Book Title: Dashvaikalika Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
श्रीदकालिको न्त्यनेनेति पाणिः 'पण व्यवहारे स्तुती च ' त्यस्मात् 'अशिपणाय्योरडायलको च' (उ०४।१३३) इतीण् , 'आयप्रत्ययस्य लुक चे'-ति व्युस्पादनेन तत्र करवाचकत्वस्यैव लाभाच ।।
नापि द्वितीयः, मुख्यार्थफरफरणकपिधानतात्पर्यस्य निर्वाधेन तात्पर्यानुपपत्तिरूपलक्षणायीजस्याभावात् ।।
नापि तृतीयः, मुख्यार्थतात्पर्यकत्वेनैवककारेण पायुपिधानस्यापरकरेग मुखघ्राणपिधानस्य चोपपत्या व्यद्गवार्थमुखयस्त्रिकातात्पर्ययत्वाल्पनाया अनावश्यकत्वात् , अनौचित्याच । वायुनिसर्गानन्तरं क्षुते जायमाने पायुनिर्गतवायुआदि व्यवहार होते है अतः उसे पाणि कहते है। "अशिपणाप्यो रुडाथलुकौच" (उ०४।१३३) इस सूत्रसे 'इण' होता है और आय' प्रत्ययका लुक होता है। ऐसी व्युत्पत्ति करनेसे 'कर'का पाचक ही होता है।
दूसरा भी पक्ष (लक्ष्य अर्थ मानना) ठीक नहीं है । लक्ष्य अर्थ वहाँ माना जाता है जहाँ मुख्य (शान्दिक) अर्थ लेनेमें किसी प्रकारकी बाधा आती हो । यहाँ पर 'हाथसे ढंक कर' ऐसा अर्थ करने में कोई याधा नहीं आती, इसलिए लक्षणा नहीं हो सकती, अतः यह लक्ष्यअर्थ भी नहीं है।
तीसरा (व्यङ्गय अर्थ मानना) भी पक्ष बाधित है । जय प्रधान अप लेनेसे एक हाथसे मलद्वार ढंकना और दूसरे हाथसे नाक-मुखका ढेंकना युक्त है तो व्यङ्गय अर्थ (मुखवत्रिकाके तात्पर्यकी कल्पना करना) अना घश्यक और अनुचित है। अधोवायु निकलते ही किसीको छोंक - કહે છે તે વડે બધે લેણદેણ વગેરેને વહેવાર થાય છે તેથી એને “પાણિ” કહે છે अशिपणाय्यो रुडायलुकौ च (उ०४।१३३) मे सूत्रथी इण थाय छ भन आय प्रत्यय लुक् थाय छे मेवा व्युत्पत्ति पायी कर नो पाय: ०४ भने ।
- બીજે પક્ષ પણ ( લક્ષય અર્થ માન) બરાબર નથી લક્ષ્ય અર્થ : માનવામાં આવે છે કે ત્યાં મુખ્ય ( શાબ્દિક ) અર્થ લેવામાં કઈ પ્રકા આવા આવે. અહીં “હાથથી ઢાંકીને ' અર્થ કરવામાં કઈ બાધા અને નથી. તેથી લક્ષણ થઈ શકતી નથી, એટલે એ લક્ષ્ય અર્થ પણ નથી.
- ત્રીજો પક્ષ ( વ્યગ્ય અર્થ માન) પણ બાધિત છે લેવાથી એક હાથથી મળદ્વાર ઢાકવું અને બીજા હાથે નાક-મુખને છે
જ્યારે પ્રધાન ચક્ત છે, તો વ્યગ્યાથે (મુખવસ્ત્રિકાના તાત્પર્યની કલ્પના કરવી) અનાવર અને અનુચિત છે. અાવાયુ નીકળતી વખતે જ કેઈને છીંક આવવા લાગે
