________________
९५०
भगवतीसूत्रे वर्णादिधर्माणां प्राधान्यविवक्षया भावपरमाणुरिति कथ्यते । द्रव्यपरमाणोः पकारभेदमेव दर्शयति-'तं जहा' इत्यादि, 'तं जहा' तद्यथा-'अच्छेज्जे' अच्छेद्यः तत्रैकोऽपि द्रव्यपरमाणुविवक्षया चतुः स्वभावो भवति तत्रोक्तम् 'अच्छेज्जे' इति अच्छेयः खड्गादिना लतादिवत् छेदयितुम योग्योऽच्छेद्यः परमाणोरतिमूक्ष्मत्वादवयवरहितत्वाच्च कदाचिदपि खड्गादिना छेदनं न संभवतीति अतोऽच्छेद्योऽयं भवतीति । अभेद्यः शून्यादिना चर्मवत् भेदयितुमयोग्योऽभेद्यः यथा चर्म वस्त्रादिक सावयचं स्निग्धं च वस्तु शुच्यादिनाऽवयव विभागशो विभिद्यते न तथा शूच्यादिना कदाचिदपि परमाणुभियते अवयवाभावादतोऽभेय इति कथ्यते । 'अडझे' समय, कालपरमाणु और वर्णादिरूप धर्म-पर्याय भावपरमाणु कहा गया है-द्रव्यपरमाणु 'अच्छेज्जे' आदि के भेद से चार प्रकार का होता है यद्यपि द्रव्यपरमाणु एकरूप ही होता है फिर भी विवक्षा से उसे चार प्रकार का कह दिया है जिस प्रकार खड्ग आदि द्वारा लतादिरूप पदार्थों का छेदन कर दिया जाता है उस प्रकार द्रव्यपरमाणु का छेदन नहीं किया जा सकता है क्योंकि परमाणु अति सूक्ष्म और अवयवरहित होता है-इस कारण उसका कभी भी खड्ग आदि द्वारा छेदन नहीं हो सकता है इस कारण परमाणु को अच्छेद्य कहा गया है १, तथा 'अभेद्य' चर्म में जिस प्रकार शूची आदि से भेद कर दिया जाता है, उस प्रकार परमाणु में भेद नहीं किया जा सकता है अर्थात्-चमड़ा या वस्त्र आदि अवयवसहित ही शूची आदि से अवयव विभागपूर्वक भेदे जाते हुए सिद्धकोटि में भाते हैं, परमाणु नहीं क्योंकि उसमें अवयवों का अभाव है इस कारण वह अभेद्य कहा गया है 'अडज्झे' सावयव અને વર્ણાદિરૂપ ધર્મ-પર્યાયને ભાવ પરમાણુ કહેવામાં આવે છે. દ્રવ્યપરમાણુ 'अच्छेज्जे' विरेना मेथी यार ना थाय छे. ते ०५५२मा मे રૂપે જ થાય છે. તે પણ વિવક્ષાથી તેને ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવેલ છે. જે રીતે તલવાર વિગેરેથી લતા-વેલ વિગેરે પદાર્થોનું છેદન કરવામાં આવે છે. તે રીતે દ્રવ્ય પરમાણુનું છેદન કરવામાં આવતું નથી, કેમ કે પર. માણુ અત્યંત સૂક્રમ અવયવ વગરનું હોય છે. તે કારણથી તલવાર વિગેરેથી તેનું છેદન થઈ શકતું નથી. તે કારણે પરમાણુને અ છેધ કહેવામાં આવે છે. तया 'अभेद्य याममा से. विश्थी २१ : छिद्र ४२वामा मावे छे, તે રીતે પરમાણુમાં ભેદ કરી શકાતા નથી, અર્થાત્ ચામડું અગર વસ્ત્ર વિગેરે અવયવ સાથે જ સોઈ વિગેરેથી અવયવ વિભાગ પૂર્વક ભેદાય છે તે સિદ્ધ છે. પરમાણુ ભેદાતા નથી. કેમકે પરમાણુમાં અવયનો અભાવ છે તે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
