________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०१९ उ०३ सू०१ लेश्यावान् पृथ्वीकायिकादिजीवनि० ३०७ स्पर्शान् प्रतिसंवेदयामः क्यमिष्टानिष्टस्पर्शसंवेदनं कुर्म इति विषया सज्ञादिका भवति किमिति प्रश्नः, भगवानाह-'णो इणढे समझे' नायमर्थः समर्थः हे गौतम ! पृथिवीकायिकानाम् इष्टानिष्टस्पर्शसंवेदनविषया संज्ञादिका न भवति मनो वचसोरभावेन संज्ञादीनामभावात् तथापि 'पडिसंवेदेति पुणते' प्रतिसंवेदयन्ति पुनस्ते यद्यपि तेषां पतिसंवेदनविषयिणीसंज्ञादिका न भवति किन्तु ते इष्टानिष्टादिवस्तूनां प्रतिसंवेदनं कुर्वन्त्येव ७ । अथाष्टमं प्राणातिपातद्वारमाह'ते णं भंते ! जीवा' ते खलु भदन्त ! पृथिवीकायिका जीवाः किं पाणाइवाए उपक्वाइज्जति' प्राणातिपाते-हिंसनव्यापारे विद्यमानाः सन्ति इति किम् उपाइष्टानिष्ट स्पर्श का प्रति संवेदन करते हैं और दूसरों से भी वे ऐसा प्रकट कर सके कि हम इष्टानिष्ट स्पर्श का प्रतिसंवेदन करते हैं ? तात्पर्य प्रश्न का ऐसा है कि क्या उनके इष्टानिष्ट स्पर्श विषयक संज्ञा, प्रज्ञा आदि होते है ? उत्तर में प्रभु कहते हैं-'णो इणढे समढे' हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है । अर्थात् पृथिवीकायिक जीवों के इष्टा. निष्ट स्पर्श विषयक संज्ञा प्रज्ञा आदि कुछ भी नहीं होते हैं। क्योंकि एकेन्द्रिय जीवों के मन वचन का अभाव रहता है, अतः संज्ञा आदि इनमें नहीं होते हैं फिर भी इष्टानिष्ट का संवेदन तो इनको होता ही है और ऐसा यह संवेदन उनके अनाभोग पूर्वक ही होता है । ८ प्राणातिपातद्वार-इस द्वार को आश्रित करके गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है 'तेणं भंते! जीवा किं पाणाइवाए.' हे भदन्त ! ये पृथिवीकायिकप्राणातिपात. છે? કે જેનાથી તેઓ સમજી શકે કે અમે ઈષ્ટ અથવા તે અનિષ્ટ સ્પર્શનું પ્રતિસંવેદન કરીએ છીએ. અને બીજાને પણ તે એવું જ બતાવી શકે કે અમે ઈષ્ટનિષ્ટ સંપર્શનું પ્રતિસંપાદન કરીએ છીએ ? કહેવાનું તાત્પર્ય એવું છે કે-તેઓને ઈષ્ટ અનિષ્ટ સ્પર્શ સંબંધી સંજ્ઞા, પ્રજ્ઞા, વિગેરે હોય छ ? म प्रश्न उत्तरमा प्रभु ४ छ है-'णो इणठे समठे' हे गौतम ! આ અર્થ બબર નથી, અર્થાત્ પૃથ્વીકાયિક જીવોને ઈષ્ટ અનિષ્ટ સંબંધી સંજ્ઞા, પ્રજ્ઞા વિગેરે કંઈ પણ લેતા નથી. કેમ કે એકેન્દ્રિય જીને મન અને વચનને અભાવ રહે છે. તેથી તેઓમાં સંજ્ઞા વિગેરે હોતા નથી. તે પણ તેઓને ઈષ્ટનિષ્ટનું સંવેદન તે થાય જ છે. અને આવું આ સંવેદન તેઓને અનાગ પૂર્વક જ થાય છે.
૮ પ્રાણાતિપાત દ્વાર–આ કારને ઉદ્દેશીને ગૌતમ સ્વામીએ પ્રભુને એવું પૂછ્યું है-ते णं भंते ! जीवा! किं पाणाइवाए.' उनान् मा पृथ्वीयि। प्राति પાત-અર્થાતુ હિંસાના વ્યાપારમાં તત્પર છે, તેમ તેઓના સંબંધમાં કહી
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
