________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२० उ०२ सू०२ धर्मास्तिकायादिनामेकार्थकनामनि० ५१९ जीवास्तिकाय इति वा जीवश्चासौ अस्तिकायश्च प्रदेशराशिरिति जीवास्तिकाय इति२, 'पाणेइ वा' माण इति वा, प्राणानां श्वासोच्छ्वासरूपाणां धारणात् प्राणइति, 'भूएइ वा' भूत इति वा अभूत् भवति भविष्यति चेति भूतो द्रव्यरूपेण त्रिकालवृत्तित्वात् ४, ‘सत्तेइ वा' सत्त्व इति सत्वस्य-अस्तितायाः सर्वदा विद्यमानत्वात्५, इन्द्रिय ३ चल आयु एवं श्वासोच्छवास इन १० प्राणों से जीता है वह व्यवहारनय से जीव है तथा शुद्ध चेतना एक यह प्राण जिसके होता है वह निश्चयनय से जीव है इस कथन के अनुसार जो जीता है वह जीव है जीव जीता है इसलिये इसका पर्यायवाची जीव शब्द कहा गया है 'जीवस्थिकाएइ वा २' यह ऐसी प्रदेश राशि है जो अपने द्रव्य एवं भावप्राणों से सदा जीवित रहती है इसलिये इसका पर्यायवाची शब्द जीवास्तिकाय ऐसा भी है 'पाणेइ वा ३' प्राण यह भी इसका एक पर्यायवाची शब्द है क्योंकि श्वासोच्छवासरूप प्राणों को यह धारण करता है 'भूएइ वा ४' इसका पर्यायवाची भूत शब्द भी है यह इसलिये कि यह अपने मौलिक स्वभाव से त्रिकाल में भी रहित नहीं होता है किन्तु द्रव्यरूप से यह भून में था वर्तमान में है और भविष्यत् में भी रहेगा इस प्रकार त्रिकाल में वृत्तिवाला होने से इसका पर्यायवाची शब्द भूतशब्द कहा गया है 'सत्तेइ वा' इसका
'जीवेइ वा २ पांय दिये। 3 १Y म अने आयुष्य तथा वास२०वास ૧૦ દસ પ્રાણેથી જીવે છે. તે વ્યવહારનયથી જીવ છે. તથા શુદ્ધ ચેતનાએ એક પ્રાણ જેને હોય છે તે નિશ્ચય નયથી જીવ છે. આ કથન પ્રમાણે જે જીવે છે તે જીવે છે. જીવ જીવે છે તેથી તેને પર્યાયવાચી તેને “જીવ એ प्रमाणे ४ छ.१ जीवत्थिकाएइ वा' को सेवा प्रदेश २ २ पाताना દ્રવ્ય અને ભાવપ્રાણેથી હંમેશાં જીવતા રહે છે. તેથી તેને પર્યાયવાચી 'स्तिय' से प्रमाणे २.२ 'पाणेइ वा' प्राय से ५ तना पर्याय વાચક શબ્દ છે. કેમ કે શ્વાસે છૂવાસ રૂપ પ્રાણેને તે ધારણ કરે છે.૩ 'भूएइ वा तना पर्यायवायी ५४ 'भूत' से ५५ छे. तेने 'भूत' से भाट કહેલ છે કે-તે પિતાના મૌલિક સ્વભાવ વિનાનો ત્રણે કાળમાં હેતે નથી. પરંતુ દ્રવ્ય તે ભૂતકાળમાં હતું, વર્તમાન કાળમાં છે. અને ભવિષ્ય કાળમાં રહેશે. આ રીતે ત્રણે કાળમાં વૃત્તિવાળા હોવાથી તેને પર્યાયવાચી “ભૂત शw४ ४ छ.४ 'सत्तैइ वा' 'सत्य' श६ ५५ तेना पर्यायवाची श छे .
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩