Book Title: Dashvaikalika Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
अध्ययन ५ उ.१ गा. ७३-७४-फलपकरणे त्याज्यफलनामानि
छाया-बहष्ठिकं पुद्गलम् , अनिमिपं वा बहुकण्टकम् ।
असीवं तिन्दुकं विल्वम् , इक्षुखण्डं वा शाल्मलिम् ||७३।। अल्पं स्यादोजनजातं, वहज्झनधर्मिकम् ।
ददती प्रत्याचक्षीत, न मे कल्पते तादृशम् ॥७४॥ सान्वयार्थ:-यहुअढियंबहुवीजा अर्थात् सीताफल अणिमिसं-अनन्नास यहुकंटयंपनस-कटहल अच्छियं-शोभाञ्जनकी फली, जो 'मुनगा' नामसे मसिद्ध है; तिदुयं तेन्दु विल्लंघेल सिंबलिं-सेमल इन नामके पुग्गलं-फलोंको व और उच्छुखंड-गन्ने-शेरडी के टुकड़ोंको, तथा जिस पदार्थमें भोयणजाए खानेयोग्य अंश अप्पे सिया-थोड़ा हो और उज्झणधम्मिए डालदेनेयोग्य अंश यहुबहुत हो ऐसे फल आदि दितियं देनेवाली से साधु पडियाइक्खे कहे कि तारिसं-इस प्रकारका आहारादि मे मुझे (लेना) न कप्पा-नहीं कल्पता है ॥७३॥७४॥
टीका-'बहुअडियं०' इत्यादि, 'अप्पे सिया' इत्यादि च। ववस्थिकम् बहूनि, अस्थीनि-बीजानि-अस्थिवीमिति रायमुकुटः, वैद्यकश्चेति शब्दकल्पद्रुमः; यस्मिन् , यद्वा बहूनि अस्थिकानि ‘अस्थिकधीजे मेदोजधातौ चेति राजनिघण्टुः' इति वैद्यकशब्दसिन्धुः; यस्मिंस्तत् , वहुवीजकं-योगरूढमेतत् , सीताफलादिकमित्यर्थः_ 'बहुअट्टियं ' इत्यादि तथा 'अप्पे सिया' इत्यादि । 'अस्थि' शब्दका अर्थ, बीज होता है, रायमुकुट तथा वैद्यकोषोंमें 'अस्थि' शब्दका चीज ही अर्थ है, ऐसा 'शब्दकल्पद्रुम' अभिधानमें भी लिखा है । अत एव वहस्थिंक शब्दका अर्थ है-बहुत बीजोंवाला । यह शब्द योगरूढ है, अत एव सीताफल अर्थ होता है। निघण्टुमें भी सीताफल (सरीफा)के इतने नाम गिनाये हैं
बहुअहियं० /त्याहि, तथा अप्पे सिया० Vत्या. मस्थि' शहना अर्थ બીજ (ઠળીયે) થાય છે. રાયમુકુટ તથા વેકેમાં અસ્થિ શબ્દને બીજ એવો જ અર્થ છે, એમ “શબ્દકલ્પદ્રુમ માં પણ લખ્યું છે. એટલે વાચિક શબ્દનો અર્થ થાય છે બહુ બી જે વાળું, એ શબ્દ ગઢ છે, એટલે સીતાફળ અર્થ થાય છે. નિઘંટુમાં પણ સીતાફળનાં આટલાં નામ ગણાવ્યાં છે