Book Title: Sutrakrutanga Sutram Part 02
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
समयार्थवोधिनी टीका प्र.श्रु. अ.३ उ.२ उपसर्गजन्यतपःसंयमविराधनानि० ८९
अन्वयार्थ-(जहा) यथा (संगामकालंमि) संग्रामकाले रिपुयुद्धावसरे प्राप्ते सति (भीर) भीरुः कातरः (पिट्ठभो) पृष्ठता-प्रथमतः (वलयं) वलयम् वलयाकार गर्तादिकं (गहणं) धवादिवृक्षादिगहनस्थानम् (शमं) आच्छादकं पच्छन्नं गिरिगुहादिकं (वेहइ) प्रेक्षते (पराजय) पराजयं (को जाणइ) को जानाति इति ॥१॥
टीका-कठिनार्थाऽवबोधो मन्दमतीनां न दृष्टान्तमन्तरेण संमवति । सति च दृष्टान्ते कठिनार्थोप्यववुध्यते । इति अन्वयव्यतिरेकाभ्यां मन्दमतीनाम् अर्थाऽवबोधे दृष्टान्तस्य कारणता समधिगता, इति प्रथमतो दृष्टान्तमेव दर्शयतिप्रतिपाद्यार्थाऽवबोधे-'जहे' इत्यादि । 'जहा' यथा 'संगामकालंमि' संग्रामकाले, स्थान 'वेहइ-प्रेक्षते' देखता है 'पराजय-पराजयम्' किसका पराजय होगा 'को जाणइ-को जानाति' कौन जानता है ॥१॥ ___अन्धयार्थ-जैसे संग्राम का अवसर आने पर भीरु पुरुष प्रारंभ में ही पीछे की तरफ गोलाकार खडा, गहन अर्थात् वृक्षवेल आदि से आच्छादित गहन स्थान एवं पर्वत की गुफा आदि देखता है (और सोचता है कि) कौन जाने पराजय हो जाए ॥१॥
टीकार्थ--मन्दबुद्धिशिष्य दृष्टान्त के विना कठिन अर्थ को नहीं समझ सकते । दृष्टान्त हो तो कठिन अर्थ भी समझ में आ जाता है। इस प्रकार अन्वय और व्यतिरेक के द्वारा मन्द मतियों के लिये अर्थ 'समझने में दृष्टान्त कारण है, यह बात सिद्ध है। अतएव यहां जो अर्थ कहा जाने वाला है, उसको समझाने के लिए सर्वप्रथम दृष्टान्त ही प्रदशित किया जाता है। वह इस प्रकार से है जैसे युद्ध का अवसर उपस्थित 'पराजय-पराजयम्' होना ५२।०४५ थरी ? 'को जाणइ-को जानाति' કે જાણે છે? ૧
સૂત્રાર્થ-ચુદ્ધને પ્રસંગ આવી પડે ત્યારે ભીરુ પુરુષ યુદ્ધના પ્રારંભે જ, પાછળની બાજુએ ગોળાકાર ખાઈ, વૃક્ષો અને લતાઓથી આચ્છાદિત ગહન સ્થાન અને પર્વતની ગુફા આદિ છુપાઈ જવા લાયક સ્થાની જ તપાસ કરતા રહે છે, કારણ કે તેને એવો ડર રહે છે કે યુદ્ધમાં કદાચ પરાજય પણ થાય!
. ટીકાઈ–મદ બુદ્ધિવાળો શિષ્ય દષ્ટાન્ત દ્વારા કઠણમાં કઠણમાં અર્થને પણ સમજી શકે છે. આ પ્રકારે અન્વય અને વ્યતિરેક દ્વારા અર્થ સમજવાના કાર્યમાં મન્દીમતિ શિષ્યને માટે દષ્ટાન્ત મદદ રૂપ થઈ પડે છે, આ વાત તે 'સિદ્ધ જ છે. તેથી પિતે જે વિષય સમજાવવા માગે છે. તેનું સૂત્રકારે દષ્ટાન્ત
सु०१२
