________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०१९ उ०८ सू०१ जीवनिवृत्तिनिरूपणम् ४१९ कषायनि तिर्यावल्लोभापायनिर्वृत्तिः। एवं यावद्वैमानिकानाम् । कतिविधा खलु भदन्त ! वर्णनित्तिः प्रज्ञप्ता ? गौतम ! पञ्चविधा वर्णनितिः प्रज्ञप्ता, तद्यथाकाल (कृष्ण) वर्णनित्तिर्यावत् शुक्ल वर्णनित्तिः । एवं निरवशेषं यावद्वैमानिकानाम् । एवं गन्धनिर्वृत्तिद्विविधा यावद्वैमानिकानाम् रसनित्तिः पञ्चविधा यावद्वैमानिकानाम् । स्पर्शनिवृत्तिरष्टविधा यावद्वैमानिकानाम् । कतिविधा खलु भदन्त ! संस्थाननितिः प्रज्ञप्ता ? गौतम ! पहविधा संस्थाननिवृत्तिः प्रज्ञप्ता तद्यथा-समचतुरस्रसंस्थाननिर्वृत्तिः यावत् हुण्डसंस्थाननित्तिः। नैरयिकाणां पृच्छा गौतम ! एका हुण्डसंस्थाननित्तिः प्रज्ञप्ता । असुरकुमाराणं पृच्छा, गौतम ! एका समचतुरस्रसस्थाननितिः प्रज्ञप्ता । एवं यावत् स्तनितकुमाराणाम् । पृथिवीकायिकानां पृच्छा गौतम ! एका मसुरचन्द्रसंस्थाननिर्वृत्तिः प्रज्ञप्ता। एवं यस्य यत् संस्थानम् यावद्वैमानिकानाम् । कतिविधा खलु भदन्त ! संज्ञानिर्वृतिः प्रज्ञप्ता गौतम ! चतुविधा संज्ञानिवृत्तिः प्रज्ञप्ता, तद्यथा-आहारसंज्ञानित्तिर्यावत् परिग्रहसंज्ञानिवृत्तिः, एवं यावद्वैमानिकानाम् । कतिविधा खलु भदन्त ! लेश्यानि तिः प्रज्ञप्ता ? गौतम ! षविधा लेश्यानिवृत्तिः प्रज्ञप्ता तद्यथा-कृष्णलेश यानित्तिर्यावत् शुक्ललेश्यानित्तिः । एवं यावद्वैमानिकानाम् । यस्य या लेश्या । कतिविधा खलु दृष्टिनिर्वृत्तिः प्रज्ञप्ता ? गौतम ! त्रिविधा दृष्टिनित्तिः प्रज्ञप्ता, तद्यथा-सम्यग्दृष्टिनिटत्तिः, मिथ्यादृष्टिनित्तिः, सम्यग्र मिथ्यादृष्टिनिर्वृत्तिः । एवं यावद्वैमानिकानाम् यस्य यद्विविधा दृष्टिः । कतिविधा खलु भदन्त ! ज्ञाननित्तिः प्रज्ञप्ता गौतम ! पश्चविधा ज्ञाननिर्वृत्तिः प्रज्ञप्ता, तद्यथा-आभिनिवोधिकज्ञाननिर्वृत्तिवित केवलज्ञाननिर्वृत्तिः । एवम् एकेन्द्रियवर्ज यावद्वैमानिकानाम् यस्य यत् ज्ञानम् । कतिविधा खलु भदन्तं ! अज्ञाननिर्वृत्तिः प्रज्ञप्ता ? गौतम ! त्रिविधा अज्ञाननिर्वृत्तिः प्रज्ञप्ता तद्यथा-मत्यज्ञाननिर्वृत्तिः, श्रुताज्ञाननिर्वृत्तिः, विभङ्गज्ञाननिर्वृत्तिः, एवं यस्य यद् अज्ञानम् यावद्वै. मानिकानाम् । कतिविधा खलु भदन्त ! योगनिवृत्तिः प्रज्ञप्ता ? गौतम ! त्रिविधा योगनिवृत्तिः प्रज्ञप्ता, तद्यथा-मनोयोगनिर्वृत्तिः, १ वचो योगनिर्वतिः२, काययोगनिर्वृत्तिश्च ३, एवं यावद्वैमानिकानाम् यस्य यद्विधो योगः। कतिविधा खलु भदन्त ! उपयोगनिवृत्तिः प्रज्ञप्ता ? गौतम ! द्विविधा उपयोगनित्तिः प्रज्ञप्ता, तद्यथा-साकारोपयोगनिवृत्तिः अनाकारोपयोगनिर्वात्तः । एवं यावद्वैमानिकानाम् । (अत्र संग्रहणीगाथे)
जीवानां निवृत्तिः, १ कर्मप्रकृतिः, २ शरीरनिवृत्तिः, ३ सर्वेन्द्रियनिर्वृत्तिः ४ भाषा ५ च मनः ६ कापावाच ७॥१॥
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૩