________________
५०८
भगवतीसूत्रे मणादयो धर्मास्तिकायस्य पर्यायतया व्यवहियन्ते । 'मुसावायविरमणेइ वा' मृषावादविरमणमिति वा 'एवं जाव परिग्गह वेरमणेइ वा' एवं यावत् परिग्रहविरमणमिति वा अत्र यावत्पदेन अदत्तादानविरमणमैथुनविरमणयोः संग्रहो भव. तीति, 'कोहविवेगेइ वा' क्रोधविवेक इति वा, 'जाव मिच्छादसणसल्लविवेगेइ वा' यावद् मिथ्यादर्शनशल्यविवेक इति वा अत्र यावत्पदेन मानः, माया, लोमः रागो द्वेषः, कलहः, अभ्याख्यान, पैशुन्यं, परपरिवादः, रत्यरतिः, मायामृषा च, इत्येतेषां संग्रहः, एषां विषये विवेक इति, 'इरिया समिईइ वा ईर्यासमिति. विरमणरूप होता है इसलिये धर्म शब्द के साधर्म्य से अस्तिकायरूप भी धर्म के धर्मास्तिकाय के प्राणातिपात विरमण आदि शब्द पर्याय शब्द रूप से कहे गये हैं 'मुसावायविरमणेह वो एवं जाव परिग्गहवेरमणेह वा' इसी प्रकार मृषावाद विरमण, यावत् परिग्रहविरमण ये सब भी धर्मास्तिकाय के पर्यायवाची शब्दरूप से व्यवहित किये गये हैं यह 'यावत्' शब्द से 'अदत्तादानविरमण और मैथुनविरमण' इसका ग्रहण हुआ है 'कोहविवेगेइ वा जाव मिच्छादसणसल्लविवेगेइ वा' यहां पावत् शब्द से मान, माया, लोभ, रागद्वेष, कलह, अभ्याख्यान, पैशुन्य, परपरिवाद, रति, अरति मायामृषा' इन सबका ग्रहण हुआ है अर्थात् क्रोध का विवेक त्याग यह धर्मास्तिकाय का पर्यायवाची नाम है इसी प्रकार से मान माया आदि का विवेक त्याग ये भी सब धर्मास्तिकाय के पर्यायवाची शब्द हैं। तथा मिथ्यादर्शनशल्य का त्याग यह भी धर्मास्तिकाय का पर्यायवाची शब्द है यही बात 'विवेक' शब्द છે, તે પ્રાણાતિપાત વિરમણ રૂપ હોય છે. તેથી ધર્મ શબ્દના સાધર્મીપણાથી અસ્તિકાય રૂપ ધર્મના-ધર્માસ્તિકાયને પ્રાણાતિપાત વિરમણ વિગેરે શબ્દો પર્યાય पायी ४ ३५था सा छे. मातेनु त्री नाम छे. 'मुसावायविरमणेइ वा एवं जाव परिग्गहवेरमणेइ वा' मे शत भूषापा विरभ, यावत् परियड विरभक्ष्य એ બધાને ધર્મારિતકાયના પર્યાયવાચક શબ્દ રૂપથી વ્યવહાર કરેલ છે. અહિયાં થાવત શબ્દથી અદત્તાદાન વિરમણ અને મૈથુન વિરમણ એ બન્ને ગ્રહણ કરાયા छ. 'कोहविवेगेइ वा जाव मिच्छादसणसल्लविवेगेइ वा' माडियां यावत् ४थी मान, माया, al, २, द्वेष, ४, भक्ष्याम्यान, शून्य, ५२५रिवाह, -નિંદા, રતિ, અરતિ માયા મૃષા આ બધા ગ્રહણ કરાયા છે. અર્થાત્ ક્રોધના વિવેકનો ત્યાગ એ ધર્માસ્તિકાયનું પર્યાયવાચક નામ છે. એજ રીતે માન, માયા વિગેરેનું વિવેકને ત્યાગ એ બધા જ ધર્માસ્તિકાયના પર્યાયવાચી શબ્દ છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
