Book Title: Dashvaikalika Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
૨૮
श्रीकालिकमुत्रे
न्त्यनेनेति पाणिः ' पण व्यवहारे स्तुतौ च' इत्यस्मात् 'अशिपणारयोग. डायलुकौ च ' ( उ० ४ १३३ ) इतीणू, 'आयप्रत्ययस्य लुक् चे 'ति व्युस्पादनेन तत्र करवाचकत्वस्यैव लाभाच्च ।
नापि द्वितीयः, मुख्यार्थकरकरणकविधानतात्पर्यस्य निर्वाधेन तात्पर्यानुषपत्तिरूपलक्षणावीजस्याभावात् ।
नापि तृतीयः, मुख्यार्थतात्पर्यकत्वेनैवककरेण पायुपिधानस्यापरकरेग मुखप्राणपिधानस्य चोपपत्त्या व्यद्धार्थमुखयस्त्रिकातात्पर्यकत्वकल्पनाया अनावश्यकत्वात्, अनौचित्याच । वायुनिसर्गानन्तरं क्षुते जायमाने पायुनिर्गतत्रायुआदि व्यवहार होते हैं अतः उसे पाणि कहते है । "अशिपणाय्यो कडायलुकौ च" (उ० ४।१३३) इस सूत्र से 'इण्' होता है और 'आय' प्रत्ययका लुक होता है । ऐसी व्युत्पत्ति करनेसे 'कर' का वाचक ही होता है।
दूसरा भी पक्ष (लक्ष्य अर्ध मानना) ठीक नहीं है । लक्ष्य अर्थ वहाँ माना जाता है जहाँ मुख्य (शाब्दिक अर्थ लेनेमें किसी प्रकार की बाधा 'आती हो । यहाँ पर 'हाथ से ढँक कर' ऐसा अर्थ करने में कोई बाधा नहीं आती, इसलिए लक्षणा नहीं हो सकती, अतः यह लक्ष्य अर्थ भी नहीं है।
"
>
तीसरा (व्यङ्गय अर्थ मानना) भी पक्ष वाधित है। जब प्रधान अर्थ लेनेसे एक हाथसे मलद्वार ढँकना और दूसरे हाथसे नाक-मुखका ढकना युक्त है तो व्यङ्गय अर्थ (मुखवत्रिकाके तात्पर्यकी कल्पना करना) अनावश्यक और अनुचित है । अधोवायु निकलते ही किसीको छींक आने કહે છે. તે વડે છાધા લેણદેણુ વગેરેના વહેવાર થાય છે તેથી એને પાણિ કહે છે. अशिपणाय्यो रुडायलुकौ च (उ० ४ । १३३) मे सुत्रथी इणू थाय छेने આય પ્રત્યયને છુ થાય છે. એવી વ્યુત્પત્તિ કરવાથી સ્ ના વાચક જ મને છે. બીજો પક્ષ પણ ( લક્ષ્ય અર્થ માનવે ) ખરાખર નથી લક્ષ્ય અથ ત્યાં માનવામાં આવે છે કે જ્યાં મુખ્ય ( શાબ્દિક ) અ લેવામાં કોઈ પ્રકારની આધા આવે. અહીં ' હાથથી ઢાંકીને ’એવા અર્થ કરવામાં કાઈ ખાધા આવતી નથી, તેથી લક્ષણા થઇ શકતી નથી, અટલે એ લક્ષ્ય અર્થ પણ નથી.
ત્રીજો પક્ષ ( વ્યંગ્ય અર્થ માનવા ) પણ માધિત છે જ્યારે પ્રધાન અ લેવાથી એક હાથથી મળદ્વાર ઢાંકવું અને ખીજા હાથે નાક-મુખને ઢાંકવું યુક્ત છે તે વ્યંગ્યા ( સુખસિકાના તાપની કલ્પના કરવી ) અનાવશ્યક અને અનુચિત છે. અાવાયુ નીકળતી વખતે જ કેઈને છ ફ્ર-આવવા
