________________
SHRE
STHA
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०१८ उ०१० सू०५ वस्तुतत्वनिरूपणम्
२६३ इति विचार्य भगवान् स्याद्वादस्य समस्तदोषगोचरातिकान्तत्वात् स्याद्वादपक्षमनलम्ब्यैव उत्तरयति-'एगे वि अहं' इत्यादि । 'एगे वि अहं' एकोऽप्यहम् 'जाव अणेगभूयमावमविए वि अहं' यावत् अनेकभूतभावमव्योऽप्यहम् अत्र यावत्पदेन 'दुवे वि अहं अक्खए वि अहं अव्वए वि अहं अवढिए वि अहं' इत्यन्तस्य ग्रहणं भवतीति एकत्वद्वित्वादीनां विरुद्धत्वात् कथमित्येतदित्याशयेन पुनः पृच्छति क्योंकि आस्था में ही ये सब भूतकालीन, वर्तमानकालीन और भविष्य स्कालीन परिणमन होते हैं । इसी प्रकार भूतकाल के बाद वर्तमानकालिक परिणमन और वर्तमानकालिक परिणमन के बाद भविष्यकालीन परिणमन जो आत्मा में होते हैं वे उसकी अनित्यता विना हो नहीं सकते हैं क्योंकि भिन्न २ परिणमनों में आत्मा में एक स्वभावता व्यवस्थितता एवं अव्ययता रह नहीं सकती है। इस प्रकार से प्रदर्शित इन प्रश्नों में एकतर पक्ष के स्वीकार में अपरपक्षीय दोष आता है ऐसा विचार कर भगवान उसे स्यावाद की शैली से जो कि समस्त दोष गोचरातिक्रान्त है उत्तर देते हुए कहते हैं 'एगे वि अहं' हे सोमिल ! मैं एक भी हूं यावत् 'अणेगभूयः' अनेक भूत, भाव और भव्य परिणमनोवाला भी हूं यहां यावत् पद से 'दुवे वि अहं' इत्यादि बीच का सब पाठ संगृहीत हुआ है। प्रभु की अपने द्वारा कृत प्रश्नों के ऊपर स्वीकृति जानकर वह इस ख्याल से कि एकत्व द्वित्व आदि धर्म परस्पर में विरुद्ध हैं अतः एक ही जगह में इनकी मान्यता कैसे घटित हो सकती है प्रभु से पुन: જ ભૂતકાળ સંબંધી વર્તમાનકાળ સંબંધી પરિણમન થાય છે, એજ રીતે ભૂતકાળ પછી વર્તમાનકાલિક પરિણમન અને વર્તમાનકાલના પરિણમન પછી ભવિષ્યકાલ સંબંધી પરિણમન આત્મામાં જે થાય છે, તે તેની અનિત્યતા વગર થઈ શકતી નથી. કેમ કે જૂદા જુદા પરિણમનોમાં આત્મામાં એક સ્વભાવપણું વ્યવસ્થિતપણુ અને અયપણું રહી શકતા નથી. આ પ્રમાણે કહેલા આ પ્રશ્નોને એક પક્ષને સ્વીકાર કરે તે બીજે પક્ષમાં દેષ આવી જાય છે. એમ વિચારીને ભગવાન તેને સ્યાદ્વાદની શૈલીથી ઉત્તર भा५तां छ है-'एगे वि अहं' सेभित हु मे ५ छ. यावत् 'अणे. गभूय०' भने सूत, सामने भव्य ५२भा पाणे! ५५ हुँछु. पहिया यावत्पथी 'दुवे वि अहं' इत्यादि संधी या ग्रहय यो . પિોતે કરેલા પ્રશ્નોને ઉત્તર પ્રભુએ સ્વીકાર રૂપે આપે તે જોઈને તે ફરીથી એવા વિચારથી કે એકત્વ, દિવ વિગેરે ધર્મ પરસ્પર વિરુદ્ધ છે, જેથી એક જ સ્થળે તે બને છેવાની વાત કેવી રીતે ઘટી શકશે?
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
