________________
४८२
भगवतीसूत्रे मिथ्यादृष्टयोऽपि नो सम्यग्मिथ्यादृष्टया, तेजस्कायिकपकरणे तेजस्कायिकानां सम्यग्दृष्टित्वस्य सम्यग्मिथ्याष्टित्वस्य च निषेधं कृत्वा मिथ्याष्टित्वमात्रस्य विधानं कृतम् इह तु यदपेक्षया बैलक्षण्यं दर्शयितु 'नवरं' इत्युक्तम् सम्यग्दृष्टयोऽपि मिथ्यादृष्टयोऽपि च न तु सम्यग्मिथ्यादृष्टयः सास्वादनसम्यक्त्वतः पतितस्य द्वीन्द्रियेषु उत्पत्तिसमये अपर्याप्तावस्थायाम् सम्यग्दृष्टत्व-मिथ्यादृष्टिस्वयोरुभयोरपि संभावना न तु मिश्रदृष्टित्वस्य । एतेषां जीवानाम्-'दो नाणा दो अवाणा नियमा' द्वे ज्ञाने द्वे अज्ञाने नियमात् ‘णो मणजोगी' नो मनोयोगिनः, तना प्रकरण के भीतर यह प्रकरण भी आया है कि तेजस्कायिक जीव सम्यग्दृष्टि होते हैं या मिथ्यादृष्टि होते हैं ? या उभयदृष्टि होते हैं? तो वहां इस प्रकरण में ऐसा कहा गया है कि वे न सम्यग्दृष्टि होते हैं एवं न उभयदृष्टि होते हैं किन्तु मिथ्यादृष्टि होते हैं इस प्रकार से उनमें मिथ्यादृष्टि मात्र का विधान किया गया है परन्तु यहां उस अपेक्षा से विलक्षणता दिखाने के लिये 'नवरं' ऐसे पद का प्रयोग किया गया है और यह बतलाया जा रहा है कि वे दीन्द्रियजीव सम्यग्दृष्टि भी होते हैं और मिथ्यादृष्टि भी होते हैं उभयदृष्टि नहीं होते हैं क्योंकि सास्वादन सम्पत्तव से पतित हुए जीव में द्वीन्द्रियों में उत्पत्ति के समय अपर्याप्तावस्था में सम्यग्दृष्टिरव की
और मिथ्याष्टित्व की इन दोनों की भी संभावना है उभयदृष्टित्व की संभावना नहीं है। इन जीवों के नियम से दो ज्ञान होते हैं दो अज्ञान પ્રકરણ પણ આવેલ છે કે તેજસ્કાયિક જીવ સમ્યગૂ દષ્ટિ હોય છે કે મિથ્યા દષ્ટિ હોય છે? અથવા ઉભયદષ્ટિ હોય છે? આ સંબંધમાં ત્યાં આ પ્રકરણમાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે કે–તેઓ સમ્યગ્ર દૃષ્ટિ હોતા નથી અને ઉભયષ્ટિ પણ હિતા નથી પરંતુ મિયાદષ્ટિ જ હોય છે. એ રીતે તેમાં માત્ર મિથ્યા દષ્ટિનું જ વિધાન કરેલ છે. પરંતુ તે કથન કરતાં અહિં ફેરફાર-વિશેષતા मता भाटे 'नवरं' से पहने। प्रयोये छे. अनेम मता०युछे। તે બેઈદ્રિય જ સમ્યગદષ્ટિ પણ હોય છે, અને મિથ્યાદષ્ટિ પણ હોય છે. ઉભયદષ્ટિ હેતા નથી કારણ કે સારવાદન સમ્યક્ત્વથી પતિત થયેલા જીવમાં બે ઈન્દ્રિયમાં ઉત્પત્તિના સમયે અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં સમદષ્ટિ પણાની અને મિથ્યાદૃષ્ટિપણની એમ આ અને દૃષ્ટિની સંભાવના છે. ઉભય દષ્ટિપણાની સંભાવના નથી. આ જીવને નિયમથી બે જ્ઞાન હોય છે, તેમ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૩
