Book Title: Dashvaikalika Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
श्रीदनवैकालिको न्त्यनेनेति पाणिः 'पण व्यवहारे स्तुती च' इत्यस्मा 'अशिपणाप्योगडायलको च' (उ० ४.१३३) इतीण् , 'आयप्रत्ययस्य लुक चे-ति व्यु. स्पादनेन तत्र करवाचकत्वस्यैव लाभाच ।
नापि द्वितीयः, मुख्यार्थकरकरणकपिधानतात्पर्यस्य निर्वाधेन तात्पर्यानुपपतिरूपलक्षणावीजस्याभावात् ।।
नापि तृतीयः, मुख्यातिात्पर्यकत्वेनैवककरण पायुपिधानस्यापरकरेप मुखघ्राणपिधानस्य चोपपत्या व्यद्गायार्थ मुखरस्त्रिकातात्पर्यकत्वकल्पनाया अनावश्यकत्वात् , अनौचित्याच । वायुनिसर्गानन्तरं क्षुते जायमाने पायुनिर्गतवायुआदि व्यवहार होते हैं अतः उसे पाणि कहते है। "अशिपणाय्यो रुस यलुकौच" (उ०४४१३३) इस सूत्रसे 'इण' होताहै और 'आय' प्रत्ययका लुक होता है । ऐसी व्युत्पत्ति करनेसे 'कर'का वाचक ही होता है।
दूसरा भी पक्ष (लक्ष्य अर्थ मानना) ठीक नहीं है । लक्ष्य अर्थ वहां माना जाता है जहाँ मुख्य (शान्दिक) अर्थ लेने में किसी प्रकारकी बाधा आती हो । यहाँ पर 'हायसे ढंक कर ऐसा अर्थ करने में कोई बाधा नहीं आती, इसलिए लक्षणा नहीं हो सकती, अतः यह लक्ष्यअर्थभी नहीं है।
तीसरा (व्यङ्गय अर्थ मानना) भी पक्ष बाधित है। जय प्रधान अर्थ लेनेसे एक हाथसे मलदार ढंकना और दूसरे हाथसे नाक-मुखका ढंकना युक्त है तो व्यगय अर्थ (मुखवस्त्रिकाके तात्पर्यकी कल्पना करना) अना वश्यक और अनुचित है। अघोवायु निकलते ही किसीको छोंक आन કહે છે. તે વડે બધે લેણદેણ વગેરેને વહેવાર થાય છે તેથી એને “પાણિ” કહે છે अशिपणाप्यो रुडायलमौ च (उ०४।१३३) मे सूत्रयी इण थाय छ ।' મા પ્રત્યયને સુ થાય છે. એવી વ્યુત્પત્તિ કરવાથી ઘર ને વાચક જ બને છે
બીજો પક્ષ પણ ( લક્ષ્ય અર્થ માનવે ) બરાબર નથી લય અર્થ માનવામાં આવે છે કે જ્યાં મુખ્ય (શાબ્દિક) અર્થ લેવામાં કઈ બાધા આવે. અહીં “હાથથી ઢાંકીને ' એ અર્થ કરવામાં કે બધા અ નથી, તેથી લક્ષણ થઈ શકતી નથી, એટલે એ લક્ષ્ય અર્થ પણ નથી.
- ત્રીજો પક્ષ ( વ્યગ્ય અર્થ માન) પણ બાધિત છે. જ્યારે પ્રધાન અય લેવાથી એક હાથથી મળદ્વાર ઢાંકવું અને બીજા હાથે નાક- મુખને ૪ ચત છે તે વ્યંગ્યાથે ( મુખ વસ્ત્રિકાને તાત્પર્યની કલ્પના કરી છે અને અનુચિત છે. અધીવાયુ નીકળતી વખતે જ કેઈને છીંક આવતા હશે તે
