA bhaMgamAM be pradeza kALA varNa vALA hoya che. ane trIje pradeza pILA varNavALe hoya che. e rIte A zrI mn| 3 bhavAntara sge| che. 'evaM sukkilleNa vi samaM' se pramANa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 magavatIsUtre svAda kAlau ca zuklazce 3 tyevam atrApi trayo bhaGgAH / 'siya nIlae ya lohiyae ya' syAt nIlazca lohitazva 'ettha vi bhaMgA 3' atrApi bhaMgAstrayaH, tathAhisyAt nIlazva lohitazca 1, syAt nIlazca lohitau ca 2, syAt nIlau ca lohitazca, ityevaM trayobhaGgA ihApi / 'evaM hAliddaeNa vi samaM bhaMgA 3' evaM hAridreNApi nIlasya bhaGgAstrapaH, tathAhi-syAt nIlazva pItazca 1, syAt nIlazca pItau ca 2, syAt nIlau ca pItazceti trayaH / evaM sukilleNa vi samaM bhaMgA' syAt kAlau ca zuklazca ye caturtha bhaMga ke avAntara 3bhaMga hai aba nIla varNa ko mukhya karake aura lAla varNa ko-gauNa karake jo bhaMga hotA hai vaha isa prakAra se haiM-'siya nIlae ya lohiyae ya 1, aba isa bhaMga ke 3bhaMga aise haiM-'syAt nIlazca lohitazca 1 syAt nIlazca lohitau ca 2, spAt nIloca lohitazca 3'isa bhaMga ke kathana meM prathama bhaMga kA abhiprAya aisA hai ki tripradezika skandha kA jo prathama pradeza hai vaha kadAcit nIla bhI ho sakatA hai aura dUsarApradeza usakA lAla bhI ho sakatA hai ? dvitIya bhaMga meM usakA prathama pradeza nIla bhI ho sakatA hai aura usake dUsare do pradeza lAla bhI ho sakate haiM 2 tRtIya bhaMga meM prathama do pradeza nIle ho sakate haiM aura eka pradeza lAla bhI ho sakatA hai 3 evaM hAli haeNa vi samaM maMgA3'pIta ke sAtha bhI nIla ke bhaMga hote haiM-'sthAta nIlazca pItazca 1 syAt nIlazca pItau ca 2, spAta nIlo ca pInazca 3,isa zu4sa-veta 1 // 55 3 lo mane cha. 2 mA pramANe cha.-'syAt kAlaca zuklazca1 syAt kAlazca zuklauca2 syAt kAlauca zuklazca' mA cethA bhaMganA 3 traNa avAMtara bhaMga che. have nIla varNane mukhya banAvIne ane lAla varNane gauNa 33 bhIna. 2 maNI mana che te mA zata cha. 'siya nIlae ya lohiyae ya?' yA nA traya mati2 lge| mA prabhArI cha - 'syAt nIlazca lohitazca / syAt nIlazca lohitau ca2 syAt nIca lohitazca3' mA mana vanamA paDatA ngn| prA2 mA prabhArI ch.traNa pradezavALA skaMdhane je prathama pradeza che, te kaIvAra nIla paNa hoI zake che. ane tene bIjo pradeza lAla varNavALe paNa haI zake che 1 bIjA bhaMgamAM tene prathama pradeza nIla varNavALo paNa hoI zake che. ane tenA bIjA be pradeza lAla paNa hoI zake che 2 trIjA bhaMgamAM pahelA be pradeza nIla varNavALA hoI zake che. ane eka pradeza lAla varNavALe paNa haya cha.3 'evaM hAliheNa vi samaM bhaMgA3' pI va sAthe nIsa nA sayogathA 3 rana sane che mA pramANe che. 'syAt nIlazca pItazca1 syAt zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 569 evaM zuklenApi samaM nIcasya trayo bhaGgAH tathAhi syAt nIlazva zuklazca 1, syAt nIlazca zuklau ca 2, syAt nIlau ca zukla va 3 'siya lohiyae ya hAlie ya bhaMgA 3' syAt loeiars pItazva bhaGgAstrayaH syAt lohitazca pItazca 1, syAt lohitazva pItau ca 2, syAt lohitau ca pItazcetyevaM trayo bhaGgA ihApi / 'e sukile visamaM bhaMga 3' evaM zuklenApi samaM lohitasya yo bhaGgA bhavanti, tathAhi lohitazca zukana ityekaH 1, lohitazca zuklau bhaMga kathana meM prathama bhaMga kA abhiprAya aisA hai ki usa tripradezika skandha kA prathama pradeza nIla bhI ho sakatA hai aura apara pradeza pIta bhI ho sakatA hai 1 prathama pradeza nIla bhI hosakatA haiM aura do pradeza pIle bhI ho sakate haiM 2, prathama do pradeza nIle bhI ho sakate haiM eka pradeza usakA pIlA bhI ho sakatA hai 3 'sukilleNa vi samaM bhaMgA3' isI prakAra se zukla ke sAtha bhI nIla ke 3bhaMga hote haiM-'syAt nIlazca zukla zva 1, syAt nIlazca zuklau ca 2, syAt nIlau ca zuklazca 3, pUrvoktarUpa se hI ina bhaMga kA artha jJAtavya hai 'sipa lohie ya hAlie ya bhaMgA 3' syAt lohita pItazca' aisA jo bhaMga hai usa meM bhI 3bhaga isI prakAra se hote haiM - 'svAt lohitazca pItazca 1, sthAt lohizra pItau cara, spAt lohitau ca pItazca 3' isI prakAra se zukla ke sAtha bhI lohita ke 3 bhaMga hote haiM - 'svAt lohitazca zuklaca 1, lohitazca zuklau ca 2, lohitau ca nIlazca pItauMcara syAt nIlauca pItazca3' mA lagAnA athanabhAM paDelA lagane prakAra A pramANe che. ke-te traNa pradezavALA skadhanA pahele pradeza nIla vaNu vALA paNa hAI zake che. ane khIje pradeza pILA vaNu vALeA paNa DrAi zake che. 1, teja pramANe prathama pradeza nIlatraNa vALo paNa hAI zake che. ane e pradezeA pILA paNa hAi zake pradeze| nIla vaNu vALA pazu DrAI zake che pazu hoya che 3 'sukilleNa vi samaM bhaMgA' pramANe zveta varSAnI sAthai pAzunI varSAnA 3 logo hoya che. 'syAt nIlazca zuklazca 1 syAt nIlazca zuklaucara syAt nIlauca zuklazca3' ye rIte pUrveti 35thI lauMgonA prakAra sama4yA 'siya lohiyae ya hAliieya bhaMgA3' syAt lohitazca pItazca' se amAone! ne lAMga bhane che, temAM pazu avAntara 3 lu lge| te jane che. 'syAt lohitazca pItazca 1 syAt lohitazca pItaucara syAt lohitauca pItazca' A rIte zveta varNunI sAthai sAsa vArjunA yogathI 3 leNge| mane che. te yA rIne che. 'syAta lohitazva zuklazca 1 syAt lohi mA zrI bhagavatI sUtra : 13 che.ra tathA pahelA e ane eka pradeza pILe Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 bhagavatIsatra veti dvitIyaH 2, lohitau ca zuklazca iti tRtIyaH 3 / siya hAlihae ya mukillae ya bhaMgA3' syAt pItazca zuklazca iti prathama:1, syAt pItazca zuklau ceti dvitIyaH2, syAt pItau ca zukrazceti tRtIyaH3 / 'evaM sabve te dasaduyA saMmogA bhaMgA tIsaM bhavaMti' evaM sarve te daza dvikasaMyogA bhaGgA striMzad bhavanti, trimadezikaskandhasya dvikasaMyoge dvipadeziskandhavat daza maGgAH bhavanti dazAnAM bhaGgAnAM punarekaikasya trimaza sati triMzad bhaGgA bhavanti te ca pUrva pradarzitA eveti / 'jai ti banne yadi trivarNa:-varNatrayavAn tripadezikaH skandha stadA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya syAt kAlazca nIlazca lohitazca, ekA pradezaH zuklazca 3, ina bhaMgoM kA bhI artha pUrNokta rUpa se hI spaSTa hai 'siya hAliie pa sukkillae ya bhaMgA 3' aisA jo bhaMga hai, so isa bhaMga ke bhI 3bhaMga isa prakAra se haiM syAt pItazca zuklazva1 sthAt pItazca zuklauca 2, syAt pItIca zuklazca 3, ina bhaMgo kA bhI artha spaSTa hai| 'evaM samve te dasa duyAsaMjogA maMgA tIsaM bhavaMti' 'isa prakAra se ye daza vikasaMyogI bhaMga 30 hote haiM tAtparya aisA hai ki tripadezika skandha ke dvikasaM yoga meM dvipradezika skandha ke jaisA 10 bhaMga hote haiM phira 10 bhaMgoM ke eka eka bhaMga ke tIna bhaMga aura hote haiM isa prakAra kula bhaMga ye 30 ho jAte haiM jo abhI yahAM para dikhalAye gaye haiN| ____ 'jai tivanne yadi vaha tripradezika skandha tIna varNoM vAlA hotA hai to vaha isa prakAra se tIna vargoM vAlA ho sakatA hai-'siya kAlae ya, nIlae ya lohiyae ya 1' usakA eka pradeza kAlA bhI ho tazca zuklauca2 lohitauca zuklazca3' 2 gAne 54.2 55 drita prakAranI jema ja che teja rIte pILA varNa ane zveta varNanA vegathI 3 traNa mAgI mane cha ta zata cha. 'siya hAlihara ya sukillae ya bhaMgA 3' tanA 12 mArIta cha. 'syAt pIta va zuklazca 1 syAt pItazca zuklauca2 syAt pItau ca zuklazca3' maane| 12 554 25STa cha. evaM savve te dasa yA saMjogA bhaMgA tIsaM bhavati' mArIta se isa visayogI bhI apA ntara bhaMga sAthe 30 trIsa prakAranA thAya che. tAtparya kahevAnuM e che ketraNa pradezavALA kapanA dvika sagamAM be pradezI kaMpanI jema 10 dasa bhaMge bane che. ane te dasa aMgenA eka eka bhaMganA traNa traNa avAktara bhaMge bane che. e rIte kula traNa pradeza skaMdhanA 30 bhaMga bane che. je upara batAvavAmAM AvyA che. 'jai tivanne' na ta pradezI patra paviNAya to tamA prabhAra RNa 1 , 'siya kAlae ca, nIlae ya, lohiyae ya,15 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudalasya varNAdimatvanirUpaNam 571 kRSNaH, eko nIla stRtIyo lohitaH, evameko bhaGgaH 1 / 'siya kAlae ya nIlae ya hAlie ya' syAt kAlazca nIlazva pItazca trimadezika skandhasyaikapadezaH kAlo dvitIyaH pradezo nILa stRtIyaH pradezaH pIta ityevaM dvitIyo maGgaH 2 'siya kAlae ya nIlae ya sukillae ya' syAtkAlazca nIlazca zuklazva ekoM'zaH kAlo dvitIyaH pradeza nIlastRtIyaH pradezaH zukla ityevaM tRtIyo bhaGgo bhavati 3, 'siya kAlae ya lohiyae ya hAlidae ya' syAt kAlazva lohitazca pItazva tripradezikaskandhasyaikaH pradezaH kAlo dvitIyo lohita stRtIyaH pItaH, evaM rUpega caturtho bhaGgo bhavati 4 / 'siya kAlae ya lohiyae ya sukillae ya' syAt kAlazca lohitazca zuklazca sakatA hai eka dUsarA pradeza nIlA bhI hosakatA hai, aura tIsarA pradeza lAla bhI ho sakatA hai aisA yaha pahalA bhaMga haiM, dUsarA bhaMga 'siya kAlae ya, nIlae ya hAlidae ya' aisA hai usakA eka pradeza kAlA, dUsarA pradeza nIlA aura tIsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai tIsarA bhaga - 'siya kAlae ya nIlae ya sukkilae ya' aisA hai usakA eka pradeza kAlA, dUsarA pradeza nIla, aura tIsarA pradeza zukla bhI ho sakatA hai 3 siya kAlae ya, lohiyae ya hAlie ya 4' yaha caturtha bhaMga hai usakA eka pradeza kAlA bhI ho sakatA hai, dUsarA pradeza lAla bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai 4 pAMcavAM bhaMga 'siya kAlae , lohiyae ya, sukillae ya' aisA hai usa tripradezika skandha kA eka deza kAlA bhI ho sakatA hai dUsarA pradeza lAla bhI ho sakatA hai aura tIsarA tenA eka pradeza kALA vaNu vALA paNa hAya che. ane bIjo eka pradeza nIla vaNu vALA paNa hAI zake che. ane trIjo pradeza lAla paNa hAI zake che. A pramANenA yA prathama lauMga che. mIle lauMga yA pramANe che.- 'siya kAlae ya nIlae ya hAlie ya' tenA eka pradeza kALA vaNu vALA pazu hoI zake che. ane bIjo pradeza nIla vaghu vALA hAya che. ane trIje pradeza pILA vaNu vALA paNa hoI zake che.r trIle lauMga 'siya kAlaeya, nIlae ya, sukkillae ya' me prabhA che. tenA pradeza kALA vaNu vALe ane bIjo pradeza nIla vadhu vALe trIjo pradeza zveta varSAvANI pazu hoI zaDe che. 'liya kAlae ya, lohiyae ya, hAliie 24' A pramANenA A 4 cAthA bhaMga ane che. tenA eka pradeza kALA pazu hAi zake che. bIjA eka pradeza lAla paNa hoI zake che. ane trIjo pradeza thii| pazu ho zache 4 pAyo lauMga 'siya kAlae ya, lohiyae ya, sukki llae ya' se prabhArI tripadezI dhano me deza ajA varSAvANI pazu hoI zake che, ane khIje eka pradeza lAla vadhu vALA paNa hoI zake che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bhagavatIsUtre ityevaM paJcamo bhaGgo bhavati 5 / 'siya kAlae ya hAliddae ya sukillae ya' syAt kAlazca pItazca zuklazca tripradezikaskandhasyaikaH pradezaH kAlo dvitIyaH pIta stRtIyaH zukla ityevaM rUpeNa SaSTho bhaGgo bhvti6| 'siya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya' syAt nIlazca lohitazva pItazca, tripradezikaskandhasyaikaH pradezo nIlo dvitIyo lohita stRsyaH pItaH, ityevaM rUpeNa saptamo bhaGgo bhavati / 'siya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya' syAt nIlazva lohitazca zuklazca yadA tripradezikaskandhasyaikapadezo nIlo dvitIyaH pradezo lohita stRtIyaH pradezaH zuklastadaSTamo bhaGgo bhavati 8 / 'siya nIlae ya hAlidae ya sukillae ya' syAt nIlazca pItazca pradeza zukla bhI ho sakatA hai chaThA bhaMga-siya kAlae ya hAlihae ya, sukkillae ya' aisA hai isameM usa tripradezika skandha kA eka pradeza kAlA bhI ho sakatA hai dUsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza zukla bhI ho sakatA hai sAtavAM bhaMga-siya nIlae lohiya ya hAlihae ya' aisA hai isameM usa tripradezika skandha kA prathama pradeza kRSNa ke sthAna para nIlA bhI ho sakatA hai dUsarA lAla bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai AThavAM bhaMga-'siya nIlae ya, lohi yae ya, sukkillae ya' aisA hai isa meM usa tripradezika skandha kA prathama pradeza nIla bhI ho sakatA hai, dUsarA pradeza lAla bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza zukla bhI ho sakatA hai 8 nauvA bhaga-'siya nIlae ya, hAliddae ya, sukillae ya, aisA hai isa meM usa tripradezika skandha kA bhanetrI pradeza zvetapaNe 55 Da za cha.5 74o 1-'mriya kAla eya hAlihae ya sukillae ya ma pramANe bhane cha. ma ma ta prshiivALA skaMdhane eka deza kALA varNavALo hoya che. ane bIjo pradeza pILA varNavALa paNa hoI zake che. ane trIje pradeza kaveta varNavALa paNa banI za cha.6 sAtamI ma 2 pramANe bhane cha.-'siya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya' mAmA se RNa prazavAya 24 dhanI prathama pradeza nI vAle paNa hoI zake che ane bIje pradeza lAla paNa hoI zake che. ane trIjo pradeza bhAga 55 7 .7 me 1-siya nIlaeya, lohiyaeya, sukillae ya, mA pramANe mI mane cha. temAM traya prazavANA skaMdhane prathama pradeza nIla varNavALa paNa hAi zake che. bIje pradeza lAla varNavALe paNa hoI zake che. ane trIje pradeza ta paNa hoI zake che.8, 3 navama! la matAvAmAM Ave che. 'siya lohiyaeya, hAliieya, mukki zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 573 zuklaca, yadA tridezika skandhasyaiko dezo nIlo dvitIyaH pItaH tRtIyaH zukla stadA natrama bhaGgo bhavati 9 / 'siya kohiyae ya hALidae ya sukkillae ya' syAt lohitazca pItazca zuklazva, yadA tridezikasvanyasyaiko dezI lohito bhavet dvitIyaH pradezaH pIto bhavet tRtIyaH pradezaH zuklo bhavet tadA - dazamo bhaGgo niSpadyate 10 / evaM ee dasa viyAsaMyogA' evamete daza trisaMyogAH evampUrvoktadarzitaprakAreNa ete trisaMyoginAM dazabhaGgA bhavanti trivarNatAyAmekavacanasyaiva saMbhavAt dazatrikasaMyogA bhaGgA bhavantIti bhAvaH / trimadezikaskandhe ekadvitrivarNaviSayaka bhaGgAn darzayitvA tripadezikaskandhasya gandhaviSayakamaGgAn darzayitumAha- 'jai egagaMdhe' ityAdi, gandhaviSaye ekagandhatve dvau bhaGgau bhavataH dvigaprathama pradeza nIla bhI ho sakatA hai dUsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza zukla bhI ho sakatA hai 9 dazavAM bhaMga-'sipa lohi yae ya, hAliddara ya sukillae ya' aisA hai isa meM usa trimadezika skandha kA prathama pradeza lAla bhI ho sakatA hai dUsarA pradeza pIlA bhI ho sakatA hai aura tIsarA pradeza zukla bhI ho sakatA hai 'evaM ee dasa tighA saMjogA 'isa prakAra se ye 10 trika saMyogI bhaMga hote haiM trivarNatA meM eka vacana kI hI saMbhavatA hotI hai ataH isa avasthA meM trika saMyogiyoM ke 10 hI bhaMga hote haiM / isa prakAra se tripradezika skandha meM eka do tIna varNa viSayaka bhagoM ko prakaTa karake aba sUtrakAra yahAM gandha saMbaMdhI bhaMgoM ko llae ya' yA bhramAche navabho lauMga che. temAM se tra pradezavAlA dhana pradeza nIla vaNu vALA pazu hAI zake che ane khInne eka pradeza pILA vaNu vALe paNa hAI zake che. tathA trIjo eka pradeza veta varNa vANo yA hoI zaDe che. hasabhI lauMga-siya lohiyae ya, hAlihae ya, sukkilar3ae ya10' mA prabhAnA A sabhI loga jane che. temAM se tra pradezavAlA kadhanA pahele pradeza lAla vadhu vALeA paNa hAI zake che. ane khIjo pradeza pILA vaNu vALA paNa hAi zake che. ane trIjo pradeza zveta vaNu vALe! paNa hAya che. 10 ' evaM ee dasa tiyAsaMjogA' A rIte yA pUrveti 10 isa laga trika saceAgI bhaMganA khane che, traNa va paNAmAM eka vacananI sabhAvanA hAya che. jethI A avasthAmAM traNa saceUMcAmAM 10 dasa ja bhaMgeA bane che. A rIte traNa pradezavALA skaMdhamAM eka, be, tragu, vahu sa`badhI bhuMgA batAvIne have sUtrakAra ahriyAM goMdha sabadhI lagAma khatAve che te mA prabhA che. - zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 bhagavatI sUtre ndhatAyAM tu ekatvAnekatvAbhyAM trayo bhaGgA bhavanti tAneva darzayati- 'siya sunbhagaMdhe siyadubhigaMdhe' syAt surabhigaMdhaH triSvapi pradezeSu surabhigandhasyaiva sadbhAvAt svAda durabhigandhaH pradezatraye'pi durabhigandhasyaiva sadbhAvAttadevaM dvau bhaGgau 2, 'jai dugaMdhe siya surabhigaMdhe ya durabhigaMdhe ya bhaMgA3' yadi dvigandhastadA syAt surabhigandhazca durabhigandhazceti trayo bhaGgAH 3 / 'rasA jahA bannA' rasA yathA varNAH / tripadezika skandhasya varNaviSaye yathA bhaGgAH kathitAH asaMyoge paJca dvikasaMyoge dikhalAte haiM- 'jaha egagaMdhe0 ' yadi tripradezika skandha meM eka gaMdha hotA hai to thA to usa meM sugaMdhi ho sakatI hai yA usa meM durabhigandha ho sakatA hai isa prakAra se eka gaMdha ke viSaya meM ye do bhaMga hote haiM tripradezika skandha ke tInoM pradezoM meM jaba surabhigaMdha kA ho sadbhAva mAnA jAvegA taba to surabhigaMdha viSayaka eka bhaMga hogA aura jaba unameM kevala eka dura bhigaMdha kA hI sadbhAva mAnA jAvegA taba durabhigaMdha viSayaka eka bhaMga hogA isa prakAra se ekatva meM do vikalpa hote haiM jaba usa tripradezika skandha meM donoM gaMdha guNa hai aisA kahA jAtA hai to isa meM kevala ekahI bhaMga hotA hai yahI bAta 'jai dugaMdhe siya surabhigaMdhe ya durabhigaMdhe ya 3' isa pATha dvArA vyakta kI gaI hai kyoMki isa vaktavyatA meM usa meM surabhirgeSa aura durabhigaMdha donoM gaMdha rahatA haiN| 'rasA jahA vannA' rasa sambandhI bhaMga saMrUpA prakaTa karane ke liye sUtrakAra ne yaha sUtra kahA hai isase yaha kahA gayA hai ki isa tripradezika skandha ko varNa saMbandhI bhaMga saMkhyA 'jai ega gaMdhe0 ' le trayu pradezaSANA sudhAM gaMdha hoya che to temAM sugadha guNa hAi zake che athavA durgadharUpa eka guNa hAI zake che. A rIte eka gaMdhanA viSayamAM e bhaga khane che. traNa pradezavALA skadhanA traNe pradezamAM jo suMgadha zuSu ja mAnavAmAM Ave tyAre sugaMdha saba'dhI eka bhaga thaze ane jyAre temAM eka durgaMdha guDu ja mAnavAmAM Ave tyAre durgadha viSayaka eka bhaga khanaze A rIte ekapaNAmAM be vikalpA mane che. ane jyAre te traNa pradezI skadhamAM anne gadha guNu che tema kahevAmAM Ave to tenA Theva 4 lagane che se vAta 'jai dugaMdhe siya surabhigaMdhe ya durabhigaMdhe ya3' mA pAuthI matAveta he. mA uthanathI temAM sugaMdha ane durgadha me gaMdha rahe he te jatAyu che. 'rasA jahA vaNNA' 24 saMdhI bhuMgAnI sakhyA khatAvavA sUtrakAre A sUtra kahyuM che. A sUtrathI e vAta kahI che ke mA traNa pradezavALA skaMdhamAM vaNunA saMbadhamAM je rIte lagAnI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 575 triMzan , trikasaMyoge daza, tathaiva rasaviSaye'pi asaMyoge paJca, vikasaMyoge triMzat , trikasaMyoge ca daza bhavantIti jJAtavyamiti, bhaGgaH prakArazca svymuuhniiyH| ___ 'jai du phAse' yadi tripradezikaH skandho dvisparzaH-sparzadvayavAn tadA 'siya sIe ya niddhe ya' syAt zItazca snigdhazca 'evaM java duppaesiyasa taheva cattAri bhaMgA' evaM yathaiva dvipadezikasya skandhasya tathaiva catvAro bhaGgAH, kadAcit zItazca snigdhazcetyeko bhaGgaH 1, kadAcit zItazca rUkSazceti dvitIyo bhaGgaH, 2 syAt jisa prakAra se asaMyoga meM 5 dvikasaMyoga meM 30 aura trika saMyoga meM 10 prakaTa kI gaI hai usI prakAra se rasasaMbandhI bhaMga saMkhyA bhI asaMyoga meM 5 vikasaMyoga meM 30 aura trika saMyoga meM 10hotI hai aisA jAnanA cAhiye tathA rasasaMbaMdhI bhaGga prakAra apane Apa samajha lenA cAhiye ! do sparza hone viSayaka kathana isa prakAra hai-'jaha du phAse' yadi vaha tripra. dezika skandha do sparzoM vAlA hotA hai taba vaha isa prakAra se do spoM vAlA ho sakatA hai-'siya sIe ya niddhe ca kadAcit vaha zIta sparzavAlA aura snigdha sparzavAlA ina do sparzI vAlA bhI ho sakatA hai ityAdi rUpa se visparzaviSayakasamastakathana 'evaM jaheva duppaesipasta taheva cattAri bhaMgA' jaisA dvipradezika skandha ke prakaraNa meM kiyA gayA haiM vaisAhI yahAM para kara lenA cAhiye arthAt vipradezika skandha meM drisparzatA ko lekara cAra bhA prakaTa kiye gaye haiM vaise hI ve cAra bhaMga yahAM para bhI saMkhyA jema ke-asaMgamAM 5 pAMca dvika saMcAgamAM 30 trIsa ane trika saMgamAM 10 dasa e pramANe batAvI che. te pramANe rasanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM have sparzanA saMbaMdhamAM bhage batAve che. temAM pahelA be 25 viSayamA mA pramANe sUtrA2 4 cha.-'jai duphAse' le te traya pradeza vALe aMdha be sparzevALa hoya che te te A nIce pramANenA be sparzI pANI manachama-'siya sie ya niddhe ya' 7vAra te 250 pANI bhane sinagdha-cikaNA sparzavALA hoI zake che. vigere prakAre be sparza saMbaMdhI madhu 4 4thana evaM jaheba dupaesiyasta taheba cattAribhaMgA' vA zate meM pradezI skaMdhanA prakaraNamAM kahevAmAM AvyuM che. te ja pramANenA cAra bhaMga ahiyAM samajI levA. arthAt be pradezavALA skaMdhamAM be sparza paNAne laIne cAra baMgo banAvavAmAM AvyA che. te ja pramANenA 4 cAra bhaMga ahiyAM 55 421. te yA pramANe che. 'siya sIe ya nidre ya' 2aa prabhAnA sA phle| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre ugazva snigdhazceti tRtIyo bhaGgaH 3, kadAcit uSNazca rUkSaiveti caturthoM bhnggH| evaM saGkalanayA sparzadvayavatve tripadezikasya mAndhasya sparzaviSaye catvAro bhaGgA bhavantIti / 'jai tiphAse' yadi tripadezikaH skandhaH, trisparza:-sparzatrayavAn tadA 'samve sIe dese niddhe dese lukkhe' sarvaH zIto dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamaH sarvAMze zaityame kadeze snigdhatAH ekasmina rUkSatA ityarthaH tayAhi kaha lenA cAhiye 'sie ya niddhe ya' yaha prathama bhaMga hai dvitIya bhaMga 'siya sIe ya rukhe ya' isa prakAra se hai isa meM kadAcit vaha zIta ho sakatA hai aura rukSa bhI ho sakatA hai aisA kahA gayA hai tIsarA bhaMga-siya usiNe ya niddhe ya' isa prakAra se hai isa meM kadAcit vaha uSA bhI ho sakatA hai aura snigdha bhI ho sakatA hai aisA samajhApA gayA hai caturtha bhaMga-siya usige ya rukkhe ya' aisA hai isa meM kadAvit vaha uSNa ho sakatA hai aura rUkSa bhI ho sakatA hai aisA kahA gayA hai isa prakAra zIna aura uSNa ko pradhAna karake unake sAtha snigdha aura rUkSa yukta karake ye 4bhA tripadezika skandha ke do spoM ke viSaya meM bane haiM aba trisparza viSayaka kathana karate haiM-'jaha tiphAple' yadi vaha tripradezikarakandha tIna sarzavAlA hotA hai to vaha isa prakAra se tIna spoMvAlA ho sakatA hai 'sadhe sIra, dese niddhe dese lukkhe ?' yaha sarvoza me zIta ho sakatA hai, ekade za meM snigdha ho sakatA hai aura dUsare eka deza ma cha, bhane 'siya sIe ya rukhe ya' pramANe che. sa hAyit te zIta-33! cha me . che. trIle 'siya usiNe ya niddhe ya' hAya te 0-12ma 5 za cha bhane sni5-zivANI paNa 5 . yaathe| ma ma ma cha. -'siya usige ya rukkhe ya' 4Ayit te upaNa hoI zake che ane phakSa paNa hoI zake che. tema batAvela che. e rIte ThaMDA ane garama guNane mukhya banAvI te tenI sAthe bdhi ane rUkSane ejI traNa pradezavALa skadhanA be sparza paNAnA viSaya mAM 4 cAra ge| mana cha. 25 pAnA sadhanu 4thana 25 pramANe cha, 'jai tiphAse' le te traNa pradezavALe aMdha traNa parzavALA hoya che to te A prakAre traNa 25 mane cha.-'savve sIpa, dese niddhe, dese lukkhe1' te sarvA zathI zIta sparzavALA hoya che. eka dezamAM snigdha sparzavALo hoya che ane bIjA eka dezamAM snigdha rUkSa pazavALo hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalastha varNAdimatvanirUpaNam 577 'samve sIe tti' trayANAmapi pradezAnAM zItapariNAmasvAtU sarvaH zItaH 'dese nide tti' dezaH snigdhaH trayANAM madhye ekapradezasya snigdhatvAt 2, 'dese lukkhe' dezo rUkSa iti, trayANAM padezAnAM madhye dvipadezAtmako dezo rUkSaH ekapariNAmayoyo. rekapadezAvagAhanAdinA ekatvena vivakSitatvAt iti prathamabhaGgavivekaH 1 / 'savve sIe dese niddhe demA luka vA sarvaHzIto dezaH snigdho dezau rUkSau-sauM'pyaMzaH zIta ekadezaH snigdhaH tadanekadezau rUkSau bhinnapariNAmatayA'nekavaca nAntastRtIyaH pAdaiti dvitIyo bhaGgaH 2 / tRtIye dvitIyapAdastu aneka vacaH nAntastadeva darzayati 'savve sIe desA niddhA dese lukkhe' sarvaH zIto dezI meM rUkSa ho sakatA hai ? isakA tAtparya aimA hai ki-tripradezikaskandha ke tInoM pradezoM meM zIta pariNAmatA hone se vaha sarva rUpa meM zIta ho sakatA hai, pradezoM ke madhya ke eka pradeza meM snigyatA hone se vaha deza meM snigdha ho sakatA hai tathA tInoM pradezoM ke bIca meM dvipadezAtmaka eka deza rUkSa ho sakatA hai kyoMki eka pariNAma vAle do pradezoM kA eka pradezAvagAhana Adi hone se yahAM ekatva kI vivakSA kI gaI hai| isa prakAra se yaha prathama bhaMga hai / dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'savve sIe, dese niddhe desA lukkhA ' vaha apane sarva aMza meM zIta ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha ho sakatA haiM aura aneka deza rUpa do pradeza usake rUkSa ho sakate haiN| yahAM bhinna pariNAmavAlA hone se tRtIya pada aneka vacanAnta hai 2, tathA tIsare bhaMga meM dvitIya pada aneka vacanAnta hai jaise-'savve sIe desA niddhA dese lukkhe 3' vaha apane sarvAMza meM zIta ho sakatA hai 'savve sIe' pradeza. 24dhanA pradezamai ledi pAthI ta sava' zata zIta 5 za cha. 'dese niddhe'- prazAnI madhya pradezamA snigyatA pAthI ta dezamA ni DA za cha.2 'dese lukkhe' mane tra pradeza kI DhipradezAtmaka eka deza rUkSa thaI zake kema ke eka pariNAmavALA be pradezanA eka pradezAvagAhana hovAthI ekatvanI vivakSA karavAmAM AvI che 3 A rItano bhI paDo saMga che. mAtra samApramANe 52 che.-'savve sIe dese niddhe desA lukkhA' totAnA sarvAzathI zIta cha. mane tana meza snigdha hoI zake che. ane aneka deza rUpa tenAM be pradeza rUkSa hoI zake che ahI bhinna pariNAmavALuM hovAthI AnuM trIju pada aneka vacanavALuM mana che. tathA bIta ganu mA 54 bhane kyanavA che. rema-savve. sIe desA niddhA dese lukkhe3' te pAtAnA zithI zIta 5 zahecha. tathA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra snigdhoM dezo rUkSa iti tRtIyaH 3 ! ugatvamAzritya bhaGgAH padayante 'savve usiNe dese niddhe dese lukkhe' sarvauSNo deza: snigdho dezo rUkSaH sarvA ze uSNatA eko dezaH snigdhastadaparo dezo rUkSaH, 'etya vi bhaMgA tini' atrApi manAstrayaH yathA sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamaH 1, sarva uSNo tathA usa ke do aMza snigdha ho sakate haiM aura eka aMza usakA rUkSa ho sakatA hai| ye 3 bhaMga zIta sparza ko mukhya karake evaM snigdha aura rUkSa guNoM ko usake sAtha yojita karake prakaTa kiye gaye haiM 3 / aba uSNa sparza ko mukhya karake aura snigdha rUkSa sparza ko usake sAtha yojita karake bhaMga prakaTa kiye jAte haiM-'sane usiNe, dese niddhe dese lukkhe' vaha sarca deza meM uSNa ho sakatA hai, eka pradeza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai tathA eka pariNAma vAle do dezoM meM ekatva kI vivakSA se vaha eka deza meM rUkSa bhI ho sakatA hai 1 yaha prathama bhaMga hai 'savve usiNe dese niddha desA lukkhA' sarva uSNaH deza snigdho, dezo rUkSau' yaha dvitIya bhaMga hai isa meM vaha sarvarUpa meM uSNa ho sakatA hai eka deza meM snigdha ho sakatA hai aura do dezo meM rUkSa ho sakatA hai yahAM tRtIya pada ko aneka vaya. mAnta kiyA gayA hai 2, dvitIyapada ko aneka va vanAnta karane para tRtIya bhaMga isa prakAra se hai 'sare usiNe de se niddha dese lukkhe' sarvaH uSNaH, dezAH snigdhaH dezo rUkSaH' isa bhaMga meM usake sarva aMza tInoM pradeza uSNa ho sakate haiM do pradeza snigdha ho sakate haiM aura eka pradeza rUkSa bhI ho tenA be aMzo snigdha hoI zake che tathA eka aMza tene rUkSa heI zake che. zIta parzane mukhya banAvIne ane snigdha ane rUkSa guNene tenI sAthe cojIne A traNa bhaMga batAvyA che. have ubhu parzane mukhya banAvIne ane snigdha tathA rukSa spazane tanI sAthe yAne maga pAvamA Ave che. 'savye usiNe, dese niddha dese lAkhe' te sazathI 4 25zavANo ho / cha. OM pradezamA nidha parzavALa hoI zake che. tathA eka pariNAmavALA be pradezamAM ekatvanI vivakSAthI te eka deza mAM rUkSa paNa thaI zake che. A rIte A pahele bhaMga che. Dave mI mAre che.-'savve usiNe dese niddhe dese lukhe' sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUmaH' mA win anni me. patA / saba 35thI te sy 25zavALa hoI zake che. ane te eka dezamAM snigdha parzavALe paNa hoI ane be dezamAM rUkSa pazavALe hoI zake che. A bhaMgamAM trIjA caraNane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 579 dezaH snigdho dezau rUkSau iti dvitIyaH 2, sarva uSNaH dezau snigdhau dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, 'savve niddhe dese sIe dese usiNe bhaMgA tini 3' sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH atrApi bhaGgAstrayaH tathAhi - sarvaH snigdho dezaH zIno deza uSNa iti prathamaH 1, sarva snigdhaH devaH zItaH dezau uSNo iti dvitIyaH 2, sarvaH snigdhaH dezau zItau deza uSNa iti tRtIyaH 3 / 'sabbe lakkhe dese sIe deusi bhaMgA tini evaM bArasa 12' sarvo rUkSo, dezaH zIto deza uSNaH, sakatA hai 3! aba snigdha sparza ko mukhya karake aura zIta evaM uSNa ko usake sAtha yojita karake bhaMga prakaTa kiye jAte haiM- 'sabbe niddhe, dese sIe, deusi bhaMgA tini 3' usake sarvadeza snigdha ho sakate haiM eka deza zIta ho sakatA hai aura dvipradezAtmaka ekazva kI vivakSA se usakA ekadeza uSNa bhI ho sakate haiM 1 yaha prathama bhaMga hai 'savve niddhe dese sIe desA usiNA, 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza: uSNaH 2'yaha dvitIya bhaMga hai isa meM tRtIya pAda ko aneka vacanAnta karake bhaMga banAyA gayA hai 2, 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezaH uSNaH 3'yaha tRtIya bhaMga hai isa meM dvitIya pAda ko aneka vacanAnta karake bhaMga banAyA gayA hai aba rUkSa sparza ko mukhya karake aura zIta uSNa sparza ko usake sAtha yojita karake bhaMga prakaTa kiye jAte haiM- 'sabve lakkhe dese sie, dese usiNera aneka vacanavALu khatAvela che,ra khIjA padane aneka vacanavALuM tAvIne vetrIle maMga tAvavAmAM Ave che, te yA prabhAve che. 'savve usine dekhA niddhA se lumkhe' 'sarvaH uSNaH, dezau snigdhau dezo rUkSaH' te sarva saMzathI eTale ke traNe azathI uSNu sparzavALA hAI zake che. e pradeze snigdha sparzIvALA hAi zake che. ane eka pradeza rUkSa pazavALA hoi zake che. 3 have snigdha sparzane mukhya anAvIne ane zIta ane uSNu sparze ne tenI sAthai theolane lge| matAvavAmAM Ave che. te yA pramAye che. - 'savve niddhe, dese sIe, dese usiNe bhaMgA tinni3' tenA sarva pradeza snigdha sparza vALA hAI zake che. eka deza zIta sparzIvALA hAI zake che. dvipradezAtmaka eka ekatvanI vivakSAthI eka deza uSNu sparzavALA paNa hoI zake che. A rIte yA paDese laga bhane che. 1 'savve niddhe dese sIe desA usiNo' 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezAH uSNAH 3' mA prabhAno bhA jIle laga mane che. AmAM trIjA caraNane aneka vacanavALu banAvIne A bhaga kahela che. have rUkSa sparzane mukhya manAvIne ane zIta ane uSNu sparzane tenI sAthe yeolane lagI atAvavAmAM Ave che. 'savve lukkhe, dekhe sIe, dese usiNe 1 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 580 bhagavatIsUtra atrApi bhaGgAstraya evam tathAhi-soM rUkSo, dezaH zIto, deza uSNa iti prathamaH 1, soM rUkSo dezaH zIto dezau uSNau iti dvitIyaH 2, sarbo rUkSo dezau zIto deza uSNa iti tRtIyaH 3, sarvasaMkalanayA dvAdaza bhaGgAH 12 bhavanti / 'jai cauphAse' yadi catuHsparza tripadezikaH skandho bhavettahA 'dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' dezaH zIto deza uSNaH dezaH snigyo dezo rUkSa iti prathamo bhaGgaH 1 / 'dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhA 2' dezaH zIto deza savve lukkhe dese sIe desA siNA2, savve lukkhe desA sIyA dese usiNe3' isa prakAra se bane hue ye saba bhaMga milakara bAraha hote haiMtIna bhaMga zItasparza kI pradhAnatA ke sAtha snigdha aura rUkSa ko yojita karake 3 tathA tIna bhaMga uSNa sparza ko pradhAnatA ke sAtha snigdha aura rUkSa ko yojita karake bane haiM6 tathA snigdha sparza kI pradhAnatA ke sAtha zIta aura uSma sparza ko yojita karake 3tIna bhaMge 9 aura tIna rukSa sparza kI pradhAnatA ke sAtha zItaaura uSNa sparza ko yojita karake bane haiM12, aise ye bAraha bhaMga hote haiM aba catuH sparza vattA kI prakAratA kA kathana karate haiM 'jaha ca uphAse' yaha tripradezika skandha cAra sparTI vAlA hotA hai to vaha isa prakAra se cAra spoM vAlA ho sakatA hai 'dese sIe dese usiNe dese giddhe dese lukkhe' vaha tripradezika skandha apane eka deza meM zIta sparza vAlA ho sakatA hai ekadeza meM uSNa sparza samve lukkhe, dese sIe, desA usiNAra, savve lukkhe desA sIyA, dese usiNe3' A rIte A tamAma bhaMga maLIne 12 bAra thAya che. zIta sparzanI pradhAnatA sAthe snigdha ane rUkSa sparzane javAthI 3 bhaMga bane che, uNa sparzanI pradhAtAmAM snigdha ane rUkSa sparzane javAthI paNa 3 bhaga bane che. tathA snigdha sparzanI pradhAnatAmAM zIta ane uSNu pazane javAthI 3 bhaMga bane che tema ja rUkSa sparzanI pradhAnatAmAM zIta ane uSNu sparzane javAthI paNa 3 bhaMga bane che. e pramANe kula 12 bAra bane che. have yA2 25zA mano matAva cha. 'jai cauphAse' mA traNa pradezavALe skaMdha je cAra pazevALa hoya che to A prabhAvanA yA2 propAjo mana che. 'dese sIe dese usiNe dese giddhe dese lukkhe' te 3 prdeshvaa| 24 pAtAnA me dezamA zAta 25shvALo hoI zake che. ane eka dezamAM uSNu saparzavALa hoI zake che. eka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 581 uSNo dezaH snigdho dezau rUkSau iti dvitIyo bhaGgaH 2 / 'dese sIe dese usiNe desA nidA dese lukkhe 3' dezaH zIto deza uSNo dezau snigdhau dezau rUkSa iti tRtIyo bhaGgaH 3 / 'dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe' dezaH zIto dezau uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti caturthoM bhaGgaH 4 / 'dese sIe desA usigA dese niddha desA lukkhA 5' dezaH zIto dezau uSNau dezaH snigdho dezau rukSau iti paJcamo bhaGgaH 5 / 'dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe 6' dezaH zIto dezau uSNau dezau snigdhau dezo rUkSa iti SaSTho bhaGgaH 6 / 'desA vAlA ho sakatA hai ekadeza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura eka deza meM rukSa sparza vAlA ho sakatA hai yaha prathama bhaMga hai 1, dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'dese sIe dese uliNe dese niddhe desA lukkhA' yahAM caturtha pada ko aneka vacanAnta karake yaha dvitIe bhaMga banAyA hai 2 tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'dese sIe dese usiNe desI niddhA dese lukkhe 2'yahAM tRtIya pada ko aneka vacanAnta karake yaha tRtIya bhAga banAyA gayA hai3' 'dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe 4' yaha caturtha bhaMga hai, isameM dvitIya pada ko aneka vacanAnta karake yaha caturtha bhaMga banAyA gayA haiM 4, 'dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA 5' yaha pAMcavAM bhaMga hai isa meM dvitIya pada aura caturtha pada ko aneka vaca. nAnta kiyA gayA hai, 'dese sIe desA usikA desA NiddhA dese lukkheda' yaha chaThA bhaMga hai, isa meM dvitIya tRtIya pada ko aneka vacanAnta kiyA dezamAM snigdha saMparzavALa hoI zake che. ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo Daza cha. ma cha. bhIta An mA prabhArI cha, 'dese sIe dese niddhe, desA lukkhA2' mahiyAM yathA pahane sane kyanavANu anAvIna mA mIne 183 cha 2 zrI. ma. mA pramANe che. 'dese sIe dese usiNe, desA niddhA dese lukhe3' mArIta trIta 2254ne bhane ynvaaye| manAthI ma trIne ma 4AmA maaye| cha. 'dese sIe, desA usiNA dese niddhe dese lukkhe4' mA yo| ma che. mI 542 bhane vayanavANu manApAna 4AmA mAcha.4 'dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA5' mA pAMya saga che. mAmA mA ya mana yAthu 22 mane kyanathI |uvaamaa mAvyu cha. 'dese sIe desA usiNA desA giddhA deje lukkhe6' mA prbhaaen| ma 74o . che. mAmA mIna bhane trIon zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 bhagavatIsutre sIyA dese usane dese niddhe dese lakkhe 7' dezau zItau deza uSNa dezaH snigdhaH dezo rUkSa iti saptamo bhaGgaH 7 / 'desA sIyA dese usiNe dese niddhe desA lakkhA 8' dezau zIvau deza uSNo dezaH snigdho dezau rUkSau iti aSTamo bhaGgaH 8 'demA sIyA dese usaNe desA nidrA dese lakkhe 9' dezau zItauH dezauSNaH dazau snigdhau dezo rUkSa iti namo bhaGgaH 9 / ' evaM ee tipaesie phAsesu paNavIsaM bhaMgA' evamete tripadezike sparze Su paJcaviMzatirbhaGgA bhavanti iti / tridezika skandhaviSaye tripadezikaskandhasya catu sparzatAyAM nava bhaGgA yathAsarvapadeSu ekavacanaM prathamo bhaGgaH 1 / antima rUkSapade anekavacanaM dvitIyo bhaGgaH 2 // gayA hai 6 'desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lakkhe 'yaha sAtavAM bhaMga hai7 'desA sIyA dese usiNe dese nidre desA lukkha / ' yahAM prathama pada aura caturtha pada ko aneka vacanAnta kiyA gayA hai 8, 'desA sIdhA dese usine 'desA nidvA dese lakkhe9' yahAM para prathama pada ko aura tRtIya pada ko aneka vacanAnta kiyA gayA hai9 'evaM ee tippaesie phAsesu paNavIsa bhaMgA' 'isa prakAra se tridezika skandha meM dvisparza sambandhI 4, trisparza sambandhI 12, aura catuH sparza sambandhI 9, bhaMga milakara kula pacIsa bhaMga hote haiM tripradezika skandha ke viSaya meM catuH sparzavattA ko lekara pUrvokta rUpa se kahA gayA hai usakA khulAsA isa prakAra hai tripradezika skandha ke jaba samasta pradeza ekavacana meM hote haiM taba prathama bhaMga hotA hai jaise eka deza zItasparza vAlA ekadeza uSNasparza vAlA ekadeza snigdha sparza vAlA aura ekadeza usakA rUkSa sparza bAla hotA hai / jaba antima rukSa pada meM aneka pahane ane vayanathI zamAM Ave che 8 ' dekhA sIyA dese usaNe, dekhA middhA, dese lukkhe9' mA saMgama paDenA yarazune khate trIna yaragune hu vayanathI muDevAmAM AvyA cheda ' evaM ee tippalie phAsesu paNavIsaM bhaMgA' e rIte traNa pradezavALA kadhamAM e sparza sparzI sabaMdhI 12 khAra bhagA ane cAra maLIne kula 25 bhaMgA thAya che. traNa pradezavALA ska'dhanA sakhaMdhamAM cAra spaza paNAne laIne je pUrvokta prakAre kahyu che, tene khulAse A pramANe che sabaMdhI 4 cAra bhaMge! traNa spara sabadhI 9 nava bhagA traNa pradezavALA skaMdhanA saghaLA pradeze jyAre eka vacanamAM hoya che, tyAre pahelA bhaMga bane che. jema ke zIta sparzIvALe eka deza, eka deza uSNu sparzavALA, eka deza snigdha spazavALe, ane tenA eka deza kSa sparza vALe che.1 jyAre chellA rUkSa padamAM aneka vacanAnA niveza karavAmAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 bhaGgaH 4 / candrikA TIkA za020 305 su01 pulasya varNAdimatyanirUpaNam tRtIyapade'nekavacanaM tRtIyabhaGgaH 3 / dvitIyapade'nekavacanaM caturyo prathamatRtIyapadayorekavacanaM dvitIyacaturthayozvAnekavacanaM paJcamo bhaGgaH 5 / prathama caturthapadayorekavacanaM, dvitIyatRtIyayozcAnekavacanaM SaSThaH 6 / prathamapade'neka vacanaM zeSapadatraye caikavacanaM saptamaH / prathamAntimapadayoranekavacanaM madhyapadadvaye vacanAnta kA niveza kiyA jAnA hai arthAt use aneka vacana meM rakhA jAtA hai taba dvitIya bhaMga hotA hai jaise-paramANurUpa ekadeza zIta hotA hai tathA dUsarA paramANu rUpa ekadeza uSNa hotA hai, do zIta paramANuoM ke andara kA eka paramANu snigdha aura dUsarA zIta paramANu meM kA eka paramANu, tathA uSNa, paramANu rUpa eka deza, ye donoM aMza rukSa hote haiM 3, tIsare pada meM aneka vacana rakhane se tIsarA bhaMga banatA hai, jaise- eka para mANu rUpa deza zIta, do paramANu rUpa deza uSNa, jo zIta hai vaha, tathA jo do uSNa paramANuoM kA eka hai vaha ye donoM snigdha haiM jo eka uSNa hai vaha rUkSa hai tIsare pada meM aneka vacana rakhane se cauthA bhaMga hotA hai, jaise - snigdha do paramANu rUpa eka deza zIta, aura eka paramANu rUpa dUsarA aMza rUkSa, snigdha do paramANuoM meM kA zeSa eka aMza tathA rUkSa aMza ye donoM uSNa hote haiM 4, dUsare aura cauthe pada meM aneka vacana rakhane se pA~cavA~ bhaMga banatA hai, jaise eka aMza zIta aura snigdha, tathA dUsare do aMza uSNa aura rUkSa hote haiM 5 ' dUsare aura tIsare pada meM aneka vacana rakhane se chaThA Ave che, arthAt tene aneka vacanAmAM rAkhavAmAM Ave che, tyAre bIjo bhaga ane che. jema ke-paramANu rUpa eka deza zIta hai.ya che, tathA khIje paramANu rUpa deza uSNu hAya che. te pachI e zIta paramANuonI aMdaranA eka paramANu snigdha ane khIjA zIta paramANumAMnuM eka paramANu tathA uSNu para mANu rUpa eka deza, A beu azA rUkSa hAya che.2 trIjA 56mAM aneka vacana rAkhavAthI trIjo bhaga khate che. jema ke-eka paramANu rUpa deza zIta, e paramANu rUpa deza uSNu, je zIta che te tathA e uSNu paramANue paikInA ne thoDa che, te, yA manne snigdha che ? 4 0 che, te 3kSa che. 3 zrIla padamAM aneka vacana rAkhavAthI ceAtheA bhaMga ane che. jema ke--snigdha be paramANu rUpa eka deza zIta, ane eka paramANurUpa khIjA aMza rUkSa snigdha e paramANue paikInA bAkInA eka aza tathA rUkSa aza A mane uSNu hAya cheMja, khIjA ane ceAthA padamAM aneka vacana rAkhavAthI pAMcame bhaga mane che. jema ke-eka aza zIta ane snigdha, tathA bIjA e aMze uSNa ane rUkSa hAya che.pa khIjA ane trIjA padamAM aneka cana rAkhavAthI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre ekavacanamaSTamaH 8 / prathamatRtIyapadayoranekavacanaM, dvitIyacaturthayozcaikavacanaM namo bhaGga 9 iti nava bhaGgAH / 584 kramAGka ! bhaGgamakArAH 1-1-1-1 1-1-1-2 1-1-2-1 1-2-1-1 1-2-1-2 1-2-2-1 7 2-1-1-1 8 2-1-1-2 2-1-2-1 eSAM vivaraNaM yathA caturthadvipadeSu ekavacane prathamo bhaGgaH sa tu spaSTa eva 1 / antima rUkSa padasyAnekavacanatve dvitIyo bhaGga stathAhi paramANurUpa eko dezaH zItaH, dvitIyaH paramANurUpa eko deza uSNaH punazca dvayoH zInaparamANvormadhye ekaH paramANuH stigdhaH dvitIyaH zItaparamANuvadhyagata ekaH paramANuH tathA uSNaparamANurUpa eko dezazveti dvau aMzI rUkSau, eSa dvitIyo bhaGga iti 2 / tRtIyapade syAnekavacanatve tRtIyo bhaGgastathAhi eka paramANurUpo dezaH zItaH, paramANurUpa deza uSNaH, atra ya. paramANurUpa dezaH zItaH saH tathA ca uSNa paramANudvayamadhyagataH ekaH sa ityetau dvau snigdhau tathA ca eka uSNaH sa rUkSaH, - 20 S zrI bhagavatI sUtra : 13 bhaMga hotA hai jaise- eka aMza zIta aura rUkSa, tathA dUsare do aMza uSNa aura snigdha hote haiM 6 prathama pada meM aneka vacana rakhane se sAtavAM bhaMga hotA hai jaise-snigdha rUpa do paramANuoM meM kA eka aura dUsarA eka aise do aMza zIta jAnanA cAhiye zeSa eka eka aMza uSNa snigdha aura rUkSa jAnanA cAhiye 7, prathama aura antima pada meM aneka vacana rakhane se AThavAM bhAMga banatA hai, jaise-do aza zIta aura rUkSa tathA eka aMza uSNa aura snigdha jAnanA cAhiye8 pahale aura tIsare pada meM aneka chaThTho bha'ga thAya che. jema ke-eka aza zIta ane rUkSa, tathA bIjo e aMze uSNu ane snigdha hAya che6, pahelA padamAM aneka vacana rAkhavAthI sAtame bhaMga thAya che. jema ke-snigdha rUpa e paramANue paikI eka ane bIjo eka ema e 'ze! samajavA. bAkInA eka aMza uSNu, snigdha, ane rUkSa sama javA,7 pahelA ane chellA padamAM aneka vacana rAkhavAthI AThamA bhaMga ane che. jema ke-e aMza zIta ane rUkSa tathA eka aMza uSNu ane snigdha samajave.8 pahelA ane trIjA paTTamAM aneka vacana rAkhavAthI navame bhaMga ane che, jema Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 585 eSa tRtIyo bhnggH3| dvitIyapadasyAnekavacanatve caturthoM bhaGga stathAhi-snigdhaparamANudvayarUpa eko dezaH zItaH, tathA ekaparamANurUpo dvitIyo'zo rUkSaH, tatra snigdhaparamANudvayamadhyagato yo'zaH saH, tathA rUkSo'zazceti dvau uSNau, eSa caturthoM bhaGgaH 4 / dvitIyacaturthapadayoranekAcanatve paJcabho bhaGgastathAhi ekaH aMzaH zIta uSNazca, anyau dvau aMzau uSNaH rUkSazca, eSa paJcamo bhaGgaH 5 / dvitIyapadayoranekavacanatve paSTo bhaGgastathAhi-tra eko'zaH zIto rUkSazva, anyau dvau aMzau uSNaH snigdhazca, epa SaSTho bhnggH| prathamapadayoranekavacanatve saptamastathAhi-atra snigdharUpaparamANudvayamadhye prathama ekaH dvitIya ekazveti dvau aMzau zItau jJAtavyau, zeSA ekaikA aMzAH pratyekaM uSNaH snigdho rUkSazca jJAtavyAH, eSa saptamo bhagaH / prathamacaturtha padayoranekavacanatve'STamo bhaGga stathAhi-atra dvau aMzau zIto rUkSazca, tathA eko'zaH uSNaH snigdhazca, eSa aSTamo bhagaH 8 / prathamatRtIyapadayoranekavaghanatve navamo bhaGga stathAhi-bhinna dezavartiparamANudvaye zItaH snigdhazca, tathA eko'za uSNo rUkSazca, eSa navamo maGgaH 9iti / ete tripradezikaskandhasya catu:sparzatAmAzritya navamaGgA bhavanti / evaM dvi-tri-catu:sparzasambandhe caturdAdazanavAnAM saMmelanena paJcaviMzatirbhaGgA bhavantIti bhAvaH // 10 1 // mUlam-'cauppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne kaigaMdhe kai. rase kaiphAse pannatte, jahA aTrArasamasae jAva siya cauphAse vacana rakhane se nauvAM bhaMga hotA hai, jaise-bhinna dezavartI do paramANu zIta aura snigdha hote haiM tathA eka aMza uSNa aura rUkSa hotA hai 9,isa tripradezika skandha ke catuH sparzatA ko lekara nau bhaMga hote haiM isakrama se sparzatA ko Azrita karake do sparza ke 4,tIna sparza ke bAraha 12, aura cAra sparza ke nau9, aise cAra 4 bAraha 12 no9, ina saba ko milAne se tripradezika skandha meM sparzatA ko Azrita karake 25 pacIsa bhaMga ho jAte haiM / suu01| ke-bhinna dezavartI- jUdA jUdA dezamAM rahelA be paramANu zIta ane snigdha hoya tathA eka aMza uoNa ane rUkSa thAya che, A traNa pradezavALA skaMdhanA catusparza paNAne laIne nava bhaMga thAya che. A tripradezika skaMdhanA cAra sparza paNAne laIne nava bhaMgo thAya che. A kramathI sparza paNAno Azraya karIne be sparzanA 4 cAra traNa sparzanA 12 ane cAra sparzanA 9 nava ema A badhA maLIne traNa pradezavALA skaMdhamAM sparzatAne Azraya karIne 25 paccIsa bhaMgo banI jAya che. . 1 che zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 bhagavatIsUtre pannatte / jai egavanne siya kAlae jAva sukillae 5 / jai duvanne siya kAlae ya nIlae ya1, siya kAlae ya nIlagA ya2, siya kAlagA ya nIlae ya3, siya kAlagA ya nIlagA ya4, siya kAlae ya lohiyae ya, ettha vi cattAri bhNgaa| siya kAlae ya hAlidae ya4, siya kAlae ya sukillae ya4, siya nIlae ya lohiyae ya4, siya nIlae ya hAliddae ya4, siya nIlae ya sukillae ya4, siya lohiyae ya hAliddae ya4, liya lohiyaeya sukillae ya4, siya hAlihae ya sukillae y| evaM ee dasa duyAsaMjogAbhaMgA puNa cttaaliisN40|ji tivanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya1, siya kAlae nIlae lohiyagA yara, siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya3, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya4, ee bhaMgA cattAri 4 / evaM kAlanIlahAlidaehiM bhaMgA cattAri 4, kAlanIlasukilaehiM bhaMgA cattAri4, kAlalohiyahAliiehi bhaMgA cattAri4, kAlalohiyasukilehiM bhaMgA cattAri4, kAlahAlihasukillaehiM bhaMgA cattAri4, nIlalohiyahAlida ehi bhaMgA cattAri4, nIlalohiyasukillaehiM bhaMgA cattAri4, nIlahAlihasukillaehiM bhaMgA cattAri4, lohiyahAlihasukkillaehiM bhaMgA cattArievaM ee dasa tiyAsaMyogA, ekkeke saMjoe pattAri cattAri bhaMgA, savve te cattAlIsaM bhNgaa40| jai cauvanne siya kAlae nIlae lohiyae hAliddae ya1, siya kAlae nIlae lohiyae sukillae ya2, siya kAlae nIlae hAliddae zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 587 sukillae ya3, siya kAlae lohiyae hAlidae sukillae ya4, siya nIlae lohiyae hAlidae sukillae ya5, evaM ee caukkasaMjoge paMcabhaMgA ee savve na uI bhNgaa| jai egagaMdhe siya subbhigaMdhe siya dubbhigaMdhe ya2, jai dugaMdhe siya subbhigaMdhe ya dunbhigaMdhe y4| rasA jahA vnnaa| jai duphAse jaheva prmaannupoggle4| jai tiphAse savve sIe dese niddhe dese lukkhe1, savve sIe dese niddhe desA lukkhAra, savve sIe desA niddhA dese lukkhe3, samve sIe desA niddhA desA lukkhA4, sabve usiNe dese niddhe dese lukkhe / evaM bhaMgA cttaari4| sabve niddhe dese sIe dese usiNe4, savve lukkhe dese sIe dese usiNe4, ee tiphAse solsbhNgaa16| jai cauphAse dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe1, dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhAra, dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe3, dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA4, dese sIe desA usiNA, dese niddhe dese lukkhe 5, dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA6, dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lakkhe7. dese sIe desA usiNA desA niddhA desA lukkhA8. desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe9, evaM ee cauphAse solasa bhaMgA bhANiyavvA jAva desA sIyA desA utiNA desA niddhA desA lukkhA satve te phAsesu chattIsaM bhNgaa||suu02|| chAyA-catuHpadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzaH prajJaptaH ? yathA aSTAdazazate yAvat syAt catuHsparzaH prajJaptaH / yadi ekavarNaH syAt kRSNazca yAvat zuklaH 5, yadi dvivarNaH syAt kRSNaya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre nIlazca 1, syAt kRSNazca nIlAzca 2, sthAt kRSNAzca nIlazca 3, syAt kRSNAzca nIlAzca 4, syAt kRSNazca lohitazca atrApi catvAro bhaGgAH, syAt kRSNazca hAridrazca 4, syAt kRSNazca zuklazca 4, sthAt nIlazca lohitazca4, syAt nIlazca hAridrazca 4, syAt nIlazca zuklazca 4, syAt lohitazca hAridrazca 4, syAt lohitazca zuklazva 4, syAt hAridrazva zuklazva 4, epame te daza dvikasaMyogA bhaGgAH, punazcatvAriMzat 40 / yadi trivarNaH syAt kRSNazca nIlazca lohitazca 1, syAt kRSNazva nIlazca lohitAzca 2, syAt kRSNazca nIlAzca lohitazca 3, syAt kRSNA. zva nIlazca lohitazca4, ete bhaGgAzcatvAraH 4 / evaM kRSNanIlahAridrabhaGgAzcatvAraH4, kRSNa nIlazuklaibhaGgAzcatvAraH 4, kRSNalohitahAridraizcatvAro bhaGgAH 4, kRSNalohitazuklaizca vAro bhaMgAH 4, kRSNahAridrazuklaibhaGgAzcatvAraH 4, nIlalohitahAridraiH bhaGgAzcatvAraH nIlalohita zuklaibhaGgAzcatvAraH 4, nI uhAridrazuklaibhaGgAzvatvAraH 4, lohitahAridrazuklaibhaGgAzcatvAraH 4 / evamete dazatrisaMyogAH, ekaikasaMyoge catvAro bhaGgAH sarve te catvAriMzadabhaMgAH 40 / yadi caturvarNaH syAt kRSNazca nIlazca lohitazca hAridrazca 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca zuklazca2, syAt kAlazca nIlazca hAridrazca zuklazca3, syAt kAlazca lohitazca hAridrazca zuklazca 4, sthAt nIlazca lohitazca hAridrazca zuklazca 5 / evamete catuSkasaMyoge pnycbhnggaaH| ete sarve nvtibhnggaaH| yadi ekagaMdhaH syAt surabhigandhaH syAt durabhigandhazca / yadi dvigandhaH syAt surabhigandhaH durabhigandhazca / rasA yathA vrnnaaH| yadi dvisparzaH yathaiva paramANupudgalaH 4 / yadi trisparzaH sarvaH zIto dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, sarvaH zItaH dezaH snigdhA dezA rUkSAH 2, sarvaH zIto dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH4, sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH, evaM bhnggaashctvaarH4| sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH 4 / so rUkSaH dezaH zIto deza uSNaH 4, ete trisparza SoDazabhaGgAH 16 / yadi catuHsparzaH dazaH zIto deza uSNo dezaH snigdhaH dezo rUmaH 1, dezaH zIto deza udhyo dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4, dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 5, dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSAH 6, dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 7, dezaH zIto dezAH uSNaH dezAH snigdhAH dezArUkSAH 8, dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezorUkSaH 9, evamete catuH sparze SoDaza bhaGgA bhaNitavyAH yAvaddezAH zItA dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH, sarve ete sparzeSu vizadaGgAH // 90 2 // zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU01 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 589 TIkA---'caupaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaibanne kaigaMdhe kairase kaiphAse pannatte ?' catuH padezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasa: katisparzaH prajJapta: ?, catvAraH pradezAH paramANavo'vayavatayA vidyante yasya skandhasyAtrayavinaH sa catuH pradezikaH skandhaH tasmin varSagandharasaspIH kiyanto vidyante ? iti praznaH, bhagabAnAha-'jahA' ityAdi, 'jahA aTThArasamasae jAba cauphAse patte' yathA'STAdazazate SaSThoddezake yAvat syAt catuH sparzaH prAptaH, tathAhi-tatratyaM prakaraNam 'siya egavanne sipa duvanne siya vivanne siya cauvanne, siya egagaMdhe siya durgadhe, siyaegarase jAva caurase, siya duphAse jAva ca uphAse' 'ca upaesie NaM bhate ? khaMdhe isyAdi / TIkArtha--isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se catuH pradezika skandha kitane varNAdi vAlA hotA hai aisA prazna kiyA hai aura prabhu ne isa prazna kA uttara diyA hai yaha prakaTa kiyA gayA hai-'cauppaeplie NaM bhate ? khaMdhe kaidhanne kA gaMdhe kaharase kahaphAle pannate' he bhadanta ! avayava rUpa se cAra pradeza paramANu jisake hote haiM aise usa catuH pradezika skandha rUpa ava yavI meM varNa, gandha, rasa aura sparza kitane hote haiM ? aiso yaha prazna hai isake uttara meM prabhune kahA hai-'jahA aTThArasamasae jAva cauphAse pannatte' he gautama! jaisA aThArahaveM zataka meM yAvat vaha cAra sparza vAlA hotA hai yahA~ taka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye vahAM kA prakAra aisA hai-siya egavanne siya duvaNNe siya tivaNe siya caudhaNNe 'cauppaesie NaM bhaMte ! khaMve' tyA TIkArya-A sUtrathI gautama svAmI prabhune cAra pradezavALA skaMdha keTalA vadivALA hoya che? e pramANene prazna kare che. ane prabhue teno uttara Apyo che. e vAta pragaTa karI che. gautama svAmI prabhune pUche che ke'c uppae sie NaM bhNte| khaMdhe kaivanne, kairase kAkAse paNNatte?' 8 mApana avayava rUpathI cAra pradeza paramANu jene hoya che, evA te cAra pradezavALA skaMdha rUpa avayavImAM keTalA varSo hoya che? keTalA gaMdha hoya che? keTalA rasa hoya che? ane keTalA sparze heya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe cha 4-'jahA advArasamasae jAva ca uphAse paNNatte' gautama ! 21DhAramA zatanA cAvatu te cAra sparzavALA hoya che. ahiyAM sudhInuM kathana samajI levuM tyAM te 35na / pramANe cha.-'siya egavaNNe, siya duvaNNe, siya tivaNNe, siya cauvaNNe, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 590 bhagavatIsUtre syAt ekavarNazcatuHpradezikaH skandhaH, syAt dvivarNaH syAt trivarNaH syAt catu. varNaH, syAt ekagandhaH syAt dvigandhaH, syAt ekaraso yAvaccatUrasA, syAd dvispoM yAvaca sparzaiti / 'jai egavanne siya kAlae jAtra sukilae' yadi ekavarNazcatuHpradezikaH skandhaH caturNAmapi pradezAnAM samAnajAtIya varNavasvAt tadA syAt-kadAcit kAlaH kRSNaH, yAvat zuklo yAvatpadena kadAvit nIlaH kadAcit lohitaH kadAcit pItaH kadAcit zuklazca / 'jai duvanne' yadi dvivarNoMvarNadvayavAn catuHpadezikaH skandhastadA 'siyakAlae ya nIlae ya' syAt-kadA 'siya egagaMdhe, siya dugaMdhe siya egarase jAva caurase siya duphAse jAva cauphAse' catuHpradezika skandha kadAcit eka varNa vAlA kadAcit do vargoM vAlA, kadAcit tIvarNoM vAlA, kadAcit cAra varNoM vAlA, kadAcit eka gaMdha vAlA, kadAcit do gaMdhoM vAlA, kadAcit ekarasa vAlA yAvat cAra rasavAla, kadAcit do spoM vAlA yAvat cAra spoM vAlA hotA hai isa samAnya kathana kA vizeSa spaSTa artha karane ke nimitta prabhu gautama se kahate haiM-'jai egavanne siya kAlae jAva sukkillae' he gautama! yadi vaha catuHpradezika skandha eka varNa vAlA hotA hai to vaha isa prakAra se eka varNa vAlA ho sakatA hai-kadAcit vaha kAlA bhI ho sakatA hai, yAvat kadAcit vaha nIlA bhI ho sakatA hai, kadAcit vaha lAla bhI ho sakatA hai, kadAcit vaha pIlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit vaha zukla bhI ho sakatA hai cAroM pradezoM ko samAna jAtIya varNa vAlA hone se yahAM para eka varNa vattA prakaTa kI gaI hai 'jaI dubanne siya ega gaMdhe' siya dugaMdhe, siya egarase, jAva caurase siya duphAse jAva cauphAse' cAra pradezavALo skaMdha koIvAra eka varNavALe, kaIvAra be varNavALe kaIvAra traNa varNavALe ke ivAra cAra varNavALe, kaIvAra eka gaMdhavALe koIvAra e gaMdhavALe kaIvAra eka rasavALe yAvatu cAra rasavALe koIvAra be sapazevALe thAvat cAra spazevALa hoya che. A sAmAnya kathanane vadhAre spaSTa karavA mATe prasujItama svAbhAna cha -'jai egavanne siya kAlae jAva sukillae' gItama! je te cAra pradezavALa skaMdha eka varNavALa hoya che, te te A rIte eka varNavALe hoI zake che. kadAcit te kRSNa varNavALa paNa hoI zake che, yAvata kadAcit te nIla varNavALo paNa hoI zake che, yAvat kadAcita te lAla varNavALA paNa hoI zake che. ane kadAcita pILA varNavALe paNa hoI zake che. ane kadAcita te dheLA varNavALe paNa hoI zake che. cAre pradeza eka ja jAtanA varNavALA hovAthI ahiyAM eka varNapaNu kahela che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su01 pugalasya varNAdimatvanirUpaNam 591 cit kAlazca nIlazca pradezadvaye kAlatvaM padezadvaye nIlatvaM ceti prathamo bhagaH 1 / 'siyakAlae ya nIlagA ya' syAt kAlaca nIlakAtha, ekaH pradezaH kRSNaH pradezatrayaM ca nIlamiti dvitIyo bhaGgaH 2 / 'siya kAlagA ya nIlae ya' syAt kAlakAzca nIlazca pradezatrayasya kRSNatvamekasmin pradeze nIlatvamiti tRtIyo bhaGgaH 3 / 'siya kAlagAya nIlagA ya' syAt-kadAcit kAlAzca nIlAca, tatra bahavo'zAH kRSNAH, bahavo'zA nIlA iti kRnvA caturtho bhaGgo bhavati kRSNanIlayoH paraspara vyatyAseneti 4 / 'siya kAlae ya lohiyae ya' syAt-kadAcita kAlazca lohi. tazceti kAla lohitaghaTito bhaGgaH / 'estha vi catAri bhaMgA' atrApi kALalohi'badi vaha catuHpradezika skandha do varNoM vAlA hotA hai to vaha isa prakAra se do varNoM vAlA ho sakatA hai 'siya kAlae ya nIlae ya' do pradezoM meM yaha kadAcit kRSNa varNa vAlA bhI ho sakatA hai aura do meM nIla varNa pAlA bhI ho sakatA hai yaha prathama bhaMga hai 'siya kAlae ya nIlagAya 2' kadAcit vaha ekadeza meM kAlA bhI ho sakatA hai aura tIna pradezoM meM nIlA bhI ho sakatA hai yaha dvitIya bhaMga hai / 'siya kAlagA ya nIlae ya 3'kadA cit usake tIna pradeza kRSNavarNa vAle ho sakate haiM aura eka pradeza usakA nIlA bhI ho sakatA hai / 'siya kAlagAya nIlagA ye aneka aMza usake kadAcit kRSNa ho sakate haiM aura aneka aMza nIle bhI ho sakate haiM isa prakAra se kRSNa guNa kI mukhyatA lekara aura nIla guNa ko usake sAtha yojita kara 4 bhaMga hue haiN| aba kRSNavarNa ke sAtha lohita varNa ko yojita karake jo 4 bhaMga banate haiM ve prakaTa kiye jAte haiM-'siya 'jai dubanne' ne ta yAra prazANe 245 me pAyA DAya che. totA pramANe lAza che. 'siya kAlae ya nIlae ya' te 4Ayata meM pradezamA 4 vaNa vALo paNa hoI zake che. ane be pradezamAM nIla varNavALA paNa hoI za cha. mA 53 1 che.1 'siya kAlae ya nIlagA ya'2 hAyit ta eka dezamAM kALA varNavALe paNa hoI zake che. ane traNa pradezamAM nIlAv vANI 35 za cha. mA zatanA mA mIna hai.2 'siya kAlagA ya nIlae ya3' thita tanA RNa pradeza aNA pAhA cha ane tene eka pradeza nIla varNavALe paNa hoI zake che. A trIjo bhaMga che. 3 'siya kAlagA ya nIlagA ya4' tenI mane ma / hAyita hue vA 555 hoya che. ane aneka aMzo nIla varNavALA paNa hoI zake che. A rIte kRSNa guNanI mukhyatAmAM nIla guNane tenI sAthe javAthI upara kahyA pramANenA cAra bhaMgo bane che. have kRSNa varNa sAthe lAla varNane jIne je cAra 4 bhaMgo bane che te matAmA ve che. 'siya kAlae ya lohiyae ya' hathita tenA meM prdesh| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIso te'pi kRSNanIlaghaTitavat catvAro bhaGgA bhavanti tathAhi-kadAcit kAlazca lohi tazca pradezadvayasya kRSNavAt pradezadvayasya lohitvAdityeko bhaGgaH // syAt kAlazca lohitAzca pradezakasya kRSNatvAt pradezatraSasya ca lohi tatvAditi dvitIyo bhaMgaH 2 / syAt kAlAca lohitazca pradezAnAM kRSNatvAt pradezasya ca lohitatvAditi tRtIyo bhaMgaH 3 / syAt kALAzca lohitAzca, tatra bahavo'zAH kRSNAH, bahavoiMzA lohitA iti caturtho bhaMgaH 4 / evamatrApi catvAro bhaMgA bhavantIti / 'siya kAlae ya hAliie ya' spAta-kadAcit kAlazca pItazca anApi catvAro bhaMgA stathAhi-syAt kAlazca pItazcetyekaH 1 sthAt kAlazca pItAzceti dvitIyaH 2, syAt kAlAzca pItazceti tRtIyaH 3, syAt kAlAzca pItAzceti caturthaH 4 / ityevaM phAlae ya lohiyae ya' kadocit usake do pradeza kAle ho sakate haiM aura do pradeza lAla bhI ho sakate haiM isa prakAra kA yaha prathama bhaMga hai 'syAt kAlaca lohitAzca 2 'kadAcit vaha eka pradeza meM kAlA bhI ho sakatA hai aneka pradezoM meM-3pradezoM meM-lAla bhI ho sakatA hai 'syAt kAlazca lohitazca 3'kadAcit vaha apane 3pradeza meM kAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM lAla bhI ho sakatA hai 3 'sthAt kAlazca lohitAzca 4'aneka aMza usake kAle ho sakate haiM aura aneka aMza usake lAla bhI ho sakate 4 kRSNa varNa ke sAtha pIta varNa ko yojita karake jo bhaMga dhanate haiM ve isa prakAra se haiM-'siya kAla e ya hAlihae ya 1' kadAcita vaha do pradezoM meM kAlA hosakatA hai aura do pradezoM meM pIlA bhI ho sakatA hai 'syAt kAlazca pItAzca 2 'kadAcita vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA ho sakatA hai aura apane pradeza meM pIta varNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 'syAt kALA varNana hoya zake che. ane be pradeze lAla varNanA paNa hoya che. A rIte mA 5 ma che. 'syAt kAlai va lohitAzcara' hAyitU te me pradezamA kaNa varNavALo hoya che. ane aneka pradezamAM eTale ke 3 traNa pradezamAM ala qANe 5 za cha.2 'syAt kAlAzca lohitazca'3 4Athitte pitAnA 3 traNa pradezamAM kRSNa varNavALa heI zake che. ane eka pradezamAM and qaa 55 cha / cha.3 'syAt kAlazca lohitAzca4' tenA bhne| aMzo kRSNa varNavALa hoI zake che. temaja tenA aneka aMze lAla varNavALA paNa heI zake che 4 kRSNa varNanI sAthe pILA varNane bhejavAthI je cAra bhaMga mana cha, te // prabhAra che. 'siya kAlae ya hAlihae ya1' hAthittapAtAnA be pradezamAM kRSNavarNavALA hoI zake che ane be pradezamAM pILA paNa hoI za cha.1 syAt kAlAzca pItAzcara' hathita tame pradezamA paravANe hoI zake che. ane pitAnA 3 traNa pradezomAM pILA varNa zALA paNa hoI zake zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pugalasya varNAdimatyanirUpaNam 593 catvAro bhaMgA bhavantIti / 'siya kAlae ya sukillae ya' syAt-kadAcina kAlatha zuklazca atrApi catvAro bhaMgAH, tathAhi-syAt kAlazca zuklazca 1, syAt kAlaya zuklAzca 2, syAt kAlAzca zuklazca 3, syAt kAlAzca zuklAzceti caturthaH 4, evaM catvAro bhaMgA atrApIti bhaavH| 'siya nIlae ya lohiyae ya' syAt nIlaca lohitazca ayApi catvAro bhaMgAH tathAhi-syAt nIlazca lohitazca pradezayonIlasvAt pradezayolohitatvAJca 1, syAt nIlazca lohitAzca pradezasya nIlatvAta padezAnAM lohitatvAditi dvitIyaH 2, syAt nIlAca lohitazca pradezatrayasya nIlatvAt pradezamAtrasya lohitatrAditi tRtIyaH 3, syAt nIlAzca lohitAveti catu. kAlAica pItazna 3' kadAcit vaha apane aneka pradezoM meM kAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM pIlA bhI ho sakatA hai 'syAt kAlAica pItAzca4' kadAcit usake bahuta se aMza kAle ho sakate haiM aura kadAcit bahuta se aMza pIle bhI ho sakate haiN| 'siya kAlae ya sukillae ya1, 'syAt kAlaca zuklazca1, sthAt kAlazca zuklAzca2, sthAt kAlAzca zuklazca3, syAt kAlAzca zuklAica4' isa prakAra ye cAra bhaMga kRSNavarNa ke sAtha zuklavarNa ko yukta karake bane haiM isakA artha spaSTa hai aba nIla aura lohita ko yukta karake jo cAra bhaMga dhanate haiM ye isa prakAra se haiM-'miya nIlae ya lohiyae ya 1' isa bhaMga meM usake do pradezoM meM kadAcit nIla varNa ho sakatA hai aura do pradezoM meM lAla varNa bhI ho sakatA hai 'siya nIlae ya lohiyagA ya' isa bhaMga meM usakA eka pradeza nIla varNa kA ho sakatA hai aura 3 za cha.2, 'syAt kAlAzca pItazca' thita ta pAtAnA bhane pradezamA kRNa varNavALe heI zake che ane eka pradezamAM pILA paNa hoya che. 3 'syAt kAlAdha pItAzca4' hAya tena / ma ya za cha bhane ghaam| ma pIpA 5 za cha.4 'siya kAlae ya sukillae ya1 syAt kAlazca zuklaz51 syAt kAlAzca zuklazca2 syAt kAlazca zuklAica3 syAt kAlAva zuklAzca4' mA zatanA mA yA2 go panI sAtha yukta-zveta varNanI cejanA karIne bane che. have nIla varNa ane lAla varNane ane je cAra bhaMga bane che te mA prabhAva che. 'siya nIlae ya lohiyae ya1' mA 5sAlamA tanA meM prazA kadAca nIla varNavALa hoI zake che. ane be pradeze kadAca lAla varNavALA paNa Daza cha.1 'sipa nIlae ya lohiyagA ya2' mA mAmA tanA pradeza nIla varNavALe hAI zake che. ane 3 traNa pradeza lAla varNavALA paNa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre rai catvAro maMgA bhavantIti / 'siya nIlae ya hAlie ya 4' syAt nIlava pIta 4, atrApi catvAro bhaMgAH syAt nIlazca syAt pItazca pradezadvayasya nIlayat pradezadvayasya ca pItatvAditi prathamaH 1, syAt nIlaca pItAtha pradezamAtrasya nIlatvAt pradezatrayANAM lohitatvAditi dvitIyo vaH 2 syAt nILAca pItazca pradezAnAM nIlatvAt pradezamAtrasya ca pItasvAditi tRtIyo maMgaH 3 syAt nIlAba pItAceti caturtho bhaMgasvAdevamihApi catvAro bhaMgA iti 4 / 'siya nIlae ya here ' syAt nIla zuklava atrApi catvAro bhaMgAstathAdi- syAt nIlava pradeza lAla varNa ke bhI ho sakate haiM 'siya nIlagA ya lohie ya3' isa maMga meM usake pradeza nIle ho sakate haiM aura 1 pradeza usakA lAla bhI ho saMkatA hai 3 'siya nIlagA ya lohiyA ya 4' isa caturtha bhaMga meM usake bahuta se aMza nIle ho sakate haiM aura bahuta se aMza lAla bhI ho sakate hai 'siya nIlae ya hAlie ya 1' do pradezoM meM nIla aura do pradezoM meM pItatA hone kI saMbhAvanA se yaha prathama bhaMga banA hai 'syAt nIlaica pItAica 2' eka pradeza meM nIla kI saMbhAvanA se aura 3pradezoM meM pIta varNa kI saMbhAvanA se yaha dvitIya bhAMga banA hai 'spAt nIlAzca pItazca '3 pradezoM meM nIla varNa kI saMbhAvanA se aura eka pradeza meM pIta varNa kI saMbhAvanA se yaha tRtIya bhAMga banA hai 'syAt nIlAzca pItAica' aneka aMzoM meM nIla varNa kI aura aneka hI aMzoM meM pIta varNa ko saMbhAvanA se yaha caturtha bhaMga banA hai aba nIla varNa ke sAtha zukla varNa ko yukta bordha za che 2 'siya nIlagA ya lohiyae ya3' mA zrIla aMgamAM tenA trA pradezeA nIla vaNu vALA hAI zake che ane tenA 1 eka pradeza lAla paNa hAI za che. 'siya nIlagAya lohiyagAya4' mA yothA saMgamAM tenA yA laagaze! nIla vaNu vALA hAya che, ane ghaNAkharA maMzA lAla paNa hAi zake che.4 siya nIlae ya hAlie ya1' tenA meM pradezobhAM nIsa varSApAzu ne mIla me pradeze!mAM pILAvaNu pazu hAvAnI sa'bhAvanAthI A pahele! bhaMga banyA che. 1 'syAt nIlazca pItAzca2' : pradezamAM nIsavarSa ho rA che bhane u trazu pradezeAmAM pILAvaNuM hAi zake che.ra A rIte A khIne bhaga khanyA che. 'syAt nIlAzca pItazca3' tra pradezobhAM nIsavartha hoI zaDe che. ane pradezabhAM pIneo varSA ho zaDe che. me rIte trIle laga aneva che. 3 'syAt nIlAzca pItAzca4' ane 3 azobhAM nIsavANu hoI zo hai, ane azomAM pILAva paNa hAi zake che, e rIte A ceAthA bhaMga banela che. have nIlavaz zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 595 zuklazca pradezayornIlatvAt madezayoH zuklatvAdini prathamaH, syAn nIlavya zuklAtha pradezamAtrasya nIlatvAt pradezatrayANAM zuklatvAdini dvitIyaH, syAt nIlAzca zuklazca pradezatrayANAM nIlatvAt pradezamAtrasya bhuklatvAditi tRtIyaH, syAt nIlAca zuklAzca iti caturthI bhaMgaH 4, evamihApi catvAro bhaMgAH iti , 'siya lohiyae ya hAliddae ya 4' syAt lohitazca pItazca anApi catvAro bhaMgala tathAhi-syAt lohitazca pItazca pradezau lohitau pItau ca padezauM ini prathamo karake jo bhaMga banate haiM unheM sUtrakAra dikhalAte haiM-'siya nIlae ya zukkillae ya' yaha prathama bhaMga hai-isa meM do pradezoM meM nIla varNa aura do pradezoM meM zukla varNa ho sakatA hai aisA kahA gayA hai 'syAt nIlazca zuklAzca' yaha dvitIya bhaMga hai isa meM prathama eka pradeza meM nIla varNa aura pradezatraya meM zukla varNa ho sakatA hai aisA kahA gayA hai 'syAt nIlAica zuklazca' isa tRtIya bhaMga meM prathama tIna pradezoM meM nIla varNa aura eka pradeza meM zukla varNa bhI ho sakatA hai aisA kahA gayA hai 'siya nIlAzca zuklAzca' yaha caturtha bhaMga hai isa meM aneka aMzoM meM nIla varNa aura aneka hI aMzoM meM zukla varNa kA sadbhAva prakaTa kiyA gayA hai isa prakAra se ye cAra bhaMga haiM 'siya lohiyae ya hAliddae ya?' isa prakAra ke kathana meM bhI jo cAra bhaMga hote haiM ve isa prakAra se haiM 'sthAt lohitazca pItaya1' do pradeza usake lAlagharNa vAle bhI ho sakate sAthe dhoLAvaNune jIne je cAra bhaMga banAvavAmAM Ave che. te sUtrakAra matAve che. 'siya nIlae ya sukillae ya1' mA 5 mA pradezamA nIsa ane be pradezomAM dhoLAvaNuM hoI zake che. e rItane A pahelo bhaMga cha. syAt nIlAca zuklAica2' mAmA pdde| ye pradezamA nI bhane bAkInA traNa pradezamAM vetavarNa hoI zake che, e rItane A bIjo bhaMga che2. 'syAt nIlAzca zuklazca3' mA mamA 5 ] pradezamA nalaqee ane eka pradezamAM zukalavarNa paNa hoI zake che e rItane A trIjo bhaMga cha.3 'siya nIlAzca zuklAzca4' mA mA bhane 4 azAmA nAsa bhane aneka aMzemAM dhoLAvaNuM hoI zake che. A cotho bhaMga che. A rItanA cAra bhaMga bane che. have lAlavaNa ane pILAvanI sAthe ane je cAra bane che te batAve che. 'siya lohiyae ya hAlihae ya1' syAt lohinazca pInazca'tenA meM pradeza lAla varNavALA hoya che. ane be pradeze pILAvaNuMvALA hoya che.1 A pahele zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIstre mAH, syAt lohitazca pItAzca pradezaikasya lohitasvAda madezatrayasya ca pItatvAditi dvitIyo bhaGgaH, syAt lohitAzca pItazca pradezaprayANAM lohitatvAt ekAde zasya pItatvAditi tRtIyo bhaGgA, syAt lohitAzca pItAzceti caturtho bhaGgA ityevaM catvAro bhaGgA ihApi / 'siya lohiyae ya mukillae ya' syAt lohitaca zuklaca atrApi catvAro bhaMgAstathAhi-syAt lohitazca zuklAzca pradezayolohitatvAt padezayoH zuklasvAda ityekaH, syAt lohitazca zuklazca-pradezamAtrasya lohitatvAn pradezatrayANAM zuklatvAcceti dvitIyaH, syAt lohitAzca zuklazca pradezatrayANAM lohitatvAtmadezamAtrasya zuklatvAditi tRtIyaH, syAt lohitAzca zuklA. haiM aura do pradeza-pIle varNa vAle bhI ho sakate haiM 1 'syAt lohitazca. pItAzcara' eka pradeza usakA lAla bhI ho sakatA hai aura tIna pradeza usake pole bhI ho sakate haiM 2 'syAt lohitAzca pItazca kadAcit usake tIna pradeza lAla bhI ho sakatA hai aura eka pradeza usakA pIlA bhI ho sakatA hai 3 'siya lohitAzca pItAzca kadAcit usake aneka aMza lAla bhI ho sakate haiM aura aneka hI aMza usake pIle bhI ho sakate haiM 'siya lohiyae ya sukillae ya' syAt lohitazca zuklazca yahAM para bhI4 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM kadAcit usake do pradeza lAla bhI ho sakate haiM aura do pradeza zukla bhI ho sakate haiM 1'syAt lohitazca zuklAzcara' kadAthit usakA eka pradeza lAla aura tIna pradeza zukla bhI ho sakate haiM 'syAt lohitAzca zuklazca kadAcit usake tIna pradeza lAla 1. 'syAt lohitazca pItAzcara' tenI meM pradeza are pay cha, bhane 3 pradeza pI. 5 za cha 2 mA bhIma cha. 'syAt lohitAzca pItazca3' 44Aya tenA ra pradeza vANA 55 DAI zake che. ane eka pradeza pILe paNa hoi zake che. A rItane trIjo bhaMga cha 3 'siya lohitAzva pItAzca4' hAyit tena bhane ma anavarNavALA paNa hoI zake che. ane tenA aneka aMze pILA paNa hoya che. A rItane ce bhaMga che. have lAlavarNa sAthe zvetavarNane jIne cAra bhaMga batAvavAmAM Ave 2.-'siya lohiyae ya sukillae ya1' hAthit tenA pradeza sAvaqef ant 5 lAza cha. mana me pradeza pAvara pAya che.1 'syAt lohitazca zuklAzca2' hAya tana me prazAsanAne zo cha bhane traya pradeza dheLAvarNavALA paNa hoya che. A rIte A bIjo bhaMga banela che 2 'syAt lohitAzca zuklazca3' yit tena tra pradeza alaqyart 3 zake che. ane eka pradeza joLAvavALe paNa hoya che. 3 A rItane A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 597 veti caturthaH, tadevaM saMkalanayA catvAro bhaMgA bhavantIti / 'syAt pItazca zuklana atrApi catvAro bhaMgAstathAhi syAt pItazca zuklazva pradezayoH pItatvAt pradezayoH zuklatvacceti prathamaH, syAt pItazca zuklAzca pradezamAtrasya pItatvAt pradezatrayANAM zuklatvAditi dvitIyo bhaGgaH, syAt pItAzva zuklazca pradezatrayANAM pItatvAt pradezamAtrasya zuklasvAt iti tRtIyo bhaGgaH, syAt pItAzva zuklAzceti caturtho bhaMgastadeva catvAro bhaMgA ihApi bhavantIti bhAvaH / evaM ee dasayA saMjogA bhaMgA puga cattAlIsaM' evamete dazadvikasaMyogA bhaGgAH punazcatvAriMzad bhI ho sakate haiM aura eka pradeza zukla bhI ho sakatA hai 3 syAt lohitAzva zuklAzca4 kadAcit usake aneka aMza lAla aura aneka aMza zukla bhI ho sakate haiM 4isI prakAra se 'sthAt pItazca zuklazca' yahAM para bhI 4 maMga hote haiM prathama bhaMga meM kadAcit usake do pradezapIle bhI ho sakate haiM aura dUsare do pradeza sapheda bhI ho sakate haiM syAt pItazca zuklAzca 'kadAcit usakA eka pradeza pIlA bhI ho sakatA haiM aura tIna pradeza zukla bhI ho sakate haiN| 'sthAt pItAzca zuklazca kadAcit usake tIna pradeza to pIle ho sakate haiM aura eka pradeza zukla bhI ho sakatA hai ' syAt pItAzca zuklAzca' kadAcit usake aneka aMza pIle bhI ho ho sakate haiM aura dUsare aneka aMza sapheda bhI ho sakate haiM evaM ee dasa duyA saMjogA bhaMgA puNa cattAlIsaM' isa prakAra se ye dazaddhika saMyogI zrI cha. 'syAt lohitAzca zuklaHzva4' tena bhane ma Rajan paNa hoI zake che. ane aneka aMze veLA varNavALA hoya che. e rItane A ceAthe bhaMga che. Aja rIte pILAvaNuM sAthe dhoLAvane javAthI 4 cAra baMgo bane che. te A pramANe che. syAt pItazca zuklazca' mA patA AmitanA pradeza pay vANA DAya che bhane oiln meM prsh| ghAA 55 DAya che. 'syAt pItazca zuklAzca2, Ayatene se pradeza pAva vaale| 565 DAya che. mane ra pradeza dhoLA varNavALA paNa hoya che. A rIte A bIjo bhaMga bane che. 'syAt pItAzca zuklazca3' Aya tenA prsh| pI DA che. ane eka pradeza dheLAvaNuMvALa paNa hoya che. A rIte A trIjo bhaMga mane cha 3 'syAt pItAzca zuklAzca4' hAyita tenA bhane ma pI 55] DAya che. mana bhI maza ghANA 5 DAya che. 'evaM ee dasa duyA saMjogA bhaMgA puNacattAlIsaM' yA zatanA vi sayAjI sa mA 40 yAlIsa prAranA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre bhavanti kAlAdizuklAnta pazcavargAnAM dvikasaMyoge dazabhaMgA bhavanti dazAnAM ca catuHsaMkhyayA guNane ekatvAne phatvAbhyAM catvAriMzad bhagA bhavanti iti / 'nai nibanne' yadi trivarNacatuHpradezikaH skandhastadA punarete vakSyamANAstamakArAma bhavanti 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya' syAt-kadAcit ko'pi aMzaH kAlaca nIlaca lohitazca tatra ko'pi pradezaH kRSNaH ko'pi nIlaH ko'pi lohito bhavediti prathamo bhaMgaH / 'siya kAlae nILae lohiyagAya' syAt kRSNo nIlo lohitako ekaH madezaH kRSNaH, ekacanIlaH pradezau ca lohitau syAnAmityecaM dvitIyo bhaMgaH syAt / 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya' syAt kAlazca nIlakau ca lohitazca kadAvideka pradezaH kRSNaH, kadAcid dvau pradezau nIlo ekazva bhaMga punaH 40ho jAte haiM kAlAdi zuklAnta pAMca varSoM ke vikasaMyoga meM10 bhaMga hote haiM phira ekatva aura anekatva ko lekara ina 10kA cAra se guNA karane para 40bhaMga ho jAte haiM 'jai tivanne yadi catuHpradezika skandha tIna varNoM vAlA hotA hai to vahAM ye vakSyamANa bhaMga hote haiM 'siya kAlae ya nIlae ya-lohiyae ya' kadA. cit vaha kRSNa varNa vAlA bhI ho sakatA hai arthAt isakA koI pradeza kAlA bhI ho sakatA hai koI pradeza nIlA bhI ho sakatA hai aura koI pradeza isakA lAla bhI ho sakatA hai isa prakAra se yaha prathama bhaMga hai 'siya kAlae nIlae ya lohiyagA ye kadAcit koI eka pradeza isakA kAlA bhI ho sakatA hai koI eka pradeza nIlA bhI ho sakatA hai aura do pradeza isake lAla bhI ho sakate haiM isa prakAra kA-yaha dvitIya bhaMga hai / 'siya bane che. te A rIte che jema ke-kALAvaNuthI dheLAvarNa sudhInA pAMca varSanA kika saMgI 10 dasa bhAge bane che. ane ekatra ane anekatvapaNAmAM A dasa bhaMganA cAra gaNuM karavAthI 40 cALIsa bhaLe thaI jAya che. 'jai tivaNNe' ne yA2 pradeza 24 jAya to tyA mArIta 1 thAya che. 'siya kAlae ya nIlara ya lohiyae ya hAya te pANI paNa he I zake che. arthAt tene kaI eka pradeza kALAvaNuMvALa paNuM he I zake che. keI eka pradeza nI lAvarNavALa paNa hoI zake che. tene koI eka prazAsana 5 za che. 41 zatanA bhI paDasA 10. 'siya kAla nIlae ya lohiyagA ya' hAyit te 7 me pradeza aNAvApANe paNa hoI zake che ane keI eka pradeza nIlavarNavALa paNa hoI zake che. ane tenA be pradeza lAla paNa hoI zake che A rItane A bIjo bhaMga cha. siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya' hAyit tana me pradeza 1 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 599 pradezo lohita ityevaM tRtIyo bhaMgaH / 'siya kAlagAya nIlae ya lohiyae ya' syAt kAlako ca nIlaca lohitaca, dvau pradezau kRSNau ekaH pradezo nIlaH eko lohitazca tadaparaH pradeza ityevaM caturtho maMgo bhavati kRSNanIlalohitAnAM paraspara saMmelanena / 'evaM kAlanIlahAliiehiM bhaMgA 4' evaM kAlanIlapItazcatvAro bhaMgAH, kAlava nIlazva pItazcetyeko bhaGgA, kAlazca nIlazca pItau ceti dvitIyo bhAH, kAlazca nIlau ca pItazcati tRtIyo bhaGgaH, kadAcit kAlau ca nIlazca pItakAlae ya nIlagAya lohiyae ya' yaha tRtIya bhaMga hai kadAcit eka pradeza usakA kRSNa varNa vAlA bhI ho sakatA hai kadAcit do pradeza usake nIla varNa vAle bhI ho sakate haiM aura eka pradeza usakA lAla dhaNe ghAlA bhI ho sakatA hai 3'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ' yaha caturtha bhaMga hai kadAcit usake do pradeza kAle varNa vAle bhI ho sakate haiM eka pradeza usakA nIla bhI ho sakatA hai aura eka pradeza usakA lAla bhI ho sakatA hai 4ina cAra bhAgoM meM kRSNa nIla aura lohita ina vargoM kA paraspara meM saMmelana kiyA gayA hai 'evaM kAla nIla hAliiehi bhaMgA4' isI prakAra se kRSNa nIla aura pIta inake paraspara ke saMmelana meM 4 bhaMga hote haiM 'syAt kAlazca nIlazca pItazca1, jaise kadAcit koI eka pradeza kAlA hotA hai koI eka pradeza nIlA hotA hai aura koI eka pradeza pIlA bhI hotA hai 'syAt kAlazca nIlazca pItIzvara' kadAcit koI pradeza isakA kRssnnvrnnvALa paNa heI zake che. kadAcit tenA be pradeza nIlavarNavALA paNa heI zake che ane tene eka pradeza lAlavarNavALA paNa hoya che. A rItane A trI che. 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya' tenA meM pradeza 1 vALA paNa hoI zake che. ane tene eka pradeza nIlavarNavALa paNa hoI zake che. ane eka pradeza lAlavarNavALa paNa hoI zake che. A rItane ce bhaMga che. A cAra laMgamAM kRSNavarNa. nIlavaNa ane lAsavarNane paraspara yoga karIne yAmA bhAcyA cha 'evaM kAlanIlahAlihahiM bhaMgA4' merIta 41 panIaey ane pILAvaNuMne parasparamAM javAthI 4 cAra bhaMbhe thAya che. A pramANe che. 'syAt kAlaca nIlazca pItazca-hAyita me pradeza 51 vAma DAya ane koI eka pradeza nIlavarNavA paNa hoya che ane koI eka pILAvavALe patha lIya che. 153 a che.1 'syAt kAlazca nIlazca pItAzcara' hathita tene koI eka pradeza kALA vALa hoya che. koI eka pradeza nIlavavALo zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 bhagavatIsUtra zreti caturthaH, tadevaM saMkalanayA kRSNanIla gItaizcatvAro bhaGgA bhavantIti / 'evaM kAlanIlamukkillaehiM cattAri bhaMgA' evaM kAlanIlazuklaibhaGgAzcatvAraH, tathAhi kadAcit kAlazca nIlazca zuklazceti prathamo bhaMgaH / kadAcit kAlazca nIlaca zuklau ceti dvitIyo bhaGgaH kadAcit kAlazca nIlau ca zuklazceni tRtIyo bhaGgaH / kadAcit kAlau ca nIlazca zuklazvatyevaM caturtho bhaMgo bhavatIti ihApi kAlanIla pAlA hotA hai koI pradeza nIla varNavAlA hotA hai aura koI do pradeza pIle bhI hote haiM 2 'kolazca nIlAzca pItazca' yaha tRtIya bhaMga hai 'kadAcit kAlAzca nIlazca pItazca' yaha caturtha bhaMga hai isa prakAra se kRSNa nIla aura pIta ke saMmelana se ye 4 bhaMga hote haiN| 'evaM kAla nIla suzkillaehiM cattAri bhaMgA' isI prakAra se kadAcit vaha kAlA bhI hotA hai kadAcita yaha nIlA bhI hotA hai aura kadAcit vaha zukla bhI hotA hai yaha prathama maMgahai 'kadAcit kAlazca nIlazca zuklAzca' yaha dvitIya bhaMga hai kadAcita kAlazca nIlAzca zuklazca' yaha tRtIya bhaMga hai| 'kadAcit kAlAzca nIlazca hoya che. ane koI be pradeza pILAvaNuMvALA paNa hoya che A bIjo bhaMga che. 2 kAlaca nIlAca pItazva3' 4Ayit 16 me pradeza 1 mA DAya che. koI be pradeza nIlavarNavALA hoya che. ane koI eka pradeza pILAvavALo Doya hai. zata mAtrI 12.3 'kAlAca nIlaca pItazca tanAmane aza kRSNavarNavALA hoya che. ane eka aMza nIlavarNa vALa hoya che, tathA bIjo eka aMza pILAvavALa paNa hoya che. e rIte A ce bhaMga che. sezana bhane pINA nA yogathI yA2 mana cha. 'evaM kAlanIlamukillaehiM cattAribhaMgA' me zata in Ele bhane vetanI sAya yAra lo bhane cha. 2 mA prabhA che. kAzca nIlazca zuklazca 1, citta kuNuvarNavALa paNa hoI zake che. kadAcitte nIlavarNavALa paNa hoya che. ane hAyit pANAg in 5 DAya che. 40 paDe // cha.1 'kAlaca nIlaca zuklAvara' me mathupacApa jaya che. me anasAmA DAya che ane aneka aMze vetavarNavALA hoya che. e rIte A bIjo bhaMga che. 2 hathita 'kAlaca nIlAzca zuklazca3 te 4 vANA hAya cha bhane aze nIlavarNavALA hoya che tathA keI eka aMza dheLAvarNavALa hoya che zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 601 , zuklAnAM saMyogena catvAro bhaMgA bhavantIti / 'kAlalohiyahA liha ibhaMgA cAri 4 evaM kAlalohitapItaizcatvAro bhagA bhavanti, kadAcita kAla lohitava pItazvatyekaH kadAcit kAlaca lohitaca pItaceti dvitIyaH kadAcit kAlaca lohitau ca pItazceti tRtIyaH kadAcit kAlau ca lohitazca pItazceti caturthastadeva saMkalanayA kRSNalohitapItAnAM samavAye'pi catvAro bhaMgA bhavantIti / 'kAlaloDiyasukillae hi' kAlalohitazuklairapi catvAro bhaGgAH, zuklazca' yaha cauthA bhaMga hai isa prakAra se ye kRSNanIla aura zukla ke saMyoga se 4 bhaMga hue haiM / 'kAla lohiyahAliehiM bhaMgA basAri' isI prakAra se kRSNa lohita aura pIta inake saMmelana se 4bhaMga hote haiM jaise kadAcit vaha kRSNa bhI ho sakatA hai kadAcit vaha lAla bhI ho sakatA hai aura kadAcit vaha pIlA bhI ho sakatA hai 1 kadAcit vaha kolA bhI ho sakatA hai kadAcit vaha lAla bhI ho sakatA hai aura kadAcit usake do pradeza pIche bhI ho sakate haiM2, kadAcit usakA eka pradeza kAlA bhI ho sakatA hai kadAcit usake do pradeza lAla bhI ho sakate haiM aura kadAcit usakA eka pradeza pIlA bhI ho sakatA hai 3 kadAcit usake do pradeza kAle bhI ho sakate haiM 2 eka pradeza usakA lAla bhI ho sakatA hai aura eka pradeza pIlA bhI ho sakatA hai isI prakAra se 'kAla lohiya suki ye rIte yA trIle laga bhane cheu 'kAlau ca nIlazca zuklazca 4' mA rIte e zeA kuSNava vALA hAya che eka aza nIlavarNa vALA hAya che. tathA eka aza zvetavaNu vALe! hAya che e rIte A ceAtheA bhaga mane che. A prakAre kRSNe nIla ane zvetavaNu nA sa McAgathI 4 cAra bhaMge khane che. eja rIte 'kAlalohiyA liddarahiM bhaMgA cattAri' druSNuvarSA, sAsavaNuM bhane yIjA pAnA ceAgathI cAra bhagA ane che je A rIte che--kadAcita te kRSNava paNa hAi zake che. ane kadAcit te lAlavavALA paNa khanI zake che tathA kadAcita te pILA vaghu vALA paNa hAi zake che 1 kadAcit te kALAvaNu vALA paNa hAi zake che. kadAcit te lAla pazu hAi zake che. ane kadAcit tenA be pradeze pILA paNa hAi zake che.ra kadAcita tene eka pradeza kALAvavALA paNa hAi zake che. kadAcit tenA be pradezeA lAlavavALA paNa DhAi zake che. kadAcit tenA eka pradeza pILAva vALo pazu hAI zake che. 3 kadAcit tenA ke pradeze| kALAvaNu vALA paNa hAI zake che. tenA eka pradeza lAla paNa hAI zake che. ane eka pradeza pILAva vALA pazu hAI zake che4, Aja rIte kALA, lAla ane dheALAvaNunA yAgathI 4 cAra bhagA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 bhagavatIso tathAhi-kadAcit kAlazca lohitazca zuklazceti prathamaH / kadAcit kAlazca lohitatra zuklau ceti dvitIyaH / kadAcit kAlazca lohitau ca zuklazceti tRtIyaH / kadAcit kAlau ca lohitazva zuklazceti caturthaH, tadevaM kRSNalohitazukleSu ekatvAnekatvAbhyAM catvAro bhaGgA bhavanti yuktistu sarvatra pUrvadeveti / 'kAlahAlihamukillaedi bhaMgA cattAri' kAlapInazulairapi catvAro bhaGgAH tathAhi-kAlaca pItazca zuklazceti prathamo bhagaH, kadAcit kAlazca pItazca zuklI ceti dvitIyaH, llaehi' kAla lohita aura zukla ina vargoM ke saMyoga se bhI cAra maMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'kadAcit kAlazca lohitazca zuklazca1' aisA yaha prathama bhaMga hai kadAcit usakA eka pradeza kAlA bhI ho sakatA hai, eka pradeza lAla bhI ho sakatA hai aura eka pradeza zukla varNavAlA bhI ho sakatA hai 1 kadAcit kAlazca lohitazca zuklo ca' aisA yaha dvitIya bhaMga hai 'kadAcit kAlazca lohitau ca zuklazca' aisA yaha tRtIya bhaMga hai 'kadAcit kAlau ca lohitazca zuklazca' aisA yaha cauthA bhaMga hai isa prakAra se kRSNa lohita aura zukla inameM ekatva aura anekatva ko lekara ye cAra bhaMga hue haiN| isa viSaya meM yukti pUrvavat hI hai 'kAlahAliddakhavikallaehiM bhaMgA cattAri' kRSNa pIta aura zukla inake saMyoga se jo cAra bhaMga hote haiM ve isa prakAra se haiM 'syAt kAlazca pItazca zuklazca sana cha / mAtA sUtrA2 43 cha , 'kAlalohiyasukillaehi' te yAre samAna 52 // prabhArI cha 'kAlazca lohitazca zuklazca' hAyit tanA eka pradeza kALAvarNavALe paNa hoya che. eka pradeza lAlavarNavALa paNa hoI zake che tathA eka pradeza dhaLAvavALo paNa hoI che e rIte A pahele M cha.1 'kAlazca lohitazca zuklau ca' hAthit me prahe pANI ane eka pradeza lAlavarNavALa hoya che. ane aneka pradeze vetavarNa 4 5 cha merIta sAbIna 1 sana cha 3 hathita 'kAlau ca lohitazca zuklazca' tena bhane ma gagin ya za cha / aMza lAlavarNavALa hoya che, tathA koI eka aMza dhoLAvaNuMvALe paNa hoI zake che e rIte cotho bhaMga bane che. A rIte kuNuvarNa, lAlavaNuM ane vetavaNuM temAM ekapaNuM ane anekapaNAne laIne cAra so bhane che. sAviSayI 2 4 che. 'kAladAlihasuzillaehi bhaMgA cattAri' me zApa, pInA bhane gheNA panA yogayI 4 Ara lge| mana che te ma! prabhA cha, 'syAt kAlazca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 603 kadAcit kAlazca pItau ca zuklazceti tRtIyaH kadAcit kAlau pItazca zuklazzeti caturthaH, tadevaM saMkalanayA kRSNapItazukleSu ekatvAnekatvAbhyAM catvAro bhaMgA bhavantIti / 'nIlalohiyahAliddaehi bhaMgA cattAri' evaM nIlalohinapotezratyAro yaha prathama bhaMga hai kadAcit vaha kAlA bhI ho sakatA hai pIlA bhI ho sakatA hai aura zukla bhI ho sakatA hai 'spAt kAlazca pItazca zukloca 2'kadAcit vaha apane ekapradeza meM kAlA bhI ho sakatA hai dUsare eka pradeza meM pIlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit apane do pradezoM meM vaha zukla bhI ho sakatA hai2'kadAcit kAlazca pItoca zuklazca3' yaha tRtIya bhaMga hai kadAcit vaha apane eka pradeza meM kAlA bhI ho sakatA hai apane dUsare do pradezoM meM pIta bhI ho sakatA hai aura apane eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 3'kadAcit kAlo ca pItazca zuklazca' 4yaha caturtha bhaMga hai isameM vaha apane do pradezoM meM kadAcit kRSNavarNa vAlA bhI ho sakatA hai eka pradeza meM pIle varNavAlA bhI hotA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai| isa prakAra se ye ekatva aura anekatva ko lekara kRSNa pIta zukla inameM cAra bhaMga hue haiN| 'nIla lohiyahAlidaehi bhaMgA cattAri' nIla lohita pIta pItazca zuklazca 1' dAyit te pANI 55 ||che. pApa vALo paNa hoI zake che ane dhoLAvavALo paNa hoI zake che. A rIte mA pse| .1 syAt kAlazca pItazca zuklau cara' hAyita tanA eka pradezamAM kALA varNavALA paNa hoI zake che. bIjA eka pradezamAM pILA paNa hoI zake che, ane kadAcit pitAnA be pradezomAM dhALA paNa hoI za cha, zatanA mA bhAnane cha 2 'kAlazca pItau ca zuklazca3' 41. cit te pitAnA eka pradezamAM kALAvarNa vALa hoya che. ane potAnA bIjA be pradezomAM pILAvavALo paNa hoI zake che, tathA eka pradezamAM dhoLAvavALo pAhA cha, mAzate trI mane che. 3 'kAlo ca pItazca zuklazca4' A cotho bhaMga pite potanA be pradezamAM kALAvaNuMvALA hoI zake che. tathA eka pradezamAM pILAvaNuM vALo paNa hoI zake che. tathA eka pradezamAM dhaLAvarNavALa paNa hoI zake che. A rIte cothA bhaMgane prakAra che. A rIte A ekapaNamAM ane aneka paNuthI kALA, pILA ane dheLAvaNuMnA egathI 4 cAra bhaMga banyA che. 'nIlalohiyahAlihaehi bhaMgA cattAri' nA21sApa para zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 bhagavatIMsUtra bhaMgAstathAhi kadAcit nIlazca lohitazca pItazceti ekaH, kadAcit nIlolohitaH pItau ceti dvitIyaH, kadAcit nIlaca lohitau ca pItazceti tRtIyaH, kadAcit nIlau ca lohitazca pItazceti caturthaH, tadevaM nIlalohitapItaiH ekatvAnekatvAbhyAM inameM ekatva aura anekatva ko lekara jo cAra bhaMga hue haiM ve isa prakAra se haiM kadAcit 'nIlaca lohitazca pItazca1' kadAcit vaha nIlA bhI ho sakatA hai lAla bhI ho sakatA hai aura pIlA bhI ho sakatA hai isa prakAra kAyaha prathama bhaMga hai 1, 'kadAcit nIlazca lohitazca pItIca' tRtIya pada meM anekatva karake yaha dvitIya bhaMga banAyA gayA hai kadAcit vaha apane eka pradeza meM nIla bhI ho sakatA hai kadAcit dUsare eka pradeza meM lohita bhI ho sakatA hai aura kadAcit do pradezoM meM pIta bhI ho sakatA hai2, ditIya pada meM aneka vacanatA karake tRtIya bhaMga ghanAyA gayA hai jaise-'kadAcit nIlaca lohitau ca pItazca' kadAcit vaha apane eka pradeza meM nIlA bhI ho sakatA hai kadAcit dUsare do pradezoM meM lAla bhI ho sakatA hai aura kadAcit apane eka pradeza meM vaha pIta bhI ho sakatA hai3, prathama pada ko vahuvacana meM rakhakara caturtha bhaMga banAyA gayA hai jaise-'kadAcit 'nIlo ca lohitazca pItazca' kadAcit vaha bhinna 2 pariNamana vAle pILAvanA ekapaNAne tathA anekatvapaNane laIne cAra bhAge bane cha. te suutr||2 mA pramANe cha.-'nIlalohiyahAliMdarahi' 142 'nIlazca lIhitazca pItazca' hAya te se pradezamA nIravANe 55 DA za? che. kadAca eka pradezamAM lAlavarNavALe paNa hoI zake che ane kadAca eka pradezamAM pILAvavALo paNa haI zake che. A rIte A pahele bhaMga bane che.1 'nIlazca lohitazca pIca' nIn anepaNAne sana mA bhIma batAvela che. kadAca te pitAnA eka dezamAM nIlavarNavALa paNa hoI zake che. bIjA eka dezamAM lAlavarNavALe paNa heI zake che. tathA be bhAgamAM paLe paNa hoI zake che.2 bIjA padamAM aneka paNAne laIne nIce pramANe zrI 1 manApAmA maa0ye| cha. 1 mA pramANe cha.-'nIlazca lohi. tau ca pItazca3' 44 te pAtAnA ye prazamA nIsANe 59 DA ? che. kadAca bIjA be pradezamAM lAlavaNuMvALo paNa hoI zake che. ane kadAca potAnA eka pradezamAM te pILAvavALe paNa hoI zake che. A pramANe A trIjo bhaMga che.3 have prathama padane bahuvacanamAM rAkhIne cotho bhaMga svAbhA bhAva cha.rabha hai-'nIlo ca lohitazca pItazca4' hAyatA nuhA pariNAmavALA potAnA be pradezamAM nIlavarNavALe paNa hoI zake che. kadAca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 605 catvAro bhaMgA bhavantIti / 'nIlalohiyamukillaehiM bhNg| cattAri' evaM nIlalohitazuklaizcatvAro bhaGgA bhavanti kadAcit nIlazca pItazca zuklazceti prathamaH, kadAcit nIlazca lohitazca zuklau ceti dvitIyaH, kadAcit nIlazca lohitau ca zuklazceti tRtIyaH, kadAcina nIlau ca lohitazca zuklazceti caturthaH, ityevaM nIlaapane do pradezoM meM nIla bhI ho sakatA hai kadAcit eka pradeza meM lAla bhI ho sakatA hai aura kadAcit apane eka dUsare pradeza meM pIta bhI ho sakatA hai 'nIlalohiyasukillaehiM bhaMgA cattAri' nIla lohita zukla inake paraspara saMyoga se jo cAra bhaMga hote haiM ve isa prakAra se haiM-kadAcit nIlazca lohitazca zuklazca 1-kadAcit vaha nIlA bhI ho sakatA hai lAla bhI ho sakatA hai aura zukla bhI ho sakatA haiM isa prakAra yaha kevala nIlalohita aura zukla ke ekatva ko lekara prathama bhaMga banAyA gayA hai kadAcit 'nIlazca lohitazca zuklo ca' kadAcit vaha apane eka pradeza meM nIlA bhI ho sakatA hai kadAcit vaha apane eka dUsare pradeza meM lAla bhI ho sakatA hai aura kadAcit vaha apane dUsare do pradezoM meM zukla bhI ho sakatA hai 'kadAcit nIlazca lohitau ca zuklazca' yaha tRtIya bhaMga hai isameM dvitIya lohita pada ko aneka vacana meM rakhA gayA hai kadAcit vaha nIla bhI ho sakatA hai do eka pradezamAM lAlavarNavALe paNa hoI zake che ane kadAca pitAnA bIjA eka bhAgamAM pILAvaNuMvALa paNa hoI zake che 4 e pramANene A ce bhaMga che have nIlavarNa, lAlavarNa ane vetavarNanA saMgathI thanArA cAra bhaMga 4 cha. 'nIlalohiyamukkilaehiM bhaMgA cattAri' te 2 on mA pramANe che. hAthita 'nIlaca lohitazca zuklazca' 14 lAmA nalaq pANI paDA zake che. koI eka bhAgamAM lAlavaNuMvALa paNa hoI zake che. ane eka bhAgamAM dhaLAvarNavALa paNa hoI zake che. e rIte A kevaLa nIlavarNa, lAlavANuM ane dhoLAvaNane ekavathI A pahele bhaMga kahela .1 vI ma che. 'nIlazca lohitazca zuklau ca2' hAyapotAnA eka pradezamAM nIlavarNavALe paNa hoya che. tathA potAnA bIjA eka pradezamAM lAlavarNavALo paNa hoI zake che. ane bIjA be pradezamAM dhaLAvarNavALa paNa hAya cha.2 'nIlazca lohitau ca zuklazca' mAtrI 1 cha. mAmA bhAga lehita padane dvivacanamAM kahela che. kadAca te eka bhAgamAM nIlavarNavALa paNa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIso lohitazuklaH ekAtvAnekatvAmyAM catvAro manA bhavantIni / 'nIlahAliddamukkillaehi bhaMmA cattAri' evaM nIlapIta zuklAnAM catvAro bhaGgAH, tathAhikadAcit nIlazca pItazca zuklazcetyeko bhaGgA, kadAcit nIlazcapItazca zaklo ceti dvitIyaH; kadAcit nIlazca pItau ca zuklazceti tRtIyaH kadAcit nIlo ca pradezoM meM lohita bhI ho sakatA hai aura apane eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai3, prathama pada ko bahuvacana meM rakhakara caturtha bhaMga banAyA gayA hai-kadAcit nIlo ca zuklazca lohitazca' kadAcit vaha apane do pradezoM meM nIla bhI ho sakatA hai apane eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai aura eka dUsare pradeza meM lohita bhI ho sakatA hai isa prakAra se ye nIlalohitazukla meM ekatva anekatva karake 4 bhaMga banAe gae haiM 'nIlahAlihasukillaehi bhaMgA cattAri' nIlapIta zukla inake ekatva aura aneka ke yoga se jo cAra bhaMga bane haiM ve isa prakAra se haiM-'kadAcit nIlazca pItazca zuklazca' yaha prathama bhaMga hai isameM kadAcit vaha nIla bhI ho sakatA hai pIlA bhI ho sakatA hai aura zukla bhI ho sakatA hai 1, 'nIlazca pItazca zuklau ca 'kadAcit vaha apane eka pradeza meM nIlA bhI ho sakatA hai eka dUsare pradeza meM pIlA bhI ho sakatA hai apane dUsare do pradezoM meM zukla bhI ho sakatA hai hiya che. ane be bhAgamAM lAlavaNuMvALo paNa hoya che tathA pitAne eka bhAgamAM ghaLAvarNavALo paNa hoya che 3 have pahelA padane dvi vacanamAM kahIne cotho bhaMga kahe che. te A pramANe che. 'nIlau ca zuklazca lohitazca' hoya te pAtAnA lAgomAM nIlAmI hoya che tathA eka bhAgamAM dhaLAvarNavALo paNa hoI zake che. tathA eka bhAgamAM lAlavarNavALo paNa hoI zake che. A rIte A ceAtho bhaMga che.4 A rIte nIlavarNa lAlavaNuM ane dheLAvaNuMnA ekAva anekatvathI 4 cAra bhaMga kahA cha me rIta 'nIlahAlihasukillaehi bhaMgA cattAri' nIsa, pIta bhane vetavaNe tenA ekapaNAmAM tathA anekapaNAnA vegathI cAra bhaMga batAve che. 'nIlaca pItava zuklazca' mA zata 2 // paDean anji hAya te potAnA bhAgamAM nIlavarNa paNa hoI zake che. keI eka bhAgamAM pILAvavALo paNa hoI zake che. tathA keI eka bhAgamAM dhaLAvarNavALe paNa hoI zake che. e rIte mA pa cha.1 'nIlazca pItazca zuklau ca 4Ayata pAtAnA lAmA nIlavarNavALo paNa heya che. tathA bIjA eka bhAgamAM pILAvavALo hoI zake che tathA bAkI te be pradezamAM dhoLAvaNuMvALo paNa hoya che A rIte A bIjo bhaMga zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 607 vItazca zuklazceti caturthaH, tadevaM nIlapItazuklaiH ekavAne katyAbhyAM catvAro bhaGgA bhavantIti / 'lohiyahAlihasukkilae hiM bhaMgA cattAri' evaM lohitapItazuklai. zcatvAro bhaMgAstathAhi kadAcit lohitazca pItazca zuklazcatyekaH kadAcit lohitatra pItazca zuklau ceti dvitIyaH, kadAcit lohitazca pItau ca zuklazceti yaha dvitIya bhaMga hai 3, kadAcita 'nIlazca pIlo ca zuklazca' yaha tRtIya bhaMga hai isameM kadAcina vaha ekapradeza meM nIlA bhI ho sakatA hai apane dUsare do pradezoM meM pIlA bhI ho sakatA hai aura ekapradeza meM vaha zukla bhI ho sakatA hai 3 'kadAcit nIlI ca pItazca zuklazca' yaha caturtha bhaMga hai isameM kadAcit vaha apane do pradezoM meM nIlavarNavAlA bhI ho sakatA hai ekapradeza meM pIle varNa vAlA bhI ho sakatA hai aura eka dUsare pradeza meM vaha zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai isa prakAra se ye nIlapIta aura zuklavarNoM kI ekatA evaM anekatA meM cAra bhaMga hue haiN| 'lohiyahAlihasukillaehi bhaMgA cattAri' isI prakAra se lohitapIta aura zukla ina vargoM kI ekatA aura anekatA meM jo 4 bhaMga hote haiM ve isa prakAra se haiM-'kadAcit lohitazca pItazca zuklazca kadAcit vaha lohita bhI ho sakatA hai pIta bhI ho sakatA hai aura zukla bhI ho sakatA hai aisA yaha prathama bhaMga hai kadAcit 'lohitazca cha.2 'nIlazva pItau ca zuklazca' mA zata bhAtrI ma che. tamA yit te pitAnA eka bhAgamAM nIlavarNavALo hoya che. bIjA be bhAgamAM pILAvarNavALo paNa hoya che tathA eka bhAgamAM dhaLAvarNavA paNa hoya che 3 mA prare bhAtrI la hyo che. 'nIlau ca pItazca zuklazca' mA yathA bhaMgamAM kadAca te potAnA be pradezamAM nIlavarNavALo paNa hoI zake che ane eka pradezamAM pILAvarNavALo paNa heI zake che ane bIjA pradezamAM dhULa varNavALA hoya che. A ceAtho bhaMga che. A nIlavarNa pILAvaNa ane gheLAvarNanA ekapaNA anekapaNathI cAra bhaMga kahA che. have lAlavaNuM pILAvaNuM ane dhoLAvarNanA vegathI banatA bhaMga mATe suutr||2 sUtra 4 cha 'lohiyahAlisukillaehi bhaMgA cattAri' sAsa, pIpA bhane veLAvaNanA eka paNuM ane aneka paNAnA vegathI paNa cAra bhaMgo kahyA che te pramANe . lohitazca pItaca zuklaca' hAya te sAtavAnA 55 hoI zake che. keIvAra te pILAvarNavALe paNa hoI zake che. ane keIvAra tagheNA paann| pAza che. mArIte pahA .1 lohitazca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 bhagavatI tRtIyaH kadAcit lohitau ca pItazca zuklazceti caturthaH, tadevaM lohitapItazukleSu ekatvAnekatvAbhyAM catvAro bhaGgA bhavantIti / 'evaM ee dasa tiyAsaMyogA' evamete dazatrikama yogAH, tatra kAlanIlalohitAnAM samavetAnAmekaH, kAlanIlapItA pItazca zuklau ca' kadAcit vaha apane eka pradeza meM lohita varNavAlA bhI ho sakatA hai eka dusare pradeza meM pItavarNavAlA bhI ho sakatA hai aura apane do pradezoM meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 'kadAcit 'lohitazca pItau ca zuklazca' kadAcit vaha apane eka pradeza meM lAla varNavAlA bhI ho sakatA hai dUsare do pradezoM meM pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 / 'kadAcit lohitau ca pItazca zuklazca' yaha caturtha bhaMga hai isameM kadAcit 6ha apane do pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai / isa prakAra se lohitapIta aura zuklavarNa inake ekatva aura anekatva meM ye cAra bhaMga bane haiM 'evaM ee dasa tiyA saMjogA' isa prakAra se ye 10 trikasaMyoga haiM inameM samaveta huye kAlenIle pItazca zuklau ca' ya pAtAnA meM pradezamA aaqyaa bAI bIjA eka bhAgamAM pILAvarNavALe paNa heI zake che. ane bIjA be mAgImA ghANAvA / DAya cha, bhAzate bhI 1 hI cha.2 'lohitazca pItau ca zu+uzca' 4Aya te pAtAnA 2 pradezamai aanaanne| manI zake che. bIjA be pradezamAM pILAvarNavALA paNa hoI zake che. ane kaI me pradezamA ghaanne| Deya che. me rIte 24 zrIna 12. lohisau ca pItazca zuklazca' / / 2 te pAtAnA meM pradezamai alag'no DAya che. eka pradezamAM pILAvarNavALo hoya che. eka pradezamAM dhaLAvarNavALe hoya che. A rIte lAlavarNa pILAvaNuM ane dhoLAvatA ekapaNAmAM ane aneka pathAmA yAra sAmane cha. 'evaM ee ! dasa tiyA saMjogA' ko zata mAnA trika sagamAM eTale ke traNanA egamAM dasa bhege bane che te A rIte che. AmAM maLelA kALAvaNuM, nIlavarNa ane lAlavaNane 1 eka trika saMgIlaMga hoya che.1 teja rIte kALAvaNuM nIlavarNa ane lAla varNana zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 601 samavetAnAM dvitIyaH, kAlanIlazuklAnAM tRtIyaH, kAlalohitapItAnAM caturthaH, kAlalohitazuklAnAM paJcamaH, kALapItazuklAnAM SaSThaH, nIlalohitapItAnAM saptamaH, nIlalohitazuklAnAmaSTamaH, nIlapItazuklAnAM navamaH, lohisapIta zuklAnAM dazamaH, ete daza trikasaMyogAH kathitAH / 'ekkekke saMjoe cattAri bhagA' ekaikasmin trikasaMyoge catvAro bhaGgA bharanti yathA-'liya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya 2, siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya 3, piya kAlagAya nIe ya lohiyae ya 4' ityevaM aura lohita varNa kA eka trikasaMjoga hai, samaveta hue kAle nIle pIta inakA dvitIya trika saMyoga haiM samaveta kAle nIle aura zukla inakA tRtIya trika saMyoga hai kAle lAla aura pIle inakA trikasaMyoga caturtha hai kAla lohita aura zukla isakA pAMcavAM trika saMyoga hai kAle pIle aura zukla inakA trika saMyoga chaThA hai / nIla lohita aura pIta inakA trika saMyoga sAtavAM hai nIlalohita zukla ina tInoM kA saMyoga AThavAM hai nIla pIsa aura zukla kA nava vAM aura lohita pIta evaM zukla kA 10 vAM trikasaMyoga hai, isa prakAra se ye 10 trika saMyoga kahe gae haiN| 'ekkeke saMjoe cattAri bhaMgA' eka eka trikasaMyoga meM 4-4 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM -'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1 'siya kAla e ya nIlae ya lohiyagA ya 2' siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya 3' 'miya kAla gAya nIlae ya lohiyae ya 4' gathI bIje trika saMyogI bhaMga bane che 2 kAlava, nIlavarNa ane dhULa vaNanA cogathI trika saMyogI trIje bhaga bane che. 3 kALovaNuM, lAlavaNuM, pILAvaNanA vegathI trika saMcagI cotho bhaMga bane che. tema samajavuM.4 kRSNavarNa, lAlavaNa ane dheLAvaNunA cegathI trika sagI pAMcamo bhaMga bane che.5 kALa varNa, pILAvaNuM ane dhoLAvarNanA cogathI chaThTho trika saMyogI bhaMga bane che.6 nIlavarNa, lAlavaNa, ane pILAvarNanA yogathI trika sagI sAtame bhaMga bane che.7 nIlarNa, lAlavaNuM ane dheLAvaNuMnA vegathI trika saMyogI AThame bhaMga bane che 8 nIlavarNa, pILAvaNuM ane dheLAvaNanA yogathI trika sagI navame bhaMga bane che te tathA lAlavaI, pILAvaNa ane dhULA varNanA vegathI trika saMyegI dasame bhaMga bane che. 10 A rIte dasa bhaMga vAmAM mAvyA che. tenA ekake ke saMjora caMta ri bhaMgA' se the ki sayArAmA 40 yAjIsa mge| thAya che. pramANa cha. 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya' 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya2' 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyara ya3' 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya4' mA prare tri. zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 bhagavatI sUtre rUpeNa ekasmin ekasyAnekatvAbhyAM catvAro bhaMgA bhavanti 'sabve te cattAlIsaM bhaMgA' sarve te catvAriMzadabhaMgA : 40 / ekaikasmin caturbhede sati dazAnAM catuH saMkhyA guNane catvAriMzadabhavatIti bhAvaH / 'jar3a cavanne' yadi caturvarNaH catuH pradezikaH skandhastadA 'siya kAlae nIlae lohiyae hAlidae ya' syAt kAlakaH atest lohitaka: hAridrakazva, kadAcit kAlo nIlo lohitaH pItazceti prathamaH, 'siya kAlae nIlae lohiyae sukillae ya' syAt kAlako nIlako lohitakaH zuklazceti dvitIyaH' 'siya kAlae nIlae hAlidae sukkillae ya' syAt kadAcit isa prakAra eka trika saMyoga meM ekatva aura anekatva ko lekara ye cAra bhaMga hote haiM 'savve te cattAla' saMbhaMgA' ataH 10 trika saMyoga ke ve saba bhaMga milakara 40 cAlIsa ho jAte haiM / 9 'jaha caunne' yadi vaha catuH pradezika skandha cAra varNoM vAlA hotA haiM to isa prakAra se vaha cAra varNoM vAlA ho sakatA hai - 'siya kAlae nIlae lohiyae hAlie ya' kadAcit vaha kAle varNoM vAlA bhI ho sakatA hai nIlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai lAlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura pIle varNa vAlA bhI ho sakatA hai? isa prakAra kI yaha prathama bhaMga hai 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae sukillae ya' kadAcit vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA bhI ho sakatA hai eka dUsare pradeza meM nIlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai tIsare eka pradeza meM lAlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura cauthe eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA saoNMcAgI bhageAmAM ekapaNAmAM ane anekapaNAmAM cAra bhagA upara mujaba mane che. 'savve te cattAri bhaMgA' yA prahArathI paDelA uDela triH saMyogI tamAma bhaMgA maLIne 40 cALIsa bhaMgA bane che. have sUtrakAra cAra pradeza bAjA skudhanA lauMgo satAve che. 'jai cauvanne' le te yAra pradezavANI skaMdha cAra varNoMvALA hAya te| A nIce kahyA pramANe te cAravAvALA hoI zaDe che. - ' siya kAlara ya siya nIlae ya lohiyae hAlihae ya' uhAtha te kALA vaNu vALA hAI zake che. nIla vaNu vALA paNa hAi zake che, lAla vaNu vALA paNa hAI zake che. ane pILA vaNu vALA paNa hoI zake che. A riitne| AA paDe the! laga yAra pradezI 25 dhn| che / siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya' uhAtha te 4 pradezamAM ajA varSAvANI hoya che. jIna eka pradezamAM nIla vaNu vALe! paNa hAI zake che. trIjA eka bhAgamAM lAla vaNu vALA paNa hAI zake che. ane ceAthA eka pradezamAM dheALA vaghu vALe! paNa hoza che, yA rIte jIne laga jAne che. 2 'siya kAlae nIlae hAlieya' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 611 kAlako nIlakaH pItakaH zuklazveti tRtiiyH| 'siya kAlae lohiyae hAlihae sukillae ya' syAt-kadAcit kAlako lohitakaH pItakA zuklakazceti caturthaH / 'siya nIlae lohiyae hAliddae sukillae ya' syAt kadAcit nIlako lohitakaH pItakaH zuklakazceti paJcamo bhaMgaH, 'evameva caukkagasaMjoe paMcabhaMgA' evam - pUrvoktapakAreNa ete catuSkasaMyoge pazca bhaMgA bhvntiiti| 'ee savve nauI bhaMgA' ete sarve navatirbhaGgA, tathAhi-asaMyoge pazca 5, dvikasaMyoge catvAriMzat 40, hai 2 'siya kAlae nIlae hAliddae sukillae ya' kadAcit vaha kisI eka pradeza meM kAlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM nIlevarNavAlA bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 3 'siya kAlae lohiyae hAliddae sukkillae ya' kadAcit vaha kisI eka pradeza meM vaha kRSNavarNa bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lAlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 'siya nIlae lohiyae hAliddara suzkillae ya' kadAcit vaha kisI eka pradeza meM nIlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lAlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 5isa pUrvokta prakAra se ye catuSkasaMyoga meM pAMca bhaMga hote haiM / 'ee savve nauI bhaMgA' isa prakAra se 90 bhaMga varNa ko Azrita karake yahAM catuH pradezI skandha meM hue haiM asaMyoga meM 5 bhaMga dvikasaMyoga meM 40, trikasaMyoga sukillae ya' hAya 5 bhAgamA te jA 1 vaanne| DAya che. ase bhAgamAM pILA varNavALo hoya che. ane kei eka bhAgamAM dhoLA varNavALo paNa hoI zake che. e pramANene cAra pradezI skaMdhane trIjo bhaMga bane che. 3. 'siya kAlae lohiyae hAliie sukillae ya' ya te potAnA 5 me pradezamAM nIla varNavALo hoya che. koI eka pradezamAM lAla varNavALe paNa hoI zake che. keI eka bhAgamAM pILA varNavALa paNa heI zake che ane keI eka bhAgamAM dheLA varNavALo paNa hoI zake che. A rIte pUrvokta mAthI yA2 sayAjaNInA ma pAMya sagI mane cha, 'ee savve nauI bhaMgA' A cAra sagI bhaMgAmAM varNa saMbaMdhI 10 dasa bhaMga banyA che. asaMgI pa pAMca aMge kahyA che. trika sAmAM 40 cALIsa aMge tathA trika zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 bhagavatIsatre trikasaMyoge pazcacatvAriMzat 45, evaM sarvasaMkalanayA navati 90 / pazcAnAmapi paJcacatuSkasaMyogA bhavanti te ca sUtre evaM pradarzitAH, eka dvitri caturvargeSu pazca catvAriMzat pazca catvAriMzat pazcAnAM bhaGgAnAM bhAvAnnavatibhaMgA bhavantIti varNasAvadhibhaMgavicAraH / 'jai egagaMdhe' yadi ekagandhaH catuSpadezikaH skandho bhavet tadA 'siya subimagaMdhe ya 1 siya dubhigadhe ya 2' syAt surabhigandhavAn syAt durabhigandhavAn , kadAcit surabhigandhavAn bhavet caturNAmapi pradezAnAmeka suramigandhavatvAt , kadAcit durabhigandhavAn vA bhavet caturNAmapi pradezAnAM samAnatayA durabhigandhavatvAt / 'jai dugaMdhe siya mubhigaMdhe ya dunbhigaMdhe ya' yadi dvigandhastadA syAt-kadAcit surabhigandhazca durabhigandhazca madezadvaye surabhigandhava meM 40 aura catussaMyogI 5 pAMca kula milAkara 90 ho jAte haiN| pAMco vargoM ke pAMca hI catuSka saMyoga hote haiM joki sUtra meM hI dikhalA diye gaye haiM isa prakAra kA yaha bhaMga vicAra varNoM ko Azrita karake huA hai / aba gandha ko lekara bhaMgavicAra kiyA jAtA hai-'jai egagaMdhe siya subhigaMdhe ya 1 dunibhagaMdhe ya 2' yadi vaha catuHpradezI skandha gaMdhavAlA hotA hai to isa sAmAnya kathana meM isa prakAra se vaha gaMdhavAlA ho sakatA hai-kadAcit vaha surabhigaMdha vAlA ho sakatA hai 1 yA kadAcit vaha durabhigaMdha vAlA ho sakatA hai 2 jaba usake cAroM hI pradeza eka surabhigaMdha vAle hote haiM to vaha surabhigaMdha vAlA hotA hai ? aura jaba usake cAroM hI pradeza eka durabhigaMvarUpa se parimita hoMge to vaha durabhigaMdha vAlA hotA hai 2 'jaha dugaMdhe siya sunbhigaMdhe ya duvibhagaMdhe ya 4' 'yahAM para cAra kA aGka diyA hai so cAra bhaMga isa sagamAM 45 pistALIsa e badhA kula maLIne 90 nevuM bhaMga bane che. pAMca varNonA catu saMyegI paMca ja aMge kahyuM che. je sUtramAM ja kahyA. che. A varNa saMbaMdhI bhagone vicAra karavAmAM Ave che. va 5 samadhI lagAnI viyA2 42vAmAM mAva cha.--'ai ega gaMdhe siya subhigaMdhe ya1 dubhigadhe ya2' le te yA2 pradezavAjI 245 madha gaNavALe hoya che. to A sAmAnya kathanamAM A rIte te gaMdha guNavALo bane che. kadAca te suMgadhavALo hoya che. athavA kadAca te dugadhavALo hAI zake che.1 jyAre tenA cAre bhAge eka sugaMdhavALA hoya che tyAre te sagaMdhavALa hoya che. 2 ane jyAre tenA cAre bhAgo eka durgadha rUpathI parizubha cha // 2 te mAjI uya che. 'jai dugaMdhe siya subhigaMdhe ya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 613 tvAt pradezadvaye durabhigandhavatvAt avayavini gandhadvayaM bhavatIti / 'rasA jahA vannA' rasA yathA varNAH, varNavadraseSvati bhaGgAH jJAtavyAstathAhi-yadi ekarasacatuHpradezikaH skandhastadA kadAcin tiktazca kadAcit kaTumazca kadAcit kapAyazca kadAcidamlazca kadAcinmadhurazceti paJcamaGgAH, yadi rasadvayavAn tadA syAt tiktazca kaTu kazca ?, syAt tiktazca kaTukAzca 2, syAt tiktAzca kaTukazca 3, syAt prakAra hote haiM- inameM se pahalA bhaMga likhA gayA hai| 2-'siya sunbhigaMdhe ya dubibhagaMdhA ya' 3 siya subibhagaMdhA ya dunbhigaMdhe ya / 4 siya sunbhigaMdhA ya dunbhigaMdhA ya' yadi vahacatuSpradezika skaMdha do gaMdha vAlA hotA hai, to vaha do pradezoM meM surabhigaMdha vAlA aura do pradezoM meM durabhigaMdha vAlA ho sakatA hai isa prakAra se catuSpradezI skandharUpa avayavI meM yugapat do gaMdha guga ho sakate haiN| 'rasA jahA vannA' isa sUtra kA tAtparya aisA hai ki rasoM ko Azrita karake jo yahA~ bhaMgavicAra kiyA jAvegA to vaha bhaMgavicAra vargoM meM jisa prakAra se bhaMga vicAra kiyA gayA hai usI prakAra se kara lenA cAhiye arthAt yadi catuHpradezika skandha eka rasa vAlA hotA hai to kadAcit vaha tikta bhI ho sakatA hai yA kadAcit vaha kaTu bhI ho sakatA hai yA kadAcit vaha kaSAyale rasa vAlA bhI ho sakatA hai yA kadAcit vaha amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai yA kadAcit vaha madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai isa prakAra TabhigaMdhe yata yA pradeza 24 me pANI hAya cha tAto pro. zemAM sugaMdhavALo hoya che. ane be pradezamAM durgadhavALo hoya che A rIte cAra pradezI DhaMdha rUpa avayavImAM ekI sAthe be gaMdha guNa hoI zake che 3 _ 'rasA jahA vannA' / sUtrana tAtparya se che 4-2sonA samayamA bhago bane che te varNonA saMbaMdhamAM je rIte aMge kahyA che te pramANe samajavA arthAta je cAra pradezI skaMdha eka rasavALe hoya te kadAca te tIkhA rasavALo paNa hoI zake che. athavA kaDavA rasavALo paNa hoI zake che. kadAca te kaSAya turA rasavALo paNa hoI zake che. athavA kadAcita te khATA rasavALo paNa heya che. kadAca te madhura-mIThA rasavALo paNa hoI zake A rIte A pAMca bhage ahiyAM bane che. je te cA2 pradezI dha be rasavALe heya te kadAca te tIkhA ane kaDavA rasavALo hoya che. athavA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre tiktAzca kaTukAzca 4, syAt tiktazca kaSAyazca atrApi tikta kaTukabhaGgavat catvAro bhaGgAH, tiktakaSAyayorekatvAnekatvAbhyAmavase yAH / syAt tiktazca amlazca atra tiktAmlayorekasvAnekatvAbhyAM catvAro bhaMgAH, syAt tiktazca madhurazca 4, syAt se ye pAMca bhaMga yahAM hote haiM yadi vaha catuSpadezika skandha do rasoM vAlA hotA hai to kadAcit vaha tikta aura kaTu rasa vAlA bhI ho sakatA hai 1 yA usakA eka pradeza tikta rasavAlA ho sakatA hai aura 3 pradeza kaTuka rasa vAle bhI ho sakate haiM 2, yA 3 pradeza usake tikta rasavAle ho sakate haiM aura 1 pradeza kaTu rasavAlA bhI ho sakatA hai 3, yA aneka aMza usake tikta bhI ho sakate haiM aura aneka aMza usake kaTuka rasa vAle bhI ho sakate haiM 4, tikta aura kaTuka rasa ke dvika saMyoga meM jaise ye 4 bhaMga unake ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM usI prakAra se tikta aura kaSAya rasa ke dvika saMyoga meM bhI unake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM jo isa prakAra se haiM-sthAt tiktazva kaSAyazca 1, sthAt tiktazca kaSAyAzca 2, sthAt tiktAzca kaSAyazca 3 sthAt tiktAzca kaSAyAzca 4 syAt 'tiktazca amlazca' yahAM para tikta amla ke ekatva anekatva ko lekara pUrvokta rUpa se 4 tene eka pradeza tIkhA rasavALo hoya che. ane traNa pradeza kaDavA rasavALe paNa heI zake che. athavA tenA traNa pradeza tIkhA rasavALA hoya che. tathA eka pradeza kaDA rasavALo paNa hoya che. 3 athavA tenA aneka aMze tIkhA rasavALA paNa hoya che tathA aneka aze kaDavA rasavALA hoya che. 4 tIkhA ane kaDavA rasanA dvija saMgamAM tenA ekatva ane anekatvamAM A cAra bhege jevI rIte kahyA che. tevI ja rIte tIkhA ane kaSAya rasanA dvika saMgamAM paNa ekava ane aneka paNAmAM 4 cAra aMge bane cha. re / pramANe cha. syAt titazca kaSAyazca ? syAt tiktazca kaSAyAzca2 syAt tiktAzca kaSAyazva3 syAt titAzca kaSAyAzca' mADiyAM tI mane paay-tu2|| rasanA ekapaNuM ane anekapaNAne laIne parvokta 4 cAra bhaMga banyA che. eja rIte tIkhA ane khATA rasanA ekapaNamAM ane anekapaNAmAM cAra aMge zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 615 - - - kadukazca kaSAyazca 4, kaTu kazca amladha 4, kaTu kazca madhurazca 4, kaSAyazca amlazca 4, kaSAyazca madhurazca 4, sthAt amlazca madhurazca 4, evamete dazadvikasaMyogAH bhaMgAH, punazcatvAriMzad bhvntiiti| yadi trirasastadA syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca 1 / bhaMga kara lenA cAhiye 'syAt tiktazca madhurazca' yahAM para bhI tikta aura madhuratA ke ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga pUrvokta rUpa se hI kaha lenA cAhiye isI prakAra se syAt tiktazca amlava' ina do ke saMyoga meM bhI cAra bhaMga inake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga hue haiM aisA jAnanA cAhie isI prakAra se 'sthAt tiktazca madhurazca' yahAM para tikta aura madhura ke mela se ekatva aura anekatva kI apekSA lekara 4 bhaMga hote haiM aisA jAnanA cAhiye tathA kaTuka aura kaSAya rasa ke mela se inakI ekatA aura anekatA meM bhI 4 bhaMga hote haiM kaTuka aura amla rasa ke mela meM inakI ekatA aura anekatA meM 4 bhaMga hote haiM tathA kaTu aura madhura rasa ke mela meM inakI ekatA aura anekatA ko lekara 4 bhaMga hue haiM aisA samajhanA cAhie isI prakAra se 'kaSAyazca amlazca 4 kaSAyazca madhurazca 4' yahAM para bhI 4-4 bhaMga hue haiM tathA 'sthAt amlazca madhurazca 4' isa prakAra ke kathana meM bhI inakI ekatA aura anekatA ko lekara 4 bhaMga hue haiM aisA jAnanA cAhie isa prakAra se daza dvika saMyoga ke 4-4 bheda hone se saba bhaMga milAkara 40 bhaMga 4. tathA 'syAt titazca madhu'zca' tAmA bhane madhura 2sanA 45mA bhane bhane59mA 54 yAra saga pUrita rIta sama sevA se zata 'syAt tiktazca amlazca' tI mane pATa! 2sanA yesamA 55 tanA 5g! tathA anekapaNAne laIne 4 cAra bhaMga kahyA che tema samajavuM. teja pramANe 'spAt tiktazca madhurazca' mADiyAM pazu tImA bhane madhu22sanA pAbhA tathA anekapaNAmAM 4 cAra aMge kahyA che tathA kaDavA ane kaSAya rasanA rogathI tenA ekatva ane anekapaNAmAM paNa 4 cAra bhaMga kahyA che. kaDavA ane khATA rasanA vegamAM tene ekapaNuM ane anekapaNAne laIne cAra bhaMga kahyA che. tathA kaDavA ane madhura rasanA rogathI tenA ekapaNa ane aneka 59yAne sana 22 mA mana cha. ma samanyu. se zata 'kaSAyazca amlazca kaSA yazca madhurazca' SAya-turA mane pATara 2sanA 5 / bhane ane. kapaNAthI ja aMge kahyA che tathA kaSAya-turA ane madhura rasanA ekapaNAmAM bhane anemA yAra bhI samajhA. tathA 'syAt amlazca madhurazca4' mATA ane madhura rasanA ekapaNamAM ane aneka paNAmAM 4 bhaMga sama javA. A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsve syAt tiktazca kaTuzca kaSAyAva 2 / syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca 3, syAt tiktAzca kaTukazca kapAyazceti cturthH| evaM tiktakaTukAmlairapi catvAro bhaMgAH / evaM tiktakaTumadhuraizcatvAraH, evaM tiktakaSAyAmlaizcatvAro bhedAH, evaM tiktakaSAyaho jAte haiN| yadi vaha catuHpradezika skandha tIna rasoM vAlA hotA hai to isa prakAra se vaha tIna rasoM vAlA ho sakatA hai-'sthAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca 1' kadAcit vaha tiktarasa vAlA bhI ho sakatA hai kaTuka rasa vAlA bhI ho sakatA hai aura kaSAya rasa vAlA bhI ho sakatA haiM 1 athavA 'syAt tiktazca kaTu kazca kaSAyAzca kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasa vAlA bhI ho sakatA hai eka dUsare pradeza meM kaTuka rasa vAlA bhI ho sakatA hai aura apane do pradezoM meM vaha kaSAya rasa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA 'sthAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca' vaha apane ekapradeza meM tiktarasa vAlA bhI ho sakatA hai do pradezoM meM kaTuka rasa vAlA bhI ho sakatA hai aura apane eka pradeza meM kaSAyarasa dhAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA syAt tiktAzca kaTu kazca kaSAyazca' vaha apane do pradezoM meM tiktarasa vAlA bhI ho sakatA hai eka pradeza meM kaTukarasa vAlA bhI ho sakatA hai aura eka dUsare pradeza meM kaSAyarasa rIte brikasaMgI 10 dasa bhegona 4-4 cAra bhede banatA hovAthI tamAma maLIne kula 40 cAlI ya bhaMga thaI jAya che. je te cAra pradezI kaMdha traNa rase.vALe hoya che te te A rIte traNa 2sopAjo 42 cha. 'syAt tiktazca kaTumazca kaSAyazca' 44Aya te tImA 2sapANI paNa hoI zake che. ane kaSAya rasavALo paNa hoI zake che. A paDase na dyA cha 1 mA 'syAt tiktazca kaTu kazca kaSAyAzcara' kadAca te potAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALo paNa hoI zake che. tathA bIjA eka pradezamAM kaDavA rasavALe heI zake che, tathA be pradezomAM upAya 2vANI 55 uya che. mAmI 1 cha. 2 'sthAt tiktazca kaTukAzca kaSa yazca' te pAtAnA meM pradezamA tAmA 2savANo 5 za cha. meM pradezomAM kaDavA rasavALo paNa hoI zake che. ane eka pradezamAM kaSAya-turA 2savAmI za cha. ma zata trIle yo cha.3 athavA syAt titAzca kaTu kazca kaSAyazca' te potAnA se pradezamA tImA 2sAko 54 lAza che, eka pradezamAM kaDavA rasavALo paNa hoI zake che. ane eka pradezamAM zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pulasya varNAdimatvanirUpaNam 617 madhuraizcatvAro bhaMgAH, evaM tiktAglamadhurairapi catvAro bhaMgAH, evaM kaTu kaSAyAmlAnAmapi 4, evaM kaTukapAyamadhurANAm 4, evaM kaTukAmlamadhurANAm , evaM kaSA. yAmlamadhurANAmapi ca vAro bhaMgA, evamete daza trikasaMyogAH, ekaikasya saMyoge. catvAro bhedAH, sarve te catvAriMzabhedA bhavantIti / evaM catuSkasaMyoge varNavadeva vAlA bhI ho sakatA hai 4 jisa prakAra se ye 4 bhaMga tiktarasa ko pradhAna karake aura usake sAtha kaTu aura kaSAya rama ko rakha karake unakI ekatA aura anekatA meM kiye gae haiM isI prakAra se tikta kaTuka ke sAtha amlarasa ko jor3akara unakI ekanA anekatA meM 4 bhaMga ghanA lenA cAhiye tathA tikta kaTuka ke sAtha madhura rasa ko jor3akara unakI ekatA anekatA meM 4 bhaMga banA lenA cAhie isI prakAra se tikta kaSAya aura amlarasa inako yukta karake 4 bhaMga inakI ekatA aura anekatA meM banA lenA cAhiye tathA tikta kaSAya aura madhura inakI ekatA aura anekatA meM 4 bhaMga banA lenA cAhiye tathA tikta amla aura madhura inako yukta karake inakI ekatA anekatA meM 4 bhaMga banA lenA cAhie aba tikta pada ko chor3akara usake sthAna meM kaTuka pada rakhakara aura usake sAtha kaSAya evaM amlapada ko yuktakara kaTukakaSAya amla inake cAra bhaMga inakI ekatA anekatA meM banA lenA cAhie tathA kaTukakaSAya madhura inake bhI inakI ekatA aura anekatA meM 4 bhaMA banA lenA kaSAya turA rasavALo paNa hoya che. A rIte cUMtho bhaMga kahyo che. 4 tIkhA rasane mukhya banAvIne ane tenI sAthe kaDavA ane kaSAya rasane rAkhIne tenA ekapaNa anekapaNamAM je rIte cAra bhaMgo kahyA che. te ja rIte tIkhA ane kaDavA rasanI sAthe khATA rasane vega karIne tenI ekatA ane anekatAmAM 4 cAra aMge samajavA. temaja tIkhA -kaSAya, khATA rasano cuMga karIne tenA ekapaNa ane anekapaNAmAM 4 cAra bhaMga kahI levA. teja pramANe tIkhA, kaSAya, ane madhura rasanA ekapaNuM ane anekapaNAmAM 4 bhAge kahI levA. tathA tIkhA, khATA ane mIThA rasanA ekapaNAmAM ane anekapaNAmAM cAra bhAga kahevA. have tIkhA rasane choDIne ane tenA sthAne eka kaDavA rasane jIne ane tenI sAthe kaSAya, khATA rasane ane kaDavA-upa ya- ane khATA rasanA 4 cAra aMge tenI ekatA ane anekapaNamAM samajI levA. tathA kaDavAkaSAya-ane madhura rasanA ekapaNuM ane anekapaNAmAM cAra bhaMga kahevA. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 bhagavatIsUtre rase'pi saMyogaprakArAH svayamevohanIyAH // ' jai duphA se jaheba paramANupoggale 4' yadi dvisparzo yathaiva paramANupudgalaH catuHpradezaskandhe sparzadvayavatve paramAvadeva bhaGgavyavasthA jJAtavyA tathAhi syAt zItazca snigdhazva 1, syAt zItazca cAhiye isI prakAra se kaTuka amla madhura inake bhI 4 bhaMga inakI ekatA aura anekatA meM banA lenA cAhie tathA kaSAya amla madhura inake bhI yukta karake inakI ekatA evaM anekatA meM 4 bhaMga banA lenA cAhie isa prakAra se ye trika saMyogI bhaMga 10 ho jAte haiM aba ina 10 bhaMgoM meM se eka 2 bhaMga ke 4-4 bheda aura ho jAne se kula bhaMga saMkhyA daza trika saMyogoM kI 40 ho jAtI hai isI prakAra catuSka saMyoga meM varNa ke jaise hI rasa meM bhI saMyoga prakAra apane Apa samajha lenA caahiye| 'jai duphA se jaheba paramANupoggale' yahAM taka varNa gaMdha evaM rasa viSayaka aMgoM ko catuSkapradezika skaMdha meM prakaTa karake aba sUtrakAra ne isa sUtra dvArA usameM sparzo ko prakaTa karane ke liye yaha sUtra kahA hai- isameM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki yadi vaha catuHpradezika do sparzo vAlA hotA hai to isa viSaya meM jaisA kathana paramANu puhala ke viSaya meM kiyA jA cukA hai vaise hI yahAM para bhI kara lenA cAhiye arthAt jaisI bhaMga vyavasthA vahAM paramANu meM kahI gaI hai vaisI hI eja rIte kaDavA, khATA ane mIThA rasanA ekapaNA ane anekapaNAmAM 4 bhagA samajavA. tathA kaSAya, khATA ane mIThA rasane cAjIne tenI ekatA ane anekatAmAM 4 cAra bhaMgeA samajavA. e rIte A trika sacAgI 10 dasa bhagA kahyA che. have A dasamAMthI eka eka bhaMganA 4-4 bheDhA khIjA thatA heAvAthI daza traNa sceAgInA kula 40 cALIsa bhaMgA thAya che. eja rIte cAra saceAgI kaMdhamAM paNa varNamAM kahela prakAza pramANe rasamAM pazu ceAjanA prakAre pramANe rasamAM paNa peAtAnI jAte samala sevA. jai duphAse jaheva paramANupoggale' mA sUtrapATha sudhI vaNu, gaMdha, ane rasanA samadhI bhageAne cAra pradezavALA skadhamAM batAvIne have sUtrakAre A sUtrathI temAM spaze+ batAvavA mATe A sUtra kahyuM che. A sUtrathI e khatAvyu che kejo te cAra pradezI smudha e sparzIvALo hAya tA paramANu pudgalanA 5nA viSayamAM jevI rItanu' kathana karyu che, teja rIte ahiyAM paNu kathana samajI levuM arthAt paramANunA viSayamAM spardhAne laine je pramANe bhaMga vyavasthA kahI che teja pramANe ahiyAM paNa samajavuM, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatva nirUpaNam 619 rukSazca 2, syAt uSNazca snigdhazca 3, syAt uSNazca rUkSazceti caturthastadeva sparza dvayavatve catvAro bhaMgAH bhAntIti, 'jai tiphAse, yadi trisparza:-sparzatrayavAna catuHpadezikaH skandhastadA_ 'savve sIe dese niddhe dese lukkhe 1' sarva : zIto dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamo bhaMga 1 bhaMgavyavasthA yahAM para bhI huI hai aisA jAnanA cAhiye-paramANupudgala meM do sparzavattA meM 4 bhaMga kahe gae haiM jaise-'syAt zItazca snigdhazca 1 syAt zItazca rUkSazca 2 svAt uSNazca snigdhazca 3 syAt uSNazca rUkSazva' isI prakAra se ye cAra bhaMga yahAM banate haiN| ___'jaha tiphAse' yadi vaha catuHpradezika skandha tIna sparzoM vAlA hotA hai to vahAM bhaMgavyavasthA isa prakArase hotI hai___'savve sIe dese niddhe dese lukkhe' vaha apane samasta dezoM meM zIta ho sakatA hai ekadeza meM snigdha aura dUsare deza meM rUkSa ho sakatA hai 1 tAtparya isa kathana kA aisA hai ki catuHpradezika skandha cAra pradezoM se janya hotA hai-ataH usake cAroM hI pradeza zItasparzavAle ho sakate haiM aura zItasparza vAle una cAroM pradezoM meM se hI zItasparza vAle koI do pradeza to snigdha sparzavAle aura zIta sparzavAle koI dUsare do pradeza rUkSa sparzavAle ho sakate haiM yahI deza meM snigdhatA aura rUkSatA hai yaha isa prakAra kA prathama bhaMga haiparamANu pulamAM be sparzIpaNAmAM 4 cAra bhaMgo kahyA che. jema ke- 'syAt zItazca snigdhazca' 1 syAt zItazca rukSazca 2 syAt uSNazca kigdhazca 3' syAt uSNazca rUmazca 4' mA zata mA yAra mAMgI mahiyA jai tiphAsena yAra pradezI 24 RNa 15zavANI jAya tote ma1 mA pramANe hyA che. 'samve sIe dese niddhe dese lukkhe' ta pAtAnA mA mAgomA " DA zo che. eka bhAgamAM snigdha ane bIjA eka bhAgamAM rUkSa hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke-cAra pradezavALa skaMdha cAra pradezajanya hoya che. jethI tenA cAre pradeza ThaMDA sparzavALA hoI zake che. ane ThaMDasparzavALA te cAre pradezamAMthI ja ThaMDA sparzavALA keI be pradezo nigdhasparzavALA ane ThaMDA sparzavALA bIjA be pradeza rUkSa sparzavALA hoya che. eja dezamAM sinagdhatA cikAza-cikaNApaNuM, ane dezamAM rUkSatA che. A rItane A pdde| ma 4o cha. zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 bhagavatIsUtre 'savve sIe dese nidre desA lukAvA 2' sarvaH zIto dezaH snigdho dezA rUkSAH sarvAze zaityam ekasmin deze snigdhatA avaziSTAMzeSu rUkSateti dvitIyo bhaMgaH 2 / ___ 'savve sIe desA niddhA dese lukkhe 3' sarvaH zIto dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyo bhaMgaH 3 / ___ 'savve sIe desA niddhA dekhA lukkhA 4' sarva zIto dezAH snigdhAH dezArUkSA iti caturthoM bhagaH 4 / 'samve sIe dese niddhe desA lukkhA 2' isa prakAra kA yaha dvitIya bhaMga hai isameM vaha catuHpradezI skandha apane samasta aMzoM meM zIta sparza ghAlA ho sakatA hai aura ekadeza meM snigdha ho sakatA hai tathA ava. ziSTa aMzoM meM vaha rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 yahAM eka se abhi. prAya eka paramANurUpa deza se hai 'savve sIe desA niddhA dese lukkhe' yaha tRtIya bhaMga hai isameM vaha apane samasta aMzoM meM zIta ho sakatA hai aura tIna paramANurUpa aneka dezoM meM vaha snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura deza meM eka paramANurUpa aMza meM vaha rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, ___'samve sIe desA niddhA desA lukkhA ' yaha caturtha bhaMga hai isameM vaha apane saMpUrNa aMzoM meM zIta ho sakatA hai aura bhinna pariNamanavAle apane una do dezoM meM vaha snigdha ho sakatA hai tathA bhinna pariNamana 'savve sIe dese niddhe desA lukkhA 2' ! pramANe bhI mana che. AmAM te cA2 pradeza skaMdha pitAnA saghaLA bhAgomAM zItaparzavALA hAI zake che. tathA eka bhAgamAM te snigdha hoya che tathA bAkInA aMzemAM rUkSa parzavALa hoya che ahiyAM eka kahevAthI eka paramANu rUpa aMza samajavAne che. 2 'savve sIe desA niddhA dese lukkhe' mA zrImata potAnA saghaLA aMzamAM ThaMDo hoI zake che. ane paramANa rUpa aneka bhAgomAM snigdha-cikaNuM spezavALa hoya che tathA eka dezamAM eTale ke paramANu rUpa azamAM te rUkSa-khaDabacaDA sparzavALa hoya che. A rIte trIjo bhaMga kahyo che. 3 'savve sIe desA niddhA desA lukkhA' 'yAthA Ani te pAtAnA saMpUrNa aMzemAM-bhAgamAM ThaMDA sparzavALa hoI zake che. ane bhinna pariNa manavALA pitAnA be dezomAM niSpa sparzavALa hoI zake che tathA bhinna pariNAmavALA pitAnA bIjA be dezamAM te rUkSa sparzavALe hoya che. A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 621 'save usa de se nidre dese dukkhe' sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, ' evaM bhaMgA cattAri' evaM bhaMgAzcatvAraH, atrApi catvAro maMgA stathAhi - sarva uSNo deza: snigdho dezo rUkSaH iti prathamaH, sarva uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH, sarva uSNo dezAH snigdhA deza: rUkSaH iti tRtIyaH, sarva uSNo dezAH vAle apane dUsare do dezoM meM vaha rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 ye 4 bhaMga zIna sparza kI mukhyatA se evaM snigdha aura rUkSasparza ko usake sAtha yojita karake banAye gaye haiM ina bhaMgoM meM snigdha aura rUkSa padoM meM ekatA aura anekatA prakaTa kI gaI hai aba uSNapada ko mukhya karake aura usake sAtha ekasva anekatva meM snigdha aura rUkSa pada ko ghojita karake jo cAra bhaMga bane haiM ve prakaTa kiye jAte haiM- 'savve usiNe dese niddhe dese lakkhe' vaha catuH pradezI skandha apane samasta aMzoM meM uSNa ho sakatA hai apane dezarUpa aMza meM snigdha ho sakatA hai aura dezarUpa dUsare aMza meM rukSa ho sakatA hai yahAM dezarUpa do aMzoM meM eka pradezAvagAha Adi rUpa se abhinnatA mAnakara unheM ekadezarUpa se ekavacana meM prakaTa kiyA gayA hai tathA jahA~ 'desA' aisA jo bahuvacana meM prayoga AtA hai vahAM unheM bhinna pariNamana vAlA mAnakara bhinna prakaTa kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhie 'evaM bhaMgA cattAri' dvitIya bhaMga rIte ceAthe! bhaMga kahyo che. 4 mA cAra bhaMgA ThaMDA sparzanI mukhyatA ane snigna-cikaNA tathA rUkSa spa`ne peAtAnI sAthe ceAjIne kahyA che. A lagAmAM snigdha ane rUkSa padomAM ekapaNu, ane anekapaNu, atAvyu che. have uSNupadane mukhya banAvIne ane tenI sAthe eka vacanamAM ane bahu vacanamAM snigdha-cikaNA ane rUkSa padane cAjIne je cAra bhagA ane che te tAvavAmAM Ave che. 'savve usiNe dese niddhe dekhe lukkhe 1' te yAra prdeshiiskaMdha peAtAnA badhA ja aMzeAmAMuSNu hAI zake che tathA eka dezarUpa aMzamAM snigdha-cikaNA sparza vALA hAya che ane dezarUpa khIjA zamAM rUkSa pavALA hAya che 1 aDhiyAM dezarUpa e aMzeAmAM eka pradezAvagAha vigera rUpathI aminnapaNu mAnIne tene ekadeza rUpa ekavacanamAM khatAvela che. tathA jyAM 'phaisA' e pramANe dvivacanamAM prayega khatAvyA che tyAM tene bhinna parizubhanavANI mAnIne hA 3ye uDela che. tebha sabhavu 'evaM bhaMgA cattAri ' ye rIte yAra lauMgo udyA he have mIle lauMga satAve che. 'sarvaH uSNaH deza: snigdhaH dezA rUkSAH' aDiyAM trIna pahamAM mdduvynne| prayoga uresa che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre snigdhA dezA rUkSA iti caturthaH, saMkalanayA catvAro bhaMgAH / 'savve niddhe dese sIe dese usiNe' sarvaH snigdho dezaH zIto dezaH uSNaH, atrApi catvAro bhaMgA isa prakAra se hai--'sarvaH uSNaH dezaH snigdhaH, dezA lakSAH' yahAM tRtIya pada ko pahuvacana meM rakhA gayA hai ataH samasta dezoM meM vaha uSNa ho sakatA hai ekadeza-ekapradeza meM vaha snigdha ho sakatA hai aura 3 pradezoM meM vaha rUkSa ho sakatA hai 2 'sarvaH uSNaH, dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH' aisA yaha tRtIya bhaMga hai yahAM dvitIya pad ko bahuvacanAnta kiyA gayA hai sarvadeza meM vaha uSNa ho sakatA hai tIna paramANurUpa aneka dezoM meM vaha snigdha ho sakatA hai aura eka paramANurUpa ekadeza meM vaha sma ho sakatA hai 3 ___'sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH' aisA yaha caturtha bhaMga hai isameM vaha apane samasta aMzoM meM uSNa ho sakatA hai bhinna pariNamana ghAle apane bhinna aneka dezoM meM vaha snigdha ho sakatA hai aura bhinna pariNamana vAle apane dUsare aneka dezoM meM vaha rUkSa ho sakatA hai 4 aba snigdha pada ko pradhAna rakhakara usake sAtha zIta aura uSNa ko yojita karake jo cAra bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-'savve niddhe dese sIe dese usiNe' vaha catuH pradezika skandha sarvadeza meM snigdha ho sakatA hai badhA dezamAM te uSNa sparzavALa hoya che. eka dezamAM te snigdha-cikaNA 5vALA hoya che tathA traNa pradezamAM rUkSa spezavALe heya che. A rIte bhI ho che. 2 'sarvaH uSNaH dezaH snigdhAH dezAH rUkSaH' An alon mA ta pAtAnA sadaLA dezamAM uccapazavALo hoya che. traNa paramANurUpa aneka dezomAM te stitha sparzavALa hoya che tathA eka paramANurUpa ekadezamAM te rUkSa pAya cha 3 'sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH' mA yAtha! Ani te potAnA badhA aMzemAM uSNu sparzavALo hoI zake che. bhinna pariNAmavALA judA dezamAM te sinagdha-cikaNa sparzavALa hoI zake che. ane bhinna pariNAmavALA pitAnA bIjA aneka dezomAM rUkSa hoI zake che. A rIte the bhaMga kahyo che. 4 have snigdha padane mukhya banAvIne tenI sAthe ThaMDA ane uoNa sparzane jIne je cAra aMge bane che te batAvavAmAM Ave cha.-'savve niddhe dese sIe dese usiNe' te yAzivAjI pAtAnA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ methacandrikA TIkA za020 u05 sU02 punalasya varNAdimatva nirUpaNam 623 , sarvaH snigdhaH dezaH zIto dezauSNa iti prathamaH, sarvaH snigdho dezaH zIto dezA uSNa iti dvitIyaH sarvaH snigdhaH dezAH zItAH deza uSNa iti tRtIyaH sarva snigdhaH dezAH zItA dezA uSNA iti caturthaH / 'sabve lukkhe dese sIe dese usiNe' satra rUkSo dezaH zIto deza uSNaH, atrApi catvAro maMgA stathAhi sarvo rUkSo dezaH zIto deza uSNa iti prathamaH, sarvo rUkSo dezaH zItaH dezA uSNA iti dvitIyaH sarvaH rUkSaH dezAH zItAH deza uSNa iti tRtIyaH sarvo rUkSo dezAH zItAH dezA uSNA iti caturthastadevaM catvAro bhagA bhavanti iti / 'ee tiphA se solasabhaMgA' ete trisparze SoDazabhaMgAH, catuHpradezikaskandhe trisparzamadhikRtya SoDazabhaGgA bhavanti / zItamukhyavizeSyaka snigdharUkSayoreko mukhyaprathamaH, uSNa apane eka deza meM zIta ho sakatA hai aura apane dUsare eka deza meM uSNa ho sakatA hai 1 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezAH uSNAH 2' yaha dvitIya aMga hai 'sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezaH uSNaH' yaha tRtIya bhaMga hai / 'sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezAH uSNAH' yaha caturtha bhaMga hai rUkSa pada ko pradhAna karake tathA zIta aura uSNa ko usake sAtha yojita karake jo 4 bhaMga bane haiM ve isa prakAra se hai - 'savtre lakkhe dese sIe, dese usiNe' yaha prathama bhaMga hai 'sarvaH rUkSaH dezaH zItaH dezAH uSNAH ' yaha dvitIya bhaMga hai 'sarvaH rUkSaH dezAH zItAH deza uSNaH' yaha tRtIya bhaMga hai 'sarvaH rUkSaH dezAH zItAH dezAH uSNAH' yaha caturtha bhaMga hai ina bhaGgoM kA vAcyArtha suspaSTa hai 'ee tiphAse solasabhaMgA' isa prakAra se tIna sparzo ko Azrita karake catuSyadezika skandha meM ye 16 bhaMga sarva dezamAM snigdha sparzavALA hAi zake che. peAtAnA ekadezamAM zIta ThaMDApAvALA hoI zake che. ane peAtAnA khIjA ekadezamAM uSNu sparzavaannii hoya che. yA pahelo lauMga che. 1 " sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezAH uSNA' mA jIne laga che. 'sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezaH uSNaH ' bhA trIo bhaMga che. tathA rUkSa padane mukhya banAvIne ane ThaMDA ane uSNa padane tenI sAthai thokane ke yAra lago bhane che te yApramANe che. 'sabve lakkhe dese sIe dekhe usiNe' mA paDelo lauMga che. yA 'sarvaH rukSaH dezaH zItaH dezAH uSNAH' mA jIle lauMga che. 'sarvaH rUkSaH dezAH zItAH dezaH uSNaH' mA trIle lauMga che. 'sarvaH rUkSaH dezAH zItAH dezAH uSNAH' yA yA gono vAyyArtha spaSTa che. 'ee tiphAse solasabhaMgA' bhaMgAne uddezIne cAra pradezI smudhanA A uparAMkta 16 bhAMge kahyA che, thothe| lauMga hai. mA rIte tra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre mukhyavizeSyakasnigdharUkSavizeSaNako dvitIyaH, snigdhamukhya vizeSyakazItoSNavizeSaNa kastRtIyaH, rUkSamukhyavizeSya kazItoSNavizeSaNakazcaturthaH, caturvapi vizeSaNayorekatvAnekatvAbhyAM parasparavyatyA sena catvAro bhaGgA bhavanti, tadevaM sarvasaMkalanayA SoDazabhaGgAH sparzatrayamadhikRtya bhavanti iti / 'jai cauphAse' yadi catuHsparzaH, catuHpadezika: skandhastadA iyaM vibhAgavyavasthA-'dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH banate haiM / zItasparza ko mukhya karake aura snigdha rUkSako usake sAtha yojita kAke sarva prathama bhaMga banA hai uruNa sparzako mukhyatAvAlA aura snigdharUkSarUpa vizeSagavAlA dvitIya bhaMga banA hai snigdha sparza kI mukhyatAvAlA aura zItra uSNa sparzarUpa vizeSaNavAlA tRtIya bhaMga banA hai tathA rUkSa sparza kI mukhyatAvAlA evaM zIta uSNa sparzarUpa vizeSa. NoMvAlA caturya bhaMga banA hai / inameM pratyeka bhaMga meM vizeSaNoM kI ekato aura anekatA ko lekara 4-4 avAntara bhaMga aura hue haiM isa prakAra se saba milakara ye pUre 16 bhaMga ho jAte haiM 'jaha cauphAse' yadi yaha catuH pradezika sanya cAra spoM vAlA hotA hai to usameM isa prakAra se vibhAga bhaMga vyavasthA hotI hai-'dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' eka deza meM vaha zIta ho sakatA hai eka dezameM vaha uSNa ho sakatA hai eka deza meM vaha snigdha ho sakatA hai aura ekadeza meM vaha AmAM ThaMDA sparzane mukhya banAvIne ane tenI sAthe snigdha-cikaNuM ane rUkSa spazane ne pahele bhaga bane che. uNa sparzane mukhya banAvIne tathA sinagdha-cikaNuM ane rUkSa sparzane javAthI bIjo bhaMga bane che. 2 snigdha-cikaNa spazane mukhya banAvIne tathA ThaMDA ane uNa sparzane temAM jIne trIjo bhaMga kahyo che. 3 tathA rUkSa sparzane mukhya banAvIne ane ThaMDA ane 6Na spazane tenI sAthe yojIne cotho bhaMga kahyo che. 4 A pratyeka bhaMgamAM vizeSanA ekapaNuM ane anekapaNAne laIne darekanA 4-4 cAra cAra avAktara bhAge bIjA bane che. e rIte badhA maLIne pUrA seLa bhegA thaI jAya che. ve yA2 15zANA 24 ghanA bhI satAve che. 'jai cauphAse' ne te cAra pradezI dha cAra sparzevALa hoya che. te te bhAgone vibhAga A nIya 4 pramANe mana cha 'dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe' te eka dezamAM ThaMDA sparzAvALo hoya che. eka dezamAM garamasparzavALo hoya che. eka dezamAM snigdha-cikaNu sparzavALa hoya che ane ekadezamAM rUkSa-lukhA sparzavALo hoya che. A pramANe A pahelA bhaMga kahyo che. 1 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 625 pratipadezavibhAgazaH sparzacatuSTayasaMbhavena prathamo bhaGgo bhavatIti 1, 'dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukAvA' dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSAH, sarvatraikavaM rUkSatAyAmaneka dvitIyo bhaGgo bhavatIti / 'dese sIe dese usiNe desA nidA dese lukkhe' dezaH zItaH deza uSNo dezAH snigdhAH -dezo kakSa iti tRtIyaH / 'dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lakkhA' deza: zIto deza uSNo dezAH snigyA dezA rUkSA iti caturthaH / 'dese sIe desA hakSa ho sakatA hai yaha prathama bhaMga eka 2 usake pradeza meM zItAdi sparza kI saMbhavatA se banA hai 'dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhA' yaha dvitIya bhaMga hai isa dvitIya bhaMga meM sarvatra zItAdika meM ekatva-ekapacanatA hai parantu rUkSatA meM bahuvacanatA hai 'dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe' yaha tRtIya bhaMga hai isa meM sarvatra zItAdika meM ekavacanatA hai parantu snigdha pada meM bahuvacanatA hai tAtparya aisA hai ki zIta sparza ke sAtha aura uSNa sparza ke sAtha snigdhatA raha sakatI hai isaliye jahAM zItasparza hai vahAM para aura jahAM uSNasparza hai vahAM para snigdha sparzakA sadbhAva hone se unameM anekAzrayarUpa bahuvacanatA huI hai| 'dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA' yaha caturtha bhaMga hai yahAM para snigdha aura rUkSapada meM bahuvacanAntatA huI hai kyoMki jina do A pahele bhaMga tenA eka eka pradezamAM zIta sparza vigerenI saMbhAvanAthI pane cha. 'dese soe dese usiNe dese niddha desA lukkhA' / gIta Ani zItasparza paNAmAM badhe ekavacana kahela che paraMtu rakSapaNAmAM bahuvacana kahela che. te pitAnA eka dezamAM ThaMDAsparzavALa hoya che. eka dezamAM garama sparzavALa hoya che. aneka dezomAM sinagdha-cikaNA sparzavALa hoya che, tathA ekadezamAM rUkSa-lukhA sparzavALo hoya che. A rItano A bIjo bhaMga yo cha. 2 'dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe' monawi zItapazapaNAmAM badhe ja ekavacana kahyuM che tathA sinagdha padamAM bahuvacanathI kahela che. kahevAnuM tAtparya e che ke-ThaMDAsparzanI sAthe ane garama sparzanI sAthe snigdhatA-cikaNApaNu rahi zake che. tethI jyAM ThapaDe sparza che tyAM tathA jyAM garamasparza hoya che tyAM sinagdhaspazane sadabhAva hovAthI temAM anekAthayarUpa bahuvacanane pravega thayela che. A pramANe A zrI Ango che. 3 'dese sora dese usiNe desA niddhA desA lukkhA , A cethA bhaMgamAM nigdha cikaNA ane rUkSa padamAM bahuvacana kahyuM che. kemake zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre usiNA dese niddha dese lukkhe' dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH iti paJcamaH 'dese sIe desA usiNA dese niddha desA lukkhA' dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti SaSThaH, 'dese sIe desA usiNA desA pradezoM meM isake zItasparza aura jina do pradezoM meM uSNasparza rahatA hai vahAM para bhI snigdhatA raha sakatI hai yA rUkSatA raha sakatI hai sAtha meM ye donoM nahIM raha sakatI hai isaliye zItasparza ke sAtha aura uSNasparza ke sAtha una dezoM meM bhI rUkSatA yA snigdhatA ke sadbhAva se yahA~ donoM padoM meM anekatA huI hai kyoMki vaha apane vivakSita pradeza meM rahatI huI bhI anya pradezoM meM bhI rahatI hai / 'dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe' isa prakAra kA yaha pAMcavAM bhaMga hai isameM vaha catuH pradezika skandha deza meM zItapazavAlA aneka dezoM meM uSNasparzavAlA dUsare eka dezameM snigdha pazavAlA aura kisI eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA samajhAyA gayA hai yahAM jo uSNasparza pada meM pahuvacanatA kI gaI hai so usakA kAraNa aisA hai ki vaha uSNa sparza apane vivakSita pradeza meM rahanA huA bhI snigdha aura rUkSasparza ke bhI deza meM raha sakatA hai dete sIe desA usigA dese niddhe desA lukkhA' yaha chaThA bhaMga hai isameM vaha catuHpradezavAlA skandha apane kisI je be pradezamAM tenA zItasparza ane je be pradezomAM garama sparza rahe che. tyAM paNa snigdha-cikaNApaNu athavA rUkSa paNa rahI zake che A ane sAthe rahI zakatA nathI. tethI ThaMDA sparzanI sAthe ane garama sparzanA sAthe te te dezamAM paNa rUkSapaNuM athavA nigdha paNAnA rahevAthI A bane padomAM aneka paNa batAvyuM che. kAraNa ke te potAnA vivakSita pradezamAM rahIne paNa bIjA pradezamAM rahe che. A rIte A ce bhaMga kahyo che. 4 'dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe' ! prabhAenama pAyamA ma kahyo che temAM te cAra pradezavALe skaMdha eka dezamAM ThaMDA sparzavALa hoya che. aneka dezomAM uSNu sparzavALe he ya che bIjA koI eka dezamAM rina sparzavALe ane koI eka dezamAM rUkSasparzavALa hoya che tema batAvyuM che. ahiyAM uNu sparza padamAM je bahuvacana kahela che, tenuM kAraNa e che ke-te uNasparza pitAnA vivakSita pradezamAM rahIne paNa snigdha ane rUkSa sparzanA wi 555 2hI za cha. 5 'dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA' A chaThThA bhaMgamAM cAra pradezI kaMdha pitAnA eka dezamAM ThaMDA sparzavALe. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 627 niddhA dese lukkhe' dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti saptamaH 'dese sIe desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' dezaH zIto dezA uSNAH eka deza meM zIta ho sakatA hai anya deza usake uSNasparzavAle ho sakate haiM ekadeza usakA snigdhasparzavAlA ho sakatA hai aura aneka deza usake rUkSa sparzavAle ho sakate haiM yahAM dvitIyapada meM aura caturtha padameM anekavacanatA prakaTa kI gaI hai so usakA kAraNa aisA hai ki zItasparzavAle pradeza meM rUkSatA bhI raha sakatI hai tathA snigdha sparzavAle pradeza meM uhaNatA bhI raha sakatI hai isIliye ina donoM padoM ke Azraya sthAna apane vivakSita pradeza ke atirikta bhI haiM 'dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe' aisA yaha sAtavAM bhaMga hai isameM dvitIya aura tRtIya pada meM bahuvacanAntatA prakaTa kI gaI hai isake anusAra vaha apane ekadeza meM zIta ho sakatA hai aneka dezoM meM uSNasparzavAlA ho sakatA hai aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura ekadeza meM rUkSa spazavAlo ho sakatA hai aimA kahA gayA hai ina do padoM meM bahuvacana karane kA yaha kAraNa hai ki uSNatA rUkSasparzavAle pradeza meM bhI raha sakatI hai aura zItasparzavAle pradeza meM bhI snigdhatA raha sakatI hai 'dese sIe desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' yaha AThavAM bhaMga hai isameM dvitIya pada meM tRtIya pada meM aura caturtha pada meM hoI zake che. temaja anya dezamAM garama sparzavALa hoya che. koI eka dezamAM snigdha sparzavALo tathA aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. ahiyAM bIjA padamAM ane cothA padamAM anekapaNu batAvela che. tenuM kAraNa e che ke-ThaMDApavALA pradezamAM rUkSapaNu paNa rahI zake che. ane snigdha sparzavALA pradezamAM uSNapaNu paNa rahI zake che. tethI A baMne potAnA Azraya sthAnathI jI2 55 2 cha tabha yu' che. mA zata chacho ma hyo che. 'dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe' mA sAtabhA sabhA bhI mana trIna padamAM bahuvacana kahela che. te pramANe te cAra pradezI skaMdha potAnA eka dezamAM ThaMDAsparzavALa hoya che. aneka dezomAM uSNuparzavALa hoI zake che. tathA aneka dezomAM snigdhasparzavALa hoya che. ane ekadezamAM rasa sparzavALa hoya che tema kahyuM che. ahIMyAM bIjA ane trIjA padane bahuvacanathI kahevAnuM kAraNa e che ke-uSNutA rUkSasparzavALA pradezamAM paNa rahI zake che. ane ThaMDA sparzavALA pradezamAM paNa sinagdhatA rahI zake che. A zata mA sAtamA ma 4o cha. 7 'dese sIe desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' mama mama mAmai wlon bhane trIon sana yAyA 56wi zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 bhagavatIsUtre dezAH snigdhAH dezA rUkSA ityaSTamaH, 'desA sIyA dese usiNe dese nidve dese rukkhe' dezAH zItAH, deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti navamaH, 'evaM ee bahuvacanAntatA kahI gaI hai isake anusAra vaha apane ekadeza meM zItasparzavAlA ho sakatA hai aneka dezoM meM uSNasparzavAlo ho sakatA hai aura bhI aneka deza usake snigdhasparzavAle ho sakate haiM tathA aneka hI deza usake rUkSasparzavAle ho sakate haiM yahAM ina padoM meM bahuvacanatA karane kA yaha kAraNa hai ki jisa deza meM zItasparza hai usa dezameM bhI usake sAtha yA to rUkSatA yA snigdhatA raha sakatI hai tathA jina dezoM meM rUkSatA yA snigdhatA rahatI hai vahAM para bhI unake sAtha uSNasparza bhI raha sakatA hai isa prakAra se ina padoM kA sthAna apane vivakSita sthAna se bhI Age ho jAtA hai 'desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' yaha nauvAM bhaMga hai isameM sirpha prathama pada ko hI bahu. ghacanAntarUpa se prakaTa kiyA gayA hai isake anusAra usake aneka deza zItasparzavAle ho sakate haiM koI eka deza usakA uSNasparzavAlA ho sakatA hai koI eka deza usakA snigdhasparzavAlA ho sakatA hai aura koI sA ekadeza usakA rUkSasparzavAlA ho sakatA hai zItapada meM bahuvacanatA karane kA kAraNa yaha hai ki snigdhasparzavAle deza meM evaM rUkSApavAle dezameM bhI zIta sparza rahatA hai bahuvacanane prayoga karela che. te mujaba te cAra pradezIskaMdha pitAnA eka dezamAM ThaMDA sparzavALa hoI zake che, ane aneka dezamAM garama sparza vALa hoI zake che. ane bIjA aneka dezomAM te snigdha sparzavALA hoya che. tathA tenA aneka deze rUkSa sparzavALA hoya che. ahiyAM bIjA, trIjA ane cethA padane bahuvacanathI kahevAnuM kAraNa e che ke-je dezamAM ThaMDA sparza hoya te dezamAM tenI sAthe sinagdha athavA rakSasparza rahI zake che. ane je dezomAM rUkSa sparza paNa ane snigdhasparza paNa rahe che tyAM paNa tenI sAthe uSNu sparza paNuM rahI zake che. A rIte A pitAnA sthAnathI mIre sthAna 5] 2 cha. 24 / rIte 28 An yI cha. 8 'desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' mA navama mama 11 59tA pahane bahavacanathI kahela che. te pramANe tenA aneka dezo ThaMDA sparzavALA hoI zake che. eka deza uSNasparzavALa hoya che. tathA kaI eka deza snigdha sparzavALe heI zake che. ThaMDA sparzamAM bahuvacana kahevAnuM kAraNa e che ke snigdha sparzavALA dezamAM ane rUkSa sparzavALA dezamAM zItasparza rahI zake zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 621 cauphAse solasabhaMgA bhANiyavyA' evamete catuHsparze SoDaza bhaGgA bhaNitavyAH, kiyatparyantaM tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' yAvat dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, atra yAvatpadena dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigyo dezA rUkSAH 10 'evaM ee cauphAse solasabhaMgA bhANiyavyA' isa prakAra ye cAra sparza meM yahA~ 16 bhaMga kaha lenA cAhiye-'jAva desAsIyA~ desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' yAvat aneka deza usake zIta ho sakate haiM aneka deza usake uSNa ho sakate haiM aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura aneka hI deza usake rUkSa ho sakate haiM yaha antima bhaMga hai isake pahile ke 10 vAM 11 vAM 12 vAM 13 vA 14 vAM aura 15 vA ye 6 bhaMga isa prakAra se haiM yahI bAta yahAM yAvatpada se pradarzita kI gaI hai dezAH zItAH dezaH uSNaH dezaH snigdhaH dezA rUkSAH' yaha 10 vAM bhaMga hai isameM prathama pada ko aura caturthapada ko pahuvacanAnta kiyA gayA hai isake anusAra usake anekadeza zIta ho sakate haiM ekadeza usakA uSNa ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha ho sakatA hai aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM yahAM zIta pada meM aura rUkSa pada meM jo bahudeza vyApakatA prakaTa kI gaI hai usakA kAraNa yaha hai ki jo deza snigdha the. me rIte 241 42 41 . 'evaM ee caukAse solasabhaMgA bhAgiyanyA' A rIte cAra pradezI dhamAM cAra sparzavALA 16 seLa aMge samajavA. 'jAva desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' yAvat tanA aneka deze zIta sparzavALA hoya che. ane tenA aneka deze uSNu sparzavALA hoya che. tathA tenA aneka deze rUkSa sparzavALA hoya che. A chelle bhaMga che. tenA pahelAnA 10 dasamo 11 agIyAme 12 bArame 13 terame 14 caudame 15 paMdaramo A che bhege A pramANe che-eja vAta ahiyAM yAvat padathI kahI che. 'dezAH zItAH dezaH uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' samA bhaMga che. AmAM paDelA padane tathA cothA padane bahuvacanathI kahela che. te pramANe tenA aneka dezo zIta sparzavALA hoya che. tene eka deza uNapa vALa hoya che. tene eka deza snigdha-cikaNA sparzavALe hoya che. ane tenA aneka deze rUkSa sparzavALa haiya che. ahiMyA zIta sparza ane rukSa vALA pahelA ane cothA padane bahuvacanathI kahela che tenuM kAraNa e che ke-je deza ni dha sparzane che, tathA je deza rUkSapazane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 bhagavatIstre iti dazamaH, dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSa ini ekAdazI bhAH, dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti dvAdazo bhaGgA, sparga kA hai aura jo deza rUkSa sparzakA hai vahAM para bhI zItasparza raha sakatA hai tathA jo deza uSNasparza kA hai vahAM para bhI rUkSasparza raha sakatA hai / 'dezAH zItAH dezaH uSNaH dezAH snigdhAH dezo rukSa' yaha 11 vA bhaMga hai isake anusAra usake anekadeza zIta ho sakate haiM ekadeza usakA uSNa ho sakatA hai aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai yahAM zIta sparza ko aura snigdha sparza ko jo bahuvyApakarUpa se bahuvacanAnta kahA gayA hai usakA kAraNa jo deza rUkSa sparza kA hai vaha deza zIta sparza kA bhI ho sakatA hai tathA jo deza uSNasparza kA hai vaha deza snigdhasparza kA bhI ho sakatA hai isa prakAra se inameM bahuvacanAntatA jAnanI caahiye| 'desA sIyA dese usiNe desA giddhA desA lukkhA' yaha bArahavA bhaMga hai aneka deza usake zIta ho sakate haiM usakA ekadeza uSNa ho sakatA hai aneka deza snigdha aura aneka deza rUkSa hote haiN| 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH' yaha che tyAM paNa zItasparza rahI zake che tathA je deza uSNu sparzane che tyAM paNa 31.50 28 / che. mI pramANe zamI ma cho cha. 1 'dezAH zItAH dezaH uSNaH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH' 20 miiyaame| 1 . mayi / bhaMgamAM kevaLa zItaparzavALA pahelA padamAM ja bahuvacana kahyuM che. te pramANe tenA aneka deze zItasparzavALA hoya che. teno ekadeza uSNasparzavALe hoya che tathA eka snigdha-cikaNA sparzavALa hoya che tathA eka deza rUkSa pazavALa hoya che. A bhaMgamAM zIta sparzavALA pahelA bhaMgamAM je bahuvacanane vyapadeza karela che. tenuM kAraNa e che ke te snigdha-cikaNuM ane rUkSa sparzavALA dezamAM paNa rahI zake che. A agIyAramo bhaMga kahyo che. 11 dezAH zItAH dezaH uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH' mI mAmA mAmA tenA aneka deze ThaMDA sparzavALA hoya che. tene ekadeza uNa sparzavALe hoya che. ane tenA aneka deze snigdha sparzavALA hoI zake che. ane tene ekadeza rUkSa hoya che. A bhaMgamAM zItasparza ane snigdhasparza vALA pahelA ane trIjA padane bahuvacanathI kahela che. tenuM kAraNa je deza zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2020 u05 sU02 pulasya varNAdimatva nirUpaNam 631 dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti trayodazaH / dezAH zItA: dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti caturdazo bhaGgA, dezAH zItAH dezA 13 vAM bhaMga hai isameM aneka deza zItasparzavAle bhI ho sakate haiM aneka deza uSNasparzavAle bhI ho sakate haiM ekadeza usakA snigdhaspauvAlA bhI ho sakatA hai aura ekadeza usakA rUkSasparzavAlA bhI ho sakatA hai isa bhaMga meM zItapada meM aura uSNapada meM bahuvacanatA kI gaI hai so usakA kAraNa aisA hai ki jo deza snigdha sparzakA athavA rUkSasparza kA hai usa deza meM bhI zItasparza raha sakatA hai athavA uSNasparza bhI raha sakatA hai 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' yaha 14 vA bhaMga hai isameM usake aneka deza zIta bhI ho sakate haiM aneka hI deza usake uSNa bhI ho sakate haiM ekadeza usakA snigdha bhI ho sakatA hai aura aneka deza usake rUkSa bhI ho sakate haiM yahA zItapada meM uSNapada meM evaM rUkSapada meM bahudezavyApakatA rUpa jo bahuvacanAntatA pradarzita kI gaI hai usakA kAraNa aisA hai ki jo snigdhasparza kA ekadeza hai usameM bhI aura jo rUkSasparza ke aneka rUkSasparzavALo che, tyAM zItasparza paNa rahI zake che, tathA je deza uSNasparzavALe che, tyAM sinagdha-cikaNe spaza paNa rahI zake che te batAves cha. | 0 mAra! Rao cha. 12 'dezAH zItAH dezAH upNAH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH' mA teramA mamA tanA anedezI zIta 15 vALA hoI zake che. tenA aneka deza uNa sparzavALA paNa hoI zake che. tene ekadeza snigdhaspezavALa paNa hoI zake che tathA ekadeza rUkSa sparzavALe paNa hoI zake che. A bhaMgamAM zItasparza ane uNa sparzavALA pahelA ane bIjA padane bahuvacanathI kahela che tenuM kAraNa e che ke-je deza snigdha sparzavALe tathA je deza rUkSa sparzavALo che. te dezamAM paNa zItasparza rahI zake che. athavA ucca sparza paNa rahI zake che. tema batAvavAne mATe bahuvacana nn| prayota pahImA 42 cha. mA 13 me ma uhyo che. 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezAH lakSAH' mA yomA samAtenA bhane yo zIta spazavALA hoya che. aneka deze uNapavALA hoya che. eka deza snigdha-cikaNA pazavALA hoya che. tathA aneka deze rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM zItasparza uoNa sparza tathA rUkSa sparzavALA ema pahelA bIjA tathA cothA padane bahuvacanathI kahela che. tenuM kAraNa e che ke-snigdhacikaNA pezane ekadeza che. temAM tathA rUkSa sparzavALA aneka dezamAM paNa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ andones ianews 632 bhagavatIstre uSNoH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti paJcadazabhaGgAH, SoDazastu pUrvapradarzitastathAhi-dezAH zItAH dezA uSNAH dezA snigdhAH dezA rUkSA iti 16, 'sabve deza haiM unameM bhI zItAMza raha sakatA hai tathA isI kAraNa ko lekara uSNasparza meM bhI bahuvacanAntatA jAnanI cAhiye tathA rUkSasparza meM jo anekadeza vyApakatArUpa bahuvacanatA kI gaI hai vaha isa apekSA se kI gaI hai ki jo anekadeza zI sparza ke haiM yA anekadeza uSNasparza ke haiM unameM bhI rUkSasparza raha sakatA hai 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH' aisA yaha 15 vAM bhaMga hai isake anusAra aneka deza usake zItasparzavAle ho sakate haiM aneka hI deza usake uSNasparzavAle ho sakate haiM aneka hI deza usake snigdha sparzavAle ho sakate haiM aura ekadeza usakA rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai yahAM zIta uSNa aura snigdha padoM meM bahuvacanatA jo dikhalAI gaI hai usakA kAraNa yaha hai ki jo rUkSasparza kA ekadeza hai athavA snigdha sparza ke jo aneka deza haiM unameM bhI zItatA athavA uSNasparzatA raha sakatI hai tathA snigdha pada meM bahavacanatA kA kAraNa zItasparza ke aneka dezoM meM yA uSNasparza ke aneka dezoM meM bhI snigdhatA kA raha sakanA hai| antima bhaMga-'desA sIyA denA usiNA desA nidrA desA lukkhA' zItapaza rahI zake che. temaja uSNa sparzamAM je bahuvacana kahela che te paNa e ja rIte samajavuM. rUkSa sparzamAM je bahuvacanano prayoga karyo che. tenuM kAraNa e che ke-zItasparzanA je aneka dezo che. athavA uSNasparzanA aneka deze che, temAM paNa rUkSa sparza rahI zake che. e rIte A caudame ma che. 14 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH' mA paMdaramAM bhaMgamAM tenA aneka deza zItasparzavALA hoya che aneka deze uNu sparzavALA hoya che. tenA aneka deze snigdha sparzavALA hoya che. ane ekadeza rUkSa sparzavALa hoya che ahiyAM zIta, uSNa ane niSpa sparza vALA pahelA bIjA ane trIjA padane bahuvacanathI kahela che tenuM kAraNa e che ke rUkSa sparzane je ekadeza che. athavA snigdha sparzanA aneka deze che temAM paNa zItapa athavA uNa sparza paNa rahI zake che tema batAvavAne mATe che. temaja snigdha padane bahuvacanathI kahevAnuM kAraNa zIta sparzavALA aneka dezomAM athavA uSNa sparzavAnA aneka dezomAM paNa snigdhasparza rahI za cha, tama matAva cha / 542bhI che. 15 chesa 1-'desA sIyA desA usiNA desA niddhA denA lukkhA' mA prabhAva cha. ma tenA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU02 pudgalasya varNAdimatvanirUpaNam 633 ee phAsemu chattIsaM bhaMgA' sarve ete sparzeSu SatriMzadbhaGgAH / 'jA cauphAse' ityAdi, tatra 'dese sIe' ti, ekAkArapadezadvayalakSaNo deza: zItaH, etAdRza evAnyo deza uSNaH, tathA ca ya eva zItaH sa eva snigdhaH yathoSNaH sa rUkSa ityeka: caturthapadasyAne kavacanAntatve caturthaH, evamete SoDaza bhaGgA bhavanti / 'chattIsa bhaMmA tti' SaTtriMzabhaGgA iti dvitri catuH sparzaSu catuH SoDazaSoDazAnAM bhAvAditi atra ceme vRddhagAthe bhavataH / / aisA hai isake anusAra usake samasta hI deza zItasparzavAle bhI samasta hI deza uSNasparzavAle samasta hI deza snigdhasparzavAle aura samasta hI deza rUkSasparzavAle bhI ho sakate haiM 'sabve ee phAsesa chattIsaM bhaMgA' isa prakAra se sparza ke sambandha meM yahAM saba bhaMga 36 hote haiM-hikasaMyogI 4, trikarmayogI 16 aura catuAsaMyogI 16 ye saba milakara 36 ho jAte haiM / 'jaha ca uphAse' ityAdi padoM meM jo 'dese sIe tti' ekadeza meM vaha zIta ho sakatA hai ekadeza meM uhaNa ho sakatA hai aise jo pada Aye haiM unakA bhAva aisA hai ki ekAkAravAle jo do pradeza haiM vaha ekadeza hai aisA ekadeza zIta ho sakatA hai tathA aisA hI jo dUsarA deza hai vaha uSNa ho sakatA hai jo zIta hotA hai vahI snigdhasparzavAlA hotA hai aura jo uDaNa hotA hai vaha rUkSasparza vAlA honA hai / caturthapada ke anekavacanAnta meM bahuvacana hotA hai isa prakAra se ye solaha bhaMga hote hai| isa viSaya meM aisI ye do saghaLA deze zItasparzavALA, samasta deza uSNu sparzavALA badhA ja dezo sinagdha sparzavALA ane badhA ja dezo rUkSa sparzavALA paNa hoI zake che. tema satAvyu cha 'satve ee phAsesu chattIsaM bhaMgA' mA rIte 250 samadhI badhA maLIne 36 chatrIsa bhAge thayA che. te TuMkANathI A pramANe chebrikasaMgI 4 cAra bhaMga traNanA vegamAM 16 bhaMgA cAra saMgI 16 aMge yAma va 36 chatrIsa lo mane che. 'jai caupha se' vigere hamAre 'dese sIetti' te mahezamA zIta 25zavANe DAya cha, mezamA uoNa spezavALa hoya che evA je pade AvyA che, teno bhAva e che ke eka AkAravALA je be pradeza che. te ekadeza kahevAya che. e ekadeza zIta sparzavALa hoya che ane e ja je bIje deza che te uNa hoya che. je zIta hoya che te ja snigdha sparzavALe hoya che, ane je uNa sparzavALe heya che te rUkSa sparzavALa hoya che. A rIte soLa bhaga zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 bhagavatIstre 'vIsaimasa uddese cauppaesAie caupphAse egabahuvayaNamIsA bIyAiyA kahaM bhaMgA' viMzatitame zatake paJcamodeze catuH pradezAdike catuH sparza / ekavacana bahuvacana mizrA dvitIyAdayo bhaGgAH kathaM syuH // ekavacanabahuvacana mizrA dvitIyatRtIyAdayaH kathaM bhaGgAH syuH, yatraiva khalla ekavacanaM prAguktaM tatraiva bahuvacanam , yatra ca bahuvacanaM tatraikavacana miti kathaM syAdekatva bahutvayorvirodhAt iti kRtvA virodha udbhAvitastatrottaramAha 'dekho desA vA mayA davvakkhettavasabhI vivaka khAe / saMghAya bheya tadubhaya bhAvAo vA vayaNakAle // chAyA--dezodezA vA vivakSayA dravyakSetrarazato vA matAH / vacanakAle saMghAtabheda stadubhayabhAvAdveti // ayamAzayaH-dezo dezA vA, ityanena ekavacanabahuvacanayonirdezo na duSTaH, ekAnekavarNAdi dharmayuktadravyavazena ekAne kAvagAhanAkSetravazena vA dezasyaikasyAnevRddhagAthAe~ haiM--'vIsaimasauddese' ityAdi / ___ yahAM zaGkAkAra ne aisI zaMkA kI hai ki ekavacana aura bahucacana se mizra dvitIya tRtIya Adi bhaMga kaise ho sakate haiM ? kyoMki jahA~ pahile ekavacana kahA gayA hai vahAM bahuvacana aura jahAM bahuvacana kahA gayA hai vahAM ekavacana ye paraspara virodhI bAteM dhana nahIM sakatI haiN| isa prakAra se zaGkAkArane virodha ko udbhAvita kiyA taba sUtrakArane isakA aisA uttara diyA--'deso dekhA vA mayA' ityAdi / tAtparya isakA aisA hai 'deza' aisA ekavacana athavA 'dezA' aisA pahuvacana kA jo nirdeza kiyA gayA hai vaha sadoSa nahIM hai kyoMki eka aneka varNa Adi rUpa dharma se yukta dravya ke vaza se athavA eka mana cha. viSayamA nIya prabhA meM vRddha maathaa| cha. 'vIsaimasauda se ItyAdi ahiyAM zaMkAkAre evI zaMkA karI che-ekavacana ane bahuvacathI mizra bIje, trIjo vagere bhaga kevI rIte bane che? kemake pahelAM jyAM ekavacana kahyuM hoya tyAM bahuvacana ane jyAM bahuvacana karyuM hoya tyAM ekavacana A paraspara virodhI che te saMbhavI zakatA nathI ahiyAM zaMkAkAre virodha batAve tyAre sUtrA3 ten| mA pramANe uttara 24-21-'deso desA vA mayA' tyA bhAnu tAtyaya cha hai-'heza:' meseyana mth| deza :' vaampynn| je nirdeza karyo che. te sadeSa-deSAvaha nathI. kemake -eka-aneka varNa Adi zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 635 katvavivakSaNAt , athavA vacana prastAve saMghAtavizeSamAvena bhedavizeSabhAvena yugapattadubhayavizeSabhAvena vA tasyaikatvAnekatvavivakSaNAcca, apekSAbhedamAdAya ekavacanAntA bahuvacanAntasya vA ekavacanAntatA iti na bhavati bhaGgAnAM kazcidvirodha iti bhAvaH ||muu0 2 // atha paJcadezikavaktavyatAmAha-'paMcapaesie NaM bhaMte' ityAdi, mUlam-paMcapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne kaigaMdhe kai. rase kaiphAse paNNatte? jahA ahArasamasae jAva siya cauphAse pannatte, jai egavanne egavannaduvannA jaheva cauppaesie, jai tivanne siya kAlae nIlae lohiyae ya1, siya kAlae nIlae lohiyagAya2,siya kAlae nIlagAya lohiyae ya3, siya kAlae nIlagAyalohiyagAya4, siya kAlagAya nIlae ya lohiyaeya5' siyakAlagAyanIlae ya lohiyagA ya6, siyakAlagAya nIlagA ya lohiyae ya7, siya kAlae nIlae hAlidae y| estha vi sttbhNgaa7| evaM kAlaganIlagasukillaesa, sttbhNgaa| kAlaga aneka pradezoM meM avagAhanA ke vaza se deza meM ekatva aura anekatya kI vivakSA kI gaI athavA-kathana ke prastAva meM saMghAta vizeSabhAva ko athavA bhedavizeSabhAva ko yA yugapat tadubhayavizeSa bhAva ko lekara usameM ekatva evaM anekatva kI vivakSA ho jAtI hai isa kAraNa apekSA bhedako lekara bahuvacanAnta meM ekavacanAntatA aura ekavacananAnta meM bahuvacanAntatA bana jAtI hai isaliye inako lekara bhaGgoM kA yaha kathana virodhayukta nahIM ho sakatA hai |suu0 2 // rUpa dharmavALA dravyathI athavA eka aneka pradezamAM avagAhanA nA vaNathI dezamAM ekapaNuM ane anekapaNAnI virakSA karela che. athavA kathananA prastAvamAM saMghAta (samUha) vizeSa bhAvane athavA bheda vizeSa bhAvane athavA ekI sAthe tadubhaya vizeSa bhAvane laIne temAM ekapaNAnI ane anekapaNAnI vivakSA thaI jAya che tethI ekavacanAdithI kahela A aMgenuM kathana virodha pA sAI zatu nathI. tabha sabhA // sU0 2 // zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 bhagavatIsUtre lohiyahAliddesu, kAlagalohiyasukilDhesu, kAlagahAlihasukilesu7, nIlagalohiyahAliddesu7, nIlagalohiyasukillesu sttbhNgaa7| evamee tiyAsaMjoge sattaribhaMgA 70 / jai cauvanne siya kAlae ya nIlae lohiyae hAlidae ya1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya2, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya3, liya kAlae ya nIlagAya lohiyageya hAlidageya4, siya kAlagAya nIlae ya, lohiyae ya hAlidae ya5, eepNcbhNgaa| siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya pattha vi pNcbhNgaa| evaM kAlaganIlagahAlidasukillesu vi paMcabhaMgA5, kAlagalohiyahAlihasuvikallaesu vi paMcabhaMgA nIlagalohiyahAlidasukillaesu vi paMcabhaMgA 5, evamee cau. kasaMjoeNaM paNavIsaM bhaMgA 25 / jai paMcavanne kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukkilae y| sabamee ekkaga. dayagatiyagacaukkapaMcasaMjoeNaM IyAlaM bhaMgaptayaM bhavai gaMdhA jahA cauppaesiyastArasA jahAvannA phAsA jahA ca uppesiystsuu.3| chAyA--pazcapadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzaH prajJaptaH, yathA'STAdazazate yAvat syAta catuHsparzaH prajJaptaH / yadi ekavarNaH, ekavarNa dvivarNI yathaiva catuHpadezikaH / yadi trivarNaH syAt kAlo nIlo lohitazca 1, syAt kAlo nIlo lohitAzca 2, syAt kAlo nIlAzca lohitazca 3, syAt kAlo nIlAzca lohitAzca 4, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca 5, syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca 6, syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca 7, syAt kAlazca nIlazca hAridrazca-aprApi saptabhaGgAH7 / evaM kAlanIlazukleSu sptmgaaH| kAlalohitahAridreSu saptamagAH 7 / kRSNalohita zukleSu saptabhaGgAH 7 / kAlahAridrazukleSu saptamaGgAH 7 / nIlalohitahAri zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2020 u05 sU03 paJcapradezika skandhanirUpaNam 637 dreSu saptabhaGgAH 7 / nIlalohitazukleSu saptabhaGgAH 7 | nIlahAridrazuk leSu saptabhaGgAH 7 / lohitahAridrazukleSvapi saptabhaGgAH 7 / evamete trisaMyoge saptatirbhaGgAH 70 / yadi caturvarNaH syAt kAlazva nIlo lohitaH hAridrazca 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazva hAridrAzva 2, syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrazca 3, svAt kAlazva nIlAzca lohitazva hAridrazca 4, syAt arorre arora lohitazva hAridrazca 5 ete paJcabhaGgAH / syAt kAlazca nIlazva lohita zuklazca atrApi paJcabhaGgAH / evaM kAlanIlahAridrazukleSu api paJcamaGgAH 5 | kAlalohitahAridrazukleSvapi paJcabhaGgAH 5 / nIlalohita hAridrazukleSvapi pazcamaGgAH 5 / evamete catuSkasaMyogena paJcaviMzatirbhaGgAH 25 | yadi paJcavarNaH : kAlazca nIlazva lohitazca hAridrazva zuklazca / evamete ekadvikatrika catuSkapaJcasaMyogena ekacatvAriMzaddhikaM bhaGgazataM bhavati 149 / gandhA yathA catuHpradezikasya / rasA yathA varNAH / sparzA yathA catuHpradezikasya // sU0 3 // TIkA -- paMcapae lie NaM bhaMte ! khaMdhe' paJcamadezikaH khalu madanta ! skandhaH 'kar3avanne0 ' kativarNaH, paJca pradezAH paramANavo'vayavatayA vidyante yasya sa pazcapradezikaH skandho'vayavI etAdRzaH paJcapadezikaH skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparza iti praznaH, uttaramAha - 'jahA advArasamasae jAba siya cauphAse aba paMca pradezI skaMdhoM meM varNAdi prakAra prakaTa karate haiM'paMcapae lie NaM bhaMte! khaMdhe kahabanne' ityAdi / TIkArtha - - isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se paMca prAdezika skandha kitane varNAdivAlA hotA hai aisA pUchA hai pAMca pudgalaparamANuoM se jo skandha utpanna hotA hai usakA nAma paMcamadezI skandha hai aisA 'paMcapa esie NaM bhaMte! khaMdhe kaivanne0 ' pAMca pradezoMvAlA skandharUpa avayavI he bhadanta ! kitane varNoM vAlA kitane gandhaguNavAlA kitane rasoMvAlA aura kitane sparzo vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai ki he gautama! 'jahA aDDAra samasaejAba si caukAle pannante' aThAhave pAMya pradezavAlA ghobhAM varSAhi prA batAye che- paMcapaesie NaM bhaMte! khaMdhe kaivanne' chatyAhi TIDArtha- --A sUtrathI gautamasvAmIe prabhune pAMcapradezI kadhanA viSayamAM prazna karela che. pAMca pudgala parama ethI je skaMdha utpanna thAya che, tenu' nAma 'paMthapradezI sudha' yevu che. 'paMcaparakhie NaM bhaMte ! kaivanne' De bhagavat pAMca pradezAvALA 'dha rUpa avayavI keTalA varNavALo, keTalA gadha guNavALo, keTalA rasevALo, ane keTalA spo vALI hAya che? A praznanA uttaramA prabhu che hai - gautama ! 'jahA aTThArasamasae jAva siya cauphA se zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 bhagavatIsUtre pannatte' yathA'STAdazazate SaSThoddezake yAvan catuHsparzaH prajJaptaH, tathAhi-tatratyaM prakaraNam , 'siya egabanne siya dunne siya tivanne siya cauknne siya pNcvnne| siya egagadhe siya dugaMdhe, siya egarase jAva paMcarase, siya duphAse jAva cau. phAse' syAta ekavarNaH syAt dvivarNaH syAt trivarNaH syAt caturvaNaH, syAt pazca. varNaH, syAt ekagandhaH syAd dvigandhaH, syAdekaraso yAvatpazcarasa: syAt dvispazoM yAvat catuH sparza iti / 'jai egavanne' yadi ekavarNaH paJcapradezikaH 'egavanna rahaveM zataka meM chaThe uddeze meM yAvat vaha cAra sparzIvAlA hotA hai yahAM taka jaisA kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kaha lenA cAhiye vahAM kA vaha prakaraNa 'siya egavanne siya duvanne siya tivanne siya cavanne siya paMcavanne siya egagaMdhe siya dugaMdhe siya egarase jAva paMcarase siya duphAse jAva ca uphAse' isa prakAra se haiM so isI prakaraNa ko yahAM para isa prakAra se khulAsA kiyA gayA hai____ 'jaha egavanne' yadi vaha paMcapradezika skandha eka varNavAlA hotA hai to vaha isa sAmAnya varNavatya ke kathana meM isa prakAra se eka varNavAlA ho sakatA hai-'siya kAlae ya, siya nIlae ya, siya lohiyae ya, siya hAlihae ya, siya sukillae ya' kadAcit vaha kAle varNavAlA bhI ho sakatA hai ? kadAcit vaha nIlavarNavAlA bhI ho sakatA hai 2 kadAcit vaha lAlavarNavAlA bhI ho sakatA hai 3 kadAcit vaha pIle varNavAlA bhI ho sakatA hai 4 athavA kadAcit vaha zuklavarNavAlA bhI ho sakatA hai pannatte' mAramA zatabhai 74! udezAbhA yAvat te yA2 25 vAlI che. eTale sudhI mAM jevI rIte kathana karyuM che. te ja pramANe saghaLuM kathana ahiyAM sabhA tyAMnute 5:24 siya egavaNNe siya duvanne siya tivaNNe siya cau. vaNe siya paMcavaNNe siya ega gaMve siya dugaMdhe siya ega rase jAva pacarase siya duphAse jAva caukAse' pramANe ghucha. 24 // 5424ne mahiyAM zata waqanwi mAyu cha. 'jai egavanne' pAMya pradezavAjI 45 me 1 vALo hoya te te A sAmAnya varNananA kathanamAM nIce kahyA pramANenA eka za cha-'siya kAlae ya siya nIlae ya, siya lohiyae ya, siya hAlidae ya siya sukillae ya' hAya te 4aa pANI 55 zake che. 1 kadAcit te nIlavarNavALa paNa hoI zake che 2 kadAcita te lAla varNavALo paNa hoI zake che 3 kadAca te pILA varNavALa paNa hoI zake che. 4 athavA kadAca te dheALA varNavALa paNa heI zake che. A pramANe pa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2020 u05 203 pazcapradezikaskandhanirUpaNam 639 duvamA jaheva cauppaesie' ekavarNadvivarNo ekavarNaH dvivarNazca yathaiva catuHpade zikaH catuHpradezikasya yathA ekavarNavasvaM dvivarNavasvaM kathitam tathaiva paJcapadezika syApi vaktavyam tathAhi-tatratya prakaraNam-'jai egavanne siya kAlae ya sipa nIlae ya siya lohiyae ya siya hAliddae ya siya sukillae ya yadi ekavargastadA syAt kAlazca syAt nIlazva syAt lohitazca syAt hAridrazca syAt zuklazca / yadi dvivarNaH paJcapadezikaH skandhastadA 'sipa kAlae ya nIlae ya1, siya kAlae ya nIlagA ya2, siya kAlagA ya nIlae ya3, siya kAlagA ya nIlagA ya 4' syAt so aisA yaha kathana 'egavanna duvannA ja heva caupaesie' catuHpradezika skandha meM jaisA ekavarNa ke viSaya meM aura do varNa ke viSaya meM kahA jA cukA hai vaisA hI yahAM para kahA gayA hai 'siya kAlae ya, siya nIlae ya' ityAdi prakaraNa vahIM kA hai yadi vaha paMcapradezika skandha do varNoM vAlA hotA hai to vaha 'siya kAlae ya, nIlae, 1' kadAcit kAle varNavAlA aura nIlevarNavAlA bhI ho sakatA hai 1 'siya kAlae ya, nIlagAya 2' athavA eka pradeza usakA kAlA ho sakatA hai aura aneka pradeza usake nIle ho sakate haiM 'siya kAlagA ya naulae ya 3' athavA-aneka pradeza usake kAle ho sakate haiM aura eka pradeza usakA nIlA ho sakatA hai 3 'siya kAlago ya nIlagA ya 4' athavA aneka pradeza usake kAle ho sakate haiM aura aneka hI pradeza usake nIle ho sakate haiM isa prakAra se ye cAra bhaMga kRSNa evaM nIla ke ekatva aura 4thana 'egAnnaduvannA jaheva ca upaesie' yA2 pradezavANa 24 mA 15 paNamAM, ane be varNa paNAmAM kevI rIte kahevAmAM AvyuM che. te ja pramANe ahiyAM kahela che. ___'siya kAlae ya, siya nIlae ya' tyAta tyAMnu 4 pra.26 cha. 2 te pAMya pradezavANI 24 me 1 vaaje| DAya ta 'siya kAlae ya nIlae ya1' hAya jANe! bhane nIsa pANI DA za ch| 'siya kAlae ya nIlagAya' 424 tane se pradeza 7 mA DAya cha bhane bhArI se pradeza nasAvANI DAya cha.2 'siya kAlagAya nIlae ya' yA tanA aneka pradeza kALAvarNavALA hoI zake che ane tene eka pradeza nIlavarNavALe hai. che 3 "siya kAlagA ya nIlagA ya'4 mth| tenA bhane praza 15. vALA hoya che. ane aneka pradezo nIlavarNavALA paNa hoI zake che ke A rIte ka La varNa, ane nIlavarNana ekapaNuM ane anekapaNAthI A cAra bhaMga banyA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 bhagavatIstra kadAcit kAlazva nIlazca 1, syAt kAlazva nIlAzca 2, syAt kAlAzca nIlazca 3, syAt kAlAzca nIlAzca iti kAlanIlayoH catvAro bhaGgAH / tathA 'siya kAlae ya lohiyae ya' syAt kAlazca lohitazca atrApi kAlalohitayo. rekatvAne kasvAbhyAM catvAro bhaGgA bhavantItyUhanIyam , 'siya kAlae ya hAli. 6e ya' syAt kAlazca hAridrazca atrApi kAlahAridrayorekasvAnekatvAbhyAM catvAro bhaGgA bhavantIti catuSpadezikapakara gavadevAvagantavyam / 'siya kAlae ya sukillae ya' syAt kAlazca zuklazca atrApi catvAro bhaGgA draSTavyAH catuSpradezikapakaraanekatva ko lekara hue haiN| athavA-siya kAlae ya lohiyae tha' yaha kAlA aura lAlavarNavAlA bhI ho sakatA so yahAM para bhI kAlavaNa aura lohitavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara cAra bhaMga hote haiM inakA prakAra Upara ke bhaMga prakAra ke jaisA hI samajhanA cAhiye isI prakAra se yaha kadAcit kAlevarNavAlA aura pItavarNavAlA bhI ho sakatA hai-- 'siya kAlae ya, hAliddae ya' so kAlevarNa ke evaM pItavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara yahAM para bhI 4 bhaMga pahile ke jaise hI kaha lenA cAhiye / yaha saba kathana ekatharNa evaM dvivarNa se yuktatA meM catuSpra. dezika prakaraNa ke jaise hI kiyA gayA hai aisA samajhanA cAhiye / 'siya kAlae ya sukkillae ya' kadAcit vaha jhAlA bhI ho sakatA hai aura sapheda bhI ho sakatA hai yahAM para bhI kAle aura sapheda ke ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM so yaha kathana bhI vahI 2. athavA 'siya kAlae ya lohiyae ya' te 471 vAle ne nIlA pANI hoya che. ahiyAM paNa kALAvaNuM ane lAlavaNuMnA ekapaNuM ane anekapaNAthI 4 cAra bhAge bane che. tene prakAra kALA ane nIlavarNanA saMbaMdhamAM kahela prakAra prama Ne samaja. teja rIte te kaIvAra kALAvaNuM vALo ane pILAva vANe 55 DA che. te sUtrA2 matAce cha. 'siya kAlae ya hAliddae ya' A kALAva ane pILAvanA ekapaNA ane anekapaNAmAM cAra baMge AnA paNa kahyA che. te paNa upara kahyA prama Ne samajavA. A tamAma kathana eka vaNI, be varNanA gathI cAra pradezI dhanA viSayamAM je pramANe kahyuM che tela pramANe pAya prazA. 24 ghanA viSayamA 5 samanyu 'siya kAlae ya sukillae ya' hAya te 4ANe! 55 DAya che bhane sa3436 vaanne| 59y hoya che. ahiyAM paNa kALAvarNa ane saphedavarNanA ekapaNa ane anekapaNAthI 4 cAra bhAge bane che. AnA saMbaMdhanuM kathana paNa cAra pradezavALA dhanA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 649 Navadeveti / 'siya nIlae ya lohiyae ya, siya nIlae ya hAlie ya, siya nIlae ya sukillae ya, siya lohiyae ya hAlie ya, siyaM loDiyae ya sukillae ya' eSu sarveSvapi catvArazvatvAro bhaGgA mavanti maGgaprakArAzca atreva - pUrvapadarzitaH catuHpradezika prakaraNAdeva avagantavyA evamete dazadvikasayogA maGgA bhavanti dazAnAmapi catuH saMkhyayA guNane punazcatvAriMzadbhaGgA bhavanti iti catuSyadezikaprakaraNAt draSTavyaM jJAtavyaM ceti / 'jai titranne' yadi paJcapadezikaH skandhaH trivaNa catuSpadezI skandha ke prakaraNa meM kiyA jA cukA hai ataH vahIM se ise bhI jAnA jA sakatA hai / isa prakAra se kRSNavarNa ke sAtha nIlAdivaNoM kA yoga kara bhaMga prakAra prakaTa kiyA hai| aba nIlavarNa ke sAtha Age ke varNoM kA yogakara ke bhaMga prakAra pradarzita kiyA jAtA hai-'siya nIlae lohiyae 1 siya nIlae ya hAliie ya siya nIlae ya sukillae ya siya lohiyae ya hAlie ya siya lohiyae ya sukillae ya siya hAlidae ya sukillae ye isa prakAra se ye vikasaMyogI 10 maMga hote haiM-4 kRSNavarNa kI pradhAnatA se 4 nIlavarNa kI pradhAnatA se 3, lAlavarNa kI pradhAnatA se do aura eka pItavarNa kI pradhAnatA se ina 10 dvika saMyogoM ke pratyeka ke 4-4 bhaMga aura hote haiM jaisA ki Upara meM prakaTa kiyA jA cukA hai ataH sava dvikasaMyogI bhaMga 40 ho jAte haiM yaha saba viSaya catuSyadezI skandha ke prakaraNa se dekha lenA cAhie / viSayamAM tyAMnA prakaraNamAM karela vaghuna pramANe samajavuM A rIte kALAvaNuM sAthe nIlavaNu vigere varNanA cega karavAthI je bhageA ane che te prakAra ahiyAM kahyo che. have nIlavargunI sAthe khIjA varSoMnA ceAgathI je bha'gA ane te tAvavAmAM Ave che. siya nIlae ya lohiyae ya1' 'siya nIlae ya hAlie yara, siya nIlae ya sukillae ya siya lohiyae ya hAlie ya siya lohiyaya sukilae ya siya hAlidae ya sukilae ya' mA rIte yA dviH saMyogI 10 hasa bhagA ane che. kALAvaNanI mukhyatAmAM 4 cAra bhaMgA nIlavaNunI pradhAnatAmAM 3 traNa bhaMgA tathA lAlavaSNunI mukhyatAmAM be bhaMgA tathA. pILAvaNa nI pradhAna tAmAM 1 eka 'ga e rIte dvika saMcAgI dasa la`geAmAM tenA ekava ane anekapaNAthI 4-4 cAra cAra bhagA khIjA thAya che. je upara batAvyA che. e rIte dvikasa'ceAgI kala 40 cALIsa bhaMgA kahyA che. A tamAma prakaraNa cAra pradezI kadhanA prakaraNamAM kahela che te pramANe tyAMthI samajI levuM. graMtha vistAra bhayathI ahiyAM kahela nathI, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre varNatrayavAn tadA 'siya kAlae nIlae lohiyae ya' syAt-kadAcit kAlako nIlako lohitakazceti prathamaH 1, ekasmin kRSNanA tadaparadeze nIlavam abaziSTapadezeSu lauhityamiti prathamArthaH 1 / 'siya kAlae nIlae lohiyagA ya 2,' syAt-kadAcit kAlako nIlako lohitakAzca kRSNanIlayorekatvaM lauhityecAnekatvam ini dvitIyo bhaGgaH 2 / 'siya kAlae nIlagAya lohiyae ya 3' syAt kAlako nIlakAzca lohitazceti prathamatRtIyayorekatvaM madhyavartini ca bahuvacanayadi vaha paMcapradezika skandha tivanne' tIna varNoM vAlA hotA hai to isa trivarNavattA ke sAmAnya kathana meM vaha isa prakAra se tInavarNIvAlA ho sakatA hai-'siya kAlae nIlae lohiyae ya' kadAcit vaha kAle. varSAvAlA bhI ho sakatA hai nIlavarNavAlA bhI ho sakatA hai aura lAlavarNavAlA bhI ho sakatA hai 1 tAtparya isakA aisA hai ki eka pradeza meM kRSNatA dUsare ekapradeza meM nIlatA aura avaziSTapradezoM meM lauhitya ho sakatA hai aisA yaha prathama bhaMgakA artha haiM 'siya kAlae nIlae lohiyagA ye kadAcita vaha kRSNavarNavAlA bhI ho sakatA hai nIlavarNavAlA bhI ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM lAlavarNavAlA bhI ho sakatA hai 2 yahAM para kRSNa aura nIla meM ekatva aura lauhitya meM anekatva kahA gayA hai isa prakAra se yaha dvitIya bhaMga hai 'siya kAlae nIlagAya lohiyae ya3' kadAcit vaha apane ekapradeza meM kAlevarNavAlA bhI ho sakatA hai aneka pradezoM meM vaha nIlavarNavAlA bhI ho sakatA hai se pAMya pradeza 245 'tivanne' ya ta mAtra varNapaNAnA sAmAnya kathanamAM te A nIce kahyA pramANe traNavarNavALa hoI zake che. siya kAlae nIlae lohiyae ya' hAya te jANe 55 ho ? che. nIlavavALa paNa hoI zake che. ane lAlavarNavALe paNa hoI zake che. A pahele bhaMga che.1 kahevAnuM tAtparya e che ke tene eka pradezamAM kALAvaNe paNa bIjA eka pradezamAM nIlavarNapaNuM ane bAkInA be pradezomAM lAlavaNavALo hoI zake che. te pramANe pahele bhaMga che, __'siya kAlae nIlae lohiyagA yara' hAyata jA pA 5 zake che. nIlavarNavALe paNa hoya che. ane aneka pradezomAM lAlavarNavALA paNa hoI zake che. A bhaMgamAM kALAvarNamAM ane nIlavarNamAM eka vacana taya alag bho mahuvayana huM che, mAzate bhI mana cha. "siya kAlae nIlagA ya lohiyae ya3' hAya te pAtAnA ye prazamA vAma zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 643 mAdAya tRtIyaparyavasAnam 3 / 'miya kAlae nIlagA ya lohiyagA ya 4' syAt kAlako nIlakAzca lohitakAztra iti kRSNatve ekatvaM nIlalohitayoranekatva mAdAya caturthoM bhaGgo bhavatIti / 'niya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya5' syAt kAlakAzca nIlazva lohitazca prathame bahutvaM dvitIya tRtIyayorekatvamAdAya paJcamo bhaGgo bhavatIti / 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya 6' syAt kAlakAzva nIlazca lohitakAzca, atra prathamavaramayoranekatvaM madhyavartini ekatvamAdArya SaSTho bhaGgo bhavatIti 6 / 'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya 7' smAt kAlaaura eka pradeza meM vaha lAlavarNavAlA bhI ho sakatAhai 3 yahAM para prathama aura tRtIya padoM meM ekatva aura madhyavartI nIlapada meM anekatva kara yaha tRtIya bhaMga banA hai 'siya kAlae nIlagA ya lohiyagA ya' yahA~ para dvitIya aura tRtIya padameM anekatva aura prathama meM ekatva kara yaha caturtha bhaMga banAyA gayA hai 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya 5' yahAM prathama padameM anekatva evaM dvitIya aura tRtIya meM ekatva karake yaha pAMcavAM bhaMga banAyA gayA hai 'siya kAlagA ya nIlae gha lohiyagA ya 6' yahAM prathama aura antima padameM anekatva aura dvitIyapada meM ekatva prakaTa kara yaha bhaMga banAyA gayA hai 'siya kAlagA ya nIlagA ya lohi paNa hoya che. aneka pradezamAM te nIlavarNavALo paNa hoya che. ane eka pradezamAM te lAlavarNavALe paNa hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane trIjA padamAM ekavacana ane nIlavarNavALA bIjA padamAM bahuvacana kahane A zrI manAcyA cha.3 'siya kAlae nIlagA ya lohiyagA ya4' hAyata pradezamAM kALAvaNuMvALA hoya che. aneka pradezamAM nIlavarNa vALa hoya che, tathA aneka pradezamAM lAlavarNavALa hoya che. A bhaMgamAM bIjA ane trI yahAM avayana DIna / yo la mnaaye| che.4 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya5' 20 mAM paDean 56i mahuvayana bhane gIta ane trIjA padamAM ekavacanathI A bhaMga banAvyuM che. kadAca te potAnA aneka pradezamAM kALAvarNavALa hoya che. keI eka pradezamAM nIlavarNavALe hoya che tathA kaI eka dezamAM lAlavarNavALo hoya che e rIte A pAMcamo cha.5 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya6' hAya te pAtAnA aneka pradezamAM kALA varNavALo hoya che ke eka pradezamAM nIlavaNavALa hoya che ane aneka pradezamAM lAla varNavALa hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane trIjA padamAM bahuvacana tathA bIjA padamAM ekavacana 4Ina mAcho mnaaye| che. 'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 bhagayatIsare kAzca nIlakAzca lohitakazca prathamadvitIyayoranekatvaM caramasya caikatvamAdAya saptamo bhaGgo bhavatIti / itthaM trivarNamadhikRtya paJcapadezike saptamaGgA bhavannIti 7 / 'siya kAlae nIlae hAliddae ya' syAt kAlo nIlo hAridraya, 'ettha vi sattabhanA' atrApi sapta bhaGgA bhavanti tathAhi-'siya kAlae nIlae hAlihae ya1, siya kAlae nIlae hAliddagA ya2, siya kAlae nIlagAya hAlidae ya 3, siya kAlae nIlagA hAlidagA ya 4, siya kAlagA ya nIlae ya hAliddae ya 5, siya kAlagAya nIlae yahAlidagA ya 6, siyakAlagA ya nIlagA ya hAliddae ya 7' syAt kAlava yae ya7 usake aneka deza kAle bhI ho sakate haiM aura anekadeza nIle bhI ho sakate haiM tathA ekadeza usakA lAlavarNa kA bhI ho sakatA hai yahAM prathama aura dvitIyapada meM anekatA evaM tRtIya padameM ekatA prakaTa kara yaha bhaMga banAyA gayA hai isa prakAra se paMcapradezika skandha meM ye 7 bhaMga trivarNa ko lekara hote haiM isI prakAra se 'siya kAlae nIlae hAlihae ye yahAM para bhI 7 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM 'siya kAlae nIlae hAlie ya' yaha prathama bhaMga hai 'siya kAlae nIlae hAlihagA ya 2' yaha vittIya bhaMga hai 'siya kAlae nIlagA ya hAlihae ya 3' yaha tRtIya bhaMga hai 'siya kAlae nIlagA hAlihagA ya' yaha caturtha bhaMga hai 'siya kAlagA ya nIlae ya hAliddae ya 5' yaha pAMcavAM bhaMga hai 'siya kAlagAya nIlae ya hAliddagA ya' yaha chaThA bhaMga hai 'siya kAlagAya nIlagAya hAlihae ya' yaha sAtavAM bhaMga hai ina sAta bhaMgoM ke hone kI tenA aneka dezo kALAvaNuMvALA hoya che. tathA aneka deze nIlavarNavALA hoya che. tathA ekadeza lAlavarNavA paNa hoI zake che. A bhaMgamAM pahelA ane bIjA padamAM bahuvacanathI anekapaNu ane trIjA padamAM ekavacana kahIne ekapaNa batAvIne A bhaMga banAvela che 7 A rIte pAMca pradezavALA skaMdhamAM 7 sAta na yAthI thAya che. me zata 'siya kAlae nIlae hAlihae yA bhane pInA yogayI 55 7 sAta mana cha. 2bhAzata cha-mie kAlae nIlae hAliddae ya' mA 57 che. 'siya kAlae nIlae hAlihagA yara' mA bhAna che. 'siya kAlae nIlagA ya hAlihae ya3' zrIna la che. 'siya kAlae nIlagA ya hAlihaMgA yama thaa| che. 'siya kAlagA ya nIlae ya hAliddae ya5' mA pAMthame cha. 'siya kAlagA ya nIlae ya hAlidagA ya6' mAcho che. 'siya kAlagA ya nIlagA ya hAlihae ya' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 645 nIlaca hAridrazca 1, syAt kAlazca nIlazva hAridrAzca 2, syAt kAlakaica nIlakA hAridrava 3, syAt kAlo nIlakAva hAridrAzca 4, syAt kAlakAzca free hAridrazca 5, syAt kAlakAzca nIlazva hAridrAzca 6, syAt kAlakAzca nIlAzca sUcanA 'ettha vi satta bhaMgA' isa sUtra pATha dvArA dI gaI hai| 'evaM kAlaga nIlaga sukillaesu satta bhaMgA kAlagalohiyahAliddesu 7' ityAdi'syAt kAlazca nIlazva hAridrazva' yaha prathama bhaMga hai isake anusAra vaha apane ekadeza meM kAlA eka dUsare deza meM nIlA aura koI ekadeza meM pIlA ho sakatA hai 'syAt kAlaca nIlazca hAridrAzca 2' yaha dvitIya maMga hai isake anusAra vaha apane kisI ekadeza meM kAlA kisI ekadeza meM nIlA aura aneka dezoM meM pIlA ho sakatA hai 'siya kAlae nIlagA ya hAlie ya' yaha tRtIya bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI eka deza meM kAlA aneka pradezoM meM nIlA ho sakatA hai aura kisI ekapradeza meM pIlA ho sakatA hai / 'spAt kAlaH nIlAca hAridrAca' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM kAlA ho sakatA hai aneka dezoM meM nIlA ho sakatA hai aura aneka hI pradezoM meM pIlA A sAtamA bhaMga che. A sAta bhageA thatA hAvAnA saMbadhamAM sUtrakAre 'tattha vi sattabhaMgA' mA prabhAu che. ' evaM kAlaganI lagasukillaesu sattabhaMgA kAlagalohiyahAliddesu eja pramANe kALAvaNu nIlavaNu ane dheALAvaNunA ceAgamAM sAta bhaMgA banne che tathA kRSNavaNu, lAlavaNa, ane pILAvaNunA caiAgathI paNa 7 sAta bhagA thAya che. je A pramANe che. satta' 'syAt kAlazca 'nIlazca hAridrazca' te potAne yeU dezamAM bhaNAvArtha vANI hAya che, bIjA eka dezamAM nIlavaNu vALA hoya che, tathA koi eka dezamAM pILAvrssaa vANI hoya che. ye rIte AA pahelo lauMga thAya che. 1 'syAt kAlazca 'nIlazca hAridrAzca 2' mA bhane lauMga che. te potAnA a yeU dezamAM aNAvara vANI hAya che. kaI eka dezamAM nIla vaNu vALe ane aneka dezeAmAM pILAvaNu vALA hoya che. 2 'siya kAlae nIlagAya hAlie ya 3' uhAya te potAnA akhe dezamAM kALAvaNu vALA hAya che. aneka dezeAmAM nIlavaNu vALA hAya che. ane kAI eka pradezamAM pILA vaLavALA hoya che. e rIte A trIje bha'ga cAya che. 3 ' ' syAt kAlaH nIlAzca hAridrAzca' 46Aya te potAnA pradezAmAM kALAvaLu vALA hAya che, aneka dezeAmAM nIlavaNu vALA hoya che. tathA aneka zAmAM pILAva vALA hAi zake che. A rIte cAcA bhaMga thAya che. puru zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra hAridrazceti saptamaH / 'evaM kAlaganIlagamukillaesu satta bhaMgA' evaM kAlanIla zukleSu saptamajhA, tayAhi-'siya kAlae nIlae mukillae1, siya kAlae naulae mukilagA ya2, siya kAlae nIlagA mukillae ya3, siya kAlae nIlagA mukillagA ya4, siya kAlagA ya nIlae ya sukillae ya5, siya kAlagAya nIlae sacillagAya 6, siya kAlagA ya nIlagAya mukillae ya7' syAt kAlaca nIlabha zuklaza 1, syAt kAlaca nIlazca zuklAzca 2, syAt kAlazca nIlAzca zuklava 3, sthAna ho sakatA hai 'syAt kAlAzca nIlazca hAridrazca' yaha pAMca bhaMga hai isake anusAra vaha apane aneka dezoM meM kAle varNavAlA ho sakatA hai kisI ekapradeza meM nIlevarNavAlA ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM pIle varNavAlA ho sakatA hai 'syAt kAlAzca nIlazca hAridrAzca yaha chaThA bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kAlevarNavAle ho sakate hai koI eka pradeza nIlevarNavAlA ho sakatA hai aura aneka pradeza usake pIlevarNavAle ho sakate haiM 'syAt kAlAzca nIlAzca hAridrazca' yaha sAtavAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kAlevarNavAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM nIle varNavAlA ho sakatA hai aura ekapradeza meM pIlevarNavAlA ho sakatA hai evaM kAlaga nIlaga sukillaestu sattabhaMgA' isa kathana ke anusAra kAla nIla aura zukla inake saMyoga meM bhI sAta bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'siya kAlae mIlae sukillae ya' yaha prathama bhaMga hai isake anusAra usakA ekadeza kRSNa"syAt kAlAiva nIlazca hAridrazca 5' hAya tapotAnA mana dezamai samm varNavALe hoya che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. koI eka pradezamA pIpAjeya . mAzate mI pAyamA ma che. 'syAt kADakAca nIlazca hAridrAzca 6' hAyata bhane pradezamA pADAya che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. ane aneka pradezomAM pILApaannii ya cha. ko zata chI che. ' 'syAt kAlakAzca nIlAica hAridrazca pAra te pAtAnA bhane pradezamA vANe DAya che. ane| pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. tathA eka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. e rIte A sAtame bhaMga thAya che. cha have kALA varNanI sAthe nIla mana ghoNA nA yogathI thatA sAta mI satAve che-'siya kAlae nIlae sukillae ya 1 ta 12 potAnA zamA jApAnahAya che. eka dezamAM nIlavarNavALe hoya che. tathA eka dezamAM dheLA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 647 kAlaca nIlAzca zuklAzca 4, syAt kAlAzca nIlazca zuklazca 5, syAt kAlAzca nIlazca zuklAzca 6, syAn kAlAzca nIlAzca zuklazceti saptamo bhaGgaH 7 / 'kAla varNavAlA ho sakatA hai ekadeza usake nIlevarNavAlA ho sakatA hai aura ekadeza usakA zuklavarNavAlA ho sakatA hai 'siya kAlae nIlae sukillagAya' yaha dvitIya bhaMga hai isake anusAra usakA koI ekadeza kAlevarNavAlA koI ekadeza nIlevarNavAlA tathA aneka deza zuklavarNavAle ho sakate haiM 'siya kAlae nIlagA sukkilae ya 3" yaha tRtIya bhaMga hai isake anusAra koI eka pradeza usakA kAlevarNavAlA ho sakatA hai aneka pradeza usake nIlevarNavAle ho sakate haiM aura koI ekapradeza usakA zuklavarNavAlA ho sakatA hai 'siya kAlae nIlagA sukillagA ca' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra usakA koI ekapradeza kRSNavarNa pAlA ho sakatA hai aneka pradeza usake nIlavarNavAle ho sakate haiM aura aneka pradeza usake zuklavarNavAle ho sakate haiM siya kAlagAya, nIlae pa sukillae ya' yaha pAMcavAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNavarNa ke ho sakate haiM koI eka pradeza usakA nIlevarNa kA ho sakatA hai aura koI eka pradeza usakA zuklavaNe kA ho sakatA hai 'siya kAlagA ya nIlae sukkillagAya' yaha chaThA bhaMga hai isake anu. sAra usake anekapradeza kRSNavarNavAle koI eka pradeza nIlevarNavAlA pANI DAya che. mA 5 / 1. 'siya kAlae nIlae sukillagAya' kadAca tene keI eka deza kALA varNavALo hoya che. keI eka deza nIla varNavALo hoya che. aneka dezamAM dhaLA varNavALa heya che. A rIte A bIje in yAya che. 2 'siya kAlae nIlagA sukkillae ya3' hAya tana me pradeza kALA varNavALo hoya che. tenA aneka pradezo nIlavarNavALA hoya che. tathA eka dezamAM dhoLAvavALo hoya che. e rIte A trIjo bhaMga thAya che. 3 'siya kAlae nIlagA sukkillagA ya 4' hAya tapAtAnA 7 prazamA kALA varNavALo hoya che. aneka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. tathA aneka pradezamA pApAjI ya che. mA zate yothe| 1 thAya cha. 4' 'siya kAlagA ya nIlae ya sukillae ya 5' hAthita te pAtAnA bhane pradezamA talvarNavALo hoya che. tene keI eka pradeza nIlavarNavALo hoya che. tathA tene eka pradeza ghoLAvarNavALa hoya che. e pramANe pAMcame bhaMga thAya che. 5 'siya kAlagA ya nIlae sukkillagA ya 6' hAzita bhane pradezamA - zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 bhagavatIsne lohiyahAlihesu' evaM kAlalohitahAridreSu saptabhaGgA bhavanti tathAhi-'siya kAlae lohiyae hAliddae 1, siya kAlae lohiyae hAliddagA 2, siya kAlae nIlagA hAliddae ya3, siya kAlae nIlagA hAlihagA ya4, siya kAlagA ya nIlae aura aneka pradeza zuklavarNavAle ho sakate haiM 'siya kAlagA gha, nIlagA ya, sukillae ya' yaha sAtavAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradezakAle ho sakate haiM aneka pradeza nIle ho sakate haiM aura ekapradeza usakA zukla ho sakatA hai 'kAlagalohiyahAliddesu' ke anusAra kRSNa lohita pIta inake saMyoga meM bhI sAta bhaMga hote haiM-jo isa prakAra se haiM-'siya kAlae lohiyae, hAliddae ya' aisA yaha prathama bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM kRSNavarNavAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lAlavarNavAlA ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM pIlevarNavAlA ho sakatA hai 'siya kAlae lohiyae hAli6gA ya 2' yaha dvitIya bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI ekapradeza meM kRSNavarNavAlA kisI eka pradeza meM lohita varNavAlA aura aneka pradezoM meM pItavarNavAlA ho sakatA hai 'siya kAlae nIlagA hAliie ya' yaha tRtIya bhaMga hai isake anusAra vaha apane ekapradeza meM kRSNavarNavAlA aneka pradezoM meM nIlevarNavAlA aura eka pradeza meM pIle varNavALo hoya che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. tathA aneka pradezamA pApaNI DAya che. yA pramANe cha? AnAya che. 1 'siya kAlagA ya, nIlagA ya, sukillae ya 7 tena bhane prsh| jAva vANA hoya che. aneka pradeza nIlavarNavALA hoya tathA tene eka pradeza dheLAvaNuMvALo aya cha. merI mA sAtamI ' thAya cha. 7' 'kAlagalohiyahAlihesu' kALA lAla ane pILA varNanA vegathI paNa sAta aMge bane che. je A zata "siya kAlae lohiyae hAlidae ya 1' potAnA 30 4 prazawi kALA vasuMvALo hoya che. koI eka pradezamAM lAlavarNavALo hoya che. tathA 3 meM prazamA pa vA DAya che. m| pa la . 1 'siya kAlae lohiyae hAliddagA ya 2' ta pAtAnA 7 me pradezamA varNavALo hoya che. koI eka pradezamAM lAlavaNa vALo hoya che. tathA aneka pradezamAM pILAvavALo hoya che. A bIjo bhaMga 2 'siya kAlae nIlagA ya hAlihae ya3' te pAtAnA meM pradezamaimg vALo hoya che. aneka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che te tathA eka pradezamAM pInA pANI hAya che. mAtrI 9. 3 'siya kAlae nIlagA hAli. hamA ya 4' a dial 18 se pradezamA jAvAjI sAya. bhne| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za020 305 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam ra hAlidae ya 5, siyakAlagA ya nIlae ya hAlidagA ya 6, siya kAlagA ya nIlagAya hAliddae ya 7' syAt kAlazca lohitazca hAridrazca 1, syAt kAlazca lohitazca hAridrAzca 2, syAt kAlazca nIlakAzca hAridrazca 3, syAt kAlAca nIlakAdhe hAridrAzca 4, syAt kAlAzca nIlakazca hAridrazca 5, syAt kAlAzca nIlazca hAridrAzca 6, syAt kAlAzca nIlakAzca hAridrazceti saptamaH / 'kAlalohiyasukillemu' kAlalohitazukleSvapi saptamagA bhavanti tathAhi-'siya kAlae ya lohiyae ya varNayolA ho sakatA hai 'siya kAlae nIlagA hAlihagA ya 4' yaha cauthA bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM kAle varNavAlA aneka pradezoM meM nIlevarNavAlA aura aneka pradezoM meM pIlevarNavAlA ho sakatA hai / 'siya kAlagAya nIlae ya hAlihae ya 5' yaha pAMcavAM bhaMgahai isake anusAra usake anepradeza kRSNavarNa ke ho sakate haiM ekapradeza usakA nIlevarNa kA ho sakatA hai aura eka pradeza usakA pIle varNa kA ho sakatA hai 'siya kAlagA ya nIlae ya hAlihagA ya' yaha chaThA bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNavarNavAle eka pradeza nIlevarNavAlA aura aneka pradeza pIchevarNavAle ho sakate haiM 'siya kAlagA ya nIlagA ya hAlihae ya' yaha sAtavAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNavAle aneka pradeza nIlavarNavAle aura ekapradeza pIlevarNavAlA ho sakatA hai 'kAlalohiyasukkillesu' kAla lohita zukla ina tIna vargoM ke saMyoga meM bhI isI prakAra se sAta pradezamAM nIlavarNavALe tathA aneka pradezamAM pILA varNavALo hoya che, mA zata yA 1 thAya che. 4 'siya kAlagA ya nIla e ya hAlie ya5' tenA bhane pradeza jA 14ANe ya che. tanIya aheza nIsa' vALA hoya che. tathA eka pradeza pILA varNavALI hoya che. A pramANe A pAya hA cha. 5 'siya kAlagA ya nIlae ya hAliddagA ya6' tanA aneka pradeza kALA varNavALA hoya che. eka pradeza nIlavarNavALo hoya che tathA aneka pradeze pILA varNavALA hoya che. A rIte A chaThTho bhaMga che. 'siya kAlagA ya nIlagA ya hAliera ya' tanAmane pradeza pAhAya che. aneka pradeza nIlavarNavALA hoya che. ane eka pradeza pILAvaNuMvALe DAya che. mA sAtamA cha. 7' 'kAlalohiyasukillesu' goSaNa lAlavaNa ane dhoLA varNanA vegathI paNa sAta bhAgo thAya che. je A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre sukille ya1, siya kAlae lohiyae ya sukilagA ya 2, siya kAlae ya lohiya gAya sukillae ya3, siya kAlae.ya lohiyagA ya sukillamA ya 4, siya kAlagAya lohiyae ya sukillae 55 siya kAlagA lohiyae ya, mukilagA ya 6, siyakAlagAya lohiyagA ya mukkilae ya 7' syAt kAlazca lohitazca zuklazca 1, syAt kAlazca lohitazca zuklAzca 2, syAt kAlazca lohitAzca zuklazca 3, syAt bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'siya kAlae ya lohiyae ya sukille ya 1' yaha prazna bhaMga hai isake anusAra usakA ekapradeza kRSNavarNavAlA ho sakatA haiM eka pradezalAla varNavAlA ho sakatA hai aura ekapradeza zuklavarNavAlA ho sakatA hai 1 'siya kAlae y| lohiyae ya sukSita llagA ya' yaha dvitIya bhaMga hai / isake anusAra usakA eka pradeza kAlA eka pradeza lAla aura aneka pradeza zuklavarNa vAle ho sakate haiM 'siya kAlae ya lohiyagA ya sukillae ya 3, yaha tRtIya bhaMga haiM isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNa vAlA aneka pradeza lAlavarNa vAle aura eka pradeza zuklavarNa vAlA ho sakatA hai| 'siya kAlae ya lohiyagA ya sukillagA ya 4' yaha cauthA bhaMga hai isa ke anusAra usakA eka pradeza kRSNarNayAlA aneka pradeza lAlavarNavAle aura aneka pradeza zuklavarNavAle ho sakate haiM 'siya kAlagA ya lohiyae pramANe cha 'siya kAlae ya lohiya e sukillae ya1'hAyatanAma pradeza kALA varNavALo hoya che. koI eka pradeza lAlavavALI hoya che. ane me pradeza ghosa pAjo DAya cha. ma po che. 'siya kAlae lohiyae ya sukillagA ya 2' tenA se pradeza aNAva vANa hAya. eka pradeza lAlavarNavALA hoya che. tathA tenA aneka pradeze dheLA varNavALA hAya che. 1 jAnna cha. 2 'ziya kAlae ya lohigA ya sukillae ya3' kadAca te pitAnA eka pradezamAM kALA varNavALe hoya che aneka pradezo lAlavarNavALa hoya che ane ekapradeza dheLAvaNuM hoya che. e pramANe mA jAna 1 hyo che. 'siya kAlae ya lohiyagA ya sukkillagA ya 4' tanA eka pradeza kALA varNavALo hoya che. aneka pradeza lAlavarNavALA hoya che. tathA aneka pradeze dhaLA varNavALA hoya che. A cothe bhaMga che. 4 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam kAlazca lohitAzca zuklAzca 4, syAn kAlAzva lohitazca zuklazca 5, svAt kAlAzca lohitazca zuklAzca 6, syAta kAlAzca lohitAzca zuklaraceti saptamaH 'kAlagahAlidasukillesu 7' evaM kAlahAridrazukleSu saptabhaGgA bhavanti, tathAhi'siya kAlae hAliddae sukillara ya 1, siya kAlae hAlidae sukkilagA ya 2, ya suvikalae tha' yaha pAMcavAM bhaMga hai isake anusAra uptake aneka pradeza kRSNavarNavAlA ekapradeza lAlavarNa vAlA aura ekapradeza zukla varNa vAlA ho sakatA haiM 5 'siya kAlagA lohiyae ya sukillagAya 6' yaha chaThA bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNavarNa vAle eka pradeza lAlavarNa vAlA aura aneka pradeza zuklavarNavAle ho sakate haiM 'siya kAlagA ya lohiyagA ya sukillae ya' yaha sAtavAM bhaMga haiM isake anusAra usake aneka pradeza kRSNavarNa vAle aneka pradeza lAlavarNa vAle aura eka pradeza zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 7 'kAla gahAlida sukillaesu 7' isake anusAra kRSNapIta zukla inake saMyoga meM bhI 7 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'siya kAlae hAlihae sukillae ya1' yaha prathama bhA hai isameM vaha apane kisI pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pIlA aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 1 athavA 'siya kAlara hAliddae sukillagA ya' kadA. 'siya kAlagA ya lohiyae ya sukillae ya 5' tenA bhane pradeza pANA hoya che. eka pradeza lAla varNavALA hoya che. tathA eka pradeza ghAmA 1 gANe DAya che pAya! 1 che. 5 'siya kAlagA lohiyae ya sukillagA ya 6' tn| bhane pradeza 4 mA DAya the. me pradeza lAlavarNavALe hoya che. tathA aneka pradeze sapheda varNavALA hoya ch.| chaThI va cha. 'siya kAlagA ya lohiyagA ya sukkillae ya 7 tenA aneka pradeze kALA varNavALA hoya che. aneka pradeza lAlavaNuM vALA hoya che tathA eka pradeza dhoLAvarNavALA hoya che. A sAtamo bhaMga che. 7 kRSNavarNa, pILAvaNuM ane dhAvaNuMnA rogathI paNuM 7 sAta bhago bane che ta bhATe suutr||2 47 cha -'kAlagahAlihasukillaesu sasa bhaMgA' , pAta, mana zveta panA yogathI sAta sge| thAya cha ta ma prabhArI cha-'siya kAlae hAlihae sukillae ya1' hAthita te potAnA ye dezamA jAne hoya che. keI eka dezamAM pILA varNavALA hoya che tathA keI eka dezamAM zveta vANA hAya che. mAzate mA po ma cha.1 athavA 'siya kAlae hAlihae sukillagA yara' 5 te 7 pradezamA rANA gANe zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre siya kAlae ya hAlida gAya suvikalae ya3, siya kAlae ya hAlidagA ya mukki lagA ya 4, siya kAlagA ya hAliddae ya mukkillae ya 5' siya kAlagA ya hAliddae ya mukkilagA ya 6, siya kAlagA ya hAlida gAya sukillae ya7 syAt kadAcit kAlA hAridraH zuklazca 1, syAn kAlaH hAridraH zuklAzca2, syAt kAlazca hAridrAzca zuklazca3, syAt kAlazca hAridrAzca zuklAzca4, syAt kAlakAzca hAridrazca zuklazca5, syAt kAlakAzca hAridrazca zuklAzca6, syAt kAlacita vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNavAlA ho sakatA hai 2 athavA 'siya kAlae ya hAlidagAya sukillae ya 3' kadAcit vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 3 athavA-siya kAlae ya hAlihagA ya sukkilagA ya 4' kadAcit usakA eka pradeza kRSNavarNa kA aneka pradeza pItavarNa ke aura aneka pradeza zuklavarNa ke ho sakate haiM athavA-'siya kAlagA ya hAliddae ya sukkilae ya 5' aneka pradeza usake kRSNavarNa ke ekapradeza usakA pItavarNa kA aura eka pradeza usakA zuklavarNa kA ho sakatA hai 'siya kAlagA ya hAlihae ya sakkillagA pa 6, athavA-kadAcit usake aneka pradeza kRSNavarNa ke ekamadeza pItavarNa kA aura aneka pradeza zuklavarNa ke ho sakate haiM 6 koI eka pradezamAM pILA varNavALo tathA aneka pradezamAM sapheda paravAnA cha. ma mAnne cha. 2 mA 'kAlae ya jAlihagA ya sukillae ya' hAya ta pAtAnA se pradezamA vaanne| aneka pradezamAM pILA varNavALA tathA eka pradezamAM dhoLAvaNuM vALe hoya. mA zrIna An che. 3 athavA 'siya kAlae ya hAlihagA ya sukillagA ja kadAca eka pradeza kALA varNavALe tenA aneka pradeze pILA vaNuM. vALA tathA aneka pradeza ta varNavALA hoI zake che. A ce bhaMga 7.4 -'siya kAlagA ya hAlihae ya sukillae ya5' tena bhane pradeza kALA varNavALA hoya che. keI eka pradezapaLA varNavALe hoya che, tathA kaI eka pradeza sapheda varNavALo hoya che A pAMcame bhaMga D. mathA-'siya kAlagA ya hAlihae ya mukillagA ya6' hAya ta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 653 kAzca hAridrAzca zuklazceti saptamaH / kAlahAridrazukleSu ekatvAnekatvAbhyAM kAlamukhyakahAridrazuklavizeSaNakA: saptamagA bhavantIti / 'nIlalohiyahAliGgemu' evaM nIlalohitahAridreSvapi ekatvAnekatvanItyA samUlako'pi saptamaGgako bhavati, tathAhi-siya nIlae lohiyae hAliddae ya1, siya nIlae lohiyae hAlihagA ya2, siya nIlae lohiyagA ya hAliddae ya3, siya nIlae lohiyagA ya hAlihagA ya4, siya nIlagA ya lohiyae ya hAlidae ya5, siya nIlagA ya lohiyae ya hAlidagA ya6, siya nIlagAya lohiyagA ya athavA-siya kAlagA ya hAlihagA ya sukkilae ya 7' aneka pradeza usake kRSNavarNa ke aneka pradeza usake pItavarNa ke aura eka pradeza usakA zuklavarNa kA ho sakatA hai isa prakAra se ye bhaMga kRSNa hAridra aura zukla ina vargoM ke ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM inameM kRSNavarNa ko mukhya rakhA gayA hai aura hAridra zukla ina do vargoM ko vizeSaNa rUpa gauNa rUpa se rakhA gayA hai| 'nIla lohiyahAligesu' nIla lohita hAridra inameM bhI inake ekatva aura anekatva ko lekara 7 bhaMga hue haiM jo isa prakAra se haiM-'siya naulae lohiyae ya hAlihae ya 1 siya nIlae lohiyae hAlihagA ya 2 siya nIlae lohiyagA ya hAlihae ya 3 siya nIlae lohiyagA ya hAli. hagA ya 4 siya nIlagA ya lohiyae ya hAlihae ya 5 siya nIlagA ya lohiyae ya hAliddagA ya 6siya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidae ya 7 pitAnA aneka pradezamAM kALA varNavALo hoya che. koI eka prade zamAM pILA varNavALo hoya che tathA aneka pradezamAM sapheda varNavALe DAyathe. mAcho cha 6 mA 'siya kAlagA ya hAlihagA ya sukillae gche. athavA kadAca te pitAnA aneka pradezamAM kALA vALa hoya che. aneka pradezomAM pILA varNavALo hoya che. tathA kaI eka pradezamAM dhoLA bhAva hoya che. A sAtamo bhaMga che. 7 A rIte A bhaMga kALAva, pILAvaNuM ane dhoLAvaNuMnA ekapaNAne tathA anekapaNAne laIne banyA che. AmAM kALAvaNane mukhya rUpe rAkhavAmAM Avela che. tathA pILA vaNa ane saphedavarNane vizeSa rUpe eTale ke gauNa rUpe rAkhavAmAM Avela che. nIlalohiya hAligesu satta bhaMgA' navavadhu, sAsa, manapINA varNanA rogathI paNa tenA ekapaNa tathA anekapaNAthI 7 sAta bhaga hAya 2 mA prabhArI cha.-'siya nIlae lohiyae hAliddae ya1' siya nIlae lohiyae hAlihaMgA ya2' siya nIlae lohiyagA ya hAliddae ya3 siya naulae lohiyagA ya hAlihaMgA ya4 siya nIlagA ya lohiyae ya hAlihae ya5 siya nIla. gAya lohiyae ya hAlihaMgA ya6 siya nIlagA ya lohiyagA ya hAlie e zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatra hAliddae ya 7,' syAt nIlo lohito hAridradha 1, syAt nIlo lohitaH dAridrAzcara, syAt nIlo lohitAzca hAridrazva3, syAt nIlo lohitakAca hAridvAzca4, syAt nIlakAzca lohitazca hAridrazca5, spAt nIlakAzca lohitazca hAridrAzva6, sthAt nIlakAzca lohitakAca hAridrazceti saptamaH 7 / 'nIla lohiya mukti ina bhaMgoM ke anusAra vaha kadAcit nIla bhI ho sakatA hai lohita bhI ho sakatA hai aura pIta bhI ho sakatA hai 1 athavA eka pradeza meM nIla eka pradeza meM lohita aura aneka pradezoM meM pIta bhI ho sakatA hai 2 athavA-eka pradeza meM nIla aneka pradezoM meM lohita aura eka pradeza meM pIta bhI ho sakatA hai 3 athavA eka pradeza meM nIla aneka pradezoM meM lohita aura aneka pradezoM meM pIta bhI ho sakatA hai4 athavA aneka pradezoM meM nIla eka pradeza meM lohita aura eka pradeza meM pIta bhI ho sakatA hai 5 athavA-anekapadezoM meM nIla eka pradeza meM lohita aura aneka pradezoM meM pIta bhI ho sakatA hai 6 athavA aneka pradezoM meM nIla aneka pradezoM meM lohita aura eka pradeza meM pIta bhI ho sakatA hai isa prakAra se ye sAta bhaMga nIla lohita aura hAridra ina vargoM ke ekatva aura anekatva ko lekara hue haiN| Ane krama A pramANe che-kadAcit te nIlavarNavALe paNa hoya che. kadAca te lAlavarNavALa paNa hAya hAya che. ane koIvAra pILA varNave che paNa hoya che.' athavA eka pradezamAM nIla varNavALo hoya che. eka pradezamAM lAla varNavALe ane aneka pradezamAM pILA varNavALe paNa hoya che. 2 athavA eka pradeTAmAM nIla varNa vALa hoya che. tathA aneka pradezamAM lAla varNavALe hoya che. ane eka pradezamAM pILA varNa vALa hoya che. athavA eka pradezamAM nIla varNavALe heya che aneka pradezomAM lAla varNavALa hoya che. tathA aneka pradezomAM pILA varNavALe hoya che 4 athavA aneka pradezamAM nIla varNavALe hoya che. eka pradezamAM lAla varNavALa hoya che. ane eka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. 5 athavA aneka pradezamAM nIla varNavALa hoya che eka pradezamAM lAla varNavALa hoya che. tathA aneka pradezomAM pILA varNavALe hoya che. 6 athavA aneka pradezamAM nIla varNavALe haiya che. aneka pradezamAM lAla varNavALe heya che ane eka pradezamAM pILA varNavALa hoya che. 7 A rIte nIlavarNa, lAlavarNa ane pILAvaNanA ekAva ane anekatvathI A sAta aMge thayA che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 655 lesu evaM nIlalohitazukleSvapi sapta bhaGgA bhavanti tathAhi-siya nIlae lohiyae sukille ya1, siya nolae lohiyae sukilagA ya2, siya nIlae lodi. yazA sukille ya3, siya nIlae lohiyagA sukillagA ya4, siya nIlagA lohi. yae sukillae ya5, sipa nIlagA lohiyae suki gA ya6, siya nIlagA lohayagA sukillae ya7' sthAt nIlo lohitaH zuklazveti prathamaH, viSvapi ekatva pryuktH1| syAt nIlo lohitakaH zuklAzceti caramabahutvo dvitiiyH| syAt nIlo lohitakAH zuklazceti madhyamabahutva stRtIyaH3 / syAt nIlo lohi nakAH zuklAzveti madhyamacaramabahuvacanamazcaturthoM bhaGgaH 4 / syAt nIlakSAH lohitaH 'nIlalohiyasukillesu' isI prakAra se nIlalohita zukla ina SoM ke saMyoga meM bhI sAta bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-siya nIlae lohiyae sukille ya 1 siyanIla e lohiyae sukkilagA ya2 siya nIlae lohiyagA sukille va 3 siya nIlae lohiyagA sukki llagA ya 4 siya nIlagA lohiyae sukillae ya 5 siya nIlagA lohi. yae sukkilalagA ya 6 siya nIlagA lohiyagA sukikalae ya 7 ina bhaGgoM ke anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM nIla kitI eka pradeza meM lohita aura kisI eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 1 athavA kisI eka pradeza meM nIla kisI eka pradeza meM lohita aura aneka pradezoM meM zukla ho sakatA hai 2 athavA-kisI eka pradeza meM vaha nIla aneka pradezoM meM lohita aura eka pradeza meM zukla ho sakatA hai 3 athavA-kisI eka pradeza meM nIla aneka pradezoM meM lohita aura aneka 'nAlalohiyasukillesu satta bhaMgA' mAra pramANe nAkhag, anary ane saphedavanA gathI paNa sAta bhaMga thAya che je A pramANe che'siy nIlae lohiyae sukille ya'1 te 4 2 potAnA 5 me prazawi nIla varNavALo hoya che. koI eka pradezamAM lAla varNavALa hoya che. ane keI eka pradezamAM dhoLA varNavALa paNa hoya che. A pahele bhaMga che. 1 'siya nIlae lohiyae sukillagA ya2' 4Aya te pAtAnA se pradezamA nIlavarNavALA hoya che. keI eka pradezamAM lAla varNavALA hoya che. ane bhane pradezamA sa 19 pANI ya che. 2bhI cha.2 'siya nIlae lohiyagA ya sukillae ya3' hAya te pAtAnA meM pradezamA na varNavALo hoya che. aneka pradezamAM lAla varNavALA hoya che. tathA eka pradezamA sa pADAya cha mA zrIna cha. 3 'siya nIlae lohiyagA va sukillae ya'4 hAya tapotAnA se pradezamA nIla pANI zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 bhagavatI sUtre zuklazceti prathamabahutvaH paJcamaH 5 / syAt nIlakAH lohitaH zuklAzceti prathama caramabahutvaH SaSThaH 6. syAt nIlakAH lohitakAH zuklazceti Adimamadhyama bahusvaramaikatvaH saptamo bhaGgo bhavatIti7 / 'nIlahAlidasukillesu' evaM nIhAridra pradezoM meM zukla bhI ho sakatA hai 4 athavA vaha apane aneka pradezoM meM nIla eka pradeza meM lohita aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 5 athavA aneka pradezoM meM vaha nIla eka pradeza meM lohita aura aneka pradezoM meM zukla ho sakatA hai 6 athavA - aneka pradezoM meM nIla aneka pradezo meM lohita aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 7 ina bhaMgoM meM se prathama bhaGga meM tInoM meM bhI ekatva kA prayoga huA hai dvitIya bhaMga meM caramapada meM anekatva kA prayoga huA tRtIya bhaGga meM madhyama pada meM anekatva kA caturtha bhaMga meM madhyama aura antima pada meM huA hai, pazcama bhaGga meM prathama pada meM huA hai chaThe bhaMga meM prathama aura antima pada meM prayoga huA anekatva kA prayoga bahuvacana kA prayoga bahuvacana kA prayoga tathA aneka pradezamAM DAya che. aneka pradezeAmAM lAla vaNu vALA hAya che varSAva hoya che. yA thotho laMga che. 4 'siya nIlagA lohiyae sukillae ya5' 4 bAra te potAnA bhane prazobhAM nIsa varSA vANI hoya che. koI eka pradezamAM lAla vaNu vALe! hAya che tathA koI eka pradezamAM saha vANI hoya che, AA pAMyamI lauMga che. 5 'siya nIlagA lohiyae sukkilagAya 6' athavA te potAnA mane pradezobhAM te nIsa vAyuvAjo DAya che. koi eka pradezamAM lAla vaNa vALo haiAya che. tathA aneka pradezAmAM saha vAzuvAjo hoya he mA chaTTo laga che. 6 'siya nIlagA lohiyagA sukillae ya 7' bhane pradezobhAM te nIsa varSAvAjA hoya he aneka azAbhAM lAla vaNu vALA hAya che tathA eka pradezamAM zveta vaNu vALA hAya che. A sAtamA bhaMga che. 7 A bhaMgA paikI pahelA bhagamAM traNemAM ekavacanane prayAga thayA che. trIjA bha gamAM trIjA padamAM bahuvacanane prayAga thayA che. trIjA bhaMgamAM khIjA padamAM mahuvacana kahyuM che. ceAthA bha'gamAM bIjA ane trIjA padamAM bahuvacananA prayAga thayA che. pAMcamA bha'gamAM pahelA padamAM bahuvacananA prayAga thayA che. chaThThA bhaMgamAM-pahelA ane trIjA padamAM mahuvacananA prayAga thayA che, sAtamA bhaMgamAM pahelA ane khIjA pamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 3 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 157 zukleSvapi sapta bhaGgA bhavanti, tathAhi-'siya nIlae hAliddae sukilae ya1, siya nIlae ya hAliddae ya mukkilagA ya2, siya nIlae ya hAlihagA ya sukillae ya3, siya nIlae ya hAlihagA ya mukkilagA ya4, siya nIlagA ya hAliddae ya sukillae ya5, huA hai sAtaveM bhaMga meM Adi pada meM evaM madhyama padameM bahuvacana kA prayoga huA hai aura antima padameM ekavacana kA prayoga huA hai / 'nIlahA. lihasukkillesu' isI prakAra se nIla pIta aura zukla ina tIna padoM ke saMyoga meM bhI 7 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'siya nIlae hAlihue muzkillae ya 1, siya nIlae ya, hAliddae ya sukkillagA ya 2, siya nIlae ya, hAliddagA ya sukillae ya 3, siya nIlae yahAlihagA ya sukkilagA ya 4 siya nIlagA ya hAliddara ya sukkilae ya 5, siya nIlagA ya hAliddae ya sukillagA ya 6, siya nIlagA ya hAliigA ya sukkillae ya 7 ina bhaGgoM ke anusAra vaha eka pradeza meM nIla eka pradeza meM pIta aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 1 athavA-eka pradeza meM nIla, eka pradeza meM pIta aura aneka pradezoM meM vaha zukla bhI ho sakatA hai 2 athavA-vaha eka pradeza meM nIla aneka pradezoM meM pIta aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 3 athvaabahuvacana proga thayo che. ane trIjA padamAM eka vacana kahyuM che. 'nIlahAlihasukillesu sattabhaMgA' nIsa pAjAva bhane saI va yogathA 7 sAta saga thAya che. 2 mA pramANe cha. 'siya nIlae hAlihae sukkillae ya 4 pAra te pAtAnA pradezamA nIsANe DAya cha / pradezamAM pILA varNavALa hoya che. tathA ekapradezamAM sapheda varNavALa paNa DA za . mA 53 1 cha. 1 'siya nIlae ya hAliddara ya sukillagA 2 2' athavA te pitAnA eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. eka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. ane aneka pradezomAM sapheda varNavALo 59 cha che. bhA bhI che. 2 tathA 'siya nIlae ya hAli hagA ya sukillae ya 3' mayata zamA nIaajANo DAya che. ane| pradezomAM pILA varNavALo hoya che. tathA eka pradezamAM sapheda varNavALI pAza cha. merI mA zrIRAL BhI che. 3 'siya nIlae ya hAlidda gA ya suklillagA ya 4' 25thapAte cotAnA 23 pradezamA nalayatil rAya che. aneka pradezamAM pILA varNavALo hoya che tathA aneka pradezomAM sapheda vANI DAya che. bhA yAthI ma che. 4 'siya nIlagA ya hAlihae ya mukki zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 bhagavatIstra siya nIlagAya hAliddae ya mukkilagA ya6, siya nIlagA ya hAlihagA ya sukillae ya sthAna nIlo hAridraH zuklazceti prathamaH 1, syAt nIlazca hAridrazca zuklazceti dvitIyaH 2, syAt nIlazca hAridrAzca zuklazceti tRtIyaH 3, syAt nIlazca hAridrAzca zuklAzceti caturthaH 4, syAt nIlAzca hAridrazca zuklAzceti pazcamaH 5, syAt nIlAzca hAridrazca zuklAzveti SaSThaH, syAt nIlakAzca hAridrAzca zuklazveti sptmH| 'lohiyahAlihasukillesu' evaM lohitahAridrazukleSvapi saptabhaGgA bhavanti tathAhi-'siya lohiyae hAlidae sukkillae ya 1, siya lohiyae hAliie ya mukillagA ya2, siya lohiyae ya hAliddagA ya mukkilae ya 3, siya lohiyae ya hAliddagA ya sukilagA ya 4, siya lohiyagA ya hAliie ya sukillae ya5, siya lohiyagA ya hAlidae ya sukillagA ya6, siya vaha eka pradeza meM nIla aneka pradezoM meM pIta aura aneka pradezoM meM zukla bhI ho sakatA hai 4 athavA-aneka pradezoM meM nIla eka pradeza meM pIta aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 5 athavA-aneka pradezoM meM vaha nIla eka pradeza meM pIta aura aneka pradezoM meM zukla bhI ho sakatA hai 6 athavA aneka pradezoM meM nIla aneka pradezoM meM pIta aura eka pradeza meM zukla bhI ho sakatA hai 7 'lohiya hAlidda sukkillesu' lohita pIta aura zukla ina tIna varNoM ke saMyoga meM bhI 7 bhaMga hote haiM-jo isa prakAra se haiM-'siya lohiyae hAlihae sukkilae ya 1 / ' siya lohiyae ya hAliddae sukkilagAya 2, sipa lohiyae ya hAlihagA ya mukkilae ya 3, siya lohiyae ya llae ya 5' bhayApotAnA bhane pradezamA nAAqAmI hAya che. se pradezamAM pILA varNavALo hoya che. tathA eka pradezamAM saphedavarNavALa hoya cha. mApAyI ma che. 'siya nIlagA ya hAlihae ya sukillagA ya 6' athavA te pitAnA aneka pradezamAM nIlavarNavALa hoya che. eka pradezamAM pILAvavALa hoya che. ane aneka pradezamAM vetavarNavALe paNa hoI zake 7. // 74ii cha / 'siya nIlagA ya hAlihagA ya sukkillae ya 7' athavA te pitAnA aneka pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. aneka pradezamAM pILA varNavALa hoya che tathA eka pradezamAM saphedavarNavALa hoya che. A sAtame cha. 7 'lohiyahAlisukillesu sattabhagA' tAsa, pAgA bhane tapaNuM A traNenA cogathI paNa 7 sAta bhaMga bane che. je A pramANe --siya lohiyae hAliddae sukkillae ya 1' 10 pA2 te sAsa vANA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 3 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 651 lohiyagA ya hAlidagA ya mukkilae ya7' syAt lohitaH hAridraH zuklazya varSamayamAnta prathamaH1, syAt lohitaH hAridraH zuklAzceti prathamadvitIya prathamAntazcaramabahuvacanAnto dvitIyaH2, syAt lohitazca hAridrAzca zuklazceti Adi caramaprathamAnto madhyamabahuvacanAntaskRtIyaH 3, syAt lohitazca hAridrAzca zuklAzceti Adi prathamAnto madhyamacaramabahuvacanAntazcaturthaH 4, syAt lohitAzca hAridrazca zuklazceti prathamabahuvacanAnto madhyamacaramaikavacanAntaH 5, syAt lohitAzca hAlidagA ya sukkiralagA 4, siya lohiyagAya hAlie ya sukkilae ya 5 siya lohiyagA ya hAliddae ya sukkilagA ya 6, siya lohiyagaH ya hAlihagA ya suvikalagA ya 7' inameM prathama pada sarvatra ekavacana bAlA hai 1, dvitIya bhaGga meM prathama dvitIya pada meM ekavacanAnta aura tRtIya pada bahuvacanAnta hai, tRtIya bhaGga meM Adi carama pada ekavacanAnta aura dvitIyapad bahuvacanAnta haiM3, caturtha bhaGga meM Adipada ekheya che. koIvAra pILA varNavALe heya che ane keIvAra sapheda varNavALo hoya che. A pahele bhaMga che. A bhaMgamAM traNe pada ekvacanathI kahI che, 1 'siya lohiyae hAlidae sukkillagA ya 2' 46ya te patana ko dezamA lAlavarNavALA hoya che. eka pradezamAM pILAvaNuMvALo hoya che. tathA aneka pradezamAM saphedavarNavALe hoya che. A bIjo bhaMga che. 2 A bIjA bhaMgamAM pahelA ane bIjA padamAM ekavacana ane trIjA padamAM bahuvacanano prayoga - che. 'siya lohiyA ya hAlidagA ya sukillae ya 3' athavA potAnA ekapradezamAM lAvavA hoya che. aneka dezomAM pILAvarNavALe heya che. tathA ekadezamAM saphedavarNavALe heya che. A trIjA bhaMgamAM paheluM ane trIju 58 ekavacanAnta che. ane bIjA padamAM bahuvacanane prayoga karyo che. A pramANe A trI cha. 3 'liya lohiyae ya hAlihagA ya sukillagA ya 4' athapAte epradezamAM lAlavaNuMvALA hoya che. aneka pradezamAM pILAvaNavALa hoya che ane aneka pradezamAM saphedavarNavALa hoya che. A cothA bhaMgamAM paheluM pada ekavacanAta che. tathA bIjA ane trIjA padamAM bahuvacanane pragathe che. e zata mA yA mache 4 'siya lohiyagA ya hAlidAe ya sukillae ya' athavA te kaIvAra aneka pradezamAM lAla varNavALo hoya che. eka pradezamAM pILAva vALo hoya che tathA eka pradezamAM saphedavarNavALa hoya che. A laMgamAM paDeluM pada bahuvacanAta che. tathA bIjA ane trIjA padamAM ekavacanano zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da bhagavatIsatra hAridrazca zuklAzceti AghantabahuvacanAnto madhyamaikavacanAntaH SaSThaH 6, syAt lohitAzca hAridrAzca zuklazceti prathamadvitIyabahuvacanAntazcaramakavacanAnta: saptamo bhaGgo bhavati / evamee tiyA saMjoge sattari bhaMgA' evamete uparidarzitAH trikasaMyoge saptatibhaGgA bhavantIti 70 / 'jaha caubanne' yadi caturvarNaH pazca. pradezikaskandhastadA vakSyamANaprakAreNa bhaGgA bhavanti tathAhi-'siya kAlae ya vacanAnta aura dvitIya tRtIya pada bahuvacanAnta haiM4, paMcama bhaGga meM prathama pada bahuvacanAnta tathA vittIya tRtIya pada ekavacanAnta haiM chaThe bhaGga meM prathama pada aura antima pada bahuvacanAnta hai evaM madhyama pada ekavacanAnta hai 6, saptama bhaMga meM prathama dvitIya pada bahuvacanAnta evaM antimapada ekevacanAnta hai, 'evamee tiyAsaMjoge sattari bhaMgA' isa prakAra se trika saMyoga meM ye 70 bhaMga hote haiM, 'jai cauvanne yadi vaha paMcamadezika skandha prayoga thayela che. uttara DhohiyA ja hADhi ca suvi kaIvAra aneka pradezamAM lAlavaNuMvALo hoya che. eka pradezamAM pILAvaNuMvALe hoya che tathA aneka pradezamAM sapheda varNavALA hoya che. A chedA bhagamAM paheluM ane trIja para bahuvacanathI kahyuM che. ane bIju pada eka vacanathI kahyuM che. e rIte cho bhaMga thayela che. 6 vica DhophiyA hADhirA ca cha ja che ke IvAra pitAnA aneka pradezamAM lAlavarNavALI hoya che. aneka pradezamAM pILAvaNuM vALo hoya che. eka pradezamAM saphedavarNavALo hoya che. A sAtamA bhaMgamAM paheluM ane bIjuM pada bahuvacanAnuM kahyuM che. ane trIju pada ekavacanAnta che. A sAtame bhaMga che. 7 "vamegha tathA no sattari maM" A rIte traNanA cogamAM 70 siMkhtara bhaMge thAya che. te A rIte che.-kALAva, nIlavarNa ane lAlavarNanA yogathI 7, sAta, kALAvaNuM nIlavarNa ane pILAvanA yogathI 9, sAta bhaMga, kALApaNuM, nIlavarNa ane dhoLAvarNanA vegathI 7, bhaMge tathA kALovarNa, lAlavaNa ane pILAvarNana egathI, 7 sAta bhaMga kALAvaNuM pILAvaNuM ane dhoLAvaNanA vegathI sAta bhAge 5 nIlavarNa, lAlavaNuM ane pILAvaNanA yegathI 7, sAta bhaMga 7 nIlavarNa, lAlavaNuM ane dhoLAvaNanA cogathI 7-8 sAta bhege, nIla pILA ane dhoLAvarNanA vegathI 7-9 sAta bhaMga tathA lAlavaNa. pILAva ane dhaLAvaNunA vegathI 7 sAta bhaMga 9-10 A dase prakAranA sAta sAta bho thavAthI kula sittara bhaMga thAya che. " jAne je te pAMca pradezI dha cAravavALo hoya che. te te A pramANe cAravarNavALo hoI zake che -uttara jANa 2 nA ja vodiyA 2 phAsTiAra ?" kaIvAra te potAnA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 3 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 661 nIlae lohiyae hAlidae ya' syAt-kadAcit kAlazca nIlo lohito hAridrazca, ekasmin pradeze kAla:-kRSNavarNaH tadaparadeze nailya tadaparadeze lauhityam avaziSTa dezadvaye hAridrateti kRtvA catvAro varNAH paJcapadezikaskandhe niviSTA bhavanti 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagAya' syAt-kadAcit kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzceti hAridravahuvacanako dvitIyabhaGgo bhavati / 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya' syAt kadAcit kAlazca nAlazva lohitAzva pItazceti lohitabahuvacanAntaH zeSekavacanaka cAravarNoM vAlA hotA hai to vaha isa prakAra se ho sakatA hai-'siya kAlae ya nIlae lohiyae hAliddae ya 1' kadAcit vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai dUsare eka pradeza meM nIlevarNa vAlA ho sakatA hai tathA tIsare kisI eka pradeza meM vaha lAlavarNavAlA ho sakatA hai aura avaziSTa do dezoM meM vaha pItavarNa vAlA ho sakatA hai 1 isa prakAra se vaha cAravarNa vAlA ho sakatA hai athavA-'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya' vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM nIle varNavAlA kisI eka pradeza meM lAla varNa vAlA aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai 2 yaha dvitIya bhA hAridra pada meM bahuvacanAnta vAlA hai2, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyamA ya hAliddae ya' athavA-vaha kisI eka pradeza meM kAlevarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM nIle varNavAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM pIta. dharNa vAlA ho sakatA hai 3 yahAM tRtIya lohita pada bahuvacanAnta hai eka pradezamAM kALAvaNuM vALo hoI zake che. bIjA eka pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. trIjA keI eka pradezamAM te lAlavarNavALoI zake che. bAkInA be pradezomAM te pILAvavALo hoI zake che A pramANe cAravaNuMvALo thaI zake che. A pahele bhaMga che.1 athavA-'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya 2' vAra te pitAnA eka pradezamAM kALAvarNavALe hoI zake che. keI eka pradezamAM nIla vargavALA koI eka pradezamAM lAvaNuMvALe tathA aneka pradezamAM pILAvarNavALo hoya che. A bhaMgamAM ceAthuM pada je hAridra saMbaMdhI che te bahuvacanAta che. sazata sabhI che. 2. siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlidae ya 3' athavA te potAnA keI ekapradezamAM kALA varNavALe heAya che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. aneka pradezamAM lAlavarNavALo hoya che. tathA kaI eka pradezamAM pILAvaNuMvALA hoya che. A bhaMgamAM trIju lAhitapada bahuvacanathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 bhagavatI sUtre stutIyo bhaGgaH 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlidae ya' syAt kAlazca nIlAzva lohitazca hAridrazceti nIlabahuvacanakazcaturtho bhaGgo bhavatIti / 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya' syAt kAlAva nIlaca lohitazca hAstrizceti paJcamo bhaGgo bhavatIti 5 / ee paMca bhaMgA' ete caturvarNaghaTitAH paJcapaGgAH paJcamadezika sUkSma skandhe bhavantIti, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya' syAt aura zeSa pada ekavacanAnta hai 3, 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlie ya athavA vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM nIlavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 4 yahA~ dvitIya pada nIla meM bahuvacana huA hai aura zeSa padoM meM ekavacana huA hai 4, ' siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya' athavAvaha aneka pradezoM meM kAlevarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM nIlevarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai 5 yahAM prathama pada meM bahuvacana aura zeSapardoM meM ekavacana huA hai 5 'ee paMca bhaMgA' ye pAMca bhaMga cAra varNoM ko lekara pAMca madezoM vAle sUkSma skandha meM hote haiM / aba pIta ke sthAna meM zukla pada ko jor3akara jo udhuM che. yethe rIte A trIle lauMga che. 3 'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hA liie caka' athavA te peAtAnA eka pradezamAM kALAvaNu vALo haiAya che, aneka pradezamAM nIlavarNa vALA hoya che. keAi eka pradezamAM lAlavaNu vALA hoya che. tathA ekaprade zamAM pILAvaNu vALo hoya che. A bhaMgamAM nIlavadhu sabaMdhI khIjA padamAM kha uvacananA prayAga thayA che. bAkInA traNe pado ekavacanathI kahyA che. e rIte A yA thothe| lauMga che.4 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya5' athavA te peAtAnA aneka pradezeAmAM kALAvaNu vALo hAya che, keAI eka pradezamAM nIlavaNu vALe! hAya che, kei eka pradezamAM lAlajI vALe hAya che. keI eka pradezamAM pILAva vALA hoya che. A pAMcamA bhaMgamAM pahelA padamAM bahuvacanane prayAga karyo che. ane khAkInA pado ekavacanAnta kahyA che. e rIte A pAMcame lauMga che.5 'ee paMca bhaMgA' ApAM lage pAMya pradezovANAsUkSma dhamAM yAra varNane laIne thAya che. have pILAvaNuM ne sthAne dheALAvaNu tathA sapheda vaNu ne ce jIne me lage thAya che te matAve che. 'siya kAlae ya nIlae ya loddiyae ya sukille zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcagde zikaskandhanirUpaNam 663 kAlazca nIlazca lohitazca zuklazceti kAlanIlalohitazuklairapi bhaGgA bhavanti 'ettha vipaMcabhaMgA' atrApi pazcabhaGgAH atrApi kAlanIlalohita zukleSvapi paJcabhaGgA bhavanti, nathAhi-siya kAlae ya nIlae ya le hiyae ya sukillae ya1, siya kAlae ya nIlaeya lohiyae ya sukillagA ya2, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya sukillaeya3, siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya sukillae ya4, siya kAlagA ya nIla. bhaMga hote haiM unheM prakaTa kiyA jAtA hai 'siya kAla e ya nIlae ya lohiyae ya suvikalle ya 1 kadAcit vaha eka pradeza meM kAlevarNavAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM nIlevarNavAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 1 athavA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sukkillagA 2 siya kAlae ya naulae ya lohiyagA ya sukille ya 3 siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya sukkille ya 4 siya kAlagA panIlae ya lohiyae ya sukkillae ya 5' vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM nIlavarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohitavarNavAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNavAlA bhIho sakatA hai 2 athavA kisI eka pradeza meM vaha kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM nIlavarNa vAlA aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA-vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM nIle varNa ghAlA eka pradeza meM lohitavarNa ya1'hAyatecAtAnA se pradezamA vAle DAya che , pradezamA nIlavarNavALe hoya che. keI eka pradezamAM lAlavarNavALa hoya che. tathA keIeka prazamasihA vANayache. mA pasala che. 'siya kAlae ya nIlae ya lohiya e ya sukillagA2' pAtAnA pradezamA vANa pradezamAM nIlavarNavALa kaI eka pradezamAM lAlavarNavALe tathA aneka pradezamAM zvetavAvA DAya che. mA bhI che. 2 'siya kAlara ya nIlae ya lohiyagA ya sukille ya 3' mathavA tapAtAnA 4 praharImA vALo hoya che keI eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. aneka pradezamAM lAlavaNuMvALo hoya che tathA kaI eka pradezamAM saphedaraNuMvALo hoya che. A tIna A1 2.3 'siya kAlae ya' nIlagA ya lohiyae ya sukkille ya4' mAte pitAnA keI eka pradezamAM kALAvarNavALo hoya che aneka pradezamAM nIlavarNavALo zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre e ya lohiyae ya sukillae ya5' syAt kAlazca nIlazca lohitazca zuklazceti prathamaH1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca zuklAtheti dvitIyaH2, syAt kAlazca nIlazca lohitAzca zuklazceti tRtIyaH3, syAt kAlazca nIlAca lohitazca zuklazceti caturthaH4, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca zuklazceti paJcamo bhaGgo bhavatIti / 'evaM kAlaganIlagahAlimukillesu vi paMca bhaMgA' evaM kAlanIlahAridrazukleSvapi paJca bhaGgA bhavanti tathAhi-'siya kAlae ya nIlae ya hAlihae ya sukillae ya1, siya kAlae ya nIlae ya hAlidae ya sukillagA ya2, siya kAlae ya nIlae ya hAlidagA ya sukillae ya3, siya kAlae ya nIlagA ya hAlidae ya sukillara ya4, vAlA aura eka pradeza meM zukla varNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 athavAvaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNavAlA eka pradeza meM nIlevarNavAlA ekapradeza meM lAlavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 5 'evaM kAlaganIlagahAlihasuvikallesu vi paMca bhaMgA' isI prakAra se pAMca bhaMga kRSNa nIla pIta zukla ina cAra varNoM ko lekara hote haiM-'siya kAlae ya nIlae ya hAlihae ya sukillae ya 1 siya kAlae ya nIlae ya hAliddae ya sukkilagA ya 2, siya kAlae ya nIlae ya hAlidagA ya sukillae ya 3, siya kAlae ya nIlagA ya hoya che. tathA eka pradezamAM lAlavavALo hoya che. ane eka pradezamAM sapheda pa Na DAya che. mA yothe| ma cha.4 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya5' athavA te pAtAnA bhane pradezamA vA hAya che. eka pradezamAM nIlavarNavALa hoya che. eka pradezamAM lAla varNavALa hoya che, tathA eka pradezamAM sapheda varNavALA hoya e rIte ApAMcame bhaMga che. 5 evaM kAlaganIlagahAlida sukkillesu' vi paMca bhaMgA' me pramANe kRSNavarNa, nIlavarNa, vetavarNa ane pILAvarNana egathI pAMca bhaMga bane che tabhAvI zata cha,-'siya kAlae ya nIlae ya hAlihae ya sukkillae ya1' hAya te potAnA eka pradezamAM kALAvaNuMvALo hoya che. eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. ane eka pradezamAM pILAvavALA hoya che tathA eka pradezamAM saphedavarNavALa hoya che. e rIte pAMca pradezI kaMdhane A pahele bhaMga che.1 "siya kAlae ya nIlae ya hAlihae ya sukkillagA ya2' athavA tapotAnA eka pradezamAM kRSNavarNavALa hoya che. keI eka pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. keI eka pradezamAM pILAvarNavALe heya che. ane aneka pradezamAM dhaLA va pANI DAya che. mA bhI cha.2 'siya kAlae ya hAligA ya sukkillae ya 3' Athit potAnA 4 pradezamA DAI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 pazcapradezika skandhanirUpaNam 665 siya kAlagA ya nIlae ya hAlie ya sukkilae ya5' syAt kAlazca nIladha hAridrava zuklazceti prathamaH 1, syAt kAlazca nIlakSya pItazca zuklAzceti dvitIyaH 2, syAt kAlaca nIlazca pItAzca zuklazceti tRtIyaH 3, syAt kAlazca nIlAca pItazca zuklazceti caturtha 4, syAt kAlAca nIca pItazca zuklazceti paJcamaH 5 / hAlie ya sukillae ya 4, siya kAlagA ya nIlae ya hAlidae ya sukillae 5' kadAcit vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM nIle varNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai ? athavA dvitIya bhaMga ke anusAra vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai, kisI eka pradeza meM nIle varNavAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM zuklavarNa ho sakatA hai 2 tRtIya bhaMga ke anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM nIle varNavAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 3, caturtha bhaMga ke anusAra yaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 4 paMcama bhaGga ke anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM nIlevarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zukla zake che. keAI eka pradezamAM nIlavaNu vALA hAi zake che. aneka pradezamAM pILA vaNu vALA hAI zake che. tathA eka pradezamAM saphedavaghu vALA hoya che. A trIje lauMga che. siya kAlae ya nIlagA ya hAlie ya sukkillae ya4' te a eka pradezamAM kALAvaNa vALA hAya che. aneka pradezamAM nIlavaNa vALA hAya che. phrAI eka pradezamAM pILAvaNu vALA hAya che. tathA koi eka pradezamAM sapheda varSAvANI Dodha zaDe che. A thothe| lauMga he. 4 siya kAlagA ya nIlae ya hAlie ya sukillae ya' aAthit te potAnA bhane aheza mAM aNAvAzu vANI hAya che. ekapradezamAM nIlavaNu vALA hAya che. ekapradezamAM pILApaNuMvALA hAya che. tathA eka pradezamAM saphedavaNu vALA hoya che. e rIte A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ' evaM kAlalohiyA lidasukillesu paMva bhaMgA' evaM kAlalohitahAridrazuklebvapi pazca bhaGgA bhavanti, tathAhi - ' siya kAlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukilla eya 1, siya kAlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillagA ya2, siya kAlae ya lohiyae ya hAligA ya sukkie ya3, siya kAlae ya lohiyagA ya hAlidae ya bhagavatIsUtre varNa vAlA ho sakatA hai / ' evaM kAla - lohiya- hAlida - sukille paMcabhaMgA' isI prakAra se kRSNa lohita pIta zukla ina vargoM ke saMyoga meM bhI pAMca bhaMga hote haiM - jo isa prakAra se haiM- 'siya kAlae ya lohiyae ya hAlie ya sukillae ya 1' yaha prathama bhaMga hai isake anusAra vaha paMcapradezika skandha kadAcit kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohita varNa vAlA kisI eka pradeza meM pItavarNavAlA aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 1, athavA'siya kAlae ya lohiyae ya hAliie ya sukillA va 2' isa dvitIya bhaMga ke anusAra vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohita varNa vAlA kisI eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai2, athavA - 'siya kAlae ya lohiyae ya hAligA ya sukillae ya' isa tRtIya bhaMga ke anusAra vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM pAMcamA bhaMga che. 5 'evaM kAlalohiyA lidasukkillesu paMca bhaMgA' pAMca pradezI skaMdhanA eja rIte kRSNava lAlavaNuM pILAvaNu ane dheALA vAryAMnA yogathI yAMya lago bhane che, ? yA pramANe che.- siya kAlae ya lohiyA ya hAlie ya sukillara ya1' mA pAMya pradezI saMbaMdha aAthita ardha 4 pradezamAM kALAvaNu vALA hAya che. kAi eka pradezamAM lAlavaNu vALA hAya che. koi eka pradezamAM pILAvaNu vALe! hAya che tathA keAI eka pradezamAM sapheda vAyu vANI hoya che. me rIte A prathama lauMga che. 1 'siya kAlae ya Tohiyae ya hAlie ya sukkillagA ya 2' bAra te peAtAnA epradezamAM kALAvaNu vALA hAya che. koI eka pradezamAM lAlavaNu vALA hAya che. phAI eka pradezamAM pILA vaNu vALA hoya che. tathA aneka pradezamAM sapheda vadhu - vANI hoya che. yA rIte yA jIle lauMga thAya che. 2' 'siya kAlae ya lohiyae ya gAya sukillae ya 3' te koI ekapradezamAM kALAvaNu vALe! hAya che. eka pradezeAmAM lAla vaNa vALo aneka pradezAmAM pILA vaghu vALA hAya che. tathA eka pradezamAM hAya che. saphedavaNu - zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 667 mukkile ya4, siya kAlagA ya lohiyae ya hAliddae ya mukkilae ya5' syAt kAlazca lohitazca hAridrazca zuklazca', syAt kAlazca lohitazca hAridrazca zuklAzceti dvitIyaH2, syAt kAlazca lohitazca hAridrAzca zuklazceti tRtIyo bhaGgaH3, syAt kAlazca lohitAzca hAridrazva zuklaz veti caturthoM bhaGgaH 4, syAt kAlakAzca lohitazca hAridrazca zukaveti paJcamo bhagaH5, itthaM kAlalohitahAridrazuklevapi pazcabhaGgA bhvntiiti| 'evaM nIlalohiyahAlida mukkillesu vi paMca bhaMgA5' evaM nIlalohitapItazukleSvapi pazca bhaGgA bhavanti tathAhi-'siya nIlae ya zuklavarNa bAlA ho sakatA hai 3, athA-'siya kAlae ya lohiyagA ya hAliddae ya tuvikalle ya 4' isa caturtha bhaMga ke anusAra vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM lohita varNa vAlA eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 4 athavA-'siya kAlagA ya lohiyae ya hAliddae ya sukkillae ya 5' isa bhaMga ke anusAra vaha aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa vAlA eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 5, isa prakAra se ye kAlalohita hAlidra aura zukla ina vargoM ke saMyoga meM 5 bhaMga hote haiM 'evaM nIlalohiyahAlihassukillesu vi paMca bhaMgA' isI prakAra se nIla lohita hAridra aura zukla ina vargoM ke saMyoga meM bhI 5 bhaMga hote haiM, pANe DAya che. se rIte mAtrI 1 thAya che. 3 'siya kAlae ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillae ya 4' mA Twi Baa pramANe / pAra ekapradezamAM kALA varNavALe hoya che. aneka pradezomAM lAlavarNavALo hoya che. eka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. tathA kaI eka pradezamAM saphedavarNa pANI DAya che. yA yo| ma che. 4 mA 'siya kAlagA ya lohiyae ya hAlihae ya sukkillae ya5' pAra pAtAnA mane prazAmai ty vALa hoya che. eka pradezamAM lAvavA hoya che. eka pradezamAM pILAvaNa vALo hoya che. tathA eka pradezamAM saphedavarNavALo hoya che. e rIte A pAMcame bhaMga che. 5 A pramANe kALo varNa, lAlavarNa, pILovarNa ane sapheda varNa A cAra varNonA saMgathI uparokta rIte pAMca aMge thAya che. ___ 'evaM nIlalohiyahAlihasuvikallesu vi paMca bhaMgA' me prabhArI nA. varNa, lAlavaNuM pILAvarNa ane sapheda varNanA yegathI paNa pAMcabhaMga thAya je A pramANe che zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 bhagavatI sUtre lohiyae ya hAlie ya sukkillae ya1. siya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukilalagAya 2, siya nIlae ya lohiyae ya hAligA ya sukillae ya 3, siya nIlae ya lohiyagAya hAlidae ya sukillae ya4, siya nIlagAya lohiyae ya jo isa prakAra se haiM - 'siya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukkillae ya' yaha prathama bhaMga haiM isa bhaMga ke anusAra vaha kisI eka pradeza meM kadAcita nIlavarNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM lohita varNa vAlA ho sakatA hai kisI eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura kisI ekapradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 1 'siya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya sukkilagA ya 2' yaha dvitIya bhaMga hai isake anusAra vaha ekapradeza meM nIlavarNa vAlA ho sakatA hai ekapradeza meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai ekapradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM zukla varNa vAlA ho sakatA hai 2 'siya nIlae ya lohiyae ya hAlihagA ya sukillae ya3' yaha tRtIya bhaMga hai isake anusAra vaha kadAcit nIlavarNa vAlA ho sakatA hai koI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 3 'siya nIlae ya lohiyA va hAliddara ya sukillae va 4' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra vaha ekapradeza meM nIlavarNa vAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa siya nIlae ya lohiyae ya hAlihara ya sukillae ya 1' ardha vAra te peAtAnA koIeka pradezamAM nIlavarNa vALA hAya che. keAi eka pradezamAM lAlavaNuM vALA hoya che. kaI eka pradezamAM pILA varNavALA DhAya che. ane koI eka pradezamAM saphedavaNu vALA hAya che. e rIte A pahelA laga che. 1 'triya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya sukkillAgA ya 2' artha vAra te peAtAnA eka pradezamAM nIlavaNu vALo heAya che. kAI eka pradezamAM lAlavaNu vALo hoya che. kAI eka pradezamAM pILAvaNu vALo hAya che. tathA aneka pradezeAmAM saphedavaNu vALo hAya che, A jIle laga che. 2 'siya nIlae ya lohiyae ya hAliegA ya sukkillae ya3' ardhavAra te potAnA 4 ahe. zamAM nIlavaNu vALo hAya che. koi eka pradezamAM lAlavaNu vALo hAya che. aneka pradezeAmAM pILAvaNu vALo hAya che. tathA eka pradezamAM saphedava vALo hoya che. me rIte mA trIle lauMga thAya che. 3 ' 'siya nIlae ya lohiyA ya hAlie ya sukkillae ya4' haiN| vAra 4 pradezamAM nIsavArtha vANI hAya the. aneka pradezAmAM lAlavaNu vALo hAya che. eka pradezamAM pILAvaNu vALo hoya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 669 " hAlier ya sukkillae ya 5' syAt nIlaca lohitazca dAridrazva zuklazceti sarvashaantaH prathamo bhaGgaH syAt nIlaca lohitazva hAridrazca zuklAceti caramabahuvacanaH pUrvapUrvaprathamAnto dvitIyo bhaGgaH 2 syAt nIlaca lohitazva hAridrAzca zuklazceti upAntabahuvacanakaH zeSeSvekavacanAntastRtIyaH 3 syAt free afrate hAridrazca zuklazveti dvitIyAnekavacanAntaH zeSeSu ekavacanAntaH caturthaH 4, syAt nIlAca lohitazca hAridrava zuklaveti AdibahuvacanAntastadatirikteSu ekavacanAntaH paJcamaH, tadevaM nIlalohitahAridrazukla samudAye'pi pazcabhaTTA bhavanti / 'evamee caukkasaMjoeNaM paNavIsaM bhaMgA' evaM pazcavarNAnAM parasparaM vyatyAsena ekavacanAne kavacanavyatyAsena ca ete catuSkasaMyogena paJcaviMzati mehA bhavanti caturvarNAnAM parasparaM vizeSaNavizeSyabhAvavyatyAsena paJca bhaGgA vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 4 'siya nIlagAya lohiyae gha hAlie ya sukillae ya 5' yaha pAMcavAM bhaMga hai isake anusAra vaha aneka pradezoM meM nIlavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 5 / prathama bhaMga sarvatra prathamA vibhakti ke ekavacana vAlA haiM, dvitIya bhaMga caturtha pada meM bahuvacana vAlA aura zeSa padoM meM eka vacana vAlA hai, tRtIya bhaMga tRtIya pada meM bahuvacana vAlA hai aura zeSapadoM meM ekavacana vAlA hai, caturtha bhaMga dvitIya pada meM bahuvacana vAlA aura zeSapadoM meM ekavacana vAlA hai, paMcama bhaMga prathama pada meM bahuvacana vAlA aura zeSapadoM meM ekavacana vAlA hai 'evamee cakkasaMjoeNaM paNavIsaM bhaMgA' isa prakAra se ye pAMca varNoM che. tathA eka pradezamAM sapheda vaNu vALo hAya che. A ceAthe bhaMga che. 4 'siya nIlagAya lohiyae ya hAlie ya sukillae ya 5' te potAnA ane4 ahe. zAmAM nIlavaNu vALo hAya che. eka pradezamAM lAlavaNu vALo hAya che. eka pradezamAM pILAvaNu vALo DAya che. tathA eka pradezamAM saphedavaNu vALo che. e rIte A pAMcame laga che,pa pahelA bhaga cAre padomAM prathama vibhaktinA ekavacanathI kahela che. khIjA bha`ganA ceAthA padamAM bahuvacanane prayoga karela che. ane khAkInA traNa pado ekavacanavALA che. trIjA bha gatu' trIjuM pada ahuvacanavALu che. tathA khAkInA pado eka vacanavALA che, ceAthA bhaMganA khIjA pa4mAM mahuvacananA prayAga karela che. ane bAkInA pado ekavacanavALA che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 bhagavatIsUtre bhavanti eteSu ca ekatvAnekatvAbhyAM punaH paJca paJca bhavantIti paJcasaMkhyAyAH paJcasaMkhyayA guNane paJcaviMzatireva bhaGgA bhavantIti bhAvaH / 'jai paMcavanne' yadi paJcavarNaH paJcapade zikaH skandha stadA-'kAlae ya nIlae ya lohiyara ya hAliddara ya mukkillae ye kAlazca nIlazca lohitazca pItazca zuklazceti eko bhaGgo bhavati paJcavarNAtmakatve pazcapradezikasyeti / 'satyamee ekkagaduyagatiyagacaukkapaMcagasaMjoeNaM IyAlaM bhaMgasayaM bhavaI' sarvabhete ekatikatrikacatuSkapazcakasaMyogena ekake paraspara ke vyatyAsa se aura ekavacana bahuvacana ke vyatyAsa se catuSka saMyoga meM 25 bhaMga hote haiM, tAtparya aisA hai ki jaba cAravargoM kA paraspara meM vyatyAla-ulaTaphera hotA hai-vizeSaNa vizeSyabhAva karake unameM parivartana kiyA jAtA hai taba inake cAra saMyogI 5 bhaMga banate haiM, 5 bhaMgoM meM phira ina cAra varNoM ke ekatva anekatva ko lekara 5-5 bhaMga aura banate haiM isa prakAra se ye kula bhaMga cAra vargoM ko Azrita karake yahAM 25 hote haiN| ____ 'jaha paMcabanne' yadi vaha paMcAdezika skandha pAMca vargoM vAlA hotA hai to vaha 'kAlae ya nIlae ya lohiyae tha hAliddara ya sukillae tha' kRSNavarNa vAlA nIlavarNa vAlA lohitavarNa vAlA pItavarNavAlA aura zuklavarNa vAlA hotA hai isa prakAra se yahA~ eka hI bhaMga hotA hai 'sandhamee ekkA -duyaga-tiyA-caukka-paMcaga-saMjoeNaM IghAlaM bhNgpAMcamAM bhaMganA pahelA padamAM bahuvacana ane bAkInA padamAM savayananI prayAsa 428 cha. 'ekamee caukasaMjoeNaM paNavIsaM bhaM' eja rIte pAMca varSonA parasparamAM pheraphArathI tathA ekavacana ane bahavacananA vyatyAsathI cAra sAgamAM pAMca pradezavALA skaMdhanA A pacIsa bhaMga thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke jyAre cAra varNone ekabIjAmAM pheiraphAra thAya che. vizeSaNa vizeSamAvathI teomAM parivartana karavAmAM Ave che tyAre pAMca pradezavALA skaMdhanA cAra sagI pAMca bhaMga thAya che. pAMcabhaMgamAM ekapaNuM ane anekapaNAthI darekanA 5-5 pAMca pAMca bhaMga thAya che. e rIte kula 25 pacIsa bhege cAra varNana AzrayathI thAya che ___'jai paMcavanne ta pAMya pradezAdha pAMya paNe DAya che. kAlae ya nIlae ya, lohiyae ya, hAliddae ya suvikallae ya1' 14Ara ta kALA varNavALo kaI vAra nIlavarNavALo lAlavarNavALe pILAvarNavALo ane saphedavarNavALo hoya che. e rIte A 1 ekaja bhaMga thAya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05103 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 671 catvAriMzadadhikaM bhaGgazataM bhavati tathAhi asaMyoginaH paJcabhaGgAH5, dvikasaMyoge catvAriMzadbhagA:40 trikasaMyoge sapnati bhaGgAH70, catuSpa saMyoge paJcaviMzati bhaGgAH,25 paJcaka saMyoge ekaeva bhaGgo bhavatIti sarvasaMkalanayA ekacatvAriMzadadhika bhaGgazataM bhavati iti / 'gaMdhA jahA cauppaesiyasta' gandhA yathA catuSpadezikasya, yena rUpeNa catuSpadezikaskandhasya gandhA nirUpitA stathaiva paJcapadezikaskandhasyApi gandhA jJAtavyA sthAhi-yadi pazcapradezikaH skandha ekagandha stadA syAt surabhigandhazca durabhigandhazceti / 'rasA jahA yannA' rasA yathA varNAH, yenaiva sayaM bhavaI' yahA~ para samasta bhaMgoM kI saMkhyA 141 hotI hai-asaMyogI 5 bhaMga vikalaMyogI bhaMga 40 trikarmayogI 70 catuSka saMyogI 25 evaM pazcakasaMyogI 1 isa prakAra se ye satha bhaMga jur3akara 141 ho jAte haiN| ____ 'gaMdhA jahA cauppaesiyarasa' jisa prakAra se catuSpadezikaskandha ke gaMdhoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai usI prakAra se paJcapradezika skaMdha ke bhI gaMdhoM kA nirUpaNa kara lenA cAhie, tAtparya yaha hai ki yadi paJcapadezika skandha ekagaMdhavAlA hotA hai to vaha yA to surabhigaMdha vAlA ho sakatA hai yA durabhigaMdha vAlA ho sakatA hai, isa prakAra se ye 2 bhaMga hote haiM aura yadi vaha do gaMdha vAlA hotA hai tatha vaha surabhigaMdha vAlA bhI hotA hai aura durabhigaMdha vAlA bhI hotA haiM isake cAra bhA banate haiN| kula chaha bhaMga hote haiM / 'rasA jahA vannA' jisa prakAra se jisa bhaMga 'savvamee ekakaga-duyaga-tiyaga-caukka-caga-saMjogeNaM IyAlaM bhaMgasaya bhavaI' yA sagAnI ga sadhyA 141 me sAtAjIsa thAya che. te A pramANe che. asaMyogI 5, pAMca aMge be saMgIna 40 cALIsa bhaMga, trika saMyogI 70 sittera bhaMge tathA cAra saMyogI 25 paccIsa bhaMga ane pAMca saMyogI 1 eka bhaMga e rIte A kula 141 ekaseekatALIsa thAya che. 'gaMdhA jahA cappaesiyarasa' yA2 prazI 24dhanA samayamA 2 pramANe gadhaguNanA viSayamAM varNana karyuM che. te ja pramANe pAMca pradezavALA sakaMdhanA saMbaMdhamAM paNa gaMdha guNa saMbaMdhI kathana samajI levuM arthAta pAMca pradezI skaMdha eka gaMdha guNavALa hoya te te suMgadhavALo hoya che. athavA durgadha vALa hoya che. e rIte tenA be bhaMga thAya che. tathA je te be gaMdha guNa vALo hoya to te sugaMdhavALe paNa hoya che ane durgadhavALe paNa hoya che. e rIte gaMdha guNa saMbaMdhI kula traNa bhaMga thAya che. tema samajavuM. zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 bhagavatI sUtre prakAreNa yAzyA ca saMkhyA varNA nirUpitAH paJcamadezikaskandhasya tenaiva prakA reNa tAzyA ca saMkhyayA rasA api jJAtavyAH varNarasayoH samasaMkhyAkatvAt tathAhi asaMyogino rasasya paJcamaGgAH5, dvikasaMyoge catvAriMzaddhaGgAH 40, trikasaMyoge saptatirbhaGgAH 70, catuSkasaMyoge paJcaviMzati bhaGgAH 25, paJcakasaMyoge eka eva bhaGgaH iti saMkalanayA ekacatvAriMzadadhikaM bhaGgazavaM rasasya paJca pade zikaskazritya bhavatIti bhAvaH / 'phAsA jahA caupasiyassa' sparzA yathA catupradezikasya catuSpadezikaskandhamAzritya yathA sparzAH kathitA svathaiva pazcapadezikaskandhasyApi sparzAH jJAtavyA iti, tathAhi yadi dvisparzaH paJcapradezika stadA syAt zItazva snigvazca 1, syAt zItatha rUkSa 2, syAt uSNazca snigdhazva3 syAt uSNazva rUkSazveti catvAro bhaGgAH 4 / yadi trisparzaH 1 1 krama se paMcapradezika skandha ke varNoM kA varNana kiyA gayA hai usI prakAra se rasoM kA bhI varNana kara lenA cAhiye, kyoMki ina donoM kI saMkhyA samAna hai, isa prakAra asaMyogI bhaMga rasasaMbaMdhI 5, dviksaMyogI 40, trisaMyogI 70, catuSkasaMyogI 25 aura paMcakasaMyogI 1, saba milAkara 141 bhaMga hote haiN| 'phAsA jahA caupparasiyarasa' jisa prakAra se catuSpradezika skandha meM sparzo kA kathana kiyA hai usI prakAra se paMcapradezika skandha meM sparzo kA kathana kara lenA cAhie, tAtparya aisA hai- yadi paMcapradezika skandha do sparzo vAlA hotA hai to vaha yA to zIta aura snigdha sparza vAlA ho sakatA hai 1, athavA-zIta aura rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA uSNa aura snigdha sparzavAlA 'rasA jahA vannA' ke pramANe pAMya pradezI sudhane venA samAdhI lge| kahyA che, teja kramathI rasA saba'dhI bhagAnu' paNa varSoMna samajavuM, kAraNa ke vaNu, ane rasa, e bannenI sakhyA pAMca-pAMca arthAt eka sarakhI ja che. A rIte asacegI rasasaMbaMdhI 5 pAMca bhagA dvikasa'ceAgI 40 cALIsa trazu sa'cAgI 70 cAra saceAgI 25 ane pAMca sacaiAgI eka e rIte kula 141 eka sone bhetAjIsa lAgo thAya che. 'phAsA jahA cauppaesiyarasa' sparzonuM sthana cAra pradezavALA kadhanA vadhu namAM je rIte karavAmAM Avyu che teja rIte pAMca pradezavALA skadhamAM pazu sparza saMbaMdhI kathana samajI levuM. kahevAnuM tAtpaya e che ke--jo pAMca pradezavALA skaMdha e spavALA hAya te te ThaMDA ane snigdha-cikaNA e e sparzavALA hAya che.1 athavA ThaMDA ane rUkSa e e sparzavALA hAya che r uSNu sparze ane snigdha-cikaNA e e zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 305 sU0 3 pazJcapradezikaskandhanirUpaNam 673 paJcamadezikaH skandhastadA sarvaH zIto dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH zIto dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSazveti tRtIyaH 3, savaH zIto dezAH snigdhAH dezA khakSAzceti caturtha : 4, sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti paJcamaH 5, sarva uSNo dezaH snigdho dezA ho sakatA hai 3, yA uSNa aura rUkSasparzavAlA ho sakatA hai 4, isa prakAra se ye cAra bhaMga hote haiM, yadi vaha paMca prAdezika skandha tIna sparzo bolA hotA hai to yA to vaha apane sarvAMza meM zIta ho sakatA hai ekadeza meM snigdha ho sakatA hai aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai 1, athavA sarvAza meM zIta ho sakatA hai ekadeza meM snigdha ho sakatA hai aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 2, athavA - sarvAMza meM zIta ho sakatA hai, aneka dezoM meM vaha snigdha ho sakatA hai, aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai 3, athavA - 'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' sarvAMza meM vaha zIta ho sakatA hai aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM 4 / 'sarva uSNaH deza: snigdhaH deza: rUkSaH' athavA sarvAMza meM vaha uSdhA ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha ho sakatA hai aura ekadeza usakA rUkSa ho spaza vALA DrAya che,3 athavA uSNu ane kSspa vALA hoya che. e rIte pAMca pradezI karUMdhanA dvikasaceAgI 4 cAra la'gA thAya che. jo te pAMca pradeza vALA skaMdha traNa page vALo hAya te kAM te te peAtAnA sarvAMzamAM ThaMDA spA vALo hAya che, tathA eka pradezamAM snigdha pazavALo ane eka pradezamAM rUkSapazavALo hoya che. e rIte pahelA bha'ga che.1 athavA sarvAMzamAM ThaM'DA sparzavALA hoya che. phAI eka pradezamAM snignaparzavALeA haiAya che, ane aneka dezeAmAM rUkSapa vALA hoya che. A bIjo bha'ga che.2 athavA sa`pradezeAmAM ThaMDA spaza vALA hAya che. aneka dezamAM snigdhasparza vALA hoya che ane eka hezabhAM 3kSasyarzavANI hoya he yA trIle lauMga cheu athavA - 'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA4' te potAnA adhA ahezobhAM zItasparzavANI hAya che. tenA aneka deze snigdhasparzIvALA hAya che. tathA tenA aneka deza 3kSayazavAjA hoya che. yA thothe| lauMga che.4 " varva uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH5' te thotAnA sarvAzamAM uSNu sparzavANI ho zar3e che teneo me deza snigdha spazavALA hAya che. tathA tenA eka deza rUkSa spavALo hAya che. A pAMcamA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre khakSA iti SaSThaH 6, sarva uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti saptamaH7, sarva uSNo dezAH snigdhA dezA rUkSA ityaSTamaH8 / sarvaH snigdho dezaH zIno deza uSNaH, atrApi catvAro bhaGgAH, soM rUkSo dezaH zIto deza uSNaH, atrApi pUrvacadeva catvAro bhaGgA stadevaM sarvasaMkalanayA trisparza SoDazabhaGgA bhavantIti 16 / yadi catuHsparzaH pazcamadezikaH skandhastadA dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho sakatA hai 5 / 'sarvaH uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' athavA-sarvAMza meM vaha uSNa ho sakatA hai eka deza usakA snigdha ho sakatA hai aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM 6 / athavA-'sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSA' sarvAza meM vaha uSNa ho sakatA hai aneka dezoM meM vaha snigdha ho sakatA hai aura eka deza meM rUkSa ho sakatA hai 7 / 'sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 8' athavA-sarvAMza meM vaha uSNa ho sakatA hai aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura aneka deza usake rukSa ho sakate haiM 8 / 'sarvaH snigdhaH dezaH zIta deza: uSNaH' yahAM para bhI 4 bhaMga hote haiM, 'sarvaH rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH' yahAM para bhI 4 bhaMga hote haiM isa prakAra trisparza meM 16 bhaMga hote haiN| yadi paMca pradezika skandha cAra spoM vAlA hotA hai to 'dezaH zItaH deza uSNaH 2. 'sarvaH uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' te pAtAnA sa pradezamai Guy sparzavALo hoya che tene eka deza snigdha sparzavALo hoya che. tathA aneka zAmA 36 250 vAjI sAya che. mA chaTo cha.6 athavA 'sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH' te pAtAnA sa pradezamA BY 55 jI DAya che. aneka dezomAM sinagdha sparzavALo hoya che tathA eka dezamAM rUkSa sparzavALo DAya che. se zata mA 7 sAtabhA an cha. 'sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rakSAH8' athavA potAnA sava mAthI BY 55zavANo DAya cha. tanA aneka deze snigdha spezavALA hoya che. ane tenA aneka deze rUkSa sparzavaannaa DAya che. mAmA ma che. 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH' snigdha-cikaNe sparza, ThaMDA sparza ane uSNa sparzanA gathI paNa cAra lagA thAya che. tathA 'sarvaH rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH' 36 25rza, zIta sparza. ane uSNu sparzanA gathI paNa cAra bhaMga bane che. e rIte traNa sparzavALA 16 soLa bhego thAya che. pAMca pradezI skaMdha je cAra sparzavALI hoya te te A rIte cAra vo DAI za cha. rebha. hai 'deza zItaH dezaH uSNaH dezaH snigdhaH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU03 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 675 dezo rUkSa iti prathamaH1, dezaH zIto deza uSNo dezaH snigyo dezA rUkSA iti dvitIyaH2, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH3, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA ini caturthoM bhaGgaH4, dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH iti paJcamaH5, dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH' vaha ekadeza meM zIta ho sakatA hai ekadeza meM uSNa ho sakatA hai ekadeza meM snigdha ho sakatA hai aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai, aisA yaha prathama bhaMga hai 1, athavA-'dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' ekadeza meM vaha zIta ho sakatA hai ekadeza usakA uSNa ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha ho sakatA hai aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM aisA yaha vitIya bhaMga hai2, athavA-'dezaH zIta: deza uSNaH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH' vaha ekadeza meM zIta eka deza meM uSNa aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai, aisA yaha tRtIya bhaMga hai athavA3,-dezA zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA' ekadeza meM vaha zIta ho sakatA hai eka deza meM vaha uSNa ho sakatA hai aneka dezoM meM vaha snigdha ho sakatA hai aura aneka dezoM meM vaha rUkSa ho sakatA hai aisA yaha caturtha bhaMga hai4, athavA-'dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdha: dezaH rUkSaH' eka deza meM vaha zIta ho sakatA hai aneka dezoM meM vaha dezaH rUkSaH' te patAnA se pradezamA zIta 25rzavAjI khAya che. eka dezamAM uNa sparzavALo hoya che. eka dezamAM snigdha sparzavALA hoya che. ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. e rIte mA paDalA An che. athavA-'dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' te potAnA me dezamA 8.1 25 vANa Doya che. tana me deza uSNu sparzavALa hoya che. eka deza snigdha-cikaNA sparzavALa hoya che. tathA aneka deze rUkSa spazavALA hoya che. A bIjo bhaMga che 2 athavA- 'dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezaH rukSa' te cAtAnA zima ThaMDA pazavALo hoya che. eka dezamAM uNu sparzavALa hoya che. aneka dezomAM snigdha sparzavALo hoya che. tathA eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. e zate mA zrIne ma che 3 athavA 'dezaH zItaH, deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rakSAH4' ta pAtAnA dezamA pazavAja DAya cha, tathA dezamAM uNu sparzavALa hoya che aneka dezomAM snigdha sparzavALa hoya che. tathA aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. e pramANe A cotho bhaMga che.4. yA 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH5' 3 pAtAnA zrI bhagavatI sutra: 13 Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 bhagavatIne dezaH snigdho dezA rUkSAH iti SaSThaH6, dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti saptamaH7, dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA ityaSTama:8, dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti navamaH9, uSNa ho sakatA hai ekadeza meM vaha snigdha ho sakatA hai aura ekadeza meM vaha rUkSa ho sakatA hai aisA yaha pAMcavAM bhaMga hai5, athavA-'dezaH zItaH dezA uSNAH deza: snigdhaH dezAH rukSAH 6' ekadeza meM vaha zIta ho sakatA hai aneka dezoM meM vaha uSNa ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha ho sakatA hai aura aneka dezoM meM vaha rUkSa ho sakatA hai aisA yaha chaThA bhaMga hai6, athavA-'dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH' ekadeza usakA zIta ho sakatA hai aneka deza usake uSNa ho sakate haiM aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura eka deza usakA rUkSa ho sakatA hai aisA yaha sAtavAM bhaMga hai7, athavA'dezaH zIta: dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH' ekadeza usakA zIta ho sakatA hai aneka deza usake uSNa ho sakate haiM aneka deza usake snigdha ho sakate haiM evaM aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM aisA yaha AThavAM bhaMga hai athavA-'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH deza rUkSaH' aneka deza usake zIta ho sakate haiM, ekadeza eka dezamAM ThaMDA sparzavALa hoya che. aneka dezomAM uSNu sparzavALa hoya che. eka dezamAM te snigdha sparzavALa hoya che. tathA te ekadezamAM rUkSa 15za pANADA cha. serIta sApAMyama cha.5 athavA 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSA:6'tapAtAnA me dezamA 25za vALa hoya che. aneka dezomAM uNu sparzavALe hoya che. tene ekadeza niSpa sparzavALa hoya che. tathA aneka dezomAM te rUkSa sparzavALo hoya che. sezate / cho na cha.6 athv| 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rakSaH7' mA saheza / 25 pANI DAya che. tena bhane desh| 601 sparzavALA hoya che. aneka deze snigdha-cikaNa sparzavALA hoya che. ane ekadeza rUkSa sparzavALo hoya che. A sAtame bhaMga che.7 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH8' tenA me deza 4 sparzavALa hoya che. tenA aneka deze uSNu sparzavALA hoya che. tenA aneka deze snigdha sparzavALA hoya che. tathA tenA aneka dezo rUkSa sparzavALA DAya che. the zatanA maam| ma cha.8 athavA 'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH9' tenA bhane / 31 25 pa DAya cha, tanA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU0 3 paJcapradezikaskandhanirUpaNam 677 dezA zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dazamaH 10, dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa ityekAdazaH 11, dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhA dezA rUkSA iti dvAdazaH 12, dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti trayodazaH13, dezAH zItA dezA uSNAH dezaH snigdho usakA uSNa ho sakatA hai eka deza usakA snigdha ho sakatA hai aura eka deza usakA rUkSa ho sakatA hai aisA yaha nauvAM bhaMga hai athavA'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' aneka deza usake zIta ho sakate haiM eka deza usakA uSNa ho sakatA hai eka deza usakA snigdha ho sakatA hai aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM aisA yaha 10 vAM bhaMga hai athavA-'dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH' aneka deza usake zIta hote haiM ekadeza usakA uSNa hotA hai anekadeza usake snigdha hote haiM aura eka deza usakA rUkSa hotA hai aisA yaha 11vAM bhaMga hai athavA- dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH' aneka deza usake zIta ho sakate haiM ekadeza usakA uSNa ho sakatA hai aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM aisA yaha 12vAM bhaMga haiM athavA-dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH ekadeza uSNu sparzavALa hoya che. tathA ekadeza snigdha-cikaNA sparzavALo hoya che. tathA tene ekadeza rakSa sparzavALa hoya che. A navI A cha.8 matha1. 'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rukSAH10' tanA mane, desh| / 25zavANA DAya che. tenA meheza 6Y sparzavALe heya che. tene ekadeza nigdha-cikaNA sparzavALA hoya che. tathA tenA aneka deze rUkSa sparzavALA hoya che. e rIte A 10 dasamo bhaMga che. 10 52 / 'dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rakSaH 11' tenA ane| deze ThaMDA sparzavALA hoya che. tene ekadeza uNa sparzavALa hoya che. aneka deze niSpa sparzavALA hoya che. tathA ekadeza rUkSa sparzavALe DAya che. mA maniyArama 1 cha.11 mathA-'dezAH zItAH deza. uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH12' tenA bhane he|| 831 25zavANA hAya che. tene eka deza uSNa sparzavALa hoya che. tenA aneka deze snigdha-cikaNA sparzavALA hoya che. tathA tenA aneka deze rUkSa sparzavALA hoya che. A 12 mAramA che. athavA 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezo zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre dezA rUkSA iti caturdazaH14, dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti paJcadazaH15, dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA ini SoDaza16 iti, ete sarve militvA dvikasaMyogino bhaGgAzcatvAraH4, trikasaMyogino snigdhaH dezo rUkSaH' aneka deza usake zIta hote haiM aneka deza usake uSNa hote haiM eka deza snigdha aura eka deza rUkSa hotA hai aisA yaha terahavAM bhaMga hai athavA-'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rukSAH' aneka deza usake zIta aneka deza uSNa eka. deza snigdha aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM aisA yaha 14vA bhaMga hai athavA-'dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH usake aneka deza zIta ho sakate haiM aneka deza uSNa ho sakate haiM aneka deza snigdha ho sakate haiM aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai aisA yaha 15 vAM bhaMga hai athavA-'dezAH zItA dezAH uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA' aneka deza usake zIta aneka deza usake uSNa aneka deza usake snigdha aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM aisA yaha solahavAM bhaMga hai / ye saba milAkara 36 bhaMga ho jAte haiMrukSaH' tanA bhane deza ! 25 DAya che. tenA bhane dezI vY sparzavALA hoya che. eka deza snigdha sparzavALa hoya che. tathA ekadeza 36 15zavANe DAya che. // 13 tara ma che. mathavA-'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSA' tanA mane desh| 4 / 25 DAya che. aneka deze uSNu sparzavALA hoya che. eka deza snigdha-cikaNa sparza. vALa hoya che. tathA tenA aneka deze rUkSa sparzavALA hoI zake che. A 14 yau| ma cha. athavA 'dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo dakSa' tenA aneka deze ThaMDA sparzavALA hoya che. aneka deze uNa sparza vALA hoya che. aneka deze snigdha sparzavALA hoya che. tathA tene eka deza rukSa sparzavALa hoya che. e rIte A 15 paMdaramAM aMga che. athavA- dezAH zItAH dezAH uSNA: dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH' tanA bhane deza sparzavALA hoya che. aneka deze uSNu sparzavALA hoya che tathA aneka deze snigdha sparzavALA hoya che tathA aneka deze rUkSa sparzavALA hoya che e rIte A seLa bhaMga thAya che. 16 e rIte pAMca pradezI kaMdhanA badhA maLIne A 36 chatrIsa bhaMga thAya che. jema ke- benA sagathI 4 cAra aMge traNu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTUpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 679 bhaGgAH SoDaza16, catuHsaMyogino'pi bhaGgAH SoDaza, tadevaM SaTtriMzadvaGgAH36, sparzaviSaye paJcapadezikaskandhasya bhavantIti paJcapradezikaskandhaprakaraNam ||muu0 3 // paJcapadezikaskandhasya varNagandharasasparzAna vibhAgazo darzayitvA SaTpadezika skandhasya varNagandharasasparzAn darzayituM praznayanAha-'chappaesie the' ityAdi, mUlam. chappaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne kaigaMdhe kairase kaiphAse pannatte? evaM jahA paMcapaesie jAva siya cauphAse pnnte| jai egavanne duvannA jahA pNcpesiyss| jaha tivanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya, evaM jaheva paMcapaesiyassa satta bhaMgA jAva siya kAlagAya nIlagAya lohiyae ya, siya kAlagAya nIlagAya lohiyagA ya8, ee aTTha bhNgaa| evamee dasatiyAsaMjogA, ekkekkae saMjoge aTTa bhaMgA evaM savve vitiyagasaMjoge asIti bhNgaa| jai cauvanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya 1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya2, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagAya hAlidae ya3, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlidagA ya4; siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlie ya 5, siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAliigA ya 6, siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya hAliddae ya 7, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya 8, siya kAlagA 'hikasaMyogI 4, trikasaMyogI 16 aura catuH saMyogI bhI 16 ye saba 36 bhaMga sparza ke viSaya meM paMca pradezika skandha ke hote haiM ||suu0 3 // sagI 16 seLa bhaMge tathA cAra sagI 16 soLa saMge e rIte A 36 bhaMga thAya che. sUtra 3 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 bhagavatIsUtre ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya9, siya kAlagAya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya 10, siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya hAlidae ya11, ee ekArasa bhaMgA evameva paMca caukkA saMjogA kAyavvA ekkasaMjoe ekArasa bhaMgA savve te caukta saMjoeNaM paNapannaM bhNgaa| jai paMcavanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya? siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukkiMgA ya2, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya sukillae ya3, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlihae ya sukillae ya4, siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya5 siya kAlagAya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya 6, evamee cha bhaMgAbhANiyabA, evamete savve vi ekkagaduyagatiyagacaukkagapaMcagasaMjogesu chAsIyaM bhaMgasayaM bhvi| gaMdhA jahA paMca paesiyassa rasA jahA eyasseva bannA, phAsA jahA cauppaesiyassa ||suu04|| __ chAyA--paTmadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasa: katisparzaH prajJaptaH ? evaM yathA paJcapadezikA yAvat syAt catuHsparzaH prjnyptH| yadi ekavarNana, dvivarNI yathA paJcamadezikasya yadi trivarNaH syAt kRSNazca nIlazca lohitazca evaM yathaiva paJcamadezikasya saptabhaGgA yAvat syAt kRSNAzca nIlAzca lohitazca0 syAt kRSNAzca nIlAzca lohitAzca / ete aSTa bhaGgAH / evamete daza trikasaMyogAH, ekaikasaMyoge aSTau bhaGgAH, evaM sarve'pi trikasaMyoge ashiitirbhnggaaH| yadi catuvarNaH syAt kRSNazca nIlazca lohitazca pItazca1, syAt kRSNazca nIlazca lohitazca pItAzca2, syAt kRSNazca nIlazca lohitAzca pItazca3 syAt kRSNazca nIlazca lohitAzca pItAzca4, syAt kRSNazca nIlAzca lohitazca pItazca 5, syAt kRSNazca nIlAzca lohitazca pItAzca6, syAt kRSNazca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05104 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 681 nIlAzca lohitAzca pItazca7, syAt kRSNAzca nIlazca lohitazca pItazca8, syAt kRSNAzca nIlazca lohitazca pItazca9, syAt kRSNAzca nIlazca lohitAzca pItazca10, syAt kRSNAzca nIlAzca lohitazca pItazca 11, ete ekAdaza maGgAH, sarve te catuSkasaMyogena paJca pshcaashdrnggaaH55| yadi paJcavarNaH syAt kRSNazca nIlazca lohitazca pItazca zuklazca 1, syAta kRSNazca nIlazca lohitazca pItazva zuklAzca2, syAt kRSNazca nIlazva lohitazca pItAzca zuklazca3, syAt kRSNazca nIlazca lohitAzca pItazca zuklazca 4, syAt kRSNazca nIlAca lohitaca pItazca zuklazca5, syAt kRSNAzca nIlazca lohitazca zuklazva6, evamete SaDramA bhaNitavyAH, evamete sarve'pi ekatikatrikacatuSkapazcakasaMyogeSu SaDazItyadhikaM bhaGga zataM bhavati / gandhA yathA paJcapadezikasya, rasA yathA etasyaiva varNAH, sparzA yathA catu:madezikasya ||muu0 4 // TIkA:--'chappaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne kaigaMdhe kairase kaiphAse pannatte ?' SaT pradezikA khala bhadanta ! skandhaH kativarNaH, SaT pradezAH-SaT paramANakA avayavatayA vidyante yasya skandhasyAvayavinaH sa SaTmadezikaH skandhaH kativarNaH 'chappaesie NaM bhate ! khaMdhe kaicanne kaigaMdhe ityAdi' sU0 // 4 // TIkArtha--sUtrakAra ne pazcAdezikaskandha ke varNa gandha rasa aura spoM kA usameM vibhAgazaH varNana kiyA aba ve inhIM varNa gandha rasa aura spoM ko SaTpradezika skandha meM vibhAgazaH prakaTa karane ke lie 'chappaesie Ne bhaMte!' ityAdi sUtra kA varNana karate haiM - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'chappaesie NaM bhaMte ! kahabanne kaigaMdhe kairase kaiphAse pannatte' he bhadanta ! cha paramANu ava. yava rUpa se jisa skandharUpa ayayacI ko hote haiM-arthAt jo skandharUpa pAMca pradezavALA aMdhamAM varNa, gaMdha, rasa, ane sparzonA saMbaMdhI kamathI kathana karyuM have varNa, gaMdha, rasa, ane sparzIne cha pradeza skaMdhamAM bhI mtaa| sUtra cha. 'happaesie NaM bhaMte ! khaMghe kaivanne kaIgaMdhe' tyAha____ -prItama 21AbhI prabhune pUche che hai-'chappaesie NaM bhaMte ! khaMghe kaiyanne kaigaMdhe kairase kaiphAse paNNatte 3 mApana 245 35 2 apanI paramANu rUpa cha avayava rUpethI hoya che, arthAt je kai rUpa avayavI che paramANunA sagathI thayela hoya che. eve te cha pradezavALe rakama keTalA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 bhagavatIne katigandhaH katirasa- katisparzaH manasA, SaTpadezikaskandhe kinyanno varNagandharasasparzA vidyante 1 iti praznaH, uttaramAha-'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA paMcaparasie jAva cauphAse pannatte' evaM yathA pazcapradeziko yAvat catuHsparzaH prajAtA, pazcamadezikAtidezameva vivRNvan Aha-'jai egabanne' iti, yadi SaTpadezikaH skandha ekavarNa:-ekavarNavAn tadA--'egavanaduvannA jahA paMcapaesiyasa' ekavarNadvivau~ yathA paJcamadezikasya, yena prakAreNa paJcamadezikaskandhasya ekavarNadvivarNavarSa kathitaM tathaiva SaT bhadezikaskandhasyApi ekavarNavatvaM varNadvayavatvaM ca vaktavyam / tathAhi-'siya kAlae ya siya nIlae ya siya lohiyae ya siya hAlidae ya siya avayavI cha paramANu moM ke saMyoga se janya hotA hai aisA vaha SaTpradezika skandha kitane varNoM vAlA kitane gaMdhoM vAlA kitane rasoM vAlA aura kitane sparzoM vAlA hotA hai ? arthAt SaTpradezika skandha meM kitane varNa gandha rasa aura sparza hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM'evaM jahA paMcapaesie jAva siya cauphAse panatte' he gautama ! jisa prakAra se paMcapradezika skandha yAvat cAra sparzavAlA kahA gayA hai usI prakAra se yaha SaTU pradezika skandha bhI yAvat cAra sparza vAlA kahA gayA hai / isI viSaya ko aba vistArapUrvaka samajhAne ke liye 'jai egavanne' ityAdi sUtrapATha kahA jAtA hai-isameM yaha samajhAyA gayA hai-yadi vaha SaTpradezika skandha ekatrarNa vAlA yA do do varNoM cAlA hotA hai to inake varNana kI zailI jaise paMcapradezika skandha ke prakaraNa meM kahI gaI hai vaisI hI vaha yahAM SaTU pradezika skandha ke sambandha meM bhI jAna lenI cAhiye yA kaha lenI cAhiye / khulAsA isa viSaya varNavALe keTalA gaMdhavALe keTalA rasavALe ane keTalA sparzevALe hoya che? athata cha pradezavALA skaMdhamAM keTalA varNo, keTalA gaMdha, keTalA rase ane keTalA paze hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke'evN jahA paMcapaesie jAva cauphAse paNNatte' hai gautama 2 rI pAya prAdezika aMdha yAvat cAra pauMvALo kahyo che te ja rIte A cha pradezavALo skaMdha paNa yAvat cAra sparzIvALo kahyo che. Aja viSayane have sUtrakAra vistAra 4 sabhA 'jai egavanne' tyAhi sUtramA . // satrathA e samajAvyuM che ke je te cha pradezavALe skaMdha eka varNavALe athavA bae varNavALe hoya te te pAMca pradeza skaMdhanuM je rIte eka ane be varNanA saMbaMdhanuM varNana karyuM che, te ja pramANe A chu pradezavALA skaMdhanuM varNana paNa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 paTUpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 683 sukillae ya' syAt kAlaH syAt nIlaH syAt lohitaH syAt hAridraH sthAna zuklaiti ekavarNaviSayakA bhnggaaH| yadi dvivarNastadA 'siya kAlae ya nIlae ya1, siya kAlae ya nIlagA ya2, siya kAlagA ya nIlae ya3, siya kAlamA ya nIlagA ya4' syAt kAlaca nIla tyekaH, syAt kAlazca nIlAca iti dvitIyaH2, syAt kAlAca nIlazceti nRtIyaH3, syAt kAlAzca nIlAzceti cturth:4| siba meM aisA hai-'jai egavanne siya kAlae ya siya nIlae ya siya lohi yae ya siya hAliddae ya siya sukkillae ya' yadi vaha SaTpradezika skandha ekavarNa vAlA hai to vaha yA to kadAcit kAlevarNa vAlA ho sakatA hai yA kadAcit nIle varNa vAlA ho sakatA hai yA kadAcit lohita varNa vAlA ho sakatA hai yA kadAcit pInavarNa vAlA ho sakatA hai yA kadAcit zuklavarNa yAlA ho sakatA hai isa prakAra se ye 5 bhaMga ekavarNa ko lekara ho sakate haiM ! yadi vaha SaT pradezika skandha do varNo vAlA ho to-siya kAlae ya naulae ya 1 siya kAlae ya nIlagAya 2 siya kAlagA ya nIlae ya 3 siya kAlagA ya nIlagA ya 4' isa prakAra se vahAM ye 4 bhaMga hote haiM / kadAcit vaha kAlevarNa vAlA aura nIle varNavAlA ho sakatA hai 1 athavA-eka pradeza usakA kRSNavarNa vAlA aura aneka pradeza usake nIle varNavAle ho sakate haiM 2, athavA-aneka pradeza usake kRSNavarNa vAle aura eka pradeza usakA nIle varNa vAlA ho sakatA hai 3, athavA aneka pradeza usake kAlevarNa vAle aura aneka pradeza usake nIlevarNa vAle ho sakate haiM 4, isa prakAra se ye 4 maMga samAtenu'1 2 mA prabhAra cha.-'jai egavanne siya kAlae ya siya nIlae ya siya lohiyae ya siya hAliddae ya siya sukillae ya' 2 te cha pradezavALe Rdhi eka varNavALe hoya te kaIvAra kALA varNavALa hoya che, athavA koIvAra nIla varNavALo hoya che. athavA keIvAra lAlavarNavALe hoya che, keIvAra pILAvarNavALo hoya che athavA koIvAra sapheda varNavALa hoya che. na ta cha prazavANI 245 1 vANe hoya to 'siya kAlae ya nIlae ya1' 412 4ApAle DAya cha bhane nI pANI 55 hAya che.. siya kAlae ya nIlagA ya2' mA tenA se pradeza kA nANe DAya cha. mana mana: prsh| nIajA DAya che.2 mayA 'siya kAlagA ya nIlae ya3' tanA bhane pradeza 1 vANa hAya cha / pradeza nIlA DAya cha.3 siya kAlagA ya nIlayA ya4' yA nA mana pradeza kALAvavALA hoya che. ane aneka pradeze nIlavarNavALA hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E - me bhagavatIsUtre kAlae ya lohiyae ya' syAt kAlazca lohitaca, atrApi catvAraH kAle lohite ekatvAbhyAM prathama:1, kAle ekatvaM lohite bahutvamiti dvitIyaH2, kAle bahutvaM lohite ekatvamiti nRtIyaH3, kAle lohite ca bahutvamiti cturthH4| 'siya kRSNa aura nIlavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara hue haiN| isI prakAra se kRSNa aura lAlavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara cAra bhaMga hote haiM inameM 'siya kAlae ya lohiyae ya' aisA yaha mUlabhaMga haiisake cAra bhaMga isa prakAra se hai-'siya kAlae ya lohiyae ya 1 siya kAlae ya lohiyagA ya2, siya kAlagA ya lohiyae ya 3, siya kAlagA ya lohiyagA ya 4' inameM prathama bhaMga kRSNa aura lohita (lAla) meM prathamA ke ekavacana ko lekara huA hai 1, bitIya bhaMga kAla meM ekatya ko aura lohita meM bahuvacana ko karake huA hai2, tRtIya bhaMga kAla meM bahutva ko aura lohita meM ekatva karake huA hai3, caturtha bhaMga donoM padoM meM kAla aura lohita meM bahutva karake huA hai4, isI prakAra se 'sipa kAlae ya hAlihae ya' aisA jo mUlabhaMga hai usake bhI cAra bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'siya kAlae ya hAliddae ya 1, siya kAlae A rIte A cAra kALAvaNe, ane nIlavarNanA ekapaNA ane anekapaNAthI thAya che. e ja rIte kALAvaNuM ane lAla varNanA eka sana ane:59||ii yAra / thAya che. te mA prabhAva cha, 'siya kAlae ya lohiyae ya1' 37vAra pANI DAya cha bhane vA sasANe paNa hoya che. A pahelA bhaMgamAM kALA ane lAlavamAM savayanathI usa ch| 'siya kAlae ya lohiyagA ya 2' ath| tene eka pradeza kALA varNavALe hAtha che ane tenA aneka pradeza lAlavANa. vALA hoya che. A bIjA bhaMgamAM kALAvaNamAM ekapaNAne laIne ekavacana ane lAlavamAM bahuvane laI bahuvacanathI kahela che. A rIte A bhIra cha 2 'siya kAlagA ya lohiyae ya3' tenA bhane prdesh| kALAvavALA hoya che ane eka pradeza lAlavarNavALo hoya che. A trIjo bhaMga kALAvamAM bahupaNane laI bahuvacana ane lAlavaNamAM ekavacanathI thye| cha.3 'siya kAlagA ya lohiyagA ya 4' tena bhane pradeza 1 hoya che ane aneka pradeza lAlavarNavALA hoya che. cethA bhaMgamAM baMne padamAM eTale ke kALA ane lAla banenA bahuvathI bahuvacanane praga thAya che. Aja rIte kALA ane pILA varNanA ekapaNuM ane aneka paNAthI pAragAya cha.2 mA zata cha.-'siya kAlae ya hAlihae yAra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 305 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 685 ya hAligA ya 2, siya kAlagA ya hAlidae ya 3, siya kAlagA ya hAliegA ya 4 / ina aMgoM meM bhI prathama bhaMga kRSNa aura pItavarNa ke ekatva meM huA hai, dvitIya bhaga kRSNavarNa ke ekastha meM aura pItavarNa ke bahutva meM huA hai2, tRtIya bhaMga kRSNavarNa ke bahutva meM aura pIta ke ekatva meM huA hai3, tathA caturtha bhaMga donoM padoM ke bahutva meM huA hai4, isI prakAra se kRSNavarNa ke sAtha zuklavarNa kA yoga kara 4 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM - ' siya kAlae ya sukillae ya 1, sipa kAlae ya suligA ya 2, siya kAlagA ya sukillae ya 3, siya kAlagA ya sukillA va 4' inameM bhI pUrvokta rUpa se kRSNa aura zukla ina padoM meM ekatA aura anekatA hokara ye 4 bhaMga bane haiM aisA samajhanA cAhiye isa prakAra se ye saba bhaMga kRSNapada kI pradhAnatA meM aura zeSa te kALA vaNu vALA hAya che ane keAi vAra pILA vaNu vALA hAya che. A paDe laga jAvA bhane bhIjAvAnA utvathI thayo che. 1 'siya kAlpa yahAligA ya 2' te potAnA thoDa pradezamAM amAvavANI hoya che ane aneka pradezeAmAM pILAvaNu vALA hAya che. A khIo bhaMga kALAvaNuM nA ze'pAthI bhane yojAvAnA ane pAthI thye| che. 2 'siya kAlagA ya hAlie ya 3' bhane pradezAbhAM te aNAvara vANI hoya che ! pradezamAM bhIjAvArtha vALA hAya che. trIo bhaMga kALAvaNunA khahupaNumAM ane pILAvanA ekapaathii thye| che, 'siya kAlagA ya hAlihagA ya 4' ane pradezo mAM amAva vALA hoya che. ane aneka pradeze!mAM pILAva vALe! hAya che, cAyA bhaMgamAM baMne pada bahuvacanathI kahe che. 4 eja rIte kALAvaNa sAthe saha vardhunA yogarIne 4 yAra laMgo thAya he ? yA rIte hai-'siya kAlae ya sukillae ya 1' adhavAra te aNAvAsu vANI hoya che bhane / bAra saha vANI hoya che 1 'siya kAlae ya sukillA ya 2' ardhavAra te kheDa pradezamAM kALAvaNu vALA hAya che ane aneka pradezamAM saphedavaNu vALe! hAya che.ra "siya kAlagAya sukillae ya 3' ardhavAra te ane dezamAM ajAva va.jo hoya che. yAne ! zamAM saha vANI hoya che u 'siya kAlagA ya sukki halagA ya 4' bhane pradeza aNAvArtha vANe! hoya che bhane mane pradezAbhAM sapheda vaNu vALA hAya che. AmAM paNa pUrvAMkta rUpathI kALA ane saphedavarNa nA ekapaNA ane aneka paNAthI A 4 cAra bhaMga ane che. tema samajavu A rIte A tamAma lage kRSNa padanI pradhAnatA ane bAkInA padAnI apra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kAlae ya hAliie ya4, siya kAlae ya mukillae ya4, siya nIlae ya lohiyae ya4, siya nIlae ya hAliie ya4, siya naulae ya sukillae ya4, siya lohipadoM ke apadhAnatA meM hue haiM aisA jAnanA caahiye| aba nIlapada kI pradhAnatA karake aura nIce ke padoM ko usake sAtha yojita karake jo bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-'siya nIlae ya lohiyae gha 4' isa mUlabhaMga meM bhI cAra bhaMga banate haiM jo isa prakAra se haiM-'siya nIlae ya lohie ya 1, siya nIlae ya lohiyagA ya 2, siya nIlagA ya lohiyae 3, sigha nIlagA ya lohiyagA ya 4' ye 4 bhaMga nIla aura lohita pada kI ekatA aura anekatA meM bane haiM aisA samajhanA caahie| prathama bhaMga meM donoM padoM meM ekatva hai 1, dvitIya bhaMga meM prathama pada meM ekatya aura dvitIya pada meM anekatva 2, hai tRtIya bhaMga meM prathama pada meM anekatva aura dvitIya pada meM ekatva hai 3, caturtha bhaMga meM donoM padoM meM anekatva hai4, lohita pada ko choDakara nIlapada ke sAtha pItavarNa ko joDakara jo cAra bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-'siya nIlae ya hAlihae ya 1, siya nIlae ya hAliddagA ya 2, siya nIlagA ya hAliie ya 3, siya nIlagA ya hAlihagA ya 4' ye cAra bhaMga bhI nIla aura pItavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM isI taraha se nIlapada ke sAtha zuklavarNa ko yojita karake jo cAra bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM dhAnatAthI thayA che. tema samajavuM. have nIla padanI pradhAnatA rAkhIne tathA bAkI nA padene tenI sAthe ene je aMge bane che. te A pramANe che'siy nI ura ya lohiya e ya1' siya nIla ra ya lohiyagA ya2 siya nIlagA ya lohiyaeya 3 siya nolagA ya lohiyagA ya 4' mA yAra sonIaam bhane saasvarNana ekapaNa ne anekapaNAthI thayA che. tema samajavuM. pahelA bhaMgamAM bane pade ekavacana vALA che. bIjA bhaMgamAM pahelA padamAM ekapaNuM, ane bIjA padamAM aneka paNa kahyuM che trIjA bhaMgamAM pahelA padamAM anekaparA ane bIjA padamAM ekapaNuM che. cothA bhaMgamAM bane padomAM aneka pAsuM che. have lehita padane cheDIne ane nIlapada sAthe pIta-pILA varNane yo 22 yA2 mA mana chete matAva cha.--'siya nIlae ya hAlie ya 1 siya nIlae ya hAliddagA ya2 siya nIlagA ya hAlidae ya 3 siya nIlagAya hAlihagA ya4' mA yAra 1 5 nInA merA mana bhane 54AthI any| che. eja rIte nIlapadanI sAthe sapheda vaNane ye jIne je cAra bhego thAya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 204 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 687 bae ya hAliddae ya4, siya lohiyae ya sukillae ya4, siya hAliddae ya sukilalae ya4,' evamete daza dvikasaMyogA bhaGgAH punshctvaariNshdbhvntiiti| 'jai nibanne' 'siya nIlae ya sukillae ya 1, siya nIlae ya suzkillagA ya 2, siya nIlagA ya sukillae ya 3, siya nIlagA ya sukillagA ya 4' ye cAra bhaMga bhI nIla aura zuklavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM / aba lAlavarNa aura pItavarNa ko lekara jo bhaMga hote haiM ve isa prakAra se haiM-'siya lohiyae ya hAlihae ya' aisA yaha mUla bhaMga hai isake avAntara cAra bhaMga isa prakAra se haiM-siya lohiyae ya hAlihae ya 1, siya lohiyae ya hAlihagA ya 2, siya lohiyagA ya hAlidae ya 3 siya lohiyagA ya hAliddagA ya 4' ye cAra bhaMga bhI lohita aura pItavarNa ke ekatva aura anekatva ko lekara saMpanna hue haiN| isI prakAra se 'siya lohiyae ya sukillae ya' isa mUla bhaMga ke bhI cAra bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-'siya lohiyae ya sukillae ya 1, siya lohiyae ya sukillagA ya 2, siya lohiyagA ya sukkillae 3, siya lohiyagA ya sukillagA ya 4' ye cAra bhaMga lohita aura zuklavarNa ke ekatva aura anekatva meM hue hai / pIta aura zuklavarNa kI yojanA karake jo cAra bhaMga bane haiM ve isa prakAra se haiM-'siya hAliie yamukkillae ya 1, siya hAlidae ya sukkilagA ya 2, sitha hAliddagA 2. a mA pramANe -siya nIlae ya sukillae ya1' 'siya nIlae ya sukillagA ya1 siya nIlagA ya suskillae ya 3 'siya nIlagA ya sukkillagA ya 4' mA cAra bhaMge paNa nIlavarNa ane saphedavarNanA ekapaNuM ane anekapaNAne laIne thayA che. have lAlavaNuM ane pILAvane laIne je cAra bhego thAya che. te / prabhArI cha. 'siya lohiyae ya hAlihae ya 1 'siya lohiyae ya hAlihagA ya 2 siya lohiyagA ya hAliddae ya3 'siya lohiyagA ya hAlidagA ya4' 20 yAra bhaMga paNa lAlavaNa ane paLAvanA ekapaNuM ane aneka paNAthI thayA che. eja rIte lAlavaNuM ane dhoLAvaNanA gathI paNa cAra bhaMga thAya che. je ||sht cha.-'siya lohiyae ya sukillae ya 1' siya lohiyae ya sakkilDa. gA ya 2 siya lohiyaa| ya sukkillae ya 3 siya lohiyagA ya sukillagA ya 4' A cAra aMge lAla ane sapheda varNanA ekapaNuM ane anekapaNAthI thayA che te ja rIte have pILA ane sapheda varNanA vegathI je cAra bhaMge bane che te batAvavAmAM bhAve --'siya hAlihae ya sukillae ya' pAra pI pANI DAya D52712 sa vANA aya cha 1 'siya hAlihae ya sukillagA yara' zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 bhagavatIce yadi trivarNaH-varNatrayavAn SaTmadezikA skandhastadA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya' syAna kAlazca nIlazca lohitazca 'evaM jaheva paMcapaesiyas1' evaM yathaiva pazcapadezikasya 'satta bhaMgA' sapta bhaGgAH, 'jAva siya kAlagAya nIlagA ya lohiyae ya7, siya kAlagAya nIlagA ya lohiyagA ya8, yAvat syAt kAlakAca nIlakAzca lohitaca, syAt kAlakAzca nIlakAzca lohitakAzcetyaSTamaH8, atra yAvatpadena paJcapadezikasya dvitIyabhaGgAdArabhya SaSThAntasya grahaNaM bhavati tathAhi-'siya kAlae nIlae lohiyagA ya2, siya kAlae nIlagA ya lohiyae ya3, sipa ya mukkilae ya 3, siya hAlidagA ya mukkilagA ya 4' ye cAra bhaMga bhI pItavarNa aura zuklavarNa kI ekatA aura anekatA meM hue haiM isa prakAra se mUla meM ye 10 dvikasaMyoga haiM ina 10 vikasaMyogoM ke ye avAntara 4-4 bhaMga aura hue haiM isa prakAra kula bikasaMyogI yahAM 40 bhaMga ho jAte haiN| _ 'jai tibanne' yadi vaha SaTUpradezika skandha tIna varNa vAlA hotA hai to yA to vaha 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1' kadAcit kRSNavarNa vAlA ho sakatA hai nIlavarNa vAlA ho sakatA hai aura lohita varNa vAlA ho sakatA hai isa prakAra se vaha tIna varNa vAlA ho sakatA hai, yA yAvat padagRhIta 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya 2' kei eka pradezamAM pILA varNavALa hoya che ane aneka pradezomAM sapheda 1 vANaDAya che. 2 'siya hAlihagA ya sukillae ya3' bhane prahe. zemAM pILAva vALa hoya che tathA kaI eka pradezamAM sapheda varNavALa hoya D 3' 'siya halihagA ya sukillagA ya 4' bhane pradezamA alaayANA hoya che ane aneka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che. A cAra bhaMga pILA ane sapheda varNanA ekapaNuM ane anekapaNAthI thayA che. A rIte brikasagI aMge je mukhya 10 dasa che tenA eka ekanA cAracAra avAra bheda thavAthI dvisaMgI bhaMgo kula 40 cALIsa thAya che, 'jaha tivanne ta cha prazavANI 245 va pANI hAya tote mA pramANe vA 37 za che.-'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1' hA tANe DAya cha, nANe 55 DAle ane kaI vAra lAlavarNavALa paNa heI zake che A rIte e traNa vAma thAya. ma paDasa . 1' 'siya kAlae ya nIlae ya zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 04 Satpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 689 kAlae ya nIlagAya lohiyagA ya4, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae 85, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya6,' syAt kAlo nIlo lohitakAzca 2, syAt kAlo nIlAzca lohitazca 3, sthAt kAlo nIlAca lohikAzca 4, syAt kAlAca nIlava lohitazceti paJcamaH 5, sthAna kAlAca nIlava yaha kadAcit kRSNavarNa vAlA nIlavarNa bAlA evaM aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai 2, yA 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya 3' eka pradeza meM vaha kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM areef vAlA aura eka pradeza meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai 3, yA - ' siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya 4' vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA aura aneka pradezoM meM lAla varNa vAlA ho sakatA hai 4, yA - 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya 5' vaha aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA aura ekapradeza meM lAlavarNa ho sakatA hai 5, yA - ' siya kAlagA ya nIlae pa lohiyA va 6' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA bhI ho sakatA hai eka pradeza meM nIlavarNa vAlA ho sakatA hai aura aneka pradezoM maiM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 6 'jAva siya kAlagA ya, nIlagA va lohiyae 7' yA vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA bhI ho lohiyA ya 2' artha vAra te potAnA kheDa ahezabhAM aNAvAzavANI hAya che. kAivAra te peAtAnA eka pradezamAM nIlavaNu vALA hAya che. ane * siya aneka pradezamAM lAlava vALA hAya che. A khIo bhaMga che. 2 kAlae ya nIlagAya lohiyae ya3' U pradezamAM te ajA vAzu vANI hAtha hai. aneka pradezeAmAM nIlavaLu vALA hoya che tathA koi eka pradezamAM tAlavaNu vANI hoya che ubhA trIle lauMga che. 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya 4' eka pradezamAM te kALAvaNu vALA hoya che aneka pradezamAM nIlavaNu vALA hAya che" tathA aneka pradezeAmAM lAla vaNu vALA hAya che. A ceAtheA bhaMga che. 4 " siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya 5' te ne azobhAM ajAna vANI DAya che. eka pradezamAM nIlavaLu vALA hAya che tathA eka pradezamAM lAlavaNu pANI hoya che. yA pAMyabho laga hai. 5 ' siya kAlagAya nIlae ya lohiya gAya 6' te yetAnA ane pradezamAM aNAvavANI hoya che, bheDa ahezabhAM nIlavarNa vALo hAya che tathA aneka pradezamAM lAlavaNu vALA DAya che. A chaTTo lauMga che. 6 'jAva siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyara ya 7' pAtAnA aneka pradezAmAM kALAvaNu vALA hAya che. aneka pradezAmAM athavA te nIlavaLu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 bhagavatIsUtra lohitAzceti SaSThaH 6 'ee aTTha bhaMgA' ete aSTau bhaGgAH 8 / prathamasaptamASTamabhaGgAstu ihaiva SaT pradezika skandhaprakaraNe svayameva prdrshitaaH| dvitIya tRtIyacaturthapaJcamaSaSThamaNA yAvatpadena saMgRhItA itimilitvA aSTau bhagA: bhavantIti / kAlanIlalohitAnAM samavAyAt aSTau bhaGgAH pradarzitAH(1) evaM sakatA hai aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura eka pradeza meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 7 yA-siya kAlagAya nIlagA ya lohiyagA ya 8 vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa pAlA aneka pradezoM meM nIle varNa vAlA aura aneka pradezoM meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai 8 'ee aTTha bhaMgA' isa prakAra se ye ATha bhaMga hote haiN| yahAM jo ye ATha bhaMga prakaTa kiye gaye haiM unameM se 7 bhaMga to paMcapradezika skandha ke trivarNa prakaraNa meM prakaTa kiye jaise hI haiM yahI bAta 'evaM jaheva paMcapaesiyassa sasa bhaMgA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai tathA AThavAM jo bhaMga hai vaha mUlapATha meM dikhalA diyA gayA hai isa prakAra yahAM SaTpadezika skandha prakaraNa meM sUtrakAra ne yaha prathama bhaMga-sthAt kAlazca nIlazca lohitazca tathA-siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya' aisA yaha saptama bhaMga, aura-'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya aisA yaha AThavAM bhaMga, ye 3 bhaMga to apane Apa hI dikhalA diye haiM aura dvitIya tRtIya caturtha paMcama SaSTha ye 5 bhaMga yAva. vALa hoya che. tathA eka pradezamAM lAlavarNavALA hoya che. A pramANe A sAtabhA 1 thAya che 7 athavA 'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya8' te pitAnA aneka pradezamAM kALA varNavALe hoya che. aneka pradezamAM nIlavarNavALa hoya che. ane aneka pradezamAM lAlavarNavALa hoya che. e rIte A mA! che.8 'ee aTU bhaMgA' mArIta mA ma cha pradezavANAdhanA traNa varSonA saMgathI thAya che. ahiyAM je A ATha bhaMga batAvyA che te pakI sAta bhaLe te pAMca pradezavALA skaMdhanA traNa varNanA prakaraNamAM batAvyA prabhAko che. me pAta 'evaM jahaiva paMca paesiyasma sattabhaMgA' mA sUtra pATha dvArA sUtrakAre kahI che tathA AThamo bhaMga mUla pAThamAM kahela che. e rIte A cha pradezI sakaMdhanA prakaraNamAM sUtrakAre A pahelo bhaMga "vAra kAlazva nIlaca lohitazca' tathA 'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya' mA zatanA sAtamA tathA 'siya kAlagA ya nIlago ya lohiyagA ya 8' se pramANene A AThame bhaMga A traNa bhaMge svayaM sUtrakAre ja batAvyA che. tathA bIje, trIje, cotha, pAMcama ane chaThThI A pAMca bhege yAtpadathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 191 kAlanIlahAridrANAmapi aSTau bhaGgAH (2) / evaM kAlanIlazuklAnAmaSTau bhaGgAH(3) evaM kAlalohitahAridrANAmaSTau bhaGgAH(4) tathA kAlalohitazuklAnAmaSTo(5) tathA kAlahAridrazuklAnAmapi aSTau bhaGgAH(6), evaM nIlalohitahAridrANAmaSTau bhaGgAH(7) nIlalohitazuklAnAmaSTau bhaGgAH(8) nIlahAridrazuklAnAmaSTau bhaGgAH (9) tathA le hinahAridrazuka sAmapi aSTau mahAH (10) / tadevamete kAlAdivarNAnAM parasparavizeSaNavizeSya bhAvakatvAnekatvAbhyAM daza bhaGgAH, ekai. kasya cASTau bhaGgA iti dazAnAM bhaGgAnAmaSTasaMkhyayA guNane azItimaGgA bhavanti tpada se saMgRhIta kiye haiM / evaM kAlanIla hAridrANAmapi aSTau bhaMgA' isI prakAra se kAla nIla aura hAridra padoM ke samavAya saMyoga se ATha bhaMga hote haiM, tathA-kAla nIla aura zukla padoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM, kAla lohita aura hAridra padoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM, tathA-kAla lohita aura zuklapadoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM tathA-kAla hAridra aura zukla ina padoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM isI prakAra se nIla lohita aura hAridrapadoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM nIla lohita aura zukla ina pado ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM nIla hAridra aura zukla ina padoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM tathA-lohita hAridra aura zukla ina padoM ke saMyoga se bhI ATha bhaMga hote haiM isa prakAra se ye kAlAdi vargoM ke paraspara vizeSaNa vizeSyamAva ko lekara trikasaMyogI 1. bhaMga hote haiM / ina 10 bhaMgo meM eka 2 trikasaMyogI bhaMga ke vargoM ke 45 yA cha. 'evaM kAla-nIla-hAridrANAmapi aSTau bhaMgAH' me zata varNa, nIlavarNa ane pILAvaNenA bhegathI ATha bhego thAya che. tathA kALA varNa nIlavarNa ane sapheda varNanA saMgathI paNa ATha bhaMga thAya che. tathA kALAvaNuM lAlavaNuM ane pILA varNanA saMyogathI paNa ATha aMge bane che. tathA kALAvaNuM, lAlavaNuM ane sapheda varNanA sAgathI paNa ATha aMge bane che. tathA kALAvaNuM pILAvaNa ane sapheda vanA saMgathI paNu ATha bhaMga thAya che, e ja rIte nIlavarNa, lAlavaNuM ane pILA varNanA vegathI ATha aMge thAya che. nIlavarNa, pILAvaNuM ane sapheda varNanA saMgathI paNa ATha bhege thAya che. tathA lAlavarNa, pILAvarNa ane sapheda varNanA saMgathI paNa ATha aMge thAya che. A rIte A kRSNa varNa vagere vaNenA paraspara vizeSaNa ane vizeSa bhAvathI traNa sagI 10 dasa bhAge thAya che. A bhaMgamAM eka eka traNa saMgI bhaMganA vaNene ekapaNuM ane aneka 5Nune zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIpatre tadeva darzayati 'evamee' ityAdi, 'evamee dasatiyAsaMjogA' evam-uparoktapada. zitaprakAreNa ete daza trikasaMyogA maGgA bhavanti 'ekkekkae saMjoge aTTha maMgA' dazAnAmapi bhaGgAnAm ekaikasaMpome puna' aSTau mahA:-ekaikasya aSTAvaSTau bhanAH / ekatva aura anekatva ko lekara 8-8 bhaMga aura ho jAte haiM, isa prakAra kula bhaMga saMkhyA yahAM 80 hotI hai| yahI 'eSamee dasa tiyAsaMyogA ekkekkae saMjoge aTThabhaMgA' isa sUtrapATha dvArA vyakta kiyA gayA hai| daza trikasaMyoga isa prakAra se hai-(1) siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya, (2) siya kAlae ya nIlae ya hAliie ya, (3) siya kAlae pa nIlae ya sukkilalae ya (4) siya kAlae ya lohiyae ya hAliddae tha, (5) siya kAlae ya lohiyae ya sukillae ya, (6) siya kAlae ya hAlihae ya sukkilae ya, (7) siya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya, (8) siya nIlae ya lohiyae ya mukillae ya, (9) siya nIlae ya hAli. laI 8-8 ATha aTha bhaMga avAntara bhaMga thAya che. e rIte cha pradezI audhamAM 12 ra 80 mesI / thAya che. mA 4thana 'evameye dasa tiyAsaMjogA ekkekkae saMjoge adu bhaMgA' aa sUtrapAtra 49 . siyAsI isa mA prabhA . 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1' avAra kALA varNavALA hoya che. koIvAra nIlavarNavALo hoya che keIvAra lAlavaNuM. paNa hAya cha / pahelI 1 cha. 'siya kAlae ya nIlae ya hAlie ya 2' koIvAra te kALAvANuMvALo hoya che. keIvAra nIlavarNavALe hoya che. keIvAra mINA vANAya che. mAjI che. 2 'siya kAlae ya nIlae ya mukkillae ya 3' vAra bhAva vANe 4 cha. nIae ANA hAya cha bhane pAra saparavANA ya che. mAtrIne che. 'siya kAlae ya lohiyae ya hAlihae ya 4' pAra jApAnI DAya che. vAra vANI DAya pInA / DAya che. zata // yo cha. 4 'siya kAlaeya lohiyae ya sukillae ya5' vAra paann| DAya che.pavAra lAlavarNavALo hoya che. koIvAra sapheda varNavALa hoya che. A pAMcamo bhaMga cha. 5 siya kAlae ya hAlihara sukkil gae ya 6' 12 te pANI hoya che. koI vAra pILA varNavALo hoya che. keIvAra sapheda varNavALe hoya ||chtttto . 6 'siya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya 7' vAra te nIlavarNavALa hoya che. keIvAra lAlavaNuMvALA hoya che. keIvAra pILAva paann| DAya DAya che. mA sAtabhA che. 'siya nIlae ya lohiyae ya mukki. malaiyAra te nAsavAna DAya 2 sAsa paann| DAya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 693 'evaM savve viniyagasaMjoge asII bhaMgA' evaM sarve'pi trikasaMyoge azItibhaGgA mapanti, pUrvoktarItyeti / 'jai cauanne yadi caturvarNaH SaTpadezikaH skandhastadA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya1,' syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazceni prathamo bhaGgaH1, "siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya2,' syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzca, ekApradezaH kAlaH ekamadezo nIlA ekolohitA avaziSTAstrayaH pradezA hAridrA iti dvitIyo bhaGgaH2, hue ya sukillae ya, (10) siya lohiyae ya hAliddae ya sukillae ya, ina daza trikasaMyogoM meM se eka 2 trikasaMyoga ke 8-8 bhaMga pUrvokta pati ke anusAra kara lenA caahie| 'evaM savvevi tiyagasaMjoge asII bhaMgA' isa taraha se ye maya trikasaMyoga meM 80 bhaMga ho jAte haiM / 'jai cauvanne yadi vaha cAra varNoM vAlA hotA hai to sitha kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae yaha kadAcit vaha kRSNavarNavAlA nIlavarNa vAlA lohitavarNa vAlA aura pItavarNa vAlA ho sakatA hai 1 athavA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae hAlihagA 32 vaha eka pradeza meM kRSNavarNavAlA eka pradeza meM nIle varNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA cha. mane vA2 3 1 vANe ya che 240 48me| che. siya nIlae ya hAlidae ya sukillae ya5' 37vA te nAsavANA hAya che. vA2 pI varNavALo hoya che. ane koIvAra sapheda varNavALo hoya che. A navame bhaMga cha. siya lohiyae ya hAliddae ya sukkillae ya 10' vA Res vALo hoya che. keIvAra pILAvavALe heya che. ane keIvAra sapheda varNavALe hoya che. A damo bhaMga che. 10 A rIte trikasaMyogI dasa mAM ekaeka trikasaMgInA 8-8 ATha ATha bhAge pahelA kahyA pramANenI paddhati anusAra manAvI . 'evaM savve vi liyagasaMjoge asII bhaMgA' mA zate trikasaMgI 80 eMsI bhaMga thAya che. 'jaha cavanne' ne ta cha pradeza 2, 5 yA vANA ya ta 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya 1' pAra pADAya che. koIvAra te nIlalarNavALo hoya che. koIvAra te lAlavarNavALo hoya che ane koI vAra te pILAvavALo hoya che. A pahele bhaMga che. 1 athavA 'siya kAlae ya naulae ya lohiyae ya hAlihaMgA ya2' meM pradezamai que vALo hoya che. eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. tathA eka pradezamAM lAla varNavALa hoya che tathA aneka pradezamAM pILa.varNavALe che. A bIje zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya3' syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrazceti tRtIyA3, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAli. dagA ya4' syAt kAlazva nIlazca lohitAzca hAridrAzceti caturtha:4, siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAlidae ya5' syAt kAlazca nIlAzca lohitazca hAridrazcetipaJcamaH5, 'siya kAlae ya nolagA ya lohiyae ya hAlihagA ya6' syAt kAlazca nolAzca lohitazca hAridrAzceti SaSThaH6, 'siya kAlae ya ho sakatA hai, 2 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAlie ya 3' athavA-eka pradeza meM vaha kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIle varNa vAlA aneka pradezoM meM tIna pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 3 athavA-'siya kAlae ya nIlae gha lohiyagA ya hAlidagA ya 4' vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA aneka pradezoM meM-do pradezoM meM-lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM-do pradezoM meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 4 athavA-'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAlihae ya 5' kadA. cit vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aneka pradezoM meM-tIna pradezoM meM nIle varNa vAlA eka pradeza meM lohita varNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai5, athavA-'siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlihagA ya 6' vaha apane eka pradeza me kRSNavarNa vAlA do pradezoM meM nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa thAlA aura do pradezoM macha. 2 siya kAlae ya nIlara ya lohiyagA sahAlihae ya 3' athavA pradezamAM kALAvaNuMvALo hoya che. eka pradezamAM nIla varNavALe heAya che. aneka pradezomAM-traNa pradezomAM lAlavaNuMvALe ane eka eka pradezamAM pIjavANe hoya che 25 / zrIna cha. 'siya kAlae yamIlae ya lohi. thagA ya hAlihagA ya 4' te me pradezamA vANa hAya che. pra. zamAM nIlavarNavALA hoya che. aneka pradezamAM-be pradezamAM lAlavaNuMvALo hoya che ane aneka pradezamAM-be pradezamAM pILA vaNuM vALa hoya che. A zata mA yo| ma thAya che 4 maya 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAlihae ya5 vA2 te se pradezamA 71 vAjaNI hAya cha aneka pradezamAM-traNa pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. eka pradezamAM lAlavarNavALa hoya che. tathA eka pradezamAM pILAvavALo heya cha. merIta mA pAyala che. 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAlihagA ya6'tapAtAnA meM pradezamA 71 jo DAya cha. pra. pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. eka pradezamAM la lavarNavALo hoya che. ane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU.4 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 695 nIlagA ya lohiyagA ya hAliddara ya7 syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca hAridrazceni saptamaH7, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya8' syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazcetyaSTamaH8, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAliddagA ya9' syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzceti navamaH9, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya10' syAt kAlAdha meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai6, athavA-siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya hAliddae ya 7 vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA do pradezoM meM nIlevarNa vAlA do pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 7, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae hAlihae ya 8' athavA-vaha apane tIna pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 8, athavA-'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya 9' vaha apane aneka pradezoM meM-do pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura do pradezoM meM pItavarNa vAlA ho sakatA hai 9, athavA-siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAlihae ya 10' vaha apane aneka-do pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA do pradezoM meM lohitavaNe vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA ho se pradezamA pI vo DAya che. mA chau cha 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya hAliddara ya 7' te pAtAnA se pradezamA 1 vALo hoya che. be pradezomAM nIlavarNavALo hoya che. be pradezamAM lAlavaNuMvALo hoya che. ane eka pradezamAM pILAvavALo hoya che. e rIte A sAtamI an 2. 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya 8' athavA te pitAnA traNa pradezamAM kALAvarNavALo hoya che. eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. tathA eka pradezamAM lAla vaNavALo hoya che. tathA eka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. e rIte A AThame bhaMga thAya che 8 'siva bAlagAya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya 9 tapAtAnA bhane prahe. zemAM-be pradezomAM kALA varNavALo hoya che. eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. eka pradezamAM lAlavaNa vALo hoya che. ane be pradezamAM pILAvarNavALo hoya che. zata mAnava thAya cha 8 mA 'siya kAlagA ya nIlae ya leAhiyagA ya hAlie ya 10'tapAtAnA bhane pradezamA- prazAma pANI DAya che. eka pradezamAM nIlavarNavALo che. be pradezomAM lAlavaNuMvALo hoya che. ane eka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra nIlaca lohitAzca hAridrazceti dazamaH 10, 'siya kAlagA ya, nIlagA ya lohiyae ya hAlidae ya 11' syAt kAlAdha nIlAca lohitazca hAridrazcetyekAdazo bhanaH 11, 'ee ekkArasa bhaMgA' ete upari pradarzitA ekAdazasaMkhyakAH bhaGgA bhavanti, 'ekmee paMca caukkasaMjogA kAyavyA' evamete paJca paJcasaMkhyakAH catuSkasaMyogAH kartavyA', 'ekkekasaMjoe ekkArasa bhaMgA' ekaikasaMyoge ete eva ekAdaza bhaGgA bhavanti 'savve te caukka. saMjogeNaM paNapannaM bhaMgA' sarve te catuSkasaMyogena paJcapaJcAzada55 bhaGgA bhavanti, sakatA hai 10, athavA-'siya kAlagAya nIlagA ya lohiyae ya hAli. hae ya 11' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA do pradezoM meM nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohita varNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa ghAlA ho sakatA hai 11 'ee ekkArasabhaMgA' isa prakAra se ye 11 bhaMga hote haiM eka catuSka saMyoga meM 'evamee paMca caukka saMjomA kAyanyA' yahAM pAMca catuSka saMyoga karanA cAhie 'ekkekkasaMjoe ekkArasabhaMgA' eka saMyoga meM 11-11 maMga pUrvokta paddhati ke anu. sAra hue haiM ataH 'save te caukkasaMjogeNaM paNapannaM bhaMgA' samasta catuSkasaMyogI bhaMga 55 ho jAte haiM pAMca catuSka saMyoga isa prakAra se hote haiM-'kAla nIla lohita aura hAridra inakA eka saMyoga kAla lohita hAridra aura zukla inakA dUsarA saMyoga nIlalohita dAridra aura zukla inakA tIsarA saMyoga kAla nIla hAridra aura zukla inakA caturtha saMyoga tathA kAla nIla lohita zula inakA pAMcavAM saMyoga isa prakAra ye pAMca saMyoga haiM / pratyeka paMcaka saMyoga meM 11 bhaMga hote haiM ataH 545-55 bhaMga A jAte haiN| pradezamA po jo DAya che. mA sabhI che. mayA siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya hAliddae ya 11 te potAnA mane prazAmA ra varNavALo hoya che. be pradezamAM nIlavarNavALA hoya che. eka pradezamAM lAla varNavALa hoya che. tathA eka pradezamAM pILAvarNavALa hoya che. e rIte A maniyArI che. 'ee ekAramabhaMgA' mA rItama yA2 sayAmA maziyA2 lA thAya che. 'evameva paMca ca ukasaMjogA kAyavvA' Diya! yatu sayAsI pAMya lo 4 me. 'ekekasaMjoe ekArasabhaMgA' 24 sayogamA 11-11 agiyAra agiyAra aMge pUrvokta paddhati pramANe thAya che. jethI 'savve te caukasaMjogeNaM paNapannaM bhaMgA' sadhA yAra saya lge| bhaNIna papa paMcAvana thAya che. pAMca catuSka saMga saMge A rIte thAya che, kALa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 697 pazca vatuSkA itthaM bhAnti kAlanIlalohitahAridrAH1 kAlalohinahAridrazuklAra, nIlalohita hAridrazuklAH 3, kAlanIlahAridrazuklAH 4, kAlanIlalohita. zuklA5, evamete paJca catuSkAH catuSkasaMyogA bhaGgA bhavanti, pratyekasmin pazcake ekAdaza bhaGgAstataH paJcasaMkhpayA ekAdazAnAM guNane paJcaSazcAzadbhaGgA bhavantIti, pratipAditamiti / yadi pazcavarNaH SaTpadezikaH skandhastadA-'siya kAlara ya nIlae ya lohiyae ya hAliie ya sukillae ya1' syAt kAlaca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklatheti prathamo bhaGgo bhAti1, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya mukillagA ya2 sthAt kAlazva nIlazca lohitazca hAridrazca zuklauceti dvitIyo bhaGgaH 2 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya yadi vaha chaha pradezika skandha pAMca varSoM vAlA hotA hai to vaha 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAli hae ya sukillae ye kadA. cit kRSNavarNa vAlA nIlavarNavAlA lohitavarNa vAlA pItavarNa vAlA aura zuklavarNa vAlA ho sakatA hai / athavA-siya kAlae ya nIlae pa lohiyae ya hAliddae ya sukillagA ya 2' yaha eka pradeza meM kRSNadharNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa vAlA eka pradeza meM lohitavarNa vAlA eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM-do pradezoM meM-zukla varNa vAlA ho sakatA hai 2 athaza-'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae varNa, nIlavarNa, pILAvarNa ane sapheda varNanA rogathI cAra sayogI eka bhaMga thAya che 1 tathA kALAvaNuM, lAla varNa, pILAvaNa ane sapheda varNana pegathI cArasagI bIjo bhaMga thAya che 2 nIlavarNa lAlavaNuM pILAvaNa ane sapheda varNanA rogathI trIjo bhaMga thAya che. 3 kALAvaNe nIlavarNa, pILAvaNuM, ane sapheda varNanA rogathI cAra saMgI cothe bhaMga thAya che. kALA varNa, nIla vaNa, lAlavaNuM ane sapheda varNanA vegathI cAra sagI pAMcamo bhaMga thAya che. 5 A dareka pAMca saMgImAM 11-11 agiyAra agiyAra bhaMga thAya che. jethI pa-11-55 pAMcanA agiyAra agiyAra maLIne kula 55 paMcAvana me thAya che. te 7 pradeza 4 pAyavANe hoya to "siya bAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya 1' pA2 te 4aa . varNavALo hoya che. koIvAra nIlavarNavALo hoya che. koI vAra lAlavarNavALo hoya che. koIvAra pILAvaNuMvALA hoya che. ane koI vAra sapheda varNavALo hAya che. bha. par3osa thAya che. 1 mathavA 'siya kALae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillagA ya 2' te potAnA mahezamA 1y. vALa hoya che. eka pradezamAM nIlavarNa vALa hoya che. eka pradezamAM lAlavarNa vALuM hoya che tathA ekapradezamAM pILAvavALa hoya che. tayA be pradezamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIce hAlihagA ya mukkillae ya 3' syAta kAlazca nIlazca lohitazca hAridrau ca zuklaveti tRtIyo bhaGgo bhavati 3 / 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya muvikalkae ga4' syAta kAlazca nIlazca lohitau ca dAridrazca zuklazceti caturthoM bhaGgo bhavati 4 , 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya 5' syAt kAlazca nIlau ca lohitazca hAridrazca zuklazceti paJcamo bhaGgo: ya hAliddagA ya sukillae ya 3' vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA eka dUsare kisI pradeza meM nIlevarNa vAlA kimI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM-do pradezoM meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 3 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillae ya 4' athavA-kadAcit vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA kisI eka pradeza meM nIle varNa vAlA kinhIM do pradezoM meM lohitavarNa vAlA eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 4 athavA-'siya kALae ya nIlagA ya lohiyae ya hAliddae ya sukkillae ya 5' kadAcit vaha ekapradeza meM kRSNavarNa vAlA do pradezoM meM nIlevarNa vAlA kisI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA kisI eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura kisI eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 5 athavA saha 15 vANe DAya. mA pramANe mA bhArI cha. 2 athavA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddagA ya sukillae ya 3'tapAtAnA me pradezamAM kALA varNavALe hoya che. bIjA ekapadezamAM nIlavarNavALo hoya che. keI eka pradezamAM lAlasarNavALo hoya che. be pradezamAM pILAvavALa hoya che. tathA eka pradezamAM saphedavarNa vALA hoya che. e rIte A trIjo bhaMga thAya che. 3 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillae ya 4' athavA koIvAra te pitAnA ekapradezamAM kALA varNavALa hoya che. eka prade. zamAM nIlavarNavALa hoya che. be pradezamAM lAlavarNavALa hoya che. koI eka pradezamAM pILAvarNavALA hoya che tathA kaI eka pradezamAM saphedavarNavALa hoya cha. se zata mA ythe| ma thAya che. athavA 'siya kAlae ya naulagA ya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya5' vA2 te potAnA meM pradezamA jA varNavALa hoya che. be pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. eka pradezamAM lAlavarNavALa hoya che. eka pradezamAM pILAvavALe hoya che. tathA eka pradezamAM sapheda varNavALA hoya che. e rIte A pAMcamo bhaMga thAya che. 5 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 699 bhavati 5, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyA ya hAliddara ya mukkillae ya6' syAtkAlau ca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklazceti SaSTho bhaGgo bhavati evaM ee chanbhaMgA bhANiyabA' evam-uparoktaprakAreNa SaD bhaGgA bhaNitavyAH, 'evamee sace vi ekkA -duyaga-tiyaga-caukka-paMcaga-saMjogemu chAtIyaM bhaMgasayaM bhavai' evam ete sarve SaDapi bhaMgA eka-dvika-trika-catuSka-pazcaka-saMyogena SaDazItyadhika bhaGgazataM bhavati, tatrAsaMpoginaH pazcamaGgAH, dvikasayoginazcatvAriMzat , trikasapogino'zItibhaGgAH, catuSkasaMyoginaH paJcapaJcAzadbhaGgAH, paJcasaMyoginaH SaDbhaGgA bhavanti, sarvasaMkalanayA varNAnAzritya SaDazItyadhika bhaGgazata (186) bhavatIti 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hA laddae ya suvikallae ya 6' kadAcit vaha aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA eka pradeza meM nIlevarNa ghAlA eka pradeza meM lohita varNa vAlA eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 6 'evaM ee chanbhaMgA bhANiyavyA' isa prakAra ke ye 6 bhaMga yahAM kaha lenA cAhie 'evamee savve vi eka kaga duyaga tiyA caukka paMcaga saMjogessu chAsIya bhaMgasayaM bhavaI' isa prakAra vargoM ko lekara asaMyogI 5, vikasaMpogI 4. trikasaMyogI 80 catuSkasaMyogI 55 aura paJcasaMyogI 6 kula milAkara 186 bhaMga hote haiN| eka dvika Adi saMyogI bhaMgo kA prakAra paJcapade. zika skandha ke samAna hI jAnanA cAhiye / 'siya kAlagA ya nIue ya lohiyae ya hAlihae ya sukillae ya 6' mA kaI vAra te pitAnA aneka pradezamAM kALA varNavALo hoya che. kaI ekapradezamAM nIlavarNavALa hoya che. keI eka pradezamAM lAla varNavALo hoya che. eka pradezamAM pILAvaNa vALa hoya che tathA koI eka pradezamAM sapheda varNavALe hoya che. e rIte A chedo bhaMga thAya cha, 'evaM ee chabbhaMgA bhANiyavvA' se rIte 5 / 7 1 mahiyAM / naye. 'evamee savve vi ekkaga duyaga tiyaga caukka paMcagaseje gesu chAsIya bhaMga sayauM bhavaI' mA pramANe va madhI asayAjI 5 pAya maga meM pradezavANA 40 cALIsa aMge traNa saMyegI 80 eMsI bhage ane cAra sagI 55 paMcAvana aMge ane pAMca pradezI kula 6 cha bhaMga e rIte kula 186 ekase chayAsI bhaMga thAya che. eka sagI be sagI, traNa saMgI ane cAra saMgI bhaMgone prakAra pAMca pradezavALa skadhanI jemaja samajavAnuM che. jethI ahiyAM kahyo nathI. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre = bhAvaH / ekadvikAdisaMpoginAM prakAraH paJcapadezikavadeva jJAtavyaH / 'gaMdhA jahA paMcapaesiyasa' gandhA yathA pazcapadezikasya, yadi ekagandhastadA-syAt surabhigandhaH syAt durabhigandho vA / yadi dvigandhastadA syAt surabhigandhaH durabhigandhazva evaM trayo bhaGgA bhavanti / 'rasA jahA eyaraseva vannA' rasA yathA etasyaiva varNAH etasya SaTpadezikaskandhasya yathA varNAnAM paDazItyadhikAH zatasaMkhyAkA bhaGgAH kathitAH tathA rasAnAmapi paDazItyadhikAH zatasaMrUpakA eva bhaGgA jJAtavyAH 'gaMdhA jahA paMcapaesiyasa' paMcapradezika skandha ke samAna yahAM para gandhaviSayaka 6 bhaMga hote haiM jaise-yadi vaha SaTprAdezika skandha eka gandha vAlA hotA hai to yA to vaha suramigandha vAlA ho sakatA hai yA durabhigandha vAlA ho sakatA hai isa prakAra ke ye do bhaMga yahAM ho sakate haiM yadi vaha do gaMdho vAlA hotA hai to Adhe pradezoM meM vaha surabhigandha vAlA aura Adhe pradezoM meM durabhigandhavAlA ho sakatA hai| isake cAra bhaMga hote haiM / kula milAkara gandha ke chaha bhaMga hote haiN| isa prakAra se yahAM 6 bhaMga hote haiM / 'rasA jahA eyaraseva vanA' jisa prakAra se varNoM ko Azrita karake yahAM 186 bhaMga prakaTa kie gae haiM usI prakAra se rasoM ko bhI Azrita kara 186 bhaMga banA lenA cAhie jaise-yadi vaha SaTU pradezika skandha eka rasa vAlA hotA hai aisA jaba kahA jAtA hai to isa prakAra ke kathana meM vaha 'ptiya tittae ya jAva 'gaMdhA jahA paMcapaesiyasa' pA5 prazasa 24 mA nevI zata gaMdha saMbaMdhI traNa aMge kahyA che te ja rIte A cha pradezavALA skaMdhamAM paNa gaMdha saMbaMdhI 3 traNa bhegA thAya che. te A prama Ne che. je te cha pradeza vALe kaMdha eka gaMdhaguNavALa hoya te te sugadhavA hoya che 1 athavA gadhavALA hoya che. 2 A rIte be aMge thAya che. ane je te be gadhe vALe hoya te te ardhA bhAgamAM sugaMdhavALe ane ardhA bhAgamAM durgaMdhavALe hoya che. A rIte A trIjo bhaMga che. A pramANe gaMdhaguNa saMbaMdhI traNa bhaMga thAya che. ramA jahA eyaraseva vaNNA' 2 zata mA cha prdeshaa|| 24 ghanA viSayamA varNa saMbaMdhI 186 ekase chayAsI bhaMge kahyA che. e ja rIte rasone zrita karIne 186 ene chayAsI bhaMge samajI levA. je A rIte che, che te cha pradezIskaMdha ekarasavALo hoya che tema kahevAmAM Ave te te A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 701 tathAhi-yadi ekarasastadA 'siya tittae ya jAva mahurae ya ca zabdo'tra 'vA' ityarthe tena syAt tikto vA1, sthAt kaTuko vA2, syAt kaSAyo vA3, syAdamlo vA4, syAnmadhuro vA 5 / yadi dvirasastadA syAt tiktazca kaTu kazceti prathamaH 1, syAt tiktazca kaTukAzceti dvitIyaH 2, syAt tiktAzca kaTu zveti tRtIyaH 3, syAt tiktAzca kaTukAzceti caturthaH 4, 'siya tittae ya kasAe ya' syAt tiktazva mahurae ya' kadAcit tikta bhI ho sakatA hai yAvat kadAcit vaha kaTuka bhI ho sakatA hai kadAcit vaha kaSAya rasa vAlA bhI ho sakatA hai kadAcit amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai isa prakAra se vaha ekarasa viSayaka asaMyogI 5 bhaMga vAlA ho sakatA hai / yadi vaha dvirasavAlA hotA hai to kadAcit vaha tiktarasa vAlA aura kaTu karasa vAlA bhI ho sakatA hai 1 kadAcit yaha eka pradeza meM tiktarasa vAlA ho sakatA hai aura anya pAMva pradezoM meM kaTukarasa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA-vaha anya pradezoM meM tiktarasa vAlA ho sakatA hai aura eka pradeza meM kaTukarasa vAlA ho sakatA hai 3 athavA-tIna pradezoM meM tiktarasa vAlA aura tIna pradezoM meM kaTuka rasa vAlA ho sakatA hai 4 athavA-'siya tittae ya kasAe ya 1 vaha kadAcit tikta ho sakatA hai aura kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 1 isa mUla bhaMga meM bhI isI prakAra se cAra bhaMga hote haiN| jaise-'siya za3 me 21. 35 cha. siya tittae ya jAva mahurae ya' 712 te tIkhA rasavALo hoya che. yAvata ke vAra te kaDavA rasavALo hoya che. koI vAra te kaSAya turArasavALuM hoya che. keIvAra ansa khATA rasavALo hoya che. ane kaI vAra madhura-mIThA rasavALo paNa hoya che. A rIte eka rasa saMbaMdhI asagI 5 pAMca bhaMga thAya che. je te be rasavALo hoya te koI vAra te tIkhA rasavALo hoya che. ane kaDavA rasavALe paNa hoi zake che. e rIte dvika sagI pahele bhaMga che. 1 ke.IvAra te ekapradezamAM tIkhA rasavALe heAya che. ane bAkInA pAMca pradezamAM kaDavA rasavALe hoya che. A bIjo bhaMga che. athavA eka pradezamAM kaDavA rasavALA hoya che ane bAkInA pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che A trIjo bhaMga che. athavA traNa pradezomAM tIkhA rasavALA hoya che. ane traNa pradezamAM kaDavA rasavALe hAya cha, mA yoyo ma che. mayA siya tittae ya kasAe ya' athavAta tImA 2savANA bhane pAya-tu21 2savANe! DAya che. 1 'siya tittae ya kasAyA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.2 bhagavatIsUtre kaSAyazca atrApi catvAro bhaMgAH, sthAt tiktazca kaSAyazveti prathamaH 1, syAt tiktazca kaSAyAzveti dvitIyaH 2, syAt tiktAzva kapAzveti tRtIyaH 3, syAt tiktAzca kaSAyAzveti caturthaH 4 / 'evaM siya tittara ya amilara ya' syAt tiktazca amlaca, atrApi pUrItyA catvAro bhaGgAH karttavyAH 4, 'siya tittae ya hue ya' syAt tiktazva madhuztra, atrApi catvAro bhaGgA karttavyAH 4, 'siya tittae ya kasAe ya 1, siya tittae ya kasAyA ya 2, siya tittayA ya kasAe ya 3, miya tittayA ya kasAyA ya 4' athavA vaha tiktarasa vAlA aura kaSAyale rasa vAlA ho sakatA hai 1 athavA-vaha ekapradeza meM tiktarasa vAlA aura dUsare pAMca pradezoM meM kaSAyale rasa vAlA ho sakatA hai 2 athavA pAMca pradezoM meM vaha tikta rasa vAlA aura eka pradeza meM kaSAyale rasa vAlA ho sakatA hai 3 athavA aneka pradezoM meM 3 tIna pradezoM meM tiktarasa vAlA aura tIna pradezoM meM kaSAyale rasa vAlA ho sakatA hai 4 isI prakAra se-'siya tittae ya amilae ya 1' kadAcit vaha tiktarasa vAlA aura amlarasa vAlA ho sakatA hai 1 siya tittae ya amilagAya 2' eka pradeza meM vaha tiktarasa vAlA aura aneka pradezoM meM amlarasa vAlA ho sakatA hai 2 'siya tittayA ya amilae ya' aneka pradezoM meM vaha tiktarasa vAlA aura eka pradeza meM amlarasa vAlA ho sakatA hai 3 siya nittayA ya amilagA ya' aneka pradezoM meM tiktarasa vAlA aura aneka pradezoM meM amlarasa vAlA ho sakatA hai 4 'siya tittae ya 2 2' athavA te eka pradezamAM tIkhA rasavALe ane bAkInA pAMca pradezamAM pAya-turArasavANe DAya che. 2 'siya tittagA ya kasAe ya 3' mA pAtAnA pAMca pradezamAM te tIkhA rasavALA hoya che. ane eka pradezamAM kaSa.ya-turA 2savANe hoya che. 3 'siya tittayA ya kasAyA ya 4' mA bhane pradezamA 3 traNa pradezomAM tIkhA rasavALA hoya che ane traNa pradezamAM kaSAya-turA 2savANA hAya cha, 4 me rIta 'siya titae ya amilae ya 1' dhvAra ta tImA 2svaanne| mana ma-pATA 2savANe DAya cha 1' 'siya tittae ya amilagA ya 2' meM pradezamA te tImA 2svaanne| bhane bhane pradezamA mATA 2savANe: jaya cha. 2 'siya tittayA ya Amilae ya 3' te bhane praharImA tAmA rasavALo hoya che. ane eka pradezamAM amla-khATA rasavALo hoya che. te 'siya titA ya amilagA ya 4 bhane pradezamA tImA 2sapAnI tathA bhne| zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTUpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 703 kaDue ya kasAe ya' syAt kaTu kazca kaSAya, atrApi catvAro bhaga: karaNIyAH 5 / 'siya kaDue ya amilae ya' syAt kaTukazca amlazca atrApi catvAro bhaGgA mahurae ya 1' isI prakAra se vaha tiktarasa vAlA aura madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai 1 'sthAt tiktazca madhurAzca 2' eka pradeza meM vaha tiktarasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhurarasa vAlA ho sakatA hai 2 'syAt tiktAzca madhurazca' aneka pradezo meM vaha tiktarasa vAlA aura eka pradeza meM madhurarasa vAlA ho sakatA hai 3 'syAt tiktAzca madhurAzca vaha aneka pradezoM meM tiktarasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhurarasa vAlA ho sakatA hai / isa prakAra ke yahAM 4 bhaMga hote haiM 'si kaDue ya kasAe ya' yahAM para bhI 4 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM athavA-vaha va Tukarasa vAlA aura kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 1 eka pradeza meM vaha kaTukarasa vAlA aura aneka pradezoM meM vaha kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 2 aneka pradezoM meM vaha kaTukarasa vAlA aura eka pradeza meM vaha kaSAya rasa vAlA ho sakatA hai 3 athavA-aneka pradezoM meM-3 pradezoM meM vaha kaTukarasa vAlA aura 3 pradezoM meM vaha kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra se ye mUlabhaMga meM cAra bhaMga haiM 'siya kaDue ya amilae ya' pradezamA mATA 2savANe DAya che. 4 siya tittae ya mahurae ya 1 me pramANe ke IvAra te tIkhA rasavALo hoya che. ane koIvAra madhura-mIThA rasapaannii ya che. 1 "syAt tiktazca madhurAzcara' meM pradezamA tatImA 2savANI bhane bhane pradezamA madhura-bhI2sapANI ya cha. 2 'syAt tikta zca madhurazca 3' keIvAra te aneka pradezamAM tIkhArasavALa hoya che ane eka pradezamAM madhara-mIThA 2savANA DAya che. 3 'sthAt titAzca madhurAzca 4' bhanera prazAmA ta tImA rasavALA hoya che tathA aneka pradezamAM mIThA rasavALe hoya che. A cAra bhI thAya che. 'siya kaDue ya kasAe ya 1' vAra cha 431 // 2savANe DAya cha ane kaIvAra kaSAya-turA rasavALo hoya che. 1 te eka pradezamAM kaDavA rasavALe hoya che. ane aneka pradezamAM kaSAya rasavALuM hoya che. 2 ane te aneka pradezamAM kaDavA rasavALe ane eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALa hoya che. 3 athavA aneka pradezamAM 3 athavA aneka pradezomAM-traNa pradezamAM kaDavA rasavALe ane traNa pradeza mAM kaSAya-turA rasavALe heAya che. A rIte cAra bhaMga thAya che. tevI ja rIte kaDavA ane khATA rasanA paNa cAra bhaMga thAya che. je A prama Ne che'siy kaDue ya Amalae ya 13vA2 te 471 // 2 // o / DAya cha bhane vAra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 bhagavatIstre bhavanti 4 / 'siya kaDura ya mahure ya' syAt kaTukazca madhurazca, atrApi catvAro bhaGgA bhavanti 4 / 'siya kasAe ya amilae ya' syAt kaSAyazca amlazca atrApi athavA vaha kaTukarasa vAlA aura amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai isa mUlabhaMga meM bhI cAra bhaMga hote haiM-jo isa prakAra se haiM 'siya kaDue ya amilae ya 1' yaha to prathama bhaMga hai hI dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-vaha apane eka pradeza meM kaTukarasa vAlA aura aneka pradezoM meM amlarasa vAlA ho sakatA hai 2 tRtIya bhaMga isa prakAra se haiM-aneka pradezoM meM vaha kaTukarasa vAlA aura eka pradeza meM vaha amlarasa vAlA ho sakatA hai 3 caturtha bhaMga isa prakAra se hai-aneka pradezoM meM vaha kaTukarasa vAlA aura aneka pradezoM meM vaha amlarasa vAlA ho sakatA hai 4 siya kaDue ya mahure ya' athavA-vaha kaTuka aura madhura rasa vAlA bhI ho sakatA hai isa mUlamaMga meM bhI cAra bhaMga isa prakAra se hote haiM-'siya kaDue ya mahure ya' yaha prathama bhaMga hai 1 athavA vaha eka pradeza meM kaTuka aura aneka pradezoM meM madhura ho sakatA hai 2 athavA vaha aneka pradezoM meM kaTuka aura eka pradeza meM madhura ho sakatA hai 3 athavA aneka pradezoM meM vaha kaTuka aura aneka pradezoM meM vaha madhura ho sakatA hai 4 'sigha kasAe ya amilae ya' athavA-vaha kaSAyale rasa vAlA aura te khATA rasavALo heya che. A pahele bhaMga che te pitAnA ekapradezamAM kaDavA rasavALe ane aneka pradezomAM khArA rasavALe hoI zake che. 2 A bIje bhaMga che. have trIjo bhaMga kahe che. te pitAnA aneka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. ane eka pradezamAM amla-khATAsavALA hoya che. 3 A trIjo bhaMga che. have ce bhaMga kahe che. te pitAnA aneka pradezomAM kaDavA rasavALe hoya che. ane aneka pradezamAM khATA rasavALA hoya che. A cotho bhaMga che. 4 4vA bhane madhu2 2sanA / 43 cha.-.-2 mA prama che. 'siya kaDue ya mahare ya 1' adhyAra na 47 // 2savANA DAya cha. mana vAra mIThA rasavALo hoya che. athavA te pitAnA eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che tathA aneka pradezamAM mIThA rasavALe heAya che. 2 athavA te pitAnA aneka pradezomAM kaDavA rasavALA hoya che tathA eka pradezamAM mIThA rasavALe hoya che 3. athavA aneka pradezomAM te kaDavA rasavALa hoya che ane aneka prazabhA bhii| 2savANA hAya che. 4-- ve tu2| mana maTa! 2sana yA2 maga matAva cha--siya kasAe ya Amilae ya 1' 4 te 45|y-tu2|| 2sapANI DAya cha bhane 2 mATara zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 805 catvAro bhaGgA bhavanti 4 / 'siya kasAe ya mahurae ya' syAt kaSAyazca madhurazca atrApi catvAro bhaGgA bhavanti 4 / 'siya amilae ya mahurae ya' syAt amlava amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai 1 athavA vaha eka pradeza meM kaSAyale rasa vAlA aura aneka pradezoM meM 5 pradezoM meM amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA-aneka pradezoM meM kaSAyale rasa vAlA aura eka pradeza meM amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai 3 aura aneka pradezo meM 3 pradezoM meM vaha kaSAya lerasa vAlA aura 3 pradezoM meM amlarasa vAlA bhI ho sakatA hai / isa prakAra se 4 bhaMga kaSApa aura amlarasa ke saMyoga meM ekatva aura anekatva ko lekara hue haiN| isI prakAra se 'siya kasAe ya mahurae ya' kapAyale aura madhura ke yoga meM bhI cAra bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM-vaha kadAcit kaSAyarasa vAlA aura madhura rasa vAlA bhI ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza meM kaSAyarasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhurarasa vAlA ho sakatA hai 2, kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaSAyarasa vAlA aura eka pradeza meM madhurarasa vAlA ho sakatA hai 3 kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaSAyarasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhurarasa vAlA ho sakatA hai 4 amlarasa aura madhurarasa ke yoga meM bhI ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga isa prakAra se hote haiNrasavALA hoya che.1 athavA te eka pradezamAM kaSAya turA rasavALo hoya che. ane pAMca pradezamAM khATA rasavALuM hoya che2 athavA aneka pradezamAM kaSAya-turA rasavALuM hoya che. ane eka pradezamAM khATA rasavALo paNa hoI zake che. traNa pradezamAM te kaSAya-turA rasavALA hoya che ane traNa pradezamAM khATA rasavALo paNa hoya che, 4 A rIte kaSAya turA ane khATA rasanA saMyegathI tenA ekapaNuM ane anekapaNAthI A 4 cAra aMge thayA che. e ja rIte kaSAya ane madhura rasatA vegathI paNa 4 cAra bhaMga thAya che, je A pramANe che- 'siya kamAe ya mahurae ya 1' pA2 te ssaay-tu|| savANe DAya che. ane koIvAra mIThA rasavALA hoya che. 1 kaIvAra te eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALe hoya che ane aneka pradezamAM-pAMca pradezomAM mIThA rasa vALa hoya che. 2 ke IvAra te aneka pradezomAM kaSAya rasavALe ane eka pradezamAM mIThArasavALA hoya che. 3 kaIvAra te aneka pradezamAM kaSAya-tara rasavALo hoya che. ane aneka pradezamAM mIThA rasavALo hoI zake che ke khATA rasa ane mIThA rasanA cegathI tenA ekapaNa ane anekapaNAthI 4 cAra bhaMga thAya che. je A pramANe che.-koIvAra te bha0 89 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre madhuratha, atrApi catvAro bhaGgAH karaNIyAH10, tathAhi-syAdamlazca madhurazca1, syAdamlazca madhurAzca2, syAdamla zca madhurazceti tRtIyaH, syAdamlAzca madhurAzceti caturthaH 4, tadevame te daza dvikasaMyogA bhaGgAH punazcatvAriMzadbhavanti (40) / yadi trirasaH SaTpradezikaskandhastadA syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazceti kadAcit vaha amlarasa vAlA aura madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai 1, kadAcit vaha apane eka pradeza meM amlarasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai 2, kadAcit vaha aneka pradezoM meM amlarasa vAlA aura eka pradeza meM madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai 3, kadAcit vaha apane aneka pradezoM meM amlarasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhurarasa vAlA bhI ho sakatA hai 4, isa prakAra se ye pAMca rasaviSayaka 10 dvikasaMyoga hote haiM aura eka eka hikasaMyoga ke 4-4 bhaMga hote haiM jo pUrvokta rUpa se prakaTa kiye jA cuke haiM, isa prakAra se daza dika saMyogoM ke bhaMga kula 40 ho jAte haiN| ___yadi vaha SaTyadezika skandha tIna rasoM vAlA hotA hai to vaha'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca' tikta kaTuka aura kaSAya ina tIna rasoM vAlA ho sakatA hai 1, athavA-vaha apane eka pradeza meM tiktarasa vAlA isase atirikta dUsare pradeza meM kaTu karasa vAlA aura zeSa 4 pradezoM khATA rasavALo hoya che, ane kaIvAra mIThA rasavALo hoya che. 1 kaIvAra te pitAnA eka pradezamAM khATA rasavALa hoya che. ane aneka pradezomAM mIThA rasavALe hela che. koIvAra te aneka pradezomAM khATA rasavALa hoya che ane eka pradezamAM mIThA rasavALe paNa hoI zake che. 3 kaI vAra te potAnA aneka pradezamAM khATA rasavALo hoya che. ane aneka pradezomAM mIThA rasavALuM hoya che. 4 A rIte rasa saMbaMdhI A 5 pAMca senA 10 bhaMga be nA saMyogathI thayA che. tathA eka eka dvika saMganA 4-4 cAra cAra baMgo thAya che. je uparokta rIte kahyA cheA rIte dvika-saMgI dasa aMgenA kula cALIsa bhaM thaI jAya che. je te cha pradezavALo kaMdha traNa rasovALo hoya che te A rIte traNa rasopaannii 5 cha- 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca 1' vAra tetImA 2svALo kaIvAra kaDavA rasavALe ane kaIvAra kaSAya-turA rasavALo hoI zake che. A pahelo bhaMga che 1 athavA te potAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALuM hoya che. ane 4 pradezamAM kaSAya-turA rasavALuM hoya che. 2 athavA te pitAnA eka prade zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 104 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 707 prathamaH 1, syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzceti dvitIyaH 2, sthAt tiktazca kaTukAzca kapAyazceti tRtIyaH3, syAt tiktazca kaTukAca kaSAyAzceti caturthaH4, syAt tikta!zca kaTu kazca kaSAyaveti paJcamaH5, syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzceti SaSThaH6, syAt tiktAzca kaTukAzca kaSAyazceti saptama 7, syAt tiktAzca kaTu kAzca kapAyAzveti aSTamaH8, evame te aSTau bhaGgA bhavanti / evamete meM kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 2, athavA-eka pradeza meM vaha tikta rasa vAlA apane aneka pradezoM meM-cAra pradezoM meM-kaTuka rasa vAlA aura eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA ho sakatA hai 3, 'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyAzca 4' athavA vaha apane eka pradeza meM tikta rasa vAlA aneka pradezoM meM 3 pradezo meM kaTuka rasa vAlA aura do pradezoM meM kaSAya rasa vAlA kahatA hai 4, athavA-'sthAt tiktAzca kaTukazca kaSAyazca 5' vaha apane aneka pradezoM meM 4 pradezoM meM tiktarasa vAlA eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA aura dUsare isake atirikta pradeza meM kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 5, athavA-'syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzca 6' vaha apane aneka pradezoM meM tikta ho sakatA hai eka pradeza meM kaTuka ho sakatA hai aura ina se atirikta zeSa pradezoM meM kaSAyarasa vAlA ho sakatA hai 6, athavA-'syAt tiktAzca kaTu kAzca kaSAyazca 7' vaha apane aneka pradezoM meM tikta aura dUsare aneka pradezoM meM kaTuka aura kisI eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA ho sakatA hai 7, athavA-'syAt tiktAzca kaTukAzca zamAM tIkhA rasavALo hoya che. ane pitAnA aneka pradezamAM-cAra prade. zamAM kaDavA rasavALe hoya che tathA ekapradezamAM kaSAya turA rasavALe hAI za 2. 3 'syAt titazca kaTuka va kaSAyAzca 4' athavA2 te pAtAnA eka pradezamAM tokhA rasavALuM hoya che aneka pradezamAM-be pradezomAM kaDavA rasavALe heAya che. tathA be pradezamAM kaSAya-turArasavALA hoI zake che. 4 athavA 'syAt tikAzca kaTu .zca kRpAyazca 5' potAnA bhane prazAmAM-yAra pradezamA tIkhA rasavALuM hoya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALA hoya che ane eka pradezamA pAya-- tu2|| 2savANe hoya che. 5 mth| 'syAt titAzca kaTakazca kaSAyAzca 6' te pAtAnA mane prazAmA tii|| 2sANe cha / che. the| pradezamAM kaDavA rasavALuM hoya che. tathA bAkInA aneka pradezamAM kaSAya turA 2savANe DAya che. 6 mA 'syAt titAzca kaTukAzca kaSAyazca 7' potAnA aneka pradezamAM tIkhA rasavALuM hoya che. aneka pradezomAM kaDavA rasavA DAya cha bhane me pradezamA 4aay-tu| 2sapANI DAya che. maya 'syAt zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 bhagavatIsUtra daza trikasaMyogA bhaGgAH, ekaika saMyoge'STau bhavanti, evaM ca sarve'pi bhaGgAH trikasaMyoge'zIti bhavantIti bhaavH| yadi catUrasastadA syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazcAmlazceti prathamaH1, syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca anlAzceti dvitIyaH2, kaSAyAzca vaha apane aneka pradezoM meM tiktarasa vAlA dUsare aura aneka pradezoM meM-2 pradezoM meM-kaTu karasa vAlA aura atirikta aura dUsare do pradezoM meM kaSAya rasa vAlA ho sakatA hai 8 / isa prakAra se ye tIna rasoM ke yoga meM 8 bhaMga hote haiM / ye trika saMyoga 10 hote haiM eka 2 trika saMyoga meM pUrvoktarUpa se ye ATha bhaMga hue haiM isa prakAra 10 trika saMyogoM ke kula milAkara 80 bhaMga ho jAte haiM / yadi vaha SaTU pradezika skandha cAra rasoM vAlA hotA hai to vaha syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlazca 1' kadAcina tiktarasa vAlA kaTuka rasa vAlA kaSAya rasa vAlA aura amla rasa vAlA ho sakatA hai 1, athavA-'yAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlAzca 2' kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasa vAlA eka dUsare pradeza meM kaTuka rasa vAlA bhinna kisI eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA aura atirikta aneka pradezoM meM 3 pradezoM meM amla rasa vAlA ho sakatA hai 2, athavA-'spAt tiktazca titAzca kaTu kAzca kaSAyAzca 8 te potAnA ne prazAma tImA 2savANe heya che. ane aneka pradezamAM be pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. tathA aneka pradezamAM be pradezamAM kaSAya turA rasavALe hoya che. 8 A rIte A traNa rase nA vegathI ATha bhAge thAya che. trika saMyegI 10 dasa bhaMga thAya che. eka eka traNa saMgImAM pUrvokta rIte ATha ATha bhegA thAya che. A rIte trika saMyegI 10 dasa bhegenA kula eMsI bheda thAya che. je te cha pradezavALa skaMdha cAra prakAranA rasavALe hoya te te A // prabhArI yA2 2sevANa cha -'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca a ' keIvAra te tIkhA rasavALo hoya che. keIvAra kaDavA rasavALo hoya che. koIvAra kaSAya-turA rasavALA hoya che. keIvAra khATA rasavALo hoya cha. yA paDosa. 1 athavA syAt tiktazca kaTu kazca kaSAyazca amlAzca 2' koIvAra te eka pradezamAM tIkhA rasavALe keI eka pradezamAM kaDavA rasavALe keI eka pradezamAM kaSAya rasavALe tathA bAkInA aneka pradezamAM-traNa pradeshobhaa bhATArasavANe DAya che. yA bhInne ma cha. 2 athavA syAt tiktazca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe dharNAdinirUpaNam 09 syAt tiktazca kaTuzca kaSAyAca amlazveti tRtIyaH3, syAt tiktazca kaTukazca kapAyAzca amlAzceti caturthaH4, syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyaca amlazceti pazcamaH5, syAt tiktazva kaTukAzca kapAyazca amlAzceti SaSThaH6, syAt tiktazca kaTuzca kaSAyAzca amlazca 3' vaha kisI eka pradeza meM tikta rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA aneka pradezoM meM 2 pradezoM meM kaSAya rasa vAlA aura eka pradeza meM amla rasa vAlA hotA hai 3, athavA 'sthAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzca amlAzcati caturthaH' vaha kisI eka pradeza me tiktarasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTukarasa vAlA aneka pradezoM meM kaSAyarasa vAlA aura aneka pradezoM meM amla rasa vAlA hotA hai 4, athavA- 'syAt tiktazca kaTu kAzca kaSAyazca amlazca 5' vaha apane kisI eka pradeza meM tikta rasa vAlA aneka pradezo meM do pradezoM meM kaTukarasa vAlA kisI eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA kisI eka pradeza meM amla rasa vAlA ho sakatA hai 5, athavA-'sthAt tiktazca kaTukAica kaSAyazca amlAiva 6' vaha apane kisI eka pradeza meM tiktarasa vAlA aneka pradezoM meM kaTukarasa vAlA eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA aura aneka pradezoM meM avaziSTa do pradezoM meM amla rasa kaTu kazca kapAyAzca amlazca 3' 4 me prazana te tImA 2savANe hAya che. kaI eka pradezamAM kaDavA rasavALA hoya che. aneka pradezomAM--be pradezomAM karAyaturA rasavALA hoya che. ane eka pradezamAM khATA rasavALe hoya cha. mAtrI 1 cha. 3 420 'syAt tiktazca kaTu kazca kaSAyaca amlAzca' te pitAnA koI eka pradezamAM tIkhA rasavALe heya che. keI eka pradezamAM kaDavA rasavALe heAya che. aneka pradezamAM kaSaya-tura rasavALA hoya che tathA aneka pradezomAM asva-khATA rasavALo hoya che. e rIte A cothe bhaMga cho cha. tabha samApu. 4 'syAt tistazca kaTukAzca kaSAyazca amlazca 5' 4vAra te pitAnA keI eka pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. aneka pradezomAMbe pradezomAM kaDavA rasavALo kaI eka pradezamAM kaSAya rasavALo kaI eka pradezamAM khATA rasavALo hoya che. A pAMcame on athavA 'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyaca amlAuca 6' te pitAnA keI eka pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. aneka pradezamAM kaDavA rasavALI hoya che. eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. ane aneka pradezamAM eTale ke bAkInA be pradezamAM khATA rasavALo hoya che, A cho zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 bhagavatIsUtre kaTukAzca kaSAyAca amnazceti saptamaH7, smAt tiktAzca kaTukazca kaSAyazca amla zceti aSTama:8, syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyazca amlAzceti navamaH9, syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzca amlazceti dazamaH10, syAt tiktAzca kaTu kAzca kaSAvAlA ho sakatA hai 6, athavA-'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyAzca Alazca 7' vaha apane eka pradeza meM tiktarasa vAlA aura aneka pradezoM meM kaTukarasa vAlA aneka pradezoM meM kapAya rasa vAlA aura eka pradeza meM amlarasa vAlA ho sakatA hai 7, athavA-'sthAt tiktAzca kaTukaDaca kaSAyaca amlaca 8' vaha aneka pradezoM meM tikta rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA aura kisI eka pradeza meM amla rasa vAlA ho sakatA hai 8, athavA'syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyazca amlAzca 9' vaha apane aneka pradezoM meM tiktarasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA kisI eka dUsare pradeza meM kaSAyarama vAlA aura aneka avaziSTa pradezoM meM do pradezoM meM-amlarasa vAlA ho sakatA hai 9, athavA-'sthAt tiktAzca kaTumazca kaSAyAzca amlazca 10' vaha apane aneka pradezoM meM tikta rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA aneka pradezoM meM kaSAya rasa vAlA aura avaziSTa eka pradeza meM amlarasa vAlA ho sakatA hai cha. 6 athavA tyAta tiktazca kaTukAica kaSAyAzca amlazca 7' pAtAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALa hoya che. aneka pradezomAM kaDavA rasavALo hoya che. aneka pradezomAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. ane eka pradezamAM khATA savAko DAya che. 24 sAtamA ma cha.7' 55 syAt tiktAzca kaTukazca kaSA yazca amlazca 8' te ane pradezamA tImA 2sako DAya che. se pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM khATA rasavALo he ya che. A AThamo bhaMga che. 8 521 // 'syAt tiktAzva kaTukazca kaSAyazca amlAzca 9' potAnA bhane pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya kaI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALe heya che. bAkInA be pradezomAM khATA 2savANA DAya che. mA navamI ma cha. 6 mth| 'syAt tiktAzca kadukazca kaSAyAzca amlazca 10'tapAtAnA ane pradezamA tI 2savANA rAya che. keI eka pradezamAM kaDavA rasavALuM hoya che aneka pradezamAM kaSAya-turA rasa vALA hoya che. eka pradezamAM khATA rasavALo hoya che. A dasamo bhaMga che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 711 yazca amlazcetyekAdazaH11 / tadevamete pazca catuSkAH karttavyAH tathAhitikta kaTukaNAyAmkAnAM prathamaH1, tiktakaSAyAmlamadhurANAM dvitIyaH2, kaTukaSAyAmLamadhurANAM tRtIyaH3, vikta kaTsamlamadhurANAM caturtha:4, tiktakaTukaSAyamadhurANAM militAnAM paJcamaH5, / eSAmeva parasparaM vizeSaNavizeSabhAvagatyAsena ekatyA. nekattAbhyAmekAdazabhedA bhavantaH paJca pazcAzadbhaGgA bhavantIti / 10, athavA-'syAt tiktAzca ke TukAzca kaSAyazva amtazca 11 vaha apane aneka pradezoM meM tiktarasa vAlA ane: pradezoM meM-2 pradezoM meM kaTuka rasa vAlA eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA aura aziSTa eka pradeza meM amla rasa vAlA ho sakatA hai, isa prakAra se 11 bhaMga cAra rasoM ke saMyoga meM ho sakate haiN| yahAM para catuSka saMyoga isa prakAra se pAMca hote haiM-tikta kaTuka kaSAya amla inake mela kA pahilA saMyoga1, tikta kaSAya amla madhura inake mela kA dvitIya saMyoga2, kaTu kaSAya amla madhura inake mela kA tRtIya saMyoga3, tikta kaTu amla madhura inake mela kA caturtha saMyoga4, aura tikta kaTu kaSAya evaM madhura inake mela kA pAMcavAM saMyoga5, isa prakAra ke ye pAMca catuSka saMyoga hue haiM, ina pAMca rasoM ke paraspara meM vizeSaNa vizeSya bhAva ke vyatyAsa seulaTa phera se inhIM ke ekatva aura anekatva ko lekara eka 2 catuSka athavA syAt tiktAzca kTu kAzca kaSAyazca amlazca 11 te pAtAnA aneka pradezomAM tIkhA rasavALa hoya che. aneka pradezamAM be pradezomAM kaDavA rasavALuM hoya che. eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALuM hoya che. ane eka pradezamAM khATA rasavALa hoya che A agIyArame jaMga che. A rIte A agiyAra bhaga cAra rasonA saMgathI cha pradezI skaMdhanA cAra saMgInA prakAramAM thAya che. cAra saMyogI pAMca bhaMga thAya che te A pramANe chetIkhA, kaDavA kaSAya turA khATA A 4 cAra rasanA saMgathI pahelo bhaMga 1 tIkhA kaSAya, khATA mIThA rasenA saMgathI bIjo bhaMga kaDavA-kaSAyaturA-khATA ane mIThA rasanA saMyogathI trIjo bhaMga bane che. 3 tIkhA kaDavA khATA mIThA A senA meLathI cothA bhaMga ane tIkhA, kaDavA kaSAya-turA ane mIThA rasanA meLathI pAMcame bhaMga A rIte A pAMca cAra saMgI bhago thAya che. A pAMca sonA parasparamAM vizeSaNa vizeSa bhAvanA pheraphArathI tenA ekapaNuM ane anekapaNuthI eka eka cAra sagI bhaMganA 11-11 agiyAra agiyAra bhaMga pUrvokta paddhatithI thAya che. e rIte pAMca cAra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 bhagavatI sUtre yadi SaTpadezikaH skandhaH paJcaraso bhavet tadA syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazcAmadhuvati na bhaGgaH 1, syAt viktazca kaTukazca kapAyazca amlazca madhurAzceti dvitIyaH 2, syAt tiktazca kaTukazca kapAyazca amlAzca madhurazreti tRtIyaH 3 syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzca amlava madhurazceti caturthaH 4, syAt viktazca kaTukAzca saMyoga ke 11-11 bhaMga pUrvokta rUpa se hue haiM, isa prakAra pAMca catuSka saMyoga ke 55 kula bhaMga ho jAte haiM / yadi vaha SaTpradezika skandha pAMca rasoM vAlA hotA hai to vaha 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlazca madhurazca 1' kadAcit tika kaTuka kaSAya amla aura madhura ina rasoM vAlA ho sakatA hai 1, athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlazca madhurAzca' kahAcit vaha apane eka pradeza meM tikta rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA kisI eka pradeza meM amla rasa vAlA aura avaziSTa aneka pradezoM meM do pradezoM meM madhura rasa vAlA ho sakatA hai 2, athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlAica madhurazca 3' vaha apane kisI eka pradeza meM tikta rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA aneka pradezoM meM amla rasa vAlA aura eka pradeza meM madhura rasa vAlA ho sakatA hai 3, athavA 'syAt tiktazca kaTukazca sacAgI bhaMganA pratyekanA agiyAra agiyAra pramANe kula 55 5cAvana lagA thaI jAya che. ne te cha pradezI koMdha pAMca rasAvALo hAya to te A pramANenA pAMca rasovANI hoya che, 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAya va amlazca madhurazva 1' vAra te tIkhA kaDavA phIya-turA, khATA ane madhura rasavALA hAya che. 1 thavA 'syAt tiktazca kaTukazca kapAcazca amlazca madhurAzcara' potAnA meDa pradezabhAM tIkhA rasAvALA hAya che. ke.i eka pradezamAM kaDavA rasavALe haiya che. kaMI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hAya che. keAI eka pradezamAM khATA rasavALA ane mAkInA be pradezeAmAM mIThA rasavALe hAya che. A khIjo bha'ga che. 2 athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlAzca madhurazca 3' te potAnA kAI eka pradezamAM tIkhA rasavALA hoya che. koi eka pradezamAM kaDavA rasavALA hAya che. kei eka pradezamAM kaSAya turA rasALeA hoya che. ane aneka pradezamAM khATA rasavALe hAya che tathA ekapradezamAM mIThA rasavALe DAya che. bhAtrIle lauMga che. athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzca ambazca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 713 kaSAyazca amlazca madhuraveti paJcamaH 5, syAt viktAzca kaTukazca kaSAyazca amlazva madhurayati SaSThaH 6 evameva padmabhaGgA bhaNitavyAH paJcarasamadhikRtya / sarve ete ekadvikatrikacatuSkapaJcakasaMyoge SaDazItyadhikazatasaMkhyAkA bhaGgA bhavantIti kaSAyAzca amlazca madhurazca 4' vaha kisI eka pradeza meM tika rasa vAlA kisI eka pradeza meM kaTuka rasa vAlA aneka pradezoM meM kaSAya rasa vAlA eka pradeza meM amla rasa vAlA aura eka pradeza meM madhura rasa vAlA ho sakatA hai 4 athavA 'sthAta niktazca kaTukAica kaSAyazca amlazca madhurazca 5' kabhI vaha tikta rasa vAlA apane aneka pradezoM meM kaTuka rasa vAlA eka pradeza meM kaSAya rasa vAlA kisI eka pradeza meM amla rasa vAlA aura kisI eka pradeza meM madhura rasa vAlA ho sakatA hai5, athavA - 'syAt tiktaHzva kaTu ruina kaSAyazca amlazca madhurazca 6' aneka pradeza usake tikta rasa vAle eka pradeza usakA kaTuka rasa vAlA eka pradeza kaSAya rasa vAlA aura eka pradeza amla rasa vAlA ho sakatA hai 6, isa prakAra ke yahA~ 6 bhaMga pAMca rasoM ko lekara kaha lenA cAhiye, saba bhaMga milakara yahAM 186 hote haiM-asaMyogI bhaMga 5, vikasaMyogI bhaMga 40, trika saMyogI bhaMga 80, catuSka saMyogI bhaMga 55, aura pAMcasaMyogI 6, madhurazca 4' 3 me pradezamAM te tImA rasavANI hoya che haiN| ahe. zamAM kaDavA rasavALe hAya che . aneka pradezomAM kaSAya turA rasavALe! hAya che. eka pradezamAM khATA rasavALA hAya che ane eka pradezamAM mIThA rasavALe hoya che, yA thothe| lauMga che. 4 athavA 'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca amlazca madhurazca 5' vara te artha me pradezamAM tImA rasavANI hoya che. peAtAnA aneka pradezeAmAM kaDavA rasavALA haiAya che. koi eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hoya che. koI eka pradezamAM khATA rasavALo hAya che ane koI ekapradezamAM mIThA rasavALe! hAya che. A pAMcamA la Mga che 5 athavA 'syAt tiktaHzca kaTukazca kaSAyazca amlazca madhurazra6' potAnA aneka pradezeAmAM te tIkhA rasavALA hAya che.kAi eka pradezamAM kaDavA rasa vALA hAya che. keI ekapradezamAM kaSAya- turA rasavALA DhAya che. phAI eka pradezamAM khATArasavALA rAya che. ane kei eka pradezamAM mIThA rasavALe hAya che. A chaThThI bhaga che. 6 A rIte A cha bhaMge pAMca rasenA sacaiAgathI thAya che. badhA maLIne kula 186 ese chayAsI bhagA thAya che te A pramANe che. asacegI 5 pAMca bhagA dvika saMcAgI 40 cALIsa bhaMgA trika bha 90 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 725 bhagavatIsUtre bhaavH| 'phAsA jahA cauppaesiyassa' SaTbhadezikaskandhasya sparzAstathaiva vaktavyAH yathA catuSpadezikaskandhasya sparzAH kathitAstathAhi-yadi dvisparzaH SaTbhadezikaskandhastadA syAt zIzca snigdhazca 1, syAt zItazva rUkSazca 2, syAt uSNava snigdhazca 3, syAt uSNazca rUkSazceti caturthaH 4, evaM vatAro bhaGgAH dvisparzatve / yadi trisparzastadA sarva zItaH dezaH snigya dezo rUkSa iti prathamo kula 186 hote haiM, 'phAsA jahA ca uppaesiyarasa' jisa paddhati se catuH pradezI skandha ke spazoM ke viSaya meM kahA jA cukA hai usI paddhati se yahAM SaT pradezika skandha ke sparzoM ko bhI kaha lenA cAhie, tathAhiyadi vaha SaT pradezika skandha do sparzoM vAlA hotA hai to yahAM 4 bhaMga hote haiM-'syAt zItazca snigdhazca 1 vaha kadAcit zIta aura snigdha sparza vAlA ho sakatA hai 1 athavA- syAt zItazca rUkSazca' vaha zIta aura rUkSa sparza vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA-'syAt uSNazca snigdhazca' vaha uSNa aura snigdha sparzavAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA'syAt uSNazca rUkSazca' vaha uSNasparza vAlA aura rUkSa sparza yAlA bhI ho sakatA hai 4' ye 4 bhaMga visparza sambandhI haiN| yadi vaha trisparza vAlA hotA hai to yahAM 16 bhaMga hote haiM-'sadhe sIe dese niddhe dese lukkhe' sarvaH zIta: dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1' vaha apane sarvAza meM zIta ho sakatA hai, eka saMgI eMsI aMge cAra saMyogI 55 paMcAvana bhaMga ane pAMca sagI cha bhaMga A rIte kula 186 ekaso chayAsI bhaMga thAya che. __'phAsA jahA cauppaesiyana' yA2 pradeza 24 dhaunA 25zana sama'. dhamAM je pramANe kathana pahelAM karyuM che. teja paddhatithI A cha pradezavALA skaMdhanA paze saMbaMdhI maMge samajavA. jemake je te cha pradezavALo dha yaspazapAyA jAya to nA 4 / thAya cha 'syAt zItazva snigdhazca 1 pAra te 1 mane sni 25 pANI DAya che. 1 mth| 'syAt zItazca rUkSazca 2' 12 te 4. ane 3295zANe! 75 cha. 2 mA 'syAt uSNazca snigdhazca 3' vA2 55zavANI mane sina5-yA-252 vANe DAya che. 3 athavA 'syAt uSNazca rUkSazca 4' 72 te 150 vALo ane rUkSasparzavALa hoya che. 4 A cAra bhaMga be sparzane laIne kahyA che. je te cha pradeza rakadha traNa sparzavALa hoya to tenA soLa mI yAya che. 2 mAzate thAya cha-'savve sIe dese niddhe dese lukkhe' 'sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' te pAtAnA sarvA zamA 15 je. DAya che. zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezika skandhe varNAdinirUpaNam 715 bhaGgaH 1, sarvaH zIto, deza: snigdho, dezA rUkSA iti dvitIyo bhaGgaH 2 sarvaH zItaH dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, sarvaH zIto, dezAH snigdhAH, dezA rUkSA iti caturthaH 4 | sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, iti dvitIyatrikam / deza usakA snigdha aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai 1 athavA - 'sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' sarvAMza meM yaha zIta sparza vAlA ho sakatA hai ekadeza usakA snigdha sparzacAlA ho sakatA hai aura aneka deza rUkSa sparza vAle ho sakate haiM 2 athavA'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' sarvAza meM vaha zIta ho sakatA hai aneka deza usake snigdha sparza vAle ho sakate haiM aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai 3 athavA 'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' sarvAMza meM vaha zItasparza bAlA ho sakatA hai aneka dezoM meM vaha fears sparzavAlA ho sakatA hai aura aneka dezoM meM yaha rUkSasparza vAlA ho sakatA hai 4 yaha prathama trika hai athavA 'sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezoH rUkSaH ' vaha apane sarvAMza meM uSNasparza vAlA eka deza meM snigdha sparza vAlA aura eka dUsare deza vaha rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isa prakAra kA yaha dvitIya trika hai isa dvitIya trika meM bhI isI prakAra se 4 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se hai - 'sarva uSNaH meM rUkSasparza vALA snigdhaH dezAH uddeza snigdha tenA ekadeza snigdha spardhA vALA hoya che. tenA ekadeza hoya che. A par3e the| lauMga che. 1 athavA 'sarvaH zItaH dezaH rUkSAH 2' sarva saMzodhI te 'DAsparzavANI hoya che teneA spazavALA hAya che. ane aneka deze rUkSapazavALA hoya che. A khIjo lauMga che. 2 athavA 'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' te sarvAMzathI ThaMDA sparzIvALe hAya che. tenA aneka dezeA snigdha pavALA haiya che. tene! mheza 3kSa sparzavaNe hoya cheu 'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' te sarvAMzathI ThaMDA sparzavANI hoya che. maneDa dezIbhAM te snigna-cikaNA sparzavALe! hAya che. ane aneka dezemAM te rUkSapavALA DAya che. 4 A prathama traNa sa'cegI 4 cAra bha`geA rahyA che. athavA 'sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH 1 te potAnA sarvAzathI uSNurapa vALe heAya che. ekadezamAM snigdha pAvALA hoya che. ane eka dezamAM rUkSaspavALA hAya che. A rIte khIjo trikasa'cAgI bhaMga che. A jIna tribhsayogImA yA rIte che. 'sarva uSNaH 4 aMgo thAya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 716 bhagavatIcUtre atra catvAro bhaGgA ekatvAnekatvAbhyAm 4 / sarvaH snigdho dezaH zIto deza uSNaH, iti tRtIyatrikam , atrApi catvAro bhaGgAH 4 / sarvo rUkSo dezaH zItA dezauSNaH, dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH' yaha prathama bhaMga hai 1, dvitIya bhaMga isa prakAra se haiM 'sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' apane sarvAMza meM vaha uSNa sparza vAlA ekadeza meM snigdhasparza vAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparza ghAlA ho sakatA hai 2, athavA-'sarva uSNa dezAH snigdhAH dezo rukSaH' sarvAza meM vaha uSNasparza vAlA aneka dezoM meM snigdhasparza vAlA aura ekadeza meM rUkSasparza vAlA ho sakatA hai 3, athavA-'sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra vaha apane sarvAMza meM uSNasparza vAlA aneka dezoM meM snigdha sparza bAlA aura aneka dezoM meM rUkSasparza vAlA ho sakatA hai 4, ye saba bhaMga uSNa snigdha aura rUkSa ke ekatva aura anekatva ko lekara ke hue haiM / 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH' vaha tRtIya trika hai-isa trika meM bhI cAra bhaMga hote haiM jaise-'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH' vaha apane pUrNAza meM snigdha sparza vAlA eka deza meM zItasparza vAlA aura eka deza meM uSNasparza vAlA ho sakatA hai 1 athavA-'sarvaH snigdhaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH 1' sazithI ta 05 vANA hAya cha, dezamA rinaSpa sparzavALa hoya che. ane eka dezamAM rUkSasparzavALa hoya che. 1 A paDato cha 'sarva upNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' potAnA sazathI te uNa sparzavALA hoya che. ekadezamAM snigdha-cika sparzavALa hoya che. ane aneka dezomAM rUkSasparzavALA hoya che. A bIjo bhaMga che. 2 athavA 'sarva ugaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' te sa pradezamai GY 25 jo hoya che. aneka dezamAM dhi -cikaNa sparzavALo hoya che. ane eka dezamA 36 25 vA DAya che. 2 // trIne ma che. athavA 'sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' pAtAnA sAthI 25zavANI DAya che. aneka dezomAM snigdha-cikaNA parzavALa hoya che. aneka dezamAM rUkSasparza vALo hoya che. A ce bhaMga che. A aMge u| sparza, snigdhasparza bhane 3625zanA ! mana bhanepana vIdhe thayA che. 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH' mA zrI ni cha. mAmA 5 yAra bhI thAya che. 2 mAvI zata che. 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH' ta pAtAnA sarvAzamAM snigdhasparzavALo hoya che. keI eka dezamAM ThaMDApavALo hoya che, tathA koI eka pradezamAM uNasparzavALo hoya che. A pahele bhaMga che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTrapradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 717 iti caturthatrikam atrApi catvAro bhaGgAH 4 / evamatra trisparza SoDaza bhaGgA bhavanIti / yadi catuHsparzaH SaTpadezikaH skandhastadA dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezaH zItaH dezA uSNA' vaha apane sarvAMza meM snigdha sparzavAlA ekadeza meM zIta sparza vAlA aura aneka dezoM meM uSNasparza vAlA ho ho sakatA hai 2 athavA-sarvaH snigdhaH dezAH zItAH deza uSNa!' sarvAMza meM vaha snigdha sparza vAlA aneka dezoM meM zItasparza vAlA aura ekadeza meM uSNasparza vAlA ho sakatA hai 3, athavA-'sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezA uSmA' sarvAMza meM vaha uSNasparza vAlA aneka dezoM meM vaha zIta sparza vAlA aura aneka dezoM meM uSNasparza vAlA ho sakatA hai 4, isa prakAra ke ye 4 bhaMga snigdha zIta aura uSNasparzake ekatva aura anekatva ko lekara hue haiN| 'sarvaH rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH' yaha caturtha trika hai isameM bhI rUkSa zIta aura uSNa ke ekatva aura anekava ko lekara 4 bhaMga hote haiM inakA utthApana prakAra pUrvokta rUpa se hI hai isa prakAra se yahAM para tIna sparzo ke ekatva aura ane. katva ko lekara pratyeka sparza trika ke catuSka meM 4-4 bhaMga hone se 16 bhaMga ho jAte haiN| 1 athavA-'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezA uSNAH' ta sAmA snigdha-cikaNA parzavALa hoya che. ekadezamAM kaMDAsparzavALo hoya che. tathA aneka dezamAM uNasparzavALo hoya che A bIjo bhaMga che. 2 athavA 'sarvaH snigdhaH dezAH zItAH deza uSNa :' sazimA ta 25-249||25shvaajii Rya che. aneka dezamAM ThaMDA5vALo hoya che. ane eka dezamAM uNa 15zavAjI ya che. mAtrIne ma che. 3 424'sarvaH snigdhaH dezA zotAH dezA uSNA: 4' sAzamA ta niv-thie| 25zavANo DAya che. aneka dezomAM ThaMDApazevALo he ya che. ane aneka dezamAM uSNasparzavALo hoya che. A cotho bhaMga che 4, A cAra bhage snigdha-zata-ane uSNa 25 / 5 / bhane bhane 454thI yA che. 'sarvaH rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH' mA yAthu tri: che. mAmA 54 3kSa, zata, mana 1 25shn| ekatva ane anekapaNathI 4 cAra bhaMga thAya che. A bhaMgo banAvavAnI rIta pahelA kahyA pramANe ja che. A rIte ahiMyA traNa sparzanA ekapaNa ane anekapaNAthI dareka sparzatrikanA catuSkamAM 4-4 cAra cAra baMga thAya che. e rIte kula 16 soLa bhego thAya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 bhagavatIstra dezo rUkSa iti prathamaH 1, dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAra, dezA rUkSA iti caturthaH 4, dezaH zIno ___yadi vaha SaTpradezika skandha cAra sparzoM vAlA hotA hai-'dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH' to vaha apane ekadeza meM zItasparza vAlA dUsare eka kisI deza meM uSNasparza vAlA kisI eka deza meM snigdhasparza vAlA aura kisI eka deza meM rUkSasparza vAlA ho sakatA hai 1 athavA-dezaH zIta dezaH uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH' vaha ekadeza meM zIta kisI eka deza meM uSNa kitI eka deza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai 2, athavA-dezA zItaH deza uSNa; dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, ekadeza usakA zIta dUsarA ekadeza usakA uSNa aneka deza usake snigdha aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai 3, athavA-'dezaH zItaH deza uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' eka deza usakA zIta eka deza usakA uSNa aneka deza usake snigdha aura aneka deza usake rUkSa ho sakate je te cha pradezavALa skaMdha cAra sthazevALa hoya to te A pramANe thAya. -dezaH zInaH deza ugNaH dezaH snigdhaH deshe| rUkSaH' tapatAnA - dezamAM ThaMDA sparzavALa hoya che. ke I ekadezamAM uSNu sparzavALa hoya che. koI eka dezamAM snigdha sparzavALo hoya che. tathA koI eka dezamAM rUkSa 15vAjI hAya che. m|| 53 che. maya11-'dezaH zIta: deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' te potAnA mehezamA 4125hIya che. koI eka dezamAM uNu sparzavALa hoya che. keI eka dezamAM snigdhacikaNA parzavALa hoya che. tathA aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. mA bhI che 2 athavA 'dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdha : dezo rUmA teno eka deza ThaMDA sparzavALa hoya che. bIje ekadeza uNu-garama sparzavALe hoya che. traNa pradezamAM sinagdha-cikaNA pazavALa hoya che. ane eka pradezamAM rUkSa sparzavALa heya A trIjo bhaMga che. 3 athavA 'dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' tenA / kA pazavALo hoya che. ekadezamAM uDuparzavALa hoya che. tenA be deze sinagdha-cikaNu sparzavALA hoya che. ane be deze rUkSasparzavALA hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU04 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 719 dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti paJcamaH 5, dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti SaSThaH, 6, dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezI rUkSa iti saptamaH 7, dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA ityaSTamaH 8, dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti navamaH 9, haiM 4, athavA- 'dezaH zItaH dezA uSNaH dezaH snigdhaH dezo rukSaH 5' ekadeza usakA zIta aneka deza usake uSNa eka deza usakA snigdha aura ekadeza usakA rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai 5, athavA- 'deza: zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 6' ekadeza usakA zIta aneka deza usake uSNa ekadeza usakA snigdha aura aneka deza usake rUkSa sparza vAle ho sakate hai 6 athaza-dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH 7' eka deza usakA zIta hotA hai aneka deza usake uSNa hote haiM aneka deza usake snigdha hote haiM aura ekadeza usakA rUkSa hotA hai 7, athavA 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 8' ekadeza usakA zIta aneka deza usake uSNa aneka deza usake snigdha aura aneka deza usake rUkSa ho sakate Rs8, athavA dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rukSaH 9' che, ramA the the| lauMga che 4 athavA 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 5' ten| so'heza DaMDA spathapANI hoya the. RNu dezI uSzusyarzavAjA hAya che. ekadeza snigdha-ciGaNA sparzavALA rAya che. tathA eka deza rUkSa sparzavANI hoya he yA pAMyabho laMga che. 5 athavA - dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 6' teneA uddeza iMDAsparzavANI hoya che. tenA aneka deze! uSNu sparzIva.LA hAya che, eka deza snigdha sparzIvALA hAya che. tathA tenA aneka dezeA rUkSa spavALA hoya che. ahiyAM anekadeze kahevAthI babbe pradeza grahaNa karyAM che. tema samajavu. A chaThTho bhaMga che athavA 'dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH 7' ten| dveza 'DA sparza - vALA hAya che. aneka dezeA-be deze uSNupa vALA hoya che. anekadeze-e deze snigdha-cikaNA pavALA haiAya che. tathA eka dezarUkSa pazavALA hAya che. yA sAtabhI aMga che, 7 athavA 'dezaH zItaH dezA uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rubhAH 8' tenA uddeza DAsparza vANe! hoya che| ane dezI sparzavAjA hoya che aneka deze snigdha-cikaNA vALA heAya che. tathA aneka dezeA rUkSasprsh vAjA hoya che. A bhAbhI lagache 8 athavA 'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dazamaH 10, dezAH zItA: deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa ityekAdazaH 11, dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti dvAdazaH 12, dezAH zItAH dezA uNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti trayodazaH 13, dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH aneka deza usake zIta eka deza usakA uSNa eka deza usakA snigdha aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai 9, athavA-dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSA:10, usake aneka deza zIta ekadeza uSNa ekadeza snigdha aura aneka deza rUkSa ho sakate haiM 10 athavA'dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 11' aneka deza usake zIta eka deza usakA uSNa aneka deza usake snigdha aura eka deza usakA rUkSa ho sakatA hai 11, athavA-dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 12' unake aneka deza zIta ho sakate haiM eka deza usakA uSNa ho sakatA hai aneka deza usake snigdha ho sakate haiM aura aneka deza usa ke rUkSa ho sakate haiM 12 athavA 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigyo dezo rUkSaH 13' aneka deza usake zIta ho sakate haiM aneka deza usake uSNa ho sakate haiM eka deza usakA snigdha ho sakatA hai aura ekadeza usakA rUkSa ho sakatA hai 13, snigdhaH dezo rUkSaH9' mA pAtAna bhane dezamA shaa1-3|| 252 vAjA khAya ekadezamAM uSNasparzavALo hoya che tene ekadeza snigdha-cikaNA sparzavALo hoya che. ane tene ekadeza rUkSa sparzavALa hoya che. A navamo bhaMga che. - athavA 'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezA: rUkSAH' tana mane the| ThaMDA sparzavALA hoya che. ekadezamAM te uSNu sparzavALo hoya che. ekadezamAM snigdha-cikaNu sparzavALa hoya che. tathA aneka dezomAM 36 25zavANe hoya che. m| sabhI cha. 10 mA 'dezAH zItAH deza uSNaH dezAH sigdha : dezo rUmaH 11' tenA sane he| 4 / sparzavALA hoya che. ekadeza uSNa sparzavALA hoya che. aneka deze snigdhacikaNAspazavALA hoya che. tathA tene ekadeza rUkSa spezavALa hoya che. A maziyAramA ma cha. 11 12 / 'deza : zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 12' tenA bhane deza 425 // 35 . meheza BY sparzavALo hoya che. aneka deze snigdha sparzavALA hoya che. tathA tenA aneka deze rUkSa pazavALA hoya che. A bArame bhaMga che. 12 athavA 'dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 13' ta bhane zAma 8. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA kA za020 u05204 SaTpradezikaskandhe varNAdinirUpaNam 721 dezA rUkSAH iti caturdazaH 14, dezAH zItA dezA uSNAH dezA snigdhAH dezo rUkSa iti paJcadazo bhaGgaH 15, dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezA rUkSAH iti SoDazo bhaGgaH 16 / tadevaM dvisparza catvAro bhaGgAH 4, visparza SoDaza, 16 catuHsparza'pi SoDaza 16, tadevaM sarvasaMkalanayA SaTUtriMzad bhaGgA bhavanti / ityecaM varNagandharasaspazaiH samabhedaiH SaTpadezikaH skandhaH samAptaH ||suu0 4 // athavA-'dezAH zItAH dezA ugAH dezaH snigdhA dezA lakSAH 14' aneka deza usake zIta aneka deza usake uSNa eka deza usakA snigdha aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM 14' athavA-'dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 15' aneka deza usake zIta aneka deza usake uSNa aneka deza usake snigdha aura eka deza usakA rUma ho sakatA hai 15, athavA-dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 16' aneka deza usake zIna aneka deza usake uSNa aneka deza usake snigdha aura aneka deza usake rUkSa ho sakate haiM 16 / isa prakAra se visparza meM cAra bhaMga, trisparza meM 16, bhaGga aura cAra sparza meM 16 bhaGga hote haiM aura ye saba bhaMga milakara 36 ho jAte haiN| isa prakAra saprabheda varNa gandha rasa aura sparza inako lekara SaT pradezika skandha kA kathana samApta huaa| sU0 4 // sparzavALo hoya che. tenA aneka deze uSNuparzavALA hoya che. tene ekadeza sinagdha sparzavALa hoya che. ane ekadeza rUkSa sparzavALo hoya che. A taramA laga che. 13 athavA 'dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 14 tenA mhesh| / 25 vA DAya che. mane desh| GasparzavALA hoya che. ekadeza snigdha-cikaNA sparzavALA hoya che. tathA tenA bhane desh| 31250 vANA hAya che. yA yohamA che. 14 athavA dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 15' tn| bhane desh| 4253. vALA hoya che. aneka dezo uSNa-garama sparzavALA hoya che. aneka dezo snigdha sparzavALA hoya che. tathA te eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A paMdame cha. 152521 / 'dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH lakSAH' 16' tenA aneka deze ThaMDAsparzavALa hoya che, aneka deze uNapavALA hoya che. aneka deze niSpa sparzavALA hoya che. ane aneka deze rakSaparzavALA hoya che. A soLamo bhaMga che. 16 A rIte be saparza paNAmAM 4 cAra bhaMga traNasparza. paNAmAM 16 seLa aMge tathA cAra sparzomAM 16 soLa bhaMga thAya che. e rIte badhA maLIne 36 chatrIsa bhaMga thAya che. A rIte bheda sahita varNa, gaMdha, rasa, ane sparzane laI cha pradezI AMdhanuM kathana samApta thayuM sUtrakA bha0 91 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 bhagavatI mUlam-sattapaesie NaM bhaMte ! kaivanne kAMgaMdhe kaisse kaiphAse paNNatte evaM jahA paMcapaesie jAva siya cauphAse pannatte jaha egavanne evaM egarannaduvannativannA jahA chppesiyss| jai ca uvanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya2, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya3, evamete caukkagasaMjogeNaM pannarasabhaMgA bhANiyabvA jAva siya kAlagA ya nIlagAya lohiyagA ya hAliddae ya15 evameva paMcaca ukkasaMjogA neyavA-ekake saMjoe pannarasa bhaMgA savvamee paMcasattarI bhaMgA bhvNti| jaha paMcavanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sAlihapa ya sukillae ya1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae. hAlihae ya sukillagA ya2, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae hAlidagA ya sukillae ya3, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae hAlihagA ya sukillagA ya4, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ka hAliie va sukillae ya5, siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillagA ya6, siya kAlae ya, nIlae ya lohiyagA ya hAlidamAya sukillae ya7, siya kAlae ya nIlagAya lohiyaeya hAliddae ya sukillae yada, siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae yahAlidae yasukillagAya9, siya kAlae ya nIlagAya, lohiyae yahAlidagA ya sukillae ya10, siyakAlae ya nIlagA lohiyagA ya hAliddae ya sukillae ya11, siya kAlagA ya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 104 SaTpradezikaskandhasya varNAdini0 723 nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya12, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyage ya hAlidae ya sukillagA ya13, siya kAlagAya nIlae ya lohiyae ya hAlidagAya sukillae ya14 siya kAlagAya nIlae ya lohiyagA ya hAlidae yasukillae ya15,siya kAlagA ya nIlae lohiyagAya hAlidae ya sukillae ya15, siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya hAlidae ya sukillae ya16, ee solasa bhaMgA, evaM savvamee ekaga-duyaga tiyaga-caukkaga paMcaga-saMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavaMti / gaMdhA jahA cauppaesiyassa rasA jahA eyarasa ceva vannA, phAsA jahA cauppaesiyassa rasA jahA eyassa ceva vannA, phAsA jahA cauppae. siyassa ||suu05|| chAyA-saptapradezikaH khalu bhadanta ! kativarNaH katigandhaH, katirasa: katisparzaH prAptaH, evaM yathA paJcapradeziko yAvat syAt catuHsparzaH prajJaptaH, yadi ekavarNa, evamekavarNa-dvivarNa-trivarNAH yathA SaTpradezikasya / yadi caturvarNaH syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca 1, syAt kAlaca nIlazca lohitazca hAridrAzca 2, syAt kAlazca nIlava lohitAzca hAridrazca 3, evamete catuSkasaMyogena paJcadazabhaGgA bhaNitavyAH, yAvat syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrazca 15 / ekmeva paJcacatuSkasaMyogA jJAtavyAH, ekaismin saMyoge paJcadaza bhaGgAH, sarve ete paJcasaptatimaGgA bhavanti / yadi paJcavarNa : syAt kAlazca nIlazca lohitaca hAridrazca zuklazca, 1, sthAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzca 2, syAt kRSNazca nIlabdha lohitazca hAridrAzca zuklazca 3, syAt kAlazca nIlaca lohitazca hAridrAzca zuklAzca 4, syAukAlaya nIlaca lohitAzca dAridraya zuklazca 5, syAta kAlazca nIlazca lohitAzva hAridrazva zuklAzca 6, smAt kAla va nIlazva lohitAzva hAridrAzca zuklazca 7, sthAna kAlavanIlAzca lohita hAridrazva zuklazca 8, syAta kAlazca nIlAzca lohitazca dAridrazca zuklAzca 9, rayAt kRSNazca nIlAzca lohitazca hAridrAzva zuklazca 10, syAt kAlaca nIlAzca lohitAzva hAri. drazca zuklazca 11, syAt kRSNAztra naM.lazca lohitazca hAridrAzca zuklazca 12, syAt kAlAzca nIlazva lohitazca hAridrazca zuklAzca 13, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklazva 11, syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 bhagavatIsUtre hAridrazca zuklazca 15, syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklazca16 / ete SoDazamaGgAH evaM sarvam ete ekaka-dvika-trika-catuSka-paJcakasaMyogena dve SoDaza maGgazate bhavataH / gandhA yathA catuSpadezikasya, rasA yathA etasyava varNAH, sparzA yathA catuSpadezikasya ||muu0 5 // TIkA-'sattapaesie Na bhaMte ! khaMdhe kaivanne kaigaMdhe kairase kaiphAse paNNatte ? saptapadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparzaH prajJaptaH, saptapadezAH paramANavo'vayavatayA vidyante yasya skandhasyAvayavinAsa saptapradezikaH skandhastasmin kiyanto varNAstiSThanti, kiyanto gandhA kiyanto rasAH kiyantazca sparzAH iti praznaH, bhagavAnAha-'jahA paMcapaesie jAva siya cauphAse pannatte' yathA pazcapradeziko yAvat syAt catuHsparzaH prajJaptaH, tathAhi-syA 'sattapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne kaigaMdhe kArase' ityaadi| TIkArtha--isa sUtra dvArA satrakAra ne saptAdezika skandha meM kitane varNa gaMdhAdika hote haiM isa viSaya kA vicAra kiyA hai isameM sabase pahale gautama ne prabhu se aiptA pUchA hai-'sattapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kai. canne kaigaMdhe, kairase, kaiphAse paNNatte ?' he bhadanta ! jo skandha saptapradezika haiM jisameM avayavarUpa se sAta hI pradeza vidyamAna haiM arthAt jo sAta pradezoM ke saMyoga se janya hai-usameM kitane varNa, kitanI gaMdhe kitane rasa aura kitane sparza vidyamAna rahate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne kahA hai-'jahA paMcapaesie jAva siya ca upha se pannatte' he gautama ! jisa prakAra paMcAdezika skaMdha yAvat kadAcit cAra sparzoM vAlA hotA kahA gayA hai usI prakAra se yaha saptAdezika skandha bhI yAvat kadAcit cAra sparzoM vAlA hotA hai aisA kahA gayA hai isa 'sattapaemie Na bhate ! khaMdhe kaivanne kaigaMdhe kairase' tyA: TIkArtha-A sUtrathI sUtrakAre sAta pradezavALe ThaMdha keTalA varSovALe hoya che? keTalA gadhevALe hoya che? ItyAdi varNana karyuM che. A samayamA gautama svAmI me me pUchayu cha -'sattapaesie NaM bhate ! khaMdhe kAvanne ? kAMgaMdhe kairase, kaiphAse paNNatte 1 2 145 sAta pradezavAjA che. eTale ke jemAM avayavarUpe sAta ja pradeza rahelA che. arthAt je sAta pradezonA saMgathI banelo che-temAM keTalA varSo che? keTalA gadhe che? keTalA rase che? ane keTalA sparze che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke'jhaa paMcapaesie jAva siya cauphAse pannatte' hai gautama pAMya azavANI kaMdha je rIte yAvat koIvAra cAra sparzevALa hovAnuM kahevAmAM AvyuM che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 725 dekavarNaH syAt dvivaNaH yAvat syAt paJcavarNaH syAt ekagandhaH syAd dvigandhaH, syAta ekaraso dvirasasbiraso yAvat syAt pazcarasaH, syAd dvisparzaH syAt trisparzaH, syAt catuHsparza iti / 'jai egavanne' yadi ekavarNaH 'evaM egavannaduvannativannA, jahA chapparasiyassa' evamekavarNadvivarNatrivarNA yathA SaTmade. zikasya, tathAhi-yadi ekavarNaH saptamadezikastadA kadAcit kAlaca nIkazca lohitazca hAridrazca zuklazceti, yadi dvivarNastadA syAt kAlaca nIlazca 1, 'syAt viSaya kA spaSTIkaraNa isa prakAra se hai-yadi vaha sasapradezika skandha ekavarNa vAlA, yA yAdivarNa vAlA hotA hai aisA jaba kahA jAtA hai to tIna varNaviziSTa hone taka ke bhaMga SaTpradezika skandha kI taraha yahAM jAnanA cAhiye / yahI bAta 'jai egavanne, evaM egavanna-dubanna-tivannA jahA chappaesiyasa' isa sUtrapATha dvArA samajhAI gaI hai-yadi saptapradezika skandha eka varNa vAlA hotA hai aisA jaba kahA jAtA hai to isa sAmAnya kathana meM vaha kadAcit kRSNavarNa vAlA bhI ho sakatA hai, kadAcit nIlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai, kadAcit lohita (lAla) varNa vAlA bhI ho sakatA hai kadAcit pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai aura kadAcit zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai isa prakAra se ye asaMyogI 5 bhaMga yahAM ho sakate haiM yadi vaha do varNoM vAlA hotA hai aisA jaba kahA jAtA hai to isa vivarNa viSayaka sAmAnya kathana meM vaha kadAcita teja rIte A sAta pradezavALe kaMi paNa yAvat kadAcit cAra sparzavALo hoya che. ema kahevAmAM AvyuM che. A viSayanuM vadhAre spaSTIkaraNa A pramANe che--je te sAta pradezavALe sakaMdha ekavarNavALe athavA be-traNa vigere varNovALa hoya che ema jyAre kahevAmAM Ave che tyAre traNa varNavALo hovA sudhInA bhaMga cha pradezI skadhanA saMbaMdhamAM je rIte varNavyA che te pramANe A sAta pradezI kaMdhanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. eja vAta'ji egavanne evaM egavannaduvannativannA jahA chappaesiyassa' mA sUtrapAzrI samajAvyuM che. je te sAta pradezavALe skaMdha eka varNavALo hoya che. ema ja kahevAmAM Ave te A sAmAnya kathanamAM ke IvAra te kALAvavALa paNa hoya che. koIvAra te nIlavarNavALe hoI zake che. keIvAra lAlavarNavALe paNa hoI zake che. keIvAra pILAvarNavALe paNa hoya che. ane ke ivAra saphedavarNavA paNa hoya che. A rIte asagI 5 pAMca aMge ahiyAM thAya che. je te be varSovALe hoya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 bhagavatIsUtre kAlaca nIlAzca 2 syAt kAlAzva nIlazca 3, sthAt kAlAzca nIlAca 4 / 'syAt kAlaca lohitazca' atrApi catvAro bhaGgAH karaNIyAH ekatvAnekatvAbhyAm 4 / kRSNavarNa aura nIlavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 1, athavA kadAcit yaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM-chaha pradezoM meM nIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA-kadAcit vaha aneka pradezoM meM-chaha pradezoM meM kRSNavarNa aura eka pradeza meM nIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3, athavA vaha aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA aura dUsare aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 ye cAra bhaMga kRSNa aura nIlavarNoM ke yoga meM unakI ekatA aura anekatA ko lekara hue haiM aisA jAnanA cAhiye, aba kRSNa aura lohita varNa ke yoga se isI prakAra ke 4 bhaMga unakI ekatA aura anekatA ko lekara jo hote hai ve isa prakAra se haiM-kadAcit vaha kRSNavarNa vAlA aura lohitavarNa ghAlA bhI ho sakatA hai 1 athavA kadAcit vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA-kadAcit vaha aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA aura eka pradeza meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA aneka pradezoM meM vaha kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA che ema jyAre kahevAmAM Ave tyAre A be varNa saMbaMdhI sAmAnya kathanamAM te kaIvAra kALAvaNuM ane nIlavarNavA paNa hoya che. 1 athavA koIvAra te eka pradezamAM kALAva vALe ane aneka pradezomAM-cha pradezamAM nIlavarNavALe paNa thaI zake che. 2 athavA ke IrAra te pradezomAM kALA varNavALo ane eka pradezamAM nIlavarNavALe paNa hoya che. 3 athavA te aneka pradezamAM kALAvaNa vALe ane bIjA aneka pradezamAM nIla varNavALe hoI zake che. A cAra bhAge kALA ane nIla varNanA vegathI tenA ekapaNuM ane anekapaNAne laIne thayA che tema samajavuM. 4 kaIvAra te kALa varNavALe ane lAlavaNuMvALA hoya che. 1 athavA koIvAra te eka pradezamAM kALA varNavALe ane aneka pradezamAM lAlaghaNuvALe paNa hoI zake che. 2 athavA kadAcit te aneka pradezamAM kALA varNavALo ane eka pradezamAM lAlavarNavALa paNa hoI zake che. 3 athavA aneka pradezamAM te kALA varNavALe ane bIjA aneka pradezamAM lAla varNa vALo paNa DA che. 4 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05sU05 saptapradezikaskandhastha varNAdini0 727 syAt kAlazca hAridrazca' atrApi catvAro bhaGgAH 4 / syAt kAlaca zuklazca' anApi catvAro bhaGgAH 4 / sthAt nIlazca lohitazca' atrApi catvAro bhaGgAH 4, hai 4 aba kRSNavarNa ke sAtha pItavarNa ke yoga se jo 4 bhaMga unakI ekatA aura anekatA meM hote haiM ve isa prakAra se haiM-kadAcit vaha kRSNavarNa vAlA aura pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 1, athavA-kadA. cin vaha eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA-aneka pradezoM meM vaha kRSNavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3, athA-aneka pradezoM meM vaha kRSNavarNa vAlA aura aneka dUsare pradezoM meM yaha pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 aba kRSNavarNa aura zuklavarNa ke yoga se jo inake ekatva aura anekatva meM 4 bhaMga niSpanna hote haiM-ve isa prakAra se haiM-kadAcit vaha kRSNavarNa vAlA aura zukla varNa vAlA bhI ho sakatA hai 1, athavA-kadAcit vaha ekapradeza meM kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA aura ekapradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA-aneka pradezoM meM vaha kRSNavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 ye saba bhaMga kRSNavarNa kI mukhyatA ke sAtha itaravarNo ke yoga se hue haiN| have kRSNavarNanI sAthe pILAvaNuMnA egathI je cAra bhaMga tenI ekatA ane anekatAmAM thAya che. te A pramANe che. koIvAra te kALA varNavALo ane pILA varNavALe paNa hoya che 1 athavA kadAcit te eka pradezamAM kALAvarNavALe ane aneka pradezamAM pILAvavALa hoI zake che. 2 athavA aneka pradezomAM te kALAvavALA hoya che. ane eka pradezamAM pILAvaNavALo paNa hoI zake che. 3 athavA aneka pradezamAM te kALA varNavALa hoya che. ane bIjA aneka pradezomAM te pILA varNavALA hoya che. 4 have kRSNavarNa ane saphedavarNanA vegathI tenA ekapaNuM ane anekapaNAmAM je cAra bhaMga thAya che te batAve che. koIvAra te kALA varNavALo ane sapheda varNavALa paNa hoI zake che. 1 athavA keIvAra te pitAnA eka pradezamAM kALA varNavALe ane aneka pradezomAM saphedavarNavALa hoya che. 2 athavA aneka pradezamAM kALAvavALe ane eka pradezamAM saphedavarNavALo paNa hoI zake che. 3 athavA aneka pradezomAM te kALAvarNavALe ane aneka pradezamAM saphedavarNavALo paNa hoI zake che. 4 A tamAma bhaMga kALA varNanI mukhyatA ane bIjA varNonA gauNapaNuthI thAya che. have nIlavarNanI mukhyatA ane tenI sAthe lAla vigere varSonI janA za22 saya 52 cha 1 mA prabhArI cha-'syAt nIlazca lohitazca' 44 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 bhagavatI sUtre 'syAt nIcaca hAridrava' atrApi catvAro bhaGgAH 4, 'syAt nIlazca zuklazva' atrApi catvAro bhaGgAH 4, ' syAt lohitazva hAridrava' atrApi catvAro bhaGgAH 4, 'syAt aba nIlavarNa kI mukhyatA karake usake sAtha lohita (lAla) Adi varNoM kA yoga karake jo bhaGga banate haiM ve isa prakAra se haiM-'spAt nIlazca lohitazca' kadAcit vaha nIla aura lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 1 athavA kadAcit vaha eka pradeza meM nIlevarNa vAlA aura aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM nIle varNa vAlA aura eka pradeza meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA vaha aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA aura dUsare aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4, aba nIlavarNa ke sAtha pItavarNa ke yoga se jo cAra bhaMga banate haiM-ve isa prakAra se hai athavA vaha kadAcit nIlevarNa vAlA aura pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 1, athavA kadAcit vaha eka pradeza meM nIle varNa vAlA aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA aneka pradezoM meM vaha nIlevarNa vAlA aura eka pradeza meM pIlevarNa vAlA bhI ho ho sakatA hai 3 athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA aura dUsare aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 nIlavarNa ke sAtha zuklavarNa ke yoga se jo cAra bhaMga banate haiM - ve isa prakAra se haiM - kadAcit vaha nIlevarNa vAlA aura zuklavarNa vAlA bhI - vAra te nIlavaNu vALA ane lAlavaNu vALA hoya che. 1 athavA koivAra te eka pradezamAM nIlavaNu vALA ane aneka pradezeAmAM lAlavaNa vALA pazu hAya zake che. 2 athavA keAIvAra te aneka pradezAmAM nIlavaNu vALe ane eka pradezamAM lAlavaNu vALA paNa hAI zake che. 3 athavA-te aneka pradezamAM nIlavaNu vALe ane aneka pradezamAM lalatra vALA paNa hAya che. have nIlavaNunI sAthe pILA vadhunI ceAjanA karavAthI je cAra bhaMgA thAya che te A pramANe che-keAivAra te nIlavaLu vALA ane pILA vaNu vALA hoya 1 athavA koIvAra eka pradezamAM nIlavaNu vALA ane aneka pradezeAmAM pILAvaNa vALA hAya che. 2 mathavA aneka pradezamAM te nIlavaNu vALe ane eka pradezamAM pILAvaNu vALA paNa hAi zake che. 3 athavA koivAra te aneka pradezeAmAM nIlavaLu vALA ane khIjA aneka pradezeAmAM pILavaNu vALA hoya che. 4 huve nIlavaNnI sAthe sapheda vaNune yAjIne je 4 cAra bhagA thAya matAvavAmAM Ave che. koIvAra nIlavarNavALA ane sapheda varNavALA pazu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mom prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 729 lohitazca zuklazca' atrApi catvAro bhaGgAH 4, 'syAt pItazca zuklazca' atrAyi catvAro bhaMgAH 4, evamete daza dvikasaM yogA bhaMgA bhavanti, teSAM catuHsaMkhyayA ho sakatA hai 1 athavA-kadAcit vaha eka pradeza meM nIlevarNa vAlA aura aneka pradezoM meM vaha zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA-aneka pradezoM meM vaha nIlevarNa vAlA aura eka pradeza meM vaha zuklavarNa chAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA aneka pradezoM meM vaha nIle. vaNa vAlA aura dUsare aneka pradezoM meM vaha zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4, aba lohitavarNa ke sAtha pItazuklavarNa kA yoga hone se jo bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-kadAcit vaha lohitavarNa vAlA aura pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 1, athavA-kadAcin vaha eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM pInavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA-kadAcit vaha aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura dUsare aneka pradezoM meM pItavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 4 isI prakAra lohita aura zukla ke saMyoga meM bhI cAra bhaMga kaha denA cAhiye / pItavarNa aura zuklavarNa ke yoga se jo 4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-kadAcit vaha pItavarNa kA aura zuklavarNa kA bhI ho sakatA hai 1 athavA-kadAcit vaha heI zake che. 1 athavA koIvAra te eka pradezamAM lAlavarNavALe ane aneka pradezomAM saphedavarNavALa paNa hoya che. 2 athavA aneka pradezamAM nIlavaNuM. vALe ane eka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che. 3 athavA aneka pradezamAM nIlavarNavALe ane aneka pradezamAM saphedavasuMvALa paNa hoya che. 4 have lAla varNanI sAthe pILA vaNane yojIne je bhaMga thAya che te batAve che-keIvAra te lAla vargavALe ane pILA varNavALo hoya che. 1 athavA keIvAra te eka pradezamAM lAla varNavALo ane aneka pradezamAM pILA varNana vALe paNa hoya che. 2 athavA-kaIvAra te aneka pradezamAM lAla varNavALe ane eka pradezamAM pILA varNavALa paNa hoya che. 3 athavA ke ivAra te aneka pradezamAM lAla varNavALo ane aneka pradezamAM pILA varNavALo paNa hoya che. 4 Aja rIte lAla varNa ane saphedavarNanA vegathI paNa 4 bhaMge thAya che. pILAvaNa ane saphedaraNanA yogathI je cAra bhaMga thAya che. te A pramANe che-kaIvAra te pILAvaNuMvALe ane sapheda varNavALo paNa hoya che 1. bha0 92 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre jJaNane catvAriMzad bhaMgA bhavantIti 40 / yadi trivarNaH saptapadezikaH skandhastadA syAta kAlazca nIlazca lohitazca 1, syAt kAlaca nIlazca lohitAzca 2, syAt kAlazca nIlAca lohitazca 3, syAt kAlAzca nIlazca lohitazceti caturthaH 4 / apane eka pradeza meM pItavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM zuklaSarNa vAlA bhI ho sakatA hai 2 athavA-aneka pradezoM meM yaha pItavarNa vAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA bhI ho sakatA hai 3 athavA-aneka pradezoM meM vaha pItavarNa vAlA aura dUsare bhI aneka pradezoM meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai 4, isa prakAra se ye dasa Trika saMyogoM ke 40 bhaMga ho jAte haiN| ___ yadi vaha saptapadezika skandha tIna varNoM vAlA hotA hai to isa sAmAnya kathana meM vaha-'sthAt kAlazca nIlazca lohitazca' kadAcit kRSNavarNa vAlA, nIlavarNa vAlA aura lohitavarNa vAlA ho sakatA hai 1 athavA-'syAt kAlazca, naulazca lohitAzca' vaha kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, kisI eka pradeza meM nIlevarNa vAlA aura apane aneka pradezoM meM 5 pradezoM meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai 2, athavA-syAt kAlaca, nIlAca, lohitazca vaha apane kisI ekapradeza meM kRSNavarNa vAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA aura kisI ekapradeza meM lohitavarNa vAlA ho sakatA hai 3, athavA-'syAt kAlAzca, nIlazca, athavA kaIvAra te pitAnA eka pradezamAM pILAvavALo ane aneka pradezomAM sapheda vALa paNa hoI zake che. 2 athavA te aneka pradezomAM pILAvarNavALo ane eka pradezamAM saphedavarNavALa paNa hoI zake che. 3 athavA aneka pradezomAM te pILAvaNuMvALe ane aneka pradezomAM sapheda varNavALa hoya che. 4 A rIte A daza brikasaMgI bhaMganA pagavALA 40 bhego thAya che. je te sAta pradezavALo kaMdha traNa varNavALo hoya te te A sAmAnya 4thanamA ma prabhAvanA vAle 5 zacha.-syAt kAlazca nIlazca lohitazca {' / 12 te pANI nIsA mane aaqguo cha za cha. 1 ||'syaat kALazca nIlazca lohitAzca 2' // 2 te potAnA eka pradezamAM kALA varNavALa hoya che. keI eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. ane pitAnA aneka pradezamAM pAMca pradezamAM lAlavarNavALo hoya che. 2 athavA 'syAt kAlaca nIlAica lohitaca 3' te pAtAnA 7 me pradezamA uqey. vALe, aneka pradezamAM nIlavarNavALe ane keI eka pradezamAM lAlavaNuMvALo hoya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptAdezikaskandhasya varNAdini0 735 evaM kAlanIlalohitAnAM samavAye ekatvAnekatvAbhyAM catvAro bhaMgA bhavanti 4, evaM kAlanIlahAridrANAM samavAyAdapi ekatvAnekatyAbhyAM catvAro bhaMgA bhavanti 4, rohita 4 vA ane ane ghare javaLa vArA jilI ga pradeza meM nIlevarNa vAlA evaM kisI eka pradeza meM lAlavarNa vAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra se ye 4 bhaMga kAla nIla aura lohita vargoM ke samavAya meM unake ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM / isI prakAra se 4 bhaMga kAla nIla aura pItavarNa ke samavAya meM unake ekatva aura anekatva ko lekara ho jAte hai-jaise-'syAt kAlazca, nIlazca, vIta " athavA-catta zAraNya, vIra vatArca 2, athavA-"thAt vAkya, nIrAzca tasra rU, gaNavA-"ghAta jAtrAca, nIcya, jIta che isI prakAra se kAla nIla aura zukla ina vargoM ke samavAya meM unake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM jaise-'syAt kAlazca, nI suvarazna ?' athavA "pAta dArU, nIrU, cAra ? che. 3 athavA "rAta hAphara, nIsTarUDhohitarU, 4, te pitAnA aneka prade. zemAM kALA varNavALe heya che. eka pradezamAM nIlavarNavALe ane keI eka pradezamAM pILA varNavALe che 4. A 4 cAra aMge kALAva nIlavarNa ane lAlavanA saMbaMdhathI tene ekatra ane anekatvane laIne thayA che. e ja pramANe kALAvarNa, nIlavarNa ane pILAvarNanA sAgathI tenA ekapaNa ane anekapaNAthI thAya che. jema ke "ghA jAphara nIrUra pattarara ?" kaIvAra te kALAvaNuM vALe hAya che. keIvAra te nIlavarNavALA hoya che. ane koIvAra pILA varNavALo hoya che. 1 "hAra jAjarUra nI jarUra pasArU ra" athavA keIeka pradezamAM te kALAvarNavALo hoya che. eka pradezamAM nIlavarNavALo hoya che. ane aneka pradezamAM pILAvarNavALe hoya che. 2 atha-sthAt vAra rIsTArU pIta' koI eka pradezamAM kALA varNavALe hoya che. aneka pradezamAM nIlavarNavALe heya che. tathA kaI ekapradezamAM pILA varNavALe heya che. 3 athavA "cAtu jAhAra naurapha Utara aneka pradezamAM te kALAva vALo hoya che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. ane ke I ekapadezamAM pILAvarNavALe hoya che. 4 have kALAvaNe nIlavarNa ane sapheda varNanA sAgathI tene ekapaNa ane anekapaNathI 4 cAra bhaMga thAya che te batAvavAmAM Ave che.-cAra #AharUra najara gujara' keIvAra te ka La varNavALa hoya che. koI vAra nIlavarNavALa hoya che. ane keIvAra pILAvavALa hoya che. 1 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 732 bhagavatIsUtre tathA kAlanIlazuklAnAM samavAyAdapi catvAro bhaMgA bhavanti 4, tathA kAlako hitahAridrANAM samavAyAdapi catvAro bhaMgA bhAnti 4, tathA kAlalohitazuklAnAM samavAyAdapi catvAro bhaGgA bhavanti, 4, tathA kAlapItazuklAnAM samavAyAdapi catvAro bhaGgA bhavanti 4, tA nIlalohitahAridrANAM samavAyAdapi catvAro bhaMgA bhavanti 4, tathA nIlalohita zuklAnAmapi samavAyAt catvAro bhaMgA bhavanti 4, tathA nIlahAridrazuklAnAM samavAyAdapi catvAro bhaMgA bhavanti 4, tathA lohitahAridrazuklAnAM saMyogAdapi catvAro bhaMgA bhavanti 4, tadevaM athavA-'syAt kAlazca, nIlAica, zuklazca3' athavA-'syAt kAlAzca, nIlazca, zuklazca 4' isI prakAra kAla, pIta aura zukla ina vargoM ke samavAya meM unake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM, haiM tathA nIla, lohita aura pIta inake samavAya meM unake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM tathA-nIla, lohita aura zukla isa vargoM ke samavAya meM bhI inake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM tathA-nIla, hAridra aura zukla ina vargoM ke samavAya meM bhI inake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM tathAlohita, hAridra zukla ina tIna vargoM ke samavAya meM bhI inake ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga ho jAte haiM, isa prakAra ina daza trikoM athavA 'syAt kAlazca nIlazca zuklAzca' 12 pradezamA 14aa / DAya che. koI eka pradezamAM nIlavarNavALa hoya che. tathA aneka pradezomAM sapheda pAya hAya che. 2 athavA syAt kAlazca nIlAica zuklazca' se zamA te kALA varNavALe hoya che. aneka pradezomAM nI lavarNavALe he ya che. koIeka pradezamA sa341 vANA DAya che. 3 athavA 'syAt kAlAica nIlazca zuklanca' aneka pradezamAM te kALAparNa vALa hoya che. keI eka pradezamAM nIlavarNavALe hoya che. ane kaI eka pradezamAM sapheda varNavALA hoya che. 4 Aja pramANe kALAvarNa pILAvaNa ane sapheda varNanA saMgathI tenA ekapaNu ane anekapaNAmAM 4 bhaMga thAya che. temaja nIlavarNa, lAlavaNuM ane pILAvanA sAgathI tenA ekapaNuM ane anekapaNAmAM cAra bhaMge thAya che. tathA nIlavarNa, lAlavaNuM ane sapheda varNanA saMgathI paNa tenA ekapaNuM ane anepaNAmAM 4 bhego thAya che. temaja nIlavarNa, pILAvaNuM ane saphedaraNa nA saMgathI tenA ekapaNuM ane anekapaNAthI 4 cAra bhaMga thAya che. tevI ja rIte lAlavarNa, pILAvaNuM ane sapheda varNanA saMgathI tenA ekapaNuM ane anekapaNamAM 4 cAra bhaMga thAya che, A rIte A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 733 daza trikasaMyogA bhaMgAH, teSAme kaikasaMyoge sati catvAriMzad bhaMgA bhavantIti 40 / / tathA ca saptamadezikaskandhe'pi catuHSadezikaskandhavadeva eka-dvi-trivarNasaMbandhamAzritya bhaMgavyavasthA krnniiyaa| 'jai caubanne' yadi caturvarNaH saptamadezikA skandhastadA 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya 1' syAt kArazca nIlazca lohitazca hAridrazceti caturvarNaghaTitaH prathamo bhaMgaH 1, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya 2' syAt kAlazca naulazca lohitazca hAridrAtheti carame bahutvaM prathamadvitIyatRtIyeSu ekatvamAzritya dvitIyo bhaMgaH 2, siya. ke 4-4 bhaMga hone se 40 bhaMga hote haiM tathA saptapradezika skandha meM Sad pradezika skandha kI taraha hI eka, do aura tIna vargoM ke sambandha ko lekara bhaGga vyavasthA karanI caahie| jo ki 80 banate haiM / _ 'jai cavanne yadi vaha saptapadezika skandha cAra varNoM vAlA hotA hai taba vaha-siya kAlae tha, nIlae ya, lohiyae ya, hAlihae ya 1' kadAcit kRSNavarNa vAlA, nIlavarNa vAlA, lohitavarNa vAlA aura pIna. varNa vAlA ho sakatA hai 1 yA 'siya kAla e ya, nIlae ya, lohiyae ya hAlihagA ya 2' vaha apane kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, kisI eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, kisI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM cAra pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai 2 yahA~ caturtha pada meM bahutva aura prathama, dvitIya evaM tRtIya pada meM ekasva daza trikanA 4-4 cAra-cAra baMge thavAthI 40 cALIsa bhaMga thAya che. tathA A sAta pradezavALA skadhamAM ekavaNuM, be varyuM ane traNenA saMbaMdhane laIne bhaMgano prakAra kahe. je 80 bane che. __ 'jai ca uvaNNe' ne te sAta pradeza. 245 2.2 pAyA jAya to tamAzate yAravANevaNe za che-khiya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya 1' vAra jApa vA DAya cha vA2 nIva gANe DAya cha ke ivAra lAla varNavALo hoya che ane keIvAra pILA varNavALo paNa hoya che. A pahele cha. 1 'siya kAlara ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAlihagA yara' te potAnA eka pradezamAM kALA varNavALe heya che. keI ekapradezamAM nIlavarNavALo hoya che. keI eka pradezamAM lAlavaNuMvALe hAya che tathA aneka pradezomAM-cArapradezamAM pILAvarNavALe hepa che. A bIjo bhaMga che. 2 ahiyAM cothA padamAM baha. vacanane praveza karIne mahatvanI visA karI che. tathA pahelA, bIjA ane zrI 5i pAnI vikSAyI meynne| praye // yo cha. 'siya kAlapa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 bhagavatI sUtre kAlara ya nIlae ya lohiyagA ya hAlidae ya' 3' syAt kAlazva nIlava lohitAca hAdrizreti upAntye bahuvacanaM zeSeSu ekavacanamAzritya tRtIyo maMgaH 3, 'evameSa cakka mogeNaM pannarasabhaMgA bhANiyantrA' etramete catuSkasaMyogena varNAnAM paJcakatvena paJcadaza gaMgA maNitavyAH kiyatparyantaM bhaNitavyAH 1 tatrAha - 'jAya ' ityAdi, 'jAva siya kAlagA ya nIlagAya lohiyagA ya hAlie ya 15' yAt tara stotra atara lohitAzra hAridraveti paJcadaza paryantaM bhaMgA bhaNivaNyAH, kI vivakSA huI hai 2 - siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyA ya, hAli 6e ya' vaha apane kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, kisI eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai 3 yaha tRtIya bhaMga tRtIya pada meM bahuvacana aura zeSapadoM meM ekavacana lekara huA hai 3, 'evamee cakka saMjogeNaM pannarasabhaMgA bhANikavA' isa prakAra ye catuSka saMyoga meM, varNoM ke pAMca hone se 15 bhaMga kahanA cAhiye pandrahavAM bhaMga 'jAba siya kAlagAya, nIlagAya, lohiyA ya, hAliddae ya' yaha hai - isake anu. sAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pIle varNa vAlA ho sakatA hai yahAM aneka pradezoM se do pradeza gRhIta hue haiN| inameM sUtrakAra ne svayaM prathama dvitIya tRtIya aura antima 15 vAM ina ya nIra ya, lohiyA ya, hAlidA ya3' te potAnA artha pradezamAM DANA vadhu vALA, keI eka pradezamAM nIlavaNu vALe aneka pradezeAmAM cAra pradezAmAM lAla vALe ane eka pradezamAM pILAva vALA hAya che. A trIjA bhaMganA trIjA padamAM bahuvacana ane bAkInA padomAM ekavacanane prayeLa thayeA che. 'patra mee caukasaM jogeNa pannarasabhaMgA bhANiyantrA' yA rIte sAta prdeshvALA skaMdhamAM cAra sayAgI paMdara bhaMgA pAMca varNIne laine thAya che. paMdarame bhaga A pramANe che-- 'jAva siya kAlagAya, nIlagA ya lohiyagA ya, hAlie ya' mA prabhA che. te peAtAnA aneka pradezomAM kALAvaNu vALA hoya che. aneka pradezeAmAM nIla vaNu vALA haiya che. anekapradezomAM lAlavaNu vALe! hAya che. tathA kAI eka pradezamAM pILAvaNa vALA heAya che. A lagemAM aneka pradeza kahevAthI khamme pradeza levAnA che. A paMdara bhaMgAmAM sUtrakAre pAte paheleA, khIjra, trIjra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacadrikA TIkA za020 305 05 saptapradezika skandhasya varNAdini0 735 tatra prathamadvitIyatRtIyabhaMgAstathA paJcadazAtmakAntimabhaMgo mUle kathita eva, avaziSTAn madhyamavarttina ekAdaza bhaMgAH pradarzyante - tathAhi 'siya kAlae ya nolae ya lohiyagA ya hAliegA ya 4, . siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlie ya 5 siya kAlae ya nIlagAya lohiyae ya hAlihagA ya 6, siya kAlae cAra bhaGgoM ko to yahAM prakaTa hI kara diyA hai bAkI ke jo madhyavartI 11 bhaMga aura haiM ve isa prakAra se haiM- 'siya kAlae ya, nIlae ya lohigAya, hAligA 4' vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai 4 yaha caturtha bhaMga hai isameM tRtIya aura caturtha pada meM bahuvacana evaM prathama dvitIya pada meM ekatva vivakSita huA hai 4, 'siya kAlae ya, nIlagAya, lohiyae ya, hAliddae ya5' yaha pAMcavAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA, kisI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura kisI eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM dvitIya pada meM bahuvacana aura zeSa tIna pardoM meM ekavacana vivakSita huA haiM 5 'siya kAlae ya, nIlagAya, lohiyae ya hAliddagA ya 6' yaha chaTThA bhaMga hai, isake anusAra vaha apane kisI eka pradeza meM tathA chellA padaramA ema cAra cAra bhaMgA sUtramAM khatAvyA che. je ahiM matAvavAmAM AvyA che, tenI madhyamAM rahelA bAkInA 11 agiyAra bhagA jIla che. te yA pramANe matAve che. 'siya kAlae ya, nIura ya, lohiyA ya hAligA ya 4' te potAnA artha ye pradezamAM ajAvavANo hoya che, dha eka pradezamAM nIlavarNavALA hoya che. aneka pradezamAM lAlavaNu vALA hAya che tathA aneka pradezAmAM pILA vaNu vALA hoya che. A ceAthe loMga che. e bhagamAM trIju ane cekSu' pada ahuvacanathI kahyuM che. tathA paheluM ane bIju pada ekapaNAnI vivakSArthI vayanathI chu che. 'siya kAlae ya, nIlagAya, lohiyae ya hAliddae ya5' te koIvAra peAtAnA ekapradezamAM kALAvaNu vALo hAya che. aneka pradezeAmAM nIlavaNuM vALA hoya che. keIeka pradezamAM lAlavaNu vALA ane kAi ekapradezamAM pILAva vALA hAya che, A bhaMganAM khIjA padamAM bahupaNAnI vivakSAthI bahuvacanathI kahela che. tathA bAkInA traNe pade ekapaNAnI vikSAthI eka vacanathI udyA che. A pAyA lauMga che. 'siya kALae ya, nIlagAya, lohiyae ya, hAligAya 6' te potAnA ardha : ahezamAM aNAvArtha vANI ne ahezobhAM nIta zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 bhagavatIsUtre ya nIlagA ya lohiyagA ya hAliddae ya 7, siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidagA ya 8, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae hAliddae ya 9, siya kRSNavarNa vAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA, kisI eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM dvitIyapada meM aura caturthapada meM bahuvacana aura zeSapadoM meM ekavacana vivakSita huA hai 6, 'siya kAlae ya nIlagAya, lohiyagA ya, hAlihae ya 7' yaha sAtavAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai, isa bhaMga meM dvitIya evaM tRtIya pada meM bahuvacana aura zeSa padoM me ekavacana vivakSita huA hai 'siya kAlae ya nIlagA ya, lohiyagA ya, hAliddagA ya8' yaha AThavAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa vAlA, aneka pradezoM meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai isa AThaveM bhaMga meM dvitIya, tRtIya aura caturtha ina padoM meM bahuvacana aura prathama pada meM ekavacana vivakSita huA hai 'siya kAlagA ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAlihae ya 9' yaha nauvAM bhaMga hai isake varNavALe kaMI eka pradezamAM lAla varNavALA tathA aneka pradezamAM pILA varNa vALo hoI zake che. A bhaMgamAM bIjA ane cothA padamAM bahu paNAnI vivakSAthI bahuvacanane prayoga karyo che tathA pahelA ane trIjA padamAM ekapaNunI vivakSAthI ekavacanathI kahyA che. A rIte A cho bhaMga che. 6 "miya kAlae ya, nIlagA ya, lohiyagA ya,iAliddae ya 7' te pAtAnA prazamai kALA varNavALe hoya che. aneka pradezomAM nIla varNavALa tathA aneka pradezamAM lAla varNa vALo hoya che. tathA kaI eka pradezamAM pILA varNavALe hoya che. A bhaMgamAM bIjA ane trIjA padamAM bahupaNAnI vivakSAthI bahavacana tathA pahelA ane cothA padamAM ekapaNAnI vivakSAthI ekavacanathI kahela cha. se zate mA sAtamI ma che,7 siya kAlae ya, nIlagA ya, lohiyagA ya, hAlihagA yatapAtAnA 52 pradezamA vANa hAya che. mana pradezamAM nIla varNavALa hoya che. aneka pradezomAM lAla varNavALe heya che. tathA aneka pradezomAM pILA varNavALo hoya che. mA bhaMgamAM bIja, trIju ane cothu pada bahupaNAnI vivakSAthI bahuvacanathI kahyuM che, paheluM pada ekavacanathI kahyuM cha me zata mA mAma! ma cha. 8 'siya kAlagA ya, nIlae ya, lohiyae ya, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 105 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 737 kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya 10, sipa kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAlihae ya 11, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAli anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, eka pradeza meM nIle varNa vAlA, eka pradeza meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai isa nauveM bhaMga meM prathama pada meM bahuvacana aura zeSa. padoM meM ekavacana vivakSita huA hai 'liya kAlagAya, nIlae ya, lohi. yae ya, hAliddagA gha 10' yaha 10 vA bhaMga hai, isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, eka pradeza meM lohitavarNa vAlA, aura aneka pradezoM meM pIlevarNa vAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM prathama aura antimapada meM bahuvacana vivakSita huA hai zeSapadoM meM ekavacana kA prayoga huA haiM 'siya kAlagA ya nIlae ya, lohiyagA ya, hAlihae ya 11' yaha 11 vAM bhaMga hai, isakI mAnyatAnusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA aura eka pradeza meM pIche varNa vAlA ho sakatA hai, isa bhaMga meM prathama pada meM aura tRtIyapada meM bahuvacana evaM zeSapadoM meM ekavacana vivakSita huA hai 'siya kAlagA ya. nIlae ya hAlihagA ya 9' cAtAnA bhane pradezamA aA vA DAya che. 15 eka pradezamAM nIla varNavALe che. keI eka pradezamAM lAla vaNavALe hoya che. tathA eka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. A bhaMgamAM paheluM pada bahuvacanathI tathA bIju trIju ane cothuM pada ekavacanathI kahyuM che. mAnavI cha. 8 'siya kAlagA ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAligA ya 10' tapatAnA bhane pradezamA 4 1 vAle DAya cha ra eka pradezamAM nIla varNavALa hoya che. keI eka pradezamAM lAla varNavALe hoya che. ane aneka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane cothA padamAM bahupaNAnI vivakSAthI bahuvacanane prayoga karyo che tathA bIjA ane trIjA padamAM ekapaNAnI vivakSAthI ekavacanane praga karyo che. // zata // sabhI che 10 'siya kAlagA ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAlihae ya11 te pAtAnA mane pradezamai go pAya che. pradezamAM nIla varNa vALa hoya che. aneka pradezamAM lAla varNavALa hoya che. tathA eka pradezamAM pILA varNavALa hoya che. A bhaMgamAM pahelA padamAM ane trIjA padamAM bahuvacana ane tathA bIjA ane cothA padamAM ekavacanano prayoga ye cha. yA maziyAramA che. 11 'siya kAlagA ya, nIlae ya, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ He bhagavatIM sUtre siya gAya 12, sipa kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya hAlie ya 13, kAlagA ya nIlagAya lohiyae ya hAligA ya 14' chAyA - syAt kAlaca nIlava lohitAzva hAridrAceti caturtha : 4, syAt kAlava nIlAca lohitava hAridrazreti paJcamaH 5, syAt kAlazca nIlaca lohilaca dAridrAzveti paSThaH 6 syAt kAlava nIlAca lohitAya dAridrazceti sapta: 7 syAt kAlava nIlAca lohitAtha hAridrAti amaH 8, syAt kAlAzca nIlazva lohitazna hAridratheti navamaH 9, syAt kAlAca nIlazca lohitazva dAridrAceti dazamaH 10. syAt kAlA iva nIlazca lohitAzca hAridrazceti ekAdazaH 11, syAt kAlA nITazca lohitAzva hAridrAzveti dvAdazaH 12, syAt kAlAzca nIlAzva lohitazca hAridrazceti trayodazaH 13, syAt lohiyA ya hAlihagA ya 12' yaha 12 vAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, eka pradeza meM nIlevarNa vAlA, aneka pradezoM meM lohitavarNa vAlA evaM aneka pradezoM meM pIchevarNa vAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM prathama pada meM tRtIya pada meM aura caturthapada meM bahubacana huA hai aura dvitIya pada meM ekavacana huA hai 'siya kAlagA ya, nIlagAya, lohiyae ya hAlie ya 13 ' yaha 13 vAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNavarNa vAlA, aneka pradeza meM nIlavarNa vAlA, eka pradeza meM lohitavarNa vAlA, aura eka pradeza meM pIlevarNa vAlA ho sakanA hai isa bhaMga meM prathama aura dvitIya pada meM bahuvacana aura zeSapardoM meM ekavacana vivakSita huA hai 'siya kAlagA lohiyA ya, hAlihagA ya 12' te potAnA bhane ahezobhAM ajA varSAvANI hAya che. eka pradezamAM nIla vaNuvALA hAya che. aneka pradezamAM lAla vaNuvarNavALA haiya che. ane aneka pradezamAM pILA varNavALA hoya che. A bhaMganA pahelA, trIjA, ane ceAthA padamAM bahupaNunI vikSAthI mahuvacanane pratyeAga karyAM che tathA bIjA padmamAM ekavacananA prayAga karyAM che. A khArame lauMga che 12 '1straya kAlagA ya, nIlagAya, lohiyae ya, hAlie ya 13' te peAtAnA aneka pradezamAM kALA vadhu vALA hAya che. aneka pradezeAmAM nIla varNavALA hAya che. kAI eka pradezamAM lAla vadhu vALA hAya che. ane eka pradezamAM pILA vaNu vALA hAya che. A bhaMgamAM pahelA ane bIjA padamAM aDupaNAnI vivakSAthI bahuvacana tathA trIjA ane cAthA padamAM ekapaNAnI vivakSAthI ekavacananA prayAga karyAM che, e rIte A terame bha'ga che. 13 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 739 kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrAzceti caturdazaH 14, iti / evame te saptamadezika skandhe catuSkasaMgoge varNaviSaye paJcadaza bhaGgA bhavanti, 'sadhamee paMva sattari bhaMgA bhavaMti' sarve ete pazcasaptatibhaMgA 75 bhavanti / kAsanIlalohitahAridrANAM samudAyena paJcadaza bhaMgAH kathitAH 15 / evameva kAlanIlalohitazuklAnAM samu. dAyenApi pazcadaza maGgA bhAnti 15, tathA kAla nIlahAridrazuklAnAM samudAye. nApi pazcadaza bhaGgA bhavanni 15, tathA kAlalohitahAridrazuklAnAM samudAyenApi paJcadaza bhaGgA bhavanti 15, tathA nIlalohitahAridrazuklAnAM samudAyenApi pazcadazabhaGgA bhavanti 15, iti paJcadazAnAM paJcasaMkhyayA guNane paJcasaptatibhaGgA bhavatIti / ya nIlagA ya, lohiyae ya, hAlidagA ya 14' yaha 14 vA bhaMga hai isake anusAra isake aneka pradeza kRSNavarNa vAle, aneka pradeza nIlevarNavAle eka pradeza lohitavarNa vAlA aura aneka pradeza pIlevarNa vAlA ho sakatA hai| yaha caudahavAM bhaMga hai, pandrahavAM bhaMga mUla meM kaha diyA gayA hai| isa prakAra ke ye 15 bhaMga caturvarNa ke yoga meM saptapradezika skandha meM hue haiM 'savvamee paMcasattari bhaMgA bhavani' kula milAkara yahAM 75 bhaMga hote haiM, kAla, nIla, lohita aura hAridra ina cAra varNoM ke yoga se jo ye 15 bhaMga hue haiM ve to spaSTa hI haiM isI prakAra ke 15 bhaMga kAla, nIla, lohita, zukla ina vargoM ke saMyoga se bhI hote haiM tathA 15 hI bhaMga kAla, nIla, hAridra, zukla ina vargoM ke samudAya se bhI hote haiM tathA-kAla, lohita, hAridra zukla inake saMyoga se bhI 'siya kAlagA ya, nIlagA ya, lohiyae ya, halihagA ya14' te potAnA mana pradezamAM kALA varNavALo hoya che. aneka pradezamAM nIla varNavALo hoya che. keI eka pradezamAM lAlavarNavALa hoya che. tathA aneka pradezomAM pILA varNavALA hoya che. e rIte A caudamo bhaMga che 15 me jaMga pahelA ja kahyo che. A rIte A 15 paMdara bhaMga cAra varganA rogamAM sAta pradezavALA skaMdhanA thayA che. 'sadhyamera paMcasattari bhaMgA bhavaMti' ! sAtazI 14canA madhIsa pa patera bhego thAya che, kALAva, nIlavaNa, lAlavaNa ane pILA varNa A cAra varNone bhegathI je 15 paMdara bhego thAya che. te upara batAvavAmAM AvyA che. e ja rIte kALA, nIla, lAla ane sapheda varNanA vegathI paNa paMdara bhaMga thAya che. tathA kALA, nala, pILA, ane sapheda e cAra varNonA gathI paNa 15 paMdara bhaMga thAya che. tathA kALA, lAla, pILA ane sapheda varNanA vegathI paNa 15 paMdara go thAya che. tathA nIla, lAla, pILA, zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 740 bhagavatIsUtre 'jai paMcavanne' yadi pazcavarNaH saptamadezikaH skandhastadA-'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya mukillae ya 1' syAt kAlazva nIlazca lohitazca hAridazca zuklazceti prathamo bhaGgaH 1, sarvatraikavacanAntaH / 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya sukillagA ya 2' syAt kAlazva nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzceti caramabahuvacanaH zeSekavacanAnto dvitIyo bhaGgaH 2 / 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddagA ya mukillae ya 3' syAt kAlazca nIlazca 15 bhaMga hote haiM, evaM nIla, lohita, hAridra zukla inake saMyoga se bhI 15 bhaMga hote haiM ataH 1545-75 saSa bhaMga ho jAte haiN|| ___'jai paMcavanne' yadi vaha paMcapradezika skandha pAMca varNoM vAlA hotA hai to-siya kAlae tha, nIlae ya, lohiyae ya, hAlihae ya, sukillae ya 1" kadAcit vaha kRSNa varNavAlA, nIle varNavAlA, lohitavarNavAlA pIle varNavAlA aura zukla varNavAlA ho sakatA hai 1 isameM sarvatra eka vacanAnta kA hI prayoga hubhA hai 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAliie ya, sukillagA ya 2' athavA-vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNa vAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIle varNa vAlA aura aneka pradezoM meM zukla varNavAlA ho sakatA hai, isa dvitIya bhaGga meM antimapada bahuvacanAnta huA hai aura zeSapada ekavacanAnta haiM 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, ane sapheda A cAre varNanA yogathI paNa paMdara 15 bhaMga thAya che. e rIte 154=75 kula paMcotera bhegA thAya che. 'jai paMcavanne' 2 te sAta pradezavANI 245 pAya pavAya to prabhAna pAya paviNe che. 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAliddara ya, sukillae ya1' vA2 te 4 vANe DAya che. 2 nIla varNa vALA hoya che. keIvAra lAlavaNuMvALa hoya che. keIvAra pILA varNavALe hoya che. tathA keIvAra sapheda varNavALo hoya che. A pahelA mama mA pahomA meyananI prayoga thy| che. 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAlihae ya, sukillagA ya 2' mA ta potAnA pradezamAM kALA varNavALo, eka pradezamAM nIlavarNavALa eka pradezamAM lAlavarNavALa hoya che. eka pradezamAM pILAvarNavALe ane aneka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. A bIjA bhaMgamAM chelluM pada baDravacanAH che. ane mInA ph| mevayanavA cha. 2 'siya kAue ya, nIlae ya, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 741 lohitazca hAridrAzva zuklazceti upAntyavahuvacanaH zeSaikavacanastRtIyo bhaGgaH 3, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya mukillagA ya4' syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzva zuklAzceti upAntyAntimayobahuvacanAntatA, zeSeSu ekavacanAntatAmAzritya caturthoM bhaGgaH4, 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliie ya sukillae ya5' syAt kAlazva nIlazca lohitAzca hAridrazca zukla zceti tRtIyasya bahuvacanAntatAM, zeSANAmeka vacanAntatAmAzritya paJcamo bhaGgaH 5, hAlidagA ya sukillae ya 3' yaha tRtIya bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIta varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 3 isa bhaMga meM caturtha pada bahuvacanAnta aura zeSapada ekavacanAnta huve haiM 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAlidagA ya sukillagA ya 4' yaha caturtha bhaMga hai isa bhaMga ke anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNa vAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura aneka pradeza zuklavarNa vAle hote haiM 4 isa bhaMga meM caturthapada aura paMcamapada meM bahuvacana kiyA hai aura zeSapado meM ekavacana kiyA hai 'siya kAlae nIlae lohiyagA ya, hAliddae ya sukillae ya5' yaha paMcama bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNavarNa vAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNalohiyae ya hAlihagA ya sukillae ya 3' tana me pradeza 7 15degAgA sAya che. eka pradeza nIla varNavALo hoya che. keI eka pradeza lAla varNavALe hoya che. ane aneka pradeze pILA varNavALA hoya che tathA eka pradeza sapheda varNavALo hoya che A bhaMgamAM cothuM pada bahuvacanava chuM ane mAhInA paha! savayanathI 4aa cha 3 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAligA ya sukillagA ya 4' te me pradezamA rANA hAya che. kaI ekapradezamAM nIlavarNavALa hoya che. keI eka pradezamAM lAlavaNuMvALA hoya che. aneka pradezamAM pILAvarNavALa hoya che. tathA aneka pradezamAM sapheda varNavALA hoya che. A bhaMgamAM cothuM pada ane pAMcamuM pada bahavacanathI kahyuM che. ane bAkInA padamAM ekavacanane pravega karyo che. 4 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAlidae ya sukillae ya 5' ta ekapradezamAM kALA varNavALA hoya che. keI eka pradezamAM nIlavarNavALa hoya che. aneka pradezamAM lAlavarNavALa hoya che. koI eka pradezamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 bhagavatIsatra 'siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillagA ya 6' syAt kAlazca nIlazca lohitAzva hAridrazca zuklAzveti tRtIyapazcamayobahuvacanAntatAM zeSANAmekavacanAntatAmAzritya SaSTho bhaGgaH 3, 'siya kAlae ya nIlae ya lohi. yagA ya hAlidagAya sukillae ya 7' syAt kAlazva nIlazca lohitAzva hAridrAzca zuklazcAta tRtIyacaturthayorvahuvacanAntatAM zeSeSu ekavacanAntatAmAzritya saptamo vAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM tRtIyapada meM bahuvacana hupA hai zeSapadoM meM ekavacana huA hai 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAlihae ya, sukillagA ya 6' yaha chaThA bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, ekapradeza pole varNavAlA, aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiN| isa bhaMga meM tRtIyapada meM aura antima pada meM bahuvacana huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana huA hai / 'sira kAlae ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAlidagA ya sukilla ra ya 7' yaha sAtavAM bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNavarNa vAlA, dUsarA koI eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIle varNa vAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 7, isa bhaMga meM pILAvarNavALo hoya che keI eka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. A bhaMganA trIjA padamAM bahuvacana kahyuM che ane bAkInA pade ekavacanathI sA. 5 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAliddara ya, sukillagA ya 6 pradezamA pANI .ya che. pradezamA nala Ame hoya che. aneka pradezamAM lAla varNavALo hoya che ekapradezamAM pILA vaNavALe heAya che. tathA aneka pradezomAM sapheda varNavALa hoya che. A bhaMganA trIjA pada ane chellA padamAM bahuvacanane praveza karyo che. bAkInA pademAM savayanana prayoga 420 cha. 6 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAlihagA ya, sukkillae ya 7' tana me praza 4 vANI, bhInna eka pradeza nIla varNavALe aneka pradezo lAla varNavALA, aneka pradezo paLA varNavALA ane eka pradeza sapheda varNavALo hoya che. A bhaMgamAM trIjA ane cothA padamAM bahuvacana tathA bAkInA padamAM ekavacana kahela che. 7 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAliddae ya sukillae ya 7' te pAtAnA kaI eka pradezamAM kALAvaNuMvALA hoya che. ane aneka pradezomAM nIla varNavALe heAya che. eka pradezamAM lAla varNavALo hoya che. keI eka pradezamAM pILA varNavALa hoya che. tathA eka pradeza sapheda varNavALe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 743 bhaGgaH 7, 'siya kAlae ya nILagA ya lohiyae ya hA laie ya mukirAe ya 8' syAt kAlaca nIlAiva lohitazca hAridrazca zuklAzceti dvitIye bahuvacanAntatA zeSeSu ekavacanAntatAmAzrityASTamomaGgaH 8 / 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae ya hAliddae ya sukillagA ya 9' syAt kAlazca nIlAzca lohitazca pItazva zuklAiveti dvitIyacaramayobahuvacanAntatAM zeSeSu ekavacanAntatAM cAzritya navamo bhagaH 9 / 'siya kAla ra ya nIlagAya lohiyae ya hAlidagA ya mukillae ya 10' syAt kAlazva nIla iva lohitazca hAridrAzca zuklazceti dvitIya caturthayorvahuvacanAntatA tRtIya aura caturtha pada meM bahuzcanatA aura zeSapadoM meM ekavacanatA hai 'siya kAlae ya nIlagA ya lo heyae ya hAlihae ya su kellae ya8' yaha AThavAM bhaMga hai isake mantavyAnumAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA aneka pradeza nIle varNavAle eka pradeza lohita varNamAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM kevala dvitIya pada meM bahuvacanatA aura zeSa pado meM ekavacanatA huI hai 'siya kAlae ya nIlagA ya, lohiyae ya, hAlihae ya, sukkillagA ya 9' yaha nauvA bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNa pAlA eka pradeza pIle varNavAlA evaM aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 9, isa bhaMga meM dvitIya aura paMcama pada meM yahuvacanAtA kI gaI hai, zeSa padoM meM ekavacanatA hai 'siya kAlae ya, nIlagAya, lohiyae ya, hAlihagA ya sukkilae ya 10' yaha dazavAM bhaMga hai isake kathanAnu. sAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka hoya che. A bhaMgamAM kevaLa bIjA padamAM bahuvacana ane bAkInA padamAM me kyanane prayAsa reta che. 8 'siya kAlae ya, nIlagA ya, lohiyae ya, hAlihae ya, sukillagA ya 9' te 4 pradezamA jApa pANI mane pradezamA nIlavarNavALo eka pradezamAM lAla varNavALo eka pradezamAM pILA varNavALo ane aneka pradezomAM sapheda varNavALo hoya che. A bhaMgamAM bIjA ane pAyamA 54mA mahuvayana bhane mADInA pahomA savayana ta cha. 8 'siya kAlae ya, nIlagA ya lohiyae ya hAlihagA ya sukillae ya10' teno pradeza kALA varNavALo hoya che. aneka pradeza nIla varNavALA hoya che. koI eka pradeza lAla varNavALa hoya che. tathA aneka pradeze pILA varNavALA ane koI eka pradeza sapheda varNavALo hoya che, A bhaMgamAM bIjA ane cothA zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ------- - --- - - - -- bhagavatIsUtre zeSeSu ekavacanAntatAM cAzritya dazamo bhaGgaH 10, / 'siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidae ya mukillae ya11' syAt kAlazva nIlAca lohitAzca hAri drazca zuklazceti dvitIyattIyayobahuvacanAntatAM zeSANAmekavacanAntatAM cAzritya ekAdazo bhaGgaH 11, 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya muki llae ya 12' syAt kAlAzca nIlaca lohitazca hAridrazva zuklazceti prathamasya bahu vacanAntatAM zeSANAmekavavacanAntatAM cAzritya dvAdazo bhaGgaH 12 / 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukilla gA ya 13' syAt kAlAzca nIlazca pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai isameM dvitIya pada meM aura caturtha pada meM bahuvacanatA aura zeSapadoM meM ekavacanatA kI gaI haiM 'siya kAlae ya, nIlagA ya, lohiyA ya, hAliddae ya sukillae ya 11' yaha gyArahavAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane eka pradeza meM kRSNavarNa ghAlA, aneka pradezoM meM nIle varNavAlA, aneka pradezoM meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIle varNavAlA aura eka pradeza meM zukla varNavAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM dvitIya tRtIya pada meM bahuvacanatA aura zeSa. padoM meM ekavacanatA prayukta huI hai 'pliya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya, hAliddae ya sukillae ya' 12 yaha 12vAM bhaMga hai isake anusAra vaha apane aneka pradezoM meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIle varNavAlA aura eka pradeza meM zuklavarNa vAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM prathama pada meM bahuvacanatA aura zeSa padoM meM ekavacanatA prayukta huI hai siya 54mA marDayana mane mAnA phe| savayanathI 4aa cha 10 'siya kAlae ya nIlagA ya, lohiyagA ya, hAliddae ya, sukkillae ya11' te pAtAnA se pradezamAM kALA varNavALo hoya che. aneka pradezomAM nIla varNavALo hoya che. aneka pradezamAM lAla varNavALe ke eka pradezamAM pILA varNavALo ane kaI eka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. A bhaMgamAM bIjA ane trIjA 54mA mavayana tathA na pahomA kyana cha. 11 'siya kAlagA ya, nIlae ya, lohiyae ya hAlihae ya, sukkillae ya 12 te potAnA aneka pradezamAM kALA varNavALo hoya che. eka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALe eka pradezamAM pILA varNavALe ane eka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che, A bhaMgamAM pahelA pahamAM bahuvacana ane pAhInA yahImA 4vayanamA prayoga dhya che. 12 'siya kAlagA ya nIlae ya zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 745 lohitazca hAridrazca zuklAzceti prathamacaramayobahuvacanAntatA zeSANAmekavacanAntatA cAzritya trayodazo bhaGgaH 13 / 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAli. igA ya sukillae ya 14' syAkAlAca nIlazca lohitazca hAridrAzca zukrazceti prathamopAntyayobahuvacanAntatAM zeSANAmekavacanAntatAM cAzritya caturdazo bhaGgaH 14 / 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAlidae ya sukillara ya 15' syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklazcati prathamatRtIyayorbahuvacanAntatAM kAlagAya, nIlae ya, lohiyae ya, hAliddae ya, suzillagA ya 13' yaha 13 vAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohitavarNa vAlA, eka pradeza hAridra varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNa vAle ho sakate haiM isa bhaMga meM prathama aura antitra pada meM bahuvacananA aura zeSapado meM ekapacanatA huI hai / 'siya kAlagA ya, nIlara ya, lohiyae ya hAliddagA ya, sukillae ya 14' yaha caudahavAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai isameM prathama pada meM aura caturtha pada meM bahuvacanatA kI gaI hai aura zeSapadoM meM ekavacanatA / 'siya kAlagA ya, nIlae ya, lohiyagA ya, hAliddae ya, sukillae ya 15' yaha 15 vAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA lohiyae ya hAlihae ya sukillagA ya13 te pAtAnA bhane pradezobhA ANA. varNavALa hoya che. eka pradezamAM nIlavarNavALA hoya chetathA bIjA keI pradezamAM lAla varNavALo hoya che. koI pradezamAM pILAvarNavALo tathA aneka pradezomAM sapheda varNavALo hoya che A bhaMgamAM pahelA ane chelA padamAM bahuvacana tathA IsInA pahImA vasanana prayoga ye che. 13 siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlihagA ya sukkillae ya 14' te potAnA mane pradezamA . varNavALe koI eka pradezamAM nIla varNavALe koI eka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA varNavALe tathA eka pradezamAM saphedavarNavALo hoya che. A bhaMgamAM pahelA padamAM ane cothA padamAM bahucana tathA bAkInA padamAM vayanano prayAsa thye| che. 14 'siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAliie ya mukkillae ya 15' te pAtAnA ane pradezamA vANe DAya che. me pradezamAM nIla varNavALo hoya che. aneka pradezomAM lAlaraNuMvALo hoya che bha0 94 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIstre zeSANAmekaya banAntatAM cAzritya pazcadazo maGgaH 15 / 'siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya hAliddae ya sukillae ya 16' syAt kAlAca nIlAca lohitazca hAridrazca zuklaveti prathama dvitIyayo huvacanAntatAM zeSa NAmeka vacanAntatAM cAzritya SoDazo bhaGgo 16 bhavatIti / 'ee solasabhaMgA' ete poDaza bhaMgA bhavanti, 'evaM sabamera ekkA-duyaga-tiyaga-caukkA-paMga saMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavati' evaM sarve ete eka-dvika-trika-catuSka-pazcakasaMyogena dva poDaza bhaGgazate bhavataH SoDazAdhikazatadva apamANA bhaGgA bhAndhIti bhAvaH / tathAhi-asaMyoginaH paJca bhaGgAH 5, dvisaMpoginazcatvAriMzad bhaGgAH 40, trikasaMyogino'zItibhaGgAH aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai isameM prathamapada meM aura tRtIyapada meM bahuvacanatA aura zeSapadoM meM ekavacanatA kI gaI hai 'siya kAlagA ya, nIlagA ya, lohiyae ya, hAliddae ya, suzkillae ya 16' yaha solahavAM bhaMga hai isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai isa bhaMga meM prathamapada meM aura dvitIya pada meM bahuvacanatA aura zeSapadoM meM ekavacanatA kI gaI hai 'ee solasa bhaMgA' ye saba 16 bhaMga haiM 'evaM savyamee ekkaga-duyaga-tiyaga-caukkaga-paMcaga saMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavaMti' isa prakAra varNaviSayaka kala bhaMga eka varNa ke, evaM do vargoM, tIna vargoM, cAra varNoM, evaM pAMca varSoM ko milAkara yahA~ para 216 hote haiM ve isa prakAra-eka varNa ke asayogI bhaMga 5, do vargoM ke saMyogajanya bhaMga 40, tIna vargoM ke saMyogajanya bhaMga80, cAra varNoM ke saMyogajanya kei eka pradezamAM pILA varNavALo hoya che tathA koI eka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane trIjA padamAM bahuvacana ane mADInA 5mA savayanane prayAsoM che. 15 'siya kAlagA ya, nIlagA ya, lohiyae ya, hAlidae ya, sukillae ya 16' ta pAtAnA mane prazAmA kALA varNavALa hoya che. aneka pradezamAM nIla varNavALo hoya che. koI eka pradezamAM lAla varNa vALuM hoya che. eka pradezamAM pILA varNavALo hoya che, ane kaI eka pradezamAM sapheda varNavALe hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane bIjA padamAM makyana ane mAhInA ph| yeSayanathI he che. 'eesolasa bhaMgA' mArItamA bhUkha se bhI che. 'evaM savvamee ekakaga-duyaga-tiyaga-caukkaga-paMcaga-saMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavaMti' mArIta va samadhI se nA mana me pani traNa vA, cAra varNo ane pAMca varNonA kula bhaMgo ahiMyA 216 basa seLa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 747 80, catuSkasaMyoginaH paJcasaptatirbhagAH 75, pazcakasaMyoginaH SoDaza bhaGgAH 16, militvA SoDazAdhikazatadvayamamANAH 216 bhaGgAH saptamadezikaskandhe varNAzritA bhavanti iti // eteSAM vivaraNam atraiva prakaraNe evaM draSTavyam / 'gaMdhA jahA cauppaesiyassa gandhA yathA catuSpadezikasya tathAhi-yadi ekagandhastadA syAt surabhigandhaH 1 syAd durabhigandhaH 2 yadi dvigandhaH saptapadezikA skandhastadA syAt surabhigandhazca durabhigandhazca 4, saMkalanayA SaDgandha bhaGgA bhavantIti / 'rasA bhaMga 75 aura pAMca varSoM ke saMyogajanya bhaGga 16 ye saba joDe jAne para 216 bhaMga ho jAte haiN| ___ 'gaMdhA jahA ca upaesiyasa' gaMdha saMbaMdhI bhaMga catuSpadezika skandha ke anurUpa jAnanA cAhiye jaise-yadi vaha saptapradezika skandha eka gaMdhaghAlA hotA hai-to vaha isa kathana ke anusAra kadAcit surabhigaMdha vAlA ho sakatA hai yA kadAcit durabhigaMdha vAlA ho sakatA hai isa prakAra se yahAM ye do bhaMga hote haiM aura yadi vaha do gaMdhoM vAlA hotA hai-to isa sAmAnya kathana meM vaha kadAcit surabhi gaMdhavAlA aura durabhigaMdha vAlA donoM prakAra kI gaMdhavAlA ho sakatA hai isa prakAra ke isa bhaMga meM ekatva aura anekatva ko lekara 4 bhaMga hote haiM 'syAt surabhigandhazca durabhigandhazca' yaha prathama bhaMga hai 'sthAt surabhigandhazca thAya che. eka varNana asaMgI 5 pAMca bhaMga be vargonA saMgathI thayela 40 cALIsa bhaMge traNa varNonA saMgathI thayelA 80 eMsI aMge cAra vaNanA saMyogathI thayelA 7pa 5 ceteza bhaMge tathA pAMca varNonA saMyogathI thayela 16 soLa bhege A badhA maLIne kula 216 basone seLa bhego thAya che. 'gaMdhA jahA ca utpaesiyasa' vinA soyA2 pradeza 2 mA samajavA. jema ke je te sAta pradeza sakaMdha eka gaMdhavALo hoya te te keIvAra sugaMdhavALe hoI zake che. athavA keIvAra dugadhavALo hoya che. A rIte gaMdha guNasaMbaMdhI ahiyAM be bhego thAya che. ane je te be gaMdha vALo hoya te te kaI pradezamAM sugaMdhavALe ane koI pradezamAM dudhavALa ema bane gadhevALo hoI zake che. e rIte A gaMdha guNanA cAra bhaMga yAya che. 2 mArIta che. 'syAt surabhigandhazca durabhigandhazca' pA2 te sugaMdhavALe heya che. ane koI vAra durgadhavALe hoya che. A pahelo bhaMga zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 bhagavatIsUtre jahA eyasya ceSa vanA' rasA yathA etasyaiva varNAH, yathA-syAt tiktazca 1, syAt kaTukazca 2, syAt kaSAyazca 3, syAdamlazca 4, syAt madhurazcetyasaMginaH paJcabhaGgAH 5 / dvikasaM yoge catvAriMzat rasamadhikRtya bhaGgA bhavanti 40, syAt tiktazca kaTukaveti prathamaH 1, syAt tiktazca kaTa pazcati dvitIyaH 2, syAt tiktAzca kaTukazceti durabhigandhAzcara' yaha dvitIya bhaMga hai 'syAt surabhigandhAzca durabhigandhazca' yaha tRtIya bhaMga hai 'syAt surabhigandhAzca durabhigandhAzca 4' yaha caturtha bhaMga hai isa prakAra yahAM gaMdhaviSayaka bhaMga 6 ho jAte haiM / 'rasA jahA eyassa ceva vanA' isameM rasaviSayaka bhaMga isIke varNoM ke anusAra ho jAnanA cAhiye jaise-yadi vaha eka rasavAlA hotA hai to isa sAmAnya kathana meM vaha kadAcit tikta rasavAlA bhI ho sakatA hai 1, kadAcit vaha kaTuka rasavAlA bhI ho sakatA hai 2, kadAcit vaha kaSAya rasavAlA bhI ho sakatA hai 3, kadAcit vaha amla rasavAlA bhI ho sakatA hai 4 aura kadAcit vaha madhura rasavAlA bhI ho sakatA hai 5, isa prakAra ke ye asaMyogI 5 bhaMga yahAM hote haiM do rasoM ko Azrita karake yahA~ 40 bhaMga hote haiM-yathA 'syAt tiktazca kaTukazca 1' 'syAt tiktazca kaTavazva cha. 1 'syAt surabhigandhAzca durabhigandhazca' 42 te me pradezamA sugndhvALe tathA aneka pradezamAM durgaMdhavALo hoya che. A bIjo bhaMga che. 2 'syAt surabhigandhAzca durabhigandhazca' bhane pradezamA sugandhavANI soya che. ane keI eka pradezamAM durgadhavALA hoya cheA trIjo bhaMga che. 3 'syAt surabhigandhAzca durabhigandhAzca' bhane pradezamA suzavANI DAya che. ane aneka pradezamAM durgandhavALe heAya che. 4 A ceAthe bhaMga che. A rIte ahiyAM gaMdha saMbaMdhI 6 cha aMge thAya che. 'rasA jahA eyassa ceva vannA' mA sAta prazI mAM 2sa samAdhI bhaMga enA ja varNonA bhaMga pramANe ja samajavA jemake-je te eka rasavALe hoya te A sAmAnya kathanamAM te kaIvAra tIkhA rasavALA hoya che. 1 ke IvAra kaDavA rasavALe paNa hoI zake che. 2 kaIvAra te kaSAya-tarA rasavALe paNa hoI zake che. 3 keIvAra te khATA rasavALe paNa hoI zake cheja kadAca te mIThA rasavALe paNa hoI zake che. 5 A rIte A asagI 5 pAMca bhaMga thAya che. be rasa saMbaMdhI ahiyAM 40 cALIsa bhaMga thAya cha. saMbha- syAt tiktazca kaTukazca1' vAra te tImA 2savANe DAya cha anA2 441 / 2sapA ya che. 1 'syAt tiktazca kaTukAzca 2' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 79 tRtIyaH 3, syAna tiktAzca kaTapazceti caturthaH 4, (1) evaM tiktakaSAyayoge'pi catvAro bhanAH 4, syAtU tiktazca kaSAyazceti prathamaH 1, syAt tiktazca kaSAyAzceti dvitIyaH 2, syAt tiktAzca kaSAyazceti tRtIyaH 3, syAt tiktAzca kaSAyAceti caturthaH 4, (2) evaM tiktAmlayorapi yoge catvAro bhaMgAH yathA-syAt 2' 'syA tiktAzca kaTukazca 3' 'sthAt tiktAzca kaTavazca 4 ye 4 bhaMga tikta aura kaTurasa ke yoga se hote haiM inakA tAtparya aisA hai ki vaha saptapadezika skandha kadAcit tikta aura kaTuka rasavAlA ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA aura aneka pradezoM meM kaTuka rasavAlA ho sakatA haiM 2 kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta rasavAlA aura eka pradeza meM kaTuka rasavAlA ho sakatA hai 3, athavAkadAcit vaha apane aneka pradezoM meM tikta rasavAlA aura aneka pradezoM meM kaTuka rasavAlA ho sakatA hai 4, jisa prakAra se ye 4 bhaMga tikta aura kaTuka rasa ke yoga meM hue haiM isI prakAra se 4 bhaMga tikta aura kaSAya rasa ke yoga meM bhI karanA cAhiye jaise-'syAt tiktazca kaSA. yazca 1, 'syAt tiktazca kaSAyAzca 2, 'syAt tiktAzca kaSAyazca 3, 'syAt tiktAzca kaSAyAzca 4' kadAcit vaha tikta aura kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 1, kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA aura aneka pradezamAM te tIkhA rasavALo hoya che tathA aneka pradezamAM kaDavA rasavALo ya che. 2 'syAt titAzca kaTukazca' bhane pradezamA tImA 2sapANI DAya cha. tathA 4 me pradezamA 471 / 2savANe DAya che. 3 'syAt tiktAzca kaTavazca' bhanera prazAmA tI sANe DAya che bhane bhane pradezamA kaDavA rasavALo hoya che. 4 A cAra bhaMge tIkhA ane kaDavA rasanA vegathI thayA che. A kathananuM tatparya e che ke te sAta pradezavALo rajdha keIvAra tIkhA ane kaDavA rasavALa hoI zake che tIkhA ane kaDavA rasa saMbaMdhI 4 cAra bhaMga je pramANe thAya che te ja rIte 4 cAra bhAge tIkhA ane kaSaya-turA rasanA yogathI 565 thAya che. rema-'syAt titazca kaSAyazce' pAra te tImA 2savANA ana vA2 4pAya-tu22savANe ya cha 1 'syAt tiktazca kaSAyAzca me pradezamAM tIkhA rasavALo ane aneka pradezomAM kaSA-surA rasavALuM hoya che. 2 'tyAta tiktAzca kaSAyazca' bhane pradezamA te tImA 2svaanne| DAya che. bhane 4 me pradezamA 4Aya tu22savANI DAya che 3 'syAt tiktAica kaSAyAzca' bhane prazAmA tImA 2savANA hAya cha bhane bhane pradezamA kaSAya-turA rasavALo hoya che. 4 Aja rIte tIkhA ane khATA rasanA oNgathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 bhagavatIso tiktazca amlaca 1, syAna tiktazcAglAzca 2, syAt tiktAcAmlazca 3, syAt tikta zAmlAzceti caturthaH 4, (3) evaM tiktamadhurayooMge'pi catvAro bhaMgAH, syAt tiktazca madhurazca 1, syAt tiktazca madhurAzca 2, syAt tiktAzca madhurazca 3, syAt tikta va madhurAzceti caturthaH 4 / (4) evaM kaTukaSAyayooMge'pi catvAro bhaMgAH, pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 2 kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta rasavAlA aura eka pradeza meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta rasavAlA aura aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai isI prakAra se tikta aura amla rasa ke yoga meM bhI 4 bhaMga hote haiM-yathA-'syAt tiktazca amlazca 1' 'sthAt tiktazca amlAzca 2' syAt tiktAzca amlaca 3' syAt tiktAzca amlAzca 4' ina bhaGgoM ke anusAra vaha kadAcit tikta aura amla ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai 2, kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta rasavAlA aura eka pradeza meM amla rasavAlA ho sakatA hai 3, athavA kadAcit vaha bhaneka pradezoM meM tikta rasavAlA aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai 4 isI prakAra se tikta aura madhurarasa ke yoga meM bhI cAra bhaMga hote haiM-yathA-'syAt tiktazca madhurazca 1, 'syAt tiktazca madhurAzca 2' 'sthAt tiktAzva madhurazca 3, 'sthAt tiktAzca madhurAzca 54 4 yA2 lA yAya. 'syAt tiktAica amlazca' / 4 / 2 te tImA 2savANe .ya cha bhanevAra bhATA rasavANeya che. 1 'sya t tiktazca amlAzca' koI eka pradezamAM te tIkhA rasavALA hoya che. ane aneka pradezamAM khATA rasavALo DAya . 2 'sthAt tiktAzca amla .zca' bhane pradezamA te tImA 2savANe DAyathe. ane se prabhAta ma.Ta! 241.jI .ya cha. 3 'sthAna tikta ica amlaca' bhne| pradezomAM te tIkhA rasavALA hoya che. ane aneka pradezomAM khATA rasavALo hoya che. 4 Aja rIte tIkhA ane mIThA rasanA ce gathI paNa 4 cAra bhaMga thAya che. te m| prabhArI che. 'syAt titazca madhurazca' 8vA2 te tImA 24ANe DAya che. sana 1712 bhii| 2sAle DAya che. 1 'syAt tiktazca madhurAzca' se pradezamA ta tImA 2savANe hoya che. mane ane: prazAmA tbhii|| 2savANA hAya cha. 2 'syAt tiktazca madhurazca' bhane: pradezamA ta tIkhA rasavALuM hoya che. koI eka pradezamAM mIThA rasavALo hoya che. 3 'syAtU tiktAzca madhura zca' bhane pradezamA ta tImA 2sapANI sAya che. bhane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 552 sthAna kaTuzca kaSAyazcati prathamaH 1, syAt kaTumazca kaSAyAzceti dvitIyaH 2, syAt kadukAzca kaSAyazceti tRtIyaH 3, syAt va TukAzca kaSAyAzca ta caturthaH 4 / (5) ekaTyamyoryoge'pi catvAro bhaMgA:-syAt kaTukazcAralazcati prathama: 1, syAt kaTukazca amlAzveti dvitIyaH 2, syAt kaTavavAglazcati tRtIyaH 3, syAt 4' ina bhagoM ke anusAra vaha kadAcit tikta aura madhura bhI ho sakatA hai, kadAcit vaha eka pradeza meM tikta aura aneka pradezoM meM madhura ho sakatA hai 2, kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta aura eka pradeza meM madhura ho sakatA hai 3, athavA-kadAcit vaha aneka pradezoM meM tikta rasa vAlA aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 4 isI prakAra se tikta kI pradhAnatA choDakara usake sthAna para kaTuka kI pradhA. natA karake usake sAtha kaSAyarasa kA yoga meM bhI cAra bhaMga dhanate haiMjaise 'sthAt kaTukazca kaSAyazva 1, sthAt kaTu kazya kaSAyAzca 2, 'syAt kaTu kAzca kaSAyazca 3 'sthAt kaTukAzca kaSAyAzca 4' ina bhaMgo ke anusAra kadAcitU vaha kaTuka aura kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 1, kadAcit vaha apane eka pradeza meM kaTuka rasavAlA aura aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 2, kadAcit vaha apane aneka pradezoM meM kaTuka rasavAlA aura eka pradeza meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 3, athavA-kadAcit aneka pradezoM meM vaha kaTuka rasavAlA aura aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 4 isI prakAra se kaTu aura amla ke yoga meM bhI cAra bhaMga hote haiM-yathA 'sthAt kaTu kazca amlazceti prathamaH 1' syAt kaTukazca amlAzceti dvitIyaH 2 syAt kaTukAzcAmlazceti aneka pradezamAM mIThA rasavALo hoya che. 4 Aja rIte kaDavA rasane mukhya banAvIne tenI sAthe kaSAya rasane javAthI paNa cAra bhaMga thAya che te mArIte che. 'syAt kaTukazca kapAyazca' vA2 te 435 // 2savANe va cha. mana vAra ssaay-tu| 2savANe DAya che. 1 'syAt kaTukazca kaSAyAzca' kaI eka pradezamAM te kaDavA rasavALo hoya che ane aneka pradezamAM kaSAyatu| 2sAmI DAya cha. 2 'syAt kaTukAzca kaSAyazca' bhane pradezamA te kaDavA rasavALo hoya che. tathA kaI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALe hoya cha. 3 'syAt kaTukAzca kaSAyAzca' bhane pradezamA 4 // 2savANe hoya che. ane aneka pradezamAM kaSAya-turA rasavALuM hoya che. 4 Aja rIte kaDavA ane khATA rasanA gathI paNa cAra bhaMga bane che, te A pramANe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 bhagavatIsUtra -- - kaTavazvAmlAzceti caturthaH / / (6) evaM kaTumadhurayooMge'pi catvAro bhaGgA bhavanti-va Tukazca madhurazceti prathamaH 1, syAt kaTukazca madhurAzceti dvitIyaH 2, syAt kaTavazva madhurazceti tRtIyaH 3, syAt kaTa vazca madhurAzceti caturthaH 4, tRtIyaH 3, syAt kaTavazvAmlAzceti caturthaH 4, ina bhaMgoM ke anusAra vaha kadAcit kaTu aura amla ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza meM kaTu rasavAlA aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai 2 kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaTu rasavAlA aura eka pradeza meM amla rasavAlA ho sakatA hai 3 athavA kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaTu rasavAlA aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai isI prakAra se kaTu aura madhura rasa ke yoga meM bhI cAra bhaMga ho sakate haiM yathA-'kaTukazca madhurazceti prathamaH 1 syAt kaTukazca madhurAzceti dvitIyaH 2 syAt kaTavazva madhurazceti tRtIya: 3 sthAt kaTavazca madhurAzceti caturtha: 4, ina bhaMgoM ke anusAra vaha kadAcit kaTu aura madhura bhI ho sakatA hai 1 kadAcit vaha eka pradeza meM kaTu aura aneka pradezoM meM madhura ho sakatA hai 2 kadAcit yaha aneka pradezoM meM kaTu aura ekapradeza meM madhura ho sakatA hai 3 athavA-kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaTu rasavAlA aura anekapradezoM meM madhura rasavAlA . -'syAt kaTukazcaamlazceti prathamaH 142 te 431 // 2savA mate vA2 mATA savANe DAya che. 1 'syAt kaTukazca sAmlAzceti dvitIya: 2 kaIvAra te eka pradezamAM kaDavA rasavALe ane aneka pradezamAM khATA rasa pANI sAya che. 2 'syAt kaTukAzcAmlazceti tRtIyaH 3' vAra te bhane pradezamA vAsavAnAsana meM pradezamA mATA 2savANe DAya che. 3 'syAt kadakAzcAmlAzceti caturthaH4' mA vAra te bhane pradezamA 43vA rasavANA anamane pradezamAM khATA rasavALuM hoya che. 4 Aja pramANe kaDavA ane mIThA rasanA yogathI 55 yAra banI thAya che. remo-'kaTukazca madhurazceti prathamaH 11 /2 te 331 / 2savANA mana bhI / 2savANe DAya che. 1 'syAt kaTukazca madhurAzceti dvitIyaH 2' vAra te me pradezamA 431 // 2savANe bhane bhane pradezamA bhii| 2savANA aya che. 2 'syAt kaTavazca madhurazceti tRtIyaH 3' vAra te aneka pradezamAM kaDavA rasavALe ane eka pradezamAM mIThA rasavALA hoya che. 3 'syAt kaTavazca madhurAzceti caturthaH 4' vA2 te ane4 pradezamA 71 / rasavALo ane aneka pradezamAM mIThA rasavALA hoya che. 4 Aja rIte kaSAya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 753 (7) evaM kaSAyAmlayorapi yoge catvAro bhaGgA bhavanti tathAhi-kaSAya zvAmlazceti prathamaH 1, kaSAyazca aglAzceti dvitIyaH 2, kaSAyAcAmlazceti tRtIyaH 3, syAt kaSAyAzca amlAzcati catuH 4 / (8) evaM kaSAya madhurayorapi yoge catvAro bhaGgA bhavanti tathAhi-syAt kaSAyazca madhurazceti prathamaH 1, syAt kapAyazca madhuho sakatA hai / isI prakAra se kaSAya aura amla rasa ke yoga meM bhI cAra bhaMga hote haiM-yathA 'sthAt kaSAyazca amlazca 1, 'sthAt kaSAyazca amlAzca 2, 'syAt kaSAyAzca amlazca 3' 'sthAt kaSAyAzca amlAi 4' ina bhaGgoM ke anusAra kadAcit vaha kaSAya rasavAlA aura amla ramavAlA ho sakatA haiM 1 kadAcit vaha eka pradeza meM kaSAya rasavAlA aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai 2, kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA aura eka pradeza meM amla rasavAlA ho sakatA hai 3 athavA-kadAcit vaha aneka pradezoM meM kapAra ramAlA aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai 4 isI prakAra se kaSAya aura madhurarasa ke yoga meM bhI 4 bhaMga hote haiM-yathA syAt kaSAyazca madhurazca 1, syAt kaSAyazca madhurAzca 2, syAt kaSAyAzca madhurazca 3, syAt kaSAyAzca madhu. rAzca 4 ina bhaMgoM ke anusAra kadAcit kaSAya rasavAlA aura madhura rasavAlA bhI ho sakatA hai 1 kadAcit vaha apane eka pradeza meM kaSAya rasavAlA aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 2 bhane pATA 2sanA ye thI 544 4 yA2 / thAya che te bhA prabhA cha-'syAt kaSAyazca amlazca' // 2 te paay-tu2|| 2sapA bhane pATara 2sapA DAya che. 1 'syAt kapAyazca amlAzca me pradezamA 4paay-tu2|| 2savANe DAya che. mana bhane pradezamA mATA 2savANe DAya che. 2 'syAt kapAyAzca amlazca' vA2 ana prazAbhAM pAya-tusa 2sapANI he che tathA kaI eka pradezamAM khATA rasavALo hoya che. 3 'syAt kaSAyazca amlaca' bhane prazAma ta tu| 2savANe DAya cha bhane aneka pradezamAM khATA rasavALuM hoya che ke Aja rIte kaSAya ane mIThA 2sanA yojayI 5 yAra kI thAya che. te bhAvIzata cha.-'syAt kaSAyazca madhurazca' vA pAya-tu22sapANI ya che. mana vAra madhura 2sapAjo hAya che. 1 'syAt kaSAyAzca madhurAzca me pradezamA ta kaSAya-turA rasavALuM hoya che. ane aneka pradezamAM mIThA rasavALA hoya che. 2 bha0 95 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre rAzceti dvitIyA 2, syAt kaSAyAca madhurazceti tRtIyaH 3, syAt kaSAyAzca madhurAzceti caturthaH 4 / (9) evam amla.madhurayorapi catvAro bhaGgA bhavanti, tathAhisthAdamlazca madhurazceti prathamaH 1, syAdamlazca dhurAzceti dvitIyaH 2, syAdamlAzca madhurazceti tRtIyaH 3, syAdamlAzca madhurAzce te caturtho bhaGgo bhavati 4, (10) tadevaM dazAnAM catu saMkhyayA gumane rasAnadhikRtya catvAriMzadbhaGgA bhAntIti 40 / kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA aura eka pradeza meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 3 kadAcit vaha aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 4 isI prakAra se amla aura madhura rasa ke yoga meM bhI 4 bhaMga hote haiM yathA-'syAt amlazca madhurazca 1' syAt amlazca madhurAzca2, syAt amlAzca madhurazca 3 syAt amlAzca madhurAzca 4 ina bhaMgoM ke anusAra kadAcit vaha amla rasavAlA aura madhura rasavAlA bhI ho sakatA hai 1, kadAcit vaha apane eka pradeza meM amla rasavAlA aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 2, kadAcit vaha apane aneka pradezoM meM amla rasavAlA aura eka pradeza meM madhura rasabAlA ho sakatA hai 3, athavA-kadAcit vaha apane aneka pradezoM meM amla rasavAlA aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra se ye tikta rasa kI pradhAnatA yAle 4, kaTuka rasa kI pradhAnatA vAle 3, kaSAya rasa 'syAtU kaSAyAzca madhurazca' mane prazAma ta 45:5-tu2|| 2savANI DAya che. mana me pradezamA bhI81 2sANa yache 3 'syAt kaSAyAzca madhurAca' aneka pradezamAM kaSAya rasavALo ane aneka pradezomAM madhura rasavALe heya che. 4 A pramANe khATA ane madhura rasanA yogathI paNa 4 cAra bhaMga thAya cha.2 mA zata cha. 'syAt amlazca madhurazca' vA2 te mA 2savAko ya che. mana vAra bhI 2savANe DAya cha 1 'syAt amlabdha madhurAzca' se pradezamA te mArA 2sapA uya che. bhane bhane pradezamA bhI31 2savANI DAya che. 2 'syAt amchAzca madhurazca' bhanera pradezamA ta khATA rasavALo hoya che. keI eka pradezamAM mIThA rasavALa hoya che. 3 syAt amlAzca madhurAica' bhane pradezamA ta mATa241. hAya che. mana aneka pradezamAM mIThA rasavALe heya che. 4 A rIte tIkhA rasanI pradhAnatA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 755 yadi trirasastadA syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazceti prathamaH 1, svAt tiktazca kaTukazva kaSAyAzceti dvitIyaH 2, sthAt tiktazva kaTu kAzca kapAyazceti tRtIyaH 3, syAt tiktazca kaTu kAzca kaSAyAzceti caturthaH 4, syAt tiktAzca kaTukazva kaSAyazceti pazcamaH 5, syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzceti SaSThaH 6 / syAt tiktAzca kaTukAzca kaSAyazceti saptamaH 7, syAt tiktAzca kaTukAzca kaSAyAzcetyaSTamo bhaGgaH 8, evamete tikta-kaTu-kaSAyayoge aSTau bhaGgAH 8 / tiktakaTukaSAyAtmakarasakI pradhAnatA vAle 2 aura amla rasa kI pradhAnatA vAlA 1 saba mila kara 10 saMyoga hote haiM aura ina 10 saMthAgoM meM se pratyeka eka 2 saMyoga ke 4-4 bhaMga hote haiM isa prakAra kula bhaMga yahAM 40 ho jAte haiN| ___yadi vaha saptaprAdezika skandha tIna ramoM vAlA hotA hai to isa sAmAnya kathana meM vaha 'syAt tiktazca, kaTukazca kaSAyazca 1' kadAcit tikta rasa vAlA, kaTuka rasavAlA aura kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 1, athavA-'sthAt tiktazca kaTukaraca kaSAyAzca' 2 kadAcit vaha apane eka pradeza meM tikta rasavAlA eka pradeza meM kaTuka rasavAlA aura aneka pradezoM meM-5 pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 2, athavA-'syAt tiktazca, kaTukAzca, kaSAyazca' eka pradeza usakA tikta ho sakatA hai, aneka pradeza usake kaTuka rasavAle ho sakate haiM aura eka pradeza usakA kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 3, athavA 'syAt vALA 4 cAra bhaMge kaDavA rasanI pradhAnatAvALA 3 traNa aMge kaSAya rasanI pradhAnatAvALA 2 be bhAge ane khATA rasanI pradhAnatAvALo 1 eka naMga ema badhA maLIne dasa saMyoga thAya che ane A dasa saMyogemAM dareka eka eka saMgane 4-4 cAra cAra baMga thAya che. A rIte kula 40 cALIsa bhaMga thAya che. je te sAta pradezavALa sakaMdha traNa rasavALe hoya te te A pramANenA trazu rasovANo mA sAmAnya thanamA 4 za cha- 'syAt tiktazca kaTuvazca kaSAyazca' 41 / 2 te tImA 2sapaNI ane vA2 47 // 2savANI tathA 12 upAya- tu21 2savANe DAya che.. athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyAzca 2' hai.4vAra te pAtAnA meM pradezamA tImA 2sAjo se pradezamAM kaDavA rasavALe ane aneka pradezamAM pAMca pradezomAM kaSAya-turA 2vANo DAya cha.2 / 'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca 3'tapAtAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALo hoya che. aneka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. tathA koI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. 3 athavA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 756 bhagavatI sUtre tiktazca kaTukAica kaSAyAzca 4' eka pradeza usakA tikta rasavAlA ho sakatA hai, aneka pradeza kaTuka rasavAle ho sakate haiM aura aneka hI pradeza usake kaSAya rasavAle ho sakate haiM athavA syAt tiktAzca, kaTukazca, kaSAyazca 5' vaha apane aneka pradezoM meM tikta ho sakatA hai, eka pradeza meM kaTuka ho sakatA haiM aura eka pradeza meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 5 athavA - ' syAt tiktAzca, kaTukazca, kaSAyAzca 6' usake aneka pradeza tikta ho sakate haiM, eka pradeza kaTuka ho sakatA hai aura aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM, 6, athavA syAt tiktAzca, kaTukAica, kaSAyazca' aneka pradeza usake tikta ho sakate haiM, aneka pradeza kaTuka ho sakate haiM aura eka pradeza kaSAya rasavAlA ho sakatA hai 7 athavA - 'syAt tiktAzca, kaTukAica, kaSAyAzca' aneka pradeza usake tikta rasavAle ho sakate haiM, aneka pradeza kaTuka rasavAle ho sakate haiM aura aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM 8, isa prakAra se ye tikta, kaTuka aura kaSAya ina tIna rasoM ke yoga meM 8 bhaMga hue haiM inameM ekazva kI apekSA pahalA bhaMga hai aura anekatva kI apekSA 8 va bhaMga haiM bAkI ke 6 bhaMga ekatva aura anekatva ke 'syAt tilA kaTukAzca kaSAyAzca4' ! pradezamAM te tImA rasavAjI hoya che. aneka pradezeAmAM kaDavA rasavALo hoya che. tathA aneka pradezeAmAM kaSAya-turA rasovaNo hoya che. 4 ' syAt tika va kaTukazca kaSAyazca 5' te potAnA ane pradezeAmAM tIkhA rasavALo hAya che. kAi eka pradezamAM kaDavA rasavALo hAya che, ramane haiN| thoDa pradezamAM upAya-turA rasavAjI hAya che. 5 athavA 'syAt tikAzca kaTukazca kaSAyAca' te potAnA aneka pradezobhAM tIjA rasavAjI hAya che. keI eka pradezamAM kaDavA rasavALI hoya che. ane aneka pradezemAM upAya-turA rasavANe hoya che. 6 athavA 'syAtU tiktAzca kaTukAzca kaSAyazca' te peAtAnA aneka pradezAmAM tIkhA raseAvaLA hoya che. aneka pradezamAM kaDavA rasAvALA hAya che. tathA kAi eka pradezamAM kaSAya-turA raseAvALA hoya che.cha athavA 'syAt tikAzca kaTukAzca kaSAyAzca' te potAnA ane pradezamAM tIkhA rasavALA hAya che. aneka pradezeAmAM kaDavA rasavALA hAya che. ane aneka pradezeAmAM kaSAya-turA rasavALA hoya che. 8 A pramANe tIkhA, kaDavA, ane kaSAya e traNu rasenA caiAgathI 8 ATha 'gA thayA che. AmAM pahele bhaMga ekapaNAnI apekSAthI kahyo che. ane ame! bhaMga anekapaNAnI jIjJAsAthI che. bAkInA cha bhaMge ekapaNA ane anekapaNAnA ceAgathI thayA a zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramendrakA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 757 zrayayoge parasparamekatvAne katvAbhyAmaSTa bhaGgA bhavantIti 1 / evaM tiktakaTvamle - safe aSTau maGgAH 2, tiktakaTumadhureSvapi aSTau bhaGgAH 3, evaM tiktakaSAyAmleof a bhaGgAH 4 / evaM tiktakaSAyamadhureSvapi aSTau bhaGgAH 5 / evaM viktamla madhureSvapi aSTau maGgAH 6 / evaM kaTukakapAyAleSvapi aSTau bhaGgAH 7 / evaM kaTukaSAyamadhureSvapi aSTau bhaGgAH 8 / evaM kaTUvamlamadhureSvapi aSTau bhaGgAH 9 / evaM kapAyalamadhureSvapi aSTau bhaGgAH 10 / evamete trisaMyoge daza bhaGgAsteSAm yathAyoga se haiM / isI prakAra se tikta, kaTuka aura amla rasa ke yoga maiM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM tathA tikta, kaTuka aura madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM tathA isI prakAra se tikta, kaSAya aura amlarasa ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM tathA tikta, kaSAya aura madhura rasa ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM isI prakAra se tikta, kaSAya aura madhurarasa ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM tathA tikta, amla, madhura ina tIna rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM tathA isI prakAra se kaTu, kaSAya aura amla ina tIna rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM / isI prakAra se kaTu, kaSAya aura madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiN| isI prakAra kaTu, amla madhura ina tIna rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM / isI prakAra kaSAya, amla, madhura ina tIna rasoM ke yoga meM bhI 8 bhaMga ho jAte haiM / isa prakAra se trikasaMyoga meM ye 10 bhaMga hote haiM ina bhaGgo meM se pratyeka che. eja rIte tIkhA kaDavA ane khATA rasanA cegathI paNa ATha bhaga thAya che. tathA eja rIte tIkhA, kaDavA ane mIThA raseAnA cegathI 8 ATha lagegA thAya che. tathA tIkhA, kaSAya ane khATA rasanA ceAgathI paNa ATha bhagA thAya che. temaja tIkhA, kaSAya ane mIThA rasanA cegathI pazu ATha bhaMgA thAya che. tathA tIkhA, khATA ane mIThA rasanA cogathI pazu ATha bhagA thAya che. eja rIte kaDavA, kaSAya, ane khATA e traNa rasAnA cegathI paNa ATha bhagA thAya che. tathA kaDavA, kaSAya, ane mIThA e traNu rasenA cegathI paNa aDha bhagA thAya che. eja rIte kaDavA, khATA ane mIThA e traNa raseAnA ceAgathI paNa ATha bhaMgA thAya che. teja rIte kaSAya, khATA ane mIThA e traNa rasAnA cegathI paNa ATha bhagA thAya che. A rIte trikasa'yeAgamAM 10 dasa bhageA thAya che. A bhaMgAmAM pratyeka sagAnA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre aSTasaMkhyA guNane trisaMyoge azItirbhaGgAH 80 bhavantIti / 'jar3a caurase' yadi catUrasa saptapadezikaH skandhastadA syAt tiktazca kaTuva kaSAyazvAmleti prathamaH 1, syAt vizva kaTuva kaSAyazca amlAzceti dvitIyaH 2 | syAt tikta kaTukazca kaSAyAca amlaveti tRtIyaH 3 syAt tiktazca kaTukazca kapAyAca amla ti bhaMga ke ATha 2 bhaMga aura hote haiM isa prakAra 10X8=80 trisaMyoga meM ye 80 bhaMga hue haiM / 'jai caurase' yadi vaha saptapradezika skandha cAra rasoM vAlA hotA hai to vaha 'syAt tiktazca, kaTuzca, kaSAyazca, amlazca 1' kadAcit tikta rasavAlA ho sakatA hai, kaTuka rasavAlA ho sakatA hai, kaSAya rasavAlA ho sakatA hai aura amla rasavAlA ho sakatA hai 1, athavA'syAt tiktazca, kaTuzca kaSAyazca amlAica 2' vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM kaTuka rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM 4 pradezoM meM amla rasavAlA ho sakatA hai 2 athavA 'syAt tiktazca, kaTukaica, kaSAyAzca amlazca 3' vaha apane eka pradeza meM tikta rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM kaTuka rasavAlA ho sakatA hai, aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai, aura eka pradeza meM amla rasavAlA ho sakatA hai 3, athavA syAt tiktazca kaTukara va kaSAyAzva, ekatva ane anekavathI thAya che. e rIte esI bhaMgA thAya che. 8-8 ATha ATha bhuMgA bIjA tenA 10-8-80 trikasa'ceAgamAM kula 80 kaDavA 'jai caurase' le te sAta pradezavANI saMdha yAra rasovANI hoya to te yA prabhA yAra rasovANI hoI zaDe che. 'syAt titazca kaTukazca kaSAyazva amlazva' adhavAra te tImA rasava. jo hoya che. ardhavAra rasavALe hAya che keAIvAra kaSAya-turA rasavALA hoya che. koIvAra te khATA savANI hordha zatru che. 1 athavA 'syAt titazca kaTukazca kaSAyazca amlAzca' te peAtAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALA koi eka pradezamAM kaDavA rasavALA hAya che. keAI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hAya che, ane aneka pradezAmAM-yAra pradezamAM mATA rasavANI hoya che. 2 athavA 'syAt titazca kaTukazca kaSAyAca amlazca' te potAnA pradezamAM tImA rasavANI hAya che. kAI eka pradezamAM kaDavA rasavALe! hAya che. aneka pradezeAmAM kaSAya-turA rasavALA hAya che tathA koI eka pradezamAM khATA rasavALA hAya che. 3 thA 'syAt tiktazca kaTukazva kaSAyAzca amlAzca' te potAnA kheDa Ahe 798 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prameyacandrikA rIkA za020 u05 sU05 saptAdezikaskandhasya varNAdini0 759 caturthaH 4, syAt tiktazca kadukAzca kaSAyazvAmlazcati paJcamaH 5 / syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyacAmlAzceti SaSThaH 6 / syAt tiktazca kaTukAzca kapAyAca amla. ati saptamaH 7 / syAt tiktazca kaTujhAzca kapAyAdha AlaHzcetyaSTamaH 8 / syAta tiktAzca kaTukazca kaSAyacAmlazceti navamaH 9 / syAt tiktAzca kTukazca kaSAyazcA amlAzca 4' vaha apane eka pradeza meM tikta rasavAlA ho sakatA hai eka pradeza meM kaTuka rasavAlA ho sakatA hai aneka pradezoM meM kaSAya rsvaal| ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM amla rasavAlA ho hai 4, athavA-'sthAt tiktazca kaTu kAzna, kaSAyazva amlazca 5' eka pradeza usakA tikta ho sakatA hai, aneka pradeza usake kaTuka ho sakate haiM, eka pradeza usakA kaSAya rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza usakA amla ho sakatA hai, athavA-'syAt tiktazca, kaTukAzca, kaSAyazca amlAzca 6' eka pradeza usakA tikta rasavAlA ho sakatA hai, aneka pradeza usake kaTuka rasavAle ho sakate haiM, eka pradeza usakA kaSAya rasavAlA ho sakatA hai aura aneka pradeza usake amla rasavAle ho sakate haiM 6, athavA-'syAt tiktazca, kaTukAzca, kaSAyAzca aglazca 7' usakA eka pradeza tikta ho sakatA hai, aneka pradeza usake kaTuka ho sakate haiM, aneka pradeza usake kaSAya rasavAle ho sakate haiM aura eka pradeza usakA amla rasavAlA ho sakatA hai 7 athavA-sya t tiktazca, kaTukAraca, kaSAyAzca, aglAzca 8' eka pradeza usakA tikta zamAM tIkhA rasavALa hoya che. keI eka pradezamAM kaDavA rasavALa hoya che. aneka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hoya che tathA aneka pradezomAM khATA 2savANe DAya che. 4 mA 'syAt titazca kaTuka zca kaSAyazca amlazca' te pitAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALa hoya che. aneka pradezomAM kaDavA rasavALo hoya che. koI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che tathA ase pradezamA mATa 2savANe DAya che. 5 athavA 'syAt titazca kaTukAiva kaSAyazca amlAzca' tana me pradeza tImA 2savANe DAya che. aneka pradeze kaDavA rasavALA hoya che. tene koI eka pradeza kaSAyatarA rasavALuM hoya che tathA aneka pradezomAM te khATA rasavALe hoya che 6 athavA 'syAt tiktazva kaTukAica kaSAyAzca amlazca' te pAtAnA / pradezamA tIkhA rasavALe hoI zake che. aneka pradezomAM kaDavA rasovALo hoI zake che. aneka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. tathA keI eka pradezamAM mATara 2sapANI hAya che.7 athavA 'syAt titazca kaTukAzca kaSAyAzca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 bhagavatIsUtre mlAzceti dazamaH 10 / syAt tiktAzca Tukazca kaSAyAcAmlazcetyekAdazaH 11 / syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzca amlAzceti dvAdazaH 12 / syAt tiktAzca kaTu rasavAlA ho sakatA hai aneka pradeza kaTuka rasavAle ho sakate haiM aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM aneka pradeza amla rasavAle ho sakate haiM 8, athavA-'sthAt tiktAzca, kaTu kazca, kaSAyazca, amlazca9' usake aneka pradeza tikta ho sakate haiM, eka pradeza kaTuka ho sakatA hai, eka pradeza kaSAya rasavAlA ho sakatA hai, aura eka pradeza amla rasabAlA ho sakatA hai 9 athavA-'syAt tiktAzca kaTukazva kaSAyazca amlAica 10' aneka pradeza usake tikta ho sakate haiM, eka pradeza kaTuka ho sakatA hai, eka pradeza kaSAya rasavAlA ho sakatA hai aura aneka pradeza amla rasavAle ho sakate haiM 10, athavA syAt tiktAzca, kaTu. kazca, kaSAyAzca amlazca 11' usake aneka pradeza tikta rasavAle ho sakate haiM, eka pradeza kaTuka rasavAlA ho sakatA hai, aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM, aura eka pradeza amla rasavAlA ho sakatA hai 11, athavA-'syAt tiktAzca kaTukaraca kaSAyAzca, amlAzca 12' aneka pradeza usake tikta rasavAle ho sakate haiM, eka pradeza kaTuka rasa amlAzca' tenA meM pradeza tImA 2savANe 35 za. ane, pradezamA te kaDavA rasavALuM hoya che. aneka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hoya che. mana bhane pradezamA mATara 2sapANI ya cha 8 mA 'syAt tiktAzca kaTukaraca kaSAyazva amlaica' te pAtAnA bhane pradezamA tImA 2savANA hoya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALe hoya che. ane eka pradezamAM khATA rasavALo hoya che. huM athavA 'syAta tiktAzca kaTukazca kaSAyaca amlAzca' tanA bhane pradeza tImA rasavALA hoI zake che. koI eka pradeza kaDavA rasavALe hoI zake che. koI eka pradeza kaSAya-turA rasavALo hoya che. tathA aneka pradezomAM khATA rasapaannii DAya che. 10 athavA 'syAt titAzca kTukazva kaSAyAzca amlazca' aneka pradezomAM te tIkhA rasavALo hoya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. aneka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. tathA koI eka pradezamA mATA rasapAnI ya che. 1 // athavA syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzca amlAzca' bhane pradezamA tImA 2sAle DAya che. / * zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 305 05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 761 kAca kapAyacAmlaceti trayodazaH 13 / syAt tiktAzca kaTukAzca kaSAyazca amlAzveti caturdazaH 14 | syAt tiktAzca kaTukAca kaSAyAca amlaveti paJcadazaH 15 / evaM yathA uparidarzitAH tiktakaTukaSAyAmleSu paJcadazabhaGgAstathA tiktakaTuvAlA ho sakatA hai, aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM aura aneka pradeza amla rasavAle ho sakate haiM - yahA~ aneka pradezoM se do pradeza grahaNa kiye gaye haiM / athavA 'syAt tiktAica, kaTukAica, kaSAyaica amlazca 13' aneka pradeza usake tikta rasavAle ho sakate haiM aneka pradeza usake kaTuka rasavAle ho sakate haiM eka pradeza kaSAya rasavAlA ho sakatA hai, aura eka pradeza amla rasavAlA ho sakatA hai athavA 'sthAt tiktAzca, kaTukAzca, kaSAyazca aglA 14' aneka pradeza tikta rasavAle ho sakate haiM, aneka pradeza kaTuka rasavAle ho sakate haiM, eka pradeza kaSAya rasavAlA ho sakatA hai, aura aneka pradeza amla rasa vAle ho sakate haiM 14, athavA - 'sthAt tiktAzca, kaTukAzca, kaSAyAzca amladha 15' aneka pradeza usake tikta rasavAle ho sakate haiM, aneka pradeza usake kaTuka rasavAle ho sakate haiM, aneka pradeza kaSAya rasavAle ho sakate haiM, aura eka pradeza amla rasavAlA ho sakatA hai 15, isa prakAra se ye tikta, kaTuka, kaSAya aura amla ina cAra rasoM ke yoga meM inake ekatva aura anekatva ko lekara 15 bhaMga hote haiN| isI prakAra pradezamAM kaDavA rasavALo hAya che, aneka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hAya che. tathA aneka pradezeAmAM khATA raseAvALo hAya che. 12 ahiMyAM aneka pradeza ahevAthI me pradeza samannvAnA he athavA 'syA tiktAzca kaTukAzca kaSAyazca amlazca' tenA bhane pradeza tImA rasavAjA hoya che bhane ahezI uDavA eka pradeza kaSAya-turA rasavALA hAya che tathA tenA eka pradeza khATA rasavANA hoya che. 13 athavA 'syAt tiktAzca kaTukAzca kaSAyazca amlAzca' te peAtAnA aneka pradezeAmAM tIkhA rasavALA hAya che. aneka pradezeAmAM kaDavA rasavALA hAya che, koI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hAya che. tathA mane pradezAmAM mATA rasavANI hoya che. 14 athavA 'syAt tiktAzca kaTukAzva kaSAyAzca amlazca' tenA bhane pradeza tImA rasavAjA hoya che bhane pradeza kaDavA rasavALA hoya che. aneka pradeza kaSAya-turA rasavALA hAya che. tathA koI eka pradeza khATA rasavALA hoya che. 15 A rIte A tIkhA, kaDavA, kaSAya. ane khATA e cAra rasAnA yAgathI tenA ekapaNA ane anekapaNAne bha 96 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kaSAyamadhureSvapi paJcadazabhaGgAH karaNIyAH 15 / evaM tiktakasamlamadhureSvapi pazcadaza bhaGgA bhavandhi 15 (6) evaM tiktakaSAyAmlamadhureSvapi paJcadaza bhanA bhavanti 15 / evaM kaTukaSAyAmlamadhureSvapi paJcadaza bhaGgA bhavanti 15 / evaM ca paJcadazAnAM paMcasaMkhyayA guNane pazcasaptatibhaGgAH75 rasAnAzritya bhavantIti jnyeym| yadi pazcarasaH saptapadezikaH skandhastadA sthAt titazva kaTukazca kaSAyacAmlazca madhurazceti prathamaH 1, syAt tiktazca kaTukazca kaSAyacAmlazca madhurAzceti dvitIyaH se tikta, kaTuka, kaSAya aura madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 15 bhaMga ho jAte haiM / isI prakAra se tikta, kaTuka, amla aura madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 15 bhaMga ho jAte haiM isI prakAra se tikta, kaSAya, amla aura madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 15 bhaMga pUrvokta paddhati ke anusAra ho jAte haiM, isI prakAra se kaTuka, kaSAya, amla evaM madhura ina rasoM ke yoga meM bhI 15 bhaMga ho jAte haiM / isa prakAra 15 ko 5 se guNA karane para 75 bhaMga cAra rasoM ko Azrita karake hue haiN| ___ yadi vaha saptamadezika skandha pAMca rasoM vAlA hotA hai to isa sAmAnya kathana meM baha-syAt tiktazca, kaTukazca, kaSAyazca, amlazca, madhurazca' kadAcit tikta ho sakatA hai,kaTuka ho sakatA hai kaSAya rasavAlA ho sakatA haiM, amla rasavAlA ho sakatA hai aura madhura rasavAlA ho sakatA hai 1, athavA-'sthAt tiktazca, kaTukazca kaSAyazca, amlazca laIne 15 paMdara bhego thayA che. e ja rIte tIkhA, kaDavA, kaSAya, ane mIThA rasanA yogathI paNa paMdara bhaMga thAya che. te ja rIte tIkhA, kaDavA, khATA, ane mIThA e cAra rasanA cegathI paNa paMdara bhaMga thAya che. eja rIte tIkhA, kaSAya, azla-khATA ane mIThA e cAra sonA cagathI paNa 15 paMdara bhaMga thAya che. ane e ja rIte kaDavA, kaSAya, khATA ane mIThA e cAra rasanA yogathI paNa paMdara bhaMga thaI jAya che. A rIte paMdarane 5 pAMcathI guNavAthI kula 75 paMcotera bhaMga cAra rasonA Azraye thAya che, je te sAta pradezIskaMdha pAMca rasavALe hoya te te A sAmAnya thanamA mApramANenA pAMya sevAko 4 zaI cha.-'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlazca madhurazca' vA2 te tImA 2savANA DAya che. koIvAra kaDavA rasavALo hoya che. koIvAra kaSAya-turA rasavALuM hoya che. koIvAra khATA rasavALo hoya che. tathA kaIvAra mIThA rasavALo hoya che. po che. 1 athA-'syAt tiktazca, kaTukazca, kaSAyazca, amlazca zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezika skandhasya varNAdini0 763 2 / syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazcAmlAzca madhuraceti tRtIyaH 3 / syAt viktazca kaTukaca kaSAyazca amlAtha madhurAceti caturthaH 4 / syAt tiktava kaTukazva kaSAyAca amlazca madhuraceti paJcamaH 5 / syAt viktazca kaTukazca kaSAyAzca amlazca madhurAzca 2' kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM kaTuka rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM kaSAya rasavAlA ho sakatA hai, eka pradeza meM amla rasavAlA ho sakatA hai, aura aneka pradezoM meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 2, athavA 'spAta tiktazca kaTukazca kaSAyazca, amlAzva, madhurazca 3' kadAcit vaha eka pradeza meM tikta rasavAlA, eka pradeza meM kaTuka rasavAlA, eka pradeza meM kaSAyarasavAlA, aneka pradezoM meM amla rasavAlA aura eka pradeza meM madhura rasavAlA ho sakatA hai 3, athavA 'spAt tiktazca, kaTukazca, kaSAyazca, amlAzca madhurAica 4' kadAcit usakA eka pradeza tikta rasavAlA eka pradeza kaTuka rasavAlA, eka pradeza kaSAya rasavAlA, aneka pradeza amla rasavAle aura aneka pradeza madhura rasavAle ho sakate haiM 4 athavA'syAt tiktazca, kaTukazca, kaSAyAzca, amlazca, madhurazca 5' kadA cit usakA eka pradeza tikta rasavAlA, eka pradeza kaTuka rasavAlA, aneka pradeza kaSAya rasavAle, eka pradeza amla rasavAlA aura eka pradeza -- madhurAzca' |vaar te potAnA ahezabhAM tImA rasavAjI hoya che, bhe pradezamAM kaDavA rasavALA hAya che. eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hAya che. koi eka pradezamAM khATA rasavALo hAya che. tathA aneka pradezeAmAM mIThA rasavANA hoya che. yA jIle lauMga che. 2 athavA 'syAt tiktazca kaTukazca kaSAyazca amlAzca madhurazca' ardhavAra te potAnA 4 pradezamAM tImA rasa vALA hAya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALA DhAya che. kAI eka pradezamAM *SAya-turA rasava!Lo hAya che. aneka pradezamAM khATA rasavALA haiAya che. tathA pradezamAM madhura rasavANI hoya che, 3 athavA 'syAt vikazca kaTukazca, kaSAyazca amlAzca madhurAica' vAra te me pradezamAM tImA rasavANI hoya che. kAI eka pradezamAM kaDavA rasavALA DhAya che. eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hAya che. aneka pradezamAM khATA rasavALA hoya che ane aneka prade zobhAM bhIThA rasavAjI hoya che. yA thotho laMga che. 4 athavA 'syAt titazca, kaTukazca, kaSAyAzca amlazca, madhurazca' avAra te potAnA bhe pradezabhAM tIkhA rasavALA hAya che. koI eka pradezamAM kaDavA rasavALo hAya che. aneka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 765 bhagavatI madhurAzceti sssstthH6| syAt tiktazca kaTakazca kapAyAzca amlAzca madhurazceti sptmH| syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca amlazca madhurazcai yaSTamaH 8 / syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca amlazca madhurAzceti navamaH9 / sthAt tiktazca kaTukAzca kaSAmadhura rasavAlA ho sakatA hai 5 athavA-'sthAt tiktazca kaTukazca, kaSAyAzca amlazca madhurAica 6 kadAcit usakA eka pradeza tiktarasavAlA, eka pradeza kaTuka rasavAlA, aneka pradeza kaSAya rasavAle, eka pradeza amla rasavAlA aura aneka pradeza madhura rasavAle ho sakate hai 6, athavA-'syAt tiktazca kaTu kazca kaSAyAica, amlAica, madhurazca 7 kadAcit vaha apane eka pradeza meM tikta rasavAlA, eka pradeza meM kaTuka rasavAlA, aneka pradezoM meM kaSAya rasavAlA, aneka pradezoM meM amla rasavAlA aura eka pradeza meM madhura rasavAlA hotA hai 7, athavA'sthAt tiktazca, kaTukAzca, kaSAyazca, amlazca madhurazca 8' kadAcit usakA eka pradeza tikta rasavAlA, aneka pradeza kaTuka rasavAle, eka pradeza kaSAya rasavAlA, eka pradeza amla rasavAlA aura eka pradeza madhura rasa vAlA ho sakatA hai 8, athavA syAt tiktazca, kaTukAzca, pradezomAM kaSAya rasavALA hoya che tathA kei eka pradezamAM khATA rasavALe ane kaI eka pradezamAM mIThA rasavALA hoya che. A pAMcamo bhaMga che. 5 mayA 'syAt titazca, kaTukazca, kaSAyazca amlazca madhurAzca' pA2 te pitAnA eka pradezamAM tIkhA rasavALA hoya che. koI eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. ane aneka pradezamAM te kaSAya-turA rasavALe hoya che. koI eka pradezamAM khATA rasavALa hoya che. tathA aneka pradezamAM te mIThA 2savANI DAya che. 2 // cho cha. 6 a 'syAt titazca kaTukazca kaSAyAzca amlAzca madhurazca' meM prazama tImA 2sapANI DAya che. keI eka pradezamAM kaDavA rasavALuM hoya che. aneka pradezamAM kaSAya-turA rasavALA hoya che. ane aneka pradezamAM khATA rasavALA hoya che tathA kaI eka pradezamAM mIThA rasavALA hoya che. A sAtamo bhaMga che. 7 athavA 'syAtU tiktazca, kaTukAzca kaSAyazca amlaca madhurazca' : pradezamA te tIkhA rasavALo hoya che. aneka pradezamAM te kaDavA rasavALA hoya che. koI eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALo hoya che. eka pradezamAM khATA rasavALe hoya che. koI eka pradezamAM mIThArasavALA hoya che. A AThama bhaMga che.8 mayA 'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyazca aglazca madhurAzca' 4 4 pra. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezika skandhasya varNAdini0 765 , yazva amlAzca madhurakheti dazamaH 10 | syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyAzvAmlazva madhura tyekAdazaH 11 / syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyazca amlazva madhurazceti dvAdazaH kaSAyazca, amlazca, madhurAzca 9' kadAcit usakA eka pradeza tikta rasavAlA, aneka pradeza kaTuka rakhavAle, eka pradeza kaSAya rasavAlA, eka pradeza amla rasavAlA aura aneka pradeza madhura rasavAle ho sakate haiM9, athavA - 'syAt tiktazca, kaTukAica, kaSAyazca, amlAica, madhuraica, 10' kadAcit usakA eka pradeza tikta rasavAlA, aneka pradeza kaTuka rasavAle eka pradeza kaSAya rasavAlA, aneka pradeza amla rasavAle aura eka pradeza madhura rasavAlA ho sakatA hai 10, athavA 'syAt tiktazca kaTukAica, kaSAyAzca, amlazca, madhurazca 11' kadAcit usakA eka pradeza tikta rasavAlA, aneka pradeza kaTuka rasavAle, aneka pradeza kaSAya rasavAle eka pradeza amla rasavAlA aura eka pradeza madhura rasavAlA ho sakatA hai 11, athavA 'syAt tiktAzca kaTavaica, kaSAyazca, amlazca madhurazca 12' kadAcit usake aneka pradeza tikta rasavAle, aneka pradeza kaTuka rasavAle, eka pradeza kaSAya rasavAlA, eka pradeza amla rasavAlA aura eka pradeza madhura rasavAlA ho sakatA hai 12, athavA - 'sthAt , zamAM te tIkhA rasavALo hAya che, aneka pradezamAM te kaDavA rasavALA hAya che. kAI eka pradezamAM te kaSAya-turA rasavALo hAya che, krAi eka pradezamAM khATA rasavALA hAya che. tathA aneka pradezAmAM mIThA rasavALo hAya che. A nvbhe| lauMga hai, athavA 'syAt tikazca kaTukAzca kaSAyazva amlAzca madhurazva' ardhavAra te the| pradezamAM tImA rasavANI hoya che bhane pradezAbhAM kaDavA rasavALA hoya che. koi eka pradezamAM kaSAya-turA rasavALe hAya che. aneka pradezeAmAM khATA rasavALA hAya che tathA kei eka pradezamAM mIThA rasavALA hoya che, yA isameM lauMga the, 10 athavA 'syAt tiktazca kaTukAzca kaSAyAzca amlazca madhurazca' ardhavAra te me pradezamAM tIjA rasavANe hoya che, mane pradezamAM kaDavA rasavALo hAya che. aneka pradezeAmAM kaSAya rasavALo hoya che. phAi eka pradezamAM khATA rasavALo tathA kAI eka pradezamAM mIThA rasavALo hoya che. yA agiyAzmo lauMga che. 11 athavA 'syAt tiktAzca kaTavaraca kaSAyazca amlazca madhuraca' vAra te mane pradezAmAMtIcyA rasavANI hAtha che. aneka pradezeAmAM kaDavA rasavALo hAya che. koI eka pradezamAM kaSaya- turA rasavALo hAya che. kAi eka pradezamAM khATA rasavALo hAya che. ane kAI eka pradezamAM mIThA rasavALo hAya che. A khAramA bhaMga che. 12 athavA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre - - 12 / syAt tiktAzca kaTu kazca kaSAyazcAmlazca madhurAzceti trayodazaH13 / syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyazca aglAzca madhu zreti caturdazaH14 / syAt titAzca kaTukazca kaSAyAzca amlazva madhurazceti paJcadazo mnggH15| syAt tiktAzca kaTukAzca tiktAzca, kaTukazca, kaSAyazca, amlazca madhurAzca 13' kadAcit usake aneka pradeza-do pradeza tikta rasa vAle, eka pradeza kaTuka rasavAlA, eka pradeza kaSAya rasavAlA, eka pradeza amla rasavAlA aura aneka pradeza madhura rasa vAle ho sakate haiM 13, athavA-'syAt tiktAzca, kaTuzca, kaSAyazca, amlAzca, madhurazca 14' kadAcit usake aneka pradeza nikta rasavAle, eka pradeza kaTuka rasavAlA, eka pradeza kaSAya rasavAlA, aneka pradeza amla rasavAle aura eka pradeza madhura rasavAlA ho sakatA hai 14, athavA-'syAt tiktAzca, kaTukazca, kaSAyAzca, amlazca, madhurazca 15' kadAcit usake aneka pradeza-do pradeza tikta rasavAle, eka pradeza kaTuka rasa vAlA, aneka pradeza kaSAya rasavAle, eka pradeza amla rasavAlA aura eka pradeza madhura rasavAlA bhI ho sakatA hai 15, athavA-'syAt tiktAzca, kaTu kAzca, kaSAyazca, amlazca madhurazca' 16 kadAcit usake aneka pradeza tikta rasavAle, aneka pradeza do pradeza kaTuka rasavAle, eka pradeza kaSAya rasavAlA, eka pradeza amla 'syAt tiktazca kaTukazca, kaSAyazca, amlaca, madhurAzca' vAra ta bhane pradezamAM-be pradezomAM tIkhA rasavALo hoya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALo eka pradezamAM kaSAya- turA rasavALo eka pradezamAM khATA rasavALo ane aneka pradezamA madhura 2savANo ya cha. ma terI ma cha. 13 'syAtU tiktAca, kaTukazca kazayazca, amlAzca madhurazca' 44Aya te bhane pradeza tImA rasavALA hoya che. eka pradeza kaDavA rasavALo hoya che. keI eka pradeza kaSAya-turA rasavALa hoya che. aneka pradeza khATA rasavALA hoya che keI eka proza bhI81 22pAko DAya che. mA yobhI An cha. 14 athavA 'syAt tiktAzca kaTukazca kaSAyAzca amlazca madhurazca' 12 te bhane pradezamA tImA 2sapA hoya che. eka pradezamAM kaDavA rasavALo hoya che. aneka pradezamAM kaSAya rasavALo hoya che. koI eka pradezamAM khATA rasavALe hoya che. ane keI eka pradezamAM mIThA 2savAjI jaya che. mA 542mA che. 15 'syAtU tiktAzca kaTukAzca kaSAyazca amlazca madhurazca' 52 tenA bhane pradeza tImA 2savANA hAya che. ane pradeze kaDavA rasavALA hoya che. eka pradeza kaSAya rasavALo hoya che. eka pradeza zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 205 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 767 kaSAyazca amlazca madhurazceti SoDazo bhaGgaH 16 / 'ee solasa bhaMgA' ete upayuktAH paJcakasaMyoge SoDaza bhaGgA bhavantIti / evaM sabamee ekagaduyagatiyagacaukkagapaMcagasaMjogeNaM do saulA bhaMgasayA bhavaMti evaM yathoktapakAreNa sarve ete ekakadvika-trika-catuSka-paJcaka-saMyogena SoDazAdhikazatadvayAH 216 bhaGgA bhavantIti / tatrAsaMyogino bhaGgAH paJca 5, dvikasaMyogino bhaGgAH catvAriMzat 40 trikasaMyo. gino bhaGgAH azItiH 80, catuSka saMyogino bhaGgAH paJcasaptatiH 75, paJcaka saMyogino bhaGgAH SoDaza 16, sarvasaMkalanayA rasAnAzritya saptamadezikaskandhasya SoDazAdhikadvizatamamANA bhaGgAH 216 bhavantIti / rasAnAM bhaGgAn nirUpya sparzabhaGgAn darzayitumAha-'phAsA jahA cauppaesiyasa' sparzA yathA catu pradezikasya yenaiva prakAreNa catuHpadezikaskandhaprakaraNe sparzasya bhaGgAH kathitAstenai prakArasavAlA aura eka pradeza madhura rasavAlA ho sakatA hai 16, 'ee soksa bhaMgA' ye uparokta 16 bhaMga paMcaka saMyoga meM hote haiM 'evaM sabamee ekaga-duyaga-tiyaga-cauka-paMcaga-saMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavaMti' isa prakAra se ye saba asaMyogI5, vikasaMyogI 40, trikasaMyogI80, catuSkasaMyogI75 aura paMcakasaMyogI16 bhaMga saba milakara yahAM 216 hote haiM, isa prakAra se rasoM ke bhaGgoM kI prarUpaNA karake spazoM ke bhaMgoM ko dikhAne ke liye-'phAsA jahA cauppaesiyassa' sUtrakAra ne aisA yaha sUtra kahA hai-isake dvArA unhoMne yaha samajhAyA hai ki jisa prakAra se catuSpradezika skandha ke prakaraNa meM sparzaviSayaka bhaMga prakaTa kiye jA cuke haiM vaise hI ve bhaMga isa saptapradezika skandha ke prakaraNa meM bhI khATA rasavALa hoya che. ane eka pradeza mIThA rasavALo hoya che. A soLamo cha. 16 'ee solasa bhaMgA' 0 sema maga pAyanA sayAmA thAya che. 'evaM savvamee ekkaga-duyaga-tiyaga-caukka-paMcagasaMjogeNaM do solA bhaMga sayA bhavaMti' // zata mA tamAma sago seTa asayogI 5 pAya, sayAsI 4. cALIsa, trikasaMgI 80 eMsI, cAra saMgI 75 paMcotera ane pAMca saMgI 12 seLa ema kula maLIne 216 baso ne seLa bhaMga thAya che. A pramANe rasa viSayanA bhaMge batAvIne have sparza saMbaMdhI bhaMga windi sUtrA2 cha -'phAsA jahA cauppaesiyassa' mA sUtrathA satramAra e samajAvyuM che ke cAra pradezavALA skaMdhanA prakaraNamAM je pramANe sparza saMbaMdhI bhaMge batAvavAmAM AvyA che. e ja pramANenA sparza viSayaka bhaze A sAta pradezavALA skaMdhanA prakaraNamAM paNa samajavA, jemake te sAtapradeza zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768 bhagavatIstre reNa saptapadezikapakaraNe'pi sparzabhaGgA jJAtavyA iti, tathAhi-yadi sparzadvayavAna syAt saptamadezikaH skandhastadA catuSpadezikaskandhavadeva atrApi catvAro bhaGgAH, 'siya sIe ya niddha ya 1, siya sIe ya lukkhe ya 2, siya usiNe ya niddhe ya 3, siya usiNe ya lukkhe ya 4,' syAt zItaca snigdhazceti prathamaH 1, syAt zItazca rUkSazceti dvitIya: 2, syAt uSNazca snigdhazceti tRtIyaH 3, syAt uSNazca rUkSazceti caturthaH 4, evaM catvAro bhaGgAH dvisparzaviSaye saptapadezika skandhasya bhavantIti / yadi trisparzaH saptamadezikaH skandhastadA 'savve sIe dese niddhe dese lubakhe ya 1, savve sIe dese niddhe desA lukkhA 2, sance sIe desA jAnanA cAhiye, jaise yadi vaha saptapradezika skandha do sparzoM vAlA hotA hai to vaha catuSpradezika skandha kI taraha hI ina cAra bhaMgoM vAlA hotA hai 'siya sIe ya niddhe ya 1, siya sIe ya lukkhe ya 2, siya usiNe ya, niddhe ya 3, siya siNe ya lukkhe ya 4' inakA tAtparya aisA hai ki vaha saptapradezika skandha kadAcit zIta sparzavAlA aura snigdha sparzavAlA ho sakatA hai 1 kadAcit vaha zIta sparzavAlA aura rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, kadAcit vaha uSNa sparzavAlA aura snigdha sparzavAlA ho sakatA hai 3, kadAcit vaha uSNa sparzavAlA aura rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra ke ye 4 bhaMga visparza ke viSaya meM saptapradezika skandha ke hote haiN| yadi vaha saptapradezika skandha tIna 'spoM vAlA hotA hai-to isa sAmAnya kathana meM vaha-'savve sIe dese niddhe, dese lukkhe ya 1, savve vALa skaMdha je be sparzavALI hoya te te cAra pradezI skaMdha pramANe A nImatAva prabhArI yArI po thAya cha, 'siya siyae niddha ya1 koI vAra te ThaMDA sparzavALo hoya che. ane kaIvAra snigdha-cikaNuM spezavALA ya cha.1 'siya sie ya lukkhe yara' avArate / 25zavAjI hAya che. sana avA2 3kSa 25zavANI para DA zache. 'siya usiNe ya niddhe ya3' pAte Gel 15zavAjo mana nigha-ig 25 vA hAya cha 3 'siya usiNe ya lumkhe ya4' 12 te 4 25zANo mane 36 25 DAya che 4 // rIte A cAra aMge be sparzanA saMbaMdhamAM sAta pradezavALA skaMdhanA thAya che. je te sAta pradezavALa kaMdha traNa sparzevALe heya te A sAmAnya yanamA pramANe taya 15o cha / che. 'savve sIe dese nide, dese lukkhe 1 ta sAzamA ! 25zapAle DAya cha. ye dezamA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezika skandhasya varNAdini0 769 niddhA dese lakkhe 3, savve sIe desA niddhA desA lukkhA 4' sarvaH zIto deza: snigdho dezo rUkSa iti prathamaH 1 sarvaH zIto dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2, sarvaH zIto dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, sarvaH zItaH dezAH snigdhA dezA rUkSA : 4, 'savve usiNe, dese niddha dese lakkhe esthavi cAri bhaMgA' sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH, atrApi catvAro bhaGgAH tathAhi - sarva uSNo deza : snigdho dezo rUkSa iti prathamaH 1, sarva uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2, sarva uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, sIe dese niddhe, desA lukkhA 2, sabbe sIe, desA niddhA, dese lakkhe 3, save sIe desA nidvA, desA lakkhA 4' ina bhaGgoM ke anusAra sarvAMza meM zIna sparzatrAlA, eka deza meM snigdha sparzabAlA aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA 1, athavA sarvAMza meM zIta sparzavAlA, eka deza meM nisparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparza. vAlA 2, athavA-saza meM zIta sparzavAlA aneka dezoM meM snigdha arrator aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA 3, athavA sarvAMza meM zIta sparzavAlA aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isI prakAra ke 4 bhaMga 'savve usiNe dese niddhe dese lakkhe' yahAM para bhI 4 bhaMga ho sakate haiM- jaise 'sarvaH uSNaH dezaH snigdhaH, deza: rUkSaH 1, sarvaH uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2, snigdha-cikaNA sparza vALA hoya che tathA eka dezamAM rUkSa sparzIvALA hAya 4. 1 'savve sIe deze niddhe dekhA lukkhA 2' sarvAzabhAM te ThaMDA sparzavANI hAya che, eka dezamAM snigdha-cikaNA sparza vALA hAya che. tathA aneka hezobhAM 3kSa sparzavANI !ya che. 2 'savve sIe desA niddhA dekhe lukkhe 3' athavA sarvAzamAM te Tha'DA sparzavALA hAya che. aneka dezamAM snigdha-cikaNA sparzavANI hoya che. tathA me'hezabhAM ikSa sparzavANI che u 'savve sIe dekhA niddhA desA lukkhA 4' sarvAMzathI te ThaMDA sparzavANI hoya che. ane dezAmAM snigdha-cikaNuA spazavALA hAya che. tathA aneka dezeAmAM rUkSa spazavaannii hoya . 4 mA prabhAnA yAra lagI 'savve usiNe dese niddhe dekhe lakkhe' uSNu snigdha-bhane 3kSa sparzanA yogathI pazu thAya che. te mA prabhA che. 'sarvaH uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH 1' te sarvAMzathI yu sparzavAjI hAya che. ekadezamAM snigdha cikaNA hAya che. uSNaH dezaH sparza vALA mane kheDa dezamAM 3kSa sparzavANI hoya . 1 'sarvaH bha0 97 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 770 bhagavatIMsUtre sarva uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti caturthaH 4' evaM sarvaH snigdho dezaH zIto deza uSNaH, anApi catvAro bhaGgAH 4, tathA sarvaH rUkSo dezaH zIto dezauSNaH atrApi catvAro bhaGgAH 4 / ete sarve trisparze poDaza bhaGgA bhavanti iti / sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3, sarvaH uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' ina cAra bhaMgoM ke anusAra vaha raza meM uSNasparza vAlA, ekadeza meM snigdha sparza vAlA, aura ekAdeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1 athavA-sarvAza meM uDayA sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rakSAvAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA-sarvAMza meM uSNa sparzavAlA aneka dezoM meM snigdha sparza vAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA-sarvAMza meM uSNa sparza vAlA aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA bhI ho sakatA hai 4, isa prakAra ke ye 4-4 bhaMga zIta aura uSNa kI pradhAnatA karake banAye gaye haiM, aba inake vyatyaya se jo 4-4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH 1, sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezA uSNAH 2' sarvaH snigdhaH dezAH zItAH deza uSNaH 3, sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezA uSNAH 4' ina bhaGgoM ke anusAra vaha sarvAMza meM snigdha sparzasnigdhaH dezAH rUkSAH2' 424 / sazimai Sex 25 pANI, dezamA snigdha-cikaNuM sparzavALe ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALe paNa thaI za . 2 "sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezoH rUkSaH3' 42vA samiia uSNu sparzavALa hoya che aneka dezomAM sinagdha-cikaNuM sparzavALo tathA sazamA 36 25zANI DAya che. 3 'sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH4' athavA sazii By 25za pANo bhane dezobhA ta snigdhcikaNA sparzavALo tathA aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. 4 Aja pramANenA 4-4 cAra cAra baMgo ThaMDA ane unA sparzanI pradhAnatAmAM thAya che. have A pazenA ulaTAsudI pheraphArathI je cAra cAra bhaMga thAya che tamAmA mAve che. 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH 1 sazathA snigdha sparzavALo tathA eka dezamAM ThaMDA sparzavALI ane eka dezamAM uSNa 25paann| DAya cha 1 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezA uSNAH 21 mata sarvAzamAM snigdha-cikaNA sparzavALa hoya che. eka derAmAM ThaMDA sparzavALe tathA bhane dezamA 01 25za joza cha. 2 'parvaH snigdhaH dezAH zItAH deza uSNaH3' mayA sAzamAta sni5 25paNe DAya che. mana zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 771 vAlA, eka deza meM zIta sparzavAlA aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 1, athavA sarvAMza meM snigdha sparzavAlA, ekadeza meM zIta parIvAlA aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 2 athavA sarvAMza meM snigdha sparzavAlA, aneka dezoM meM zIta sparzavAlA aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA sarvAMza meM snigdha sparzavAlA, aneka dezoM meM zIta sparzavAlA aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 4 tathA sarvaH rUkSaH dezaH zItaH dezaH uSNaH 1, sarvaH rUkSaH, dezaH zItaH, dezAH uSNAH 2, sarvaH : rUkSaH, dezAH zItAH, dezaH uSNaH 3, sarvaH rUkSaH, dezAH zItAH, dezAH uSNAH 4' ye 4 bhaMga rukSasparza kI mukhyatA meM hote haiM inake anusAra vaha saptapradezika skandha sarvAMza meM rUkSa sparzavAlA ekadeza meM zIta sparzavAlA aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 1 athavA sarvAMza meM rUkSa sparzabAlA ekadeza meM zIta sparzavAlA aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA sarvAza meM rUkSa sparzavAlA, aneka dezoM meM zIta sparzavAlA aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA sarvAza meM vaha rUkSa sparzavAlA, aneka dezoM meM zIta sparza vAlA aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 4, ye 16 bhaMga trisparza ke viSaya meM yahAM para hote haiM / dezeAmAM zIta-ThaMDA svavALA hAya che. kAi eka dezamAM uSNu spavALo hoya che, 3 'sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezA uSNAH 4' athavA sarvAzamAM te snigdha sparzIvALo, aneka dezeAmAM ThaMDA spavALA ane aneka dezeAmAM uSNu sparza vALo hAya che.4 have rUkSa sparzanI mukhyatAmAM je cAra bhagA thAya che te tAvavAmAM Ave che.- 'sarvaH rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH 1' te sAta pradezavALI kadha sarvAzamAM rUkSa paLe! hAya che. ekadezamAM ThaMDA sparzavAjI bhane zo dezamAM pazu sparzavAjI hoya che 1 'sarvaH rUkSaH dezaH zItaH dezA uSNAH 2' athavA sarvAzamAM te 3kSasparzavANI mehezabhAM 'DA sparzavANI mane ane dezamA aNu sparzavANI hoya che. 2 'sarvaH rUkSaH dezAH zItAH deza uruNaH 3' athavA sarvAMzamAM te 3kSa sparzavANI hoya che. aneka dezeAmAM ThaMDA spa vALo hoya che keAi eka dezamAM uSNu sparzavALo hoya che. 3 'sarvaH rUkSaH dezAH zItAH dezA ucNAH 4' athavA sarvAzamAM te rUkSa sparza vALA hAya che. aneka dezeAmAM zIta-ThaMDA pazavALo ane aneka dezeAmAM uSNu sparza vALo hAi zake che. 4 A pramANe 16 bhaga traNa sparzanA viSayamAM ahiyAM thAya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % E 772 bhagavatIsUtre atha catuHsparzaH saptapadezikastadA-'dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1, dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lakkhA 2, dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe 3, dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA 4, dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe 5, dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA 6, dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe 7, dese sIe desA usiNA desA niddhA desA lukkhA 8, desA sIyA dese usiNe dese ___ yadi vaha saptapradezika skandha vAra spoM vAlA hotA hai to isa prakAra ke sAmAnya kathana meM vaha-'dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe 1, dese sIe, dese usiNe, dese nide, desA lukkhA 2, dese sIe, dese usiNe, desA niddhA, dese lukkhe 3, dese sIe, dese usiNe, desA niddhA desA lukkhA 4, dese soe, desA usiNA, dese niddhe, dese lukkhe 5, dese sIe desA usiNA, dese niddha desA lukkhA 6, dese sIe, desA usiNA, desA niddhA, dese lukkhe 7, dese sIe, desA usiNA, desA niddhA, desA lukkhA 8, desA sIyA, dese usiNe, dese je te sAta pradezavALo skadha-cAra sparzIvALo hoI zake to ma zatanA sAmAnya thanamA mA prabhArI DA za che.-'dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1 ta sata pradezavAjI 45 me dezamAM ThaMDA pazevALa hoya che. eka dezamAM uNu sparzavALo hoya che. eka dezamAM snigdha-cikaNuM sparzavALo hoya che. ane eka dezamAM rUkSa 25zavAjI rAya che. 1 'dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhA 2' athavA eka dezamAM ThaMDA sparzavALo hoya che. eka dezamAM uNu sparzavALA hoya che. eka dezamAM snigdha-cikaNu sparzavALo hoya che tathA aneka dezamAM 3kSa 25 jo cha. 2 'dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe3' athavA te pitAnA eka dezamAM ThaMDA sparzavALe eka dezamAM uSNu sparza vALa aneka dezomAM snigdha-cikaNu sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa 25zavAjI DAya che. 3 'dese sIe se usiNe dekhA niddhA desA lukkhA4' athavA eka dezamAM te ThaMDA sparzavALe heya che. eka dezamAM uSNu sparza vALa hoya che. aneka dezomAM nigdha-cikaNu sparzavALa hoya che tathA bhane zamA 36 55 DAya che. 4 'dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe5' potAnA meM zima 25zavAko bhane dezomAM uSNu sparzavALe eka dezamAM snigdha-cikaNu sparzavALe ane eka zimA 36 25 vANI DAya cha 5. 'dese sIe, dekhA usiNA dese niddhe desA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 773 niddha dese lukkhe 9, jAva desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' iti SoDazo bhaGgaH / dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathama: 1, dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti caturthaH 4 / dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti paJcamaH 5 / dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti SaSThaH 6 / dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhA dezo rUkSa iti niddhe dese lukkhe 9 jAva desA sIyA, desA usiNA, desA nidvA, desA lukkhA 16 isa prakAra ke 16 bhaMgoM vAlA ho sakatA hai ina bhaMgoM kA tAtparya aisA hai-vaha saptapradezika skandha-ekadeza meM zIta sparzavAlA ho sakatA hai, ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai, ekadeza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA, ho sakatA hai 1, athavA-ekadeza meM zItasparza vAlA, ekadeza meM uSNa sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA-ekadeza meM zIta sparzavAlA, ekadeza meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA-ekadeza meM zIta. sparzavAlA, ekadeza meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 athavAekadeza meM zIta sparzavAlA, aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA, aura eka pradeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 5, athavA-ekadeza meM zIta sparzavAlA aneka dezoM meM uSNasparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 6, athavA-eka deza meM zIta sparzavAlA, lukkhA6' mA ta pAtAnA 4 3samA 31 25o bhane dezamA usNa spazavALa eka dezamAM snigdha cikaNu sparzavALo ane aneka dezomAM 36 25 vANI ya cha. 6 'dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe' athavA te pitAnA eka dezamAM ThaMDA sparzavALo hoya che. aneka dezomAM uSNu sparzavALo hoya che, aneka dezomAM snigdha-cikaNu sparzavALa hoya che tathA me dezamA 36 25vAmI DAya che. 7 'dese sIe desA usiNA denA niddhA desA lukkhA 8' mayA te potana me dezamA / 25shvaanne| zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 bhagavatIpatra saptamaH 7 / dezaH zIto dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezA rUkSA ityaSTamaH 8, dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti navamaH 9, yAvatpadagrAhyA majA yayA-dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dazama:10 / dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa ityekAdazaH 11, dezAH aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 7 athavA-ekadeza meM zIta. sparzavAlA, aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 8 athavAaneka dezoM meM zIta sparzavAlA, ekadeza meM uSNa sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 9 yAvat vaha aneka dezoM meM zIta sparzavAlA, aneka dezoM meM uSNa sparzapAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSasparza vAlA ho sakatA hai 16 yahAM yAvatpada se-zeSa 6 bhaGgA kA grahaNa huAhaijaise-'dezAH zItA, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezA sakSA 10' dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 11, dezAH zItAH, hoya che. aneka dezamAM uNu sparzavALo hoya che. aneka dezomAM nidha 25 koya che. mane mane dezamA 36 25 joya che. 8 'desA soyA dese usiNe dekhe niddhe dese lukkhe 9' ma ta pAtAnA bhane zamA ThaMDA sparzavALa hoya che. eka dezamAM uSNa sparzavALa hoya che. eka dezamAM snigdha sparzavALo hoya che. ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che 9 'jAva desA khIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA16' yAvata yAtAnA aneka dezomAM kaMDA sparzavALA hoya che. aneka dezamAM uNu sparzavALe hoya che. aneka dezomAM sinagdha-cikaNa sparzavALa hoya che. tathA aneka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. 16 A selame bhaMga che. A pramANenA seLa bhagavALe te thaI zake che. ahiyAM yAvat padathI bAkInA bhaMge grahaNa 32||yaa cha. a pramANe che. 'dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH samAH 1. tapatAnA ane, dezamA 41 25 vANI hAya che. sahezamA uSNu sparzavALa hoya che. eka dezamAM niSpa sparzavALe ane aneka zAmA 35 25 / DIya che. 10 'dezA: zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH11' mA te potAnA bhane dezamA 25zavAya hAya . zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 khu05 saptapradezikaskandhasya varNAdini0 775 zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti dvAdazaH 12, dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti trayodazaH 13 / dezAH zItA dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti caturdazaH 14 / dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti paJcadazaH, dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH, dezaH uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 12, dezAH zItAH, dezAH uSNAH dezaH snigdhA, dezo rUkSaH 13, dezAH zItAH, dezAH uSNAH dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 14, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 15 ina bhaGgoM ke anusAra vaha aneka dezoM meM zIta sparzavAlA, eka deza meM uSNa sparzavAlA, eka deza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 10, athavA-aneka dezoM meM vaha zIta sparzavAlA, ekadeza meM uSNa sparza ghAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai 11 athavA aneka dezoM meM zIta sparzavAlA, eka deza meM uSNa sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 12 athavA-aneka dezoM meM zIta sparzavAlA, aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA, eka deza meM snigdha sparza vAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 13, athavAaneka dezoM meM zIta sparzavAlA, aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA, eka deza meM snigdha sparzavAlA, aura aneka deza rUkSa sparzavAle ho sakate eka dezamAM uNu sparzavALa hoya che. aneka dezomAM snigdha-cikaNu sparza vALo hoya che. ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che A agIyArame in che. 11 'dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH12' athavA te pitAnA aneka dezomAM ThaMDA pazavALa hoya che. eka dezamAM uNu sparzavALa hoya che, aneka dezamAM snigdha-cikaNa sparzavALe hoya cha. tathA bhane hezamA 3kSa 25zavANo DAya che. 12 'dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH13' atha! tapatAnA bhane dezamA sparzavALa hoya che. aneka dezomAM uSNa sparzavALo hoya che eka dezamAM sni mana me dezamA 36 25zavANI hAya che. 13 'dezAH zItAH dezA uDaNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH14' athavA mana zomA 4 / 25 vALA hoya che. aneka dezamAM uSNu sparzavALo hoya che. eka dezamAM snigdha sparzavALo hoya che. tathA aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. 14 'dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH15' 5thapa ane| zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 776 bhagavatIstre dezA rUkSA iti SoDazaH 16, evaM catuHsparze SoDaza bhaGgA bhavanti 16, sarve te bhaGgAH SaTtriMzad 36 bhavanti-dvisparza catvAraH 4, trisparza SoDazaH 16, catuHsparze'pi SoDaza 16, saMkalanayA patriMzat 36 / ___ tadevaM saptapadezikaskandhe varNAnAzritya poDazAdhikadvizatabhaGgA 216, gandhA nAzritya SaDU maGgAH 6 rasAnAzrityApi 216 poDazAdhikadvizata bhaGgAH, sparzAnAzritya 36 SaTtriMzad bhaGgAH / sarvasaMkalanayA 474 catuHsaptatyadhikacatuHzataH saMkhyakA bhaGgA bhAnti ||suu0 5 // iti saptapadezikaskandhavicAraH haiM 14 athavA-aneka deza zIta sparzavAle, aneka uSNa sparzavAle aneka deza snigdha sparza vAle evaM eka deza rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai 15, tathA 16 vAM bhaMga pahile likha diyA gayA hai, isa prakAra catuH sparza saMbaMdhI ye 16 bhaMga, tathA dvisparza saMbaMdhI 4 bhaMga, evaM trisparza saMbaMdhI 16 bhaMga ye saba milakara 36 bhaMga ho jAte haiN| isa prakAra se isa saptapradezika skandha meM vargoM ko Azrita karake 216 bhaMga, gaMdhoM ko Azrita karake 6 bhaMga, rasoM ko Azrita karake 216 bhaMga, aura sparzI ko Azrita karake 36 bhaMga hue haiM jo saba milakara 474 hote haiN|5|| saptapradezika skandha vicAra samApta // dezamAM zIta sparzavALo aneka dezamAM uSNu sparzavALA aneka dezomAM snigdha cikaNu sparzavA ane koI eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che.15 seLamAM bhaMga upara kahI ja dIdhA che. A rIte cAra sparza saMbaMdhI seLa bhegA thAya che. tathA be sparza paNAnA 4 cAra bhaMga tathA traNa sparza paNanA 16 soLa bhaMga A badhA maLIne kula 36 chatrIsa bhego thAya che. A rIte A sAta pradezI kaMdhamAM varNa saMbaMdhI 216 base soLa bhaMga. gaMdha saMbaMdhI 6 cha bhaMga, rasa saMbaMdhI 216 baso saLa aMge tathA sparza saMbaMdhI 36 chatrIsa bhagA thayA che. tamAma maLIne 474 cAse cumatera thAya che. e sU0 5. che sAta pradezI audha vicAra samApta che zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 777 saptapadezikAntaskandhAnAM varNagandharasasparzabhaGgAn yathAvibhAgaM nirUpva aSTapradezAdikAnAM skandhAnAM bhaGgAn darzayitumAha-aTThapaesie NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-'aTrapaesie NaM bhaMte! khaMdhe pucchA, goyamA! siya egavanne0 jahA sattapaesiyassa jAva siya cauphAse pannatte, jai egavanne0 evaM egavannaduvannativannA jaheva sttpesie| jai cauvanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae. ya1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya2, evaM jaheva sattapaesie jAva siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidae ya15, siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidagA ya16, ee solasabhaMgA evamee paMcacaukkasaMjogA evamee asII bhaMgA 80 / jai paMcavanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya sukillae yara, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukillagA ya2, evaM eeNaM kameNaM bhaMgA cAreyavA jAva siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidagA ya sukillae ya15, eso pannarasamo bhNgo|siy kAlagAyanIlae ya lohiyae ya hAliddae ya sukillae ya16, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukkillagA ya 17, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAliddagA ya sukillae ya18, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAlidagA ya sukillagA ya19, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAlidae ya sukillae ya20, siya kAlagA ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillae ya21, siya bha0 98 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 778 bhagavatIsUtre kAlagAya nIlae ya lohiyagA ya hAlidagA ya sukillae ya22 siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyage ya hAlidage ya sukillae ya23, siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyage ya hAliddae ya sukillagA ya24, siya kAlagA ya nIlagAya lohiyage ya hAlidagA ya sukillae ya25, siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidage ya suvikallae ya26, ee paMca saMjoge NaM chaThavIsaM bhaMgA bhavaMti / evamee saputvAvareNaM ekkagaduyagatiyagacaukkagapaMcagasaMjoehiM do ekkatIsaM bhaMgasayA bhavati / gaMdhA jahA sattapaesiyassa, rasA jahA eyaraseva vannA, phAsA jahA cauppaesiyassa ||suu06|| ___ chAyA-aSTapradezikaH khalu bhadanta ! skandhaH pRcchA, gautama ! syAt ekavarNaH0 yathA saptapadezikasya yAvat syAt catuHsparzaH prajJaptaH, yadi ekavarNaH0, evam ekavarNa-dvivarNa-trivarNA yathaiva saptAdezike / yadi caturvarNaH syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrA 2, evaM yathaiva saptapadezike yAvat syAta kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrazca 15, syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrAzca 16, ete SoDaza mnggaaH| evamete paJca catuSka saMyogAH, evamete ashiitibhegaa:80| yadi paJcavarNaH syAt kAlazca nIlaca lohitazca hAridrazca zuklazca 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzca 2, evametena krameNa bhaMgA cArayitavyAH yAvat syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca hAridrAzca zuklazca 15, eSaH pazcadazo bhaGgaH / syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklazva 16, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzca 17, sthAt kAlAzca nIlazva lohitazca hAridrAzca, zuklazca 18, syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklAzca 19, syAtU kAlAzca nIlazva lohitAzva hAridrazca zuklazca 20, syAt kAlAzca nIlazca lohitAzva hAridrazca zuklazca 21, sthAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridvAzca zuklazca 22, syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklazca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 779 23, syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklAzca 24 / sthAt kAlAzca nIlAzva lohitazca hAridrAzca zuklazca 25 / syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrazca zuklazca 26, ete paJcasaMyogena paiviMzatirbhaGgA bhavanti, evamete sapUrvApareNa ekakadvikatrikacatuSkapazcakasaMyogaiH dve ekatriMzad bhaGgazate bhavataH / gandhA yathA saptapradezikasya / rasA yathA etasyaiva varNAH / sparzAH yathA catuSpadezikasya // 50 6 // TIkA-'aTThapaesie NaM bhaMte !' aSTapradezikaH khalu bhadanta ! 'khaMdhe kaivanne0 pucchA' sandhaH kativarNa iti pRcchA-aSTau pradezAH paramANavo'vayavAH avayavatayA vidyante yasyAvayavinaH so'STapadezikaH skandhaH, sa ca kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparza iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'siya isa prakAra saptapradezika skandhoM taka ke varNa, gaMdha, rasa aura spazau~ ke bhaMgoM kA yathAvibhAga nirUpaNa karake sUtrakAra ne aSTapradezika Adi skandhoM ke bhaMgoM ko prakaTa karane ke liye 'aTThapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe' ityAdi sUtra kA kathana kiyA hai___'aTThapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe pucchA' ityAdi TIkArtha--gautama ne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-'aTThapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne0 pucchA' he bhadanta ! jisa avayavI ke ATha paramANurUpa pradeza avayavarUpa se maujUda hote haiM-arthAt ATha pudgalaparamANuoM ke saMyoga se jo avayavI utpanna hotA hai-aisA vaha ATha pradezoM vAlA skandha kitane varNoM vAlA, kitane gaMdhoM vAlA, kitane rasoM vAlA aura kitane spoM vAlA hotA hai ? isa prazna ke pUrvokta rIte sAta pradezavALA sudhInA varNa, gaMdha, rasa, ane sparza viSayaka bhaMgane tenA vibhAga pramANe nirUpaNa karIne have sUtrakAra ATha pradezavALA skaMdhanA bhaMga batAvavA sUtrakAra kahe che - 'aTrapaesie gaM bhaMte ! khaMve pucchA' tyAdi TIkAI-gautama svAmIe A sUtra dvArA prabhune evuM pUchayuM che ke- 'aTU paesie NaM bhaMte ! khaMdhe kaivanne ? pucchA' hai sAvana 2 sayavIna bhAI pula paramANuonA saMyogathI je avayavI utpanna thAya che.-e te ATha pradezavALa skaMdha keTalA varSovALa hoya che ? keTalA gadhevALa hoya che? keTalA rasevALa hoya che? ane keTalA sparzevALo hoya che? A praznanA uttaramAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 780 bhagavatIstra egavanne' syAt ekavarNaH, 'jahA sattapaesiyassa jAva caupphAse pannatte' yathA saptamadezikasya / yenaiva prakAreNa varNAdi saptapradezikasya kathita tathaiva aSTamade. zikaskandhasyApi varNAdimatvaM jJAtavyam, kiyatparyantaM tatratyaM prakaraNamanusmaragIyaM tatrAha-'jAva' ityAdi 'jAva siya cauphAse pannatte' yAvat syAt catu:sparzaH prajJaptaH syAdekavarNaH syAd dvivarNaH syAt trivarNaH syAt caturvarNaH syAt paJcavarNaH, syAdekagandhaH syAd dvigandhaH, syAdekarasaH syAt dvirasaH syAt virasaH syAt catUrasaH syAt paJcarasaH, syAt dvisparzaH syAt trisparzaH etatparyantaM tatratyaM prakaraNam / uttara meM prabhu ne aisA kahA hai ki-'goyamA ! siya egavanne jahA satta. paesipassa jAva caupphAse pannatte' he gautama ! saptapadezika skandha ke jisa prakAra se varNAdika kahe gaye haiM usI prakAra se aSTapradezika skandha ke bhI varNAdi kahanA cAhiye yAvat vaha kadAcit cAra sparzoM vAlA hotA hai yahAM taka, isa kathana kA spaSTArtha aisA hai ki vaha aSTapradezika skandha kadAcit eka varNavAlA hotA hai, kadAcit do varNoM vAlA hotA hai, kadAcit tIna varSoM vAlA honA hai, kadAcit cAra varNoM vAlA hotA hai, kadAcit pAMca varNoM vAlA hotA hai, kadAcit vaha eka gaMdhavAlA kadAcit do gaMdhoM vAlA, kadAcit eka rasavAlA' kadAcit do rasoM vAlA, kadAcit tIna rasoM vAlA, kadAcit cAra rasoM vAlA, kadAcit pAMca rasoM vAlA, kadAcit do sparzoM vAlA, kadAcit tIna sparNI vAlA, kadAcit cAra spoM vAlA ho sakatA hai isa viSaya kA vizeSaprabhu 43 cha hai-'goyamA ! siya egavanne jahA sattapaesiyasa jAva cauSphAse pannatte gautama ! sAta pradezamA 24 ghanA pazu vigere a re rIte kahevAmAM AvyA che. e ja pramANe ATha pradezavALA skaMdhanA varSo vigere prakAre samajavA. yAvat te kaIvAra cAra sparzevALa hoya che. e kathana sudhInuM kathana grahaNa karavAnuM kahyuM che. A kathananuM tAtparya e che ke-te ATha pradezavALe sakaMdha kaIvAra eka varNavALA hoya che. keIvAra be varsovALe heya che. koIvAra traNa varNovALo hoya che, koIvAra cAra varNovALe ane kaIvAra pAMca varNovALa hoya che. keIvAra te eka gadhavALe kaIvAra be gadhevALo hoya che. keIvAra eka rasavALa koIvAra be rasavALo kaIvAra traNa rase. vALe keIvAra cAra rasavALe ane koivAra paMca rasovALo hoya che. keIvAra te be pauMvALe keIvAra traNa sparzevALe kaIvAra cAra pazevALe hoI zake che. A vizeSa prakArane vicAra A pramANe karavAmAM Avela che.. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 781 'jai egavanne' yadi ekavarNo'STapadezikaH skandhastadA 'evaM egavana-vanna-tivannA jaheva sattapaesie' evamekavarNavivarNatrivarNaH yathaiva saptamadezike yathaiva saptapadezike ekavarNadvivarNatrivarNavattvaM kathitam tathaiva ihApi jJAtavyam , tathAhi-yokavarNastadA syAt kAlaH syAt nIlA syAt lohitaH syAt hAridraH syAt zuklaH / yadi dvivarNastadA syAt kAlaca nIlazca 1, syAt kAlazca nIlAtheti dvitIyaH 2, rUpa se vicAra isa prakAra se kiyA gayA hai-'jai egavanne' yadi vaha aSTapradezika skandha eka varNavAlA hotA hai aisA jaba sAmAnyarUpa se kahA jAtA hai to aise kathana meM usa aSTapradezika skandha meM eka do tIna vargoM kI yuktatA viSayaka kathana saptapadezika skandha meM kiye gaye inake kathana jaisA hI samajha lenA cAhiye, tathAhi-ekavarNavattA ke kathana meM-'syAt kAlA, syAt nIlaH, syAt lohitaH, syAt hAridraH syAt zukla' isa pATha ke anusAra vaha kadAcit kRSNa varNavAlA bhI ho sakatA hai 1, kadAcit nIle varNavAlA bhI ho sakatA hai 2, kadAcit lAla varNavAlA bhI ho sakatA hai 3, kadAcit pIle varNavAlA bhI ho sakatA hai 4 kadAcit zukla varNavAlA bhI ho sakatA hai 5 isa prakAra se ye pAMca bhaMga ho sakate haiM yadi vaha do varNoM vAlA hotA hai to aise kathana meM vaha-'syAt kAlazca nIlazca 1, sthAt kAlazca nIlAzca 2, syAt 'jaha egavanne' te 2418 pradezavANI 245 244 14Ako DAya che tebha jyAre sAmAnya rUpathI kahevAmAM Ave che. te te pramANenA kathanamAM te ATha pradezavALA skaMdhamAM eka varNa, be varNa, traNa varNa, yuktapaNAnuM kathana sAta pradezavALA skaMdhamAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che te ja pramANe ATha pradeza vALA skaMdhanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. te A pramANe che. eka varNapaNAnA thanamA syAta kAlaH, syAt nIlaH syAt lohitaH, syAt hAridraH, syAtU zuklaH' keIvAra te kALA varNavALo paNa hoya che ne kaIvAra nIla varNavALe paNa hoya che. 2 kaIvAra lAla varNavALe paNa hoya che. 3 koivAra pILA varNavALo paNa hoya che. 4 ane keIvAra sapheda varNavALe paNa hoya che. pa A rIte tenA ekapaNAmAM A pAMca aMge thaI zake che. je te be varsovALo hoya che e pramAnA thanama te // prabhArI se paaye| kAza cha. 'syAt kAlazca nIlazca 1' 2 te // bhane na paaye| DAya che. 1 'syAt kAlazca nIlAzcara' ta pAtAnA 24 pradezamA 4 pANI bhane bhane pradezamA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 bhagavatIsUtre syAta kAlAca nIlazceti tRtIyaH 3, syAt kAlAzca nIlAveti caturthaH 4, iti prathamo dvikasaMyogaH(1) kAlalohitAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (2) kAlapItAbhyAmapi kAlAzca nIlazca 3, syAt kAlAzca nIlAzca 4' ina prathama vikasayoga saMbaMdhI cAra bhaMgo vAlA hotA hai ina bhaGgoM ke anusAra vaha kadAcit kAle varNavAlA aura nIle varNavAlA ho sakatA hai 1, athavA-vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA aura aneka pradezo meM nIle varNavAlA ho sakatA hai 2, athavA-aneka pradezoM meM vaha kRSNa varNavAlA aura eka pradeza meM nIle varNavAlA ho sakatA hai 3 athavA-aneka pradezoM meM vaha kRSNa varNavAlA aura aneka pradezoM meM nIle varNavAlA ho sakatA hai isI prakAra kAla aura lohita vargoM ke yoga meM bhI cAra bhaMga hote haiM-jaise-'syAt kAlazca lohitazca 1, syAt kAlazca lohitAzca 2 sthAt kAlAzca lohitazca 3, syAt kAlAzca lohitAzca 4' isI prakAra se cAra bhaMga kRSNa aura pIta varNa ke yoga meM bhI hote haiM-jaise 'syAt kRSNazca hAridrazca 1, syAt kRSNazca hAridrAzca 2, sthAt kRSNAzca hAridrazca 3, syAt kRSNAzca hAridrAzca 4' isI prakAra se cAra bhaMga nAsa vargavANe DAya che. 2 'syAt kAlAzca, nIlazca3' athA bhane prahe. zemAM te kALA varNavALa hoya che ane keI eka pradezamAM nIla varNavALe DAya.3 'syAt kAlAzca nIlAzca4' matha! sana prazAma te kA varNavALA hoya che. ane aneka pradezomAM nIla varNavALa hoya che. 4 Aja pramANe kALA ane lAla varNanA yogathI 4 cAra bhaMga thAya che. te A prabhArI che-'syAt kAlazca lohitazca' pA2 | mana dAsa 1 vANI DAya che. 1 'syAt kAlazca lohitAzcara' 14 me zamatAparIvANo mana bhane pradezamaile qANe DAya che. 2 'syAt kAlAzca lohitazca 3' mane prazAwi in 1 pANI DAya che bhane / pradezamA ala vANA hAya che. 3 'syAt kAlAzca lohitAzca4' mana pradezamAM te kALA varNavALe hoya che ane aneka pradezomAM lAla varNavALe hoya che. 4 Aja pramANenA 4 cAra bhaMga kALA ane pILA varNanA yogathI thAya che. te ! pramANe cha-'syAt kRSNazca hAridrazca 1' vA2 te ! manapI pANI DAya che. 1 'syAt kRSNazca hAridrAzcara' se pradezamA te kALA vaNavALa hoya che ane aneka pradezamAM pILA varNavALa hoya che2 'syAta kRSNAzca hAridrazva3' bhane pradezamA ta 41 pa vA DAya cha anya pradezamA cI vANe aAya che. 3 'syAt kRSNAzca hAri. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 106 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 783 catvAro bhaGgAH (3) evaM kAla zuklAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (4) evaM nIla lohitAbhyAM catvAro bhaGgAH(5) evaM nIlahAridrAbhyAmapi catvAro bhagAH (6) evaM nIlazuklAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (7) evaM lohita hAridrAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (8) kRSNa aura zukla varNa ke yoga meM bhI hote haiM-jaise 'sthAt kRSNazca zuklazca 1 syAt kRSNazca zuklAzca 2 syAt kRSNAzca zuklazca 3, syAt kRSNAzca zuklAzca 4 / isI prakAra se cAra bhaMga kRSNa ke sthAna para nIlapada rakhakara aura usake sAtha lohitapada kA yogakara banate haiM jaise-'syAt nIlazca lohitazca 1, syAt nIlazca lohitAzca 2, sthAt nIlAica lohitazca 3, syAt nIlAzca lohitAzca 4,' isI prakAra se cAra bhaMga nIla aura pIta varNa ke yoga se banate haiM-jaise-'syAt nIlazca hAridrazca 1, syAt nIlazca hAridrAzca 2, syAt nIlAzca hAridrazca 3, syAt nIlAzca drAzca4' bhane pradezamA ta pAyo bhane bhane pradezamA pI varNavALo hoya che. 4 Aja pramANe 4 cAra aMge kALA ane sapheda varNanA yogathI thAya che. 2 mA prabhAra cha-'syAt kRSNazca zuklazca1' avA2 te 7 a sa vA hAya che. 1 'syAt kRSNazca zuklAzcara' va eka pradezamAM te kALA varNavALa hoya che ane aneka pradezamAM te sapheda 1 vA hAya cha. 2 "syAt kRSNAzca zuklazca3' bhane pradezamA ta ANA varNavALa hoya che tathA kaI eka pradezamAM sapheda varNavALe hoya che. 3 "syAt kRSNAzca zuklAzca4' mane prazAma ta 4 vANI ya cha ane aneka pradezomAM sapheda varNavALa hoya che. 4 Aja pramANenA cAra bhAMgAe kRSNa varNanI jagAe "nIla" pada mUkI tathA tenI sAthe "hita" padane javAthI thAya che. te A pramANe che - 'syAt nIlazca lohitazca 1' vA2 nITa pANI ana da vAge DAya che. 1 'syAt nIlazca lohitAzcara' se pradezamA nale 1 pANI mane bhane pradezamA ala a yA DAya che. 2 'syAt nIlAzca lohitazca3' aneka pradezamAM te nIla varNavALe ane keI eka pradezamAM lAla varNavALo hoya che. 3 'syAt nIlAica lohitAzca4' bhane praharImA te nale vaale| hoya che ane aneka pradezamAM lAla varNavALa hoya che. 4 Aja rIte nIla panI sAthe po na yopAthI thAya cha ta / pramANe cha-'syAta nIlazca hAridrazca 1' 12 te nAma ane pAsa qNe ya che.1 'syAt nIlaca hAridrAzca2' le pradezamA ta nala ayANI DAya cha bhane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 784 bhagavatIsUtre hAridrAzca 4' isI prakAra se nIla aura zuklapada ke yoga se bhI cAra bhaGga panate haiM-jaise-'syAt nIlazca zuklazca1, syAt nIlazca zuklAzca 2, syAt nIlAica zuklazca 3, syAt nIlAica zuklAica 4' isI prakAra se lohitapada ke sAtha pItapada kA yoga karane para cAra bhaMga banate haiM jaise-'syAt : lohitazca hAridrazca 1, syAt lohitazca hAridrAzca 2, syAt lohitAzca hAridrazca 3, syAt lohitAzca hAridrAzca 4' isI prakAra se lohitapada ke sAtha zuklapada kA yoga karake jo 4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-'syAt lohitazca zuklazca 1, syAt lohitazca zukla zca 2, syAt lohitAzca zuklazca 3 syAt lohitAzca zuklAzca 4, isI prakAra se pIta ke sAtha zuklapada kA yoga karake 4 bhaMga isa aneka pradezomAM pILA varNavALo hoya che. 2 "cAra nArA hRArirarara' aneka pradezomAM te nIla varNavALe hoya che tathA keI eka pradezamAM pILA varNavALa hoya che. 3 Aja rIte nIlavarNa ane saphedavarNanA rogathI paNa 4 cAra aMge thAya che. te A pramANe che-"thAt nIrava zukajIpha?" keIvAra te nIla varNavALe ane sapheda varNavALo hoya che. 1 athavA "sthAnuM nIraja gujAra' eka pradezamAM te nIla varNavALe heya che ane aneka pradezamAM sapheda varNana vALa hoya che. 2 "cAkU nAtha ruvaca rU" aneka pradezamAM nIla varNavALe ane eka pradezamAM zukala varNavALo hoya che. 3 "yAhU nIhApha suthAra aneka pradezomAM te nIla varNavALA hoya che ane aneka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. 4 Aja pramANe "lehita padanI sAthe "pIta' padane pega karavAthI paNa 4 cAra bhaMga thAya che. te A pramANe che. "cAt rohitara hArira42 koIvAra te lAla varNa ane pILA varNavALA hoya che. 1 "Ara rohita ritA 2 eka pradezamAM te lAla varNavALe ane aneka pradezamAM pILA varNavALo hoya che. 2 "vAr rohitArA virU aneka pradezamAM te lAla varNavALo hoya che ane keI eka pradezamAM pILA varNavALe heya che. 3 "jalAra rohitara pharidvAra 4 aneka pradezamAM te lAla varNavALA hoya che ane aneka pradezamAM te pILA varNavALa hoya che. 4 Aja pramANe pILA ane sapheda varNanA rogathI paNa 4 cAra bhaMga thAya che. te A pramANe che zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 785 evaM lohitazuklAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (9) evaM hAridrazuklAbhyAmapi catvAro bhaGgAH (10) bhavantIti, evamete daza dvikasaMyogA bhaGgAsteSAM caturmigugane catvAriMzad 40 vikasaMyogino bhaGgA bhavantIti / yadi trivarNo'STapadezikaH skandhastadA syAt kAlazca nIlaca lohitazceti prathamaH 1, syAt kAlazca nIlaca lohitAzceti dvitIyaH 2, sthAt kAlazca nIlAzca lohitazceti tRtIyaH 3, syAt kAlazca nIlAca prakAra se banate haiM-syAt hAridrazca zuklazca 1, syAt hAridrazca zuklAzca 2, syAt hAridrAzca zuklazca 3, sthAt hAridrAzca zuklAzca 4, isa prakAra se ye dvika saMyoga 10 bhaMga haiM aura ina 10 drika saMyogoM meM se 1-1 drika saMyoga ke 4-4 bhaMga hote haiM jo Upara meM dikhalA diye gaye haiN| ataH dvikasaMyogI bhaMgoM kI kula saMkhyA 40 AtI hai| yadi vaha aSTapradezika skandha tIna varNoMvAlA hotA hai to vaha'syAt kAlazca, nIlazca lohitazca 1' kRSNa varNavAlA, nIle varNavAlA aura lohita varNavAlA ho sakatA hai 1, athavA-sthAt kAlazca, nIlazca lohitAzca 2' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA eka pradeza meM nIle varNavAlA aura aneka pradezoM meM lohita varNavAlA ho sakatA hai 2, athavA-'syAt kAlazca, nIlAzya lohitazca 3' vaha eka pradeza meM kRSNa'syAt hAridrazca zuklazca 1' vAra te pI! bhane sa36 pa pANI sAya cha. 1 'syAt hAridrazca zuklAivara se pradezamA ta pIpANI DAya cha bhane bhane pradezamA sa36 qANe DAya che. 2 'syAt hAridvAica zuklazca 3' mana zAma pIpA 1 vANA DAya che tathA pradezamA saha 1 vANe DAya che. 3 'syAt hAridrAica zuklAiva 4' bhane pradezamAM te pILA varNavALa hoya che ane aneka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. 4 A rIte brikasaMgI dasa aMge thAya che. A dase brikasa cAgemAM 1-1 eka eka brikasaMganA 4-4 cAra cAra baMge thAya che. je. upara batAvavAmAM AvyA che. e rIte dvisaMgI aMgenI kula saMkhyA 40 yANIsa thAya che. je te ATha pradezavALa kapa traNa varNavALo hoya te te A pramANe traya pAravADaza cha-'syAt kAlazca nIlaiva lohitaiva' avAra te kALA varNavALa, nIla varNavALA ane lAla varNavALa hoya che. 1 athavA 'syAt kAlazca nIlazca lohitAzca 2' se pradezamA te pAyA hoya che koI eka pradezamAM nIla varNavALe hoya che. aneka pradezomAM lAla 1 pANI jAya che. 2 551 'syAt kAlazca nIlAica lohitazca3' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 bhagavatIsUtra lohitAzceti caturthaH 4, syAt kAlAzca nIlazca lohitazceti paJcamaH 5, syAt kAlAca nIlazca lohitAzceti SaSThaH 6, syAt kAlAzca nIlAca lohitazceti saptamaH 7, syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzcetyaSTamaH 8 / evaM kAlanIlahAriTrairaSTau varNavAlA aneka pradezoM meM nole varNavAlA aura eka pradeza meM lohita varNavAlA ho sakatA hai 3 athavA-'syAt kAlazca, nIlAzca, lohitAzca4' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, aneka pradezoM meM nIle varNavAlA aura aneka pradezoM meM lohita varNavAlA ho sakatA hai 4, athavA'syAt kAlAzca, nIlazca lohitazca 5' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA aura eka pradeza meM lohita varNavAlA ho sakatA hai 5 athavA-'syAt kAlAzca, nIlaca, lohitAzca 6' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA aura aneka pradezoM meM lohita varNazAlA ho sakatA hai 6, athavA-'syAt kAlAzca nIlAca, lohitazca7 vaha apane aneka pradezoM meM kRSNa varNavAlA, aneka pradezoM meM nIle varNavAlA aura ekapradeza meM lohita varNavAlA ho sakatA hai athavA 'sthAt kAlAica nIlAica lohitAzca' vaha apane aneka pradezoM meM kRSNa varNavAlA, aneka pradezoM meM nIle varNavAlA aura aneka pradezoM meM lohita varNavAlA ho sakatA haiM 8, isa prakAra se ye ATha bhaMga kAla, nIla, lohita ina tIna varSoM pradezamAM te kALA varNavALa hoya che ane aneka pradezomAM nIla varNavALo DAya che. me pradezamai ara vAle DAya che. 3 athavA 'syAta kAlaiva nIlAica lohitAiva 4' pAtAnA se prazamA 1 1 vAje khAye che. aneka pradezomAM nIla varNavALa hoya che ane aneka pradezomAM lAlavaNa' vAjA ya che. 4 25thavA 'syAt kAlAzca nIlaca lohitazca5' pAtAnA aneka pradezomAM te kALA varNavALo hoya che. keI eka pradezamAM nIla varNana pANI mana meM pradezamA sAta pANI DAya che. 5 athavA syAta kAlAica nIlaiva lohitAzva6' bhane pradezamA te vANI kAya 2. keI eka pradezamAM nIla varNavALo hoya che. ane aneka pradezomAM lAla pANI DAya che. 6 mA 'syAt kAlAiva nIlAica lohitaca' bhne| pradezomAM te kALA varNavALo hoya che. aneka pradezamAM nIla varNavALe hAya cha. tathA pradezamai anaa / DAya cha 7 mathavA syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzva8' mane prazAbhAM te // 1 vANa ya che. ane? pradezomAM nIla varNavALo hoya che. ane aneka pradezamAM lAla varNavALA hoya che. 8 A rIte A ATha bhaMga kALA, nIla ane lAla varNanA zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 787 bhanAH 2, evaM kAlanIlazuklairaSTau bhaGgAH 3, evaM kAlalohitahArinairaSTau bhaGgAH 4, evaM kAlalohitazuklairaSTau bhaGgAH 5, evaM kAlahAridrazuklairaSTau bhaGgAH 6, evaM nIlalohitahAriTrairaSTau bhaGgAH 7, evaM nIlalohitazuklairaSTau bhaGgAH 8, evaM nIlahAridrazuklairaSTau bhaGgAH 9, lohitahAridrazuklaeNraSTau bhaGgAH 10, evamete dazake yoga meM huve haiM isI prakAra se 8 bhaMga kAla, nIla aura pItavarNa ke yoga meM bhI hote haiM yaha dvitIya trika saMyoga hai| isI prakAra se ATha bhaMga tRtIya trikasaMyoga jo kAla, nIla, zuklarUpa hai usameM bhI hote haiM 3, isI prakAra se ATha bhaMga kAla lohita pItarUpa jo caturtha trika saMyoga hai usameM bhI hote haiM 4, isI prakAra se ATha bhaMga kAla lohita zuklarUpa jo paMcama trika yoga hai usameM bhI hote haiM 5, isI prakAra se ATha bhaGga kAla hAridra zuklarUpa jo chaThA trika yoga hai usameM bhI hote haiM 6, isI prakAra se ATha bhaGga nIla lohita hAridrarUpa jo 7 vA trikasaMyoga hai usameM bhI hote haiM 7, isI prakAra ke ATha bhaMga nIla lohita zuklarUpa jo AThavAM trika saMyoga hai usameM bhI hote haiM 8, isI prakAra se ATha bhaMga nIla hAridra zuklarUpa jo nauvAM trika saMyoga hai usameM bhI hote haiM 9, isI prakAra se ATha bhaMga lohita hAridra zukla rUpa jo 10 vAM trika hai usameM bhI hote haiM 10, isa prakAra se ye 10 trika gathI thayA che. e ja rIte kALA, nIla ane pILA e traNa varNanA gathI paNa ATha bhaMga thAya che. A bIje trikasarayuga che. Aja rIte trIje trika je kALA, nIla, ane sapheda varNanA yogathI thAya che. tenA paNa ATha bhegA thAya che. 3 eja rIte kALA, lAla, pILAvaNuM rUpa che. ci trikasaMga che. temAM paNa ATha bhaMga thAya che. 4 eja rIte kALA lAla ane sapheda varNa rUpa je pAMcama trikasoga che. temAM paNa pAMca bhaMga thAya che. 5 eja rIte kALA, pILA, gheLA varNanA rogathI je cho trikasaMga che. temAM paNa ATha bhaMga thAya che. 6, eja rIte nIlavarNa, lAla varSa ane pILA vaNuM rUpa je 7 sAtamo trikasaMga che. temAM paNa ATha bhaMga thAya che. 7, eja rIte nIlavarNa lAlavaNuM ane saphedavarNanA vegathI je AThame trikasaMga che tenA paNa ATha bhaMga thAya che. 8, tathA eja pramANe nIlavarNa, pILAvaNuM ane saphedaraNuM rUpa je navame trikasaMga che. temAM paNa ATha bhaMga thAya che. 9 ane eja pramANe lAlavaNuM, pILavaNuM ane sapheda varNa rUpa je dasame trikasaMga che. temAM paNa ATha aMge thAya che. 10, A rIte A 10 dasa trikasaMga che. temAM eka eka trikasaMganA parvokta zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 788 bhagavatIsUtre vikasaMyogA bhaGgAH, dazAnAmapi bhaGgAnAmekaikasaMyoge'STau bhavanti evaM sarve'pi ete trikasaMyogino bhaGgA azI tirbhavanti 80 / yadi aSTapadezikaH skandhazcaturvarNastadA syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazceti prathamaH 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzceti dvitIyaH 2, syAt kAlaca nIlazca lohitAzca hAridraveti tRtIyaH 3, syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzceti caturthaH 4, syAt saMyoga hai inameM se eka 2 trika saMyoga ke pUrvoktarUpa se ATha 2 bhaMga ho jAte haiM ataH saba milakara trika saMyogI bhaMga 80 hote haiN| ___ yadi vaha aSTapadezika skandha cAra varNoM vAlA hotA hai to vaha 'syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca 1' kadAcit kRSNa varNavAlA nIla varNavAlA, lohita varNavAlA aura pIle varNavAlA ho sakatA hai ? aSavA-'syAt kAlazva, nIlazva, lohitazca, hAridrAzca 2' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA aura aneka pradezoM meM pIle varNavAlA ho sakatA hai 2, athavA-'sthAt kAlazva nIlazca, lohitAzca, hAridrazca 3' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA' aneka pradezoM meM lohita varNavAlA aura eka pradeza meM pIle varNavAlA ho sakatA hai 2 athavA-sthAt kAlazca, nIlazca, lohitAzca, hAridrAzca4' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA aneka pradeza lohita varNavAle aura aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM 4, athvaarIte ATha-ATha bhego thAya che. jethI kula maLIne A trikasaMgI 80 eMsI bhaMga thAya che. je te ATha pradezavALa skaMdha cAra varNovALa hoya to ta mA pramANe yA2 paann| 5 cha-'syAt kAlazca nIlaraca lohitazca hAridrazca 1' dhvA2 te 41 vANI, nIta va vANe! are pANI mane pIpA va vANa ya cha. 1 ath| 'syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzcara' pAtAnA se pradezamA 4 pavANo me pradezamA nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALe ane aneka pradezomAM pILA pavANI DAya che. 2 mA 'syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrazca3' eka pradezamAM kALA varNavALe eka pradezamAM nIla varNavALo aneka pradezomAM ala apo bhane meM pradezamA pIpa pANI sAya che. 3 'syAt kAlaca nIlazca lohitAzca hAridrAzca4' athavA se prazabhAM vANe hoya che. eka pradezamAM nIla varNavALa hoya che. aneka pradezamAM lAla pANe bhane bhane pradezamA pI. paann| DAya che. 4 athavA 'syAt zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 789 kAlaca nIlAzca lohitazca hAridrazceti paJcamaH 5, syAt kAlazca nIlAzca lohitazva hAridrazcati SaSThaH 6 / syAt kAlazca nIlAzca lohitAzva hAridrazceti saptamaH 7 / syAt kAlazca nIlAzca lohitAzva hAridrAzceti aSTamaH 8 / syAt kAlAzca nIlazva lohitazca hAridrazceti navamaH 9 / syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzceti 'syAt kAlazca nIlAca, lohitazca hAridrazca 5' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNa vAlA aura eka pradeza pIle varNavAlA ho sakatA hai 5, athavA syAt kAlaca, nIlAica, lohitazca hAridrAzca 6' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA aura aneka pradeza hAridra varNavAle ho sakate haiM 6, athavA-syAt kAlazca nIlAica, lohitAzca hAridrazca 7' eka pradeza meM vaha kRSNa varNavAlA, aneka pradezoM meM nIle varNavAlA, aneka pradezoM meM lohita varNavAlA aura eka pradeza meM hAridra varNavAlA ho sakatA hai 7' athavA syAt kAlazca, nIlAica lohitAzca hAridrAzca 8' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA aneka pradeza usake nIle varNavAle, aneka pradeza lohita varNa. vAle aura aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM 8' athavA-'syAt kAlAzca, nIlazca, lohitazca hAridrazca 9' aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, eka pradeza usakA nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNakAlazca nIlAzca lohitazca hAridrazca5' tanA meM pradeza 4 qANe bhne| pradeze nIla varNavALA keI eka pradeza lAla varNavALA tathA kaI pradeza pI DAya che. 5 'syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca6' te pitAnA eka pradezamAM kALA varNavALe aneka pradezomAM nIla varNavALe kaI eka pradezamAM lAla varNavALe heya che. 6 ane aneka pradezamAM pILA yANe DAya che. athavA 'syAt ka.lazca nIlAca lohitAzca hAridrazca eka pradezamAM te kALA varNavALe aneka pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe ane eka pradezamAM pILA varNavALA hoya che. 7 athavA 'syAt kAlazca nIlAiva lohitAzca hAridrAzca8' 4 pradezamA varNa kALa hoya che. tenA aneka pradezo nIla varNavALA aneka pradeza lAla vA , ane prsh| pImA 15 DAya cha 8 mA 'syAt kAlAica nIlaca noTitAca hAridrazca9' bhanera prazAma te 4 vANI DAya che. 4 eka pradezamAM nIla varNavALe ke pradezamAM lAla varNavALe ane koI eka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 790 dazama: 10 / syAt kAlAca nIlava lohitazca hAridrAceti ekAdazaH 11 / syAt kAlA nIla lohitAzva hAridrAceti dvAdazaH 12 | syAt kAlAzca nIlAca lohitaca hAridrazceti trayodazaH 13 | syAt kAlAca nIlAca lohitazca vAlA aura eka pradeza pIle varNavAlA ho sakatA hai 9, athavA - ' syAt kAlAica nIlazca lohitazca hAridrAzca 10' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle eka pradeza usakA nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA aura aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM 10, athavA - 'syAt kAlAica, nIlazca lohitAzca, hAridrazca 11' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle, eka pradeza usakA nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNa vAle aura eka pradeza pIle varNavAlA ho sakatA hai 11, athavA 'syAt kAlAkha, nIlaca, lohitAzca, hAridrAzca 12' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle eka pradeza usakA nIle varNavAlA, aneka pradeza usake lohita afare aura aneka pradeza pIche varNavAle ho sakate haiM 12, athavA'spAt kAlAzca, nIlAzca, lohitazca hAridrazca 13' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA aura eka pradeza pIle varNavAlA hotA hai 13, athavA - 'syAt kAlAzca nIlAica, lohitazca hAridrAica 14' aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle eka pradeza lohita varNavAlA adezamAM pIjA vAyu vANI hoya che. athavA 'syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca 10' bhane pradezamAM te ajA vA pradezamAM niilvaNu vALA eka pradezamAM lAla vaNu vALA aneka pradezamAM pILA vaNu vALe hoya che. 10 yatrA 'svAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrazca 191 aneka pradezeAmAM te kALA vaNuvALA hAya che eka pradezamAM nIla varNavALA hAya che. aneka pradezamAM lAla varNavALA hoya che. ane keAI eka pradezamAM cIjA varSAvANI hoya che. 11 'syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrAzca12' tenA aneka pradeze. kALA vastuvALA hoya che. eka pradeza nIla vALe! hAya che. aneka pradezeA lAla vadhu vALA ane aneka pradeze pILA varNavALA hoya che. 12 athavA 'syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrazca 13' tenA aneka pradeza kALA vadhu vALA aneka pradezA nIla varNa vALA kAI eka pradeza lAla varNavALe ane kAI eka pradeza pILA vaghu vALA hoya che. 13 athavA 'syAt kAlazca nIlAzca lohitazca hAridrAzca 14' bhane pradezAmAM te AjA vaNu vALA hAya che. aneka pradezAmAM nIla vaNu vALA hAya che. eka pradezamAM lAla vaNu vALe hAya che. ane aneka pradezomAM pILA vaNu vALA hAya che, 14 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavandrikA TIkA 2020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 791 hAridrAzceti caturdazaH 14 / syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrazceti paJcadazaH 15 / syAt kAlAca nIlAca lohitAzca hAridrAzceti SoDazaH 16 / 'ee solasabhaMgA' ete poDazabhaGgAH bhavanti / 'evamee paMca caukkasaMjogA' evamete aura aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM 14, athavA-'syAt kAlAzca, nIlAca, lohitAzca, hAridrazca 15' aneka pradeza usake kAle, aneka pradeza usake nIle varNavAle, aneka pradeza usake lohita varNavAle aura eka pradeza usakA pIle varNavAlA ho sakatA hai 15, athavA'syAt kAlAzca, nIlAca, lohitAzca, hAridrAzca aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, aneka pradeza usake nIle varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle aura aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM 16, 'ee solasa bhaMgA' isa prakAra ke ye 16 bhaMga hote haiM, ye 16 bhaMga eka catuSkayoga ke kAla-nIla lohita aura hAridra ina cAra ke saMyoga meM hue haiM yahAM catuSka saMyoga 5 hote haiM ve isa prakAra se haiM, kAla, nIla, lohita aura hAridra ina cAra kA eka catuSka saMyoga 1, kAla, nIla, lohita aura zukla inakA dvitIya catuSka saMyoga, kAla, nIla, pIta aura zukla inakA tIsarA caturuka saMyoga, kAla, lohita, pIta, zukla inakA caturtha 'syAt kAlAiva nIlAzca lohitAzca hAridrazca15' tanA bhane pradeza mA varNavALA aneka pradeze nIla varNavALA aneka pradeze lAla varNavALA ane pradeza pii| vAle DAya che. 15 saya 'syAt kAlAzca nIlAica lohitAzca hAridrAzca 16' mane prazAmAta pAle mana pradezomAM nIla varNa vALe aneka pradezamAM lAla varNavALA ane aneka prademaaN cI DAya che. 16 ee solakhabhaMgA' mArIta yA saNa bhaMga thAya che. A seLa bhaMga kALA, nIla, lAla ane pILA varNanA gathI pahelA catuSka sogamAM thayA che, evI ja rIte pAMca catuHsaMye thAya che. te A pramANe che. kALA, nIla, lAla ane pILA varNanA rogathI pahela catuSkasaMga 1 kALA, nIla, lAla ane sapheda varNanA rogathI bIje catuSkasaMga 2 kALa, nIla, pILA ane saphedanA yegathI trIje catuSkasaMcAga 3 kALA, lAla pILA ane sapheda varNanA vegathI cothe catuSkasaMga 4 ane nIla, lAla, pILA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 792 bhagavatI sUtre SoDazApi paJcacatuSkasaMyogAH kAryAH 'evamee asIIbhaMgA' evamete azItisaM gayakA bhaGgA bhavanti SoDazAnAM paJcasaMkhyA guNane azItAveva paryavasAnAta, tatra guNane ime bhaGgAH / kALanIlalohitahAridrANAmeko bhaGgaH 1, kALanIlalohita zukAnAM dvitIya bhaGgaH 2 / kALanIhAridrazuklAnAM tRtIyo bhaGgaH 3 / kAlalohitAdrizukkAnAM caturtho bhaGgaH 4 / nIlalohitahAridrazuklAnAM paJcamo bhaGgaH 5 emiH paJcabhireva uparoktaSoDazAnAM guNane kRte sati aSTapradezika skandhe caturvarNAnadhikRtya azItibhaGgA bhavantIti // yadi paJcavarNo'STadezikaH skandhastadA syAt kAlazca nIlazva lohitava hAridrava zukla 1. syAt kAlaca nIlaca lohitazva hAridrazca zuklAzca 2, syAt catuSka saMyoga aura nIla, lohita pIta aura zukla inakA pAMcavAM catuSka saMyoga, isa prakAra se ye catuSka saMyoga 5 haiM inameM se eka eka catuSka saMyoga ke 16-16 bhaMga hue haiM-ataH 16 X 5=80 bhaMga ho jAte haiM yahI bAta 'evamee paMca caukkasaMjogA, evamee asII bhaMgA' ina sUtrapAThoM se prakaTa kI gaI hai| ye 80 bhaMga aSTapradezika skandha meM cAra varNoM ko lekara hue haiM aisA jAnanA caahie| yadi vaha aSTapradezika skandha pAMca varNoM vAlA hotA hai to isa saMbaMdha meM yahAM 26 bhaMga hote haiM jo isa prakAra se haiM- 'syAt kAlAica, nIlazca lohitazca, hAridrazca zuklazca 1' kadAcit vaha kRSNa varNavAlA, nIla varNavAlA, lohita varNavAlA, pIta varNavAlA aura zukla varNavAlA ho sakatA hai 1 athavA 'syAt kAlaJca, nIlazca, lohitaica, hAridrazca zuklAzca 2' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza ane sapheda e cAra varNa nA cegathI pAMcamA catuSkasaceAga e rIte pAMca catuSkasa'ceAgA thAya che. temAM dareka catuSkasa'cAgamAM 16-16 seLa sALa bhagA upara khatAvela kramathI thAya che. e rIte 16+5=80 e'sI bhaMgA thAya che. ye bAta 'ebamee paMca caukkasaMjogA evamee asIIbhaMgA' mA suutrpADAthI batAvela che. A 80 e.sI bhagA ATha pradezavALA skaMdhamAM cAra varNInA ceAgathI thayA che tema samajavuM. jo te ATha pradezavALA skaMdha pAMca varNavALA hAya tA te pAMca vaNu nA yogathI maDiyAM 26 chabbIsa logo thAya chepramANe che.- 'syAt kAlava nIlazca lohitazca hAridrazca zuklazca 1' modhavAra te ajA varSAvANoM, nIsa varSA vANI, lAla vaNu vALA pILA vaNu vALA ane zukala vaNu vALA hoya che. 1 athavA cAr kAlazca nIla lohitazva hAridrava zuklAzca2' te potAnA bhe pradezabha zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u0506 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 793 kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklazca 3, syAt kAlazca nIlaca lohitazca hAridrAzca zuklAzca 4, syAt kAlazca nIlaca lohitAzva hAridrazca zuklazca 5, syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklAzca 6 / syAt kAlazca nIlaca meM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIle varNavAlA, aura aneka pradezoM meM zukla varNavAlA ho sakatA hai athavA'syAt kAlazca, nIlazca, lohitazca, hAridrAzca zuklazca 3' vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA, aneka pradezoM meM pIle varNavAlA, aura eka pradeza meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 3 athavA-'sthAt kAlazca, nIlaca, lohitazca, hAridrAica, zuklAzca 4 vaha eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA, aneka pradezoM meM pIle varNavAlA, aura aneka pradezoM meM zukla varNa: vAlA ho sakatA hai 4 athavA-'syAt kAlazca, nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklazca 5' eka pradeza meM vaha kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, aneka pradezoM meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIle varNavAlA aura eka pradeza meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 5, athavA-'syAt kAlazca, nIlaca, lohitAzca, hAridrazca zuklAzca 6' eka pradeza meM vaha kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, aneka kALA varNavALa eka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALo eka pradezamAM pILA varNavALe ane aneka pradezamAM sapheda varNavALe hoya cha. 2 mA 'syAt kAlava nIlazca, lohitazca, hAridrAica, zuklazca3' ta pitAnA eka pradezamAM kALA varNavALe eka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA varNavALe ane eka pradezamAM sapheda 1 vaage| hAya che. 3 2424 / 'syAt kAuca, nIlazca, lohitazca, hAridrazca zuklAzca4' te pAtAnA 8 se pradezamA vANI se pradezamA nIta varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA varNavALo ane bhane pradezamA sai 1 vANe DAya che. 4 athavA 'syAtU kAlazca nIlaca, lohitAzca hAridrazca zuklazca5' vA2 te me pradezamA mA varNavALe eka pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe eka pradezamAM pILA varNavALe ane eka pradezamAM sa34 vANa hAya che. 5 athavA 'syAt kAlazca nIlazca, lohitAzca hAridrazca zuklAzca6' vApatAnA pradezamA 4 qANe 4 bha0 100 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre lohitAzca hAridrAzca zuklazca 7 / syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklAzca 8 / syAt kAlazca nIlAca lohitazca hAridrazca zuklazca 9 / syAt kAlaca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklAzca 10 / syAt kAlaca nIlAzca pradezoM meM lohita varNavAlA, eka pradeza meM pIle varNavAlA, aura aneka pradezoM meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 6, athavA-'syAt kAlazca nIlazca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca 7' eka pradeza meM vaha kRSNavarNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, aneka pradezoM meM lohita varNavAlA aneka pradezoM meM pIle varNavAlA aura eka pradeza meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 7, athavA-'syAt kAlazca, nIlazca, lohitAzca, hAridrAzca zuklAzca 8' eka pradeza meM kRSNa varNavAlA, eka pradeza meM nIle varNavAlA, aneka pradezoM meM lohita varNavAlA, aneka pradezoM meM pIle varNavAlA aura aneka pradezoM meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 8, athavA-'syAt kAlazca, nIlAica, lohitazca, hAridrazca, zuklazca 9' eka pradeza meM vaha kRSNa varNavAlA aneka pradezoM meM nIle varNavAlA, eka pradeza meM lohita varNavAlA aura eka pradeza meM pIle varNavAlA evaM eka pradeza meM zukla varNavAlA ho sakatA hai 9, athavA-'syAt kAlazca, nIlAca, lohitazca, hAridrazca, zuklAzca 10' eka pradeza usakA pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALo keI eka pradezamAM pIvANemana mana pradezamA sa ANe DAya cha. 6 mathavA syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklazca7' mA 4 pradezamA varNavALe eka pradezamAM nIla varNa vALe aneka pradezomAM lAla varNavALe aneka pradezamAM pILA varNavALe ane koI eka pradezamAM sapheda varNavALe DAya che. 7 athavA 'syAt kAlaca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklAzca8' pitAnA keI eka pradezamAM kALA varNavALe koI eka pradezamAM nIla varNana vALe aneka pradezomAM lAla varNavALe aneka pradezamAM pILA varNavALo bhane bhane pradezamA sa34 15 vANA DAya che. 8 athavA 'syAt kAlazca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklazca9' 14 pradezamA atm 1 vAje hoya che. aneka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALe eka pradezamAM pILA varNavALe ane eka pradezamAM sapheda varNavALe hAya cha. athavA 'syAt kAlazca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklAzca 10' tene eka pradeza kALA varNavALI, aneka pradeze nIla varNavALA, eka pradeza lAla varNavALo, eka pradeza pILA varNavALo, tathA aneka pradeze sapheda varNavALA DAya che. 10 athavA 'syAt kAlazca, nIlAca, lohitazva, hAridrAzca zuklazca11' eka pradezamAM te kALA varNavALe aneka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 795 lohitazca hAridrAzca zuklazca 11 / syAt kAlazca nIlAzca lohitazca hAridrAzca zuklAzca 12 / syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca hAridrazca zuklazca 13 / syAt kAlaca nIlAca lohitAzca hAridrazca zuklAzca 14 / evametAn caturdakRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA, aura aneka pradeza zuklavarNavAle ho sakate haiM 10 athavA- sthAt kAlaca, nIlAca, lohitazca, hAridrazca, zuklazca 11' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 11, athavA-'sthAt kAlazca, nIlAca, lohitaca, hAridrAzca zuklAzca 12' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA ho sakatA hai, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 12, athavA-'syAt kAlazca, nIlAca, lohitAzca, hAridrazca zuklazca 13' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, aneka pradeza usake nIle varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIta varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 13, athavA-'syAt kAlazca, nIlAica, lohitAzca, hAridrazca, zuklAzca 14' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, aneka te lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA varNavALe eka pradezamAM sapheda pANI, DAya che. 11 athavA 'syAt kAlazca, nIlAzca lohitazca hAridrAzca zuklAzca 12' mA ta potAnA zamAM // 1 pANI mana pradezomAM nIla varNavALa eka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA pANI bhane bhane pradezamA sa3 vANe hoya che. 12 athavA 'syAt kAlazca nIlAzca, lohitAzca, hAridrazca zuklazca13' 37 me pradezamA varNavALe aneka pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALo eka pradezamAM pILA varNavALo ane kaI eka pradezamAM sapheda varNavALo hAya. 13 sayavA syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca, hAridrazva, zuklAzva14' potAnA koI eka pradezamAM te kALA varNavALo aneka pradezamAM nIla varNa vAvALA aneka pradezomAM lAla varNavALo eka pradezamAM pILA varNavALo ane aneka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che. 14 A cauda bhaMga kahyA pachI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 796 bhagavatI sUtre zAna uccArya syAt kAlaca nIlAzca lohitAzca hAridrAzca zuklazca 15 / 'eso pannarasamo bhaMgI' eSaH paJcadazo bhaGgaH / tataH paraM syAt kAlAzca nIlazva lohitazca hAridrazva zuklaceti SoDazaH 16 / syAt kAlAzva nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzceti saptadazaH 17 / syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAri pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA, aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate hai 14, ina 14 maMgoM ko kahane ke bAda phira ina aMgoM ko kahanA cAhie- ' syAt kAlazca, nIlAca, lohitAzca, hAridrAca, zuklazca 15' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA ho sakatA hai, aneka pradeza usake nIle varNavAle ho sakate haiM, aneka pradeza lohita varNavAle ho sakate haiM, aneka pradeza pIle varNavAle ho sakate haiM aura paka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 15 'eso pannarasamo bhaMgo' yaha paMdrahavAM bhaMga hai, isake bAda aisA kahanA cAhiye- 'syAt kAlAca, nIlazca, lohitazca, hAridrazca zuklazca 16' usake aneka pradeza kRSNa varNavAle ho sakate haiM, eka pradeza nIle varNavAlA, ho sakatA hai, eka pradeza usakA lohita varNavAlA ho sakatA hai, eka pradeza usakA pIle varNavAlA ho sakatA hai aura eka pradeza usakA zukla varNavAlA ho sakatA hai 16, athavA syAt kAlAica, nIlaica, lohitazca, hAridrazca zuklAzca 17' aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 17, athavA ' syAt yA prabhAvenA lauMgo vA lekhe-'syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca hAridrAzca zuklazca 15' teno me pradeza ajA varSAvANo bhane pradezo nIsa varSAvAjA aneka pradezo lAla vaNu vALA aneka pradezeA pILA vaNu vALA tathA kAI eka pradeza saha varSAvANI hoya che. 15 'eso pannarasamo bhaMgo' mA paMdarame lauMga che. 'syAt kAlAzca, nIlazca, lohitazca, hAridrazca zuklava 16' tenA aneka pradezeA kALA vaNu vALA hAi zake che. koi eka pradeza nIla vaNu vALo kAI eka pradeza lAla vaNu vALo eka pradeza pILA vaNu vALo ane koi eka pradeza saha varSAvAno hoya che. 16 athavA ' syAt kAlAzca, dAridrazca zuklAzca 17' tenA bhane pradezo kALA vaNu vALA pradeza lAla vaNu vALo eka pradeza pILA vadhu vALo ane pradeza saha vAvAjA hoya nIlazca, lohitazca eka aneka . 17 athavA 'syAt kAlAzca nIlazca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 797 drAzca zuklazceti aSTAdazaH 18 / syAta kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklAzceti ekonaviMzatitamaH 19 / syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklazceti viMzatitamaH 20 / syAt kAlAzca nIlazca lohitAzva hAridrazca zuklazceti ekaviMzatitamaH 21 / syAt kAlAzca nIlazva lohitAzca kAlAzca, nIlazca, lohitazca, hAridrAica, zuklazca 18' aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA aneka pradeza pIta varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 18 athavA-'syAt kAlAica, nIlazca, lohitazca, hAridrAica, zuklAzca 19' aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 19, athavA-'syAt kAlAica, nIlazca, lohitAzca, hAridrazca, zuklazva 20' aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 20, athavA-'sthAt kAlAica, nIlazca, lohitAzca, hAridrazca, zuklazca 21' usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA, aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 21, athavA-'syAt kAlAzca, lohitazca hAridrAzca zuklazca 18' bhane pradezamA ta 47 15 pAyo / pradezamAM nIla varNavALo eka pradezamAM lAla varNavALo aneka pradezomAM pILA varNavALe ane koI eka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che. 18 athavA 'syAt ka lAica nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklAzca 19' bhane pradezamA ta kALA varNavALo eka pradezamAM nIla varNavALo eka pradezamAM lAla varNavALo aneka pradezamAM pILA varNavALo ane aneka pradezomAM sapheda varNavALe heya cha. 18 athavA 'syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklazva20' aneka pradezamAM te kALA varNavALa eka pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALa eka pradezamAM pILA varNavALe ane eka pradezamAM sa jo sAya che. 20 121 // 'syAt kAlAzca, nIlazca, lohitAzca hAridrazca, zuklazca21' bhane pradezamA te 4 vAjo me pradezamA nIla varNavALo aneka pradezamAM lAla varNavALe kaI eka pradezamAM pILA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 798 bhagavatIsUtre hAridrAzca zuklazceti dvAviMzatitamaH 22 / syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrAya zukceti trayoviMzatitamaH 23 / syAt kAlAca nIlAbha lohitadha hAridrazca zuklAceti caturviMzatitamaH 24 / syAt kAlAca nIlAkA lohitatha hAridrAzva zuklazceti paJcaviMzatitamaH 25 / syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca nIlaca, lohitAzva hAridrAzca, zuklazca 22' usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 22, athavA - 'syAt kAlAca, nIlAzca, lohitazca, hAridrzva, zuklazca 23' aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza varNavAlA ho sakatA hai 23, athavA 'syAt kAlAica, nIlAzva, zukla lohitazca, hAridrazca zuklAica 24' aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 24, athavA 'syAt kAlAica, nIlAica, lohitazca, hAridrAzca zuklazca 25' aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA aneka pradeza pIche varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 25, athavA - ' syAt kAlAzca, vAyuvAko bhane ! pradezamAM saha varSAvANo hoya che. 21 athavA 'syAt kAlAiva nIlazva lohitAzca hAridrAzca zuklazca22' bhane pradezobhAM te ANA vaNu vALo eka pradezamAM nIla vaNu vALo aneka pradezeAmAM lAla va vALo aneka pradezeAmAM pILA vaghu vALo ane eka pradezamAM sapheda varNavALo hAya che. 22 athavA 'syAt kAlAzca, nIlAzca, lohitazca hAridrazca zuklazca23' tenA bhane pradezA kALA vAluvA aneka pradeze nIla varNavALA eka pradeza lAla varNavALA eka pradeza pILA vaNu vALo mane thoDa pradeza saha varjuvAjo hoya che. 23 athavA 'syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrazca zuklAzca24' athavA bhane zamAM te ANAvA. vALo DAya che. aneka pradezamAM nIla vadhu vALo hAya che eka pradezamAM lAla traNa vALo eka pradezamAM pILA varNavALo tathA aneka pradezamAM sapheda va bAjo hoya che. 24 athavA 'syAt kAlAzca nIlAzca lohitazca hAridrAzca zuklava25' ne pradezamAM te ajA varSAvAjI hAya che. mane pradezAbhAM nIla varNavALo eka pradezamAM lAla varNavALA aneka pradezeAmAM pILA vaNu - vAjo bhane pradezamAM saha varSAvANo hoya che, 25 athavA 'syAt zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 305 sU06 anupradezikaskandhasya varNAdini0 799 hAridrazca zuklata paTTaviMzatitamaH 26 / 'ee paMcasaM nogeNaM chabbIsaM bhaMgA bhavaMti ' ete paJcavarNAnAM kRSNanIlalohitahAridrazuklAnAm ekatvAnekatvAbhyAM militAnAM saMyogena SaDaviMzatirbhaGgA bhavanti iti / etrameva sapuvvAvareNaM ekkagaduyagatiyagacakka gapaMcaga saMjogehiM' evameva sapUpareNa eka dvika- trika-catuSkapaMcakasaMbhogaiH 'do ekatIsaM bhaMgasayA bhavati' dve ekatriMzad bhaGgazate iti ekatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH ( 231) bhavanti / tatrA saMyogino bhannAH paJca 5, dvikasaMyogino bhAvasvAriMzat 40, trikasaMyogino bhaGgA azItiH 80, catuHsaMyo gino bhaGgA azItiH 80, paJcakasaMyogino bhaGgAH paviMzatiH 26 bhavanti, sarva saMkalana yA ekatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH (231) bhavantIti / 'gaMdhA jahA nIlAica lohitAica hAridrazca zuklazca' aneka pradeza usake kRSNavarNavAle aneka pradeza nIle varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 26 ' 'ee paMca saMjogeNaM chabbIsaM bhaMgA bhavati' isa prakAra se ye pAMca varNoM ke kRSNa, nIla, lohita, hAridra aura zukla - inake saMyoga se inhIM ke ekatva aura anekatva ko lekara 26 bhaMga hue haiM 'evameva sapuvvAvareNaM ekkaga- duyaga-tiyagacakka - paMcaga-saMjogehiM do ekatIsaM bhaMgasayA bhavati' isa prakAra varNoM ko Azrita karake aSTapradezika skandha meM asaMyogI bhaMga 5. DikasaMyogI bhaMga 40, trika saMyogI bhaMga 80, catuHsaMyogI bhaMga 80 aura paMcakasaMyogI bhaMga 26 ye saba milakara 231 hote haiN| 'gaMdhA jahA kAlAzca nIlAica, lohitAzca hAridrazca zuklazca26' bhane vaNu vALo hAya che. aneka pradezAmAM nIla vadhu vALo lAla vaNu vALo eka pradezamAM pILA vaNu vALo ane koI eka pradezamAM sapheda varSAva hoya che. 26 'ee paMcasaMjogeNaM chavvIsaM bhaMgA bhavaMti' mA rIte mA ajA, nIsa, sAsa, pIjA bhane ghoNA me yAMya venA saMyogathI tenA kheDayA bhane maneAbhAM A rahe cha0vIsa lagA thayA che, 'etrametra sadhuvvAvareNaM, eka duyagatiyagaca kagapaMcagasaMjogehi do ekatIsaM bhaMgasayA bhavaMti' mA rIte varSoM sabadhI ATha pradezI dhamAM asayegI 5 pAMca dvikasaceAgI 40 cALIsa bha`geA trikasayeAgI e'sI bhageA cAra sa'ceAgI e.sI bhuMgA ane pAMca saceAgI 26 chavvIsa 'ge A badhA maLIne kula 231 khaseA ekatrIsa bhagA thAya che, pradeza ! bhAM te AjA aneka pradezamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 bhagavatIstre sattapaesiyassa' gandhA yathA saptapadezikasya, tathA aSTapadezikasya SaD bhaGgA bhavantIyaH / 'rasA jahA eyasseva bannA' rasA yathA etasyaiva-aSTamadezikasyaiva varNAH aSTapadezikaraNavadeva rasA api jJAtavyAH, tatrAsaMyoginaH paJca 5, dvikasaMyoginazcatvAriMzat 40, trikasaMyogino'zItiH 80, catuSkasaMyogino'zItiH 80, paJcakasaMyoginaH paiviMzatiH 26, evaM rasAnAzrityA'STapadezikaskandhe sarvasaMkalanayA ekatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH 231, bhavanti, varNavibhAgavadeva rasabhaGgAnAmapi vibhAgaH svayameva UhanIya iti / 'phAsA jahA caupaesiyassa' sparzA yathA catuSpradezikaprAraNe yena rUpeNa sparzAnAM bhaGgAH pradarzitAstenaiva rUpeNa atrApi jJAtavyAstathAhi-yadi dvisparzo'STapradezikaH skandhastadA syAt satsapaesiyasa' saptapradezika skandha meM gaMdha ko lekara jisa prakAra se 6 bhaMga prakaTa kie jA cuke haiM, isI prakAra se aSTapradezika skandha meM bhI gandha ko Azrita karake 6 bhaMga prakaTa karanA cAhiye, 'rasA jahA eyarase. bavanA' jisa prakAra se aSTapradezika skandha meM vargoM ko Azrita karake unake kula bhaMga 231 kahe gaye haiM, isI prakAra se rasoM ke bhI yahAM para 231 bhaMga kahanA cAhie, inake asaMyogI bhaMga 5, dvikasaMyogI 40, trikasaMyogI 80, catuSkasaMyogI 80, aura paMcakasaMyogI 26 bhaMga milakara 231 ho jAte haiN| inake bhaMgoM kI racanA kA prakAra varNa ke bhaMgoM kI racanA ke prakAra jaisA hI jAnanA caahiye| ___'phAsA jahA caupaesiyasa' catuSpradezika skandha meM jisa rUpa se spoM ke bhaMga pradarzita kiye gaye haiM, isI prakAra se yahAM para bhI ve 'gaMdhA jahA sattapaesiyasa' sAta prsh| 24 pa samAdhI zate cha 6 bhaMge batAvyA che, eja rIte ATha pradeza skaMdhamAM paNa gaMdha saMbaMdhI cha so samApA. 'rasA jahA eyaraseva vannA' 2 te 18 pradezamA skaMdhamAM vaNe saMbaMdhI tene kula 231 basa e trIsa bhAge kahyA che eja rIte rasa saMbaMdhI paNa ahiyAM 231 base ekatrIsa laMge samajavA. tenA asagI 5 pAMca aMge, dvisaMgI 40 cALIsa bhege, trikasaMgI 80 esI bhago, catuSkasagI 80 eMsI aMge ane pAMca sagI rada chavvIsa bhaMga ema kula maLIne 231 base ekatrIsa bhAge rasa saMbaMdhI thaI jAya che. tenA aMgonI racanAnI rIta jevI rIte varNanI rIta batAvI che te pramANe 24 sapathI laganI zata sama sevI. 'phAsA jahA cauppaesiyasa' yAra pradezavALA skaMdhamAM je rIte sparza saMbaMdhI bhaMga batAvyA che e ja rIte A ATha pradezavALA sarkalamAM paNa samajavA. te A pramANe che-je te ATha zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za020 u05 106 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 8.1 zItazca snigdhazca 1, syAt zItazca rUkSazca2, syAt uSNazca snigdhazca3, syAt uSNazca rUkSazceti caturthaH 4 / ityevaM bhaGgAzcatvAro bhavanti / yadi sparzagavAna sadA sarvaH zIto dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamaH / sarvaH zIto dezaH snigyo dezA rUkSA iti dvitIyaH 2 / sarvaH zIto dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH samajha lenA cAhiye, jaise-yadi aSTapradezika skandha do sparzoM vAlA hotA hai to vaha 'sthAt zItazca snigdhazca 1' kadAcit zIta sparzavAlA aura snigdha sparzavAlA ho sakatA hai, athavA-'sthAt zItazca rUkSazca' kadAcit vaha zIta sparzavAlA aura rUkSa sparzavAlA bhI ho sakatA hai 2, athavA-'syAt uDaNAzca snigdhazca 3' athavA kadAcit vaha uSNa sparzavAlA aura snigdha sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA syAt uSNazca rukSazca vaha uSNa sparzavAlA aura rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 / ___ yadi vaha aSTapradezika skandha tIna spoM vAlA hotA hai to vaha 'sarvaH zItaH dezaH snigdhA, dezo rUkSaH 1' athavA-saryaH zItaH, dezA snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' athavA-'sarvaH zItaH, dezAH snigdhAH, dezo rukSaH 3' athavA-'sarvaH zItA, dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' prathama bhaMga ke anusAra sarvAza meM zIta sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, athaza dvitIya bhaMga ke anusAra vaha sarkaza meM zIta sparzavAlA, eka deza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA tRtIya bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM zIta sparzavAlA, aneka pradezavALe skaMdha be sparzevALe hoya te te A pramANenA be sparzevALa DAya cha-'syAt zItazca snigdhazca1' vA2 te 4 // 25 // pANI mane nidhavixg! 25zavANI DAya che. 1 mth4| 'syAt zItazca rUkSazcara' 412 te 4 / bhane 31 mAvANe DAya che. 2 athavA 'syAt uSNazca snigdhazca3' dhvA2 BY ma nic-y:|| 25 // vANI DAya che. 3 athavA 'syAt uSNazca lakSazca4' te na bhane 36 55 pANe DAya cha 4 je te ATha pradezI kaMdha traNa sparzevALa hoya te te A pramANenA 24 25 vaage| za cha.-'sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezoH rUkSaH1' sarvAzamAM te ThaMDA sparzavALo eka dezamAM snigdha-cikaNA ane eka dezamAM 36 25 pANI DAya cha. 2 mA 'sarva: zAtaH dezAH snigdhAH dezo rukSaH3' sarvAzathI te ThaMDA sparzavA aneka dezomAM snigdha sparzavALe ane eka bha 101 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 802 - bhagavatIsUtre 3 / sarvaH zIto dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti caturthaH 4 / evaM sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, ihApi catvAro bhaGgAH karaNIyAH / evaM sarvaH snigdho dezaH zIto deza uSNaH, ihApi catvAro maGgAH / evaM sarvaH rUkSo dezaH zIto deza uSNaH dezoM meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, athavA-caturtha bhaMga ke anusAra vaha sarvAza meM zIta sparza vAlA aneka dezoM meM snigdha sparza vAlA, aura aneka dezoM meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai 4 ye cAra bhaMga zIta sparza ke sAtha snigdha aura rUkSa spoM ko jor3a karake aura unameM ekatva aura anekatva ko viva. kSita karake hue haiM isI prakAra se cAra bhaMga uSNa sparza ke sAtha snigdha aura rUkSa sparzoM ko joDa karake aura unameM ekatva aura anekatva ko karake hote haiM-jaise-'sarva uSNaH dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1'athavA'sarva uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2, athavA-'sarva uSNaH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' athavA-'sarva uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH 4' isI prakAra se cAra bhaMga 'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH, deza uSNaH' yahAM para bhI karanA cAhie yahAM para snigdha sparza ko dezamA 36 25 vANa hAya che. 3 124 'sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' sazithI te 25 vANa ane dezamA sni 25zavANI ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. ka A cAra bhAge ThaMDA sparzanI sAthe snigdha ane rUkSa sparzane joDavAthI ane tenA ekapaNuM ane anekapaNane lIdhe thayA che. e ja rItanA cAra bhaMgo uSNu sparzanI sAthe snigdha ane rUkSa sparzone joDavAthI tenA empaNuM ane anekapaNAne laIne thAya . te mI pramANe cha.-'sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezoH rUkSaH 1' sazithI te ujha sparzavALe eka dezamAM niSpa sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa 25 vANI jAya che. 1 mA 'sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' saazathI te uoNa spazavALA eka dezamAM snigdha sparzavALo ane aneka dezomAM 36 55zavANe! DAya che. 2 athavA 'sarvaH uSNaH dezAH snigdhAH dezoH rUkSaH3' sarvAzathI te uSNa sparzavA aneka dezomAM snigdha sparzavALo ane eka zamA 36 55zavANA DAya che. 3 athavA 'sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' sarvAzathI te uNu sparzavALe aneka dezamAM niSpa sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALe hoya che. 4 eja rItanA cAra bhaMga rinagdha-zIta ane QoA 25zana yethI thAya cha ta mA pramANe cha-'sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezaH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 803 ihApi catvAro bhaGgA iti visparza SoDaza bhaGgA bhavantIti / yadi catuHsparzastadA dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH mukhya karake zItasparza aura uSNa sparza ko gauNa kiyA gayA hai isI prakAra se 4 bhaMga rUkSa sparza ko mukhya karake banAye jAte haiM-jaise 'sarvaH rUkSaH deza: zItaH deza uSNaH 1, sarvaH rUkSaH dezaH zItA, dezA uSNAH 2, sarvaH rUkSaH dezAH zItAH, deza uSNaH 3, sarvaH rUjhA dezAH zItAH, dezA uSNAH 4' isa prakAra se ye cAra bhaMga aSTapradezika skandha meM trivarNoM ko Azrita karake hote haiN| ____ yadi vaha catuHsparzavAlA hotA hai-to yahAM 16 bhaMga isa prakAra se hote haiM-'dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1 dezaH zItaH, deza uSNA, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' dezaH zItA, as: sarvAzathI te snigdha sparzavALe eka dezamAM ThaMDA sparzavALe ane eka dezamAM uNu sparzavALe hoya che. A rIte A cAra bhaMgo samajavA. AmAM snigdha sparzane mukhya banAvIne ane ThaMDA ane uSNa sparzane gauNa rUpe batAvyA che. Aja rItanA cAra aMge rUkSa spazane mukhya banAvIne banAvaam mAva cha. 2-'sarvaH rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH1' sazithI a rUkSa sparzavALa hoya che tathA eka dezamAM ThaMDA sparzavALe ane eka dezamAM GY 5 pANe DAya che. 1 mA 'sarva: rUkSaH dezaH zItaH dezA uSNAH2' sarvAzathI te rUkSa sparzavALe eka dezamAM ThaMDA sparzavALe ane aneka dezomAM S! 25 gANe DAya cha. 2 ayA 'sarva: rUkSaH dezAH zItAH deza uSNaH3' sarvAzathI te rUkSa sparzavALe aneka dezomAM ThaMDA pazavALe ane eka zimai aY 25zANI DAya che. 3 athavA 'sarvaH rUkSaH dezAH zItAH dezAH uordaka sarvAzathI te rUkSa sparzavALe aneka dezomAM ThaMDA sparzavALe ane aneka dezamAM uNu sparzavALa hoya che. 4 A rItanA A cAra aMge ATha pradezI kaMdhamAM traNa varSonA AzrayathI thAya che. je te cAra sparzevALe thAya te tene soLa bhege A pramANe thAya che-'dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezoH rUkSaH1' me dezamA 41254. vALo eka dezamAM uNu sparzavALe eka dezamAM snigdha sparzavALe ane koI eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A pahele bhaMga zIta uNa. dina bhane 36 255 / 54AthI ye cha. 1 'dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigyA dezAH rUkSAH2' me zamA 4 25zavANI ke zamA slipa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 804 bhagavatIstre rU, te zaao terA 3sLo phelA ranavA rezA hRkSa 4, rezA zIvo zA uSNA deza: snigdho dezo rUkSaH 5, dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezA rakSA 6, resaH zoto leza 3 phezA snipA zo rakSakA zo aura utta, zanivadhA zo rakSA , zaza zItA seksa 36, jevA nivAra, rezara rakSA kare zItA, terA 3vir, zA niSA, zo rakSA 1, rezA zatA, jevA kAra dina je rakSA , revA usorn, terA hinA suzo cikaNu sparzavA ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bIjA bhaMgamAM rUkSa padamAM bahuvacana ane bAkInA padamAM ekavacanane prayoga thaye che. A bIjo bhaMga che. 2 "rerA: zataH terA 3s: rAH niradhAra re dakSa rU" eka dezamAM ThaMDA pazavALa eka dezamAM uNu sparzavALe aneka dezamAM sinagdha sparzavALe ane koI eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM trIjA snigdha padamAM bahatvanI vivakSAthI bahuvacana ane bAkInA padamAM ekatvane laIne A trIjo bhaMga thaye che. 3 athavA ziH zItaH reza kAH rezA rinadhAH zAH rakSA" eka dezamAM ThaMDA spezavALe eka dezamAM uNu sparzavALe aneka dezomAM snigdha sparzavALe tathA aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A ce bhaMga trIjA ane cothA padamAM anekapaNa tathA pahelA bIjA padamAM ekapaNAne laIne thaye che. 4 "veza: zAta rezana kAra re nidhaH zo rakSa la" ekadezamAM ThaMDA sparzavALo aneka dezomAM uNa sparzavALe eka dezamAM niSpa sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM bIjA padamAM bahupaNAthI tathA bAkInA pade ekapaNAthI A pAMcame bhaMga thayela che. 5 athavA "rAH zItaH re 3/4 ke rinA rezA kSAH ekadezamAM ThaMDA sparzavALa ekadezamAM uNu sparzavALe ekadezamAM snigdha sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparza vALA hoya che. A cho bhaMga bIjA ane cothA padamAM bahupaNAnI vivakSA ane bAkInA padamAM ekapaNunI vivakSA karIne karyo che. 6 "teraH zItaH riAH GED reza triAdhA re 7" ekadezamAM ThaMDA sparzavALa aneka dezomAM uSNa saparzavALe aneka dezamAM snigdha sparzavALe ane kaI eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM bIjA ane trIjA padamAM bahupaNAthI khaDavacana tathA pahelA ane cothA padamAM ekapaNAne laI ekavacanane praga zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU06 aSTapradezikaskandhasya varNAdini0 805 dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho lezo ? zA zIta lera kuLa deza sino rezA hakSA 20 pheza zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 11, dezAH zItAH deza uSNo tezA niSNA rezA hRkSAra 22, zAka zId rezA uTIH tera dino zo hakSA 7, je zIta, rezA udA, rezA hinApA sevA kSAra 8, rezA zatA, je 3s, re nidhara, rezA dakSA , za zItA, 3com, rezA hinA, rezA dakSA 20, rezA zItA, reza , rezA niradhAra, sezo hakSA 22, rezA zItA Teksa 3Lo, je niSA, rezA hakSa: 22, rezA zatA, rezA vaII, Re thaye che. 7 " zIta ziH 3sLa deza tripAra cheH eka dezamAM ThaMDA spezavALe aneka dezomAM uSNu sparzavALe aneka dezomAM snigdha spezavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM prathama padamAM ekapaNAnI vivakSAthI ekavacana tathA bAkInA padomAM aneka paNAnI vivekSAthI bahuvacanane prayoga thayo che. 8 "terA hIrA re 3H re nivAiH kSaH2te pitAnA aneka dezomAM ThaMDA sparzavALe ekadezamAM uNu sparzavALe eka dezamAM niSpa sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A navamo bhaMga pahelA padamAM anekapaNuM ane bAkInA pademAM ekapaNAne laIne thayo che. 9 "rezAH tAH rezaH 3s: riAH nidhaH zAha rakSA?' aneka dezamAM ThaMDA sparzavALe eka dezamAM uNu sparzavALe eka dezamAM snigdha sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bhaMgamAM pahelA padamAM ane cethA padamAM bahupaNAthI ane bAkInA padamAM ekapaNAne laIne A dasamo bhaMga thayo che. 10 "rerA: zIlAzi vaLa re nidhA re # ??? aneka dezamAM ThaMDA sparzavALe eka dezamAM uNa sparzavA aneka dezomAM snigdha sparzavALa tathA eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane trIjA paDamAM anekapaNAne laI bahuvacana ane bAkInA padamAM ekapaNune laI ekavacanathI A agiyArame bhaMga thaye che. 11 "mezAH zItA rA 3LA rezA nidhA rezA nA 12 aneka dezamAM ThaMDA sparzavALe eka dezamAM uSNu sparzavALe aneka dezamAM sinagdha sparzavALe ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM pahelA trIjA ane cothA padamAM anekapaNAne laI bahuvacana tathA bIjA padamAM ekapaNAnI vivakSAthI ekavacanane laI A bAra 12 ma bhaMga thaye che. 12 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 806 bhagavatIsUtre snigdhaH, dezo rUkSaH 13, dezAH zItAH dezA uSNAH, deza: snigdhaH, dezAH rUkSAH 14, dezAH zItAH, dezA uSgA, dezAH snigdhAH, dezaH rUkSaH 15. dezA zItAH, dezAH uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 16 inameM prathama bhaMga zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa inake ekatva ko lekara huA hai, dvitIya bhaMga rUkSa pada meM anekatva aura zeSa padoM meM ekatva ko lekara huA hai, tRtIya bhaMga tRtIya snigdha pada meM anekatva aura zeSa padoM meM ekatva ko lekara hubhA hai, caturtha bhaMga tRtIya aura caturtha pada meM anekatva aura zeSapadoM meM ekatva ko lekara huA hai, pAMca bhaMga dvitIya pada meM anekatva aura zeSapadoM meM ekatva ko lekara huA hai, chaTThA bhaMga dvatIya aura caturthapada meM anekatva ko evaM zeSapadoM meM ekasva ko lekara huA hai, sAtavAM bhaMga dvitIya aura tRtIyapada meM anekatva aura zeSapadoM meM ekatva ko lekara huA hai, AThavAM bhaMga dvitIya, tRtIya aura caturthagda meM anekatva ko evaM zeSapada meM ekatva ko lekara ke huA hai, nauvAM bhaMga prathamapada meM anekatva ko aura zeSa padoM meM ekatva ko lekarake huA hai, 10 vAM bhaMga prathamapada meM aura caturthapada meM anekatva ko lekara ke evaM zeSagdoM meM ekatva ko lekara huA hai, 11 vA bhaMga prathama tRtIyapada meM anekatva ko aura zeSapadoM meM ekatva ko lekara ke huA hai, 12vAM bhaMga prathamapada meM tRtIyapada meM aura caturtha pada meM anekasva ko lekara tathA zeSapada meM ekatva ko lekara ke huA hai, 13 vAM bhaMga prathamapada meM aura dvitIya pada meM anekatva ko lekarake evaM zeSapadoM meM ekatva ko lekara ke huA hai, 14 vAM bhaMga prathamapada meM, dvitIyapada 'dezA zItAH dezAH uSNA: dezaH snigdhaH dezo rUkSaH13' bhane dezamA 4 // 25 vALe aneka dezamAM uSNu sparzavALe kaI eka dezamAM snigdha cikaNu sparzavALo ane kaI eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bhaMgamAM pahelA ane bIjA padamAM aneka paNane laI bahuvacana tathA bAkInA pade mAM 562 64 vayanI mA 2bhI l / che. 13 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH14' ane, zima te // 25zavAya aneka dezomAM uNu sparzavALo kaI eka dezamAM snigdha sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM pahelA bIjA ane cethA padamAM anekapaNane laI bahuvacana tathA trIjA padamAM ekapaNAnI sAthI zayanayI / yobho ma thye| cha. 14 'dezAH zItA dezAH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 807 rUkSaH 13 / dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezAH rUkSAH 14 / dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 15 / dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 16 / ete'pi SoDaza bhaGgAH 16 / tadevaM dvisparza catvAro bhaGgAH 4, trisparza SoDaza 16, catuH sparze'pi SoDaza 16, iti sarvasaMkalanayA'STapradezikasya sparzaviSaye SaT triMzat sparzabhaGgA bhavantIti bhaavH||. 6 // mUlam - navapaesiyasta pucchA, goyamA! siya egavanne jahA aTrapa esie jAva siya caupphAse pnntte| jai egavanne egavannaduvannativannacauvannA jaheva aTUpaesiyassa / jai paMca. vanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlihae ya sukkillae ya1, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlidae ya sukkilagA ya2, evaM parivADIe ekkatIsaM bhaMgA meM aura caturthapada meM anekatva ko evaM zeSapada meM ekatva ko lekara ke hubhA hai, 15 vAM bhaMga prathama, dvitIya evaM tRtIyapada meM anekatva ko lekara aura zeSapada meM ekatva ko lekara ke huA hai, 16 vAM bhaMga prathama dvitIya, tRtIya aura caturthapada meM anekatva ko lekara huA hai 16, isa prakAra visparza meM 4 bhaMga, trisparza meM 16 bhaMga, catuHsparza meM bhI 16, saya milakara kula bhaMga aSTapradezika skandha ke sparzaviSaya meM 36 hote haiN||6|| uSNAH dezAH snigdhAH dezoH rUkSaH15' bhane dezamA 25rzavANe bhne| dezamAM uSNu sparzavA aneka dezamAM sinagdha sparzavALo ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM pahelA, bIjA ane trIjA padamAM bahapaNAnI jIjJAsAthI bahuvacana tathA cothA padamAM ekapaNAnI jIjJAsAthI ekavynnaa prayothI mA 542. 1 thayo che. 15 'dezAH zItAH dezAH uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH16' bhane dezamA 47 55zavANe sane dezamA uNa sparzavALA aneka dezomAM snigdha sparzavALe ane aneka dezamAM rakSa sparzavALo hoya che. A bhaMgamAM cAreya padamAM bahupaNAne laI bahuvacanane prAga thaye che. e rIte A semi bhaMga che. 16 A rIte be sparza paNAmAM 4 bhaMga traNa sparza paNAmAM 16 soLa bhaMga cAra sparza paNAmAM 16 bho A badhA maLIne ATha pradezavALA kaMdhanA sparza saMbaMdhI kula 36 chatrIsa bhaMga thAya che. zAstra 6 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 808 bhagavatIsUtre bhANiyavvA jAva siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidagA ya sukillae ya, ee ekkatIsaM bhNgaa| ekkagaduyagatiyagacaukkagapaMcagasaMjoehiM do chattIsA bhaMgasayA bhvNti| gaMdhA jahA attrpesiyss| ratA jahA eyassa ceva vnnaa| phAsA jahA cuppesiyss| dasapaesieNaM bhaMte ! khaMdhe pucchA goyamA ! siya egavanne0 jahA navapaesie jAva siya cauphAse pannatte / jai egavanne egavannaduvannativannacauvannA jaheva nvpesiyss| paMcavanne vi taheva, NavaraM battIsaimo bhaMgo bhannai / evameva ekkagaduyagatiyagacaukkagapaMcaga saMjoesu donni sattatIsA bhaMgasayA bhvNti| gaMdhA jahA nvpesiyst| rasA jahA eyassa ceva vnnaa| phAsA jahA cau. ppesiysm| jahA dasapaesio evaM saMkhejapaesio vi evaM asaMkhejapaesio vi suhumapariNao aNaMtapaesio vi evaM ceva ||suu07|| chAyA-navapadezikasya pRcchA ? gautama ! syAdekavarNaH yathA'STapradezike yAvat syAt catu:sparzaH prajJaptaH, yadi ekavarNa dvivarNa trivarNacaturvarNAH yathaivASTapradezikasya, yadi paJcavarNaH syAt kAlazca nIlazca lohitAzva hAridrazca zuklava 1, syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzca 2, evaM paripATayA ekatriMzadbhaGgA bhaNitavyAH yAvat syAt kAlAzca nIlAztra lohitAzca hAridrAzca zuklazca / ete ekatriMzadbhaGgAH, evamekadvitrikacatuSkapazcakasaMyogaiH dve SaTtriMzadbhaGgazate bhavataH (patriMzadadhikazAdvayabhaGgA bhavanti) gandhA yathA'STapadezikasya / rasA yathA etasyaiva varNAH / sparzA yathA catuSpadezikasya / dazapadezikaH khalu bhadanta ! skandhaH pRcchA, gautama ! syAdekavarNaH, yathA navapradezike yAvat catuHsparzaH prajJaptaH, yadi ekavarNaH ekavarNa dvivarNa trivarNa zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 809 caturvaNI yathA navapradezikasya / paJcavarNo'pi tathaiva navaraM dvAviMzattamo bhaGgo bhaNyate / evamete ekadvikatrikacatuSkapaJcakasaMyogaiH dve saptatriMzad bhaGgazate bhavataH (saptatriMzadadhikazatadvayabhaGgA bhavanti) gandhA yathA navapradezikasya / rasA yathA etasyaiva vrnnaaH| sparzA yathA catuSpadezikasya / yathA dazamadezikaH-enam saMkhyeyapradeziko'pievamasaMkhyeyapradeziko'pi, sUkSmapariNato'nantamadeziko'ti evameva ||suu0 7 // ____TIkA-'navapaesiyasa pucchA' navapadezikasya pRcchA he bhadanta ! navaprade. zikaH skandhaH kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparza iti praznaH, uttaramAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siya egavanne0' syAt ekavargoM dvivarNa striparNazcatuvarNaH pazcavarNo'pi, kAcid bhavati / syAt ekagandho dvigandhaH syAt ekaraso dvirasastriAsazcatUrasA pazcarasazva, dvisparzaH kadAcit visparzaH __'navapaesiyA pucch|' ityAdi / TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki-hai bhadanta ! jo skandha nau pradezoM vAlA hotA hai-arthAt nau paramANuoM ke saMyoga se jo skanva utpanna hotA hai aisA vaha 'nava paesiyassa' nava pradezika skandha kitane varNoM vAlA, kitanI gaMdhoM vAlA, kitane rasoM vAlA aura kitane sparzoM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai-'goyamA ! siya egavanne' navapradezika skandha kadAcit eka varNavAlA, kadAcit do varNoM vAlA, kadAcit tIna varNoM vAlA, kadAcit cAra varNoM vAlA, kadAcit pAMca varNoM vAlA hotA hai, kadAcit vaha eka gaMdhavAlA, kadAcit do gaMdhoMvAlA hotA hai kadAcit vaha eka rasa vAlA, kadAcit do rasoM vAlA, kadAcit tIna rasoMvAlA, kadAcit cAra 'navapaesiyasa pucchA' tyA TIkArtha-A sUtrathI gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke he bhagavan! nava pradezavALe je kaMdha che. athavA nava paramANuonA saMgathI 2 24 utpanna thAya che. sevA te 'navapaesiyasa' na1 pradezavANI 245 keTalA vAvALe, keTalA gaMdhavALA, keTalA rasavALe ane keTalA spazevALe DAya cha 1 mA prshnn| ttaramA cha -'goyamA! miya egavanne' gautama! te nava pradezavALe aMdha keIvAra eka varNavALe, kaIvAra be vaNe. vALe, keivAra traNa varSovALe, keIvAra cAra varNovALe, kaIvAra pAMca varSe vALa hoya che. keIvAra te eka gaMdhavALe koIvAra be gadhevALa hoya che. keIvAra eka rasavALe. koIvAra be rasavALe kaIvAra traNa rasovALe koI. bha0 102 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bhagavatIsUtre - - kadAcit catuHsparza vA bhavati etadeva kathayati 'jahA' ityAdinA 'jahA aTThapaesie jAva siya cauphAse pannatte' yathA'STapradeziko yAvat syAt catuHsparzaH pajJaptaH etatparyantamaSTapradezikamakaraNamavagantavyam / etasyaiva vivaraNaM kriyate'jai egavanne' ityAdi / 'jaha egavanne egavannaduHsannativannavaupanA jaheba aTTha. paesiyassa' yadi ekavarNaH ekArNadvivarNatrivarNa caturvarNa ythe| aSTamadezikasya, aSTapadezikavadeva navapradezikaskandhasyApi ekavarSadvivarNatrivarNacaturvarNavattvaM vyAkhyeyam-dvipradezikaskandhAdArabhya aSTapradezikaskandhAryantametat sarvam ane. rasoMvAlA aura kadAcit pAMca rasoM vAlA hotA hai, kadAcit vaha do sparzoM vAlA, kadAcit vaha tIna sparzoM vAlA, aura kadAcit vaha cAra sparzoM vAlA hotA hai, isI viSaya ko Age ke sUtrapAThoM se spaSTa kiyA jAtA hai aura atideza se yahI bAta samajhAI jAtI hai-'jahA aTTapaesie jAva siya ca uphAse pannatte' jisa prakAra ATha pradezoM vAlA skandha yAvat cAra sparzI vAlA kahA gayA hai, isI prakAra se navapradezika skandha ke viSaya meM bhI cAra spazoM taka kA kathana karanA cAhiye, jaise'jaha egavanne-egavana-dubanna-tivana-cauvannA jaheva aTTapaesiyassa' yadi vaha eka varNavAlA, yA do varNoM vAlA, yA tIna varNoM vAlA yA cAra varNoM vAlA, hotA hai to jaisA kathana inake viSaya kA aSTapradezika skandha ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana inake viSaya kA navapradezika skandha meM bhI karanA cAhie, vipradezika skandha se lekara aSTapradezika vAra cAra rasovALe ane kaIvAra pAMca rasevALe hoya che. koIvAra te be sparzevALe, kaIvAra traNa sparzAvaLe, kaIvAra cAra pazevALo hoya che. Aja viSayane AgaLanA sUtrapAThathI spaSTa karavAmAM Ave che-ane atidezathI mA pAta samantAmA Ave che.-'jahA apaemie jA siya cauphAse pannaste' 2 zata mA pradezavANe 245 yAvat yA2 25vaanne| DIya cha tema kahevAmAM AvyuM che. e ja rIte A nava pradezavALo kaMdha paNa cAra spaze. vALo hoya che. tyAM sudhInuM saghaLuM kathana ATha pradezI skaMdhanI jema ja 429 te mA pramANe .-'jai egavanne egavanna, duvanna, tivanna, cau. vannA jaheva adupaesiyasa' 2 te 4 pANI, me pANI, athavA traNa varNavALe athavA cAra varNovALe hoya che. te ATha pradezavALA rAdhanA prakaraNamAM A saMbaMdhI je pramANenuM kathana karyuM che. te ja pramANenuM saghaLuM kathana A viSayanuM A nava pradezavALA skaMdhanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM be zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 811 kazo nirUpitamiti tatsarvaM tataetra draSTavyam / aSTapradezikAdyapekSayA yadiha vailakSaNyaM tadiha padayate-'jai paMcavanne' ityAdi, 'jaipaMcavanne yadi navapradezikA skandhaH paJcavarNastadA 'siya kALae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya sukillae ya 1' syAt kAlava nIlazva lohitazca hAridrazca zuklazca 1' 'siya kAlae ya nIlae lohiyara ya hAlidae ya sukillagA ya 2' syAt kAlazva nIlazca lohitazca haridrazca zuklAzca 2 / evaM parivADIe eka saM bhaMgA bhANi. yayA' evaM paripATayA ekatvAnekatvAbhyAm ekatriMzadbhaGgA bhaNitavyA statrAhaskandhaparyanta yaha saba kathana aneka ghAra nirUpita kiyA jA cukA hai ataH vahIM se yaha dekha lenA caahiye| aba jo aSTapradezika skandha ke kathana kI apekSA navapradezika skandha ke kathana meM vilakSaNatA hai vahI yahAM prakaTa kI jAtI hai-'jai paMcavanne' ityAdi-yadi vaha navapradezika skandha pAMca varNoM vAlA hotA hai to vaha 'siya kAlae ya, nIlae ya, lohiyae ya, hAlihae ya, sukillae ya 1' kadAcit kAlA, nIlA, lAla, pIlA, aura zukla ina varNoM vAlA hotA hai athavA-siya kAlae ya nIlae ya, lohiyae ya, hAliddae ya sukillagA ya 2' eka pradeza usakA kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIlevarNa vAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA auraaneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 2, yahAM aneka pradezoM se 5 pradeza gRhIta hue haiM 'evaM parivADIe ekkatIsaM bhaMgA bhANiyanyA' isa paripATI ke anusAra ekatva pradezathI laIne ATha pradeza sudhInuM saghaLuM kathana anekavAra kahevAmAM AvI gayuM che. jethI te saMbaMdhI kathana tyAM joI levuM. - have ATha pradezavALA kaMdhanA kathanathI A nava pradezavALA skaMdhamAM je vizeSatA che. te mahimatAmait mAve che. 'jai paMcavanne' tyAhi 1 pradezavALe kaMdha pAMca varNovALe hoya te te A pramANe pAMca varNavALo DA .-'siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlie ya sukillae ya1' kaIvAra te kALA varNavALe, nIlavarNavALe lAlavarNavALe pILA varNavALe mana sa pANI DAya che. 1 athavA 'siya kArae ya nIlae ya lohi. yae ya hAlidae ya sukillagA ya 2' tanA se pradeza 4 // 1 vANI / pradeza nIla varNavALe eka pradeza lAla varNavALo eka pradeza pILA varNavALe ane aneka pradeze sapheda varNavALA hoya che. 2 A bhaMgamAM aneka pradeza vAthI pAya prsh| aru 421yA che. 'evaM parivADIe ekkatIsaM bhaMgA bhANi. cA' A paripATi pramANe tenA ekapaNA ane anekapaNune laIne 31 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 812 bhagavatIstre 'jAva' ityAdi, 'jAva siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAlidagA ya sukillae ya' yAvat syAt kAlAzca nIlAca lohitAzca hAridrAzca zuklazceti ekatrizo bhagaH yAvatpadena tRtIyamagAdArabhya trizattamaparyantA bhaGgAH saMgrAhyAH, tathAhi-syAt kAlazca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklazcati tRtIyaH 3, syAt kAlaca nIlazca lohitazca hAgdriAzca zuklAzceti caturthaH 4, syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrazca zuklazceti paJcamaH 5, syAt kAlazca nIlazca lohi aura anekatva ko le karake 31 bhaMga kahanA cAhie yAvat-'siya kAlagA ya, nIlagA ya, lohiyagA ya, hAliddagA ya sukillae ya' usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, aneka pradeza lAla varNavAle, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai yaha 31 vAM bhaMga hai yahAM yAvatpada se tRtIya bhaMga se lekara 30 veM bhaMga taka ke bhaMga grahaNa kie gae haiM ve isa prakAra se haiM-'syAt kAlazca, nIlazca, lohitazca, hAridrAzva zuklazca 3' yaha tIsarA bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNa kA eka pradeza nIle varNa kA, eka pradeza lohita varNa kA, aneka pradeza pIle varNa ke aura eka pradeza zukla varNa kA ho sakatA hai 3 'syAt kAlazca, nIlazca, lohitazva, hAridrAzca, zuklAzca4' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 4 athavA-'syAt kAlazca, nIlazca, lohi. tAzca, hAridrazca, zuklazca' yaha pAMcavAM bhaMga hai isake anusAra isakA metrIsa mo yAya che. tebha sabha. yAvat 'siya kAlagA ya, nIlagA ya lohiyagA ya, hAlihagA ya sukillae ya' tanAmanera prsh| . pANA aneka pradeza nIla varNavALA aneka pradeza lAla varNavALA aneka pradeza pILA varNavALA ane eka pradeza sapheda varNavALo hoya che. A 31 eka. trIsamo bhaMga thAya che. ahiMyAM yAt padathI trIjA bhaMgathI laI 30 trIsamAM lA sdhiin| so aya 421 // cha. 1 mA prabhArI cha.-'syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrAzca zuklazca3' tana me pradeza vANI, eka pradeza nIla varNavALe, eka pradeza lAla varNavALe, aneka pradeze pILA varNavALA ane keI eka pradeza sapheda varNavALo hoya che. A trIjo bhaMga hai. 3 yA 'syAt kAlazca, nIlaca, lohitava, hAridrAzca, zuklAzca4' eka pradezamAM te kALA varNavALe eka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM lAla vaNavALe aneka pradezamAM pILA varNavALe ane aneka pradezomAM sapheda paravAnA DAya. mA yaathe| ma che. 4 521'syAt kAlazca nIlazca zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 813 tAzca hAridrazva zuklAzceti SaSThaH 6, syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklazceti saptamaH 7 / syAt kAlazca nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklAzvetyaSTamaH 8, syAt kAlava nIlAca lohitazca hAridrazca zuklazceti navamaH 9, eka pradeza kRSNavarNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA, aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 5 'syAt kAlazca, nIlazca, lohitAzca, hAridrazca, zuklAzca' yaha chaThA bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 6 'syAt kAlazca, nIlazca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca 7' yaha sAtavAM bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIta varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 7, 'syAt kAlaca, nIlazca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklA. zca8' athavA usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle aneka pradeza pIle varNagale aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM yaha 8 vAM bhaMga hai-'syAt lohitAzca hAridrazca zuklazcara' ase prazama te // 1 vANA ye pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe eka pradezamAM pILA varNavALe tathA eka pradezamAM sapheda varNavALa hoya che. e rIte A pAMca 1 thAya che. 5 544 / 'syAt kAlazca, nIlazca, lohitazca, hAridrazca, zuklAzva6' eka pradezamAM te kALA varNavALe eka pradezamAM nIla varNavALe eka pradezamAM lAla varNavALe eka pradezamAM pILA varNavALo ane aneka pradezamAM sapheda pANe DAya che. m| ho ma cha. 6 thA 'syAt kAlazca nIlazca lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca7' se zamAM te 1 va pAyo / pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezamAM pILA varNavALo ane eka pradezamAM sapheda varNavALe che.ya che. e rIte A sAtamI ma thAya che. 7 'syAt kAlaca nIlazca lohitAzca, hAridrAzca, zuklAzca8' athavA 4 prazamA ta / 1 pAme meM pradezamA nIsa varNavALe aneka pradezamAM te lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA vaNa vALe tathA aneka pradezomAM sapheda varNavALa heya che. 8 A AThama bhaMga zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 814 bhagavatIsUtre " syAt kAlaca nIlAzca lohitazva hAridrazca zuklAceti dazamaH 10 | syAt areer nIlAca lohitaca dAridrAzca zuklazcetyekAdazaH 11, syAt kALatha nIlAica lohitazca hAridrAzca zuklAzceti dvAdazaH 12 syAt kAlazva nIlAzca lohikAlazca, nIlAica, lohitazva, hAridrazca zuklaica9' yaha nauvAM bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 1 'syAt kAlava, nIlAzva, lohitazca, hAridrzva, zuklAca' yaha 10 vAM bhaMga hai isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIche varNavAlA, aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 10, 'syAt kAlaica, nIlAica, lohitaica, hAridrAzca, zuklazca' yaha 11 vAM bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lAla varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zuklavarNavAlA ho sakatA hai 11 'syAt kAlaica, nIlAica, lohitazca, hAridrAzca, zuklAica' yaha 12 vAM bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohitavarNavAlA, aneka pradeza pIta varNavAle aura aneka pradeza zukla varNache. 'syAt kAlazca, nIhAraca, lohitazca, hAridrazca zuklazca9' me pradezamAM te kALA vaghu vALe aneka pradezeAmAM nIla vaNu vALe. eka pradezamAM lAla va vALA eka pradezamAM pILA varNavALA ane aneka pradezeAmAM sapheda vadhu vALe hoya che. A navamI lauMga che. 8 'zyAt kAlazca, nIlAzca, lohitAzca, hAdrizca zuklAzca 10' kheDa pradezamAM te ajA varSApANo bhane pradezAmAM nIla vavALA eka pradezamAM lAla varNavALA eka pradezamAM pILA vadhu vALA ane aneka pradeze!mAM sapheda vaNu vALA hAya che. e rIte A dasame bhaga thAya che. 10 ' syAt kAlazca nIThAzca lohitazca, hAridrazca zuklazca 111 eka pradezamAM te kALA vaNu vALA aneka pradezeAmAM nIla vaNu vALA, eka pradezamAM lAla varNavALe, aneka pradezamAM pILA vadhu vALA tathA eka pradezamAM saIda varSAvANI Deya che. the rIte yA azIyAramA lauMga thAya che. 11 syAt kAlazca nIlAiva lohitazva, hAridrAzca zuklAica 12' 4 pradezamAM te ajA vaNu vALe aneka pradezeAmAM nIla varNavALA eka pradezamAM lAla kaNavALA aneka pradezeAmAM pILA vadhu vALA tathA aneka pradezamAM sapheda varNavALA " zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 815 tAzca hAridrazca zuklazceti trayodazaH 13 / syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca hAridrazca zuklAzceti caturdazaH 14 / syAt kAlazca nIlAzca lohitAzca hAri. drAzca zuklazceti paJcadazaH 15 / syAt kAlazva nIlAzva lohitAzca hAridrAzca vAle ho sakate haiM 12 'syAt kAlava, nIlAztra, lohitAzca, hAridrazca, zuklazca' yaha 13 dazaM bhaMga hai-isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, aneka pradeza lohidavarNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 13 syAt kAla ica, nIlAica, lohitAzca, hAridrazca, zuklA zca' yaha 14 vAM bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNa: vAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle, ho sakate haiM 14, 'syAt kAlazca, nIlAica, lohitAzca, hAridrAica, zuklazca' yaha 15 vazaM bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNavAlA, aneka pradeza nIle varNavAle, aneka pradeza usake lohita varNavAle, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 15 'syAt kAlazca, nIlAzca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklAzca' yaha 16vIM bhaMga hai, isake anusAra usakA eka pradeza kRSNa varNAlA, aneka pradeza nole varNavAle, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIta varNaDeya che. me zata mA maar| 1 che. 12 syAt kAlaca, nIlAica, lohitAzca, hAridrazca, zuklazca 13' meM pradezamA te // 15 pAyo bhane pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe eka pradezamAM pILA varNavALo ane eka pradezamAM sapheda varNavALe hoya che. e rIte A tara ma che. 13 'syAt kAlazca nIlAica, lohitAzca, hAridrazca, zuklA3ca14' se pradezamA ta vANe aneprazAmAM nIta rANe aneka pradezamAM lAla varNavALe, eka pradezamAM pILA varNavALe tathA aneka pradezamA sa34 1 vAle DAya che. paayau| ma .14 ay| 'syAt kAlabdha nIlAzca, lohitAzca, hAridrAzca zuklazca15' meM pradezamA ta pANI. ane pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALA aneka pradezamAM pILA varNavALo ane eka pradezamAM sapheda varNavALA hoya che. A paMdaramo bhaMga che. 15 'syAt kAlazca nIlAzca lohita zva hAridrAzca zuklAzca 16' athavA se zamAM kALA varNavALe aneka pradezomAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla vaNavALe aneka pradezamAM pILA varNavALe ane aneka pradezamAM sapheda varNavALe hoya zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 816 bhagavatI sUtre zukla ceti SoDazaH 16 / syAt kAlazva nIlazva lohitazca hAridrazca zuklazveti saptadazaH 17 | syAt kAlAzva nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAcetyaSTAdazaH 18 | spAt kAlAzca nIlazva lohitazca hAridrAzca zuklazceti ekonaviMzatitamaH 19 | syAt kAlAzva nIlaca lohitazca hAridrAzva zukla, zveti vAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 16 'syAt kAlAca, nIlaca, lohitazca, hAridrava, zuklava' yaha 17 vA bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle eka pradeza nIlevarNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIche varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA bhI ho sakatA hai 17, 'sthAt kAlAzca, nIlaca, lohitaca, hAridrzva, zuklAzca 18' yaha 18 vAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA, aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 18, 'syAt kAlAzca, nIlaca, lohi tazca, hAridrAzca zuklazca 19' yaha 19 vAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 19, 'sthAt kAlAca, nIlaca, lohitazca, hAridrAca, zuklAca 20' yaha 20 vAM bhaMga hai, isake anusAra usake che, yA sojabho lauMga che. 16 athavA 'syAt kAlaica, nIlazca, lohitazca, hAridrazca zuklazca 17' 4 pradezamAM te ava pradezabhAM nIa 1 vaNu vALA eka pradezamAM lAla vaNu vALA eka pradezamAM pILA vaNu vALA ane eka pradezamAM sapheda vaNu vALA hAya che. A sattaramA bhaMga che. 17 athavA ' syAt kAlAzca nIlazca lohitazca hAridrazca zuklAzca 18' mane ahezomAM te kALA vaghu vALA eka pradezamAM nIla vaNuvALA eka pradezamAM lAla vaNu - vALA eka pradezamAM pILA vadhuvALA ane aneka pradezamAM sapheda vaNu vALe hAya che. A aDhAramA bhaMga che. 18 athavA lohitazca, hAridrAzca zuklazca 19' bhane che eka pradezamAM nIla vaNu vALA hAya che. eka pradezamAM lAla varNavALA aneka pradezeAmAM pILA vaNuvALA ane eka pradezamAM sapheda varNavALA hAya 'syAt kAlAzca nIlazca, pradezobhAM te bhAvavANI hoya che. yA mAzIsabhA lauMga che. 18 athavA ' syAt kAlAzca nIlazca lohitaraca hAridrAzva zuklAzca20' potAnA mane pradezamAM ajA varSAvANI me zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 305 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 817 viMzatitamaH 20 | syAt kAlains nIlazca lohitAzva hAridrazca zuklazcetyekaviMzatitamaH 21 / syAt kAlAzva nIlazva lohitAztra hAridrazca zuklAzveti dvAviMzatitamaH 22 / syAt kAlAzca nIlazva lohitAzca hAridrAzca zuklazceti trayoviMzatitamaH 23 / syAt kAlAina nIlazca lohitAzca hAridrAzca zuklAzceti aneka pradeza kRSNa varNavAle eka pradeza nIle varNavAlA, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIle varNavAle aura aneka pradeza zuklavarNavAle ho sakate haiM 20, 'spAt kAlAca, nIlaca, lohitAzca, hAri drazca zuklazva 21' isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lAla varNavAle eka pradeza pIche varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 21, 'syAt kAlAJca, nIlaica, lohitAica, hAridrazca zuklAzca 22' usake aneka pradeza kRSNa varNavAle eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 22, 'syAt kAlAina, nIlaica, lohitAica, hAridrAzca, zuklazca 23' yaha tevIsavAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIta varNavAle aura eka pradeza zuklavarNavAlA ho sakatA hai 23, 'syAt kAyAica, nIlaica, lohitAzca, vaNa vALA hAya che. pradezamAM nIla vaNuM vaLeA eka pradezamAM lAla vaNu vALe aneka pradezeAmAM pILA vaNu vALe ane aneka pradezemAM sapheda varNavALA hAya che. 20 'tyAt kAlAca nIlaica lohitAzca hAridrazca zuklazca21' bhane azobhAM te AjA vaNa vALA eka pradezamAM nIla vaNu vALe aneka pradezeAmAM lAla eka pradezamAM pILA vadhu vALA ane eka pradezamAM sapheda vaNu vALA yA ovIsabhA laMga che. 21 'syAt kAlAzca nIlazca lohitAzca haridrazca zuklAzca22' bhane pradezamAM te ajA varSAvANI hoya che. kheDa pradezabhAM nIla vaNu vALe aneka pradezeAmAM lAla vaNu vALA eka pradezamAM pILA vaNu - vALe ane eka pradezamAM sapheda varNavALA hAya che. A khAvIsamA lauMga che. 22 ' syAt kAlAzca, nIlazca, lohitAzca, hAridrAzca, zuklazca23' tenA aneka pradezeA kALA vaNu vALA eka pradeza nIla vaNu vALe aneka pradeze lAla vadhu vALA aneka pradeze pILA vaNu vALA ane eka pradeza sapheda vaNu vANI hAya hai. mA tevIsabhA lauMga che. 23 athavA 'syAt kAlAzca, nIlaraca bha 103 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 818 bhagavatI caturviMzatitamaH 24 / syAt kAlAca nIlAca lohitazca hAridrazca zuklazceti paJcaviMzaH 25 / sthAt kAlAzca nIlAMzca lohitazva hAridrazca zuklAzceti SaDviMzaH 26 / syAt kAlAzca nIlAca lohitazca hAridrAzca zuklazceti saptaviMzatitamaH 27 / hAridAzca, zuklAzca24' yaha cauvIsavAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, eka pradeza nIle varNavAlA, aneka pradeza lohita varNavAle, aneka pradeza pIta varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 24 'syAt kAlAzca, nIlAica, lohita. ica, hAridrazca, zuklazca 25' yaha 25 vAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIle varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 25, 'sthAt kAlAica, nIlAica, lohitazca, hAridrazca, zuklAzca26' yaha 26 vAM bhA hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, eka pradeza pIle varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 26, 'syAt kAlAica, nIlAica, lohita. ica, hAridrAzca, zuklazca 27' yaha sattAvIsavAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIta varNavAle, aura eka pradeza lohitAzca, hAridrAzva, zuklAzca24' te potAnA bhane pradezamA stay. vALo eka pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezomAM pILA varNavALe ane aneka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. mA vyAvIsabhI che. 24 'syAt kAlaca, nIlAica, lohitAzca hAri. drazca zuklazca 25' bhane prazAmata 1 vANI bhane pradezamA nIsa varNavALo aneka pradezomAM lAla varNavALo kaI eka pradezamAM pILA varNavALo eka pradezamAM sapheda varNavALo hoya che. e rIte A paccIsame bhaMga che 25 'syAt kAlAzca nolAzca lohitazca hAridrazca zuklAzca26' te bhane pradezamA / varNavALo eka pradezamAM pILA varNavALe aneka pradezamAM nIla varNavALo eka pradezamAM lAla varNavALo ane aneka pradezomAM sapheda vAvALo hoya che. korIta mA 70Isa bha ma cha. 26 'syAt kAlAica nIlAica, lohitazca, hAridrAzca, zuklazca27' bhane pradezamAta pANI mane pradezamA nIla varNavALa eka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezamAM pILA varNavALa ane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 07 navapradezika skandhasya varNAdini0 819 syAt kAlAca nIlAca lohitaztha hAridrAtha zuklAzceti aSTAviMzatitamaH 28 / syAt kAlAca nIlAca lohitAzva hAridrava zuklazvetye konatriMzattamaH 29 / syAt kAlAca nIlAca lohitAzva hAridrava zuklAzceti trizattamaH 30 / syAt kAlAva ators lohitAva hAridrAya zuklaveti ekatriMzattamaH 31 / 'ee ekatIsaM bhaMgA zukla varNavAlA ho sakatA hai 27, 'syAt kAlAica nIlAica, lohitaica, hAridrAica, zuklAzca28' yaha aTThAtrIsarvA bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle, aneka pradeza nIle varNavAle, eka pradeza lohita varNavAlA, aneka pradeza pIta varNavAle aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 28 'syAt kAlAica, nIlAica, lohitAca, dAridrazca zuklazca 29' yaha unIsavAM 29 vAM bhaMga hai, isake anusAra usake aneka pradeza kRSNa varNavAle aneka pradeza nIle varNavAle aneka pradeza lohita varNavAle, eka pradeza pIta varNavAlA aura eka pradeza zukla varNavAlA ho sakatA hai 29, 'syAt kAlAica, nIlAica, lohitAzca hAridrazca zuklAiva30' yaha 30 va bhaMga hai, isake anu. sAra aneka pradeza usake kRSNa varNavAle, aneka pradeza usake nIle varNavAle, aneka pradeza usake lohita varNavAle eka pradeza pIta varNavAlA aura aneka pradeza zukla varNavAle ho sakate haiM 30, isa prakAra ke ye 30 bhaMga hai, ikatIsavAM bhaMga isa prakAra hai 'sthAt kAlAica, nIlAica, eka pradezamAM sapheda vaNu vALA hAya che. A satyAvIsamA bha`ga che. 27 athavA 'syAt kAlAzva, nIlAzva, lohitazca, hAridrAzca zuklAzca 28' te potAnA ane pradezamAM kALA vaNu vALA aneka pradezamAM te nIla vadhu vALA hAya che. eka pradezamAM lAla vaNu vALe aneka pradezeAmAM pILA vaNu vALe ane aneka pradezeAmAM te sapheda vaNu vALA hAya che. A aThayAvIsamA bhaMga che. 28 'syAt kAlAzca nIlAiva lohitAzca hAridrazca zuklazca29' bhane pradezamAM te kALA vaNu vALA aneka pradezamAM nIla vaNuvALA aneka pradezamAM lAla vadhu - vALe eka pradezamAM pILA varNavALA ane eka pradezamAM sapheda vaNa vALA hAya che, Ayoga zutrIsabhA lauMga che. 28 'syAt kAlAzca, nIlAzca, lohitAzca, hAridrazca zuklAzca 30' ne pradezamAM te ANA vAyuvANI ne pradezama te nIla varNavALA aneka pradezamAM lAla vaNu vALe aneka pradezamAM pILA vaNu - vALA ane aneka pradezeAmAM te sapheda vavALA hAya che. A trIsamA bha'ga che. 30 ' syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca, hAridrAzca zuklA 31' mane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 820 bhagavatIsutre ete uparidarzitAH pazcAnAmapi varNAnAM paripATayA ekattAnekatvAbhyAm ekatrizadbhaGgA bhavantIti evaM ekaga-duyaga-tiyaga-caukkaga paMcagasaMjoehiM dochattIsAbhaMgasayA bhavaMti' evam eka-dvika-trika-catuSka-paJcakasaMyogaiH varNAnAzritya SaTratriMzadadhikazatadvayabhaGgAH (236) bhavanti / 'gaMdhA jahA aTThapaesiyassa' gandhA yathA aSTapradezikasya, gandhamAzritya SaDbhaGgA bhavanti tathaiva navapradezikasyApi gandhamAzritya SaDbhaGgA bhavantItyarthaH, 'rasA jahA eyassa ceva vanA' rasA yathA etasyaiva-navapradezikasyaiva varNAH, yathA navapradezikasya varNAH kathitA stasyaiva lohitAzca, hAridrAica, zuklazca' 'ee ekattIsaM bhaMgA' isa prakAra se ye31 bhaMga pAMca vargoM ko paripATI se unake ekatva aura anekatva ko lekara hue haiM / evaM ekkaga-duyaga-tiyaga-caukkA-paMcaga-saMjoehiM do chattIsA bhaMgasayA bhavaMti' ye varNAzrita saba bhaMga yahAM 236 hote haiM, asaMyogI 5, vikasaMyogI 40 trikasaMyogI 80 catuhakasaMyogI bhI 80 aura paMca saMyogI 31, 'gaMdhA jahA apaesiyasta' jisa prakAra se aSTa pradezikameM gandha ko Azrita karake 6 bhaMga kahe gaye haiM, usI prakAra se nava pradezika skandha meM bhI gandha ko Azrita karake 6 bhaMga kahanA cAhiye 'rasA jahA eyassa ceva vannA' jisa prakAra se rasoM ko Azrita karake aSTapradezika skandha meM bhaMga prarUpaNA kI gaI hai usI prakAra se isI ko Azrita karake bhI bhaMga prarUpaNA karanI cAhiye arthAt rasoM ko Azrita karake yahAM para asaM yogI 5, dvikasaMyogI 40 trikpradezamAM te kALA varNavALe aneka pradezamAM nIla varNavALe aneka pradezamAM lAla varNavALe aneka pradezamAM pILA varNavALe ane eka pradezamAM sapheda pazavAjA jAya che. mAtra sabhI che. 31 'ee ekattIsa bhaMgA' mA rIte A ekatrIsa bhaMge pAMca varSonA vegathI tenA ekapaNa ane aneka palAne sadhana thA cha. 'eva ekaga-duyaga-tiyaga-caukaga-paMcagasaMjoehi do hanIsA bhAsayA bhavaMti' mA zate 1f samadhI 236 ase. chatrIsa maga thAya che. te A rIte asaMyegI 5 brikasayAgI 40 cALIsa aMge trikasacogI 80 eMsI bhege cAra saMcagI paNa 80 eMsI bhage ane pAMca saMgI 31 ekatrIsa ema kula 236 bhaMga thAya che. gaMdhA jahA adupae siyassa' ke rIte 28 prazA // 24 dhamA saMbadhI 6 7 bhage kahyA che te ja pramANe A nava pradezavALA skaMdhamAM paNa gaMdha saMbaMdha che 6 aMge samajavA. 'rasA jahA eyasva ceva vannA' mA prazAsabhA 2 zata 2sa saMbaMdhI bhagenI prarUpaNa karavAmAM AvI che eja pramANe A nava pradeza zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 821 tAdRzasaMkhyAkA rasA api jJAtavyAH, 'phAsA jahA caupparasiyarasa' sparzA yathA catuHpadezikasya / sparzasya SaTtriMzadbhaGgA bhavantIti bhAvaH / 1 navamadezikasya varNagandharasasparzAn yathAvibhAgaM pradarzya dazapradezikasya tAna darzayitumAha- 'dasapaesie NaM' ityAdi, 'dasapae sie NaM bhaMte khaMdhe pucchA 'dazapradezikaH khalu bhadanta ! skandhaH pRcchA he bhadanta ! dazamadezikaH skandhaH saMyogI 80 catuSkasaMyogI bhI 80 aura paMcasaMyogI 31 milakara 236 bhaMga hote haiN| 'phAsA jahA caupparasiyassa' catuSpradezika skandha ke prakaraNa meM pradezika skandha ke sparzo ko Azrita karake jisa prakAra se 36 bhaMga kahe gaye haiM usI prakAra se navapradezika skandha ke bhI sparzo ko Azrita karake 36 bhaMga kahanA cAhiye ataH navapradezika skandha ke sparza saMbaMdhI 36 bhaMga ho jAte haiM - isa prakAra se navapradezika skandha ke varNa gandha, rasa aura sparza saMbaMdhI bhaMgoM kI prarUpaNA kara ke aba sUtrakAra dazapradezika skandha ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza saMbaMdhI bhaMgoM kA kathana karate haiM- isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - 'dasapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe pucchA' he bhadanta ! jo skandha 10 pudgala paramANuoM ke saMyoga vALA skaMdhanA rasa saMbadhI bhaMgAnI prarUpaNA samajI levI arthAt- rasA su'badhI ahiyAM asayAgI 5 pAMca dvikasaceAgI 40 cALIsa trikasa'yeAgI 80 e'sI cAra sa`cegI 80 esI ane pAMca sayeAgI 31 ekatrIsa ema Dusa 236 ase chatrIsa laga rasa saMbaMdhI thAya che. 'phAmA jahA cautpae* siyAsa' yA pradezavAnA dhanA zubhAM yAra pradezabAjA dhamAM sparza sa'dhI je rIte 36 chatrIsa bhagA kahyA che, eja rIte nava pradezavALA skaMdhamAM pazu sparzI sa`khaMdhI chatrIsa bhaMgA thAya che. tema samajavu', A pramANe nava pradezavALA skaMdhanA vadhu, gadha. rasa ane spaza saMbadhI bhaMgenuM vivecana karIne have sUtrakAra kraza pradezavALA skaMdhanA vaNu, gadha, rasa, ane sparza sabadhI bhagAnI prarUpaNA kare che. AmAM gautama svAbhI alune me prabhA pUche che hai - 'dasa paesie NaM bhaMte khaMdhe pucchA' De bhagavat je skaMdha 10 dasa pudgala paramANuonA saMcAgathI thAya che. te daza zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 822 bhagavatIkhatre kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparza iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ! ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siya egavanne' syAt ekavarNaH dvivarNastrivarNacaturvarNaH paJcavarNaH, syAdekagandho dvigandhaH, syAdekaraso dvirasasbirasazcatUrasaH pazcarasaH, syAt dvisparza svisparzazcatuHsparzaH / etadeva darzayati-'jahA' ityAdi, 'jahA naparasira jAra caupha se pannate' yathA navaradezike yAvat catuHsparzaH se janya hotA hai vaha dazapradezika skandha kitane varNoM vAlA, kitanI gaMdhoM vAlA, kitane rasoM vAlA aura kitane spoM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! siya egavanne ? jahA navapaesie jAva siya cauphAse pannatte' he gautama ! vaha dazapradezika skandha navapradezika skandha kI taraha eka varNavAlA yAvat cAra sparzI vAlA hotA hai arthAt vaha kadAcit eka varNavAlA ho sakatA hai, kadAcit do varSoM vAlA ho sakatA hai kadAcit tIna varNoM vAlA ho sakatA hai, kadAcit cAra varNoM vAlA ho sakatA hai aura kadAcit pAMca varNoM vAlA ho sakatA hai, isI prakAra vaha kadAcit eka gaMdhavAlA, kadAcit do gaMdhoMvAlA, bhI ho sakatA hai kadAcit vaha eka rasavAlA, kadAcit dhaha do rasoMvAlA, kadAcit tIna rasoMvAlA, kadAcit cAra rasoMvAlA aura kadAcit vaha pAMca rasoM vAlA ho sakatA hai, kadAcit vaha do sparzoM vAlA, kadAcit tIna spoM vAlA, kadAcit cAra spoM vAlA, ho sakatA hai, isa viSaya ko spaSTa karake atha sUtrakAra samajhAte haiNpradezavALe kaMdha keTalA varNavALe heya che? keTalA gaMdhavALo hoya che? keTalA rasavALa hoya che ane keTalA sparzevALe hoya che? A praznanA uttaramA prabhu cha hai-'goyamA! siya egavanne ? jahA navapaesie jApa siya caupha se paNNatte' he gautama! te 60 prazANe 245 nava prazA skaMdhanI mAphaka eka varNavALA yAvat cAra sparzevALa hoya che. arthAta te keIvAra eka varNavALe heya che. keIvAra be varSovALa hoya che. koIvAra traNa varNovALa hoya che. koIvAra cAra varNovALo hoya che. ane koIvAra pAMca varNovALa hoya che. e ja rIte koIvAra eka gaMdhavALe ane kaIvAra be gaMdhavALe paNa hoya che. koIvAra te eka rasavALA keIvAra te be rasavALe kaIvAra traNa rasovALe koIvAra cAra rasavALe ane kaIvAra pAMca rasavALI hoya che. keIvAra be sparzIvALo ke IvAra traNa sparzIvALo ane kaIvAra cAra sparzIvALo hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU07 navapradezikaskandhasya varNAdini0 823 majJaptaH / 'jai emabanne' yadi ekavarNo dazapadezikastadA, 'egavanna dvivannativannacaupanA jahera navapaesiyasa' ekavarNadvivarNa trivarNacaturvarNA yathaiva navapradezikasya tathaiva dazapadezikasyApi jJAtavyAH / 'paMcavanne vi the|' pazcarNo'pi tathaiva navapradezikavadeva 'NavaraM vattIsaimo bhaMgo bhannaI navaraM-kevalamiha dvAtriMzattamo bhaGgo bhaNyate-bhaNitavyaH, syAda kAlazca nIlazca lohitazva hAridrazca zuklazve. syArabhya ekatriMzadbhaGgA navapradezike ye uktAste sarve'pi grAhyA eva kevalamatra dvAtriMzattamo'pi syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrAzca zuklAzcetyA. kArako'dhiko'pi vaktavya ityevaM krameNa paripATathA dvAtriMzattamo vaktavyaH / 'eva 'jai egavanne' yadi vaha daza pradezika skandha eka varNavAlA hotA hai to 'egavanna duvannativanna cauvannA jaheba navapaesiyassa' ekavarNa viSayaka, dvivarNa viSayaka, trivarNa viSayaka aura cAra varNaviSayaka kathana jaisA navapradezika skandha meM kiyA gayA hai, vaisA hI kathana inake viSaya meM yahAM para bhI karanA cAhiye tathA 'paMcavanne vi taheba' pAMca varNaviSayaka kathana bhI navapradezika skandha ke jaisA hI karanA cAhiye, yadi kucha vizeSatA hai to vaha 32 veM bhaMga kI apekSA se hai tAtparya kahane kA yaha haiM ki navapradezika skandha meM pAMcavarNoM ke jo 31 bhaMga prakaTa kiye gae haiM so 31 bhaMga to ve hI yahAM kahanA cAhiye tathA 32 vAM jo bhaMga hai vaha isa prakAra se hai-'syAt kAlAica, nIlAica, lohitAzca, ve sUtra42 mA viSayane 258 rIta samAve cha. 'jai egavanne' 2 te 62 pradezavANI 248 2 varSa vANo DAya te te 'egavana, duvanna, tivanna cauvannA aheva navapaesiyasa' se varSa samadhI, me 1950 samadhI traNa varNa saMbaMdhI ane cAra varNa saMbaMdhInuM kathana jevI rIte nava pradezavALA skaMdhanA viSayamAM kahevAmAM AvyuM che eja pramANenuM kathana A daza prazANA viSayamA 24 ghanA 5 sabhA' tathA 'paMca vanne taheva' pAMya paNa saMbaMdhInuM kathana paNa nava pradezavALA skaMdhanI jema ja samajavuM. je kaMI vizeSapaNa che te 32 batrIsamAM bhaMga saMbaMdhI che. kahevAnuM tAtparya e che ke nava pradezavALA skaMdhamAM pAMca varNa saMbaMdhI 31 ekatrIsa bhaMga kahA che A daza pradeza kadhamAM 32 batrIsa bhaMga thAya che. 31 ekTIsa aMge te nava pradezavALA skaMdhanI jemaja ahiyAM paNa samajavA ane batrIsamo je cha ta pramANe cha-'syAt kAlAzca nIlAzca lohitAzca hAridrAzca zuklAzca32' bhanera prazAma // pANI bhane pradezamA na ko aneka pradezamAM lAla varNavALo aneka pradezomAM pILA varNavALo ane aneka zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 824 bhagavatI mee ekkagaduyagatiyagacauktagapaMcagasaMjogesu doni sattatIsA maMgasayA bhavaMti' evamete ekadvikatrikacatuSkapazcakasaM gogaiH saptatriMzadadhikazatadvaya bhaGgA bhavanti asaMyogino maGgAH, paJca 5, dviva.saMyoginazcatvAriMzat 40 misaMyo. gino'zItiH 80, catuH saMyogino'pyazItireva 80, pazcana saMyogino dvAtriMzat 32, sarvamaMkalanayA saptatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH 237 bhavanti, dazapradezika skandhe varNAnAzrityeti / 'gaMdhA jahA navapae siyassa' gandhA yathA narapradezikasya, dazamadezikasya gandhaviSayakAH paDUbhaGgA bhavanti, 'rasA jahA eyassa ceva bannA' rasA yathA etasyaitra varNAH yathA varNAH vibhAgazo dazamadezikasya kathitAstathaiva rasAapi asaMyoginaH paJca 5 dvika saMyoginazcatvAriMzat 40, trisaMyogino'zIti 80, catuH saMyogino'pyazItireva 80, paJcakasaMyogino dvAtriMzat 32, sarvasaMkalanayA saptatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH 237 bhavantIti jJAtavyAH / 'phAsA jahA cauppa esiyassa' sparzA yathA catuHpadezikasya / evaM krameNa dazapadezikasya hAridrAzya, zuklAzca 32' 'evamee ekaga-duyaga-tiyaga-ca ukkA-paMcaga saMjogesu doni sattatIsA bhaMgasayA bhavaMti' isa prakAra se yahAM para asaMyogI 5 dvikasaMyogI 40, trikasayogI 80, catuSkasaMyogI bhI 80 aura paMcasaMyogI 32 bhaMga vargoM ko Azrita karake 237 ho jAte haiN| gaMdhaviSayaka bhaMga yahAM navapradezika skandha ke jaisA 6 hote haiM 'rasA jahA.' rasaviSayaka bhaMga bhI yahAM 237 hote haiM-asaMyogI 5, hika saMyogI 40, trikasaMyogI 80, catuSka saMyogI 80 aura paMcaka saMyogI 32, kula milakara yahAM rasoM ko Azrita karake bhaMgasaMkhyA vargoM kI taraha 237 hotI haiM / 'phAsA jahA ca uppa.' tathA sparzasaMbaMdhI prazAma sa36 jo DAya che 32 'evameva ekkaga-duyaga-tiyaga-ca ukkagapaMcaga-saMjogesa donni sattatIsA bhaMga sayA bhavaMti' mArIta maliyAM sayogI pAMca bhaMga be raMgI 40 cALIsa aMge, traNa saMgI 80 eMsI bhaMga. cAra saMgI 80 eMsI bhaga pAMca saMgI 3ra batrIsa bhege e rIte varNa saMbaMdhI 237 besADatrIsa bha thAya che. gaMdha saMbaMdhI bhage nava pradezI dhanI ma 6 cha thAya che. 'rasA jahA vannA' paNa mI ma 236 bhaMga thAya che tema rasa saMbaMdhI bhaMge paNa ra37 baso sADatrIsa thAya che. temAM asaMgI 5 pAMca be saMgI 40 cALIsa traNa sogI 80 esI cAra saMyogI 80 eMsI ane pAMca saMyogI 3ra batrIsa ema kula 2sa samadhI ase! sAunIsa 237 maNI thAya che. 'phAsA jahA ca upaesiyasa' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA kA za020 u05 107 navapradezikaskandhasya varNAdini0 825 varNaviSaye saptatriMzadadhikazatadvayabhaGgAH 237, gandhaviSaye 6 SaT, rasaviSaye saptatriMzadadhikazatadvayam 237, sparzaviSaye SaTtriMzat 36, sarvasaMkalanayA 516 SoDazAdhikapaJcazatabhaGgA bhavantIti / 'jahA dasapaesiyo evaM saMkhejjapaesiyo vi' yathA dazamadezikaH skandho varNagandharasamajaH savibhAgaiH kathitastathA saMkhyeya pradeziko'pi skandho varSagandharasasparTIH savibhAgaiH varNanIyaH / evaM asaMkhejjapaesio vi' evameva-dazamadezikavadeva varNagandharasasparzerasaMkhyeyapadeziko'pi skandho vktvyH| 'suhumapariNao aNaMtapaesio vi evaM ceva' sUkSmapariNato'nanta. pradezika skandho'pi evameva dazapadezikavadeva varNagandharasasparzarvarNanIya iti ||muu07|| bhaMgoM kI saMkhyA catuH pradezI skandha ke jaisI 36 hotI haiM, isa prakAra saSa bhaMgoM kI saMkhyA yahAM 516 AtI hai-varNaviSayaka bhaMga 237, gaMdhaviSayaka bhaMga 6, rasa viSayaka bhaMga 237 aura sparzaviSayaka bhaMga 36 / 'jahA dasa paesio evaM saMkhejjapae0' jisa prakAra se daza pradezika skandha varNa, gaMdha, rasa aura sparzo ke bhaGgoM se prarUpita kiyA gayA hai, usI prakAra se saMkhyAta pradezika skandha bhI varNa gandha, rasa aura sparza saMbaMdhI bhaMgoM dvArA prarUpita karanA cAhiye, 'evaM asaMkhejjA' dazapradezika skandha ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza saMbandhI bhaGgoM se hI asaMkhyAta pradezI skandha ke varNa, gaMdha rasa aura sparzoM ke bhaGgoM kA vivecana karanA cAhiye / tathA-'suhumapariNao0' sUkSma pariNata ananta tathA sparza saMbaMdhI bhaganI saMkhyA cAra pradezavALA skaMdhanI jema 36 chatrIsa thAya che. e rIte tamAma bhAgonI saMkhyA 516 pAMcase soLa thAya che. te A pramANe samajavA varNa saMbaMdhI 237 baso sADatrIsa bhege gaMdha saMbaMdhI 6 cha rasa saMbaMdhI 237 base sADatrIsa ane sparza saMbaMdhI kuda chatrIsa meM zata pusa 516 paaNyse| seoNa bhI thAya che. 'jahA dasapaesiyo evaM saMkhejjapaesio' 2 pramANe 42 pradezavAmA 24 mA 15, madharasa, mana spara saMbaMdhI bhaMgenI prakSaNa karI che te ja pramANe saMkhyAta pradezavALA skaMdhamAM paNa varNa gaMdha, rasa, ane sparzI saMbaMdhI aMgenI prarUpaNa sama vI. 'evaM asaMkhejja.' 6 pradezavATa 24 ghanA 1, madha, 2sa bhane 25 saMbaMdhI pramANe ja asaMkhyAta pradezavALA skaMdhanA varNa, gaMdha, rasa ane 250 samadhI 4thana sabhA tathA 'suhuma pariNao0' sUkSma parizta mnntapradezavALA skaMdhanA varNa vigerenA bhAge paNa daza pradezanALA ro bha0 104 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 826 bhagavatIsUtre paramANupudgalAdArabhya sUkSmapariNatAnantapradezikaskandhaparyanteSu varNagandharasasparzAn savibhAgAn pradazya bAdarapariNatAnanantapradezikapudgale gatAna varNagandharasa. sparzAn vibhAgazo darzayitumAha-vAyarapariNae NaM' ityaadi| ___ mUlam-'bAyarapariNae NaM bhaMte ! aNaMtapaesie khaMdhe kaivanne. evaM jahA aTrArasamasae jAva siya aTTaphAse pannatte / vannagaMdha rasA jahA dspesiyss| jai cauphAse savve kakkhaDe savve garue savve sIe savve niddhe1, sabve kakkhaDe savve garue savve sIe savve lukkhe2, so kakkhaDe savve garue savve usiNe samve niddhe3, savve kakkhaDe save garue savve sIe savve lukkhe4, savve kakkhaDe savve lahue sabbe sIe savve niddhe 5, samve kakkhaDe savve lahue sabve sIe savve lukkhe6, savve kakkhaDe savve lahue savve usiNe savve ni 7, savve kakkhaDe savve lahue satve usiNe satve lukkheda, sabbe maue savve garue samve sIe savve niddhe9, savve maue savve garue sace sIe saThave lukkhe10, savve maue savve garue sabve usiNe savve niddhe 11, savve maue savve garue savve usiNe savve lukkhe12, satve maue savve lahue savve sIe savve niddhe13, savve maue saTave lahue savve sIe savve lukkhe14, satve maue savve lahue savve usiNe satve niddhe15, savve maue save lahue samve usiNe savve lukkhe16, ee solasa bhNgaa|| pradezika skandha ke vargAdi bhaMga bhI, daza pradezika skandha ke varNAdi bhaMgoM kI taraha hI varNita karanA cAhie ||suu0 7 // pramANe samajavA ane daza pradezavALA skaMdhanA vadi prakAra pramANe tenuM paNa varNana karavuM. masUtra chA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 827 jai paMcaphAse savve kakkhaDe savve garue savve sIe dese niddhe dese lukkhe1, sabve kakkhaDe savve garue savve sIe dese niddhe desA lukkhA2, sabve kakkhaDe savve garue satve sIe desA niddhA dese lukkhe3, sabve kakkhaDe savve garue savve sIe desA niddhA desA lukkhA4, savve kakkhaDe savve garue savve usiNe dese niddhe dese lukkhe4, savve kakkhaDe savve lahue savve sIe dese niDhe dese lukkhe4, savve kakkhaDe savve lahue savve usiNe dese niddhe dese lukkhe4| evaM ee kakkhaDe NaM solasabhaMgA16 / savve maue save garue savve sIe dese niddhe dese lukkhe|| evaM maueNa vi solasabhaMgA16, evaM battIsaM bhNgaa32| savye kakkhaDe save garue savve niddhe dese sIe dese usiNe4, savye kakkhaDe savve garue savve lukkhe dese sIe dese usinne4| ee battIsaM bhaMgA 32 / savve kakkhaDe savve sIe savve niddhe dese garue dese lahue, ettha vi battIsaM bhNgaa32| sabve garue savve sIe savve niddhe dese kakkhaDe dese maue, ettha vi battIsaM bhaMgA32, evaM sabve te paMcaphAse aTThAvIsaM bhaMgasayaM128bhavai // ____ jai chapphAse sabbe kakkhaDe sabve garue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe1 savve kakkhaDe savve garue dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhAra, evaM jAva sabve kakkhaDe savve garue desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhaa16| ee solasa bhNg|16| sabve kakkhaDe sanve zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 828 bhagavatIMsUtre lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, ettha vi solasa bhNgaa16| savve maue savve garue dese sIe dese usiNe dese Niddhe dese lukkhe, estha vi solasa bhaMgA 16 / savve maue sabve lahue, dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, ettha vi solasa bhaMgA16, ee causATuM bhaMgA 64 / so kakkhaDe savve sIe dese garue lahue dese niddhe dese lukkhe, evaM jAva sabve maue sabce usiNe desA garuyA desA lahuyA desA NiddhA desA lukkhA, ettha vi ca usaTuiM bhaMgA64(2) savve kakkhaDe save niddhe dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe1, jAva so maue save lukkhe desA lahuyA desA sIyA desA usiNA ee causaTuiM bhaMgA64(3) save garue save sIe dese kakkhaDe dese maue dese niddhe dese lukkhe evaM jAva sake lahue save usiNe desA kakkhaDA desA mauyA desA niddhA desA lukkhaa| ee causaTiM bhaMgA64(4) savve garue save niddhe dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe1 jAva save lahue save lukkhe desA kakkhaDA desA mauyA desA sIyA desA usiNA, ee causaddhiM bhaMgA64(5) save sIe save niddhe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue1 jAva satve usiNe sabve lukkhe desA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA ee causaTuiM bhaMgA64(6) save te chapphAse tinni caurAsiyA bhaMga sayA 384 bhavaMti ||suu. 8 // zrI bhagavatI sutra : 13 Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezika mudgalAvargAdini / 829 chAyA-bAdarapariNataH khalu bhadanta ! anantapradezikaH kativarNaH 0 evaM yathA'STAdazazate yAvat syAdaSTasparzaH prajJaptaH / varNagandharasA yathA dazapradezikasya, yadi catuHsparzaH sarvaH karkazaH saNe gurutaH sarvaH zIta: sarvaH snigdhaH 1, saH karkazaH sarvo gurukaH sarvaH zItaH sarvo rUkSaH 2, sarvaH karkazaH so gurukaH sarva uSNaH sarvaH snigdhaH 3, sarvaH karkazaH sarbo gurukaH sarva uSNaH sau rUkSaH 4, sarvaH karkazaH soM laghukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH 5, sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarvaH zIta: soM rUkSaH 6, sauH kakazaH saryo laghukaH sarva uSNaH sarveH snigdhaH 7, sarvaH karkazaH so laghuH sarvaH uSNaH sau rUmaH 8, soM mRdukaH so gurukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH 9, soM mRdukaH so gurukaH saH zIta: sarvo rUkSaH 10, soM mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH sarvaH snigya: 11, soM mRdukaH saNe gurukaH sarva uSNaH sauM rUkSaH 12, soM mRdukaH sarvo laghukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH 13, sarvA mRdukaH soM laghuH sarvaH zotaH soM rUkSaH 14, sau mRdukaH soM laghuH sarva uSNaH sarvaH striAyaH 15, soM mRdukaH soM laghukaH sarva uSNaH soM rUkSaH 16, ete SoDaza bhaMgA // ____ yadi pazcasparzaH sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarvaH zIto dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH karkazaH so gurukaH sarvaH zIto dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, sarvaH karkazaH soM gurukaH sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, saH karkazaH soM gurukaH, sarvaH zItaH, dezAH snigdhAH, dezA rUkSAH 4 / sarvaH karkazaH sarvA gurukA, sarva uSNaH, dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, sarvaH karkazaH, sarvo laghukA, sarvaH zItaH, dezaH snigdho dezo rUkSaH 4 / sarvaH karkaza, sarvA laghukA, sarva uSNo, dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, evame te karkazena SoDaza bhaGgAH 16 / so mRdukaH so gurukA sarvaH zIta: dezaH snigdho dezo rUkSaH 4 / evaM mRdu kenApi SoDaza bhaGgAH 16, evaM dvAtriMzad bhaGgAH 32 / sarvaH karkazaH savoM gurukaH sarvaH snigdhaH dezaH zIto deza uSNaH, 4, sarvaH karkazaH sarvo gurukaH savo rUkSo dezaH zIto deza uSNaH 4, ete dvAtriMzad bhaGgAH 32 / sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH snigdho dezo guruko dezo laghukaH, atrApi dvAtriMzadbhaGgAH 32 / so gurukaH, sarvaH zItaH, sarvaH snigdho, dezaH karkazo, dezo mRdukaH, atrApi dvAtriMzadbhaGgAH 32 / ecaM sarve te pazcasparze'STAviMzatyadhikaM bhaGgazataM (128) bhavati / ___yadi SaTsparzaH sarvaH karkazaH, so gurukaH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH kazaH: sarvo gurukaH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, evaM yAvat sarvaH karkazaH savoM gurukA, dezAH zItA, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezA rUkSAH 16 / ete SoDaza bhaGgAH 16 / sarvaH karkazaH sau laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, atrApi SoDaza bhaGgAH 16 / so mRdukaH soM gurukaH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, atrApi SoDaza bhaGgAH 16 / savoM mRdukaH soM laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, atrApi SoDaza bhaGgAH 16, ete catuHSaSTibhaGgAH 64 (1) / sarvaH karkazaH sarvaH zItaH dezo guruko dezo laghuka dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM yAvat sarvA mRdukaH sarva uSNo dezA gurukAH dezA laghukAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, atrApi catuHSaSTibhaGgAH 64 (2) / sarvaH karkazaH sarvaH snigdho dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNaH 1, yAvat sarvo mRdukaH savoM rUkSaH dezA gurukAH, dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH ete catuHSaSTibhaGgAH 64 (3) / sarvo gurukaH sarvaH zItaH dezaH karkazaH dezo mRdukA dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM yAvat so laghukaH sarva uSNaH dezAH varkazAH dezA mRdukAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, ete catuHSaSTirbhaGgAH 64 (4) so gurukaH sarvaH snigdhaH dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezaH zIto deza uSNaH, yAvat sarvo laghukaH so rUkSaH dezAH karkazAH dezA mRdukAH dezA zItA, dezA uSNAH, ete catuHSaSTi bhaGgAH 64 (5) sarvaH zItaH sarvaH snigdho dezaH karkayo dezo mRTuko dezo guruko dezo lughumaH, yAvat sarva uSNaH saboM rUkSa. dezAH karkazAH dezA mRdukAH dezA gurukAH dezA laghukA, ete catuHSaSTibhaGgAH, 64 (6) sarne te paTa sparza caturazIsyadhikazatatrayamaGgAH 384 bhavanti // 50 8 // TIkA-'bAyarapariNae NaM bhaMte !' bAdarapariNataH khalu bhadanta ! bAdaratyA paramANupaddala se lekara sUkSmapariNata anantapradezika skandha taka ke skandhoM meM bhaGga sahita varNa, gaMdha, rasa aura spoM ko dikhAkara aba vAdapariNata ananta pradezika pudgala skandha meM rahe hue varNa, gandha, rasa aura sparzoM ko vibhAgazaH prakaTa kiyA jAtA hai-'vAyarapariNae jaM bhaMte' ityaadi| TIkArtha-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'bAyarapariNae gaMbhaMte ! paramANu yudralathI laIne sUkSma pariNAmavALA anaMta pradezI kaMdha sudhInA rakAmAM bhaMga sahita varNa, gaMdha, rasa, ane pazone prakAra batAvIne have bAdara pariNAmavALA anaMta pradezI pudgala skaMdhamAM rahelA varNa, gaMdha, rasa, ane sparzIne kamathI pragaTa kare che. 'bAyarapariNae NaM bhaMte!' tyAdi TIkArya-A sUtrathI gautama svAmIe pramune evuM pUchavuM che ke- zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 831 pariNataH, bAdarasvaM sthUlatvaM tata sthUlatAM prApta ityarthaH 'anaMtaparasie khaMdhe' anantamadezikaH skandhaH - anantAH pradezA avayavatayA vidyante yasyAvayavinaH so'nantamadezikaH etAdRzaH skandhaH sthUlAvayavI saH 'kaivanne' kativarNaH katigandhaH katirasaH katisparIH sthUrAvayavini kiyanto varNagandharasasparzAH vidyante iti praznaH, 'evaM jahA ahArasamasa jAtra siya anuphA se pannatte' evaM yathA aSTAdazezate yAvat syAt aSTasparzaH prajJaptaH tathAhi tatratyaM prakaraNam, bhagavAnAha - he gautama ! syAdekavarNo yAvat paJcavarNaH svAdekagandhaH syAd dvigandhaH syAdeka , 9 ata esie khaMdhe0' he bhadanta ! jo ananta pradezika pudgala svandha bAdara rUpa pariNAma se pariNata hotA hai vaha kitane varNoMvAlA, kitanI gaMdhoM vAlA, kitane rasoM vAlA, aura kitane sparzo vAlA hotA hai ? pUchane kA tAtparya aisA hai ki jo ananta pradezoM vAlA pudgala skandha-aranta pradeza avayavarUpa se jisameM vidyamAna hote haiM - ananta pudgala paramANuoM ke saMyoga se jo janya hotA hai aisA sthUlAvayavI pudgala kitane varNAdi vAlA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- ' evaM jahA aTThArasamasae jAba siya aTuphA se pannate' he gautama ! jisa prakAra se aThArahaveM zataka meM 'yAvat vaha kadAcit ATha sparzo vAlA hotA hai' isa pATha taka kahA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye, uttararUpa meM vahAM kA prakaraNa isa prakAra se hai- he gautama ! vaha kadAcit eka 'bAyara pariNae NaM bhaMte! anaMta parasie khaMdhe pucchA' De lagadan ? bhnntpradezavALo pudgala skaMdha aMdara rUpa pariNAmathI pariNAmavALA thAya che, te keTalA varNavALo hAya che? keTalA gadheAvALo hAya che ? keTalA rasAvALA hAya che? ane keTalA spardhAvALA hAya che ? pUchavAnA hetu e che keanata pradezavALo pula skaMdha ananta pradezI rUpa avayAthI jemAM rahela hAya che-ananta pudgala paramANuonA sacaigathI thavAvALo hAya che-eve sthUla avayavavALo pudgala keTalA vagervALo hAya che ? keTalA gadheAvALo hAya che ? keTalA rasAvALI hAya che. ane keTalA sparzavALo hAya che ? A praznanA uttarabhAM prabhu De che hai- 'eva jahA aTThArasamae jAva siya aTThaphAse paNNatte' hai gautama ! aDhAramAM zatakamAM je pramANe yAvat te koIvAra ATha spavALo hAya che. A pATha sudhImAM kahevAmAM AvyuM che. teja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 832 bhagavatItra raso yAvat pazcarasaH, syAt catuHsparzaH yAvat aSTasparza iti / 'vanna gaMparasA jahA dasa esipassa' varNagandharasA yathA dazama dezikasya, dazapadezikasya yenaitra rUpega varNagandharasAH kathitAstenaiva rUpeNa bAdarapariNatAnantapadezikaskandhasyApi jJAtavyAH / yathA-kadAcidekavarNaH kadAcid dvivarNavivarNazcaturvarNaH paJcavoM vA, evaM gandharasayorapi yathAsaMbhavam vyavasthA'vagantavyA, dazapradezikaskandhApekSayA yadvailakSaNyaM tadarzayati-'jaI' ityAdi, 'jaI cauphAse' yadi catuH sparzoM bAdarapariNato'nantamadezikaH skandhastadA 'sabve kakkhaDe savve garue samve sIe savve varNavAlA yAvat pA~ca varNavAlA, kadAcit eka gaMdhavAlA, kadAcit do gaMdhoMvAlA, kadAcit eka rasavAlA, yAvat paMca rasavAlA, kadAcit cAra spoM vAlA yAvat ATha sparzo bAlA hotA kahA gayA hai yahI bAta atideza se prakaTa karate hue prabhu kahate haiM-'vanagaMdha rasA jahA dasapaesiyasta' jisa prakAra se varNa, gandha, aura rasa dazapradezika skandha ke kahe gaye haiM usI rUpa se cAdara pariNata ananta pradezika skandha ke bhI ye jAnanA cAhiye tathA ca kadAcit vaha eka varNavAlA hotA hai, kadAcit do varNoM vAlA hotA hai, kadAcit tIna varNoM vAlA hotA hai, kadAcit cAra varNIvAlA hotA hai, kadAcit pA~ca varNAzalA hotA hai, isI prakAra se gaMdha aura rasa kI bhI yathAsaMbhava vyavasthA samajhanI cAhiye, dazapradezika skandha kI apekSA se jo isameM vilakSaNatA hai uttara rUpe tyAMnuM prakaraNa A pramANe che-he gautama ! te kaIvAra eka varNavALA yAvat pAMca varNavALo koIvAra eka gaMdhavALe ke IvAra be gaMdhavALo kaIvAra eka rasavALo yAvat pAMca rasavALo keIvAra cAra sparzIvALo yAvat ATha sparzevALa hoya che. tema kahyuM che, eja vAta ati zithI matAtA sUtrA2 4 cha -'vannagaMdharasA jahA dasapaesiyasa' 2 rIta varNa, gaMdha, ane rasa saMbaMdhI kathana daza pradezavALA skaMdhanA prakaraNamAM karyuM che. te ja pramANe bAdara pariNAmavALA anaMta pradezI dhamAM paNa te pramAsenA bhAge samajavA. te A pramANe che-koIvAra te eka varNavALe hoya che. koIvAra te be varSovALa hoya che. keIvAra traNa varNavALa hoya che. koIvAra cAra varNa vALa hoya che keIvAra pAMca varNovALe hoya che. eja pramANe gaMdha ane rasa saMbaMdhI prakAra paNa kramathI samajI le. daza pradezavALA skaMdhanI apekSAe AmAM je vizeSapaNuM che. te have batAvavAmAM Ave . 'jai cauphAse' ne te mA62 pariNAmavANI manAta pradezamA 24dha yAra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapuGgalagatavarNAdini0 833 niddhe 1' sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH sarva eva karkazo guruH zItaH snigdhazca ekadaiva aviruddhAnAm anekasparzAnAmekasmin saMbhavAditi prathamo bhaGgaH 9 / savve kakkhaDe savve garue savve sIe savve lukkhe 2' sarvaH karkazaH sarvo guruH sarvaH zItaH sarvo rUkSaH evaM rUkSAntarbhAvena dvitIyo bhaGgaH 2 / 'saod heaDe savve garupa savve usiNe savve niddhe' sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarva : sarva snigdhaH, iti tRtIyo bhaGgaH 3 / savve kakkhaDe samve ree ve usa sacce lukkhe' sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarva uSNaH aba vaha prakaTa kI jAtI hai- 'jar3a cauphAse' yadi vaha bAdarapariNata ananta pradezika svandha cAra sparzo vAlA hotA hai to 'sakkhaDe, satre garue, sacce sIe, sabai viddhe 1' vaha kadAcit apane sarvAMza meM kaThora sparzAlA, sarvAMza meM guru sparzabAlA, sarvAMza meM zIta sparzabAlA aura sarvAMza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai 1, avirodhI aneka sparzo kA eka sAtha hI eka kAla meM eka sthala meM rahanA ho sakatA hai - isa saMbhAvanA se aisA yaha prathama bhaMga kahA gayA hai 'savve kakkhaDe, savve garue, savve sIe, sabai lukkhe 2' athavA vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM zIta aura sarvAza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 yaha dvitIya bhaMga hai / 'savve kakkhaDe, save garue, sabai usiNe, sabve nidve' yA sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAza meM uSNa aura sarvAMza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai 3 yaha tRtIya bhaMga hai 'savve kakkhaDe, sacce garue, savve usiNe, sacce pazavAjI hAya to te yA prabhAnA yAra sparzavANI hai| zaDe che.- 'savve kakkhaDe, savve garue, savve sIe, savve niddhe1' sarvAzathI Iza sparzavANI tathA sarvAzathI gurR-bhAre spavALA sarvAzathI ThaMDA spa vALe ane sarvAM zathI snigdha pazavALA hAya che. 1 avirAdhI aneka sparzI eka sAthe ja eka kALe ane eka samaye rahe che. e sabhAvanAthI A prakAranA A pahele lahyo che. 'savve kakkhaDe, savve garupa savve sIe savve lukkhe2' athavA te sarvAzathI kaza kharabacaDA spavALA sarvAzathI gurU sparzavALA sarvAM zathI ThaMDA paza vALA ane sarvAzathI rUkSa sparza vALA hAya che. A khIjo lauMga che. 2 'savve kakkhaDe, savve garue, savve usiNe savve niddhe3' athavA sarvAzathI te kaza 5za'vALe, sarvAzathI gurU-bhAre spazavALA, sarvAzathI uSNu sparza vALe, ane sarvAzathI snigna--cikaNA pavALA hAya che. e rIte yA trIle laMga che. 3 'savve kakkhaDe, savve garue, savve usiNe, savveM bha0 105 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 834 bhagavatIstra savoM rUkSazceti caturtho bhaGgaH 4 / 'sabve kakkhaDe savve lahue savve sIe samve niddhe' sa: karkazaH sarbo laghukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH iti paJcamaH / 'savve kAvaDe savve lahue savve sIe savve lukkhe 6' sarvaH karkazaH sarbo laghuka' sarvaH zItaH soM rUkSazceti SaSTho bhaGgaH 6 / 'savve kakkhaDe save lahue savve usiNe savve niddhe 7' sarvaH karkazaH so laghuH sarva uSNaH sarvaH snigdhazceti saptamo bhaGgaH 7 / 'sabve kavaDe savve lahue savve usiNe savye lukkhe 8' sarvaH karkazaH soM laghukaH sarva uSNaH soM rUkSa ityaSTamo bhaGgaH 8 / 'savve maue savve lukkhe' yA sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAza meM uSNa aura marvAza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 yaha caturtha bhaMga hai, yA 'savve kakkhaDe, savve lahue, savve sIe, savve nidve' vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAza meM zIta aura sarvAza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai yaha pAMcavAM bhaMga hai 'sabve kakkhaDe, savve lahue, sace sIe, sambe lukkhe' yA vaha sarvAza meM kaThora, sarvAza meM laghu, sarkaza meM zIta aura sarvA za meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha chaTThA bhaMga hai 'savve kakkhaDe savve lahue sance usiNe, savve niddhe 7' yA vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM laghu, sarvAMza meM uSNa aura sarvAza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha sAtavAM bhaMga hai yA vaha 'sabve kakkhaDe, savve lahue, savve usiNe, samve lukkhe 8' lukkhe4' athavA sazithI te 44 15 pANI, sAthI zu3 25 pANI, sarvAzathI te uoNa sparzavALe ane sarvAzathI te rUkSa sparzavALa hoya che. merIta mA yAthA 1 thAya che. 4 athavA 'savve kakkhaDe, savve lahae, savve sIe, savve niddhe5' ta pAtAnA sazithI 444 25zavAnI, sazithI laghu-halakA pazavALe, sarvAzathI ThaMDA sparzavALe ane sarvAzathI snigdha thie! 25zavANe ya che. mI pAya cha. 5 'savve kakkhaDe, savye lahae, savve sIe samve lukkhe6' athavA ta sazithI 4 25 vANa hoya che. savAzathI laghu-halakA sparzavALe sarvAzathI ThaMDA pazavALe ane sazathI 3kSa 25za pANaDAya che. meza mA chaTo cha.'samve kakkhaDe, savve lahue, savce usiNe savve ni 7' 5 // sI thI 44za sparzavALe sarvAzathI te laghu-halakA sparzavALe sarvAzathI te uNu sparza vALe, ane sarvAzathI snigdha sparzavALa hoya che. e rIte A sAtame An cha. 7 'savve kakkhar3e, savve lahue, savve usiNe, sadhve lukkhe8' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 835 garue savve sIe savve niddhe 9' so mRdukaH so gurukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdha iti navamo bhaGgaH 9 / 'samve maue savve garue savve sIe sakne lukkhe 10' so mRdukaH sarvo gurukaH sarvaH zItaH sarvo rUkSa iti dazamo bhaGgaH 10 / 'savve maue savve garue savve usiNe savve niddhe 11' soM mRdukaH sarvo garukaH sarva uSNaH sarva snigdha ityekAdazo bhaGgaH 11 / savve maue savve garue samve usiNe savve lukkhe 12' sarvA mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH sarvo rUkSa iti sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAza meM uSNa aura sarvAza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai-aisA yaha AThavAM bhaMga hai yA yaha 'savve mahue, savve garue, savve sIe, savve niddhe 9' sarvAza meM madhura, sarvAza meM guru, sarvAMza meM zIta, aura sarvAza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 9vAM bhA hai, yA vaha 'save maue, samve garue, samve sIe savve lukkhe' sarvAza meM mRdu, sarvAza meM guru, sarvAza meM zIta, aura sarvAMza meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai aisA yaha 10 vAM bhaMga hai yA vaha-'sabve mahue, savve garue, sabve usiNe, savve niddhe 11' sarvAza meM mRdu, sarvAMza meM guru, sarvAza meM uSNa aura sarvAza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 11 vAM bhaMga hai, yA vAha-'savve maue, sabve garue, savve usiNe, samve lukkhe 12' sarvAza meM mRdu, sarvAza meM guru, sarvAza meM uSNa aura sarvA za meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai sarvAzathI te karkaza sparzavALe sarvAzathI laghu-halakA sparzavALa sarvAzathI te uSNu sparzavALe ane sarvAzathI te rUkSa parzavALa hoya che. e rIte yA mAmI cha. 8 mA 'savve mahue, savve gahae, samve sIe save niddhe9' sazithI te bhii| 25zANA, sazathI zu3-mAre 95 pANI, sarvAzathI te ThaMDA sparzavALe ane sarvAzathI te sinagdha-cikaNA sparzavALe hAya cha. merI mAnavamA ma che.. mathavA te 'savve mahue, samve garue, savve sIe samve lukkhe 10' sazathI bhRha-ma 25zavANI, sarvAzathI te gurU-bhAre sparzavALe, sarvAzathI te ThaMDA sparzavALo hoya che. ane sarvAzathI rUkSa sparzavALa hoya che. A dasame bhaMga che. 10 athavA ta 'savve mahue savve garue, savve usiNe savve niddhe 11' potAnA sazithI te madhura saMparzavALo sarvAzathI gurU-bhAre sparzavALa sarvAzathI uSNa sparza vALe ane sarvAzathI rUkSa pazevALo hoya che. A agIyArame bhaMga che. 11 bhaya te 'savve mahura, samve garue, savve usiNe, savve lukkhe12' sAthI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 836 bhagavatI sUtre dvAdazo bhaGgaH 12 / 'savve maue sacce lahue savve sIe savve niddhe 13' sarvo mRduH sarvo laghuH sarvaH zItaH sarvaH snigdha iti trayodazo bhaGgaH 13 / 'savve maue savve lahue savve sIe savve lakkhe 14' sarvo mRdukaH sarvo laghukaH sarvaH zItaH sa rUkSa iti caturdazo bhaGgaH 14 / 'savve maue sabve lahue sanve usiNe sanve niddhe 15' sarvo mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNaH sarvaH snigdha iti paJcadazo bhaGgaH 15 / 'savve maue savve lahue sabve usiNe savve lukkhe 16' aisA yaha 12 vAM bhaMga hai yA vaha 'savve maue, sabve lahue, savve sIe, savve niddhe 13' sarvAMza mRdu, sarvAMza meM meM laghu, sarvAMza meM zIta aura sarvAMza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 13vAM bhaMga hai yA vaha 'savve maue, savve lahue, save sIe, sacce lukkhe 14 sarvAMza meM mRdu, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM zIta aura sarvAMza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 14 vAM bhaMga hai yA vaha - 'savve maue, savve lahue, savve usiNe, savve niddhe 15' sarvAMza meM mRdu, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM uSNa, sarvAMza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 15vAM bhaMga hai yA vaha 'sabai maue, savve lahue. saccai usiNe, savye lakkhe 16' sarvAMza meM mRdu, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM uSNa aura sarvAMza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 16 vAM te madhura-mIDA sparzavALA, sarvAzathI te gurR-bhAre spavALA sarvAzathI uSNu sparzIvALA ane sarvozathI rUkSa spavALA hAya che. e rIte A bhArabho lauMga thAya che. 12 'sane maura, savve lahue savve sIe savve niddhe 13' sarvAzathI te mRdu-kemaLa sparzavALA sarvAzathI te laghu-halakA pavALA sarvAM'zathI ThaMDA sparzIvALA ane sarvozathI snigdha-cikaNA spavALA hAya che. me rIte yA terabheo lauMga thAya che. 13 athavA te 'savve maue, savve lahue, savve sIe, sabve lukkhe 14' sarvAMzathI te bhRhu-gaNa sparzavANI sarvAzathI laghu 5 vALA sarvAzathI ThaMDA pazavALe ane sarvAzathI rUkSa spazavALA hAya che e rIte A caudamA bhaga thAya che. 14 athavA te 'savve maue, savve lahue, savve usiNe, savve nidve15' potAnA sarvAMzathI madhura spa vALA sarvAzathI laghu-DukA spa`vaLe, sarvAMzathI te uSNu thALA ane sarvAzathI snigdha pazavALA hoya che. e rIte A paMdarame lauMga thAya che. 15 athavA te 'savve maue, sadhve lahue, savve usiNe, savve lakkhe 16' sarvAMzI te bhRhu-bhaNa sparzavAjI sarvAMzathI sadhu-hADA sparza - vALA, sarvAzathI te uSNu sparzavALo ane sarvAzathI te rUkSa paza vALo spa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyayandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 837 sarvo mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNaH so kSazceti SoDazo bhaGgaH 16 / 'ee solasa bhaMgA' ete uparinirdiSTA avirodhinAM caturNA sparzAnAM parasparaM vizeSaNa vizeSyabhAvena catuHsparza poDazasaMkhyakA bhaGgA bhavanti / / ___ 'jai paMcaphAse' yadi pazcaspo bhavet bAdarapariNato'nantamadezikaH skandhastadA-savve kakkhaDe sambe garue savve sIe dese niddhe dese rakkhe 1' sarvaH karkazaH so gurukaH sarvaH zItaH dezaH snigdho dezo rUkSaH, bahuSu pradezeSu vidyate karkazatvaM bahuSu gurutvaM bahuSu zaityam ekasmin deze snigdhatA ekadeze rUsateti prathamo bhaGgaH 1 / 'sabe kakkhaDe savve garue savve sIe dese niddha desA bhaMga hai isa prakAra se-'ee solasa bhaMgA' ye 16 bhaMga hai / tAtparya aisA hai ki ye uparinirdiSTa avirodhI cAra sparzo ke 16 bhaGga paraspara vizepaNa vizeSya bhAva ko lekara cAra sparza meM hue haiN| ___ 'jai paMca phAse' yadi vaha bAdara pariNata ananta pradezika skandha pAMca sparzoM vAlA hotA hai to vaha-savve kakkhaDe samve gAe, sabve sIe, dese niddhe, dese lukkhe 1' sarvAMza meM kaThora sparzavAlA ho sakatA hai, sarvAza meM guru sparzavAlA ho sakatA hai, sarvAza meM zIta sparzavAlA ho sakatA hai, eka deza meM snigdha sparzavAlA ho sakatA hai aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha prathama bhaGga hai isa bhaGga meM bahuta pradezoM meM karkazatA, bahuta pradezoM meM gurunA, bahuta pradezoM meM zaitya, eka pradeza meM snigdhatA aura eka deza meM rUkSatA kahI gaI hai DAya cha. merIta // sabhI A1 thAya che. 16 me zata 'ee solasabhaMgA' A soLa bhaMga thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-upara batAvela virodha vinAnA cAra sparzanA 16 aMge parasparanA vizeSaNa ane vizeSya bhAvathI cAra sparzenA prakaraNamAM thayA che. 'jai paMcaphAse' ta mA62 pariNata manata prazANe 245 pAya sparzevALe heya te te A pramANenA pAMca sparzevALo hoI zake che. 'savve kakkhaDe, savve garue savve sIe dese niddhe dese lukkhe' sazimA kaThera sparzavALa hoya che. sarvAzamAM gurU-bhAre sparzavALa hoya che. sarvAzathI ThaMDA parzavALa hoya che. eka dezamAM snigdha avaLe ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. e pramANene A pahele bhaMga che. 1 A bhaMgamAM ghaNA pradezamAM karkaza paNa ghaNA pradezamAM gurUpaNu ghaNu pradezamAM zItApaNuM ane eka pradezamAM snigdhapaNuM tathA eka dezamAM rakSapaNa kahyuM che. 1 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra lukkhA 2' sarvaH karkazaH so gurukA sarvaH zIto dezaH snigdho dezA rUkSA:, bahuSu karkaza gurugInahAni ekapradeze snigdhatA'nekasmin pradeze rUkSatA ityevaM dvitIyo bhaGgaH 2 / 'savve kapaDe savve gAe savve sIe desA niddhA dese lukkhe' sarvaH karkaza: sarvo gurukaH sarvaH zIta: dezAH snigdhAH dezazca rUkSa iti tRtIyo bhaGgaH 3 / 'sabve kA baDe savve garue savve sIe depA nidA desA lukkhA 4' sarva: kazaH soM gurukaH sarvaH zItaH dezA: snigdhAH dezA rUjhAH 'savve kakkhaDe, samve garue, savve sIe, dese niddhe, desA lukkhA 2 yaha dvitIya bhaGga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza sparzavAlA' ho sakatA hai, sarvAMza meM guru sparzavAlA ho sakatA hai, sarvAza meM zIta sparzavAlA ho sakatA hai, eka deza meM snigdha sparzayAlA ho sakatA hai aura aneka pradezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isameM sarvAza meM karkazatA, gurutA aura zItatA ho sakatI kahI gaI hai aura eka pradeza meM snigdhatA aura aneka pradezoM meM rUkSatA ho sakatI kahI gaI hai 'save kakkhaDe, save garue, sabve sIe, desA niddhA, dese lukkhe 3' yaha tRtIya bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM guru, sarvAza meM zIta, aneka dezoM meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 'savve kakkhaDe, mavve garue, savve sIe, des| nidA, desA lukkhA 4' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAza meM zIta, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa pazevAlA ho sakatA hai 4, isa prakAra kI 'savve kA khaDe savve garue savve sIe, dese niddhe desA lukvAra' te pAtAnA sarvAzathI karkaza sparzavALe, sarvA zathI gurU pazavALe sarvA thI ThaMDA sparzavALo eka dezamAM nidha sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa spaze. vALa hoya che. e rIte A bIjo bhaMga thAya che. 2 A bhaMgamAM aneka pradezomAM karka zapaNa aneka pradezamAM gurU paNa aneka pradezamAM ThaMDApaNuM batAvyuM che tathA eka pradezamAM snigdhapaNuM ane aneka pradezamAM rUkSapaNu kahyuM che. 'save kakkhaDe sadhve garue savve sIe desA niddhA dese lukkhe3' sazathAta kaza sparzavALe sarvAzathI gurU pazavALe sarvAzathI ThaMDA pazavALe aneka deze mAM snigdha sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya merI mA zrI udyo che. athavA te 'savve kakkhaDe, sabne garue, samve sIe dekhA niddhA desA lukkhA4' sarvAzamA te 40 25 // vANI saazathI zarU-bhAre sparzavALe, sarvAzathI zIta- ThaMDA sparzavA aneka dezomAM nidha sparzavALe aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A rIte A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 108 anantapradezikapudgalagataSaNAdimi0 839 ityevaM prathamA caturbhaGgI / 'savve kakkhaDe samve garue samve usiNe dese niddhe dese lukkhe 4' sarva: karkazaH saboM gurukaH sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti dvitIyacaturbhaGgayAH prathamo bhaGgaH 1 / sarva: karkazaH so gurukaH sarva uSNo dezaH snigyo dezA rUkSA iti dvitIya caturbhaGgayAH dvitIyo bhaGgaH 2, sarvaH karkazaH so gurukaH sarva uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti dvitIya catubhaigayAstRtIyo maGgaH 3 / sarvaH karkazaH saryo guruka sarva uSNo dezAH snigdhAH yaha prathama caturbhaGgI hai vittIya caturbhaGgI isa prakAra se hai-'sadhve kakvaDe samve gahae, sabje usiNe, dese niddhe dese lukkhe 1' isa bhaMga ke anu. sAra vaha sarvA za meM karkaza, sarvAza meM guru, sarvAza meM uSNa, eka deza meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai-yaha dvitIya caturbhagI kA prathama bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, sarvaH gurukaH, sarvaH uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH' isa bhaMga ke anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarkaza meM guru, sarvAza meM uSNa, eka deza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 yaha dvitIya catu. bhaMgI kA dvitIya bhaMga hai / 'sarvaH karkazA, sarvaH gurukaH, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' isa bhaMga ke anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAza meM guru, sarvAza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai yaha dvitIya caturbhagI kA tRtIya bhaGga hai 3, 'sarvaH karkazaH, sarvo gurukaH, sarva uSNaH, dezAH pahelI yatumI che. 1 'sabve kaknaDe, savve garue, savve usiNe dese niddhe dese lukkhe1' sAzamA ta 441 250 pANI, sazima zu3 25shvALe sarvAzamAM uSNa parzavALo eka dezamAM snigdha sparzavALo ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bIjA caturbhaga prakArane pahele bhaMga cha. 1 'sarvaH karkazaH sarvaH gurukaH sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' te pitAnA sarvAzathI karkaza parzavALo sarvAzamAM gurU-bhAre sparzavALo, sava'. zathI uSNu spazavALo eka dezamAM snigdha pazavALo ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bIjI caturbhagIne bIjo bhaMga che. 2. athavA 'sarvaH karkazaH sarva gurukaH sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' te pitAnA sarvAzathI karkaza sparzavALo sarvAzamAM gurU sparzavALo sarvAzathI uSNa sparzavALo aneka dezamAM snigdha-cikaNA pazavALo ane eka dezamAM rakSa saMparzavALo hoya che. bIjI caturbha"gIne trIjo bhaMga che, 3 'sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH4' te zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 840 bhagavatIstre dezA rUkSA iti dvitIyacaturbhaGgayAzcatvAro bhaGgA nippadyante 4 / 'savve kakkhaDe savve lahue savve sIe dese niddhe dese lukkhe' sarvaH karkazaH so laghukaH saH zItaH dezaH snigdho dezo rUkSa ityevaM tRtIyacaturbhaGgayA prathamo bhagaH / atrApi catvAro bhaGgAstatra prathamastu darzita em| sarvaH karkazaH soM laghukaH sarvaH zIta: dezaH snigdho dezA rUkSA iti tRtIyacaturbhaGgAH dvitIyo bhaGgaH 2, sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarvaH zItaH dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIya caturbhaGgazAstRtIyo snigdhAH, dezAH rukSAH' isa bhaMga ke anumAra vaha sarvAza meM karkaza, marthaza meM guru, sarkaza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sAzaMzalA ho sakatA hai yaha dvitIya caturbhaGgI kA cauthA bhaMga hai isa prakAra se ye dvitIya catumaGgI ke 4 cAra bhaMga haiM / tRtIya caturbhaGgI isa prakAra se hai-'savve kAvaDe, savve lahue, savve sIe dese niddhe, dese lukkhe' yaha tRtIya caturbhaGgI kA prathama bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAza meM laghu, sarvAza meM zIta, eka deza meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, : laghukaH, sarvaH zItaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSA: 2' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM laghu, sarvAMza meM zIta eka deza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH sarvaH zItaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' isake anusAra vaha marvAza meM karkaza sarvAza meM laghu, sarvAza meM zIna, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza pitAnA sarvAzathI karkaza pazavALI sargazathI gurU-bhAre sparzavA sarvAzathI uNu parzavALa aneka dezamAM rinaSpa sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bIjI caturbhAgIne cotho bhaMga che. 4 A rIte A bI jI caturbhagInA cAra bhaM thAya che. trIjI catabhaMgI mA prabhA thAya che. 'savve kakkhaDe, savve lahue sabve sIe, dese niddhe dese lakkhetapAtAnA sazithI 4 25zavANI, zithI sadhu-sa! parzavALI sarvAzathI ThaMDA pazavALo eka dezamAM niSpa sparzavALo ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A trIjI caturbhagIne pahele cha. 1 athavA 'sarvaH karkazaH sarvaH laghukaH sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezAH rakSAH2' sarvAzathI te 6 25pANo, sapA zathI vadhu 25 , saazathI ThaMDA sparzavALe eka dezamAM niSpa sparzavALo ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo heya che. A trIjI caturbhaLIne bIje bhaMga che. 2 my| 'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH, sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 8.1 bhagaH 3, sarvaH varkazaH sA laghukaH sarvaH zItaH dezAH snigdhA dezA rUkSA iti tRtIya caturbhaGgayAzcaturthI bhaGgaH 4 / sabve kakkhaDe savve lahue samve usiNe dese niddhe dese lukkhe 4' sarvaH karkazaH so laghukaH sarva uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti caturtha caturbhaGgayA pathamo bhaGgaH 1 / sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti caturtha caturbhaGga yA dvitIyo bhaGgo bhavati 2 / meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH, sarvaH zItaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAza meM laghu, sarvAza meM zIta, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSasparza vAlA ho sakatA hai 4, cauthI caturbhaGgI isa prakAra se hai-'savve kakkhaDe, savve lahue, savve umiNe, dese niddhe dese lukkhe 1' yaha isakA prathama bhaMga hai, isake anusAra yaha sarvAMza meM karkaza sarvAza meM laghu, sarvAza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, sA~ laghukaH, sarva uSNaH, dezaH snigdhaH dezAH skSAH' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA sarvAzathI te karkaza sparzavALI sava'zathI laghu parzavALI sarvAzathI ThaMDA sparzavA aneka dezamAM snigdha sparzavALo ane eka dezamAM rUkSa sparza paNo DAya che. mA zrI yatulagInA zrI. cha. 3 athavA 'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' sAthI te karkaza sparzavALe sarvAzathI laghu-halakA sparzavALe sarvAzathI ThaMDA sparza. vALe aneka dezamAM snigdha sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa pazevALo hoya che. A trIjI caturbhagIne cotho bhaMga che. 4 thI caturbhagI mA pramANe -'savve kakkhaDe, savve lahue, savve usiNe, dese niddhe dese lukkhe1' sA zamA 44 25zavANI, sarvAzathI mdhu-714| 25zapAyA, sarvAzathI uSNu sparzavALe eka dezamAM snigdha sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa pazavALa hoya che. A cethI caturbhagIne pahele bhaMga che. 1 athavA 'sarva': karkazaH, sarvo laghukaH, sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' sarvAzathI te karkaza sparzavALA, sarvAzathI laghu sparzavALo, sarvAzathI uNasparzavALo ekadezamAM snigdha sparzavALo ane aneka dezomAM rUkSa sparza vALa hoya che. A cethI caturbhagIne bIjo bhaMga che. 2 athavA bha0 106 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra bhagavatIsUtre " sarvaH karkazaH sarvo laghuH sarva uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti caturtha catubhaGgayastRtIyo bhaGgaH 3 / sarvaH vaH sarvo laghuH sarva uSNaH, dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4, atra sarve militvA poDaza bhaGgAH 16 bhavanti, tatra karkazasya sarvataH prAdhAnyaM varkazAntargato guruko laghu guru laghukayo ghaTaka zItoSNau, faraat a rearnekasvAbhyAM sarvatra praviSTAvetra evaM caikasvAnekatvAbhyAM snigvarUkSaghaTitazItoSNa saMvadita gurulaghukaghaTitAH karkaza mukhya vizeSyakAH tRtIyabhaMga isa prakAra se hai- 'sarvaH karkazaH sarvaH laghukaH, sarvaH uSNaH, dezAH snigdhAH dezo rukSa:' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM laghu, sarvAMza meM uSNa, aneka dezoM meM snigya aura ekadeza meM rUkSa sparzabAlA ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaGga isa prakAra se hai - 'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH, sarva uSNaH dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai, isa prakAra se ye cAroM catubhaMgI ke satra bhaGga milakara yahAM 16 hote haiM ina 16 bhaGgoM meM karkazarUpa sparza kI sarvatra pradhAnatA hai, karkaza ke antargata guru aura laghurUpa sparza hai, guru laghu ke sAtha zIta aura uSNa sparza haiM, tathA snigdha evaM rUkSa sparza haiM, inameM ekasva aura anekatva vivakSita kiyA gayA hai aura ye saba hI bhaGgoM ke sAtha haiM isa prakAra 'sarva': karkazaH sarvaH laghukaH sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' potAnA sarvAzathI kaza sparzIvALA, sarvAzathI laghu sparzavALA, sarvAzathI uSNusparzIvALo aneka dezamAM snigdha-cikaNA sparza vALe ane eka dezamAM rUkSa spazavALo hoya che. A cethI catu`gInA trIje bhaMga che. 3 athavA te 'khatraH karkazaH, sarvaH labukaH, sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' te potAnA sarvAzazrI uza sparzavANI, sarvAzathI laghu-lA sparzIvALA, sarvAzathI ujju vALA aneka dezeAmAM snigdha sparzIvALo ane aneka dezamAM rUA spavALA hoya che. A ceAthI caturbha gInA ceAthe| bha'ga che. 4 A rIte A cAre catu gInA kula maLIne 16 bhagA thAya che. A 16 sALa bhagAmAM `za sparzInI khadhe ja pradhAnapaNu che. spanI antaryaMta gurU-laghu sparza che ane gurU-laghunI sAthe ThaMDA ane uSNu sparzI che. tathA snigdha-rUkSa spardhA che. emAM ekapaNA ane aneka paNAnI vikSA karavAmAM AvI che. ane te badhA ja bhaMgAmAM samajavAnI za zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyabandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 843 SoDaza bhaGgA bhAnti, tatra guru vazItaghaTitAzcatvAraH 4, gurutvoSNaghaTitAca. vAraH 4, laghutvazItaya TatAzca dhAraH 4, / laghutva uSNaghaTitAzcatvAraH snigdha rUkSau 4 tu ekatvAnekatvAbhyAM sarvatra vidyate eva, evaM krameNa poDazabhaGgAH karkaze bhavanti / etadeva darzayati-evaM ee kAkhaDeNaM solasa bhaMgA' evamete uparoktAH karkazena karkazaghaTitAH SoDaza bhaGgA bhavantIti / atha mRdu kena saha bhagAnAha-'savve maue savve garura so sIe dese niddhe dese lakkhe' sarva mRdukaH savoM gurukaH sarvaH zItaH dezaH snigyo dezo rUkSa iti mRdupradhAnakaH prathamo bhaGgaH 1, 'evaM maueNa vi solamabhaMgA' evam-anena prakAreNa mRdukenApi SoDaza bhaGgAH, tathAhi-savoM mRdukaH so gurukaH sarvaH zIto dezaH snigdho dezo rUkSaH, iti prathamo bhaGgaH sUtrapradarzita eva 1 / sarvo mRdukaH so gurukaH sarvaH zItaH ina samasta bhaGgoM meM se gurutva zItatva ghaTita 4 bhaGga haiM, gurutva uSNatva ghaTita 4 bhaGga haiM, laghutva zItatva ghaTita 4 bhaMga haiM, aura laghutva uSNatva ghaTita 4 bhaMga haiM isa prakAra se ye saya 16 bhaGga haiM aura ye 16 bhaMga karkaza sparza kI pradhAnatA se hue haiM, yahI bAta-'evaM ee kakkhaDeNaM solasa bhaMgA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai, aba mRduka sparza kI pradhAnatA se jo bhaMga banate haiM, ve isa prakAra se haiM-'sabve maue savve garue, savve sIe, dese ni dese lukkhe 1' yaha mRdutvasparza kI pradhAnatAvAlA prathama bhaMga hai, isake anusAra vaha sarvAza meM mRdu sparza vAlA, sarvAza meM guru sparzavAlA, sarvAza zIta sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA haiM 1, che. A rIte A badhA bhAgomAMthI gurUpaNa ane ThaMDApaNAnA 4 cAra bhaMga thAya che. gurUpaNa ane uSNapaNAthI 4 cAra bhaMga thAya che. laghupaNuM ane uNapaNunA cAra aMge e rIte A kula 16 soLa bhaMga karkaza sparzanA pradhAnapAmA 5yA cha. merA pAta evaM ee kakkhaDeNaM solasa bhaMgA' / sUtrapAThathI batAvela che. have mRdu sparzane mukhya banAvIne tenA mukhyapaNAthI je / thAya che satAvamA // 2 cha.-'savve maue savve garue savve sIe dete niddhe dese lukhe 1' sAthI te bhRDha 2545.go, sAkSI gurU saMparzavALo sarvAzaya ThaMDA spavALo eka deTAmAM rinadha sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa paravALA hoya che. A mRdu pazanI pradhAnatAvALe paData cha. 1 'sarva': mRdukaH sarvo gurukaH sarva: zItaH dezaH snigdhaH zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2 / savoM mRdukaH savoM gurukaH sarvaH zItaH dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3 / so mRdukaH savoM gurukaH sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezA rUjhAH 4 iti caturthaH / SaSThI caturbhaGgImAzritya catvAro bhaGgAH, tathAhi-savoM mAkA, savoM gurukaH, sarva uSNaH, dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, sarvo mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH dezaH snigdhaH dezA rUkSAH 'sarvaH mRdukaH, sarvo gurukaH, sarvaH zItaH, dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' yaha dvitIya bhaGga hai, isake anusAra vaha sarvAza meM mRdu sparzavAlA, sarvAMza meM guru sparzavAlA, sarvAMza meM zIna sparzavAlA, eka deza meM snigdha sparzavAlA, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 / 'soM mRdukA, saryo gurukaH, sarvaH zItaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' yaha tRtIya bhaGga hai, isake anusAra vaha sarvAza meM mRduka sparzavAlA, sarvAza meM guru sparzavAlA, sarvAMza meM zIta sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'sarvo mRdukaH, sarvo gurukaH, sarvaH zItaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' yaha caturtha bhaMga hai, isake anusAra vaha sarvAza meM mRdu sparzavAlA, sarvAMza meM guru sparzavAlA, sarvAMza meM zIta sparzavAlA, aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra se yaha pAMcavIM caturbhagI hai, chaTThI catubhaMgI isa prakAra se hai-'sarvo mRdukaH sarvo gurukaH, sarva uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSA' dezAH rUkSAH2' a yAtanA sAthI bhRDha 25 pANI, sapA zathI zu3 25|vALe, sarvAzathI ThaMDA sparzavALe eka dezamAM snigdha parzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A mRdu sparzanA pradhAnapaNAne pI. cha. 2 athavA 'soM mRdukaH, sarvo gurukaH, sarva: zItaH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' sAthI ta muTu 25zavANo, sazithI zu3 25|vALe sarvAzathI ThaMDA sparzavALe aneka dezamAM nidha sparzavALe ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A mRdu ane pradhAnapaNAne zrI che. 421 // 'sarvo mRdukaH sarvo gurukaH, sarva zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' te pAtAnA sarvA zathI bhRDha 25zavANe sarvA zathI zu3 15N. vALe, savasathI ThaMDA pavaLo aneka dezamAM snigya sparzavALo ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A mRdu sparzanA pradhAnapaNAne 4 cA bhaMga che. A rIte A pAMcamI caturbhAgI thAya che. chaThThI catu. lagI mA pramANe yAya che-'soM mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 su08 ananta pradezikapudgalagatavarNAdini0 845 2, sarvo mRdukaH, sarvo gurukaH, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH, dezI rUkSaH 3, sa mRdukaH, sarvo gurukaH, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4 / sarvAMza meM vaha mRdu sparzavAlA, sarvAza meM guru sparzabAlA, sarvAMza meM uSNa sparzavAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura eka deza meM rUkSasparzavAlA ho sakatA hai 1 yaha chaThI caturbhagI kA prathama bhaMga hai isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai- 'sarvo mRduka', sarvo gurukaH, sarvaH uSgaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' sarvAMza meM vaha mRdu sparzavAlA, sarvAza meM gurusparzavAlA, sarvAMza meM uSNa sparzabAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 tRtIya bhaMga isa prakAra se hai- 'sarvaH mRdukaH, sarvaH : gurukaH, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH deza: rUkSaH 3' sarvAMza meM vaha mRduka, sarvAMza meM guruka, sarvAMza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai, cauthA bhaMga isa prakAra se hai- 'sarvo mRnukaH, sarvo guruka,, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' sarvAMza meM vaha mRdu, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, saptamI caturbhagI isa dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1' sarvAMzI te bhRdu sparzavANI, sarvAMzI te gu3 spa vALo sarvAzathI uSNu svavALA eka dezamAM stitra sparza vALe ane eka dezeAmAM rUkSa sparzIvALA haiAya che. A chaThThI catugIne pahele lauMga che, 1 athavA te 'sarvo mRdukaH sarvo gurukaH sarva uSNaH dezaH snigvaH dezAH rUkSAH 2' sarvAzazrI te bhRdu sparzavANI, sarvAMzI te guru sparzavANI, sarvAzathI uSNu sparzIvALA eka dezamAM snigdha pavALA ane aneka dezeAmAM rUkSa vALA hoya che. A ceAthI catu gInA khIjo bhaMga che. ra athavA te 'sarva': mRdukaH sarvaH gurukaH sarva uSNaH dezAH snigdhAH deza: rUkSa 3' sarvAMzathI te mRdu spavALA sarvAzathI gurU spavALA sarvAzathI uSNa sparzIvALo aneka dezeAmAM snigdha spavALA ane eka dezamAM rUkSa spa vALo hAya che. A chaThThI catu gIne trIndra bhaMga che. 3 athavA te 'sarvo mRduka', sarvo gurukaH sarva uSNaH dezAH snigdhAH dezA: rUkSAH 4' srvaazathI te mRdu pa vaLeA, sarvAzathI gurU sparzavALo sarvAzathI uSNu pa vALo, aneka dezAmAM snigdha-cikaNA sparzavALA ane aneka dezeAmAM rUkSa pa vALo hoya che. A chaThThI catuma gInA cAthA bhaMga che. 4 athavA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre saptamI caturbhaGgomAha-savoM mRdukaH so laghukaH sarvaH zItaH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, soM mRdukaH sarvo laghuH sarvaH zItaH dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, soM mRdukaH savo laghukaH sarvaH zIto dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, soM mRdumaH saryo laghukaH, sarvaH zItaH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4, athASTamI caturmaGgImAha-savA mRdukaH so laghukaH sarva uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, soM mRdukaH soM laghukaH sarva uSNo dezaH snigdho dezA rUkSAH 2, saryo prakAra se hai-'sarbo mRdukA, soM laghukaH, sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH 1, sarvaH mRdukA, sarvaH laghukaH, sarvaH zItaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2, sarvaH mRdukA, soM laghukaH, sarvaH zItaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH3, so mRhakaH soM laghukaH, sarva uSNaH, dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' AThavIM caturbhagI isa prakAra hai-'savoM mRdukaH savoM laghukaH sarva uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1' sarvAza se vaha mRdu sparzavAlA sarvAza meM vaha laghu sparzavAlA sarkaza meM vaha uSNa sparza vAlA, ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura ekadeza meM rukSa parzavAlA hai yaha AThavIM caturbhagI kA pahalA bhaMga hai athavA vaha-'sarvo mRdukA soM laghukaH sarva uDago dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2' sarvAza meM mRdu sparzavAlA, sarvAMza meM laghu sparzavAlA, sarvAMza meM uSNa sparzavAlA ta 'sarvo mRdukaH sarvo laghukaH, sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH 11 spaazathI te mRdu sparzavALA, savaoNzathI laghu sparzavALo sarvAzathI ThaMDA sparza vALe eka dezathI niSpa sparzavALa ane eka dezathI rUkSa sparzavALa heya cha. mA sAtamI yatuma jiin| 5 che. 1 mathA te sarvaH madukaH, sarvaH laghukaH, sarvaH zItaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSa :2' potAnA saazathI te mRdu sparzavALe, sarvAzathI laghu sparzavALe, sarvAzathI ThaMDA paze. vALe, eka dezamAM snigdha sparzavALo ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALe hoya che. sA sAtamI yatugIna bhArI mA che. mayA te 'sarvaH mRdukaH, sarvo laghukaH, sarva zItaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' potAnA saazathI te mRdu spavALo sarvAzathI ladhu sparzavALe sarvAzathI ThaMDA sparzavALe ane eka dezamAM sinagdha sparavALe ane aneka deze mAM rUkSa sparzavALI hoya . sAtamI yatuma jInA trIne cha. 3 4 te 'sarvo mRdukaH, sarvo laghu: sarva ugaH dezAH sigdhAH dezAH rukSAH4' sozathI tabhU 25zavANI savArathI te laghu parzavALA, sarvAzathI uSNu sparzavALo aneka dezomAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 847 mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezAH snigdhoH dezo rUkSaH 3, soM mRdukaH soM laghukaH sarva uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4 / evaM krameNa mRdukenApi saha gurulaghuzItoSNAnAM parasparaM vyatyAsena snigdhatvarUkSatvayorekatvAne katvAbhyAM ekadeza meM snigdha sparzavAlA aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA hotA hai yaha AThavIM caturbhagI kA dUsarA bhaMga hai / athavA vaha 'soM mRdukaH savoM laghukaH sarva uSgo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH ' sarvAza meM vaha mRdu sparzavAlA sarvAza meM laghu savAlA sarkaza meM uSNa sparzavAlA aneka dezoM meM snigdha sparzavAlA aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA hotA hai yaha AThavIM caturbhagI kA tIsarA bhaMga hai athavA vaha-'soM mRdu: sarvo laghukaH sarva uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' sarvAMza meM mRdu sparzavAlA, sarvAza meM laghu sparzavAlA, sarvAza meM uSNa sparzabAlA aneka deza meM snigdha sparzavAlA aura aneka deza meM rUkSa sparzavAlA hotA hai / yaha AThavIM caturbhagI kA cauthA bhaMga hai / isa prakAra yaha ATha caturbhagI samApta huI / isa prakAra snigdha sparzavALe ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A sAtamI caturbhagIne ce bhaMga che. 4 have AThamI caturbhAgI batAvavAmAM bhAva cha. te mA pramANe che-'sarvo mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezaH snigdhaH dezo rUmaH 1 ta pAtAnA sazithI bhR 15zA sA zathI sadhu sparzavALe sarvAzathI ucca sparzavALo eka dezamAM snigdha sparzavALa ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A AThamI caturbhAgIne pahele bhaMga che. 1 2544! 'soM mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH2' sarvAzathI te mRdu sparzavALo, sarvAzathI laghu sparzavALo, sarvAzathI uoNasparzavALo ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzava. heya che. mA mAmI yatuma gaan| bI. cha. 2 An a 'soM mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' sAthI te bhRTu 15zANo, sarvAzathI ladhu spazavALo, sarvAzathI uSNu sparzavALo aneka dezomAM sinagdha parzavALo ane ekadezamAM rakSa saMparzavALa hoya che. A AThamI catubha". bhInI 3 zrI. cha. 3 athavA te 'sarvo mRdukaH sarvo laghukaH sarva uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA sAthI bhaI 25zavAjo sapazithI laghu sparzavALo sarvAzathI uSNu sparzavA aneka dezothI snigdha sparzavALo ane aneka dezethI rUkSa sparzavALa hoya che. A rIte A AThamI catu. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 848 bhagavatI sUtre SoDaza bhaGgA fasser | 'evaM batI bhaMga' evam kathitarUpeNa varkaza mRdukayormilitvA dvAtriMzadbhaGgA maMtranti 32 / eSA prathamA dvAtriMzikA 1 / atha dvitIyAM dvAtriMzikAmAha- 'sacce va kavaDe savve garue sabve niddhe dese sIra dese usiNe' sarvaH karkazaH sarvo guruH sarvaH snigdho dezaH zIto deza uSNaH 1, atrApi SoDaza bhaGgAH karttavyAH tathAhi saH karkazaH sarvo rukaH sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezA uSNAH 2 sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarvaH snigdho dezAH ke ye 16 bhaMga mRdu sparza ke sAtha guru, laghu, zIta, uSNa ina ke vyatyAsa se aura fears rUkSa kI ekatA aura anekatA se hue haiM / 'evaM battIsaM bhaMgA' isa pUrvokta kathana ke anusAra karkaza aura mRduka sparza ke ye 16- 16 bhaMga milakara 32 bhaMga ho jAte haiM yaha prathamA dvAtriMzatikA hai / aba dvitIyA dvAtriMzatikA kaisI hotI hai - yaha prakaTa ki jAtI hai'nod has not garue, sacce nidre, dese sIra dese usiNe 1 sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM snigdha, ekadeza meM zIta aura eka deza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 1, yaha dvitIya dvAtriMzatikA kA prathama bhaMga hai isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai'sarvaH karkazaH, sarvaH gurukaH, sarvaH snigdhaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH 2' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAMza meM snigdha, ekadeza meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho 'gInA cAthA bhaMga thAya che. 4 A rIte 16 seALa bhagA mRdu sparzanI sAthe gurU, laghu, zIta, ane uSNu sparzanA pheraphArathI ane snigdha ane rUkSa sparzanA me'yathA ane bhane pAthI thayA che. 'evaM battIsaM bhaMgA' mA pUrvota kathana pramANe karkaza ane mRdu sparzanI pradhAnatAvALA 16-16 bhaMgA maLIne kula khatrIsa bhaMgeA thaI jAya che. A pahelI khatrIsI che. have mI matrIsIne prahAra tAvavAmAM Ave che- 'savve kakkhaDe, savve gae, ve niddhe, dese sIe dese usiNe 1' te potAnA sarvAMzathI za sparzIvALo, sarvAzathI gurU 5 vALo, sarvAzathI snigdha sparzIvALo eka dezamAM Tha'DA savALo ane eka dezamAM uSNu sparzavALo hAya che. A bhIla maMtrIsItA paDe the| lauMga che. athavA 'sarva': karkazaH sarvaH gurukaH sarvaH fam: ta: ma: to 35:2' l'ad A ss'a zya'anu, wai'un gurU sparzI.Le sarvAMzI snigdha spavALA eka dezamAM ThaMDA sparzIvALA ane aneka dezeAmAM uSNu sparzavALA hoya che. A bIjI trIsInA khIe zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA kA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 ra zItAH deza uSNaH 3, sarva karkazaH sarvo gurukaH sarvaH snigdho dezAH zItAH dezA uSNAH 4 / sarvaH kazA, sarvo gurukaH, soM rUkSaH dezaH zIto deza uSNaH 1 sarva: karkazaH savo gurutaH sanoM rUkSaH dezaH zIto dezA uSNAH 2, sarva sakatA hai 2 isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, savoM gurukA, sarvaH snigdhaH, dezAH zItAH deza uSNaH 3' isake anusAra yaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM guru, sarkaza meM snigdha, aneka dezoM meM zIta aura ekadeza meM uSNa ho sakatA hai 3, 'sarvaH karkazA, sarvaH guruka, sarvaH snigdhaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH 4' yaha caturtha bhaMga hai isake anusAra yaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM guru, sarvAMza meM snigdha, aneka dezoM meM zIna aura aneka dezoM meM uSNa havAlA ho sakatA hai 4, 'sarvaH karkazaH, sarvaH gurukA, savoM rUkSaH, dezaH zIta: deza uSNaH 1 yaha dvitIya dvAviMzatikA kI dvitIya caturbhagI kA prathama bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM guruka, sarvAza meM rUkSa, ekadeza meM zIta aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai ? isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH so gurukA, soM rUkSaH, dezaH zItaH, dezAH uSNAH 2' isake anu sAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAza meM rUkSa aura eka ma cha. 2 te 'sarvaH karkazaH, sarvo gurukaH, sarva snigdhaH dezAH zItAH deza uSNaH3' sazithI te 442 25vANI, sarvAzayI 43 55 pANI, sarvAzathI snigdha pazavALe, aneka dezomAM ThaMDA sparzavALa ane eka dezamAM uSNu sparzavALa hoya che. A bIjI batrIsIne trIjo bhaMga che. 3 athavA te 'sarva': karkazaH, sarvaH gurukaH sarvaH snigdhaH dezAH zItA dezA uSNAH4' sarvAzathI te karkaza sparzavALo sarvAzathI gurU sparzavALe, sarvAzathI snigdha sparzavA aneka dezomAM ThaMDA sparzavALo ane aneka dezamAM uSNu sparza paage| sAya che. mA zrI piisiin| yo cha. 4 mayA te 'sava: karkazaH savaH gurukaH sarvo rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH1' te potAnA sA. zathI karkaza sparzavALe sarvAzathI gurU sparzavALe sarvAzathI rUkSa sparzavALe eka dezamAM ThaMDA pazavALe ane eka dezamAM usNa sparzavALa hoya che, bhAbhI matrIsInI bhI jAnA paDale che. 1 atha te 'sarva': karkazaH sarvo gurukaH, sarvo rUkSaH dezaH zItaH dezA uSNAH2' te pAtAnA sarvAzathI karkaza spezavALe sarvAzathI gurU sparzavALa sarvAzathI rUkSa sparza bha0 107 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre karkazaH saNe gurukaH saboM rUkSaH dezAH zItAH deza uSNaH 3, sarva karkazaH sarvo gurukaH so rUkSaH dezAH zIH dezA uSNAH 4, sarva karkazaH sarvo laghuka: sarva snigdhaH dezaH zIta: deza udhAH 1, sarva: varkazaH so laghukaH sarva: deza meM zIta evaM aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 2. isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai- saIH karkazaH, sarvo gurukaH, savoM rUkSaH, dezAH zItAH dezaH uga' 3 isajhe anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM guru, sarvAza meM rUkSa, aneka dezoM meM zIta aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'sarva karkazaH, so gurukaH, mayoM rukSa', dezAH zItAH, dezA uSNAH 4' isake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAza meM guruka, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai / isa prakAra se yaha isakI dvitIya caturbhagI hai isakI tRtIya caturbhagI isa prakAra se hai-sarvaH karkazA, savoM laghukaH sarvaH snigyA, dezaH zInA, deza uSNaH' isakA yaha prathama bhaGga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarkaza meM laghu, sarvAMza meM snigdha, eka deza meM zIna aura eka deza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA vALe eka dezamAM ThaMDA spezavALe ane aneka dezomAM uSNu sparzavALa hoya cha. sAmIla patrAsAnI bhI tuma jAnA bhI mache 2 athavA 'sarvaH karkazaH sarvo gurukaH sarvo rUkSaH dezAH zIta : deza uSNaH3' pAtAnA spaazathI ThaMDA sparzavaLe, sarvAzathI gurU sparzavALe, sava'zathI rUkSa sparzavALe aneka dezamAM ThaMDA sparzavALe ane eka dezamAM uSNu pazavALa hoya che. A pramANe bIjI batrIsInI bIjI caturbhagIno trIjo bhaMga che. 3 ma ta 'sarvaH karkazaH sarko gurukaH, sarvo rUkSaH dezAH zItAH dezA uSNAH4' te pitAnA sarvAzathI karkaza avaLe sarvAzathI gurU sparzavALo sarvAzathI rUkSa sparzavALo aneka dezomAM ThaMDA pazavALe ane aneka dezomAM uSNa sparzavALa hoya che. A bIjI batrIsInI bIjI catugIne ce bhaMga thAya che. 4 have trIjI caturbhAgI batAvavAmAM Ave che - 'sarvaH karkazaH saryo laghuH sarvaH snigdhaH dezaH zItaH deza uSNaH 1' te pitAnA sarvAzathI karkaza sparzavALe, savazathI laghu sparzavALe, sarvAzathI snigdha sparzavALe eka dezamAM ThaMDA sparzavALo ane eka dezamAM uNa parzavALo hoya che. A bIjI batrIsInI trIjI caturbhAgane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 851 snigdho dezaH zItaH dezA uSNAH 2, sarva karkazaH soM laghukaH sarvaH snigdho dezAH zItAH deza uSNaH 3, sarva: kAzaH saryo laghukaH sarvaH snigdho dezAH zItAH dezA uSNAH4, evaM sarvaH karkazaH so laghu saH so rUkSaH dezaH zItaH deza hai isakA dvitIya bhaGga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazA, sarvaH laghukA, sarvaH snigdhaH, dezaH zItaH, dezA ugAH' isake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAza meM laghu, sarvA za meM snigdha, eka deza meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 2 isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, sarvaH laghukaH, sarvaH snigdhA, dezAH zItAH, deza uSNA3' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM laghu, sarvAza meM snigdha, aneka dezoM meM zIta aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'sarvaH karkazaH, sarvo laghukaH, sarvaH snigdhaH dezAH zItAH dezA uSNAH' yaha isakA caturtha bhaMga hai-isake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM snigdha, aneka dezoM meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa parzavAlA ho sakatA hai , isakI cauthI caturbhagI isa prakAra se hai-'sarva karkezaH, sarvo laghukaH, sarvo rUkSaH, dezaH zItaH, deza uSNAH 1' yaha isakA pahilA bhaMga hai, 5 A cha. 1 555'sarvakarkazaH, sarvaH laghukaH sarvaH snigdhaH dezaH zItaH dezA uSNAH2' sazithI 4 250 pANI, sazithI sadhu 15. vALa sarvAzathI snigdha parzavALA eka dezamAM ThaMDA sparzavALo ane aneka dezamAM uSNa parzavALa hoya che. A rIte bIjI batrIsInI trIjI caturbhagIne mI ma che. 2 ma ta 'sarvaH karkazaH sarvaH laghukaH sarva snigdhaH dezAH zItAH deza uSNa 3' sAthI te 442 25zavAko sapazithI laghu sparzavALe sarvAzathI niSpa sparzavA aneka dezomAM ThaMDA pavALA ane eka dezamAM uSNu sparzavALa hoya che. A rIte bIjI batrIsInI zrI satugIna bI 1 thAya che. athavA te 'sarvaH karkazaH, sarvo laghukaH sarva: snigdhaH dezAH zItAH dezA uSNAH4' pAtAnA sazithIteza parzavALo, sarvAzathI ladhu saparza vALe sarvA zI niSpa sparzavALo aneka dezomAM ThaMDA pazavALe ane aneka dezomAM uSNu sparzavALa hoya che. A rIte A bIjI batrIsInI trIjI caturbhagIne cotho bhaMga thAya che. 4 ve yAthI tumacI matAvAbhA mA cha.-'sa: karkazaH sarvo laghukaH sarvo rUkSaH dezaH zItaH deza uSNaH1' sarvAzI te 44025 kA, saziyA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 852 bhagavatI sUtre uSNaH 1, sarvaH karkazaH sarvA laghukaH sarvA rUkSaH dezaH zIto dezA uSNAH 2, sarvaH karkazaH sarvo laghukaH sarvo rUkSaH dezAH zItAH deza uSNaH 3, sarvaH karkazaH sarvo laghuH sarvo rUkSaH dezAH zItAH dezA uSNAH 4, yathA karkazena saha SoDaza bhaGgA jAtAstathaiva mRdukenApi saha SoDaza bhaGgAH karttavyAH 16 / 'ee isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM rUkSa ekadeza meM zIta aura ekadeza meM uSNa ho sakatA hai 1, 'sarvaH karkazaH, sarvo laghukaH, sarvo rUkSaH, dezaH zItaH dezA uSNAH 2' yaha isakA dvitIya bhaMga hai, isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM rUkSa, ekadeza meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'sarvaH karkazaH sarvaH laghukaH, sarvo rUkSaH, dezAH zItAH, deza uSNaH 3' yaha isakA tRtIya bhaMga hai isake anusAra yaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM zIta aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'sarvaH karkazaH sarvo laghukaH, sarvo rUkSaH dezAH zItAH dezA uSNAH' yaha isakA caturtha bhaMga hai, isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM laghu, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai 4, jisa prakAra se karkaza ke sAtha ye laghu sparzIvALe! saoNzI rUkSa spavALA eka dezamAM ThaM'DA spavALA ane eka dezamAM uSNu sparzIvALe! hAya che. A rIte A khIjI khatrIsInI cAthI caturbhu gIne pahele bhaga thAya che. 'sargaH karkazaH, sarvo laghukaH, sarvo rUkSaH dezaH zItaH dezAH uSNAH 2' te potAnA sargazathI aMza sparzavANI sarvAzatho laghu sparzavALe, eka dezamAM ThaM'DA pazavALA ane aneka dezeAmAM uSNu spazavALA hoya che. A rIte mIjI khatrIsInI cAthI catubha'gInA bhIle laga che, 2 athavA te 'sarva karkazaH sarvo laghukaH sarvo rUkSaH dezAH zItAH deza uSNaH 3' potAnA sarvAMzathI aza sparzavANI sarvAMzathI laghu sparzevALe, sarSAMzathI rUkSa spavALe aneka dezeAmAM ThaMDA sparzavALA ane eka dezamAM uSNu sparzavALA hoya che. A rIte bIjI khatrIsInI thothI yturbhaagiin| trIle lauMga thAya che athavA te 'sarva': karkazaH sarvo laghukaH sarvo rUkSaH dezAH zItAH dezA uSNAH4' potAnA sarvAzayI za 5 vALA sarvAzathI laghu sparzavALe sarvAzathI rUkSa spa vALA aneka dezamAM ThaMDA pa vALA ane aneka dezeAmAM uSNu sparza vALA hAya che. A rIte khIjI khatrIsInI cAthI catubha gInA cethA bhaMga thAya che. 4 je pramANe karkaza panI sAthe A seALa bhagA matAvyA che, eja rIte mahu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 s08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 853 battIsaM bhaMgA' ete dvAtriMzadaGgA uparyuktA bhavantIti, eSA dvitIyA dvAtriMzikA 2 / 'savve kakkhaDe savve sIe savve niddhe dese garue dese lahue' sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezo guruko dezI laghukaH, 'patthavi battIsaM gaMgA' atrApi dvAtriMzadaGgA bhavantIti, karkazazIta snigdhena saha gurulaghukayoreva khAnenearest catvAro bhaGgAH 4, karkazazIvarUkSeNa saha gurukalaghukayorekatvAne katvAbhyAM punazvatvAro bhaGgAH 4 / evam zItasthAne 'usiNe' davA karkazoSNasnigdhena saha gurulaghukayorekatvAnekasvAbhyAM punazcatvAraH 4 / karkazoSNa solaha bhaMga kiye gae haiM usI prakAra se mRduka ke sAtha bhI 16 bhaMga kara lenA cAhiye, 'ee battIsaM bhaMgA' isa prakAra se ye 32 bhaMga haiM, yaha dvitIya dvAtriMzatikA hai tRtIya dvAtriMzatikA isa prakAra se hai'savve kakkhaDe, savye sIe, sabatre niddhe, dese garue, dese lahue' yaha isakA prathama bhaMga hai, isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza sarvAMza meM zIta, sarvAMza meM snigdha, ekadeza meM guru aura ekadeza meM laghu sparzAlA ho sakatA hai 1, yahAM para karkaza, zIta, snigdha ke sAtha guru aura laghu inheM ekatva aura anekatva meM rakhane se 4 bhaMga hote haiM, karkaza, zIta, rUkSa ke sAtha guru aura laghu padoM ke ekatva aura anekasva meM rakhane se 4 bhaMga hote haiM, isI prakAra se zIta ke sthAna meM 'usiNe' pada kA prayoga karake karkaza, uSNa, snigdha ke sAtha guru laghupada meM ekatva aura anekatva karake 4 bhaMga hote haiM, karkaza, uSNa, rUkSa ke sAtha 'pae basIsaM bhaMgA' A rIte A bIjI sparzathI sAthai yAda 16 soNa lago samanvA me rI A rIte A bIjI atrIsInA batrIsa lageA kahyA che. atrIsI che. have trI maMtrIsI matAvavAmAM Ave che. he yA pramANu che - 'savve kakkhaDe savve sIe, santre niddhe, dese garura dekhe lahue 1' te potAnA sarvAMzathI kaeNza spa vALA sarvAzathI ThaMDA spavALA sarSAMzathI snigdha sparzavALA eka dezamAM gurU sparza vaLe ane eka dezamAM laghu spavALA heya che. ahiyAM za, zIta ane snigdha spardhAMnI sAthe gurU ane laghu sparza'ne rAkhIne tenA ekapaNA ane anekapaNAthI 4 cAra bhageA thAya che. 1 kaza, zIta ane rUkSa spardhAnI sAthe gurU ane laghu sparza saMbaMdhI pade cAjIne tenA ekapaNA ane anekapaNAthI paNa 4 cAra bhagA thAya che. 2 eja rIte 'zIta' sparzanA sthAne 'usiNe' hA prayoga urIne ukuza, paNa yAne snigdha sparzanI sAthe gurU laghu padamAM ekapaNu ane anekapaNu karavAthI paNu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 854 bhagavatIsUtre rUkSeNa saha gurukalaghukayorekatvAne tAbhyAM punazcatvAro bhaGgAH 4 / evam SoDaza 16, ityevaM krameNa karkazavat mRdakenApi saha SoDaza bhaGgAH kartagAH 16 / ityevamatrApi dvAtriMzadbhaGgAH karaNIyA iti, eSA tRtIyA dvAtriMzikA / 3 / tathAhisarvaH karkazaH sarvaH zItaH saH snigdho dezo guruko dezo laghu 1, sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezo guru ko dezA laghu kAH 2, sarvaH karkazaH sarvaH zItaH saH snigdhaH dezA gurukAH dezo laghuru iti tRtIyaH 3, sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezA guru kAH dezA laghu kA iti caturthaH 4, evaM saH guru laghu padoM meM ekatva aura anekatva karake 4 bhaMga hote haiM, isa prakAra se 16 bhaMga ho jAte haiM, isI prakAra se mRduka ke sAtha bhI 16 bhaMga hote haiM-isa prakAra se tRtIya dvAtriMzatikA meM 32 bhaMga ho jAte haiN| ve 32 bhaMga isa prakAra se haiM-sarvaH karkazaH, sarvaH zItaH, sarvaH snigdhaH, dezo gurukA, dezaH laghukaH 1, isa bhaGga ke anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAMza meM zIta, sarvAza meM snigba, ekadeza meM guru aura ekadeza meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 1 'sarvaH karkaza :, sarvaH zItaH, sarvaH snigdhaH, dezo guruko dezAH laghukAH 2' isa bhaGga ke anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarvAza meM zIta, sarvAza me snigdha, ekadeza meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'sarva karkazaH, sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH, dezAH gurukAH, dezo laghuH3' isake anusAra vaha sarvAza meM kA sarvAza meM zIta, sarvAza meM 4 cAra bhAge thAya che. 3 eja rIte kaza uga, rUkSa, sparzanI sAthe gurU laghu padamAM ekapaNuM ane anekapaNuM karavAthI paNa 4 bhAge thAya che. A pramANe A soLa bhego thaI jAya che. eja rIte mRdu sparzanI sAthe paNa 16 soLa bhego thAya che. A rIte A trIjI batrIsInA 3ra batrIsa bhaMga ghalaya che. te patrIsa maga mA prabhAra.-'sarvaH karkazaH, sarva: zItaH sarvaH snigdhaH dezo gurukaH dezaH laghukaH 1' te pAtAnA sAzayI hai| pazavALe sarvAzathI ThaMDA sparzavALa sarvAza ne snigdha sparzava La eka dezamAM gurU pavALe ane eka dezamAM laghu sparzavALa hoya che. A trIjI bhatrI mIna 5 ma che. 5 // te 'saH karkazaH sarva: zItaH sarva: snigdhaH dezo guruko dezAH laghukAH2' potAnA zithI ni 25 vAje eka dezamAM gurU sparzavALe ane aneka dezamAM laghu sparzavALa hoya che. sIla matrIsInA bhI 1 cha. 2 sarva: karkazaH, sarva: zItaH, sarva: snigdhaH dezAH gurukAH dezo laghukaH3' petAnA sarvAzayI 440 15zavAjA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 855 karkazaH sarvaH zItaH sarvo rUkSaH dezo guruko dezo laghukaH 1, sarvaH karkazaH sarvaH zItaH soM rUkSaH dezo guruko dezA laghukAH 2, sarvaH karkazaH sarvaH zotaH sarvo rUkSaH dezA gurukAH dezo laghukaH 3, sarvaH karkazaH sarvaH zItaH so sakSaH dezA snigdha, aneka dezoM meM guru aura eka deza meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'sarvaH karkazaH, sarvaH zInA, sarvaH snigdhaH, dezAH gurukAH, dezAH laghu kAH 4' isake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, sarzaza meM zIna, sa za meM snigdha aneka dezoM meM guru, aura aneka dezoM meM laghu sparza. vAlA ho sakatA hai 4, isI prakAra se snigdha pada ke sthAna meM rUkSapada kA prayoga karake cAra bhaGga banate haiM-jaise sarva karkazaH sarvaH zItaH, soM rUkSaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH sarvAMza meM vaha kaTora, sarvAza meM zIna, sarvAza meM rUkSa, ekadeza meM guru aura ekadeza meM laghu ho sakatA hai 1, athavA-'sarvaH karkazaH, sarvaH zItaH, sau rUkSA, dezo gurukaH, dezAH laghukA 2' sarvoza meM yaha kakazA, sarvAMza meM zIta, sarvAza meM rUkSa, ekadeza meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA-'sarthaH karkazaH sarvaH zItaH saH rUkSaH, dezAH sarvAzathI ThaMDA sparzavALa sarvAzathI snigdha sparzavALo hoya che. aneka dezomAM te gurU sparzavALo ane eka dezamAM laghu sparzavALa hoya che. A zrI yatumAna jI at cha. 3 44 te 'sarvaH karkazaH sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH 4' pAtAnA sarvA zathI 442 25za'. vALe sarvAzathI ThaMDA sparzavALe sarvozathI snigdha sparzavALe aneka dezomAM gurU sparzavALe ane aneka dezomAM laghu sparzavALa hoya che. A trIjI batrIsIne ce bhaMga che. 4 A ja pramANe nigdha padane sthAne rUkSa padane prayoga 32pAthI 515 yAra sanI thAya che. 3 mA pramANe cha.-'sava: karkazaH sarvaH zItaH soM rUkSaH dezo gurukaH dezo laghukaH1' te pAtAnA sAthI kaThora sparzavALe savasathI ThaMDA sparzavALe sarvAzathI rUkSa spezavALe ane eka dezamAM gurU parzavALe tathA eka dezamAM laghu rupavALe heya che, ma ta 'sarva': karkazaH sarvaH zItaH sarvaH zItaH sarvo rukSaH dezo gurukaH dezAH laghukAH2' ghotAnA zithI te 433 // 25zavANI sAzI 4 sparzavALa sarvAzathI rUkSa sparzavALe eka dezamAM gurU sparzavALo ane eka dezamA 36 25zavAjo DAya che. 2 mayA te 'sarva': karkazaH sarva: zItaH sarva rUkSaH dezAH gurukAH dezo laghukaH3' pAtAnA sarvAzayI 442 // 25 // vANI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUce gurukA dezA laghukAH 4 / sarmAH karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdho dezo gurukA dezo laghukaH 1, sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdhaH dezo guruko dezA gurukAH, dezo laghuruH 3' sarvAza meM vaha karkaza, sarvAMza meM zIta, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM guru aura ekadeza meM laghu ho sakatA hai 3, athavA-'sarvaH karkazaH, sarvaH zItaH, sarvaH rukSaH, dezA gurukA, dezA laghukAH 4' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAza meM zIta, sarvAza meM rUkSa, aneka dezoM meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 4, isa prakAra ke ye ATha bhaMga karkaza, zIta, snigdhapada ke sAtha guru laghupada meM ekatva aura anekatva karake tathA karkaza zIta aura rUkSapada ke sAtha guru laghu sparzAda meM ekatA aura anekatA karake hue haiN| aba zInapada ke sthAna meM uSNapada ko rakhakara aura snigdha guru laghu pada ko yuktakara evaM guru laghu pada meM ekatA aura anekatA karake jo bhaMga dhanate haiM-ve isa prakAra se haiM-'sarvaH karkaza, sarva uSNaH, sarvaH snigdhaH, dezo gurukaH dezaH laghuka 1, isa bhaMga ke anusAra vaha sarvAza meM kaThora, sarvAza meM uSNa, sarvAMza meM snigdha, ekadeza meM guru, aura eka deza meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 1, athavA-'sarvaH sarvAzathI ThaMDA sparzavALo sarvA zathI rUkSa sparzavALA aneka dezomAM gurU sparzavALo ane eka dezamAM laghu sparzavALa he ya che 3 athavA te 'sarva: karkazaH sarva: zItaH sarvaH rUkSaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH4' spaazathI te karkaza sparzavALe sarvAzathI ThaMDA sparzavALe sarvAzathI rUkSa sparza vALe aneka dezomAM gurU parzavALo ane keI aneka dezomAM laghu sparza vALo hoya che. 4 A rItanA A ATha aMgo karkaza zIta, snigdha padanI sAthe gurU ladhu padamAM ekapaNuM ane anekANanI yojanA karIne tathA kaza zIta ane rUkSa padanI sAthe guru laghu sparza saMbaMdhI padamAM ekapaNuM ane aneka paNa karavAthI thAya che, have zIta padanI sAthe uSNa padane jIne tathA snigdha gurU laghu padane jIne tathA guru laghu padamAM ekapaNuM ane aneka paNa karavAthI je bhaMga ana . matAvAmA bhAva 2.-'sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdhaH dezo gurukaH deza: laghukaH1' sazithI te 44degza 15zI sazithI GY sparzavALe sarvAzathI snigdha sparzavALo eka dezamAM gurU sparzavALo ane se dezamA laghu 25zavANe DAya che. 1. 11 te 'sarvaH kakezaH sarva zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 305 sU08 ananta pradezikapudgalagata barNAdini0 857 laghukAH 2, sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarva snigdhaH dezA gurukAH dezo laghukaH 3, sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdho dezA gurukAH dezA laghukAH 4, sarvaH karkazaH sarva uSNaH sa rUzaH dezo guruko dezI laghukaH 1, sarvaH karkazaH sarva karkazaH, sarva uSNaH sarvaH snigdhaH, dezaH gurukaH dezAH laghukAH 2' sarvAMza meM vaha karka i. sarvAMza meM uSga, sarvAza meM snigdha, ekadeza meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavAsarvaH karkazaH, sarva uSNaH sarvaH snigdhaH dezAH gurukAH dezaH laghuruH 3' sarvAMza meM vaha karkaza sarvAza meM uSNa, sarvAMza meM snigva, aneka dezoM meM guru aura ekadeza meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA'sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdhaH, dezaH gurukAH dezAH laghukAH" isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM uSNa, sarvAMza meM snigdha, aneka dezoM meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzabAlA ho sakatA hai 4, snigdha kI jagaha rUkSapada rakhakara isI prakAra se cAra bhaMga banate haiM - jaise 'sarvaH karkazaH, sarva uSNaH, sarvo rUkSaH dezo gurukaH dezo laghukaH 1' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAMza meM uSNa, sarvAMza meM rUkSa ekadeza meM guru aura ekadeza meM laghu sparzavAlA ho esor: sarva : snigdhaH dezaH gurukaH dezAH laghukAH 2' te potAnA sarvAzayI kaeNza sparzIvALo sarvAzathI uSNu sparzIvALA sarvAzathI snigdha spa vALI eka dezamAM gurU sparzIvALo ane aneka dezeAmAM laghu spardhA vALo hAya che.2 athavA te 'sarva': karkazaH sarva uSNaH sarvaH snigdhaH dezAH gurukAH dezaH laghukaH 3' sarvAzathI te kaza sparzIvALo sarvAMzathI te uSNu sparzIvALo hAya che, sarvAzathI snigdha pazavALo aneka dezeAmAM gurU spa vALA ane eka dezamAM laghu sparzavANI hAya hai. u athavA te 'sarva': karkazaH sarva' uSNaH sarvaH snigdhaH dezAH deza gurukA laghukAH 4' sarvAMzI te za sparzavAjI sarvAzathI upa vALo sarvozathI snigdha sparzavALo aneka dezamAM gurU paza vALo ane aneka dezeAmAM laghu sparzIvALo hAya che. 4 Aja rIte snigdha padane sthAne rUkSa padanI ceAjanA karavAthI paNa 4 cAra bhagA thAya che. te A pramANe che, 'sarva': karkazaH sarva' uSNaH sarvo rUkSaH dezo gurukaH dezo bahukaH 1' te potAnA sarvAzathI kaza sparzIvALI sarvAzathI uSNu sparzavALo sarvAMzathI rUkSa spavALA ekadezamAM gurUpavALo ane ekadezamAM laghu spavALo DrAya bha 108 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #872 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 858 bhagavatI sUtre uSNaH sarvo rukSaH dezI guruko dezA laghukAH 2, sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvo rUkSI dezA gurukAH dezI laghukaH 3. sarvaH karkazaH sarva uSNaH sarvA rUkSaH dezA gurukA dezA laghukAH 4 (16) devaM karkazantu sarvatra vAcyaH, zItasnigdhayoH vyatyAsena gurukalaghukayo rekasyAnekatvAbhyAM SoDaza bhaGgA jAtAH 16 / evaM karkazasthAne mRdukaM kRtvA SoDaza bhaGgAH kartavyAH 13 / evaM dvAtriMzadbhaGgA bhavanti sakatA hai athavA 'sarvaH karkazaH, sarvaH uSNaH sarge rUkSaH dezI gurukaH, dezA laghukAH 2' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAMza meM uSNa, sarvAMza meM rukSa ekadeza meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA - 'sarvaH karkazaH, sarva uSNaH sarvo rUkSaH, dezAH gurukAH, deza: laghukaH 3' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAza meM uSNa, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM guru aura ekadeza meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 3, athavA - 'sarva: karkazaH, sarva uSNaH sarvo rukSaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH 4' sarvAMza meM vaha karkaza, sarvAMza meM uSNa, sarvAMza meM rUkSa aneka dezoM meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra se ye 16 bhaMga-ATha pahile ke aura ATha ye karkaza kI sarvatra pradhAnatA se evaM zIta sparza ke vyatyAsa se aura guru laghu meM ekasva aura anekatva karane se hue haiM isI prakAra ke 16 bhaMga karkaza ke sthAna meM mRdu sparza ke nikSepa se aura pUrvokta inhIM saMgha padoM ko yathAkrama rakha karake bana jAte haiM / isa prakAra se ye saba che. 1 athavA te 'sarva': karkazaH kharva uSNaH sarvo rUkSaH dezo gurukaH dezAH laghukAH 2' sarvAzI te sparzavANI sarvAzathI uSNu sparza vANI sarvAM - zathI rUkSa sparzavALo eka dezamAM gurU spavALA ane aneka dezomAM laghu sparzavAko hoya che. 2 athavA te 'sarva': karkazaH sarva uSNaH sarvo rukSaH dezAH gurukAH dezaH laghukaH 3' potAnA sarvAMzadhI Iza sparzavANI sarvAMzathI uSNa sparza vALo sarvAzathI rUkSa sparzIvALo aneka dezamAM gurU sparza vALo bhane dezamAM baghu sparzavANI hoya che u athavA te 'sarva' : pharkazaH sarva uSNaH sarvo rUkSaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH 4 ' potAnA sarvAzathI te za spa vALA sarvAMzathI uSNu spavALA sarvAMzathI rUkSa sparzavALo ane aneka dezeAthI gurU sparzIvALo ane aneka dezeAthI laghu sparzIvALo hoya che. 4 A pramANe A seALa bhagA che ke jenA ADabhaMgA pahelA batAvyA che ane ATha A karkaza panI badhe ja mukhyatA rAkhIne ane zIta panA pheraphArathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #873 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 859 vRtIyAdvAtriMzikAyAH iti / 'savve garupa sacce sIe sacce niddhe dese kakabaDe dese mahue' sarvo gurukaH sarvaH zItaH sarvaH snigdho dezaH karkazo dezo mRdukaH, 'ettha vi battIsa maMgA' atrApi dvAtriMzadbhaGgA, karka zamRdukayo rekatvAnekatvAbhyAM guruzIta snigdhaghaTitAzcatvAraH 4, guruzIta rUkSaghaTitAzcatvAraH 4, zItasthAne bhaMga 32 ho jAte haiM / caturthI dvAtriMzatikA isa prakAra se hai - isameM prathama ke solaha bhaMgoM meM gurupada ko mukhya rakhA gayA hai aura usake sAtha zIta, snigdha, karkaza evaM madhurapardoM ko jor3A gayA hai tathA karkaza aura madhura sparza meM eka aura anekatva kiyA gayA haijaise- 'savve garue savve sIe, sandhe niddhe, dese kakkhaDe, dese mahue 1' sarvAMza meM vaha guru, sarvAMza meM zIta, sarvAMza meM snigdha, deza meM karkaza aura deza me madhura ho sakatA hai / pahile ke cAra bhaMga karkaza aura mRduka meM ekatva aura anekatva ko lekara, tathA guru zIta aura snigdha ko ekavacanAnta banAkara banAye gae haiM dvitIya cAra bhaMga guru zIta rUkSa ko lekara aura unake sAtha karkaza aura mRduzva meM ekatva anekatva kara banAye gae haiM, tRtIya 4 bhaMga zIta ke sthAna meM uSNatva ane zurU laghu sparzImAM ekaNu ane anekapaNuM karavAthI thayA che. eja rIte 16 sALa bhagA kaka zane sthAne mRdu spane cejavAthI temaja khAkInA pUrvokta padone kramathI rAkhavAdhI mane che. e rIte A tamAma bhaMgA maLIne khatrIsa bhagA thAya che. e pramANe trIjI khatrIsInA krama che, have cAthI khatrIsInA prakAra batAvavAmAM Ave che. temAM pahelAnA sALa bhaMgAmAM gurUpadane mukhya rAkhavAmAM Avyu che ane tenI sAthe zIta, snigdha ane karkaza tathA madhura sparza saboMdhI padmA joDavAthI thAya che. temaja karkaza ane madhura spardhAmAM ekatra ane aneka karavAmAM AvyuM che. te yA abhAai samabhaveo-' sabve garue, savve sIe, santre niddhe, vaise kakkhaDe dekhe mahue 1' sarvAMzI te gu3 sparzavaNe sarvAzathI zIta sparzavANI sarvAzathI snigdha pavALA eka dezamAM kaza spavALeA ane eka dezamAM madhura sparza'vALA hAya che. 1 A rIte pahelAnA 4 cAra bhagA kaza ane mRdu sparzanA ekapaNA ane anekapaNu thI tathA gurU, zIta ane snigdha pazane prathamAnta vibhaktithI ceAjIne manAvyA che. 1 bIjA cAra bhaMge gurU-zIta ane rUkSa spa sAthe kaza ane mRdu pamAM ekapaNA ane anekapaNAthI khanAvyA che. 2 trIndra 4 cAra bhaMgA zIta sparzIne sthAne uSNu sparza zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #874 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 860 bhagavatIsUtre uSNasya nivezAt snigdhena saha catvAraH 4, snigdhasthAne rUkSaM nivezyApi catvAraH 4, iti SoDaza bhaGgA jAtAH 16 / evaM gurusthAne laghu nivezya SoDaza bhaGgAH karttavyA iti sarvaprathamapradarzitaprakAreNa ihApi dvAtriMzadbhaGgA bhavantIti 32, eSA caturthI dvAtrizikA / 4 / 'evaM sabve te paMvaphAse aTThAvIsaM bhAsayaM bhavai' 'evam-uparyuktaprakAreNa sarve te bhaGgAH paJcasparza aSTAviMzatyadhikazata (128) pramANA bhavantIti bhAvaH // ___ 'jai cha'phAse' yadi SaT sparzaH bAdarapariNato'nantamadeziko bhavet tadA 'savve kakkhaDe savve garura dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1,' sarvaH karkazaH sarvo gurukA dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti pada kA niveza karake snigdha sparza ke sAtha banAye gae haiM, cauthe bhaMga snigdha ke sthAna meM rUkSapada ko rakha karake banAye gaye haiM isa prakAra se pahile 16 bhaMga bane haiM, isI prakAra se guru ke sthAna meM laghupada ko rakhakara 16 bhaMga banA lenA cAhiye isa prakAra sarvaprathama pradarzita paddhati ke anusAra yahAM para 16 bhaMga bana jAte haiM aisI yaha cauthI chAtriMzatikA hai, ina cAroM dvAtriMzatikA ke bhaMgoM kI saMkhyA paMca sparzoM ko Azrita karake 128 hotI haiN| _ 'jai chapphAse' yadi vaha bAdara pariNata ananta pradezika skandha SaT sparzavAlA hotA hai to-'savve kakkhaDe, sabve garue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe 1' vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura saMbaMdhI padane javAthI ane snigdha sparzane sAthe rAkhIne banAvavAmAM Ave che. 3 thI 4 cAra bhAge snigdhane sthAne rUkSa padane rAkhIne banAvavAmAM AvyA che. 4 e rIte pahelA seLa aMge cothI catubhagImAM thayA che. ane e ja rIte gurUne sthAne laghu para rAkhIne 16 soLa bhege banAjavAmAM Ave che. e rIte pahelAM batAvela paddhati pramANe ahiMyA bIjA 16 seLa bhaMga banI jAya che. e rIte A cethI batrIsI purI thAya che. A cAre batrIsInA kula bhaMgenI saMkhyA 128 ekaso aThayAvIsanI thAya che. ___'jai chapphAse' ne te 62 pariNata 4.1 pradeza 245 7 25shpaa| DAya to te mA pramAnA cha 15zavANI che.-'savve kakkhaDe, samve garue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe1' sAthI te 440 sarvAzathI gurU eka dezamAM ThaDe eka dezamAM uSNa eka dezamAM snigdha ane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #875 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapuralagatavarNAdi ni0 861 prathamaH 1, 'saDe kavaDe savve garue dese sIe dese uliNe dese niddhe desA lukkhA 2' sarvaH karkazaH sa guruko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUjhA iti dvitIyaH 2, sarvaH karkazaH so gurukaH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, sarvaH karkazaH savoM guruko dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigyo dezo rUkSa iti caturthaH 4, 'evaM jAva savve kakkhaDe so garue desA sIyA desA usiNA desA niddhA demA lukkhA 16' ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, athavA-'savve kakkhaDe, savve garue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, desA lukkhA 2' sarvAza meM vaha karkaza, sarvAza meM guru, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha, aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, athavA-'sarvaH karkara saboM gurukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH' sarvAMza meM karkaza, sarvAMza meM guru, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3 athavA-'sarvaH karkazaH sarvaH gurukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 4' sarvAza meM vaha karkaza, sarvAza meM guru, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa parzavAlA ho sakatA hai 4 'evaM jAva rUgve kakkhaDe, savve garue, desA sIyA, desA usiNA desA niddhA, desA lukkhA 16' isa prakAra se vaha yAvat sarvAMza meM dezamA 35 55 vANI DAya cha. 1 51! 'samve kakkhaDe, samve garue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe desA lukkhA2' sazithI za sarvAzathI gurU eka dezamAM zIta eka dezamAM uNu eka dezamAM snigdha ane mana dezamA 36 55 pANI ya cha 2 athavA te 'sarvaH karkazaH, sarvo gurukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhaH: dezo rUkSaH 3' sazithI sarvAzathI gurU ekadezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezomAM sina ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. 3 athavA te 'sarvaH karkazaH sarva: gurukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhA dezo rakSaH 4' pAtAnA sAthI 444 sAzathI 23 me zamAM zIta aneka dezomAM uSNu eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa spaze. pANe ya che 4 'evaM jAva samve kakkhaDe savve garue desA sIyA desA usiNA dekhA niddhA desA lukkhA16' mA rIte yAvat te pAtAnA sAthI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #876 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 862 bhagavatIsUtre evaM yAvat sarvaH karkazaH sarvo gurukaH dezAH zItAH dezA uSmAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti SoDazo bhaGgA 1 / 'ee solasa bhaMgA' ete poDaza bhaGgA bhavanti SaTsparze / 'savve kakkhaDe samve lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' sarvaH karka zaH sau laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, 'ettha vi solasa bhaMgA' Api SoDaza bhaGgAH, yathA guruka ghaTite zItoSNa snigdha kSAdau ekatvAne katvAbhyAM SoDaza bhaGgAH paripATyAdarzitAstathaiva laghukaghaTite zItoSNasnigdharUnAdau ekatvAne tyAbhyAM poDaza bhaGgAH karaNIyA iti karkaza' sarvAMza meM guru, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 16 yaha 16vAM bhaMga hai / 'ee solasabhaMgA' isa prakAra se SaT sparza meM ye 16 bhaMga hote haiM / 'sabve kakkhaDe, savve lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe' ye 16 bhaMga guru ke sthAna meM laghupada rakhakara banate haiM-jaise vaha sarvAMza meM karkaza, sarvAza meM laghu ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzathAlA ho sakatA hai 1 isa prakAra ke kathana meM bhI 16 bhaMga hote haiM, jisa prakAra se guru padayukta zIta, uSNa, snigdha, rUkSa Adi meM ekatva aura anekatva ko lekarake kramAnusAra 16 bhaMga prakaTa kiye gaye haiM usI prakAra se laghu padayukta zIta uga, snigdha, rUkSa Adi me ekatya aura anekatva ko lekara 16 bhaMga karanA caahiye| karkaza sparzavALe sarvA zathI gurU parzavALo aneka dezamAM ThaMDA sparzavALe aneka dezamAM uSNu saMparzavALo aneka dezamAM stiSpa sparzavALe ane sana zAmA 3kSa 25zavANA DAya che. 16 mA se.me che. 'ee solasabhaMgA' mA zata bhA cha 25zanA yogathI se saje thAya che. 'samve kakkhaDe, savve lahue, dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 16' mA rItanA 16 soLa bha ga gurU padane sthAne laghu para rAkhIne bane che. jemake sava zathI te karkaza sarvAzathI laghu ekadezamAM zIta eka dezamAM uSya eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. 1 A rItanA kathana pramANenA paNa 16 seLa bhaMga thAya che. je rIte gurU pada sAthe zIta uSNu, tigdha, rUkSa vigeremAM ekapaNa ane anekapa yAne laIne krama pramANe 16 seLa bhaMga batAvyA che. teja rIte laghu padanI sAthe zIta, uSNu snigdha ane rUkSa vigere padamAM ekava ane anekatvane laine 16 bhegA karI levA. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #877 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za020 u05108 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 863 2 / 'savve maura sabve garue dese sIe dese usiNe dese niddha dese lukkhe' soM mRdukaH soM guruko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSA, 'ettha vi solama bhaMgA' atrApi SoDaza bhaGgA bhavanti / yathA karkazaghaTite SoDaza bhaGgA darzitAH tathA karka zasthAne mRdukapadaM niyojya tAdRza krameNaiva SoDazabhaGgAH karaNIyAH 3, 'savve maura savve lahue dese sIe dese utiNe dese niddhe dese lu khe' so mRdukaH sA laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, 'etha vi solapa bhaMgA' atrApi SoDaza bhaGgA bhavanti karkazasthAne mRdukatvaM gurukasthAne laghukatvaM nivezyApi pUrvoktakrameNa SoDaza manAH karaNIyAH 4 / 'ee ca usadi bhaMgA' ete catuH paSTimA catu) poDaza samudAyAnAM saMkalanayA catuHSaSTisaMkhyakA bhaGgA bhavantIti 1 / 'savve kavarakhaDe ___'savve maue, sabve garue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, de se lukkhe' jisa prakAra se karkaza padayukta zIta uSNa, snigdha, rUkSa Adi meM inake ekatva aura anekatva ko lekarake kramazaH 16 bhaMga dikhalAe gaye haiM usI prakAra se karkaza ke sthAna meM mRdupada ko rakha karake usI krama se 16 bhaMga yahAM karanA cAhiye / 'samve maue savve lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe' sarvAza me vaha mRdu, sarvAza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha aura ekadeza meM vaha rUkSa sparzavAlA hotA hai| isa prakAra ke kathana meM bhI 16 bhaMga hote haiM karkaza ke sthAna meM mRdupada ko aura guru ke sthAna meM laghupada ko rakha karake ye 16 bhaMga banAye gae haiM aisA jAnanA cAhiye 'ee causahi bhaMgA' isa prakAra se ye cAra 16 solaha 'savve maue, samve garue dese sIe dese usiNe dese viddha dese lakkhe' je rIte karkaza padanI sAthe zIta, uSNu snigdha ane rUkSa Adi pademAM ekatva ane anekatvathI kamazaH 16 soLa bhaMge batAvyA che. e ja rIte karkazanA sthAne mRdu pada rAkhIne eja kramathI ahiyAM saLa 16 bhaMga karI levA. 'savve maue savve lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkheta pitAnA sarvAzathI mRdu sarvAzathI laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane eka dezamAM rakSa sparzavALa hoya che. A prakAranA kathana prakArathI paNa soLa bhege thaI jAya che. ahiyAM karkazane sthAne mRdu padane ane gurUnA sthAne laghu padane rAkhIne A soLa bhaMgane prakAra kahyo cha. tama samA. 'ee causaTTi bhaMgA' mA rIte 16-4-64 se sAmanA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #878 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 864 bhagavatIstra savve sIe dese garue dese lahue dese siddhe dese lukkhe' sarvaH karkazaH sarvaH zItaH dezo guruko dezo laghuko dezaH snigdho dezo rUkSaH, 'evaM jAva samve maue savve usiNe desA garuyA desA lahuyA desA niddhA demA TukavA' evaM yAvat sarbo mRdukaH sarva uSNo dezA gurutAH dezA laghu kAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, 'ettha vi causaDhi bhaMgA' atrApi catuHSaSTibhaGgAH karaNIyAH yathA sarva karkaza sarva gurutasthale paripATayA catuHSaSTi bhaGgAH pradarzitA stathaiva gurusthAne laghuka nivezya karkazasthAne mRdukaM ca nivezya zItoSNasnigdhazAdau sanudAyoM ke 64 bhaMga ho jAte haiM, 'samve kAvaDe, sambe sIra, dete garue, dese lahue, dele niddhe, dese lukhe' saza meM vaha karkaza, sarvAza meM zIta, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isa prakAra ke isa prathama bhaMga se lekara 'evaM jAca savve maue, samve usiNe, demA garuyA, desA lahuyA desA niddhA, desA lukkhA' yAvat vaha sarvAza meM mRdu, sarvAza meM uSNa, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai yahAM taka kathana meM 'ettha vi carasahi bhaMgA' 64 bhaMga hote haiM aisA jAnanA cAhiye, jisa prakAra se sarva karkaza aura sarvaguruka sthala meM paripATI se 64 bhaMga dikhalAye jA cuke haiM usI prakAra se guru ke sthAna meM laghu. pada kA niveza karake aura karkaza ke sthAna meM mRdukapada kA nivezakara yA prazathI pusa 14 yAsa maga 45 laya che. 'savve kakkhaDe savve sIe dese garue, dese lahue dese niddhe dese lukkhe' te pAtAnA sAzathI 42 sarvAzathI zIta ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A rItanA A pahelA bhaMgathI Ara. nIra evaM jAva savve mahue savve usiNe desA garuyA desA lahuyA desA niddhA desA lukkhA' yAvat te sazamA bhRDha sazimai By mane dezamA 13 aneka dezomAM laghu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparza 1 DAI cha. ma adhInA thanamA 'ettha vi causaDhi bhaMgA' meM 4thana pramANe ahiyAM paNa 64 cosaTha bhaMga thAya che. tema samajavuM. je rIte sarva karkaza ane sarva gurUne sthAne kramathI 64 cesaTha bhege batAvavAmAM AvyA che. e ja rIte gurU padane sthAne laghu para mUkIne ane karkaza sthAne mu pada rAkhIne ane zIta, uSNa snigdha rUkSa vigere padomAM kramathI eka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #879 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- prameyacandrikA TIkA za020 305 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 865 parivRtyA ekatvAnekatvAbhyAmihApi catuHSaSTi bhaGgAH karaNIyAH jJAtavyAzceti bhAvaH 2 / 'savve kakkhaDe savve niddhe dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe' sarvaH karkazaH sarvaH snigdhaH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSmA, 'evaM jAca savve maue samve lukkhe desA garuSA desA lahuyA desA sIza desA usiNA' evaM yAvat sau mRdukaH saryoM rUkSo dezA gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH, 'ee ca usaddhiM bhaMgA' ete catuHSaSTi bhaGgA, ihApi pUrvavadeva catuHSaSTi bhaGgAH karaNIyAH3 / 'savve garue savve sIe dese kavaDe dese maue dese niddhe dese lukkhe' sarvo gurukaH saH zItaH dezaH ka zo dezo mRduko dezaH ke evaM zIta, uSNa, snigdha, rUkSa Adi meM kramazaH ekasya aura ane. katva karake 64 bhaMga karanA cAhiye, 'sabve kakkhaDesavve niddhe, dese garue, dese lahue, dese sIe, dese usiNe' vaha sarvAza meM kaThora, sarvAMza meM snigdha, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aura ekadeza meM uSNa ho sakatA hai-yahA~ se lagAkara 'evaM jAva sabve maue savve lukkhe, desA garuyA, desA lahuyA, desA sIyA, desA usiNA' yAvat vaha sarvAza meM mRdu, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai yahAM taka ke kathana meM bhI 64 bhaMga ho jAte haiM yahI bAta 'ee causahi bhaMgA' pada se prakaTa kI gaI hai, isI prakAra se-'sabve garue, sabje sIe, dese kakkhaDe, dese maue, dese niddhe, dese lukkhe' vaha sarvAMza meM guru, sarvAMza meM zIta, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparza paNuM ane aneka paNa karIne 64 cosaTha bhaMga banAvI levA evI ja rIte 'savve kakkhaDe savve niddhe dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe te pitAnA sarvAzathI karkaza sarvAzathI nigdha eka dezI gurU eka dezathI ladhu eka dezathI zIta ane eka dezathI uSNa sparzavALo hoya che. ahiMthI laIne 'eva jAva savve maue savve lukkhe desA garuyA desA lahuyA desA sIyA desA usiNA' yAvata te sazithI bhR sazithI 36 mane pezAmA 13 aneka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta ane aneka dezamAM uSNu sparzavALe DAya che. mahi adhInA yanamA 56 64 yAsa bhI 25 taya hai. 'ee ghausaddhi maMgA' se pAta mA sUtrAthI matAvI cha. merIta 'savve garue savve sIe dese kakkhaDe dese maue, dese niddhe dese lukkhe' te potAnA saazathI gurU sarvAzathI zIta eka dezamAM karkaza eka dezamAM mRdu eka dezamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #880 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 bhagavatI sUtre snigdho deza rUkSaH, ' evaM jAva savve lahue sabve usine desA kakkhaDA desA mauyA desA nidrA demA lukkhA' evaM yAvat sarvo laghukaH sarvaH uSNaH dezAH karkazAH dezA mRdukAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH, 'ee causaTThi bhaMgA' ete catuHSaSTi bhaGgAH, prathamakalAnusAreNa ihApi catuHSaSTi bhaGgAH kartavyA ityarthaH 4 | 'savve rUra sacce nide dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usine' sarva : guruH sarvaH snigdhaH dezaH karkazaH dezI mRdukaH dezaH zItaH deza uSNa', 'jAva savve lahura sacce lakkhe desA kakarA desA mayA desA sIyA desA usiNA' yAvat sarvo laghukaH sarvo rUkSo dezAH karkazAH dezA mRdukAH dezAH zItAH dezA uSNAH, 'ee usa maMgA' ete catuHSaSTi bhaGgAH, ihApi vAlA ho sakatA hai' yahAM se lekara 'evaM jAva sacce lahue, savve usiNe desA kakkhaDA, desA mauyA, desA viddhA, desA lukkhA' yahAM taka ke kathana meM bhI 64 bhaMga prathama kalpa ke anusAra karanA cAhiye yaha kadhI catuSSaSThi hai| 'sacce garue sacve niddhe dese kakkhaDe, dese maue, dese sIe dese usiNe' vaha sarvAza meM guru, sarvAza meM snigdha, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM zIta, aura ekadeza meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai' yahAM se lekara 'evaM jAba sabve lahue savve lakkhe, desA kakkhaDA, desA majyA, desA sIyA, desA UsiNA' yAvat vaha sarvAMza meM laghu sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, aneka dezoM meM zIta, aura aneka dezoM meM uSNa sparzavAlA ho sakatA hai' yahAM taka ke kathana meM bhI 64 bhaMga hote haiM yahAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALA hAya che. ahithI ArabhIne ' evaM ' jAva savve lahue savve usiNe desA kakkhaDA dekhA mauyA desA niddhA dekhA lumkhA' te potAnA sarvAMzI madhu sarvAMzathI uSNu ne dezobhAM za aneka dezeAmAM mRdu aneka dezemAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzavALA heAya che. ahiM sudhInA kathanamAM pazu 64 ceAsaTha bhaMgA prathama kalpa pramANe manAvI levA A pramANe A ceAthI catuSpI che. 'savve garu savve niddhe dekhe kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe' te peAtAnA sarvAzathI gurU sarvAzathI snigdha eka dezamAM kaza eka dezamAM mRdu eka dezamAM zIta ane eka dezamAM uSNu sparzIvALe hoya che. A lauMgathI mAralIne 'eva' jAva savve lahue savve lukkhe desA kakkhaDA dekhA mauyA dekhA soyA desA usiNA' yAvat te sarvAMzathI saghu sarvAzathI rUkSa aneka deze!mAM kaza aneka dezeAmAM mRdu aneka dezeAmAM zIta ane aneka dezeAmAM uSNu pazavALA hoya che. ahiM sudhInA kathanamAM paNu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #881 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavandrikA TIkA za020 u05 sU08 anantapradezikapudgalagatavarNAdini0 867 zItoSgayorekatvAne katvAbhyAM laghurukSayoH parasparaM vyatyAsena ca catuHSaSTi bhaGgAH karaNIyAH 5 / evam-'savve sIe savve niddhe dese kakavaDe dese maue dese garue dese lahue' sarvaH zItaH sarvaH snigdhaH dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH, 'evaM jAva savve usiNe savve lukkhe desA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA' evaM yAvat sarva uSNaH sarvo rUso dezAH karkazAH dezA mRdukAH dezA guru kAH dezA lakAH, 'e caumaTTi bhaMgA' ete'pi pUrvoktaprakAreNa catuHSaSTi bhaGgA bhavantIti 6 / 'savye te chaphAse tinni caurAsiyA bhaMgasayA bhavaMti,' sarve te paTsparza caturazItyadhikazatatrayabhaMgA bhavanti, prakRte SaTzIta uSNa kI ekatA aura anekatA ko lekara ke tathA laghuka aura rUkSa ke paraspara meM vyatyAsa-pheraphAra ko lekarake ye 64 bhaMga kiye gaye haiM-yaha pAMcavIM catuSSaSThi hai isI prakAra se-'savve sIe, savve niddhe, dese kakkhaDe, dele maue, dese garue, dese lahue' vaha sarkaza meM zIta, sarvAMza meM snigdha, deza meM karkaza, deza meM mRdu, deza meM guru aura deza meM laghu ho sakatA hai-yahAM se lekara evaM jAva samve usiNe sanve lukkhe, desA kakkhaDA, desA bhayA, dezA garuyA, desA lahuyA' yAvat vaha sarvAMza meM uSNa, sarvAMza meM rUkSa, aneka dezoM meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, aneka dezoM meM guru aura aneka dezoM meM laghu sparzavAlA ho sakatA hai| yahAM taka ke kathana meM bhI 64 bhaMga hote haiM yaha chaTThI catuSSaSThi hai isa prakAra 'samve te chaphAse tini caurAsiyA bhaMgasayA bhavaMti' isa prakAra se the chahoM catuSpaSThi ke 64-64 bhaMgoM ke hisAba 64 cosaTha bhaMga thAya che. A bhaMgamAM zIta ane uSNa padanI ekatA ane anekatAne laIne A 64 cosaTha bhAge banAvavAmAM AvyA che. A pAMcamI yahI cha. me pramANe 'savve sIe savve niddhe dese kakkhaDe se maue se garue dese lahura' te pAtAnA sarvA zathI zIta sarvAzI snigdha me dezathI karkaza eka dezathI mRdu eka dezathI gurU ane eka dezathI laghu sparza vANI hAya che. mAthI mAralIna evaM jAva savve usiNe savve lukkhe desA kakkhaDA desA ma uyA desA garuvA depA lahuyA' yAvat te yetAnA sarvAzathI uSNa sarvAzathI rUkSa aneka dezo mAM karkaza aneka dezomAM mada aneka dezamAM gurU ane aneka dezomAM laghu sparzavaLe hoya che. ahiM sudhInA kathanamAM paNa 64 e.saTha bhaMga thAya che. A chaThThI catuHSaSThI che. e zata 'savve te phAse tinni caurAsiyA bhaMgasayA bhavaMti' mA zata mA chamme zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #882 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 868 bhagavatIsUne catuHSaSTayo bhavanti sarveSAM saMmaLanayA, SaTsparzAnadhikRtya caturazItyadhikazatatraya (384) bhaGgA bhavantIti ||muu08|| bAdarapariNatAnannamadezikaskandhe SaTsparzAntasya vicAraM kRtvA tadanantaraM saptasparzAna vicArayitumAha-'jai sa saphAse' ityAdi / mUlam-'jai sattaphAse so kakkhaDe dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe1, save kakkhaDe dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA4, so kakkhaDe dese garue dese lahue dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe4, save kakkhaDe dese garue deselahue desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe4, so kakkhaDe dese garue dese lahue desA sIyA desA usiNA dese Niddhe dese lukkhe4, sance te solasabhaMgA bhaNiyabA 16 / save kakkhaDe dese garue desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, evaM garueNaM egattameNaM lahueNaM puhutteNaM ee vi solasa bhNgaa16| save kakkhaDe desA garuyA dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddha dese lukkhe, ee vi solasa bhaMgA bhaanniybaa16| samve kakkhaDe desA garuyA desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, ee vi solasa bhaMgA bhANiyabA16 / evameva se saba bhaMga milakara 384 ho jAte haiM / ye 384 bhaMga pAdarapariNata ananta pradezika skandha meM SaTU spazoM ko Azrita karake hue haiM aisA jAnanA cAhiye // 8 // SaSThInA bhaMge kula maLIne 384 traNase coryAzI thAya che. e 384 traNa coryAzI bhaMga bAdara pariNata ananta pradezavALA skaMdhanA cha sparzapaNumAM thAya che. tema samajavuM. sU0 8 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #883 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za.20 u05sU09 anantapradezikesaptASTasparzagata bhaGgani0 869 causardaii bhaMgA kakkhaDeNaM smN64| sabje mahue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe lukkhe, evaM maueNa vi samaM causarTi bhaMgA bhANiyavA64, save garue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, evaM garueNa vi samaM causaTaii bhaMgA kaayvaa64| savve lahue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, evaM lahueNa vi samaM causaDhi bhaMgA kAyabA 64 / save sIe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese niDhe dese lukkhe, evaM sItegaM vi samaM causaTTi bhaMgA kAyabA 64 / sacce usiNe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese niddhe dese lukkhe, evaM usiNeNa vi samaM causahi bhaMgA kAyadA 64 / savve niddhe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe, evaM niddheNa vi ghauSTuiM bhaMgA kAyavA 64 / savve lukkhe dese kakkhaDe, dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe evaM lukheNa vi samaM ca usaddhiM bhaMgA kAyadA 64 / jAva savve lukkhe desA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA desA sIyA desA usiNA, evaM sattaphAse paMca bArasuttarA bhaMga sayA bhavaMti (512) ____ jai aTTaphAse dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe4, dese kavakhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe desA usiNA dese zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #884 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 870 bhagavatIsUtre niddhe dese lukkhe 4, dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe4, dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue desA sIyA desA usigA dese niddhe dese lukkhe4, ee cattAri caukA solasabhaMgA 16 / dese kakkhaDe dese maue dese garue desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, evaM ee garuenaM egattaeNaM lahueNaM puhuttaeNaM solasa bhaMgA kAyavvA 16 / dese kakkhaDe dese maue desA garuyA dese lahue dese sIe dese uptiNe dese niddhe dese lukkhe4, ee vi solapta bhNgaakaaybaa16|| dese kakkhaDe dese maue, desA garupA desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe4, ee vi solasa bhaMgA kaayvaa16| sabve vi te caupaDhei bhaMgA kakkhaDamauehiM egttehiN64| tAhe kakkhaDe NaM egatte NaM maue NaM puhutteNaM ee causaddhiM bhaMgA kaaynaa64| tAhe kakkhaDeNaM puhutteNaM maueNaM egattaeNaM causahiM bhaMgA kaayvaa64| tAhe eehiM ceva dohiM vi puhuttehiM causaddhiM bhaMgA kAyavA jAva desA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lakkhA, eso apacchimo bhNgo64| save te aTTaphAse do chappannA bhaMga sayA bhavaMti (256), evaM te bAdarapariNae aNaMtakhadhe savvesu saMjogesu bArasachannauyA bhaMgasayA (1296) bhavaMti ||suu. 9 // zrI bhagavatI sutra : 13 Page #885 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u05 sU09 anantapradezikesaptASTasparzagatabhaGgani0 861 chAyAyadi saptasparzaH sarvaH bakaizo dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarva karva zo dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4, sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigyo dezo rUkSaH 4, sarve te SoDazabhaGgA bhaNitavyAH / sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM gurukeNa ekatvena laghukena pRthaktvena ete'pi SoDaza bhaMgAH / sarvaH karkazaH dezA gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNaH dezaH snigdho dezo rUkSaH, ete'pi SoDaza bhaGgA bhaNitavyAH // sarvaH karkazo dezo zuruko dezA laghukA dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezaH rUkSaH, evaM gurukeNa ekatvena laghukena pRthaktvena ete'pi SoDaza bhaGgAH / sarvaH karkazo dezA gurukA dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH ete'pi poDaza bhaGgA maNitavyAH / sarvaH karkazo dezA gurukA dezA laghukA dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH ete'pi SoDaza maGgA bhagitavyAH evamete catuHSaSTibhaGgAH karkazena samam / soM mRduko dezo gurukaH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigyo dezo rUkSaH, evaM mRdukenApi samaM catuHSaSTibhaGgA mnnitvyaaH| sarvo guruko dezaH karkazo dezo mRduko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSaH, evaM gurukeNApi samaM catuHpaSTirbhaGgAH krnniiyaa:-krtvyaaH| so laghuko dezaH karka zo dezo mRdukaH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM laghukenApi samaM catuHSaSTirbhazA kartavyAH / sarvaH zoto dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH snigdho dezo rUkSaH evaM zItenApi samaM catuHSaSTirbhaGgA kartavyAH / sarva uSNo dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH snigdho dezo rUkSaH, ekamuSNenApi samaM catuH paSTibhaGgAH kartavyAH / sarvaH snigdho dezaH ka zo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNaH,, evaM snigdhenApi samaM catuHSaSTibhaMgAH katavyAH / sarvo rUkSo dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNaH, evaM rUkSegApi samaM catuHSaSTibhaGgA kartavyAH yAvat so rUkSaH dezAH karkazAH dezaH mRdukAH dazA gurukA dezA laghukA dezAH zInA dezA uSNAH / evaM saptaspaze dvAdazottarapaJcazatabhaGgA bhavanti / / zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #886 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre mmmmmmmmmmmmmmmmmenceme yaghaSTasparzaH dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghu ko dezaH zIto deza udhyo dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, dezaH karka zo dezo mRtuko dezo guruko dezo laghu ko dezaH zoto dezA uSNAH dezaH snigyo dezo rUkSaH 4, dezaH karka zo dezo mRdu ko dezo guruko dezo laghu ko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, dezaH karka zo dezo mRdu ko dezo guruko dezo laghuko dezaH zItAH dezAH uSmAH dezaH snigdho dezaH rUkSaH 4, ete catvArazca dhakAH SoDaza bhnggaaH| degaH karkazaH dezo mRdukaH dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evamete gurukeNa ekatvena laghukena pRthaktvena SoDazabhaGgAH kartavyAH / dezaH karkazo dezo mRduko dezA gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo desaH snigdho dezo rUkSaH 4, ete'pi poDaza bhaGgAH kartavyAH / dezaH karkazo dezo mRduko dezA gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, ete'pi SoDaza bhaGgAH karttavyAH / sarve'pi te catuH SaSTibhaGgAH karkaza mRdukaireka-vaiH, tatra karka zena ekatvena mRdu kena pRthaktvena ete catuHSaSTi bhaGgAH karttavyAH / tatrApi karkazena pRthaktvena mRdukena ekatvena catuHSaSTi bhaGgAH kartavyAH, tatrApi AbhyAmeva dvAbhyAmapi pRthaktvaiH catuHSaSTibhaGgA kartavyaH, yAvat dezAH karka zAH dezA mRdukAH dezA gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUjhAH, eSo'pazcimo bhaGgaH, sarve te aSTasparza SaTpazcAzadadhikazatadvayabhaGgA bhAntIti / evamete bAdarapariNatAnantapadezika skandhe sarveSu saMyogeSu SaNNavatyuttara dvAdazazata bhaGgA bhavanti mU0 // 9 // TIkA-'jai sattaphAse' yadi saptasmazoM bAdarapariNato'nantapradezikA skandhastadA-'savve kara khaDe dese garue dese lahue dese sIe dese umiNe dese isa prakAra se bAdarapariNata ananta pradezika skandha meM SaTparza kA vicAra karake aba usI meM saptasparza kA vicAra kiyA jAtA hai'jai sattaphAse' ityAdi / TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'jaha satta phAse' he bhadanta ! yadi vaha bAdarapariNata anantapradezika skandha sAta A rIte bAdara pariNata anana pradezavALA kaMdhamAM cha pradezavALA skaMdhano vicAra karIne have te kaMdhamAM sAta paNa vicAra karavAmAM bhAva cha. 'jai sattaphAse' tyaadi| sAtha-sA sUtrathI gautamatvAmI prasuna se pUchayu cha, 'jaha sattaphAse' na mAha2 pariNata manata pradezavANe 245 sAta 25vANI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #887 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 873 niddhe dese lukkhe 1' sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamo bhaGgaH 1, sanaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyo bhaGgaH 2 sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyo bhaGgaH 3, 'samve kakkhaDe dese garue dese lahue sparzo vAlA hotA hai to kisa paddhati se hotA hai ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! yadi vaha sAta pradezoMvAlA hotA hai to 'savye kakkhaDe, dese garue, depse lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe 1 vaha sarvAza meM karkaza, ekradeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIna, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa parzavAlA ho sakatA hai 1. yaha isa viSaya meM prathama bhaMga hai athavA-'sarvaH karkazaH, dezaH gurukaH, dezaH laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' sarvAza meM yaha parkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, isa prakAra kA yaha yahAM dvitIya bhaMga hai athavA-'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezo kakSaH 3' sarvAza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, eka deza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza hoya to te kevI rIte A sAta spazevALa hoI zake che?A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke-he gautama je te sAta pradezavALo hoya te A pramozanA sAtapazavANA hAya che.-'savve kakkhaDe, dese garue dese lahae dese sIe dekhe usiNe dese niddhe dese lukkhe1' te sAzayI 44za zamAM zu3 ekadezathI lai eka dezathI zIta ekadezathI uNa ekadezathI snigdha ane ekadezathI rakSa sparzavALe heI zake che. 1 A pahele bhaMga che. athavA 'sarva': karkazaH dezaH gurukaH dezaH laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' te pAtAnA sarvAzathI 442 // se zithI mu3 me dezathI lai eka dezathI zIta eka dezamAM uSNa eka dezamAM niSpa ane eka dezamAM rUkSa sparzavALe hoI zake che A rIte A bIjo bhaMga thAya che. 2 athavA 'sarva': karkazaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezA rUkSaH3' te potAnA sazithI 44 me dezamA zu3 me dezamA sadhu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezomAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. e pramANe A trIjo bhaMga che. 3 athavA te bha 110 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #888 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 874 bhagavatIsUtre dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA 4' sarvaH karka zo dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti catuthoM bhaGgaH 4 / 'savve kakavaDe dese garue dese lahue dese sIe desA usiNA dese niddha dese lukkhe 4' sarvaH karka zo dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti dvitIye'pi catvAro bhaGgAH tathAhi-prathamastu auSNyabahuvacano mUle kathita eca, dvitIyastu sarvaH karka zo dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti, sarvaH karka zo meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha yahAM tIsarA bhaMga haiM, athavA'mavve kakkhaDe, dese garue, dese lahue. dese sIe, dese usiNe, desA nidvA, desA lukkhA 4' sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, eka ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha yahAM caturtha bhaMga hai| 'sabve kanakhaDe, dese garue, dese lahue, dese sIe, desA usiNA, dese niddhe, dese lukkhe 4' vaha sarvAza meM karkaza, eka deza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1 yaha dvitIya caturbhaGgI kA prathama bhaMga hai isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-savaH karkazA, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH' sarvAza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta aneka dezoM meM uSNa aura ekadeza meM snigdha evaM 'savve kavaDe, dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA4' te patAnA sarvA zathI 444 mahezamA zu3 mahezamA sadhu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM 31 150 paaye| 1ya che. / yo sa cha 4 'savve kakkhaDe, dese garue dese lahue dese sIe desA usiNA se niddhe dese lukkhe1 te pAtAnA saazathI karkaza eka dezamAM laghu eka dezamAM gurU eka dezamAM zIta aneka dezamAM uNuM eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa pazavALa hoya cha. 1 mA bhI20 yatumAna 59 ma cha. 250 te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' te potAnA sarvAzathI karkaza eka dezamAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #889 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavandrikA TIkA za020 u.5 sU09 antaradezike satASTaparzagatabhani0 875 dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, sarvaH karkazaH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti caturthaH 4 / savve kakkhaDe dese garue dese lahue desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 4' sarvaH karka zo dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigyo dezo rUkSa iti tRtIyasya prathamo bhaGgaH 1, sarvaH karkazaH dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, dezaH gurukaH deza: laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezaH rUkSaH 3' sarzaza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, dezo guruka', dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' sarvAza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 4 'savve kakkhaDe, dese garue, dese lahue, desA sIyA, dese uptiNe, dese niddhe, dese lukkhe 4' yaha tRtIya caturbhaGgI kA prathama bhaGga hai-isa ke anusAra vaha sarvAza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIna, ekadeza meM uga, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai 1 'sarvaH karkazaH, dezo zIta aneka dezamAM uNa ane eka dezamAM sinagdha ane aneka dezomAM 25zavANa hAya che. mI ma cha. 2 'sarvaH karkazaH dezaH gurukaH dezaH laghukaH dezaH zItaH dezA uSgAH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH3' te pAtAnA savAzathI karkaza, eka dezamAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezamAM uNa aneka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALe hAI za che. 3 444 te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezo laghuH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' te potAnA savazithI zasa dezamAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezomAM upaNa aneka dezamA ni mana bhane dezamA 36 25zavANI Deya che. 4 'samye kAkhaDe dese garue dese lahue, desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe" te pitAnA sarvAzathI karkaza eka dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta eka dezamAM uNu ekadezamAM sinagdha ane ekadezamAM rUkSa sparza zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #890 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 876 bhagavatI sUtre deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitIyaH 2 / sarvaH karka zo dezI guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhA dezo rUkSa iti tRtIyo maGgaH 3, sarva karkazo dezI guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH dezA rUkSA iti caturthaH 4 / 'sanne kakkhaDe dese garue dese lahue desA sIyA desA usiNA dese niddhe dese dukkhe4' sarvaH karkazo dezI guruko dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zInAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' yaha isakA dvitIya bhaMga hai isake anusAra sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, eka deza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 isakA tRtIya bhaGga isa prakAra se hai - 'sarvaH 'karkazaH, dezo gurukaH, dezaH laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhA dezo rUkSaH 3' isake vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzacAlA ho sakatA hai, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai - 'sarvaH karkazaH, dezI gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 4 'savve kakkhaDe dese garue, dese lahue desA vANI hAya che. 1 athavA te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' te potAnA sarvAMzathI Iza ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uSNa yeU dezamAM snigdha bhane ane zobhAM isa sparzavANI hoya che. 2 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezaH laghukaH dezAH zItaH deza uSgaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' te potAnA sarvAMzI zo dezamAM gu3 he dezamAM baghu aneka dezAmAM zIta, eka dezamAM uSNu, aneka dezeAmAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzIvALA hoya che. A rIte A trIjo bhaMga che. athavA te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezo laghukaH, dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 4' te potAnA sarvAMzathI aMza me'ddezamAM gu3 uddezabhAM laghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzIvALe! hAya che. A rIte A cethA bhaMga che. 4 mathavA te 'savve kakkhaDe dese garura dekhe lahue desA sIyA desA ukSiNA dese zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #891 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyandrikA TIkA za020 u.5sU09 anantapradezike saptASTasparzagata bhani0 877 laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSa iti caturthasya prathamaH1 sarvaH karkago dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigyo dezA rUkSA iti dvitIyaH2, sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezAH zItA: dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyaH3, sarvaH karkazo dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhA : dezA rUkSA iti sIyA, desA usiNA, dese niddhe, dese lukkhe 4' yaha caturtha caturbhagI kA prathama bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, eka deza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH, dezo gurukA, dezo laghukA, dezAH zIta :, dezA uSNA:, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' isake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarva karkazaH, dezo gurukA, dezaH laghukA, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezaH rUkSaH' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH dezA uSNAH, niddhe dese luskhe' 4-1 potAnA sAthI 4.me dezamA zu3 zamA laghu aneka dezamAM zIta aneka dezamAM uNa eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALe heya che. A cethI catugIne pahele bhaMga che. atha te 'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSa:2' pAtAnA sazathI 440 hezamA 13 se dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezamAM ucca ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa parsavALo hoya che. A rIte A bIje cha. 2 55 te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH, deza: laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH3' potAnA sazithI te za meM dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezomAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALe hoya che. A rIte A trI thAya . 3 4 te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH, dezaH laghukaH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #892 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87. bhagavatIstre caturthoM maGgaH 4 / savve te solasabhaMgA mANiyavyA' sarve te SoDazabhaGgA bhaNitapAH, karkazamukhyatve snigdharUkSayorekatvAnekatvAbhyAM zItoSNayoH krameNa ekatvAnekatvAvivakSAyAM SoDaza bhaGgA uparyuktA bhavantIti 16 / savve karavaDe dese garue desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddha dese rukkhe' sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNaH dezaH snigdho dezo rUkSaH, 'evaM garu eNaM egatteNaM lahueNaM puhutteNaM eevi solasabhaMgA' evaM gurukeNa ekatvena laghukena pRthaktvena bahutvenetyarthaH ete'pi poDazabhaMgA bhavanti tathAhi-sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghu kAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigyo dezo rUkSa dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA' isake anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIna, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha evaM aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 4, isa prakAra se cAroM caturbhaGgiyoM ke milakara 16 bhaMga ho jAte haiM / ina 16 bhaMgoM meM karkaza sparza kI mukhyatA hai tathA snigdha aura rUkSapadoM meM ekatA aura anekatA hai evaM sAtha meM rahe hue zIta aura uSNa padoM meM bhI kramazaH ekatva aura anekatva kI vivakSA huI hai, 'savve kakkhaDe, dese garue, desA lahuyA, dese sIe, dese usiNe dese niddhe, dese rukkhe' aise kathana meM 'evaM garUeNaM egatteNaM lahueNaM puhutteNaM ee vi solasa bhaMgA' gurupada meM ekavacana karane se aura laghupada meM bahuvacana karana se 16 bhaMga hote haiM-jo isa prakAra se haiM-'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH, dezAH zItAH deza : uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' pAtAnA savAzayA te karkaza eka dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uSNa aneka dezomAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALe hoya che. e rIte A cotho bhaMga thAya che. 4 A rIte A cAre catabhagInA kula 16 soLa bhege thAya che. A soLa bhagomAM karkaza sparzanuM mukhyapaNu che, tathA snigdha ane rUkSa pademAM ekatra ane anekane ega karyo che tathA tenI sAthe rahelA zIta ane uSNa padamAM kamathI ekapaNA sana ane45thAnI vivakSA 42vAmA mAtI cha, t| 'samve kakrUDe dese garupa hemA lahayA, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese luka' mA pramANenA thanamA 'eva garueNaM egatteNe lahueNaM putteNaM ee vi solabhaMgA' 23 padamAM ekavacana karavAthI ane laghu padamAM bahuvacana karavAthI paNa 16 bhaMga thAya 7.2 mA prabhAra cha-'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH deza zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #893 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- - ----- prameyacandrikA TIkA za020 2.5209 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 879 iti prathamaH1, sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezA rUkSA iti dvitiiyH2,| sarvaH karkazaH dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyaH3, sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti caturthaH 4 / sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA sarvAza meM vaha kaTho, ekadeza meM guru aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIna, ekadeza meM uSNa ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai, aisA yaha prathama bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezA rUkSAH 2' athavA-sarvAza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai aisA yaha dvitIya bhaMga hai 2, 'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' athavA-sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai aisA yaha tRtIya bhaMga hai| 'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezAH laghukA, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH' athavA-sarvAza meM vaha karkaza, ekadeza zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' mathA te pAtAnA sAthI karkaza, eka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uNuM eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A pramANe yA 5DA che. 1 mayA ta 'sarva: karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' potAnA sazithI te karkaza eka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu eka dezamAM ThaMDo eka dezamAM uSNu ane eka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa he.ya che. the zate mA bhArI thAya che. 2 ath|| te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNa: dezAH snigdha : dezo rUkSaH3' pAtAnA sarvAzathI karkaza ekadezamAM gurU aneka dezamAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uNu aneka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya cha. 2 zrI A1 che. 3 atha te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza upNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' pAtAnA sA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #894 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 880 bhagavatIsUtre uSNAH dezaH snigdho dezo rUma iti paJcamaH 5 | sarva : varkazo dezI guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNaH dezaH snigdho dezA rukSA iti SaSThaH 6 / sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti saptamaH / sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIna, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha evaM aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha caturtha bhaMga hai, 'sarvaH karkazaH, dezI gurukaH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigvaH, dezo rUkSaH 5' athavA - sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM me laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura eka deza meM rUkSa vAlA ho sakatA hai 5, 'sarvaH karkazaH, dezaH gurukA, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rukSAH 6' athavAvaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu eka deza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA haiM, aisA yaha chaTTA bhaMga hai, 'sarvaH karkazaza: dezo gurukaH dezAH laghu kAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 7' athavA - sarvAMza meM vaha karkaza ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIta aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM zathI kaza eka dezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu eka dezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa 5 vALA hoya che. ye rIte yA thothe| lauMga che. 4 athavA te 'sarva': karkazaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rukSaH 5' peAtAnA sarvAzathI te kaza eka dezamAM gurU aneka dezamAM 9ghu eka dezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa pa vANI hoya che. yA pAMyabhI lauMga che, 5 athavA te 'sarva': karkazaH dezaH gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigvaH dezAH rUkSAH 6' peAtAnA sarvAzathI te kakaza eka dezamAM zurU aneka dezeAmAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu eka dezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM 3kSa sparzavANI hoya che. merIne yA chaThThI lauMga che. 6 athavA te 'sarva' : karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rA' peAtAnA sarvAzathI karkaza eka dezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu eka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #895 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0881 uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA ityaSTamA 8 / sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti navamaH 9 / sarvaH karka zo dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezA snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai aisA yaha sAtavAM bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, dezo gurukA, dezA laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 8' athavA-sarvAza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai-aisA yaha AThavAM bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, dezo gurukA, dezA laghukAH, dezAH zItA, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezaH rUkSaH' athavA-sarvAza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uDaNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rukSa sparza vAlA ho sakatA hai aisA yaha nauvAM bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, dezo gurukaH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH lakSA:' athavA-sarvAza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparza yAlA ho sakatA hai aisA yaha 10vAM bhaMga hai 'sarvaH dezamAM zIta aneka dezomAM uNu aneka dezomAM snigdha ane eka dezamAM 31 25zavAjI sAya che. yA sAtabhA cha. 7 athavA te 'sarva': karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukA: dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH8' pitAne sarvAzathI karkaza eka dezamAM gurU aneka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezomAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa 25vA DAya che. zata mA bhI 1 cha. 8 athavA te 'sarva: karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezaH kSa' pitAnA sarvAzathI te karkaza ekadezamAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezomAM zIta eka dezamAM uSNa eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM 3kSa 15 vANI DAya che. 24 na1me che. 8 athavA te 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezaH uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH103 pitAnA sarvAzathI karkaza eka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezomAM zIta eka dezamAM uNuM eka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparza vANe hoya che. zata bhA sabhI che. 10 mA ta 'sarva': karkazaH bha0 111 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #896 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bhagavatI sUtre rUkSA iti dazamaH 90 / sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNa dezAH snigdhA dezI rUkSaH ityekAdazaH 19 / sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti dvAdazo bhaGgaH 12 / sarvaH karkazo dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezI rUkSa iti prayodazaH 13 / sarvaH karkazo dezI guruko dezA karkazaH, dezI gurukaH, dezA laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, deza: rUkSaH' athavA sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 11 vAM bhaMga hai, 'sarvaH karkazaH, dezI gurukaH, dezA laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNa, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH' athavA sarvAMza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIna, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 12 vAM bhaMga hai, 'sarvaH karkazaH, dezo guruko, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezoM rUkSa' athavA vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, eka deza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, evaM ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai aisA yaha 13 vA bhaMga hai / 'sarvaH spa dezI gurukaH dezA laghukAH dezAH zItAH dezaH uSNaH dezAH snigvAH deza: rUkSaH 11' peAtAnA sarvAzathI te kazaekadezamAM gurU aneka dezeAmAM laghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezamAM snigdha ekadezamAM rUkSa vANI hAya he me rIte yA abhIyArabhe aMga thAya che. 11 athavA te 'sarva': karkazaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhAH dezAH rUkSAH12' potAnA sarvAMzathI aza uddezamAM gui bhane dezamAM laghu ane dezAmAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa pazavALA hoya che. e rIte A khAramA bhaMga thAya che. 12 athavA te 'sarvaH karkazaH dezo guruko dezAH laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH uddezamAM gu3 bhane dezAbhAM ekadezamAM snigdha ane eka lauMga he 13 athavA te 'sarva' : dezo rUkSaH 13' potAnA sarvAMzadhIza laghu aneka dezeAmAM zIta eka dezamAM uSNa hezabhAM ikSa sparzavANI hoya che. A terabho zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #897 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.20 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 883 laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezA rUkSA iti cturdshH14| sarvaH karkazo dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti paJcadazaH 15 / sarvaH karka zo dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSA iti SoDazaH 16 / tadevaM gurutvaikatvena laghutva hutvena poDaza bhagA bhavanti 16 iti / 'samve kakkhaDe desA karkazA, dezo gurukA, dezA laghukAH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH atha za-'sIza meM vaha karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA haiaisA yaha 14 vAM bhaMga hai 'sarvaH karkazaH, dezo guruka, dezA laghukAH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH' athavA-vaha sarvAza meM karkaza, ekadeza me guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha 15 vAM bhaMga hai 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH, dezAH laghukAH, dezAH zItA, deza uDaNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH' athavA-vaha sarvAMza meM karkaza, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai aisA yaha karkazaH, dezo gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezAH uSNAH deza snigdhaH dezAH rUkSAH14' potAnA sarvA zathI 44za me zamAM zu3 bhane dezamA laghu aneka dezomAM zIta aneka dezamAM uNu ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A rIte A caudame bhaMga che. 14 mayata 'sarvaH karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH15' potAnA sazithI 44degza mehezamA 13 aneka dezomAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezomAM uNu aneka dezomAM niSpa tathA eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. e rIte A paMdarame mAya che. 15 mA ta 'sarva: karkazaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH16' pAtAnA sazithI te karkaza eka dezamAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezamAM uNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A sALamA bhaMga che. 16 A rIte gurU sparzanA ekapaNAmAM ane laghu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #898 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 884 bhagavatIsUtre garupA dese lahue dese soe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe eevi solasa bhaMgA bhANiyavvA' sarvaH karka zo dezA gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, ete'pi SoDaza bhaGgA maNitapAH, tathAhi-sarvaH karkazo dezA gurukAH dezo laghuko dezaH zItaH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH1, 16 vAM bhaMga hai, isa prakAra se guru sparza kI ekatA meM aura laghusparza kI bahutA meM ye 16 bhaMga hue haiM / 'savve kakkhaDe, desA garuyA, dese lahue dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe eevi solasa bhaMgA bhANiyavvA' isI prakAra se-vaha sarvAMza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai-isa prakAra ke kathana meM bhI 16 bhaMga hote haiM aisA kahanA cAhiye tAtparya aisA hai ki abhI jaise pUrva meM guru sparza kI ekatA meM aura laghu sparza kI anekatA meM 16 bhaMga prakaTa kiye jA cuke haiM-ThIka isI prakAra se gurusparza kI anekatA meM aura laghusparza kI ekatA meM pUrvoktarUpa se hI 16 bhaMga niSpanna hote haiM-jaise-'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezaH uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1" aisA yaha 25zana mahAyAne 45 se 16 maga thayo che. 'savve kakkhaDe desA garuyA dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe ee vi srolasa bhaMgA bhAmiyavvA' ta potAnA sarvA zathI 44za bhane dezamA 43 zamAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uNa eka dezamAM snigdha eka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A prakAranA kathanamAM paNa 16 seLa bhaMga thAya che tema samajavuM kahevAnuM tAtparya e che ke-AnAthI pahelA jema gurU sparzanA ekapaNa ane laghu sparzanA aneka paNAmAM 16 aMge batAvyA che. barobara e ja pramANe gurU sparzanA aneka paNa ane laghu sparzanA ekapaNune laIne mukta kama pramANe ja 16 seLa bhege siddha thAya che, te A pramANe cha.-'sarva': kakezaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' saziyI 44 bhane dezamA 43 4 zamA lai eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu ane eka dezamAM snigdha sparza vALa hoya che. A pahele bhaMga che. A pahelA bhaMganA bIjA padamAM bahuvacana tathA bAkInA padamAM ekavacananA prayogathI A pahele bhaMga thaye zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #899 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 885 sarvaH kazI dezA gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezAH rkssaaH2| sarpaH karkazo dezA gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezA snigdhAH dezo rUkSaH3 / sarva: karka zo dezA gurukAH dezo laghuko deza : zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezA rUkSAH / saH karka zo dezA gurukAH dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH1, sarva karka zo prathama bhaMga hai, 'sarvaH karkazaH, dezAH guru kAH, dezo laghukaH dezaH zItaH, deza uSNo, dezaH snigdho, dezAH rUkSAH 2' aisA yaha dvitIya bhaMga hai, 'sarvaH karkazaH, dezAH, gurukAH, dezo laghuko, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' aisA yaha tRtIya bhaMga hai 'sarya: karkazaH, dezAH gurukAH, dezo laghukaH, dezaH zItaH deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rakSAH 4' aisA yaha cauthA bhaMga hai 'sarvaH karkazA, dezAH gurukAH, dezo laghuko, deza zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezo cha. 1 matha! te 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rukSAH2' sAthI ta za bhane dezAmA 13 ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNu ekadezamAM niSpa ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMganA bIjA ane sAtamAM padamAM bahuvacana ane bAkInA pade mAM ekavacananA prayogathI A bIje 1 thye| cha. 2 5in a 'sa: karkazaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' pAtAnA sarvA zathI teza aneka dezomAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uNa aneka dezomAM rinagdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMganA bIjA ane cha padamAM bahuvacana ane bAkInA padamAM ekavacanane prayoga thy| che. sezata mA na thye| che. 3 mA ta 'sa: karkazaH dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH dakSA: pitAnA sarvAzathI karkaza aneka dezomAM gurU eka dezamAM vadhu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNa aneka dezomAM sinagdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. AmAM bIjA chaThThA ane sAtamAM padamAM bahuvacana ane bAkInA padamAM ekavacananA prayogathI A ce bhaMga thayela che. 4 A24 te 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' te sazithI 44degza mane zima zu3 dezamA laghu eka dezamAM zIta aneka dezomAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bIjI caturbhagInA pahelA bhaMgamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #900 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 886 bhagavatIsutre tezA gujjA, dezo channulo, teza zIto, dezA vvA veza niyo phesA rakSA 2 / sa zo yezA jhulA, lezo hajuo, veza zIto, vecANA, pheza niyA, phezo hA / sa` `zo, tenA muddA, Dhezo haghuddo, veza zIto mezA 3LA, Trezana: vidhAH yezA dakSA ? / sadIyo, pheza nu, rUkSaH 1' yaha dvitIya caturbhagI kA prathama bhaMga hai 'sarvaH karkazaH dezAH gulajjA, dezo chaghuno verA rIta, rezA kaLA, vaizA snigdha deza rakSAH r' vahu sAdIya bhaMga hai, sarvaH rA:, resAH guruRl:, zo laghutto, deza zIto, rezA kuLA, phezA nippA, zo pakSa ' caMda sajA tInA baLa hai sarva: jUI phA, rezA guhA, vezo puro, pheza gIto, phezA kadanA, vaizA niyA pherA dakSA ?' caMdu rA bIjA ane pAMcamAM padamAM bahuvacananA prayAga thayA che. ane bAkInA padomAM ekavacananA prayAga thayA che. e rIte A khIjI catubha'gInA pahelA bhaga che. 1 athavA te ra: rAH dazA: gujara: phezo chavujo deza zItaH vaizA luLA: derA niNa: phezAH sAkara' peAtAnA sarvAzathI te kraza aneka dezeAmAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uSNa ekadezamAM snigdha aneka dezeAmAM rUkSa sparzavALA heAya che. e rIte A khIjA bhugamAM bIjA pAMcamAM ane sAtamA padamAM bahuvacana ane khakInA padomAM ekavacanane prayAga thayA che. e rIte A bIjI catubha`gInA khIjo bhaMga che. r athavA te la: rA, phezAH khuddAH, vezo ghuzno dezaH zItaH phezA udaLA: phezAH nimbA vezo sArU' peAtAnA eka dezamAM te kaza aneka dezemAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezamAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALA hAya che. A bhaMganA khIjA padamAM pAMcamAM padmamAM ane chaThThA paTTamAM bahuvacana ane bAkInA padomAM ekavacananA pratyeAga karIne A trIjo bha`ga karyAM che. 3 athavA te ja IzaH merA guruvA vaizo yuddo dezaH zIto deza unAH deza niyA: muzA zaoNka' peAtAnA sarvAMzathI karkaza aneka dezamAM gurU eka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezemAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spa vALA hAya che. A bhaMganA bIjA paTTamAM pAMcamA pa4mAM chaThThA ane sAtamAM padamAM bahuvacanane prayAga thayA che ane bAkInA padomAM ekavacananA prayAga karIne A ceAtheA bhaga thayA che. A rIte A khIjI catulagI pUrNa thaI. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #901 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacarikA 4020 31202 raNazioi satAparamamitra 887 te zago, DAratA deza 3Lo zA nimpo levo hRkSA , na ko reza juhA, zo raghu, rezA zIta veza 3LI dipo zA kakSA 2, sarva zo jezA guw sezo Dhago zazIkA, reza 3sLa reza nipAta, ro ro rU, sarva zo tevA , rezI Dhago, rezara caupA mA hai, " zAra, rezA hakka, sepha raju pherA pharatA, deza uSNo, dezaH snigdho, dezo rUkSaH 1' yaha tRtIya caturbhaGgI kA prathama saMta hai, " pho, re , reza jhag, reza tAra, rU 3, rezaranadho, rerA rakSAgha dRzA hitI saMda hai, "sarva vaza, rezA juhA, tero Dhago, rerA zIta reza pujA, te niSA zo rakSA' rU ja rAjA tRtIya mAre, sarva zo, rezA guja, zo Dhago, rezA zItA, te vAta, have trIjI caturbhajaLI batAvavAmAM Ave che. " rAzi H lezo Dhaghuvo reH tAH reza 3UH deza vi Te ka pitAnA savAzathI te karkaza aneka dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu eka dezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bhaMganA bIjA ane cethA padamAM bahuvacanane prayoga karyo che tathA bAkInA pademAM ekavacanane prayoga karIne A trIjI caturbhagIne pahele bhaMga banAvavAmAM Ave che. 1 athavA te " jo te gurukAH dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNaH deza snigdho dezaH rUkSAH2' pitAnA sarvAzathI karkaza aneka dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta eka dezamAM uSNu eka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparza vALo hoya che. A bhaMganA bIjA padamAM cethA padamAM ane sAtamAM padamAM bahuvacana ane bAkInA pademAM ekavacanano prayoga karIne A trIjI catabhagIne bIje bhaMga banAvavAmAM Ave che. 2 athavA te "sarvaH dezAH gurukAH dezaH laghuko dezAH zItAH deza uThaNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' pitAnA sarvAzathI karkaza aneka dezomAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta eka dezamAM uNu aneka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparza vALA hoya che. A bhaMganA bIjA padamAM cothA padamAM ane chaThThA padamAM bahuvacana ane bAkInA padomAM ekavacanane prayAga karIne A trIjI catubhagIne trIjo bhaMga thayo che. 3 athavA te "dha thavo re pujA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #902 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsve lItA re vaLo, zA rinA sezA rakSA ka, sarva zo yezA Twiaa rejo jhaget, vaizAla zatA, terA 3LA phesaH niSo zo haze, sarva zo phezana phezo chagwo phezA zIta deza rezA niSpo veza kakSA: 2, saM varjazo phezA guI re 4yu rezara zItA jevA TsUT, rezA niSA lezo jArU, sarva za rezA sura relo triAdhA, rezAM kSA' praNA caturtha maMda hai, "sarva vA , rezA nukazA, rezA , zAzItA, zA kALA, rerA rina, phezo hakSA ghara caturtha caturmI ghana maMda hai " jazo, rezA zukra, zar 9 phezana phezA , teM nidho, pherA kSAra' pura prati maM , " thA rezA surakSA, deza dujo zA zatA, rezA vAta, deza hinA o dakSa rU' vara phasA nA mA hai, "ka vA, zizo Dhago rerA rIta re 3LaH rezara niyA zA: rakSA ka" pitAnA sarvAzathI karkaza aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che, A bhaMganA bIjA padamAM cethA padamAM chaThThA ane sAtamAM padamAM bahuvacana ane bAkInA pademAM ekavacanane prayoga karIne A ce bhaMga thaye che. A rIte trIjI caturbhagI kahIne have ethI caturbhagInA bhaMga banAvavAmAM Ave che. " jAH rAH yu rezaH ravu jo terA zItA re vAra vezaH rirA roDa " sarvAzathI karkaza aneka dezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uNu eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa pavALA hoya che. A cothI catugInA pahelA bhaMgamAM bIjA cethA ane pAMcamAM padamAM bahuvacana ane bAkInA padamAM ekavacanane pravega karIne A pahele bhaMga kahyo che. e rIte A thI caturbhagIne pahele bhaMga che 1 athavA te "g: phA raH guNaH rezo Dhago re tAra terA 3LA derA rino sAra 2 pitAnA sarvAzathI te karkaza aneka dezomAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM usNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALe heya che. A bhaMganA bIjA cethA pAMcamAM ane sAtamA padamAM bahuvacana ane bAkInA pademAM ekavacanane prayoga thaye che e rIte A cothI caturbhagIne bIjo bhaMga che. 2 athavA te " chaMda reNAH hata dezo chago re zItaH ziA rA; rerA ridhAH kizo pharU" zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #903 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u. 5 09 anantapradezike saptASTasparzagata maGgani0 889 laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezA rUkSAH 4 / evaM krameNa guruke bahutvaM laghuke ekatvaM prayujya zIte uSNe ca parivRtyA ekatvaM bahutvaM ca prayujya snigdharUkSayorekatvAnekatvAbhyAmapi SoDazabhaGgAH paryavasitAH // dezAH gurukAH, dezo laghuko, dezAH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' yaha isakA cauthA bhaMga hai, isa krama se guru, sparza meM bahuvacana aura laghusparza meM ekavacana karake tathA zIta aura uSNa sparza meM parivRtti se eka aura bahutva kA prayoga karake evaM snigdha aura rUkSasparza meM bhI ekatva aura bahutva kA prayoga karake ina 16 bhaMgoM ko banAyA gayA hai tAtparya aisA hai-prathama caturbhaGgI ke prathama bhaMga ke dvitIya pada meM bahuvacana prayukta huA hai evaM zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai, dvitIya bhaMga meM dvitIyapada meM aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSa pAMca padoM meM ekavacana prayukta huA hai| tRtIya bhaMga meM dvitIyAda meM evaM chaTThe pada meM bahuvacana prayukta huA hai, zeSa pAMca padoM meM ekavacana prayukta huA hai| caturtha bhaGga meM dvitIyapada meM evaM chaThe aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA peAtAnA sarvAzathI te kaza aneka dezomAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezemAM zIta aneka deze!mAM uSNu aneka dezemAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa paza vALA hAya che. A bhaMganA khIjA ceAthA pAMcamAM ane chaThThA padmamAM bahuvacananA pratyeAga karyAM che ane bAkInA paTTAmAM ekavacananA prayAga karyAM che e rIte A cAthI atula jIno trIle laMga che u athavA te 'sarva': karkazaH dezAH gurukAH dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhaH dezAH rUkSAH4' potAnA srvaazathI karkaza aneka deze!mAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezAmAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM vRkSa pazavALA hAya che. A bhaMganA bIjA ceAthA pAMcamAM chaThThA ane sAtamAM padamAM bahuvacana ane khAdItA pahelA ane trIjA padamAM ekavacananA pratyeAga karIne A ceAtheA bhaMga kahevAmAM Avye che. e rIte A ceAthI catubhaMgInA ceAtheA bhaMga che. ceAthI catubha'gI purI thai. 4 A kramathI gurUpadamAM bahuvacana ane laghupadamAM ekavacanane prayAga karIne tathA zIta ane uSNa sparzamAM pheraphAra karIne ekapaNA ane bahupaNAnA prayAga karIne temaja snigdha ane rUkSa padamAM paNa ekavacana ane bahuvacananA prayAga karIne 16 bha0 112 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #904 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 890 bhagavatIsUtre 'savve kakkhaDe desA garuyA desA lahuyA dese sIe dese usane dese niddhe dese lakkhe' eevi solasa bhaMgA mANiyantrA' sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH hai aura zeSa cAra padoM meM ekatracana prayukta huA hai, dvitIya caturbhaGgI ke prathama bhaMga meM dvitIyapada aura pAMcaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai 1, isake dvitIya bhaMga meM factors, pAMcaveM para aura sAnaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai 2, isake tRtIya bhaMga meM dvitIya pada meM, pAMcaveM pada meM aura chaThe pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSa padoM meM ekavacana prayukta huA hai 3, isake caturtha bhaMga meMdvitIya pada meM pAMcaveM pada meM chaThe pada meM aura sAta veM pada meM 'bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai, isake dvitIya bhaMga meM dvitIya pada meM caturthapada meM aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai, isake tRtIya bhaMga meM dvitIyapada meM, caturthapada meM aura chaThe pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai 3, isake caturtha bhaMga meM dvitIya pada meM, caturthapada meM, chaThe pada meM aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai4, caturtha caturbhagI ke prathama bhaMga meM dvitIyapada meM caturtha pada meM aura pAMcaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai, isake dvitIya bhaMga meM dvitIya pada meM, caturtha pada meM, paMcama pada meM, aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSa - padoM meM ekavacana prayukta huA hai, isake tRtIya bhaMga meM dvitIya pada meM caturtha pada meM, pAMcaveM pada meM aura chaThe pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSapadoM meM ekavacana prayukta huA hai, isake caturtha bhaMga meM dvitIya pada meM, caturtha pada meM, pAMcaveM pada meM, chaThe pada meM aura sAtaveM pada meM bahuvacana prayukta huA hai aura zeSAdoM meM ekavacana, 'savve kakkhaDe, desA garuvA, desA lahuyA, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dekhe lakkhe' sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, - U soja lauMgo manAvatrAmAM bhAvyA che. 'savve kakkhaDe dekhA garuyA desA lahuyA dese sIe dese usiNe aise niddhe dese lakkhe' sarvAMzI te azAne dezobhAM gurU aneka dezeAmAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #905 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptApTasparzagatabhaGgani0 891 dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH / atrApi poDazabhaGgAH bhaNitavyAH, tathAhi-sarvaH karkazo dezAH gurukA: dezAH laghu kAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigyo dezAH rUkSAH 2, sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigyAH dezo rUkSaH 3' sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghu kA dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai-isa prakAra ke kathana meM bhI 16 bhaMga hote haiM, 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezaH rUkSaH' aisA yaha prathama bhaMga hai, dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, deza uDaNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSA:2' sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIta, ekadeza meM uga, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezA laghu kAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSA3' sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai3, 'sarvaH karkazaH dezAH guru kAH, dezAH laghukA, dezaH zItaH, deza uSNaH nigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A prakAranA bhaMgonA prAramA 155 16 saNa mI thAya che. te 12 mA pramANe che. 'sarva: karkazaH, dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH1' 24 // 5 / 1 che. mAno matha 52na prAkRta 54mA mApe cha. Dave mIla samatAvAmAM Ave che. 'sarva': kakezaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSA:2' te pAtAnA sA. zathI karkaza aneka dezomAM gurU aneka dezamAM laghu ekadezamAM zIta eka dezamAM uNuM eka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya cha. 2 55 ta 'sarva: karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' pAtAnA sazithI |4mn zobhA gurU aneka dezomAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezomAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A trIjo bhaMga che. 3 athavA te 'sa: karkazaH dezAH guru.kAH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #906 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre sarva karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghu kAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH,1, sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghu kAH dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezAH rUkSAH2, sarvaH karkazo dezAH guru kAH dezAH laghukAH dezaH zIto dezA uSmAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA 4' sarvAza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai4 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH dezA uSNAH, dezaH snigdhA, dezo rUkSaH1' sarvAza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM vaha guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai-isa prakAra ke kathana meM bhI 4 bhaMga hote haiM-'sarvaH karkazaH, dezAH guru kAH, dezAH laghukAH, ityAdirUpa yaha prathama bhA hai dvitIya bhaMga isakA isa prakAra se hai'sarvaH karkazA, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH dezA uSNAH, dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' sarvAza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM me laghu, eka deza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai2, tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'saryaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAra, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezo rUkSA3' dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' pAtAnA sazathI a4 ane dezamA 13 aneka dezamAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A ce bhaMga che. 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezaH laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' te pAtAnA sazithI 42 mane dezamA zu3 bhane dezamA laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM ucca ekadezamAM snigdha ane eka dezamA 36 55zavANe DAya che. mA 5so macha. 1 athavA te 'sarva: karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH vasa 2 pitAnA sarvAzathI karkaza aneka dezomAM gurU aneka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezamAM uSNa eka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM 31 25zavANe hoya che. merIte mA bhAna na cha. 2 mathavA te 'sarva: karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #907 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 20 u. 5 sU09 ananta pradezike saptASTrasparzagata bhaGgani0 893 laghukAH dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / sarvaH karkazo dezAH guruSAH dezAH laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezaH rUkSaH 1, sarvaH karkaza dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItA deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, sarvaH karka zo dezAH gurukAH dezAH laghu kAH dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIna, aneka dezoM meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, caturya bhaMga isa prakAra se hai - 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, deza:: laghukAH, dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH 4' sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM vaha guru, aneka dezoM meM laghu ekadeza meM zIna, aneka dezo meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, deza uSgaH, deza: snigdhaH, dezo rUkSaH 1 athavA sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzatrAlA ho sakatA hai, athavA'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezo rUkSaH3' potAnA sarvAMzI aMza bhane dezamAM gu3 bhane dezamAM laghu aneka dezemAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezAmAM snigdha ane eka dezamAM 3kSa sparzavANI hoya che. yA trIle lauMga che u athavA te 'sarva': karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' ghotAnA sarvAMzI Iza mane dezamAM gui bhane dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezemAM uSNu aneka deze!mAM snigdha ane aneka dezobhAM 3kSa sparzavANI hai!ya he. mA the the| lauMga che. 4 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH strigdhaH dezo rUkSaH 1' athavA te peAtAnA sarvAzathI karkaza aneka dezemAM gurU aneka dezeAmAM laghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uSNu ane ekadezamAM snigdha tathA eka hezabhAM 3kSa sparzavANI hoya che. A pahelI laga che. 1 athavA te 'sarva' : karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' potAnA sarvAMzI 44za bhane zobhAM zu3 mane' dezobhAM baghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uththu ekadezamAM snigdha ane aneka zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #908 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre zotaH deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / sarvaH karka zo dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSaH1, sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNA dezaH snigdho dezAH rUkSAH2, dezaH snigdhaH, dezAH rukSAH 2' sarvAMza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 2, athavA-isa tRtIya bhaMga ke anusAra 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zIvAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' vaha sarvAza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIna, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA haiM 3 athavA- isa caturtha bhaMga ke anusAra 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' vaha sarvAMza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghu kAH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' athavA-sarvAza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparza dezamA 36 25zavANe DAya che. mA mana na cha. 2 athavA te 'sarva: karkazaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' potAnA zithI te 4za bhane dezamA zu3 bhane zobhA laghu aneka dezomAM zIta eka dezamAM uSNu aneka dezomAM sinagdha ane eka dezamA 36 252 pANI DAya che. zrI na cha. athavA te 'sarva: karkazaH deza': guru kAH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH samAH4' pAtAnA sazithI te 4tha mane dezamA 13 sana dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezamAM uNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. e rIte A cothe bhaMga thAya che. 4 'sarvaH karkazaH dezAH gurukA: dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' athavA te pAtAnA sarvA zathI 4za, aneka dezamAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uNa eka dezamAM rinagdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALA hoya che. A zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #909 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 895 sarvaH karkazI dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3, sarvaH karkazo dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItA: dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / evaM krameNa caturya catuSkasya karkaza mukhyasya vAlA ho sakatA hai, 1, 'sarvaH karkazaH, dezA gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigyaH, dezAH rUkSAH 2' athavAisa bhaMgake anusAra vaha sarvAza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'sarva: karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zInAH, dezA udhyAH dezAH snigdhAH, dezaH rUkSaH3' athavA-isa tRtIya bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'sarvaH karkazaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' athavA- isa caturtha bhaMga ke anusAra vaha sarvAza meM karkaza, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu. aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, isa krama se karkaza mukhyatAvAle paDaa A1 cha. 1 mA ta 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH dezA: laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' potAnA sazithI / ane| dezamAM gurU aneka dezamAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezamAM uSNa ane eka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. e rIte mA bhAna cha. 2 mA 'sarvaH karkazaH dezAH guhakAH, dezA: laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH3' potAnA savazithI ta karkaza aneka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezamAM uSNu aneka dezomAM sinagdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. se zata mA zrI An cha. 3 Athata 'sarvaH karkazaH dezAH gurukAH, dezAH laghukAH dezAH zIvAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA sarvAzathI karkaza aneka dezomAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezamAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALe heya che. e rIte A cothe bhaMga che. ka A pramANenA kamathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #910 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra SoDaza bhaGgA bhavanti iti / evamee causahi bhaMgA kakkhaDeNaM samaM' evamete catu:SaSTirbhaGgA va.ka zena samaM bhavanti, karkazamukhyatayA catuHSaSTirbhaGgA vyAkhyAtAH / 'sabve maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddha dase lukkhe, evaM maueNa vi samaM ca usahi bhaMgA bhANiyamA' sau mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM mRdukenApi samaM catu:paSTimaGgA bhaNitavyAH, yathA AyaM karka zAkhyaM padaM skandhavyApAtpAda vipakSarahitam zeSANi tu gurvAdIni SaTskandhadezAzritatvAt savipakSANi ityevaM saptasparzAH teSAM gurvAdonAM padAnAm ekatvAnekatvAbhyAM catuHSaSTi bhaGgA bhAnIti mAk prada. caturtha catuSka ke ye 16 bhaMga hote haiM 'ekamee ca usa hiM bhaMgA kavaDeNaM sama' isa prakAra pharkaza kI mukhyatA lekara yahAM taka ye 64 bhaMga kahe gaye haiM / aba mRduHparza kI mukhyatA se bhaMgoM kA kathana kiyA jAtA hai / 'savve maue, dese garue, dese lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe evaM maueNa vi samaM causadi bhaMgA bhANiyatvA' vaha sarvAMza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, eka deza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, isa prakAra se mRdusparza kI mukhyatA karake 64 bhaMga kahanA cAhie jisa prakAra se 'Adi kA karkaza pada skandha vyApaka hone se vipakSa se rahita hai aura zeSa jo guru Adi SaTpada haiM ve skandha dezAzrita hone se savipakSa haiM ataH vipakSarahita karkazasparza kI mukhyatA se yahAM sAta sparza hote haiM kyoMki isa mukhyatA me mRdu. karkaza sparzanI mukhyatAvALA cothI catugInA A 16 soLa bhaMga thAya cha. 'evameva ca ulaTThi' bhaMgA kakkhaDeNaM sama' mA zata 444 25zanI mukhyatA karIne ahi sudhImAM A 64 cosaTha bhaMga batAvyA che have mRdu sparzane mukhya banAvIne bhaMgenuM kathana karavAmAM Ave che, tA pramANe che.-'savve maura dese garura dese lahue dese sIe dese umiNe dese niddhe dese lukhe evaM maueNa vi sama caumradri bhaMgA bhANiyavvA' ta sarvAzathI mRda eka dezamAM gurU e dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM niSpa ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. 1 A rIte mRdu sparzanI mukhyatA karIne 64 2 saTha aMge samajavA. je rIte paheluM karkaza pada kaMdhamAM vyApaka hovAthI pratipakSa vagaranuM che. ane bAkInA je gurU vigere cha pade che te skandha dezAzrita hovAthI pratipakSavALA che. jethI vipakSa vagaranA karkaza sparzanI mukhyatAthI ahiMyA sAta sparze thAya che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #911 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 897 zitam te ca maGgAH sarvazabdavizeSitena Adinyastena karkazapadena labdhAH, tathA mRdupadena AdinyastenApi samaM catuHSaSTibhaMgA bhavantIti tathAhi-soM mRduko dezo guruko dazo laghuko dezaH zIto deza uNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, svA mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIvo deza uSNo sparza chor3a diyA gayA hai guru Adika paTpada jisa prakAra se karkaza sparza ke sAtha rahate haiM usI prahAra se ye vRdu sparza ke sAtha bhI rahate haiM ataH guru Adi padoM kI ezatA, aura anekatA ko lekara 64 bhaMga hue yahAM prakaTa kiye gae hai usI prakAra se ahupada ko bhI AdimeM rakha karake 64 bhaMga kara lenA cAhiye arthAt mRdupada ko pradhAna karake aura guru Adi padoM meM ekatA aura anekatA karake pUzaikta rIti ke anusAra hI 64 bhaMga kara lenA cAhiye, jaise-'sarvo mRdukA, dezo gurukA, dezo laghukA, dezaH zI:, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' yaha prathama bhaMga hai, 'sarvo mRdukA, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH' yaha dvitIya bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAMza meM du, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, sarvaH dukaH, dezaH gurukaH, kemake A mukhyapaNAmAM mRdu sparzane choDI dIdhela che. gurU vigere cha pada je rIte karkaza sparzanI sAthe rahe che te ja rIte mRdu sparzanI sAthe paNa te rahe che. jethI gurU vigere padenA ekapaNane ane anekapaNAne laIne daka cosaTha aMgo ahiyAM batAvyA che. teja rIte mRdu padane pahelA rAkhIne 64 cesaTha aMge samajI levA arthAt mRdu padane mukhya banAvIne ane gurU vigere padomAM ekapaNuM ane aneka paNa karIne pUrvokta paddhati pramANe 64 yAsa mI manAvI ne te mA pramANe che.-'soM mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' sarvAzathI mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu eka dezamAM zIta eka dezamAM uNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che, 1 mA 5 mA cha. 1 521 // te 'sarvo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' potAnA sazithI maha ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM ucca ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. 2 A bIjo bhaMga bha 113 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #912 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 898 bhagavatIstre dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, sarvo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / soM mRdako dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, savoM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezAH rUkSAH2, sarvo dezo laghukA, deza: zItaH, deza umaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' yaha tRtIya bhaMga hai-isake anusAra vaha sarvAza meM bRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, 'sarvaH mRdukaH, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' yaha caturtha bhaMga hai isake sarvAMza meM vaha mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, eka deza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, 'sarvaH duko, dezo gurukaH, dezo laghuko, deza: zItaH, dezA uSmAH dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH' isa prakAra ke kathana meM bhI cAra bhaMga hote hai-'jaise-sarvAMza meM vaha mRdu. ekadeza meM guru, eka deza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura eka deza meM rUkSa ho sakatA hai ailA yA prathama bhaMga hai dvitIya bhaMga uSNa sparza kI bahuvacanatA meM aisA hai-'sarvaH mRdukaH, dezo gurukA, dezo cha. 2 athavA te 'sarvaH mRdukaH dezaH gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhA: dezo rUkSaH3' pAtAnA savAzathI bhRmezimAM zu3 ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta eka dezamAM ucca aneka dezomAM nigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A trIje bhaMga che. 3 athavA te 'sarvaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH deza: zItaH deza uSNa: dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' pAtAnA sAthI bhRha mahezamA zu3 dezamA madhu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM 36 15 pANI DAya che. yA yothe che 4 'sarvaH mRduko dezo gurukaH dezo laghuko dezaH zItaH dezA uSmAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1 te pAtAnA sarvAzathI mRdu-kemaLa ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uDaNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A rItanA kathanamAM uNu spazane bahutvamAM paNa cAra bhege thAya che te thai mA che. 1 athavA te 'sarvaH mRdukaH dezo gurukaH dezo zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #913 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkAza020 u.5 sU09 anantadezike satASTasparzagatabhani0899 mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, soM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / savoM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH laghukaH, dezaH zItaH, dezA uDaNAH, dezaH snigdhA, dezAH rUkSAH 2' isake anusAra vaha sarvAMza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, tRtIya bhaMga aisA hai-'sarvaH mRdukaH, dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItA, dezA uSNAH dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' isake anusAra vaha sarvAza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM 36, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH mRdukaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSagAH, dezAH snigdhAH, dezoH rakSAH 4' sarvAza meM vaha mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, zIta sparza kI bahuvacanatA meM bhI cAra bhaMga hote haiMjaise-'sarvaH mRdukaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, deza laghukaH dezaH zItaH dezA uSyAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH pAtAnA sazithI mRdu eka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uSNu ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALe heya che. A bIjo cha. 3 24 te 'sarvaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUjhaH3' pAtAnA sa sathI bhRDa mehezamA gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uSNa aneka dezomAM nigdha ane eka dezamAM rUkSa pazavALo hoya che. e rIte A trIjo bhaMga cha. 3 25 te 'sarvaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA 4' pAtAnA sAzathI bhRgu me dezamA 43 ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta, aneka dezomAM uSNa, aneka deze mAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A cotho bhaMga che 4 zIta sparzanA bahupaNAthI paNa 4 cAra bhaMga thAya che have te aMge batAvaamaaN Ave che. 'sarva: mRdukaH dezo gururaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1 te potAnA sA zathI bhUmezamA 23 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #914 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 900 bhagavatIstre zItAH deza uSNo dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1, soM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, soM mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigyA dezo rUkSaH3, so mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' yaha isakA prathama bhaMga hai-isake anusAra vaha sarvAMza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA hotA hai 1, dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH mRdukA, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zInAH, deza uSNaH, dezaH snigdho, dezAH rUkSAH 2' isake anusAra vaha sarvAza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIna, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigtra aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2 tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH mRdu kA, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezAH zItA, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH' isake anusAra vaha sarvAza meM mRdu' ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uga, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'sarvaH mRdukA, dezo gurukA, dezo laghukaH, dezAH zInAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha sarkaza meM mRdu, ekadeza meM guru, eka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezomAM sinagdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALe hoya che. e rIte A pahele bhaMga che.1 'sarva: mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' athavA te potanA saziyI bhRDha dezamA 13 ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uNu ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. e rIte A bIjo bhaMga che.2 An a 'sarvaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' potAnA sazithI bhRdayezamA 43 dezamA laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uNa aneka dezamAM snigdha ane ekashimaa 36 25 vAle DAya che. mAtrI 1 cha. 3 athavA te 'sarvaH madakaH, dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA zithI bhR zamA 23 dezamA sadhu bhane dezamA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #915 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaicandrikA TIkA za020 u. 5 sU09 anantapradezi ke saptASTasparzagata bhaGgani0 901 deza: rUkSAH 4, sarvo mRduko dezI guruko dezI laghuko dezAH zItAH dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, sarvo mRduko dezI guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNA dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, sarvo mRduko dezI guruko dezI laghuko dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezI rUkSaH 3, sarvo mRduko dezI guruko ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, zIta, aura uSNa pada meM bahuvacana karake jo 4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM - 'sarvaH mRdukaH, dezaH gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdho, dezI rUkSaH 1' isake anusAra vaha sarvAMza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isa dvitIya bhaMga ke anusAra vaha 'sarvo mRdukaH, dezI gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' sarvAMza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'sarvo mRdukaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' isa tRtIya zIta ekadezamAM uSNu aneka dezeAmAM nagdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spazavALA hAya che. A ceAtheA bhaMga che. 4 have zIta ane uSNu paTTamAM mahuvacananI yAjanA karIne je cAra bhagA thAya che te batAvavAmAM Ave che. te yA pramAthe che.--'sarva' : mRdukaH dezaH gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH ' athavA te potAnA sarvAzathI mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa paza vALA DAya che. 1 athavA te 'sarvo madukaH dezI gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNa: dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' potAnA sarvAMzathI bhRDu zre'ddezamAM guD me'ddezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezomAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spazavALA hAya he. A bIjo bha'ga che. 2 athavA te 'sarvo madukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa: 3' potAnA sarvAMzI mRdu - zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #916 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 902 bhagavatIsUtra dezo laghu ko dezAH zItAH dezA uSNA deza : snigdhAH dezAH rUkSAH 4, te ete militvA poDaza bhaGgA bhavanti / evaM soM mRdako dezo guruko dezAH laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM gurukeNa ekatvena laghukena pRthaktvenApi SoDaza bhaGgA bhavanti, tathA sarvo mRduko dezo guruko dezAH laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, atrApi gurukeNa pRthaktvena bhaMga ke anusAra vaha sarvAza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3 'sarvo mRdukaH, dezo gurukaH, dezo laghuko, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' isa caturtha bhaMga ke anusAra vaha sarvAMza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 ye sapa 4-4-4-4-milakara 16 bhaMga ho jAte haiM / isI prakAra se gurupada ko ekavacana meM aura laghupada ko bahuvacana meM rakha karake bhI 16 bhaMga hote haiM-'sarvo dukaH, dezo gurukaH, dezA laghu kAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSa' yaha prathama bhaMga haiisake anusAra vaha sarvAMza meM mRdu ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, bAkI ke 15 bhaMga puurvoktaanudezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uNa aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A trIjo bhaMga cha. 3 mayA te 'sarvo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH, deza : snigdha : dezAH rUkSAH4' .tAnA sazithI te bhR mahezamA gurU ekadezamAM laghu aneka deze mAM zIta aneka dezomAM uNu aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa pazavALe heya che. A ce bhaMga che.4 A cAre prakAranA 4-4 cAra cAra baMge maLIne kula 16 bhaMga thAya che. have gurUpadane ekavacana ane ladhu padane bahuvacanamAM ane je seLa mAthAya cha ta matAvAmA Ave che. 'soM madukaH, dezo gurukaH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH deza uSNaH, dezaH snigdhaH dezo rUkSaH' te pAtAnA saziyA mada ekadezamAM gurU aneka dezomAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNa ekadezamAM rinagdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A pahele zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #917 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 903 laghukena ekatvenApi poDazabhaGgAH, sarvA mRduko dezAH gurukAH dezAH laghu kAH deza zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUmA, Api SoDaza bhaGgA bhavanti evaM milityA mRdu kena sarvapadasaMbadvenApi catuHSaSTibhaGgA bhavanti, karkazamRdukayomilitvA sAra samajha lenA cAhiye, isI prakAra se gurupada ko bahuvacana meM aura laghupada ko ekavacana meM rakha karake bhI 16 bhaMga hote haiM-jaise-'sarvaH mRdukaH, dezA: gurumA, dezo laghukA, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' yaha isakA pahilA bhaMga hai bAkI ke 15 bhaMga svayaM pUrvota rIti ke anusAra banA lenA cAhiye isI prakAra se guru aura laghupadoM ko bahuvacana meM rakhakarake bhI 16 bhaMga banate haiM-jaise'sarvo mRtukaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH' yaha prathama bhaMga hai isake anusAra vaha sarvAza meM mRdu, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uDaNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA haiM bAkI ke isa sambandha meM 15 bhaMga pUrvokta kramAnusAra jAnanA cAhiye isa prakAra sarvapada se saMbaddha mRdupada ke sAtha guru Adi 6 padoM ko rakhakarake aura unameM ekatva aura anekatva karake ye 64 bhaMga che. 1 bAkInA 15 paMdara bhaMge pUrvokta paddhati pramANe samajI levA. Aja rIte gurUpadane bahuvacanathI gejIne ane laghu padane ekavacanathI kahIne 56 16 semI thAya che. te mA prabhArI cha.-'sarva: madukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH11 pAtAnA soMzathI mRdu aneka dezamAM gurU ekadezamAM 9ghu ekadezamAM zIta eka. dezamAM uNu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A tene pahele bhaMga che. bAkInA 15 paMdara bhaMge pUrvokta paddhati pramANe banAvI levA. eja rIte gurU ane laghu padone bahuvacanamAM jIne paNa 10 sA mI thAya che. rebha :-'saLa mRdukaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH deza SNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' athavA te pAtAnA sarvA zathA mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A pahele bhaMga che. A bhaMgane saMbaMdha dharAvatA bAkInA 15 paMdara bhaMga pUrvokta kamathI samajI levA. A rIte sarva padanI sAthe saMbaMdhavALA mRdu padanI sAthe gurU vigere cha padene rAkhIne ane temAM ekapaNuM ane aneka paNAnI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #918 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 128 aSTAviMzatyadhika bhaGgazataM bhavati / 'sacce garue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, evaM gaharaNa vi samaM caumaTTi bhaMgA' soM guruko dezaH karka zo dezo mRduko dezaH zIto deza ugo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM gurukeNApi samaM catuHSaSTibhaGgA krtvyaaH| 'savye lahue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe, evaM bhaMga banate haiM karkaza kI pradhAnatAvAle 64 aMga aura Rtu kI pradhAnatA vAle 64 bhaMga mila kara 128 bhaMga hote haiM isI prakAra se gurupada ko pradhAna karake aura usake sAtha karkaza Adi 6 padoM ko ekavacana aura bahuvacana meM rakhakarake 64 bhaMga banate haiM-inameM kA prathama bhaMga isa prakAra se haiM-'sare garue, dese kakkhaDe, dese maue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe 1' sarvAza meM vaha guru, ekadeza meM karkaza, eka dezameM mRdu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, isI prakAra se 'savve lahue, dese kakkhaDe, dese maue, dese sIe, dese usiNe, dese nidre, dese lakkhe' isa prakAra ke laghu pradhAnaka kathana meM bhI 64 bhaMga hote haiM una bhaMgo meM se-vaha sarvAza meM laghu, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRva, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha evaM ekadeza janA karIne A mRdu sparzanI pradhAnatAvALA 64 cesaTha bhaMga thAya che. karkaza sparzanI pradhAnatAvALA 64 bhaMga tathA A mRdu sparzanI pradhAnatAvALA 64 cosaTha bhaMge maLIne kula 128 ekaso aDAvIsa bhaMga thAya che. Aja paddhatithI gurU padane mukhya rAkhIne ane tenI sAthe karkaza vigere cha padene ekavacana ane bahuvacanathI ane 64 cosaTha bhaMga thAya che, tanA paDasA mA prabhA cha, 'savve garue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usaNe dese niddhe dese lukkhe' tapAtAnA sazithI 13 ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNuM eka dezamAM snigdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. 1 Aja rIte laghu sparzane mukhya banAvIne tenI sAthe karkaza vigere cha padene ekavacana ane bahuvacanathI javAthI paNa cosaTha 64 bhaMga thAya che. teno pahele mA pramANe cha, 'savve lahue dese kakkhaDe, dese maue, dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe1' potAnA sAzathI sadhu dezamA / ekadezamAM mRdu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu ekadezamAM snigdha ane zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #919 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 7.5 su09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 905 lahue visamaM causa ibhaMgA kAyanA' sarvo laghuko dezaH karkazo dezI mRduko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, evaM laghukenApi samaM catuHSaSTi bhaGgA karttavyAH / 'savve sIe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese niddhe dese lakkhe' sarvaH zI dezaH karkazo dezI mRhako dezI guruko dezI laghuko dezaH frost dezo rUkSaH, evaM zItenApi samaM causa bhaMga kAyazvA' evaM karkazAdivat zItenApi samaM catu paSTirmaGgAH karttavyAH | 'sabve uNe dese kakkhaDe dese ura dese garura dese bahue dese niddhe dese lakkhe' sarva uSNo meM rUkSa sparzatrAlA ho sakatA hai 1' aisA yaha prathana bhaMga hai 'save sIe, dese kavaDe, dese bhae, dese garue, dese lahue, dese nidre, dese lakkhe' isa prakAra ke sarvazIta pradhAnaka kathana meM bhI 64 bhaMga hote haiM, una bhaMgoM meM se 'sarvAMza meM vaha zIta, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai' aisA yaha prathama bhaMga hai bAkI ke bhaMga apane Apa banA lenA cAhiye 'savve usiNe, dese kakkhaDe, dekhe maue, dese garue, dese hue, dese nidre, dese lakkhe' isa prakAra ke sarva uSNa pradhAnaka kathana meM bhI 64 bhaMga kara lenA cAhiye una bhaMgoM ekadezamAM rUkSa pazavALA hAya che, A rItanA laghu pada pradhAnatAvALA paNa 64 the|sh lge| thAya che tenA paDeso lauMga yA pramANe che 'savve sIe dekhe kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue, dese niddhe dese lukkhe 1 te peAtAnA sarvAzathI zIta ekadezamAM kaeNza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu, ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparza vALe! hAya che. A paheleA bhaMga che bAkInA paMdara 15 bhaMgA svaya samajI levA, have uSNu pahanI pradhAnatAvAjA gono prahAra atAvavAmAM Ave che. 'savve usi dese kakkhaDe dese mae dese garue dese lahue dekhe niddhe dekhe luk khe 1' te peAtAnA sarvAMzathI dukhyu ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa paza vALe! hAya che. A uMSNu padanI pradhAnatAvALA pahele bhaMga che. mAkInA uSNu paDhanI pradhA natAvALA 64 ceAsaTha bhaMge! pUrvokta paddhati pramANe samajI levA. Aja pramANe snigdha sparzane pradhAna manAvIne paNa 64 cAsaTha bhaMgA thAya che. tenA prathama lauMga yA pramANe che-'savve niddhe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dekhe usaNe 1' te potAnA sarvAMzathI snistra dezamAM 4 - bha 114 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #920 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 906 bhagavatI sUtre dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezI laghuko dezaH snigdho dezo rUkSa', ' evaM usaNeNa vi samaM causadvi bhaMgA kAryavyA' evamuSNenApi samaM catuHSaSTirbhaGgA karttavyAH | 'san niddhe dese kakkhaDe dese maura dese garue dese lahue dese sIpa dese usane sarva snigdho dezaH varkaho dezo mRduko dezI guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNaH, 'evaM nidveNa trisamaM causa ibhaMgA kAyantrA' evaM snigdhenApi samaM catuHSaSTiGgAH karttavyAH / 'sanve lakkhe dese kakvaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe' sarvo rUkSo dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezI laghuko dezaH zIto deza uSNaH, 'evaM lakkheNa visamaM causadvi bhaMgA kAyavyA' evaM rUkSeNApi samaM catuHSaSTirbhaGgAH karttavyAH, 'jAva savve lukkhe delA kakkhaDA desA maugA desA guruyA desA meM se vaha 'sarvAza meM uSNa, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1' aisA yaha bhaMga prathama bhaMga hai isI prakAra se 64 bhaMga sarvasnigdha pradhAnaka kathana meM bhI kara lenA cAhiye yahI bAta 'save niddhe, dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, dese sIe, dese usiNe' isa sUtrapATha dvArA prakAzita kI gaI hai, sarva snigdha pradhAnaka kathana meM yaha prathama bhaMga hai 'sabbe lakkhe, dese kakkhaDe dese mae, dese garue, dese lahue, dese sIe, dese usaNe' isa prakAra ke kathana meM bhI 64 bhaMga hote haiM, una bhaMgoM meM se yaha 'sarvAMza meM vaha rUkSa, ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aura ekadeza meM uSNa ho sakatA hai' prathama bhaMga hai, avaziSTa bhaMga apane Apa 'jAba savve lukkhe, desA dezamAM mRdu ekadezamAM guru ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ane ekadezamAM uSNu sparza vALA hoya che. snigdhapadmanI pradhAnatAvALA A paheluM bhaga che. tenA paNa 64 bha'gA pUrvIkta paddhati pramANe manAvI levA. Aja rIte rUkSa padmanI pradhAnatAmAM paNa 64 caiAsaDha bhagA thAya che. tenA pahele bhaMga A prabhAle che.-' sabve lukkhe dese kakkhaDe dese maue dese garue dekhe lahue dese sIe dekhe umriNe' te potAnA sarvAMzathI 3kSa dezamAMza me'ddezabhAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ane ekadezamAM uSNa sparzavALA haiAya che. A rUkSa sparzanI pradhAnatAvALA paheMleA bhaMga che. khAkInA bha`gA svaca chellA bhaMga sudhI samajI levA, teneA chellA bhaga A zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #921 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0907 lahuyA desA sIyA desA usiNA' yAvatsoM rUkSo dezAH karkazAH dezAH mRdukAH dezAH gurukAH dezAH laghu kAH dezAH zItAH dezA uSNAH, iha yAvatpadAt Adya catuSkatrayANAm antimacatuSkAghatrayANAM bhaGgAnAM saMgrahaH karaNIyaH / rUkSAdikaM sarve nivezya zItoSNayorekatvAnekatvAbhyAM prathamacatuSkaH laghuke bahutvaM nivezya dvitIyacatuSko guruke bahutvaM nivezya tRtIya catuSko gurulaghuke ubhayasmin bahutvaM nivezya catuzcatuSkastadevaM SoDazA bhaGgAH, evaM mRdu ke bahutvaM nivezya dvitIyakakkhaDA, desA mauthA, desA garuyA, desA lahuyA, demA sIyA, desA usiNA' isa prakAra se antima bhaMga taka zahanA cAhiye yAvat vaha sarvAza meM rUkSa, aneka dezoM meM karkaza, aneka dezoM meM Rtu, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aura aneka dezoM me uSNa sparzayAlA ho sakatA hai yahAM yAvatpada se Adi ke catuSka ke do Adi tIna bhaMgoM kA aura antima catuSka ke Adi ke tIna bhaGgoM kA saMgraha kiyA gayA hai rukSAdika sarva kA niveza karake aura zIta evaM uSNa meM ekatA aura anekatA karake yahA~ prathama catuSka hotA hai laghupada meM bahuvacana karake dvitIya catuSka hotA hai gurupada meM bahuvacana kA niveza karake tRtIgha catuSka hotA hai-tathA-guru laghu ina donoM padoM meM bahuvacana karake caturtha catuSka hotA hai isa prakAra se eka eka ke 4-4 bhaMga hone se 16 bhaMga ho jAte haiM isI prakAra se mRdupada meM prabhArI cha.-'jAva savve lukkhe desA kakkhaDA desA mauyA dekhA garuyA dekhA lahuyA desA sIyA desA usiNA1' yAta te sarvAzI 36 bhane zAma karkaza aneka dezamAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka dezomAM ladhu aneka dezamAM zIta ane aneka dezamAM uSNu sparzavALA hoya che. A chelalA bhaMga sudhInA aMge samajI levA ahiMya yAvat padathI pahelA catuSkanA be vigere traNa aMge ane keTalA catuSkanA pahelA traNa aMgone saMgraha thaye che. rakSAdimAM sarva padane jIne tathA zIta ane uSNa padamAM ekapaNa ane anakapaNAthI pahele catuSka thAya che. 1 tathA laghu padamAM bahuvacanane prayoga karavAthI bIjI caturbhAgI thAya che 2 gurUpadamAM bahuvacananI bhejanA karavAthI trIjI caturbhAgI thAya che. 3 tathA guru laghu A banemAM bahuvacanano prayoga karavAthI cethI catugI thAya che. ke A rIte pratyekanA 4-4 cAra cA bhaMga thavAthI 16 seLa bhaMga thaI jAya che. e ja rIte mRdu padamAM bahu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #922 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 908 bhagavatIsUtre SoDaza bhaGgAH, evaM karkaze bahutvaM nivezya tRtIta SoDaza bhaGgAH, sarvatra bahutvaM nivezya caturtha poDaza bhaGgAH, sarvasaMkalana yA rUkSa mukhya vAyAM catuHSaSTibhaGgAH paryavasyantIti / 'evaM sattaphAse paMcAramuttarA bhaMgapayA bhavaMti' evam uparyuktadarzita prakAreNa saptasparza dvAdazottarapaJcazata maGgA bhavanti, karkazAkhyaM padamAdyapadaM skandhavyApakatvA dvipakSarahitaM zeSANi gurvAdIni SaT skandhadezAzritatvAt savipakSANItyevaM saptasparzAH teSAM ca gurvAdInAmekatvAnekatvAbhyAM catuHSaSTi. bahuvacana karake dvitIya 16 bhaMga hote haiM, karkazapada meM bahuvacana karake tRtIya 16 bhaMga hote haiM aura sarvatra bahuvacana karake cauthe 16 bhaMga hote haiM isa prakAra se rUkSa kI mukhyatA vAle isa kathana meM ye 64 bhaMga ho jAte haiN| 'evaM sattaphAse paMca vArasuttarA bhaMgasaghA bhavaMti' isa prakAra sAtasparza meM 512 bhaMga hote haiM tAtparya isa kathana kA isa prakAra se hai-sabase prathama pada sAna spoM meM karkazaparza pada hai aura yaha pada skandha meM vyApaka hone se vipakSa se rahita hai tathA zeSa jo guru Adi SaTpada hai ve skandha dezAzrita haiM, isaliye ve vipakSasahita haiM / karkazapada vipakSarahita hai isakA sArAMza aisA hai ki vaha apane pUrNa skandha meM vyApaka rahatA hai-isaliye vahAM hu sparza jo karkaza kA vipakSa hai nahIM rahatA hai parantu jo guru Adi SaTpada haiM ve pUrNa skandha meM nahIM rahate haiM kintu usake eka aneka dezoM meM rahate haiM isaliye apane apane vacanane prayoga karavAthI tenA paNa 16 bhaMga thAya che. 2 karkaza sparzamAM bahuvacananI bhejanA karavAthI 16 seLa bhege thAya che. temaja badhA ja padamAM bahuvacananI yojanA karavAthI cothA 16 seLa bhaMgo thAya che. A rIte rUkSa sparzanI pradhAnatAvALA A kathanamAM 64 cesaTha bhaMga thAya che. te yukti14 sabha leta. 'evaM sattaphAse paMca bArasuttarA bhaMgasayA bhavaMti' mArIta sAta sparzamAM 512 pAMcase bAra aMge thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke-sauthI pahelAMnA sAta padomAM karkaza sparza pada paheluM che. ane A pada skaMdhamAM vyApaka hovAthI pratipakSa vagaranuM che. ane bAkInA je gurU vigere cha pade che. te skaMdhanA dezAzrita che tethI te vipakSavALA che. karkaza pada vipakSa vagaranuM che. tema kahevAne hetu e che ke-te pitAne pUrNa skaMdhamAM vyApaka rahe che tethI karkaza pratipaNi je mRdu sparza che te rahI zakate nathI. paraMtu je gurU vigere cha pade che, teo pUrNa kaMdhamAM rahetA nathI paNa tenA eka athavA aneka dezamAM rahe che. tethI potapotAnA vipakSathI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #923 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za020 u. 501 anantapra dezi ke saptASTrasparzagatabhaGgani0 909 bhaGgA bhavanti, te bhaGgAcatuHSaSTiH sarvazabdavizeSitenAdinyastena karkazapadena labhyante, evaM mRdupadenApi catuHSaSTirityevamaSTAviMzatyadhikaM zataM bhavati / evaM vipakSa se ve yukta haiM jaise guru kA vipakSa laghu, laghu kA vipakSa guru zIta kA vipakSa uSNa, uSNa kA vipakSa zIta, rUkSa kA vipakSa snigdha aura snigdha kA vipakSa rUkSa hai ye saba isI kAraNa se usake kahIM ekadeza meM aura kahIM aneka dezoM meM bhaMga kathana meM rahate hue prakaTa kiye gaye haiM mRdu sparza ke grahaNa ke abhAva se isa prakAra se ye sAta sparza haiM inameM jo guru Adi pada haiM unameM ekatA aura anekatA prakaTa karake 64 bhaMga sarvAMza meM karkaza sparza ko mukhyatA meM bane haiN| isI prakAra se mRdu sparza kI mukhyatA lekarake aura gurvAdika 6 padoM ko usake sAtha joDa karake tathA una gurvAdika padoM meM kahIM ekatA aura kahIM anekatA vivakSita karake 64 bhaMga bana jAte haiN| isI prakAra se guru sparza kI mukhyatA karake aura gurvAdika SaTpadoM ko usake sAtha joDakarake evaM unameM ekatA aura anekatA kI vivakSA karake 64 bhaMga bana jAte haiM isI prakAra se laghusparza kI mukhyatA karake aura gurvAdika SaTU padoM ko usake sAtha joDakarake evaM unameM eka aura anekatva ko vivakSita karake 64 bhaMga bana jAte haiM isI prakAra se kramazaH zIta sparza ke sAtha evaM teo yukta che, jema gurUnA pratipakSi laghu che ane laghunA vipakSa gurU che. zItaneA vipakSa uSNu, uSNunA pratipakSa zIta, rUkSanA vipakSa snigdha ane snigdhanA vipakSa rUTsa che, eja kAraNathI te badhA keAIvAra tenA ekadezamAM ane kAivAra aneka dezeAmAM bhaga kathanamAM rahelA matAvavAmAM AvyA che. mRdu spardhAnA grahaNunA abhAvamAM A rIte sAta sparzI thAya che temAM je gurU vigere padomAM ekapaNu, ane anekapaNu khatAvIne savazamAM karkaza spa zanI mukhyatAvALA 64 cAsaTha bhagA thAya che. eja rIte mRdu spanI mukhyatAvALA ane gurU vigere 6 cha pAne tenI sAthe joDavAthI ane te gurU vigere padomAM kAivAra ekapaNu ane koivAra anekapaNAthI ceAvAthI 64 cAsaDa bhuMgA bane che. eja pramANe gurU nI mukhyatA karIne ane gurU vigere cha padane tenI sAthe joDIne ane temAM ekavacana ane bahuvacananI ceAjanA karavAthI 64 cesaTha lagA thai jAya che teja rIte laghu sparzIne mukhya banAvIne tathA gurU vagere cha pade ne tenI sAthe cAjavA ane te gurU vi. spoMmAM ekavacana ane bahuvacananI caiAjanA karavAthI 64 cAsaDha bhaMgA anI jAya che. A rIte kramathI zIta sparzanI sAthe tathA uSNu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #924 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 910 bhagavatIsUtre guru ghubhyAM zepaiH paibhiH saha aSTAviMzatyadhika zatam / evameva zItoSNAbhyAmapi aSTAviMzatyadhikaM zatam evaM snigdharUkSAbhyAmapi aSTAviMzatyadhikaM zataM bhAti, tadevam aSTAviMzatyuttaraM zatasya catuHsaMkhyayA guNane 512 dvAdazAdhikAni paJcazatAni maGgAnAM bhavantIti / ___'jai anuphAse' yadi aSTasparzastadA vakSyamANaprakAreNa bhaGgA bhavanti, tathAhi-'dese kakavaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lakkhe' dezaH kazI dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko deza: zIto deza upNo dezaH snigyo dezo rUkSo bhavati 1, dezaH varkazo dezo mRduko uSNa sparza ke sAtha zeSa padoM ko yukta karake aura unameM ekatva aura anekatva kI vivakSA karake 128 bhaMga bana jAte haiM, tathA isI prakAra se snigdha aura rUkSa sparza kI mukhyatA karake aura unake sAtha zeSa padoM kA yoga karake evaM unameM ekatva aura anekatva vivakSita karake 128 bhaMga bana jAte haiM, ina saba ko joDakara 512 bhaMga ho jAnA hai| ___'jaha aTThaphAse' yadi vaha bAdarapariNata anantapradezika skandha ATha spoM vAlA hotA hai, taba isa prakAra se usameM bhaGga hote haiM jaise 'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe' usakA ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza guru, ekadeza laghu. ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1 dvitIya bhaMga isa prakAra se haienI sAthe bAkInA padene chane 128 eka aThayAvIsa bhaMga banI jAya che. tathA eja prakArathI snigdha ane rUkSa sparzanI mukhyatAthI ane bAkInA pade tenI sAthe javAthI ane temAM ekapaNA ane anekapaNAnI yojanA karavAthI 128 eka aThayAvIsa bhAge banI jAya che. A badhA bhaMgo kula maLIne 512 pAMcase bAra thaI jAya che. ___ 'jai adaphAse na ta mAha2 pariNata mannata prazavANe 24 mAra spazevALe heya te te A pramANenA ATha sparzevALe heI zake che tenA mn| prA2 mA pramANe cha. nema-'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' te tAnA . dezamAM karkaza, ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta, ekadezamAM uoNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A paDe // 2.1 // te 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezo gurukaH dezo zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #925 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 ananta pradezika saptASTasparzagatabhani0911 dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghu ko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUma iti prathamacatuSkatRtIyo bhaGgaH 3. dezaH karkazo dezo mRTuko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSA iti caturthaH 4, evaM prathamacatuH / 'dese kA vaDe dese maue dese garura de se lahue dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezo gurukaH, dezo laghuka', dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rakSAH 2' isake anusAra vaha eka deza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu eka deza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'deza: karkazaH, dezaH suduraH, dezo guruko dezo laghuko, dezaH zItaH, deza umaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' yaha tRtIya bhaMga hai / isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezo meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa ho sakatA hai 3 yaha prathama catuSka kA tRtIya bhaMga hai 'dezaH karkazA, dezo mRtukA, dezo gurukaH, dezo laghuko, dezaH zIto, deza uSNo, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, eka deza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIna, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa parzavAlA ho sakatA hai isa prakAra se yaha prathama catuSka hai, dvitIya catuSka isa prakAra laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rakSAH2' potAnA dezamA karkaza eka dezamAM mRdu eka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya cha. bhAbhAsa ma cha. 2 mA ta 'dezaH karkazaH dezo madukaH dezo guruko, dezo laghuko, dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' potAnA zamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A trIjo bhaMga che. 3 bhayata 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo guruko dezo laghuko dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH deza': rUjhAH4' potAnA dezamA 442 mezimA mRdu ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa saMparzavALa hoya che ke A rIte A pahelI caturbhagI che, zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #926 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 912 bhagavatIsatre 1 dese sIe desA usinA dese niddhe dese lakkhe' dezaH karkazo dezI mRduko dezo guruko dezI laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSa iti dvitIyacatuSkasya prathamo bhaTTaH 1 dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigdho dezAH rUkSA iti dvitIyacatukasya dvitIyo bhaGgaH 2, dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezI laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti dvitIyacatuSkasya tRtIyo maGgaH se hai- 'dese kanakhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, dekhe sIe, denA usiNA, dese niddhe, dese lakkhe 1' yaha dvitIya catuSka kA prathama bhaGga hai - isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRDDU, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, sent dvitIya bhaGga isa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, dezaH mRdukaH, dezI gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, dezaH mRdukaH, dezI gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH dezA uSgAH, dezAH snigdhA, dezo rukSaH 3' isake anusAra vaha ekadeza meM varkaza, deza meM have bhI atula bhI mata vAmAM Ave che. te bhAbhA che. 'dese kakkhaDe, dese mau, dekhe garue, dese lahue dese sIe aisA ukSiNA, dese niddhe dekhe lakkhe1' te potAnA zamAM 4 me'ddezamAM bhRdu khe'ddezabhAM gu3 eka dezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spavALA hAya che. A khIjI catu`gInA pahelA aMga che. athavA te ' 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' potAnA dezamAM 44 za ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa pazavALA hoya che. A mIla atula jInA jIne laga che. 2 athavA te ' dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezI gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rukSaH 3' pAtAnA ekadezamAM kaphaza ekadezamAM mRduM ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #927 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgami0 913 3, dezaH karkazaH dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rakSA iti dvitIyacatuSkasya caturthoM maGgaH 4 / 'dese kakvaDe dese maue dese garue dese lahue desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese rukkhe' dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezo layuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti tRtIpacatu kasya prathamo bhaGgaH 1, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghu ko dezAH zItA deza uSNo dezaH snigdho dezAH mRdu, deza meM guru, deza meM laghu, deza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparza sparzavAlA ho sakatA hai isakA caturtha bhAga isa prakAra se hai-dezaH karkaza:. dezaH mRdukA, dezo gurukA, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIla, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 'dese kanakhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, desA sIyA, dese usiNe, dese niddhe, dese sakkhe' yaha tRtIya catuSka kA prathama bhaMga hai, isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, ekadezamAM zIta aneka dezomAM uSNu aneka dezomAM snigdha ane ekadezamAM rakSa sparzavALa hoya che, A bIjI catubha"gIne trIjo bhaMga che. 3. 4441 te 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA dezamA 44 mehezamA bhRkSa ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uSaNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bIjI caturbhagIne cotho bhaMga che. have trIjI caturbhAgIne bhago batAvavAmAM bhAva cha.-'dese kakkhaDe, dese maue dese garue dese lahue dekhA sIyA, dese usiNe dese niddhe dese rukkhe' ta pAtAnA zamA 44 zamAM bhRha ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uNa ekadezamAM sinagdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A trIjI catu. jInA pasI cha. 1 te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH bha0 115 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #928 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre rukSA iti tRtIya catuSkasya dvitIyo bhaGgaH 2, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIya vatuSkasya tRtIyo bhaGgaH 3 / deza : karkazo dezo mRduko dezo zuruko dezo laghu ko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhA dezAH rUsA iti tRtIyadezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH' isake anusAra vaha ekadeza meM kahA, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezaH RdukaH, dezaH gurukaH, dezo laghu, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezo mRdukA, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH 4' ekadeza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sArzavAlA ho sakatA hai 4 caturtha dezo laghukaH dezAH zItAH deza uga: dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' potAnA ye dezamAM karkaza ekadezamAM mRdu eka dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparza pANe DAya che. mA zrI yatuma bhInI bhIne cha. 2 ma ta 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' pAtAnA dezamA 44 zamAM bhRddha dezamA gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM ucca aneka dezomAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa vALa hoya che. A trIjI caturbhAgIne jIne ma cha. 3 4 te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA . dezamAM karkaza ekadezamAM mRdu eka dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezomAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa sparza vALe heya che. A trIjI caturbhagIne ce bhaMga che. have cekathI catubha zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #929 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5sU09 anantapradezike saptASTasparzagatamaGgani0915 - catuSkasya caturthoM bhaGgastadevaM tRtIyacatuSkaH / 'dese kakkhaDe dese maue dese garura dese lahue desA sIyA demA usiNA dese niddhe dese lukkhe4' dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSmA dezaH snigdho dezo rUkSa iti caturthacatuSkasya prathamo bhaGgaH 1, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItA dezA uSmAH dezaH snigdho dezAH rUkSA iti caturthacatuSkasya dvitIyo bhAH, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSmAH dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti caturthacatuSkasya catuSka isa prakAra se hai-'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, desA sIyA, desA usiNA, dese niddhe, dese lukkhe 1' yaha isakA prathama bhaMga hai isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1 isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai- dezaH karkazaH, dezo mRdukA, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNA, dezaH snigdhA, dezAH rUkSAH 2' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaGga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, jInA matAvAmA bhAve che.-' dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue desA sIyA, denA udhiNA, dese niddhe dese lukkhe1' 55 te potAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM ucca ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALe hoya che. // yathA yamajAnA pdde| ma cha. 1 athavA te 'dezaH karkazaH dezo madukaH dezo gurukaH dezo laghuruH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH2' potAnA dezamA 40 dezamA mRdu dezamA 23 ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uSNa ekadezamAM sinagdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A cethI caturbhagIno bIjo mAcha. 2 // te 'dezaH karkazaH dezo mRduko dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUmaH3' pAtAnA dezamA 4za zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #930 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre tRtIyo bhaGgaH / dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH iti caturtha catuSkasya caturthoM bhaGgaH 4,4, / 'ee cattAri caukA solasa bhaMgA' ete catvAracatuSkAH SoDazabhaGgAH / 'dese kakkhaDe dese maue dese garura desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa' aneka dezoM meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3 isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezaH mRdukaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezAH zItA, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, eka deza meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, 'ee cattAri ca ukkA.solasa bhaGgA' isa prakAra se ina cAroM catuSkoM ke ye solaha bhaMga hai| ___'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, desA lahuyA, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe' yaha bhaGga laghupada ko bahuvacana meM rakhane se huA hai, yahAM para bhI cAra bhaMga hote haiM-yaha unameM se pahilA bhaMga hai, isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, eka ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa heya cha. // yAthI yatuma gAnA zrI . 3 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItaH dezA ugAH dezAH snigdhAH dezAH rAja' athavA te pitAnA ekadezamAM karkaza edezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezamAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa pazavALe heya che A cothI catugIne thaa| ma cha. 4 'eva cattAri caukkA solasa bhaMgA' mA rIte mA yAre caturbhagInA kula soLa bhaMga thAya che. have laghu padane bahuvacanamAM chane je bhaMga thAya che. tenA prakAre. matAmA bhAva cha.-'dese kakkhaDe dese maura dese gamae dekhA lahuyA dese sIe dese uniNe dese niddhe, dese lukkhe' ta tAnA dezamA 442 me. dezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #931 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 917 uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti laghu bahutvaghaTita prathamacatuSke prathamo bhaGgA 1, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSA iti bahutvaviziSTa laghughaTita prathamacatuSkasya dvitIyo bhaGgA2, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza udhyo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti bahutvaviziSTalaghughaTita prathamacatuSkasya tRtIyo deza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, 'dezaH karkazaH, dezo mRhukaH, dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' aisA yaha dvitIya bhaMga haiisake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, 'dezaH karkazaH, dezaH mRdukaH, dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, dezaH ukayo, dezAH snigdhAH, dezo rUkSa: 3' aisA yaha tRtIya bhaMga hai-isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA haiM 3, 'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH' aisA yaha caturthabhaMga hai-isake anusAra vaha eka uNa ekadezamAM snigdha ekadezamAM rUkSa sparzavALA hoya che. A pahele na che. 1 mA ta 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' potAnA zamA karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezamAM ghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNa ekadezamAM sinagdha ane aneka dezamAM rU sparzavALo hoya. mA bhI cha. 2 athavA te 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezamAM sinagdha ane dezamAM rakSa zavAya hAya che, zrI. che -3 athavA te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH 4" ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezomAM lai zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #932 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 918 bhagavatIsUtre maGgaH 3, dezaH karkazo dezo mR ko dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSA iti caturthoM bhaGgaH 4 / dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUzaH 1, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNA dezaH snigyo dezAH rUkSA:2, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko deza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uta, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 isa prakAra ke ye 4 bhaMga bahutva viziSTa laghupadaghaTita prathama catuSka ke haiM, bahutva viziSTa laghupadghaTita dvitIya catuSka ke cAra bhaMga isa prakAra se haiM-'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' ekadeza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparza vAlA ho sakatA hai 1, dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRdukA, dezo gurukA, dezA laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH2' isake anusAra vaha ekadeza meM kakeza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa ho sakatA hai 2 tRtIya bhaMga isa ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM phakSa parzavALe hoya che. A ce.tho bhaMga che. 4 A cAra bhaMgo laghupadane bahuvacanathI ane pahelI caturbhagIne batAvavAmAM AvyA che. have bahuvacana vALA laghupadanA bIjI caturbhagInA cAra bhaMgI batAvavAmAM bhAva cha.-'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezaH zItaH dezA ugAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' nAnA sahezamA za ekadezamAM mRdu edezamAM gurU aneka dezomAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uNa ekadezamAM sinagdha ane eka dezamAM rUkSa sparzavALe hoya che. mA 57 / ma che. 1 mayA te 'dezaH kakezaH dezo mRdukaH dezo gurukaH deza: laghukAH deza: zItaH dezA uSNA dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezamAM lai ekadezamAM zIta aneka dezomAM uNu ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM 30 15zavANe DAya che. bhA bhI che. 2 athavA te 'dezaH karkazaH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #933 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.20 u.5 sU09 ananta pradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 919 dezAH laghukAH dezaH zIto dezA uSNA dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3, dezaH karkazo dezo madako dezo guruko dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4, dezaH karkazo dezo muTuko dezo guruko dezA lakAH dezAH zIlA deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamaH 1, dezaH karkazo prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezo gurukaH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' ekadeza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, eka deza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, caturtha bhaMga isa prakAra se hai'dezaH karkazaH, dezaH mRdukaH, dezo guruko, dezA laghukAH, dezaH zIta:, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha eka deza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, bahutvaviziSTa laghupada ghaTita tRtIya catuSka ke 4 bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezo mRduko, dezo guruko, dezA laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' yaha isakA pahilA bhaMga hai, isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM dezo mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' patAnA zamA 44za mehezamA bhRDha zarmA gurU aneka dezomAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uNu aneka dezomAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALe hoya che. A trIjo bhaMga che. 3 424 te 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA dezamA 44 me. dezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezomAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. yA yo| ma che. 4 have bahuvacanavALA laghupadanI janAvALA trIjI caturbhagInA bhAge matAmA Ave che.-'dezaH karkazaH dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' te pAtAnA dezamA karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezemAM laghu aneka dezomAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #934 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre dezI mRduko dezI guruko dezAH laghukA dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3 / dezaH karkazo dezI mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezA laghukAH dezAH zItAH laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aura ekadeza meM rukSadarza vAlA ho sakatA hai 1, isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, deza mRdukaH, dezo guru, dezA laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, deza: snigdho, dezAH rUkSAH 2' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, eka deza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH, dezo gurukaH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH 3' ekadeza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSasparza vAlA ho sakatA hai 3 isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai'dezaH karkazaH, dezo mRduka, dezI gurukaH, dezAH laghukAH, dezAH shiitaa| deza uSgaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA:' isake anusAra vaha eka deza 1 zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spavALA hoya che. yA rIte mA pdde| lauMga che. 1 athavA te ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo guruko: dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2' yetAnA zamAMza uddezamAM bhRhu me'ddezamAM gu3 ane dezeAmAM laghu aneka dezeAmAM zIta ekadezamAM uSNu ekadezamAM snigdha aneka dezobhAM ikSa sparzavANI hoya che. yA jIle lauMga che. 2 athavA te ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezAH zItAH deza ucgaH, dezaH : snigdha : dezo rUkSaH 3' te potAnA zamAM ne dezabhAM bhRTu uddezamAM gu3 ane dezamAM laghu aneka dezemAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane uddezamAM 3kSa sparzavANI hoya che. A trIle lauMga che u athavA te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4' te potAnA uddezamAM aza uddezamAM bhRTu zreDezabhAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #935 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.20 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhani0 921 dezA uSNA dezaH snigdho dezo rUkSaH1, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA hotA hai 4' bahutva viziSTa laghupadaghaTata caturtha catuSka ke 4 bhaMga isa prakAra se haiM - dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezo gurukaH, dezA laghu kAH, dezAH zI, dezA upNAH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' ekadeza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura eka deza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1 yaha isakA prathama bhaMga hai isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH dezo mRdukaH, dezo guruko, dezA laghukAH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' ekadeza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, eka deza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 2, isakA tRtIya bhA isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezo guruko, dezA laghukA, dezAH zInAH, dezA uSNAH, dezAH gurU aneka dezomAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa spezavALo hoya che. A cotho bhaMga che. 4 have bahuvacanavALA laghupadathI cothI caturbhagInA cAra bhAMgAo batAqawi bhAva cha.-'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezAH laghukAH dezaH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1 te pAtAnA dezamA 44 ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uNu ekadezamAM sinagdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya cha. 1 mA pramANa mA 57 ma cha. 1 mayata dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uNuM eka dezamAM rinagdha ane aneka dezomAM 36 25za pANe DAya che. 20 pIne ma cha. 2 45 te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH bha0 116 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #936 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 922 bhagavatIstre snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyA 3 / dezaH karkazo dezo mRduko dezo guruko dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH lakSAH 4 / 'evamee garuraNaM egattaeNaM lahueNaM puhuttaeNaM solasa bhaMgA kApanA evamete gurukeNa ekatvena laghukena pRthakatvena SoDaza bhaGgAH karttavyAH, caturNA karkazAdipadAnAM saviparyayANAmAzrayaNAdaSTau sparzAH, ete ca yAdaravandhasya dvidhA vikalpitasyasnigdhAH, dezo rUkSaH 3' isake anusAra vaha eka deza meM karkaza, eka deza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezaH mRdukaH, dezo gurukaH, dezA laghukAH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, ekadeza meM mRdu, ekadeza meM guru, aneka dezoM meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 4, 'evamee garueNaM egattaeNaM lahueNaM puhattaeNaM solasa bhaMgA kAyavA' isI prakAra se gurupada ko ekavacana meM aura laghupada ko bahuvacana meM rakhakara solaha bhaMga karanA cAhiye, saviparyaya karkazAdi padoM ke AzrayaNa se-karkaza 1, isakA viparIta mRdu 2 guru 3 isakA viparIta laghu 4, zIta 5 isakA viparIta uSNa 6, snigdha 7 aura isakA viparIta rUkSa 8 isa prakAra ke karane dezo rUkSaH3' potAnA zima : mRdu sezamA 43 bhane dezomAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALe heya che. A trIjo bhaMga che. 3 athavA te dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA dezamA 44degza mehezamA muTu the. dezamAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa pazavALa hoya che. A yaa| 1 cha. 4 'evamee gaeNaM egattaraNaM lahuraNaM puhuttaeNaM solasa bhaMgA kAyavvA' mA pramANe zu354ne se1yanamA bhane dhupahane mavayanamA jIne seLa bhaMga banAvI levA. pheraphAravALA karkaza vigere padenA AzayathI karkaza 1 tene viparIta mRdu 2 gurU 3 tene viparIta laghu 4 zIta 5 tene vaparIta usNa 6 snigdha 7 ane tene viparIta rUkSa 8 A rIte yojanA kara zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #937 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za020 u.5sU09 anantapradezike saptASTamarzagatabhaGgani0923 ekatradeze catvAro viruddhAstu dvitIyadeze iti, eSu ca sparzeSu ekatvAnekatvAbhyAM bhaGgakA bhavanti, rUkSapadena ekava vanAntena bahuvacanAntena dvau, etau ca snigdhai kavacanena labdhau etAveva snigdhabahuvacanaM labhete, ete catvAro bhaGgAH mUtre eva catuSkeNa darzitAH, tathA eteSveva aSTamu padeSu uSNapadena bahuvacanAntena ukta caturbhaGgI se ATha sparza hote haiM-dvidhA vikalpita bAdara skandha ke ekadeza meM cAra aura dvitIya deza meM dUsare viruddha cAra sparza rahate haiM ina sparzoM meM ekatva aura anekatva ko lekara bhaMga banate haiM / rUkSapada ke ekavacanAnta se aura bahuvacanAnta se do bhA banate haiM, pahilA bhaMga aura tIsarA bhaMga rUkSapada ke ekavacanAnta se bane haiM tathA-dvitIya aura tRtIya bhaMga rUkSapada ke bahuvacanAnta se bane hue haiM isI prakAra se snigdha ke ekavacanAnta se prathama bhaMga aura dvitIya bhaMga bane haiM aura snigdhapada ke bahuvacanAnta se tRtIya bhaMga aura caturtha bhaMga bane haiN| yaha bAta 'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue dese lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe' isa prakAra ke kathana meM jo cAra bhaMga bane haiM, unake viSaya meM kahI gaI hai, 'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, dese sIe, desA usiNA, dese niddhe, dese lukkhe' isa prakAra ke kathana meM pUrvokta kathana se yahI bhinnatA hai ki yahAM uSNapada ko bahuvacanAnta kiyA gayA hai pUrvokta kathana meM uSNapada ekvAthI ATha sparzI thAya che. be prakAranA vikalpavALA bAdaza skaMdhanA ekadezamAM cAra ane bIjA dezamAM bIjA avirUddha 4 cAra paze rahe che. A sparzomAM ekapaNA ane aneka paNane laIne bhAge bane che. rUkSa padanA ekavacananA tathA bahuvacananA prayogathI be bhaMga thAya che. pahele ane trIjo bhaMga rUkSa padanA ekavacananA prayogathI bane che, temaja bIjo ane trIjo bhaMga phekSa padanA bahuvacananA prayogathI thAya che. e ja rIte snigdha padanA ekavacananA prayogathI pahele ane bIjo bhaMga thayela che. ane sinagdha padanA bahuvacananA prayogathI zrI sana yaay| ma thAya che. gata pAta dese kakkhaDe dese maThae dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe' A prakAranA kathanamAM je cAra bhegA thAya che. tenA saMbaMdhamAM kahI che. 'dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe desA umiNA dese middhe dese lukkhe' mA 42nA thanamA pUti nathI mela 3232 ch|A prakAramAM uSNa padane bahuvayanAna karyuM che. bAkIne rUkSa snigdha padanA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #938 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 924 bhagavatI sUtre yuktena anye catvAro bhaGgA bhavanti, evaM zItapadena bahuvacanAntenaiva anye catvAro bhaGgA bhavanti, tathA zItoSNapadAbhyAmete eva catvAro bhaGgA militvA SoDaza ete bhavanti, tathA laghupadena bahuvacanAntena ete eva catvAraH tathA laghuzIta padArthyAM bahuvacanAntAbhyAmete eva catvAro bhaGgAH, evaM laghUSNapadAbhyAM catvAro bhaGgAH, evaM laghu zItoSNa praderapi catvAro bhaGgAH, tadevamete'pi SoDaza bhavanti etadeva vacanAnta kiyA gayA hai bAkI kA rUkSa snigdhapada ke ekavacanAnta aura bahuvacanAnta sambandhI kathana pUrvokta jaisA hI hai isa prakAra ke kathana meM bhI cAra bhaGga bane haiN| 'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, desA sIyA, dese umriNe, dese niddhe, dese lakkhe' isa prakAra ke kathana meM 'zItapada' ko bahuvacanAnta kiyA gayA hai isa kathana meM bhI 4 bhaMga hue prakaTa kiye gaye haiM yahAM para bhI rUkSa, snigdha ko ekavacana aura bahuvacana meM rakhakara bhaGga racanA huI hai 'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, dese lahue, desA sIyA, detA usiNA, dese niddhe, dese lakkhe' isa prakAra ke kathana meM bhI cAra bhaMga pUrvoktarUpa se rUkSa snigdha, pada ko ekatA aura anekatA se hue haiM, yahAM para zIna aura uSNapardo meM bahuvacanAntA huI hai / isa prakAra se ye saba bhaMga milakara 16 bhaMga ho jAte haiN| 'dese kakkhaDe, dese maue, dese garue, desA lahuyA, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lakkhe 4' isa prakAra ke kathana meM ekavacanAnta ane bahuvacanAnta saMbaMdhInuM kathana pahelA kahyA pramANe ja che. yA prabhAonA uthana prAramA pazu yAra lauMgo thAya che. 'dese kakkhaDe dese mau dese garue dekhe lahue dekhA sIyA dese ukSiNe dekhe niddhe dese lukkhe' ekadezamAM kaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezAmAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spazavALA hAya che. A prakAranA kathatamAM zIta padane bahuvacanathI kahyuM che. A kathana prakAranA pazu cAra 4 bhaMgA pahelAM batAvyA che. ahiyAM paNu rUkSa ane snigdhaneo'vayana bhane huvayanamA yone lagonI racanA thaha che. 'dese kakkhaDe dese maue dese garura dekhe lahue desA khIyA dekhA usiNA dese niddhe dese lukkhe' yA aAranA sthana prAraMbhI pazu 42 lage pUrveti 3ye 3kSa snigdha padanA ekapaNA ane anekapaNAthI thayA che. AmAM zIta ane uSNu padomAM bahuvacananA prayAga thayA che. A rIte A tamAma bha MgA maLIne 16 soNa tha laya che. 'dese kakkhaDe dese maue dekhe gae desA lahuyA dese sIe dekhe usaNe dese niddhe dekhe lukkhe4' yA ahAranA sthala prahAramA pa zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #939 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGgani0 925 sarvam, 'evaM garueNaM egattaeNaM lahueNaM puhuttaeNaM' iti vAkyena darzitam , ekavacanAntena gurukena laghu kena bahuvacanAntena laghukenetyarthaH / evaM karkazapadena ekatra canAntena gurupadena bahuvacanAntena ete eva punaH SoDazabhaGgAn labhante iti darzayannAha-'dese kakkhaDe dese maue desA garuyA' ityAdi, 'dese kakkhaDe dese maue desA garuSA dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe4, bhI 4 bhaMga hue haiM yahA~ laghuda ko bahuvacanAnta kiyA gayA hai tathA laghupada aura zItapada ko bahuvacanAnta karake 4 bhaMga aura dhanate haiM, isI prakAra se laghu, aura uSNapada ko bahuvacanAnta karake 4 bhaMga banAye jAte haiM isI prakAra se bahuvacanAnta karake laghu, zIta, aura uSNapadoM ke dvArA bhI 4 bhaMga banAye jAte haiM yahI bAta 'evaM garueNaM egattaeNaM lahueNaM puhattaeNa' isa vAkya se prakaTa kI gaI hai / arthAt gurupada ko ekavacana meM aura laghupada ko bahuvacana meM rakhakara aura bhI 16 bhaGga isI prakAra se banate haiN| tAtparya kahane kA yaha hai ki yahAM para jitane bhI ye catuSka prakaTa kiye gaye haiM una sabake 16-16 bhaMga banate haiN| ___aba yaha prakaTa kiyA jAtA hai ki jaba karkazapada ko ekavacanAnta aura gurupada ko bahuvacanAnta kiyA jAtA hai taba ye hI bhaGga aura 16 bhaGgarUpa meM pariNata ho jAte haiM jaise-'dese kakkhaDe, dese maue, desA galyA, dese lahue, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lukkhe 4' 4 cAra bhAgo thayA che. AmAM laghu padane bahuvacanathI jela che. tathA laghu 54 ane zIta padane bahuvacanathI chane 4 cAra bhaMgo banAvAya che. eja rIte laghu zIta uNapane bahuvacanAta karIne paNa 4 cAra bhaMga banAvAya che meza pAta evaM garueNaM egattaeNaM lahue gaM puhattaeNaM' mA sUtra54thI matAa che. arthAta gurU padane ekavacanamAM ane ladhu vigere padene bahuvacanamAM rAkhIne paNa bIjA 16 seLa bhaMga thAya che. kahevAnuM tAtparya e che keA prakaraNamAM jeTalI caturbhagIo batAvavAmAM AvI che te tamAmanA 1616 soLa seLa bhego thAya che. have e batAvavAmAM Ave che ke-jyAre karkaza padane ekavacana ane gurU padane bahuvacana vALuM banAvavA mAM Ave che. tyAre Aja bhaga 16 seLa 1 3 manI naya che. te mA prabhArI cha-'dese kakkhaDe dese maue desA galyA dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese luskhe4' mA zatanA zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #940 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre eevi solasabhaMgA kAyA' dezaH karka zo dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 4, ete'pi SoDazamagAH kartavyAH, atrApi bahutvaviziSTagurukaghaTitASTasparzeSvapi catuzcatuSTakaM kRtvA SoDazabhaGgA racanIyAstathAhi dezaH karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa iti prathamacatuSkasya prathamo bhaGgaH1, dezaH karka zo dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezAH rakSA iti prathamacatuSkasya dvitIyo bhaGgaH 2, dezaH isa prakAra ke kathana meM 4 bhaGga banate haiM aura ina cAra bhaGgoM ke aura bhI 16 bhaGga banate haiM jo isa prakAra se haiM-dezaH karkazaH, dezo mRdukA, dezAH guru kAH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH dezo rUkSaH' aisA yaha bhaGga prathama catuSka kA pahilA bhaGga hai zeSa tIna bhaGga banAne ke lie rUkSa snigdhapada meM ekatva, anekatva kiyA gayA haijaise-'dezaH karkazaH, dezo mRduvaH, dezAH gurukAH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, deza umaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSA:' yaha dvitIya bhaGga hai, isameM gurupada meM to bahuvacanatA hai hI kyoki bahuvacana viziSTa gurupada ke yoga se hI yahAM cAra catuSka hue haiM unameM prathama catuSka ke prathama bhaGga ko to dikhalA hI diyA gayA hai, usameM snigdha aura rUkSapada meM kathana prakAramAM 4 cAra bhaMga bane che. ane e cAra bhaMganA bIjA 16 so kI yAya cha 2 mA prabhArI che.-' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH1' pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM sinagdha ane ekadezamAM rUkSa spezavALa hoya che. A pahelI caturbhagIne pahele bhaMga che. bAkInA traNa bhaMga banAvavA rUkSa ane snigdha padamAM ekapaNa ane aneka pAnI pry:|| 42mA mAveza cha. rebhaDe-'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH21 ta pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU ekadezamAM lai ekadezamAM zIta aneka dezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rakSa sparzavALa hoya che. A bIjo bhaMga che. 2 A bhaMgamAM gurUpadamAM to bahuvacana ja che. kemake bahuvacanathI viziSTa gurU padanA cagathI ja ahiyAM 4 cAra caturma"gI thaI che. temAM pahelI caturbhAgIne pahele bhaMga te batAve ja che. temAM snigdha ane rUkSa padamAM ekavacanane prayoga thayo che. zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #941 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhAni0 927 karkazo dezo mRduko dezA: gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti prathamacatuSka.spa tRtIyo bhaGgaH 3, dezaH karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSA iti caturthaH 4 / dezaH karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko ekatva vivakSita huA hai yaha dvitIya bhaGga hai, isameM snigdhapada meM ekatva aura rUkSapada meM bahatva vivakSita huA hai, isakA tRtIya bhaGga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRtukA, dezA gurukAH, dezo laghukA, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigyazaH, dezaH rukSaH 3' yahAM snigdha pada meM bahuvacanatA aura rUkSapada meM ekavacanatA vivakSita huI hai isakA caturtha bhaGga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRdukA, dezAH gurukAH, dezaH laghukaH, dezaH zItA, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSA' yahAM snigdha aura rUkSa donoM padoM meM bahuvacana vivakSita huA hai isa prakAra se ye prathama catuSka ke 4 bhaGga hai aura ye 4 bhaGga bahuvacanayukta gurupada ke yoga se hue haiM ina saba meM rUkSa snigdha padoM meM ekatA aura anekatA vivakSita huI hai isI prakAra se dvitIya catuSka ke 4 maMgoM ko prakaTa kiyA jAtA hai-isameM uSNapada meM bahuvacanatA vivakSita huI A rIte A bIjo bhaMga kahyo che. 2 AmAM snigdha ane rUkSa padamAM eka5 tAsa che. 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zIta: deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' ta pAtAnA meshbhaaNshmedezamAM mRdu aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezomAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa saMparzavALa hoya che. A bhaMgamAM snigdha padamAM bahuvacana ane rUkSa padamAM ekavacanane prayoga thayo che. A zrI ma cha. 3 athavA te 'dezaH karkazaH dezo madukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' pAtAnA mahezamA karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALA hoya che A bhaMgamAM snigdha ane rUkSa e bane padamAM bahuvacanane prayoga thaye che. A rIte A pahelI catuM bhagInA 4 cAra bhA thayA che. ane A cAra aMge bahuvacanavALA gurUpadanA vegathI thayA che. A badhA ja bhaMgamAM rUkSa ane snigdha padomAM ekapaNuM ane aneka paNa thayela che. have eja rIte bIjI caturbhagInA 4 cAra bhaMga batAvavAmAM Ave che.-temAM Se 54mA mahupayanane prayAsa 426 che, te prabhArI cha.-' dezaH karkazaH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #942 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 928 bhagavatIsUtre dezaH zIno dazA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH karka zo dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karkazo dezo mRdko dezA: gurukAH dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, dezaH karkazo dezo mRduko hai-'jaise-'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, deza:: gurukAH, dezA laghukA, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 1' yaha isakA prathama bhaMga hai-isameM gurupada kI bahuvacanatA ke sAtha uSNapada meM bahupacanatA vivakSita huI hai 1, dvitIya bhaMga isa prakAra se hai- dezaH karkazaH, dezaH mRduru, dezA gurukAH, dezo laghukaH, dezaH zIna:, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH dezAH rakSAH 2' yahAM gurupada meM bahuvacana ke sAtha 2 uSNa pada meM aura rUkSapada meM bahuvacanatA vivakSita huI hai tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH 6.kazaH, dezaH mRdukA, dezAH gurukAH, dezo laghutaH dezaH zItA, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' yahAM para gurupada meM bahuvacanatA ke kathana ke sAtha sAtha uSNapada meM evaM snigdhapada meM bahuvacanatA kahI gaI hai / isakA caturthe bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH dezo mRdukaH dezAH guru kAH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUmaH1' te pAtAnA dezamA 40 dezamA bhRTu ane: dezamA gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM ucca ekadezamAM niSpa ane ekadezamAM rUkSa pazavALa hoya che. A bhaMgamAM gurUpadanA bahuvacananI sAthe uSNa padamAM paNa bahuvacanano prayoga karela che. e rIte bIjI yatuma jAna pdde| An cha. 2551 te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' pitAnA ekadezamAM karkaza e dezamAM mRdu aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uSNa ekadezamAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bhaMgamAM gurU padamAM bahuvacananI sAthe uSNa pada ane rUkSa padamAM paNa bahuvacanane pravega karavAmAM Avela che. e rIte sA bhInna . 2 saya ta 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezaH laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' potAnA ye. dezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uNu aneka dezamAM sinagdha ane ekadezamAM rUkSa sparza vALa hoya che A bhaMgamAM gurU padamAM tathA uSNu ane snigdha padomAM paNa bahuvacanano prayoga karela che. A rIte A trIjo bhaMga che. 3 athavA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #943 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhani0929 dezAH gurukAH dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / dezaH karkazI dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH karka zo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zInA deza uSNo dezaH snigyo dazAH rUkSAH 2, dezaH karkazo karphazaH, dezaH muTukaH, dezAH surumA, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNA, dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH 4' yahAM para gurupada meM bahuvacana ke kathana ke sAtha 2 uSNapada meM, snipada meM aura rukSapada meM bahavacanatA vivakSita gaI hai 4 tRtIya catuSka isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo sudukA, dezAH gurukAH, dezaH laghukaH, dezAH zInA, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezaH rUkSaH 1' isa tRtIyacatuSka meM zItapada meM bahuvacanatA huI hai, ata: isakA yaha prathama bhaMga hai, dvitIya bhaGga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezA guru mA, dezo laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSA' isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezo mRdukA, te 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezo laghukaH deza: zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA zamAM bhRha bhane dezamA gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezamAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bhaMgamAM gurUpadamAM tathA uNapada snigdha pada ane rUkSapadamAM bahuvacanane prayoga karavAmAM Avela che. e rIte A 4 cotho bhaMga che. have trIjI yatama00 matAvA bhAva cha.-'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezaH laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH1' athavA tapotAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparza vALa hoya che. A bhaMgamAM zItapadAM bahuvacanane pravega karela che. e zata mA zrI yatuma jInA 59 mA cha. 1 athavA te 'dezaH karkazaH dezo mRduko dezAH gurukAH deza: laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' potAnA zamAM zazimAM bhRDa sana zomA 13 aneka dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALo hoya che. A bIjo bhaMga che. athavA te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezaH laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH bha 117 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #944 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 930 bhagavatIsatre dezo mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dazAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, dezaH karkazo dezo mRduko dazo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / dezaH karka zo dezo mRdu ko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH karka zo dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH dezAH gurukAH, dezaH laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH 3' isa tRtIya catuSka ke tIsare bhaMga meM gurupada kI bahupacanatA ke sAtha 2 zIta aura snigdhapada meM bahuvacanatA kathita huI hai 3, isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkaza, dezo mRdukA, dezo guruko, dezo laghuko, dezAH zItAH, deza uSNa, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isake isa caturtha bhaMga meM zItapada meM pahuvacanatA ke sAtha 2 snigdha aura rUkSa padoM meM bahuvacanatA huI hai-caturtha catuSka meM zIta aura uSNapada meM bahuvacanAntatA karake isa prakAra se bhaMgaracanA huI hai-'dezaH karkazA, dezo mRdukaH, dezo guruko, dezo laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1' yaha isa caturtha catuSka kA prathama bhaMga hai, dvitIya bhaMga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezAH zItAH, dezA dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH3' pAtAnA ye dezamA 44 dezamA bhRmane dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rakSa sparzavALe heya che. trIjI caturbhagInA trIjA bhaMgamAM gurUpada ane snigdha padamAM bahuvacanapaNuM batAvela che. 3 athavA ta dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo guruko dezo laghu ko dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH deza' : rakSA.4' se zamAMza sezawi Y6 me dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezamAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A cethA bhaMgamAM zIta padamAM bahuvacanapaNAnI sAthe snigdha ane rUkSa pademAM paNa bahuvacanane prAga thayela che, A cethI caturbhagImAM zIta ane uSNa padamAM savayanana prayoga uzana mAzate mI manA . 'dezaH karkazaH dezo mRduko dezo guruko dezo laghukaH dezAH zotAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo dikSa' te pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka deze mAM uNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. e rIte cothI caturbhagIne A pahele M cha. 1 mathata 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #945 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u. 5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGga ni0 931 snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karkazo dezI mRduko dezAH gurukAH dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUtraH 3, dezaH karkazo dezo mRduko dezI guruko dezI laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / tadevaM bahutvaviziSTagurukaghaTite'pi SoDaza bhaGgA bhavantIti / karkazAdipadena ekavacanAntena gurukapadena ca bahuvacanAntena ete catvAraH, tathA gurUSNAbhyAM bahuvacanAntAbhyAM catvAro bhaGgA abhavana evaM guruzItAbhyAmapi uSNAH, dezaH snigdho, dezAH rukSAH 2, tRtIya bhaMga isakA isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigvAH, deza: rUkSaH 3, caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, dezI mRdukaH, dezo gurukaH dezo laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 4 ' ina bhaMga racanA kA artha spaSTa hai, isa prakAra ke ye 16 bhaMga bahuvacanaviziSTa gurupada ke yoga se hue haiM, inakI vigala isa prakAra se haiprathamacatuSka ke 4 bhaMga ekavacanAnta karkazAdipada ko lekara aura bahudezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rukSAH 2' potAnA bhe'hezabhAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNu ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spa vALA hoya che. 2 athavA te ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rukSaH 3' potAna. yeuddezamAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spavALA hoya che. yA trIle lauMga che. athavA te ' dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezA laghukaH dezAH zItAH desh| uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSA:" peAtAnA ekadezamAM kaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka deze!mAM uSNu aneka dezeAmAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzIvALA hAya che. A ceAtheA bhaMga che. 4 A rItanA A sALa bhago mahuvacanathI yukta gurU padanA ceAgathI thayA che. tenI vigata A pramANe che.pahelI catu gInA 4 cAra bha`go karkaza vigere padmAnA ekapaNAthI ane gurUpadanA mahuvacananA prayogathI thayela che. 1 gurU ane uSNa pa4mAM bahuvacanane prayoga karIne bIjI catubha'ga'nA 4 cAra bhaMgA thayA che, r gurU ane zItapadamAM bahuvacananA prayAga karIne trIjI caturaMganA 4 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #946 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 932 bhagavatI sUtre catvAro maGgA abhavan evaM guruzItoSNairbahuvacanAntaizvatvAro'bhavana, tadevamete'pi SoDaza bhaGgAH, 'dese kakkhaDe dese maue desA garuyA desA lahuyA dese sIe deusi dese niddhe dese lukkhe, eevi solasabhaMgA kAyanvA' dezaH karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH, ete'pi SoDaza bhaGgAH karttavyAH, gurulaghubhyAM bahuvacanAntAbhyAmete vacanAnta gurupada ko lekara hue haiM, guru aura uSNapada meM bahuvacanAntatA karake dvitIya catuSka ke 4 bhaMga hue haiM, guru aura zItapada meM bahuvaca nAntatA karake tRtIya catuSka ke 4 bhaMga hue haiM aura guru, zIta aura uSNapadoM meM bahuvacanAntatA karake caturtha catuSka ke cAra bhaMga hue haiM / isa prakAra se ye pUrvokta 16 bhaMga niSpanna hue haiM / 'dese kakkhaDe, dese maue, desA garuyA, desA lahuyA, dese sIe, dese usiNe, dese niddhe, dese lakkhe - eevi solasabhaMgA kAyavvA' evaM laghupada meM bahuvacanAnta karake jo 16 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM - eka deza meM vaha karkaza, ekadeza meM mRdu, aneka dezoM meM guru, aneka dezoM meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha evaM ekadeza meM rukSa ho sakatA hai, yaha isa prakAra ke kathana kA prathama bhaMga hai, zeSa 15 bhaMga aura pUrvokta paddhati ke anusAra karanA cAhiye inakI vigata isa prakAra se hai-guru aura laghupada meM bahuvacana karane se evaM zeSapadoM meM ekavacana karane se prathamacatuSka kA prathama bhaMga hotA hai, isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH, dezaH cAra bhaMgA thayA che, tathA gurU, zIta ane uSNu pademAM mahuvacananA prayAga karIne ceAthI catusa`gInA 4 cAra bhaMgA thayA che. A rIte pUrvakti 16 seALa lauNge| thayA che. 4 'dese kakkhaDe dese maue desA garuyA desA lahuyA dese are dese ukhiNe dete niddhe dekhe lukkhe ee vi solakhabhaMgA kAyavvA' te peAtAnA ekadezamAM kaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ekadezamAM rUkSa sparzIvALA hAya che. A rIte zurU ane laghu paTTamAM bahuvacananA prayAga karIne 16 seALa laheMgA manAvAya che. A te prakAranA pahelA bhaMga che. bAkInA 15 padara bhaMgA pUrvokta paddhati pramANe karI levA tenI vigata A pramANe che.-gurU ane laghu padamAM mahuvacananA prayAga karavAthI ane bAkInA padomAM ekavacana karavAthI pahelI catubha'gInA pahelA bhaMga thAya che. tenA khIne lauMga cyA abhAye hai.-' dezaH karkazaH dezoH mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #947 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadrikA TIkA za020 u. 509 anantapradezi ke saptASTasparzagatabhaGgani0 933 eva catvAro bhaGgAH, evaM gururudhUNairvahuvacanAntaizvatvAro bhaGgAH, evaM gurulaghu zItairbahuvacanAntaizcatvAro maGgAH evaM gurulaghuzItoSNabahuvacanAntaizcatvAro maGgAsta deva SoDaza bhavanti, tathAhi dezaH karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1 deza: " mRdukaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, deza: snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' isakA tRtIya bhaMga isa prakAra se hai - 'deza: karkazaH, dezaH mRdukaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, deza uSgaH, dezAH snigdhAH, deza: rUkSaH 3' caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai - 'deza: karkazaH, dezo mRdukaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, deza: zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' dvitIya caturbhagI isakI isa prakAra se haiM- isa caturbhagI meM guru laghu evaM uSNapadoM meM bahuvacanatA hui hai 'dezaH karkazaH, dezaH mRdukaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, deza: rUkSaH 11 9 dezaH zItaH deza uSgaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' te potAnA zrahezabhAM Iza ekadezamAM mRdu aneka dezemAM gurU aneka dezemAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka deze!mAM rUkSa pa vALA hAya che. yA paDebI yatugIne jIle maMga che 2 athavA te ' dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zItaH deza uSgaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' potAnA uddezamA aza uddezamAM mahu bhane hezAmAM gurU aneka dezeAmAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spazavALA hoya che. A pahelI catubha`gIne bhole bhaMga che, u athavA te ' dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH 4' te potAnA yedezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezeAmAM gurU aneka dezomAM laghu eka dezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa sparzavALA hAya che, A ceAthe bhaMga che. 4 have trIjI catugInA bhagA tAvavAmAM Ave che.- catu`'gImAM gurU, laghu ane uSNa padomAM bahu vayanamA prayoga thayo che. ' dezaH karkazaH dezaH mRdukaH deza: gurukAH deza!: laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezI rUkSaH 1' te potAnA bhe dezamAM karkaza edezamAM mRdu aneka dezeAmAM gurU aneka dezemAM laghu eka dezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa spa vALA hAya che, A bIjI catu gInA pahele, bhaga che. athavA te zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #948 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre karkazo dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karka zo dezo mRduko dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zoto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSa iti tRtIyaH 3, dezaH karka zo dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / dezaH karka zo dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zoto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH karkazo dvitIya bhaMga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezaH mRdukA, dezAH guru kAH, dezA laghukAH, dezaH zItA, dezA uSgAH, dezaH snigdhaH, dezAH rUkSAH 2' tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezA mRdukaH, dezAH gurukAH, dezA laghukAH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezaH rUkSaH 3' caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezaH mRdukaH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAra, dezaH zItA dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rukSAH4' tRtIya caturbhagI isa prakAra se hai-isameM guru, laghu aura zIta padoM meM bahuvacanAntatA kI gaI hai-isakA prathama bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezaH mRdukaH, dezAH gurukAH, dezA laghukAH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezaH rUkSaH 1' 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUmAH2' pAtAnA mahezamA 44 4 4zamA bhUDa aneka deze.mAM gurU aneka dezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uSNu ekadezamAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa spezavALe hoya che. A bIjI yatuma jAnA mI cha. 2 mA ta 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zItaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH3' pAtAnA ekadezamAM karkaza eka dezamAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezomAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bIjI caturbhagIne trIjo bhaMga che. athavA te 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH rUkSAH4' athavA te pAtAnA dezamA 44degza me zamAM bhUha ane| dezamAM gurU aneka dezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bIjI catame gIne ce bhaMga che. have trIjI caturbhagInA bhaMga batAvavAmAM Ave che-temAM gurU, laghu ane zItapamAM bahuvacanane prayoga karavAmAM mA cha. 'dezaH karkazaH dezaH mRdukaH dezAH gurukAH dezAH laghukAH dezAH zItAH zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #949 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi irI za02011 anarAzi satIpurAtana 23 dvitIja maMtra para vAra re hai-jJika zAzA, sepha , terA judA, , rezA zatA, rA , zaniSA, zAka kSA: 2' vRtI aMga pharaja rU gha%A re hai- rAzA, te du, zA mutri, zA pujA, te zItA, rAju, zA niSA, deza sArU vAthe ghara se -za: javA, revA , rezA guare, rezA zu jA, rezA zatA, te ss, reNAka niSA, rezA rAjha' vauthI thatumanI phasa pradhAra re hai-isameM guru, laghu, zIta aura uSNapadoM meM bahuvacanAntatA kI gai haitenA kAra, devA mRdu, re guja, rezA raghurA, kerA zatA, rezA 3ri , rezani, rezA dakSa ' vada pharI ghana terA uT: te sitta: terA rakSaka" te pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uNa ekadezamAM nigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A pahele bhaMga che. 1 athavA te "aa zo mahuvA re gujA rA raghurAda zIta: rerA 3sLaH rezaH dina: terA: kSAra pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM nigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A bIjo bhaMga che. 2 athavA te "zaH zahezaH mRdu: rAH guda terA Dhapura zAH zarArA 3son: te nidhA rezA kSArU pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che, A trIjo bhaMga che. 3 athavA te "za jAra tero kaTuH resAH guNaH rerA Dhadhu rerA: zIta: deza 3surH rA: niSAda zA: kakSAH ka" pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM zarU aneka dezomAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALe hoya che. A ce bhaMga che. 4 have caturbhagInA bhaMga batAvavAmAM Ave che. AmAM gurU, laghu zIta ane uSNa padamAM bahuvacanane praga karavAmAM Avela che. " jarAH zo : terAH guNaH rA: dhuvA: risAda zIta: rerA rerA nidhaH rezaH ?" athavA te pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A cothI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #950 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH deza uSNaH, dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karka zo dezo mRduko dezAH gurUkAH dezA laghukAH dezAH zIto dezA uSmAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH, 3, dezaH karka zo dezo mRduko dezAH gurukAH dezA laghukAH dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / evamete gurulaghukAnA bahuvacanAntAbhyAM zItoSNayoH parivRtyA ekatvAne kasvAbhyAM tathA snigdharUkSayorekatvAnekatvAbhyAM SoDaza bhaGgA bhavantIti / 'savve vi te causahi bhagA kakkhaDamauehiM egattae hi' sarve'pi te AditazcatuHSaSTibhaGgAH karkaza dukAbhyAmektvAbhyAM bhavantIti / 'tAhe kakkhaDeNe bhaGga hai-'dezaH karkaza , dezo mRduka', dezAH guru kAH, dezA laghukAH, dezAH zItA, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rukSAH 2' tRtIya bhaMga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezo mRdukaH, dezAH gurukAH, dezA laghukAH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezo rukSaH 3' caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai-dezaH karkazA. dezaH mRdukA, dezAH gurukAH, dezA laghukAH, dezAH zItAH, dezA uSNA, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH 4' isa prakAra se ye 16 bhaMga hote haiN| 'savve vi te ca usahi bhaMgA kakkhaDamauehiM egattaehi' isa prakAra se ye 64 bhaMga karkaza aura mRdu sparza kI ekatA ko-ekavacana ko lekara yatu payo ma cha. 1 53 // te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH2' pitAnA ekadezamAM karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezamAM uNuM ekadezamAM snigdha ane aneka dezamA 36 250deg4. DAya che. An el At . 2 4441 te 'dezaH karkazaH dezo mRdukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH3' potAnA dezamA 44deg mehezamA bhRsane dezamAM gurU aneka dezomAM 9ghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A zrI che. 3 mayA te 'dezaH karkazaH dezo madukaH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA mahezamA karkaza ekadezamAM mRdu aneka dezamAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uNu aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa 25. DAya che bhA yAya! ma cha. 4 'savve vi ca usadi bhaMgA kakkhahamauehi egattaehi mArItanA 64 yAsa lagI 444 mana bhR zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #951 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5sU09 anantapradezika saptASTasparzagatabhaGgani0937 egattaeNaM maueNaM puhutteNaM ee ca usaddhi bhaMgA kAyadhyA' tadanantaraM karkazenaikatvena mRdukena pRthaktvena karkazapadena ekatvakena ekavacanAntena mRdukapadena pRthaktvena bahuvacanAntena ete eva pUrvoktakrameNaiva catuHSaSTibhaGgAH kartavyAH, tathAhi-dezaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 1, dezaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 2, dezaH karka zo dezAH mRdukAH hue haiM 'tAhe kakkhaDeNaM egattaeNaM maueNaM puhutteNaM ee causahi bhaMgA kAyavvA' isI prakAra se karkaza pada ko ekavacana meM aura mRdupada ko bahuvacana meM rakhakara jo 64 bhaMga banate haiM ve bhI isI krama se banate haiMjaise-'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezo guruko, dezo laghuko, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdho, dezo rUkSaH' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'deza: karkazaH, dezAH mRdukAra, dezo gurukA, dezo laghukaH, deza: zItaH deza uSNaH dezaH snigdhA, dezAH rakSAH' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu. ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa 25zana 285|-vynne as yA . 'tAhe kakkhaDeNaM egattaeNaM maueNaM puhutteNaM ee caumraddhi bhaMgA kAyavvA' mA zata za pa . vacanamAM ane mRdu padane bahuvacanamAM ne 64 cosaTha bhAge thAya che. te yA prabhArI cha.-'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zItaH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH1' athavA te pAtAnA dezamA karkaza aneka dezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNuM ekadezamAM sinagdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. // 5 // cha. 1 mayA te 'dezaH karkazaH dezAH madukAH dezo gurukaH dezA laghukaH dezaH zIta: deza uSNaH deza: snigdhaH dezAH rUkSAH2' potAnA . dezamAM karkaza aneka dezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uNu ekadezamAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALe hAya cha. bhAbhAna . 2 55 te mate 'dezaH karkazaH dezAH bha0 118 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #952 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 938 bhagavatIsUtre dezo guruko dezI laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3, deza karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4 / dezaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 2 / 1, sparzavAlA ho sakatA hai2, tRtIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezaH zItaH, deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai3 caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH dezAH mRdukA, dezo guruko, dezo laghuko, dezaH zItaH, deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai4, ava uSNa padakI bahuvacanAntatA meM jo cAra bhaMga banate haiM-ve isa prakAra se haiM-'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezo guruko, dezo laghuko, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH dezo rUkSa:1' yaha prathama bhaMga mRdukAH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezaH rUkSaH3' pAtAnA mahezamA 5 bhane dezamA bhRDha mehezamA 43 me. dezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa aneka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A trIjo bhaMga che. 3 athavA te 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zItaH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' pAtAnA dezamA 44' mane zima bhU ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM uSNa aneka dezomAM sinagdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A ce bhaMga che. 4 have uSNa padane bahuvacanamAM javAthI je cAra bhaMga thAya che te wilm mAmA mAve che.-' dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zItaH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH1' athavA te pAtAnA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #953 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u. 5 sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhaGga ni0 939 deza: karkazo, dezAH mRdukAH dezI guruko dezI laghuko dezaH zIto dezAH uSNAH dezaH ferrat dezAH rUkSAH 2 / 2, dezaH karkazo dezAH mRdukAH dezI guruko dezat laghuko dezaH zIto dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo hai, isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai, dvitIya bhaMga meM rUkSa pada meM bahuvacanAntatA karake bhaMga banA hai - jaise- 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezAH rukSAH 2' ekadeza meM vaha karkaza, aneka " dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezo meM rUkSa sparzabAlA ho sakatA hai2, tRtIya bhaMga isakA isa prakAra se hai - 'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezI gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzabAlA ho sakatA hai3, caturtha bhaMga isa prakAra se hai- 'deza: karkazaH, deshaa| dezaH zItaH dezA uSNA bhane zobhAM bhR ekadezamAM karkaza aneka dezeAmAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparza vALe! hAya che. A paheaA bhaMga che. 1 zrI bhaga rUkSa padamAM mahuvacanane prayAga karavAthI thAya che. te A pramANe che.'deshH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' te potAnA uddezamA ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa spa vALA hoya che. A khInne bhaga che. athavA te 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3' te potAnA uddezamAM za bhane dezAmAM mRdu ekadezamAM gurU eka dezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezeAmAM uSNu aneka dezemAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa pazavALA hoya che, A zrIle lauMga ke u athavA te 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezI gurukaH dezo zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #954 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 940 bhagavatIstre rUkSaH 2 / 3, dezaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto dazA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 2 / 4, dezaH karkazo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSaH 3 / 1, dezaH karka zo dezAH mRdu kAH dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezaH snigdho dezAH rUkSAH 3 / 2, dezaH karkazo mRdukAH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH dezAH rUkSA:4' ekadeza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM mRduka, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, ekadeza meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha evaM aneka dezoM meM rukSa sparzavAlA ho sakatA hai 4 zItapada meM bahuvacanAntatA karake jo 4 bhaMga banate haiM ve isa prakAra se haiM-'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezA zItA, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezaH rUkSaH 1' yaha prathama bhaMga tRtIya catuSka kA hai isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai 1, isakA dvitIya bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezaH laghukaH dezaH zItaH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA me. dezamAM karkaza aneka dezomAM mRdu ekadezamAM gurU eka dezamAM laghu ekadezamAM zIta aneka dezomAM uSNu aneka dezamAM snigdha ane aneka dezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A ce bhaMga che. 4 zIta padane bahuvacanamAM javAthI je 4 cAra bhaMga thAya che. te have matAmA bhAva 2.-'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gurukaH dezo ladhukA dezAH zItAH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezaH rUkSaH1' 52 te pAtAnA me. TekAmAM karkaza aneka dezomAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uNu ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa pazavALa hoya che. A pahelo bhaMga che. 1 A trIjI caturbhagIno pahele cha. atha ta 'dezaH karkazo, dezAH madukAH, dezo guruko, dezo laghuko zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #955 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5109 anantapradezike saptASTasparzagata maGgani0 941 dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 3 / 3, dezaH karka zo dezAH mRdukAH, dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH deza uSNo dezAH snigdhAH dezAH rUjhAH 3 / 4, dezaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezo rUkSaH 4 / 1, dezaH karka zo dezAH mRdukAH dezo guruko snigdhA, dezAH rUkSAH 2' ekadeza meM vaha karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai- tRtIya bhaMga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezAH mRdukAA, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezAH zItA, deza ugA, dezAH snigdhAH, dezo rUkSaH3' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, anekadezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIna, ekadeza meM uSNa, aneka dezoM meM snigdha aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai isakA caturtha bhaMga isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezAH mRdukAH, dezo guruko, dezo laghukaH, dezAH zItAH, deza uSNaH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA4' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, ekadeza meM uSNa aneka dezoM meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai| dezAH zItAH, deza uSNo, dezaH snigdho dezA rUkSA:2' te pAtAnA mahezamA 44, aneka dezomAM mRdu eka dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha aneka dezomAM rUkSa spezavALo hoya che. 2 A zrI yatumAna bhInna cha. 2 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gRhakaH dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH3' pAtAmA ekadezamAM karkaza aneka dezamAM mRdu eka dezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezomAM zIta ekadezamAM uNu aneka dezamAM sinagdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALe hoya che. mAtra yatumAna zrImacha. 3 athavA 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghukaH dezAH zItAH deza uSNaH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4' potAnA mahezamA 4za bhane dezamA bhR zamA 13 ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta ekadezamAM uSNu aneka dezamAM niSpa ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALe heya che. A trIjI caturbhAgIne yaa| che. 4 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #956 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 942 bhagavatI sUtre dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdho dezAH rUkSAH 4 / 2, dezaH karkazo dezAH mRdukAH dezI guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezo rUkSaH 4 - 3, dezaH karkazo dezA mRdukAH dezo caturtha catuSka zIta evaM uSNapada meM bahuvacana hone se huA haiisakA prathama bhaMga isa prakAra se hai- 'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezo gurukaH, dezo laghuko, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH 4' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha, aura ekadeza meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai1, dvitIya bhaMga isakA isa prakAra se hai- 'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezo gurukaH, dezI laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezaH snigdhaH dezAH rUkSA : ' isake anusAra vaha ekadeza meM karkaza, aneka dezoM meM mRdu, ekadeza meM guru, ekadeza meM laghu, aneka dezoM meM zIta, aneka dezoM meM uSNa, ekadeza meM snigdha aura aneka dezoM meM rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai2, tRtIya bhaMga isakA isa prakAra se hai- 'dezaH karkazaH, dezAH mRdukAH, dezI gurukaH, dezI laghukaH, dezAH zItAH, dezA uSNAH, dezAH snigdhAH, dezI rukSaH 3' ekadeza usakA karkaza, aneka deza mRdu, ekadeza guru, have zIta ane uSNupatnane khahuvacanamAM cAjIne ceAthI catubha'gInA bhagA atAvavAmAM Ave che. te yA pramANe che.-' dezaH karkazaH dezAH mudukAH dezo gurukaH dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH 1 ' athavA te peAtAnA ekadezamAM karkaza aneka dezeAmAM mRdu ekadezamAM gurU eka dezamAM laghu aneka dezAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa pazavALA hAya che. A ceAthI catugInA pahelA bhaga che. 1 athavA te 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo gurukaH dezo laghukaH dezAH zItAH dezA uSNAH dezaH snigdhaH dezAH rUkSAH 2' potAnA uddezamAM za aneka dezeAmAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezeAmAM zIta aneka dezeAmAM uSNa ekadezamAM snigdha ane aneka dezeAmAM rUkSa pazavALA hoya . yA thothI atula jInA jIle lauMga che. 2 athavA te ' dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghukaH dezAH zItAH dezA ugAH, dezaH snigdhAH dezo laHrU' pAtAnA ekadezamAM kaza aneka dezomAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #957 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5sU09 anantapradezike saptASTasparzagatabhanami0 953 laghuko dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH 4-4, evaM laghuke bahutvaM nivezya SoDazabhaGgAH, tathA guruke'pi bahutvaM laghuke ekasvaM nivezya SoDazabhaGgAH kartavyAH, tathA garukalaghukayorapi bahutvaM nivezya SoDazabhanAH kartavyA stadevaM karkaze ekatvaM mRduke bahuvacanAntatAmAzritya catuHSaSTirbhazA bhavantIti / 'tAhe kakkhaDeNaM puhutteNaM maueNaM egattaeNaM causaDhi bhaMgA kAyavyA' ekadeza laghu, aneka deza zIta, aneka deza uSNa, aneka deza snigdha aura ekadeza usakA rUkSa sparzavAlA ho sakatA hai3' caturtha bhaMga isakA isa prakAra se hai-'dezaH karkazA, dezAH mRdukAH, dezo gurukaH, dezo laghukA, dezAH zItAH, dezAH uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSA:4' ekadeza usakA karkaza, aneka deza usake mRdu, ekadeza usakA guru, ekadeza usakA laghu, aneka deza usake zIta, aneka deza uSNa, aneka deza snigdha aura aneka deza usake rUkSa sparzavAle hote haiM / isI prakAra se laghupada meM bahuvacana karake solaha bhaMga hote haiM, tathA gurupada meM bahuvacana evaM laghupada meM ekavacana karake bhI solaha bhaMga hote haiN| tathA gurupada aura laghupada ina donoM meM bhI bahuvacana karake 16 bhaMga hote haiN| isa prakAra se karkaza meM ekavacana karake aura mRdupada meM bahuvacana karake 64 bhaMga hote haiN| 'tAhe kakkhaDeNaM puhutteNaM ma ueNaM egattaeNaM causahi laghu aneka dezamAM zIta aneka dezamAM uSNu aneka dezomAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A cethI caturbhagIne trIjo bhaMga che. 3 2424 te 'dezaH karkazaH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezAH zItAH dezA uSNAH dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH4-4' potAnA zamA 44bhne| dezomAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu aneka dezamAM zIta aneka dezomAM uSNa aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A cethI caturbha"gIne ceAtho bhaMga che. Aja rIte laghu padamAM bahuvacananI cejanA karavAthI paNa 16 bha thAya che. temaja gurUpadamAM bahuvacana ane laghupadamAM ekavacananI cejanA karIne paNa 16 seLa bharo thAya che. te ja rIte gurU ane laghu e bannemAM bahuvacanane pravega karIne paNa 16 soLa bhaMga thAya che. A rIte karkaza padamAM ekavacana ane mRdu padamAM bahuvacanane pryaa|| 4 // 2 64 yAsa: All thAya che. 'tAhe kakkhaDeNaM puhutteNaM maueNaM egattaeNaM causadvi bhaMgA kAyavvA' te 54ii 54454mAM mahupayana bhane ma zrI bhagavatI sutra: 13 Page #958 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIle tataH karkazena karkazapadena pRthaktvakena bahuvacanAntena mRdupadena caikatvakena ekavacanAntena catuHSaSTibhaGgAH pUrvoktapakAreNa yathA bahuvacanAntena mRdukapadena kRtaM tathaiva bahuvacanAntena karkazapadenApi catuHSaSTimagA?, kartavyA stathAhi-dezAH karkazAH dezo mRduko dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo deza: snigdho dezo rUkSa ityAdi krameNa catuHSaSTibhaGgA uuhniiyaaH| 'vAhe egehi ceva dohi vi puhuttehiM causahi bhaMgA kAyabA' jAva desA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA' tataHbhaMgA kAyavvA' isake bAda karkaza pada meM bahuvacana karake aura mRdupada meM ekavacana karake 64 bhaMga karanA cAhiye, jisa prakAra se mRdupada meM bahuvacana karake 64 bhaMga banAye gaye haiM, usI prakAra se karkazapada meM bhI bahuvacanAnta karake usake dvArA 64 bhaMga banA lenA cAhiye, jaise'dezAH karkazAH, dezo mRdukA, dezo gurukaH, dezo laghukaH, dezaH zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH' ityAdi rUpa se 64 bhaMga hote haiM, inake banAne kI paddhati karkazapada ko ekavacanAnta karake pahile prakaTa kara dI gaI hai-'tAhe egehi ceva dohiM vi puhuttehiM cauDhi bhaMgA kAyavvA, jAva desA kakkhaDA, desA mauyA, desA garuza, desA lahuyA, desA sIyA, desA umiNA, desA niddhA, desA lukkhA' isI prakAra se padamAM ekavacananI ejanA karIne 64 cosaTha bhaMga banAvI levA. je rIte mRdupadamAM ekavacananI cejanA karavAthI 64 cosaTha bhaLe banAvavAmAM AvyA che. e ja rIte karkaza padamAM paNa bahuvacananI bhejanA karavAthI te prakAre 64 yAsa: a manApI kA, tenA paDase 1 mA pramANe che.-' dezAH karkazAH dezo mRdukaH dezo gurukaH dezo laghukaH dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo raha' te pitAnA aneka dezomAM karkaza ekadezamAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM laghu ekadezamAM zIta ekadezamAM uSNa ekadezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALo hoya che. A pahele bhaMga che. A prakArathI bAkInA bhAge samajI levA e pramANe kula 64 cosaTha bhaMga thAya che. A bhago banAvavAnI paddhati karkaza padane ekvacanamAM rAkhIne pahelA batAvavAmAM AvI cha. 'tAhe egehi cetra dohi vi puhuttehi carasaDhi bhaMgA kAyavvA' jAva dekhA kakkhaDA desA mauyA desA gamyA dekhA lahuyA desA sIyA denA utriNA desA niddhA desA lukkhA' me rI 34 ana bhUDa me pahone mAyanamA zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #959 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5209 anantapradezike saptASTasparzagatabhani0 945 tadanantaram etAbhyAmetra karkazamRdukAbhyAM pRthaktvena bahuvacanAntAbhyAM pUrvoktakrameNa yathA karka zena ekavacanAntena catuHSaSTibhaGgAH kRtAstathaiva dvAbhyAM karka zamRdukAbhyAmapi catuHSaSTibhaGgAH kartavyAH, dezAH karka zAH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zIto deza uSNo dezaH snigdho dezo rUkSa ityArabhya dezAH karka zAH dezAH mRdukAH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uSNA dezAH snigdhAH dezAH rUkSAH etadantA sarve'pi bhaGgAH saMgrAhyAH, 'eso'pacchimo bhaMgo' eSo'nantarodIrito bhaGgo'pazcima:-sarvAntimo bhavatIti / ete ca karkaza, aura mRdu ina donoM padoM ko bahuvacanAnta karake inase bhI ekavacanAnta mRdu pada se banAye gaye 64 bhaMgoM ke jaise 64 bhaMga ghanA lenA cAhiye ina donoM ke saMyoga se jo 64 bhaMga banate haiM unameM se yaha-'dezAH karkazAH, dezAH mRdukAH, dezo guruko, dezo laghuko, deza zItaH, deza uSNaH, dezaH snigdhaH, dezo rUkSaH' prathama bhaMga hai, isake anusAra usake aneka deza karkaza, aneka deza mRdu, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uhaNa, ekadeza snigdha, aura ekadeza rUkSa ho sakatA hai, ina meM kA antima bhaMga 'dezAH karkazAH dezAH mRdukAH, dezAH gurukAH, dezAH laghukAH, dezAH zItAH, dezAH uSNAH, dezAH snigdhAH, dezAH rUkSAH' aisA hai-yahI bAta-'eso'pacchimo bhaMgo' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| isake anusAra usake aneka deza karkaza, aneka deza mRdu, aneka deza guru, aneka deza laghu, aneka deza ejIne jema mRdu padane ekavacanamAM rAkhIne 64 cosaTha bhaga banAvyA che te rIte AmAM paNa 64 cosaTha bhaMga bane che. A baMneno gathI 64 cosaTha yo mana che. tenA pasa mA prabhAe cha.-'dezAH karkazAH dezAH mRdukAH dezo guruko dezo laghuko dezaH zItaH deza uSNaH dezaH snigdhaH dezo rUkSaH" te pitAnA aneka dezomAM karkaza aneka dezomAM mRdu ekadezamAM gurU ekadezamAM lai ekadezamAM zIta ekadezamAM uNuM eka dezamAM snigdha ane ekadezamAM rUkSa sparzavALa hoya che. A pahele bhaMga che. tene chelle bhaMga mApramANe cha.-'dezAH karkazAH dezAH mRdukAH dezAH gurukAH dezA laghukAH dezAH zItAH dezA uThaNAH dezAH snigdhAH dezAH rukSAH' bhane dezamA aneka dezomAM mRdu aneka dezomAM gurU aneka dezomAM laghu aneka dezomAM zIta aneka dezomAM uNu aneka dezomAM snigdha ane aneka dezomAM rUkSa sparzavALa hoya che. A pahelA ane chellA bhaMga sivAyanA bAkInA bha0 119 zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #960 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUce catuzcatuHSaSTaya Adito bhaGgA militAH santo dve zateSaTpazcAzadadhike syAtAm etadeva darzayati-savve te aTaphAse do chappannA bhaMga sayA bhavati' iti, sarve te aSTasparzaSaTpaJcAzadadhikAH zatadvayabhaGgA bhavanti, tathAhi-catuHsaMyoginaH SoDaza mahAH16, paJcasaMyogino'STAviMzatyadhikazatasaMkhyakA:128, SaTsaMyoginazcaturazItyadhikazatatrayasaMkhyakA bhavanti384 / saptasaMyogino dvAdazAdhikapaJcazatasaMkhyakAH(512) bhavanti, aSTasaMyoginaH SaTpaJcAzadadhikazatadvayasaMgakA(256) bhavanti, sarve ete bhaGgA militvA SaNNavatyadhikadvAdazazatasaMrupakA bhavanti iti / etde| darzayati mUle, 'evaM ee bAyarapariNae aNaMtapaesie khaMdhe savvesu saMjoesu bArasachannauyA bhaMgasayA bhavaMti' evam ete bAdarapariNatAnantamadezikaskandhe sarveSu saMgogeSu SaNNavatyadhikadvAdazabhaGgazatAni bhavanti // 50 9 // aSTasparzakopTakam deze / deze / deze / deze / deze / deze / deze / deze karkazaH | mRdakaH / gurukaH | laghukaH / zItaH | uSNaH snigdhaH | rUkSaH 256 / 128 | 64 / 64 / 16 / zIta, aneka deza uSNa, aneka deza snigdha, aura aneka deza rUkSa ho sakate haiN| ina prathama aura antima bhaMga ke atirikta aura jo 62 bhaMga madhya ke bace haiM ve saSa bhaMga apane Apa samajhe jA sakate haiM aise haiN| 'savve te aTThakAse do chappannA bhaMgasayA bhavaMti' ina cAra 64 ke kula bhaMga milakara 256 ho jAte haiM aisA jAnanA cAhiye, sparzo ko Azrita karake catuHsaMyogI 16 bhaMga, paMcasaMyogI 128 bhaMga, SaTsaMyogI bhaMga 384, sAta saMyogI bhaMga 512 aura aSTa saMyogI bhaMga 256 ye saba milakara 1296 bhaMga hote haiM ye 1296 bhaMga bAdarapariNata anantapradezika skandha 2 62 pAsa3 An che mI 255 sama sevA. me zata samve te aTraphAse do chappannA bhaMgasayA bhavaMti' mA yAra yAsanA pusa 256 pse| cha55na bhaMga thAya che. tema samajavuM sparzone Azraya karIne cAra saMyegI 16 soLa bhaMga pAMca saMgI 128 ekase aThayAvIsa cha sagI 384 traNase coryAzI sAta saMgI 512 pAMcase bAra ane ATha saMgI 256 baso chappana bhaMga A badhA bhegA maLIne kula 1296 bArase chananu bhaMga thAya che. 1296 aMge bAdara pariNata ane anaMta pradezavALA kaMdhamAM paze saMbaMdhI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #961 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavandrikA TIkA za020 u.5 sU010 paramANuSakAranirUpaNam 947 paramANvadhikArAdeva idamAha-'kAvihe NaM bhaMte !' ityaadi| mlam-'kaivihe gaM bhaMte! paramANU pannatte goyamA! cau. vihe paramANU pannatte, taM jahA-davyaparamANU1, khettaparamANU2, kAlaparamANU3, bhAvaparamANU4 / davaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe pannatte, goyamA! caubihe pannatte, taM jahA-accheje1, abheje2, aDajjhe3, agejjhe / khettaparamANU NaM bhaMte! kaivihe pannatte, goyamA ! cauvihe pannatte, taM jahA-aNaddhe1, amajhera, apaese3, avibhaaime4| kAlaparamANU pucchA, goyamA! caubihe pannatte, taM jahA avanne1, agaMdhe2, arase3, aphaase4| bhAvaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe pannatte, goyamA! cauvihe pannatte, taM jahA vanamaMte ! 1, gaMdhamaMte 2, rasamaMte!3, phAsamaMte ! 4, sevaM bhaMte ! sevaM bhate! tti jAva vihrii|suu010|| chAyA-katividhaH khalu bhadanta ! paramANuH prajJaptaH, gautama ! caturvidhaH paramANuH prajJaptaH, tadyathA dravyaparamANuH 1, kSetraparamANuH 2, kAlaparamANuH 3, bhAvaparamANuH 4 / dravyaparamANuH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaH, gautama ! caturvidhaH prajJaptaH tadyathA-acchedyaH 1, abhedyaH 2, adAhyaH 3, agrAhyaH 4 / kSetra paramANuH khalu bhadanta ! katividhaH prAptaH, gautama ! caturvidhaH prAptaH tadyathAmeM sparzo ko Azrita kara hue haiM aisA jAnanA cAhiye, yahI pAta evaM ee pAyarapariNae aNaMtapaesie khaMdhe samvesu saMjoesu pArasachannauyA bhaMgasayA bhavaMti' isa sUtrapATha dvArA samajhAi gaI hai| ATha sparza kA koSTaka saM. TokA meM dikhAyA hai so vahAM se samajha leveM ||suu0 9 // thayA cha. tama samana'eva ee bAyarapariNae aNaMtapaesie khaMdhe samvesa saMjoesu bArasa channa uyA bhaMgasayA bhavaMti' sUpAthI samantavA che. mA425zana koSTaka saM. TIkAmAM batAvavAmAM Avela che te te tyAMthI samajI levuM. sU0 lo zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #962 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 948 bhagavatIsUtre anardhaH 1, amadhyaH 2, apadezaH 3, avibhAgimaH 4 / kAlaparamANuH pRcchA, gautama ! caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-avarNaH 1, agandhaH 2, arasaH 3, asparzaH 4 / bhAvaparamANuH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! caturvidhaH prajJaptaH, tadyathAvarNavAn 1, gandhavAn 2, rasavAn 3, sparzavAn 4 / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||suu0 10 // vizatizate paJcama uddezaH samAptaH / TIkA--'kaivihe NaM bhaMte !' katividhaH-katiprakArakaH khalu bhadanta ! 'paramANU pannatte' paramANuH prajJapta:-kathitaH, he bhadanta ! yo'yaM paramANuH-yaH khalu sUkSmavAdaraskandhAnAm avayavarUpaH sa katividhaH kathita iti bhAvaH / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'caubdhihe paramANU pannate' caturvidhazcatu: prakArakaH paramANuH prajJaptaH, paramANuH paramazvAsau aNuzceti paramANuH yatrAvayavadhArA vizrAnti gacchati so'pakarSagato dravyavizeSaH / prakArabhedameva darzayati-taM jahA' paramANu ke adhikAra se hI sUtrakAra aba Age kaha rahe haiM'kaivihe NaM bhaMte ! paramANU pannatte ?' ityAdi / TokArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai 'kavihe NaM bhaMte ! paramANU pannatte' he bhadanta ! jo sUkSma evaM cAdara skandhoM kA avayavarUpa paramANu hai vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu ne aisA kahA hai-ki 'goyamA ! caubdhihe paramANU pannatte' paramANu cAra prakAra kA kahA gayA hai 'paramazvAso aNuzca paramANuH' isa vyutpatti ke anusAra jahAM avayavadhArA vizrAnti ko prApta ho jAtI hai aisA jo apakarSagata dravyavizeSa hai usakA nAma paramANu hai arthAt pudgala kA sabase choTe se choTA hissA ki jisakA phira dUsarA paramANuonA adhikArathI have sUtrakAra paramANune prakArenuM nirUpaNa 42 che. 'kaivihe NaM bhaMte !' tyAdi. TIkAI--A sUtrathI gautama svAmIe prabhune evuM pUchayuM che ke'kivihe NaM bhaMte ! paramANU pannatte' 3 san mane mA42 24 dhaunA re paramANuo che, te keTalA prakAranA kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhue dhu-goyamA ! caubihe paramANU paNNatte' 52maa| yAra prA2nA 4 che. 'paramazvAsau aNuzca paramANuH' mA vyutpatti pramANe yai Aqyvdhaa2| vizrAMti meLave che. evuM je dravyavizeSa che, tenuM nAma paramANu che. arthAta pudgalane sauthI nAnAmAM nAno hisso-bhAga ke jene tenAthI nAne bhAga-TukaDo thaI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #963 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za020 u.5 sU010 paramANuprakAranirUpaNam 949 ityAdi, 'taM jahA' tadyathA 'dabaparamANU 1, khettaparamANU 2 kAlaparamANU 3, bhAvaparamANU 4' dravyaparamANuH 1, kSetraparamANuH 2, kAlaparamANuH 3, bhAvaparamANuriti 4, tathA ca dravyakSetrakAlabhAvabhedAt paramANuzcaturvidha iti / eteSu dravyakSetra hAla sArabhinneSu catuHprakArakeSu paramANuSu dravyaparamANuH kIdRzaH phadimakArazceti darzayitubhAha- davyaparamANU' ityAdi, 'dAparamANU NaM bhaMte ! kAvihe pannatte' dravyaparamANuH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! caubihe pannatte' caturvidhaH prajJaptaH dravyaparamANuH tatra dravyarUpaH paramANuvyaparamANuH varNAdirUpadharmavivakSayA ekaH paramANureva dravyaparamANuzabdena kathyate, yato'tra kevalaM dravyasyaiva vivakSA vidyate, eka AkAzamadezaH kSetraparamANuriti kathyate / samayaH kAlaparamANuriti kthyte| khaNDa na ho sake vaha paramANu kahA gayA hai, yaha paramANu 'dabdhaparamANU 1, khettaparamANU 2, kAlaparamANU 3, bhAvaparamANU' dravyaparamANu, kSetraparamANu, kAlaparamANu aura bhAvaparamANu ke bheda se cAra prakAra kA kahA hai-inameM jo dravyaparamANu hai usake viSaya meM gautama ne punaH prabhu se aisA pUchA hai ki-'davyaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe pannatte' he bhadanta ! dravyaparamANu kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai'goyamA' caubihe pannatte' he gautama! dravyaparamANu cAra prakAra kA kahA gayA haiM ? dravyarUpa paramANu kA nAma dravyaparamANu hai / isa dravyaparamANu meM varNAdirUpa dharmoM kI vivakSA nahIM huI hai, isaliye eka paramANu hI dravyaparamANu zabda se gRhIta huA hai / kyoMki yahAM kevala dravya kI hI vivakSA huI hai / eka AkAzapradeza kSetraparamANu kahA gayA hai| naza tane 52mA 43pAmA bhAva cha,-mA 52mAnA 'dabaparamANU 1 khetta. paramANa2 kAlaparamANU 3 bhAvaparamANU4' dra0552mA kSetra52mA 2 4. paramANu ane bhAvaparamANunA bhedathI cAra prakAre che. AmAM je dravyaparamANa che tenA saMbaMdhamAM gautama svAmIe prabhune evuM pUchyuM che ke'dvvprmaannuu NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte' 8 lagana dra0ya paramAnA hai| anaa hai ? A. praznanA uttama prabhu che 4-'goyamA ! cauvihe paNNatte' he gautama 605 52mA yAra nA 4AmA mAvyA che. dravya rUpa paramANunuM nAma dravya paramANu che. A dravya paramANumAM varNAdi rUpa dharmonI virakSA karavAmAM AvI nathI. jethI eka paramANu ja dravya paramANu zabdathI grahaNa karAyela che. kemake ahiyAM kevaLa dravyanI ja vivakSA thaI che.1 eka AkAza pradezane kSetra paramANu kahevAmAM Ave che. samaya kALa paramANu zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #964 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 950 bhagavatIsUtre varNAdidharmANAM prAdhAnyavivakSayA bhAvaparamANuriti kathyate / dravyaparamANoH pakArabhedameva darzayati-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'acchejje' acchedyaH tatraiko'pi dravyaparamANuvivakSayA catuH svabhAvo bhavati tatroktam 'acchejje' iti accheyaH khaDgAdinA latAdivat chedayituma yogyo'cchedyaH paramANoratimUkSmatvAdavayavarahitatvAcca kadAcidapi khaDgAdinA chedanaM na saMbhavatIti ato'cchedyo'yaM bhavatIti / abhedyaH zUnyAdinA carmavat bhedayitumayogyo'bhedyaH yathA carma vastrAdika sAvayacaM snigdhaM ca vastu zucyAdinA'vayava vibhAgazo vibhidyate na tathA zUcyAdinA kadAcidapi paramANubhiyate avayavAbhAvAdato'bheya iti kathyate / 'aDajhe' samaya, kAlaparamANu aura varNAdirUpa dharma-paryAya bhAvaparamANu kahA gayA hai-dravyaparamANu 'acchejje' Adi ke bheda se cAra prakAra kA hotA hai yadyapi dravyaparamANu ekarUpa hI hotA hai phira bhI vivakSA se use cAra prakAra kA kaha diyA hai jisa prakAra khaDga Adi dvArA latAdirUpa padArthoM kA chedana kara diyA jAtA hai usa prakAra dravyaparamANu kA chedana nahIM kiyA jA sakatA hai kyoMki paramANu ati sUkSma aura avayavarahita hotA hai-isa kAraNa usakA kabhI bhI khaDga Adi dvArA chedana nahIM ho sakatA hai isa kAraNa paramANu ko acchedya kahA gayA hai 1, tathA 'abhedya' carma meM jisa prakAra zUcI Adi se bheda kara diyA jAtA hai, usa prakAra paramANu meM bheda nahIM kiyA jA sakatA hai arthAt-camar3A yA vastra Adi avayavasahita hI zUcI Adi se avayava vibhAgapUrvaka bhede jAte hue siddhakoTi meM bhAte haiM, paramANu nahIM kyoMki usameM avayavoM kA abhAva hai isa kAraNa vaha abhedya kahA gayA hai 'aDajjhe' sAvayava ane varNAdirUpa dharma-paryAyane bhAva paramANu kahevAmAM Ave che. dravyaparamANu 'acchejje' virenA methI yAra nA thAya che. te 0552mA me rUpe ja thAya che. te paNa vivakSAthI tene cAra prakAranA kahevAmAM Avela che. je rIte talavAra vigerethI latA-vela vigere padArthonuM chedana karavAmAM Ave che. te rIte dravya paramANunuM chedana karavAmAM AvatuM nathI, kema ke para. mANu atyaMta sUkrama avayava vagaranuM hoya che. te kAraNathI talavAra vigerethI tenuM chedana thaI zakatuM nathI. te kAraNe paramANune a chedha kahevAmAM Ave che. tayA 'abhedya yAmamA se. vizthI 21 : chidra 42vAmA mAve che, te rIte paramANumAM bheda karI zakAtA nathI, arthAt cAmaDuM agara vastra vigere avayava sAthe ja soI vigerethI avayava vibhAga pUrvaka bhedAya che te siddha che. paramANu bhedAtA nathI. kemake paramANumAM avayano abhAva che te zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #965 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rIkA za020 u.5 10 10 paramANuprakAranirUpaNam 951 adAbaH, yathA'gninA kaSThAdi dahyate sAvayavatvAt na tathA paramANuvayAdinA dagdhuM zakyo'timrakSamasvAdato'dAhya iti kathyate, ataeva 'agejjhe agra hyaH atisUkSmAditvAt hastAdinA cakSurAdinA vA grahItumayogyasvAda , agrAhya iti kathyate sAvayavasya sthUlatvaM prAptasyaiva padArthasya hastAdinA grahaNaM cakSurAdinA vA grahaNaM jAyate'yaM tu paramANuratisUkSmavAdavayavarahitatvAt ca kathamapi grahItuM yogyo na bhavatItyato'grAhya iti kathyate / dravyaparamANu vibhAgazo darzayitvA tadanantaraM kSetraparamANu svarUpaM savibhAgaM darzayitumAha-'khetaparamANU' itgadi, 'khettaparamANU NaM bhaMte ! kAvihe panatte' kSetraparamANuH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH-katiprakArakaH kathita iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA! caubihe pannatte' he gautama ! kSetraparamANuzcaturvidhaH prajJaptaH / prakArabhedameva hone se kASThAdika padArtha hI agni dvArA dAhya (jalanevAlA) hote haiM avayava rahita hone se paramANu dAhya nahIM ho sakatA hai 'agejjhe' isI kAraNa ise agrAhya kahA gayA hai, hAtha yA cakSurAdika indriyAM na ise grahaNa kara sakatI hai, aura na ise dekha hI sakatI haiM, isaliye ise agrAhya kahA hai sAvayava (avayavasahita) padArtha kA hI jo ki sthUla bhAva ko prApta hotA hai hAtha Adi dvArA grahaNa hotA hai aura cakSu. Adi indriyoM dvArA usakA dekhanA Adi hotA hai parantu paramANu to aisA hotA nahIM hai isaliye atisUkSma aura avayavarahita hone ke kAraNa hI vaha agrAhya hotA hai, 'khetta paramANU NaM bhaMte! kavihe patte' he bhadanta ! kSetraparamANu kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isa gautama ke prazna kA uttara dete hue prabhu unase kahate haiM-'goSamA! ca ubihe pannatte' 41294thI tana mane apAmAM Ave che. 'aDajje' a1ya1 sahita pAyI kASTha-lAkaDA vigere padArtho ja agnithI khALI zakAya che. avayava vagaranA DApAthI 52mA jI zata nathI. 'agejjhe' 24 4294thI ta bhayAhya kahela che. hAtha agara cakSa vigere indriya tene grahaNa karI zakatA nathI. tema tene joI zakatA nathI tethI tene agra hya kahela che. avayava sAthe padArthanA ja ke je sthUla bhAva pAme che. tenuM hAtha vigerethI grahaNa karAya che. ane netrAdi Indriyo vaDe tene jevA vigere thaI zake che paraMtu paramANu te evuM hotuM nathI tethI atyaMta sUkSma ane avayava vagaranA hevAne chAra 04 te bhAva DAya che. 'khettaparamANU NaM bhaMte! kaivihe paNatte bhagavana kSetraparamANu keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? A praznanA uttaramA prabhu 4 the-'goyamA cauvihe pannatte' 3 gautama kSetra 52mA yAra zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #966 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 952 bhagavatIsUtre darzayati-'taM jahA' tadyathA-'aNaddha' anarddhaH, na vidyate ardha yasya so'nadhoM bhavati, paramANoH samasaMkhya kAvayavAbhAvAt , 'amajjhe' amadhyaH viSamasaMkhyakAvayavA. bhAvAt , amadhya iti, 'apaese' apradezaH-nAsti pradezo'vayavo yasya so'pradezaH pradezasyAbhAvAta / ataeva 'avibhAimeM' avibhAgima:-avibhAgena nivRttaH avibhAgimaH, pradezAbhAvAt paramANuvibhAjayitumayogyaH, pradezavAmeva vibhAgo bhavati paramANo sti pradezaH, nAto vibhAjayituM yogyo'to'vibhAgima iti kathyate / 'kAlaparamANU punchA' kAlaparamANuriti pRcchA' he bhadanta ! kAlaparamANuH katividhaH prajJaptaH iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'kAlaparamANU' kAlaparamANuH 'caubihe pannatte' caturvidhaH prjnyptH| cAturvidhyameva he gautama ! kSetraparamANu cAra prakAra kA kahA gayA hai jo isa prakAra se hai-'aga De' Adi-anadha paramANu meM samasaMkhyaka avayavoM kA abhAva hotA hai isa kAraNa usameM ardhabhAga nahIM hotA hai tathA viSamasaMkhyaka avayavoM kA isameM abhAva rahatA hai isase ise 'amadhya' kahA hai eka pradeza ke sivAya dvitIyAdika pradeza isameM hote nahIM haiM isase ise 'apradeza' kahA hai, tathA-yaha avibhAga se nivRtta hotA hai arthAt pradezoM ke abhAva se paramANu kA vibhAga nahIM hotA hai-pradezavAloM kA hI vibhAga hotA hai paramANu ke do Adi pradeza hote nahIM haiM isaliye imakA vibhAga nahIM ho sakatA hai, isase yaha 'avibhAgima' kahA gayA hai / 'kAlaparamANU NaM bhaMte ! kahavihe paNNatte' kAlaparamANu kitane prakAra kA hotA hai ? isa prazna ke uttara meM gautama se prabhu kahate haiM-he gautama! 4 // 2 // 4aa che. re 20 pramANe cha 'aNaDDhe' vigaire mana 52 / / mAmA sarakhI saMkhyAvALA avayane abhAva hoya che. tethI temAM ardho bhAga heto nathI. temaja viSama saMkhyAvALA avayane paNa temAM abhAva heya cha. tathA tara madhyamA pArane 'amadhya' 42 che. tebhA meM pradeza sivAya bhI vire prdesh| DatA nathI tathA tene 'apradeza' pradeza vinaane| 47sa che. tathA te vibhAga vagarane hoya che. arthAta pradezonA abhAvathI paramANuone vibhAga thato nathIkAraNa ke pradezavALAone ja vibhAga thaI zake che. paramANuonA be vigere pradeza heDatA nathI, tethI tene vibhAga thaI zakate nI, tI an 'avibhAgima' vimA 12ne 4AmA mAve che. 'kAlaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe pannatte' 3 bhagavan sa52mA 38 prA2nA 4aa cha 1 mA zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #967 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameSacandrikA TIkA za0 20 u.5 sU010 paramANuprakAranirUpaNam 953 darzayati-taM jahA' tathathA-'avanne' avarNaH kRSNanIlalohitahAridrazuklavarNarahitatvAt avarNaH, ya pi varNagandharasasparzavatvaM pudgalAnAM lakSaNamiti, paramANorapi pudgalatvAt varNAdimattvamAvazyakameva tathApi dravyamAtrasya pradhAnatayA viSakSaNAt satAmapi varNAdInAmavivakSaNAt kAlaparamANau varNAdInAM niSedha iti kRtvA avarNaH kAlaparamANuH kathyate iti, 'agaMdhe' agandhaH-surabhidurabhigandharahitaH satorapi 'kAlaparamANU cauvvihe paNNatte' kAla paramANu cAra prakAra kA kahA gayA hai-jo isa prakAra se hai-'avanne' ityAdi, kRSNa, nIla, lohita, hAridra, zukla. ina prakAra ke varSoM se vaha rahita hotA hai isa kAraNa kAlaparamANu avarNa kahA gayA hai yadyapi varNa, gaMdha, rasa aura sparza ina guNoM se jo yukta hotA hai vahI pudgala hai aisA pudgala kA lakSaNa kahA gayA hai paramANu pudgalarUpa hotA hai ataH paramANu meM varNAdimattA honA Avazyaka hI hai-phira bhI yahAM jo use avarNAdivAlA kahA gayA hai usakA kAraNa yahAM samaya hI pradhAnarUpa se vivakSA kI hai-isaliye varNAdikoM ke hone para bhI unakI vivakSA na hone ke kAraNa kAlaparamANu meM varNAdikoM kA niSedha kiyA gayA hai aura isI kAraNa use avarNarUpa se pratipAdita kiyA gayA hai| isI prakAra kA kathana 'agaMdha' ke kahane meM bhI jAnanA cAhiye arthAt kAla paramANu jisa prakAra se varNa se rahita kahA gayA hai, usI prakAra se vaha surabhigandha aura prazna uttaramA prabhu 4 cha -3 gautama ! 'kAlaparamANU cauvihe paNNatte' 40 52mA sAra prA2nA avAmA mAyA cha. 2 mA pramANe che. 'avanne' ItyAdi kRSNa, nIla, lAla, pILA ane sapheda A cAre prakAranA vaNethI te rahita hoya che. arthAt varNa vagaranuM hoya che tethI kAla paramANune "avarNa" kahela che. je ke varNa, gaMdha rasa ane paze A guNethI je yukta hoya che teja pudgala che. AvA pudgalane kAla-kSaNa kahela che. paramANu pula rUpa hoya che. jethI paramANumAM varNAdi prakAra hovuM jarUrI che, te paNa tene je avarNa divALuM kahevAmAM AvyuM che tenuM kAraNa ahiyAM dravyamAtranI ja mukhya rUpe vivakSA karela che. tethI varNAdinA hovA chatAM paNa tenI vivakSA na hovAne kAraNe kAla paramANumAM varNAdine niSedha karavAmAM Avela che. ane eja 4|2thii tena 'gaqg' (4g kAnu) 3 1 ve che. mA4 pramANenu 3thana 'agaMdha' ( 12)nA yanamA 5 samA. arthAta 2 zata kAla paramANune varNa vinAnuM kahevAmAM AvyuM che. e ja rIte surabhigadha bha 120 zrI bhagavatI sUtra: 13 Page #968 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre " gandhavatoravivakSaNAt dravyamAtrasyaiva vivakSaNAt / 'ara se' arasaH - tiktAdirasarahitaH rasAnAmavivakSaNAt 'aphAse' asparzaH - karkazamRdukagurukalaghukazItoSNasnigdharUkSasparzarahitaH sparzAnAmapi avivakSaNAt 'bhAvaparamANU NaM bhaMte !" bhAvaparamANuH khalu bhadanta ! 'kaivihe pannatte' katividhaH prajJaptaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'cavvihe panate' bhAvaparamANuzcavidhaH catuHprakArakaH prajJaptaH kathitaH / cAturvidhyameva darzayati- 'taM jahA ' tadyathA'vanna maMte' varNavAn kRSNanIlalohitaddAridrazuklama bhedabhinnapaJcamakArakavarNavAn durabhigandha ina donoM prakAra kI bhI gaMdha se rahita kahA gayA hai yadyapi vahAM paramANu meM gandhaguNa vidyamAna hai phira bhI usakI yahAM vivakSA nahIM huI hai / kevala kAla (samaya) dravyamAtra kI hI vivakSA huI hai 'arase' vaha kAlaparamANu arasa-tiktAdi rasoM se rahita hotA hai, yadyapi usameM ve vidyamAna rahate haiM phira bhI yahAM unakI vivakSA nahIM huI hai - kevala samayamAtra kI hI huI hai| 'aphAse' karkaza, mRduka, guruka, laghuka, zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa inake bheda se jo sparza ATha prakAra kA kahA gayA hai vaha bhI usameM nahIM rahatA hai isa kAraNa use asparza rUpa se kahA hai aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM'bhAvaparamANu NaM bhaMte ! kahavihe panante' he bhadanta ! jo bhAvaparamANU hai vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! vipaNante' he gautama ! bhAva paramANu cAra prakAra kA kahA gayA hai - 'taM jahA' jaise - 'vanamaMte, gaMdhamaMte, rasamaMte, phAsamaMte' varNavAlA, 954 prabhA - 'vaNNamaMte, gaMdhamaMte, rasamaMte, phAsamaMte' vazuvAjA gaMdhavAjA, rasavAjA sugadha durabhiga dha-dugandha e banne prakAranA gadhA vinAnuM kahevAmAM Avela che. jo ke tyAM paramANumAM gaMdha guNu hoya ja che. te paNa ahiyAM tenI vivakSA thardha nathI. Devala dravya bhAtranI 4 vivakSA thA che. 'arase' te sa paramANu arasa-tikhA vigere raseA vinAnuM hoya che. jo ke te rase temAM vidyamAna hAya che paNa ahiyAM tenI vivakSA thai nathI. kevaLa dravya mAtranI 4 viSakSA zvAmAM bhAvI che. 'aphAse' aza bhRhu, gu3 laghu zIta, u, snigdha ane rUkSa e bhedathI sparza ATha prakAranA kahela che. te pazu temAM rddete| nathI, tethI tene 'asparza' sparza' vinAnA uDela che, have gautama svAmI bhAvaparama nA saMbadhamAM prabhune pUche che ke 'bhAvaparamANU NaM bhaMte! kaivihe paNNatte' he bhagavan bhAvaparamANu IMTasA aAranA he ? ma praznamA uttaramA alu paNNatte' he gautama lAva paramANu yAra prahAra - 'goyamA ! cauvvidde che. 'ta' jahA' te zrI bhagavatI sUtra : 13 De he Page #969 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.20 u.5 sU010 paramANuprakAranirUpaNam 955 bhAvaparamANuH bhAvAH-varNAdayaste vidyante yatrAsau bhAvaparamANuH / 'gaMdhamate' gandhavAn surabhidurabhiprabhedabhinnagandhadvayavAn bhAvaparamANuriti / 'rasamaMte' rasavAn-tiktakaTukaSAyAmlamadhurarasavAn bhAvaparamANuriti / 'phAsamaMte' sparzavAn karkazamRdukagurukalaghukazItoSNasnigdharUmASTamakArakasparzavAn bhAvaparamANuriti / tadevaM dravyakSetrakALabhAvabhedena paramANozcAturvidhyamupadarzitamiti, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! paramANupudgalAdArabhya bAdarapariNAma anantapradezikaskandhe varNagandharasasparzAdInAM vyavasthA, tathA paramANoH prakArabhedo yad devAnupiyeNa gaMdhavAlA, rasavAlA aura sparzavAlA varNavAlA vaha isaliye kahA gayA hai ki usameM kRSNa, nIla, lohita hAridra aura zukla ye pAMca varNa rahate haiM / bhAva nAma varNAdikoM kA hai-ye bhAva jisa meM vidyamAna ho vaha bhAvaparamANu hai, surabhigaMdha aura durabhigaMdha ye donoM gaMdha usameM rahate haiM isaliye vaha gandhavAn kahA gayA hai, tikta, kaTa, kaSAya, amla aura madhura ke bheda se rasa pAMca prakAra kA hotA hai-bhAvaparamANu ina pAMcoM ramoM vAlA hotA hai / isaliye vaha rasavAlA kahA gayA hai, 'phAsamaMte' karkaza, mRduka, guruka, laghuka, zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa ye ATha sparza kahe gaye haiM so vaha bhAvaparamANu ina ATha spoM vAlA hotA hai isa kAraNa vaha sparzavAlA kahA gayA hai isa prakAra dravya, kSetra, kAla, bhAva ke bheda se paramANu meM yaha caturvidhatA dikhalAI gaI hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharaI' he bhadanta ! paramANupudgala se lekara bAdara pariNAmavAle anantapradezika skandha meM varNa, gaMdha, rasa, ane sparzavALA temAM kRSNa, nIla. lAla pILe ane sapheda e pAMca varSo rahe che, tethI tene varNavALe kahela che. bhAvanAma varNAdikanuM che. A bhAva jemAM vidyamAna hoya te bhAva paramANa che. surabhigadha-sugaMdha ane durabhigaMdha-durgaMdha e ane gaMdha temAM vidyamAna hovAthI tene gadhavAna kahela che. tIkhA kaDavA, kaSAya, khATA ane mIThA rasonA bhedathI pAMca prakAranA rase hoya che. paramANu te pAMce rasAvALuM hoya che. tethI tene rasavALuM kahevAmAM Avela che. 'phaasmN|' 442, bhRDa, 43, sadhu, zIta, SR snigdha bhane 31 mA ATha prakAranA speze kahyA che. te bhAva paramANu A AThe prakAranA spovALuM hoya che. tethI tene sparzavALuM kahevAmAM Avela che. A rIte dravya, kSetra, kAla, ane bhAvanA bhedathI paramANumAM A cAra prakAratA batAvavAmAM Avela che. 'seva bhaMte ! seva bhaMvetti jAva viharai' san 52ma purasathI na bAdara pariNAmavALA anaMtapradezika kaMdhamAM varNa, gaMdha, rasa, sparzanI zrI bhagavatI sUtra : 13 Page #970 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kathitaM tat sarvam evameva-sarvathA satyameva, yasmAt kevalino bhagavataH sakalasUkSmArthadarzitatayA sarvathA satyasyaiva pratipAdanAt iti evaM prakAreNa kathayitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan bhagavAn gautamo vihrtiiti|muu0 10 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM viMzatizatake pazcamoddezakaH smaaptH||20-5|| sparza kI vyavasthA, tathA paramANu ke prakAra bheda jo pUrvoktarUpa se Apa devAnupriya ne kahe haiM vaha saba kathana sarvathA satya hI hai kyoMki Apa kevalI haiM aura jo kevalI bhagavAna hote haiM ve sakala sUkSma, antarita aura dUrArtha padArthoM ke hastAmalakavat sAkSAt jJAtA hote haiM ata: unake dvArA pratipAdita kisI bhI tatva meM pratyakSa aura anumAna pramANa se bAdhA upasthita nahIM ho sakatI hai isa prakAra se kahakara ve gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 10 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameya candrikA vyAkhyAke dhIsaveM zatakakA ||paaNcvaaN uddezaka samApta // 20-5 / / vyavasthA tathA paramANuonA prakAra bhede pUrvokta paddhatithI A5 devAnupriye kahyA che. te tamAma kathana sarvothA satya ja che. kemake Apa kevalI che, ane je kevalI bhagavAna hoya che, te badhA ja sUkSma ane gaMbhIra arthavALA padArthone hastAmalakanI jema arthAt hAthamAM rahelA AMmaLAnI mAphaka sAkSAtarUpathI jANanAra hoya che. jethI teoe pratipAdana karela koI paNa tatvamAM pratyakSa ane anumAna pramANathI bAdhA AvI zakatI nathI. A pramANe kahIne gautamasvAmI tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. sU0 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA vIsamA zatakane pAMcame uddezaka samApta 20-pA zrI bhagavatI sUtra : 13