________________
--
५९०
भगवतीसूत्रे स्यात् एकवर्णश्चतुःप्रदेशिकः स्कन्धः, स्यात् द्विवर्णः स्यात् त्रिवर्णः स्यात् चतु. वर्णः, स्यात् एकगन्धः स्यात् द्विगन्धः, स्यात् एकरसो यावच्चतूरसा, स्याद् द्विस्पों यावच स्पर्शइति । 'जइ एगवन्ने सिय कालए जात्र सुकिलए' यदि एकवर्णश्चतुःप्रदेशिकः स्कन्धः चतुर्णामपि प्रदेशानां समानजातीय वर्णवस्वात् तदा स्यात्-कदाचित् कालः कृष्णः, यावत् शुक्लो यावत्पदेन कदावित् नीलः कदाचित् लोहितः कदाचित् पीतः कदाचित् शुक्लश्च । 'जइ दुवन्ने' यदि द्विवर्णोंवर्णद्वयवान् चतुःपदेशिकः स्कन्धस्तदा 'सियकालए य नीलए य' स्यात्-कदा 'सिय एगगंधे, सिय दुगंधे सिय एगरसे जाव चउरसे सिय दुफासे जाव चउफासे' चतुःप्रदेशिक स्कन्ध कदाचित् एक वर्ण वाला कदाचित् दो वर्गों वाला, कदाचित् तीवर्णों वाला, कदाचित् चार वर्णों वाला, कदाचित् एक गंध वाला, कदाचित् दो गंधों वाला, कदाचित् एकरस वाला यावत् चार रसवाल, कदाचित् दो स्पों वाला यावत् चार स्पों वाला होता है इस समान्य कथन का विशेष स्पष्ट अर्थ करने के निमित्त प्रभु गौतम से कहते हैं-'जइ एगवन्ने सिय कालए जाव सुक्किल्लए' हे गौतम! यदि वह चतुःप्रदेशिक स्कन्ध एक वर्ण वाला होता है तो वह इस प्रकार से एक वर्ण वाला हो सकता है-कदाचित् वह काला भी हो सकता है, यावत् कदाचित् वह नीला भी हो सकता है, कदाचित् वह लाल भी हो सकता है, कदाचित् वह पीला भी हो सकता है और कदाचित् वह शुक्ल भी हो सकता है चारों प्रदेशों को समान जातीय वर्ण वाला होने से यहां पर एक वर्ण वत्ता प्रकट की गई है 'जई दुबन्ने सिय एग गंधे' सिय दुगंधे, सिय एगरसे, जाव चउरसे सिय दुफासे जाव चउफासे' ચાર પ્રદેશવાળો સ્કંધ કોઈવાર એક વર્ણવાળે, કઈવાર બે વર્ણવાળે કઈવાર ત્રણ વર્ણવાળે કે ઇવાર ચાર વર્ણવાળે, કઈવાર એક ગંધવાળે કોઈવાર એ ગંધવાળે કઈવાર એક રસવાળે યાવતુ ચાર રસવાળે કોઈવાર બે સપશેવાળે થાવત્ ચાર સ્પશેવાળ હોય છે. આ સામાન્ય કથનને વધારે સ્પષ્ટ કરવા માટે प्रसुजीतम स्वाभान छ -'जइ एगवन्ने सिय कालए जाव सुकिल्लए' ગીતમ! જે તે ચાર પ્રદેશવાળ સ્કંધ એક વર્ણવાળ હોય છે, તે તે આ રીતે એક વર્ણવાળે હોઈ શકે છે. કદાચિત્ તે કૃષ્ણ વર્ણવાળ પણ હોઈ શકે છે, યાવત કદાચિત્ તે નીલ વર્ણવાળો પણ હોઈ શકે છે, યાવત્ કદાચિત તે લાલ વર્ણવાળા પણ હોઈ શકે છે. અને કદાચિત પીળા વર્ણવાળે પણ હોઈ શકે છે. અને કદાચિત તે ધેળા વર્ણવાળે પણ હોઈ શકે છે. ચારે પ્રદેશ એક જ જાતના વર્ણવાળા હોવાથી અહિયાં એક વર્ણપણુ કહેલ છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
